Copyright 2007, Alexander Street Press. All rights reserved. Please see license restrictions for guidance on appropriate use.

URL: http://www.ad-fontes.com?LIB=C200&DOCID=CB0030002

Alexander Street Press Digital Library of the Catholic Reformation

Editio secunda

Verification made against digital images of the printed text.

Tagged to "TEI in Libraries" Level 4.

UNIVERSIS CHRISTI fidelibus praesentes literas inspecturis falutem, & Apostolicam benedictionem. Dilectus filius DAVID SARTORIUS Typographus Ingolstadiensis in Bavaria, nobis exponi fecit, habere se in manibus librum Disputationum dilecti filii ROBERTI BELLARMINI, Societatis IESU Presbyteri & Theologi, de fidei Controversiis adversus haereticos conscriptum, quem ad publicam omnium utilitatem rogatu piorum virorum magna sua cum impensa, & labore excudere, & in lucem edere statuit: ac propterea humiliter nobis supplicavit, ut pro nostra parte eius indemnitati consulere de benignitate Apostolica dignaremur. Quarenos eius supplicationibus inclinati omnibus & singulis Bibliopolis ac librorum impressoribus ditioni tempocali S. R. E. subiectis, & in ea commorantibus, sub ducentorum Ducatorum auti, partim Camerae nostrae Apostolicae, & partim dicto DAVIDI Typographo applicandorum, & insuper amissionis librorum poenis ipso facto incurrendis, auctoritate Apostolica tenore praesentium inhibemus, ne quis eorum per decennium proximè futurum, à data praesentium computandum, dictum Disputationum librum ROBERTI BELLARMINI excudere, aut ab alio quam ab ipso SARTORIO eiusúe haeredibus excusum, vendere aut venalem habere, seu proponere quoquo modo audeat, vel praesumat, mandantes provinciarum nostrarum Legatis & Vicelegatis, civitatumque terrarum gubernatoribus & aliis ad quos spectat, ut quoties pro parte DAVIDIS SARTORII Typographi praefati vel eius haeredum fuerint requisiti, praedicta omnia adversus inobedientes omni mora cessante ad effectum perduci faciant; contrariis non obstantibus quibuscunque. Datum ROMAE apud S. PETRUM sub annulo Piscatoris, die V. Februarii, M. D. LXXXVI. Pontificatus nostri anno primo.

RUDOLPHI II Romanorum Imperatoris Semper Augusti, &c. diplomate cautum est DAVIDI SARTORIO Typographo Ingolstadiensi, ne quis uspiam in omnibus suae Caes. Maiestatis regnis, haereditariis provinciis, atque adeò universo Romano Imperio, quindecim annorum spacio Disputationes ROBERTI BELLARMINI de Controversiis fidei, sine ipsius DAVIDIS SARTORII permissuimprimat, aut alibi impressas, intra fines Imperii, regnorum aut provinciarum suarum vendere seu distrahere quovis modo ausit, sub poena confiscationis & amissionis librorum, acmulcta super hac re in privilegiis expressa, &c. Datum in arce Regia PRAGAS, XIII. die mensis Ianuarii, Anno M. D. LXXXVI.

PASCHALIS Ciconiae DEI gratia Ducis Venetiarum, &c. Privilegio cautum est, ne quis R. P. RoBERTI BELLARMINI Politiani, Societatis IESU, Disputationes à DAVIDE SARTORIO Typographo Ingolstadiensi impressas, in civitate VENETA, vel aliis dominiis Reipub. eiusdem, sine ipsius DAVIDIS SARTORII permissu, intra quindecim annos imprimat, vel alibi typis excusas divendere aut distrahere praesumat, sub poena amissionis omnium librorum, & trecentorum Ducatorum mulcta, ut videre est in ipso diplomate super hoc concesso. Datum VENETIIS in Ducali Palatio, die IV. Ianuarii, Indictione XIV. Anno M. D. LXXXVI.

Et verò licet opus ipsum alioqui impolitum, & tenue, dignum non sit, quod Principi omnium maximo, & doctissimo offeratur: duae res tamen facilè effecerunt, ut in spem magnam venirem, fore ut Beatitudini tuae non contemnendum videretur. ALTERA est, incredibilis benignitas tua, qua me primam huius operis partem ad sacros pedes tuos offerentem, humanissimè complexus, multis magnisque benevolentiae significationibus, non modò munusculum quod obtuleram, gratum Sanctitati tuae fuisse declarâsti; sed etiam me ad reliquum opus perficiendum quasi quibusdam additis calcaribus incitâsti. ALTERA: ingens utilitas huius generis scriptionum. Tibi enim pro salute

Accipe igitur, PATER SANCTISSIME. ATQUE OPTIME, alteram hanc mei laboris partem, ea benignitate qua cetera soles, quae tibi à devotis tuis servulis deferuntur. Atque interea dum tertiam partem, Deo bene ivuante, molior, assiduè precari non desinam, ut felix vivas; & gloriae Dei, gregisquetui incolumitati, ut facis, servias; ac tuis apud Deum iam partis promeritis maximum indies benemerendo cumulum adiicias.

Huc etiam pertinet error Fraticellorum, seu

Huc denique pertinent Pauliciani, qui teste Euthymio in 2. parte Panopliae, tit. 21. tollebant de medio omnem Sacramentorum materiam; aquam, vinum, panem, oleum, & solùm verbis quibusdam loco Sacramentorum utebantur: ut exempli gratia, Baptismum esse dicebant illa verba:

SECUNDA haeresis est eorum, qui Sacramenta omnia non quidem execrabantur, nec tollebant, sed virtute & efficientia spoliabant. Hi Messaliani, qui & Euchitae ab oratione dicti sunt.

Eandem ferè haeresim tribuit Guido in sua Summa Armenis, & quibusdam recentioribus Catharis. si quidem eos negare dicit, Sacramenta novae legis gratiam conferre.

TERTIA haeresis eorum fuit, qui aliqua Sacramenta de medio tollebant. Multi enim Baptismum reiecerunt, ut ii, quorum haeresim Gaianam appellat Tertullianus initio libri de Baptismo: item Manichaei, teste Augustino haeresi 46. & Seleuciani apud eundem Augustinum haeresi 59. & alii, de quibus postea.

Rursus quidam reiecerant Sacramentum Confirmationis, ut Novatiani, Theodoreto teste, lib. 3. de fabulis haereticorum.

Alii Sacramentum Eucharistiae nullum esse dixerunt. Scribit enim Petrus Cluniacensis in lib. contra Petrobrusianos, unum ex erroribus Petrobrusianorum fuisse, corpus Christi ex pane semel tantum factum esse, ea videlicet nocte, qua Dominus traditus est: deinceps aut nec factum esse, nec fieri posse. Scribit etiam Euthymius in Panoplia parte 2. tit. 23. unum ex erroribus Bogomilum fuisse, Eucharistiam nihil esse aliud, quàm Pater noster.

Alii Sacramentum Paenitentiae sustulerunt, ut Novatiani, teste Epiphanio haeresi 59. & Augustino haeresi 38. Alii Sacramentum Ordinis nihil omninò esse dixerunt, ut quidam Taudemi sectatores, ut refert is, qui

Alii Extremam unctionem detestati sunt; ut Albigenses, teste S. Antonino 4. par. tit. 11. cap. 7. §. 5. Summae Theologicae; & postea Flagellantes, teste Bernardo Lutzemburgensi in Catalogo haereticorum.

Alii denique Matrimonium sustulerunt, ut Encratitae, teste Augustino haeres. 33. Manich aei, eodem Augustino teste haeres. 46. & alii permulti.

QUARTA haeresis eorum fuit, qui certa Sacramenta non quidem tollebant, tamen non rectè intelligebant, vel administrabant. In iis erant

Sic etiam permulti circa Eucharistiam errârunt, volentes quidem Sacramentum esse, sed non continere verum Domini corpus; ut quidam olim ipso ferè tempore Apostolorum, ut referunt Ignatius in epist. ad Smyrnenses, & Theodoretus in 3. Dialogo, circa medium: ac deinde Berengarius, teste Lantfranco in lib.adversus Berengarium: postea Ioannes Wiclefus, teste Concilio Constantiensi sess. 8.

Quidam circa Paenitentiam errabant, etiamsi eam non tollerent, ut Audiani, qui confessiones audiebant, & à peccatis absolvebant, sed paenitentiam non iniungebant, ut Theodoretus refert lib. 4. de fabulis haereticorum.

Quidam errabant circa Ordines, quos etiam feminis conferebant, ut Pepuritae, teste Epiphanio haeresi 49.

Haec generatim de erroribus veterum dicta sint. similia nostro hoc seculo vidimus. Nam inprimis non defuerunt, qui omnia Sacramenta sensibilia, & corporalia contemnerent, qui certè novi Archontici nominari possent: id etiam de Swencfeldianis testantur Fridericus Staphilus in lib. de concordia discipulorum Lutheri, & David Chytraeus praefatione Commeutariorum in Apocalypsim.

Lutherani ceteri, & Calvinistae omnes, etsi Sacramenta non tollunt omnia, omnia tamen virtute, & efficacia spoliant, ut olim faciebant Messaliani: ut enim illi orationi, ita isti fidei omnia tribuunt, Sacramentis autem planè nihil, nisi ut sint nuda signa, eaque non omnino necessaria. Sic enim scribit LUTHERUS in assert. 1. articuli:

Rursus non defuerunt hoc tempore, qui tollant è medio aliqua Sacramenta, licet non omnia. Nam Swencfeldianis exceptis, ceteri omnes duo Sacramenta recipiunt, Baptismum, & Eucharistiam; duo reiiciunt, Confirmationem, & Extremam unctionem: Matrimonium recipiunt quidem, sed non pro Sacramento: de Paenitentia, & Ordinatione inter se contendunt, ut postea explicabimus.

Denique non defuerunt etiam qui certa Sacramenta reciperent, sed erroribus admixtis. Nam Anabaptistae Sacramentum Baptismi recipiunt, sed pro adultis, non pro infantibus. Zwingliani recipiunt Sacramentum Eucharistiae, sed corpus Dominicum esse negant. Lutherus Sacramentum Absolutionis non negat, sed nec integramm confessionem, nec ullam satisfactionem requirit, aut admittit; nec verum ministrum Sacramenti huius agnoscit, ut patet ex assertione articulorum, quinti, sexti, septimi, octavi, noni,

Ita videmus omnes quatuor haereticorum classes, quae variis temporibus per M. D. annos Ecclesiam Catholicam vexaverunt, omnes simul hoc nostro seculo contra eandem Ecclesiam conspirasse. Sed quo duce de veteribus illis Catholica trium phavit, de novis etiam sine dubio triumphabit: quandoquidem idem ille dux, nec vires amittere potest, & Ecclesiae suae semper se adfuturum certa testificatione promisit.

Igitur LUTHERUS in libro de captivitate Babylonica cap. 1. quod est de Eucharistia, PRIMO mentitur, cùm ait:

SECUNDO mentitur ibidem, cùm ter, aut quater repetit, S. Thomam auctorem esse illius sententiae, quam omnes Catholici tenent, quòd in Sacramento altaris, non sit substantia panis, & vini, sed accidentia solùm: quod est crassissimum mendacium. Nam Innocentius III. in Lateranensi Concilio, cap. 1. ( ut omittam testimonia antiquiora) hoc ipsum definivit Anno M. CC. XV. quo tempore S. Thomas nondum erat natus.

TERTIO mentitur ibidem, cap. 2. quod est de Baptismo, cùm ait loquens de Scholasticis:

QUARTO mentitur ibidem, cùm sic ait:

QUINTO mentitur, cùm ibidem sic loquitur:

DEINDE nobis tribuunt, quòd dicamus non requiri gratiam ad hoc, ut nobis prosint Sacramenta: quod quidem mendacium est manifestum. Nam si per gratiam intelligant favorem Dei, ut ipsi ordinariè intelligunt, omnes Catholici dicunt, iustificationem à peccatis dari in Sacramentis ex gratia Dei, & merito Christi, non ob merita accedentis. Si verò per gratiam intelligant inhaerentem qualitatem, qua formaliter iustificamur; Fatemur hanc non requiri ante perceptionem aliquorum Sacramentorum, ut Baptismi, & Paenitentiae, quod etiam ipsi fateri coguntur, qui volunt Sacramenta habere promissionem remissionis peccatorum: tamen hanc ipsam dicimus infundi in ipsa perceptione Sacramenti; proinde mera calumnia, & mendacium est, quod Catholici non requirant gratiam, ut Sacramenta prosint.

TERTIO nobis tribuunt, quòd dicamus non requiri fidem, & quòd incredulitatem non habeamus

Occasio huius fraudis fuit, quòd Catholici non requirant in Sacramentis fidem illam specialem, quam adversarii solam esse putant veram fidem iustificantem. Sed (ut omittam quòd ista non est vera fides, sed opinio temeraria) si ideò verè nobis tribui posset, quod non requiramus fidem in Sacramentis, quia non requirimus fidem illam specialem; nos etiam illis tribuere possemus, quòd non requirant fidem in Sacramentis, quia non requirunt eam fidem, quam nos solam docemus esse veram fidem.

Ceterùm si candidè agendum sit, distinguendae sunt quaestiones. Aliud enim est quaerere, an in Sacramentis requiratur vera fides, aliud autem, quae nám sit vera fides. Et quidem in priore quaestione convenimus, in posteriore dissidemus.

Porrò de infantibus non potest esse quaestio, tum quia ipsi nec ponunt, nec possunt ponere obicem incredulitatis: incredulitas enim non est non credere, sed nolle credere: tum etiam quia infantes sicut peccaverunt aliena voluntate, & sunt aversi à Deo habitualiter; ita satis est, si credant aliena voluntate, & convertantur habitualiter per infusionem fidei, spei, & charitatis.Unde Philippus in locis anni XLI. cap. de usu Sacramentorum dicit, de adultis solum esse intelligendum, quòd oporteat eos actu credere.

SEXTO mentitur in assertione 1. articuli, ubi Scotum facit auctorem illius sententiae, quòd Sacramenta conferant gratiam non ponenti obicem: quam sententiam ipse haereticam vocat. Sed mentitur apertissimè. Nam Innocentius III.idem docuerat, cap. Maiores, de Baptismo, & eius effectu; longo tempore antè quàm Scotus nasceretur: necnon S. AUGUSTINUS in epist. 23. ad Bonifacium, ubi posteaquam dixerat, parvulis prodesse Baptismum etiamsi actu non credant; ita loquitur:

SEPTIMO mentitur ibidem, cùm ait, Scotistas non requirere in usu Sacramenti fidem, nec bonum propositum, seu bonum motum cordis. Quod mendacium refellit Roffensis ex ipsis verbis Scoti, qui in 4. dist. 4. q. 2. disertis verbis docet, requiri fidem & contritionem, seu attritionem. Vide etiam q. 5. in principio, & in respons. ad ultimum.item dist. 17. q. 1.

OCTAVO mentitur in homil. ult. de Baptismo, ubi sic ait:

ALTERUM mendacium est, quòd eandem vim tribuamus aquae benedictae, & Baptismo: id enim nullus unquam Catholicorum docuit; alioqui non septem Sacramenta, sed multò plura faceremus.Haec pauca ex Luthero sufficiant.

Hoc mendacium est longè impudentius mendaciis Lutheri. Nam Lutherus non accusabat omnes, sed Scotistas tantùm, Philippus autem totum populum Scholasticorum damnat: immò etiam totum regnum Pontificium. Esse autem mendacium apertissimum, tam est manifestum, ut probatione non egeat. Nam, ut suprà diximus, omnes Scholastici cum Magistro lib. 4. dist. 4. requirunt actualem fidem, quae sine motu cordis esse non potest: & ipse idem Philippus in Apologia articuli de Paenitentia, dicit, Catholicos requirere contritionem vel attritionem. Et quid est contritio, vel attririo, nisi motus cordis?

SECUNDO in ipsa etiam Confessione Augustana in articulo de Missa:

Hoc esse mendacium, probare possumus ex articulis Smalchaldicis, qui non minoris sunt auctoritatis apud Lutheranos, quàm ipsa Confessio: unde etiam simul cum ipsa Confessione ponuntur in libro Concordiae. In illis igitur articulis sic legimus:

TERTIO mentitur in eodem articulo:

Sed si per Missam privatam intelligat Missam, quae dicatur nomine privato, aut quae uni tantùm prosit, mentitur eiusmodi Missam coepisse post Gregorii aetatem: nulla enim est, nec fuit unquam Missa privata ad istum modum: omnis enim Missa publica est, cùm celebretur à Sacerdote, ut est publicus minister, & pro communi, & publica utilitate totins Ecclesiae. Si verò per Missam privatam intelligat Missam, quae ab uno Sacerdote dicatur sine distributione Eucharistiae populo facta, mentitur eiusmodi Missas non fuisse ante Gregorii tempora. Nam AUGUSTINUS lib. 22. civit. c. 8. meminit Missae privatae: scribit enim unum ex suis presbyteris sacriflcium corporis Domini obtulisse in domo rustica cuiusdam nobilis viri, quae vexabatur infestatione malignorum spirituum, & continuò eam domum liberatam fuisse:

QUARTO mentiturin eadem Confessione Augustana, in art. de Confessione, ubi sic ait:

Haec tamen magna sunt men dacia, ut mirum sit, si ea tota Germania capere possit. Nullus enim est liber Catholicus, in quo de Sacramento ullo agatur, quin in eo saepe fides, & Christus nominentur. Certè S. Thomas, qui minimè obscurus est auctor 3. par. q. 62. art. 5. dicit, & probat Sacramenta omnia vim habere ex meritis Christi, & eiusdem Christi merita per fidem nobis applicari.

SECUNDUM mendacium est in eodem cap. §. 17.

TERTIUM mendacium est in eodem cap. §. 26. ubi sic ait:

QUARTUM est mendacium, cap. 17. §. 43. ubi dicit in Sacramento Eucharistiae primum, qui azymo pane uti coepit, fuisse Alexandrum Romanum Pontificem:

QUINTUM est cap. 19. §. 12. ubi sic ait:

SEXTUM est ibidem, ubi Calvinus addit de ipsa Confirmatione:

SEPTIMUM est in eodem cap. 19. §. 34. ubi sic ait:

OCTAVUM est in Antidoto Concilii, sess. 7. can. 13. ubi sic ait:

PRIMO igitur in Examine edito anno M. D. LXVI. in octavo pag. 14. sic mentitur:

Sed debuit Kemnitius advertere, Syricium non loqui de coniugio iusto, & legitimo, sed de coniugio Sacerdotum, quod illegitimum est, & solo nomine coniugium, re autem ipsa sacrilega impudicitia. Nam in eadem epist. cap. 4. iam antè dixerat, legitimas nuptias in Ecclesia per Sacerdotem benedici: & certè non voluit dicere, benedici: in Ecclesia vitam secundum carnem, quae Deo placere non potest. Itaque legitimi coniuges possunt ita vivere, ut placeant Deo, & dicantur non esse incarne, sed in spiritu, si uxore sua legitima legitimè utantur: at Sacerdotes, quibus nuptiae interdictae sunt, non possunt uxores ducere, aut illis uti, quin Deo displiceant, & secundum carnem vivant: & hoc est, quod verissimè scripsit Syricius.

SECUNDO mentitur pag. 39. ubi loquens de

TERTIO mentitur pag. 40. ubi quaerens de aqua benedicta, rosa benedicta, ense benedicto, & similibus rebus, cur non sint Sacramenta, sic ait:

DUO sunt hîc mendacia. UNUM quod Scholastici multùm laborent, ut ostendant, cur aqua, & rosa, & similia, cùm in Ecclesia benedicuntur, non sint Sacramenta. At Scholastici adeò leviter hoc expediunt, ut multi ne attingant quidem, ut per se notum, alii obiter tantùm explicent. Nihil enim horum est signum efficax gratiae iustificantis, quod est praecipuum in omnibus Sacramentis.

ALTERUM est mendacium, Gabrielem ingenuè confiteri, nihil deesse aquae benedictae, quo minus sit Sacramentum, nisi divinam institutionem. Est, inquam, hoc verissimum mendacium, quia Gabriel in 4. dist. 1. q. 1. art. 1. ubi de hac re agit, dicit quidem, aquam benedictam non esse à Deo institutam, sed ab Ecclesia, & ideò non esse Sacramentum, sed non dicit, nihil aliud ei deesse, nisi divinam institutionem, immò apertè indicat, alia etiam multa ei deesse. Nam non disputat eo loco propriè de aqua benedicta, sed explicat definitionem Sacramenti: & quia dixerat, ad Sacramenta requiri divinam institutionem, inde deducit à Sacramenti definitione excludi aquam benedictam, lotionem balnei, & omnia signa naturalia. Quocirca sicut non licet colligere ex hac eius disputatione nihil deesse ad lotionem balnei, quò minus sit Sacramentum, nisi divinam institutionem, ita non licet colligere, nihil deesse ad aquam benedictam, nisi divinam institutionem, quò minus sit Sacramentum.

QUARTO mentitur pag. 94. & 95. ubi tot sunt ferè mendacia, quot verba:

QUINTO mentitur ibidem, cùm ait:

SEXTO mentitur ibidem, cùm ait, Cyprianum existimasse, Baptismum esse inutilem, qui conferebatur ab haereticis, & malis ministris. Nam Cyprianus ubique distinguit malos ministros Catholicos ab haereticis, & malos quidem affirmat utiliter baptizare, haereticos autem inutiliter. Malè igitur Kemnitius coniungit ex sententia Cypriani, quos Cyprianus ipse disiungit. Vide Augustinum explicantem Cypriani sententiam, lib. 4. de Baptismo, cap. 10. & lib. 6. cap. 12. & ipsum Cyprianum in epistolis ad Iubaianum, ad Pompeium, ad Stephanum, & ad Quirinum.

SEPTIMO mentitur pag. 95. cùm sic ait:

OCTAVO mentitur ibidem, cùm ait:

Ac ut solum, caussa exempli, discutiamus locum 15. qui est de Sacramentis, tertius error, quem notat, est desumptus ex CATECHISMO Romano in haec verba:

Quintus error apud Tilemannum est, quòd Sacramenta veteris legis non impresserint characterem, qui est signum spirituale. Sume igitur contradicentem, nimirum; Sacramenta veteris legis imprimebant characterem spiritualem; & quaere si vel ab uno ex Lutheranis approbetur. Lutherani enim non anteponunt usquam, licet ferè aequent, Sacramenta legis veteris Sacramentis novae legis; & tamen summo consensu negant, Sacramenta novae legis imprimere characterem. Id quod negat etiam ipse Heshusius ibidem in 7. errore.

Nonus error est, quòd non requiratur bonus motus interior in suscipiente Sacramentum. Hunc errorem tribuit Heshusius Gabrieli li. 4. sent. dist. 1. q. 3. Sed verba Gabrielis, quae ipse citat, detegunt fraudem. Nam Gabriel non dicit non requiri motum interiorem, cùm apertè requirat fidem, & paenitentiam cum omnibus aliis Doctoribus, sed dicit cum Scoto, non requiri motum interiorem, qui sit meritorius gratiae de congruo, vel de condigno. Scotus enim, & Gabriel, & multi alii docent, motus quosdam interiores esse meritorios de congruo iustificationis, sed addunt, quod si aliquando isti motus non sint

Decimus error est, quod Sacramenta veteris legis non contulerint gratiam, neque ex opere operato, neque ex opere operantis, seu per modum meriti, etiamsi in fide, & charitate fierent. Haec ille. Sed accipe contradicentem propositionem, & dic; Sacramenta legis veteris contulerunt gratiam ex opere operato, vel ex opere operantis, seu per modum meriti. Atqui haec tota est haeretica omnibus Lutheranis. Nam omnes execrantur, quod dicimus de opere operato; & multò magis, quod dicimus de opere operantis. Sacramenta enim gratiam conferre ex opere operantis, est gratiam conferre ex dignitate, & merito operis; ipsi autem nullum agnoscunt opus dignum aut meritorium, sed omnia esse volunt peccata mortalia, atque in primis idem Heshusius in eodem lib. tit. de iustificatione, de lege, de operibus.

Decimus tertius error est ex Concilio TRIDENTINO desumptus, sess. 7. can. 13.

Quod attinet ad priorem, Martinus Lutherus initio novae suae praedicationis visus est ab hoc nomine non parum abhorrere. Nam in lib. de capt. Baby l. quam edidit anno XX. cap. de Matrimonio:

Quocirca Melanchthon Lutherum sequutus in locis communibus editis anno XXI. & XXII. caput in quo agit de Sacramentis, inscribit de signis; & in medio eius capitis:

Andreas item Carolstadius in lib. de imaginibus, & Sacramentis, eundem Lutherum sequutus, ex professo agit contra nomen Sacramenti.

Porrò Zwinglius pater Sacramentariorum in li. de vera & falsa religione, edito anno XXV. dicit quidem se nolle tumultuari ob hoc nomen, apertè tamen reprehendit. Sic enim habet in cap. de Sacramentis:

Sic etiam Calvinus lib. 4. Inst. c. 14. §. 13. dicit se nolle contendere de nomine Sacramenti, & tamen non obscurè reprehendit, dum ita loquitur:

Caeterùm Lutherus cùm vidisset Carolstadium, & Zwinglium, cum quibus inimicitias gerebat, abhorrere à voce Sacramenti, mutavit citò sententiam, & nomen Sacramenti approbare coepit. Sic enim scribit in lib. contra caelestes Prophetas part. 2.

Luthero autem sententia mutante, mutarunt etiam ceteri Lutherani. Nam & in Confess. August. recipiunt nomen Sacramenti: & Philippus in locis anno XXXVI. inscribit caput de Sacramentis, quod antea inscripserat de signis. Brentius quoque in Confessione Wirtembergeñ. ca. de Sacramentis, idem nomen retinet. Ac demum Kemnitius in 2. part. Examinis non procul ab initio, vocabulum hoc

Sed facilè probare possumus, nomen hoc esse usurpandum, & conservandum. PRIMO, quia reperitur in Scripturis. Sunt autem duo notanda antequam hanc rationem explicemus. PRIMO quidem Scripturas sacras non Latinè, sed vel Hebraicè, vel Graecè à Prophetis, & Apostolis scriptas fuisse: proinde non esse demonstrandam ex Scripturis vocem latinam, Sacramentum, sed Graecam, quae illi respondet, nimirum

SECUNDO, aliter ex Scripturis probari posse nomen Sacramenti apud Catholicos, aliterapud haereticos. NAM apud Catholicos, qui fatentur Matrimonium esse Sacramentum propriè dictum, probamus nomen Sacramenti esse in Scripturis, non solùm in genere, sed etiam in specie, id est, ut significat res illas septem, quas propriè Sacramenta vocamus. Ait enim Apostolus

Apud haereticos autem, qui Matrimonium non admittunt esse Sacramentum propriè dictum, non possumus probare ex Scripturis nomen Sacramenti; ut est nomenspecificum, & proprium nostrorum Sacramentorum. Nusquam

Id igitur nomen in Scripturis haberi contra Lutherum demonst ramus ex

Item probamus ex illo

Idem probatur ex illo

Denique idem probatur efficacissimè ex illo

Falsum igitur est, quod Lutherus dicebat, Sacramentum in universa Scriptura significare rem sacram, secretam; nusquam autem signum rei sacrae, secretae. Nec minus falsum est, quod ibidem addidit, Catholicos ubicunque in Scriptura invenerunt nomen Sacramenti, ex eo fecisse signum: non enim ubique dicimus, Sacramenti nomine significari signum, sed solùm quibusdam in locis, alibi autem significare rem secretam, ut

Quod si Sacramentum dicatur à sacrando, & initiando, quod placet Zwinglio: ut postea dicemus, habetur in Scriptura Testamenti veteris vox Hebraea nostrae Latinae voci respondens, nimirum

SECUNDA ratio sumitur ex Patribus. Antiquissimi enim Patres hoc nomine usi sunt ad significandum Baptismum, Eucharistiam, & alia id genus sacra Symbola. TERULLIANUS vetustissimus Latinorum, lib. de praescriptionibus, cap. 16.

Ex quibus Patrum sententiis colligimus, nomen hoc esse antiquissimum, & proinde retinendum,

Rursus colligimus, tum ex Scripturis, tum ex Patribus citatis, Kemnitium falsa, & pugnantia de hoc nomine loqui. Nam pag. 28. sic ait:

Adde postremò, quòd omnes linguae vulgares in Latina Ecclesia hoc nomen retinuerunt, ut Italica, Gallica, Hispanica, Germanica, & aliae. quod est argumentum semper fuisse hoc nomen Sacramentum, in Ecclesia, venerabile. Sed de hac prima Quaestione satis.

Hebraei tres habent voces, quibus Sacramenta sua significare solent. PRIMUM enim omnes caeremonias, inter quas numerantur Sacramenta, vocant

ALIUD vocabulum est

TERTIA vox est

Porrò etymologiam Mysterii explicans Clemens Alexandrinus in oratione exhortatoria ad Gentes, cuius etiam meminit Eusebius in 2. de praeparatione Evangelica, cap. 5. dicit,

Alii deducunt

Posset etiam non ineptè deduci à

Sunt autem tres huius vocis significationes. PRIMA ac praecipua est, ut Mysterium dicatur ea caeremonia, qua homines sacris initiantur. Quocirca à M. T. lib. 2. de legibus dicuntur etiam initia: & sanctus Ambrosius librum scripsit, de iis, qui Mysteriis initiantur. Et haec significatio respondet etymologiae, quam posuimus à verbo

SECUNDA significatio, qua mysterium dicitur id omne, quod arcanum, & secretum est. Hinc est illud Apostoli

TERTIA significatio ex secunda nata est, qua videlicet Mysterium dicitur omne signum externum rei arcanae, & latentis: qua significatione omnes figurae Testamenti veteris dicuntur Mysteria, necnon parabolae, & similitudines quae habentur vel in Evangelio, vel in Apocalypsi, ut testimonia suprà allata ostendunt. Et huic respondet vox illa

Iam verò Sacramenti etymologia notissima est; dicitur enim à sacro: sed significationes multae sunt. PRIMA est, ut Sacramentum dicatur pignus à litigantibus in loco sacro positum. Ut enim scribit Varro lib. 4. de lingua Latina prope finem, mos erat apud Romanos, ut cùm duo litigabant, tum qui affirmabat, tum qui negabat, deponeret quingenta aeris in loco sacro apud Pontificem; finita verò lite, qui vicerat, depositum suum reciperet, qui vinceretur, perderet, eiusque depositum aerario cederet in poenam iniustae litigationis. Illa ergo deposita Sacramenta dicebantur, quod in loco sacro servarentur. Haec significatio praeter ceteras placuit Zwinglio, in lib. de vera & falsa religione, cap. de Sacramentis:

SECUNDA acceptio est, ut Sacramentum idem sit, quod iuramentum, quod quidem nisi per rem aliquam sacram fieri non potest, cùm Deum ipsum testem citet omnis, qui iurat. Est autem haec acceptio frequentissima in iure civili, & Canonico, & in auctoribus tum Gentilibus, tum etiam Christianis. Haec acceptio Calvino placuit, lib. 4. Instit. cap. 14. §. 13. Sic tamen, ut Sacramentum non tam sit iuramentum, quo se homo obstringit Deo, quàm quo se Deus obstringit homini. Unde Nicolaus Selneccerus in 2. parte Paedagogiae, cap. de Sacramentis, dicit,

TERTIA significatio est, ut Sacramentum idem sit, quod Mysterium; & proinde significet tria illa, quae Mysterii voce significari diximus; nimirum, rem secretam, & signum rei secretae, & rem sacrantem & initiantem.

Quae omnes acceptiones conveniunt nostris Sacramentis, sed maximè propria est ea, quam ultimo loco nominavimus. Nam illa PRIMA Varronis & Zwinglii non est aliena à nostris Sacramentis. Verè enim per Sacramenta nos obstringimus, & oppigneramus Deo, tamen haec acceptio nec invenitur in Scripturis, nec est ita propria, ut solis Sacramentis nostris conveniat. Multa enim sunt alia praeter Sacramenta, quibus nos oppigneramus Deo, ut omnia vota.

SECUNDA acceptio Calvini, quadrat etiam in nostra Sacramenta. Nam in Sacramentis, ut nos Deo obstringimur ad obsequium, ita se nobis ille quodammodo obstringit ad protectionem. Sed neque haec habetur in Scripturis, neque est propria nostrorum Sacramentorum, cùm etiam sine Sacramentis per simplicem promissionem se Deus obstringere soleat.

TERTIA & QUARTA acceptio, qua Sacramentum dicitur quaecumque res sacra, arcana, vel signum rei sacrae, & secretae, habentur in Scripturis, ut suprà ostendimus, & Sacramentis nostris conveniunt. Nam omnia nostra Sacramenta, & sacra sunt, cùm Dei sint; & arcana sunt, cùm solis fidelibus nota sint, nec debeant aliis facilè prodi, ut docet Dionysius de Ecclesiast. Hierarchia, cap. 1. & Cyrill. lib. 7. in Iulianum, extremo, & alii Patres passim, & denique rem sacram, & occultam significent, nimirum gratiam. Sed neque hae acceptiones sunt propriae nostris Sacramentis, cùm plurima sint alia signa sacra, arcana, & quae res sacras, & arcanas significent, ut omnes ferè figurae Testamenti veteris.

QUINTA igitur acceptio, qua Sacramentum significat caeremoniam initiantem, & consecrantem hominem Deo, sive (quod ferè est idem) signum rei sacrae, non cuiuscunque, sed rei sacrae sacrantis

DEINDE respondet apertissimè etymologiae Mysterii, & Sacramenti: nam Mysterium deduximus à

Denique Sacramenta veteris legis nunquam vocantur in Scriptura Testamenti veteris secreta, vel signa rei secretae, id est,

Quod igitur ad PRIMUM attinet, Catholici Doctores etsi dissentiant in rebus quibusdam Philosophicis, & minutis, ut; An Sacramentum sit unum per se; An sit ens rationis, &c. tamen in re Theologica mirificè conveniunt, cùm haeretici contrà inter se mirificè dissentiant, ut mox videbimus.

Igitur quae ad Sacramentum novae legis constituendum necessariò requiruntur, haec sunt. PRIMUM ut sit signum, dicitur autem signum, ut sanctus AUGUSTINUS definit lib. 2. cap. 1. doctrinae Christianae:

SECUNDUM est, ut hoc signum sensibile sit: sunt enim signa quaedam etiam invisibilia, ut character animae impressus. Sed Sacramenta visibilia, seu sensibilia signa esse debere, certissimum est. Solus fermè est Gulielmus Okam, qui in 4. dist. 1. fatetur quidem, Sacramenta esse signa sensibilia, sed non putat id esse de essentia, quia posset Deus instituere Sacramentum in re spirituali, ut si statueret, ut oratio mentalis, aut meditatio passionis Christi conferret gratiam ex opere operato. At fallitur Okam, quia illa oratio, vel meditatio haberet quidem effectum Sacramenti, sed Sacramentum non esset. Sacramentum enim intrinsecè, & essentialiter est caeremonia religionis; caeremonia autem est actus externus. Unde sancti Patres passim docent, Saci amentum esse vestigia quaedam, & manuductiones ad spiritualia, & invisibilia, ut patet ex Dionysio, & Augustino locis notatis; necnon ex Chrysostomo homil. 83. in Matthaeum.

TERTIUM est, ut hoc signum sit voluntarium, sive datum, non naturale. Quaedam enim signa sunt naturalia, quae non pendent ex nova institutione, sed ex natura sua significant, ut est fumus signum incendii, & odor signum rei odoratae praesentis, & aurora signum vicini solis: alia signa sunt ex arbitrio instituentis, ut nomina, & verba omnia, vexilla militum, & omnia insignia familiarum. Porrò Sacramenta signa esse posterioris generis docet Augustinus lib. 2. doctrinae Christianae, cap. 3. & lib. 3. cap. 9. neque ullus contradicit. Res enim ipsa per se exclamat.

QUARTUM est, ut hoc signum habeat cum re, quam significat, analogiam, & similitudinem aliquam. Tria enim inveniuntur signorum genera. QUAEDAM enim tantam habent cum re

QUAEDAM alia nullam habent cum re significata similitudinem, & ideò tota pendent ab institutione: hoc modo verba sunt signa rerum, & sonus campanae signum senatus habendi.

QUAEDAM denique medio modo se habent. Nam habent quidem aliquam analogiam cum re, sed tam indeterminatam, & confusam, ut magis apta sint ad significandum, quàm actu significent, nisi deter minentur ab aliquo: quo modo imago hominis non facta ad alicuius particularis hominis similitudinem, neminem in particulari significat, & tamen quemlibet significare potest, si determinetur adscripto nomine alicuius, aut addito vestimento, aut alio signo particularis hominis.

Huius tertii generis sunt omnia Sacramenta, Nam nec per se significant actu, nisi determinentur, & tamen apta sunt significare, si determinentur. Id patet discurrendo per singula. Nam ablutio externa internae ablutionis similitudinem gerit; proinde aptissima est ad eam significandam, si ad id adhibeatur. Idem de Unctione, alimento corporis Dominici, aliisque Sacramentis dici potest.

Solum est Sacramentum Paenitentiae, quod cùm in solis verbis consistat essentialiter, non videtur habere naturalem analogiam cum re significata; sed habet tamen. Non enim illa verba,

Unde sanctus AUGUSTINUS in epist. 23. ad Bonifacium:

QUINTUM est, ut hoc signum repraesentet rem aliquam sacram, non prophanam. Sunt enim Sacramenta caeremoniae religionis: unde etiam illa violare, omnium consensu, sacrilegium est. Id quod etiam patet ex nomine: nam Sacramentum à sacro dicitur. Denique sanctus Augustinus in epist. 5. ad Marcellinum dicit, signa cùm ad res divinas pertinent, Sacramenta nominari.

Porrò res illa sacra, quam Sacramenta novae legis significant, triplex est: gratia iustificans, quae ut praesens demonstratur: passio Christi, quae est caussa gratiae, & ut praeterita commemoratur: & vita aeterna, quae est effectus gratiae, & ut futura praefiguratur. Ita docet sanctus Thomas 3. part. quaest. 60. art. 3. & omnes alii Doctores. Ac de Baptismo quidem, & Eucharistia res notissima est. Nam

Pari ratione de Eucharistia,

De aliis Sacramentis non est ita notum: tamen certum est, saltem implicitè, illa omnia significare; quia cùm omnia significent gratiam, consequenter etiam significant principium, & finem eiusdem gratiae.

Est autem hoc loco NOTANDUM, id quod praecipuè & essentialiter significatur per Sacramentum novae legis, esse solam gratiam iustificantem. Nam ut infrà dicemus, Sacramenta novae legis efficiunt, quod significant: at non efficiunt passionem Christi, nec vitam beatam, sed solam iustificationem: passionem enim praesupponunt, & vitam beatam promittunt; iustificationem autem propriè adferunt.

PRAETEREA Sacramenta, ut mox dicemus, sunt instituta ad sanctificandum. At quo propriè, & formaliter sanctificamur, gratia est; passio Christi, & vita beata extrinseca sunt.

DENIQUE id propriè Sacramenta significant, quod per verba exprimitur: verbis autem Sacramentorum iustificatio sola plerumque exprimitur. Id enim significat, Ego te abluo, Ego te confirmo, Ego te absolvo, &c. Neque obstat, quod verba Eucharistiae;

Atque ex hoc capite multa sacra signa excluduntur à ratione Sacramenti, ut res creatae omnes, quae signa sunt potentiae, & sapientiae; nam:

SEXTUM est, ut hoc signum non solùm significet sanctificationem, sed etiam ita significet, ut quae tunc fiat, dum Sacramentum adhibetur. Omnes enim Theologi conveniunt, quòd Sacramenta novae legis significent sanctificationem, quae tunc fiat: id enim verba ipsa ostendunt, Ego te absolvo, Ego te abluo, &c. Et hinc multa signa sacra sanctificationem significantia excluduntur à ratione Sacramenti. Nam exempli caussa, Manna quod pluebat Israëlitis, significabat spiritualem refectionem, & dulcedinem, quam praebet Eucharistia; tamen Sacramentum non erat, sed figura Sacramenti, quia significabat eam refectionem, ut futuram, non ut quae tunc daretur. Sic etiam columba, quae super Christum apparuit in Baptismo, signum erat sanctitatis, & innocentiae Christi, sed non quae tum primùm inciperet, vel cresceret: iam enim ab incarnatione plenus fuerat gratia.

SEPTIMUM est, in quo etiam omnes conveniunt, ut Sacramenta novae legis, non solùm significent sanctificationem, quae tunc fiat, sed etiam, quae fiat vi ipsius Sacramenti, ita ut Sacramentum sit caussa instrumentalis sanctificationis; id quod post ea probandum erit contra haereticos. Hinc autem excluduntur à ratione Sacramenti linguae illae igneae, quae apparuerunt super Apostolos in die Pentecostes: significabant enim charitatem ardentissimam, quae tum Apostolis infundebatur unà cum sapientia, & eloquentia planè divina, sed Sacramentum non erant, quia non vi earum linguarum infundebatur illis charitas. Quaestio solùm remanet, an dari gratiam ex vi Sacramenti, sit proprium Sacramentis novae legis, an verò conveniat Sacramentis in genere. Sed de hoc postea agendum erit: nunc satis est convenire omnes Doctores, quod Sacramenta novae legis id habeant.

Est autem hîc NOTANDUM, quòd cùm dicimus de ratione Sacramenti esse ut sanctificationem significet, & efficiat; id intelligitur non de

OCTAVUM ac postremum, quod ad rationem Sacramenti pertinet, est, ut sit caeremonia religionis stata, ac solennis, quae hominem Deo consecret. Ita docet sanctus Thomas in 1. 2. q. 102. art. 5. & facilè probari potest. Nam ut sanctus Augustinus docet lib. 19. contra Faustum, cap. 11. & lib. 4. de Baptismo contra Donatistas, cap. 22. Sine Sacramentis religio esse non potest, proinde tamdiu durare debent Sacramenta, quamdiu religio durat. Quocirca

Atque hinc intelligimus, cur Sacramentum non fuerit illud Christi verbum ad peccatricem:

Igitur PRIMA quaestio est; An Sacramentum verè, & propriè definiri, an solùm crasso quodam modo describi possit. Ratio difficultatis est, quia Sacramentum vel est aggregatum quoddam per accidens, cùm constet ex rebus & verbis; vel est ens rationis, si consideretur formaliter, ut signum ex arbitraria institutione significans. Non possunt autem propriè definiri, nisi entia realia, & quae sunt unum per se.

Tres sunt Doctorum sententiae. QUIDAM existimant, Sacramentum propriè definiri non posse ob caussas iam dictas. Ita Okam, Maior, Richardus in 4. dist. 1. ALII volunt, Sacramentum esse quidem ens rationis, tamen unum per se: proinde definiri posse saltem imperfectè. Ita Scotus dist. 1. quaest. 2. & Sotus dist. 1. quaest. 1. art. 2. Tametsi enim multa sint in Sacramentis, quae significant, tamen significatio una est ex variis illis rebus consurgens, quemadmodum una est figura domus, licet multa sint quae ad domum faciendam concurrunt. ALII denique volunt, Sacramentum propriè definiri posse. Ita Martinus Ledesmius in tractatu de Sacramentis in genere, quaest. 1. art. 2.

Ut autem breviter dicam quod sentio, bifariam considerari possunt Sacramenta. UNO modo, Physicè. ALIO modo, moraliter: quemadmodum etiam homo aliter consideratur à Physico, aliter à Politico.

Et quidem secundum Physicam considerationem, quae non est propria huius loci, nec multum ad Theologum pertinet, longè probabilissimam esse arbitror sententiam primam. PRIMO, quia ad rationem, & essentiam Sacramenti non pertinet sola significatio, sed etiam res ipsa sensibilis, quae substantia quaedam est, & cum adiuncta significatione ens per accidens constituit. Nam si in sola significatione consisteret essentia Sacramenti, res ipsa sensibilis nihil esset, nisi subiectum Sacramenti. At longè aliud nos docet Ecclesia, cùm in Concilio Florentino, & in scriptis omnium Doctorum affirmat, Sacramenta constare ex rebus, & verbis, & illas esse materiam, ista esse formam. Quomodo enim ad essentiam Sacramenti non pertinent ea, quae materia, & forma Sacramenti dicuntur, & sunt?

SECUNDO, Sacramentum, ut Sacramentum, non solùm significat, sed etiam sanctificat; ut Catholici omnes docent, de Sacramentis novae legis. At significare, & sanctificare, res sunt diversorum praedicamentorum, nimirum Relationis, & Actionis: non ergo unum per se facere possunt.

ADDE, quòd qui ponunt in Sacramentis realem quandam, & Physicam qualitatem, necessariò coguntur Sacramenta componere ex ente reali, & rationis. Significatio enim Sacramenti, cùm ex institutione arbitraria pendeat, non potest non esse ens rationis. Quomodo autem esse potest unum per se id, ad cuius essentiam pertinet ens reale, & ens rationis?

At verò si Sacramentum consideremus moraliter, ut verè à Theologo considerari debet, est ens reale, & suo modo unum, atque eo modo definiri potest. Ut enim apud morales Philosophos definitur regnum, & civitas, & familia, & de his omnibus passiones demonstrantur, licet illa omnia sint entia per aggregationem, si Physicè considerentur: ita etiam Theologi definiunt Ecclesiam, Concilium, Sacramentum, & alia id genus, licet Physicè ista definiri nequeant.

Porrò Sacramentum moraliter ideo est unum, quia est unum medium, sive instrumentum ad iustificandos homines. Etsi enim aqua, & verba, agere, & significare, sint res in se diversissimae, tamen ut faciunt unum instrumentum iustificationis, unum sunt: atque hoc unum ex genere, & differentia componi dicitur, ut rursum ex materia & forma, ob similitudinem compositi Metaphysici, & Physici, quam habet. Ut enim in composito Metaphysico sunt duo praedicata, unum universalius, & imperfectius, aliud minus commune, & magis perfectum: sic etiam Sacramentum duo praedicata habet, unum magis commune, & minus perfectum, nimirum, esse signum. Omne enim Sacramentum signum est, sed non omne signum est Sacramentum: alterum minus commune, & magis perfectum, nimirum, sanctificans esse instrumentaliter, & per modum caeremoniae: id enim solis Sacramentis convenit. Proinde signum, est veluti genus; sanctificans, veluti differentia. Pari ratione ut in composito Physico sunt duae partes, quarum neutra praedicatur de toto, & una est indeterminata, altera determinans; illa materia, haec forma dicitur: sic etiam in Sacramentis sunt res, veluti materia, & verba, veluti forma; quia res ipsa, ut caussa exempli, aqua, indifferens ex se ad multa significanda, vel etiam efficienda, per verba determinatur ad unum significandum, & efficiendum. Unde est illud AUGUSTINI tract. 80. in loannem:

Itaque non oportet nimis anxiè discutere, an tota ratio, & omnes proprietates generis, &

Hae definitiones colliguntur ex AUGUSTINO, ita scribente lib. 10. de civit. Dei, cap. 5.

TERTIA definitio est HUGONIS loco notato, qui sic definit:

SECUNDO notandum est, Hugonem, cùm ait, Sacramentum ex sanctificatione vim habere conferendi gratiam, non intelligere per sanctificationem, ut perperam intellexit Kemnitius, pag. 94. aliquam benedictionem, vel consecrationem praecedentem, ut est illa, qua benedicitur aqua (nam etiam sine ista benedictione Sacramentum Baptismi conferri potest) sed verbum Dei quod est veluti forma perficiens Sacramentum: illis enim verbis dicitur elementum sanctificari, quia per illa efficitur Sacramentum. Porrò haec definitio, etsi potuisset fortasse paucioribus verbis comprehendi, tamen satis integrè complectitur totam naturam Sacramenti.

QUARTA definitio est MAGISTRI Sententiarum lib. 4 dist. 1. ubi sic ait:

QUINTA definitio est CATECHISMI Concilii Tridentini:

Exstat alia definitio apud Gratianum, 1. q. 1. Can. Multi secularium:

Fundamentum huius sententiae est, quia existimant auctores citati, de ratione Sacramenti, etiam in genere, non esse solùm significare, sed etiam efficere sanctificationem: & rursus censent, Sacramenta veteris legis non efficere veram sanctificationem, sed solùm sanctificationem quandam legalem, quae est figura verae sanctificationis, quam sola Sacramenta novae legis efficiunt. Ex his enim duobus rectè concludunt, Sacramentum dici analogicè de Sacramentis veteris, & novae legis, sicut ipsa sanctificatio, ad quam significandam, & faciendam sunt instituta, dicitur analogicè de vera sanctificatione animae, & de sanctificatione typica, & legali.

ALTERA sententia est sancti Thomae 3. part. q. 60. art. 1. & 2. (is enim satis apertè sententiam mutavit) necnon Dominici à Soto, & Martini Ledesmii dist. 1. q. 1. art. 1. & 2. Qui docent definitionem illam,

Fundamentum eorum est, quia existimant ad rationem Sacramenti in genere non requiri, ut sit caussa sanctificationis, sed solùm, ut eam significet. Porrò addunt, Sacramenta legis veteris fuisse verissima signa verissimae sanctificationis, quia nimirum significabant gratiam iustificantem nobis dandam per Christum. Atque ex his rectè concludunt, Sacramenta legis veteris univocè convenire cum nostris in genere, licet in specie distinguantur; quia nostra efficiunt sanctificationem, vetera non efficiebant. Utraque sententia partim placet, partim etiam displicet: pono igitur sequentes propositiones.

PRIMA propositio:

SECUNDO, ab etymologia: Nam omnia nomina similia Sacramento, actionem significant, non signum: ut patet de nomine vestimenti, calceamenti, impedimenti, ornamenti, firmamenti, fundamenti, & ceteris eiusdem formae; Sacramentum igitur à sacrando dicitur, non à significando.

TERTIO, quia tota ratio, cur posterior sententia velit, Sacramentum in genere nihil esse, nisi signum; est illa definitio:

SECUNDA propositio:

SECUNDO, quia significare gratiam aliis dandam, non est Sacramenti, ut Sacramentum est, sed ut figura, & typus rei futurae. Nam Sacramentum, ut Sacramentum, dicit ordinem ad eum, qui Sacramento initiatur, non ad alios: ut rectè docet S. Thomas 1. 2. q. 101. art. 4. & q. 102. art. 5. figura autem dicit ordinem ad futura. Et confirmatur; quia significare gratiam dandam aliis, non erat proprium Sacramentis veteribus, sed etiam sacrificiis, aliisque observantiis Hebraeorum, ut S. Augustinus demonstrat, lib. 19. contra Faustum, c. 8. 9. 10. & 11. Nec solùm illa, sed etiam serpens aeneus significabat curationem à peccatis, quam Christus allaturus erat,

TERTIA propositio:

SECUNDO. Nulla esse potest religio sine Sacramentis, ut S. Augustinus docet, lib. 19. contra Faustum, cap. 11. Sed in Testamento veteri erat vera Ecclesia, vera religio, verum sacrificium, cur igitur non etiam vera Sacramenta?

NEQUE obstat, quòd omnia contingebant Iudaeis in figura,

Itaque non debent conferri res Iudaicae cum nostris, ut imago picta cum homine vivo, ubi nihil est imago, nisi res alterius: sed ut filii parvuli conferuntur cum viris perfectis, ut facit Apostolus,

QUARTA propositio:

SECUNDO potest sic exponi, ut per signum, intelligatur signum practicum, per rem sacram, consecratio in genere, non descendendo ad iustificationem internam, vel legalem:& hoc modo definitio convenit univocè omnibus Sacramentis. Sed neque haec expositio est ad mentem S. Augustini; non enim loquitur ipse de signo practico, ut S. Thomas rectè advertit.

TERTIO potest sic exponi, ut per signum, intelligamus nudum signum, per rem sacram, gratiam iustificantem: & hoc modo convenit univocè definitio illa omnibus Sacramentis; & hoc dicimus in Conclusione, sequuti B. Thomam. Ceterùm ista definitio, ut suprà monuimus, non est perfecta, cùm conveniat etiam sacrificio, eodem teste Augustino, loco citato.

Porrò definitiones ceterae, id est, Hugonis, Magistri, & Catechismi Romani, non conveniunt nisi Sacramentis novae legis: tamen facilè possent accommodari ad Sacramentum in genere, si loco,

PRIMUM igitur, pag. 38. arguit definitionem Isidori:

SECUNDO, arguit definitiones Hugonis, quòd non rectè Sacramentum dicatur, elementum corporale, quandoquidem Sacramentum Eucharistiae secundum Catholicos non sit substantia aliqua, sed sola accidentia panis, & vini. RESPONDEO. Nec ipsa substantia panis, & vinum est elementum propriè dictum, id est, corpus simplex, sed mixtum. Sed, ut suprà ostendimus, elementum vocavit Hugo rem quamlibet sensibilem, quae adhibetur ad Sacramenta perficienda.

TERTIO, arguit definitionem Magistri Sententiarum, quòd non rectè habeat, Sacramentum esse formam visibilem. Nam in Matrimonio Catholici volunt materiam esse verba exprimentia consensum: verba autem nec visibilia sunt, nec elementum dici possunt iuxta Hugonem; si elementum distinguitur contra verbum, iuxta illud:

RESPONDEO. Non desunt Catholici multi, qui materiam in Sacramento Matrimonii esse volunt ipsas personas contrahentes, verba autem solùm esse formam: proinde materiam visibilem, & quae elementum dici possit, assignant. Vide Petrum Paludanum in 4. d. 1. q. 4. Quod si etiam sola verba essent in Sacramento Matrimonii, adhuc nihil efficeret Kemnitii argumentum. Nam verba quoque elementa dici possunt, quatenus materiae locum habent: id enim elementum dicimus, cùm de Sacramentis agimus, quod est ex se indeterminatum, & per certa verba, quasi per formam determinatur. Nec minus asserimus verba, visibilia dici posse, cùm visibile ad omnia sensibilia, & sensus ipse videndi usitatè ad omnem sensum transferatur. Ut enim docet Augustinus, lib. 10. Confess. cap. 35. rectè dicimus; Vide quomodo luceat, quomodo oleat, quomodo sapiat, quàm sit durum, quàm bene sonet: non tamen contra dicimus; Audi quomodo luceat, gusta quomodo splendeat, olfac quàm niteat, palpa quàm fulgeat.

QUARTO, arguit easdem duas definitiones, quòd non rectè habeant, Sacramentum esse signum invisibilis gratiae, si per gratiam intelligatur gratia gratum faciens. Nam etiamsi Richardus disputet, in Matrimonio, & Ordinatione, ut in aliis Sacramentis, dari eiusmodi gratiam:

QUINTO, arguit definitionem Scoti, & Okam:

SEXTO, oppugnat omnes definitiones simul:

PRIMA igitur sententia Lutheri est in libro de captivitate Babylonica, cap. ultimo, ubi dicit, propriè Sacramentum esse promissionem signo externo annexam. Eam recipiunt communiter Lutherani, sed paulò magis explicant. Sic enim definit Apologia Confessionis Augustanae, art. 13.

Et quia tum in Apologia, tum in locis Philippus praefatur, se nominis interpretationem dare, & saepe variat verba suae definitionis; utilius erit ea proponere, & excutere, quae ad naturam Sacramenti requiri Kemnitius docet. PRIMO ergo, vult Sacramentum esse debere externum materiale, seu corporale, & visibile elementum, seu signum, quod certo externo ritu tractetur.

SECUNDO requirit,ut illud signum habeat expressum mandatum, seu institutionem divinam.

TERTIO, ut illud mandatum sit in Testamento novo: quod idem docet Philippus in locis, cap. de Sacramentis, ubi dicit, Sacramentum esse caeremoniam in Evangelio institutam.

QUARTO requirit, ut Sacramentum non sit caeremonia temporaria, sed duratura usque ad mundi consummationem.

QUINTO requiri dicit, promissionem de gratia, effectu, seu fructu Sacramenti.

SEXTO dicit, eam promissionem debere esse annexam signo, & eo quasi vestitam, divina ordinatione.

SEPTIMO addit, eam promissionem esse debere non de quocunque dono Dei, sed de reconciliatione peccatoris, & peccati remissione; quam etiam partem urgent valde Lutherus in captivit. Babylonica, & Philippus in locis, cap. de numero Sacramentorum.

OCTAVO requirit, ut promissio, quae alioqui generalis est, per Sacramentum applicetur, & obsignetur in particulari singulis, qui cum side utuntur Sacramentis. Hanc particulam clariùs explicant Lutherus, & Philippus, & ipse etiam Kemnitius infrà cap. de efficacia Sacramenti: volunt enim Sacramenta esse testimonia infallibilia gratiae Dei, ad hoc instituta, ut excitent & nutriant fidem, ad eum modum, quo miracula facere solent. Unde Philippus in locis Anni XXII. comparat Sacramenta miraculis, quibus Deus olim fidem confirmabat: & in Apologia articuli 13. dicit, Sacramentum esse testimonium infallibile, ac si Deus novo miraculo de caelo promitteret, se velle ignoscere. Et Lutherus in lib. contra Cochlaeum:

Excogitavit hanc definitionem Kemnitius, ut ostenderet solùm Baptismum, & Eucharistiam esse Sacramenta propriè dicta: sed nondum obtinuit quod voluit. Nam facilè demonstrare possumus, ne his quidem duobus Sacramentis eam definitionem convenire, & absolutè malam esse.

PRIMA igitur particula vel accipit elementum visibile, & tractabile pro qualibet re sensibili, ut accipiunt Catholici, & tum etiam Absolutio sacerdotalis erit Sacramentum propriè dictum. Est enim Absolutio res sensibilis, cùm auribus percipiatur: vel accipit (ut revera accipit) elementum visibile, & tractabile pro re, quae sensu videndi, & tangendi percipiatur; & tum fingit sibi definitionem sine ullo testimonio Scripturae. Scriptura enim nusquam habet, Sacramentum non esse, nisi rem visibilem, & palpabilem.

Neque alio modo probat Kemnitius hanc particulam nisi ex eo, quòd Baptismus, & Eucharistia, quae sunt vera Sacramenta, signa sunt visibilia, & tractabilia. Quae argumentatio aut assumit, quod probandum est, & quod ex ipsa definitione postea idem Kemnitius probare conatur, nimirum Baptismum, & Eucharistiam sola esse Sacramenta: aut si hoc non assumit, nihil probat. Ut enim non sequitur; Homo & avis sunt bipedia, igitur omne animal est bipes: ita non sequitur, Baptismus, & Eucharistia sunt signa visibilia, & tractabilia, igitur omne Sacramentum est signum visibile, & tractabile. Satis est igitur ad Sacramenti naturam, quatenus signum est sensibile, ut aliquo sensu percipiatur; nec debet excludi sensus audiendi, cùm excellentissima omnium signorum sint ea, quae hoc sensu percipiuntur, ut S. Augustinus docet, lib. 2. doctrinae Christianae, cap. 3.

SECUNDA particula, quae requirit expressum mandatum, seu institutionem divinam, aut requirit, ut hoc mandatum sit expressum inScripturis, aut satis est, si constet DEUM hoc mandatum dedisse, licet in sacris literis non habeatur ita expressè. Si hoc secundum sufficiat, admittimus particulam, sed tunc probabimus omnia septem Sacramenta. Licet enim nusquam scriptum sit, Deum mandasse, vel instituisse Sacramentum Confirmationis, tamen quia legimus,

Sin autem vult Kemnitius (ut revera se velle significat requiri mandatum Dei expressum in divinis literis; falsa est ea particula. Nam per accidens est ad mandatum, sive institutionem divinam,quod sit scripta, vel non scripta: nam alioqui non fuissent vera Sacramenta, Baptismus, & Eucharistia, quam CHRISTUS, & Apostoli dabant antequam scriberentur Evangelia. Siquidem certum est non fuisse scriptum Evangelium, quando CHRISTUS baptizabat,

TERTIA particula, ut haec institutio sit in Testamento novo, vera quidem est absolutè, tamen destruit sententiam adversariorum. Ipsi enim communi consensu contra communem consensum Ecclesiae Catholicae, docent, Baptismum Ioannis habuisse eandem vim, & efficaciam cum Baptismo Christi; ac proinde Christum non tam instituisse Baptismi Sacramentum, quàm illud iam à Ioanne institutum approbasse. Ita Calvinus docet, lib. 4. Instit. cap. 14. §. 7. Kemnitius in 2. par. Examinis, cap. de Baptismo Ioannis, Philippus in locis, cap. de Baptismo Ioannis & Apostolorum.

At certè, si res ita se habet, non est Baptismi Sacramentum in novo Testamento institutum: novi enim Testamenti auctor, & princeps Christus est, ut Apostolus ait

QUARTA particula, quòd Sacramentum debeat esse caeremonia perpetua, id est, duratura quamdiu religio ipsa durat, mihi non displicet: nam etiam nos suprà idem docuimus.

QUINTA particula, quod ad Sacramentum necessariò requiratur promissio gratiae, duobus modis intelligi potest. UNO modo de promissione gratiae, quae sit effectus Sacramenti, ita ut idem sit; promissio gratiae in Sacramentis; & institutio Sacramenti, ut signi efficacis, seu instrumenti iustificationis. ALIO modo de promissione gratiae praecedente, quae Sacramento tanquam sigillo obsignetur. Sicut enim aliud est promittere, sigillum aliquod fore efficax ad imprimendum; aliud promittere centum aureos, & syngrapham sigillo obsignare: ita aliud est promittere gratiam verbis, & deinde hanc promissionem signo externo confirmare; aliud verò promittere Sacramentum fore instrumentum efficax ad iustificandum. Porrò Kemnitius confundit haec duo. Nam in hac particula quinta dicit, requiri promissionem de gratia, seu fructu Sacramenti, ubi videtur loqui de promissione efficaciae Sacramenti; tamen infrà, ubi cum ceteris Lutheranis dicit, Sacramentum esse sigillum promissionis, loquitur de promissione praecedente, de qua sine dubio loquuntur omnes Lutherani.

Et quidem promissio de efficacia Sacramenti invenitur in verbo Dei secundum Catholicos, quantum ad omnia Sacramenta; non autem secundum adversarios. Catholici enim agno

Promissio autem praecedens, quae à Sacramento tanquam sigillo obsignetur, non est necessaria, nec in omnibus Sacramentis invenitur: proinde falsa est ex hac parte definitio adversariorum. Nam in Baptismo, qui Sacramentum est, omnium consensu, non facilè invenietur eiusmodi promissio.

Lutherus in visitatione Saxonica, & Philippus in locis, cap. de Baptismo, adfert illam promissionem, Marci ultimo:

DICENT fortasse, haberi aliam promissionem

Eucharistiae quidem invenitur promissio quaedam (ut Lutherus notat in Saxonica visitatione)

SEXTA particula, quòd promissio debeat esse annexa signo divina ordinatione, falsa est. Nam verbum, quod divina ordinatione annectitur, & quasi vestitur signo, ut inde fiat Sacramentum, nunquam est promissorium, sed assertorium, vel deprecatorium. Cùm enim aqua aspergitur in Baptismo, non dicitur:

Quod si adversarii, antequam Sacramenta ministrent, verbum praedicant, & remissionem peccatorum annuntiant, ac deinde sigillum adhibent Sacramentorum, ut Calvinus praescribit in libello de formula Sacramentorum ministrandorum; id faciunt ex capite suo, non autem (ut Kemnitius requirit) ex divina ordinatione. Nusquam enim exstat divina Ordinatio, qua iubeamur non dare Eucharistiam, aut Baptismum, nisi post concionem. Nam nec Dominus

SEPTIMA particula, quòd illa promissio debeat esse de remissione peccatorum, falsa etiam est: & quidem Kemnitius hanc particulam addidit, ut excludat Ordinationem à numero Sacramentorum propriè dictorum. Nam quia in Scripturis invenitur signum externum, quo confertur Ordinatio, nimirum impositio manus; & etiam collatio gratiae, cùm Apostolus dicat,

OCTAVA particula, quòd Sacramentum obsignet instar sigilli, & confirmet instar miraculi promissionem gratiae, ad excitandam & alendam fidem iustificantem; aequè falsa est, & diligenter refutanda, tum quod sit praecipua, tum etiam, quòd eam ponat Calvinus quoque in sua definitione.

PRIMO, si Sacramenta confirmarent promissiones Dei instar miraculi, vel sigilli, essent notiora, & efficaciora ad fidem persuadendam, quàm sint ipsa Dei verba: hoc autem falsum est, igitur & illa particula falsa est. Probatur propositio, tum quia frustrà adhiberetur unum ad confirmandam aliud, nisi esset eò notius, & firmius: tum etiam, quia haec est vis sigilli, & miraculi. Semper enim sigillum Regium notius est, & firmius, quàm literae Regis: sigillum enim omnes norunt discernere, literas non omnes discernunt; & sigillum sine literis auctoritatem habet, literae sine sigillo non habent. Sic etiam miraculum notius est, & efficacius, quàm praedicatio. Omnes enim qui vident caecum illuminari, aut mortuum excitari, intelligunt illud esse opus supernaturale, & divinum, & proinde moventur ad credendum id, quod tali testimonio confirmatur: non autem omnes, qui audiunt prae dicantem, continuò intelligunt, illa esse verba Dei.

Ubi NOTANDUM est, miraculis, quae fiuntad confirmandam fidem, non confirmari divinam auctoritatem; quasi magis credendum sit miraculo, quàm DEO dicenti; omnes enim sciunt, Deum non posse mentiri, & nihil esse maius divina auctoritate; sed confirmari auctoritatem proponentis fidem. Magis enim movemur ad credendum verè esse à Deo revelata, quae praedicator proponit, si miracula videamus, quàm si sola proponentis auctoritate nitamur. Unde Marci ultimo legimus:

Probatur iam assumptio argumenti, quòd videlicet falsum sit Sacramenta esse notiora, & efficaciora ipso Dei verbo. Nam PRIMO nihil fingi potest maius, & efficacius Dei verbo. SECUNDO experientia docet, facilius intelligi, si quid verbo dicatur, quàm si nutu significetur. Quid autem sunt Sacramenta, si cum verbis comparentur, nisi nutus quidam? Pari ratione experientia docet, magis persuadere verba, quàm muta signa, modò non sint miracula. Unde Lutherus

RESPONDET Calvinus lib. 4. Instit. cap. 14. §. 3. Sacramenta non confirmare promissiones ex parte Dei, sed ex parte nostra: quia licet ut à Deo sunt, certissimae sint, tamen ut à nobis recipiuntur, ob nostrae fidei imbecillitatem, non ita certò accipiuntur, nisi confirmentur testimonio Sacramentorum.

SED hoc facilè reiicitur. Nam quod promissiones Dei ex parte nostra egeant confirmatione, vel fit, quia nescimus, quae sint Dei promissiones, idque ex Sacramentis discimus, aut quia cùm sciamus & illas promissiones Dei, & haec Sacramenta esse; tamen magis credimus Sacramentis, quàm promissionibus. Atque hoc posterius iam refutatum est. Non enim solùm credimus, sed etiam scimus evidentissima ratione, Deum non posse mentiri, proinde nihil esse certius promissionibus Dei: neque id adversarii negare possunt. Illud autem prius, aequè facilè refutari potest: siquidem falsum est, promissiones Dei disci ex Sacramentis, cùm contrà potiùs Sacramenta ex verbo Dei discantur. Iam vero, si sigillum Regium esset ignotum, & solùm posset cognosci ex literis, quibus est appensum; esset planè superfluum. Nam vel credunt homines literas illas esse Regis, secluso sigillo, vel non; si credunt, quid facit sigillum? si non credunt, certè neque credunt sigillum esse Regium: nihil igitur confert. Pari ratione, cùm Sacramenta non sciantur esse Dei sigilla, nisi quia Scriptura hoc dicit, si creditur verbo sine Sacramentis, quorsum Sacramenta? si non creditur, certè nec Sacramenta creduntur esse Sacramenta: proinde nihil operantur.

ADHOC argumentum respondet Calvinus lib. 4. Instit. cap. 14. §. 5. in diplomatibus quoque nihil valere sigillum sine literis, ut patet si appendatur chartae, in qua nihil sit scriptum: & tamen cùm appenditur diplomati scripto, multum valere ad illud confirmandum. Et addit, nihil esse mirandum, si promissiones Sacramentis confirmentur, cùm etiam interdum una promissio per aliam confirmetur.

SED haec responsio non diluit argumentum. Nam ut incipiam à posteriore exemplo, promissio promissionem confirmat, quia una non pendet ab alia. Confirmavit Angelus,

DICENT fortasse; Esto, Sacramenta non confirment promissiones more miraculi, vel sigilli: tamen ivuant, & confirmant saltem eo modo, quo actio externa ivuat, & confirmat orationem docentis. Negari enim non potest, quin aliquid conferat ad explicandum, & persuadendum ipsa actio, & motus manuum, & oculorum, licet primas partes teneat oratio. Erunt igitur Sacramenta, quasi actio quaedam Dei, quae simul cum verbo, magis movebit ad fidem, quàm solum verbum.

RESPONDEO, ne id quidem concedi posse. Nam actio in hominibus ideò ivuat orationem, quia oratio humana imperfecta est, ut sunt omnes res creatae, & etiam quia actio non habet vim suam à verbo, sed à se. Quocirca magis credebant Ethnici oraculis Apollinis, quae falsa putabant esse non posse, quamvis solis verbis ederentur, quàm orationi, & actioni cuiuslibet oratoris. Cùm ergo verba Dei sint per se summae auctoritatis & Sacramenta omnem vim suam habeant à verbis, nihil addere possunt ipsi verbo.

Verum est tamen, quod Catholici dicunt, Deum voluisse dare gratiam suam per signa sensibilia, ut per ea instrueret homines, & deduceret ad intelligenda spiritualia. Aliud enim est docere spiritualia per similitudines rerum corporalium, aliud confirmare rem firmissimam per aliam minus firmam.

SECUNDUM argumentum. Essentia, & natura Sacramentorum non potest aliunde melius colligi, quam ex verbis illius, qui ea instituit. Sed in Scripturis sanctis, quae sunt verba Dei auctoris Sacramentorum, nusquam dicuntur Sacramenta testimonia promissionum, sed ubique describuntur, ut instrumenta iustificationis. Nam

Tria tantùm loca proferre solent, quae speciem aliquam videantur habere. UNUS est

SED in his locis non nominatur promissio, vel testimonium, neque haec loca ad rem faciunt, ut infrà ostendemus in solutione argumentorum.

TERTIUM argumentum. Si solùm essent Sacramenta testimonia promissionis, & gratiae, vel supervacanea, vel certè parùm necessaria essent. Nam habemus alia testimonia longè efficaciora: siquidem bona opera sunt testimonia adeptae iustitiae longè meliora, quàm ablutio aquae, vel sumptio Eucharistiae. Nam multi impii baptizantur ficto corde, & Eucharistiam sumunt, qui proinde peiores sunt, & magis invisi Deo, quàm antea.

QUARTUM argumentum. Si Sacramenta solùm essent testimonia promissionum, ad excitandam fidem instituta, frustrà baptizarentur infantes, & amentes, quos certum est, non modò non credere, sed nec posse credere actu. At Lutherani omnes pugnant pro Baptismo parvulorum contra Anabaptistas: non igitur verè tradunt iidem Lutherani, quid sit Sacramentum. Hoc argumentum coëgit Lutherum in lib. contra Cochlaeum, & Lutheranos ceteros asserere, infantes actu credere dum baptizantur; quod tamen adeò est absurdum, ut S. Augustinus in ep. 57. ad Dardanum scripserit, eos iniuriam facere humanis sensibus, qui hoc dicunt. Videmus enim infantes ad contactum aquae sanctae plorare, refugere, ac reniti, quantum possunt: quod certè si facerent usum rationis habentes non modò non purgarentur ab originali peccato, sed adderent etiam proprium actuale.

QUINTUM argumentum. Si Sacramenta essent testimonia gratiae, quae in particulari confertur alicui, saepenumerò falsa essent, nimirum cùm Sacramentum ministratur homini, qui fingit se credere, cùm revera non credat. Proinde non liceret ullum baptizare, ne cogeremus Deum testificari falsum: de nullo enim certò scimus, credátne verè, an fingare se credere.

DICENT fortasse, Sacramentum testimonium esse gratiae non absolutè, sed si is, qui suscipit Sacramentum, credat promissioni.

SED contrà, probo testimonium esse absolutum, non conditionatum. PRIMO, Lutherus in assert. primi articuli dicit, eum qui non credit verbo ministri dicentis; Ego te baptizo, vel, Ego te absolvo, facere Deum mendacem, cuius illa verba sunt. At si illa verba intelligerentur cum conditione, si aliter credat; non essent falsa, nec fieret Deus mendax.

SECUNDO, si essent illa verba conditionata, rueret fides iustificans Lutheranorum. Nam ipsi volunt hominem debere credere absolutè sine ulla haesitatione, se esse iustum: ergo Deus absolutè testatur illum esse iustum; non enim debet homo credere, nisi quod Deus testatur. Et praeterea fides debet esse certa, ergo non debet pendere à conditione, si homo credat. Nam nemo certus est secundum Lutherum, de se an verè credat: sic enim scribit Lutherus in libro contra rebaptizantes edito anno M. D. XXVIII.

TERTIO. Adversarii ita de hac re loquuntur, ut omninò absolutum esse testimonium Dei in Sacramentis credere videantur. Sic enim loquitur Philippus in locis, cap. de Baptismo:

Ab hac sententia non abhorruit initiò Philippus Melanchthon, ut patet ex locis anno XXII. editis, ubi hanc sententiam probabilem putat. Cap. de signis, in fine:

Ubi NOTANDUM est duas primas sententias, quas Kemnitius enumerat; UNA videlicet, quòd Sacramenta sint signa, quibus distinguuntur Christiani à non Christianis; ALTERA, quòd sint signa symbola quaedam Christianae societatis: rectiùs à Philippo locis notatis, unam sententiam fieri. Nam illi duo tantùm agnoscunt Sacramenta, Baptismum & Cenam. Et Baptismum quidem symbolum faciunt; quo discernamur à non Christianis; cenam autem symbolum Christianae inter nos societatis.

Haec sententia partim est vera, partim etiam falsa. Etsi enim Sacramenta illum usum habeant, quòd distinguunt religionem veram à quibusdam falsis, tamen non est hic solus, vel praecipuus Sacramentorum nostrorum usus. Nam PRIMO in Scripturis nusquam legimus, Baptismum, Eucharistiam, aut alia Sacramenta instituta esse, ut distinguant populum Christianum ab aliis populis: legimus autem frequenter in eum finem esse instituta, ut iustificent homines, Marci ultimo:

SECUNDO alia signa sunt meliora ad distinguendum populum Dei ab aliis populis, ut confessio fidei, quae solis convenit veris Catholicis; cùm Baptismus communis sit cum haereticis; ut etiam charitas mutua, quae in solis Catholicis est, cùm Sacramenta omnia sint communia cum schismaticis. Quare Dominus,

TERTIO, Sacramenta omnia vim habent ex Christi passione, in cuius rei signum ex latere Domini perfosso manavit sanguis, & aqua,

DENIQUE illa sententia longissimè abest à sensu, & verbis omnium Patrum: quorum nomine unum AUGUSTINUM audiamus, q. 84. in Leviticum:

TERTIA definitio est Anabaptistarum, qui docent, Sacramenta nihil esse aliud, quàm allegorias, & quasi signa quaedam bonorum operum, & vitae ac morum spiritualium. Volunt enim baptizari homines, ut significent debere Christianos sustinere adversa, & ipsam mortem pro Christo. Referunt hunc errorem Philippus in locis Anni XXXVI. & XLI. cap. de Sacramentis, Ioan. Brentius homil. 23. in cap. 3. Lucae, & Kemnitius in 2. parte Examinis, pag. 96.

SED nullo negotio haec sententia refelli potest. Nam etiamsi hanc utilitatem cum aliis habent Sacramenta, ut admoneant homines bonorum operum, & virtutum (nam certè negari non potest, quin mersio in Baptismo, & emersio, admoneat mortis, qua mori debemus peccato, & resurrectionis, qua resurgere debemus ad novam vitam: cuius rei meminit etiam Apostolus,

Et probatur hoc iisdem argumentis, quibus adversus Carolstadium usi sumus. PRIMO, quia Scriptura dicit, Sacramenta instituta ad iustificandum.

QUARTA definitio est aliorum, qui volunt, Sacramenta esse signa gratiae, non quae tunc percipiatur, sed quae iam antea percepta fuerit. Hanc sine nomine auctoris referunt, & refellunt Zwinglius in lib.de vera, & falsa religione, cap. de Sacramentis, & Kemnitius loco citato in Exam. pag. 96. Et facilè refutari potest; quia Scriptura disertis verbis docet, Sacramenta in praesenti gratiam ad ferre.

QUINTA definitio est Zwinglii, & sectatorum eius, excepto tamen Petro Martyre, ut suprà diximus. Zwinglius igitur in lib. de vera, & falsa religione, cap.de Sacramentis, posteaquam refutavit sententiam Catholicorum, & Lutheranorum, aperit mentem suam, ac docet, Sacramenta nihil esse aliud, nisi initiationem quandam, & oppignerationem, qua videlicet homines se obligant Christo, & eius militiae nomen dant. Ex quo deducit, Sacramenta non esse testimonia iustitiae, propriè ei, qui Sacramenta suscipit, ut Lutherani dicebant; sed esse testimonia publica toti Ecclesiae de obligatione, & fidelitate, quam ille debet Christo, cui se consecravit. Eandem sententiam sequitur Martinus Bucerus in Commentario tertii capitis Matthaei, & in praefatione secundae editionis eorundem commentariorum, ubi addit:

Haec sententia similis est superioribus. nam adfert quidem aliquid veri (neque enim negari potest, quin per Sacramenta initiemur, & nomen Christo demus, & publicè testemur, nos esse membra Ecclesiae) sed in eo errat, quod non agnoscit alium finem sublimiorem institutionis Sacramentorum: & proinde non rectè explicat naturam Sacramenti. Et probatur hoc PRIMO ex sententia Zwinglii, Christus nihil agit, sed solùm homo testatur se fore fidelem.At Ioan. 1. dicitur:

SECUNDO, quia Zwinglius requirit, ut homines antequam Sacramenta recipiant, sint iustificati, & coniuncti Christo interiùs, & solùm per Sacramenta exteriùs testentur, & profiteantur se velle Christo militare, & Ecclesiae externae adiungi. At Scripturae testantur Sacramenta esse instituta ad sanctificandum, & mundandum hominem interiùs. Id enim significat Apostolus, cùm ait,

TERTIO probatur hoc idem. Nam Apostolus

Est autem observandum, Calvini sententiam compositam videri ex Lutheri, & Zwinglii sententiis. Nam quod ait, symbolum obsignare promissiones ad sustinendam fidei imbecillitatem, ex Luthero sumptümul; est; quod addit in fine, eodem symbolo nos testari apud homines pietatem nostram erga Deum, ex Zwinglio est acceptum: tamen reipsa plurimùm dissentit Calvinus ab utroque. Nam etiamsi cum Zwinglio agnoscit, Sacramento nos testari hominibus pietatem nostram, tamen negat hunc esse solum, vel primarium usum Sacramenti, & acerrimè pugnat, cap. 14. à §. 5. usque ad 14. pro sententia Lutheri, & solvit omnia argumenta, quae Zwinglius, & Bucerus faciunt contra Lutherum, tametsi neminem eorum nominat. Pari ratione, licet cum Luthero affirmet Sacramenta esse testimonia gratiae, & remissionis peccatorum: tamen id longè aliter intelligit, quàm Lutherus. Hic enim semper loquitur de gratia, quae tunc datur homini, cùm Sacramenta percipit: at Calvinus loquitur de gratia praedestinationis, ac proinde vult Sacramenta esse testimonia praedestinationis, ad eam fidem alendam instituta, qua homo certò credit se esse praedestinatum; ex quo sequitur id, quod Bucerus dicebat, Sacramenta non esse vera signa, nec prodesse nisi praedestinatis.

Fundamentum autem huius rei est, quod existimet Calvinus (ut ipse fusè tractat lib. 3. Instit.

His explicatis refellenda est haec definitio: tota enim est vitiosa, ut perspicuum erit, si percurramus singula verba. PRIMUM verbum est:

At Scripturae passim docent, Sacramenta esse res quasdam operantes, nimirum quae mundent, lavent, sanctificent, iustificent, regenerent,

ALTERUM verbum est,

At hoc totum repugnat apertissimis Scripturis, quae tribuunt Sacramentis vim adferendi primam iustificationem. Quid enim aliud est regenerare, quod tribuitur Baptismo,

DEINDE non rectè ponitur in definitione Sacramenti illa promissio gratiae praedestinationis, tum quia saepe contingeret, Deum falsò testificari, tum quia nemo posset sine peccato alium baptizare. Nam Baptismum prophanat, (ut Calvinus dicit in Antidoto, sess. 6. cap. 5.) qui illud confert ei, ad quem non pertinet promissio: nam cogit Deum testificari falsum, nimirum se eum diligere, quem revera non diligit. At nemo potest certus esse de alio, sitné praedestinatus, an non: ergo vel neminem debet ullus baptizare, vel temerè, & infideliter agit, cùm se periculo exponat prophanandi Baptismum.

AD HOC argumentum responderet Bucerus, ministros non habere intentionem baptizandi, nisi praedestinatos: si enim ipse dicit in praefatione commentariorum in Matthaeum.

AT HOC non satisfacit. Nam INPRIMIS hoc excusat ministrum, sed non Deum, nisi fortè etiam Deus aliquando baptizet sine intentione baptizandi, quod est ridiculum. DEINDE ex sententia Lutheranorum, & caluinistarum omnium, Sacramenta non pendent ab intentione ministri. Scribit enim Lutherus in libro de captivitate Babylonica, de Baptismo; Baptismum esse verum, & ratum, etiamsi minister intendat non baptizare, sed ludere. Nec dissentit Calvinus in Antidoto Concilii, sess. 7. canone 11.

Calvinus aliter RESPONDET, lib. 4. Instit. cap. 15. §. 16. & 17. DEUM videlicet ex parte sua verè offerre promissionem, & sigillum promissionis omnibus, qui baptizantur, sive illi recipiant,

SED haec solutio non satisfacit. Nam INPRIMIS, si quis Baptismum praebeat ei, ad quem scit non pertinere divinas promissiones, prophanat Baptismum, ut ipse Calvinus dicit, quia falsum testificatur: cur non prophanat Deus ipse Baptismum, & falsum testificatur, cùm illum praebet ei, quem scit se non praedestinasse? Non enim aliud agit hîc Deus, aliud minister, sed unum est, quod agunt: DEUS enim per ministrum agit, ut patet

PRAETEREA Sacramentum non solùm offert, sed etiam praebet testimonium benevolentiae; sic enim idem Calvinus ait in Catechismo parvo:

PRAETEREA, quòd minister peccet, probatur. Nam etiamsi habeat probabilem rationem credendi, eum qui profitetur fidem, esse praedestinatum, tamen non habet certitudinem. Potest enim fieri, ut ille mentiatur se credere; potest etiam fieri (ut Calvinus fatetur, lib. 3. Instit. cap. 2. §. 10.) ut putet se credere, & tamen revera non credat. At ad testificandum nomine Dei aliquid, requiritur verissima certitudo, nec sufficit probabilis opinio: ut patet in simili de iuramento; non enim licet iuramento, id est, Dei testimonio ut in re, quam opinamur veram, sed solùm in re, quam certissimi sumus esse veram. Immò longè maior adhuc requiri deberet certitudo in Sacramento secundum adversarios, quàm in iuramento nostro: nam Sacramentum est, quasi iuramentum Dei. Differt autem iuramentum Dei à nostro, quòd cùm homo iurat, ipse est, qui asserit aliquid, licet Deum in testem advocet. Unde potest esse falsum iuramentum nostrum, sine ulla Dei iniuria; ut si quis iuret, quod putat se certò scire, & tamen reipsa decipiatur:

PRAETEREA etiamsi minister certò sciret eum, qui profitetur fidem, vel est filius hominis fidelis, esse iustum, & electum, tamen quid faciet si offeratur illi baptizandus infans, qui sit filius Turcae, aut Iudaei; & parentes eius, licet infideles, libenter patiantur eum baptizari, & manere apud Christianos? Nam si eum baptizet, prophanat Baptismum, cùm nullum habeat signum, quo intelligat illum esse praedestinatum: si verò non baptizet, facit contra usum totius Ecclesiae.

SED obiiciet fortassis aliquis pro Calvino, in iisdem angustiis versari Catholicos, cùm etiam ipsi Sacramenta praebeant iis, quos nesciunt an sint dispositi, & tamen affirment, esse signa gratiae divinitus instituta.

RESPONDEO; Nullas patiuntur Catholici angustias. Ipsi enim dicunt, Sacramenta esse caussas gratiae efficaces, nisi ponatur obex; & simul significare eiusdem gratiae infusionem, quantum est ex parte ipsius Sacramenti: denique esse eadem Sacramenta signa eius effectus, quem facit gratia, ubicunque adest. Ut enim abluit corpus aqua Baptismi; ita abluit animam gratia Salvatoris: quod quidem perpetuum, & infallibile est, neque à dispositione pendet. Dispositio enim ivuat, ut gratiam quis recipiat, sed quod gratia, ubicunque est, abluat sordes animae, si quas inveniat, intrinsecum est illi, & inseparabile.

TERTIUM verbum in definitione Calvini erat,

Atque hinc refutari possunt omnia planè testimonia quae illi adferunt. Primarium est illud,

QUARTUM verbum est,

RESPONDET igitur Calvinus, Baptismum parvulorum operari in conscientiis parvulorum, cùm primum illi usum rationis habere incipiunt, etiamsi antea collatus fuerit: recordantur enim postea Baptismi accepti, & eo signo nutriunt, & sustentant fidem suam, lib. 4. cap. 16. §. 20. & 21. Quod etiam dicit de illis, qui apud Catholicos baptizati sunt, & postea fiunt Calvinistae, lib. 4. cap. 15. §. 17. AT saltem rectè probamus, non rectè facere Calvinistas, qúòd baptizent infantes: nam longè utilius esset, eos baptizare adultos, quando fidei sunt capaces.Baptismi enim, quem in infantia accipimus, nullam habemus notitiam, nisi ex narratione aliorum: proinde nec certitudinem habemus, nisi fidei humanae, quae fallere potest. Deinde etiamsi certissimi essemus, tamen magis movent res visae, quàm auditae; quare melius esset ad fidem alendam, baptizari adultum, quàm infantem. Sed alere fidem est primarius finis, & usus Baptismi, ut ex definitione patet; malè igitur illi baptizant infantes.

Nec possunt respondere, baptizari infantes, ne fortè pereant antequam adolescant, & eo modo decedant sine gratia Dei: nam Calvinus in Antidoto, sess. 6. cap. 5. & alibi, docet, parvulos prae destinatos etiam sine Baptismo salvari, non praedestinatos autem, etiam cum Baptismo perire.

Nihil igitur dicere potest, nisi baptizari infantes ea solùm de caussa, ut admittantur in externa Ecclesia, seu profiteantur se esse membra Ecclesiae externae. At hoc etiam non solvit argumentum.

QUINTUM verbum est,

RESPONDEO PRIMO; Quae de sola Circumcisione dicuntur, non possunt trahi rectè ad omnia Sacramenta. Rectè enim argumentamur à genere ad speciem, non contrà.

SECUNDO; Apostolus nullam facit mentionem promissionis, aut pacti, cùm loquitur de sigillo Circumcisionis: vocat enim eam sigillum iustitiae fidei, non sigillum promissionis, & pacti. Vocatur autem sigillum iustitiae fidei, vel quia (ut Origenes in hunc locum scribit) Circumcisio obsignabat, & claudebat iustitiam fidei, quae suo tempore patefacienda erat; id est, sub figura, & typo Circumcisionis illius carnalis occultè significabatur, & proinde velabatur Circumcisio cordis, quae est vera iustificatio, quam Christus allaturus erat: vel, (ut Chrysostomus, & Theophylactus, & alii docent) vocatur sigillum iustitiae fidei, quia fuit data Abrahamo in signum, & testimonium iustitiae, quam sibi acquisierat per fidem.

TERTIO dico; Fuisse hoc privilegium solius Abrahae, & non posse transferri ad alios, quasi Circumcisio (ut haeretici volunt) in quocunque esset, testificatio esset iustitiae illius. Nam privilegium Abrahae fuit, ut ipse esset pater omnium fidelium, tam praeputiatorum, quàm circumcisorum. Et quia iam erat pater praeputiatorum fidelium, quia fidem habuerat adhuc praeputiatus existens, ut patet

Haec esse vera, patet PRIMO; Quia Paulus haec duo coniungit, cùm ait:

SECUNDO; Quia Paulus distinguit signum à signaculo, seu sigillo. Nam cùm ait:

TERTIO; Scriptura, cùm saepissimè loquatur de Circumcisione, nusquam tamen vocat sigillum, nisi hoc loco, ubi de Abrahamo agitur: quod est argumentum manifestum, soli Abrahamo fuisse Circumcisionem sigillum. Ac certè,

SECUNDUM argumentum Calvinus ibidem §. 6. sumit ex

RESPONDEO; Iris, & circumcisio signa foederis erant, sed ad memoriam ivuandam, non ad fidem confirmandam: quemadmodum nos etiam suprà docuimus, Baptismum, & Eucharistiam esse signa commemorativa passionis, & mortis Domini. Multum autem interest, inter signum commemorativum, & confirmativum. Nam signum commemorativum esse potest id, quod oculis obiicitur, etiamsi tota eius efficacia pendeat à promissione; at signum confirmativum non potest esse, si omninò pendeat à promissione. Fuisse autem signa commemorativa tantùm, Iridem, & circumcisionem,

Adde quod sanctus Ioannes CHRYSOSTOMUS ita exposuit haec loca: sic enim ait de Circumcisione, homil. 39. in Genesim:

SED obiicies eundem Chrysostomum ibidem, qui sic ait:

Ad confirmationem ex humana consuetudine RESPONDEO, multum interesse inter pacta Dei, & hominum. Nam ab homine, quia non videmus eius animum & timemus, ne fortè nos decipiat, aut obliviscatur pacti, quaerimus signum externum, ut eo illum convincamus, si negaverit, aut oblitus fuerit: at Deum non posse fallere, vel oblivisci, certissimi sumus.

TERTIUM argumentum sumit Lutherus in libro de Babylonica captivitate, cap.de Baptismo, ex signis mirabilibus, quibus Deus confirmare solitus est promissiones suas: quale fuit signum in rore, & vellere datum Gedeoni, Iudicum 6. & in umbra horologii retrocedente datum

SED haec & similia non sunt ad rem. Nam miracula, quia non pendent à verbo, sed ex se vim habent, cùm sint opera supra naturam; ideò rectè adhibentur ad probandum, Deum esse, qui promisit, vel Deum revera aliquid promisisse: Sacramenta verò nullam vim habent (ut suprà diximus) sine verbo. Atque hinc intelligimus, cur CHRYSOSTOMUS putaverit Iridem esse signum non tantùm memoriale, sed etiam confirmativum. Existimavit enim ipse Iridem rem esse novo miraculo institutam; sic enim ait:

QUARTUM argumentum sumunt Lutherani ex illis verbis prioris epistolae Petri capite tertio.

RESPONDEO; Locus hic praesens admodum obscurus est, tamen nihil ivuat caussam adversariorum. Oecumenius in commentario huius loci, per interrogationem videtur intelligere pignus, & arrabonem. Dicit enim Baptisma esse quasi pignus bonae conscientiae, id est, qui Deo inspirante conceperunt bonum desiderium, illi vitam immaculatam sectantur, eamque ubique exquirunt, & de ea interrogant: unde cùm audierint per Baptismum mundari animas, mox accurrunt ad Baptismum, ut purgentur sordes ipsorum, atque hac ratione est Baptisma pignus bonae conscientiae.

Haec expositio non favet haereticis, ut patet; tamen non videtur ad mentem S. Petri. Nam S. Petrus longè amplius tribuit Baptismo, quàm ut sit pignus bonae conscientiae, cùm ait, per Baptismum nos salvari.

Est ALIA expositio Lyrani, Gagnaei, & Ioannis à Lovanio, qui per interrogationem bonae conscientiae, intelligunt interrogationes, & responsiones, quae fiunt ante Baptismum. Interrogat enim sacerdos catechumenum; Credis in Deum? & respondet, Credo. Abrenuncias Satanae, & pompis eius? Abrenuncio, &c. Qui enim bona conscientia respondent his interrogationibus, illis prodest Baptismus; aliis non prodest.

Haec etiam non favet haereticis, sed non videtur literalis; nec est Ambrosii, Basilii, & Augustini, ut putavit Ioannes à Lovanio. nam beatus Petrus antithesim facit, cùm ait:

DICENT fortasse, interrogationem, seu fidem praecedentem non esse caussam efficientem ablutionis internae, sed esse dispositionem. AT istud quidem rectè dicitur, sed non quadrat verbis Apostoli: ipse enim tribuit efficientiam huic interrogationi bonae conscientiae, maiorem, quàm ipsi ablutioni externae, quae tamen instrumentum est iustificationis.

Est igitur ALIA expositio, quam puto esse Sanctorum, Augustini tract. 80. in Ioan. & serm. 30. de verbis Domini, & Basilii libro de Spiritu sancto, cap. 15. ut videlicet exprimatur à sancto Petro ablutio mentis, quae per antithesim opponitur ablutioni carnis, non per caussam, ut volebat praecedens opinio, sed per effectum. Est enim usitatissima figura metonymia, qua per effectum intelligimus caussam. Vocat igitur Petrus ablutionem internam, interrogationem, seu responsionem bonae conscientiae in Deum, quia ex illa munditia oritur pax, & quies conscientiae; & proinde responsio bonae conscientiae, & etiam interrogatio apud Deum, quia audet cum fiducia Deum accedere, & interrogare, id est, cum eo colloqui, eumque rogare prose, & pro aliis.

Addo SECUNDO, locum hunc non favere adversariis, sed nobis, etiamsi per

SECUNDO, Sanctus Petrus non dicit, Baptismo obsignari pactum, seu testimonium; sed dicit, salvari animas, & effici iustificationem, ex qua oritur testimonium bonae conscientiae. Id quod probatur ex illo verbo,

QUINTUM argumentum esse posset pro adversariis, testimonium sanctorum Patrum, qui non rarò Sacramenta vocant sigilla, seu signacula.

RESPONDEO; Longè alia significatione loquuntur Patres de signaculis Sacramentorum, quàm haeretici faciant. Patres enim nunquam Sacramenta vocant signacula, vel sigilla promissionum Dei, ut haeretici volunt; sed aliquo horum trium modorum loquuntur de signaculis. PRIMO signacula vocant Sacramenta, quia obsignant fideles, & tanquam nota quaedam eos separant ab iis, qui non sunt de grege, vel de exercitu Domini. Ita accipit hanc vocem Basilius in exhortatione ad Baptismum: item Hieronymus in cap. 4. ad Ephes. & Augustinus lib. 19. contra Faustum, cap. 11. & alibi passim. Ita quoque accipit Gregorius Nazianzenus, oratione de Baptismo, non procul ab initio, ubi dicit, Baptismum vocari posse sigillum, quia ita conservat hominem baptizatum, ut notae regiae conservant res obsignatas. Nemo enim audet contingere eas, quae magni alicuius Regis sigillum habent.

SECUNDO vocant Sacramenta signacula, quia claudunt intra se rem sacram, id est, in visibilem gratiam. Id enim, quod clauditur, obsignari solet, iuxta illud Apocalypsis 5.

TERTIO vocant Baptismum sigillum, vel obsignationem fidei, quia Baptismus est publica approbatio, & testificatio fidei eius, qui baptizatur. Sic enim utitur hac voce Tertullianus in libro de Paenitentia, ubi dicit, catechumenos diu probari an credant, & tandem ubi constiterit, eos verè, & constanter credere, Baptismum illis dari in obsignationem, & approbationem fidei. Quomodo etiam utitur eadem voce Basilius in 3. libro contra Eunomium, ubi dicit, primùm oportere credere, & tum demum accipere sigillum fidei Baptismum. In libro

DENIQUE vocari potest etiam Baptismus sigillum fidei, quia perficit, & absolvit quodammodò hominem fidelem: quomodo veteres vocabant mortem, seu occisionem pro Christo, signaculum martyrii, ut Eusebius refert lib. 5. historiae, cap. 3. Confessio enim Martyrum, & supplicia pro Christo non habent perfectam laudem, dum periculum est inconstantiae, & mutationis, sed tunc demùm perfecta, & quasi sigillo quodam munita, & obsignata censentur, quando morte preciosa consummantur. Atque hactenus de definitione.

PRIMA quaestio; Utrum Sacramenta constent rebus, & verbis, tamquam materia, & forma; etsi solùm inter Catholicos disputatur, non tam ob discordiam eorum, quàm ut res explicetur: est tamen quaestio utilissima, vel etiam necessaria propter calumnias haereticorum, qui ex hoc dogmate Catholicorum, quo requirimus res, & verba in Sacramentis, conantur ostendere, multa non esse Sacramenta ex his, quae nos habemus pro Sacramentis. Sunt igitur variae Doctorum sententiae.

PRIMA est quorundam recentiorum, qui volunt propriè in Sacramentis materiam, & formam non esse res & verba, sed rem sensibilem esse materiam, sive sit res, sive verbum, sive utrumque, significationem autem esse formam. Quod verò communiter dicitur, rem in Sacramento esse materiam, verbum esse formam, volunt explicandum esse de Sacramento materialiter sumpto. Ita docet Dominicus à Soto in 4.

ALTERA sententia est aliorum, qui docent, Sacramentum ipsum, & non solùm eius partem materialem, constare ex rebus ut materia, & verbis ut forma. Ita sanctus Thomas 3.parte quaest. 60. artic. 6. ad secundum, & veteres Theologi communiter.

RURSUS quidam existimant, non omnia Sacramenta constare rebus, & verbis, sed solùm quaedam. Ita Durandus in 4. dist. 1. quaest. 3. & Adrianus q. 2. de Baptismo.

ALII docent omnia Sacramenta novae legis, constare rebus, & verbis. Ita Alexander Alensis 4. parte summae, quaest. 8. memb. 3. art. 1. & 3. & Theologi communiter in 4. dist. 1. vel 3.

ALII denique volunt omnia Sacramenta constare rebus & verbis, si res & verba accipiantur largo modo pro iis signis, quae aut sunt verae res, & vera verba, aut certè vicem eorum gerunt; si verò accipiantur in rigore, non constare omnia Sacramenta rebus & verbis. Ita docet Dominicus à Soto in 4. dist. 1.quaest. 1. art. 6. & alii quidam recentiores. Sed istae opiniones magna ex parte conciliari possunt.

Sit igitur PRIMA propositio.

Posset OBIICI, quod

SECUNDA propositio.

TERTIA propositio.

NOTANDUM igitur, Sacramentum propriè non esse compositum aliquod Physicum, neque artificiosum, sed cum utroque habere similitudinem quandam. Et quidem si conferatur cum composito artificioso, tum sine dubio forma eius partim est significatio, partim virtus operativa; materia verò sunt res ipsae, & verba, in quibus residet significatio, & virtus illa operativa. Ut enim in composito artificioso tota substantia dicitur materia, forma verò est quoddam accidens: ita Sacramentum,ut signum, formaliter dicit significationem; ut caussa, dicit vim operativam; reliqua omnia ad materiam, seu subiectum pertinent. Et hoc modo accipiendo Sacramenta, rectè dicunt Caietanus & Sotus.

Tamen potest etiam Sacramentum considerari, ut est simile composito Physico. Nam ut in composito Physico materia praecedit: forma accedit, ita in Sacramento accedit verbum ad elementum. ITEM ut in composito Physico materia est indeterminata, sed coarctatur à forma; ita in Sacramento verbum determinat indifferentiam elementi. DENIQUE, ut in composito Physico materia est imperfecta, forma est perfecta, & dat esse rei: ita in Sacramento verba sunt rebus perfectiora, cùm sint signa multò clariora, & praestantiora.

Et hoc modo totum verbum cum sua significatione est forma, & totum elementum cum sua significatione, est materia. Id quod probatur PRIMO, quia ita loquitur Concilium Florentinum, & veteres Theologi. Nam ipsi dicunt, Sacramentum constitui ex re, & verbo, ut ex materia,

PRAETEREA compositio ex re sensibili, & significatione, non est compositio ex materia & forma, ut partibus essentialibus, sed est compositio ex subiecto, & accidente. At Concilium, & Theologi dicunt, Sacramenta constare ex materia & forma, non ex subiecto, & accidente: saepe etiam addunt, ideò non posse ab Ecclesia mutari materiam, aut formam Sacramentorum, quia sunt de essentia, seu substantia.

SECUNDO probatur ratione. Nam significatio Sacramenti, non est una significatio simplex, ut Caietanus falsò docet, sed duae sunt partiales, ex quibus una totalis componitur. Ergo ipsa etiam significatio ex materia, & forma constitui dici potest: proinde totum Sacramentum ex materia, & forma componetur, ut ex partibus essentialibus.

Antecedens probatur dupliciter. PRIMO: Antequam fiat coniunctio elementi, & verbi, utrumque habet suam significationem: Sed ex coniunctione non perit ulla significatio: Non enim potest verbum tollere significationem elementi, quae est naturalis, sed solùm eam determinare, nimirum, ut cum aqua, exempli caussa, naturaliter significare possit quamlibet purgationem, determinetur à verbo ad significandam purgationem à peccatis. Manet igitur utraque significatio, sed coniunguntur inter se, ita ut ex duabus partialibus, fiat una integra, & totalis.

SECUNDO: Tam verbum, quàm elementum in Sacramentis significat aliquid, ut omnes docent, & patet etiam ex S. Thoma 3. p. quaest. 60. ad primum & secundum. Sed verbum non communicat elemento suam significationem, neque verbo elementum: duae sunt igitur, non una. Assumptio probatur. Quia elementi significatio naturalis est, ut ibidem ait S. Thomas, verbi autem voluntaria. Non igitur significatio elementi communicatur verbo, quia tum naturalis esset, non voluntaria verbi significatio: & contrà significatio verbi non communicatur elemento, quia tum elementi significatio esset merè voluntaria, & nullo modo naturalis.

QUARTA propositio:

Probatur propositio. Nam in Sacramento Paenitentiae potest fieri, ut nulla sint alia signa praeter verba. Ex communi enim consensu Theologorum, in Sacramento Paenitentiae, forma est absolutio; materia remota sunt peccata; materia proxima sunt actus paenitentis, id est, contritio, confessio, & satisfactio, quatenus signo externo produntur. Potest autem fieri, ut quis non habeat nisi peccata verbo commissa; & tunc materia remota erunt sola verba. Potest etiam fieri, ut non ostendat signa contritionis, confessionis, & satisfactionis, nisi verbis. Non enim est de. essentia Sacramenti, ut paenitens ploret, suspiret, flectat genua, &c. sed si tantùm verbo dicat sua peccata, & dicat se esse contritum, & velle satisfacere, potest absolvi: quare materia etiam proxima tunc non erunt, nisi verba. Verè tamen dicuntur esse in eo Sacramento res, & verba, quia peccatum verbo commissum, non ut verbum, sed ut peccatum, est materia confessionis: peccatum autem formaliter non est verbum, sed res à verbi ratione valde distincta. Sic etiam confessio non est propriè materia Sacramenti, ut oratio quaedam, sed ut actio paenitentis. Nam ut eleganter docet sanctusThomas in 4. dist. 14. quaest. 1. art. 1. singulare est in hoc Sacramento, ut actio suscipientis sit pars essentialis Sacramenti. Ut enim inter corporalia medicamenta, quaedam sunt omninò extrinseca, ut emplastra, quae applicantur aegrotis, & non requirunt eius actionem, ut partem medicamenti; quaedam alia partim sunt extrinseca, partim intrinseca, ut quaedam potiones, quae requirunt ut partem medicamenti, ambulationem: sic etiam quaedam Sacramenta omni ex parte applicantur, & conferuntur à ministro, ut Baptismus, Eucharistia, &c. sed Sacramentum Paenitentiae partim applicatur à ministro per absolutionem, partim requirit ipsius aegroti actionem, nimirum confessionem, &c.

Idem iam de forma ostendere possumus; nam in Sacramento Matrimonii omnium consensu, loco verborum sufficiunt nutus, aut literae; modò sufficienter exprimatur consensus utriusque partis. Quod verò aiunt Nicolaus Papa 27. quaest. 2. canon. Sufficiat; & Alexander Papa, cap. Cùm locum, de sponsalibus, & matrimoniis, solum consensum efficere Matrimonium; non ita est accipiendum, quasi consensus interior sufficiat sine signo externo: siquidem idem Alexander, cap. Licet, de sponsa duorum, docet necesse esse, ut consensus, verbis consuetis exprimatur. Itaque illa particula:

QUINTA propositio:

Probatur haec propositio ex Eucharistiae Sacramento. Siquidem in Eucharistia omnium consensu inveniuntur res pro materia, id est, panis, & vinum, & verba pro forma:

Idem ostendi posset ex Sacramento Confessionis. Nam non solùm, ut diximus, in eo Sacramento materia sunt verba, quae gerunt vicem rerum; sed etiam potest fieri, ut uno die fiat confessio, & altero die detur absolutio, ac proinde tum simul sint materia, & forma: quod in nullo composito verè Physico reperitur. Quocirca tum Concilium Florentinum in instructione Armenorum, tum etiam Tridentinum sess. 14. canon. 4. dicunt, in Sacramento Confessionis actus paenitentis esse quasi materiam: nec audent absolutè dicere esse materiam.

Ex quibus omnibus apertissimè colligimus materiam, & formam in Sacramentis largo modo esse accipiendam: atque hinc etiam facilè solvuntur omnia, quae contrà obiici solent.

DIXIMUS in Sacramentis res, & verba requiri, in quo cum adversariis convenimus. Neque dubitatio ulla superest de re, quid sit illud videlicet, quod in Sacramentis adhibendum est, ut sensibile signum; fatentur enim nobiscum in Baptismo aquam, in Eucharistia panem, & vinum adhibendum. De materiis aliorum Sacramentorum non est opus hîc disserere, quoniam ea non habentur ab adversariis pro Sacramentis.

Unum hîc addam, ridiculè Brentium in confessione Wirtembergensi, cap. de Baptismo, excludere Chrisma ab usu Sacramenti, quod dicat ad elementa mundi pertinere, & in usu fuisse Iudae is in caeremoniis Testamenti veteris. Nam si ea ratio quidquam valeret, excludere oporteret etiam aquam. Nam aqua magis pertinet ad elementa mundi, quàm oleum, cùm sit ipsa unum ex quatuor elementis mundi, oleum verò non inter elementa, sed inter mixta numeretur. In caeremoniis quoque Iudaeorum longè frequentiores erant ablutiones aquae, quàm inunctiones olei.

Sed his omissis, de quibus alio loco dicendum erit, quaestio gravissima est de verbo, quod cum re coniunctum, Sacramentum facit. Nam Catholici omnes docent, verbum Sacramenti esse pauca quaedam verba à Deo praescripta, quae super materiam à ministro pronuntianda sint; ut in Baptismo illa verba:

At Ioannes Calvinus lib. 4. Institut. cap. 14. §. 4. contendit verbum Sacramentale nihil esse aliud, nisi concionem; sic enim loquitur:

PRIMO igitur annotandum est, Calvinum, & ceteros adversarios nostros aliter sentire, &

Porrò in Sacramento Eucharistiae Calvinistae (ut ex formula Calvini perspicuum est) non requirunt aliud verbum, quàm instructionis; iubent enim PRIMO loco recitari institutionem Sacramenti ex cap. 11. prioris ad Corinthios, eo ferè modo, quo nos in Missa recitamus lectionem ex eadem epistola ad populi instructionem. DEINDE adhibet concionator explicationem; & tum demum sine ullo signo crucis, aut alio verbo, seu ritu sacro distribuunt panem, & vinum. Exstat alia formula Anglorum, qui Genevae degunt, in qua post lectionem epistolae ad Corinthios, & concionem, sequitur gratiarum actio conceptis verbis, quam alta voce pronunciat minister, & tum demum sine ullis verbis consecratoriis, distribuitur panis, & vinum.

Lutherani autem non eodem modo omnes agunt, sed alii recitant verba institutionis merè historicè, alii recitant cum intentione consecrandi, alii nihil recitant: quorum opiniones vide apud Kemnitium in 2. parte Examinis, pagin. 346.

Ex quibus sequitur habere adversarios verum Baptismum, sed non veram Eucharistiam, nisi fortè admodum paucos, eos videlicet, qui adhibent verba, & fuerunt in Ecclesia ordinati Sacerdotes.

SECUNDO notandum est, quod Calvinus dicit, verbum Sacramentale esse concionem, duobus modis intelligi posse. UNO modo, ut velit concionem esse partem Sacramenti essentialem ita ut sine concione non sit Sacramentum. ALTERO modo, ut velit concionem non esse partem Sacramenti, sed tantùm requiri, ut Sacramentum fructuosè percipiatur.

Et quidem valde probabile est, Lutheranos, qui praeter concionem adhibent verba consecrationis in omnibus Sacramentis, non requirere concionem ad essentiam, sed ad fructum tantùm Sacramenti assequendum; proinde cum eis nulla erit hoc loco altercatio: iis tamen exceptis, qui verba ipsa Sacramentalia non proferunt ad consecrandum, sed ad instruendum, &

At Calvinus videtur quidem interdum loqui de verbo concionali, ut de re distincta à Sacramento, ut cùm ait lib. 4. cap. 14. §. 3. Sacramentum esse quasi appendicem verbi: tamen saepius de eo loquitur, ut de parte essentiali Sacramenti. Nam in verbis suprà citatis dicit, Sacramentum constare duabus rebus, signo, & verbo, & per verbum dicit se intelligere concionem. Item ibidem explicat de verbo concionali, illud AUGUSTINI:

Denique Theodorus Beza omnem dubitationem tollit, cùm ita scribit in libro, quem inscripsit; Summa doctrinae de re Sacramentaria.

NOTANDUM est TERTIO, tria esse, in quibus nos à Calvinistis dissentimus, quae sunt ordine demonstranda. PRIMUM enim nos in omni Sacramento docemus, necessarium esse verba quaedam à Deo instituta pronunciari in ipsa actione Sacramenti: illi solùm in Baptismo id necessarium docent. SECUNDO nos docemus, ad essentiam Sacramenti non requiri verbum concionale, illi affirmant, requiri. TERTIO nos docemus, ad essentiam Sacramentorum requiri verba certa concepta, consecratoria, & haec esse, quae dicantur propriè verba Sacramentalia; illi

Sit igitur PRIMA propositio:

DICENT fort asse, Christum imperasse, ut faceremus, quod ipse fecit, non autem ut diceremus verba, quae ipse dixit. SED nos respondemus, illud (Hoc facite) referri ad totam actionem Christi, ita ut comprehendat etiam verba. Id quod (ut omittam nunc alia argumenta) discimus ex traditione, & usu Catholicae Ecclesiae, quae traditio si non recipiatur, in dubium revocabitur etiam forma Baptismi. Nam unde, quaeso, colligitur, dum aqua aspergitur, dicenda esse illa verba:

Praeterea non etiam dixit Dominus, Dicite, In nomine Patris, &c. sed solùm ait:

Quod igitur in Baptismo dicere debeamus:

De aliis Sacramentis idem probari potest, quanquam non sit valde necessarium, cùm ea ab adversariis non recipiantur. In Confirmatione perspicuum est, adhibenda esse verba ex cap. 8. Actorum, ubi Apostoli manus imponentes simul orabant. Unde CYPRIANUS in epistola ad Iubaianum:

In Sacramento Paenitentiae requiri etiam verba, patet ex illo

In Sacramento Ordinis requiri verba, docet AMBROSIUS in cap. 4. prioris ad Timotheum:

In Sacramento Unctionis aegrotorum, planum est requiri verba ex epistola

Denique de Matrimonio res est perspicua, cùm non possit constare mutua consensio, nisi verbis, aut signis aequivalentibus exprimatur. Itaque Calvinus etiam in libro de forma ministrandi Sacramenta, licet Matrimonium non habeat pro Sacramento, tamen vult in Ecclesia celebrari, & praescribit certam formam verborum.

SECUNDA propositio:

Duo tantùm sunt loca, ubi fit mentio verborum. UNUS est

Prior locus explicari debet per posteriorem; tum quia haec sit regula generalis etiam ab adversariis celebrata, ut cùm id fieri potest, una Scriptura per aliam explicetur: tum quia Chrysostomus, Theodoretus, Theophy lactus, Anselmus, aliique interpretes ita docent; dicunt enim illud,

Remanet ergo solus locus ille Matthaei ultimo:

Porrò, quod diximus de Baptismo, dici potest etiam de Eucharistia. Nam nec Dominus

SECUNDO probatur, non esse concionem de essentia Sacramenti. Nam si ita esset, non distinguerentur officia concionandi, & baptizandi. Quicumque enim concionaretur, hoc ipso baptizaret, quandoquidem ministraret formam Baptismi: & contrà, qui baptizaret, concionaretur, cùm Baptismus formaliter nihil aliud sit, nisi concio. At contradicit huic sententiae beatus Paulus, cùm ait

TERTIO; Si forma Baptismi esset concio, varia essent Baptismata pro varietate concionum: non enim omnes eodem modo concionantur. At unum Baptisma esse, sicut unus est Deus, & unus Dominus, testatur Apostolus ad

QUARTO; Si forma Baptismi esset concio, falsum Baptismum haberent haeretici, ac proinde rebaptizandi essent: non enim vera esse potest praedicatio haereticorum. At Ecclesia approbat Baptisma quorumlibet haereticorum, modò detur verbis praescriptis, id est,

QUINTO; Baptismus Catholicorum datur sine ulla concione. Etsi enim praecedit Catechismus, & sermones, ac praedicationes permultae, tamen eo die, quo fit Baptismus, ordinariè concio fieri non solet. Et tamen Calvinus non iubet rebaptizari Catholicos, immò fatetur verum esse eorum Baptismum lib. 4. Instit. cap. 15. §. 16.

SEXTO; Si forma Baptismi esset concio, parvoli certè baptizandi non essent: non enim fieri debet concio, ubi non est, qui audiat, & intelligat. Monet enim Sapiens

Ad hoc argumentum dupliciter responderi solet, aliqui enim, ut Lutherani, volunt parvulos percipere concionem. Sed hos suprà refutavimus dilemmate sancti Augustini in epistola ad Dardanum. Aut usum rationis habent, aut non, si non habent, ergo non intelligunt; si habent, ergo sacrilegi sunt, qui Sacramentum recusant, ut patet.

Alii, ut Calvinus lib. 4. Institut. cap. 16. §. 20. dicunt, parvulos non percipere Sacramentum utiliter pro eo tempore, tamen verum Sacramentum percipere, quod postea utile sit futurum. Sed haec solutio non est sufficiens. Nam si verbi praedicatio est de essentia Baptismi, non minus, quàm aqua; certè debet percipi non minus, quàm aqua, alioqui non modò inutile, sed etiam nullum erit Sacramentum. Quod si aqua aspergeretur à ministro, infantem verò non attingeret, nemo diceret illum esse baptizatum; ergo si concio fiat, & non percipiatur ab infante, nemo dicere debet ex Calvinistis, illum esse baptizatum. Concio autem non verè percipitur, nisi cùm intelligitur: non enim dicitur percipere concionem, quae propriè instructio quaedam est, qui non instruitur, etiamsi sonum quendam audiat. Non ergo infantes percipiunt formam Sacramenti, quare nec Sacramentum. Aut igitur Calvinistae fiant Anabaptistae, aut desinant concionem requirere ad essentiam Sacramenti.

TERTIA propositio:

Probatur haec propositio PRIMO; Verba à Domino praescripta in Baptismo, non habent formam instructionis, sed invocationis & benedictionis. Id quod probatur ex ipsa forma loquendi Christi. Non enim ait; Docete omnes gentes nomen Patris, & Filii, & Spiritus sancti, sed:

SECUNDO; Verba, quae dicuntur in mysterio Eucharistiae ab Apostolo, dicuntur verba benedictionis, quod certè non instructionem, sed consecrationem sonat.

TERTIO probatur ex illis Apostoli verbis

QUARTO idem probatur ex traditione Conciliorum. Nam Concilium Nicaenum canon. 19. iubet rebaptizari Paulianistas: quod idem statuit Concilium Laodicenum canon. 8. de Cataphrygibus. At contrà Concilium I. Arelatense eodem tempore celebratum can. 8. & Syricius epist. 1. cap. 1. iubent, Arianos non rebaptizari, cuius differentiae caussa non potest reddi nisi illa, quam reddit Innocentius I. in epist. 22. cap. 5. quia videlicet Paulianistae, & Cataphryges non

QUINTO probatur ex Patribus, qui cùm de verbis Sacramentorum loquuntur, non instructionis, sed invocationis, & consecrationis mentionem faciunt. Dionysius AREOPAGITA in libro de Ecclesiatica Hierarchia, capite ultimo, vocat verba Sacramentorum

ATHANASIUS serm. 3. contra Arianos, circa medium:

Gregorius NISSENUS in libro de Baptismo:

CYPRIANUS, vel quicunque fuit auctor? in sermone de Baptismo Christi, prope initium:

AMBROSIUS lib. 2. de Sacramentis, cap. 5.

AUGUSTINUS li. 3. de Baptismo contra Donatistas, cap. 10.

SOLVENDAE supersunt obiectiones Calvini, qui PRIMO loco profert testimonium sancti AUGUSTINI ex tractat. 80. in Ioannem, ubi sanctus Augustinus, postquam dixerat:

RESPONDEO; Locus hic mirè torquere solet nonnullos, cùm tamen non usque adeò obscurus esse possit, cùm sit pars quaedam concionis ad populum habitae, nisi fortè credimus S. Augustinum per aenigmata praedicare solitum, ut Oedipo opus esset ad eum intelligendum. Referam igitur quid alii sentiant, & refellam ea, quae non videntur rectè dicta.

PRIMUM igitur Calvinus contendit, totum hunc locum de concione intelligendum. Sed fallitur apertissimè. PRIMO, quoniam AUGUSTINUS ait:

SECUNDO, AUGUSTINUS ait:

TERTIO, AUGUSTINUS ait:

QUARTO, AUGUSTINUS ait:

QUINTO, AUGUSTINUS ait:

Reiecta igitur Calvini sententia, quidam ex Catholicis docent, Augustinum loqui de verbo non concionis, nec consecrationis, sed institutionis Sacramenti: illud enim suo modo efficit Sacramentum, consecrat aquas, mundat infantem, &c.

Sed neque haec explicatio admitti potest. PRIMO, quoniam non tollit difficultatem, quam adversarius nobis obiecit, ex illis verbis:

Nihil enim horum quadrat in verba institutionis Sacramenti. Nam verba institutionis non ideò vim habent, quia creduntur, sed quia dicta sunt à Domino, qui solus potuit ex elementis facere Sacramenta. Neque verba institutionis sunt propriè verbum fidei, quod praedicamus: nam ibidem explicat AUGUSTINUS, quod sit hoc verbum fidei, cùm ait:

SECUNDO, AUGUSTINUS praeter verbum, de quo hîc loquitur, non agnoscit in Sacramento aliud verbum; sed nudum ac solum elementum, ut patet ex illis verbis:

Alia item Catholicorum sententia est, Augustinum loqui solùm de verbo caeremoniali, seu consecratorio. Quae sententia melior est ceteris duabus; tamen habet hoc unum incommodum, quod non potest reddere caussam, cur AUGUSTINUS allegaverit ex ca. 10. epist. ad Romanos illa verba:

DICO igitur, Augustinum hoc loco non semper loqui de eodem verbo, sed nunc de Sacramentali, nunc de concionali, ut ex argumentis iam factis planum factum est.

DICES; ergo AUGUSTINUS in perpetua aequivocatione versatur, cùm iisdem sententiis tam differenter accipiat nomen verbi: exempli caussa, cum dixisset:

PRAETEREA ad probandum, aquam habere vim ex verbo, profert testimonium B. Pauli, ex

DENIQUE in extrema concione cùm dixisset, aqua per verbum mundari infantem, subiungit cotinuo:

RESPONDEO, nullam esse in verbis Augustini aequivocationem. Siquidem ipse explicanda susceperat illa verba Domini,

Ad hanc quaestionem respondet, Christum

Ex hoc fundamento facilè explicabuntur tria illa loca, ubi videbatur esse vitiosa aequivocatio. PRIMUS locus erat:

Id autem quaerit AUGUSTINUS, unde sit virtus aquae, non cui prosit aqua. Illud ergo:

Esse autem hunc sensum verum huius loci, patet ex sequentibus verbis:

PRAETEREA illud:

DICES, requiritur fides Ecclesiae. SED quid si nullus in Ecclesia actum fidei exerceret, dum infans ab infideli baptizatur? quid si per impossibile Ecclesia tota periret, & tamen Turca quispiam, qui nosset res nostras infantem baptizaret cum intentione faciendi quod Christ us instituit, & Ecclesia faciebat? certè ille esset baptizatus. Verum est tamen, quod Augustinus & alii dicunt, infantes baptizari in fide parentum, vel Ecclesiae, quia de facto, si nullus esset fidelis, certè nullus moveretur ad baptizandum infantes: sed non ideò fides actualis ita requiritur, ut sine illa Baptismus infructuosus esset.

Est autem hîc diligenter NOTANDUM, non negari ab Augustino, verbum ipsum, ut dicitur, & ut est res sensibilis, habere virtutem; nam si aqua ipsa habet virtutem mundandi, quantò magis verbum, etiam ut sensibile? sed negari virtutem illam esse à verbo, ut est res sensibilis. Itaque totum Sacramentum habet virtutem, sed habet à verbo, ut verbum est res spiritualis, & sola fide cognoscibilis.

ALTER locus difficilis erat, ubi Augustinus allegat Scripturas,

TERTIUS locus difficilis erat in fine sermonis, ubi postquam dixerat, verbo Sacramentali mundari infantes, addidit:

Altera obiectio est Calvini, Brentii, Kemnitii, & aliorum, quòd sit species quaedam magicae incantationis, demurmurare certa verba super aquam, vel panem, aut aliud eiusmodi mutum elementum.

SED haec non tam obiectio, quàm horribilis blasphemia est. Nam inprimis duo sunt, quae damnantur in incantationibus magicis. UNUM, quòd aliqui putent in certis figuris, aut verbis esse naturalem virtutem aliquid efficiendi, atque haec quidem superstitio est; cùm certò constet, nec figuras, nec verba vim naturalem ullam habere aliquid efficiendi. ALTERUM, quòd alii existiment, figuras, aut verba nihil ex se habere virtutis, tamen ex pacto cum Diabolo inito adhiberi ad res certas efficiendas; & haec propriè magica est incantatio, & peccatum maximum.

Porrò verba Sacramentalia omnes fatemur nullam vim naturalem habere; ideò enim dicimus requiri divinam institutionem, ut ex Dei institutione efficiant, quod ex se facere non poterant. Estqueve mera calumnia Calvini, lib. 4. ca. 14. §. 4. quod solo strepitu verborum sine sensu, & fide utamur ad elementum consecrandum; & Kemnitii in Examine, parte 2. pag. 101. qui dicit, nos vim ponere in syllabis, & characteribus, neglecto sensu verborum. Ista enim sunt mera mendacia: nam nos nec in characteribus, nec in sono, aut numero syllabarum, sed insensu, & significatione vim ponimus, idque ex Christi institutione.

Siquidem fatentur omnes Catholici, quavis lingua utamur, verè perfici Sacramentum, modò sensus sit idem; constat autem eadem verba, si diversis linguis efferantur, vel scribantur, diversos habere characteres, diversum sonum, diversum numerum syllabarum. Sequitur igitur, ut existimemus, ut verè existimamus, ea ex pacto, & promissione Christi vim habere; quae si magia est, quid aliud sequitur, quàm ut Christus sit Diabolus? Nam cùm omnis magia pendeat ex pacto Diaboli, vis autem Sacramentalium verborum pendeat ex pacto Christi: manifestè sequitur, aut nullam in Sacramentis nostris esse magiam, aut Christum esse Diabolum. Ad hanc igitur horribilem impietatem adversarii nostri devenerunt, ut ex Christo Diabolum faciant.

DICENT, se non facere Christum Diabolum, quia Christus non instituit eiusmodi verborum pronunciationem super muta elementa. SED iam satis probavimus, Christum instituisse. Ceterùm quaero ab eis, an credant Christum potuisse instituere eiusmodi signa, quae vim haberent ex pacto ipsius aliquid operandi. Non, opinor, negabunt, nisi Christum negent esse Deum.

Nam Deus,

Rursus autem quaero, an si id Christus instituisset, quod eum facere potuisse constitit, esset magia, nec ne? Si dicant magiam futuram fuisse, apertè fatentur, Christum esse Diabolum: si negant futuram fuisse magiam, non possunt ulla ratione nos magos appellare; id enim solùm facimus, quod Christum instituisse credimus. Si autem Christus id non instituisset, falleremur simpliciter, sed nulla ex parte magiae crimen nos attingeret.

DENIQUE verba, & signa magica, non habent ullam vim; neque enim Diabolus dare potest rebus virtutes, sed solus Diabolus operatur ad eorum praesentiam. At verba, & signa Sacramentalia vim habent à DEO operandi quod significant: quare longè mirabilius, & sublimius agunt, quàm ullae incantationes possint.

TERTIA obiectio Calvini sumitur ab auctoritate Christi, Apostolorum, primitivae Ecclesiae, & ipsius Dei:

SED nihil est etiam quod nos in responsione laboremus. Nam minimè obscurum est, Christum nullam praemisisse concionem, cùm Eucharistiam primus consecravit, & ut deinceps idem faceremus, mandavit. Vide

Apud haereticos veteres non deerant, qui res & verba Sacramentorum inverterent, ac praecipuè apud Gnosticos, de quibus vide Irenaeum, lib. 1. ca. 9. & 18. Et Epiphanium haeresi 26. Interim tamen omnes, qui Sacramentis utebantur, res, & verba determinata habere volebant, & ut plurimùm non recedebant à verbis in Evangelio praescriptis. Sic enim ait AUGUSTINUS, lib. 7. de Baptismo contra Donatistas, ca. 25.

At nostro tempore Martinus Lutherus haereticorum omnium audacissimus, novam haeresim excogitavit, videlicet non requiri certa verba in Sacramentis. Sic enim loquitur in lib. de captivitate Babylonica, cap. de Baptismo:

Retractavit postea Lutherus hunc errorem, Nam in prima homilia de Baptismo, habita Anno M. D. XXXV. ita loquitur:

Licet autem retractaverit Lutherus errorem suum, tamen Ioannes Brentius magis probasse videtur priorem Lutheri sententiam. Siquidem in Catechismo suo, cap. de Baptismo, non

PRIMA propositio:

De Sacramentis legis Mosaicae, & legis naturae nonnulli dubitare videntur: tamen si verè Sacramenta erant, ut revera erant, omninò sentiendum est, fuisse à Deo determinatas res eorum Sacramentorum. Nam INPRIMIS de facto constat, omnia ferè Sacramenta, quae ad notitiam nostram venerunt, à Deo fuisse determinata. Nam Circumcisio Sacramentum fuit legis naturae, & constat ab ipso DEO determinatum, quid, quomodo, & quo tempore faciendum esset,

Est autem hîc NOTANDUM cum S. Thoma, 3. part. q. 60. artic. 5. ad 3. in omni lege fuisse materiam Sacramenti determinatam à Deo, sed non semper eodem modo. Nam in lege naturae,

SECUNDA propositio:

SECUNDO notandum est, duplicem esse Sacramentalis formae integritatem; unam substantialem; alteram accidentalem. Substantialis consistit in solo sensu, seu significatione verborum, non autem in sono vel numero syllabarum. Quare utcunque varientur verba, addendo, detrahendo, mutando, transponendo, corrumpendo, interrumpendo, semper manet integritas substantialis, dum manet idem sensus: & contrà minima etiam variatio destruit integritatem substantialem, si pereat sensus; ut si quis una sola litera mutata dicat; Ego te baptizo in nomine Matris, & Filii, & Spiritus sancti, non habet substantialem formam. Accidentalis integritas consistit in ceteris omnibus, id est, in integro sono, ordine, & numero syllabarum.

TERTIO nota, iudicium de his mutationibus, sintné substantiales, an accidentales, non debere esse mathematicum, sed morale, ita ut tunc iudicandum sit, sensum verborum conservari, quando audientes intelligunt, & iudicantillud significari, quod per integra verba significari solet, etiamsi alioqui verba pronuntientur valde corruptè. Exemplo esse potest, id quod refert Zacharias Pontifex in epistola ad Bonifacium, & habetur etiam apud Gratianum, can. Retulerunt, de consecrat. distinctione 4. Quidam enim ex nimia imperitia linguae Latinae baptizabant his verbis; Ego te baptizo in nomine Patria, & Filia, & Spiritua sancta.

Pari ratione iudicandum est de interruptione: Si enim quis diceret in consecranda Eucharistia:

Notandum est QUARTO, non esse licitum, ut in Conclusione dicimus, ullo modo verborum formam immutare, sive per eam immutationem tollatur substantialis formae integritas, sive solùm accidentalis. Sed hoc interest, quod cum forma mutatur substantialiter, Sacramentum non perficitur; & ideò ea integritas dicitur necessaria, necessitate Sacramenti; cùm autem mutatur solùm accidentaliter, Sacramentum perficitur, sed peccat qui ita mutat: & ideò dicitur haec integritas necessaria solùm necessitate praecepti.

Nota QUINTO, ex parte formae verborum nunquam Sacramentum irritum reddi, nisi revera desit integritas substantialis: tamen aliunde posse contingere, ut cum sola corruptione accidentali non perficiatur Sacramentum, nimirum si is qui accidentaliter mutat formam, velit introducere novum ritum, ut docet Zacharias, can. Retulerunt, de consecrat. dist. 4. & post eum S. Thomas, 3. p. q. 60. art. 7. ad 3. & art. 8. in corpore articuli. Quorum auctorum verba non rectè ab omnibus explicantur.

Ideò ANIMADVERTENDUM est, utrum is, qui intendit introducere novum ritum, intendat introducere novum essentialem ritum respectu totius Ecclesiae Christi, in universum, id est, qui non fueritantea in ipsa vera, & universali Ecclesia; an intendat novum ritum introducere respectu alicuius Ecclesiae, quam ipse putat falsam.

Si intendit introducere novum absolutè, tunc non perficitur Sacramentum, non quia desit forma, sed quia deest intentio. Convincitur enim ille non velle facere, quod facit vera Ecclesia,

Si verò intendit introducere novum ritum, non absolutè, sed solùm respectu alicuius Ecclesiae, quam ipse putat falsam, & interim intendat facere quod facit vera Ecclesia; tunc perficitur Sacramentum, etiamsi ipse fallatur in vera Ecclesia internoscenda. Ut exempli caussa, si Graecus aliquis dum baptizat illis verbis; Baptizetur servus Christi in nomine Patris, & Filii, & Spiritus sancti, intendat introducere ritum substantialem, & necessarium contra ritum Romanae Ecclesiae, ita ut velit persuadere, non perfici Sacramentum, si quis dicat; Ego te baptizo in nomine Patris, & Filii, & Spiritus sancti, & tamen intendat facere, quod facit Ecclesia vera, quaecunque illa sit; is verè baptizabit, non obstante ipsius errore. Nam in eo Baptismo invenitur forma substantialis, & intentio verae Ecclesiae in genere, quae omnium consensu sufficit: error enim illius circa Sacramentum, aut Ecclesiam, non irritat Sacramentum, ut omnes Catholici docent, qui docent Sacramenta ab haereticis tradita esse valida. Non enim tenetur minister Sacramenti intendere id facere, quod facit Ecclesia Romana: alioqui nullus haereticus verè baptizaret; sed solùm id quod facit Ecclesia Christi vera, in qua tamen intentione virtualiter includitur, ut intendat id, quod Romana Ecclesia intendit, quia illa sola est vera Ecclesia.

Itaque quod Paludanus ait in 4. dist. 3. q. 1. artic. 3. non semper irritari Sacramentum, cùm quis intendit introducere novum ritum, est verum, sed non contra S. Thomam, ut ille fortasse putavit. Immò S. Thomas ideò non dixit; Cùm quis vult inducere novum ritum, non perficitur Sacramentum, sed, non videtur perfici Sacramentum, quia nimirum posset fieri, ut perficeretur Sacramentum, sed praesumitur non perfici, quia praesumitur non adesse intentionem debitam.

Quod verò Dominicus à Soto ait, q. 1. art. 8. Graecos verè baptizare illis verbis; Baptizetur servus Christi, & c. quia Ecclesia Romana tolerat eum ritum; sed si Ecclesia Romana eum ritum detestaretur, tunc fore ut ipsi non verè baptizarent; non est verum absolutè. Nam si Ecclesia Romana eum ritum detestaretur, ut corruptionem formae accidentalem, illi peccarent quidem, sed tamen verè baptizarent: si verò Ecclesia Romana eum ritum detestaretur, ut corruptionem substantialem, tunc illi non verè baptizarent, sed caussa non esset, ut Sotus dicit, quia deesset intentio, sed quia deesset forma substantialis.

His ita explicatis, probatur nostra propositio

SECUNDO. Mutare Sacramentorum materiam, grave sacrilegium esset, nec perficeretur Sacramentum, ut adversarii concedunt; cur igitur non sit eadem ratio de forma, quae in verbis consistit?

TERTIO. Addere ad verba Scripturae, vel ea mutare nullo pacto licet: igitur nec verba Sacramentorum mutari ullo modo debent, aut possunt; praesertim cùm verba Scripturae solùm ad significandum, verba Sacramentorum ad significandum, & sanctificandum instituta sint.

QUARTO. Idem probatur testimoniis Patrum. IRENAEUS lib. 1. cap. 18. reprehendit haereticos quosdam, quòd mutarent formam verborum à Christo praescriptam in Sacramento Baptismi. TERTULLIANUS in libro de Baptismo:

Prior quaestio iam explicata est in disputatione de definitione Sacramenti: iam enim ostendimus, Sacramenta instituta esse ad iustificandos homines, atque ut sint signa, & caussae instrumentales gratiae Dei.

Posterior quaestio facilis est, nec de ea ulla est controversia. Et quidem auctores multas rationes colligunt, tum ex parte Dei, tum ex parte hominis, tum ex parte Sacramentorum ipsorum, cur utile fuerit Sacramenta, id est, sensibilia signa instituere ad iustificandos homines. Sed hae sunt praecipuae caussae.

PRIMA, quia id congruit naturae humanae, quae ex corpore, & spiritu constat. Sic enim ait S. CHRYSOSTOMUS homil. 60. ad populum, & 83. in Matthaeum:

SECUNDA, ut clariùs appareret, gratiam, quae datur per Sacramenta, à solo Deo esse. Si enim daretur per actiones aliquas spirituales, suspicari potuissent homines, ut propria illius actionis homines iustificari: nunc autem cùm per res corporales, & abiectas detur tam excellens donum, nullus relinquitur locus eiusmodi suspicionis. Qua etiam de caussa Dominus

TERTIA, ut simul essent instrumenta iustificationis, & signa, quibus discernerentur fideles ab in fidelibus, & quibus colligaretur populus Dei, & quibus etiam, ut sacris caeremoniis coleretur Deus. Nec enim poterant esse signa ad discernendos alios ab aliis, neque etiam caeremoniae religionis, nisi essent externa, & sensibilia. Vide multas eiusmodi rationes apud Hugonem, lib. 1. de Sacramentis, part. 9. cap. 3. & Magistrum, ac Doctores, lib. 4. sentent. dist. 1. & S. Thomam, li. 4. contra Gentes, ca. 56. & ex recentioribus Gulielmum Alanum, lib. de Sacramentis in genere, cap. 24.

Quantum ad SECUNDUM, de necessitate, duplex est necessitas. UNA dicitur necessitas praecepti. ALTERA necessitas medii. Et quanquam interdum hae duae necessitates coniunctae sint; nam hoc ipso quod aliquid est medium ad salutem necessarium, simul etiam est praeceptum naturale: tamen hoc interest, quod cum quis ex ignorantia invincibili, aut alia iusta de caussa non implet praeceptum, is nihil detrimenti accipit: at si quis non accipiat medium necessarium,

Rursus necessitas medii; AUT est necessitas simpliciter quomodo alae necessariae sunt ad volandum; AUT ad bene esse, quomodo equus necessarius est ad iter faciendum. Denique utraque necessitas; AUT est absoluta, & naturalis, ut in exemplis positis; AUT ex institutione, & arbitratu alterius: quomodo in ludis attingere metam, est medium necessarium ad bravium; AUT est partim ex institutione, partim ex naturali congruentia, ut cùm Imperator concedit militibusurbem aliquam diripiendam, si eam viceperint. Ex his facilè poterit intelligi, quae sit necessitas Sacramentorum.

Sit igitur PRIMA propositio:

SECUNDA propositio:

TERTIA propositio:

QUARTA propositio:

QUINTA propositio:

SEXTA propositio:

Quantum ad TERTIUM, refellenda sunt mendacia & calumniae Calvini, & Kemnitii contra canonem IV. sess. 7. Concilii Tridentini, ubi de necessitate Sacramentorum agitur. Verba Concilii ita habent:

Hunc canonem ita Calvinus calumniatur in Antidoto:

Quibus verbis reprehendit illam partem canonis, ubi Concilium damnat eos, qui dicunt, homines iustificari sola fide sine Sacramentis. Ideò autem reprehendit, quia putat à Concilio damnari sententiam Lutheranorum non intellectam. Nam etsi fatentur Lutherani solam fidem iustificare, & proinde Sacramenta non iustificare, eo modo, quo fides iustificat, tamen admittunt etiam Sacramenta alio modo iustificare: quomodo non negant, Deum iustificare, & Christi passionem iustificare, & concionem etiam suo quodam modo iustificare. Nam Deus iustificare dicitur, ex auctoritate peccata remittens, & in gratiam nos recipiens: Christus iustificare dicitur meritoriè, quia meruit nobis gratiam, & remissionem peccatorum; verbum, & Sacramentum iustificant instrumentaliter, quatenus excitant, vel nutriunt fidem, quae iustificationem apprehendit: fides autem iustificat, quia immediatè veluti quaedam spiritualis manus, iustificationem apprehendit; quomodo iustificandi fides comitem nullum habet. Itaque ineptè Concilium ex Calvini sententia colligit Lutheranos excludere Sacramenta à iustificatione, quia doceant solam fidem iustificare.

Similem calumniam habet Kemnitius, pag. 8o.

Atqui haec est calumnia, & mendacium manifestum. Concilium enim rectè intellexit eorum sententiam, & idipsum propriè damnavit, quod illi docent. Nam non damnat eos Concilium,quòd excludant Sacramenta à iustificatione quovis modo, sed quòd excludant ab immediata acceptione, & applicatione iustificationis, quam ipsi soli fidei tribuunt. Fides enim Catholica non admittit sola fide immediatè apprehendi, & applicari hominibus gratiam iustificationis, sed vult ad id necessariò requiri etiam Sacramenta, adeò

Unde etiam refellitur, quod ait Calvinus; quidquid nobis gratiae per Sacramenta confertur, id fidei imputandum. Id enim falsum est. Gratia enim quae per Sacramenta confertur, imputanda est virtuti ipsorum Sacramentorum, & Christi institutioni, non fidei: fides enim non tribuit vim Sacramentis, sed solùm disponit subiectum, ut suprà diximus.

Iam verò Martinus Kemnitius in 2. parte Examinis, pag. 79. & sequentibus, dicit in singulis dictionibus huius canonis latere insidias: detegit autem ipse quinque insidias: quae tamen revera non sunt latentes insidiae Concilii, sed patentes calumniae Kemnitii. PRIMO, sic ait:

Hoc esse mendacium perspicuum est, tum ex eo, quod Concilium non addidit vocem illam (simpliciter) tum etiam quia communis sententia Theologorum, à qua Concilium nunquam recedit, solùm tria Sacramenta docet esse necessaria simpliciter; Baptismum omnibus; & Paenitentiam omnibus, qui peccant post Baptismum; & Ordinem ipsi Ecclesiae in universum. Sine reliquis posse homines salvari, modò absit negligentia, & contemptus. Vide S. Thomam 3. par. q. 65. ar. 4.

SECUNDO sic ait idem Kemnitius:

Hoc est alterum mendacium. Nam etiamsi Kemnitius, & Calvinus doceant, solam fidem non debere opponi Sacramentis in negotio iustificationis, sicut non opponitur gratiae Dei, & merito Christi; tamen Lutherus, quem sanum fuisse Kemnitius nunquam negaret, multis in locis opposuit solâ fidem Sacramentis, ac disertis verbis docuit, ita sola fide homines iustificari, ut nulla pars iustificationis ad Sacramenta pertineat. In lib. de captivit. Babylon. cap. de Baptismo:

TERTIO, sic ait ibidem Kemnitius:

Hîc verò impudenter mentitur Kemnitius. Nullus enim Catholicorum iustificationem, quam in Sacramentis accipimus, tribuit dignitati, aut meritis operis nostri, sed institutioni divinae, & operi Christi. Nec enim Baptismus, aut alia Sacramenta sunt opera nostra, aut pendent ex nostra dignitate, aut merito: alioqui Sacramenta ab impiis collata non essent utilia, cuius contrarium tum Catholici, tum etiam Lutherani defendunt contra Donatistas.

QUARTO addit Kemnitius:

Hîc etiam leviter calumniatur. Non enim per legem intelligit Concilium praeceptum, quo opus imperatur, sed Testamentum novum; idem enim significant Sacramentum novae legis, & Sacramentum à Christo institutum, qui est auctor novi Testamenti, seu legis.

QUINTO adiungit ineptissimè:

Quis non miretur imperitiam, vel impudentiam huius censoris? Nam vel ignoravit, votum in verbis Concilii non pollicitationem, sed desiderium significare; vel de industria cavillari voluit. Certè Concilium, cùm ait, Sacramenta esse necessaria, vel eorum votum, per votum voluntatem accepit. Nam ut S. Augustinus, libro 4. contra Donatistas, cap. 23. docet, sine Baptismo, latro salvatus est, quia non eius accipiendi voluntas

PRIMA caussa omnium consensu est Deus, ipse enim solus ex auctoritate gratiam dare potest, & proinde Sacramenta instituere, quae gratiam efficiunt, aut etiam infallibiliter significant. SECUNDA caussa est Christus ut homo; Christi enim humanitas est instrumentum coniunctum divinitati hypostaticè, & ideò Christo ut homini tribuitur quaedam potestas ministerialis quidem, quia derivata est à divinitate, tamen excellentiae potestas dicitur, quia soli Christo convenit. TERTIA caussa est quilibet alius minister Sacramentorum. De 1. caussa nulla est quaestio, de 2. una controversia est, de 3. tres.

PRIMA igitur quaestio est; An auctor Sacramentorum novae legis sit solus Christus. Adversarii duo quaedam docent. Primò, Sacramenta quae sola ipsi vera Sacramenta putant, à solo Christo esse instituta, nimirum Baptismum, & Eucharistiam; cetera non à Christo instituta. Ita docent Calvinus in Antidoto Concilii, sess. 7. can. 1. & Kemnitius in 2. par. Examinis, pag. 13. Citat autem Kemnitius Cyprianum, in sermone de ablutione pedum; item Hugonem, lib. 2. de Sacramentis, part. 15. cap. 2. & Petrum Lombardum, lib. 4. dist. 23. qui negant omnia Sacramenta à Christo instituta fuisse. Poterat addere Alexandrum Alensem, qui 4. part. q. 24. membro 1. dicit, Sacramentum Confirmationis post mortem Apostolorum institutum esse ab Ecclesia in Concilio Meldensi. Idem sentire videtur sanctus Bonaventura, in 4. distinct. 7. artic. 1. quaest. 1. Praeterea idem Alexander, quaest. 59. memb. 3. & Bonaventura, distin. 17. artic. 1. q. 3. & Marsilius in 4. quaest. 14. dicunt, Sacramentum Paenitentiae non fuisse à Christo institutum, sed ab Apostolis.

Adversus errorem hunc posuit Concil. Tridentin. sess. 7. canonem 1. qui talis est:

Haec igitur verissima Concilii sententia confirmari potest his rationibus. PRIMO, in Scripturis Apostoli non vocantur nisi dispensatores, & ministri mysteriorum Dei, ut

SECUNDO, Sacramenta legis veteris à Deo immediatè sunt instituta, à Moyse autem solùm promulgata, ut patet ex libris Exodi, & Levitici, ubi semper cùm aliquid novi instituitur, legimus; Loquutus est Dominus ad Moysem; multò igitur magis par erat, ut Sacramenta novae legis praestantiora ab ipso Deo instituerentur.

TERTIO, id Patres affirmant. CYPRIANUS, sive quicunque est auctor, in sermone de ablutione pedum:

Ad testimonia verò, quae allegat Kemnitius, RESPONDEMUS, Cyprianum contrarium habere, ut suprà ostendimus. Hugonem autem, & Lombardum per institutionem intelligere voluisse promulgationem; quomodo etiam lex vetus dicitur lex Moysis, cùm tamen eam Moyses non instituerit propriè, sed tantùm promulgaverit.

Martinus Lutherus duo dicit falsa, & inter se pugnantia. PRIMUM, omnes omninò esse ministros, non solùm homines, sed etiam daemones. Sic enim ait in libro de Missa privata, & unctione Sacerdotum, edito anno M. D. XXXIV.

Probat autem, tum quia fides nostra, dignitas,

ALTERUM quod Lutherus dicit, est, omnes & solos homines baptizatos habere potestatem omnia Sacramenta ministrandi: tametsi ad tollendam, confusionem, non oporteat omnes uti hac potestate, sed tantùm eos, qui legitimè sunt vocati, exceptis tribus casibus. PRIMO, quando quis est in loco privato, ut domi suae. SECUNDO, quando nemo alius adest, & necessitas urget. TERTIO, quando alius adest, sed non tam benè ministrat, ut ego facerem, iuxta illud,

Hanc esse eius sententiam patet ex sequentibus. In lib. de captivit. Babylon. cap. de Ordine:

Ubi est obiter NOTANDUM, revocasse postea Lutherum aliquos ex iisdem articulis, ac nominatim 36. de libero arbitrio, quem in assertione primarium, & fundamentum totius doctrinae suae ipse appellat. Nam in articulo isto 36. dicit, liberum arbitrium esse rem de solo titulo: & in assertione explicat, id ita intelligendum esse, ut iuxta doctrinam Wiclefi omnia de necessitate absoluta eveniant. Quod quidem apertissimè revocavit in visitatione Saxonica, ubi docet, hominem esse liberi arbitrii in operibus civilibus, nec omnia necessariò evenire.

Ad haec in libro de abroganda Missa, edito anno XXI. ex proposito docet, & probat omnes Christianos habere eandem potestatem in verbo, & Sacramentis ministrandis:

Ex quibus duo corollaria deducit. UNUM, quòd publici ministri non differant à ceteris potestate, vel dignitate aliqua, sed solo usu potestatis. ALTERUM, quod ex proximo sequitur, posse ministrum fieri laicum, ut ex laicis fiunt ministri. Porrò argumenta eius infrà ponentur, cùm solvenda erunt. Haec igitur est Lutheri sententia.

Ioannes Calvinus in altero extremo versatur. Nam non solùm non concedit diabolum, aut feminas, aut quoslibet Christianos posse concionari, & Sacramenta ministrare, sed ita severè defendit, solùm quosdam legitimè vocatos habere hanc potestatem, ut ne in necessitate quidem concedat laicis, ac praesertim feminis, ut baptizent. Sic enim scribit in Antidoto ad can. 10. sess. 7.

Martinus Kemnitius more suo rem totam involuens, non satis aperit quid sentiat. Nam discutiens 10. canonem, sess. 7. Concilii Tridentini, qui sic habet:

AT debuisset distinguere Kemnitius potestatem ab executione. Nam si loquitur de sola executione, verum est, Lutherum non sensisse, posse vel debere quemvis sibi arrogare hoc ministerium

DEINDE addit Kemnitius, Concilium fraudulenter loqui:

SED canon apertissimus est, & Kemnitius potiùs simplici eius intelligentiae insidias tendit. Nam Concilium non dicit, non habere ullam potestatem in Sacramentis ministrandis eos, qui non sunt ab Episcopo uncti & rasi. Nam Concilium non ignorabat ad Sacramenta Baptismi, & Matrimonii non requiri necessariò ordinationem, (sed dicit non habere potestatem in omnibus Sacramentis; ut reprobet Lutheri sententiam, quae in omnibus Sacramentis, etiam Eucharistiae, & Paenitentiae tribuit laicis potestatem. Deinde Concilium non nominat unctos, & rasos; unctio enim, & rasura caeremoniae sunt accidentales, sine quibus essentia Ordinationis consistere potest. Itaque Kemnitius insidias in suis verbis occultat.

TERTIO, dicit sententiam canonis, ut verba sonant, esse veram, sed tamen eam non rectè exponit:

AT non rectè exponit Concilium Kemnitius. Non enim Concilium damnat eos, qui dicunt, licere unicuique sine vocatione usurpare ministerium; id enim nemo dicit, proinde non fuisset opus canone: sed damnat eos, qui dicunt, omnes Christianos habere potestatem, verbum, & Sacramenta omnia ministrandi, quod Lutherus dixit, & Kemnitius sentire videtur, licet apertè confiteri non audeat. Proponenda est igitur, & probanda Ecclesiae doctrina, quae duabus propositionibus comprehendi potest.

PRIMA propositio:

Est tamen observandum, quod si fortè

Probatur haec propositio. PRIMO; Ad essentiam Sacramentorum, ut requiritur verum, & naturale elementum, ita verum, & naturale verbum. Sed solus homo verè, & naturaliter loquitur: loqui enim est actio corporis viventis per instrumentum linguae, & palati; non igitur Angelus bonus, vel malus Sacramenta conficere potest. Nam ut rectè docet sanctus Thomas 1. part. quaest. 51. artic. 3. ad quartum, Angeli etiam per corpus assumptum, non possunt propriè loqui.

SECUNDO; Etiamsi vera elementa, veraque verba Angeli adhibere possent, tamen non propterea illa verum Sacramentum efficerent. Nam Sacramentum est signum, & caussa in fallibilis gratiae: non autem id habent elementa, & verba naturaliter, sed solùm ut à Deo assumuntur ut instrumenta iustificationis. Ergo non sunt vera Sacramenta cùm à quocunque adhibentur, sed cùm adhibentur ab eo, cui Deus id committit: quomodo etiam verba, quibus miracula faciebant Christus, & Apostoli, non à quocunque prolata fuissent, eandem vim habuissent. Si enim quis dicat claudo:

TERTIO, confirmatur ex doctrina Lutheri.

Neque argumenta Lutheri pro Diabolo facta concludunt. Ad PRIMUM concedimus, Sacramentorum efficaciam non pendere à qualitate ministri quacunque. Non enim pendet à qualitate accidentali, ut est bonitas: tamen pendet à qualitate essentiali, sine qua non esset verus minister; talis autem inprimis est, ut sit homo.

Ad SECUNDUM, fatemur Iudam, & membrum Diaboli fuisse, & vera Sacramenta ministrasse: negamus autem idem convenire Diabolo. Nam Iudas non ut membrum Diaboli, sed ut minister Christi Sacramentum administravit: fuit autem Iudas Christi minister, quia verus homo erat, & à Christo acceperat potestatem baptizandi, quorum neutrum Diabolo convenit.

SECUNDA propositio:

NOTA, excipi Baptismum, quia propter summam eius Sacramenti necessitatem, semper Ecclesia intellexit, posse à quolibet homine conferri; de qua re dicemus in materia de Baptismo. Item excipi Matrimonium, quoniam cùm Matrimonium consistat in contractu mutuo duorum, non poterat aliter fieri, quàm ut ipsi contrahentes essent ministri.

Probatur haec propositio adversus Lutheranos. PRIMO, ex Scripturis, quae docent, in Ecclesia esse diversa officia, nec omnia omnibus convenire; ut

SECUNDO ex illo

TERTIO; Apostoli baptizati sunt & baptizabant ante Christi passionem. Nam quòd baptizarent, habetur

QUARTO; Si omnes Christiani acciperent in Baptismo hanc potestatem, ideò acciperent, quia tunc, ut ait Lutherus, unguntur gratia Spiritus sancti, & proinde fiunt spirituales sacerdotes. At id falsum est: nam sequeretur eos, qui dum baptizantur, non recipiunt gratiam, & eos, qui postea eam perdunt, non verè conferre Sacramenta, quod tamen Lutherus rectè negat contra Anabaptistas. Nec potest responderi, sufficere characterem, nam Lutherani non agnoscunt ullum characterem.

QUINTO; Si omnes Christiani haberent hanc potestatem, nemo posset privari usu eius, nisi in poenam magni criminis: atqui apud Lutheranos multi privantur usu huius potestatis sine ulla sua culpa. Neque obstat quod illi obiiciunt de confusione, quae nasceretur in Ecclesia, si omnes uterentur hac potestate. Nam possent per vices fungi hoc ministerio: aut certè non deberet posse repelli, qui vellet ministrare, quando pauci sunt ministri, etiamsi non esset vocatus à Magistratu. At ipsi repellunt non vocatos; ergo vel iniuriam eis faciunt, vel fateri debent, eos non habere potestatem.

SEXTO; In lege veteri, ubi erant Sacramenta imperfectiora, non tamen omnes poterant ea ministrare, sed soli sacerdotes. Nec valet solutio, si dicas, Christianos esse factos in Baptismo spirituales sacerdotes: nam etiam illi fiebant in Circumcisione spirituales sacerdotes, & poterant omnes offerre spirituales hostias. Immò quod dixit beatus Petrus de omnibus Christianis:

Addit PRAETEREA quaedam loca, ut probet mulieres posse concionari,

Rursus in libro de instituendis ministris ad Pragenses, probat hoc ipsum dupliciter. PRIMO, hac ratione; Christus est Sacerdos.

SECUNDO probat ex officiis Sacerdotum, quae sunt concionari, baptizare, consecrare, absolvere, sacrificare, orare pro aliis, & iudicare de doctrinis. Quòd enim omnes possint concionari, probat tribus Scripturis. PRIMO ex illo

Quòd omnes possint baptizare, probat ex usu nostrae Ecclesiae, quae concedit etiam mulierculis ut baptizent: & proinde ut ministrent verbum: nec enim Baptismus sine verbo constat.

Quòd omnes possint consecrare Eucharistiam, probat PRIMO, quia

Quòd omnes possint absolvere, probat ex illo

Quòd omnes possint sacrificare, probat, quia nullum est sacrificium in Ecclesia, nisi illud, quo iuxta Paulum

Quòd omnes possint orare pro aliis, probat, quia oratio Dominica est communis; & in ea pro aliis etiam oratur.

Quòd omnes possint iudicare, & discernere dogmata, probat dupliciter. PRIMO ex illis Scripturis, quae iubent, ut fugiamus falsos Prophetas.

RESPONSIO. Ad PRIMUM, SECUNDUM, QUARTUM, & QUINTUM locum respondeo, loca illa intelligi de sacerdotio spirituali, quo offerimus hostias spirituales, id est, opera bona, ac praecipuè laudes, & preces: quod quidem sacerdotium commune est omnibus piis hominibus. Sed praeter hoc Sacerdotium est aliud propriè dictum, quo offertur sacrificium propriè dictum, & ad cuius officium pertinet ministrare verbum, & Sacramenta populis.

Id ita esse patet, PRIMO ex ipsis locis. Nam

SECUNDO idem probatur: quia verba B. Petri sumpta sunt ex

TERTIO: quia tam Petrus in epistola, quàm Ioannes in Apocalypsi coniungunt regnum cum

QUARTO: haec loca solùm intelliguntur de sanctis & piis Christianis, non de peccatoribus, qui non sunt gens sancta, ut eos Petrus vocat: at sacerdotium, seu ministerium externum convenit etiam peccatoribus, ex sententia tum Catholicorum, tum Lutheranorum.

Ad TERTIUM locum:

Ad SEXTUM:

AD loca illa pro feminis, RESPONDEO. Aliud est prophetare, id est, futura praedicere, aliud prophetare, id est, concionari, sive Scripturas interpretari. Primum non est propriè munus sacerdotis, seu praesulis Ecclesiastici, sed est gratia gratis data, quae etiam laicis viris, & feminis convenire potest. Certè David, Helias, Helisaeus, Isaias, & alii permulti, sacerdotes non erant, & tamen prophetabant, & de hoc genere prophetandi intelliguntur ferè omnia loca allegata. Alterum genus est proprium sacerdotis, neque convenit feminis, quia feminarum est

AD argumentum, ex eo quòd Christus est sacerdos, & omnes Christiani sunt fratres eius, RESPONDEO. Nihil concludit hoc argumentum. PRIMO, quia Christus non est sacerdos Aaronicus, sed secundum ordinem Melchisedech. In sacerdotio Aaronico id habebat locum, ut omnes fratres essent sacerdotes: at in sacerdotio secundum ordinem Melchisedech solus primogenitus erat sacerdos.

PRAETEREA etiam in sacerdotio Aaronico soli fratres naturales erant sacerdotes, non autem adoptivi: porrò Christiani sunt fratres Christi adoptivi non naturales.

DENIQUE, si omnia, quae Christo conveniunt nobis etiam omnibus convenirent, cur non omnes faceremus miracula, praediceremus futura? &c.

AD argumentum ex PRIMO officio sacerdotis, RESPONDEO. Tria illa loca nihil probant. Nam illud

Ad alterum ex SECUNDO officio, RESPONDEO. Mulieres apud nos baptizare in casu necessitatis, & ex permissione, non ex officio: quomodo etiam permittitur Iudaeis, & Turcis ob summam eius Sacramenti necessitatem. Sicut

AD argumentum ex TERTIO officio, RESPONDEO. Illud,

Ad argumentum ex QUARTO officio. Illa verba:

AD argumentum ex QUINTO officio. Negamus non esse in Ecclesia aliud sacrificium, quàm mortificationis vitiorum. Nam ad hoc sacrificium non requiritur altare: est autem in Ecclesia altare, ut patet

AD argumentum ex SEXTO officio, RESPONDEO; Non est Sacerdotis orare quomodocunque, sed orare publicè, & tanquam publicam personam intercedere pro universo populo, ut Chrysostomus docet lib. 6. de sacerdotio.

AD argumentum ex SEPTIMO, officio, RESPONDEO: Illa loca:

Illud autem:

SECUNDO, quia non tenemur credere unicuique dicenti sibi esse revelatum aliquid, praesertim in regravi, & maximè si illa revelatio sit contraria doctrinae ordinariorum Pastorum: alioqui pateret aditus omnibus haeresibus. Nullus est enim haeresiarcha, qui non iactet sua dogmata, ut verissimam Dei revelationem.

TERTIO patet ex illis verbis Prophetae:

AD illud argumentum postremum; Qui baptizatus est, habet spiritum Christi: ubi autem Spiritus Christi est, ibi omnium potestas, & libertas. RESPONDEO PRIMO; Maior propositio non est vera universaliter. Multi enim baptizantur, qui non recipiunt spiritum Christi, quia sine fide aut paenitentia baptizantur: multi recipiunt, qui postea amittunt, & tamen non amittunt Baptismum. SECUNDO; Minor etiam propositio falsa est. Nam plurimi habent spiritum Christi, qui tamen non habent omnium rerum potestatem, cùm nec possint loqui variis linguis, neque futura praedicere, neque curare morbos, neque excitare mortuos.

Porrò, controversia de hac re nulla, aut penè nulla hoc tempore esse videtur. Nam etsi Lutherus aliquoties dicat, spiritum Christi, qui recipitur in Baptismo esse fundamentum potestatis conferendorum Sacramentorum, ex quo sequitur, solos bonos, qui spiritum Christi habent, efficaciter Sacramenta conferre: tamen ipse idem postea docuit, adeò non requiri fidem, aut probitatem ministri, ut etiam Diabolus efficaciter Sacramenta ministrare possit, ut suprà diximus. Confessio quoque Augustana, art. 8. fatetur Sacramenta esse efficacia, licet ab hypocritis, & malis hominibus ministrentur. Quod idem habet Calvinus lib. 4. Instit. cap. 15. §. 16. Unde in Antidoto Concilii Tridentini ad can. 12. sess. 7. ubi dicitur anathema iis, qui negant Sacramenta esse efficacia, si à malis ministrentur, nihil aliud scribit, nisi hanc vocem,

Tribui solet & Anabaptistis ea sententia, quòd Sacramenta non sint efficacia, nisi à probis, & fidelibus ministrentur. Sed mirum est si Hussitae ita sentiant, cùm ordinationes sacerdotum suorum ab Romano Pontifice petere consueverint, cùm tamen Romanum Pontificem, & omnes Episcopos Catholicos pro haereticis haberent, & habeant. Et certè si Hussitae ratas habent ordinationes eorum, quos haereticos putant, multò facilius ratum haberent Baptismum ab eis collatum: Id patet ex libro Lutheri ad senatum Pragensem, ubi dehortatur Bohemos Hussitas, ne petant ordinationes à Romanis, cùm & ipsi Romanis, & Romani ipsis sint haeretici. Quod ergo Ioannes Huss in articulis, qui damnantur in Concilio Constantiensi, sess. 14. dicit, Praelatum malum, aut praescitum esse aequivocè pastorem; & nullum esse Episcopum, dum est in peccato mortali; aut intelligitur solùm, quoad iurisdictionem; aut certè non sequuntur in hac parte Hussitae Magistrum suum.

Anabaptistis tribuit hunc errorem Kemnitius loco citato, sed quia doctrina eorum est in multis occulta, & non publicè evulgata, non scimus quibus fundamentis nitantur. Quare satis erit hoc loco PRIMUM indicare qui fuerint olim errores de hac re. DEINDE à quibus Patribus, & quibus rationibus confutati. POSTREMO quomodo eorum obiectiones dissolvantur.

Quoad PRIMUM; Ante annos M. CCC. in Asia, & Africa coepit error exoriri, non esse rata Sacramenta, quae ab haereticis, & schismaticis dabantur post separationem eorum ab unitate Catholica. De Asiaticis id refert Eusebius lib. 7. hist. cap. 6. ex epistola Dionysii Alexandrini. De Africanis constat tum ex eodem Eusebio lib. 7.

Sequutus est praedecessorem suum S. Cyprianus cum multis Africae Episcopis, sic tamen, ut non propterea se ab Ecclesiae unitate separaret, ut patet ex epistolis ad Quintum, ad Pompeium, & ad Iubaianum: quocirca nunquam haereticus habitus est. Nec desunt, qui asserunt, eum postea revocasse sententiam, ut S. Augustinus testatur in epist. 48. ad Vincentium: quemadmodum etiam Episcopos ceteros, qui cum Cypriano eum errorem definierant, revocasse sententiam suam, permotos auctoritate Stephani Romani Pontificis scribit S.Hieronymus in Dialogo contra Luciferianos.

Sequuti sunt paulò pòst haeretici Donatistae, qui pertinaciter eundem errorem tenuerunt, & auxerunt. Nam IN PRIMIS, Agrippinus, & Cyprianus non habebant pro haereticis, qui contrarium sentiebant: unde nec rebaptizabant baptizatos à Catholicis etiam sibi in ea opinione contrariis. Donatistae autem rebaptizabant etiam Catholicos, quos haereticos putabant. Sic enim ait AUGUSTINUS in libro de unico Baptismo, cap. 13. conferens Donatistas cum Agrippino, & Cypriano:

SECUNDO, Donatistae errorem defendebant post Ecclesiae definitionem in Concilio generali, quod est haereticorum proprium. Agrippinus, & Cyprianus non viderunt ullam absolutam Ecclesiae definitionem, ut Augustinus testatur lib. 2. de Baptismo, cap. 7. & 9.

TERTIO, Cyprianus tantùm improbabat Sacramenta tradita ab haereticis, & schismaticis, id est, ab iis, qui essent extra Ecclesiam; at non improbabat Sacramenta tradita à malis ministris intra ipsam Ecclesiam: ut Augustinus demonstrat lib. 4. de Baptismo, cap. 2. & lib. 3. contra epistolam Parmeniani, cap. 2. At Donatistarum alii, omnes peccatores manifestos excludebant à Sacramentorum administratione, ut Augustinus testatur, lib. 2. contra epistolam Parmeniani, cap. 10. alii, omnes omninò homines malos, etiam occultos, ut idem Augustinus refert lib. 2. contra Cresconium, cap. 28.

Post Donatistas eundem errorem saltem ex parte docuerunt Luciferiani. Nam teste S. Hieronymo in Dialogo contra Luciferianos, admittebant illi Baptisma collatum ab haereticis, sed non Ordinationem: quanquam Hilarius quidam Diaconus, ut ibidem ait Hieronymus, ne Baptisma quidem admitteret.

Fuerunt deinde alii tempore S. Bernardi, qui dicebantur Apostolici, qui negabant homines malos posse efficaciter Sacramenta ministrare, ut ipse testatur serm. 66. in Cantica. Quod idem postea etiam docuerunt Albigenses, ut refert sanctus Antoninus in summa Theologica, part. 4. tit. 11. cap. 7. §. 5.

Inter utrosque autem exstiterunt Waldenses, qui bonis laicis concedebant ministeria Sacramentorum, atque illa eadem malis sacerdotibus detrahebant, teste S. Antonino, p. 4. tit. 11. cap. 7. §. 2. Atque huc respexit S. Thomas lib. 4. contra Gentes, cap. 77. cùm ait esse quendam errorem, quòd omnes boni, & nulli mali possint esse idonei Sacramentorum ministri: quod idem omninò est cum eo, quod Lutherus initio dicebat, eos omnes, & solos esse sacerdotes, qui habent Spiritum Christi.

Denique post hos omnes exstitit Ioannes Wiclef, qui hanc haeresim non parùm locupletavit. Nam non solùm peccatores, sive occultos, sive manifestos, sed etiam bonos in praesenti, sed malos aliquando futuros, id est, praescitos, negant Sacramenta posse conficere. Vide de hoc errore Concilium Constantiense sess. 8. & Thomam Waldensem tomo 2. cap. 14.

Quantum ad SECUNDUM; Refutârunt hanc haeresim multi sancti ac veteres summi Pontifices: Ac primùm in ipso eius exortu S. Stephanus Papa, & Martyr, ut refert Eusebius lib. 7. histor. cap. 2. & sequentibus. Deinde Syricius in epist. 1. ad Himerium, Innocentius I. in epist. 22. ad Macedoniae Episcopos, Leo epist. 77. ad Nicetam, Anastasius II. in epistola ad Anastasium Imperatorem, & alii.

SECUNDO damnârunt eandem haeresim Concilia. PRIMO Concilium NICAENUM generale. Id enim frequentissimè testatur S. Augustinus li. 2. de Baptismo, cap. 3. 4. 5. 7. 9. & alibi, sed quia nusquam Augustinus vocat illud Concilium Nicaenum, multi dubitant de quo Concilio loquatur. At nulla est caussa dubitandi; nam vocat Concilium plenarium orbis terrae. Nullum autem novit Augustinus orbis terrae Concilium, nisi Nicaenum. Nam quatuor tantùm facta sunt Augustini tempore Concilia generalia, Nicaenum, Sardicense, Constantinopolitanum I. & Ephesinum I. Sed ex his Ephesinum I. indictum fuit paulò antè mortem Augustini, & post mortem eius celebratum; ex epistola Africanorum ad Imperatorem Theodosium iuniorem. Concilium Constantinopolitanum de hac quaestione non tractavit.

Adde quod Augustinus lib. 2. de Baptismo, cap. 9. testatur Concilium plenarium, in quo haec veritas definita est, ante celebratum fuisse, quàm ipse nasceretur. Constat autem solum Nicaenum celebratum esse ante Augustini nativitatem. Nam Concilium Nicaenum actum est anno CCC. XXVII. Augustinus natus est anno CCC. LVII.

Praeterea in Concilio Nicaeno can. 19. iubentur Paulianistae rebaptizari, ex quo apertè deducitur ceterorum haereticorum Baptisma approbatum à Concilio fuisse.

Denique (quod unum sufficere deberet sanctus HIERONYMUS in Dialogo contra Luciferianos extremo, sic ait:

Non diu post damnavit eundem errorem Concilium Carthaginense I. can. 1. praesidente Grato Episcopo, temporibus Constantini Imperatoris, cuius Concilii meminit etiam S. Augustinus, lib. 2. cap. 2. de Baptismo contra Donatistas. Item Arelatense I. can. 8. eodem tempore: ac diu postea Concilium Constantiense sess. 8. & Tridentinum sess. 7. can. 12.

TERTIO, refutârunt Doctores permulti, ac praecipuè Augustinus in omnibus libris contra Donatistas. Optatus in libris contra Parmenianum, Hieronymus in Dialogo contra Luciferianos, Nazianzenus in oratione de Baptismo. Sanctus Thomas lib. 4. contra Gentes, cap. 77. & Thomas Waldensis tomo 2. ab initio permulta capita, ubi etiam multorum multa profert testimonia.

Porrò argumenta praecipua quibus utuntur tria sunt. PRIMO adferunt traditionem, & consuetudinem antiquissimam ab Apostolorum tempore. Hoc enim argumento praecipuè usum sanctum Stephanum Papam testatur S. Cyprianus in epistola ad Pompeium. Eodem argumento utitur passim. S. AUGUSTINUS lib. 2. de Baptismo, cap. 9.

Ex quo intelligimus Lutherum cum suis, contrarium spiritum habere ei, quem habuit vetus, & vera Christi Ecclesia. Lutherus enim propter unum Scripturae testimonium perperam intellectum, contemnit aeternam consuetudinem, ut ipsemet loquitur in libro de abroganda

SECUNDO adferebant rationem in verbo Dei fundatam, quae potest hoc syllogismo concludi, Minister Sacramentorum operatur virtute, & auctoritate divina, Deus autem non aufert à ministro datam ei potestatem ob eius peccatum, aut infidelitatem, ergo, &c.

PROBATUR Maior; nam Scripturae passim hoc docent.

PROBATUR iam minor propositio. Nam auctoritas conferendi Sacramenta, non est gratia gratum faciens, sed gratis data: non ergo ita pugnat cum improbitate vitae, ut simul cum ea esse non possit. Constat enim eiusmodi gratias in peccatoribus esse posse, ut patet de Caipha, qui prophetavit, cùm tamen esset pessimus.

SECUNDO; Auctoritas conferendi Sacramenta, non datur in utilitatem habentis, sed aliorum: igitur non erat conveniens, ut auferretur propter peccatum habentis; sic enim unus puniretur ob culpam alterius.

TERTIO; Deus non aufert ob peccata potestatem iurisdictionis, ut patet

QUARTO; Non aufert Deus hominibus ob peccata naturales potentias ad opera naturalia, ut notum est: igitur nec auferre debet supernaturalem potestatem ad opera supernaturalia, in quibus non confistit meritum operantis. Nam non minus Deus providit bono totius Ecclesiae, quàm bono mundi huius.

QUINTO; Iudas peccator erat, & reprobus, & tamen baptizabat, ut colligit Augustinus tractat. 5. in Ioannem, ex illo

TERTIUM Argumentum sumitur à similibus rebus. Nam INPRIMIS apud Iudaeos circumcisi à Samaritanis, qui haeretici erant Hebraeis, non circumcidebantur iterum, sed admittebantur, ut ritè circumcisi, ut Augustinus docet libr. 1. contra Cresconium, cap. 31. DEINDE, verbum Dei efficaciter praedicatur ab improbis, ut colligit Augustinus lib. 4. de Baptismo, cap. 11. ex Matth. 23. Quae dicunt, facite, quae faciunt, nolite facere. & Philip. 1.

Quoad TERTIUM; Argumenta haereticorum refelluntur ab Augustino diligentissimè in libris septem contra Donatistas. Praecipua erant haec. PRIMUM: Nemo dat, quod non habet. Haeretici, & impii non habent remissionem peccatorum; igitur non dant: quare non efficaciter Sacramenta ministrant.

RESPONDEO ad Minorem, haereticos non habere remissionem peccatorum formaliter, tamen habere ministerialiter, quomodo famulus, qui saepe non habet unum obolum, tamen defert multos aureos à Domino suo ad alium aliquem. Et in rebus naturalibus, & artificialibus, effectus non debet esse similis instrumento, sed caussae principali. Non habet calor formam substantialem ignis, nec habet dolabra formam cathedrae: & tamen eas efficiunt instrumentaliter.

Adde PRAETEREA distinguendum esse ipsum Sacramentum ab effectu ipsius; & inter effectus distinguendum esse characterem à gratia: haec enim omnia separari possunt ab invicem. Poterit igitur fieri, ut haereticus baptizet, & characterem, ac gratiam conferat, ut si baptizet infantem. Item ut gratiam non conferat, quia is qui baptizatur ponit obicem infidelitatis credens haeretico: sed non ideò inanis est Baptismus; nam efficit characterem. Item ut nec characterem, nec gratiam conferat, ut si det extremam unctionem aegroto haeretico: tamen adhuc etiam tunc verum Sacramentum, & Sacramentum efficax ministrat, licet in suscipiente nihil operetur ob eius indispositionem. Ubi NOTANDUM cum Augustino lib. 6. de Baptismo, cap. 1. hanc fuisse praecipuam caussam erroris Cypriani, & aliorum, quia non distinguebant inter Sacramenta, & eorum usum, & effectum.

SECUNDUM argumentum contra solutionem praecedentis: Qui non habet Spiritum sanctum, non potest remittere peccata: dictum est enim

RESPONDEO, negando minorem. Siquidem per Spiritum sanctum eo loco intelligimus potestatem remittendi peccata, ut intelligunt Chrysostomus & Cyrillus in eum locum. Potest autem & potestas esse sine gratia gratum faciente. Quod autem nomine Spiritus sancti intelligi possint quaelibet eius dona, licet non faciant hominem sanctum, patet ex

Posset etiam dici, voluisse Dominum significare illis verbis:

Denique; quia non desunt qui hoc loco per Spiritum sanctum intelligant Spiritum, ut gratiam,

TERTIUM argumentum: Sacramenta sunt solius Ecclesiae Catholicae, quam Christus condidit; at haeretici sunt extra Ecclesiam in synagoga Satanae.

RESPONDEO, Sacramenta semper esse Ecclesiae, etiamsi interdum extra Ecclesiam reperiantur. Quocirca cùm veniunt ad Ecclesiam baptizati ab haereticis, agnoscendum est quod est Ecclesiae, id est, Baptisma, & retinendum, corrigendus verò error. Alioqui etiam Evangelium, & alia multa bona, & vera repudianda essent, quae interdum apud haereticos inveniuntur.

Possent ULTIMO adferri quaedam loca Patrum, ut ATHANASII serm. 3. contra Arianos; ubi dicit, omnes haereticos habere inutilem aquam. Item AMBROSII libro de iis, qui mysteriis initiantur, cap. 4. ubi dicit:

RESPONDEO; ATHANASIUS duo dicit. PRIMUM sic ait:

Quantum ad PRIMUM, nova haeresis nostro tempore exorta est, non requiri intentionem in ministro Sacramenti; sed Sacramentum omninò perfici, si res, & verba adsint, etiamsi minister iocò, aut irrisoriè, aut fictè, & mendaciter actionem illam peragat. Primus auctor videtur fuisse Lutherus. Sic enim scribit in libro de captivit. Babylon. cap. de Baptismo:

Ioannes Calvinus Lutherum sequutus in Antidoto Concilii Tridentini, sess. 7. can. 11.

Idem etiam Martinus Kemnitius in 2. parte Examinis pagin. 141. & sequentibus, ubi fusè de hac re tractat. Et quanquam pagin. 146. docet, actionem Sacramentalem non debere esse mimicam subsannationem, aut ridiculum lusum, in quo videtur nobiscum convenire: tamen intelligit hoc de | exteriore actione tantùm, non de intentione interna. Nam postea pag. 154. docet, Sacramentum esse verum, licet minister animo irrisorio Sacramentum administret: & tota disputatione id contendit, non pendere Sacramenti efficaciam ullo modo ab intentione ministri. Et infrà pag. 1045. ubi agit de Absolutione:

Ad hanc haereticorum sententiam proximè accessisse videtur Ambrosius Catharinus, qui in opusculo de intentione ministri Sacramentorum, distinguit duplicem intentionem; unam, faciendi simpliciter actum externum, quem facit Ecclesia; alteram, faciendi actum externum non simpliciter, sed ut Sacramentalem, sive animo celebrandi mysterium, quod Christus instituit, & Ecclesia celebrat. Et quidem priorem intentionem ait requiri, posteriorem negat. Itaque si quis dum puerum baptizat, intendat fundere aquam super puerum, & dicere; Ego te baptizo, secundum Catharinum erit verum Sacramentum, etiamsi ille intendat aquam fundere, & illa verba dicere solùm ad lavandum corpus pueri à sordibus, vel ad ludendum eo modo. Quae opinio non video quid differat à sententia Kemnitii, & aliorum haereticorum, nisi quod Catharinus in fine opusculi subiicit se Apostolicae sedi, & Concilio; illi autem rident utrumque.

Quantum ad SECUNDUM, sententia Catholicorum est, requiri intentionem faciendi, quod facit Ecclesia. Ita enim expressè habent Concilium Tridentinum, sess. 7. can. 11. & Concilium Florentinum in instructione Armenorum.

Sunt autem hoc loco quaedam notanda. PRIMO, non ita requiri, ut minister habeat intentionem generalem faciendi, quod facit Ecclesia, ut non possit habere particularem: immò melius est habere particularem, id est, conferendi Sacramentum Baptismi, Absolutionis, Confirmationis, consecrandi Eucharistiam, &c. Sed qui non nosset nostra mysteria, satis esset, si in generali intenderet facere, quod facit Ecclesia: & hoc docent Concilia.

SECUNDO, non est opus intendere, quod facit Ecclesia Romana, sed quod facit vera Ecclesia, quaecunque illa sit, vel quod Christus instituit, vel quod faciunt Christiani: ista enim in idem recidunt.

PETES, quid si quis intendat facere, quod facit Ecclesia aliqua particularis, & falsa, ut Genevensis, & intendat non facere, quod facit Ecclesia Romana? RESPONDEO, etiam id sufficere. Nam qui intendit facere, quod facit Ecclesia Genevensis, intendit facere, quod facit Ecclesia universalis. Ideo enim ille intendit facere, quod facit talis Ecclesia, quia putat illam esse membrum Ecclesiae verae universalis: licet fallatur in cognitione verae Ecclesiae. Non autem tollit efficaciam Sacramenti error ministri circa Ecclesiam, sed defectus intentionis.

TERTIO, non requiritur necessariò actualis intentio, nec sufficit habitualis, sed virtualis requiritur, & sufficit, quamvis danda sit opera, ut actualis habeatur. Actualis dicitur, quando minister actu habet talem intentionem: quae quidem

ULTIMO notandum est, in hac tota doctrina mirificè convenire Catholicos doctores, uno Catharino excepto: Id quod patebit ex refutatione mendaciorum Tilmanni & Kemnitii.

PRIMO; Uterque auctor locis notatis dicit. Concilium Tridentinum definivisse, non esse ratum Sacramentum, nisi minister intendat non solùm actum, sed etiam finem Sacramenti, id est, intendat illud, propter quod Sacramentum est institutum: quod certè multum distat à nostra sententia.

Sed hoc merum mendacium est. Concilium enim in toto can. 11. non nominat finem Sacramenti, neque dicit Concilium, ut illi videntur accepisse, oportere ministrum intendere id facere, quod Ecclesia intendit, sed quod Ecclesia facit. Porrò, quod Ecclesia facit, non finem, sed actionem significat. Denique ex praxi id constat. Nam neque vetus Ecclesia rebaptizabat baptizatos parvulos à Pelagianis, neque nos rebaptizamus baptizatos à Zwinglianis, & Calvinistis, & tamen scimus omnes istos baptizare sine intentione veri finis, qui est tollere peccatum originale. Neque tamen volumus à Concilio definitum id quod vult Catharinus, & quod Kemnitius vellet, nimirum, ut solùm intendat minister facere actum externum, quem Ecclesia facit: id enim non erat opus definire, cùm à nemine unquam nogatum fuisset, nec posset negari. Deinde qui

SECUNDO Kemnitius dicit, Scholasticos inter se dissentire, quod Magister Sententiarum, & Innocentius Papa IV. velint sufficere intentionem faciendi, quod Christus instituit. Alexander autem Alensis, & Gabriel velint requiri etiam intentionem finis Sacramenti.

Sed non verè dissentiunt Scholastici, si rectè intelligantur: omnes enim in 4. sent. dist. 6. docent id ipsum, quod Magister docet. Neque excipiendi sunt Alexander & Gabriel. Nam Alexander in 4. parte summae q. 13. memb. 1. art. 2. dicit quidem requiri in ministro intentionem finis Sacramenti, sed per intentionem finis intelligit intentionem actionis integrae, & completae, & sic idem dicit, quod alii dicunt, sed aliis verbis. Id ita esse, patet ex eodem loco, ubi duplicem finem distinguit; unum intrinsecum operi, qui nihil est aliud, nisi terminus, & complementum actionis; alterum extrinsecum, qui est fructus, & utilitas rei. Verbi gratia, in Sacramento, finis intrinsecus est completa caeremonia per res, & verba ritè coniuncta; finis extrinsecus est remissio peccatorum. Affirmat autem Alexander intentionem prioris finis necessariò requiri, non autem posterioris.

Porrò Gabriel in 4. dist. 6. q. 1. conclu. 3.dicit, requiri intentionem ministri, non solùm respectu actus baptizandi, ut obiecti, sed etiam respectu effectus, ut finis. Accepit autem Gabriel haec omnia à Scoto in 4. dist. 6. q. 5. Uterque autem, ut ipsi se explicant, intelligunt per actum, ut obiectum, ipsum actum externum, qualem etiam intendere posset, qui ioco baptizare vellet: quam intentionem etiam nos diximus non sufficere. Per effectum autem, ut finem, intelligunt finem quendam generalem, & remotum, non particularem, & proximum. Non enim volunt requiri, ut minister intendat effectum gratiae, vel salutis, sed solum ut intendat id facere in baptizato, quod faciunt Christiani in iis, quos baptizant; sic enim Scotus explicat. Hoc autem nihil est aliud, quàm dicere requiri intentionem respectu operis, non ut est opus quoddam naturale, & quod ioco fieri potest, sed ut est opus sacrum, seu ut est caeremonia, quam Christus instituit, sive qua Christiani utuntur. Atque ita recidit haec sententia in id, quod omnes Catholici dicunt.

Quantum ad TERTIUM, probanda est sententia Ecclesiae. PRIMA ratio; Sicut certa forma verborum requiritur necessariò, ut determinetur indifferentia materiae; ita requiritur aliquid, quo determinetur indifferentia formae. Nam illa

SECUNDA ratio sumitur ex genere ministerii. Nam ministri Sacramentorum sunt instrumenta Dei, sed instrumenta animata, & ratione utentia. Ubi NOTANDUM est, multis modis posse unum hominem esse instrumentum alicuius agentis.

PRIMO; Secundum sola membra corporalia, ut siquis utatur manu alterius ad aliquid capiendum, vel si cogat eum ferre onera, id quod potest fieri sine ulla eius voluntate.

SECUNDO, per membra corporalia, & potentias sentientes, ut si quis iubeat servum legere aliquid, aut alicui aliquid significare, aut excubare, & respicere aliquid, & renunciare quid videat: & ad hoc non requiritur voluntas servi, nisi qua velit actum exteriorem facere. Nam etiamsi non intendat legere significanter, tamen si velit ea verba proferre, satisfacit muneri suo: quia non utitur Dominus pro instrumento, nisi eius lingua, & oculis, &c.

TERTIO, per membra corporalia, potentias sentientes, & etiam rationem; ut cùm Rex constituit praesides, & iudices in urbibus, qui nomine suo ius dicant, & gubernent populos: in huiusmodi enim non solùm corpus, & sensus, sed etiam prudentia, & voluntas sunt instrumenta. Non enim Rex determinat actiones particulares, sed relinquit in arbitrio instrumenti. Quare in talibus requiritur necessariò non solùm potestas, sed etiam voluntas, & proinde intentio exercendi actiones. Nec verè est absolutus, quem iudex absolvit sine intentione, licet exterius videatur absolutus. Ministros autem Sacramentorum esse huius tertii generis, patet ex Scripturis. Nam

TERTIA ratio sumitur ex discrimine inter verba speculativa, & practica. Nam verba speculativa, quia totam efficaciam suam habent in significando, à quocunque dicantur; eandem vim habent: idem enim significant verba, sive dicantur ab homine sobrio, sive ab ebrio, sive etiam à psittaco, vel ab asina Balaam, modò non sit ambigua significatio, quia tunc, ut diximus, deberet deter minari ex intentione dicentis. At verba practica, quae praeter significationem habent efficientiam, non sunt efficacia, nisi dicantur ab eo, qui habet potestatem, & voluntatem faciendi quod verba significant. Id patet inductione. Nam imperia Regum, & Iudicum sunt efficacia, non imperia privatorum. Similiter qui habent donum miraculorum, efficaciter imperant morbis, & daemonibus, non autem alii, etiamsi iisdem verbis utantur. Et ratio est, quia cùm verba per se, & naturaliter non sint operativa, necesse est ut tunc solùm sint efficacia, cùm ab eo dicuntur, qui habet potestatem. Idem de voluntate probari potest, nam potestas nunquam exit in actum, nisi velit, qui eam habet. Quare de potestate prophetandi dicit Apostolus,

Si quis OBIICIAT, verba Sacramentorum habere in se virtutem operativam ex Christi institutione; proinde non pendere eorum efficaciam ab intentione, vel potestate ministri.

RESPONDERI debet, duas esse Theologorum sententias. ALIQUI enim, ut Caietanus 3. par. q. 64. art. 1. & Sotus 4. dist. 1. q. 5. art. 1. & Ledesmius ibidem, volunt in ipso etiam ministro esse virtutem operativam efficienter, & instrumentaliter, ut est in Sacramento, & secundum hanc sententiam facilis est solutio. Nam in verbis Sacramentalibus est virtus operativa, sed dependenter à ministro. Tunc enim solùm illa verba habent virtutem, dum coniunguntur cum virtute, quae est in ministro.

ALII tamen sentiunt ministrum non habere in se vim ullam efficientem respectu iustificationis, sed eam solùm esse in Sacramento: ministrum autem solum concurrere, applicando Sacramenta; quomodo qui plantat, & qui rigat (quibus comparat Apostolus ministros Ecclesiae,

QUARTA ratio ex absurdis, quae alioqui sequerentur, ut bene notat Hugo de S. Victore, libro 2. de Sacramentis, part. 6. cap. 13. Nam PRIMO, si parens aliquis duceret filium ad balnea, & dum puerum immergit, more Christiano signaret eum cruce, & diceret; Lavo te in nomine Patris, & Filii, & Spiritus sancti, nimirum invocans Deum, ut bene cedat illa lotio, & nihil de Baptismo cogitans; tunc ille puer deberet dici baptizatus, si non requiritur intentio baptizandi, sed sufficiant materia, & forma quomodocunque prolata. Hoc tamen planè ridiculum est.

SECUNDO, si Sacerdos in mensa legeret Evangelium, ut fieri solet in mensa Praelatorum, & religiosorum; & inter legendum pronunciaret illa verba:

TERTIO, si cùm aliquis ancillam conducit, diceret; Accipio te in meam (intelligens, sed non exprimens ancillam) & illa diceret; Accipio te in meum (intelligens herum, sed non exprimens) iam illi essent coniugati.

PRIMUM argumentum Lutheri ex assertione articuli 12. Verbum Dei, quacunque intentione

SECUNDO confirmat idem Lutherus in lib. de Missa privata, ex eo quod Alexander Episcopus Alexandrinus ratum habuisse legitur Baptismum, quem Athanasius puer aliis pueris per iocum contulerat. Item ex eo, quod legitur in aliis historiis de quibusdam Gentilibus parasitis, qui unum ex suis baptizarunt, ut riderent Christianos, & ille tamen continuò conversus est, ubi aqua eum attigit, ex quo intelligimus fuisse illum verum Baptismum.

RESPONDEO, PRIMUM argumentum rectè probare apud eos, qui sentiunt cum Luthero Sacramenta tantùm esse instituta ad excitandam fidem, & solam fidem iustificare: at apud nos nihil concludit. Nam etiamsi concedamus verbum quacunque intentione prolatum, posse excitare fidem, non tamen concedimus verbum quacunque intentione prolatum habere posse effectum Sacramentalem. Ratio discriminis est, quia ad excitandam fidem non requiritur ulla efficientia, sed sufficit significatio, ut notum est.

AD confirmationem dico, aliud esse intendere non concionari, aliud intendere concionari, sed ob malum finem. Paulus de hoc posteriore loquitur; & hoc modo concedimus Baptismum esse verum, & efficacem cùm minister intendit verè baptizare, licet ob malum finem. DICES etiam, qui intendit non concionari seriò, si tamen verba concionis proferat, fructum facere poterit: Ergo, &c. RESPONDEO, non esse eandem rationem verbi concionalis, & Sacramentalis. Nam verba concionum sunt verba, ut sic dicam, speculativa, quae non pendent ab intentione; verba Sacramentalia sunt practica, quae, ut probavimus, pendent ab intentione.

Quamvis autem argumenta haec concludant in via Lutheri, tamen non esse rectam eam viam, patet ex istis iisdem argumentis. Nam concluditur sola verba sufficere sine aqua, vel alio elemento; item concludunt Sacramenta posse conferri ab ebrio, immò etiam à pica.

AD SECUNDAM confirmationem respondeo, duobus modis posse per iocum Sacramenta conferri (ut explicat Hugo lib. 2. de Sacramentis, par. 6. cap. 13.) UNO modo, ut qui ludunt, intendant verè Sacramenta conferre, sed ob finem recreandi animum eo modo: quomodo possent alii verè intendere Sacramenta conferre, sed ob finem lucrandae pecuniae. Et hic ludus non impedit veritatem Sacramenti, quia hic iocus est extrinsecus ipsi Sacramentali actioni. ALIO modo,

DICO igitur ludum Athanasii fuisse prioris generis: nam verè voluit baptizare, sed accepit eam actionem pro materia ludi, & oblectationis. Id ita esse colligitur tum ex ipsa historia, quam scribunt Ruffinus lib. 10. hist. cap. 14. Sozomenus, lib. 2. cap. 16. & Nicephorus, libro 8. cap. 40. Scribunt enim hi auctores ab Athanasio solos Catechumenos baptizatos, idque omnibus Ecclesiae caeremoniis adhibitis: tum etiam ex eo, quod solent pueri seriò facere res ludicras. Nam, verbi gratia, cùm fingunt unum esse Regem, alios famulos, vel fingunt oppugnationem alicuius loci, verè intendit Rex eorum iubere, & illi intendunt obedire; & seriò oppugnant locum aliquem, & alii seriò defendunt: dicuntur tamen haec ludicra, quia sunt puerilia, & quia gratia oblectationis suscipiuntur. Similem historiam suo tempore accidisse scribit idem Nicephorus, libro 3. cap. ultimo.

AD illud de mimo RESPONDEO, nihil in historia illa esse contra nos. Nam primus, qui historiam scripsit, fuit (quod sciam) Ado Trevirensis in martyrologio 8. Kalend. Septembris. Ab eo acceperunt posteriores Vincentius, speculo historiali, lib. 12. cap. 102. & S. Antoninus, 1. part. tit. 8. cap. 1. §. 9. summae historialis. Porrò Ado scribit, mimum illum nomine Genesium, coram Imperatore Diocletiano gratia irridendi mysteria Christiana, se aegrotum finxisse, ac Baptismum postulasse; tum iussu Imperatoris accersitum presbyterum & exorcistam, qui eum baptizarent. Verùm cùm à presbytero interrogaretur, quid peteret, illum repentè conversum, non fictè, sed seriò respondisse, gratiam Christi se petere, atque ita baptizatum verè, & seriò, cùm & presbyter baptizare intenderet, & ille in tenderet suscipere Baptismum; licet Imperator adhuc crederet eum fingere. Vide Surium, tomo 4. in vita S. Genesii.

SECUNDUM argumentum est Calvini in Antidoto, & Kemnitii in 2. parte Examinis, loco citato, qui inde argumentum sumunt, quod si ab intentione ministri penderet efficacia Sacramenti, periret certitudo, quam homo debet habere de effectu Sacramenti, & consolatio spiritualis, quia nemo potest certus esse de intentione alterius.

RESPONDEO, non debere hominem in hoc mundo quaerere certitudinem de sua salute, vel iustificatione infallibilem, qualis est certitudo fidei divinae. Haec enim non convenit huic statui, de quo dicit Apostolus,

Et NOTA, Lutheranos cogi idipsum confiteri etiam si nolint. Nam ipsi baptizantur adhuc infantes more Catholicorum; quocirca cùm adoleverint non possunt recordari, nec scire an habuerint Baptismum, nisi credere velint parentibus. Itaque parentibus credunt, qui tamen decipere possunt, & in eo acquiescunt. Quantò magis poterit ac quiescere in Baptismo is, qui videt se baptizari, & intelligit verba, nec habet ullam coniecturam contrariae intentionis ministri; si is acquiescit, qui tantùm credit parentibus, vel amicis dicentibus, eum esse baptizatum?

TERTIUM argumentum est Kemnitii ex auctoritate S. Augustini, lib. 7. de Baptismo, ca. 53. ubi non audet definire an Bapti0smus collatus per iocum teneat, sed dicit exspectandam Dei revelationem. Addunt quidam alii alium locum Augustini ex tractatu 5. in Ioannem, ubi videtur dicere, Baptismum ab ebrio collatum, esse ratum; cùm tamen constet, ebrios non habere intentionem.

ADDIT etiam Kemnitius Innocentium Papam IV. qui teste Angelo in sua summa, sensit ad veritatem Sacramenti non requiri, ut minister gerat in mente facere, quod facit Ecclesia, immò, si contrarium gerat in mente, id est, non facere, quod facit Ecclesia, si tamen appareat, quod velit illud facere, satis esse.

RESPONDEO, locum Augustini esse contra adversarios. Nam inprimis ibidem AUGUSTINUS dicit, se de ea re dubitasse, quia in nullo Concilio res definita fuerat:

Ad auctoritatem Innocentii RESPONDEO, Kemnitium more suo non fideliter recitasse eius sententiam. INNOCENTIUS enim in cap. Si quis puerum, extra de Baptismo, &c. postquam dixerat, Sacramentum esse ratum, etiansi minister gerat in mente non facere, quod facit Ecclesia, addidit:

Unde illa verba Innocentii:

QUARTUM argumentum est Catharini ex auctoritate S. Thomae, Chrysostomi, & Nicolai Papae. S. THOMAS, 3. part. quaest. 64. art. 8. ad 2. dicit, ad perfectionem Sacramenti satis esse intentionem Ecclesiae, quae exprimitur in ipsa forma verborum, nec aliud requiri ex parte ministri. Quod clarius habet in 4. distinct. 6. quaest. 1. artic. 2. q. 1. ubi dicit, non requiri mentalem intentionem ministri, sed sufficere expressionem verborum, in qua continetur intentio Ecclesiae. CHRYSOSTOMUS homil. 85. in Ioannem:

Denique addit rationem Catharinus, quia nimis durum videtur, ut Deus in arbitrio impii ministri posuerit salutem hominum; & quia redditur

RESPONDEO ad S. Thomam, eum docere, requiri intentionem internam ministri. Nam 3. part. q. 64. artic. 8. in corpore articuli, dicit, determinari debere ea, quae in Sacramentis fiunt, quia ad multos usus fieri possunt per intentionem ministri. Item in respons. ad 1. dicit, ministrum, quia est instrumentum animatum, debere seipsum applicare ad opus per intentionem, qua intendat facere, quod facit Christus, & Ecclesia. Item in respons. ad 3. dicit, non esse necessariam actualem intentionem, sed sufficere habitualem; & explicat, tunc esse habitualem, quando initio operis, actu intendebat facere, quod facit Ecclesia. Item in articulo 9. ad primum dicit, verum esse Sacramentum, etiamsi minister non credat Sacramentum aliquid valere, modò intendat facere, quod facit Ecclesia. Denique in articulo 10. clarissimè dicit, requiri in ministro intentionem Sacramentum conferendi, non autem ludendi, vel iocandi, & sine ea intentione non perfici Sacramentum. Neque obstat, quod addit sanctus THOMAS:

Ad locum obiectum à Catharino ex respons. ad 2. art. 8. RESPONDEO cum Caietano, & Soto, S. Thomam, cùm dicit, non requiri mentalem intentionem ad perfectionem Sacramenti, sed sufficere externam prolationem verborum, non loqui de perfectione Sacramenti simpliciter, sed de perfectione coram hominibus, quae sufficit ad humanam certitudinem, & mentem pacandam, ut non requirat aliud. Id quod probatur dupliciter. PRIMO, quia in argumento 2. S. Thomas hoc obiecerat, si requiratur intentio mentalis, nullum posse esse certum se accepisse Sacramentum. Responsio igitur debet intelligi de Sacramenti perfectione, quoad certitudinem, non absolutè. SECUNDO, quia in hac solutione addit S. Thomas, sufficere externam prolationem formae, nisi exprimatur contraria intentio ministri, vel suscipientis, quae additio optimè se habet, si agatur de certitudine, ut patet: falsa autem est, si agatur de perfectione Sacramenti absolutè, ut vult Catharinus. Nam si non requireretur interna ministri intentio, nisi pronunciandi illa verba, tum certè verum esset Sacramentum, si minister exprimeret contrariam intentionem,

Ad locum Chrysostomi RESPONDEO, CHRYSOSTOMUM loqui de probitate ministrorum, ac velle dicere, non pendere efficaciam Sacramentorum à bonitate ministrorum, sed à bonitate Dei solius. Unde cùm ait:

DICES; At ratio quam adfert Chrysostomus, nimirum: Quia non est iustum, ut alterius malitia, alteri noceat, concludit etiam non debere pendere Sacramenta ab intentione ministri; quia tunc nocere posset ministri malitia suscipientibus Sacramenta, si nimirum ille occultè subtraheret intentionem.

RESPONDEO; Rationem illam concludere de probitate, non autem de intentione, ob duas caussas. PRIMO, quia si Sacramenta penderent à probitate, saepissimè noceret unius malitia alteri, quia plurimi sunt mali, & non possent Sacramenta

Et per hoc SOLVITUR etiam illa ratio Catharini, quòd sit nimis durum, salutem hominum esse in arbitrio impii ministri: nam cogitur ipse quoque in aliquo casu id fateri. Neque debet videri durum, quod Deus permittit, ne destruat naturam hominis, alioqui etiam videretur durum, quod Deus reliquerit in arbitrio tyranni vitas multorum innocentium.

Ad auctoritatem Nicolai Papae, DICO, eum non fuisse sollicitum de intentione, tum quia ea ordinariè ad est, tum quia Ecclesia non iudicat de internis.

Ad ultimum argumentum ex more humano, patet solutio ex nostra tertia ratione.

Sunt igitur hîc NOTANDA quatuor. PRIMO, statum quaestionis non esse eum, quem ponit Calvinus, lib. 4. Instit. cap. 14. § 17. his verbis:

Ex quo sequitur esse mendacium, & calumniam vanissimam haereticorum, qui dicunt, nos abstrahere homines à Christo, & ab eius passione, & alligare signis, quia docemus Sacramenta esse caussas iustificationis. Nam contrà potiùs hoc ipso trahimus homines ad Christum, & eius

SECUNDO notandum, non esse controversiam de modo quo Sacramenta sint caussae, id est, an physicè attingendo effectum, an moraliter tantùm; & rursum si physicè, an per aliquam qualitatem inhaerentem, an per solam Dei motionem: ista enim ad quaestionem fidei non pertinent; sed solùm generatim, an Sacramenta sint verae, & propriae caussae instrumentales iustificationis, ut verè ex eo, quod quis baptizatur, sequatur, ut iustificetur. Nam in hoc conveniunt omnes Catholici, ut Lutherus ipse fatetur, in lib. de captiu. Babyl. cap. de Baptismo:

Et hoc sufficit ad fidem, & ad legitimum usum Sacramentorum; quomodo in miraculis Christi non requirebatur, ut homines, qui curandi essent, scirent in quo genere caussae fimbria Christi sanaret, satis erat, ut scirent, & crederent, tactum illius fimbriae adferre sanitatem: neque opus erat, ut ipsi Apostoli, qui manus imponendo curabant, scirent, quomodo id fieret. Ita quoque non est necesse, ut vel ministri, vel qui suscipiunt Sacramenta, sciant, quomodo Sacramenta sint caussae iustificationis.

ADDE quod hoc est commune multis mysteriis fidei, ut tantùm habeamus ex Scripturis, esse aliquid, & tamen ignoremus modum, ut Deum esse trinum, & unum, Christum esse Deum, & hominem, resurgere corpora eadem numero, Christum totum esse in Eucharistia, &c. ita quoque in hac re satis est, probari posse ex fide Scripturarum, ut ostendemus, Sacramenta esse caussas gratiae: quomodo id fiat, difficillimum est intelligere, ne dum explicare. Neque id mirum est. Nam si de rebus naturalibus, quas Deus fecit, quanquam sub sensum cadunt, non potest homo reddere rationem, ut ait Salomon,

Quare non rectè adversarii, ac potissimùm Kemnitius in secunda parte Examinis, cap. de efficacia Sacramenti, & cap. de opere operato: & Heshusius in libro de 600. erroribus Pontificiorum, tit. 15. qui est de Sacramentis, Scholasticorum opiniones de modo efficiendi Sacramentorum ita reprehendunt, atque oppugnant, quasi eae ad fidem Catholicae Ecclesiae pertinere, credamus.

TERTIO notandum est, quid sit conferre gratiam ex opere operato. Nam adversarii reprehendunt nomen, ut novum, & ipsam sententiam perperam exponunt. Calvinus in Antidoto Concilii Trident. sess. 7. can. 8. vocat monstra verborum, conferre gratiam ex opere operato. Kemnitius in 2. parte Examinis, pag. 115. dicit non servasse Concilium cùm hoc verbum protulit, formam sonorum verborum, quam teneri iubet Paulus,

SED non est cur de nomine magna contentio fiat. Nulla enim hîc est novitas, nisi quod contra regulam Grammaticae, operatum, passivè accipitur. Sed neque hoc est novum. Nam etiam in epistola

Quod ad rem attinet, duo dicunt nos intelligere, per opus operatum, quae tamen, & falsa sunt, & inter se pugnantia, PRIMO affirmant opus operatum significare opus meritorium, seudignitatem operis ex parte ministri, vel recipientis. Primus Lutherus ita perperam exposuit in captivitate Babylonica, cap. de Baptismo, ubi dicit, Papistas ex Sacramento fecisse praeceptum, & ex fide opus. Quasi dicat, Papistae putant, Sacramenta dare gratiam, quia qui suscipit Sacramentum, facit opus bonum à Deo praeceptum. Deinde Calvinus, lib. 4. Institut. cap. 14. §. 26.

Hanc esse falsam expositionem, & testem ignorantiae, vel malitiae ipsorum patet ex eo quodomnes Catholici opponunt opus operatum operi operantis, & per opus operantis intelligunt opus bonum, seu meritorium ipsius operantis. Deinde cùm tam Catholici, quàm Lutherani, doceant contra Donatistas, Sacramentorum efficaciam non pendere à bonitate ministri, quomodo potuit cadere in mentem alicuius, ut Catholici crederent, Sacramenta conferre gratiam ex dignitate, & merito ministri? Neque enim dubitari potest, quin bonum opus, & meritum pendeat à bonitate operantis, nam:

SECUNDA expositio falsa, est, quod conferre gratiam ex opere operato sit conferre gratiam peccatori sine fide, & bono motu cordis eiusdem peccatoris, ita ut vis operis operati sit excogitata ad excludendam fidem, & paenitentiam internam in negotio iustificationis. Lutherus in Babylone, cap: de Baptismo:

At haec expositio pugnat cum superiore. Nam si opus operatum est opus meritorium suscipientis, quomodo potest fieri, ut opus operatum excludat fidem, cùm sine fide nullum bonum meritum possit intelligi? nam

Igitur ut intelligamus, quid sit opus operatum, NOTANDUM est, in iustificatione, quam recipit aliquis, dum percipit Sacramenta, multa concurrere; nimirum ex parte Dei, voluntatem utendi illa re sensibili; ex parte Christi, passionem eius; ex parte ministri, potestatem, voluntatem, probitatem; ex parte suscipientis, voluntatem, fidem & paenitentiam; denique ex parte Sacramenti, ipsam actionem externam, quae consurgit ex debita applicatione formae & materiae. Ceterùm ex his omnibus id, quod activè, & proximè, atque instrumentaliter efficit gratiam iustificationis, est sola actio illa externa, quae Sacramentum dicitur, & haec vocatur opus operatum, accipiendo passivè (operatum) ita ut idem sit Sacramentum conferre gratiam ex opere operato, quod conferre gratiam ex vi ipsius actionis Sacramentalis à Deo ad hoc institutae, non ex merito agentis, vel suscipientis: quod sanctus AUGUSTINUS libro 4. de Baptismo, cap. 24. expressit illis verbis:

Exemplum esse potest in re naturali. Si ad ligna comburenda, primùm exsiccarentur ligna, deinde excuteretur ignis ex silice, tum applicaretur ignis ligno, & sic tandem fieret combustio; nemo diceret, caussam immediatam combustionis esse siccitatem, aut excussionem ignis ex silice, aut applicationem ignis ad ligna, sed solum ignem, ut caussam primariam, & solum calorem, seu calefactionem, ut caussam instrumentalem.

QUARTO, notanda est fraus & imperitia Kemnitii; nam in secunda parte Examinis, cap. de opere operato, fatetur quosdam ex Catholicis, ut Gropperum & Alfonsum rectè exponere, quid sit opus operatum; sed addit, non ita sensisse reliquos Catholicos, neque ipsum Concilium Tridentinum, & ideo adhuc remanere integram controversiam. At miser Kemnitius neque hos, neque illos intelligere potuit, aut certè intelligere noluit:

PRIMUM, quod ait, Gropperum & Alfonsum fingere, fieri Scholasticis iniuriam, &c. non enim id fingunt, sed verissimè dicunt, ut saepe probavimus, & probabimus iterum paulò pòst.

SECUNDUM, quod ait, nullam fore controversiam, si omnes Catholici idem dicerent, quod Gropperus & Alfonsus. Nam revera idem dicimus omnes, & tamen controversia manet. Nam illi duo auctores non solùm dicunt, Sacramenta non sumere efficaciam à dignitate ministri, & non excludere fidem, quod placet Kemnitio & nobis; sed etiam dicunt, Sacramenta habere veram efficaciam, seu efficientiam ad producendam gratiam ex institutione divina, quod Kemnitio

TERTIUM, quod ait, neque olim Scholasticos, neque nunc Pontificios intelligere opus operatum, quomodo exponunt Gropperus & Alfonsus, nimirum ut non excludat fidem. Hoc autem esse mendacium, planum fiet ex refutatione argumentorum eius.

PRIMUM ergo id probat, quia Scholastici omnes dicunt, Sacramenta novae legis dare gratiam ex opere operato; legis autem veteris dedisse ex opere operantis: At si opus operatum excluderet dignitatem ministri, etiam Circumcisio dedisset gratiam ex opere operato: nihil enim nocebat circumcidentis malitia ministri. Non igitur ex sententia Scholasticorum opus operatum excludit tantùm dignitatem ministri, sed etiam fidem, & motum internum suscipientis, quae pertinent ad opus operantis, & erant necessaria in lege veteri.

RESPONDEO PRIMUM; Aliquos Scholasticos, ut Gabrielem (quem paulò pòst citat Kemnitius) cùm dicunt, Sacramenta vetera non contulisse gratiam ex opere operato, excipere Circumcisionem: proinde apud eos nihil valeret Kemnitii argumentum.

SECUNDO dico, opus operatum non solùm excludere dignitatem ministri, sed etiam fidem, & motum internum ab efficientia gratiae Sacramentalis. Nam, ut diximus, etiamsi ista requiruntur in adultis, tamen non sunt ista, quae efficiunt gratiam, sed ipsum Sacramentum, ut instrumentum Dei. In Sacramentis autem legis veteris, non ipsum Sacramentum propriè operabatur gratiam, sed vel fides, & devotio suscipientis, vel totius Synagogae, vel quid aliud, ut postea dicemus. Itaque argumentum Kemnitii probat, opus operatum ex sententia Scholasticorum excludere fidem & motum internum ab efficientia gratiae Sacramentalis, non tamen probat, quod erat probandum, excludere simpliciter fidem & motum internum, ita ut Sacramenta (ut ipsi calumniantur) conferant gratiam accipientibus ea sine fide, & sine interna conversione cordis.

SECUNDO probat ex Gabriele, qui in 4. dist. 1. q. 3. dicit, tunc esse opus operatum, cùm non requiritur motus internus.

RESPONDEO; Corruptè citat Gabrielem: nam mox subiungit Gabriel, quo motu de congruo, vel de condigno mereatur gratiam. Non igitur Gabriel excludit motum internum disponentem ad gratiam, sed meritorium gratiae. Nam etiamsi illa dispositio potest esse meritoria gratiae de congruo, vel etiam augmenti gratiae de condigno, si sit actus ex charitate procedens: tamen alia est gratïa, quae datur ob dispositionem; alia, quae datur ex vi Sacramenti, ut idem auctor

TERTIO probat ex. Paludano, qui in 4. d. 1. q. 1. conclus. 2. probat. 4. dicit, non requiri in Sacramentis ut homo se disponat, sed dispositionem effici ab ipso Sacramento, & hoc esse caussare gratiam ex opere operato.

RESPONDEO; Non intellexit Kemnitius Paludanum. Non enim loquitur Paludanus de dispositione, quae est motus internus suscipientis, ut fides & paenitentia, quos motus expressè dicit requiri in Sacramentis idem Paludanus d. 4. q. 5. sed loquitur de quadam dispositione ultima, ad quam putat ipse continuò sequi gratiam, & eam dispositionem esse dicit characterem in tribus Sacramentis, in aliis ornatum quendam animae. Cùm enim non posset Paludanus intelligere, quomodo Sacramentum efficeret gratiam, excogitavit illam sententiam, quòd efficeret quandam dispositionem, ad quam continuò sequeretur gratia. De qua re ad Scholasticos pertinet disputare.

QUARTO probat ex Marsilio in 4. sentent. q. 2. art. 2. & Mensingero in 6. cap. Ioannis, qui distinguunt opus operatum contra devotionem internam operantis.

RESPONDEO; Distinguunt, non ut excludant omninò, sed ut excludant ab efficientia, ut diximus.

QUINTO probat ex S. Thoma, Paludano, & Gabriele, qui dicunt, Missam prodesse etiam illis ex opere operato, qui non habent in corde paenitentiam.

RESPONDEO; Loquuntur de sacrificio, non de Sacramento. Porrò sacrificium prodest impaenitentibus per modum impetrationis, quia impetrat illis conversionem & paenitentiam. quomodo etiam orationes nostrae, licet non tam efficaciter, id faciunt.

SEXTO probat ex eo, quod multi Catholicorum probant, Sacramenta efficere gratiam ex opere operato, quia Baptismus prodest parvulis non habentibus fidem, aut ullum internum motum. Ergo eodem modo in adultis excludunt fidem & motum interiorem: nam etiam in adultis volunt, Sacramenta vim habere ex opere operato.

RESPONDEO; Catholici efficacissimè probant exemplo parvulorum, Sacramentorum efficaciam non pendere ab ulla qualitate suscipientis. Nec tamen ideo sequitur, eos excludere in adultis fidem & paenitentiam: nam haec exquiruntur in adultis, ut dispositiones, quibus dispositionibus non egent parvuli, ut suo loco demonstrabitur.

Probat deinde Kemnitius, Concilium Trid. per opus operatum excludere voluisse fidem & motum internum. PRIMO; Quia cùm Scholastici variè exponant opus operatum, & alii excludi velint motum internum, alii nolint: Concilium can. 8. simpliciter admittens opus operatum,

SECUNDO; Quia Concilium can. 12. definit, Sacramenta non pendere ex dignitate ministri. Igitur in hoc can. 8. per opus operatum non intelligit, Sacramentum non pendere à dignitate ministri, quomodo opus operatum exponit Gropperus; sed aliquid aliud, nimirum non requiri fidem suscipientis. RESPONDEO; Sacramenta conferre gratiam ex opere operato, propriè non significare negationem, id est, non pendere à dignitate ministri, sed significare affirmationem, id est, Sacramenta vi sua efficere gratiam, ex qua sequitur negatio, id est, non pendere à dignitate ministrantis, vel suscipientis. Itaque Concilium canone 8. definivit illam affirmationem contra Lutheranos: deinde can. 12. definivit negationem contra Donatistas & Anabaptistas.

TERTIO probat; Quia Concilium in isto canone 8. opponit opus operatum fidei: ergo intelligit excludi fidem per opus operatum. RESPONDEO; Si esset verum Antecedens, negari posse Consequentiam; nam si Concilium opponeret opus operatum fidei, intelligeret excludi fidem ab efficientia gratiae Sacramentalis, non autem excludi simpliciter. Sed tamen falsum est Antecedens, quiaConcilium non opponit opus operatum fidei, sed soli fidei. Quod paulò infrà annotavit etiam Kemnitius.

Praeter haec argumenta addit Kemnitius duo expressa mendacia, quibus claudit suam disputationem de opere operato. Nam non solùm imposuit Theologis absurdam expositionem operis operati, sed etiam fingit, iam Theologos ab ipsis convictos, non audere amplius eam opinionem defendere:

Sed frivolae, immò etiam falsae sunt istae caussae. Nam omnes Theologi in 4. distinct. 4. distinguunt Sacramentum à re Sacramenti; & docent, Sacramentum etiam sine fide & paenitentia posse recipi, non autem rem Sacramenti, id est, gratiam. Praeterea Concilium Tridentinum, sess. 7. can. 13. de Baptismo, docet, Baptismum parvulis prodesse sine actuali ipsorum fide; & tamen sess. 6. cap. 6. & 8. & sess. 14. cap. 4. & alibi, docet, in adultis necessariò requiri fidem & paenitentiam, ut iustificari possint; & semper Ecclesiam Catholicam ita sensisse.

Sed his omissis, Lutherani de hac re interdum ita scribunt, ut videantur à Catholicis non dissentire, interdum autem apertissimè scribunt contraria. Semper tamen in eadem sententia manent, quae est, Sacramenta non habere immediatè ullam efficientiam respectu gratiae, sed esse nuda signa: tamen mediatè aliquid efficere, quatenus videlicet excitant, vel alunt fidem, quae homines iustificat; quod tamen ipsum, id est, excitare fidem, non faciunt nisi repraesentando. Volunt enim eodem modo concurrere ad iustificationem Sacramenta, quo praedicatio verbi, nisi quòd praedicatio adhibetur auribus, & per auditum excitat fidem; Sacramenta adhibentur oculis, & per visum excitant etiam fidem.

Hanc sententiam initiò Lutherus & Philippus nudè proponebant, atque apertè dicebant quod sentiebant, nimirum Sacramenta nihil efficere. Sunt autem loca NOTANDA contra Kemnitium, qui impudentissimè in 2. parte Exam. pag. III. dicit, Lutherum seriò & semper improbasse in Sacramentariis prophanam illam sententiam:

Audiamus nunc Lutherum. Anno M. D. XX. in lib. de captivitate Babylon. cap. de Baptismo:

Philippus Melanchthon in locis editis anno M. D. XXII. cap. de signis, horrendum esse dicit errorem Scholasticorum, quòd Sacramenta iustificent; & addit:

Lutherum & Philippum sequuti sunt Sacramentarii, ex quibus Calvinus lib. 4. Institutionum, cap. 14. §. 6. utitur eadem similitudine picturae, & §. 17.

Porrò idem Lutherus in libris posterioribus convictus (ut verisimile est) argumentis Catholicorum, longè aliter scripsit. Nam in homil. 1. de Baptismo, quam anno M. D. XXXV. edidit, circa principium 2. part. ita habet:

Hunc modum loquendi imitantur recentiores Lutherani, atque inprimis Kemnitius. Nam in 2. par. Exam. pag. 98. ubi citasset aliquot Scripturas pro efficacia Sacramentorum contra Anabaptistas & Sacramentarios, ita subiungit:

Veruntamen nec Lutherus, nec Calvinus, nec Kemnitius recedit à prima illa sententia, quae nihil revera tribuit Sacramentis efficientiae. Nam cùm dicunt, Sacramenta esse caussas instrumentales, & conferre gratiam, & esse efficacia, semper intelligunt, mediante fide, ita ut ipsa nihil aliud agant, nisi excitare, vel nutrire fidem, quae sola iustificat.

Nam idem Calvinus ibidem can. 5. explicat, quomodo Sacramenta sint caussae instrumentales gratiae, ac dicit, tunc demum Sacramenta suum effectum habere, si fidei serviant. Et can. 8. dicit, eodem modo efficere in nobis gratiam Sacramenta, quo efficit verbum Dei praedicatum. At certum est, verbum non efficere, nisi excitando,

Kemnitius quoque pag. 101. & sequentibus explicans accuratè, quemadmodum sint efficacia Sacramenta, tandem concludit esse efficacia, eo modo, quo ipsa promissio, seu promissionis verbum. Et pag. 102.

Denique quibuscunque verbis Catholicorum utantur Lutherani, non possunt tamen ullo modo sentire, quod nos sentimus, Sacramenta esse veras & immediatas caussas iustificationis, nisi recedant à primo illo suo principio; Sola fides iustificat: quod hactenus non fecerunt.

Adferemus sex argumentorum classes. PRIMA erit ex Scripturis Testamenti novi, ubi expressè id habetur. SECUNDA ex vaticiniis Prophetarum, & ex figuris Testamenti veteris. TERTIA ex Conciliis. QUARTA ex Patribus Graecis. QUINTA ex Latinis. SEXTA ex ratione.

Ad hoc argumentum Calvinus in caput tertium Matth. RESPONDET, eandem fuisse efficaciam Baptismi Ioannis & Christi: discrimen autem, quod ponit Ioannes in aqua & Spiritu, dicit in eo consistere, quòd Ioannes erat minister externi ritus, Christus autem erat auctor internae sanctificationis. AT si ita est, non debuit Ioannes dicere; Ego baptizo, ille baptizabit, sed; Ego baptizo, ille baptizat. Praeterea si erat eadem vis utriusque Baptismi, cur

RESPONDET Calvinus in commentar. Act. 19. non fuisse illos iterum baptizatos; sed tantum accepisse visibiliter donum Spiritus sancti, & hoc significari illis verbis:

RESPONDET Calvinus, ista posteriora verba esSe explicationem priorum. AT non diceret Lucas:

SECUNDUM testimonium Marci ultimo:

Neque potest respondeti, quòd salvet excitando fidem. Nam INPRIMIS hoc loco fides praecedit. Ineptum autem est dicere, primò poni effectum, deinde caussam. Sicut enim absurdum

PRAETEREA ad hominem; Christus hoc loco non coniungit Sacramentum cum concione, ut adversarii faciunt; non enim dicit: Qui audierit verbum, & baptizatus fuerit; sed coniungit cum fide, quae est effectus verbi. Sicut ergo fides apud adversarios immediatè iustificat applicando merita Christi, non autem excitando aliquam aliam caussam; cur non eodem modo fateantur, Baptismum immediatè iustificare applicando Christi merita, cùm Christus eodem modo loquatur de fide & de Baptismo?

TERTIUM testimonium

Neque potest dici, quòd renasci ex aqua sit renasci ex fide, quam excitat aqua. Nam PRIMO, debuisset potius Christus dicere; Nisi quis renatus fuerit ex verbo & Spiritu sancto, quàm, Ex aqua & Spiritu sancto; cùm principalior caussa excitandae fidei, sit verbum, quàm aqua. SECUNDO, quia fuisset Christi sermo omninò inintelligibilis. Nam cùm nihil dixerit antea de fide, quis divinare posset, eum modò tradere rationem excitandae fidei? TERTIO, esset falsa propositio:

AD HUNC locum non potuit aliter Calvinus respondere, nisi negando, hîc agi de Baptismo, quod etiam ante illum negarunt Zwinglius & Bucerus. Itaque Calvinus in commentar. & lib. 4. Instit. cap. 16. §. 25. negat, intelligi debere de Sacramento Baptismi, sed de sola interna renovatione. Quocirca per aquam vult intelligi Spiritum sanctum, & hunc esse sensum; Nisi quis renatus fuerit ex aqua, id est, ex Spiritu sancto, qui instar aquae mundat, &c.

AT PRIMUM; Omnes scriptores hactenus hunc locum intellexerunt de Baptismo; ut Iustinus Apolog. 2. Tertullianus in lib. de Baptismo, Cyprianus lib. 3. ad Quirinum, cap. 25. Ambrosius lib. 3. de Spiritu sancto, cap. 11. Hieronymus in cap. 16. Ezechielis, item Basilius, Gregorius Nazianzenus, Gregorius Nissenus in sermone de Baptismo; denique omnes interpretes huius

SECUNDO; Si ita liceret ludere in Scripturis, possemus negare Baptismum aquae. Nam ubique intelligemus nomine aquae Spiritum sanctum, & eodem modo licebit pervertete omnia alia mysteria.

TERTIO; Negari non potest, quin sit coacta, & absurda, & Scripturis inusitata loquutio. NEC valet exemplum, quod Calvinus profert ex

QUARTO; Si aqua hoc loco non poneretur, nisi ad explicandum effectum Spiritus sancti, malè coniungeretur cum verbo renascendi; aqua enim, si tantùm inspiciatur eius significatio, non gignit, sed lavat, & refrigerat. Itaque vel dicere debuisset Dominus; Nisi quis mundatus fuerit aqua & Spiritu sancto, vel; Nisi quis renatus fuerit ex semine & Spiritu sancto. Non igitur aqua solùm hoc loco declarat effectum Spiritus sancti, sed propriè significat aquam, ut concurrit Sacramentaliter ad spiritualem regenerationem.

QUARTUM testimonium

RESPONDET Calvinus, tum in commentario Actorum, tum lib. 4. Institut. cap. 15. §. 18. baptizari in remissionem peccatorum, seu abluere peccata Baptismo, nihil esse aliud, nisi accipere testimonium, seu sigillum acceptae iustificationis,

SED (ut omittam quod antea demonstravimus, Sacramenta non posse esse sigilla, vel certè esse falsa sigilla, cùm non sciat minister, an ille, cui applicat sigillum divinum, sit verè iustificatus) quis non miretur novum istum tropum, quo abluere peccata, significat, accipere sigillum iustificationis acceptae? Inauditum est enim, ut actio significata, ponatur ad significandum signum; & quòdactio futura ponatur ad significandam praeteritam. Exempla esse possunt, si quis diceret; Bibe vinum, absurdè id diceret, si significare vellet; Inspice hederam, quae in hospitio pendet. Pari ratione, si Imperatori revertenti cum victoria, diceretur; Vince hostes, idque diceretur ad significandum; Accipe triumphum in signum praeteritae victoriae, absurdissima esset loquutio. Non enim rectè dicitur; Vince hostes, ei, qui iam pugnavit, & vicit.

QUINTUM testimonium

SEXTUM testimonium

SEPTIMUM testimonium

RESPONDET Calvinus in commentario horum locorum, Baptismum propriè dici lavacrum animae, & esse sym bolum efficax: quia Deus, dum hoc signum ostendit, simul etiam operatur, quod per iliud significat. AT per accidens hoc modo coniungitur iustificatio, quam solus Deus facit cum Baptismo: proinde non magis proprè dicimur mundari, & salvari per Baptismum, quàm per quamlibet aliam actionem, quae tunc simul fiat. Nec potest verè dici Baptismus lavacrum regenerationis, si per illum Deus non lavat nos, licet eodem tempore lavet nos. Si dicat, Deum nos mundare per Baptismum, quia ostendens illud symbolum, provocat fidem quae mundat: etiam dicere posset, homines inebriari per hederam, quae pendet in hospitiis; quia illa hedera provocat ad emendum vinum, quod vinum postea inebriat.

OCTAVUM testimonium est

SECUNDO; EZECHIELIS cap. 36.

TERTIO; MICHEAS

QUARTO;

QUINTO; DAVID

SECUNDA figura est

TERTIA figura est

QUARTA figura est

QUINTA figura est

SEXTA est

SEPTIMA figura est Iosue 4. de transitu filiorum Israël per Iordanem ad terram promissionis, duce Iosue; quam fuisse figuram Baptismi, docent Ambrosius in illud

OCTAVA est

NONA est

DECIMA est

Sunt autem duo NOTANDA ad haec loca Scripturae. PRIMUM, quòd cùm tam saepe Scriptura, & vaticiniis, & figuris, & expressis verbis loquatur de Sacramentis, tamen ne semel quidem dicat, vim Sacramentorum consistere in excitanda, vel alenda fide; sed semper explicet consistere in purgandis peccatis, & mundanda anima. Ex quo revera, si res seriò perpendatur, evidenter colligitur, falsissimam esse haereticorum sententiam. Nam quomodo credibile est. finem immediatum, & praecipuum Sacramentorum nunquam in Scriptura haberi, cùm finis mediatus tam saepe inculcetur?

SECUNDO nota, quod si licet negare, Sacramenta verè & immediatè sanctificare, cùm tam apertè Scripturae hoc doceant; eadem ratione negari poterit, fidem iustificare, quod tamen adversarii passim affirmant. Nam nihil Scripturae tribuunt fidei, quod non tribuant etiam Sacramentis. Verbi gratia, Lucae capite septimo dicitur:

Concilium CONSTANTINOPOLITANUM I.in Symbolo:

Concilium MILEVITANUM, capite secundo:

Concilium ARAUSICANUM secundum, canone 25.

His adde Concilia recentiora, Florentinum & Tridentinum.

CLEMENS ALEXANDRINUS lib. 1. Paedagog. cap. 6.

ORIGENES homil. 14. in cap.

CYRILLUS catechesi 3.

BASILIUS lib. de Spiritu sancto, cap. 15. ponit obiectionem haereticorum; Si ideo Spiritus sanctus aequalis est Patri & Filio, quia in ipso baptizamur, etiam aqua erit aequalis Patri & Filio, quia in ipsa baptizamur. Respondet:

GREGORIUS NYSSENUS in lib. de Baptismo:

Ubi NOTANDUM est, non posse Gregorii sententiam trahi ad id, quod haeretici dicunt, Sacramenta operari, quia obiectivè movent ad fidem. Nam PRIMO, comparat aquam Baptismi virgae Aaronis, quae miracula faciebat efficienter. SECUNDO, comparat semini, quod est caussa hominis efficiens, ut ipse dicit. TERTIO, negat aquam aliquid efficere, nisi recipiat vim quandam supernaturalem: at ut moveat obiectivè per modum signi, non requiritur ulla virtus supernaturalis. DENIQUE quaestio, quam proponit; Quomodo possit aqua regenerare, nulla esset, si tantùm obiectivè operaretur.

CHRYSOSTOMUS homil. 39. in Genesim extrema:

CYRILLUS ALEXANDRINUS lib. 2. in Ioannem, capite 42.

THEODORETUS in cap.

CYPRIANUS libro 2. epist. 2. ad Donatum, scribit, se, antequam baptizaretur, vix potuisse adduci ut crederet, quòd à Christianis de Baptismi virtute praedicabatur, quòd videlicet repentè hominem mutet, peccata abstergat, virtutes infundat: sed postea id verum esse experientia sua didicisse:

Item in lib. 3. epist. 8. ad Fidum, docet, infantes baptizandos, etiam ante octavum diem (nimirum si vitae periculum immineat) ut peccati remissionem accipiant. Quod idem iubet Syricius Papa in epistola prima, capite secundo. At si Baptisma solùm excitat fidem, & prodest infantibus tantùm ea ratione, quia cùm adoleverint, recordabuntur, &c. quorsum infantes morituros baptizari vult Cyprianus? Item in epist. 7. lib. 4. ad Magnum, dicit, quomodo venenum scorpii & serpentis in aqua extinguitur; ita Diabolum obluctari, & resistere Exorcistis ante Baptismum; at in Baptismo amittere omnem virtutem. Quae certè omnia ridicula essent, si tantùm obiectivè Sacramenta operarentur. Vide etiam sermones de Baptismo Christi, de cena Domini, & de unctione Chrismatis. Similia habet Gaudentius in 1. tract. de Exodo.

LACTANTIUS li. 7. de divino praemio, ca. 5.

SYLVESTER Papa (ut refert Nicephorus lib. 7. cap. 33. cùm Constantinum baptizaret, ita locutus est:

AMBROSIUS lib. 2. de paenit. ca. 2.

HIERONYMUS in epist. 83. ad Oceanum:

OPTATUS lib. 5. contra Parmenianum, initio:

AUGUSTINUS lib. 4. de Baptismo, cap. 22.

LEO Papa in serm. 4. de Natali Domini:

Auctor homiliae de Sacramento corporis Domini, quae habetur inter Eusebii Emisseni homilias, & in 9. tom. S. Hieronymi:

GREGORIUS lib. 9. epist. 39. ad Theodistam Patritiam, docet, in Baptismo omnia peccata ita verè dimitti, ut in mari rubro verè Aegyptii mortui sunt:

Denique S. BERNARDUS (ut recentiores omittam) in sermone de cena Domini:

Ad hoc argumentum ex Patribus variè respondent haeretici; Philippus in Apologia, art. 13. audacter sanè ita loquitur:

Lutherus in lib. contra Cochlaeum, agnoscit loca Augustini, quae citaverat Cochlaeus, & aliorum Patrum, sed more suo contemnit:

Calvinus respondet lib. 4. Institut. cap. 14.§. ultimo, Patres hyperbolicè loqui:

Kemnitius in 2. par. Examinis, pag. 98. dicit, Scripturam apertè tribuere vim iustificandi Sacramentis: nec esse ea loca per tropos detorquenda in alium sensum, & sic à Patribus esse intellecta; tamen postea exponit omnia de efficientia per excitationem fidei, quod iam refutavimus.

Cognoscuntur autem haec varia signa ex alio discrimine. Nam verba & signa theorica non adhibentur nisi intelligentibus: cùm enim non operentur, nisi repraesentando aliquid menti, stultum esset ea signa adhibere, ubi non est usus mentis. At verba, & signa practica possunt adhiberi etiam rebus inanimis, & non modò non intelligentibus, sed ne sentientibus quidem; quomodo in Scripturis Iosue imperavit soli, & lunae,

Controversia igitur est inter nos, & haereticos, quòd illi faciunt Sacramenta, signa prioris generis, dum affirmant ea non iustificare, nisi excitando fidem: nos facimus generis posterioris.

Sit ergo PRIMA ratio. Sacramenta rectè adhibentur non intelligentibus; ergo sunt signa posterioris generis, & verè iustificant non excitando fidem more concionis, sed immediatè efficiendo sanctitatem. Consequentia manifesta est ex dictis. Antecedens probatur, quia baptizantur ritè infantes, surdi, amentes, dormientes. Exemplum insigne est apud Augustinum, lib. 4. confess. cap. 4. de quodam baptizato, dum vi morbi extra se positus esset, & omninò ignoraret, quid erga se fieret: cui tamen Sacramentum utilissimum fuit. ADDE quod Concilium Carthaginense IV. can. 76. Arausicanum I. can. 12. Augustinus, lib. 1. de adulterinis coniugiis, cap. 26. & 28. & Leo epist. 91. ad Theodorum, docent Sacramenta Baptismi, & Absolutionis, posse conferri etiam iis, qui in periculo vitae sunt, licet ipsi vi morbi oppressi non habeant usum rationis, vel sensuum: modò constet eos antea desiderasse eiusmodi Sacramenta. At certè istis non nisi ineptissimè fieret concio, aut signa adhiberentur ad excitandam fidem.

SECUNDA ratio. Verba & signa Sacramentalia pendent ex divina institutione, neque ab hominibus propria auctoritate institui potuerunt: ergo non sunt mera signa, ut verba concionis, sed signa practica, & vim habentia aliquid supernaturale efficiendi. Antecedens conceditur ab adversariis, ut suprà est demonstratum. Probatur consequentia; quia si verba, & signa Sacramentalia essent nuda signa ad excitandam mentem instituta, potuissent ab hominibus facillimè institui, & eandem vim habuissent. Non enim refert ad nudam significationem, quis illa instituerit, modò repraesentent idem obiectum. Quid enim refert, quis posuerit signa in hospitiis? & nunquid non eodem modo significant verba Hebraica à Deo scripta in tabulis, & verba Graeca, vel Latina scripta ab hominibus? nónne etiam modo eodem incitabant ad bellum tubae, quas DEUS fieri iusserat,

TERTIA ratio. Sacramenta non solùm pendent à Deo in institutione, sed etiam in ipso usu: ipse enim est, qui per ministros suos baptizat, consecrat, absolvit, & c. ergo non sunt nuda signa ad excitandam fidem instituta, ut conciones; sed aliquid praeterea efficiunt. Antecedens conceditur ab adversariis, & probatum est suprà

QUARTA ratio, Sacramenta non solùm pendent à Deo, ut institutore, & principali agente, sed etiam à Christi passione, & morte, ut suprà probavimus in principio quaestionis de caussa efficiente Sacramentorum: propter quod Patres communi consensu, docent Sacramenta fluxisse à Christi latere perfosso. Unde etiam multi veterum, docent Christum baptizari voluisse, ut tactu suae mundissimae carnis daret aquis vim mundandi, ut Ambrosius lib. 2. in Lucam, cap. 12. Nazianzenus oratione in sancta lumina, Chrysostomus homil. 25. in Ioan nem, Beda in cap.

QUINTA ratio, Sacramenta instituta sunt, ut nos certos reddant remissionis peccatorum, & gratiae Dei; ergo non solùm operantur obiectivè repraesentando more concionis, sed efficiendo reipsa quod significant. Antecedens admittitur ab omnibus, sed maximè ab adversariis. Catholici enim docent, ex Sacramentis gigni in nobis moralem quandam certitudinem remissionis peccatorum, non tamen infallibilem. Tametsi enim Sacramenta ex se infallibiliter efficacia sint, tamen potest fieri, ut nobis non sint efficacia ob nostram indispositionem. At adversarii volunt absolutam certitudinem gigni ex Sacramentis: & nos reprehendunt, quasi iubeamus homines dubitare de efficacia Sacramenti; ut patet ex Luthero, in lib. de captivitate Baby lonica, cap. de Baptismo, ex Kemnitio in 2. parte Examinis, cap. de intentione ministri; & ex aliis. Probatur consequentia; nam si Sacramenta solùm operarentur significando, & excitando fidem, nullam adferrent certitudinem.

Nec potest responderi, Sacramenta adferre certitudinem infallibilem, quia infallibiliter excitent fidem; quae infallibiliter iustificat: si quidem experimento contrarium didicimus. Quot enim sunt, qui baptizantur, & tamen non credunt? & si concio, quae est efficacior Sacramentis, ipso etiam teste Luthero in lib. contra Cochlaeum, non excitat fidem infallibiliter, ut experimur; quantò minus Sacramenta infallibiliter fidem excitabunt? Ergo si ullam certitudinem Sacramenta adferunt, id est, quia ex opere operato efficiunt quod significant.

SEXTA ratio, Sacramenta contrario modo se habent ad fidem, ac verbum: non igitur eodem modo operantur. Probatur antecedens. Nam verbum Dei praecedit fidem, Sacramenta autem sequuntur, siquidem:

SEPTIMA ratio, Sacramenta non minus sunt efficacia, si dentur lingua Graeca, aut Latina, quam non intelligat, qui Sacramentum suscipit, quàm si dentur lingua vulgari, quam omnes intelligant; Ergo non operantur more concionis, sed habent effectum suum praeter fidei excitationem. Consequentia patet, quia si operarentur more concionis, nihil efficerent, nisi darentur lingua vulgari. Antecedens probatur, quia Lutherani, & Calvinistae admittunt nostrum Baptisma, quod semper datur lingua Latina; non enim rebaptizant à nobis baptizatos.

OCTAVA ratio, si Sacramenta operarentur excitando fidem, non esset ulla caussa cur adhiberentur

NONA ratio, Sacramenta non prosunt nisi suscipientibus, etiamsi multi alii praesentes sint, & audiant, & videant quae geruntur: alioqui non esset opus, ut singuli baptizarentur, & communicarent corpori Domini, sed satis esset, ut unus baptizaretur, & communicaret coram tota multitudine; ergo non operantur more concionis, excitando fidem. Consequentia patet. Nam si operarentur more concionis, prodessent omnibus audientibus: omnes enim excitari possunt ad fidem, qui adsunt, dum pronunciatur promissio Dei, & signo visibiliante oculos ponitur. Neque refert, quod Sacramentum solum dirigi videtur ad unum. Nam etiam concio potest dirigi ad unum, & tamen omnes audientes texcitaret.

PRAETEREA dum minister baptizat, ac dicit; Ego te baptizo, non vult dicere, Ego te abluo à peccatis (secundum Lutheranos) sed, Ego testificor tibi remitti peccata, ut Melanchthon exponit in locis, cap. de Baptismo, & Calvinus, lib. 4. Instit. cap. 15. §. 15. & omnes alii exponere coguntur. Porrò haec testificatio non prodest ei, qui baptizatur, nisi quia interim cogitat, & credit, Deum sibi esse propitium per Christum, ut ipsimet fatentur. Possunt autem omnes, qui adsunt, idem cogitare, & credere: siquidem promissio est communis, & quod uni dicitur, omnibus convenit. Non enim ideò illi, qui baptizatur, Deus est propitius, quia baptizatur (ex Lutheranorum sententia) sed ideò vera est testificatio Baptismi, quia Deus illi est propitius, modò per fidem apprehendat hanc Dei benevolentiam.

DECIMA ratio, si Sacramenta solùm operarentur significando, nihil interesset inter nostra Sacramenta, & Sacramenta veteris legis: nam etiam illa significabant Christi gratiam, & remissionem peccatorum, & excitare poterant fidem. Id autem esse falsum in sequenti quaestione demonstrabimus.

Ut igitur à PRIMA classe argumentorum incipiamus. PRIMUM argumentum sumitur ex

RESPONDEO PRIMO, non dicit Scriptura, Iustus ex sola fide vivit, proinde relinquitur suus locus Sacramentis. Alioqui non solùm Sacramenta, sed etiam Deus, & Christi meritum, & alia excluderentur, quae neque ipsi Lutherani excludi volunt: non enim ait Scriptura, Iustus ex Deo vivit, aut ex Christi merito vivit.

SECUNDO, etsi his verbis Scriptura non dicit, iustum ex Sacramentis vivere; tamen idem dicit aliis verbis. Nam cùm ait, hominem per Baptismum regenerari,

TERTIO, verba ilIa Prophetica:

SECUNDUM argumentum ex Marci ultimo:

Ad PRIMUM respondeo, malam esse consequentiam. Solùm enim ex illo antecedente colligi potest, Ergo non solus Baptismus salvat; non autem, Ergo Baptismus non salvat. Alioqui ex eo, quod Paulus dicit,

TERTIUM argumentum sumitur ex Paulo,

RESPONDEO PRIMO, non dicit Paulus, Circumcisionem fuisse signum propositum, ad exercendam fidem: sed fuisse datam Abrahamo ut signaculum iustitiae fidei: id est, factum hoc privilegium Abrahamo, ut ipse primus haberet Sacramentum Circumcisionis; quia id meruerat eius obedientia, & fides. Fuit enim hoc testimonium iustitiae fidei ipsius, ut suprà monuimus, cap. 17. Itaque hic locus nihil facit ad rem. Nam Circumcisio soli Abrahae fuit signaculum iustitiae fidei; & illi non fuit signaculum excitans fidem, sed testimonium fidei iam antè habitae.

SECUNDO, non est eadem ratio Circumcisionis, & Baptismi. Nam de Circumcisione Paulus dicit:

QUARTUM argumentum est Zwinglii, in lib. de vera & falsa religione, qui adfert illud

RESPONDEO, miram esse haereticorum caecitatem, qui malunt Pharisaeis credere, quàm Christo. Nam si Pharisaei dixerunt:

QUINTUM argumentum est Kemnitii, ex ca. 5. ad Ephes. ubi Apostolus ait:

RESPONDEO ad

RESPONDEO, Augustinum nihil eiusmodi dicere expressis verbis, sed contrarium potiùs. Nam in epist. 23. ad Bonifacium dicit Augustinus, parvulos esse fideles, & salvari, si moriuntur post Baptismum, quia etiamsi non habent fidem, habent tamen fidei Sacramentum: quod est idem, ac si diceret; Parvulos non salvat fides, sed Sacramentum fidei. Fortasse Lutherus collegit eam sententiam ex tract. 80. in Ioannem, ubi Augustinus ait, aqua Baptismi mundari cor, id faciente verbo, non quia dicitur, sed quia creditur. Sed iam suprà ostendimus in quaestione de forma Sacramenti, illud (quia creditur) non significare actum fidei, sed obiectum. Quod si alicubi inveniretur disertis verbis ea sententia, sine dubio exponenda esset pro eo solo tempore, quo quis non potest habere Sacramentum: in eiusmodi enim necessitate sufficit fides Sacramenti cum voto eiusdem, ut Augustinus dicit, lib. 4. de Baptismo, cap. 22. sicut etiam è contrario in parvulis, qui non possunt habere fidem actualem, sufficit fidei Sacramentum, ut ex epist. 23. Augustini iam probavimus.

SECUNDO proferunt illa verba Augustini ex lib. quaestionum vet. & novi Testamenti, q. 59.

RESPONDEO PRIMO, librum citatum non esse Augustini, sed alicuius haeretici, qui multa docet, & contra fidem, & contra Augustinum, ut quòd mulier non sit creata ad imaginem Dei, q. 21. quòd Melchisedech fuerit Spiritus sanctus, q. 109. & quòd Adam non habuerit Spiritum sanctum, q. 123.

SECUNDO dico, testimonium allatum non esse contra nos, sed pro nobis. Nam auctor hic loquitur de caussa formali, non de efficiente iustificationis, ac dicit hominem immutari, & renovari non per externam lotionem, quasi nihil sit Baptismus noster, nisi mundatio carnis, ut olim Baptismata Iudaeorum; sed per fidem, quae cùm est perfecta, & viva, formaliter mundat & iustificat, iuxta illud Petri,

TERTIO profert Calvinus, lib. 4. Instit. cap. 14. alium locum Augustini, ex lib. 3. quaest. in Leviticum, q. 84. ubi Augustinus duo dicit. PRIMO, ministrum hominem solùm praebere Sacramentum visibile, Deum autem praebere invisibilem gratiam. SECUNDO, ita separari haec duo, ut in quibusdam sit Sacramentum sensibile sine gratia invisibili, ut in Simone Mago à Philippo baptizato; in quibusdam invisibilem gratiam sine Sacramento visibili, ut in bono latrone.

AD PRIMUM respondeo, duobus modis hominem ministrare Sacramenta. UNO modo faciendo, quod potest ex naturali sua virtute. ALIO modo applicando Sacramenta ut instrumenta à Deo mota, & elevata ad actionem supernaturalem faciendam. Primo modo verè dicimus, hominem non iustificare, sed solùm lavare corpus, aut aliquid huiusmodi; & sic loquitur Augustinus. Alio modo verè dicimus, hominem iustificare, sed non alia actione, quàm illa, qua Deus ipse utitur ad iustificandum. Atque ad hunc modum exponendum est, quod ait S. HIERONYMUS, in cap. 4. Isaiae, ubi dicit:

QUARTO solet adferri ex Augustino alius locus ex lib. 15. Trinit. c. 26. ubi dicit, solum Deum posse dare Spiritum sanctum, & ideò Apostolos non dedisse Spiritum sanctum, quibus manus imponebant, sed orasse, ut descenderet.

RESPONDEO, aliud esse dona Spiritus sancti, aliud ipsum Spiritum sanctum. Dona Spiritus sancti dant Sacramenta; ipsum Spiritum sanctum non potest propriè dare, nisi is, à quo ille procedit. Posset etiam dici, Spiritum sanctum ex auctoritate non dari, nisi à Deo, à quo procedit, tamen instrumentaliter dari etiam ab hominibus. Nam

QUINTO proferunt ex AUGUSTINO, li. 19. contra Faustum, cap. 16. illa verba:

RESPONDEO, Augustinum eo loco assignare unum Sacramenti effectum, id est, significationem, sed non propterea negare ceteros, quos alibi saepe posuit. Cur autem eo loco solùm de significatione agat; caussa fuit, quia disputabat de Sacramentis in genere, id est, de Sacramentis utriusque Testamenti: proinde ponere debuit effectum

SEXTO profert Kemnitius alium locum Augustini, ex lib. 21. de civitate Dei, cap. 25. ubi beatus Augustinus reprehendit eos, qui sentiebant non posse damnari eos, qui Sacramenta percipiunt Baptismi, & cenae Domini, licet nec fidem, nec bonam vitam teneant. Isti enim videntur omninò sensisse Sacramenta iustificare ex opere operato, ita ut vi sua iustificarent, non per fidem.

RESPONDEO, Augustinus meritò illos reprehendit, quia illi non solùm credebant, Sacramenta iustificare ex opere operato, sed credebant non posse amitti gratiam, & salutem semel acceptam in Sacramento per quaecunque peccata postea accedentia; quae sententia non est nostra, sed potiùs Martini Lutheri, qui in libro de captivitate Babylonica, cap. de Baptismo, ait:

SEPTIMO solet obiici BERNARDUS, qui in sermone de cena Domini sic ait:

RESPONDEO, non comparat Bernardus Sacramenta cum libro, baculo, & annulo, ratione efficientiae, sed solùm ratione diversitatis Sacramentorum. Nam alioqui ibidem docet, Sacramenta conferre gratiam, ut suprà citavimus.

ULTIMO proferunt Tertullianum, qui in libro de Paenitentia vocat Baptismum fidei obsignationem: quomodo etiam loquitur Basilius, lib. 3. in Eunomium, & lib. de Spiritu sancto, cap. 12.

SED ad haec respondimus suprà cap. 17. ubi ostendimus, Baptismum vocari sigillum fidei, non quia excitet fidem, sed quia per Baptismum testatur is, qui baptizatur, se credere, & etiam Ecclesia baptizans dat illi publicum testimonium ipsius fidei. Sed quanquam Patres id verè tribuant Baptismo, non tamen negant habere etiam alios effectus praestantiores. immò etiam eos asserunt, ut suprà ostendi.

RESPONDEO, tribus modis peccare hoc argumentum, quod tamen est communissimum apud adversarios. PRIMUM enim, verbum promissionis requiritur quidem in institutione Sacramenti, at non requiritur in ipso usu Sacramenti: id quod patet. Nam qui baptizant, non dicunt:

AD confirmationem RESPONDEO, fidem, & Sacramentum paria in hac re videri posse. Nam sicut in necessitatis articulo potest salvari aliquis sine Sacramento in re, modò habeat votum eius, & fidem, ac paenitentiam: ita è contrario salvantur parvuli sine fide actuali per solum Sacramentum. Et sicut in adultis, qui habet Sacramentum, & non vult credere, damnatur; ita qui

SECUNDA ratio est Zwinglii in libro de vera & falsa religione, cap. de Sacramentis. Solus Deus novit corda hominum, igitur solus ipse potest ea mundare: non ergo Sacramenta iustificant. Confirmatur PRIMO, quia si Sacramenta ex opere operato iustificarent, Deus esset obligatus Sacramentis, quippe qui non posset non iustificare eum, qui Sacramentum percipit.

RESPONDEO, argumentum probat, Sacramenta non esse caussas sprincipales; non autem non esse instrumentales. Non enim est necesse ut Sacramentum noverit cor, vel conscientiam, sed satis est, si Deus noverit, qui per Sacramentum operatur.

Ad confirmationem dico, Deum non esse alligatum Sacramentis, sed contra Sacramenta esse alligata Deo; nam Deus potest sine Sacramentis iustificare, Sacramenta sine Deo non possunt. Quod autem Deus non possit non iustificare eum, qui accipit fideliter Sacramenta, non ideò, quia sit alligatus Sacramentis, sed quia est alligatus (si sic loqui licet) veritati suae. non enim potest non esse fidelis in promissis suis. ADDE, quòd haec omnia argumenta, si quid concluderent, concluderent etiam, Christi sanguine, vel fide in Christum, non posse homines iustificari. Nam Christi sanguis non scrutatur corda, nec penetrat ad animam magis, quàm Sacramenta: & sicut absurdum videtur adversariis Deum alligari aliquo modo Sacramentis, ita absurdum videri debet alligari Christi sanguini, aut nostrae fidei. Et tamen adversarii nihil saepius docent, quàm nos Christi sanguine, & fide in ipsum iustificari.

TERTIA ratio Calvini lib. 4. Instit. cap. 14. §. 14. Qui dicunt, Sacramenta iustificare, abstrahunt homines à Deo, & faciunt ut in spectaculo rei corporeae acquiescant, non in ipso Deo.

RESPONDEO PRIMO, si argumentum aliquid valeret, probaret non debuisse Deum in Testamento veteri proponere serpentem aeneum, quem qui aspicerent sanarentur; immò nec debuisse Deum incarnari, ne in spectaculo rei corporeae homines acquiescerent.

SECUNDO respondeo, contrarium sequi ex nostra doctrina. Nam cùm dicamus, Sacramenta ex se non habere virtutem, sed Deum esse, qui

QUARTA ratio est Kemnitii loco citato in 2. parte Examinis, cap. de efficacia Sacramenti; Eodem modo iustificant verbum Dei, & Sacramenta; sed verbum iustificat solùm excitando fidem, igitur & Sacramenta solùm iustificant excitando fidem. Maiorem propositionem probat PRIMO, quia Scriptura sicut dicit Sacramenta iustificare, sic etiam dicit verbum iustificare,

RESPONDEO, falsum esse, verbum & Sacramentum eodem modo iustificare; immò ut suprà diximus, ita diverso modo iustificant, ut unum, id est, verbum praecedat fidem, alterum, id est, Sacramentum, sequatur fidem.

Ad PRIMAM probationem respondeo PRIMO, per Evangelium eo loco intelligi posse non concionem, sed mysteria ipsa Evangelii, ut incarnationem, passionem, Sacramenta, &c. SECUNDO, si accipiatur Evangelium pro concione, dico ibidem explicari, quomodo Evangelium salvet. Nam subiungit Apostolus:

Ad SECUNDAM respondeo, verbum, & Sacramenta dici posse manum Dei, per quam ad nos venit gratia, & iustitia: sed non eodem modo. Manus enim multa officia habere potest; nam & porrigit aliquid, & etiam operatur. Porrò verbum dici potest manus, quia offert salutem, non autem quia re ipsa operetur, vel applicet: contra verò Sacramentum dicitur manus, quia applicat re ipsa Christi meritum, & operatur gratiam. Cuius differentiae signum evidens est, quod verbum non praedicatur, nisi

Argumentum POSTREMUM Zwinglii est: Fieri non potest, ut Sacramenta, quae sunt res crassae & materiales, ad animam penetrent, igitur non purgant sordes peccati, quae in anima resident.

Confirmari potest hoc argumentum. PRIMO; Quia si ullo modo Sacramenta possent operari in animam, id fieri deberet per actionem, quam habent in corpora, ut Augustinus dicit de aqua, quae corpus tangit, & cor abluit: at saepe Sacramenta ne ipsum quidem corpus attingunt. Nam cùm quis absolvitur, non est necesse, ut sonus verborum, aut manus sacerdotis pertingat ad paenitentem. Pari ratione Matrimonium potest fieri solis nutibus, vel inter absentes. Denique non est necesse, ut verba consecrationis realiter panem consecrandum attingant: possunt enim ea verba dici tam submissè, & in tanta distantia, ut aër motus non perveniat ad panem. Denique de ipso Baptismo idem probari potest; nam virtus debet esse in verbis.

SECUNDO; Iustificatio est opus nobilius, & difficilius, quàm sit creatio mundi, ut Augustinus docet tractat. 72. in Ioannem. Et patet, quia in iustificatione reperitur creatio gratiae, quae est res quaedam divina, & supernaturalis: at nulla creatura potest esse instrumentum creationis, ut sanctus Thomas docet, 1. part. quaest. 45. art. 5.

TERTIO; Iustificatio fit in momento: Sacramenta in momento operari non possunt; ergo non possunt iustificare. Probatur Minor. Nam non potest operari aliqua caussa, nisi quando est: actio autem Sacramentalis, cùm sit successiva, in instanti esse non potest. Explico: res successivae non habent esse, nisi dum fiunt, consistunt enim in quodam fluxu. Quare non est assignare ullum instans, in quo sit res successiva, vel etiam ulla pars eius: sed

QUARTO; Vel est in Sacramentis aliqua virtus superaddita divinitùs, vel non. Si non est, ergo non possunt attingere effectum supernaturalem: est enim in intelligibile, quod aliqua res maneat prorsus, sicut antea erat, & nihil accipiat, & tamen possit facere, quod antea non poterat. Si est, vel est virtus corporalis, vel spiritualis. Si corporalis, non poterit efficere rem spiritualem, neque agere in rem spiritualem, proinde nihil proderit; nam ideo virtus superaddita requiritur, quia Sacramentum non potest agere in animam, quae est spiritus, nec potest producere gratiam, quae est spiritualis. Si autem virtus spiritualis est; non igitur poterit esse in Sacramento corporali. Non enim accidens spirituale, & indivisibile in subiecto corporali, & extenso recipi potest; omne enim quod recipitur, per modum recipientis recipitur.

Praeterea QUINTO; Ista virtus vel esset tota in qualibet parte Sacramenti, vel pars eius in una parte Sacramenti, & pars in altera. Non primum, quia tunc sequeretur illam non pendere à subiecto in esse, nec propriè inhaerere; quare esset substantia, non accidens. Item etiam prolato quovis verbo, statim produceretur effectus, quod nemo concedit. Non etiam secundum, quia tunc esset corporea, & praeterea prolato primo verbo periret pars virtutis, prolato secundo periret altera pars: & sic virtus illa, vel tota, vel maxima ex parte periret, antequam effectus inciperet produci. Quare supervacanea erat illa virtus in partibus Sacramenti praecedentibus effectum.

SEXTO; Vel ista virtus est in verbis tantùm, aut in elemento tantùm, aut in utroque. Si in verbis tantùm, quomodo Eucharistia sumpta iustificat? Si in elementis tantùm, quomodo verba consecrationis Eucharistiae operantur? Si in utroque, vel erit eadem virtus, & hoc non potest esse, cùm non possit unum accidens esse in duobus subiectis: vel erunt duae virtutes, & tunc erunt in uno Sacramento duae virtutes, quod videtur absurdum. SI dicas; Erunt duae partiales. Contrà, quia tunc deberent concurrere simul ad opus; at aliquando accidit, ut una pars Sacramenti longo tempore adhibeatur post aliam, ut cùm unus hodie confitetur, & cras absolvitur.

DENIQUE inintelligibile est (ut Kemnitius dicit) quid sit ista virtus, quando adveniat, quando desinat esse, &c.

Ad haec argumenta posset tripliciter responderi. PRIMO posset, si quis vellet, confiteri ignorantiam circa huiusmodi nodos; & tamen satisfacere haereticis, immò etiam ora illorum obstruere. Nam tenemur quidem rationem reddere eius, quae in nobis est spei,

SECUNDO posset quis respondere, Sacramenta esse veras caussas iustificationis, sed Morales, non Physicas: quomodo vera caussa est homicidii, qui illud fieri iubet, licet ipse hominem, qui occiditur, non attingat. SED quanquam haec responsio salva fide defendi potest, quam tuentur ex recentioribus Ledesmius in 4. dist. 1. quaest. 3. art. 1. & Canus in relectione de Sacramentis; & idem sensisse videntur antiqui Scholastici multi, ut Bonaventura, Scotus, Durandus, Richardus, Okam, Marsilius, Gabriel, in 4. d. 1. vel 2. qui docent, Sacramenta verè iustificare, & tamen volunt solùm Deum producere gratiam ad praesentiam Sacramentorum, ita ut non sint Sacramenta caussae Physicae, nisi, sine quibus non fieret effectus: tamen puto longè probabiliorem, & tutiorem sententiam, quae dat Sacramentis veram efficientiam; quia Patres passim docent, Sacramenta non agere, nisi prius à Deo virtutem, seu benedictionem, seu sanctificationem accipiant; & referunt effectum Sacramenti ad omnipotentiam Dei; & conferunt cum veris caussis efficientibus, ut suprà vidimus. SECUNDO, quia non esset differentia inter modum agendi Sacramentorum, & signorum magicorum. TERTIO, quia tunc non esset homo Dei minister in ipsa actione Sacramentali, sed homo praeberet signum actione sua, & Deus alia actione, viso eo signo infunderet gratiam, ut cùm unus ostendit syngrapham mercatori, & ille dat pecunias. At Scripturae docent, Deum esse, qui baptizat per hominem, ut suprà ostendimus.

TERTIO igitur responderi potest cum sancto Thoma 3. part. quaest. 62. art. 4. quod Sacramenta sint caussae efficientes, etiam Physicae, sed instrumentales, virtus autem divinitus indita non sit aliqua nova qualitas inhaerens spiritualis, vel corporalis, sed sit solùm motus, sive usus Dei. Per hoc enim quod Deus utitur hac actione Sacramentali ad gratiam producendam, elevat eam, & facit eam attingere effectum supernaturalem, quem non posset attingere, si à quocunque alio moveretur.

Ad cuius rei intelligentiam notanda sunt quatuor. PRIMUM est, multum interesse inter instrumenta quibus utitur Deus, & quibus utuntur homines. Sunt autem quinque differentiae. PRIMA est, quòd homo eget duplici applicatione; una, qua se applicet instrumento, ut accipiendo securim in manu; altera, qua applicet instrumentum operi; prior motio est in ipso homine; posterior est in instrumento. Deus autem non eget priori applicatione; est enim immutabilis, & praesentissimus omnibus rebus, proinde etiam applicatus. Quare motio illa, qua Deus movet Sacramenta, est sola applicatio Sacramenti ad opus, & est in ipso Sacramento, non in Deo.

SECUNDA est, quòd homo eget instrumento naturaliter apto ad illud opus; non enim posset homo secare lignum serra, nisi illa ferrea, & acuta esset. Deus autem non indiget ista aptitudine instrumenti: non enim ipse ivuatur instrumento, cùm possit se solo omnia facere, sed utitur instrumento, quia placet illi, vel honorare creaturam, vel certè in eo potentiam suam ostendere; ut si quis de industria scribere vellet calamo parum idoneo. Ex quo sequitur non esse necessarium, ponere in Sacramentis aliquam inhaerentem qualitatem, quae illud formaliter perficiat, sed satis est, si Deus Sacramento uti velit: non enim ipse indiget instrumento apto.

TERTIA est, quòd quando homo utitur instrumento, necesse est, ut praeter motionem ipsius hominis, qua instrumentum movetur, ipsum etiam instrumentum per naturalem suam virtutem concurrat, & opereturid, quod sibi proprium est. Verbi gratia, cùm utitur faber securi ad faciendam cathedram, non satis est moveri securim artificiosè, sed necesse etiam est, ut securis scindat: & cùm utitur natura calore ad nutritionem, requiritur ut calor calefaciat, quod est sibi proprium; mediante enim illa actione, natura utitur calore ad convertendum cibum in carnem. At cùm Deus utitur aliquo instrumento, non est necesse, ut instrumentum per naturalem suam virtutem aliquid operetur in subiecto; & si fortè operatur, illa operatio non est caussa effectus divini, ut talis operatio, sed solùm, ut res, quam Deus ad hoc faciendum adhibere voluit. Hinc videmus in usu multorum Sacramentorum non reperiri ullam actionem propriam, & naturalem eorum, ut patet de Absolutione, de Matrimonio, de consecratione Eucharistiae. In aliis reperitur actio propria, ut lotio, aut unctio; sed, ut dixi, illa quatenus naturalis actio, non est caussa, sed ut res quaedam. Ex quo sequitur, ut motio, seu usus Dei in Sacramentis non solùm sit virtus agentis instrumento impressa, sed sit tota virtus, & ratio, per quam agunt. Id enim, quod est in securi acies, & vis agentis illi impressa, id totum est in Sacramentis sola motio Dei.

QUARTA differentia sequitur ex his duabus, quòd homo non potest uti qualibet re pro instrumento sui operis: Deus autem potest; & revera utitur rebus diversissimis ad rem eandem producendam.

QUINTA differentia sequitur etiam ex praecedentibus, quòd homo non potest uti instrumento, nisi quod tangat rem, in qua est producendus effectus. Quia instrumentum debet operari circa subiectum suam propriam & corporalem actionem: actio autem corporalis non fit sine contactu. Deus autem potest etiam per id, quod est in uno loco, agere in aliam rem ab eo loco remotissimam, quandoquidem non eget operatione propria illius rei.

SECUNDO notandum est, omnes concedere posse Deum uti quibuslibet instrumentis, quantumuis ineptis, modò tamen illa instrumenta prius ipse faciat apta. At certè id non est necesse, sed potest Deus instrumento inepto, manente inepto, efficere quidquid voluerit, quomodo potest optimus scriba calamo inepto ita dextrè uti, ut per eum rectissimè formentur literae. Exemplum habemus

TERTIO notandum est, virtutem Sacramentalem aliquando esse in elemento, aliquando in verbo, aliquando in utroque. Nam actio Sacramentalis propriè est actio ministri dantis Sacramentum, non actio suscipientis; susceptio enim est opus nostrum, Sacramentum autem non est opus nostrum, sed Dei. Itaque actio ministri est illa, qua Deus utitur tanquam instrumento ad iustificandum. Quando ergo minister utitur rebus, & verbis, ut in Baptismo, Confirmatione, & Unctione extrema; tunc etiam Deus utitur rebus, & verbis, & proinde virtus Dei est in utrisque: & oportet illa duo simul concurrere, alioqui nihil fieret. At cùm minister non utitur, nisi verbis, materia autem Sacramenti se tenet ex parte suscipientis, aut certè non adhibetur à ministro ad agendum; tunc virtus non est nisi in verbis. Ita fit in Sacramento Absolutionis, & Matrimonii, & in consecratione Eucharistiae; non enim

QUARTO notandum est, gratiam iustificantem non propriè creari, nec tamen educi de potentia naturali animae, sed educi de potentia obedientiali, seu capacitate naturali: proinde S. Thomam non pugnare secum, cùm dicit, non posse creaturam instrumentaliter concurrere ad creationem, & tamen Sacramenta concurrere ad productionem gratiae in anima. Explico; illud dicitur propriè creari, quod fit independenter à subiecto; illud contra dicitur educi, quod dependet à subiecto, in fieri, in esse, & operari. Itaque anima rationalis verè creatur, licet fiat in corpore, quia non pendet à corpore necessariò, ut patet, quia separata esse, & operari potest, & prius natura est in se ipsa subsistens, quàm corpori infundatur. At gratia est qualitas quaedam spiritalis, quae pendet omnibus modis à subiecto, ut patet; quare educitur. Sed non educitur de potentia naturali, quia non est in homine talis potentia; alioqui gratia esset res naturalis: ubi enim est potentia naturalis, ibi est actus naturalis. Neque obstat, quod gratia non possit fieri nisi à Deo; nam etiam anima non potest creari nisi à Deo, & tamen est res naturalis, quia materia est in potentia naturali ad animam. Itaque gratia non dat esse naturale, sed supernaturale homini. Est tamen in homine capacitas naturalis ad gratiam: naturaliter enim convenit homini posse recipere gratiam, ut Augustinus docet de praedestinatione Sanctorum, cap. 5. & potest ea capacitas dici etiam potentia obedientialis, quia licet non sit talis, ut naturaliter possit concurrere etiam passivè ad productionem gratiae, (tunc enim esset potentia naturalis) tamen est talis, ut ex ea possit fieri quidquid Deus voluerit, & haec dicitur potentia obedientialis.

Neque repugnat haec eductio gratiae de potentia obedientiali ei, quod dicunt Theologi, & ipsum Concilium Tridentinum sess. 6. cap. 7. gratiam infundi: infusio enim opponitur acquisitioni, non eductioni. Sic enim distinguitur scientia infusa, & acquisita, non quod non utraque educatur de potentia intellectus, sed quod

Ex his ad argumentum Zwinglii RESPONDEO, negando consequentiam. Nam res corporea, & crassa potest agere in animam non ex natura sua, sed ex virtute Dei. AUGUSTINUS tractat. 80. in Ioannem, non timuit dicere:

Ad PRIMAM confirmationem iam responsum est, non egere coutactu id quod non agit per actionem suam propriam & naturalem.

Ad SECUNDAM dico PRIMO, locum Augustini non esse ad rem. Nam Augustinus cùm dicit, minus esse iustificare impium, quàm creare caelum & terram, non vult dicere, esse difficilius infundere gratiae habitum in anima, quàm creare caelum; sed vult dicere (ut ipse ibidem se explicat) esse opus maioris misericordiae iustificare impium, quàm creare caelum; & etiam esse opus nobilius, quia caelum, & terra transibunt, salus electorum non transibit. Idcirco ibidem dicit, fideles cooperari Deo in iustificatione sua, proinde fideles concurrere ad opus maius, quàm sit creare caelum, & terram. SECUNDO, non est improbabile posse creaturam concurrere, ut merum instrumentum Dei ad veram creationem. S. autem Thomas loco notato id negat de creatura, quae concurrat disponendo subiectum per propriam actionem. TERTIO, iam ostendi gratiam propriè non creari.

Ac TERTIAM confirmationem posset dici non dari ultimum ullo modo intrinsecum in successivis: & ideò iustificationem fieri in ultima parte sensibili, non in ultima simpliciter, quae nulla est. VEL dicendum, iustificationem fieri in instanti illo, in quo finitur actio Sacramentalis. Tametsi enim actio desinat negativè, quoad suas partes, id est, per primum non esse, tamen desinit affirmativè, id est, per ultimum sui esse, quantum ad terminum suum. Ut enim in linea non potest assignari ultima pars, potest tamen assignari ultimum punctum, quo terminatur linea: ita in tempore & motu. AT (inquiunt) tunc non est actio Sacramentalis. Respondeo tunc maximè esse, eo modo, quo res successiva esse potest. Res enim successiva nunquam est per suas partes in re existentes, sed semper habet quiddam

Ad QUARTAM iam dixi, virtutem illam esse corporalem, quia est motus rei corporalis, licet dici possit spiritualis, ratione caussae, & effectus.

Ad QUINTAM dico, virtutem illam esse partim in una parte Sacramenti, partim in alia: proinde paulatim perire, prout pereunt partes Sacramenti. Nec tamen supervacaneae fuerunt. Nam ultima particula operatur in virtute omnium praecedentium. Sicut etiam oratio perfectè significat, cùm profertur ultima vox; quae tamen nihil efficeret, nisi aliae praecessissent: & terminus motus acquiritur per ultimum mutatum esse, quod tamen nihil posset, nisi cetera praecurrissent.

Ad SEXTAM iam respondi, virtutem nunc esse in verbis, nunc in elemento, nunc in utroque, &c.

Ad ULTIMAM dico, rem illis difficilem videri, quia imaginantur spiritualem qualitatem in re corporali debere constitui: sed qui sentiunt, non esse necessariam eiusmodi qualitatem, nullas in hac re patiuntur angustias.

Quantum ad PRIMUM, convenit inter omnes Catholicos, & haereticos, sex ut minimùm esse differentias inter Sacramenta legis novae, & veteris. PRIMA, quòd nunc sint alii ritus externi, quàm tunc erant, ut notum est. SECUNDA, quòd nunc sint pauciora Sacramenta, quàm tunc erant. TERTIA, quòd sint nostra faciliora, ut patet de Circumcisione, & Baptismo, & aliis. QUARTA, quòd nostra sint nobiliora saltem ratione auctoris, quia nostra ab ipso Christo immediatè instituta, & promulgata, Mosaica verò à Mose, si non instituta, certè promulgata sunt.

Quaestio autem est, utrum praeter has differentias, discrimen sit in effectu principali, qui est iustificare à peccato. Haeretici huius temporis nullum ferè ponunt discrimen, quanquam inter se non satis conveniunt.

ACPRIMUM Anabaptistae, Carolstadiani, & Zwingliani, qui (ut suprà ostendimus) nihil tribuunt Sacramentis nostris, nist ut discernant fideles ab infidelibus, vel sint quasi professio fidelitatis, vel admoneant bonorum operum: coguntur plus tribuere Sacramentis veteribus, quàm nostris. Melius enim discernit Iudaeum à non Iudaeo Circumcisio, quae semper manet, & cerni potest; quàm Baptismus, qui semel exhibetur, & transit. Et eadem ratione melius admonet fidelitatis, & bonorum operum Circumcisio, quàm Baptismus, cùm illa sit permanens crassior, & sensibilior, &c.

Lutherus autem, qui vult Sacramenta nostra excitare fidem, idem tribuit Sacramentis vetetibus. Unde sic ait in libro de Babylonica captivicate, cap. de Baptismo:

Est autem NOTANDUM, Lutherum distinguere duo genera signorum veterum in libro de Babyl. captivit. cap. de Baptismo: QUAEDAM enim fuisse dicit, quae haberent annexum verbum promissionis, ac proinde exigerent fidem, ut signum iridis datum Noë, signum roris in vellere Gedeonis, signum in reversione solis datum ab Isaia Regi Achaz, & alia. Atque haec dicit fuisse vera Sacramenta, & aequalia nostris, quoad efficaciam. ALIA verò fuisse dicit, quae non haberent annexam promissionem, ut omnes illas caeremonias legales, quibus expiabantur homines, vestes, aedes, &c. atque has dicit non fuisse propriè Sacramenta, & esse longè inferiora nostris Sacramentis. Unde in homil. 1. de Baptismo non procul ab initio 2. partis graviter invehitur in Anabaptistas, qui non plus tribuerent nostro Baptismo, quàm lotionibus Iudaicis, quasi ipse multum tribuat Baptismo, qui iridem illi equare non veretur. Porrò ex hac distinctione Lutheri colligitur alius error, vel potius paradoxum ipsius, qui non vult esse Sacramenta ea, quae ab omnibus veteribus dicuntur Sacramenta, ut lotiones Iudaicas, agnum Paschalem, sacrificia, & similia; & contrà, ea vult esse Sacramenta, quae à nullo, ne per somnium quidem, vocata sunt Sacramenta, ut iridem, vellus

Iam Calvinus convenit cum Luthero, quod Sacramenta veteris legis eodem modo iustificarent, quo nostra, nimirum alendo fidem. Nam lib. 4. Instit. cap. 14. §. 23.

Kemnitius in Examine Concilii partim Lutherum, partim Calvinum sequitur. Nam pag. 60. & 7o. admittit Lutheri distinctionem de duplici genere signorum veterum: pag. autem 74. admittit cum Calvino uberiorem gratiam dari in Sacramentis novis, quàm in veteribus: cum utroque autem convenit in damnanda Ecclesiae doctrina. Atque haec de sententia haereticorum.

Est autem hîc NOTANDUM, ista Concilia non definivisse (ut calumniatur & mentitur Kemnitius in 2. parte Examinis, pag. 58. & 59.) veteres Patres non habuisse gratiam Dei ex merito Christi, aut eam habuisse sine ullo organo, seu medio applicante Christi merita. Concilia enim nihil horum dicunt, sed tantùm asserunt, hoc esse

Etsi autem Catholici in hoc principio conveniant inter se, & discrepent ab haereticis huius temporis: tamen sunt etiam apud eos duae quaestiones, de quibus breviter dicam, quae sint opiniones, cùm id sit necessarium, partim ad controversiam propositam explicandam, partim ad refellendas haereticorum calumnias.

UNA igitur quaestio est de Sacramentis veteribus Circumcisione excepta, an saltem iustificarent ex opere operantis. Duae sunt autem opiniones. PRIMA Magistri in 4. dist. 1. qui id negat: ait enim, Sacramenta illa non iustificasse, etiam si in fide & charitate suciperentur, quia data erant, ut essent oneri, non ut iustificarent. SECUNDA est communis Theologorum, iustificasse omnia illa Sacramenta ex opere operantis, id est, ex fide & devotione suscipientis: & haec sententia est verissima. Nam est generaliter vera sententia Apostoli

ALTERA quaestio est de Circumcisione, quae non est propriè Sacramentum Mosaicum, sed legis naturae: unde

Hîc tamen est hoc ANNOTANDUM, hanc sententiam primam non favere haereticis huius temporis, licet aliquod Sacramentum antiquum cum nostris aequaverit. Nam haeretici cùm paria faciunt Sacramenta vetera nostris, non vetera extollunt, sed nostra deprimunt, ac deiiciunt; haec autem prima sententia non deiicit nostra, sed extollit antiqua.

SECUNDA sententia est S. Thomae 3. part. quaest. 7o. art. 4. & discipulorum S. Thomae, Capreoli, Scoti, Ledesmii, & aliorum, in 4. distinct. 1. vel 2. qui docent, Circumcisionem vi sua non iustificasse, sed iustificasse tamen, quatenus fidei protestatio erat, & fidem applicabat. Itaque volunt ii auctores, iustificatos fuisse veteres ex merito passionis Christi, ut nos iustificamur, sed hoc meritum nobis applicari per Sacramenta, Hebraeis autem per solam fidem; quae tamen fides requirebat ut conditionem, sine qua non operabatur, Sacramentum Circumcisionis. Haec sententia sine dubio probabilior est: sed quia non est nobis propositum, nisi fidem adversus haereticos propugnare, his omissis, ad tertium caput transeamus.

AC PRIMUM quidem argumentum sumitur ex divinis literis: nam & Prophetae, & Apostoli miro consensu docent, Sacramenta vetera non iustificasse, cùm de nostris contrarium asserant.

PRIMUS locus ex Prophetis,

Iam ex verbis Apostolorum idem probari potest. PRIMUS locus est

SECUNDUS locus est

TERTIUS locus

QUARTUS locus est

QUINTUS locus

SEXTUS locus

SEPTIMUS locus

OCTAVUS est

NONUS locus

DECIMUS locus

Sed videamus, quid ad haec loca adversarii respondeant. Lutherus & Lutherani respondent, Scripturas cùm negant, Sacramenta vetera iustificare, debere intelligi de illis, quae non habent annexam promissionem.

AT loca à nobis adducta, loquuntur expressè de Circumcisione, quam omnes concedunt habuisse annexam promissionem. Deinde nullae caeremoniae Iudaicae habuerunt promissionem magis expressam, quàm sacrificia & ablutiones. Nam

Kemnitius in Exam. 2. par. pag. 63. post solutionem Lutheri, proponit aliam, quae est etiam Calvini lib. 4. Inst. cap. 14. §. 23. & 25. & Martyris in cap. 7. 1. ad Cor. quod videlicet Scriptura cùm reprehendit tanquam inutilia Sacramenta vetera, non loquatur de illis secundum se, sed ut perperam intelligebantur à Iudaeis, id est, de nudis caeremoniis, remota promissione & fide in Christum. Verissimum enim est, Sacramenta illa nihil valuisse accipientibus ea sine fide.

At contrà; nam PRIMO, non est quaestio inter nos & haereticos, an Sacramenta illa ex fide prodessent. Id enim fatemur omnes, & hoc est quod Scholastici dicunt, & illi malè reprehendunt, Sacramenta vetera fuisse utilia ex opere operantis. Sed quaestio est, an praeterea ex divina institutione fuerint utilia, ut Sacramenta. Illa enim utilitas ex opere operantis, non est propriè Sacramentorum, sed communis omnibono operi.

SECUNDO, Sacramenta sine promissione & fide nihil prodesse; non tantùm convenit Sacramentis veteribus, sed etiam novis, ut ipsi adversarii docent: & tamen Paulus ita distinguit nova à veteribus, ut dicat, nostra salvare, regenerare, mundare, iustificare,

TERTIO, Apostolus in his locis dicit, illas caeremonias fuisse inutiles ad iustificandum, ubi dicit, fuisse umbras & figuras rerum nostrarum,

DENIQUE, si Paulus solùm dicere vellet, Sacramenta vetera sine fide nihil prodesse: non conferret cum praeputio, nec diceret:

Calvinus praeter hanc solutionem adhibet alias tres. UNA est libr. 4. Institut. cap. 14. §. 22. quòd Paulus loquatur de Sacramentis veteribus, non absolutè, sed comparativè; ac praesertim

At contrà; nam si solùm differrent nostra à veteribus, quòd nostra darent maiorem gratiam, illa minorem; Paulus non rectè diceret, illa nihil esse, & nihil valere; nec conferret cum praeputio Circumcisionem; neque etiam distingueret illa ut umbram à corpore. Umbra enim non est corpus minus, sed nullum; nec habet aliud, nisi similitudinem corporis. Immò

ALTERA solutio Calvini est ibidem, §. 24. quòd Paulus loquatur de Sacramentis veteris legis pro eo tempore, quo iam erant per Christum abrogata.

At contrà. Nam

TERTIA solutio est eiusdem ibidem, §. 25. ubi dicit, caeremonias legis vocari umbratiles, non quod nihil habeant solidi, sed quia earum complementum usque ad Christum quodammodo suspensum erat. Addit etiam, quod vocantur umbrae, non esse accipiendum de efficacia, sed de modo significandi, quia nimirum significabant

At contrà. PRIMO, ista solutio planè destruit textum. Nam Paulus non solùm umbratiles facit eas caeremonias, sed ipsam umbram appellat. SECUNDO, si ideo solùm fuissent umbratiles, quia complementum erat suspensum usque ad Christum, id est, quia repraesentabant aliquid, quod nondum aderat; nostra etiam umbratilia dici possent. Nam repraesentant resurrectionem & gloriam futuram. TERTIO, impudentissimè asseritur, Paulum non agere de efficacia, sed solùm de modo significandi. Nam illa verba:

I. PHILO in lib. de Circumcisione, exponens omnes caussas Circumcisionis, quas à maioribus se accepisse fatetur, neque clarè dicit, neque obscurè insinuat, eam institutam fuisse in remedium peccati.

II. IOSEPHUS lib. 1. antiquit. cap. 12. non aliam caussam Circumcisionis reddit, nisi ut posteritas Abrahae ab aliis Gentibus discerneretur. Et tamen si quis nosse potuit, quorsum esset instituta Circumcisio; isti maximè, qui Hebraei erant, & doctissimi; & vixerant etiam eo tempore, quo adhuc lex vigebat.

III. Iustinus in Dialogo cum Triphone, ante medium:

IV. DIONYSIUS Areopagita in lib. de hierarchia Ecclesiastica, cap. 5. part. 1. docet, Ecclesiam esse mediam inter synagogam & caelestem patriam; quòd synagoga carnalia Sacramenta, & umbras, ac figuras habuerit; caelestis Hieru sa

V. IRENAEUS lib. 4. cap. 30.

VI. ORIGENES lib. 2. contra Celsum dicit, Christianos meritò dimisisse Circumcisionem, Sabbatha, & similia, quòd res carnales, & corporales essent, & transisse ad legem Dei spiritalem. Item homil. 3. in Genesim, ubi explicat Circumcisionis praeceptum, opponit carnalem illam Circumcisionem Iudaeorum, Circumcisioni spirituali Christianorum: proiode vult tantum interesse inter Sacramenta illorum, & nostra, quantum interest inter carnem, & spiritum.

VII. EUSEBIUS Caesariensis lib. 1. demonstrat. Evangelicae, cap. 10. & lib. 1. hist. cap. 1. pulchrè docet, cur data fuerint primis illis parentibus Sacramenta carnalia, & sacrificia, tanquam elementa quaedam, & adumbrationes rerum spiritualium.

VIII. EUSEBIUS Emissenus homil. in Sabbatho post primam Dominican Quadragesimae, in illud:

IX. ATHANASIUS oratione in illud:

X. EPIPHANIUS haer. 8. quae est Epicureorum:

XI. BASII IUS lib. de Spiritu sancto, cap. 14.

XII. Ioan. CHRYSOSTOMUS hom. 27.in Genesim:

Idem docent XIII. CYRILLUS lib. 10. in Iulianum ultra medium. XIV. THEODORETUS q. 67. in Genesim, & lib. 7. ad Graecos. XV. DAMASCENUS lib. 4. de fide, cap. 10. 14. & 26. XVI. THEOPHYLACTUS in cap. 2. ad Romanos, & XVII. OECUMENIUS in cap. 4. ad Romanos.

Iam ex Latinis, XVIII. TERTULLIANUS in lib. contra Iudaeos, cap. 1.

XIX. S. CYPRIANUS lib. 1. contra Iudaeos, cap. 8. opponit carnalem Circumcisionem Iudaeorum, spirituali Circumcisioni Christianorum: & addit Adamum, Henoch, Noë, & Melchisedech iustos fuisse sine Circumcisione:

XX. S. AMBROSIUS in epist. 72. ad Irenaeum:

XXI. S.HIERONYMUS in cap. 3. ad Galat. reddit caussam cur fuerit Circumcisio instituta, & ne verbulo quidem indicat, fuisse in remedium peccati.

Denique S. AUGUSTINUS etiamsi di Circumcisione sensit, quod antea diximus; de aliis tamen Sacramentis apertè docet, quod omnes Catholici docent. Sic enim habet in

Ad hunc solum locum respondent Kemnitius, & Calvinus. Kemnitius in Exam. pag. 59. & 60. respondet Augustinum loqui de Sacramentis veteribus, quae non habebant annexam promissionem, sed erant mera signa, iuxta Lutheri distinctionem.

Non valet solutio, quia Augustinus loquitur in genere de Sacramentis veteribus, & maximè de sacrificiis, & dicit omnia esse mutata, quia non dabant salutem. Praeterea cùm Augustinus dicit, illa Sacramenta fuisse promittentia Salvatorem, videtur maximè loqui de illis, quae habent annexam promissionem. Quomodo enim non habebant annexam promissionem, si promittebant Salvatorem?

SECUNDO, respondet cum Calvino li. 4. ca. 14. §. 26. Instit. Augustinum non loqui de efficacia Sacramentorum, sed de significatione; & hoc solùm velle interesse inter illa & ista, quod illa significabant Christum venturum, ista significant eum iam exhibiturm, & datum.

At contrà; nam Augustinus non dicit, nostra significare Salvatorem, sed dare salutem. Praeterea ibidem ait:

Minor propositio probatur PRIMO, ex Apostolo

SECUNDO, ex Augustino tract. in Psal. 72. ubi dicit, promissiones Testamenti veteris, & novi esse diversas, ut ipsa etiam Sacramenta sunt diversa: tunc enim promittebantur res terrenae, nunc autem caelestes.

TERTIO, probatur ex ipso Luthero. Nam in lib. de captivit. Babyl. cap. de Eucharistia, ita loquitur:

Porrò Calvinus negat hanc minorem propositionem. Nam lib. 4. Instit. cap. 16. §. 4. dicit, unam esse, & eandem promissionem Sacramentorum veterum & novorum. Probatur igitur haec minor. QUARTO ex singulis, quae apud illos dicuntur Sacramenta. Lutherus enim Sacramenta vocat, sacrificium Abel, irridem, vellus Gedeonis, horologium Achaz. At nullum eorum habet promissionem remissionis peccatorum. Nam de sacrificio Abel nihil legimus, nisi placuisse Deo, postquam factum fuerat. Iris habuit promissionem solius temporalis salutis: unde

SECUNDA ratio. Lex ipsa ventus tota in hoc distinguitur à nova, quod illa non iustificat, haec iustificat: ergo fieri non potest, ut Sacramenta vetera, quae erant pars quaedam illius legis, iustificarent. Probatur antecedens. Nam PRIMO dicitur,

TERTIA ratio. Promissio in Sacramentis, quae sunt instituta ad iustificandum, non potest impleri nisi fide recipiatur, ut adversarii dicunt. At promissiones annexae Sacramentis veteribus implebantur, etiamsi homines non crederent; non igitur Sacramenta illa erant instituta ad iustificandum. Probatur minor. Nam promissio Dei annexa arcui caelesti, qui Luthero est verum Sacramentum, fuit de non dissipanda un quam amplius terra aquis diluvii. Quae promissio impletur, & implebitur etiamsi homines non credant. Sic etiam promissio annexa Circumcisioni fuit, ut fieret Abraham pater multarum Gentium, & daret posteris eius terram promissionis, ut patet

QUARTA ratio. Nostra Sacramenta dicuntur in Scripturis salvare, regenerare, iustificare,

AC PRIMUM Catholici Augustinum sequuti in libro decimo sexto, de civitate Dei, capite decimo septimo, ita argumentantur. Deus minatur omni masculo Hebraeorum, etiam infanti, perpetuum interitum, nisi fuerit circumcisus; ergo per Circumcisionem liberabantur masculi ab aeterna morte.

Calvinus autem libro quarto Institut. cap. 16. §. 3. & 4. ita argumentatur. In Circumcisione eadem est promissio, quae in Baptismo, nimirum remissionis peccatorum, & vitae aeternae: igitur non differunt nisi externo ritu, seu signo. Probat antecedens. Nam

RESPONDEO ad argumentum Catholicorum, vim totam illius argumenti pendere ex duabus vocibus, quae habentur in editione Graeca, qua utebatur S. Augustinus. Graeci enim sic legunt locum citatum:

Esse autem illum sensum eius loci, ostenditur tribus modis. PRIMO, ex illis verbis:

SECUNDO, idem probatur ex illa poena:

TERTIO, probatur ex

Ad argumentum Calvini, nego Circumcisioni fuisse annexam promissionem remissionis peccatorum, & vitae aeternae. Id enim repugnat. PRIMO, Apostolo, & Augustino, qui, ut suprà vidimus, docent meliores esse promissiones Testamenti novi, quàm veteris. SECUNDO, repugnat primae institutioni Circumcisionis. Nam primùm imperata est ipsi Abrahae, & ei primò facta est promissio: ipse autem iustissimus erat ante Circumcisionem, ut patet ex

Ad probationem Calvini ex illo; Ero

Ad illud ex epist. ad Ephesios RESPONDEO; Gentiles fuisse sine Deo, sine Christo, sine spe, & sine promissionibus, non quia carebant Circumcisione, sed quia carebant vera fide, & notitia veri Dei, & idola pro Deo colebant. Alioqui enim etiam inter Gentiles, qui Deum verum agnoscebant, ut olim Iob, & postea Cornelius Centurio, & alii nonnulli, non erant sine Deo, sine Christo, & sine spe, etiamsi circumcisi non essent.

Argumentum SECUNDUM sumitur ex

RESPONDEO; Sacrificia vetera valuisse ad expiationem peccati, quoad poenam temporalem, & quoad immunditiam legalem, non quoad culpam, & poenam gehennae, nisi quatenus signa quaedam erant protestantia fidem in Christum, ut docent communiter Theologi in 4. sentent. distinct. 1. & S. Thomas in 1. 2. quaest. 103. artic. 2. & Alfonsus Tonstatus in caput primum Levit. quaest. 19.

Potest autem id probari multis modis. PRIMO, quia Scriptura non instituit sacrificia pro omnibus peccatis, sed solùm pro peccatis ignorantiae, praesertim contra caeremonias legis, ut patet

SECUNDO id probatur, quia sacrificia vetera, ut notat S. Thomas loco citato, non placebant Deo ex se, sed ex devotione & obedientia offerentium; ut patet: Quia

TERTIO,

Argumentum TERTIUM sumitur ex

Porrò argumentum hoc quatuor habet difficultates. Nam PRIMO, urgent particulam (

RESPONDEO; Calvinum & Kemnitium secum apertissimè pugnare. Nam inprimis Calvinus & Kemnitius loco notato volunt, manna & aquam de petra scaturientem, immò & transitum maris rubri, Sacramenta fuisse apud Iudaeos, & Sacramenta iustrificantia, ut apud nos Baptismus & Eucharistia. At ipsi idem suprà negârunt, ista esse Sacramenta. Nam Calvinus lib. 4. Instit. cap. 14. §. 19. dicit, Sacramenta, de quibus agimus, esse caeremonias ordinarias, non aliquid quod semel, aut iterum factum est. Et Kemnitius in Exam. 2. par. pag. 41. posuit in definitione Sacramenti, ut sit caeremonia quae duret, quamdiu religio durat. Constat autem, tales non fuisse manna, aquam de petra, & transitum maris: illa enim nec caeremoniae fuerunt, nec nisi ad breve tempus durârunt. Deinde Calvinus hoc loco dicit, ita esse paria Sacramenta vetera nostris, ut nulla praerogativae particula nostris relinquatun: & tamen suprà eodem cap. 14. §. 22. dixerat, nostra esse excellentiora, eò quòd uberiorem gratiam conferant. Porrò Kemnitius in alia re graviore secum pugnat. Nam hoc loco admittit cum Calvino, Eucharistiam nihilo esse praestantiorem, quàm fuerit manna Iudaeorum; & non advertit, Calvinum ista argumenta proferre ad probandum, in Eucharistia non esse corpus Domini, nisi tropicè, quomodo fuit in manna, cuius contrarium docent Lutherani, & ipse Kemnitius in hac ipsa 2. par. Examinis, pag. 332.

SED his omissis, ad PRIMAM partem argumenti respondeo; cùm Scriptura dicit:

Petrus Martyr in commentar.

Vidit Petrus Martyr, has esse terrenas promissiones; & idcirco ne penitus caussa cecidisse videatur, ex istis ipsis promissionibus elicere conatur promissionem remissionis peccatorum. Utitur autem hac ratiocinatione; Extremum malorum, & radix omnium aliorum est peccatum; igitur cum petimus ab aliquo malo liberari, quodcunque illud sit, tacito sensu petimus à peccato liberari. Igitur eodem modo, quaecunque bona Deus promittitaut exhibet, innituntur reconciliationi cum eo, & gratiae ac favori eius. At certè facilius esset, ex petra elicere aquam, quam ex his locis Scripturae elicere promissionem reconciliationis. Nam etiamsi peccatum Adae fuit occasio omnium malorum, tamen non sunt ita connexae afflictiones huius vitae cum peccatis, ut non possint esse separatae. Saepe enim peccant homines, & tamen non puniuntur in hac vita: saepe non peccant, & affliguntur, ut patet de S. Iob, & Tobia, & aliis, qui non propter peccata, sed ad exercitium virtutis affligebantur. Et contrà in rebus bonis, saepe Deus dat affluentiam rerum temporalium iis, quibus non est daturus gratiam suam, & vitam aeternam, vel ut remuneret eorum bona opera moralia, vel aliis de caussis; & non dat bona temporalia iis, quibus daturus est vitam aeternam, ut patet

Ad SECUNDAM partem argumenti dico; Manna & aquam de petra scaturientem vocari cibum & potum spiritualem, non propter effectum, sed propter caussam, & propter significationem. Propter caussam quidem, quia utrumque productum erat per miraculum opera Angelorum; ut indicant hoc loco Chrysost. & Theophyl. Unde

Respondent Calvinus lib. 4. Institut. cap. 14. §. 25. & Martyrloco citato, Christum se accommodasse crassae Iudaeorum opinioni, qui manna nihil aliud nisi cibum ventris esse cogitabant. Itaque Christum non asservisse, se daturum meliorem cibum, quàm fuerat manna revera, sed quàm fuerat manna secundum crassam Iudaeorum opinionem. At contrà. Nam vel Iudaei rectè sentiebant, manna fuisse cibum corporalem tantùm, vel non rectè: si rectè, igitur nostra Eucharistia est longè melior, cùm sit cibus spiritualis: si non rectè, igitur Dominus approbavit illorum errorem, & non syncerè, immò nec verè loquutus est. Siquidem etiam ipse asserit, cibum illum fuisse corporalem tantùm, cùm ait:

Adde quod CHRYSOSTOMUS homil. 45. in Ioannem nobiscum sentit:

Ad TERTIAM partem argumenti respondeo, scopum Apostoli non esse ostendere, non esse nimium confidendum in Sacramentis, sed potius non esse abutendum Sacramentis. Nam si vellet ostendere, non esse nimium confidendum in Sacramentis, idque exemplo Iudaeorum, accepisset in exemplum vera Sacramenta Iudaeorum, ut Circumcisionem, & agnum Paschalem, & similia. Ipse autem accepit alia quaedam, quae sunt quidem figurae Sacramentorum nostrorum, non tamen sunt ipsa Sacramenta, ut suprà ostendimus. Praeterea id patet ex ipso contextu. Nam cap. 8. hortabatur Christianos, ne manducarent idolothyta; ne eo modo offenderent infirmos: deinde cap. 9. ostendit exemplo suo, oportere non offendere infirmos; tum cap. 10. redit ad quaestionem de idolothytis, & probat, non esse ea comedenda, quia nimis turpe sit, à mensa Domini transire ad mensam daemoniorum; id enim est signum magnae ingratitudinis in Christum, & magnae irreverentiae erga Sacramenta ipsius. Ad hoc igitur ostendendum profert exempla Iudaeorum. Proinde non requiritur (ut vult Calvinus) ut parem vim tribuamus mari rubro & Baptismo, mannae & Eucharistiae. Nam quò sunt illa inferiora, eò argumentum Pauli est fortius. Si enim Iudaei puniti sunt, quòd contempserint figuras Sacramentorum nostrorum, & ingrati fuerint Deo, à quo illa beneficia acceperant; quantò iustius puniendi sunt Christiani, qui contemnunt Sacramenta ipsa, & ingrati sunt Deo, à quo acceperunt beneficialongè maiora?

Ad QUARTAM partem argumenti respondeo, S. Augustinum nusquam dicere Sacramenta nostra & vetera esse paria, quoad efficaciam, sed tantùm quoad significationem, seu rem significatam, quia nimirum eundem Christum omnia significant. Vide Augustinum non solùm tract. 26. & 41. in Ioannem, quae loca adversarii citant; sed etiam in Psal. 72. &

Unum est hîc observandum, Augustini expositionem, qui per eandem escam spiritualem

Argumentum QUARTUM sumit Kemnitius ex Paulo Coloss. 2.

RESPONDEO, hoc argumentum nihil concludere. Nam etiamsi Paulus Baptismum vocat

Argumentum QUINTUM est Kemnitii, pag. 67. ex Paulo

RESPONDEO, argumentum si quid concludit, tantum concludere Sacramenta vetera idem significare, quod nostra significant, nimirum Christum, qui erat in Testamento veteri latens in figuris, & vaticiniis. At ne hoc quidem concludit. Nam Apostolus loquitur de fide, & doctrina, non de Sacramentis: vult enim credi, Christum esse aeternum, non temporalem, ut somniabant haeretici.

Quoad PRIMUM Ioan. Wiclefus lib. 4. Trialogi, cap. 15. (teste Thoma Waldensi tomo 2. de Sacramentis, cap. 109.) characterem Sacramentalem affirmat nec Scriptura, nec ratione posse probari. Idem hoc tempore docent omnes haeretici, ac inprimis Ioannes Calvinus in antidoto Concilii, sess. 7. can. 9. & Martinus Kemnitius in 2. p. Examinis, pag. 129. & seq. & Tilmannus Heshusius in lib.de erroribus Pontificiorum tit. 15.

Argumenta sunt tria, quibus utitur Kemnitius. PRIMUM, quòd in Scripturis, & Patribus de charactere isto mirum silentium sit. Quod argumentum etiam Calvini est; & ex his, quae dicemus, per seipsum corruet.

SECUNDUM est, quòd inter ipsos etiam Scholasticos nihil sit certum; id quod ex Gabriele probat. Et hoc etiam argumentum paulò pòst evanescet.

TERTIUM, quòd primus auctor, sive excogitator characteris fuerit Innocentius III. Papa; qui multa mala partim decrevit, partim etiam fecit, ac inter alia Othonem Imperatorem creari curavit, ac postea eundem excommunicavit, ac deposuit. In quo argumento duo sunt mendacia. UNUM, quòd Innocentius III. excogitaverit primus characterem; quod mendacium est. Nam idem Innocentius cap. Maiores, extra de Baptismo, refert opinionem quorundam dicentium, eos, qui inviti baptizantur, recipere tantùm characterem, ut illi qui baptizantur ficti. Non ergo ipse primus excogitavit characterem. ALTERUM, quòd idem Pontifex malus fuerit: fuit enim unus ex laudatissimis Pontificibus. Nam ut omittam opera eius, libros de contemptu mundi, sermones, & epistolas, quae pietatem spirant: laudatur ab omnibus historicis, ut optimus, & doctissimus. Ac ut omittam Italicos, Blondum, Platinam, & alios, solùm audiamus testimonium duorum Germanorum.

Albertus KRANTIUS homo Germanus, & qui ante Lutheranas contentiones scripsit, proinde nec odio, nec amore ducebatur, lib. 9. Metropolis, c. 1.

Abbas URSPER GENSIS, item Germanus, & qui tempore Innocentii vixit, & non bene erga eum affectus fuit, quod studeret Philippo Imperatori, cui Papa adversabatur; & denique quem solùm Kemnitius citat contra Innocentium; iste, inquam, auctor rectissimè de illo sensit. Nam ubi scribit de Philippo Imperatore, dicit, non esse credendum, quod Papa voluntatem suam Deo praeferre voluerit, licet Philippo adversaretur, quod est dicere Papam non malo animo, sed ex aliqua falsa informatione non favisse Philippo. Et infrà loquens de excommunicatione Othonis dicit, Othonem contra iuramentum Domino Papae factum invasisse hostiliter, & sibi ysurpare voluisse terras S. Petri. Item addit Papam pro bono pacis omnes iniurias tolerare voluisse, & tamen ne sic quidem potuisse flecti Othonis obstinationem. Ibidem dicit Papam ut fortem virum, & in Domino confidentem tria ardua negotia peregisse, nimirum Othonis depositionem, expeditionem pro auxilio terrae sanctae, & Concilium generale maximum, & Ecclesiae utilissimum.

PRIMA:

Nomen autem characteris acceperunt Scholasticiab Augustino, qui hoc nomine passim utitur: alii enim veteres ante Augustinum, signum, aut signaculum vocant, non characterem; res tamen eadem est. CHARACTER enim Graeca vox est, & formam significat, seu figuram, & habetur in codice Graeco hoc nomen in Scripturis

SECUNDA propositio:

TERTIA propositio:

SECUNDUM officium oritur ex primo. Quia enim ista potentia derivatur à Christo, & est quaedam quasi participatio potestatis Christi, qui ut summus Sacerdos habet omnem potestatem in Sacramentis, ideò character configurat

TERTIUM officium oritur ex secundo. Quia enim per characterem Christo configuramur speciali quadam ratione, inde fit ut distinguantur isti ab illis, ut sacerdotes à laicis, & laici confirmati à non confirmatis, & baptizati à non baptizatis. Atque hinc intelligitur cur Theologi dicant, characterem esse Sacramentum, & rem Sacramenti, cùm signum externum sit Sacramentum tantùm, gratia autem sit res tantùm. Nam character est effectus Sacramenti sensibilis, & sic dicitur res: & simul est signum, quòd homo sit consecratus Deo, & Christi miles, &c. immò etiam gratiae, quae vel adest, vel adesset, nisi poneretur obex.

QUARTA propositio:

QUINTA propositio.

SEXTA propositio:

SEPTIMA propositio:

OCTAVA propositio:

PRIMUM testimonium est

SECUNDUS locus est

TERTIUS locus est

Haec omnia loca Calvinus in commentario exponit de obsignatione promissionum, quam Deus in cordibus facit, ut fides magis confirmetur. Sed repugnat modus loquendi Apostoli, qui semper dicit, nos obsignari. esset enim nimis impropria, & inusitata loquutio, obsignari hominem, pro eo quod est, obsignari promissiones homini factas.

His accedant figura, & vaticinium Testamenti veteris. Nam Circumcisio fuit figura Baptismi omnium consensu. Circumcisio autem non solùm praecidebat carnem, quo significabatur iustificatio à peccato, sed etiam relinquebat in corpore quoddam veluti cauterium, quod discernebantur Iudaei à non Iudaeis. Quod cauterium si quid significabat, certè significabat characterem, quem in anima gerunt Christiani, quo discernemur in aeternum à non Christianis. Vaticinium habetur

Aliqui addunt aliam figuram ex

CYRILLUS Hierosoly mitanus in praefatione Catecheseon, describens Baptismum per essectus eius, vocat regenerationem, remissionem peccatorum, signaculum sanctum & indelebile. Item catechesi 4.

BASILIUS orat. 13.quae est exhortatio ad Baptismum:

Gregorius NAZIANZENUS oratione in sanctum lavacrum, simili phrasi dicit Baptismum esse sigillum, quo conservantur fideles, & quo tanquam signo cognoscimur esse Dei possessio.

CHRYSOSTOMUS hom. 2. in epist. ad Ephes.

EPIPHANIUS haer. 8. quae est Epicureorum postquam dixerat Circumcisionem fuisse carnalem abscissionem, & carnale signaculum, subiungit de Baptismo:

AMBROSIUS lib. 1. de Spiritu sancto, cap. 6.

AUGUSTINUS lib. 6. de Baptismo, cap. 1. dicit in generali Concilio hoc approbatum:

Ad haec loca solùm responderi posset, à Patribus non vocari characterem, seu signaculum id, quod nos dicimus, sed externum symbolum. Nam AUGUSTINUS in serm. de gestis cum Emerito tria dicit, quae videntur valde favere huic solutioni. PRIMO dicit, exteriùs characterem cognosci, & agnitum approbari. SECUNDO dicit, quod si Donatus in nomine Donati baptizaretur, Donati characterem infigeret. At certè Donati character in anima infixus nullus potest. TERTIO dicit, characterem esse ipsam invocationem Trinitatis, quae fit in Baptismo:

RESPONDEO, characterem apud Augustinum, & alios Patres, non posse esse externum symbolum, seu Sacramentum. Nam PRIMO Patres dicunt, hoc signaculum esse in anima, non in corpore, ut Cyrillus; vel esse spiritale, ut Ambrosius; vel opponunt cauterio Circumcisionis, quod erat in corpore, ut Epiphanius, & Chrysostomus; vel denique esse quandam consecrationem, ut Augustinus lib. 2. contra epist. Parmen. cap. 13. Et certè anima consecratur propriè, non corpus, iuxta illud TERTULLIANI lib. de resurrect. carnis:

AD loca autem Augustini contrà allata RESPONDEO, characterem posse exterius videri, & cognosci, non in se, sed in sua caussa. Cùm enim

AD illud de charactere Donati dico, Augustinum loqui ex hypothesi, non absolutè: vult enim dicere, si Donatus in nomine suo posset Sacramenta conferre, characterem suum imprimeret. Alioqui non ignorabat Augustinus, Baptismum in nomine Donati collatum non modò non imprimere characterem in anima, sed neque esse Sacramentum externum.

AD ultimum dico, invocationem Trinitatis, & ipsum totum externum symbolum dici posse characterem non impressum, sed imprimentem. Ut enim eadem imago est in sigillo, & in cera, sed imago sigilli est character imprimens, in cera est character impressus: ita Sacramentum externum, ac praecipuè forma Sacramenti est character imprimens, cùm ad eius collationem mox sequatur character in anima, & ex vi, & impressione Sacramenti sequatur.

SECUNDA ratio. Baptismus ex communi sententia, exceptis Anabaptistis, aliquid Sacramentale confert, etiamsi detur, & percipiatur sine fide; Eucharistia, & Absolutio nihil conferunt; igitur aliquem effectum Sacramentalem habet Baptismus, praeter gratiam. Et idem argumentum fieri posset de Confirmatione, & Ordine.

TERTIA ratio. Baptismus non potest repeti, si fuerit semel ritè collatus, ut etiam Confirmatio & Ordo: cetera possunt repeti, ut notum est de Eucharistia, & Absolutione. Sed vera caussa non potest assignari huius discriminis, nisi character; igitur necesse est fateri imprimi per Sacramenta quaedam characterem. Maior propositio est recepta ab omnibus, etiam haereticis huius temporis, exceptis Anabaptistis. Minor probatur; Nam inprimis si ponatur character, perspicua erit ratio discriminis. Ideo enim quaedam Sacramenta non possunt repeti, quia semel data semper manent in suo effectu: alia repetuntur, quia non manent nec in se, nec in suo effectu; gratia enim, quae est effectus solus aliorum Sacramentorum, facilè potest amitti, & saepe amittitur. Praeterea etiamsi aliquando non amittatur, tamen augeri potest, & sic Sacramentum potest repeti, ut gratia augeatur. At character non potest augeri per iterationem Sacramenti eiusdem. ADDE, quod gratia non est Sacramentum, sed effectus Sacramenti tantùm: character autem Sacramentum est, & Sacramenti effectus. Haec igitur ratio rectè ostendit, cur Sacramenta illa non repetantur, & alia repetantur, ut Concil. Florentinum & Tridentinum docent. Si autem haec ratio non admittatur, nulla alia sufficiens reddi potest: quod ostendo ex refutatione earum, quae adferuntur à Calvino, & Kemnitio.

Calvinus lib. 4. Instit. cap. 18. §. 19. dicit, Baptismum non posse repeti, quia est ingressus in Ecclesiam, & initiatio quaedam fidei: unde sicut unus est Deus, in quem credimus, & una Ecclesia, in quam ingredimur; ita unus Baptismus.

Haec ratio non est solida. PRIMO, quia qui baptizantur ab haereticis, & eis credunt, non intrant in Ecclesiam, nec initiantur ad fidem, ut

Iam verò Kemnitius in 2. p. Exam. pag. 133. ponit unam rationem non suo nomine, sed Gabrielis, quòd videlicet divina institutio sit caussa, cur quaedam Sacramenta iterari possint, quaedam non possint. At haec ratio parum valet: non enim sine magna ratione Deus prohiberet rem tam utilem repeti. Qui ergo non possunt ullam caussam assignare, cur Deus prohibuerit, temerè dicunt Deum prohibuisse. Unde enim ipsi sciunt Deum id prohibuisse? nam Scripturae id non apertè dicunt. Quod si confugias ad Patrum, & Conciliorum traditionem; illa utrumque simul docet, nimirum Deum id voluisse, quia Sacramenta quaedam imprimunt characterem, alia non imprimunt.

Ipse autem Kemnitius, pag. 136. remittit nos ad alium locum, ubi pollicetur se ex divinis literis solidissimas rationes redditurum. Id verò praestat postea, pag. 238. 239. & 240. examinans Canonem 11. de Baptismo. Ibi autem ponit quatuor rationes, quas fatetur non esse adeò solidas: deinde alias quatuor solidissimas.

PRIMA igitur ex non solidis est, quia Baptisimus significat Christi mortem: Christus autem semel tantùm mortuus est. Haec non valet; nam Eucharistia etiam significat Christi mortem,

SECUNDA ratio ex non solidis, quia

TERTIA ratio ex non solidis est, quia ad Hebraeos 6. dicitur:

QUARTA ratio non solida est, quia

PRIMA ratio solidissima est, quia pactum Dei nobiscum in Baptismo initum, perpetuum est. Non enim sequitur illam vulgarem regulam Deus:

Haec ratio minus est solida, quàm superiores. Nam PRIMO,

SECUNDO, cùm quis sine fide baptizatur, non facit Deus pactum cum illo ullum: pactum enim est inter duos consentientes. Unde etiam Kemnitius dicit, per Baptismum non solùm offerri, sed etiam exhiberi, applicari, & dari gratiam. At certè non applicatur, nec datur ei, qui non credit: igitur saltem possent rebaptizari secundum istam rationem illi, qui sine fide Baptismum acceperunt, quod falsum ipsi quoque concedunt.

TERTIO, sicut Baptismus est pactum, ita etiam verbum Dei, ac praesertim secundum adversarios, qui dicunt eodem prorsus modo se habere in iustificatione verbum & Sacramentum. At verbum quotidie repetitur.

QUARTO, Eucharistia non minus continet pactum Dei, quam Baptismus, & tamen repeti potest.

DENIQUE falsum est, pactum Dei esse perpetuum illi, qui Deo fidem frangit, ita ut promissio servanda sit, qualemcunque se praebeat is, cui promissio facta est. Nam promissiones Dei sunt conditionatae: promittit enim se fore patrem, & sponsum in Baptismo, si nos perseveremus esse filii, & sponsae, alioqui dicit idem Deus, Hierem. 18.

SECUNDA ratio solidissima, Kemnitii est, quia de Baptismo nusquam scriptum est, ut repetatur: de aliis scriptum est, ut de Eucharistia,

TERTIA ratio solidissima est, quia non habemus exemplum in Scripturis Anabaptismi; & praeterea Circumcisio, quae est figura Baptismi, tantùm semel recipiebatur. AT haec est similis superiori. Nam in Scriptura non habemus etiam exemplum alicuius, qui fuerit prohibitus baptizari; immò secundum adversarios habemus exemplum Anabaptismi. Nam

QUARTA ratio solidissima est, quia per Baptismum nascimur spiritualiter. Una autem tantùm est nativitas spiritualis, ut una est nativitas corporalis. Unde Nicodemus,

Ostendam igitur & hanc rationem non esse solidam. Nam INPRIMIS homo non solùm per Baptismum, sed etiam per fidem, & verbum Dei generatur spiritualiter, ut adversarii concedunt, & patet ex Paulo,

PRIMA igitur est, unum tantùm esse Sacramentum, quamvis plura sint Sacramentalia signa. Ita Lutherus loco citato. Sed non habuit in hac opinione sectatores: omnes enim alii plura ponunt, & secundum usum Scripturae ea ponere se putant.

SECUNDA opinio est eorum, qui tantùm duo numerant Sacramenta propriè dicta, Baptismum, & Eucharistiam. Hanc, ut dixi, Lutherus indicavit, in lib. de captivit. Baby1. Idem sensit Philippus in locis anni XXI. & XXII. cap.de signis, ubi solùm ista duo agnoscit. Item Illyricus in Confess. Antuerpiensi, cap. 11. de Sacramentis, & cap. 18. de Absolutione. Nicolaus Selneccerus

TERTIA opinio est eorum, quitria Sacramenta numerant, Baptismum, Eucharistiam, & Paenitentiam. Haec est communior, & magis recepta apud Lutheranos. Nam inprimis Lutherus etiamsi rigidè duo tantùm esse voluerit, in libro de captivit. Babyl. tamen etiam tria esse dixit ibidem, & hoc semper postea repetivit, ut anno XXIII. in lib. ad Pragenses de instituendis ministris, & anno XXXIV. in libro de Missa privata, & denique anno XLV. qui fuit penultimus vitae ipsius, in assertionibus contra Lovanienses. Sic enim habet assertio 35.

Ubi NOTANDUM est, Illyricum, & Kemnitium non posse defendi à periurio, & defectione à Confessione Augustana. Nam ut refert Tilmannus Heshusius, in libro de praesentia Corporis Christi in cena, iurant omnes apud Lutheranos in verba Confess. & Apologiae, qui promoventur ad gradus, vel pastoratum. Sed respondent Illyricus in Apolog. Confess. Antuerp. cap. 18. & Kemnitius in 2. parte Examinis, pag. 44. & 903. Apologiam Confessionis largo modo appellasse Paenitentiam Sacramentum, non quòd sit verè, & propriè Sacramentum. At solutio non valet; nam Apologia habet haec verba:

QUARTA opinio est Zwinglii, in lib. de vera, & falsa religione. Nam cap. de Sacramentis, duo esse docet Sacramenta, Baptismum, & Cenam, tamen cap. de Matrimonio, addit etiam Matrimonium. Verum est quidem non libenter à Zwinglio Matrimonium vocari Sacramentum, sed caussa non est, quod putet, Sacramenti definitionem non convenire Matrimonio, sed quia timet, ne Sacramenti vocabulo obscuretur, & inquinetur dignitas Matrimonii: dicit enim esse vocabulum multò illustrius Matrimonii, seu coniugii, quàm Sacramenti.

QUINTA opinio est Calvini, qui tria Sacramenta numerat, sed non eadem cum Luthero, & Zwinglio: vult enim Sacramenta esse Baptismum, Cenam Domini, & Ordinationem. Etsi enim lib. 4. Institut. cap. 18. §. 19. & 20. duo tantùm esse dicat Sacramenta, Baptismum, & Cenam, tamen paulò pòst, cap. 19. §. 31. sicut & antea, cap. 14. §. 20. etiam Ordinationem inter vera Sacramenta numerat, ac monet, se, cù;m tantùm duo esse dicit, loqui de Sacramentis ordinariis, & toti Ecclesiae communibus. Hinc etiam in Antidoto Concilii Tridentini, sess. 7. can. 1. quatuor tantùm Sacramenta reiicit à numero Sacramentorum; Confirmationem, Paenitentiam, Unctionem extremam, & Matrimonium. Proinde tria reliqua admittit.

SEXTA opinio composita ex Lutherismo & Calvinismo, est aliorum, qui quatuor Sacramenta recipiunt, Baptismum, Cenam, Paenitentiam, & Ordinationem. Haec est Philippi, qui licet cum Luthero primò posuerit duo tantùm Sacramenta, & postea tria: tamen in locis editis, anno XXXVI. & LII. & LVIII. quae fuit ultima editio, habet haec verba in cap. de numero Sacramentorum:

SEPTIMA opinio composita ex Lutherismo, Calvinismo, & Zwinglianismo non apertè, sed obscurè fuit Philippi. Nam in locis ultimò editis, anno LVIII. licet quatuor tantùm faciat Sacramenta, tamen propendebat maximè ad quintum ad dendum, id est, Matrimonium cum Zwinglio: Fatetur enim Matrimonium esse signum rei sacrae, & habere mandatum divinum, & habere annexam promissionem. Unum tantùm dicit ei deesse, quod fuerit ante Christum. At hoc non debuit eum impedire, quò minus Matrimonium faceret Sacramentum; nam Baptismus Ioannis exsententia ipsius fuit verissimum Sacramentum, & idem cum nostro Baptismo, & tamen fuit ante Christum. Sicut igitur Baptismum vult esse Sacramentum, quia à Christo receptum, & confirmatum, cur non eadem ratione & Matrimonium?

OCTAVA opinio est, sex esse Sacramenta. Hanc tribuit Lindanus in tabulis analyticis Gulielmo Postello in sua Panthenosia:qui tamen vir postea Catholicè obiit.

NONA opinio est, septem esse Sacramenta. Licet enim fide Catholica nos teneamus septem esse Sacramenta: illis tamen haec sententia, opinio, non fides esse potest: qui enim in uno articulo haereticus est, fide simpliciter caret. Est igitur

Ex his colligere licet PRIMO, miram fuisse inconstantiam Lutheri, & Philippi praecipuorum patrum Lutheranorum, idque in re gravissima. SECUNDO, non posse apud adversarios veram Ecclesiam esse. Nam nota praecipua verae? Ecclesiae apud eos est consensus in doctrina Sacramentorum. Ita enim habet Lutherus in libro de notis Ecclesiae, & Confess. Augustana, & Apolog. art. 7. Ipsi autem ita conveniunt, ut adhuc non potuerint Sacramenta communi consensu enumerare. Quod si quisque eorum ad se solum trahat Ecclesiam, mirum, si non pudeat eum suae paucitatis. Hinc etiam TERTIO colligitur, non posse diu durare eiusmodi haereses. Nam omne regnum in seipsum divisum, desolabitur. Unde Lutherus ipse hoc annotavit in

Quantum ad PRIMUM genus testimoniorum, notanda sunt tria. PRIMO, non debere adversarios petere, ut ostendamus in Scripturis, aut Patribus nomen septenarii numeri Sacramentorum. Nam nec ipsi ostendere possunt nomen binarii, vel ternarii, vel quaternarii: Scriptura enim, & Patres non scripserunt Catechismum, ut modò facimus propter haeresum multitudinem, sed tantùm tradunt res ipsas variis in locis. Neque est hoc proprium Sacramentis, sed commune aliis multis rebus. Nam Scriptura refert Christi miracula, & nunquam numerat quot sint: tradit articulos fidei, & nusquam dicit, quot sint. Apostoli postea ediderunt symbolum duodecim articulorum certis de caussis. Sic etiam ex Scriptura non potest sciri, quot sint libri Canonici: sed Concilia postea ediderunt Canonem, & certum numerum, quem ex traditione didicerant.

SECUNDO notandum, non debere etiam adversarios petere, ut ostendamus in Scripturis nomen Sacramenti attributum Confessioni aut Ordinationi, & similibus. Nam non disputamus de nomine, sed de re: & nec ipsi ostendent hoc nomen tributum Baptismo, aut Eucharistiae, sed soli Matrimonio, quod tamen ferè omnes haeretici negant esse verum Sacramentum. Et contrà invenimus nomen Sacramenti in Scripturis tribui multis rebus, quae omnium consensu non sunt Sacramenta, de qualibus nunc agimus; ut

TERTIO notandum, id omninò sufficere, si ostendamus ex Scripturis, & Patribus definitionem Sacramenti convenire ritibus non paucioribus, nec pluribus, quàm septem. Licet autem non conveniamus in explicanda definitione Sacramenti (ut suprà fusè ostendimus lib. 1. in 2. controversia) tamen convenimus in definitione quadam generali; nimirum quòd Sacramenta sint ritus, seu signa externa, & sensibilia, quae ex divina institutione annexam habeant promissionem gratiae iustificantis. His notatis accedamus ad probationem.

Ac primùm de Baptismo nulla quaestio est. Est enim ritus expressus:

De Eucharistia etiam nulla quaestio est; habetur enim ritus,

De Confirmatione habemus ritum externum, manuum impositionem,

Est autem NOTANDUM, impositionem manuum coniunctam fuisse cum unctione & signo crucis: simul enim haec fiunt dum crucis signum Chrismate pingitur in fronte confirmandorum, idque ministerio manus Episcopalis. Unde DIONYSIUS lib. de Eccles. Hierarch. cap. 2. part. 3. & cap. 4. part. 3. meminit apertè Chrismatis in hoc Sacramento. Et TERTULLIANUS lib. de resurrectione carnis, ubi ponit Confirmationem

Item CYPRIANUS lib. 1. epist. 12. & lib. 2. epist. 1. modò vocat unctionem, modò manus impositionem, & praeterea vocat apertè Sacramentum. Nam sic ait libro 2. epist. 1. de Baptismo, & Confirmatione loquens:

AMBROSIUS libro 1. de Paenitentia, cap. 7.

CYRILLUS lib. 12. in Ioannem, cap. 56. comparat reconciliationem paenitentium cum Baptismo.

AUGUSTINUS libro 5. de Baptismo, cap. 20. numerat cum Baptismo, Eucharistia, & Confirmatione, etiam Reconciliationem, per manus impositionem, & in Psalm. 146. in illud:

Ex Patribus, INNOCENTIUS I. in epistol. 1. ad Decentium, cap. 8. loquens de oleo sancto infirmorum:

BERNARDUS in vita S. Malachiae, scribit eum vocatum, ut feminam morituram inungeret, sed dum differtur unctio, illam expirasse; Malachiam autem vehementer doluisse, quòd sine gratia Sacramenti huius obiisset; itaque tamdiu orasse, ac flevisse, donec eam à mortuis revocavit, & tum demum eam unxisse, & eam omninò convaluisse:

Habemus ritum externum, manus impositionem,

AUGUSTINUS lib. 2. contra epist. Parmeniani, cap. 13. loquens de Baptismo, & Ordinatione:

Habemus nomen ipsum Sacramenti,

Iam ex Patribus, AUGUSTINUS passim hoc docet, lib. de bono coniugali, cap. 18.

Nunc superest demonstrare, non esse plura Sacramenta, quàm septem praedicta. Et quidem multa dicuntur à veteribus Sacramenta, praeter ista septem. Nam Alexander I. Papa in epist. 1. vocat aquam benedictam Sacramentum. Augustinus lib. 19. contra Faustum,c. 14. & in Psal. 141. signum crucis vocat Sacramentum, & in Psal. 65. ac lib. 4. de symbolo, ca. 1. vocat Sacramenta caeremonias, quae fiunt ante Baptismum, ut exorcismos, & similia, & lib. 2. de peccatorum meritis, & remiss. cap. 26. vocat Sacramentum panem quendam benedictum, qui dabatur Catechumenis. Denique Ambros. lib. 3. de Sacramentis, cap. 1. & Cyprianus in serm. de ablutione pedum, & Bernardus in sermone de cena Domini contendunt ablutionem pedum, quam Dominus instituit,

De lotione pedum videtur maior difficultas. Nam habemus

RESPONDEO tamen, lotionem illam pedum, nihil habuisse commune cum Sacramentis propriè dictis, & solùm posse dici Sacramentum largo modo, quemadmodum Sacramenta dicuntur omnia, quae mysticum sensum habent, & figurae sunt, ac typi aliarum rerum. Nam fuit revera lotio illa signum Christi humilitatis, & charitatis. Item fuit signum puritatis, qua debent homines ad Eucharistiam accedere: ideò enim immediatè ante Eucharistiae institutionem Christus hoc fecit. Denique fuit etiam signum, & figura quaedam purgationis, quam eramus habituri per Christi passionem, ut Cyrillus hoc loco exponit.

Non fuisse autem Sacramentum propriè dictum, patet PRIMO, quia non habemus promissionem gratiae iustificantis; illud enim:

SECUNDO non habemus mandatum, seu institutionem huius ritus frequentandi, quod requiritur in omni Sacramento: alioqui peccarent ferè omnes homines, qui non utuntur ista caeremonia. Et licet fuerit haec caeremonia usitata olim in quibusdam Ecclesiis statim post Baptismum, tamen non fuit unquam ab omnibus recepta, nec ab ipsa Romana Ecclesia, ut testatur Ambrosius loco citato. Neque obstat illud mandatum:

Ad loca illa Patrum facile est respondere. Nam Ambrosius vocat Sacramentum, & mysterium, quia in ipsius Ecclesia servabatur, ut sacra caeremonia, & ut aliquid Sacramentale: tamen non putabat ipse esse hanc lotionem propriè dictum Sacramentum, ut patet tum ex eo, quod fatetur non remitti peccata lethalia per eam lotionem, sed quasdam reliquias peccati originalis: tum etiam, quia dicit se non reprehendere Ecclesiam Romanam, ubi haec caeremonia non erat in usu; quod certè non diceret, si putaret esse verum Sacramentum. Porrò Cyprianus, & Bernardus, si attentè legantur, non dicunt ipsam lotionem pedum materialem, esse Sacramentum, quo homines sanctificentur: sed solùm dicunt illam unicam lotionem pedum Apostolorum à Christo factam, fuisse Sacramentum; quia per eam significabatur aliquid sacrum, quod in nobis quotidie fieri debet, id est, expiatio peccatorum venialium, quae fit in nobis quotidie à Christo per orationem, ieiunia, humilitatem, & exercitia pietatis erga proximos, quibus vacamus. Et sanè si putarent lotionem pedum esse Sacramentum, oporteret nos quotidie ex eorum sententia lavare invicem pedes: id enim ipsi dicunt, hoc Sacramentum esse quotidianarum culparum expiationem.

SECUNDUM testimonium est Concilii Florentini in institutione Armenorum, ubi septem Sacramenta asseruntur, & explicantur. Ubi NoTANDA sunt duo mendacia Kemnitii. Is enim in 2. parte Exam. pag. 35. dicit, septenarium numerum Sacramentorum apud Graecos tentatum, Armenis verò obtrusum fuisse: & addit, Armenos à sancto Bartholomaeo Apostolo ad fidem conversos, post mille, & eo amplius annos septenarium numerum Sacramentorum à Romano Pontifice tandem accepisse. Ubi mentitur INPRIMIS cùm dicit, hunc numerum tentatum à Concilio apud Graecos, quasi dicere velit, conatos fuisse Patres id persuadere Graecis, sed non potuisse. At in toto Concilio, nihil omninò de numero Sacramentorum cum Graeis actum esse, ex ipso Concilio, quod exstat Graecè, & Latinè, perspicuum est. Immò instructio haec Armenis data est toto approbante Concilio, paulò ante eius dissolutionem, ut ibidem legimus in decreto Eugenii IV. ubi haec ipsa institutio habetur. Ex quo intelligimus, Graecos idem omninò cum Latinis semper sensisse de numero Sacramentorum: alioqui Graeci non tam facilè sine ulla quaestione instructionem approbassent.

SECUNDO mentitur Kemnitius, cùm dicit, obtrusum fuisse Armenis hunc numerum Sacramentorum, cùm eum ignorassent per annos mille, & amplius. Nam (ut in decreto Eugenii

TERTIUM testimonium est Concilii Tridentini, sess. 7. can. 1. ubi additur anathema negantibus septem esse vera & propria Sacramenta; quod testimonium etiam si nullum haberemus aliud, deberet sufficere. Nam si tollamus auctoritatem praesentis Ecclesiae, & praesentis Concilii, in dubium revocari poterunt omnium aliorum Conciliorum decreta, & tota fides Christiana. Semper enim haec fuit consuetudo apud Christianos, ut exortas controversias definirent Episcopi, qui tunc vivebant. Et praeterea omnium Conciliorum veterum, & omnium dogmatum firmitas pendet ab auctoritate praesentis Ecclesiae. Non enim habemus testimonium infallibile, quod Concilia illa fuerint, & legitima fuerint, & hoc aut illud definierint, nisi quia Ecclesia, quae nunc est, & errare non potest, ita sentit, & docet. Quod enim historici quidam meminerint eorum Conciliorum, non potest parere fidem, nisi humanam, cui potest subesse falsum.

SECUNDA ratio ex numero peccatorum, & vulnerum. Nam Baptismus est praecipuè contra originale, Paenitentia contra actuale mortale, Unctio extrema contra reliquias peccatorum, Confirmatio contra infirmitatem, Eucharistia contra malitiam, Matrimonium contra concupiscentiam, Ordo contra ignorantiam.

TERTIA ratio ex numero virtutum, Baptismus respondet fidei, Confirmatio spei, Eucharistia charitati, Paenitentia iustitiae, Unctio extrema fortitudini, Ordo prudentiae, & Matrimonium temperantiae.

QUARTA ratio ex celebritate numeri septenarii in expiationibus. Vide

Sed Kemnitius in 2. parte Exam. pag. 16. 17. & 18. tria dicit de his rationibus. PRIMO affirmat, esse fundamenta principalia, & demonstrationes nostrae sententiae:

SED haec levia sunt. Nam inprimis nullus Theologorum dixit, ista esse fundamenta, & demonstrationes, sed solùm congruentias supposita fide. Id enim Scholastici facere solent, ut ea, quae ex fide habemus, ostendant etiam non repugnare rationi, sed illi potiùs esse conformia. Nec tamen argumentum Kemnitii concludit, oportuisse nimirum etiam in veteri lege esse Sacramenta septem. Nam Sacramenta vetera (ut suprà ostendimus) non erant instituta ad perficiendum hominem in vita spirituali, nec ad remedium peccati, excepta Circumcisione, sed solùm ad significanda mysteria Christiana, & alios quosdam fines: nostra autem sunt instituta

Ad PRIMUM suprà respondimus, Scripturam neque septem, neque duo, neque tria, usquam expressè numerare.

Ad SECUNDUM, 1ocus ille Ioannis non malè ita exponi potest, ut significentur per sanguinem, & aquam, Eucharistia, & Baptismus, ut exponunt ferè Graeci omnes, sed non propterea excluduntur cetera Sacramenta. Solùm enim duo posita sunt, quia sunt illa magis communia, & magis principalia, & ex illis poterat idem iudicium de ceteris fieri. Sicut etiam

Dico tamen SECUNDO, non esse necessarium sequi illam expositionem Graecorum de sanguine, & aqua. Alii enim aequè magni expositores aliter exponunt. Cyrillus, Catechesi 3. & Hieronymus in epist. 83. ad Oceanum, intelligunt per sanguinem, & aquam, significata esse duo Baptismata, unum in sanguine, id est, Martyrium, aliud in aqua. Ambrosius, lib. 10. in Lucam, cap. 105. & Leo, epist. 4. & Augustinus, ac Beda in ca. 19. Ioannis, intelligunt per sanguinem, redemptionis pretium, per aquam, Baptismum. Et haec videtur maximè literalis expositio, ut nimirum intelligamus ex Christi latere fluxisse Baptismum, qui omnem suam vim habet ex Christi sanguine. Nam ideò non dixit; Exivit aqua, & sanguis, ut ordo postulabat, si ageretur de Baptismo, & Eucharistia, cùm Baptismus praecedat Eucharistiam; sed dixit:

Ad TERTIUM respondeo, blasphemum esse Kemnitium, cùm Sacramenta Christi capita bestiae esse dicit. Nam cogitur, velit nolit, ea etiam Sacramenta numerare inter capita bestiae, quae ipse habet pro veris Sacramentis, nimirum Baptismum, & Eucharistiam: haec enim sunt ex numero illorum septem. Adde, quòd Ioannes non dicit septem illa capita esse septem Sacramenta, sed unum Sacramentum: proinde, (si liceret nugari) id magis quadraret in Lutherum, qui unum Sacramentum esse dixit, & plura signa Sacramentalia. Denique ipsemet Ioannes septem illa capita septem Reges interpretatur. Ex quo ruit totum aedificium blasphemiae Kemnitianae.

Iam ex Patribus. PRIMO, Calvinus lib. 4. Institut. cap. 19. §. 3. dicit, veteres cùm loquuntur propriè de Sacramentis, duobus contentos esse, Baptismo, & Eucharistia. Id probat ex Augustino, lib. 3. doctr. Christianae, ca. 9. & epist. 118. Addit Calvinus probationem. Nam Augustinus solet, ut plurimùm quaerere mysteria in numeris:

Kemnitius in 2. par. Exam. pag. 25. & sequentibus, tria asserit ex Patribus.PRIMO, si propriè

SECUNDO, affirmat Patres recentiores ponere plura Sacramenta, quàm duo, sed pauciora, quàm septem; propriè loquendo de Sacramentis. Id probat ex Dionysio, quem dicit à nobis fingi esse Areopagitam, qui in Ecclesiastica hierarchia quatuor tantùm Sacramenta exponit, Baptismum, Eucharistiam, Confirmationem, & Ordinem. Item ex Gregorio can.multi secularium, 1. q. 1. apud Gratianum, qui tria ponit, Baptismum, Chrisma, Eucharistiam. Item ex Rabano, & Paschasio de cena Domini. Denique ex incerto auctore, qui sub nomine Cypriani, scripsit de operibus Cardinalibus Christi. Is enim in sermonibus de cena Domini, de ablutione pedum, & de Chrismate, pauciora ponit, quàm septem.

TERTIO affirmat, Patres, cùm largo modo de Sacramentis loquuntur, plura numerare quam septem; & probat ex variis locis Augustini. Ex quibus omnibus colligitur, neque propriè, neque impropriè loquendo Sacramenta esse septem apud veteres, sed vel pauciora, vel plura.

Respondeo PRIMUM ad haec omnia, nullum ex Patribus scripsisse unquam Sacramenta non esse septem; aut esse tantùm duo, vel tria: sed solùm ad suum propositum mentionem fecisse aliquorum Sacramentorum, de aliis nihil dixisse. Non autem pugnant cum Theologis, qui septem asserunt Sacramenta, ii qui neque septem esse negant, neque dicunt tantùm esse duo, vel tria. Adde quod iidem Patres in multis locis unius tantùm Sacramenti mentionem faciunt: in aliis locis nullius. Quare secundum Kemnitii Dialecticam, oporteret colligere unum esse Sacramentum, aut etiam nullum. Satis igitur esse debet, quòd Patres in variis locis, aut certè varii Patres eiusdem aetatis omnium septem Sacramentorum alicubi meminerint, ut nos suprà ostendimus. Hac solutione praemissa respondeo etiam ad singulos Patres.

AC PRIMUM ad Augustini testimonia à Calvino citata, dico Augustinum in illis duobus locis non dicere esse tantùm duo, sed ponere duo, loco exempli. Id quod patet ex iisdem locis. Nam lib. 3. doctrin. Christianae, cap. 9. sic habet AUGUSTINUS:

Adde quod Augustinus etsi in quibusdam locis non meminerit, nisi duorum, tamen alibi expressè ponit plura; & praesertim de Confirmatione, & de Ordine affirmat illa esse Sacramenta, sicut est Baptismus, lib. 2. contra literas Petiiiani, cap. 104. & lib. 2. contra epist. Parmeniani, cap. 13. Mentitur igitur Calvinus impudenter, cùm dicit, Augustinum duobus tantùm Sacramentis esse contentum.

Ad Confirmationem retorqueo argumentum in auctorem. Nam si S. Augustinus tantùm duo Sacramenta esse credidit, & erat curiosior, quàm oporteret in mysteriis numerorum; cur non indicavit, quae mysteria lateant in binario numero Sacramentorum? Praeterea non est verum, S. Augustinum tam curiosum fuisse, ut dicit Calvinus, in mysteriis numerorum. Non enim ignorabat esse duodecim articulos fidei, tres virtutes Theologicas, decem praecepta decalogi, & alia id genus multa, de quorum tamen numerorum mysteriis, nihil Augustinus scripsit. Sic igitur neque scripsit de mysteriis septenarii numeri Sacramentorum, ne Calvinus nimis eum curiosum in his rebus appellaret.

Venio ad loca citata à Kemnitio. Ad locum Iustini RESPONDEO, Iustinum in Apologia illa tantùm meminisse duorum Sacramentorum, quia id requirebat argumentum illius operis: respondet enim iis, quae obiiciebantur à Gentilibus. Gentiles autem duo quaedam obiiciebant. PRIMO, quòd Christiani essent athei, quia non colebant Deos. SECUNDO, quòd in suis conventiculis multa turpia, & scelerata agerent, ac praecipuè, quòd humanas carnes vorarent, & ideò ad suam Synaxim non admitterent ullos praeter suos. De quibus calumniis vide etiam Tertullianum in Apologetico, Athenagoram in Apologia, & Minutium in Octavio. Iustinus igitur ad illa duo respondet, & ideò in maxima parte Apologiae tractat de fide, ac docet, Christianos non esse atheos, cùm colant tres divinas personas, & praeterea venerentur Angelos, & c. Deinde in altera parte tractat de Synaxi, & obiter meminit Baptismi, ut doceat solis baptizatis licere

Ad Irenaeum RESPONDEO, Irenaeum nunquam instituisse disputationem de Sacramentis, sed pro locorum oportunitate modò meminisse unius, modò alterius. Nam lib. 1. cap. 9. tractat de Eucharistia, refellens deliramenta Marci cuiusdam circa Eucharistiam, ca. 18. tractat de Baptismo refellens deliramenta aliorum eius temporis haereticorum circa Baptismum. Rursus lib. 4. cap. 32. 33. & 34. tractat de sacrificiis legis veteris & novae, & ideò simul agit etiam de Eucharistia.Item lib. 1. cap. 2. tractat de Paenitentia, & lib. 3. ca. 4. meminit Confessionis. Neque obstat, quòd non vocet Paenitentiam Sacramentum: nam nec Baptismum, aut Eucharistiam vocat Sacramenta.

Ad Tertullianum idem dici posset; non enim instituit usquam disputationem de Sacramentis: sed praeterea perspicuè distinguit in libro de resurrectione carnis quatuor diversa, Baptismum, Chrisma, Eucharistiam, Ordinationem. Neque valet glossa Kemnitii, quod Tertullianus Chrisma, & manus impositionem non faciat nova Sacramenta, sed velit esse caeremonias Baptismo annexas. Nam Tertullianus distinguit illa quatuor, & tribuit singulis proprios effectus. Et praeterea, si de caeremoniis Baptismi ageret, non poneret manus impositionem post Eucharistiam.

Sed videamus loca à Kemnitio adducta. PRIMO, ad fert librum primum in Marcionem. Sed locus ille pro nobis est: non enim dicit in eo libro usquam duo esse Sacramenta, sed dicit in SacramentisDeum uti voluisse aqua, pane, & oleo; quae sunt materiae, quae consecrantur in quinque Sacramentis. Nec meminit Tertullianus aliorum duorum, quia solùm volebat ostendere, Deum nostrum esse verum Creatorem elementorum, & aliarum rerum sensibilium, contra Marcionis errorem, qui id negabat. Id autem probat egregiè; quia si res istas creasset alius Deus, non eis uteretur Deus noster in Sacramentis suis.

SECUNDO, adducit librum quartum contra Marcionem, ubi in margine ad numerum 51. est annotatio B. Rhenani:

TERTIO, adducit librum de corona militis, ubi etiam non nominantur, nisi Baptismus, & Eucharistia. Sed non advertit Kemnitius in eo libro non agi de Sacramentis, sed de caeremoniis Ecclesiae, quae non habentur ex Scriptura, sed ex traditione. Unde ibi enumerat varias traditiones circa haec Sacramenta; & ne putaremus non esse alia Sacramenta, vel alias caeremonias, addit:

Ad Cyrillum, & Ambrosium dico duo. PRIMO, falsum esse eos duo tantùm Sacramenta agnoscere: uterque enim in libris à Kemnitio citatis, meminit Chrismatis, tanquam Sacramenti à Baptismo, & Eucharistia distincti; ut patet ex Cyrillo Cateches. 3. & ex Ambrosio, lib. 3. de Sacramentis, cap. 2. & de iis qui mysteriis initiantur, cap. 7.

SECUNDO, dico non esse mirum, si isti auctores in his libris de tribus tantùm Sacramentis tractant: scribunt enim ex professo ad Catechumenos, & eos instruunt de his rebus, quae fiunt tempore Baptismi. Porrò cùm baptizantur adulti, tria Sacramenta eodem die illis ministrantur, Baptismus, Confirmatio, & Eucharistia: id quod certum est, tum ex praxi, quae hodie est in Ecclesia, tum ex libris citatis Ambrosii, ubi totum ordinem Baptismi, & rerum consequentium describit. Unde AMPHILOCHIUS in vita sancti Basilii, ita de illius Baptismo scribit:

Ad Dionysium Areopagitam dico, eum tantùm disserere in eo libro de hierachia Ecclesiastica, ut ipsum nomen indicat, ac de solennibus actionibus Hierarchae, id, est Episcopi. Itaque tractat de Baptismo, & Eucharistia, quae solenni ritu Episcopus administrare solet. Item de Consecratione olei, de Ordinatione clericorum, quae à solis Episcopis fieri possunt: cetera tria omisit. Nam Extrema unctio, privatim à presbytero confertur: Matrimonium non eget, quoad essentiam suam, ministerio Sacerdotum, tametsi praesentia parochi ex decreto Concilii Tridentini omninò requiratur: & benedictio, quam novis nuptis dare solet Ecclesia, à presbytero privatim celebretur. Denique Paenitentiam solenniter quidem olim Episcopi imponebant, & deinde in sancta hebdomada paenitentes absolvebant: sed videtur id coepisse post Apostolorum mortem, cùm peccata multiplicari coepta essent. Quare hoc potiùs est argumentum antiquitatis horum librorum. Nec tamen ignoravit Dionysius Sacramentum Paenitentiae, cùm eius meminit in epist. ad Demophilum.

Ad Gregorium dico, verba illius Canonis

Rabanus in libris de institutione Clericorum, tractat de Sacramentis omnibus, quae conveniunt Clericis, lib. 1. cap. 6. de Ordine ibidem, cap. 24. de Baptismo, Confirmatione, & Eucharist ia, lib. 2. cap. 29. de Paenitentia, ibidem ca. 11. de Extrema unctione. Matrimonium solum omisit, quia ad clericos non pertinet.

Paschasius in lib. de cena Domini, quid mirum, si non tractet nisi de Eucharistia, cùm hoc solum requirat argumentum illius libri? Denique Cyprianus seu quicunque sit auctor sermonum de operibus Cardinalibus Christi, non meminit omnium Sacramentorum; quia solùm explicat Sacramenta, quae Dominus instituit in cena, quae sunt Eucharistia, Chrisma, & Ordinatio. Vide sermones de cena Domini, de ablutione pedum, & de Chrismate. Ad alia loca Kemnitii nihil opus est respondere: fatemur enim Sacramenta largo modo sumpta esse plura quàm septem.

Ultimo loco Kemnitius argumentatur ex ratione, ac probat duo tantùm esse Sacramenta, quia duobus tantùm convenit definitio Sacramenti. Sed ut hoc possit efficere, fingit sibi novam definitionem, eamque longissimam: tot enim particulas in ea posuit, quot sufficere videbantur ad excludenda quinque Sacramenta. Sed hanc definitionem nos suprà diligenter refutavimus in disputatione de definitione Sacramenti.

Contra hunc errorem posuit Concilium Tridentinum sess. 7. can. 3. in quo dicitur anathema iis, qui septem Sacramenta novae legis paria faciunt.

Nota SECUNDO, Kemnitium dissimulata vera caussa huius canonis, alias quasdam ponere, nimirum quod Concilium renovare voluerit antiquam contumeliam, quod scilicet Chrisma praestet Baptismo. Item quod Ordinis Sacramentum antecellat ceteris, quia secum adfert pingues praebendas. Denique quod Ordinis Sacramentum tantò sit excellentius coniugio, ut simul cum eo manere non possit. Sed ista omnia merae calumniae, ac merae nugae sunt auctoribus suis dignissimae. Nam Concilium, ut dixi, praecipuè intendit damnare errorem Lutheranorum de paritate Baptismi & Eucharistiae: atque ad hoc respondere debuissent isti censores. Neque dicimus Sacramentum Ordinis pugnare cum Matrimonii Sacramento, sed actum Matrimonii habere aliquid indecens in sacerdote. Nam si laici continere debent ab uxore ad tempus caussa orationis,

Nota TERTIO, Sacramenta septem, licet sint eiusdem generis, & proinde omnia verè, & propriè Sacramenta: tamen differre specie, & secundum varias rationes nullum esse, quod alicui alteri non praestet. Nam Baptismus excellit omnibus, quoad effectum remittendi peccata; nam remittit peccatum originale, quod nullo alio Sacramento remittitur: item remittit omnia

Confirmatio excellit omnibus, & ipsi etiam Baptismo (etiamsi nolint Lutherani) quoad effectum gratiae ad benè operandum. Nam in eo Sacramento confertur plenitudo Spiritus sancti, & est Confirmatio quaedam perfectio, & consummatio Baptismi: praesupponit enim totum effectum Baptismi, & superaddit gratiam copiosiorem. Unde Apostolis dicitur Luc. ult.

Eucharistia excellit omnibus, quoad ipsam substantiam Sacramenti. Nam cetera constant ex re sensibili, & virtute quadam agendi sibi à Deo communicata per motum: at Eucharistia non solum virtutem quandam operativam, sed ipsum Christum auctorem illius virtutis verè continet.

Paenitentia excellit ceteris necessitate, solo Baptismo excepto, cum quo est illi haec excellentia communis.

Extrema unctio aliquo modo excellit Paenitentiae, quoad effectum gratiae, sicut Confirmatio Baptismo. Nam praesupponit totum effectum Paenitentiae, & superaddit gratiam copiosiorem, quae non solùm posset delere omnia peccata si adessent, sed etiam tollit reliquias peccatorum.

Ordo excellit omnibus, excepta Confirmatione, ratione ministri; nam solùm ab Episcopo conferri potest. Immò etiam videtur excellere in hac re Confirmationi. Nam Confirmatio aliquando ex dispensatione confertur à simplici sacerdote: Ordines autem sacri, ac praesertim sacerdotium, nunquam nisi ab Episcopis conferuntur. Praeterea Ordo ceteris praestat, quoad aliquid sibi proprium, quia constituit homines in gradu sublimiore, quàm sint ceteri Christiani, non (ut nugatur Kemnitius) quia praebendas pingues secum adfert.

Denique Matrimonium excellit significatione: significat enim Christi unionem cum Ecclesia; unde ab Apostolo magnum Sacramentum appellatur,

Nota QUARTO, simpliciter Eucharistiam omnibus excellere; nam eius excellentia est in ipsa Sacramenti substantia. Et praeterea est hoc Sacramentum consummatio omnium Sacramentorum, unde etiam post singula conferri solet, quando ea traduntur adultis: de qua re alibi dicendum erit.

Nota QUINTO, ordinem, quem servat Concilium in Sacramentis numerandis, non esse ordinem dignitatis, sed primò poni quinque, quae ad omnes pertinent, deinde duo, quae non ad omnes: & quidem in primis quinque servari ordinem temporis, quo ex natura sua sumi deberent. Primò enim datur Baptismus. Secundò Confirmatio. Tertiò Eucharistia: hic enim ordo servatur cùm baptizantur adulti, & est ordo naturalis. Quartò datur Paenitentia, si contingat peccare post Baptismum. Quintò Extrema unctio in fine vitae. Post ista quinque, quae sunt omnibus communia, ponuntur alia duo, quae non conveniunt omnibus, Ordo, & Matrimonium; & quidem prius Ordo, quàm Matrimonium, quia Ordo est excellentior: hîc enim non debuit haberi ratio temporis, cùm non coniungantur haec duo Sacramenta in uno homine, nisi per accidens.

Quod autem ad nomen attinet: Caeremoniae apud Hebraeos dicuntur

Sed ad partitionem veniamus. Quinque sunt partitiones caeremoniarum. PRIMA partitio sumitur à fine seu effectu. Quaedam enim instituuntur ad iustificandum, ut Sacramenta, & de his modò non agimus: quaedam ad alios quosdam effectus spiritales, ut ad daemones coërcendos, ut exorcismi, aqua benedicta, &c. quaedam ad solùm ornatum, & significationem, ut vestis alba neophytorum, lumina cereorum, &c. & de his agimus.

SECUNDA partitio sumitur à caussa efficiente, id est, ab institutore. Quaedam enim sunt ab ipsa natura quodammodò institutae, quae naturales dici possunt: quale est respicere in caelum, tollere manus, flectere genua, tundere pectus cùm Deum oramus: ista enim natura ipsa docet, unde etiam communes sunt etiam Gentilibus, & quibuscunque sectis. Quaedam sunt à Deo institutae, ut multae in Testamento veteri, & Sacramenta quaedam in novo; atque hae divinae caeremoniae appellantur. Quaedam denique sunt ab Apostolis, vel eorum successoribus institutae, quae dicuntur Ecclesiasticae. Et similis est partitio verborum; sunt enim caeremoniae quaedam verba visibilia. Videmus enim quasdam voces esse naturales, ut sunt eae, quibus varios effectus exprimimus; nam omnes eodem modo plorant, suspirant, rident, &c. alias à Deo institutas, ut

TERTIA partitio sumitur à caussa formali. Quaedam enim caeremoniae sunt immediatè cultus Dei, ut sacrificium, oratio, adoratio, &c. quaedam disponunt ad colendum Deum, ut ieiunia, caelibatus, vitae asperitas, &c. quaedam sunt instrumenta divini cultus, ut templa, arae, calices, &c.

QUARTA partitio à caussa materiali, seu ab obiecto materiali. Quaedam enim caeremoniae versantur circa personas; ut exorcismi, insufflationes, aspersio cineris, &c. quaedam circa locum, ut consecratio templi; quaedam circa tempus, ut dies festi, vigiliae, Quadragesima, & sic etiam sunt tempora determinata Sacramentorum celebrationi: quaedam circa modum, ut quod Latinè Sacramenta ministrentur; denique quaedam circa res ipsas, ut benedictiones aquae, olei, vestium, palmarum, &c.

QUINTA partitio sumitur ab accidentibus, ut quòd aliae sint universales, aliae particulares; ut ieiunium Sabbathi temporibus S. Augustini servabatur Romae, non Mediolani; & contrà lotio pedum post Baptisma, servabatur Mediolani, non Romae. Vide Augustinum epistol. 118. & Ambrosium libro de Sacramentis 3. cap. 1. Item aliae temporales, ut abstinentia à sanguine, & suffocato,

SECUNDO observandum est, multa ab adversariis reprehendi in doctrina de caeremoniis Catholicorum, sed omnia esse ipsorum mendacia, non dogmata nostra: quocirca sunt haec omnia notanda, & separanda, ut verus caussae status appareat.

Igitur Kemnitius in 2. parte Examinis, pag. 157. & sequentibus, haec omnia nobis tribuit. PRIMO, quòd Concilium Tridentinum approbaverit quoscunque ritus ab hominibus excogitatos, licet absurdissimos. Idem habet Calvinus in Antidoto huius canonis. At falsum est: nam Concilium non approbat, nisi ritus receptos ab Ecclesia universali, quos etiam ita approbat Augustinus epist. 118. ut dicat contra eos disputare esse insolentissimae insaniae.

SECUNDO, quòd asseramus retinendos rirus, qui pugnant cum Dei verbo. TERTIO, quòd Papa possit immutare Christi instituta. QUARTO, quòd sit peccatum mortale, & anathemate dignum, mutare vel minimum in his caeremoniis. Idem habet Calvinus in Antidoto. QUINTO, quòd anteponamus humanas caeremonias divinis praeceptis. Idem habet Calvinus lib. 4. Instit. cap. 10. & Confessio in Apologia August. art. 15. & ult. SEXTO, quòd putemus sine his ritibus humanis non habere Sacramenta veritatem, & efficaciam. Quod sanè est mendacium impudentissimum: & idem tamen mendacium est apud Tilmannum Heshusium lib. de 600. erroribus Pontificiorum, tit. 15. errore 13. SEPTIMO, quòd singulis caeremoniis tribuamus vim aliquam spiritualem. OCTAVO, quòd aliquibus caeremoniis tribuamus efficaciam Sacramentorum, ut cereo Paschali. Simile quid habet Lutherus in ult. homilia de Baptismo, ubi dicit, Catholicos putare aquam benedictam, & similes res consecratas, esse Sacramenta: quamvis contrarium idem Lutherus dicat in lib.de capt. Babyl. cap. de ordine. NONO, quòd praeferamus caeremonias nostras ipsis Christi Sacramentis. Idem habet Calvinus in Antidoto, ubi impudentissimè mentitur, nos anteponere salem, & oleum, & sputum aquae Baptismi. DECIMO,

His addunt alii quod sentiamus praecipuum Dei cultum in his caeremoniis consistere. Ita Calvinus lib. 4.Instit. cap. 10. § 9. & 12. item Confessio Augustana art. 26. qui est de discrimine ciborum. Item per has caeremonias homines iustificari, & in Christi locum quodammodò successisse. Ita Calvinus loco citato §. 15. & Apologia Confess. art. 15. Sed haec omnia mendacia sunt, & ad statum quaestionis non pertinent. Fatemur enim omnes Catholici caeremonias Ecclesiasticas non esse praecipuum cultum; nec ab iis pendere essentiam, & efficaciam Sacramentorum; nec habere vim iustificandi, ut habent Sacramenta, proinde inferiora esse Sacramentis, nec esse approbandos ritus qui pugnant cum verbo Dei; nec esse nimis multiplicandas, ita ut sua multitudine obruant quodammodò religionem, cui servire debent. Ut enim agricolae cupiunt in vitibus praeter vuas etiam pampinos, quibus ornentur, & adivuentur vuae; sed si nimium pampini crescant, & impediant potiùs, quàm ivuent, eos resecant: ita faciendum esse in eiusmodi ritibus, docet Augustinus epist. 119. cap. 19. In his ergo cum adversariis convenimus.

Nota TERTIO, totam controversiam consistere in sex capitibus. PRIMUM est, an sint aliquae caeremoniae à Christo, vel Apostolis institutae, quae non habeantur in Scriptura, sed ex traditione sola cognoscantur. SECUNDUM est, an caeremoniae, quae non sunt Sacramenta, habeant vim aliquam spiritualem, ut coërcendi daemones. TERTIUM est, an Ecclesia possit instituere novas caeremonias. QUARTUM, an possit eas ita instituere, ut teneantur fideles, in conscientia eas servare, etiam citra scandalum. QUINTUM, an eiusmodi caeremoniae sint res bonae, & meritoriae, & pars aliqua divini cultus. SEXTUM, an lingua Latina Sacramenta celebranda, & ministranda sint.

Ad haec omnia Catholici respondent affirmativè, ad eadem capita, solo excepto tertio, omnes ferè Lutherani, & Calvinistae respondent

SECUNDA propositio:

Est autem observandum, tribus modis operari signum crucis in daemonibus terrendis. PRIMO, ex apprehensione ipsorum daemonum. SECUNDO, ex devotione hominis. TERTIO, idque potissimùm ex instituto Dei, atque adeò ex opere operato. Ac primum dubium esse non potest, quin daemon, cùm signum crucis fieri videt, recordetur se Christi cruce devictum, ac proinde horreat illud signum suae calamitatis, & fugiat, quomodo canes fugiunt, cùm baculum aut lapides vident. Deinde vim habet hoc signum ex devotione hominis se signantis, eo modo, quo vim habet oratio vocalis. Est enim signum crucis quaedam invocatio meritorum Christi crucifixi signo expressa; loquimur enim corde, ore, & nutibus. Itaque opponere Diabolo, & cuivis malo signum crucis, est opponere Christi passionem, id est, invocare Deum per Christi merita. Quocirca tunc effectus magis procedit ex interna fide & devotione, quàm ex ipsa figura crucis, sicut cùm oramus voce, & impetramus, impetratio non tribuitur sono vocis, sed fidei, & devotioni. Praeter hos duos modos est etiam tertius ex Dei institutione, & ex opere operato. Nam saepe homines Iudaei, vel Ethnici, sine vera fide, aut devotione signo crucis adiuti sunt, ut patet de Iuliano apostata apud Nazianzenum orat. 1. in Iulianum. & de Iosepho Hebraeo

TERTIA propositio:

Sed quidquid de hoc sit; nostra propositio solùm asserit contra haereticos, licere Ecclesiae instituere novas caeremonias, non ad iustificandum à peccatis mortalibus, sed ad alios fines. Probatur PRIMO exemplis Synagogae, vel hominum privatorum in Testamento veteri. Non est enim ulla ratio, cur non possit Ecclesia Christi id, quod sine Dei mandato expresso, quanquam non sine Dei inspiratione, aliqui privati homines vel Synagoga poterat.

SECUNDO probatur ex Apostolorum exemplo. Apostoli enim

TERTIO; Si Ecclesia non posset id facere, vel repugnantia esset ex parte Ecclesiae, vel ex parte caeremoniarum, vel ex parte novitatis, id est, vel non posset, quia non habet auctoritatem aliquid statuendi, vel quia caeremoniae (ut dicit Brentius) sunt propriae Testamenti veteris, proinde non conveniunt Testamento novo, vel quia non licet aliquid addere caeremoniis à Christo institutis: At nihil horum dici potest: nam Ecclesiam posse aliquid statuere, manifestè patet, vel ex eo, quod ab initio fidei singulis aetatibus, Concilia celebrata sunt, quae semper canones ediderunt: damnare autem omnia Concilia, manifesta insania esset; ut interim omittam argumenta plurima, quibus hoc ipsum alibi demonstravimus. Non repugnare autem caeremonias novae legi, patet ex Sacramentis à Christo institutis, quae sunt verissimae caeremoniae, ut

QUARTA propositio:

Sed in particulari, quòd caeremoniae non sint omnes liberae observationis, probatur ex eo, quod propter caeremonias natae sunt in Ecclesia gravissimae dissensiones, & sub poenis gravissimis impositae sunt leges de caeremoniis, & tandem haeretici habiti sunt, qui non obediebant. Quae omnia sunt argumenta manifesta, rem istam non esse liberam: non enim de rebus liberis nascuntur dissensiones.

PRIMA dissensio in Ecclesia fuit ob caeremonias legales, quae dissensio sopita est ab Apostolis

SECUNDA dissensio fuit de die Paschatis, hoc est, de alia caeremonia. Et tanti fecit Ecclesia hanc caeremoniam, ut Victor Papa I. totam Asiam separare voluerit ab unitate fidelium, quòd nollent Asiatici in ea re parere. Testis est

TERTIA dissensio fuit de ritu Baptismi, an haeretici verè baptizarent. Quae etiam dissensio multum exercuit Ecclesiam, & multa inde Concilia facta sunt, & tandem habiti sunt haeretici Donatistae, quòd non obtemperarent definitioni Concilii generalis. Vide Eusebium lib. 6. hist. cap. 3. & Augustinum in magna parte tomi 7.

Aliae fuerunt postea dissensiones de delectu ciborum, de temporibus ieiuniorum, de diebus festis, peregrinationibus, vigiliis, cereis, aliisque caeremoniis, ob quas numerati sunt inter haereticos Encratitae apud Epiphanium haeresi 46. & Augustinum haeresi 23. Deinde Manichaei, qui plurimas caeremonias Ecclsiae reiiciebant apud Augustinum lib. 20. contra Faustum, cap. 3. & 4. Deinde Eustatiani apud Socratem lib. 2. cap. 33. tum Aëriani apud Epiphanium haeres. 75. & Augustinum haeres. 53. tum Vigilantius apud Hieronymum in libro contra Vigilantium. Inde Claudius Taurinensis apud Ionam in libris tribus de sacris imaginibus. Inde Petrobrusiani apud Bernardum in epist. 240. Inde Waldenses apud Guidonem in summa de haereticis: & Thaburitae apud Aeneam Sylvium libro de origine Bohemorum, cap. 35. Denique Ioannes Wiclefus apud Thomam Waldensem, tomo tertio, de Sacramentalibus.

Ultimò probatur haec propositio: quia si libera esset caeremoniarum observatio, nullo modo fieri posset, ut aliquis ordo, & uniformitas in Ecclesia servaretur. Si enim nunc vix servatur. uniformitas in rebus quibusdam praecipuis, cùm tam severè id praecipiatur, quid fieret si esset res libera? Et tamen iubet Apostolus

QUINTA propositio:

SECUNDA utilitas est, quòd non solùm affectum, sed etiam intelligentiam ivuant caeremoniae, ut Augustinus docet eadem epist. 119. cap. 7. & praesertim rudibus sunt caeremoniae loco Scripturae, vel picturae. Adde, quòd aliquando ex vetustis caeremoniis melius persuadentur aliqua dogmata, quàm multis testimoniis. Certè S. Augustinus lib. 1. de peccatorum merit. & remiss. cap. 34. & lib. 6.in Iulianum, cap. 2. apertissimè se probare putavit, peccatum originale esse in parvulis ante Baptismum, quia secundum usum Ecclesiae exorzizantur, & insufflantur, & iubentur per ora gestantium abrenunciare Diabolo, & operibus eius.

TERTIA utilitas est, quòd ivuant memoriam. Nisi enim quotannis repraesentaremus variis caeremoniis Domini ortum, apparitionem, passionem, aliaque mysteria redemptionis, facilè mandarentur oblivioni tam insignia beneficia.

QUARTA est exercitium fidei. Valde enim fidem exercemus cùm contra Diabolum armamur signo crucis, vel aqua benedicta, vel similibus rebus. Protestamur enim ea caeremonia nos certò credere, tantam esse potentiam crucifixi, ut ad eius solam imaginem daemones fugiant.

QUINTA est conservatio religionis. Id enim caeremoniae praestant, ne religio vilescat, & contemnatur, & sic paulatim pereat. Nam excellentia religionis nostrae praecipua, quia spiritualis est, non facilè perspicitur à nobis, qui corporei sumus. Ideò non proponuntur nuda mysteria, sed vestiuntur, & ornantur, ut externam quandam maiestatem sensibus obiiciant, & per eam maiori cum reverentia ab ipsa mente percipiantur. Itaque id sunt caeremoniae religioni, quod sal carnibus, & cortex medullae. Quocirca rectè Augustinus lib. 19. contra Faustum, cap. 11. affirmat nullam religionem, neque veram, neque falsam sine caeremoniis posse consistere. Atque hinc

SEXTA est distinctio Catholicorum ab haereticis. Nam Sacramenta sunt quidem symbola quaedam, quibus discernimur ab infidelibus, tamen ab haereticis vix per Sacramenta distingui possumus, sed per caeremonias optimè distinguimur. Hoc enim tempore signum crucis, abstinentia à carnibus feria sexta, & similia sunt optima signa distinguentia Catholicos ab haereticis. Hac de caussa initio Ecclesiae mutârunt Apostoli Sabbathum in Dominicam, ne videremur iudaizare: & Epiphanius in fine librorum contra omnes haereses, recensuit caeremonias Ecclesiae, ut indicaret quasdam veluti notas, quibus Ecclesia ab omnibus sectis discernitur. Hinc etiam sancti viri semper maluerunt mori, quàm cogi ad aliquam caeremoniam dimittendam, cùm intelligerent non abiicere signum militiae, nisi militiae desertores. Testis est S. Eleazarus li. 2. Machab. cap. 6. qui maluit occidi, quàm simulare se comedisse carnem suillam, ne eo modo videretur religionem suam deservisse: quem postea sequuti sunt septem fratres Machabaei lib. 2. cap. 7. Testis est etiam ille, qui Tettulliano auctore in lib. de corona militis, mori maluit, quàm cum ceteris militibus laurea coronari: quoniam apud Christianos tum caeremonia erat id non facere.

Iam verò, quod sint meritoriae, ac Deo placeant, PROBATUR, quia omnia opera virtutum Deo placent, & apud eum praemium merentur, si fiant ut oportet, id est, cum fide & charitate. Sunt autem caeremoniae opera virtutum. Nam ut minimùm sunt actus religionis, saepe etiam sunt actus simul religionis, & alicuius alterius virtutis, & denique cùm sunt imperatae, sunt etiam actus obedientiae. SECUNDO, professio fidei exterior Deo placet, ut patet

Quod autem dici possint pars cultus divini, PROBATUR; Nam ipsa naturalis ratio docet hominem, qui constat animo & corpore, debere Deum honorare & colere, & animo per actus interiores, & corpore per exteriores. Unde CYPRIANUS in serm.de orar. Dominica:

Sed ad haec omnia responderent adversarii, non negare se, quin aliquibus caeremoniis Deus coli possit, & debeat, sed id negare de caeremoniis ab hominibus inventis. Deo enim non placet ullus cultus, quem ipse non instituit, aut certè, cui non dederit testimonium verbo suo.

At contrà; Nam aut requiritur, ut in particulari, & expressè Deus approbaverit cultum, aut sufficit si in genere, & in virtute probaverit. Non potest dici primum, Deo videlicet non placere cultum, quem ipse in particulari expressè non probaverit. Nam sine dubio placuit illi cultus Abel, qui obtulit de adipibus gregis sui,

SEXTA propositio:

Nota SECUNDO; Non esse de iure divino, qua lingua Sacramenta ministrentur, neque id ad essentiam Sacramentorum pertinere: tam enim valebit Baptismus, si ministretur Latinè, quàm si Italicè, vel alia lingua: tamen ob multas, easque gravissimas caussas, visum est Ecclesiae, & ipsi Spiritui sancto, qui eam regit, ut Sacramenta non ministrentur lingua vulgari, nisi fortè in casu necessitatis.

Nota TERTIO; Nos loqui de Ecclesia Latina: nam in Ecclesia Graeca rectè faciunt, cùm Graeca lingua utuntur, & in Ecclesiis Syriae, cùm utuntur lingua Chaldaica. Nam requiritur ad ministerium Sacramentorum lingua non vulgaris, sed quae tamen non sit omnino incognita, saltem doctis, alioqui non invenirentur pastores, & ministri necessarii. Tales autem sunt lingua Graeca, Chaldaica, & Latina: nulla enim est vulgaris, & tamen quaelibet est communis, & nota peritis in suis regionibus. Idem ferè dici potest de Arabica, quae nunc est communis multis orientalibus Provinciis, & in ea celebrantur officia divina, sed alia est Arabica vulgaris, alia Arabica, qua utuntur in sacris.

PROBATUR haec propositio PRIMO, ex Ecclesiae antiqua consuetudine. Ecclesia Latina semper Latinè Sacramenta ministravit, licet iamdudum desierit lingua Latina esse vulgaris. Id patet ex Isidoro, Alcuino, Amalario, Rabano, Strabone, Micrologo, Ruperto, Thoma Waldensi, qui scripserunt de divinis officiis in Hispania, Gallia, Germania, Italia, Anglia, quo tempore lingua Latina nusquam erat vulgaris, & apertissimè docent, lingua Latina Sacramenta ministrari solita. Describunt enim Latinè totum ritum, & formalia verba, quibus uti oportet. Praeterea in Sacramentis ministrandis semperleguntur

SECUNDO probatur ratione. Nam nulla est necessitas, quae cogat lingua vulgari Sacramenta ministrari, & contrà multa sunt incommoda, si id fiat. Non esse ullam necessitatem probatur. Nam si ulla esset necessitas, ea maximè, ut intelligant id quod dicitur, qui Sacramenta percipiunt: at haec non est vera necessitas. Nam verba Sacramentorum aut diriguntur ad elementa, ut consecratio Eucharistiae, benedictio aquae, & olei; elementa autem nullam linguam intelligunt: aut diriguntur ad Deum, ut formae verborum deprecatoriae, qualis est in extrema unctione. Deus autem omnes linguas intelligit: aut diriguntur ad personas; sed consecrandas, vel absolvendas, non autem instruendas, & docendas, ut in Baptismo, & Absolutione, & proinde per accidens est, si persona intelligat. Cuius signum est, quia verissimè, & efficacissimè baptizantur, & reconciliantur etiam ii, qui non utuntur ratione, ut patet in Baptismo infantium, & in Reconciliatione aegrotorum, qui sunt à sensibus alienati: quos posse reconciliari, ut etiam baptizari, si Baptismo careant, docet Augustinus lib. 1. de adulterinis coniugiis, cap. 26. & 28. & Concilium IV. Carthaginense can. 76. & Leo 1. epist. 91. ad Theodorum. Adde, quod nulli ferè sunt in Ecclesia Latina adulti tam rudes, qui non intelligant verba Sacramentorum, licet Latina, aut certè non intelligant in genere per ea verba sibi tale, aut tale Sacramentum ministrari.

Esse autem in commodum, si utamur lingua

SECUNDO, Sacramenta requirunt maiestatem, & reverentiam quandam, quae certè melius conservatur, si utamur lingua non vulgari, & communi. Quomodo enim aequum est ut in Sacramentis ministrandis utamur alia domo, aliis vestibus, aliis instrumentis, quàm ordinariis, & quotidianis: ita par esse videtur, ut utamur alia lingua. Nec tamen somniamus, ut putat Kemnitius, linguam Latinam esse magis sacram, quàm sint ceterae, sed hoc ipso dicimus eam habere plus venerationis, quod non est vulgaris.

TERTIO expedit, ut verba Sacramentorum conceptis verbis, & eodem modo ab omnibus proferantur, ut periculum caveatur mutationis, vel depravationis. Id autem facillimè servabitur, si eadem lingua omnes utantur; difficillimè, si diversis.

QUARTO, si lingua vulgari Sacramenta ministrentur, aperietur porta latissima ignorantiae: contenti enim erunt ministri, si sciant legere. Itaque paulatim obliviscentur linguam Latinam, atque ita non legent Patres, & proinde non intelligent Scripturas.

RESPONDEO; Agit Apostolus eo loco de continentia virginali, quam Dominus non imperaverat, sed consuluerat; & sanè aequum fuerat, ut Apostolus non faceret praeceptum, quod Dominus consilium esse voluit. At non eadem est ratio aliarum rerum, de quibus Dominus nihil in particulari praescripsit. Illa enim possunt ab Ecclesia, vel imperari, vel consuli, prout res ipsae requirunt. Unde idem Apostolus, qui continentiam imperare noluit, multa alia imperavit, & praeter cetera

SECUNDUM argumentum, §. 8.

Respondeo PRIMUM, epistolam illam ad Colossenses, nihil habere contra Ecclesiasticas leges de caeremoniis. Nam ut ex Chrysostomo, Ambrosio, Theodoreto, Theophylacto & Oecumenio constat, scripta est contra Simonem Magum, & alios eius temporis haereticos, & impostores, qui persuadebant hominibus, per Angelos quosdam oportere accedere ad summum Deum, nec sufficere Christum; & praeterea obtrudebant Christianis caeremonias, partim Iudaicas, partim ethnicas. Hinc igitur in 1. cap. fusè tractat de excellentia Christi, ac dicit, eum esse caput omnium, & super omnia, & Angelos ab ipso, ut auctore, pendere. Deinde in 2. cap. monet, ne decipiantur per Philosophiam, videlicet Platonis, & similium, qua utebantur Simoniani, & Gnostici, & simul arguit eos, quod Sabbatha, & neomenias servent, quae Iudaica sunt, & evacuata per Christum; & quod abstinerent à cibis quibusdam, ut immundis; & quod in religione Angelorum ambularent, putantes per eos tantùm ascendi posse ad Deum; quae omnia sunt falsa, & superstitiosa.

Deinde RESPONDEO ad singulas propositiones Calvini. PRIMA est:

SECUNDA est:

TERTIA est:

Argumentum TERTIUM, §

RESPONDEO, loquitur Paulus de servitute Iudaica, qua servierant illi sub antiqua lege, non autem de quavis obedientia legis. Nam alioqui idem Apostolus,

Argumentum QUARTUM, § 10. & 15.

QUINTUM argumentum, §. 12.

SEXTUM argumentum, §. 13. sumitur ex epistola Augustini 119. ca. 19. qui conqueritur, quòd multitudine caeremoniarum ita aliqui Ecclesiam oneraverint, ut tolerabilior sit conditio Iudaeorum. RESPONDEO, AUGUSTINUS loquitur de caeremoniis, quas privati homines, & maximè mulierculae sibi ipsis imponunt. Nam idem Augustinus ibidem loquens de caeremoniis supervacaneis, sic ait:

SEPTIMUM argumentum, §. 14.

Est tamen observandum, licet cultus Iudaicus, ut veteris Testamenti, fuerit corporalis, tamen non placuisse Deo sine spirituali, & ideò Deum ab eis quaesivisse cultum etiam spiritualem, ut ostendimus ex

OCTAVUM argumentum, §.15.

NONUM argumentum, §. 17.

DECIMUM argumentum, §. 23. sumit Calvinus à tribus exemplis divinae Scripturae,

RESPONDEO, in his omnibus exemplis more suo Calvinum mala fide uti. Nam

Quod autem attinet ad definitionem, S. Thomas, 3. p. q. 66. art. 1. aliquot definitiones adfert. Sed ex Scripturis Catechismus Romanus aptissimè ita definivit:

Ubi & illud observandum est, Sacramentum Baptismi non esse ipsam aquam, quae est res permanens, sed ablutionem, quae est res transiens. Itaque Baptismus est Sacramentum regenerationis per aquam, id est, signum externum sanctificans per aquae aspersionem. DENIQUE additur,

Philippus in locis, anni LVIII. tit. de sacrificio, ita definit Baptismum:

Calvinus, lib. 4. Instit. cap. 15. §. 1. ita definit:

ADDE, quòd ista definitio convenit etiam Circumcisioni. Nam Circumcisio erat signum initiationis, quo Iudaei cooptabantur in Ecclesiae societatem, & Christo inserebantur. Nam etiamsi Iudaeorum coetus dicatur Synagoga, quando distinguitur contra Ecclesiam; tamen absolutè Ecclesia erat, & Ecclesia Dei veri, antequam Christum negaret. Ipse etiam Christus, licet non fuerit homo tempore Synagogae, nisi in ultimis diebus, tamen ut Deus, semper fuit caput totius Ecclesiae. Immò etiam, ut homo venturus, & passurus, iam tum erat caput, cui per fidem Hebraei coniungebantur, eique inserebantur. Unde

SECUNDUS error fuit Seleuci, & Hermiae, qui aquam ex Baptismo excludebant, idque ob auctoritatem Scripturarum, quae ubicumque comparant Baptismum Ioannis cum Christi Baptismo, semper affirmant Ioannem baptizasse in aqua, Christum baptizaturum Spiritu sancto, & igne,

TERTIUS error ex eodem fundamento fuit Iacobitarum, qui loco aquae Baptismalis ferro candente imprimebant in frontibus crucis figuram. Testis est Bernardus Lutzburgensis in Catalogo haereticorum.

QUARTUS est Paulicianorum, qui teste Euthymio in 2. parte Panopliae, tit. 21.pro elemento aquae in Baptismo illa verba substituunt; Ego sum aqua viva.

QUINTUS error Lutheri est, qui in symposiacis colloquiis, cap. 17. interrogatus, num deficiente aqua liceat baptizare in lacte, aut cervisia, primùm respondit; iudicio divino id esse committendum: deinde addidit, quidquid balnei nomine nuncupari potest, illud esse aptum ad baptizandum. At certè balnea vini, & lactis, nedum cervisiae fieri posse, nemo dubitavit unquam.

Adversus haec omnia deliramenta statuit Concilium Tridentin. sess. 7. can. 2. aquam veram, & naturalem requiri ad Baptismum. Ex quo intelligimus duo. PRIMO, nullum liquorem esse materiam Baptismi: qui non sit vera, & naturalis aqua. SECUNDO, omnem veram, & naturalem aquam, quantumvis accidentaliter alteratam, & mutatam, esse materiam idoneam ad Baptismum. Id verò patet ex apertissimis Scripturis. Nam

Item ibidem orta est aemulatio discipulorum Ioannis, quia videbant Christum baptizare per discipulos suos in aqua, ut etiam ipse Ioannes baptizabat.

Neque testimonia à Seleucianis allata concludunt. Nam non docent discrimen esse inter Baptisma Ioannis, & Christi, quod unum esset in sola aqua, alterum in solo Spiritu, vel igne; sed quod unum esset in sola aqua, alterum non in sola aqua, sed in aqua & Spiritu, ut dicitur

Kemnitius in hunc canonem nihil aliud notat, nisi non esse necessarium, ut aqua Exorzizetur, & benedicatur: si aqua vera, & naturalis sufficit. Sed malè id colligit: nam etiansi ad substantiam Sacramenti non requiratur benedictio aquae, tamen rectè est instituta, ut infrà dicemus.

SECUNDUS fuit Gnosticorum, qui teste Irenaeo lib. 1. cap. 18. baptizabat in nomine Ignoti Patris, in veritate Matris omnium, & in nomine descendentis Iesu.

TERTIUS fuit Cataphrygum, & Paulianistarum, qui non baptizabant in nomine Patris, & Filii, & Spiritus sancti, ut Innocentius I.testatur in epistol. 22. cap. 5. & ideo iterum baptizari iubentur in Concilio Nicaeno can. 19. & Laodicensi can. 8.

QUARTUS fuit aliquorum Arianorum, qui baptizabant in nomine Patris per Filium in Spiritu

QUINTUS error fuit quorundam Eunomianorum, qui non baptizabant in nomine trium personarum, sed in Domini mortem, ut refert Socrates, lib. 5. cap. 23.

SEXTUS fuit Graecorum, qui aliquando ita ad haerebant suae formae, qua dicunt, Baptizetur N. servus Christi, in nomine Patris, & Filii, & Spiritus sancti, ut rebaptizare auderent Latinos baptizatos, illis verbis; Ego te baptizo, & c. Refert, & damnat hunc errorem Concilium Lateranense sub Innocentio III. cap. 4. ubi non damnatur forma baptizandi Graecorum, quae non differt à nostra, quoad substantiam, ut in Concilio Florentino sessione ultima declaratum est, sed damnatur Graecorum error, qui nostram formam damnare audebant sine ulla ratione, vel caussa.

SEPTIMUS error est Lutheri, Zwinglii, & Brentii, qui licet forma usitata utendum esse doceant; tamen id non putant necessarium ad Baptismi substantiam. Lutherus in libro de captivitate Babylonica, cap. de Baptismo, affirmat Baptismum esse ratum, quibuscunque verbis collatum, modò non in nomine hominis, sed in nomine Domini detur. Immò addit, etiamsi impius minister non det in nomine Domini, tamen esse ratum, si suscipiatur in nomine Domini. Zwinglius in libro de vera, & falsa religione, cap. de Baptismo sub finem, apertè docet, non esse necessariam ullam certam verborum formam in Baptismo: licet dicat se non vetare, quo minus utamur sacris verbis iam receptis. Unde Zwingliani quidam, ut refert Ioannes Eckius homilia 10. de Baptismo, baptizabant in nominibus Patris, & Filii, & Spiritus sancti; qui est manifestus Arianismus. Nomen enim, potestatem, & auctoritatem significat in Scriptura, Marci ultimo:

Praeter hos errores est opinio quaedam incommoda multorum Catholicorum, qui putarunt sufficere ad Baptismum, invocationem unius personae divinae tantùm, ac praesertim Christi. Ita videntur sentire sanctus Ambrosius lib. 1. de Spiritu sancto, cap. 3. Beda in cap. 10. Actor. qui ipsa verba Ambrosii citat. Bernardus epist. 340. ad Henricum, qui docet, ratum sibi videri Baptismum, quem quidam contulit ex imperitia, In nomine Dei, ac sanctae & verae crucis. Item Hugo de S. Victore lib. 2. de Sacramentis, parte 6.cap. 2. & Magister lib. 4. sentent. distinct. 3. & denique Nicolaus Papa in epistola ad Bulgaros, ut habetur can. A quodam ludaeo, de consecrat. distinct. 4. qui nihil quidem definit, sed profert Ambrosii auctoritatem, & eam approbare videtur.

Fundamenta horum auctorum sunt duo. PRIMUM, auctoritas Apostolorum, qui baptizabant in nomine Christi, ut habetur

Sed quidquid de hoc sit, certum est, Baptismum, aut absolutè, aut sub conditione repetendum, si detur in nomine Christi, aut alterius cuiusvis personae, sine expressione aliarum, ut rectè docent Theologi omnes graviores in 4. distinct. 3.

Est igitur haec vera forma Baptismi:

Porrò hanc esse veram & necessariam formam Baptismi, colligitur ex Evangelio, sed non evidenter ex solo Evangelio, sed cogimur recurrere ad traditionem, & Ecclesiae declarationem. Quod est NOTANDUM contra Calvinum, & alios haereticos, qui eandem formam praescribunt in ritu Baptismi, & eadem utuntur, cùm tamen nolint traditiones, sed solam Scripturam admittere.

Nam INPRIMIS esse dicendum:

DEINDE esse exprimendam aliam personam à ministro diversam; quod facimus per pronomen (

DENIQUE esse exprimendas tres divinas personas; praeter allata testimonia, docent duo summi Pontifices, Pelagius can. Si revera, & canon. Multi sunt, & Zacharias can. In Synodo, de consecr. dist. 4. qui affirmant, Baptismum non esse ratum, si detur in nomine Domini, aut in nomine Christi, nisi disertè exprimantur tres personae. Idem confirmat traditio omnium Patrum, qui affirmant, Baptismum dari debere in nomine Patris, & Filii, & Spiritus sancti. Vide an. 49. Apostolorum. Dionysium de Ecclesiastica hierarchia, cap. 2. Iustinum in Apologia 2. Origenem in cap. 6. ad Rom. in illud:

Neque illa argumenta quae posuimus pro eorum opinione, qui putabant Baptismum esse ratum, si in nomine solius Christi daretur, aliquid concludunt. Ad PRIMUM de exemplo Apostolorum, aliqui Scholasticorum respondent, Apostolos id fecisse ex quadam peculiari Dei dispensatione. Sed, cùm neque in Scriptura, neque in ullo Concilio, neque in Patribus legatur talis dispensatio, solidius respondent, qui negant Apostolos baptizasse, nisi in nomine Patris, & Filii, & Spiritus sancti; id quod etiam confirmatur ex

Quod autem Lucas dicit in

Et hoc modo videntur mihi intellexisse haec loca, Hilarius, Basilius, & Fulgentius. Nam Hilarius in libro de Synodis prope finem, enumerat varia loca Scripturae, quae videntur inter se pugnare, nisi rectè intelligantur: & inter alia

Ad SECUNDUM argumentum respondeo, non sufficere in Baptismo implicitam mentionem trium personarum, tum quia Dominus in Evangelio, & omnes Patres explicitam tradunt, tum etiam quia Sacramenta sunt signa externa, & sensibilia; proinde oportet invocationem trium personarum exterius, & sensibiliter sonare, nec sufficit, si unius personae invocatio exterius sonet, aliarum autem sola mente concipiatur, quod fit, quando implicitè solùm invocantur.

De PRIMA quaestione fuit olim haeresis Pelagianorum, Baptismum non esse necessarium ad remissionem peccati originalis, sed solùm ad assequutionem regni caelorum, teste Augustino lib. de haeresibus, cap. 69.

Sed nostri haeretici Pelagianis multò audaciores, non solùm ad remissionem peccati, sed etiam ad regnum caelorum negant Baptismum esse necessarium. Id in primis negavit

Contra hos errores posuit Concilium Tridentinum sess. 7. can. 2.

Calvinus in Antidoto loco notato duo dicit. PRIMO, secundum aliquos Patres aquam accipi pro mortificatione: quod idem habet Kemnitius in Examine, can. 2. sess. 7. & nominat Basilium, qui per aquam intelligit mortificationem. AT hoc vanum est. Nam Basilius libro de Spiritu sancto, cap. 15. non explicat quid ad literam significet aquae vocabulum,

SECUNDO Calvinus dicit, aquam hoc loco esse epithetum Spiritus, & sensum esse; Oportere nasci ex Spiritu, qui purgat ad modum aquae. SED hanc expositionem refutavimus suprà lib. 1. de Sacramentis, cap. 31. ubi attulimus quindecim testimonia Patrum, qui hunc locum intelligunt de aqua Baptismi: & praeterea idem confirmavimus aliquot rationibus.

Petrus Martyr in cap. 7. 1. ad Cor. praeter hanc Calvini explicationem, quam non improbat, adfert aliam, quòd videlicet non sit vis facienda in illa copulativa:

Zwinglius in cap. 1. Marc. exponit per Baptismum concionem. Ioan.Brentius in cap. 3. Matt. totum locum Evangelii:

Sed haec & similia somnia facilè refutantur. PRIMO, ex communi consensu Patrum suprà citatorum. Cùm enim hic locus tam variè exponatur ab hominibus huius, & superioris aetatis, nihil rectiùs facere possunt homines prudentes, etiamsi Christiani non essent, quàm appellare ad iudicium antiquorum, qui ante nostras lites hunc locum exposuerunt.

SECUNDO, refelluntur ex communi axiomate Theologorum, quo docemur Scripturam intelligere secundum verborum proprietatem, ubi non cogimur evidenti absurdo; alioqui possemus depravare omnia loca, etiam clarissima, si liceat pro arbitrio fingere novos sensus. Porrò adversarii nullum absurdum ostendunt, quod sequatur, si hoc loco per aquam intelligamus aquam, nisi quia hinc refellitur ipsorum haeresis.

TERTIO, quia si hoc loco per aquam non intelligimus aquam, difficile erit statuere, Sacramentum Baptismi constare ex aqua: quod tamen affirmant hoc tempore omnes tum Catholici, tum haeretici. Nam cetera loca Scripturae, ubi fit mentio aquae in Baptismo, ut

SECUNDO, probatur eadem veritas ex traditione Ecclesiae, & Patrum: semper enim Ecclesia credidit, infantes perire, si absque Baptismo de hac vita recedant. Ac PRIMUM habemus testimonia Conciliorum Carthaginensis, & Milevitani apud Augustinum, epist. 90. & 92. in quibus ex professo damnatur sententia eorum, qui putant parvulos salvari sine Baptismo. Quibus consonat Tridentinum Concilium, sess. 6. can. 3. & sess. 7. can. 5.

SECUNDO, habemus testimonia Pontificum.

TERTIO, habemus testimonia omnium ferè Patrum, qui idem docent, ut Irenaei lib. 3. cap. 19. Origenis in cap. 6. ad Rom. Nazianzeni oratione in sanctum lavacrum. Basilii orat. 13. de exhortatione Baptismi. Item Cypriani lib. 3. epist. 8. ad Fidum. Ambrosii lib. 2. de Abraham, cap. ult. Hieronymi lib. 3. contra Pelagianos. Augustini lib. 1. de peccatorum meritis, & remiss. cap. 16. 23. 24. & 27. & epist. 28. 1ib. 2. de origine animae, cap. 12. & lib. 3. cap. 9. Prosperi lib. 2. de vocatione Gentium, cap. 8. Fulgentii lib.de fide ad Petrum, cap. 30. Bernardi serm. 66. in Cantica, & Petri Cluniacensis in epist. contra Petrobrusianos, qui ex professo hoc tractat. Sed audiamus unum, aut alterum AUGUSTINI testimonium nomine aliorum, lib. 3. de origine animae, cap. 9.

TERTIO, probatur ratione deprompta ex fundamentis adversariorum. Nam fundamentum ipsorum est, quia filii Christianorum nascuntur liberi à reatu peccati originalis, non quidem, quòd non habeant peccatum, sed quia eis non imputatur, cùm sint filii sanctorum. Hoc enim fundamentum facilè potest everti. PRIMO, quia Iacob, & Esau, filii erant optimi patris Isaac, & tamen Deus Iacob dilexit, Esau autem odio habuit, antequam aliquid boni, vel mali egissent,

Respondet Petrus Martyr in commentar.

Respondet Martyr, illam promissionem non esse universalem, sed solùm habere locum in praedestinatis. AT hoc gratis dicitur; Verba enim Scripturae absoluta sunt, neque ulla fit in toto illocapite mentio praedestinationis. Et denique promissio illa inanis additur, si adiungenda est conditio praedestinationis: nullam enim consolationem inde capere possunt, vel parentes, vel filii, cùm ignorent an sint praedestinati. Simile est si Rex diceret alicui; Do tibi hanc urbem pro te, & posteris, si tamen mihi placuerit posteris tuis illam concedere.

SECUNDO, David erat filius hominis fidelis, & tamen

Respondent: Haec dici de corruptione naturae, & de peccato quod revera inest, non de reatu, qui non est in filiis fidelium, cùm eis peccatum non imputetur. SED certè, esse filium irae, apertissimè sonat reatum. Filius enim irae non est, nisi qui est obnoxius poenae, & vindictae. Non autem est obnoxius poenae, cui peccatum non imputatur. Unde Paulus non ait; Sumus filii irae, sed,

TERTIO, loca Apostoli Pauli de peccato originali generalia sunt,

QUARTO, fundamentum adversariorum, pugnat cum axiomate omnium Patrum, immò etiam omnium Christianorum; quod est, Christianos non nasci, sed fieri; ut Hieronymus ait epist. 7. ad Letam. Tertullianus in Apologetico, cap. 17. in fine, & alii passim. Iam enim secundum Calvinum, & Martyrem Christiani nascuntur, non fiunt.

Sed argumenta ipsorum videamus. PRIMO obiiciunt illud

RESPONDEO, promissionem illam, ut suprà

SECUNDO obiiciunt illud Apostoli

RESPONDEO cum Augustino lib. 3. de peccatorum merit. & remis. cap. 12. quidquid significetur per hanc filiorum sanctitatem, non posse ullo modo intelligi, quod adversarii volunt, filios fieri sanctos sine Baptismo. Nam ibidem Paulus dicit, sanctificari coniugem infidelem per fidelem, & tamen stultissimum esset credere, coniugem infidelem, sine conversione ad Deum, & Baptismo Christi posse pervenire ad remissionem peccatorum hoc solo, quod adhaeret coniugi fideli.

Porrò tres sunt huius loci Patrum expositiones. UNA est, sanctos hîc vocari filios sanctitate quadam civili, quod videlicet legitimi, non spurii sint. Ita commentarius, qui tribuitur Ambrosio, & S. Thomas, & Anselmus in hunc locum.

Refellit Martyr hanc expositionem, quia filii essent legitimi, etiamsi uterque coniunx esset infidelis: & tamen Apostolus dicit, filios nasci sanctos ex uno coniuge fideli, altero infideli; quia sanctificatur infidelis per fidelem: aliqua igitur alia sanctitas hoc loco agnoscenda est. SED malè reprehenditur haec expositio. Nam alia ratio est coniugii inter duos infideles, alia inter fidelem, & infidelem. Nam cùm uterque coniunx est infidelis, coniugium sine dubio est legitimum, ut civilis quidam contractus; neque de eo dubitari poterat; ut etiam non potest dubitari cùm uterque est fidelis. At cùm alter fidelis est, alter

ALTERA expositio est, filios horum coniugum dici sanctos, quia consecrantur Deo ab altero coniuge fideli, & per Baptismum Christiani fiunt, & in Dei timore educantur. Hortatur enim Apostolus coniuges Christianos, ut non discedant à coniugibus infidelibus, si ipsi infideles velint cum fidelibus permanere; & rationem reddit, quia sanctificatur infidelis per fidelem, id est, vel converticur ad fidem, vel certè est candidatus fidei, cùm non abhorreat à consuetudine coniugis fidelis: inde autem sequitur, ut filii sancti sint, id est, Christiani fiant. Quod certè non fieret, si nollet infidelis cum fideli habitare, vel non sanctificaretur infidelis per fidelem; tunc enim filii sequerentur parentem infidelem, & proinde immundi, & infideles essent. Ita exposuit Tertullianus lib. 2. ad uxorem, & ex eo S. Hieronymus lib. 1. in Iovinianum, & in epistol. 153. ad Paulinum, & Augustinus lib. 2. de peccatorum meritis, & remiss. cap. 26. & lib. 3. cap. 12. & lib. 1. de serm. Domini in monte, cap. 27.

Carpit etiam hanc expositionem Petrus Martyr, ut suam haeresim ex hoc loco Apostoli stabilire possit. Nam saepe accidit, ut qui ex scortatione filios suscepit, eos Christianos fieri curet, & in timore Dei enutriat, ut Augustinus ipse secit cum filio suo Adeodato, & tamen nemo inde probaret sanctam esse coniunctionem cum scorto. Paulus autem probat sanctum esse coniugium etiam infidelis cum fideli, quia inde nascuntur filii sancti. AT immeritò reprehendit Martyr hanc expositionem. Nam coniunctio cum scorto, res est per se mala, & ideo non potest fieri sancta per coniunctionem fidelis, nec potest fieri laudabilis, & retinenda, etiamsi inde nascantur filii, qui Christiani fiant. Nam non sunt facienda mala, ut veniant bona,

TERTIA ex positio est aliorum, ut referunt Augustinus, & Anselmus locis citatis, qui dicebant, sanctificari coniugem infidelem per fidelem, quia discebat servare leges coniugii, & non abuti Matrimonio. Infideles enim qui ignorant Deum,

TERTIUM argumentum Calvini; Prophanatur Baptismus cùm datur ei, qui ad Christum non pertinet, quomodo prophanatur sigillum regium, cùm eo signatur falsum diploma.

RESPONDEO; Baptismum non prophanari, cùm datur immundis, sed contrà potius sanctificare, & purgare immundos. Non enim est sigillum, ut Calvinus somniat, acceptae gratiae, sed est instrumentum conferens gratiam, & signum gratiae. quae tunc datur.

QUARTUM argumentum; Infantes Iudaeorum, qui ante octavum diem moriebantur, non poterant circumcidi, & tamen non est verisimile eos periisse; igitur sine Circumcisione salvabantur. At eadem ratio est Baptismi apud Christianos, & Circumcisionis apud Iudaeos.

RESPONDEO; Totum argumentum constare ex rebus in certis. Nam INPRIMIS multi veterum (ut suprà diximus) negant Circum cisionem datam in remedium contra peccatum. DEINDE non scimus an ante octavum diem haberent infantes Iudaeorum aliquod remedium, & quod illud esset. DENIQUE non est eadem ratio Christianorum, & Iudaeorum. Nunc enim determinatum est à Christo certum remedium, & quidem communissimum, & facillimum, praeter quod non licet fingere aliud; tunc autem quid fieret, certò sciri non potest, cùm Scriptura nihil dicat. Illud unum certò scimus ex divinis literis, omnes homines nasci peccatores, nec salvari, nisi per Christi passionem certis mediis applicatam, ut Augustinus fusè docet in tribus libris de peccatorum meritis, & remissione, & libris quatuor de origine animae.

QUINTUM argumentum; Si Baptismus est necessarius, peribunt sine sua culpa infiniti infantes, quod alienum videtur à Dei misericordia. Hoc argumentum Petri Martyris, fuit etiam quorundam Catholicorum, ut Caietani, Gabrielis, & aliorum, qui non quidem docent, filios Christianorum nasci sanctos, sed tamen conantur invenire alia remedia pro parvulis, praeter Baptismum.

SED respondemus cum Augustino lib. 2. de bono perseverantiae, cap. 12. & Prospero lib. 2. de vocatione Gentium, cap. 8. Dei iudicia esse occulta, curtot parvulos perire sinat; interim tamen esse iustissima. Nam etiamsi parvuli sine sua culpa non baptizantur, non tamen sine sua culpa pereunt, cùm habeant originale peccatum. Qui autem fingunt aliud remedium praeter Baptismum, apertissimè pugnant cum Evangelio,

PRIMA propositio:

Est haec communior Theologorum sententia, cùm Magistro in 4. d. 3. Et ratio est. PRIMO, quia

SECUNDO probatur hoc idem, quia

TERTIO Patres communi consensu docent, Christum, cùm baptizaretur in Iordane, dedisse aquis vim sanctificandi, ut patet ex Tertulliano libro contra Iudaeos, cap. de passione; ex Hilario can. 2. in Matth. Ambrosio lib. 2. in Luc. cap. 12. Hieronymo in Dialogo contra Luciferianos; Nazianzeno in oratione in sancta Lumina; Beda in cap. 3. Luc. & ex aliis. At certè non habuerunt aquae vim sanctificandi, nisi ab eo tempore, quo coeperunt esse materia Baptismi.

DENIQUE fundamentum contrariae sententias non est solidum. Solùm enim adferunt Chrysostomum & Theophylactum in illud

SECUNDA propositio:

NOTA praeterea, non velle nos dicere, Christum in die sui Baptismi verbis docuisse materiam, aut formam Baptismi; id enim falsum est; sed tum primùm statuisse, ac decrevisse, quod postea declaravit

TERTIA propositio:

QUARTA propositio:

Martinus Kemnitius in 2. par. Examinis, pag. 90. 91. & 92. admittit haec tria Baptismata, ac dicit, ab antiquis venustè distincta esse tria Baptismata, sanguinis, flaminis, & fluminis. Sed dissentit à Catholicis in modo explicandi: non enim

Haec sententia Kemnitii non solùm est falsa, sed etiam secum ipsa pugnat, & mendaciis suis non caret. Nam cùm idem Kemnitius passim doceat cum Magistro suo Luthero, in ipso etiam Baptismo aquae solam fidem iustificare; an non apertè secum pugnat cùm dicit, Martyrium & Paenitentiam non remittere peccatum, eo modo, quo Baptismus, quia in eis sola fides iustificat? Mendacia verò duo sunt in hac sententia Kemnitii. PRIMUM, cùm ait, Augustinum asserere bonum latronem sola fide Christum apprehendente iustificatum. Non enim hoc Augustinus dicit; sed bonum latronem fide, & conversione cordis ad Deum iustificatum esse. SECUNDUM, cùm ait, ab Augustino refutari Cyprianum, qui crediderat Martyrium iustificare, eo modo, quo facit Baptismus. Id enim est impudens mendacium. AUGUSTINUS enim non modò non refutat, sed etiam laudat Cypriani sententiam. Sic enim ait:

PRIMA propositio:

Cyprianus praefatione lib. de exhortatione Martyrii, dicit Martyrium esse Baptismum, & quidem Baptismo aquae praestantiorem. Ambrosius in Psal. 118. sermon. 3. tria Baptismata distinguit, unum aquae, alterum sanguinis, tertium purgatorii in alia vita. Hieronymus in cap. 4. ad Ephes. in illud:

ALTERA ratio est, quia Martyrium convenit cum Baptismo aquae in tribus effectibus; nimirum, quòd PRIMO configurat hominem Christi passioni, & morti. SECUNDO remittit peccatum originale, & reliqua omnia, si quae sint admissa. TERTIO, quòd remittit omnem poenam peccato debitam, tam aeternam, quàm temporalem: quod inter Sacramenta proprium est solius Baptismi.

Hîc tamen observandum est, non esse haec omnia aequè certa. AC PRIMUM certum est, quòd Martyrium sit configuratio mortis Domini, ut notum est, & configuratio nobilior, quàm Baptismi aquae; quia illa est realis, haec Sacramentalis. ITEM certum est apud omnes, quòd remittat omnem poenam, ita ut Martyres continuò perveniant ad coronam. Id quod patet vel ex eo, quòd Ecclesia nunquam orat pro animabus Martyrum, sed illis potius se commendat:

De SECUNDO effectu est maior difficultas. Nam non desunt Theologi, ut Dominicus à Soto, & Martinus Ledesmius in 4. d. 3. q. un. art. 11. qui docent, Martyrium non dare gratiam ex opere operato, sed tantùm ex opere operantis, nec dare ullum gradum gratiae, praeter eum, qui respondet merito charitatis ipsius Martyris. Martyrium enim sine charitate susceptum nihil prodest, ut Paulus ait

Probabilior sententia est, Martyrium ex opere operato conferre primam gratiam, ita ut si quis ad Martyrium accedat adhuc in peccatis existens, tamen sine affectu ad aliquod peccatum, & cum fide, & dilectione inchoata, & paenitentia saltem imperfecta, qualis requiritur etiam ante Baptismum aquae; is virtute Martyrii ex opere operato iustificabitur, & salvabitur. Ita docet expressè S. Thomas in 4. dist. 4. q. 3. art. 3. q. 3. ad 1. & q. 4. tota, & Ioan. Maior, Gabr. & alii eadem d. 4. lib. 4. & probatur PRIMO ex Martyrio infantium: constat enim infantes pro Christo occisos non solùm salvari, sed etiam haberi ab Ecclesia in numero Martyrum, ut patet de festo sanctorum Innocentium, cuius meminit Bernardus in serm.de Innocentibus, & ante eum Augustinus lib. 3. de lib. arbit. cap. 23. & epist. 28. ad Hieronymum, & antè Augustinum. Origenes hom. 3. in diversos Evangelii locos, & Cyprianus lib. 4. epist. 6. ad Thibaritanos. At parvuli nihil operari possunt, & peccatores sunt antequam baptizentur Baptismo aquae, vel sanguinis.

Respondent quidam, eos Innocentes fuisse circumcisos, proinde ante Martyrium iustificatos. SED hoc nihil est. Nam incertum est, an fuerint illi omnes circumcisi; immò probabilissimum est, & ferè certum non fuisse omnes circumcisos. Nam occidit Herodes omnes pueros, qui erant in Bethlehem, & finibus eius, nec iussit filios tantùm Iudaeorum, sed omnes omnino occidi: fortasse autem non pauci erant Gentiles inter eos. Praeterea iussit occidi à bimatu & infrà, omnes infantes; proinde eos etiam, qui nondum pervenerant ad octavum diem, quo solo poterant circumcidi. Denique non est de fide, Circumcisionem iustificasse, & tamen Ecclesia absolutè omnes illos infantes certò credit esse salvos. Praeterea Ecclesia eos innocentes non solùm ut salvos, sed etiam ut Martyres honorat; ergo passio proChristo suscepta aliquid eis contulit ex opere operato. Neque valet quod Sotus respondet, esse hoc privilegium parvulorum: id enim sine ullo fundamento asseritur. Si enim Martyrium ex opere operato infantibus prodest, cur non adultis? certè non minus est Martyrium, nec minus potens, & efficax adultorum, quàm infantium, sed contrà potius, nobilius, & efficacius.

SECUNDO probatur ratione S. Thomae. Nam gratia, quae datur Martyri, remissionis omnium poenarum, non potest esse ex opere operantis; nam vel esset ex ipsa tolerantia poenae; vel ex fervore charitatis. Non tolerantia poenae, quia multi Martyres fuerunt antea homines scelestissimi, qui millies mortem promeriti fuerant, & sine dubio non erat sufficiens satisfactio mors quaedam levissima, ut per capitis abscissionem; & tamen si

TERTIO Ecclesia, ut aliquem colat ut S. Martyrem, nunquam examinat, an antea fuerit in gratia, sed indifferenter omnes honorat, quos constat pro Christo occisos in confessione verae fidei, & unitate Ecclesiae. Haeretici enim, & schismatici Martyres esse non possunt, cùm ponant obicem gratiae Dei per peccatum infidelitatis, & schismatis, in quo actu perseverant.

QUARTO, si Martyrium non conferret primam gratiam ex opere operato, sed tantùm ex fervore charitatis operaretur, non verè distingueretur Baptismus sanguinis à Baptismo flaminis; sed utrumque esset Baptisma flaminis, cùm utrumque consisteret in interna conversione, & motione animi in Deum. At revera Baptismus sanguinis distinguitur à Baptismo flaminis, quia ipsa sanguinis effusio supplet Baptismum in Martyrio; in Baptismo autem flaminis sola interna conversio, & aspiratio Spiritus sancti.

QUINTO sit aliquis, qui comprehensus in persecutione malit mori, quàm Christum negare, & reipsa moriatur; & tamen non habuerit ante ipsum Martyrium veram contritionem, sed solùm attritionem quandam suorum peccatorum; & denique non habuerit maiorem dispositionem, quam eam, quae necessaria est ad Baptismum aquae. Aut iustificabitur iste, & salvabitur, aut non: si sic, ergo Martyrium ex opere operato dat primam gratiam; neque enim iste aliquid mereri potuit ante ipsum Martyrium, cùm non esset iustus: si non; ergo Baptismus sanguinis non supplet Baptismum aquae; iste enim verè baptizatur in suo sanguine, & verè Martyr est, cùm pro vera fide moriatur. fatendum est igitur eum ex opere operato iustificari.

SEXTO & ultimo videtur omnino haec sententia Patrum. CYPRIANUS in epistola ad Iubaianum:

Ad argumentum, quod contrà fieri solet, ex

ALTER locus docet, summam esse charitatem ex parte operis, ponere vitam pro amico, quia non habet aliquid maius homo, quod det pro amico, quàm vitam: tamen non docet hic locus, omnem, qui dat vitam pro amico, habere summam charitatem quoad habitum, vel actum internum, ut notum est; cùm multi qui non dederunt vitam, habuerint maiorem charitatem iis, qui dederunt, ut patet de B. Virgine, de S. Ioanne Evangelista, & aliis. Praeterea etiamsi qui vitam ponit pro Christi amore, habet sine dubio magnam, & veram charitatem, ut hic locus Evangelii docet, & tales videntur fuisse Martyres plurimi: tamen potest etiam fieri, ut aliquis nondum plenè iustificatus, raptus ad Martyrium, vitam ponere decreverit, non tam propter Dei charitatem, quam nondum habet, quàm metu gehennae, vel spe caelestis praemii: certè de tali non potest dici, quod habeat veram charitatem; & tamen benè facit ponendo vitam in confessione Christi, & Martyr est, id est, testis veritatis. Ac de eiusmodi dicimus, remitti illis peccata, & infundi gratiam ex opere operato Martyrii.

SECUNDA propositio:

NOTA SECUNDO, non fuisse apud veteres tam certam hanc propositionem, ut erat superior. Nam de Martyrio nullus veterum, quod sciam, negavit eo suppleri Baptismum aquae: at de conversione, & paenitentia, non desunt, qui id negaverint. Nam liber, qui inscribitur de Ecclesiasticis dogmatibus, qui falsò tribuitur Augustino, cap. 74. apertè dicit, Catechumenum non salvari, etiamsi in bonis operibus vixerit, nisi Baptismo aquae, aut sanguinis purgatus fuerit. Tempore etiam S. Bernardi fuisse, qui idem sentirent, patet ex epistola eius 77.

At sine dubio credendum est, veram conversionem supplere Baptismum aquae, cùm non ex contemptu, sed ex necessitate sine Baptismo aquae aliqui decedunt. Id enim expressè habetur

TERTIA propositio:

Neque argumentum Kemnitii concludit. Nam non aequamus opera nostra virtuti Baptismi, aut Christi sanguini, cùm dicimus, per Martyrium, & Paenitentiam remitti peccata, & suppleri Baptismum: sed aequamus Dei gratiam, Dei gratiae, & Christi pactum, & institutionem, Christi pacto, & institutioni. Nam ut in Baptismo aquae, quod praecipuè operatur, est institutio divina, & gratia; ita etiam in Martyrio, & Paenitentia: non enim passio Martyrum ex se vim habet iustificandi, sed ex pacto, & promissione Christi. Similiter paenitentia, & conversio, est solùm dispositio quaedam, ad quam ex pacto, & promissione Dei sequitur iustificatio. ADDE, quòd nec ipsa dispositio est praecipuum opus nostrum, sed Dei, qui primò inspirat paenitentiam, & amorem Martyrii, & postea ivuat ad perficiendum.

QUARTA propositio:

Porrò Catholici Doctores communi consensu, sex pronunciata affirmant. PRIMO, ius baptizandi ex officio ordinario convenire solis Sacerdotibus, id est, Episcopis, & Presbyteris, sic tamen, ut Presbyteris conveniat cum subordinatione, & dependentia ab Episcopis. Quemadmodum enim potestas absolvendi à peccatis datur Presbyteris, in sua ordinatione, & tamen, quia absolvere à peccatis est actus iurisdictionis, quae est Episcoporum propria, ideò Presbyteri non possunt uti ea potestate, nisi quantum eis Episcopi concedunt: ita quoque de potestate baptizandi sentiendum est. Hinc conciliari possunt testimonia quaedam auctorum, quae alioqui contraria videri possunt. Quidam enim simpliciter affirmant officium baptizandi ad presbyteros pertinere, ut Isidorus, lib. 2. de officiis divinis, cap 24. Alii dicunt Presbyteros baptizare non posse sine Episcopi facultate, ut Tertullianus libro de Baptismo, & Hieronymus in dialogo contra Luciferianos.

SECUNDO docent, Diaconis quoque ex officio convenire baptizare, sed in absentia Sacerdotum, aut eorum iussu. Ita docent iidem auctores, Tertullianus, & Hieronymus. Neque his repugnant Ignatius in epist. ad Heronem, & Epiphanius haeresi 79. qui negant Diaconis convenire munus baptizandi, & proprium id esse dicunt Sacerdotum. Nam loquuntur Epiphanius, & Ignatius de ordinario officio, Tertullianus, & Hieronymus de extraordinario, & utrique rectè dicunt: ordinariè siquidem ad solos Sacerdotes pertinet baptizare, extraordinariè etiam ad Diaconos. Quod etiam habet Gelasius in epist. 1. ca. 9. & exprimitur in ipsa ordinatione Diaconorum.

TERTIO Catholici docent, nunquam licere laicis solenniter baptizare, neque etiam privatim praesente Sacerdote, aut Diacono, aut iis etiam absentibus, extra casum necessitatis. Docet hoc Augustinus, lib. 2. contra epist. Parmen. cap. 13. & rationem reddit, quia nemini licet usurpare alterius officium.

QUARTO docent, laicis baptizatis licere in casu necessitatis baptizare. De hoc enim nunquam in Ecclesia dubitatum invenio: unde nova est, & inaudita Calvini haeresis.

QUINTO docent etiam, non baptizatis in casu necessitatis licere Baptismum dare, si sciant ritum. De hoc tamen veteres dubii fuisse videntur. Nam TERTULLIANUS in lib. de Baptismo reddit caussam, cur liceat laicis baptizare:

Ceterùm res iam definita est in Concilio generali, ut Augustinus cupiebat. Nam in Florentino Concilio habetur, in casu necessitatis licere laico, seu viro, seu feminae, seu Christiano, seu pagano baptizare, modò adsint materia, forma, & intentio debita. Quod idem multò antea statuerat Nicolaus Papa, ut habetur can. A quodam Iudaeo, de consecrat. dist. 4. & idem habetur ibidem, can.Romanus. Et ratio idem suadet. Nam cùm non requiratur in ministro Baptismi fides aut probitas, aut ordinatio, ut notum est, nulla est ratio, cur non sit verum Baptisma, quòd à Pagano aut Iudaeo confertur, si ad sint ea, quae necessaria sunt ad Baptismi essentiam.

ADDE, quod nullum testimoniorum contra prolatorum convincit, non licere Baptismum à non baptizato accipere. Nam Gregorius II. non tam creditur iussisse rebaptizari à pagano baptizatos, propter vitium ministri, quàm propter vitium formae Sacramentalis, quam illi pagani, & imperiti fortè non tenebant. Augustinus autem etsi dubius fuit, tamen paratus erat generali Concilio acquiescere. Et praeterea lib. 7. de Baptismo, cap. 53. apertè dicit, si sententia ipsius quaeratur, se responsurum, Baptismum esse ratum à quocunque, & ubicunque traditum, modò verbis Evangelicis consecratum. Elibertinum Concilium asservit, quod erat certum, laicum baptizatum licitè baptizare: non autem negavit expressè contrarium, sed reliquit sub dubio. Denique Tertullianus, & Hieronymus id solùm fortè dicere voluerunt, Baptisma ab omnibus posse dari, ut ab omnibus accipitur, id est, quia est Sacramentum omnibus necessarium, ideò ab omnibus posse accipi, & similiter ab omnibus

SEXTO docent, non modò viros, sed etiam feminas in extrema necessitate posse baptizare. Ita habet expressè Concilium Florentinum, item Concilium Carthaginense IV. can. 100. ut infrà citabimus, & Urbanus II. in epist. ad Vitalem, & habetur 30. quaest. 3. canon. Super his. & denique idem habet consuetudo Ecclesiae, & ratio manifesta, quae suprà facta est pro non baptizatis.

His ergo ita constitutis, superest solum, ut contra Calvinum probemus, licere in casu necessitatis baptizareiis, qui ministri Ecclesiastici non sunt. Probatur igitur PRIMO, exemplo Testamenti veteris. Nam

Calvino, loco notato, lib. 4. cap. 15. §. 22. movit hoc exemplum bilem vehementissimam; dicit enim Sephoram stultam mulierem, & temerariam fuisse:

SED Calvinus, qui arguit Sephoram temeritatis, & impotentiae animi, non advertit se ex mera impotentia animi, & libidine detrahendi incredibili temeritate id facere. Nam ut ab ultimo

Quod autem Calvinus dicit, Sephoram circumcidisse filium sine proposito obsequendi Deo, & proiecisse praeputium in terram, & obmurmurasse contra Deum, & contra maritum, sunt mera mendacia sine ullo fundamento, & ex mera libidine detrahendi profecta; Scriptura enim nihil tale dicit. Unum est verbulum, quod fortè Calvinum decepit adiuncta Lyrani expositione. Quod enim Scriptura dicit:

SED fallitur Lyranus, & quicunque ita exponit. Illa enim verba:

Sed respondet Calvinus ad hanc nostram consequentiam:

SECUNDO, probatur eadem veritas ex eo loco, unde Calvinus sumit praecipuum argumentum, nimirum, Matth. ult.

Ergo eodem modo, licet munus baptizandi sit proprium Sacerdotum, tamen in necessitate licebit etiam laicis, & feminis baptizare: immò maiori ratione id licebit, cùm sit magis proprium Apostolorum, & Episcoporum praedicare, quàm baptizare:

TERTIO probatur exemplis Scripturae,

QUARTO, probatur testimoniis, & exemplis Patrum. TERTULLIANUS, libro de Baptismo, ubi dixerat ius baptizandi propriè convenire Episcopis, & Presbyteris, necnon etiam Diaconis, si Episcopus iubeat, subiungit:

Ad hoc argumentum more suo ita Calvinus respondet:

PRIMO, obiicit Christi mandatum, Matth. ult.

SECUNDO obiicit, quod ipsis etiam veteribus non constabat, an rectè fieret, ut laici in necessitate baptizarent, licet hunc morem ipsi quoque tenerent, vel permitterent. Et probat ex AUGUSTINO, qui sic loquitur, lib. 2. contra epist. Parmeniani, cap. 13.

TERTIO, obiicit Concilium IV. Carthaginense, can. 100. ubi prohibentur mulieres baptizare. RESPONDEO, ipsum Concilium excipit casum necessitatis, ut ex Petro Lombardo, & Gratiano suprà demonstravimus. Praeterea licet

QUARTO, obiicit TERTULLIANUM & EPIPHANIUM, quorum ille in lib. de Virginibus velandis:

Nec valet Calvini responsio, quod Epiphanius ludibrium esse pronunciaverit dare feminis licentiam baptizandi: neque ullum casum exceperit. Nam hoc ipso, quod vocat ludibrium, indicat se loqui de publico ministerio. Id enim verè ludibrium, & probrum esset, si in templo viris praesentibus mulier baptizaret. Nec mirum si non addidit exceptionem necessitatis: nam nec addidit, cùm negavit, Diaconos posse baptizare, quia certum erat, eam per se intelligi potuisse.

Quantum ad PRIMAM quaestionem; haeresis fuit tempore S. Bernardi, quae docebat non licere infantes baptizare. Refert eam, & refellit sanctus Bernardus serm. 66. in Cantica, & epist. 240. Eadem est huius temporis Anabaptistarum, non licere Baptismum tradere, nisi adultis, qui Baptismum per se flagitant. In hoc errore convenire omnes Anabaptistas, licet alioqui in multis rebus inter se dissideant, testatur Calvinus in instructione contra Anabaptistas. Idem etiam Calvinus, lib. 4. Institut. cap. 16. §. 29. testatur Michaëlem Servetum, & quosdam alios Anabaptistarum Magistros contendere Baptismum suscipi non debere, nisi anno XXX. qua aetate Christus Baptismum suscepit. Exorta est haec haeresis anno Christi M. D. XXVII. ut Ioannes Cochlaeus refert in actis Lutheri. Princeps videtur fuisse Balthasar Pacimontanus, qui postea Viennae crematus fuit. Sic enim eum vocat Cochlaeus in actis Lutheri, anni M. D. XXVIII. ubi dicit contra eum Lutherum scripsisse eodem anno, quanquam ex Lutheri scriptis hunc errorem Balthasar se collegisse fatetur: quod & verissimum esse, in sequenti quaestione demonstrabimus.

Ministri Transylvani, qui anno M. D. LXVII. duos libros ediderunt contra Trinitatem, & Incarnationem Domini, ad finem eorum librorum addiderunt 36. argumenta contra Baptismum parvulorum, in quo apparet maxima Satanae rabies, contra genus humanum, qui non contentus per Lutheranos, & Sacramentarios perdidisse innumerabiles animas hominum adultorum, voluit etiam animas infantium perdere per Anabaptistas.

Praeter hos haereticos duo auctores obliquè idipsum docuisse videntur. Erasmus praefatione paraphrasis in Matthaeum, docuit, homines in infantia baptizatos, ubi adoleverint, interrogandos esse, an habeant ratum, quod ipsorum nomine in Baptismo promissum est: & si ratum non habeant, esse liberos dimittendos. Ludovicus Vives annotatione in cap. 27. lib. 1. de civitate Dei, dicit, olim neminem consuevisse baptizari, nisi adulta aetate, & qui per se peteret Baptismum, & intelligeret quid sit baptizari.

Porrò Catholica Ecclesia semper docuit infantes baptizandos; quod etiam Concilium Tridentin. sess. 7. can. 12. 13. & 14. de Baptismo, iterum cum anathematis denunciatione definivit. PROBATUR haec veritas tribus argumentorum generibus. PRIMUM sumitur à Scripturis, habemus autem in Scripturis tria argumenta. PRIMUM, sumitur à figura Testamenti veteris. Nam Circumcisio figura erat Baptismi, adeò manifesta, ut Baptismus à Paulo dicatur Circumcisio,

SECUNDUM argumentum colligitur ex duobus locis Evangelii, simul iunctis,

Ad hunc locum duae dari possunt responsiones. UNA, Anabaptistarum, quòd Dominus in personis parvulorum benedixerit parvulos innocentia, & humilitate, non aetate: non enim dixit; Horum est regnum caelorum, sed:

SED neutra solida responsio est. Nam etiamsi Dominus in statura pueri commendare voluerit humilitatem, & innocentiam, ut Augustinus rectè docet, tamen simul etiam indicavit infantilem aetatem non esse alienam à regno & salute. Nam cùm Dominus ait:

Altera solutio non est etiam solida. Nam verba

TERTIUM argumentum colligitur ex locis illis, ubi dicuntur baptizatae integrae familiae, ut

SECUNDA classis argumentorum continet testimonia Ecclesiae, quae tanquam traditionem Apostolorum id semper & docuit, & servavit. Utitur hoc argumento etiam Philippus in locis, tit. de Baptismo parvulorum, idque tanquam firmissimum in prima acie posuit; sed meritò ridetur ab Anabaptistis. Nam si in hac re valere debet traditio, & antiquae Ecclesiae testimonium; cur non etiam valeat in aliis articulis? ut in asserendo Purgatorio, invocatione Sanctorum, &c. Nostrum igitur est hoc argumentum, non adversariorum.

Ac primùm habemus testimonium DIONYSII Areopagitae, qui lib. Ecclesiast. hierarch. cap. ult. parte ult. ab Apostolis traditum affirmat, ut infantes baptizentur. Idem docet Iustinus, seu quicunque est auctor earum quaestionum, q. 56. ubi dicit, parvulos baptizatos salvari, alios non item. Irenaeus lib. 2. cap. 39. dicit, salvari omnes, qui renascuntur in Christo, infantes, pueros, iuvenes, & senes. ORIGENES lib. 5. in cap. 6. ad Romanos:

Iam verò Concilium MILEVITANUM inter alios Canones secundum edidit his verbis:

His accedant expressa etiam sanctorum Pontificum decreta de re eadem. Clementis I. lib. 6. constit. Apostol. cap. 15. Siricii epist. 1. ad Himerium, ca. 2. Innocentii I. epist. 26. ad Concilium Milevitanum; Leonis I. epist. ad Episcopum Aquileiensem 84. aliâs 86. Gregorii I. lib. 3. epist. 9. ad Ioan. Caralitanum; Innocentii III. in epist. ad Episcopum Arelatensem, & habetur ca. Maiores, de Baptismo, & eius effectu. Ex his colligitur quam falsum sit, quod ait Ludovicus Vives, neminem olim admotum sacro Baptismo, nisi in aetate adulta.

TERTIA classis argumentorum, constat ex rationibus. PRIMA ratio. Parvuli salvi esse possunt: sed extra Ecclesiam non est salus; igitur intrent Ecclesiam necesse est. PRIMA propositio probatur tum ex Scriptura citata

Habemus igitur, oportere infantes intrare Ecclesiam. At id facere non possunt nisi per Baptismum; igitur baptizentur necesse est. Assumptio probari potest. PRIMUM ex illo Pauli

SECUNDA ratio. Si non possent infantes baptizari, aut impedimentum esset ex parte prohibitionis alicuius divinae, aut ex parte Sacramenti, aut ex parte ministri, aut ex parte ipsius suscipientis, aut denique ex parte Ecclesiae, quae per Baptismum acquirit ius in homines, quod non videtur posse fieri sine propria ipsorum voluntate. Nihil autem horum dici potest. Nam nulla exstat divina prohibitio. Sacramentum autem non pendet nisi à divina institutione; alioqui non esset certum, nec adferret solidam consolationem: itaque ex se semper est efficax, & idem operatur, sive adulto, sive infanti detur. Minister autem aequè potest infantem aspergere, & verba sacra super eum proferre, ac super adultum. Ex parte suscipientis requiritur quidem in adultis dispositio quaedam per actualem fidem, & conversionem in Deum: at haec non requiritur in infante. Nam in adultis duplici de caussa requiritur illa dispositio. PRIMO, propter peccata actualia, quae illi originali

Denique non obstat obligatio, quae nascitur ex Baptismo. Nam inprimis non obligatur nisi ad ea, ad quae alioqui obligatus, vel obligandus erat. Nam ad legem divinam servandam, ad abrenunciandum Diabolo & pompis eius, omnes tenentur, etiam sine Baptismo. Rursus omnes tenentur suscipere Baptismum, idque divino mandato, & proinde omnes tenentur se subiicere Ecclesiae, & eius praeceptis. Hoc solum inter adultos, & infantes interest, quòd illi, quia sui iuris sunt, debent propria voluntate se Ecclesiae subiicere; & nisi faciant, peccant: isti, quia non sunt iuris sui, sed parentum, possunt eorum voluntate Ecclesiae subiici. Itaque est illis aliena voluntas loco rectae rationis, quam habere deberent si essent adulti: proinde nulla eis fit iniuria, sed ingens beneficium, cùm baptizantur, licet inde consequatur obligatio obediendi Ecclesiae. Sed neque infantes illi, qui carent parentibus, & tutoribus, & ab aliquo extraneo baptizantur, queri postea possunt. Nam qui illos baptizant, agunt eorum caussam; sicut si quis incideret in hominem laethaliter vulneratum, qui usu linguae, & rationis careret, eumque in domum aliquam portari, & à medicis curari iuberet, certè non posset ille postea queri de isto homine, quod eum obligasset ad solvendam medicis mercedem: & si quereretur, ac solvere nollet, ab omni iusto iudice damnaretur.

PRIMUM argumentum:

SECUNDUM argumentum:

TERTIUM argumentum:

QUARTUM argumentum:

QUINTUM argumentum:

SEXTUM argumentum:

SEPTIMUM argumentum:

OCTAVUM argumentum:

NONUM argumentum:

DECIMUM argumentum:

UNDECIMUM argumentum:

DUODECIMUM argumentum:

DECIMUM TERTIUM argumentum:

DECIMUM QUARTUM argumentum:

DECIMUM QUINTUM argumentum:

DECIMUM SEXTUM argumentum:

DECIMUM SEPTIMUM argumentum:

DECIMUM OCTAVUM:

DECIMUM NONUM:

VICESIMUM:

VICESIMUM PRIMUM:

VICESIMUM SECUNDUM argumentum:

VICESIMUM TERTIUM:

VICESIMUM QUARTUM:

VICESIMUM QUINTUM:

VICESIMUM SEXTUM:

VICESIMUM SEPTIMUM:

VICESIMUM OCTAVUM:

VICESIMUM NONUM:

TRICESIMUM:

TRICESIMUM PRIMUM:

TRICESIMUM SECUNDUM:

TRICESIMUM TERTIUM:

TRICESIMUM QUARTUM:

TRICESIMUM QUINTUM:

TRICESIMUM SEXTUM. Adultos caecos, surdos, & mutos nemo unquam baptizare audebit; tantò minus infantes, qui nec ambulare possunt, nec audire, nec loqui. RESPONDEO; Eiusmodi adulti, si indicare possint aliquo modo suam voluntatem, qua baptizari velint, aut certè antea indicaverint, quàm in eum morbum inciderent,omninò baptizari possunt, ac debent: ut apertè tradit Concilium III. Carthag. c. 34. & Arausicanum I. can. 12. & Augustinus lib. 1. de adulterinis coniugiis, cap. 26.de aegrotis, qui repentè obmutescunt; Quòd si sciri nequeat eorum voluntas, non baptizantur, quia in iis, qui rationis usum habent, requiritur eorum consensus, ut suprà diximus; quod in infantibus non requiritur ut quibus sufficit aliorum consensus. Item nescimus de adultis caecis, mutis, & surdis, an non ponant obicem aliquem; quod de infantibus certè scimus.

PRIMA sententia Lutheranorum est, qui fidem actualem, aut aliquid simile actuali fidei parvulis tribuunt. Primus Lutherus anno XX. in lib.de captivit. Babylonica, c. de Baptismo, cùm dixisset:

Item Lutherus in lib. contra Cochlaeum anno XXIII.

Haec sententia visa est admodum dura omnibus aliis, & peperit tres sectas diversas. Quidam enim negârunt parvulos baptizandos, cùm omninò crederent sine fide Baptismum nihil prodesse, ut Lutherus dixerat; & simul experimento certissimo tenerent, parvulos non credere, cùm apertè renitantur, & eiulent cùm baptizantur. Atque hi sunt Anabaptistae, de quibus suprà diximus.

Alii non negârunt parvulos baptizandos, sed negârunt fidem in parvulis requiri; & ii sunt Sacramentarii, de quibus mox dicemus, dum alteram sententiam referemus.

Denique alii neque fidem, neque Baptismum parvolorum negârunt, sed mollire conati sunt, & exponere Lutheri sententiam. Itaque anno XXXVI.convenerunt Lutherani ad Conciliabulum Wittembergense, cuius acta exstantapud

Hanc mitigationem sententiae Lutheri, sequi videntur communiter Lutherani. Philippus in locis anni LVIII. tit.de Baptismo parvulorum:

Est autem hîc observandum, Kemnitium mira fraude, & artificio, immò aperto mendacio asserere, hanc sententiam conventiculi Wittembergensis concordare cum Lutheri sententiis suprà citatis, & rursum Lutherum cum Augustino; & contrà Synodum Tridentinam dissentire in hac re à Synodo generali Viennensi, quòd Synodus Viennensis docuerit infantibus in Baptismo infundi habitus fidei, spei, & charitatis: Synodo autem Tridentinae ita sorduerit illud decretum, ut ne mentionem quidem eius facere voluerit. Quae mendacia paulò pòst refellemus; atque haec de prima sententia.

ALTERA sententia in altero extremo: infantibus nullam fidem in Baptismo esse necessariam. Hanc videtur primus etiam Lutherus docuisse. Nam licet antequam Anabaptistae exorirentur, illa scripserit, quae suprà citavimus: tamen postquam illi apparuerunt, scripsit librum contra eos, anno M. D. XXVIII. & ubi ad hoc argumentum venisset de fide infantium, dixit nihil interesse, sive credant, sive non credant. Baptismum enim non fundari super fidem dantis, aut recipientis, quae incertissima est, sed super Dei

Calvinus libro quarto Institut. cap. 16. cupiebat primam Lutheri sententiam, quam suprà explicavimus, defendere, sed non est ausus. Unde sic loquitur §. 18.

TERTIA sententia Catholicorum est: infantes non habere fidem actualem, nec tamen omni fide carere; sed habere fidem habitualem; & praeterea credere fide aliena, & ipsa Baptismi susceptione. Quae omnia, ut ordine probentur, ponam sequentes propositiones.

SECUNDO, Patres hanc sententiam reiiciunt, ut Nazianzenus, qui oratione in sancta lumina, dicit, infantes sine sensu sanctificationis sanctificari, & Augustinus, qui epistola 57. ad Dardanum ridet hanc Lutheri sententiam, ut qui iniuriam faciat humanis sensibus: & rursus epist. 23. tractat. 80. in Ioannem, libro quarto de Baptismo, cap. 24. & libro primo de peccatorum meritis, & remiss. cap. 20. dicit, parvulos non habere fidem, quae est in cogitatione: item non habere sensum fidei: denique non habere quod Paulus dicit:

TERTIO, est ratio. Nam fides non potest oriri in mente nisi ex divina revelatione: quae quidem aut immediatè sit à solo Deo, aut per organum verbi Dei praedicati, aut lecti. PRIMO modo non dicit Lutherus dari infantibus fidem, sed secundo, cùm ait eos credere per vim verbi, quo exorcizantur, adivuantibus Ecclesiae precibus. Et praeterea primus ille modus non est ordinarius, sed extraordinarius, & rarissimus, ac solis fortè Prophetis, & Apostolis concessus:

QUARTO, probatur ratione Augustini in epist. 57. quia cùm constet infantes, & vocis eiulatu, & motibus corporis reluctari, & obstrepere Baptismo, si verè intelligerent (quod necesse est, si credere debent) quid agatur, rei fierent ingentis sacrilegii, nec abluerentur, sed magis fordi darentur.

SECUNDA propositio:

SECUNDO, repugnat rationi. Nam aut illi motus, & inclinationes sunt in corpore, aut in animo. Si in corpore, non possunt esse similes actibus fidei, & dilectionis, qui sunt in animo; nec enim corporalia dicuntur similia spiritualibus, nisi metaphoricè, & per quandam analogiam. Et praeterea non potest fieri, ut motus & inclinatio ad credendum Deo, & diligendum Deum, sint corporales, cùm Deus sit obiectum spirituale, & altissimum, quod vix mente attingi aliquo modo potest. Si autem sint in animo, est implicatio contradictionis, quòd sint absque cognitione. Quid enim est motus intellectus, nisi intelligere? non enim aliter moveri potest intellectus, nisi intelligendo; sicut nec oculus, nisi videndo; nec sensus audiendi, nisi audiendo. Et quomodo potest voluntas inclinari, nisi praecedente cognitione? cùm obiectum voluntatis non sit aliud, nisi bonum cognitum.

TERTIO, repugnat ipsi Luthero. Nam Lutherus locis antea citatis, illam fidem ponit in parvolis, de qua saepe dixerat, quòd sola iustificet. Certum autem est, fidem iustificantem non esse motum sine cognitione: alioqui etiam bestiae iustificari possent. Voluit etiam Lutherus fidem in parvulis gigni ex auditu verborum exorcismi; proinde non sine cognitione posuit fidem. Praeterea Lutherus volebat, fidem in parvulis esse ante Baptismum, ut posset verè responderi ministro baptizaturo, parvulum credere: at auctores huius sententiae dicunt, per Baptismum dari parvulis istos motus. Sic enim loquitur Philippus loco citato:

QUARTO, repugnat doctrinae, & principiis communibus omnium Lutheranorum. Nihil enim est apud eos certius, & communius, quàm sola fide iustificari hominem; & Sacramenta nihil esse aliud, nisi instrumenta excitandae vel nutriendae fidei. At certè si motus illi infantium sine vera fide illis sufficiunt ad iustificationem, & ad Baptismum utiliter suscipiendum; falsum est sola fide hominem iustificari. Neque dicere possunt, hos ipsos motus esse fidem. Nam quando loquuntur de fide in materia iustificationis, semper intelligunt per fidem apprehensionem divinae misericordiae, quae sine cognitione esse non potest. Praeterea cùm isti motus immediatè excitentur à Deo, ut ipsi volunt, & non per Sacramenta, quae more concionis provocent fidem per externos sensus; certè ruit illud principium, Sacramenta non iustificare, nisi fidem excitando more concionis. Itaque si quis rectè iudicet, positis principiis de sola fide iustificante, minus absurda est Lutheri sententia, quae fidem parvulis tribuit, quàm Conciliabuli Wittembergensis, quod motum sine cognitione iisdem concedit. Lutherus enim novum miraculum falsò excogitavit, sed eo posito, omnia illi constant: isti autem & miraculum fingunt, & eo posito destruunt sua ipsorum principia, & cum aperta ratione pugnant.

TERTIA propositio:

SECUNDO, probatur ex illo

QUARTA propositio:

SECUNDO, potest haec eadem sententia colligi ex Scripturis, quibus suprà probavimus, sine fide parvulos non salvari. Cùm enim constet, fidem propriè non significare, nisi actum, vel habitum, & simul constet in parvulis actum fidei esse non posse; certè sequitur, ut in eis sit habitus. Item ex Scripturis suprà probavimus, infantes rectè baptizari, & per Baptismum iustificari, & salvari. Item constat ex Scripturis, iustificationem nullam esse sine fide: igitur constare etiam debet, infantes habere saltem habitualem fidem.

TERTIO, probatur ex Patribus, qui licet non meminerint expressè horum habituum, tamen aliis verbis idem dicunt. Primùm enim omnes Graeci, & multi Latini dicunt, Baptisma esse illuminationem, & qui baptizantur, illuminari. Unde etiam Augustinus tractat. 44. in

QUARTO, probatur ratione. NAM parvuli baptizati verè dicuntur, & sunt fideles, ut Augustinus docet, lib. 1. de peccatorum meritis, & remiss. cap. 33. & Concilium Trident. sess. 7. can. 13.de Baptismo. At fideles non dicimur ab actu, sed ab habitu fidei: alioqui cùm dormimus, aut etiam cùm vigilamus, sed de fide non cogitamus, non essemus fideles. Unde AUGUSTINUS loco citato, cùm dixisset parvulos esse fideles, addit:

ITEM, Deus in nobis habitat per fidem & charitatem,

DENIQUE, Deus infundit parvulis suis occultam gratiam, cùm baptizantur, ut August. docet li. 1. cap. 9. de peccatorum meritis, & remiss. Sed gratia iustificationis infusa in cordibus, consensu omnium Theologorum, aut est charitas cum fide, & spe; aut certè est quaedam alia qualitas, cum qua infallibiliter coniunctae sunt tres illae virtutes.

QUINTA propositio:

Est autem hoc loco observandum, duplicem fidem requiri in Baptismo. Actualem UNAM, quae praecedit Baptismum, ut dispositio quaedam; & ea est, quae exigitur à baptizandis, cùm iubentur recitare Symbolum, & interrogantur an credant. Quae quidem, ut plurimùm, iudicio gravium doctorum, non est ex habitu fidei, sed ex auxilio speciali Dei. Unde Catechumeni cum ista fide adhuc non dicuntur fideles à Patribus. ALTERA est, quae sequitur Baptismum, quaeque est pars essentialis iustificationis, & non est actus, sed habitus; & hanc intelligunt baptizandi, cùm interrogati, quid petant, respondent:

DICES; Quid prodest parvulo fides aliena? RESPONDEO; Multum omninò prodest. PRIMUM enim eos ad Baptismum adducit. Ut enim adulti, nisi credant, ad Baptismum non veniunt; sic etiam nisi parentes, aut aliqui alii, qui infantium curam gerunt, credant, non eos ad Baptismum deferent. Itaque sicut propria fides unicuique prodest, quia est caussa proprii Baptismi; ita fides aliena prodest infanti, quia est caussa, ut infans baptizetur. Et contrà infidelitas patris multùm obest infanti, quia est caussa, ne ille baptizetur. Atque hanc utilitatem persequitur Prosper loco citato. ALTERA utilitas est, quod hoc modo Deum honorant, & colunt, dum fidem profitentur, & Satanae abronunciant, & implent, quae ad ritum Baptismi pertinent, saltem per os alienum. Habet enim Deus

Ex quibus omnibus colligitur, fidem alienam non esse ita necessariam, ut non sit Baptismus verus, aut fructuosus, si ea desit, quandoquidem non est de essentia iustificationis, vel Baptismi; tamen esse necessariam ad solennitatem ritus, ac caeremoniae, & saepe, ut diximus, ad ipsum Baptismum parvulis tradendum; quia si nemo haberet fidem, nemo curaret parvulos baptizari. Superest argumenta ipsorum solvere, quae pauca sunt, & levia.

Argumentum PRIMUM Lutheri est contra primam propositionem:

SECUNDUM argumentum:

TERTIUM argumentum contra secundam propositionem:

QUARTUM argumentum, contra eandem propositionem:

Veri effectus apud Catholicos tres sunt. PRIMo enim Baptismus tollit, ac delet verè omnem culpam, & poenam. SECUNDO confert ex opere operato gratiam, & dona divina, quibus verè, & formaliter iustificatur homo. TERTIO imprimit indelebilem characterem, ob quem reiterari non potest. Ad hos revocantur illi quos Patres enumerant, & maximè Nazianzenus orat. in sanctum lavacrum, & Chrysostomus hom. 1. ad Neophytos, ut quòd faciat animam pulchram, Deo dilectam, splendentem, quòd eam obsignet regio sigillo, quòd faciat haeredem Dei, quòd aperiat regnum caelorum, & similia. Adversarii PRIMUM effectum negant; dicunt enim peccata per Baptismum non verè tolli, sed tantùm non imputari. SECUNDUM etiam negant. Nolunt enim iustificari hominem ex opere operato per Sacramenta, sed solùm per fidem. TERTIUM absolutè negant, & idcircò non possunt sufficientem caussam reddere, cur Baptismus non repetatur. Sed de duobus effectibus posterioribus satis multa diximus in disputatione de Sacramentis in genere: solùm de primo hîc agendum est. Atque haec erit PRIMA quaestio; An Baptismus verè tollat peccata.

Porrò adversarii alios quinque effectus Baptismi enumerant. PRIMUM, quòd baptizatus non possit damnari, etiamsi velit, nisi nolit credere. SECUNDUM, quòd Baptismus liberet ab obedientia divinae legis. TERTIUM, quòd liberet ab humanarum legum observatione. QUARTUM, quòd liberet ab omnibus votis. QUINTUM, quòd sola memoria Baptismi iustificet à peccatis, quae fiunt port Baptisma. Qui certè non tam sunt Baptismi effectus, quàm Lutheranorum errores; ac meritò damnantur à Concilio Tridentino sess. 7. totidem canonibus, id est, 6. 7. 8. 9. & 10. De his igitur effectibus erit altera quaestio.

Hoc nostro seculo idem docent omnes Lutherani. Nam Lutherus ipse art. 2. ex iis, quos anno XX. Leo X. damnavit, sic ait:

Contra hunc errorem gravissimum, & perniciosissimum statuit Concilium Tridentinum, sess. 5. decretum, quo affirmat per Baptismum tolli reipsa id omne, quod habet in homine rationem peccati.

Est autem hîc observandum, fundamentum adversariorum non esse aliud, nisi quia putant ipsam concupiscentiam, quam certum est manere etiam in baptizatis, usque ad mortem,

PRIMO igitur probatur ex Scripturis, Baptismo reipsa tolli omnia peccata, ita ut non solùm non imputetur, sed nec sit, quod imputari possit ad culpam. Et quia Scripturarum testimonia plurima sunt, reducam ea ad aliquot capita.

PRIMUM est eorum, quae habent vocabula mundandi, lavandi, tollendi, delendi, auferendi, & similia, quae inprimis pugnant cum modo loquendi adversariorum, ac praesertim Lutheti; & praeterea non possunt nisi ineptissimè exponi per non imputari. Non enim dicitur rectè quis tollere ab alio ignorantiam, vel malitiam, quia ignoscit illi, quod aliquid ignoranter, aut malitiosè fecerit. Loca haec sunt,

SECUNDUM caput est eorum locorum, qui dicunt tolli maculas, aut inquinamenta, aut iniquitates. Nam secundum adversarios non tollitur per Baptismum peccatum, nisi quoad reatum, id est, quoad obligationem ad poenam; manere autem volunt ipsam peccati foeditatem, quae erat caussa illius reatus. Voces autem:

TERTIUM caput est ex figuris Baptismi. Nam multiplex figura praecessit. UNA, in Circumcisione,

QUARTUM caput continet ea loca, quae comparant mundationem iustificationis rebus verè, & propriè mundis.

QUINTUM continet similitudinem peccati originalis,

SEXTUM continet similitudinem mortis Christi,

SEPTIMUM continet ea, quae docent, Baptismo nos renasci.

OCTAVUM continet ea, quae docent, non posse simul habitare lucem, & tenebras; peccatum & iustitiam.

NONUM caput continet ea loca, quae docent, Deo odio esse peccata.

Argumenta adversariorum non aliud probant, nisi concupiscentiam esse verè peccatum, licet ei non consentiamus. Quae omnia soluta sunt à nobis in disputatione de peccato originis.

Sit igitur PRIMA propositio:

ALTER error quorundam fuit, qui, ut Augustinus refert lib. 21. de civit. Dei, cap. 25. docebant, baptizatos non posse damnari, etiamsi perditissimè viverent, modò ab Ecclesia Catholica non recederent. Refellit hunc errorem Augustinus. ibidem ex clarissimis testimoniis Scripturarum: & praeterea librum integrum scripsit contra eum errorem, qui inscribitur; De fide, & operibus. Scripturae praecipuae sunt,

NOTA SECUNDO, utrumque errorem aliqua ex parte hoc nostro seculo instauratum esse. Nam PRIOREM errorem instauravit Ioan. Calvinus, qui hominem semel verè iustificatum docuit, non posse unquam excidere à gratia, & salute. Nam in Antidoto Concilii Tridentini, sess. 7. can. 7. de Baptismo, dicit, Baptismo tanquam Dei Chirographo nos certiores reddi de perpetua adoptionis gratia: & lib. 3. Instit. cap. 2. §. 11. & 12. docet, veram fidem semel habitam amitti non posse, esseque donum electorum proprium. Sed refutatio istius erroris, non est praesentis loci: non enim id ipse tribuit virtuti Baptismi, sed praedestinationi. Interim repugnat Scripturis apertissimè Calvini sententia, cùm

POSTERIOREM errorem instauravit Lutherus in lib. de captivit. Babyl. cap. de Baptismo, ubi habet illa ipsa verba, quae Concilium in suo canone 6. damnavit. Nec ab ea sententia discordant eius discipuli, etsi modum loquendi non probent. Tribus enim modis potest intelligi illa propositio:

SECUNDO, ut sensus sit, peccata omnia ita esse coniuncta cum infidelitate; & contrà, fidem ita coniunctam esse cum iustificatione, ut non possit fides consistere cum ullo peccato mortali: proinde qui habet fidem, nullum habere peccatum, nec posse perire, & contrà; quicunque peccat, hoc ipso carere fide. Quod quidem simile est ei, quod Catholici dicunt de charitate: Charitas enim revera non potest consistere cum peccato mortali, & ideò nemo perit cum charitate, & nemo salvatur sine charitate. Hunc sensum vult esse Kemnitius illius Lutheranae propositionis in 2. parte Examinis. pag. 213. & sequentibus, ubi dicit, Lutherum nunquam sensisse non amitti gratiam praesentem per quodlibet peccatum mortale, sed id sensisse, posse hominiem per veram fidem statim redire ad gratiam. Ut enim peccata destruunt fidem, ita fides reviviscens destruit omnia peccata.

TERTIO modo potest intelligi ea propositio, ut sensus sit, posse hominem simul dum peccat, retinere fidem, & per hoc non amittere Dei gratiam praesentem: quia licet peccata ex natura sua hominem reum facerent, & Dei inimicum, tamen fides permanens in corde facit, ne imputentur, & non damnent. Hunc sensum fatetur Kemnitius esse Epicuraeum, & meritò damnatam à Concilio eam propositionem in hoc sensu, quod etiam fatetur Calvinus in Antidoto huius canonis 6. Hinc enim datur licentia hominibus baptizatis patrandi quaevis peccata, modò simul credant ea sibi non imputari. Sed nullo modo Kemnitius concedit hanc fuisse mentem Lutheri.

NOTA TERTIO, rectissimè à Concilio damnatam esse illam Lutheri sententiam. Nam & dicta est à Luthero in sensu tertio, licet nolit Kemnitius: & praeterea haeretica est etiam in secundo sensu, quem Kemnitius, & Calvinus admittunt. AC PRIMUM fuisse illam mentem Lutheri, patet ex his locis. In lib. de Babyl. captivi. cap. de Baptismo, postquam dixerat, hominem baptizatum non posse damnari, nisi nolit credere, subiungit:

QUOD autem etiam in secundo sensu falsa sit ea propositio, patet, quia repugnat Paulo,

ALTERO modo intelligi potest, ut facere contra legem sit quidem peccatum, tamen non imputetur iis, qui fidem habent, nec pendeat iustificatio, aut salus ab impletione legis, sed à sola misericordia, quae per fidem apprehenditur. Et in hoc sensu Lutherani omnes docent (licet alii timidiùs, alii liberiùs loquantur) non obligari Christianos ad legem divinam, sed solùm ad fidem; immò in hoc constituunt summam libertatis Evangelicae; ut paret ex lib. Lutheri de votis monasticis, ubi in hoc dicit consistere libertatem Evangelii, quòd pia conscientia sit libera ab omnibus operibus, non quidem faciendis (volunt enim ea fieri, ut fructusfidei) sed accusantibus, & defendentibus: quia nulla opera sunt tam mala, quae credentem accusare valeant, & damnare; nulla tam bona, quae eum queant defendere, & iustificare. Item in comment. 2. cap. ad Galat. instituit hunc dialogum:

Nota SECUNDO, quid adversarii de Concilii canone sentiant. Calvinus in Antidoto Concilii agnoscit canonem 7. Concilii, contra suam & suorum sententiam esse positum; & apertè contrarium profitetur.

At Kemnitius in Examine eiusdem canonis fraudulenter agens, more suo, praetermittit eum sensum, in quo ipsi negare solent, obligari ad legem implendam: & perperam exponit tam Concilii sententiam: ut eam refellat, quàm Lutheri, ut eam defendat. Itaque duo dicit. PRIMO, Lutherum non docuisse Christianos liberos esse ab obedientia legis Dei, sed id solùm, gratiam Baptismi, & iustificationem non pendere à conditione observatae legis, quasi nemo iustificetur, nisi qui antea id meruerit per integram legis observationem; sed gratis dari per fidem. SECUNDO dicit, Concilium definire voluisse, pendere iustificationem, quae fit in Baptismo, à conditione legis impletae. Et quia Concilium id non apertè dicit, colligit ipse hoc modo; Concilium mutuatur ex

Sed utrumque pronunciatum Kemnitii mendacio plenum est. AC PRIMUM Lutheri sententia tam disertè ab ipsomet Luthero expressa est, ut nullo modo excusari possit. Sic enim loquitur in lib. de libertate Christiana:

Quantumlibet igitur Kemnitius tergiversetur, & mentiatur, confiteri cogitur, nisi Papista fieri velit, non ita obligari Christianos ad legem servandam, ut ab eius observatione pendeat salus. Atque hoc ipsum est, quod Concilium damnat, & anathematizat. Nam mendacium est (ut ad SECUNDUM dictum Kemnitii veniamus) Concilii sententiam esse, pendere gratiam Baptismi à conditione legis servatae. Concilium enim hoc non dicit, nec ullo verbo insinuat, sed contrarium disertis verbis in infinitis locis asservit, ac praesertim sess. 6. c. 8. ubi dicit, nulla nostra merita esse ante gratiam iustificationis. Et in isto ipso canone 7. de Baptismo, perspicuè Concilium dicit, ab ipso Baptismo nasci debitum servandae Christi legis: ex quo manifestè colligitur non requiri ad gratiam Baptismi consequendam, conditionem legis servatae, sed solum propositum servandae post Baptismum. Quod etiam multò antè docuerat Concilium II. Arausicanum, can. 25.

Ad coniecturam Kemnitii ex phrasi desumpta ex epist. ad Galatas respondeo. PRIMO, Concilium Tridentinum non citasse, nec nominasse epistolam ad Galat. SECUNDO dico, in epistola ad Galatas, sive Paulus loquatur ex mente sua, sive ex mente aliorum, non haberi, ante Circumcisionem servandam legem fuisse, sed post Circumcisionem. Id enim sonant illa verba:

Porrò duo illa sophismata, quae nomine Concilii Kemnitius sibi ipse obiecit, somnia sunt delirantis. Si enim vigilans, & sanus fuisset, saltem argumenta finxisset, quae haberent aliquam speciem argumenti. Illa autem nullam prorsus speciem habent. Ex eo enim, quod renunciamus in Baptismo Satanae, & promittimus Deo nos deinceps servituros, nullo modo colligi potest pendere gratiam Baptismi à conditione impletae legis; cùm è contrario profiteamur illa abrenunciatione, & illa promissione, nos ante Baptismum servisse Satanae, & non Deo. Legem autem Christi non Evangelium, Concilium nominavit dedita opera, ut damnaret errorem Lutheranorum, qui Evangelium solam promissionem gratiae esse volunt, non etiam legis novae promulgationem: cùm tamen Christus ipse dixerit,

Nota TERTIO, errorem, qui in 7. canone Concilii damnatur, quòd videlicet non sint Christiani ita debitores legis, ut ab eius obedientia pendeat salus, refellendum esse in disputatione de iustificatione, tamquam in proprio loco. Interim tamen adferri posse apertissima Scripturarum testimonia. Nam

SED insignis omninò Lutheri responsio est ad haec & similia loca in comment. 3. capitis ad Galatas:

Ubi illud est observandum, alio modo ab adversariis liberari fideles ab obedientia legum divinarum, & alio modo ab obedientia legum humanarum. Nam divinas leges affirmant obligare in conscientia, ita ut sit peccatum eas violare; sed tamen addunt fidelibus indulgeri eiusmodi praevaricationes, seu non imputari; ac per hoc idem esse, ac si liberi essent ab earum legum observatione. At leges humanas, sive Ecclesiasticas, sive politicas affirmant non obligare in conscientia, nisi ratione scandali, aut contemptus; quae sunt prohibita lege divina. Itaque transgredi legem humanam etiam studiosè, non modò non imputatur ad peccatum, sed neque est ullum peccatum apud adversarios. Quare tam Kemnitius, quàm Calvinus, ille in suo examine, iste in suo Antidoto canonem istum 8. simpliciter reiiciunt, ac Lutheri sententiam apertè defendunt.

Sed quoniam hunc errorem nos accuratè refutavimus in disputatione de summo Pontifice, & breviter in libro de Sacramentis in genere, cap. 59. de caeremoniis, satis erit hoc loco ostendere obligationem legis humanae non pugnare cum Baptismo. Id quod fiet solvendo ipsorum obiectionem, quae est huiusmodi:

AT non opus est demonstrare id esse falsum, quod Iacobus dicit, cùm sit verissimum; sed ex illo vero non bene intellecto falsum aliquid, & perniciosum, & verbo Dei repugnans à Calvino perperam esse collectum. Iacobus enim de summo Legislatore loquitur, qui ita fert aliis leges, ut nullas ab alio accipiat, quique ita potest perdere, & salvare, quos damnaverit, aut absolverit,ut nullius ope indigeat, & à nullo impediri queat: talem autem Legislatorem fatemur non esse Papam, neque Imperatorem, sed unum, & solum Deum. Sed non inde bene colligitur non esse etiam homines quosdam verè legislatores, licet sub Deo summo Legislatore constitutos; ita ut sicut inferioribus dant leges, ita etiam accipiant ipsi à superiore, id est, à Deo.

Esse autem eum sensum Iacobi patet, PRIMO ex ipso contextu. Nam probare volebat Iacobus non debere homines aliis hominibus detrahere. Id probat, quia lex Dei id prohibet:

Ad alia, quae sunt solius Kemnitii. RESPONDEO, per Baptismum nos Deo addici in servitutem, ac proinde liberarià servitute contraria. Contraria autem servitus, non est obedientia, & servitus, quae praestatur hominibus, sed servitus Diaboli, & peccati; illa enim sola impedit, ne serviamus Deo, ista autem ivuat potius, quàm impedit. Unde

AD PRIMUM locum ex

AD SECUNDUMEX

Ad alia loca respondimus in ultimo capite iibri de Sacramentis in genere.

Fundamenta ipsorum sunt. PRIMO, quia Deus in Testamento veteri disposuit de votis, quomodo fierent, & quando, & de quibus rebus. At in Testamento novo Christus, & Apostoli nihil praescripserunt, nisi unicam promissionem, quae fit in Baptismo,

Sed haec fundamenta debilia sunt. Nam ut ad

Ad SECUNDUM respondeo, voveri posse tum res praeceptas à Deo, tum etiam res non praeceptas, modò sint res bonae. Neque frustrà voventur res praeceptae, tum quia per votum homo magis ligatur, & certior redditur implendi, tum etiam quia quod fit ex praecepto, & ex voto, est actus duarum virtutum, & proinde excellentius, quàm id, quod fit ex solo praecepto. Vovere autem rem non praeceptam, non est contra professionem Baptismi, quia, ut suprà diximus, Baptismus liberat à peccato, non ab iis rebus quae ivuant ad vitanda peccata, & quae magis Deo subiiciunt, &cum Deo ligant, ut sunt vota. Neque dici possent vota, humana inventa, cùm habeant in Scriptura commendationem,

Ad TERTIUM respondeo, falsum, & blasphemum esse, quod adversarii assumunt, nos in Baptismo plus promittere, quàm implere possimus; id enim, & pugnat cum verbis Christi, qui

Est autem PRIMO notandum, quae sit ipsorum, & quae Ecclesiae sententia de hac re. Illi igitur PRIMO docent, Baptismum non aliter iustificare, nisi subiiciendo ante oculos promissionem, & eo modo excitando fidem, quae sola iustificat. SECUNDO, inde colligunt, cùm quis peccat post Baptismum, posse per memoriam Baptismi iterum redire ad gratiam ipsam Baptismi. Nam sicut ipse Baptismus subiicit ante oculos promissionem, ita etiam facit memoria, & cogitatio Baptismi: proinde ipsa etiam memoria excitat fidem, & eodem modo iustificat. Id quod etiam in aliis rebus videmus: nam si quis visa insigni imagine crucifixi, movetur ad amorem Christi crucifixi, certè etiam postea cùm imaginem non videt, si mente recogitet, & recordetur eam speciem, movebitur. TERTIO, inde rursum colligunt Sacramentum Paenitentiae nihil esse aliud, nisi ipsum Baptismum memoria, & fide repetitum. Et sicut post Baptismum non remanet ulla satisfactio, nec sunt necessariae indulgentiae, nec Purgatorium post hanc vitam; ita existimant post paenitentiam, id est, post memoriam Baptismi nullam superesse satisfactionem, &c. QUARTO, inde colligunt non rectè dixisse Hieronymum in cap. 3. Isaiae, & in epist. ad Demetriadem, & ante eum Tertullianum in lib. de Paenitentia, Paenitentiam esse secundam tabulam post naufragium. Nam Baptismi navis nunquam frangitur; sed qui peccant, ab illa navi excidunt; unde non est opus, cùm resipiscunt, ut quaerant aliquam tabulam, sed redire possunt ad ipsam navim, quae integra & incolumis eos exspectat. Haec est ipsorum sententia, & certè satis delicata, & mollis, ut ne Epicuro quidem meritò displicere queat.

At verò Catholici longè aliter docent. PRIMUM enim affirmant Baptismo remitti peccata

NOTA SECUNDO, Kemnitium in Examine can. 10. perperam exponere eum canonem, & Catholicorum sententiam. Nam pag. 229. dicit, Catholicos asserere, non posse hominem etiam per veram paenitentiam redire ad gratiam Baptismi, & foedus, quod Deus nobiscum in Baptismo pepigit. At non hoc Catholici dicunt: Fatemur enim posse hominem redire per veram paenitentiam ad gratiam, ad foedus nobiscum initum in Baptismo, id est, ut iterum simus filii Dei per gratiam, sed negamus id fieri per eadem instrumenta foederis, id est, per Baptismum, aut eius memoriam, sed per aliud Sacramentum. Nam etiamsi, ut plurimum non ita deleantur peccata per Sacramentum Paenitentiae, ut non remaneat aliqua poena temporalis luenda, tamen potest tanta esse paenitentia, ut planè deleat omnem poenam; & sic reditur ad gratiam omnino similem ei, quae in Baptismo habita est.

Ibidem Kemnitius dicit, Catholicos cùm peccant post Baptismum, niti propria contritione, & satisfactione, ut redeant ad gratiam. Sed hoc etiam falsò dictum est. Nitimur enim gratia Dei, Christi meritis, & virtute, atque efficacia Sacramenti, non propria contrinone; licet contritionem, ut dispositionem requiramus: sicut etiam cùm baptizamur, requirimus fidem, & paenitentiam, & tamen non iis nitimur, ut caussis iustificationis, sed Dei gratia, Christi meritis, & Sacramenti efficacia.

Deinde pagina 235. & 236. Kemnitius dicit, Concilium non fuisse ausum expressè damnare Lutheri sententiam, quia metuebat iudicium piarum aurium in tanta luce Evangelii, ideò eam depravasse, ac sic depravatam damnasse. Depravasse autem ostendit, quia Concilium anathema dicit illis, qui docent peccata, quae post

NOTA TERTIO probationem accuratam veritatis Catholicae, & refutationem erroris Lutheranorum, non esse huius loci, sed ad disputationem de Paenitentia spectare, hîc verò solum brevissimè probandum esse, non posse ad navim Baptismi redire eos, qui peccant post Baptismum, sed indigere alio remedio. PRIMUM igitur id probatur ex Apostolo

DICET aliquis fortasse pro Kemnitio: Hic locus probat non posse iterari Baptismum; at non probat non posse hominem redire ad reconciliationem per memoriam Baptismi: immò verò hic locus id potissimùm probat. Nam adversarii, etsi nolint repeti aspersionem aquae, tamen repeti volunt Baptismi efficaciam, ita ut verè per Baptismum remittantur peccata postea facta, & remittantur eadem facilitate, & eadem perfectione, ac plenitudine sicut antea, ut non sit ullo modo secunda reconciliatio laboriosior, quàm prima. AT hoc ipsum est, quod Apostolus negat. Nam inprimis ideò noluit dicere

SECUNDO idem pobatur ex testimonii Patrum, qui semper peccantibus post Baptismum, imposuerunt gravissimos labores, antequam eos reconciliarent, ut patet ex Cypriano in sermone de lapsis, & ex aliis, quos nominare non est opus, cùm Calvinus libro. 3. Institut. capite 4. §. 38. dicat, omnes ferè veteres, quorum libri exstant, aut in hac parte lapsos, aut nimis asperè, & durè loquutos. Ubi apertè confitetur veteres Patres, & quidem ferè omnes non fuisse in ea sententia, ut esset aequè facilis reconciliatio in Baptismo, & post Baptismum.

TERTIO idem patet ratione. Nulla enim aequitas patitur, ut aequè facilem viam habeant ad gratiam Dei, qui peccant ante Baptismum & qui post Baptismum; cùm illi Deum ignorarent, isti nôssent: illi non haberent gratiam, isti haberent. Nam etsi Catechumeni ante Baptismum Deum per fidem noverunt, saepe etiam charitate flagrant: tamen haec omnia ad gratiam Baptismi pertinent. Nam & Catechismi doctrina, dispositio ad Baptismum est; & gratia illa, atque charitas, quae interdum in Catechumenis reperitur, ex voto Baptismi procedit. Sed diluamus etiam breviter ipsorum obiecta.

PRIMUM argumentum Lutheri sumitur ex illa promissione,

RESPONDEO, argumentum nihil concludere: quia licet veritas promissionis sit perpetua, tamen conditionata est, non absoluta. Alioqui omnes Apostatae salvarentur: de illis enim verum est dicere; Crediderunt, & baptizati sunt. Itaque intelligitur conditio, Si permanserit in fide, & foedere Baptismali, salvus erit: quod si non permanserit, non salvabitur hoc remedio, sed aliud quaerere debet. Qui enim semel excidit per peccatum mortale à foedere Baptismi, non potest iterum ad illud redite: non enim reditur ad foedus Baptismi per solam cogitationem, seu memoriam Baptismi. Reipsa autem baptizari, quod esset verè redire ad foedus Baptismi nullo

SECUNDUM argumentum Kemnitii est. Scripturae cùm de Baptismi effectu loquuntur, modò eum describunt per tempus praeteritum, modò per futurum, modò etiam per praesens; igitur Baptismus vim habet purgandi omnia peccata praeterita, praesentia, & futura. Antecedens probat; Nam

RESPONDEO, nullum esse Scripturae locum, quo probari possit, Baptismo deleri peccata futura, aut etiam praesentia, id est, quae in praesenti committimus nos, qui iam dudum baptizati sumus, quae quidem respectu Baptismi, futura dici possunt. Quod autem obiicitur ex Marci ultimo:

Quod verò obiicitur ex

Quod obiicitur ex cap.

Quod denique obiicitur ex cap.

TERTIUM argumentum est eiusdem Kemnitii. Foedus Dei cum homine perpetuum est,

RESPONDEO, Kemnitium sine ulla verecundia ludere in Scripturis, earumque testimoniis abuti. Nam locus

QUARTUM argumentum est Calvini lib. 4. Institut. cap. 15. §. 3. In Baptismo communicatur nobis Christi puritas. Sed ea semper viget, nec ullis maculis opprimitur: igitur semper manet virtus Baptismi nobis semel collati, & semper ad eam redire possumus, & per eam iustificari.

RESPONDEO, argumentum Calvini niti falso fundamento, quòd videlicet iustificemur ipsa Christi iustitia nobis imputata. Illa enim verè semper viget, nec ullis maculid opprimitur: sed falsum est, ea nos iustificari formaliter. Nos enim iustificamur propria, & nobis inhaerente iustitia, quae planè non viget, & maculis obruitur, & aboletur, cùm peccamus. Ad confirmationem respondeo, eam pro nobis facere. Nam si Patres credidissent id, quod credit Calvinus, quando reprehendebant eos qui Baptisma differebant, istam caussam reddidissent, quòd Baptismus lavet etiam peccata futura: nihil enim potuit adferri efficacius. At nullus veterum istam reddidit, sed alias quasdam, ut patet ex Basilio in orat. 13. de exhortatione ad Baptismum, & Nazianzeno oratione in sanctum lavacrum, & Chrysostomo hom. 1. in Acta, qui hortantur ad non differendum Baptismum, tum ob periculum, & incertitudinem mortis, tum ob multa bona, quae secum adfert Baptismus.

QUINTUM argumentum est Calvini ibidem, §. 4. Potestas clavium non potest separari à Baptismo; ergo qui post Baptismum lapsi, virtute clavium reconciliantur, per Baptismum reconciliantur. Antecedens probat; Nam potestas clavium non exercetur sine praedicatione Evangelii, qua annunciamus impios mundari Christi sanguine: signum autem, & testimonium sanguinis Christi effusi, est Baptismus; ergo potestas clavium non exercetur sine Baptismo.

RESPONDEO; Si argumentum aliquid valeret, efficeret etiam nullum reconciliari, nisi per Eucharistiam, aut eius memoriam: nam Eucharistia est etiam signum, & testimonium sanguinis Christi effusi. Sed argumentum nihil concludit, tum quia falsum est, clavium potestatem non exerceri nisi praedicatione Evangelii, tum etiam quia latiùs patet mundari impios Christi sanguine, quàm mundari per Baptismum. Siquidem Christi sanguis est, qui semper mundat, sed is per varia instrumenta applicatur; aliquando quidem per Baptismum, aliquando per alia Sacramenta, aliquando sine Sacramentis per fidem, & veram conversionem; aliquando per martyrium, ut suprà dictum est.

Quod ad PRIMUM attinet, fuit antiquus error Petiliani Donatistae, unum esse Baptismum Christi, & Ioannis. Distinguebat enim tres gradus eiusdem Baptismi; ac dicebat, Ioannem baptizasse aqua, Christum spiritu, Paracletum igne; sed haec tria ad unum, & eundem Baptismum pertinere. Refert, & refellit Augustinus lib. 2. contra literas Petiliani, cap. 32. 34. & 37.

Hoc nostro tempore Lutherus initio praedicationis suae apertè distinguebat Baptismum Ioannis à Baptismo Christi. Nam in disputatione de Baptismo legis, Ioannis, & Christi edita anno XX. tria ponit discrimina inter haec Baptismata. PRIMUM, quòd Baptisma Ioannis non sit Sacramentum, Christi autem sit. SECUNDUM, quòd illud non remittat peccata, hoc autem remittat. TERTIUM, quòd baptizati à Ioanne iterum essent baptizandi, non autem baptizati Christi Baptismo.

Ceterùm haec sententia, quia non bene cohaeret cum reliqua doctrina Lutheranorum de Sacramentis, non placuit Lutheri discipulis; omnes enim contrarium docuerunt, nimirum Baptisma Ioannis Sacramentum fuisse, & peccata remisisse, & ab eo baptizatos non fuisse iterum baptizandos. Ita docet Melanchthon in locis anni LVIII. tit. de Baptismo Ioannis:

Inter Catholicos fuerunt etiam duae opiniones de Baptismo Ioannis; quarum altera censetur erronea; altera multum improbabilis. PRIOR fuit Petri Lombardi, qui lib. 4. dist. 2. distinguit duo genera baptizatorum à Ioanne. UNUM eorum, qui sic baptizabantur à Ioanne, ut spem ponerent in eo Baptismo, & non haberent notitiam Spiritus sancti; & hos fatetur baptizandos fuisse Christi Baptismo. ALTERUM eorum, qui baptizabantur à Ioanne, sed non ponebant spem in eo Baptismo, & habebant notitiam Spiritus sancti; & hos dicit non fuisse necessarium baptizari Christi Baptismo. Haec sententia praeter argumenta, quae infrà adferemus contra haereticos, refelli potest ex his, quae Magister ipse, & omnes Catholici concedunt. Nam consensu omnium, Christi Baptismus post promulgationem suam omnes homines obligat. At Baptismus Ioannis non erat Baptismus Christi, ut eadem distinctione docet Magister; igitur baptizati à Ioanne, obligabantur ad Christi Baptismum suscipiendum. Quare S. Thomas 3. p. q. 38. art.ult. scribit hanc opinionem esse penitus irrationabilem.

ALTERA opinio est, Baptismum Ioannis fuisse Sacramentum quoddam, qualia erant Sacramenta veteris legis. Ita docuit Magister loco notato, & multi Scholasticorum, atque ipse etiam S. Thomas ibidem: sed meritò postea idem S. Thomas contrarium docuit 3. p. q. 38. art. 1. Nam Sacramenta veteris legis coeperunt cum ipsa lege, & duraverunt toto tempore quo lex ipsa duravit. Baptismus autem Ioannis coepit in fine legis, & non duravit nisi annum unum; aut paulò amplius. Unde rectè ait S. Thomas Baptismum Ioannis non pertinuisse ad legem veterem, sed potius ad novam, ut quandam praeparationem ad Christi Baptismum.

DICES, Baptismum Ioannis non fuisse Sacramentum legis veteris, nec novae, sed medium inter utraque. AT id fieri nequit. Non enim esse

DICES; At Baptismus Ioannis à Deo, non ab ipso institutus videtur. Sic enim ipse ait,

SECUNDO; In Baptismo non sola aqua est de essentia ritus, seu Sacramenti, sed etiam invocatio Trinitatis, ut suprà probatum est: nec dissentiunt adversarii saltem in praxi, cùm etiam ipsi ita baptizent. At Baptismus Ioannis non habuit invocationem Trinitatis; non igitur est idem Sacramentum cum Baptismo Christi. Assumptio probatur, quia licet Centuriatores, Cent. 1. lib. 2. cap. 6. col. 496. affirment Ioannem baptizasse in nomine Patris, & Filii, & Spiritus sancti: tamen neque Scriptura, neque ulla Patrum traditio id docuit. Non possumus autem in eiusmodi rebus, nisi valde temerè aliquid fingere fine testimonio Scripturae, aut traditionis. Fuerunt quidem, qui existimarent, Ioannem in suo Baptismo usum forma quadam verborum, nimirum In nomine venturi Messiae, idque propter illa verba Pauli

TERTIO; Baptismus Christi est Sacramentum novi Testamenti; ergo institutum ab ipso auctore novi Testamenti. Neque id negare possunt adversarii; nam Philippus in locis anni LVIII. titul. de numero Sacramentorum, dicit Baptismum, & Cenam Domini, & Ablutionem esse Sacramenta instituta in praedicatione Christi, ac proinde esse Sacramenta propriè dicta. Et Kemnitius in definitione Sacramenti propriè dicti, tertiam conditionem posuit, ut in novo Testamento sit institutum, & mandatum. At Ioannis Baptisma non fuit in praedicatione Christi institutum, nec à Christo mandatum, sed à Ioanne, antequam inciperet novi Testamenti auctor praedicare: non igitur est Sacramentum novi Testamenti, & multò minus idem cum Baptismo Christi.

QUARTO; Baptismus Christi iterari non potest, ut omnes hoc tempore Catholici, & haeretici docent, praeter Anabaptistas. At baptizati à Ioanne iterum ab Apostolis iussi sunt baptizari: non igitur erat ille Christi Baptismus, quem Ioannes ministrabat. Huius argumenti assumptionem

Ceterùm Kemnitius negaret consequentiam admissa assumptione. Existimat enim ipse, ut suprà diximus, potuisse baptizari Christi Baptismo eos, quos Ioannes baptizaverat; quia licet ministerium sit idem, quoad substantiam, tamen differt quoad significationem. Distinguit enim Kemnitius tria, quae idem efficiebant sub diversa significatione, Circumcisionem, Baptismum Ioannis, & Baptismum Christi; quorum Circumcisio significabat Messiam venturum, Baptismus Ioannis Messiam iam esse in via, & venire, Baptismus Christi, Messiam venisse. Inde colligit, quod sicut circumcisi debuerunt veniente Ioanne baptizari eius Baptismate, ut profiterentur se credere Messiam iam venire, licet essent iustificati per Circumcisionem: sic etiam baptizati à Ioanne debuerunt postea Baptismo Christi baptizari, ut profiterentur se credere Messiam venisse, licet iam essent iustificati Baptismo Ioannis.

At contra has Kemnitii argutias nos obiicimus inprimis AUGUSTINUM, qui lib. 5. de Baptismo, cap. 9. eam consequentiam fecit, quam nos fecimus, & quam Kemnitius negat:

Ac adversarii quidem eandem efficaciam, & eundem effectum tribuunt utrique Baptismo. Concilium autem Tridentinum sess. 7. can. 1. de Baptismo contrarium statuit, his verbis:

Respondent ad hunc locum adversarii, Philippus, Calvinus, & Kemnitius locis notatis, Ioannem Baptistam distinguere voluisse hoc loco ministerium externum quod sibi conveniebat, ab interno ministerio, quod est solius Christi. Itaque dicunt in Baptismo Ioannis datam fuisse remissionem, sed à Christo per ministerium Ioannis. Et adducit Kemnitius similem locum, ex priore ad

SED facilè refellitur haec solutio; quia Ioannes de suo ministerio loquitur in praeterito tempore; de Christi operatione in futuro:

Hanc nostram solutionem conatur Kemnitius oppugnare duobus modis. PRIMO dicit, pag. 191. per Baptismum Christi in Spiritu sancto, & igni intelligi donorum visibilium effusionem, quae facta est in die Pentecostes. Id probat tum ex vocabulo ignis, tum ex testimonio Christi, & Petri, qui usurparunt eandem phrasim Ioannis. Christus enim

HAEC prima solutio non est sufficiens. Nam INPRIMIS vox, ignis, non impedit, quò minus intelligantur verba Ioannis:

DEINDE, si admittamus & Ioannem, & Christum cum Petro, eodem sensu, verba illa protulisse; tum dicemus secundum Scripturas tria Baptismata distingui. UNUM, in aqua solùm, & hoc erat Ioannis, quod in Scriptura perpetuò ita dicitur in aqua, ut distinguatur contra Baptismum in Spiritu. ALTERUM, in Spiritu, & igni solo, id est, non in aqua, & hoc est visibilis missio Spiritus sancti, quae quidem non continet solùm visibilem illam speciem linguarum ignearum, sed etiam internam charitatem, & gratiam à Spiritu sancto infusam, quae per illa externa symbola significabatur, ut etiam admittit Kemnitius, pag. 192. Unde Baptisma Ioannis in sola aqua non solùm distinguitur contra Baptismum ignis, id est, visibilis formae ignis, sed etiam contra Baptismum spiritus, id est, internae gratiae à Spiritu sancto infusae. TERTIUM Baptisma est in aqua, & Spirita simul; & hoc est Sacramentum Baptismi Christi, quod

Est igitur ALTERA solutio Kemnitii, qui cùm vidisset priorem non esse sufficientem, redit pagina 193. ad communem solutionem, quòd illud:

SED haec nullo negotio refutantur. Nam INPRIMIS nunquam reddit caussam Kemnitius, cur in futuro dixerint omnes Evangelistae:

DEINDE loca allata non faciunt ad rem. Illud enim.

DENIQUE verba Angeli Lucae primo, non

SECUNDO probatur testimoniis Patrum. Origines lib. 5. in epistolam ad Romanos, exponens cap. 6. docet, & probat aliquot argumentis Baptismum Ioannis, non remisisse peccata, & in hoc distingui à Christi Baptismo. Idem docent alii Graeci. Iustinus quaest. 37. ad Orthodoxos Gregorius Nazianzenus oratione in sancta lumina. Ioannes Chrysostomus homil. 10. & 12. in Matthaeum, & homil. 16. in Ioannem, & homil. 1. & 40. in Acta. Item auctor homiliarum in Marcum, quae habentur in secundo tomo Chrysostomi homil. 1. Cyrillus Alexandrinus lib. 2. in Ioannem, cap. 57. ubi ex professo hoc tractat, ac dicit, Spiritum sanctum praevidisse futuros aliquando temerarios homines, qui non discernerent Christi Baptisma, à Ioannis Baptismate; ideoque impulisse ipsum Ioannem, ut apertissimè diceret, se solùm in aqua baptizare. Idem etiam habent Damascenus lib. 4. de fide, cap. 10. & Theophylactus in cap. 3. Lucae. Denique sanctus BASILIUS, etiamsi lib. 1. de Baptismo dicat, Baptismum Ioannis dedisse remissionem peccatorum, tamen ibidem sic loquitur:

Iam ex Latinis TERTULLIANUS in libro de Baptismo:

Ad haec loca non aliter Calvinus respondet, nisi more suo ea contemnendo. Sic enim loquitur lib. 4. Institut. cap. 15. §. 7.

Porrò Kemnitius in Examine loco citato tota ferè disputatione conatur ostendere, quaestionem istam non esse necessariam. & proinde parum referre, utrum hoc, aut illud Patres dixerint. AT non ita dicunt ipsi Patres. Nam Hieronymus in Dialogo contra Luciferianos adeò non putat rem istam esse levem, ut dicat eos, qui confundunt haec Baptismata, in perversum dogma abire, & cùm Baptismo servi plus tribuunt, quàm par est, ipsum Baptismum Domini destruere. Augustinus libro 2. contra literas Petiliani, ca. 37. ubi dixerat, Baptismum Ioannis non esse Baptismum Christi, neque ullam eius partem aut gradum, subiungit, eos, qui contrarium sentiunt, incidere in impiam, & sacrilegam opinionem. Denique Cyrillus Alexandrinus lib. 2. in Ioannem, cap. 57. temerarios vocat, qui contra sentiunt.

Sed his omissis, TERTIO probatur veritas ex ipsa persona, & officio Ioannis. Erat enim Ioannes praecursor Domini, & solùm ad hoc venerat, ut pararet vias eius. Id enim praedixit Angelus

SECUNDO probatur ex historia Evangelii, & Actorum. Nam ut legimus

TERTIO probatur ex loco expresso

Ad hunc locum incredibile est, quot explicationes, & quàm diversas adversarii excogitaverint: numerantur enim ut minimùm decem apud eos diversae opiniones. PRIMA est, quòd in eo capite, semper Baptismus sumatur metaphoricè, & cùm agitur de Baptismo Ioannis, & cùm agitur de Baptismo Christi. Ita Zwinglius, qui in libro de vera & falsa religione cap. de Baptismo, Baptismum in capite Actorum, accipi vult pro doctrina, ut sensus sit; eos duodecim viros, qui antea solùm instituti fuerant in doctrina Ioannis, postea institui coepisse in doctrina Christi.

SECUNDA est, quòd semper ibi accipiatur Baptismus metaphoricè, sed primo loco pro doctrina, secundo loco pro donis Spiritus sancti, quae dabantur per manus impositionem. Ita Ioannes Brentius, & Lucas Lossius in ca. 19. Actorum.

HAE duae expositiones hoc uno argumento satis refelluntur, quòd verba historica, & apertissima sine ulla caussa detorquent ad impropriam significationem. Non enim licet, praesertim in historiis, fingere tropos pro arbitrio: alioqui nihil esset certum in ulla Scriptura.

TERTIA expositio est, accipi Baptismum Ioannis metaphoricè pro doctrina; Baptismum Christi propriè: atque ita illos duodecim viros tantùm semel baptizatos, idque à Paulo, non à Ioanne. Ita Henricus Bullingerus in ca. 19. Actorum.

QUARTA est contraria superiori, Baptismum Ioannis accipi propriè, Baptismum Christi impropriè pro doctrina. Ita Kemnitius in 2. parte Examinis, pag. 198. & 199. ubi etiam trahere conatur in hanc sententiam Ambrosium lib. 1. de Spiritu sancto, cap. 3. & glossam interlinealem in cap. 19. Actor.

QUINTA est Calvini lib. 4. Institut. 15. §. 18. Baptismum Ioannis accipi propriè, Baptismum Christi impropriè, non pro doctrina, ut dicit Kemnitius, sed pro donis Spiritus sancti.

HAE tres expositiones, praeterquam quod fingunt tropos in historia pro arbitrio, admittunt etiam foedam aequivocationem in eodem capite intra paucas lineas. Neque verum est, quod Kemnitius dicit, esse hanc explicationem Ambrosii, aut glossae interlinealis. Nam Ambrosius in cap. 3. ad Galat. & lib. 1. de Spiritu sancto, cap. 3. apertè dicit, illos duodecim viros iussu Pauli verè & propriè fuisse baptizatos. Quod etiam ad mittit Kemnitius pagina sequenti; qui proinde in duabus paginis, secum ipse pugnat in Ambrosio citando. Glossa autem interlinealis, solùm dicit non fuisse eos viros rebaptizatos, quòd congruerent verba Pauli cum doctrina Ioannis. Ubi non negat glossa fuisse eos viros iussu Pauli verè baptizatos; sed negat fuisse

SEXTA expositio est, quòd in eo capite semper accipiatur Baptismus propriè, sed non agatur nisi de Baptismo Ioannis. Siquidem illa verba

Hanc explicationem recitat, & laudat ut concinnam & piam Nicolaus Selneccerus in 2. parte suae Paedagogiae. SED est quidem utcunque arguta, at minimè pia, & probabilis. Nam Paulus primò dicit Ioannem baptizasse populum, secundò addit eundem Ioannem baptizando monuisse populum, ut crederent in Christum venturum. Si ergo verba sequentia

SEPTIMA expositio est, nomen Baptismi accipi propriè in toto illo capite, & eos duodecim viros bis baptizatos; sed ideò factum esse, quòd non habuissent illi verum Baptisma Ioannis, sed corruptum, & adulteratum, quoad formam, nimirum, sine nomine Spiritus sancti. Ita docent Centuriatores, Cent. 1. lib. 2. cap. 6. col. 496. & Bucerus in cap. 3. Matthaei. Favet autem non parum Ambrosius huic sententiae. Nam in cap. 3. ad Galat. & lib. 1. de Spiritu sancto, cap. 3. dicit eos, quos Paulus baptizari iussit

Haec expositio nititur falso fundameto, quòd nimirum Ioannes baptizârit in nomine Trinitatis, aut certè in nomine Christi venturi, quod (ut suprà diximus) non est verum. Porrò Ambrosius dicit quidem illos duodecim viros non habuisse verum Ioannis Baptismum, sed non dicit, si habuissent verum, non fuisse iterum baptizandos,

OCTAVA expositio est, Baptismum illorum duodecim virorum fuisse corruptum, non ratione formae, sed ratione ipsorum accedentium, qui non accesserant rectè instituti in doctrina Domini, cùm ignorarent Spiritum sanctum, & ipsum Christi Baptisma. Ita docet Otho Prunfelsius in annotationibus ad cap. 19. Actor.

Refellitur haec expositio, quia ignorantia non violat Baptismum. Et sanè, ut non malè dicit Calvinus hanc expositionem refellens, lib. 4. ca. 15. §. 18. Instit. non sufficerent flumina, si deberent novo Baptismo corrigi eiusmodi ignorantiae.

NONA est, viros illos duodecim fuisse revera rebaptizatos, sed malè, & per errorem, idque antequam Paulus eò veniret. Ita Musculus in locis, tit.de Baptismo.

Sed haec expositio corrumpit textum: nihil enim in textu clarius, quàm illos Paulo audito, eiusque iussu baptizatos.

DECIMA est Kemnitii in 2. parte Exam. pag. 196. & 202. ubi dicit, locum istum esse obscurissimum, cùm tam variè à Doctoribus exponatur: & propterea quaecunque sit vera expositio, nihil certi inde posse colligi, non enim dogmata probanda sunt ex locis ambiguis.

AT nos opponimus his omnibus depravationibus, PRIMO ipsum textum, qui si exponatur simpliciter & propriè, & sine praeiudicio alicuius praeconceptae opinionis, sine dubitatione eum sensum offeret, quem nos defendimus. SECUNDO, consensum unanimem Patrum suprà citatorum, ac praesertim Augustini, qui locis citatis constanter docet, viros illos iterum baptizatos: quod idem habent omnes veteres expositores Actorum ut Chrysostomus, Beda, & Oecumenius. Neque potest dici locus ambiguus, quia haeretici non conveniunt in eo explicando: ista enim ambiguitas non oritur ex natura rei, id est, ex libri obscuritate, sed ex eorum pertinacia, in suis erroribus defendendis. Alioqui etiam Patres non convenirent, si esset locus verè ambiguus; & si ambigua dicenda essent omnia loca, in quibus aliqui non conveniunt, nihil omninò ex Scripturis probari posset: nulla enim sunt loca, in quibus non possit unus ab alio dissentire, si velit pertinaciter agere.

RESPONDEO, hoc argumentum est fundamentum praecipuum adversariorum, & eo utuntur etiam Kemnitius, & Philippus, & alii; sed tamen non difficulter solvi potest. Nam quòd attinet ad doctrinam, in duobus errant adversarii, id est, in antecedente, & consequentia argumenti. Siquidem non est verum eandem fuisse doctrinam Ioannis & Christi, nisi in eo sensu, quòd nihil contrarium docuit Ioannes Christo. Alioqui enim Ioannes nihil docuit de resurrectione Christi, immò etiam neque expressè de passione. Nam quod vocavit illum agnum Dei, potuit referri ad innocentiam, & mansuetudinem, etiamsi victima non fuisset. Deinde doctrina nahil facit ad Sacramenti essentiam, & veritatem; alioqui haeretici, qui habent falsam doctrinam, haberent falsa Sacramenta, qui est error Donatistarum, & à Calvino etiam, & Lutheranis reiicitur. Sicut igitur diversitas doctrinae non facit diversum Baptisma; ita nec doctrinae similitudo facit Baptisma esse unum, vel simile.

Quòd attinet ad ritum, iam suprà ostendimus, non fuisse similitudinem, nisi in materia.

Quantum ad oblationem gratiae, falsum est quod Calvinus dicit:

Est enim sensus eius loci; Ioannes praedicabat Baptismum paenitentiae, id est, quod incitabat & invitabat ad paenitentiam; quam paenitentiam qui agerent, ut oporteret, consequerentur remissionem peccatorum. Atque ita exponunt, qui plurimum tribuunt Ioannis Baptismo, ut Basilius & Nyssenus suprà citati. Nam alii, ut Tertullianus in lib. de Baptismo. Augustinus lib. 5. contra Donatistas, cap. 10. Gregorius homil. 20. in Evang. & Beda in cap. 3. Lucae, illa verba:

SECUNDUM argumentum Kemnitii, pag. 183. Apostolus Ephes. 4. per gradationem ostendit in novo Testamento, ubi unum est corpus, unus spiritus, una spes vocationis, unus Dominus, unus Pater, una fides; ibi etiam unum esse Baptisma. At illa omnia erant tempore praedicationis Ioannis Baptistae; igitur idem tunc erat Baptisma.

RESPONDEO, si hoc argumentum valeret, probaret etiam tempore Moysis, & Davidis fuisse Christi Baptismum: nam tunc erat idem unum corpus Ecclesiae, eadem spes, eadem fides, idem Deus, &c. Praeterea probaret hoc argumentum, apud haereticos non esse verum Christi Baptisma; non enim apud eos est unum corpus, unus spiritus, una fides, &c. Non igitur Apostolus probat idem esse Baptisma, ubi est idem Deus, eadem fides, &c. sed probat debere Christianos servare cum omni diligentia unitatem spiritus in vinculo pacis; quia sunt unum corpus: & unum spiritum, unum Deum, unam fidem, unam spem, unum Baptismum habent.

TERTIUM argumentum, quod maximè Kemnitium movit, ibidem pag. 183. tale est. Quia ea est suavissima consolatio omnium Christianorum, quòd unum & idem Baptisma habeant cum suo capite Christo. At haec tota consolatio perit, si non est idem Baptisma Ioannis cum Christi Baptismo: Christus enim Ioannis Baptismo baptizatus est, nos autem Baptismo Christi.

RESPONDEO, non est bona consolatio, quae vel gloriam Christo detrabit, vel etiam contumeliam, & iniuriam irrogat: Baptismum autem Christi ipsi Christo tribuere vix possumus sine eius iniuria. Nam cùm sit lavacrum regenerationis, & adoptionis filiorum; si is Christo tribueretur, videretur indiguisse regeneratione, & adoptione; quae certè est maxima in Christum blasphemia, cùm sit ipse Filius Dei naturalis, & ab ipsa Conceptione sanctissimus semper, & plenus

DICET fortè cum Magistro suo Luthero in cap. 3. ad Galat. & in homil.de Baptismo, Christum fuisse quidem in se sanctum, tamen quia suscepit peccata nostra, fuisse etiam ratione eorum peccatorum, furem, latronem, homicidam, denique maximum peccatorem totius mundi; & sic indiguisse Baptismo in remissionem peccatorum prae omnibus hominibus, quia propter omnes homines. AT ista omnia sunt merae blasphemiae in Christum. Nam etiamsi CHRISTUS susceperit in se onus peccatorum nostrorum, tamen non potest verè ipse denominari fur, latro, homicida, peccator, ut impudenter eum vocat Lutherus sine ullo exemplo Scripturae, aut Patrum: non enim dicitur fur, qui solvit debitum, quod fur debebat, sed qui furatur rem alienam. Pariratione peccata nostra Christus purgavit operibus virtutum suarum, non vi alicuius Sacramenti ab alio sibi ministrati.

DICES, potuit Christus accipere suum Baptisma, non ad effectum regenerationis & adoptionis consequendum, sed aliqua alia de caussa, quomodo accepit Circumcisionem, qua non indigebat, & Baptismum Ioannis, quod fuit Baptisma paenitentiae, cùm tamen ipse non egeret paenitentia; & denique quomodo accepit Eucharistiam, qua similiter non indigebat.

RESPONDEO, quidquid de hoc sit, certè magis gloriosum fuit Christo, non accipere suum Baptisma, quàm accipere. Dum enim Baptismum confert, & non accipit, Imperatorem se, & principem huius militiae ostendit, quippe qui characterem suum in aliis imprimit. At si acciperet, videretur etiam ipse ad militiam adscribi. Denique maior nobis consolatio esse debet, quòd per Baptismum Christum induamus, & similitudini mortis eius configuremur, quàm si cum illo simul ablueremur.

QUARTUM argumentum ibidem; Christus cùm baptizaretur à Ioanne, contactu carnis suae sanctificavit aquas; & praeterea adesse voluit visibiliter praesentiam Spiritus sancti in specie columbae, & sonare vocem gratiae, & beneplaciti divini, quae invisibiliter adsunt in nostro Baptismo; non igitur diversa sunt Baptismata, illud, & nostrum.

RESPONDEO, Patres varias caussas attulisse, cur Christus à Ioanne baptizari voluerit. PRIMA est, ad exemplum humilitatis, ut ipse ait,

Sed PRAECIPUA fuit, ut Baptismum salutarem institueret, & consecraret. Instituit enim sanctificando aquas tactu carnis suae, ut suprà ostendimus ex Ambrosio, & Beda, in cap. 3. Lucae; ex Chrysostomo, & Hieronymo, in ca. 3. Matthaei, & ex aliis multis Patribus: & simul figuratè ostendit effectum Baptismi sui, dum caelum aperiri voluit, & Spiritum sanctum descendere, & vocem audiri, &c. ut patet ex Hilario in cap. 3. Matth. Sed quid ista faciunt pro Kemnitio? immò quomodo non pugnant cum Kemnitio? Nam antequam Dominus baptizaretur, numquam apparuit columba, neque audita est vox de caelo, neque sanctificatae sunt aquae; & tamen idem erat Baptismum Ioannis, cum eo, qui postea fuit. Non igitur Baptismus, quem habuit Dominus à Ioanne, idem erat cum nostro: nam illud accepit, non instituit; nostrum autem instituit, non accepit.

QUINTUM argumentum pag. 119. Paulus dicit,

RESPONDEO, hanc esse aliam contum eliam in Christum, quasi ille eguerit Baptismo, ut fieret membrum Ecclesiae: mirum est, cur non addiderit etiam, debuisse Christum per fidem, & paenitentiam adipisci remissionem peccatorum. Respondeo igitur, Paulum loqui solùm de corpore, non de capite. Nos enim membra Christi, & proinde unum corpus Christi efficimur per Baptismum, quia hoc Sacramento regeneramur, & annectimur Christo. At ipse caput nostrum factum est, non per Baptismum, sed per gratiam unionis hypostaticae. Quemadmodum etiam filii Adae, & quasi corpus eius efficimur per carnalem generationem; ipse autem non fuit factus caput omnium hominum per carnalem generationem, sed per creationem, & gratiam Dei singularem.

SEXTUM argumentum. Unum corpus sumus, non solùm nunc inter nos, sed etiam cum illis, qui erant praedicante Ioanne, & baptizante antequam Dominus baptizare inciperet. Atqui unum corpus efficimur per unum Baptisma.

RESPONDEO, semper Ecclesiam fuisse unum corpus mysticum, non tamen semper eodem Sacramento adiungebantur homines huic corpori, sed aliquando per Circumcisionem, aliquando alio modo, nunc autem post Christi tempora,

SEPTIMUM argumentum contra solutionem praecedentis. Etiam tempore Pauli multi erant unum corpus Christi, qui tamen non habuerant nisi Baptismum Ioannis. Nam Apostoli non sunt baptiztai, nisi Baptismo Ioannis, excepto Paulo. Similiter Apollo quidam

RESPONDEO, Apostolos baptizatos Christi Baptismo scribunt, & probant Tertullianus in lib. de Baptismo, & Augustinus epist. 108. ad Seleucianum, & lib. 3. de origine animae, cap. 9. Nam cùm Dominus

Eosdem ritus, paucissimis exceptis, damnant etiam haeretici huius temporis, ac praesertim Ioan. Calvinus, lib. 4. Instit. cap. 15. §. 19. & Illyricus Cent. 1. lib. 2. cap. 6. & Cent. 2. cap. 6. qui tamen non aliud argumentum proferunt, nisi quod ritus isti non sint in divinis literis, neque praecepro, neque exemplo commendati.

Nos autem illis duo obiicimus. PRIMO, quòd ipsi etiam aliquid praescribant in administratione Baptismi, quod in sacris literis non invenerunt. Nam in libello de formula Sacramentorum ministrandorum, praescribit Calvinus PRIMO, ut infans adferatur ad Baptismum die Dominico, aut certè alio die, quo populus in Ecclesia ad concionem convenit, ut coram populo fiat Baptismus. SECUNDO, ut qui infantes adferunt, in terrogètur; an spondeant, se infantes illos, cùm adoleverint, instituturos in doctrina fidei, & morum; & sponsione facta pergatur in Baptismo. TERTIO, ut nomen imponatur infanti baptizando. QUARTO, ut forma Sacramenti pronuncietur lingua patria. QUINTO, ut recitetur Symbolum, & Oratio Dominica, aliaeque preces. At nihil horum in Scriptura inveniet. Lutherani addunt etiam abrenunciationem Satanae, & pomparum eius, ut patet ex agenda Saxonica, & aliis similibus. Unde Illyricus etiam non audet reiicere abrenunciationem, Cent. 1. lib. 2. c. 6. col. 497. & ipse etiam Kemnitius in 2. parte Exam. pag. 219. examinans canonem 7. de Baptismo, fatetur inter baptizandum proponendam esse abrenunciationem. Denique Lutherus in suo Catechismo voluit etiam pingi signum crucis in fronte, & pectore baptizandi. Ego verò optarem aliquid horum demonstrari testimoniis, vel exemplis divinarum literarum. Nam Scripturae recensent Baptismum multorum millium,

SECUNDO, illis obiicimus testimonium veteris Ecclesiae. Omnes enim ritus, quibus nunc

SECUNDA caeremonia est, scrutinium; quo nomine significatur propriè examen, & exploratio quaedam, an Competentes firmiter credant, & syncerè: tamen continet hoc nomen etiam Catechismum, & Exorcismum, & omnes caeremonias, quae fiunt ab eo die, quo nomen dederunt, usque ad eum diem, quo baptizantur. Fiunt autem septem scrutinia, quorum principale est tertium, & fieri solet feria quarta post Dominicam quartam Quadragesimae: tunc enim fiunt ferè omnes caeremoniae, de quibus mox dicemus, ut patet ex auctoribus suprà citatis. Porrò hac voce scrutinii non solùm utuntur Ordo Romanus, Alcuinus, Amalarius, & Rabanus, sed etiam antiquiores, Augustinus, lib. de fide, & operibus, cap. 6. & Leo in epist. 4. ad Episcopos Siciliae, cap. 6.

TERTIA est, abrenunciatio Satanae, & operum eius; quae saepe repetitur, tum in scrutiniis, tum etiam postea paulò ante ipsum Baptismum, ac sine dubio de Apostolica traditione descendit.

Eiusdem caeremoniae apertè meminerunt Cyprianus, in libro de duplici martyrio. Origen. homil. 12. in Numer. Cyrillus, Catechesi mystagogica 1. Basilius in lib.de Spiritu sancto, cap. 11. & 27. Chrysostomus homil. 21. ad populum. Ambrosius, lib. 1. de Sacramentis, cap. 2. & lib. 2. cap. 7. Hieronymus in cap. 6. Amos. Augustinus, lib. 1. de Symbolo ad Catechumenos, cap. 1. & lib. 1. depeccatorum meritis & remiss. cap. 34.

QUARTA caeremonia est, fidei professio, quam saepius interrogati respondent, & postea etiam in ipso die Baptismi publicè pronunciant recitantes Symbolum. Meminit huius caeremoniae Clemens, & Dionysius locis citatis. Item Origenes, homil. 5. in Numer. Cyprianus, lib. 1. epist. 12. Cyrillus Catechesi 1. Hilarius, can. 15. in Matthaeum. Hieronymus in dialogo contra Luciferianos. Epiphanius in Anchorato, & Augustinus lib. de fide, & operibus, cap. 11. & lib. 8. Confess. cap. 2. Ubi refert historiam Victorini baptizati, cui cùm offerrent presbyteri, ut si vellet, fidei Symbolum privatim recitaret; maluit ille publicè ex edito loco de more fidem pronunciare.

QUINTA est, signum crucis in fronte, & pectore: in singulis enim scrutiniis, vel à presbyteris, vel à clericis imprimitur illis signum crucis. Meminit huius caeremoniae Dionysius loco citato. Basilius, lib. de Spiritu sancto, cap. 27. ubi ponit hanc caeremoniam inter Apostolicas traditiones, ut etiam abrenunciationem, & cetera, quae in Baptismo fiunt. Augustinus, lib. de catechizandis rudibus, cap. 20. alloquens Catechumenum prima die instruendum:

SEXTA caeremonia est, Exorcismus, id est, adiuratio Daemonum certis precibus facta, ut recedant ab homine baptizando. Hanc praeter ceteras Calvinus ridet, ut inanem & fictitiam, lib. 4. institut. cap. 19. §. 24. Sed nos facilè possumus ostendere ex libris ferè omnium veterum Patrum, omnia, quae etiam hoc tempore Ecclesia retinet de Exorcismis.

Nam INPRIMIS accepisse Ecclesiam potestatem à Deo coërcendi Daemones per Exorcismos,

DEINDE esse in Ecclesia non solùm donum Sanctorum quorundam, sed etiam ordinarium officium exorcizandi, & coërcendi Daemones, testantur Concilia antiqua, Antiochenum, can. 10. & Carthaginenfe IV. can. 7. & Laodicenum, can. 29. & Patres vetustissimi, ut Cyprianus, li. 4. ep. 7. & Cornelius in epist. ad Fabianum Antiochenum apud Eusebium, lib. 6. historiae, cap. 33.

TERTIO, Exorcismos non fuisse quaslibet preces pro arbitrio Exorcistae, sed certas, & praescriptas ab Ecclesia, quae propriè dicuntur Exorcismi, patet ex Concilio Carthaginensi IV. can. 7. & ex Ioan. Micrologo, lib. de observationibus Ecclesiasticis, cap. 7. ubi etiam monet Exorcismos non concludi:

QUARTO, ante Baptismum praemitti Exorcismos, testatur DIONYSIUS loco notato, & NAZIANZENUS oratione in sanctum lavacrum:

SEPTIMA caeremonia est exsufflatio, quae quidem annectitur Exorcismis. Nam & verbis Exorcismorum pelluntur Daemones, & caeremonia exsufflationis significatur eorum expulsio, & simul significatur afflatio boni Spiritus, quem recipiunt homines, cùm recedit spiritus malus.

AUGUSTINUS, lib. 6. contra Iulianum, cap. 2.

AMBROSIUS, libro de iis, qui initian. myst. cap. 1.

OCTAVA caeremonia est, gustus salis. Datur enim Catechumenis gustandum sal, ut apparet ex Origene, homil. 6. super Ezechielem, & Concilio III. Carthaginensi, can. 5. Et fortè ad hunc salem allusit Augustinus, cùm de se puero ait, lib. 1. Confess. cap. 12.

NONA est, cùm tanguntur saliva nares, & aures, & dicitur eis, Epheta, id est, adaperire. Hanc valde miratur, & conspuit Calvinus, sed eam probat, & explicat Ambrosius, lib. 1. de Sacramentis, cap. 1. & de iis, qui init. myst. cap. 1. ubi etiam adfert exemplum Domini, qui

DECIMA caeremonia est, impositio manuum ac benedictio Sacerdotalis. Huius meminit Dionysius loco notato, & Clemens, lib. 7. constit. cap. 39. & Concilium IV. Carthaginense, can. 85. Item CYPRIANUS referens acta Concilii Carthaginensis in testimonio Vincentii à Thibari, asserít manus impositionem cum Exorcismis praecedere debere Baptismi regenerationem. AUGUSTINUS, lib. de peccat. merit. & remis cap. 26.

UNDECIMA est unctio. Unguntur enim Catechumeni oleo benedicto ante Baptismum, in pectore, & scapulis, ungendi postea Chrismate post Baptismum. Meminit huius unctionis Clemens, lib. 3. recognitionum (etsi enim liber iste incertae fidei sit, quoad dogmata, tamen antiquissimus est)

DUODECIMA est, abstinentia vini, & carnium, & etiam rei uxoriae, aliaque opera paenitentiae, non quidem ad satisfactionem, sed ut paratiores accederent ad Sacramentum Baptismi, ut patet ex Cyrillo Catech. 1. Nazianzeno orat. in sanctum lavacrum, & Augustino, lib. de fide, & operib. cap. 6. & Concilio IV.Carthaginensi, can. 85.

SECUNDA caeremonia est, ut habeant susceptores, à quibus de sacro fonte leventur, & postea diligentiùs in fide instituantur. Eos vocat Dionysius Areopagita de Ecclesiastica hierarchia, cap. ult. Susceptores; Tertullianus in lib. de Baptismo, sponsores appellat. De iisdem vide Augustinum, serm. 116. de tempore, qui est tertius de Dominica Palmarum, & lib. 1. cap. 34. de peccat.merit. & remiss.

TERTIA est, consecratio aquae, cuius meminit Dionysius, cap.de Baptismo:

QUARTA est, trina mersio, cuius meminit Clemens, can. 49. Apostolorum, Dionysius loco citato, Tertullianus, lib. de corona militum, & lib.contra Praxeam. Cyrillus Cateches. 2. Basilius de Spiritu sancto, cap. 27. Chrysostomus, homil. 24. in Ioan. Augustinus, serm. 91. & 201. de tempore. observandum est autem Arianos abuti coepisse hac caeremonia (ut Gregorius scribit, lib. 1. epist. 41. ad Leandrum) ad suum errorem stabiliendum. Nam cùm trina mersio fieret à Catholicis ad significandas tres personas divinas, & triduum sepulturae Christi, ut Gregorius ibidem dicit: Ariani trina mersione utebantur ad significandas tres naturas trium personarum. Quare & tunc Gregorio visum est, ut in Hispania una mersio fieret; & idem paulò pòst confirmavit Concilium Toletanum IV. cap. 5. Nunc autem pro regionum varietate, vel una, vel trina mersio adhibetur: neutrum enim est de essentia Sacramenti, ut Gregorius, & dictum Concilium locis citatis testantur.

QUINTA est, tempus Paschale, & Pentecostes. Etsi enim quovis tempore dari possit Baptismus, si necessitas urgeat: tamen veteres diligentissimè

SECUNDA est, unctio Chrismatis in vertice; quae quidem introducta videtur, quia non semper adest Episcopus, qui possit continuò dare post Baptismum Sacramentum Confirmationis. Ideò enim interim ungitur à presbytero baptizatus, non quidem in fronte, sed in vertice, Chrismate ab Episcopo consecrato. Meminit huius caeremoniae Damasus in vita Sylvestri. Innocentius I. epist. 1. cap. 3. Ambrosius, lib. 3. de Sacramentis, cap. 1. & Hieronymus in dialogo contra Luciferianos, ubi dicit, presbyteris non licere sine Chrismate baptizare. Ubi apertè loquitur de unctione Chrismatis, quae datur à presbytero in vertice: nam ibidem paulò antè asservit, Sacramentum Confirmationis non dari, nisi ab Episcopo.

TERTIA caeremonia est, cereus accensus, qui datur baptizato in signum fidei, & gratiae acceptae, & quod sit translatus à potestate tenebrarum ad lumen, & sortem Sanctorum. Meminit huius caeremoniae Gregorius Nazianzenus in orat. insanct.lavacr. & Augustinus in Psal. 65. in illud:

QUARTA est, vestis candida, quam ferre solebant à Sabbatho sancto, usque ad Dominicam in Albis. Meminit huius Dionysius de Ecclesiastica hierarchia, cap.de Baptismo. Ambrosius, lib. de iis, qui myst. init. cap. 7. & Augustinus, serm. 157. de tempore, qui est 1. in Octava Paschatis.

QUINTA caeremonia olim fuit, delibatio lactis, & mellis, seu vini, quae tamen hoc tempore non est in usu. Meminit huius caeremoniae Tertullianus, lib. 1. contra Marcionem, & Hierónymus in dialogo contra Luciferianos, ubi dicit, id fieri consuevisse in signum novae infantiae in Christo. Unde etiam in Missa Dominicae in Albis legitur propter Neophytos illud ex epistola Petri:

Quia tamen negare non possunt, fuisse in veteri Ecclesia ritum aliquem, qui diceretur Confirmatio; finxerunt ipsi, ritum illum non fuisse quidem Sacramentum à Christo institutum, sed fuisse caeremoniam quandam utiliter ab Ecclesia introductam: quam in sex capita distinguit Kem nitius in 2. part. Examinis, pag. 320. Is enim accuratissimè omnium describit ordinem Lutheranae Confirmationis. PRIMO dicit, parvulos in infantia baptizatos, cùm perveniunt ad annos discretionis, debere institui in doctrina Catechismi, & ubi saltem principia didicerint, offerri debere Episcopo, qui coram Ecclesia admoneat puerum de suo Baptismo, quid acceperit, quid promiserit, &c. SECUNDO, debere ipsos parvulos publicè recitare confessionem fidei, & doctrinae, quam didicerunt. TERTIO, debere interrogari de praecipuis doctrinae Christianae capitibus, atque ad ea respondere. QUARTO, debere moneri, ut hac professione fidei ostendant, se dissentire ab omnibus ethnicis, haereticis, fanaticis, & prophanis opinionibus.

Hanc sententiam breviter indicavit Lutherus in lib. de Babyl. captivit. cap. de Confirmatione. Nam, & negat esse verum Sacramentum; & addit posse recipi pro Ecclesiastica caeremonia, qualis est, consecratio aquae, & aliarum rerum: non meminit autem Lutherus Catechismi, aut Examinis in ritu Confirmationis. Zwinglius in li. de vera, & falsa religione, cap.de aliis Sacramentis, negat Confirmationem esse Sacramentum; & addit fuisse ritum in Ecclesia institutum, ad examen puerorum, qui in infantia fuerant baptizati. Quod idem postea docuit Philippus in locis, cap. de Confirmatione; Calvinus lib. 4. Institut. cap. 19. §.

Non sunt autem ipsi primi, qui hoc Sacramentum reiecerunt. Nam Ioan. Wicleffus in 4. lib. Trialogi, cap. 14. etsi non omninò videatur hoc Sacramentum respuere, tamen non vult posse probari ex Scripturis, & apertè reprehendit Catholicorum sententiam. Immò dicit, quibusdam videri à Diabolo introductam Episcoporum Confirmationem cum omnibus suis ritibus: nec reprehendit, sed potiùs indicat sibi placere sententiam eiusmodi. In alio etiam libro, qui fortè iam non exstat, unctionem Chrismatis apertè reiicit, ut Thomas Waldensis testatur, tom. 2.

Sed ad haereticos huius temporis redeamus. Doctrinam suam illi tam crassis mendaciis, tantaque impudentia conviciorum, & blasphemiarum onerant, ut planè perspicuum fiat, eos, qui hoc Sacramentum oppugnant, recipere mali spiritus plenitudinem; sicut è contrario, qui illud reverenter suscipiunt, sancti Spiritus plenitudinem consequuntur.

Ioan. Calvinus in Antidoto Concilii, sess. 7. can. 2.

Idem Calvinus ibidem, can. 3. Tridentinos Patres, asinos & porcos vocat, cùm tamen modestissimus videri velit. Porrò in Inst. lib. 4. cap. 19. §. 8.

Rursus §. 10. aliud mendacium profert, cùm ait:

Ibidem de S.MELCHIADE Papa, & Martyre, cuius verba proxime citaverat, ita loquitur:

Denique §. 11. profert aliud mendacium Calvinus:

Ibidem Calvinus dicit, se ne unius quidem stercoris facere oleum, sive in Baptismo, sive in Confirmatione. ATQUI de utroque oleo, omnes Sancti, & antiqui Patres honorificentissimè semper loquuti sunt, ut suprà ostendimus in disputatione de caeremoniis Baptismi, & infrà ostendemus, cùm agemus de materia Confirmationis.

Iam verò Martinus Kemnitius multa similiter habet, & mendacia, & convicia; sed uno tantùm loco ero contentus. Igitur in 2. parte Examinis, pag. 298. tria simul mendacia conglutinat. PRIMUM est, quòd unctio Chrismatis ex schola Montani prodierit. SECUMDUM, quòd Tertullianus, & Cyprianus in hac re Montanistae fuerint. TERTIUM, quòd Hieronymus hanc sententiam refutet in dialogo contra Luciferianos.

At nullus unquam auctor prodidit hanc fuisse haeresim Montani. Scribunt de erroribus Montani, Tertullianus de praescript. Epiphanius haeres. 48. Eusebius lib. 4. hist. cap. 14. Clemens Alexandrinus strom. 4. Philastrius in Catalogo. Hieronymus in epist. ad Marcellam de erroribus Montani. Augustinus haeres. 26. Theodoretus lib. 3. de fabulis haeret. Damascenus in libro de centum haeresibus in nullo autem horum, ullum est verbum de hac re. Sed colligit Kemnitius, ut est solers, hunc fuisse errorem Montani, licet nemo id scripserit, quia Tertullianus fuit Montanista: & ipse est, qui scribit, Spiritum sanctum dari baptizatis per Chrismatis unctionem. At non omnia, quae Tertullianus scribit, ad Montani errores pertment, licet ille in ultima aetate Montanista fuerit. Alioqui Montanistarum haereses erunt, Christum esse Flium Dei, Baptismum in aqua celebrandum, Eucharistiam in pane & vino; & alia id genus multa, quae Tertullianus scribit.

Deinde quanta est impudentia, S. Cyprianum Martyrem celeberrimum Montanistam haereticum facere? Quid, quòd ipse Kemnitius in

Denique, quòd S. Hieronymus hunc errorem refellat in dialogo contra Luciferianos, crassissimum est mendacium. Nam in eo dialogo solùm explicat S.Hieronymus, quomodo dari dicatur Spiritus sanctus per manus impositionem, cùm etiam antè in Baptismo datus sit: sed neque Montanum, ac Tertullianum, neque sanctos Episcopos Cornelium, & Cyprianum nominat; tantùm abest, ut eos refellat, ut mentitur Kemnitius. Neque ex eo, quod Hieronymus dicit, in Baptismo dari Spiritum sanctum, sequitur refutari sententiam Tertulliani, & Cypriani, qui dicunt dari in Confirmatione: alioqui Hieronymus refutasset etiam Lucam, qui ait, Actor. 8.

Quod ad PRIMUM attinet: Tria requiruntur ad essentiam Sacramenti Christiani propriè dicti.PRIMO, promissio gratiae. SECUNDO, signum sensibile cum verbo, quod sit medium, seu organum, quo applicetur promissio. TERTIO, mandatum divinum, quo id iubeatur ministrari. Haec tria postulant sibi ostendi ex Scripturis in quaestione de Confirmatione, Calvinus lib. 4. Institut. cap. 19. §. 5. & Kemnitius in 2. parte Examinis, pag. 276.

Ac promissio quidem, & certè amplissima habetur,

Iam verò medium, seu organum, sive signum sensibile constans ex rebus & verbis, quibus applicetur illa promissio, fuit manus impositio cum oratione. Nam Apostoli quidem singulari miraculo, & beneficio receperunt illam gratiam promissam sine ullo medio, seu Sacramento in die Pentecostes, ut notum est ex

Restat mandatum. Sed pro mandato damus illis mandati exequutionem. Nunquam enim Apostoli ita ordinariè, & securè imposuissent omnibus baptizatis manus, ut veniret super eos Spiritus sanctus, nisi Dominus hoc eis mandasset. Quemadmodum etiam hîc in térris cum famulus aliquid agit, quod non potest nisi iussu

Nunc videndum est, quid ad hoc argumentum respondeant adversarii. PRIMA solutio est Calvini loco citato; quòd illa manus impositio non fuerit Sacramentum, sed quaedam oblatio baptizatorum Deo: solebant enim per manus impositionem offerre Deo, quos baptizaverant.

AT haec solutio facilè refellitur. Nam INPRIMIS id Calvinus tantùm dicit, sed nec probat, nec potest probare ullo testimonio, nisi sua ipsius auctoriate. Sic enim ait:

SECUNDA solutio est eiusdem Calvini ibidem, & Brentii in Confess. Wittenbergen.cap. de Confirmatione, qui dicunt, Deum initio nascentis Ecclesiae per manus Apostolorum dedisse fidelibus dona quaedam visibilia Spiritus sancti, ut donum linguarum, donum miranculorum, & similia; ex quo sequitur illam impositionem

SED haec etiam solutio facilè reiici potest. Nam quod dicunt, illam impositionem manuum non dedisse nisi dona quaedam loquendi linguis, & miraculorum; falsum est. Nam inprimis dona illa gratis data non dicuntur in Scriptura simpliciter Spiritus sanctus, nec dicitur Spiritus sanctus habitare in eo, in quo non sunt nisi illa dona; quin potius è contrario Spiritus sanctus effugiet fictum, nec habitabit in corpore subdito peccatis. Sapient. 1. dona autem illa gratis data, etiam in peccatoribus interdum inveniuntur; ut patet

TERTIA solutio est ea, quam attingit quidem loco citato Calvinus, sed latius eam persequitur Kemnitius, pag. 290. In Apostolis privilegium singulare fuit, ut Spiritum sanctum darent per manus impositionem: habuerunt enim illi peculiare mandatum, & promissionem de hac re. At nos non habemus eiusmodi mandatum, & promissionem; igitur temerè imitari conamur. Confirmatur argumentum ex eventu. Nam ad eorum manus impositionem sequebatur

HAEC quoque solutio facilè reiici potest. Nam INPRIMIS non ostendent adversarii, ubi mandaverit Dominus Apostolis, ut manus imponerentad Spiritum sanctum recipiendum. Legimus quidem Marci ult.

SED respondet Kemnitius, promissionem quidem esse generalem, sed organum, quo illa applicatur, non esse iam impositionem manus, sed alia instrumenta, nimirum Baptismum, & Eucharistiam. ATQUI hoc est temerè, & pro arbitrio, immò etiam contra verbum Dei fingere organa, quibus applicentur divinae promissiones. Nam si Baptismus, & Eucharistia applicant promissionem praedictam, cur Apostoli utebantur manus impositione? deerant fortasse illis Baptismus, & Eucharistia? DEINDE Apostoli ante Christi passionem baptizati fuerant, & Eucharistiam sumpserant, & tamen post illa omnia promittitur eis Spiritus sanctus. Non igitur acceperant hoc donum, nimirum in ea plenitudine, quae danda erat in Sacramento Confirmationis, per Baptismum, & Eucharistiam. PRAETEREA

AT, inquiunt, cessavit effectus ille, qui sequebatur ad impositionem manus. RESPONDEO; Cessavit quoad visibilia symbola, non quoad invisibilem gratiam. Nam posse dari etiam invisibiliter Spiritum sanctum, constat ex facto Domini,

QUARTA solutio est Kemnitii, pag. 291. totum locum Act. 8. & 19. nihil pro nobis facere, cùm nos impositionem manus reiecerimus, & in eius locum unctionem Chrismatis subiecerimus.

Haec solutio nulla est. Nam ut omittam quae infrà de Chrismate dicenda sunt, falsum est reiectam esse manus impositionem. Bis enim Episcopus manus imponit confirmandis, ut ex Pontificali Romano intelligi potest, semel cùm super eos manus extendit, atque orat: & rursum cùm signat in fronte, atque ungit; ipsa enim unctio, & signatio cùm manu fiat, manus impositio rectissimè dicitur, ut docet Hugo lib. 2. de Sacramentis, part. 7. cap. 2. Unde etiam

PRIMUS igitur sit S. CLEMENS Romanus in epist. 4.

SECUNDUS sit S. URBANUS in epistola sua decretali:

TERTIUS sit S. CORNELIUS Papa & Martyr, in epist. ad Fabianum Antiochenum apud Eusebium lib. 6. histor. cap. 33.

QUARTUS sit MELCHIADES Papa & Martyr, in epist. ad Episcopos Hispaniae; interrogatus, utrum maius Sacramentum esset Baptismus, an Confirmatio; respondit his verbis:

QUINTUS sit S.EUSEBIUS Papa in epist. 3.

SEXTUS sit S. INNOCENTIUS I. in epist. 1. ad Decentium, cap. 3.

SEPTIMUS sit S.DAMASUS in epist. 4.

OCTAVUS sit S. LEO epist. 86. aliàs 88.

NONUS sit S. IOANNES III. in epist. ad Episcopos Germaniae. Hitres Pontifices declarârunt non licere Chorepiscopis, sed solis Episcopis dare Spiritum sanctum per manus impositionem, & unctionem Chrismatis in fronte. Ac Ioannes III. citat Damasum, & Leonem, caussam reddit cur tam ipse, quàm illi ita declaraverint; quia in

DECIMUS sit S.GREGORIUS, qui li. 3.epist. 9. monet, ne presbyteri signare audeant Chrismate baptizatos in fronte, cùm ad Episcopi munus id pertineat. Et in cap. 1. Cantic. in illud:

SECUNDUM est Concilium ARELATENSE I. tempore S. Sylvestri celebratum, quod can. 8. iubet haereticis ad Ecclesiam redeuntibus, si baptizati fuerint in nomine Patris, & Filii, & Spiritus sancti, non iterum tradi Baptismum, sed manus ab Episcopo imponi, ut accipiant Spiritum

TERTIUM est ARELATENSE II. sub eodem Sylvestro, quod idem statuit can. 17. nisi quod exprimit etiam Chrisma cum manus impositione.

QUARTUM sit LAODICENUM etiam antiquissimum, ubi can. 7. iubentur Novatiani sancto Chrismate inungi; & can. 48. Oportet, inquit,

QUINTUM sit AURELIANENSE Concilium apud Gratianum de consecr. dist. 5. can. Ut ieiuni:

SEXTUM sit MELDENSE Concilium apud eundem Gratianum eadem dist.can. Ut Episcopi:

SEPTIMUM sit Concilium II.HISPALENSE can. 7. ubi idem repetitur quod suprà ex Leone I. citavimus.

OCTAVUM sit Concilium, quod celebravit S. Bonifacius Episcopus, & Martyr, quod exstat in vita ipsius in tomo 3. Surii, ubi statutum est, ut Episcopi circumirent dioeceses Confirmando.

His accedant Concilia tria Generalia, VI. Synodus can. 7. Florentinum in instruct.Armenorum, & Trident. sess. 7. can. 1. de Confirmatione.

SECUNDO loco prodeat CLEMENS Alexandrinus, qui teste Eusebio li. 3. hist. cap. 17. secundum versionem Christophorsoni, refert historiam ivuenis cuiusdam à S.Ioanne Apostolocommendati curae, ac diligentiae Episcopi nuper creati, ac inter alia sic loquitur:

III. IUSTINUS q. 137. Orthodoxorum, scribit peractis mysteriis Baptismi, consignari fideles sacro unguento.

IV. ORIGENES homil. 8. in Leviticum prope finem:

V. CYRILLUS Hierosolymitanus ex quinque catechesibus mystagogicis, 1. & 2. scripsit de Baptismo, 3. de Sacramento Confirmationis, 4. & 5. de Eucharistia, quae sunt tria Sacramenta, quae eodem die percipiuntur à Neophytis. Unde apparet Cyrillum non tantùm habuisse Confirmationem pro Sacramento, sed etiam pro Sacramento propriissimè dicto, quandoquidem illud in numero ponit cum Baptismo, & Eucharistia. Praeterea catech. 3. iam citata, sic loquitur:

Idem Cyrillus ibidem docet, quemadmodum Christus primò Baptismum accepit; secundò descendit in eum columba; tertiò excepit eum tentatio: ita nobiscum etiam fieri, qui primò baptizamur, deinde perChrisma recipimus Spiritum sanctum, & sic tandem ad praelium descendimus cum Diabolo. Ibidem etiam dicit, Christianum propriè denominari à Chrismate. Cùm enim Christianus dicatur quasi unctus, non videtur dignus hoc nomine, qui non est unctus hoc unguento, quo Christiani perficiuntur. Denique ibidem etiam rectè dicit, Ioannem in sua epist. 1. cap. 2. cùm ait:

VI. GREGORIUS Nazianzenus oratione in sanctum lavacrum:

VII. AMPHILOCHIUS in vita S. Basilii, si tamen is est verus auctor eius libri:

VIII. THEODORETUS in comment. 1. cap. Cantic.

IX. Ioannes DAMASCENUS li. 4. de fide, cap. 10.

II. S. CYPRIANUS lib. 1. epist. ult.

III. Auctor SERMONUM de operibus Cardinalibus Christi, quae habentur inter opera Cypriani, tametsi revera non est Cyprianus, est tamen antiquus, & doctus, & apertissimè tribuit Chrismati consecrato vim sanctificandi eo modo, quo Cyrillum loquentem audivimus. Sic enim loquitur in sermone de unctione Chrismatis:

IV. EUSEBIUS Emissenus, seu quicunque fuit auctor (nam sine dubio Latinus fuit, & insignis) in sermone de Pentecoste:

V. PRUDENTIUS in

VI. PACIANUS in lib.de Baptismo:

VII. AMBROSIUS li. 3. de Sacramentis, cap. 2.

VIII. HIERONYMUS in Dialogo contra Luciferianos, posteaquam dixerat, Episcopos baptizatis per impositionem manuum dare Spiritum sanctum, subiungit:

IX. AUGUSTINUS lib. 15. Trinit. cap. 26. dicit, Ecclesiam adhuc servare, quod fecerunt Apostoli Actor. 8. ut eius praepositi manus imponant ad Spiritum sanctum accipiendum. Ibidem etiam meminit Chrismatis. Item in praefatione 2.concionis in Psal. 26. dicit, hac unctione spiritualiter homines perfici. Item lib. 3. de Baptismo, cap. 16. & tract. 6. in epist. Ioannis dicit, nunc quidem non loqui linguis, quibus imponuntur manus post Baptismum, tamen revera accipere Spiritum sanctum, & latenter, atque invisibiliter infundi charitatem. Sed praecipuus locus est libro secundo contra literas Petiliani, capite 104.

X. BEDA lib. 6. in Lucam, exponens illa verba

His accedant qui de hoc Sacramento ex professo tractant. XI. Rabanus lib. 1. de Instit. clericorum, cap. 30. XII. Amalarius lib. 1. de officiis Ecclesiasticis. XIII. Hugo lib. 2. de Sacramentis, p. 7. & XIV. Magister cum omni Schola lib. 4. Sent. dist. 7.

His accedant tria miracula ad huius Sacramenti confirmationem à Deo ostensa. PRIMUM exstat apud Optatum lib. 2. ubi refert, ampullam S. Chrismatis ab Arianis per fenestram proiectam, Angelica manu sustentatam collidi non potuisse. ALTERUM exstat in vita S. Remberti Bremensis Episcopi apud Surium tomo 1. in mense Februario, quae scripta est ante annos DCC. Ibi legimus S. Rembertum inter confirmandum caecum illuminasse. TERTIUM exstat in vita S. Malachiae à S.Bernardo scripta:

SECUNDO; Idem Calvinus ibidem negat Patres agnovisse hoc Sacramentum:

HAEC secunda solutio duobus clarissimis mendaciis constat. Quod enim Calvinus ait, veteres non agnoscere nisi duo Sacramenta propriè dicta, constat esse mendacium ex testimoniis citatis, & idem mendacium refutavimus cùm ageremus de numero Sacramentorum. Quod autem Calvinus negat veteres Sacramentum appellasse ritum Confirmationis, mendacium esse patet ex testimoniis Melchiadis, & Eusebii, Cypriani, atque Augustini suprà citatis. Ad locum ex Augustino citatum. RESPONDEO, Augustinum loqui de simplici manus impositione, quae fiebat in reconciliatione paenitentium, non de manus impositione cum Chrismate, quae est propriè Sacramentum Confirmationis.

At instat Calvinus, atque ait:

RESPONDEO, haec omnia si quid probarent, probarent solùm Confirmationem esse Sacramentum iterabile; non autem probarent, non esse Sacramentum propriè dictum, quod Calvino probandum erat. Nam sic loquitur Augustinus:

PRIMO, Augustinus passim docet Confirmationem fieri Chrismate, ut patet ex locis suprà allegatis. Hîc autem non solùm non meminit Chrismatis, sed apertè indicat se loqui de impositione manuum sine Chrismate; alioqui non diceret:

SECUNDO, Sacramentum Confirmationis semel datum non potest repeti, ut ex Concilio Tarraconensi, & ex rescripto Gregorii II. testatur Gratianus dist. 5. de consecrat. can. Dictum est, & can.De homine. Et praeterea idem apertè colligitur ex Augustino lib. 2. contra literas Petiliani, cap. 104. ubi dicit, Sacramentum Confirmationis, sicut etiam Baptismi interdum in pessimis hominibus esse, & manere, licet ad iudicium. Quod si manet etiam in pessimis, non debet, nec potest eis dari, cùm reconciliantur, quia iam habent, nec amiserunt. At hoc loco dicit, manus impositionem repeti posse: non igitur loquitur de manus impositione Confirmatoria.

TERTIO, Augustinus loquitur de reconciliatione haereticorum, ut Calvinus fatetur, & ex utroque loco citato perspicuum est. Sed manus impositio reconciliatoria distincta erat, praesertim in Ecclesia Occidentali à manus impositione Confirmatoria; ergo non loquitur Augustinus de Confirmatoria. Assumptio probatur tum ex Vigilio Papa in ep. 1. ca. 3. ubi hoc expressè testatur: tum ex Gregorio lib. 9. epist. 61. ubi dicit, Arianos in Ecclesia Orientali, consuevisse recipi per unctionem Chrismatis; in Occidentali per solam impositionem manuum. Cuius diversitatis ratio assignari solet, quia Ariani Occidentales non confirmabantur per Chrisma in sua secta, Occidentales autem confirmabantur; & ideò in Oriente oportebat eos ungere, cùm redibant ad Ecclesiam, quia hoc eis decrat. Unde etiam in Concilio Nicaeno ex Arabico nuper translato can. 31. iubentur Ariani inungi, cùm ad Ecclesiam veniunt. Vel certè si etiam in Occidente Ariani reiiciebant Confirmationem; tamen cùm ad Ecclesiam redibant, non statim Chrismate ungebantur, sed postea per oportunitatem, ut modò facimus cum Lutheranis. Vel denique illa unctio in Ecclesia Orientali non erat Sacramentum, sed ritus quidam. Quidquid sit, Gregorius expressè dicit, in Occidente non inungi, sed simpliciter reconciliari per impositionem manus. Quare S. Augustinus, qui de Ecclesia Occidentali erat, cùm loquitur de reconciliatione haereticorum per impositionem manuum, non agit de Confirmatione, quae non fit sine unctione, sed de simplici reconciliatione.

At duo videntur obstare huic nostrae explicationi. UNUM, quod Augustinus lib. 3. de Baptismo,

Respondeo ad PRIMUM, vario modo accipere Augustinum in eo capite manus impositionem, sed sine ullo vitio. Nam propositum eius erat solvere argumentum S.Cypriani, qui ex eo, quod in sola Ecclesia Catholica dari potest, & accipi Spiritus sanctus, colligebat Sacramenta haereticorum non esse vera, & rata. Ad hoc argumentum diluendum Augustinus initio capitis explicat, quid intelligi debeat per Spiritum sanctum cùm dicitur non posse dari, vel accipi, nisi in Ecclesia Catholica per manus impositionem: ac dicit intelligi donum charitatis; hoc enim non possunt habere nisi boni, & ideò non nisi in Ecclesia Catholica, quia extra illam nulli sunt boni. Hoc autem loco accipit Augustinus manus impositionem in genere, sive sitConfirmatoria, sive reconciliatoria, sive (ut sic loquar) Ordinatoria: semper enim per eam datur gratia, & charitas, nisi ponatur obex. Deinde vult Augustinus ostendere per manus impositionem dari revera donum charitatis; & declarat exemplo manus impositionis Confirmatoriae, cùm dicit; nunc non exspectari, ut loquantur linguis, quibus manus imponitur, sed latenter eis infundi charitatem. Itaque hîc iam accipit manus impositionem magis strictè (id est, pro sola Confirmatoria) nec tamen est vitiosa aequivocatio; quia quod convenit toti generi, rectè declaratur exemplo unius speciei. Postea redit ad argumentum Cypriani, & distinguit tria; Sacramentum, donum Spiritus sancti gratis datum, ut prophetiam; & donum gratum faciens, id est, charitatem; ac dicit extra Ecclesiam, vel in malis hominibus esse posse duo priora, non tamen tertium; & idcirco debere ad Ecclesiam redire, ut in ea per manus impositionem reconciliatoriam illud accipiant. Et quia poterat aliquis suspicari, non posse repeti hanc manus impositionem, sicut non potest repeti Baptismus, necConfirmatio, nec Ordinatio; ideò Augustinus subiungit, posse repeti manus impositionem, id est, reconciliatoriam, quia nihil est aliud, nisi oratio super hominem, id est, non est consecratio aliqua, quae

Ad ALTERUM argumentum respondeo, ut iam dixi, Spiritum sanctum dari, per omnem impositionem manuum, sed ad varios effectus. Nam per impositionem manuum Confirmatoriam datur ad roborandam animam in fidei confessione; per Reconciliatoriam datur ad remissionem peccatorum; per Ordinatoriam datur ad potestatem ministrandi Sacramenta.

Ad locum Gratiani à Kemnitio additum RESPONDEO; Gratianum velle dicere non esse Sacramentum Ordinis, vel etiam Confirmationis, impositionem manuum, de qua loquitur Augustinus; id quod rectè ille dicit, ac rectè etiam probat ex eo, quod repeti potest. Non autem negat esse Sacramentum reconciliationis: nam alioqui etiam Eucharistia repeti potest, & tamen est verissimum Sacramentum.

TERTIA solutio est, quòd apud veteres Confirmatio fuerit tantùm Catechesis puerorum, qui in infantia baptizati fuerant. Ita Calvinus ibidem §. 4. & 13. ubi citat Leonem epistol. 35. & 77. & Hieronymum contra Luciferianos: quam eandem solutionem omnes alii amplectuntur. At vanissima est: nam PRIMO nec Scriptura, nec ullus veterum meminit huius Catechesis. Scriptura

Iam verò Kemnitius in secunda parte Exam. pagina 297. & deinceps disserit de sententiis Patrum, ac ad quinque capita revocat omnes

SECUNDO Kemnitius addit, alios auctores qui de Chrismate agunt, certos quidem esse, sed ex schola Montani prodiisse, ut Tertullianum, & Cyprianum. SED hoc esse impudens mendacium, demonstravimus cap. 1.

TERTIO dicit, alios esse auctores certos, & probatos, qui de unctione mentionem faciunt, sed eam vocare Sacramentum impropriè, & largo modo, quia est humana caeremonia quaedam in Baptismo adhiberi solita: sicque exponit loca Augustini à nobis citata ex libro 15. Trinitat. cap. 26. & libro secundo contra literas Petiliani, cap. 104. AT multum hîc errat Kemnitius. Suprà enim ostendimus, Patres ferè omnes distinguere Confirmationem à Baptismo, & effectum spiritualem ei tribuere, qui non convenit nisi verè ac propriè dictis Sacramentis. Id quod etiam manifestè patet ex locis Augustini citatis, quae suo more Kemnitius truncata, & imperfectè citavit. Nam in prioreloco dicit, Praepositos Ecclesiae imponere manum, & Chrismate inungere ad hoc, ut detur Spiritus sanctus, ut olim fecerunt Apostoli

QUARTO Kemnitius dicit, etiamsi veteres variè loquantur de hac re, tamen nullum esse in puriore antiquitate Patrem, qui detrahat Baptismo suos effectus, ut eos tribuat Chrismati,

QUINTO Kemnitius dicit, Patres loqui valde dissimiliter ab auctoribus recentioribus. Nam veteres inculcant manus impositionem, quae tamen nunc abolita est; item veteres nominant oleum, sed nullus probatus auctor addit mixtionem cum balsamo, ut modò faciunt omnes recentiores: veteres tribuunt Baptismo eos effectus, quos recentiores tribuunt Confirmationi, ut dare gratiam, dare Spiritum sanctum, perficere, armare contra Diabolum, &c. denique veteres Unctionem annectunt Baptismo; recentiores separant, ac si duo essent Sacramenta. AT hîc etiam valde hallucinatur Kemnitius. Nam INPRIMIS falsum est, esse abolitam manus impositionem, ut suprà ostendimus, capite secundo. DEINDE balsami cum oleo mixti expressè meminit Gregorius I. Papa in cap. primum Canticorum, qui certè probatissimus auctor est; sed de hac re postea. PRAETEREA falsum est eosdem effectus tribui à Patribus Baptismo, quos nos tribuimus Confirmationi, etiamsi nomina effectuum saepe sint eadem. Nam Baptismus dat gratiam, & Spiritum sanctum, sed ad alios effectus, quàm Confirmatio. Unde etiam Dominus

Quod autem Kemnitius obiicit de coniunctione

PRIMA propositio:

SECUNDO probatur, & quidem efficacius ex communi consensu Pontificum, Conciliorum, & Patrum Graecorum, ac Latinorum, quos suprà citavimus. Tametsi enim Scripturae testimonia primum locum habent, quando perspicua sunt: tamen cùm ea non sunt ita manifesta, plus momenti habet Ecclesiae auctoritas, quam ipsa Scriptura apertissimè commendat.

SECUNDA propositio:

Ceteri Patres veteres, etiamsi non expressè balsamum nominent, tamen satis apertè idem significare videntur, cùm non oleum, sed Chrisma appellant unctionem, quae datur in Sacramento Confirmationis: nam ex Ecclesiae usu Chrisma non significat simplex oleum, sed unguentum confectum ex pluribus rebus. Id patet ex Innocentio III. cap. Pastoralis, extra de Sacramentis non iterandis; ubi referens quendam in Sacramento Confirmationis per errorem unctum simplici oleo benedicto, non autem unguento ex oleo & balsamo, ut est consuetudo; scribit eum unctum fuisse simplici oleo benedicto, non Chrismate: ubi distinguit Chrisma ab oleo propter alterius liquoris admistionem. Sic etiam Concilium II. Carthaginense, canone tertio, & Concilium III. Carthaginense, can. 36. dicunt, non licere presbytero Chrisma conficere. Quid autem est Chrisma conficere, nisi ex pluribus liquoribus unum unguentum facere?

SECUNDO accedit figura Testamenti veteris. Nam unguentum, quod Deus iussit fieri Exodi 30. quo ungeretur tabernaculum, & sacerdotes; figura erat Chrismatis, quo ungitur Ecclesia, quae est verum Dei tabernaculum, ut docent Cyprianus sermone de unctione Chrismatis, & Petrus Damianus sermone primo de dedicatione. Illud autem erat ex oleo olivarum cum admistione odoriferorum succorum, quorum unum erat

DENIQUE accedit etiam congruentia, quam dum ridiculam videri vult Kemnitius, ipse se ridiculum probat. Ratio Theologorum, & ipsius etiam sancti Thomae, 3. parte, quaestione 72. articulo secundo, est, quia debet materia Sacramenti significare effectum Sacramenti. Porrò effectus huius Sacramenti praecipuus est confirmatio in fide, quae duo requirit; puritatem, & fervorem fidei in corde, & constantem confessionem in ore: primum apertissimè significatur oleo, quod liquor purissimus, & subtilis, lucidus, & calidus est: secundum non minus aptè significatur balsamo, quod bonum odorem effundit ad alios.

Praeterea huius Sacramenti effectus significati sunt in illis igneis linguis, quae apparuerunt super Apostolos in die Pentecostes. Etsi enim Apostoli

Hanc rationem his verbis Kemnitius irridet pag. 286.

AT non mirum si absurdus homo, absurdè intellexit, quae bene à doctis viris dicta, & scripta sunt. Non enim dicimus oleum respondere igni, quia nutrit ignem; sed quia sicut in Scripturis per ignem significatur sapientia, & charitas, & ipse Spiritus sanctus illustrans, & calefaciens corda, ut ignis illustrat, & accendit corpora: ita etiam in Scripturis oleum, sive unctio significat eandem charitatem, & sapientiam, & ipsum Spiritum sanctum. Nam oleum res facit lucidas, & perspicuas, & simul fovet, emollit, penetrat, &c. Itaque de igne legimus

TERTIA propositio:

Igitur probatur PRIMO ex traditione Ecclesiastica sanctorum Pontificum. Clemens Romanus satis fusè de ista consecratione tractat, qaam etiam Apostolis tribuit lib. 7. Apostol. constit. ca. 42. & 44. Idem docet Fabianus Papa, & Martyr, in epist. 2. suprà notata, qui etiam addit singulis

SECUNDO probatur ex Conciliis. Concilium Nicaenum can. 69. secundum Arabicum codicem in Latinum nuper conversum, expressè meminit triplicis consecrationis, quae etiam nunc in Ecclesia viget, id est, olei Catechumenorum, olei infirmorum, & Chrismatis. Concilium Laodicenum canone 48. sacratissimum Chrisma vocat; quo nomine non illud appellaret, nisi consecratum esset. Concilium Romanum sub Sylvestro can. 5. prohibet presbyteris, ne Chrisma faciant, quia nimirum id ad munus Episcopi pertinet. Porrò Chrisma facere non est solùm miscere oleum cum balsamo, sed etiam simul consecrare: nam alioqui etiam pharmacopolae Chrisma facere possent. Idem paulò pòst prohibuerunt Concilia Carthaginensia II. can. 3. & III. can. 36. Concilium IV. Carthaginense can. 36. iubet Parochis, ut omni anno ante Pascha petant Chrisma ab Episcopo proprio, idque non per clericos iuniores, sed per seipsos, aut per illum, qui sacrario praeest. Ubi videmus in hoc Concilio, quod apud omnes est maximae auctoritatis, idem haberi de Chrismate singulis annis renovando, quod habetur in epistola Fabiani, quam nonnulli apocrypham esse volunt. Videmus praeterea quantam reverentiam huic sancto oleo Concilium detulerit, cùm prohibuerit deferri à clericis iunioribus, sed expressè praeceperit, ut ipse, qui praeest paraeciae, aut certè qui praeest sacrario, illud accipiat ab Episcopo. Idem habet Concilium Vasense canone 3. ubi etiam dicit, non decere, ut summa infimis committantur, & ideo non debere Chrisma deferre clericum ullum, nisi ut minimùm sit Subdiaconus. Concilium Toletanum I. can. 20. iterum declarat soli Episcopo licere Chrisma consecrare, & ab eo petendum singulis annis paulò ante Pascha. Concilium II. Hispalense canone 7. I.Bracarense can. 37. Concilium sancti Bonifacii Martyris, quod exstat in vita ipsius, & Wormaciense Concilium can. 2. & 8. ac denique Florentinum in instruct. Armenorum idem habent.

NOTANDUM autem est, haec Concilia non solùm antiquissima esse, praeter Florentinum, sed in diversissimis provinciis celebrata. Nicaenum, & Laodicenum in Graecia, Romanum, & Florentinum in Italia, Carthaginensia in Africa, Toletanum, & Hispalense in Hispania, Bracarense in Lusitania, Vasense in Gallia, Concilium S.Bonifacii, & Wormaciense in Germania. Ex quo intelligi potest omninò, totam veterem Ecclesiam

TERTIO probatur ex Patribus DIONYSIUS Areopagita toto 4. cap. hierarchiae Ecclesiasticae de ista consocratione agit, quam etiam ab Apostolis se didicisse affirmat. THEOPHILUS Antiochenus Episcopus ab Apostolo Petro VI. in libro primo ad Autolycum (qui habetur in V. tomo bibliothecae sanctorum Patrum) vocat sanctum Chrisma divinum oleum; ubi etiam dicit Christianos ab hac unctione denominari. Quod est NOTANDUM contra Kemnitium, qui pag. 305. arguit Cyrillum mendacii contra verbum Dei, quod dixerit non esse dignos nomine Christiani, qui non sunt uncti Chrismate:

TERTULLIANUS libro de Baptismate:

His accedant Beda in cap. 8. Actorum, Rupertus lib. 5. de divinis officiis, cap. 17. & 18. Isidorus lib. 1. de divinis officiis, cap, 28. Rabanus lib. 2. de

QUARTA propositio:

SECUNDA obiectio. Dionysius Areopagita non obscurè significat ritum Chrismatis desumptum ab athleticis unctionibus Ethnicorum, &

TERTIA obiectio. Acta Conciliorum testantur Chrisma institutum esse à Sylvestro; non igitur Apostolis in usu esse potuit, ut Fabianus scribit. RESPONDEO; Acta Conciliorum, seu potius Damasus in vita Sylvestri, solum testatur, Sylvestrum praecepisse, ut presbyteri tangerent verticem baptizati Chrismate, quae unctio distincta est à Sacramento Confirmationis, quod in fronte ab Episcopo datur. Non potuisse autem Chrisma à Sylvestro institui, evidenter patet ex Tertulliano, Theophilo Antiocheno, Cypriano, Cornelio, & aliis suprà citatis, qui fuerunt ante Sylvestrum, & expressè Chrismatis meminerunt.

PRIMUM argumentum obiicit Kemnitius contra propositionem primam ex Scripturis. Nam

RESPONDEO; Quòd attinet

Quod verò pertinet ad alia duo loca, duae dari solent responsiones. PRIOR est aliquorum Scholasticorum, qui dicunt Apostolos vario modo ministrasse hoc Sacramentum; ac primis quidem temporibus, quia visibiliter descendebat Spiritus sanctus, non usos fuisse eos ulla unctione, sed simplici manus impositione: siquidem, effectum internum satis testabatur externus ille ignis, qui divinitus apparebat. At postea cùm formae illae visibiles cessassent, tum adhibere eos coepisse unctionem, ut per eam significarent id, quod antea visibili specie divinitus apparente significabatur. Si obiicias non potuisse Apostolos instituere materiam Sacramenti: Respondent, eos non instituisse, sed à Christo id mandatum accepisse, ut modò uterentur manus impositione, modò Chrismate, prout oportunum esseiudicarent. Haec solutio non est omnino improbabilis,

Est tamen ALIA solutío, quae longè mihi probabilior videtur, Thomae Waldensis tomo II. de Sacramentis, cap. 113. & Hugonis de S. Victore lib. 2. de Sacramentis, parte 7. cap. 2. qui dicunt idem esse unctionem Chrismatis, & manus impositionem qui enim inungit, manus imponit: & idcirco utrumque significari, etiamsi alterum tantùm exprimi videatur. Haec solutio probabilior est. Nam constat Apostolos in Confirmatione usos esse Chrismate, cùm id asserant Dionysius, & Clemens; & praeterea unctionis meminerint antiquissimi auctores, Theophilus Antiochenus, Tertullianus, Cyprianus, Cornelius, Origenes, & a1ii, ante quos non fuit ullum Concilium Oecumenicum, in quo id institui potuerit. Constat etiam optandum esse, ut possit defendi, Apostolos semper eadem materia usos, & non modò una, modò altera: id enim tutius, & expeditius est. At cur, quaeso, id non potest defendi?

PRIMO igitur sic probo, Apostolos semper manus imponendo signasse Chrismate, ac proinde Lucam ritum illum compendio perstrinxisse, & ex una parte rem totam intellexisse. Nam Patres, qui uno in loco dicunt per impositionem manus dari Spiritum sanctum, iidem in alio loco dicunt dari per unctionem Chrismatis, & aliquando utrumque simul coniungunt; ex quo apparet utrumque ad ritum hunc pertinere, & illis perinde esse, sive unum, sive alterum exprimant. Tertullianus lib.de resurrectione carnis suprà citato, tractans hunc ritum, dicit, carnem ungi, signari, & manus impositione obumbrari: tamen in libro de praescript. solùm exprimit signari in fronte; & lib. 1. in Marcionem, solùm exprimit unctionem; libro de Baptismo exprimit unctionem, & manus impositionem. Ita videmus unum auctorem modò unam partem, modò duas, modò tres eiusdem ritus exprimere; & tamen semper rem eandem significare. Cyprianus libro primo epist. ultima solùm meminit unctionis; lib. 2. epist. 1. solùm meminit manus impositionis, cùm de una re, & eadem loquatur; in epistola verò ad lubaianum, cum manus impositione addit signaculum dominicum, de

SECUNDO idem probo alia ratione. Nam Patres, quando dicunt solos Episcopos, per unctionem Chrismatis dare Spiritum sanctum, semper allegant verba Lucae

TERTIO idem probo ex aliis similibus Scripturae locis, ubi brevissimè aliquid comprehenditur, & tamen necesse est plura intelligere. Exemplum esse potest, quod Paulus in epistolis ad Timoth. & ad Titum semper Ordinationem vocat manus impositionem. Exemplum adfert Augustinus lib.de fide, & operibus, cap. 9. ex ca. 8. Actorum. Ibidem enim legimus Eunuchum à Philippo baptizatum, cùm dixisset:

Una est hîc difficultas, quòd videtur haec nostra solutio repugnare Innocentio III. cap. Cùm venisset, extra de sacra unctione, & Concilio Florentino

RESPONDEO; Inprimis, non omnia quae habentur in Decretis, aut Conciliis ad fidem pertinere, sed solùm ea, quae definiuntur: hoc autem, de quo agimus, non definitur, sed tantùm obiter dicitur ad rem explicandam.

Dico tamen SECUNDO & melius, ac tutius, Innocentium, & Concilium non velle dicere, Chrisma esse loco impositionis manuum, quasi Apostoli non uterentur Chrismate, & nos non utamur impositione manus: sed velle dicer, id ipsum quod Apostoli faciebant, cùm dicebantur imponere manus, facere nunc Episcopos, cùm dicuntur Confirmare, vel Chrismare. Distinguitur enim in his locis, non ritus à ritu, sed modus loquendi à modo loquendi; & personae à personis; &denique illa particularis impositio manuum ab ista, quae modò est: siquidem tunc communiter dicebatur hoc Sacramentum, impositio manus, nunc dicitur communiter Confirmatio; praeterea illam dabant Apostoli, istam Episcopi; denique illa erat efficacior, quia cum effectu interno, dabat etiam externum, & cum gratia gratum faciente dabat etiam dona gratis data linguarum, & miraculorum, &c. Hac ergo ratione dici potest, id quod nunc fit, esse loco eius, quod tunc fiebat, licet sit idem, quoad substantiam. Et quod hic sit sensus eorum locorum, probatur dupliciter. PRIMO, quia Concilium & Innocentius, non dicunt, Chrisma esse loco impositionis manuum, sed Sacramentum Confirmationis esse loco impositionis manuum. At certè Apostoli omnium consensu dabant Sacramentum Confirmationis, sive adhibuerint Chrisma, sive non. SECUNDO, quia Concilium & Innocentius ibidem dicunt Episcopos esse in Ecclesia loco, seu vice Apostolorum. At certè Apostoli veri Episcopierant, licet aliquid etiam amplius haberent.

SECUNDA obiectio Kemnitii contra eandem propositionem sumitur ex Patribus. Nam ut ipse dicit, Tertullianus in libro de Baptismo dicit, hanc unctionem sumptam esse ex veteri disciplina, id est, ex Testamento veteri; proinde non à Christo institutam. Cyprianus in sermone de ablutione pedum, dicit has caeremonias non à Christo, sed ab hominibus institutas. & in sermone de Chrismate dicit, relictam esse hanc unctionem ex Testamento veteri. Basilius ait, nullum exstare

RESPONDEO; Tertullianum id solum asserere, praecessisse in Testamento veteri figuras huius Sacramenti; ex quo non sequitur non esse à

TERTIA obiectio Kemnitii contra secundam propositionem. Nativum balsamum unà cum arboribus iam periisse constat. Scribit enim Plinius libro duodecimo, capite vicesimo quinto, verum balsamum solùm in duobus hortis Iudaeae nasci solitum; qui horti iam dudum vastati sunt:

RESPONDEO; Quaestionem esse inter Theologos, utrum balsamum requiratur in Chrismate necessitate Sacramenti, an solùm necessitate praecepti. Et quidem veteres omnes Theologi dist. 7. lib. 4. sentent. & Iureconsulti in cap. Pastoralis, extra de Sacramentis non iterandis, docent balsamum requiri necessitate Sacramenti, ita ut Sacramentum irritum sit, si absque balsamo detur. Tamen recentiores quidam, Caietanus in 3. parte quaest. 72. artic. 2. Dominicus à Soto libro quarto, sent. dist. 7. quaest. 1. art. 2. & Franciscus Victoria in summa de Sacramento Confirmationis, putant balsamum non requiri ad essentiam Sacramenti, sed necessariò adhibendum ex divino praecepto. Utrique nituntur quodam textu Iuris canonici cap. Pastoralis, extra de Sacramentis non iterandis; quem textum utraque opinio ad se trahit. Neutra opinio est de fide, vel contra fidem; & fallitur Kemnitius pag. 309. ubi docet, Concilium Florentinum definivisse

Ad argumentum autem Kemnitii nego balsamum verum, & nativum periisse. Nam etsi aliquando opinione Plinii tantùm in duobus hortis Iudaeae nascebatur balsamum; tamen in Indiis nascitur, & inde adhuc advehitur. Neque refert si id Plinius ignoravit: nec enim ille omnia scire potuit. Neque balsamum, quod affertur ex Indiis artificiosum, aut factitium dici debet, licet fortè non sit eiusdem speciei cum eo, quod nascitur in Palaestina. Variae enim possunt esse species balsami, ut sunt variae species vini; & quaelibet idonea est ad Sacramentum conficiendum. ADDE, Plinium id, quod refert de duobus hortis, referre de tempore antiquo: nam suo tempore fatetur multas fuisse arbores balsami in Palaestina: & Hieronymus, qui trecentis annis fuit post Plinium, in caput vicesimum septimum Ezechielis; immò & Gregorius qui ducentis annis post Hieronymum, & quingentis post Plinium, in caput primum Canticorum, affirmant tempore suo in vineis Engaddi balsamum gigni solitum. Falsum igitur est balsamum nativum periisse. Ad confirmationem respondet praxis Ecclesiae, Licet enim rarum, & pretiosum sit balsamum: tamen adhuc nunquam defuit Ecclesiae, neque ex penuria balsami praetermissa est aliquando Confirmatio. Quod si per annos mille, & ferè sexcentos Deus providit, certè non deerit deinceps.

QUARTA obiectio est contra tertiam propositionem, quia videtur esse quaedam species magiae & incantationis, ritus consecrandi Chrismatis, Sed de hoc argumento suprà diximus in materia de Sacramentis in genere, & dicemus etiam postea cùm agemus de caeremoniis huius Sacramenti.

QUINTAM obiectionem contra quartam propositionem sumit Kemnitius ex Cyrillo, & Ambrosio. Cyrillus enim catechesi 3. mystagogica dicit, Chrismate inungi omnes ferè corporis sensus; Ambrosius autem libro de iis, qui initiantur mysteriis, cap. 6. dicit, caput inungi, & inde unguentum ad barbam defluere. Non igitur certum est, quod nos diximus, Chrisma in fronte adhibendum esse. RESPONDEO; Cyrillum loco citato, praecipuè velle frontem inungi, ut ipse expressè ait, deinde alios sensus; quod quidem non est contra nos: siquidem id solum asserimus, nisi in fronte adhibeatur Chrisma, Sacramentum nullum esse; non tamen negamus, quin deinde possit iuxta varios Ecclesiae mores inungi etiam alia aliqua corporis pars. Porrò Ambrosius loco citato à Kemnitio, non

Apud antiquiores auctores non habentur haec omnia verba, & hoc ordine, tamen habetur idem sensus, & hoc sufficit. Nam vis formae Sacramentalis posita est in sensu, non in sono, aut numero literarum: alioqui si quis Graecè, aut Hebraicè, aut alio idiomate ista verba proferret, nihil efficeret. Igitur Ordo Romanus, qui est antiquissimus liber, cùm ab Alcuino, & Amalario citetur, quis fuerunt ante annos DCCC. in officio Sabbathi sancti describens ritum Confirmationis, dicit Episcopum per modum orantis haec verba pronunciare:

Ex quo duo quaedam intelligimus. PRIMO

Non debet autem mirum videri, si Patres non expressè ponunt hanc formam: nam neque aliorum Sacramentorum formas describunt, tum quod res essent omnibus Christianis notae ob quotidianum usum, tum etiam ne Gentilibus, qui libros nostros videbant, proderent eiusmodi mysteria sine necessitate. Itaque nullus ferè est veterum, qui disertis verbis scripserit formam Baptismi esse:

PRIMA obiectio Calvini est lib. 4. Institut. cap. 19. §. 5. ubi postquam recitaverat formam illam:

SECUNDA obiectio §. 7.

TERTIA obiectio est Kemnitii in 2. parte Exam. pag. 288. forma huius Sacramenti:

QUARTA obiectio ibidem. In ipsis Pontificalibus non est eadem forma. Nam Gabriel recitat quosdam pro

ALTER effectus est character, quo adscribimur in Christi militiam, sicut per Baptismum in Christi familiam. Probatur autem iste character Confirmationis, eo modo, quo character Baptismi, ex eo, quòd non potest repeti Confirmatio. Nam suprà ostendimus, rationem, cur Sacramenta quaedam sint initerabilia, nullam posse reddi sufficientem, praeter characterem; quocirca etiam ab effectu demonstratur evidenter character, cùm ostendimus aliquod Sacramentum esse initerabile.

Esse autem initerabilem Confirmationem. PRIMO expressè probatur ex Apostolo

Ex Catholicis solus est Richardus Armachanus, qui in lib. 11. Armenicarum quaest. cap. 4. existimat, commune esse Episcopis, & presbyteris munus confirmandi, atque ab hoc Armachano arbitratur Thomas Walden. libro 2. de Sacramentis, cap. 114. hausisse Wiclefum suam haeresim: Fuit enim Armachanus paulò antiquior Wiclefo, quamvis eodem seculo vixerint. Ceteri omnes communi consensu docent, solum Episcopum esse proprium huius Sacramenti ministrum.

Est quidem inter Catholicos quaestio, an saltem ex dispensatione possit presbyter hoc Sacramentum conferre. Nam S.Bonaventura, Durandus & Adrianus in 4. dist. 7. contendunt id nullo modo committi posse presbyteris; sed S. Thomas 3. p. q. 72. art. 11. & omnes eius discipuli, & multi alii Theologi in 4. dist. 7. ut Richardus, Paludanus, Marsilius, & alii, & omnes Canonistae in can. 1. dist. 95. contrarium docent: & quidem longè verius est, quod isti posteriores affirmant. NAM Ambrosius in cap. 4. ad Ephes. testatur in Aegypto presbyteros confirmare in absentia Episcoporum, neque reprehendit eum usum. GREGORIUS lib. 3. epist. 26. apertissimè permittit presbyteris Sardiniae, ut in absentia Episcoporum confirment: & quia corruptus est hic locus Gregorii, fortè à fautoribus contrariae sententiae (nam dicit se permittere,

Sed his omissis, probatur Catholica veritas apertissimo Scripturae testimonio. Nam

AD HOC Wiclesus respondet, illos, quos Philippus baptizaverat, fortè non fuisse legitimè baptizatos, & ideò rursus fuisse baptizandos ab Apostolis, ut acciperent Spiritum sanctum.

SED haec solutio ineptissima est. Nam quis credat, Philippum Diaconum post acceptum Spiritum sanctum non rectè baptizasse? & deinde si erant rebaptizandi, quid opus erat, ut Apostoli venirent ex Hierusalem? non poterant

Calvinus loco citato respondet, quod Apostoli fecerunt, non posse tribui Episcopis, aut certè non solis Episcopis. Nam Episcopi non sunt Apostoli: quod si tenent, quoad aliquid, locum Apostolorum, eundem locum tenent etiam presbyteri. Nam alioqui non liceret presbyteris, sed solis Episcopis communicare sub utraque specie: id enim soli Apostoli in Cena Domini fecerunt.

RESPONDEO; Episcopos solos simpliciter, & absolutè Apostolis succedere. Observandum enim est in Apostolica auctoritate contineri omnem Ecclesiasticam potestatem. Erant enim Apostoli PRIMUM Christiani, & membra Ecclesiae. SECUNDO erant Sacerdotes. TERTIO summi Sacerdotes. QUARTO summi non uno in loco, sed in toto orbe terrarum: poterant enim ubique praedicare, baptizare, ordinare, leges ferre, punire, &c. Sed hoc ultimum in solo Petro fuit ordinarium munus, in ceteris extraordinarium, & quasi delegatum: & idcircò soli Petro succedi videmus, non autem ulli alteri Apostolo in illa summa in totum orbem potestate. Cetera tria erant omnibus ordinaria. Quare licet omnes Christiani aliquo modo succedant Apostolis, quatenus illi fuerunt primi Christiani: & omnes Sacerdotes eisdem Apostolis succedant, quatenus illi fuerunt primi Sacerdotes: & omnes Episcopi eisdem succedant, quatenus illi fuerunt primi summi Sacerdotes: tamen soli isti simpliciter illis succedunt, quia succedunt in tota eorum ordinaria auctoritate, in qua sola succedi potest. Idque patet etiam ex praxi, & testimonio Sanctorum. Nam si quis petat, quis successit Apostolo Iacobo? omnes respondent, Episcopus Hierosolymae. Quis Apostolo Ioanni? Episcopus Ephesinus. Ad haec Concilium Neocaesariense canone decimo tertio. Damasus in epistola quarta de Chorepiscopis. Hieronymus in epistola ad Marcellam de erroribus Montani. Leo epist. 88. Augustinus in Psal. 44. in illud:

Sed DICES, unde scimus Apostolos manus imposuisse,

SECUNDO, probatur eadem veritas testimoniis, & traditione Ecclesiastica. Nam Concilia, Pontifices, & Patres citati in prima controversia, communi consensu docent, solos Episcopos esse propriè Sacramenti huius ministros: idque probant ex

TERTIO, probatur etiam ratione. Nam Confirmatio est complementum, & perfectio Baptismi; proinde convenit, ut à primario ministro detur: sic enim in omnibus aliis rebus ultima forma imprimitur à primo agente. Praeterea in Confirmatione adscribimur ad Christi militiam; adscribere autem ad militiam, proprium est Ducum, & Imperatorum.

Neque argumenta Calvini, & Kemnitii difficulter solvuntur. Argumentum PRIMUM Calvini. Error est Donatistarum, quod Sacramentum pendeat à dignitate ministri. RESPONDEO; Si de dignitate morali agatur, verum est, si de Ecclesiastica, falsissimum. Alioqui esset etiam error Donatistarum, quod soli presbyteri ministrent corpus Domini, immò & Baptismum, secundum Calvinum.

SECUNDUM argumentum. Presbyteri succedunt Apostolis, ut patet de ministerio Eucharistiae, quod solis Apostolis commissum fuerat. RESPONDEO; Apostolos in ultima Cena presbyteros creatos fuisse, non autem Episcopos; Episcopi enim post resurrectionem facti sunt, cùm eis diceretur,

TERTIUM argumentum,

AD illud de Anania, quod mutuò accepit Calvinus à Wiclefo, ut ille ab Armachano; dico Ananiam imposuisse manum Paulo ad hoc, ut visum reciperet, ut ibidem legimus. Quare non fuit confirmatoria, sed curatoria illa impositio manus: unde facta est ante Baptismum, non postea, ut fieri debet Confirmatio: neque descendit tunc visibiliter Spiritus sanctus, sed ceciderunt tanquam squamae ab oculis eius: At, inquiunt,

Argumentum QUARTUM, Si iure divino Episcoporum est proprium confirmare quomodo id etiam presbyteris Gregorius concessisse legitur? RESPONDEO; Iure divino solos Episcopos esse ordinarios ministros huius Sacramenti. At non inde sequitur, quin extraordinaria concessione id possit etiam presbyteris convenire: sicut etiam iure divino proprium est Episcoporum praedicare; & tamen eorum concessione praedicant etiam Presbyteri, & aliquando etiam Diaconi.

Sed instant quidam Catholicorum; Confirmare, aut convenit Episcopo ratione ordinis, aut ratione iurisdictionis. Si ratione ordinis, nullo modo potest id concedi iis, qui non habent eum ordinem, ut patet in similibus; nec enim potest ulla dispensatione fieri, ut Diaconus consecret Eucharistiam. Si ratione iurisdictionis; ergo posset Episcopus non consecratus confirmare; quia habet ipse ordinem presbyteralem, & iurisdictionem Episcopalem. RESPONDEO; Confirmare esse actum ordinis, & eum ordinem esse etiam in presbytero, saltem inchoatum, & imperfectum. observandum est enim, characterem Episcopalem, sive sit alius à presbyterali, sive idem extensior, & maior; esse potestatem absolutam, & perfectam, & independentem conferendi Sacramenta Confirmationis, & Ordinis, & ideò non solùm posse Episcopum sine alia dispensatione confirmare, & ordinare; sed etiam non posse impediri ab ulla superiori potestate, quin revera Sacramenta ista conferat, si velit, licet peccet si id faciat, prohibente summo Pontifice: characterem autem presbyteralem esse quidem potestatem absolutam, perfectam, & independentem, quod ad Sacramentum Baptismi, & Eucharistiae; esse autem potestatem inchoatam, imperfectam, & dependentem à voluntate superioris, quoad Sacramentum Confirmationis. Quocirca nisi perficiatur per dispensationem superioris ea potestas,

QUINTUM argumentum est Kemnitii, loco citato. Scriptura ignorat differentiam Episcopi, & presbyteri. RESPONDEO; Non Scriptura id ignorat, sed Kemnitius Scripturam ignorat. Nam

SEXTUM argumentum eiusdem Kemnitii. Hieronymus in dialogo contra Luciferianos dicit, ob honorem sacerdotii fieri, ut soli Episcopi manus imponant, non ob legis necessitatem. RESPONDEO; Locum hunc pro nobis maximè facere. Nam HIERONYMUS non nogat, solis Episcopis licere Confirmationem dare post Baptisma; immò hoc affirmat, & infrà id ipsum probat exemplo Apostolorum, qui in Samariam profecti sunt, ut eos confirmarent,quos Philippus baptizaverat. Et praeterea caussam reddit, cur id voluerit Dominus proprium esse Episcoporum; quia id requirebat honor summi sacerdotii. Nam ut paulò pòst ipse idem magis explicat, necesse est in singulis Ecclesiis esse unum Episcopum, ne si multi sint pares, & non ad unum summa referatur, schismata fiant: hinc igitur Dominus voluit quaedam esse propria Episcoporum, ut inde eorum eminentia supra ceteros appareret. Illud autem (

SEPTIMUM argumentum. A multis iam annis in Germania nulli ferè Episcopi confirmant, sed suffraganei quidam, qui sunt ficticii Episcopi, & larvae Episcoporum potius, quàm Episcopi. RESPONDEO; Suffraganeos esse veros Episcopos, quia & Ordinationem habent, & iurisdictionem, licet careant possessione propriae Ecclesiae. Quocirca licet non possint extra suam Ecclesiam confirmare sua auctoritate, possunt tamen si ad id invitentur à proprio Episcopo.

Ac ut à PRIMO genere incipiamus, tractant de ritu consecrationis omnes, qui scribunt de divinis officiis, cap. de feria V. in Cena Domini, ut Isidorus, Alcuinus, Amalarius, Rabanus, Rupertus, & alii.

Fiunt autem quatuor caeremoniae. PRIMO benedictiones olei, & balsami per orationes: & hoc reprehendi non potest, cum Apostolus,

SECUNDO fiunt etiam benedictiones olei, & balsami per signum crucis: ac ne id quidem reprehendi potest, cùm sine hoc signo nihil consecrari possit, ut testantur omnes ferè Patres, sed praecipuè Chrysostomus homil. 55. in Matthaeum, & in lib. quod Christus sit Deus; & Augustinus tract. 118. in Ioannem, & serm. 181. de tempore, cap. 3.

TERTIO, halat Episcopus aliquoties super ampullam Chrismatis. Et quidem haec caeremonia ridicula, & magica videtur haereticis: nam id apertè scribit Kemnitius pag. 285. & Calvinus ad hanc caeremoniam respexit, cùm ait lib. 4. Instit. ca. 19. §.10. Chrisma fetido anhelitu inquinari: tamen & antiquissima est, cùm eius meminerint auctores citati, Amalarius, & alii; & praeterea ab exemplo Domini sumpta, qui in Apostolos insufflavit

QUARTA caeremonia est, quòd Chrisma iam consecratum, salutatur ab Episcopo, & Presbyteris, his verbis:

IAM verò in ipsa Confirmatione praeter caeremoniam essentialem ungendi, & signandi frontem cruce; adhibentur etiam aliae octo caeremoniae. PRIMA, ut Susceptor adsit, sicut in Baptismo, qui confirmandum offerat Episcopo. Estque haec caeremonia antiquissima, ut patet ex decretis antiquorum Pontificum, & Conciliorum, quae citantur à Gratiano 30. q. 1. can. Si quis. & can. de his. & q. 4. can. Si quis ex uno. & de consecr. dist. 4. can. In Catechismo.

SECUNDA, ut variae preces dicantur super confirmandos, & quidem cum manus impositione; quem ritum solùm adversarii non reprehendunt.

TERTIA, ut confirmato pax detur ab Episcopo, in signum acceptae gratiae Spiritus sancti, cuius effectus est pax.

QUARTA, ut confirmatum Episcopus manu leviter cedat, ut is intelligat se contra ignominiam, & verba pro Christo ferenda, patientia praecipuè armandum.

QUINTA, ut fascia ligetur frons, tum ne Chrisma

SEXTA, ut ad septem dies, non lavetur caput, seu frons. Cuius caeremoniae meminit Hugo libro 2. de Sacramentis, parte 7. cap. 6. Tertullianus libro de Baptismo scribit à die Baptismi per totam hebdomadam Christianos lavacro abstinere solitos: quod quidem faciebant non tantùm ob Baptismum, sed etiam, & fortassè praecipuè ob Chrisma, quod eodem die dari solebat.

SEPTIMA, ut in Sabbatho Paschae, & Pentecostes detur Confirmatio, quia videlicet iis diebus dari debetBaptismus, ut suprà diximus. Hoc tamen tempore, quia ut plurimùm non dantur simul haec Sacramenta, laudabilis est consuetudo

Octava, ut à ieiunis detur, & accipiatur Confirmatio; de qua re exstant canones Conciliorum, apud Gratianum de consecrat. dist. 5. can. Ut Ieiuni. & can. Ut Episcopi.

Ad haec omnia Kemnitius addit pag. 323. mirum esse cur Pontificii malint has suas caeremonias, quàm examen puerorum, professionem fidei, & adhortationem; ac tragicè queritur, à nobis ista omnia reiici, nec pati nos velle ullam emendationem. SED sunt ista omnia verba ociosa. Nos enim nihil horum reiicimus, sed volumus omnia fieri suo loco, & tempore; nec patimur nobis eripi Sacramentum à Christo institutum, & caeremonias à Patribus traditas praetextu examinis puerilis. Ac de Sacramento Confirmationis satis dictum est.

PRIMI qui negârunt, Christi corpus esse in

Ne autem glorientur Calvinistae sententiam suam valde antiquam esse, illud est observandum, antiquissimos illos haereticos, non tam Sacramentum Eucharistiae, quàm mysterium Incarnationis oppugnasse. Idcircò enim (ut Ignatius ibidem indicat) negabant Eucharistiam esse carnem Domini, quia negabant Dominum habere carnem. Quare nullus veterum, qui de haeresibus scripserit, hunc errorem in catalogo posuit, ut patet ex Irenaeo, Tertulliano, Philastrio, Epiphanio, Augustino, Theodoreto, Damasceno: neque ullus veterum disputat contra hunc errorem primis sexcentis annis. His igitur omissis, PRIMI, qui veritatem corporis Domini in Eucharistia in quaestionem vocârunt, fuerunt Iconomachi post annum Domini DCC. in quodam suo Conciliabulo Constantinopolitano, quod ipsi septimam Synodum falsò vocabant. Hi (enim ut refertur in septima Synodo, act. 6. tomo III. in fine) dicebant unicam esse imaginem Christi ab ipso Christo institutam, nimirum panem, & vinum in Eucharistia, quae repraesentant Christi corpus, & sanguinem. Quocirca ab eo tempore Graeci scriptores saepe monent, Eucharistiam non esse figuram, sive imaginem corporis Domini, sed ipsum verum corpus, ut patet ex ipsa Synodo septima loco citato, ex Damasceno libro 4. cap. 14. ex Theophylacto in cap. 26. Matth. & in cap. 11. prioris ad Corinthios.

SECUNDUS auctor huius erroris fuit Ioan. Scotus, non ille Doctor subtilis, sed alius antiquior, qui tempore Caroli Magni circa annum Domini DCCC. scripsit. Is enim primus in Ecclesia Latina de hac re dubiè scribere coepit, cuius librum de Eucharistia damnatum fuisse in Concilio Vercellensi, testatur Lantfrancus in suo libro de veritate corporis & sanguinis Domini in Eucharistia.

TERTIUS fuit Bertramus tempore Caroli Crassi, circa annum Domini DCCC. LXXXVI. cuius liber adhuc exstat. Is rursum in controversiam vocare coepit, an esset verè in Eucharistia illud ipsum corpus Domini, quod de Virgine natum erat. Confutavit hunc errorem doctissimè Paschasius Abbas Corbeiensis, qui illo ipso tempore floruit.

QUARTUS fuit Berengarius Archidiaconus Ecclesiae Andegavensis circa annum Domini M. L. qui auctor habetur huius erroris, non quòd primus eum invenerit, sed quòd primus apertè defenderit, & propagare studuerit, & re ipsa propagaverit. Refutârunt Berengarium tres insignes scriptores, qui simul cum Paschasio editi sunt, Lantfrancus, Guitmundus, & Algerus: de quibus ita censuit Petrus Cluniacensis initio libri de sacrificio, ut diceret Lantfrancum scripsisse contra haeresim Berengarii benè, plenè,

QUINTUS propugnator huius erroris fuit Henricus quidam cum Petro Bruis, circa annum Domini M. C. XL. qui asserebat semel tantùm, id est, in ipsa ultima Domini cena cum Apostolis, Christi corpus verè datum sub specie panis: deinceps autem meram esse deceptionem, quod Sacerdotum ministerio dicitur aut creditur. Testis est, & refutator huius erroris Petrus Cluniacensis, qui eodem tempore floruit, in tractatu de sacrificio.

SEXTUS fuit auctor sectae Albigensium, circa annum Domini M. CC. VIII. ii enim inter alios plurimos errores, hunc etiam habuerunt, Sacramentum Eucharistiae, non esse verum corpus Domini. Testis est S. Antoninus in summa Theologica, part. 4. tit. 11. cap. 7. §. 5.

SEPTIMUS fuit auctor sectae Flagellantium, circa annum Domini M. CCC. L. teste Bernardo Lutzemburgensi, in Catalogo haereticorum.

OCTAVUS fuit Ioannes Wiclef, circa annum Domini M. CCC. LXX. is enim rursus docere coepit non esse corpus Domini in Eucharistia,

NONUS patronus huius haeresis iam nostro seculo fuit Andreas Carolstadius Archidiaconus Wittenbergensis, ac Lutheri discipulus primarius. Lutherus enim nunquam apertè hanc haeresim docuit, quin potiùs acerrimè illi restitit aliquando: tamen sine dubio semina iecit huius erroris, ut etiam Anabaptismi, de quo suprà diximus; licet postea, tum Sacramentarios, tum A nabaptistas confutare conatus sit: si quidem multa docuit, ex quibus ansam praebuit Sacramentariis huius haeresis renovandae. PRIMUM in epist. ad Argentinenses asserit se valde propensum fuisse in eam sententiam, quae in Eucharistia nihil praeter panem agnoscit, & conatum totis viribus hoc asserere, sed non potuisse Scripturis satisfacere, quae contra obiiciebantur. Quid igitur mirum, si discipuli eius id tentare ausi sunt, quod Magistro gratissimum fore putabant? DEINDE libro de captivitate Babylonica, cap. de Baptismo, asservit Sacramenta non iustificare, sed esse nuda signa. Ex quo rectè colligi videtur in Eucharistia non esse revera Christum: quorsum enim ibi esset, si nihil nobis conferre debebat? In eodem libro, cap.de Eucharistia, negaverat,

DENIQUE in libro de Eucharistia ad Waldenses, negat Eucharistiam adorandam, & in dubium revocat, an cum corpore sit etiam anima, & divinitas in Eucharistia. At certè ex his manifestè sequitur, non esse revera Christum in Eucharistia. Nam ubicunque revera est, adorandus est, nec potest ullo modo separari anima, & divinitas à Christi corpore, ut notissimum est. His ergo Lutheri sententiis edoctus Carolstadius anno M. D. XXV. vel ut alii volunt. M. D. XXIV. librum edidit, in quo apertè negavit

DECIMUS patronus huius erroris fuit Huldricus Zwinglius Tigurinus pastor, qui cùm aliquot annis docuisset Lutheri haeresim, ac palàm asservisset, in Eucharistia verè esse corpus Christi, sed cum pane; tandem eodem anno, quo Carolstadius librum edidit de vera, & falsa religione: atque in eo retractat sententiam suam, ac novam quandam statuere nititur, nimirum, corpus Domini non esse in Sacramento, nisi ut in signo. Non est autem praetereundum, quàm egregiè purget Zwinglius inconstantiam suam. Dicit enim se multò antea agnovisse id, quod verum erat, sed tempori servivisse; & in hoc laudari se à Christo tanquam servum prudentem, & fidelem, qui dat cibum familiae in tempore suo. Sed nimis frigida excusatio est: non enim laudat Christus eos, qui ut tempori serviant, mentiuntur in rebus tanti momenti. Immò Zwinglius non tam se purgat, quàm inquinat hac sua defensione:ut enim ignorantiam tegat, improbitatem prodit.

Zwinglio comes accessit Ioannes Oecolampadius Apostata ex Monacho Birgittano, qui eodem tempore librum scripsit, de genuina expositione verborum:

UNDECIMUS patronus insignis erroris Berengariani fuit Ioan. Calvinus. Is igitur anno Domini M. D. XXXVI.edidit primò suas institutiones, ut apparet ex epistola dedicatoria ad Regem Gallorum Franciscum, quas postea iterum edidit auctas anno M. D. XXXIX. & tandem anno M. D. LIX. tertiò mutata forma, & quatuor libris comprehensas edidit.

Edidit etiam anno M. D. XL. librum de cena Domini Gallicè, quem post annos quinque Nicolaus Gallasius Latinum fecit; in quo libro extremo apertè, ac nominatim reprehendit tum Lutherum, tum Zwinglium, & se iudicem eorum constituit, ac novam opinionem introducit, quae tamen revera nihil differt à sententia Zwinglii.

Unde paulò post, id est, anno M. D. XLIX. edidit libellum de consensu suo cum Tigurinis in re Sacramentaria. Multa praeterea de hac re

Calvinum sequitur Wilhelmus Klebitius, qui scripsit librum contra Heshusium, quem inscripsit; Victoria veritatis, & ruina Papatus Saxonici: quando videlicet in ditione Comitis palatini obtinuit Calvinismus. Item Petrus Boquinus, qui scripsit examen libri Heshusii de corpore Domini, in quo egregiè Calvinum tuetur. Denique Theodorus Beza, qui adhuc superest, Calvini Genevae in Cathedra pestilentiae successor multa scripsit pro errore Calviniano; ut summam doctrinae de re Sacramentaria; librum de cena Domini contra Westphalum; Dialogum qui inscribitur

Porrò Calvini sententia breviter explicanda est, quia de industria obscurè ab illo proponitur, ut mysterii aliquid continere videatur. PRIMO igitur docet Calvinus cum suis, symbola cenae tantùm esse in terra; corpus autem Christi tantùm esse in caelo: proinde tanto interuallo abesse Christi corpus à pane, & vino in cena, quanto abest terra ab altissimis caelis. Quod videlicet Christi corpus nusquam sit nisi in certo, ac determinate loco caeli; id habet disertis verbis in fine Consensus cum pastoribus Tigurinis; idem habet etiam disertis verbis Beza in summa doctrinae de re Sacramentaria, quaest. 6.

SECUNDO docet, symbola, & corpus Christi, licet loco inter se plurimum distent, tamen coniuncta esse, non solùm ratione signi, quia unum est signum alterius, sed etiam quia cum signo Deus nobis verè exhibet ipsum verum Christi corpus, & sanguinem, quo animae nostrae verè alantur in vitam aeternam. Id habet Calvinus in omnibus locis suprà citatis. In

Ut enim illa columba dicta est Spiritus sanctus à Ioanne Baptista, Ioannis primo, quia certissimum

Unde ibidem affirmat, Christum nobis in cena veram, propriamque carnis, & sanguinis sui substantiam donare. Similia habet etiam Beza loco notato, de re Sacramentaria, quaest. 6. Unde etiam quaestione 7. admittit illas propositiones Lutheranorum; Corpus Christi esse in pane, vel sub pane, vel iuxta panem; si sano modo intelligantur, id est, quod significent simul cum pane verè donari nobis corpus Christi. Quia verò hoc secundum videtur pugnare cum primo (quomodo enim corpus Christi verè nobis datur cum pane, & est praesens in cena, si corpus Christi solùm est in summo caelo, & panis tantùm est in terra?) ideò ponit tertium dictum.

TERTIO igitur dicit, non posse ingenio comprehendi, sed sola fide, quomodo fiat ista coniunctio rerum tam distantium. Sic loquitur libro 4.Institut. cap. 17. §. 7.

QUARTO dicit, non ipsum corpus Christi ad nos descendere, sed quandam vim substantialem ex Christi carne ad nos derivari per Spiritum eius, tanquam per canalem quendam. Ubi videtur dicere non substantiam, sed qualitatem quandam nobis dari. Sic enim loquitur libro 4. Institut. cap. 17. §. 12.

Quia verò, si realis aliqua qualitas, ex Christi corpore ad nos descenderet, periculum esset, ne nimis multum huic Sacramento tribueremus, ideò addit QUINTO, Communicationem istam sive corporis Domini, sive virtutis eius tantùm fieri per fidem. Fides enim apprehendit Christum in caelo existentem, & eum nostrum facit, ut participare possimus bona ipsius. Itaque nulla fit realis coniunctio Christi nobiscum, sed solùm per cogitationem. In quo certè nullum est mysterium, nullum miraculum, nulla difficultas intelligendi. Quis enim non facillimè capiat, fide apprehendi posse Christum, immò etiam totam Trinitatem? Sic igitur habet Calvinus lib. 4. Institut. cap. 17. §. 5.

Ubi videtur corrigere, vel explicare, quod dixerat, §. 10. Carnem Christi magno miraculo ad nos penetrare: nunc enim sublato omni miraculo, dicit, nos fide ad ipsum ascendere. Item §. 32. dicit, fidem esse, quae pascitur Christi corpore: porrò fides non aliter manducat, quàm credendo. Idem repetit in aliis libris; & idem habet Beza in libro de summa doctr. in re Sacrament. quaest. 9. 10. 11. & 13. Neque moveri debemus quod Calvinus lib. 4. Institut. cap. 17. §. 5. & 11. negat, Christum sola cogitatione, vel intelligentia manducari, ac dicit, non esse omninò idem credere in Christum, & manducare Christum.

Nam ibidem asserit, manducare Christum non esse quidem ipsum credere, sed effectum tamen eius esse: nam credendo manducamus; siquidem ex actu fidei sequitur, ut Christus sit in nobis, & nobis sua bona communicet. Unde Beza in libro de cena Domini contra Westphalum, capite nono, dicit, hoc interesse inter fidem, & manducationem Christi, quod inter manum, & apprehensionem, quae manu fit. Quia verò non est in nobis CHRISTUS nisi per fidem, ut perpetuò Calvinus, & Beza dicunt; inde fit, ut non sit in nobis, nisi obiectivè, quomodo in nobis est id omne, de quo actu cogitamus.

Porrò ex hoc sequitur SEXTUM eorum pronunciatum, quo asserunt homines improbos non percipere corpus Christi, licet symbola percipiant. Nam (ut ait Beza in summa doctr. de re Sacrament. quaest. 13.)

SEPTIMUM ac postremum eorum pronunciatum est; non esse eam vim in Sacramento Eucharistiae, ut det ipsum corpus Christi, aut fidem non habenti, sed solùm ut testetur, & confirmet, iam haberi. Ita habet Calvinus libro 4. Institut. cap. 17. §. 2.

Hinc autem nos tria colligere debemus. PRIMUM, falsò iactasse Calvinum sententiam suam de Eucharistia esse difficillimam, & incomprehensibilem humano ingenio, atque adeò summum mysterium. Non enim maius mysterium est, quod symbola panis, & vini revocent nobis in memoriam, Christum pro nobis passum, & mortuum esse, quàm quòd id faciat imago Crucifixi, praesertim si addatur haec inscriptio ex verbo Dei:

DEINDE, meras ludificationes esse illa omnia magnifica encomia Eucharistiae; cùm videlicet tot in locis Calvinus dicit, nobis unà cum symbolis dari ipsum verum, & reale Christi corpus, & eo nutriri animas nostras, &c. nihil enim tandem nobis relinquit, nisi nudum symbolum rei iam habitae.

DENIQUE, ex hac Calvini sententia sequi illud absurdum, ut porrigere cenam Domini,

Singula verba huius decreti aliquid continent, quo damnentur haereticorum sententiae. PRIMO, Concilium docet, post Sacramenti huius confectionem adesse corpus Christi, quod est contra Lutheranos Ubiquistas, qui etiam ante consecrationem adesse volunt corpus Domini: est etiam contra Calvinistas, qui dicunt, Eucharistiam esse signum coniunctionis cum Christo iam antea factae per fidem.

SECUNDO, Concilium dicit, Sacramenti confectionem esse consecrationem panis & vini, cuius vi, exhibetur nobis corpus Christi. Id quod est contra eosdem Ubiquistas, qui non vi consecrationis, sed vi omnipraesentiae corporis Christi, id fieri contendunt: est etiam contra Calvinistas, qui non ex consecratione, sed ex promissione Evangelii in concione explicata volunt effici Sacramentum.

TERTIO, Concilium docet, totum Christum esse in hoc Sacramento: id quod explicatur clarius in 1. canone eiusdem sess. ubi habemus, in Sacramento esse corpus & sanguinem Christi, unà cum anima, & divinitate. Quibus verbis indicatur, ex vi Sacramenti tantùm adesse corpus sub specie panis, & sanguinem sub specie vini; id enim solum exprimitur in forma verborum: ac per naturalem concomitantiam sub utraque specie esse totum Christum. Ita enim ista coniuncta sunt in Christo, ut separari nequeant sine eius dissolutione: ipse autem dissolvi, iam post

QUARTO, Concilium dicit, Christum in Sacramento esse verè. Id quod asseritur contra omnes Sacramentarios, qui volunt Christum adesse, ut in signo, & figura. Figura enim veritati opponitur, ut colligitur ex primo canone eiusdem sessionis, ubi posteaquam Concilium dixerat, Christum esse verè in Eucharistia, explicat per negantem particulam:

QUINTO dicit,

SEXTO, Concilium addit,

SEPTMO, Concilium dicit, corpus Domini sub illis speciebus sensibilibus contineri; quibus verbis explicatur adhuc clariùs modus existendi Christi in Eucharistia. Christus enim non est in Eucharistia, ut in loco, vel ut in vase, aut quasi sub aliquo velo; sed est ad eum modum, quo erat substantia panis sub suis accidentibus, eo excepto, quod accidentia illa inhaerebant panis substantiae, Christi autem substantiae non inhaerent. Unde ex natura rei peracta consecratione tamdiu perseverat corpus Domini in Eucharistia, quamdiu naturaliter mansisset substantia panis sub illis eisdem accidentibus: atque hoc est Christi corpus sub speciebus panis contineri.

Ex qua sententia refutatur fraudulenta quaedam consessio Bezae. Nam (ut refert Claudius à Xantes in respons.ad Apologiam Bezae) anno M. D. LVI. Theodorus Beza, ut Lutheranos per dolum traheret ad Calvinismum, scripsit Confessionem, in qua asservit, Christi corpus verum, & naturale, verè, & realiter esse praesens in cena, & communicantibus verè & realiter exhiberi; atque in eam confessionem consentire asservit Ecclesias Helvetiorum, & Genevèsium. Verùm cùm inde Lutherani de Sacramentariis triumpharent, & Tigurini graviter in Bezam invehi coepissent, respondit ille, se vera scripsisse, sed à Lutheranis non bènè intellecta; neque enim se loquutum de cena Domini, quae celebratur in terris, sed de illa, quae celebratur in caelis, ubi Christus verè, & realiter praesens est. Sed Concilium Tridentinum praevenit eiusmodi fraudes, cùm non ait in cena corpus Domini praesens esse, sed sub speciebus panis & vini verè, & realiter contineri. Atque haec de expositione decreti. Ex qua expositione deduci possunt aliquot regulae de modo loquendi in hac materia.

PRIMA regula. Nomina substantiva, quae dicuntur de Christo, sive eius corpore extra Sacramentum, dicuntur etiam de ipso, ut est in Sacramento. Ratio est, quia nomina substantiva significant naturam rei, abstrahendo à modo: rei natura autem, & essentia omnium, quae sunt in Christo, verè est in Sacramento. Itaque verissimè dicimus, in Sacramento esse corpus, carnem, sanguinem, &c. & carnem illam esse corpus, non spiritum.

SECUNDA regula. Nomina adiectiva, quae dicunt ordinem ad corpora circumstantia, non dicuntur de Christi corpore, ut est in Eucharistia, licet dicantur de eo, ut est in caelo; alia verò

TERTIA regula. Adverbia, quae dicunt modum existendi corporalem, non dicuntur de Christo in Eucharistia, licet dicantur de ipso, ut in caelo residet: alia verò nihil prohibet dici. Ratio est, quia (ut saepe diximus) non habet Christus in Eucharistia modum existendi corporum, sed potiùs spirituum, cùm sit totus in qualibet parte. Itaque dicemus, Christum esse in Eucharistia verè, realiter, substantialiter, ut Concilium rectè loquitur, sed non dicemus, corporaliter, id est, eo modo quo suapte natura existunt corpora, nec sensibiliter, mobiliter, &c. Immò contrà dici posset esse spiritualiter, ut Bernardus dicit in sermone de S. Martino, ubi affirmat in Sacramento exhiberi nobis veram carnis substantiam, sed spiritualiter, non carnaliter: tamen non videtur haec vox multum frequentando, quia periculum esset, ne traheretur ab adversariis; non tam ad modum, quàm ad ipsam naturam significandam; propter quod item periculum non videtur valdè usurpandum illud, non esse corporaliter, nisi addatur continuò explicatio.

QUARTA regula. Verba quae significant praesentiam corporis Domini in Eucharistia, abstrahendo à modo existendi cum ordine ad alia, simpliciter affirmari possunt; reliqua non item. Quare rectè dicemus: Corpus Domini est, continetur, manet, reperitur, sumitur, percipitur in Eucharistia: at non rectè diceremus, Corpus Christi in Eucharistia extensum est, occupat locum, &c.

QUINTA regula: Quamvis corpus Christi in Eucharistia per se non videatur, nec tangatur, nec moveatur; tamen ratione specierum, sive accidentium, quibus coniunctum est, potest dici, videri, tangi, moveri, &c. Id patet, quia species illae verè videntur, tanguntur, moventur; & quod eis convenit, usitatè etiam tribuitur ei, quod est cum illis coniunctum. Nam hoc modo Angeli, qui sunt spiritus, dicebantur videri, &

Sed existit hoc loco quorundam dubitatio; num ea, quae dicuntur de Christo ratione specierum, dicantur de ipso verè, & propriè, an per aliquem tropum. Et quidem aliqui volunt, verè, & propriè dici eo modo, quo dicerentur illa eadem verè, & propriè de pane, si adesset: panis enim verè & propriè dicitur videri, tangi, frangi, ratione accidentium suorum. Ratio horum est, quia existimant unionem Christi cum accidentibus panis, vel esse hypostaticam, vel ei valde similem; atque idcirco fieri communicationem idiomatum inter Christum, & accidentia illa. Itaque sicut verè dicitur Deus in Christo videri, & tangi, immò etiam pati, & mori, ratione naturae humanae assumptae: ita isti volunt, Christum in Eucharistia verè, & propriè videri, & tangi ratione accidentium panis. At sententia Theologorum communis contrarium docet.

Ideò sit regula SEXTA ex Petro de Soto lect. 6. de Sacramento Eucharistiae. Verba quae significant motum localem, verè, & propriè dicuntur de corpore Christi in Eucharistia existente, ratione specierum; licet per accidens, non per se: cetera autem, quae significant alias mutationes, vel actiones, dicuntur quidem de corpore Christi ratione specierum, sed impropriè, & figuratè.

PRIMA pars huius regulae certissima est, quia realis praesentia corporis Christi, id necessariò requirit, ut motis speciebus verè moveatur corpus Christi, quamvis per accidens: quomodo anima nostra verè mutat locum, cùm corpus mutat locum. Itaque verè, & propriè dicemus, Christi corpus in Eucharistia, attolli, deponi, deferri, collocari in altari, vel in pixide, transferri à manu ad os, & ab ore ad stomachum.

ALTERA pars probatur, quia si quae conveniunt speciebus, excepto motu locali, deberent propriè convenire corpori Christi, oporteret, vel recipi eas mutationes immediatè in corpore Christi, quod omnes negant; vel mediantibus

Ex figuris igitur Testamenti veteris sumitur hoc argumentum. Figurae necessariò inferiores

Maior propositio ex Apostolo Paulo certissima est, qui

Minor propositio dupliciter probari potest. PRIMUM, ex his figuris, quae sunt aequales pani. DEINDE ex his, quae sunt praestantiores. Figurae aequales sunt illae, quae in pane sitae erant. PRIMUM panis, quem protulit Melchisedech,

Ex praestantioribus tres sunt praecipuè figurae, quae robustissima argumenta Catholicis praebent. PRIMA, Agnus Paschalis, quem figuram Eucharistiae fuisse docent multi veterum; ut Tertullianus lib. 4. in Marcionem. Isichius in cap. 23. Levitic. Hieronymus in cap. 26. Matthaei. Chrysostomus homil.de proditione Iudae. Cyprianus lib. de unit. Ecclesiae. AUGUSTINUS lib. 2. contra literas Petiliani, cap. 37.

Iam vero Agnum Paschalem Iudaeorum rem fuisse praestantiorem Eucharistia nostra, si in ea non verè Christi corpus continetur; nullo negotio demonstrari potest. Si enim consideremus agnum & panem, ut res naturales, dubitari non potest, quin agnus excellat: Si verò ea consideremus ut Sacramenta, id est, symbola externa, eo modo etiam agnus excellit. Nam caro Christi melius significatur carne agni, quàm pane: item mors Christi melius significatur morte agni, quàm fractione panis; Christi innocentia, mansuetudo, & aliae proprietates melius significantur per agnum illum electum, anniculum sine macula, qui in lege iubebatur immolari, & manducari, quàm pane, qui nihil horum habet: effectus etiam Sacramenti, sive sit nutritio quaedam spiritualis, sive excitatio fidei, melius obtinetur per esum agni, quàm per esum panis. Magis ẽ caro nutrit, quàm panis; & id etiam fidem magis excitat, quod melius repraesentat Christi mortè. Quare illa verba Domini:

ALTERA figura est sanguis Testamenti. Nam

Impleta est autem haec figura in institutione huius Sacramenti; quod facile probari potest: posset enim aliquis existimare, illam esse figuram passionis Christi, & non institutionis huius Sacramenti. Probatur igitur PRIMO, quia

Hoc ergo posito, sanguinem illum Testamenti veteris, figuram fuisse sanguinis, qui nobis datur in Eucharistia; iisdem argumentis probari posset, meliorem fuisse figuram reipsa figurata, si ibi verus sanguis, hîc tantùm sit vinum, quibus probavimus Agnum meliorem esse pane. Sanguis enim, & nobilior substantia est, quàm vinum, & melius repraesentat Christi sanguinem, quàm vinum.

TERTIA figura est Manna, quod Iudaeis in deserto pluebat,

Iam verò, quod Manna res fuerit multò praestantior, quàm Eucharistia, si ea non verè continet corpus Domini, facilè probari potest. Nam si consideremus Manna, & panem Eucharistiae, ut dona quaedam, abstrahendo à significatione; Manna fiebat manibus Angelorum, unde dicitur panis Angelorum,

At in hac probatione bis peccat Martyr. PRIMO, quia Paulus nusquam dicit Hebraeos eandem nobiscum escam manducasse. Illa enim particula (

Unicus restat scrupulus, quia apud Paulum (ut Martyr ibidem annotavit) idem est edere, & bibere aliquid, & de aliquo. Nam

SECUNDO igitur Petrus Martyr iacto illo putrido fundamento, addit, Sacramenta nostra, quantum ad symbola externa, praestare antiquis Sacramentis, quia sunt magis firma, nec amplius mutanda, usque ad finem seculi; & quia ostendunt rem factam, non ut illa, futuram; & quia sunt simpliciora, & pertinent ad populum numerosiorem, & quia sunt clariora, non propter externam repraesentationem, sed ex claritate verborum, quae ibi proferuntur; unde etiam sequitur, quod maiorem fidem excitant, & sic uberiorem fructum adferunt. Ac per istas praerogativas satisfieri putat argumento Catholicorum.

SED minimè satisfaciunt. Nam quod attinet ad Sacramenta, ut signa; extrinsecae sunt illae praerogativae, quod nostra sint durabiliora, & quòd significent rem praeteritam, & quod ad plures pertineant; id enim totum pendet ex voluntate instituentis; & idcircò, aut nullam, aut ferè nullam dignitatem addunt signis, ut signa sunt. Exempli gratia, immolatio agni ex se non minus durabilis esse posset, & ad multos pertinere, & rem praeteritam significare, quàm fractio panis: quare per accidens est, quod Hebraei adhiberent immolationem agni ad rem futuram significandam, nos fractionem panis ad rem praeteritam, ut notum est. Et idem de ceteris dici potest. ADDE, cùm Dominus Eucharistiam

Solùm ergo restat, quod nostra videantur excellere ratione verborum. Sed hoc adversarios nihil ivuat: nam ipsi nolunt verba esse de essentia signorum, ut Catholici dicunt. Tria sunt enim genera verborum in Sacramentis. PRIMO, sunt verba institutionis; & haec communia sunt Sacramentis veteribus & novis, & non sunt propriè de essentia, cùm ad caussam efficientem pertineant. SECUNDO, sunt verba promissionis; & haec etiam sunt communia, & non sunt de essentia distinguuntur enim per adversarios verba, & Sacramenta, sicut diploma, & sigillum; vel sicut foedus, & signum foederis. Unde Calvinus lib. 4. Institut. cap. 14. §. 1. dicit Sacramenta esse appendicem promissionum: & omnes adversarii dicunt Sacramenta esse signa confirmantia promissiones. Quamvis igitur verba promissionis sint clariora in novo Testamento, quàm in veteri, non tamen sequitur ideò Sacramenta etiam esse clariora. potest enim fieri, ut diploma clarius obsignetur sigillo obscuriore, & diploma obscurius sigillo clariore & meliore. Et hoc admittere

Sed licet etiam id probare possent, adhuc remanet insolutum argumentum nostrum ex comparatione rerum inter se, omissa significatione; & haec est comparatio, quae fit in Scripturis, & apud Patres. Non enim Scripturae, & Patres dicunt, nostra Sacramenta excellere veteribus, quia melius significant, sed quia illa erant figurae, & ista res figurata, & proinde res ipsae considerandae sunt. Si autem res ipsae considerentur, quis dubitet meliorem esse agnum pane, &

Explicationes autem, quas ad ea loca Martyradhibet, adeò sunt absurdae, ut magis confirment argumentum nostrum. Tres autem sunt eius solutiones. PRIMA est ad locum Cypriani; sic autem loquitur CYPRIANUS in serm.de cena Domini:

Adhibet DEINDE aliam solutionem, quae etiam convenit testimonio Ambrosii, ac dicit posse inconsumptibilem cibum vocari ipsum Dominicorpus;

AT quis non misereatur huius hominis in tantis angustiis positi? Nam & falsum est, ut ostendimus, agno illo obscurius significatum esse Christum, quàm pane, cùm potiùs multò clarius illo significaretur: & falsum est etiam saltem de Eucharistia, quam Dominus ipse discipulis distribuit, quod rem praeteritam significaverit. Significabat Christi mortem, quae futura erat, non praeterita. Et praeterea quis ferat tropum illum, quo dicantur non habuisse Christum veteres, & nos dicamur habere, cùm eundem Christum, & eodem modo, id est, per solam fidem habeamus? Ad hunc enim modum habendi, parum aut nihil interest, utrum Christus venturus fuerit, an venerit, sicut non magis reficit memoria praeteriti cibi, quàm exspectatio futuri. Neque refert etiam utrum habeamus per signa clariora, vel obscuriora. Ac, ut similitudine rem illustremus: Si quis dimitteret debitori debitum centum aureorum in gratiam amici, qui donaturus est ei mille aureos post annum, & faceret ei syngrapham donationis, & obsignaret sigillo paulò rudiori; deinde post duos annos dimitteret alteri debitum, item centum aureorum in gratiam eiusdem amici, qui ei donavit mille aureos ante unum annum, & daret huic etiam syngrapham donationis, & obsignaret pulcherrimo sigillo: quaero, num propter si gilli, & temporis diversitatem posset dici priori debitori datam obsignatam syngrapham, posteriori autem verè debitum remissum? nullus certè sanae mentis homo ita loqueretur, & hoc modo tamen loquitur Martyr. ALTER locus erat AMBROSII, qui ita loquitur de Manna, sicut Cyprianus de Agno Paschali; sic enim ait de his qui initiantur mysteriis, cap. 9.

Ad alia testimonia Hierohymi, Origenis, Chrysostomi, Hesychii (nam à Cyrillo fatetur se dissentire) respondet illos tribuere Hebraeis tantùm symbola, nobis autem rem ipsam; quia non

Quantum ad PRIMUM, non est controversia, an in toto capite agatur de Eucharistia: constat enim non ita esse. Nam & de miraculo panum, & de fide, & de Incarnatione agitur in magna parte capitis. Solùm igitur quaestio est de illis verbis:

Ac haeretici quidem huius temporis ferè omnes negant haec verba ad Sacramentum Eucharistiae pertinere. Lutherus in libro de captivitate Babylonica,

Porrò Catholici ferè omnes intelligi volunt huius capitis verba de Sacramento ipso Eucharistiae, sive de Sacramentali manducatione corporis Domini in Eucharistia. Sunt tamen pauci quidam, qui ut faciliùs responderent Hussitis, vel Lutheranis ex hoc capite probantibus communionem sub utraque specie, docuerunt non agi in hoc capite de Sacramentali manducatione, & potu corporis, & sanguinis Domini. In hoc numero sunt Gabriel lect. 84. super canon. Missae, Nicolaus Cusanus epist. 7. ad Bohemos. Thomas Caietanus in 3. part. quaest. 8o. artic. ult. Ruardus Tapper in explicatione artic. 15. Lovaniensium. Ioannes Hesselius in libro de Communione sub una specie. & Cornelius Iansenius cap. 59. Concordiae. Multum autem interest inter Catholico, & haereticos, licet in sententia eadem convenire videantur; quod Catholici id senserunt optima intentione, ut videlicet faciliùs defenderent veritatem: haeretici autem, ut eandem faciliùs oppugnarent. Deinde Catholici subiiciunt se, ac sua censurae Conciliorum, ac Pontificum, quod haeretici non faciunt.

Porrò ceteri scriptores Catholici, quos in maximo numero citat Nicolaus Sanderus in libro de sexto capite Ioannis, summo consensu docent in hoc capite agi de manducationc Sacramentali: quod sine dubio verissimum est; & probari potest quatuor argumentis. PRIMO ex hoc ipso loco Scripturae. SECUNDO ex testimonio Ecclesiae. TERTIO ex Patribus. QUARTO ex absurdis, quae sequuntur ex adversariorum sententia.

Quantum ad PRIMUM, ex ipso textu sumuntur haec argumenta. PRIMUM, Dominus loquitur de futuro, cùm ait:

SECYNDUM argumentum sumitur ex collatione horum verborum, cùm verbis cenae: tanta enim est similitudo, ut planè clamare videatur divina Scriptura, ibi reddi, quod hîc fuit promissum. Hic enim dicitur:

TERTIUM argumentum ex sequentibus verbis:

QUARTUM argumentum, ex illis verbis:

QUINTUM est, in illis verbis:

SEXTUM ex miraculo panum. Adiunxit enim Dominus hanc disputationem illi miraculo, quia multiplicatio illa panum fuit insignis figura huius Sacramenti.

SEPTIMUM ex verbis manducandi carnem, & bibendi sanguinem tam saepe repetitis & cum iuramento,

OCTAVUM ex collatione huius capitis cum 3. cap. eiusdem Evangelii. Sicut enim cap. 3. Dominus ut Baptismum insinuaret, dixit Nicodemo, & aliquoties repetivit:

Probatur SECUNDO ex testimonio Ecclesiae: Nam Concilium Alex. quod approbatum fuit in III. Synodo generali, in epist. ad Nestorium exponit illud:

Probatur TERTIO ex Patribus. Ac primùm, qui commentaria scripserunt in Ioannem, summo consensu haec loca de Sacramento Eucharistiae exponunt, nimirum Chrysostomus, Augustinus, Cyrillus, Theophylactus, Euthymius, Rupertus, S. Thomas, Nicolaus Lyranus, & Dio nysiusCarthusianus. Praeter hos interpretes, qui ex proposito Evangelium explicant, Origenes hom. 7. in Num. Athanasius homil. in illud:

Ad haec loca respondent Ruardus, & Iansenius, Patres in homiliis ad populum praesertim, accommodasse verba

Praeter hos Patres notandi sunt alii posteriores doctores, ne quis putet recentiores Catholicos contrarium sensisse, exceptis illis paucissimis,

Probatur QUARTO haec eadem veritas ex absurdis, quae sequerentur. PRIMO, sequeretur Ioannem nihil planè scripsisse de hoc Sacraemento; nam nusquam attigit hanc materiam nisi hoc loco. At certè valde absurdum est, Evangelistam primarium, & diligentissimum in summis mysteriis explicandis, nihil de hoc summo Sacramento scriptum reliquisse, praesertim cùm tam multa scripserit de Baptismo. Quare Augustinus lib. 3. de consensu Evangelistar. cap. 1. monet, Ioannem nihil scripsisse de cena Domini in proprio loco, ut ceteri fecerunt, quia plurima de ea re antè scripserat. SECUNDO sequeretur, Christum nunquam explicuisse fructum, aut excellentiam huius Sacramenti, cùm id tam saepe fecerit de Baptismo: nam in ultima cena solùm instituit, sed nihil addidit ad eius explicationem. Et confirmatur, quia (ut Chrysostomus annotavit in comment. cap. 26. Matt.) Apostoli sine dubio commoti fuissent, & turbati, cùm audiebant:

Posset autem dupliciter hoc argumentum refutari. PRIMO, si quis diceret (quod revera dicunt haeretici) per panem hoc loco intelligi Christum absolutè, non autem ut est in Sacramento sub speciebus. SED haec solutio profligata iam est

SECUNDO, si quis admitteret, per panem intelligi Eucharistiam, sed diceret, panem illum Eucharisticum dici carnem Christi, non propriè, sed figuratè, sive tropus sit in verbo (

HAEC autem solutio refutanda est fusiùs in explicatione verborum illorum:

SECUNDO, ex dubitatione Capharnaitarum, qui sine dubio intellexerunt veram carnem à Christo promissam; & similiter ex offensione discipulorum, qui eodem modo verba Christi intellexerant: quorum opinionem Dominus non correxit, sed arguit eorum dubitationem. At quis credat, Dominum, qui tantopere sitiebat hominum salutem, passurum fuisse, ut tot discipuli ab ipso discederent, si potuisset uno verbo eos revocare, dicendo se figuratè loqui; & rem facillimam creditu se proposuisse?

TERTIO ex illis verbis:

QUARTO ex illis verbis:

ALTERA expositio est, quam indicare mihi videtur Chrysostomus in commentario; & sanè valde literalis, quòd Dominus reprehendat incredulitatem discipulorum, ac doceat, maiorem occasionem eos habituros dubitandi in Christi absentia, si in eius praesentia dubitant, quasi dicat; Hoc vos scandalizat, quod carnem meam vobis edendam dare velim? quid ergo facietis, quando in caelum ascendero, & tam procul à vobis abierit corpus meum? quomodo tunc poteritis credere idem corpus vobis in Eucharistia praesens exhiberi? Porrò haec etiam expositio mirificè confirmat Catholicam veritatem. Nam si Dominus solum promisisset corpus suum fide percipiendum, non fuisset difficilius, sed facilius ita illud sumere iis, qui vidissent Ascensionem Christi: Ascensio enim conspecta roboravit Apostolos in fide; non ergo Dominus diceret:

PRIMUM argumentum Lutheri est, quo utitur etiam Kemnitius, & alii. Cena Domini instituta fuit pridie passionis Christi. Sermo autem ille, qui describitur

RESPONDEO; non degamus cenam Domini institutam fuisse pridie passionis, & non uno anno antè; dicimus tamen uno anno antè promissam à Christo, & de eius cenae futurae eximiis fructibus ab eodem disputatum. Id quod in aliis etiam multis rebus Dominus fecit. Nam claves regni caelorum Petro promisit,

SECUNDUM argumentum eiusdem Lutheri.

RESPONDEO, falsum assumi; nam etiam Sacramentalis manducatio dat vitam; sicut in Baptismo non sola interna ablutio, sed etiam externa mundat animas, illa formaliter, ista efficienter, atque instrumentaliter: & sicut scriptum est

TERTIUM argumentum eiusdem Lutheri, & Martyris in defensione contra Gardinerum par. 1. ad obiectum 13. pag. 94. Dominus Ioan. 6. non solùm dicit, manducationem huius panis dare vitam, sed etiam dicit sine hac manducatione neminem posse vivere:

RESPONDEO, communem esse difficultatem, quomodocunque hic locus intelligatur. Nam si velint adversarii intelligi de manducatione spirituali per fidem; quomodo, quaeso, infantes manducabunt, qui nullum habent usum spiritus, nec fidem actualem ullam? immò facilius esset infantibus instillare aliquid Sacramenti, quàm efficere, ut credant. Dico igitur hunc locum ad solos adultos pertinere, qui quidem, aut re ipsa si possunt, aut saltem desiderio, tenentur hoc Sacramentum aliquando percipere. Id ita esse PATET, quia hoc Sacramentum non est institutum ad vitam dandam iis, qui non habet, sicut Baptismus; sed ad conseruandam iis, qui habent.

QUARTUM argumentum eiusdem. Augustinus lib. 2. contra Iulian. docet infantes manducare carnem Christi, quatenus fidei communicant; igitur hic locus de manducatione per fidem intelligitur. Huc addi possunt alia loca Patrum, quae à Martyre, & ab aliis adferuntur. Nam idem AUGUSTINUS tractat. 25. in Ioan. cap. 6. Ioan. adeò spiritualiter exponit, ut dicat:

RESPONDEO ad locum Augustini allatum à Luthero, qui habetur lib. 1. in Iulianum, non lib. 2. ut ipse citat. Ac PRIMO observandum est, Augustinum non rarò dicere infantes debere edere corpus Domini, si salvi futuri sint, ceterù non intelligit id fieri debere necessariò reipsa. Nam idem Augustinus ibidem, & li. 3. de peccatorum meritis, & remiss. cap. 4. & in serm. ad infantes, quem citat Beda in comment. 1. Cor. 10. scribit infantes in ipso Baptismo communicare corpori

Notandum SECUNDO, infantes non solùm non obligari ad Communionem reipsa, sed nec in voto explicito, cuius non sunt ullo modo capaces, sed tantùm in voto implicito, quod votum infantes habent dum baptizantur: tunc enim infantes ius accipiunt ad Eucharistiam percipiendam. Et quia omnis qui nascitur, naturaliter appetit cibum; ideò etiam illi hoc ipso, quod renascuntur in Christo, appetunt cibum renatorum, suo tamen loco, & tempore percipiendum. Itaque infantes non communicant spiritualiter, nec Sacramentaliter in re, sed Sacramentaliter in voto implicito; ex quo sequitur, ut non sit omninò idem illis baptizari, & communicare, licet simul fiant, cùm unum sequatur ex altero. Itaque S. AUGUSTINUS, licet locis notatis, dicat infantes manducare Domini carnem in Baptismo, tamen alibi apertè distinguit baptizari, & comedere Christi carnem:

Ad argumentum ergo RESPONDEMUS, Augustinum exponere hunc locum

Ad alia duo loca AUGUSTINI ex tract. 25. & 26. in Ioan. RESPONDEO, illud:

Ad alios Patres RESPONDEO, eos exposuisse mysticè, non ad literam: sed non negâsse usquam debere ista verba accipi ad literam de Sacramentali manducatione. Immò contrà citavimus

Ad ultimum Augustini ex lib. 3. de doctrina Christiana, RESPONDEMUS, figuram ponere Augustinum in his verbis, ratione modi sumendi carnem Christi, non ratione substantiae ipsius rei. Non enim vult dicere, carnem Christi tropicè dictam manducari, id est, panem, quo significatur caro; nec veram carnem tropicè manducari, si essentiam manducationis spectemus, quae solùm requirit, ut verus cibus ab ore traiiciatur ad stomachum per instrumenta vitalia; sed vult dicere tropicè manducari, quoad modum; nam ordinarius, & proprius modus manducandi carnem est, ut ea visibiliter secetur in partes, & particulatim sumatur, & cocta, non cruda, &c. Caro autem Christi sumitur integra, & invisibiliter, & sine ulla sui laesione: quare non propriè, sed tantùm figuratè Christi caro occiditur, & laceratur in hac manducatione; repraesentamus enim Christi passionem. Augustinum id voluisse, perspicuum est ex duobus. PRIMO, quia dicit tropicè id exponendum, ne scelus aliquod, vel flagitium praecipi videatur. Porrò scelus esset, Christi carnem occidere, & secare in partes; non autem spirituali quodam modo ipsam veram carnem, sine ulla sui laesione in Sacramento sumere. SECUNDO, quia ipse idem explicat, quis sit literalis sensus, qui scelus sonare videatur, videlicet is, in quo verba Christi acceperunt Capharnaitae, qui putârunt Christi carnem laniandam, sicut in macello fieri videmus, & cuique particulam dandam. Vide tract. 27. in Ioan. & in Psal. 98. Cùm igitur Augustinus dicit, hoc praecepto:

QUINTUM argumentum Zwinglii est, in libro de vera, & falsa religione: Cibus, de quo disseritur in

RESPONDEO, in eo capite multa tractari: fit enim mentio triplicis panis, & ab uno transitur ad alterum occasione data inter loquendum. PRIMUM narratur de pane illo materiali, quem Dominus multiplicavit. DEINDE, quia Iudaei eum solum panem quaerebant, monuit eos Dominus, ut alium panem operarentur, id est, parare, & habere satagerent. Atque hunc secundum panem dicit seipsum esse, qui decoelo descendit, per Incarnationem. De hoc pane dicit:

Argumentum SEXTUM eiusdem Zwinglii, Christus ait:

RESPONDEO, verba Domini intelligi cum conditione, si ritè manducetur. Panis enim ille, quod ad se attinet, semper vivificat, & hoc significant verba Domini: potest tamen impediri effectus aliunde, nimirum ex indispositione accedentis. Id quod commune est promissionibus similibus, ferè omnibus

SEPTIMUM argumentum Petri Martyris in sua defensione contra Gardinerum parte 1. obiecto 13. Si illa verba:

RESPONDEO, Panis vocabulum in illis verbis:

OCTAVUM eiusdem Martyris, obiecto 32. Dominus

RESPONDEO, argumentum hoc rectè probat, non fuisse hoc Sacramentum institutum Ioan. 6. sed non fuisse promissum, non probat: satis enim ad promissionem est, quòd expresserit Dominus id, quod est praecipuum, id est, carnem suam, & sanguinem. Adde, quòd etiam symbola futura insinuavit, cùm tam saepe distinxit carnem à sanguine, & illam cibum, hunc potum appellavit: & fortasse ideò carnem suam aliquoties panem appellavit, ut indicaret sub specie panis nobis edendam.

NONUM argumentum est quorundam Catholicorum. Dominus ait

RESPONDEO, verba, quae citantur, non pertinent ad Sacramentum propriè, sed ad fidem incarnationis, ut suprà diximus: quae verò sequuntur postea, ad Sacramentum pertinent.

DECIMUM argumentum, & ferè solùm, quo persuasi sunt quidam Catholici, est, quoniam aegrè videtur posse defendi usum Ecclesiae de Communione sub una specie, si ad literam de Sacramento intelligamus illa verba:

Respondeo PRIMO, non oportere ob rei difficultatem deserere cognitam veritatem. SECUNDO, facilè solvi posse hunc nodum, si dicamus (quae est communis solutio) vim praecepti non consistere in modo sumendi, sed in ipsa re, quae sumenda est. Verba quidem praecepti sonant, ut sumam carnem sub specie panis per modum cibi, & sanguinem sub specie vini per modum potus: tamen mens legislatoris, ex qua lex ipsa explicanda est, non erat obligare, nisi ad res ipsas sumendas, id est, veram carnem, & verum sanguinem; quae res tam sumuntur integrè sub una specie, quàm sub duabus. Probatur autem eam esse mentem legislatoris, tum quia fructus huius perceptionis oritur ex ipsis rebus perceptis, non ex modo sumendi; sicut etiam medicina corporalis non prodest, quia sumitur per modum cibi, aut potus, sed quia ipsa vim habet sanandi: tum etiam quia idem Christus explicans, quod dixerat, ait ibidem:

Quantum ad PRIMUM expositiones adversariorum plurimae sunt, ita ut ferè numerari non possint. Lutherus in lib. quòd verba cenae adhuc firmiter stent, scribit decem fermè suo tempore fuisse Sacramentariorum opiniones, ac sectas. Nuper etiam anno M. D. LXXVII. prodiit libellus, in quo ducentae numerantur haereticorum vel expositiones, vel depravationes horum paucorum verborum:

PRIMA igitur est Andreae Carolstadii, qui intelligi voluit adverbium, ex pronomine, id est, Hîc, ex hoc, ut sit haec sententia verborum:

SECUNDA est Buceri in retractationibus suis, & tribuitur etiam Ioanni à Lasko, qui volunt pronomen

TERTIA est Ioannis Langi, in annotatione ad 2. Apologiam Iustini, qui per

QUARTA est Zwinglii, qui in lib. de vera, & falsa relig. cap. de Eucharistia, scribit, verba ista accipienda esse tropicè, sed tropum non esse in pronomine

QUINTA est Petri Boquini, qui in examine libri Heshusii non procul ab initio, contendit rectè dici panem esse corpus Christi, propter idiomatum communicationem, sicut propter eandem rectè dicimus in Christo, Hic homo est Deus: in qua expositione verborum,

SEXTA expositio est Ioan. Oecolampadii, qui tropum non agnoscit in pronomine

SEPTIMA est Ioan. Calvini, qui lib. 4. Instit. cap. 17. §. 21. admittit, cum Oecolampadio, tropum metonymiae esse in nomine