?-H » T-H • T-H ?-H Q > 9 •g J • l-H o • 1— I m Borrower: AZU ILLiad TN: 426000 Lending String: *X1I,WUG,SAC,SAC,ISS Patron: Aversa, Alan G Journal Title: Angelicum. Volume: Issue: XIII Month/Year: 1936Pages: 24-59 Article Author: Article Title: Aniceto FernAjndez; Scientia et Philosophia secundum S. Albertum Magnum Imprint: Romae, Pontificia Universitas a Sancto T Call#: BX800.A1 .A5 Location: Pius Microfiim v.2(1925)-3(1926),5(1928)- 10(1933),13(1936)-15(1938) OCLC#: 5663388 Shipping Address: Library - ILL University of Arizona 1510 E University Dr. Tucson, AZ 85720-0055 Fax: (520)621-4619 Ariel: 150.135.238.50 Email: asktll@u. library.arizona.edu ILL Number: 71227244 SCIENTIAE ET PHILOSOPHIA SECUNDUM S. ALBERTUM MAGNUM (<) O^ntemplatis permagnis et fere innumeris progressibus in scientiis experimentalibus factis, quasi omnibus sapientibus naturalis, iusta et necessaria visa est harum scientiarum a philosophia divisio atque earum autonomiae recognitio. Et in hac sua independentia sibi, quasi exclusive, licet iniuste, no- men scientiae arrogarunt. Inde communis evasit cognitionis humanae divisio in philosophicam et scientificam, ita ut phi- losophia et scientia generaliter consideratae sint, tamquam duae cognitionis humanae partes a nullo confundendae. Ve- rum ad earum distinctionem relationesque statuendas philo- sophi et scientifici non pauci incubuerunt. His autem ultimis annis, ob quasdam theorias scientificas, ut electronicam, re- lativistani et quantistam, quarum consequentiae ipsam philo- sophiam attingere eiusque separationem a scientia delere videbantur, quaestio haec denuo agitata est. Philosophi et scientifici, scholastici et non-scholastici, in libris, ephemeri- dibus, congressibusque saepissime hodie de his relationibus inter scientias et philosophiam disputant. Praeter hanc evidentem quaestionis opportunitatem, mo- mentum eius magnum esse statim apparet, si consideratur ab ipsa conceptus philosophiae et scientiae pendere, et cla- ritatem vel confusionem horum conceptuum quasi per totam philosophiam et scientiam diffundi. Certo fons et origo plu- ( l ) Dissertatio in solemni instauratione anni academici apud < Angeli- cum > die 14 novembris 1935 lecta coram E.mis Cardinalibus Hisleti, Lau renti, Villeneuve, Exc.mis Dl). Ruffini aliisque necnon coetu Professorum et Studentium. Scientiae et philosophia secundura S. Albertum Magnum 25 rium errorum et confusionum hodiernae philosophiae in falsa vel inexacta notione relationum inter philosophiam et scien- tiam invenitur. Quare opportune et sapienter in hodiernis studiis superioribus ecclesiasticis, ad normam Constitutionis Apostolicae Deus Scientiarum Dominus, statuitur ut profes- sores explicent — et studentes addiscant — illas quaestiones principaliores ex mathesi, phisica, et chimia biologia et anthro- pologia, quae cum philosophia maiorem habent connexionem. Intentio nostra est, exponere quid iuxta veritatem de his relationibus dicendum sit, consideratis genuinis et antiquis philosophiae scholasticae principiis et ultimis scientiarum pro- gressibus ; eo ut illam regulam adimpleamus, quae a Leone XIII dicta est t philosophandi optima ratio », nempe: t exquirere meditando nova unaque simul sapientiam veterum non relin- quere » (Litterae ad Vives, Editorem Operum S. Alberti Magni). Verum, inter antiquorum opiniones circa hanc quaestio- nem, forsan nulla tanti momenti est quam opinio S. Alberti Magni, « qui — auctoritate S. Pontificis feliciter regnantis - non solum divinas res contemplatus est vel philosophicas veritates, sed etiam omnes alias scientias humanas attigit atque illu- strayit > (Litterae decretales /n thesauris sapientiae de S. Al berti canonizatione). Et inter alia veterum encomia, c i am Bartholomaeus Lucensis, coaevus, episcopus Torcellanus, affir- mavit Albertum, quod ad scientias universas excolendas et do- cendi methodum attinet, inter doctores maxime excelluisse >. guapropter in hac nostra dissertatione S. Alberti opinionem imprimis considerabimus, hoc bene notantes, solutionem hic propositam etiam conformem esse doctrinae auctorum me lions notae philosophiae aristotelico-scholasticae; dantbr in specie apud S. Thomam textus pulcherrimi et opportunissimi. quos tamen brevitatis causa citare non possumus. Propter eamdem rationem leviter tantum tangimus quasdam quae- stiones, quae maiorem explicationem requirerent et quam speramus fore ut proxime dare possimus. Cum philosophia et scientia multiplices habeant accep- tiones mter se valde diversas, sciendum est in hac disputa- tione utramque accipi sensu limitato, ita ut tota humana 26 Fr. Anicetus Femdndee-Alonso cognitio in duas dividatur partes, quarum una philosophia, altera scientia nuncupatur; et similiter cultores illius philo- sophi dicuntur, huius vero scientifici. Sed difficultas non parva habetur in assignando utrique proprium obiectum, nam circa hoc maxima apud auctores invenitur varietas. Abstrahendo nunc ab his diversis opinio- nibus, hic tantum criteria communiora indicabimus, saltem apud scholasticos, quibus philosophia et scientia secernuntur. Quaenam sit vera distinctio et quidnam de variis opinionibus sit dicendum, ex ipsa quaestionis solutione patebit Modus, inter scholasticos forsan communior, philosophiam et scientiam distinguendi est per diversa genera causarum quae unicuique assignantur. Philosophia, aiunt, causas ulti- mas et remotas quaerit; scientia vero proximas ac imme- diatas. Sed causae ultimae rerum sensibilium sunt substantiae, et causae proximae sunt accidentia. Ideo aliquando dicitur philosophiae obiectum esse substantiae rerum sensibilium et quaelibet alia cognitio superior; obiectum vero scientiae esse earumdem rerum accidentia, vel potius relationes inter haec accidentia. Non negatur quidem philosophia etiam de acci dentibus agere, sed tamen dicitur ea semper in ordine ad substantiam considerare et non quatenus sunt experientiae sensibili vel mensurae subiecta, ut in scientiis positivis ac mathematicis accidit. Praeterea rerum sensibilium accidentia omnia aut imme- diate sensibus percipiuntur, et tunc eorum veritas pro nobis ab experientia sensibili essentialiter pendet, aut numeris et forrriulis mathematicis exprimuntur; e contra, substantiae nec immediate percipiuntur sensibus, nec exprimi numeris vel formulis mathematicis possunt. Ideo etiam dici potest, obiec tum philosophiae esse realitatem quam sola intelligentia per se attingit; scientiae vero obiectum esse rerum naturalium realitatem, quae etiam sensibus immediate percipitur, vel numeris mathematicis exprimitur; breviter, realitas, <|uae est obiectum philosophiae, est tantum intelligibilis, sed scientiae realitas est etiam sensibilis vel imaginabilis. Scientiae et philofophia secundum S. Albertum Magnum 27 Ad idem si^nificandum interdum adhibentur termini kan- tiani < noumena f et t phoenomena » ; attamen eorum signifi- catio cum praedictis non omnino consonat. Ex his etiam inferunt philosophiam nunquam proprie et formaliter ab experientia scientifica vel a numeris pendere, sicut scientiam ; et consequenter illam principaliter deducti- vam esse et hanc inductivam. Denique eas ex diverso demonstrationis modo dividunt. Philosophia, aiunt, demonstratione propier qtdd utitur, et quaerit atque ostendit causas propter quid. Scientia vero utitur demonstratione guia, solumque causas guia quaerit ac ostendit. Propter hoc illa vocatur scientia perfecta, et haec imperfecta. Prima quaestio nunc ponenda et solvenda, est haec: utrum philosophia et scientia sic definitae essentialiter diffe- rant, an vero materialiter tantum at accidentaliter ? Id est, haec humanae cognitionis divisio in philosophicam et scien- tificam estne divisio in species distinctas, an solum quaedam conventionalis divisio, magis vel minus utilis, sed non neces- sario specificam distinctionem importans? Liquet relationes stabiliendas in uno et alteio casu esse totaliter et necessario diversas. Sepositis aliis opinionibus, scholastici moderni fere omnes philosophiam et scientiam, sensu hodierno acceptas, asserunt specie distingui. Et iu Ioquuntur, quasi nullum de hac quae- stione esset dubium. Confitentur quidem hanc divisionem non explicite apud veteres peripateticos et scholasticos inveniri, qui omnes scientias cunctas, cuiuslibet sint generis, in philo- sophia includebant et quidem scientias positivas in philoso phia naturali. Sed causa talis inclusionis vel confusionis, aiunt, ant, non ignorantiae vel imperfectioni cognitionis, quas de illis habebant, tribuendum. est, sed eorum intrinsecae na- turae, quam eamdem scibilitatem habere videbant Specialiter apparet veritas et exactitudo huius doctrinae,si ad hoc atten- da-.ur, quod veteres sensibilia accidentia quasi exclusive qua- litative considerabant. prout duae physicae antiquae princ.ipales theoriae, nempe theoria qitattuor elementorum, et quattuor qua- litatum, satis ostendunt Xec progressus posteriores demonstrant ab hac concep- tione esse discedendum, nam, ut iam vidimus, hodie sicut an- tiquitus scibilitas formalis in omnibus est eadem. Huic ergo doctrinae est adhuc firmiter adhaerendum et standum. Hanc esse veram philosophiam traditionalem pluribus ve- terntn doctorum textibus explicite comprobatur; praesertim clarissimi S. Alberti Magni, qui forsan primus perfecte et pro- fnncle hanc Aristotelis doctrinam evolvit. ExpHcans enim scien tiae naturalis essentiam et finem intentum in suo commentario in physicam, sic ait: * Sed physica de quibus hic intendimus sunt in toto concepta cum materia per esse et definitionem. Si enim definit coelum vel elementum vel aliquid ex elemen- tis, ut cor ve) aes, numquam potest definire sine materia. Est enim natura coeli corpus rotundum, quod circulariter movetur Sin liter elementum est subiectum motui et mutationi, et sic definitur: et similiter ea quae sunt ex elementis. Propter quod omnia naturalia definitiones habent naturales: per materiam enint sensibilent et subiectam definiuntur, quia essentiaiia na- Scientiae et philosophia secundum S. Atbertum Magnum 37 turalis rei quae in definitione ponenda sunt, talia sunt quod motui et sensibilibus qualitatibus subiciuntur » . (Physic. vol. I, tract. I, cap. r, pag. 3. Edit. Vives.). Et exponens aristotelicum textum in quo agitur de diffe- rentia mathematicae et physicae, ait: * Alius autem, qui est physicus, considerat esse quantorum constitutorum ex sensi- bilibus permixtis quorum esse est ex imotu et concludit con- cepta cum motu et materia et non mentitur; tales enim sunt formae naturales, quae sunt aquae et hominis, et passionum suarum quae sunt calidum et frigidum et album et nigrum ». (Ibid., Hb. II, tract. I, cap. 8, pag. 108). Et paulo post: « Caro autem et os quae sunt subiecta physica et similiter calidum et fri^idum et rarum et densum, quae sunt passiones prae- dictae de his subiectis, definiuntur per ea quae sunt principia rnotus et commixtionis materiae ex sensibilibus qualitatibus, et non, sicut curvum, definiuntur abstracte, sed potius conci- piunt materiam sensibilem sicut simum in definitione sua con- cipit nasurn; est enim simum curvitas in naso, sicut claudum curvitas in tibia ». (Ibid., pa^. 109). Notetur quomodo tn eadem scientia, idest in philosophia naturali, explicite ponit coelum et alia elementa atque com- posita ex his, ut cor, aes, os, carnem, aquam, et hominem, passiones ut calidum et frigidum, album et nigrum, rarum et densum; obiecta, quae secundum hodiernam classificationem pertinent ad physicam, ad chimiam, ad thermolo^iam, et ad physiologiam. Et ratio, ob quam haec omnia sunt in philoso- phia naturali consideranda, est, quia habent eamdem scibili- tatem vel dependentiam a materia. Diligentissime enim explicat et probat quomodo omnia abstrahunt a materia individua et omnia concipi debent cum materia sensibili ideoque eodem modo definiuntur et intelliguntur. Aeque clare loquitur exponens subiectum formale philo- sopiae naturalis: « Corpus autem naturale in universale su- biectum est naturalis philosophiae ; et corpus hoc physicum vel illud scilicet mobile ad formam et locum vel corpus sim- plex, vel mixtum, cadit in consideratione alicuius partis scien- tiae naturalis ». (Physic, lib. I. tract. I, cap. 3, pag. 7)- Et Fr. Anicetus Fernandez-Alonso i aulo post. : « Ut autem sciamus ad quem finem intendimus in scier.tia naturali et quando habemus omnes eius particulas quando no i habemus eas, et quae earum deficiunt et quae non. volumus ex definitione subiecti, quod induximus, osten- ■ lere libros omnes scientiae naturalis. Dicamus igitur, quod, r um ccrpus mobile sit subiectum, ipsum habet considerari in scie.itia naturali secundum omnes differentias et divisiones eius. Est autem prima eius divisio quod ipsum potest consi- derari in se et absolute stve simpliciter et universaliter vel ad materiam contractum. In se quidem absolute et simpliciter et uni\ .jrsaliter consideratum, habet considerari in libro qui ilicitur de auditu physico. Corpus autem mobile contractum ad materiam habet pri- mam divisionem secundum materiae differentiam; hoc enim est corpus simplex vel corpus commixtum et compositum ex simplicibus....» (Ibid., cap. 4, pag. 8). Postea accurate enume- :at omnia alia propria scientiarum. experimentalium tamquam vere partes philosophiae naturalis. Quaestio ergo maiori cum claritate nec poni nec solvi potest. P^xpresse ait se intendere omnes partes scientiae na- uiralis enumerare, ut sciatur quandonam plene habeatur haec scientia, et quinam tractatus vere sint eius partes, et quinam ab ea deficiam. Et inter has partes, quae necessario ad phi- losophiam naturalem pertinent et sine quibus perfecta esse non pctest, enumerat omnia illa, quae hodie tamquam pro- pria scientiarium experimentalium obiecta habentur. Huiusque assertionis causam explicite dicit esse quod onmia haec idem subiectum formate habent, nempe corpus mobile a sola ma- teria singulari abstractum, sub (]tio se habent ut partes vel divisiones integrales. Ergo cum tam manifeste huius identita- tis specificae causam declaret, neinini licet hoc alio modo in- terpretari. quasi sic fecisset propter scientiarum imperfectum statum. Praeterea si veteres revera scientias empiricas non propter earum intrinsecam naturam, sed propter earum im- perfectionem in philosophia naturali inclusissent, sane valde mirandum immo inexplinabile esset, quod philosophiae natu- ra;: su jiectum formale illustran; volentes, semper cum quadam pr;.edilectiom; exeinpla attulissent e scieutiis positivis! Sdentiae et philosophia secundum S. Albertuui Magnum 39 Verum forsan quis obicere velit, veteres in eadem scien- tia philosophiam naturalem sensu hodierno acceptam, alias- que positivas complectentes, ad unitatem genericam, non ad specificam atque in alteras inferiores indivisibilem se referre. Hae scientiae igitur convenirent in quadam scibilitate com- muni, ob quam ad eamdem scientiam generice acceptam per- tinere dicerentur; et haec scientia esset philosophia naturalis antiquorum, postea iuxta scibilitates inter se specifice diver- sas et sub illa generali contentas divisa in alias particulares scientias, videlicet cosmologiam et psychologiam rationalem, physicam, chimiam, biologiam, etc... quae omnes convenirent in eodem genere scibili; sed non in eadem specie ultima quae dicitur atortta* Unde modernus quidam insignis auctor nuper hortatus est. ut profundius investigetur abstractio in rebus physicis, quia forsan perfectior cognitio, quam de illis hodie habemus, permittit et cogit ut diversas abstractiones et con- sequenter diversas scibilttates in eisdem distinguamus, quas veteres ob imperfectam cognitionem, quam de istis rebus habebant, cognoscere non valuerunt. Sic enim quaestio sol- veretur ad veterum honorem et modernorum placitum. Nec desunt inter antiquos auctores eximii, qui talem sen- tentiam aperte tueantur. Inter quos numerandi sunt : Capreo- lus, Caietanus, et Soncinas. Hi enim philosophiam naturalem in diversas scientias dividunt secundum diversos Aristotelis tractatus. Huic interpretationi favere videntur quaedam S. Alberti verba, quibus in ipsis rebus physicis diversos modos a ma- teria pendendi distinguit. * Habent tamen physica. inquit, conceptionem cum materia maiorem et minorem secundum tres dirferentias ; quaedam enim in definitionibus suis deter- minatum concipiunt subiectum et materiam. sicut simum et claudum, et homo et asinus. Quaedam elevantur plus et con- cipiunt subiectum. in genere determinato, et non in specie, sicut caro et os et medulla et huiusmodi. Quaedam adhuc generalius quaerunt subiectum simpHciter vel compositum quod distinguibile -sst contrarietate, sicut album et nigrum et cali- dum et frigidum et rarum et densum et huiusmodi; omnia tamen haec minus abstracta sunt mathematicis ; quoniam nul- i Fr. Anicetus Fernandez-Alonso 'um mathematicorum concipit in sua defin.tione subicctum sensibili qualitate distinctum, sed sic concipit subiectum in derinitione sua sicut facit passio mathemat.ca, hoc est imagt- nabile vel intellisjibile solum (Physic, lib. H, tract. I. cap. 8 pap In his verbis aperte docet, dan m rebus physicis, diversos j/radus a materia dependentiae, unde secundum Sanc- tum Doctorem diversae scibilitates et diversae scientiae in his rebus distingui possunt. Ad baec omnia respondendum est, ex dictis lam sutn- cienter patere. talem interpretationem nullatenus esse admit tendam. Quod, ut clarius appareat, rursus memorandum est abstractionem, quae res facit scibiles et scientias m spe- cie distinguibiles, esse abstractionem obiectivam formalem. Diversitas autem in hac abstractione sumitur ex diversa de- pendentia a conditionibus propriis materiae, ut patet in illis iam indicatis tribus gradibus, quibus distinguuntur metaphy- sica, mathematica, et philosophia naturalis. Nunc autem ex una parte abstractio a materia, quatenus est individuationis radix est minima abstractio cuilibet rei sensibili hodie sicut antiquitus absolute necessaria, ut Mat scibilis; ex alia parte quaelibet res sensibilis quatenus sensibilis, sive sit substantia sive accidens, sive causa remota sive proxima, hac sola ab- stractione a materia individua est attingibilis, nec ut sensi- bilis si:iri posset, si fieret abstractio maior. Ergo intra hunc tfiadum abstract ionis alii gradus specie distincti dari non pos- sunt et ideo res, quae eo gradu fiunt scibiles, diversas scien- tias specificas constituere nec hodie nec antiquitus valent. Opinio igitur Capreoli, Caietani et Soncinae, non obstante illorum maxima auctcjritate, sine dubio est reicienda. Praete- rea, animadvertere oportet eorum opinionem toto coelo dif- ferre a sententia modernorum; nam numquam rerum sensi- bilium causas proximas et ultimas vel substantias et acciden- tia in diversas scientias diviserunt, sed in qualibet scientia speciali considerabant omnes illas causas et substantias atque accidentia, quae huic scientiae, tamquam obiectum, assigna- bant. Unde nec hi auctores allegari possunt ad divisionem hodiemam in philosophiam et scientias iustificandam. Et de hac divisione nos principaliter agimus. Scientiae et philosophia secunclum S. Albertum Magnum 41 Nec aliud probant allata S. Alberti verba. Illa triplex rerum naturalium conceptio respectu materiae significat di- versam abstractionem totalem, sed non formalem. Unde haec verba profundius et accuratius perpensa, potius videntur in rebus physicis excludere possibilitatem diversarum abstractio- num, quae diversam scibilitatem et scientiam causarent. Nam quainvis detur illa triplex dependentia a materia. in eodem textu exponitur, quod res physicae, quatenus intelligibiles, om- nes habent aequalem dependentiam, quia omnes aequaliter defi- niuntur et intelliguntur. Sic definitio hominis non est scibili- tate formaliter distincta a definitione carnis vel albi. Fraeterea ipsae naturae rerum in quibus S. Doctor tripli- cem illum modum a materia pendendi ponit, demonstrant eum non loqui de abstractione quae scientias specificat. Est enim evidens considerationes hominis, carnis et albi constituere non posse tres scientias specie distinctas; quod tamen esset affirmandum, si ea verba intelligantur sensu obiectionis expo- sitae. Unde nec hic nec alibi S. Albertus minimam facit indi- cationem de possibiHtate divisionis philosophiae naturalis in alias scientias inferiores. Quod vere esset mirandum si hanc divisionem possibilem putaret. Diligenter enim pluribus in lo- cis inquirit et explicat, quomodo naturalis philosophia a me- taphysica, a mathematica, ab ethica, a scientiis mediis et a medicina diversificetur, sed nunquam huius hodiernae divisionis mentionem facit. Verum motus et ceterae sensibiles qualitates considerari et cognosci possunt alia methodo, nempe sub aspectu quan- titativo. Quantitas est primum accidens substantiae sensibilis et ope eius cetera in substantia subiectantur, quapropter motus et sensibiles qualitates, quoad multa, naturam et conditiones quantitatis participant. Unde mirum non est si plurima ex his cognosci possint methodi matheseos appli- catione. Cognitiones rerum naturalium sic acquisitae scientias con- stituunt, quas veteres medias et moderni physico-mathematicas vocant. Illi eas considerabant tamquam mathesi subalternas; hi vero licet nomen ignorent, non aliter quantum ad essen- Fr. Anicetus Fernandez-Alonso tiam sentiunt, cjm eamrn formam scientificam permatheseos : nt'ormationem obtineri affirment. Iam -vristoteles tres praecipuas recenset, scilicet musicam ■^rspectivam. et astrologiam (I Poster., c 8: II Physic, c. 2) Mnicas vel tere unicas quas interpretes postenores et philo- sooht scholastici nominant. Sed S. Albertus, semper alus in >c-nt is naturalibus praestans, in commentano in hos ansto- telicos textus, alias tres addit, nempe scientiam de pondenbus, «scientiam de ingeniis et scientiam de sphera mota, atque m- ciicat eiusdem naturae esse adhuc alias. Sic ait in Physic, lib. 11 cap. 8. pag. 109; « Hoc (distinctio philosopiae natu- ralis a mathematicis et illius dependentia a materia sensibili) demonstrant illae scientiae, quae secundum sut subiecti con- siderationem magis appropinquant physicae quam mathema- ticae. sicut est perspectiva. et harmonia, et astrologia et scien- tia de ponderibus. et scientia de ingeniis, et scientia de sphera mota. et huiusmodi aliae: perspectiva enim secundum subiecta suarum quaestionum est de radio, qui est linea visualis et phv.^ica. Harmonia autem, quae est musica, est de tempori- bus et tonis numeratis in sonis. quae etiam physica sunt. Astrologia vero est de corpore naturali forma perfecto et fi- gura naturali terminato, quod est celum. Scientia autem de ponderibus est de pondere numerato secundum proportionem ad motum et ad pondus. Et scientia de ingeniis est de pro- portione velockatum et iactuum, quae surgunt ex numerato pondcre : sicut si pondus unius marchae movet tantum in hora pondus duarum marcharum movebit illud in dimidia hora. Scientia autem de sphera mota considerat proportionem situs et distantiam mobilium ex tanta velocitate vel tanta, quae comparatur ad corpus minoris velocitatis vel maioris. Omnes enim istae secundum considerationem suorum obiectorum con- traric: modo se habent ad geometriam. Geometria enim habet subiectum lineam quae est physica secundum esse, sed non accipit eam per esse physicum sed abstrahit modo quem praediximus. Sed perspectiva :onsiderat lineam, quae est ma- themitica, sed non abstrahit earn ut mathematicus, sed ac- cepUim considerat in physicis sicut in lumine vel visu et in- quirh de ea mathematicas passiones ». Scientiae et philosophia secundum S. Albertum Magnum 43 Omnes istae scientiae apud antiquos erant imperfectissi- mae, sicut imperfectissimum quoque eis erat medium vel in- siirumentum mathematicum ad eas investigandas et exstruen- das. Unde miri m non est, si pauca de rebus physicis hoc modo cognoverint. Sed, cum scientiae mathematicae novam lucetn et maiorem perfectionem acceperunt, tum per geome- triam analyticam a Cartesio creatam, tum per calculum infi- nitesimale a Leibnizio et Newtonio inceptum et a posterioribus mathematicis mirifice perfectum et ampliatum, etiam scientiae physico-mathematicae novos et inauditos progressus fecerunt. Scientifici moderni, ducti et illuminati potentissima illa luce, quam in res physicas mittebat refulgentissimus sol matheseos hodiernae, scientias has ad tale incrementum et perfectionem adduxerunt, ut rtulla iam sit pars physicae. quae illius methodis non subiciatur et illuminetur, atque quaedam ex his scientiis quasi suam naturam physicam et experimentalem amittere vi- deantur et matheseos perfectione aequare. Corporum motus in genere et specie. astrorum implicatissimi motus, sonus,lux,calor, electricitas, ma#netismus, gravitas, elasticitas, affinitas, lineae spectrales, aliaeque qualitates physicae et chimicae, per ap- plicationem matheseos methodi nova luce splenduerunt, et passiones nobis ostenderunt quamplurimas, quae aliis metho- dis aut obscure aut nullatenus cognosci et explicari potuerint. Uberrimi, pulcherrimi et mirificissimi huius investigationis fruc- tus sunt mechanica cum omnibus suis partibiis (cinematica, statica, dynamica, solidorum mechanica. hydrostatica et hydro- dynamica, aerostatica et aerodynamica), mechanica caelestis, acustica. thermologia, optica, electrodynamica, plures chimicae theoricae expositiones, tractatus elasticitatis ad modum Poin- care\ et alii similes. Illae scientiae mediae antiquae his com- paratae apparent ceu germina quaedam imperfectissima. Mu- sica, perspectiva, etastrologia Aristotelis sunt quaedam capita acusticae, opticae et mechanicae coelestis deficientissima ; et scientiae de ponderibus, de ingeniis, deque sphera mota. a S. Alberto nominatae, non aliud videntur esse quam rudi- 'nenta quarumdam newtonianae mechanicae partiuin. Merito S. Albertus hanc imperfectionem contemplans et novas scien- tias mente prospiciens dicebat: < Scientiae demonstrativae Fr. Anicetus Fernindez-Alonso non oinnes factae sunt. sed plures adhuc restant inveniendae » (Log. tr. I, 1. I, c. I; Vol. II, p. 3)- At licet huiusmodi cognitionum vel scientiarum status vere apud antiquos imperfectissimus fuerit, earnm naturam perfecte cognoverunt et exposuerunt. lam enim aperte docebant has naturdes scientias ita consideratas, utpote principiis mathe- maticis illuminatas, esse specie a philosophia naturali diversas. Progressus moderni plenius et clarius hunc conceptum confir- marunt. Tantum restat ut quod veteres de illis imperfectissi- mis scientiis docuerunt, ad immensum physico-mathematicae hodiernae campum extendatur. Absque dubio eae scientiae sunt specie a philosophia naturali, sensu hodierno inteUecta, et a scientiis positivis qualitative spectatis, distinguendae. In illis enim scibiltas vel obiectum formale non iam est motus, proui: sola abstractione a materia singulari relucet, sicut in philosophia naturali. sed motus sensibilis, abstractione mathe- matica illuminatus. Illarum obiectum adhuc sunt motus et qua- Htates sensibiles, non autem tantum quatenus sensibiles consi- dera :ae, sed potius prout quantitatis conditiones participantes hunt mensurab.les et consequenter a principiis mathematicis attin^ibiles. Ergfo licet utriusque obiecta materiatiter conside- rata sint eadem, forrnaliter stint: diversa. f loc enim, iam certum pro antiquis scientiis mediis, evi dentius adhuc et certius fit in physico mathematicis hodlernis. Ijynamica enim ex principiis inertiae, accelerationis et relati- vitatis, formulis mathematicis expressis, per solam matliema ticam considerationem infert relationes omnes inter vires et motus ab istis productos; simili modo mechanica celestis ex lege gravitationis omnes alias leges corporum celestium de- ducit; thermologia ex solis principiis aequivalentiae et entro- piai: cunctas caloris passiones ostendit; optica ex principiis Fennat et Huygens quamplurima phaenomena luminosa ex- plicat; electromagnetismus, ex principiis in quattuor aequa- tionibus Maxwell contentis, electricitatis et magnetismt pro- prietates demonstrat: et ex principio in aequatione fundamentali status aeriformis formulato omnes aliae eiusdem status leges declarantur. Hac principaliter methodo hae et reliquae partes Scientiae et philosophia secundum S. Albertum Magnum 45 physicae et chimicae in pluribus hodiernis tractatibus consi- derantur. Inter alios videri possunt sequentes : Newton, Pkilosophiae naturalis principia mathematica; - Optica; Laplace, Mecanique celeste; Poincare\ Henri, Ther- modynamique ; - Electricite et Optique\ - Lefons sitr la theorie de 1'elastieite ; - Theorie attatytique de la propagation de la caleur\ - Lefotts sur la theorie mathematique de la lumiere; - Becquerel, Cours de physique; - Les principe de la relativite et la theorie de la gravitation; Levi-Civita, Lezioni di mecca- nica razionak; - Fondamenti di meccanicarelativistica ; Nernst, Traite de Chimie generale; Chwolson, Traite de Physique ; Cabrera Blas, Principio de relatividad; - Ei dtomo y sus pro- priedades electromagneticas „• Echegaray, Conferencias de Fisica matemdtica; JXger, Fisica tebrica; Jeans, Dynamical Theorie of Gases ; Weyl, Raum, Zeit, Materie ; Sommerfeld, Atombau und Spektrallinien\ Boltzmann, Vorlesungen uber die Gastheo- rie ; Bloch, Lx tlieorie cinetique des gaz; Lorentz, The theory of Electrons; Bloche, Precis d*ekctricite theorique ; Maxwell, Traite d'e l ectricite et du magnetisme ; Giangranceschi, La fi- sica dei corpuscoli; Drude, Optica; Einstein, Ueber die spe- zielle und die allgemeine Reiativitdtstheorie ; Von Laue, Die Relativit&tstheorie ; Castelfranchi, Fisica Moderna. In his et similibus casibus haud dubium est quin scien- tiae positivae specifice a philosophia naturali distinguantur, sive haec coarctetur ad ultimas rerum sensibilium causas, sive ad omnes extendatur. Sed vera huius specificae distinc- tionis causa formalis non est diversitas inter causas ultimas et proximas, nec inter substantias et accidentia. nec inter demonstration«:s propter quid et quia, nec inter methodum inductivam et deducttvam, nec inter vulgarem experientiam et scientificam. nec propter maiorem minoremve perfectionem ; sed sola distinctio in diversis abstractionis a materia gradibus, quoad modum res physicas considerandi, et ex hoc solo ca- pite semper iltimatim sumenda est scientiae specificatio in speculativis. Saepe iam diximus philosophiam naturalern sola abstractione a materia singulari pollere. scientias vero phy- sico-mathematicas iam quodammodo abstractionem mathema- 4r'i Fr. Anicetus Fernandez-Alonso ticam participcre, cuius illuminatione in res naturales diffusa, s-iuntur et enucleantur omnia, quae his scientus subiciuntur. S enim antiqui propter hanc rationem iam ilias imperfectis- simas scientias medias specie a philosophia naturah distm- xernnt, rationabilius iustiusque eadem distinctio hodie de physico-mathematicis affirmanda est, quae naturam mathe- matiram perfectius participant. Itaque, licet earum obiectum adhuc sit ens mobile naturale et sensibile, non tamen stint scientiae pure naturales- Et antiqui eas inter scientias mathe- maticas numerabant. Nihilominus nec sunt cum mathematicis specifice coniun- dendae; cum enim earum obiectum remaneat essentialiter naturale et sensibile, nurnquam perfectam matheseos naturam attingere queunt, quamvis aliter senserint Plato, Cartesius et rnoderni non pauci. Spes magna propter miros exitus ultirnis saeculis obtentos concepta. iam deficere incipit et certissime numquam aditnplebitur. tn his enim scientiis numquam inqui- runtur relatiories quantitativae absolutae, sicut in arithmetica et guometria, sed solum prout dantur in hac vel illa sensibili materia. Quibusnam legibus et quonam modo haec rnateria, puta sonus, lux, electricitas, regatur, non apriori ex sola ab- stractione mathematica cognosci potest. Haec namque pen- dent a natura speciali materiae sensibilis de qua agitur, quam sine aliquo formali experientiae scientificae interventu cogno ~cere non valemus. Idcirco, ut sciamus quaenam et quonam modo principia legesque matheseos sint in aliqua determinata materia applicanda, prius opus est experientiam sensibilem consulere. Qui iormalis experientiae interventus iam in ipsis primis harurr scientiarum principiis app>aret, quippe quae nunquam fuerint inventa vel sattem admissa sine experimen- tali confirmatione, ut historia et eorum analysis demonstrant. Quapropter hae scientiae matheseos evidentiam et certi- uidinem perfecte consequi nunquam valent. Non enim est evidens nec certum evidentia et certitudine mathematica. haec principia realitatem quantitativam in materia sensibili ad quam reieruntur contentam, exacte exprimere, sicut contingit in prin- cipiis arithmeticae et geometriae respectu realitatis mathema- ticae absoluiae. Qnare illa non raro corrigenda sunt et novo Scientiac et philosophin secundum S. Albertum Magnum 47 modo formulanda iuxta experientias posteriores et perfectio- res, ut exactius et verius realitati sensibili conformentur. Idem evidenter asserendum est de eonclusionibus ex ta- libus principiis ratiocinio mathematico deductis; nam etiam si hoc ratiocinium reprehendi non possit, conclusiones certitudi- nem et evidentiam principiorum excedere nequeunt. Ideo de- bent etiam experientia confirmari. Et merito semper sic pro- cedunt physici sapientiores. Has scientias itaque cum antiquis, tanquam medias, inter pure mathematicas et naturales consideremus oportet. Quia enim lumine mathematico attinguntur, evidentia, certitudine, et deductione superiores sunt scientiis pure naturalibus, nec- non cosmologia et psychologia. Verumtamen, cum hoc lumen mathematicum non insit eis purum, sed ad specialem sensi- bilem materiam contractum et ab ea diminutum atque obscu- raturn, ideo evidentiam, certitudinem et perfectionem mathe- seos non exacte assequuntur. His suppositis, iacile erit videre quomodo sint corrigendae vel totaliter reiciendae assertiones plurimae, quae in hodierna scholastica philosophia communiter habentur et exponuntur tanquam doctrina vera et genuinae philosophiae traditionali conformis et omnino tenenda, sed quae potius sunt ab hac philosophia penitus alienae et saepe ei contrariae. Et, quia iis assertionibus diversae sententiae oppositae innituntur, fa- cere non possumus quin de illis pauca dicamus. Imprimis ille maxime communis modus philosophiam et scientiam distinguendi iuxta causas ultimas et proximas, vel substantias et accidentia, est omnino deficiens pro distinctione specifica. Qua ratione, quo pacto causae ultimae et proximae. vel substantia et accidentia necessario consideranda sunt tam- quam cognitionis obiecta formaliter distincta? Haud dubie analysis accuratior earum relationum potius contrarium de- monstrat. Causa proxima est via ad cognitionem remotae, et huius cognitio perfectio et complementum cognitionis causae proximae. Sim.ili modo se habent inter se substantia et acci dentia sensibilia; substantiae cognosci nequeunt nisi per acci- dentia, et horum cognitio non perficitur sine substantiae co- 48 Fr. Anicetus Fernandez-Alonso ^nitione Hoc mutaum auxilium et haec mutua et intrinseca de Indenda in co K nitione manifestant absurdum esse eas m depenaenua m «-narare Ouod plenius confir- scientias distmctas necessano separare. y« v marur si consideremus abstracttonem a materta eamdt.m esse ^ causis P^ra^^'^}^^^^ in noumenis et phoenomenis. Omnia haec sub eadem ra- tlne Xmali cognitionis cadunt et omnia unam et eamdem SCiti Q^^SSa res rationem substantiae vel accidentis, vel causae proximae vel remotae induat, hoc pure matena- it r se habet respectu formalis specificat.onis sctentiae. Duae res quae eamdem abstractionem formalem et obtectivam ha- bent semper in eadem scientia sunt ponendae hce una s.t ca-isa proxima et altera remota. Contra, s. hae duae res habent abstractionem formalem obiectivam dtsttnctam, hcet anibae sint causae proximae vel remotae, in dtversts sctenttts sunt considerandae. Praeterea. si differentia inter causam pro- ximam et remotam sufficeret ad scientias diversas generandas, a fortiori deberet sufficere differentia inter quattuor prtnci- pales causas, quae distinctione pollent maiori. Sed hoc esset inc idere in errorem iam ab Aristotele confutatum quonimdam primitivorum, qui philosophiam naturalem in duas dtvtdebant species, quarum una ageret de materia, altera de forma. Ma- teria et forma rerum naturalium, ait S. Albertus, « sunt de consideratione unhis scientiae particu/aris, quae considerat rno- bile corpus, in quantum est mobile; haec autem est phy- sica ; ergo physicae est considerare formam et materiam hoc modo ». (Phys., i. 2, cap. 9, pgs. 111-112). Prorsus idem est asserendum de causis ultimis et pro- xinis. Omnes hi auctores in hoc argumento et in sequentibus gravissima laborant aequivocatione, non bene distinguentes obiectum formale et materiale. Omnes explicite fatentur scien- tias ex obiecto fonnali esse distinguendas, sed in praxt, quia ignorant vel obliviscuntur in quonam proprie formalitas obtecti prout scibilis consistat, saepe eas ex obiectis materialiter corsideratis distinguunt. Unde factis negant, quod verbts affirmant. Scientiae et philosophia secundum S. AJbertum Magnum 49 Multae aliae confusiones in his notionibus latent, sed dicta sufficiunt ad monstrandum, ex eis divisionem specificam nullam inferri posse, In secundo distinctionis modo, sc. ex demonstrationibus propter quid et quia inveniuntur errores nec minores nec pau- ciores. Imprimis notare oportet, quod etsi hae duae demon- strationes specie differant, non tamen duas scientias specie distinctas generant, prout omnes fatentur scholastici, Hcet postea hoc obliviscantur moderni, cum de hac quaestione agunt. Praeterea hae duae demonstrationes, quando versantur circa res physicas, in eodem abstractionis gradu inveniun- tur; unde scientia ab eis causata necessario una est specie. Ulterius, in ipsa philosophia naturali sensu hodierno in- tellecta multoties demonstrationes quia adhiberi debent. Non enim possumus pervenire ad cognitionem rerum sensibilium essentiarum nisi a posteriori, per earum effectus vel opera- tiones. Composi tio corporum hylemorphica, natura motus, loci, vitaeet animae, inductione experimentali inveniuntur. Et omnia principia naturalis philosophiae ab experientia originaliter et formaliter pendent et in experientiam tandem formaliter re- solvuntur. Quapropter necesse est, ut demonstrationes in phi- losophia naturali frequenter occurrant. Et si ex eius obiecto plures deducuntur proprietates, notandum est etiam aliis scien- tiis experimentalibus hoc fieri, et quandoque modo perfectiori. Item omnino falsum est, quod in scientiis positivis sola demonstratio quia adhibetur, ut communiter videntur putare et docere scholastici moderni, ac si solum in phiiosophia na- turali demonstrar.io propter quid habeatur, et solum in ea rerum naturalium causae propUr quid ostendantur; in scientiis vero positivis solummodo causae quia. Si autem causa propier quid est causa propria et imme- diata rei vel phaenomeni quod examinatur, ut scholastici anti- qui et moderni docent, certissime quamplurimae ex his causis in scientiis positivis, non vero in philosophia naturali inquiruntur et demonstrantur. Sic causa propter quid eclypsis solisest interpo- sitio lunae inter solem et terram; causa propter quid dilata- - 0 Fr. Anicetus Fernandez-Alonso repulsivae inter moleculas; causa propter quid fluctuationis vr\ imrnersionis corporum in fluidis est principium Arcmrnedis; rausa propter quid ascensionis et sustentattoms aeroplam in atinosphaera est resistentia aeris et eius augmentum secun- dum velocitatem; causa propter quid lapsus lapidis est gra- vitas ; causa propter quid variationis in columna barometnca est pressio atmosphaerica eiusqtie variatio; causa propter quid combustionis ligni est affinitas et combinatio inter oxy- trermim et carbonum; causa propter quid successionis diei et noctis atque stationum est motus rotationis terrae circa suum .ixem et in orbita circa solem; causa propter quid arbores salubrem reddunt atmosphaeram est virtus chlorophylae se- parandi, concursus lucis solaris, carbonum ab oxygenio anhy- dridi carbonici, absorbendo carbonum et liberum relinquendo oxygenium; causa propter quid actionis nocivae acidi sulphu- rici in texturas organicas, nigras eas reddentis, est magna eiu.5 cum aqua affmitas, qua texturis organicis aufert oxyge- nium et hydrogenium et relinquit sokun carbonum; causa propter quid motus apparentis in cinematographo est conbi- natio succedentium imaginum cum duratione earum. impres- sionis in retina; causa propter quid phthisis est bacilhim Koch; causa propter quid sales allotropinae curant vel leniunt «juasdam oculorum infirmitates est proprietas quani habent dilatandi pupillam, etc. etc. Et ubinam considerantur et osten- duntur omnes hae causae propter quid nisi in scientiis posi- tivis, nempe in physica, in chimia, in astronomia, in botanica, in physiologia, etc. Et quisnam est fere omnium theoriarum et hypothesium finis, nisi enucleare veram et mtimam explicationem phoeno- menortm? Theoria atomica ostendit causam propter qutd combinationum chimicarum, theoria cinetica statui aeriformi applicata omnes huius status leges explicat, theoria gravita- tionis rationem reddit de motibus corporum celestium, theoria undulatoria lucis manifestat intimam naturam difractionis, inter- terentise. et polarizationis, atomus Bohr explicare intendit lineas spectrales specificas corporum simplicium; et ita porro. Sane, hoc ne.jatur a multis philosophis et scientificis modernis, se- cunduni quo$ finis scientiae noi est ostendere causas oroDter Scientiae et philosophia secundum S. Albertum Magnum 51 quas res sunt, sed quomodo res sibi invicem in spatio et tempore succedant. Attamen, qui ita loquuntur, aut causali- tatis principium negant, aut de illo falsum habent conceptum Sed cum talibus nunc non disputamus. His vero, qui cum Aristotele admittunt finem et essen- tiam scientiae esse causarum investigationem et cognitionem, exempla allata satis superque demonstrant scientias positivas vere et realiter utit demonstratione propter quid et quaerere ac manifestare causas propter quid. Ouomodo ergo in re tam evidenti potest esse error tam communis? Plures certe assignari possunt causae. Quarum prima videtur esse identificatio causae propter quid cum causa absolute ultima in determinato ordine, in casu cum substan- tialibus rerum mobilium essentiis. Sed hoc abs dubio falsum est in aristotelica philosophia. Essentiae nimirum sunt ultimae causae propter quid omnium quae in mundo sensibili eveniunt, sed nullo modo sunt unicae et verae causae propter quid om- nium phoenomenum, quia non sunt omnium causae propriae et immcdiatae. Hae enim, pro multis phoenomenis, in ipsis accidentibus, ut considerantur a scientiis positivis et mathe- maticis, inveniuntur. Unde respectu horum phoenomenorum, substantiae aut sunt causae quia, aut saltem non sunt causae propter quid sensu proprio. Si enim solae substantiae essent causae propter quid, etiam in mathematicis negandum esset dari demonstrationes propter quid, quod est evidenter falsum. nam omnes has scientias considerant ut exemplar scientiae propter quid. Hanc esse veram antiquorum doctrinam, quod sc. non solae substantiae vet causae ultimae rerum sensibilium sunt causae propter quid, sed etiam illae supra allatae et aliae his similes. innumeris exemplis demonstrari potest. Ita ab Aristo- tele eiusque asseclis planetarum propinquitas vocatur causa propter quid non scintillant ut stellae fixae a nobis remotis- simae; et rotunditas terrae causa propter quid luna, crescenti solis illuminatione, orbiculariter augetur; et carentia angulo- rum maiorque distantia inter latera figurae circularis causa propter quid vulnera circularia difficilius et tardius sanantur: repercussio motus aeris a sono producti causa propter quid Fr. Anicetus Fem&ndez-Alonso echous; reflexio radiorum lucis in guttis nubium vel m speculo causa propter quid arcus coelestis vel imaginis in speculo apparentis; causa propter quid Nilus affluit aquis, decrescenti mense, maior humiditas mensis circa finem ; et causa propter quid huius humiditatis luna decrescens; interpositio terrae inter solem et lunam causa propter quid eclypsis lunae; bona complexio causa propter quid longae vitae; parva cholera in quadrupedibus et magna siccitas in avibus causa propter quid horum animalium bonae complexionis ; gravitas terrae causa propter quid eius rotunditatis ; motus cordis causa propter quid pulsus venarum; deambulatio causa efficiens propter quid sanitatis, et sanitas causa finalis propter quid deambulationis ; causa propter quid emciens belli Medorum belium prius a Medis commissum in Sardos, socios et amicos Atheniensium etc. etc... Patet, quod si eae sunt causae propter quid, construere possumus in illas demonstrationes eiusdem nominis. Tales sunt sequentes, ab ipso Aristotele adductae et a Soto hoc modo relatae: * Stellae quae sunt prope nos, non scintillant; planetae sunt prope nos; ergo planetae non scintillant; quae quidem est propter quid; nam esse prope est causa non san- iillandi... Omne rotundum dum illuminatur orbiculariter au- getur; luna est rotunda: ergo dum crescit per receptionem luminis augetur orbiculariter ». (Logic, I Poster., c. X, pp. 364 et 365. Edit. Venetiis, 1573)- Et valde notandum est, exempla allata non casu vel in aliquo textu ab hac quaestione alieno inveniri, sed fere omnia in loc: s ubi Aristoteles explicat naturas causae et demonstra- tionis propter quid. (Analy. Post., lib. I, c. XIII, et lib- II, cc. XIII et XIV. Edit. Didot.). Alia causa praedicti erroris forsitan sit opinio, quod scien- tiae quia solum demonstrationibus quia uti debent nullamque ostendere causam propter quid, ac si hoc munus semper re- servantum fuisset alii superiori scientiae. Etiam hoc est rei- ciendum in philosophia aristotelica. Aristoteles enim quasdam scienuas vocat scientias quia, non eo quod solum utuntur demonstratioiiibus quia, sed quia ut possint demonstrare propter quid, principia debent accipere ab aliis scientiis; Scientiae et philosophia secundnm S. Albertum Magi 53 quaedam in oranibus, sicut musica et perspectiva, scientiae mathematicis subalternae; quaedam tantum in aliquibus ca- sibus, ut chyrurgia, ad explicandam difficiliorem sanationem vulneris circularis, indiget geometria, et astronomia, ad expli- candam rotunditatem terrae, recurrere debet ad philosophiam naturalem, (secundum verterem opinionem). (Analyt. post, 1. 1, c XIII. Vide etiam S. Albertum. Physic, I. II, c . 8, p. 110)! Has locutiones sic explicat loannes a S. Thoma:' «Philo- sophus (Aristoteles) non absolute dicit, quod subalternata scit quia, quasi omnis scientia subalternata sciat quia, aut quod peius est, ut aliqui intelligunt, quod subalternans attingat conclusiones subalternatae in propria et determinata materia illius; subalternata vero attingat eas ex efifectibus et demonstra- tione quia. Sed dixit Philosophus quod sensibilium scientia- rum, idest, earurn quae usque ad sensibilem materiam descen- dunt proprium est scire guia, ad mathematicos vero pertinet scire propter quid, idest in illis scientiis subalternatis ipsi ma- thematicae quae usque ad sensibilia excurrunt, pertinet scire scientia quia, eo quod res sensibiles per inductionem attingunt et usque ad experientiam descendunt. Si autem illa eadem, quae per experientiam cognoscunt, velint scire propter quid, necessario debent uti principiis traditis a mathematica, seu a scientia subalternante, sicut chyrurgus dicit vulnera circularia tardius sanari, primo quidem ex ipsa diuturna experientia; sed si velit causam huius et radicem reddere, debet recurrere ad geometram, qui circularem figuram difficilius suas partes coniungere dicit, eo quod figura circularis caret angulis. Itaque non cogimur hanc propositionem Aristotelis in omni subal- ternata scientia verificare, sed solum in illa quae usque ad sensibilia descendit; tali enim scientiae non repugnat sensi- hilia in ipsis singularibus attingere, et eorum inductione uti, quod est scire scientia quia. Ut autem sciat propter quid, debet pnncipia mendicare a superiori scientia, ea(^ue applicare ma tenae sensibili de qua agit. Unde non est intelligendum quod scientia subalternata dicatur scire quia principia subalternantis, quibus utitur, secl conclusiones quas ex illis principiis appli- catis ad suam materiam scire potest etiam experientia ipsa attmgit et per scientiam quia, non quatenus subalternata prae- Fr. Aoicetus Fernandez-Alonso cis^. sed quatenus sensibilis et usque ad sensibiles effectus ^cendens , (Lo*ica, P. H q. XXVI, a. 2, p. 79». ^ Re.ser) Scientia autem quae solum demonstraret tf»/a f adeo esset imperfccta, ut vix scientiae nomen mereretur. Insuper locutio causa quia est omnmo improbanda. V.- d-tur enim supponere demonstrationem qnia semper al.quam causam rei ostendere. quod est omnino falsum. tommun.ter hir d-monstrardi modus nullarn causam ostendit, sed solum Vtum existentiae, ut cum procedit ex effectibus vei a s.gno. Pnrticula ergo guta intelligenda est non causaliter, ac si indi- ^aret causam qua res est vel existit, sed tantum coniunct.ve utpote indicans factum existentiae (seu quod res existit) vel connexionis passionis cum subiecto, veram autem causam propriam huius existentiae vel convenient.ae cum sufciecto reticens. Unde si vox « demonstratio quia > propter praedicta non est laudanda. a iortiori vox « causa quia », in qua dicta aequivocatio explicite approbatur, omninoest respuenda. Hanc aequivocationem praevidens Dominicus Soto, iterum atque iterum advertit particulam quia non intelligi causaliter, sed coniunctive, propter quod melius diceretur demonstratio quod. Dicit enim: « Ubi circa nomen adnotandum est, primo quod demonstratio quia dicitur ex versione Boetii, nam potius ap- pellanda esset demonstratio quod hoc est itoc, nam haec est differentia inter demonstrationern quia et proptev quid, quod demonstratio quia demonstrat verum esse qttod hoc est Iwc, non reddendo causam illius, quam tamen reddit demonstratio propter quid. Et ideo ly quia non debet intelligi ut dicat causam, sed ut sit coniunctio. scilicet demonstratio quod Jtot est koc, seu quod hoc est verum. Quocirca apud Argyropilum nunquarn appellatur nisi demostratio, qua ostenditur ipsntn csse*. (Logics., I Poster , c. 12. pag. 364 et 366). Lt alibt: * Subiungit (Aristoteles) ea quae quaerentur esse quatuor, videlicet an hoc sit illud, cur hoc sit illud: an hoc sit, et quid hoc sit. Boetius vertit quia, propter quid, etc, sed illa par- ticu a quia, ut saepe admonuimus, facit aequivocationem et ob- scuritatem; quare non debet accipi hic causaliter, aut quod qnia sit quaestio de effectu, sed debet accipi ut sit coniuctio; nair quaestio quia non quaerit nisi solum de veritate propo- Scientiae et phiiosophia secundum S. Albertum Magnum 55 sitionis de, est, tertio adiacente, ut utrum homo sit risibilis, quod patet in verbis Aristotelis ». (Ibid., II Poster., c. 1, pag. 445). Ex his aperte etiam colligitur philosophiam naturalem et scientiam positivam non recte distingui ex diverso modo se habendi respectu inductionis vel deductionis ; si enim utraque demonstrationibus propter quid et quia utitur, et utraque ab experientia aequaliter pendet, ut statim demonstrabimus. se- quitur utramque esse inductivam et deductivam, ita ut nulla vel parva sit inter eas sub hoc respectu differentia. Nonne principia vel definitiones omnes philosophiae naturalis per in- ductionem experimentalem obtinentur sicut in scientia naturali? E converso, nonr.ie scientiae naturales ex suis subiectis demon- strant et deducunt multas passiones, sicut philosophia natu- ralis ? Quinimmo. contra ea, quae a modernis docentur, di- cendum est, quod, cum scientiae naturales methodo mathe- matica exponuntur magis sunt deductivae, quam cosmologia et psycologia rationalis. In mechanica, optica et thermologia, v. g„ sic consideratis praevalet magis deductio, quam in phi- losophia naturali, Illi soli qui ignorant vel non satis considerant harum scientiarurn evolutionem et perfectionem in conformitate ad perfectionem matheseos. contrarium docere possunt. Neque dicendum est scientias naturales, eo quod expe- rientia sensibili nituntur et de accidentibus sensibilibus agunt, esse scientias imperfectas, ac si philosophia naturalis maiori pcrfectione gauderet et ratio scientiae inagis proprie in ea haberetur. Illae namque revera sunt scientiae proprie etsimp/t- iite>\ aeque ac philosophia naturalis, quia sunt partes eiusdem speciei, eandem rationem formalem habentes, si qualitativc considerantur. Unde sicut metaphysica de accidente non est itnperfectior in ratione specifica quam metaphysica de sub- stantia. ita scientia de accidentibus sensibilibus non est di- cenda imperfectior quam scientia de substantiis sensibilibus. Katio enim speciiica aequaliter adimpletur in omnibus partibus integralibus. Si vero scientiae positivae mathematice considerantur et exponuntur, tunc dicendae sunt philcsophia naturali per- fectiores. Probabiliter ad omnes hos errores scholasticae ho Fr. Anicetus Ferniudez-Alonso diern;ie non parum contulit falsus conceptus, quem scientifici philosophi non scholastici habent de scientia, semper ne- gantes finem eius esse quaerere et ostendere causas. Demum forsan modernorum aequivocatio inter omnes Rra- vissima sit, quod putant philosophiam naturalem sensu hodierno intellectam et ad ultimas rerurn naturalium causas restrictam, absolute experientia scientifica instrumentis instructa non egere. Experientia vulgaris, aiunt, ei sufficit; scientifica vero solum est absolute necessaria in scientiis experimentalibus; philo- sophiae naturali potest quidem esse utilis, sed non omnino necessaria, nam omnes eius principales theses sola expe* rientia vulgari exponi et defendi possunt. Hac sola experientia usi sunt veteres, ut Aristoteles, S. Albertus, et S. Thomas, et recte philosophati sunt. Attamen secundum veritatem et spiritum et litteram verae philosophiae aristotelico-scholasticae sententia penitus oppo- sita £st. Essentias enim rerurn naturalium ratio humana co- gnoscere non valet a priori per ideas innatas ad modum Pla- tonis, nec per sola principia mathematica ad modum Cartesii, nec per puram deduetionem theoricam ex aliquo principio vel idea ad modum Hegel, Schelling et Fichte, nec per intuitionem immediatam ad modum Bergson, quin potius per viam expe- rienuae sensibilis, viam sane huntilem, longam atque difficilem, sed unicam naturaliter possibilem rationi humanae. Etenim subsi antiae necessario cognoscendae sunt ex accidentibus sen- sibilibus, et haec accidentia sensibus, adeo ut horum acci- dentium cognitio, per sensibilem experientiam acquisita, non est rnera conditio, quinimmo vera formalis causa cognitionis substantiarum. Quapropter haec veritatem,certitudinern,exacti- tudinem, et perfectionem illius excedere nequit. Si cognitio habita de qualitatibus sensibilibus cuiusque substantiae pro- prns est vera, etiam potest vera esse cognitio ipsius substan- tiae: sed si illa est imperfecta vel inexacta vel incerta vel falsa, etiam haec erit necessario imperfecta vel inexacta vel meerta vel falsa. Nunc autem cognitio vera, certa, exacta et perfecta de sensibilibus accidentibus obtineri nequit sola experientia vul- Scientiae el; philosophia secundum S. Aibertum Magnum 57 gari. Hac enim sola instructi distin^uere non possumus vera a falsis, certa ab incertis, et exacta ab inexactis. Ad hoc om- nino requiritur experientia scientifica, prout in scientiis natu- ralibus hodiernis adhibetur. Hanc necessitatem absolutam ex- perientia quotidiana et scientiae et phiiosophiae historia abunde demonstrant. Er#o etiam ad substantias cognoscendas eodem mcdo necessaria dicenda est. Idcirco phtlosophia naturalis sensu modernorum accepta, cui js obiectum principale sunt istae substantiae sensibiles, inti insece et formaliter pendet e scientiis naturalibus, quarum obiectum sunt accidentia sensibilia, vel ex experientiis in eis habitis. Conclusio illustratur et fulcitur quaestionum prindpa- liorum consideratbne. Hylemorphismus, thesis principaiis huius philosophiae, probari et expHcari non potest absque his, quae biologia et chimia et physica edocent circa constitutionem corporum viventium et non viventium. Veram definitionem naturae, totius philosophiae naturalis fundamentum, statuere nemo valet sola experientia vulgari; eo quod haec non suffi- cit ad veros motus naturales a non naturalibus discriminandos. Et quomodo sit intelligenda immobilitas loci, eius differentia specifica, et unitas temporis, eius proprietas essentialis, a qui- bus pendet sensus quo spatium, tempus, motus, sunt absoluta vel relativa dicenda, cum veritate et certitudine determinari ac dilucidari non potest nisi prius audiantur ea quae astronomia hodierna instrumentis perfectissimis praedita docet circa mo- tus et dispositiones corporum in toto universo. Denique quo- moclo poterit philosophus recte intelligere et pro rnunere di iudicare quamplurimas theorias et axiomata scientifica, ut theoriam atomicam, cineticam, undulatoriam, heliocentricam. relativistam, quantistam et principia inertiae, conservationis energiae, entropiae, indeterminationis, etc. etc, quae omnia intiine connectuntur cum primariis thesibus philosophicis, ita ut ex illis quandoque difficultates non leves contra has exsur- gant, (]uandoque vero argumenta nova ad eas confirmandasr Ad assertum illud, quod scilicet Aristoteles, S. Albertus et S. Thomas sola experientia vulgari ducti optime philosophati sunt, respondendum est non esse verum eos soia experientia vul^ari in suis philosophicis investigationibus usos esse. Ari- Fr. Anicetus Feniandez-Alonso stot^es iam fruebatur multis experimentis et observationibus circa res naturales sedulo a prioribus sapientibus vel a seipso factis et eisdem nititur in doctrinam philosophicam circa res naturales exstruendo. S. Albertus et S. Thomas non solum experimenta tt observationes iam ab Aristotele habita con- sideraverunt, sed etiam alia plura et perfectiora a posteriori- bus philosophis adinventa, inter quos praecipue notandi sunt Ptolomaeus, Galenus, Avicenna. et Averroes. Et propter ho* rum observationes vel alias a se ipsis factas, interdum a sen- tentia Aristotelis recesserunt, et interdum eam compleverunt. i Cfr. Barbado: Introd. a la Psicologia, cc. 8 et 9). Sane haec experirnenta perfectione moderna non gaudent, sed tamen ab experientia vulgari iam maxime distant, et quae* dam, a Galeno habita circa systema nerveum, modernos haud -iedecerent. (Ibid., c. 7, pag. 159). Si autem haec experimenta comparata cum modernis imperfectissima, ab experimentis vere scientificis essent excludenda, idem valeret de observa- tionibus a Galilaeo imperfecto suo conspicillo factis, si cum eis, quae nunc fiunt telescopiis perfectissimis in monte Wilson, cotnparantur. Denique, quia veteres observationes experimenta et per- fectiora instituere non potuerunt, ideo non semper rectt phi- losophati sutv:, et in ipsis thesibus principalibus interdum a veritate defecerunt. Sic v. g. exempla ad confirmationem hy- iernorphismi adducta quandoque sunt falsa; similiter opinio circa corporum caelestium incorruptibilitatem veteres cogebat ad duas species materiae primae ponendas, unde graviter periclitabatur materiae primae pura potentialitas, quae funda- mentum est solutionis celeberrimi dilemmatis Parmenidis et totius systematis hylemorphismi. Definitiones loci et temporis novam interpretationem in conformitate ad novas scientiae astronomicae doctrinas exigunt. Generatio quorundam viven- tium e materia, per virtutem universalern corporibus caele- stibus ab intelligentiis separatis communicatam et arcano modo ustme in terram transmissam omni caret fundamento. Haec pauca luculenter demonstrant, quomodo veteres, quamquam maximo ingenio praediti, non semper ad comple- tam veritatem in naturalibus pertinyere valuerint propter de- Scientiae et philosophia secundum S. Albertum Magnum ncientem expertentiam ; et consequenter quod philosophiae naturalis a scientiis positivis dependentia non iam sit pure conditionalis vel accidentalis vel materialis, sicut in metaphy- sica, sed absoluta, intrinseca et formalis. Haud ne^amus, quod si per experientiam vul^arem intelligitur non expertentia, prout a vero vulgo adhibetur, sed reflexiva, prout ab antiquis iam exercita est, licet imperfecte, quia instrumentis caruerunt. multa in naturalibus cog-nosci possint et de facto ab antiquis cognita sint; sed simul affirmamus. etiam quoad multa essen- tialia et propria huius philosophiae, absolute requiri scientiae naturalis auxiKum. In quo casu philosophia naturalis non est retfina quae hiis scientiis imperet, sicut metaphysica sed quo- damrnodo ancilla ab eis accipiens eisque subiecta. Ac eam ab hac servitute liberare, est eam occidere. Itaque via investigationis philosophi naturalis et via scien- tifici non sunt viae discurrentes quae solum experientiam vul- garem tanquan initium habent commune, sed duae partes eiusdem viae, quarum prima percurri debet a scientifico, et altera a philosopho. Ubi enim sistit scientificus, ibi incipit phi- losophus. Ordine vero deductionis e converso procedendum est. Divisio huimanae cognitionis in philosophicam tamquam in duas species necessario et semper distincta ex ipsa natura obiectorum et prioris ab altera formalis independentia sunt assertiones, quae fieri possunt in philosophia platonica, car tesiana, hegeliana, et bergsoniana sed nullo modo in aristo- telica, nec in albertina, nec secundum veritatem. Concludamus ergo, etiam in philosophia naturali, sensu hodierno intellecta, quatenus sc. ad ultimas rerum sensibilium causas coarctatur, perfecte adimpleri illam sententiam S. Al berti Magni : 1 Qui (enim) in natura rationes motus et sensus negligit, cum iota natura sit de sensibilibus et mobilibus, pa- rat se ad decipiendum se et alios ». (In Sent. II, d. 1, a. 4: t. XXVII, p. 14). Romae, Angdicum. Fr. Anicetus Fkknaxdez-Alunso. O. P.