An. et vol. XCV 5 Februarii 2003 N. 2 ACTA APOSTOLICAE SEDIS COMMENTARIUM OFFICIALE Directio: Palazzo Apostolico – Città del Vaticano – Administratio: Libreria Editrice Vaticana ACTA IOANNIS PAULI PP. II LITTERAE DECRETALES quibus Paulae Montal Fornés a S. Iosepho Calasanctio Sanctorum honores decernuntur. IOANNES PAULUS EPISCOPUS servus servorum dei ad perpetuam rei memoriam. Nisi granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit, ipsum solum manet; si autem mortuum fuerit, multum fructum affert (Io 12, 24). Verba haec Iesu Matris Paulae Montal Fornés a S. Iosepho Calasanctio vitam illuminarunt, quae humanae christianaeque puellarum institutioni ac mulieribus item omnibus ex partibus provehendis suam addixit vitam, ut familiae salvarentur, Christi regnum prolataretur atque societas christiane animaretur. Testis haec Christi, quae agens contemplabatur, et contemplans agebat, in oppido Arenys de Mar provinciae Barcinonensis die xi mensis Octobris anno mdccxcix humili familia pientissimaque orta est. Parentes quinque liberis aucti sunt, qui ad Evangelii principia sunt instituti. Paula maxima erat natu. Cum puella ipsa decem annorum patrem amisisset, matrem iuvare in re familiari debuit, opus acu pictum faciens. A pueritia inde et iuventute dilectione in Virginem Mariam vehementer flagravit ipsaque valida fuit parochi adiutrix, pueris adulescentibusque catecheticam ministrans doctrinam. Suo nativo in oppido plane animadvertit impellentem esse societatis Ecclesiaeque necessitatem mulieres humane christianeque promovere, quae cum in societate familiaque plurimum possent, ad institutionem cultumque accedere parum poterant. Beata, temporum signa 98 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale respiciens, sensit se a Deo hanc ad missionem vocari atque constituit se institutionis apostolatui devovere, quem in oppido Figueras anno mdcccxxix incohavit. Ibidem primam suam puellis erudiendis scholam instituit, quam novis rationibus latisque educationis institutis condidit. Dei amore animarumque studio incitata, Beata usque puellarum, adulescentium futurarumque matrumfamilias bonum persecuta est. Sic, compluribus superatis difficultatibus, scholas instituit easque diversis in locis ordinavit. Calasanctianum charisma plane in se recipiens, spiritalitatem Regulasque Sancti Iosephi Calasanctii tenere voluit. Clericorum Regularium Pauperum Matris Dei Scholarum Piarum sodalibus suffulta, suam educatricis operam anno mdcccxlvii in Scholam Piam intulit atque die xi mensis Februarii anno mdcccxlvii veluti Filia Mariae Scolopiae vota religiosa nuncupavit, quartum addens institutionis votum. Congregatio Filiarum Mariae, Religiosarum Scholarum Piarum, ab ipsa condita, anno mdcccli dioecesanam et anno mdccclx pontificiam Pii IX comprobationem recepit. Ab anno mdccclii ad annum mdccclix magistra fuit in oppido Sabadell noviciarum, quibus absolutum vitae religiosae, christocentricae, marialis et Calasanctianae exemplar exhibere solebat, quae in caritatis, humilitatis oboedientiaeque fundamento innitebatur. Postremi eius vitae xxx anni (mdccclix-mdccclxxxix), in schola Olesae Montis Serrati exacti, sanctitatis vitaeque Scolopicae uberrimi fuerunt. Omnium virtutum exercitium palam patuit, sed precationis spiritu, humilitate, austeritate erga se dilectioneque in pauperes eminuit. Quia Deo fidebat laeta usque fuit. Omnia quae ei accidit ex Dei manibus orientia suscepit. Paulatim eius vita extinguebatur: acerbum post morbum die xxvi mensis Februarii anno mdccclxxxix de hoc mundo Olesae Montis Serrati demigravit, magna sanctitatis fama circumfusa. Beatificationis canonizationisque causa apud Barcinonensem Sedem anno mcmlvii incohata est. Nobis coram de virtutibus heroum in modum exercitis decretum anno mcmlxxxviii et mcmxcii decretum de miraculo Dei Servae intercessioni adscripto prodiit. Die xviii mensis Aprilis anno mcmxciii Nos Ipsi Beatorum catalogo eam adscripsimus. Anno mcmxcv archiepiscopalis curia Medellensis processum canonicum de putata mira quadam puellae octo annorum sanatione incepit, quae anno mcmxciii contigit. Die i mensis Iulii anno mm concessimus ut de miraculo decretum foras emitteretur. Post Consistorium die xiii mensis Martii anno mmi actum, statuimus ut canonizationis ritus die xxv mensis Novembris anno mmi, D. N. Iesu Christi, universorum Regis sollemnitate contingente, celebraretur. Acta Ioannis Pauli Pp. II 99 Hodie igitur in basilica Petriana, inter sacra hanc elocuti sumus canonizationis formulam: Ad honorem Sanctae et Individuae Trinitatis, ad exaltationem fidei catholicae et vitae christianae incrementum, auctoritate Domini nostri Iesu Christi, beatorum apostolorum Petri et Pauli ac Nostra, matura deliberatione praehabita et divina ope saepius implorata, ac de plurimorum Fratrum Nostrorum consilio, Beatos Iosephum Marello, Paulam Montal Fornés a Sancto Iosepho Calasanctio, Leoniam Franciscam Salesiam Aviat et Mariam Crescentiam Höss Sanctos esse decernimus et definimus, ac Sanctorum Catalogo adscribimus, statuentes eos in universa Ecclesia inter Sanctos pia devotione recoli debere. In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Laudabilis haec mulier insignes pietatis suo tempore dedit testificationes, quae eximio fuit universae Ecclesiae ornamento ac mirificum apostolatum explicavit. Spectata illius exempla magno sint hominibus qui nunc sunt documento firmoque subsidio, quo expeditius faciliusque sustineant difficultates atque certius terrestribus posthabitis rebus ad mansura se convertant. Quod autem decrevimus volumus et nunc et in posterum vim habere, contrariis minime officientibus rebus quibuslibet. Datum Romae, apud Sanctum Petrum, die quinto et vicesimo mensis Novembris, anno Domini bis millesimo primo, Pontificatus Nostri quarto et vicesimo. EGO IOANNES PAULUS Catholicae Ecclesiae Episcopus Marcellus Rossetti, Protonot. Apost. Loco e Plumbi In Secret. Status tab., n. 507.709 100 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale LITTERAE APOSTOLICAE Venerabili Dei Servo Nicolao Gross Beatorum honores decernuntur. IOANNES PAULUS PP. II Ad perpetuam rei memoriam. — « Si benefacientes et patientes sustinetis, haec est gratia apud Deum » (1 Pe 2, 20). Venerabilis Dei Servus Nicolaus Gross, baptismi gratiam fideliter tenens, ad Evangelium suam exegit vitam et in mundum Christi lumen effudit. Diligenter mariti patrisque officium sustinuit, operarius necnon opificum collegii curator ac diurnarius societati inservivit, ipseque humanas et christianas animose rationes tuitus est. Die xxx mensis Septembris anno mdcccxcviii in oppido Niederwenigern Germaniae primus ex septem liberis Nicolao et Elisabetha Nasse parentibus ortus est. Sua in domo primum humanam christianamque institutionem est adeptus. Adulescens opus egit, ac deinceps metallarii artem gessit. Vespertinam scholam adiit et perbene operariorum rationes et opificum collegii ius cognovit. Multum adlaboravit ut operariorum vitae modus in melius mutaretur, ad Ecclesiae doctrinam, potissimum ad Rerum novarum encyclicam. Anno mcmxix christiano operariorum metallariorum collegio ac posthac catholicorum opificum Motui nomen dedit, cuius secretarius factus est ac dein districtus moderator. Iisdem imbutus rationibus, diurnarii sustinuit partes. Anno mcmxxiii Elisabetham Koch uxorem duxit et ex eorum coniugio septem liberi generati sunt, quos ipse, quamquam officii negotiis detinebatur atque a familia saepe aberat, religiose ac humane instituit. Diurnarius et opificum collegii curator, Germaniae Motus Operariorum Catholicorum hebdomadalia acta moderatus est. Una cum familia Coloniam adiit. Eius indefessum opus ad ministerium societatemque attinens, quod vivida fides dirigebat, haudquaquam a spiritali vita seiungebatur. Ferventer enim ipse precabatur et assidue Missam sacramentaque frequentabat. Intrepida spe ac liberali Dei, familiae proximique caritate detinebatur. Omnes tolerabat. Eius ex scriptis sermonibusque exstabat eum ad Ecclesiam catholicam pertinere, quibus monebat ut a nationalis socialismi periculis res christiana caveret. Nationalis socialismi regimen ab anno usque mcmxxxiii eum persequi coepit, quippe qui « Motui operis Germanico » non adhaesisset neve Hitlerianae iuventuti liberorum nomina dedisset, atque postmodum illi effecerunt ut acta diurna, quae ipsemet moderabatur, intermitterentur. Mense Iulio anno mcmxliv, ut con- Acta Ioannis Pauli Pp. II 101 tunderetur de Hitlerii insidiis insimulatus est, idcirco die xii mensis Augusti eiusdem anni Coloniae a « Gestapo » captus est. In Berolinensem-Tegelensem carcerem translatus, mcmxlv morte multatus est. Mansit Dei voluntati obnoxius, quadam in epistula, ad suos missa, scripsit: « Me ad quemcumque eventum comparo, quem Deus mihi procurabit. Scitote me eius voluntatem accepturum neque me incertum futurum: suam gratiam auxiliumque dabit ipse ». In carcere Berolinensi-Plötzenseensi iudicatum factum est atque is die xxiii mensis Ianuarii eiusdem anni suspensus est. Continuo fidei martyr habitus est, cum vitam in nomen dilectionemque Christi Iesu traderet. Martyris fama confirmata est et diffusa per annos ad nostra usque tempora. Quapropter Episcopus Essendiensis anno mcmxcii beatificationis seu declarationis martyrii causam incohavit. His ideo perfectis rebus, quas Congregatio de Causis Sanctorum praecipit, die vii mensis Iulii anno mmi Nobis coram Decretum super martyrio prodiit. Statuimus igitur ut sollemnis beatificationis ritus die vii mensis Octobris anno mmi Romae celebraretur. Hodie igitur inter sacra hanc ediximus formulam: « Nos, vota Fratrum Nostrorum Narsetis Petri XIX, patriarchae Ciliciae Armenorum, Huberti Luthe, Episcopi Essendiensis, Ioachimi Illiano, Episcopi Nucerini Paganorum-Sarnensis, Ioannis Claudii Cardinalis Turcotte, Archiepiscopi Marianopolitani, Silvii Caesaris Bonicelli, Episcopi Parmensis, et Renardi Lettmann, Episcopi Monasteriensis, necnon plurimorum aliorum Fratrum in episcopatu multorumque christifidelium explentes, de Congregationis de Causis Sanctorum consulto, Auctoritate Nostra Apostolica facultatem facimus ut Venerabiles Servi Dei Ignatius Maloyan, Nicolaus Gross, Alfonsus Maria Fusco, Thomas Maria Fusco, Aemilia Tavernier Gamelin, Eugenia Picco et Maria Euthymia Üffing Beatorum nomine in posterum appellentur, eorumque festum: Ignatii Maloyan sabbato proximo diei undecimae Iunii, Nicolai Gross die vicesima tertia Ianuarii, Alfonsi Mariae Fusco die septima Februarii, Thomae Mariae Fusco die vicesima quarta Februarii, Aemiliae Tavernier Gamelin die vicesima tertia Septembris, Eugeniae Picco die septima Septembris et Mariae Euthymiae Üffing die nona Septembris in locis et modis iure statutis quotannis celebrari possit. In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti ». Quibus prolatis verbis Nos ante omnes pio fervore venerati hunc novum Beatum sumus atque studiose precati ut suo exemplo supernoque auxilio Ecclesiae semper salutariter adesset. 102 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale Quod autem decrevimus volumus et nunc et in posterum vim habere, contrariis minime officientibus rebus quibuslibet. Datum Romae, apud Sanctum Petrum, sub anulo Piscatoris, die vii mensis Octobris, anno Domini mmi, Pontificatus Nostri tertio et vicesimo. De mandato Summi Pontificis e Angelus card. Sodano Secretarius Status Loco e Sigilli In Secret. Status tab., n. 504.478 CONVENTIO INTER SANCTAM SEDEM ET LETTONIAE REM PUBLICAM Agreement between the Holy See and the Republic of Latvia The Holy See and the Republic of Latvia, Considering that in 1922 a Concordat was signed between the Holy See and the Republic of Latvia, which, given the changes that have occurred at both the national and international levels, should be now replaced by a new international Agreement; Taking into consideration, on the part of the Holy See, the documents of the Second Vatican Council and the norms of Canon Law, and, on the part of the Republic of Latvia, the principles enshrined in its Constitution and in the International Conventions to which it adheres; Aware that an important part of the population of the Republic of Latvia professes the Catholic Religion; Acknowledging the positive contribution of the Catholic Church within the Republic of Latvia to the religious and moral development, the social rehabilitation and reintegration of the Nation; Wishing to define the juridical status of the Catholic Church, to regulate collaboration in the areas of education and culture and to promote in a stable and appropriate manner religious assistance to the Catholic members of the National Armed Forces and to the Catholics being held in prison; have agreed the following by common accord: Acta Ioannis Pauli Pp. II 103 PART I. THE JURIDICAL STATUS OF THE CATHOLIC CHURCH Section 1. The juridical personality of the Catholic Church Article 1 The Holy See and the Republic of Latvia recognise that they are both, within their proper spheres of competence, independent and autonomous. They reaffirm their respect for this principle with regard to the services by which each party, both individually and jointly, intends to promote the greater spiritual and material development of Latvian society. Article 2 1. The Republic of Latvia recognises the public juridical personality of the Catholic Church in Latvia. 2. The institutions of the Catholic Church in the Republic of Latvia, which in accordance with Canon Law have the status of public juridical persons, shall also enjoy juridical personality in civil law, according to the legislation of the Republic of Latvia. 3. The competent ecclesiastical authority may—in accordance with the pertinent canonical norms—establish, modify, recognise and suppress ecclesiastical juridical public persons. In the case that such changes should affect the existing situation of the Catholic Church in the Republic of Latvia, they shall be communicated to the competent civil authorities, in accordance with the existing legislation of the Republic of Latvia. Article 3 The Republic of Latvia recognises the right of the Catholic Church, of the juridical persons dependent upon it, and of individual Catholics to communicate freely and maintain contacts with the Holy See and the other ecclesiastical institutions recognised by Canon Law, including those outside the Country. Article 4 As regards freedom of religion, sanctioned by the legislation of the Republic of Latvia and the international agreements to which the Republic of Latvia has adhered, the Catholic Church in the Republic of Latvia, together with its communities and institutions, shall be guaranteed freedom to deter- 104 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale mine its internal government, to worship and to accomplish its mission through pastoral activities, including those of a social, educational and cultural nature. Article 5 The nomination, transfer and removal of Bishops is the exclusive right of the Holy See. The office of Bishop shall be conferred only on priests who are Latvian citizens. Before the publication of the appointment of a diocesan Bishop, the Holy See will, out of courtesy and in confidence, inform the President of the Republic of Latvia. Article 6 1. The Republic of Latvia guarantees the inviolability of all places of worship, which may not be used for other purposes without the prior agreement of the competent ecclesiastical authorities. 2. At the request of the ecclesiastical authority, the competent civil authorities or their representatives may intervene in case of emergency, if public order is being gravely threatened, or in order to avoid grave harm to persons or damage to items of particular historical or artistic value. Such a request may be presumed should urgent reasons favour an immediate intervention, in order to limit danger to public order and damage to persons or property. Article 7 The seal of the sacrament of confession is recognised as inviolable. Nobody may ever question a Catholic priest on matters connected with a confessional secret, even if that priest should appear as a witness or party before a civil tribunal. Article 8 1. From the moment of its celebration canonical marriage produces the civil effects determined by the legislation of the Republic of Latvia, provided no civil impediments exist between the contracting parties and the requisites foreseen by the laws of the Republic of Latvia have been fulfilled. 2. The way and the time within which a canonical marriage is to be registered with the competent civil authority are determined by the laws of the Republic of Latvia. Acta Ioannis Pauli Pp. II 105 Article 9 With respect to the laws of the Republic of Latvia and in view of its legitimate pastoral undertakings, to the Catholic Church shall be guaranteed: (a) freedom of access to the media and freedom of speech, including the establishment of its own means of social communication and access to those of the State, in accordance with the legislation of the Republic of Latvia; (b) freedom of association of the faithful, in order to promote social, cultural or educational initiatives inspired by the principles of the Christian faith, the social doctrine of the Catholic Church and according to the principles of ecumenism; (c) access to hospitals, prisons, orphanages and all other institutions of social or medical assistance, in which the presence of Catholics justifies the occasional or permanent pastoral presence of the authorised representatives of the Catholic Church. Article 10 The Republic of Latvia guarantees to the Catholic Church the restoration of unlawfully alienated property, in accordance with the legislation of the Republic of Latvia through a common accord between the competent State Authorities and the Bishops’ Conference of Latvia. Section 2. The Shrine of Aglona Article 11 1. The Shrine of Aglona is part of the cultural and historical heritage of the Republic of Latvia, and as such is protected under existing legal provisions of Latvia. 2. Besides the building of the Basilica itself, the square in front of the Basilica and the cemetery, the spring area, the territory protected within the Shrine shall include all other buildings, structures and lands belonging to the Catholic Church. Article 12 1. In consideration of the international character of the Shrine of Aglona as a place for prayer, pilgrimage and various pastoral activities, and keeping in mind the existing legislation, the Republic of Latvia assumes the duty: 106 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale (a) to recognise and respect the religious and historical character of the Shrine; (b) to guarantee public order during the gatherings included in the schedule of events referred to in Article 13, as agreed either with the local Bishop himself or with the other members of the Bishops’ Conference of Latvia; (c) to contribute towards the maintenance costs of the Shrine in relation to events of national significance; (d) to grant exemption from or the reductions of taxes in the circumstances foreseen by the laws. 2. For its part, the Holy See shall grant the Shrine of Aglona the status of an “international shrine”, as foreseen in Canon Law (cf. can. 1231 ff.). Article 13 Each year, before the State budget is drawn up, the Catholic Church shall provide the Cabinet of Ministers with a plan of the events scheduled for the following year which could be of national significance. In agreement with the local authorities, the Cabinet of Ministers shall adopt the measures necessary to meet the requirements of public order and the medical and sanitary needs. PART II. THE CATHOLIC CHURCH AND INSTITUTIONS OF EDUCATION Section 1. The teaching of the Catholic religion in schools Article 14 The Republic of Latvia recognises the right of parents and their legal representatives, and, in the cases provided for by law, of children themselves, to ensure for their children an adequate religious education in institutes of education through religion classes in State and municipal schools, and the Catholic Sunday schools. The State guarantees this right within the terms established by law and the international treaties binding upon the Republic of Latvia. Article 15 The teaching of the Catholic religion shall be conducted exclusively on the basis of a programme approved by the Bishops’ Conference of Latvia, in Acta Ioannis Pauli Pp. II 107 agreement with the Ministry of Education and Science, and shall be undertaken only by qualified teachers who possess a certificate of competence issued by the Bishops’ Conference of Latvia; the revocation of which signifies the immediate loss of the right to teach the Catholic religion. Article 16 In conformity with the legislation of the Republic of Latvia, the Catholic Church has the right to found institutions of higher formation for teachers of religion which will grant civilly recognised diplomas. Article 17 The State authorities of the Republic of Latvia and the Catholic Church will strive, each within its own competence, to ensure that the teaching of the Catholic religion in educational establishments is undertaken with due academic and doctrinal competence, and with concern for the promotion of an ecumenical spirit, reciprocal respect between different religious confessions and equality for all. Section 2. Catholic Schools Article 18 1. The Catholic Church has the right to establish and manage schools at every level, in conformity with the laws of the Republic of Latvia and the norms of Canon Law. 2. The foundation of Catholic Schools shall be requested by the Bishops’ Conference of Latvia, the latter acting on behalf of the local Ordinary. 3. Catholic Schools, as well as institutions of higher formation, shall observe the laws of the Republic of Latvia concerning the general norms relating to the national curriculum, to their management and the granting of civilly recognised diplomas. Article 19 1. Catholic Schools are entitled to financial support, in accordance with the laws of the Republic of Latvia. 2. Teachers and other employees in officially recognised Catholic Schools, as well as students and their parents, shall enjoy the same rights and have the same obligations as their counterparts in State and local government schools. 108 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale Section 3. The Major Seminary of Riga Article 20 1. The Major Seminary of Riga is an institution of the Catholic Church in Latvia for the academic formation of ecclesiastical students and the study of Catholic Theology. 2. Recognition of the Major Seminary of Riga as an institute of higher education will be granted by the State in accordance with the law. 3. The diplomas and courses of study of the Major Seminary of Riga, which conform to civil laws and regulations, will be considered valid and equivalent to those of the educational institutions of the State. 4. Within the framework of the law, the State will grant economic assistance to the Major Seminary of Riga to the same extent as it does to other equivalent institutes. Section 4. The Faculty of Catholic Theology at the University of Latvia Article 21 The reinstatement of the Faculty of Catholic Theology within the University of Latvia will be negotiated in the future between the Holy See and the Government of the Republic of Latvia. Section 5. The cultural and artistic heritage of the Catholic Church Article 22 1. The cultural and artistic heritage of the Catholic Church is to be considered as an important part of the national heritage of the Republic of Latvia. The Republic of Latvia and the Catholic Church assume, by common accord, the duty to ensure its maintenance and care, and to make it accessible to the public, within the limits required for its safe custody and by international law. 2. In accordance with the law, the State will share with the Catholic Church in meeting the cost of cultural and artistic heritage of the Catholic Church. Acta Ioannis Pauli Pp. II 109 PART III. RELIGIOUS ASSISTANCE TO THE CATHOLICS IN THE NATIONAL ARMED FORCES OF THE REPUBLIC OF LATVIA Article 23 1. The Holy See shall establish within the Catholic Church in the Republic of Latvia a Military Ordinariate which, according to a special memorandum of understanding between the Ministry of Defence and the Bishops’ Conference of Latvia, shall offer religious assistance to the Catholics within the National Armed Forces of the Republic of Latvia. 2. This Military Ordinariate, which is, according to the Apostolic Constitution “Spiritualis militum curae”, canonically equivalent to a diocese, will be headed by a Bishop Military Ordinary. Article 24 1. The Military Ordinary, who shall be a Latvian citizen, may at the same time hold the office of a diocesan or auxiliary Bishop. 2. The Military Ordinary will be freely nominated by the Supreme Pontiff, and the President of the Republic of Latvia will be given prior notification of the appointment. Article 25 1. The Republic of Latvia shall guarantee to the Catholic members of the National Armed Forces the possibility of receiving adequate catechetical instruction and of participating in Eucharistic Celebrations on Sundays and on Holidays of obligation, provided these do not conflict with urgent official military duties. 2. In conformity with canonical norms, the Military Ordinary will nominate a Vicar General and, in consultation with the competent authority within the National Armed Forces, will designate an appropriate number of Military Chaplains of Latvian citizenship, who may be incardinated in the Military Ordinariate. They will be considered equivalent to a parish priest or an assistant parish priest. Article 26 Students of the Major Seminary of Riga and novices of Religious Congregations shall be exempted from military service and may be assigned to a community service equivalent to obligatory military service. In times of 110 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale general mobilization, such students and novices will be assigned to operations which do not involve the use of weapons. Article 27 According to canonical norms, those falling under the jurisdiction of the Military Ordinariate are the following: (a) Catholic military and civilian personnel of the National Armed Forces of the Republic of Latvia; (b) the members of their families: spouses and children, including adult children, if they are Catholic and form part of the same household. Article 28 1. Chaplains and their assistants, subject to the canonical authority of the Military Ordinary, shall exercise their pastoral service in accordance with the regulations concerning the times and places for pastoral activities and other general conditions issued by the authorities of the National Armed Forces. 2. The Military Ordinariate shall co-ordinate its activities with the Ministry of Defence. Article 29 The Ministry of Defence will provide material assistance to the personnel of the Military Ordinariate, in accordance with the legislation of the Republic of Latvia, as well as the necessary logistical arrangements for pastoral activities. PART IV. RELIGIOUS ASSISTANCE TO THE CATHOLIC FAITHFUL IN THE PRISONS OF THE REPUBLIC OF LATVIA Article 30 1. In conformity with Article 9 (c) of the present agreement, the Catholic Church has the right to offer religious assistance to Catholics in prisons and other similar institutions of lawful detention. 2. In accordance with the laws of the Republic of Latvia and the norms of Canon Law, the competent authority shall guarantee to prisoners the right to appropriate religious assistance. Acta Ioannis Pauli Pp. II 111 PART V. FINAL PROVISIONS Article 31 1. The Holy See and the Republic of Latvia shall resolve by common accord and through diplomatic means every doubt or difficulty which may arise in the interpretation or application of the present Agreement. 2. The details of certain specific aspects of this Agreement will be regulated by special documents of understanding between the competent authorities of the Catholic Church and those of the Republic of Latvia. Article 32 If the Holy See and the Republic of Latvia were to judge certain modifications to be necessary, on account of some significant changes in the circumstances prevailing at the time of this Agreement, negotiations shall be duly initiated by the Apostolic Nuncio on the one hand and representatives of the Latvian Government on the other. Article 33 The present Agreement is subject to ratification according to the proper constitutional and procedural norms of the Holy See and the Republic of Latvia, and shall enter into force on the date of the exchange of the instruments of ratification. Signed on eight November 2000, in duplicate in English and Latvian, both texts being equally authentic. In case of a different interpretation, the English text shall prevail. On behalf of the Holy See On behalf of the Republic of Latvia c Erwin Josef Ender Ingrı̄da Labucka 112 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale Svētā Krēsla un Latvijas Republikas Lı̄gums Svētais Krēsls un Latvijas Republika, Respektējot, ka 1922. gadā starp Svēto Krēslu un Latvijas Republiku tika parakstı̄ts Konkordāts, kas pašlaik, ņemot vērā nacionālajā un starptautiskajā lı̄menı̄ notikušās izmaiņas, ir aizstājams ar jaunu starptautisku lı̄gumu; Ņemot vērā, no Svētā Krēsla puses, Otrā Vatikāna koncila dokumentus un kanonisko tiesı̄bu normas un no Latvijas Republikas puses, tās Satversmē un starptautiskajos lı̄gumos, kuru dalı̄bvalsts tā ir, ietvertos principus; Ievērojot, ka nozı̄mı̄ga Latvijas Republikas iedzı̄votāju daļa ir katoļticı̄gi; Apzinoties Katoļu Baznı̄cas Latvijas Republikā pozitı̄vo ieguldı̄jumu nācijas reliǧiskajā, morāles attı̄stı̄bā un sociālizācijas procesā; Vēloties noteikt Katoļu baznı̄cas tiesisko statusu un reglamentēt sadarbı̄bu izglı̄tı̄bas un kultūras jomās, kā arı̄ attı̄stı̄t pastāvı̄gu un pilnvērtı̄gu Nacionālajos Bruņotajos Spēkos dienošo katoļticı̄go locekļu un cietumā ieslodzı̄to katoļu garı̄go aprūpi; ir savstarpēji vienojušās par sekojošo: I DAĻA. KATOĻU BAZNĪCAS TIESISKAIS STATUSS 1. nodaļa. Katoļu Baznı̄cas juridiskā personı̄ba 1. pants Svētais Krēsls un Latvijas Republika atzı̄st, ka tās katra savas atbilstošās kompetences sfērās ir neatkarı̄gas un autonomas. Tās vēlreiz apliecina savu gatavı̄bu respektēt šo principu darbı̄bās ar kurām katra puse, gan atsevišķi, gan kopı̄gi, vēlas veicināt Latvijas sabiedrı̄bas garı̄go izaugsmi un labklājı̄bu. 2. pants 1. Latvijas Republika atzı̄st, ka Katoļu baznı̄cai Latvijā ir publiskā tiesı̄bsubjektı̄ba. 2. Katoļu baznı̄cas institūcijām Latvijas Republikā, kurām saskaņā ar kanoniskajām tiesı̄bām ir publisko tiesı̄bu juridiskās personas statuss, ir juridiskās personas statuss arı̄ saskaņā ar Latvijas Republikas likumiem. Acta Ioannis Pauli Pp. II 113 3. Kompetentā Baznı̄cas iestāde vai amatpersona saskaņā ar spēkā esošajām kanonisko tiesı̄bu normām var dibināt, modificēt, atzı̄t un likvidēt baznı̄cas publisko tiesı̄bu juridiskās personas. Gadı̄jumā, ja šādas izmaiņas var ietekmēt Katoļu baznı̄cas esošo stāvokli Latvijas Republikā, par tām ir jāpaziņo kompetentajām valsts iestādēm vai amatpersonām saskaņā ar pastāvošajām Latvijas Republikas likumu normām. 3. pants Latvijas Republika atzı̄st Katoļu baznı̄cas, no tās atkarı̄go juridisko personu un atsevišķu katoļticı̄go tiesı̄bas brı̄vi sazināties un uzturēt sakarus ar Svēto Krēslu un citām kanoniskajās tiesı̄bās atzı̄tajām baznı̄cas institūcijām, ieskaitot arı̄ tās, kas atrodas ārpus valsts robešām. 4. pants Attiecı̄bā uz Latvijas Republikas likumos un starptautiskajos lı̄gumos, kuriem Latvijas Republika ir pievienojusies, noteikto ticı̄bas brı̄vı̄bu, Katoļu baznı̄cai Latvijas Republikā kopā ar tās kopienām un institūcijām tiek garantētas tiesı̄bas brı̄vi noteikt savu iekšējo pārvaldi, veikt kulta darbı̄bas un ı̄stenot savu sūtı̄bu veicot pastorālas aktivitātes, tajā skaitā sociālajā, izglı̄tı̄bas un kultūras jomā. 5. pants Tikai Svētajam Krēslam ir tiesı̄bas iecelt, pārcelt un atcelt no amata bı̄skapus. Bı̄skapa tituls tiek piešķirts tikai garı̄dzniekiem, kas ir Latvijas Republikas pilsoņi. Pirms paziņojuma publiskošanas par diecēzes bı̄skapa iecelšanu, Svētais Krēsls neformāli un konfidenciāli informē par to Latvijas Republikas prezidentu. 6. pants 1. Latvijas Republika garantē visu kulta vietu neaizskaramı̄bu, kas nedrı̄kst tikt izmantotas citiem mērķiem bez iepriekšējas kompetento baznı̄cas amatpersonu piekrišanas. 2. Pēc Baznı̄cas amatpersonas pieprası̄juma kompetentās valsts un pašvaldı̄bu iestādes, amatpersonas vai to pārstāvji var iejaukties ārkārtējas nepieciešamı̄bas gadı̄jumos, ja tiek nopietni apdraudēta sabiedriskā kārtı̄ba, 114 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale vai arı̄ tieši — lai novērstu nopietnu kaitējumu personām vai ı̄paši vērtı̄giem vēsturiskiem vai mākslas priekšmetiem. Šāda prası̄ba var tikt piemērota ārkārtas apstākļos, kas prasa nekavējošu iejaukšanos, lai ierobežotu draudus sabiedriskajai kārtı̄bai, kā arı̄ kaitējumu personām vai ı̄pašumiem. 7. pants Grēksūdzes sakramenta noslēpums tiek atzı̄ts par neaizskaramu. Neviens un nekādā gadı̄jumā nedrı̄kst pratināt katoļu priesteri jautājumos, kas saistı̄ti ar grēksūdzes noslēpumu pat tad, ja šis priesteris ir liecinieks vai procesa dalı̄bnieks valsts tiesā. 8. pants 1. No kanonisko laulı̄bu noslēgšanas brı̄ža šı̄s laulı̄bas rada Latvijas Republikas likumos noteiktās civiltiesiskās sekas, ja vien starp lı̄gumslēdzējām pusēm nepastāv nekādi civiltiesiski šķēršļi un ir izpildı̄tas Latvijas Republikas likumos paredzētās prası̄bas. 2. Veids un laiks, kurā kanoniskās laulı̄bas ir reǧistrējamas kompetentajā valsts vai pašvaldı̄bu iestādē, tiek noteikts Latvijas Republikas likumos. 9. pants Ievērojot Latvijas Republikas likumus un ņemot vērā Katoļu Baznı̄cas likumı̄gos pastorālos pienākumus, Baznı̄cai ir garantēta: (a) iespēja piekļūt masu saziņas lı̄dzekļiem un vārda brı̄vı̄ba, ieskaitot savu sabiedriskās saziņas lı̄dzekļu izveidi un pieeju valsts saziņas lı̄dzekļiem saskaņā ar Latvijas Republikas likumiem; (b) iespēja ticı̄giem brı̄vi veidot un izteikt sociālās, kulturālās vai izglı̄tı̄bas iniciatı̄vas, kas izriet no kristı̄gās ticı̄bas principiem un Katoļu baznı̄cas sociālās doktrı̄nas, saskaņā ar ekumenisma principiem; (c) iespēja piekļūt slimnı̄cām, cietumiem, bērnu patversmēm un visām pārējām sociālās un medicı̄niskās palı̄dzı̄bas iestādēm, kurās katoļticı̄go uzturēšanās prasa Katoļu baznı̄cas pilnvarotu pārstāvju vienreizēju vai pastāvı̄gu pastorālu klātbūtni. 10. pants Latvijas Republika garantē Katoļu baznı̄cai nelikumı̄gi atsavināto ı̄pašumu tiesı̄bu atjaunošanu Latvijas Republikas normatı̄vajos aktos no- Acta Ioannis Pauli Pp. II 115 teiktajā kārtı̄bā, kopı̄gi vienojoties valsts iestādēm ar Latvijas Bı̄skapu konferenci. 2. nodaļa. Aglonas Svētvieta 11. pants 1. Aglonas Svētvieta ir Latvijas Republikas kultūrvēsturiskā mantojuma daļa un šādā statusā Latvijas Republika to aizsargā saskaņā ar spēkā esošajiem likumiem. 2. Svētvietas teritorija ietver Bazilikas ēku, laukumu Bazilikas priekšā, kapsētu un teritoriju ap avotu un visas pārējās Katoļu baznı̄cai piederošās celtnes, būves un zemesgabalus. 12. pants 1. Ņemot vērā Aglonas Svētvietas starptautisko statusu kā lūgšanu, svētceļojumu un dažādu pastorālu pasākumu vietu un, ievērojot spēkā esošos likumus, Latvijas Republika uzņemas pienākumus: (a) atzı̄t un ievērot Svētvietas reliǧisko un vēsturisko nozı̄mi; (b) nodrošināt sabiedrisko kārtı̄bu 13. pantā minētajā pasākumu plānā iekļauto aktivitāšu laikā, kā tas ir saskaņots ar vietējo bı̄skapu vai citiem Latvijas Bı̄skapu konferences locekļiem; (c) piedalı̄ties Svētvietas uzturēšanas izmaksu segšanā saistı̄bā ar valsts nozı̄mes pasākumiem; (d) atbrı̄vot no nodokļiem vai piešķirt nodokļu atlaides likumos paredzētajos gadı̄jumos. 2. No savas puses Svētais Krēsls piešķir Aglonas Svētvietai “starptautiskas svētvietas” statusu, kā paredzēts kanoniskajās tiesı̄bās (sk. 1231. un sekojošos kanonus). 13. pants Katru gadu pirms valsts budžeta projekta sastādı̄šanas Katoļu baznı̄ca nosūta Ministru kabinetam nākamajam gadam paredzēto pasākumu plānu, kuri varētu būt valstiski nozı̄mı̄gi. Vienojoties ar vietējām pašvaldı̄bām, Ministru kabinets paredz pasākumus, lai nodrošinātu sabiedrisko kārtı̄bu, medicı̄niskās palı̄dzı̄bas sniegšanu un sanitāro prası̄bu ievērošanu. 116 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale II DAĻA. KATOĻU BAZNĪCA UN IZGLĪTĪBAS IESTĀDES 1. nodala. Katoļu ticı̄bas mācı̄bas pasniegšana skolās 14. pants Latvijas Republika atzı̄st vecāku un to likumı̄go pārstāvju, bet likumā paredzētajos gadı̄jumos arı̄ pašu bērnu, tiesı̄bas nodrošināt bērniem atbilstošu ticı̄bas mācı̄bas pasniegšanu izglı̄tı̄bas iestādēs ticı̄bas mācı̄bas stundās valsts un pašvaldı̄bu skolās, un katoļu svētdienas skolās. Valsts garantē šı̄s tiesı̄bas likumos un Latvijas Republikai saistošajos starptautiskajos lı̄gumos noteiktajā kārtı̄bā. 15. pants Katoļu ticı̄bas mācı̄ba notiek tikai pamatojoties uz programmu, kuru apstiprinājusi Latvijas Bı̄skapu konference, saskaņojot ar Izglı̄tı̄bas un Zinātnes ministriju, un to veic tikai likumā noteiktajā kārtı̄bā kvalificēti pedagogi, kuriem ir Latvijas Bı̄skapu konferences izsniegta kvalifikācijas apliecı̄ba. Ja šı̄ apliecı̄ba tiek anulēta, tiek zaudētas tiesı̄bas pasniegt katoļu ticı̄bas mācı̄bu. 16. pants Saskaņā ar Latvijas Republikas likumdošanu, Katoļu Baznı̄cai ir tiesı̄bas dibināt augstākās mācı̄bu iestādes reliǧijas skolotājiem, kuras izsniegs valsts atzı̄tus diplomus. 17. pants Latvijas Republikas valsts iestādes un Katoļu Baznı̄ca katra savas atbilstošās kompetences ietvaros dara visu iespējamo, lai Katoļu ticı̄bas mācı̄ba izglı̄tı̄bas iestādēs tiktu veikta ar pienācı̄gu akadēmisku un doktrinālu kompetenci ar mērķi veicināt ekumenisku garu, savstarpēju cieņu starp dažādām reliǧiskām konfesijām un lı̄dztiesı̄bu. 2. nodaļa. Katoļu skolas 18. pants 1. Katoļu baznı̄cai ir tiesı̄bas dibināt un vadı̄t jebkura lı̄meņa skolas saskaņā ar Latvijas Republikas likumiem un kanonisko tiesı̄bu normām. Acta Ioannis Pauli Pp. II 117 2. Katoļu skolu dibināšana notiek pēc Latvijas Bı̄skapu konferences lūguma, kura pārstāv vietējo Ordināriju. 3. Katoļu skolas, kā arı̄ augstākās mācı̄bu iestādes ievēro Latvijas Republikas likumos ietvertos vispārējos noteikumus, kas attiecas uz valsts noteiktu izglı̄tı̄bas programmu, uz skolu darbı̄bu un uz valsts atzı̄tu izglı̄tı̄bas dokumentu izsniegšanu. 19. pants 1. Katoļu skolām ir tiesı̄bas saņemt finansiālu atbalstu saskaņā ar Latvijas Republikas likumiem. 2. Oficiāli atzı̄tu katoļu skolu pasniedzējiem un citiem darbiniekiem, kā arı̄ audzēkņiem un viņu vecākiem ir tādas pašas tiesı̄bas un pienākumi kā atbilstošajiem pārstāvjiem valsts un pašvaldı̄bu skolās. 3. nodaļa. Rı̄gas Garı̄gais seminārs 20. pants 1. Rı̄gas Garı̄gais seminārs ir Katoļu baznı̄cas institūcija Latvijā, kas sniedz akadēmisko izglı̄tı̄bu priesterı̄bas kandidātiem un dod iespēju studēt Katoļu teoloǧiju. 2. Rı̄gas Garı̄gais seminārs var iegūt augstākās mācı̄bu iestādes statusu likumā paredzētajā kārtı̄bā. 3. Rı̄gas Garı̄gā semināra diplomi un mācı̄bu kursi, kuri ir saskaņoti ar valsts likumiem un citiem normatı̄vajiem aktiem, tiks uzskatı̄ti par derı̄giem un būs ekvivalenti attiecı̄go valsts mācı̄bu iestāžu diplomiem un mācı̄bu kursiem. 4. Likumdošanas ietvaros valsts garantē ekonomisku atbalstu Rı̄gas Garı̄gajam semināram kā citām ekvivalentām institūcijām. 4. nodaļa. Latvijas Universitātes katoļu Teoloǧijas fakultāte 21. pants Katoļu Teoloǧijas fakultātes atjaunošana pie Latvijas Universitātes nākotnē tiks risināta sarunās starp Latvijas Republikas valdı̄bu un Svēto Krēslu. 118 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 5. nodaļa. Katoļu Baznı̄cas kultūras un mākslas mantojums 22. pants 1. Katoļu Baznı̄cas kultūras un mākslas mantojums ir svarı̄ga Latvijas Republikas nacionālā mantojuma sastāvdaļa. Latvijas Republika un Katoļu Baznı̄ca, savstarpēji vienojoties, uzņemas pienākumu nodrošināt tā uzturēšanu un aizsardzı̄bu un padarı̄t to par pieejamu sabiedrı̄bai, ņemot vērā tā uzglabāšanas drošı̄bas prası̄bas un starptautisko tiesı̄bu normu noteiktos ierobežojumus. 2. Saskaņā ar likumu valsts kopā ar Katoļu Baznı̄cu piedalās Katoļu Baznı̄cas kultūras un mākslas mantojuma uzturēšanas izmaksu segšanā. III DAĻA. KATOĻU GARĪGĀ APRŪPE LATVIJAS REPUBLIKAS NACIONĀLAJOS BRUŅOTAJOS SPĒKOS 23. pants 1. Svētais Krēsls Katoļu baznı̄cas iekšienē dibina Militāro Ordinariātu, kas, pamatojoties uz ı̄pašu saprašanās memorandu starp Aizsardzı̄bas ministriju un Latvijas Bı̄skapu konferenci, veic katoļu garı̄go aprūpi Latvijas Republikas Nacionālajos Bruņotajos Spēkos. 2. Šo Militāro Ordinariātu, kas saskaņā ar Apustulisko Konstitūciju « Spiritualis militum curae » ir kanoniski ekvivalents diecēzei, vada bı̄skaps - Militārais Ordinārijs. 24. pants 1. Militārais Ordinārijs, kas ir Latvijas Republikas pilsonis, var vienlaicı̄gi ieņemt diecēzes bı̄skapa vai palı̄gbı̄skapa amatu. 2. Militāro Ordināriju brı̄vi ieceļ Pāvests, un par iecelšanu tiek iepriekš paziņots Latvijas Republikas prezidentam. 25. pants 1. Latvijas Republika garantē Nacionālo Bruņoto Spēku katoļticı̄gajiem locekļiem iespēju saņemt atbilstošu katehētisko apmācı̄bu un piedalı̄ties svētdienu un Baznı̄cas svētku dienu euharistiskajās celebrācijās, ja vien tas nekavē neatliekamu karadienesta pienākumu izpildi. 2. Saskaņā ar kanoniskajām normām Militārais Ordinārijs ieceļ ǧenerālvikāru un sadarbı̄bā ar kompetento Nacionālo Bruņoto Spēku amatpersonu nosaka atbilstošu Bruņoto Spēku kapelānu skaitu, kuriem jābūt Latvijas Acta Ioannis Pauli Pp. II 119 Republikas pilsoņiem un kas var veidot Militārā Ordinariāta daļu. Tie atzı̄stami par lı̄dzvērtı̄giem prāvestiem vai vikāriem. 26. pants Rı̄gas Garı̄gā semināra studenti un reliǧisko kongregāciju noviči ir atbrı̄vojami no karadienesta un var tikt norı̄koti civilā dienestā, kas lı̄dzvērtı̄gs obligātajam karadienestam. Vispārējas mobilizācijas gadı̄jumā šādi studenti un noviči norı̄kojami pasākumos, kur nav jālieto ieroči. 27. pants Saskaņā ar kanoniskajām normām, Militārā Ordinariāta kanoniskajā jurisdikcijā atrodas šādas personas: (a) Latvijas Republikas Nacionālo Bruņoto Spēku katoļticı̄gais militārais un civilais personāls; (b) viņu ǧimenes locekļi — laulātie un bērni, ieskaitot pilngadı̄gos bērnus, ja viņi ir katoļticı̄gi un dzı̄vo kopā. 28. pants 1. Kapelāni un viņu palı̄gi, kanoniski pakļauti Militārajam Ordinārijam un ievērojot kanoniskās normas, pilda savu pastorālo dienestu atbilstoši Nacionālo Bruņoto Spēku amatpersonu izdotajiem noteikumiem attiecı̄bā uz pastorālo pasākumu norises laiku un vietu, un citiem vispārējiem nosacı̄jumiem. 2. Militārais Ordinariāts saskaņo savus pasākumus ar Aizsardzı̄bas ministriju. 29. pants Aizsardzı̄bas ministrija sniedz materiālu palı̄dzı̄bu Militārā Ordinariāta pastorālajam personālam saskaņā ar Latvijas Republikas likumiem, kā arı̄ nepieciešamo saimniecisko un materiāltehnisko atbalstu tā pastorālo pasākumu nodrošināšanai. IV DAĻA. KATOĻU GARĪGĀ APRŪPE LATVIJAS REPUBLIKAS CIETUMOS 30. pants 1. Saskaņā ar šı̄ Lı̄guma 9. panta “c” apakšpunktu, Katoļu Baznı̄cai ir tiesı̄bas veikt katoļu garı̄go aprūpi cietumos un citās lı̄dzı̄gās piespiedu brı̄vı̄bas atņemšanas iestādēs. 120 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 2. Saskaņā ar Latvijas Republikas likumiem un kanonisko tiesı̄bu normām, kompetenta iestāde nodrošina ieslodzı̄tajiem tiesı̄bas uz pienācı̄gu garı̄go aprūpi. V DAĻA. NOBEIGUMA NOTEIKUMI 31. pants 1. Svētais Krēsls un Latvijas Republika, savstarpēji vienojoties un izmantojot diplomātiskos saziņas lı̄dzekļus, atrisina jebkuras šaubas vai sarežǧı̄jumus, kas var rasties šı̄ lı̄guma iztulkošanā vai piemērošanā. 2. Šı̄ Lı̄guma specifisku aspektu detaļas tiks reglamentētas ar ı̄pašiem saprašanās dokumentiem starp kompetentajām Katoļu Baznı̄cas un Latvijas Republikas iestādēm vai amatpersonām. 32. pants Ja Svētais Krēsls un Latvijas Republika uzskata par nepieciešamu ieviest grozı̄jumus, ņemot vērā būtiskas apstākļu izmaiņas lı̄guma darbı̄bas laikā, par to pienācı̄gā kārtā uzsāk pārrunas Apustuliskais Nuncijs no vienas puses un Latvijas Republikas valdı̄bas pārstāvji no otras. 33. pants Šis Lı̄gums ir ratificējams saskaņā ar Svētā Krēsla un Latvijas Republikas iekšējām konstitucionālajām un procesuālajām normām, un stājas spēkā ratifikācijas dokumentu apmaiņas dienā. Parakstı̄ts 2000. gada astotajā novembrı̄ divos eksemplāros, katrs no tiem angļu un latviešu valodā; abi teksti ir vienādi autentiski. Atšķirı̄gas iztulkošanas gadı̄jumā noteicošais ir teksts angļu valodā. Svētā Krēsla vārdā Latvijas Republikas vārdā c Erwin Josef Ender Ingrı̄da Labucka Conventione inter Apostolicam Sedem et Lettoniae Rem Publicam rata habita, die XXV mensis Octobris anno MMII ratihabitionis instrumenta accepta et reddita mutuo fuerunt in Civitate Vaticana; a quo die Conventio vigere coepit ad normam articoli XXXIII eiusdem Pactionis. Acta Ioannis Pauli Pp. II 121 ALLOCUTIONES I Ad quosdam Brasiliae sacros praesules.* Queridos Irmãos no episcopado 1. É para mim motivo de alegria receber-vos hoje, Arcebispos e Bispos das Provı́ncias eclesiásticas dos Regionais Oeste 1 e 2, correspondentes respectivamente ao Mato Grosso do Sul e ao Mato Grosso, que viestes a Roma para renovar vossa fé diante do túmulo dos Apóstolos. Esta é a primeira vez que a diocese de Juı́na e a prelazia de Paranatinga, erigidas no último qüinqüênio, efetuam a visita ad Limina, com a qual todos os Bispos confirmam o seu vı́nculo de comunhão com o Sucessor de Pedro. Agradeço de coração a D. Bonifácio Piccinini, Arcebispo de Cuiabá, a saudação que me dirigiu em nome de todos e, a cada um de vós, agradeço também a oportunidade que me foi proporcionada, nas entrevistas particulares, de conhecer o sentir das Comunidades a quem servis como Pastores, participando assim no anelo de que vosso rebanho cresça « em todas as coisas [...] naquele que é a Cabeça, o Cristo ».1 Com o objetivo de encorajar a vossa solicitude pastoral, desejo agora compartilhar convosco algumas reflexões, sugeridas pela situação concreta em que exerceis o ministério de dar a conhecer e « anunciar o Mistério de Cristo ».2 2. A visita ad Limina dos sucessivos e numerosos grupos de Pastores que formam o Episcopado do Brasil vai marcando o caminho e realizando uma forte experiência de comunhão, afetiva e efetiva, através de muitos e enriquecedores diálogos, que quis ressaltar no precedente encontro com o grupo amazonense. Constato com satisfação o esforço que estais realizando, tanto de maneira conjunta como nas diversas dioceses, por forjar uma comunidade eclesial repleta de vitalidade e evangelizadora, que vive uma profunda experiência cristã alimentada pela palavra de Deus, pela oração e pelos sacramentos, coerente com os valores evangélicos na sua existência pessoal, familiar e social. Dentro da vasta e empolgante responsabilidade que vos é própria, quero deter-me hoje sobretudo na colaboração dos fiéis leigos na vida diocesana, mas sobretudo no sagrado ministério dos sacerdotes. * Die 21 Septembris 2002. 1 2 Ef 4, 15. Cl 4, 3. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 122 Não é uma novidade o fato de que vosso Paı́s conta o maior número de batizados na Igreja católica no mundo inteiro. Na esteira do Concı́lio Vaticano II, do Sı́nodo dos Bispos de 1987 e da Exortação Apostólica Christifideles laici, que é o seu fruto, houve um destaque a propósito da identidade dos leigos, fundada na « radical novidade que promana do Batismo ».3 A chamada feita a todos os membros do Corpo Mı́stico de Cristo, a participar ativamente na edificação do Povo de Deus, ressoa continuamente nos documentos do Magistério.4 3. Em 1997 voltou à luz este princı́pio em que se confirmou a identidade própria, na dignidade comum e na diversidade de funções, dos fiéis leigos, dos ministros sagrados e dos consagrados.5 É importante refletir sobre esta participação, para realizá-la da maneira mais oportuna, especialmente nas comunidades que normalmente constituem a vida das dioceses e, em torno das quais, seus membros colaboram ativamente. A Igreja nasce da « disposição totalmente livre e misteriosa da sabedoria e bondade do Pai »,6 de salvar todos os homens através de seu Filho e no Espı́rito Santo. « De unitate Patris et Filii et Spiritus Sancti plebs adunata »: assim descreve a Igreja o Bispo e mártir São Cipriano.7 Cristo, ao fundar a sua Igreja, o faz não como uma simples instituição que se auto-sustentaria juridicamente e na qual se inseririam os homens para alcançar a salvação. Ela é muito mais do que isto. O Pai chamou homens e mulheres, para que constituı́ssem um Povo de filhos no Filho, em Cristo, mediante a carne imolada do seu Filho feito homem; dito de outro modo, para que fossem o Corpo de Cristo. O Concı́lio abriu-se a uma visão positiva da ı́ndole peculiar dos fiéis leigos, que tem como especı́fico « procurar o Reino de Deus, tratando das coisas temporais e ordenando-as segundo Deus ».8 Os que vivem no mundo, e dele haurem sua matéria-prima de santificação, procuram transformar as realidades humanas a fim de favorecer o bem comum familiar, social e polı́tico, mas sobretudo para elevá-las a Deus, glorificando o Criador e vivendo cristãmente entre os seus semelhantes. 3 N. 10. Cf. Lumen gentium, 3; Decr. Apostolicam actuositatem, 24. 5 Cf. Instrução sobre a colaboração dos fiéis leigos no sagrado ministério dos sacerdotes, Premissa. 6 Lumen gentium, 2. 7 De Orat. dom. 23; PL 4, 553. 8 Lumen gentium, 31. 4 Acta Ioannis Pauli Pp. II 123 Alguns dos senhores Bispos aqui presentes recordarão que, por ocasião do meu Encontro com o Laicato católico de Campo Grande, em 1991, quis recordar as « diversas formas de participação orgânica dos leigos na única missão da Igreja-comunhão », justamente na situação e no lugar que Deus dispôs que eles ocupassem no mundo.9 A Igreja tem a finalidade de continuar no mundo a missão salvı́fica de Cristo. Ao longo da história, ela se compromete em realizar este mandato com a luz do Espı́rito Santo, mediante a ação dos seus membros, nos limites da função própria que cada qual exerce dentro do Corpo Mı́stico de Cristo. 4. Entre os objetivos da reforma litúrgica, estabelecida pelo Concı́lio Vaticano II, estava a necessidade de levar « todos os fiéis àquela participação nas cerimônias litúrgicas, que exige a mesma natureza da liturgia, e à qual o povo cristão “linhagem escolhida, sacerdócio real, gente santa, povo de conquista” 10 tem direito e obrigação, em virtude do Batismo ».11 Na prática, porém, nos anos posteriores ao Concı́lio, a fim de dar cumprimento a tal desejo, foi-se estendendo arbitrariamente « a confusão de funções naquilo que se refere ao ministério sacerdotal e à função dos leigos: a recitação indiscriminada e comum da oração eucarı́stica, homilias pronunciadas por leigos, distribuição da Comunhão por parte dos leigos, enquanto os sacerdotes disto se eximem ».12 Estes graves abusos práticos tiveram com freqüência sua origem nos erros doutrinais, sobretudo quanto à natureza da Liturgia, do sacerdócio comum dos cristãos, da vocação e missão dos leigos e quanto ao ministério ordenado dos sacerdotes. Veneráveis Irmãos no episcopado, o Concı́lio, como sabeis, « considerou a Liturgia como exercı́cio da função sacerdotal de Cristo. Nela, os sinais sensı́veis significam e, cada um à sua maneira, realizam a santificação dos homens; nela, o Corpo Mı́stico de Jesus Cristo, Cabeça e membros, presta a Deus o culto público integral ».13 A Redenção é totalmente realizada por Cristo. No entanto, nesta obra tão grande, pela qual Deus é perfeitamente glorificado e os homens santificados, nosso Salvador associa sempre consigo sua Esposa amadı́ssima, a Igreja.14 9 10 11 12 13 14 N. 1. 1 Pd 2, 9. SC, 14. Instrução Inaestimabile donum 3.4.1980, Premissa. SC, 7. Cf. SC, 7. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 124 Através da Liturgia, o Senhor « continua na sua Igreja, com ela e por ela, a obra da nossa redenção ».15 A Liturgia é ação de todo o Corpo Mı́stico de Cristo, Cabeça e membros.16 É ação de todos os fiéis, porque todos participam do sacerdócio de Cristo.17 Mas nem todos têm a mesma função, porque nem todos participam do mesmo modo no sacerdócio de Cristo. Pelo Batismo, todos os fiéis participam do sacerdócio de Cristo; é o que veio a chamar-se « sacerdócio comum dos fiéis ». Além deste sacerdócio, e para servi-lo, existe outra participação na missão de Cristo: a do ministério conferido pelo Sacramento da Ordem,18 ou seja o « sacerdócio ministerial ». « O sacerdócio comum dos fiéis e o sacerdócio ministerial, embora se diferenciem essencialmente e não apenas em grau, ordenam-se mutuamente um para o outro; pois um e outro participam, a seu modo, do único sacerdócio de Cristo. Com efeito, o sacerdócio ministerial pelo seu poder sagrado, forma e conduz o povo sacerdotal, realiza o sacrifı́cio eucarı́stico fazendo as vezes de Cristo e oferece-o a Deus em nome de todo o povo; os fiéis, por sua vez, concorrem para a oblação da Eucaristia em virtude do seu sacerdócio real, que eles exercem na recepção dos sacramentos, na oração e na ação de graças, no testemunho da santidade de vida, na abnegação e na caridade ».19 5. O prescindir desta diferença essencial e da mútua ordenação entre sacerdócio ministerial e sacerdócio comum dos fiéis teve repercussões imediatas nas celebrações litúrgicas — ações da Igreja organicamente estruturada. Desejei recordar aquelas declarações do Magistério da Igreja, na certeza de que, mesmo conhecendo-as, possam voltar a expô-las com simplicidade para que os leigos evitem de realizar na liturgia as funções que são de exclusiva competência do sacerdócio ministerial, pois só este age especificamente in persona Christi capitis. Já tive ocasião de me referir à confusão e, às vezes, à equiparação entre sacerdócio comum e sacerdócio ministerial; à escassa observância de certas leis e normas eclesiásticas; à interpretação arbitrária do conceito de « suplência »; à tendência da « clericalização » de fiéis leigos, etc..., assinalando a necessidade de que « os pastores estejam vigilantes para que se evite um fácil e abusivo recurso a supostas « situações de emergência » ou de « necessária su15 16 17 18 19 Catecismo da Igreja Católica, 1069. Ibid., 1071. Ibid., 1141 e 1273. Ibid., 1591. Lumen gentium, 10. Acta Ioannis Pauli Pp. II 125 plência », onde não se verificam objetivamente ou onde é possı́vel resolvê-las com um programa pastoral mais racional.20 Desejo recordar aqui, que os fiéis não ordenados podem exercer certas tarefas ou funções de colaboração no serviço pastoral, quando são expressamente habilitados para isto pelos seus respectivos Pastores sagrados (...) e de acordo com as prescrições do Direito.21 Igualmente, não gozam de direito à voz ativa ou passiva no Conselho presbiteral os diáconos, os fiéis não ordenados, bem como os presbı́teros que perderam o estado clerical ou que, de algum modo, abandonaram o ministério sagrado.22 Enfim, lembro ainda que os componentes do Conselho pastoral diocesano ou paroquial gozam exclusivamente de voto consultivo, não podendo por isso tornar-se deliberativo.23 O Bispo ouvirá os fiéis, clérigos e leigos, para ter uma opinião, embora eles não possam formular o juı́zo definitivo da Igreja, que cabe ao Bispo discernir e pronunciar, não por mera questão de consciência, mas como Mestre da Fé.24 Deste modo, evitar-se-á que o Conselho pastoral possa ententer-se de modo negativo como órgão representativo ou porta-voz dos fiéis da diocese. 6. Dentro de um contexto mais amplo, mas sem querer afastar-me destas considerações que vos venho fazendo, desejo também referir-me ao tema da restauração do Diaconado permanente para homens casados, que constituiu um importante enriquecimento para a missão da Igreja após o Concı́lio. De fato, o Catecismo da Igreja Católica considera sua conveniência « na vida litúrgica e pastoral, e nas obras sociais e caritativas » 25 A colaboração que o diácono permanente presta à Igreja, de modo especial onde há falta de presbı́teros é, sem dúvida, de grande benefı́cio para a vida eclesial. No Brasil existe a Comissão Nacional dos Diáconos, que tem a função de zelar a fim de que a ı́ndole do seu serviço possa atuar, sob a autoridade dos Bispos, onde for requerido para o bem do povo fiel. Certamente, o serviço do diácono permanente é e será sempre limitado às prescrições do direito, pois cabe aos presbı́teros exercer a plena potestade ministerial; evita-se, desta forma, o risco da ambigüidade que pode confundir os fiéis, sobretudo nas celebrações litúrgicas. 20 21 22 23 24 25 Cf. Christifideles laici, 23. Cf. cân. 228, 1. Cf. Instrução sobre a colaboração dos fiéis leigos no sagrado ministério dos sacerdotes, Art. 5. Ibid. Cf. cânn. 212 e 512 § 2. N. 1571. 126 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale Os pastores devem, porém, sentir a necessidade de estimular a pastoral vocacional dos jovens que, por amor a Deus e à sua Igreja, quiserem entregar-se no celibato apostólico real e definitivo — com retidão moral e autêntica liberdade espiritual — à causa de Deus. A proposta do celibato sacerdotal por parte da Igreja é clara nas suas exigências: abraça a perfeita continência pelo Reino dos Céus. 7. Ao terminar este encontro, peço-vos encarecidamente que sejais portadores da minha lembrança cordial aos vossos diocesanos mato-grossenses. Tenho especialmente presente os jovens, no inı́cio da sua caminhada eclesial. Tornai-vos participantes da experiência daquelas comunidades diocesanas mais antigas e animai-vos para viver com alegria a fé em Cristo, nosso Salvador. Confio vossos propósitos e projetos pastorais à proteção materna da Virgem Maria que, com tanto fervor, é sempre invocada no Brasil como a Senhora Aparecida. Aproveito também para saudar, por vosso intermédio, os presbı́teros e todos os ministros da Igreja, os diáconos permanentes, as comunidades de consagrados, as paróquias, as Associações cristãs, as famı́lias, os anciãos e os que sofrem todo tipo de penas fı́sicas ou morais; lembro também com alegria os jovens e as crianças, objeto das minhas grandes esperanças; enfim, a todos os queridos diocesanos do Mato Grosso e do Mato Grosso do Sul, desejo que levem a certeza do meu afeto e o meu encorajamento a viverem a própria vocação cristã em união com Deus nosso Senhor e com o Sucessor de Pedro, com a ampla Bênção Apostólica que lhes dou de todo o coração. II Ad quosdam episcopos Brasiliae.* Queridos Irmãos no episcopado 1. Com alegria vos recebo hoje, Pastores da Igreja de Deus no Brasil, vindos das Sedes metropolitanas de Olinda e Recife, Paraı́ba, Maceió e Natal, e das dioceses sufragâneas. São Igrejas que carregam uma rica tradição espiritual e missionária — uma delas santificada pelo martı́rio de sacerdotes, religiosos e leigos — e enriquecidas com as sólidas virtudes de numerosas famı́lias cristãs que sedimentaram a fé do vosso solo pátrio.Vindes a Roma * Die 28 Septembris 2002. Acta Ioannis Pauli Pp. II 127 para realizar esta visita ad Limina, venerável instituição que contribui para manter vivos os estreitos vı́nculos de comunhão que unem cada Bispo ao Sucessor de Pedro. A vossa presença aqui faz-me sentir também próximos os sacerdotes, religiosos e fiéis das Igrejas particulares a que presidis. Agradeço ao Senhor Bispo D. Fernando Antônio Saburido, Presidente do Regional Nordeste 2, as amáveis palavras que me foram dirigidas, em nome de todos, renovando expressões de afeto e estima e fazendo-me participar das vossas preocupações e projetos pastorais. A ocasião me é propı́cia para recordar D. Antônio Soares Costa, seu predecessor à frente deste Regional que, por um misterioso desı́gnio da Providência, veio a falecer na metade deste ano; que Deus o tenha na sua glória! Peço ao Senhor cheio de misericórdia que, nas vossas dioceses e em todo o Brasil, progridam sempre a mesma fé, a esperança, a caridade e o corajoso testemunho de todos os cristãos, em conformidade com a herança recebida pela Igreja desde os tempos dos Apóstolos. 2. Inicialmente, desejo fazer constar minha profunda gratidão pelo zelo com que desempenhastes a missão que vos tem sido confiada, frequentemente em circunstâncias difı́ceis para pastorear vosso rebanho. Muitas vezes o Pastor deve tomar decisões, « graviter onerata conscientia », sobre assuntos que dizem respeito não só a uma pessoa, mas também a uma comunidade ou a instituições da sua diocese. « Deus, a Quem presto culto no meu espı́rito, a serviço do Evangelho de seu Filho, me é testemunha de como, constantemente, me recordo de vós ».1 A Ele peço ardentemente que vos mantenhais firmes na fé e corajosos na esperança que vos foi dada, « pois nem a morte, nem a vida (...) nem o presente, nem o futuro, nem as potestades, nem a altura, nem a profundidade, nem qualquer outra criatura poderá separar-nos do amor de Deus, que está em Cristo Jesus, nosso Senhor ».2 Conheço a dinâmica das vossas Assembléias e o esforço por definir os diversos planos pastorais, que dão prioridade à formação do clero e dos agentes da pastoral. Alguns de entre vós fomentaram movimentos de evangelização para facilitar o agrupamento dos fiéis numa linha de ação. Nestes últimos anos quis nomear novos Pastores em algumas dioceses, como as de Floresta, Guarabira e Palmares, por não citar outras, permitindo assim prosseguir a obra de evangelização naquelas regiões. O Sucessor de Pedro conta convosco para que vossa preparação se apoie sempre naquela espiritualidade de comunhão e de fidelidade à Sé de Pedro, a fim de garantir que a 1 2 Rm 1, 9. Rm 8, 38-39. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 128 ação do Espı́rito não seja vã. Com efeito, a integridade da fé, junto à disciplina eclesial, é e será sempre tema que exigirá atenção e desvelo por parte de todos vós, sobretudo quando se trata de saber ponderar que existe « uma só fé e um só batismo ». 3. Entre os vários documentos que se ocupam, como sabeis, da unidade dos cristãos, está o Diretório para o ecumenismo, publicado pelo Pontifı́cio Conselho para a Unidade dos Cristãos. Vários parágrafos deste Documento descrevem a « formação dos que se dedicam ao ministério pastoral »,3 a « formação especializada » de agentes ecumênicos 4 e a « formação permanente » de presbı́teros e diáconos e outros agentes da pastoral « numa contı́nua atualização, tendo em vista que o movimento ecumênico está em evolução ».5 Estas normas poderão dar uma sadia orientação ao estudo teológico. O fundamento, o centro, o objetivo final da fé é Cristo, e a missão da Igreja consiste em anunciá-Lo como nosso único Salvador. A ação da Igreja desenrola-se, em particular, mediante o ministério dos sacerdotes. Por isso, desejo renovar, uma vez mais, o apelo a considerar no vértice da vossa solicitude pastoral, a importância de promover vocações sacerdotais. Para atender à numerosa população de fiéis católicos, fazem falta sacerdotes possuı́dos de uma formação à altura, que lhes permita assumir a gravosa tarefa de representar a Pessoa de Cristo para as comunidades locais. Por outro lado, uma adequada formação dos agentes da pastoral, como apoio à evangelização promovida pelos Bispos e presbı́teros, revelar-se-á de grande utilidade para estimular a convivência e o testemunho da fé nos ambientes mais difı́ceis. 4. « Que todos sejam um; como Tu, ó Pai, estás em Mim e Eu em Ti, que também eles estejam em nós ».6 Aquele que foi, ao mesmo tempo, um apelo e uma prece, « revela-nos a unidade de Cristo com o Pai, como lugar fontal da unidade da Igreja e dom perene que ela receberá misteriosamente d’Ele até o fim dos tempos ».7 Estas considerações feitas logo após o inı́cio do novo milênio, nos lembram a importância de acolher e de fomentar decididamente o espı́rito ecumênico com as demais Igrejas e comunidades eclesiais. 3 4 5 6 7 NN. 70-86. NN. 87-90. N. 91. Jo 17, 21. Novo millennio ineunte, 48. Acta Ioannis Pauli Pp. II 129 No limiar do ano 2000, tive a oportunidade de dar inı́cio à Campanha da Fraternidade, convidando a dialogar com os irmãos na fé, sendo corresponsáveis com a Igreja em sua missão pastoral e salvadora. A aproximação entre todos os cristãos na caminhada ecumênica promovida pelo Conselho Nacional das Igrejas Cristãs do Brasil, para que todos os homens acreditem em Cristo, tem colaborado para um maior entendimendo, numa busca comum da unidade querida pelo Senhor. Trata-se, porém, de querer ver concretizada tal unidade em espı́rito e vida, não só em vossas regiões, mas em todo o Paı́s. Certamente o Brasil continua sendo uma Nação prevalecentemente católica, devendo no entanto conviver com diversas outras Igrejas e comunidades eclesiais, com as quais é importante cultivar boas relações para uma ação evangelizadora mais incisiva. 5. A perspectiva ecumênica da teologia apela ao assentimento da fé contida ou explicitada nas Sagradas Escrituras e na Tradição, e ensinada pelo Magistério da Igreja. Conheço o esforço de vossas dioceses, dirigido a fixar as bases de um sadio ecumenismo. Mas, se o mesmo Diretório, antes citado, afirmava que « a diversidade é uma dimensão da catolicidade »,8 isto não deve induzir a um certo indiferentismo que nivele, num falso irenismo, todas as opiniões. Faço votos de que o esforço das Comunidades cristãs por alcançar a tão suspirada unidade, esteja sempre fundado na verdade « já manifestada por Deus à Igreja na sua realidade escatológica » pois « os elementos desta Igreja já realizada existem, reunidos na sua plenitude na Igreja católica e, sem essa plenitude, nas demais Comunidades ».9 Não há, porém, incompatibilidade entre a afirmação de uma adesão incondicionada à Verdade de Jesus Cristo e o respeito pelas consciências. Se a religião não é somente uma questão de consciência, mas também de livre adesão à Verdade, que pode ou não ser acolhida, não deve porém ser transigida no seu conteúdo; por isso, é preciso ilustrá-la, sem deixar passar os elementos contidos nos dados revelados. Tal é a importância do vosso empenho em constituir formadores aptos para garantir a máxima fidelidade no ensino teológico. Formar as consciências, na plena fidelidade ao plano da salvação revelado pelo Redentor dos homens, é tarefa de grande responsabilidade dos Pastores e dos seus presbı́teros. 8 9 N. 16. Carta Enc. Ut unum sint, 14. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 130 A catequese é, sem dúvida, outro campo que merece particular atenção, pois a existência de escolas, colégios, Universidades católicas ou não constitui a base cultural e educacional do povo dessa grande Nação. O Brasil sempre foi berço de uma convivência serena entre as diversas concepções de pensamento, e não poderá deixar de sê-lo. Junto com a tı́pica atitude de acolhida e de convivência, capaz de abrir os braços a pessoas de tantas procedências, a alma do vosso povo soube sempre cultivar os valores da liberdade e do respeito mútuo, como algo inserido na própria cultura e formação. Não será este aspecto de muita importância para a educação ao verdadeiro ecumenismo? 6. Não duvideis, então, amados Irmãos no episcopado, que o melhor serviço prestado à causa do ecumenismo o oferecereis quando, na catequese para os adultos ou para os jovens, souberdes proporcionar uma profunda educação à liberdade, porque « onde está o Espı́rito do Senhor há liberdade ».10 O cristão, quando vive integralmente sua fé, é pólo de atração, inspira confiança e respeito; jamais impõe suas convicções religiosas, mas sabe transmitir a verdade sem iludir a confiança nele depositada. Transige com as pessoas, sem jamais transigir com o erro. Por essa razão, o Catecismo da Igreja Católica pôde afirmar: « Afastando-se da lei moral, o homem atenta contra a sua própria liberdade, agrilhoa-se a si mesmo, quebra os laços da fraternidade com seus semelhantes e rebela-se contra a vontade divina ».11 Possa esse espı́rito refletir-se nas diversas pastorais que estareis empenhados a orientar a partir deste nosso encontro romano. Ensinar a verdadeira dignidade da pessoa no trabalho e no lar, no campo e na cidade. Habituar-se a respeitar e a conviver com quem pensa de outro modo; transmitir paz aos corações divididos; rezar por todos, para que a graça de Deus possa abrandar os ânimos endurecidos, talvez pelo mau exemplo de conduta. 7. Para testemunhar a caridade que nos une, propus para o inı́cio deste século « fazer da Igreja a casa e a escola da comunhão: eis o grande desafio que nos espera no milênio que começa, se quisermos ser fiéis ao desı́gnio de Deus e corresponder às expectativas mais profundas do mundo » 12 O cristão nela inserido e imbuı́do deste espı́rito saberá colher toda ocasião para unir-se aos seus anseios e esperanças: sejam, pois, também vossas as alegrias e as dores da Igreja; procurai fomentar a solidariedade com os cristãos perseguidos por causa da própria fé em muitos paı́ses. Ao mesmo tempo, 10 11 12 2 Cor 3, 17. N. 1740. Novo millennio ineunte, 43. Acta Ioannis Pauli Pp. II 131 procurai estimular o clamor da oração para que o Senhor se digne apressar aquela tão almejada unidade de fé que todos nós aspiramos. Queridos Irmãos, uma vez mais asseguro-vos minha profunda comunhão na oração, com uma firme esperança no futuro das vossas dioceses, nas quais se reflete um Paı́s sempre jovem, disposto a enfrentar os novos desafios deste inı́cio de século. Que o Senhor vos conceda a alegria de O servir, guiando em Seu nome as Igrejas particulares que vos foram confiadas. Que a Virgem Santı́ssima e os santos Padroeiros de cada lugar vos acompanhem e protejam sempre. A vós, amados Irmãos no episcopado, e aos vossos fiéis diocesanos, concedo de coração a Bênção Apostólica. III Ad Chiliae sacros praesules.* Queridos Hermanos en el episcopado: 1. Os recibo con profundo gozo, Pastores de la Iglesia en Chile, durante esta visita ad limina, en la que os acercáis a las tumbas de San Pedro y San Pablo, renovando la fe en Cristo Jesús transmitida por los Apóstoles, y que a vosotros os corresponde custodiar como sucesores suyos. Habéis venido a Roma para avivar también los vı́nculos de comunión con el Sucesor de Pedro y acrecentar vuestra « solicitud por todas las Iglesias ».1 Agradezco las cordiales palabras que me ha dirigido el Señor Cardenal Francisco Javier Errázuriz, Arzobispo de Santiago y Presidente de la Conferencia episcopal, con las que se ha hecho portavoz de vuestros sentimientos de afecto y adhesión al Obispo de Roma, Sede « en la que siempre residió la primacı́a de la cátedra apostólica »,2 participándome al mismo tiempo vuestras principales inquietudes y esperanzas pastorales. Al encontrarme con vosotros y alentaros en el incansable trabajo pastoral que desarrolláis, tengo muy presente al pueblo chileno, al que siento siempre muy cercano, del que guardo vivo recuerdo de mis encuentros con él y al que he visitado en su propia tierra, comprobando el profundo arraigo de la fe cristiana en sus gentes y el afecto y fidelidad de Pastores y fieles a la Sede * Die 15 Octobris 2002. 1 2 Christus Dominus, 6. S. Agustı́n, Ep. 43, 3. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 132 Apostólica. Una hermosa expresión de ello son tantos frutos de santidad en vuestra tierra, como Santa Teresa de los Andes, la Beata Laura Vicuña o el Beato Padre Alberto Hurtado, de cuya santa muerte celebráis el quincuagésimo aniversario. 2. Dichos aspectos son fuente de inspiración y esperanza en vuestra labor pastoral en el momento actual, caracterizado en los comienzos de un nuevo milenio por rápidas transformaciones en tantos ámbitos de la vida humana y por el gran reto del fenómeno de la globalización. En él se perciben a veces serias amenazas para las naciones más débiles, desde un punto de vista económico, técnico y cultural, pero contiene también elementos que pueden ofrecer nuevas oportunidades de crecimiento. Es de esperar que los esfuerzos del pueblo chileno para insertarse en el mundo global no lo lleven a perder su identidad cultural, evitando que todo se reduzca a un mero intercambio económico y ofreciendo por doquier los mejores valores de su alma patria, fuertemente vinculados a su tradición católica. Esto enriquecerá el ambiente pluricultural cada vez más difuso, mediante actitudes de mutuo respeto y el cultivo de un diálogo que busca apasionadamente la verdad, alejándose de la superficialidad y el relativismo, que promueven el desinterés y deterioran la convivencia. A ello han de contribuir las Universidades y Escuelas católicas, que gracias a Dios son numerosas en Chile. Estoy seguro de que los Obispos continuarán ocupándose de ellas con gran atención, porque están destinadas a llevar a la sociedad chilena el fermento saludable del Evangelio de Cristo. 3. Hoy es necesario iluminar el camino de los pueblos con los principios cristianos, aprovechando las oportunidades que la situación actual ofrece para desarrollar una auténtica evangelización que, con nuevo lenguaje y sı́mbolos significativos, haga más comprensible el mensaje de Jesucristo para los hombres y mujeres de hoy. Por eso es importante, como vosotros mismos habéis indicado, que al inicio del nuevo milenio la Iglesia infunda esperanza, para que todos los cambios del momento actual se conviertan de verdad en un renovado encuentro con Cristo vivo, que impulse a vuestro pueblo a la conversión y la solidaridad. Teniendo en cuenta que la Revelación cristiana conduce a una « comprensión más profunda de las leyes de la vida social que el Creador inscribió en la naturaleza espiritual y moral del hombre »,3 la Iglesia, desde su propia misión dentro de la sociedad, no debe eximirse de acompañar y orientar también los 3 Gaudium et spes, 23. Acta Ioannis Pauli Pp. II 133 procesos que se llevan a cabo en vuestro Paı́s en la reforma de aspectos tan cruciales para el bien común, como son, entre otros, la educación, la salud o la administración de la justicia, velando para que sirvan a la promoción de los ciudadanos, particularmente de los más débiles y desfavorecidos. 4. Conozco y valoro cuanto estáis haciendo en favor de la familia, que afronta tantas dificultades de diversa ı́ndole y está sometida a insidias que atentan a aspectos esenciales según el proyecto de Dios, como es el matrimonio con carácter indisoluble. Estos esfuerzos, que son un servicio precioso a vuestra Patria, han de ir acompañados también por una pastoral familiar integral, que incluya una adecuada preparación de los cónyuges antes del matrimonio, les asista después, especialmente cuando se presenten las dificultades, y les oriente en la educación de los hijos. En este aspecto, nada puede suplir una verdadera cultura de la vida, una experiencia profunda de fidelidad o un arraigado espı́ritu de entrega, sobre lo cual la Palabra de Dios y el Magisterio eclesial iluminan sobremanera la existencia humana. Evangelizar a las familias es presentar a los cónyuges el amor sin lı́mites de Cristo por su Iglesia, que ellos han de reflejar en este mundo.4 Se ha de inculcar también en sus miembros la vocación a la santidad a la que son llamados, sin temor a proponer ideales elevados que, si bien en ocasiones pueden parecer difı́ciles de alcanzar, son los que responden al plan divino de salvación. 5. La reciente experiencia vivida en la última Jornada Mundial de la Juventud celebrada en Toronto, me lleva también a evocar el Encuentro Continental de jóvenes que tuvo lugar hace unos años en Santiago. Vosotros fuisteis protagonistas de aquella magna convocatoria, seguros de la generosidad de su respuesta y del entusiasmo de su colaboración. En ellos, como les dije en mi mensaje, « late con fuerza un deseo de servicio al prójimo y de solidaridad »,5 que requiere la orientación y la confianza de los Pastores para que se transforme en un encuentro vivo con Cristo, en un decidido proyecto de seguir fielmente su Evangelio y de propagarlo gozosamente en la sociedad chilena y en todo el mundo. En efecto, no obstante tantos señuelos que invitan al hedonismo, a la mediocridad o al éxito inmediato, los jóvenes no se dejan amedrentar fácilmente por las dificultades y, por tanto, son particularmente sensibles a las exigencias radicales y al compromiso sin reservas cuando se les presenta el 4 5 Cf. Ef 5, 31 s. A los participantes en el primer Encuentro Continental Americano de jóvenes, 10-10-1998. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 134 verdadero sentido de la vida. No les asusta que éste sea un camino cuesta arriba si descubren a Cristo que lo recorrió primero y está dispuesto a recorrerlo de nuevo con ellos.6 Para ellos, llenos de iniciativa, lo más importante es hacerse constructores y artı́fices de la vida y del mundo al que se asoman. Por eso necesitan saber de vosotros, sin equı́vocos ni reservas sobre los valores evangélicos, los deberes morales o la necesidad de la gracia divina implorada en la oración y recibida en los sacramentos, cómo « poner piedra sobre piedra para edificar, en la ciudad del hombre, la ciudad de Dios ».7 6. Como en otras ocasiones, os encomiendo muy encarecidamente a los sacerdotes, vuestros principales colaboradores en el ministerio pastoral. Ellos necesitan programas bien articulados de formación permanente, sobre todo en los ámbitos de la teologı́a, espiritualidad, pastoral, doctrina social de la Iglesia, que les permitan ser evangelizadores competentes y dignos ministros de la Iglesia en la sociedad de hoy. En efecto, para gran parte del Pueblo de Dios ellos son el cauce principal por el que les llega el Evangelio y también la imagen más inmediata a través de la cual perciben el misterio de la Iglesia. Por ello, su preparación intelectual y doctrinal ha de ir siempre unida al testimonio de una vida ejemplar, a la estrecha comunión con los Obispos, a la fraternidad con sus hermanos sacerdotes, a la afabilidad en el trato con los demás, al espı́ritu de comunión con todos los sectores eclesiales de sus comunidades y a ese estilo de paz espiritual y de ardor apostólico que sólo el trato constante con el Maestro puede proporcionar y mantener siempre vivo. Como los discı́pulos de los que habla el Evangelio de Lucas, han de sentir una alegrı́a incontenible por las maravillas que Jesús hace por medio de ellos,8 añadiendo ası́ el testimonio personal al anuncio, y el ejemplo de vida a la enseñanza. Para que los sacerdotes sientan cercana vuestra presencia, es de suma importancia que tratéis con ellos asiduamente de manera personal, « dispuestos a escucharlos y tratarlos con confianza »,9 prestando interés por las dificultades cotidianas que tantas veces les afligen y haciéndoles ver lo precioso que es a los ojos de Dios y de la Iglesia ese abnegado trabajo cotidiano « a menudo escondido, que, si bien no aparece en las primeras páginas, hace avanzar el Reino de Dios en las conciencias ».10 6 7 8 9 10 Cf. Discurso en la fiesta de acogida, Toronto, 25-7-2002, 3. En la Vigilia de oración, Toronto, 27-7-2002, 4. Cf. Lc 19, 7. Christus Dominus, 16. Carta a los Sacerdotes para el Jueves Santo de 2001, 3. Acta Ioannis Pauli Pp. II 135 Todo ello redundará también en beneficio de una pastoral vocacional, que ha de acometerse con decisión, continuidad y rigor, pero que tendrá un punto de apoyo insustituible en el atractivo que susciten en los jóvenes quienes muestran la dicha de haber consagrado enteramente su vida a Dios y al servicio de la Iglesia. Por lo demás, el cultivo de las vocaciones ha de ser siempre un compromiso prioritario para cada Obispo en su diócesis, mediante la oración y la acción especı́ficamente orientadas a ello, como yo mismo he destacado en la Exhortación apostólica Pastores dabo vobis y en tantas otras ocasiones. 7. Este comienzo de milenio, que acerca a Chile al segundo centenario de su independencia, plantea a la Iglesia y a todos los ciudadanos el desafı́o crucial de alcanzar una convivencia plenamente reconciliada en la que, sin ocultar la verdad, se ha de dar cabida al perdón, « que cura las heridas y restablece en profundidad la relaciones humanas truncadas ».11 La Iglesia, que tiene la misión de ser instrumento de reconciliación de los hombres con Dios y entre sı́, ha de ser « la casa y la escuela de la comunión » 12 en la que se sabe apreciar y acoger lo positivo del otro y en la que nadie ha de sentirse excluido. Precisamente la actitud de marginación, que hace pasar de largo para no encontrar al hermano en necesidad 13 por ser tal vez molesto e improductivo, es el aspecto negativo de ciertas pautas sociales de nuestro mundo, ante el cual la Iglesia ha de poner un especial empeño en recordar que precisamente los más necesitados no deben ser considerados el residuo insignificante de un progreso que sólo tiene en cuenta aquello que comporta éxito, acumulación desmesurada de bienes y posición de privilegio. 8. Al terminar este encuentro, os ruego que transmitáis a vuestras comunidades eclesiales mi afecto y cercanı́a espiritual. Llevad mi agradecimiento a los sacerdotes y a las comunidades religiosas masculinas y femeninas, que con tanta generosidad trabajan por anunciar y dar testimonio del Reino de Dios en Chile, ası́ como a los catequistas y demás colaboradores en las tareas de la evangelización. Comunicad el reconocimiento del Papa a las personas e instituciones dedicadas a la caridad y solidaridad con los más necesitados, pues éste es uno de los grandes desafı́os para la vida de la Iglesia en el nuevo milenio.14 11 12 13 14 Mensaje para la celebración de la Jornada Mundial de la Paz, 1-1-2002, 3. Novo millennio ineunte, 43. Cf. Lc 10, 31. Cf. Novo millennio ineunte, 49-50. 136 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale Confı́o vuestros desvelos pastorales a la Santı́sima Virgen Marı́a, bajo la advocación de Nuestra Señora del Carmen de Maipú, a la que pido ardientemente que guı́e a los queridos hijos e hijas de Chile a encontrarse con Cristo, fuente de vida y verdad, que les ayude a vivir en tan hermosa tierra como hermanos e interceda ante su Divino Hijo para que el Paı́s prospere, en paz y concordia, en consonancia con los mejores valores de su tradición cristiana. A vosotros y a los fieles de cada una de las Iglesias particulares que presidı́s, imparto de corazón la Bendición Apostólica. IV Ad Pontificii Consilii pro Familia sodales.* Signori Cardinali, Venerati Fratelli nell’episcopato, Cari Sposi! 1. Sono lieto di ricevervi in occasione della XV Assemblea Plenaria del Pontificio Consiglio per la Famiglia. A tutti il mio saluto cordiale! Ringrazio di cuore il Signor Cardinale Alfonso López Trujillo, Presidente del Pontificio Consiglio, per le gentili parole, con le quali ha interpretato i sentimenti dei presenti. Estendo il mio ringraziamento a ciascuno di voi e a quanti, a diverso titolo, lavorano in codesto Dicastero, svolgendo con generosità e competenza un compito tanto importante per la Chiesa e per la società, al servizio della famiglia, santuario domestico e culla della vita. Molto è stato fatto in questi anni, ma molto resta da fare. Vi incoraggio a non perdervi d’animo di fronte alle proporzioni delle odierne sfide, ma a proseguire senza sosta nell’impegno di salvaguardare e promuovere il bene inestimabile del matrimonio e della famiglia. Da questo sforzo dipende, in buona parte, il destino della società e il futuro stesso dell’evangelizzazione. Il tema proposto per questa Plenaria è particolarmente attuale: Pastorale familiare e coppie in difficoltà. Si tratta di un argomento ampio e complesso, del quale intendete considerare soltanto alcuni aspetti, avendo avuto già l’opportunità di affrontarlo in altre circostanze. Vorrei, in proposito, offrirvi alcuni spunti di riflessione e di orientamento. * Die 18 Octobris 2002. Acta Ioannis Pauli Pp. II 137 2. In un mondo che va sempre più secolarizzandosi, è quanto mai importante che la famiglia credente prenda consapevolezza della propria vocazione e della propria missione. Il punto di partenza per essa, in ogni contesto e circostanza, è salvaguardare ed intensificare la preghiera, una preghiera incessante al Signore, affinché cresca e sia sempre più vigorosa la propria fede. Come ho scritto nella Lettera apostolica Rosarium Virginis Mariae: « La famiglia che prega unita, resta unita ».1 È vero che, quando si attraversano particolari momenti, il sussidio della scienza può offrire un buon aiuto, ma niente potrà sostituire una fede ardente, personale e fiduciosa, che si apra al Signore, il quale ha detto: « Venite a me, voi tutti che siete affaticati ed oppressi, ed io vi ristorerò » 2 Fonte indispensabile di energia e di rinnovamento, proprio quando crescono la fragilità e la debolezza, è l’incontro con il Cristo vivo, Signore dell’Alleanza. Ecco perché bisogna far ricorso a un’intensa vita spirituale, aprendo l’animo alla Parola di vita. Occorre che nel profondo del cuore risuoni la voce di Dio, la quale, anche se a volte sembra tacere, in realtà risuona costantemente nei cuori e ci accompagna lungo il cammino segnato dal dolore, come accadde con i due pellegrini di Emmaus. Speciale sollecitudine va riservata ai giovani sposi, affinché non si arrendano di fronte a problemi e conflitti. La preghiera, l’accostamento frequente al sacramento della Riconciliazione, la direzione spirituale, non vanno mai abbandonati pensando di sostituirli con altre tecniche di supporto umano e psicologico. Mai va relegato nell’oblio ciò che è essenziale, ossia vivere in famiglia sotto lo sguardo tenero e misericordioso di Dio. La ricchezza della vita sacramentale, nell’ambito di una famiglia che partecipa all’Eucarestia di domenica in domenica,3 è, senza dubbio, il migliore antidoto per affrontare e superare ostacoli e tensioni. 3. Questo si rende ancor più necessario quando proliferano stili di vita e si diffondono mode e culture che pongono in dubbio il valore del matrimonio, giungendo perfino a ritenere impossibile il dono reciproco degli sposi fino alla morte, in una gioiosa fedeltà.4 La fragilità aumenta se domina quella mentalità divorzista, che il Concilio ha denunciato con vigore, perché conduce, molte volte, a separazioni e a rotture definitive. Anche una mal concepita educazione sessuale nuoce alla vita della famiglia. Quando viene meno un’in1 2 3 4 N. 41. Mt 11, 28. Cfr Dies Domini, 81. Cfr Lettera alle Famiglie, 10. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 138 tegrale preparazione al matrimonio, che rispetti le progressive tappe della crescita dei fidanzati,5 nella famiglia si riducono le possibilità di difesa. Non c’è invece situazione difficile che non possa essere affrontata adeguatamente quando si coltiva un coerente clima di vita cristiana. L’amore stesso, ferito dal peccato, è anche un amore redento.6 È chiaro che se viene meno la vita sacramentale, la famiglia cede più facilmente alle insidie, perché resta senza difesa. Quanto è importante favorire il supporto familiare per le coppie, specialmente giovani, da parte di famiglie solide spiritualmente e moralmente! È un apostolato fecondo e necessario soprattutto in questo momento storico. 4. Vorrei aggiungere, a questo punto, una considerazione sul dialogo che deve essere coltivato nel processo formativo con i figli. Manca spesso il tempo per vivere e dialogare in famiglia. Molte volte i genitori si sentono impreparati e temono perfino di assumere, come è loro dovere, il compito dell’educazione integrale dei loro figli. Può succedere che questi, proprio a causa del mancato dialogo, incontrino seri ostacoli nel trovare nei loro genitori autentici modelli da imitare e vanno a cercare altrove modelli e stili di vita, che risultano spesso falsi e lesivi della dignità dell’uomo e del vero amore. La banalizzazione del sesso, in una società satura di erotismo, e la mancanza di riferimento a principi etici, possono rovinare la vita di bambini, adolescenti e giovani, impedendo il loro formarsi ad un amore responsabile, maturo, e lo sviluppo armonico della loro personalità. 5. Carissimi fratelli e sorelle! Grazie per l’attenzione che in questa vostra Assemblea Plenaria dedicate ad un tema cosı̀ attuale e che a me sta tanto a cuore. Iddio vi aiuti a focalizzare ciò che è più utile per la famiglia oggi. Proseguite inoltre con entusiasmo nella preparazione dell’Incontro Mondiale delle Famiglie, che si terrà a Manila nel gennaio del prossimo anno. Auspico di cuore che tale raduno, che ho convocato in occasione della celebrazione del Giubileo delle Famiglie, e per il quale ho segnalato come tema: La famiglia cristiana: una buona novella per il terzo millennio, favorisca l’accrescimento dello slancio missionario delle famiglie nel mondo. Affido tutto ciò a Maria, Regina della Famiglia. Sia Lei ad accompagnarvi e a proteggervi sempre. Con affetto benedico voi e quanti collaborano con voi al servizio del vero bene della famiglia. 5 6 Cfr Familiaris consortio, 66. Cfr CCC, 1608. Acta Ioannis Pauli Pp. II 139 V Ad quosdam episcopos Brasiliae.* Venerados Irmãos no episcopado! 1. « Cristo amou a Igreja e por ela Se entregou para a santificar ».1 Me é grato recordar esta afirmação da Carta aos Efésios ao receber-vos hoje, Bispos do Maranhão, aproveitando a ocasião para compartilharmos a riqueza do ministério pastoral que nos foi confiado por Cristo. Encontrando-me convosco pessoalmente nos dias passados, muito me alegrei pelo vosso zelo apostólico, cuja fonte e modelo é a entrega de Cristo referida por S. Paulo. Abraço-vos com estima, amados Irmãos, e de modo especial quantos dentre vós iniciaram o serviço pastoral nestes últimos anos. Agradeço as palavras que me dirigiu, em vosso nome, D. Affonso Felippe Gregory, bispo de Imperatriz e presidente do Regional Nordeste 5, dando conta do estado atual das comunidades cristãs a vós confiadas e das quais conservo uma grata lembrança da minha segunda Visita pastoral à vossa Nação. 2. A missão fundamental do bispo é a evangelização, uma tarefa a desempenhar não apenas individualmente, mas como Igreja, e é missão que se desdobra no trı́plice múnus de ensinar, santificar e governar. Como vigários e legados de Cristo, sois chamados inicialmente a oferecer o anúncio claro e vigoroso do Evangelho, de tal modo que se exprima na inteira existência do cristão em todas as situações. Anuncie-se com a palavra, sem a qual o valor apostólico das boas ações diminui ou se perde. Anuncie-se com as obras da caridade, testemunho vivo da fé, não esquecendo as obras de misericórdia espiritual ao lado das obras materiais. Não haja reservas no associar a palavra de Cristo às atividades caritativas, por um mal entendido sentido de respeito pelas convicções dos demais. Não é caridade suficiente deixar os irmãos ao obscuro da verdade; não é caridade nutrir os pobres ou visitar os doentes, levando-lhes recursos humanos e não lhes dizendo a Palavra que salva. « Tudo quanto fizerdes por palavra ou por obra, fazei-o em nome do Senhor Jesus, dando por Ele graças a Deus Pai ».2 3. Como é sabido, o Maranhão participou do inı́cio da história da evangelização no Brasil pois, na segunda metade do século XVII, sua Igreja era * Die 19 Octobris 2002. 1 2 Ef 5, 25. Col 3, 17. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 140 sufragânea da Provı́ncia eclesiástica da Bahia. Vosso Estado, desde cedo, tornou-se o centro irradiador da ação missionária de grandes famı́lias religiosas — jesuı́tas, capuchinhos, mercedários etc... — muitas das quais, ainda hoje, prestam sua colaboração na ação pastoral da maioria das vossas dioceses. Vai, pois, aqui o sentimento de gratidão, elevado ao Todo-Poderoso, pela obra evangelizadora aı́ realizada, e que o Sucessor de Pedro deseja estimular com « graça e paz da parte de Deus, nosso Pai, e da parte do Senhor Jesus Cristo! ».3 O Evangelho pregado com fidelidade pelos Pastores, como « mestres da fé » e defensores da Verdade que liberta, é algo que marcará sempre a pauta, como o denominador comum, de cada um dos nossos encontros. As dificuldades que encontrais no desempenho do vosso múnus pastoral não me são desconhecidas: a falta de emprego, de habitação para tantas pessoas (penso, em concreto, nos problemas ligados à migração interna do campo às cidades); os problemas relativos à educação básica e da saúde de muitos segmentos da sociedade que, junto aos desequilı́brios sociais e à agressiva presença das seitas, são fatores geradores de incertezas para definir vossas prioridades pastorais. Mesmo levando-se em conta os delicados problemas sociais existentes nas vossas regiões, é necessário não reduzir a ação pastoral à dimensão temporal e terrena. Não é possı́vel pensar, por exemplo, nos desafios da Igreja no Brasil limitando-se a algumas questões, importantes mas circunstanciais, relativas à polı́tica local, à concentração da terra, à questão do meio ambiente e assim por diante. Reivindicar para a Igreja um modelo participativo de caráter polı́tico, onde as decisões são votadas na « base », limitada aos pobres e excluı́dos da sociedade, mas abstraı́do da presença de todos os segmentos do Povo de Deus, desvirtuaria o sentido original redentor preconizado por Cristo. 4. O próprio Filho, enviado pelo Pai, confiou aos Apóstolos a missão de instruir « todas as nações, batizando-as em nome do Pai, do Filho e do Espı́rito Santo, ensinando-as a cumprir tudo quanto vos tenho mandado ».4 Esta solene missão de Cristo de anunciar a Verdade salvadora foi transmitida pelos Apóstolos aos Bispos, seus sucessores, chamados a levá-la até aos extremos confins da terra,5 « para a edificação do Corpo de Cristo » 6 que é a Igreja. Os Bispos são chamados pelo Espı́rito Santo a fazer as vezes dos Apóstolos, como Pastores das Igrejas particulares. Para isto estão revestidos de um poder próprio, que « não é diminuı́do pela autoridade suprema e universal, 3 4 5 6 Rm 1, 7. Mt 28, 19-20. Cf. Act 1, 8. Ef 4, 12. Acta Ioannis Pauli Pp. II 141 mas pelo contrário, é por ela assegurado, fortificado e defendido ».7 Juntamente com o Sumo Pontı́fice e sob a sua autoridade, os Bispos têm a missão de perpetuar a obra de Cristo, Pastor eterno. Com efeito, nosso Salvador deu aos Apóstolos e aos seus sucessores o mandato e o poder de ensinar todas as nações, de santificar os homens na verdade e de os governar.8 Antes de refletir sobre a trı́plice dimensão da missão pastoral, apraz-me primeiramente exaltar o centro para o qual todas as vossas atividades devem convergir: « O mistério de Cristo como fundamento da missão da Igreja ».9 Aquele que, de algum modo, participa na missão da Igreja deve crescer na fiel adesão ao mandato recebido. Isto vale em primeiro lugar para os Bispos que foram, por assim dizer, « inseridos » de maneira muito especial no mistério de Cristo. Revestido da plenitude do sacramento da Ordem, o Bispo é chamado a propor e viver o mistério integral do Mestre 10 na diocese a ele confiada. É mistério que contém « insondáveis riquezas ».11 Conservemos este tesouro! 5. No trı́plice ministério dos Bispos, como ensina o Concı́lio Vaticano II, sobressai a pregação do Evangelho. Os Pastores devem ser sobretudo « arautos da fé que para Deus conduzem novos discı́pulos ».12 Como homens « que distribuem integralmente a palavra da verdade » 13 devemos transmitir juntos aquilo que nós mesmos recebemos: não a nossa própria palavra, por mais douta que seja, porque não pregamos a nós mesmos, mas a Verdade revelada que deve ser transmitida com fidelidade, conforme os ensinamentos da Igreja. Quanto ao ministério de ensinar, encontrais um clima cultural de difı́cil equacionamento devido ao analfabetismo adulto e infantil, mesmo quando os dados do último Censo revelaram o encorajador aumento da média de anos de estudos entre a população mais pobre. Por outro lado, permanecem elevados os ı́ndices relativos à fragilidade do matrimônio, à violência infantil e à desnutrição; a estes, juntam-se os problemas de moradia, de falta de saneamento básico em muitos lugares e da evidente influência, às vezes negativa, dos meios de comunicação social; estes últimos, em particular, quando orientados por uma mentalidade, hoje muito 7 8 9 10 11 12 13 Lumen gentium, 27. Cf. Christus Dominus, 2. Carta Enc. Redemptor hominis, 11. Cf. Christus Dominus, 12. Ef 3, 8. Lumen gentium, 25. 2 Tim 2, 15. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 142 difundida, de excluir da vida pública os interrogativos acerca das verdades últimas, confinam na esfera privada a fé religiosa e as convicções acerca dos valores morais. Corre-se assim o perigo da existência de leis que exercem uma forte influência sobre o pensamento e o comportamento dos homens, prescindindo do fundamento moral cristão da sociedade. Caros Irmãos, vós sabeis que é dever fundamental do Bispo, como Pastor, convidar os membros das Igrejas particulares a ele confiadas, a aceitar em toda a sua plenitude o ensinamento da Igreja a respeito das questões de fé e moral. Não devemos desanimar se, às vezes, o anúncio da Palavra é acolhido somente em parte. Com a ajuda de Cristo, que venceu o mundo,14 o remédio mais eficaz é prosseguir, « oportuna e inoportunamente »,15 na divulgação serena, mas corajosa, do Evangelho. Exprimo estes votos especialmente pensando nos jovens do vosso Estado, que chegam a constituir, por exemplo, na capital, a metade da população. Ao exercerdes o ministério eclesial de ensinar, em união com os vossos sacerdotes e com os colaboradores no serviço catequético, tende particular cuidado na formação da consciência moral, que deve ser respeitada como « santuário » do homem a sós com Deus, cuja voz ressoa na intimidade do coração.16 Mas, com igual fervor, recordai aos vossos fiéis que a consciência é um tribunal exigente, cujo juı́zo deve sempre conformar-se às normas morais reveladas por Deus e propostas com autoridade pela Igreja, com a assistência do Espı́rito Santo. Um claro e unı́voco ensinamento a respeito dessas questões não deixará de influir de maneira positiva no necessário retorno ao sacramento da reconciliação, hoje infelizmente — também nas regiões católicas do vosso Paı́s — bastante abandonado. 6. Quanto ao exercı́cio da missão de santificar, « o Bispo deve ser considerado como o sumo sacerdote do seu rebanho, de quem deriva e depende, de algum modo, a vida de seus fiéis em Cristo ».17 Por isso, ele é, por assim dizer, o primeiro liturgo da sua diocese e o principal dispensador dos Mistérios de Deus, organizando, promovendo e defendendo a vida litúrgica na Igreja particular a ele confiada.18 A este respeito, recomendo-vos vivamente os dois sacramentos fundamentais da vida cristã: Batismo e Eucaristia. Logo após ser elevado à Cátedra de 14 15 16 17 18 Cf. Jo 16, 33. 2 Tim 4, 2. Cf. Gaudium et spes, 16. Sacrosanctum Concilium, 41. Cf. Christus Dominus, 15. Acta Ioannis Pauli Pp. II 143 Pedro, aprovei a Instrução sobre o Batismo das crianças, na qual a Igreja confirmou a praxe batismal das crianças, em uso desde o inı́cio. Justamente nas vossas Igrejas locais se insiste na exigência de só administrar o Batismo no caso em que se tenha a fundada esperança de que a criança seja educada na fé católica, de maneira que o sacramento possa frutificar.19 Às vezes, porém, as normas da Igreja são interpretadas de modo restritivo, descurando-se o bem mais profundo das almas. Acontece assim que, aos pais, é adiado ou até mesmo rejeitado, em determinadas circunstâncias, o batismo dos filhos. É justo que pais e padrinhos sejam preparados de modo adequado para o Batismo das crianças, mas também é importante que o primeiro sacramento da iniciação cristã seja visto sobretudo como um dom gratuito de Deus-Pai, pois « quem não renascer da água e do Espı́rito não poderá entrar no Reino de Deus ».20 Com a exigência, em si justificada, de preparar pais e padrinhos, não podem faltar a bondade e a prudência pastorais. Não se pode exigir dos adultos de boa vontade, aquilo para o que não lhes foi dada adequada motivação. Quando for requerido o Batismo, pode-se aproveitar para iniciar uma catequese aos pais que os torne capazes de compreender melhor o Sacramento, e dar assim uma educação cristã ao novo membro da famı́lia. — De qualquer forma, não se deve jamais extinguir a mecha que ainda fumega, mas criar novos processos de evangelização adaptados ao mundo de hoje e às necessidades do povo. — O Bispo é o primeiro responsável para que todos os presbı́teros, diáconos e agentes de pastoral tenham todo o zelo necessário, e toda a bondade e paciência com o povo menos instruı́do. Outra tarefa primordial do vosso ministério sacerdotal consiste em reafirmar o papel vital da Eucaristia como « fonte e centro de toda a vida cristã ».21 Na celebração do sacrifı́cio eucarı́stico culmina não só o serviço dos Bispos e presbı́teros, mas nele encontra o seu centro dinâmico a vida de todos os demais membros do Corpo de Cristo. A falta de sacerdotes e a sua distribuição desigual, por um lado e, por outro, a redução preocupante do número de quantos regularmente frequentam a Santa Missa dominical constituem um constante desafio para as vossas Igrejas. É evidente que essa situação sugere uma solução provisória, para não deixar a comunidade no abandono, com o risco de um progressivo empobrecimento espiritual. Po19 20 21 Cf. CIC, cân. 868, § 2. Jo 3, 5. Lumen gentium, 11. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 144 rém, o incompleto caráter sacramental dessas funções litúrgicas, levadas a cabo por pessoas não ordenadas (leigos ou religiosos), deveria induzir toda a comunidade paroquial a orar com maior fervor a fim de que o Senhor envie trabalhadores para a sua messe.22 7. Por fim, uma palavra sobre a missão de governar a vós confiada. Ao exercerdes esta tarefa, tendes sem dúvida diante dos olhos a imagem do Bom Pastor, que não veio para ser servido, mas para servir.23 Neste sentido, recomendo-vos vivamente sobretudo os presbı́teros das vossas Igrejas locais, para os quais, como Bispos, constituı́s « o perpétuo e visı́vel fundamento da unidade ».24 Velar pelos vossos sacerdotes é um serviço muito exigente, sobretudo quando tardam os frutos do trabalho pastoral, com a possı́vel tentação de esmorecimento e tristeza. Muitos pastores têm a impressão de trabalhar não numa vinha evangélica, mas numa estepe árida. Conheço o peso dos empenhos diários ligados ao vosso ministério. Porém, com paterna solicitude recordo as palavras claras e repletas de sensibilidade do Concı́lio Vaticano II: « Por causa desta comunhão no mesmo sacerdócio e ministério, os Bispos devem estimar os presbı́teros, como irmãos e amigos, e ter a peito o bem deles, quer o material, quer sobretudo o espiritual... Estejam dispostos a ouvi-los, consultem-nos e troquem com eles impressões sobre os problemas pastorais e o bem da Diocese ».25 « Tenham uma compaixão prática pelos sacerdotes que se encontram em algum perigo ou faltaram já a alguns dos seus deveres ».26 8. Ante a imensidade da missão que vos está confiada, venerados Irmãos, nunca vos deixeis vencer pelo cansaço ou pelo desânimo porque o Senhor ressuscitado caminha convosco e torna fecundos os vossos esforços. É verdade que são numerosas as urgências pastorais, mas notáveis são também os recursos humanos e espirituais, com os quais podeis contar. A vós cabe a tarefa de conduzir este povo de Deus à plenitude da resposta fiel ao desı́gnio divino. Acompanhe-vos Maria neste árduo mas entusiástico caminho. A cada um de vós, bem como aos sacerdotes e consagrados e a todos os fiéis das vossas comunidades, de todo o coração concedo a minha Bênção. 22 23 24 25 26 Cf. Mt 9, 38. Cf. Mt 20, 28. Lumen gentium, 23. Presbyterorum ordinis, 7. Christus Dominus, 16. Congregatio de Causis Sanctorum 145 ACTA CONGREGATIONUM CONGREGATIO DE CAUSIS SANCTORUM ROMANA seu VARSAVIENSIS Canonizationis Beatae Ursulae Ledóchowska (in saec.: Iuliae Mariae) Fundatricis Congregationis Sororum Ursulinarum a S. Corde Iesu Agonizantis (1865-1939) DECRETUM SUPER MIRACULO Beata Ursula Ledóchowska (in saec.: Iulia Maria) in Austriaco loco vulgo Loosdorf ex nobili familia Polona in vitam venit die 17 mensis Aprilis anno 1865. Inter Sorores Ursulinas cooptata, in iuvenes mulieres instituendas et educandas incubuit. Anno 1920 Congregationem condidit Sororum Ursulinarum a Sacro Corde Iesu Agonizantis, quae brevissimo tempore in diversas Europae nationes sese diffudit. Meritis ditata famaque sanctitatis circumdata Romae obiit die 29 mensis Maii anno 1939. Summus Pontifex Ioannes Paulus II inter Beatos caelites annumeravit eam die 20 mensis Iunii anno 1983. Ad canonizationem provehendam, Postulatio Causae iudicio summisit Congregationis de Causis Sanctorum praesumptum mirum eventum, patratum in beneficium iuvenis Danielis Gajewski. Hic enim, hospes cum fuerit in loco Ożarów (Polonia) apud Sorores Ursulinas a Sacro Corde Iesu Agonizantis, cupiens illic aliquid utile agere, circa horam tertiam postmeridianam diei 2 mensis Augusti anno 1996, horti herbam electrica falce recidere incepit. Ex prioris noctis tempestate terra manebat adhuc aquis conspersa; Daniel cummeis gymnicis calceis muniebatur, manicas tamen non induebat. Operi iam intentus, inopinate vehementi electrico ictu correptus est in terram cadens et violentas subiens convulsiones musculares, angustias anhelitus, quendam suffocationis sensum, hebetem oculorum aciem, grave vulnus in manu dextra nec non plurima attrita corporis. Postea ipsemet narravit se, dum animo deficiebatur, quandam ignotam Sororem vidisse, quae a fune fluxus electrici laboriose eum eripere potuit. Deinde putatum est hanc Sororem ipsam Beatam Ursulam fuisse. In valetudinarium translatus debitas pertulit curationes. Periculi mortis effugium intercessioni adscriptum est Beatae Ursulae, cuius patrocinio aliquot dies priusquam casus occurreret Daniel a matre sua erat Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 146 commendatus. Ceterum Sorores eiusdem communitatis effundere preces consueverant pro suis hospitibus et ideo pro Daniele; qui vix a periculo ereptus in templum se contulit ut Deo et Beatae Ursulae gratias redderet. De hoc eventu Curia Varsaviensis anno 1998 dioecesanam instruxit Inquisitionem, cuius iuridicam validitatem ratam habuit Congregatio de Causis Sanctorum per decretum diei 17 mensis Octobris eiusdem anni. Medicorum Consilium huius Dicasterii in sessione diei 30 mensis Martii anno 2000 edixit ex scientia explicari non posse quomodo iuvenis incolumis evaserit a fulguratione. Die 12 mensis Ianuarii anno 2001 habitus est Congressus Peculiaris Consultorum Theologorum; deinde, quo adiuncta quaedam huius asserti miri eventus lucidiora fierent, eodem anno 2001 ex officio additicia peracta est Inquisitio. Die 1 mensis Februarii anno 2002 alter subsecutus est Congressus Consultorum Theologorum; et die 12 sequentis mensis Martii celebrata est Sessio Ordinaria Patrum Cardinalium et Episcoporum, Ponente Causae Exc.mo D.no Andrea Maria Erba, Episcopo Veliterno-Signino. Et in utroque Coetu, sive Consultorum sive Cardinalium et Episcoporum, posito dubio an de miraculo constaret divinitus patrato, responsum affirmativum prolatum est. Facta demum de hisce omnibus rebus Summo Pontifici Ioanni Paulo II per subscriptum Cardinalem Praefectum accurata relatione, Sanctitas Sua vota Congregationis de Causis Sanctorum excipiens rataque habens, mandavit ut decretum de praedicto miro eventu conscriberetur. Quod cum rite esset factum, accitis ad Se hodierno die infrascripto Cardinali Praefecto necnon Causae Ponente meque Antistite a Secretis Congregationis ceterisque de more convocandis, eisque astantibus, Beatissimus Pater sollemniter declaravit: Constare de miraculo a Deo patrato per intercessionem Beatae Ursulae Ledóchowska (in saec.: Iuliae Mariae), Fundatricis Congregationis Sororum Ursulinarum a S. Corde Iesu Agonizantis, videlicet de incolumitate iuvenis Danielis Gajewski qui superavit “folgorazione elettrica con ustioni di 2º e 3º grado alle dita della mano destra, e con lesioni generali rappresentate da contratture muscolari, disturbi respiratori e perdita della coscienza”. Voluit autem Sanctitas Sua ut hoc decretum publici iuris fieret et in acta Congregationis de Causis Sanctorum referretur. Datum Romae, die 23 mensis Aprilis A. D. 2002. Iosephus card. Saraiva Martins Praefectus L. e S. e Eduardus Nowak archiep. tit. Lunensis, a Secretis Congregatio de Causis Sanctorum 147 ROMANA seu VENTIMILIENSIS Beatificationis et Canonizationis Ven. Servae Dei Mariae a Passione (in saec.: Helenae Mariae de Chappotin de Neuville) Fundatricis Congregationis Sororum Franciscalium Missionariarum a Maria (1839-1904) DECRETUM SUPER MIRACULO Venerabilis Serva Dei Maria a Passione (in saec.: Helena Maria de Chappotin de Neuville) Namnetibus, Francogallica in urbe, orta est die 21 mensis Maii anno 1839. Cooptata inter sodales Societatis Mariae Reparatricis, missa est in locum Maduré, in India, ubi localis ac dein provincialis exstitit moderatrix, assiduam explicans ac fructuosam missionalem actuositatem. Plurima perferens incommoda et angustias, condidit Congregationem Sororum Franciscalium Missionariarum a Maria, cuius regimen summo studio, sacrificii spiritu et mira prudentia tenuit. Fidelis erga crucem et amorem Christi, in mundum Evangelii lumen diffudit. Ad Patrem pertransiit in Italica urbe v. d. San Remo die 15 mensis Novembris anno 1904, relinquens plusquam duo milia sororum per quattuor continentes dispersarum. Summus Pontifex Ionnnes Paulus II die 28 mensis Iunii anno 1999 declaravit Servam Dei virtutes theologales, cardinales eisque adnexas heroum in modum coluisse. Ad beatificationem provehendam, Postulatio Causae inspiciendam commisit Congregationi de Causis Sanctorum praesumptam miram sanationem, in Canada patratam, Sororis Mariae Plautillae a Iesu (in saec.: Bernadette Saintonge), sodalis Congregationis ab ipsa Dei Serva conditae. Haec quidem soror, unum et viginti annos nata (nempe anno 1918), tuberculosim columnae vertebralis ad undecimam et duodecimam vertebram dorsalem subire coepit. Primam sectionem chirurgicam, quae anno 1930 facta est ad osseam vertebrarum insitionem aptandam, altera sequenti anno secuta est; utraque tamen nullum attulit beneficium. Examen radiologicum praesentiam detexit morbi Pottiani. Soror infirma missa est insanabilis in nosocomium Sanctae Annae v. d. de Beaupré, ubi medicus a cura comprobavit pulmonum laesiones. Deinde valetudinis condicio propter febrim, tenuationem corporis, eruptiones sanguinis acerbosque spinae cruciatus in peius ruebat, quapropter infirma lecto tenebatur. Tanti periculi pondere perpenso, die 12 mensis Maii anno 1939 infirma ipsa preces iniit novendiales Deo fundendas, per intercessionem Servae Dei Mariae a Passione, ad sanationis donum obtinendum. Die 20 eiusdem mensis Soror Maria Plautilla ex Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 148 improviso sanam se sensit; etenim febris, dolores, tussis evanuerunt, immo incedere absque baculo necnon communitariam vitam instaurare potuit. De hoc miro eventu, apud Curiam Quebecensem, inter annos 19481953, instructus est Processus canonicus, cuius iuridicam validitatem recognovit Congregatio de Causis Sanctorum per decretum diei 1 mensis Octobris anno 1993. Consilium Medicorum huius Dicasterii in sessione diei 18 mensis Ianuarii anno 2001, affirmavit sanationem celerem fuisse, perfectam, diuturnam et inexplicabilem quoad modum. Die 27 sequentis mensis Novembris celebratus est Congressus Peculiaris Consultorum Theologorum et die 5 mensis Martii huius anni habita est Sessio Ordinaria Patrum Cardinalium et Episcoporum, Causae Ponente Em.mo Cardinali Vergilio Noè. Et in utroque Coetu, sive Consultorum sive Cardinalium et Episcoporum, posito dubio an de miraculo divinitus patrato constaret, responsum affirmativum prolatum est. Facta demum de hisce omnibus rebus Summo Pontifici Ioanni Paulo II per subscriptum Cardinalem Praefectum accurata relatione, Sanctitas Sua vota Congregationis de Causis Sanctorum excipiens rataque habens, mandavit ut decretum de praedicta mira sanatione conscriberetur. Quod cum rite esset factum, accitis ad Se hodierno die infrascripto Cardinali Praefecto necnon Causae Cardinali Ponente meque Antistite a Secretis Congregationis ceterisque de more convocandis, eisque astantibus, Beatissimus Pater sollemniter declaravit: Constare de miraculo a Deo patrato per intercessionem Ven. Servae Dei Mariae a Passione (in saec.: Helenae Mariae de Chappotin de Neuville), Fundatricis Congregationis Sororum Franciscalium Missionariarum a Maria, videlicet de celeri, perfecta ac diuturna sanatione Sororis Mariae Plautillae a Iesu (in saec.: Bernadette Saintonge) a “TBC polmonare-vertebrale, morbo di Pott, progressivo defedamento, grave limitazione funzionale”. Voluit autem Sanctitas Sua ut hoc decretum publici iuris fieret et in acta Congregationis de Causis Sanctorum referretur. Datum Romae, die 23 mensis Aprilis A. D. 2002. Iosephus card. Saraiva Martins Praefectus L. e S. e Eduardus Nowak archiep. tit. Lunensis, a Secretis Congregatio de Causis Sanctorum 149 SCIIAMCHIAMENSIS Beatificationis et Canonizationis Ven. Servi Dei Gabrielis Mariae Allegra sacerdotis professi O.F.M. (1907-1976) DECRETUM SUPER MIRACULO Venerabilis Servus Dei Gabriel Maria Allegra natus est in loco v.d. San Giovanni La Punta, provinciae Catanensis, die 26 mensis Decembris anno 1907. Ordinem Fratrum Minorum ingressus, religiosam emisit professionem anno 1924 et anno 1930 sacro presbyteratus Ordine est insignitus. Sequenti anno missionarius Sinas petiit, ubi usque ad obitum mansit. Fervida caritate indefatigabilem exsecutus est apostolatum, Sacram Scripturam in Sinensem linguam convertit, auxilium infirmis, egenis leprosisque tulit, atque christianorum unitatem promovit. Perquam studiosus Regni Dei Collegium Biblicum Pekini et Collegium Sociologicum Singapurae condidit. Meritis onustus famaque sanctitatis circumdatus, Hongcongi die 26 mensis Ianuarii anno 1976 terrenam explevit exsistentiam. Summus Pontifex Ioannes Paulus II die 15 mensis Decembris anno 1994 enuntiavit Servum Dei virtutes theologales, cardinales eisque adnexas heroum in gradum exercuisse. Ad eius beatificationem assequendam, Postulatio Causae examini Congregationis de Causis Sanctorum praesumptam subiecit miram sanationem doctoris Francisci Tomasello, qui mense Maio anno 1985 advertit naevolum quendam, quo iam ab infantia in dorsali regione signabatur, inopinanter auxisse coloremque mutavisse, quibus effectibus dolor et prurigo addebantur. Die 13 sequentis mensis Iunii Messanae sectionem chirurgicam subiit, quam secuta est diagnosis melanomatis nodularis secundi vel tertii gradus. Post mensem expletum in axillari regione lymphoglandula apparuit, quae die 8 mensis Augusti eiusdem anni Mediolani chirurgica sectione est ablata, et diagnosis densae metastasis est edita. Aliquot post dies infirmus ex valetudinario dimissus est, quin ulla praescriberetur therapia ad tumorem debellandum. Interea, a mense Iunio anni 1985, ipse doctor Tomasello simul cum suis fidenter invocare coeperat intercessionem Servi Dei Gabrielis Mariae Allegra ad sanationis donum a Deo impetrandum. Variae medicae recognitiones, quae post alteram sectionem chirurgicam factae sunt, confirmarunt absolutam morbi neoplastici cessationem. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 150 Super hanc sanationem, uti miram existimatam, apud Curiam Messanensem annis 1994-1995 instituta est Inquisitio dioecesana, cuius vim iuridicam Congregatio de Causis Sanctorum recognovit per decretum diei 31 mensis Martii anno 1995. Medicum huius Dicasterii Consilium, in sessione celebrata die 28 mensis Iunii anno 2001, notum faciens sedecim annos iam intercessisse a peracta sectione chirurgica, agnovit hic agi de sanatione « quoad substantiam » celere, perfecta, constanti et ex scientiae praeceptis inexplicabili. Die 22 mensis Ianuarii anno 2002 habitus est Congressus Peculiaris Consultorum Theologorum et die 5 sequentis mensis Martii celebrata est Sessio Ordinaria Patrum Cardinalium et Episcoporum, Causae Ponente Exc.mo D.no Hieronymo Grillo, Episcopo CentumcellarumTarquiniensi. Et in utroque Coetu, sive Consultorum sive Cardinalium et Episcoporum, posito dubio an de miraculo divinitus patrato constaret, responsum affirmativum prolatum est. Facta demum de hisce omnibus rebus Summo Pontifici Ioanni Paulo II per subscriptum Cardinalem Praefectum accurata relatione, Sanctitas Sua vota Congregationis de Causis Sanctorum excipiens rataque habens, mandavit ut decretum de praedicta mira sanatione conscriberetur. Quod cum rite esset factum, accitis ad Se hodierno die infrascripto Cardinali Praefecto necnon Causae Ponente meque Antistite a Secretis Congregationis ceterisque de more convocandis, eisque astantibus, Beatissimus Pater sollemniter declaravit: Constare de miraculo a Deo patrato per intercessionem Ven. Servi Dei Gabrielis Mariae Allegra, Sacerdotis professi O.F.M., videlicet de celeri, perfecta ac constanti sanatione doctoris Francisci Tomasello a « melanoma del dorso al III stadio con precoce metastasi linfonodale ascellare del diametro di 4 cm. ». Voluit autem Sanctitas Sua ut hoc decretum publici iuris fieret et in acta Congregationis de Causis Sanctorum referretur. Datum Romae, die 23 mensis Aprilis A. D. 2002. Iosephus card. Saraiva Martins Praefectus L. e S. e Eduardus Nowak archiep. tit. Lunensis, a Secretis Congregatio de Causis Sanctorum 151 URBEVETANA-TUDERTINA Beatificationis et Canonizationis Servae Dei Spei a Iesu (in saec.: Mariae Iosephae Alhama Valera) Fundatricis Congregationum Ancillarum Amoris Miserentis et Filiorum Amoris Miserentis (1893-1983) DECRETUM SUPER VIRTUTIBUS « Euntes autem discite quid est: Misericordiam volo » (Mt 9, 13). Suis veritatis verbis, potissimum autem per Paschale Mysterium, Dominus Iesus mundo revelavit Patrem suum, qui dives est in misericordia (cf. Eph 2, 4), et propter nimiam caritatem suam, qua dilexit nos, nos quoque convivificavit etiam in Filii passione et resurrectione. Etenim Christus Ecclesiae commisit missionem testificandi Dei misericordiam, quam ipsa profiteri debet utpote salutarem fidei veritatem eamque opportune inducere et ad actum deducere in vitam christifidelium (cf. Ioannes Paulus II, Litt. Enc. Dives in misericordia, VII). Inter Ecclesiae filios qui nostra aetate Dei misericordiam modo eminenti professi sunt atque vitae operumque sanctimonia eam omnibus praedicaverunt, annumeranda est procul dubio Serva Dei, cui nomen est Spes a Iesu, quae germanam vivendi scientiam acquisivit a Cruce et Iesum, misericordem Caritatem, elegit vitae suae magistrum. Quae humilis et fervens testis caritatis Dei vixit semper in Christum crucifixum intenta atque confixa, et potum de fonte aquae vivae illius Cordis sauciati hauriens, sensus Christi suos fecit: « Hic, ipsa confitetur, didici amorem ». Primo loco genita novem fratrum, Mater Spes a Iesu nata est in pago vulgo Santomera nuncupato, in dioecesi Carthaginensi in Hispania, die 29 mensis Septembris anno 1893, patre Iosepho Antonio Alhama Palma et matre Maria a Monte Carmelo Valera Buitrago. Post paucos exactos annos in domo pauperrimae suae familiae, sextum vel septimum agens annum in parochi aedibus accepta est, ibique primis litterarum rudimentis imbuta vias Domini sequendas generoso animo didicit. Etenim vehementem suum patefecit amorem erga Eucharisticum Mysterium quin et desiderio affecta est vovendi se Domino. Itaque die 15 mensis Octobris anno 1914, in festo sanctae Teresiae a Iesu, firmiter sibi proponens eam sequi in via sanctitatis magnamque fieri sanctam, in Institutum Filiarum a Calvario ingressa est, quod anno 1921, sui conservandi gratia, confluit in Congregationem Religiosarum Mariae Immaculatae, Missionariae Claretianae nuncupatae. Gratiae Dei fidelis suae humanae et spirituali institutioni vacavit, multumque inter innumeras tribulationes corporis et animi profecit. Cuius charismata superiores ita admirati sunt ut traderent eam dirigendam optimis spiritualibus moderatoribus, qui revera ei auxilio fuerunt ut intellegeret Deum eam vocavisse ad duas novas institutiones vitae 152 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale consecratae condendas, quarum missio haec esset: curare ut omnes agnoscerent Deum « non veluti Patrem iratum propter filiorum suorum ingratitudines, sed ut Patrem bonum summa ope nitentem sublevare, adiuvare, beatos facere filios suos; ut Patrem ducentem et quaerentem eos constanti indefessaque dilectione, tamquam beatus esse non posset si ab eis esset seiunctus ». Itaque Dei Amori Misericordi Mater Spes a Iesu vovit non solum vitam suam, sed et Congregationem Ancillarum Amoris Miserentis, quam Matriti in Hispania fundavit in nocte Nativitatis Domini anno 1930, et Congregationem Filiorum Amoris Miserentis, quam in Urbe fundavit mense Augusto anno 1951. Hae Congregationes, nunc iuris Pontificii, constituunt florentem religiosam Familiam, quae viros ac mulieres complectitur, sex ramos efformantes sed eodemque fruentes charismate. Quae Instituta officium habent testificandi et nuntiandi universo mundo Dei Amorem Misericordem, mutuum sibi praestantes auxilium ad sanctitatem assequendam. Serva Dei, quae iam ab anno 1936 Romam deverterat, anno 1951 cum filiis et filiabus stabilem et definitivam sibi sedem elegit in parvo pago vulgo Collevalenza nuncupato, in dioecesi Tudertina, ubi ad Dei gloriam splendidum exstruxit Sanctuarium Amori Misericordi dedicatum et anno 1965 consecratum adstantibus sane multis Concilii Oecumenici Vaticani II Patribus. Prope Sanctuarium Mater Spes a Iesu vitam suam consummavit testis effecta Amoris Misericordis Iesu erga omnes homines. Zelo enim ardens Regni Dei atque animarum salutis, singulos quosque eosdemque innumeros peregrinos coram admittebat, eisdem aures praebebat, consilia dabat, solacium infundebat. Eius quotidianum officium — uti ipsa scripsit — fuit omnibus hominibus nuntiare « vel pessimum inter homines et miserrimum et a cunctis derelictum, a Iesu dulcissime diligi summo amore, quia Iesus est ei pater et dulcis mater ». Licet Populus Dei semper eam veneraretur, ipsa Mater Spes a Iesu constanter sensit se non esse nisi humile instrumentum in Domini manibus atque meram simplicemque Divini Magistri discipulam, cuius vocem audire eiusdemque doctrinam et exemplum sequi desiderabat omnibus diebus vitae suae. Praeterea meditans infinitam Dei dilectionem, didicit semetipsam abnegare, crucem amare, indolem suam vehementem moderari et — ipsa teste — ab omnibus adhiberi « ut scopae quae neque queruntur neque reclamitant, sed silentes sinunt ut omnes sibi utantur alterutrius rei causa ». Mulier autem in firmissima fide fundata in agendo e in vivendo semper a Dei voluntate agi voluit cui adhaesit mente, corde et opere. Praecepta quoque et divina et ecclesiastica servavit atque acquirendae sanctitati semper studuit, bene utens innumeris donis quae a Deo susceperat et removens omnem peccati et imperfectionis formam. Intimam suam cum Deo unionem fovit meditatione Sacrarum Scripturarum aeternorumque mysteriorum, Sacra Liturgia, ferventi pie- Congregatio de Causis Sanctorum 153 tate erga Eucharistiam et Virginem Mariam, precibus assiduis. Spiritus Sanctus eam duxit ad excelsos contemplationis gradus et peculiaribus ditavit charismatibus, quibus semper ea usa est in simplicitate cordis ad animarum bonum. Cor eius iam vivebat in caelis, pedes autem firmiter terrae inhaerebant. Particeps quoque fuit Ecclesiae vitae et ut filia Sanctam Sedem adamavit Summumque Pontificem. Anno 1981 Dominus gratiam ei dedit suscipiendi in pago Collevalenza visitatorem ipsum Summum Pontificem Ioannem Paulum II. Sciebat enim Eum in quo spem suam fundaverat, scilicet in Deo-Amore. Propterea non suis viribus fisa, sed Dei bonitate providentiaque, animo sereno intimaque pace res vicit adversas, dolores, cruciatus et indecoras offensiones. Potissimum vero his in rerum adiunctis testis verax fuit et credibilis prophetici sui nominis, quod fuit Spes a Iesu. Ex eius cum Deo intima, sponsali et mystica conversatione profluxit illa urgens caritas, qua diligenter et sedulo ut germana mater dilexit miserrimos homines nulla personarum acceptione inter pauperes et divites, familiares et extraneos, amicos vel inimicos, quin ipsos inimicos habuit quoque veluti maximos benefactores ita ut numquam defendi ipsa sit ausa, neque quempiam accusaverit, neglectis indecoris offensionibus et calumniis. Dilexit summaque subservivit caritate filiis filiabusque suis spiritualibus, sacerdotibus, infirmis, inopibus, omnibusque qui opem eius peterent. Cum Spiritus luce duceretur supernaturalique prudentia, vere noverat reprehendere, monere et hortari pro cuiusque necessitatibus, semper matris cor exhibens rectum, dulce et vehemens, instans et patiens. Numquam favit vitae agendae rationi, neque suae neque ceterorum hominum, quae contrariis careret rebus et difficultatibus. Quinimmo Dei bonitati cum plene fideret quaelibet sui abnegationis genera veluti ab eius manibus suscipiebat omnibusque utebatur adversitatibus ut instrumentis purificationis et expiationis et tamquam occasionis ei datis compatiendi cum Christo Redemptore, qui fuit Vir Dolorum. Domino virginaliter se vovit; Ecclesiae Pastoribus, moderatoribus et suis spiritualibus magistris semper oboediens fuit et cum pauper nata esset pauper quoque vivere voluit seque ad pauperes inclinavit, in quibus vultum Christi dolentis intuebatur. Mente simplici perfecit misericordiae opera corporalia et spiritualia atque dulciter et fortiter hominis defendit dignitatem cuiuslibet condicionis. Cum fugeret ab honoribus humiliter operata est ad aedificandum Regnum Dei et ad parandum humanum cultum amoris, misericordiae, reconciliationis et pacis. Neque vita Matris Spei a Iesu caruit multis morbis a quibus saepe sanata est, testibus quoque medicis, modo subito et miro. Morbus qui ei letalis fuit tantum quattuor dies perseveravit, et vespere antequam manifestaretur Serva Dei spirituali suo moderatori dixit: « Fili mi, proficiscor ». Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 154 Sereno et laeto vultu paravit se ut obviam decretorie iret Domino, qui ad se eam vocavit die 8 mensis Februarii anno 1983. Sancte vixit, sancte obiit. Eius vita fere nonaginta annorum breviari potest sententia: « Omnia propter Amorem ». Eius corpus nunc requiescit in crypta Sanctuarii Amoris Misericordis in pago Collevalenza, circumsistentibus atque venerantibus filiis filiabusque spiritualibus necnon innumeris peregrinis, ex cunctis terrarum orbis regionibus advenientibus. Sanctitatis et miraculorum fama, quae vitam Servae Dei comitata est, perseveravit quoque post eius mortem, propterea Episcopus Urbevetanus-Tudertinus, Exc.mus Decius Lucius Grandoni, Causam beatificationis et canonizationis iniit celebravitque Inquisitionem dioecesanam (1988-1990), quam iuridice validam habuit Congregatio de Causis Sanctorum decreto die 12 mensis Iunii anno 1992. Cum parata esset Positio, iuxta morem quaesitum est utrum Serva Dei exercuisset gradu heroico omnes virtutes. Die 11 mensis Ianuarii anno 2002 habitus est, positivo exitu, Congressus Peculiaris Consultorum Theologorum. Demum Patres Cardinales et Episcopi in Sessione Ordinaria die 5 subsequentis mensis Februarii, audita relatione Causae Ponentis, Exc.mi Iosephi Sebastiani Laboa, Archiepiscopi tit. Zaraiteni, ratum habuerunt Matrem Spem a Iesu exercuisse gradu heroico theologicas, cardinales iisque adnexas virtutes. Facta demum de hisce omnibus rebus Summo Pontifici Ioanni Paulo II per subscriptum Cardinalem Praefectum accurata relatione, Sanctitas Sua vota Congregationis de Causis Sanctorum excipiens rataque habens, mandavit ut super heroicis Servae Dei virtutibus decretum conscriberetur. Quod cum rite esset factum, accitis ad Se hodierno die infrascripto Cardinali Praefecto necnon Causae Ponente meque Antistite a Secretis Congregationis ceterisque de more convocandis, eisque astantibus, Beatissimus Pater sollemniter declaravit: Constare de virtutibus theologalibus Fide, Spe et Caritate tum in Deum tum in proximum, necnon de cardinalibus Prudentia, Iustitia, Temperantia et Fortitudine, iisque adnexis, in gradu heroico, Servae Dei Spei a Iesu (in saec.: Mariae Iosephae Alhama Valera), Fundatricis Congregationum Ancillarum Amoris Miserentis et Filiorum Amoris Miserentis, in casu et ad effectum de quo agitur. Hoc autem decretum publici iuris fieri et in acta Congregationis de Causis Sanctorum Summus Pontifex referri mandavit. Datum Romae, die 23 mensis Aprilis A. D. 2002. Iosephus card. Saraiva Martins Praefectus L. e S. e Eduardus Nowak archiep. tit. Lunensis, a Secretis Congregatio pro Episcopis 155 CONGREGATIO PRO EPISCOPIS PROVISIO ECCLESIARUM Latis decretis a Congregatione pro Episcopis, Sanctissimus Dominus Ioannes Paulus Pp. II, per Apostolicas sub plumbo Litteras, iis quae sequuntur Ecclesiis sacros praefecit praesules: die 8 Decembris 2002. — Metropolitanae Ecclesiae Massiliensi, noviter erectae, Exc.mum P.D. Bernardum Panafieu, hactenus Archiepiscopum eiusdem sedis. — Metropolitanae Ecclesiae Claromontanae, noviter erectae, Exc.mum P.D. Hippolytum Simon, hactenus Episcopum eiusdem sedis. — Metropolitanae Ecclesiae Divionensi, noviter erectae, Exc.mum P.D. Michaëlem Coloni, hactenus Episcopum eiusdem sedis. — Metropolitanae Ecclesiae Montis Pessulani, noviter erectae, Exc.mum P.D. Vidonem Thomazeau, hactenus Episcopum eiusdem sedis. — Metropolitanae Ecclesiae Pictaviensi, noviter erectae, Exc.mum P.D. Albertum Rouet, hactenus Episcopum eiusdem sedis. die 13 Decembris — Cathedrali Ecclesiae Lexingtonensi, R.D. Ronaldum Villelmum Gainer, e clero dioecesis Alanopolitanae, ibique Vicarium iudicialem. — Titulari episcopali Ecclesiae Sitipensi, R.D. Ignatium Wang, e clero archidioecesis Sancti Francisci in California, ibique Cancellarium atque rectorem Societatis pro Gentium Evangelizatione, quem deputavit Auxiliarem eiusdem archidioecesis. die 19 Decembris — Titulari episcopali Ecclesiae Silensi R.D. Angelum Amato, Societatis S. Francisci Salesii sodalem, quem Congregationis pro Doctrina Fidei a Secretis constituit atque archiepiscopali dignitate ornavit. — Titulari episcopali Ecclesiae Abitinensi R.P. Brennum Farrel, Congregationis Legionariorum Christi sodalem, quem Pontificii Consilii ad Unitatem Christianorum Fovendam a Secretis constituit. 156 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale die 27 Decembris 2002 — Cathedrali Ecclesiae Cabancalensi, R.D. Patricium A. Buzon S.D.B., Societatis S. Francisci Salesii superiorem provinciae in regione meridiana Philippinarum. — Titulari episcopali Ecclesiae Talaptulensi, R.D. Isabellum C. Abarquez, e clero archidioecesis Caebuanae, ibique Seminarii Collegii rectorem, quem deputavit Auxiliarem eiusdem archidioecesis. — Cathedrali Ecclesiae Acariguaraurensi, noviter erectae, Exc.mum P.D. Ioachimum Morón Hidalgo, hactenus Episcopum Vallispaschalensem. — Cathedrali Ecclesiae Sancti Caroli in Venetiola, R.D. Salvatorem Thomam Zárraga Colmenares, e clero dioecesis Punctifixensis, ibique parochum atque Secretariatus dioecesani pro communicationibus socialibus et pro pastorali sociali moderatorem. die 28 Decembris — Cathedrali Ecclesiae Peterboroughensi, Exc.mum P. D. Nicolaum De Angelis, hactenus Episcopum titularem Remesianensem et Auxiliarem archidioecesis Torontinae. die 30 Decembris — Cathedrali Ecclesiae Fabrianensi-Mathelicensi R.D. Ioannem Carolum Vecerrica, e clero dioecesis Maceratensis-Tolentinae-Recinetensis-Cingulanae-Treiensis, hactenus Secretarium generalem curiae eiusdem dioecesis. die 3 Ianuarii 2003. — Cathedrali Ecclesiae Iacksoniensi, R.D. Iosephum Latino, e clero dioecesis Humensis-Thibodensis, ibique Vicarium generalem et curionem paroeciae templi cathedralis. die 4 Ianuarii — Titulari episcopali Ecclesiae Cuncacestrensi seu Sancti Cuthberti R.D. Alanum Stephanum Hopes, hactenus Vicarium generalem archidioecesis Vestmonasteriensis, quem deputavit episcopum Auxiliarem eiusdem archidioecesis. — Titulari episcopali Ecclesiae Zarnensi R.D. Bernardum Longley, e clero Arundeliensi-Brichtelmestunensi, hactenus Secretarii generalis Conferentiae Episcoporum Angliae et Cambriae adiutorem, quem deputavit Episcopum Auxiliarem archidioecesis Vestmonasteriensis. die 8 Ianuarii — Coadiutorem dioecesis Vaccariensis R. P. Petrum Sbalchiero Neto, M.S., hactenus Vicarium provincialem Missionariorum Dominae Nostrae a La Salette in Brasilia. Congregatio pro Episcopis 157 die 9 Ianuarii 2003 — Cathedrali Ecclesiae Abulensi Exc.mum P.D. Iesum Garcı́a Burillo, hactenus Episcopum titularem Basticensem et Auxiliarem dioecesis Oriolensis-Lucentinae. — Cathedrali Ecclesiae Salmantinae Exc.mum P.D. Carolum López Hernández, hactenus Episcopum Placentinum. — Cathedrali Ecclesiae Bellovacensi, Ioannem Paulum James, e clero archidioecesis Rhedonensis, ibique Seminarii maioris « Sancti Ivonis » moderatorem. die 10 Ianuarii — Metropolitanae Ecclesiae Ibaguensi, Exc.mum P.D Flavium Calle Zapata, hactenus Episcopum Sonsonensem-Rivi Nigri. — Cathedrali Ecclesiae Libanae-Hondanae, Exc.mum P.D. Raphaëlem Arcadium Bernal Supelano, hactenus Episcopum Araucensem. — Episcopum Coadiutorem Quercopolitanum, Exc.mum P.D. Alanum Henricum Vigneron, hactenus Episcopum titularem Marianopolitanum in Michigania et Auxiliarem archidioecesis Detroitensis. 158 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale DIARIUM ROMANAE CURIAE Il Santo Padre Giovanni Paolo II ha ricevuto in Udienza Ufficiale per la presentazione delle Lettere Credenziali: Venerdı̀, 13 Dicembre 2002, le LL. EE. i Signori e le Signore: Fode Mclean Dabor, Ambasciatore di Sierra Leone; Marcia Gilbert-Roberts, Ambasciatore di Giamaica; Praveen Lal Goyal, Ambasciatore dell’India; Albert OwusuSarpong, Ambasciatore del Ghana; Helga Hernes, Ambasciatore di Norvegia; Emmanuel Kaytana Imanzi, Ambasciatore del Rwanda; Jean-Pierre Razafy-Andrianvaingo, Ambasciatore del Madagascar; tutti accreditati presso la Santa Sede. Lunedı̀, 19 Dicembre 2002, S.E. la Signora Dagmar Babċanovȧ Ambasciatore di Slovacchia presso la Santa Sede. Ha, altresı̀, ricevuto in Udienza: Giovedı̀, 12 Dicembre 2002, S.E. il Signor Moshe Katsav, Presidente dello Stato di Israele; S.E. il Signor Sellapan Ramanathan Nathan, Presidente della Repubblica di Singapore. Lunedı̀, 16 Dicembre 2002, S.E. il Signor Stjepan Mesic, Presidente della Repubblica di Croazia. Lunedı̀, 23 Dicembre 2002, S.A.R. il Principe Vittorio Emanuele di Savoia. Venerdı̀, 3 Gennaio 2003, l’On. Signor Pat Cox, Presidente del Parlamento Europeo. Lunedı̀, 13 Gennaio 2003, l’Ecc.mo Corpo Diplomatico presso la Santa Sede. Venerdı̀ 20 dicembre 2002 si è riunita alla presenza del Santo Padre la Congregazione delle Cause dei Santi. Diarium Romanae Curiae 159 SEGRETERIA DI STATO NOMINE Con Biglietti della Segreteria di Stato il Santo Padre Giovanni Paolo II ha nominato: 9 novembre 2002 » » » » » » » » » » » » 19 » » 3 dicembre 12 » » » Le LL.EE. i mons.ri Angelo Scola, Patriarca di Venezia; George Pell, Arcivescovo di Sydney; André VingtTrois, Arcivescovo di Tours; Anders Arborelius, Vescovo di Stockholm, Membri del Comitato di Presidenza del Pontificio Consiglio per la Famiglia « ad quinquennium ». Le LL.EE. i mons.ri Agustı́n Garcı́a-Gasco Vicente, Arcivescovo di Valencia; Elio Sgreccia, Vescovo tit. di Zama minore, Membri del Comitato di Presidenza del Pontificio Consiglio per la Famiglia « in aliud quinquennium ». I signori Francisco e Geraldine Padilla; prof. Michael M. Waldstein e Susie Burnham Waldstein, Membri del Pontificio Consiglio per la Famiglia « ad quinquennium ». Mons. Renzo Bonetti, P. David Maria A. Jaeger, O.F.M.; i signori prof. Carl Albert Anderson, prof. Pedro Morandé Court, prof.ssa Dina Nerozzi Frajese, dott. Timothy T. O’Donnell, sig.ra Antonia Willemsen, Consultori del Pontificio Consiglio per la Famiglia « ad quinquennium ». S.E. mons. Klaus Küng, Vescovo di Feldkirch; mons. Ignacio Carrasco de Paula; p. Jesús López-Gay, S.I.; p. Lino Ciccone, C.M.; p. Tadeusz Styczen, S.D.S.; rev. Juan Ignacio Arrieta Ochoa de Chinchetru; i signori dott. Joseph H. Hagan; prof. Humberto Leal Vieira; sig.ra Angela de Malherbe; sig.ra Maria Cristina Noronha de Sá; dott.ssa Janet E. Smith, Consultori del Pontificio Consiglio per la Famiglia « in aliud quinquennium ». S.E. mons. Kevin McDonald, Vescovo di Northampton, Membro del Pontificio Consiglio per il Dialogo Inter-Religioso « ad quinquennium ». Il rev. Melchor Sánchez de Toca y Alameda, Capo Ufficio nel Pontificio Consiglio della Cultura. Le LL.EE. i mons.ri Francesco Monterisi, Arcivescovo tit. di Alba Marittima; Pier Luigi Celata, Arcivescovo tit. di Doclea; Giampaolo Crepaldi, Vescovo tit. di Bisarcio, Membri del Pontificio Consiglio della Pastorale per i Migranti e gli Itineranti « ad quinquennium ». Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 160 12 dicembre 2002 » » » 14 » » 16 » » » » » » » » » » » 17 » » 23 » » 30 » » 7 gennaio 2003. Il sig. Guzmán Carriquiry, Sotto-Segretario del Pontificio Consiglio per i Laici « in aliud quinquennium ». Mons. Pedro López Quintana, Arcivescovo tit. di Agropoli, Nunzio Apostolico. Mons. Francesco Borgia Trân Vǎn Kha, Capo Ufficio nella Congregazione per il Culto Divino e la Disciplina dei Sacramenti. Mons. Eleuterio Francesco Fortino, Sotto-Segretario del Pontificio Consiglio per la promozione dell’Unità dei Cristiani fino al 1º marzo 2004. Gli Em.mi Signori Cardinali Joachim Meisner; Adam Joseph Maida; le LL.EE. i monsignori Attilio Nicora, Arcivescovo-Vescovo emerito di Verona; Lluı́s Martı́nez Sistach, Arcivescovo di Tarragona; Tarcisio Bertone, Arcivescovo di Genova, Membri del Pontificio Consiglio per i Testi Legislativi « ad quinquennium ». Gli Em.mi Signori Cardinali Eduardo Martı́nez Somalo ed Achille Silvestrini, Membri del Pontificio Consiglio per i Testi Legislativi « usque ad octogesimum annum ae. ». L’Em.mo Signor Cardinale Mario Francesco Pompedda; le LL.EE. i monsignori Luigi Dossena, Arcivescovo tit. di Carpi; Renato Raffaele Martino, Arcivescovo tit. di Segerme; Attilio Nicora, Arcivescovo-Vescovo em. di Verona; il sac. Daniel Lagni; p. Gianbattista Zanchi, Superiore generale del Pontificio Istituto Missioni Estere, Membri della Congregazione per l’Evangelizzazione dei Popoli « ad quinquennium ». Mons. Gabriele Giordano Caccia, Assessore per gli Affari Generali della Segreteria di Stato « ad quinquennium ». Le LL.EE. i mons. Robert Sarah, Arcivescovo em. di Conakry; Csaba Ternyák, Arcivescovo tit. di Eminenziana; Piergiorgio Silvano Nesti, Arcivescovo em. di Camerino-San Severino Marche; Giuseppe Pittau, Arcivescovo tit. di Castro di Sardegna, Membri del Pontificio Consiglio della Pastorale per i Migranti e gli Itineranti « ad quinquennium ». Il sig. Jean Daniel Pitteloud, Tenente del Corpo della Guardia Svizzera Pontificia. L’Em.mo Signor Cardinale Juan Sandoval Íñiguez, Membro della Commissione Cardinalizia di vigilanza dell’Istituto per le Opere di Religione « ad quinquennium ». NECROLOGIO 16 dicembre 8 gennaio » » 2002 2003 » Mons. Licı́nio Rangel, Vescovo tit. di Zarna. Mons. Antonio Palenzuela Velázquez, Vescovo em. di Segovia (Spagna). Mons. Adolfo Arana, Vescovo em. di Villa de la Concepción del Rio Quarto (Argentina).