An. et vol. XCVI 4 Iunii 2004 N. 6 ACTA APOSTOLICAE SEDIS COMMENTARIUM OFFICIALE Directio: Palazzo Apostolico – Città del Vaticano – Administratio: Libreria Editrice Vaticana ACTA IOANNIS PAULI PP. II LITTERAE DECRETALES quibus Iosepho Sebastiano Pelczar Sanctorum honores decernuntur. IOANNES PAULUS EPISCOPUS servus servorum dei ad perpetuam rei memoriam « Caritas pastorum ea virtus est qua Christum in sui donatione et servitio imitamur: non proinde ponenda est in illis quae facimus, sed reperienda in nostrum ipsorum dono, quo exprimatur Christi amor gregi oblatus » [Ioannes Paulus II, Homilia in adoratione eucharistica Seuli habita (vii mensis Octobris anno mcmlxxxix), 2; cfr Adhortatio Apostolica Pastores dabo vobis, 23: AAS, lxxxiv (1992), 692]. Pastoralis caritas, quae sui plena est Ecclesiae donatio, Episcopi Iosephi Sebastiani Pelczar peculiaris fuit virtus, qui divini Pastoris fideliter persequens exemplum, animose studioseque saluti sui populi aeternae operam dedit, quem ipse doctrina rexit sanctitatisque vita sanctificavit. Insignis hic Ecclesiae pastor die xvii mensis Ianuarii anno mdcccxlii in oppido Korczyna apud Crosnum ortus est. Apud paroecialem scholam expleto curriculo, gymnasium Rzeszoviensi et Premisliensi in urbe persolvit. Sacerdotium inde affectavit. Necessariis expletis studiis, die xvii mensis Iulii anno mdccclxiv sacro est auctus ordine. Post pastorale munus in Samborensi paroecia per exiguum temporis spatium gestum, Romam adiit suam institutionem ut expoliret atque in theologia iureque canonico est consecutus doctoratum. Po- 322 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale lonia repetita, Seminarii Premisliensis tirones erudivit ac deinceps apud Theologicam Facultatem decanus docuit ac Rector studiorum Universitatis Iagellonicae Cracoviensis, cuius agendi rationem et culturae modum extulit. In tali laborioso opere praestando, impedimenta est aggressus aerumnasque est expertus, quas is Domino obtulit. Tempore illo complura scripta in spiritalitatis, ascesis, theologiae pastoralis, historiae iurisque canonici provincia foras dedit. Aestimatus proinde fuit concionator ac plura incepta cum educationis tum culturae suscepit, animos sic praeparans ad evangelicum nuntium recipiendum. Ut dignitas et operariorum iura servarentur, eorum praesertim qui in periculis potissimum versabantur, mense Maio anno mdcccxci Sanctissimae Virginis Mariae Poloniae Reginae Sodalitatem condidit, quae de rebus moribusque domesticas famulas curaret. Iis, operariis, iuvenibus mulieribus, die xv mensis Aprilis anno mdcccxciv Cracoviae Congregationem Ancillarum Sacri Cordis Iesu condidit, quam Dei Servae Clarae Ludovicae Szczȩsna regendam tradidit. Nova religiosa familia varia in Poloniae loca diffusa est. Anno mdcccxcix Beatus episcopus auxiliaris Premisliensis est renuntiatus, atque anno post eiusdem dioecesis est nominatus Ordinarius. Paroecias saepenumero invisit, quasdam novas constituit atque varia templa aedificavit. Plus quam semel dioecesanas Synodos celebravit, Seminarium minus aedificavit itemque operam dedit ut Romae sacerdotibus studentibus suscipiendis domus excitaretur. Multum ad sacerdotes et catechistas colendos contulit. Cum conscius esset « nullam condicionem vel nullam aetatem impediri quominus vita perfecta obtineretur » suum populum in sanctitatis semitis direxit ipseque perseveranter ad evangelicam perfectionem animum intendit, omnes per continuatum laetumque virtutum christianarum sacerdotaliumque exercitium aedificavit, quotidie id factitans quod in concionibus scriptisque fidelibus commendabat. Cum antea sacerdos tum postea Episcopus fidem in Christo flagranter proclamavit atque operam dedit ut veritates revelatae diffunderentur ac doctrinae integritas ab erroribus discluderetur. Suam spiritalitatem Dei Verbi lectione meditationeque, precibus, erga Sacrum Cor Iesu, Eucharistiam et Virginem Sanctissimam devotione aluit. Se Supremi Magisterii doctrinae usque accommodavit ac fidelis fuit et Summo Pontifici ecclesiasticisque potestatibus obsequens, pro certo habens « Deum non habere patrem eum qui non haberet Ecclesiam matrem » (cfr S. Cyprianus, De unitate Ecclesiae, 5). Totum se Christo devovit ut magno Divini Magistri testimonio responderet, qui cum naturae divinae esset, formam servi accepit in similitudinem hominum factus est peccati expers (cfr Philp 2, 6-7). Acta Ioannis Pauli Pp. II 323 Incertitudinis terrestris commorationis conscius, perseveranter aeternam beatitudinem contuebatur atque in difficilibus rerum adiunctis, se divinae Providentiae fiducialiter commendavit. Paterna sollicitudine indigentium, pauperum puellarum bellique victimarum necessitatibus subvenit. Prudenter dioecesim temperavit ac sapienter suas spiritales filias rexit. Studiose propriae condicionis officia et ecclesiasticas normas servavit. Aequanimus semper fuit et muneribus susceptis fidelis. Multos annos acerbam stomachi iecinorisque infirmitatem patienter toleravit. Temperatam, austeram humilemque exegit vitam. Vitae usque ad exitum Sacrum ministerium sustinuit. Dominus eum ad Se vocavit, brevem post aegrotationem, die xxviii mensis Martii anno mcmxxiv. Latam ob sanctitatis famam anno mcmliv Beatificationis Canonizationisque Causa incohata est. Iis iure statutis absolutis rebus, die ii mensis Iunii anno mcmxci a Nobis in Beatorum album est relatus. Die autem xx mensis Decembris anno mmii coram Nobis decretum super miraculo prodiit. Faventibus Patribus Cardinalibus Episcopisque, in Consistorio die vii mensis Martii huius anni coadunatis, statuimus ut Canonizationis ritus Romae die xviii subsequentis mensis Maii perageretur. Hodie igitur in foro Petriano inter sacra hanc ediximus formulam: Ad honorem Sanctae et Individuae Trinitatis, ad exaltationem fidei catholicae et vitae christianae incrementum, auctoritate Domini nostri Iesu Christi, beatorum Apostolorum Petri et Pauli ac Nostra, matura deliberatione praehabita et divina ope saepius implorata, ac de plurimorum Fratrum Nostrorum consilio, Beatos Iosephum Sebastianum Pelczar, Ursulam Ledóchowska, Mariam de Mattias et Verginiam Centurione Bracelli Sanctos esse decernimus et definimus, ac Sanctorum Catalogo adscribimus, statuentes eos in universa Ecclesia inter Sanctos pia devotione recoli debere. In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Praeclarus hic Praesul spectabiles dedit sapientiae doctrinaeque testificationes, qui non modo suam dicionem verum etiam totam Ecclesiam multum iuvit, scriptis erudivit suaque eximia opera perquam studiose aedificavit. Exoptamus igitur ut huius caelitis patrocinio exemplisque homines qui nunc sunt transitura posthabeant et superna continenter affectent. Quae autem his Litteris decrevimus, nunc et in posterum rata et firma esse volumus, contrariis quibuslibet rebus minime obstantibus. 324 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale Datum Romae apud Sanctum Petrum, die decimo octavo mensis Maii, anno Domini bis millesimo tertio, Pontificatus Nostri quinto et vicesimo. EGO IOANNES PAULUS Catholicae Ecclesiae Episcopus Marcellus Rossetti, Protonot. Apost. Loco e Plumbi In Secret. Status tab., n. 540.980 CONSTITUTIONES APOSTOLICAE I BAUCHIANA In Nigeria nova dioecesis Bauchiana appellanda conditur. IOANNES PAULUS EPISCOPUS servus servorum dei ad perpetuam rei memoriam Actuosae evangelizationis catholicae Ecclesiae in Nigeria, ac praesertim nunc in Vicariatu Apostolico Bauchiano, maturos intuentes spiritales fructus, quod laudabili etiam missionali opere effectum est Societatis Missionum ad Afros, Nos laetantes festinamus ibidem novam dioecesim instituere. Ideo, re mature deliberata auditoque voto quorum interest, Vicariatum Apostolicum Bauchianum ad gradum et dignitatem dioecesis extollimus Bauchianae nuncupandae, eamque facimus metropolitanae Ecclesiae Iosensi suffraganeam Acta Ioannis Pauli Pp. II 325 eiusque Episcopum metropolitico iuri Archiepiscopi illius Sedis subiectum. Novam dioecesim volumus iurisdictioni Congregationis pro Gentium Evangelizatione esse obnoxiam. Sedem novae dioecesis in eadem urbe Bauchiana ponimus, ecclesiam vero sancto Ioanni Evangelistae dicatam ibidem exstantem ad gradum ecclesiae cathedralis evehimus, iuribus ac privilegiis concessis quae ad eiusmodi templa spectant. Quod autem ad novae dioecesis pertinet regimen, bonorum ecclesiasticorum admnistrationem, sede vacante administratoris electionem, alumnorum Seminarii institutionem, fidelium iura horumque similia, serventur quae sacri canones praescribunt. Haec autem, quae praescripsimus, committimus perficienda Nuntio Apostolico in Nigeria vel, absente eo, illi qui negotia curat Apostolicae Sedis in eadem regione, ac omnes eis tribuimus necessarias et convenientes facultates, etiam subdelegandi quemvis virum in dignitate ecclesiastica constitutum, onere imposito ad Apostolicam hanc Sedem sincerum effectae exsecutionis exemplar sedulo mittendi. Has denique Litteras Nostras ratas et firmas esse nunc et in posterum volumus, quibuslibet rebus minime obstantibus. Datum Romae, apud Sanctum Petrum, die duodecimo mensis Decembris, anno Domini bismillesimo tertio, Pontificatus Nostri vicesimo sexto. e Angelus card. Sodano Crescentius card. Sepe Secretarius Status Congr. pro Gentium Evang. Praef. Marcellus Rossetti, Protonot. Apost. Leonardus Erriquenz, Protonot. Apost. Loco e Plumbi In Secret. Status tab., n. 549.876 II TIMIKAËNSIS In Indonesia nova dioecesis erigitur nomine Timikaënsis. IOANNES PAULUS EPISCOPUS servus servorum dei ad perpetuam rei memoriam Supernum evangelizationis mandatum Nos, beati Petri Apostoli Successores, continuo impellit ad verbi ministerium summis expediendum Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 326 opibus potissimum novarum constitutione dioecesium. Quam ob rem cum Venerabiles Fratres Nostri S.R.E. Cardinales atque Praesules Congregationi pro Gentium Evangelizatione praepositi, re mature perpensa auditisque quorum interest votis, novam in Indonesia dioecesim condendam esse censuissent, Nobis visum est talem sententiam ratam habere. Summa igitur Nostra potestate quae sequuntur decernimus atque iubemus. Detracta parte occidentali territorii dioecesis Iayapuraënsis, novam dioecesim Timikaënsem erigimus, quae civilibus definietur finibus, videlicet locorum v.d. Biak-Numfor, Yapen-Waropen, Nabire, Paniai, Puncak Jaya et Mimika. Archiepiscopali item sedi Meraukensi eandem suffraganeam constituimus atque iurisdictioni Congregationis pro Gentium Evangelizatione subicimus. Praeterea statuimus Episcopi sedem poni in oppido v.d. « Timika » atque templum ibidem situm, Deo in honorem Trium Regum Magorum Tiga Raja dicatum, ad gradum necnon dignitatem ecclesiae cathedralis evehimus; cetera vero secundum leges canonicas temperentur. Quae decrevimus perficienda committimus Venerabili Fratri Laurentio Fratini, Archiepiscopo titulo Botrianensi et in Indonesia Apostolico Nuntio, onere imposito ad memoratam Congregationem authenticum exemplar actus effectae exsecutionis, cum primum fas erit, remittendi. Hanc denique Constitutionem Nostram nunc et in posterum ratam esse volumus, contrariis quibuscumque rebus non obstantibus. Datum Romae, apud Sanctum Petrum, die undevicesimo mensis Decembris, anno bismillesimo tertio, Pontificatus Nostri sexto ac vicesimo. e Angelus card. Sodano Crescentius card. Sepe Secretarius Status Congr. pro Gentium Evang. Praef. Laurentius Civili, Protonot. Apost. Brennus Chestle, Protonot. Apost. Loco e Plumbi In Secret. Status tab., n. 552.153 Acta Ioannis Pauli Pp. II 327 LITTERAE APOSTOLICAE I Venerabilibus Servis Dei Ioanni Baptistae et Hyacintho ab Angelis Beatorum honores decernuntur. IOANNES PAULUS PP. II Ad perpetuam rei memoriam. — « Scriptum est: Dominum Deum tuum adorabis et illi soli servies » (Mt 4, 10). Fideles laici Ioannes Baptista et Hyacinthus ab Angelis alacriter martyrium oppetiverunt ob fidelitatem erga solum Deum verum servandam obque idola respuenda. Ipsi quidem dedita opera catholicam fidem amplexi sunt, se optime gerentes uti mariti et patresfamilias, etiam uti publici officiales. Christi luce collustrati, amorem et observantiam erga Divinum Redemptorem et Ecclesiam usque ad sanguinis effusionem sunt testificati. Ioannes Baptista natus est anno circiter mdclx in oppido vulgo San Francisco de Cajonos, archidioecesis Antequerensis. A iuvenili aetate missionem Fratrum Ordinis Praedicatorum frequentare coepit, et iisdem inserviens diversa obiit officia. Ob fervorem et honestatem, quibus munera sibi credita exercuerat, commissum est illi grave munus « fiscalis », scilicet administri ecclesiasticarum auctoritatum, cuius erat fidem tueri moresque communitatum christianarum loci servare. In matrimonium uxorem duxit Iosepham a Cruce, ex qua filiam habuit, Rosam nomine, quae baptismali lavacro mense Octobri anno mdclxxxix est abluta. Hyacinthus ab Angelis circa annum mdclx ex praestanti indigena familia ortus est eodem in loco quo primam vidit lucem Servus Dei Ioannes Baptista, quem supra memoravimus. Postquam in civili religiosoque ambitu varia exercuerat munera, ipse quoque, ob morum probitatem, quorum exempla usque dederat, nominatus est fiscalis. Coniugem duxit Petronam ab Angelis, ex quibus duo nati sunt liberi, Ioannes nempe, baptizatus exeunte mense Iunio anno mdcxcviii, et Nicolasa quae obiit anno mdcclxxiv. Cum certiores facti essent ritum idololatricum die xiv mensis Septembris anno mdcc in eorum oppido peractum iri fideliter munus implendo sibi ipsis creditum, rem nuntiaverunt Fratribus Praedicatoribus, quibus in actione evangelizationis sociam operam frugifere praestabant. Quamvis conscii de periculo oppetendo, officium fortiter adimpleverunt, memores promissionis Iesu qui, in Montano Sermone, iis « qui persecutionem patiuntur propter iustitiam » (Mt 5, 10) aeternam confirmaverat beatitudinem. Hi quidem chris- 328 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale tiani, locum ingressi ubi ritus peragebatur, fecerunt ut celebratio aboleretur. Sequenti die idololatrae indigeni aggressi sunt domum Fratrum Praedicatorum, obstringentes eos ut Servi Dei sibi statim traderentur; sin autem, minitantes stragem edere. Publicae tamen auctoritates, maiores aerumnas metuentes, invitis religiosis, perfidae annuerunt petitioni. Servi igitur Dei comprehensi sunt et, dum nefandis vexabantur cruciatibus, repudiarunt condicionem Christum negandi et propriam vitam servandi, firmiter asserentes: « Baptismi fidem professi sumus, quamobrem veram constanter servabimus religionem ». Plurimis vexationibus omnique tormentorum genere confecti, die xvi mensis Septembris anno mdcc interempti sunt. Perpensa eorum martyrii fama, statim post mortem diffusa et annorum decursu confirmata, anno mcmxci archiepiscopus Antequerensis Causam incohavit beatificationis seu declarationis martyrii. Rite servatis de iure servandis, Nobis coram promulgatum est decretum super martyrio die vii mensis Iulii anno mmi. Statuimus igitur ut die i mensis Augusti anno mmii, in urbe Mexico, occasione Nostri itineris pastoralis, ritus beatificationis perageretur. Hodie igitur, in urbe Mexico, hanc inter Sacra formulam elocuti sumus: Nos, acogiendo el deseo de nuestro hermano Héctor González Martı́nez, Arzobispo de Antequera-Oaxaca, ası́ como de otros muchos Hermanos en el episcopado y de numerosos fieles, después de haber escuchado el parecer de la Congregación de las Causas de los Santos, con Nuestra Autoridad Apostólica declaramos que los Venerables Siervos de Dios Juan Bautista y Jacinto de los Ángeles de ahora en adelante sean llamados Beatos, y se podrá celebrar su fiesta en los lugares y en el modo establecido por el Derecho cada año, el 18 de septiembre. En el nombre del Padre y del Hijo y del Espı́ritu Santo. Consueta habita oratione de vita virtutibusque horum beatorum caelitum qui martyres occubuerunt, Nos Ipsi, admirantes tantam horum heroum alacritatem ad sanguinem pro Domini amore fundendum, summa devotione christianam eorum fortitudinem publice laudavimus et in adiutorium totius Ecclesiae adhuc in terra peregrinantis caeleste eorundem invocavimus patrocinium. Quae autem decrevimus volumus et nunc et in posterum vim sortiantur, contrariis minime obstantibus rebus. Datum Mexicopoli, sub anulo Piscatoris, die i mensis Augusti anno Domini mmii, Pontificatus Nostri vicesimo quarto. De mandato Summi Pontificis e Angelus card. Sodano Secretarius Status Loco e Sigilli In Secret. Status tab., n. 519.651 Acta Ioannis Pauli Pp. II 329 II Venerabili Dei Servo Marco Antonio Durando caelitum Beatorum tribuitur dignitas. IOANNES PAULUS PP. II Ad perpetuam rei memoriam. — « Memores operis fidei vestrae et laboris caritatis et sustinentiae spei » (1 Thess 1, 3). Verba Apostoli bene describunt animi imaginem Marci Antonii Durando, presbyteri Congregationis Missionis et digni Pedemontanae terrae filii. Ipse ex fide et ardenti spiritus zelo vixit, quamlibet compromissi et animi remissionis speciem reiciens, sancto Vincentio magistro, agnoscere didicit in Christi humanitate maximam et quidem clarescentem et commoventem significationem Dei amoris erga quemque hominem. Ad exemplum praeclari Sancti Fundatoris, hoc propositum persecutus est: « Deum ac proximum diligamus, attamen frontis sudore et brachiorum labore ». Solidus hic sensus totam eius vitam Missionarii Vincentiani direxit. Marcus Antonius Durando est ortus Monte Vici, Pedemontii in urbe, die xxii mensis Maii anno mdccci, ex familia eximia et christianae traditioni obsequenti. A matre, pientissima muliere, vivum hausit religiosum sensum, qui ipsum adduxit ad vitam sacerdotalem ineundam. Decimum septimum annum agens, anno mdcccxviii studiis philosophicis peractis in seminario dioecesano, Congregationem Missionis ingressus est. Evidens erat eius propensio ad Missiones Sinenses petendas. Expletis studiis theologicis, die xii mensis Iunii anno mcmxxiv, Fossani ad sacerdotium evectus est. Eius petitio pro missionibus ad gentes, pluries iterata, non recepta est a superioribus, qui ipsum addixerunt in Patria missionibus popularibus et ruricolis necnon exercitiis spiritualibus clero praedicandis. Zelus assiduus et sedulus, doctrina solida, vita interior et sacra eloquentia, modo mirabili faverunt, in Pedemontio, his duobus ministeriis primariis Congregationis. Enisus est ut Opera Fidei Propagationis expanderetur, testimonium recipiens « Primi Promotoris Operae Propagationis fidei in Pedemontio et in Italia ». Anno mdcccxxxi renuntiatus est superior domus Taurinensis, quae centrum evasit aptum ad clericos et presbyteros congregandos, ut coetum singulis hebdomadibus haberent et exercitiorum spiritualium cursus obirent. Praesentia Servi Dei eiusmodi incepta promovit: eiusdem sapientiam, eminentem pietatem, ponderationem in sententiis ferendis, perspicaciam in rerum analysi omnes admirati sunt. Plurium sacerdotum ac laicorum confessarius et consultor fuit. Accesserunt ad eum etiam archiepiscopus Augustae Taurinorum, rex Carolus Albertus et alii 330 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale viri eminentes consilium et directionem spiritualem postulantes. Ardor apostolicus non disiungebatur ab amore actuoso erga pauperes, curam simul habendo eorum salutis corporis et spiritus, ad sancti Vincentii praeceptionem. Tum ut superior provincialis tum ut director Puellarum Caritatis, quas primus in Pedemontium introduxit, ad caritatem fovendam multum adlaboravit. Augustae Taurinorum creavit seriem centrorum caritatis, quae « Misericordie » appellabantur, in popularibus vicis, unde Filiae et Matronae Caritatis procedebant ad servitium pauperibus praestandum in ipsorum domiciliis. Simul cum centris « Misericordie » variae operae exortae sunt, scilicet prima asyla pro infantibus familiarum indigentium, officinae pro adulescentulis derelictis, orphanotrophia, hospitia pro aegrotis; hoc modo effecit ut revivisceret catholica doctrina socialis, quae antidotum fuit validissimum contra desertionem fidei christifidelium instabilium. Saepe affirmabat: « Mundus potest a nobis auferre cathedras, officia, non autem pauperes, qui sunt et erunt semper portio nostra » (Scritti Q. 111. 508). Apud domos Filiarum Caritatis et paroecias Servus Dei promovit et curavit Consociationes Filiarum Mariae Immaculatae, quae originem traxerunt ex apparitionibus Beatae Mariae Virginis Sanctae Catharinae Labouré. Instauratoris munus in Congregatione Missionis implevit ut Visitator provinciae Religiosae Italiae Septemtrionalis. Benignitate et mansuetudine, ad suadendum aptis, praeditus erat, attamen, sine ulla dubitatione, consilia etiam gravia capere valebat, cum interiore poena, sed aequo animo. Usque ad mortem, per quadraginta tres annos, fortiter ac suaviter direxit missionarios et omnes operas vincentianas iisdem coniunctas: « Sanctus Vincentius Italiae » iure renuntiatus est. Expetitio ministerii missionarii numquam in eius animo exstincta est. Constanti zelo et ferventi amore flagravit erga fratres, ad quos Evangelium nondum pervenerat. Magna benevolentia obsecutus est confratres qui petere cupiebant missiones quae erant in Syria, Africa, America, Brasilia et Sinis, et propugnavit erectionem, in domo Ianuensi, collegii « Brignole Sale », pro clericis exoptantibus missiones ad gentes et pro sacerdotibus, ex missionibus totius orbis terrarum redeuntibus, qui sua studia complere vellent. Spiritum missionalem sacerdotalemque caritatem Marcus Antonius hauriebat ex interiore contemplatione Iesu cruci affixi, cuius meditatio arcte coniungitur cum fundatione Societatis Passionis Iesu Nazareni, id est « Sororum Nazarenarum » quae permanet tamquam eius pretiosa hereditas, participata cum adiutrice Serva Dei Aloisia Borgiotti. Puellis, quae ad eum accesserant sese Deo dicare exoptantes, munus commisit serviendi fratribus maerentibus ut membris dolentibus Iesu Christi, opem illis praestantes in ipsorum domiciliis, diu noctuque, sine Acta Ioannis Pauli Pp. II 331 ulla exceptione, sive pauperibus sive divitibus, hoc uno tantum proposito, ut ipsi adducerentur ad inveniendum in sui corporis passione misericordem amplexum fidei in Christo Iesu. Maxima sollicitudine earum sanctificationem curavit per peculiares virtutes humilitatis, mortificationis et oboedientiae, addendo quartum votum sese dicandi cultui Passionis Domini nostri Iesu Christi. Vis arcana, quae totam Servi Dei actionem fulcivit, profluebat ex eius fide viva et firma et absoluta fiducia in Dei ac Beatae Virginis adiutorio. Quam vim ille exhauriebat coram Sanctissima Eucharistia, quae exstabat ut suae vitae sacerdotalis centrum et fulcrum. Eius spes, fiducia in Deo et animi fortitudo clare patuerunt praesertim in tempore congregationum religiosarum suppressionis, id est anno mdccclxvi. In illis tristissimis adiunctis hortabatur omnes ut aequo animo exciperent quod Divina Providentia permiserat, certe ob suorum filiorum amorem. In vicibus tam obscuris clarius refulsit eius amor fervens erga Ecclesiam et Summum Pontificem. Fama eiusdem virtutum non imminuit, sed amplificata est post mortem, quae incidit die x mensis Decembris anno mdccclxxx. Causa beatificationis incohata est in dioecesi Augustae Taurinorum anno mcmxxviii; Romae autem, cum processu apostolico anno mcmxl. Decretum de virtutibus heroum in modum exercitis die i mensis Iulii anno mm evulgatum est; miraculi vero recognitio die xx mensis Decembris anno mmi. Hodie igitur inter Missarum sollemnia in area Sancti Petri hanc protulimus formulam: Nos, vota Fratrum Nostrorum Ioannis Baptistae Odama, Archiepiscopi Guluensis, Pauli Magnani, Episcopi Tarvisini, Severini Cardinalis Poletto, Archiepiscopi Taurinensis, Iacobi Barabino, Episcopi Ventimiliensis-Sancti Romuli, et Antonii Mattiazzo, Archiepiscopi-Episcopi Patavini, necnon plurimorum aliorum Fratrum in episcopatu multorumque christifidelium explentes, de Congregationis de Causis Sanctorum consulto, Auctoritate Nostra Apostolica facultatem facimus ut Venerabiles Servi Dei David Okelo et Gildo Irwa, Andreas Hyacinthus Longhin, Marcus Antonius Durando, Maria a Passione Helena Maria de Chappotin de Neuville et Liduina Meneguzzi Beatorum nomine in posterum appellentur, eorumque festum: Davidis Okelo et Gildonis Irwa die vicesima Octobris, Andreae Hyacinthi Longhin die vicesima sexta Iunii, Marci Antonii Durando die decima Decembris, Mariae a Passione Helenae Mariae de Chappotin de Neuville die decima quinta Novembris et Liduinae Meneguzzi die secunda Decembris in locis et modis iure statutis quotannis celebrari possit. In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. 332 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale Quae autem his Litteris decrevimus, nunc et in posterum rata et firma esse volumus, contrariis quibuslibet rebus minime obstantibus. Datum Romae, sub anulo Piscatoris, die xx mensis Octobris, anno mmii, Pontificatus Nostri quinto et vicesimo. De mandato Summi Pontificis e Angelus card. Sodano Secretarius Status Loco e Sigilli In Secret. Status tab., n. 534.484 ALLOCUTIONES I Ad Romanam curiam habita.* Signori Cardinali, distinti Membri della Curia e Prelatura Romana! 1. All’approssimarsi del Natale si fa più intenso l’invito della Liturgia: Descendit de caelis Salvator mundi. Gaudeamus! È un invito al gaudio dello spirito, di cui la Liturgia spiega il perché: « È disceso dal cielo il Salvatore del mondo ». A Betlemme, in una povera grotta, è nato il Messia atteso e invocato dai profeti: il Figlio di Dio è divenuto uno di noi. Maria continua ad offrirlo agli uomini di ogni epoca e di ogni cultura: Egli è nato, infatti, per la salvezza di tutti. Sono questi i sentimenti che provo nel corso di questo consueto e desiderato appuntamento di fine d’anno. Il Cardinale Decano a nome vostro mi ha formulato fervidi voti augurali per le imminenti festività, sullo sfondo delle celebrazioni per il xxv di Pontificato. Lo saluto e lo ringrazio, come pure saluto tutti voi, Signori Cardinali, Vescovi e Prelati, comprendendo in un solo atto di riconoscenza e di affetto gli Officiali e Collaboratori della Curia Romana, del Vicariato di Roma e del Governatorato dello Stato della Città del Vaticano. * Die 22 Decembris 2003. Acta Ioannis Pauli Pp. II 333 Sono spiritualmente vicino a tutti voi, grato per il lavoro che prestate a servizio di questa Cattedra di Pietro, ciascuno secondo le proprie competenze e i propri incarichi. Gesù che nasce vi ricolmi dei suoi doni di grazia e di bontà, e vi ricompensi per la quotidiana fatica, che svolgete spesso nel silenzio e nel nascondimento. Fatevi interpreti di questi miei sentimenti con i sacerdoti, i religiosi e i laici che collaborano con voi. 2. Ritorno con la mente al primo incontro con i Membri della Curia Romana, che ebbe luogo il 22 dicembre — proprio come oggi — del 1978. Venticinque anni fa! Desidero dirvi subito, carissimi Fratelli, che durante questi anni ho potuto ammirare con gratitudine l’intelligenza e la dedizione con cui prestate il vostro servizio al Successore di Pietro. Vos estis corona mea, vi dicevo allora con san Paolo.1 Lo ripeto volentieri quest’oggi, perché voi « siete diventati ad un titolo specialissimo miei “congiunti” secondo quella comunione trascendente... che si chiama ed è la vita ecclesiale ».2 Come avrei potuto adempiere i compiti affidatimi senza la vostra fedele collaborazione? Ricordo con animo riconoscente tutti coloro che, durante gli anni passati, si sono avvicendati nelle rispettive mansioni. Per quanti il Signore ha già chiamato a sé prego ogni giorno, invocando per loro la meritata ricompensa. 3. Unico è il fine per il quale tutti insieme ci affatichiamo: annunciare il Vangelo di Cristo per la salvezza del mondo. È missione che vogliamo compiere con spirito di fede e con animo disposto al sacrificio, se necessario, fino alla « passio sanguinis », di cui parla sant’Agostino. Siamo infatti, come osserva il Vescovo d’Ippona, a servizio di un gregge comprato non con l’oro né con l’argento, ma col sangue di Cristo.3 Mai, pertanto, venga meno nel nostro ministero la fedeltà a Colui che ci ha intimamente associati al suo sacerdozio! Al centro della nostra esistenza ci sia sempre e solo Lui: Cristo! Con il passare degli anni si fa sempre più profonda in me questa consapevolezza: Gesù ci domanda di essere suoi testimoni, preoccupati unicamente della sua gloria e del bene delle anime. Questo ho voluto porre in evidenza nell’Enciclica Ecclesia de Eucharistia, come pure nelle Esortazioni post-sinodali Ecclesia in Europa e Pastores gregis, promulgate nel corso del 2003. A questo ho mirato nel pubblicare di recente la 1 2 3 Cfr Fil 4, 1. Insegnamenti, I, 1978, p. 394. Cfr Sermo 296, 4: Discorsi V, Città Nuova, p. 326. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 334 Lettera apostolica Spiritus et Sponsa nel quarantesimo anniversario della Sacrosanctum Concilium e il Chirografo per il centenario del Motu proprio « Tra le sollecitudini » sulla musica sacra. E non è forse l’amore per Cristo che ha spinto in ottobre il Collegio dei Cardinali a raccogliersi — insieme con i Presidenti delle Conferenze episcopali ed i Patriarchi — per un’ampia e approfondita riflessione sulle esigenze odierne dell’evangelizzazione? L’amore per Cristo ha pure guidato i viaggi Apostolici che quest’anno ho effettuato in Spagna, in Croazia, in Bosnia ed Erzegovina e nella Repubblica Slovacca. La consapevolezza dell’anelito di Cristo per l’unità dei credenti — « ut unum sint » 4 — mi ha infine spinto a intensificare i contatti ecumenici con i rappresentanti delle venerate Chiese ortodosse, con il Primate della Comunione Anglicana e con esponenti di altre Chiese e Comunità ecclesiali, in particolare di quelle operanti in Europa. 4. L’Europa! Non posso non notare che il Continente europeo ha attraversato quest’anno e continua a vivere una fase cruciale della sua storia, mentre allarga i confini ad altri popoli e nazioni. È importante che l’Europa, arricchita nel corso dei secoli del tesoro della fede cristiana, confermi queste sue origini e ravvivi queste radici. Il contributo più importante che i cristiani sono chiamati a dare alla costruzione della nuova Europa è anzitutto quello della loro fedeltà a Cristo e al Vangelo. L’Europa ha bisogno in primo luogo di santi e di testimoni. Le cerimonie di beatificazione e di canonizzazione, celebrate nel corso dell’anno, hanno permesso di additare, come modelli insigni da imitare, alcuni figli e figlie dell’Europa. Basti ricordare Madre Teresa di Calcutta, icona del Buon Samaritano, che è divenuta per tutti, credenti e non credenti, messaggera di amore e di pace. 5. Essere testimoni di pace; educare alla pace! Ecco un altro impegno quanto mai urgente per questo nostro tempo, che vede ancora addensarsi all’orizzonte rischi e minacce per la serena convivenza dell’umanità. La solenne commemorazione dell’Enciclica Pacem in terris del Beato Giovanni XXIII, nel quarantesimo di promulgazione, ci ha fatto rivivere l’ottimismo, permeato di speranza cristiana, di quel grande Pontefice in momenti non meno difficili dei nostri. La pace resta possibile anche oggi e, se possibile, essa è doverosa. Ho voluto ripeterlo nel Messaggio per la prossima Giornata Mondiale della Pace. 4 Gv 17, 22. Acta Ioannis Pauli Pp. II 335 Il Bambino di Betlemme, che ci prepariamo ad accogliere nel mistero del Natale, rechi nel mondo il dono prezioso della sua pace. Ce l’ottenga Maria, al cui Santuario di Pompei mi sono recato in pellegrinaggio lo scorso mese di ottobre, per coronare in modo solenne l’Anno del Rosario. Con questi sentimenti porgo i miei auguri a voi tutti per le prossime Festività Natalizie e per il Nuovo Anno, mentre di cuore vi benedico. Buon Natale! II Ad Congregationem pro Clericis habita.* Signori Cardinali, Venerati Fratelli nell’episcopato e nel sacerdozio, Carissimi fratelli e sorelle! 1. È con vivo piacere che vi accolgo, a conclusione dell’Assemblea Plenaria della Congregazione per il Clero. Saluto il Prefetto del Dicastero, il Cardinale Darı́o Castrillón Hoyos, e lo ringrazio per essersi fatto interprete dei comuni sentimenti di devozione e di affetto. Saluto i Signori Cardinali, i venerati Fratelli nell’episcopato e quanti hanno partecipato a quest’incontro, che ha affrontato due temi di grande interesse: « Gli organismi consultivi secundum legem e praeter legem » e « La pastorale dei Santuari ». Desidero ringraziare ciascuno per l’impegnativo lavoro svolto. Formulo, al tempo stesso, i migliori auguri perché da queste giornate di riflessione scaturiscano indicazioni e orientamenti utili per la vita della Chiesa. 2. La Costituzione dogmatica Lumen gentium presenta la Chiesa come un popolo che ha per Capo Cristo, per condizione la dignità e la libertà dei figli di Dio, per legge il precetto antico e sempre nuovo dell’amore e per fine il regno di Dio.1 Di tale popolo fanno parte coloro che, in forza del Battesimo, sono « impiegati come pietre vive per la costruzione di un edificio spirituale, per un sacerdozio santo, per offrire sacrifici spirituali graditi a Dio, per mezzo di Gesù Cristo ».2 Da questo sacerdozio, che accomuna tutti i fedeli, differisce * Die 10 Ianuarii 2004. 1 2 Cfr n. 9. 1 Pt 2, 5. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 336 essenzialmente quello ministeriale o gerarchico. Entrambi, però, sono uniti da uno stretto rapporto ed ordinati l’uno all’altro, poiché « l’uno e l’altro, ognuno a suo proprio modo, partecipano all’unico sacerdozio di Cristo ».3 I Pastori hanno il compito di formare, reggere e santificare il Popolo di Dio, mentre i fedeli laici, insieme a loro, prendono parte attiva alla missione della Chiesa, in una costante sinergia di sforzi, e nel rispetto delle vocazioni e dei carismi specifici. 3. Quest’utile collaborazione da parte dei laici si articola anche nei diversi Consigli previsti dall’ordinamento canonico a livello diocesano e parrocchiale. Si tratta di organismi di partecipazione che danno modo di cooperare al bene della Chiesa, tenendo conto della scienza e competenza di ciascuno.4 Oggi tali strutture, scaturite dalle indicazioni del Concilio, hanno bisogno di essere aggiornate nelle loro modalità di azione e negli statuti secondo le norme del Codice di Diritto Canonico promulgato nel 1983. Occorre salvaguardare un equilibrato rapporto tra il ruolo dei laici e quello che propriamente compete all’Ordinario diocesano o al parroco. I legittimi Pastori, nell’esercizio del loro ufficio, non vanno mai considerati come semplici esecutori di decisioni derivanti da opinioni maggioritarie emerse nell’assemblea ecclesiale. La struttura della Chiesa non può essere concepita su modelli politici semplicemente umani. La sua costituzione gerarchica poggia sul volere di Cristo e, come tale, fa parte del « depositum fidei », che deve essere conservato e trasmesso integralmente nel corso dei secoli. Il vostro Dicastero, che ha un ruolo di rilievo nell’applicazione delle direttive conciliari in questa materia, non mancherà di seguire con attenzione l’evoluzione di tali organi di consultazione. Sono certo che pure gli apporti e i contributi emersi da questo vostro incontro aiuteranno a rendere la collaborazione tra laici e Pastori sempre più proficua e pienamente fedele alle direttive del Magistero. 4. Il secondo tema, che in questa Plenaria avete affrontato, concerne la pastorale dei Santuari. Questi luoghi sacri attirano numerosi fedeli in cerca di Dio, disponibili quindi a un più incisivo annunzio della Buona Novella ed aperti ad accogliere l’invito alla conversione. È importante allora che vi operino sacerdoti con spiccata sensibilità pastorale, animati da zelo aposto3 4 Lumen gentium, 10. Cfr can. 212, § 3 CIC. Acta Ioannis Pauli Pp. II 337 lico, dotati di paterno spirito di accoglienza e sperimentati nell’arte della predicazione e della catechesi. Che dire poi del sacramento della Penitenza? Il confessore, particolarmente nei Santuari, è chiamato a riflettere in ogni suo gesto e parola l’amore misericordioso di Cristo. Si esige, pertanto, un’adeguata formazione dottrinale e pastorale. Al centro di ogni pellegrinaggio ci sono le celebrazioni liturgiche, in primo luogo la Santa Messa. Esse vanno sempre preparate con cura e animate da grande devozione, suscitando l’attiva partecipazione dei fedeli. Il vostro Dicastero non mancherà di elaborare opportuni suggerimenti per aiutare la pastorale dei Santuari ad essere sempre più rinnovata e rispondente alle esigenze dei tempi. 5. Carissimi fratelli e sorelle! Con questi giorni di studio e di confronto, voi avete reso un meritorio servizio alla Chiesa. Vi ringrazio e assicuro per ciascuno un fraterno ricordo nella preghiera. La Vergine Maria, Madre della Chiesa, che nel tempo natalizio contempliamo accanto al Bambino del Presepe, vi sostenga e renda fruttuoso ogni vostro proposito di bene. Per voi e per le persone a voi care formulo volentieri ogni migliore augurio per il nuovo anno appena iniziato ed imparto di cuore a tutti una speciale Benedizione Apostolica. III Ad oratores Natiorum habita.* Excellences, Mesdames et Messieurs, Il m’est toujours agréable, à l’aube d’une nouvelle année, de me retrouver parmi vous pour le traditionnel échange des vœux. Je suis particulièrement sensible aux souhaits que Son Excellence Monsieur l’Ambassadeur Giovanni Galassi m’a délicatement exprimés en votre nom. C’est de grand cœur que je vous remercie de vos nobles sentiments comme de l’intérêt bienveillant avec lequel vous suivez quotidiennement l’activité du Siège apostolique. A travers vos personnes, je me sens proche des peuples que vous représentez; que tous * Die 12 Ianuarii 2004. 338 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale soient assurés de la prière et de l’affection du Pape, qui les invite à unir leurs talents et leurs ressources pour bâtir ensemble un avenir de paix et de prospérité partagée! Ce rendez-vous est aussi pour moi un moment privilégié qui me donne l’occasion de porter avec vous un regard sur le monde, tel que les hommes et les femmes de ce temps le modèlent. La célébration de Noël vient de nous rappeler la tendresse de Dieu pour l’humanité, manifestée en Jésus, et a fait résonner une fois encore le message toujours nouveau de Bethléem: « Paix sur la terre aux hommes, que Dieu aime »! Ce message nous rejoint cette année encore alors que bien des peuples connaissent toujours les conséquences de luttes armées, pâtissent de la pauvreté, sont victimes de criantes injustices ou de pandémies difficiles à maı̂triser. Son Excellence Monsieur Galassi s’en est fait l’écho avec l’acuité que nous lui connaissons. Je voudrais, à mon tour, vous faire partager quatre convictions qui, en ce début de l’année 2004, habitent ma réflexion et ma prière. Ces derniers mois, elle a été mise à mal par les événements qui se sont succédé au Moyen-Orient, qui apparaı̂t, une fois encore, comme une région de contrastes et de guerres. Les nombreuses démarches faites par le Saint-Siège pour éviter le pénible conflit survenu en Irak sont déjà connues. Ce qui importe aujourd’hui, c’est que la Communauté internationale aide les Irakiens, débarrassés d’un régime qui les opprimait, afin qu’ils soient mis en condition de reprendre les rênes de leurs pays, d’en consolider la souveraineté, de déterminer démocratiquement un système politique et économique conforme à leurs aspirations et que l’Irak redevienne ainsi un partenaire crédible dans la Communauté internationale. La non-résolution du problème israélo-palestinien continue d’être un facteur de déstabilisation permanente pour toute la région, sans compter les indicibles souffrances imposées aux populations israélienne et palestinienne. Je ne me lasserai jamais de le redire aux responsables de ces deux peuples: le choix des armes, le recours, d’une part, au terrorisme et, d’autre part, aux représailles, l’humiliation de l’adversaire, la propagande haineuse, ne mènent nulle part. Seuls le respect des légitimes aspirations des uns et des autres, le retour à la table des négociations et l’engagement concret de la Communauté internationale sont susceptibles de conduire à un début de solution. La paix véritable et durable ne peut se réduire à un simple équilibre entre les forces en présence; elle est surtout le fruit d’une action morale et juridique. Acta Ioannis Pauli Pp. II 339 D’autres tensions et conflits, surtout en Afrique, pourraient être encore mentionnés. Leur impact sur les populations est dramatique. Aux effets de la violence s’ajoutent la paupérisation et la détérioration du tissu institutionnel, plongeant des peuples entiers dans le désespoir. Il faudrait aussi évoquer le péril que représentent toujours la fabrication et le commerce des armes, qui alimentent abondamment ces zones à risque. Je voudrais rendre un hommage tout particulier, ce matin, à Monseigneur Michael Courtney, Nonce apostolique au Burundi, récemment assassiné. Comme tous les Nonces et tous les diplomates, il a voulu avant tout servir la cause de la paix et du dialogue. Je salue son courage et son souci de soutenir le peuple burundais dans sa marche vers la paix et vers une plus grande fraternité, au titre de son ministère épiscopal et de sa tâche diplomatique. Je tiens aussi à rappeler la mémoire de Monsieur Sergio Veira de Mello, Représentant spécial de l’O.N.U. en Irak, tué dans un attentat au cours de sa mission. Je veux encore évoquer tous les membres du corps diplomatique qui, au cours des dernières années, ont perdu la vie ou ont eu à souffrir en raison même du mandat qui était le leur. Et comment ne pas mentionner le terrorisme international qui, en semant la peur, la haine et le fanatisme, déshonore toutes les causes qu’il prétend servir? Je me contenterai simplement de dire que toute civilisation digne de ce nom suppose le refus catégorique des rapports de violence. C’est pourquoi — et je le dis devant un parterre de diplomates — nous ne pourrons jamais nous résigner à accepter passivement que la violence tienne la paix en otage! Plus que jamais, il est urgent de revenir à une sécurité collective plus effective qui donne à l’Organisation des Nations Unies la place et le rôle qui lui reviennent. Plus que jamais, il faut apprendre à tirer les leçons du passé lointain et récent. En tout cas, une chose est certaine: la guerre ne résout pas les conflits entre les peuples! Même si je vais parler ici au nom de l’Église catholique, je sais que les différentes confessions chrétiennes et les fidèles d’autres religions se considèrent comme les témoins d’un Dieu de justice et de paix. Quand on croit que toute personne humaine a reçu du Créateur une dignité unique, que chacun de nous est sujet de droits et de libertés inaliénables, que servir l’autre c’est grandir en humanité, bien plus, quand on se veut disciple de Celui qui a dit: « Ce qui montrera à tous les hommes que vous êtes mes disciples, c’est l’amour que vous aurez les uns pour les autres »,1 on peut 1 Jn 13, 35. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 340 aisément comprendre le capital que représentent les communautés de croyants dans l’édification d’un monde pacifié et pacifique. En ce qui la concerne, l’Église catholique met à la disposition de tous l’exemple de son unité et de son universalité, le témoignage de tant de saints qui ont su aimer leurs ennemis, de tant d’hommes politiques qui ont trouvé dans l’Evangile le courage de vivre la charité dans les conflits. Partout où la paix est en cause, il y a des chrétiens pour attester en paroles et en actes que la paix est possible. Tel est le sens, vous le savez bien, des interventions du Saint-Siège dans les débats internationaux. Les communautés de croyants sont présentes dans toutes les sociétés, expression de la dimension religieuse de la personne humaine. Les croyants attendent donc légitimement de pouvoir participer au dialogue public. Malheureusement, on doit observer qu’il n’en est pas toujours ainsi. Nous sommes témoins, ces derniers temps, dans certains pays d’Europe, d’une attitude qui pourrait mettre en péril le respect effectif de la liberté de religion. Si tout le monde s’accorde à respecter le sentiment religieux des individus, on ne peut pas en dire autant du « fait religieux », c’est-à-dire de la dimension sociale des religions, oubliant en cela les engagements pris dans le cadre de ce qui s’appelait alors la « Conférence sur la Coopération et la Sécurité en Europe ». On invoque souvent le principe de la laı̈cité, en soi légitime, s’il est compris comme la distinction entre la communauté politique et les religions.2 Mais distinction ne veut pas dire ignorance! La laı̈cité n’est pas le laı̈cisme! Elle n’est autre que le respect de toutes les croyances de la part de l’État, qui assure le libre exercice des activités cultuelles, spirituelles, culturelles et caritatives des communautés de croyants. Dans une société pluraliste, la laı̈cité est un lieu de communication entre les diverses traditions spirituelles et la nation. Les relations Église-État peuvent et doivent donner lieu, au contraire, à un dialogue respectueux, porteur d’expériences et de valeurs fécondes pour l’avenir d’une nation. Un sain dialogue entre l’État et les Églises — qui ne sont pas des concurrents mais des partenaires — peut sans aucun doute favoriser le développement intégral de la personne humaine et l’harmonie de la société. La difficulté à accepter le fait religieux dans l’espace public s’est vérifiée de manière emblématique à l’occasion du récent débat sur les racines chrétiennes de l’Europe. Certains ont relu l’histoire à travers le prisme d’idéologies réductrices, oubliant ce que le christianisme a apporté à la culture et aux institutions du continent: la dignité de la personne humaine, la liberté, le sens 2 Cf. Gaudium et spes, n. 76. Acta Ioannis Pauli Pp. II 341 de l’universel, l’école et l’Université, les œuvres de solidarité. Sans sous-estimer les autres traditions religieuses, il reste que l’Europe s’est affirmée en même temps qu’elle était évangélisée. Et l’on doit en toute justice se souvenir qu’il y a peu de temps encore, les chrétiens, en promouvant la liberté et les droits de l’homme, ont contribué à la transformation pacifique de régimes autoritaires, ainsi qu’à la restauration de la démocratie en Europe centrale et orientale. Vous le savez, l’engagement œcuménique est une des attentions de mon pontificat. En effet, je suis convaincu que si les chrétiens étaient capables de surmonter leurs divisions le monde serait plus solidaire. C’est pourquoi, j’ai toujours favorisé rencontres et déclarations communes, voyant en chacune d’elles un exemple et un stimulant pour l’unité de la famille humaine. Chrétiens, nous avons la responsabilité de « l’Évangile de la paix ».3 Tous ensemble, nous pouvons contribuer efficacement au respect de la vie, à la sauvegarde de la dignité de la personne humaine et de ses droits inaliénables, à la justice sociale et à la préservation de l’environnement. En outre, la pratique d’un style de vie évangélique fait que les chrétiens peuvent aider leurs compagnons en humanité à dépasser les instincts, à poser des gestes de compréhension et de pardon, à secourir ensemble ceux qui sont dans le besoin. On ne mesure pas assez l’influence pacificatrice que des chrétiens unis pourraient avoir au sein de leur propre communauté comme au sein de la société civile. Si je dis cela, c’est non seulement pour rappeler à tous ceux qui se réclament du Christ l’impérieuse nécessité de prendre résolument le chemin qui mène à l’unité telle que le Christ la veut, mais aussi pour indiquer aux responsables des sociétés les ressources qu’ils sont susceptibles de puiser dans le patrimoine chrétien comme auprès de ceux qui en vivent. Dans ce domaine, un exemple concret peut être cité: l’éducation à la paix. Vous reconnaissez là le thème de mon Message du 1er janvier de cette année. A la lumière de la raison et de la foi, l’Église propose une pédagogie de la paix, afin de préparer des temps meilleurs. Elle désire mettre à la disposition de tous ses énergies spirituelles, convaincue que « la justice doit trouver son complément dans la charité ».4 Voilà ce que nous proposons humblement à tous les hommes de bonne volonté, parce que, « nous chrétiens, nous ressen3 4 Ep 6, 15. N. 10. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 342 tons l’engagement à nous éduquer nous-mêmes, ainsi que les autres, à la paix comme faisant partie du génie même de notre religion ».5 Telles sont les pensées que je voulais partager avec vous, Excellences, Mesdames et Messieurs, alors qu’une année nouvelle nous est offerte. Elles ont mûri devant la crèche, devant Jésus qui a partagé et aimé la vie des hommes. Il demeure contemporain de chacun d’entre nous et de tous les peuples ici représentés. Je confie à Dieu dans la prière leurs projets et leurs réalisations, alors que j’invoque sur vous-mêmes et sur ceux qui vous sont chers l’abondance de ses Bénédictions. Heureuse nouvelle année! IV Ad quosdam Galliae episcopos.* Chers Frères dans l’épiscopat et dans le sacerdoce, 1. Je suis heureux de reprendre les audiences avec les Évêques de France pendant leurs visites ad limina. Je vous accueille avec joie, vous les Évêques des provinces de Toulouse et de Montpellier. Je remercie Monseigneur Emile Marcus, Archevêque de Toulouse, pour ses paroles aimables, me réjouissant de l’esprit de collaboration qui existe entre vos deux provinces, collaboration largement facilitée par les liens historiques et par la présence de l’Institut catholique et du séminaire diocésain de Toulouse, qui accueillent notamment des séminaristes de toute la région. En tant que responsable de la Commission épiscopale des ministères ordonnés, Mgr Marcus vient de me faire part de vos interrogations et de vos inquiétudes quant à l’avenir du clergé, rappelant la situation particulièrement alarmante que traverse votre pays et dont les rapports quinquennaux des diocèses de France donnent malheureusement le témoignage. Je fais monter vers le Seigneur une prière incessante pour que des jeunes acceptent d’entendre l’appel au sacerdoce — tout spécialement au sacerdoce diocésain — et s’engagent à la suite du Christ, en quittant tout à la manière des apôtres, comme nous le rappelait opportunément le texte de l’Évangile de la Messe qui ouvrait cette année le temps ordinaire.1 5 N. 3. —————— * Die 24 Ianuarii 2004. 1 Cf. Lundi de la première semaine, Mc 1, 14-20. Acta Ioannis Pauli Pp. II 343 2. C’est donc cette question du sacerdoce diocésain, essentiel pour les Églises locales, dont je souhaite m’entretenir avec vous aujourd’hui. Je comprends aisément que, comme les prêtres, vous puissiez parfois être démoralisés devant la situation et les perspectives d’avenir, mais je voudrais vous inviter à l’espérance et à un engagement toujours plus résolu en faveur du sacerdoce. Même s’il convient d’être réalistes devant les difficultés, il ne faut pas cependant céder au découragement, ni se contenter de regarder les chiffres et la baisse du nombre de prêtres, dont nous ne pouvons pas d’ailleurs nous sentir totalement responsables. En effet, comme le soulignait justement la Lettre aux catholiques de France publiée par votre Conférence épiscopale en 1996, qui demeure toujours d’actualité, la crise que traverse l’Église est pour une large part due à la répercussion, au sein même de l’institution ecclésiale comme dans la vie de ses membres, des mutations sociales, des nouvelles formes de comportement, de la perte des valeurs morales et religieuses, et d’une attitude consumériste largement répandue. Avec l’aide du Christ et conscients de l’héritage qui est le nôtre, il nous faut cependant, dans l’adversité, proposer sans cesse la vie sacerdotale aux jeunes, comme un engagement généreux et une source de bonheur, en prenant soin de renouveler et de raffermir la pastorale des vocations. Ce qui peut éloigner la jeunesse, souvent marquée par la vie facile et superficielle, c’est d’abord l’image du prêtre, dont l’identité, dans la société moderne, est peu assurée et de moins en moins claire, et dont la charge est aussi de plus en plus lourde. Il est essentiel de raffermir cette identité, en faisant apparaı̂tre de manière plus nette les contours de la figure du prêtre diocésain. En effet, comment des jeunes pourraient-ils être attirés par une forme de vie s’ils n’en saisissent pas la grandeur et la beauté, et si les prêtres eux-mêmes ne prennent pas soin d’exprimer leur enthousiasme pour la mission de l’Église? Homme au milieu de ses frères, mis à part pour mieux les servir, le prêtre trouve sa joie et son équilibre de vie dans sa relation au Christ et dans son ministère. Il est le pasteur du troupeau, qui guide le Peuple de Dieu, qui célèbre les sacrements, qui enseigne et annonce l’Évangile, assurant aussi une paternité spirituelle par l’accompagnement des fidèles. En tout cela, il est à la fois le témoin et l’apôtre qui, à travers les différents actes de son ministère, manifeste son amour pour le Christ, pour l’Église et pour les hommes. L’importance, la diversité et la lourdeur de la mission que les prêtres de la génération présente ont à assumer donnent l’impression d’un ministère éclaté et n’invitent sans doute pas toujours des jeunes à suivre leurs devanciers. À Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 344 ce propos, je voudrais saluer le courage, le zèle et la ténacité des prêtres, qui accomplissent leur ministère dans des conditions souvent très difficiles, au sein d’une société où ils ne sont pas tellement reconnus. Puissent-ils ne pas se décourager, mais trouver dans le Christ l’audace pour accomplir la mission qui leur est confiée! Avec eux je rends grâce pour leur fidélité, signe de leur amour profond pour le Christ et pour l’Église. Qu’ils n’oublient jamais que par les actes de leur ministère ils rendent présente la tendresse de Dieu et qu’ils communiquent aux hommes la grâce dont ils ont besoin! Portez-leur l’affection du Successeur de Pierre, qui les accompagne quotidiennement par sa prière! Invitez-les, dans les rencontres avec les jeunes et dans leurs homélies, à rendre compte du bonheur qu’il y a à suivre le Christ dans le sacerdoce diocésain! Ma prière affectueuse rejoint tout spécialement les prêtres âgés ou malades, qui, par leur vie d’intercession et par un ministère à la mesure de leurs forces, continuent de servir l’Église, d’une autre manière. 3. Les urgences de la mission et les sollicitations multiples des hommes font courir aux prêtres, trop peu nombreux, le risque de négliger ou de laisser s’affadir leur vie spirituelle; de même, ils ont à concilier les exigences de l’existence quotidienne, du ministère, de la formation permanente et de leur temps de repos pour refaire leurs forces, afin de ne pas mettre en péril leur équilibre de vie humain et affectif. Ce qui compte avant tout pour le prêtre, c’est l’édification et la croissance de sa vie spirituelle, fondée sur une relation quotidienne avec le Christ, structurée par la célébration eucharistique, la Liturgie des Heures, la lectio divina et l’oraison. C’est cette relation qui fait l’unité de l’être sacerdotal et du ministère. Plus la charge est lourde, plus il importe d’être proche du Seigneur afin de trouver en lui les grâces nécessaires au service pastoral et à l’accueil des fidèles. C’est en effet l’expérience spirituelle personnelle qui permet de vivre dans la fidélité et de raviver sans cesse le don reçu par l’imposition des mains.2 De même, comme je le rappelais dans l’Exhortation apostolique post-synodale Pastores dabo vobis, les réponses à la crise du ministère que connaissent beaucoup de pays résident dans un acte de foi total à l’Esprit Saint,3 dans une structuration toujours plus forte de la vie spirituelle des prêtres eux-mêmes, qui les maintiennent dans une marche exigeante dans la voie de la sainteté,4 et dans une formation permanente, qui est comme l’âme de la charité pastorale.5 Il vous revient de veiller à ce 2 3 4 5 Cf. Cf. Cf. Cf. 2 Tm 1, 6. n. 1. nn. 19-20. nn. 70-81. Acta Ioannis Pauli Pp. II 345 que les membres du presbyterium enracinent leur mission dans une vie de prière régulière et fidèle, et dans la pratique du sacrement de la pénitence. 4. Des prêtres, notamment parmi les plus jeunes, éprouvent le besoin d’une expérience sacerdotale fraternelle, voire d’une démarche communautaire, pour se soutenir et atténuer les difficultés que certains peuvent éprouver face à l’inévitable solitude liée au ministère, bien que, parfois de manière paradoxale, ils vivent leur ministère de façon trop individuelle. Je les encourage à développer leur désir de vie fraternelle et de collaboration mutuelle, qui ne peut qu’affermir la communion au sein du presbyterium diocésain, autour de l’Évêque. Il vous revient, avec les membres de votre conseil épiscopal de prendre en compte ce désir, en proposant aux prêtres des insertions ministérielles où ils puissent, si possible, établir des liens forts avec des confrères. Je vous invite, vous aussi, à être toujours plus proches de vos prêtres, qui sont vos premiers collaborateurs. C’est d’abord avec eux que vous devez sans cesse développer une relation pastorale et fraternelle forte, marquée par la confiance réciproque et par la proximité affectueuse. Il est bon que, à intervalles réguliers, comme certains le font déjà, vous puissiez vous rendre chez les prêtres, mesurant ainsi davantage leurs conditions de vie et de ministère, et manifestant votre attention à la réalité quotidienne de leur existence. De même, j’encourage les prêtres, toutes générations confondues, à être toujours davantage proches les uns des autres, à développer leur fraternité sacerdotale et les collaborations pastorales, sans peur des différences, ni des sensibilités spécifiques, qui peuvent être bénéfiques pour le dynamisme de l’Église locale. Dans cet esprit, la participation à une association sacerdotale constitue une aide précieuse. Plus les liens de communion et d’unité seront forts entre l’Évêque et ses prêtres, et entre les prêtres eux-mêmes, plus sera grande la cohésion diocésaine, plus sera fort le sens de la mission commune et plus les jeunes pourront avoir envie de rejoindre le presbyterium. La vie fraternelle des ministres de l’Église est sans aucun doute une façon concrète de proposer la foi et d’appeler les fidèles à développer des relations renouvelées, à vivre davantage dans l’amour qui nous vient du Seigneur. Car c’est à cela, comme le dit l’Apôtre, que nous serons reconnus comme disciples et que nous pourrons annoncer la Bonne Nouvelle de l’Évangile. Plus encore, en cette semaine de prière pour l’unité des chrétiens, comment ne pas nous sentir responsables de l’unité au sein même du presbyterium, comme y exhortait saint Ignace d’Antioche: « Votre presbyterium, digne de sa réputation, digne de Dieu, est accordé à l’Évêque comme les cordes à la cithare; ainsi, dans Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 346 l’accord de vos sentiments et l’harmonie de votre charité, vous chantez Jésus Christ [...]. Il est donc utile que vous soyez dans une irréprochable unité, pour être toujours participants de Dieu ».6 La disparité du nombre de prêtres entre les diocèses ne cesse de s’accroı̂tre. La nouvelle organisation de l’Église en France, désormais découpée en provinces, peut permettre, sur ce plan-là, des collaborations intéressantes, pour une meilleure répartition sacerdotale en fonction des besoins, pour une coopération au niveau des services diocésains et dans les différentes instances administratives. A ce propos, je tiens à saluer les diocèses qui vivent déjà ce partage fraternel, remerciant les prêtres qui acceptent, au moins pour un temps, de quitter leur diocèse, auquel ils demeurent légitimement liés, pour servir l’Église dans des zones à plus faible présence ministérielle, avec le souci de constituer de véritables communautés sacerdotales, dans une disponibilité particulièrement éloquente. 5. Dans le monde actuel, la question du célibat ecclésiastique et de la chasteté qui lui est liée demeure souvent, pour les jeunes comme pour d’autres fidèles, une pierre d’achoppement, sujette à de nombreuses incompréhensions dans l’opinion publique. Je veux tout d’abord saluer la fidélité des prêtres, qui s’attachent à vivre en plénitude cette dimension essentielle de leur vie sacerdotale, montrant ainsi au monde que le Christ et la mission peuvent combler une existence et que l’attachement au Seigneur, dans le don total de ses puissances de vie, constitue un témoignage rendu à l’absolu de Dieu et une participation particulièrement féconde à la construction de l’Église. J’invite les prêtres à demeurer vigilants face aux séductions du monde et à faire régulièrement un examen de conscience pour vivre toujours plus profondément dans la fidélité à leur engagement, qui les conforme au Christ, chaste et totalement donné au Père, et qui est une contribution importante à l’annonce de l’Évangile. Toute attitude qui va à l’encontre de cet engagement constitue pour la communauté chrétienne et pour tous les hommes un contre-témoignage. Il vous revient d’être attentifs aux conditions affectives de la vie des prêtres et à leurs éventuelles difficultés. Vous savez par expérience que les jeunes prêtres, comme tous leurs contemporains, sont marqués à la fois par un extraordinaire enthousiasme et par les fragilités de leur époque, que vous connaissez bien. Il est bon de les accompagner avec grand soin, en nommant peut être un prêtre d’une grande sagesse pour les soutenir dans les premières années ministérielles. Une aide psychologique et 6 Lettre aux Ephésiens, IV, 1-2. Acta Ioannis Pauli Pp. II 347 spirituelle appropriée peut aussi s’avérer nécessaire, pour ne pas laisser perdurer des situations qui pourraient se révéler à long terme dangereuses. De même, dans les cas où des prêtres auraient un mode de vie non conforme à leur état, il importe de les inviter expressément à la conversion. La chasteté dans le célibat a une valeur inestimable. Elle constitue une clé importante pour la vie spirituelle des prêtres, pour leur engagement dans la mission et pour leur juste rapport pastoral avec les fidèles, qui ne doit pas d’abord reposer sur des aspects affectifs mais sur la responsabilité qui leur incombe dans le ministère. Ainsi identifiés au Christ, ils se rendent toujours plus disponibles au Père et aux motions de l’Esprit Saint. 6. Face aux charges de plus en plus lourdes que les prêtres doivent affronter, il est important de les aider à discerner les priorités et à favoriser les collaborations confiantes avec les laı̈cs, dans le respect des responsabilités qui incombent à chacun. Je sais la joie et le bonheur dont ils font l’expérience dans leur ministère, dans l’annonce de la Parole de Dieu, dans les contacts directs avec des hommes, des femmes et des enfants, dans le partage des responsabilités avec des laı̈cs. Qu’y a-t-il de plus beau pour un pasteur que de voir des fidèles grandir en humanité et dans la foi, et prendre leur place dans l’Église et dans la société? La déchristianisation croissante est le défi majeur du moment, que je vous appelle à relever, mobilisant à cet effet tous les prêtres de vos diocèses. L’urgence est à la mission, à laquelle tous les disciples du Seigneur se doivent de participer, à l’évangélisation d’un monde qui, non seulement ne connaı̂t plus les aspects fondamentaux du dogme chrétien, nécessaires pour une existence chrétienne et une participation fructueuse à la vie sacramentelle, mais qui a, pour une grande part, perdu même la mémoire des éléments culturels du christianisme. 7. Les diacres permanents, le plus souvent mariés, dont le nombre ne cesse de croı̂tre dans vos diocèses, ont un rôle important, dans les Églises diocésaines. Je les salue affectueusement, eux-mêmes, ainsi que leurs épouses et leurs enfants, qui, par leur proximité et leur soutien, les aident dans leur ministère; vos rapports témoignent de l’estime que vous leur portez et de la confiance que vous leur faites. J’apprécie la mission qu’ils remplissent, car ils sont parfois au contact de milieux très éloignés de l’Église; ils sont reconnus par leurs frères en raison de leurs compétences professionnelles et de leur proximité fraternelle avec les personnes et la culture dans laquelle elles sont immergées. Ils présentent un visage caractéristique de l’Église, qui aime être Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 348 proche des gens et de leur réalité quotidienne, pour enraciner dans leur vie l’annonce du message du Christ, à la manière de saint Paul à Athènes, dont rend compte l’épisode de l’Aréopage.7 Que tous soient remerciés pour la mission d’Église qu’ils remplissent comme serviteurs de l’Évangile, en accompagnant, souvent dans le cadre professionnel qui est le contexte premier de leur ministère, le peuple chrétien, donnant un témoignage primordial de l’attention de l’Église à toutes les couches de la société et s’attachant, par la parole et par leur vie personnelle, conjugale et familiale exigeante, à faire connaı̂tre le message chrétien et à faire réfléchir les hommes et les femmes sur les grandes questions de société, pour que resplendissent les valeurs évangéliques! Au terme de notre rencontre, je vous demande de porter mes salutations affectueuses à tous les fidèles de vos diocèses et de transmettre de manière toute particulière ma proximité spirituelle aux familles sinistrées par les différentes inondations qui ont touché les habitants de la région et par le tragique accident de l’usine azf, rappelant aux chrétiens et à tous les hommes de bonne volonté la nécessité d’une attention et d’une solidarité toujours plus grande envers nos frères qui sont dans l’épreuve. En vous confiant, ainsi que les prêtres, les diacres et tout le peuple chrétien dont vous avez la charge à l’affection maternelle de la Vierge Marie, Mère de l’Église et notre Mère, je vous accorde de grand cœur, ainsi qu’à tous vos diocésains, la Bénédiction apostolique. V Ad Rotam Romanam habita.* Carissimi componenti del Tribunale della Rota Romana! 1. Sono lieto di questo annuale incontro con voi per l’inaugurazione dell’Anno Giudiziario. Esso mi offre l’occasione propizia per riaffermare l’importanza del vostro ministero ecclesiale e la necessità della vostra attività giudiziaria. 7 Cf. Ac 17, 16-32. —————— * Die 29 Ianuarii 2004. Acta Ioannis Pauli Pp. II 349 Saluto cordialmente il Collegio dei Prelati Uditori, ad iniziare dal Decano, Mons. Raffaello Funghini, che ringrazio per le profonde riflessioni con le quali ha espresso il senso e il valore del vostro lavoro. Saluto poi gli Officiali, gli Avvocati e gli altri Collaboratori di codesto Tribunale Apostolico, come pure gli alunni dello Studio Rotale e tutti i presenti. 2. Negli incontri degli ultimi anni ho trattato di alcuni aspetti fondamentali del matrimonio: la sua indole naturale, la sua indissolubilità, la sua dignità sacramentale. In realtà, a codesto Tribunale della Sede Apostolica giungono pure altre cause di vario genere, in base alle norme stabilite dal Codice di Diritto Canonico 1 e dalla Costituzione apostolica Pastor bonus.2 È però soprattutto al matrimonio che il Tribunale è sollecitato a volgere la sua attenzione. Per questo oggi, rispondendo anche alle preoccupazioni manifestate da Mons. Decano, desidero nuovamente soffermarmi sulle cause matrimoniali a voi affidate e, in particolare, su un aspetto giuridico-pastorale che da esse emerge: alludo al favor iuris di cui gode il matrimonio, e alla connessa presunzione di validità in caso di dubbio, dichiarata dal canone 1060 del Codice latino e dal canone 779 del Codice dei Canoni delle Chiese Orientali. Talvolta infatti si sentono voci critiche al riguardo. Tali principi ad alcuni sembrano legati a situazioni sociali e culturali del passato, nelle quali la richiesta di sposarsi in forma canonica presupponeva normalmente nei nubendi la comprensione ed accettazione della vera natura del matrimonio. Nella crisi che in tanti ambienti segna oggi purtroppo questa istituzione, a costoro sembra che la stessa validità del consenso debba considerarsi spesso compromessa, a causa dei vari tipi di incapacità oppure per l’esclusione di beni essenziali. Dinanzi a questa situazione, i critici menzionati si domandano se non sarebbe più giusto presumere l’invalidità del matrimonio contratto piuttosto che la sua validità. In questa prospettiva il favor matrimonii, si afferma da costoro, dovrebbe cedere il posto al favor personae, o al favor veritatis subiecti o al favor libertatis. 3. Per valutare correttamente le nuove posizioni è opportuno anzitutto individuare il fondamento e i limiti del favor in questione. In realtà, si tratta di un principio che trascende di gran lunga la presunzione di validità, dal momento che informa tutte le norme canoniche, sia sostanziali che processuali, concernenti il matrimonio. Il sostegno al matrimonio, infatti, deve 1 2 Cfr cann. 1443-1444. Cfr artt. 126-130. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 350 ispirare l’intera attività della Chiesa, dei Pastori e dei fedeli, della società civile, in una parola di tutte le persone di buona volontà. Fondamento di tale atteggiamento non è una scelta più o meno opinabile, bensı̀ l’apprezzamento del bene oggettivo rappresentato da ogni unione coniugale e da ogni famiglia. Proprio quando è minacciato il riconoscimento personale e sociale di un bene cosı̀ fondamentale, si scopre più profondamente la sua importanza per le persone e per le comunità. Alla luce di queste considerazioni appare chiaramente che il dovere di difendere e favorire il matrimonio spetta certamente in maniera particolare ai sacri Pastori, ma costituisce anche una precisa responsabilità di tutti i fedeli, anzi di tutti gli uomini e delle autorità civili, ognuno secondo le proprie competenze. 4. Il favor iuris di cui gode il matrimonio implica la presunzione della sua validità, fino a che non sia provato il contrario.3 Per cogliere il significato di questa presunzione, conviene in primo luogo ricordare che essa non rappresenta un’eccezione rispetto ad una regola generale in senso opposto. Al contrario, si tratta dell’applicazione al matrimonio di una presunzione che costituisce un principio fondamentale di ogni ordinamento giuridico: gli atti umani di per sé leciti e che incidono sui rapporti giuridici si presumono validi, pur essendo ovviamente ammessa la prova della loro invalidità.4 Questa presunzione non può essere interpretata come mera protezione delle apparenze o dello status quo in quanto tale, poiché è prevista anche, entro limiti ragionevoli, la possibilità di impugnare l’atto. Tuttavia ciò che all’esterno appare correttamente posto in essere, nella misura in cui rientri nella sfera della liceità, merita un’iniziale considerazione di validità e la conseguente protezione giuridica, poiché tale punto di riferimento esterno è l’unico di cui realisticamente l’ordinamento dispone per discernere le situazioni cui deve offrire tutela. Ipotizzare l’opposto, il dovere cioè di offrire la prova positiva della validità dei rispettivi atti, significherebbe esporre i soggetti ad un’esigenza di pressoché impossibile attuazione. La prova dovrebbe infatti comprendere i molteplici presupposti e requisiti dell’atto, i quali spesso hanno notevole estensione nel tempo e nello spazio e coinvolgono una serie amplissima di persone e di atti precedenti e connessi. 3 4 Cfr cic, can. 1060; cceo, can. 779. Cfr cic, can. 124 § 2; cceo, can. 931 § 2. Acta Ioannis Pauli Pp. II 351 5. Che dire allora della tesi secondo cui il fallimento stesso della vita coniugale dovrebbe far presumere l’invalidità del matrimonio? Purtroppo la forza di questa erronea impostazione è a volte cosı̀ grande da trasformarsi in un generalizzato pregiudizio, che porta a cercare i capi di nullità come mere giustificazioni formali di un pronunciamento che in realtà poggia sul fatto empirico dell’insuccesso matrimoniale. Questo ingiusto formalismo di coloro che avversano il tradizionale favor matrimonii può arrivare a dimenticare che, secondo l’esperienza umana segnata dal peccato, un matrimonio valido può fallire a causa dell’uso sbagliato della libertà degli stessi coniugi. La constatazione delle vere nullità dovrebbe portare piuttosto ad accertare con maggior serietà, al momento delle nozze, i requisiti necessari per sposarsi, specialmente quelli concernenti il consenso e le reali disposizioni dei nubendi. I parroci e coloro che collaborano con loro in quest’ambito hanno il grave dovere di non cedere ad una visione meramente burocratica delle investigazioni prematrimoniali di cui al can. 1067. Il loro intervento pastorale deve essere guidato dalla consapevolezza che le persone possono proprio in quel momento scoprire il bene naturale e soprannaturale del matrimonio, ed impegnarsi di conseguenza a perseguirlo. 6. In verità, la presunzione di validità del matrimonio si colloca in un contesto più ampio. Spesso il vero problema non è tanto la presunzione in parola, quanto la visione complessiva del matrimonio stesso e, quindi, il processo per accertare la validità della sua celebrazione. Tale processo è essenzialmente inconcepibile al di fuori dell’orizzonte dell’accertamento della verità. Questo riferimento teleologico alla verità è ciò che accomuna tutti i protagonisti del processo, nonostante la diversità dei loro ruoli. Al riguardo, è stato insinuato uno scetticismo più o meno aperto sulla capacità umana di conoscere la verità sulla validità di un matrimonio. Anche in questo campo occorre una rinnovata fiducia nella ragione umana, sia per quanto riguarda gli aspetti essenziali del matrimonio, che per quel che concerne le circostanze particolari di ogni unione. La tendenza ad ampliare strumentalmente le nullità, dimenticando l’orizzonte della verità oggettiva, comporta una distorsione strutturale dell’intero processo. L’istruttoria, in questa prospettiva, perde la sua incisività in quanto l’esito è predeterminato. L’indagine stessa della verità, alla quale il giudice è gravemente obbligato ex officio 5 e per il conseguimento della quale si serve 5 Cfr cic, can. 1452; cceo, can. 1110. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 352 dell’aiuto del difensore del vincolo e dell’avvocato, si risolverebbe in un susseguirsi di formalismi privi di vita. La sentenza, poiché al posto della capacità di indagine e di critica verrebbe a prevalere la costruzione di risposte predeterminate, perderebbe o gravemente attenuerebbe la sua tensione costitutiva verso la verità. Concetti chiave come quelli di certezza morale e di libero apprezzamento delle prove rimarrebbero senza il loro necessario punto di riferimento nella verità oggettiva 6 che si rinunzia a cercare oppure si considera inafferrabile. 7. Più a monte, il problema riguarda la concezione del matrimonio, a sua volta inserita in una visione globale della realtà. L’essenziale dimensione di giustizia del matrimonio, che fonda il suo essere in una realtà intrinsecamente giuridica, viene sostituita da ottiche empiriche, di stampo sociologico, psicologico, ecc., cosı̀ come da varie modalità di positivismo giuridico. Senza nulla togliere ai validi contributi che possono provenire dalla sociologia, dalla psicologia o dalla psichiatria, non si può dimenticare che una considerazione autenticamente giuridica del matrimonio richiede una visione metafisica della persona umana e della relazionalità coniugale. Senza questo fondamento ontologico, l’istituzione matrimoniale diventa mera sovrastruttura estrinseca, frutto della legge e del condizionamento sociale, limitante la persona nella sua libera realizzazione. Occorre invece riscoprire la verità, la bontà e la bellezza dell’istituto matrimoniale, che essendo opera dello stesso Dio attraverso la natura umana e la libertà del consenso dei coniugi, rimane come realtà personale indissolubile, come vincolo di giustizia e di amore, legato da sempre al disegno della salvezza ed elevato nella pienezza dei tempi alla dignità di sacramento cristiano. Questa è la realtà che la Chiesa e il mondo debbono favorire! Questo è il vero favor matrimonii! Nel presentarvi questi spunti di riflessione, desidero rinnovare l’espressione del mio apprezzamento per il delicato e impegnativo vostro lavoro nell’amministrazione della giustizia. Con questi sentimenti, mentre invoco su ciascuno di voi, cari Prelati Uditori, Officiali ed Avvocati della Rota Romana, la costante assistenza divina, a tutti imparto con affetto la mia Benedizione. 6 Cfr cic, can. 1608; cceo, can. 1291. Acta Ioannis Pauli Pp. II 353 VI Ad quosdam Galliae sacros praesules.* Chers Frères dans l’épiscopat, 1. Au terme de ce temps de grâce dans votre ministère épiscopal qu’est une visite ad limina, je vous accueille avec joie, vous qui avez la charge pastorale de l’Église catholique dans les provinces ecclésiastiques de Dijon et de Tours, et de la Prélature de la Mission de France. Ma pensée affectueuse accompagne Mgr Michel Coloni, Archevêque de Dijon, qui n’a pas pu être présent ce matin. Par votre pèlerinage aux tombeaux des Apôtres Pierre et Paul, vous faites croı̂tre en vous l’élan apostolique qui les animaient. En rencontrant l’Évêque de Rome et ses collaborateurs, vous faites l’expérience de la communion avec le Successeur de Pierre, et par là avec l’Église universelle. Soutenus par la prière des saints qui ont marqué l’histoire et la spiritualité de vos régions, en particulier saint Martin et la bienheureuse Elisabeth de la Trinité, puissiez-vous être affermis, pour guider, avec toujours plus de sagesse pastorale, le peuple de Dieu qui vous est confié sur les chemins de la sainteté et de la fraternité! Je remercie Mgr André Vingt-Trois, Archevêque de Tours, pour les salutations cordiales qu’il m’a adressées, me faisant part de vos espérances et de vos préoccupations. Puissent les relations nouvelles créées entre les diocèses à l’occasion du découpage des provinces ecclésiastiques contribuer à développer vos liens d’unité, pour relever ensemble les défis de la nouvelle évangélisation! 2. Vos rapports quinquennaux manifestent votre attention à la vocation et à la mission des laı̈cs dans les circonstances actuelles de la vie de l’Église. Beaucoup de laı̈cs servent généreusement l’Église, même si leur nombre diminue régulièrement: les communautés chrétiennes vieillissent progressivement; les générations dont l’âge s’échelonne entre vingt-cinq et quarante-cinq ans sont peu présentes dans les communautés; la difficulté d’assurer la relève des chrétiens exerçant une responsabilité dans l’Église est déjà bien réelle. Vous notez cependant des signes d’espérance. Parmi eux, l’exigence de laı̈cs qui souhaitent acquérir une solide formation philosophique, théologique, spirituelle ou pastorale, pour un meilleur service de l’Église et du monde; la recherche d’une plus grande cohérence entre la foi et son expression dans la * Die 30 Ianuarii 2004. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 354 vie quotidienne; le souci d’un témoignage chrétien enraciné dans une vie spirituelle authentique; le goût recouvré pour l’étude de l’Écriture et pour la méditation de la Parole; le sens croissant de la responsabilité et de l’engagement pour la justice et pour les œuvres de solidarité, face aux nouvelles situations de précarité. J’invite tous les pasteurs à prendre appui sur ces désirs du peuple de Dieu pour entreprendre de nouvelles initiatives, même si ces dernières ne touchent au départ qu’un petit nombre de personnes, avec la certitude que les fidèles qui auront redécouvert le Christ proposeront de manière crédible l’Évangile aux hommes de notre temps, les invitant à venir les rejoindre, comme le fit l’Apôtre Philippe à Nathanaël: « Viens, et tu verras ».1 Vous évoquez les fruits que le Grand Jubilé de l’Incarnation a portés dans les diocèses et dans les communautés paroissiales, appelant les chrétiens à puiser à la grâce de leur Baptême, point de départ de la mission propre à tout fidèle. Il s’agit de « “repartir du Christ” avec l’élan de la Pentecôte, avec un enthousiasme renouvelé. Repartir avec lui avant tout par les efforts quotidiens de sainteté, en nous mettant dans une attitude de prière et à l’écoute de sa parole. Repartir de lui aussi pour témoigner de son Amour, à travers une pratique de la vie chrétienne marquée par la communion, par la charité, par le témoignage au monde ».2 Il vous appartient de toujours mettre davantage en œuvre ce programme, pour que la communauté chrétienne puisse avancer au large, en acceptant de se laisser évangéliser et de s’interroger sur la qualité et sur la lisibilité de son témoignage. 3. Pour accorder les structures pastorales aux exigences de la mission, la physionomie de vos diocèses s’est profondément modifiée. La perspective de l’ecclésiologie de communion, qui vise à édifier l’Église comme maison et école de la communion, a orienté, pour une part, vos projets pastoraux. La diminution du nombre des prêtres n’est pas la cause unique des « réaménagements » pastoraux qui s’avéraient nécessaires. En les mettant en œuvre, vous avez pris acte de la réduction numérique des communautés. De manière positive, cela a permis à des laı̈cs de participer activement au dynamisme de leur communauté, prenant conscience des dimensions prophétique, royale et sacerdotale de leur Baptême. Nombreux sont ceux qui ont accepté généreusement de s’investir dans la vie paroissiale, pour porter, sous la responsabilité du Pasteur et dans le respect du ministère ordonné, le souci de l’évangélisation, ainsi que le service de la prière et de la charité. Je connais le courage 1 2 Jn 1, 46. Homélie du 6 janvier 2001, n. 8. Acta Ioannis Pauli Pp. II 355 apostolique qui les anime, eux qui ont à faire face à l’indifférence et au scepticisme ambiants. Portez-leur les salutations affectueuses du Successeur de Pierre, qui les accompagne de sa prière quotidienne. Ayez soin de veiller à ce qu’une féconde interaction relie leurs engagements de laı̈cs, au sein des communautés chrétiennes, à la dimension prophétique de leur témoignage dans le monde, rappelant qu’il est important « d’évangéliser les cultures, de faire pénétrer la force de l’Évangile dans les réalités de la famille, du travail, des médias, du sport, du temps libre, et d’animer chrétiennement l’ordre social et la vie publique, nationale et internationale ».3 Pour que ce témoignage soit fructueux, il importe qu’il soit soutenu spirituellement, dans les paroisses et dans les associations de fidèles. Que tous cependant, dans la légitime diversité des sensibilités ecclésiales, aient le souci permanent de participer pleinement à la vie diocésaine et paroissiale, et de vivre en communion avec l’Évêque diocésain. Ainsi s’accomplira — et c’est la mission de l’Évêque d’y veiller — la communion autour des successeurs des Apôtres. Je vous demande de porter mes salutations ferventes à tous les fidèles laı̈cs engagés dans les mouvements et les services d’Église, et notamment à ceux qui œuvrent dans le cadre de la solidarité et dans la promotion de la justice, manifestant par leur présence dans les lieux de fracture de la société la proximité et l’engagement de l’Église envers les personnes qui connaissent la maladie, l’exclusion, la précarité ou la solitude. En coordonnant toujours mieux leurs actions, ils rappelleront sans cesse aux communautés chrétiennes l’exigence commune de demeurer activement présentes auprès de tout homme qui souffre.4 4. Avec vous, je rends grâce pour les jeunes et les adultes qui découvrent ou redécouvrent le Christ et qui frappent à la porte de l’Église parce qu’ils se sont posé la question de la foi et du sens de leur existence ou qu’ils ont rencontré des témoins. Ayez un grand souci de leur accompagnement et de leur cheminement, et d’une sensibilisation toujours plus grande des communautés chrétiennes à l’accueil fraternel des catéchumènes ou de ceux qui recommencent à croire, ainsi qu’à leur soutien après la réception du Baptême. Ils sont pour l’Église, dont ils ont à assimiler les traditions, l’expérience et les pratiques, une invitation stimulante. A travers vous, je remercie les équipes du catéchuménat, pour le service important qu’elles remplissent. Ce dynamisme catéchuménal, ainsi que les requêtes présentées par des personnes à 3 4 Exhortation apostolique post-synodale Pastores gregis, n. 51. Cf. Exhortation apostolique post-synodale Christifideles laici, n. 53. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 356 l’occasion d’une grande étape de leur vie familiale — baptême, mariage, obsèques —, appellent les communautés chrétiennes à développer une pastorale de l’initiation chrétienne adaptée. La qualité de l’accueil et de la fraternité dans l’Église est puissance d’évangélisation pour les hommes d’aujourd’hui. Dans cet esprit, il importe que les regroupements paroissiaux ne suppriment pas la visibilité de l’Église dans les unités sociales de base que sont les communes, notamment en zones rurales, en offrant la possibilité de célébrations joyeuses de l’Eucharistie qui édifie la communauté et lui donne l’élan apostolique dont elle a besoin. Dans les communautés, on se rend compte que, même pour des chrétiens engagés, la Messe dominicale n’a pas la place qui lui revient. Les pasteurs auront donc soin de rappeler avec force et clarté aux fidèles, en particulier à ceux qui exercent des responsabilités dans la catéchèse, dans la pastorale des jeunes ou dans les aumôneries, le sens de l’obligation dominicale et de la participation à l’Eucharistie du dimanche, qui ne peut être une simple option au milieu des nombreuses activités. En effet, pour suivre véritablement le Christ, pour évangéliser, pour être serviteur du Seigneur, il convient de vivre soi-même de manière cohérente et responsable, en conformité avec les prescriptions de l’Église, et d’être convaincu de l’importance décisive pour sa vie de foi d’une participation, avec la communauté entière, au banquet eucharistique.5 5. Dans vos rapports quinquennaux, apparaı̂t votre souci de proposer aux laı̈cs des moyens de formation spirituelle et théologique sans cesse approfondie, notamment par la création de centres de formation théologique, dans plusieurs diocèses ou à un niveau régional. Ces lieux leur permettent d’approfondir leur foi et de se former pastoralement pour assumer une responsabilité dans l’Église. De même, cette formation doit conduire les fidèles à une pratique sacramentelle et une vie de prière plus intenses. Le monde moderne et les avancées scientifiques imposent que, dans le domaine religieux, les pasteurs et les fidèles aient une formation qui leur permette de rendre compte du mystère chrétien et de la vie que le Christ propose à ceux qui veulent le suivre. En vue de l’intégration de l’enseignement reçu, il importe de veiller à ce que la démarche intellectuelle fasse accéder chacun à une relation personnelle au Christ. De ce point de vue, il convient de former en permanence des philosophes et des théologiens, qui puissent donner aux chrétiens les bases intellectuelles dont ils ont besoin pour leur foi et pour leur mission spécifique de laı̈cs 5 Cf. Lettre apostolique Dies Domini, nn. 46-49. Acta Ioannis Pauli Pp. II 357 engagés dans le monde. L’Église scolarise aussi de nombreux jeunes, dans le respect des cultures et des confessions religieuses, s’attachant à donner un enseignement de qualité et ayant également la noble mission de transmettre les valeurs humaines, morales et spirituelles tirées de l’Évangile. Je salue le travail des personnes et des communautés éducatives profondément investies dans les domaines scolaire et universitaire, que ce soit dans l’enseignement, la catéchèse, les aumôneries. Qu’elles n’oublient jamais que, pour les jeunes, le premier témoignage est le témoignage de la vie quotidienne, conformément aux principes chrétiens qu’elles veulent communiquer. Il revient aux pasteurs de rappeler sans cesse ce critère de la cohérence. 6. Le souci de promouvoir et d’accompagner la famille est au centre de vos préoccupations de pasteurs. La famille n’est pas un modèle de relation parmi d’autres, mais un type de relation indispensable à l’avenir de la société. En effet, une société ne peut être saine si elle ne promeut pas l’idéal familial, pour la construction des relations conjugales et familiales stables, et pour de justes rapports entre les générations. Comment aider les familles? Vos diocèses portent le souci constant d’offrir des moyens concrets pour soutenir leur croissance, leur permettant de témoigner de manière crédible dans l’Église et dans la société. Vous vous attachez, comme le suggèrent certains de vos rapports, à proposer notamment un accompagnement aux jeunes foyers, leur permettant d’acquérir la maturité humaine et spirituelle dont ils ont besoin pour le développement harmonieux de leur famille. Je pense aussi aux nouvelles générations de jeunes, que l’Église a du mal à rejoindre et qui viennent demander à l’Église de les préparer au mariage. J’encourage les prêtres, les diacres et les fidèles engagés dans cette belle tâche à leur faire découvrir le sens profond de ce sacrement, ainsi que les missions auquel il engage. Ainsi sera proposée une vision positive des relations affectives et de la sexualité, qui participent à la croissance du couple et de la famille. Comme je l’avais déjà demandé à l’occasion de ma visite pastorale en France, à Sainte-Anne d’Auray, je vous invite à soutenir les familles dans leur vocation à manifester la beauté de la paternité et de la maternité, et à favoriser la culture de la vie.6 Je rends également hommage au travail important réalisé, sous votre vigilance, par les services et les mouvements de la pastorale familiale. Les initiatives qu’ils promeuvent, sont un soutien indispensable à la croissance et à la vitalité humaines et spirituelles des foyers, ainsi qu’une réponse concrète au phénomène de désintégration de la famille. On ne peut assister, impuis6 Cf. Discours lors de la rencontre avec les jeunes couples et leurs enfants, n. 7. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 358 sants, à la ruine de la famille. L’Église souhaite participer en ce domaine à un véritable changement des mentalités et des comportements, pour que triomphent les valeurs positives liées à la vie conjugale et familiale, et que les relations ne soient pas envisagées simplement du point de vue individualiste et du plaisir personnel, ce qui dénature le sens profond de l’amour humain, qui est avant tout altruisme et donation de soi. L’engagement dans le mariage comporte un certain nombre de missions et de responsabilités, parmi lesquelles celles d’entretenir et de faire grandir le lien conjugal, et de prendre soin des enfants. Dans cet esprit, il convient d’apporter une aide aux parents, qui sont les premiers éducateurs de leurs enfants, pour qu’ils puissent, d’une part, gérer et résoudre les crises conjugales qu’ils peuvent traverser et, d’autre part, donner aux jeunes le témoignage de la grandeur de l’amour fidèle et unique, ainsi que les éléments d’une éducation humaine, affective et sexuelle, face aux messages souvent destructeurs de la société actuelle, qui laissent penser que tous les comportements affectifs sont bons, niant toute qualification morale des actes humains. Une telle attitude est particulièrement désastreuse pour les jeunes, car elle les engage parfois de manière inconsidérée dans des comportements erronés qui, nous le voyons souvent, laissent des traces profondes dans leur psychisme, hypothéquant leurs attitudes et leurs engagements futurs. 7. Chers Frères dans l’épiscopat, au terme de notre rencontre, je voudrais évoquer la belle figure de Madeleine Delbrêl, dont nous fêtons le centenaire de la naissance. Elle a pris part à l’aventure missionnaire de l’Église en France au vingtième siècle, en particulier à la fondation de la Mission de France et de son séminaire à Lisieux. Puisse son témoignage lumineux aider tous les fidèles, unis à leurs pasteurs, à s’enraciner dans la vie ordinaire et dans les différentes cultures, pour y faire pénétrer, par une vie toujours plus fraternelle, la nouveauté et la force de l’Évangile! En maintenant vive, dans leur cœur et dans leur vie, leur conscience ecclésiale, c’est-à-dire « la conscience d’être membre de l’Église de Jésus Christ et de participer à son mystère de communion et à son énergie apostolique et missionnaire » 7 les fidèles pourront se donner au service de leurs frères. Je vous confie à Notre-Dame et je vous accorde à vous-mêmes, aux prêtres, aux diacres, aux religieux et aux religieuses, ainsi qu’à tous les laı̈cs de vos diocèses, une affectueuse Bénédiction apostolique. 7 Christifideles laici, n. 64. Congregatio pro Doctrina Fidei 359 ACTA CONGREGATIONUM CONGREGATIO PRO DOCTRINA FIDEI Nota doctrinalis de christifidelium rationibus in publicis negotiis gerendis. Nota dottrinale circa alcune questioni riguardanti l’impegno e il comportamento dei cattolici nella vita politica La Congregazione per la Dottrina della Fede, sentito anche il parere del Pontificio Consiglio per i Laici, ha ritenuto opportuno pubblicare la presente « Nota dottrinale circa alcune questioni riguardanti l’impegno e il comportamento dei cattolici nella vita politica ». La Nota è indirizzata ai Vescovi della Chiesa Cattolica e, in special modo, ai politici cattolici e a tutti i fedeli laici chiamati alla partecipazione della vita pubblica e politica nelle società democratiche. I. UN INSEGNAMENTO COSTANTE 1. L’impegno del cristiano nel mondo in duemila anni di storia si è espresso seguendo percorsi diversi. Uno è stato attuato nella partecipazione all’azione politica: i cristiani, affermava uno scrittore ecclesiastico dei primi secoli, « partecipano alla vita pubblica come cittadini ».1 La Chiesa venera tra i suoi Santi numerosi uomini e donne che hanno servito Dio mediante il loro generoso impegno nelle attività politiche e di governo. Tra di essi, S. Tommaso Moro, proclamato Patrono dei Governanti e dei Politici, seppe testimoniare fino al martirio la « dignità inalienabile della coscienza ».2 Pur sottoposto a varie forme di pressione psicologica, rifiutò ogni compromesso, e senza abbandonare « la costante fedeltà all’autorità e alle istituzioni legittime » che lo distinse, affermò con la sua vita e con la sua morte che « l’uomo non si può separare da Dio, né la politica dalla morale ».3 1 Lettera a Diogneto, 5, 5. Cf. anche Catechismo della Chiesa Cattolica, n. 2240. Giovanni Paolo II, Lett. Apost. Motu Proprio data per la proclamazione di San Tommaso Moro Patrono dei Governanti e dei Politici, n. 1, AAS 93 (2001) 76-80. 3 Ibid., n. 4. 2 360 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale Le attuali società democratiche, nelle quali lodevolmente tutti sono resi partecipi della gestione della cosa pubblica in un clima di vera libertà,4 richiedono nuove e più ampie forme di partecipazione alla vita pubblica da parte dei cittadini, cristiani e non cristiani. In effetti, tutti possono contribuire attraverso il voto all’elezione dei legislatori e dei governanti e, anche in altri modi, alla formazione degli orientamenti politici e delle scelte legislative che a loro avviso giovano maggiormente al bene comune.5 La vita in un sistema politico democratico non potrebbe svolgersi proficuamente senza l’attivo, responsabile e generoso coinvolgimento da parte di tutti, « sia pure con diversità e complementarità di forme, livelli, compiti e responsabilità ».6 Mediante l’adempimento dei comuni doveri civili, « guidati dalla coscienza cristiana »,7 in conformità ai valori che con essa sono congruenti, i fedeli laici svolgono anche il compito loro proprio di animare cristianamente l’ordine temporale, rispettandone la natura e la legittima autonomia,8 e cooperando con gli altri cittadini secondo la specifica competenza e sotto la propria responsabilità.9 Conseguenza di questo fondamentale insegnamento del Concilio Vaticano II è che « i fedeli laici non possono affatto abdicare alla partecipazione alla “politica”, ossia alla molteplice e varia azione economica, sociale, legislativa, amministrativa e culturale destinata a promuovere organicamente e istituzionalmente il bene comune »,10 che comprende la promozione e la difesa di beni, quali l’ordine pubblico e la pace, la libertà e l’uguaglianza, il rispetto della vita umana e dell’ambiente, la giustizia, la solidarietà, ecc. La presente Nota non ha la pretesa di riproporre l’intero insegnamento della Chiesa in materia, riassunto peraltro nelle sue linee essenziali nel Catechismo della Chiesa Cattolica, ma intende soltanto richiamare alcuni principi 4 Cf. Concilio Vaticano II, Cost. Past. Gaudium et spes, n. 31; Catechismo della Chiesa Cattolica, n. 1915. 5 Cf. Concilio Vaticano II, Cost. Past. Gaudium et spes, n. 75. 6 Giovanni Paolo II, Esort. Apost. Christifideles laici, n. 42, AAS 81 (1989) 393-521. Questa nota dottrinale si riferisce ovviamente all’impegno politico dei fedeli laici. I Pastori hanno il diritto e il dovere di proporre i principi morali anche sull’ordine sociale; « tuttavia, la partecipazione attiva nei partiti politici è riservata ai laici » (Giovanni Paolo II, Esort. Apost. Christifideles laici, n. 60). Cf. anche Congregazione per il Clero, Direttorio per il ministero e la vita dei presbiteri, 31-III-1994, n. 33. 7 Concilio Vaticano II, Cost. Past. Gaudium et spes, n. 76. 8 Cf. ibid., n. 36. 9 Cf. Concilio Vaticano II, Decr. Apostolicam actuositatem, n. 7; Cost. Dogm. Lumen gentium, n. 36 e Cost. Past. Gaudium et spes, nn. 31 e 43. 10 Giovanni Paolo II, Esort. Apost. Christifideles laici, n. 42. Congregatio pro Doctrina Fidei 361 propri della coscienza cristiana che ispirano l’impegno sociale e politico dei cattolici nelle società democratiche.11 E ciò perché in questi ultimi tempi, spesso per l’incalzare degli eventi, sono emersi orientamenti ambigui e posizioni discutibili, che rendono opportuna la chiarificazione di aspetti e dimensioni importanti della tematica in questione. II. ALCUNI PUNTI NODALI NELL’ATTUALE DIBATTITO CULTURALE E POLITICO 2. La società civile si trova oggi all’interno di un complesso processo culturale che mostra la fine di un’epoca e l’incertezza per la nuova che emerge all’orizzonte. Le grandi conquiste di cui si è spettatori provocano a verificare il positivo cammino che l’umanità ha compiuto nel progresso e nell’acquisizione di condizioni di vita più umane. La crescita di responsabilità nei confronti di Paesi ancora in via di sviluppo è certamente un segno di grande rilievo, che mostra la crescente sensibilità per il bene comune. Insieme a questo, comunque, non è possibile sottacere i gravi pericoli a cui alcune tendenze culturali vorrebbero orientare le legislazioni e, di conseguenza, i comportamenti delle future generazioni. È oggi verificabile un certo relativismo culturale che offre evidenti segni di sé nella teorizzazione e difesa del pluralismo etico che sancisce la decadenza e la dissoluzione della ragione e dei principi della legge morale naturale. A seguito di questa tendenza non è inusuale, purtroppo, riscontrare in dichiarazioni pubbliche affermazioni in cui si sostiene che tale pluralismo etico è la condizione per la democrazia.12 Avviene cosı̀ che, da una parte, i cittadini rivendicano per le proprie scelte morali la più completa autonomia mentre, dall’altra, i legislatori ritengono di rispettare tale libertà di scelta formulando 11 Negli ultimi due secoli, più volte il Magistero pontificio si è occupato delle principali questioni riguardanti l’ordine sociale e politico. Cf. Leone XIII, Lett. Enc. Diuturnum illud, ASS 14 (1881/82) 4ss.; Lett. Enc. Immortale Dei, ASS 18 (1885/86) 162ss.; Lett. Enc. Libertas praestantissimum, ASS 20 (1887/88) 593ss.; Lett. Enc. Rerum novarum, ASS 23 (1890/91) 643ss.; Benedetto XV, Lett. Enc. Pacem Dei munus pulcherrimum, AAS 12 (1920) 209ss.; Pio XI, Lett. Enc. Quadragesimo anno, AAS 23 (1931) 190ss,; Lett. Enc. Mit brennender Sorge, AAS 29 (1937) 145-167; Lett. Enc. Divini Redemptoris, AAS 29 (1937) 78ss.; Pio XII, Lett. Enc. Summi Pontificatus, AAS 31 (1939) 423ss.; Radiomessaggi natalizi 1941-1944; Giovanni XXIII, Lett. Enc. Mater et magistra, AAS 53 (1961) 401-464; Lett. Enc. Pacem in terris, AAS 55 (1963) 257-304; Paolo VI, Lett. Enc. Populorum progressio, AAS 59 (1967) 257-299; Lett. Apost. Octogesima adveniens, AAS 63 (1971) 401-441. 12 Cf. Giovanni Paolo II, Lett. Enc. Centesimus annus, n. 46, AAS 83 (1991) 793-867; Lett. Enc. Veritatis splendor, n. 101, AAS 85 (1993) 1133-1228; Discorso al Parlamento Italiano in seduta pubblica comune, n. 5, in: L’Osservatore Romano, 15-XI-2002. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 362 leggi che prescindono dai principi dell’etica naturale per rimettersi alla sola condiscendenza verso certi orientamenti culturali o morali transitori,13 come se tutte le possibili concezioni della vita avessero uguale valore. Nel contempo, invocando ingannevolmente il valore della tolleranza, a una buona parte dei cittadini — e tra questi ai cattolici — si chiede di rinunciare a contribuire alla vita sociale e politica dei propri Paesi secondo la concezione della persona e del bene comune che essi ritengono umanamente vera e giusta, da attuare mediante i mezzi leciti che l’ordinamento giuridico democratico mette ugualmente a disposizione di tutti i membri della comunità politica. La storia del XX secolo basta a dimostrare che la ragione sta dalla parte di quei cittadini che ritengono del tutto falsa la tesi relativista secondo la quale non esiste una norma morale, radicata nella natura stessa dell’essere umano, al cui giudizio si deve sottoporre ogni concezione dell’uomo, del bene comune e dello Stato. 3. Questa concezione relativista del pluralismo nulla ha a che vedere con la legittima libertà dei cittadini cattolici di scegliere, tra le opinioni politiche compatibili con la fede e la legge morale naturale, quella che secondo il proprio criterio meglio si adegua alle esigenze del bene comune. La libertà politica non è né può essere fondata sull’idea relativista che tutte le concezioni sul bene dell’uomo hanno la stessa verità e lo stesso valore, ma sul fatto che le attività politiche mirano volta per volta alla realizzazione estremamente concreta del vero bene umano e sociale in un contesto storico, geografico, economico, tecnologico e culturale ben determinato. Dalla concretezza della realizzazione e dalla diversità delle circostanze scaturisce generalmente la pluralità di orientamenti e di soluzioni che debbono però essere moralmente accettabili. Non è compito della Chiesa formulare soluzioni concrete — e meno ancora soluzioni uniche — per questioni temporali che Dio ha lasciato al libero e responsabile giudizio di ciascuno, anche se è suo diritto e dovere pronunciare giudizi morali su realtà temporali quando ciò sia richiesto dalla fede o dalla legge morale.14 Se il cristiano è tenuto ad « ammettere la legittima molteplicità e diversità delle opzioni temporali »,15 egli è ugualmente chiamato a dissentire da una concezione del pluralismo in chiave di relativismo morale, nociva per la stessa vita democratica, la quale ha bisogno di fondamenti veri e solidi, vale a dire, di principi etici che per la loro natura e per il loro ruolo di fondamento della vita sociale non sono « negoziabili ». 13 14 15 Cf. Giovanni Paolo II, Lett. Enc. Evangelium vitae, n. 22, AAS 87 (1995) 401-522. Cf. Concilio Vaticano II, Cost. Past. Gaudium et spes, n. 76. Ibid., n. 75. Congregatio pro Doctrina Fidei 363 Sul piano della militanza politica concreta, occorre notare che il carattere contingente di alcune scelte in materia sociale, il fatto che spesso siano moralmente possibili diverse strategie per realizzare o garantire uno stesso valore sostanziale di fondo, la possibilità di interpretare in maniera diversa alcuni principi basilari della teoria politica, nonché la complessità tecnica di buona parte dei problemi politici, spiegano il fatto che generalmente vi possa essere una pluralità di partiti all’interno dei quali i cattolici possono scegliere di militare per esercitare — particolarmente attraverso la rappresentanza parlamentare — il loro diritto-dovere nella costruzione della vita civile del loro Paese.16 Questa ovvia constatazione non può essere confusa però con un indistinto pluralismo nella scelta dei principi morali e dei valori sostanziali a cui si fa riferimento. La legittima pluralità di opzioni temporali mantiene integra la matrice da cui proviene l’impegno dei cattolici nella politica e questa si richiama direttamente alla dottrina morale e sociale cristiana. È su questo insegnamento che i laici cattolici sono tenuti a confrontarsi sempre per poter avere certezza che la propria partecipazione alla vita politica sia segnata da una coerente responsabilità per le realtà temporali. La Chiesa è consapevole che la via della democrazia se, da una parte, esprime al meglio la partecipazione diretta dei cittadini alle scelte politiche, dall’altra si rende possibile solo nella misura in cui trova alla sua base una retta concezione della persona.17 Su questo principio l’impegno dei cattolici non può cedere a compromesso alcuno, perché altrimenti verrebbero meno la testimonianza della fede cristiana nel mondo e la unità e coerenza interiori dei fedeli stessi. La struttura democratica su cui uno Stato moderno intende costruirsi sarebbe alquanto fragile se non ponesse come suo fondamento la centralità della persona. È il rispetto della persona, peraltro, a rendere possibile la partecipazione democratica. Come insegna il Concilio Vaticano II, la tutela « dei diritti della persona umana è condizione perché i cittadini, individualmente o in gruppo, possano partecipare attivamente alla vita e al governo della cosa pubblica ».18 4. A partire da qui si estende la complessa rete di problematiche attuali che non hanno avuto confronti con le tematiche dei secoli passati. La conquista scientifica, infatti, ha permesso di raggiungere obiettivi che scuotono la coscienza e impongono di trovare soluzioni capaci di rispettare in maniera 16 17 18 Cf. Concilio Vaticano II, Cost. Past. Gaudium et spes, nn. 43 e 75. Cf. ibid., n. 25. Ibid., n. 73. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 364 coerente e solida i principi etici. Si assiste invece a tentativi legislativi che, incuranti delle conseguenze che derivano per l’esistenza e l’avvenire dei popoli nella formazione della cultura e dei comportamenti sociali, intendono frantumare l’intangibilità della vita umana. I cattolici, in questo frangente, hanno il diritto e il dovere di intervenire per richiamare al senso più profondo della vita e alla responsabilità che tutti possiedono dinanzi ad essa. Giovanni Paolo II, continuando il costante insegnamento della Chiesa, ha più volte ribadito che quanti sono impegnati direttamente nelle rappresentanze legislative hanno il « preciso obbligo di opporsi » ad ogni legge che risulti un attentato alla vita umana. Per essi, come per ogni cattolico, vige l’impossibilità di partecipare a campagne di opinione in favore di simili leggi né ad alcuno è consentito dare ad esse il suo appoggio con il proprio voto.19 Ciò non impedisce, come ha insegnato Giovanni Paolo II nella Lettera Enciclica Evangelium vitae a proposito del caso in cui non fosse possibile scongiurare o abrogare completamente una legge abortista già in vigore o messa al voto, che « un parlamentare, la cui personale assoluta opposizione all’aborto fosse chiara e a tutti nota, potrebbe lecitamente offrire il proprio sostegno a proposte mirate a limitare i danni di una tale legge e a diminuirne gli effetti negativi sul piano della cultura e della moralità pubblica ».20 In questo contesto, è necessario aggiungere che la coscienza cristiana ben formata non permette a nessuno di favorire con il proprio voto l’attuazione di un programma politico o di una singola legge in cui i contenuti fondamentali della fede e della morale siano sovvertiti dalla presentazione di proposte alternative o contrarie a tali contenuti. Poiché la fede costituisce come un’unità inscindibile, non è logico l’isolamento di uno solo dei suoi contenuti a scapito della totalità della dottrina cattolica. L’impegno politico per un aspetto isolato della dottrina sociale della Chiesa non è sufficiente ad esaurire la responsabilità per il bene comune. Né il cattolico può pensare di delegare ad altri l’impegno che gli proviene dal vangelo di Gesù Cristo perché la verità sull’uomo e sul mondo possa essere annunciata e raggiunta. Quando l’azione politica viene a confrontarsi con principi morali che non ammettono deroghe, eccezioni o compromesso alcuno, allora l’impegno dei cattolici si fa più evidente e carico di responsabilità. Dinanzi a queste esigenze etiche fondamentali e irrinunciabili, infatti, i credenti devono sapere che è in gioco l’essenza dell’ordine morale, che riguarda il bene integrale della persona. È questo il caso delle leggi civili in materia di aborto e di eutanasia (da non 19 20 Cf. Giovanni Paolo II, Lett. Enc. Evangelium vitae, n. 73. Ibid. Congregatio pro Doctrina Fidei 365 confondersi con la rinuncia all’accanimento terapeutico, la quale è, anche moralmente, legittima), che devono tutelare il diritto primario alla vita a partire dal suo concepimento fino al suo termine naturale. Allo stesso modo occorre ribadire il dovere di rispettare e proteggere i diritti dell’embrione umano. Analogamente, devono essere salvaguardate la tutela e la promozione della famiglia, fondata sul matrimonio monogamico tra persone di sesso diverso e protetta nella sua unità e stabilità, a fronte delle moderne leggi sul divorzio: ad essa non possono essere giuridicamente equiparate in alcun modo altre forme di convivenza, né queste possono ricevere in quanto tali un riconoscimento legale. Cosı̀ pure la garanzia della libertà di educazione ai genitori per i propri figli è un diritto inalienabile, riconosciuto tra l’altro nelle Dichiarazioni internazionali dei diritti umani. Alla stessa stregua, si deve pensare alla tutela sociale dei minori e alla liberazione delle vittime dalle moderne forme di schiavitù (si pensi ad esempio, alla droga e allo sfruttamento della prostituzione). Non può essere esente da questo elenco il diritto alla libertà religiosa e lo sviluppo per un’economia che sia al servizio della persona e del bene comune, nel rispetto della giustizia sociale, del principio di solidarietà umana e di quello di sussidiarietà, secondo il quale « i diritti delle persone, delle famiglie e dei gruppi, e il loro esercizio devono essere riconosciuti ».21 Come non vedere, infine, in questa esemplificazione il grande tema della pace. Una visione irenica e ideologica tende, a volte, a secolarizzare il valore della pace mentre, in altri casi, si cede a un sommario giudizio etico dimenticando la complessità delle ragioni in questione. La pace è sempre « frutto della giustizia ed effetto della carità »; 22 esige il rifiuto radicale e assoluto della violenza e del terrorismo e richiede un impegno costante e vigile da parte di chi ha la responsabilità politica. III. PRINCIPI DELLA DOTTRINA CATTOLICA SU LAICITÀ E PLURALISMO 5. Di fronte a queste problematiche, se è lecito pensare all’utilizzo di una pluralità di metodologie, che rispecchiano sensibilità e culture differenti, nessun fedele tuttavia può appellarsi al principio del pluralismo e dell’autonomia dei laici in politica, favorendo soluzioni che compromettano o che attenuino la salvaguardia delle esigenze etiche fondamentali per il bene comune della società. Non si tratta di per sé di « valori confessionali », poiché tali esigenze 21 22 Concilio Vaticano II, Cost. Past. Gaudium et spes, n. 75. Catechismo della Chiesa Cattolica, n. 2304. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 366 etiche sono radicate nell’essere umano e appartengono alla legge morale naturale. Esse non esigono in chi le difende la professione di fede cristiana, anche se la dottrina della Chiesa le conferma e le tutela sempre e dovunque come servizio disinteressato alla verità sull’uomo e al bene comune delle società civili. D’altronde, non si può negare che la politica debba anche riferirsi a principi che sono dotati di valore assoluto proprio perché sono al servizio della dignità della persona e del vero progresso umano. 6. Il richiamo che spesso viene fatto in riferimento alla « laicità » che dovrebbe guidare l’impegno dei cattolici, richiede una chiarificazione non solo terminologica. La promozione secondo coscienza del bene comune della società politica nulla ha a che vedere con il « confessionalismo » o l’intolleranza religiosa. Per la dottrina morale cattolica la laicità intesa come autonomia della sfera civile e politica da quella religiosa ed ecclesiastica — ma non da quella morale — è un valore acquisito e riconosciuto dalla Chiesa e appartiene al patrimonio di civiltà che è stato raggiunto.23 Giovanni Paolo II ha più volte messo in guardia contro i pericoli derivanti da qualsiasi confusione tra la sfera religiosa e la sfera politica. « Assai delicate sono le situazioni in cui una norma specificamente religiosa diventa, o tende a diventare, legge dello Stato, senza che si tenga in debito conto la distinzione tra le competenze della religione e quelle della società politica. Identificare la legge religiosa con quella civile può effettivamente soffocare la libertà religiosa e, persino, limitare o negare altri inalienabili diritti umani ».24 Tutti i fedeli sono ben consapevoli che gli atti specificamente religiosi (professione della fede, adempimento degli atti di culto e dei Sacramenti, dottrine teologiche, comunicazioni reciproche tra le autorità religiose e i fedeli, ecc.) restano fuori dalle competenze dello Stato, il quale né deve intromettersi né può in modo alcuno esigerli o impedirli, salve esigenze fondate di ordine pubblico. Il riconoscimento dei diritti civili e politici e l’erogazione dei pubblici servizi non possono restare condizionati a convinzioni o prestazioni di natura religiosa da parte dei cittadini. Questione completamente diversa è il diritto-dovere dei cittadini cattolici, come di tutti gli altri cittadini, di cercare sinceramente la verità e di promuovere e difendere con mezzi leciti le verità morali riguardanti la vita sociale, la giustizia, la libertà, il rispetto della vita e degli altri diritti della persona. Il fatto che alcune di queste verità siano anche insegnate dalla Chiesa non diminuisce la legittimità civile e la « laicità » dell’impegno di coloro che in esse si riconoscono, 23 Cf. Concilio Vaticano II, Cost. Past. Gaudium et spes, n. 76. Giovanni Paolo II, Messaggio per la celebrazione della Giornata Mondiale della Pace 1991: « Se vuoi la pace, rispetta la coscienza di ogni uomo », IV, AAS 83 (1991) 410-421. 24 Congregatio pro Doctrina Fidei 367 indipendentemente dal ruolo che la ricerca razionale e la conferma procedente dalla fede abbiano svolto nel loro riconoscimento da parte di ogni singolo cittadino. La « laicità », infatti, indica in primo luogo l’atteggiamento di chi rispetta le verità che scaturiscono dalla conoscenza naturale sull’uomo che vive in società, anche se tali verità siano nello stesso tempo insegnate da una religione specifica, poiché la verità è una. Sarebbe un errore confondere la giusta autonomia che i cattolici in politica debbono assumere con la rivendicazione di un principio che prescinde dall’insegnamento morale e sociale della Chiesa. Con il suo intervento in questo ambito, il Magistero della Chiesa non vuole esercitare un potere politico né eliminare la libertà d’opinione dei cattolici su questioni contingenti. Esso intende invece — come è suo proprio compito — istruire e illuminare la coscienza dei fedeli, soprattutto di quanti si dedicano all’impegno nella vita politica, perché il loro agire sia sempre al servizio della promozione integrale della persona e del bene comune. L’insegnamento sociale della Chiesa non è un’intromissione nel governo dei singoli Paesi. Pone certamente un dovere morale di coerenza per i fedeli laici, interiore alla loro coscienza, che è unica e unitaria. « Nella loro esistenza non possono esserci due vite parallele: da una parte, la vita cosiddetta “spirituale”, con i suoi valori e con le sue esigenze; e dall’altra, la vita cosiddetta “secolare”, ossia la vita di famiglia, di lavoro, dei rapporti sociali, dell’impegno politico e della cultura. Il tralcio, radicato nella vite che è Cristo, porta i suoi frutti in ogni settore dell’attività e dell’esistenza. Infatti, tutti i vari campi della vita laicale rientrano nel disegno di Dio, che li vuole come “luogo storico” del rivelarsi e del realizzarsi dell’amore di Gesù Cristo a gloria del Padre e a servizio dei fratelli. Ogni attività, ogni situazione, ogni impegno concreto — come, ad esempio, la competenza e la solidarietà nel lavoro, l’amore e la dedizione nella famiglia e nell’educazione dei figli, il servizio sociale e politico, la proposta della verità nell’ambito della cultura — sono occasioni provvidenziali per un “continuo esercizio della fede, della speranza e della carità” ».25 Vivere ed agire politicamente in conformità alla propria coscienza non è un succube adagiarsi su posizioni estranee all’impegno politico o su una forma di confessionalismo, ma l’espressione con cui i cristiani offrono il loro coerente apporto perché attraverso la politica si instauri un ordinamento sociale più giusto e coerente con la dignità della persona umana. Nelle società democratiche tutte le proposte sono discusse e vagliate liberamente. Coloro che in nome del rispetto della coscienza individuale volessero 25 Giovanni Paolo II, Esort. Apost. Christifideles laici, n. 59. La citazione interna è del Concilio Vaticano II, Decreto Apostolicam actuositatem, n. 4. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 368 vedere nel dovere morale dei cristiani di essere coerenti con la propria coscienza un segno per squalificarli politicamente, negando loro la legittimità di agire in politica coerentemente alle proprie convinzioni riguardanti il bene comune, incorrerebbero in una forma di intollerante laicismo. In questa prospettiva, infatti, si vuole negare non solo ogni rilevanza politica e culturale della fede cristiana, ma perfino la stessa possibilità di un’etica naturale. Se cosı̀ fosse, si aprirebbe la strada ad un’anarchia morale che non potrebbe mai identificarsi con nessuna forma di legittimo pluralismo. La sopraffazione del più forte sul debole sarebbe la conseguenza ovvia di questa impostazione. La marginalizzazione del Cristianesimo, d’altronde, non potrebbe giovare al futuro progettuale di una società e alla concordia tra i popoli, ed anzi insidierebbe gli stessi fondamenti spirituali e culturali della civiltà.26 IV. CONSIDERAZIONI SU ASPETTI PARTICOLARI 7. È avvenuto in recenti circostanze che anche all’interno di alcune associazioni o organizzazioni di ispirazione cattolica, siano emersi orientamenti a sostegno di forze e movimenti politici che su questioni etiche fondamentali hanno espresso posizioni contrarie all’insegnamento morale e sociale della Chiesa. Tali scelte e condivisioni, essendo in contraddizione con principi basilari della coscienza cristiana, non sono compatibili con l’appartenenza ad associazioni o organizzazioni che si definiscono cattoliche. Analogamente, è da rilevare che alcune Riviste e Periodici cattolici in certi Paesi hanno orientato i lettori in occasione di scelte politiche in maniera ambigua e incoerente, equivocando sul senso dell’autonomia dei cattolici in politica e senza tenere in considerazione i principi a cui si è fatto riferimento. La fede in Gesù Cristo che ha definito se stesso « la via, la verità e la vita » (Gv 14, 6) chiede ai cristiani lo sforzo per inoltrarsi con maggior impegno nella costruzione di una cultura che, ispirata al Vangelo, riproponga il patrimonio di valori e contenuti della Tradizione cattolica. La necessità di presentare in termini culturali moderni il frutto dell’eredità spirituale, intellettuale e morale del cattolicesimo appare oggi carico di un’urgenza non procrastinabile, anche per evitare il rischio di una diaspora culturale dei cattolici. Del resto lo spessore culturale raggiunto e la matura esperienza di impegno politico che i cattolici in diversi Paesi hanno saputo sviluppare, specialmente nei decenni posteriori alla seconda guerra mondiale, non possono porli in alcun complesso 26 Cf. Giovanni Paolo II, Discorso al Corpo Diplomatico accreditato presso la Santa Sede, in: L’Osservatore Romano, 11/I/2002. Congregatio pro Doctrina Fidei 369 di inferiorità nei confronti di altre proposte che la storia recente ha mostrato deboli o radicalmente fallimentari. È insufficiente e riduttivo pensare che l’impegno sociale dei cattolici possa limitarsi a una semplice trasformazione delle strutture, perché se alla base non vi è una cultura in grado di accogliere, giustificare e progettare le istanze che derivano dalla fede e dalla morale, le trasformazioni poggeranno sempre su fragili fondamenta. La fede non ha mai preteso di imbrigliare in un rigido schema i contenuti socio-politici, consapevole che la dimensione storica in cui l’uomo vive impone di verificare la presenza di situazioni non perfette e spesso rapidamente mutevoli. Sotto questo aspetto sono da respingere quelle posizioni politiche e quei comportamenti che si ispirano a una visione utopistica la quale, capovolgendo la tradizione della fede biblica in una specie di profetismo senza Dio, strumentalizza il messaggio religioso, indirizzando la coscienza verso una speranza solo terrena che annulla o ridimensiona la tensione cristiana verso la vita eterna. Nello stesso tempo, la Chiesa insegna che non esiste autentica libertà senza la verità. « Verità e libertà o si coniugano insieme o insieme miseramente periscono » ha scritto Giovanni Paolo II.27 In una società dove la verità non viene prospettata e non si cerca di raggiungerla, viene debilitata anche ogni forma di esercizio autentico di libertà, aprendo la via ad un libertinismo e individualismo, dannosi alla tutela del bene della persona e della società intera. 8. A questo proposito è bene ricordare una verità che non sempre oggi viene percepita o formulata esattamente nell’opinione pubblica corrente: il diritto alla libertà di coscienza e in special modo alla libertà religiosa, proclamato dalla Dichiarazione Dignitatis humanae del Concilio Vaticano II, si fonda sulla dignità ontologica della persona umana, e non su di una inesistente uguaglianza tra le religioni e tra i sistemi culturali umani.28 In questa linea il papa Paolo VI ha affermato che « il Concilio, in nessun modo, fonda questo diritto alla libertà religiosa sul fatto che tutte le religioni, e tutte le dottrine, anche erronee, avrebbero un valore più o meno uguale; lo fonda invece sulla dignità della persona umana, la quale esige di non essere sottoposta a costrizioni esteriori 27 Giovanni Paolo II, Lett. Enc. Fides et ratio, n. 90, AAS 91 (1999) 5-88. Cf. Concilio Vaticano II, Dich. Dignitatis humanae, n. 1: « Il Sacro Concilio anzitutto professa che Dio stesso ha fatto conoscere al genere umano la via, attraverso la quale gli uomini, servendolo, possono in Cristo divenire salvi e beati. Crediamo che questa unica vera religione sussista nella Chiesa cattolica ». Ciò non toglie che la Chiesa consideri con sincero rispetto le varie tradizioni religiose, anzi riconosce presenti in esse « elementi di verità e di bontà ». Cf. Concilio Vaticano II, Cost. Dogm. Lumen gentium, n. 16; Decr. Ad gentes, n. 11; Dich. Nostra aetate, n. 2; Giovanni Paolo II, Lett. Enc. Redemptoris missio, n. 55, AAS 83 (1991) 249-340; Congregazione per la Dottrina della Fede, Dich. Dominus Iesus, nn. 2; 8; 21, AAS 92 (2000) 742-765. 28 370 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale che tendono ad opprimere la coscienza nella ricerca della vera religione e nell’adesione ad essa ».29 L’affermazione della libertà di coscienza e della libertà religiosa non contraddice quindi affatto la condanna dell’indifferentismo e del relativismo religioso da parte della dottrina cattolica,30 anzi con essa è pienamente coerente. V. CONCLUSIONE 9. Gli orientamenti contenuti nella presente Nota intendono illuminare uno dei più importanti aspetti dell’unità di vita del cristiano: la coerenza tra fede e vita, tra vangelo e cultura, richiamata dal Concilio Vaticano II. Esso esorta i fedeli a « compiere fedelmente i propri doveri terreni, facendosi guidare dallo spirito del vangelo. Sbagliano coloro che, sapendo che qui noi non abbiamo una cittadinanza stabile ma che cerchiamo quella futura, pensano di poter per questo trascurare i propri doveri terreni, e non riflettono che invece proprio la fede li obbliga ancora di più a compierli, secondo la vocazione di ciascuno ». Siano desiderosi i fedeli « di poter esplicare tutte le loro attività terrene, unificando gli sforzi umani, domestici, professionali, scientifici e tecnici in una sola sintesi vitale insieme con i beni religiosi, sotto la cui altissima direzione tutto viene coordinato a gloria di Dio ».31 Il Sommo Pontefice Giovanni Paolo II nell’Udienza del 21 novembre 2002 ha approvato la presente Nota, decisa nella Sessione Ordinaria di questa Congregazione, e ne ha ordinato la pubblicazione. Roma, dalla sede della Congregazione per la Dottrina della Fede, il 24 novembre 2002, Solennità di N.S. Gesù Cristo Re dell’Universo. e Ioseph card. Ratzinger Prefetto L. e S. e Tarcisio Bertone, S.D.B. Arcivescovo em. di Vercelli Segretario 29 Paolo VI, Discorso al Sacro Collegio e alla Prelatura Romana, in: « Insegnamenti di Paolo VI », 14 (1976), 1088-1089. 30 Cf. Pio IX, Lett. Enc. Quanta cura, ASS 3 (1867) 162; Leone XIII, Lett. Enc. Immortale Dei, ASS 18 (1885) 170-171; Pio XI, Lett. Enc. Quas primas, AAS 17 (1925) 604-605; Catechismo della Chiesa Cattolica, n. 2108; Congregazione per la Dottrina della Fede, Dich. Dominus Iesus, n. 22. 31 Concilio Vaticano II, Cost. Past. Gaudium et spes, n. 43. Cf. anche Giovanni Paolo II, Esort. Apost. Christifideles laici, n. 59. Congregatio de Causis Sanctorum 371 CONGREGATIO DE CAUSIS SANCTORUM ALBINGANENSIS seu PREMISLIENSIS LATINORUM Beatificationis et Canonizationis Ven. Servi Dei Augusti Czartoryski sacerdoti professi Societatis S. Francisci Salesii (1858-1893) DECRETUM SUPER MIRACULO Venerabilis Servus Dei Augustus Czartoryski natus est Lutetiae Parisiorum die 12 mensis Augusti anno 1858 e polonorum principum familia. Infirma eius valetudo haud impedivit, quin ipse vias Dei peragraret atque excelsos appeteret vertices sanctitatis. Praeceptorem habuit sanctum Iosephum Kalinowski, qui dein sacerdos carmelita discalceatus factus est, sumpto nomine Raphaëlis a Sancto Ioseph. Dein Sancti Ioannis Bosco occursus in eo desiderium Deo se consecrandi firmavit. Societatem Salesianam ingressus, anno 1888 professionem religiosam emisit et anno 1892 a beato Thoma Reggio presbyter ordinatus est. Morbo confectus, quem vero mira animi tranquillitate tulit, Alaxii in dioecesi Albinganensi die 9 mensis Aprilis anno 1893 in Domino quievit. Summus Pontifex Ioannes Paulus II, die 1 mensis Decembris anno 1978, Servum Dei virtutes theologales, cardinales et his adnexas heroico gradu coluisse decrevit. Beatificationis respectu, Causae Postulatio iudicio Congregationis de Causis Sanctorum assertam quandam subiecit miram sanationem intercessioni ipsius Servi Dei apud Deum tributam. Casus ad Vladislaum Dec, presbyterum e Societate Salesiana, spectat, qui, octoginta et duos annos natus, nocte inter dies 22 et 23 Iunii anno 1989, acri abdominis dolore correptus est. In communitatem suam Premisliae reversus, medicum consuluit, qui eum monuit, ut in valetudinarium se reciperet, quod autem ipse recusavit. Mane tamen insequentis diei 24 mensis Iunii, cum peritonitidem acutam contraxisset, in valetudinarium receptus est, ubi infelix diagnosis confirmata est. Post meridiem chirurgica sectio terebrationem ulcerae duodenalis et peritonitidem purulentam diffusam ostendit. Peractae igitur sunt sectio intestini vagi, plastice pilori ac lavatio cavi intestinalis; tres quoque cannulae exspurgationis appositae sunt. Suppurationes quaedam praeterea apparuerant in regione sub diaphragmate et in cavo Duglasii, ut medici, licet remedia antibiotica late suppeditavissent, prognosim dicerent infaustam. Iam inde ab initio morbi Dominus Vladislaus ad auxilium divinum per in- Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 372 tercessionem Servi Dei Augusti Czartoryski confugerat, erga quem pietas magna ipsi fuerat. Orationibus sodales eius familiae salesianae communitatis Premisliae una cum aliis se sociaverunt, quorum spes minime decepta est: aegrotus enim eo rapide convaluit, ut iam die 7 insequentis mensis Iulii, omni bona valetudine refecta, e valetudinario abire posset. De hoc casu, annis 1999-2000, apud Curiam Premisliensem Latinorum Inquisitio dioecesana celebrata est, cuius auctoritas et vis iuridica a Congregatione de Causis Sanctorum decreto diei 22 mensis Iunii anno 2001 probatae sunt. Dicasterii Collegium Medicorum in sessione diei 23 mensis Ianuarii anno 2003 sanationem rapidam, completam, duraturam et inexplicabilem quoad modum secundum scientiam fuisse affirmavit. Die 2 mensis Maii eodem anno Congressus Peculiaris Consultorum Theologorum factus est et insequenti die 7 mensis Octobris Sessio Ordinaria Patrum Cardinalium et Episcoporum, Ponente Causae Exc.mo Domino Lino Fumagalli, Episcopo Sabinensi-Mandelensi. Et in utroque coetu, sive Consultorum sive Cardinalium et Episcoporum, posito dubio an de miraculo divinitus patrato constaret, responsum affirmativum prolatum est. Facta demum de hisce omnibus rebus Summo Pontifici Ioanni Paulo II per subscriptum Cardinalem Praefectum accurata relatione, Sanctitas Sua vota Congregationis de Causis Sanctorum excipiens rataque habens, mandavit ut decretum de praedicta mira sanatione conscriberetur. Quod cum rite esset factum, accitis ad Se hodierno die infrascripto Cardinale Praefecto necnon Causae Ponente meque Antistite a Secretis Congregationis ceterisque de more convocandis, eisque astantibus, Beatissimus Pater sollemniter declaravit: Constare de miraculo a Deo patrato per intercessionem Ven. Servi Dei Augusti Czartoryski, Sacerdotis professi Societatis S. Francisci Salesii, videlicet de rapida, completa ac duratura sanatione sacerdotis Vladislai Dec a « peritonite purulenta, diffusa da perforazione di ulcera duodenale in paziente cardiopatico di 82 anni ». Voluit autem Sanctitas Sua ut hoc decretum publici iuris fieret et in acta Congregationis de Causis Sanctorum referretur. Datum Romae, die 20 mensis Decembris A. D. 2003. Iosephus card. Saraiva Martins Praefectus L. e S. e Eduardus Nowak archiep. tit. Lunensis, a Secretis Congregatio de Causis Sanctorum 373 BRACARENSIS Beatificationis et Canonizationis Ven. Servae Dei Alexandrinae Mariae Da Costa christifidelis laicae sodalis Unionis Cooperatorum Salesianorum (1904-1955) DECRETUM SUPER MIRACULO Venerabilis Serva Dei Alexandrina Maria Da Costa die 30 mensis Martii anno 1904 nata est in loco Balasar, intra fines archidioecesis Bracarensis in Lusitania. Quattuordecim annos nata, ad virginitatem tuendam ex fenestra se coniecit, qua de re talia sibi intulit damna, ut annorum decursu in deterius ruerent usque ad absolutam membrorum paralysim. Physicis et moralibus incommodis graviter affecta, voluntati Dei se aptavit et amore compulsa vestigia Iesu crucifixi secuta est, eius passionem pro animarum salute participans. Frugiferum explicavit apostolatum inter innumeros advenas qui alliciebantur eius virtutibus et extraordinariis dotibus, exercitis sub oboedientia ecclesiasticae auctoritati. Ampla sanctitatis fama praecellens, die 13 mensis Octobris anno 1955 in Domino se obdormivit. Summus Pontifex Ioannes Paulus II die 21 mensis Decembris anno 1995 Servam Dei heroico in gradu virtutes theologales, cardinales eisque adnexas decrevit excoluisse. Ad beatificationem quod attinet, Postulatio Causae examini huius Congregationis de Causis Sanctorum subiecit assertam miram sanationem Mariae Magdalenae Azevedo Gomes Fonseca, quae anno 1983, duos et quadraginta aetatis annos agens, incommoda indolis parkinsonianae pati coepit in artu superiore dextero. Aegritudinis indicia, non obstantibus curationibus adhibitis, gradatim auxerunt. Anno 1990 valetudo eius evidenter in peius ruit. Quare in Centrum Hospitalarium Universitatis Studiorum Argentoratensis est excepta, ubi edicta est diagnosis syndromis extrapyramidalis simul cum aliis implicationibus. Inter annos 1994-1995 mulier infirma ulterius est aggravata, pondus corporis tria et triginta chilogrammata attingens ita ut sese movere non posset propter musculorum rigiditatem; afficiebatur asthenia, sensu frigoris, amnesia. Ex variis examinibus detectae sunt parvae sed multiplices laesiones cerebrales. Perpensa gravitate pathologica degenerativa et inexperientia scientiae medicae, aegrota ipsa ad divinum auxilium, per intercessionem Servae Dei Alexandrinae Mariae Da Costa, fiducialiter confugit. Die 3 mensis Martii anno 1995, dum difficilem rigiditatem muscularem patiebatur, necopinato indicia extrapyramidalia evanuerunt, itaque infirma de Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 374 lecto surgere potuit et ambulare. Brevissimo elapso tempore, eius activitas muscularis et pondus etiam corporis ad normam rediit. De hoc eventu anno 2002 apud Curiam Bracarensem instructa est Inquisitio dioecesana, cuius iuridicam auctoritatem hoc Dicasterium agnovit per decretum quod edidit die 22 mensis Novembris anno 2002. Medicorum huius Congregationis Consilium, in sessione diei 28 mensis Maii currente hoc anno 2003, declaravit sanationem instantaneam, perfectam, constantem et ex scientiae legibus inexplicabilem fuisse. Die 15 sequentis mensis Iulii actus est Congressus Peculiaris Consultorum Theologorum et die 21 subsequentis mensis Octobris Sessio Ordinaria Patrum Cardinalium et Episcoporum, Ponente Causae Exc.mo D. Ottorino Petro Alberti, Archiepiscopo emerito Calaritano, facta est. Et in utroque Coetu, sive Consultorum sive Cardinalium et Episcoporum, posito dubio an de miraculo divinitus patrato constaret, responsum affirmativum prolatum est. Facta demum de hisce omnibus rebus Summo Pontifici Ioanni Paulo II per subscriptum Cardinalem Praefectum accurata relatione, Sanctitas Sua vota Congregationis de Causis Sanctorum excipiens rataque habens, mandavit ut decretum de praedicta mira sanatione conscriberetur. Quod cum rite esset factum, accitis ad Se hodierno die infrascripto Cardinale Praefecto necnon Causae Ponente meque Antistite a Secretis Congregationis ceterisque de more convocandis, eisque astantibus, Beatissimus Pater sollemniter declaravit: Constare de miraculo a Deo patrato per intercessionem Ven. Servae Dei Alexandrinae Mariae Da Costa, Christifidelis laicae, Sodalis Unionis Cooperatorum Salesianorum, videlicet de istantanea, perfecta ac constanti sanatione Mariae Magdalenae Azevedo Gomes Fonseca a « sindrome extrapiramidale di tipo parkinsoniano, di natura degenerativa ». Voluit autem Sanctitas Sua ut hoc decretum publici iuris fieret et in acta Congregationis de Causis Sanctorum referretur. Datum Romae, die 20 mensis Decembris A. D. 2003. Iosephus card. Saraiva Martins Praefectus L. e S. e Eduardus Nowak archiep. tit. Lunensis, a Secretis Congregatio de Causis Sanctorum 375 GUADALAIARENSIS Beatificationis et Canonizationis Ven. Servae Dei Mariae Guadalupe (in saec.: Anastasiae Guadalupe Garcı́a Zavala) confundatricis Congregationis Ancillarum Sanctae Margaritae Mariae et Pauperum (1878-1963) DECRETUM SUPER MIRACULO Venerabilis Serva Dei Maria Guadalupe (in saec.: Anastasia Guadalupe Garcı́a Zavala) nata est die 27 mensis Aprilis anno 1878 in loco Zapopan, regionis Jalisco in Mexico. Guadalaiarae, quo cum familia se contulerat, incubuit infirmorum pauperum assistentiam, qui in parvum nosocomium excepti erant, ubi, assentiens proposito sacerdotis Cypriani Íñiguez Martı́n del Campo, adiutricem praestitit operam ad condendam Congregationem Ancillarum Sanctae Margaritae Mariae et Pauperum, cuius erat corporalem spiritualemque infirmorum curam promovere. Novum Institutum accurate rexit ac sapienter, ad cuius incrementum contulit, quamvis temporum maestitia grassaretur. Dives in meritis sanctitatisque fama exornata die 24 mensis Iunii anno 1963 in Domino obdormivit. Summus Pontifex Ioannes Paulus II, die 1 mensis Iulii anno 2000 agnovit Servam Dei virtutes theologales, cardinales iisque adnexas heroum in gradum excoluisse. Intuitu beatificationis, Postulatio Causae Congregationi de Causis Sanctorum inspiciendam exhibuit praesumptam miram sanationem domini Abrami Arceo Higareda, qui anno 1998 exceptus est in nosocomium loci Jiquilpan, in Michoacán, ob acutam pancreatitem, quae therapia medica nequiquam tractata erat. Revelata formatione pseudocystis in capite pancreatis, sectio chirurgica cystogastrostomiae fieri debuit. Sequentibus diebus secutus est status septicoabdominalis, et hac de causa infirmus die 21 mensis Maii anno 1998 translatus est in nosocomium Sanctae Margaritae in urbe Guadalaiara. Illic edicta est diagnosis necrosis abscessuatae corporis et caudae pancreatis cum extensione perisplenica, cui accedebant abscessus retroperitonaeales; apparuit quoque effusio pleurica sinistra. Tunc peractae sunt laparotomia ad corpus caudamque pancreatis auferenda atque thoracocentesis sinistra. Alia sectio chirurgica peracta est die 16 mensis Iunii ad regiones necroticas abscessuales ulterius purgandas. Cum vero septicus perstaret status, varia adhibita sunt antibiotica, eo quod detecta fuit Escherichia Coli resistens ad medicationem. Valetudinis condicio in melius mutata est et infirmus, cuius vulnus adhuc secretionem emittebat, die 7 mensis Iulii dimissus est. Status tamen septicus iterum exarsit, quocirca infirmus die 24 mensis Iulii in nosocomium denuo excipi debuit. Prognosis edebatur valde infausta quoad vitam. Interea, patiens ipse, uxor illius aliique familiares caeleste invocare coeperant Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 376 adiutorium per intercessionem Sororis Mariae Guadalupe. Die 25 eiusdem mensis infirmus se morti proximum esse persentiens, sacramento Unctionis infirmorum est recreatus. Attamen, eo ipso die inopinanter purulentus liquor sponte defluxit simulque febris evanuit. Generalis condicio valetudinis ita celeriter in melius mutata est ut patiens die 1 mensis Augusti nosocomium reliquerit bona fruens valetudine. Hoc super eventu, qui mirus iudicatus est, anno 2001 apud Curiam Guadalaiarensem instructa est Inquisitio dioecesana, quam haec Congregatio per decretum editum die 11 mensis Ianuarii anno 2002 iuridice validam agnovit. Consilium Medicorum, die 13 mensis Martii huius anni 2003 congregatum, edixit sanationem celerem, perfectam, constantem et ex scientiae praeceptis inexplicabilem fuisse. Die 17 sequentis mensis Iunii habitus est Peculiaris Consultorum Theologorum Congressus et die 11 mensis Novembris eodem anno Sessio Ordinaria Patrum Cardinalium et Episcoporum facta est, Causae Ponente Em.mo Cardinale Augustino Cacciavillan. Et in utroque Coetu, sive Consultorum sive Cardinalium et Episcoporum, posito dubio an de miraculo divinitus patrato constaret, responsum affirmativum prolatum est. Facta demum de hisce omnibus rebus Summo Pontifici Ioanni Paulo II per subscriptum Cardinalem Praefectum accurata relatione, Sanctitas Sua vota Congregationis de Causis Sanctorum excipiens rataque habens, mandavit ut decretum de praedicta mira sanatione conscriberetur. Quod cum rite esset factum, accitis ad Se hodierno die infrascripto Cardinale Praefecto necnon Causae Cardinale Ponente meque Antistite a Secretis Congregationis ceterisque de more convocandis, eisque astantibus, Beatissimus Pater sollemniter declaravit: Constare de miraculo a Deo patrato per intercessionem Ven. Servae Dei Mariae Guadalupe (in saec. Anastasiae Guadalupe Garcı́a Zavala), Cofundatricis Congregationis Ancillarum Sanctae Margaritae Mariae et Pauperum, videlicet de celeri, perfecta ac constanti sanatione Abrami Arceo Higareda a « pancreatite acuta ricorrente necrotizzante, con formazione di pseudocisti pancreatica, infezione da Escherichia Coli antibiotico-resistente, produzione di ascessi in sede peripancreatica, perispienica e retroperitoneale, in soggetto con diabete, alcolismo e malnutrizione ». Voluit autem Sanctitas Sua ut hoc decretum publici iuris fieret et in acta Congregationis de Causis Sanctorum referretur. Datum Romae, die 20 mensis Decembris A. D. 2003. Iosephus card. Saraiva Martins Praefectus L. e S. e Eduardus Nowak archiep. tit. Lunensis, a Secretis Congregatio de Causis Sanctorum 377 TAURINENSIS Beatificationis et Canonizationis Ven. Servae Dei Nemesiae Valle (in saec.: Iuliae) sororis professae Intituti Sororum a Caritate S. Ioannae Antidae Thouret (1847-1916) DECRETUM SUPER MIRACULO Venerabilis Serva Dei Nemesia Valle (in saec.: Iulia) die 26 mensis Iunii anno 1847 Augustana in urbe est nata. Undeviginti aetatis annos agens, Congregationem ingressa est Sororum a Caritate S. Ioannae Antidae Thouret, ubi anno 1873 religiosam emisit professionem. Derthonae apud Institutum Sancti Vincentii magistra exstitit ac postea moderatrix, aestimationem sibi concilians suarum Sororum, alumnorum et gentium loci, qui eius sapientiam, fervorem et benignitatem mirabantur. Anno 1903 translata est in oppidum v. Borgaro Torinese ad munus obeundum magistrae noviciarum. Officium implevit dulcedine, firmitate, sacrificii humilitatisque spiritu. Virtutibus meritisque onusta, in Domini pace quievit die 18 mensis Decembris anno 1916. Summus Pontifex Ioannes Paulus II die 5 mensis Iulii anno 2002 declaravit Servam Dei heroicum in modum virtutes theologales, cardinales eisque adnexas exercuisse. Beatificationi prospiciens, Postulatio Causae iudicio porrexit huius Congregationis de Causis Sanctorum assertam miram sanationem Hastae patratam et intercessioni Servae Dei adscriptam. Eventus afficit sororem Mariam Aloisiam Ferrero, Congregationis Sororum a Caritate Sanctae Ioannae Antidae Thouret sodalem, quae anno 1982 urgentem subiit sectionem chirurgicam ob cystoadenocarcinoma papilliferum ovarii sinistri et ob adenocarcinoma infiltrans cum peritonitide sigmae. Post hebdomadam hemicolectomiae sinistrae se subiecit et etiam hysterectomiae totali nec non annexiectomiae dexterae. Aegrotae, valetudinarium relinquenti, praescriptae sunt therapiae oncologicae ob hos duos tumores, histologice diversos, in ovariis scilicet et in colon. Decem post expletos annos, die 22 mensis Maii anno 1993, Soror, graves sustinens dolores abdominales, chirurgicae sectioni submissa est ob occlusionem intestinalem. Ablatum est frenum quoddam adhaerentiale, ex prioribus chirurgicis sectionibus exortum. Indicium occlusionis die 3 sequentis mensis Iunii iterum acutius apparuit, quapropter infirma novam pati debuit laparotomiam, quae perivisceritem adhaerentialem peculiariter gravem revelavit. Praeter statum occlusivum aderat quoque gravis collapsus chirurgicus cui vehemens addebatur deshydratatio. Infausta igitur edebatur prognosis: causa periculi vitae respondebat syndromi multiplicis organicae desfunctionis, uti medici curantes edixerant. Clinicis curationibus perperam adhibitis, infirma ipsa, consorores, cappellanus valetudinarii, com- Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 378 munitas paroecialis aliaeque personae sub praesidium divinum confugerunt per intercessionem Servae Dei Nemesiae Valle. Necopinato mane diei 14 mensis Iunii anno 1993 infirma celerem obtinuit virium refectionem simul cum recuperatione motus intestinalis. Soror, denique sanata, die 21 mensis Iunii eiusdem anni e valetudinario dimissa est. De hac sanatione, quae mira est existimata, anno 1996 apud Curiam Astensem instructa est Inquisitio dioecesana, cuius iuridica validitas agnita est ab hac Congregatione per decretum die 21 mensis Februarii anno 1997 vulgatum. Consilium Medicorum, die 7 mensis Novembris anno 2002 congregatum, edixit sanationem celerem, perfectam, constantem et ex scientia inexplicabilem fuisse quoad modum. Die 4 mensis Aprilis huius anni 2003 habitus est Congressus Peculiaris Consultorum Theologorum et die 18 mensis Novembris subsequenti Sessio Ordinaria Patrum Cardinalium et Episcoporum, Ponente Causae Exc.mo D. Petro Georgio Silvano Nesti, C. P., Archiepiscopo emerito Camerinensi-Sancti Severini in Piceno. Et in utroque Coetu, sive Consultorum sive Cardinalium et Episcoporum, posito dubio an de miraculo divinitus patrato constaret Ven. Servae Dei Nemesiae Valle attributo responsum affirmativum prolatum est. Facta demum de hisce omnibus rebus Summo Pontifici Ioanni Paulo II per subscriptum Cardinalem Praefectum accurata relatione, Sanctitas Sua vota Congregationis de Causis Sanctorum excipiens rataque habens, mandavit ut decretum de praedicta mira sanatione conscriberetur. Quod cum rite esset factum, accitis ad Se hodierno die infrascripto Cardinale Praefecto necnon Causae Ponente meque Antistite a Secretis Congregationis ceterisque de more convocandis, eisque astantibus, Beatissimus Pater sollemniter declaravit: Constare de miraculo a Deo patrato per intercessionem Ven. Servae Dei Nemesiae Valle (in saec.: Iuliae), Sororis professae Instituti Sororum a Caritate S. Ioannae Antidae Thouret, videlicet de celeri, perfecta ac constanti sanatione Sororis Mariae Aloisiae Ferrero a « grave sindrome aderenziale post-peritonitica con occlusione intestinale recidivata, in paziente operata per carcinoma ovarico e neoplasia infiltrante del sigma, complicata da pneumotorace iatrogeno ». Voluit autem Sanctitas Sua ut hoc decretum publici iuris fieret et in acta Congregationis de Causis Sanctorum referretur. Datum Romae, die 20 mensis Decembris A. D. 2003. Iosephus card. Saraiva Martins Praefectus L. e S. e Eduardus Nowak archiep. tit. Lunensis, a Secretis Congregatio de Causis Sanctorum 379 VINDOBONENSIS Beatificationis et Canonizationis Ven. Servi Dei Caroli e Domo Austriaca Imperatoris ac Regis (1887-1922) DECRETUM SUPER MIRACULO Venerabilis Servus Dei Carolus e Domo Austriaca die 17 mensis Augusti anno 1887 apud castrum Persenbeug prope Danubium primum lumen vidit. Anno 1911 Zitam principissam de Borbone Parmae, uxorem duxit, ex qua octo habuit liberos, quos christiana fide erudivit. Imperator Austriae constitutus est et Rex Apostolicus Hungariae anno 1916, dum primum mundanum ingrueret bellum. Populo suo in prudentiae, sollicitudinis et caritatis virtutibus inserviit. Paci consuluit, secundum socialem Ecclesiae doctrinam regimen tenuit, pauperes sublevavit, spiritualem vitam suam summopere excoluit. Vivida intensaque fide suffultus, difficultates oppetivit, tribulationibus et exsilium in Maderensi Insula, ubi piissime obiit die 1 mensis Aprilis anno 1922. Summus Pontifex Ioannes Paulus II die 12 mensis Aprilis anno 2003 declaravit Servum Dei virtutes theologales, cardinales eisque adnexas gradu heroico excoluisse. Eius beatificationi prospiciens, Postulatio Causae iudicio huius Congregationis de Causis Sanctorum miram porrexit assertam sanationem Sororis, cui nomen Maria Zita Gradowska, e Societate Filiarum a Caritate Sancti Vincentii de Paul. Haec quidem anno 1944, quinquaginta annos nata, cum Curitibae in Brasilia suam explicaret missionem, thrombophlebiti affecta est in crure dextro, quae paulatim in ulcus varicosum est mutata. Anno 1954 idem contigit in crure sinistro. Aegrota in sinistro latere saphenectomiam subire debuit et ablationem venarum quae regionem ulceratam circumdabant. Attamen chirurgia in dextero crure fieri non potuit, quoniam valetudinis condicio deterior reddebatur. Curae medicae statum varicosum cohibere non poterant nec dolores lenire. Anno 1957 Soror translata est in locum vulgo Canoinhas, in Statu Sanctae Catharinae, tamquam moderatrix religiosae domus. Anno 1960 ob dolorum gravitatem deambulare amplius non poterat, quapropter mensibus Novembri et Decembri lecto manere coacta est. Exeunte mense Decembri illius anni, omni sanationis spe a medicis dempta, aegrota quodam sero vesperi fiducialiter divinum imploravit auxilium per intercessionem Servi Dei Caroli e Domo Austriaca. Statim post invocationem Soror sese obdormivit et illa ipsa nocte perfecta evenit cruris sanatio. Mane sequentis diei, hora Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 380 sexta, communitariam Eucharistiam participare potuit, se movens quin dolores subiret nec adiutorio indigeret. Ad hanc quod attinet sanationem, Curia Portalegrensis in Brasilia annis 1990-1991 dioecesanam instruxit Inquisitionem, cuius iuridicam validitatem hoc Dicasterium agnovit per decretum quod die 30 mensis Septembris anno 1994 edidit. Die 13 mensis Martii anno 2003 Consilium Medicorum edixit sanationem celerrimam fuisse, perfectam, constantem, absque posteris morbi signis et ex scientia inexplicabilem. Die 15 mensis Iulii eiusdem anni actus est Congressus Peculiaris Consultorum Theologorum et die 11 sequentis mensis Novembris Patres Cardinales et Episcopi congregati sunt in Ordinaria Sessione, Ponente Causae Em.mo Card. Henrico Schwery. Et in utroque Coetu, sive Consultorum sive Cardinalium et Episcoporum, posito dubio an de miraculo divinitus patrato constaret, responsum affirmativum prolatum est. Facta demum de hisce omnibus rebus Summo Pontifici Ioanni Paulo II per subscriptum Cardinalem Praefectum accurata relatione, Sanctitas Sua vota Congregationis de Causis Sanctorum excipiens rataque habens, mandavit ut decretum de praedicta mira sanatione conscriberetur. Quod cum rite esset factum, accitis ad Se hodierno die infrascripto Cardinale Praefecto necnon Causae Cardinale Ponente meque Antistite a Secretis Congregationis ceterisque de more convocandis, eisque astantibus, Beatissimus Pater sollemniter declaravit: Constare de miraculo a Deo patrato per intercessionem Ven. Servi Dei Caroli e Domo Austriaca, Imperatoris ac Regis, videlicet de celerrima, perfecta et constanti sanatione Sororis Mariae Zitae Gradowska ab « ulcera varicosa cronica suppurata della gamba destra in soggetto con terreno varicoso su base familiare ». Voluit autem Sanctitas Sua ut hoc decretum publici iuris fieret et in acta Congregations de Causis Sanctorum referretur. Datum Romae, die 20 mensis Decembris A. D. 2003. Iosephus card. Saraiva Martins Praefectus L. e S. e Eduardus Nowak archiep. tit. Lunensis, a Secretis Congregatio pro Episcopis 381 CONGREGATIO PRO EPISCOPIS PROVISIO ECCLESIARUM Latis decretis a Congregatione pro Episcopis, Sanctissimus Dominus Ioannes Paulus Pp. II, per Apostolicas sub plumbo Litteras, iis quae sequuntur Ecclesiis sacros praefecit praesules: die 26 Aprilis 2004. — Cathedrali Ecclesiae Faentinae-Mutilensi Exc. mum P.D. Claudium Stagni, hactenus Episcopum titularem Dardanium et Auxiliarem Archiepiscopi Bononiensis. die 27 Aprilis. — Titulari episcopali Ecclesiae Minorensi R.D. Marium Giordana, Nuntium Apostolicum in Republica Haitiana cum dignitate archiepiscopali. die 3 Maii. — Cathedrali Ecclesiae Amosensi, Exc.mum P.D. Eugenium Tremblay, hactenus Episcopum titularem Succubensem et Auxiliarem archidioecesis Quebecensis. — Cathedrali Ecclesiae Balangensi, Exc.mum P.D. Socratem B. Villegas, hactenus Episcopum titularem Nonensem et Auxiliarem archidioecesis Manilensis. — Titulari episcopali Ecclesiae Tarasensi in Numidia R.D. Arturum Gregorium Miziński, e clero archidioecesis Lublinensis ibique Cancellarium Curiae et professorem Iuris Canonici apud Universitatem Catholicam Lublinensem. die 5 Maii. — Metropolitanae Ecclesiae Parahybensi Exc.mum P.D. Aldonem di Cillo Pagotto, S.S.S., hactenus Episcopum Sobralensem. die 6 Maii. — Cathedrali Ecclesiae Adiacensi Exc.mum P.D. Ioannem Lucam Brunin hactenus Episcopum titularem Usinazensem et Auxiliarem Insulensem. — Coadiutorem dioecesis Gratianopolitanae Exc.mum P.D. Ivonem de Kérimel, hactenus Episcopum titularem Casamedianensem et Auxiliarem dioecesis Nicensis. die 7 Maii. — Titulari episcopali Ecclesiae Flenucletensi R.D. Iosephum Valbertum Estabrook, e clero dioecesis Albanensis in America, hactenus cappellanum Nauticarum in dicione Pearl Harbor, quem constituit Auxiliarem Ordinariatus Militaris Civitatum Foederatarum Americae Septentrionalis. 382 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale die 7 Maii. — Titulari episcopali Ecclesiae Casensi Calanensi R.D. Richardum Brendan Higgins, e clero dioecesis Sacramentensis, hactenus cappellanum Academiae Aeronauticae in dicione Colorado Springs, quem constituit Auxiliarem Ordinariatus Militaris Civitatum Foederatarum Americae Septentrionalis. die 8 Maii. — Cathedrali Ecclesiae Osomensi, R.D. Renatum Rebolledo Salinas, hactenus dioecesis Villaricensis Vicarium generalem ibique parochum. die 12 Maii. — Titulari episcopali Ecclesiae Calabriensi R.D. Paulum Franciscum Machado, hactenus rectorem Seminarii maioris dioecesis Petropolitanae, quem deputavit Auxiliarem archidioecesis Iudiciforensis. — Cathedrali Ecclesiae Petropolitanae, Exc.mum P. D. Philippum Santoro, hactenus Episcopum titularem Tuscamiensem et Auxiliarem Sancti Sebastiani Fluminis Ianuarii. — Cathedrali Ecclesiae Neo-Friburgensi, Exc.mum P.D. Raphaelem Llano Cifuentes, hactenus Episcopum titularem Madensem et Auxiliarem Sancti Sebastiani Fluminis Ianuarii. die 13 Maii. — Cathedrali Ecclesiae Zacapensi et SS.D.N.I.C. de Esquipulas R.D. Iosephum Hannibalem Casasola Sosa, hactenus Administratorem dioecesanum eiusdem dioecesis. die 14 Maii. — Metropolitanae Ecclesiae Lipensi Exc.mum P.D. Raimundum C. Arguelles, hactenus Ordinarium Militarem in Insulis Philippinis. — Cathedrali Ecclesiae Malolosinae Exc.mum P.D. Iosephum F. Oliveros, hactenus Episcopum Boacensem. — Cathedrali Ecclesiae Sancti Pauli in Insulis Philippinis Exc.mum P.D. Leonem M. Drona, S.D.B., hactenus Episcopum Sancti Iosephi in Insulis Philippinis. — Cathedrali Ecclesiae Pagadianensi R.D. Emmanuelem T. Cabajar, C.Ss.R., hactenus membrum Consilii generalis Congregationis Sanctissimi Redemptoris. — Episcopum Coadiutorem Catarmaniensem R.D. Emmanuelem C. Trance e clero Iarensi, hactenus Seminarii minoris rectorem. — Cathedrali Ecclesiae Victoriensi in Insula Vancouver, R.D. Richardum Gagnon, e clero archidioecesis Vancuveriensis, ibique Vicarium generalem. die 18 Maii. — Titulari episcopali Ecclesiae Rusubisiritanae, R.D. Martinum Davidem Holley, e clero dioecesis Pensacolensis-Tallaseiensis, ibique curionem paroeciae vulgo « Little Flawer » dictae, quem deputavit Auxiliarem Em.mi P.D. Theodori Edgarii S.R.E. Cardinalis McCarrick, Archiepiscopi Vashingtonensis. Diarium Romanae Curiae 383 DIARIUM ROMANAE CURIAE Il Santo Padre Giovanni Paolo II ha ricevuto in Udienza Ufficiale per la presentazione delle Lettere Credenziali: Venerdı̀, 7 Maggio 2004, S.E. il Signor Grygorii Fokovych Khoruzhyi, Ambasciatore di Ucraina presso la Santa Sede. Ha, altresı̀, ricevuto in Udienza: Giovedı̀, 13 Maggio 2004, S.E. il Signor Abdoulaye Wade, Presidente della Repubblica del Senegal. Sabato, 15 Maggio 2004, S.E. il Signor Emile Lahoud, Presidente della Repubblica del Libano. Lunedı̀, 17 Maggio 2004, S.E. il Signor Ricardo Maduro, Presidente della Repubblica di Honduras. Martedı̀, 18 Maggio 2004, S.E. il Signor José Manuel Durāo Barroso, Primo Ministro del Portogallo. Martedı̀, 18 Maggio 2004, S.E. il Signor Aleksander Kwaśniewski, Presidente della Repubblica di Polonia. Venerdı̀, 21 Maggio 2004, S.E. l’On. Helen Clark, Primo Ministro della Nuova Zelanda. SEGRETERIA DI STATO NOMINE Con Brevi Apostolici il Santo Padre Giovanni Paolo II ha nominato: 29 aprile 2004 10 maggio » S.E. Mons. Patabendige Don Albert Malcom Ranjith, Arcivescovo di Umbriatico, Nunzio Apostolico in Indonesia e in Timor Orientale. S.E. Mons. Mario Zenari, Arcivescovo tit. di Zuglio, Nunzio Apostolico in Sri Lanka. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 384 Con Biglietti della Segreteria di Stato il Santo Padre Giovanni Paolo II ha nominato: 3 aprile 2004 » » » » » » 12 maggio » » » » » » » 15 » » S.E. Mons. Giovanni Lajolo, Arcivescovo tit. di Cesariana, Consultore della Congregazione per la Dottrina della Fede « ad quinquennium ». Le LL.EE. i monsignori Francesco Monterisi, Velasio De Paolis, Angel Rodrı́guez Luño, Romano Penna; i padri Prosper Grech, O.S.A., Jesús Castellano Cervera, O.C.D., Nello Cipriani, O.S.A., Maurizio Pietro Faggioni, O.F.M., Giovanni Iammarrone, O.F.M. Conv., Consultori della Congregazione per la Dottrina della Fede « in aliud quinquennium ». P. Thomas Michel, S.I., Consultore del Pontificio Consiglio per la Promozione dell’Unità dei Cristiani « ad quinquennium ». Il dott. Ivan Ruggiero, Consultore della Prefettura degli Affari Economici della Santa Sede « ad quinquennium ». Il dott. Pier Giuseppe Magnani, Consultore della Prefettura degli Affari Economici della Santa Sede « usque ad 75um annum ae. s. ». L’Em.mo Signor Cardinale Paul Poupard, Presidente del Pontificio Consiglio per la Cultura « usque ad 75um annum ae. s. ». Il rag. Piero Montecchia, Capo Ufficio nella Sezione Ordinaria dell’Amministrazione del Patrimonio della Sede Apostolica. NECROLOGIO 26 aprile 2004 » » » 2 3 maggio » » » 4 9 11 » » » » » » 14 15 » » » » 18 » » Mons. Barthélémy Batantu, Arcivescovo em. di Brazzaville (Repubblica del Congo). Mons. Hernando Velázquez Lotero, Vescovo em. di Facatativa (Colombia). Mons. Salvatore Isgrò, Arcivescovo di Sassari (Italia). Mons. Francesco Saverio Guo Zhengji, Vescovo di Bameng (Cina Continentale). Mons. James A. Toppo, Vescovo di Jalpaiguri (India). Mons. Augustin Otero Lagarcha, Vescovo tit. di Rotaria. Mons. Antônio P. Misiara, Vescovo em. di Bragança Paulista (Brasile). Mons. Hubert Michon, Arcivescovo em. di Rabat (Marocco). Mons. Kevin Michael Britt, Vescovo di Grand Rapids (Stati Uniti d’America). Card. Hycinthe Thiandoum, del Titolo di S. Maria del Popolo.