An. et vol. CII 5 Novembris 2010 N. 11 ACTA APOSTOLICAE SEDIS COMMENTARIUM OFFICIALE Directio: Palazzo Apostolico – Città del Vaticano – Administratio: Libreria Editrice Vaticana ACTA BENEDICTI PP. XVI ADHORTATIO APOSTOLICA POSTSYNODALIS VERBUM DOMINI Ad Episcopos, Clerum, Personas Consecratas necnon Christifideles laicos de Verbo Dei in vita et in missione Ecclesiae. EXORDIUM 1. Verbum Domini manet in aeternum. Hoc est autem verbum, quod evangelizatum est in vos (cfr. 1 Pe 1, 25; Is 40, 8). Primae huius Epistulae Petri, Isaiae prophetae verba referentis, per sententiam in conspectu Dei mysterii ponimur, qui se ipsum per Verbum suum donatum communicat. Verbum hoc, quod manet in aeternum, in tempus est ingressum. Suum Verbum aeternum humana ratione pronuntiavit Deus; eius Verbum « caro factum est » (Io 1, 14). Hic est bonus nuntius. Hic est nuntius qui saecula decurrit, ad nos perventurus. XII Coetus Generalis Ordinarius Synodi Episcoporum, in Civitate Vaticana diebus V-XXVI mensis Octobris anno MMVIII celebratus, hoc enodavit argumentum: Dei verbum in vita et in missione Ecclesiae. Altum quiddam est expertus cum Christum conveniret, Patris Verbum, qui adest ubi sunt duo vel tres congregati in nomine eius (cfr. Mt 18, 20). Adhortatione hac apostolica postsynodali libenter occurrere volumus Patribus postulantibus ut universus Dei Populus divitias cognoscat, Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 682 quae ex Vaticana congressione exstiterunt, simul ac indicia per commune opus proposita.1 Hoc in rerum prospectu considerare volumus id quod Synodus effecit, prae oculis habentes exhibita documenta: Lineamenta, Instrumentum laboris, Relationes ante et post disceptationem necnon textus communicationum, cum in aula lectarum, tum per scriptum datarum, Relationes Circulorum Minorum eorumque disceptationes, Nuntium postremum ad Dei Populum destinatum atque praesertim nonnullas Propositiones peculiares illas, quas magni momenti Patres iudicarunt. Hoc modo quaedam praecipua demonstrare cupimus, ut divinum Verbum in Ecclesiae vita denuo detegatur, quod perennis renovationis est fons, exoptantes item ut ipsum magis magisque cor fiat omnis ecclesialis operae. Ut gaudium nostrum sit plenum 2. In memoriam primum revocare volumus pulchritudinem et renovati occursus cum Domino Iesu iucunditatem, quam synodalis Congressionis diebus sumus experti. Hac de causa Patrum vocis induentes personam, ad cunctos fideles Nos convertimus sancti Ioannis verbis, quae sunt in Prima eius Epistula: « Annuntiamus vobis vitam aeternam, quae erat coram Patre et apparuit nobis — quod vidimus et audivimus, annuntiamus et vobis, ut et vos communionem habeatis nobiscum. Communio autem nostra est cum Patre et cum Filio eius Iesu Christo » (1 Io 1, 2-3). Apostolus nobis dicit audire, videre, contrectare et contemplari (cfr. 1 Io 1, 1) Vitae Verbum, quoniam Vita ipsa in Christo est manifestata. Atque nos ad communionem vocati cum Deo et inter nos, huius doni praecones esse debemus. Hoc in kerygmatico prospectu, synodalis Congressio Ecclesiae atque mundo argumento fuit quam esset pulchrum in ecclesiali communione Dei Verbum nancisci. Itaque omnes fideles cohortamur ut personalem communemque denuo detegant occursum cum Christo, Vitae Verbo, quod visibile factum est, atque ipsius fiant praecones, ut divinae vitae donum, communio, magis ac magis in terrarum orbe diffundatur. Etenim vitam Dei, Trinitatis Amoris, communicare gaudium est plenum (cfr. 1 Io 1, 4). Donum est et necessarium Ecclesiae munus gaudium communicare, quod ex Personae Christi occursu oritur, Dei Verbi quod inter nos est. In mundo quodam, qui supervacaneum extrariumque considerat Deum, nos sicut Petrus confitemur Eum unum 1 Cfr. Propositio 1. Acta Benedicti Pp. XVI 683 « verba vitae aeternae » (Io 6, 68) habere. Nulla res est magis anteferenda quam haec, scilicet iterum homini nostrae aetatis aditum ad Deum patefacere, ad Deum quippe qui loquitur et suum amorem nobis communicat, ut vitam abundantius habeamus (cfr. Io 10, 10). Ex Constitutione « Dei Verbum » ad Synodum de Dei Verbo 3. Per XII Coetum Generalem Ordinarium Synodi Episcoporum de Dei Verbo nos conscii sumus posuisse nos argumentum illud veluti cor ipsum vitae christianae, quod est proximum superiori Coetui synodali de Eucharistia fonte et culmine vitae et missionis Ecclesiae. Ecclesia namque Dei Verbo fundatur, ex ipso oritur et eo vivit.2 Saeculorum suae historiae decursu, Dei Populus ex eo suam vim usque hausit atque ecclesialis communitas hodie etiam Dei Verbum auscultans, celebrans et vestigans adolescit. Agnosci autem debet postremis his decenniis ecclesialis vitae de hoc argumento increbruisse sensum christianae Revelationis, vivae Traditionis sacraeque Scripturae peculiari habita ratione. Initio a Leonis XIII pontificatu sumpto, quaedam plus plusque sunt suscepta ut maior habeatur conscientia momenti Dei Verbi et biblicarum inquisitionum in Ecclesiae vita,3 quod in Concilio Oecumenico Vaticano II suum attigit fastigium, peculiarem in modum per Constitutionem dogmaticam de divina Revelatione Dei Verbum promulgatam. Documentum in ecclesiali itinere est maximi ponderis: « Patres synodales ... animo grato agnoscunt, quanta beneficia inde provenerint vitae Ecclesiae in exegesi, et in theologia, et in vita spirituali et in actione pastorali atque oecumenica ».4 Increbruit his annis potissimum conscientia prospectus trinitarii et historici salvifici revelationis 5 in quo agnoscitur Iesus Christus « mediator simul et plenitudo totius Revelationis ».6 Ecclesia incessanter confitetur omni generationi: Is « suiipsius praesentia ac manifestatione, verbis et operibus, signis et miraculis, praesertim autem morte sua et gloriosa ex mortuis resurrectione, misso tandem Spiritu veritatis, Revelationem complendo perficit ».7 2 Cfr. XII Coetus Generalis Ordinarius Synodi Episcoporum, Instrumentum laboris, 27. Cfr. Leo XIII, Litt. enc. Providentissimus Deus (18 Novembris 1893): ASS 26 (1893-94), 269-292; Benedictus XV, Litt. enc. Spiritus Paraclitus (15 Septembris 1920): AAS 12 (1920), 385422; Pius XII, Litt. enc. Divino afflante Spiritu (30 Septembris 1943): AAS 35 (1943), 297-325. 4 Propositio 2. 5 Ibid. 6 Conc. Oecum. Vat. II, Const. dogm. de divina Revelatione Dei Verbum, 2. 7 Ibid., 4. 3 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 684 Omnes profecto sciunt quantum Constitutio dogmatica Dei Verbum contulerit ad Verbum Dei iterum detegendum in Ecclesiae vita, ad divinam Revelationem theologice inquirendam ac sacram Scripturam vestigandam. Haud pauca Magisterii ecclesialis documenta his de rebus postremis quadraginta annis annumerantur.8 Ecclesia suo de continuato itinere, Spiritu Sancto duce, cum sibi sit conscia, per huius Synodi celebrationem animadvertit se vocari ad divini Verbi argumentum altius vestigandum, sive ut Concilii propositorum ponderentur effectus, sive ut novis provocationibus occurratur, quas hodierna tempora in Christo credentibus afferunt. Synodus Episcoporum de Dei Verbo 4. In XII Coetu synodali, Pastores ex toto terrarum orbe venientes propter Dei Verbum sunt congregati atque symbolice in medio Coetu librum Bibliorum posuerunt, ut denuo id detegeretur quod in cotidiana vita adit periculum ne illud pro concesso habeatur: eo quod Deus loquitur et nostris interrogationibus respondet.9 Una simul Domini Verbum auscultavimus et celebravimus. Alius ad alium narravit quantum in Dei Populo fecerit Dominus, spes communicando et sollicitudines. Haec omnia conscios nos reddiderunt, necessitudinem cum Dei Verbo solummodo intra illud « nos » Ecclesiae posse nos altius perscrutari, cum auscultamus et nos mutuo suscipimus. Hinc propter vitae ecclesialis testificationes in diversis orbis terrarum locis gratus animus efficitur, quae ex diversis sermonibus in aula emerserunt. Eodem modo animus est permotus, cum Delegati fraterni audirentur, qui invitationem receperunt ut synodalem congressionem participarent. Peculiarem in modum de intercessione cogitamus, quam Sua Sanctitas Bartholomaeus I, 8 Ex omne genus documentis memorentur oportet: Paulus VI, Ep. ap. Summi Dei Verbum (4 Novembris 1963): AAS 55 (1963), 979-995; Id., Motu Proprio Sedula cura (27 Iunii 1971): AAS 63 (1971), 665-669; Ioannes Paulus II, Audientia Generalis (1 Maii 1985): L’Osservatore Romano, 2-3 Maii 1985, p. 6; Id., Allocutio de interpretatione Bibliorum in Ecclesia (23 Aprilis 1993): AAS 86 (1994), 232-243; Benedictus XVI, Allocutio ad Congressum Internationalem XL elapsis annis a Const. dogm. Dei Verbum edita (16 Septembris 2005): AAS 97 (2005), 957; Id., Angelus (6 Novembris 2005): Insegnamenti I (2005), 759-760. Memoranda quoque sunt documenta Pontificiae Commissionis Biblicae, De sacra Scriptura et christologia (1984): Ench. Vat. 9, n. 1208-1339; Unità e diversità nella Chiesa (11 Aprilis 1988): Ench. Vat. 11, n. 544-643; L’interpretazione della Bibbia nella Chiesa (15 Aprilis 1993): Ench. Vat. 13, n. 2846-3150; Il popolo ebraico e le sue sacre Scritture nelle Bibbia cristiana (24 Maii 2001): Ench. Vat. 20, n. 733-1150; Bibbia e morale. Radici bibliche dell’agire cristiano (11 Maii 2008), Città del Vaticano 2008. 9 Cfr. Benedictus XVI, Allocutio ad Romanam Curiam (22 Decembris 2008): AAS 101 (2009), 49. Acta Benedicti Pp. XVI 685 Patriarcha oecumenicus Constantinopolitanus, obtulit, propter quam synodales Patres pergratum suum animum patefecerunt.10 Praeterea Synodus Episcoporum etiam Rabbinum invitare voluit, qui magni pretii testimonium de sacris Scripturis Hebraeorum redderet, quae nimirum sunt etiam partes nostrarum sacrarum Scripturarum.11 Sic laeto gratoque animo experiri potuimus « adesse in Ecclesia hodie etiam Pentecosten — ipsam videlicet multis linguis loqui atque non tantummodo eo quod exterius in ea omnes praestantiores orbis linguae adsunt, sed etiam altiore quodam sensu: in ea multiplices species Dei mundique experientiae, culturarum divitiae adsunt, atque hoc modo tantum humanae experientiae amplitudo apparet et, ab ea sumpto initio, Dei Verbi latitudo ».12 Experiri porro Pentecosten adhuc itinerantem etiam potuimus. Etenim varii populi adhuc exspectant ut Dei Verbum propria lingua ac propria cultura nuntietur. Quidni memoremus quod per totum Synodi tempus nos Pauli apostoli comitata est testificatio. Provide enim accidit quod XII Coetus Generalis Ordinarius actus est intra ipsum annum, praestanti illi gentium Apostoli dicatum, duobus milibus ab eiusdem ortu transactis annis. Eius vita penitus Dei Verbo studiose diffundendo tradita est. Quidni nostro in corde ardentia illius verba sentiamus, quae ad eius missionem attinent divini Verbi nuntiandi: « Omnia autem facio propter evangelium » (1 Cor 9, 23). « Non enim — scribit in Epistula ad Romanos — erubesco evangelium: virtus enim Dei est in salutem omni credenti » (1, 16). Cum de Dei Verbo in vita et missione Ecclesiae cogitamus, facere non possumus quin de sancto Paulo et de eius vita cogitemus, quam Christi saluti nuntiandae cunctis gentibus impendit. Ioannis Evangelii Prologus ut ductor 5. Hanc per Adhortationem apostolicam exoptamus ut Synodi monita efficaciter Ecclesiae vitam afficiant: personalem cum sacris Scripturis necessitudinem, in Liturgia et catechesi interpretationem perinde ac scientificam inquisitionem, ut Biblia praeteriti temporis non sint verba, sed viva et huius 10 Cfr. Propositio 37. Cfr. Pontificia Commissio Biblica, Il popolo ebraico e le sue sacre Scritture nella Bibbia cristiana (24 Maii 2001), Ench. Vat. 20, n. 733-1150. 12 Cfr. Benedictus XVI, Allocutio ad Romanam Curiam (22 Decembris 2008): AAS 101 (2009), 50. 11 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 686 aetatis verba. Hac de causa ostendere et altius ponderare Synodi exitus volumus, usque nos convertentes ad Ioannis Evangelii Prologum (Io 1, 1-18), in quo nostrae vitae fundamentum communicatur: Verbum, quod in principio erat apud Deum, caro factum est et habitavit in nobis (cfr. Io 1, 14). De mirabili quodam textu agitur, qui summatim totam christianam fidem praebet. Ex personali experientia occursus et sequelae Christi, Ioannes, quem traditio significat eundem esse discipulum « quem diligebat Iesus » (Io 23, 23; 20, 2; 21, 7.20), intimam certitudinem exprompsit: Iesus est Dei Sapientia caro facta, eius est Verbum aeternum homo mortalis factum.13 Is qui « vidit et credidit » (Io 20, 8) nos quoque adiuvet ut recumbamus supra pectus Iesu (cfr. Io 13, 25), ex quo « exivit sanguis et aqua » (Io 19, 34), figurae Sacramentorum Ecclesiae. Ioannis Apostoli ceterorumque inspiratorum scriptorum sectantes exempla, sinamus ut Spiritus Sanctus nos dirigat ad magis magisque Dei Verbum diligendum. PARS PRIMA VERBUM DEI « In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum... et Verbum caro factum est » (Io 1, 1.14) Deus Qui Loquitur Dialogi Deus 6. Biblicae revelationis novitas in eo est quod Deus in dialogo cognoscitur quem nobiscum constituere vult.14 Constitutio dogmatica Dei Verbum hanc realitatem iam ostendit: « Deus invisibilis ex abundantia caritatis suae homines tamquam amicos alloquitur et cum eis conversatur, ut eos ad societatem secum invitet in eamque suscipiat ».15 Sed sancti Ioannis Prologi nuntium adhuc plane non perciperemus, si solummodo intellegeremus Deum nobiscum amabiliter communicari. Reapse Dei Verbum, per quod omnia 13 14 15 Cfr. Benedictus XVI, Angelus (4 Ianuarii 2009): Insegnamenti V, 1 (2009), 13. Cfr. Relatio ante disceptationem, I. Conc. Oecum. Vat. II, Const. dogm. de divina Revelatione Dei Verbum, 2. Acta Benedicti Pp. XVI 687 facta sunt (cfr. Io 1, 3) quodque « caro factum est » (Io 1, 14), idem est quod « in principio » est (Io 1, 1). Si quidem hic indicium videmus, quod ad Genesis librum refertur (cfr. Gn 1, 1), quodam reapse coram principio sumus absolutae naturae, quod intimam Dei vitam nobis narrat. Ioannis Prologus illud nobis demonstrat quod Logos semper exsistit, atque semper ipse est Deus. Itaque numquam fuit tempus apud Deum quo non fuit Logos. Ante creationem est Verbum. Itaque in vitae divinae corde est communio, est absolutum donum. « Deus caritas est » (1 Io 4, 16), hoc dicit alibi idem Apostolus, dum per hoc indicat « christianam Dei imaginem atque etiam congruentem hominis imaginem eiusque itineris ».16 Deus efficit ut nos se tamquam infiniti amoris mysterium cognoscamus, quo Pater ex aeternitate in Spiritu Sancto suum Verbum exprimit. Quapropter Verbum, quod in principio est apud Deum et est Deus, ipsum Deum nobis in amoris dialogo inter divinas Personas ostendit atque nos invitat ut idem communicemus. Itaque, ad imaginem et similitudinem Dei amoris facti, solummodo in Verbo accipiendo et Spiritus Sancti operae obsequendo nos ipsos intellegere possumus. Per ipsum revelationis lumen, quam divinum Verbum est operatum, humanae condicionis aenigma explicatur. Dei Verbi analogia 7. Ex his animadversionibus, quae ex christiani mysterii meditatione oriuntur, in Ioannis Prologo significati, necesse est nunc ut id collustretur quod synodales Patres edixerunt de diversis rationibus, quibus vocabulis « Verbum Dei » utimur. Merito quidem de Verbi concentu dictum est, de uno Verbo, quod diversimode exprimitur: « multisonus concentus ».17 Patres synodales hac de re locuti sunt de analogico usu humanae loquelae, Dei Verbo relatae. Haec revera sententia, cum ad communicationem attinet quam de se ipso efficit Deus, tum diversas significationes induit, quae perspicue sunt considerandae et inter eas necessitudines, sive theologica inquisitione perspecta, sive pastorali usu. Quemadmodum plane Ioannis Prologus demonstrat, Logos Verbum aeternum primitus significat, scilicet Filium unigenitum, a Patre generatum ante omnia saecula ipsique consubstantialem: 16 Benedictus XVI, Litt. enc. Deus caritas est (25 Decembris 2005), 1: AAS 98 (2006), 217-218. 17 Instrumentum laboris, 9. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 688 Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Sed hoc idem Verbum, asserit sanctus Ioannes, « caro factum est » (Io 1, 14); idcirco Iesus Christus, ex Maria Virgine natus, realiter Dei Verbum est, consubstantialis nobis factus. Itaque illud « Dei Verbum » Iesu Christi hic indicat personam, aeterni Patris Filii, qui homo factus est. Praeterea, si in divina revelatione praecipuum obtinet locum Christi eventus, agnoscatur etiam oportet ipsam creationem, naturae librum, essentialiter hunc plurium vocum concentum communicare, in quo unum Verbum exprimitur. Eodem modo confitemur suum Verbum in salutis historia communicasse Deum, effecisse ut sua vox audiretur; qui per sui Spiritus vim « locutus est per prophetas ».18 Divinum ideo Verbum per totam salutis historiam exprimitur et in incarnationis, mortis et resurrectionis Filii Dei mysterio suam reperit plenitudinem. Rursus, Dei Verbum illud est quod Apostoli praedicarunt, Iesu Resuscitati mandatum tenentes: « Euntes in mundum universum praedicate evangelium omni creaturae » (Mc 16, 15). Quapropter Dei Verbum in vivam Ecclesiae Traditionem transmittitur. Postremo, Dei Verbum testimonio confirmatum atque divinitus inspiratum sacra Scriptura est, Vetus et Novum Testamentum. Haec omnia efficiunt ut intellegamus cur in Ecclesia magnopere sacras Scripturas veneremur, quamvis fides christiana « Libri religio » non sit: christianismus « religio Verbi Dei » est, non sane alicuius verbi scripti mutique, sed Verbi incarnati atque viventis.19 Itaque sacra Scriptura est proclamanda, auscultanda, legenda, recipienda atque vivenda veluti Dei Verbum, secundum apostolicam Traditionem ex qua seiungi non potest.20 Sicut synodales Patres asseverarunt, revera de analogico usu sententiae « Dei Verbi » agitur, qua de re conscii simus oportet. Fideles itaque magis sint instituendi, ut diversas eius significationes percipiant et unitatis sensum intellegant. Etiam quod ad theologicum adspectum attinet, necesse est ut altius inquirantur rationes diversarum significationum huius sententiae, quo divini consilii unitas atque Christi personae principalitas liquidius splendeant.21 18 19 20 21 Symbolum Nicaenum-Constantinopolitanum: DS 150. Cfr. S. Bernardus Claravallensis, Homilia super Missus est, IV,11: PL 183, 86 B. Cfr. Conc. Oecum. Vat. II, Const. dogm. de divina Revelatione Dei Verbum, 10. Cfr. Propositio 3. Acta Benedicti Pp. XVI 689 Cosmica Verbi ratio 8. De Verbi Dei praecipua significatione conscii, quae ad aeternum Dei Verbum incarnatum, unum salvatorem et inter Deum hominesque mediatorem, attinet,22 itemque Verbum hoc auscultantes, biblica revelatione illuc perducimur ut agnoscamus id omnium rerum esse fundamentum. Sancti Ioannis Prologus asseverat, quod ad divinum Logon attinet. « Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil, quod factum est » (Io 1, 3); in Epistula quoque ad Colossenses de Christo asseritur, qui est « primogenitus omnis creaturae » (1, 15), atque « in ipso condita sunt universa in caelis et in terra » (1, 16). Atque auctor quoque Epistulae ad Hebraeos memorat: « Fide intellegimus aptata esse saecula verbo Dei, ut ex invisibilibus visibilia facta sint » (11, 3). Nuntius hic liberans est nobis verbum. Etenim sacrae Scripturae sententiae demonstrant omnia quae sunt non casu ac sine ratione oriri, sed ex Dei voluntate manare, intra ipsius consilium esse, cuius medium locum oblatio obtinet vitae divinae Christi participandae. Logos efficit creatum, quod indelebiliter fert vestigium Rationis creatricis quae ordinat et dirigit. Laeta hac de certitudine psalmi canunt: « Verbo Dei caeli facti sunt, et spiritu oris eius omnis virtus eorum » (Ps 33, 6); rursus: « Ipse dixit, et facta sunt, ipse mandavit, et creata sunt » (Ps 33, 9). Universa realitas hoc mysterium exprimit: « Caeli enarrant gloriam Dei, et opera manuum eius annuntiat firmamentum » (Ps 19, 2). Idcirco ipsa sacra Scriptura nos suadet ut Creatorem, creatum spectantes, cognoscamus (cfr. Sap 13, 5; Rom 1, 19-20). Traditio christianae doctrinae hoc concentus Verbi praecipuum elementum altius est scrutata, cum exempli gratia, sanctus Bonaventura, qui una cum praeclara Patrum Graecorum traditione intellegit omnia quae creari possunt ad Logon attinere,23 asseverat: « Omnis enim creatura verbum Dei est, quoniam Deum proclamat ».24 Constitutio dogmatica Dei Verbum summatim hanc rem 22 Cfr. Congregatio pro Doctrina Fidei, Declaratio de Iesu Christi atque Ecclesiae unicitate et universalitate salvifica Dominus Iesus (6 Augusti 2000), 13-15: AAS 92 (2000), 754-756. 23 Cfr. In Hexaemeron, XX, 5: Opera Omnia, V, Quaracchi 1891, p. 425-426; Breviloquium, I, 8: Opera Omnia, V, Quaracchi 1891, p. 216-217. 24 Itinerarium mentis in Deum, II, 12: Opera Omnia, V, Quaracchi 1891, p. 302-303; cfr. Commentarius in librum Ecclesiastes, Cap. 1, vers. 11; Quaestiones, II, 3: Opera Omnia, VI, Quaracchi 1891, p. 16. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 690 enuntiaverat, cum ediceret: « Deus, per Verbum omnia creans (cfr. Io 1, 3) et conservans, in rebus creatis perenne sui testimonium hominibus praebet ».25 Hominis creatio 9. Realitas demum ex Verbo oritur, veluti creatura Verbi et omnia ad Verbo serviendum vocantur. Creatio enim est locus in quo omnis amoris inter Deum et creaturam historia enodatur; itaque hominis salus est omnium rerum impulsio. Universum in salutis historiae prospectu contemplantes, ad detegendum unicum singularemque locum impellimur, quem in creatione detinet homo: « Creavit Deus hominem ad imaginem suam; ad imaginem Dei creavit illum; masculum et feminam creavit eos » (Gn 1, 27). Sinit istud ut pretiosa dona, a Creatore accepta, plane agnoscamus, quae sunt corporis dignitas, rationis, libertatis conscientiaeque donum. Hac in re illud etiam reperimus quod philosophica traditio « legem naturalem » appellat.26 Revera « omnis homo qui ad conscientiam et responsalitatem accedit, interiorem quandam vocationem ad bonum patrandum experitur » 27 ideoque ad malum vitandum. Ut sanctus Thomas Aquinas memorat, hoc principio cetera omnia naturalis legis praecepta fundantur.28 Verbum auscultatum nos potissimum inducit ut necessitatem aestimemus vivendi secundum hoc praeceptum « scriptum in cordibus » (cfr. Rom 2, 15; 7, 23).29 Iesus Christus porro hominibus novam Legem fert, Evangelii Legem, quae sumit et insigniter naturalem legem efficit, dum a peccati lege nos vindicat, cuius causa, sicut asserit sanctus Paulus, « velle adiacet mihi, operari autem bonum, non! » (Rom 7, 18), et dat hominibus, ope gratiae, ut vitam divinam participent et nimium sui amorem superent.30 25 Conc. Oecum. Vat. II, Const. dogm. de divina Revelatione Dei Verbum, 3; cfr. Conc. Oecum. Vat. I, Cons. dogm. de fide catholica Dei Filius, cap. 2, De revelatione: DS 3004. 26 Cfr. Propositio 13. 27 Commissio Theologica Internationalis, Alla ricerca di un’etica universale: nuovo sguardo sulla legge naturale, Città del Vaticano 2009, n. 39. 28 Cfr. Summa Theologiae, Ia-IIae, q. 94, a. 2. 29 Cfr. Pontificia Commissio Biblica, Bibbia e morale. Radici bibliche dell’agire cristiano (11 Maii 2008), Città del Vaticano 2008, n. 13, 32, 109. 30 Commissio Theologica Internationalis, Alla ricerca di un’etica universale: nuovo sguardo sulla legge naturale, Città del Vaticano 2009, n. 102. Acta Benedicti Pp. XVI 691 Verbi realismus 10. Qui divinum Verbum novit, is plene omnium creaturarum novit etiam significationem. Etenim si omnia « constant » in Eo qui est « ante omnia » (cfr. Col 1, 17), tunc qui propriam suam vitam in Eius Verbo fundat, is prorsus in modo solido et mansuro aedificat. Dei Verbum revera nos impellit ut realismi sensum immutemus: realista est qui in Dei Verbo omnium rerum fundamentum agnoscit.31 Hac re peculiarem in modum hodiernis temporibus nos indigemus, cum complura, quibus vitam nostram committimus aedificandam, quibus allicimur ut in iis nostram spem locemus, suam fluxam indolem demonstrant. Possessio, voluptas, dominatio serius ocius inhabiles ad altiores cordis hominis appetitiones adimplendas deprehenduntur. Ipse enim, ut suam vitam aedificet, firmis fundamentis indiget, mansuris etiam cum humanae certitudines deficiunt. Revera, quoniam « in aeternum, Domine, verbum tuum constitutum est in caelo » atque fidelitas Domini manet « in generationem et generationem » (Ps 119, 89-90), qui in hoc Verbo construit, suae vitae domum supra petram aedificat (cfr. Mt 7, 24). Cor nostrum cotidie Deo dicat: « Tegmen et scutum meum es tu, et in verbum tuum supersperavi » (Ps 119, 114) et sicut sanctus Petrus cotidie agere possumus, Domino Iesu fisi: « In verbo autem tuo laxabo retia » (Lc 5, 5). Christologia Verbi 11. Hanc realitatem, veluti sanctissimae Trinitatis operam, spectantes, per divinum Verbum intellegere possumus auctoris Epistulae ad Hebraeos verba: « Multifariam et multis modis olim Deus locutus patribus in prophetis, in novissimis his diebus locutus est nobis in Filio, quem constituit heredem universorum, per quem fecit et saecula » (1, 1-2). Perpulchrum quidem est perspicere quo pacto iam totum Vetus Testamentum nobis occurrat veluti historia in qua Deus suum per Verbum communicat: « Foedere enim cum Abraham (cfr. Gn 25, 18) et cum plebe Israel per Moysen (cfr. Ex 24, 8) inito, populo sibi acquisito ita Se tamquam unicum Deum verum et vivum verbis ac gestis revelavit, ut Israel, quae divinae essent cum hominibus viae experiretur, easque, ipso Deo per os prophetarum loquente, penitus et clarius in 31 Benedictus XVI, Homilia ad celebrationem Horae Tertiae, prima ineunte Generali Congregatione Synodi Episcoporum (6 Octobris 2008): AAS 100 (2008), 758-761. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 692 dies intellegeret atque latius in gentes exhiberet (cfr. Ps 21, 28-29; 95, 1-3; Is 2, 1-4; Ier 3-17) ».32 Obsequentia haec Dei in Verbi incarnatione singulariter completur. Verbum aeternum quod in creatione exprimitur quodque in salutis historia communicatur in Christo factum est homo, « factum ex muliere » (Gal 4, 4). Ante omnia non exprimitur hic sermone, opinationibus regulisve Verbum. Hic coram ipsa Iesu persona sumus. Eius una singularisque historia est Verbum definitivum quod humanitati dicit Deus. Hinc intellegitur: « Ad initium, cum quis christianus fit, nulla est ethica voluntas neque magna quaedam opinio, verumtamen congressio datur cum eventu quodam, cum Persona quae novum vitae finem imponit eodemque tempore certam progressionem ».33 Cum congressio haec et conscientia renovantur, in fidelium cordibus stupor generatur propter divinam actionem, quam homo suis rationalibus facultatibus suaque inventione numquam cogitare potuisset. De inaudita novitate agitur, quae humana ratione intellegi non potest: « Verbum caro factum est et habitavit in nobis » (Io 1, 14a). Haec verba figuram quandam rhetoricam haud indicant, sed experientiam effectam! Haec dicit sanctus Ioannes, testis et spectator: « Vidimus gloriam eius, gloriam quasi Unigeniti a Patre, plenum gratiae et veritatis » (Io 1, 14b). Apostolica fides testatur Verbum aeternum unum ex nobis factum esse. Divinum Verbum revera humanis verbis exprimitur. 12. Patrum traditio et mediaevalis, cum hanc « Christologiam Verbi » contemplaretur, blandam quandam sententiam usurpavit: Verbum brevians factum: 34 « Ecclesiae Patres, sua in Graeca Veteris Testamenti versione, verbum invenerunt Isaiae prophetae, quod sanctus Paulus etiam adfert, ut commonstrarent quo pacto novae Dei semitae in Vetere Testamento iam essent praenuntiatae. Ibi legebatur: consummationem enim et abbreviationem Dominus Deus exercituum faciet (cfr. Rom 9, 28). Filius ipse est Verbum, est Logos: Verbum aeternum parvum est factum — ita sane parvum, ut in praesepio contineretur. Puer factum est, ut Verbum comprehendere posse- 32 Conc. Oecum. Vat. II, Const. dogm. de divina Revelatione Dei Verbum, 14. Benedictus XVI, Litt. enc. Deus caritas est (25 Decembris 2005), 1: AAS 98 (2006), 217-218. 34 « Ho Logos pachynetai (vel brachynetai) ». Cfr. Origenes, Peri Archon, I, 2, 8: SC 252, 127-129. 33 Acta Benedicti Pp. XVI 693 mus ».35 Verbum nunc non modo audiri potest, non modo vocem habet, nunc Verbum vultum habet, quem nos videre possumus: Iesum Nazarenum.36 Evangelii narrationem sequentes, animadvertimus quemadmodum ipsa Iesu humanitas penitus singularis manifestetur, ipso Dei Verbo considerato. Is enim sua in perfecta humanitate Patris singulis momentis voluntatem efficit; Iesus eius vocem audit, cui per totum se ipsum paret; is Patrem novit eiusque verbum servat (cfr. Io 8, 55), Patris res nobis narrat (Io 12, 50); « Verba, quae mihi dedisti, dedi eis » (Io 17, 8). Itaque Iesus ostendit se esse Logon divinum, qui se nobis tradit, sed novum quoque Adam, verum hominem, qui singulis momentis non suam sed Patris voluntatem adimplet. Ipse « proficiebat sapientia et aetate et gratia apud Deum et homines » (Lc 2, 52). Summopere divinum Verbum audit, quod in se efficit quodque nobiscum communicat (cfr. Lc 5, 1). Iesu tandem missio in Paschali Mysterio completur: hic coram « Verbo crucis » (cfr. 1 Cor 1, 18) ponimur. Verbum conticescit, mortale fit silentium, quandoquidem « dictum » est usque ad tacendum, nihil quidem reticens quod nobiscum communicare debebat. Mirabiliter Ecclesiae Patres, hoc mysterium contemplantes, Deiparae in labris hanc sententiam ponunt: « Sine verbo est Patris Verbum, quod omnem creaturam loquentem fecit; sine vita sunt oculi exstincti illius, cuius verbo nutuque omnia viventia moventur ».37 Hic revera « maior » amor nobis participatur, is qui pro amicis suis animam ponit (cfr. Io 15, 13). Hoc in magno mysterio Iesus manifestatur ut Verbum Novi Aeternique Foederis: Dei libertas et libertas hominis in eius carnem cruci affixam consummate convenerunt, foedere inito indissolubili, in perpetuum valituro. Ipse Iesus in novissima cena, sacram Eucharistiam instituens, de « Novo Aeternoque Testamento », per suum sanguinem effusum icto locutus erat (cfr. Mt 26, 28; Mc 14, 24; Lc 22, 20), se ostendens ut verum Agnum immolatum, in quo consummatur et completur a servitute liberatio.38 In fulgidissimo resurrectionis mysterio silentium hoc Verbi suo in sensu germano et consummato manifestatur. Christus, Dei Verbum incarnatum, 35 Benedictus XVI, Homilia in sollemnitate Nativitatis Domini (24 Decembris 2006): AAS 99 (2007), 12. 36 Cfr. Nuntius conclusivus, II, 4-6. 37 Maximus Confessor, Vita Mariae, n. 89: Testi mariani del primo millennio, 2, Roma 1989, p. 253. 38 Cfr. Benedictus XVI, Adhort. ap. postsynodalis Sacramentum caritatis (22 Februarii 2007), 9-10: AAS 99 (2007), 111-112. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 694 cruci affixum et resuscitatum, omnium rerum est Dominus; ipse est Victor, Pantocrator et omnia in perpetuum sunt in eo recapitulata (cfr. Eph 1, 10). Christus igitur est « lux mundi » (Io 8, 12), lux illa quae « in tenebris lucet » (Io 1, 5) quamque tenebrae non vicerunt (cfr. Io 1, 5). Hic penitus Psalmi 119 sensum intellegimus: « Lucerna pedibus meis verbum tuum et lumen semitis meis » (v. 105): Verbum quod resurgit haec est lux definitiva nostra in via. Inde ab initio christiani sibi conscii fuerunt Dei Verbum in Christo ut Personam adesse. Dei Verbum est lux vera, qua indiget homo. Sane quidem, in resurrectione Dei Filius ortus est ut lux mundi. Nunc cum Ipso et per Ipsum viventes, in luce vivere possumus. 13. Quando, ut ita dicamus, ad « Christologiae Verbi » cor venimus, magni momenti est consilii divini in Verbo incarnato unitatem extollere: quapropter Novum Testamentum Mysterium Paschale nobis praebet cum sacris Scripturis coniunctum, sicut earum intimam consummationem. Sanctus Paulus in Epistula I ad Corinthios asserit Christum pro peccatis nostris mortuum esse « secundum Scripturas » (15, 3) et tertia die esse suscitatum « secundum Scripturas » (15, 4). Hac re Apostolus Domini mortis resurrectionisque eventum cum Veteris inter Deum eiusque populum Foederis historia confert. Immo nobis patefacit ab ipso hanc historiam suam rationem veramque significationem recipere. In Mysterio Paschali implentur « Scripturae verba, id est, haec mors, secundum Scripturas effecta, est eventus qui logon secum fert, videlicet rationem quandam: Christi mors testatur Dei Verbum funditus ‘‘carnem’’, ‘‘historiam’’ humanam factum esse ».39 Iesu quoque resurrectio « tertia die secundum Scripturas » fit: quoniam ad Iudaicam mentem post tertium diem incipiebat corruptio, Scripturarum verbum in Iesu adimpletur, qui resurgit antequam incipiat corruptio. Hoc modo sanctus Paulus, fideliter tradens Apostolorum doctrinam (cfr. 1 Cor 15, 3), palam asserit Christi ex morte victoriam per creatricem Verbi Dei potentiam evenire. Potentia haec divina spem laetitiamque affert: haec est tandem liberans summa paschalis revelationis. In Pascha se ipse et Amoris trinitarii potentiam revelat Deus, qui deletrices mali mortisque vires tollit. Elementa haec nostrae fidei essentialia in memoriam revocantes, artam unitatem inter creationem ac novam creationem necnon totam historiam Christi salutis contemplari possumus. Imaginem quandam adhibentes, uni39 Benedictus XVI, Audientia Generalis (15 Aprilis 2009): L’Osservatore Romano, 16 Aprilis 2009, p. 1. Acta Benedicti Pp. XVI 695 versum « libro » aequare possumus — sic etiam Galilaeus Galilaei asserere solebat — cum consideraret « opus alicuius Auctoris, qui creati ‘‘symphonia’’ se exprimit. Hanc intra symphoniam aliquo momento id invenitur quod musicae loquela ‘‘sincinium’’ vocatur, pars scilicet quaedam singulo instrumento vel uni voci demandata; id tale habet pondus, ut ex eo totius operis pendeat significatio. Hoc ‘‘absolutum’’ est Iesus... Filius hominis in se terram caelumque, creatum Creatoremque, carnem Spiritumque complectitur. Centrum est ipse universi et historiae, quandoquidem in Eo coniunguntur sine confusione Auctor eiusque opus ».40 Dei Verbi eschatologica ratio 14. His rebus conscientiam patefacit Ecclesia cum Christo Iesu se coram definitivo Dei Verbo esse; ipse est « Primus et Novissimus » (Apc 1, 17). Ipse definitivum creationi et historiae sensum praebuit; hac de re ad tempus vivendum vocamur necnon ad Dei creationem habitandam intra hunc Verbi eschatologicum numerum; « oeconomia ergo christiana, utpote foedus novum et definitivum numquam praeteribit, et nulla iam nova Revelatio publica exspectanda est ante gloriosam manifestationem Domini nostri Iesu Christi (cfr. 1 Tim 6, 14 et Tit 2, 13) ».41 Etenim, ut Synodi tempore memoraverunt Patres, « christianae religionis peculiare quiddam se manifestum exhibet in Iesu Christo, qui simul est eventus, revelationis culmen, promissionum Dei impletio, mediator hominis cum Deo in congressum venientis. Ille, qui nobis Deum enarravit (cfr. Io 1, 18), Verbum est unicum et definitivum hominibus traditum ».42 Sanctus Ioannes a Cruce mirabiliter hanc veritatem ostendit: « Dando quippe nobis, sicut dedit, Filium suum, qui est unicum solumque ipsius Verbum, omnia nobis simul unaque vice hoc suo unico Verbo locutus est et revelavit, neque illi quidquam dicendum manet ... Id enim quod antea per partes loquebatur prophetis, iam nobis totum in ipso dixit, ipsum nobis totum dando, id est, Filium suum. Quamobrem ille qui nunc vellet aliquid a Deo sciscitari, vel visionem aliquam aut revelationem ab eo postulare, non modo stultitiam faceret, iniuriam Deo inferret, non defigendo omnino suos oculos in Christum, vel aliam rem aut novitatem extra illum requirendo ».43 40 Id. Homilia in sollemnitate Epiphaniae Domini (6 Ianuarii 2009): L’Osservatore Romano, 7-8 Ianuarii 2009, p. 8. 41 Conc. Oecum. Vat. II, Const. dogm. de divina Revelatione Dei Verbum, 4. 42 Propositio 4. 43 S. Ioannes a Cruce, De Ascensu Montis Carmeli, II, 22. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 696 Quapropter Synodus suasit « ut fidelibus auxilia suppeditentur idonea, quibus Verbum Dei a privatis revelationibus probe discernant »,44 quarum munus ... non est « complere » definitivam Christi Revelationem, « sed adiutorium praebere ut ipsa, in quadam historiae periodo, plenius deducatur in vitam ».45 Revelationum privatarum vis omnino secus est ac publica revelatio: haec nostram fidem requirit; in ea enim per verba humana atque communitatis Ecclesiae viventis ope nobis loquitur ipse Deus. Iudicium verumtamen veritatis cuiusdam privatae revelationis est eius ad Christum ipsum directio. Cum ea ab ipso dissidet, tunc certe a Spiritu Sancto haud manat, qui intra et non extra Evangelium nos dirigit. Privata revelatio hanc fidem adiuvat atque credibilis conspicitur, eo quod ad unam publicam revelationem remittit. Quocirca ecclesiastica privatae revelationis comprobatio essentialiter demonstrat eiusdem nuntium nihil continere quod a fide probisque moribus dissideat; licet eundem evulgare, atque fideles sinuntur eidem prudenter adhaerere. Privata revelatio quaedam nova extollere, novas pietatis formas excitare antiquasve altius comprobare potest. Quandam ipsa propheticam naturam prae se ferre potest (cfr. 1 Thess 5, 19-21) atque validum auxilium ad intellegendum servandumque melius Evangelium hodiernis temporibus afferre potest; ideo non est neglegendum. Oblatum est subsidium quoddam, quod autem adhiberi necessario non debet. Quidquid est agitur de fidei, spei caritatisque pabulo, quae omnibus sunt ad salutem permanens via.46 Dei Verbum et Spiritus Sanctus 15. Postquam Verbum tractavimus postremum et definitivum Dei orbi terrarum transmissum, oportet Spiritus Sancti missio memoretur quae ad divinum Verbum attinet. Etenim nullus datur authenticus revelationis christianae intellectus, haud agente Paraclito. Hoc ex eo pendet quod communicatio, quam de se ipso facit Deus, semper necessitudinem inter Filium et Spiritum Sanctum secum fert, quam enim Irenaeus Lugdunensis appellat « duas manus Patris ».47 Ceterum sacra Scriptura ipsa de Spiritus Sancti praesentia in historia salutis nominatimque in Iesu vita nos docet, 44 Propositio 47. Catechismus Catholicae Ecclesiae, 67. 46 Cfr. Congregatio pro Doctrina Fidei, Il messaggio di Fatima (26 Iunii 2000): Ench. Vat. 19, n. 974-1021. 47 Adversus haereses, IV, 7, 4: PG 7, 992-993; V, 1, 3: PG 7, 1123; V, 6, 1: PG 7, 1137; V, 28, 4: PG 7, 1200. 45 Acta Benedicti Pp. XVI 697 qui a Virgine Maria de Spiritu Sancto conceptus est (cfr. Mt 1, 18; Lc 1, 35); suam incipiens publicam missionem, apud Iordanis ripas, columbae specie in se descendentem eum videt (Mt 3, 16); in ipso hoc Spiritu Iesus agit, loquitur et exsultat (cfr. Lc 10, 21); et in Spiritu se ipsum offert (cfr. Heb 9, 14). Ad finem suam missionem adducens, secundum Evangelistae Ioannis narrationem, ipse Iesus arte suae vitae donum cum Spiritu suis misso conligat (cfr. Io 16, 7). Iesus porro resuscitatus, sua in carne passionis signa ferens, Spiritum effundit (cfr. Io 20, 22), suam ipsius missionem cum discipulis communicans (cfr. Io 20, 21). Spiritus Sanctus ipse discipulos omnia docebit et suggeret eis omnia quae Christus dixit (cfr. Io 14, 26), quia erit Ipse Spiritus Veritatis (cfr. Io 15, 26), et deducet discipulos in omnem veritatem (cfr. Io 16, 13). Demum, quemadmodum legitur in Actibus Apostolorum, Spiritus descendit in Duodecim in oratione cum Maria Pentecostes die coadunatos (cfr. 2, 1-4), eosdemque ad cunctis gentibus Bonum Nuntium proclamandum concitat.48 Dei Verbum itaque Spiritus Sancti ope per humana verba exprimitur. Filii aeque ac Spiritus Sancti missio seiungi non potest et unam salutis oeconomiam efficit. Ipse Spiritus, qui in Verbi incarnatione in Virginis Mariae gremio agit, idem est qui Iesum per totam eius missionem dirigit quique discipulis promittitur. Idem Spiritus, qui locutus est per prophetas, Ecclesiam sustinet et commovet, munus sustinentem Verbum Dei nuntiandi et in praedicatione Apostolorum; hic est tandem Spiritus qui sacrarum Scripturarum auctores inspirat. 16. Hoc de pneumatologico ambitu conscii, Patres synodales prae se ferre voluerunt Spiritus Sancti pondus in Ecclesiae vita et in fidelium cordibus agentis, quod ad sacram Scripturam attinet; 49 efficaci utique absque actione « Spiritus veritatis » (Io 14, 17) Domini verba non intelleguntur. Quemadmodum etiam memorat sanctus Irenaeus: « Quapropter qui non participant eum, neque a mammillis matris nutriuntur in vita, neque percipiunt de corpore Christi procedentem nitidissimum fontem ».50 Ut in Christi corpore ad nos venit Dei Verbum, in corpore eucharistico et Scripturarum 48 Cfr. Benedictus XVI, Adhort. ap. postsynodalis Sacramentum caritatis (22 Februarii 2007), 12: AAS 99 (2007), 113-114. 49 Cfr. Propositio 5. 50 Adversus haereses, III, 24, 1: PG 7, 966. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 698 corpore ope Spiritus Sancti, sic per Spiritum Sanctum id accipi et vere intellegi potest. Praestantes christianae traditionis scriptores unanimiter Spiritus Sancti munus perpendunt, necessitudine credentium cum Scripturis considerata. Sanctus Ioannes Chrysostomus asserit: « Neque opus habet divina scriptura hominum sapientia ut intelligatur, sed revelatione Spiritus, ut hausto inde vero sensu, magnum nobis hinc lucrum accrescat ».51 Etiam sanctus Hieronymus firmiter sibi conscius est cur « in intellegenda ea Spiritus Sancti indigeamus auxilio, qui per Apostolum haec ipsa dictavit ».52 Sanctus Gregorius Magnus porro eiusdem Spiritus Sancti operam in efformanda et interpretanda Biblia animose effert: « Sanctorum testamentorum dicta ipse creavit et ipse aperuit ».53 Richardus a Sancto Victore animadvertit « columbarum oculis », a Spiritu illuminatis institutisque, opus esse, ut sacer textus intellegatur.54 Confirmare volumus quam clara sit testificatio, quam de necessitudine inter Spiritum Sanctum et Scripturam in liturgicis textibus reperimus, ubi Dei Verbum fidelibus proclamatur, auscultatur et explicatur. Id in antiquis orationibus occurrit, quae epiclesis sub specie Spiritum ante lectionum proclamationem invocant: « Mitte Spiritum Sanctum in mentem nostram, et largire nobis discere Scripturas divinas a Spiritu Sancto easque interpretari pure et digne, ut fructum capiant populi praesentes omnes ». Eodem modo, orationes reperimus, quae homilia absoluta, rursus Deum invocant, ut fidelibus Spiritum det Deus: « Deus salvator ... oramus te pro hoc populo: Spiritum Sanctum mitte et Dominus Iesus visitet, loquatur in mentibus omnium et praeparet corda ad fidem; ipse ad te trahat animas, Deus misericordiarum ».55 His ex omnibus rebus plane intellegere possumus cur Verbi sensus non comprehendatur, nisi Paracliti actio in Ecclesiae et in credentium cordibus recipiatur. 51 Homiliae in Genesim, XXII, 1: PG 53, 175. Epistula 120, 10: CSEL 55, 500-506. 53 Homiliae in Ezechielem, I, VII, 17: CC 142, 94. 54 « Oculi ergo devotae animae sunt columbarum quia sensus eius per Spiritum Sanctum sunt illuminati et edocti, spiritalia sapientes... Nunc quidem aperitur animae talis sensus, ut intellegat Scripturas »: Richardus a Sancto Victore, Explicatio in Cantica canticorum, 15: PL 196, 450 B. D. 55 Sacramentum Serapionis II (XX), Didascalia et Constitutiones apostolorum, ed. F. X. Funk, Paderbornae 1906, p. 161. 52 Acta Benedicti Pp. XVI 699 Traditio et Scriptura 17. Inter Spiritum Sanctum et Dei Verbum rursus confirmantes artum vinculum, fundamenta iecimus ad sensum pondusque intellegendum vivae Traditionis sacrarumque in Ecclesia Scripturarum. Etenim quoniam sic « dilexit Deus mundum, ut Filium suum unigenitum daret » (Io 3, 16), divinum Verbum in tempore enuntiatum, Ecclesiae se definitive dedit et « tradidit », ita ut salutis nuntius efficaciter omnibus temporibus et in omnibus locis communicaretur. Ut nobis memorat Constitutio dogmatica Dei Verbum, ipse Iesus Christus « mandatum dedit Apostolis ut Evangelium, quod promissum ante per Prophetas Ipse adimplevit et proprio ore promulgavit, tamquam fontem omnis et salutaris veritatis et morum disciplinae omnibus praedicarent, eis dona divina communicantes. Quod quidem fideliter factum est, tum ab Apostolis, qui in praedicatione orali, exemplis et institutionibus ea tradiderunt quae sive ex ore, conversatione et operibus Christi acceperant, sive a Spiritu Sancto suggerente didicerant, tum ab illis Apostolis virisque apostolicis, qui, sub inspiratione eiusdem Spiritus Sancti, nuntium salutis scriptis mandaverunt ».56 Concilium Oecumenicum Vaticanum II commemorat porro quo pacto haec Traditio, ex Apostolis oriens, res sit viva et dynamica: « Haec quae est ab Apostolis traditio sub assistentia Spiritus Sancti in Ecclesia proficit »; non ex eo quod in sua veritate mutatur, quae autem est perennis. « Crescit enim tam rerum quam verborum traditorum perceptio, tum ex contemplatione et studio », tum ex altiore spiritualium rerum intellegentia, « tum ex praeconio eorum qui cum episcopatus successione charisma veritatis certum acceperunt ».57 Itaque viva Traditio essentialis est ut Ecclesia progrediente tempore adolescere possit, veritatem percipiens in Scripturis revelatam; etenim « per eandem Traditionem integer Sacrorum Librorum canon Ecclesiae innotescit, ipsaeque Sacrae Litterae in ea penitius intelliguntur et indesinenter actuosae redduntur ».58 Ad summam viva Ecclesiae Traditio efficit ut plene sacram Scripturam ut Dei Verbum intellegamus. Licet Dei Verbum sacram Scripturam praecedat et excedat, tamen, quippe quae a Deo inspirata sit, ipsa divinum Verbum (cfr. 2 Tim 3, 16) « ratione specialissima » continet.59 56 57 58 59 Conc. Oecum. Vat. II, Const. dogm. de divina Revelatione Dei Verbum, 7. Ibid. 8. Ibid. Cfr. Propositio 3. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 700 18. His rebus innotescit quemadmodum magni sit momenti Dei Populum plane educari et institui, ut ad sacras Scripturas ex viva Ecclesiae Traditione accedat, in iis ipsum Dei Verbum agnoscens. Summi ponderis est efficere ut haec in fidelibus mens crescat, spiritali vita considerata. Hac de re iuvare potest similitudo, quam Ecclesiae Patres inter Verbum Dei quod « caro » fit et Verbum quod « liber » fit instituerunt.60 Constitutio dogmatica Dei Verbum antiquam hanc traditionem recipit ad quam « Corpus eius traditiones sunt Scripturarum » — ut asserit sanctus Ambrosius 61 — atque autumat: « Dei enim verba, humanis linguis expressa, humano sermoni assimilia facta sunt, sicut olim Aeterni Patris Verbum, humanae infirmitatis assumpta carne, hominibus simile factum est ».62 Sic intellecta sacra Scriptura, quamvis in suarum formarum et significationum multiplicitate, tamquam unitarium quiddam nobis ostenditur. Etenim « Deus unum solummodo Verbum dicit, Suum unicum Verbum in quo Ipse se totum exprimit (cfr. Heb 1, 1-3) »,63 sicut iam palam affirmaverat sanctus Augustinus: « Meminit caritas vestra, cum sit unus sermo Dei in Scripturis omnibus dilatatus, et per multa ora sanctorum unum Verbum sonet ».64 Itaque Spiritus Sancti opera atque Magisterio duce, cunctis generationibus, quod in Christo revelatum est, transmittit Ecclesia. Plane sibi conscia est Ecclesia, suum Dominum, qui olim locutus est, haud intermittere quin hodie suum Verbum in viva Ecclesiae Traditione et sacra Scriptura communicet. Verbum Dei enim in sacra Scriptura nobis se tradit, ut inspirata revelationis testificatione, quae una cum viva Ecclesiae Traditione supremam fidei regulam constituit.65 Sacra Scriptura, inspiratio et veritas 19. Praecipua notio ad intellegendum sacrum textum ut Dei Verbum in humanis verbis, est procul dubio inspiratio. Hoc etiam in loco analogia quaedam induci potest: sicut Verbum Dei caro per Spiritum Sanctum in Virginis Mariae gremio factum est, ita ex Ecclesiae gremio per eundem Spiritum 60 Cfr. Nuntius conclusivus, II, 5. Expositio Evangelii secundum Lucam 6, 33: PL 15, 1677. 62 Conc. Oecum. Vat. II, Const. dogm. de divina Revelatione Dei Verbum, 13. 63 Catechismus Catholicae Ecclesiae 102. Cfr. etiam Rupertus Tuitiensis, De operibus Spiritus Sancti, I, 6: SC 131, 72-74. 64 Enarrationes in Psalmos, 103, IV,1: PL 37, 1378. Similes affirmationes habet Origenes, In Iohannem V, 5-6: SC 120, p. 380-384. 65 Cfr. Conc. Oecum. Vat. II, Const. dogm. de divina Revelatione Dei Verbum, 21. 61 Acta Benedicti Pp. XVI 701 oritur sacra Scriptura. « Sacra Scriptura est locutio Dei quatenus divino afflante Spiritu scripto consignatur ».66 Hoc modo scriptoris humani agnoscitur praestantia qui inspiratos textus exaravit atque Deus pariter ipse ut verus auctor. Sicut edixerunt Patres synodales, lucide patet quam sit decretorium inspirationis argumentum ad Scripturas aeque conveniendas easdemque congrue interpretandas,67 quod vero in eodem Spiritu effici debet in quo sunt scriptae.68 Cum in nobis inspirationis conscientia imminuit, periculum est ne Scriptura veluti historici studii obiectum, non autem ut Spiritus Sancti opus, legatur, in qua ipsam Domini vocem audire eiusque in historia praesentiam cognoscere possumus. Patres synodales praeterea merito extulerunt quemadmodum cum inspirationis argumento coniungatur etiam argumentum veritatis Scripturarum.69 Hac de causa processus inspirationis altius investigatus procul dubio efficiet ut veritas in sacris libris contenta melius intellegatur. Ut de hoc argumento conciliaris doctrina asserit, inspirati libri veritatem docent: « Cum ergo omne id, quod auctores inspirati seu hagiographi asserunt, retineri debeat assertum a Spiritu Sancto, inde Scripturae libri veritatem, quam Deus nostrae salutis causa Litteris Sacris consignari voluit, firmiter, fideliter et sine errore docere profitendi sunt. Etenim ‘‘omnis Scriptura divinitus inspirata est et utilis ad docendum, ad arguendum, ad corrigendum, ad erudiendum in iustitia, ut perfectus sit homo Dei, ad omne opus bonum instructus’’ (2 Tim 3, 16-17 gr.) ».70 Sine dubio theologica inquisitio inspirationem et veritatem semper consideravit duas notiones praecipuas, ad ecclesiale hermeneuma sacrarum Scripturarum spectantes. Attamen hodierna necessitas agnosci debet has res congruenter inquirendi, ita ut necessitatibus melius subveniatur, ad interpretationem textuum sacrorum secundum eorum naturam spectantibus. Hoc in rerum prospectu magnopere exoptamus ut hac in provincia vestigatio progrediatur itemque fructus in disciplinae biblicae spiritalisque fidelium vitae beneficium afferat. 66 67 68 69 70 Ibid., 9. Cfr. Propositiones 5. 12. Cfr. Conc. Oecum. Vat. II, Const. dogm. de divina Revelatione Dei Verbum, 12. Cfr. Propositio 12. Conc. Oecum. Vat. II, Const. dogm. de divina Revelatione Dei Verbum, 11. 702 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale Deus Pater, Verbi fons et origo 20. Revelationis itaque oeconomia ex Deo Patre initium originemque sumit. Suo verbo « caeli facti sunt, et spiritus oris eius omnis virtus eorum » (Ps 33, 6). Ipse efficit « illuminationem scientiae claritatis Dei in facie Iesu Christi » (2 Cor 4, 6; cfr. Mt 16, 12; Lc 9, 29). In Filio qui est « Logos et caro factus » (cfr. Io 1, 14) quique venit ut faceret voluntatem Eius, qui eum misit (cfr. Io 4, 34), Deus, revelationis fons, ut Patrem se manifestat atque divinam hominis institutionem complet, quam antea prophetarum verba et mirabilia illa commoverunt, quae in creatione et in historia ipsius populi omniumque hominum facta sunt. Huius Dei Patris revelationis fastigium a Filio cum Paracliti dono datur (cfr. Io 14, 16), Spiritus Patris eiusque Filii, qui nos « deducit in omnem veritatem » (Io 16, 13). Universae ita Dei promissiones in Iesu Christo « sic » fiunt (cfr. 2 Cor 1, 20). Hoc modo homini datur facultas semitam calcandi, quae ad Patrem ducit (cfr. Io 14, 6), in fine « ut sit Deus omnia in omnibus » (1 Cor 15, 28). 21. Sicut Christi crux demonstrat, Deus suum etiam per silentium loquitur. Dei silentium, Omnipotentis et Patris longinquitatis experientia decretorium est momentum in Filii Dei, Verbi incarnati, terrestri itinere. In crucis ligno pendens, dolorem lamentatus est, hoc silentio Ei procuratum: « Deus meus, Deus meus, ut quid dereliquisti me? » (Mc 15, 34; Mt 27, 46). In oboedientia usque ad extremum vitae halitum procedens, in mortis obscuritate, Iesus Patrem invocavit. Ipsi se transitus hora, per mortem ad vitam aeternam, commisit: « Pater, in manus tuas commendo spiritum meum » (Lc 23, 46). Haec Iesu experientia hominis condicionem signat, qui, postquam Dei Verbum auscultavit et agnovit, cum eius silentio se conferre debet. Id complures sancti et mystici sunt experti, quod etiam hodie in credentium iter ingreditur. Dei silentium eius verba producit. Obscuris his momentis Ipse in mysterio sui silentii loquitur. Itaque in christianae revelationis processu, silentium ut insignis apparet Dei Verbi locutio. Acta Benedicti Pp. XVI 703 Hominis responsio ad Deum loquentem Vocati ad Foedus cum Deo suscipiendum 22. Verbi pluriformitatem in luce ponentes, contemplari potuimus quot per vias Deus loquatur et obviam homini veniat, notum se reddens in dialogo. Profecto, prout merito edixerunt Patres Synodales, « dialogus cum ad Revelationem relatus sit, secum fert primatum divini Verbi in hominem conversi ».71 Mysterium Foederis exprimit hanc necessitudinem inter Deum qui suo Verbo vocat et hominem qui respondet, sub perspicua conscientia non agi de quodam occursu inter duos simili modo contrahentes; id quod nos Vetus Novumque Foedus appellamus non respicit consensum inter duas aequales partes, sed exclusivum donum Dei. Per hoc donum Sui amoris, Ille omnia superans spatia nos vere reddit suos consortes, ita ut perfici possit mysterium nuptiale amoris inter Christum et Ecclesiam. Sub hoc prospectu omnis homo uti destinatarius Verbi apparet, interpellatus et vocatus ad hunc dialogum amoris per liberam responsionem participandum. Unusquisque nostrum sic capax a Deo redditur exaudiendi et respondendi ad divinum Verbum. Homo creatur in Verbo et in ipso vivit; seipsum intellegere nequit, nisi sese aperiat ad hunc dialogum: Verbum Dei revelat naturam filialem et relationalem vitae nostrae. Reapse invitamur per gratiam ut conformemur ad Christum, Filium Patris, et in Ipsum transformemur. Deus exaudit hominem ad eiusque interrogationes respondet 23. Cum Deo colloquentes nosmet ipsos novimus et responsa invenimus ad magis profundas interrogationes, quae insunt nostris in cordibus. Verbum enim Dei non opponitur homini, eius authentica optata non coercet, immo illuminat, mundat et ad effectum ea perducit. Quanti ponderis nostrae est aetati ut detegatur Deum tantummodo respondere ad sitim quae in cuiusque hominis corde reperitur! Hodierno tempore pro dolor! diffunditur, maxime in mundo Occidentali, conceptus, iuxta quem Deus alienus sit tam vitae quam quaestionibus hominis et immo Eius praesentia possit esse comminatio eius autonomiae. Profecto, universa oeconomia salutis nobis ostendit Deum loqui et historiae interesse in hominis eiusque integralis salutis utilitatem. Idcirco, peremptorium est, sub prospectu pastorali, ut exhibeatur Verbum Dei in sua 71 Propositio 4. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 704 facultate colloquendi de quaestionibus, quas homo in cotidiana vita oppetere tenetur. Ipse Iesus conspicitur nobis sicut Ille qui venit ut vitam abundantius habeamus (cfr. Io 10, 10). Hac de causa, maximopere adlaboremus oportet ad monstrandum Verbum Dei, uti aperturam ad proprias quaestiones, uti responsum ad proprias interrogationes, uti dilatationem ad proprios valores ac simul uti impletionem propriarum exspectationum. Pastoralis Ecclesiae ratio recte dilucidare debet quomodo Deus exaudiat necessitates hominis eiusque clamorem. Sanctus Bonaventura ita asserit in suo opere Breviloquium: « Status vero sive fructus sacrae Scripturae non est quicumque, sed plenitudo aeternae felicitatis. Nam haec est Scriptura, in qua verba sunt vitae aeternae, quae ideo scripta est, non solum ut credamus, verum etiam ut vitam possideamus aeternam, in qua quidem videbimus, amabimus, et universaliter nostra desideria implebuntur ».72 Cum Deo colloquendum per Ipsius verba 24. Divinum verbum unumquemque nostrum inducit in colloquium cum Domino: Deus qui loquitur docet nos quomodo cum Ipso colloqui possimus. Cogitatio sponte vertitur ad Librum Psalmorum, in quo Ipse nobis tribuit verba quibus nos ad Eum convertere possimus, vitam nostram coram Eo in colloquio gerere valeamus, sic ipsam vitam transformantes in motionem ad Deum.73 In Psalmis enim invenimus contextam seriem sensuum, quos homo experiri potest in propria exsistentia et qui sapienter sunt positi coram Deo; hic enim exprimuntur gaudium et dolor, anxietas et spes, timor et trepidatio. Simul cum Psalmis mens nostra vertitur quoque ad alios innumeros textus sacrae Scripturae, quibus ostenditur quomodo homo ad Deum sese intendat per precationem intercessionis (cfr. Ex 33, 12-16), per canticum iubilationis ob victoriam (cfr. Ex 15), vel per lamentationem in propria missione exsequenda (cfr. Ier 20, 7-18). Ita verbum quod homo vertit ad Deum, ipsum quoque efficitur Verbum Dei, tamquam confirmatio indolis dialogicae totius christianae Revelationis 74 et universa hominis exsistentia fit dialogus cum Deo qui loquitur et exaudit, qui vocat et mobilitat vitam nostram. Verbum Dei hic revelat integram hominis exsistentiam sub divina versari vocatione.75 72 Prol., Opera omnia V, Quaracchi 1891, p. 201-202. Cfr. Benedictus XVI, Allocutio Lutetiae Parisiorum ad viros culturae deditos apud Collegium a Bernardinis (12 Septembris 2008): AAS 100 (2008), 721-730. 74 Cfr. Propositio 4. 75 Cfr. Relatio post disceptationem, 12. 73 Acta Benedicti Pp. XVI 705 Verbum Dei et fides 25. « Deo revelanti praestanda est ‘‘oboeditio fidei’’ (Rom 16, 26; cfr. Rom 1, 5; 2 Cor 10, 5-6), qua homo se totum libere Deo committit ‘‘plenum revelanti Deo intellectus et voluntatis obsequium’’ praestando et voluntarie revelationi ab Eo datae assentiendo ».76 Hisce vocibus Constitutio dogmatica Dei Verbum adamussim expressit modum quo homo se gerit coram Deo. Responsio propria hominis ad Deum loquentem fides est. Unde perspicue fit, ut « ad Revelationem accipiendam, homo mentem et cor suum actioni Spiritus Sancti aperta praebere debeat, ut intellegat divinum Verbum sacris Scripturis praesens contentum ».77 Etenim praedicatio divini Verbi facit ut exoriatur fides, per quam libenter veritati nobis revelatae adhaereamus et Christo nosmet ipsos in integrum commendemus: « ergo fides ex auditu, auditus autem per verbum Christi » (Rom 10, 17). Universa historia salutis gradatim ostendit nobis hoc intimum vinculum inter Verbum Dei et fidem quae in occursu cum Christo adimpletur. Etenim cum Ipso fides assumit formam occurrendi cum Persona illa cui propria vita concreditur. Christus Iesus praesens permanet hodie in historia, in suo corpore quod est Ecclesia, quocirca actus fidei nostrae est personalis simul et ecclesialis actus. Peccatum tamquam non-auditio Verbi Dei 26. Verbum Dei necessario revelat etiam funestam possibilitatem ex parte libertatis hominis sese subducendi ab hoc dialogo foederis cum Deo, per quem creati sumus. Divinum enim verbum patefacit quoque peccatum quod in cor hominis agit radices. Saepissime invenimus tam in Vetere quam in Novo Testamento peccatum describi tamquam non-auditionem Verbi, uti iacturam Foederis et itaque uti clausuram erga Deum, qui vocat ad communionem Secum instituendam.78 Etenim sacra Scriptura nos edocet quomodo peccatum hominis essentialiter sit inoboedientia et « non-auditio ». Ipsa enim radicalis Iesu oboedientia usque ad mortem Crucis (cfr. Philp 2, 8) hoc peccatum usque in extremum detegit. In eius oboedientia adimpletur Novum Foedus inter Deum et hominem, atque data est nobis opportunitas reconciliationis. Iesus enim missus est a Patre tamquam victima expiationis pro 76 Conc. Oecum. Vat. II, Const. dogm. de divina Revelatione Dei Verbum, 5. Propositio 4. 78 Verbi gratia Dt 28, 1-2.15.45; 32, 1; ex prophetis cfr. Ier 7, 22-28; Ez 2, 8; 3,10; 6, 3; 13, 2; usque ad ultimos: cfr. Zach 3, 8. Apud sanctum Paulum cfr. Rom 10, 14-18; 1 Thess 2, 13. 77 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 706 peccatis nostris et totius mundi (cfr. 1 Io 2, 2; 4, 10; Heb 7, 27). Sic nobis offertur misericors redemptionis possibilitas et initium novae vitae in Christo. Hac quidem de causa magni interest ut fideles perducantur ad intellegendum peccati radicem inesse in non-auditione Verbi Dei, et ad excipiendam in Iesu, Verbo Dei, veniam, quae ad salutem est aditus. Maria « Mater Verbi Dei » et « Mater fidei » 27. Patres synodales declaraverunt finem fundamentalem XII Coetus fuisse « renovare fidem Ecclesiae in Verbum Dei »; quapropter necesse est oculos convertere illuc ubi reciprocitas inter Verbum Dei et fidem perfecte adimpletur, id est ad Mariam Virginem, quae, « adnuens suo consensu Foederis Verbo eiusque missioni, plene complet divinam humanitatis vocationem ».79 Humana realitas, creata per Verbum suam figuram in ipsa obsequenti fide Mariae expletam reperit. Ipsa ab Annuntiatione ad Pentecostem veluti mulier apparet prorsus prompta voluntati Dei. Est Immaculata Conceptio eius, quae a Deo « impletur gratia » (cfr. Lc 1, 28), docilis sine condicione erga Verbum divinum (cfr. Lc 1, 38). Eius fides oboediens est forma quam vita eius prae Dei incepto omni tempore sumit. Virgo auscultans, Ipsa cum divino Verbo plane consentit; suo in corde servat eventus Filii sui, veluti in opus musivum conferens (cfr. Lc 2, 19.51).80 Nostra quidem aetate fideles oportet inducantur ad nexum melius inveniendum inter Mariam Nazarethanam et credentem auditionem verbi divini. Hortamur quoque doctos viros ut penitus inspiciant vinculum inter mariologiam et theologiam Verbi. Ex hac re obvenire potest summum beneficium tam pro vita spirituali quam pro studiis theologicis et biblicis. Etenim, quidquid intellectio fidei quoad Mariam altius perspexit, collocatur in centro magis intimo christianae veritatis. Enimvero, incarnatio Verbi cogitari nequit si praetermittitur libertas huius iuvenis mulieris, quae suo consensu ad ingressum Aeterni in tempus definitive cooperatur. Ipsa figura est Ecclesiae in auditione Verbi Dei, quod in ea caro efficitur. Maria quoque symbolum est aperturae ad Deum et ad ceteros; auditio activa, quae in interius perducit, assimilat, in qua Verbum fit forma vitae. 79 Propositio 55. Cfr. Benedictus XVI, Adhort. ap. postsynodalis Sacramentum caritatis (22 Februarii 2007), 33: AAS 99 (2007), 132-133. 80 Acta Benedicti Pp. XVI 707 28. His in adiunctis in mentem revocare cupimus consuetudinem Mariae cum Verbo Dei. Quod singulari efficacitate splendet in Cantico Magnificat. Hic quodammodo intellegi potest quomodo Ipsa una fiat eademque cum Verbo, et in illud ingrediatur; in hoc miro fidei Cantico Virgo Dominum extollit ipso eius Verbo: « Magnificat illud — ut ita dicamus, eius animae quasi effigies — sacrae Scripturae filis plane contexitur, filis scilicet Verbi Dei. Sic manifestatur, in Dei Verbo eam vere esse sua in domo, inde sponte exeuntem et illuc redeuntem. Per Dei Verbum loquitur et cogitat; Dei Verbum fit eius verbum, atque eius verbum ex Dei Verbo oritur. Ostenditur praeterea eius cogitationes cogitationibus Dei assimulari, eius voluntatem una esse cum Dei voluntate. Cum Dei Verbo penitus imbuatur, ipsa Verbi incarnati Mater fieri potest ».81 Praeterea, mentio quae fit de Matre Dei edocet nos quomodo actio Dei in terrarum orbe nostram iugiter implicet libertatem, quoniam in fide Verbum Dei nos transformat. Actio quoque nostra apostolica et pastoralis numquam efficax esse poterit nisi a Maria discamus actione Dei in nobis plasmari: « Maximi porro momenti est devote et amanter oculos convertere in Mariam ut in speculum et exemplar fidei Ecclesiae, huius rei causa maxime, ut hodie mutationem efficiamus tangibilem in relatione Ecclesiae cum Verbo, tam in habitu auditus orantis quam in opera munifice pro missioni et nuntio impendenda ».82 Si in Dei Matre contemplamur quandam exsistentiam a Verbo prorsus plasmatam, detegemus nos quoque invitatos esse ad mysterium fidei ingrediendum, per quam Christus venit ut in vita nostra commoretur. Omnis christianus credens, ut memorat sanctus Ambrosius, quodam sensu concipit et generat Verbum Dei in seipso; si una est Mater Christi secundum carnem, Christus tamen omnium fructus est.83 Itaque, quod Mariae accidit, unicuique nostrum cotidie contingere potest in auditione Verbi et in celebratione Sacramentorum. 81 82 83 Id., Litt. enc. Deus caritas est (25 Decembris 2005), 41: AAS 98 (2006), 251. Propositio 55. Cfr. Expositio Evangelii secundum Lucam 2, 19: PL 15, 1559-1560. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 708 Hermeneutica sacrae Scripturae in Ecclesia Ecclesia, originalis sedes hermeneuticae Bibliorum 29. Aliud magni ponderis argumentum agitatum in Synodo, ad quod nunc mentem vertere intendimus, respicit interpretationem sacrae Scripturae in Ecclesia. Nexus ipse intrinsecus inter Verbum et fidem perspicue ostendit authenticam hermeneuticam Bibliorum exsistere non posse nisi in fide ecclesiali, cuius exemplar invenitur in consensu Mariae. Sanctus Bonaventura ad rem affirmat quod absque fide deest clavis accedendi ad textum sacrum: « Haec est notitia Iesu Christi, ex qua originaliter manat firmitas et intelligentia totius sacrae Scripturae. Unde et impossibile est, quod aliquis in ipsam ingrediatur agnoscendam, nisi prius Christi fidem habeat sibi infusam, tamquam totius Scripturae lucernam et ianuam et etiam fundamentum ».84 Et sanctus Thomas Aquinas, sanctum Augustinum memorans, vehementer instat: « Unde etiam littera Evangelii occideret, nisi adesset interius gratia fidei sanans ».85 Et hoc occasionem nobis praebet recolendi criterium fundamentale hermeneuticae biblicae: sedes originalis interpretationis Scripturae est vita Ecclesiae. Assertio haec non exhibet indicium ecclesiale veluti criterium extrinsecum cui exegetae subici teneantur, sed requiritur ex ipsa realitate Scripturarum et ex modo quo temporis decursu sunt formatae. Etenim, « traditiones fidei vitalem ambitum constituebant in quem activitas litteraria auctorum sacrae Scripturae inserebatur. Insertio haec secum ferebat quoque ius participandi vitam liturgicam et externam activitatem communitatis, eorum mundum spiritualem, eorum culturam et vicissitudines historicae fortunae. Itaque interpretatio sacrae Scripturae, simili modo, requirit ut exegetae partes habeant totius vitae et totius fidei communitatis credentis temporis illorum ».86 Quapropter, « cum sacra Scriptura eodem Spiritu quo scripta est etiam legenda et interpretanda sit »,87 exegetae, theologi et universus Dei Populus accedant oportet ad eam propter id quod revera est, scilicet quatenus Verbum Dei qui per verba humana nobiscum loquitur (cfr. 1 Thess 2, 13). Haec est informatio 84 Breviloquium, Prol., Opera omnia, V, Quaracchi 1891, p. 201-202. Summa Theologiae, Ia-IIae, q. 106, art. 2. 86 Pontificia Commissio Biblica, L’interpretazione della Bibbia nella Chiesa (15 Aprilis 1993), III, A, 3: Ench. Vat. 13, n. 3035. 87 Conc. Oecum. Vat. II, Const. dogm. de divina Revelatione Dei Verbum, 12. 85 Acta Benedicti Pp. XVI 709 permanens et in ipsis Bibliis insita: « Omnis prophetia Scripturae propria interpretatione non fit; non enim voluntate humana prolata est prophetia aliquando, sed a Spiritu Sancto ducti locuti sunt a Deo homines » (2 Pe 1, 20). Ceterum, est fides Ecclesiae quae in Bibliis agnoscit Verbum Dei; uti mirum in modum ait sanctus Augustinus, « ego vero Evangelio non crederem, nisi me catholicae Ecclesiae commoveret auctoritas ».88 Spiritus Sanctus, qui animat vitam Ecclesiae, Ille est qui capaces nos reddit Scripturas authentice interpretandi. Biblia constituunt librum Ecclesiae, et ex eorum immanentia in vita ecclesiali exoritur quoque vera eorundem hermeneutica. 30. Sanctus Hieronymus sapienter memorat nos singulatim Scripturam umquam legere non posse. Nimios enim aditus obstructos reperimus et facile in errorem incidimus. Biblia scripta sunt a Dei Populo et pro Dei Populo, sub Spiritus Sancti afflatu. Tantummodo in hac communione cum Populo Dei vere ingredi possumus « nobiscum » in nucleum veritatis quam ipse Deus nobis dicere cupit.89 Ille vir doctus, cui « ignoratio Scripturarum ignoratio Christi est »,90 affirmat quod ecclesialitas interpretationis biblicae non est exigentia iniuncta ex externo; Liber est enim vox Populi Dei peregrinantis, et tantum ob fidem huius Populi — ut ita dicamus — versamur in iusta tonalitate ad intellegendam sacram Scripturam. Authentica Bibliorum interpretatio sit semper oportet in harmonica congruentia cum fide Ecclesiae catholicae. Ita sanctus Hieronymus quendam hortabatur presbyterum: « Ut possis exhortari in doctrina sana et contradicentes revincere, permane in his, quae didicisti et credita sunt tibi ».91 Aditus ad textum sacrum, qui fidem posthabeant, elementa cuiusdam ponderis innuere possunt, si remorantur in structura textus eiusque formis; attamen, talis conatus necessario esset tantummodo praevius et secundum structuram haud expletus. Enimvero, prout edixit Pontificia Commissio Biblica, resonans principium condivisum in hodierna hermeneutica, « ad aequam intellectionem textus biblici accedere potest tantum ille qui affinitate fruitur cum iis de quibus textus loquitur ».92 Haec omnia in lucem pro88 Contra epistulam Manichaei quam vocant fundamenti, V, 6: PL 42, 176. Cfr. Benedictus XVI, Audientia Generalis (14 Novembris 2007): Insegnamenti III, 2 (2007), 586-591. 90 Commentariorum in Isaiam libri, Prol.: PL 24, 17 B. 91 Epistula 52, 7: CSEL 54, 426. 92 Pontificia Commissio Biblica, L’interpretazione della Bibbia nella Chiesa (15 Aprilis 1993), II, A, 2: Ench. Vat. 13, n. 2988. 89 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 710 ferunt relationem inter vitam spiritualem et hermeneuticam Scripturae. Etenim « simul cum incremento vitae in Spiritu crescit quoque in lectore intellectio realitatum de quibus loquitur textus biblicus ».93 Vigor intensus authenticae experientiae ecclesialis facere non potest quin augeat intellectionem authenticae fidei erga Verbum Dei; sensu reciproco affirmandum est quod Scripturas in fide legere, ipsam ecclesialem vitam augescere facit. Inde nova ratione decerpere possumus illam notam sententiam sancti Gregorii Magni: « Divina eloquia cum legente crescunt ».94 Sic enim auditio Verbi Dei inducit et auget communionem ecclesialem cum omnibus in fide ambulantibus. « Anima Sacrae Theologiae » 31. « Ideoque Sacrae Paginae studium sit veluti anima Sacrae Theologiae »: 95 haec expressio Constitutionis dogmaticae Dei Verbum hisce in annis nobis magis magisque efficitur familiaris. Affirmare possumus quod periodus, quae sequitur Concilium Vaticanum II, quantum attinet ad studia theologica et exegetica, saepe hanc sententiam memorat veluti figuram renovati fervoris erga sacram Scripturam. Etiam Coetus XII Synodi Episcoporum saepe mentem vertit ad hanc conspicuam affirmationem ut significaret relationem inter investigationem historicam et hermeneuticam fidei cum refertur ad textum sacrum. Sub hoc prospectu Patres laetanter agnoverunt dilatatum studium Verbi Dei in Ecclesia his novissimis decenniis, et omnino persuasi enixas rettulerunt grates innumeris exegetis et theologis qui, deditione, assiduitate et peritia essentialiter contulerunt et conferunt ad altiorem promovendum sensum Scripturarum, oppetentes intricatas quaestiones, quae aetate nostra biblicae investigationi proponuntur.96 Sinceri gratique animi sensus relati sunt quoque sodalibus Pontificiae Commissionis Biblicae, qui subsecuti sunt his annis, et in arta communione cum Congregatione pro Doctrina Fidei conspicuam ferre pergunt cooperationem ad peculiares obeundas quaestiones quae cum studio sacrae Scripturae nectuntur. Synodus insuper necessitatem experta est sese interrogandi de hodierno studiorum biblicorum statu ac de 93 Ibid., II, A, 2: Ench. Vat. 13, n. 2991. Homilia in Ezechielem I, VII, 8: PL 76, 843 D. 95 Conc. Oecum. Vat. II, Const. dogm. de divina Revelatione Dei Verbum, 24; cfr. Leo XIII, Litt. enc. Providentissimus Deus (18 Novembris 1893), Pars II, sub fine: ASS 26 (1893-94), 269292; Benedictus XV, Litt. enc. Spiritus Paraclitus (15 Septembris 1920), Pars III: AAS 12 (1920), 385-422. 96 Cfr. Propositio 26. 94 Acta Benedicti Pp. XVI 711 eorum pondere in campo theologico. Etenim, ex fecundo vinculo inter exegesim et theologiam pendet pleraque pars efficacitatis pastoralis actionis Ecclesiae vitaeque spiritualis fidelium. Quamobrem cuiusdam esse ponderis arbitramur quasdam rursus instituere reflexiones, ortas ex collatione huiusmodi habita in laboribus Synodi. Diffusio investigationis biblicae et ecclesiale Magisterium 32, In primis agnoscatur oportet beneficium quod in vita Ecclesiae deductum est ex exegesi historico-critica et ex ceteris viis investigationis textus recenti tempore explicatis.97 Ad catholicam visionem sacrae Scripturae quod attinet, animadversio quaedam has methodos respiciens necessaria fit et nectitur cum realismo incarnationis: « Necessitas haec consequenter profluit e christiana sententia concepta in Ioanne 1, 14: Verbum caro factum est. Historicus eventus constitutiva dimensio est christianae fidei. Historia salutis non est mythorum collectio, verum historia genuina, quam ob causam studium ope viarum severae historicae indagationis est peragendum ».98 Idcirco, studium Bibliorum cognitionem requirit et congruentem usum harum viarum investigationis. Si verum est quod sensus hic in ambitu studiorum hodierna aetate acrius increbruit, quamvis ubivis inaequali ratione, attamen, iuxta sanam ecclesialem traditionem, fervor erga studium « litterae » constanter exstitit. Sufficit hic in memoriam revocare culturam monasticam, cui denique debetur fundamentum culturae Europaeae, in cuius radice invenitur studium verbi. Desiderium Dei complectitur amorem verbi omnibus sub aspectibus: « Quandoquidem in biblico Verbo Deus ad nos iter suscipit et nos ad Eum, discamus oportet in linguae secretum penetrare, eandem in eius structura et in modo quo exprimitur percipere. Ita, Deum quaerendi causa, pondus obtinent scientiae profanae, quae nobis ad linguam vias ostendunt ».99 33. Vivens Magisterium Ecclesiae, ad quod spectat « munus authentice interpretandi verbum Dei scriptum vel traditum »,100 sapienti prudentia intervenit in iis quae pertinent ad iustum criterium servandum in novis 97 Cfr. Pontificia Commissio Biblica, L’interpretazione della Bibbia nella Chiesa (15 Aprilis 1993), A-B: Ench. Vat. 13, n. 2846-3150. 98 Benedictus XVI, Allocutio in XIV Congregatione Generali Synodi Episcoporum (14 Octobris 2008): Insegnamenti IV, 2 (2008), 492; cfr. Propositio 25. 99 Id., Allocutio Lutetiae Parisiorum ad viros culturae deditos apud Collegium a Bernardinis (12 Septembris 2008): AAS 100 (2008), 722-723. 100 Conc. Oecum. Vat. II, Const. dogm. de divina Revelatione Dei Verbum, 10. 712 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale methodis historicae investigationis inducendis. Peculiarem in modum loquimur de binis Litteris Encyclicis Providentissimus Deus Summi Pontificis Leonis XIII et Divino afflante Spiritu Summi Pontificis Pii XII. Venerabilis Noster Decessor Ioannes Paulus II in memoriam revocavit momentum horum documentorum in ambitu exegesis et theologiae, recurrente celebratione sive centenariae sive quinquagesimae memoriae ab earum respectiva promulgatione.101 Summus Pontifex Leo XIII per suum interventum meritum obtinuit catholicam Bibliorum interpretationem tuendi ab impugnationibus rationalismi, quin confugeret ad sensum spiritualem ab historia seiunctum. Non refugens criticam scientificam, diffidebat tantummodo « de sententiis praeconceptis quae scientia niti appetunt, sed revera contendunt ut ex ipsorum campo scientia dolose emergat ».102 Summus Pontifex Pius XII sua pro parte oppetebat incursus propugnantium exegesim sic dictam mysticam, quae quemlibet aditum scientificum reiciebat. Litterae Encyclicae Divino afflante Spiritu summa utentes lenitate vitaverunt ne diffunderetur conceptus discidii inter « exegesim scientificam » ad usum apologeticum et « interpretationem spiritualem interno usui reservatam », affirmando tamen sive « pondus theologicum sensus litteralis methodice definiti », sive pertinendi rationem « determinationis sensus spiritualis ... ad ambitum scientiae exegeticae ».103 Tali modo utrumque documentum respuit « discidium inter humanum et divinum, inter investigationem scientificam et aspectum fidei, inter sensum litteralem et sensum spiritualem ».104 Postea hoc aequilibrium subsequenti tempore declaratum est in documento Pontificiae Commissionis Biblicae anni MCMXCIII: « Exegetae catholici, dum interpretationi dant operam, minime obliviscantur ea quae interpretantur Verbum Dei esse. Eorum munus non concluditur cum illi fontes distinguunt, cum formas describunt vel processus litterarios explicant. Finis laboris eorum attingitur tantummodo postquam sensum textus biblici tamquam actualis Verbi Dei explanaverunt ».105 101 Cfr. Ioannes Paulus II, Allocutio habita I expleto saeculo a Litteris encyclicis Providentissimus Deus necnon L exeunte anno a Litteris encyclicis Divino afflante Spiritu foras datis (23 Aprilis 1993): AAS 86 (1994), 232-243. 102 Ibid., n. 4: AAS 86 (1994), 235. 103 Ibid., n. 5: AAS 86 (1994), 235. 104 Ibid., n. 5: AAS 86 (1994), 236. 105 Pontificia Commissio Biblica, L’interpretazione della Bibbia nella Chiesa (15 Aprilis 1993), III, C, 1: Ench. Vat. 13, n. 3065. Acta Benedicti Pp. XVI 713 Hermeneutica biblica conciliaris: annotatio quaedam amplectenda 34. Hoc praevio prospectu, pluris aestimari possunt notissima interpretationis principia propria exegesis catholicae et declarata in Concilio Vaticano II, praesertim in Constitutione dogmatica Dei Verbum: « Cum autem Deus in sacra Scriptura per homines more hominum locutus sit, interpres sacrae Scripturae, ut perspiciat, quid Ipse nobiscum communicare voluerit, attente investigare debet, quid hagiographi reapse significare intenderint et eorum verbis manifestare Deo placuerit ».106 Concilium in luce collocat elementa fundamentalia ad sensum ab hagiographis optatum eruendum per studium generum litterariorum et ambitus contextualis. Praeterea, cum Scriptura interpretanda sit eodem Spiritu quo scripta est, Constitutio dogmatica denotat tria elementa methodologica fundamentalia ut mens vertatur ad divinam Bibliorum dimensionem, scilicet 1) textus interpretandus est, dummodo perpendatur unitas totius Scripturae, quod hodie appellatur exegesis canonica; 2) ratio habenda est de viva totius Ecclesiae Traditione, ac denique 3) servanda est analogia fidei. « Tantummodo cum duo adimplentur gradus methodologici, scilicet historico-criticus et theologicus, tunc agi potest de exegesi theologica, de exegesi huic libro accommodata ».107 Patres synodales iure meritoque affirmarunt quod negari nequit fructus positivus qui obvenit ex usu hodiernae investigationis historico-criticae. Attamen, dum praesens exegesis academica, catholica quoque, altiore operatur gradu in eo quod attinet ad methodologiam historico-criticam, adhibens etiam eius recentiora adiuncta, necesse est exigere simile studium de theologica ratione textuum biblicorum, ut progrediatur altior investigatio iuxta tria elementa quae Constitutio dogmatica Dei Verbum secum fert.108 Periculum dualitatis et hermeneutica saecularizata 35. Ad hoc quod attinet, denuntiare necesse est grave hodiernum discrimen cuiusdam dualitatis quae ingignitur ex aditu ad sacras Scripturas. Etenim, dum duo gradus distinguuntur aditus biblici, minime intenditur eos disiungere, nec opponere nec simpliciter apponere. Illi dantur tantum in reciprocitate. Attamen, haud raro infructuosa disiunctio inter eos quan106 N. 12. Benedictus XVI, Allocutio in XIV Congregatione Generali Synodi Episcoporum (14 Octobris 2008): Insegnamenti IV, 2 (2008), 493; cfr. Propositio 25. 108 Cfr. Propositio 26. 107 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 714 dam ingenerat extraneitatem inter exegesim et theologiam, quae evenit « etiam in verticibus academiarum ».109 Hic enim referre velimus urgentiora consectaria quae sunt vitanda. a) In primis, si activitas exegetica reducitur tantum ad primum gradum, tunc consequenter ipsa Scriptura efficitur textus tantum praeteriti temporis: « Ex quo erui possunt conclusiones morales, historia disci potest, sed Liber qua talis loquitur tantum de anteactis temporibus et exegesis non est amplius vere theologica, sed mera evadit annalium memoria, historia litterarum ».110 Haud dubie in tali reductione minime intellegi potest eventus revelationis Dei per ipsius Verbum, quod in viva Traditione et in Scriptura nobis transmittitur. b) Defectio hermeneuticae fidei in relatione ad Scripturam non configuratur deinde solum inter conceptus absentiae; in eius locum alia hermeneutica necessario subsequitur, nempe « hermeneutica saeculo favorabilis, positivista, cuius clavis fundamentalis persuasio est Divinum numen in hominum historia non apparere. Iuxta hanc hermeneuticam, cum videtur exsistere quoddam divinum elementum, hoc aliter est explicandum et omnia ad humanum elementum sunt coartanda. Unde proponuntur interpretationes quae reiciunt historicum divinorum elementorum sensum ».111 c) Huiusmodi sententia facere non potest quin damnum afferat vitae Ecclesiae, dubium effundens circa fundamentalia mysteria christianismi eorumque momentum historicum, ut verbi gratia circa Eucharistiae institutionem et Christi resurrectionem. Ita enim superponitur quaedam hermeneutica philosophica, quae negat dari posse ingressum Divini Entis in historiam et in eadem eius praesentiam. Assumptio huius hermeneuticae intra studia theologica necessario inducit onerosam dualitatem inter exegesim, quae solum in primo gradu confirmatur, et theologiam quae aperitur ad declinationem spiritualizationis sensus Scripturarum, qui historicam Revelationis indolem neglegit. Omnia haec non possunt non esse quoque negativa in iis quae referuntur ad vitam spiritualem et actuositatem pastoralem; « unde, ob absentiam secundi gradus methodologici, colligitur altum datum esse discrimen inter 109 Propositio 27. Benedictus XVI, Allocutio in XIV Congregatione Generali Synodi Episcoporum (14 Octobris 2008): Insegnamenti IV, 2 (2008), 493; cfr. Propositio 26. 111 Cfr. ibid. 110 Acta Benedicti Pp. XVI 715 exegesim scientificam et lectionem divinam. Immo exhinc quaedam exoritur haesitatio in homiliis quoque apparandis ».112 Praeterea affirmandum est quod hoc discidium aliquando incertitudinem gignit et exiguam soliditatem in itinere formationis intellectualis etiam apud quosdam candidatos ad ecclesialia ministeria.113 In summa, « quoties exegesis non est theologia, Scriptura anima theologiae fieri nequit, versaque vice, quoties theologia non est essentialiter interpretatio Scripturae, haec theologia fundamento caret ».114 Quocirca firmiter redire oportet ad annotationes quas huiusmodi Constitutio dogmatica Dei Verbum tradit diligentius perpendendas. Fides et ratio ad Scripturam conveniendam 36. Nostro quidem iudicio, conferre possunt ad perfectiorem comprehensionem exegesis et ideo eius vinculi cum universa theologia, ea quae Summus Pontifex Ioannes Paulus II ad rem edocuit in Litteris Encyclicis Fides et ratio. Affirmabat enim quod « non est porro subaestimandum periculum quod inest in proposito quodam sacrae Scripturae veritatem eruendi ex una tantum adhibita methodologia, necessitate neglecta latioris exegesis, quae una cum tota Ecclesia ad textus plene intellegendos accedere sinat. Quotquot in sacrae Scripturae studium incumbunt prae se usque ferre debent varias methodologias explanatorias in aliqua ipsas etiam inniti opinatione philosophica: est illa acumine pensitanda antequam sacris scriptis aptetur ».115 Haec provida meditatio ansam nobis praebet ad notandum quomodo in aditu hermeneutico ad sacram Scripturam necessario in discrimine versetur rectum vinculum inter fidem et rationem. Etenim hermeneutica saecularizata sacrae Scripturae in actu ponitur a quodam conceptu qui suam ob structuram impedire optat, nempe, quominus Deus ingredi possit in vitam hominum et humanis verbis hominibus loquatur. Itaque in his quoque adiunctis hortari necesse est ad spatia propriae rationalitatis dilatanda.116 Hac de re in adhibendis methodis investigationis historicae vitandum est ne suscipiantur, si quae affuerint, criteria quae praeiudicialiter sese opponant revelationi Dei in vita 112 Ibid. Cfr. Propositio 27. 114 Benedictus XVI, Allocutio in XIV Congregatione Generali Synodi Episcoporum (14 Octobris 2008): Insegnamenti IV, 2 (2008), 493-494. 115 Ioannes Paulus II, Litt. enc. Fides et ratio (14 Septembris 1998), 55: AAS 91 (1999), 49-50. 116 Cfr. Benedictus XVI, Allocutio ad IV Conventum Nationalem Ecclesiae in Italia (19 Octobris 2006): AAS 98 (2006), 804-815. 113 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 716 hominum. Coniunctio duorum graduum operis interpretativi sacrae Scripturae secum fert, in conclusione, congruentiam inter fidem et rationem. Alia ex parte requiritur talis fides ut, servans conveniens vinculum cum recta ratione, nullo umquam tempore incidat in fideismum, qui quatenus ad Scripturam fautor fieret lectionum intolerantiae. Alia autem ex parte requiritur talis ratio ut, scrutans elementa historica in Bibliis insita, apertam se ostendat et non reiciat in antecessum a priori omnia quae propriam mensuram excedant. Ceterum, religio incarnati Logos non poterit non se praebere penitus rationalem coram homine qui veritatem et extremum sensum propriae vitae et historiae sinceriter scrutatur. Sensus litteralis et sensus spiritualis 37. Notabilis quaedam contributio ad instaurandam congruentem hermeneuticam Scripturae, uti affirmatum est apud Coetum synodalem, provenit quoque ex novata auditione Patrum Ecclesiae eorumque aditus exegetici.117 Etenim Patres Ecclesiae etiam hactenus nobis exhibent theologiam magni ponderis, quoniam in eius cardine volvitur studium sacrae Scripturae in eius integritate. Patres enim in primis et essentialiter sunt « divinorum librorum tractatores ».118 Eorum « exemplum docere potest huiusce nostrae aetatis explanatores aditum vere religiosum sacrae Scripturae, itemque interpretationem quae constanter persequitur communionis criterium cum Ecclesiae experientia, quae per historiam ambulat Spiritus Sancti ductu ».119 Quamvis ignorans, ut patet, fontes naturae philologicae et historicae quae hodiernae exegesi in promptu sunt, traditio patristica et mediaevalis bene noverat diversos sensus Scripturae, initium sumens a sensu litterali, id est, « a sensu deprompto ex verbis Scripturae et reperto per exegesim quae rectae interpretationis regulas sequitur ».120 Verbi gratia, Thomas Aquinas ait: « Omnes sensus (sacrae Scripturae) fundentur super litteralem ».121 Memoretur tamen oportet quod patristica et mediaevali aetate quodlibet genus exegesis, etiam litteralis, agebatur sub fundamentis fidei et distinctio 117 Cfr. Propositio 6. Cfr. S. Augustinus, De libero arbitrio, III, XXI, 59: PL 32, 1300; De Trinitate, II, I, 2: PL 42, 845. 119 Congregatio de Institutione Catholica, Instr. Inspectis dierum (10 Novembris 1989), 26: AAS 82 (1990), 618. 120 Catechismus Catholicae Ecclesiae, 116. 121 Summa Theologiae, I, q. 1, art. 10, ad 1. 118 Acta Benedicti Pp. XVI 717 non necessario dabatur inter sensum litteralem et sensum spiritualem. Ad rem meminisse iuvat illud classicum distichum quod nexum docet inter diversos Scripturae sensus: « Littera gesta docet, quid credas allegoria, moralis quid agas, quo tendas anagogia ».122 Hic enim advertimus unitatem et compaginem inter sensum litteralem et sensum spiritualem, qui vicissim subdividitur in tres sensus, in quibus describuntur argumenta fidei, moralis et contentionis eschatologicae. In summa, dum agnoscimus pondus et necessitatem methodi historicocriticae, quamvis cum propriis restrictionibus, ab exegesi patristica id discimus nempe quod « dari potest fidelitas erga intentionalem sensum textuum biblicorum eo solummodo pacto ut, in substantiali eorum redactione, intendatur recuperare realitatem fidei quam ipsi exprimunt, dummodo cum credenti experientia societatis nostrae consocietur ».123 Sub hoc tantummodo prospectu agnosci potest Verbum Dei vivum esse et ad unumquemque nostrum in praesenti vitae tempore se convertere. Hoc in ambitu prorsus valida permanet assertio illa Pontificiae Commissionis Biblicae, quae sensum spiritualem secundum fidem christianam describit uti « sensum declaratum in textibus biblicis cum leguntur sub inductione Spiritus Sancti in contextum mysterii paschalis Christi vitaeque novae ex eo manantis. Datur reapse hic contextus. In eo Novum Testamentum consummationem Scripturarum agnoscit. Idcirco iustum est Scripturas iterum legere sub lumine huius novi contextus, scilicet contextus vitae in Spiritu ».124 Necessaria transcendentia « litterae » 38. Ad compaginem inter diversos sensus scripturisticos instaurandam, tunc peremptorium fit ut percipiatur transitus inter litteram et spiritum. Non agitur de transitu automatico et spontaneo; requiritur potius transcendentia litterae: « Verbum enim Dei numquam praesens est in simplici sensu litterali textus. Ad id attingendum habeantur necesse est transcendentia et processus comprehensionis, qui ab interno totius rei motu perduci sinit et ideo processus quoque vitae effici debet ».125 Sic detegimus cur processus 122 Catechismus Catholicae Ecclesiae, 118. Pontificia Commissio Biblica, L’interpretazione della Bibbia nella Chiesa (15 Aprilis 1993), II, A, 2: Ench. Vat. 13, n. 2987. 124 Ibid., II, B, 2: Ench. Vat. 13, n. 3003. 125 Benedictus XVI, Allocutio Lutetiae Parisiorum ad viros culturae deditos apud Collegium a Bernardinis (12 Septembris 2008): AAS 100 (2008), 726. 123 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 718 interpretativus authenticus numquam sit processus solummodo intellectualis sed etiam vitalis, in quo plena requiritur implicatio in vitam ecclesialem, veluti vitam in « Spiritu » (Gal 5, 16). Hac enim ratione magis perspicua redduntur criteria quae exhibentur in numero 12 Constitutionis dogmaticae Dei Verbum: huiusmodi transcendentia evenire nequit in singulis fragmentis litterariis sed tantum in relatione cum universa Scriptura. Unum enim est Verbum, quod nos transcendere vocamur. Hic processus secum fert intimum dramaticum sensum, quoniam, in transcendentiae processu transitus qui accidit vigore Spiritus, necessario nectitur cum uniuscuiusque libertate. Sanctus Paulus in propria exsistentia hunc transitum plene vixit. Quidnam significent transcendentia litterae eiusque intellectio incipiendo tamtummodo a rerum complexu, ipse sequenti locutione radicitus hoc expressit: « Littera enim occidit, Spiritus autem vivificat » (2 Cor 3, 6). Paulus reperit « Spiritum liberatorem nomen habere et ideo libertatem mensuram interiorem possidere: ‘‘Dominus autem Spiritus est; ubi autem Spiritus Domini, ibi libertas’’ (2 Cor 3, 17). Spiritus liberator non est simpliciter proprius conceptus, personalis visio interpretantis. Spiritus est Christus, et Christus est Dominus qui ostendit nobis viam ».126 Scimus quomodo etiam apud sanctum Augustinum hic transitus eodem tempore dramaticus et liberans fuerit; ipse credere potuit in Scripturas, quae primo tempore videbantur illi ita dissidentes in seipsis et aliquando turpitudine plenae et hoc propter hanc transcendentiam quam ille a sancto Ambrosio didicit per interpretationem typologicam, per quam totum Vetus Testamentum iter est ad Christum Iesum. Iuxta sanctum Augustinum transcendentia litterae credibilem reddidit ipsam litteram, eique permisit ut responsum tandem inveniret ad altas inquietudines proprii animi veritatem sitientis.127 Intrinseca Bibliorum unitas 39. Apud scholam magnae traditionis Ecclesiae percipere discimus, in transitu a littera ad Spiritum, unitatem quoque totius Scripturae, quandoquidem unicum est Verbum Dei quod nostram vitam interpellat, eam constanter exhortans ad conversionem.128 Nobis securam viam constituunt huiusmodi verba Hugonis a Sancto Victore: « Omnis Scriptura divina unus 126 127 128 Ibid. Cfr. Id., Audientia Generalis (9 Ianuarii 2008): Insegnamenti IV, 1 (2008), 41-45. Cfr. Propositio 29. Acta Benedicti Pp. XVI 719 liber est, et ille unus liber Christus est, ... de Christo loquitur, et ... in Christo impletur ».129 Biblia profecto, sub aspectu tantummodo historico vel litterario, non sunt merus liber quidam, sed collectio textuum litterariorum, quorum compositio protrahitur ultra millennium quorumque singuli libri facile cognosci nequeunt uti pertinentes ad internam unitatem; patent tamen inter eos discrepantiae. Hoc iam valet intra Biblia Israelis, quae nos christiani Vetus Testamentum appellamus. Quod quidem potius valet cum nos, tamquam christiani, Novum Testamentum eiusque scripta, ad instar clavis hermeneuticae, coniungimus cum Bibliis Israelis, ea interpretantes veluti viam ad Christum. In Novo Testamento plerumque non adhibetur vox « Scriptura » (cfr. Rom 4, 3; 1 Pe 2, 6), sed potius « Scripturae » (cfr. Mt 21, 43; Io 5, 39; Rom 1, 2; 2 Pe 3, 16) quae tamen simul sumptae habentur tamquam unicum Verbum Dei ad nos conversum.130 Unde perspicue patet quomodo Persona Christi unitatem ferat omnibus « Scripturis » quatenus ad unicum « Verbum » referantur. Tali modo percipiuntur ea quae asseruntur in Constitutione dogmatica Dei Verbum 12, ad significandam internam Bibliorum unitatem, veluti criterium definitivum ad iustam fidei hermeneuticam. Nexus inter Vetus et Novum Testamentum 40. Ad unitatem Scripturarum in Christo quod pertinet, sive theologi sive pastores conscii sint oportet de vinculis inter Vetus et Novum Testamentum. In primis perspicuum est quod in ipso Novo Testamento agnoscitur Vetus Testamentum veluti Verbum Dei, quapropter amplectitur auctoritatem sacrarum Scripturarum populi Hebraici.131 Implicite excipit eas idem dicendi genus adhibens et saepe attingens paragraphos harum Scripturarum. Explicite excipit eas, quoniam aperte refert complures partes, quibus utitur ad argumentandum. Argumentatio quae nititur textibus Veteris Testamenti ita constituit in Novo Testamento momentum definitivum, maius quam simplices humanas ratiocinationes. In quarto Evangelio Iesus hac de re declarat: « Non potest solvi Scriptura » (Io 10, 35) et sanctus Paulus peculiarem in modum explicat revelationem Veteris Testamenti valida esse pergere pro 129 De arca Noe, 2, 8: PL 176, 642 C-D. Cfr. Benedictus XVI, Allocutio Lutetiae Parisiorum ad viros culturae deditos apud Collegium a Bernardinis (12 Septembris 2008): AAS 100 (2008), 725. 131 Cfr. Propositio 10; Pontificia Commissio Biblica, Il popolo ebraico e le sue sacre Scritture nella Bibbia cristiana (24 Maii 2001), 3-5: Ench. Vat. 20, n. 748-755. 130 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 720 nobis christianis (cfr. Rom 15, 4; 1 Cor 10, 11).132 Affirmamus insuper: « Iesus enim Nazarenus Hebraeus fuit et Ecclesia ex Terra Sancta, velut ex matre, nata est »; 133 quamobrem radix Christianismi invenitur in Vetere Testamento et Christianismus hac radice constanter alitur. Idcirco, sana doctrina christiana semper reiecit quamlibet formam Marcionismi recurrentis, qui, diversis quidem modis, Vetus Novo Testamento officere intendit.134 Praeterea, ipsum Novum Testamentum Veteri consentaneum se praebet et declarat quod in vitae, mortis et resurrectionis Christi mysterio sacrae Scripturae populi Hebraici perfectam invenerunt earum adimpletionem. Notandum tamen est notionem adimpletionis Scripturarum implicatam esse, eo quod secum fert triplicem dimensionem: rationem nempe fundamentalem continuitatis cum revelatione Veteris Testamenti, rationem iacturae et rationem completionis et superationis. Mysterium Christi continuitate intentionaliterque cum sacrificali cultu Veteris Testamenti coniungitur; peractum autem est modo longe diverso, qui congruit cum multis prophetarum oraculis, et ita perfectionem antea numquam adeptam attigit. Vetus Testamentum revera dissensionibus abundat inter aspectus institutionales et eius aspectus propheticos. Mysterium paschale Christi est prorsus consentaneum — ea tamen ratione quae praevideri non poterat — prophetiis et aspectui praefigurativo Scripturarum; nihilominus, patentes exhibet aspectus discontinuitatis quoad ad Veteris Testamenti institutiones. 41. Hae considerationes ita ostendunt Veteris Testamenti praestantiam necessariam esse pro christianis, eodemque tamen tempore authenticam indolem lectionis christologicae exhibent. Inde ab aetate apostolica ac deinceps in viva Traditione, Ecclesia in lucem protulit divini consilii unitatem in duobus Testamentis ope typologiae, quae non habet indolem arbitrariam, sed est intrinseca in eventibus a textu sacro narratis et ideo universam respicit Scripturam. Typologia « in Dei operibus sub Vetere Testamento peractis praefigurationes discernit illius quod Deus in plenitudine temporum in Persona Filii sui incarnati adimplevit ».135 Christiani igitur legunt Vetus Testamentum sub lumine Christi mortui et resuscitati. Si lectio typologica 132 Cfr. Catechismus Catholicae Ecclesiae, 121-122. Propositio 52. 134 Cfr. Pontificia Commissio Biblica, Il popolo ebraico e le sue sacre Scritture nella Bibbia cristiana (24 Maii 2001), 19: Ench. Vat. 20, n. 799-801; Origenes, Homilia in Numeros 9, 4: SC 415, 238-242. 135 Catechismus Catholicae Ecclesiae, 128. 133 Acta Benedicti Pp. XVI 721 revelat inexhaustam materiam Veteris Testamenti in relatione ad Novum, attamen inducere non debet ad obliviscendum illud ipsum retinere proprium Revelationis vigorem, quem ipse Dominus denuo confirmavit (cfr. Mc 12, 29-31). Quocirca « Novum Testamentum postulat etiam ut sub Veteris legatur luce. Primaeva catechesis christiana constanter ad id recurrebat (cfr. 1 Cor 5, 6-8; 10, 1-11) ».136 Quamobrem Patres synodales affirmaverunt quod « intellectio biblica Hebraeorum christianis quidem auxiliari potest in comprehensione et studio Scripturarum ».137 « Novum Testamentum in Vetere est occultum, dum Vetus est in Novo detectum »,138 ita hac de re subtili sapientia sanctus Augustinus asseverabat. Magni igitur interest ut tam in pastorali quam in academico ambitu in lucem bene proferatur intimum vinculum inter duo Testamenta, dum sancti Gregorii Magni in memoriam revocamus effatum: « Quod Testamentum Vetus promisit, hoc Novum exhibuit et quod illud occulte annuntiat, hoc istud exhibitum aperte clamat. Prophetia ergo Testamenti Novi Testamentum Vetus est et expositio Testamenti Veteris Testamentum Novum ».139 Paginae « obscurae » Sacrarum Litterarum 42. In contextu necessitudinis inter Vetus et Novum Testamentum, Synodus etiam tractavit argumentum de illis biblicis paginis, quae obscurae videntur et difficiles ob violentiam resque immorales aliquando in ipsis narratas. Ad rem quod attinet ante oculos ratio habeatur oportet potissimum revelationem biblicam in historia funditus esse insitam. Dei consilium ibi progressive manifestatur atque efficitur lente per subsequentes periodos, non obstante hominum oppositione. Deus eligit populum eiusque patienter curat educationem. Revelatio aptatur ad antiquarum aetatum culturalem moralemque rationem ideoque earum gesta et usus refert, exempli gratia fraudulentos motus, violentos interventus, populorum caedes, quin eorum immoralitatem palam denuntiet; quod explanatur ex historico contextu, qui tamen hodiernum lectorem obstupefacere potest, praesertim cum oblivioni dantur tot « obscuri » modi se gerendi, apud homines per saecula et in nostra quoque aetate vigentes. In Vetere Testamento prophetarum praedicatio vehementer 136 137 138 139 Ibid., 129. Propositio 52. Quaestiones in Heptateuchum, 2, 73: PL 34, 623. Homiliae in Ezechielem, I, VI, 15: PL 76, 836 B. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 722 extollitur contra omne genus iniustitiae et violentiae, communis vel singularis, et hoc instrumentum est educationis quod Deus suo populo tradidit, tamquam praeparationem ad Evangelium. Quapropter erroneum est eos praetermittere locos sacrae Scripturae, qui nobis afferunt difficultates. Potius conscii simus oportet harum paginarum lectionem exigere ut congruentem acquiramus peritiam per formationem quae textus explanet in eorum contextu historico-litterario et in prospectu christiano, « cuius maxima velut clavis interpretatoria Evangelio et novo Iesu Christi mandato constat in Paschatis mysterio impleto ».140 Quapropter hortamur doctos viros et pastores ad iuvandos fideles omnes ut accedant ad has quoque paginas per lectionem quae earum significationem sub luce mysterii Christi manifestet. Christiani et Hebraei coram Sacris Litteris 43. Artas si perpendimus necessitudines quae Novo Testamento cum Vetere intercedit, sponte nunc mentem vertimus ad peculiare vinculum quod emergit inter Christianos et Hebraeos, vinculum nullo umquam tempore obliviscendum. Summus Pontifex Ioannes Paulus II asseruit Hebraeis: vos estis « ‘‘fratres nostri praedilecti’’ in fide Abrahae, nostri patriarchae ».141 Haec affirmatio profecto non significat retractationem discidiorum quae in Novo Testamento declarantur quoad Veteris Testamenti institutiones, nec minore ratione quoad consummationem sacrarum Scripturarum in mysterio Iesu Christi, qui probatus est tamquam Messias et Dei Filius. Attamen haec alta et absoluta differentia mutuam inimicitiam haudquaquam implicat. Exemplum sancti Pauli (cfr. Rom 9-11) ostendit e contrario gestum reverentiae, aestimationis et amoris erga populum Hebraicum solum esse gestum vere christianum hac in condicione quae ad Dei consilium, plane positivum, mysteriose pertinet.142 Paulus enim affirmat de Hebraeis: « Secundum electionem autem carissimi propter patres; sine paenitentia enim sunt dona et vocatio Dei! » (Rom 11, 28-29). Sanctus Paulus pulchram praeterea adhibet imaginem arboris olivae qua describit artiores necessitudines inter Christianos et Hebraeos: definit Ecclesiam Gentilium tamquam virgultum oleastri, insertum in arborem bonae 140 Propositio 29. Ioannes Paulus II, Nuntius ad Rabbinum Principem Romae (22 Maii 2004): Insegnamenti, XXVII,1 (2004), 655. 142 Cfr. Pontificia Commissio Biblica, Il popolo ebraico e le sue sacre Scritture nella Bibbia cristiana (24 Maii 2001), 87: Ench. Vat., 20, n. 1150. 141 Acta Benedicti Pp. XVI 723 olivae quae est populus Foederis (cfr. Rom 11, 17-24). Haurimus ergo nostrum nutrimentum ex iisdem radicibus spiritalibus. Convenimus tamquam fratres, fratres qui invicem in quibusdam suae historiae temporibus hostiliter se gerebant, sed nunc firmiter pontes duraturae amicitiae construere student.143 Asseruit etiam Summus Pontifex Ioannes Paulus II: « Multa communia habemus. Plurima simul facere possumus pro pace, pro iustitia et pro mundo magis fraterno et humano ».144 Confirmare iterum cupimus quam pretiosus sit Ecclesiae dialogus cum Hebraeis. Bonum est, ubi opportunum videtur, ut occasiones dari possint etiam publice conveniendi et conferendi quae foveant incrementum reciprocae cognitionis, mutuae aestimationis et cooperationis in ipsa quoque sacrarum Scripturarum perscrutatione. Interpretatio fundamentalistica sacrae Scripturae 44. Mens quam hucusque vertere voluimus ad argumentum hermeneuticae biblicae in variis eius aspectibus sinit nobis nunc rem attingere, quae saepius apparuit in synodali disceptatione circa interpretationem fundamentalisticam sacrae Scripturae.145 Ad hoc quod attinet argumentum Pontificia Commissio Biblica in documento De interpretatione Bibliorum in Ecclesia indicia edidit adhuc valida. Hoc in contextu monere praesertim cupimus de his lectionibus quae textum sacrum in authentica eius natura non servant, quaeque fovent interpretationes subiectivas et arbitrarias. Nam interpretatio « ad litteram », quam lectio fundamentalistica propugnat, revera constituit proditionem sensus sive litteralis sive spiritalis, viam aperiens variis immoderatis usibus, diffundens exempli gratia antiecclesiales ipsarum Scripturarum interpretationes. Aspectus perquam deleterius consistit in re quae efficit ut haec lectio fundamentalistica, « dum recusat historicam indolem agnoscere revelationis biblicae, incapax fit plane accipiendi veritatem ipsius Incarnationis. Fundamentalismus devitat artam coniunctionem inter divinum et humanum in relationibus ad Deum. ... Hanc ob rationem propendit ad textum biblicum considerandum veluti ad litteram dictatum 143 Cfr. Benedictus XVI, Salutatio in Aeroportu internationali Ben Gurion in Tel Aviv (15 Maii 2009): Insegnamenti V, 1 (2009), 847-849. 144 Ioannes Paulus II, Allocutio ad Rabbinos Principes Israelis (23 Martii 2000): Insegnamenti, XXIII, 1 (2000), 434. 145 Cfr. Propositiones 46. 47. 724 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale a Spiritu atque agnoscere nequit Verbum Dei conceptum esse in sermone et locutione propriis determinatae aetatis ».146 E contra, christianismus percipit in verbis hoc Verbum, ipsum Logon, quod mysterium suum per talem multiplicitatem realitatemque humanae historiae extendit.147 Vera responsio ad fundamentalisticam lectionem haec est: « Credentium lectio sacrae Scripturae, quae ab antiquo in Ecclesiae traditione facta est ». Ipsa « quaerit salutis veritatem pro vita uniuscuiusque christifidelis et pro Ecclesia. Huiusmodi lectio biblicae traditionis historicam qualitatem agnoscit. Propter hanc ipsam qualitatem, relate ad testimonium historiae, vivus sensus percipitur sacrarum Scripturarum, quae ad credentium vitam etiam hoc nostro tempore destinantur »,148 in quo autem haud ignoratur humana mediatio inspirati textus eiusque genera litteraria. Dialogus inter pastores, theologos et exegetas 45. Authentica fidei hermeneutica secum fert quaedam consectaria magni momenti in provincia pastoralis actuositatis Ecclesiae. Ideo Patres synodales hanc ad rem commendaverunt exempli gratia magis assiduam necessitudinem inter pastores, exegetas et theologos. Bonum videtur ut Conferentiae Episcoporum foveant hos conventus, « quo maior promoveatur communicatio in servitutem Divini Verbi ».149 Huiusmodi cooperatio adiuvabit omnes ad proprium opus melius perficiendum pro universa Ecclesia. Nam esse in prospectu operis pastoralis significat, etiam iuxta studiosos viros, stare coram textu sacro in eius natura communicationis quam Dominus facit hominibus pro eorundem salute. Idcirco, sicut affirmat Constitutio dogmatica Dei Verbum, suadetur ut « exegetae autem catholici, aliique sacrae theologiae cultores, collatis sedulo viribus, operam dent oportet, ut sub vigilantia sacri magisterii, aptis subsidiis divinas Litteras ita investigent et proponant, ut quam plurimi divini verbi administri possint plebi Dei Scripturarum pabulum fructuose suppeditare, quod mentem illuminet, firmet voluntates, hominum corda ad Dei amorem accendat ».150 146 Pontificia Commissio Biblica, L’interpretazione della Bibbia nella Chiesa (15 Aprilis 1993), I, F: Ench. Vat., 13, n. 2974. 147 Cfr. Benedictus XVI, Allocutio Lutetiae Parisiorum ad viros culturae deditos apud Collegium a Bernardinis (12 Septembris 2008): AAS 100 (2008), 726. 148 Propositio 46. 149 Propositio 28. 150 Conc. Oecum. Vat. II, Const. dogm. de divina Revelatione Dei Verbum, 23. Acta Benedicti Pp. XVI 725 Biblia et oecumenismus 46. Cum conscia sit Ecclesia se habere fundamentum in Christo, Dei Verbo carne facto, Synodus in aspectum proferre voluit cardinem biblicorum studiorum in dialogo oecumenico, plena manifestatione unitatis omnium credentium in Christum considerata.151 In ipsa enim Scriptura invenimus flagrantem orationem Iesu ad Patrem ut omnes eius discipuli unum sint, ut mundus credat (cfr. Io 17, 21). Haec omnia confirmant et nos suadent audire et meditari simul Scripturas urgere nos ad veram, etiamsi adhuc non plenam, communionem vivendam; 152 « Scripturae igitur in communi auditae sollicitant in dialogum caritatis et dialogum veritatis accrescunt ».153 Nam audire simul Verbum Dei, peragere lectionem divinam Bibliorum, admiratione affici de Verbi Dei novitate, quae numquam veterascit nec exhaurietur, nostram evincere surditatem his verbis quae ad nostras opiniones aut praeiudicia non conformantur, audire ea et perscrutari in credentium omnium temporum communione: haec omnia iter efficiunt quod percurrendum est ad unitatem fidei consequendam, tamquam responsum ad Verbi auditionem.154 Magni ponderis sane huiusmodi fuerunt verba Concilii Vaticani II: « Sacra eloquia in ipso dialogo [oecumenico] eximia sunt instrumenta in potenti manu Dei ad illam unitatem adipiscendam, quam Salvator omnibus hominibus exhibet ».155 Idcirco bonum est augere studium, comparationem et oecumenicas celebrationes Verbi Dei, dummodo vigentes normae atque diversae traditiones observentur.156 Haec celebrationes conferunt ad oecumenicam causam et, cum in eorum vero sensu vivuntur, constituunt intensa momenta authenticae orationis, qua rogatur Deus ut festinet optatum diem quo omnes ad eandem mensam accedere et ex uno calice bibere valeamus. In iusta tamen et laudabili promotione harum celebrationum ita fiat ut ipsae non proponantur fidelibus uti substitutio ritus participandi sanctam Missam festivo praecepto servandam. 151 Animadvertere tamen oportet, quod attinet ad ita dictos Libros Deuterocanonicos Veteris Testamenti eorumque inspirationem, Catholicos et Orthodoxos non habere exacte eundem canonem biblicum ac Anglicanos et Protestantes. 152 Cfr. Relatio post disceptationem, 36. 153 Propositio 36. 154 Cfr. Benedictus XVI, Allocutio ad XI Ordinarium Consilium Secretariae Generalis Synodi Episcoporum (25 Ianuarii 2007): AAS 99 (2007), 85-86. 155 Conc. Oecum. Vat. II, Decr. de Oecumenismo Unitatis redintegratio, 21. 156 Cfr. Propositio 36. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 726 Hoc in opere investigationis et orationis aequo animo agnoscimus etiam hos aspectus qui postulant ut altius exquiratur quique longe absunt, sicut exempli gratia comprehensio subiecti auctoritate praediti circa interpretationem in Ecclesia et decretorium Magisterii munus.157 Cupimus insuper in lucem proferre ea quae Patres synodales, hoc in opere oecumenico, edixerunt de pondere conversionum Bibliorum in varios sermones. Novimus enim textum convertere non esse merum opus mechanicum, sed quodam sensu partem esse operis interpretationis. De hac re in memoriam Nobis revocare liceat effatum illud Venerabilis Servi Dei Ioannis Pauli II: « Qui meminit quantum in divisiones valuerint, praecipue in Occidente, disputationes de Scriptura, intellegere potest quam notabilis progressio sint eiusmodi conversiones communes ».158 Hoc sensu promotio communium conversionum Bibliorum pars est operis oecumenici. Hic gratias referre cupimus omnibus qui incumbunt hanc in magnam responsalitatem eisque animum addere ut operam suam prosequantur. Consectaria de studiorum theologicorum positione 47. Aliud consectarium proveniens ex congruenti hermeneutica fidei pertinet ad necessitatem exhibendi implicationes quoad formationem exegeticam et theologicam praesertim candidatorum ad sacerdotium. Agendum est ita ut studium sacrae Scripturae revera anima sit theologiae quoniam in ipsa Verbum Dei agnoscitur, quod hodie vertitur ad mundum, ad Ecclesiam et ad unumquemque nostrum. Magni interest ut criteria proposita in n. 12 Constitutionis dogmaticae Dei Verbum reapse considerentur et altius perspiciantur. Vitetur oportet ne conceptio pervestigationis scientificae neutralis censeatur erga Scripturam. Quapropter una cum studio linguarum quibus scripta sunt Biblia atque congruentium viarum interpretationis, necesse est ut alumni altam vitam spiritalem nutriant, ita ut intellegatur Scripturam comprehendi posse tantum si ipsa vivitur. Hoc in prospectu monemus ut studium Verbi Dei, traditi et scripti, semper eveniat in profundo spiritu ecclesiali. Quem ad finem debite ratio habeatur in formatione academica doctrinae de his disciplinis ex parte Magisterii, quod « non supra verbum Dei est, sed eidem ministrat, docens nonnisi quod traditum est, quatenus illud, ex divino mandato et Spiritu Sancto assistente, 157 158 Cfr. Conc. Oecum. Vat. II, Const. dogm. de divina Revelatione Dei Verbum, 10. Litt. enc. Ut unum sint (25 Maii 1995), 44: AAS 87 (1995), 947. Acta Benedicti Pp. XVI 727 pie audit, sancte custodit et fideliter exponit » 159 hoc verbum. Idcirco providendum est ut studia perficiantur in persuasione « sacram Traditionem, sacram Scripturam et Ecclesiae magisterium, iuxta sapientissimum Dei consilium, ita inter se connecti et consociari, ut unum sine aliis non consistat ».160 Exoptamus igitur ut, secundum doctrinam Concilii Vaticani II, studium sacrae Scripturae, lectae in communione cum Ecclesia universali, revera sit veluti anima studii theologici.161 Sancti et interpretatio Scripturae 48. Interpretatio sacrae Scripturae nondum consummaretur si etiam illi qui vere vixerunt Verbum Dei, id est sancti, non audirentur.162 Nam « viva lectio est vita bonorum ».163 Altior enim interpretatio Scripturae provenit prorsus ab iis qui se siverunt plasmari Verbo Dei per eius auditionem, lectionem assiduamque meditationem. Non fortuito accidit ut magnae spiritualitates, quae Ecclesiae signaverunt historiam, ortae sint ex quodam manifesto Scripturae textu. Cogitamus exempli gratia de sancto Antonio Abbate, qui ductus est auditione Christi verborum: « Si vis perfectus esse, vade, vende, quae habes, et da pauperibus, et habebis thesaurum in caelo; et veni, sequere me » (Mt 19, 21).164 Nec minus movens est sanctus Basilius Magnus, qui in opere Moralia quaerit: « Quid est proprium fidei? Certa et indubitata persuasio veritatis verborum divinorum. (...) Quid est proprium fidelis? In huiuscemodi persuasione constitui vi et auctoritate eorum quae dicta sunt, nec audere quidquam reicere, aut addere ».165 Sanctus Benedictus sua in Regula remittit ad Scripturam quae « est rectissima norma vitae humanae ».166 Sanctus Franciscus Assisiensis — scribit Thomas de Celano — « audiens Christi discipulos non debere aurum sive argentum seu pecuniam possidere, non peram, non sacculum, non panem, non virgam in via portare, non calceamenta, non duas tunicas habere, ... continuo exsultans in spiritu Dei: ‘‘Hoc est, inquit, quod volo, hoc est quod 159 160 161 162 163 164 165 166 Conc. Oecum. Vat. II, Const. dogm. de divina Revelatione Dei Verbum, 10. Ibid. Cfr. ibid., 24. Cfr. Propositio 22. S. Gregorius Magnus, Moralia in Iob XXIV, VIII, 16: PL 76, 295. S. Athanasius, Vita Antonii, 2, 4: PL 73, 127. Moralia, Regula LXXX, XXII: PG 31, 867. Regula, n. 73,3: SC 182, 672. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 728 quaero, hoc totis medullis cordis facere concupisco’’ ».167 Sancta Clara Assisiensis plene sequitur S. Francisci experientiam: « Forma vitae Ordinis Sororum Pauperum — scribit — haec est: Domini nostri Iesu Christi sanctum Evangelium observare ».168 Sanctus Dominicus Guzman autem « ubique se manifestabat tamquam vir evangelicus, in verbis et operibus » 169 ac tales voluit etiam suos fratres praedicatores esse « viros evangelicos ».170 Sancta Teresia a Iesu, Carmelitis, quae in suis scriptis iugiter recurrit ad biblicas imagines ad suam explicandam mysticam experientiam, memorat ipsum Iesum sibi id revelasse: « Omne malum mundi oritur ex hoc quia clare non cognoscuntur veritates sacrae Scripturae ».171 Sancta Teresia a Iesu Infante reperit Amorem tamquam suam personalem vocationem Scripturas perscrutando, praesertim capita XII et XIII Primae Epistulae ad Corinthios; 172 ipsamet sancta attractionem Scripturarum ita describit: « Vix inspiciam Evangelium, statim odores respiro vitae Iesu et scio quo curram ».173 Quisque sanctus veluti luminis radium est quod ex Dei Verbo oritur: sic insuper de sancto Ignatio de Loyola cogitamus in eius investigatione veritatis inque spiritali discrimine; de sancto Ioanne Bosco in passione pro iuvenum educatione; de sancto Ioanne Maria Vianney in conscientia magnitudinis sacerdotii veluti doni et muneris; de sancto Pio de Pietrelcina in officio instrumenti divinae misericordiae; de sancto Iosepho-Maria Escrivá in praedicatione de universali vocatione ad sanctitatem; de beata Teresia Calcuttiensi, missionaria Dei Caritatis erga ultimos, deque ceteris usque ad martyres regiminum nazistarum et communistarum, inter quos inveniuntur una ex parte sancta Teresia Benedicta a Cruce (Edith Stein), monacha carmelitis, altera autem ex parte beatus Aloisius Stepinac, cardinalis et archiepiscopus Zagrebiensis. 49. Sanctitas, Verbo Dei considerato, inseritur ita quodammodo in traditionem propheticam, in qua Verbum Dei in servitium assumit vitam ipsam prophetae. Hoc sensu sanctitas in Ecclesia constituit hermeneuticam Scripturae, quam nemini licet praetermittere. Spiritus Sanctus qui sacros auctores inspiravit, ipse est qui sanctos movet ut vitam tradant pro 167 Thomas de Celano, Vita prima S. Francisci, IX, 22. Regula, I, 1-2. 169 B. Iordanus de Saxonia, Libellus de principiis Ordinis Praedicatorum, 104: Monumenta Fratrum Praedicatorum Historica, Romae 1935, 16, p. 75. 170 Ordo Fratrum Praedicatorum, Primae Constitutiones seu Consuetudines, II, XXXI. 171 Vita 40, 1. 172 Cfr. Historia animae, Ms B, 3rº. 173 Ibid., Ms C, 35vº. 168 Acta Benedicti Pp. XVI 729 Evangelio. Ingredi in eorum scholam constituit certam viam ad suscipiendam hermeneuticam vivam et efficacem Verbi Dei. Huius nexus inter Verbum Dei et sanctitatem testificationem habuimus XII Coetus Synodi tempore, cum die XII mensis Octobris in Foro Petriano peracta est canonizatio quattuor beatorum: presbyteri Caietani Errico, fundatoris Congregationis Missionariorum a Sacris Cordibus Iesu et Mariae; Matris Mariae Bernardae Bütler, quae orta est in Helvetia et missionaria fuit in Aequatoria et Columbia; sororis Alfonsae ab Immaculata Conceptione, quae est prima canonizata sancta orta in India; iuvenis laicae Aequatorianae Narcissae a Iesu Martillo Morán. Sua vita ipsi mundo et Ecclesiae testimonium reddiderunt perennis fecunditatis Evangelii Christi. Dominum deprecemur ut per horum sanctorum intercessionem, qui sunt canonizati ipso tempore Coetus synodalis de Verbo Dei, vita nostra sit haec « terra bona », in qua divinus Seminator semen spargere possit Verbi ut afferat in nobis fructus sanctitatis, « unum triginta et unum sexaginta et unum centum » (Mc 4, 20). SECUNDA PARS VERBUM IN ECCLESIA « Quotquot autem acceperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri » (Io 1, 12) Verbum Dei et Ecclesia Ecclesia accipit Verbum 50. Dominus annuntiat Verbum suum, ut accipiatur ab his qui creati sunt « per » idem Verbum. « In propria venit » (Io 1, 11): Verbum igitur ex origine non est nobis alienum atque creatio optata est in familiari necessitudine cum vita divina. Prologus quarti Evangelii nos collocat etiam ante repudiationem erga divinum Verbum ex parte « suorum » qui « eum non receperunt » (Io 1, 11). Eum non recipere significat eius vocem non audire, Logo non conformari. Ubi autem homo, etiamsi infirmus et peccator, occursui cum Christo sincere se aperit, radicitus incohat transformationem: « Quotquot autem acceperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri » (Io 1, 12). Accipere Verbum significat sinere se ab Ipso plasmari, ita ut, per Spiritus Sancti Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 730 virtutem, conformes efficiantur ad personam Christi, Filii « quasi Unigeniti a Patre » (Io 1, 14). Initium est novae creationis, nascitur nova creatura, novus populus. Credentes, videlicet qui in oboedientia vivunt fidei, « ex Deo nati sunt » (Io 1, 13), participes efficiuntur vitae divinae: filii in Filio (cfr. Gal 4, 5-6; Rom 8, 14-17). Suggestive loquitur sanctus Augustinus, dum hunc locum commentatur Evangelii Ioannis: « Iam enim factus es per Verbum, sed oportet te refici per Verbum ».174 Hic vultum Ecclesiae videmus delineari tamquam rem definitam acceptatione Verbi Dei quod, dum caro factum est, venit ut suum tabernaculum inter nos poneret (cfr. Io 1, 14). Haec Dei habitatio inter homines, haec shekinah (cfr. Ex 26, 1), praefigurata in Vetere Testamento, nunc adimpletur in definitiva Dei praesentia apud homines in Christo. Identitas temporis Christi in Ecclesiae vita 51. Vinculum inter Christum, Verbum Patris, et Ecclesiam intellegi non potest tamquam eventus simpliciter praeteritus, sed agitur de vitali relatione in quam ut ingrediatur unusquisque fidelis personaliter vocatur. Nam loquimur de praesentia Verbi Dei hodie inter nos: « Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi » (Mt 28, 20). Sicut affirmavit Summus Pontifex Ioannes Paulus II: « Identitas temporis Christi et hominis cuiusvis aetatis fit in ipsius corpore, quod est Ecclesia: hac de causa Dominus discipulis suis promisit Spiritum Sanctum, qui ‘‘commemoraret’’ eis eosque doceret mandata sua (cfr. Io 14, 26), atque futurus esset principium saliens ad novam in mundo vitam (cfr. Io 3, 5-8; Rom 8, 1-13) ».175 Constitutio dogmatica Dei Verbum exprimit hoc mysterium biblicis vocabulis dialogi nuptialis: « Deus, qui olim locutus est, sine intermissione cum dilecti Filii sui Sponsa colloquitur, et Spiritus Sanctus, per quem viva vox Evangelii in Ecclesia, et per ipsam in mundo resonat, credentes in omnem veritatem inducit, verbumque Christi in eis abundanter inhabitare facit (cfr. Col 3, 16) ».176 Christi Sponsa, magistra auditionis, hodie quoque fidenter iterat: « Loquere, Domine, quia audit te Ecclesia tua ».177 Quamobrem Constitutio dogmatica Dei Verbum hisce incipit verbis: « Dei Verbum religiose audiens et fidenter proclamans, Sacrosancta Synodus... ».178 Agitur enim de dynamica definitione 174 175 176 177 178 In Iohannis Evangelium Tractatus I, 12: PL 35, 1385. Litt. enc. Veritatis splendor (6 Augusti 1993), 25: AAS 85 (1993), 1153. Conc. Oecum. Vat. II, Const. dogm. de divina Revelatione Dei Verbum, 8. Relatio post disceptationem, 11. N. 1. Acta Benedicti Pp. XVI 731 vitae Ecclesiae: « Verba sunt quibus Concilium qualificantem Ecclesiae aspectum indicat: ipsa est communitas quae audit et annuntiat Verbum Dei. Ecclesia non vivit de se ipsa, sed de Evangelio atque ex Evangelio semper et iterum cursum extrahit in suo itinere. Annotatio est quam quisque christianus accipere debet ac sibimet applicare: solum qui ante omnia immergitur in Verbi auditionem, deinde ipsius praeco fieri potest ».179 In Verbo Dei proclamato et audito et in Sacramentis, Iesus hodie, hic et nunc, unicuique nostrum dicit: « Tuus sum Ego, me tibi trado »; ut homo accipere valeat et respondere, ipseque vicissim dicere: « Tuus sum ego ».180 Ecclesia apparet itaque ambitus in quo per gratiam experiri possumus quod sancti Ioannis Prologus enarrat: « Quotquot autem acceperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri » (Io 1, 12). Liturgia praecipua Verbi Dei sedes Verbum Dei in sacra Liturgia 52. Quandoquidem Ecclesia habetur tamquam « domum Verbi »,181 ante omnia mens est vertenda ad sacram Liturgiam. Hic est enim praecipuus ambitus in quo Deus nos alloquitur in praesenti nostrae vitae tempore, loquitur hodie ad suum populum, qui audit et respondet. Omnis actio liturgica suapte natura sacra Scriptura imbuitur. Sicut affirmat Constitutio Sacrosanctum Concilium, « maximum est sacrae Scripturae momentum in liturgia celebranda. Ex ea enim lectiones leguntur et in homilia explicantur, psalmi canuntur, atque ex eius afflatu instinctuque preces, orationes et carmina liturgica effusa sunt, et ex ea significationem suam actiones et signa accipiunt ».182 Quinimmo, affirmandum est quod ipse Christus « praesens adest in verbo suo, siquidem Ipse loquitur dum sacrae Scripturae in Ecclesia leguntur ».183 Revera, « liturgica celebratio fit ipsius verbi Dei continua, plena et efficax propositio. Verbum itaque Dei in Liturgia perpetuo propositum, vivum et efficax iugiter est per Spiritus Sancti potentiam, ac operantem manifestat Patris dilectionem in sua quoad homines efficacitate indeficien179 Benedictus XVI, Allocutio ad Conventum internationalem « La sacra Scrittura nella vita della Chiesa » (16 Septembris 2005): AAS 97 (2005), 956. 180 Cfr. Relatio post disceptationem, 10. 181 Nuntius conclusivus, III, 6. 182 Conc. Oecum. Vat. II, Const. de sacra Liturgia Sacrosanctum Concilium, 24. 183 Ibid., 7. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 732 tem ».184 Ecclesia enim semper consciam se praebuit quod in actione liturgica Verbum Dei sociatur intima actione Spiritus Sancti, qui efficax reddit illud in cordibus fidelium. Revera, Paraclito inspirante, « Verbum Dei actionis liturgicae fit fundamentum et totius vitae norma atque subsidium. Ipsius ergo Spiritus operatio ... cuiusque cordi ea omnia suggerit quae in verbi Dei proclamatione pro universo fidelium coetu pronuntiantur, et dum omnium coagmentat unitatem, charismatum quoque diversitatem refovet et multiplicem operationem extollit ».185 Quapropter intellegatur et vivatur oportet vis essentialis actionis liturgicae ad Dei Verbi intellectionem. Quodammodo fidei hermeneutica quatenus ad sacram Scripturam referenda est semper ad liturgiam, ubi Verbum Dei celebratur tamquam actuale ac vivens verbum: « Sic in Liturgia Ecclesia fideliter sequitur modum legendi et interpretandi Scripturas sacras, quo ipse Christus, qui ab ‘hodie’ eventus sui, ad Scripturas omnes perscrutandas adhortatur, usus est ».186 Hic sapiens etiam apparet paedagogia Ecclesiae quae proclamat et audit sacram Scripturam iuxta cyclum anni liturgici. Haec Verbi Dei in tempus dilatatio accidit praesertim in celebratione eucharistica et in Liturgia Horarum. In omnium centro splendet Mysterium Paschale, quocum nectuntur omnia Christi et historiae salutis mysteria quae sacramentaliter perficiuntur: « Mysteria redemptionis ita recolens, divitias virtutum atque meritorum Domini sui, adeo ut omni tempore quodammodo praesentia reddantur, fidelibus aperit [Ecclesia], qui ea attingant et gratia salutis repleantur ».187 Hortamur ergo Ecclesiae Pastores et operatores pastorales ad ita agendum ut cuncti fideles educentur ad gustandum altum sensum Verbi Dei quod anno vertente in liturgia explanatur, ostendendo fundamentalia nostrae fidei mysteria. Ab hoc pendet etiam rectus aditus ad sacram Scripturam. Sacra Scriptura et Sacramenta 53. In agitando argumento de pondere liturgiae ad intellectionem Verbi Dei, Synodus Episcoporum extollere voluit etiam vinculum inter sacram Scripturam et actionem sacramentalem. Valde opportunum est perscrutari 184 185 186 187 Ordo Lectionum Missae, 4. Ibid., 9. Ibid., 3; cfr. Lc 4, 16-21; 24, 25-35. 44-49. Conc. Oecum. Vat. II, Const. de sacra Liturgia Sacrosanctum Concilium, 102. Acta Benedicti Pp. XVI 733 nexum inter Verbum et Sacramentum, sive in Ecclesiae actione pastorali sive in theologica pervestigatione.188 Procul dubio « liturgia Verbi est elementum decretorium in celebratione cuiusque sacramenti Ecclesiae »; 189 attamen in praxi pastorali fideles non semper conscii sunt huius nexus nec unitatem percipiunt inter gestum et verbum. « Est munus sacerdotum et diaconorum, potissimum cum sacramenta administrent, in lucem exponere unitatem quam Verbum et Sacramentum constituunt in Ecclesiae ministerio ».190 Etenim in necessitudine inter Verbum et gestum sacramentalem liturgice ostenditur actio propria Dei in historia per indolem performativam ipsius Verbi. Nam in historia salutis non datur disiunctio inter Dei dicta et facta; ipse Sermo eius vivus et efficax praesentatur (cfr. Heb 4, 12), sicut ceterum indicat ipsa significatio Hebraici effati dabar. Eodem modo in actione liturgica adsumus coram eius Verbo quod efficit ea quae dicit. Dum Dei populus ducitur ad detegendum indolem performativam Verbi Dei in liturgia, iuvatur etiam ad actionem Dei in historia salutis inque propria vita uniuscuiusque sui membri percipiendam. Verbum Dei et Eucharistia 54. Quod affirmatur in genere quoad nexum inter Verbum et Sacramenta, penitius agnoscitur cum agimus de eucharistica celebratione. Ceterum, intima coniunctio inter Verbum et Eucharistiam oritur e testimoniis Scripturae (cfr. Io 6; Lc 24), comprobatur a Patribus Ecclesiae et iterum confirmatur a Concilio Vaticano II.191 Hac in re cogitamus de magno sermone Iesu super pane vitae in synagoga vici Capharnaum (cfr. Io 6, 22-69), in cuius substrato habetur comparatio inter Moysen et Iesum, videlicet inter eum 188 Cfr. Benedictus XVI, Adhort. ap. postsynodalis Sacramentum caritatis (22 Februarii 2007), 44-45: AAS 99 (2007), 139-141. 189 Pontificia Commissio Biblica, L’interpretazione della Bibbia nella Chiesa (15 Aprilis 1993), IV, C, 1: Ench. Vat., 13, n. 3123. 190 Ibid., III, B, 3: Ench. Vat., 13, n. 3056. 191 Cfr. Const. de sacra Liturgia Sacrosanctum Concilium, 48.51.56; Const. dogm. de divina Revelatione Dei Verbum, 21.26; Decr. de activitate missionali Ecclesiae Ad gentes, 6.15; Decr. de presbyterorum ministerio et vita Presbyterorum ordinis, 18; Decr. de accommodata renovatione vitae religiosae Perfectae caritatis, 6. In magna Ecclesiae Traditione invenimus magni momenti effata sicut: « Corpus Christi intellegitur etiam [...] Scriptura Dei »: Waltramus, De unitate Ecclesiae conservanda: 1, 14, ed. W. Schwenkenbecher, Hannoverae 1883, p. 33; « Porro, quia caro Domini verus est cibus, et sanguis eius verus est potus, ... hoc solum habemus in praesenti saeculo bonum, si vescamur carne eius et cruore potemur, non solum in mysterio, sed etiam in Scripturarum lectione. Verus enim cibus et potus, qui ex verbo Dei sumitur, scientia Scripturarum est »: S. Hieronymus, Commentarius in Ecclesiasten, 13: PL 23, 1092 A. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 734 qui cum Deo loquebatur facie ad faciem (cfr. Ex 33, 11) et eum qui Deum revelavit (cfr. Io 1, 18). Nam sermo de pane evocat donum Dei, quod Moyses fecit suo populo per manna in deserto quodque revera est Torah, Verbum Dei quod vivificat (cfr. Ps 119; Prv 9, 5). Iesus in seipso ad rem perducit antiquam figuram: « Panis enim Dei est, qui descendit de caelo et dat vitam mundo... Ego sum panis vitae » (Io 6, 33-35). Hic « Lex Persona facta est. In occursu cum Iesu, ut ita dicamus, alimur ab ipso Deo vivente, manducamus revera ‘‘panem de caelo’’ ».192 In sermone in vico Capharnaum altius explicatur Prologus Ioannis: si illic Logos Dei caro efficitur, hic caro haec fit « panis » datus pro mundi vita (cfr. Io 6, 51), itaque adumbratur donum quod Iesus de seipso oblaturus est in mysterio crucis, confirmatum affirmatione de eius sanguine, dato ad « bibendum » (cfr. Io 6, 53). Hoc modo in mysterio Eucharistiae ostenditur quid sit verum manna, verus panis de caelo: est Logos Dei caro factus, qui seipsum donavit pro nobis in Mysterio Paschali. Enarratio Lucae de discipulis castelli Emmaus nobis ansam concedit amplius meditandi de nexu inter auditionem Verbi et fractionem panis (cfr. Lc 24, 13-35). Iesus occurrit eis die post sabbatum, audit verba frustratae eorum spei et, socius se faciens cum illis in itinere, « interpretabatur illis in omnibus Scripturis, quae de ipso erant » (24, 27). Hi duo discipuli Scripturas novo modo inspicere incipiunt una cum hoc viatore qui eorum vitae tam inopinate familiarem se praebet. Quod illis diebus eventum est non amplius apparet tamquam frustratio, sed tamquam consummatio novumque initium. Attamen haec etiam verba duobus discipulis nondum sufficere videntur. Evangelium secundum Lucam dicit nobis: « Aperti sunt oculi eorum et cognoverunt eum » (24, 31) tantummodo cum Iesus accepit panem, dixit benedictionem, fregit eum deditque eis, dum prius « oculi autem illorum tenebantur, ne eum agnoscerent » (24, 16). Per praesentiam Iesu, primum cum verbis, deinde cum gestu fractionis panis, discipuli Eum agnoscere potuerunt, et ipsi possunt denuo persentire modo tamen novo quod iam antea cum Eo vixerant: « Nonne cor nostrum ardens erat in nobis, dum loqueretur nobis in via et aperiret nobis Scripturas? » (24, 32). 55. Ex dictis hactenus apparet quomodo Scriptura ipsa inducat ad percipiendum indissolubilem nexum cum Eucharistia. « Proinde prae oculis semper habeatur oportet verbum divinum in Liturgia ab Ecclesia lectum et annuntiatum velut ad foederis sacrificium et gratiae convivium, scilicet ad 192 J. Ratzinger (Benedictus XVI), Gesù di Nazaret, Milano 2007, 311. Acta Benedicti Pp. XVI 735 Eucharistiam, tamquam ad finem suum ducere ».193 Verbum et Eucharistia ita coniunctim sese pertinent ut alterum sine altera intellegi nequeat: Verbum Dei fit caro sacramentalis in eventu eucharistico. Eucharistia aperit nos ad intellegendam sacram Scripturam, quemadmodum sacra Scriptura vicissim illuminat et exponit Mysterium eucharisticum. Dum enim realis Domini praesentia in Eucharistia non agnoscitur, intellectio Scripturae haud conclusa permanet. Quapropter « Dei verbum et eucharisticum mysterium eadem veneratione, etsi non eodem cultu, Ecclesia prosecuta est atque semper et ubique prosequi voluit atque sancivit, cum, exemplo Conditoris impulsa, ab eius paschali mysterio celebrando numquam cessaverit, in unum conveniens ut legeret ‘in omnibus Scripturis, quae de ipso erant’ (Lc 24, 27) et opus salutis per memoriale Domini et sacramenta exerceret ».194 Sacramentalis qualitas Verbi 56. Postquam reperta est indoles performativa Verbi Dei in actione sacramentali atque altior ratio habita est necessitudinis inter Verbum et Eucharistiam, conducimur ad ingrediendum in magni ponderis argumentum, quod apparuit in Coetu Synodi, pertinens ad qualitatem sacramentalem Verbi.195 Qua de re aequum est ut memoretur Summum Pontificem Ioannem Paulum II relationem fecisse « ad sacramentalem Revelationis rationem atque, nominatim, ad eucharisticum signum ubi individua unitas inter rem ipsam eiusque significationem permittit ut mysterii capiatur altitudo ».196 Ex quo intellegimus in origine qualitatis sacramentalis Verbi Dei proprio sensu inveniri mysterium incarnationis: « Verbum caro factum est » (Io 1, 14), realitas revelati mysterii nobis offertur in « carne » Filii. Hoc modo Verbum Dei redditur comprehensibile ex parte fidei per verborum gestuumque humanorum « signum ». Fides igitur Dei Verbum agnoscit dum gestus et verba accipit quibus Ipsemet se nobis exhibet. Idcirco sacramentalis conspectus revelationis indicat modum historico-salvificum quo Verbum Dei ingreditur in tempus et spatium, tamquam interlocutor hominis, qui vocatur ad eius donum in fide excipiendum. 193 194 195 196 Ordo Lectionum Missae, 10. Ibid. Cfr. Propositio 7. Litt. enc. Fides et ratio (14 Septembris 1998), 13: AAS 91 (1999), 16. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 736 Qualitas sacramentalis Verbi ita intellegi potest in analogia cum praesentia reali Christi sub speciebus panis et vini consecratis.197 Accedentes ad altare ac participantes convivium eucharisticum, nos realiter communicamus corpus et sanguinem Christi. Proclamatio Verbi Dei in celebratione postulat ut agnoscamus Christum ipsum adesse et ad nos se vertere 198 ut excipiatur. De modo se gerendi erga Eucharistiam atque erga Verbum Dei sanctus Hieronymus affirmat: « Legimus sanctas Scripturas. Ego corpus Iesu Evangelium puto; sanctas Scripturas puto doctrinam eius. Et quando dicit: Qui non comederit carnem meam et biberit sanguinem meum (Io 6, 53), licet et in Mysterio [eucharistico] possit intellegi, tamen vere corpus Christi et sanguis eius sermo Scripturarum est, doctrina divina est. Si quando imus ad Mysterium [eucharisticum], si micula ceciderit, periclitamur. Si quando audimus Sermonem Dei, et Sermo Dei et caro Christi et sanguis eius in auribus infunditur, et nos aliud cogitamus, in quantum periculum incurrimus? ».199 Christus, realiter praesens sub speciebus panis et vini, adest simili modo etiam in Verbo in liturgia proclamato. Altius sensum reperire sacramentalis qualitatis Verbi Dei potest igitur fovere magis unitariam intellectionem mysterii revelationis in « gestis verbisque intrinsece inter se connexis »,200 concurrendo ad vitam spiritalem fidelium navitatemque pastoralem Ecclesiae. Sacra Scriptura et Lectionarium 57. In lucem proferens nexum inter Verbum et Eucharistiam, Synodus iure voluit in memoriam referre etiam quosdam aspectus celebrationis coniunctos cum Verbi ministerio. Praesertim mentionem facere cupimus de magno pondere Lectionarii. Instauratio incohata a Concilio Vaticano II 201 ostendit suos fructus, augens accessum ad sacram Scripturam quae abundanter offertur, maxime in liturgiis dominico die celebrandis. Praesens structura, praeterquam frequenter exhibet maioris momenti textus Scripturae, favet comprehensioni unitatis divini consilii per congruentiam inter lectiones Veteris et Novi Testamenti, « cuius centrum est Christus in suo paschali mysterio recolendus ».202 Quaedam difficultates quae manent in comprehen197 198 199 200 201 202 Cfr. Catechismus Catholicae Ecclesiae, 1373-1374. Cfr. Conc. Oecum. Vat. II, Const. de sacra Liturgia Sacrosanctum Concilium, 7. In Psalmum 147: CCL 78, 337-338. Conc. Oecum. Vat. II, Const. dogm. de divina Revelatione Dei Verbum, 2. Cfr. Conc. Oecum. Vat. II, Const. de sacra Liturgia Sacrosanctum Concilium, 107-108. Ordo Lectionum Missae, 66. Acta Benedicti Pp. XVI 737 sione nexuum inter lectiones utriusque Testamenti perpendendae sunt sub luce lectionis canonicae, id est intrinsecae unitatis omnium Bibliorum. Ubi deprehenditur necessitas, ibi congruae auctoritates possunt providere ut publici iuris fiant subsidia quae faciliorem efficiant intellectionem nexus inter lectiones propositas in Lectionario, quae omnes coram plebe liturgica proclamandae sunt prout praescribit liturgia cotidiana. Quaedam aliae quaestiones vel difficultates significentur Congregationi de Cultu Divino et Disciplina Sacramentorum. Insuper non est obliviscendum actuale Lectionarium ritus Latini frui quoque momento oecumenico, quia adhibetur ac aestimatur etiam a confessionibus plenam communionem cum Ecclesia Catholica nondum ineuntibus. Diverso quidem modo praesentatur quaestio Lectionarii in liturgiis Ecclesiarum Catholicarum Orientalium adhibiti, cuius Synodus quaerit ut « auctoritative examini subiciatur » 203 secundum propriam traditionem atque facultates Ecclesiarum sui iuris, prae oculis habendo, hic etiam, oecumenica rerum adiuncta. Proclamatio Verbi et ministerium lectoratus 58. Iam in Coetu synodali de Eucharistia maior postulabatur cura de Verbi Dei proclamatione.204 Sicut notum est, dum Evangelium proclamatur a presbytero vel diacono, prior et altera lectio in ritu Latino proclamantur a quodam lectore deputato, viro vel femina. Hic voces Patrum synodalium colligere volumus qui etiam, his in adiunctis, in aspectum necessitatem protulerunt adhibendi idoneam formationem 205 ut lectoris munus in celebratione liturgica rite exerceatur ac praesertim ministerium lectoratus, quod, qua tale, in ritu Latino est ministerium laicale.206 Necesse est ut lectores ad hoc officium deputati, etiamsi hanc non susceperint institutionem, idonei sint et diligenter praeparentur. Huiusmodi praeparatio sit oportet tam biblica et liturgica, quam technica: « Institutio biblica eo tendere debet ut lectores possint lectiones in proprio contextu comprehendere, et centrum nuntii revelati lumine fidei intellegere. Liturgica institutio lectoribus praebere debet facultatem aliquam percipiendi sensum et structuram liturgiae Verbi 203 Propositio 16. Cfr. Benedictus XVI, Adhort. ap. postsynodalis Sacramentum caritatis (22 Februarii 2007), 45: AAS 99 (2007), 140-141. 205 Cfr. Propositio 14. 206 Cfr. Codex Iuris Canonici, cann. 230 § 2; 204 § 1. 204 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 738 ac rationes conexionis inter Verbi liturgiam et liturgiam eucharisticam. Praeparatio technica lectores aptiores in dies reddere debet ad artem coram populo legendi sive viva voce, sive ope instrumentorum recentium ad vocem amplificandam ».207 Momentum homiliae 59. « Varia etiam sunt officia et munera quae competunt cuique quoad Verbum Dei, ita ut ipsum verbum fideles auscultent atque meditentur, illi vero soli exponant ad quos ex sacra ordinatione magisterii munus spectat, vel quibus idem ministerium committitur exercendum »,208 id est episcopis, presbyteris et diaconis. Unde intellegitur sollicitudo quam exhibuit Synodus de homiliae argumento. Iam in Adhortatione apostolica postsynodali Sacramentum caritatis rettulimus: « Cum Dei Verbum conspicuum obtineat locum, necessitas exsistit meliorem efficiendi homiliae qualitatem. Ipsa enim ‘‘est pars actionis liturgicae’’; munus habet fovendi pleniorem intellectum efficaciamque Verbi Dei in vita fidelium ».209 Revera homilia nuntium Scripturae exsequitur, ita ut fideles inducantur ad praesentiam et efficaciam Verbi Dei hodierno propriae vitae tempore detegendam. Ipsa ad comprehensionem mysterii quod celebratur conducere debet, ad missionem invitare, plebem praeparans ad fidei professionem, ad orationem universalem et ad liturgiam eucharisticam. Quapropter ii qui peculiare ob ministerium ad praedicationem deputantur, hoc munus in animo habeant. Vitentur oportet homiliae genericae et abstractae, quae Verbi Dei simplicitatem obtegunt, sicut etiam inutiles evagationes quae in periculum veniunt ne mentem potius in praedicatorem quam in cor evangelici nuntii inducant. Fidelibus ut clare pateat oportet praedicatoris munus esse Christum monstrandi, qui centrum constituere debet omnis homiliae. Quamobrem praedicatores necesse est familiaritatem assiduumque usum excolant cum textu sacro; 210 ad homiliam se praeparent in meditatione et oratione ut praedicent cum persuasione et passione. Coetus synodalis monuit ut sequentes ponderentur interrogationes: « Quid proclamatae lectiones dicant. Quid mihimet ipsi dicant. Quid communitati, ratione eiusdem adiunctorum habita, sim dicturus ».211 « Praedicator a Verbo Dei, 207 208 209 210 211 Ordo Lectionum Missae, 55. Ibid., 8. N. 46: AAS 99 (2007), 141. Cfr. Conc. Oecum. Vat. II, Const. dogm. de divina Revelatione Dei Verbum, 25. Cfr. Propositio 15. Acta Benedicti Pp. XVI 739 quod annuntiat... se sinat primum compellari »,212 quoniam, ut ait sanctus Augustinus, « Verbi Dei enim inanis est forinsecus praedicator, qui non est intus auditor ».213 Accurate apparetur homilia pro diebus dominicis et pro sollemnitatibus; sed ne in feriis quidem hebdomadae in Missis cum populo, quando fieri potest, neglegenda est occasio breves offerendi considerationes, accommodatas ad rerum adiuncta, quibus fideles adiuventur ad Verbum auditum accipiendum et frugiferum reddendum. Opportunitas Directorii homiletici 60. Praedicare modo accommodato ad Lectionarium vera est ars quae est excolenda. Quapropter, obsequentes iis quae sunt postulata superiore in Synodo,214 petimus ab expertis auctoritatibus ut, quatenus ad Compendium eucharisticum,215 instrumenta etiam praeparent et subsidia apta quibus ministri iuventur ad proprium munus melius explendum, sicut exempli gratia Directorium de homilia, ita ut praedicatores in eo invenire valeant utile auxilium quo ad ministerium exsequendum se praeparent. Prout nobis memorat sanctus Hieronymus, praedicatio propriae vitae testimonio est confirmanda: « Non confundant opera sermonem tuum, ne, cum in ecclesia loqueris, tacitus quilibet respondeat: ‘‘Cur haec ipse non facis?’’ ... Sacerdotis Christi mens osque concordent ».216 Verbum Dei, Reconciliatio et Unctio infirmorum 61. Eucharistia centrum haud dubie occupat vinculi inter Verbum Dei et Sacramenta, attamen extollere iuvat momentum sacrae Scripturae in ceteris quoque Sacramentis, praesertim de sanatione: agitur nempre de sacramento Reconciliationis seu Paenitentiae, ac de sacramento Unctionis infirmorum. Relatio ad sacram Scripturam in his sacramentis saepe neglegitur. Necesse est, e contra, ut ipsi locus concedatur qui ad eam pertinet. Etenim minime est obliviscendum quod « Divinus Sermo est Verbum reconciliationis, quia in ipso Deus in suam gratiam omnia iterum induxit (cfr. 2 Cor 5, 18-20; 212 Ibid. Sermo 179, 1: PL 38, 966. 214 Cfr. Benedictus XVI, Adhort. ap. postsynodalis Sacramentum caritatis (22 Februarii 2007), 93: AAS 99 (2007), 177. 215 Congregatio de Cultu Divino et Disciplina Sacramentorum, Compendium eucharisticum (25 Martii 2009), Città del Vaticano 2009. 216 Epistula 52, 7: CSEL 54, 426-427. 213 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 740 Eph 1, 10). Propter misericordis Dei condonationem, quae in Iesu caro facta est, peccator surgit ».217 « Per verbum Dei enim fidelis illuminatur ad peccata sua dignoscenda, ad conversionem vocatur et ad fiduciam in Dei misericordia ».218 Quo vis reconciliatrix Verbi Dei altius inspiciatur, suadetur ut singuli paenitentes se praeparent ad confitenda peccata meditantes opportunum locum sacrae Scripturae et confessionem ordiri possint legendo vel audiendo quandam admonitionem biblicam, prout in proprio ritu praevisum est. Manifestans autem suam contritionem expedit ut paenitens adhibeat « orationem ex verbis sacrae Scripturae compositam »,219 propositam in ritu. Cum fieri potest, iuvat ut in peculiaribus anni temporibus vel cum detur opportunitas, confessio individualis plurimorum paenitentium fiat intra celebrationes paenitentiales, uti prostant in rituali, dummodo diversarum liturgicarum traditionum reverentia habeatur, quo per usum congruentium lectionum celebrationi Verbi maius spatium dari possit. Etiam quod attinet ad sacramentum Unctionis infirmorum, meminisse iuvat ut « Virtus medendi, quae divino Verbo intime adhaeret, vivaciter compellat in perpetuam auditoris conversionem ».220 Sacra Scriptura innumeras continet paginas consolationis, sustentationis et sanationis quae per Dei virtutem sint patratae. Praesertim memoretur oportet Iesum proximum fuisse patientibus, et Ipsum, Verbum Dei incarnatum, dolores nostros tulisse atque pro hominis amore passum esse, ita aegrotationi et morti sensum tribuendo. Oportet quidem in paroeciis ac potissimum in valetudinariis, secundum rerum adiuncta, Sacramentum infirmorum modo communitario celebretur. His in occasionibus amplum detur spatium celebrationi Verbi necnon fideles infirmi adiuventur ad suam doloris condicionem fideliter vivendam, in unione cum sacrificio redemptivo Christi qui nos liberat a malo. Verbum Dei et Liturgia Horarum 62. Inter orationis formas quae sacram Scripturam exaltant absque dubio suum locum obtinet Liturgia Horarum. Patres synodales affirmaverunt quod ipsa « species est privilegiaria divini Verbi audiendi, nam efficit, ut fideles pertingant sacram Scripturam et vivam Traditionem Ecclesiae ».221 217 218 219 220 221 Propositio 8. Ritus Paenitentiae, 17. Ibid., 19. Propositio 8. Propositio 19. Acta Benedicti Pp. XVI 741 Ante omnia memoretur oportet sublimis dignitas theologica et ecclesialis huius precationis. Nam « in Liturgia Horarum Ecclesia, sacerdotale Capitis sui munus exercens, ‘‘sine intermissione’’ (1 Thess 5, 17) Deo hostiam laudis offert, id est fructum labiorum confitentium nomini eius (cfr. Heb 13, 15). Haec oratio est ‘‘vox ipsius Sponsae, quae Sponsum alloquitur, immo etiam oratio Christi cum ipsius Corpore ad Patrem’’ ».222 Concilium Vaticanum II de hac re affirmavit: « Omnes proinde qui haec praestant, tum Ecclesiae officium explent, tum summum Sponsae Christi honorem participant, quia laudes Deo persolventes stant ante thronum Dei nomine Matris Ecclesiae ».223 In Liturgia Horarum, tamquam publica Ecclesiae oratione, ostenditur christianum propositum sanctificationis totius diei, qui modulate volvitur auditione Verbi Dei et oratione psalmorum, ita ut omnis actuositas in laudem Deo oblata suam inveniat rationem. Qui ob vitae statum Liturgiae Horarum recitatione tenentur, hoc munus fideliter vivant in totius Ecclesiae beneficium. Episcopi, presbyteri et diaconi ad sacerdotium aspirantes, qui ab Ecclesia celebrandi eam mandatum receperunt, singulis diebus cunctas Horas absolvere debent.224 Quoad obligationem huius Liturgiae in Ecclesiis Catholicis Orientalibus sui iuris, sequendae sunt indicationes iuris proprii.225 Hortamur insuper communitates vitae consecratae ut sint vere exemplares in Liturgia Horarum celebranda, ita ut exemplum fiant et inspiratio pro spiritali et pastorali vita universae Ecclesiae. Synodus expressit desiderium ut magis diffundatur in Populo Dei hoc orandi genus, praesertim Laudum et Vesperarum recitatio. Huiusmodi incrementum non poterit non augere inter fideles familiaritatem cum Verbo Dei. Extollendum est etiam pondus Liturgiae Horarum quae proponitur in primis vesperis Dominicae et Sollemnitatum, potissimum apud Ecclesias Catholicas Orientales. Ad hunc finem commendamus ut, ubi id fieri potest, paroeciae et communitates vitae religiosae huiusmodi orationem cum participatione fidelium foveant. 222 223 224 225 Institutio generalis de Liturgia Horarum, III, 15. Const. de sacra Liturgia Sacrosanctum Concilium, 85. Cfr. Codex Iuris Canonici, cann. 276 § 3; 1174 § 1. Cfr. Codex Canonum Ecclesiarum Orientalium, cann. 377; 473 §§ 1 et 2, 1º; 538 § 1; 881 § 1. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 742 Verbum Dei et Benedictionale 63. Etiam in usu Benedictionalis oportet mens vertatur ad spatium quod praevidetur in proclamatione, auditione et explicatione Verbi Dei, per breves admonitiones. Nam gestus benedictionis, in casibus praevisis ab Ecclesia et cum requiritur a fidelibus, non est segregandus in seipso, sed proprio gradu referendus ad vitam liturgicam Populi Dei. Hoc sensu « benedictio signum sacrum revera fiat, quod ex verbi Dei proclamatione sensum haurit et efficaciam ».226 Quapropter magni est ponderis adhibere has occasiones ut fames et sitis cuiusque verbi quod procedit de ore Dei (cfr. Mt 4, 4) in fidelibus accendatur. Consilia et proposita specifica ad liturgicam animationem 64. Postquam quaedam praecipua inspeximus elementa relationis inter Liturgiam et Verbum Dei, nunc summatim exponere et aestimare cupimus quaedam proposita et consilia a synodalibus Patribus commendata, ut in Populo Dei maiorem in dies foveamus habitudinem cum Verbo Dei in ambitu actionum liturgicarum vel eorum quae ad eas referuntur. a) Celebrationes Verbi Dei 65. Synodales Patres hortati sunt omnes Pastores ad momenta celebrationis Verbi 227 diffundenda apud communitates sibi concreditas: sunt privilegiatae occasiones occurrendi cum Domino. Hanc ob rem, huiusmodi praxis non potest non magnam adferre fidelibus utilitatem, atque habenda est instrumentum magni ponderis in re pastorali liturgica. Hae celebrationes singularem obtinent praestantiam ad parandam Eucharistiam dominicalem, ita ut credentes penitus imbui possint ubertate Lectionarii ad meditandum et orandum cum sacra Scriptura, maxime intensioribus temporibus liturgicis, Adventu et Natali, Quadragesima et Pascha. Celebratio Verbi Dei fieri enixe suadetur in illis communitatibus in quibus, ob exiguum sacerdotum numerum, diebus praecepti festivi sacrificium eucharisticum celebrari nequit. Attentis admonitionibus iam ex Adhortatione apostolica postsynodali Sacramentum caritatis emanatis circa congressus dominicales in exspectatione sa226 Rituale Romanum, De Benedictionibus, Praenotanda Generalia, 21. Cfr. Propositio 18; Conc. Oecum. Vat. II, Const. de Sacra Liturgia Sacrosanctum Concilium, 35. 227 Acta Benedicti Pp. XVI 743 cerdotis,228 praecipimus ut a competentibus auctoritatibus edantur directoria ritualia, ratione habita de Ecclesiarum particularium experientiis. Hoc modo promovendae sunt, his in adiunctis, celebrationes Verbi quae fidem nutriant credentium, cavendo tamen ne illae cum ipsis celebrationibus eucharisticis confundantur; « singulares potius sint Dei precandi occasiones ut sanctos mittat secundum cor suum sacerdotes ».229 Synodales Patres insuper hortati sunt ad Verbum Dei celebrandum occasione quoque peregrinationum, festivitatum peculiarium, missionum ad populum, secessuum spiritualium atque dierum specialium paenitentiae, reparationis et remissionis. Quod spectat ad varias formas pietatis popularis, etiamsi non sunt actus liturgici neque cum celebrationibus liturgicis confundendi, attamen bonum est ut inspirentur ac praesertim iustum tribuant spatium Verbo Dei proclamando et audiendo; revera, in « verbo biblico pietas popularis inexhaustum inveniet fontem inspirationis, insuperabiles formas orationis atque fecunda proposita thematica ».230 b) Verbum et silentium 66. Non paucae synodalium Patrum voces in pondus silentii institerunt in relatione cum Verbo Dei cumque eius in vita fidelium receptione.231 Verbum revera tantummodo in exteriore interioreque silentio pronuntiari et audiri potest. Aetas nostra meditationi non favet et aliquando veluti timor esse videtur, etiam brevi instanti, sese ab instrumentis publicae communicationis abstrahendi. Quam ob rem necesse est hodie Populus Dei ad valorem silentii formetur. Reperire centralem Verbi Dei in vita Ecclesiae positionem, sibi vult quoque meditationis et quietis spiritalis sensum iterum invenire. Ingens traditio patristica nos docet mysteria Christi cum silentio coniungi 232 et tantummodo in eo Verbum invenire apud nos posse mansionem, uti evenit in Maria, et Verbi simul et silentii muliere. Liturgiae nostrae hanc genuinam auditionem faciliorem reddant oportet: Verbo crescente, verba deficiunt.233 228 Cfr. Benedictus XVI, Adhort. ap. postsynodalis Sacramentum caritatis (22 Februarii 2007), 75; AAS 99 (2007), 162-163. 229 Ibid. 230 Congregatio de Cultu Divino et Disciplina Sacramentorum, Direttorio su pietà popolare e liturgia. Principi e orientamenti (17 Decembris 2001), 87: Ench. Vat. 20, n. 2461. 231 Cfr. Propositio 14. 232 Cfr. S. Ignatius Antiochenus, Ad Ephesios, XV,2: Patres Apostolici, ed. F.X. Funk, Tubingae 1901, I, 224. 233 Cfr. S. Augustinus, Sermo 288, 5: PL 38, 1307; Sermo 120, 2: PL 38, 677. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 744 Aestimatio haec maxime refulgeat in Liturgia Verbi, quae « ita celebranda est ut faveat meditationi ».234 Silentium, cum statuitur, « tamquam pars celebrationis » 235 est habendum. Adhortamur igitur Pastores ut silentii momenta foveant, quibus, Spiritu Sancto iuvante, Verbum Dei in cor accipitur. c) Sollemnis Verbi Dei proclamatio 67. Aliud e Synodo emersum est consilium, nempe ut, praesertim in potioribus commemorationibus liturgicis, Verbum, maxime Evangelium, sollemniter proclametur, per usum Evangeliarii, ita ut in ritibus initialibus processionaliter deferatur ac deinde in ambonem a diacono vel a sacerdote ad proclamationem perducatur. Sic enim Populus Dei iuvatur ad intellegendum quod « lectio Evangelii culmen constituit ipsius liturgiae Verbi ».236 Secundum praecepta in Ordine lectionum Missae inclusa, bonum est ut proclamatio Verbi Dei, potissimum Evangelii, in cantu extollatur, praesertim in quibusdam sollemnitatibus. Salutatio, nuntium initiale: « Evangelium » et illud finale: « Verbum Domini », aequum est in cantu proferri ut in luce ponatur id quod legitur.237 d) Verbum Dei in templo christiano 68. Ad fovendam auditionem Verbi Dei minime sunt neglegenda illa instrumenta quae fidelibus ad maiorem mentis attentionem opem ferre possint. Hanc ob rationem necesse est in sacris aedificiis acustica minime omittatur, servatis normis liturgiae et architecturae. « Episcopi debite adiuti curent, ut ecclesiae eiusmodi aedificentur, quae proclamationi Verbi, meditationi et eucharisticae celebrationi locum praebeant accommodum. Spatia sacra, etiam extra actionem liturgicam, mysterium christianum Verbo Dei conexum diserte eloqui valeant oportet ».238 Singularis cura ad ambonem adhibenda est, veluti liturgicum locum ad Verbum Dei proclamandum. In spatio visibili collocandus est, ad quem sponte fidelium attentio in liturgia Verbi convertatur. Ambo stabilis sit oportet, constitutus uti elementum sculptorium in harmonia aesthetica 234 235 236 237 238 Institutio Generalis Missalis Romani, 56. Ibid., 45; cfr. Conc. Oecum. Vat. II, Const. de sacra Liturgia Sacrosanctum Concilium, 30. Ordo Lectionum Missae, 13. Cfr. ibid., 17. Propositio 40. Acta Benedicti Pp. XVI 745 cum altari, ita ut etiam visibiliter theologicum significet sensum geminae mensae et Verbi et Eucharistiae. Ex ambone lectiones, psalmus responsorius atque Praeconium paschale proclamantur; ibidem proferri possunt homilia et oratio universalis.239 Praeterea Synodales Patres proponunt ut in ecclesiis conspicuus adsit locus in quo sacra Scriptura etiam extra celebrationem collocanda sit.240 Oportet revera ut volumini, quod Verbum Dei continet, visibilis et praestans locus sit in templo christiano, quin neglegatur primarius locus qui spectat ad tabernaculum Sanctissimum Sacramentum continens.241 e) Exclusivum textuum biblicorum ius in liturgia 69. Synodus praeterea alacriter declaravit id quod, ceterum, iam a norma liturgica Ecclesiae institutum est,242 nempe ut lectiones videlicet ex sacra Scriptura depromptae numquam aliis textibus sint substituendae, quamvis significantiores sint sub aspectu pastorali et spirituali: « Nullus enim est textus, qui de spiritualitate de humanisve litteris depromptus, virtutem et divitias sacrae Scripturae, quae est Verbum Dei, inhaerentes attingere valeat ».243 Agitur de quadam antiqua Ecclesiae dispositione quae servanda est.244 Prae quibusdam abusibus, iam Summus Pontifex Ioannes Paulus II gravitatem memoravit sacras Scripturas nullo umquam tempore pro aliis lectionibus substituendi.245 Memoria teneamus etiam Psalmum responsorium Verbum esse Dei, per quem Domini voci respondemus et hanc ob rem pro aliis textibus substitui non debet; valde tamen opportunum est eum in cantu exsequi. f) Cantus liturgicus biblice inspiratus 70. Ad valorem Verbi Dei quod attinet in celebratione liturgica, cantus quoque in momentis a proprio ritu praevisis est ponderandus, cantum clarae 239 Cfr. Institutio Generalis Missalis Romani, 309. Cfr. Propositio 14. 241 Cfr. Benedictus XVI, Adhort. ap. postsynodalis Sacramentum caritatis (22 Februarii 2007), 69: AAS 99 (2007), 157. 242 Cfr. Institutio Generalis Missalis Romani, 57. 243 Propositio 14. 244 Cfr. canon 36 Synodi Hipponensis anni 393: DS, 186. 245 Cfr. Ioannes Paulus II, Litt. ap. Vicesimus quintus annus (4 Decembris 1988), 13: AAS 81 (1989), 910; Congregatio de Cultu Divino et Disciplina Sacramentorum, Redemptionis sacramentum. Instructio de quibusdam observandis et vitandis circa sanctissimam Eucharistiam (25 Martii 2004), 62: Ench. Vat. 22, n. 2248. 240 746 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale biblicae inspirationis provehendo, qui per verborum et artis musicae consonantiam Verbi divini pulchritudinem exprimere valeat. Hoc in contextu opportunum est ut vis conveniens tribuatur illis cantibus quos traditio Ecclesiae nobis praebuit quique hoc criterium observant. Peculiarem mentem ad Cantus Gregoriani pondus vertimus.246 g) Peculiaris sollicitudo erga non videntes et non audientes 71. Ad rem quod attinet peculiarem etiam sollicitudinem memorare velimus quam Synodus habendam commendavit de omnibus qui ob proprias condiciones difficultates habent ut active liturgiam participent, uti exempli gratia de iis non videntibus et non audientibus. Quantum fieri potest, christianas hortamur communitates ut aptis cum instrumentis subveniant illis fratribus et sororibus qui hanc patiuntur difficultatem, ut etiam illis facultas concedatur vivam necessitudinem iungendi cum Verbo Domini.247 Verbum Dei in vita ecclesiali Occurrendum Verbo Dei in sacra Scriptura 72. Cum verum sit liturgiam spatium esse privilegiarium ad proclamandum, audiendum et celebrandum Verbum Dei, verum etiam est hunc occursum in cordibus fidelium parandum esse ac maxime iisdem altius percipiendum et appropriandum. Revera vita christiana essentialiter occursu cum Iesu Christo signatur qui nos vocat ad Ipsum sequendum. Quam ob rem Synodus Episcoporum saepenumero in lucem protulit pondus pastoralis navitatis in christianis communitatibus veluti apti spatii in quo personale agendum est iter et communitarium erga Verbum Dei, ita ut id spiritalis vitae fundamentum revera exstet. Simul cum synodalibus Patribus vivum desiderium exprimimus ut « oriatur tempus novum ad amorem sacrae Scripturae ab omnibus sodalibus Populi Dei ardentius exhibendum opportunum, ut orante et fideli lectione, tempore progrediente, profundior fiat relatio, qua credentes ipsius Iesu personae adstringuntur ».248 246 Cfr. Conc. Oecum. Vat. II, Const. de Sacra Liturgia Sacrosanctum Concilium, 116; Institutio Generalis Missalis Romani, 41. 247 Cfr. Propositio 14. 248 Propositio 9. Acta Benedicti Pp. XVI 747 In historia Ecclesiae ex parte sanctorum haud desunt adhortationes de necessitate cognoscendi Scripturam ad crescendum in Christi amore. Hoc potissimum patet apud Ecclesiae Patres. Sanctus Hieronymus, magno Verbi Dei « amore inflammatus », sese interrogabat: « Quae enim alia potest esse vita sine scientia Scripturarum, per quas etiam ipse Christus agnoscitur, qui est vita credentium? ».249 Omnino conscius erat Biblia instrumenta esse « in quibus quotidie credentibus loquitur Deus ».250 Hoc modo ipse consilia praebet Romanae matronae Laetae ad filiam instituendam: « Reddat tibi pensum quotidie de Scripturarum floribus carptum... Orationi lectio, lectioni succedat oratio... Pro gemmis et serico divinos Codices amet ».251 Valet etiam pro nobis id quod idem sanctus Hieronymus sacerdoti Nepotiano scribebat: « Divinas Scripturas saepius lege, immo numquam de manibus tuis sacra lectio deponatur. Disce quod doceas ».252 Exemplum sequentes tanti sancti, qui suam vitam in inquirenda Biblia impendit et Ecclesiae suam tradidit Latinam versionem, sic dictam Vulgatam, atque omnium sanctorum qui in centro suae spiritalis vitae constituerunt occursum cum Christo, nostrum renovemus studium ad altius vestigandum Verbum quod Deus Ecclesiae donavit. Ita intendere possumus ad illum « superiorem modum ordinariae vitae christianae »,253 optatum a Summo Pontifice Ioanne Paulo II tertio ineunte millennio christiano, quae constanter in audiendo Verbo Dei alitur. Biblica animatio actionis pastoralis 73. Huic rei prospiciens, Synodus hortata est ad peculiare opus pastorale ita agendum ut inde princeps locus Verbi Dei in ecclesiali vita exoriretur, commendans ut « actio pastoralis biblica » augeretur, non uti appositio ad alias formas actionis pastoralis, sed tamquam animatio biblica totius actionis pastoralis.254 Ergo non agitur de quadam congressione in paroecia vel in dioecesi addenda, sed de investigando num in solitis navitatibus communitatum christianarum, in paroeciis, in consociationibus et in motibus realiter in corde habeatur personalis cum Christo occursus qui suo in Verbo nobiscum 249 Epistula 30, 7: CSEL 54, 246. Id., Epistula 133, 13: CSEL 56, 260. 251 Id., Epistula 107, 9.12: CSEL 55, 300.302. 252 Id., Epistula 52, 7: CSEL 54, 426. 253 Litt. ap. Novo millennio ineunte (6 Ianuarii 2001), 31: AAS 93 (2001), 287-288. 254 Propositio 30; Cfr. Conc. Oecum. Vat. II, Const. dogm. de divina Revelatione Dei Verbum, 24. 250 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 748 communicat. Secundum hanc mentem, eo quod « ignoratio Scripturarum ignoratio Christi est »,255 animatio biblica totius actionis pastoralis ordinariae et extraordinariae ad maiorem adducet cognitionem personae Christi, Revelatoris Patris et plenitudinis divinae Revelationis. Hortamur itaque pastores et fideles ad rationem habendam de pondere huius animationis: erit etiam aptissimus modus ad quasdam obeundas pastorales quaestiones quae in Coetu synodali ortae sunt, et coniunctae, ad exemplum, cum proliferatione sectarum quae distortam et abusivam lectionem sacrae Scripturae diffundunt. Ubi fideles ad cognitionem Bibliorum non instituuntur secundum fidem Ecclesiae in alveo eius vivae Traditionis, illic revera vacuum pastorale remanet in quo realitates sicut sectae spatium invenire possunt ad proprias agendas radices. Hanc ob rem necesse est ut congruae sacerdotum praeparationi provideatur et laicorum qui Populum Dei in genuino aditu ad Scripturas instituere valeant. Praeterea, sicut in luce positum est in sessionibus synodalibus, rectum est ut in actione pastorali foveatur quoque diffusio parvarum communitatum, « familiis constantium, vel in paroeciis radicatarum, vel variis motibus ecclesialibus communitatibusque novis adnexarum »,256 in quibus formatio, oratio et cognitio Bibliorum secundum fidem Ecclesiae promoveantur. Catechesis biblica ratio 74. Uti maioris ponderis momentum animationis pastoralis Ecclesiae, in quo sapienter centralis ratio Verbi Dei reperiri potest, est catechesis, quae suis in diversis formis et gradibus semper Populum Dei comitari debet. Colloquium discipulorum Emmaus cum Iesu, ab evangelista Luca descriptum (cfr. Lc 24, 13-35), exhibet, quodammodo, exemplum catechesis in qua praecipuum locum obtinet « Scripturarum interpretatio », quam solummodo Christus tradere potest (cfr. Lc 24, 27-28), in se ipso earum adimpletionem ostendendo.257 Hoc modo spes renascitur omni profligatione fortior, quae hos discipulos testes reddit persuasos et credibiles Resuscitati. 255 256 257 S. Hieronymus, Commentariorum in Isaiam libri, Prol.: PL 24, 17 B. Cfr. Propositio 21. Cfr. Propositio 23. Acta Benedicti Pp. XVI 749 In Directorio generali pro catechesi valida invenimus indicia ad catechesim biblice animandam ad quae etiam libenter remittimus.258 Hac data occasione volumus praesertim affirmare oportere catechesim « sententiis, spiritu, rationibus biblicis et evangelicis imbui penitusque pervadi per assiduum textuum ipsorum usum; sed etiam reminisci catechesim eo locupletiorem et efficaciorem esse, quo magis eodem intellectu et animo verba legat, quo Ecclesia; mente ac vita duci, quae his duobus milibus annorum Ecclesiae propriae fuerint ».259 Cognitio ergo figurarum, eventuum et praecipuarum expressionum textus sacri promoveatur oportet; hanc ob rem iuvare etiam potest intellegenter memoriae mandare quosdam locos biblicos mysteriorum christianorum singulariter eloquentes. Catechetica actio semper secum fert ut ad Scripturas in fide et Traditione Ecclesiae accedatur, ita ut haec verba tamquam viva percipiantur, uti Christus est hodie vivus ubi duo vel tres in nomine eius congregantur (cfr. Mt 18, 20). Ipsa salutis historiam atque materiam fidei Ecclesiae vitaliter tradere debet ut unusquisque fidelis suam quoque personalem vicissitudinem ad illam historiam pertinere percipiat. Hoc sub prospectu interest ut in luce ponatur necessitudo inter sacram Scripturam et Catechismum Catholicae Ecclesiae, ut docet Directorium generale pro catechesi: « Etenim sacra Scriptura ut ‘‘locutio Dei divino afflante Spiritu scripto consignata’’, et Catechismus Catholicae Ecclesiae quatenus magni momenti documentum hodiernum vivae Traditionis Ecclesiae et firma regula ad fidem docendam, vocantur, uterque suo modo et iuxta propriam auctoritatem utriusque, ad catechesim fecundandam in Ecclesia nostrae aetatis ».260 Christianorum biblica formatio 75. Ad finem a Synodo optatum consequendum, ad maiorem videlicet biblicam indolem totius actionis pastoralis Ecclesiae, necesse est ut idonea sit christianorum ac, potissimum, catechistarum formatio. Ad hanc rem, attentio convertatur oportet ad apostolatum biblicum, qui methodus est satis valida ad eiusmodi finem attingendum, prout ecclesialis docet experientia. Praeterea Patres synodales adhortati sunt ut, si fieri potest, per considera258 Cfr. Congregatio pro Clericis, Directorium generale pro catechesi (15 Augusti 1997), 94-96; Ench Vat., 16, n. 875-878; Ioannes Paulus II, Adhort. ap. Catechesi tradendae (16 Octobris 1979), 27: AAS 71 (1979), 1298-1299. 259 Ibid., 127: Ench. Vat. 16, n. 935; cfr. Ioannes Paulus II, Adhort. ap. Catechesi tradendae (16 Octobris 1979), 27: AAS 71 (1979), 1299. 260 Ibid., 128: Ench. Vat. 16, n. 936. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 750 tionem structurarum academicarum iam exsistentium, formationis constituantur centra pro laicis et missionariis, in quibus discant Verbum Dei intellegere, vivere ac nuntiare, et, ubi necessarium videatur, instituta peculiariter studiis biblicis dicata constituantur, ut exegetae solida theologiae comprehensione et animo in adiuncta suae missionis sensibili pariter ditentur.261 Sacra Scriptura in magnis ecclesialibus congressionibus 76. Inter innumera incepta quae suscipi possunt, Synodus suadet ut in congressionibus, sive dioecesanis sive nationalibus vel internationalibus, amplius tribuatur momentum Verbo Dei, eius auscultationi atque credenti et oranti Bibliorum lectioni. Quapropter in congressibus eucharisticis, nationalibus et internationalibus, in diebus mundialibus iuventuti dicatis aliisque in conventibus maius spatium laudabiliter inveniri poterit ad celebrationes Verbi adque periodos formationis biblicae.262 Verbum Dei et vocationes 77. Synodus in lumen proferens necessitatem intrinsecam fidei ad necessitudinem cum Christo, Verbo Dei inter nos, altiorem reddendam, voluit etiam demonstrare quod ipsum Verbum unumquemque personaliter vocat, hoc modo revelans ipsam vitam vocationem esse in relatione cum Deo. Et hoc significat: quo magis personalem nostram necessitudinem cum Domino Iesu altiorem reddimus, eo magis etiam intellegimus Ipsum ad sanctitatem nos vocare, per definitivas optiones, quibus vita nostra amori illius respondet, munera sumens et ministeria ad Ecclesiam aedificandam. Hoc in prospectu adhortationes ad cunctos christianos a Synodo factae intelleguntur, ut necessitudinem cum Verbo Dei altius perspiciant veluti baptizati, et etiam sicut vocati ad vivendum secundum diversos vitae status. Hic tangimus unum ex argumentis fundamentalibus doctrinae Concilii Vaticani II quod in lumine posuit singulorum fidelium vocationem ad sanctitatem, in proprio cuiusque vitae statu.263 Et in sacra Scriptura invenimus revelatam nostram ad sanctitatem vocationem: « Sancti estote, quoniam et ego sanctus sum » (Lv 11, 44; 19, 2; 20, 7). Sanctus Paulus deinde eius christologicum demonstrat fundamentum: Pater in Christo « elegit nos (...) ante mundi constitutionem, ut 261 262 263 Cfr. Propositio 33. Cfr. Propositio 45. Cfr. Conc. Oecum. Vat. II, Const. dogm. de Ecclesia Lumen gentium, 39-42. Acta Benedicti Pp. XVI 751 essemus sancti et immaculati in conspectu eius in caritate » (Eph 1, 4). Ita possumus audire uti unicuique nostrum conversam salutationem ad fratres sororesque Romanae communitatis: « Dilectis Dei, vocatis sanctis: gratia vobis et pax a Deo Patre nostro et Domino Iesu Christo » (Rom 1, 7). a) Verbum Dei et Ministri ordinati 78. Ante omnia, dum nunc ad Ministros ordinatos Ecclesiae animum Nostrum vertimus, in eorum memoriam revocamus quod in Synodo affirmatum est: « Verbum Dei est omnino necessarium in corde boni pastoris, qui sit Verbi minister, formando ».264 Episcopi, presbyteri, diaconi minime intendere possunt suam vivere vocationem missionemque sine studio certo et renovato sanctificationis, quae in consuetudine cum Bibliis unum ex suis habet sustentaculis. 79. Pro iis qui ad episcopatum vocantur et primi sunt et maiore auctoritate praediti Verbi praecones, confirmare desideramus quod Summus Pontifex Ioannes Paulus II in Adhortatione apostolica postsynodali Pastores gregis dixit. Ad spiritalem vitam alendam et promovendam, Episcopus debet semper lectioni ac Verbi Dei meditationi principem concedere locum. « Quisque Episcopus debebit se committere seseque commissum animadvertere ‘‘Deo et verbo gratiae ipsius, qui potens est aedificare et dare hereditatem in sanctificatis omnibus’’ (Act 20, 32). Quapropter antequam est Verbi praeco Episcopus, una cum suis sacerdotibus et sicut quisque fidelis, immo sicut ipsa Ecclesia, Verbi debet esse auditor. Immo veluti interius Verbum incolere debet, ut ipso veluti matris gremio custodiatur et alatur ».265 Ad imitationem Mariae, Virginis audientis et Reginae Apostolorum, omnibus fratribus in episcopatu frequentem suademus personalem lectionem atque assiduum sacrae Scripturae studium. 80. Ad sacerdotes quoque quod attinet, verba Summi Pontificis Ioannis Pauli II recolere velimus, qui in Adhortatione apostolica postsynodali Pastores dabo vobis affirmavit: « Est enim imprimis sacerdos Verbi Dei administer, cum consecratus et missus sit ad nuntiandum hominibus universis Evangelium Regni, singulos ad oboedientiam fidei provocando et christifideles perducendo ad profundiorem in dies notitiam et communionem Dei mysterii, 264 265 Propositio 31. N. 15: AAS 96 (2004), 846-847. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 752 nobis in Christo revelati et communicati ». Quamobrem ipse sacerdos primum magnam personalem consuetudinem cum Verbo Dei fovere debet. Ei « non sufficiet linguisticos dumtaxat et exegeticos aspectus novisse, licet id quoque necessarium sit; accedendum enim ad Dei Verbum est, corde docili et orante, ut sic possit ipsum cogitationes et affectum sacerdotis penitus permeare novamque instruere mentis conformationem — ‘‘sensum Domini’’ (1 Cor 2, 16) ».266 Itaque eius verba, optata et gestus magis magisque sint oportet perluciditas, nuntium et testimonium Evangelii; « tantummodo si in Verbo ‘‘remaneat’’, poterit sacerdos fieri perfectus Domini discipulus; tum veritatem discernet; tum vere liber erit ».267 In summa, vocatio ad sacerdotium consecrationem « in veritate » postulat. Ipse Iesus ad suos quod attinet discipulos hanc significat necessitatem: « Sanctifica eos in veritate; sermo tuus veritas est. Sicut me misisti in mundum, et ego misi eos in mundum » (Io 17, 17-18). Discipuli quodammodo « in intimam Dei naturam trahuntur per immersionem in Verbum Dei. Verbum Dei est, ut ita dicamus, lavacrum quod eos purificat, potentia creatrix quae eos in filios Dei transformat ».268 Cum ipse Christus Verbum Dei sit quod caro factum est (Io 1, 14), est « ipsa Veritas » (Io 14, 6), idcirco precatio Iesu ad Patrem « Sanctifica eos in veritate » altiore sensu sibi vult: « Redde eos unum mecum, Christo. Colliga eos mecum. Trahe eos in me. Adest revera unus sacerdos Novi Foederis, ipse Iesus Christus ».269 Necesse est igitur ut sacerdotes semper penitius conscientiam renovent huius realitatis. 81. Agere velimus de pondere Verbi Dei in vita etiam illorum qui ad diaconatum vocantur, non solum uti praevium gradum ordinis presbyteratus, sed tamquam permanens ministerium. Directorium pro institutione diaconorum permanentium affirmat quod « ex identitate theologica diaconi lineamenta spiritualitatis propriae perspicue efflorescunt, quae quidem ut spiritualitas servitii potissimum exhibetur. Exemplar per excellentiam est Christus servus, qui suam vitam totus in servitium Dei et in bonum hominum impendit ».270 Hoc in prospectu percipitur quod, in variis dimensionibus diaconalis ministerii, « elementum specificum spiritualitatis diaconalis est Verbum Dei, 266 N. 26: AAS 84 (1992), 698. Ibid. 268 Benedictus XVI, Homilia in Missa Chrismatis (9 Aprilis 2009): AAS 101 (2009), 355. 269 Ibid. 356. 270 Congregatio de Institutione Catholica, Ratio fundamentalis institutionis diaconorum permanentium (22 Februarii 1998), 11: Ench. Vat. 17, n. 174-175. 267 Acta Benedicti Pp. XVI 753 ad quod diaconus ex officio praedicandum vocatus est et quidem ita, ut quod proclamat credat, doceat quod credit atque vivat quod docet ».271 Diaconos igitur hortamur ut propria in vita lectionem credentem sacrae Scripturae studio et precatione nutriant. Introducantur in sacram Scripturam et in eius rectam interpretationem; ad mutuam relationem inter Scripturam et Traditionem; praesertim ad usum Scripturae in praedicatione, in catechesi et in actione pastorali in genere.272 b) Verbum Dei et candidati ad Ordinem sacrum 82. Synodus peculiare pondus decretorio operi Verbi Dei dedit in vita spirituali candidatorum ad sacerdotium ministeriale. « Discant candidati in sacerdotium divinum Verbum amare. Fiat Scriptura velut anima eorum theologicae educationis et in propatulo collocetur circulus ille, qui exegesin, theologiam, spiritualitatem, missionem in orbem percurrit ».273 Adspirantes ad sacerdotium ministeriale ad altam personalem necessitudinem vocantur cum Verbo Dei, praesertim in lectione divina, quia eiusmodi necessitudine ipsa alitur vocatio: sub luce subque virtute Verbi Dei reperi, intellegi, amari et duci potest propria vocatio atque adimpleri propria missio, in corde nutriendo Dei cogitationes, unde fides, uti responsio ad Verbum, evadat novum iudicandi et aestimandi criterium erga homines et res, erga eventus et quaestiones.274 Haec sollicitudo de oranti Scripturae lectione nullo quidem pacto dichotomiam quandam alere debet quatenus ad institutionem exegeticam tempore formationis postulatam. Synodus hortata est ut sacrorum alumni efficaciter iuventur ad percipiendam necessitudinem inter biblicam institutionem et precationem cum Scriptura. Scripturarum scrutatio efficere debet maiorem conscientiam mysterii divinae revelationis et alere gestum orantis responsionis Domino qui loquitur. Praeterea, authentica quoque vita orationis facere non poterit quin in anima candidati augere valeat desiderium magis in dies cognoscendi Deum qui suo in Verbo se revelavit tamquam infinitum amorem. Maxima igitur adhibenda est sollicitudo ut in vita sacrorum alumnorum haec reciprocitas inter institutionem et orationem 271 Ibid., 74: Ench. Vat. 17, n. 263. Cfr. ibid., 81: Ench. Vat. 17, n. 271. 273 Propositio 32. 274 Cfr. Ioannes Paulus II, Adhort. ap. postsynodalis Pastores dabo vobis (25 Martii 1992), 47: AAS 84 (1992), 740-742. 272 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 754 exerceatur. Ad hunc finem consequendum necesse est ut candidati ad studium sacrae Scripturae introducantur per methodos quae talem accessum integrum foveant. c) Verbum Dei et vita consecrata 83. Circa vitam consecratam Synodus praesertim memoravit quod eadem « a Verbo Dei auscultato exoritur et Evangelium ut vitae normam accipit ».275 Vita in sequela Christi, casti, pauperis et oboedientis ita fit vivens « ‘‘exegesis’’ Verbi Dei ».276 Spiritus Sanctus, cuius virtute Biblia scripta sunt, idem est qui illuminat « nova luce Verbum Domini fundatoribus et fundatricibus. Ex eo emanavit quodlibet charisma eiusque omnis regula exstat signum »,277 originem dando vitae christianae itinerariis radicali Evangelii indole signatis. Memorare quidem velimus quod magna traditio monastica sicut elementum constituens propriae spiritualitatis meditationem sacrae Scripturae semper exercuit, maxime sub forma lectionis divinae. In praesens quoque antiquae et novae realitates specialis consecrationis vocantur ut verae sint scholae vitae spiritalis in quibus Scripturae secundum Spiritum Sanctum in Ecclesia sunt legendae, ita ut omnis Dei Populus hac re frui possit. Quam ob rem Synodus suadet ne in communitatibus vitae consecratae umquam desit solida formatio circa credentem Bibliorum lectionem.278 Cupimus etiam interpretari diligentiam et gratitudinem quas Synodus de formis vitae contemplativae protulit, quae per peculiare charisma cotidie protracta temporis spatia impendunt imitationi Matris Dei quae in corde suo omnia verba et facta Filii sui assidue conservabat (cfr. Lc 2, 19.51), et Mariae Bethaniae quae, sedens secus pedes Domini, audiebat verbum illius (cfr. Lc 10, 38). Mens Nostra praesertim ad monachos et ad moniales clausurae vertitur, qui a mundo seiuncti penitius sociantur cum Christo, orbis terrarum corde. Ecclesia quam maxime testificatione indiget eorum qui promittunt « nihil amori Christi praeponere ».279 Hodierna societas saepe nimis externis 275 Propositio 24. Benedictus XVI, Homilia in Die Internationali Vitae Consecratae dicato (2 Februarii 2008): AAS 100 (2008), 133; cfr. Ioannes Paulus II, Adhort. ap. postsynodalis Vita consecrata (25 Martii 1996), 82; AAS 88 (1996), 458-460. 277 Congregatio pro Institutis vitae consecratae et Societatibus vitae apostolicae, Instr. Contemplando il volto (19 Maii 2002), 24: Ench. Vat. 21, n. 447. 278 Cfr. Propositio 24. 279 S. Benedictus, Regula, IV, 21: SC 181, 456-458. 276 Acta Benedicti Pp. XVI 755 actionibus detinetur, quibus obrui periclitatur. Viri et mulieres vitae contemplativae, eorum vita orationis, auditionis meditationisque Verbi Dei, nos admonent quod non in pane solo vivit homo, sed in omni verbo, quod procedit de ore Dei (cfr. Mt 4, 4). Cuncti fideles idcirco meminerint eiusmodi vitae formam « mundo nostrae aetatis demonstrare id quod est maximi momenti, in summa, unum necessarium: quod postrema adest ratio qua operae pretium est vivere, Deus videlicet eiusque imperscrutabilis amor ».280 d) Verbum Dei et christifideles laici 84. Ad christifideles laicos Synodus saepenumero animum vertit, gratias eis referens de munifico eorum studio in Evangelio propagando in variis cotidianae vitae provinciis, in opere, in schola, in familia et in educatione.281 Eiusmodi munus, quod a baptismo provenit, oportet per vitam christianam semper magis consciam augeri possit atque « rationem spei » (cfr. 1 Pe 3, 15) quae est in nobis dare valeat. Iesus in Evangelio secundum Matthaeum affirmat: « Ager autem est mundus; bonum vero semen, hi sunt filii regni » (13, 38). Haec verba christifideles laicos potissimum contingunt, qui propriam vivunt vocationem ad sanctitatem per exsistentiam secundum Spiritum qui exprimitur « speciatim se inserendo in rebus temporalibus et participando in navitatibus terrenis ».282 Illi indigent formatione ad discernendam voluntatem Dei per consuetudinem cum Verbo Dei, lecto et vestigato in Ecclesia, legitimis ducentibus Pastoribus. Utinam haurire possint hanc formationem ex scholis sublimium spiritalium traditionum ecclesialium in quarum fundamento sacra semper adest Scriptura. Quantum fieri possit, hoc in sensu ipsae dioeceses formationis occasiones praebeant laicis qui peculiaria officia ecclesialia habent.283 e) Verbum Dei, matrimonium et familia 85. Synodus animadvertit necessitatem in lucem proferendi etiam necessitudinem inter Verbum Dei, matrimonium et familiam christianam. Nam « Verbum Dei annuntians, Ecclesia patefacit christianae familiae veram eius 280 Benedictus XVI, Allocutio in visitatione Abbatiae « Heiligenkreuz » (9 Septembris 2007): AAS 99 (2007), 856. 281 Cfr. Propositio 30. 282 Ioannes Paulus II, Adhort. ap. postsynodalis Christifideles laici (30 Decembris 1988), 17: AAS 81 (1989), 418. 283 Cfr. Propositio 33. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 756 identitatem, id nempe quod ea est et esse debet secundum Domini consilium ».284 Numquam ideo obliviscendum est « Verbum Dei in matrimonii origine collocari (cfr. Gn 2, 24) et ipsum Iesum matrimonium includere voluisse inter institutiones sui Regni (cfr. Mt 19, 4-8) », extollendo ad sacramentum quod ab origine in humana natura est inscriptum. « In celebratione sacramenti vir et mulier proferunt verbum propheticum mutuae donationis efficax, ut sint ‘‘caro una’’, signum unionis Christi et Ecclesiae (cfr. Eph 5, 31-32) ».285 Fidelitas erga Verbum Dei ducit etiam ad animadvertendum hanc institutionem hodie sub plurimis aspectibus in incursus mentis huius aetatis exponi. Prae diffusa affectuum turbatione ac recentioribus cogitandi modis qui corpus humanum et differentiam sexualem parvipendunt, Verbum Dei iterum confirmat originalem bonitatem hominis, qui masculus et femina creatus est, atque ad amorem fidelem, reciprocum et fecundum vocatus. E magno mysterio nuptiali provenit responsalitas parentum erga eorum filios, quae praetermitti nequit. Ad authenticam enim paternitatem et maternitatem pertinent communicatio ac testificatio sensus vitae in Christo: per fidelitatem et unitatem vitae familiae coniuges erga suos filios primi sunt nuntiatores Verbi Dei. Ecclesialis communitas eos sustinere debet et iuvare ad augendam orationem in familia, auscultationem Verbi, cognitionem Bibliorum. Quam ob rem Synodus exoptat ut quaelibet domus sua habeat Biblia eaque digne custodiat, ita ut ea legere possit eaque adhibere ad orandum. Necessarium subsidium a sacerdotibus, diaconis et laicis recte paratis praestari potest. Synodus suasit etiam ut parvae constituerentur communitates inter familias ad communiter colendam orationem meditationemque congruentium locorum Scripturarum.286 Coniuges deinde meminerint « Verbum Dei auxilium magni pretii etiam in vitae coniugalis et familiaris adversitatibus praebere ».287 Hanc ad rem desideramus luculenter quoque exponere quod Synodus hortata est circa munus mulierum in necessitudine cum Verbo Dei. Contributio « ingenii muliebris »,288 prout Summus Pontifex Ioannes Paulus II illud vocare consueverat, ad Scripturae cognitionem nec non ad totam vitam Ecclesiae hodie latior est quam praeterito tempore et ambitum quoque ipsarum 284 Ioannes Paulus II, Adhort. ap. Familiaris consortio (22 Novembris 1981), 49: AAS 74 (1982), 140-141. 285 Propositio 20. 286 Cfr. Propositio 21. 287 Propositio 20. 288 Cfr. Ep. ap. Mulieris dignitatem (15 Augusti 1988), 31: AAS 80 (1988), 1727-1729. Acta Benedicti Pp. XVI 757 inquisitionum biblicarum respicit. Synodus peculiari modo necessariam consideravit mulierum missionem in familia, in educatione, in catechesi atque in communicatione valorum. Ipsae enim capaces sunt quae « Verbi auditum suscitent, personalem cum Deo relationem cieant, sensum condonationis et evangelicae condivisionis communicent »,289 sicut etiam sciunt amoris esse gestatrices, misericordiae magistrae et pacis aedificatrices, caloris et humanitatis communicatrices in mundo qui saepissime personas aestimat per languida abusus et lucri criteria. Orans lectio sacrae Scripturae et lectio divina 86. Synodus saepius in necessitatem institit orantis accessus ad textum sacrum uti elementum fundamentale spiritalis vitae cuiusque credentis, in diversis ministeriis et statibus vitae, cum peculiari relatione ad lectionem divinam.290 Verbum enim Dei fundamentum exstat cuiusque authenticae christianae spiritalitatis. Hoc modo Patres synodales unanimiter consentiunt sententiae Constitutionis dogmaticae Dei Verbum: « Libenter igitur [cuncti fideles] ad sacrum textum ipsum accedant, sive per sacram Liturgiam divinis eloquiis confertam, sive per piam lectionem, sive per institutionem ad id aptas aliaque subsidia, quae approbantibus et curantibus Pastoribus Ecclesiae ubique nostro tempore laudabiliter diffunduntur. Meminerint autem orationem concomitari debere sacrae Scripturae lectionem ».291 Conciliaris meditatio magnam traditionem patristicam resumere volebat quae semper accessum ad Scripturam commendavit in colloquio cum Deo. Ut ait sanctus Augustinus: « Oratio tua locutio est ad Deum: quando legis, Deus tibi loquitur; quando oras, Deo loqueris ».292 Origenes, in hac Bibliorum lectione unus ex magistris, censet intellectionem Scripturarum magis communionem cum Christo et orationem postulare, quam inquisitionem ipsam. Ille enim compertum habet viam privilegiariam ad Deum cognoscendum amorem esse, et authenticam scientiam Christi non dari nisi erga Ipsum amoris flamma ferveat. In Epistola ad Gregorium magnus theologus Alexandrinus commendat: « Praecipue attende divinarum Scripturarum lectioni, sed attente. (...) Et attendens rerum divinarum lectioni cum fideli et quae Deo placeat anticipata 289 290 291 292 Propositio 17. Cfr. Propositiones 9. 22. N. 25. Enarratio in Psalmos, 85, 7: PL 37, 1086. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 758 opinione, pulsa quae in iis clausa sunt, et aperietur tibi a ianitore, de quo dixit Iesus: ‘‘Huic ostiarius aperit’’. Et attendens divinae lectioni, recte et firma in Deum fide eam quaere quae multis abscondita est, divinarum mentem litterarum. Verum ne tibi satis sit pulsare et quaerere. Nam maxime etiam necessaria est ad res divinas intelligendas oratio, ad quam cohortans Salvator, non solum dixit: ‘‘Quaerite, et invenietis’’, et ‘‘Pulsate, et aperietur vobis’’, sed et: ‘‘Petite, et dabitur vobis’’ ».293 Attamen, ad tale quod attinet propositum, periculum est vitandum accessus individualistici, considerando quod Verbum Dei nobis datur ad communionem aedificandam, ad unionem in Veritate agendam nostro in itinere ad Deum. Verbum est quod unumquemque nostrum alloquitur, sed etiam Verbum quod communitatem aedificat, quod Ecclesiam aedificat. Quam ob rem ad sacrum textum in ecclesiali communione accedendum est. Etenim « maximi momenti est lectio communitaria, quia subiectum vivens sacrae Scripturae est Populus Dei, est Ecclesia... Scriptura ad praeteritum tempus non pertinet, quia eius subiectum, Populus Dei ab ipso Deo inspiratus, semper idem est, quocirca Verbum semper vivens est in subiecto viventi. Hanc ob rem magni ponderis est sacram Scripturam legere et sacram Scripturam sentire in communione Ecclesiae, cunctis videlicet cum magnis testibus huius Verbi, inde a primis Patribus usque ad Sanctos nostrae aetatis, usque ad hodiernum Magisterium ».294 Quamobrem in lectione orante sacrae Scripturae privilegiatum spatium occupat Liturgia, potissimum Eucharistia, in qua, dum Corpus et Sanguis Christi in Sacramento celebrantur, ipsum Verbum inter nos praesens efficitur. Quodammodo lectio orans, personalis et communitaria, semper in relatione ad eucharisticam celebrationem est vivenda. Sicut adoratio eucharistica parat, comitatur et eucharisticam liturgiam sequitur,295 ita lectio orans personalis et communitaria parat, comitatur et altius inspicit ea quae Ecclesia per proclamationem Verbi in ambitu liturgico celebrat. Dum in tali stricto vinculo lectio et liturgia ponuntur, melius possunt colligi criteria quae hanc lectionem conducere debent in contextu actionis pastoralis et vitae spiritalis Populi Dei. 293 Origenes, Epistola ad Gregorium, 3: PG 11, 92. Cfr. Benedictus XVI, Allocutio ad sacrorum alumnos Seminarii Romani Maioris (19 Februarii 2007): AAS 99 (2007), 253-254. 295 Cfr. id., Adhort. ap. postsynodalis Sacramentum caritatis (22 Februarii 2007), 66; AAS 99 (2007), 155-156. 294 Acta Benedicti Pp. XVI 759 87. In documentis quae Synodum praeparaverunt et comitata sunt, de diversis methodis dissertum est ut in fide et fructuose ad sacras Scripturas accedatur. Maius tamen pondus tributum est lectioni divinae, quae revera « capax est fideli thesaurum Verbi Dei aperiendi, immo etiam communionem creandi cum Christo, Verbo divino vivente ».296 Eius praecipuos gradus hic breviter recensere volumus: ea incipit lectione textus qui quaestionem provocat circa authenticam cognitionem eius argumenti: quid in se ipso biblicus dicit textus? Si praetermittitur hoc momentum, in periculum inciditur ne textus mutetur in praetextum ad minime egrediendum e nostris cogitationibus. Sequitur deinde meditatio in qua quaeritur: quid nobis biblicus dicit textus? Hic unusquisque singillatim, at etiam sicut communitas, tangi atque excuti sinere debet, quia agitur de verbis inspiciendis non in praeterito tempore, sed in praesens prolatis. Deinde ad tempus orationis venimus quae interrogationem praesumit: quid Domino in responsione ad eius Verbum dicimus? Oratio ad modum petitionis, intercessionis, gratiarum actionis et laudis, primus est modus quo Verbum nos transformat. Lectio divina denique concluditur contemplatione, in qua nos sicut donum Dei sumimus eundem Eius contuitum in rebus iudicandis et nos quaerimus: qualem conversionem mentis, cordis et vitae Dominus a nobis postulat? Sanctus Paulus in Epistula ad Romanos asserit: « Nolite conformari huic saeculo, sed transformamini renovatione mentis, ut probetis quid sit voluntas Dei, quid bonum et bene placens et perfectum » (12, 2). Etenim contemplatio ad creandam tendit in nobis sapientialem visionem realitatis, secundum Deum, et ad instituendum in nobis « sensum Christi » (1 Cor 2, 16). Verbum Dei hic offertur veluti criterium decernendi: « vivus est enim Dei sermo et efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti et pertingens usque ad divisionem animae ac spiritus, compagum quoque et medullarum, et discretor cogitationum et intentionum cordis » (Heb 4, 12). Opportunum deinde memorandum est lectionem divinam sua in dynamica non concludi nisi ad actionem perveniat, quae exsistentiam credentem movet ut donum fiat pro aliis in caritate. Hos gradus in synthesi et summario invenimus expletos summa forma in figura Matris Dei. Cuilibet fideli exemplar docilis acceptionis Verbi divini, Ipsa « conservabat omnia verba haec conferens in corde suo » (Lc 2, 19; cfr. 2, 51), sciebat invenire altum vinculum quo eventus, actus et res, apparenter disiuncta, in magno proposito divino iunguntur.297 296 297 Nuntius conclusivus, III, 9. Cfr. ibid. 760 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale Recolere insuper volumus quod Synodus hortata est circa momentum personalis lectionis Scripturae etiam tamquam praxis quae possibilitatem praevidet, iuxta consuetas Ecclesiae normas, indulgentiam sibi ipsi vel defunctis lucrandi.298 Praxis indulgentiae 299 implicat doctrinam de infinitis meritis Christi, quae Ecclesia, sicut redemptionis ministra, dispensat et aptat, sed implicat doctrinam quoque de communione sanctorum et nobis dicit « quam intima unione in Christo inter nos coniungamur, et quantum conferre possit vita supernaturalis uniuscuiusque ad alios ».300 Sub hoc prospectu, lectio Verbi Domini nos in itinere paenitentiae et conversionis suffulcit, nobis permittit ut penitus inspiciamus sensum ad Ecclesiam pertinendi atque nos in maiore cum Deo familiaritate sustinet. Ut aiebat sanctus Ambrosius: quando in manus cum fide divinas sumimus Scripturas easque cum Ecclesia legimus, homo revertitur ut in paradiso cum Deo deambulet.301 Verbum Dei et precatio Marialis 88. Memores relationis indissolubilis inter Verbum Dei et Mariam de Nazareth, simul cum Patribus synodalibus hortamur ad promovendas inter fideles, praesertim in vita familiari, precationes Mariales tamquam subsidium ad meditanda sacra mysteria in Scriptura narrata. Instrumentum magnae utilitatis est, exempli gratia, personalis vel communitaria recitatio Sancti Rosarii,302 quod simul cum Maria mysteria percurrit vitae Christi,303 et quod Summus Pontifex Ioannes Paulus II mysteriis lucis ditari voluit.304 Opportunum est ut singulorum mysteriorum nuntiationi adiungantur breves loci Bibliorum mysterium nuntiatum respicientes, ad memorationem quarundam significantium sententiarum Scripturae fovendam de mysteriis vitae Christi. 298 « Plenaria indulgentia conceditur christifideli qui Sacram Scripturam, iuxta textum a competenti auctoritate adprobatum, cum veneratione divino eloquio debita et ad modum lectionis spiritalis, per dimidiam saltem horam legerit; si per minus tempus id egerit indulgentia erit partialis »: Paenitentiaria Apostolica, Enchiridion indulgentiarum. Normae et concessiones (16 Iulii 1999), 30, § 1. 299 Cfr. Catechismus Catholicae Ecclesiae, 1471-1479. 300 Paulus VI, Const. ap. Indulgentiarum doctrina (1 Ianuarii 1967): AAS 59 (1967), 18-19. 301 Cfr. Epistula 49, 3: PL 16, 1204 A. 302 Cfr. Congregatio de Cultu Divino et Disciplina Sacramentorum, Direttorio su pietà popolare e liturgia. Principi e orientamenti (17 Decembris 2001), 197-202: Ench. Vat. 20, n. 2638-2643. 303 Cfr. Propositio 55. 304 Cfr. Ioannes Paulus II, Ep. ap. Rosarium Virginis Mariae (16 Octobris 2002): AAS 95 (2003), 5-36. Acta Benedicti Pp. XVI 761 Synodus insuper innuit ut recitatio antiphonae Angelus Domini inter cunctos fideles promoveretur. Agitur de oratione simplici et profunda quae sinit ut a nobis « memoria Incarnati Verbi cottidie renovetur ».305 Aequum est ut Populus Dei, familiae et communitates virorum mulierumque consecratorum huic Mariali precationi sint fideles, quam traditio nos invitat ad recitandam in aurora, in meridie et in solis occasu. In antiphona Angelus Domini a Deo petimus ut, Maria intercedente, nobis etiam tribuatur voluntatem Dei, sicut Ipsa fecit, adimplere atque in nobis eius Verbum accipere. Haec praxis nobis opem ferre potest ad authenticum mysterii Incarnationis amorem roborandum. Operae pretium est ut cognoscantur, aestimentur et diffundantur etiam quaedam antiquae preces Orientis christiani, quae per relationem ad Theotokos Matrem Dei, totam percurrunt salutis historiam. Cogitamus potissimum de hymnis Akathistos et Paraklesis. Agitur de hymnis laudis litanico more cantatis, commixtis fide ecclesiali et locis biblicis, qui fideles movent ad Christi mysteria simul cum Maria meditanda. Peculiari modo venerandus hymnus ad Matrem Dei, dictus Akathistos — qui cantatur videlicet stando — unum ex altissimis constituit testimoniis pietatis Marialis in traditione Byzantina.306 Orare cum his verbis animam dilatat eamque ad pacem disponit quae desuper venit, a Deo, ad hanc pacem quae est ipse Christus, natus ex Maria pro nostra salute. Verbum Dei et Terra Sancta 89. Dum memoriam facimus Verbi Dei quod in sinu Mariae de Nazareth caro efficitur, nunc cor nostrum ad illam Terram convertitur ubi mysterium nostrae redemptionis consummatum est et unde Verbum Dei usque ad fines terrae diffusum. Nam de Spiritu Sancto Verbum in certo temporis instante atque in definito loco, in terrae quodam angulo intra fines Imperii Romani, est incarnatum. Hanc ob rem, quo magis universalitatem et singularitatem personae Christi perpendimus, eo magis illam Terram grato animo inspicimus in qua Iesus natus est, vixit et pro omnibus nobis se ipsum tradidit. Lapides super quos Redemptor noster deambulavit nobis permanent memoria onusti et Bonam Notitiam « conclamare » pergunt. Idcirco synodales Patres concin305 Propositio 55. Cfr. Congregatio de Cultu Divino et Disciplina Sacramentorum, Direttorio su pietà popolare e liturgia. Principi e orientamenti (17 Decembris 2001), 207: Ench. Vat. 20, n. 2656-2657. 306 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 762 nam sententiam memoraverunt quae Terram Sanctam « Quintum Evangelium » 307 appellat. Quanti momenti est ut in illis locis christianae adsint communitates, tot non obstantibus difficultatibus! Synodus Episcoporum profundam significat adhaesionem cunctis christianis in Terra Iesu commorantibus et testimonium fidei in Resuscitatum perhibentibus. Christiani huc vocantur ad servitium praestandum non solum tamquam « pharus fidei pro Ecclesia universali, sed etiam sicut fermentum harmoniae, sapientiae et aequilibrii in vita illius societatis quae ex tradito more insignita est et insigniri pergit pluralismo, multis stirpibus et religionibus ».308 Terra Sancta hodie quoque meta peregrinationum remanet populi christiani, tamquam signum videlicet orationis et paenitentiae, prout iam in antiquitate testantur auctores uti sanctus Hieronymus.309 Quo magis oculos et cor in Hierosolymam terrestrem convertimus, eo amplius in nobis inflammantur desiderium Hierosolymae caelestis, verae metae cuiusque peregrinationis, et passio ut nomen Iesu, in quo uno est salus, ab omnibus agnoscatur (cfr. Act 4, 12). TERTIA PARS VERBUM MUNDO « Deum nemo vidit umquam: Unigenitus Deus, qui est in sinu Patris, ipse enarravit » (Io 1, 18) Ecclesiae missio: Mundo verbum Dei annuntiare A Patre et ad Patrem Verbum 90. Sanctus Ioannes fidei christianae praecipuum paradoxon firmiter extollit: hinc ipse asserit: « Deum nemo vidit umquam » (Io 1, 18; cfr. 1 Io 4, 12). Nullo modo nostrae imagines, opiniones verbave infinitam Altissimi realitatem definire vel metiri possunt. Ipse manet Deus semper maior. Hinc is autumat: Verbum realiter « caro factum est » (Io 1, 14). Unigenitus Filius, qui 307 Cfr. Propositio 51. Benedictus XVI, Homilia in eucharistica celebratione apud Vallem Iosaphat, Hierosolymae (12 Maii 2009): AAS 101 (2009), 473. 309 Cfr. Epistula 108, 14: CSEL 55, 324-325. 308 Acta Benedicti Pp. XVI 763 Patris sinum prospectat, Deum revelavit, quem « nemo vidit umquam » (Io 1, 18). Iesus Christus ad nos venit plenus « gratiae et veritatis » (Io 1, 14), quae per eum nobis dono dantur (cfr. Io 1, 17); nam « de plenitudine eius nos omnes accepimus, et gratiam pro gratia » (Io 1, 16). Illa ratione Ioannes evangelista in Prologo Verbum contemplatur ab eius apud Deum praesentia usque ad carnis assumptionem, usque ad reditum in sinum Patris, secum deferens eandem nostram humanitatem, quam ipsum in sempiternum sumpsit. Hoc in suo exitu a Patre et ad Ipsum reditu (cfr. Io 13, 3; 16, 28; 17, 8.10). Ille nobis se ostendit veluti Dei « Narratorem » (cfr. Io 1, 18). Filius enim, sic asserit sanctus Irenaeus Lugdunensis, « est Revelator Patris ».310 Iesus Nazarenus est, ut ita dicamus, Dei « explicator », quem « nemo vidit umquam ». Is « est imago Dei invisibilis » (Col 1, 15). Isaiae hic prophetia de Verbi Domini efficacitate adimpletur: « Quomodo descendit imber et nix de caelo » ut terram inebrient et germinare eam faciant, sic Dei Verbum « non revertetur ad me vacuum, sed faciet, quaecumque volui, et prosperabitur in his, ad quae misi illud » (Is 55, 10s). Iesus Christus definitivum hoc est et efficax Verbum, quod a Patre exivit et ad eum rediit, in mundo absolute suam efficiens voluntatem. Spei « Logon » mundo nuntiare 91. Dei Verbum nobis vitam divinam communicavit quae faciem terrae transfigurat, nova faciens omnia (cfr. Apc 21, 5). Eius Verbum nos complectitur, non modo quatenus divinae revelationis destinatarios, sed etiam tamquam eiusdem nuntiatores. Ipse, a Patre missus ut eius faceret voluntatem (cfr. Io 5, 36-38; 6, 38-40; 7, 16-18), ad se nos attrahit et sua in vita missioneque nos illigat. Resuscitati Spiritus sic idoneam nostram vitam reddit ad efficaciter Verbum toti orbi nuntiandum. Pristinae christianae communitatis est experientia, quae percipiebat Verbum per praedicationem testificationemque diffundi (cfr. Act 6, 7). Peculiarem in modum hic ad Pauli apostoli vitam Nos convertimus, qui a Domino est prorsus comprehensus (cfr. Philp 3, 12) — « vivo autem iam non ego, vivit vero in me Christus » (Gal 2, 20) — et ab eius missione: « Vae mihi est, si non evangelizavero! » (1 Cor 9, 16), sibi conscius quod in Christo est revelatum id ad omnium gentium salutem, a servitute peccati ad liberationem realiter pertinere, ut filiorum Dei in libertatem ingrediantur. 310 Adversus haereses, IV, 20, 7: PG 7, 1037. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 764 Verumtamen id quod mundo nuntiat Ecclesia, est Logos Spei (cfr. 1 Pe 3, 15); « magna Spe » indiget homo ut in praesentia vivat, magna scilicet spe quae est « ille Deus qui humanum possidet vultum quique nos in ‘‘finem dilexit’’ (Io 13, 1) ».311 Idcirco Ecclesia essentialiter est missionaria. Nobis verba vitae aeternae retinere non possumus, quae nobis dantur, Iesum Christum convenientes: omnibus, cuique homini, ipsa destinantur. Singulae huius temporis personae, scientes vel nescientes, hoc nuntio indigent. Dominus ipse, quemadmodum Amos prophetae temporibus, inter homines novam famem novamque sitim Domini verborum concitet (cfr. Am 8, 11). Nostrum est officium id quod per gratiam recepimus vicissim transmittere. Ex Dei Verbo Ecclesiae missio 92. Episcoporum Synodus firmiter necessitatem confirmavit in Ecclesia missionariam conscientiam corroborandi, in Dei Populo inde eius ab origine praesentem. Pristini christiani suum missionarium nuntium putaverunt necessitatem quandam, ex ipsa fidei natura orientem: Deus in quem credebant erat omnium Deus, Deus unus et verus, qui in Israel historia et novissime suo in Filio se monstrabat, ita ad id respondens quod universi homines, imo ex corde, exspectant. Primevae christianae communitates animadverterunt suam fidem ad peculiaris cultus consuetudinem non pertinere, quae pro populis distinguitur, sed in veritatis ambitu versari, quae pariter ad omnes homines spectat. Rursus sanctus Paulus sua vita missionis christianae sensum eiusque primigeniam universalitatem nobis collustrat. De eventu illo cogitamus qui in Actibus Apostolorum apud Areopagum Atheniensem narratur (cfr. Act 17, 1634). Apostolus gentium cum diversi cultus hominibus dialogum instituit, sibi conscius Dei mysterium, Noti-Ignoti, cuius quiddam, quamvis confusum, percipit quisque homo, in historia esse revelatum: « Quod ergo ignorantes colitis, hoc ego annuntio vobis » (Act 17, 23). Etenim in christiani nuntii novitate cunctis populis dici potest: « Ipse se monstravit, ipse personaliter. Et nunc ad Eum patet via. Christiani nuntii novitas non in cogitatione aliqua residet, sed in facto: Ipse se revelavit ».312 311 Benedictus XVI, Litt. enc. Spe salvi (30 Novembris 2007), 31: AAS 99 (2007), 1010. Id., Allocutio Lutetiae Parisiorum ad viros culturae deditos apud Collegium a Bernardinis (12 Septembris 2008): AAS 100 (2008), 730. 312 Acta Benedicti Pp. XVI 765 Verbum et Dei Regnum 93. Itaque Ecclesiae missio non realitas quaedam est habenda quae ex voluntate et additamento vitae ecclesialis pendet. Res eo tendit ut sinatur Spiritus Sanctus ipsi Christo nos assimilare, ad eandem eius missionem sic participandam: « Sicut misit me Pater et ego mitto vos » (Io 20, 21), ita ut Verbum tota cum vita communicetur. Ipsum Verbum nos in fratres impellit: Verbum nempe quod illuminat, purificat, convertit; nos servi tantummodo sumus. Oportet igitur ut sollicitudo ac pulchritudo rursus detegantur Verbum nuntiandi, ut Dei Regnum adveniat, ab ipso Christo praedicatum. Ad hanc sententiam conscientiam renovamus, quod suetum fuit Ecclesiae Patrum, Verbi enuntiati argumentum esse Dei Regnum (cfr. Mc 1, 14-15), ipsam esse personam Iesu, (autobasileian) — ut suadenter memorat Origenes.313 Dominus omnium aetatum hominibus salutem praebet. Omnes nos intellegimus quam sit necessarium ut Christi lumen omnem humanitatis ambitum collustret: familiam, scholam, culturam, opus, otium ceterasque vitae socialis provincias.314 Non agitur de verbo solaminis nuntiando, sed de verbo diruptionis, quod ad conversionem vocat, quod aditum reserat ad Eum conveniendi, per quem nova humanitas floret. Omnes baptizati nuntiandi officio tenentur 94. Quandoquidem omnis Dei Populus est populus « missus », Synodus confirmavit: « Omnibus Iesu Christi discipulis ob baptismum acceptum commissum est, ut divinum Verbum proclament ».315 Nullus in Christo credens ab hoc officio se alienum esse putare potest, quod ex sacramentali Corporis Christi participatione oritur. Conscientia haec in unaquaque familia, paroecia, communitate, consociatione ecclesialique motu est concitanda. Ecclesia, ut communionis mysterium, tota utique est missionaria atque unusquisque pro suo vitae statu vocatur, ut operam christiano nuntio efficaciter det. Episcopi et sacerdotes pro cuiusque missione primi vocantur ad exsistentiam quandam famulatu Verbi devinctam, ut Evangelium nuntient, sacra313 Cfr. In Evangelium secundum Matthaeum 17, 7: PG 13, 1197 B; S. Hieronymus, Translatio homiliarum Origenis in Lucam, 36: PL 26, 324-325. 314 Cfr. Benedictus XVI, Homilia dum inauguratur XII Coetus Generalis Ordinarius Synodi Episcoporum (5 Octobris 2008): AAS 100 (2008), 757. 315 Propositio 38. 766 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale menta ministrent et fideles in Scripturis authentice cognoscendis instituant. Diaconi quoque ad sociatam operam conferendam in hoc evangelizationis officium se vocari pro cuiusque missione animadvertant. In omnibus Ecclesiae annalibus vita consecrata ob facultatem sibi hoc munus nuntiandi ac praedicandi Verbi Dei palam sumendi splendet, in missione ad gentes et difficilioribus rerum adiunctis, pro novis etiam evangelizationis condicionibus, dum studiose animoseque nova curricula novaeque provocationes ad Dei Verbum efficaciter nuntiandum suscipiuntur.316 Laici demum ad suum propheticum sustinendum munus vocantur, quod directe a baptismo oritur, ut Evangelium in cotidiana vita, in quovis loco sunt, testificentur. Hac de re Patres synodales optaverunt « suae sensa aestimationis et gratos exprimentes animos confirmare tot laicorum, praesertim mulierum, qui evangelizationi inserviunt munifice seduloque in communitatibus toto orbe terrarum dispersis, Mariam Magdalenam imitantes, quae prima fuit resurrectionis laetissima testis ».317 Synodus insuper grato animo agnoscit motus ecclesiales et novas communitates in Ecclesia validum impetum ad evangelizandum nostra in aetate constituere et ad novas Evangelium nuntiandi formas explicandas compellere.318 Necessitas « missionis ad gentes » 95. Cum omnes fideles ad divinum Verbum nuntiandum cohortarentur, synodales Patres necessitatem nostro quoque tempore confirmarunt in missione ad gentes animose operandi. Nullo pacto sese continere potest Ecclesia in pastorali quadam opera « servandi » eos qui iam Christi Evangelium noverunt. Missionale studium manifestum est signum maturitatis communitatis ecclesialis. Patres porro fortiter se conscios dixerunt Dei Verbum veritatem esse salvificam, qua quisque homo cunctis temporibus indiget. Quapropter nuntius manifestus debet esse. Cunctis per Spiritus vim Ecclesia obviam ire debet (cfr. 1 Cor 2, 5) atque prophetice perseverare in tuendo iure personarumque libertate Verbum Dei audiendi, efficaciora quaerens instrumenta ad illud proclamandum, periculum etiam adiens persecutionis.319 Universis quidem se salutiferum Verbum nuntiare debere (cfr. Rom 1, 14) animadvertit Ecclesia. 316 Cfr. Congregatio pro Institutis vitae consecratae et Societatibus vitae apostolicae, Instr. Contemplando il volto (19 Maii 2002), 36: Ench. Vat. 21, n. 488-491. 317 Propositio 30. 318 Cfr. Propositio 38. 319 Cfr. Propositio 49. Acta Benedicti Pp. XVI 767 Nuntius ac nova evangelizatio 96. Summus Pontifex Ioannes Paulus II, semitam sectans Summi Pontificis Pauli VI Adhortationis apostolicae Evangelii nuntiandi, multimodis fidelibus pro universo Dei Populo novi aevi missionarii memoravit necessitatem.320 Tertii millennii initio non modo sunt tot populi qui Bonum Nuntium haud noverunt, sed multis etiam christianis necesse est ut Dei Verbum efficaciter denuo nuntietur, ita ut Evangelii vim vere experiantur. Tot fratres « quamvis baptismo sint loti, tamen infirmiore Evangelii cognitione » 321 fruuntur. Saepenumero Nationes, olim fide vocationibusque locupletes, suam identitatem deperdunt, quadam perniciose imperante cultura in saecularem statum redacta.322 Novae evangelizationis necessitas, quam Venerabilis Decessor Noster vehementer animadvertit, sine metu est roboranda, dum compertum est de divini Verbi efficacitate. Ecclesia, de sui Domini fidelitate secura, Evangelii bonum nuntium annuntiare non cessat atque omnes christianos ad Christi sequelae fascinationem denuo detegendam invitat. Dei Verbum et christiana testificatio 97. Lata ecclesialis missionis spatia, condicionis praesentis complicatio novatas rationes hodie requirunt, ut efficaciter Dei Verbum communicetur. Spiritus Sanctus, primarius omnis evangelizationis auctor, Christi Ecclesiam moderari hac in opera numquam desinet. Attamen praestat ut omnis nuntiandi ratio ante omnia intrinsecam necessitudinem inter Dei Verbi communicationem et christianam testificationem prae se ferat. Ex hac re ipsa nuntii auctoritas pendet. Hinc necessarium est Verbum, quod communicet id quod ipse Dominus nobis dixit. Hinc oportet ut una cum testificatione auctoritas huic verbo tribuatur, ne forsitan videatur pulchra philosophia vel utopia, sed potius realitas quaedam quae haberi potest et efficit ut vivatur. Haec inter Verbum et testificationem mutua necessitudo rationem revocat qua ipse Deus per Verbum suum incarnatum se communicavit. Dei Verbum homines attingit per testes, « qui sermonem Dei vivum et praesentem exhibeant ».323 Novae potissimum generationes oportet ut ad Dei Verbum perducantur 320 Cfr. Ioannes Paulus II, Litt. enc. Redemptoris missio (7 Decembris 1990): AAS 83 (1991), 294-340; Id., Litt. ap. Novo millennio ineunte (6 Ianuarii 2001), 40: AAS 93 (2001), 294-295. 321 Propositio 38. 322 Cfr. Benedictus XVI, Homilia dum inauguratur XII Coetus Generalis Ordinarius Synodi Episcoporum (5 Octobris 2008): AAS 100 (2008), 753-757. 323 Propositio 38. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 768 « per occursum veramque testificationem adulti, per amicos positivam vim praebentes atque per magnum communitatis ecclesialis comitatum ».324 98. Inter Scripturae testimonium, ut Dei Verbum de se testatur, et vitae credentium testimonium artum adest vinculum. Una alteram implicat et ad eam ducit. Christiana testificatio Verbum communicat, quod Scripturae testantur. Scripturae vicissim testificationem patefaciunt, quam christiani suam per vitam reddere debent. Ii, qui credibiles Evangelii testes conveniunt, efficacitatem Dei Verbi, in iis qui id recipiunt, sic experiuntur. Hoc circulari in motu inter testificationem et Verbum Summi Pontificis Pauli VI sententias in Adhortatione apostolica Evangelii nuntiandi intellegimus. Nostra responsalitas non suggerit mundo tantummodo bona participata; oportet ut manifesto Dei Verbum nuntietur. Sic tantum Christi mandato erimus fideles: « Quamobrem, Bonus Nuntius, per vitae testificationem proclamatus, serius ocius annuntiandus erit etiam per vitae verbum. Nulla est vera evangelizatio, nisi nomen et doctrina, vita et promissiones, Regnum et mysterium Iesu Nazareni, Filii Dei, praedicantur ».325 Quod Dei Verbum nuntiandum propriae vitae testificationem postulat hoc in christiana conscientia inde ab origine prorsus praesens est. Christus ipse fidelis et verus est testis (cfr. Apc 1, 5; 3, 14), testis Veritatis (cfr. Io 18, 37). Hac de re innumeras testificationes communicare volumus, quas, gratia suffragante, synodali Coetu procedente, audivimus. Ob narrationem illorum qui fidem servaverunt et claram Evangelii reddiderunt testificationem penitus permoti sumus, etiam sub regiminis dominatione religionem christianam aversantis vel in persecutionum condicionibus. Haec omnia formidinem nobis inicere non debent. Discipulis suis ipse Iesus dixit: « Non est servus maior domino suo. Si me persecuti sunt, et vos persequentur » (Io 15, 20). Itaque laudis hymnum cuncta cum Ecclesia propter tot fratrum sororumque testificationes Deo elevare volumus, qui hoc nostro quoque tempore vitam impenderunt ut amoris Dei veritatem communicarent, in Christo cruci affixo et resuscitato nobis revelati. Praeterea mentem totius Ecclesiae gratam christianis patefacimus, qui impedimentis atque propter Evangelium persecutionibus non cesserunt. Eodem tempore magno solidalique animi affectu fideles communitatum illarum christianarum complectimur, earum potissimum in Asia et in 324 325 Nuntius conclusivus, IV, 12. Paulus VI, Adhort. ap. Evangelii nuntiandi (8 Decembris 1975): AAS 68 (1976), 22. Acta Benedicti Pp. XVI 769 Africa exsistentium, qui hoc tempore christianam ob fidem periculum vitae vel a societate depulsionis adeunt. Videmus hic spiritum beatitudinum Evangelii effici iis qui persecutionem propter Iesum Christum patiuntur (cfr. Mt 5, 11). Non intermittimus pariter quominus vocem Nostram attollamus, ut Nationum regimina omnibus conscientiae religionisque libertatem provideant, etiam publice propriam fidem testificantibus.326 Dei verbum et in mundo munus Iesu inservire in « fratribus minimis » (Mt 25, 40) 99. Divinum Verbum humanam exstistentiam collustrat atque conscientias ad propriam vitam penitus rursusque considerandam concitat, quandoquidem universa humanitatis historia Dei iudicio subest: « Cum autem venerit Filius hominis in gloria sua, et omnes angeli cum eo, tunc sedebit super thronum gloriae suae. Et congregabuntur ante eum omnes gentes » (Mt 25, 31-32). Nostra aetate momenti transeuntis praestantiam saepe ac leviter consideramus, perinde ac si nullum pondus in futurum haberet. At contra, Evangelium nobis memorat singula nostrae vitae momenta magni esse ponderis eaque impense experienda, cum sciamus omnes de propria vita rationem reddere debere. Evangelii secundum Matthaeum in capite XXV Filius hominis factum aut non factum sibi considerat quod fecerimus vel non fecerimus uni de eius « fratribus minimis » (25, 40.45): « Esurivi enim, et dedistis mihi manducare; sitivi, et dedistis mihi bibere; hospes eram, et collegistis me; nudus, et operuistis me; infirmus, et visitastis me; in carcere eram, et venistis ad me » (25, 35-36). Itaque ipsum Dei Verbum nostri in mundo officii nostraeque coram Christo, historiae Domino, responsalitatis necessitatem sibi vindicat. In Evangelio nuntiando mutuo nos cohortemur, ut bonum et pro iustitia, reconciliatione paceque officium agamus. Verbum Dei et pro iustitia in societate officium 100. Dei Verbum ad necessitudines impellit hominem, quae probitate et iustitia imbuantur, pretiosum coram Deo bonum omnium hominis laborum testatur, quo iustior habitabilior exstet terrarum orbis.327 Ipsum Dei Verbum 326 327 Cfr. Conc. Oecum. Vat. II, Decl. de libertate religiosa Dignitatis humanae, 2. 7. Cfr. Propositio 39. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 770 iniusta sine ambagibus denuntiat atque solidarietatem aequalitatemque promovet.328 Domini verborum sub lumine « signa temporum » agnoscamus, quae in historia adsunt, ne munus deseramus in eos qui dolent et egoismum patiuntur. Synodus memoravit officium pro iustitia et mundi immutatione funditus ad evangelizationem pertinere. Quemadmodum asseverabat Pontifex Maximus Paulus VI, oportet « Evangelii potentia tangere et quasi evertere normas iudicandi, bona quae plus momenti habent, studia et rationes cogitandi, motus impulsores et vitae exemplaria generis humani, quae cum Dei verbo salutisque consilio repugnant ».329 Ad hunc finem Patres synodales peculiarem cogitationem in eos converterunt, qui in politica socialique provincia operantur. Evangelizatio et propagatio Verbi Dei eorum operam in mundo ducere debent ad verum bonum omnium inquirendum, cuiusque personae dignitate servata et promota. Certe haud directe spectat ad Ecclesiam iustiorem societatem constituere, licet ipsa ius officiumque habeat ethicas moralesque res iudicandi, quae ad personarum populorumque bonum attinent. Est potissimum munus fidelium laicorum, Evangelii schola informatorum, de sociali politicaque opera directe agere. Hac de causa Synodus secundum principia doctrinae socialis Ecclesiae congruam institutionem promovendam suadet.330 101. Exoptamus praeterea in mentem omnium revocare momentum iura cuiusque personae humana defendendi et promovendi, quae in lege naturali, in hominis cordis insculpta, innituntur, quae « ut generalia et inviolabilia sunt, ita mancipari nullo modo possunt ».331 Ecclesia percupit ut per talia confirmata iura humana dignitas efficacius agnoscatur et universaliter promoveatur,332 tamquam nota quam Deus Creator sua in creatura insculpsit, quam Iesus Christus suam per incarnationem, mortem et resurrectionem assumpsit et redemit. Hac de causa Dei Verbum diffusum facere non potest quin affirmationem et observantiam horum iurium roboret.333 328 Cfr. Benedictus XVI, Nuntius de Die mundiali Pacis 2009 (8 Decembris 2008): Insegnamenti IV, 2 (2008), 792-802. 329 Adhort. ap. Evangelii nuntiandi (8 Decembris 1975), 19: AAS 68 (1976), 18. 330 Cfr. Propositio 39. 331 Ioannnes XXIII, Litt. enc. Pacem in terris (11 Aprilis 1963), I: AAS 55 (1963), 259. 332 Cfr. Ioannnes Paulus II, Litt. enc. Centesimus annus (1 Maii 1991), 47: AAS 83 (1991), 851-852; Id., Allocutio ad Nationum Unitarum Legatos (2 Octobris 1979), 13: AAS 71 (1979), 1152-1153. 333 Cfr. Compendio della dottrina sociale della Chiesa, 152-159. Acta Benedicti Pp. XVI 771 Dei Verbi nuntius, inter gentes reconciliatio et pax 102. Multiplices inter provincias officiorum, Synodus vehementer suasit ut reconciliatio et pax promoverentur. In rerum hodie adiunctis oportet quam maxime Dei Verbum iterum detegatur tamquam reconciliationis pacisque fons, quoniam in eo Deus sibi omnia reconciliat (cfr. 2 Cor 5, 18-20; Eph 1, 10): Christus « est pax nostra » (Eph 2, 14), qui separationis parietes solvit. Tot in Synodo testificationes graves cruentasque contentiones praesentes nostro in mundo ostenderunt. Interdum hae concertationes inter religiones dimicationis speciem prae se ferre videntur. Iterum iterumque confirmare volumus religionem minime umquam intolerantiam vel bella excusare posse. Vim adhibere non possumus in Dei nomine! 334 Quaeque religio ad rationem recte utendam necnon ad ethica bona provehenda, quae civilem convictum efficiunt, perferre debet. Reconciliationis operae fideles, quam Deus in Christo Iesu, cruci affixo et resuscitato, complevit, catholici atque omnes bonae voluntatis homines exemplis reconciliationis praebendis operam dent, ut iusta pacificaque societas aedificetur.335 Numquam oblivisci debemus ibi, « ubi humana verba inefficacia evadunt, quandoquidem funestus violentiae armorumque rumor praevalet, propheticam Dei Verbi vim non deficere atque nobis repetere pacem fieri posse, et nos reconciliationis pacisque instrumenta esse debere ».336 Dei Verbum et operosa caritas 103. Iustitiae, reconciliationis pacisque studium suam postremam radicem suamque consummationem in amore reperit in Christo nobis revelato. Testificationes auscultantes quae in Synodo exstiterunt, attentiores facti sumus de vinculo quod inter Verbum Dei amabiliter audiendum et liberalem in fratres famulatum intercedit; omnes credentes necessitatem animadvertant « in amoris actus verbum auscultatum convertendi, quoniam sic tantummodo Evangelii nuntius fit credibilis, praeter infirmitates quibus personae signantur ».337 Iesus pertransivit in hoc mundo benefaciendo (cfr. Act 10, 38). Prompto quidem animo Dei Verbum in Ecclesia dum auscultatur, excitantur 334 Cfr. Benedictus XVI, Nuntius de XL Die mundiali Pacis 2007 (8 Decembris 2006), 10: Insegnamenti IV, 2 (2006), 780. 335 Cfr. Propositio 8. 336 Benedictus XVI, Homilia (25 Ianuarii 2009): Insegnamenti V, 1 (2009), 141. 337 Id., Homilia in conclusione XII Coetus Generalis Ordinarii Synodi Episcoporum (26 Octobris 2008): AAS 100 (2008), 779. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 772 « caritas iustitiaque erga omnes, potissimum erga pauperes ».338 Numquam est obliviscendum « amorem — caritatem — semper fore necessarium, in iustiore quoque societate ... si quis de amore vult se subtrahere, prolabitur ad se ab homine velut homine eximendum ».339 Cohortamur itaque omnes fideles ad saepe meditandum caritatis hymnum, scriptum a Paulo Apostolo, qui et ad se eius inspiratione imbuantur: « Caritas patiens est, benigna est caritas, non aemulatur, non agit superbe, non inflatur, non est ambitiosa, non quaerit, quae sua sunt, non irritatur, non cogitat malum, non gaudet super iniquitatem, congaudet autem veritati; omnia suffert, omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet. Caritas numquam excidit » (1 Cor 13, 4-8). Proximi amor, in Dei amore fundatus, efficere debet ut continenter tum ut singuli tum ut ecclesialis, localis et universalis communitas operemur. Sanctus Augustinus asserit: « Haec summa est, ut intelligatur Legis et omnium divinarum Scripturarum plenitudo et finis esse dilectio ... Quisque igitur Scripturas divinas vel quamlibet earum partem intellexisse sibi videtur, ita ut eo intellectu non aedificet istam geminam caritatem Dei et proximi, nondum intellexit ».340 Dei Verbi nuntius et iuvenes 104. Synodus peculiarem in modum de divino Verbo novis generationibus nuntiando cogitavit. Iuvenes iam nunc sunt activa Ecclesiae membra cuiusque sunt futura aetas. Ii saepenumero ad Dei Verbum audiendum propendere reperiuntur atque sincerum desiderium Iesum cognoscendi habent. Etenim iuventutis aetate vehementer ac sincere de propriae vitae sensu et de propriae exsistentiae destinatione interrogationes emergunt. Interrogationibus his Deus tantum veram responsionem praebere valet. Haec cura, iuvenibus conversa, manifesti nuntii studium secum fert; iuvenes adiuvare debemus ut fiduciam familiaritatemque erga sacram Scripturam adipiscantur, quae veluti nautica pyxis sit, quaeque cursum persequendum demonstret.341 Idcirco testibus et magistris ii indigent, qui cum iis ambulent eosque dirigant ad amandum et vicissim Evangelium maxime cum aequalibus communicandum, dum ipsi veri credibilesque fiunt praecones.342 338 Propositio 11. Benedictus XVI, Litt. enc. Deus caritas est (25 Decembris 2005), 28: AAS 98 (2006), 240. 340 De doctrina christiana, I, 35, 39 – 36, 40: PL, 34, 34. 341 Cfr. Benedictus XVI, Nuntius occasione XXI Diei Internationalis Iuventuti dicati 2006 (22 Februarii 2006), AAS 98 (2006), 282-286. 342 Cfr. Propositio 34. 339 Acta Benedicti Pp. XVI 773 Est necesse ut Verbum divinum in suis quoque vocationum implicationibus ostendatur, ita ut iuvenes suis in vitae curriculis eligendis, in plenam etiam consecrationem, iuventur et perducantur.343 Verae ad vitam consecratam et sacerdotalem vocationes in Verbo Dei fideliter nanciscendo congruum reperiunt locum. Hodie etiam ianuas Christo reserandi invitationem, quam Pontificatum ingredientes fecimus, iteramus: « Qui sinit ut Christus intret, nihil amittit, nihil — omnino nihil quod vitam liberam, pulchram, insignem reddit. Minime quidem! Solummodo hac in amicitia ad vitam aperiuntur ianuae. In hac amicitia solummodo reapse praestantes humanae condicionis vires recluduntur ... Cari iuvenes, nolite Christum timere! Nihil Ipse aufert, et omnia donat. Is qui se ei tradit, centuplum recipit. Utique, aperite, Christo portas patefacite — et veram vitam invenietis ».344 Dei Verbi nuntius et migrantes 105. Dei Verbum ad historiam et ad omnia nova quae ex ea oriuntur attentos nos facit. Quapropter Synodus, quod ad Ecclesiae evangelizationis missionem attinet, implicatae rei mentem convertere voluit, quae ad populos migrantes spectat, quae his annis inopinatam magnitudinem attigit. Hic magnae prudentiae exoriuntur quaestiones, quae ad nationum securitatem necnon receptionem spectant, quae iis est praebenda, qui confugium, commodiores vitae, salutis operisque condiciones requirunt. Personarum multitudo, quae Christum non noverunt vel incongruentem eius habent imaginem, in christianae traditionis Nationibus domicilium stabiliter ponit. Eodem tempore personae ad populos pertinentes funditus christiana fide informatos, in Nationes demigrant, in quas necesse est ut Christi nuntius deferatur quaeque nova evangelizatione indigent. Hae condiciones novas facultates praebent Dei Verbum diffundendi. Hac de re synodales Patres edixerunt migrantes kerygma audiendi ius habere, quod eis proponitur, non imponitur. Si christiani sunt, congruo pastorali praesidio indigent, ut fides roboretur et evangelici nuntii ipsi sint praecones. Cum sint huius rei implicatae consciae, dioeceses, ad quas id spectat, operari debent, ut migrantium motus tamquam occasiones etiam habeantur ad novas praesentiae nuntiique rationes detegendas atque, pro cuiusque facultatibus, congruae receptioni et horum nostrorum 343 344 Cfr. ibid. Homilia (24 Aprilis 2005): AAS 97 (2005), 712. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 774 fratrum curae provideatur, ut Bono Nuntio affecti, ipsi Dei Verbi praecones et Iesu Resuscitati, mundi spei, testes fiant.345 Dei Verbi nuntius et languentes 106. Cum synodale opus agerent, Patres necessitatem etiam animadverterunt Verbi Dei universis iis nuntiandi, qui in dolore physico, psychico vel spiritali versantur. Etenim cum dolor adest, postremae de propriae vitae sensu interrogationes impellentes in animo hominis oriuntur. Si hominis verbum pro mali dolorisque mysterio cessare videtur atque si nostra societas bonam exsistentiam putare videtur solummodo si quibusdam efficientiae commoditatisque modis respondeat, Dei Verbum nobis revelat haec quoque rerum adiuncta blandum Dei amorem arcano « complecti ». Fides, quae divinum Verbum conveniendo oritur, nos adiuvat, ut aestimemus humanam vitam dignam esse quae plene vivatur, licet malo frangatur. Deus hominem creavit ad felicitatem et vitam fruendam, morbus autem et mors ob peccatum in mundum intraverunt (cfr. Sap 2, 23-24). Sed vitae Pater medicus ipse est hominis praecipue et non intermittit quin amabiliter in dolentem humanitatem se inclinet. Propinquitatis Dei verticem erga hominem dolentem in Iesu ipso contemplamur qui est « Verbum incarnatum. Nobiscum passus est, mortuus est. Per suam passionem et mortem sumpsit Ipse et funditus nostram debilitatem convertit ».346 Iesu propinquitas dolentibus non est intermissa: progrediente tempore Spiritus Sancti ope in Ecclesiae missione, in Verbo sacramentisque, in hominibus bonae voluntatis, in assistentiae operibus producitur, quae fraterna cum caritate communitates faciunt, verum Dei vultum eiusque amoris sic demonstrantes. Gratias Deo refert Synodus de fulgida ac saepe latenti testificatione tot christianorum — sacerdotum, religiosorum et laicorum — qui suas manus, suos oculos ac sua corda Christo, vero corporum animarumque medico, commodarunt et commodare pergunt! Cohortatur porro ut personas infirmas curare pergant, vivificantem Domini Iesu in Verbo et Eucharistiae praesentiam eis tradentes. Ad Scripturam legendam iuventur ac simul ad illud detegendum per ipsam hanc condicionem peculiari modo se participare posse dolorem Christi redemptorem pro mundi salute (cfr. 2 Cor 4, 8-11.14).347 345 Cfr. Propositio 38. Benedictus XVI, Homilia habita occasione XVII Diei Mundialis aegroti (11 Februarii 2009): Insegnamenti V, 1 (2009), 232. 347 Cfr. Propositio 35. 346 Acta Benedicti Pp. XVI 775 Dei Verbi nuntius et pauperes 107. Sacra Scriptura Dei praecipuam dilectionem erga pauperes et indigentes ostendit (cfr. Mt 25, 31-46). Patres synodales crebro necessitatem memoraverunt evangelicum nuntium, pastorum communitatumque munus, his nostris fratribus converti debere. Reapse « pauperes quidem, non solo pane, sed verbis vitae indigentes, iure gaudent qui primi omnium Evangelium sibi nuntiatum audiant ».348 Caritatis diaconia, quae nostris in Ecclesiis numquam deficere debet, cum Verbi nuntiatione et sanctorum mysteriorum celebratione coniuncta semper esse debet.349 Eodem tempore illud oportet agnoscatur et aestimetur quod ipsi pauperes sunt evangelizationis actores. In Bibliis verus pauper est ille qui totum se Deo committit et Iesus ipse in Evangelio beatos vocat eos « quoniam ipsorum est regnum caelorum » (Mt 5, 3; cfr. Lc 6, 20). Dominus cordis simplicitatem extollit illius qui Deum suas veras divitias putat, in Eo suam spem ponit, non huius mundi in bonis. Decipere pauperes non potest Ecclesia: « Pastorum est, tum ut eos audiant et ab his discant, ut eos in fide conducant et apte cieant, qui suae historiae artifices exsistant ».350 Ecclesia sibi quoque est conscia quandam esse paupertatem ut virtutem, colendam quidem libereque eligendam, sicut tot sancti egerunt, atque miseriam esse, quae ex iniustitia oritur et nimio sui amore gignitur, quae egestatem famemque parit et contentiones alit. Cum Ecclesia Dei Verbum nuntiat, novit necesse esse, ut « virtutis circulus » foveatur inter paupertatem eligendam et inter paupertatem profligandam, dum denuo deteguntur « sobrietas et solidarietas, ut evangelica bona et eodem tempore universalia ... Id iustitiae electiones ac sobrietatis postulat ».351 Dei Verbum et creati tutela 108. In mundo munus, quod divinum Verbum requirit, nos impellit ut novis oculis cernamus universum mundum a Deo creatum atque iam in se Verbi vestigia deferentem, per quod omnia facta sunt (cfr. Io 1, 2). Enimvero quaedam est responsalitas quam ut credentes et Evangelii praecones etiam 348 Propositio 11. Cfr. Benedictus XVI, Litt. enc. Deus caritas est (25 Decembris 2005), 28: AAS 98 (2006), 236-237. 350 Propositio 11. 351 Benedictus XVI, Homilia (1 Ianuarii 2009): Insegnamenti V, 1 (2009), 5. 349 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 776 erga creationem habemus. Revelatio, dum Dei de mundo consilium nobis manifestat, nos quoque inducit ut erratas hominis consuetudines reprehendamus, cum omnes res non agnoscit ut Creatoris signum, sed tantummodo materiam licenter tractandam. Sic in homine essentialis deest illa humilitas, quae sinit ut creationem tamquam Dei donum agnoscat, secundum Eius consilium recipiendam et usurpandam. Insolentia e contrario hominis, qui sic vivit perinde ac si Deus non esset, illuc fert ut exhauriatur et corrumpatur rerum natura, cum in ea creantis Verbi opus non agnoscatur. Hoc in theologico prospectu, Patrum synodalium sententias in mentem revocare cupimus: « Qui Verbum Dei suscipiunt, quod in sacris Scripturis et viva Traditione Ecclesiae testimonio elucet, novum res conspiciendi modum acquirunt et veram oecologiam promovent, quae radices agit imas in oboedientia fidei, ... per novos theologicos sensus quoad bonitatem omnium rerum, quae creatae sunt in Christo ».352 Indiget homo novae institutionis de mirabilibus et vera pulchritudine percipienda, quae in rebus creatis manifestatur.353 Dei verbum et culturae Culturae pondus pro hominis vita 109. Ioannis nuntius ad Verbi incarnationem spectans artissimum vinculum patefacit, quod inter Verbum divinum et humana verba intercedit, per quae nobis communicatur. Ex his considerationibus Synodus Episcoporum de necessitudine inter Dei Verbum et culturam multum disseruit. Etenim Deus non homini separatim posito revelatur, sed loquelam, imagines et signa sumendo, quae cum diversis culturis copulantur. De fecunda agitur necessitudine, quam magnopere Ecclesiae historia est testificata. Hodie argumentum hoc nova specie distinguitur, quandoquidem varias intra culturas diffunditur et solidatur evangelizatio atque occidentalis cultura proximis superioribus temporibus magis crevit. Hoc prae ceteris praestantiam culturae ut talis pro cuiusque hominis vita complectitur. Res culturalis enim, suis in multiplicibus adspectibus, ad elementum constitutivum humanae experientiae pertinet: « Homo continenter secundum culturam sibi propriam vivit, 352 Propositio 54. Cfr. Benedictus XVI, Adhort. ap. postsynodalis Sacramentum caritatis (22 Februarii 2007), 92: AAS 99 (2007), 176-177. 353 Acta Benedicti Pp. XVI 777 quae vicissim homines proprio vinculo devincit, cum inter-humanum socialemque characterem definiat humanae exsistentiae ».354 Dei Verbum saeculorum decursu diversas culturas finxit, cum morum bona praecipua, magnifica artis opera et eximios vivendi modos efficeret.355 Itaque renovatam inter Biblia et culturas convenientiam prospectantes, culturae omnibus curatoribus rursus edicere volumus nihil eos timere debere, aditum Dei Verbo dantes, quod numquam veram culturam delet, sed continenter ad humanas formas reperiendas concitat, quae sint aptiores et insigniores. Quaeque vera cultura, quae ad hominem procul dubio attinet, transcendentiae, postremo Deo, patere debet. Biblia ut magnus culturarum codex 110. Patres synodales momentum extulerunt inter culturae fautores congruae cognitioni Bibliorum favendi, etiam in coetibus saecularibus moribus imbutis et inter non credentes; 356 in sacra Scriptura anthropologica et philosophica bona continentur, quae cunctam humanitatem proficienter affecerunt.357 Plene restituendus est Bibliorum sensus, ut magnus culturarum codex. Bibliorum in scholis et in studiorum universitatibus cognitio 111. Peculiaris ambitus, in quem Dei Verbum et culturae conveniunt, est schola et studiorum universitas. Singularem operam curent horum ambituum Pastores, Bibliorum conspicuam cognitionem provehentes, ita ut frugiferae etiam hodie culturales implicationes percipiantur. Studiorum sedes, a catholicis institutis promotae, peculiarem dant operam — quae agnosci debet — culturae institutionique provehendae. Neglegenda exinde non est religionis disciplina tradenda, adamussim hac de re institutis magistris. Multis in casibus haec una est discipulis occasio fidei nuntii attingendi. Bonum est per hanc doctrinam sacrae Scripturae cognitionem promovere, antiqua novaque praeiudicia amovendo, atque eius veritatis cognitionem proponendo.358 354 355 356 357 Ioannes Paulus II, Allocutio in UNESCO habita (2 Iunii 1980), 6: AAS 72 (1980), 738. Cfr. Propositio 41. Cfr. ibid. Cfr. Ioannes Paulus II, Litt. enc. Fides et ratio (14 Septembris 1998), 80: AAS 91 (1999), 67-68. 358 Cfr. Lineamenta 23. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 778 Sacra Scriptura in diversis artis formis 112. Inter Dei Verbum et culturam vinculum effecit ut variis in provinciis opera gignerentur, peculiarem in modum in artis provincia. Idcirco eximia Occidentis Orientisque traditio semper artis effecta existimavit sacra Scriptura inspirata, sicut exempli gratia figurarum artificia et architecturam, litteras et musicam. De antiqua etiam cogitamus iconum loquela, quae ex orientali traditione gradatim in totum terrarum orbem diffunditur. Una cum synodalibus Patribus tota Ecclesia laudat, aestimat et miratur cunctos artifices « pulchritudinis amore incensos », qui ex sacris textibus artis consilia ceperunt; dederunt ipsi operam ut nostra templa decorarentur, nostra fides celebraretur, nostra liturgia locupletaretur atque eodem tempore multi eorum effecerunt ut aliquo modo in tempore spatioque invisibilia aeternaque percipi possent.359 Competentia instituta cohortamur ut in Ecclesia solidam artificum institutionem de sacra Scriptura sub vivae Traditionis Ecclesiae Magisteriique lumine iuvent. Verbum Dei et instrumenta communicationis socialis 113. Simul cum necessitudine inter Verbum Dei et culturas coniungitur etiam momentum accurate ac sapienter utendi communicationis socialis instrumentis, antiquis et novis. Patres synodales hortati sunt ad idoneam cognitionem horum instrumentorum, rationem habendo de eorum celeri incremento necnon de variis gradibus interactionis, atque maiores vires insumendo ut qualificata peritia acquireretur variis in campis, praesertim in ita dictis novis instrumentis communicationis socialis, sicut exempli gratia in usu interretis. Significans iam datur praesentia ex parte Ecclesiae in provincia communicationis socialis, et etiam Ecclesiae Magisterium pluries de hoc argumento locutum est, incipiens a Concilio Vaticano II.360 Acquisitio novarum viarum ad Nuntium evangelicum transmittendum pertinet ad 359 Cfr. Propositio 40. Cfr. Conc. Oecum. Vat. II, Decr. de instrumentis communicationis socialis Inter mirifica; Pontificium Consilium Communicationum Socialium, Instr. past. Communio et progressio, de instrumentis communicationis socialis, foras edita de mandato Concilii Oecumenici Vaticani II (23 Maii 1971): AAS 63 (1971), 593-656; Ioannes Paulus II, Ep. ap. Il rapido sviluppo (24 Ianuarii 2005): AAS 97 (2005), 265-274; Pontificium Consilium Communicationum Socialium, Instr. past. de communicationibus socialibus Aetatis novae, XX exeunte anno post editam instructionem pastoralem quae est Communio et progressio (22 Februarii 1992): AAS 84 (1992), 447-468; Id., La Chiesa e internet (22 Februarii 2002): Ench. Vat. 21, nn. 66-95; Id., Etica in internet (22 Februarii 2002): Ench. Vat. 21, nn. 96-127. 360 Acta Benedicti Pp. XVI 779 constantem propensionem evangelizatricem credentium, et hodie communicatio extendit rete quod universum orbem amplectitur et novum acquirit sensum Christi admonitio: « Quod dico vobis in tenebris, dicite in lumine; et quod in aure auditis, praedicate super tecta » (Mt 10, 27). Verbum divinum, praeter formam typis editam, resonare debet etiam alias per vias communicationis.361 Quapropter, una cum Patribus synodalibus, gratias agere cupimus catholicis qui cum peritia provehunt validam praesentiam in campo instrumentorum communicationis socialis, sollicitando usque amplius peritiusque studium.362 Inter novas formas communicationis socialis maiorem in dies locum tenet hodie usus interretis, quod novum forum constituit in quo oportet Evangelium resonet, ea tamen conscientia quod mundus virtualis numquam substituere poterit mundum realem et quod evangelizatio virtualitate oblata a novis instrumentis communicationis socialis frui poterit ad instaurandas relationes validas tantummodo si deinde ad personalem occursum veniatur qui qua talis substitui nequit. In campo interretis, quo innumerae conspiciuntur imagines in frequentissimis scaenis interretialibus totum per orbem, emergere debet Christi vultus et vox eius audiri, quoniam « si Christo spatium non tribuitur, nec homini spatium tribuitur ».363 Biblia et inculturatio 114. Mysterium incarnationis certiores nos facit Deum alia ex parte se communicare semper certa in historia, assumendo culturales codices in ipsa inscriptos, alia autem ex parte idem Verbum diffundi potest ac debet diversas in culturas, mutando eas ab intra, per hoc quod Summus Pontifex Paulus VI appellavit evangelizationem culturarum.364 Verbum Dei, sicut ceterum christiana fides, ita indolem ostendit prorsus interculturalem, capacem diversas culturas inveniendi et agendi ut eaedem inter se conveniant.365 361 Cfr. Nuntius conclusivus, IV, 11; Benedictus XVI, Nuntius ad XLIII Diem mundialem communicationum socialium (24 Ianuarii 2009): Insegnamenti V, 1 (2009), 123-127. 362 Cfr. Propositio 44. 363 Ioannes Paulus II, Nuntius ad XXXVI Diem mundialem communicationum socialium (24 Ianuarii 2002), 6: Insegnamenti, XXV, 1 (2002), 94-95. 364 Cfr. Adhort. ap. Evangelii nuntiandi (8 Decembris 1975), 20: AAS 68 (1976), 18-19. 365 Cfr. Benedictus XVI, Adhort. ap. postsynodalis Sacramentum caritatis (22 Februarii 2007), 78: AAS 99 (2007), 165. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 780 Hoc in rerum contextu intellegitur etiam valor inculturationis Evangelii. Ecclesia firmiter persuasa est de intrinseca facultate Verbi Dei omnes humanas personas attingendi in culturali contextu in quo vivunt: « Persuasio haec ex ipsis Bibliis provenit quae, inde a libro Genesis, universalem assumunt sensum (cfr. Gn 1, 27-28), quem servant deinde in benedictione cunctis populis promissa propter Abraham eiusque descendentiam (cfr. Gn 12, 3; 18, 18) eundemque definitive confirmant, dum extendunt evangelizationem ‘‘ad omnes gentes’’ ».367 Quamobrem inculturatio non est permutanda cum processibus superficialis accommodationis neque cum confusione syncretismi quae minuit authenticitatem Evangelii quo facilius acceptabile reddatur.368 Genuinum paradigma inculturationis est ipsa Verbi incarnatio: « ‘‘adculturatio’’ vel ‘‘inculturatio’’ realiter erit quaedam incarnationis Verbi imago, cum cultura, transformata et regenerata ab Evangelio, sua in traditione efficit originales vitae, celebrationis, christianae cogitationis expressiones »,369 culturam localem ab intus fermentando, existimando semina Verbi et omnia quae in ipsa positiva inveniuntur, eam ad evangelicos valores aperiendo.370 366 Bibliorum versiones ac diffusio 115. Si inculturatio Verbi Dei pars est necessaria missionis Ecclesiae in mundo, momentum decretorium huius processus est diffusio Bibliorum per eximium opus versionis varios in sermones. Hac in re semper considerandum est operam versionum Scripturarum « initium habuisse usque a temporibus Veteris Testamenti, cum textus Hebraicus Bibliorum oretenus in Aramaicam linguam conversus est (cfr. Ne 8, 8.12), ac serius, in scriptis in Graecanicum sermonem. Nam versio semper est quiddam maius quam mera transcriptio textus originalis. Transitio ex una in aliam linguam necessario implicat commutationem contextus culturalis: conceptus non sunt iidem ac symbo- 366 Cfr. Propositio 48. Pontificia Commissio Biblica, L’interpretazione della Bibbia nella Chiesa (15 Aprilis 1993), IV, B: Ench. Vat., 13, n. 3112. 368 Cfr. Conc. Oecum. Vat. II, Decr. de activitate missionali Ecclesiae Ad gentes, 22; Pontificia Commissio Biblica, L’interpretazione della Bibbia nella Chiesa (15 Aprilis 1993), IV, B: Ench. Vat., 13, nn. 3111-3117. 369 Ioannes Paulus II, Allocutio ad Episcopos Keniae (7 Maii 1980), 6: AAS 72 (1980), 497. 370 Cfr. Instrumentum laboris, 56. 367 Acta Benedicti Pp. XVI 781 lorum pondus diversum est, quoniam generant relationem cum aliis mentis traditionibus aliisve modis vivendi ».371 Ex laboribus synodalibus deprehensum est quasdam esse Ecclesias particulares quae nondum habent Bibliorum integram versionem in propria cuiusque lingua. Quot populi hodie Verbum Dei esuriunt ac sitiunt, sed pro dolor hactenus fieri nequit ut iis « aditus ad sacram Scripturam late pateat »,372 ut in votis fuerat Concilii Vaticani II! « Huius rei causa magni momenti habet Synodus, imprimis, ut periti edoceantur, qui se dedant Bibliis in vernaculos sermones convertendis ».373 Hortamur ut hoc in ambitu vires impendantur. Praecipue admonere cupimus ut sustineatur opus Foederationis Biblicae Catholicae quo magis augeatur numerus versionum sacrae Scripturae earumque accurata diffusio.374 Aequum est ut opus hoc ipsam ob eius naturam, efficiatur, quantum fieri potest, in cooperatione cum diversis Societatibus Biblicis. Verbum Dei praetergreditur culturarum limites 116. Coetus synodalis, disceptans de relatione inter Verbum Dei et culturas, percepit necessitatem confirmandi ea quae primi christiani experiri potuerunt inde a die Pentecostes (cfr. Act 2, 1-13). Verbum divinum in diversas culturas et linguas penetrare valet et in iisdem exprimi, sed ipsum Verbum limites singularum culturarum transfigurat, communionem edens apud diversos populos. Verbum Domini invitat nos ut procedamus ad ampliorem communionem. « Exeamus ex angustis experientiis nostris ingrediamurque in illam realitatem quae vere est universalis. Dum accedimus ad communionem cum Verbo Dei, ingredimur in communionem Ecclesiae, quae vivit Verbum Dei. ... Quod sibi vult transire ex limitibus uniuscuiusque culturae in universalem unionem quae omnes congregat, omnes coniungit, omnes nos fratres efficit ».375 Idcirco annuntiare Verbum Dei semper primum a nobis ipsis requirit renovatam exodum, ut, nostris mensuris nostrisque angustis cogitationibus relictis, spatium in nobis Christi praesentiae tribuamus. 371 Pontificia Commissio Biblica, L’interpretazione della Bibbia nella Chiesa (15 Aprilis 1993), IV, B: Ench. Vat., 13, n. 3113. 372 Conc. Oecum. Vat. II, Const. dogm. de divina Revelatione Dei Verbum, 22. 373 Propositio 42. 374 Cfr. Propositio 43. 375 Benedictus XVI, Homilia ad celebrationem Horae Tertiae, prima ineunte Generali Congregatione Synodi Episcoporum (6 Octobris 2008): AAS 100 (2008), 760. 782 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale Verbum Dei et dialogus inter religiones Valor dialogi inter religiones 117. Ecclesia agnoscit uti partem praecipuam proclamationis Verbi occursum et dialogum cum omnibus hominibus bonae voluntatis, ac potissimum cum personis ad varias hominum traditiones religiosas pertinentibus, vitatis formis syncretismi vel relativismi, iuxta normas designatas in Declaratione Nostra aetate Concilii Vaticani II et explicatas a subsequenti Magisterio Summorum Pontificum.376 Celer globalizationis processus, nostrae aetati proprius, adducit in condiciones cum hominibus diversarum culturarum et religionum artiore nexu vivendi. Agitur de providenti opportunitate ad exhibendum quomodo authenticus sensus religiosus inter homines relationes universalis fraternitatis promovere possit. Maximi momenti est ut religiones nostris in societatibus, saepe saecularismo affectis, mentem fovere valeant quae in Deo omnipotenti fundamentum cuiusque boni, inexhaustum vitae moralis fontem, sustentaculum altioris sensus fraternitatis universalis contueatur. Exempli gratia, in traditione Hebraico-christiana invenitur singularis attestatio amoris Dei erga omnes populos, quos Ipse, iam in Foedere pacto cum Noe, uno ingenti amplexu congregat ac si esset « arcus super nubibus » (Gn 9, 13.14.16) quosque, secundum oracula prophetarum, in unam universalem familiam colligere percupit (cfr. Is 2, 2ss; 42, 6; 66, 18-21; Ier 4, 2; Ps 47). Revera, testimonia intimi nexus inter necessitudinem cum Deo et ethicam amoris erga omnem hominem deteguntur in multis magnis traditionibus religiosis. Dialogus inter christianos et muslimos 118. Inter varias religiones, « Ecclesia cum aestimatione quoque muslimos respicit qui unicum Deum adorant ».377 Ipsi ad Abraham se referunt ac 376 Inter plurimas elocutiones varii generis memorandae sunt: Ioannes Paulus II, Litt. enc. Dominum et vivificantem (18 Maii 1986): AAS 78 (1986), 809-900; Id., Litt. enc. Redemptoris missio (7 Decembris 1990): AAS 83 (1991), 249-340; Id., Allocutiones et homiliae Assisii habitae occasione data Diei orationis pro pace die 27 Octobris 1986: Insegnamenti IX, 2, (1986), 12491273; Dies Orationis pro Pace Mundi (24 Ianuarii 2002): Insegnamenti XXV,1 (2002), 97-108; Congregatio pro Doctrina Fidei, Decl. de unicitate et universalitate salvifica Iesu Christi et Ecclesiae Dominus Iesus (6 Augusti 2000): AAS 92 (2000), 742-765. 377 Conc. Oecum. Vat. II, Decl. de Ecclesiae habitudine ad religiones non christianas Nostra aetate, 3. Acta Benedicti Pp. XVI 783 Deum praecipue oratione, eleemosyna et ieiunio verentur. Agnoscimus in Islamica traditione plurima esse imagines, symbola ac themata biblica. Prosequentes magni momenti operam Venerabilis Servi Dei Ioannis Pauli II, exoptamus ut necessitudines fiducia inspiratae, quae aliquot ante annos sunt initae inter christianos et muslimos, sinceri ac reverentis dialogi spiritu progrediantur et evolvantur.378 Hoc in dialogo, exoptavit Synodus, ut penitus inspicerentur sive reverentia vitae uti valoris fundamentalis, sive leges inalienabiles viri et mulieris sive par eorum dignitas. Prae oculis habita differentia inter ordinem socialem-politicum atque ordinem religiosum, religiones contribuere debent ad bonum commune. Synodus postulat a Conferentiis Episcoporum ut, ubi hoc opportunum visum fuerit et proficuum, occursus foveant mutuae cognitionis inter christianos et muslimos ad promovendos valores quibus societas indiget pro pacifico ac positivo convictu.379 Dialogus aliis cum religionibus 119. Hoc in rerum contextu manifestare insuper cupimus reverentiam Ecclesiae erga antiquas religiones et traditiones spirituales quae in variis Continentibus exsistentes amplectuntur valores qui comprehensioni inter personas et populos magnopere favere possunt.380 Frequenter animadvertimus syntoniam cum valoribus manifestatis etiam in eorum libris religiosis, quales sunt, exempli gratia, vitae reverentia, contemplatio, silentium, simplicitas in Buddhismo; sensus sacralitatis, sacrificii et ieiunii in Hinduismo; necnon familiares et sociales valores in Confucianismo. In aliis quoque experientiis religiosis sinceram reperimus attentionem ad Dei transcendentiam, qui tamquam Creator agnoscitur, ad reverentiam quoque vitae, matrimonii et familiae necnon ad solidum solidarietatis sensum. Dialogus et libertas religiosa 120. Dialogus tamen fecundus non esset si authenticam cuiusque personae observantiam non contineret, ita ut ipsa libere suae religioni adhaerere possit. Quapropter Synodus, dum cooperationem promovet inter praestantiores diversarum religionum delegatos, « necesse item esse monet, ut omnium 378 Cfr. Benedictus XVI, Allocutio ad Legatos Nationum plerumque Macometanae doctrinae apud Sedem Apostolicam receptos (25 Septembris 2006): AAS 98 (2006), 704-706. 379 Cfr. Propositio 53. 380 Cfr. Propositio 50. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 784 credentium libertas suam fidem profitendi et privatim et publice, sed etiam conscientiae libertas, in tuto collocentur ».381 Nam « observantia et dialogus postulant mutuam aestimationem in cunctis aspectibus, praesertim in iis quae libertates fundamentales ac potissimum libertatem religiosam attingunt. Ipsi inter populos pacem fovent et concordiam ».382 CONCLUSIO Definitivum Dei verbum 121. Hisce meditationibus ad finem vertentibus, in quibus colligere voluimus et altius illustrare divitias XII Coetus Generalis Synodi Episcoporum de Verbo Dei in vita et in missione Ecclesiae, iterum hortari cupimus universum Dei Populum, Pastores, sodales vitae consecratae atque laicos, ut studeant maiorem in dies consuetudinem cum sacris Scripturis excolere. Numquam est obliviscendum fundamentum cuiusque authenticae vivaeque christianae spiritualitatis esse Verbum Dei nuntiatum, acceptum, celebratum et meditatum in Ecclesia. Haec artior necessitudo cum divino Verbo maiore fiet impetu si certiores erimus nos, sive in sacra Scriptura sive in viva Ecclesiae Traditione, versari coram definitivo Dei Verbo circa cosmum et historiam. Sicut in Prologo Evangelii secundum Ioannem contemplari possumus, omnis creatura sub signo stat Verbi. Verbum a Patre procedit et venit ut commoretur inter suos, et redit in sinum Patris ut secum ferat omnem creaturam quae in Ipso et per Ipsum est creata. Nunc Ecclesia vivit suam missionem in trepidanti exspectatione eschatologicae Sponsi manifestationis: « Spiritus et sponsa dicunt: ‘‘Veni!’’ » (Ap 22, 17). Exspectatio haec numquam est passiva, sed missionaria propensio ad nuntium Verbi Dei quod sanat et redimit omnem hominem: Iesus resuscitatus unicuique nostrum hodie iterum dicit: « Euntes in mundum universum praedicate Evangelium omni creaturae » (Mc 16, 15). 381 Propositio 50. Ioannes Paulus II, Allocutio Albae Domi, in Marochio ad iuvenes muslimos habita (19 Augusti 1985), 5: AAS 78 (1986), 99. 382 Acta Benedicti Pp. XVI 785 Nova evangelizatio et nova auditio 122. Nostra igitur aetas magis in dies aetas esse debet novae Verbi Dei auditionis et novae evangelizationis. Praecipuum locum divini Verbi in vita christiana reperire ducit nos itaque ad detegendum altiorem sensum monitionum quae Summus Pontifex Ioannes Paulus II vehementer repetere consueverat, nempe, ut continuaretur missio ad gentes cunctisque viribus susciperetur nova evangelizatio, maxime apud illas nationes ubi Evangelium oblivioni datum est vel indifferentiam patitur apud plerosque ob diffusum saecularismum. Spiritus Sanctus suscitet apud homines famem sitimve Verbi Dei atque ferventes praecones testesque Evangelii. Exemplum sequentes praeclari Apostoli gentium, qui vitam suam mutavit postquam audivit vocem Domini (cfr. Act 9, 1-30), nos etiam divinum Verbum audimus quod semper hic et nunc personaliter nos interpellat. Spiritus Sanctus, ut narratur in Actibus Apostolorum, segregavit Paulum una cum Barnaba ad praedicationem divulgationemque Bonae Notitiae (cfr. 13, 2). Similiter etiam in praesens Spiritus Sanctus vocare non desistit persuasos ac persuadentes auditores et praecones Verbi Domini. Verbum et gaudium 123. Quo dociliores erimus divini Verbi, eo altius deprehendere poterimus mysterium Pentecostes etiam hodie in actu esse apud Ecclesiam Dei. Spiritus Domini sua dona effundere pergit super Ecclesiam, ut perducamur ad plenam veritatem, nobis aperiens sensum Scripturarum et nos reddens in mundo praecones credibiles Verbi salutis. Sic redimus ad Primam Epistulam sancti Ioannis. In Verbo Dei nos quoque audivimus, vidimus atque contrectavimus Verbum vitae. Per gratiam accepimus nuntium quod vita aeterna manifestata est, ita ut in praesens percipiamus nos in communionem invicem inductos esse, cum iis qui nos praecesserunt in signo fidei atque cum iis omnibus qui dispersi in mundo audiunt Verbum, celebrant Eucharistiam, vivunt testimonium caritatis. Communicatio huius nuntii — memorat apostolus Ioannes — data est « ut gaudium nostrum sit plenum » (1 Io 1, 4). Synodalis Coetus nobis tribuit ut experiremur ea quae in Ioannis nuntio continentur: praedicatio Verbi creat communionem efficitque gaudium. Agitur de altiore gaudio quod profluit ex ipso corde vitae trinitariae quodque nobiscum in Filio communicatur. De gaudio agitur veluti 786 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale ineffabili dono quod mundus dare nequit. Institui possunt festa, non autem gaudium. Secundum Scripturam gaudium est fructus Spiritus Sancti (cfr. Gal 5, 22), quod nobis concedit ingredi in Verbum et efficere ut divinum Verbum in nos ingrediatur, fructus ferens pro vita aeterna. Verbum Dei in virtute Spiritus Sancti nuntiantes, communicare volumus etiam fontem veri gaudii, non brevis et fugacis, sed gaudii quod provenit e persuasione solum Dominum Iesum verba vitae aeternae habere (cfr. Io 6, 68). « Mater Verbi et Mater laetitiae » 124. Haec intima coniunctio inter Verbum Dei et gaudium plane in ipsa Dei Matre proponitur. Recordemur effatum sanctae Elisabeth: « Beata, quae credidit, quoniam perficientur ea, quae dicta sunt ei a Domino » (Lc 1, 45). Maria est beata quoniam habet fidem, quia credidit, atque hac in fide accepit in proprio sinu Verbum Dei ut illud mundo traderet. Gaudium a Verbo exceptum, nunc dilatari potest in omnes qui in fide se mutari sinunt a Verbo Dei. Evangelium secundum Lucam duobus in locis ostendit nobis hoc mysterium audiendi et gaudendi. Iesus affirmat: « Mater mea et fratres mei hi sunt, qui verbum Dei audiunt et faciunt » (8, 21). Atque prae exclamatione cuiusdam e turba mulieris, quae vult extollere ventrem qui portavit eum et ubera quae aluerunt eum, Iesus revelat secretum veri gaudii: « Quinimmo beati, qui audiunt verbum Dei et custodiunt! » (11, 28). Iesus Mariae veram magnitudinem ostendit, aperiens sic etiam unicuique nostrum facultatem illam beatitudinem adipiscendi quae nascitur e Verbo accepto et perfecto. Quapropter in omnium christianorum memoriam referimus nostram personalem et communitariam consuetudinem cum Deo pendere ab incremento nostrae familiaritatis cum divino Verbo. Mentem denique Nostram vertimus ad omnes homines bonae voluntatis, etiam ad eos qui deflexerunt ab Ecclesia, qui fidem reliquerunt vel numquam salutis nuntium audiverunt. Unicuique Dominus dicit: « Ecce sto ad ostium et pulso. Si quis audierit vocem meam et aperuerit ianuam, introibo ad illum et cenabo cum illo et ipse mecum » (Apc 3, 20). Singuli igitur dies nostri informentur oportet renovato occursu cum Christo, Verbo Patris carne facto: Ipse est in principio et in fine, « et omnia in ipso constant » (Col 1, 17). Silentium teneamus ut Verbum Domini audiamus et meditemur, ut illud per actionem efficacem Spiritus Sancti Acta Benedicti Pp. XVI 787 omnibus diebus vitae nostrae in nobis morari, vivere et loqui pergat. Hoc modo Ecclesia iugiter renovatur et iuvenescit per Verbum Domini quod manet in aeternum (cfr. 1 Pe 1, 25; Is 40, 8). Sic etiam nos ingredi possumus in magnum dialogum nuptialem, quo sacra Scriptura concluditur: « Et Spiritus et sponsa dicunt: ‘‘Veni!’’. Et qui audit, dicat: ‘‘Veni!’’. Dicit, qui testimonium perhibet istorum: ‘‘Etiam, venio cito’’. ‘‘Amen. Veni, Domine Iesu!’’ » (Apc 22, 17.20). Datum Romae, apud Sanctum Petrum, die XXX mensis Septembris, in memoria sancti Hieronymi, anno MMX, Pontificatus Nostri sexto. BENEDICTUS PP. XVI 788 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale LITTERAE APOSTOLICAE MOTU PROPRIO DATAE I Quibus Pontificium Consilium de Nova Evangelizatione promovenda constituitur. BENEDICTUS PP. XVI Ubicumque et semper Iesu Christi Evangelii nuntiandi munus tuetur Ecclesia. Primus et supremus evangelizator ipse ascensionis ad Patrem die Apostolis mandavit: « Euntes ergo docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, docentes eos servare omnia, quaecumque mandavi vobis » (Mt 28, 19-20). Huic mandato fidelis Ecclesia, populus acquisitionis, ut virtutem annuntiet (cfr 1 Pe 2, 9), inde a Pentecostes die, cum Spiritum Sanctum recepit (cfr Act 2, 14), numquam cessavit, ut universo mundo Evangelii pulchritudinem cognoscendam traderet, Iesum Christum annuntians, verum Deum et verum hominem, eundem « heri et hodie idem, et in saecula » (Heb 13, 8), qui sua morte ac resurrectione salvationem attulit, antiquam complens repromissionem. Itaque evangelizationis missio, quae continuatio est operae, quam voluit Dominus Iesus, est Ecclesiae necessaria, quae praetermitti non potest atque ipsius naturae est manifestatio. Missio haec in historia varias species induit atque rationes usque renovatas, quoad loca, condiciones et historiae momenta. Nostra aetate singulare id est quod cum fidei desertione contenditur, quae procedente tempore apud societates et culturas sese manifestavit, quae Evangelio e saeculis imbutae videbantur. Sociales immutationes, quas novissimis decenniis vidimus, implicatas causas secum ferunt, quae diuturnitate temporis radices egerunt atque nostri mundi intellectum funditus immutaverunt. Mens convertatur ad permagnas scientiae et technicae artis progressiones, facultatum rationes amplificandas quoad vitam et individui libertatis spatia, magnas in re oeconomica immutationes, stirpium culturarumque colluviem, quam praegrandes migrationes effecerunt, augescentem inter populos mutuam obnoxietatem. Haec omnia non sine effectibus evenerunt quod ad vitam hominis quoque Acta Benedicti Pp. XVI 789 religiosam attinet. Si quidem hinc certa beneficia humanitas his immutationibus est experta atque Ecclesia alios impulsus obtinuit ut spei, quam detinet, rationem ostenderet (cfr 1 Pe 3, 15), illinc turbans quaedam evenit sacri sensus amissio, cum de fundamentis illis controversia esset, quae firma videbantur, quae sunt fides in Deum creatorem et providentem, Iesu Christi unici salvatoris revelatio et communis intellectio praecipuarum experientiarum hominis, id est ortus, obitus, in familia vita, ad legem moralem naturalem relatio. Si haec omnia a nonnullis liberatio quaedam sunt habita, mature interior solitudo est perspecta, quae oritur ubi homo, prae se ferens suae naturae suaeque sortis se esse unum artificem, eo destituitur quod est omnium rerum fundamentum. Concilium Oecumenicum Vaticanum II iam inter praecipua argumenta quaestionem posuit necessitudinis Ecclesiae cum hoc nostrae aetatis mundo. Ob oculos conciliarem doctrinam habentes, proinde Decessores Nostri de necessitate ultra cogitarunt aptas formas inveniendi ut hodierni homines vivum aeternumque Domini Verbum percipere possent. In longitudinem consulens Dei Servus Paulus VI evangelizationis munus planum faciebat, quae « semper necessaria est — cum crebro hodie eae invaluerint condiciones, quibus a lege christiana prorsus disceditur — plurimis hominibus, qui sacro quidem tincti sunt baptismate, sed extra quamvis formam vitae christianae degunt, plebi simplici, quae quandam possidet fidem, sed eius fundamenta vix cognoscit, viris studia colentibus, qui opus sibi esse sentiunt, ut Iesum Christum agnoscant alia ratione sibi propositum quam institutione, quae puerili aetate tradi solet, necnon aliis multis » (Adhort. ap. Evangelii nuntiandi, n. 52). Atque de iis cogitans qui longe a fide erant, addebat ut Ecclesiae in evangelizationis opera « apta subsidia et sermonis ratio quaerantur ad revelationem divinam et fidem in Iesum Christum alterutri primum vel iterum proponendam » (ibid., n. 56). Venerabilis Dei Servus Ioannes Paulus II hoc grave officium cardinem habuit lati sui Magisterii, sententia « novae evangelizationis », quam ipse compluribus documentis penitus perpendit, complectens munus quod hodie Ecclesiae impendet, peculiarem in modum in regionibus religione christiana antiquitus institutis. Munus istud, si directe eius rationem respicit sese extra ferendi, tamen ante omnia continuatam renovationem intus, continuatum transitum, ut ita dicamus, ab evangelizata ad evangelizatricem sibi vindicat. Sufficit ut memoretur id quod in Adhortatione postsynodali Christifideles laici dictum est: « Integrae regio- 790 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale nes nec non nationes in quibus anteacto tempore religio et vita christiana florebant, quae vivacis ac operosae fidei communitates excitabant, nunc rebus adversis premuntur ac non raro radicitus sunt transformatae, gliscentibus indifferentismo, saecularismo et atheismo. Agitur praesertim de regionibus et nationibus Primi Mundi qui dicitur, in quibus oeconomica prosperitas et consumendarum rerum cupiditas, quamquam etiam terribilibus paupertatis et miseriae adiunctis commixtae, inhiant ac proclamant ita esse vivendum “etsi Deus non daretur”. At religiosa indifferentia et practica Dei completa neglegentia ad vitae quaestiones licet graviores exsolvendas non minus affligunt animum nec minus videntur evertentes quam proclamatus atheismus; ipsa namque christiana fides, quamquam in aliquibus traditis moribus vel ritibus subsistit, pedetemptim ab ipsis vitae supremis momentis veluti in nascendo, in patiendo et in moriendo disiungitur. [...] In aliis vero regionibus vel nationibus, ubi adhuc modo vivido pietatis ac religiositatis christianae popularis servantur traditiones, hoc morale ac spirituale patrimonium, prementibus multiplicibus causis, inter quas saecularizatio et sectarum diffusio recensendae sunt, periculum subversionis patitur. Quare solummodo nova evangelizatio limpidum ac profundum fidei incrementum firmare potest, quod ex his traditionibus vim authenticae efficiat libertatis. Utique consortium humanum spiritu christiano ubique denuo imbuendum est. Id tamen possibile erit si christianus communitatum ipsarum ecclesialium contextus, quae his in regionibus et nationibus degunt, renovetur » (n. 34). Decessorum Nostrorum sollicitudines in Nos recipientes, aequum putamus congruas responsiones praebere, ut cuncta Ecclesia, quae Spiritus Sancti vi sinit se regenerari, hodierno mundo missionali impetu se monstret, ut nova evangelizatio promoveatur. Ipsa praesertim mentionem facit Ecclesiarum antiquitus conditarum, quae etiam in variis condicionibus vivunt, quibus diversae conveniunt necessitates, quae diversos evangelizationis motus requirunt: quibusdam enim in regionibus, quamvis saecularizationis realitas progrediatur, christianus usus adhuc bene floret et in integrorum populorum animis radicitus innititur; aliis autem in regionibus manifesta animadvertitur societatis a fide in universum seiunctio, cuius ecclesialis compago debilior est, licet cuiusdam vigoris elementa non desint, quae Spiritus Sanctus excitare pergit; novimus pro dolor loca quae fere christianam religionem omnino amiserunt, in quibus fidei lumen parvarum communitatum testificationibus demandatur: regiones hae, quae renovato primo Evangelii nuntio indigent, peculiarem in modum complures christiani nuntii partes renuere videntur. Acta Benedicti Pp. XVI 791 Condicionum diversitas diligens iudicium secum fert; cum « nova evangelizatio » dicitur, id non significat unam formulam reperire, quae cunctis circumstantiis par sit. Attamen non est difficile perspicere id, quo universae Ecclesiae indigent quae in regionibus, quoad traditiones, christianis degunt, renovatum esse impetum missionalem, qui gratiae dono denuo largiterque pateat. Etenim oblivisci non possumus primum munus semper fore id quo operae gratuitae Spiritus Resuscitati obsequentes nos praebeamus, qui omnes comitatur Evangelii praecones et cor aperit illorum qui audiunt. Ut Evangelii Verbum frugifere proclametur, oportet potissimum alta Dei experientia habeatur. Ut in primis Nostris Litteris encyclicis Deus caritas est autumavimus: « Ad initium, cum quis christianus fit, nulla est ethica voluntas neque magna opinio, verumtamen congressio datur cum Persona quae novum vitae finem imponit eodemque tempore certam progressionem » (n. 1). Similiter in omnis evangelizationis fundamento non adest humanum extensionis propositum, sed studium inaestimabile donum participandi, quod Deus nobis concredidit, suam ipsius nobiscum communicans vitam. Itaque harum cogitationum sub lumine, cunctis perpensis diligenter rebus itemque consiliis postulatis peritarum personarum, statuimus et decernimus quae sequuntur: Art. 1 § 1. Pontificium Consilium de Nova Evangelizatione promovenda constituitur, ut Romanae Curiae Dicasterium, secundum Constitutionem apostolicam Pastor bonus. § 2. Consilium sua proposita persequitur, tum meditationem de novae evangelizationis argumentis concitans, tum eligens et promovens formas instrumentaque ad eandem efficiendam apta. Art. 2 Consilii opera, quae una cum ceteris Dicasteriis et Curiae Romanae Institutis navatur, servatis uniuscuiusque competentiis, particularibus Ecclesiis inservit, in illis potissimum locis christianae traditionis, ubi clarius saecularizationis realitas manifestatur. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 792 Art. 3 Ex Consilii muneribus officia extolluntur: 1º theologicum pastoralemque sensum novae evangelizationis altius vestigandi; 2º promovendi et iuvandi, Conferentiis Episcopalibus arte cooperantibus, quae institutum ad hoc habere poterunt, vestigationem, diffusionem et exsecutionem Magisterii pontificii, quod ad argumenta attinet, quae cum nova evangelizatione nectuntur; 3º notificandi et sustinendi incepta, quae cum nova evangelizatione coniunguntur quaeque in nonnullis Ecclesiis particularibus iam aguntur, atque promovendi nova efficienda, naviter vires etiam implicando, quae in Institutis vitae consecratae et Societatibus vitae apostolicae reperiuntur, itemque in fidelium sodalitatibus atque novis communitatibus; 4º perpendendi et curandi recentiores communicationis socialis formas adhibendas, veluti instrumenta novae evangelizationis; 5º catechismi Catholicae Ecclesiae usum promovendi, qui essentialiter pleneque summam fidei complectitur pro nostrae aetatis hominibus. Art. 4 § 1. Consilium ab Archiepiscopo Praeside regitur, iuvantibus Secretario, Subsecretario et congruo numero Officialium, secundum statutas normas Constitutionis apostolicae Pastor bonus et Ordinationis Generalis Curiae Romanae. § 2. Consilium propria Membra habet et proprios Consultores constituere potest. Nostra haec autem statuta et Motu proprio praescripta nunc et in posterum firma et efficacia esse et fore volumus, non obstantibus quibusvis contrariis rebus, etiam peculiari mentione dignis, atque decernimus ut per editionem in actis diurnis « L’Osservatore Romano » eadem promulgentur atque ipso promulgationis die vigere incipiant. Datum ex Arce Gandulfi, die XXI mensis Septembris, in festivitate S. Matthaei, Apostoli et Evangelistae, anno Domini Nostri sexto. BENEDICTUS PP. XVI MMX, Pontificatus Acta Benedicti Pp. XVI 793 II Ad Sacrorum Alumnos Sacerdotali exeunte Anno. BENEDICTUS PP. XVI Cari Seminaristi, nel dicembre 1944, quando fui chiamato al servizio militare, il comandante di compagnia domandò a ciascuno di noi a quale professione aspirasse per il futuro. Risposi di voler diventare sacerdote cattolico. Il sottotenente replicò: Allora Lei deve cercarsi qualcos’altro. Nella nuova Germania non c’è più bisogno di preti. Sapevo che questa « nuova Germania » era già alla fine, e che dopo le enormi devastazioni portate da quella follia sul Paese, ci sarebbe stato bisogno più che mai di sacerdoti. Oggi, la situazione è completamente diversa. In vari modi, però, anche oggi molti pensano che il sacerdozio cattolico non sia una « professione » per il futuro, ma che appartenga piuttosto al passato. Voi, cari amici, vi siete decisi ad entrare in seminario, e vi siete, quindi, messi in cammino verso il ministero sacerdotale nella Chiesa Cattolica, contro tali obiezioni e opinioni. Avete fatto bene a farlo. Perché gli uomini avranno sempre bisogno di Dio, anche nell’epoca del dominio tecnico del mondo e della globalizzazione: del Dio che ci si è mostrato in Gesù Cristo e che ci raduna nella Chiesa universale, per imparare con Lui e per mezzo di Lui la vera vita e per tenere presenti e rendere efficaci i criteri della vera umanità. Dove l’uomo non percepisce più Dio, la vita diventa vuota; tutto è insufficiente. L’uomo cerca poi rifugio nell’ebbrezza o nella violenza, dalla quale proprio la gioventù viene sempre più minacciata. Dio vive. Ha creato ognuno di noi e conosce, quindi, tutti. È cosı̀ grande che ha tempo per le nostre piccole cose: « I capelli del vostro capo sono tutti contati ». Dio vive, e ha bisogno di uomini che esistono per Lui e che Lo portano agli altri. Sı̀, ha senso diventare sacerdote: il mondo ha bisogno di sacerdoti, di pastori, oggi, domani e sempre, fino a quando esisterà. Il seminario è una comunità in cammino verso il servizio sacerdotale. Con ciò, ho già detto qualcosa di molto importante: sacerdoti non si diventa da soli. Occorre la « comunità dei discepoli », l’insieme di coloro che vogliono servire la comune Chiesa. Con questa lettera vorrei evidenziare — anche guardando indietro al mio tempo in seminario — qualche elemento importante per questi anni del vostro essere in cammino. 794 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 1. Chi vuole diventare sacerdote, dev’essere soprattutto un « uomo di Dio », come lo descrive san Paolo (1 Tm 6, 11). Per noi Dio non è un’ipotesi distante, non è uno sconosciuto che si è ritirato dopo il « big bang ». Dio si è mostrato in Gesù Cristo. Nel volto di Gesù Cristo vediamo il volto di Dio. Nelle sue parole sentiamo Dio stesso parlare con noi. Perciò la cosa più importante nel cammino verso il sacerdozio e durante tutta la vita sacerdotale è il rapporto personale con Dio in Gesù Cristo. Il sacerdote non è l’amministratore di una qualsiasi associazione, di cui cerca di mantenere e aumentare il numero dei membri. È il messaggero di Dio tra gli uomini. Vuole condurre a Dio e cosı̀ far crescere anche la vera comunione degli uomini tra di loro. Per questo, cari amici, è tanto importante che impariate a vivere in contatto costante con Dio. Quando il Signore dice: « Pregate in ogni momento », naturalmente non ci chiede di dire continuamente parole di preghiera, ma di non perdere mai il contatto interiore con Dio. Esercitarsi in questo contatto è il senso della nostra preghiera. Perciò è importante che il giorno incominci e si concluda con la preghiera. Che ascoltiamo Dio nella lettura della Scrittura. Che gli diciamo i nostri desideri e le nostre speranze, le nostre gioie e sofferenze, i nostri errori e il nostro ringraziamento per ogni cosa bella e buona, e che in questo modo Lo abbiamo sempre davanti ai nostri occhi come punto di riferimento della nostra vita. Cosı̀ diventiamo sensibili ai nostri errori e impariamo a lavorare per migliorarci; ma diventiamo sensibili anche a tutto il bello e il bene che riceviamo ogni giorno come cosa ovvia, e cosı̀ cresce la gratitudine. Con la gratitudine cresce la gioia per il fatto che Dio ci è vicino e possiamo servirlo. 2. Dio non è solo una parola per noi. Nei Sacramenti Egli si dona a noi in persona, attraverso cose corporali. Il centro del nostro rapporto con Dio e della configurazione della nostra vita è l’Eucaristia. Celebrarla con partecipazione interiore e incontrare cosı̀ Cristo in persona, dev’essere il centro di tutte le nostre giornate. San Cipriano ha interpretato la domanda del Vangelo: « Dacci oggi il nostro pane quotidiano », dicendo, tra l’altro, che « nostro » pane, il pane che possiamo ricevere da cristiani nella Chiesa, è il Signore eucaristico stesso. Nella domanda del Padre Nostro preghiamo quindi che Egli ci doni ogni giorno questo « nostro » pane; che esso sia sempre il cibo della nostra vita. Che il Cristo risorto, che si dona a noi nell’Eucaristia, plasmi davvero tutta la nostra vita con lo splendore del suo amore divino. Per la retta celebrazione eucaristica è necessario anche che impariamo a conoscere, Acta Benedicti Pp. XVI 795 capire e amare la liturgia della Chiesa nella sua forma concreta. Nella liturgia preghiamo con i fedeli di tutti i secoli — passato, presente e futuro si congiungono in un unico grande coro di preghiera. Come posso affermare per il mio cammino personale, è una cosa entusiasmante imparare a capire man mano come tutto ciò sia cresciuto, quanta esperienza di fede ci sia nella struttura della liturgia della Messa, quante generazioni l’abbiano formata pregando. 3. Anche il sacramento della Penitenza è importante. Mi insegna a guardarmi dal punto di vista di Dio, e mi costringe ad essere onesto nei confronti di me stesso. Mi conduce all’umiltà. Il Curato d’Ars ha detto una volta: Voi pensate che non abbia senso ottenere l’assoluzione oggi, pur sapendo che domani farete di nuovo gli stessi peccati. Ma — cosı̀ dice — Dio stesso dimentica al momento i vostri peccati di domani, per donarvi la sua grazia oggi. Benché abbiamo da combattere continuamente con gli stessi errori, è importante opporsi all’abbrutimento dell’anima, all’indifferenza che si rassegna al fatto di essere fatti cosı̀. È importante restare in cammino, senza scrupolosità, nella consapevolezza riconoscente che Dio mi perdona sempre di nuovo. Ma anche senza indifferenza, che non farebbe più lottare per la santità e per il miglioramento. E, nel lasciarmi perdonare, imparo anche a perdonare gli altri. Riconoscendo la mia miseria, divento anche più tollerante e comprensivo nei confronti delle debolezze del prossimo. 4. Mantenete pure in voi la sensibilità per la pietà popolare, che è diversa in tutte le culture, ma che è pur sempre molto simile, perché il cuore dell’uomo alla fine è lo stesso. Certo, la pietà popolare tende all’irrazionalità, talvolta forse anche all’esteriorità. Eppure, escluderla è del tutto sbagliato. Attraverso di essa, la fede è entrata nel cuore degli uomini, è diventata parte dei loro sentimenti, delle loro abitudini, del loro comune sentire e vivere. Perciò la pietà popolare è un grande patrimonio della Chiesa. La fede si è fatta carne e sangue. Certamente la pietà popolare dev’essere sempre purificata, riferita al centro, ma merita il nostro amore, ed essa rende noi stessi in modo pienamente reale « Popolo di Dio ». 5. Il tempo in seminario è anche e soprattutto tempo di studio. La fede cristiana ha una dimensione razionale e intellettuale che le è essenziale. Senza di essa la fede non sarebbe se stessa. Paolo parla di una « forma di insegnamento », alla quale siamo stati affidati nel battesimo (Rm 6, 17). Voi tutti 796 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale conoscete la parola di San Pietro, considerata dai teologi medioevali la giustificazione per una teologia razionale e scientificamente elaborata: « Pronti sempre a rispondere a chiunque vi domandi “ragione” (logos) della speranza che è in voi » (1 Pt 3, 15). Imparare la capacità di dare tali risposte, è uno dei principali compiti degli anni di seminario. Posso solo pregarvi insistentemente: Studiate con impegno! Sfruttate gli anni dello studio! Non ve ne pentirete. Certo, spesso le materie di studio sembrano molto lontane dalla pratica della vita cristiana e dal servizio pastorale. Tuttavia è completamente sbagliato porre sempre subito la domanda pragmatica: Mi potrà servire questo in futuro? Sarà di utilità pratica, pastorale? Non si tratta appunto soltanto di imparare le cose evidentemente utili, ma di conoscere e comprendere la struttura interna della fede nella sua totalità, cosı̀ che essa diventi risposta alle domande degli uomini, i quali cambiano, dal punto di vista esteriore, di generazione in generazione, e tuttavia restano in fondo gli stessi. Perciò è importante andare oltre le mutevoli domande del momento per comprendere le domande vere e proprie e capire cosı̀ anche le risposte come vere risposte. È importante conoscere a fondo la Sacra Scrittura interamente, nella sua unità di Antico e Nuovo Testamento: la formazione dei testi, la loro peculiarità letteraria, la graduale composizione di essi fino a formare il canone dei libri sacri, l’interiore unità dinamica che non si trova in superficie, ma che sola dà a tutti i singoli testi il loro significato pieno. È importante conoscere i Padri e i grandi Concili, nei quali la Chiesa ha assimilato, riflettendo e credendo, le affermazioni essenziali della Scrittura. Potrei continuare in questo modo: ciò che chiamiamo dogmatica è il comprendere i singoli contenuti della fede nella loro unità, anzi, nella loro ultima semplicità: ogni singolo particolare è alla fine solo dispiegamento della fede nell’unico Dio, che si è manifestato e si manifesta a noi. Che sia importante conoscere le questioni essenziali della teologia morale e della dottrina sociale cattolica, non ho bisogno di dirlo espressamente. Quanto importante sia oggi la teologia ecumenica, il conoscere le varie comunità cristiane, è evidente; parimenti la necessità di un orientamento fondamentale sulle grandi religioni, e non da ultima la filosofia: la comprensione del cercare e domandare umano, al quale la fede vuol dare risposta. Ma imparate anche a comprendere e — oso dire — ad amare il diritto canonico nella sua necessità intrinseca e nelle forme della sua applicazione pratica: una società senza diritto sarebbe una società priva di diritti. Il diritto è condizione dell’amore. Ora non voglio continuare ad elencare, ma solo dire ancora una volta: amate lo studio della teologia e seguitelo con Acta Benedicti Pp. XVI 797 attenta sensibilità per ancorare la teologia alla comunità viva della Chiesa, la quale, con la sua autorità, non è un polo opposto alla scienza teologica, ma il suo presupposto. Senza la Chiesa che crede, la teologia smette di essere se stessa e diventa un insieme di diverse discipline senza unità interiore. 6. Gli anni nel seminario devono essere anche un tempo di maturazione umana. Per il sacerdote, il quale dovrà accompagnare altri lungo il cammino della vita e fino alla porta della morte, è importante che egli stesso abbia messo in giusto equilibrio cuore e intelletto, ragione e sentimento, corpo e anima, e che sia umanamente « integro ». La tradizione cristiana, pertanto, ha sempre collegato con le « virtù teologali » anche le « virtù cardinali », derivate dall’esperienza umana e dalla filosofia, e in genere la sana tradizione etica dell’umanità. Paolo lo dice ai Filippesi in modo molto chiaro: « In conclusione, fratelli, quello che è vero, quello che è nobile, quello che è giusto, quello che è puro, quello che è amabile, quello che è onorato, ciò che è virtù e ciò che merita lode, questo sia oggetto dei vostri pensieri » (4, 8). Di questo contesto fa parte anche l’integrazione della sessualità nell’insieme della personalità. La sessualità è un dono del Creatore, ma anche un compito che riguarda lo sviluppo del proprio essere umano. Quando non è integrata nella persona, la sessualità diventa banale e distruttiva allo stesso tempo. Oggi vediamo questo in molti esempi nella nostra società. Di recente abbiamo dovuto constatare con grande dispiacere che sacerdoti hanno sfigurato il loro ministero con l’abuso sessuale di bambini e giovani. Anziché portare le persone ad un’umanità matura ed esserne l’esempio, hanno provocato, con i loro abusi, distruzioni di cui proviamo profondo dolore e rincrescimento. A causa di tutto ciò può sorgere la domanda in molti, forse anche in voi stessi, se sia bene farsi prete; se la via del celibato sia sensata come vita umana. L’abuso, però, che è da riprovare profondamente, non può screditare la missione sacerdotale, la quale rimane grande e pura. Grazie a Dio, tutti conosciamo sacerdoti convincenti, plasmati dalla loro fede, i quali testimoniano che in questo stato, e proprio nella vita celibataria, si può giungere ad un’umanità autentica, pura e matura. Ciò che è accaduto, però, deve renderci più vigilanti e attenti, proprio per interrogare accuratamente noi stessi, davanti a Dio, nel cammino verso il sacerdozio, per capire se ciò sia la sua volontà per me. È compito dei padri confessori e dei vostri superiori accompagnarvi e aiutarvi in questo percorso di discernimento. È un elemento essenziale del vostro 798 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale cammino praticare le virtù umane fondamentali, con lo sguardo rivolto al Dio manifestato in Cristo, e lasciarsi, sempre di nuovo, purificare da Lui. 7. Oggi gli inizi della vocazione sacerdotale sono più vari e diversi che in anni passati. La decisione per il sacerdozio si forma oggi spesso nelle esperienze di una professione secolare già appresa. Cresce spesso nelle comunità, specialmente nei movimenti, che favoriscono un incontro comunitario con Cristo e la sua Chiesa, un’esperienza spirituale e la gioia nel servizio della fede. La decisione matura anche in incontri del tutto personali con la grandezza e la miseria dell’essere umano. Cosı̀ i candidati al sacerdozio vivono spesso in continenti spirituali completamente diversi. Potrà essere difficile riconoscere gli elementi comuni del futuro mandato e del suo itinerario spirituale. Proprio per questo il seminario è importante come comunità in cammino al di sopra delle varie forme di spiritualità. I movimenti sono una cosa magnifica. Voi sapete quanto li apprezzo e amo come dono dello Spirito Santo alla Chiesa. Devono essere valutati, però, secondo il modo in cui tutti sono aperti alla comune realtà cattolica, alla vita dell’unica e comune Chiesa di Cristo che in tutta la sua varietà è comunque solo una. Il seminario è il periodo nel quale imparate l’uno con l’altro e l’uno dall’altro. Nella convivenza, forse talvolta difficile, dovete imparare la generosità e la tolleranza non solo nel sopportarvi a vicenda, ma nell’arricchirvi l’un l’altro, in modo che ciascuno possa apportare le sue peculiari doti all’insieme, mentre tutti servono la stessa Chiesa, lo stesso Signore. Questa scuola della tolleranza, anzi, dell’accettarsi e del comprendersi nell’unità del Corpo di Cristo, fa parte degli elementi importanti degli anni di seminario. Cari seminaristi! Con queste righe ho voluto mostrarvi quanto penso a voi proprio in questi tempi difficili e quanto vi sono vicino nella preghiera. E pregate anche per me, perché io possa svolgere bene il mio servizio, finché il Signore lo vuole. Affido il vostro cammino di preparazione al Sacerdozio alla materna protezione di Maria Santissima, la cui casa fu scuola di bene e di grazia. Tutti vi benedica Dio onnipotente, Padre e Figlio e Spirito Santo. Dal Vaticano, 18 ottobre 2010, Festa di San Luca, Evangelista. Vostro nel Signore BENEDICTUS PP. XVI Acta Benedicti Pp. XVI 799 HOMILIAE I Panormi in eucharistica celebratione apud Forum Italicum.* Cari fratelli e sorelle! È grande la mia gioia nel poter spezzare con voi il pane della Parola di Dio e dell’Eucaristia. Vi saluto tutti con affetto e vi ringrazio per la vostra calorosa accoglienza! Saluto in particolare il vostro Pastore, l’Arcivescovo Mons. Paolo Romeo; lo ringrazio per le espressioni di benvenuto che ha voluto rivolgermi a nome di tutti, e anche per il significativo dono che mi ha offerto. Saluto anche gli Arcivescovi e i Vescovi presenti, i Sacerdoti, i Religiosi e le Religiose, i rappresentanti delle Associazioni e dei Movimenti ecclesiali. Rivolgo un deferente pensiero al Sindaco, On. Diego Cammarata, grato per il cortese indirizzo di saluto, al Rappresentante del Governo ed alle Autorità civili e militari, che con la loro presenza hanno voluto onorare questo nostro incontro. Un ringraziamento speciale a quanti hanno generosamente offerto la loro collaborazione per l’organizzazione e preparazione di questa giornata. Cari amici! La mia Visita avviene in occasione di un importante raduno ecclesiale regionale dei giovani e delle famiglie, che incontrerò nel pomeriggio. Ma sono venuto anche per condividere con voi gioie e speranze, fatiche e impegni, ideali e aspirazioni di questa comunità diocesana. Quando gli antichi Greci approdarono in questa zona, come ha anche ricordato il Sindaco nel suo saluto, la chiamarono « Panormo », cioè « tutto porto »: un nome che voleva indicare sicurezza, pace e serenità. Venendo per la prima volta fra di voi, il mio augurio è che veramente questa Città, ispirandosi ai valori più autentici della sua storia e della sua tradizione, sappia sempre realizzare per i suoi abitanti, come pure per l’intera Nazione, l’auspicio di serenità e di pace sintetizzato nel suo nome. So che a Palermo, come anche in tutta la Sicilia, non mancano difficoltà, problemi e preoccupazioni: penso, in particolare, a quanti vivono concretamente la loro esistenza in condizioni di precarietà, a causa della mancanza del lavoro, dell’incertezza per il futuro, della sofferenza fisica e morale e, come ha * Die 3 Octobris 2010. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 800 ricordato l’Arcivescovo, a causa della criminalità organizzata. Oggi sono in mezzo a voi per testimoniare la mia vicinanza ed il mio ricordo nella preghiera. Sono qui per darvi un forte incoraggiamento a non aver paura di testimoniare con chiarezza i valori umani e cristiani, cosı̀ profondamente radicati nella fede e nella storia di questo territorio e della sua popolazione. Cari fratelli e sorelle, ogni assemblea liturgica è spazio della presenza di Dio. Riuniti per la santa Eucaristia, i discepoli del Signore sono immersi nel sacrificio redentore di Cristo, proclamano che Egli è risorto, è vivo e datore di vita, e testimoniano che la sua presenza è grazia, forza e gioia. Apriamo il cuore alla sua parola ed accogliamo il dono della sua presenza! Tutti i testi della liturgia di questa domenica ci parlano della fede, che è il fondamento di tutta la vita cristiana. Gesù ha educato i suoi discepoli a crescere nella fede, a credere e ad affidarsi sempre di più a Lui, per costruire sulla roccia la propria vita. Per questo essi gli chiedono: « Accresci in noi la fede ».1 È una bella domanda che rivolgono al Signore, è la domanda fondamentale: i discepoli non chiedono doni materiali, non chiedono privilegi, ma chiedono la grazia della fede, che orienti e illumini tutta la vita; chiedono la grazia di riconoscere Dio e di poter stare in relazione intima con Lui, ricevendo da Lui tutti i suoi doni, anche quelli del coraggio, dell’amore e della speranza. Senza rispondere direttamente alla loro preghiera, Gesù ricorre ad un’immagine paradossale per esprimere l’incredibile vitalità della fede. Come una leva muove molto più del proprio peso, cosı̀ la fede, anche un pizzico di fede, è in grado di compiere cose impensabili, straordinarie, come sradicare un grande albero e trapiantarlo nel mare.2 La fede — fidarci di Cristo, accoglierlo, lasciare che ci trasformi, seguirlo fino in fondo — rende possibili le cose umanamente impossibili, in ogni realtà. Ne dà testimonianza anche il profeta Abacuc nella prima lettura. Egli implora il Signore a partire da una situazione tremenda di violenza, d’iniquità e di oppressione; e proprio in questa situazione difficile e di insicurezza, il profeta introduce una visione che offre uno spaccato del progetto che Dio sta tracciando e sta attuando nella storia: « Soccombe colui che non ha l’animo retto, mentre il giusto vivrà per la sua fede ».3 L’empio, colui che non agisce secondo Dio, confida nel proprio potere, ma si appoggia su una realtà fragile e inconsistente, perciò si piegherà, è 1 2 3 Lc 17, 6. Ibid. Ab 2, 4. Acta Benedicti Pp. XVI 801 destinato a cadere; il giusto, invece, confida in una realtà nascosta ma solida, confida in Dio e per questo avrà la vita. Nei secoli passati la Chiesa che è in Palermo è stata arricchita ed animata da una fede fervida, che ha trovato la sua più alta e riuscita espressione nei Santi e nelle Sante. Penso a santa Rosalia, che voi venerate e onorate e che, dal monte Pellegrino, veglia sulla vostra Città, di cui è Patrona. E penso ad altre due grandi sante della Sicilia, Agata e Lucia. Né va dimenticato come il vostro senso religioso abbia sempre ispirato e orientato la vita familiare, alimentando valori, quali la capacità di donazione e di solidarietà verso gli altri, specialmente i sofferenti, e l’innato rispetto per la vita, che costituiscono una preziosa eredità da custodire gelosamente e da rilanciare ancor più ai nostri giorni. Cari amici, conservate questo prezioso tesoro di fede della vostra Chiesa; siano sempre i valori cristiani a guidare le vostre scelte e le vostre azioni! La seconda parte del Vangelo odierno presenta un altro insegnamento, un insegnamento di umiltà, che tuttavia è strettamente legato alla fede. Gesù ci invita ad essere umili e porta l’esempio di un servo che ha lavorato nei campi. Quando torna a casa, il padrone gli chiede ancora di lavorare. Secondo la mentalità del tempo di Gesù, il padrone aveva tutto il diritto di farlo. Il servo doveva al padrone una disponibilità completa; e il padrone non si riteneva obbligato verso di lui perché aveva eseguito gli ordini ricevuti. Gesù ci fa prendere coscienza che, di fronte a Dio, ci troviamo in una situazione simile: siamo servi di Dio; non siamo creditori nei suoi confronti, ma siamo sempre debitori, perché dobbiamo a Lui tutto, perché tutto è suo dono. Accettare e fare la sua volontà è l’atteggiamento da avere ogni giorno, in ogni momento della nostra vita. Davanti a Dio non dobbiamo mai presentarci come chi crede di aver reso un servizio e di meritare una grande ricompensa. Questa è un’illusione che può nascere in tutti, anche nelle persone che lavorano molto al servizio del Signore, nella Chiesa. Dobbiamo, invece, essere consapevoli che, in realtà, non facciamo mai abbastanza per Dio. Dobbiamo dire, come ci suggerisce Gesù: « Siamo servi inutili. Abbiamo fatto quanto dovevamo fare ».4 Questo è un atteggiamento di umiltà che ci mette veramente al nostro posto e permette al Signore di essere molto generoso con noi. Infatti, in un altro brano del Vangelo egli ci promette che « si cingerà le sue vesti, ci farà mettere a tavola e passerà a servirci ».5 Cari amici, se faremo ogni giorno la 4 5 Lc 17, 10. Cfr. Lc 12, 37. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 802 volontà di Dio, con umiltà, senza pretendere nulla da Lui, sarà Gesù stesso a servirci, ad aiutarci, ad incoraggiarci, a donarci forza e serenità. Anche l’apostolo Paolo, nella seconda lettura odierna, parla della fede. Timoteo è invitato ad avere fede e, per mezzo di essa, ad esercitare la carità. Il discepolo viene esortato a ravvivare nella fede anche il dono di Dio che è in lui per l’imposizione delle mani di Paolo, cioè il dono dell’Ordinazione, ricevuto per svolgere il ministero apostolico come collaboratore di Paolo.6 Egli non deve lasciar spegnere questo dono, ma deve renderlo sempre più vivo per mezzo della fede. E l’Apostolo aggiunge: « Dio infatti non ci ha dato uno spirito di timidezza, ma di forza, di carità e di prudenza ».7 Cari Palermitani e cari Siciliani! La vostra bella Isola è stata tra le prime regioni d’Italia ad accogliere la fede degli Apostoli, a ricevere l’annunzio della Parola di Dio, ad aderire alla fede in modo cosı̀ generoso che, anche in mezzo a difficoltà e persecuzioni, è sempre germogliato in essa il fiore della santità. La Sicilia è stata ed è terra di santi, appartenenti ad ogni condizione di vita, che hanno vissuto il Vangelo con semplicità ed integralità. A voi, fedeli laici, ripeto: non abbiate timore di vivere e testimoniare la fede nei vari ambiti della società, nelle molteplici situazioni dell’esistenza umana, soprattutto in quelle difficili! La fede vi dona la forza di Dio per essere sempre fiduciosi e coraggiosi, per andare avanti con nuova decisione, per prendere le iniziative necessarie a dare un volto sempre più bello alla vostra terra. E quando incontrate l’opposizione del mondo, sentite le parole dell’Apostolo: « Non vergognarti dunque di dare testimonianza al Signore nostro ».8 Ci si deve vergognare del male, di ciò che offende Dio, di ciò che offende l’uomo; ci si deve vergognare del male che si arreca alla Comunità civile e religiosa con azioni che non amano venire alla luce! La tentazione dello scoraggiamento, della rassegnazione, viene a chi è debole nella fede, a chi confonde il male con il bene, a chi pensa che davanti al male, spesso profondo, non ci sia nulla da fare. Invece, chi è saldamente fondato sulla fede, chi ha piena fiducia in Dio e vive nella Chiesa, è capace di portare la forza dirompente del Vangelo. Cosı̀ si sono comportati i Santi e le Sante, fioriti, nel corso dei secoli, a Palermo e in tutta la Sicilia, come pure laici e sacerdoti di oggi a voi ben noti, come, ad esempio, Don Pino Puglisi. Siano essi a custodirvi sempre uniti e ad alimentare in ciascuno il desiderio di proclamare, con le parole e con le opere, la 6 7 8 Cfr. 2 Tm 1, 6. v. 7. v. 8. Acta Benedicti Pp. XVI 803 presenza e l’amore di Cristo. Popolo di Sicilia, guarda con speranza al tuo futuro! Fa’ emergere in tutta la sua luce il bene che vuoi, che cerchi e che hai! Vivi con coraggio i valori del Vangelo per far risplendere la luce del bene! Con la forza di Dio tutto è possibile! La Madre di Cristo, la Vergine Odigitria da voi tanto venerata, vi assista e vi conduca alla profonda conoscenza del suo Figlio. Amen! II Dum inauguratur Coetus Specialis pro Medio Oriente Synodi Episcoporum.* Venerati Fratelli, illustri Signori e Signore, cari fratelli e sorelle! La Celebrazione eucaristica, rendimento di grazie a Dio per eccellenza, è segnata oggi per noi, radunati presso il Sepolcro di San Pietro, da un motivo straordinario: la grazia di vedere riuniti per la prima volta in un’Assemblea Sinodale, intorno al Vescovo di Roma e Pastore Universale, i Vescovi della regione mediorientale. Tale singolare evento dimostra l’interesse dell’intera Chiesa per la preziosa e amata porzione del Popolo di Dio che vive in Terra Santa e in tutto il Medio Oriente. Anzitutto eleviamo il nostro ringraziamento al Signore della storia, perché ha permesso che, nonostante vicende spesso difficili e tormentate, il Medio Oriente vedesse sempre, dai tempi di Gesù fino ad oggi, la continuità della presenza dei cristiani. In quelle terre l’unica Chiesa di Cristo si esprime nella varietà di Tradizioni liturgiche, spirituali, culturali e disciplinari delle sei venerande Chiese Orientali Cattoliche sui iuris, come pure nella Tradizione latina. Il fraterno saluto, che rivolgo con grande affetto ai Patriarchi di ognuna di esse, vuole estendersi in questo momento a tutti i fedeli affidati alle loro cure pastorali nei rispettivi Paesi e anche nella diaspora. In questa Domenica 28.ma del Tempo per annum, la Parola di Dio offre un tema di meditazione che si accosta in modo significativo all’evento sinodale che oggi inauguriamo. La lettura continua del Vangelo di Luca ci conduce all’episodio della guarigione dei dieci lebbrosi, dei quali uno solo, un * Die 11 Octobris 2010. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 804 samaritano, torna indietro a ringraziare Gesù. In connessione con questo testo, la prima lettura, tratta dal Secondo Libro dei Re, racconta la guarigione di Naaman, capo dell’esercito arameo, anch’egli lebbroso, che viene guarito immergendosi sette volte nelle acque del fiume Giordano, secondo l’ordine del profeta Eliseo. Anche Naaman ritorna dal profeta e, riconoscendo in lui il mediatore di Dio, professa la fede nell’unico Signore. Dunque, due malati di lebbra, due non ebrei, che guariscono perché credono alla parola dell’inviato di Dio. Guariscono nel corpo, ma si aprono alla fede, e questa li guarisce nell’anima, cioè li salva. Il Salmo responsoriale canta questa realtà: « Il Signore ha fatto conoscere la sua salvezza, / agli occhi delle genti ha rivelato la sua giustizia. / Egli si è ricordato del suo amore, / della sua fedeltà alla casa d’Israele ».1 Ecco allora il tema: la salvezza è universale, ma passa attraverso una mediazione determinata, storica: la mediazione del popolo di Israele, che diventa poi quella di Gesù Cristo e della Chiesa. La porta della vita è aperta per tutti, ma, appunto, è una « porta », cioè un passaggio definito e necessario. Lo afferma sinteticamente la formula paolina che abbiamo ascoltato nella Seconda Lettera a Timoteo: « la salvezza che è in Cristo Gesù ».2 È il mistero dell’universalità della salvezza e al tempo stesso del suo necessario legame con la mediazione storica di Gesù Cristo, preceduta da quella del popolo di Israele e prolungata da quella della Chiesa. Dio è amore e vuole che tutti gli uomini abbiano parte alla sua vita; per realizzare questo disegno Egli, che è Uno e Trino, crea nel mondo un mistero di comunione umano e divino, storico e trascendente: lo crea con il « metodo » — per cosı̀ dire — dell’alleanza, legandosi con amore fedele e inesauribile agli uomini, formandosi un popolo santo, che diventi una benedizione per tutte le famiglie della terra.3 Si rivela cosı̀ come il Dio di Abramo, di Isacco e di Giacobbe,4 che vuole condurre il suo popolo alla « terra » della libertà e della pace. Questa « terra » non è di questo mondo; tutto il disegno divino eccede la storia, ma il Signore lo vuole costruire con gli uomini, per gli uomini e negli uomini, a partire dalle coordinate di spazio e di tempo in cui essi vivono e che Lui stesso ha dato. Di tali coordinate fa parte, con una sua specificità, quello che noi chiamiamo il « Medio Oriente ». Anche questa regione del mondo Dio la vede da 1 2 3 4 Sal 98, 2-3. 2 Tm 2, 10. Cfr. Gen 12, 3. Cfr. Es 3, 6. Acta Benedicti Pp. XVI 805 una prospettiva diversa, si direbbe « dall’alto »: è la terra di Abramo, di Isacco e di Giacobbe; la terra dell’esodo e del ritorno dall’esilio; la terra del tempio e dei profeti; la terra in cui il Figlio Unigenito è nato da Maria, dove ha vissuto, è morto ed è risorto; la culla della Chiesa, costituita per portare il Vangelo di Cristo sino ai confini del mondo. E noi pure, come credenti, guardiamo al Medio Oriente con questo sguardo, nella prospettiva della storia della salvezza. È l’ottica interiore che mi ha guidato nei viaggi apostolici in Turchia, nella Terra Santa — Giordania, Israele, Palestina — e a Cipro, dove ho potuto conoscere da vicino le gioie e le preoccupazioni delle comunità cristiane. Anche per questo ho accolto volentieri la proposta di Patriarchi e Vescovi di convocare un’Assemblea sinodale per riflettere insieme, alla luce della Sacra Scrittura e della Tradizione della Chiesa, sul presente e sul futuro dei fedeli e delle popolazioni del Medio Oriente. Guardare quella parte del mondo nella prospettiva di Dio significa riconoscere in essa la « culla » di un disegno universale di salvezza nell’amore, un mistero di comunione che si attua nella libertà e perciò chiede agli uomini una risposta. Abramo, i profeti, la Vergine Maria sono i protagonisti di questa risposta, che però ha il suo compimento in Gesù Cristo, figlio di quella stessa terra, ma disceso dal Cielo. Da Lui, dal suo Cuore e dal suo Spirito, è nata la Chiesa, che è pellegrina in questo mondo, ma gli appartiene. La Chiesa è costituita per essere, in mezzo agli uomini, segno e strumento dell’unico e universale progetto salvifico di Dio; essa adempie questa missione semplicemente essendo se stessa, cioè « comunione e testimonianza », come recita il tema dell’Assemblea sinodale che oggi si apre, e che fa riferimento alla celebre definizione lucana della prima comunità cristiana: « La moltitudine di coloro che erano diventati credenti aveva un cuore solo e un’anima sola ».5 Senza comunione non può esserci testimonianza: la grande testimonianza è proprio la vita di comunione. Lo disse chiaramente Gesù: « Da questo tutti sapranno che siete miei discepoli: se avete amore gli uni per gli altri ».6 Questa comunione è la vita stessa di Dio che si comunica nello Spirito Santo, mediante Gesù Cristo. È dunque un dono, non qualcosa che dobbiamo anzitutto costruire noi con le nostre forze. Ed è proprio per questo che interpella la nostra libertà e attende la nostra risposta: la comunione ci chiede sempre conversione, come dono che va sempre meglio accolto e realizzato. I primi cristiani, a Gerusalemme, erano pochi. Nessuno avrebbe potuto immaginare ciò che poi è 5 6 At 4, 32. Gv 13, 35. 806 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale accaduto. E la Chiesa vive sempre di quella medesima forza che l’ha fatta partire e crescere. La Pentecoste è l’evento originario ma è anche un dinamismo permanente, e il Sinodo dei Vescovi è un momento privilegiato in cui si può rinnovare nel cammino della Chiesa la grazia della Pentecoste, affinché la Buona Novella sia annunciata con franchezza e possa essere accolta da tutte le genti. Pertanto, lo scopo di questa Assise sinodale è prevalentemente pastorale. Pur non potendo ignorare la delicata e a volte drammatica situazione sociale e politica di alcuni Paesi, i Pastori delle Chiese in Medio Oriente desiderano concentrarsi sugli aspetti propri della loro missione. Al riguardo, l’Instrumentum laboris, elaborato da un Consiglio Presinodale i cui Membri ringrazio vivamente per il lavoro svolto, ha sottolineato questa finalità ecclesiale dell’Assemblea, rilevando che essa intende, sotto la guida dello Spirito Santo, ravvivare la comunione della Chiesa Cattolica in Medio Oriente. Anzitutto all’interno di ciascuna Chiesa, tra tutti i suoi membri: Patriarca, Vescovi, sacerdoti, religiosi, persone di vita consacrata e laici. E, quindi, nei rapporti con le altre Chiese. La vita ecclesiale, cosı̀ corroborata, vedrà svilupparsi frutti assai positivi nel cammino ecumenico con le altre Chiese e Comunità ecclesiali presenti in Medio Oriente. Questa occasione è poi propizia per proseguire costruttivamente il dialogo con gli ebrei, ai quali ci lega in modo indissolubile la lunga storia dell’Alleanza, come pure con i musulmani. I lavori dell’Assise sinodale sono, inoltre, orientati alla testimonianza dei cristiani a livello personale, familiare e sociale. Questo richiede di rafforzare la loro identità cristiana mediante la Parola di Dio e i Sacramenti. Tutti auspichiamo che i fedeli sentano la gioia di vivere in Terra Santa, terra benedetta dalla presenza e dal glorioso mistero pasquale del Signore Gesù Cristo. Lungo i secoli quei Luoghi hanno attirato moltitudini di pellegrini ed anche comunità religiose maschili e femminili, che hanno considerato un grande privilegio il poter vivere e rendere testimonianza nella Terra di Gesù. Nonostante le difficoltà, i cristiani di Terra Santa sono chiamati a ravvivare la coscienza di essere pietre vive della Chiesa in Medio Oriente, presso i Luoghi santi della nostra salvezza. Ma quello di vivere dignitosamente nella propria patria è anzitutto un diritto umano fondamentale: perciò occorre favorire condizioni di pace e di giustizia, indispensabili per uno sviluppo armonioso di tutti gli abitanti della regione. Tutti dunque sono chiamati a dare il proprio contributo: la comunità internazionale, sostenendo un cammino affidabile, leale e costruttivo verso la pace; le religioni maggiormente presenti nella regione, nel Acta Benedicti Pp. XVI 807 promuovere i valori spirituali e culturali che uniscono gli uomini ed escludono ogni espressione di violenza. I cristiani continueranno a dare il loro contributo non soltanto con le opere di promozione sociale, quali gli istituti di educazione e di sanità, ma soprattutto con lo spirito delle Beatitudini evangeliche, che anima la pratica del perdono e della riconciliazione. In tale impegno essi avranno sempre l’appoggio di tutta la Chiesa, come attesta solennemente la presenza qui dei Delegati degli Episcopati di altri continenti. Cari amici, affidiamo i lavori dell’Assemblea sinodale per il Medio Oriente ai numerosi Santi e Sante di quella terra benedetta; invochiamo su di essa la costante protezione della Beata Vergine Maria, affinché le prossime giornate di preghiera, di riflessione e di comunione fraterna siano portatrici di buoni frutti per il presente e il futuro delle care popolazioni mediorientali. Ad esse rivolgiamo con tutto il cuore il saluto augurale: « Pace a te e pace alla tua casa e pace a quanto ti appartiene! ».7 III In ritu quo sex Beati in Album Sanctorum sunt relati.* Cari fratelli e sorelle! Si rinnova oggi in Piazza San Pietro la festa della santità. Con gioia rivolgo il mio cordiale benvenuto a voi che siete giunti, anche da molto lontano, per prendervi parte. Un particolare saluto ai Cardinali, ai Vescovi e ai Superiori Generali degli Istituti fondati dai nuovi Santi, come pure alle Delegazioni ufficiali e a tutte le Autorità civili. Insieme cerchiamo di accogliere quanto il Signore ci dice nelle sacre Scritture poc’anzi proclamate. La liturgia di questa domenica ci offre un insegnamento fondamentale: la necessità di pregare sempre, senza stancarsi. Talvolta noi ci stanchiamo di pregare, abbiamo l’impressione che la preghiera non sia tanto utile per la vita, che sia poco efficace. Perciò siamo tentati di dedicarci all’attività, di impiegare tutti i mezzi umani per raggiungere i nostri scopi, e non ricorriamo a Dio. Gesù invece afferma che bisogna pregare sempre, e lo fa mediante una specifica parabola.1 7 1 Sam 25, 6. ——————— * Die 17 Octobris 2010. 1 Cfr. Lc 18, 1-8. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 808 Questa parla di un giudice che non teme Dio e non ha riguardo per nessuno, un giudice che non ha atteggiamento positivo, ma cerca solo il proprio interesse. Non ha timore del giudizio di Dio e non ha rispetto per il prossimo. L’altro personaggio è una vedova, una persona in una situazione di debolezza. Nella Bibbia, la vedova e l’orfano sono le categorie più bisognose, perché indifese e senza mezzi. La vedova va dal giudice e gli chiede giustizia. Le sue possibilità di essere ascoltata sono quasi nulle, perché il giudice la disprezza ed ella non può fare nessuna pressione su di lui. Non può nemmeno appellarsi a principi religiosi, poiché il giudice non teme Dio. Perciò questa vedova sembra priva di ogni possibilità. Ma lei insiste, chiede senza stancarsi, è importuna, e cosı̀ alla fine riesce ad ottenere dal giudice il risultato. A questo punto Gesù fa una riflessione, usando l’argomento a fortiori: se un giudice disonesto alla fine si lascia convincere dalla preghiera di una vedova, quanto più Dio, che è buono, esaudirà chi lo prega. Dio infatti è la generosità in persona, è misericordioso, e quindi è sempre disposto ad ascoltare le preghiere. Pertanto, non dobbiamo mai disperare, ma insistere sempre nella preghiera. La conclusione del brano evangelico parla della fede: « Il Figlio dell’uomo, quando verrà, troverà la fede sulla terra? ».2 È una domanda che vuole suscitare un aumento di fede da parte nostra. È chiaro infatti che la preghiera dev’essere espressione di fede, altrimenti non è vera preghiera. Se uno non crede nella bontà di Dio, non può pregare in modo veramente adeguato. La fede è essenziale come base dell’atteggiamento della preghiera. È quanto hanno fatto i sei nuovi Santi che oggi vengono proposti alla venerazione della Chiesa universale: Stanisław Sołtys, André Bessette, Cándida Marı́a de Jesús Cipitria y Barriola, Mary of the Cross MacKillop, Giulia Salzano e Battista Camilla Varano. Świe˛ty Stanisław Kazimierczyk, zakonnik z XV wieku, i dla nas może być przykładem i ore˛downikiem. Całe Jego życie było zwia˛zane z Eucharystia˛. Najpierw przez kościół Bożego Ciała na Kazimierzu w dzisiejszym Krakowie, gdzie u boku matki i ojca uczył sie˛ wiary i pobożności; gdzie złożył śluby zakonne u Kanoników Regularnych; gdzie pracował jako kapłan, wychowawca, opiekun potrzebuja˛cych. Przede wszystkim jednak był zwia˛zany z Eucharystia˛ przez żarliwa˛ miłość do Chrystusa obecnego pod postaciami chleba i wina; przez przeżywanie tajemnicy Jego śmierci i 2 Lc 18, 8. Acta Benedicti Pp. XVI 809 zmartwychwstania, która w sposób bezkrwawy dokonuje sie˛ we Mszy św.; przez praktyke˛ miłości bliźniego, której źródłem i znakiem jest Komunia. Frère André Bessette, originaire du Québec, au Canada, et religieux de la Congrégation de la Sainte-Croix, connut très tôt la souffrance et la pauvreté. Elles l’ont conduit à recourir à Dieu par la prière et une vie intérieure intense. Portier du collège Notre Dame à Montréal, il manifesta une charité sans bornes et s’efforça de soulager les détresses de ceux qui venaient se confier à lui. Très peu instruit, il a pourtant compris où se situait l’essentiel de sa foi. Pour lui, croire signifie se soumettre librement et par amour à la volonté divine. Tout habité par le mystère de Jésus, il a vécu la béatitude des cœurs purs, celle de la rectitude personnelle. C’est grâce à cette simplicité qu’il a permis à beaucoup de voir Dieu. Il fit construire l’Oratoire Saint Joseph du Mont Royal dont il demeura le gardien fidèle jusqu’à sa mort en 1937. Il y fut le témoin d’innombrables guérisons et conversions. « Ne cherchez pas à vous faire enlever les épreuves » disait-il, « demandez plutôt la grâce de bien les supporter ». Pour lui, tout parlait de Dieu et de sa présence. Puissions-nous, à sa suite, rechercher Dieu avec simplicité pour le découvrir toujours présent au cœur de notre vie! Puisse l’exemple du Frère André inspirer la vie chrétienne canadienne! Cuando el Hijo del Hombre vendrá para hacer justicia a los elegidos, ¿encontrará esta fe en la tierra?.3 Hoy podemos decir que sı́, con alivio y firmeza, al contemplar figuras como la Madre Cándida Marı́a de Jesús Cipitria y Barriola. Aquella muchacha de origen sencillo, con un corazón en el que Dios puso su sello y que la llevarı́a muy pronto, con la guı́a de sus directores espirituales jesuitas, a tomar la firme resolución de vivir « sólo para Dios ». Decisión mantenida fielmente, como ella misma recuerda cuando estaba a punto de morir. Vivió para Dios y para lo que Él más quiere: llegar a todos, llevarles a todos la esperanza que no vacila, y especialmente a quienes más lo necesitan. « Donde no hay lugar para los pobres, tampoco lo hay para mı́ », decı́a la nueva Santa, que con escasos medios contagió a otras Hermanas para seguir a Jesús y dedicarse a la educación y promoción de la mujer. Nacieron ası́ las Hijas de Jesús, que hoy tienen en su Fundadora un modelo de vida muy alto que imitar, y una misión apasionante que proseguir en los nume3 Cfr. Lc 18, 18. 810 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale rosos paı́ses donde ha llegado el espı́ritu y los anhelos de apostolado de la Madre Cándida. “Remember who your teachers were — from these you can learn the wisdom that leads to salvation through faith in Christ Jesus.” For many years countless young people throughout Australia have been blessed with teachers who were inspired by the courageous and saintly example of zeal, perseverance and prayer of Mother Mary McKillop. She dedicated herself as a young woman to the education of the poor in the difficult and demanding terrain of rural Australia, inspiring other women to join her in the first women’s community of religious sisters of that country. She attended to the needs of each young person entrusted to her, without regard for station or wealth, providing both intellectual and spiritual formation. Despite many challenges, her prayers to Saint Joseph and her unflagging devotion to the Sacred Heart of Jesus, to whom she dedicated her new congregation, gave this holy woman the graces needed to remain faithful to God and to the Church. Through her intercession, may her followers today continue to serve God and the Church with faith and humility! Nella seconda metà del secolo XIX, in Campania, nel sud dell’Italia, il Signore chiamò una giovane maestra elementare, Giulia Salzano, e ne fece un’apostola dell’educazione cristiana, fondatrice della Congregazione delle Suore Catechiste del Sacro Cuore di Gesù. Madre Giulia comprese bene l’importanza della catechesi nella Chiesa, e, unendo la preparazione pedagogica al fervore spirituale, si dedicò ad essa con generosità e intelligenza, contribuendo alla formazione di persone di ogni età e ceto sociale. Ripeteva alle sue consorelle che desiderava fare catechismo fino all’ultima ora della sua vita, dimostrando con tutta se stessa che se « Dio ci ha creati per conoscerLo, amarLo e servirLo in questa vita », nulla bisognava anteporre a questo compito. L’esempio e l’intercessione di santa Giulia Salzano sostengano la Chiesa nel suo perenne compito di annunciare Cristo e di formare autentiche coscienze cristiane. Santa Battista Camilla Varano, monaca clarissa del XV secolo, testimoniò fino in fondo il senso evangelico della vita, specialmente perseverando nella preghiera. Entrata a 23 anni nel monastero di Urbino, si inserı̀ da protagonista in quel vasto movimento di riforma della spiritualità femminile francescana che intendeva recuperare pienamente il carisma di santa Chiara Acta Benedicti Pp. XVI 811 d’Assisi. Promosse nuove fondazioni monastiche a Camerino, dove più volte fu eletta abbadessa, a Fermo e a San Severino. La vita di santa Battista, totalmente immersa nelle profondità divine, fu un’ascesa costante nella via della perfezione, con un eroico amore verso Dio e il prossimo. Fu segnata da grandi sofferenze e mistiche consolazioni; aveva deciso infatti, come scrive lei stessa, di « entrare nel Sacratissimo Cuore di Gesù e di annegare nell’oceano delle sue acerbissime sofferenze ». In un tempo in cui la Chiesa pativa un rilassamento dei costumi, ella percorse con decisione la strada della penitenza e della preghiera, animata dall’ardente desiderio di rinnovamento del Corpo mistico di Cristo. Cari fratelli e sorelle, rendiamo grazie al Signore per il dono della santità, che risplende nella Chiesa e oggi traspare sul volto di questi nostri fratelli e sorelle. Gesù invita anche ciascuno di noi a seguirlo per avere in eredità la vita eterna. Lasciamoci attrarre da questi esempi luminosi, lasciamoci guidare dai loro insegnamenti, perché la nostra esistenza sia un cantico di lode a Dio. Ci ottengano questa grazia la Vergine Maria e l’intercessione dei sei nuovi Santi che oggi con gioia veneriamo. Amen. IV In conclusione Coetus Specialis pro Medio Oriente Synodi Episcoporum.* Venerati Fratelli, illustri Signori e Signore, cari fratelli e sorelle! A distanza di due settimane dalla Celebrazione di apertura, ci siamo radunati nuovamente nel giorno del Signore, intorno all’Altare della Confessione della Basilica di San Pietro, per concludere l’Assemblea Speciale per il Medio Oriente del Sinodo dei Vescovi. Nei nostri cuori c’è una profonda gratitudine a Dio che ci ha donato questa esperienza davvero straordinaria, non solo per noi, ma per il bene della Chiesa, del Popolo di Dio che vive nelle terre tra il Mediterraneo e la Mesopotamia. Come Vescovo di Roma, desidero partecipare questa riconoscenza a voi, venerati Padri sinodali: Cardinali, Patriarchi, Arcivescovi, Vescovi. Ringrazio in particolare il Segretario Gene* Die 25 Octobris 2010. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 812 rale, i quattro Presidenti Delegati, il Relatore Generale, il Segretario Speciale e tutti i collaboratori, che in questi giorni hanno lavorato senza risparmio. Stamani abbiamo lasciato l’Aula del Sinodo e siamo venuti « al tempio per pregare »; per questo, ci riguarda direttamente la parabola del fariseo e del pubblicano raccontata da Gesù e riportata dall’evangelista san Luca.1 Anche noi potremmo essere tentati, come il fariseo, di ricordare a Dio i nostri meriti, magari pensando all’impegno di queste giornate. Ma, per salire al Cielo, la preghiera deve partire da un cuore umile, povero. E quindi anche noi, al termine di questo evento ecclesiale, vogliamo anzitutto rendere grazie a Dio, non per i nostri meriti, ma per il dono che Lui ci ha fatto. Ci riconosciamo piccoli e bisognosi di salvezza, di misericordia; riconosciamo che tutto viene da Lui e che solo con la sua Grazia si realizzerà quanto lo Spirito Santo ci ha detto. Solo cosı̀ potremo « tornare a casa » veramente arricchiti, resi più giusti e più capaci di camminare nelle vie del Signore. La prima lettura e il Salmo responsoriale insistono sul tema della preghiera, sottolineando che essa è tanto più potente presso il cuore di Dio quanto più chi prega è in condizione di bisogno e di afflizione. « La preghiera del povero attraversa le nubi », afferma il Siracide; 2 e il salmista aggiunge: « Il Signore è vicino a chi ha il cuore spezzato, / egli salva gli spiriti affranti ».3 Il pensiero va a tanti fratelli e sorelle che vivono nella regione mediorientale e che si trovano in situazioni difficili, a volte molto pesanti, sia per i disagi materiali, sia per lo scoraggiamento, lo stato di tensione e talvolta di paura. La Parola di Dio oggi ci offre anche una luce di speranza consolante, là dove presenta la preghiera, personificata, che « non desiste finché l’Altissimo non sia intervenuto e abbia reso soddisfazione ai giusti e ristabilito l’equità ».4 Anche questo legame tra preghiera e giustizia ci fa pensare a tante situazioni nel mondo, in particolare nel Medio Oriente. Il grido del povero e dell’oppresso trova un’eco immediata in Dio, che vuole intervenire per aprire una via di uscita, per restituire un futuro di libertà, un orizzonte di speranza. Questa fiducia nel Dio vicino, che libera i suoi amici, è quella che testimonia l’apostolo Paolo nell’epistola odierna, tratta dalla Seconda Lettera a Timoteo. Vedendo ormai prossima la fine della vita terrena, Paolo traccia un bilancio: « Ho combattuto la buona battaglia, ho terminato la corsa, ho con1 2 3 4 Cfr. 18, 9-14. 35, 21. 34, 19. Sir 35, 21-22. Acta Benedicti Pp. XVI 813 servato la fede ».5 Per ognuno di noi, cari fratelli nell’episcopato, questo è un modello da imitare: ci conceda la Bontà divina di fare nostro un simile consuntivo! « Il Signore — prosegue san Paolo — mi è stato vicino e mi ha dato forza, perché io potessi portare a compimento l’annuncio del Vangelo e tutte le genti lo ascoltassero ».6 È una parola che risuona con particolare forza in questa domenica in cui celebriamo la Giornata Missionaria Mondiale! Comunione con Gesù crocifisso e risorto, testimonianza del suo amore. L’esperienza dell’Apostolo è paradigmatica per ogni cristiano, specialmente per noi Pastori. Abbiamo condiviso un momento forte di comunione ecclesiale. Ora ci lasciamo per tornare ciascuno alla propria missione, ma sappiamo che rimaniamo uniti, rimaniamo nel suo amore. L’Assemblea sinodale che oggi si chiude ha tenuto sempre presente l’icona della prima comunità cristiana, descritta negli Atti degli Apostoli: « La moltitudine di coloro che erano diventati credenti aveva un cuore solo e un’anima sola ».7 È una realtà sperimentata nei giorni scorsi, in cui abbiamo condiviso le gioie e i dolori, le preoccupazioni e le speranze dei cristiani del Medio Oriente. Abbiamo vissuto l’unità della Chiesa nella varietà delle Chiese presenti in quella Regione. Guidati dallo Spirito Santo, siamo diventati « un cuore solo e un’anima sola » nella fede, nella speranza e nella carità, soprattutto durante le Celebrazioni eucaristiche, fonte e culmine della comunione ecclesiale, come pure nella Liturgia delle Ore, celebrata ogni mattina in uno dei 7 Riti cattolici del Medio Oriente. Abbiamo cosı̀ valorizzato la ricchezza liturgica, spirituale e teologica delle Chiese Orientali Cattoliche, oltre che della Chiesa Latina. Si è trattato di uno scambio di doni preziosi, di cui hanno beneficiato tutti i Padri sinodali. È auspicabile che tale esperienza positiva si ripeta anche nelle rispettive comunità del Medio Oriente, favorendo la partecipazione dei fedeli alle celebrazioni liturgiche degli altri Riti cattolici e quindi ad aprirsi alle dimensioni della Chiesa universale. La preghiera comune ci ha aiutato anche ad affrontare le sfide della Chiesa Cattolica nel Medio Oriente. Una di esse è la comunione all’interno di ogni Chiesa sui iuris, come pure nei rapporti tra le varie Chiese Cattoliche di diverse tradizioni. Come ci ha ricordato l’odierna pagina del Vangelo,8 abbiamo bisogno di umiltà, per riconoscere i nostri limiti, i nostri errori ed 5 6 7 8 2 Tm 4, 7. 2 Tm 4, 16-17. At 4, 32. Cfr. Lc 18, 9-14. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 814 omissioni, per poter veramente formare « un cuore solo e un’anima sola ». Una più piena comunione all’interno della Chiesa Cattolica favorisce anche il dialogo ecumenico con le altre Chiese e Comunità ecclesiali. La Chiesa Cattolica ha ribadito anche in quest’Assise sinodale la sua profonda convinzione di proseguire tale dialogo, affinché si realizzi compiutamente la preghiera del Signore Gesù « perché tutti siano una sola cosa ».9 Ai cristiani nel Medio Oriente si possono applicare le parole del Signore Gesù: « Non temere, piccolo gregge, perché al Padre vostro è piaciuto dare a voi il Regno ».10 Infatti, anche se poco numerosi, essi sono portatori della Buona Notizia dell’amore di Dio per l’uomo, amore che si è rivelato proprio in Terra Santa nella persona di Gesù Cristo. Questa Parola di salvezza, rafforzata con la grazia dei Sacramenti, risuona con particolare efficacia nei luoghi in cui, per divina Provvidenza, è stata scritta, ed è l’unica Parola in grado di rompere il circolo vizioso della vendetta, dell’odio, della violenza. Da un cuore purificato, in pace con Dio e con il prossimo, possono nascere propositi ed iniziative di pace a livello locale, nazionale ed internazionale. In tale opera, alla cui realizzazione è chiamata tutta la comunità internazionale, i cristiani, cittadini a pieno titolo, possono e debbono dare il loro contributo con lo spirito delle beatitudini, diventando costruttori di pace ed apostoli di riconciliazione a beneficio di tutta la società. Da troppo tempo nel Medio Oriente perdurano i conflitti, le guerre, la violenza, il terrorismo. La pace, che è dono di Dio, è anche il risultato degli sforzi degli uomini di buona volontà, delle istituzioni nazionali ed internazionali, in particolare degli Stati più coinvolti nella ricerca della soluzione dei conflitti. Non bisogna mai rassegnarsi alla mancanza della pace. La pace è possibile. La pace è urgente. La pace è la condizione indispensabile per una vita degna della persona umana e della società. La pace è anche il miglior rimedio per evitare l’emigrazione dal Medio Oriente. « Chiedete pace per Gerusalemme » — ci dice il Salmo.11 Preghiamo per la pace in Terra Santa. Preghiamo per la pace nel Medio Oriente, impegnandoci affinché tale dono di Dio offerto agli uomini di buona volontà si diffonda nel mondo intero. Un altro contributo che i cristiani possono apportare alla società è la promozione di un’autentica libertà religiosa e di coscienza, uno dei diritti fondamentali della persona umana che ogni Stato dovrebbe sempre rispetta9 10 11 Gv 17, 21. Lc 12, 32. 122, 6. Acta Benedicti Pp. XVI 815 re. In numerosi Paesi del Medio Oriente esiste la libertà di culto, mentre lo spazio della libertà religiosa non poche volte è assai limitato. Allargare questo spazio di libertà diventa un’esigenza per garantire a tutti gli appartenenti alle varie comunità religiose la vera libertà di vivere e professare la propria fede. Tale argomento potrebbe diventare oggetto di dialogo tra i cristiani e i musulmani, dialogo la cui urgenza ed utilità è stata ribadita dai Padri sinodali. Durante i lavori dell’Assemblea è stata spesso sottolineata la necessità di riproporre il Vangelo alle persone che lo conoscono poco, o che addirittura si sono allontanate dalla Chiesa. Spesso è stato evocato l’urgente bisogno di una nuova evangelizzazione anche per il Medio Oriente. Si tratta di un tema assai diffuso, soprattutto nei Paesi di antica cristianizzazione. Anche la recente creazione del Pontificio Consiglio per la Promozione della Nuova Evangelizzazione risponde a questa profonda esigenza. Per questo, dopo aver consultato l’episcopato del mondo e dopo aver sentito il Consiglio Ordinario della Segreteria Generale del Sinodo dei Vescovi, ho deciso di dedicare la prossima Assemblea Generale Ordinaria, nel 2012, al seguente tema: « Nova evangelizatio ad christianam fidem tradendam – La nuova evangelizzazione per la trasmissione della fede cristiana ». Cari fratelli e sorelle del Medio Oriente! L’esperienza di questi giorni vi assicuri che non siete mai soli, che vi accompagnano sempre la Santa Sede e tutta la Chiesa, la quale, nata a Gerusalemme, si è diffusa nel Medio Oriente e in seguito nel mondo intero. Affidiamo l’applicazione dei risultati dell’Assemblea Speciale per il Medio Oriente, come pure la preparazione di quella Generale Ordinaria, all’intercessione della Beata Vergine Maria, Madre della Chiesa e Regina della Pace. Amen. 816 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale ALLOCUTIONES I Panormi Summus Pontifex cum presbyteris, viris mulieribusque consecratis et sacrorum alumnis colloquitur.* Venerati Fratelli nell’Episcopato, cari fratelli e sorelle! In questa mia visita pastorale nella vostra terra non poteva mancare l’incontro con voi. Grazie per la vostra accoglienza! Mi è piaciuto il parallelismo, nelle parole dell’Arcivescovo, tra la bellezza della Cattedrale e quella dell’edificio di « pietre vive » che siete voi. Sı̀, in questo breve ma intenso momento con voi io posso ammirare il volto della Chiesa, nella varietà dei suoi doni. E, come Successore di Pietro, ho la gioia di confermarvi nell’unica fede e nella profonda comunione che il Signore Gesù Cristo ci ha acquistato. A Mons. Paolo Romeo esprimo la mia gratitudine, e la estendo al Vescovo Ausiliare. A voi, cari presbiteri di questa Arcidiocesi e di tutte le Diocesi della Sicilia, a voi, cari diaconi e seminaristi, e a voi, religiosi e religiose, e laici consacrati, rivolgo il mio saluto più cordiale, e vorrei farlo arrivare a tutti i confratelli e le consorelle della Sicilia, in modo speciale a quelli che sono malati o molto anziani. L’adorazione eucaristica, che abbiamo avuto la grazia e la gioia di condividere, ci ha svelato e ci ha fatto sentire il senso profondo di ciò che siamo: membra del Corpo di Cristo che è la Chiesa. Prostrato davanti a Gesù, qui in mezzo a voi, gli ho chiesto di infiammare i vostri cuori con la sua carità, cosı̀ che siate assimilati a Lui e possiate imitarlo nella più completa e generosa donazione alla Chiesa e ai fratelli. Cari sacerdoti, vorrei rivolgermi prima di tutto a voi. So che lavorate con zelo e intelligenza, senza risparmio di energie. Il Signore Gesù, al quale avete consacrato la vita, è con voi! Siate sempre uomini di preghiera, per essere anche maestri di preghiera. Le vostre giornate siano scandite dai tempi dell’orazione, durante i quali, sul modello di Gesù, vi intrattenete in colloquio rigenerante con il Padre. Non è facile mantenersi fedeli a questi quotidiani * Die 3 Octobris 2010. Acta Benedicti Pp. XVI 817 appuntamenti con il Signore, soprattutto oggi che il ritmo della vita si è fatto frenetico e le occupazioni assorbono in misura sempre maggiore. Dobbiamo tuttavia convincerci: il momento della preghiera è fondamentale: in essa, agisce con più efficacia la grazia divina, dando fecondità al ministero. Tante cose ci premono, ma se non siamo interiormente in comunione con Dio non possiamo dare niente neppure agli altri. Dobbiamo sempre riservare il tempo necessario per « stare con lui ».1 Il Concilio Vaticano II a proposito dei sacerdoti afferma: « È nel culto eucaristico o sinassi che essi esercitano soprattutto il loro ministero sacro ».2 L’Eucaristia è la sorgente e il culmine di tutta la vita cristiana. Cari fratelli sacerdoti, possiamo dire che lo è per noi, per la nostra vita sacerdotale? Quale cura poniamo nel prepararci alla santa Messa, nel celebrarla, nel rimanere in adorazione? Le nostre chiese sono veramente « casa di Dio », dove la sua presenza attira la gente, che purtroppo oggi sente spesso l’assenza di Dio? Il Sacerdote trova sempre, ed in maniera immutabile, la sorgente della propria identità in Cristo Sacerdote. Non è il mondo a fissare il nostro statuto, secondo i bisogni e le concezioni dei ruoli sociali. Il prete è segnato dal sigillo del Sacerdozio di Cristo, per partecipare alla sua funzione di unico Mediatore e Redentore. In forza di questo legame fondamentale, si apre al sacerdote il campo immenso del servizio delle anime, per la loro salvezza in Cristo e nella Chiesa. Un servizio che deve essere completamente ispirato dalla carità di Cristo. Dio vuole che tutti gli uomini siano salvi, che nessuno si perda. Diceva il Santo Curato d’Ars: « Il sacerdote dev’essere sempre pronto a rispondere ai bisogni delle anime. Egli non è per sé, è per voi ». Il sacerdote è per i fedeli: li anima e li sostiene nell’esercizio del sacerdozio comune dei battezzati, nel loro cammino di fede, nel coltivare la speranza, nel vivere la carità, l’amore di Cristo. Cari sacerdoti, abbiate sempre una particolare attenzione anche per il mondo giovanile. Come disse in questa terra il Venerabile Giovanni Paolo II, spalancate le porte delle vostre parrocchie ai giovani, perché possano aprire le porte del loro cuore a Cristo! Mai le trovino chiuse! Il Sacerdote non può restare lontano dalle preoccupazioni quotidiane del Popolo di Dio; anzi, deve essere vicinissimo, ma da sacerdote, sempre nella prospettiva della salvezza e del Regno di Dio. Egli è testimone e dispensatore di una vita diversa da quella terrena.3 Egli è portatore di una speranza forte, 1 2 3 Cfr. Mc 3, 14. Cost. dogm. Lumen gentium, 28. Cfr. Decr. Presbyterorum Ordinis, 3. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 818 di una « speranza affidabile », quella di Cristo, con la quale affrontare il presente, anche se spesso faticoso.4 È essenziale per la Chiesa che l’identità del sacerdote sia salvaguardata, con la sua dimensione « verticale ». La vita e la personalità di san Giovanni Maria Vianney, ma anche di tanti Santi della vostra terra, come sant’Annibale Maria di Francia, il beato Giacomo Cusmano o il beato Francesco Spoto, ne sono una dimostrazione particolarmente illuminante e vigorosa. La Chiesa di Palermo ha ricordato recentemente l’anniversario del barbaro assassinio di Don Giuseppe Puglisi, appartenente a questo presbiterio, ucciso dalla mafia. Egli aveva un cuore che ardeva di autentica carità pastorale; nel suo zelante ministero ha dato largo spazio all’educazione dei ragazzi e dei giovani, ed insieme si è adoperato perché ogni famiglia cristiana vivesse la fondamentale vocazione di prima educatrice della fede dei figli. Lo stesso popolo affidato alle sue cure pastorali ha potuto abbeverarsi alla ricchezza spirituale di questo buon pastore, del quale è in corso la causa di Beatificazione. Vi esorto a conservare viva memoria della sua feconda testimonianza sacerdotale imitandone l’eroico esempio. Con grande affetto mi rivolgo anche a voi, che in varie forme ed istituti vivete la consacrazione a Dio in Cristo e nella Chiesa. Un particolare pensiero ai monaci e alle monache di clausura, il cui servizio di preghiera è cosı̀ prezioso per la Comunità ecclesiale. Cari fratelli e sorelle, continuate a seguire Gesù senza compromessi, come viene proposto nel Vangelo, dando cosı̀ testimonianza della bellezza di essere cristiani in maniera radicale. Spetta in particolare a voi tenere viva nei battezzati la consapevolezza delle esigenze fondamentali del Vangelo. Infatti, la vostra stessa presenza e il vostro stile infondono alla Comunità ecclesiale un prezioso impulso verso la « misura alta » della vocazione cristiana; anzi potremmo dire che la vostra esistenza costituisce come una predicazione, assai eloquente, anche se spesso silenziosa. Il vostro, carissimi, è un genere di vita antico e sempre nuovo, nonostante la diminuzione del numero e delle forze. Ma abbiate fiducia: i nostri tempi non sono quelli di Dio e della sua provvidenza. È necessario pregare e crescere nella santità personale e comunitaria. Il Signore poi provvede! Con affetto di predilezione saluto voi, cari seminaristi, e vi esorto a rispondere con generosità alla chiamata del Signore e alle attese del Popolo di Dio, crescendo nell’identificazione con Cristo, il Sommo Sacerdote, preparan4 Cfr. Enc. Spe salvi, 1. Acta Benedicti Pp. XVI 819 dovi alla missione con una solida formazione umana, spirituale, teologica e culturale. Il Seminario è quanto mai prezioso per il vostro futuro, perché, attraverso un’esperienza completa e un lavoro paziente, vi conduce ad essere pastori d’anime e maestri di fede, ministri dei santi misteri e portatori della carità di Cristo. Vivete con impegno questo tempo di grazia e conservate nel cuore la gioia e lo slancio del primo momento della chiamata e del vostro « sı̀ », quando, rispondendo alla voce misteriosa di Cristo, avete dato una svolta decisiva alla vostra vita. Siate docili alle direttive dei superiori e dei responsabili della vostra crescita in Cristo, e imparate da Lui l’amore per ogni figlio di Dio e della Chiesa. Cari fratelli e sorelle, mentre vi ringrazio ancora per il vostro affetto, vi assicuro il mio ricordo nella preghiera, perché proseguiate con rinnovato slancio e con forte speranza il cammino di fedele adesione a Cristo e di generoso servizio alla Chiesa. Vi assista sempre la Vergine Maria, nostra Madre; vi proteggano santa Rosalia e tutti i Santi patroni di questa terra di Sicilia; e vi accompagni anche la Benedizione Apostolica, che imparto di cuore a voi e alle vostre comunità. II Panormi Beatissimus Pater Iuvenes alloquitur.* Cari giovani e care famiglie della Sicilia! Vi saluto con tanto affetto e tanta gioia! Grazie per la vostra gioia e la vostra fede! Questo incontro con voi è l’ultimo della mia visita di oggi a Palermo, ma in un certo senso è quello centrale; in effetti, è l’occasione che ha dato il motivo per invitarmi: il vostro incontro regionale di giovani e famiglie. Allora oggi devo iniziare da qui, da questo avvenimento; e lo faccio prima di tutto ringraziando Mons. Mario Russotto, Vescovo di Caltanissetta, che è delegato per la pastorale giovanile e familiare a livello regionale, e poi i due giovani Giorgia e David. Il vostro, cari amici, è stato più di un saluto: è stata una condivisione di fede e di speranza. Vi ringrazio di cuore. Il Vescovo di Roma va dovunque per confermare i cristiani nella fede, ma torna a casa sua confermato dalla vostra fede, dalla vostra gioia, dalla vostra speranza! * Die 3 Octobris 2010. 820 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale Dunque, giovani e famiglie. Dobbiamo prendere sul serio questo accostamento, questo trovarsi insieme, che non può essere solamente occasionale, o funzionale. Ha un senso, un valore umano, cristiano, ecclesiale. E voglio partire non da un ragionamento, ma da una testimonianza, una storia vissuta e attualissima. Penso che tutti voi sappiate che sabato 25 settembre scorso, a Roma, è stata proclamata beata una ragazza italiana di nome Chiara, Chiara Badano. Vi invito a conoscerla: la sua vita è stata breve, ma è un messaggio stupendo. Chiara è nata nel 1971 ed è morta nel 1990, a causa di una malattia inguaribile. Diciannove anni pieni di vita, di amore, di fede. Due anni, gli ultimi, pieni anche di dolore, ma sempre nell’amore e nella luce, una luce che irradiava intorno a sé e che veniva da dentro: dal suo cuore pieno di Dio! Com’è possibile questo? Come può una ragazza di 17, 18 anni vivere una sofferenza cosı̀, umanamente senza speranza, diffondendo amore, serenità, pace, fede? Evidentemente si tratta di una grazia di Dio, ma questa grazia è stata anche preparata e accompagnata dalla collaborazione umana: la collaborazione di Chiara stessa, certamente, ma anche dei suoi genitori e dei suoi amici. Prima di tutto i genitori, la famiglia. Oggi voglio sottolinearlo in modo particolare. I genitori della beata Chiara Badano sono vivi, erano a Roma per la beatificazione — io stesso li ho incontrati personalmente — e sono testimoni del fatto fondamentale, che spiega tutto: la loro figlia era ricolma della luce di Dio! E questa luce, che viene dalla fede e dall’amore, l’hanno accesa loro per primi: il papà e la mamma hanno acceso nell’anima della figlia la fiammella della fede, e hanno aiutato Chiara a tenerla accesa sempre, anche nei momenti difficili della crescita e soprattutto nella grande e lunga prova della sofferenza, come fu anche per la Venerabile Maria Carmelina Leone, morta a 17 anni. Questo, cari amici, è il primo messaggio che vorrei lasciarvi: il rapporto tra i genitori e i figli — lo sapete — è fondamentale; ma non solo per una giusta tradizione — so che questa è molto sentita dai siciliani. È qualcosa di più, che Gesù stesso ci ha insegnato: è la fiaccola della fede che si trasmette di generazione in generazione; quella fiamma che è presente anche nel rito del Battesimo, quando il sacerdote dice: « Ricevete la luce di Cristo ... segno pasquale ... fiamma che sempre dovete alimentare ». La famiglia è fondamentale perché lı̀ germoglia nell’anima umana la prima percezione del senso della vita. Germoglia nella relazione con la madre e con il padre, i quali non sono padroni della vita dei figli, ma sono i primi collaboratori di Dio per la trasmissione della vita e della fede. Questo è Acta Benedicti Pp. XVI 821 avvenuto in modo esemplare e straordinario nella famiglia della beata Chiara Badano; ma questo avviene in tante famiglie. Anche in Sicilia ci sono splendide testimonianze di giovani cresciuti come piante belle, rigogliose, dopo essere germogliate nella famiglia, con la grazia del Signore e la collaborazione umana. Penso alla Beata Pina Suriano, alle Venerabili Maria Carmelina Leone e Maria Magro, grande educatrice; ai Servi di Dio Rosario Livatino, Mario Giuseppe Restivo, e a tanti giovani che voi conoscete! Spesso la loro azione non fa notizia, perché il male fa più rumore, ma sono la forza, il futuro della Sicilia! L’immagine dell’albero è molto significativa per rappresentare l’uomo. La Bibbia la usa, ad esempio, nei Salmi. Il Salmo 1 dice: Beato l’uomo che medita la legge del Signore, « è come albero piantato lungo corsi d’acqua, / che dà frutto a suo tempo ».1 Questi « corsi d’acqua » possono essere il « fiume » della tradizione, il « fiume » della fede da cui si attinge la linfa vitale. Cari giovani di Sicilia, siate alberi che affondano le loro radici nel « fiume » del bene! Non abbiate paura di contrastare il male! Insieme, sarete come una foresta che cresce, forse silenziosa, ma capace di dare frutto, di portare vita e di rinnovare in modo profondo la vostra terra! Non cedete alle suggestioni della mafia, che è una strada di morte, incompatibile con il Vangelo, come tante volte i vostri Vescovi hanno detto e dicono! L’apostolo Paolo riprende questa immagine nella Lettera ai Colossesi, dove esorta i cristiani ad essere « radicati e fondati in Cristo, saldi nella fede ».2 Voi giovani sapete che queste parole sono il tema del mio Messaggio per la Giornata Mondiale della Gioventù dell’anno prossimo a Madrid. L’immagine dell’albero dice che ognuno di noi ha bisogno di un terreno fertile in cui affondare le proprie radici, un terreno ricco di sostanze nutritive che fanno crescere la persona: sono i valori, ma sono soprattutto l’amore e la fede, la conoscenza del vero volto di Dio, la consapevolezza che Lui ci ama infinitamente, fedelmente, pazientemente, fino a dare la vita per noi. In questo senso la famiglia è « piccola Chiesa », perché trasmette Dio, trasmette l’amore di Cristo, in forza del sacramento del Matrimonio. L’amore divino che ha unito l’uomo e la donna, e che li ha resi genitori, è capace di suscitare nel cuore dei figli il germoglio della fede, cioè la luce del senso profondo della vita. Ed eccoci all’altro passaggio importante, che posso solo accennare: la famiglia, per essere « piccola Chiesa », deve vivere ben inserita nella « grande Chiesa », cioè nella famiglia di Dio che Cristo è venuto a formare. Anche di 1 2 v. 3. Cfr. Col 2, 7. 822 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale questo ci dà testimonianza la beata Chiara Badano, come tutti i giovani santi e beati: insieme con la famiglia di origine, è fondamentale la grande famiglia della Chiesa, incontrata e sperimentata nella comunità parrocchiale, nella diocesi; per la beata Pina Suriano è stata l’Azione Cattolica — ampiamente presente in questa terra —, per la beata Chiara Badano il Movimento dei Focolari; infatti, anche i movimenti e le associazioni ecclesiali non servono se stessi, ma Cristo e la Chiesa. Cari amici! Conosco le vostre difficoltà nell’attuale contesto sociale, che sono le difficoltà dei giovani e delle famiglie di oggi, in particolare nel sud d’Italia. E conosco anche l’impegno con cui voi cercate di reagire e di affrontare questi problemi, affiancati dai vostri sacerdoti, che sono per voi autentici padri e fratelli nella fede, come è stato Don Pino Puglisi. Ringrazio Dio di avervi incontrato, perché dove ci sono giovani e famiglie che scelgono la via del Vangelo, c’è speranza. E voi siete segno di speranza non solo per la Sicilia, ma per tutta l’Italia. Io vi ho portato una testimonianza di santità, e voi mi offrite la vostra: i volti dei tanti giovani di questa terra che hanno amato Cristo con radicalità evangelica; i vostri stessi volti, come un mosaico! Ecco il dono più grande che abbiamo ricevuto: essere Chiesa, essere in Cristo segno e strumento di unità, di pace, di vera libertà. Nessuno può toglierci questa gioia! Nessuno può toglierci questa forza! Coraggio, cari giovani e famiglie di Sicilia! Siate santi! Alla scuola di Maria, nostra Madre, mettetevi a piena disposizione di Dio, lasciatevi plasmare dalla sua Parola e dal suo Spirito, e sarete ancora, e sempre più, sale e luce di questa vostra amata terra. Grazie! III Ad Congressum de Communicationibus Socialibus Catholicis.* Cari fratelli nell’episcopato, illustri Signore e Signori! Vi accolgo con gioia al termine delle quattro giornate di intenso lavoro promosse dal Pontificio Consiglio delle Comunicazioni Sociali e dedicate alla stampa cattolica. Saluto cordialmente tutti voi — provenienti da 85 Paesi —, che operate nei quotidiani, nei settimanali o in altri periodici e nei siti inter* Die 7 Octobris 2010. Acta Benedicti Pp. XVI 823 net. Saluto il Presidente del Dicastero, l’Arcivescovo Claudio Maria Celli, che ringrazio per essersi fatto interprete dei sentimenti di tutti, come pure i Segretari, il Sottosegretario, tutti gli Officiali ed il Personale. Sono lieto di potervi rivolgere una parola di incoraggiamento a continuare, con rinnovate motivazioni, nel vostro importante e qualificato impegno. Il mondo dei media è attraversato da una profonda trasformazione anche al proprio interno. Lo sviluppo delle nuove tecnologie e, in particolare, la diffusa multimedialità, sembra porre in discussione il ruolo dei mezzi più tradizionali e consolidati. Opportunamente il vostro Congresso si sofferma a considerare il ruolo peculiare della stampa cattolica. Un’attenta riflessione su questo campo, infatti, fa emergere due particolari aspetti: da un lato la specificità del mezzo, la stampa, e cioè la parola scritta e la sua attualità ed efficacia, in una società che ha visto moltiplicarsi antenne, parabole e satelliti, divenuti quasi gli emblemi di un nuovo modo di comunicare nell’era della globalizzazione. Dall’altro lato, la connotazione « cattolica », con la responsabilità che ne deriva di esservi fedeli in modo esplicito e sostanziale, attraverso il quotidiano impegno di percorrere la strada maestra della verità. La ricerca della verità dev’essere perseguita dai giornalisti cattolici con mente e cuore appassionati, ma anche con la professionalità di operatori competenti e dotati di mezzi adeguati ed efficaci. Ciò risulta ancora più importante nell’attuale momento storico, che chiede alla figura stessa del giornalista, quale mediatore dei flussi di informazione, di compiere un profondo mutamento. Oggi, ad esempio, nella comunicazione ha un peso sempre maggiore il mondo dell’immagine con lo sviluppo di sempre nuove tecnologie; ma se da una parte tutto ciò comporta indubbi aspetti positivi, dall’altra l’immagine può anche diventare indipendente dal reale, può dare vita ad un mondo virtuale, con varie conseguenze, la prima delle quali è il rischio dell’indifferenza nei confronti del vero. Infatti, le nuove tecnologie, assieme ai progressi che portano, possono rendere interscambiabili il vero e il falso, possono indurre a confondere il reale con il virtuale. Inoltre, la ripresa di un evento, lieto o triste, può essere consumata come spettacolo e non come occasione di riflessione. La ricerca delle vie per un’autentica promozione dell’uomo passa allora in secondo piano, perché l’evento viene presentato principalmente per suscitare emozioni. Questi aspetti suonano come campanello d’allarme: invitano a considerare il pericolo che il virtuale allontani dalla realtà e non stimoli alla ricerca del vero, della verità. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 824 In tale contesto, la stampa cattolica è chiamata, in modo nuovo, ad esprimere fino in fondo le sue potenzialità e a dare ragione giorno per giorno della sua irrinunciabile missione. La Chiesa dispone di un elemento facilitante, dal momento che la fede cristiana ha in comune con la comunicazione una struttura fondamentale: il fatto che il mezzo ed il messaggio coincidono; infatti il Figlio di Dio, il Verbo incarnato, è, allo stesso tempo, messaggio di salvezza e mezzo attraverso il quale la salvezza si realizza. E questo non è un semplice concetto, ma una realtà accessibile a tutti, anche a quanti, pur vivendo da protagonisti nella complessità del mondo, sono capaci di conservare l’onestà intellettuale propria dei « piccoli » del Vangelo. Inoltre, la Chiesa, Corpo mistico di Cristo, presente contemporaneamente ovunque, alimenta la capacità di rapporti più fraterni e più umani, ponendosi come luogo di comunione tra i credenti e insieme come segno e strumento della vocazione di tutti alla comunione. La sua forza è Cristo, e nel suo nome essa « insegue » l’uomo sulle strade del mondo per salvarlo dal « mysterium iniquitatis », insidiosamente operante in esso. La stampa evoca in maniera più diretta, rispetto ad ogni altro mezzo di comunicazione, il valore della parola scritta. La Parola di Dio è giunta agli uomini ed è stata tramandata anche a noi attraverso un libro, la Bibbia. La parola resta lo strumento fondamentale e, in un certo senso, costitutivo della comunicazione: essa viene utilizzata oggi sotto varie forme, e anche nella cosiddetta « civiltà dell’immagine » conserva tutto intero il suo valore. A partire da queste brevi considerazioni, appare evidente che la sfida comunicativa è, per la Chiesa e per quanti condividono la sua missione, molto impegnativa. I cristiani non possono ignorare la crisi di fede che è sopraggiunta nella società, o semplicemente confidare che il patrimonio di valori trasmesso lungo i secoli passati possa continuare ad ispirare e plasmare il futuro della famiglia umana. L’idea di vivere « come se Dio non esistesse » si è dimostrata deleteria: il mondo ha bisogno piuttosto di vivere « come se Dio esistesse », anche se non c’è la forza di credere, altrimenti esso produce solo un « umanesimo disumano ». Carissimi fratelli e sorelle, chi opera nei mezzi della comunicazione, se non vuole essere solo « un bronzo che risuona o un cembalo che tintinna » 1 — come direbbe san Paolo — deve avere forte in sé l’opzione di fondo che lo abilita a trattare le cose del mondo ponendo sempre Dio al vertice della scala dei 1 1 Cor 13, 1. Acta Benedicti Pp. XVI 825 valori. I tempi che stiamo vivendo, pur avendo un notevole carico di positività, perché i fili della storia sono nelle mani di Dio e il suo eterno disegno si svela sempre più, restano segnati anche da tante ombre. Il vostro compito, cari operatori della stampa cattolica, è quello di aiutare l’uomo contemporaneo ad orientarsi a Cristo, unico Salvatore, e a tenere accesa nel mondo la fiaccola della speranza, per vivere degnamente l’oggi e costruire adeguatamente il futuro. Per questo vi esorto a rinnovare costantemente la vostra scelta personale per Cristo, attingendo da quelle risorse spirituali che la mentalità mondana sottovaluta, mentre sono preziose, anzi, indispensabili. Cari amici, vi incoraggio a proseguire nel vostro non facile impegno e vi accompagno con la preghiera, perché lo Spirito Santo lo renda sempre proficuo. La mia benedizione, piena di affetto e di gratitudine, che volentieri imparto, vuole abbracciare voi qui presenti e quanti operano nella stampa cattolica in tutto il mondo. IV Recurrente XX anniversaria memoria a promulgato Codice Canonum Ecclesiarum Orientalium.* Signori Cardinali, Venerati Patriarchi, Arcivescovi Maggiori, Cari Fratelli nell’Episcopato e nel Sacerdozio, Illustri Rappresentanti di altre Chiese e Comunità ecclesiali, Egregi Operatori del Diritto Canonico Orientale, con grande gioia vi accolgo a conclusione del Convegno di studio, col quale si è voluto opportunamente celebrare il ventesimo anniversario della promulgazione del Codex Canonum Ecclesiarum Orientalium. Vi saluto tutti cordialmente ad iniziare da Mons. Francesco Coccopalmerio, che ringrazio per le parole che mi ha rivolto anche a nome dei presenti. Un pensiero riconoscente alla Congregazione per le Chiese Orientali, al Pontificio Consiglio per la Promozione dell’Unità dei Cristiani e al Pontificio Istituto Orientale, che hanno collaborato con il Pontificio Consiglio per i Testi Legislativi nell’organizzare * Die 9 Octobris 2010. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 826 questo Convegno. Desidero esprimere cordiale apprezzamento ai Relatori per il competente apporto scientifico a questa iniziativa ecclesiale. A vent’anni dalla promulgazione del Codex Canonum Ecclesiarum Orientalium vogliamo rendere omaggio all’intuizione del Venerabile Giovanni Paolo II, il quale, nella sua sollecitudine affinché le Chiese orientali cattoliche « fioriscano e assolvano con nuovo vigore apostolico la missione loro affidata »,1 ha voluto dotare queste venerande Chiese di un Codice completo, comune e adatto ai tempi. Cosı̀ si è adempiuta « la stessa costante volontà dei romani pontefici di promulgare due Codici, uno per la Chiesa latina e l’altro per le Chiese orientali cattoliche ».2 Al tempo stesso, si è riaffermata « chiarissima l’intenzione costante e ferma del supremo legislatore nella Chiesa a riguardo della fedele custodia e diligente osservanza di tutti i riti ».3 Il Codex Canonum Ecclesiarum Orientalium è stato seguito da due altri importanti documenti del magistero di Giovanni Paolo II: la Lettera enciclica Ut unum sint (1995) e la Lettera apostolica Orientale Lumen (1995). Inoltre, non possiamo dimenticare il Direttorio per l’applicazione dei principi e delle norme sull’ecumenismo, pubblicato dal Pontificio Consiglio per la Promozione dell’Unità dei Cristiani (1993) e l’Istruzione della Congregazione per le Chiese Orientali circa l’applicazione delle prescrizioni liturgiche del Codice (1996). In questi autorevoli documenti del Magistero diversi canoni del Codex Canonum Ecclesiarum Orientalium, come del Codex Iuris Canonici vengono quasi testualmente citati, commentati ed applicati alla vita della Chiesa. Questa ricorrenza ventennale non è solo evento celebrativo per conservarne la memoria, bensı̀ provvida occasione di verifica, alla quale sono chiamate anzitutto le Chiese orientali cattoliche sui iuris e le loro istituzioni, specie le Gerarchie. Al riguardo, la Costituzione Apostolica Sacri canones già prevedeva gli ambiti di verifica. Si tratta di vedere in quale misura il Codice abbia avuto effettivamente forza di legge per tutte le Chiese orientali cattoliche sui iuris e come sia stato tradotto nell’attività della vita quotidiana delle Chiese orientali; come pure in quale misura la potestà legislativa di ciascuna Chiesa sui iuris abbia provveduto alla promulgazione del proprio diritto particolare, tenendo presenti le tradizioni del proprio rito, come pure le disposizioni del Concilio Vaticano II. 1 2 3 Conc. Ecum. Vat. II, Decr. Orientalium Ecclesiarum, 1. Cost. ap. Sacri canones. Ibid. Acta Benedicti Pp. XVI 827 Le tematiche del vostro Convegno, articolate in tre unità: la storia, le legislazioni particolari, le prospettive ecumeniche, indicano un iter quanto mai significativo da seguire in questa verifica. Essa deve partire dalla consapevolezza che il nuovo Codex Canonum Ecclesiarum Orientalium ha creato per i fedeli orientali cattolici una situazione disciplinare in parte nuova, diventando valido strumento per custodire e promuovere il proprio rito inteso come « patrimonio liturgico, teologico, spirituale e disciplinare, distinto per cultura e circostanze storiche di popoli, che si esprime in un modo di vivere la fede che è proprio di ciascuna Chiesa sui iuris » (can. 28, § 1). In proposito, i sacri canones della Chiesa antica, che ispirano la vigente codificazione orientale, stimolano tutte le Chiese orientali a conservare la propria identità, che è allo stesso tempo orientale e cattolica. Nel mantenere la comunione cattolica, le Chiese orientali cattoliche non intendevano affatto rinnegare la fedeltà alla loro tradizione. Come più volte è stato ribadito, la già realizzata unione piena delle Chiese orientali cattoliche con la Chiesa di Roma non deve comportare per esse una diminuzione nella coscienza della propria autenticità ed originalità. Pertanto, compito di tutte le Chiese orientali cattoliche è quello di conservare il comune patrimonio disciplinare e alimentare le tradizioni proprie, ricchezza per tutta la Chiesa. Gli stessi sacri canones dei primi secoli della Chiesa costituiscono in larga misura il fondamentale e medesimo patrimonio di disciplina canonica che regola anche le Chiese ortodosse. Pertanto, le Chiese orientali cattoliche possono offrire un peculiare e rilevante contributo al cammino ecumenico. Sono lieto che nel corso del vostro simposio abbiate tenuto conto di questo particolare aspetto e vi incoraggio a farne oggetto di ulteriori studi, cooperando cosı̀, da parte vostra al comune impegno di aderire alla preghiera del Signore: « Tutti siano una cosa sola... perché il mondo creda... ».4 Cari amici, nell’ambito dell’attuale impegno della Chiesa per una nuova evangelizzazione, il diritto canonico, come ordinamento peculiare ed indispensabile della compagine ecclesiale, non mancherà di contribuire efficacemente alla vita e alla missione della Chiesa nel mondo, se tutte le componenti del Popolo di Dio sapranno saggiamente interpretarlo e fedelmente applicarlo. Esorto perciò, come fece il Venerabile Giovanni Paolo II, tutti i diletti figli orientali « a osservare i precetti indicati con animo sincero e con umile volontà, non dubitando minimamente che le Chiese orientali provvederanno nel 4 Gv 17, 21. 828 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale miglior modo possibile al bene delle anime dei fedeli cristiani con una rinnovata disciplina, e che sempre fioriranno e assolveranno il compito loro affidato sotto la protezione della gloriosa e benedetta sempre vergine Maria che con piena verità è chiamata Theotókos e che rifulge come madre eccelsa della Chiesa universale ».5 Accompagno questo auspicio con la Benedizione Apostolica, che imparto a voi e a quanti recano il proprio contributo nei vari campi connessi con il diritto canonico orientale. V Ad primam Sessionem generalem Coetus Specialis pro Medio Oriente Synodi Episcoporum.* Cari fratelli e sorelle, L’11 ottobre 1962, quarantotto anni fa, Papa Giovanni XXIII inaugurava il Concilio Vaticano II. Si celebrava allora l’11 ottobre la festa della Maternità divina di Maria, e, con questo gesto, con questa data, Papa Giovanni voleva affidare tutto il Concilio alle mani materne, al cuore materno della Madonna. Anche noi cominciamo l’11 ottobre, anche noi vogliamo affidare questo Sinodo, con tutti i problemi, con tutte le sfide, con tutte le speranze, al cuore materno della Madonna, della Madre di Dio. Pio XI, nel 1930, aveva introdotto questa festa, milleseicento anni dopo il Concilio di Efeso, il quale aveva legittimato, per Maria, il titolo Theotókos, Dei Genitrix. In questa grande parola Dei Genitrix, Theotókos, il Concilio di Efeso aveva riassunto tutta la dottrina di Cristo, di Maria, tutta la dottrina della redenzione. E cosı̀ vale la pena riflettere un po’, un momento, su ciò di cui parla il Concilio di Efeso, ciò di cui parla questo giorno. In realtà, Theotókos è un titolo audace. Una donna è Madre di Dio. Si potrebbe dire: come è possibile? Dio è eterno, è il Creatore. Noi siamo creature, siamo nel tempo: come potrebbe una persona umana essere Madre di Dio, dell’Eterno, dato che noi siamo tutti nel tempo, siamo tutti creature? Perciò si capisce che c’era forte opposizione, in parte, contro questa parola. 5 Cost. ap. Sacri canones. ——————— * Die 11 Octobris 2010. Acta Benedicti Pp. XVI 829 I nestoriani dicevano: si può parlare di Christotókos, sı̀, ma di Theotókos no: Theós, Dio, è oltre, sopra gli avvenimenti della storia. Ma il Concilio ha deciso questo, e proprio cosı̀ ha messo in luce l’avventura di Dio, la grandezza di quanto ha fatto per noi. Dio non è rimasto in sé: è uscito da sé, si è unito talmente, cosı̀ radicalmente con quest’uomo, Gesù, che quest’uomo Gesù è Dio, e se parliamo di Lui, possiamo sempre anche parlare di Dio. Non è nato solo un uomo che aveva a che fare con Dio, ma in Lui è nato Dio sulla terra. Dio è uscito da sé. Ma possiamo anche dire il contrario: Dio ci ha attirato in se stesso, cosı̀ che non siamo più fuori di Dio, ma siamo nell’intimo, nell’intimità di Dio stesso. La filosofia aristotelica, lo sappiamo bene, ci dice che tra Dio e l’uomo esiste solo una relazione non reciproca. L’uomo si riferisce a Dio, ma Dio, l’Eterno, è in sé, non cambia: non può avere oggi questa e domani un’altra relazione. Sta in sé, non ha relazione ad extra. È una parola molto logica, ma è una parola che ci fa disperare: quindi Dio stesso non ha relazione con me. Con l’incarnazione, con l’avvenimento della Theotókos, questo è cambiato radicalmente, perché Dio ci ha attirato in se stesso e Dio in se stesso è relazione e ci fa partecipare nella sua relazione interiore. Cosı̀ siamo nel suo essere Padre, Figlio e Spirito Santo, siamo nell’interno del suo essere in relazione, siamo in relazione con Lui e Lui realmente ha creato relazione con noi. In quel momento Dio voleva essere nato da una donna ed essere sempre se stesso: questo è il grande avvenimento. E cosı̀ possiamo capire la profondità dell’atto di Papa Giovanni, che affidò l’Assise conciliare, sinodale, al mistero centrale, alla Madre di Dio che è attirata dal Signore in Lui stesso, e cosı̀ noi tutti con Lei. Il Concilio ha cominciato con l’icona della Theotókos. Alla fine Papa Paolo VI riconosce alla stessa Madonna il titolo Mater Ecclesiae. E queste due icone, che iniziano e concludono il Concilio, sono intrinsecamente collegate, sono, alla fine, un’icona sola. Perché Cristo non è nato come un individuo tra altri. È nato per crearsi un corpo: è nato — come dice Giovanni al capitolo 12 del suo Vangelo — per attirare tutti a sé e in sé. È nato — come dicono le Lettere ai Colossesi e agli Efesini — per ricapitolare tutto il mondo, è nato come primogenito di molti fratelli, è nato per riunire il cosmo in sé, cosicché Lui è il Capo di un grande Corpo. Dove nasce Cristo, inizia il movimento della ricapitolazione, inizia il momento della chiamata, della costruzione del suo Corpo, della santa Chiesa. La Madre di Theós, la Madre di Dio, è Madre della Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 830 Chiesa, perché Madre di Colui che è venuto per riunirci tutti nel suo Corpo risorto. San Luca ci fa capire questo nel parallelismo tra il primo capitolo del suo Vangelo e il primo capitolo degli Atti degli Apostoli, che ripetono su due livelli lo stesso mistero. Nel primo capitolo del Vangelo lo Spirito Santo viene su Maria e cosı̀ partorisce e ci dona il Figlio di Dio. Nel primo capitolo degli Atti degli Apostoli Maria è al centro dei discepoli di Gesù che pregano tutti insieme, implorando la nube dello Spirito Santo. E cosı̀ dalla Chiesa credente, con Maria nel centro, nasce la Chiesa, il Corpo di Cristo. Questa duplice nascita è l’unica nascita del Christus totus, del Cristo che abbraccia il mondo e noi tutti. Nascita a Betlemme, nascita nel Cenacolo. Nascita di Gesù Bambino, nascita del Corpo di Cristo, della Chiesa. Sono due avvenimenti o un unico avvenimento. Ma tra i due stanno realmente la Croce e la Risurrezione. E solo tramite la Croce avviene il cammino verso la totalità del Cristo, verso il suo Corpo risorto, verso l’universalizzazione del suo essere nell’unità della Chiesa. E cosı̀, tenendo presente che solo dal grano caduto in terra nasce poi il grande raccolto, dal Signore trafitto sulla Croce viene l’universalità dei suoi discepoli riuniti in questo suo Corpo, morto e risorto. Tenendo conto di questo nesso tra Theotókos e Mater Ecclesiae, il nostro sguardo va verso l’ultimo libro della Sacra Scrittura, l’Apocalisse, dove, nel capitolo 12, appare proprio questa sintesi. La donna vestita di sole, con dodici stelle sul capo e la luna sotto i piedi, partorisce. E partorisce con un grido di dolore, partorisce con grande dolore. Qui il mistero mariano è il mistero di Betlemme allargato al mistero cosmico. Cristo nasce sempre di nuovo in tutte le generazioni e cosı̀ assume, raccoglie l’umanità in se stesso. E questa nascita cosmica si realizza nel grido della Croce, nel dolore della Passione. E a questo grido della Croce appartiene il sangue dei martiri. Cosı̀, in questo momento, possiamo gettare uno sguardo sul secondo Salmo di questa Ora Media, il Salmo 81, dove si vede una parte di questo processo. Dio sta tra gli dei — ancora sono considerati in Israele come dei. In questo Salmo, in un concentramento grande, in una visione profetica, si vede il depotenziamento degli dei. Quelli che apparivano dei non sono dei e perdono il carattere divino, cadono a terra. Dii estis et moriemini sicut homines: 1 il depotenziamento, la caduta delle divinità. 1 Cfr. Sal 81, 6-7. Acta Benedicti Pp. XVI 831 Questo processo che si realizza nel lungo cammino della fede di Israele, e che qui è riassunto in un’unica visione, è un processo vero della storia della religione: la caduta degli dei. E cosı̀ la trasformazione del mondo, la conoscenza del vero Dio, il depotenziamento delle forze che dominano la terra, è un processo di dolore. Nella storia di Israele vediamo come questo liberarsi dal politeismo, questo riconoscimento — « solo Lui è Dio » — si realizza in tanti dolori, cominciando dal cammino di Abramo, l’esilio, i Maccabei, fino a Cristo. E nella storia continua questo processo del depotenziamento, del quale parla l’Apocalisse al capitolo 12; parla della caduta degli angeli, che non sono angeli, non sono divinità sulla terra. E si realizza realmente, proprio nel tempo della Chiesa nascente, dove vediamo come col sangue dei martiri vengono depotenziate le divinità, cominciando dall’imperatore divino, da tutte queste divinità. È il sangue dei martiri, il dolore, il grido della Madre Chiesa che le fa cadere e trasforma cosı̀ il mondo. Questa caduta non è solo la conoscenza che esse non sono Dio; è il processo di trasformazione del mondo, che costa il sangue, costa la sofferenza dei testimoni di Cristo. E, se guardiamo bene, vediamo che questo processo non è mai finito. Si realizza nei diversi periodi della storia in modi sempre nuovi; anche oggi, in questo momento, in cui Cristo, l’unico Figlio di Dio, deve nascere per il mondo con la caduta degli dei, con il dolore, il martirio dei testimoni. Pensiamo alle grandi potenze della storia di oggi, pensiamo ai capitali anonimi che schiavizzano l’uomo, che non sono più cosa dell’uomo, ma sono un potere anonimo al quale servono gli uomini, dal quale sono tormentati gli uomini e perfino trucidati. Sono un potere distruttivo, che minaccia il mondo. E poi il potere delle ideologie terroristiche. Apparentemente in nome di Dio viene fatta violenza, ma non è Dio: sono false divinità, che devono essere smascherate, che non sono Dio. E poi la droga, questo potere che, come una bestia vorace, stende le sue mani su tutte le parti della terra e distrugge: è una divinità, ma una divinità falsa, che deve cadere. O anche il modo di vivere propagato dall’opinione pubblica: oggi si fa cosı̀, il matrimonio non conta più, la castità non è più una virtù, e cosı̀ via. Queste ideologie che dominano, cosı̀ che si impongono con forza, sono divinità. E nel dolore dei santi, nel dolore dei credenti, della Madre Chiesa della quale noi siamo parte, devono cadere queste divinità, deve realizzarsi quanto dicono le Lettere ai Colossesi e agli Efesini: le dominazioni, i poteri cadono e diventano sudditi dell’unico Signore Gesù Cristo. Di questa lotta nella quale noi stiamo, di questo depotenziamento di dio, di questa caduta dei Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 832 falsi dei, che cadono perché non sono divinità, ma poteri che distruggono il mondo, parla l’Apocalisse al capitolo 12, anche con un’immagine misteriosa, per la quale, mi pare, ci sono tuttavia diverse belle interpretazioni. Viene detto che il dragone mette un grande fiume di acqua contro la donna in fuga per travolgerla. E sembra inevitabile che la donna venga annegata in questo fiume. Ma la buona terra assorbe questo fiume ed esso non può nuocere. Io penso che il fiume sia facilmente interpretabile: sono queste correnti che dominano tutti e che vogliono far scomparire la fede della Chiesa, la quale non sembra più avere posto davanti alla forza di queste correnti che si impongono come l’unica razionalità, come l’unico modo di vivere. E la terra che assorbe queste correnti è la fede dei semplici, che non si lascia travolgere da questi fiumi e salva la Madre e salva il Figlio. Perciò il Salmo dice — il primo salmo dell’Ora Media — la fede dei semplici è la vera saggezza.2 Questa saggezza vera della fede semplice, che non si lascia divorare dalle acque, è la forza della Chiesa. E siamo ritornati al mistero mariano. E c’è anche un’ultima parola nel Salmo 81, « movebuntur omnia fundamenta terrae »,3 vacillano le fondamenta della terra. Lo vediamo oggi, con i problemi climatici, come sono minacciate le fondamenta della terra, ma sono minacciate dal nostro comportamento. Vacillano le fondamenta esteriori perché vacillano le fondamenta interiori, le fondamenta morali e religiose, la fede dalla quale segue il retto modo di vivere. E sappiamo che la fede è il fondamento, e, in definitiva, le fondamenta della terra non possono vacillare se rimane ferma la fede, la vera saggezza. E poi il Salmo dice: « Alzati, Signore, e giudica la terra ».4 Cosı̀ diciamo anche noi al Signore: « Alzati in questo momento, prendi la terra tra le tue mani, proteggi la tua Chiesa, proteggi l’umanità, proteggi la terra ». E affidiamoci di nuovo alla Madre di Dio, a Maria, e preghiamo: « Tu, la grande credente, tu che hai aperto la terra al cielo, aiutaci, apri anche oggi le porte, perché sia vincitrice la verità, la volontà di Dio, che è il vero bene, la vera salvezza del mondo ». Amen. 2 3 4 Cfr. Sal 118, 130. Sal 81, 5. Sal 81, 8. Acta Benedicti Pp. XVI 833 VI Ad Symposium Internationale de praeclaro theologo Erik Peterson.* Eminenzen, liebe Mitbrüder im priesterlichen Dienst, sehr geehrte Damen und Herren, liebe Freunde! Mit großer Freude begrüße ich Sie alle, die Sie aus Anlaß des internationalen Symposiums über Erik Peterson nach Rom gekommen sind. Besonders danke ich Ihnen, lieber Kardinal Lehmann, für die freundlichen Worte, mit denen Sie unsere Begegnung eingeleitet haben. In diesem Jahr, wie Sie gerade festgestellt haben, sind es 120 Jahre her, daß dieser bedeutende Theologe in Hamburg geboren wurde; und fast auf den Tag genau vor 50 Jahren, am 26. Oktober 1960, starb Erik Peterson ebenfalls in seiner Vaterstadt Hamburg. Er hat vom Jahr 1930 an phasenweise, ab 1933 dann regelmäßig mit seiner Familie in Rom gewohnt, zunächst auf dem Aventin in der Nahe von Sant’Anselmo und später in der Nachbarschaft des Vatikans, in einem Haus gegenüber der Porta Sant’Anna. Es ist mir deshalb eine ganz besondere Freude, die Familie Peterson, die verehrten Töchter und den Sohn mit ihren Familien, unter uns begrüßen zu können. Ihrer geschätzten Mutter durfte ich, zusammen mit Kardinal Lehmann, anläßlich ihres 80. Geburtstages 1990, in Ihrer gemeinsamen Wohnung eine handgeschriebene Urkunde mit dem Bild des Heiligen Vaters Johannes Paul II. überreichen, und ich erinnere mich gern an diese Begegnung mit Ihnen. »Wir haben hier keine bleibende Stadt, sondern die zukünftige suchen wir«.1 Dieses Zitat aus dem Hebräerbrief könnte man als Leitwort über das Leben von Erik Peterson setzen. Er fand eigentlich zeit seines Lebens keinen rechten Platz, wo ihm Anerkennung und Seßhaftigkeit beschieden worden wären. Der Beginn seines wissenschaftlichen Wirkens fällt in eine Zeit der Umbrüche in Deutschland nach dem Ersten Weltkrieg. Die Monarchie war zusammengebrochen. Die bürgerliche Ordnung schien angesichts der politischen und sozialen Umwälzungen gefährdet. Dies spiegelte sich auch im religiösen Bereich und besonders im deutschen Protestantismus wider. Die bis* Die 25 Octobris 2010. 1 Hebr 13, 14. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 834 lang vorherrschende liberale Theologie mit ihrem verbreiteten Fortschrittsoptimismus war in die Krise geraten und gab Raum für konträre theologische Neuaufbrüche. Für den jungen Peterson wurde die zeitgeschichtliche Situation zu einem existentiellen Problem. Schon sein Studienfach hatte er bei gleichermaßen historischem wie theologischem Interesse unter dem Gesichtspunkt ausgewählt, daß — wie er sagt —, »wenn wir mit der menschlichen Geschichte allein gelassen werden, wir vor einem sinnlosen Rätsel stehen«.2 Peterson entschloß sich — ich zitiere wieder — »auf historischem Gebiet zu arbeiten und speziell religionsgeschichtliche Probleme in Angriff zu nehmen«, da er daran scheiterte, sich in der damaligen evangelischen Theologie »durch das Dickicht der Meinungen zu den Sachen selbst hindurchzuschlagen«.3 Dabei kommt er immer mehr zu der Gewißheit, daß es keine von Gott losgelöste Geschichte gibt und daß die Kirche in dieser Geschichte einen besonderen Platz und ihren Sinn hat. Ich zitiere wieder: »Daß es Kirche gibt und daß sie in einer ganz bestimmten Weise konstituiert ist, hängt aufs engste damit zusammen, daß es (...) eine spezifisch theologisch bestimmte Geschichte gibt«.4 Die Kirche erhält von Gott den Auftrag, die Menschen aus dem begrenzten und vereinzelten Dasein in eine universale Gemeinschaft zu führen, vom Natürlichen zum Übernatürlichen, aus der Vergänglichkeit in die Vollendung am Ende der Zeiten. In dem schönen kleinen Buch von den Engeln sagt er dazu: »Der Weg der Kirche führt aus dem irdischen Jerusalem in das himmlische, (...) in die Stadt der Engel und Heiligen«.5 Der Ausgangspunkt dieses Weges ist die Verbindlichkeit der Heiligen Schrift, wobei er findet, daß die Heilige Schrift nur dadurch verbindlich wird und ist, daß sie nicht allein in sich selber steht, sondern in der Hermeneutik der apostolischen Tradition, die sich wiederum konkretisiert in der apostolischen Sukzession und so die Kirche die Schrift in einer lebendigen Gegenwart erhält und sie zugleich auslegt. Durch die in der apostolischen Sukzession stehenden Bischöfe bleibt das Zeugnis der Schrift in der Kirche lebendig und bildet die Grundlage für die bleibend gültigen Glaubensüberzeugungen der Kirche, die uns vor allem im Credo und im Dogma begegnen. Sie entfalten sich in der Liturgie als dem gelebten Raum der Kirche für das Lob Gottes. 2 Eintrag in das Bonner »Album Professorum« 1926/27, Ausgewählte Schriften, Sonderband S. 111. 3 Ebd. 4 Vorlesung »Geschichte der Alten Kirche« Bonn 1928, Ausgewählte Schriften, Sonderband S. 88. 5 Einleitung. Acta Benedicti Pp. XVI 835 Der auf Erden gefeierte Gottesdienst steht dabei in einem unauflöslichen Bezug zur himmlischen Stadt Jerusalem. Dort wird Gott und dem Lamm das wahre ewige Lobopfer dargebracht, von dem die irdische Feier nur Abbild ist. Der Teilnehmer an der heiligen Messe bleibt gleichsam an der Schwelle des himmlischen Bereichs stehen, von der aus er den Kult schaut, der sich unter den Engeln und Heiligen vollzieht. Wo immer die irdische Kirche ihren eucharistischen Lobpreis anstimmt, tritt sie zu dieser himmlischen Festversammlung hinzu, in der mit den Heiligen ein Teil ihrer selbst bereits angekommen ist, und gibt den noch in dieser Welt Wandernden Hoffnung auf dem Weg in die ewige Vollendung. Vielleicht ist dies der Punkt, an dem ich ein persönliches Wort einflechten soll. Ich bin auf die Figur von Erik Peterson erstmals 1951 gestoßen. Damals war ich Kaplan in Bogenhausen, und der Chef des dort ansässigen KöselVerlages, Herr Wild, hat mir den eben erschienenen Band »Theologische Traktate« überreicht. Ich habe ihn mit wachsender Begier gelesen und mich von ihm wirklich ergreifen lassen, denn hier war die Theologie, nach der ich suchte: Theologie, die einerseits den ganzen historischen Ernst aufbringt, Texte zu verstehen, zu untersuchen, sie mit allem Ernst historischer Forschung zu analysieren, und die doch nicht in der Vergangenheit stehen bleibt, sondern die Selbstüberschreitung des Buchstabens mitvollzieht, in diese Selbstüberschreitung des Buchstabens mithineintritt, sich von ihr mitnehmen läßt und damit in die Berührung mit dem kommt, von dem her sie stammt — mit dem lebendigen Gott. Und so ist der Hiatus zwischen dem Damaligen, das die Philologie untersucht, und dem Heute von selbst überwunden, weil das Wort hineinführt in die Begegnung mit der Realität und die ganze Aktualität des Geschriebenen, als sich selbst zur Realität überschreitend, wirksam wird. So habe ich an ihm wesentlich und tiefer gelernt, was eigentlich Theologie ist, und eben auch diese Bewunderung dafür gehabt, daß hier nicht nur Gedachtes gesagt wird, sondern daß dieses Buch Ausdruck eines Weges, die Passion seines eigenen Lebens war. Das Paradox mag sein, daß gerade der Briefwechsel mit Harnack am meisten den Durchbruch ausdrückt, der ihm zuteil geworden ist. Harnack hatte ihm bestätigt oder vorher schon unabhängig davon geschrieben, daß das katholische Formalprinzip »Schrift lebt in der Überlieferung und Überlieferung in der lebendigen Gestalt der Sukzession«, daß dies das ursprüngliche und sachgemäße Prinzip ist und daß das »sola Scriptura« nicht funktioniert. Peterson hat diese wie selbstverständlich hingeworfene Behauptung Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 836 eines liberalen Theologen in seinem ganzen Ernst aufgegriffen, sich von ihr aufwühlen, durchwühlen, umbiegen, umwandeln lassen und so den Weg in die Konversion gefunden. Und er hat damit wirklich einen abrahamischen Schritt getan, wie wir es am Anfang aus dem Hebräerbrief gehört haben: »Wir haben hier keine bleibende Stadt«. Er ist aus der sicheren Geborgenheit eines Lehrstuhls ins Ungeborgene, ins Unbehauste hinausgetreten und sein ganzes Leben lang ohne sicheren Grund und ohne sichere Heimat geblieben, wirklich unterwegs mit dem Glauben und für den Glauben — in dem Vertrauen, daß in diesem unbehausten Unterwegssein er auf eine andere Weise zu Hause ist und immer zugeht auf die himmlische Liturgie, die ihn berührt hatte. Von da aus versteht sich, daß vieles, was Erik Peterson gedacht und geschrieben hat, aufgrund seiner prekären Lebenssituation nach dem Verlust seiner Lehrtätigkeit infolge seiner Konversion Fragment geblieben ist. Obwohl er ohne ein gesichertes Einkommen leben mußte, heiratete er hier in Rom und hat eine Familie gegründet. Er hat damit in ganz konkreter Weise seiner inneren Gewißheit Ausdruck gegeben, daß wir, obwohl wir Fremde sind — und er es auf ganz besondere Weise war —, doch in der Gemeinschaft der Liebe Halt finden und in der Liebe etwas bleibt, was währt für die Ewigkeit. Er hat diese Fremdheit des Christen erfahren, er war der evangelischen Theologie fremd geworden und ist auch in der katholischen Theologie, wie sie damals war, irgendwie Fremdling geblieben. Und heute wissen wir, daß er beiden zugehört, daß beide von ihm zu lernen haben, die ganze Dramatik, den Realismus und den menschlichen existentiellen Anspruch der Theologie. Erik Peterson ist — wie Kardinal Lehmann gesagt hat — sicher von vielen geschätzt und geliebt worden, ein Geheimtip gewesen, aber es ist ihm nicht die wissenschaftliche Anerkennung zuteil geworden, die er verdient hätte; es war auch irgendwie zu früh. Er war da und dort — wie ich sagte — fremd. So kann es nicht genug gerühmt werden, daß Kardinal Lehmann die Initiative ergriffen hat, seine Werke in einer großartigen Gesamtausgabe herauszubringen, und daß Frau Nichtweiß, der er es anvertraut hat, dies mit einer nur zu bewundernden Kompetenz tut. Und damit ist die Aufmerksamkeit, die ihm durch diese Ausgabe geschenkt wird, nicht mehr als recht und billig, zumal nun auch verschiedene Werke ins Italienische, Französische, Spanische, Englische, Ungarische und sogar ins Chinesische übersetzt sind. Mögen dadurch die Gedanken Petersons weiter verbreitet werden, die Acta Benedicti Pp. XVI 837 nie bei den Details stehenbleiben, sondern stets das Ganze der Theologie im Blick haben. Ganz herzlich danke ich allen Anwesenden für ihr Kommen. Mein besonderer Dank gilt den Organisatoren dieses Symposions, nicht zuletzt Kardinal Farina, dem Schirmherrn, und Herrn Dr. Giancarlo Caronello. Gerne entbiete ich Ihnen meine guten Wünsche für eine interessante und anregende Diskussion im Geiste Erik Petersons. Ich freue mich auf die Früchte dieses Kongresses und erteile Ihnen und allen, die Ihnen am Herzen liegen, den Apostolischen Segen. VII Ad Congressum ab Opere Fundato « Romano Guardini » apparatum.* Exzellenzen, verehrter Herr Präsident Professor von Pufendorf, sehr geehrte Damen und Herren, liebe Freunde! Es ist mir eine Freude, Sie alle hier im Apostolischen Palast begrüßen zu dürfen, die Sie anläßlich der Konferenz der Guardini-Stiftung zum Thema »Das geistige und intellektuelle Erbe Romano Guardinis« nach Rom gekommen sind. Besonders danke ich Ihnen, lieber Herr Professor von Pufendorf, für die guten Worte, die Sie zum Auftakt dieser Begegnung an mich gerichtet haben, in denen das ganze Ringen, um das es geht, das uns an Guardini bindet und uns zugleich auffordert, sein Lebenswerk weiterzuführen, zum Ausdruck kam. In seiner Dankesrede anläßlich der Feier seines 80. Geburtstags im Februar 1965 an der Ludwig-Maximilians-Universität München beschrieb Guardini seine Lebensaufgabe, wie er sie verstand, als eine Weise »in beständiger geistiger Begegnung zu fragen, was ,,christliche Weltanschauung’’ bedeutet«.1 Das Anschauen, dieser umfassende Blick auf die Welt, war dabei für Guardini nicht eine Ansicht von außen wie auf ein bloßes Forschungsobjekt. Er meinte auch nicht die geistesgeschichtliche Perspektive, die prüft und * Die 29 Octobris 2010. 1 Stationen und Rückblicke, S. 41. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 838 abwägt, was andere über die religiöse Prägung einer Epoche gesagt oder geschrieben haben. All diese Sichtweisen waren für Guardini ungenügend. In dem Bericht über sein Leben sagt er: »Was mich aber spontan interessierte, war nicht die Frage, was einer über die christliche Wahrheit gesagt hat, sondern was wahr ist«.2 Und diese Orientierung seiner Lehre war es, die uns als junge Menschen getroffen hat, denn wir wollten nicht ein Feuerwerk von Meinungen, die es in der Christenheit oder außerhalb ihrer gibt, kennenlernen; wir wollten kennen, was ist. Und da war einer, der sich furchtlos und zugleich mit dem ganzen Ernst kritischen Denkens dieser Frage stellte und uns half mitzudenken. Guardini wollte nicht irgend etwas oder viel wissen, er verlangte nach der Wahrheit Gottes und der Wahrheit über den Menschen. Das Instrument, um sich dieser Wahrheit anzunähern, war für ihn die — wie man es damals nannte — Weltanschauung, die sich in einem lebendigen Austausch mit der Welt und mit den Menschen vollzieht. Das spezifisch Christliche besteht dabei darin, daß der Mensch sich in einer Beziehung zu Gott weiß, die ihm vorausgeht und der er sich nicht entziehen kann. Nicht unser Denken ist der Anfang, der die Maßstäbe setzt, sondern Gott, der unsere Maßstäbe übertrifft und in keine von uns zu formende Einheit eingezwängt werden kann. Gott offenbart sich selbst als die Wahrheit, aber die ist nicht abstrakt, sondern findet sich im Lebendig-Konkreten, letztlich in der Gestalt Jesu Christi. Wer aber Jesus, die Wahrheit, sehen will, muß »umkehren«, muß aus der Autonomie des eigenmächtigen Denkens heraustreten in die hörende Bereitschaft, die entgegennimmt, was ist. Und diese Umkehrbewegung, die er in seiner Bekehrung vollzogen hat, prägt sein ganzes Denken und Leben; bedeutet, immer wieder herauskehren aus der Autonomie ins Hören, ins Empfangen. Doch auch bei einer echten Gottesbeziehung versteht der Mensch nicht immer, was Gott spricht. Er bedarf eines Korrektivs, und dieses besteht im Austausch mit dem anderen, der in der lebendigen Kirche aller Zeiten seine verläßliche und alle miteinander verbindende Gestalt gefunden hat. Guardini war ein Mann des Dialogs. Seine Werke sind fast ausnahmslos aus einem, zumindest inneren, Gespräch entstanden. Die Vorlesungen des Professors für Religionsphilosophie und christliche Weltanschauung an der Universität Berlin in den 20er Jahren stellten meist Begegnungen mit Persönlichkeiten der Geistesgeschichte dar. Er las die Werke dieser Denker, 2 Berichte über mein Leben, S. 24. Acta Benedicti Pp. XVI 839 hörte ihnen zu, lernte von ihnen, wie sie Welt sehen, und kam mit ihnen ins Gespräch, um im Gespräch mit ihnen zu entwickeln, was er als katholischer Denker zu ihrem Denken zu sagen hatte. Diese Gewohnheit setzte er in München fort, und es war auch das Eigentümliche seines Vorlesungsstils, daß er im Gespräch mit den Denkern war, daß er zum Sehen führen wollte — weil immer wieder Kernwort war: »Sehen Sie« — und daß er in einem inneren gemeinsamen Dialog mit den Hörern stand. Das war das Neue gegenüber der Rhetorik alter Zeiten, daß er überhaupt keine Rhetorik suchte, sondern ganz einfach mit uns redete und dabei mit der Wahrheit redete und uns ins Gespräch mit der Wahrheit brachte. Und so ist ein weites Spektrum von »Gesprächen« entstanden mit Autoren wie Sokrates, Augustinus oder Pascal, mit Dante, Hölderlin, Mörike, Rilke und Dostojewski. Er sah in ihnen lebendige Vermittler, die in einem vergangenen Wort das Gegenwärtige entdecken, es neu zu sehen und neu zu leben vermögen. Sie schenken uns eine Kraft, die uns neu zu uns selber bringen kann. Aus der Offenheit des Menschen für das Wahre folgt für Guardini ein Ethos, eine Grundlage für unser sittliches Verhalten zu unseren Mitmenschen, als Forderung unserer Existenz. Weil der Mensch Gott begegnen kann, deshalb kann er auch gut handeln. Für ihn gilt dieser Primat der Ontologie vor dem Ethos. Aus dem Sein, dem rechtverstandenen, gehörten Sein Gottes selbst folgt dann das rechte Tun. Er sagt: »Echte Praxis, das heißt richtiges Handeln, geht aus der Wahrheit hervor, und um die muß gerungen werden«.3 Eine solche Sehnsucht nach dem Wahren und das Sich-Ausstrecken auf das Eigentliche, das Wesentliche verspürte Guardini vor allem auch bei der Jugend. In seinen Gesprächen mit Jugendlichen, besonders auf Burg Rothenfels, die durch ihn zum Zentrum der katholischen Jugendbewegung geworden war, führte der Priester und Pädagoge Ideale der Jugendbewegung wie Selbstbestimmung, Eigenverantwortung und innere Wahrhaftigkeit weiter, reinigte und vertiefte sie. Freiheit — ja, aber frei ist nur — sagt er uns —, wer »ganz das ist, was er seinem Wesen nach sein soll. [...] Freiheit ist Wahrheit«.4 Die Wahrheit des Menschen ist für Guardini Wesentlichkeit und Seinsgemäßheit. Der Weg in die Wahrheit gelingt, wenn der Mensch den »Gehorsam unseres Seins gegen das Sein Gottes« 5 übt. Dies geschieht letztlich in der Anbetung, die für Guardini zum Denken dazugehört. 3 4 5 Ebd., S. 111. Auf dem Wege, S. 20. Ebd., S. 21. 840 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale In Begleitung der Jugend suchte Guardini auch nach einem neuen Zugang zur Liturgie. Wiederentdeckung der Liturgie war für ihn Wiederentdeckung der Einheit von Geist und Leib in der Ganzheit des einen Menschen. Denn liturgisches Verhalten ist immer zugleich leibliches und geistiges Verhalten. Das Beten wird geweitet durch das leibliche und gemeindliche Tun, und so öffnet sich die Einheit aller Wirklichkeit. Liturgie ist symbolisches Tun. Das Symbol als Inbegriff der Einheit von Geistigem und Materiellem geht verloren, wo beides auseinanderfällt, wo die Welt in Geist und Körper, in Subjekt und Objekt dualistisch zerspalten wird. Guardini war tief davon überzeugt, daß der Mensch Geist in Leib, Leib in Geist ist und daß daher Liturgie und Symbol ihn zum Wesentlichen seiner selbst bringen, letztlich in der Anbetung in die Wahrheit bringen. Unter den großen Lebensthemen Guardinis ist die Beziehung von Glaube und Welt von bleibender Aktualität. Er sah gerade in der Universität den Ort der Wahrheitssuche. Das kann sie aber nur sein, wenn sie von aller Instrumentalisierung und Vereinnahmung für politische und sonstige Zwecke frei ist. Wir haben es heute, in einer Welt der Globalisierung und Fragmentarisierung, mehr denn je nötig, daß dieses Anliegen weitergeführt wird, ein Anliegen, das der Guardini-Stiftung so sehr am Herzen liegt und für dessen Verwirklichung der Guardini-Lehrstuhl geschaffen worden ist. Nochmals sage ich allen Anwesenden herzlichen Dank für ihr Kommen. Möge die Beschäftigung mit dem Werk Guardinis das Bewußtsein für die christlichen Fundamente unserer Kultur und Gesellschaft schärfen. Gerne erteile ich Ihnen allen den Apostolischen Segen. Acta Benedicti Pp. XVI 841 VIII Ad pueros et adulescentes Actionis Catholicae Italicae.* Domanda del ragazzo ACR: Santità, cosa significa diventare grandi? Cosa devo fare per crescere seguendo Gesù? Chi mi può aiutare? Santo Padre: Cari amici dell’Azione Cattolica Italiana! Sono semplicemente felice di incontrarvi, cosı̀ numerosi, su questa bella piazza e vi ringrazio di cuore per il vostro affetto! A tutti voi rivolgo il mio benvenuto. In particolare, saluto il Presidente, Prof. Franco Miano, e l’Assistente Generale, Mons. Domenico Sigalini. Saluto il Cardinale Angelo Bagnasco, Presidente della Conferenza Episcopale Italiana, gli altri Vescovi, i sacerdoti, gli educatori e i genitori che hanno voluto accompagnarvi. Allora, ho ascoltato la domanda del ragazzo dell’ACR. La risposta più bella su che cosa significa diventare grandi la portate scritta voi tutti sulle vostre magliette, sui cappellini, sui cartelloni: « C’è di più ». Questo vostro motto, che non conoscevo, mi fa riflettere. Che cosa fa un bambino per vedere se diventa grande? Confronta la sua altezza con quella dei compagni; e immagina di diventare più alto, per sentirsi più grande. Io, quando sono stato ragazzo, alla vostra età, nella mia classe ero uno dei più piccoli, e tanto più ho avuto il desiderio di essere un giorno molto grande; e non solo grande di misura, ma volevo fare qualcosa di grande, di più nella mia vita, anche se non conoscevo questa parola « c’è di più ». Crescere in altezza implica questo « c’è di più ». Ve lo dice il vostro cuore, che desidera avere tanti amici, che è contento quando si comporta bene, quando sa dare gioia al papà e alla mamma, ma soprattutto quando incontra un amico insuperabile, buonissimo e unico che è Gesù. Voi sapete quanto Gesù voleva bene ai bambini e ai ragazzi! Un giorno tanti bambini come voi si avvicinarono a Gesù, perché si era stabilita una bella intesa, e nel suo sguardo coglievano il riflesso dell’amore di Dio; ma c’erano anche degli adulti che invece si sentivano disturbati da quei bambini. Capita anche a voi che qualche volta, mentre giocate, vi divertite con gli amici, i grandi vi dicono di non disturbare... Ebbene, Gesù rimprovera proprio quegli adulti e dice loro: Lasciate qui tutti questi ragazzi, * Die 30 Octobris 2010. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 842 perché hanno nel cuore il segreto del Regno di Dio. Cosı̀ Gesù ha insegnato agli adulti che anche voi siete « grandi » e che gli adulti devono custodire questa grandezza, che è quella di avere un cuore che vuole bene a Gesù. Cari bambini, cari ragazzi: essere « grandi » vuol dire amare tanto Gesù, ascoltarlo e parlare con Lui nella preghiera, incontrarlo nei Sacramenti, nella Santa Messa, nella Confessione; vuole dire conoscerlo sempre di più e anche farlo conoscere agli altri, vuol dire stare con gli amici, anche i più poveri, gli ammalati, per crescere insieme. E l’ACR è proprio parte di quel « di più », perché non siete soli a voler bene a Gesù — siete in tanti, lo vediamo anche questa mattina! —, ma vi aiutate gli uni gli altri; perché non volete lasciare che nessun amico sia solo, ma a tutti volete dire forte che è bello avere Gesù come amico ed è bello essere amici di Gesù; ed è bello esserlo insieme, aiutati dai vostri genitori, sacerdoti, animatori! Cosı̀ diventate grandi davvero, non solo perché la vostra altezza aumenta, ma perché il vostro cuore si apre alla gioia e all’amore che Gesù vi dona. E cosı̀ si apre alla vera grandezza, stare nel grande amore di Dio, che è anche sempre amore degli amici. Speriamo e preghiamo di crescere in questo senso, di trovare il « di più » e di essere veramente persone con un cuore grande, con un Amico grande che dà la sua grandezza anche a noi. Grazie. Domanda della giovanissima: Santità, i nostri educatori dell’Azione Cattolica ci dicono che per diventare grandi occorre imparare ad amare, ma spesso noi ci perdiamo e soffriamo nelle nostre relazioni, nelle nostre amicizie, nei nostri primi amori. Ma cosa significa amare fino in fondo? Come possiamo imparare ad amare davvero? Santo Padre: Una grande questione. È molto importante, direi fondamentale imparare ad amare, amare veramente, imparare l’arte del vero amore! Nell’adolescenza ci si ferma davanti allo specchio e ci si accorge che si sta cambiando. Ma fino a quando si continua a guardare se stessi, non si diventa mai grandi! Diventate grandi quando non permettete più allo specchio di essere l’unica verità di voi stessi, ma quando la lasciate dire a quelli che vi sono amici. Diventate grandi se siete capaci di fare della vostra vita un dono agli altri, non di cercare se stessi, ma di dare se stessi agli altri: questa è la scuola dell’amore. Questo amore, però, deve portarsi dentro quel « di più » che oggi gridate a tutti. « C’è di più »! Come vi ho già detto, anch’io nella mia giovinezza volevo qualcosa di Acta Benedicti Pp. XVI 843 più di quello che mi presentava la società e la mentalità del tempo. Volevo respirare aria pura, soprattutto desideravo un mondo bello e buono, come lo aveva voluto per tutti il nostro Dio, il Padre di Gesù. E ho capito sempre di più che il mondo diventa bello e diventa buono se si conosce questa volontà di Dio e se il mondo è in corrispondenza con questa volontà di Dio, che è la vera luce, la bellezza, l’amore che dà senso al mondo. È proprio vero: voi non potete e non dovete adattarvi ad un amore ridotto a merce di scambio, da consumare senza rispetto per sé e per gli altri, incapace di castità e di purezza. Questa non è libertà. Molto « amore » proposto dai media, in internet, non è amore, ma è egoismo, chiusura, vi dà l’illusione di un momento, ma non vi rende felici, non vi fa grandi, vi lega come una catena che soffoca i pensieri e i sentimenti più belli, gli slanci veri del cuore, quella forza insopprimibile che è l’amore e che trova in Gesù la sua massima espressione e nello Spirito Santo la forza e il fuoco che incendia le vostre vite, i vostri pensieri, i vostri affetti. Certo costa anche sacrificio vivere in modo vero l’amore — senza rinunce non si arriva a questa strada — ma sono sicuro che voi non avete paura della fatica di un amore impegnativo e autentico. È l’unico che, in fin dei conti, dà la vera gioia! C’è una prova che vi dice se il vostro amore sta crescendo bene: se non escludete dalla vostra vita gli altri, soprattutto i vostri amici che soffrono e sono soli, le persone in difficoltà, e se aprite il vostro cuore al grande Amico che è Gesù. Anche l’Azione Cattolica vi insegna le strade per imparare l’amore autentico: la partecipazione alla vita della Chiesa, della vostra comunità cristiana, il voler bene ai vostri amici del gruppo di ACR, di AC, la disponibilità verso i coetanei che incontrate a scuola, in parrocchia o in altri ambienti, la compagnia della Madre di Gesù, Maria, che sa custodire il vostro cuore e guidarvi nella via del bene. Del resto, nell’Azione Cattolica, avete tanti esempi di amore genuino, bello, vero: il beato Pier Giorgio Frassati, il beato Alberto Marvelli; amore che arriva anche al sacrificio della vita, come la beata Pierina Morosini e la beata Antonia Mesina. Giovanissimi di Azione Cattolica, aspirate a mete grandi, perché Dio ve ne dà la forza. Il « di più » è essere ragazzi e giovanissimi che decidono di amare come Gesù, di essere protagonisti della propria vita, protagonisti nella Chiesa, testimoni della fede tra i vostri coetanei. Il « di più » è la formazione umana e cristiana che sperimentate in AC, che unisce la vita spirituale, la fraternità, la testimonianza pubblica della fede, la comunione ecclesiale, l’amore per la Chiesa, la collaborazione con i Vescovi e i sacerdoti, l’amicizia spirituale. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 844 « Diventare grandi insieme » dice l’importanza di far parte di un gruppo e di una comunità che vi aiutano a crescere, a scoprire la vostra vocazione e a imparare il vero amore. Grazie. Domanda dell’educatrice: Santità, cosa significa oggi essere educatori? Come affrontare le difficoltà che incontriamo nel nostro servizio? E come fare in modo che siano tutti a prendersi cura del presente e del futuro delle nuove generazioni? Grazie. Santo Padre: Una grande domanda. Lo vediamo in questa situazione del problema dell’educazione. Direi che essere educatori significa avere una gioia nel cuore e comunicarla a tutti per rendere bella e buona la vita; significa offrire ragioni e traguardi per il cammino della vita, offrire la bellezza della persona di Gesù e far innamorare di Lui, del suo stile di vita, della sua libertà, del suo grande amore pieno di fiducia in Dio Padre. Significa soprattutto tenere sempre alta la meta di ogni esistenza verso quel « di più » che ci viene da Dio. Questo esige una conoscenza personale di Gesù, un contatto personale, quotidiano, amorevole con Lui nella preghiera, nella meditazione sulla Parola di Dio, nella fedeltà ai Sacramenti, all’Eucaristia, alla Confessione; esige di comunicare la gioia di essere nella Chiesa, di avere amici con cui condividere non solo le difficoltà, ma anche le bellezze e le sorprese della vita di fede. Voi sapete bene che non siete padroni dei ragazzi, ma servitori della loro gioia a nome di Gesù, guide verso di Lui. Avete ricevuto il mandato dalla Chiesa per questo compito. Quando aderite all’Azione Cattolica dite a voi stessi e a tutti che amate la Chiesa, che siete disposti ad essere corresponsabili con i Pastori della sua vita e della sua missione, in un’associazione che si spende per il bene delle persone, per i loro e vostri cammini di santità, per la vita delle comunità cristiane nella quotidianità della loro missione. Voi siete dei buoni educatori se sapete coinvolgere tutti per il bene dei più giovani. Non potete essere autosufficienti, ma dovete far sentire l’urgenza dell’educazione delle giovani generazioni a tutti i livelli. Senza la presenza della famiglia, ad esempio, rischiate di costruire sulla sabbia; senza una collaborazione con la scuola non si forma un’intelligenza profonda della fede; senza un coinvolgimento dei vari operatori del tempo libero e della comunicazione la vostra opera paziente rischia di non essere efficace, di non incidere sulla vita quotidiana. Io sono sicuro che l’Azione Cattolica è ben radicata nel territorio Acta Benedicti Pp. XVI 845 e ha il coraggio di essere sale e luce. La vostra presenza qui, stamattina, dice non solo a me, ma a tutti che è possibile educare, che è faticoso ma bello dare entusiasmo ai ragazzi e ai giovanissimi. Abbiate il coraggio, vorrei dire l’audacia di non lasciare nessun ambiente privo di Gesù, della sua tenerezza che fate sperimentare a tutti, anche ai più bisognosi e abbandonati, con la vostra missione di educatori. Cari amici, alla fine vi ringrazio per aver partecipato a questo incontro. Mi piacerebbe fermarmi ancora con voi, perché quando sono in mezzo a tanta gioia ed entusiasmo, anche io sono pieno di gioia, mi sento ringiovanito! Ma purtroppo il tempo passa veloce, mi aspettano altri. Ma col cuore sono con voi e rimango con voi! E vi invito, cari amici, a continuare nel vostro cammino, ad essere fedeli all’identità e alla finalità dell’Azione Cattolica. La forza dell’amore di Dio può compiere in voi grandi cose. Vi assicuro che mi ricordo di tutti nella mia preghiera e vi affido alla materna intercessione della Vergine Maria, Madre della Chiesa, perché come lei possiate testimoniare che « c’è di più », la gioia della vita piena della presenza del Signore. Grazie a tutti voi di cuore! 846 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale NUNTII I Internationali adveniente Die Alimoniae dicato, anno 2010. To Mr Jacques Diouf Director General of the Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO) 1. The annual celebration of World Food Day is an occasion to draw up a balance-sheet of all that has been achieved through the commitment of the Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO) to guarantee daily food for millions of our brothers and sisters throughout the world. It also provides a suitable occasion to note the difficulties that are encountered when the necessary attitudes of solidarity are lacking. Too often, attention is diverted from the needs of populations, insufficient emphasis is placed on work in the fields, and the goods of the earth are not given adequate protection. As a result, economic imbalance is produced, and the inalienable rights and dignity of every human person are ignored. The theme of this year’s World Food Day, United against Hunger, is a timely reminder that everyone needs to make a commitment to give the agricultural sector its proper importance. Everyone — from individuals to the organizations of civil society, States and international institutions — needs to give priority to one of the most urgent goals for the human family: freedom from hunger. In order to achieve freedom from hunger it is necessary to ensure not only that enough food is available, but also that everyone has daily access to it: this means promoting whatever resources and infrastructures are necessary in order to sustain production and distribution on a scale sufficient to guarantee fully the right to food. The efforts to achieve this goal will surely help to build up the unity of the human family throughout the world. Concrete initiatives are needed, informed by charity, and inspired by truth — initiatives that are capable of overcoming natural obstacles linked to the cycles of the seasons or to environmental conditions, as well as man-made obstacles. Charity, practised in the light of truth, can bring an end to divisions and conflicts Acta Benedicti Pp. XVI 847 so as to allow the goods of the earth to pass between peoples in a lively and continuous exchange. An important step forward was the international community’s recent decision to protect the right to water which, as FAO has always maintained, is essential to human nutrition, to rural activities and to the conservation of nature. Indeed, as my venerable predecessor Pope John Paul II observed in his Message for the 2002 World Food Day, many different religions and cultures recognize a symbolic value in water, from which there “springs an invitation to be fully aware of the importance of this precious commodity, and consequently to revise present patterns of behaviour in order to guarantee, today and in the future, that all people shall have access to the water indispensable for their needs, and that productive activities, and agriculture in particular, shall enjoy adequate levels of this priceless resource”.1 2. If the international community is to be truly “united” against hunger, then poverty must be overcome through authentic human development, based on the idea of the person as a unity of body, soul and spirit. Today, though, there is a tendency to limit the vision of development to one that satisfies the material needs of the person, especially through access to technology; yet authentic development is not simply a function of what a person “has”, it must also embrace higher values of fraternity, solidarity and the common good. Amid the pressures of globalization, under the influence of interests that often remain fragmented, it is wise to propose a model of development built on fraternity: if it is inspired by solidarity and directed towards the common good, it will be able to provide correctives to the current global crisis. In order to sustain levels of food security in the short term, adequate funding must be provided so as to make it possible for agriculture to reactivate production cycles, despite the deterioration of climatic and environmental conditions. These conditions, it must be said, have a markedly negative impact on rural populations, crop systems and working patterns, especially in countries that are already afflicted with food shortages. Developed countries have to be aware that the world’s growing needs require consistent levels of aid from them. They cannot simply remain closed towards others: such an attitude would not help to resolve the crisis. 1 Message for the 2002 World Food Day, 13 October 2002. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 848 In this context, FAO has the essential task of examining the issue of world hunger at the institutional level and proposing particular initiatives that involve its member States in responding to the growing demand for food. Indeed, the nations of the world are called to give and to receive in proportion to their effective needs, by reason of that “pressing moral need for renewed solidarity, especially in relationships between developing countries and those that are highly industrialized”.2 3. The recent worthy campaign “1 Billion Hungry”, by which FAO seeks to raise awareness of the urgency of the fight against hunger, has highlighted the need for an adequate response both from individual countries and from the international community, even when the response is limited to assistance or emergency aid. This is why a reform of international institutions according to the principle of subsidiarity is essential, since “institutions by themselves are not enough, because integral human development is primarily a vocation, and therefore it involves a free assumption of responsibility in solidarity on the part of everyone”.3 In order to eliminate hunger and malnutrition, obstacles of self-interest must be overcome so as to make room for a fruitful gratuitousness, manifested in international cooperation as an expression of genuine fraternity. This does not obviate the need for justice, though, and it is important that existing rules be respected and implemented, in addition to whatever plans for intervention and programmes of action may prove necessary. Individuals, peoples and countries must be allowed to shape their own development, taking advantage of external assistance in accordance with priorities and concepts rooted in their traditional techniques, in their culture, in their religious patrimony and in the wisdom passed on from generation to generation within the family. Invoking the blessing of the Almighty upon the activities of FAO, I wish to assure you, Mr Director General, that the Church is always ready to work for the defeat of hunger. Indeed, she is constantly at work, through her own structures, to alleviate the poverty and deprivation afflicting large parts 2 3 Caritas in veritate, 49. Ibid., 11. Acta Benedicti Pp. XVI 849 of the world’s population, and she is fully conscious that her own engagement in this field forms part of a common international effort to promote unity and peace among the community of peoples. From the Vatican, 15 October 2010. BENEDICTUS PP. XVI II Ad Praesidem Pontificii Consilii de Iustitia et Pace. Al Venerato Fratello il Cardinale Peter Kodwo Appiah Turkson Presidente del Pontificio Consiglio della Giustizia e della Pace 1. In occasione dell’Assemblea Plenaria, desidero anzitutto ringraziare il Dicastero per il suo molteplice impegno nell’aiutare tutta la Chiesa, particolarmente questa Sede Apostolica, in una rinnovata evangelizzazione del sociale, agli inizi del terzo millennio. Non solo le singole persone, ma i popoli e la grande famiglia umana attendono — a fronte di ingiustizie e forti diseguaglianze — parole di speranza, pienezza di vita, l’indicazione di Colui che può salvare l’umanità dai suoi mali radicali. 2. Come ricordavo nella mia Enciclica Caritas in veritate — seguendo le orme del Servo di Dio Paolo VI — l’annuncio di Gesù Cristo è « il primo e principale fattore di sviluppo ».1 Grazie ad esso, infatti, si può camminare sulla strada della crescita umana integrale con l’ardore della carità e la sapienza della verità in un mondo in cui, sovente, la menzogna insidia l’uomo, la società, la condivisione. È vivendo la « carità nella verità » che possiamo offrire uno sguardo più profondo per comprendere le grandi questioni sociali e indicare alcune prospettive essenziali per la loro soluzione in senso pienamente umano. Solo con la carità, sostenuta dalla speranza e illuminata dalla luce della fede e della ragione, è possibile conseguire obiettivi di liberazione integrale dell’uomo e di giustizia universale. La vita delle comunità e dei singoli credenti, alimentata dall’assidua meditazione della Parola di Dio, dalla rego1 N. 8. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 850 lare partecipazione ai Sacramenti e dalla comunione con la Sapienza che viene dall’alto, cresce nella sua capacità di profezia e di rinnovamento delle culture e delle istituzioni pubbliche. Gli ethos dei popoli possono cosı̀ godere di un fondamento veramente solido, che rafforza il consenso sociale e sostanzia le regole procedurali. L’impegno di costruzione della città poggia su coscienze guidate dall’amore a Dio e, per questo, naturalmente orientate verso l’obiettivo di una vita buona, strutturata sul primato della trascendenza. « Caritas in veritate in re sociali »: cosı̀ mi è parso opportuno descrivere la dottrina sociale della Chiesa,2 secondo il suo radicamento più autentico — Gesù Cristo, la vita trinitaria che Egli ci dona — e secondo tutta la sua forza capace di trasfigurare la realtà. Abbiamo bisogno di questo insegnamento sociale, per aiutare le nostre civiltà e la nostra stessa ragione umana a cogliere tutta la complessità del reale e la grandezza della dignità di ogni persona. Il Compendio della dottrina sociale della Chiesa aiuta, proprio in questo senso, a intravedere la ricchezza della sapienza che viene dall’esperienza di comunione con lo Spirito di Dio e di Cristo e dall’accoglienza sincera del Vangelo. 3. Nell’Enciclica Caritas in veritate ho accennato a problemi fondamentali che toccano il destino dei popoli e delle istituzioni mondiali, nonché della famiglia umana. L’ormai prossimo anniversario dell’Enciclica Mater et magistra del Beato Giovanni XXIII ci sollecita a considerare con costante attenzione gli squilibri sociali, settoriali, nazionali, quelli tra risorse e popolazioni povere, tra tecnica ed etica. Nell’attuale contesto di globalizzazione, tali squilibri non sono affatto scomparsi. Sono mutati i soggetti, le dimensioni delle problematiche, ma il coordinamento tra gli Stati — spesso inadeguato, perché orientato alla ricerca di un equilibrio di potere, piuttosto che alla solidarietà — lascia spazio a rinnovate disuguaglianze, al pericolo del predominio di gruppi economici e finanziari che dettano — ed intendono continuare a farlo — l’agenda della politica, a danno del bene comune universale. 4. Rispetto ad una questione sociale sempre più interconnessa nei suoi svariati ambiti, appare di particolare urgenza l’impegno nella formazione del laicato cattolico alla dottrina sociale della Chiesa. Infatti è proprio dei fedeli laici il dovere immediato di lavorare per un ordine sociale giusto. Essi, quali cittadini liberi e responsabili, debbono impegnarsi per promuovere una retta configurazione della vita sociale, nel rispetto della legittima autonomia delle 2 Cfr. ibid., n. 5. Acta Benedicti Pp. XVI 851 realtà terrene. La dottrina sociale della Chiesa rappresenta cosı̀ il riferimento essenziale per la progettualità e la azione sociale dei fedeli laici, nonché per una loro spiritualità vissuta, che si nutra e s’inquadri nella comunione ecclesiale: comunione di amore e di verità, comunione nella missione. 5. I christifideles laici, però, proprio perché traggono energie ed ispirazione dalla comunione con Gesù Cristo, vivendo integrati con le altre componenti ecclesiali, debbono trovare al loro fianco sacerdoti e Vescovi capaci di offrire un’instancabile opera di purificazione delle coscienze, insieme con un indispensabile sostegno e aiuto spirituale alla coerente testimonianza laicale nel sociale. Perciò, è di fondamentale importanza una comprensione profonda della dottrina sociale della Chiesa, in armonia con tutto il suo patrimonio teologico e fortemente radicata nell’affermazione della dignità trascendente dell’uomo, nella difesa della vita umana sin dal suo concepimento fino alla morte naturale e della libertà religiosa. Cosı̀ compresa, la dottrina sociale deve essere inserita anche nella preparazione pastorale e culturale di coloro che, nella comunità ecclesiale, sono chiamati al sacerdozio. È necessario preparare fedeli laici capaci di dedicarsi al bene comune, specie negli ambiti più complessi come il mondo della politica, ma è urgente anche avere Pastori che, con il loro ministero e carisma, sappiano contribuire all’animazione e all’irradiazione, nella società e nelle istituzioni, di una vita buona secondo il Vangelo, nel rispetto della libertà responsabile dei fedeli e del loro proprio ruolo di Pastori, che in questi ambiti hanno una responsabilità mediata. La già citata Mater et magistra proponeva, circa 50 anni fa, una vera e propria mobilitazione, secondo carità e verità, da parte di tutte le associazioni, i movimenti, le organizzazioni cattoliche e d’ispirazione cristiana, affinché tutti i fedeli, con impegno, libertà e responsabilità, studiassero, diffondessero e attuassero la dottrina sociale della Chiesa. 6. Il mio augurio, pertanto, è che il Pontificio Consiglio della Giustizia e della Pace continui nella sua opera di aiuto alla comunità ecclesiale e a tutte le sue componenti. Il Dicastero continui dunque quest’opera non solo nell’elaborazione di sempre nuovi aggiornamenti della dottrina sociale della Chiesa, ma anche nella loro sperimentazione, con quel metodo di discernimento che ho indicato nella Caritas in veritate, secondo la quale, vivendo nella comunione di Gesù Cristo e tra noi, siamo « trovati » sia dalla Verità della salvezza, sia dalla verità di un mondo che non è creato da noi, ma è stato dato a tutti come casa da condividere nella fraternità. Al fine di globalizzare la 852 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale dottrina sociale della Chiesa sembra opportuno che crescano Centri e Istituti per lo studio, la diffusione e l’attuazione di essa in tutto il mondo. 7. Dopo la promulgazione del Compendio e dell’Enciclica Caritas in veritate, è naturale che il Pontificio Consiglio della Giustizia e della Pace sia dedito all’approfondimento degli elementi di novità e, in collaborazione con altri soggetti, alla ricerca delle vie più adatte alla veicolazione dei contenuti della dottrina sociale, non solo nei tradizionali itinerari formativi ed educativi cristiani di ogni ordine e grado, ma anche nei grandi centri di formazione del pensiero mondiale — quali i grandi organi della stampa laica, le università e i numerosi centri di riflessione economica e sociale — che negli ultimi tempi si sono sviluppati in ogni angolo del mondo. 8. La Vergine Maria, onorata dal popolo cristiano come Speculum iustitiae e Regina pacis, ci protegga e ci ottenga con la sua celeste intercessione la forza, la speranza e la gioia necessarie perché continuiamo a dedicarci con generosità alla realizzazione di una nuova evangelizzazione del sociale. Nel esprimere ancora una volta il mio ringraziamento per l’opera che svolge il Dicastero in tutte le sue componenti, auspico un fruttuoso lavoro e ben volentieri imparto la Benedizione Apostolica. Dal Vaticano, 3 novembre 2010. BENEDICTUS PP. XVI Congregatio pro Doctrina Fidei 853 ACTA CONGREGATIONUM CONGREGATIO PRO DOCTRINA FIDEI 2 ottobre 2010 Prot. N. 1005/69 – 33518 Agli Eminentissimi ed Eccellentissimi Presidenti delle Conferenze Episcopali Eminenza / Eccellenza Reverendissima, trascorsi più di trent’anni da quando si iniziò ad esaminare le particolari teorie professate ed usi seguiti dai membri dell’associazione chiamata Opus Angelorum (Engelwerk), la Congregazione per la Dottrina della Fede ritiene opportuno informare i Membri di codesta Conferenza Episcopale sugli sviluppi intercorsi al riguardo, affinché meglio si possano regolare in materia. I. Il suddetto esame si concluse con la pubblicazione prima di una Lettera comunicando le decisioni approvate dal Sommo Pontefice il 24 settembre 1983 (AAS 76 [1984], pp. 175-176), e poi del Decreto Litteris diei del 6 giugno 1992 (AAS 84 [1992], pp. 805-806). Tali documenti disponevano, in sostanza, che i membri dell’Opus Angelorum, nella promozione della devozione verso i SS. Angeli, dovevano conformarsi alla dottrina della Chiesa ed all’insegnamento dei santi Padri e Dottori ed, in particolare, non usare i « nomi » conosciuti dalle presunte rivelazioni private, attribuite alla signora Gabriele Bitterlich, né insegnare, diffondere o utilizzare in alcun modo le teorie provenienti da queste presunte rivelazioni. Inoltre, essi erano richiamati al dovere di osservare strettamente tutte le norme liturgiche, particolarmente quelle relative alla SS. Eucaristia. Con il Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 854 Decreto del 1992, poi, l’esecuzione di questi provvedimenti veniva affidata ad un Delegato con speciali facoltà nominato dalla Santa Sede, il quale riceveva anche il compito di regolarizzare i rapporti tra l’Opus Angelorum e l’Ordine dei Canonici Regolari della Santa Croce. Nel corso degli anni da allora trascorsi, detto Delegato, P. Benoı̂t Duroux, O.P., è riuscito a portare a termine i compiti affidatigli e si può considerare che oggi, grazie all’obbedienza dimostrata dai suoi membri, l’Opus Angelorum vive lealmente e serenamente nella conformità alla dottrina della Chiesa ed alle norme liturgiche e canoniche. Tenendo conto dell’avanzata età di P. Duroux, il 13 marzo 2010 è stato nominato nuovo Delegato P. Daniel Ols, O.P., con le stesse competenze delineate nel suddetto Decreto del 6 giugno 1992. Questa normalizzazione si vede, in particolare, nei seguenti elementi. Il 31 maggio 2000, questa Congregazione ha approvato la formula di una consacrazione ai SS. Angeli per l’Opus Angelorum. Poi, con il parere positivo di questo Dicastero, la Congregazione per gli Istituti di Vita Consacrata e le Società di Vita Apostolica ha approvato lo « Statuto dell’Opus Sanctorum Angelorum », nel quale, fra l’altro, vengono definiti i rapporti fra l’Opus Angelorum e l’Ordine dei Canonici Regolari della Santa Croce. Secondo questo Statuto, l’Opus Angelorum è una associazione pubblica della Chiesa cattolica con personalità giuridica a norma del can. 313 CIC; è congiunto all’Ordine dei Canonici Regolari della Santa Croce a norma del can. 677, § 2 CIC e posto sotto la direzione di detto Ordine in conformità con il can. 303 CIC. D’altra parte, le Suore della Santa Croce hanno visto le loro Costituzioni approvate dall’Ecc.mo Vescovo d’Innsbruck. Infine, l’Ordine dei Canonici Regolari della Santa Croce, il cui governo centrale era stato nominato il 30 ottobre 1993 dalla Congregazione per gli Istituti di Vita Consacrata e le Società di Vita Apostolica, all’inizio del 2009 ha potuto eleggere il proprio Superiore generale e i membri del Consiglio generalizio. Cosı̀ come si presenta oggi l’Opus Angelorum e, quindi, un’associazione pubblica della Chiesa in conformità con la dottrina tradizionale e le direttive della Suprema Autorità, diffonde la devozione nei riguardi dei SS. Angeli tra i fedeli, esorta alla preghiera per i sacerdoti, promuove l’amore per Cristo nella Sua passione e l’unione ad essa. Non sussiste quindi alcun ostacolo di ordine dottrinale o disciplinare a che gli Ordinari locali accolgano nelle loro diocesi tale associazione e favoriscano il suo sviluppo. Congregatio pro Doctrina Fidei 855 II. Questa Congregazione tuttavia intende attirare l’attenzione degli Ordinari sul fatto che, negli anni trascorsi, un certo numero di membri dell’Opus Angelorum, fra cui anche diversi sacerdoti usciti od espulsi dall’Ordine dei Canonici Regolari della Santa Croce, non hanno accettato le norme date da questo Dicastero ed aspirano e lavorano a restaurare ciò che secondo loro sarebbe l’« autentico Opus Angelorum », cioè un movimento che professi e pratichi tutto ciò che dai summenzionati documenti è stato proibito. La propaganda a favore di questo movimento deviante, il quale è al di fuori di ogni controllo ecclesiastico, si fa, a quanto risulta a questa Congregazione, in modo molto discreto e esso si presenta come se fosse in piena comunione con la Chiesa cattolica. La Congregazione per la Dottrina della Fede invita, quindi, gli Ordinari alla vigilanza riguardo a tali attività disgregative della comunione ecclesiale e, qualora le abbiano individuate nella propria diocesi, ad una proibizione di esse. Confidando che i Membri della Conferenza Episcopale da Ella presieduta avranno a cuore di mettere in atto le indicazioni qui fornite, ci è grato cogliere la circostanza per confermarci, con sensi di distinto ossequio dell’Eminenza / Eccellenza Vostra Reverendissima devotissimi William Cardinale Levada Prefetto e Luis F. Ladaria, S. I. Arcivescovo tit. di Thibica Segretario 856 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale CONGREGATIO PRO EPISCOPIS TRANSLATIO Episcopalis Cathedrae erectioque Ecclesiae Cathedralis die 11 Octobris 2010. — Cathedralis titulum templi Deo, in honorem Sancti Laurentii dicati, in urbe Amarillensi constituti, exstinguit, et templum in eadem urbe situm, Deo in honorem Sancte Mariae dicatum, ad gradum ac dignitatem Ecclesiae Cathedralis eiusdem dioecesis evehit. ERECTIO Concathedralis Szegediensis-Csanadiensis die 15 Octobris 2010. — Templum Deo, in honorem Sancti Antonii Patavini dicatum, in vico Békéscsaba vulgo nuncupato exstans, ad dignitatem et fastigium Ecclesiae Concathedralis evehit. PROVISIO ECCLESIARUM Latis decretis a Congregatione pro Episcopis, Sanctissimus Dominus Benedictus Pp. XVI, per Apostolicas sub plumbo Litteras, iis quae sequuntur Ecclesiis sacros praefecit Praesules: die 2 Octobris 2010. — Cathedrali Ecclesiae Uxentinae-Sanctae Mariae Leucadensi, R. D. Vitum Angiuli, e clero archidioecesis Barensis-Bituntinae, hactenus ibidem Pro-Vicarium Generalem et Instituti Scientiarum Religiosarum Praesidem. — MetropoIitanae Ecclesiae Guatimalensi, Exc.mum P. D. Ansgarium Iulium Vian Morales, S.D.B., hactenus Episcopum Altensem Quetzaltenanguensem-Totonicapensem. Congregatio pro Episcopis 857 die 8 Octobris 2010. — Cathedrali Ecclesiae Caesenatensi-Sarsinatensi, R. D. Duglasium Regattieri, e clero dioecesis Carpensis, hactenus ibidem Vicarium Generalem. die 11 Octobris. — Metropolitanae Ecclesiae Taurinensi, Exc.mum P. D. Caesarem Nosiglia, hactenus Archiepiscopum-Episcopum Vicentinum. — Archiepiscopali Ecclesiae Lancianensi-Ortonensi, R. D. Emygdium Cipollone, e clero dioecesis Marsorum, hactenus Pontificii Seminarii Regionalis « Sancti Pii X », in civitate Theatina, Directorem Spiritus. — Cathedrali Ecclesiae Sobralensi, R. D. Odelirium Iosephum Magri, M.C.C.J., hactenus Congregationis Missionariorum Combonianorum Cordis Iesu Vicarium Generalem. die 14 Octobris. — Metropolitanae Ecclesiae Sancti Antonii, Exc.mum P. D. Gustavum Garcia-Siller, Missionariorum a Spiritu Sancto sodalem, hactenus Episcopum titularem Oescensem et Auxiliarem archidioecesis Chicagiensis. die 15 Octobris. — Metropolitanae Ecclesiae Caebuanae, Exc.mum P. D. Iosephum Serofia Palma, hactenus Archiepiscopum Palensem. die 16 Octobris. — Cathedrali Ecclesiae Fodinensi, R. D. Iacobum Raphael Fuentes, e clero Praelaturae personalis Sanctae Crucis et Operis Dei. die 20 Octobris. — Cathedrali Ecclesiae Iguassuensi, Exc.mum P. D. Dirceu Vegini, hactenus Episcopum titularem Putiensem in Byzacena et Auxiliarem archidioecesis Curitibensis. — Metropolitanae Ecclesiae Palmensi in Brasilia, Exc.mum P. D. Petrum Brito Guimarães, hactenus Episcopum Raymundianum. die 21 Octobris. — Cathedrali Ecclesiae Carthadensi in Columbia, Exc.mum P. D. Iosephum Alexandrum Castaño Arbeláez, O.A.R., hactenus Episcopum titularem Castellotatroportensem et Auxiliarem archidioecesis Caliensis. — Abbatiae territoriali Sanctae Mariae Montis Oliveti Maioris, R. D., Didacum Valtherum Rosa, O.S.B. Oliv. 858 Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale die 22 Octobris 2010. — Cathedrali Ecclesiae Araucensi, R. D. Iacobum Muñoz Pedroza, e clero archidioecesis Tunquensis, ibique Seminarii Rectorem. die 23 Octobris. — Cathedrali Ecclesiae Orlandensi, Exc.mum P. D. Ioannem Gerardum Noonan, hactenus Episcopum titularem Bonustensem et Auxiliarem archidioecesis Miamiensis. die 26 Octobris. — Cathedrali Ecclesiae Oberensi, Exc.mum P. D. Damianum Iacobum Bitar, hactenus Episcopum tit. Turretamallensem et Auxiliarem Sancti Iusti. die 28 Octobris. — Cathedrali Ecclesiae Sancti Ioannis Quebecensis, Exc.mum P. D. Leonillum Gendron, P.S.S., hactenus Episcopum titularem Tagasensem et Auxiliarem archidioecesis Marianopolitanae. — Cattedrali Ecclesiae Sagiensi, R. D. Iacobum Habert, e clero dioecesis Christoliensis, hactenus Vicarium Episcopalem parochumque paroeciarum vulgo Charenton-le-Pont, Joinville-le-Pont, Saint-Maurice cognominatarum. die 30 Octobris. — Titulari Ecclesiae Bulnensi, R. D. Ioannem Sabiło, Vicarium generalem dioecesis Kharkiviensis-Zaporizhiensis, quem deputavit Auxiliarem eiusdem dioecesis. die 3 Novembris. — Cathedrali Ecclesiae Celsonensi, R. D. Xaverium Novell Gomá, e clero dioecesis Celsonensis, hactenus eiusdem dioecesis Canonicum necnon Vicarium Generalem de rebus oeconomicis. die 4 Novembris. — Archiepiscopali Ecclesiae Paranensi, Exc.mum P. D. Ioannem Albertum Puiggari, hactenus Episcopum Maris Platensis. — Titulari episcopali Ecclesiae Caesariensis in Mauretania, R. D. Valtherum Brandmüller. Diarium Romanae Curiae 859 DIARIUM ROMANAE CURIAE Il Santo Padre Benedetto XVI ha ricevuto in Udienza Ufficiale per la presentazione delle Lettere Credenziali: Giovedı̀, 7 ottobre, S. E. il Sig. Fernando Zegers Santa Cruz, Ambasciatore del Cile; Lunedı̀, 18 ottobre, S. E. il Sig. César Mauricio Velásquez Ossa, Ambasciatore di Colombia; S. E. il Sig. Manuel Roberto López Barrera, Ambasciatore di El Salvador; Giovedı̀, 21 ottobre, S. E. il Sig. Han Hong-soon, Ambasciatore di Corea; S. E. il Sig. Bogdan Tătaru-Cazaban, Ambasciatore di Romania; Venerdı̀, 22 ottobre, S. E. il Sig. Luis Dositeo Latorre Tapia, Ambasciatore dell’Ecuador; S. E. la Sig.ra Maja Marija Lovrenčič Svetek, Ambasciatore di Slovenia; S. E. il Sig. Manuel Tomás Fernandes Pereira, Ambasciatore del Portogallo. Ha altresı̀ ricevuto in Udienza: Venerdı̀, 8 ottobre, S. E. il Sig. Nicolas Sarkozy, Presidente della Repubblica Francese; Sabato, 9 ottobre, S. E. il Sig. Ivo Josipović, Presidente della Repubblica di Croazia; Sabato, 16 ottobre, S. E. il Sig. Bronisław Komorowski, Presidente della Repubblica di Polonia; Lunedı̀, 25 ottobre, S. E. il Sig. James Alix Michel, Presidente della Repubblica delle Seychelles. Sua Santità Benedetto XVI ha compiuto una Visita Pastorale a Palermo il giorno 3 ottobre. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 860 SEGRETERIA DI STATO NOMINE Con Biglietti della Segreteria di Stato il Santo Padre Benedetto XVI ha nominato: 4 ottobre 2010 L’Ecc.mo Mons. Franz-Josef Overbeck, Vescovo di Essen, Presidente dell’Azione Episcopale « Adveniat » (Germania), Membro della Pontificia Commissione per l’America Latina. 5 » » Gli Em.mi Signori Cardinali: Angelo Sodano, Decano del Collegio Cardinalizio (Città del Vaticano); Sua Beatitudine Lubomyr Husar, dei Monaci Studiti Ucraini, Arcivescovo Maggiore di Kyiv-Haly (Ucraina); Walter Kasper, Presidente emerito del Pontificio Consiglio per la Promozione dell’Unità dei Cristiani (Città del Vaticano); John Patrick Foley, Gran Maestro dell’Ordine Equestre del Santo Sepolcro di Gerusalemme (Città del Vaticano); Sua Beatitudine Michel Sabbah, Patriarca emerito di Gerusalemme dei Latini (Gerusalemme); Sua Beatitudine Baselios Cleemis Thottunkal, Arcivescovo Maggiore di Trivandrum dei Siro-Malankaresi (India); Gli Ecc.mi Mons.: Edmond Farhat, Arcivescovo titolare di Biblo, Nunzio Apostolico (Italia); Riccardo Fontana, Arcivescovo di Arezzo-Cortona-San Sepolcro (Italia); Mounged El-Hachem, Arcivescovo titolare di Darni, Nunzio Apostolico (Libano); Cyril Vasil’, S.I., Arcivescovo titolare di Tolemaide di Libia, Segretario della Congregazione per le Chiese Orientali (Città del Vaticano); Virgil Bercea, Vescovo di Oradea Mare, Gran Varadino dei Romeni (Romania); Bohdan Dzyurakh, C.SS.R., Vescovo titolare di Vagada, Vescovo di Curia di Kyiv-Halyč (Ucraina); Dimitrios Salachas, Vescovo titolare di Carcabia, Esarca Apostolico per i cattolici di rito bizantino residenti in Grecia (Grecia); Bosco Puthur, Vescovo titolare di Foratiana, Vescovo di Curia di Ernakulam-Angamaly dei Siro-Malabaresi (India); I Rev.di Mons. Archimandrita Robert L. Stern, Segretario Generale del « Catholic Near East Welfare Association » - C.N.E.W.A. (Stati Uniti d’America); Mikael Antoine Mouradian, Vicario Patriarcale per l’Istituto del Clero Patriarcale di Bzommar (Libano); Il Rev.do P. David Neuhaus, S.I., Vicario Patriarcale di Gerusalemme dei Latini per la pastorale dei cattolici di lingua ebraica (Gerusalemme), Membri dell’Assemblea Speciale per il Medio Oriente del Sinodo dei Vescovi. Diarium Romanae Curiae 861 6 ottobre 2010 Il Rev.do Mons. Livio Melina, a norma dell’Art. 8 degli Statuti, Preside del Pontificio Istituto « Giovanni Paolo II » per Studi su Matrimonio e Famiglia, per un altro quadriennio. » » » L’Ill.mo Sig. Christoph Graf, Vice Comandante della Guardia Svizzera Pontificia, col grado di Tenente Colonnello, « ad quinquennium ». 7 » » L’Ecc.mo Mons. Robert Sarah, Arcivescovo emerito di Conakry, finora Segretario della Congregazione per l’Evangelizzazione dei Popoli, Presidente del Pontificio Consiglio « Cor Unum ». » » » L’Ecc.mo Mons. Mauro Piacenza, Arcivescovo titolare di Vittoriana, finora Segretario del Dicastero, Prefetto della Congregazione per il Clero. 16 » » Il Rev.do Don Massimo Palombella, S.D.B., Docente presso la Pontificia Università Salesiana, Fondatore e Direttore del Coro Interuniversitario di Roma, Maestro Direttore della Cappella Musicale Pontificia, denominata « Cappella Sistina », « ad quinquennium ». 18 » » L’Ill.mo Prof. Claude Prudhomme, Docente di Storia Contemporanea all’Università « Louis Lumière Lyon 2 » di Lyon (Francia), Membro del Pontificio Comitato di Scienze « ad quinquennium ». 23 » » Gli Em.mi Signori Cardinali: Norberto Rivera Carrera, Arcivescovo di México (Messico); Francis Eugene George, Arcivescovo di Chicago (Stati Uniti d’America), Membri del Consiglio di Cardinali per lo studio dei problemi organizzativi ed economici della Santa Sede; e confermato l’Em.mo Sig. Cardinale Antonio Marı́a Rouco Varela, Arcivescovo di Madrid (Spagna), Membro del medesimo Consiglio. 26 » » I Rev.di Sac. Enrique Colom Costa, della Prelatura Personale dell’Opus Dei, Professore Ordinario di Teologia Morale presso la Pontificia Università della Santa Croce, e Don Paolo Carlotti, S.D.B., Professore Ordinario di Teologia Morale Fondamentale presso la Pontificia Università Salesiana in Roma, Consiglieri della Penitenzieria Apostolica « ad quinquennium ». » » » Il Sergente Lorenzo Merga, promosso al grado di Capitano della Guardia Svizzera Pontificia « ad quinquennium ». 31 » » L’Em.mo Sig. Cardinale Paul Josef Cordes, Presidente emerito del Pontificio Consiglio « Cor Unum », Membro della Congregazione per i Vescovi; e confermato l’Em.mo Sig. Cardinale Joachim Meisner, Arcivescovo di Köln, Membro della medesima Congregazione. Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 862 3 novembre 2010 S.E.R. Mons. Domenico Sigalini, Vescovo di Palestrina, Assistente Ecclesiastico Generale dell’Azione Cattolica Italiana per il prossimo triennio. 5 Gli Em.mi Signori Cardinali: Giovanni Battista Re e JeanLouis Tauran, Membri dell’Amministrazione del Patrimonio della Sede Apostolica. » » SEGRETERIA GENERALE DEL SINODO In vista dell’Assemblea Speciale per il Medio Oriente del Sinodo dei Vescovi, che avrà luogo dal 10 al 24 ottobre 2010 sul tema « La Chiesa Cattolica nel Medio Oriente: comunione e testimonianza. ‘‘La moltitudine di coloro che erano diventati credenti aveva un cuor solo e un’anima sola’’ (At 4, 32) », a norma di quanto previsto nell’Ordo Synodi Episcoporum, il Segretario Generale del Sinodo dei Vescovi, con l’approvazione del Sommo Pontefice, ha nominato i seguenti Adiutores Secretarii Speciales (o Esperti). Rev.do Nicolas Antiba, Archimandrita della Chiesa Greco-Melchita Cattolica, Parigi (Francia); Rev.do P. Miguel Ángel Ayuso Guixot, M.C.C.J., Preside del Pontificio Istituto di Studi Arabi e d’Islamistica, Roma (Italia); Rev.do Jean Azzam, Segretario della Commissione Episcopale teologica e biblica dell’Assemblea dei Patriarchi e dei Vescovi Cattolici del Libano - A.P.E.C.L. (Libano); Rev.do Hani Nasif Wasif Bakhoum Kiroulos, Segretario del Patriarca Copto Cattolico (Repubblica Araba di Egitto); Rev.do P. Claudio Giovanni Bottini, O.F.M., Decano della Facoltà di Scienze Bibliche e Archeologia di Gerusalemme - Pontificia Università ‘‘Antonianum’’, Roma (Gerusalemme); Rev.do P. Frans Bouwen, M. Afr., Direttore della Rivista « Proche-Orient Chrétien » (Gerusalemme); Rev.do Mons. Claude Bressolette, Protosincello dell’Ordinariato per i fedeli di rito orientale residenti in Francia e sprovvisti dell’Ordinario del proprio rito (Francia); Rev.do Nicola Bux, Professore della Facoltà Teologica Pugliese, Bari (Italia); Rev.do P. Jalil Canli Hadaya, O.F.M. Conv., Vicario Giudiziale del Vicariato Apostolico dei Latini in Libano (Libano); Rev.do Elias Daw, Presidente del Tribunale Ecclesiastico di Appello della Chiesa Cattolica Greco-Melkita (Israele); Dott. Martino Diez, Direttore di ricerca della Fondazione Internazionale Oasis (Italia); Rev.do P. Peter Du Brul, S.I., Fondatore del Dipartimento per Studi Religiosi dell’Università di Betlemme (Territori Palestinesi); Rev.do Pier Giorgio Gianazza, S.D.B., Professore di Teologia presso l’Istituto Teologico Salesiano di Gerusalemme (Gerusalemme); Rev.do Rafic Edward Greiche, Capo dell’Ufficio Stampa della Chiesa Cattolica in Egitto (Repubblica Araba di Egitto); Rev.do P. Gaby Hachem, C.S.P., Professore Associato di Ecclesiologia presso la Facoltà di Teologia dell’Università ‘‘Saint-Esprit’’di Kaslik (Libano); Rev.do Damian Howard, S.I., Docente di Teologia al « Heythrop College » dell’Università di Londra (Gran Bretagna); Suor Eudoxie Kechichian, S.A.I.C., Superiora Generale delle Suore Armene dell’Immacolata Concezione (Libano); Rev.do P. Antoine Louis Mouawad Khalife, O.L.M., Direttore Generale del « Centre Hospitalier Universitaire Notre Dame de Secours » di Jbeil-Byblos, Esperto del Sinodo Patriarcale Maronita (Libano); Rev.do Mons. Rafiq Khoury, Parroco di « Bir Zeit », Patriarcato di Gerusalemme dei Latini (Territori Palestini); Rev.do Hanna Kildani, Professore di Storia Moderna della Cristianità in Terra Santa (Giordania); Sig.ra Annie Laurent, Membro dell’Associazione dei Notai cattolici e dell’Unione Internazionale della Stampa francofona (Francia); Rev.do P. Philippe Luisier, S.I., Professore di Lingua e Lettera- Diarium Romanae Curiae 863 tura Copta presso il Pontificio Istituto Orientale, Roma (Italia); Rev.do Peter H. Madrous, Dottore in Teologia Biblica e in Scienze Bibliche, Patriarcato Latino (Gerusalemme); Rev.do Mons. Ermenegildo Manicardi, Rettore dell’Almo Collegio Capranica, Roma (Italia); Rev.do P. Frédéric Manns, O.F.M., Professore Ordinario della Facoltà di Scienze Bibliche e Archeologia, dello ‘‘Studium Biblicum Franciscanum’’ di Gerusalemme (Gerusalemme); Rev.do Sameer Shaba Maroki, O.P., Professore di Teologia spirituale orientale presso il « Babel Collège » (Iraq); Rev.do P. Paolo Martinelli, O.F.M. Cap., Preside dell’Istituto Francescano di Spiritualità presso la Pontificia Università « Antonianum », Roma (Italia); Dott. Graziano Motta, Giornalista della Radio Vaticana (Italia); Rev.da Suor Telesphora Pavlou, Docente di Teologia dogmatica e Filosofia presso lo Studio Teologico San Salvatore di Gerusalemme (Gerusalemme); Rev.do P. Paul Rouhana, O.L.M., Rettore della Facoltà di Teologia dell’Università ‘‘Saint-Esprit’’ di Kaslik, Esperto del Sinodo Patriarcale Maronita (Libano); Rev.do P. Samir Khalil Samir, S.I., Professore di Storia della Cultura Araba e d’Islamologia presso l’Università « Saint Joseph » di Bairut (Libano); Rev.do Selim Sfeir, Vicario Giudiziale dell’Eparchia di Cipro dei Maroniti (Cipro); Rev.do P. Mark Sheridan, O.S.B., Membro dell’« International Joint Commission for Theological Dialogue between the Catholic Church and the Oriental Orthodox Churches » (Stati Uniti d’America); Rev.do Mons. Salim Soussan, Protosincello dell’Arcieparchia di Haifa e Terra Santa dei Maroniti (Israele); Rev.do P. Guy Tardivy, O.P., Scuola Biblica ed Archeologica Francese di Gerusalemme (Gerusalemme); Dott. Dietmar Werner Winkler, Direttore del Dipartimento di Studi Biblici e Storia Ecclesiastica, Università di Salisburgo (Austria). Inoltre, il medesimo Segretario Generale del Sinodo dei Vescovi, con l’approvazione del Santo Padre, ha nominato per l’Assemblea Speciale per il Medio Oriente del Sinodo dei Vescovi i seguenti Auditores (o Uditori). Rev.do P. Faèz Alfréjatt, O.B.S., Monaco Basiliano Salvatoriano del Convento di San Salvatore, Joun (Libano); Sig. Hanna Almasso, Membro dell’Equipe Nazionale dei Responsabili della J.O.C. Dubai (Emirati Arabi Uniti); Rev.do Mons. Michel Aoun, Vicario Episcopale dell’Eparchia di Bairut dei Maroniti (Libano); Sig. Anton R. Asfar, Membro del Consiglio dell’Esarcato Patriarcale dei Siro-cattolici di Gerusalemme (Gerusalemme); Sig. Said A. Azer, Membro del Pontificio Consiglio per i Laici (Repubblica Araba di Egitto); Prof. Agostino Borromeo, Governatore Generale dell’Ordine Equestre del Santo Sepolcro di Gerusalemme (Italia); Rev.do Mons. Philippe Brizaed, Direttore Generale emerito de « L’Oeuvre d’Orient » (Francia); Sig. Tanios Chahwan, Presidente del Consiglio Nazionale dei Laici del Libano (Libano); Sig. Harés Chéhab, Segretario Generale del Comitato Nazionale per il Dialogo Islamico-Cristiano (Libano); Sig. Jacques F. El Kallassi, Direttore Generale di « Télé Lumière » e Presidente del Consiglio di Amministrazione di « Noursat » (Libano); Sig. Amin Fahim, Co-fondatore dell’Associazione Cristiana dell’Alto Egitto (Repubblica Araba di Egitto); Sig. Joseph Boutros Farah, Presidente di « Caritas Internationalis » per il Medio Oriente e l’Africa Settentrionale - M.O.N.A. (Libano); Rev.da Sr. Daniella Harrouk, SS.CC., Superiora Generale della Congregazione dei Sacri Cuori di Gesù e di Maria (Libano); Prof. Marco Impagliazzo, Presidente della Comunità di Sant’Egidio (Italia); Sig.ra Jocelyne Khoueiry, Presidente del Movimento laicale « La Libanaise-Femme du 31 May » (Libano); Sig. Naguib Khouzam, Direttore Generale del SETI Center - Caritas Egitto (Repubblica Araba di Egitto); Sig.ra Pilar Lara Alén, Presidente della Fondazione Promozione Sociale della Cultura (Spagna); Sig.ra Anan J. Lewis, Docente di Poesia inglese Vittoriana e Moderna, Dipartimento di Inglese, Acta Apostolicae Sedis – Commentarium Officiale 864 Università di Bagdad (Iraq); Sig.ra Regina Lynch, Direttrice dei Progetti di « International Headquarters, Aid Church in Need » (Germania); Prof. Sobhy Makhoul, Segretario Generale dell’Esarcato Maronita Cattolico di Gerusalemme, del Territorio dell’Autorità Palestinese e della Giordania (Israele); Sig.ra Rita Moussallem, Membro del Movimento dei Focolari - Opera di Maria (Libano); Sig.ra Huda Musher, Direttrice di ‘‘Caritas Giordania’’ (Giordania); Rev.da Sr. Clauda Achaya Naddaf, R.B.P. Superiora del Convento delle Religiose di Nostra Signora della Carità del Buon Pastore a Damasco (Siria); Rev.do Georges Dankayé (Kévork Noradounguian), Rettore del Pontificio Collegio Armeno, Roma (Italia); Rev.do P. Raymond Leslie O’Toole, S.F.M., Assistente del Segretario Generale della « Federation of Asian Bishops’ Conferences » - F.A.B.C. (Hong Kong); Rev.do Rino Rossi, Direttore della « Domus Galilaeae » (Israele); Rev.da Sr. Marie-Antoinette Saadé, della Congregazione delle Suore Maronite della Santa Famiglia (Libano); Sig. Epiphan Bernard Z. Sabella, Professore Associato di Sociologia presso l’Università di Betlemme (Territori Palestinesi); Sig. Paul Saghbini, Ospedaliere dell’Associazione Libanese dei Cavalieri di Malta (Libano); Dott. Rudolf Wilhelm Maria Solzbacher, Membro della Presidenza del « Deutsche Verein vom Heiligen Lande » (Germania); Dott. Harald Suermann, Responsabile per la sezione Medio-orientale di « Missio » (Germania); Rev.da Sr. Karima Tamer Hendy Awad, R.B.P., Superiora Provinciale delle Religiose di Nostra Signora della Carità del Buon Pastore (Repubblica Araba di Egitto); Dott.ssa Christa von Siemens, Direttrice della Commissione di Terra Santa dell’Ordine Equestre del Santo Sepolcro di Gerusalemme (Germania); Dott. Husam J. Wahhab, Presidente dell’Azione Cattolica di Betlemme (Territori Palestinesi). NECROLOGIO 5 ottobre 2010 Mons. Giulio Parise Loro, C.S.I., Vescovo tit. di Tagamuta, Vicario Apostolico em. del Napo (Ecuador). 10 » » Mons. Franz Xaver Schwarzenböch, Vescovo tit. di Vageata, Ausiliare em. di München und Freising (Germania). 12 » » Mons. Jorge Ardila Serrano, Vescovo em. di Girardot (Colombia). 16 » » Mons. Aldo Maria Lazzarin, O.S.M., Vescovo tit. di Tigisi in Numidia, Vicario Apostolico em. di Aysén in Cile (Italia). 17 » » Mons. Emmanuel Lê Phong Thuān, Vescovo em. di Cân Tho (Viet Nam). 20 » » Mons. Francisco Batistela, C.SS.R., Vescovo em. di Bom Jesus da Lapa – BA (Brasile). 28 » » Mons. Jesús Mateo Calderón Barrueto, O.P., Vescovo em. di Puno (Perù). 30 » » Mons. Mateus Feliciano Tomás, Vescovo di Namibe (Angola). 31 » » Mons. Petros Hanna Issa, Vescovo di Zaku dei Caldei (Iraq).