Printed in Italy Copyright (l‘>37) by Casa Editrice Marietti - Torino (Italy) Sac, ALOISiUS MORETTI Pmilihd.ir Aoidmitoc Llhirgiwic Romanae honori» emi i, Ac adem le ia CAEREMONIALE IUXTA RITUM ROMANUM SEU DE SACRIS FUNCTIONIBUS EPISCOPO CELEBRANTE - ASSISTENTE - ABSENTE in partes septem digestum Manuale iuxtu novissima Decreta S. Rituum Conffreçalionis et Codicem /uris Canonici Volumen II. DE DIVINO DII ICIO DE SACROSANCTO MISSAE SACRIF ICIO TAURINI (Italia) Oiriciiia Libraria MARIETTI anno 1820 condita nunc MARII I- MARIETTI S. Sedis Apost et S. RR. Congr. necnon Archlep. Taurinen. Typographl MCMXXXVll Diligentissima revisione peracta secundi voluminis « De Divino Officio et de Sacrosancto Missae Sacrificio Operis « Caeremonialc iuxta Ritum Romanum seu De Sacris Functionibus... a clarissimo At.oisto Moretti concinnati, idem volumen cum S. Rom. Eccles, liturgicis libris, Codice luris Can., S. Rit. Congreg. novissimis Decretis atque probatis Auctoribus adamussim Concordare testor. In fid. : Taurini, die 15 lanuarii 1937. Sac. Augustinus Grogno, Rev. Archiep. Taurini, 20 Mali 1937. Imprimatur. C. ALOISIUS COCCOLO, Vic. Gen. It'· PROPRIETATIS VINDICABITUR (24-V-37). INDEX GENERALIS Pars Secunda De Divino Officio. Pag. Caput Art. P )> De modo accedendi ad Chorum, de disciplina in eo servanda ac de modo ab eo egrediendi.................................. De ingressu ad Chorum............................................................. II. De disciplina servanda in Choro............................................. De egressu a Choro............................................................. Caput II. De accessu Episcopi Ordinarii ad Ecclesiam cathedralem deque ab eadem recessu . De accessu Episcopi Ordinarii ad Ecclesiam cathedralem Art. cappa induti.................................................................. » De recessu Episcopi Ordinarii, cappa induti, ab Ecclesia cathedral·' ...................................................................... » III. De Episcopo Ordinario ad Ecclesiam cathedralem accedente cum aliis Praelatis...................................................... IV. De Episcopo Ordinario ad Ecclesiam cathedralem accedente cum Magistratu.............................................................. n V. De accessu ad Ecclesiam cathedralem deque ab ea recessu Episcopi Ordinarii rocchctto et mozzetta induti . » VI. De accessu Episcopi Ordinarii cappa induti ad alias suae Dioecesis Ecclesias......................................................... 10 Caput III. De accessu S. R. E. Cardinalis vel Legali ad Ecclesiam cathe­ dralem alque Metropolitae ad Ecclesias Suflraganeorum...................................................................................... 10 Caput IV. De Ministris in Functionibus pontificalibus............................ Art. I. De Presbytero Assistente in Functionibus pontificalibus » II. De Diaconis Assistentibus in Functionibus pontificalibus υ III. De Diacono deque Subdiacono in Missis pontificalibus . . Caput I 9 13 V. De caeremoniarum Magistris......................................................... 15 Caput VI. De Ministris inferioribus in Functionibus pontificalibus . . . Art. I. De Ministris inferioribus in Functionibus pontificalibus genera tini u II. De Ministro libri m Functionibus pontificalibus................ 18 .......................................................... Index generalis VI De Ministro candelae in Functionibus pontificalibus ... De Ministro baculi in Functionibus pontificalibus .... De Ministro mitrae in Functionibus pontificalibus .... De Caudatario in Functionibus pontificalibus.................... De Crucifero in Functionibus pontificalibus........................ De Thuriferario in Functionibus pontificalibus.................... De duobus Ceroferariis in Functionibus pontificalibus . . Pag. 20 21 21 22 23 23 25 Caput VII. De Vesperis pontificalibus ad Thronum Episcopo Ordinario celebrante in crastinum................... 26 Art. » » > » Art. » » » » » « j * III. IV. V. VI. VII. VIII. IX. I. De iis quae praeparanda sunt pro Vesperis pontificalibus ad Thronum..................................... II. De Episcopo Ordinario in Vesperis pontificalibus ad Thronum..................................................... 30 III. De Presbytero Assistente in Vesperis pontificalibus ad Thro­ num ................................................................................. IV. De Diaconis Assistentibus in Vesperis pontificalibus ad Thro­ num ................................................................................. V. De Praeintonatore in Vesperis pontificalibus ad Thronum . VI. De Canonicis deque ceteris Choralibus in Vesperis pontifica­ libus ad Thronum .......................................... 41 VII. De Caercmoniario primo in Vesperis pontificalibus ad Thro­ num ...................................................... 44 VIII. De Caercmoniario secundo in Vesperis pontificalibus ad Thro­ num ...................................................... 46 IX. De Ministris libri er candelae in Vesperis pontificalibus ad Thronum ........................................... 48 X. De Ministris mitrae et baculi in Vesperis pontificalibus ad Thronum ........................................... 49 XI. De ceteris Ministris inferioribus in Vesperis pontificalibus ad Thronum................................................. XII. De duobus Cantoribus in Vesperis pontificalibus ad Thro­ num ........................... 56 Caput VIII. De Vesperis pontificalibus ad Thronum Episcopo Ordinario non celebrante in crastinum.......... De Vesperis solemnibus cum assistentia Episcopi Ordinarii cappa induti................................. I. De iis quae praeparanda sunt pro Vesperis solemnibus cum assistentia Episcopi Ordinarii cappa induti................ 59 II. De Episcopo Ordinario, cappa induto, assistente ad Vesperas solemnes et de eius Assistentibus............................... III, De Celebrante in Vesperis solemnibus cum assistentia Epi­ scopi Ordinarii cappa induti....................................... IV. De Assistentibus Celebranti ad Vesperas solemnes cum assistentia Episcopi Ordinarii cappa induti .... V. De Canonicis deque ceteris Choralibus ad Vesperas solemnes cum assistentia Episcopi Ordinarii cappa induti . . VI. De Caeremoniariis ad Vesperas solemnes cum assistentia Episcopi Ordinarii cappa induti ............................... VII. De Ministris inferioribus ad Vesperas solemnes cum assi­ stentia Episcopi Ordinarii cappa induti.................... 26 33 36 39 51 57 Caput IX. Art. U Γ K » » » Caput X De Vesperis pontificalibus ad Faldistorium cum assistentia Epi­ scopi Ordinarii............................ 59 60 61 64 67 68 70 72 Index generalis vu Pag. Art. » » I. De iis quae praeparanda sunt in Vesperis pontificalibus ad Faldistorium cum assistentia Episcopi Ordinarii . . II. De Episcopo Ordinario assistente Vesperis pontificalibus ad Faldistorium et de eius Assistentibus.... III. De Episcopo celebrante in Vesperis pontificalibus ad Faldi­ storium cum assistentia Episcopi Ordinarii . . . . IV. De Assistentibus Episcopo celebranti in Vesperis ponti­ ficalibus ad Faldistorium cum assistentia Episcopi Ordinarii................................................. V. De Caeremoniariis in Vesperis pontificalibus ad Faldisto­ rium cum assistentia Episcopi Ordinarii ................ VI. De Ministris inferioribus in Vesperis pontificalibus ad Fal­ distorium cum assistentia Episcopi Ordinarii . . . 72 74 74 77 80 81 Caput XI. De Vesperis pontificalibus ad Faldistorium, Episcopo Ordi­ nario celebrante, praesente Cardinali, Legato aut Metropolita............................................ 84 I. De iis quae praeparanda sunt pro Vesperis pontificalibus ad Faldistorium, Episcopo Ordinario celebrante, praesente Cardinali, Legato aut Metropolita . . . . II. In Functione .............................................................................. 84 85 Art. » Caput XII. De Vesperis pontificalibus, celebrante Metropolita in Dioece­ sibus Suffraganeorum suorum....... 86 Caput XIII. De Vesperis pontificalibus ad Thronum, Episcopo extraneo celebrante........................................... 87 Caput XIV. De Vesperis pontificalibus ad Faldistorium, Episcopo extraneo celebrante........................................... 87 Art. I. De Vesperis pontificalibus ad Faldistorium, Episcopo ex­ traneo celebrante in Ecclesiis ubi Capitulum adest . 11. De Vesperis pontificalibus ad Faldistorium, celebrante Episcopo extraneo in Ecclesiis ubi Capitulum absit 89 .................... 90 ................................. 91 Caput XV. De Completorio, Episcopo Ordinario praesente Caput XVI. De Matutino pontificali cum Laudibus 87 I. De iis quae praeparanda sunt pro Matutino pontificali cum Laudibus........................................ II. De Episcopo Ordinario ad Matutinum pontificale cum Lau­ dibus .................................................. III. De Presbytero Assistente deque Diaconis Assistentibus ad Matutinum pontificale cum Laudibus .. IV. De Praeintonatore ad Matutinum pontificale cum Laudibus V. De Canonicis deque ceteris Choralibus ad Matutinum pon­ tificale cum Laudibus VI. De Caeremoniariis ad Matutinum pontificale cum Laudibus VII. De Ministris inferioribus ad Matutinum pontificale cum Laudibus VIII. De duobus Cantoribus ad Matutinum pontificale cum Lau­ dibus ............................................. · . . 100 Caput XVII. De Divino Officio pontificaliter persolvendo coram SS. Sa­ cramento exposito.......................... 101 Art. » » » » 91 92 93 94 .................... 94 96 98 ...................................................... 98 Index generalis vin Pug. 1. De iis quae praeparanda sunt pro Divino Officio pontificaliter absolvendo corain SS. Sacramento exposito . . 102 II. De Praelato ad Divinum Officium pontificale coram SS. Sa­ cramento exposito................................................. 102 111. De Assistentibus, de Ministris, deque Choralibus ad Divinum Officium pontificale coram SS. Sacramento exposito 103 Art. Capot XVIII. De Vesperis deque Matutino cum Laudibus Dejunctorum celebrante vel praesente Episcopo Ordinario .... 104 Art. I. De Vesperis Defunctorum, celebrante Episcopo Ordinario 104 II. De Matutino cum Laudibus Defunctorum, celebrante Epi­ scopo Ordinario ............................................................... 107 Caput XIX. De Vesperis solemnibus, absente Episcopo Ordinario . . . 109 Art. I. De iis quae praeparanda sunt pro Vesperis solemnibus, absente Episcopo Ordinario .......... 109 II. De Celebrante in Vesperis pontificalibus, absente Episcopo Ordinario............................................................... 110 HI. De Assistentibus in Vesperis solemnibus, absente Episcopo Ordinario..............................................................112 η IV. De Canonicis, de ceteris Choralibus deque duobus Canto­ ribus in Vesperis solemnibus, absente Episcopo Or­ dinario ................................................... 116 V. De Caeremoniario in Vesperis solemnibus, absente Episcopo Ordinario............................................................... 117 * VI. De Thuriferario in Vesperis solemnibus, absente Episcopo Ordinario................................................... 119 VII. De Ceroferariis in Vesperis solemnibus, absente Episcopo Ordinario............................................................ 120 Caput XX.De Vesperis cantatis sineAssistentibus paratis Caput XXI.De Vesperis solemnibuscoram ......................... 122 SS.Sacramento exposito . . 122 Vesperis solemnibus Dejunctorum, absente Episcopo Ordinario ..........................................................................124 1. Deiis quae praeparanda sunt pro Vesperis solemnibus De­ functorum, absente Episcopo Ordinario 124 II. De Functione..................................................... 125 Capit XXII. De Art. » Capi t XXIII. De Completorio cum cantu, absente Episcopo Ordinario . . 126 Caput XXIV. De Matutino solemni et de Laudibus, absente Episcopo Ordinario ........................................ 128 Art. I. De iis quae praeparandasunt pro Matutino solemni et pro Laudibus, absente Episcopo Ordinario ..................... 128 » II. De Functione.................................................................... 129 Caput XXV. De Prima, Tertia, Sexta et Nona canendis, absenteEpiscopo Ordinario ................... 133 Caput XXVI. De Matutino solemni cum Laudibus Dejunctorum, absente Episcopo Ordinario......................... 134 Caput XXVII. De Divino Officio in Choro persolvendo sine solemnitute . 136 Art. I. De Hebdomadario in Officio non solemni............................... 136 II. De Cantoribus in Officio non solemni ............................... 139 » 111. De Lectoribus in Officio non solemni................................... 142 » IV. De Choralibus in Officio non solemni ................................... 145 ;3 Index generalis IX Appendix I. De Divino Officio pontificaliter persolvendo a Praelatis Episcopo inferioribus. Pag. Caput I. De Vesperis pontificalibus ad Thronum ab Abbatibus vel a Prae­ latis « Nullius » et ab Abbatibus regularibus de regimine persolvendis ..................................................................... I. De iis quae praeparanda sunt Art. V II. In Functione ............................................................................. 149 149 ............................................. 150 Caput II. De Matutino pontificali cum Laudibus ab Abbatibus vel a Praelatis « Nullius n et ab Abbatibus regularibus de regimine per­ solvendo ............................................................................. Caput III. De Vesperis deque Matutino cum Laudibus Defunctorum, ce­ lebrante vel praesente Abbate vel Praelato Nullius 152 Caput IV. De Vesperis pontificalibus a Protonotario Apostolico de numero Participantium ubique extra Urbem persolvendis . . ............................................. 1. De iis quae praeparanda sunt Art. » II. In Functione ............................................................................. 152 152 153 Caput V. De Vesperis pontificalibus a Protonotario Apostolico Supranumerario intra propriae Dioecesis fines persolvendis . . ............................................. Art. 1. De iis quae praeparanda sunt M ............................................................................. II. In Functione 157 157 158 Caput VI. De Vesperis pontificalibus a Protonotario Apostolico Supranumerario extra Urbem et propriam Dioecesim persolvendis ............................................. 1. De iis quae praeparanda sunt Art. II II. In Functione ............................................................................. 159 159 159 Appendix II. De modo Divinum Officium privatim persolvendi Pars Tertia De sacrosancto Missae Sacrificio. Capui Art. D η » i) y De Missa pontificali ad Thronum, celebrante Episcopo Ordinario 163 163 ........................................ I. De iis quae praeparanda sunt II. De Episcopo Ordinario celebrante Missam solemnem pon­ tks tificalem ad Thronum 1 ............................................. III. De Presbytero Assistente ad Missam solemnem pontifi­ calem ad Thronum 181.................................................. IV. De Diaconis Assistentibus ad Missam solemnem pontificalem 187 ad Thronum........................................................... V. De Diacono Missae ad Missam solemnem pontificalem ad Thronum ......................................................................... 191 VI. De Subdiacono Missae ad Missam solemnem pontificalem ad Thronum ..................................................................... 200 Index generalis Pag. Art. VII. De Canonicis deque Choro ad Missam solemnem pontifi­ calem ad Thronum.............................. 206 VIII. De Caeremoniario primo ad Missam pontificalem ad Thro­ num .................................................................. 209 IX. De Caeremoniario secundo ad Missam pontificalem ad Thro­ num ..................................................................... 214 X. De Ministro libri et candelae ad Missam solemnem pontifi­ calem ad Thronum............................................ 221 XL De Ministro mitrae et baculi ad Missam solemnem ponti­ ficalem ad Thronum............................. 224 XII. De aliis Ministris inferioribus ad Missam solemnem pontifi­ calem ad Thronum............................... 226 Caput II. De Benedictione Papali ................................................................... 233 Art. I. Ritus benedictionis papalis ab Episcopo Missam cele­ brante impertiendae 234 II. Ritus benedictionis papalis ab Episcopo, Missae assistente, impertiendae........................................................... 237 Caput Art. • > III. De Missa solemni cum assistentia Episcopi Ordinarii plu­ viali induti 237 I. De iis quae praeparandasunt.................................................... 237 II. De Episcopo Ordinario pluviali induto Missae solemni assi­ stente .................................................................. 239 III. De Presbytero Assistente ad Missam solemnem cum assi­ stentia Episcopi Ordinarii pluviali induti .... 241 IV. Dc Diaconis Assistentibus ad Missam solemnem cum assi­ stentia Episcopi Ordinarii pluviali induti .... 242 V. De Celebrante in Missa solemni coram Episcopo Ordinario assistente pluviali induto ................ 245 VI. De Diacono et Subdiacono in Missa solemni coram Episcopo Ordinario assistente pluviali induto .247 VII De Canonicis aliisque Choralibus ad Missam solemnem cum assistentia Episcopi Ordinarii pluviali induti . . . 250 VIII. De Caeremoniariis in Missa solemni coram Episcopo Ordi­ nario pluviali induto ............................... 253 IX. De Ministris libri, candelae, mitrae et baculi in Missa so­ lemni coram Episcopo Ordinario pluviali induto . . 256 X. De aliis Ministris inferioribus in Missa solemni coram Epi­ scopo Ordinario pluviali induto ................ 258 Caput IV. De Missa solemni cum assistentia Episcopi Ordinarii cappa induti . . ... ....................................260 Capi ί V. Dc Missa solemni cum assistentia Episcopi Ordinarii mozzclta induti............................................... 261 Caput VI. De aspersione aquae benedictae ante Missam solemnem cum assistentia Episcopi Ordinarii pluviali vel cappa induti 261 Caput VII. De Missa solemni pontificali ad Faldistorium, Episcopo Ordi­ nario celebrante coram S. R. E. Cardinali................... 263 Art. I. De iis quae praeparanda sunt ............................................... 263 » II. De S. R. E. Cardinali assistente Missae solemni pontificali celebratae ab Ordinario.................................................. 265 111. De Episcopo Ordinario Missam solemnem pontificalem ad Faldistorium celebrante coram S. R. E. Cardinali . . 268 Index generalis χι Pag. Art. » b b » M IV. De Presbytero Assistente Episcopo Ordinario Missam pon­ tificalem ad Faldistorium celebranti coram S. R. E. Cardinali................................................................................. 270 V. Dc Diacono ad Missam solemnem pontificalem ad Faldisto­ rium Episcopo Ordinario celebrante coram S. R. E. Cardinali................................................................................. 272 VI. De Suhdiacono ad Missam solemnem pontificalem ad Fal­ distorium Episcopo Ordinario celebrante coram S. R. E. Cardinali ........................................... 275 VII. Dc Canonicis deque Choro ad Missam solemnem pontifi­ calem ad Faldistorium celebrante Ordinario coram S. R. E. Cardinali ............................................................. 278 VIII. De Caeremoniario deque Cappellanis Emi Cardinalis assi­ stentis Missae solemni pontificali celebrante Ordi­ nario, ad Faldistorium..................................................... 278 IX. De Caeremoniariis ad Missam solemnem pontificalem ad Faldistorium, Episcopo Ordinario celebrante coram S. R. E. Cardinali.................................................................. 281 X. De Ministris inferioribus ad Missam solemnem pontificalem ad Faldistorium, Episcopo Ordinario celebrante co­ ram S. R. E. Cardinali ..................................................... 283 Caput VIII. De Missa solemni pontificali ad Faldistorium, Episcopo Ordi­ nario celebrante coram S. R. E. Cardinali Legato . . 285 Caput IX. Dc Missa solemni pontificali ad Faldistorium, Episcopo Ordi­ nario celebrante coram Legato aut Metropolita . . . 286 Caput X. Dc Missa solemni pontificali ad Thronum celebrante Metropolita in Dioecesibus Suflraganeorum..... 286 Art. I. De iis quae praeparanda sunt ................................................. 286 » II. De Metropolita Missam solemnem pontificalem celebrante in Dioecesibus Suffraganeorum, deque Presbytero Assi­ stente ........................................................ 289 » III. De Diacono deque Subdiacono ad Missam solemnem pon­ tificalem, celebrante Metropolita in Dioecesibus Suf­ fraganeorum ............................................ 289 « IV. De Canonicis deque ceteris Choraiibus ad Missam solemnem pontificalem, celebrante Metropolita in Dioecesibus Suffraganeorum........................................ 292 V. De Caeremoniariis deque Ministris inferioribus ad Missam so­ lemnem pontificalem, celebrante Metropolita in Dioe­ cesibus Suffraganeorum..................................... 292 Caput XI. Dc Missa solemni pontificali ad Faldistorium cum assistentia Episcopi Ordinarii pluviali induti ....... 294 Art. I. De iis quae praeparanda sunt ....................................................295 » II. In Functione ................................................................................... 296 Caput XII. De Missa solemni pontificali ud Faldistorium cum assistentia Episcopi Ordinarii cappa induti .301 Caput XIII. De Missa solemni pontificali ad Thronum, Episcopo extraneo celebrante .................... 301 Caput XIV. Dc Missa solemni pontificali ad Faldistorium, Episcopo ex­ traneo celebrante ................ 302 Index generalis XII Art. » I. De Missa solemn! pontificali ad Faldistoriuni, Episcopo extraneo celebrante............................................................ 302 II. De Missa solemni pontificali ad Faldistoriuni, Episcopo extraneo celebrante in Ecclesiis ubi Capitulum non adest...................................................................................... 304 Caput XV. De Missa solemni pontificali coram SS. Sacramento exposito . 307 Art. 1. De iis quae praeparanda sunt ................................................ 307 » II. De Episcopo ad Missam solemnem pontificalem coram SS. Sacramento exposito ................................................ 308 III. De Presbytero Assistente deque Diaconis Assistentibus ad Missam solemnem pontificalem coram SS. Sacra­ mento exposito................................................................... 311 IV. De Ministris sacris ad Missam solemnem pontificalem coram SS. Sacramento exposito........................................ 311 » V. De Oratione SS. Sacramenti in Missa dicenda........................ 313 Caput XVI. De Missa privata a S. R. E. Cardinali vel ab Episcopo Or­ dinario celebranda in Ecclesia cathedrali.314 Art. I. De iis quae praeparanda sunt ................................................. 314 » II. De Praelato celebrante............................................................... 315 III. De duobus Assistentibus in Missa privata S. R. E. Cardi­ nalis vel Episcopi Ordinarii in Ecclesia cathedrali celebranda.......................................................................... 316 IV. De Caeremoniario deque Ministris inferioribus in Missa privata S. R. E. Cardinalis vel Episcopi Ordinarii celebranda in Ecclesia cathedrali........................................ 318 Caput XVII. De Missa privata a S. R. E. Cardinali vel ab Episcopo Ordinario celebranda m Ecclesiis in quibus Capitu­ lum non adest..................................... 321 Caput XVIII. De Missa privata celebranda a S. R. E. Cardinali vel ab Episcopo Ordinario coram aliis Praelatis maioribus ant Principibus................................. 321 Caput Art. XIX De Missa privata a,S. R. E. Cardinali vel ab Episcopo Ordinario celebranda curam SS. Sacramento exposito 322 i. De iis quae praeparanda sunt...................................................322 II. De Praelato celebrante..................................................... : . 323 Caput XX. De Missa pontificali de Requie ad Thronum............................... 325 Art. I. De iis quae praeparanda sunt.................................................. 325 II De Episcopo ad Missam pontificalem de Requie ad Thro­ num ................................................................................... 327 III. De Presbytero Assistente ad Missam pontificalem de Requie ad Thronum......................................................... 329 IV. De Diaconis Assistentibus ad Missam pontificalem de Requie ad Thronum......................................................... 330 » V. De Diacono et Subdiacono ad Missam pontificalem de Requie ad Thronum......................................................... 331 VI. De Canonicis deque Clero ad Missam pontificalem de Requie ad Thronum.........................................334 VII De Caeremoniariis ad Missam pontificalem de Requie ad Thronum.......................................................... 334 VIII. De Ministris inferioribus ad Missam pontificalem de Requie ad Thronum.................................................................... 336 π 1 Index generalis Xllf Pag. Caput XXI. De Absolutione pro Defunctis rilu pontificali peragenda generalim ..............................................................338 Caput XXII. De Rilu cum quinque Absolutionibus.................................... 340 Art, 1. De iis quae praeparanda sunt pro Rilu quinque Absolu* t ionum ..............................................................................340 » II. De Episcopo celebrante et de eius Assistentibus in Ritu quinque Absolutionum .................................................... 341 υ III. De quatuor Absolventibus et de eorum Ministris in Ritu quinque Absolutionum .................................................... 345 » 348 IV. De Canonicis deque Choro in Ritu quinque Absolutionum II V. De Caeremoniariis in Ritu quinque Absolutionum . . . 348 P 354 VI. De Ministris inferioribus in RituquinqueAbsolutionum Caput XXIII. De Rilu cum unica Absolutione ad Tumulum........................ 356 Caput XXIV. De Absolutione ad Pannum ab Episcopo in Throno im­ pertienda ......................................................... 357 Caput XXV. De Absolutione ad Pannum post Missam pontificalem de Requie ad Faldistorium............................................... 358 Absolutione ad Pannum post Missam pontificalem de Requie ad Faldistorium ab Episcopo Ordinario impertienda praesente S. R. E. Cardinali.................... 360 Caput XXVI. De Caput XXVII. De Absolutione ad Tumulum post Missam pontificalem 361 de Requie ad Faldistorium....................... Caput XXVIII. De Missa solemni de Requie cum assistentia Episcopi Ordinarii cappa vel pluviali induti............................ De iis quae praeparanda sunt............................................. Art. Ï» II. De Episcopo assistente Missae solemni de Requie .... JI III. De Presbytero Assistente deque Diaconis Assistentibus ad Missam solemnem de Requie cum assistentia Episcopi.......................................................................... Art IV. De Celebrante deque sacris Ministris in Missa solemni de Requie coram Episcopo cappa vel pluviali induto V. De Canonicis deque Choro ad Missam solemnem de Requie coram Episcopo....................................................... » VI. De Ministris inferioribus ad Missam solemnem de Requie coram Episcopo ................................................... 362 362 363 364 365 365 366 Caput XXIX. De Missa pontificali de Requie ad Faldistorium Episcopo Ordinario celebrante coram S. R. E. Cardinali . . . 367 Art. 1. De iis quae praeparanda sunt................................................. » 11. De S. R. E. Cardinali Missae pontificali de Requie assi­ stente, Episcopo Ordinario celebrante ad Faldisto­ 368 rium .................................................................................. A III. De Episcopo Ordinario Missam pontificalem de Requie celebrante ad Faldistorium, coram S. R. E. Cardinali 369 » IV. De Presbytero Assistente, de sacris Ministris, de Caeremoniario deque Ministris inferioribus ad Missam pontificalem de Requie ad Faldistorium, celebrante Episcopo Ordinario coram S. R. E. Cardinali .... 370 Caput XXX. De Missa solemni absente Episcopo Ordinario......................... 372 Art 1. De iis quae praeparanda sunt..................................................... 372 N 11. De quibusdam generalibus animadversionibus circa Cele­ brantem et sacros Ministros in Missa solemni .... 373 Index generalis XIV Pag. Art. » > III. De Celebrante in Missa solemn!, absente Episcopo Or­ dinario ................................................ 376 IV. De Presbytero Assistente in Missa solemni, absente Epi­ scopo Ordinario.............................................. 381 V. De Diacono in Missa solenini, absente Episcopo Ordinario . 385 VI. De Subdiacono in Missa solenini, absente Episcopo Or­ dinario ............................................................................. 395 VII. De Caeremoniario in Missa solenini, absente Episcopo Ordinario......................................................................... 404 VIII. De Thuriferario in Missa solenini, absente Episcopo Ordi­ nario................................................................................ 411 IX. De Ceroferariis in Missa solenini, absente Episcopo Ordi­ nario. .......................................................................... 415 XXXI. De Communione lacienda in Missa solemni.................... 419 Caput Caput XXXII. De Aspersione aquae benedictae ante Missam sotemnem . 421 Caput XXXIII. De Missa cantata sine Diacono et Subdiacono................ 424 Caput XXXIV. De Missa solemni coram SS. Sacramento exposito . . . Caput Art. 426 XXXV. De Missa solemni de Requie, absente Episcopo Ordinario . 430 1. De iis quae praeparanda sunt.............................................. 430 > II. In Functione............................................................................ 431 Caput XXXVI. De Absolutione pro Dejunctis a Sacerdote perurenda . . . 434 Art. I. De Absolutione, praesente Defuncti corpore....................... 434 II. De Absolutione, absente Defuncti corpore....................... 437 Caput XXXVI1. De Missa privata............................................................. 439 Art. 1. Quaedam generales animadversiones.................................. 439 II. De praeparatione Sacerdotis celebraturi............................... 449 III. De ingressu Celebrantis ad Altare...................................... 451 IV. De principio Missae et Confessione facienda...................... 453 V. De Introitu, Kyrie eleison, et Gloria in excelsis................... 455 VI. De Orationibus....................................................................... 457 VII. De Epistola, Gradual! et aliis usque ad Offertorium . . . 461 VIII. De Offertorio et aliis usque ad Canoncm.............................. 464 IX. De Canone Missae usque ad Consecrationem....................... 468 X. De Canone post Consecrationem usque ad Orationem Do­ minicam ........................................................................ 472 XI. De Oratione Dominica et aliis usque ad factam Com­ munionem .................................................................... 474 XII. De distributione Sacrae Communionis et de Pyxidis puri­ ficatione ........................................................................ 478 XIII. De iis quae Sacrani Communionem sequuntur usque ad Antiphonam « Communio » dictam.............................. 481 XIV. De Antiphona dicta Communio » et Orationibus Postcommunio » dicendis..................................................... 483 XV. De Benedictione et Evangelic in fine Missae....................... 483 XVI. De precibus post Missam..................................................... 485 Caput XXXVIII. De ordine ministrandi Communionem immediate ante vel post Missam........................... ΑΗΊ Caput XXXIX Instructio pro Sacerdote caecutiente circa Missarum celebrationem eidem ex Apostolico Induito concessam . 488 Index generalis xv Pag. Caput XL. Instructio pro Sacerdote brachio dextera carente circa Missarum celebrationem eidem ex Apostolico Induito concessam............................................. 491 Caput XLI. Instructio pro Sacerdote brachio sinistro carente circa Missarum celebrationem eidem ex Apostolico Induito concessam............................................. 494 Caput XL1I. De bina Missa ab eodem Sacerdote celebranda................. 496 Caput Art. » » XLIII. De Ministro in Missa privata............................................. 498 I. De Ministri praeparatione.............................................................. 498 IL De ingressu ad Altare.................................................................. 499 III. De principio Missae et aliis usque adOffertorium.................... 500 IV. De Offertorio et aliis usque ad Consecrationem........................ 502 V. De Consecratione et aliis usque adfinem Missae.................. 504 >. Caput XL1V. De Ministro in Communione ad populum immediate ante vel post Missam................................. 506 Caput Art. » XLV. De Missa privata coram SS. Sacramento exposito................. 50t5 I. De Celebrante................................................................................506 IL De Ministro....................................................................................509 Caput XLVI. De Missa privata de Requie......................................................... 510 Caput XLVII. De Missa privata coram Praelatis maioribus vel magnis Principibus..........................................512 Art. I. De Celebrante...................................................................................513 i· IL De Ministro....................................................................................... 515 Appendix I. De Missa pontificali a Praelatis Episcopo inferioribus celebranda. Caput I. De Missa solemni pontificali ad Thronum ab Abbatibus vel a Prae­ latis « Nullius » et ab Abbatibus regularibus de regimine celebranda.......................................... 517 Art. I. De iis quae praeparanda sunt......................................................517 » II. In Functione................................................................. 518 Caput II. De Missa pontificali de Requie ad Thronum ab Abbatibus vel a Praelatis « Nullius et ab Abbatibus regularibus de regimine celebranda..........................519 Caput III. De Missa pontificali a Protonotariis Apostolicis de numero Participantium celebranda ubique extra Urbem ... Caput IV. De Missa pontificali a Protonotario Apostolico Supranumerario celebranda.......................................... 520 Art. » De Missa solemni pontificali a Protonotario Apostolico Supranumerario celebranda intra propriae Dioecesis fines......................................................... 520 II. De Missa pontificali a Protonotario Apostolico Supranu­ merario extra Urbem et propriam Dioecesim cele­ branda ....................................................... 521 I 519 xvt Index generalis Caput V. De Missa pontificali a Protonotario Apostolico ad instar cele­ branda extra Urbem........................... 523 Capit VI De Missa lecta cum aligna solemnitate celebranda a Protonotariis Apostolicis............................... 593 Art. I. De Missa lecta cum aliqua solemnitate celebranda Romae et extra, a Protonotario Apostolico de numero Par­ ticipantium ............................................. 523 II. De Missa lecta cum aliqua solemnitate celebranda Romae et extra a Protonotario Apostolico Siipranninerario et ad instar.................................................526 Appendix II. De Missis votivis. Caput I: Art. De Missa votiva generatim....................................................... 527 De Ritu Missae votivae quae non celebratur pro re gravi . 529 De Missis votivis privatis.......................................................... 532 De Missa votiva solemni et cantata prore gravi........................536 De Missa votiva solemni vel cantatapro renon gravi . . 538 nonnullis Missis votivis particularibus......................................... 539 De Missa votiva solemni quatuor Festorum quorum solemnitas transfertur in Dominicam sequentem .... 539 II. Missa de Festis olim Dominicis adnexis.................................... 540 III. Missa votiva solemnis de Festo Patroni principalis, Tituli vel Dedicationis propriae Ecclesiae, Tituli vel S. Fun­ datoris Ordinis sen Congregationis................................ 541 IV. Missa de iisdem Festis translatis in Dominicam minorem proxime sequentem.......................................................... 542 V. Missa votiva solemnis occasione populi concursus .... 542 VI. Missa votiva de Sacratissimo Corde lesu prima cuiusvis mensis feria VI....................................... 543 VII. De Missis votivis SS. Cordis lesu in eius solemnitate ex­ terna translata..................................................................544 VIII. De Missa votiva S. Aloisii Gonzagae Confessoris................... 545 IX. Missa votiva solemnis in anniv. Creationis et Coronationis Papae atque Electionis et Consecr. Episcopi .... 545 X. De Missa votiva pro Sponso et Sponsa..................................... 547 XI. De Missa votiva solemni pro Fidei Propagatione..................... 550 XII. De Missa votiva et de collecta pro Fidei Propagatione . . . 550 XIII. De Missis in triduo vel octiduo solemniter celebrando intra annum a Beatificatione vel Canonizationc . . . 551 I. II. III. IV. V. Caput II. De Art. I. • Appendix 111. De diebus quibus Missae de Requie prohibentur. Caput unicum: Art. 1. De diebus quibus Missae privatae de Requie prohibentur . II. De diebus quibus Missa solemnis de Requie prohibetur . . . 553 556 Index alphabeticus........................................................................................559 Decreta S. R. Congregationis in volumine allata............................. . 579 Canones Codicis Iuris Canonici in volumine allati............................... 586 PARS SECUNDA de divino officio CAPUT I. de modo accedendi ad chorum, de disciplina IN EO SERVANDA AC DE MODO AB EO EGREDIENDI Articulus 1. De ingressu ad Chorum. 513. — Chorales, diebus non solemnioribus, accedere possunt ad Chorum vel processionaliter vel singulatim, iuxta locorurn consuetu­ dinem, nam quod Caeremoniale Episcoporum (L. II, cap. VI, n. 2) praescribit circa modum accedendi processionaliter ad Chorum, intelligendum est in diebus solemnioribus tantum (D. 464 ad 4). 514. — Si Chorales processionaliter accedant, tunc, statuta hora et dato signo cum campana, iuxta Ecclesiarum consuetudinem, omnes se inclinant ad Crucem, vel ad praecipuam Sacristiae Imaginem, gestantes utraque manu biretum infra pectus, dein caput cooperiunt et bini bini procedunt ita ut nullus, neque Dignitas nec alius quisque solus incedat: hoc enim soli Episcopo competit; quod si impar sit numerus singuli coetus Clericorum, qui distincto utuntur habitu chorali, tres digniores singulorum coetuum simul incedunt (DD. 975; 1552, 2072, 2955). 1. - Si cum Celebrante parato, tunc sequens ordo servandus est: Thuriferarius cum thuribulo (si Functio ferat); 2. Ceroferarii candelabra ferentes (pariter si Functio ferat); Clerici; Beneficiarii; Canonici; 1 — Moretti. De s. Functionibus - II 2 Pars II. - De Divino Officio 6. Caeremoniarius; 7. Celebrans cum suis Assistentibus. II. - Si vero absque Celebrante, tunc primo loco incedunt Digni­ tates, postea Canonici, dein Beneficiarii aliique Clerici. Ad Sacristiae ianuam caput detegunt; qui proximus vasi aquae benedictae, illam sumat et socio porrigat ac se Crucis signo uterque signat. Cum per angustum locum transitur, inferior anteit; si autem pluvialis fimbriae Celebranti sustinentur, hic ultimus transit. Cum ad Altare pervenerint, Canonici Ecclesiae Cathedralis ad Crucem caput humerosque profunde inclinant, alii vero genuflexionem faciunt; bini ad invicem se salutant, deinde hinc inde ab utraque parte secedunt ad loca sua, ibique, singuli stantes, ceteros expectant (Caer. Episc., L. I, cap. XVII1, n. 3; D. 3792 ad 11). Etiam Collegialium Canonici tenentur genuflectere ad Crucem, nisi particulari privilegio gaudeant, vel ex consuetudine. 515. — Qui singulatim ad Chorum accedit, Cruci vel Imagini praecipuae Sacristiae se inclinat; ad eiusdem Sacristiae ianuam, detecto capite, aquam benedictam sumit et se signat. Cum ad Altare pervenerit, inclinationem, vel genuflexionem, facit Cruci, et Choro salutat, dein ad locum suum pergit, ubi, brevi oratione absoluta, ceteros expectat. Si quis vero, inchoato iam Officio vel Missa, Chorum introierit, se, ut supra, gerit et post brevem orationem ceteris Choralibus se conformat. Si dum Chorum ingreditur, dicatur: Gloria Patri etc., vel ultimus Versus Hymnorum, vel quid simile, ad quod Chorus genuflectere vel se inclinare debet, ipse in Chori ingressu subsistit, se inclinat, vel genuflectit, eodem modo quo alii: mox una cum illis se erigit, et, Cruci genuflexione, vel reverentia, peracta atque Choro salutato, ad locum suum se confert. Si pro aliqua necessitate exire debuerit, rediens se ut supra gerit, sed non tenetur paulisper orare. Articulus II. De disciplina servanda in Choro. 516. — Inviolabile in Choro silentium ab omnibus servetur, nisi quis forte, ex non praevisa necessitate, loqui cogatur de iis, quae ad functionem suam pertinent. Nullus fiat strepitus, vel importune excreando aut tussiendo, vel deponendo, elevandoque sedilia. Nemo Caput 1. - De accessu ad Chorum, disciplina deque ab eo egressu 3 quid acturus sit, quaerat clamando aut sibilando; sed omnia sedulo praevideat, vel ab eo, cuius munus sit, levissimo aliquo signo admo­ neatur. Errata, si quae in ipso Officio eveniant, vel modeste ac leniter corrigantur, vel prudenti silentio, maxime si levia fuerint, opportuno tempore animadvertenda, dissimulentur. Non sit qui risu, vel gestu quovis incomposito, rem divinam perturbet; nullas litteras aut alias scripturas, vel librum quemcumque, excepto Breviario aut Diurnali ad communem Officium simul cum aliis peragendum, prae manibus teneat. Nec Choralibus licet, tempore Missae Conventualis, dum iuxta Rubricas bini dicere debent Confessionem, Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Agnus Dei, aut, deficientibus Cantoribus, aliquas Missae partes cantare debent, librum etiam pium legere, nec privatim reci­ tare Mariale Rosarium vel alias pias preces; id vero peragere possunt quando nihil una cum Choro recitare, aut cantare, debent. Oculos unusquisque habeat non gyrovagos, sed demissos, vel ad librum intentos; manus similiter teneat, honesto modo, compositas; neque stet in sellis molliter, aut quasi fractis renibus resolutus; ac devitet immodicam brachiorum aut tibiarum extensionem dum sedet; totius denique corporis modestiam, gravitatem, decentiam religiose praeseferat; omnique cum reverentia, attentione, devotione Altissimum simul cum aliis collaudet. Omnes pariter hoc diligenter advertant ut una simul stent, sedeant, se inclinent, genuflectant, surgant, se signent, caput aperiant et cooperiant, etc., ita ut in iis, quae in Choro extrinsecus aguntur, nullus omnino adpareat singularis. Item in psallendo vox sit unisona, ideoque communem quisque psallentium et cantantium vocem imi­ tetur ac referat, singula verba clare et distincte pronunciet, atque in medio et in fine Versuum pausam interponat. 517. — Canonici et alii Chorales qui pileolo utuntur, nisi cha­ ractere episcopali praefulgeant, vel non sint Praelati qui ex iure pileolo uti possint, illum deponere debent: I. - 1. Ad reverentiam vel ad genuflexionem Altaris; 2. Ad genuflexionem ante SS. Sacramentum et ante Praelatos quibus genuflexionis honor debetur; 3. Ad verba quae genuflexionem requirunt. II. - In Officiis: 1. Ad Evangelii lectionem; 2. Ad Confes­ sionem; 3. Qui cantat vel legit Invitatorium, Lectiones, Responsoria brevia, Martyrologium; 4. Qui praeintonat vel intonat Antiphonas. III. - In Missa: 1. Ad aspersionem aquae benedictae; 2. Ad Confessionem; 3. Ad Kyrie, Gloria; 4. Ad Evangelium; 5. Ad Credo; 4 Pars II. - De Divino Officio 6. Cum recipitur incensatio; 7. A Praefatione ad Communionem inclusive; 8. Ad Benedictionem. Cum vero SS. Sacramentum est expositum pileolus numquam adhibendus est. Articulus 111. De egressu a Choro. 518. — Tempore divini Officii vel Missae nemini e Choro egredi licet sine necessitate. Qui autem iusta de causa exire debeat et non sit reversurus, prius, flexis genibus parumper orat, dein surgit, viciniores capite salutat; Altari inclinationem, vel genuflexionem, peragit, ceteris Choralibus salutat. Si autem, pro aliqua necessitate exire debeat, iterum reversurus, se ut supra gerit, sed brevem orationem, flexis genibus, omittit. Absoluto Officio, si tunc e Choro statim discedendum est, omnes, flexis genibus, parumper orant, deinde, ad nutum Chori Praefecti surgunt, ad invicem se salutant, reverentiam, vel genuflexionem, Altari peragunt; debito cum ordine, modestia et silentio ad Sacristiam procedunt. CAPUT II. DE ACCESSU EPISCOPI ORDINARII AD ECCLESIAM CATHEDRALEM DEQUE AB EADEM RECESSU Articulus I. Ϊ De accessu Episcopi Ordinarii ad Ecclesiam cathedralem cappa induti. 519. — Statuta hora et dato signo cum campana, iuxta locorum consuetudinem, ad nutum Caeremoniarii primi, Dignitates et Cano­ nici, etsi charactere episcopali insigniti (v. n. 134, 3), exceptis Cano­ nicis qui interim paramenta assumere debent (D. 2471 ad 1), Béné­ ficiât! et alii de Clero Ecclesiae cathedralis nec non Clerici Seminarii, omnes chorali habitu induti et iuxta ordinem praecedentiae (v. n. 125, XV et seqq.) procedunt ad associandum bini et bini Episcopum. Si adsint Canonici alicuius Collegiatae, Parochi civitatis, ut praesertim evenit in extraordinariis circumstantiis, et ipsi accedere possunt ad associandum Episcopum. Interim Clericus cum vasculo aquae benedictae et aspersorio se ad Ecclesiae ianuam principem confert et ad eius sinistram subsistit. Caput II. De accessu Episcopi ad Ecclesiam cathedralem deque recessu 5 520. — Episcopus cum bona gratia excipit in consueta aula Canonicos, qui ei reverentiam praestant, dein, adiuvante Caudatario, mozzettam dimittit et cappam induit. Si Episcopus uti potest Cruce, Crucifer accipit Crucem, quam sustinet cum Crucifixi Imagine ad Praelatum versa. 521. — In accessu ad Ecclesiam sequens servetur ordo: 1. Familiares Episcopi; 2. Crucifer (si adsit); 3. Episcopus; 4. Caudatarius; 5. Canonici; 6. Beneficiarii; 7. Clerus Ecclesiae cathedralis; 8. Canonici Ecclesiarum collegialium; 9. Parochi civitatis; 10. Clerus dioecesanus; 11. Clerici Seminarii. 522. — Episcopus solus incedit, nam dum capitulariter associatus ad Ecclesiam cum cappa progreditur nec Diaconi Assistentes ad eius latera incedere debent, nec ulla ei debetur assistentia (DD. 103; 385). Caeremoniarius ipse, quamvis in Processione ei ubique discurrere liceat, tamen ita comitari Episcopum nequit ut ad eius latera ince­ dere videatur. Omnes, descripto ordine, procedunt usque ad portam primariam Ecclesiae cathedralis, ad quam cum prope Episcopus accedit, dignior e Capitulo gradum modice accelerat ut praesto adsit ad porrigendum ei aspersorium. 523. — Dum Episcopus egreditur e domo episcopali, campanae, festivo more, pulsantur (D. 3888 ad 1), exceptis diebus quibus Officia pro Defunctis persolvuntur; cum vero ad Ecclesiae ianuam perve­ nerit, statim organa pulsantur, nisi qualitas Officii, quod celebrandum erit, id prohibeat, scilicet: 1. Tempore Adventus et Quadragesimae, quando Missa vel Officium erit de Feria aut de Dominica, si modo excipias Missas et Vesperas Dominicae tertiae Adventus et quartae Quadragesimae, quo in casu Episcopus ad Ecclesiam accedit tantum immediate ante Vesperas vel ante Missam; absoluta in Choro Hora Tertia, organa pulsari possunt. 2. Diebus Quatuor Temporum, si de illis Feriis Missa vel Officium celebratur, exceptis Quatuor Temporibus Pentecostes; 6 Pars II. - De Divino Officio 3. Quando celebranda erit Missa votiva de Passione; 4. In Officiis Defunctorum (Caer. Episc., L. 1, cap. XXVIII, η. I et 2; DD. 1490 ad 8; 2965 ad 1; 3515 ad 4; 3922, IV, ad 2). 524. — Dignior e Capitulo aspersorium accipit; detecto capite, illud Episcopo porrigit cum osculo aspersorii et manus (Caer. Episc., L. I, cap. XV, n. 3; D. 2049 ad 13 et 14). Episcopus caput detegit et hiretum Caeremoniario tradit, accipit aspersorium quo seipsum aspergit frontem tangendo, nihil dicens, deinde ad Canonicos con­ versus eos, Clerum et populum, extra Ecclesiam stantem, aspergit in medio a sinistris et a dextris suis ac postea, eodem modo, populum qui in Ecclesia adest, aspergit. Ad aspersionem omnes genuflectunt, exceptis Capituli cathedralis Canonicis et Praelatis, qui se profunde inclinant. Aspersione absoluta, Episcopus reddit aspersorium digniori, qui cum illud et Episcopi manum deosculatus fuerit, recipit ac statim ad locum suum recedit. 525. — Tunc Episcopus a Caeremoniario accipit biretum, quod sinistra tenet; benedicens populum ad Altare SS. Sacramenti pro­ cedit, detecto capite (Caer. Episc., L. 1, cap. XV, n. 5 et cap. XVIII, η. 1; D. 3434 ad 1), Canonicis et aliis de Clero sequentibus. Quo cum pervenerit, biretum Caeremoniario tradit, sibi pileolum aufert, genuflexionem peragit, super genuflexorium utrumque flectit genu et SS. Sacramentum adorat. Eo tempore Canonici genuflectunt circa genuflexorium Episcopi (D. 2331 ad 13) et alii de Clero, suis locis, pariter genuflectunt. Crucifer, si adsit, sistit non longe a genuflexorio ad Episcopi sinistram. Adoratione completa, Episcopus surgit, genuflexionem iterat, reassumit pileolum, a Caeremoniario accipit biretum, quod sinistra tenet, et ad Sacellum pro cantu Horae Tertiae, vel ad Altare maius, accedit, benedicens in transitu et Clericis genuflexis et populo. Surgente Episcopo, omnes surgunt et genuflexionem iterant, deinde Canonici Episcopum sequuntur, quod et alii de Clero faciunt, sed, dum ante seipsos transit Episcopus, genuflectunt. 526. — Cum ad Sacellum, vel ad Altare maius, pervenerit Epi­ scopus reverentiam Cruci facit, dein. tradito bireto Caeremoniario, in Faldistorio breviter orat. Canonici accedunt ad loca sua, sed Diaconi Assistentes genuflectunt ad latera Faldistorii et super illud Episcopi cappam extendunt. Presbyter Assistens genuflectit ad dexteram primi Diaconi Assistentis; Caeremoniarius, tradito Episcopi bireto Caput II. - De accessu Episcopi ad Ecclesiam cathedralem deque recessu Diacono primo Assistenti, ad sinistram secundi Diaconi Assistentis genuflectit. Oratione completa, Episcopus assurgit, Cruci reverentiam iterat, ad Thronum accedit, sedet et, bireto a primo Diacono accepto, caput tegit. Articulus II. De recessu Episcopi Ordinarii, cappa induti, ab Ecclesia cathedrali. 527. — Episcopus, reassumpta Cruce pectorali, si eam dimi­ serit, vel, expleta gratiarum actione, si Missam pontificalem cele­ braverit, de Throno inter Diaconos Assistentes descendit et ad Faldistorium accedit; Cruci reverentia facta, genuflectit et bre­ viter orat. Eo tempore Crucifer, si adsit, accipit Crucem et se collocat, non longe a Faldistorio, ad Episcopi sinistram, Dignitates et Canonici omnes surgunt et se circa Faldistorium conferunt ubi genuflectunt, nam etiam in reditu tenentur Ordinarium associare, eo ordine quo venerint, usque ad aulam unde ille discessit vel saltem ad ostium eius domus (DD. 14 ad 3; 138; 525 ad 3; 915 ad 5; 2310 ad 5 et 6; 2471 ad 1 et 2; 3828, 1; 3888 ad 2; 3953). Bénéficiât!, alii de Ciero nec non Clerici Seminarii circa Altare maius genuflectunt. Oratione completa, surgit Episcopus, accipit a primo Diacono Assistente biretum, quod in sinistra tenet usque ad Ecclesiae ianuam, Cruci reverentiam iterat et, populo benedicens, pergit ad domum suam, in cuius aditu, si placet, Canonicos, aliosque dimittere potest. Assurgente Episcopo, omnes surgunt, reverentiam, vel genu­ flexionem, Cruci faciunt, dein Dignitates et Canonici eum sequuntur, quod et alii de Clero faciunt, sed si Episcopus ante seipsos transeat genuflectunt. Canonici in consueta aula, vel in aditu Episcopi domus, eidem Episcopo reverentiam peragunt, alii vero genuflexionem et omnes ordinatim ad Sacristiam pergunt. Etiam in reditu campanae pulsantur, nisi Ordinarius accedat ad domum suam per ianuam privatam. 528. — Si, cum Episcopus ab Ecclesia discedit, aliqua Hora canonica iam incepta sit, non omnes Capitulares tenentur eum associare, sed nonnulli tantum, dummodo in Choro remaneant Cano­ nici in maiori numero (DD. 615 ad 2; 3677; 3828, III). In casu 8 Pars II. - De Divino Officio omnes Chorales surgunt cum Episcopus descendit de Throno, non intermittentes recitationem divini Officii, et perstant donec ille, cui reverentiam peragunt, e Choro discedat. Articulus III. De Episcopo Ordinario ad Ecclesiam cathedralem accedente cum aliis Praelatis. 529. — Si cum Episcopo Ordinario alius Episcopus ad Eccle­ siam accedit, hic incedere potest ad Ordinarii sinistram; si duo sint Episcopi, dignior ad dexteram, alter ad Ordinarii sinistram incedit; si plures, omnes sequuntur Ordinarium, ante Canonicos. Si vero alii Praelati Episcopis inferiores adsint, ii incedunt post Canonicos Ecclesiae cathedralis. 530. — Ad aspersionem aquae benedictae in limine Ecclesiae, Ordinarius etiam Episcopos aspergit, iuxta Caeremoniale Episco­ porum (L. I, cap. XV, n. 4) in quo dicitur: « ...tunc Episcopus... debet... et aspersorium porrigere ipsi Legato... qui se et alios asperget ». Ergo inter alios et ipse Episcopus comprehenditur. Sed iuxta consuetudinem plurium Ecclesiarum et illud eiusdem Cacremonialis: «...Episcopus... de illa (aqua benedicta) primum porrigit per contactum aspersorii ipsi Praesidi vel Gubernatori...» (L. Ill, cap. Ill, η. 2) Episcopus Ordinarius porrigere potest aliis Episcopis aquam benedictam per contactum aspersorii. 531. — Ad adorationem SS. Sacramenti, si Ordinarius genuflectit in Faldistorio, alii Episcopi genuflectimt super pulvinaribus, hinc inde dispositis in eadem linea cum Faldistorio; si Ordinarius genuflectit in genuflexorio, tunc alii, vel in eodem genuflectimt, si hoc sufficiat, sed super distinctis pulvinaribus, vel in aliis genuflexoriis in eadem linea collocatis. Ad Sacellum, vel ad Altare maius, dum Ordinarius breviter orat in Faldistorio, Episcopi alii, genuflectunt suis in locis. Articulus IV. De Episcopo Ordinario ad Ecclesiam cathedralem accedente cum Magistratu. 532. — Magistratus, si Sacris interveniat, ad normam Caeremonialis Episcoporum (L. 1, cap. XV, n. 2) et plurium S. R. C. Decretorum (1537 ad 1; 1902; 2085, 2087, 2638 ad 6) tenetur asso- | Caput II. - De accessu Episcopi ad Ecclesiam cathedralem deque recessu 9 ciare Episcopum ad Ecclesiam cathedralem accedentem. Propterea, statuta hora, accedit ad domum episcopalem ubi ab aliquo eccle­ siastico viro, Ordinarii familiari, humane excipitur et in aulam, in qua Canonici conveniunt, introducitur. In accessu ad Ecclesiam, Magistratus incedit immediate ante Ordinarium (Caer. Episc., loc. cit.; D. 1870), nisi Archiepiscopus sit; quo in casu incedit ante Crucem; in limine Ecclesiae aspergitur post Canonicos (D. 911). Aspersione completa, Magistratus Episcopo debitam reverentiam peragit et ad consuetum sedile pergit; ibique genuflexus breviter orat; quando Ordinarius ad Sacellum vel ad Altare maius accedit, stans eidem Ordinario transeunti inclina­ tionem facit (D. 1995) et dum Episcopus impertit solemnem benedictionem genuflecterc debet (DD. 746; 969; 1564; 1570 ad 1 ; 1576; 1594 ad 1; 2462 ad 3). Iuxta autem hodiernam plurium Ecclesiarum praxim, Magistratus directe ad Ecclesiam accedit ante Episcopi adventum, et in Ecclesiae limine officiose excipitur ab aliquo ecclesiastico viro, qui eum aspergit et ad consuetum sedile comitatur. Id « minime ecclesiasticis legibus opponitur et est iuxta omnes urbanitatis re­ gulas; aequum enim est, ut iis, qui civitatem seu populum re­ praesentant, huiusmodi honor deferatur» (Adnot, super Decr. 2753, « Decr. auth. Congr. sacr. Rit. », vol. IV, pag. 367). Functione completa, Magistratus ab eodem ecclesiastico usque ad Ecclesiae ianuam deducitur. Tam in adventu Magistratus quam in eius recessu ab Ecclesia, organa non pulsantur, sed tubarum sonitus extra Ecclesiam licitus est. Articulus V. De accessu ad Ecclesiam cathedralem deque ab ea recessu Episcopi Ordinarii rocchetto et mozzetta induti. 533. — Quando Episcopus Ordinarius accedit ad Ecclesiam cathedralem rocchetto et mozzetta indutus, Canonici, sive impediti in actuali servitio Chori, sive non, non tenentur eum associare, sed excipitur ad Ecclesiae ianuam a duobus tantum Canonicis quorum dignior ei, cum consuetis osculis, aspersorium porrigit. Episcopus se ut supra gerit tam in aspersione aquae benedictae quam in adoratione SS. Sacramenti; qua absoluta, pergit, pro re, vel ad Sacristiam vel ad Altare, si celebrare debeat Missam pri­ vatam, vel ad Chorum, si velit intéressé recitationi divini Officii 10 Pars II. - De Divino Officio vel Missae conventuali; quibus in casibus se confert ad primum Chori stallum absque ulla Canonicorum assistentia. Caeremoniarius se confert ad stallum inferiorem non longe a stallo Episcopi. In reditu similiter duo Canonici comitari Episcopum debent usque ad Ecclesiae ianuam (DD. 14 ad 3; 900 ad 4; 2102 ad 1 et 2). Tam in accessu quam in reditu conveniens est ut cum Canonicis, quatuor vel saltem duo Clerici sint. Articulus VI. Dc accessu Episcopi Ordinarii cappa induti ad alias suae Dioecesis Ecclesias. 534. — Quando Episcopus Ordinarius accedit ad alias suae Dioecesis Ecclesias pro functionibus pontificalibus, plerumque pergit ad domum Rectoris Ecclesiae, vel privatim ad Sacristiam, ubi in aliquo decenti cubiculo, habitu praelatitio se induit et etiam cappa cum omnes conveniunt Clerici Ecclesiae ad eum associandum. 535. — Curent Ecclesiarum Rectores ut, in defectu Canoni­ corum, Episcopus assistatur, si possibile est, ab ecclesiasticis in aliqua dignitate constitutis et in sacris caeremoniis expertis. In accessu ad Ecclesiam et in recessu ab ea, servanda sunt quae diximus pro re in praecedentibus Articulis. 536. — Ius porrigendi aspersorium Episcopo pertinet ad Di­ gniorem Ecclesiae, non autem ad Dignitates et Canonicos, etiam si capitulariter intersint (DD. 247 ad 2; 584 ad 2; 1376; 1506; 1614; 1803 ad 1; 2608, 2995; Vide etiam Adnot, super Decr. 2608, « Decr. auth. Congr. sacr. Rit. », vol. IV, pag. 199). CAPUT III. DE ACCESSU S. R. E. CARDINALIS VEL LEGATI AD ECCLESIAM CATHEDRALEM ATQUE METROPOLITAE AD ECCLESIAS SUFFRAGANEORUM 537. — S. R. E. Cardinalis aut Legatus aut Metropolita po­ test accedere ad Ecclesiam, ad effectum sacras Functiones vel celebrandas vel eis assistendi, sive una cum Episcopo Ordinario, Capitulo et Clero, sive tantum cum suis Cappellanis et Familiaribus, In primo casu, Praelatus incedit ad dexteram Episcopi Ordinarii, qui licet cappam induat, tamen reverentiae causa, eam explicare 4 Captit IV. - De Ministris in Functionibus pontificalibus nequit; debet vero caudam involvere et positam sustinere super sinistrum brachium (D. 4355, II, 2). Dum Praelati egrediuntur de domo episcopali, campanae, festivo more, pulsantur (D. 3888 ad 1), diebus exceptis quibus Officia pro Defunctis persolvuntur, et cum ad Ecclesiae ianuam pervenerint statim et organa pulsantur, nisi qualitas Officii, quod celebrandum erit, id prohibeat (v. n. 523). Dignior e Capitulo, iubente Episcopo Ordinario, aspersorium accipit, illud Cardinali aut Legato aut Metropolitae, cum osculo aspersorii et manus, porrigit (Caer. Episc., L. 1, cap. XV, n. 3 et 4; D. 2049 ad 13 et 14). Si vero Cardinalis sit Legatus, tunc ipse Ordi­ narius aspersorium porrigit. Cardinalis, aut Legatus aut Metropolita, se gerit ut Episcopus accedens ad suam Cathedralem (v. n. 524 et seqq.), sed, iuxta con­ suetudinem plurium Ecclesiarum (v. n. 530), non aspergit Ordi­ narium, eique porrigit aquam benedictam per contactum aspersorii. Ad adorationem SS. Sacramenti, si Cardinalis genuflectit in Faldistorio, Ordinarius genuflectit super pulvinari ad sinistram Faldistorii; Si Cardinalis genuflectit in genuflexorio, Ordinarius genu­ flectit in alio genuflexorio etiam ad sinistram illius Cardinalis, sed non in eadem linea. Legatus aut Metropolita genuflectit in eodem genuflexorio cum Ordinario, sed Ordinarius genuflectit ad sinistram Legati aut Metropolitae. Ad Altare maius Ordinarius genuflectit super pulvinari ad sinistrain Faldistorii, sed non in eadem linea, sed aliquantulum retro, si Praelatus alter sit Cardinalis. hi secundo casu Cardinalis aut Legatus aut Metropolita exci­ pitur ab Ordinario et a Canonicis ad ianuam Ecclesiae, et omnes se ut supra gerunt. CAPUT IV. DE MINISTRIS IN FUNCTIONIBUS PONTIFICALIBUS Articulus I. De Presbytero Assistente in Functionibus pontificalibus. 538. — « Inter omnes Episcopi ministros, qui ei in divinis et assistunt, et serviunt, primus, et dignior est Presbyter Assistens, qui idcirco debet esse dignior ex Presbyteris, tam Canonicis, quam 12 Pars II. - Dc Divino Officio Dignitatibus, qui in Choro cum aliis sedere solent; nec refert, quo nomine nuncupetur, an Archidiaconus, an Archipresbyter; sed atten­ ditur, ut sit dignior omnino ex omnibus, et in Sacerdotio constitutus, atque in sacerdotalibus officiis expertus; ut digne, et decenter officium suum exercere valeat, et opportune Episcopo, rem divinam agenti, ministrare possit» (Caer. Episc., L. I, cap. VII, n. 1; DD. 284; 599, 2659). « Deficiente vero prima Dignitate, seu primo Presbytero Canonico, in officio Presbyteri Assistentis, suppLebit alter ei proximus, sive sit Dignitas, sive Presbyter Canonicus; quo etiam deficiente, subintrant alii Presbyteri proximiores » (Caer. Episc., L. I, cap. XXVI, n. 2; C. I. C. 397, 2°; D. 1619 ad 5). Etiam quando Episcopus divinis Officiis intersit cum cappa, prima Dignitas ei inservire debet pro Presbytero Assistente, non obstante quacumque consuetudine in contrarium, si praebendae non sunt distinctae. Si vero praebendae distinctae sunt, tunc Episcopo inservire debet, pro Presbytero Assistente, dignior Canonicus post Dignitates (DD. 599; 915 ad 6; 1385). Ipsemet prima Dignitas esse quoque debet Presbyter Assistens quando Episcopus benedicit Candelas, Cineres et Palmas (D. 2659 ad 2). Feria sexta in Parasceve ubi praebendae sint distinctae Episcopo celebranti Canonicus Presbyter, digniori Presbytero proximus, in­ servit pro Presbytero Assistente (Caer. Episc., L. II, cap. XXV, n. 7). Normae, supra traditae, non solum in Ecclesia cathedrali ser­ vandae sunt, sed et in quibusvis Dioecesis Ecclesiis, etiam collegiatis et exemptis, celebrante Episcopo Ordinario et interveniente Capitulo cathedrali, vel integro, vel in parte (D. 688). 539. — Presbyter Assistens sedere debet in aliquo scabello ligneo nudo in plano solii prope Episcopum, regulariter ad eius dexteram, ita collocato ut ipse Altare et faciem ipsius Episcopi respicere possit; numquam in sede camerali sedere debet; nec tole­ randa est contraria consuetudo (Caer. Episc., L. I, cap. VII, n. 2; DD. 14 ad 7 in fine; 2621 ad 2 et 3). Quotiescumque Episcopus extra Altare aliquid cantat, Presbyter Assistens debet ad medium ante faciem ipsius Episcopi accedere et, suis manibus, tenere librum ac sustinere eum super caput; quo in casu adiuvari potest a Ministro de libro. In benedictionibus vero Candelarum, Cinerum et Palmarum, necnon in Absolutione De­ functorum, dum ab Episcopo Orationes canuntur, Presbyter Assi­ stens sustinere librum non debet (Caer. Episc., L. I, cap. VII, Caput IV. - De Ministris in Functionibus pontificalibus 13 n. 1 et L. Il, cap. VIII, n. 38 et 52; DD. 1402 ad 5; 1504 ad 1; 1583 ad 3; 2097 ad 1, 6 et 7; 2621 ad 11; 3228 ad 3). Quando incensum ministrare debet, ad dexteram Episcopi sistit, etiam si ad sinistram sedeat. Semper Episcopum praecedit et non sequitur. Articulus II. De Diaconis Assistentibus in Functionibus pontificalibus. 540. — Cum Episcopus solemniter celebrat sive Missam, sive Ve­ speras, aut, cappa vel pluviali indutus, assistat, praeter Presbyterum Assistentem (atque Diaconum et Subdiaconum, si agatur de Missa), duo Canonici, qui Diaconi Assistentes vocantur, assistere ei debent. Hoc munere duo primi Canonici ex ordine diaconali funguntur, si praebendae sint distinctae; si vero praebendae non sint distinctae, duo primi Canonici, vel Dignitates, immediate sedentes post primam Dignitatem (Caer. Episc., L. I, cap. VIII, n. 1; D. 129). 541. — Diaconi Assistentes sedere debent super nudis scabellis in plano solii, hinc inde Cathedrae episcopalis; dignior ad dexteram, alter ad sinistram. Dum Episcopus est in Throno, primus Diaconus imponit ei mitram, alter eam aufert; ad Altare, quando Diaconus Missae est impeditus, scilicet post utramque Altaris thurificationem, primus Diaconus pariter mitram Episcopo imponit, eamque secundus aufert ante: Gloria Patri etc. Psalmi 25: Lavabo etc. 542. — Quando primus Diaconus mitram impositurus erit, eam utraque manu ad infimam partem ita accipit ut anterior pars, quam pollicibus tantum tenet, ad se conversa sit, reliquis vero digitis om­ nibus unitis et extensis vittas paululum elevans, posteriorem mitrae partem tenet, dein ante Episcopum accedit, eique, reverentia peracta, mitram aliquantulum dilatatam comprimendo caute et reverenter imponit ita ut capiti, recta linea, adhaereat; ac postea a tergo Episcopi vittas adaptat; tandem, iterata reverentia, se ad locum suum confert. 543. — Quando secundus Diaconus Episcopo mitram auferre debet, ante eum accedit; facta reverentia, quatuor digitis utriusque manus unitis et extensis, prius aliquantulum vittas elevat, dein po­ steriorem mitrae partem tenet dum pollicibus anteriorem pariter >4 14 Pars II. - De Divino Officio tenet et aliquantulum eam comprimendo caute amovet, cavens né pileolum simul amoveat, ac postea, reverentia iterata, duabus ma­ nibus eam Ministro de mitra porrigit, tandem ad locum suum se confert. 544. — Cum Presbyter Assistens librum sustinet, Diaconi Assi­ stentes indicant quae canenda sunt et vertunt folia; dum Epi­ scopus ad Altare accedit eum, hinc inde, comitantur et similiter quando de Altari ad Thronum procedit. Articulus 111. De Diacono deque Subdiacono in Missis pontificalibus. 545. — Diaconus Missae, si praebendae sunt distinctae, esse debet ex Canonicis Diaconis, et tale onus inter ipsos Canonicos Diaconos distribuendum est, vel per vices, vel arbitrio Episcopi, vel iuxta Ecclesiae consuetudinem, sed semper iuxta capitulares consti­ tutiones. Si praebendae distinctae non sunt, hoc munus peragendum est, vel a Canonico digniore, qui sequitur in ordine post Canonicos Diaconos Assistentes, vel per turnum a Canonicis, qui pariter se­ quuntur in ordine post Canonicos Diaconos Assistentes, vel a Cano­ nico designato Episcopi arbitrio, sed, ut supra diximus, semper ad normam capitularium constitutionum (Caer. Episc., L. 1, cap. IX, n. 1; DD. 14 ad 6; 1878 ad 2). 546. — Subdiaconus Missae, si praebendae distinctae sint, di­ gnior ex Canonicis Subdiaconis esse debet; si praebendae distinctae non sint, munus hoc peragendum est, vel a Canonico digniore, qui sequitur in ordine post Diaconum, vel ab illo qui Episcopi arbitrio designatur, vel etiam a Canonicis per turnum, sed semper iuxta capitulares constitutiones (Caer. Episc., L. I, cap. X, n. 1 et DD. supra cit.). 547. — Diaconus etSubdiaconus in actionibus communibus, quoad fieri potest, quandam inter se servabunt conformitatem, adeo ut una simul genuflectant, surgant, se inclinent, se signent, etc. Tenentur etiam se Episcopo celebranti conformare quotiescumque hic se signat, vel inclinat, tempore quo aliquid cantat, vel clara aut submissa voce profert, iuxta Rubricas, quod ad Secreta non pertineat: nempe ad Confessionem, ad Introitum, ad: Gloria et Credo, ad Epi­ stolam et Graduate, ad Evangelium, ad: Sanctus et Benedictus, Caput V. - De caeremoniarum Magistris excepto quando Episcopus recitat: Confiteor, et etiam, excepto Subdiacono Patenam sustinente, ad: Benedictus (D. 4057 ad 5). In respon­ dendo verba simul pronuntient ac utantur voce conformi, demissiori tamen quam illa Celebrantis. In toto Missae decursu manus ante pectus iunctas teneant, nisi actione impediantur vel sedeant. Item numquam manus super Altare ponant, ne quidem dum genuflectunt; et cum aliquid una manu operantur, alteram pectori admoveant. Quoties ab uno gradu ad alterum, licet proximum, descendere opus est, caveant ne retrocedant, quod esset indecorum; sed con­ versi ad dexteram, vel sinistram, iuxta diversos casus, descendant versus locum, ad quem accedere debent. Cum sedendum est, primum sedent, dein caput cooperiunt. Quum porro est surgendum, prius caput detegunt, postea surgunt. Rursum si unus surgit, aliquid proprii muneris acturus, surgit et alter, ac consistit, aperto capite, donec socius redierit. Quando Diaconus mitram Episcopo impositurus sit, vel quando eam auferre debet, se geret ut supra diximus de Diaconis Assisten­ tibus (v. n. 542 et 543). CAPUT V. DE CAEREMONIARUM MAGISTRIS 548. — Honorabile Magistri caeremoniarum est officium; non enim aliorum est famulus, sed director, cui omnes, in iis quae di-, vinum cultum respiciunt, oboedire tenentur (DD. 2307 ad 5; 2578 ad 10), nam caeremoniarum Magister « ille est, qui sacras dirigit actiones, et vigil adest ut Ecclesiae leges quoad ritus et caeremonias adamussim serventur. Quamobrem omnes, etsi gradu longe maiores, in iis tamen quae ad divinum Cultum pertinent, ei obtemperare tenentur. Ita iubet Caeremoniale Episcoporum lib. I, cap. V, n. 5: “ Episcopi curae erit omnes tam Canonicos, quam alios de Choro praemonere, ut ipsis Caeremoniariis, in his, quae ad Divinum Cultum spectant, sine contradictione oboediant; nec tantum eorum verbis acquiescant, sed ut oculos in ipsos convertentes observent; et illico illius nutu, aut levi aliquo signo, vel intuitu, quid agendum sit significantibus statim pareant „» (Suffragia et Adnot, super DD. S. R. C., vol. IV, pag. 162). 549. — In Ecclesia cathedrali duo Caeremoniarii regulariter assumuntur, si fieri possit de gremio eiusdem Ecclesiae, « aspectu, et 16 Pars Π. - De Divino Officio statura corporis convenienti, et multo magis scientia, et bonis moribus praediti, experti, et dociles ad eiusmodi onus» (Caer. Episc., L. I, cap. V, n. 1). Primus Caeremoniarius, in presbyterali ordine constitutus, ab Episcopo electus, circa ipsius Episcopi personam sollicitus erit; alter vero, saltem Subdiaconus, a Capitulo electus et ab Episcopo confirmatus et approbatus, curam geret circa Dignitatum, Canoni­ corum et aliorum Ministrorum personas ad sacras caeremonias opportune peragendas (/. c. et n. 3; DD. 1900 ad 6; 1904; 2307 ad 1 et 2; 2310 ad 1 et 2). Utrique caeremoniarum Magistro Ecclesiae cathedralis competit usus vestis violaceae, non tamen sericae materiae, nec cum globulis aliisque ornamentis rubei coloris (D. 1213), sed ea uti nequit extra functiones episcopales et capitulares (D. 2621 ad 12). 550. — Caeremoniarius potest esse Canonicus (DD. 1072 ad 2; 1889), et exercere munus suum cum insignibus canonicalibus, idest cum consueta veste violacea et superpelliceo super rocchettum (DD. 3165 ad 1; 3398 ad 1; 3840 ad 1), et quando alii Canonici utuntur cappa, vel mozzetta, ipse, ministrans ut Caeremoniarius, absque his indumentis, gaudet distributionibus quotidianis sui bene­ ficii, iuxta Decretum S. C. Concilii diei 27 lulii 1839 in Pisana ad VI11 (D. 3398 ad 2). 551. — Caeremoniarius maxime debet animum advertere ad sequentia: I. - Antequam sacra quaelibet Functio incipiat, ei diligentissime dispiciendum est « an omnia recte disposita, et ordinata sint, quae ad celebrationem spectant, nempe an Ecclesia, Altare, Abacus, Sedes pontificalis, Canonicorum Magistratuumque sedilia sint de­ center apparata ornataque, an cetera ad ipsius celebrationis actum necessaria, ut sacrae vestes, paramenta, et vasa, candelabra, cerei, funalia, aliaque utensilia, sint suo quaeque loco praeparata, et congrue disposita...: nec gravetur aliquando, cum viderit necessarium, etiam suis manibus adiuvare ministros, ceterosque omnes, quorum opera uti oportebit » (Caer. Episc., L. I, cap. V, n. 2). II. - Omnia ita perpendere ac ita singulis debet munia tribuere, ut, amotis abusibus et defectibus, sacrae caeremoniae, iuxta ritus ab Ecclesia receptos et approbatos, adamussim peragantur. Quapro­ pter ad ipsum spectat ceteros instruere et errata in ipso actu corri­ gere, modeste tamen ac leniter, submissa voce ac solo nutu, si fieri Caput V. - De caeremoniarum Magistris 17 potest, nisi tunc expedire magis putet ut ea dissimulet, quae leviora sint, et opportunius exinde queant emendari. III. - Generalem, absolutamque rerum notitiam quae ad unam­ quamque Functionem pertinent, omnino opus est ut sibi compa­ raverit: secus enim nequirent omnia rite peragi. Quamobrem ea, quae in hoc Caeremoniali pro singulorum Officiis dicenda sunt, saepe perlegere, atque in memoriam revocare, non omittat. Ac quo­ niam nimia anxietas et immodicus zelus interdum efficit, ut in actus perturbatos et incompositos quis erumpat; idcirco apprime decet ut Caeremoniarius modeste se in omnibus gerat, «non discurrat velociter, non caput volvat, aut manus iactet indecenter; caveat demum, ne in suis actibus affectationis vitio notetur; sed quidquid aget, cum gravitate, et congruenti mora, ac cum decoro corporis gestu, ita peragere curabit, ut ceteris devotionem, et reverentiam pariat, ipseque ab omnibus commendari mereatur » (/. c., n. 3). IV. - In Functionibus sacris, Caeremoniarius, praesertim in Proces­ sionibus, certum locum non habet, sed ubique assistere et discurrere debet, ut ordo necessarius servetur; regulariter autem apud Cele­ brantem eiusque Ministros incedit et assistit (D. 108). Quando omnes sedent, et Celebrans, Ministri sacri aliique nec assistentia nec directione indigent etiam Caeremoniarius sedere po­ test; in Functionibus vero pontificalibus, Caeremoniarius Episcopi, stare, vel potius sedere potest in scabello, iuxta consuetudinem, extra tamen solium (D. 2332 ad 16). V. - Instructiones, monitiones, intimationes per edictum circa officia, vestes, tempus et locum in quo Clerus, sive saecularis, sive regularis, Tertii Ordines, Archiconfraternitates, Confraternitates, Piae Uniones convenire debent, maxime in Functionibus extraordinariis et Processionibus, a Caeremoniario semper faciendae sunt de man­ dato Episcopi, quod et in schedulis exprimendum est. VI. - Si Caeremoniarius videbit sacras Functiones iuxta rubricas non peragi, nec S. R. Congregationis Decreta et Resolutiones observari, atque suasu consiliis ad eorum observantiam alios inducere nequiverit, loci Ordinarium adire debet, qui stricte te­ netur opportunis remediis providere ut Rubricae et S. Congrega­ tionis Decreta rite serventur (D. 2621 ad 1). «Ut autem ipsi Caeremoniarum Magistri necessariis rebus pro victu et vestitu iuxta eorum statum non indigeant, animumque diversis curis, et perturbationibus defatigare, et distrahere non cogantur, sed a cunctis aliis negotiis remoti, omni studio et diligentia, ac toto 2 — Moretti, Dt s. Functionibus - II. 18 Pars 11. - De Divino Officio pectore in commissam ipsis curam, et munus suum facilius incumbere possint, providebit Episcopus, ut ipsis constituatur aliquod certum, et competens stipendium; et insuper, ut eis applicentur emolumenta aliqua extraordinaria; item aliquibus privilegiis, et praerogativis decorentur, ut promptiori animo suo muneri satisfaciant, ac libros necessarios sibi parare possint.... aliosque plures, quos sibi op­ portunos indicabunt, ut non solum actione et opere sint parati, sed etiam cum opus fuerit, de his, quae fiunt, rationem reddere, quoad eius fieri possit, valeant » (Caer. Episc., L. I, cap. V, n. 8). 552. — Etiam a Capitulis Ecclesiarum collegialium Caeremoniarius eligatur iisdem ornatus qualitatibus quae in caeremoniarum Ma­ gistris Ecclesiarum cathedralium requiruntur (v. n. 549), sed ei usus vestis violaceae non competit (DD. 2286; 2375 ad 5; 2420 ad 9). Oportet denique ut in omnibus Ecclesiis, praecipue ubi nume­ rosus Clerus est, Sacerdos aliquis, vel Clericus, saltem in sacris con­ stitutus, in ministerio ecclesiastico iamdiu versatus, sacrarumque actionum ac rituum scientia non leviter instructus, ad Caeremoniarii officium exercendum deputetur. CAPUT VI. DE MINISTRIS INFERIORIBUS IN FUNCTIONIBUS PONTIFICALIBUS Articulus I. De Ministris inferioribus in Functionibus pontificalibus generatim. 553. — In Functionibus pontificalibus, praeter praecipuos Mini­ stros, de quibus supra dictum est (v. n. 538 et seqq.), alii Ministri, qui inferiores vocantur, necessarii sunt ut Episcopus directe inser­ viatur, scilicet: Ministri libri, candelae, baculi et mitrae, praeter Caudatarium et, si Celebrans sit Praelatus Crucis privilegio gaudens, Cruciferum. Alii Ministri inferiores generatim pro Functionibus pon­ tificalibus sunt: Thuriferarius et Ceroferarii. In Capite hoc de his tantum breviter aliquas generales normas tradimus, de aliis Mi­ nistris inferioribus, ut Acolythus, Minister de gremiali etc., suis locis dicemus. Caput VI. - De Ministris inferioribus in Functionibus pontificalibus 19 Omnes hi Ministri saltem Clerici sint, et superpellicea induere debent; Ministri libri, candelae, baculi et mitrae, si adsit consuetudo, etiam pluviale induere possunt, sed quando Diaconi Assistentes in­ duunt dalniaticas. Ministri libri et candelae designentur duo Clerici in statura pares, quantum fieri potest, et hoc etiam dicendum est pro Ministris baculi et mitrae, ac pro Ceroferariis. Cum Celebrans et Ministri sacri sedent, etiam hi Ministri sedere possunt, vel in infimo solii gradu, si capax est, vel in simplicibus scamnis, apud Thronum collocatis, aut e regione Altaris, ita ut Mi­ nistri tergum Episcopo non vertant. Omnes semper genuflectere debent ante Altare et ante Episcopum Ordinarium in eius territorio, etiam in Ecclesiis exemptis; ante S. R. E. Cardinales ubique, sed Romae in eorum Titulis, vel Diaconiis tantum; ante Legatos, Patriarchas, Primates, Metropolitas, in loco eorum jurisdictionis. Ante Episcopos extraneos et Prae­ latos, Episcopis inferiores, usum pontificalium habentes numquam genuflectunt, sed reverentiam peragunt; ante Abbates vero regu­ lares genuflcctunt tantum in eorum jurisdictionis Ecclesiis (D. 3059 ad 20). Articulus II. De Ministro libri in Functionibus pontificalibus. 554. — Ministri libri officium est curare ut signacula in libro, Missali, Canone Pontificali, etc., sint recte, suis locis, disposita. Librum semper clausum defert, quem utraque manu ad infe­ riores angulos ante pectus elevatum tenet, cum apertura ad suam sinistram conversa. Necesse non est ut continuo Minister librum in inanibus teneat, sed eum in abaco, in cornu Epistolae, deponere potest, eumque accipere, cum opus sit. Tunc una cum Ministro can­ delae, ad suam sinistram incedente, ad abacum accedit; accepto libro, ad Thronum vel ante Altare, prout Episcopus in Throno vel ad Altare in Faldistorio, ut in sacris Ordinationibus, est, se confert. Genuflexione in plano peracta, Minister ascendit, Episcopo prius re­ verentiam facit, dein librum aperit et, ambabus manibus in parte inferiori positis, sustinet geniiflexus, si Celebrans legit sedens, vel ipse stans, si Celebrans stans legit; quo in casu numquam genuflectit, nec se inclinat, quamvis omnes genuflectant et se inclinent, nisi magis expediat ut genuflectat ob Episcopi legentis commodi­ tatem (Caer. Episc., L. I, cap. XI. n. 3; D. 2467). I' 20 Pars II. - De Divino Officio Regulariter Minister libri consistit ante faciem Episcopi, sed infra praeparationem ante Missam, quando Celebrans caligas, sandalia et paramenta induit, in sacris Ordinationibus et quotiescumque Epi­ scopus aliquid benedicit, paululum ad sinistram eiusdem Episcopi recedit. Lectione ab Episcopo completa, Minister librum claudit, si genuflexus, surgit, Episcopo reverentiam peragit, de Throno, vel de Altari, descendit, ita ut tergum Episcopo non vertat; in plano genuflexionem eidem Episcopo facit, cum Ministro candelae ad abacum se confert et librum deponit. Si quid extra Altare canendum sit ab Episcopo, tunc Minister reverenter librum Presbytero Assistenti tradit, quem in libro susti­ nendo adiuvat. Cantu absoluto, librum recipit et se, ut supra, gerit (Caer. Episc., L. I, cap. VII, n. 1 et L. II, cap. VIII, n. 38; D. 1583 ad 3). Quando cum Episcopo procedendum est, Minister libri eum sequitur ad dexteram Ministri candelae. Minister libri in omnibus actionibus, quas cum Ministro candelae peragit, attendat cum eo se conformare aequaliter et eodem tempore. Articulus 111. De Ministro candelae in Functionibus pontificalibus. 555. — Minister candelae dextera manu, sinistra ad pectus posita, parvum instrumentum argenteum, quod vulgo Bugia vel Palmatoria vocatur, cum candela desuper accensa tenet et defert, etiamsi aër sit lucidus ita ut opus non sit lumine ad legendum (Caer. Episc., L. I, cap. XX, n. 1). Necesse non est ut Minister is continuo in manu palmatoriam teneat, sed quando Episcopus nec legit, nec cantat, eam apud librum, super abacum in cornu Epistolae, deponere potest, et cum opus sit eam accipere debet. Tunc una cum Ministro libri, ad suam dexteram incedente, et cui fere in omnibus actionibus conformare se debet, ad abacum accedit; accepta palmatoria, ad Thronum, vel ante Altare, prout Episcopus est vel in Throno, vel in Faldistorio ad Altare, ut in sacris Ordinationibus, se confert; genuflexione in plano peracta, ascendit, reverentiam Episcopo peragit et ad eiusdem Episcopi dexteram, vel sistit, vel genuflectit, prout Minister libri, vel sistit, vel genuflectit. Lectione vel cantu absoluto ab Episcopo, Minister si genuflexus, surgit; Episcopo reverentia facta, de Throno, vel de Altari, descendit Caput VI. - De Ministris inferioribus in Punctionibus pontificalibus 21 ita ut Episcopo tergum non vertat, in plano genuflexionem facit, deinde se, cum Ministro libri, ad abacum confert et palmatoriam deponit. Quando cum Episcopo procedendum est, Minister candelae eum sequitur ad sinistram Ministri libri. Minister candelae in omnibus actionibus, quas cum Ministro libri peragit, attendat cum eo se conformare aequaliter et eodem tempore. Articulus IV. De Ministro baculi in Functionibus pontificalibus. 556. — Minister baculi pastoralis eum tenet manu dextera coo­ perta extremitate veli sericei albi, vel coloris paramentorum, ad instar stolae e collo pendentis, parte curva ad populum conversa; sed cum procedit, eum a terra elevatum, ambabus manibus similiter coopertis, defert. Ipse immediate, dextera manu baculum nudum Episcopo of­ fert et ab eodem recipit (Caer. Episc., L. I, cap. XI, n. 5). Minister cum baculum offert, partem curvam ad se convertit, ad Episcopum accedit, genuflexionem, vel reverentiam, facit et dum illum offert prius baculum, dein sinistram Episcopi deosculatur; genuflexione vel reverentia iterata, ad locum suum se confert. Dum vero baculum recipit, genuflexione vel reverentia peracta, prius sinistram Episcopi, dein baculum deosculatur ac postea iterat genuflexionem, vel reverentiam, ac ad locum suum se confert. Cum Minister baculum defert, immediate ante Episcopum incedit; cum vero Episcopus illum portat, sequitur eundem Episcopum cum aliis Ministris. Articulus V. De Ministro mitrae in Functionibus pontificalibus. 557. — Minister mitrae semper eam defert ambabus manibus, coopertis extremitatibus veli sericei albi, vel coloris paramentorum, ad instar stolae e collo pendentis, et ante pectus tenet elevatam ita ut vittae ad seipsum versae pendeant. Quando Episcopo mitra imponenda est, Minister accedit ad primum Diaconum Assistentem, vel ad Diaconum Missae, prout Episcopus est vel in Throno, vel ad Altare, eique, utraque manu, mitram porrigit. 22 Pars 11. - De Divino Officio Quando Episcopus mitram dimittit, Minister accedit ad secundum Diaconum Assistentem, vel, si ad Altare, ad Diaconum Missae, eamque, pariter ambabus manibus, recipit. Minister, tradita, vel recepta mitra, nisi breviter auferenda, vel reponenda sit, recedit ad locum suum. Quando mitra deponitur vel super Altare, vel super abacum, vittae semper exterius dependeant. Minister mitrae semper Episcopum sequitur (Caer. Episc., L. 1, cap. XI, n. 6). Articulus VI. De Caudatario in Functionibus pontificalibus. 558. — Quamvis iuxta Caeremoniale Episcoporum (L. I, cap. XV, n. 1) Caudatarius veste talari absque superpelliceo indutus esse de­ beat, si Episcopus cappa indutus sacris Functionibus assistit; si Epi­ scopus vero Missam pontificalem celebrat, vel cum pluviali in Throno assistit, tunc Caudatarius superpelliceo indutus esse debeat, tamen iuxta hodiernam praxim, sive Episcopus celebret, sive cum cappa assistat, Caudatarius, super vestem talarem, quae violacei coloris esse potest (DD. 262; 1145 ad 2), superpelliceum induit. Quando Episcopus cappa indutus est, Caudatarius super brachia, utraque manu, caudae extremitates revolutas tenet et eam ita defert, ut neque pavimentum attingat, neque Episcopum procedentem im­ pediat; cum Episcopus genuflectit, caudam ad terram dimittit, et ipse, post eius extremitates, genuflectit; dum Episcopus surgit, et ipse surgit, ac super brachio suo sinistro caudam colligit; cum in Cathedra, vel in Faldistorio, sedet, Caudatarius prius caudam ex­ pandit, vel meliori modo, quo potest, disponit. Quando Episcopus in Functione aliquam actionem peragit, Caudatarius caudam modo di­ mittit, modo colligit, ut et Assistentes et ceteri Ministri libere transire valeant (D. 2425 ad 13). Quando Episcopus sacra paramenta accipere debet, tunc Cauda­ tarius ei cappam aufert et Cubiculario tradit, dein caudam vestis talaris expedit. Cum vero Episcopus paramenta dimittit, Caudatarius a Cubiculario cappa accepta, eidem Episcopo illam imponit. In Functione, cum opus sit, Caudatarius, utraque manu, sustinet cau­ dam vestis talaris. Caudatarius sedere potest in infimo Throni gradu ad sinistram Cathedrae. Caput VI. - De Ministris inferioribus in Functionibus pontificalibus 23 Articulus Vil. De Crucifero in Functionibus pontificalibus. 559. — Crucifer, iuxta hodiernam praxim, induit superpelliceo super vestem talarem, quae violacea esse potest (D. 1145 ad 2) etiamsi Praelatus tantum cappa indutus assistat. In Processionibus, quando Praelatus celebrat et Clerus paratus sit, Crucifer assumit amictum, albam, cingulum et tunicellam. Si Clerus paratus non sit, quamvis Praelatus sit paratus, Crucifer induit tantum superpelliceum super vestem talarem. Crucifer defert Crucem cum Imagine Crucifixi ad Praelatum con­ versa, sive immediate accedat, sive ante Canonicos, vel paratos, vel tantum habitu canonical! indutos (Caer. Episc., L. I, cap. II, n. 4; cap. XV, n. 2 et 8; L. II, cap. VIII, n. 27; L. Ill, cap. X, n. 2). Cum Praelatus ad ianuam Ecclesiae pervenerit, Crucifer in Eccle­ siam ingreditur et subsistit, facie ad Altare maius versa, donec a Praelato aspersio populi compleatur, dein procedit ad Altare SS. Sacramenti et dum Praelatus in genuflexorio vel in Faldistorio Eucharistiam adorat, ipse stat congruo in loco, prout circumstantiis. Cum ad Altare maius, vel ad Secretarium pervenerit, Crucem in basi, in infimo gradu Solii, ad sinistram Cathedrae, ponit. Quoties Praelatus benedictionem solemnem impertit, Crucifer accipit Crucem et ante eum sistit, cum Crucifixi Imagine ad eundem conversa; cum vero Praelatus canit: Benedictio Dei etc., vel: Bene­ dicat vos etc., Crucifer utrumque flectit genu; benedictione imper­ tita, statim surgit. Cum omnes sedent, Crucifer sedere potest in infimo Solii gradu ad sinistram Cathedrae. Articulus VIII. De Thuriferar io in Functionibus pontificalibus. 560. — Unus tantum etiam in Functionibus pontificalibus adhi­ betur Thuriferarius, exceptis Processionibus SS. Sacramenti, in quibus duo praescribuntur, nec non in illis, in quibus Reliquia Dominicae Passionis Instrumentorum, vel Insignes Sanctorum Reliquiae trans­ ferantur. Thuriferarius dextera thuribulum portat, tenens digitum minimum in annulo manubri, ut thuribulum sustineat, pollicem vero in altero 24 Pars II. - De Divino Officio mediae catenulae annulo, ut operculum elevatum stet; thuribuhim ipsum lente agitat ne ignis extinguatur. Sinistra autem manu navi­ culam clausam gestat stringens eam ad nodum et cum apertura versus seipsum. Quando ad Altare processionaliter deferens thuribulum accedit, Ceroferarios praecedit alias, post eosdem incedit; si ad Presbyterium ' ex cancellis pervenerit, circa medium Presbyterium subsistit et re­ cedit versus sinistram suam ut alii transire possint, dein retro post Celebrantem genuflexionem peragit. Si vero ad Presbyterium per­ venerit ex parte Evangelii, tunc sistit ad sinistram Ceroferarii secundi in eodem cornu; si ex parte Epistolae, Thuriferarius, absque genuflexione, procedit usque ad Evangelii cornu et sistit pariter ad sinistram Ceroferarii secundi, ibique genuflexionem peragit. In omni­ bus allatis casibus, genuflexione peracta, Thuriferarius ad abacum pergit et stat, vel genuflectit, pro re. Quando cum thuribulo genuflexus manere debet, tunc sinistra illud simul cum navicula, descripto modo, tenet et, dextera constrin­ gente catenulas, prope operculum, a prunarum vase aliquantulum elevatum, thuribulum, ad oram usque superpellicei inferiorem, su­ stineat, ac lente agitet, uti supra dictum est. Cum thuribulum ad impositionem thuris ministrandum est, Thu­ riferarius sinistra affert thuribulum, dextera vero naviculam tradit Presbytero Assistenti, vel Diacono Missae, prout circumstantiis, dein genuflexus, si Episcopus sit Ordinarius, aut S. R. E. Cardinalis, dum­ modo SS. Sacramentum non sit expositum, catenulas circa medium accipit et, sinistra pectori applicata, thuribuhim claudit, si immediate ministrandum est pro incensatione, et dextera porrigit vel Presbytero Assistenti, vel Diacono Missae, absque osculis. Sed animadvertendum est, quod cum Thuriferarius naviculam non gerit, si cui incensaturo thuribulum praebere debeat, hoc ambabus praestet manibus, dextera nempe catenularum summitatem tenente, quam recipientis laeva con­ stringat, sinistra vero earundem inferiorem iuxta operculum partem, quam recipientis dextera prehendat. Sin autem thuribulum Presby­ tero Assistenti, vel Diacono Missae porrigere debeat, qui statim Episcopo manibus sit illi daturus, contrario modo tunc porrigat; videlicet sinistra catenulas in summitate tenens, quas recipiens cum dextera colligat, ac dextera easdem in inferiori parte, quas ipse recipiens cum laeva constringat. Animadvertendum quoque est, quod cum Thuriferarius personas incensare debet, thuribulum claudat, et sinistra catenulas prope ma­ nubrium stringens, vel minimum eiusdem manus digitum in ipsius Caput VL - De Ministris inferioribus in Functionibus pontificalibus manubrii annulum immittens, dextera catenulas in inferiori parte iuxta operculum comprehendat. Tunc sinistra pectori admota, cum dextera thuribulum fere ad altitudinem cinturae sustinet, ita ut illud commode versus personas ducere et ad se retrahere valeat; quod semel, aut bis, pro re, faciendum est. Sed Clerici et populus non sic incensantur: Thuriferarius, sublevato ante pectus thuribulo, lente ac linea recta dexteram cum thuribulo versus personam incensandam protendat, moxque thuribulum contra seipsum retrahat, quin manum dimittat. Thuriferarius accedens et recedens genuflectit. Articulus IX. De duobus Ceroferariis in Functionibus pontificalibus. 561. — Duo Ceroferarii pro sacris Functionibus designentur in statura pares, quantum fieri potest, ut lumina aequaliter teneant et deferant. Quum candelabra sumpturi sunt, accipiunt dextera manu, ac ita deferunt, ut prior, qui a dextris secundi incedere debet, manum sinistram ponat ad pedem candelabri, dexteram vero ad medium candelabri globum; alter, e converso, collocat dexteram ad pedem, et sinistram ad globum; cumque reverentias et genuflexiones Cerofe­ rarii facturi erunt, illas aequaliter et eodem tempore faciant, caventes ne simul candelabra inclinent. Cum ad Altare processionaliter accedunt et ex cancellis ad Presby­ terium pervenerint, Ceroferarii hinc illinc discedunt, ante infimum Altaris gradum genuflectunt in linea recta cum aliis, exinde can­ delabra vel super gradu infimo, vel super abaco deponunt pro re. Si ex parte Evangelii ad Presbyterium pervenerint, Ceroferarius prior, absque genuflexione in medio, procedit usque ad cornu Epi­ stolae et sistit ante infimum Altaris gradum; alter subsistit ante in­ fimum Altaris gradum, in cornu Evangelii, et aliquantulum recedit, ut alii transire possint, dein uterque ut supra se gerit. Si autem ex parte Epistolae ad Presbyterium pervenerint, tunc Ceroferarius prior subsistit ante infimum Altaris gradum, in cornu Epistolae, et aliquan­ tulum recedit, ut alii transire possint; alter procedit usque ad cornu Evangelii et sistit ante infimum Altaris gradum, in eodem cornu; uterque se ut supra gerit. 26 Pars II. - De Divino Officio CAPUT VII. DE VESPERIS PONTIFICALIBUS AD THRONUM EPISCOPO ORDINARIO CELEBRANTE IN CRASTINUM Hic tradimus Ritum qui, iuxta Caeremoniale Episcoporum (L. II, cap. I), servandus est quando Episcopus, vel in crastinum solemniter Missam celebraturus erit, vel quando ab eodem Episcopo mane iam Missa pontificalis celebrata fuit. Quamvis in pluribus Ec­ clesiis cathedralibus idem servetur Ritus, sive Episcopus in crastinum Missam solemniter celebraturus erit, sive non, tamen sequenti Capite describemus Ritum Vesperarum quando Episcopus in crastinum Missam pontificalem celebraturus non erit. Articulus I. De iis quae praeparanda sunt pro Vesperis pontificalibus ad Thronum. 562. — Circa Ecclesiae et Altarium ornatum, iam diximus in Capite XXXIV Partis primae; hic sermo erit de necessariis pro sacra Functione de qua agimus. I. - In Sacristia capitulari. — Super mensas disponuntur paramenta, scilicet: pluvialia pro Dignitatibus, planetae pro Canonicis Presbyteris, dalmaticae pro Canonicis Diaconis et tunicellae pro Cano­ nicis Subdiaconis. Si vero praebendae non sunt distinctae tunc disponuntur super mensas pluvialia pro Dignitatibus, planetae pro Canonicis et una tunicella pro Canonico Praeintonatore. Super unoquoque paramento amictus imponitur. Paramenta pretiosiora ac nobiliora non conveniunt Dignitatibus respectu Canonicorum (DD. 2316 ad 9; 2332 ad 9; 2742). Dignitates et Canonici, iuxta Caeremoniale Episcoporum (L. I, cap. XV, n. 7), paramenta assumere debent altero loco quam Epi­ scopi, sed, in non paucis cathedralibus Ecclesiis, Canonici ea induunt suis in locis in Choro, quod minime est conveniens immo et damnosum ipsis paramentis, quae facile obsolescunt, prae­ sertim, Functione absoluta, confuse ea in Sacristiam deferendo, et etiam indecorum est in despoliabolum convertere Chorum. * "” Caput VII. - De Vesperis pontif. ad Thronum Episcopo Ord. celebrante 27 II. - In Sacristia maiori. — Super aliquam mensam disponuntur sex pluvialia, quorum duo (si adsit consuetudo) pro Cappellanis Cantoribus, quatuor pro Ministris libri, candelae, baculi et mitrae; vimpae coloris paramentorum, vel albae. Haec pluvialia erunt sim­ pliciora ac diversa a paramentis Canonicorum. Super aliam mensam disponuntur superpellicea et bireta pro Clero et Ministris inferioribus; thuribulum cum navicula, vas aquae benedictae cum aspersorio. III. - In Sacristia Altari maiori contigua.—Super mensam disponuntur pluviale pro Presbytero Assistenti, dalmaticae pro Dia­ conis Assistentibus, tres amictus. Haec paramenta, si possibile, collo­ cari possunt super parvo abaco, a tergo maioris Altaris, ut expedite a Canonicis assumantur. IV. - Ad Altare maius. — Altare maius pallio coloris Officio con­ venientis instruitur, et illius mensa tribus mappis cooperta (v. n. 387); praeter eas, adsit et altera explicata, seu velum explicatum super mensa (Caer. Episc., L. II, cap. I, n. 13). Super gradus sternitur nobile tapetum. Sex candelabra, solitis spectabiliora, Altari super­ imponuntur cum cereis albis, in quorum medio, Crux praealta cum Crucifixi Imagine collocatur (v. n. 389 et 390). Insuper sacrae Re­ liquiae et Sanctorum Imagines statui possunt alterne inter cande­ labra, et, sicubi hae deficiant, vascula cum floribus, frondibusque odoriferis, aut serico contextis studiose ornata, sed a floribus absti­ nendum est tempore Adventus et Quadragesimae (Dominica tertia illius et quarta istius exceptis) quando fit Officium de tempore, atque ab Imaginibus tempore Passionis (/. c. L. I, cap. XII, n. 12; L. II, cap. XIII, n. 2; cap. XX, n. 1 et 3). Super Altaris mensa disponuntur Episcopi paramenta, quae velo eiusdem paramentorum coloris cooperiuntur, scilicet: pluviale, stola, cingulum, alba, amictus, formale in lance; in latere Evangelii: mitra pretiosa; in latere Epistolae: mitra auriphrygiata. V. - Apud Altare in cornu Evangelii, in basi collocatur ba­ culus pastoralis. VI. - In cornu Evangelii. — Thronus (v. n. 398) exornatur serico panno, vel alia materia coloris convenientis Officio diei, non tamen aureo, nisi Episcopus sit Cardinalis (Caer. Episc., L. I, cap. XIII, n. 3). In plano Throni collocantur tria scabella nuda pro Presbytero Assistente et Diaconis Assistentibus; super infimum cius gradum, ad sinistram Cathedrae, basis pro Cruce, si Celebrans uti ea potest; 28 Pars II. - De Divino Officio congruo in loco, apud Thronum, pulvinus, si Episcopus genuflectere debet ad intonationem Hymni. Apud infimum gradum eiusdem Throni, statuuntur scabella pro Ministris baculi et mitrae, nec non pro Caeremoniario primo. VII. - In cornu Epistolae. — In plano Presbyterii, e regione Throni, si loci dispositio patiatur, atque a pariete parumper disiunctus praeparatur Abacus talis ut omnia necessaria ad Functionem super eum disponenda possint. Plerumque pro Functionibus pontificalibus Abaci longitudo est metrum unum et septuaginta quinque centimetra, latitudo centimetra septuaginta, altitudo metrum unum et vix ali­ quot centimetra. Abacus ex toto contegitur panno usque ad terram circumcirca pendenti; super panno extenditur mappa linea alba ad instar tobaleae Altaris. In abaco neque Crux neque Sanctorum Ima­ gines ponendae sunt (Caer. Episc., L. I, cap. XII, n. 19 et 20). Super abacum collocatur: Canon pontificalis, Breviarium, pahnatoria cum candela; duo candelabra cum cereis. Hinc inde abaci ponuntur duo scabella pro Ministris libri et candelae. VIII. - In medio Presbyterio. — Collocatur Faldistorium cum pulvinis eiusdem coloris Officii (v. n. 399). IX. - Ad Altare SS. Sacramenti. — Paratur genufiexorium cum strato et pulvinis viridis coloris, vel violacei, pro diversitate temporum; si Episcopus sit Cardinalis, loco viridis coloris, utendum est colore rubro (Caer. Episc., L. 1, cap. XI1, n. 8). Sex cerei super Altare accenduntur. i Caput VII. - De Vesperis pontif. ad Thronum Episcopo Ord. celebrante 29 563. — Dispositio ad Altare pro Vesperis pontificalibus ad Thronum. P.E. - Paramenta Episcopi. — mp Mitra pretiosa. — ma Mitra auriphrygiata. — J - Baculus pastoralis. — · Crux archiepiscopalis. — F Faldistorium. — .4 Abacus. -a- Abacus pro paramentis Presbyteri et Diaconorum Assistentium. Scabella pro: Presbytero Assistente, I ; primo Diacono Assistente, 2; secundo Diacono .Assistente, 3; Ministro mitrae, 4; Ministro baculi, 5; Ministro libri, 6; Ministro candelae. 7; duobus Cantoribus, 8-9; Caeremoniario primo, 10. 30 Pars II. - De Divino Officio Articulus II. De Episcopo Ordinario in Vesperis pontificalibus ad Thronum. 564. — Episcopus in accessu ad Ecclesiam, se gerit ut diximus sub n. 519 et seqq. Ubi in Throno sederit, ad nutum Caeremoniarii, caput detegit, biretum primo Diacono Assistenti tradit, Crucem pectoralem dimittit, surgit et,Caudatario adiuvante,cappa exuit; stans accipit paramenta, scilicet: amictum (prius in parva Cruce eum osculatur), albam, cin­ gulum, Crucem pectoralem, cum osculo, stolam, eius Crucem deosculans, pluviale et formale; dein sedet ac mitram pretiosam accipit. 565. — Ad Caeremoniarii nutum, Episcopus mitram deponit, surgit et, ad Altare conversus, dicit secreto: Pater noster etc., Ave, Maria etc.; quibus absolutis, sive ex libro, sive memoriter, prout ei magis pla­ cuerit, cantat: Deus, in adiutorium meum intende, sinistra infra pectus posita, se signans Cruce maiori, et in fine manus ante pectus iungens; ad Gloria Patri etc., caput inclinat versus Altaris Crucem. Stans intonat, sive ex libro, sive memoriter, primam Antiphonam, sibi praeintonatam; qua intonata, Praeintonatori benedicit. Incepto primo Psalmi Versu, sedet, mitram auriphrygiatam accipit et sic manet usque ad Capitulum. Quando Episcopus in paramentis sacris pontificaliter assistit ad Vesperas, incongruum est ut sive legat, Breviario prae manibus, sive recitet privatim ex libro chorali, quem Minister libri sustineat. Ad: Gloria Patri etc., in fine cuiusque Psalmi, et ad verba quae reverentiam exposcunt, Episcopus cum mitra se inclinat. Absoluto Psalmorum cantu, ac postrema Antiphona repetita, surgit cum mitra et, iunctis manibus, consistit ad cantum Capituli. 566. — Hymno praeintonato, Episcopus sedet, mitram deponit, surgit, dein Hymnum intonat. Si initium Hymni exprimat invocationem lesu, Episcopus caput ad Altaris Crucem inclinat. Si vero ad principium Hymni sit genuflectenduin ut evenit ad: Veni, Creator Spiritus, et ad: Ave, maris stella, stans intonat, dehinc ibi, super pulvino, genuflectit, dimisso pileolo, usque ad finem primae strophae. Sub integra stropha: 0 Crux, ove, etc., Hymni: Vexilla Regis etc., pariter genuflectit (DD. 1322 ad 13; 1583 ad 7), et sub stropha: Caput Vil. - De Vesperis pontif. ad Thronum Episcopo Ord. celebrante 31 Tantum ergo Hymni: Pange, lingua, etc.; si SS. Sacramentum non est expositum, servanda est cuiusque Ecclesiae consuetudo (D. 1280 ad 2). 567. — Episcopus, sibi praeintonata Antiphona ad: Magnificat, repetit praeintonationem, benedicit Praeintonatori, sedet et mitram pretiosam accipit; sinistra infra pectus posita, dextera e navicula, accipit cochlear, ter sumit, ac in tribus distinctis locis, thus in thuribuluin iniicit, dicens: Ab illo benedicaris, in cuius honore cremaberis. Anien; quae verba ita distribuere potest ut ad primam impositionem dicat: Ab illo benedicaris; ad secundam: in cuius honore; ad tertiam: cremaberis. Arnen. Tunc cochlear Presbytero Assistenti reddit, et, sinistra infra pectus posita, format dextera signum Crucis super thus in thuribulo (Rit. in celebr. Miss., Tit. IV, η. 4; Caer. Episc., L. I, cap. XXIII, η. 1 et 2; D. 2515 ad 10). Ad initium Cantici: Magnificat Episcopus surgit cum mitra; facto signo Crucis super se, manu sinistra accipit baculum, ad Altare inter Diaconos Assistentes procedit, nihil dicens, et, facta reverentia Choro, illum benedicit (D. 2682 ad 19). Ante infimum Altaris gradum bacuIum et mitram deponit, reverentiam Cruci peragit, ascendit ad medium Altaris quod osculatur. Accepto thuribulo a Presbytero Assistente, adolet Altare sicut in initio Missae (v. n. 859) dicendo interim, si adsit consuetudo, Canticum: Magnificat etc., alternatim cum Diaconis Assistentibus, singulos Versus congruenter distribuendo, atque Gloria Patri etc., tunc profert, incensatione completa, postquam thuribulum tradiderit Presbytero Assistenti in cornu Epistolae. Si Episcopus non recitat Canticum, dum thurificat Altare, sane satisfacit obligationi Officii divini (S. C. Cone. Linden. Divini Officii 17 Apr. et 10 Iui. 1921). Episcopus, tradito thuribulo Presbytero Assistenti, vel absoluto: Gloria Patri etc., in cornu Epistolae, mitram et baculum recipit, in medio Altaris Cruci reverentiam iterat et per breviorem viam ad Thronum redit, Chorum salutans et benedicens. Quum ad Sedem pervenerit, stans cum mitra et baculum tenens inter manus iunctas, thurificatur a Presbytero Assistente cui nullam reverentiam facit, sed illum postea benedicit; tunc sedet, mitram deponit, iterum surgit, eodem modo baculo retento, stat usque ad finem Cantici, caput ad: Gloria Patri etc., inclinans; ad: Sicut erat etc., Ministro baculum tradit, sedet et mitram pretiosam accipit. 568. — Repetita Antiphona, Episcopus mitram deponit, surgit; stans versus populum cantat: Dominus vobiscum, deinde versus I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I ■ ■ I II 32 Pars II. - De Divino Officio Altare: Oremus et Orationem competentem cum sua conclusione, nec non alias Orationes, iuxta Rubricas Breviarii, ac postea repetit: Dominus vobiscum. Decantato a duobus Cantoribus: Benedicamus Domino, et responso a Choro: Deo gratias, Episcopus non dicit: Fidelium animae etc., sed sedet, accipit mitram, deinde surgit et benedictionem solemhem dat « stans in sua sede, si inde a populo commode videri potest, sin minus, accepto baculo pastorali, accedit ad Altare » (Caer. Episc., L. II, cap. I, n. 18). 569. — Episcopus stans in sua Sede, sinistra infra pectus posita, cantat: Sit nomen Domini benedictum, interim formans dextero pollice sibi in pectore Crucis signum; eoque formato, manus ante pectus iungit. Responso a Choro: Ex hoc nunc et usque in saeculum, cantat: Adiutorium nostrum in nomine Domini. Dum haec profert verba, dextera manu, signat se signo Crucis a fronte ad pectus, et a sinistro humero ad dexterum, tangens se in unoquoque verbo, videlicet dum dicit: Adiutorium, in fronte; nostrum, infra pectus; in nomine, in sinistro humero; Domini, in dextero; deinde ante pectus iungit manus, donec a Choro respondeatur: Qui jecit coelum et terram. Cum dicit: Benedicat vos omnipotens Deus, elevat oculos, manus expandit, sublevat ac ante faciem iungit, et accipiens, sinistra manu, baculum, dicit: Pater, signat populum versus latum suum sinistrum; dicens: et Filius, si­ gnat ante faciem suam, et demum dicens: et Spiritus Sanctus, versus latus suum dexterum signat. Responso a Choro: Arnen, baculum deponit et sedet. Si Episcopus uti Cruce potest, tunc responso a Choro: Deo gratias, post: Benedicamus Domino, perstat, absque mitra, et benedictionem impertit modo supra descripto. 570. — Si vero Episcopus in medio Altaris benedictionem im­ pertiat, tunc sequenti modo se gerit: Responso a Choro: Deo gratias, post: Benedicamus Domino, Epi­ scopus sedet, mitram accipit; ad nutum Caeremoniarii surgit et, acceptobaculo, medius interDiaconosAssistentesad Altare procedit,se ut supra gerens; cum ante infimum eius gradum pervenerit, baculum di­ mittit et ascendit, reverentia Cruci facta, ad medium. Stans ponit super Altare sinistram manum et cantat: Sit nomen Domini benedictum, et se ut supra gerit, sed, formato signo Crucis in pectore, etiam dexteram manum super Altare ponit. Dicens: Benedicet vos etc., pariter ut supra se gerit, sed, accepto baculo «dum dicit: Pater, vertit se ad latus Epistolae et ibi signat populum; dicens: et Filius, vertit se directe ad populum, in medio Ecclesiae existentem, signans iterum; dicens vero: et Spi- Caput VII. De Vesperis pont if. ad Thronum Episcopo Orel, celebrante 33 ritus Sanctus, vertit se ad latus Evangelii.et ibi tertio signat populum, perficiendo circulum» (Caer. Episc., L. I.cap. XXV, n. 5); Cruci reve­ rentia peracta, de Altari descendit et ad Thronum revertit. Si Episcopus uti Cruce potest, tunc cum ante infimum Altaris gradum pervenerit dimittit baculum ac mitram, ascendit Altare, in medio se ad populum vertit et se ut sub n. praecedenti notavimus gerit ad benedictionem impertiendam ex Throno. Benedictione imper­ tita, mitram accipit, de Altari descendit, Cruci reverentia facta. Chorum salutat et benedicit, ad Thronum se confert, ubi baculum deponit, sedet, mitram et paramenta dimittit. Cappa et Cruce pectorali reassumptis, biretum accipit et se gerit ut sub n. 527 diximus. Articulus 111. De Presbytero Assistente in Vesperis pontificalibus ad Thronum. 571. — Presbyter Assistens, de cuius officio generatim diximus sub n. 538 et 539, cum ceteris Canonicis, more solito, ad associandum Episcopum procedit et in accessu ad Ecclesiam, si dignior e Capitulo, se gerit ut supra tradidimus (v. n. 522 et 524). Cum ad Altare maius pervenerit, se confert cum Diaconis Assisten­ tibus, vel ad mensam a tergo Altaris, vel in Sacristiam eidem Altari contiguam et assumit, deposita cappa, si ea utatur, amictum et plu­ viale super rocchettum, vel super superpelliceum. Si vero numerus Canonicorum magnus sit, tunc Presbyter Assi­ stens non procedit ad associandum Episcopum, sed pergit vel ad Sacristiam maiori Altari contiguam, vel ad mensam a tergo ipsius Altaris, ubi amictum et pluviale accipit (D. 2471 ad 1). 572. — Ad nutum Caeremoniarii secundi, una cum Diaconis Assistentibus, sed ultimo loco, ad Altare maius procedit ubi. medius inter eosdem Diaconos, Cruci reverentiam peragit et ad Thronum accedit; reverentia Episcopo facta, sistit ante scabellum suum super quod biretum deponit. Recitato Pater et Ave, Presbyter Assistens Breviarium accipit a Ministro de libro, se ante Episcopum confert, reverentiam peragit et librum super caput suum sustinet apertum. Postquam Episcopus intonaverit: Deus, in adiutorium etc., Ministro Breviarium reddit, reverentiam Episcopo iterat et ante scabellum suum sistit. Sivero Episcopus memoriter canit: Deus, in adiutorium etc., tunc Presbyter Assistens, suo in loco, ad haec verba se signat. Ad: Gloria 3 Moretti, Or c. Functifinibii* - Il 34 Pars 11. - De Divino Officit» Patri etc., caput inclinat. Quum Episcopo prima Antiphona praeintonatur, Presbyter Assistens accipit a Ministro libri Breviarium; praeintonata Antiphona, se ut supra gerit, et ita Antiphona ab Episcopo intonata. 573. — Incepto primo Psalmo, sedet et caput· cooperit. Ad: Gloria Patri etc., in fine cuiusque Psalmi, et ad verba quae reve­ rentiam exposcunt, caput aperit, et se inclinat. Ad praeintonationem secundae, tertiae et quintae Antiphonae, simul cum Diaconis Assistentibus surgit, detecto capite; intonata Antiphona, statim sedet et caput cooperit. Ipse tertianfAntiphonam intonat. 574. — Post repetitionem quintae Antiphonae, ad nutum Caeremoniarii, detecto capite, surgit; ad Capitulum sistit, iunctis manibus, ante scabellum suum et cum Episcopus Hymnum intonaturus est. a Ministro de libro Breviarium accipit et se gerit ut ad primam Antiphonam. Si vero ad principium Hymni genuflectendum est, ut evenit ad: Veni, Creator Spiritus, et ad: Ave, maris stella, tradito Breviario Ministro de libro, cum Episcopo genuflectit usque ad finem primae strophae, dein surgit et ante scabellum suum consistit. Sub integra stropha: 0 Crux, ave, etc., Hymni: Vexilla Regis etc., pariter genuflectit (DD. 1322 ad 13; 1583 ad 7), et sub stropha: Tantum ergo etc., Hymni: Pange, lingua, etc.; si SS. Sacramentum non est expositum, servanda est cuiusque Ecclesiae consuetudo (D. 1280 ad 2). Decantato Versiculo post Hymnum, iterum a Ministro libri accipit Breviarium et se gerit ut supra. 575. — Intonata ab Episcopo Antiphona ante Canticum: Magni­ ficat, Presbyter Assistens Ministro Breviarium tradit et accipit a Thuriferario naviculam incensi, cochlear osculatur, deinde manum Epi­ scopi sedentis, cochlear ei porrigit et ministrat, more solito, naviculam dicens: Benedicite, Pater Reverendissime; si Episcopus sit Cardinalis Benedicite, Eminentissime et Reverendissime Pater. Thure imposito, cochlear, cum consuetis osculis, recipit et naviculam Thuri ferario tradit: reverentia Episcopo peracta, sedet cum Diaconis Assistentibus. 576. — Post Cantici intonationem, ad nutum Caeremoniarii primi, surgit, Chorum salutat cum Episcopo, ante illum praeit ad Altare, sistit ante infimum gradum ad cornu Epistolae, cum Episcopo Cruci reverentiam facit et ab eadem parte, dum Episcopus per medium, ipse ad Altare ascendit. Caput VU. De Vesperis poiilii. ad Thronum Episcopo Ord. celebrante 35 A Thuriferario accipit tliuribulum quod, postquam Episcopus Altare osculatus fuerit, ei, cum consuetis osculis, offert, dein in planum descendit et in cornu Epistolae versus ad Altare, innetis manibus, consistit. Thurificatione Altaris completa, ascendit ad Altare et cum solitis osculis recipit ab Episcopo tliuribulum, quod statim Thuriferario tradit; tum, reverentia Cruci facta, ante Episcopum praeit ad Thronum, ante cuius infimum gradum consistit et se versus sinistram partem retrahit ut Episcopus medius inter Diaconos Assistentes transire possit. Presbyter Assistens cum Episcopus ad Sedem suam pervenerit, tliuribulum accipit; ante eum stans, cum consuetis reverentiis, prius ac post, illum thurificat. Tradito thuribulo Praeintonatori, accedit ad scabellum suum, ubi, stans, duplici ductu, thurificatur. 577. — Cantico absoluto, sedet, caput cooperit; repetita Anti­ phona post: Magnificat, surgit, Breviarium a Ministro accipit et ad Orationem, vel ad Orationes, Breviarium, ut supra, sustinet. Absoluta Oratione Officii, vel ultima Commemoratione, Bre­ viarium claudit et se ad locum suum confert, ubi consistit. 578. — Responso a Choro: Deo gratias, post: Benedicamus Do­ mino, Presbyter Assistens, si adsit consuetudo, accipit librum a Ministro et, more solito, ante Episcopum sustinet, sed in bene­ dictionis actu, recedit ex una parte, retinens adhuc librum apertum, ne populi conspectum Episcopo impediat. Ad: Benedicat vos etc., si librum non sustineat se profunde inclinat. 579. — Si benedictio danda est ad Altare, tunc Presbyter Assi­ stens praeit ante Episcopum ad Altare et ante infimum gradum se retrahit versus cornu Epistolae, ut Episcopus cum Diaconis Assi­ stentibus transire possit. Ad benedictionem se ut supra gerit, dein ante Episcopum pro­ cedit ad Thronum: ad scabellum suum consistit, donec Episcopus paramenta deposuerit, ac postea de Throno descendit; medius inter Diaconos Assistentes reverentiam Episcopo peragit, et accedit ad mensam a tergo Altaris, vel ad Sacristiam eidem Altari contiguam, ubi pluviale atque amictum deponit; cappam, si ea utitur, reassumit ac tandem se aliis Canonicis conformat (v. n. 527 et 528). Articulus IV. De Diaconis Assistentibus in Vesperis pontificalibus ad Thronum. 580. — Diaconi Assistentes, de quorum officio generatim diximus sub n. 540 et seqq. cum ceteris Canonicis, more solito, procedunt ad associandum Episcopum (v. n. 519 et seqq.). Cum ad Altare maius per­ venerint, se conferunt cum Presbytero Assistente, vel ad mensam a tergo Altaris, vel ad Sacristiam eidem Altari contiguam, et assumunt, cappis depositis, si eis utantur, amictum et dalmaticam. Si vero Canonicorum numerus magnus sit, tunc Diaconi Assi­ stentes non procedunt ad associandum Episcopum, sed pergunt cum Presbytero Assistente ad Sacristiam maiori Altari contiguam, vel ad mensam a tergo ipsius Altaris, ubi amictum et dalmaticam assumunt. 581. — Ad nutum Caeremoniarii secundi unus post alium ad Altare procedunt. Si ad Presbyterium pervenerint ex parte Evangelii, Diaconus primus, absque reverentia in medio, procedit usque ad cornu Epi­ stolae et subsistit ante infimum Altaris gradum ad sinistram Caere­ moniarii secundi; Diaconus secundus sistit ante infimum Altaris gradum, in cornu Evangelii, et aliquantulum recedit ut Diaconus primus et Presbyter Assistens transire possint: deinde una cum Presbytero Assistente uterque Cruci reverentiam facit, super sinistram suam se convertit et iterum unus post alium atubo ad Thronum accedunt. Cum ante Thronum pervenerint, Diaconus primus ad sinistram sistit, secundus ad dexteram; facta Episcopo reverentia. Diaconus primus ascendit ad dexteram Episcopi, alter ad sinistram, ibi ambo sistunt et bireta super scabella deponunt. Si ad Presbyterium ex parte Epistolae pervenerint, tunc Diaconus primus subsistit ante infimum Altaris gradum, in cornu Epistolae, et aliquantulum recedit ad sinistram Caeremoniarii secundi ut Pre­ sbyter Assistens possit transire cum secundo Diacono qui, absque reverentia in medio, procedit usque ad cornu Evangelii et subsistit ante infimum Altaris gradum; uterque, facta cum Presbytero Assi­ stente reverentia Cruci, se ut supra gerit. 582. — Diaconus primus accipit singula paramenta a Caeremoniario primo et illis, adiuvante secundo Diacono, Episcopum induit sequenti modo: Caput VII. De Vesperis poiitif. ad Thronum Episcopo Ord. celebrante 37 Amictum accipit circa extremitates et chordulas, eum, iuxta parvam Crucem, osculatur, iliumque Episcopo in medio osculandum, ubi Crux adest, offert; albam super Episcopi caput immittit, deinde circa collum et brachia aptat; cingulo albam constringit eanique ita aptat ut circumcirca aequaliter defluat; deosculata in parte Cruce pectorali, Episcopo osculandam offert et eius collo imponit ita ut ante pectus pendeat; accepta stola, etiam illam, iuxta Crucem, osculatur, tum Episcopo offert deosculandam in Cruce, eamque super humeros eius ita applicat ut nec collum tegat, nec transversa sit in modum Crucis, sed aequaliter ante pectus pendeat; accepto pluviali, illud Episcopo imponit, tandem mitram ei imponit (v. n. 542). , J· 583. — Diaconus secundus ad nutum Caeremoniarii secundi, mitram aufert (v. n. 543). Diaconus primus cum Episcopus cantat: Deus, in adiutorium etc., fimbriam pluvialis, manu sinistra, elevat, uterque se signat: ad: Gloria Patri etc., inclinationem facit. Cum Episcopus primam Antiphonam intonat, alteruter, pro re, digito textum indicat, et, si opus est, folium volvit. Et ita se gerit ad intonationem Hymni, Antiphonae ante: Magnificat et ad cantum Orationis, vel Orationum. Primus Diaconus, incepto primo Psalmo, Episcopo sedenti, mi­ tram auriphrygiatam imponit, dein ambo, nutu capitis se invicem ad sedendum invitante, prout in his casibus semper faciunt, sedent et caput tegunt. Ad: Gloria Patri etc., in fine cuiusque Psalmi, et ad verba quae reverentiam exposcunt, caput detegunt et se inclinant. Ad praeintonationem secundae, tertiae, et quintae Antiphonae, simul cum Presbytero Assistente surgunt, detecto capite; Antiphona intonata, statim sedent et caput cooperiunt; Diaconus primus intonat secundam Antiphonam, alter quintam. 584. — Repetita quinta Antiphona, ambo surgunt ad nutum Caeremoniarii primi; ad Capitulum sistunt, innetis manibus. Se­ cundus Diaconus, praeintonato Hymno, Episcopo mitram aufert. Si ad principium Hymni gemiflectendum est, ut evenit ad: Veni, Creator Spiritus, et ad: Ave, maris stella, Diaconus primus aufert Episcopo pileolum (D. 2097 ad 2), dein ambo cum Episcopo genuflectunt, pluviale elevantes et decenter aptantes, usque ad finem primae strophae; qua absoluta, Diaconus primus pileolum Episcopo reponit, dein ambo surgunt. 38 Pars Π. - De Divino Officio Sub integra stropha: 0 Crux, ave, etc., Hymni: Vexilla Regis etc., pariter genuflectunt (DD. 1322 ad 13; 1583 ad 7) et sub stropha: Tantum ergo etc., Hymni: Pange, lingua, etc.; si SS. Sacramentum non est expositum, servanda est cuiusque Ecclesiae consuetudo (D. 1280 ad 2). 585. — Cum Episcopus, intonata Antiphona ad: Magnificat, sedet, primus Diaconus mitram pretiosam imponit; ambo stantes ad impositionem incensi sustinent fimbrias pluvialis Episcopi; thure imposito, sedent cum Presbytero Assistente. Cantico incepto, surgunt, bireta super scabella deponunt; elevantes fimbrias pluvialis Episcopi ad Altare procedunt, et cum eodem Episcopo Chorum salutant. Diaconus secundus ante infimum Altaris gradum mitram Episcopo aufert; ambo cum Episcopo reverentiam Cruci faciunt, Altare ascendunt, sustinentes fimbrias pluvialis, et, si opus sit, albam elevantes. Ad Altaris incensationem reverentiam faciunt quoties Episcopus reverentiam faciat, et cum eo alternatim dicentes, si adsit consue­ tudo, Canticum: Magnificat etc. Diaconus primus, postquam Episcopus thuribulum Presbytero Assistenti tradiderit, in cornu Epistolae, mitram imponit; ambo, una cum Episcopo, reverentia Cruci facta, ad Thronum, pluvialis fimbrias sustinentes, pergunt. Episcopo incensato, Diaconus primus pluviale elevat dum Epi­ scopus benedicit Presbyterum Assistentem, secundus mox mitram aufert. Primus Diaconus, duplici ductu, thurificatur post Presbyterum Assistentem; alter, post Diaconum primum. Cantico absoluto, primus Diaconus mitram Episcopo imponit, dein ambo sedent. Repetita Antiphona post: Magnificat, iterum surgunt, dein secundus Diaconus mitram aufert. Ad Orationem, vel Orationes, ambo se gerunt ut ad intonationem primae Antiphonae. 586. — Responso a Choro: Deo gratias, post: Benedicamus Domino. si benedictio pontificalis danda est ad Thronum et Episcopus uti Cruce nequit, Diaconus primus mitram ei imponit. Ambo ad: Benedicat vos, elevant fimbrias pluvialis et stantes profunde se inclinant. Si vero benedictio pontificalis impertienda est ad Altare, primus Diaconus, responso a Choro: Deo gratias, post: Benedicamus Domino, mitram Episcopo imponit, deinde ambo elevantes fimbrias pluvialis Episcopi ad Altare procedunt et, cum eodem Episcopo, Chorum salutant; dum Episcopus benedictionem impertit, consistunt in Caput VU. Dc Vesperis pontif. ad Thronum Episcopo Ord. celebrante 39 superiori gradu et se profunde inclinant, ut supra; benedictione impertita, Cruci reverentiam peragunt, loca permutant et elevantes fimbrias pluvialis cum Episcopo ad Thronum revertuntur. Si Episcopus uti Cruce potest, se ut supra gerunt, sed cum ille in suppedaneo Altaris consistit, Diaconus secundus mitram aufert, quam, benedictione impertita, Diaconus primus imponit. 587. — Cum Episcopus in Cathedra sederit, Diaconus secundus mitram aufert; Diaconus primus, altero adiuvante, Episcopum exuit, tum primum aufert pluviale, stolam, Crucem pectoralem, cingulum, albam, amictum; stolam, Crucem pectoralem, amictum ipsi oscu­ landa praebet et omnia Caeremoniario primo tradit. 588. — Tradito amictu Caeremoniario, Diaconi Assistentes cum Presbytero Assistente de Throno descendunt, reverentiam Episcopo faciunt et, ordine quo venerant, procedunt vel ad mensam a tergo Altaris, vel ad Sacristiam eidem Altari contiguam, ubi amictus ac dalmaticas deponunt, cappam, si ea utuntur, reassumunt, dein cum ceteris Canonicis Episcopum associant. Articulus V. De Praeintonatore in Vesperis pontificalibus ad Thronum. 589. — Praeintonator, si Canonicus, procedit cum aliis, habitu cliorali indutus, ad associandum Episcopum. Cum ad Altare maius pervenerit, facta brevi oratione, procedit cum aliis Canonicis ad Sacristiam capitularem ubi, deposita cappa, si ea utitur, amictum et tiinicellam assumit. Cum ceteris ad Chorum revertitur, et, si ex ordine subdiaconali sit, suo loco sedet; si vero praebendae distinctae non sunt, in ultimo stallo sedet (D. 544 ad 1); in omnibus se aliis Canonicis conformat, sed animadvertat sequentia: Ad Versum: Sicut erat etc., post: Deus, in adiutorium etc., respondet cum capitis inclinatione ad invitationem secundi Caereinoniarii et cum eo ad Thronum procedit, facta Cruci Altaris reve­ rentia, si ante eam transeat, non vero Choro. Consistens ante Epi­ scopum reverentiam ei facit: accepto libro a Caeremoniario secundo, primani Antiphonam Episcopo praeintonat, scilicet tonum praecinit Antiphonam inchoando, seu prima illius verba, submissa voce can­ tando; quo facto, Caeremoniario secundo tradit librum et perstat donec per Episcopum non fuerit praeintonatio repetita, ac postea, factis debitis reverentiis Episcopo et Altari, ad locum suum, cum 40 Pars 11. - De Divino Officio Caeremoniario redit, ubi salutationi ipsius Caereinoniarii respondet cum capitis inclinatione. Simili modo se gerit ad praeintonationem aliarum Antiphonarum, sequentem servando ordinem: secundani Antiphonam praeintonat primo Diacono Assistenti: tertiam Presbytero Assistenti; quartani digniori Canonico in Choro praesenti; quintani secundo Diacono Assistenti (Caer. Episc., L. II, cap. I, n. 9; DD. 724; 867; 2049 ad 18). Cum sistit ante illum cui praeintonatio facienda est, caput ei inclinat, tunc erectus Antiphonam praecinit; qua intonata, iterum ei caput inclinat, dcin, debitis cum reverentiis, ad locum suum pergit. 590. — Dum a Choro repetitur quinta Antiphona, Praeintonator, Caeremoniario secundo invitante, surgit, ad cornu Epistolae accedit, ubi in conspectu Episcopi consistit; ab eodem Caeremoniario librum accipit, cantat Capitulum, alta et aequali voce; quo absoluto, tradit Caeremoniario secundo librum, ad Thronum, ut alias, accedit et Episcopo Hymnum praecinit. Si ad initium Hymni genuflectendum est, ut evenit ad: Veni. Creator etc., et ad: Ave, maris stella, etc., tunc, Hymno ab Episcopo intonato, ibidem genuflectit, facie ad Altare versa, usque ad finem primae strophae; ea completa, surgit. Hymno ab Episcopo intonato, vel prima stropha decantata, si ad eius initium genuflectendum est, se ad sinistram Throni retrahit, ubi perstat donec a duobus Cantoribus Versiculus post Hymnum decantatur. Sub integra stropha: 0 Crux, ave, etc., Hymni: Vexilla Regis etc.. pariter genuflectit (DD. 1322 ad 13; 1583 ad 7), et sub stropha: Tantum ergo etc., Hymni: Pange, lingua, etc.; si SS. Sacramentum non est expositum, servanda est cuiusque Ecclesiae consuetudo (D. 1280 ad 2). Dum a Choro Responsum Versiculi canitur, Praeintonator iterum ante Episcopum, ut supra, se confert eique Antiphonam ad: Ma­ gnificat. more solito, praeintonat; qua intonata, debitis cum reve­ rentiis, ad locum suum revertitur. 591. — Dum Episcopus incensatur, accedit ad Thronum, comite Caeremoniario secundo; consistit prope Presbyteri Assistentis dexte­ ram, sed aliquantulum retro. Thurificato Episcopo, accipit thuribulum a Presbytero Assistente, absque osculis, et, reverentia Episcopo peracta, se super sinistram suam aliquantulum convertit; duplici ductu, reverentiis prius ac postea factis. Presbyterum Assistentem Caput VII. - De Vesperis pontif. ad Thronum Episcopo Ord. celebrante 41 incensat, deinde, eodem modo, thurificat primum Diaconum Assi­ stentem; quo incensato, in medium anteThronum revertitur, Episcopo reverentiam peragit; conversus aliquantulum super suam dexteram adolet, ut supra, secundum Diaconum Assistentem, iterum se in medium ante Thronum confert, Episcopo reverentiam facit et ad Chorum incensandum procedit. Chori thurificatio incipienda est a parte in qua dignior ex prae­ sentibus in staliis superioribus sedet; qua ordine successivo thurificata, prosequitur in altera parte, facto initio a digniore illius partis (DD. 851; 1339; 1481). Praeintonator singulos Canonicos, duplici ductu, cum reverentia ante et post incensat (DD. 216; 805 ad 2; 1571; 1773 ad 4), deinde thuribulum tradit Thuriferario. Si adsint Canonici Episcopi, tunc Praeintonator, thurificato se­ cundo Diacono Assistente, incensat, duplici ductu, digniorem ex Episcopis praesentibus, et Episcopum, vel Episcopos, qui in eadem parte extant; deinde incensat Episcopum, vel Episcopos, qui in altera parte consistunt, ac postea Canonicos in eadem parte, tandem Canonicos qui in parte dignioris Episcopi adsunt. Si vero adsint Episcopi in sedibus extra Canonicorum sedilia, tunc incensandi sunt ante Chorum, quamvis inter Canonicos adsit Canonicus Episcopus, qui, sive ob gradum, sive ob electionem, praecedentia gaudeat super alios Episcopos praesentes. Canonicis thurificatis, Praeintonator thuribulum tradit Thuri­ ferario et pergit ad locum suum, in quo ab eodem Thuriferario incensatur. 592. — Si Praeintonatoris officium fungatur ab alio <■ ad quem de Ecclesiae consuetudine spectat » (Caer. Episc., L. II, cap. 1, n. 7). et Canonicus non sit, tunc ipse, « in habitu in quo reperitur ·», se gerit ut supra exposuimus de Praeintonatore Canonico, sed loco reverentiae Altari et Episcopo, genuflexionein et ante Altare et ante Episcopum peragit. Articulus VI. l)c Canonicis deque ceteris Clwralibus in Vesperis pontificalibus ad Thronum. 593. — Canonici, habitu chorali induti, more solito, associant Episcopum (v. n. 519 et seqq.). Quum ad Altare maius pervenerint, duo Canonici ex ordine diaconali, si praebendae sint distinctae, alias duo ex dignioribus 42 Pars il - De Divino Officio genuflectunt ad latera Faldistorii et super illud cappani Episcopi extendunt; dignior accipit a Caereinoniario ipsius Episcopi biretum. Surgente Episcopo, et ipsi surgunt eumque ad Thronum comitantur; primus Assistens Episcopo sedenti biretum porrigit; ambo sedent donec Diaconi Assistentes veniant; tunc duo Canonici surgunt, de Throno descendunt et, Episcopo reverentia facta, ad Sacristiam capitularem pergunt, ubi cum aliis Canonicis assumunt paramenta. Ceteri vero Canonici, facta brevi oratione suis locis, ad nutum Acolythi, de Choro discedunt, debitis cum reverentiis Altari et Episcopo, atque ordinatim, scilicet bini et bini, digniores prius deinde iuniores, Acolytho praecedente, ad Sacristiam capitularem pergunt, ubi choralia insignia dimittunt, et assumunt amictum ac paramentum suo ordini conveniens nempe: Canonici Subdiaconi assumunt tunicellam, Diaconi dalmaticam, Presbyteri planetam, Dignitates pluviale, si praebendae sint distinctae; alias, dignitates assumunt pluviale, ceteri omnes planetam. Canonici, iuxta ordinem praecedentiae, Acolytho invitante, ad Altare maius accedunt, et cum ad sua loca pervenerint, facta brevi oratione, consistunt, quia et Episcopus stat dum paramenta accipit. Si adsint Canonici Episcopi, suis in locis, Clericis adiuvantibus, deponere possunt Crucem pectoralem et niantcllettum ac assumere amictum, Crucem atque pluviale (DD. 2283 ad 3; 2706 ad 6) et sistunt absque mitra. 594. — Omnes secreto recitant Puter et Ave, deinde se signant ad: Deus, in adiutorium etc.; ad: Gloria Patri etc., profunde se incli­ nant ad Altaris Crucem. Incepto primo Versu Psalmi, sedent et caput cooperiunt. Canonici Episcopi sedent, dein per seipsos (D. 2283 ad 6) impo­ nunt mitram ex tela linea (1. c. ad 5), vel e serico damasceno, si huiusmodi materiae Canonici gaudent privilegio mitrae. In sedendo autem et surgendo attendendum est, ne sedeant ante­ quam Episcopus sedeat, ne surgant postquam surrexerit. In fine cuiuslibet Psalmi ad: Gloria Patri etc., caput detegunt ct profunde illud inclinant, sicut etiam ad verba quae reverentiam exposcunt. Canonici Episcopi tantum caput inclinant. 595. — Dignior Canonicus in Choro praesens ad intonationem quartae Antiphonae, detecto capite, surgit eamque intonat; qua intonata, statim sedet et caput cooperit. Caput VII. - De Vesperis pontif. ad Thronum Episcopo Ord. celebrante 43 Cum a digniori Canonico intonatur quarta Antiphona, ab omnibus est surgendum in Choro praesentibus, vel ab una illius qui intonat parte, vel ab utraque, iuxta Ecclesiarum consuetudinem (D. 3781 ad 2). Antiphona intonata, statim omnes sedent et caput cooperiunt. Repetita quinta Antiphona, omnes simul surgunt. 596. — Si ad principium Hymni genuflectendum est, ut evenit ad: Veni, Creator etc., et ad: Ave, maris stella, etc., id praestant in propriis locis ac genuflexi manent ad totam primam stropham: pariter genuflectunt sub integra stropha: 0 Crux, ave, etc., Hymni: Vexilla Regis etc. (DD. 1322 ad 13; 1583 ad 7) et sub stropha Tantum ergo etc., Hymni: Pange, lingua, etc.; si SS. Sacramentum non est expositum, servanda est cuiusque Ecclesiae consuetudo (D. 1280 ad 2). Intonata Antiphona ad: Magnificat, sedent omnes et caput cooperiunt. Dum intonatur Canticum surgunt, se signant et Episcopo, Chorum salutanti, profunde se inclinant, quod servandum est, etiam cum Episcopus ad sedem revertitur. 597. — Canonici dum thurificantur, stare debent, innetis manibus et absque pileolo, si eo utantur, nisi episcopali dignitate insigniti (DD. 1258 ad 1; 1324; 1650 ad 6), ac alter alterum immediate subsequentem capitis inclinatione invitat ad thurificationem excipiendam. Si is, qui thurificat, sit aequalis dignitatis cum eo qui thurificandus est, aut etiam maioris, invicem, capite inclinato, sibi reverentias faciunt ante et post thurificationem; si vero, qui thurificat. minor est, ipse quidem versus maiores caput profunde inclinat ante et post, illi autem parum, vel nihil versus thurificantem correspondent pro qualitate ipsius thurificantis » (Caer. Episc., L. 1, cap. XX111, n. 20). Dum repetitur Antiphona post: Magnificat, sedente Episcopo, Chorales et ipsi sedent, seque omnes erigunt cum Episcopus surgit. 598. — Impertita benedictione, vel cum Episcopus ad Thronum pervenerit, si benedictio ad Altare data fuerit, duo Canonici ex ordine diaconali, si praebendae distinctae sint, alias duo ex dignio­ ribus procedunt ad Sacristiam capitularem ubi, paramentis depo­ sitis, cappam, si ea utantur, reassumunt, dein ad Altare revertuntur et ad Thronum pergunt. Quum Diaconi Assistentes de Throno descendunt et pergunt ad paramenta deponenda, debitis cum reverentiis ad latera Episcopi accedunt et cum eo procedunt ad Faldistorium super quod, ut supra, H 41 Pars II. - De Divino Officio cappam extendunt. Surgente Episcopo, et ipsi surgunt; primus Assistens biretum Episcopo porrigit, deinde ambo recedunt et, suis in locis, Episcopum sequuntur. Ceteri Canonici, debitis cum reverentiis Altari et Episcopo, eodem ordine quo venerunt, pergunt ad Sacristiam capitularem, ubi, Clericis adiuvantibus, paramenta deponunt, insignia choralia reassumunt; Clerico invitante, ad Chorum redeunt ordinatim sci­ licet bini et bini digniores prius, deinde iuniores. Canonici Episcopi dimittere possunt paramenta et reassumere mantellettum ac Crucem pectoralem suis in locis. Cappa et Cruce pectorali ab Episcopo reassumptis, omnes se gerunt ut sub n. 527 et 528 notavimus. Articulus VII. De Caeremoniario primo in Vesperis pontificalibus ad Thronum. 599. — Perlegat Caeremoniarius primus quod circa cius hono­ rabile officium tradidimus sub n. 548 et sequentibus. Omnibus ad Vesperas rite dispositis et dato signo cum campana, iuxta locorum consuetudinem, Canonicos et alios dc more invitat ad associandum Episcopum (v. n. 519 et seqq.) illosque praecedit. In accessu ad Ecclesiam sequens servetur ordo: 1. Familiares Episcopi; Crucifer (si adsit); Episcopus; Caudatarius; 5. Canonici; 6. Bénéficiât!; Clerus Ecclesiae cathedralis; 8. Canonici Ecclesiarum collegialium; 9. Parochi civitatis; 10. Clerus dioecesanus; 11. Clerici Seminarii. 600. — Ad Ecclesiae ianuam. Caeremoniarius, ante aspersionem, cum osculis biretum Episcopi accipit quod, aspersione absoluta, pari­ ter cum osculis ei reddit. Ad Altare SS. Sacramenti, iterum Episcopi biretum accipit, genuflectit in plano et, brevi oratione facta, surgit, SS. Sacramento genuflexionem peragit, reddit Episcopo biretum, Λ Caput VII. Dc Vesperis pont if. ad Thronum Episcopo Ord celebrante 45 quod rursum accipit cum Episcopus ad Faldistorium pervenerit ante Altare maius, et illud tradit Canonico, qui assistit ad Episcopi dexte­ ram. Brevi oratione ab Episcopo facta, cum eo ad Thronum procedit. Cum Diaconi Assistentes ad Thronum accedunt, innuit ut Epi­ scopus caput detegat et aufert Crucem pectoralem, quam ei deoscu­ landam praebet, ac postea deponit in lance a Clerico sustenta. Cappa ab Episcopo dimissa, singula paramenta a Clericis accipit et, absque osculis, primo Diacono Assistenti tradit. 601. — Episcopo parato, surgendi signum ei dat; incepto primo Versu Psalmi signum sedendi dat, itemque Episcopo caput inclinandi, et Presbytero Assistenti nec non Diaconis Assistentibus detegendi atque inclinandi caput ad: Gloria Patri etc., in fine cuiusque Psalmi et ad verba quae reverentiam exposcunt. Cum Praeintonator ad Thronum accedit ut Antiphonas praeintonet, Presbytero et Diaconis Assistentibus signum surgendi dat. Antiphona intonata, innuit ut sedant; pariter, repetita Antiphona quinta, innuit ut omnes surgant. 602. — Si initium Hymni exprimit invocationem lesu, prae­ moneat Episcopum ut caput ad Altaris Crucem inclinet. Si autem ad principium Hymni genuflectenduin sit, ut evenit ad: Veni, Creator etc., et ad: Ave, maris stella, etc., praemoneat Episcopum, ut, intonato Hymno, genuflectat super pulvino in gradu sedis Throni collocato, aliosquc ut genuflectant in plano Solii, facie ad Altare versa. Pariter omnes genuflectere debent sub integra stropha: 0 Crux, ave, etc., Hymni: Vexilla regis etc. (DD. 1322 ad 13; 1583 ad 7), et sub stropha: Tantum ergo etc., Hymni: Pange, lingua, etc.; si SS. Sacramentum non est expositum, servanda est cuiusque Ecclesiae consuetudo (D. 1280 ad 2). 603. — Caeremoniarius, praeintonata Antiphona ad: Magnificat, praemoneat Episcopum ut, accepta mitra pretiosa, incensum in thuribulo sedens imponat. Cantico intonato, signum surgendi dat et innuit ut Episcopus cum aliis ad Altare thurificandum procedat. Si Episcopus uti Cruce potest, Caeremoniarius, decantato: Bene­ dicamus Domino, innuit ut Crucifer eam accipiat et ante Episcopum, sive in Throno stantem, sive ad Altare, consistat. Dum Episcopus paramenta deponit ea a primo Diacono accipit et Clericis tradit. Cappa ab Episcopo reassumpta, Crucem pecto­ ralem ei imponit (v. n. 527). 46 Pars II. - De Divino Dificin Articulus VIII. De Caerernoniario secundo in Vesperis pontificalibus ad Thronum. 604. — Caeremoniarius secundus, de cuius officio generatim tra­ didimus sub η. 549, etiam animadvertere debet quae sub n. 551 exposuimus. Cum Canonici ad associandum Episcopum procedunt, Caeremo­ niarius moneat Acolythum ut cum vasculo aquae benedictae ad ianuam Ecclesiae pergat, ibique ad sinistram subsistat et, aspersione absoluta, ac vasculo in suo loco reposito, ad Chorum se conferat, invitet Canonicos ad paramenta assumenda in Sacristia capitulari, et inde ad Chorum eos reducat. Curet etiam Caeremoniarius ut tempestive et campanae et organa pulsentur in accessu Episcopi ad Ecclesiam (v. n. 523). 605. — Presbytero Assistente et Diaconis Assistentibus paratis, eos, debitis cum reverentiis Cruci Altaris et Episcopo, ad Thronum ducit, innuit Clerico ut ex abaco lancem accipiat pro Cruce pecto­ rali. et Ceroferariis ut Faldistorium de medio Presbyterii tollant; deinde suppedaneum Altaris conscendit, prope medium consistit, sed aliquanto versus cornu Epistolae; sublato velo, quo paramenta tegebantur, ipse Clericis paramenta distribuit, tandem baculum et mitram suo cuique Ministro porrigit. 606. — Ad: Sicut erat etc., post: Gloria Patri etc., accepto libro ex abaco, Praeintonatorem invitat, cum capitis inclinatione, et paullum a sinistris, praecedens eum, debitis cum reverentiis, ad Thronum ducit eique librum tradit, quem recipit, praeintonata Antiphona. Postquam Episcopus Antiphonam intonaverit, Praeintona­ torem ad eius locum ducit. Si Praeintonator Canonicus non sit. tunc, loco inclinationum, cum eo genuflexionem facit. Simili modo se gerit ad praeintonationem aliarum Antiphonarum, sequentem servando ordinem: Antiphona secunda praeintonanda est primo Diacono Assistenti; tertia Presbytero Assistenti; quarta di­ gniori Canonico in Choro praesenti; quinta secundo Diacono Assistenti (Caer. Episc., L. II, cap. I. n. 9; DD. 724; 867; 2049 ad 18). 607. — Caeremoniarius, dum a Choro repetitur quinta Antiphona, Praeintonatorem, more solito, invitat eumque comitatur ad cornu Epistolae, in conspectu Episcopi, cui reverentiam peragit et Praein- Caput VII. De Vesperis pontif. ad Thronum Episcopo Ord. celebrante 47 tonatori librum pro cantu Capituli tradit; quem recipit, decantato Capitulo, ac postea illum ad Thronum ducit, ubi iterum librum ei porrigit pro Hymni praeintonatione. Si ad initium Hymni genuflectendum est, ut evenit ad: Veni, Creator Spiritus, et ad: Ave, maris stella, praemoneat Praeintonatorem ut, Hymno ab Episcopo intonato, ibidem genuflectat, facie ad Altare versa, usque ad finem primae strophae. Hymno ab Episcopo intonato, vel prima stropha decantata, si ad initium Hymni genuflectendum est, se cum Praeintonatore ad sinistram Throni retrahit, ubi perstat donec a duobus Cantoribus Versiculus post Hymnum decantetur. Sub integra stropha: 0 Crux, ave, etc., Hymni: Vexilla Regis etc., pariter cum Praeintonatore genuflectit (DD. 1322 ad 13; 1583 ad 7), et sub stropha: Tantum ergo etc., Hymni: Pange, lingua, etc.; si SS. Sacramentum non est expositum, servanda est cuiusque Ecclesiae consuetudo (D. 1280 ad 2). Dum a Choro Responsum Versiculi canitur, iterum Praeintonatorem ante Episcopum ducit et, Antiphona ab Episcopo intonata, ad eius locum reducit. 608. — Dum Presbyter Assistens Episcopum incensat, more solito, Praeintonatorem ad Thronum ducit ut ab eodem Presbytero Assistente thuribulum accipiat et ad incensationem procedat, ille vero revertit ad locum suum, monet Ceroferarios ut, Cantico abso­ luto, ad Thronum cum Ministris de libro et de candela se conferant. 609. — Ad: Benedicamus Domino, nisi formula benedictionis pontificalis in Breviario adsit, innuit Acolytho ut sumat ex abaco Canonem pontificalem, ilhimque, accepto Breviario, Ministro de libro porrigat. 610. — Vesperis completis et benedictione ab Episcopo data, Caeremoniarius innuit duobus Clericis ut Faldistorium in medio Presbyterio statuant, accedit ad Altare et, acceptis a Clericis Episcopi paramentis, super illud deponit, dein ad Thronum se confert, Presby­ terum ac Diaconos Assistentes in Sacristiam, vel ad mensam retro Altaris, ducit. Dum Episcopus ab Ecclesia discedit, curet ut Episcopi paramenta, et omnia, quae super abaco sunt, in Sacristiam a Clericis deferantur. Pars II - De Divino officio Articulus IX. De Ministris libri et candelae in Vesperis pontificalibus ad Thronum. 611. — Ministri libri et candelae, circa quorum officium iam generatim diximus respective sub n. 554 et 555, cum aliis procedunt ad Episcopum associandum. Cum Episcopus ad Altare maius pervenerit, hi Ministri, facta brevi oratione, cum .Ministris de baculo et de mitra procedunt ad Sacristiam maiorem, ubi pluvialia assumunt ac statim bini et bini ad Altare revertuntur. Facta genuflexione Cruci Altaris et Episcopo, ad scamna apud abacum accedunt, ubi perstant donec Episcopus paramenta sumpserit, dein, accepto libro et candela, ad Thronum accedunt, debitis cum genuflexionibus. Recitatis: Pater et: Ave, Ministri ascendunt planum solii; Minister libri tradit Breviarium Presbytero Assistenti; decantatis ab Epi­ scopo: Deus, in adiutorium etc., illud recipit et cum Ministro can­ delae de Throno descendit; ambo recedunt in parte sinistra Throni donec Praeintonator praecinat Antiphonam, deinde accedunt ad Episcopum; Minister libri Breviarium Presbytero Assistenti tradit a quo recipit, Antiphona intonata; ambo de Throno descendunt et, Episcopo genuflexione peracta, ad abacum accedunt, ubi deponunt librum et candelam, ac postea ad sua scamna se conferunt. Incepto primo Versu Psalmi, sedent, et se aliis Choralibus conformant, sed tantum surgunt ad intonationem secundae, tertiae et quintae Antiphonae. 612. — Ministri, absoluto cantu Capituli, accedunt ad Thro­ num et. Hymno praeintonato, Minister libri Presbytero Assistenti tradit Breviarium, quod recipit cum Episcopus Hymnum intonaverit, deinde ambo de Throno descendunt, se ad sinistram eiusdem Throni conferunt, aliis se conformant, et perstant donec Antiphona ad: Magnificat praeintonata fuerit; tunc iterum ad Episcopum accedunt et se ut supra gerunt. Antiphona intonata, ad abacum recedunt. 613. — Cantico absoluto, Ministri rursus ad Thronum accedunt, inter Ceroferarios cum cereis accensis, pro cantu Orationis, vel Orationum. Si benedictionem Episcopus ad Altare impertiat, tunc ad: Dominus vobiscum, post Orationem, vel ultimam Commemora- Caput VII. - I)c Vesperis pontif. ad Thronum Episcopo Ord. celebrante ! ! i 49 donem, descendunt de Throno et cum Ceroferariis ad abacum redeunt, ubi Minister de libro, deposito Breviario, accipit Canonem ponti­ ficalem, nisi formula benedictionis adsit in Breviario; ambo ad Altare accedunt, Minister libri eum collocat ad basim Crucis, Mini­ ster candelae palmatoriani collocat apud librum, versus latus Epi­ stolae, nisi Episcopus uti Cruce possit; quo in casu, Minister libri sustinet librum ante Episcopum, Minister candelae apud Ministrum libri sistit, sed in actu benedictionis ambo recedunt ex utraque parte, ne populi conspectum Episcopo impediant, et pariter perstant ad benedictionem; Minister libri adhuc librum apertum retinet. Si Episcopus benedictionem in Sede dat, ad Thronum consistunt, etiam Oratione, vel ultima Commemoratione, decantata; Minister libri Breviarium Acolytho tradit a quo Canonem pontificalem accipit, nisi benedictionis formida in Breviario adsit. Decantato: Deo gratias, post Benedicamus Domino, ad Episcopum ambo accedunt; si adsit consuetudo, Minister libri tradit Presbytero Assistenti librum, alias ipse sustinet librum; in actu benedictionis ambo se ut supra gerunt. Benedictione impertita, ad abacum recedunt, ubi librum et candelam deponunt, deinde cum Ministris de baculo et de mitra procedunt, debitis cum genuflexionibus, ad Sacristiam ubi pluviale dimittunt. Articulus X. I De Ministris mitrae et baculi in Vesperis pontificalibus ad Thronum. 614. — Ministri baculi et mitrae, de quorum officio generatim diximus respective sub n. 556 et 557, cum aliis procedunt ad Epi­ scopum associandum. Cum Episcopus ad Altare maius pervenerit, hi Ministri, facta brevi oratione, cum Ministris de libro et de candela procedunt ad Sacristiam I maiorem, ubi vimpam et pluviale assumunt ac statim bini et bini ad Altare revertuntur. Facta genuflexione Cruci Altaris et Episcopo, 1 sistunt ante infimum Altaris gradum, Minister mitrae in cornu EpiI stolae, Minister baculi in cornu Evangelii. Cum Caeremoniarius secundus Ministro mitrae tradiderit mitram pretiosam, ambo, genu­ flexione iterata, ad Thronum pergunt, ubi Episcopo genuflectunt et ante scamna sua sistunt. 615. — Minister de mitra, Episcopo pluviali induto, primo Diacono Assistenti mitram pretiosam porrigit, mox discedit, se sistit ad I - Mourrri, Dr « Ffindtonttw - Π 50 Pars II. - De Divino Officio sinistram secundi Diaconi Assistentis, a quo mitram recipit eainqik super Altaris mensam, vel super abacum, pro opportunitate, deponit et accipit auriphrygiatam. Incepto primo Versu Psalmi, mitram auriphrygiatam Diacono ! primo porrigit, deinde ambo, suis in locis, sedent et se Assistentibus Episcopo conformant. 616. — Praeintonato Hymno, Minister mitrae a secundo Diacono mitram accipit. Ambo, circa finem Hymni, debitis cum genuflexionibus, ad Al­ tare vel ad abacum accedunt; Minister mitrae super mensam deponit, mitram auriphrygiatam et accipit pretiosam, alter baculum accipit et ambo ad Thronum redeunt. Intonata ab Episcopo Antiphona ad: Magnificat, Minister mitrae primo Diacono Assistenti mitram pretiosam porrigit. 617. — Facto ab Episcopo super se signo Crucis ad initium Cantici, Minister baculi ei tradit baculum; ambo sequuntur Episco­ pum ad Altare, cuius ante infimum gradum, Minister recipit baculum | et in cornu Evangelii sistit; Minister mitrae, accepta a secundo Dia­ cono mitra, sistit in cornu Epistolae. Ambo, thurificato Altari, suppedaneum ascendunt; Minister mitrae primo Diacono Assistenti mitram pretiosam tradit, alter Episcopo baculum porrigit, dein ambo sequuntur Episcopum ad Thronum. Cum Episcopus thurificationem acceperit, Minister mitrae a se­ cundo Diacono mitram accipit; absoluto Cantico, Minister baculi illum ab Episcopo recipit et Minister mitrae primo Diacono mitram pre­ tiosam porrigit, quam a secundo iterum accipit, repetita Antiphona. 618. — Si Episcopus benedictionem pontificalem in Sede imper­ tiat et Cruce uti nequeat, tunc Minister mitrae, decantato a Choro: Benedicamus Domino, primo Diacono mitram pretiosam tradit; Minister baculi vero, dum Episcopus dicit: Benedicat vos, ei baculum porrigit; ad benedictionem uterque genuflectit; qua donata, ambo surgunt et Minister baculi eum ab Episcopo recipit; Minister mitrae pariter illam a secundo Diacono accipit, dein ambo genuflexionem Episcopo peragunt et ad Altare accedunt ubi, genuflexione facta. Minister mitrae super mensam eam deponit et Minister baculi in basi illum collocat. Tandem ambo, una simul cum Ministris de libro et de candela, genuflexionem Altari et Episcopo faciunt; in Sacristiam maiorem redeunt, ibique pluvialia deponunt. Caput VII De Vesperis poni if. ad Thronum Episcopo Ord. celebrante 51 619. — Si benedictionem pontificalem Episcopus ad Altare im­ pertiat, tunc, decantato: Benedicamus Domino, Minister mitrae eam primo Diacono tradit, Minister baculi Episcopo illimi porrigit; uterque Episcopum sequitur ad Altare, ante cuius infimum gradum, Minister baculi eum ab Episcopo recipit et pariter Minister mitrae a secundo Diacono illam accipit, si Episcopus Cruce uti potest. Mini­ ster baculi, dum Episcopus canit: Benedicat vos, ascendit suppeda­ neum eique baculum porrigit ac in eodem suppedaneo genuflectit, versus cornu Epistolae; benedictione data, in planum descendit. Minister mitrae, si Episcopus uti Cruce potest, benedictione impertita, porrigit primo Diacono mitram, dein cum Ministro baculi sequitur Episcopum ad Thronum, et ambo ut supra se gerunt. Articulus XI. De ceteris Ministris inferioribus in Vesperis pontificalibus ad Thronum. 620. — De Caudatario. — Caudatarius perlegat quae circa eius officium diximus sub n. 558, pervideat etiam quae tradidimus sub n. 520 et seqq., necnon 527 de accessu et recessu Episcopi ad Eccle­ siam cathedralem. Antequam Canonici ad associandum Episcopum procedant, Cau­ datarius accedere potest ad domum episcopalem. 621. — Cum Episcopus ad Thronum pervenerit et Crucem pectoralem dimiserit, Caudatarius eum adiuvat in deponenda cappa, quam Episcopi Cubiculario tradit; deinde caudam vestis talaris expedit, ac postea ad sinistram Throni in planum se confert; incepto primo Versu Psalmi, una cum Crucifero, si adsit, ante Thronum accedit, Episcopo genuflexionem peragit et sedet in in­ fimo gradu Throni, ad dexteram Cathedrae. Ad: Gloria Patri etc., in fine cuiusque Psalmi et ad verba quae reverentiam exposcunt, caput profunde inclinat. Antequam praeintonetur Antiphona singulis Canonicis Episcopo Assistentibus, surgit; debita genuflexione Episcopo peracta, recedit in parte sinistra Throni; Antiphona intonata, iterum sedet, non omissa Episcopo genuflexione. Si ad initium Hymni genuflectendum sit, ut evenit ad: Veni, Creator etc., et ad: Ave, maris stella, etc., apponit pulvinum super gradum Cathedrae; eodem modo se gerit antequam canatur stropha: I ■ BmUi . •I Pars IL - Pc Divino Officio 0 Crux, uvc, etc., Hymni: Vexilla Regis etc., ncc non ante stropham: Tantum ergo etc., Hymni: Pange, lingua, etc. ; sed, si SS. Sacramen­ tum non est expositum, servanda est cuiusque Ecclesiae consuetudo. Cum a Choro Canticum inchoatur, surgente Episcopo, Caudatarius Thronum ascendit, caudam accipit et sequitur Episcopum ad Altare pro incensatione; qua absoluta, ad Thronum revertitur et in plano, ad eius sinistrum latus, sistit. 622. — Si benedictio pontificalis ad Altare impertiatur, tunc, decantato: Benedicamus Domino, Caudatarius Thronum ascendit et, ut supra, ad Altare sequitur Episcopum. Ab Episcopo paramentis depositis, firmat extremitatem poste­ riorem vestis talaris Episcopi, dein, cappam ei imponit. 623. — De Cruci fero. — Crucifer, de cuius officio diximus sub n. 559, cum aliis ad associandum Episcopum procedit. In aula, in qua Episcopus excipit Canonicos, Crucem accipit et se gerit ut in accessu Episcopi ad Ecclesiam cathedralem (v. n. 520 et seqq.). * 624. — Cruce in basi reposita, sistit ad sinistram Throni: ince­ pto primo Versu Psalmi, cum Caudatario ante Thronum accedit, Episcopo genuflexionem peragit, et sedet in infimo gradu Throni, ad sinistram Cathedrae. Ad: Gloria Patri etc., in fine cuiusque Psalmi, et ad verba quae reverentiam exposcunt, caput profunde inclinat. Antequam praeintonetur Antiphona singulis Canonicis Episcopo Assistentibus, surgit et, debita genuflexione Episcopo peracta, re­ cedit in parte sinistra Throni. Antiphona intonata, iterum sedet, praemissa Episcopo genuflexione. Quinta Antiphona repetita, surgit, Episcopo genuflectit et recedit in parte sinistra Throni, ubi in plano sistit, vel genuflectit, se conformans aliis Clericis. 625. — Decantato: Benedicamus Domino, Crucifer accipit Cru­ cem et se ante Thronum confert, si benedictionem pontificalem Episcopus in Sede impertiat; si vero ad Altare benedictio impertia­ tur, tunc ante illud consistit. Benedictione impertita, Crucem in basi reponit, et se gerit ut in recessu Episcopi ad Ecclesia (v. n. 527). 626. — De Thuriferario. — Thuriferarius, de cuius officio generatim diximus sub n. 560, quinto Psalmo absoluto, accedit ad Sacristiam ac revertitur ad Altare, cum thuribulo et navicula, circa finem Hymni. Cum Episcopus, intonata Antiphona ad: Magnificat, sedet, tunc ipse ad Thronum accedit, genuflexione ad Altare peracta, Episcopo Caput VU. - De Vesperis pontiL ad Thronum Episcopo Ord. celebrante genuflectit, ascendit, Presbytero Assistenti naviculam porrigit, deinde genuflexus thuribulum ministrat. Thure benedicto, surgit; accepta navicula, descendit in planum, ubi rursus Episcopo genu­ flexionem peragit, et se retrahit ad dexteram Throni. 627. — Incepto Cantico, Thuriferarius praeit ante Presbyterum Assistentem ad Altare, versus cornu Epistolae; ibidem genuflexionem Altari facit, deinde thuribulum Presbytero Assistenti, in suppedaneo ad cornu Epistolae stanti, porrigit. Altari thurificato, ascendit suppe­ daneum in cornu Epistolae et thuribulum ab eodem Presbytero Assi­ stente recipit, in planum descendit, genuflectit Cruci Altaris et prae­ cedens, ut prius, accedit ad Thronum, ibique, ad sinistram eiusdem Throni, se retrahit ut Episcopus cum Diaconis Assistentibus transire possit, dein accedit ad dexteram Presbyteri Assistentis, cui thuribuluni porrigit, statimque elevat pluvialis fimbriam. 628. — Thuriferarius, Episcopo thurificato, pluvialis fimbriam dimittit et se collocat ad sinistram Praeintonatoris, qui Presbyterum et Diaconos Assistentes incensat; dein eundem Praeintonatorem in Chori incensatione comitatur. Ultimo Canonico incensato, thuribulum a Praeintonatore recipit, eum et ceteros de Choro incensat unico ductu, primo tantum in ordine, capite inclinato » (Caer. Episc., L. II, cap. Ill, η. 12), ac postea populum; denique, debitis cum genuflexionibus, se ad Sacristiam confert. 629. — De Ceroferariis. — Ceroferarii, de quorum officio generatim diximus sub n. 561, cum Episcopus accedit ad Thronum, facta brevi oratione in Faldistorio, se ad medium Presbyterium conferunt: facta Altari et Episcopo genuflexione, de plano pul­ vinum, ante Faldistorium collocatum, accipiunt iliumque deponunt super idem Faldistorium, quod, utraque manu, hinc inde, accipiunt et congruo in loco collocant. 630. Intonata ab Episcopo Antiphona ante Canticum, Cero­ ferarii genuflexionem peragunt Episcopo et Altari, illud conscen­ dunt, hinc inde usque ad medium Altaris, partem superioris tobaleae complicant, versus candelabra; tunc de Altari descendunt et, iterata Altari et Episcopo genuflexione, ad suum revertuntur locum (Caer. Episc., L. II, cap. I, n. 13). Thurificato autem Altari, Ceroferarii, modo supra notato, Altare conscendunt, tobaleam, paulo ante plicatam reducunt, prout erat super Altari » (I. c. n. 15), ac postea ad suum locum revertuntur. ■ Pars II. - De Divino Officio 631. — Dum a Ciioro repetitur Antiphona post: Magnificat, Ceroferarii, una cum Ministris de libro et candela, debitis cum genuflexionibus, ad Thronum accedunt et in plano sistunt, versis invicem faciebus (I. c. n. 17). Oratione, vel ultima Commemoratione absoluta, genuflexionem peragunt cum iisdem Ministris, nisi hi ad Thronum remaneant pro benedictione pontificali, revertuntur ad abacum, ubi candelabra deponunt. 632. — Vesperis absolutis, Faldistorium modo supra notato accipiunt quod in medio Presbyterio statuunt, deinde accipiunt pulvinum, supra illud collocatum, et in plano ante idem Faldistorium deponunt; quo facto genuflexionem Altari et Episcopo peragunt et ad sua loca procedunt. 633. — De Clerico pro Cruce pectorali. — Cum Episcopus, facta in Faldistorio brevi oratione, surgit, Clericus accipit ex abaco lancem, quam, utraque manu, tenet et ad Thronum accedit, debitis cum genuflexionibus; accipit in lance a Caeremoniario primo Crucem pectoralem, dein se confert ad dexteram Throni et quando Clerici cum paramentis Episcopi accedunt ad Thronum, ipse se collocat inter Clericum cingulum ferentem et alterum, qui stolam defert, scilicet inter quartum et quintum et se ut ceteri Clerici gerit (v. n. 635). Vesperis absolutis, cum aliis Clericis, accepta ex abaco lance, ad Thronum accedit, sed, postquam Crucem in lance acceperit se confert ad dexteram Throni et expectat donec Episcopus cappam assumpserit; tunc Caeremoniario lancem porrigit; Cruce ab illo accepta, genuflexionem Episcopo peragit et ad Sacristiam pergit, ubi lancem deponit. 634. — De Acolytho. — Cum Canonici et alii de more ad asso­ ciandum Episcopum procedunt. Acolythus accipit vasculum aquae benedictae cum aspersorio et se ad ianuam Ecclesiae confert, ubi ad eius sinistram consistit. Ad aspersionem genuflectit; qua abso­ luta, pergit ad Sacristiam, vasculum, congruo in loco, reponit et ad Chorum accedit; Canonicos cum bona gratia invitat ad paramenta sumenda, illosque ad Sacristiam capitularem praecedit (v. n. 593). Curet humaniter, ut expedite Canonici insignia choralia dimittant et paramenta assumant. Omnibus paratis, eos ad Chorum invitat. Ad: Benedicamus Domino, nisi formula benedictionis pontificalis in Breviario adsit, sumit ex abaco Canonem pontificalem, ad Thro­ num pergit, illumque, accepto Breviario, Ministro de libro porrigit. Vesperis absolutis, pariter Canonicos ad Sacristiam ducit ad Caput VII. - De Vesperis pontif. ad Thronum Episcopo Ord. celebrante 55 paramenta deponenda et, reassuniptis ab omnibus choralibus insi­ gnibus, ad Chorum invitat illosque praecedit. 635. — De Clericis sex pro Episcopi paramentis. — Dum Caeremoniarius secundus, postquam ad Thronum duxerit F’resbyteruni et Diaconos Assistentes, suppedaneum ascendit, Clerici sex, iam designati, accedunt ante infimum Altaris gradum et simul genuflexionem faciunt. Ad nutum eiusdem Caeremoniarii primus Clericus, qui in cornu Epistolae consistit, genuflectit, suppedaneum ascendit, genuflectit iterum et, utraque manu, amictum accipit, revertitur ad locum suum, in quo dentio genuflectit. Clericus secundus pariter in eodem cornu, cum primus in suppedaneo genuflectit, et ipse in plano genuflectit, atque suppedaneum ascendit, iterum ibique genuflectit, dum primus ac tertius in plano genuflectunt, et sic deinceps, sed cum Clericus ultimus, qui defert formale in lance, in plano genuflectit, omnes simul genuflexionem peragunt et unus post alium ad Thronum accedunt, ita tamen ut qui amictum defert, proximus Episcopo sit. Clericus deferens Crucem pectoralem in lance, se collocat inter quartum et quintum Clericum; omnes simul genuflexionem Episcopo peragunt. Cum primus Clericus amictum Caeremoniario primo tradiderit, genuflexionem facit, recedit, et se confert post ultimum Clericum deferentem formale; Clericus secundus, tradita alba, similiter genu­ flectit, recedit, et se confert post Clericum qui amictum deferebat; et sic alii se gerunt, sed quando ultimus Clericus porrexerit Caeremoniario formale in lance, omnes simul genuflectunt et ad sua loca pergunt; Clerici vero qui tenent lancem eam supra abacum deponunt. 636. — Vesperis absolutis, duo Clerici ad abacum pergunt, lancem sumunt ex eo et cum aliis quinque Clericis, facta Altari genuflexione, unus post alium ad Thronum accedunt, ibique genuflexionem iterant. Primus Clericus, accepto pluviali, genuflectit ac se confert post ultimum Clericum, et sic deinceps alii, ut supra, sed Clericus qui in lance Crucem pectoralem acceperit, se collocat ad dexteram Throni. Cum ultimus Clericus amictum acceperit, omnes simul genuflexionem faciunt; unus post alium ad Altare accedunt, ubi, eodem modo et ordine, paramenta Caeremoniario secundo tradent. In Ecclesiis cathedralibus ubi exiguus est Clericorum numerus, pauciores Ministri inferiores sufficere possunt, modo in eo sint nu­ mero ut decenti Officii celebrationi sufficiant et unus alterius offi­ 56 Pars II. - De Divino Officio cium supplere valeat. Thuriferarius supplere potest officium Clerici pro vasculo aquae benedictae; Crucifer, si adsit, officium Clerici pro Cruce pectorali; Ceroferarii, officium Clericorum pro paramentis, nam priori Ceroferario tradi possunt pluviale, stola, cingulum, alba, amictus; alteri, formale in lance. Articulus XII. De duobus Cautoribus iu Vesperis pontificalibus ad Thronum. 637. — Duo Cantores a Caeremoniali Episcoporum requisiti in Vesperis pontificalibus (L. II, cap. I. n. 18), opportuno tempore, diligenter pervideant quae canenda sunt. 638. — Cum Episcopus accedit ad Thronum ad paramenta assumenda, duo Cantores in Sacristiam maiorem adeunt, ubi, si consuetudo adsit, pluviale accipiunt, dein ad Altare, debitis cum genuflexionibus Cruci et Episcopo, redeunt, et ante scabella, e regione eiusdem Altaris, consistunt. 639. - Si observetur praescriptum Caeremonialis Episcoporum: « Psalmi decantari debent a Choro, et ab ipsismet Canonicis, et Beneficiatis, aliisque de Capitulo in tono, et cantu Gregoriano cum gra­ vitate, et decore; ita ut eorum verba ab omnibus intelligantur» (L. II, cap. I. n. 8), tunc duo Cantores ad: Sicut erat etc., post: Deus, in adiutoriurn etc., accedunt ad medium Chori, cum consuetis genufle­ xionibus; stantes, intonata ab Episcopo Antiphona, eam in cantu gregoriano prosequuntur, deinde Psalmum intonant ac postea, genuflexione Cruci et Episcopo peracta, accedunt ad loca sua. Expleto primo Psalmo cum: Gloria Patri etc., ad: Sicut erat etc., denuo in medium Chori, ut supra, adeunt, ibique, vel repetunt in cantu, vel clara voce Antiphonam recitant, dum interim organa pulsantur. Intonata a primo Diacono Assistente Antiphona. eam in cantu gregoriano prosequuntur ac se ut supra gerunt; et sic deinceps pro aliis Antiphonis et Psalmis. 640. — Ad Capitulum duo Cantores surgunt, ante sua scabella consistunt, ibique genuflectunt, si ad initium Hymni genuflectendum est. vel sub alia stropha. Circa finem Hymni, ad medium Chori iterum accedunt, more solito; Hymno absoluto, Versiculum canunt. Intonata Caput VIII.’- De Vesperis pontif. ad Thronum Episcopo Orel. non celebr. ab Episcopo Antiphona ad: Magnificat, eam, ut supra, prose­ quuntur, dein Canticum intonant, ac postea ad sua loca recedunt. Advertant interim Cantores, et organista, ut cantum, et sonum invicem alternatim ita dimetiantur, ut ante repetitionem Antiphonae incensatio sit expleta» (Caer. Episc., L. II, cap. 111. η. 13). 641. — Expicto Cantico, duo Cantores, cum solitis genuflexionibus, in medium Chori redeunt, et, vel in cantu Antiphonam repetunt, vel, clara voce, recitant dum interim organa pulsantur, ibique consistunt. Decantata ab Episcopo Oratione, si Commemoratio aliqua fa­ cienda est, tunc, pariter in cantu gregoriano, congruentem Anti­ phonam canunt cui Versiculum addunt. Responso a Choro: Et cum spiritu tuo, duo Cantores Benedi­ camus Domino statim canunt, deinde, debitis cum genuflexionibus, ad Sacristiam maiorem pergunt, ubi pluviale deponunt. 642. — Si vero Psahni, Hymnus et Canticum, ex integro musice, nec non Antiphonae. gregorianis modis, a Capella musicorum ca­ nuntur, ut praesertim aetate nostra diebus solemnioribus evenit, tunc duo Cantores pariter, si consuetudo est, pluviale induunt, ut supra, sed tantum decantant Versiculum post Hymnum, Ver­ siculos ad Commemorationes et: Benedicamus Domino. CAPUT VIII. DE VESPERIS PONTIFICALIBUS AD THRONUM EPISCOPO ORDINARIO NON CELEBRANTE IN CRASTINUM 643. In his Vesperis omnia quae in praecedenti Capite nota­ vimus serventur, sed animadvertendum est sequentes variationes. 1. — Circa praeparanda. I. - In Sacristia capitulari (v. n. 562, 1). — Loco paramen torum pro omnibus Canonicis praeparantur quatuor aut sex pluvialia pro dignioribus Canonicis. II. - In Sacristia maiori (v. n. 562, II). — Non praeparantur pluvialia pro Ministris de libro, etc., nec pro duobus Cappellanis Cantoribus, sed tantum vimpae pro Ministris de mitra et de baculo. 5« Pars II. - De Divino Officio 111. - In Sacristia Altari maiori contigua (v. n. 562, 111). — Non praeparantur paramenta pro Canonicis Episcopo assistentibus. 2. — Circa Functionem. I. - De Episcopo. — In omnibus, Episcopus se gerit ut in Ar­ ticulo II praecedentis Capitis. II. - De Presbytero Assistente. — Cum Presbyter Assistens ad Altare maius pervenerit, se confert ad locum suum, in Choro, scilicet, si est prima Dignitas, in primo stallo post Canonicos paratos, si primus Canonicus Presbyter, in primo stallo post Dignitates, in quo manet, conformans se aliis Canonicis, usque ad intonationem Antiphonae ante Canticum. Inchoata ab Episcopo Antiphona ad: Magnificat, Presbyter Assi­ stens, debitis cum reverentiis, pergit ad Thronum, accipit a Thuriferario naviculam incensi, et se gerit ut sub n. 575 et 576 notavimus. Ad: Sicut erat etc., post Canticum, de Throno descendit et ad locum suum, in Choro, se confert. III. — De Diaconis Assistentibus. — Cum ad Altare maius Diaconi Assistentes pervenerint, ad latera Faldistorii, dein ad Thro­ num, cum Episcopo pergunt et se, in omnibus, gerunt ut in Arti­ culo IV Capitis praecedentis, sed non intonant Antiphonam. IV. - De Praeintonatore. — In his Vesperis Praeintonatoris officium pertinet ad Canonicum, aut alium « ad quem de consue­ tudine Ecclesiae spectat» (Caer. Episc., L. II, cap. II, n. 3), non vero ad Subdiaconum (/. c.). Praeintonator explet munus suum non paratus; primam Anti­ phonam Episcopo praecinit, reliquas Canonicis paratis. Capitulum non cantat, sed Hymnum et Antiphonam ad: Magni­ ficat praeintonat, atque Assistentes Episcopo et Chorum incensat. V. - De Canonicis. — In omnibus, Canonici se gerunt ut in Articulo VI praecedentis Capitis, sed tantum quatuor, aut sex, pro­ cedunt ad Sacristiam capitularem et pluviale induunt. Digniores parati Antiphonam intonant iuxta ordinem praecedentiae. VI. - De Cantoribus. — Duo Cantores se ut in Articulo XII Ca­ pitis praecedentis gerunt, sed pluviale non induunt; unus ex eis, repetita quinta Antiphona, vel suo in loco, vel ubi cantari Epistola solet, alta et aequali voce, Capitulum cantat. VII. - De Caeremoniariis. — Etiam Caeremoniarii se respective ut in Articulis VU et VIII Capitis praecedentis gerunt, sed Caeremo- Caput IX. - De Vesperis solemn, cum assistentia Episcopi Ord. cappa induti 59 niarius secundus non comitatur Praeintonatorem, nec ducit et reducit Assistentes Episcopo ad Sacristiam Altari maiori contiguam. VIII. - De aliis Ministris. — Omnes se gerunt respective ut in Articulis IX, X et XI praecedentis Capitis, sed Minister libri, etiam quando Episcopus cantat, librum sustinet. CAPUT IX. DE VESPERIS SOLEMNIBUS CUM ASSISTENTIA EPISCOPI ORDINARII CAPPA INDUTI Articulus I. De iis quae praeparanda sunt pro Vesperis solemnibus cum assistentia Episcopi Ordinarii cappa induti. 644. — I. - In Sacristia capitulari. — Super praecipuam mensam pro Celebrante praeparatur pluviale coloris Officio con­ gruentis, superpelliceum et rocchettum; pro Ministris Assistentibus, quatuor vel sex pluvialia (v. n. 753), iuxta maiorem vel minorem solemnitatem et Ecclesiae consuetudinem; superpellicea et bireta. Super aliam mensam: duo candelabra cum candelis pro Ceroferariis. II. - In Sacristia maiori. — Superpellicea et bireta pro Clero; super aliquam mensam praeparantur: thuribulum cum navicula, vasculum aquae benedictae cum aspersorio. III. - Ad Altare maius. — Omnia quae notavimus sub n. 562, IV, sed super tres consuetas tobaleas, altera explicata, seu velum explicatum non collocatur, nec super mensam ponuntur paramenta pro Episcopo. IV. - In cornu Epistolae. — Congruo in loco praeparatur abacus, lineo mantili mundo contectus, et super illuni ponitur Canon pontificalis, palmatoria cum candela, Breviarium. In eodem cornu, e regione Throni, aptatur super tapetum scam­ num oblongum (v. n. 400) pro Celebrante et Assistentibus. Ad dexteram, vel in alio congruenti loco, ponitur scabellum pro Caercmoniario secundo (DD. 279; 350). V. - In cornu Evangelii. — Thronus exornatur, ut dictum est sub n. 562, VI, et ante eius infimum gradum, ad dexteram Cathe­ drae ponitur scabellum pro Caercmoniario primo, 60 Pars II. - De Divino Officio VL - In medio Presbyterio. — Collocatur Faldistorium cum pulvinis eiusdem coloris Officii; hinc inde, sed aliquantulum retro, collocantur duo vel quatuor scabella pro Assistentibus. VII. - Ad Altare SS. Sacramenti. — Omnia ut in n. 562, IX descriptum est. 645. — Dispositio ad Altare maius pro Vesperis solemnibus cum assistentia Episcopi Ordinarii cappa induti. F Faldistorium. — A Abacus. — + Crux archiepiscopalis. Scabella pro: Presbytero Assist.. 1; Diac. I Assist.. 2; Diac. II Assist. 3; Assistentibus Celebranti, uixta ordinem, 4-5-6·7; Caeremoniario primo, 8; Caeremoniario secundo, 9. Articulus 11. De Episcopo Ordinario, cappa induto, assistente ad Vesperas solemnes et de eius Assistentibus. 646. — Episcopus, more solito, ad Ecclesiam procedit (v. n. 519 et seqq.); cum ad Altare maius pervenerit, facta brevi oratione in Faldistorio, accedit ad Thronum cum Diaconis Assistentibus, ibique sedet et. accepto a primo Diacono bireto, caput cooperit. Ad nutum Caeremoniarii, Episcopus caput detegit, biretum Dia­ cono primo tradit, dein surgit et innuit ut Celebrans incipiat ac. Caput IX. - De Vesperis solemn, cum assistentia Episcopi Ord. cappa induti 61 submissa voce, recitat: Paler et Aw?; primo Psalmo incepto, sedet, caput cooperit, quod detegit et inclinat in fine cuiusque Psalmi ad: Gloria Patri etc., ct ad verba quae reverentiam exposcunt. 647. — Repetita quinta Antiphona, Episcopus, ad nutum Cae­ remoniarii, caput detegit, biretum Diacono primo tradit, dein surgit. Si ad principium Hymni genuflectendum sit, vel sub stropha: 0 Crux, ave, etc. (v. n. 566), per semetipsum dimittit pileolum, iliumque Caeremoniario tradit et super pulvino genuflectit. Diaconi Assi­ stentes cum Episcopo genua submittunt, suis in locis: stropha abso­ luta, omnes surgunt, Episcopus recipit a Caeremoniario pileolum, quem sibi imponit. Ad Versiculum post Hymnum, Presbyter Assistens (prima Di­ gnitas, vel Canonicus dignior ex Presbyteris, si praebendae sint distinctae), debitis cum reverentiis accedit ad Thronum et ante sca­ bellum sistit. 648. — Intonata a Celebrante Antiphona ad: Magnificat, Epi­ scopus caput cooperit postquam sederit, incensum, more solito, imponit. Presbyter Assistens, tradita Thuriferario navicula, sedet; Diaconi Assistentes et ipsi sedent. Intonato Cantico, omnes surgunt. Dum Celebrans incensatur, Presbyter Assistens de Throno descen­ dit, a Thuriferario tliuribulum accipit et Episcopum, more solito, incensat; reddito thuribulo Thuriferario, revertitur ad scabellum, ubi incensatur ab eodem Thuriferario. Cantico absoluto, redit ad locum suum, in Choro. Diaconi Assistentes incensantur post Presby­ terum Assistentem, et dum repetitur Antiphona sedent; qua completa, cum Episcopo surgunt. Post: Benedicamus Domino, Episcopus vel in Sede (v. n. 569) vel ad Altare (v. n. 570) benedictionem impertit, tecto capite nisi Cruce uti possit. Benedictione impertita, Episcopus accedit ad Faldistorium et se gerit ut sub n. 527 et 528 notavimus. Articulus III. De Celebrante in Vesperis solemnibus cum assistentia Episcopi Ordinarii cappa induti. 649. — Dum Canonici pergunt ad associandum Episcopum, Cano­ nicus Celebrans induit rocchettum, amictum, et pluviale (Caer. Episc., L. II, cap. II. n. 4); ad nutum Caeremoniarii secundi, medius inter 62 Pars Π. - De Divino Officio Assistentes profunde se inclinat, detecto capite, praecipuae Ima­ gini Sacristiae; resalutatis Assistentibus, illinc egreditur, innetis ma­ nibus et tecto capite, medius inter duos digniores Assistentes; quod si angustior occurrat aditus ad Ecclesiam, hoc casu Celebrans post omnes incedit. Si transierit ante SS. Sacramentum expositum, detecto capite utrumque flectet genu, addita mediocri inclinatione, idest capitis et modica humerorum inclinatione, quae in casu habetur ut profunda (D. 4179 ad I); si vero ante SS. Sacramentum inclusum in Taber­ naculo, unicum flectet; quod et praestabit ante Reliquiam Sanctae Crucis vel alterius Dominicae Passionis Instrumenti expositam. Transiens autem ante Reliquias Sanctorum solemniter expositas, aperto capite, profunde sese illis inclinabit. 650. — Cum Celebrans ad Altare pervenerit, caput detegit; facta profunda reverentia Cruci, pergit ad scamnum, sedet et caput tegit. Episcopo adveniente, detegit caput, surgit et se ei profunde inclinat, deinde suo in loco genuflectit et secreto recitare potest Orationem: Aperi, Domine, etc.; qua absoluta, surgit et ad Episcopi nutum, stans, manibus iunctis, dicit pariter secreto: Pater et Ave, deinde cantat: Deus, in adiutorium meum intende, sinistra infra pectus posita, se signans Cruce maiore ac simul verba complet et signum Crucis; postmodum iungit manus ante pectus, et ad: Gloria Patri etc. caput versus Altaris Crucem profunde inclinat. Stans intonat pri­ mam Antiphonam sibi praeintonatam a digniore ex Assistentibus. Primo Psalmo incepto, reverentiam Episcopo facit, sedet, caput cooperit et sic manet usque ad Capitulum; caput tamen detegit et inclinat ad: Gloria Patri etc., in fine cuiusque Psalmi, et ad verba quae reverentiam exposcunt. 651. — Repetita a Choro quinta Antiphona, Celebrans, ad nutum Caeremoniarii secundi, caput detegit, surgit, iunctis manibus, sed Capitulum non cantat; responso per Chorum: Deo gratias. Hymnum sibi praeintonatum a primo Assistente, intonat. Si initium Hymni exprimat invocationem lesu, Celebrans caput ad Altaris Crucem inclinat. Si vero ad principium Hymni sit genuflectendum, ut evenit ad: Veni, Creator etc., et ad: Ave maris stella, etc., stans Hymnum intonat dein ibi genuflectit usque ad finem primae strophae. Pa­ riter ibi genuflectit sub integra stropha: 0 Crux, ave, etc., Hymni: Vexilla Regis etc. (DD. 1322 ad 13; 1583 ad 7), et sub stropha: Caput IX. Dc Vesperis solemn, cum assistentia Episcopi Ord. cappa induti 63 Tantum ergo etc., Hymni: Pange, lingua, etc.; si SS. Sacramentum non est expositum, servanda est cuiusque Ecclesiae consuetudo (D. 1280 ad 2). 652. — Cantato Versiculo Hymni, Celebrans intonat Antiphonani ad: Magnificat, sibi praeintonatam; ea intonata, reveren­ tiam Episcopo peragit et sedet, tecto capite. Incepto Cantico, Celebrans cum suis Assistentibus surgit; facta Episcopo reverentia, ad Altare procedit, inanibus iunctis et detecto capite. Cum ante infimum Altaris gradum pervenerit, profunde se inclinat Cruci, ascendit cum duobus dignioribus Assistentibus ad Altare illudque in medio deosculatur, thuribulum accipit atque ipsum Altare sicut ad Missae initium incensat (v. n. 859) dicens interim Canticum: Magnificat etc., si adsit consue­ tudo, alternatim cum Assistentibus singulos Versus congruenter distribuendo; Gloria Patri etc., profert, reddito thuribulo primo Assistenti in cornu Epistolae, ubi ipse stans, eodem modo quo Celebrans post Introitum in Missa solenini, ab eodem primo Assi­ stente tliurificatur (Caer. Episc., L. Il, cap. Il, η. 9). Tum Celebrans revertit ad medium Altaris inter Assistentes, in planum descendit ubi, iterata profunda inclinatione Cruci, ad scamnum accedit et Epi­ scopo reverentiam peragit. 653. — Absoluto Cantico, Celebrans sedet, capite tecto, dum Antiphona repetitur; qua absoluta, caput detegit, surgit, iunctis manibus, et paullum ad Altare conversus cantat: Dominus vobiscuni, deinde Orationem, vel Orationes, et iterum: Dominus vobiscuni. Ad benedictionem Episcopi, Celebrans non genuflectit, sed pro­ funde se inclinat et se signat. Dum Episcopus in Faldistorio breviter orat, Celebrans pariter stat et se inclinat versus eum quando ante discessum benedictionem donat. Profecto de Altari Episcopo, Celebrans inclinationem Cruci Altaris peragit et modo quo venit, ad Sacristiam capitularem revertitur, ubi, capite detecto, se inclinat Imagini praecipuae, medius inter Assistentes, quibus salutationem restituit ac pluviale amictum et rocchettum deponit. Pars II. De Divino Officio Articulus IV. De Assistentibus Celebranti ad Vesperas solemnes cum assistentia Episcopi Ordinarii cappa induti. 654. — Assistentes, dum Canonici procedunt ad associandum Episcopum, induunt in Sacristia capitulari supra superpelliceum plu­ viale et ad nutum Caeremoniarii secundi, hinc inde a latere Canonici Celebrantis profunde se inclinant, capite detecto, praecipuae Imagini Sacristiae; salutato Celebrante, pergunt bini et bini ad Altare, ac parumper elevant duo digniores Assistentes hinc et illinc Celebranti fimbriam anteriorem pluvialis una manu, altera super pectus posita (Caer. Episc., L. II, cap. Ill, η. 1), ac ita porro omnes incedunt, coo­ perto capite, primi vero etiam innetis manibus. Si ingressus angu­ stior sit. procedunt singuli unus post alium ita ut inferior digniorem praecedat. Si transierint ante SS. Sacramentum expositum, in recta linea, detecto capite, genuflectent utroque genu, addita mediocri incli­ natione (D. 4179 ad 1); si vero ante SS. Sacramentum in Taber­ naculo inclusum, simplex fiet genuflectio; quod et praestabunt ante Reliquiam Sanctae Crucis, vel alterius Dominicae Passionis Instru­ menti, patenter expositam. 655. — Cum Assistentes ad Presbyterii cancellos pervenerint, si quatuor aut sex, ultimi duo vel ultimi quatuor hinc illincque discedunt, sistunt ante infimum Altaris gradum, ita ut digniores propius adstent duobus Assistentibus Celebrantis, caput detegunt; genuflexione Cruci peracta, pergunt ad scamnum a latere Epistolae et sistunt ab utroque latere Celebrantis sedentis. Si ad Presbyterium pervenerint ex parte Evangelii, Assistens ultimus, si quatuor Assistentes sunt, ante infimum Altaris gradum in cornu Evangelii subsistit et recedit aliquantulum ut Celebrans cum aliis Assistentibus transire possit; Assistens tertius, absque genuflexione, procedit usque ad cornu Epistolae et sistit ante infi­ mum Altaris gradum, in eodem cornu, et ambo se ut supra gerunt. Si Assistentes sex sunt, ultimus Assistens se gerit ut supra, quartus subsistit ad dexteram ultimi, tertius Assistens procedit, absque genuflexione. usque ad cornu Epistolae et sistit ante infimum Altaris gradum ad sinistram quinti Assistentis; omnes ut supra se gerunt. Si ad Presbyterium pervenerint ex parte Epistolae et quatuor Assistentes sunt, ultimus procedit, absque genuflexione usque ad w.. Caput IX. - De Vesperis solemn, cum assistentia Episcopi Ord. cappa induti 65 cornu Evangelii et subsistit ante infimum Altaris gradum in eodem cornu; tertius subsistit ante infimum gradum in cornu Epistolae et aliquantulum recedit ut Celebrans cum aliis Assistentibus transire possit, et omnes se ut supra gerunt. Si Assistentes sex sunt, ultimus ex eis procedit usque ad cornu Evangelii, ut supra; quintus subsistit ante infimum Altaris gradum, in cornu Epistolae, et aliquantulum recedit ut transire possit Cele­ brans cum aliis Assistentibus; quartus, absque genuflexione, pro­ cedit usque ad cornu Evangelii et se collocat ad dexteram ultimi Assistentis; tertius vero subsistit ad sinistram quinti Assistentis, dein omnes se gerunt ut supra. 656. — Episcopo adveniente, omnes genuflexionem ei faciunt, dein, suis in locis, genuflectunt, secreto recitare possunt Orationem: Aperi,Domine,etc.; qua absoluta, surgunt, perstant, iunctis manibus, et secreto dicunt: Pater et Ave. Dum Celebrans dicit: Deus, in adiutorium meum intende, primus Assistens Celebranti aliquantulum elevat dexteram pluvialis fim­ briam. Dum a Choro cantatur: Sicut erat etc., praefatus dignior Assi­ stens genuflexionem, suo loco, Episcopo peragit, ducente Caeremoniario secundo, transit ad sinistram Celebrantis prius ei reverentia facta, sistit, facie ad Altare versa, ne Episcopo terga vertat, et, submissa voce, primam Antiphonam eidem Celebranti praeintonat; qua intonata, recedit ad pristinum locum, facta prius Episcopo genuflexione, postea Celebranti reverentia. 657. — Incepto primo Versu Psalmi, duo digniores Assistentes sedent ad latera Celebrantis; ceteri, genuflexionibus Altari et Epi­ scopo peractis, sedent suis in locis. Ad: Gloria Patri etc., in fine cuiusque Psalmi, et ad verba quae reverentiam exposcunt, caput detegunt et inclinant. 658. — Dum a Choro repetitur Antiphona, ad nutum Caeremoniarii secundi, omnes surgunt, ultimus Assistens, comite eodem Caeremoniario, Altari et Episcopo genuflexionem peragit, atque accedit ad digniorem ex Canonicis in Choro praesentibus (Caer. Episc., L. II, cap. Ill, η. 8; D. 1091). Stans ante eum, se inclinat et, repetita prima Antiphona, submissa, sed intelligibili voce, ipsi praecinit priora verba secundae Antiphonae; quibus ab illo cantatis, eidem ac prius reverentiam peragit, et, completa Altari genuflexione, revertitur ad suum locum, ubi, simul cum ceteris Assistentibus, 5 — Moretti De s. ['unctionibus - 11. 66 Pars II. - De Divino Officio sedet et caput cooperit. Ita se gerit ad alias Antiphonas Canonicis praeintonandas, iuxta ordinem praecedentiae. 659. — Dum quinta Antiphona repetitur, Assistentes, qui in scamnis ex adverso Altaris sederint, caput detegunt, surgunt; facta Altari et Episcopo debita genuflexione, accedunt ad Celebrantem et, hinc inde, ad eius latus adstant. Interim etiam digniores Assistentes surgunt cum Celebrante. Cantato Capitulo, dignior Assistens se gerit ut supra ad prae· intonationem primae Antiphonae et Celebranti Hymnum praecinit. Si ad initium Hymni, vel ad aliam stropham, infra eundem Hym­ num genuflectcndum sit, genua, suis in locis, ad Celebrantis latera submittunt. 660. — Dum a Cantoribus Versiculus, post Hymnum, canitur, dignior Assistens, ut supra, ad Celebrantem accedit eique praeintonat Antiphonam ad: Magnificat; qua intonata, secedit ad locum suum, ubi cum aliis Assistentibus stat dum Chorus prosequitur Antiphonam. Cum Canticum inchoatur, Assistentes signo Crucis se muniunt, genuflexionem Episcopo peragunt et ad Altare accedunt, duo digniores anteriorem pluvialis fimbriam Celebrantis elevantes, capite detecto, ceteri vero, etiam manibus iunctis. Cum ad infimum Altaris gradum pervenerint, duo digniores, a suo quisque latere, paululum elevantes anteriorem vestis fimbriam Celebrantis, ascendunt cum eo ad Altare; ceteri vero Assistentes in plano permanent usque ad finem incensationis Altaris, iunctis iugiter manibus et facie ad Altare versa (Caer. Episc., loc. cit.). Postquam Celebrans Altare in medio deosculatus fuerit, primus Assistens eidem thuribulum porrigit, ambo utrinque pluvialis fim­ briam sublevant et genuflexionem faciunt, quoties Celebrans Cruci reverentiam peragat atque cum eo Canticum alternatim recitant, si consuetudo adsit. Thurificato Altari, dignior Assistens accipit, in cornu Epistolae, thuribulum, in planum cum altero Assistente descendit, ibique, duplici ductu, Celebrantem incensat; tradito Thuriferario thuribulo, ambo ascendunt rursus ad Celebrantem et cum eo de Altari descendunt; facta in plano cum aliis Assistentibus reverentia, ad scamnum pergunt, ubi genuflexionem Episcopo peragunt. Illi thurificationem post Canonicos accipiunt. 661. —Dum Celebrans Orationem, vel Orationes, cantat, digniores Assistentes pluvialis fimbrias sustinent. Ad benedictionem omnes Caput IX. - De Vesperis solemn, cum assistentia Episcopi Ord. cappa induti 67 genua flectunt et etiam genua submittunt quando Episcopus, facta brevi oratione in Faldistorio, ante discessum benedictionem dat. Profecto de Altari Episcopo, Assistentes ante Altare procedunt cum Celebrante, reverentiam Cruci peragunt et ad Sacristiam capitularem redeunt, quo venerunt ordine (Caer. Episc., L. 11, cap. Ill, π. 15; D. 1666); ibique, exhibita, capite detecto, profunda incli­ natione Imagini praecipuae atque salutato Celebrante, pluvialia deponunt. 9 Articulus V. De Canonicis deque ceteris Choralibus ad Vesperas solemnes cum assistentia Episcopi Ordinarii cappa induti. 662. — Canonici, habitu chorali induti, more solito, associant Episcopum (v. n. 519). Quum ad Altare maius pervenerint, se incli­ nant Altari et Celebranti, dein pergunt ad sua loca, in Choro, ubi parumper orant et dicere possunt secreto: Aperi, Domine, etc. Surgente Episcopo, omnes detecto capite surgunt et secreto recitant: Pater et Ave. Ad: Deus, in adiutorium etc., omnes se signant et ad: Gloria Patri etc., caput inclinant ad Crucem Altaris. Incepto primo Versu Psalmi, omnes sedent, tecto capite. In fine cuiusque Psalmi ad: Gloria Patri etc., tantum caput detegunt et profunde illud inclinant, sicut etiam ad verba quae reverentiam exposcunt. 663. — Antiphonae praeintonandae sunt Canonicis incipiendo a dignioribus praesentibus in Choro, sive sint Dignitates, sive non, servato ordine praecedentiae (Caer. Episc., L. II, cap. II, n. 5) non attenta maiori habilitate et experientia modulandi (D. 1091). Canonicus, cui Antiphona praeintonatur, respondet, ante et post, reverentiae a Praeintonatore peractae; caput detegit et, expleta praeintonatione, surgit, Antiphonam intonat, deinde sedet et caput cooperit. Ad Antiphonae intonationem omnes surgere debent, vel ab una illius qui intonat parte, vel ab utraque, iuxta Ecclesiarum consue­ tudinem (D. 3781 ad 2). 664. — Deficientibus Canonicis, Antiphonae praeintonandae sunt a Beneficiatis aut Mansionariis, qui se gerunt ut Canonici et ad intonationem omnes, Canonicis exceptis, surgere debent, vel ab una tantum parte, ut supra, vel ab utraque, prouti Ecclesiarum fert consuetudo (D. 3781 ad 3). 68 Pars II. - De Divino Officio 665. — Repetita quinta Antiphona, omnes surgunt simul, et in reliquis se gerunt ut sub n. 596 et 597. Postquam vero Episcopus benedictionem donaverit, se gerunt ut sub n. 527 et 528 diximus. Articulus VI. De Caeremoniariis ad Vesperas solernnes cum assistentia Episcopi Ordinarii cappa induti. 666. — De Caeremoniario primo. — Caeremoniarius primus in accessu Episcopi ad Ecclesiam se gerit ut sub n. 519 notavimus. Postquam Episcopus in Sede quieverit signum surgendi ei dat. dein accipit a primo Diacono biretum eiusdem Episcopi quod, incepto primo Versu Psalmi, eidem Diacono primo tradit et sedendi signum dat; signum item dabit detegendi, nec non inclinandi caput ad: Gloria Patri etc. in fine cuiusque Psalmi et ad verba quae reverentiam exposcunt. Repetita quinta Antiphona, Caeremoniarius innuit ut omnes caput detegant et surgant et a primo Diacono Episcopi biretum ac­ cipit quod, intonata Antiphona ad: Magnificat, eidem Diacono tradit: imposito in thuribulum incenso, innuit ut Assistentes sedeant. Ad intonationem Cantici signum surgendi dat et ab eodem primo Dia­ cono biretum Episcopi accipit, quod, absoluto Cantico, tradit eidem Diacono atque sedendi signum dat. Repetita Antiphona post: Ma­ gnificat, signum dat surgendi. In fine Vesperarum Episcopus impertit benedictionem pontifi­ calem, tecto capite, si Cruce uti nequeat; qua impertita, descendit de Throno, vel de Altari, et ad Faldistorium procedit. In recessu Episcopi ab Ecclesia Caeremoniarius se gerit ut sub n. 527 notavimus. 667. — De Caeremoniario secundo. — Dum Canonici ad asso­ ciandum Episcopum procedunt, Caeremoniarius secundus se gerit ut sub n. 604 notavimus; dein invitat Celebrantem et Assistentes ad pluvialia sumenda, eosque ad Altare, iunctis manibus, praecedit. Si transeundum sit ante Altare super quo SS. Sacramentum expositum est, simul ac in conspectu eius advenerit, signum dat caput detegendi et utrumque genu flectendi, addita mediocri inclinatione, idest capitis et modica humerorum inclinatio, quae, in casu, habetur ut profunda (D. 4179 ad 1); si vero ante SS. Sacramentum in Taber­ naculo inclusum, advertat ut caput detegant et, facta genuflexione Caput IX. - De Vesperis solemn, cum assistentia Episcopi Ord. cappa induti 69 unico genu, caput iterum cooperiant; ita se gerit in transitum ante Reliquiam S. Crucis, vel alterius Dominicae Passionis Instrumenti, publice expositam. Si transire contingat ante Reliquias Sanctorum solemniter expositas, coram ipsis caput detectum inclinare facit. 668. — Cum ad Altare pervenerit, sistit in cornu Epistolae a sinistris Ceroferarii et genuflexionem facit, deinde Celebrantem et Assistentes ad scamnum deducit, ubi, ad dexteram tertii, vel quinti, Assistentis, consistit. Adveniente Episcopo, monet Celebrantem ut se inclinet, Assistentes vero ut genuflexionem ei faciant omnesque genuflectant, dum Episcopus in Faldistorio orat ac proinde surgant. 669. — Caeremoniarius, innuente Episcopo, signum dat ut Ce­ lebrans recitet secreto: Pater et Ave. Ad: Sicut erat etc., post: Deus, in adiutorium etc., comitatur digniorem Assistentem ad Cele­ brantem, prius facta cum eo genuflexione Episcopo, dein reverentia Celebranti; advertat ut Assistens sistat apud Celebrantem ad sini­ stram, facie Altari versa, ne Episcopo terga vertat. Praeintonata Antiphona, ad pristinum locum redit. Incepto primo Versu Psalmi, signum sedendi dat; itemque in fine cuiusque Psalmi caput detegendi atque inclinandi ad: Gloria Patri etc., nec non ad verba quae reverentiam exposcunt. 670. — Dum a Choro repetitur Antiphona, Caeremoniarius signum Assistentibus surgendi dat, et comitatur ultimum Assistentem, de­ bitis cum genuflexionibus Altari et Episcopo, ad digniorem ex Ca­ nonicis in Choro praesentibus ut Antiphonam praeintonet; qua intonata, ducit Assistentem ad locum suum cum genuflexionibus, ut supra. Ita se gerit ad alias Antiphonas praeintonandas. Repetita quinta Antiphona, innuit ut Celebrans et Assistentes surgant, ac ultimi Assistentes ad latera Celebrantis accedant, dein ducit Cantorem ad locum, in quo Epistola decantari solet, ut Capi­ tulum decantet; quo absoluto, primum Assistentem ducit ad Ce­ lebrantem ad Hymnum praeintonandum. 671. — Si initium Hymni exprimit lesu invocationem, vel ad eius principium genuflectendum sit, Caeremoniarius se gerit ut diximus de Caeremoniario primo sub n. 602. Dum a Cantoribus Versiculus post Hymnum canitur, ducit, ut supra, primum Assistentem ad Celebrantem ut Antiphonam, ante Magnificat, praeintonet; intonato Cantico a Choro, Caeremoniarius, debitis cum genuflexionibus, ducit Celebrantem et Assistentes ad ΊΟ Pars II. - De Divino Officio Altare, quod incensatur ut Missae initio (v. n. 859). Praemoneat Celebrantem ut thurificationein accipiat in suppedaneo Altaris sicut Celebrans in Missa solemni. Completo Cantico cum: Gloria Patri etc., Caeremoniarius Cele­ branti signum dat sedendi et caput cooperiendi. Sub finem Antiphonae post: Magnificat, ducit Ceroferarios et Ministrum libri ad Celebrantem, debitis cum genuflexionibus; prae­ moneat Ceroferarios ut consistant, facie ad se conversa, et Acolythum ut sistatJoblique versus Celebrantis dexteram ne Episcopo terga vertant. 672. — Post: Benedicamus Domino, Caeremoniarius Celebrantem praemoneat ut ad benedictionem Episcopi profunde se inclinet, et Assistentes genuflectant ac simili modo se gerant, quando Episcopus, facta brevi oratione in Faldistorio, benedictionem impertit ante discessum ab Ecclesia. Cum Episcopus discesserit, Celebrantem, Assistentes, et Cerofe­ rarios ad Sacristiam capitularem deducit, ordine quo venerunt, ubi, exhibita inclinatione Imagini praecipuae, paramenta exuunt. Articulus VJI. De Ministris inferioribus ad Vesperas solemnes cum assistentia Episcopi Ordinarii cappa induti. 673. — I. - De Ministro libri deque Ministro candelae. — Hi Ministri, decantato a Cantoribus: Benedicamus Domino, accedunt ad abacum et Minister libri Canonem pontificalem, alter palmatoriam accipit, dein ad Thronum accedunt, vel ad Altare, prout Episcopus, vel in Sede, vel ad Altare, benedictionem dat, et se, more solito, gerunt. II. - De Caudatario, deque Crucifero. — Caudatarius se gerit ut sub n. 620-622, sed animadvertat: 1. Episcopus cappam non di­ mittit; 2. Diaconi Assistentes Antiphonas non intonant. Crucifer pariter se gerit ut sub n. 623-625, sed animadvertat quod Diaconi Assistentes Antiphonas non intonant. III. - De Thuriferario. — Thuriferarius se gerit ut sub n. 626 notavimus, sed, incepto Cantico, porrigit thuribulum primo Assi­ stenti Celebranti in suppedaneo ad cornu Epistolae; thurificato Altari, sistit in plano cornu Epistolae ad dexteram dignioris Assi­ stentis et elevat pluvialis fimbriam dum ille Celebrantem thurificat; Caput IX. - De Vesperis solemn, cum assistentia Episcopi Ord. cappa induti 71 quo incensato, thuribulum accipit, ad Thronum pergit, accedit ad dexteram Presbyteri Assistentis cui thuribulum porrigit, et aliquan­ tulum retro recedit; Episcopo thurificato, recipit thuribulum et ipse incensat (Caer. Episc., L. I, cap. XXIII, n. 26) primum Pre­ sbyterum Assistentem, ad scabellum suum stantem, tum Diaconos Assistentes, dein Canonicos, ac postea Assistentes Celebranti, aliosque de more. Thurificatione peracta, debitis cum genuflexionibus ad Sacristiam se confert. IV. - De Cerofer/\riis. — Duo Ceroferarii, dum Canonici pergunt ad associandum Episcopum, accedunt ad Sacristiam capitularem et Assistentes, se induentes, adiuvant. Ad nutum Caeremoniarii secundi candelabra sua cum cereis, iam accensis, sumunt, et, facta profunda inclinatione Imagini praecipuae, ad Altare, more solito, procedunt (v. n. 561). Candelabris super abacum depositis, prope eundem abacum sistunt, et cum Episcopus ad Altare advenerit, genuflexionem ei faciunt, dein cum ceteris in genua procumbunt; cum vero Episcopus accedit ad Thronum, se ad medium Presbyterium conferunt (v. n. 629) ut Faldistorium amoveant, dein in omnibus se Choralibus conformant. Dum repetitur Antiphona post: Magnificat, accipiunt candelabra; debitis cum genuflexionibus Altari et Episcopo, una cum Ministro libri ad Celebrantem accedunt et consistunt, facie ad se conversa, ne tergum Episcopo vertant. Completa Oratione, vel ultima Comme­ moratione, cum consuetis genuflexionibus ad abacum revertuntur, candelabra super eo deponunt, dein in medio Presbyterio Faldi­ storium statuunt (v. n. 632). Ad benedictionem pontificalem genuflectunt; iterum in genua procumbunt quando Episcopus ante discessum ab Ecclesia benedictionem dat; dein, sumptis denuo candelabris, et, genuflexione Altari peracta, ordine quo venerunt, ad Sacristiam capitularem redeunt; completa cum aliis inclinatione profunda Imagini praecipuae et salutato Celebrante, ibi cande­ labra deponunt et adiuvant Assistentes se pluvialibus exuentes. V. - De Ministro libri deque Acolytho. — Minister libri dum Antiphona post: Magnificat repetitur, Breviarium ex abaco accipit, medius inter Ceroferarios, debitis cum genuflexionibus Altari et Episcopo, ad Celebrantem accedit et oblique, versus eius dexteram, sistit, ne Episcopo tergum vertat. Acolythus vero se ut sub n. 634 gerit, sed, reposito congruo in loco vasculo aquae benedictae, ad Chorum pergit, aliisque Clericis se conformat. 72 Pars II. - De Divino Officio VI. - De duobus Cantoribus. — Duo Cantores se ut ad Vesperas pontificales ad Thronum gerunt (v. n. 637 et seqq.), sed pluvialia non induunt et unus ex eis, repetita quinta Antiphona, vel suo in loco vel ubi Epistola cantari solet, alta et aequali voce Capitulum decantat. CAPUT X. DE VESPERIS PONTIFICALIBUS AD FALDISTORIUM CUM ASSISTENTIA EPISCOPI ORDINARII Articulus I. De iis quae praeparanda sunt in Vesperis pontificalibus ad Faldistorium cum assistentia Episcopi Ordinarii. 674. — I. - In Sacristia capitulari. — Super praecipua mensa, vel si Altare adsit super eiusdem mensam, praeparatur pro Episcopo celebrante: pluviale, stola, cingulum, alba, amictus; paramenta con­ tegantur velo eiusdem coloris; in latere Evangelii: mitra pretiosa. Ante mensam vel Altare collocatur super tapeto sedes cameratis, ita conversa ut Episcopus sedens terga mensae, vel Altari, vertat. Super alia mensa praeparantur duo candelabra cum cereis; lanx pro Cruce pectorali. II. - In Sacristia maiori. — Super aliquam mensam disponuntur sex aut quatuor pluvialia, iuxta maiorem vel minorem solemnitatem et Ecclesiae consuetudinem (v. n. 753); superpellicea et bireta. Super aliam mensam praeparantur superpellicea et bireta pro Clero; vimpa pro Ministro mitrae; thuribulum cum navicula et vasculum aquae benedictae cum aspersorio. III. - Ad Altare maius. — Omnia praeparantur quae nota­ vimus sub n. 562, IV, sed super mensam non collocantur paramenta. IV. - In cornu Evangelii. — Thronus exornatur ut dictum est sub n. 562, V, sed ante eius infimum gradum ad Cathedrae dex­ teram collocatur tantum scamnum pro Caeremoniario primo. V. - In cornu Epistolae. — « Faldistorium... parum distans ab infimo gradu Altaris, a latere Epistolae collocandum est, ita ut Episcopus celebrans, in eo sedens, habeat ad dexteram suam Al­ tare...; quod quidem Faldistorium coopertum sit undique ad terram serico eiusdem coloris, cuius erunt cetera paramenta, et sub dicto serico tegumento aptetur pulvinum. Regulariter autem Faldisto- Caput X. - De Vesperis pontif. ad Faldistorium cum assist. Episcopi Ord. 73 rium huiusmodi ponitur in plano, seu pavimento Presbyterii, quod totum usque ad infimum gradum Altaris convenienter deberet pannis viridibus contegi » (Caer. Episc., L. I, cap. XII, n. 10). Non longe a Faldistorio, a sinistris, collocatur scabellum pro Caeremoniario secundo. Congruo in loco praeparatur abacus, lineo mantili mundo con­ tectus et super illum collocatur: Canon pontificalis, Breviarium, mitra auriphrygiata. In eodem cornu Epistolae collocantur etiam duo scabella pro dignioribus Assistentibus. VI. - In medio Presbyterio. — Collocatur aliud Faldistorium in quo Episcopus Ordinarius orat, cum pulvinis eiusdem coloris Officii; hinc inde, sed aliquantulum retro, collocanturduo, vel quatuor, scabella pro reliquis Assistentibus. VII. - Ad Altare SS. Sacramenti. — Omnia ut in n. 562, IX notavimus. 675. — Dispositio ad Altare maius pro Vesperibus pontifica­ libus ad Faldistorium cum assistentia Episcopi Ordinarii. F = Faldistorium. — A Abacus. — + = Crux archicpiscopalls. — 1 = Faldistorium pro Episcopo celebrante. Scabella pro: Presbytero Ass., 2; Diaconis Ass., 3-4; Dignioribus Ass., 5-6; ceteris Ass., 7-8-9-10; Caeremoniario primo, 11 ; Caeremoniario secundo, 12. 74 Pars II. - De Divino Officio Articulus II. De Episcopo Ordinario assistente Vesperis pontificalibus ad Faldistorium et de eius Assistentibus. 676. — I. - De Episcopo Ordinario. — Episcopus Ordinarius in omnibus se gerit ut in Articulo II Capitis praecedentis, sed cum ad Altare maius pervenerit, se inclinat Altari et Episcopo cele­ branti; non imponit incensum in thuribulo, nec, Vesperis absolutis, benedictionem pontificalem impertit; cum autem Celebrans ad benedictionem, ante verbum: Pater, se inclinat, ipse, quasi veniam concedens ut benedictionem impertiat, annuit. II. - De Presbytero Assistente deque Diaconis Assisten­ tibus.— Presbyter Assistens et Diaconi Assistentes se ut in Articulo II Capitis praecedentis similiter gerunt, sed Presbyter Assistens ad Thronum pergit quando Celebrans thurificatur; in plano subsistit, ab ultimo Assistente Celebranti, vel ab alio, thuribulum accipit et Ordi­ narium incensat: reddito thuribulo, Thronum ascendit, et, stans ante scabellum suum, thurificatur; Cantico absoluto, redit ad locum suum in Choro. Diaconi Assistentes ad benedictionem pontificalem, quam Cele­ brans impertit, stantes se profunde inclinant. Articulus III. De Episcopo celebrante in Vesperis pontificalibus ad Faldistorium cum assistentia Episcopi Ordinarii. 677. — Episcopus celebrans, hora praestituta, indutus veste praelatitia, rocchetto et mantelletto, accedit ad Sacristiam capitularem; tradito bireto Caercmoniario secundo, deponit Crucem et mantellettum, adjuvante eodem Caercmoniario; dein assumit ami­ ctum, albam, cingulum, Crucem pectoralem, stolam, pluviale, adiuvantibus duobus dignioribus Assistentibus, et, postquam sederit, mitram pretiosam accipit. 678. — Ad nutum Caeremoniarii, Episcopus, medius inter duos digniores Assistentes, praecipuae Imagini Sacristiae se inclinat cum mitra et, iunctis manibus, ad Altare procedit; quod si an­ gustior occurrat aditus ad Ecclesiam, hoc casu, Episcopus post omnes incedit. Caput X. - De Vesperis pontif. ad Faldistorium cum assist. Episcopi Ord. 75 Cum ad Altare pervenerit, facta profunda Cruci reverentia, accedit ad Faldistorium et sedet. Ordinario adveniente, Episcopus celebrans surgit et, retinens mitram, respondet eius reverentiae et iterum in Faldistorio sedet; cum Ordinarius surgit de oratione, Celebrans, sedens, se ei inclinat. 679. — Ad nutum· Caeremoniarii secundi, Episcopus celebrans mitram dimittit, surgit et, per latus suum sinistrum conversus ad Altare, dicit secreto: Paler et Ave, deinde, more solito, cantat: Deus, in adiutorium etc., signans se signo Crucis. Ad: Gloria Patri etc., caput inclinat; intonat primam Antiphonam et, Psalmo incepto, se per suam dexteram ad populum vertit, sedet, mitram auriphrygiatani accipit et sic manet usque ad Capitulum. Quando Episcopus in paramentis sacris assistit pontificaliter ad Vesperas, incongruum est ut sive legat, Breviario prae ma­ nibus, sive recitet privatim ex libro chorali, quem Minister libri sustineat. Ad: Gloria Patri etc., in fine cuiusque Psalmi, et ad verba quae reverentiam exposcunt, cum mitra se inclinat. Absoluto Psalmorum cantu ac postrema Antiphona repetita, surgit cum mitra; innetis manibus, consistit ad Capituli cantum; Hymno praeintonato, sedet, mitram dimittit, iterum surgit, se ad Altare vertit et Hymnum intonat. 680. — Si Hymni initium exprimat invocationem lesu, Episcopus caput ad Altaris Crucem inclinat. Si vero ad principium Hymni genuflectendum est, ut evenit ad: Veni, Creator etc., et ad: Ave, maris stella, etc., stans intonat, dein super pulvinum ante Faldistorium, dimisso pileolo, genuflectit usque ad finem primae strophae. Sub integra stropha: 0 Crux, ave, etc., Hymni: Vexilla Regis etc., pariter genuflectit (DD. 1322 ad 13; 1583 ad 7), et sub stropha: Tantum ergo etc., Hymni: Pange, lingua, etc.; si SS. Sacramentum non est expositum, servanda est cuiusque Ecclesiae consuetudo (D. 1280 ad 2). 681. — Intonata Antiphona ad: Magnificat, Episcopus se convertit super dexteram suam, sedet, mitram pretiosam accipit et, more solito, incensum in thuribulum imponit. Cantico incepto, surgit cum mitra, et, facto signo Crucis super sejunctis manibus, medius inter duos digniores Assistentes procedit ad Altare, reverentia peracta Ordinario; ante infimum Altaris gra­ 76 Pars 11. - De Divino Officio dum, reverentiam Cruci facit, mitram dimittit, ascendit ad Altare quod in medio deosculatur. Accepto thuribulo a primo Assistente, Altare, ritu consueto thurificat (v. n. 859) recitando interim Canticum, si adsit consuetudo, alternatim cum Assistentibus, singulos Versus con­ gruenter distribuendo; Gloria Patri etc., tunc profert, incensatione completa, postquam thuribulum tradiderit primo Assistenti in cornu Epistolae. Si Episcopus non recitat Canticum, dum thurificat Altare, sane satisfacit obligationi Officii divini (S. C. Concil. Linden. Divini Officii 17 Apr. et 10 lui. 1921). Tradito thuribulo primo Assistenti, vel absoluto Versiculo: Gloria Patri etc., Episcopus in eodem cornu mitram accipit, se in medium Altaris confert, ubi Cruci reverentiam iterat, per bre­ viorem viam ad Faldistorium revertitur, ubi, stans versus populum, duplici ductu incensatur, deinde sedet; deposita mitra, iterum surgit et ad Altare se convertit. Cantico absoluto, sedet et mi­ tram accipit. Repetita Antiphona, iterum mitram deponit, surgit, ad Altare se convertit, et cantat: Dominus vobiscum, Oremus et Orationem competentem cum sua conclusione, nec non alias Com­ memorationes, iuxta Rubricas Breviarii, ac postea repetit: Dominus vobiscum. 682. — Decantato: Benedicamus Domino, Episcopus sedet, accipit mitram, dein, medius inter digniores Assistentes, ad Altare procedit, peracta Ordinario reverentia; ante infimum Altaris gradum Cruci se inclinat et ascendit. Stans, ponit super Altare sinistram et cantat: Sit nomen Domini benedictum, interim formans, dextero pollice, sibi in pectore Crucis signum; eoque formato, etiam dexteram manum super Altare ponit. Responso a Choro: Ex hoc nunc et usque in saeculum, cantat: Adiutorium nostrum in nomine Domini. Dum haec profert verba, dextera manu « signat se signo Crucis a fronte ad pectus, et a sinistro humero ad dexterum, tangens se in unoquoque verbo, videlicet, dum dicit: Adiutorium, in fronte; nostrum, infra pectus; in nomine, in sinistro humero; Domini, in dextero, et iterum ipsam manum dexteram super Altare reponit, donec a Choro respondeatur: Qui fecit coelum, et terram. Deinde dicens: Benedicat vos omnipotens Deus, elevat ad caelum simul oculos, et manus, quas ante faciem iungit » (Caer. Episc., L. I, cap. XXV, n. 5), ac postea retrocedit paululum ad latus Epistolae et convertens se ad Ordinarium, caput inclinat quasi veniam petens et, ipso Ordinario nutu annuente, prosequitur: Pater, Caput X. - De Vesperis pontif. ad Faldistorium cum assist. Episcopi Ord. 77 signans populum versus Epistolae latus; dicens: et Filius, vertit se directe ad populum, in medio Ecclesiae existentem, signans iterum; dicens vero: et Spiritus Sanctus, vertit se totum ad latus Evangelii, et ibi tertio signat populum, perficiendo circulum. 683. — Benedictione impertita, de Altari descendit ; Cruci Altaris atque Ordinario reverentia peracta, pergit ad Faldistorium et sedet. Cum Ordinarius ad Faldistorium accedit, Celebrans re­ spondet ei cum inclinatione ad reverentiam; surgente Ordinario de Faldistorio et ipse surgit eique ad reverentiam, ut prius, respondet. 684. — Ordinario de Presbyterio profecto, Celebrans, medius inter digniores Assistentes, accedit ante infimum Altaris gradum; facta Cruci reverentia, pergit ad Sacristiam capitularem, modo quo venit, ubi se inclinat Imagini praecipuae, sedet, paramenta dimittit, reassumit mantellettum et Crucem pectoralem. Articulus IV. De Assistentibus Episcopo celebranti in Vesperis pontificalibus ad Faldistorium cum assistentia Episcopi Ordinarii. 685. — Conveniens est ut Assistentes digniores Canonici saltem honorarii sint, vel Sacerdotes in aliqua ecclesiastica dignitate con­ stituti, et ceteri Assistentes sint Beneficiarii, charactere sacerdotali insigniti. Si duo digniores Assistentes Canonici sint, non genuflectunt nec Episcopo Ordinario, nec Episcopo celebranti, nec Altari. 686. — Assistentes, dum Canonici procedunt ad Episcopum Ordinarium associandum, induunt in Sacristia capitulari, supra superpelliceum, pluviale. Ad nutum Caeremoniarii secundi duo digniores Assistentes accedunt ad Celebrantem et ei reverentiam faciunt. Deposito a Celebrante mantelletto, primus Assistens, altero adiuvante, Celebrantem induit amictu, alba, cingulo, Cruce pectorali, stola et pluviali. Primus Assistens mitram ei imponit; reverentia Celebranti peracta, primus sistit ad dexteram, alter ad sinistram eiusdem Celebrantis, biretum accipiens et manu sustinens. Ad nutum Caeremoniarii, duo digniores Assistentes, surgente Celebrante, accipiunt fimbrias pluvialis eiusdem; omnes Assistentes profunde se inclinant, detecto capite, praecipuae Imagini Sacristiae et se gerunt ut sub n. 655 notavimus, sed, genuflexione peracta, 78 Pars II. - De Divino Officio duo digniores accedunt cum Celebrante ad Faldistorium et ad eius latera sistunt, detecto capite; ceteri pergunt ad scabella sua, e regione Altaris, et pariter sistunt. Episcopo Ordinario adveniente, Assistentes ei genuflexionem faciunt et duo digniores, si Canonici, reverentiam. Ad nutum Caeremoniarii secundi, primus Assistens mitram Celebranti aufert; uterque, locis permutatis, se ad Altare convertit et hinc inde apud Faldi­ storium consistit. 687. — Dum Celebrans dicit: Deus, in adiutorium meum intende, dignior Assistens Celebranti elevat aliquantulum pluvialis fimbriam; ad: Sicut erat etc., comite Caeremoniario secundo, accedit ante Cele­ brantem eique Antiphonam praeintonat; qua a Celebrante intonata, redit ad pristinum locum. Psalmo incepto, duo digniores Assistentes se ad populum cum Celebrante convertunt et, permutatis locis, primus mitram auriphrygiatam ei imponit, deinde ambo, facta reverentia eidem Celebranti, ad loca sua pergunt, una cum aliis Assistentibus sedent et caput cooperiunt. Ad: Gloria Patri etc., in fine cuiusque Psalmi, et ad verba quae reverentiam exposcunt, caput detegunt atque inclinant. Dum a Choro repetitur Antiphona, ultimus Assistens se gerit ut sub n. 658 notavimus. 688. — Dum quinta Antiphona repetitur, omnes surgunt, duo digniores accedunt ad Celebrantis latera; Celebrante assurgente, loca permutant, et se ad Altare convertunt. Capitulo decantato, dignior Assistens se gerit ut ad praeintonationem primae Antiphonae et Celebranti Hymnum praeintonat, deinde uterque ad populum se convertit et, locis permutatis, primus Celebranti aufert mitram, iterumque ambo ad Altare se convertunt, pariter locis permutatis. 689.— Si ad initium Hymni, vel ad aliam stropham, infra eundem Hymnum, genuflectendumest, duo digniores Assistentes ad Celebrantis latera, ceteri suis in locis, genuflectunt. Dum a Cantoribus Versiculus post HymnunCcanitur, dignior Assistens, ut supra, ad Celebrantem accedit eique praecinit Antipho­ nam ad: Magnificat; qua intonata, ambo se ad populum convertunt et prior mitram pretiosam Celebranti imponit ac postea accipit a Thuriferario naviculam incensi, dein manum Episcopi sedentis deoscu­ latur, cochlear ei porrigit et ministrat, more solito, naviculam dicens: Benedicite, Reverendissime Pater. Thure imposito, cum consuetis osculis, cochlear recipit et naviculam Thuriferario tradit; reverentia Celebranti facta, ad eius dexteram consistit. Caput X. - De Vesperis pontif. ad Faldistorium cum assist. Episcopi Ord. 79 690. — Cum Canticum inchoatur, omnes Assistentes signo Crucis se muniunt; duo digniores, elevantes fimbrias pluvialis Celebrantis ad Altare procedunt, facta reverentia, vel genuflexione, Episcopo et Altari; dein Assistetis primus mitram aufert Episcopo et cum eo ambo Altare conscendunt. Postquam Celebrans deosculatus fuerit Altare in medio, primus Assistens eidem thuribulum porrigit cum solitis osculis, ambo utrinque pluvialis fimbrias sustinent et genuflexionem, vel reverentiam, faciunt quoties Celebrans Cruci se inclinat et cum eo Canticum alternatim recitant, si adsit consuetudo. Assistens primus, accepto thuribulo a Celebrante et Thuriferario tradito,postquam ipse Celebrans recitaverit Versum: Gloria Patri etc., in cornu Epistolae mitram ei reponit; ambo una cum Celebrante, reverentia vel genuflexione Cruci facta, ad Faldistorium per viam breviorem pergunt. Cum ad Faldistorium pervenerint, primus Assistens a Thuri­ ferario thuribulum accipit et Celebrantem stantem versus populum thurificat duplici ductu ; deinde, reddito thuribulo Thuriferario, mitram Celebranti aufert; ambo, locis permutatis, se ad Altare convertunt. Assistentes incensantur post Canonicos. Cum primus Assistens incensatur se vertit ad populum et ita se gerit secundus. Ceteri Assistentes incensantur ante scabella sua. 691. — Cantico absoluto, primus Assistens Celebranti mitram imponit, quam aufert post Antiphonae repetitionem, deinde ambo Assistentes se cum Celebrante ad Altare vertunt et ad Orationem, vel Orationes, fimbrias pluvialis sustinent. Decantato: Benedicamus Domino, primus Assistens mitram pretiosam Celebranti imponit; ambo cum eodem Celebrante ad Altare procedunt, genuflexione vel reverentia Ordinario et .Altari peracta, uti ad initium Cantici, sed dum Celebrans benedictionem impertit, si Canonici, consistunt in superiori gradu ac profunde se inclinant, alias genuflectunt. Benedictione impertita, Cruci reverentiam vel genuflexionem faciunt, loca permutant et, elevantes fimbrias pluvialis, cum Celebrante ad Faldistorium pergunt. Ceteri Assistentes ad benedictionem suis in locis genuflectunt. 692. — Quando Ordinarius, facta brevi oratione in Faldistorio, surgit et se Celebranti inclinat, duo digniores Assistentes, si Canonici, profundam reverentiam ei faciunt, alias cum ceteris genuflexionem peragunt. 80 Pars IL - De Divino Officio Profecto de Presbyterio Ordinario, duo digniores Assistentes cum Celebrante pergunt ad Altare, et etiam ceteri Assistentes ad Altare pariter accedunt, ubi, reverentia vel genuflexione Cruci peracta, ad Sacristiam capitularem, quo venerunt ordine, redeunt; ibique exhi­ bita, capite detecto, profunda inclinatione Imagini praecipuae, primus mitram Celebranti aufert, et, adiuvante secundo Assistente, exuit eundem paramentis, deinde, eo salutato, cum ceteris pluviale de­ ponunt. Articulus V. De Caeremoniariis in Vesperis pontificalibus ad Faldistorium cum assistentia Episcopi Ordinarii. 693. — 1. - De Caeremoniario primo. — Caeremoniarius primus se gerit ut notavimus sub n. 666, sed Ordinarius incensum in thuribulum non imponit, nec benedictionem pontificalem impertit. 11. - De Caeremoniario secundo. — Caeremoniarius secundus se gerit ut sub n. 667 notavimus, sed, acceptum biretum ab Episcopo celebrante, Clerico tradit et eidem Celebranti Crucem pectoralem aufert, quam reponit in lance a Thuriferario sustenta, dein singula paramenta Assistenti primo porrigit. Celebrante parato, signum egrediendi dat (v. n. 667) et cum Cele­ brans ad Faldistorium pervenerit, ipse sistit ad sinistram secundi Assistentis. Adveniente Episcopo Ordinario, Caeremoniarius moneat Cele­ brantem ut ipse surgat et respondeat eius salutationi, Assistentes vero ut vel genuflectant vel se inclinent eidem Ordinario. In reliquis se pariter gerit ut supra (v. n. 669-671) et sedet in plano cornu Epistolae ad sinistram Celebrantis, sed non comitatur Assistentem qui Antiphonas praeintonat nec Cantorem Capituli. Intonata a Celebrante Antiphona ad: Magnificat, innuit ut Thuriferarius accedat ad Celebrantem pro impositione incensi. Altari thurificato, Celebrans ad Faldistorium incensatur; benedi­ ctionem vero ad Altare impertit. Praemoneat Celebrantem ut ipse surgat quando, Vesperis absolutis, Ordinarius de Faldistorio surgit, et reverentiae eiusdem Ordinarii respondeat. Cum Ordinarius discesserit, Caeremoniarius Celebrantem, Assi­ stentes et Ceroferarios ad Sacristiam capitularem deducit, ordine quo venerunt, ubi, exhibita inclinatione principali Imagini, a primo Assistente singula Celebrantis paramenta accipit et super mensam Caput X. - De Vesperis pontif. ad Faldistorium cum assist. Episcopi Ord. 81 deponit, Crucem vero pectoralem in larice, deinde induit Cele­ brantem mantelletto, eique Crucem pectoralem imponit ac bire­ tum porrigit. Articulus VI. De Ministris inferioribus in Vesperis pontificalibus ad Faldistorium cum assistentia Episcopi Ordinarii. 694. — 1. - De Ministro mitrae. — Minister, assumpta vimpa, mitram accipit a secundo Caeremoniario eamque primo Assistenti porrigit; in accessu ad Altare sequitur Celebrantem. Facta Cruci Altaris genuflexione, pergit apud Faldistorium et sistit ad sinistram Assistentis dignioris, a quo recipit mitram, quam semper eidem porrigit. Accepta mitra pretiosa, Minister eam super abaco deponit ex quo sumit auriphrygiatam, quam Assistenti digniori, incepto primo Psalmo, tradit, deinde sedet cum Ministris libri et candelae, Thuriferario et Ceroferariis super infimum Altaris gradum, collocans se versus Faldistorium. Ad: Sicut erat etc., in fine ultimi Psalmi, cum aliis surgit et suo in loco sistit. Accepta mitra auriphrygiata, super abacum eam reponit et pretiosam recipit, quam Assistenti tradit, intonata Anti­ phona ad: Magnificat. Cum Celebrans, intonato Cantico, ad Altare pervenerit, Minister accipit a primo Assistente mitram et in cornu Epistolae consistit. Thurificato Altari, ascendit in suppedaneo et mitram Assistenti porrigit. Cum Celebrans tliurificationcm ad Faldistorium acceperit, Mini­ ster ab Assistente mitram recipit, quam eidem iterum tradit, absoluto Cantico. Repetita Antiphona post: Magnificat, ab Assistente mitram recipit et denuo eidem porrigit post: Benedicamus Domino. Vesperis absolutis et Ordinario de Altari profecto, sequitur Celebrantem et in Sacristia capitulari mitram a primo Assistente accipit, eamque supra mensam deponit. II. - De Ministro libri. — In his Vesperis Minister pluviale non induit et ad Altare post Ceroferarios accedit. Genuflexione peracta, ad abacum accedit et in omnibus se gerit ut ad Vesperas pontificales ad Thronum (v. n. 611-613), sed semper librum ipse sustinet. 6 — Moretti. De s. Functionibus - II. 82 Pars II. - De Divino Officio Incepto primo Versu Psalmi, Minister cum Thuriferario et Ceroferariis, facta Celebranti reverentia, accedit ante infimum Altaris gradum, genuflexionem peragit, Minister ad dexteram Ministri mitrae, per suam dexteram ad populum se convertit et sedet super ipsum gradum. Ad: Sicut erat etc., in fine ultimi Psalmi, Minister surgit; debitis cum genuflexionibus Altari et reverentiis Celebranti, ad abacum accedit. Si Celebrans intonat Hymnum et Antiphonam ad: Magnificat ex libro, tunc, absoluto cantu Capituli, Minister se confert apud Faldistorium; Hymno praeintonato, accedit ad Celebrantem. Dum Hymnus cantatur, sistit apud Faldistorium donec Antiphona ad: Magnificat praeintonata fuerit; tunc iterum ad Celebrantem acce­ dit. Antiphona intonata ad abacum revertitur; Cantico absoluto, rursus ad Faldistorium accedit inter Ceroferarios, candelabra defe­ rentes, pro cantu Orationis, vel Orationum. Absoluta Oratione, vel ultima Commemoratione, cum Ceroferariis ad abacum revertitur, ubi, deposito Breviario, accipit Canonem pontificalem, nisi formula benedictionis in Breviario adsit, et illum collocat ad Crucis basim. Benedictione impertita, Minister deponit librum super abacum et ad Sacristiam, modo quo venerat, pergit cum Celebrante. 111. - De Thuriferario. — Adveniente Celebrante, Thuriferarius ex mensa sumit lancem et perstat apud Caeremoniarium, qui Cru­ cem pectoralem in eandem lancem deponit; Cruce a Caeremoniario recepta, lancem super mensam iterum deponit. Ad Altare procedit, post Ceroferarios, ad sinistram Acolythi. Cum ad Altare pervenerit, genuflexione peracta, ad abacum pergit. Incepto primo Versu Psalmi, cum Ministris libri, candelae, et cum Ceroferariis, facta Celebranti reverentia, accedit ante infimum Altaris gradum, Cruci genuflectit, deinde per dexteram suam se ad populum vertit et sedet super ipsum gradum. Ad: Sicut erat etc., ultimi Psalmi cum aliis surgit; facta genuflexione Altari ac reverentia Celebranti, ad abacum accedit, deinde ad Sacristiam pergit atque ad Altare cum thuribulo et navicula revertitur circa finem Hymni, deinde se gerit ut sub n. 626 notavimus, sed accedit ad Faldistorium, naviculam primo Assistenti tradit et, dum Celebrans incensum imponit, perstat. Ad Altare thuribulum porrigit pariter primo Assistenti et ab eodem recipit, ac postea ad Faldistorium procedit; eidem primo Assistenti iterum thuribulum tradit; Celebrante thurificato, thuribulum recipit, ad Thronum pergit et se gerit ut diximus sub n. 627. Caput X. - De Vesperis pontif. ad Faldistorium cum assist. Episcopi Ord. 83 IV. - De Ceroferariis. — Ceroferarii se gerunt ut sub n.673, IV notavimus. Incepto primo Versu Psalmi, cum Ministro libri ac Thuriferario, facta Celebranti reverentia, accedunt ante infimum Altaris gradum, genuflexionem peragunt, per dexteram suam ad populum se vertunt, et super eundem gradum sedent: prior ad dexte­ ram Thuriferarii, alter ad dexteram prioris Ceroferarii. Ambo ad: Sicut erat etc., in fine ultimi Psalmi, surgunt, genuflexionem Altari peragunt, et, reverentia Celebranti completa, ad abacum accedunt. Cantico absoluto, sumunt ex abaco candelabra et cum Ministro libri se retro post Faldistorium conferunt, ibique faciem ad invicem convertentes manent. Absoluta Oratione, vel ultima Commemoratione, ad abacum revertuntur, deinde se, ut sub eodem numero allato, gerunt. V. - De Acolytho. — Acolythus, deposito vasculo aquae bene­ dictae congruo in loco, procedit ad Altare ad Thuriferarii dexteram; quo cum pervenerit, genuflexionem peragit et ad abacum se confert. Ad: Sicut erat etc., in fine primi Psalmi, comitatur ultimum Assistentem, peractis genuflexionibus Altari et Ordinario, ad di­ gniorem ex Canonicis in Choro praesentibus, ad Antiphonam praeintonandam; qua intonata, Assistentem ad suum locum ducit cum genuflexionibus, ut supra, et ita se gerit ad alias Antiphonas praeintonandas. Repetita quinta Antiphona, Acolythus ducit Cantorem ad locum in quo decantari solet Epistola ut Capitulum decantet. VI. - De Caudatario, de Crucifero, deque Cantoribus. — Caudatarius et Crucifer se gerunt respective ut sub n. 620-622, et 623-625, sed animadvertant: 1. Episcopus cappam non dimittit, nec benedictionem in fine Vesperarum impertit; 2. Diaconi Assistentes non intonant Antiphonas. Duo Cantores se gerunt ut sub n. 673, VI notavimus. 84 Pars II. - Dc Divino Officio CAPUT XI. DE VESPERIS PONTIFICALIBUS AD FALDISTORIUM, EPISCOPO ORDINARIO CELEBRANTE, PRAESENTE CARDINALI, LEGATO AUT METROPOLITA Articulus I. De iis quae praeparanda sunt pro Vesperis pontificalibus ad Faldistorium, Episcopo Ordinario celebrante, praesente Cardinali, Legato aut Metropolita. 695. — l. - In Sacristu\ capitulari. — Super mensam princi­ palem disponuntur sex aut quatuor pluvialia iuxta maiorem vel minorem solemnitatem et Ecclesiae consuetudinem, pro Canonicis Assistentibus (v. n. 753). II. - In Sacristia maiori. — Super consuetam mensam di­ sponuntur superpellicea et bireta pro Clero; thuribulum cum navi­ cula, vasculum aquae benedictae cum aspersorio. III. - Ad Altare maius. — Omnia quae sub n.562, IV notavimus. IV. - In cornu Evangelii. — Thronus ut dictum est sub n. 562, VI, sed ante infimum gradum ad dexteram Cathedrae collocatur tantum scamnum pro Caeremoniario. V. - In cornu Epistolae. — Si Legatus, aut Metropolita, non sit Cardinalis, erigitur alius Thronus similiter ornatus ut Sedes episcopalis (Caer. Episc., L. I, cap. XIII, n. 9). In eodem cornu collocatur Faldistorium pro Celebrante (v. n. 674, V). Si Altare haberet plures gradus, ita ut Faldistorium in pavimento positum remaneret nimis depressum, posset ei supponi aliquod suggestum seu tabulatum aequalis altitudinis a terra cum infimo gradu Altaris, si super eo sessurus sit proprius Episcopus (Caer. Episc., I. c., cap. XII, n. 11; D. 2231 ad 9). Non longe a Faldistorio, a sinistris, collocatur scabellum pro Caeremoniario et, nisi in eodem cornu adsit alius Thronus, duo scabella pro dignioribus Assistentibus. Si vero Thronus episcopalis adhaereat parieti e regione Altaris tunc, si possibile, formari potest Presbyterium ante Altare, ex parte praecipuae navis; alias Sedes pro Metropolita statui potest in cornu Evangelii et in casu basis pro Cruce collocatur super infimum gradum ad dexteram Cathedrae. Caput XI. - De Vesperis pontif. praesente Cardinali, Legato aut Metropolita 85 Abacus collocatur, nisi adsit alius Thronus, e regione Sedis episcopalis, more solito; alias, congruo in loco, in eodem cornu. Super abacum collocanda sunt duo candelabra cum cereis pro Ceroferariis, Breviarium, Canon Pontificalis, lanx pro Cruce pectorali. VI. - In medio Presbyterio. — Collocatur Faldistorium cum pulvinis eiusdem coloris Officii; ad sinistram Faldistorii ponitur aliud pulvinar in eadem linea, si Legatus, aut Metropolita, non sit Cardinalis; si vero Cardinalis sit, collocatur pulvinar, pariter ad sinistram Faldistorii, sed aliquantulum retro. VII. - Ad Altare SS. Sacramenti. — Si Legatus, aut Metro­ polita, non sit Cardinalis, genuflexorium debet esse tam amplum ut in eo genuflectat et Legatus, aut Metropolita, et Episcopus Ordinarius. Si vero Legatus, aut Metropolita, sit Cardinalis, tunc paratur genuflexorium cum strato et pulvinis rubri vel violacei co­ loris, pro diversitate temporum; aliud genuflexorium ad sinistram, sed non in eadem linea, paratur cum strato et pulvinis viridis, vel violacei coloris pro temporum diversitate. Sex cerei super Altare accenduntur. Articulus II. In Functione. 696. — In accessu ad Ecclesiam omnes se gerunt ut sub n. 537 notavimus. Cum ad Altare maius pervenerint, oratione facta in Faldistorio, Cardinalis, aut Legatus, aut Metropolita accedit ad Thronum cum duobus Canonicis; Ordinarius vero accedit ad Faldistorium et. adiuvante Caeremoniario, Crucem pectoralem dimittit, ac exuit se cappa. interim accedunt duo digniores Assistentes et Clerici, qui ex Altari, more solito, (v. n. 635) accipiunt a secundo Caeremoniario paramenta. Ministri non genuflectunt ante Ordinarium, sed tantum se in­ clinant, sicut etiam se Legato, aut Metropolitae inclinant; Cardinali autem genuflectunt. Conveniens est ut duo digniores Assistentes Ordinario sint Canonici residentiales, ceteri saltem honorarii. Functio persolvitur eodem ritu in Capite praecedenti descripto, sed Celebrans utitur baculo pastorali. Si Cardinalis sit Legatus convenit ut in fine Vesperarum ipse benedictionem impertiat. 86 Pars II. - De Divino Officio CAPUT XII. DE VESPERIS PONTIFICALIBUS, CELEBRANTE METROPOLITA IN DIOECESIBUS SUFFRAGANEORUM SUORUM 697. — Omnia parantur ut in Art. I Capitis VII huius Partis, sed: I. - In Sacristia capitulari non disponuntur paramcnta pro Ca­ nonicis. II. - In Sacristia maiori non collocantur pluvialia pro Ministris libri, candelae, mitrae et baculi, sed tantum vimpa pro Ministro mitrae. III. - Apud Altare maius non collocatur baculus pastoralis. IV. - Thronus erigitur in cornu Epistolae, similiter ornatus ut Sedes episcopalis (Caer. Episc., L. 1, cap. XI11, n. 9); si vero Thronus episcopalis adhaereat parieti e regione Altaris, confer quae diximus sub n. 695, V. In plano Throni episcopalis non collocantur scabella; in plano vero Throni pro Metropolita statuuntur tria scabella. Ante infimum gradum huius Throni collocantur scabella pro Caere­ moniario et pro Ministro mitrae. Basis pro Cruce ponitur super infimum gradum ad dexteram Cathedrae. Si Functio peragitur extra Ecclesiam Cathedralem, etiam si adsit Ordinarius non erigitur Thronus in cornu Evangelii, sed in subsellio primi stalli Chori collocatur pulvinus et alter pulvinus in genuflexorio si adsit. V. - In medio Presbyterio si adsit Episcopus Ordinarius, ad sini­ stram Faldistorii, collocatur in eadem linea aliud pulvinar. VI. - Ad Altare SS. Sacramenti, pariter si Ordinarius adsit, genuflexorium debet esse tam amplum ut in eo genuflectat et Metro­ polita et Ordinarius. 698. — Functio peragitur ut in Capite VII huius Partis, sed Metropolita non utitur baculo pastorali. Si adsit Ordinarius omnes se gerunt ut sub n. 537; brevi oratione facta ante Altare maius, Ordi­ narius procedit ad primum stallum Chori (D. 4355, III, 5). Caput XIV'. De Vesperis pontif. ad Fald., Episcopo extr. celebrante 87 CAPUT XIII. DE VESPERIS PONTIFICALIBUS AD THRONUM EPISCOPO EXTRANEO CELEBRANTE 699. — Episcopus extraneus, ex Ordinarii concessione, celebrans Vesperas pontificales ad Thronum, se gerit ut diximus de Episcopo Ordinario, ideoque uti potest cappa, sedere in Throno ab Evangelii parte erecto, habere Presbyterum et Diaconos Assistentes (D. 4355, III, 2, 4, 6, b). Omnia parantur et Functio peragitur ut in Capite VII huius Partis, sed: I. - Canonici non paramenta assumunt. pergunt ad associandum Episcopum, nec II. - Canonici Episcopi thurificantur triplici vel duplici ductu iuxta consuetudinem (DD. 2447 ad 2; 2883 ad 5). III. - Ministri inferiores, sicut et ceteri de Clero, Episcopo non genuflectunt, sed tantum ei se inclinant. CAPUT XIV. DE VESPERIS PONTIFICALIBUS AD FALDISTORIUM EPISCOPO EXTRANEO CELEBRANTE Articulus 1. De Vesperis pontificalibus ad Faldistorium Episcopo extraneo celebrante in Ecclesiis ubi Capitulum adest. I. — De iis quae praeparanda sunt. 700. — 1. - In Sacristia capitulari, in Sacristia maiori, ad Altare maius et in Cornu Epistolae, omnia parantur ut respective notavimus sub n. 674, I, II, III, V, sed super abacum collocatur etiam palmatoria. II. - In medio Presbyterio, e regione Altaris, statuuntur duo vel quatuor scabella pro reliquis Assistentibus Episcopo. III. - Ad Altare SS. Sacramenti. — Paratur genuflexorium cum pulvinis viridis vel violacei coloris, pro temporum diversitate. 88 Pars II. - De Divino Officio 2. — In Functione. 701. — Omnes se gerunt ut in respectivis Articulis Capitis X huius Partis, omissis quae Ordinarii praesentiam respiciunt, sed: I. - Episcopus, incepto Cantico, surgit cum mitra et, facto Crucis signo super se, iunctis manibus, medius inter digniores Assistentes se confert ante Altare, Cruci reverentiam peragit, Chorum salutat, et procedit ad Altare SS. Sacramenti; quo cum pervenerit, mitram et pileolum dimittit, genuflexionem peragit, ascendit Altare, quod in medio deosculatur, ac illud, more solito, thurificat, recitando interim cum Assistentibus alternatim Canticum, iuxta laudabilem consue­ tudinem, singulos Versus distribuendo; tradito thuribulo primo As­ sistenti profert: Gloria Patri etc., dein ad medium Altare revertitur, in planum descendit, genuflexionem peragit, pileolum ac mitram recipit, ac postea ad Altare maius revertitur; quo cum ad infimum gradum pervenerit, Chorum salutat, Cruci reverentiam peragit, mitram dimittit, Altare conscendit ac illud in medio deosculatur et thurificat. Tradito thuribulo in cornu Epistolae primo Assistenti, in eodem cornu mitram accipit, se in medium Altare confert, Cruci reverentiam iterat et per breviorem viam ad Faldistorium revertitur. II. - Duo digniores Assistentes, incepto Cantico, signo Crucis se muniunt; elevantes fimbrias pluvialis Episcopi, ante Altare cum eo se conferunt, Cruci reverentiam peragunt, Chorum salutant et pro­ cedunt ad Altare SS. Sacramenti; quo cum pervenerint, Assistens primus Episcopo mitram et pileolum aufert, dein ambo genufle­ xionem faciunt et Altare conscendunt. Deosculato ab Episcopo Altari, Assistens dignior porrigit ei thuribulum cum osculis consuetis; ambo Episcopum in thurificatione comitantur, sustinentes pluvialis fimbrias, recitantes cum eodem Celebrante alteinatim, iuxta laudabilem consuetudinem, Canticum. Altari thurificato, Assistens primus recipit thuribulum quod Thuriferario tradit, ac postea ambo in planum descendunt, genufle­ xionem peragunt; Assistens primus pileolum et mitram Episcopo imponit, dein ambo ad Altare maius revertuntur cum Celebrante, sustinentes eius pluvialis fimbrias. Quum ante infimum Altaris gradum pervenerint, Cruci reveren­ tiam faciunt, Chorum salutant, primus Assistens mitram Episcopo aufert, ambo ascendunt et se gerunt, more solito, ut in Altaris thu­ rificatione. Caput XIV. - De Vesperis pontif. ad Fald., Episcopo extr. celebrante H9 Ili. - Ceteri Assistentes, incepto Cantico, signo Crucis se mu­ niunt, et quando Episcopus cum duobus dignioribus Assistentibus ante Altare pervenerit, Cruci reverentiam peragunt, Chorum salu­ tant et ad Altare SS. Sacramenti procedunt; quo cum pervenerint, cum ceteris genuflexionem peragunt ac in plano consistunt usque ad finem thurificationis, ac postea cum ceteri genuflexionem peragunt et ipsi genuflexionem faciunt atque ad Altare maius revertuntur. IV. - Minister mitrae sequitur Episcopum ad Altare SS. Sacra­ menti; quo cum pervenerit, accipit a primo Assistente mitram, quam eidem porrigit postquam, thurificatione completa, Episcopus in plano genuflexionem fecerit. V. - Minister candelae se conformat Ministro libri. Incepto primo Versu Psalmi, accedit ante infimum Altaris gradum et genuflexionem peragit ad dexteram Ministri libri, per suam dexteram ad populum se convertit et sedet super ipsum gradum. VI. - Thuriferarius, imposito ac benedicto incenso, se confert ad Presbyterii cancellos; ad nutum Caeremoniarii, procedit ad Altare SS. Sacramenti. VII. - Ceroferarii, dum Episcopus imponit et benedicit in­ censum, candelabra sumunt et se conferunt ad Presbyterii cancellos; innuente Caeremoniario, procedunt post Thuriferarium ad Altare SS. Sacramenti. Articulus IL De Vesperis pontificalibus ad Faldistorium, celebrante Episcopo extraneo in Ecclesiis ubi Capitulum absit. 1. — De iis quae praeparanda sunt. 702. — I. - In Sacristia. — Omnia parantur quae sub n. 674, II notavimus. II. - Ad Altare maius. — Crux et sex tantum ponuntur can­ delabra inter quae alterne statui possunt vel Sanctorum Reliquiae vel vascula cum floribus. Super infimum Altaris gradum, in medio, collocatur pulvinus. III. - In notavimus. cornu Epistolae. — Faldistorium ut sub n. 674, V 90 Pars Π. - De Divino Officio IV. - Super abacum. — Canon pontificalis; Breviarium; palmatoria cum candela. V. - In medio presbyterio, et ad Altare SS. Sacramenti omnia ut sub n. 700, II et 111 diximus. 2. — In Functione. 703. — Episcopus ad Ecclesiae ianuam excipitur a Caeremoniario et a duobus Clericis quorum dignior aspersoriuin offert. Oratione facta ad Altare SS. Sacramenti, procedunt ad Altare maius, ubi Episcopus breviter orat in pulvino super infimum gradum collocato, ac postea ad Faldistorium procedit. interim Assistentes et Ministri inferiores accedunt, more solito, ad Altare. Episcopus, adiuvante Caeremoniario, Crucem pectoralem et mantellettum dimittit, ac postea duo digniores Assistentes eum paramentis induunt. Clerici (v. n. 635) a secundo Caeremoniario paramenta accipiunt. Functio persolvitur eodem ritu in praecedenti Articulo descripto. CAPUT XV. DE COMPLETORIO, EPISCOPO ORDINARIO PRAESENTE 704. — « Si Episcopus Completorio interesse, et Officium facere voluerit, assistet cum sua cappa in Choro in suo loco, seu stallo, panno aliquo, vel tapete cum pulvinaribus ornato. « Officium vero ipsius erit circa haec: videlicet, ut dicente cantore: lube, domne, benedicere, ipse stans, respondeat: Noctem quietam etc., et post lectionem brevem: Adiutorium nostrum etc., deinde: Pater noster etc., tum confessionem, et absolutionem, et alia usque ad: Deus, in adiutorium etc., inclusive, et incepto Psalmo sedebit. - Cetera omnia dicentur per Chorum, et Hebdomadarium usque ad Orationem, quam ipse Episcopus cantabit, et demum benedictionem dabit, dicens: Benedicat, et custodiat nos omnipotens, et misericors Dominus etc. Nulla autem fiet Altaris thurificatio ad Canticum: Nunc dimittis etc., nec organum pulsabitur, nisi forte in aliquibus Ec­ clesiis huiusmodi Horasolemnius celebrari aliquando consueverit; quo Caput XVI. - De Matutino pontificali cum Laudibus 91 casu organum adhiberi poterit, iuxta normam superius traditam » (Caer. Episc., L. II, cap. IV, n. 1-3). Cum vero Episcopus praesens erit et Officium non faciet, omnia praedicta Hebdomadarius in suo habitu canonical! peraget; ad Confessionem loco: Vobis fratres, et: Vos fratres, dicet: Tibi Pater, et: Te Pater, se convertendo ad Episcopum atque se profunde incli­ nando (Rit. cel. Miss. Ill, 8); more autem solito, dicet: Misereatur etc., et: Indulgentiam etc.; ad Versiculum: Benedicat et custodiat nos omni­ potens et misericors Dominus, etc., in fine, inclinabit se profunde versus Episcopum (Caer. Episc., L. II, cap. IV, n. 4). Chorales omnes in Confessione dicent: Tibi Pater, et: Te Pater, aliquantulum conversi ad Hebdomadarium (Rit. cel. Miss. Ill, 9). CAPUT XVI. DE MATUTINO PONTIFICALI CUM LAUDIBUS Articulus I. De iis quae praeparanda sunt pro Matutino pontificali cum Laudibus. 705. — Omnia parantur ut in Vesperis pontificalibus ad Thro­ num, ut sub n. 562, sed: I. - In Sacristia pro Canonicis. capitulari. — Non praeparantur paramenta II. - In Sacristia maiori. — Super aliquam mensam disponuntur superpellicea et bireta pro Clero; vimpae coloris paramentorum, vel albae, pro Ministris mitrae et baculi; thuribulum cum navicula et vasculum aquae benedictae cum aspersorio. III. - In Sacristia Altari maiori contigua. — Super mensam praeparantur quatuor pluvialia et amictus pro Canonicis dignioribus. Pluvialia et amictus, si possibile, collocari possunt super parvo abaco a tergo maioris Altaris ut expedite a Canonicis assumantur. IV. - Ad Altare maius. — Altera tobalea explicata, seu velum explicatum, super mensa non collocatur. In promptu quoque erit legile « nudum, idest sine panno vel coopertorio» (Caer. Episc., L. II, cap. V, n. 5) cum Breviario. Legile hoc collocandum in medio Presbyterio quando tollitur Faldistorium vel etiam statuendum e latere. Prope legile apponi potest cande­ labrum cum cereo accenso (D. 2079 ad 3); iuxta consuetudinem plu­ rium Ecclesiarum hinc et inde legilis candelabrum collocari potest. Articulus II. De Episcopo Ordinario ad Matutinum pontificale cum Laudibus. 706. — In accessu ad Ecclesiam Episcopus se gerit ut diximus sub n. 519 et seqq. Cum ad Altare maius pervenerit, facta brevi oratione in Faldistorio, statim recitat Orationem: Aperi, Domine, etc., dein surgit, facit Cruci reverentiam, procedit ad Thronum ibique sedet. 707. — Facta modica mora, Episcopus biretum Caeremoniario tradit, surgit et versus Altare dicit: Pater, Ave et Credo, integre secreto; quibus completis, signans sibi cum pollice dexterae manus labia, parvo signo Crucis, cantat vel ex libro, vel memoriter, prout ei magis placuerit: Domine, labia mea aperies, deinde responso a Choro: Et os meum etc., subiungit, pariter in cantu: Deus, in adiuto· rium meum intende, quod cum dicit facit sibi signum Crucis prout in Vesperis (v. n. 565) et sic permanet, stans, donec decantatum sit Invitatorium cum Psalmo 94: Venite, exultemus etc., sed cum cantatur: Venite, adoremus, et procidamus ante Deum, ipse genuflectit super pulvinar. 708. — Si Episcopus Missam celebraturus erit, tunc Hymnum, sibi praeintonatum, competenti voce intonat. Si initium Hymni exprimat invocationem Christi aut Dei, tunc caput ad Altaris Crucem inclinat. 709. — Incepto primo Versu Psalmi, sedet, accipit biretum a Caeremoniario, caput cooperit, quod tamen sedens detegit et in­ clinat ad: Gloria Patri etc., in fine cuiuslibet Psalmi. Repetita tertia Antiphona primi Nocturni, cum cantatur Versi­ culus Episcopus caput detegit et surgit; Responsorio a Choro de­ cantato, elata voce iunctisque manibus, intonat: Pater noster, et reliquum secreto perficit; tum, eodem tono vocis, sive ex libro, sibi allato, sive memoriter subdit: Et ne nos inducas in tentationem: responso a Choro: Sed libera etc., cantat: Exaudi, Domine, etc. Petita benedictione a Canonico Lectionem cantaturo per verba: lube, domne, Caput XVI. - De Matutino pontificali cum Laudibus 93 benedicere, Episcopus iterum cantat: Benedictione perpetua etc., non tamen manu signans; responso per Chorum: Amen, sedet et caput tegit. Lectione absoluta, signum Crucis facit versus Canoni­ cum qui, cantata Lectione, reverentiam ei peragit. Episcopus benedictionem secundam et tertiam sedens, capite detecto, impertit. Ad secundum Nocturnum Episcopus se gerit ut in primo et sic ad tertium, sed postquam cantaverit: Evangelica lectio etc., perstat donec per Canonicum Lectionem cantantem dicatur: Et reliqua. 710. — Octavo Responsorio absoluto, Episcopus caput detegit, biretum primo Diacono porrigit, surgit et inclinatus versus Altare cantat: lube, Domine, benedicere; responso per Chorum: Amen, Lectio­ nem cantat; qua absoluta, profunde caput inclinans versus Altare dicit: Tu autem, Domine, etc. Si Episcopus Missam celebraturus sit, tunc Hymnum: Te Deum etc., sibi praeintonatum, intonat. Ad Versiculum: Te ergo etc., in pul­ vinari genuflectit. 711. — Expleto Hymno, Episcopus sedet, Crucem pectoralem dimittit, iterum surgit, adjuvante Caudatario, cappa exuit; stans paramenta accipit et se ut ad Vesperas pontificales gerit (v. n.564 et seqq.). Intonata Antiphona ad: Benedictus, incensum in thuribulum imponit, Altare thurificat etc., Orationem, vel Orationes, cantat, sicut ad Vesperas, et, Laudibus absolutis, benedictionem pontificalem im­ pertit (v. n. 569 et 570). Articulus 111. De Presbytero Assistente deque Diaconis Assistentibus ad Matutinum pontificale cum Laudibus. 712. — I. - De Presbytero Assistente. — Presbyter Assistens cum ad Altare maius pervenerit, se confert ad locum suum in Choro et se aliis Canonicis conformat. Hymno: Te Deum etc., abso­ luto, si prima Dignitas sit, transit ad primum stallum post Canoni­ cos paratos, si primus Canonicus Presbyter, ad primum stallum se confert post Dignitates. Intonata ab Episcopo Antiphona ad: Benedictus, debitis cum re­ verentiis ad Thronum pergit, et se gerit ut ad Vesperas pontificales (v. n. 575). Ad: Sicut erat etc., post Canticum de Throno descendit et pergit ad locum suum in Choro. 94 Pars II. - De Divino Officio II. - De Diaconis Assistentibus. — Diaconi Assistentes se in omnibus conformant aliis Canonicis, sed, absoluta octava Lectione, ad Thronum pergunt. Absoluto octavo Responsorio, Diaconus primus Episcopi biretum accipit et illud Caeremoniario tradit. Ad Versi­ culum: Te ergo, quaesumus, etc., Hymni: Te Deum etc., genuflectunt ambo suis in locis. Completo Hymno, Episcopum paramentis induunt ut explicavimus sub n. 581 et se gerunt ut ad Vesperas pontificales, sed Antiphonas non intonant. Articulus IV. De Praeintonatore ad Matutinum pontificale cum Laudibus. 713. — Si Episcopus celebraturus erit, tunc Canonicus mini­ straturus in Officio Subdiaconi in Missa, ad: Sicut erat etc. Psalmi 94: Venite, exaltemus etc., respondet cum capitis inclinatione ad invitationem secundi Caeremoniarii et, in habitu canonical!, cum eo ad Thronum procedit, facta Altari, si ante illud transeat, reverentia, non vero Choro, et se gerit ut ad Vesperas (v. n. 589), sed Hymnum Episcopo praeintonat, et ita se gerit ad Hymnum: Te Deum etc., post nonam Lectionem. Dum repetitur a Choro quinta Antiphona Laudum pariter se gerit ut ad Vesperas (v. n. 590) pro cantu Capituli, ad praeintonationem Hymni et Antiphonae ad: Benedictus, necnon in thurificatione. 714. — Si Episcopus celebraturus non sit, Praeintonatoris Offi­ cium pertinet ad Beneficiatum, vel Cantorem, iuxta Ecclesiae con­ suetudinem, sed ad Matutinum nec Hymnum post Invitatorium, nec Hymnum: Te Deum etc., Episcopo praeintonat; Capitulum non cantat et in reliquis se ut supra gerit. Articulus V. De Canonicis deque ceteris Clwralibus ad Matutinum pontificale cum Laudibus. 715. — Canonici, habitu chorali induti, more solito Episcopum associant (v. n. 519 et seqq.). Cum ad Altare maius pervenerint, suis in locis genuflectunt; facta brevi oratione, recitant Orationem: Aperi, Domine, etc.; cum Episcopus surgit et ipsi surgunt ac recitant: Pater, Ave et Credo, integre secreto. Caput XVI. De Matutino pontificali cum Laudibus 95 Ad: Domine, labia mea aperies, pollice dextero signant sibi labia et ad: Deus, in adiutorium etc., more consueto, se iterum signant, atque ad: Gloria Patri etc., profunde se inclinant ad Altaris Crucem. Dum canuntur verba Psalmi 94: Venite, adoremus, et procidamus ante Deum, in suis locis, genuflectunt. 716. — Dignior ex praesentibus primam Antiphonam, sibi praeintonatam, intonat; aliae Antiphonae intonandae sunt a ceteris Cano­ nicis, servato ordine praecedentiae, et ipsi se gerunt ut sub n. 594 notavimus. Deficientibus Canonicis, Antiphonae praeintonandae sunt a BeneRciatis aut a Mansionariis (v. n. 664). Incepto primo Versu Psalmi, omnes sedent et caput cooperiunt, quod tantum, sedentes, detegunt et inclinant ad: Gloria Patri etc., in fine cuiuslibet Psalmi. Repetita tertia Antiphona primi Nocturni, cum canitur Versi­ culus, caput detegunt et surgunt. 717. — « Lectiones leguntur, festis praesertim diebus, a Canonicis, incipiendo a iunioribus ad seniores; et quando non adsunt tot Cano­ nici, primas legunt alii Clerici in Choro exsistentes» (Caer. Episc., L. II, cap. VI, n. 13). Duae primae Lectiones tertii Nocturni cantandae sunt a duobus Canonicis qui futuri sunt Assistentes a lateribus Episcopi in Missa, nec ab aliis sub quodam praetextu consuetudinis (1. c., cap. V, n. 4; DD. 349; 3108 ad 8). Canonicus primani Lectionem cantaturus reverentiae Caeremoniarii secundi invitantis respondet, surgit, detecto capite, tenens biretum infra manus, se eidem Caeremoniario addit, cum eo, Altari et Episcopo reverentia facta, ad legile accedit, ibique Caeremoniario biretum tradit. Responso a Choro: Arnen ad Absolutionem, Cano­ nicus, innetis manibus, ante pectus, se ad Episcopum convertit, et ab illo, inclinatus, benedictionem petit dicens: lube, domne, bene­ dicere, et sic inclinatus manet donec a Choro respondeatur: Arnen. Tunc se convertit ad legile et, illi manus imponens, vel, manibus innetis, Lectionem cantat (D. 2735 ad 3); qua completa, inclinat se profunde versus Altare et dicit pariter in cantu: Tu autem etc.; facta consueta reverentia Episcopo, ad suum locum pergit. Et ita se gerunt alii Canonici ceteras Lectiones cantaturi. 718. — Si primas Lectiones Bénéficiât!’, aut Mansionarii, legant, tunc se ut Canonici gerunt, sed Altari et Episcopo genuflectunt 96 Pars IL - De Divino Officio et etiam genuflectunt versus Episcopum, dum benedictionem petunt; versus Altare, dum dicunt: Tu autem, etc. Lectione absoluta, genu­ flexionem Episcopo faciunt, sed ipsius manum non osculantur. 719. — Canonici ad primam, quartam et septimam benedi­ ctionem consistunt, ad alias, si adsit consuetudo (D. 3780 ad 11); in tertio Nocturno, dum canitur textus Evangelii, pariter consistunt donec dicatur: Et reliqua. Ad nonam Lectionem stant omnes. Ad Hymnum: Te Deum etc., similiter omnes stant, sed ad Versiculum: Te ergo, quaesumus, etc., suis in locis, genuflectunt. 720. — Quatuor digniores Canonici, absoluto Hymno: Te Deum etc., invitante Acolytho, debitis cum reverentiis Altari et Episcopo, procedunt vel ad Sacristiam Altari maiori contiguam, vel ad abacum a tergo eiusdem Altaris; ibi choralia insignia dimittunt, assumunt amictum et pluviale; statimque ad loca sua in Choro revertuntur, modo quo venerunt. Omnes Chorales se gerunt ut sub n. 594, 596 et 597; pro intonatione vero Antiphonarum ut sub n. 663. 721. — Impertita benedictione, vel cum Episcopus ad Thronum pervenerit, si benedictio ad Altare data fuerit, quatuor digniores Canonici se conferunt ad pluviale et amictum deponendum; reassumptis choralibus insignibus, ad Chorum revertuntur. Postquam Episcopus Crucem pectoralem assumpserit, omnes se gerunt ut sub n. 527 notavimus. Articulus VI. De Caeremoniariis ad Matutinum pontificale cum Laudibus. 722. — 1. - De Caeremoniario primo. — In accessu ad Eccle­ siam Caeremoniarius se gerit ut supra diximus sub n. 519 et sequen­ tibus. Cum ad Altare maius pervenerit, genuflectit in plano ad sinistram Episcopi, sed aliquantulum retro; brevi oratione completa, praemoneat eum ut Orationem: Aperi, Domine, etc., secreto recitet. Quum Episcopus ad Thronum accedit, tunc et ipse Caeremoniarius cum eo ascendit, ad eius sinistram consistit, biretum ab eo accipit et cum opus sit ei porrigit. Caput AVI. - be Matutino pontificali cum Laudibus 97 Praemoneat Episcopum ut: 1. super pulvinar genuflectat ad verba Psalmi 94: Venite, adoremus, d procidamus ante Deum ; 2. caput ad Altaris Crucem inclinet, si initium Hymni exprimat invocationem Christi aut Dei. Incepto primo Versu Psalmi, Caeremoniarius porrigit Episcopo biretum et sedet ad eius sinistram in scabello secundi Diaconi As­ sistentis. Ad: Gloria Patri etc., in fine cuiuslibet Psalmi, Episcopo caput detegendi et inclinandi signum dat. Repetita tertia Antiphona primi Nocturni, cum canitur Versiculus, pariter surgendi signum Episcopo dat, eumque praemoneat ut secundam et tertiam bene­ dictionem sedens impertiat. In secundo Nocturno se ut in primo gerit et sic in tertio, sed Episcopum advertat ut, septima benedi­ ctione decantata, perstet donec per Canonicum Lectionem canentem dicatur: Et reliqua. Completa octava Lectione, Caeremoniarius de Throno descendit et locum dat secundo Diacono Assistenti; ad Versiculum: Tu ad Meram etc., innuit ut Caudatarius apud Episcopum pulvinar collocet. Absoluto Hymno: Te Deum etc., Caeremoniarius Episcopo se­ denti aufert Crucem pectoralem, et se gerit ut sub n. 600 diximus. In reliquis se geret ut sub n. 601 et seqq., mutatis et omissis quae ad Laudes non conveniunt. 11. - De Caeremoniario secundo. — Dum Canonici ad associan­ dum Episcopum pergunt, Caeremoniarius moneat Acolythum ut cum vasculo aquae benedictae ad ianuam Ecclesiae accedat; curet etiam ut tempestive campanae et organa pulsentur in accessu Episcopi ad Ecclesiam (v. n. 523). Si Episcopus celebraturus erit, tunc Caeremoniarius ad: Sicut trai etc., Psalmi 94: Venite, exaltemus etc., accepto libro ex abaco, Praeintonatoreni invitat cum capitis inclinatione, et, debitis cum reverentiis, ad Thronum ducit; quo cum pervenerit, librum ei porrigit, quem recipit, praeintonato Hymno. Postquam Episcopus Hymnum intonaverit, Caeremoniarius Praeintonatoreni ad eius reducit locum. Si Praeintonator Canonicus non sit, tunc loco inclinationis, cum eo genuflexionem peragit. Caeremoniarius decantato Versiculo, accedit ad Canonicum pri­ mam Lectionem cantaturum, et ad legile invitat, facta ei reverentia. Cruci et Episcopo inclinationem peragit; ad legile accipit ab eo bire­ tum atque ad eius sinistram subsistit. Lectionem cantanti, etiamsi 7 - Monrni, D( <. Functionibus - H. h lu 9S Pars II. - De Divino Officio Canonicus, palmatoriam, vulgo Bugia, vel candelabrum ab alio sustentatum adhiberi non licet (D. 2578 ad 3). Lectione completa, Caeremoniarius ducit Canonicum ad eius lo­ cum cumque salutat; sub finem Responsorii accedit ad Canonicum qui secundam Lectionem cantaturus erit et se ut supra gerit, etiam ad reliquas Lectiones. Si Canonicorum numerus sufficiens non sit, tunc Beneficiati seu Mansionarii primas Lectiones cantare poterunt, et in casu genuflectunt Altari et Episcopo, genuflectunt etiam versus Epi­ scopum dum benedictionem petunt, versus vero Altare dum proferunt verba: Tu autem, etc.; absoluta Lectione, iterum genuflexionem Epi­ scopo peragunt, sed eius manum non osculantur. Octava Lectione completa, Caeremoniarius ducit Diaconos Assi­ stentes ad Thronum; circa finem nonae Lectionis, si Episcopus celebraturus erit, ducit ad Thronum Praeintonatorem quem Hymno: Te Deum etc. intonato, ad locum suum deducit; deinde moneat Acolythum ut, absoluto Hymno, invitet quatuor digniores Cano­ nicos ad pluvialia assumenda, vel ad Sacristiam Altari maiori con­ tiguam, vel ad abacum a tergo eiusdem Altaris, et inde ad Chorum reducat. Ad Versiculum: Aeterna (ac etc., Caeremoniarius ascendit ad Al­ tare et Clericis paramenta Episcopi tradit (v. n. 605). Dum repetitur a Choro quinta Antiphona Laudum, si Episcopus Missam celebraturus erit, se gerit ut sub n. 607 et seqq. notavimus, mutatis et omissis quae ad Laudes non conveniunt. Articulus VI1. De Ministris inferioribus ad Matutinum pontificale cum Laudibus. 723. — I. - De Ministro libri et candelae. — Ministri libri et candelae recitato: Pater, Ave et Credo, ascendunt planum Solii et coram Episcopo sistunt. Decantato: Deus, in adiutorium etc., de Throno descendunt et in parte sinistra Throni recedunt donec abso­ lutus sit Versus: Gloria Patri etc., deinde ad abacum accedunt ubi librum et candelam deponunt. Circa finem octavi Responsorii sumunt ex abaco librum et can­ delam, ad Thronum accedunt pro cantu nonae Lectionis; qua absoluta, iterum ad abacum, debitis cum genuflexionibus, revertunt. Absoluto Hymno: Te Deum etc., Ministri, dum Episcopus paramenta induit, ex abaco librum et candelam sumunt, ad Thronum Caput XVI. - De Matutino pontificali cum Laudibus 9V accedunt et cum Episcopus, deposita mitra, surgit, ascendunt pla­ num Solii. Decantato ab Episcopo: Deus, in adiutorium etc., de Throno de­ scendunt et in parte eius sinistra recedunt, donec absolutus sit Versus: Gloria Patri etc., dein vel ad abacum procedunt, vel, si Episcopus primam Antiphonam ex libro canit, perstant donec Praeintonator Antiphonam praecinat, ac postea, ad Episcopum accedunt. Postquam Antiphonam Episcopus intonaverit, de Throno descendunt, ad abacum pergunt ubi librum et candelam deponunt. Et ita se gerunt si Episcopus ex libro Hymnum et Antiphonam ad: Benedictus, intonat. Ministri, Cantico absoluto, rursus ad Thronum accedunt inter Ceroferarios, cum cereis accensis, pro cantu Orationis, vel Orationum. Ad benedictionem se gerunt ut ad Vesperas (v. n. 613). II. - De Ministro mitrae et baculi. — Hi Ministri ad Matu­ tinum se Choralibus conformant; ad Versiculum: Aeterna fac etc., Hymni: Te Deurn etc., assumunt vimpam, ad Altare accedunt et se gerunt ut sub n. 614 et seqq. notavimus, mutatis et omissis quae non conveniunt ad Laudes. III. - De Caudatario. — In accessu Episcopi ad Ecclesiam Caudatarius se gerit ut sub n. 520 et seqq. diximus. Incepto primo Versu Psalmi, una cum Crucifero, si adsit, ante Thronum accedit, Episcopo genuflexionem peragit et sedet in infimo gradu Throni ad sinistram Cathedrae. Ad: Gloria Patri etc., in fine cuiuslibet Psalmi caput profunde inclinat. Dum repetitur tertia Antiphona cuiuslibet Nocturni surgit et, debita genuflexione Epi­ scopo peracta, recedit in parte sinistra Throni; benedictione prima ab Episcopo impertita, revertitur ad locum suum; in tertio autem Nocturno perstat donec Canonicus cantaverit: Et reliqua. Completa octava Lectione, surgit et, ut supra, recedit in parte sinistra Throni. Ad Versiculum: Tu ad dexteram etc., Hymni: Te Deum etc., ad nutum Caeremoniarii primi collocat pulvinar apud Episcopum; decantato Versiculo: Te ergo, etc., pulvinar recipit et in pristino loco deponit, ac postea se gerit ut ad Vesperas (v. n. 621 et seqq.), sed Diaconi Assistentes Antiphonas non intonant. IV. - De Crucifero. — Crucifer se gerit ut ad Vesperas pon­ tificales (v. n. 623 et seqq.), sed dum tertia Antiphona cuiuslibet Nocturni repetitur, surgit; debita genuflexione Episcopo peracta, recedit in parte dextera Throni; benedictione prima ab eodem Epi­ 100 Pars II De Divino Officio scopo impertita, revertitur ad suum locum; in tertio vero Nocturno perstat donec Canonicus cantaverit: Et reliqua. Lectione octava absoluta, surgit et, ut supra, in parte dextera Throni recedit, dein se ut ad Vesperas gerit (n. 622 et 623), sed Diaconi Assistentes Antiphonas non intonant. V. - De ceteris Ministris inferioribus. — Ceteri Ministri in­ feriores se gerunt ut iam diximus in Articulo XI Capitis VII, ad Vesperas pontificales ad Thronum, sed: A) Thuriferarius, intonata ab Episcopo Antiphona ad: Bene­ dictus, genuflectit Cruci Altaris, ad Thronum accedit. B) Ceroferarii ad Thronum accedunt dum a Choro repetitur Antiphona post: Benedictus. C) Clericus pro cruce pectorali, circa finem Hymni: Te Deum etc., accipit ex abaco lancem. D) Acolythus, reposito congruo in loco vasculo aquae bene­ dictae, ad Altare maius pergit, et se aliis Choralibus conformat; absoluto Hymno: Te Deum etc., quatuor digniores cum bona gratia invitat ad pluvialia sumenda illosque ad Sacristiam Altari maiori contiguam, vel ad abacum a tergo eiusdem Altaris praecedit. E) Clerici sex pro Episcopi paranientis, ad Versiculum: Aeternu fac etc., Hymni: Te Deum etc., accedunt ante infimum Altaris gradum. Articulus VIII. De duobus Cantoribus ad Matutinum pontificale cum Laudibus. 724. — Dum a Choro canitur Versus: Sicut erat etc. post: Deus, in adiutorium etc., duo Cantores pergunt ad legile in medio Chori, facta genuflexione Episcopo et Altari, cantant Invitatorium, quod a Choro respondetur, deinceps Psalmum 94: Venite, exultemus etc. Dum canunt: Venite, adoremus, et procidamus ante Deum, perstant et unicum flectunt genu, decantatis illis verbis, deinde prosequuntur: Ploremus coram Domino, etc. Completo Psalmo, primam partem Invi­ tatorii repetunt. Si Episcopus celebraturus non erit, tunc Hymnum inchoant. Intonata a digniore Canonico Antiphona, eam in cantu gregoriano Cantores prosequuntur, dein Psalmum intonant, ac postea, genu­ flexione Cruci et Episcopo peracta, accedunt ad sua loca. Expleto primo Psalmo cum: Gloria Patri etc., ad: Sicut erat etc., denuo in I Caput XVII. - De Divino Officio coram SS. bacramento exposito 101 medium Chori adeunt, ut supra, ibique vel in cantu, vel clara voce, Antiphonam repetunt dum interim organa pulsantur. Intonata secunda Antiphona, se ut supra gerunt et ita pro aliis Antiphonis et Psalmis. Repetita tertia Antiphona cuiuslibet Nocturni,Versiculum decantant, deinde ad loca sua revertuntur. Responso a Choro: Deo patias, dum ab eodem Choro canitur Responsorium, duo Cantores in medium Chori adeunt, ibique concinunt Versiculum; et ita se gerunt post reliquas Lectiones. Si Episcopus celebraturus non erit, Hymnum: Te Deum etc., Cantores inchoant. Ad Antiphonas et Psalmos ad Laudes se ut supra gerunt. Circa finem Hymni ad medium Chori iterum Cantores accedunt, more solito, et, Hymno absoluto, Versiculum canunt. Intonata ab Episcopo Antiphona ad: Benedictus, eam, ut supra, prosequuntur, dein Canticum intonant ac postea ad loca sua revertuntur. Advertant Cantores et Organista <· ut cantum et sonum invicem alternatim ita dimetiantur ut ante repetitionem Antiphonae incensatio sit expletae (Caer. Episc., L. 11, cap. Ill, η. 13). Duo Cantores expleto Cantico, cum solitis genuflexionibus, in medium Chori redeunt et vel in cantu Antiphonam repetunt, vel clara voce recitant, dum interim organa pulsantur, ibique consistunt; decantata ab Episcopo Oratione, se gerunt ut ad Vesperas (v. n. 641). Si Episcopus celebraturus non sit, Cantor prior Capitulum ad Laudes, vel in suo loco, vel in loco ubi Epistola cantari solet, alta et aequali voce canit. CAPUT XVII. DE DIVINO OFFICIO PONTIFICALITER PERSOLVENDO CORAM SS. SACRAMENTO EXPOSITO 725. - Quando Divinum Officium pontificaliter absolvitur coram SS. Sacramento exposito, « conveniens esset, ut ob reverentiam tanti Sacramenti, tam Episcopus, quam Canonici, et omnes praesentes, et in Choro assistentes, durante Officio, starent semper capite de­ tecto, et nuniquam sederent. Quod si ob longitudinem Officii prae­ stare non poterunt, non omittant saltem in signum reverentiae, detecto capite, existente SS. Sacramento super Altari, divinis Of­ ficiis assistere » (Caer. Episc., L. II, cap. XXX111, η. 33). Ex convenientia ergo standi, vel sedendi, regulae ratio petitur: ex iure vero, standi vel sedendi, aperto capite. Articulus I. De iis quae praeparanda sunt pro Divino Officio pontificaliter absolvendo coram SS. Sacramento exposito. 726. — Omnia disponuntur ut in respectivis locis notavimus, sed: I. - Non paratur genuflexorium, vel Faldistorium, ante Altare in quo SS. Sacramentum inclusum est in Tabernaculo. II. - Paramenta Praelati, ponuntur super abacum. III. - Si Ministri non sedeant, quod maxime conveniens est, non collocantur scamna. IV. - Si Officium celebratur ad Faldistorium, tunc illud collocatur in latere Epistolae, ita ut Episcopus sedens in Faldistorio humeros vertat ad parietem non vero ad Altare e regione Throni, et scabella pro Assistentibus e regione Altaris. Articulus II. De Praelato ad Divinum Officium pontificale coram SS. Sacramento exposito. 727. — Praelatus se gerit ut in singulis locis notavimus, sed: I. - Aspersione aquae benedictae peracta, procedit ad Altare maius et se a benedicendo adstantes abstinet. II. - Quum in conspectu SS. Sacramenti advenerit, sibi aufert pileolum; in plano Presbyterii utrumque flectit genu, cum mediocri corporis inclinatione (D. 4179 ad 1), ac postea vel in Faldistorio, vel in pulvino super infimum Altaris gradum collocato, genuflexus aliquantulum orat. Innuente Caeremoniario, surgit, iterum in plano unicum flectit genu, et vel ad Thronum, vel ad Faldistorium pergit. III. · Si sedere velit, quod licitum est (v. n. 725), sedeat, sed absque pileolo et bireto,vel absque pileolo et absque mitra, si paratus. IV. - Priusquam accedat ad Altare pro incensatione, Praelatus accipit pileolum et mitram; cum pervenerit ante illius infimum gradum, dimissis mitra et pileolo, genuflexionem peragit, unico genu; in pulvino, super infimum gradum collocato, genuflectit et SS. Sa­ cramentum. triplici ductu, incensat. Reddito thuribulo vel Presbytero Assistenti, vel primo Assistenti, conscendit Altare ac illud deoscu- Caput XVII. - De Divino Officio coram SS. Sacramento exposito 103 latur et, more solito, thurificat ac postea de Altari descendit; facta in plano genuflexione unico genu, pileolum mitramque accipit, atque se confert vel ad Thronum, vel ad Faldistorium; quo cum pervenerit, mitram et pileolum dimittit atque incensatur; benedictio­ nem vel Presbytero Assistenti, vel primo Assistenti, non impertit. V. - Non licet ratione expositionis SS. Sacramenti addere Com­ memorationem de Eodem. VI. - Paramentis dimissis et reassumptis cappa, vel mantelletto ac Cruce pectorali, procedit vel ad Faldistorium, vel ad pulvinum super infimum Altaris gradum collocatum, genuflexionem unico genu pe­ ragit; genuflexus vel in Faldistorio, vel in pulvino, aliquantulum orat; innuente Caeremoniario, surgit, utroque genu, cum mediocri corporis inclinatione, genuflexionem facit (D. 4179 ad 1) atque a Presbyterio discedit; extra conspectum SS. Sacramenti, sibi imponit pileolum. Articulus III. Dc Assistentibus, de Ministris, deque Choralibus ad Divinum Officium pontificale coram SS. Sacramento exposito. 728. — Omnes se gerunt ut in respectivis locis notavimus, sed: I. - Quum venerint in conspectu SS. Sacramenti, caput detegunt, et in plano Presbyterii utrumque flectunt genu, cum mediocri cor­ poris inclinatione (D. 4179 ad 1), et ita se gerunt quando a Presbyterio discedunt, necnon quando revertuntur. II. - In prosecutione Functionis discedentes, aut advenientes, me­ dium Altaris, vel transeuntes ante SS. Sacramentum, unicum flectunt genu, absque capitis inclinatione (D. 2682 ad 49). III. - Omittunt inclinationes et genuflexiones ante Praelatum in accessu, recessu, vel transitu (DD. 2544; 2928 ad 6), non tamen illas inclinationes quae fiunt ad aliquid ministrandum, ad incensationem etc., quae reverentiae potius ritus quam honoris ratione fiunt. IV. -Si Praelatus sedeat et ipsi sedere possunt, sed detecto capite (v. n. 725). V. - Antequam Praelatus ad Altare procedat pro incensatione, Diaconus primus Assistens vel primus Assistens, eidem pileolum et mitram imponit. 104 Pars I! De Divino Officio Quum vero Praelatus ante infimum Altaris gradum pervenerit, secundus Diaconus Assistens, vel primus Assistens, aufert ei mitram et pileolum. VI. - Dum Praelatus thurificat SS. Sacramentum, ante Altaris incensationem, omnes genuflectunt. CAPUT XVIII. DE VESPERIS DEQUE MATUTINO CUM LAUDIBUS DEFUNCTORUM CELEBRANTE VEL PRAESENTE EPISCOPO ORDINARIO 729. - Praeter diem Commemorationis Omnium Fidelium De­ functorum, Vesperae et Matutinum cum Laudibus dicuntur in Choro in die depositionis et aliis diebus pro temporis opportunitate (Rit. Rom., Tit. VI, cap. IV). 730. — Quamvis rarius contingat ut Episcopus Ordinarius ce­ lebret. vel intersit Vesperis et Matutino cum Laudibus Defunctorum in sua Cathedrali, tamen ut Pars haec, quo fieri potest, integrior sit. huiusmodi Ritum describemus. Duplici modo Episcopus Ordinarius, cappa indutus, Officium pro Defunctis facere potest, nempe: I. in Throno; II. in primo stallo Chori. Officio etiam assistere potest, cappa indutus, in primo stallo Chori. Articulus I. De Vesperis Dejunctorum, celebrante Episcopo Ordinario. 1. — De iis quae praeparanda sunt. 731. — L - Ad Altare maius. — Altare nullo festivo ornatu pa­ ratur, et super illud ponuntur sex candelabra nunquam argentea,vel deaurata, cum candelis ex cera communi et in medio eorum prae­ alta Crux absque floribus, Reliquiis, vel Sanctorum Imaginibus (Caer. Episc., L. II, cap. XI, n. 1). Altare pallio nigri coloris instruitur, eiusque gradus et totum Pre­ sbyterium nudum sit, sed aliquo tapete suppedaneum tegitur. Caput XVIII. - De Officio Defunct, celebrante vel praesente Episcopo Ord. 105 II. - In cornu Evangelii. — Thronus exornatur serico panno, vel alia materia violacei coloris; ad sinistram Cathedrae collocatur tantum scamnum pro Caeremoniario. Tapetum violacei coloris sternitur tantum super planum Solii. Si Episcopus uti Cruce potest, ponitur super infimum gradum, ad sinistram Cathedrae, basis pro Cruce. III. - Ante Altare. — Collocatur Faldistorium cum pulvinis vio­ lacei coloris. IV. -Super abacum. — Ponuntur duo candelabra cum candelis ex cera communi; Breviarium; scotula cum candela. V. - In primo stallo Chori. — In subsellio praeparatur pulvinus violacei coloris, et alter in genuflexorio, si aderit. VI. - In Sacristia maiori. — Praeparatur vasculum aquae bene­ dictae cum aspersorio. VII. - Ad Altare SS. Sacramenti. — Paratur genuflexorium cum strato et pulvinis violacei coloris. Sex cerei super Altare accenduntur. 2. — In Functione. 732. — Omnibus rite dispositis. Caeremoniarius primus signum associandi Episcopum dat; omnes se gerunt ut in accessu Episcopi ad Ecclesiam (v. n. 519), sed neque campanae neque organa pulsantur. Episcopus, brevi oratione facta in Faldistorio, ante Altare maius collocato, procedit vel ad Thronum, vel ad primum stallum Chori. In Throno nec Presbyter Assistens nec Diaconi Assistentes adsunt. Episcopus postquam paulisper quieverit, caput detegit, biretum tradit Caeremoniario, qui, annuente Episcopo surgente, signum inchoandi Vesperas dat. 733. — « Quoties Vesperae vel delationem cadaveris ad Eccle­ siam ac Responsorium: Subvenite, vel Officium diei currentis im­ mediate non sequantur, dicitur secreto: Pater noster et Ave Maria» (Rit. Rom., Tit. VI, cap. IV); secus bini cantores in medio Chori incipiunt absolute Antiphonam: Placebo Domino etc., mox primum Psalmum intonant, et cantus prosequitur absque sono organi, vel alterius instrumenti (Caer. Episc., L. I, cap. XXVIII, n. 13; D. 4156 106 Pars 11. - De Divino Officio « hi fine vero omnium Psalmorum semper dicitur: Requiem aeter­ nam dona eis, Domine. Et lux perpetua luceat eis, etiamsi pro uno tantum fiat Officium » (Rub. spec. Brev. R. ad Offic. Defunct.). 734. — Incepto primo Psalmo, Episcopus sedet et caput tegit; pariter sedent omnes usque ad Canticum: Magnificat etc. Sequentes Antiphonas et Psalmos Cantores, modo supra notato, inchoant. Ultima Antiphona repetita, Versiculum canunt: Audivi vocem etc., ac postea Antiphonam ad Magnificat: Omne quod dat etc., intonant; qua absoluta, Episcopus surgit, detecto capite, et cum eo ceteri omnes surgunt. Cantores incipiunt Canticum, ad quod omnes, Cruce maiori, se signant. 735. — Dum repetitur Antiphona, Episcopus, si in Throno, pergit ad Faldistorium; si vero in stallo Chori, tunc, absoluto Cantico, sedet et postquam Antiphona a Cantoribus repetita fuerit, surgit et genuflectit in genuflexorio, si adsit, secus pergit pariter ad Faldi­ storium, dum repetitur Antiphona. 736. — Interim Ministri de libro et de candela pergunt ad abacum ex quo sumunt Breviarium et scotulam, dum Ceroferarii candelabra accipiunt ac postea Ministri et Ceroferarii se conferunt ad Episcopum, sive ad Faldistorium, sive in stallo sit, et ante eum, genuflexione peracta, consistunt. Ministri de libro et de candela, vel consistunt, vel genuflectunt pro opportunitate. 737. — Quum Episcopus ad Faldistorium pervenerit, repetita a Cantoribus Antiphona, genuflectit et cantat, tono feriali: Pater noster et reliquos Versiculos ex Breviario. Postquam dixerit: Domine, exaudi orationem meam, surgit et cantat Orationem Officio respon­ dentem, cum longiori conclusione, atque subiungit: Requiem aeternam dona eis, Domine, semper plurali numero, absque signo Crucis, deinde duo Cantores decantant: Requiescant in pace; responso per Chorum: Amen, nil ultra additur. Ministri de libro et de candela, nec non Ceroferarii, debitis genu­ flexionibus peractis, ad abacum revertuntur, ubi deponunt Brevia­ rium, candelam et candelabra. Episcopus genuflectit in Faldistorio vel, si in stallo Chori, pergit ad Faldistorium; brevi oratione facta, de Presbyterio discedit. 738. — Si, Vesperis absolutis, canitur Matutinum cum Laudibus, Episcopus, decantato a Cantoribus Versiculo: Requiescant in pace, Μ Caput XVIII. - De Officio Defunct, celebrante vel praesente Episcopo Ord. 107 si ad Faldistorium descenderit, revertitur vel ad Thronum, vel ad stallum Chori et se gerit ut in sequenti Articulo. Articulus II. De Matutino cum Laudibus Defunctorum, celebrante Episcopo Ordinario. 1. — De quibusdam generalibus animadversionibus. 739.— I. - Matutinum Defunctorum ordinarie persolvitur mane ante Missam solemnem de Requie; potest tamen anticipari etiam praecedenti die, et tunc, vel post Completorium diei, vel post Vesperas Defunctorum persolvitur. II. - Si Matutinum immediate sequatur vel delationem cada­ veris ad Ecclesiam ac Responsorium: Subvenite etc., vel .Matu­ tinum et Laudes, vel aliam Horam canonicam diei currentis, vel Vesperas Defunctorum, tunc non dicitur: Pater noster, Ave Maria et Credo sed Cantores absolute incipiunt Invitatorium. III. - Invitatorium semper dicitur quando Officium Defuncto­ rum solemniter persolvitur sive cum tribus Nocturnis, sive cum unico Nocturno, et Antiphonae duplicantur. IV. - Nocturni omnes dici possunt vel, etiam unus tantum, ita tamen ut, extra diem depositionis, in qua semper dicitur primus Nocturnus, Dominica, Feria II et V dicatur primus; Feria III et VI secundus; Feria IV et Sabbato tertius Nocturnus. 2. — In Functione. 740. — Circa ea quae praeparanda sunt vide n. 731, quibus adiungenda: tegile nudum cum Breviario, in medio Chori, et pulvinus apud Thronum. Omnes se gerunt ut sub n. 732, sed Episcopus postquam pau­ lisper quieverit, caput detegit, birctuin Caeremoniario tradit, surgit et vel recitat secreto: Pater, Ave et Credo, vel innuit Caeremoniario ut signum det Cantoribus incipiendi Invitatorium; tunc duo Can­ tores, qui iam ad legile accesserant, ad Caeremoniarii nutum, inci­ piunt Invitatorium: Regem cui omnia vivunt etc., una cum Psalmo 94: Venite, exaltemus etc. Chorus Invitatorium repetit; ad verba: Venite, adoremus, et procidamus ante Deum, omnes genuflectunt suis in locis, duo Cantores vero genuflectunt illis verbis decantatis. 108 Pars II. - De Divino Officio Post Invitatorium cum suo Psalmo, iidem Cantores, adhuc in medio Chori stantes, primam Antiphonam intonant; qua a Chora· libus cantata, Psalmum incipiunt, et omnes sedent. 741. — Post tertiam Antiphonam cuiusque Nocturni, a Cantoribus altius canitur Versiculus in medio Chori, dein surgunt omnes; dictoque integro Pater noster sub silentio, sedent rursum et caput contegunt. In Versiculo: .4 porta inferi: erue, Domine, animas eorum, post tertiam Antiphonam primi Nocturni, nihil immutandum est, etiam si pro uno Officium fiat (D. 2572 ad 24). Lectiones canuntur a Canonicis vel a ceteris Choralibus iuxta consuetudinem loci (Caer. Episc., L. II, cap. X, n. 6), incipiendo a iunioribus ad seniores. 742. — Dum recitatur: Pater noster etc., in fine cuiuslibet No­ cturni, Caeremoniarius secundus se confert ad eum qui Lectionem est lecturus et, debitis cum reverentiis vel genuflexionibus, ducit eum ad legile. Tunc Lector stans incipit Lectionem in tono consueto, absque absolutione, benedictione et titulo; neque in fine addit: Tu autem, Domine, etc., sed vocem aliquantulum inflectit. 743. — Completa Lectione, a Choro canitur Responsorium; Versiculum autem bini Cantores, in medio Choro, concinunt. Interea Caeremoniarius secundus se confert ad eum qui aliam Lectionem cantaturus est; Caeremoniarius et Lector se, ut supra, gerunt. Idipsum servatur in reliquis Lectionibus et Responsoriis. Completo nono Responsorio vel tertio, si unus tantum Nocturnus dicatur, Cantores intonant primam Laudum Antiphonam, ad cuius intonationem, nec Episcopus, nec Chorales surgunt. 744. — Laudes canuntur ut Vesperae et omnes sedent usque ad Canticum: Benedictus etc. Dum repetitur Antiphona: Ego sum etc., omnes se gerunt ut ad repetitionem Antiphonae ad Magnificat: Omne quod dat etc. (v. n. 735 et seqq.). Si Episcopus Officium non facit, assistere potest, cappa indutus, in primo stallo Chori et se Choralibus conformat. Vesperae et Matutinum cum Laudibus peraguntur respective ut in Capitibus XXII et XXIV huius Partis. Caput XIX. be Vesperis sukmnibus absente Episcopo Ordinario 109 CAPUT XIX. DE VESPERIS SOLEMNIBUS ABSENTE EPISCOPO ORDINARIO Articulus I. De iis quae praeparanda sunt pro Vesperis solemn ibus, absente Episcopo Ordinario. 745. — Ornatus Ecclesiae erit plus minusve splendidus iuxta soleninitatum, temporum, locorum et Ecclesiarum rationem et oppor­ tunitatem (v. Cap. XXXIV, P. I). I. - In Sacristia capitulari. — Super maiorem mensam, pro Canonico celebrante praeparatur: pluviale coloris Officio conve­ nientis, rocchettum et amictus; pro Ministris Assistentibus: duo vel quatuor vel etiam sex pluvialia, iuxta maiorem vel minorem solemnilatem et Ecclesiae consuetudinem (v. n. 748); parantur etiam superpellicea. Super aliam mensam: duo candelabra cum candelis pro Ceroferariis. II. - In Sacristia maiori. — Super consuetam mensam: superpellicea et bireta pro Clero; thuribulum cum navicula. III. - Ad Altare maius. — Altare maius pallio coloris Officio convenientis instruitur, et illius mensa tribus mappis cooperta. Sex candelabra solitis spectabiliora Altari superimponuntur cum cereis albis, in quorum medio collocabitur Crux praealta cum Cru­ cifixi Imagine. Insuper sacrae Reliquiae et Imagines Sanctorum statui possunt ut dictum est sub n. 562, IV. Gradus Altaris tapete aliquo amplo insterneantur. In plano Pre­ sbyterii, hinc inde vero ex adverso Altaris, disponuntur scamna pro reliquis Assistentibus, si adsint. Ponitur etiam scabellum pro Caeremoniario ad dexteram primi Assistentis vel in alio congruenti loco (DD. 279; 350). IV. - In cornu Epistolae e regione Throni. — Supra ta­ petem aptatur scamnum oblongum (v. n. 400) pro Celebrante et duobus dignioribus Assistentibus. Ante scamnum praeparatur legile coopertum panno serico coloris Officii et super illud collocatur Breviarium. V. - Ad Altare SS. Sacramenti. — Sex cerei super Altare accenduntur. HU Pars II. De Divino Officio Articulus II. De Celebrante in Vesperis solemn ibus, absente Episcopo Ordinario. 746. — Canonicus celebrans, hora praestituta, indutus pluviali supra amictum et rocchettum, ad nutum Caeremoniarii se gerit ut sub n. 649. 747. Cum ad Altare pervenerit, caput detegit, et, facta Cruci profunda inclinatione, super infimum gradum genuflexus, Orationem: Aperi, Domine, etc., secreto recitare potest. Assurgit iterum, ac, re­ petita inclinatione, Chorum hinc et inde salutat, prius a parte ubi dignior ex praesentibus stat (D. 3059 ad 25); deinde pergit ad pa­ ratum scamnum. 748. — Innuente Caeremoniario, Canonicus celebrans stans, ma­ nibus iunctis, dicit secreto: Pater et Ave, deinde cantat, signans se: Deus, in adiutorium meum intende, sinistra infra pectus posita, ac simul verba complet et signum Crucis; postmodum iungit manus, et caput profunde inclinat ad: Gloria Patri usque ad: Sicut erat. Dicto: Alleluia, vel: Laus tibi, Domine, intonat primani Antiphonam, sibi praeintonatam, simplici capitis reverentia respondendo reve­ rentiis exhibitis tum a Praeintonatore, tum a cunctis Assisten­ tibus ad sedes suas tunc recessuris. Antiphona expleta et incepto primo Versu Psalmi, sedet, caput cooperit, et sic manet usque ad Capitulum; aperit tamen caput, et inclinatum tenet, ad: Gloria Patri etc., in fine cuiusque Psalmi, et ad verba quae reverentiam exposcunt. 749. — Canonicus celebrans, absoluto Psalmorum cantu ac postremae Antiphonae, caput detegit, surgit, manibusque iunctis, cantat Capitulum; responso per Chorum: Deo gratias, Hymnum, sibi praeintonatum, intonat, et ita se gerit ut sub n. 651. 750. — Cantato Versiculo Hymni, intonat Antiphonam ad: Ma­ gnificat, sibi praeintonatam; eaque intonata, sedet, capite cooperto. Expleta a Choro praedicta Antiphona, continuo caput detegit, surgit et se signat ad initium Magnificat; exinde, Cruci reverentia facta et salutato Choro, procedit ad thurificandum Altare SS. Sacra­ menti (DD. 1322 ad 1; 3110 ad 6; 3410 ad 1). Cum ad infimum Altaris gradum pervenerit, detecto capite, genuflectit SS. Sacramento; tum ascendit Altare, et illud in medio Caput XIX. De Vesperis solernnibus absente Episcopo Ordinario III osculatur; mox aliquantulum conversus ad cornu Epistolae, imponit ac benedicit incensum, more solito, atque adolet Altare (v. n. 859) dicendo interim Canticum: Magnificat etc., si adsit consuetudo, alternatim cum Assistentibus singulos versus congruenter distri­ buendo, atque: Gloria Patri etc., tunc profert quum, incensatione completa, in medio Altaris Cruci caput inclinat; deinde in planum descendit, genuflexionem peragit et, tecto capite, medius inter di­ gniores Assistentes procedit ad Altare maius. Cum Celebrans ad infimum Altaris gradum pervenerit, profunde se inclinat Cruci, Chorum salutat, Altare ascendit, ilfudque in medio osculatur. Accepto thuribulo, eodem modo, prout supra, Altare incensat, sed Canticum non recitat; quo thurificato, in planum descendit, Cruci reverentiam peragit, Chorum salutat et ad scam­ num pergit, ubi, stans, detecto capite iunctisque manibus, thuris honorem excipit a primo Assistente, cui se parum inclinat ante et post. Canonicus celebrans, completo Cantico Magnificat, sedet, capite cooperto; repetita Antiphona, caput detegit, surgit, iunctisque ma­ nibus, cantat: Dominus vobiscuni, Oremus et Orationem competentem cum sua conclusione, nec non alias Orationes, iuxta Rubricas Bre­ viarii; deinceps, cantato iterum: Dominus vobiscuni, et a duobus ultimis Assistentibus: Benedicamus Domino etc., voce mediocri subdit: Fidelium animae etc. Si continuo Completorium subsequatur, reve­ rentia peracta et Choro salutato, ad Sacristiam revertitur modo quo venit (Caer. Episc., L. II, cap. Ill, n. 15; D. 1666); ubi, detecto capite, profunde se inclinat Imagini principali, medius inter Assistentes, quibus salutationem restituit, ac paramenta deponit. 751. — Si vero Completorium a Vesperis disiungatur, Cele­ brans, prolatis verbis: Fidelium animae etc., recitat secreto: Pater noster, deinde mediocri voce dicit: Dominus det nobis suam pacem; tandem incipit, genuflexus, vel stans, pro ratione temporis, Anti­ phonam finalem B. Μ. V., quam postea, submissa voce, prosequitur (Caer. Episc., I. c.); postquam a Choro Antiphona completa fuerit, dicit, voce item submissa, Versiculum; si genuflexus, surgit et recitat Orationem cui subiungit: Divinum auxilium etc. Quibus expletis, a Choro discedit ut supra. Verum si Antiphona finalis recitanda sit flexis genibus, Celebrans cum Assistentibus et ceteris ministris, iuxta probatam consuetudinem, recitato: Dominus det nobis etc., ut supra, ante Altare procedere potest et, in infimo gradu genu­ flexus, Antiphonam finalem recitat; dicto Versiculo, assurgit, Ora­ tionem recitat ac postea ut supra se gerit. 112 Pars II. De Divino Officio Articulus III. De Assistentibus in Vesperis solernnibus, absente Episcopo Ordinario. 752. — Assistentes in Vesperis solernnibus sint Bénéficiât! non tamen Canonici, nisi adsit consuetudo immemorabilis; si possibile, sint Presbyteri et, in eorum defectu, etiam Clerici, sacra tonsura saltem initiati, pro munere assistentiae supplere possunt (Caer. Episc., L. I, cap. Ill, η. 1 et 16; DD. 248 ad 7; 4179 ad 8); quoties cum Cele­ brante procedunt, ipsi se eidem Celebranti conformare debent in Cruci Altaris reverentia, alias genuflectere (Caer. Episc. L. I, cap. XVIII, n. 3 et L. Ill, cap. Ill, η. 3; D. 306). 753. — Iuxta vero Caeremoniale Episcoporum (L. II, cap. Ill, η. 16 et 17), Assistentes erunt: Sex: In Nativitate Domini, Epiphania, Paschate, Ascensione, Pente­ coste; in Festis Corporis Christi, Sacratissimi Cordis lesu, D. N. 1. C. Regis; in Festis Assumptionis et Immaculatae Conceptionis B. M.V., Sanctorum Omnium, S. Joseph, SS. Apostolorum Petri et Pauli, Ti­ tularis et Dedicationis Ecclesiae, necnon Patroni Civitatis. Quatuor: In biduo post Nativitatem Domini, Pascha et Pentecosten, in Festis Circumcisionis Domini, Purificationis, Annuntiationis et Na­ tivitatis B. Μ. V., SS. Trinitatis et S. loannis Baptistae. Duo: In Dominicis et in aliis Festis primae et secundae classis. 754. — Assistentes, hora praefinita, induti pluviali coloris Officio convenientis supra superpelliceum, ad nutum Caeremoniarii se gerunt ut sub n. 654 notavimus. Cum ad Altare pervenerint, sistunt ante infimum gradum, hinc inde a latere Celebrantis, ita ut digniores huic propius adstent, caput detegunt; facta Altari reverentia cum Ce­ lebrante, super gradum infimum genuflexi Orationem: Aperi, Do­ mine, etc., secreto recitare possunt, dein surgunt; iterata reverentia, Chorum, hinc et inde, salutant prius a parte ubi dignior ex praesen­ tibus stat (D. 3059 ad 25); duo digniores pergunt cum Celebrante ad paratum scamnum in cornu Epistolae, reliqui ad sedilia, hinc inde ex adverso Altaris posita: omnes stantes, iunctis manibus, secreto dicunt: Pater et Ave. Caput XIX. L)e Vesperis solernnibus absente Episcopo Ordinario 113 755. — Dum Celebrans dicit: Deus, in adiutorium meum intende, primus seu dignior Assistens Celebranti aliquantulum elevat dexteram pluvialis fimbriam. Dum a Choro cantatur: Sicut erat etc., praefatus dignior Assi­ stens, ducente Caeremoniario, ad Celebrantem propius accedit, ac illi profunde se inclinat; expleto per Chorum Versiculo: Sicut erat etc., et: Alleluia, vel: Laus tibi, Domine, etc., stans ante faciem ipsius praecinit illi, voce submissa, primam Antiphonam; qua intonata, recedit ad pristinum locum, facta prius Celebranti reverentia ut supra, deinde, incepto primo Versu Psalmi, Assistentes omnes se ierunt ut sub n. 657. 756. — Quando quatuor vel sex Assistentes adsunt, potest etiam ultimus Assistens, vel duo ultimi Assistentes simul, secundam etceteras Antiphonas Canonicis in Choro praeintonare (Caer. Episc., L 11, cap. Ill, η. 8). Quo in casu, durante repetitione Antiphonae primae, Assistentes ad scabella, ante Altare, caput detegunt et sur­ gunt, ultimus solus vel una cum paenultimo, genuflexione Altari peracta (Caer. Episc., L. 1, cap. Ill, η. 3 et D. 306), accedit ad digniorem ex Canonicis praesentibus (Caer. Episc., I. c., et D. 1091). Stans ante eum, se inclinat et, expleta prima Antiphona, submissa sed intelligibili voce, ipsi praecinit priora verba secundae Antiphonae; quibus ab illo cantatis, iterum se ei inclinat, dein peracta Altari genuflexione, revertitur ad suum locum ubi simul cum ceteris Assi­ stentibus sedet, ut prius, et caput cooperit. Ita se gerit ad alias Anti­ phonas praeintonandas Canonicis iuxta ordinem praecedentiae. 757. — Dum quinta Antiphona repetitur, Assistentes, qui in scamnis ex adverso Altaris sederint, caput detegunt, surgunt; facta Altari debita genuflexione, praecedentibus Ceroferariis, accedunt ad Celebrantem; eique profunde se inclinant, et, hinc inde, ad eius latus adstant. Interim etiam digniores Assistentes surgunt cum Celebrante. Capitulo cantato, dignior Assistens ad Celebrantem accedit ; eidem profunde se inclinat, atque illi praeintonat Hymnum; quo intonato, omnes Assistentes, cum debita reverentia Celebranti et genuflexione Altari, ad pristina secedunt loca, ubi, capite detecto et manibus innetis, consistunt usque ad finem Hymni. Si ad principium Hymni sit genuflectendum, apud Celebrantem remanentes una cum eo utrumque genu flectunt, vel ante Altare in infimo gradu, cum ipso Celebrante genuflectunt. Prima Hymni stropha absoluta, omnes surgunt et se gerunt ut supra. Si ad aliam 'tropliam infra Hymnum genuflectendum est, hoc faciunt in suis locis. R - Mojettî, Dt Functionibus · Π. 114 Pars IL - De Divino Officio 758. — Post Hymnum, duo ultimi Assistentes in medio Chori, vel ante Altare, cantant Versiculum, genuflectendo Altari antea et postea; quo decantato, ad loca sua redeunt. Si vero duo tantum Assistentes adsint, tunc Versiculus a duobus Cantoribus decantatur. Interim dignior Assistens ad Celebrantem, comite Caeremoniario, debitis cum reverentiis, accedit et praeintonat illi Antiphonam ad: Magnificat; qua intonata, secedit iterum ad locum suum, ibique. cum aliis Assistentibus, assidet, capite cooperto. Expleta a Choro praedicta Antiphona et intonato Magnificat. omnes Assistentes caput aperiunt, surgunt et cum inchoatur Can­ ticum, signo Crucis se muniunt; facta Altaris Cruci reverentia et Choro salutato, procedunt ad Altare SS. Sacramenti. 759. — Cum ante infimum Altaris gradum pervenerint, omnes genuflexionem peragunt ac duo digniores paululum elevantes Cano­ nico celebranti, a suo quisque latere, anteriorem vestis fimbriam ascendunt cum eo ad Altare, ceteri vero Assistentes in plano per­ manent usque ad finem incensationis Altaris, iunctis iugiter manibus et facie ad Altare versa (Caer. Episc., L. 11, cap. Ill, η. 10). Postquam Celebrans Altare in medio osculatus fuerit, primus Assistens eidem thus ministrat et se gerit ut Diaconus ante In­ troitum Missae (n. 1201); alter dexterum sublevat pluvialis limbum. Deinde, primus Assistens tradit Celebranti thuribulum cum solitis osculis; ambo utrinque elevant pluvialis fimbrias, et genuflexionem faciunt, quoties Celebrans flectit genu, et cum eo Canticum Ma­ gnificat alternatim recitant, si adsit consuetudo. Incensato Altari, dignior Assistens recipit in cornu Epistolae a Celebrante thuribulum, quod reddit Thuriferario; inde ambo redeuntes cum Celebrante ad medium Altaris, caput Cruci inclinant, et in planum descendunt, ubi facta cum ceteris genuflexione, ordine quo venerunt ad Altare maius revertuntur, quo cum pervenerint, reveren­ tiam peragunt; salutato Choro, duo digniores paullum elevantes Celebranti, a suo quisque latere, anteriorem vestis fimbriam, ascen­ dunt cum eo ad Altare; ceteri vero Assistentes in plano permanent; ibi omnia fiunt ut supra, omissa incensi impositione; loco genuflexionum Assistentes cum Celebrante inclinationes faciunt et Canticum non recitant. 760. — Assistentibus ad sedem propriam reversis, dignior ex ipsis ad Celebrantem propius accedit; accepto thuribulo, ipsum incensat, triplici ductu, profunde se inclinans ante et post; quo thu- Caput XIX. - De Vesperis soleninibus absente Episcopo Ordinario 115 rificato, si Assistentes sunt quatuor, aut sex, thuribulum ultimo Assistenti porrigit, alias Thuriferario. Itaque ultimus Assistens, vel Thuriferarius procedit ad Chorum incensandum. Chori thurificatio incipienda est a parte in qua dignior ex Canonicis praesentibus consistit; qua, ordine successivo thurificata, prosequitur in altera parte, facto initio a digniore illius partis; deinde thurificandi sunt qui in stallis inferioribus sedent, ac postea illi qui in stallis inferioribus alterius partis (DD. 851; 1339; 1481). Canonici incensandi sunt cum reverentia ante et post, duplici ductu; ceteri « de Choro, unico ductu, primo tantum in ordine, capite inclinato» (Caer. Episc., L. II, cap. Ill, η. 12). Si vero adsint Canonici Episcopi, tunc ultimus Assistens, vel Thuriferarius, incensat, triplici, vel duplici ductu, iuxta consuetu­ dinem (DD. 2447 ad 2; 2883 ad 5), digniorem ex Episcopis praesen­ tibus et Episcopum, vel Episcopos qui eadem parte exstant, deinde incensat Episcopum vel Episcopos, qui in altera parte consistunt, ac postea Canonicos in eadem parte, tandem Canonicos qui in parte dignioris Episcopi adsunt. Peracta Choralium incensatione, duplici ductu ac debito ordine Assistentes incensat, caput inclinando ante et post. Post Assisten­ tium incensationem, si hoc munus ultimus ex ipsis Assistentibus obierit, thus ipse excipiet, duplici ductu, a Thuriferario. 761. — Completo Cantico Magnificat, Assistentes, capite coo­ perto, assident dum a Choro repetitur Antiphona; sub eius finem caput detegunt, surgunt, et ad Celebrantem, debitis cum reverentiis, accedunt et hinc inde ad eius latus dum cantat Orationem vel Ora­ tiones adstant; priores duo, anteriores elevant pluvialis fimbrias eidem Celebranti. Postmodum duo ultimi, si plures Assistentes fuerint, facta Celebranti inclinatione, procedunt ad medium Chori, seu ante Al­ tare, et, genuflexione peracta, Versiculos Commemorationum, si hae dicendae occurrant, cantant, necnon: Benedicamus Domino, post ul­ timam Orationem. Tum facta iterum genuflexione, redeunt ad Cele­ brantem, cui sese denuo inclinant, et simul ac ille dixerit: Fidelium animae etc., si statim Completorium subsequatur, debitis cum reve­ rentiis Altari et Choro, ad Sacristiam redeunt, quo venerunt ordine (Caer. Episc., L. II, cap. Ill, η. 15), ibique exhibita, detecto capite, profunda inclinatione Imagini principali, et salutato Celebrante, paramenta deponunt a Ceroferariis adiuti. 762. — Si vero Completorium a Vesperis seiungatur, Assistentes, hinc inde, ad latus Celebrantis cum eo recitant Antiphonam finalem, 116 Pars II. - De Divino Officio genuflexi, vel stantes, pro ratione temporis, ac tandem, dicto per Celebrantem: Divinum auxilium etc., discedunt ut supra. Verum si Antiphona illa dicenda sit flexis genibus, tunc eandem, una cum Celebrante, iuxta probatam consuetudinem, recitare possunt genu­ flexi in infimo Altaris gradu. Articulus IV. De Canonicis, de ceteris Choralibus deque duobus Cantoribus in Vesperis solemnibus, absente Episcopo Ordinario. 763. — De Canonicis deque ceteris Choralibus. — Canonici et ceteri Chorales, statuta hora et dato signo cum campana, iuxta locorum consuetudinem, ad Chorum procedunt vel singulatim, vel processionaliter cum Canonico Celebrante (v. n. 514 et 515). Surgente Celebrante, omnes de Choro, capite detecto, surgunt et se gerunt ut sub n. 662-665; intonata vero quinta Antiphona. omnes surgunt simul et se gerunt ut sub n. 596 et 597, sed Celebran­ tem salutant cum procedit ad Altare SS. Sacramenti, itemque cum ab illo revertitur. 764. — Cantato ab Assistentibus: Benedicamus Domino, si statim non persolvatur Completorium, genuflectunt omnes, vel stant ad Antiphonam finalem B. Μ. V., pro ratione temporis; et, dicto per Celebrantem: Divinum auxilium etc., e Choro, prout venerunt, digrediuntur. 765. — De duobus Cantoribus. — Sicut pro Vesperis pontifi­ calibus ita et pro Vesperis solemnibus duo extant Cantores, sed superpelliceo tantum induti (Caer. Episc., L. II, cap. Ill, η. 7); qui. statuta hora, sicut ceteri Chorales accedunt ad Chorum vel proces­ sionaliter, vel singulatim, et se gerunt ut sub n. 637. Si vero Assistentes cum pluviali adessent in Choro plures quam duo, et praeintonatio Antiphonarum fieret (ex consuetudine) ab ultimo ex ipsis, ad Cantores nihilominus aeque pertineret Antiphonas repetere, et Psalmos intonare, uti supra dictum est. Ita porro pergunt usque ad Capitulum in reliquis Psalmis et Antiphonis, istas ordinatim praeintonando dignioribus ab utraque parte Chori. 766. — Postrema Antiphona repetita, ut supra, et cantato Capi­ tulo a Celebrante, si ad principium Hymni sit genuflectendum. quemadmodum ad: Veni, Creator Spiritus et ad: Ave, maris stella, Caput XIX. - De Vesperis solemnibus absente Episcopo Ordinario 117 duo Cantores id praestant in suis locis, ac manent genuflexi ad totam primani stropham. Si vero duo tantum Assistentes adsint, Cantores iam ante ultimam Hymni stropham, ad medium Chori, ut supra accedunt. Hymno absoluto, canunt Versiculum, qui semper a duobus Canto­ ribus, tam in duplici quam in semiduplici Officio et etiam in Com­ memorationibus pariter canitur (D. 235 ad 17). 767. — Duo Cantores post Antiphonam ad Magnificat, continuo Canticum in medio Choro intonant et, peracta Altari genuflexione, ad sua se recipiunt loca, ubi, suo tempore, thurificantur. «Advertant Cantores, et Organista, ut cantum, et sonum invicem alternatim ita dimetiantur, ut ante repetitionem Antiphonae incensatio sit expleta» (Caer. Episc., L. 11, cap. Ill, η. 13). Expleto Cantico Magnificat, in medium Chorum redeunt, et, clara voce, repetunt Anti­ phonam, dein ut antea secedunt. In casu vero, quo duo tantum Assistentes adsint, ad Cantores pertinet tam singulos Versiculos Commemorationum, si occurrant, quam Benedicamus Domino, in medio Chori decantare. Si differtur Completorium, Cantores conformant se ceteris in Antiphona finali, post quam, salutato Choro, factaque Altari ge­ nuflexione, ad Sacristiam revertuntur ordine, quo advenerunt. Articulus V. De Caeremoniario in Vesperis solemnibus, absente Episcopo Ordinario. 768. — Omnibus ad Vesperas rite dispositis, Caeremoniarius invitat Canonicum celebrantem et Assistentes ad pluvialia sumenda: quibus paratis, se geret ut sub n. 667 notavimus. Cum ad Altare pervenerit, sistit in cornu Epistolae a sinistris Ceroferarii, et flectit genu in plano; deinde super infimum gradum genuflexus cum Celebrante et Assistentibus Orationem: Aperi, Domine, etc., recitare potest, dein surgit, iterata genuflexione ut supra, Celebrantem praecedit ad scamnum oblongum in cornu Epi­ stolae, ibique sistit a dextris dignioris Assistentis et, brevi facta mora, signum dat incipiendi Officium. Recitato secreto: Pater et Are, Caeremoniarius innuit ut ad: Deus, iu adiutorium etc., a Celebrante cantandum, omnes se signent Cruce maiori et ad: Gloria Patri etc., caput versus Crucem profunde inclinent; deinde comitatur digniorem 118 Pars II. - De Divino Officio Assistentem ad Celebrantem, ut ei praeintonet Antiphonam; qua intonata, eundem reducit ad locum pristinum, debitis cum reve­ rentiis ante et post. Incepto primo Versu Psalmi, signum dat sedendi, itemque in fine cuiusque Psalmi caput detegendi, atque inclinandi ad: Gloria Patri etc., necnon ad verba quae reverentiam exposcunt. Completis Psalmis, Caeremoniarius ducit Ceroferarios et Assi­ stentes, debitis cum reverentiis, ad Celebrantem pro Capitulo; quo decantato, et per Chorum responso: Deo gratias, ad Celebrantem ducit digniorem Assistentem qui eidem Celebranti praeintonat Hymnum; eoque intonato, Assistentem ad pristinum locum reducit. Si initium Hymni exprimat Christi aut Dei invocationem, vel ad eius initium genuflectendum sit, Caeremoniarius se gerit ut diximus de Caeremoniario primo sub n. 602. Dum a Cantoribus Versiculus, post Hymnum, canitur, ducit primum Assistentem ad Celebrantem ut Antiphonam, ante Magni­ ficat, praeintonet. 769. — Intonato: Magnificat a Cantoribus, Caeremoniarius, de­ bitis cum reverentiis, ducit Celebrantem cum Assistentibus ad Altare SS. Sacramenti praeeunte Thuriferario, ac etiam Ceroferariis. Cum ad infimum Altaris gradum accesserint, peracta a Cele­ brante et ab Assistentibus genuflexione, in recta linea, cum Cele­ brante ac duobus dignioribus Assistentibus, Caeremoniarius ad Altare ascendit, ubi imponitur et benedicitur incensum in thuribulo, more solito, ac fit incensatio Altaris ut initio Missae (v. n. 750), tunc in planum descendit ac flectit genu quoties Celebrans genuflectit; Altari thurificato, Celebrantem et Assistentes ad Altare maius re­ ducit, quod statim, more solito incensatur quin tamen thus a Cano­ nico celebrante imponatur. Quo thurificato, Caeremoniarius, debitis cum reverentiis, Celebrantem et Assistentes ad scamnum reducit. Omnibus ad propria loca reversis, Caeremoniarius innuit digniori Assistenti ut, accepto a Thuriferario thuribulo, debitis cum reve­ rentiis, Celebrantem, triplici ductu, incenset, ac ipse interim dexterum ei sublevat pluvialis limbum. Tunc, si plures quam duo Assistentes adsint, ultimo ex ipsis indicat ut, accepto de manu dignioris Assistentis thuribulo, ordine ac ritu praescripto (v. n. 760), tam Chorales quam Assistentes incenset; alias, thurificatio Choralium et secundi Assistentis a Thuriferario facienda est. Completo Cantico cum Gloria Patri etc., Caeremoniarius Cele­ branti et duobus Assistentibus dignioribus signum sedendi et caput cooperiendi dat. Caput XIX. - De Vesperis solemnibus absente Episcopo Ordinario 119 770. — Sub finem Antiphonae post: Magnificat ducit Ceroferarios et Assistentes ad Celebrantem, ut eidem adstent ad Orationem, vel Orationes; prima Oratione completa, si plures adsint Assistentes, duobus ultimis innuit ut ad Altare se conferant, ibique stantes Versiculos post Antiphonas in cantu proferant, quando Commemo­ rationes faciendae sunt, necnon: Benedicamus Domino post ultimam Orationem pariter cantent. Si duo Assistentes tantum adsint, tam Versiculi quam: Benedi­ camus Domino a Cantoribus canuntur. Dicto a Celebrante: Fidelium animae etc., si confestim Comple­ torium subsequatur, facta Altari genuflexione, deducit Celebrantem, Assistentes et reliquos ad Sacristiam, ordine quo venerunt; ubi, exhibita inclinatione Imagini principali, paramenta exuunt. i I i I 771. — Si Completorii recitatio in horam aliam differatur, Ceroferarios cum candelabris ad loca sua remittit (Caer. Episc., L. II, cap. 1, n. 17). Assistentes autem monet ut apud Celebrantem, ad Antiphonam finalem, remaneant. Si vero ad Antiphonam genuflectendum sit, recitato: Dominus det nobis etc., Celebrantem et I Assistentes, iuxta probatam consuetudinem, ad Altare reducere potest. Antiphona completa, omnes discedunt, ut supra. Antiphona finalis B. Mariae Virginis dicitur flexis genibus, excepto toto tempore Paschali et singulis Dominicis per annum a primis Vesperis, etiam si hae in Quadragesima ante meridiem persol­ vantur, usque ad crepusculum vespertinum ipsius Dominicae (Rub. Gen. Brev., Tit. XXXVI, n. 3 et D. 3009 ad 8). Articulus VI. De Thuriferario in Vesperis solemnibus, absente Episcopo Ordinario. 772. — Thuriferarius, hora praestituta, superpelliceo amictus, Celebrantem se induentem adiuvat; dein, retro stans post ipsum, profunde se inclinat cum aliis Imagini principali Sacristiae; atque procedit, post Ceroferarios, ad Altare, manibus innetis, et capite semper detecto. Cum ad Presbyterii cancellos pervenerit, se gerit ut sub n. 560 notavimus. Incepto primo Versu Psalmi, sedet prope abacum, in omnibus se Choralibus conformans; surgente autem aliquo ex Assistentibus pro munere quodam exequendo, etiam Thuriferarius cum ceteris Mi­ nistris assurgit atque stans permanet usque dum ille iterum sedeat. 120 Pars II. - De Divino Officio Ad: Gloria Patri etc., in fine cuiusque Psalmi, et ad verba quae re­ verentiam exposcunt, caput inclinat. Thuriferarius, decantato Capitulo, vel post primani Hymni stropham, si ad eiusdem initium genuflectendum sit, pergit ad im­ mittendum ignem in thuribulum, ac statim cum eo et navicula ad abacum revertitur, ubi consistit usque ad intonationem Cantici: Magnificat. 773. — Genuflexione Cruci Altaris peracta, Thuriferarius ante Ceroferarios procedit ad Altare SS. Sacramenti, ante cuius infimum gradum in cornu Epistolae genuflexionem peragit, et dum Celebrans cum duobus Assistentibus suppedaneum Altaris ascendit, ipse quoque per gradus laterales ascendit, pene ad medium Altaris; porrecta navicula digniori Assistenti, sustinet ante Celebrantem thuribulum quod, thure benedicto, praefato Assistenti tradit; tum descendit in planum ad idem latus Epistolae, ubi, thurificatione peracta, ab eodem Assistente thuribulum recipit. Genuflexione peracta, procedit ante omnes ad Altare maius, ante cuius infimum gradum genuflexionem peragit in cornu Epistolae, dein per gradus laterales suppedaneum ascendit et primo Assistenti thuribulum porrigit, a quo, thurificatione peracta, recipit, in planum descendit, genuflexionem facit et apud Celebrantis scamnum se confert, ibique digniori Assistenti porrigit thuribulum ad incensandum Celebrantem, elevans interim ei oram pluvialis, et sese Cele­ branti inclinans ante et post incensationem. Deinde Thuriferarius, si Assistentes sint duo tantum, recepto thuribulo, incensat omnes (v. n. 760); sin vero fuerint quatuor vel sex, incensatio Chori fit ab ultimo ex ipsis, eique Thuriferarius elevat interim a latere dextero pluvialis fimbriam. Post incensationem ultimi Assistentis, reliquos de more thurificat atque, ultimo loco, ter populum, in medio scilicet, a dextris et a sinistris, stans ante ingressum Presbyterii, cum capitis inclinatione ante et post: tum, facta Altari genuflexione, ad Sacristiam se confert. Articulus VII. De Ceroferariis in Vesperis solemnibus, absente Episcopo Ordinario. 774. — Ceroferarii, omnibus rite dispositis, ad nutum Caeremo· niarii, sua candelabra, iam accensa, sumunt, factaque cum ceteris profunda inclinatione praecipuae Imagini, retro stantes post Assi­ Caput XIX. - De Vesperis solemnibus absente Episcopo Ordinario 121 stentes, ante omnes (Ceroferarius prior ad dexteram alterius) pro­ cedunt ad Altare, more solito (v. n. 561). Ceroferarii, adhuc candelabra tenentes, genuflexione peracta, super infimum gradum Altaris, vel plano, deponunt candelabra et cereos exstinguunt (Caer. Episc., L. II, cap. Ill, π. 2). Consuetudo cereos non exstinguendi, praesertim solemnioribus Vesperibus ser­ vari potest. Cereis exstinctis, una cum ceteris in genua procumbunt; ad nutum Caeremoniarii surgunt; coram Altari iterum genuflexionem peragunt et ad scamna prope abacum, pro se collocata, accedunt, ibique stant, et se aliis Choralibus conformant. Incepto primo Versu Psalmi, sedent, et se gerunt ut sub n. 772 diximus de Thurifcrario. 775. — Completo ultimo Psalmo, si cerei exstincti, eos accendunt, accipiunt candelabra et dum repetitur Antiphona, peracta Altari genuflexione, ad Celebrantem appropinquant, debitis cum reverentiis, et hinc inde ante eum se collocant, facie ad se invicem versa, atque ita manent usque ad intonationem Hymni; post quam se inclinant Celebranti, candelabra ad latera Altaris reportant et, debita cum genuflexione, pristinum petunt locum. Si vero ad primam Hymni stropham genuflectendum est et Celebrans ad scamnum remaneat, duo Ceroferarii stant ad eius latus ut supra, usque ad finem primae strophae, quamvis alii genuflectant: si autem Celebrans pergat ad genuflectendum ante Altare,, tunc Ceroferarii facta ei inclinatione, cum eo et Assistentibus ad Altare procedunt, ubi, depositis candelabris, in plano genuflectunt. Absoluta stropha, locum suum petunt. 776. — Intonato Cantico, ad nutum Caeremoniarii, debitis cum genuflexionibus, Ceroferarii procedunt ad Altare SS. Sacramenti, ibique morantur semper erecti usque ad finem incensationis. Dein­ ceps, iterata genuflexione, simul cum aliis procedunt post Thuriferarium ad Altare maius, ubi, super secundum eius gradum candelabra deponunt, et ad proprium redeunt locum; suo tempore a Thuriferario, cui caput inclinandum est ante et post, incensantur. 777. - Dum repetitur Antiphona post Magnificat, accipiunt iterum candelabra, et, debitis cum reverentiis, ad Celebrantem se conferunt, eique adstant ut ad Capitulum; completa Oratione, vel Orationibus, digrediuntur reverentias iterando, candelabra uti prius deponunt, ac pristinum petunt locum, ubi se ceteris conformant in Antiphona finali, post quam, sumptis denuo candelabris, ac 122 Pars II. - De Divino Officio peracta Altari genuflexione, ordine quo venerunt ad Sacristiam revertuntur: facta cum aliis inclinatione profunda Imagini praeci­ puae et, salutato Celebrante, candelabra in loco unde ea sumpserunt collocant; Assistentes sacris se vestibus exuentes, adiuvant, ac demum, superpelliceum deponunt. Si, nulla mora interposita, recitetur Completorium, haud necesse est post Orationes candelabra ullo in loco demitti, quum, dicto: Fidelium animae etc., continuo discedendum sit. CAPUT XX. DE VESPERIS CANTATIS SINE ASSISTENTIBUS PARATIS 778. — In aliquibus Cathedralibus et Collegiatis, diebus ritus duplicis maioris et minoris Vesperae canuntur sive ab Hebdoma­ dario, qui est Beneficiatus aut Mansionarius paratus cum duobus Assistentibus superpelliceis tantum amictis, sive ab Hebdomadario pariter parato, absque Assistentibus, sed cum Thuriferario et duobus Ceroferariis. In primo casu servandus est Ritus in Capite praecedenti descriptus et duo Assistentes se gerunt ut digniores Assistentes, sed Assistentes tam in quolibet accessu ad Altare quam in recessu semper genuflectere debent, etiamsi Celebrans se tantum inclinet (D. 306). In secundo casu Thuriferarius assistit et ministrat, primani Antiphonam et Antiphonam ad Magnificat, nec non Hymnum praeintonat, et oram dexteram pluvialis elevatam tenet cum Altare adoletur thure (D. 3009 ad 5); exinde thus defert Celebranti, et alia perficit, quorum supra in proprio ipsius officio mentio facta est. CAPUT XXI. DE VESPERIS SOLEMNIBUS CORAM SS. SACRAMENTO EXPOSITO 779. — Omnes se gerunt ut in Capite XIX, sed: I. - Quum in conspectu SS. Sacramenti advenerint, caput dete­ gunt. ante ipsum vero Altare omnes utrumque genu simul flectunt cum mediocri corporis inclinatione, id est capitis et modica hume­ rorum inclinatio, quae in casu habetur uti profunda (D. 4179 ad 1) - Caput XXI. - De Vesperis solemnibus coram SS. Sacramento exposito 123 et ita se gerunt quando a Presbyterio discedunt, necnon quando revertuntur. In prosecutione Functionis discedentes aut adve­ nientes in medium Altaris, vel transeuntes ante SS. Sacramentum, unicum flectunt genu, absque capitis inclinatione (D. 2682 ad 49). II. - Omnes salutationes omittuntur, non tamen illae quae fiunt ad aliquid ministrandum, ad incensationem etc., quae potius Ritus quam honoris ratione fiunt. III. - Conveniens esset ut, ob reverentiam tanti Sacramenti, omnes praesentes et in Choro assistentes, starent semper; ob longi­ tudinem tamen Officii, infra Psalmodiam sedere possunt, iugiter detecto capite (Caer. Episc., L. II, cap. XXXIII, n. 33). IV. - Celebrans et Assistentes, in infimo gradu genuflexi, reci­ tant, secreto, consuetam Orationem praeparatoriam; qua absoluta, in plano unicum flectunt genu et ad scamnum accedunt. Ceroferarii autem post duplicem illam genuflexionem, candelabra collocant ut supra, sed cereos non exstinguunt. V. - Ad Magnificat, Celebrans incedit cum suis Assistentibus, ceterisque ad Altare, detecto capite, ut alias; facta ibi in plano ab omnibus genuflexione, ad Altare ascendit medius inter duos digniores Assistentes, deosculatur Altare in medio, ibique cum Assistentibus flectit genu, se paulisper retrahens ad cornu Evangelii, facie veluti conversa ad cornu Epistolae, imponit ac benedicit in­ censum de more, naviculam ministrante sine osculis digniore Assi­ stente, et altero dexteram pluvialis fimbriam sublevante. Postea, sine genuflexione (Comm, in Instr. Clem. XXX, η. 10), descendit cum Assistentibus ad secundum gradum, et in ora suppedanei genuflexus (D. 2928 ad 5), accipit a digniore thuribulum, iisque elevantibus hinc inde pluvialis limbum, SS. Sacramentum, triplici ductu, adolet cum profunda capitis inclinatione ante et post (D. 3086 ad 3). Reliqui Assistentes genuflexi permanent in infimo Altaris gradu, ceteri Ministri in plano. Omnes etiam de Clero flectunt genua. Thurificato SS. Sacramento, surgunt omnes; Celebrans thuri­ bulum retinens cum duobus dignioribus Assistentibus ad Altare rursum accedit, ibique unicum flectit genu, ac Altare ipsum de more adolet, non tamen Crucem, etiamsi adsit (D. 2340 ad 4), cum simplici genuflexione quacumque vice per medium transit. Thurificato Altari, redditoque in cornu Epistolae thuribulo, Ce­ lebrans et duo Assistentes genuflectunt in medio, ac in planum descendunt obliquo latere, ne SS. Sacramento terga obvertant, nempe Celebrans cum secundo Assistente se pauxillum retrahendo ■ ■■■ ■■ 124 Pars II. - De Divino Officio ad cornu Evangelii, faciemque vertendo ad cornu Epistolae; alter Assistens vero se aliquantisper abducendo ad cornu Epistolae, faciem autem ad cornu Evangelii convertendo. Tum peracta ab omnibus in plano genuflexione ut supra, ordine quo advenerunt pristina petunt loca, absque alterius Altaris incensatione (D. 2390 ad 6). VI. - Tliuriferarius pro incensando populo non in medio ad ingressum Presbyterii consistit, sed parum a latere Evangelii. VII. - Non licet ratione expositionis SS. Sacramenti addere Com­ memorationem de eodem; neque omittendus est in fine, v. Fidelium animae etc. (D. 3086 ad 1). CAPUT XXII. DE VESPERIS SOLEMNIBUS DEFUNCTORUM ABSENTE EPISCOPO ORDINARIO Articulus I. De iis quae praeparanda sunt pro Vesperis solemnibus Defunctorum, absente Episcopo Ordinario. 780.— 1.- In Sacristia capitulari. — Super consuetam mensam praeparatur pro Canonico celebrante: pluviale nigri coloris, rocchettum et amictus; super aliam mensam: duo candelabra cum candelis e cera communi (Caer. Episc., L. 11, cap. X, n. 2). II. - In Sacristia maiori. — Super consuetam mensam: superpellicea et bireta pro Clero. III. - Ad Altare maius.— Altare maius pallio nigri coloris in­ struitur, eique superimponuntur sex candelabra, numquam argentea vel deaurata, cum candelis e cera communi, et in medio praealta Crux, absque floribus, Reliquiis Sanctorum vel Imaginibus cuiusque generis (loc. cit., cap. XI, n. 1). Gradus Altaris nudi sint. IV. - In cornu Epistolae e regione Throni. — Scamnum pru Celebrante; ad eius dexteram: scabellum pro Caeremoniario, Caput XXII. - De Vesperis solemn. Defunctorum, absente Episcopo Orel 125 Ante scamnum praeparatur legile nudum et super illud collo­ catur Breviarium. V. - In Ecclesiae medio. — Tumulum, candelis, e cera com­ muni, circiimseptum erigi convenit (v. n. 1118, III). Articulus II. De Functione. 781. — Canonicus celebrans, pluviali nigro indutus super rocchettum et amictum, ad Altare procedit, praeeuntibus Ceroferariis cum candelabris accensis, Caeremoniario, ac duobus Cantoribus superpelliceo amictis, qui hinc inde Celebranti anteriores sustinent plu­ vialis fimbrias. Cum ad Altare advenerint, Celebrans, reverentia peracta (ceteri vero genuflexionem faciunt), cum Caeremoniario ad scamnum se confert, debitis cum reverentiis; Ceroferarii, depositis candelabris, ad scabella sua accedunt; Cantores vero ad sedes suas, in Choro, recedunt. 782. — Dum stant omnes suis in locis, capite detecto, Celebrans dicit secreto: Pater noster et Ave Maria, interim duo Cantores, debitis cum reverentiis, in medio Chori accedunt : ad nutum Caeremoniarii intonant Antiphonam: Placebo Domino etc., quam Chorus prosequitur; mox primum Psalmum intonant, et cantus prosequitur absque sono organi vel alterius instrumenti (Caer. Episc., L. I, cap. XXVIII, n. 13; D. 4156 ad 2). Si vero Vesperae, vel delationem cadaveris ad Ecclesiam ac Re­ sponsorium Subvenite etc., vel Officium diei currentis immediate se­ quantur, non dicitur: Pater noster et Ave Maria, sed Cantores absolute Antiphonam: Placebo Domino etc., intonant. 783. — Antiphonae duplicantur in die depositionis, opportu­ niori die post acceptum mortis nuntium, in die tertio, septimo, trigesimo et anniversario, etiam late sumpto, et quoties Officium solemniter celebratur (Rub. spec. Brev. R. ad Offic. Def.), scilicet cum assistentia Sacerdotis induti pluviali nigro (cum vel sine stola) vel saltem stola nigra supra cottam (Epii. Lit., ann. 1921, pag. 428). In fine omnium Psalmorum semper dicitur: Requiem aeternam * dona eis, Domine - Et lux perpetua * luceat eis etiamsi pro uno fiat Officium (Ruhr, supra cit.). 126 Pars II. - De Divino Officio 784. — Incepto primo Psalmo, assident omnes, capite cooperto, usque ad: Magnificat. Sequentes Antiphonas et Psalmos, eodem modo quo primam, duo Cantores inchoant, qui etiam, ultima Antiphona repetita, Versiculum: Audivi vocem etc., canunt; dein Antiphonam ad: Magnificat intonant; qua absoluta, omnes surgunt (Caer. Episc., L. II, cap. X, n. 3) et duo Cantores Canticum incipiunt, ad quod, Cruce maiori, omnes se signant. Durante Cantico nulla fit incensatio. Dum repetitur Antiphona post: Magnificat, sedent omnes, ac post illam surgunt. Celebrans cum Caeremoniario procedit ante infimum Altaris gradum; interea ad latera Celebrantis accedunt duo Cantores. Celebrans, detecto capite manibusque innetis, stans, elata voce, dicit: Pater noster, quod secreto complet genuflexus, genua simul omnibus flectentibus usque ad finem. Subdit postmodum, eodem tono: Et ne nos etc., cum aliis Versiculis, ut in Breviario, respondente Choro. Tum Celebrans surgens ad: Dominus vobiscum, cantat Orationem Officio respondentem, cum longiori con­ clusione, atque subiungit: Requiem aeternam dona eis, Domine, etc., semper plurali numero, absque signo Crucis; deinde duo Cantores stantes decantant: Requiescant in pace; responso per Chorum: Amen, nil ultra additur, sed omnes digrediuntur silentio. 785. — Quandocumque Vesperae ritu duplici vel solemniter non canuntur, repetita Antiphona ad: Magnificat, et recitato: Pater noster, ante reliquos Versiculos Precum, intonatur a Cantoribus genuflexis Psalmus 145: Lauda, anima mea, Dominum, etc. CAPUT XXIII. DE COMPLETORIO CUM CANTU, ABSENTE EPISCOPO ORDINARIO 786. — Si Completorium cantetur immediate post Vesperas, lu­ mina accensa manere possunt, nec enim oportet, nec convenit, ut ad principium Completorii extinguantur. Omnes de Clero ad Completorium chorali tantum habitu utuntur, absque ullo sacro paramento. Si igitur Hebdomadarius Vesperas celebraverit et immediate Completorium celebrare debeat, tunc pluviale dimittit et in Chorum ad stallum suum accedit (De Herdt, Prax. Pont., Tom. II, n. 64). 787. — Omnibus in proprio loco stantibus aperto capite, et, signo inchoandi habito, Lector accedit ad medium Chori, Altari Caput XX111. - De Completorio cmn cantu, absente Episcopo Ord, 127 genuflectit, mox, ad Hebdomadarium profunde inclinatus, absolute incipit in tono lectionum; lube, domne, benedicere, et ita inclinatus perstat, donec Hebdomadarius formulam benedictionis compleverit. Hebdomadarius se ad Lectorem convertens dicit; Noctem quie­ tam, etc. Dicto a Choro: Arnen, idem Lector erectus, et ad Altare conversus, prosequitur: Fratres, sobrii estote, etc. Ad verba; Tu autem, Domine, etc., genuflectit versus Altare, deinde surgit et, absque genuflexione, sed debitis cum reverentiis ad Chorales, ad locum suum recedit. Tum, responso per Chorum: Deo gratias, Hebdomadarius cantat: Adiutorium nostrum etc., sub quibus verbis ipse et omnes Chorales, Cruce maiori, se signant; deinde ab omnibus dicitur: Pater noster, totum secreto; quo absoluto, Hebdomadarius, profunde inclinatus, gravi voce recitat: Confiteor etc.; dicens: Vobis fratres et: Vos fratres, se convertit ad utramque partem Chori et ad: mea culpa etc., dextera pectus ter percutit, sinistra infra pectus posita. Confessione ab Hebdomadario completa, Chorales, ad ipsum pa­ rumper conversi, subdunt: Misereatur tui etc., ad quod Hebdoma­ darius Arnen respondet et se erigit; deinde Chorales profunde inclinati Confiteor repetunt; se convertunt ad Hebdomadarium dicentes: Tibi Pateret: Te Pater; atque ad: mea culpa etc., pariter pectus sibi ter percutiunt et inclinati manent donec Hebdomadarius finierit Misereatur etc. Cum vero Hebdomadarius dicit: Misereatur etc., se ad Chorum convertit; ad verba: Indulgentiam etc., omnes se signant. 788. — Confessione absoluta, Hebdomadarius cantat: Converte nos, etc., formans interim sibi Crucis signum super pectus; ad quem Versum pariter omnes se signant super pectus, Cruce minori, et respondent: Et averte etc. Hebdomadarius, eadem voce, prose­ quitur: Deus, in adiutorium etc., signando se a fronte ad pectus, et ab humero sinistro ad dexterum, more solito. Primus Cantor, in loco suo, intonat Antiphonam: Miserere, vel Alleluia, tempore Paschali; alter pariter, in loco suo. Psalmum 4: Cum invocarem etc. intonat. Primo Psalmi Versu incepto, sedent omnes, capite cooperto, et sic manent usque ad Hymnum exclusive; detegunt tamen caput et inclinant ad: Gloria Patri etc., in fine cuiuslibet Psalmi. 789. — Completa psalmodia, repetitur Antiphona a Choro, deinde omnes surgunt; Cantores, in suis locis, Hymnum canunt; quo expleto, Hebdomadarius cantat Capitulum. 12* Pars II. - De Divino Officio Interim duo Cantores accedunt ad medium Chori, ibique Respon­ sorium breve alternatim cum Choralibus decantant; quo completo, primus intonat Antiphonam : Salva nos, etc. ; alter Canticum: Nunc dimittis etc.; deinde ambo ad loca sua redeunt. Post Canti­ cum, a Choro repetitur Antiphona, deinde Hebdomadarius cantat: Dominus vobiscum, Orationem, iterumque Dominus vobiscum; duo Cantores, suis in locis, canunt: Benedicamus Domino. Responso a Choro: Deo gratias, Hebdomadarius, mediocri voce, subdit: Benedicat et custodiat nos etc., se signans ad: Pater, et Filius, et Spiritus Sanctus. Denique immediate canitur Antiphona finalis B. Μ. V. quam Hebdomadarius incipit et Chorus prosequitur; qua absoluta, Heb­ domadarius Versiculum dicit (dein, si genuflexus, surgit) et Ora­ tionem recitat. Dicto ab Hebdomadario: Divinum auxilium etc., et a Choralibus responso: Arnen, omnes genuflexi, vel stantes, prout ad Antiphonam finalem, secreto recitant Pater, Ave et Credo. Ora­ tionem Sacrosanctae etc., semper genuflexi recitant: qua completa, omnes ordinatim digrediuntur. Ad Completorium organum pulsari potest. CAPUT XXIV. DE MATUTINO SOLEMNI ET DE LAUDIBUS ABSENTE EPISCOPO ORDINARIO Articulus I. De iis quae praeparanda sunt pro Matutino solemn i et pro Laudibus, absente Episcopo Ordinario. 790. — 1. - In Sacristia maiori. — Pro omnibus, superpellicea et bireta praeparantur; adsit thuribulum cum navicula. II. - Ad Altare maius. — Omnia ut sub n. 745, 111 notavimus; ad latera Altaris, super infimum gradum, ponuntur candelabra pro Ceroferariis. HI. - In medio Choro. — Legile cum Breviario praeparatur. Si opus fuerit, prope legile apponi potest candelabrum cum cereo accenso (D. 2079 ad 3). Caput XXIV. - De M atutino solemni et Laudibus, absente Episcopo Ord. 129 IV. - In cornu Epistolae e regione Throni. — Paratur scamnum oblongum ct ante illud collocatur legile (v. n. 745, IV). V. - In plano Chori ante stallum Hebdomadarii. — Praepa­ ratur scabellum oblongum panno viridi coopertum pro duobus Can­ toribus; ante illud legile cum Breviario et aliis libris in Cantorum usum. VI. - In Sacristia Altari maiori contigua. — Super mensam disponuntur: pluviale et amictus pro Canonico Hebdomadario; duo pluvialia pro Cantoribus. Haec paramenta, si possibile, collocari possunt super parvum abacum a tergo maioris Altaris. Articulus II. De Functione. 791. — Iuxta Caeremoniale Episcoporum, idem, qui Missam solemnem celebraturus est, etiam Matutinum solemnem celebrat (L. Il, cap. VI, n. 1), nisi forte legitime sit impeditus (D. 2196 ad 2). 1 ! I I Hebdomadarius si Canonicus, sedet in primo stallo (Caer. Episc., L. 11, cap. VI, n. 4), seu sedet ab ea parte Chori, quae Hebdo­ madario illa hebdomada obtigerit, seu ubi ea hebdomada Chorus assignatur (DD. 425 ad 1; 1118). Quapropter Dignitas seu Canonicus qui Hebdomadarius est, si ab altera parte sedeat, transire debet ad eam Chori partem, a qua Officium inchoatur; in ea, praece­ dentiam habet supra omnes alias Dignitates (D. 1414). Dignitas autem, quae ab ea Chori parte primum locum habet, sedet immediate post Hebdomadarium; et, si oporteat, stallum e conspectu Hebdomadarii vacuum relinquitur, ut prima et secunda Dignitas in stallorum paritate conveniant (DD. 1118; 1133; 1975). Si vero Hebdomadarius non sit Canonicus, sedet in loco digniori ab ea parte ubi Chorus ea hebdomada assignatur, supra reliquos sui ordinis (D. 1118). In Ecclesiis quae nec Cathédrales nec Collegiatae sint, servanda est consuetudo cuiuscumque Ecclesiae, sed, ex analogia, Hebdoma­ darius sedere in loco digniori debet. 792. — Canonici et alii, in habitu chorali, hora competenti ad Chorum accedunt, diebus praesertim solemnioribus, processionaliter, vel etiam singulatim iuxta locorum consuetudinem. Si processionaliter accedunt, hic ordo servandus: praecedit Caere­ moniarius, dein duo Cantores; tertio loco, Canonicus vel Beneficiatus 9 — Moretti, De s. Functionibus - II. 130 Pars IL - De Divino Officio Hebdomadarius; sequuntur reliqui Chorales bini, dignioribus imme­ diate post Hebdomadarium euntibus. Cum ad Altare pervenerint, Hebdomadarius et duo Cantores genuflectunt in infimo gradu, alii hinc et inde. Omnes genuflexi secreto recitant Orationem: Aperi, Domine, etc.; qua absoluta, surgunt omnes. Debitis cum reverentiis, Hebdomadarius accedit ad primum stallum; duo Cantores ad scabellum ante Hebdomadarium; reliqui ad loca sua. 793. — Omnibus stantibus detecto capite, ac, dato incipiendi signo a Caeremoniario, dicitur secreto: Pater, Ave et Credo. Deinde Hebdomadarius, pollice dextero signans sibi labia, parvo Crucis signo, cantat: Domine, labia mea aperies; responso a Choro: Et os meum etc., se iterum signans a fronte ad pectus, et ab humero si­ nistro ad dexterum, eadem voce, subdit: Deus, in adiutorium etc. Ad: Gloria Patri etc., omnes, de more, se inclinant, et ad: Sicut erat etc., se erigunt. Interim duo Cantores ex suis subselliis in medium Chorum prodeuntes cum inclinatione Hebdomadario ac genuflexione Altari, ex libro super legile nudum ante se positum cantant Invitatorium, quod a Choro repetitur, ac deinceps Psalmum 94: Venite, exsul­ temus etc. Dum canitur: Venite, adoremus, et procidamus ante Deum. omnes in locis suis genuflectunt, exceptis duobus Cantoribus, qui unicum genu flectunt sub finem dumtaxat verborum; tum assurgunt, et prosequuntur: ploremus coram Domino etc. Completo Psalmo, pri­ mam partem Invitatorii repetunt et, dum Chorus alteram partem prosequitur, debitis cum reverentiis, ad Hebdomadarium accedunt; dignior ei praeintonat Hymnum; quo alternatim expleto a Choro, praeintonat ei quoque Antiphonam primi Nocturni, factis iugiter reverentiis. Chorus exinde prosequitur Antiphonam; post quam duo Cantores, in medio Chori, priorem Psalmum intonant; cuius incepto primo Versu, sedent omnes, capite cooperto, quod tamen sedentes detegunt, et inclinant ad: Gloria Patri etc., in fine cuiuslibet Psalmi. 794. — Post primum Psalmum Cantores, in medio Chori, repe­ tunt Antiphonam, dein accedunt ad digniorem Canonicum eique primus ex ipsis alteram praeintonat Antiphonam, cum reverentiis ut sub n. 756 diximus de duobus ultimis Assistentibus ad Vesperas solemnes. Ad intonationem Antiphonarum Chorales se gerunt ut sub n. 663. Antiphona a digniori Canonico intonata, Chorus stans prose­ quitur, et duo Cantores, in medio, subsequentem intonant Psalmum; dein, post reverentias, de more, ad pristinum recedunt locum, ubi, Caput XXIV. - De Matutino solemni et Laudibus, absente Episcopo Ord. 131 facie ad Altare conversa, sedent et psallunt. Quem ritum in reliquis servantes, vicissim dignioribus ex utraque parte Chori Antiphonas ordinate praeintonant. 795. — Absoluto ultimo Psalmo cuiusque Nocturni, duo Can­ tores procedunt ad medium Chorum; repetita Antiphona, Versiculum cantant, ac postea ad sua loca redeunt. Incepto Versiculo, omnes surgunt, detecto capite; Hebdomadarius, elata voce, iunctisque mani­ bus, intonat: Pater noster, et reliquum cum Choralibus secreto per­ ficit; tum, eodem vocis tono, subdit: Et ne nos inducas in tentationem, respondente Choro: Sed libera nos a malo; ac deinceps Hebdomadarius Absolutionem Nocturno et diei convenientem cantat, ad quam omnes erecti stant et: Arnen respondent (Caer. Episc., L. II, cap. VI, n. 12; D. 3110 ad 3). 796. — Lectiones leguntur, festis praesertim diebus, a Canonicis incipiendo a limioribus ad seniores; et quando non adsunt tot Cano­ nici, primas legunt alii Clerici in Choro existentes (Caer. Episc., L. II, cap. VI, n. 13). Dum cantatur Versiculus, Caeremoniarius accedit ad Canonicum vel ad Beneficiatum qui lecturus est primam Lectionem iliumque, capitis inclinatione, invitans, ad legile ducit; quo cum ambo perve­ nerint, iuxta legile versus Altare reverentiam, vel genuflexionem, peragunt et reverentia versus Chorales primum a parte Hebdoma­ darii dein ab altera parte Chori salutant; mox Lector tradit biretum Caeremoniario, propius accedit ad legile atque Lectionem, quam lecturus est, aliquantulum perspicit. Prolata autem Absolutione, Lector ad Hebdomadarium se convertit et, caput profunde inclinans versus eum, cantat: lube, domne, benedicere, et sic inclinatus perstat donec Hebdomadarius verba benedictionis expleverit. Absoluta ab eodem Hebdomadario benedictione, et responso: Amen a Choro, omnes sedent capite cooperto; tum vero Lector incipit et prosequitur Lectionem in tono consueto, manibus hinc inde super legile seu librum positis, vel iisdem iunctis ante pectus (D. 2735 ad 3), et ad laevam illius stat Caeremoniarius. Lector, si Canonicus, caput versus Altare profunde inclinans, non Canonicus genuflectens, in fine dicit, eodem tono: Tu autem, Domine, etc.; deinde surgit, et, absque ulla genuflexione, sed debitis cum reverentiis ad Chorales, revertitur cum Caeremoniario ad locum suum. Ibi, antequam sedeat, reveren­ tiam Caeremoniario facit, cui Caeremoniarius respondet. Lectori, etiamsi Canonicus, palmatoriam, vulgo Bugia, vel cande­ labrum ab alio sustentatum adhibere non licet (D. 2578 ad 3). 797. — Responso: Deo gratias, a Choro canitur Responsorium; Versiculum autem duo Cantores, in medio Chori, concinunt. Idipsum servabitur in reliquis Lectionibus et Responsoriis cuiusque Nocturni. Interim Caeremoniarius accedit ad eum qui secundam Lectionem lecturus est, et se gerit ut supra et sic deinceps ad alias Lectiones. 798. — Ad benedictiones in Matutino solemni tum Hebdoma­ darius, tum Chorales surgere debent (D. 3110 ad 3), sed Canonici, ad primam, quartam et septimam benedictionem stare debent; ad alias si adsit consuetudo (D. 3780 ad 11). In tertio Nocturno dum cantatur textus Evangelii stant omnes, detecto capite, donec dicatur: Et reliqua. 799. — Completa octava Lectione, Hebdomadarius, invitante Caeremoniario, procedit vel ad Sacristiam Altari maiori contiguam, vel ad abacum a tergo eiusdem Altaris, ubi, dimissa cappa, si ea utatur, sumit amictum et pluviale, ac postea, comite eodem Caere­ moniario, pergit vel ad stallum suum in Choro, vel ad scamnum in cornu Epistolae. Eodem tempore, duo Cantores et ipsi se pluvialibus, adiuvantibus Ceroferariis, induunt, accedunt ad medium Chori. Postquam cantaverant: Gloria Patri etc., in Responsorio, una cum Ceroferariis candelabra deferentibus, genuflexionem peragunt et ad Hebdomadarium se conferunt, debitis cum reverentiis; eique assi­ stunt ut in Vesperis ad Capitulum, et adstant donec Lectionem exple­ verit, Hymnumque intonaverit. 800. — Hebdomadarius, detecto capite, surgit, et cum eo omnes surgunt; stans in stallo suo (D. 1085), vel ad scamnum ad digniorem de Choro inclinatus, petit ab illo benedictionem, dicens cum cantu: lube, domne, benedicere, cui alter in suo loco consistens, aperto capite, respondet: Ad societatem etc., vel: Per Evangelica dicta etc. Hebdomadarius ultimam Lectionem canit, omnibus stantibus, et in fine, profunde ad Altare se inclinans, dicit: Tu autem, Domine, etc. Lectione absoluta, dignior Cantor Hebdomadario, cum reve­ rentiis de more, praeintonat Hymnum: Te Deum laudamus; quo ab Hebdomadario intonato, Cantores ad pristinas redeunt sedes, una cum Ceroferariis qui candelabra super Altaris gradum deponunt: Chorus prosequitur Hymnum. Dum cantatur: Te ergo, quaesumus, etc., omnes, suis in locis, genuflectunt. 801. — Expleto Matutino per Hymnum: Te Deum, Hebdo­ madarius statim incipit Laudes concinens: Deus, in adiutorium etc., Caput XXV- - De pri nia, tertia, sexta et nona canendis, absente Episc. Orel. 133 cum signo Crucis; tum vero omnia servantur quae superius de Vesperis solernnibus absente Episcopo dicta sunt in respectivis Arti­ culis Capitis XIX huius Partis, sed et incensatio fit ad Benedictus (D. 3410 ad 4), Altare vero SS. Sacramenti non incensatur. 802. — Consuetudo solemniter cantandi unum dumtaxat No­ cturnum, ceterosque recitandi, tolerari potest; sicut et Laudes, post solemne Matutinum, sine cantu possunt recitari in Choro, nisi agatur de Festis principalibus (D. 2684 ad 3, 4). 803. — Si adsit legitima consuetudo (D. 3975, VI, 1) sumendi pluvialia a principio Matutini, tunc: I. - Pluvialia parantur in Sacristia capitulari, et etiam duo candelabra pro Ceroferariis. II. - Omnes ad Altare procedunt ut ad Vesperas solemnes, ab­ sente Episcopo Ordinario, ut in respectivis Articulis Capitis XIX huius Partis notavimus. III. - Hebdomadarius sedere potest in primo stallo Chori, vel in scamno in cornu Epistolae collocato, et in casu Caeremoniarius sedet in scabello a sinistra eiusdem Hebdomadarii, duo Cantores in sca­ bello e regione Altaris. CAPUT XXV. DE PRIMA, TERTIA, SEXTA ET NONA CANENDIS ABSENTE EPISCOPO ORDINARIO 804. — Si decantentur Morae minores Prima, Tertia, Sexta et Nona, pluvialia non sunt adhibenda. Organa tamen, durante Psalmodia, pulsari licet iuxta Ecclesiae consuetudinem. 805. — Dicto Pater, Ave ct Credo, vel Pater, Ave secreto. Hebdo­ madarius, qui in stallo suo consistit, in quavis Hora canit: Deus, in adiutorium etc. Duo Cantores stantes, in medio Chori, intonant Hymnum et Antiphonam; qua intonata, statim intonationem primi Psalmi subiungunt. Ab incepto primo Versu Psalmi prioris usque ad expletam Anti­ phonam, sedent omnes, capite cooperto, quod sedentes detegunt, inclinatumque tenent ad: Gloria Patri etc., in Psalmis singulis. 134 Pars II. - De Divino Officio Reliqui Psalmi a Cantoribus dentio intonari debent; quibus abso­ lutis, a Choro Antiphona canitur, dein omnes surgunt et Capitulum Hebdomadarius canit. Interea duo Cantores, debitis cum reverentiis, ad medium Chori accedunt et, responso a Choralibus: Deo gratias. Responsorium breve et Versiculum alternatim cum Choro decantant: Hebdomadarius subiungit: Dominus vobiscum, et Orationem atque iterum: Dominus vobiscum; deinde duo Cantores canunt: Benedi­ camus Domino. Responso a Choro: Deo gratias, Hebdomadarius, remissiori voce, dicit: Fidelium animae etc. Ante discessum de Choro, in fine ultimae Horae, recitato: Pater noster secreto, Hebdomadarius, mediocri voce, dicit: Dominus det nobis suam pacem; responso a Choro: Et vitam aeternam. Amen, statim incipit Antiphonam finalem B. Μ. V., eamque Chorus prose­ quitur. Antiphona absoluta, Hebdomadarius Versiculum dicit (dein, si genuflexus surgit) et Orationem recitat. Dicto per Hebdomada­ rium: Divinum auxilium etc., omnes respondent: Amen. 806. — Hebdomadarius ad Primam, post lectionem Martyrologii, cantat alternatim cum Choro: Pretiosa in conspectu etc., nec non reliqua usque ad Absolutionem Capituli. Ad Lectionem brevem profert in cantu benedictionem, atque in fine pariter in cantu dicit: Adiutorium etc. Lector ad brevem Lectionem se gerit ut in initio Completorii (v. n. 787). CAPUT XXVI. DE MATUTINO SOLEMNI CUM LAUDIBUS DEFUNCTORUM ABSENTE EPISCOPO ORDINARIO 807. — Animadversiones generales eaedem sunt ut sub n. 739. Omnia parantur ut sub n. 780 notavimus, quibus adiungendum legile nudum cum Breviario in medio Chori. 808. — Hebdomadarius indutus pluviali nigro supra superpelliceum, ad Altare procedit cum Ceroferariis, Caeremoniario ac duobus Cantoribus, ut supra in Vesperis (v. n. 781) et etiam sedere potest in primo stallo Chori. Si Canonicus non sit. Hebdomadarius sedet in loco digniori ab ea parte ubi Chorus illa hebdomada assignatur, supra reliquos sui ordinis (D. 1118). Caput XXVI. - De Matutino cum Laudibus Defunct., absente Episcopo Ord. 135 809. — Omnibus autem capite detecto consistentibus, Hebdoma­ darius dicit secreto: Pater noster, Ave Maria et Credo, vel duo Cantores ad nutum Caeremoniarii accedunt ad legile et statim incipiunt Invitatorium et omnes se gerunt ut sub n. 740 et 741 notavimus. Hebdomadarius post Versiculum cuiusque Nocturni surgit, de­ tecto capite; dicto: Pater noster etc., secreto, sedet rursus, et caput tegit. Interea Caeremoniarius accedit ad eum qui primam Lectionem est lecturus eumque, debitis cum reverentiis, vel genuflexionibus, ad legile ducit. Tunc Lector stans incipit Lectionem in tono consueto, absque absolutione, benedictione et titulo; neque in fine addit: Tu autem, Domine, etc., sed vocem aliquantisper inflectit. Completa Lectione, a Choro canitur Responsorium; Versiculum autem duo Cantores, in medio Chori, concinunt. Idipsum serva­ bitur in reliquis Lectionibus et Responsoriis cuiusque Nocturni. 810. — Lectiones leguntur a Choralibus, incipiendo a iunioribus ad seniores. Nec opus est ut Hebdomadarius legat nonam Lectio­ nem; quod si eam legat, Ceroferarii non assistunt cum candelabris. 811. — Completo nono Responsorio vel tertio, si unus tantum Nocturnus dicatur, Cantores intonant primam Laudum Antiphonam, ad cuius intonationem nec Hebdomadarius neque Chorales surgunt. Laudes canuntur ut Vesperae, et omnes sedent usque ad: Be­ nedictus, quod dum incipitur stant, et dum repetitur Antiphona iterum sedent, ac post illam surgunt. Si Hebdomadarius ad scamnum sit, procedit cum Caeremoniario ante infimum Altaris gradum, interea ad latera Hebdomadarii accedunt duo Cantores. Hebdomadarius, detecto capite iunctisque manibus, stans, elata voce, dicit: Pater noster, quod secreto complet, vel in infimo Altaris gradu, vel in suo stallo, genu simul omnibus flectentibus usque ad finem. Reliqua absolvuntur ut ad Vesperas (v. n. 784 et 785) sed loco Psalmi 145: Lauda, anima mea, etc., si dicendus, a Cantoribus intonatur Psalmus 129: De profundis etc. 812. — Si Matutinum, cum uno Nocturno, vel cum tribus, a Laudibus separetur, expleto tertio vel nono Responsorio, Hebdo­ madarius, detecto capite iunctisque manibus, stans, elata voce, dicit: Pater noster, et se gerit ut ad Vesperas (v. n. 784). 136 Pars il. - De Divino Officio CAPUT XXVII. DE DIVINO OFFICIO IN CHORO PERSOLVENDO SINE SOLEMNITATE Articulus I. De Hebdomadario in Officio non solemni. 813. — Hebdomadarius per integram hebdomadam, iuxta leges îiturgicas et constitutiones Capituli, officio suo fungitur, scilicet a Vesperis Sabbati usque ad Nonam sequentis Sabbati inclusive. In Officii recitatione Hebdomadarius in ea Chori parte primam sedem occupare deberet ubi illa hebdomada assignatur, sed circa eius stallum consuetudo cuiuscumque Ecclesiae servari potest (D. 277). 814. — I. - Ad Vesperas. — Hebdomadarius, recitato: Pater et Ave secreto, dicit: Deus, in adiutorium etc., se signans, more solito. Psalmis absolutis, dicit Capitulum, iunctis manibus; repetita Antiphona post: Magnificat, iunctis iterum manibus, stans, dicit: Dominus vobiscum, et recitat Orationem, vel Orationes, iuxta Rubricas, quibus praemittit Oremus, caput profunde inclinando versus Altare. Quando plures Orationes dicuntur, prima tantum dicitur sub una conclusione: aliae non concluduntur, nisi in ultima Oratione. Idem observat, si dicenda est Commemoratio de Cruce, vel Suffragium Sanctorum. Deinde repetit: Dominus vobiscum; addit: Benedicamus Domino, et, voce mediocri: Fidelium animae etc., quin signum Crucis, manu dextera, ad instar benedictionis producat (D. 4048 ad 8). Post: Pater noster etc., secreto, voce mediocri, subdit: Dominus det nobis suam pacem, si tunc e Choro discedendum sit, et incipit Antiphonam finalem B. Μ. V. stans, vel genuflexus, pro ratione tem­ poris; semper tamen surgit ad Orationem, post quam, mediocri voce, subiungit: Divinum auxilium etc. Si vero e Choro discedendum non sit, et immediate Completorium subsequatur, tunc post: Fidelium animae etc., non dicitur Pater noster et Antiphona finalis B. Μ. V. Quando Preces feriales dicendae sunt, recitata a Cantore Anti­ phona post: Magnificat, Hebdomadarius, flexis genibus et clara voce, dicit: Kyrie, eleison. Christe, eleison. Kyrie, eleison et totum Pater noster et sequentes vv.; erectus tamen dicit: Dominus vobiscum et Orationem, vel Orationes, atque se gerit ut supra (D. 3110 ad 9). Caput XXVII, - De Divino Officio in Choro persolvendo sine solemnitate 137 il. - Ad Completorium. — Hebdomadarius ad benedictionem lectionis brevis, stans et iunctis manibus, dicit: Noctem quietam etc.; tum post lectionem, voce mediocri, subiungit: Adiutorium no­ strum etc., se signans. Dehinc dicto Pater noster etc., secreto, profunde inclinatus facit Confessionem et ad verba: Vobis Fratres, et: Vos Fratres, sese convertit ad utramque Chori partem; ad: Mea culpa, ter percutit sibi pectus et ad: Misereatur tui etc., respondet: Amen, ac se erigit. Expleto a Choro: Confiteor, subiicit: Misereatur vestri etc., et: Indulgentiam, etc., se signans. Deinceps pronunciat: Converte nos, Deus, etc., formans sibi Crucis signum super pectus; tum: Deus, in adiutorium etc., se signans a fronte ad pectus, de more. Post Hymnum legit, iunctis manibus, Capitulum; repetita a Choralibus Antiphona: Salva nos etc., stans, iunctis iterum manibus, dicit: Dominus vobiscum, Orationem, ac rursum: Dominus vobiscum; Bene­ dicamus Domino; Benedicat et custodiat nos etc., se signans ad: Pater, et Filius, et Spiritus Sanctus; denique inchoat Antiphonam finalem B. Μ. V. post quam, stans, recitat Orationem; qua absoluta, voce mediocri, subdit: Divinum auxilium etc. Deinde secreto recitat: Pater noster, Ave Alaria et Credo; genuflexus, laudabiliter recitat Orationem: Sacrosanctae. Quando Preces dicendae sunt, dominicales recitantur omnibus stantibus, feriales, flexis genibus. Hebdomadarius dicit: Kyrie, eleison. Christe, eleison. Kyrie, eleison. Pater noster, et, secreto, prosequitur usque ad: Et ne nos inducas in tentationem; dein dicit: Credo in Deum, et prosequitur secreto usque ad: Carnis resur­ rectionem, ac tandem subdit subséquentes v\\ Tum, si genuflexus, surgit et dicit: Dominus vobiscum, Orationem et reliqua ut supra. III. - Ad Matutinum. — Hebdomadarius genuflexus recitat laudabiliter Orationem: Aperi, Domine, etc., dein surgit; recitato secreto Pater, Ave et Credo, clara voce, dicit: Domine, labia mea aperies, sibi os signans. Tum, responso a Choro: Et os meum etc., subdit: Deus, in adiutorium etc., se signans a fronte ad pectus, more solito. Post ÿ. et trium Nocturnorum surgit; elata voce, profert: Pater noster et secreto prosequitur usque ad: Et ne nos inducas in tentationem. Tum responso a Choro: Sed libera nos a malo, Absolu­ tionem, et singulis Lectionibus, benedictionem praemittit, capite detecto, manibusque iunctis et semper stans (Caer. Episc., L. II. cap. VI, n. 12; D. 3110 ad 3). 138 Pars II. - De Divino Officio Ad lectionem textus Evangelii consistit, deinde sedet; absoluta vel nona, vel tertia Lectione, vel postremo Responsorio, prout qua­ litas Officii requirit, surgit. IV. - Ad Laudes. — Expleto Hymno Te Deum, si locus eidem sit; secus, dicto postremo Responsorio, Hebdomadarius absolute incipit Laudes per verba: Deus, in adiutorium etc., ut in Vesperis. V. - Ad Primam. — Hebdomadarius post: Pater, Ave et Credo secreto, dicit: Deus, in adiutorium etc., se signans. Repetita Anti­ phona, surgit et, iunctis manibus, recitat Capitulum. Absoluto Responsorio brevi, dicit: Dominus vobiscum, Orationem: Domine Deus omnipotens, etc., iterum: Dominus vobiscum, et: Benedicamus Domino. Post lectionem Martyrologii subdit: Pretiosa etc., Sancta Maria etc., sine: Oremus; ter: Deus, in adiutorium etc., haud se signans; Pater noster, ac in fine: Et ne nos inducas in tentationem. Postea, praemittens: Oremus, subiungit Orationem: Dirigere et sanctificare, etc.; Lectori benedictionem largitur formula: Dies et actus nostros etc. Completa Lectione et responso a Choro: Deo gratias, recitat: Adiutorium nostrum etc., absque Crucis signo; Benedicite, et: Dominus nos benedicat etc., sibi Crucis signum efformans. Post: Pater noster etc., secreto, si tunc e Choro est digre­ diendum, subiicit: Dominus det nobis suam pacem etc., ut supra in Vesperis (v. n. 814). Si vero Preces dicendae sint, dominicales recitantur omnibus stantibus; feriales, flexis genibus; tum Hebdomadarius, responso a Choro: Et libera nos propter nomen tuum, dicit: Kyrie, eleison. Christe, eleison. Kyrie, eleison. Pater noster et prosequitur secreto usque ad: Et ne nos inducas in tentationem; dein: Credo in Deum, et secreto usque ad: Carnis resurrectionem·, tandem subdit subsé­ quentes ÿÿ. se rursum signans ad: Adiutorium nostrum etc.; postmodum facit Confessionem, ut supra ad Completorium; subdit: Mi­ sereatur vestri etc., et: Indulgentiam, etc., cum Crucis signo, et sub­ séquentes Versiculos. Tum, iugiter erectus, addit: Dominus vobis­ cum. Orationem: Domine Deus omnipotens, etc., et reliqua ut supra. VI. - Ad Tertiam, Sextam et Nonam. — Hebdomadarius post: Pater et Ave, pronunciat: Deus, in adiutorium etc., se signans. Re­ petita Antiphona post Psalmos, stans, iunctis manibus, recitat Capi­ tulum; absoluto Responsorio brevi, semper stans, dicit: Dominus vobiscum, Orationem; iterum: Dominus vobiscum; Benedicamus Do­ mino, et: Fidelium animae etc.; qui Versus dicitur etiam quando immediate post Horam sequitur Missa (DD. 2366; 4381); omittitur Caput XXVII. - De Divino Officio in Choro persolvendo sine solemnitate 139 vero quando immediate sequitur Officium parvum Beatae Mariae, ve! Officium Defunctorum aut septeni Psalmi Poenitentiales, vel solae Litaniae (Rubr. gen. Brev., Tit. XXX, n. 3). Post: Pater noster secreto, si tunc e Choro sit discedendum, subdit: Dominus det nobis suam pacem etc., ut supra in Vesperis. £1 Preces feriales dicendae sint, Hebdomadarius, absoluto Re­ sponsorio brevi, flexis genibus, dicit: Kyrie, eleison. Christe, eleison. Kyrie eleison. Pater noster, quod prosequitur secreto usque ad: Et ne nos inducas in tentationem, dein subséquentes v>\ ; erectus tamen dicit: Dominus vobiscum, Orationem et reliqua, ut supra. Articulus II. De Cantoribus in Officio non solemni. 815.— 1. - Ad Vesperas. — Primus Cantor, qui semper sistet e parte Hebdomadarii, dicto a Choralibus: Alleluia, vel: Laus tibi, Do­ mine, etc., post: Deus, in adiutorium etc., in Officio duplici integram pronunciat priorem Antiphonam, ac statim primum Psalmum inchoat, quem Chorales alternatim prosequuntur incipientes a parte ipsius Cantoris seu Hebdomadarii. Tempore Paschali, in fine cuiusque Antiphonae, additur: Alleluia, ubi deest. A Septuagesima usque ad Sabbatum Sanctum, omittitur: Alleluia ubicumque invenitur (Rubr. Gen. et Spec. Brev. Rom. et D. 3780 ad 7). Si Antiphona constet iisdem omnino verbis ac primus Versus Psalmi, vel Cantici, tunc initium Psalmi vel Cantici non repetitur, sed continuatur a secundo Versu; quod si per: Alleluia terminatur Antiphona, tunc integre pronuntiatur primus Versus Psalmi, vel Cantici. In Officio semiduplici vel simplici, Antiphona, ante Psalmum, vel Canticum, non dicitur integra, sed inchoatur, seu producitur tantum usque ad asteriscum; si vero verba Antiphonae eadem sint ac verba initii Psalmi, vel Cantici, continuatur Psalmus, vel Canticum a vo­ cabulo in quo desinit Antiphona. Post Psalmum, idem Cantor, stans, integram repetit Antiphonam, etiam in semiduplicibus et simplicibus. Mox alter Cantor, eodem modo, secundam Antiphonam pronunciat, ac secundum inchoat Psalmum, quem Chorus alternatim prosequitur, incipiens aparté ipsius secundi Cantoris. Similiter in fine secundi Psalmi idem Cantor repetit Antiphonam: et ita deinceps fit per vices usque ad Capitulum. 140 Pars II. - De Divino Officio Cum Hebdomadarius recitaverit Capitulum, primus Cantor Hymnum intonat, postea Cantores dicunt (vel primus Cantor tantum, si Officium sit simplex) Versiculum, cui Tempore Paschali additur unum: Alleluia (quod fit etiam ad Versiculos Commemorationum); primus Cantor recitat Antiphonam ante: Magnificat, et Canticum inchoat; quo absoluto, Antiphonam repetit. Si Commemorationes occurrant, Cantor primus Antiphonam re­ citat Versiculi vero, etiam Suffragii, ab utroque dicuntur, nisi sit Officium simplex. II. - Ad Completorium. — Primus Cantor, dicto a Choralibus: Alleluia, vel: Laus tibi, Domine, etc. post: Deus, in adiutorium etc., inchoat Antiphonam convenientem et incipit primum Psalmum, quem Chorales alternatim prosequuntur, ducto initio e parte Hebdo­ madarii. Psalmis absolutis, primus Cantor recitat integram Anti­ phonam, dein inchoat Hymnum. Responso a Choralibus: Deo gratias, post Capitulum, duo Cantores pronunciant simul (vel prior tantum, si Officium sit simplex) Responsorium breve, Choro repetente; postmodum primus incipit Antiphonam; Salva nos etc., et Canticum: Nunc dimittis etc.; quo absoluto, Antiphonam integram repetit. Brevi Responsorio, a Sabbato ante Dominicam in Albis usque ad Feriam sextam infra Octavam Pentecostes, adduntur duo: Alleluia. III. - Ad Matutinum. — Duo Cantores, dicto: Alleluia, vel: Laus tibi, Domine, etc., post: Deus, in adiutorium etc., simul recitant in medio Chori, vel alibi, iuxta consuetudinem, Invitatorium, cum Psalmo 94: Venite, exaltemus etc., genuflectentes, una cum aliis, ad verba: Venite, adoremus, et procidamus ante Deum et erecti pro­ sequuntur: ploremus coram Domino etc. Tempore Paschali, si desit, additur in Invitatorio unum Alleluia. In Officio vero simplici Invita­ torium et Psalmum 94: Venite, exsultemus etc., solus primus Cantor recitat. Expleto Invitatorio cum Psalmo, primus Cantor intonat Hymnum; quo absoluto, in loco consueto, priorem dicit Antiphonam integram, si Officium sit duplex, vel illius initium, si semiduplex vel simplex; deinde inchoat Psalmum; quo completo, item stans, totam Anti­ phonam repetit. Mox alter Cantor, eodem modo, secundam legit Antiphonam et secundum inchoat Psalmum, ac in fine Antiphonam repetit; post quam primus Cantor dicit tertiam Antiphonam, et tertium inchoat Psalmum, ut supra. Dehinc ab eo repetita tertia Antiphona, recitant ambo simul Versiculum. In Officio simplici, Versiculus dicendus est tantum a primo Cantore. rÿ Caput XXVII. - De Divino Officio in Choro persolvendo sine solemnitate 141 Post unamquamque Lectionem prioris Nocturni, primus Cantor stans legit Responsorium; alter, pariter stans, subiungit Versum, nec non: Gloria Patri etc., in tertio Responsorio. In Officio tamen de tempore Passionis, loco: Gloria Patri etc., Responsorium iteratur. Si Responsorium duos praeseferat asteriscos, prior repetitio post Versum a primo dumtaxat ad secundum asteriscum ducenda est, ac verba ab altero asterisco usque ad Versum pro secunda repetitione sunt reservanda (DD. 2718; 2820; 2872, dub. III; 3576, dub. XIII). In secundo Nocturno alter Cantor primam et tertiam dicit ac repetit Antiphonam, primum et tertium inchoat Psalmum: primus secundam Antiphonam legit ac repetit, atque alterum Psalmum inchoat. Exinde ambo recitant Versiculum. Post singulas autem Lectiones, secundus Cantor legit Responsorium, ut supra, primus autem Versum item ut supra. In tertio Nocturno quod ad Antiphonas attinet, Psalmos, Versi­ culum et Responsoria, omnia peraguntur ut in primo Nocturno; sed cum duo tantum recitentur ut plurimum Responsoria, idcirco in hoc casu ad secundum additur: Gloria Patri etc. Absoluta nona Lectione, primus Cantor intonat Hymnum: Te Deum etc. In Dominicis vero Adventus, quando fit Officium de Dominica, et in Dominicis a Septuagesima usque ad Dominicam Palmarum inclusive, nec non in Festo Sanctorum Innocentium, si non incidat in Dominicam, et in Officio de Feria, extra tempus Paschale (excepta Feria secunda Rogationum, si de ea fit Officium), omittitur: Te Deum etc., ac nonum vel tertium Responsorium dicitur. V. - Ad Primam. — Primus Cantor intonat Hymnum, inchoat Antiphonam, et incipit Psalmum. Absolutis Psalmis, Antiphonam recitat; dictoque Capitulo ab Hebdomadario, Cantores dicunt simul (vel primus Cantor tantum, si Officium sit simplex) Responsorium breve, Choro repetente. VI. - Ad Tertiam, Sextam et Nonam. — Cantor primus, responso a Choralibus: Alleluia, vel: Laus tibi, Domine, etc., post: Deus, in adiutorium etc., intonat Hymnum, inchoat Antiphonam, et incipit Psalmum. Post Psalmos, Antiphonam integram recitat. Responso a Choro: Deo gratias post Capitulum, duo Cantores simul pronunciant (vel primus dumtaxat, si Officium sit simplex) Responsorium breve, Choro repetente. .-Λ,Έ IV. - An Laudes. — Omnia servantur quae de Vesperis supra diximus. 142 Pars II. - De Divino Officio « Articulus III. De Lectoribus in Officio non solemni. 816.— I. - Ad Completorium. — Lector, in medio Chori, primum Altari genuflectit, mox ad Hebdomadarium se convertens, profunde inclinatus, dicit: labe, domne, benedicere; ita inclinatus persistit donec Hebdomadarius benedictionem finierit. Responso a Choralibus: Arnen, se erigit, recitat Lectionem brevem et dum in fine dicit: Tu autem, Domine, miserere nobis, genuflectit ac postea surgit et, absque genuflexione, sed debitis cum reverentiis ad Chorales, ad locum suum recedit. II. - Ad Matutinum. — Ad Versiculum in singulis Nocturnis, Lecturus primam Lectionem pergit ad legile, ibique Altari genu­ flectit, et Chorum utrinque salutat; mox, dicta ab Hebdomadario Absolutione, ad illum profunde inclinatus, simulque cavens ne terga Altari obvertat, petit benedictionem per verba: lube, domne, benedicere; qua obtenta, ac responso a Choro: Arnen, eoque assidente, ille stans, detecto capite, Lectionem incipit et perficit, manibus hinc inde super legile, vel librum positis; quod si lumine opus habeat, tunc utetur candela, illamque dextera tenebit, sinistra interim legili vel libro admota. Lectionem absolvit per verba: Tu autem, Domine, etc., et Altari versus profunde se inclinat. Absoluto Responsorio, Lector rursum, pari ritu, petit benedictionem; Lectionem alteram et ter­ tiam legit. Ad: Tu autem, Domine, etc., post tertiam Lectionem, Altari genuflectit, dein surgit et, absque genuflexione, sed Choro ut supra consalutato, ad locum suum redit. Idipsum in reliquis No­ cturnorum Lectionibus servatur. III. - Ad Primam. — Dum Hebdomadarius recitat Orationem: Domine Deus omnipotens, etc., Lector accedit ad legile; dicto: Benedicamus Domino et responso a Choralibus: Deo gratias, legit Martyrologium, excepto triduo ante Pascha, quibus diebus omittitur. A) Legitur autem semper praecedenti die lectio illa, quae memo­ rias Festorum, sive Officiorum ac Sanctorum et Beatorum sequentis diei continet, praeponendo Kalendas, vel Nonas, vel Idus, et Lunae quantitatem, eiusdem sequentis diei. In die festo Paschae, antequam legantur Kalendae, Lector dicit: « Hac die quam fecit Dominus etc. », deinde pronuntiat Kalendas et Martyrologium sequentis diei. Item in Commemoratione Omnium Fidelium Defunctorum ante omnia legitur: « Hac die Commemoratio etc. » (ex Rubric. Martyr, n. 2 et 4). Caput XXVII. - De Divino Officio in Choro persolvendo sine solemnitate 143 B) Festa, de quibus ea die integrum fit Officium, semper primo loco ponuntur, nisi Dominica Septuagesimae, Feria IV Cine­ rum, alicuius Vigiliae, Litaniarum, sive maiorum, sive minorum, vel alicuius diei Octavae mentio sit facienda, quae semper, et servato ordine supra dicto, quoties ex eis plures simul occurrerint, praepo­ nuntur Lectioni Officii sequenti die peragendi. Id servandum etiam erit in Festis sive Officiis mobilibus, quae, si fuerint universalis Ecclesiae, pronuntianda sunt prout iacent in Martyrologio post Rubricas (Ex Rubric. Martyr, n. 6 et 7). C) Martyrologium semper legendum est prout iacet, tametsi Festa in eo descripta alia die celebrari contigerit. Quo in casu Festa annuntiari debent et in die natalitia, seu propria, et in die transla­ tionis ac repositionis. I. - In die natalitia seu propria in fine respondentis elogii, nisi in Martyrologio, vel in approbata Appendice, iam provisum fuerit, semper adiiciatur mentio diei translatae, aut repositae, his, vel aliis congruis verbis: 1. Ipsius autem Officium hoc anno fiet...; pro innuenda die translata. Haec mentio semel tantum erit agenda, nempe in die natalitia, seu propria; vel, si agatur de Festo reposito et ulterius translato, in die reposita; 2. Ipsius autem Festum... celebratur; pro innuenda die repo­ sita, cuius mentio in die tantum natalitia seu propria erit facienda. II. - In die vero translationis et repositionis, si approbatum non suppetat elogium, his, vel aliis paucioribus verbis Festa enun­ tientur: 1. Officium Sancti (vel Beati) N. N., cuius Festum fuit...; pro die translationis; 2. Sancti (vel Beati) N. N., cuius dies natalis recensetur...; pro die repositionis. D) Si autem pro qualibet Ecclesia particulari, seu Loco, cum agitur de Festis universalibus, dies repositionis alia fuerit quam pro universali Ecclesia, vel, cum agitur de Festis particularibus, alia fuerit quam pro Dioecesi aut Ordine vel Instituto reperitur indicta, ita elogium diei natalitiae, seu propriae, congruenter aptari debet, ut qua die Festum in Ecclesia universali agi soleat, et qua item die Festum in Dioecesi aut in Ordine vel Instituto atque in particulari Ecclesia, seu Loco, fieri debeat, clarius exprimatur; uti, exempli 144 Pars IL - De Divino Officio gratia: Ipsius tamen Festum in Ecclesia universali... in Dioecesi (aut Ordine vel Instituto) N., et in hac Ecclesia... celebratur. E) Si dies repositionis (non autem translationis) in Martyrologio statuta, in aliam diem pro aliqua Ecclesia seu Loco fuerit permutata, ibi Festa pro utraque repositionis die annuntiari debent; idque fieri etiam debebit, si repositionis dies toti Dioecesi, aut Ordini, vel Instituto communis, sive de universalibus, sive de particularibus Festis agatur, in aliam diem pro aliqua ipsius Dioecesis, aut Ordinis, vel Instituti, Ecclesia fuerit conversa. Elogium pro prima die reposita Festi universalis sequenti, vel alio modo aptiori, redigi poterit: Sancti (vel Beati) N. N., cuius dies natalis... recensetur; sed Festum eius, quod hodie in universali Ecclesia colitur, in Dioecesi (aut in Ordine, vel Instituto N., aut in hac Ecclesia)... celebratur. Ubi adsunt tria... puncta in exemplis supra citatis adiiciatur mentio diei translatae, vel repositae, vel Festi, vel natalitiae, prout res postulat (Ex Rubric. Martyr, nn. 13, 14 et 15). F) Si plures Sancti aut Beati, qui distinctum habeant elogium, uno eodemque Officio, vel una et eadem Commemoratione, sive ipsa sive alia die celebrentur: 1. In die natalitia, seu propria, ille semper in ponendis eorum elogiis observabitur ordo, quem ipsi Sancti, aut Beati, in Oratione aliisque Officii partibus vel in Commemoratione obtineant. 2. In die reposita, sive ab eadem, sive a diversa die, Festum vel Commemorationem huiusmodi Sanctorum aut Beatorum reponi contigerit, sicut et in die translata, unico omnes recolentur elogio iuxta normam sub C, II traditam conficiendo: in quo, ipsa semper re­ tenta nominum dispositione, respectiva dies natalis, seu propria, pro Festo reposito exprimatur, nisi plus quam duo, vel tres, ex diebus talibus essent secus indicandi, quia tunc sufficiet generice dixisse eorumdem Sanctorum aut Beatorum natalem, suis respective diebus celebrari, attentis etiam exemplis in Martyrologio sub die 12 Fe­ bruarii ac 7 lulii et 1 Septembris occurrentibus (loc. cit. n. 11). G) Minime autem in Lectione Martyrologii annuntiatur Offi­ cium, vel Commemoratio, vel occurrentia: 1. Cuiuslibet Dominicae vel Feriae, si modo excipias: Dominicas Septuagesimae, Passionis, Palmarum, Dominicam in Albis et Domi­ nicam primam Adventus; Feriam IV Cinerum et Feriam V in Coena Domini; 2. Vigiliae in Sabbato anticipatae, aut (Vigilia Ascensionis Domini excepta) Tempore Paschali occurrentes; Caput XXVII. - De Divino Officio in Choro persolvendo sine solcmnitate 145 3. Cuiusvis diei infra Octavani, sive communem sive privilegiatam; 4. Diei Octavae eo tempore occurrentis, quo iuxta Rubricas Breviarii Romani prohibentur Octavae (loc. cit. n. 6 et 12). H) Sancti porro (aut Beati), quorum in Martyrologio mentio desit, ratione Officii, quod de illis peragendum est, debent sane paucis verbis commemorari; sic tamen ut proprio cuiusque nomini, nec non qualitati Martyris, Episcopi, Confessoris, Abbatis aut Virginis, et loco obitus, nihil praeterea adiungatur, nisi forte praesto sit elogium a S. Sede adprobatum. Si de iisdem per accidens nec Officium nec Commemoratio agatur, memoria eorum legenda erit post Sanctos in Martyrologio descriptos, ordine suo, videlicet Martyres post Martyres, Confessores post Confessores, Virgines post Virgines. Completa lectione Martyrologii, idem Lector semper subdit: Et alibi aliorum plurimorum Sanctorum Martyrum etc., et ad legile persistit. Post Orationem: Dirigere et sanctificare, etc., inclinatus petit benedictionem dicens: lube, domne, benedicere; qua obtenta, erectus recitat Lectionem brevem in cuius fine dicit: Tu autem, Domine, etc., et se gerit ut ad Completorium. Articulus IV. De Choralibus in Officio non solemni. 817.— I. - Ad Vesperas. — Chorales stantes, detecto capite, dicunt: Pater et Ave secreto. Se signant dum ab Hebdomadario verba proferuntur: Deus, in adiutorium etc., ac respondent: Domine, ad adiuvaiidum etc.,et se inclinant ad: Gloria Patri etc. Psalmi recitantur alternatim a Choralibus, quorum primus a parte Hebdomadarii incipit, secundus a parte altera, et sic per vices. Incepto primo Psalmo, omnes sedent; ad: Gloria Patri etc., in fine Psalmorum, caput aperiunt et inclinant, sicut etiam ad alia verba quae specialem reverentiam exposcunt. Ad Capitulum omnes surgunt et stant, capite detecto, ac in fine respondent: Deo gratias. Deinde Hymnum alternatim recitant, utrumque flectunt genu quoties ad aliquam stropham genuflectendum est, et post Versiculum proferunt Respon­ sorium. Quum primus Cantor Magnificat inchoat, omnes se signant et Canticum alternatim recitant. Ad: Dominus vobiscum, respondent: El cum spiritu tuo, et in conclusione Orationis: Arnen. Ad Comme­ morationes et Suffragium Sanctorum, post Versiculum respondent 10 — Moretti, De 5. Functionibus - II. 146 Pars II. - De Divino Officio Responsorium et in Orationum conclusione: Amen. Ad: Dominus vobiscum, pariter ut supra: Et cum spiritu tuo respondent; post: Be­ nedicamus Domino, subdunt: Deo gratias; dicto: Fidelium animae etc., dicunt: Arnen. Si Preces feriales recitandae sint, Chorales omnes genuflectunt usque ad: Benedicamus Domino, post ultimam Orationem (nisi statim dicenda sit Antiphona finalis), ac respondent ad Versiculos. Si vero a Choro discedendum sit, post: Fidelium animae etc. Chorales recitant secreto: Pater noster et ad: Dominus det nobis suam pacem, subiungunt: Et vitam aeternam. Arnen. Dehinc recitant Antiphonam finalem B. Μ. V. stantes, vel genuflexi, pro ratione temporis, et respondent ad Versiculum; dicto ab Hebdomadario: Divinum auxilium etc., subiungunt: Arnen. -II. Ad Completorium. — Chorales stantes, aperto capite, sub­ dunt: Anien, ad: Noctem quietam etc., et: Deo gratias, post Lectionem brevem. Ad: Adiutorium nostrum etc., se signant, ac respondent: Qm jecit coelum et terram. Tum dicunt: Pater noster secreto; facta ab Hebdomadario Confessione, Chorales respondent: Misereatur tui etc., et profunde inclinati Confessionem repetunt, vertentes se ad Hebdo­ madarium ad: Tibi Pater, et: Te Pater, ac ter percutientes pectus ad: Mea culpa. Post: Misereatur vestri etc., respondent: Arnen et se eri­ gunt, ac signant ad: Indulgentiam etc., in cuius fine subdunt: Amen. Tum ad: Converte nos, etc., se signant in pectore, ac respondent: Et averte iram tuam a nobis, itemque de more a fronte ad pectus sibi Crucis signum formantes ad: Deus, in adiutorium etc., subiiciunt: Domine, ad adiuvandum etc., seque inclinant ad: Gloria Patri etc. Inchoata Antiphona, Psalmos persolvunt alternatim, capite cooperto, incipientes ex parte Hebdomadarii. Repetita a primo Cantore Antiphona, omnes surgunt et Hymnum, a Cantore inceptum, alterne recitant. Ad Capitulum respondent: Deo gratias, et repetunt Responsorium breve. Inchoata Antiphona ante: Nunc dimittis etc., Canticum vicissim recitant, se signantes, capto pariter initio ex parte Hebdomadarii. Ad: Dominus vobiscum, subdunt: Et cum spiritu tuo, et ad conclusionem Orationis: Amen, ac: Deo gratias, ad: Benedicamus Domino. Se signant ad: Benedicat el custodiat nos etc., dum Hebdomadarius pronunciat verba: Pater, et Filius, et Spiritus Sanctus; responso: Amen, recitant Antipho­ nam finalem B. Μ. V. stantes, vel genuflexi, pro temporis ratione, et ad Versiculum respondent. Post Orationem subdunt: Amen, itemque post: Divinum auxilium etc.; tum stantes, vel genuflexi, prout Caput XXVII. - De Divino Officio in Choro persolvendo sine solemnitate 147 ad Antiphonam finalem, secreto dicunt: Pater, Ave et Credo; dehinc, flexis genibus, laudabiliter recitant Orationem: Sacrosanctae etc. Si Preces sint dicendae, omnes stant vel genuflectunt, iuxta qualitatem Officii, respondent ad Versiculos, et dicunt: Pater noster, et: Credo secreto, praeter ultima verba. HI. - Ad Matutinum. — Chorales genuflexi secreto recitant lau­ dabiliter Orationem: Aperi, Domine, etc., deinde surgunt et pariter secreto recitant: Pater, Ave et Credo; quibus absolutis, signantes os ad: Domine, labia mea aperies respondent: Et os meum etc. Deinceps ad: Deus, in adiutorium etc., sibi efformant Crucis signum a fronte ad pectus, de more, et subiungunt: Domine, ad adiuvandum etc.; ad: Gloria Patri etc., profunde se inclinant. Tum Invitatorium ex toto, aut ex parte, repetunt et in Psalmo 94: Venite, exaltemus etc., genuflectunt ad verba: Venite, adoremus, et procidamus ante Deum. Expleto Psalmo, atque iterato Invitatorio, Hymnum persolvunt alternatim, facto initio a parte Hebdomadarii, et sub finem, si nominentur tres Divinae Personae, caput profunde inclinant. Psalmi alterne recitantur, primus quidem inchoatur a parte Hebdomadarii, secundus a parte altera, tertius sicuti prior. Repetita tertia Antiphona, Chorales assurgentes respondent ad Versiculum; dicto secreto: Pater noster, in fine subiungunt: Sed libera nos a malo, tum: Amen, in fine absolutionis et benedictionis. Ad Lectiones Chorales sedent et post: Tu autem, Domine, etc., respondent: Deo gratias. Et ita se gerunt in secundo et tertio Nocturno, sed primus Psalmus alterius Nocturni incipit ex parte ubi non residet Hebdomadarius; secundus a parte altera; tertius sicut prior; et omnes in tertio Nocturno consistunt, detecto capite, ad textum Evangelii. Absoluta tertia vel nona Lectione, si Hymnus: Te Deum etc., di­ cendus sit, Chorales surgunt et alternatim Hymnum recitant, ducto initio a parte Hebdomadarii, necnon genuflectunt ad totum Versum: Te ergo, quaesumus, etc. Expleto Hymno, vel tertio aut nono Responsorio, Laudes persol­ vuntur, in quibus Chorales omnia peragunt, quae supra pro Vesperis monuimus. I IV. - Ad Primam. — Chorales stantes recitant secreto: Pater, Ave et Credo; se signant dum Hebdomadarius pronunciat: Deus, in adiutorium etc.; respondent: Domine, ad adiuvandum etc., et se inclinant ad: Gloria Patri etc. de more. Deinde Hymnum alternis recitant, incipiendo a parte ubi est Hebdomadarius, et se inclinant ad: Deo Patri sit gloria etc. Vix dum inchoata Antiphona, alternis 148 Pars II. - De Divino Officio pariter Choris Psalmos recitant, incipiendo semper a parte Hebdo­ madarii. Ad Capitulum, stantes, respondent: Deo gratias ac repe­ tunt Responsorium breve. Ad: Dominus vobiscum, subjungunt: Et cum spiritu tuo; in fine Orationis: Arnen; et: Deo gratias, post Benedicamus Domino. Dum Martyrologiuin legitur sedent; le­ ctione absoluta, surgentes iterum, dicunt: Deo gratias. Post Versi­ culum: Pretiosa etc., subiungunt: Mors Sanctorum eius, et post Orationem: Sancta Maria etc., respondent: Arnen; ad triplex: Deus, in adiutorium etc., sine Crucis signo, ter subdunt: Domine, ad adiuvandum etc., ad: Gloria Patri etc., se inclinantes de more: tum alternatim pronuntiant: Kyrie, eleison. Criste, eleison. Kyrie, eleison, et secreto recitant: Pater noster, usque ad verba: Et ne nos inducas in tentationem, quibus ab Hebdomadario prolatis, respondent: Sed libera nos a malo. Deinde alternatim recitant Versiculum: Respice in servos tuos etc., Et sil splendor Domini etc., necnon: Gloria Patri etc., et: Sicut erat etc., ex ea parte, capto initio, in qua adest Hebdoma­ darius. Absoluta Oratione: Dirigere etc., respondent: Arnen. Ad Adiutorium nostrum etc., absque signo Crucis, respondent: Qui jecit coelum et terram; ad: Benedicite, subdunt: Deus, et signantes se ad: Dominus nos benedicat, etc., in fine dicunt: Arnen. Si Preces dicendae sint, stantes, vel genuflexi, iuxta Officii qualita­ tem, respondent ad Versiculos; dicunt: Pater noster et Credo secreto, praeter postrema verba, et faciunt Confessionem, ut supra ad Com­ pletorium; si genuflexi, post: Benedicamus Domino, ad: Deo gratias surgunt. V. - Ad Tertiam, Sextam et Nonam. — Chorales stantes recitant secreto: Pater et Ave, se signant dum Hebdomadarius profert: Deus, in adiutorium etc., subiungunt: Domine, ad adiuvandum etc., et se inclinant ad: Gloria Patri etc., de more. Deinceps alternatim Hymnum et Psalmos recitant, initium semper sumentes a parte Hebdomadarii, ad Hymni doxologiam caput profunde inclinant et ita ad: Gloria Patri etc., caput aperiunt et inclinant. Ad Capitulum stantes subiun­ gunt: Deo gratias, ac repetunt Responsorium breve. Dicto ab Hebdo­ madario: Dominus vobiscum, subdunt: Et cum spiritu tuo, ac in fine Orationis: Arnen; responso: Deo gratias ad: Benedicamus Domino. subiungunt: Arnen, post Fidelium animae etc. Si preces feriales dicendae sint, genuflectimt et respondent ad Versiculos, ac Pater noster secreto recitant, postremis verbis exceptis Post: Fidelium animae etc., si, aliqua persoluta ex praefatis Horis, continuo e Choro exeundum sit, se gerunt ut in fine Vesperarum. APPENDIX I. DE DIVINO OFFICIO PONTIFICALITER PERSOLVENDO A PRAELATIS EPISCOPO INFERIORIBUS CAPUT I. DE VESPERIS PONTIFICALIBUS AD THRONUM AB ABBATIBUS VEL A PRAELATIS “NULLIUS,, ET AB ABBATIBUS REGU­ LARIBUS DE REGIMINE PERSOLVENDIS Articulus I. De iis quae praeparanda sunt. 818. — Circa Ecclesiae et Altarium ornatum servandum est quod diximus in Capite XXXIV Partis primae. I. - In Sacristia capitulari. — Super praecipuam mensam paran­ tur: pluviale pro Presbytero Assistente, dalmaticae pro Diaconis Assi­ stentibus. Super alias mensas disponuntur paramenta pro Canonicis, vel pro Monachis, scilicet: duo pluvialia, duae planctae, totidem dal­ maticae. Super unumquodque paramentum amictus imponitur. II. - In Sacristia maiori. — Superpellicea et bireta pro Clero; duae vimpae coloris paramentorum, vel albi coloris; thuribulum cum navicula; vasculum aquae benedictae cum aspersorio. III. - Ad Altare maius. — Altare maius pallio coloris Officio convenientis instruitur, et illius mensa tribus mappis cooperta (v. n. 387). Super gradus sternitur nobile tapetum. Sex candelabra solitis spectabiliora Altari superimponuntur cum cereis albis, in quorum medio Crux praealta cum Crucifixi Imagine collocatur (v. n. 389 et 390). Insuper sacrae Reliquiae et Sanctorum Imagines statui possunt alterne inter candelabra, ut dictum est sub n. 562, IV. 150 Pars II. - Appendix I Super Altaris mensam disponuntur Praelati paramenta, quae velo eiusdem paramentorum coloris cooperiuntur, nempe: pluviale, stola, cingulum, alba, amictus; in latere Evangelii: mitra auriplirygiata; in latere Epistolae: mitra simplex. Super infimum Altaris gradum, in medio, collocatur pulvinus. Apud Altare in cornu Evangelii in basi collocatur baculus pastora­ lis, in cuius summitate sub curva parte sericum velum albi coloris appensum sit. IV. - In cornu Evangelii. — Thronus duo tantum gradus habere debet et exornatur simplici serico panno coloris Officio congruentis, non aureo contexto. In plano Throni collocantur tria scabella nuda pro Presbytero Assistente et Diaconis Assistentibus. Apud Thronum, congruo in loco, pulvinus, si Praelatus genuflectere debet. Apud infimum gradum eiusdem Throni statuuntur scabella pro Ministris mitrae et baculi, necnon pro Caeremoniario primo. V. - In cornu Epistolae. — In plano Presbyterii, e regione Throni, si loci dispositio patiatur, atque a pariete parumper dis­ juncta, praeparatur mensa, contecta alba tobalea. In mensa neque Crux, neque Sanctorum Imagines ponendae sunt (Caer. Episc., L. 1, cap. XII, n. 19 et 20). Super mensam collocantur: Canon Pontificalis, Breviarium, palmatoria cum candela, duo candelabra cum cereis. Hinc inde mensae ponuntur duo scabella pro Ministris libri et candelae. VI. - E regione Altaris, vel alio congruenti loco in Presbyterio, collocantur sex scabella pro Canonicis, vel pro Monachis, paramentis indutis. VII. - Ad Altare SS. Sacramenti. — Paratur genuflexoriuni nudum cum pulvinis coloris paramentorum, vel violacei. Sex cerei super Altare accenduntur. Articulus II. /n Functione. 819. — Functio peragitur ut in Capite VII huius Partis, sed: I. - Statuta hora, Presbyter Assistens et Diaconi Assistentes, nec non sex Canonici vel Monachi digniores, paramenta sumunt et ad nutum Caeremoniarii secundi procedunt ad Altare cum ceteris Caput II. - De Matutino pontificali ab Abbatibus persolvendo 151 Ministris; interim Acolythus sumit vasculum aquae benedictae cum aspersorio et se confert ad Ecclesiae ianuam. II. - Praelatus, cappa indutus, vel habitu monastico abbatiali, comitatus a Canonicis, vel a Monachis, accedit ad Ecclesiam ad cuius ianuam accipit aquam benedictam per contactum aspersorii et se munit signo Crucis dextera; adstantes non aspergit, nec manu bene­ dicit, licet suos subditos. III. - Quum ad Altare maius pervenerit, brevem orationem facit super pulvinum, in medio infimi gradus eiusdem Altaris collo­ catum. IV. - Praelatus non benedicit Clerum procedens ad Altare pro thurificatione et revertens ad Thronum, nec benedicit Presbyterum Assistentem postquam ab eo thurificatus fuerit. V. - Praeintonator munus suum fungit non paratus; thurificat Presbyterum Assistentem, Diaconos Assistentes, sex Canonicos, vel Monachos, tum Clerum in Choro, dein reddit thuribulum Thuriferario a quo, suo in loco, incensatur. VI. - Abbatibus regularibus debentur genuflexiones in jurisdictionis Ecclesiis tantum (D. 3059 ad 20). suae CAPUT II. DE MATUTINO PONTIFICALI CUM LAUDIBUS AB ABBATIBUS VEL A PRAELATIS “NULLIUS,, ET AB ABBATIBUS RE­ GULARIBUS DE REGIMINE PERSOLVENDO 820. — 1. - Omnia parantur ut sub n. 818, exceptis sub 1 enumeratis, praeterea in promtu erit legile « nudum, idest sine panno vel coopertorio» (Caer. Episc., L. II, cap. V, n. 5) cum Bre­ viario. Legile collocandum est in medio Presbyterio postquam Prae­ latus ad Thronum accesserit, vel statuendum a latere. Prope legile apponi potest candelabrum cum cereo accenso (D. 2079 ad 3), et, iuxta consuetudinem plurium Ecclesiarum, hinc et inde iegilis, can­ delabrum collocari potest. II. - In Sacristia Altari maiori contigua parantur super mensam quatuor pluvialia et amictus, pro Canonicis, ve\ Monachis, dignio 152 Pars IL - Appendix I ribus. Pluvialia et amictus, si possibile, collocari possunt super parvo abaco a tergo maioris Altaris ut expedite sive a Canonicis, sive a Monachis assumantur. 821. — Functio peragitur ut in Capite XVI huius Partis, sed Praelatus in accessu ad Ecclesiam se gerit ut sub n. 819, II, 111 et ita se gerit ut sub IV eiusdem numeri quando procedit ad Altare pro thurificatione et ad Thronum revertitur, et etiam postquam incensationem acceperit. 822. — Circa Divinum Officium pontificaliter persolvendum coram SS. Sacramento exposito, servanda sunt quae notavimus in Capite XVII huius Partis, omissis iis quae Episcopo conveniunt et servatis regulis in hac Appendice traditis circa ordinem Functionum. CAPUT III. DE VESPERIS DEQUE MATUTINO CUM LAUDIBUS DEFUNCTORUM, CELEBRANTE VEL PRAESENTE ABBATE VEL PRAELATO “ NULLIUS „ 823. — In Vesperis et in Matutino cum Laudibus Defunctorum omnia servanda sunt quae diximus in Capite XVIII huius Partis, sed loco Faldistorii, paratur pulvinus nigri coloris super infimum Al­ taris gradum, servatis tamen regulis quae Abbatibus et Praelatis nullius conveniunt circa accessum ad Ecclesiam etc., ut supra nota­ vimus. CAPUT IV. DE VESPERIS PONTIFICALIBUS A PROTONOTARIO APOSTOLICO DE NUMERO PARTICIPANTIUM UBIQUE EXTRA URBEM PERSOLVENDIS Articulus I. De iis quae praeparanda sunt. 824. — Circa Ecclesiae et Altarium ornatum servandum est quod in Capite XXXIV primae Partis notavimus. I. - In Sacristia. — Super aliquam mensam disponuntur sex aut quatuor pluvialia, iuxta maiorem vel minorem solemnitatem et Ecclesiae consuetudinem (v. n. 753); superpellicea et bireta. Caput IV. Dv Vesperis pontif. a Proton. Ap. extra Urbem persolvendis 153 Super aliam mensam praeparantur: superpellicea et bireta pro Clero; vimpa pro Ministro mitrae; thuribulum cum navicula; vascu­ lum aquae benedictae cum aspersorio. II. - Ad Altare maius. — Omnia praeparantur quae notavimus sub n. 818, 111, excepto baculo pastorali. III. - In cornu Epistolae. — Praeparatur mensa ut diximus sub n. 818, V. Super mensam collocantur: Breviarium; palmatoria cum candela. In eodem cornu, parum distans ab infimo Altaris gradu, collo­ catur Faldistorium, absque suggestu, sed super parvum tantum tapete, coopertum undique ad terram serico eiusdem coloris cuius erunt cetera paramenta et sub dicto serico tegumento aptatur pulvinus. Non longe a Faldistorio, a sinistris, collocatur scabellum pro Caeremoniario; statuuntur etiam duo scabella pro dignioribus Assi­ stentibus. IV. - In medio Presbyterio. — E regione Altaris statuuntur duo vel quatuor scabella pro reliquis Assistentibus. V. - Ad Altare SS. Sacramenti. — Omnia ut sub n. 818, VII. Articulus II. In Functione. 825. — De Protonotario celebrante. — Protonotarius, ha­ bitu praelatitio indutus, numquam cum cappa, deferens Crucem pectoralem, statuta hora, procedit ad Ecclesiam ad cuius ianuam, aquam benedictam per contactum aspersorii accipit et cum ea signo Crucis seipsum munit; adstantes non aspergit, nec manu benedicit, dein procedit ad Altare SS. Sacramenti, ibique pileolum persemetipsum aufert, genuflexionem peragit, in genuflexorio genua procumbit et aliquantulum orat. Ad Caeremoniarii nutum, surgit, genuflexionem iterat, pileolum reassumit et ad Altare maius se con­ fert, ibique, Choro salutato, ante infimum gradum profunde se Cruci inclinat, genuflectit in pulvino super gradum collocato et bre­ viter orat, dein surgit; Cruci reverentia iterata, ad Faldistorium procedit, ibique sedet. 826. — Protonotarius, tradito bircto Caeremoniario, dimittit Cru­ cem pectoralem et mantellettum; assumit amictum, albam, cingu- 154 Pars II. - Appendix I Ium, Crucem pectoralem, stolam ac pluviale, et postquam sederit mitram auriphrygiatam accipit. 827. — Ad nutum Caeremoniarii, Praelatus mitram dimittit, surgit et per latus suum dexterum conversus ad Altare dicit secreto: Pater et Ave, deinde, more solito, cantat: Deus, in adiutorium etc., signans se signo Crucis. Ad: Gloria Patri etc., caput inclinat; intonat primam Antiphonam et, Psalmo incepto, se per suam sinistram ad populum vertit, sedet, mitram simplicem accipit et sic manet usque ad Capitulum. Ad: Gloria Patri etc., in fine cuiusque Psalmi et ad verba quae reverentiam exposcunt, cum mitra se inclinat. Absoluto Psalmorum cantu ac postrema Antiphona repetita, Protonotarius surgit cum mitra et, iunctis manibus, consistit ad Capituli cantum. Hymno praeintonato, sedet, mitram dimittit, ite­ rum surgit, se ad Altare vertit ac Hymnum intonat. Si Hymni initium exprimat invocationem lesu, Praelatus caput ad Altare inclinat. Si vero ad Hymni principium genuflectendum est, stans intonat, dein super pulvinum, ante Faldistorium, dimisso pileolo, genuflectit usque ad finem primae strophae. 828. — Intonata Antiphona ad Magnificat, Protonotarius se convertit super dexteram suam, sedet, mitram auriphrygiatam accipit et, more solito, incensum in thuribulum imponit. Cantico incepto, surgit cum mitra et, facto Crucis signo super se, iunctis manibus, medius inter duos digniores Assistentes, se confert ante Altare, Cruci reverentiam peragit, Chorum salutat et procedit ad Altare SS. Sacramenti; quo cum pervenerit, mitram et pileolum dimittit, genuflexionem peragit, ascendit Altare quod in medio deosculatur et illud, more solito, thurificat, recitando interim Can­ ticum, iuxta laudabilem consuetudinem, alternatim cum Assisten­ tibus, singulos Versus congruenter distribuendo; Gloria Patricie., tunc profert incensatione completa, postquam thuribulum tradi­ derit primo Assistenti in cornu Epistolae, dein ad medium Altare revertitur, in planum descendit, genuflexionem peragit, pileolum ac mitram accipit et ad Altare maius revertitur. Quum ante infimum gradum pervenerit, Cruci reverentia facta, Chorum salutat, mitram dimittit, Altare ascendit, quod in medio deosculatur, et illud thu­ rificat. Tradito thuribulo primo Assistenti in cornu Epistolae, in eodem cornu mitram accipit, se in medio Altari confert, per breviorem viam revertitur ad Faldistorium, ubi stans versus populum, triplici ductu, Caput IV. - De Vesperis pontif. a Proton. Ap. extra Urbem persolvendis 155 incensatur, deinde sedet; deposita mitra, iterum surgit, ad Altare se convertit et sic perstat, iunctis manibus, usque ad finem Cantici, ac postea se ad populum convertit, sedet, mitram accipit, quam, repetita Antiphona, dimittit, surgit, iterum ad Altare se convertit, cantat: Dominus vobiscum. Oremus et congruentem Orationem, cum sua conclusione, necnon alias Commemorationes, iuxta Rubricas Breviarii, tandem repetit: Dominus vobiscum. 829. — Responso a Choro: Deo gratias, post: Benedicamus Do­ mino, voce mediocri, Protonotarius subdit: Fidelium animae etc. Si Completorium continuo subsequatur, Praelatus sedet, mitram accipit, reverentiae Assistentium respondet, dein mitram et parainenta dimittit, reassumit mantellettum ac Crucem pectoralem, bi­ retum accipit ac postea, invitante Caeremoniario, procedit ante Altare, ibique super pulvino in infimo gradu collocato, breviter orat. Ad nutum Caeremoniarii surgit, et Cruci reverentiam facit; salutato Choro, e Presbyterio discedit. 830. — Si vero Completorium a Vesperis disiungatur, Praelatus, prolatis verbis: Fidelium animae etc., recitat secreto: Pater noster, dein mediocri voce dicit: Dominus det nobis suam pacem, tandem con­ versus ad Altare, genuflexus in pulvino ante Faldistorium, vel stans, pro ratione temporis, incipit Antiphonam finalem B. Μ. V., quam postea, submissa voce, prosequitur. Postquam Antiphona a Choro completa fuerit, Praelatus dicit, voce item submissa, Versiculum; si genuflexus, surgit et recitat Ora­ tionem cui subiungit: Divinum auxilium etc. Quibus expletis, se ad populum convertit, in Faldistorio sedet et se ut supra gerit. 831. — De Assistentibus Protonotario celebranti. — Sta­ tuta hora, Assistentes assumunt superpellicea et pluvialia; ad nutum Caeremoniarii, facta praecipuae Imagini reverentia, ad Altare procedunt, tecto capite. Quum ad Altare pervenerint genuflexionem peragunt, dein ad sua scamna se conferunt ibique sedent. Adveniente Praelato omnes surgunt, se ei inclinant et duo di­ gniores ad latera Faldistorii se recipiunt. Depositis a Protonotario Cruce et mantelletto, primus Assi­ stens, adiuvante altero, Praelatum induunt amictu, alba, cingulo. Cruce pectorali, stola et pluviali. Primus Assistens mitram ei imponit; dein reverentia Celebranti peracta, primus sistit ad dexteram, 156 Pars 11. - Appendix I alter ad sinistram eiusdem Celebrantis, et ambo se gerunt ut sub η. 687-689; incepto vero Cantico ut sub n. 701, H et III. Postquam Praelatus, prolatis verbis: Fidelium animae etc., in Faldistorio sederit, Assistens primus imponit ei mitram, quam ad Caeremoniarii nutum, aufert, dein ambo Protonotarium paramentis exuunt ac postea cum ceteris Assistentibus reverentiam ei faciunt, Cruci Altaris reverentiam faciunt et ad Sacristiam acce­ dunt, ubi pluvialia et superpellicea dimittunt. 832. — Si vero Completorium a Vesperis disiungatur, postquam Celebrans dixerit: Dominus det nobis suam pacem, digniores Assi­ stentes ad Altare se convertunt cum Praelato, Assistens primus ad eius dexteram transit dum alter ad sinistram eiusdem Celebrantis se recipit et ambo genuflexi vel stantes ad Praelati latera cum eodem recitant Antiphonam finalem B. Μ. V. Dicto a Celebrante: Divinum auxilium etc., ambo cum Praelato ad populum se convertunt, loca permutant et postquam Celebrans in Faldistorio sederit, se ut supra gerunt. Ceteri Assistentes ad Antiphonam finalem stant, vel genuflectunt suis in locis. 833. — De Caeremoniario. — Omnibus rite dispositis et Assi­ stentibus paratis, Caeremoniarius signum ad Altare procedendi dat, et ipse una cum Acolytho, deferente vasculum aquae benedictae cum aspersorio, procedit ad Ecclesiae ianuam et ad eius sinistram consistit. Quum Protonotarius advenerit, Caeremoniarius ei offert aspersorium; quo a Praelato tacto, illud in vasculum dimittit, ac postea incedens ad Praelati sinistram ducit eumdem ad Altare SS. Sacra­ menti et inde ad Altare maius. In fine Vesperarum Protonotarius benedictionem non impertit. Nisi Completorium subsequatur, canitur Antiphona finalis B. Μ. V. 834. — De Ministris inferioribus. — Ceteri Ministri infe­ riores se gerunt ut in respectivis Articulis Capitis X huius Partis, omissis quae Ordinarii praesentiam respiciunt, et etiam ut sub n. 701, IV, V et VI notavimus, sed: Caudatarius locum non habet. Ministri libri et candelae, si Completorium non subsequatur, dicto a Praelato: Fidelium etc., ad Faldistorium perstant, stantes, vel genuflexi, donec compleatur Antiphona finalis. Caput V. - De Vesperis pont, a Proton. Ap. Supr. in propria Dioec. persolv. 157 Avertant omnes quod Praelatus benedictionem non impertit in fine Vesperarum. Si vero Praelatus paramenta sumit in Sacristia (quod magis convenit, si Capitulum adsit), tunc omnia disponuntur ut in se­ quenti numero, sed loco mitrae ex serico damascene, collocatur mitra auriphrygiata. Omnes se gerunt usque ad Vesperarum initium ut sub n. 836, et Vesperis absolutis ut sub n. 838. CAPUT V. DE VESPERIS PONTIFICALIBUS A PROTONOTARIO APOSTOLICO SUPRANUMERARIO INTRA PROPRIAE DIOECESIS FINES PERSOLVENDIS Articulus I. De iis quae praeparanda sunt. 835. — I. - In Sacristia. — Super mensam Altaris, si adsit, vel super praecipuam mensam disponuntur Protonotarii paramenta, scilicet: pluviale, stola, cingulum, alba, amictus; mitra ex serico damascene. In plano, ante Altare, vel mensam, super tapete collocatur sedes canieralis ita conversa ut Praelatus sedens terga Altari, vel mensae, vertat. Super alias mensas omnia parantur quae sub n. 824, I notavimus, quibus adduntur duo candelabra pro Ceroferariis. II. - Ad Altare maius. — Omnia quae sub n. 818, 111 nota­ vimus, sed paramenta super mensam non collocantur, nec baculus pastoralis ponitur. In cornu Epistolae statuitur mensa ut diximus sub n. 818, V, et super ea collocantur: Breviarium; palmatoria cum candela; mitra ex tela linea. In eodem cornu Faldistorium et reliqua ut sub n. 824, 111. III. - In medio Presbyterio et ad Altare SS. Sacramenti, omnia ut sub n. 824, IV et 818, VII notavimus. Pars 11. - Appendix I 158 Articulus II. I n F unctione. 836. — Quum nunciatur Protonotarii adventus, Assistentes plu­ vialia sumunt; Caeremoniarius et Acolythus se ut sub n. 833 gerunt, sed Caeremoniarius, adorato SS. Sacramento a Praelato, eum ad Sacristiam ducit. Quum Protonotarius ad Sacristiam pervenerit, omnes se ei incli­ nant; duo digniores Assistentes se conferunt ad latera sedis cameralis. Praelatus reverentiae respondet et ad sedem cameralem accedit; ibique sedet et se gerit ut diximus de Protonotario de numero parti­ cipantium sub n. 826 et ita se gerunt duo digniores Assistentes ut sub n. 831. 837. — Postquam Assistens primus mitram Protonotario impo­ suerit, Caeremoniarius dat signum procedendi ad Altare, sequenti ordine: 1. Caeroferarii; 2. Clerus; 3. Assistentes, pluviali induti; 4. Praelatus, medius inter duos digniores Assistentes; 5. Minister mitrae. Quum Presbyterium ingressi fuerint, Assistentes caput detegunt, Assistens primus, ante infimum Altaris gradum, mitram Protono­ tario aufert; omnes Cruci reverentiam faciunt, Clericis inservien­ tibus exceptis, qui genuflexionem peragunt, deinde omnes in genua procumbunt et recitare possunt Orationem: Aperi, Domine, etc. Ad nutum Caeremoniarii surgunt omnes, primus Assistens im­ ponit Praelato mitram, qui medius inter digniores Assistentes accedit ad Faldistorium, dum ceteri Assistentes ad sua se recipiunt loca et Ceroferarii accedunt ad abacum super quem candelabra imponunt. 838. — In reliquis omnes se gerunt ut in Articulo II praece­ dentis Capitis, sed in fine Ceroferarii sumunt candelabra ex abaco, Protonotarius, accepta mitra, medius inter Assistentes procedit ante Altare; una simul reverentiam Cruci faciunt, Ministri vero genu­ flexionem, et ordine quo venerunt ad Sacristiam procedunt; ibique, ■ Y Caput VL - De Vesperis pontif. a Proton. Ap. Supr. extra Urbem persolvendis 159 facta ab omnibus reverentia praecipuae Imagini, Praelatus accedit ad sedem suam, sedet, Assistentes paramentis eum exuunt. Protonotarius postquam Crucem pectoralem reassumpserit, biretuni accipit, et, comite Caeremoniario, ad Ecclesiae ianuam pro­ cedit. CAPUT VI. DE VESPERIS PONTIFICALIBUS A PROTONOTARIO APOSTOLICO SUPRANUMERARIO EXTRA URBEM ET PROPRIAM DIOECESIM PERSOLVENDIS Articulus I. £)e ns quae praeparanda sunt. 839. — Omnia ut in Art. 1 Capitis XIX huius Partis notavimus, praeterea: L - In Sacristia. — Super Altare, si adsit, vel super praecipuam mensam collocatur mitra ex serico damascene; non ponitur vero rocchettum. Ante Altare vel mensam, in plano super tapete collocatur sedes cameralis, ita conversa ut Praelatus sedens terga Altari, vel mensae, vertat. Super alias mensas: vimpa, vasculum aquae benedictae cum aspersorio. II. - Ad Altare maius. — Super infimum gradum ponitur, in medio, pulvinus. Super abacum: palmatoria cum candela; Brevia­ rium, nisi adsit super legile. III. - Super scamnum oblongum, in medio, ponitur pulvinus eius­ dem coloris panni. IV. - Ad Altare SS. Sacramenti. — Statuitur genuflexorium nudum cum pulvinis violacei coloris. Articulus II. 840.— Omnes se gerunt ut sub η. 836 et 837, sed Protonotarius, adorato SS. Sacramento, se confert in Sacristiam et cum pervenerit ad Altare maius accedit ad scamnum; in quo sedet et secundus Assistens mitram ei aufert. Pars 11. - Appendix I 160 In reliquis Functio peragitur ut in Capite XIV huius Partis, sed: I. - Praelatus ad: Gloria Patri etc., in fine cuiusque Psalmi, ad verba quae reverentiam exposcunt, caput inclinat, mitram non dimittens. II. Assistens primus Imponit pileolum et mitram: aufert mitram et pileolum: cum pervenerit ad scamnum; incepto primo Psalmo; repetita quinta Antiphona; intonata Antiphona gnificat; ad: Ma­ cum pervenerit ad Altare SS. Sa­ cramenti; postquam genuflexionem fecerit in plano, thurificato Altari; cum pervenerit ante infimum Al­ taris maioris gradum; thurificato Altari maiori; postquam Celebrans tionem acceperit thurifica- Vesperis absolutis. 841. — Protonotarius Apostolicus ad instar in Vesperis pontifi­ calibus eumden Ritum supra descriptum servat. Circa Vesperas pontificales coram SS. Sacramento exposito ser­ vanda sunt quae notavimus in Capite XVII huius Partis omissis iis quae Episcopo conveniunt et servatis regulis in hac Appendice traditis circa ordinem Functionis. De πιυιΐυ Divinum Officium privatim persolvendi 161 APPENDIX II. DE MODO DIVINUM OFFICIUM PRIVATIM PERSOLVENDI 842. — Officium Divinum absolvi potest intra tempus a media ad inediam noctem sequentem. Matutinum cum Laudibus subsequentis diei incipi potest ab hora secunda post meridiem (D. 4158 ad 1). Regulariter Matutinum cum Laudibus a Sacerdotibus recitan­ dum est ante Missae celebrationem; Prima et Tertia ante meridiem; Sexta et Nona post meridiem; Vesperae cum Completorio, horis vespertinis; in Quadragesima vero, exceptis Dominicis, a primo Sabbato, Vesperas recitare licet ante prandium. Ad anticipandum vel postponendum, intra diem naturalem, debitum tempus Horarum sufficit quaevis causa utilis, vel honesta, v. gr. maior devotio, sive quies, tempus aptius ad studendum, et simile. 843. — Divinum Officium privatim, per se, recitari potest in quocumque loco, nisi, per accidens, ille locus obstet debitae devo­ tioni et attentioni. 844. — Beneficiarii saeculares, etiam privatim, recitare Officium debent iuxta Kalendarium propriae suae Ecclesiae; non Beneficiarii, iuxta Kalendarium Dioecesanum; Religiosi, iuxta proprium Kalen­ darium sl illud habeant. Generaliter non satisfacit obligationi suae, Clericus in Ordinibus Sacris constitutus, qui sponte, vel invitatus, se adiungit Clero, Offi­ cium ab Officio ipsius Clerici diversum canenti, vel recitanti (D. 4011 ad 3). 845. — Qui probabilius indicat errare Kalendarium tenetur eidem Kalendario stare, et non proprio inhaerere indicio (D. 4031 ad 5). 846. — Clericus Divinum Officium solus recitaturus, Rubricas et Directorium diei recolat, advertens quod nihil omittendum, vel immutandum erit, praeterquam quod praeceptum est. Tum, loco et hora congruenti, laudabiliter pronunciet Orationem: Aperi, Do­ mine, etc., ceteraque attente, clare et devote absolvat. Crucis signa, et capitis inclinationes ad: Gloria Patri etc., ad nomina lesu, Mariae et II — Moretti. Dr s. Functionibus- II. 162 Pars II. - Appendix II Sancti, cuius Officium peragitur aut specialis Commemoratio, necnon ad invocationem SS. Trinitatis sub Hymnorum exitum, religiose observare curabit. Laudabiliter quoque genuflectat ad Antiphonam finalem B. Μ. V. cum id per Rubricam praescribitur, itemque ad Preces feriales, si quidem commode possit, orans ex. gr. in Ecclesia aut in cubiculo. Etiamsi solus Officium recitet, dicere debet: Dominus vobiscum, et sibimetipsi respondere: Et cum spiritu tuo. Clericus tamen, non Diaconus, imo vero et Diaconus, praesente Sacerdote (nisi hic aliter permiserit) substituet ÿ. Domine, exaudi orationem meam et k- Et clamor meus ad te veniat. Rursum Lectionibus praemitten­ dum est: lube, Domine, non domne, benedicere. In Confiteor omittenda sunt verba: Tibi Pater, et: Vobis Fratres, ac: Te Pater, et: Vos Fratres, atque dicendum: Misereatur nostri... et dimissis peccatis nostris perducat nos etc. (V. Ordinarium Breviarii Reformati). 847. — Addenda, ex praecepto, est Antiphona B. Μ. V. dumtaxat in fine Laudum, si tunc intermittatur Officium, secus in fine ultimae Horae, et in exitu Completorii, etiamsi Matutinum sequentis diei subsequatur. 848. — Si aliquando, in privata recitatione Divini Officii, Matu­ tinum a Laudibus separetur, Matutinum concludendum est cum Oratione diei, sine Precibus in Officio feriali, sed cum Versiculis: Dominus vobiscum, ante et post Orationem; Benedicamus Domino, et Fidelium animae etc. Laudes vero inchoandae sunt ut in Psalterio (DD. 3574, dub. 11; 3653; 4011 ad 1; atq. Ordinarium Divini Officii, in fine Matutini). 849. — In privata hac recitatione inter duos vel plures, dicto laudabiliter: Aperi, Domine, etc., communiter, unusquisque secreto ea dicit quae in recitatione publica secreto dicuntur. Unus ex ipsis Hebdomadarii munus obiit ut in Choro et, quantum fieri potest, Hymnos, Psalmos, Invitatorium, Responsoria, Preces et reliqua ad modum Chori distribuant et alternatim prosequantur. Confiteor ac Misereatur recitent semel tantum ac simul, et omittant verba: Tibi Pater etc., ut in n. 846. Advertendum denique est oportere ut simul recitantes se mutuo ac distincte audiant, caveantque ne quis unquam recitare incipiat antequam alter plane desierit. PAKS TERTIA DE SACROSANCTO MISSAE SACRIFICIO CAPUT I. DE MISSA PONTIFICALI AD THRONUM CELEBRANTE EPISCOPO ORDINARIO 850. — « lam diximus (L. I, cap. XV, n. 7) valde convenire atque antiquae Ecclesiae disciplinae consonum esse, ut in Ecclesiis Cathedralibus locus aliquis, si Sacellum non adsit, ab antiquis Secre­ tarium appellatum, deputetur, ad quem Episcopus solemniter cele­ braturus Missam, postquam sua cappa indutus, ingressus fuerit Ecclesiam, sacrasque preces ad Altare Sanctissimi Sacramenti tantum, et non ad Altare maius effuderit, cum suis Canonicis, et Choro conve­ niat» (Caer. Episc., L. II, cap. VIII, n. 2) ad persolvendum cantum Horae Tertiae et ad paramenta sumenda. Si vero particulare Sacellum, vel alius opportunus locus, qualis a Caeremoniali requiritur ad Episcopum induendum et ad Horam Tertiam in cantu persolvendam non detur, tunc Episcopus ad Altare maius paramenta assumit, et Hora Tertia in Choro cantatur. Articulus I. De iis quae praeparanda sunt. 851. — Circa Ecclesiae et Altarium ornatum explicatum est in Capite XXXIV Partis I. iam superius A) — Si Secretarium adsit. a) Ad Secretarium. I. - In Sacristia contigua secretario. — Super praecipuam mensam disponuntur: pluviale pro Presbytero Assistente; pro Dia­ conis Assistentibus: dalmaticae; tres amictus. 164 Pars III. De sacrosancto Missae Sacrificio Super alias mensas: pro Diacono Missae: dalmatica, stola, cin­ gulum, alba, amictus; pro Subdiacono: tunicella, cingulum, alba, amictus; pro Ministris libri et candelae: pluvialia et superpellicea; pro Ministris mitrae et baculi: pluvialia, vimpae et superpellicea: pro Crucifero: tunicella, cingulum, alba et amictus. Si Sacristia capax erit, disponuntur etiam paramenta pro Ca­ nonicis, scilicet: si praebendae distinctae sunt, pluvialia pro Digni­ tatibus, planetae pro Canonicis Presbyteris, dalmaticae pro Dia­ conis, tunicellae pro Subdiaconis; alias: pluvialia pro Dignitatibus, planetae pro ceteris Canonicis, amictus pro omnibus. Si vero Sacristia angusta erit tunc paramenta pro Dignitatibus et Canonicis disponuntur in Sacristia capitulari (v. n. 562, I). Etiam super aliquam mensam praeparatur thuribulum cum navicula. II. - Ad Altare. — Altare pallio coloris Officii instruitur et illius mensa mappis cooperitur; super eius gradus tapetum ster­ nitur. Sex candelabra Altari superimponuntur et in medio eorum Crux cum Imagine Crucifixi collocatur; alterne inter candelabra statui pos­ sunt vel Sanctorum Reliquiae, vel vascula cum floribus (v. n. 562, IV). Super Altaris mensam disponuntur Episcopi paramenta, quae velo eiusdem paramentorum coloris cooperipntur, sclilicet: planeta, dalmatica, tunicella, pluviale, stola, cingulum, alba, amictus, chirothecae in lance, formale pariter in lance; mitra pretiosa in cornu Evangelii, auriphrygiata in cornu Epistolae. Si Celebrans, sive ex iure sive ex privilegio, ea die uti possit s. Pallio, tunc ponitur in lance s. Pallium cum tribus aureis spinulis, velo coloris paramentorum coopertum. Apud Altare, in cornu Evangelii, collocatur in basi baculus pasto­ ralis. III. - In cornu Evangelii. — Thronus (v. n. 398) exornatur serico panno vel alia materia coloris paramentorum, et in eius plano collocantur tria scabella; super infimum gradum ad sinistram Cathe­ drae, basis pro Cruce, si Episcopus ea uti potest. Apud infimum gradum eiusdem Throni statuuntur scabella pro Ministris baculi et mitrae, necnon pro Caeremoniario primo. Pariter in cornu Evangelii collocatur Crux processionalis in basi. IV. - Ante Altare. — Faldistorium cum pulvinis eiusdem coloris Officii collocatur. Caput I. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 165 V. - In cornu Epistolae. — In plano Presbyterii, e regione Throni, statuitur Abacus (v. n. 562, VII). Hinc inde Abaci ponuntur duo scabella pro Ministris libri et candelae. In eodem cornu, pariter e regione Throni, vel alibi, pro loci opportunitate, adsit scabellum coopertum tapete, vel duo scabella pro sacris Ministris et scamnum pro Caeremoniario secundo. VI. - Super Abacum. — Collocanda sunt duo candelabra cum cereis albis pro Ceroferariis, caligae cum sandaliis in lance, velo paramentorum coloris coopertae; Evangeliarium cum manipulo Epi­ scopi ; manipuli pro Diacono et Subdiacono; Breviarium; Canon pontificalis; palmatoria cum candela; urceus cum pelvi et duo manutergia in lance; lanx pro Cruce pectorali. Si Celebrans uti Cruce potest et Clerus numerosus sit, adiungenda sunt duo candelabra. b) Ad Altare maius. I. - Ad Altare maius. — «Celebrante vero Episcopo, cande­ labra septem super Altari ponantur, quo casu Crux non in medio illorum, sed ante altius candelabrum, in medio cereorum positum, locabitur » (Caer. Episc., L. I, cap. XH, n. 12). Candelabrum septimum adhibetur tantum celebrante Episcopo Ordinario loci (DD. 236; 348, 1131, n. 1; 2274 ad 6). Inter candelabra alterne statui possunt vel Sanctorum Reliquiae vel vascula cum floribus (v. n. 562, IV). Altare pallio coloris Officii instruitur et illius mensa tribus mappis cooperitur. Super gradus nobile tapetum sternitur. II. - In cornu Evangelii. — Apud Thronum (v. n. 398), congruo in loco collocatur pulvinus. Apud infimum gradum Throni statuuntur scabella pro Ministris baculi et mitrae necnon pro Caere­ moniario primo. HI. - In cornu Epistolae. — In plano Presbyterii, e regione Throni, statuitur Abacus (v. n. 562, VII). Hinc inde abaci ponuntur duo scabella pro Ministris libri et candelae. In eodem cornu, pariter e regione Throni, vel alibi,’pro loci opportunitate, adsit scabellum coopertum tapete, vel duo scabella pro Ministris sacris et scamnum pro Caeremoniario secundo. IV. - Super Abacum. — Ponuntur: Calix pro Missae celebratione cum suis ornamentis, scilicet: purificatorio, patena, palla, bursa 166 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio cum corporali; super patena ponuntur duae hostiae; prope Calicem ponitur parvum velum plicatum; ampullae vini et aquae eaque omnia velo humerali conteguntur; urceus cum pelvi et duo manutergia in lance; velum humerale, gremiale, Missale cum legile, Episto­ larium, campanula, patera pro praegustatione; formula Indulgentiae. V. - In Sacristia maiori. — Superpellicea et bireta pro Clero et Ministris inferioribus; vasculum aquae benedictae cum aspersorio; funalia pro elevatione. B) — Si Secretarium absit. I. - Ad Altare maius. — Omnia quae diximus sub litt. .4), b), I, praeterea super mensam disponuntur Episcopi paramenta et apud Altare collocatur baculus pastoralis ut sub litt. A), a), II no­ tavimus. II. - Ante Altare, in medio Presbyterio, collocatur Faldi­ storium. III. - Super Abacum praeter ea quae diximus sub litt. A), b), IV, adiungenda sunt: duo candelabra cum cereis, caligae cum san­ daliis in lance velo paramentorum coloris coopertae, Evangeliarium cum manipulo Episcopi, manipuli pro Diacono et Subdiacono, Bre­ viarium, Canon pontificalis, palmatoria cum candela, lanx pro Cruce pectorali. IV. - In Sacristia Altari contigua, vel, si possibile est, super abaco a tergo eiusdem Altaris, praeparantur pluviale pro Presbytero Assistente et dalmaticae pro Diaconis Assistentibus; tres amictus. V. - In Sacristia capitulari. — Disponuntur paramenta pro Dignitatibus et Canonicis, necnon paramenta pro Diacono et Sub­ diacono ut sub litt. A), α), I notavimus. VI. - In Sacristia maiori, super aliqua mensa, disponuntur: qua­ tuor pluvialia pro Ministris libri, candelae, mitrae et baculi; duo vimpae, thuribulum cum navicula. Ad Altare SS. Sacramenti. — Paratur genuflexorium cum strato et pulvinis viridis vel violacei coloris, pro diversitate tem­ porum: si Episcopus sit Cardinalis, loco viridis coloris, utendum est colore rubro (Caer. Episc., L. 1, cap. XII, n. 8). Sex cerei super Altare accenduntur. Caput I. - Dc Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 167 852. — Dispositio ad Altare maius pro Missa solemni pontificali ad Thronum. A abacus. — a parvus abacus pro paramentis Presbyteri Assistentis et Diaconorum Assi­ stentium.— * . basis pro Cruce Archiépiscopale — Scabella pro: Presbytero Assistente, 1 ; Diacono primo Assistente, 2; Diacono secundo Assistente, 3; Diacono Missae, 4; Subdiacono Missae. 5; Ministro mitrae, 6; Ministro baculi, 7; Ministro libri, 8; Ministro candelae, 9; Caeremoniario primo, 10; Caeremoniario secundo, 11. 168 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Articulus 11. De Episcopo Ordinario celebrante Missam solemnem pontificalem ad Thronum. 853. — Episcopus in accessu ad Ecclesiam se gerit more solito (v. n. 519 et seqq.); adoratione peracta ad Altare SS. Sacramenti, procedit ad Secretarium, vel ad Altare maius, ubi Cruci Altaris reve­ rentiam peragit et breviter in Faldistorio orat, dein accedit ad Thro­ num et aliquantulum, tecto capite, quiescit. Ad nutum Caeremoniarii primi, caput detegit, surgit et ad Altare conversus secreto recitat: Pater noster etc., Ave Maria etc.; quibus completis, se signans cantat: Deus, in adiutorium etc. 854. — Psalmo intonato, sedet et caput cooperit. Tum legit Antiphonam: Ne reminiscaris, etc., cui tempore paschali addit: Alleluia, et Psalmos praeparationis ad Missam alternatim cum Assi­ stentibus; interim, dimissis calceis ordinariis, induit caligas et san­ dalia. Recitando has preces Episcopus satisfacit obligationi Horae Tertiae (S. C. Concilii, Linden. — Divini Officii — 17 April, et 10 Iui. 1921). Repetita Antiphona, caput detegit, surgit et, iunctis manibus, versus Altare recitat: Kyrie, eleison etc., Pater noster, etc., Versiculos et Orationes; quibus absolutis, legere potest, nisi memoria illas teneat, Orationes ad paramenta, scilicet: Ad caligas: Calcea, Domine, pedes meos in praeparationem evangelii pacis, et protege me in velamento alarum tuarum. Cum exuitur cappa: Exue me, Domine, veterem hominem cum moribus et actibus suis: et indue me novum hominem, qui secundum Deum creatus est in iustitia, et sanctitate veritatis. Cum lavat manus: Da, Domine, virtutem manibus meis ad abster­ gendam omnem maculam immundam·, ut sine pollutione mentis et cor­ poris valeam tibi servire. Ad amictum: Impone, Domine, galeam salutis in capite meo ad expugnandas omnes diabolicas fraudes, inimicorumfomnium versutias superando. Ad albam -."[Dealba me, Domine, et a delicto meo munda me: ut cum his, qui stolas suas dealbaverunt in sanguine Agni, gaudiis perfruar sempiternis. Ad cingulum: Praecinge me, Domine, cingulo fidei et virtute castitatis lumbos meos et exstingue in eis humorem libidinis; ut iugiter maneat in me vigor totius castitatis. MBMHI ■ —■ ■ Caput I. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 169 Cum accipit Crucem pectoralem: Munire digneris me, Domine lesu Christe, ab omnibus insidiis inimicorum omnium, signo sanctis­ simae Crucis tuae: ac concedere digneris mihi indigno servo tuo, ut sicut hanc Crucem, Sanctorum tuorum reliquiis refertam, ante pectus meum teneo, sic semper mente retineam et memoriam passionis, et sanctorum victorias Martyrum. Ad stolam: Redde mihi, Domine, obsecro, stolam immortalitatis, quam perdidi in praevaricatione primi parentis: et, quamvis indignus accedere praesumo ad tuum sacrum mysterium cum hoc ornamento, praesta, ut in eodem in perpetuum merear laetari. Ad tunicellam: Tunica iucunditatis, et indumento laetitiae induat me Dominus. Ad dahnaticam: Indue me, Domine, indumento salutis et vestimento laetitiae; et dalmatica iustitiae circumda me semper. Ad chirothecas: Circumda, Domine, manus meas munditia novi hominis, qui de coelo descendit: ut, quemadmodum lacob dilectus tuus, pelliculis haedorum opertis manibus, paternam benedictionem, oblato patri cibo potuque gratissimo, impetravit; sic et oblata per manus nostras salutaris hostia, gratiae tuae benedictionem merear. Per Domi­ num nostrum lesum Christum Filium tuum, qui in similitudinem carnis peccati pro nobis obtulit semetipsum. Ad planetam: Domine, qui dixisti: Jugum meum suave est, et onus meum leve: praesta, ut illud portare sic valeam, quod possim consequi tuam gratiam. Ad mitram: Mitram, Domine, et salutis galeam impone capiti meo: ut contra antiqui hostis omniumque inimicorum meorum insidias inoffensus evadam. Ad annulum cordis: Cordis et corporis mei, Domine, digitos virtute decora, et septiformis Spiritus sanctificatione circumda. Ad manipulum: Merear, precor, Domine, manipulum portare mente flebili: ut cum exsultatione portionem accipiam cum iustis. Iuxta Caeremonialis praescriptionem singulae Orationes ad singula paramenta dicendae sunt (L. II, cap. VIII, n. 9), et ideo formulas hic retulimus ut Episcopus memoriae illas tradat, nam difficile est in praxi ut eodem tempore quo paramentis induitur Orationes legere possit. Si vero allatas Orationes Episcopus facile memoriae infigere nequit, tunc, ut iam diximus, precibus praeparationis absolutis, omnes simul Orationes ad paramenta legere potest. 855. — Precibus praeparationis absolutis vel etiam Orationibus ad paramenta completis, sedet, Crucem, cappam et annulum dimit- ■ ■— 170 Pars HI. - De sacrosancto Missae Sacrificio tit; caput tegit et manus lavat; quibus abstersis, benedicit Ministros lotionis, deinde biretum Caeremoniario tradit ac surgit. Tum per Ministros Missae induitur amictu, alba, cingulo, Cruce pectorali, stola, pluviali et formali; sedet et mitram auriphrygiatam accipit. 856. — Decantata Antiphona post Psalmos, Episcopus surgit cum mitra et consistit facie ad Subdiaconum Capitulum canentem versa. Absoluto Responsorio, stans (Caer. Episc., L. II, cap. VIII, n. 18) mitram deponit et, facie ad populum versa, cantat: Dominus vobiscum, Oremus et Orationem, facie ad Altare versa; post Orationem repetit: Dominus vobiscum. Decantato a duobus Cantoribus: Benedicamus Domino, Episcopus non dicit: Fidelium animae etc., sed sedet et plu­ viale deponit; surgit, assumit tunicellam et dalmaticam, dein iterum sedet, chirothecas accipit; mox surgit, planeta induitur et iterum sedet; si Pallio uti potest, tunc osculatur Crucem in medio eiusdem Pallii a parte posteriori et illud induit ac postea mitram pretiosam, annulumque recipit (D. 3747 ad 1); quibus acceptis, dicit Orationem: Merear, etc., quae ad manipulum recitatur, cum dici nequeat eo tempore quo manipulum accipit. 857. — Omnibus paramentis pontificalibus assumptis, Episcopus, si in Secretario, incensum in thuribulum imponit et illud benedicit; tum surgit et, accepto baculo, de Throno descendit medius inter Diaconos Assistentes, reverentiam Cruci Altaris peragit et procedit ad Altare maius benedicens astantes. Si vero Secretarium non adsit, assumptis paramentis pontifica­ libus incensum non imponit (Caer. Episc., L. II, cap. VIII, n. 25; D. 2776 ad 2). 858. — Cum Episcopus ante Altaris gradum pervenerit, tradit baculum Ministro, mitram dimittit, dein, profunda reverentia Cruci facta, Missam, more solito, incipit. Dicto: Indulgentiam etc., osculatur Crucem manipuli; quo as­ sumpto. Missam prosequitur. Altari deosculato, Episcopus statim faciem convertit ad cornu Evangelii, ambabus manibus, tangit Evangeliorum librum ab inferiori parte et deosculatur principium textus Evangelii currentis, dein ad cornu Epistolae tantillum se vertens, sinistram infra pectus ponit ac dextera accipit cochlear, ter sumit ac in tribus distinctis locis thus in thuribulum iniicit, dicens: Ab illo benedicaris, in cuius honore cremaberis. Arnen; quae verba ita distribuere potest ut ad primam impositionem dicat: Caput I. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 171 ■U illo benedicaris; ad secundam; in cuius honore; ad tertiam: cremaberis. Arnen. Tunc cochlear Diacono reddit, et sinistra super Altare posita, thus ardens, cum dextera in modum Crucis signat (Rit. in celebr. Miss., Tit. IV, η. 4; Caer. Episc., L. I, cap. XXIII, n. 1 et 2; D. 2515 ad 10). 859. — Post haec, accepto ab eodem Diacono thuribulo, ita ut sinistrae digitis catenulas prope manubrium, aut digito minimo interiecto superiorem annulum stringat, dexteraque ipsas catenulas iuxta operculum contineat, ad Altare sese convertit, ac, demissa subter pectus sinistra, Cruci profunde se inclinat, sublevansque thuribulum ter adolet Crucem recta ac aequali linea ut in tabula sub n. 873 in fine, η. 1, 2, 3 notatur, ita ut ad unumquemque ductum tantillum quiescat, nihil dicens. Si inter Altaris candelabra sitae fuerunt Sanctorum Reliquiae, vel Imagines, Episcopus, incensata Cruce, illique reverentia peracta, antequam e medio discedat, eas prius quae sunt ex parte Evangelii duobus thuribuli ductibus adolet, septimo candelabro tamen vici­ niores primum, reliquas deinde, sed nullo se modo inclinans. Cruci reverentia iterata, et Reliquias aut Imagines quae ex parte sunt Epistolae similiter incensat. Mox, nulla prorsus praemissa inclina­ tione, Altare tribus vicibus incensat, thuribulum super mensam, prope sex candelabra ducendo recta linea, aequalique distantia, et in medio Altaris ad extremum Epistolae cornu procedendo, ubi postea, manu dimissa, inferiorem lateris partem prius, deinde superiorem, semel tantum ducto in utraque thuribulo, adolet. Inde, facie pene ad medium Altaris obversa, thuribulum elevat supra mensam, cuius tri­ plici ductu, iuxta quod antea factum est, anteriorem oram thurificat ad medium Altaris interim progrediendo; quo cum venerit, tertium se inclinat, statimque incedens in mensae parte posteriore quidquid in antecedenti praestitit, peragit. Quo facto, in cornu Evangelii consistens, iterum facie quasi ad Altaris medium conversa, tribus ductibus partem anteriorem mensae, brachium quantum opus est protrahendo, incensat. Postea manu aliquantulum demissa, ter quo­ que, dum pergit ad medium, frontem Altaris thurificat: in medium autem, facta debita reverentia, continuo usque ad cornu Epistolae eam reliquae frontis incensationem prosequitur. Ibi Diacono, utraque manu, reddit thuribulum, mitram accipit et stans, manibus iunctis, in cornu Epistolae incensatur, postea Diaconum benedicit. Tum se ad Altare convertit et ex eodem loco, in cornu Epistolae, re­ verentiam Cruci peragit; accepto baculo, descendit de Altari per 172 Pars 111. - De sacrosancto Missae Sacrificio viam breviorem, et medius inter Diaconos Assistentes, Chorum salutans, ad Thronum procedit. i 860. — Cum ad Thronum pervenerit sedet, Ministro tradit ba­ culum, mitram deponit, surgit et Introitum legit signans se Crucis signo, tum Kyrie, eleison, etc., cum suis Assistentibus recitat; si cantus longius pertrahatur, Episcopus sedet, accipit mitram auriphrygiatam et gremiale. Circa finem cantus, gremiale aufertur, mitram dimittit, surgit et, cantu absoluto, Hymnum Angelicum intonat, facie ad Altare conversa. Cum dicit: Gloria in excelsis, manus extendit et elevat usque ad humeros, absque ulla capitis et oculorum elevatione; cum dicit: Deo, palmas iungit et caput inclinat; deinde Hymnum, submissa voce, iunctisque manibus, cum Assistentibus prosequitur, solitas non omittens inclinationes ad : Adoramus te; Gralias agimus tibi; lesu Christe; Suscipe deprecationem nostram; et iterum ad: lesu Christe; dum vero profert: Cum Sancto Spiritu etc., sinistra infra pectus posita, dextera se signat, dein sedet, mitram et gremiale accipit. Dum cantantur verba quae inclinationem expo­ scunt, caput cum mitra inclinat. 861. — Hymno absoluto, Episcopus surgit, mitram et gremiale deponit; stans versus populum, elevatis et statim iunctis manibus, cantat: Pax vobis; deinde ad Altare conversus, extensis et statim iunctis manibus, cantat: Oremus, iterumque, extensis manibus, canit Orationem, ad cuius conclusionem idest: Per Dominum nostrum etc., iungit manus easque sic retinet ad finem usque, caput flectens Cruci Altaris ad verba: iesum Christum. Si vero Oratio concluditur per verba: Qui tecum etc., vel: Qui vivis etc., manus iunguntur ad: in unitate, sine ulla capitis inclinatione. Cum in Oratione nominatur nomen lesu. Episcopus caput versus Crucem Altaris inclinat. Quod etiam facit versus Missale quando legitur nomen B. Mariae, vel Sanctorum de quibus dicitur Missa, vel fit Commemoratio, et in Oratione pro Papa quando nomen Summi Pontificis nominatur. Si vero in loco principali Altaris habetur Statua, vel Imago, ipsius B. Mariae, aut Sancti de quo dicitur Missa, vel Commemoratio fit, tunc non ad Missale, sed versus Imaginem vel Statuam caput in­ clinatur (D. 3767 ad 25). Oratione, vel Orationibus absolutis, Episcopus sedet, mitram et gremiale accipit. 862. — Episcopus, dum Subdiaconus legit Epistolam, ad nomen lesu caput flectit versus Altare, ad nomen autem Mariae et Sancti, Caput 1. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 173 de quo Missa celebratur, vel specialis fit Commemoratio (minime vero in initio Epistolae vel etiam Evangelii), inclinat illud versus librum Subdiaconi vel Diaconi, nisi in loco principali Altaris habeatur Statua, vel Imago B. Mariae V., aut Sancti ad quam inclinare caput debet (D. 3767 ad 25). Si porro genuflectendum sit, genuflectit super pulvinum apud Cathedram collocatum. 863. — Decantata Epistola, ponit super Epistolarium manum dexteram quam Subdiaconus deosculatur, deinde iungit manus ante pectus et Subdiacono, more solito, benedicit. Postea sedens cum mitra legit ex Missali Epistolam, Graduale, Tractum, vel Alleluia, vel Sequentiam et alia usque ad finem Evangelii, manus super gre­ miale deponens usque ad: Munda cor meum, etc.; cum vero dicit: Munda cor meum, etc., iungit manus et sic eas tenet usque ad finem Evangelii signando tamen textum et deinde seipsum in fronte, in ore et pectore ut alias. Si infra lectionem occurrant verba ad quae genuflectendum est, Episcopus non genuflectit (D. 2184 ad 4); genuflectit vero in pul­ vinari apud Cathedram collocato cum haec verba canuntur, et in casu si verba haec occurrant in Graduali, etc.; tunc legit Episto­ lam, etc., postquam surrexerit. 864. — Lectione absoluta, manum suam Diacono praebet oscu­ landam, dein imponit et benedicit incensum; dum Diaconus benedi­ ctionem petit, respondet: Dominus sit in corde tuo, et in labiis tuis: ut digne et competenter annunties Evangelium suum: In nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti. Arnen. Cum profert: In nomine Patris, etc., sinistra pectori admota, dextera signum Crucis versus Diaconum efformat. Cum Diaconus canit: Dominus vobiscum, Episcopus, depositis gremiali et mitra, surgit vertens se ad Diaconum; «... accepto baculo pastorali..., signat se in fronte, ore, et pectore...; tum ipse retinet baculum inter ambas suas manus iunctas, stans versus Diaco­ num cantantem » (Caer. Episc., L. 11, cap. VIII, n. 46). Completo Evangelii cantu, Episcopus baculum Ministro reddit (D. 3368 ad 4), osculatur librum in initio textus Evangelii dicens: Per evangelica dicta deleantur nostra delicta, ponens utramque manum super Missale; dein, iunctis manibus et detecto capite, thurificationem accipit. 865. — Si sermo habendus est, quem, Episcopo celebrante, ab eo fieri convenit (Caer. Episc., L. II, cap. VIII, n. 48), et regulariter esse debet de Evangelio currenti (ibi L. I. cap. XXII, n. 2), id faciet, 174 Pars 111. - De sacrosancto Missae Sacrificio vel in propria Sede, vel apud ipsum Altare, sedens in Faldistorio, vel si concionem audiendi causa exegerit commoditas, in pulpito, sive ambone. Accepta thurificatione, sedet, mitram accipit et, absque ulla oratione, homiliam vel legit, vel memoriter dicit, et in casu, si placet, baculum retinere potest. Si homiliam legit, tunc deponit chirothecas, ut expedite folia vertat. Si vero accedere debet vel ad Altare, vel ad pulpitum, tunc, accepta mitra, surgit, accipit baculum et ad Altare, vel ad pulpitum procedit medius inter Diaconos Assistentes. Cum pervenerit ante in­ fimum Altaris gradum, vel scalae pulpiti, baculum dimittit, Altare vel pulpitum ascendit et sedet medius inter Diaconum et Subdiaconum; si ad pulpitum vadit et sermonem vel legit vel memoriter dicit, stans, ut commode audiri possit, pariter inter Missae Ministros consistit. 866. — Sermone completo, Episcopus surgit cum mitra et, confessione a Diacono facta, sedet dum Indulgentia publicatur; mitram deponit, surgit et, iunctis manibus, elata voce versus popu­ lum dicit: Precibus, et meritis Beatae Mariae semper Virginis, Beati Michaelis Archangeli, Beati loannis Baptistae, Sanctorum Apostolorum Petri et Pauli, et omnium Sanctorum, misereatur vestri omnipotens Deus, et dimissis peccatis vestris, perducat vos ad vitam aeternam. Responso: Amen, dicit: Indulgentiam, absolutionem, et remissionem peccatorum vestrorum tribuat vobis omnipotens et misericors Dominus. Responso a Choro: Amen, sedet, mitram accipit; iterum surgit et elevans oculos manusque, quas ante faciem suam iungit, accipit sinistra baculum pastoralem ac trinam benedictionem impertit di­ cens: Et benedictio Dei omnipotentis Pa φ tris, et Fi φ lii, et Spiritus Φ Sancti descendat super vos, et maneat semper. Si Episcopus uti Cruce potest, tunc, publicata Indulgentia, mitram dimittit, surgit et caput Cruci profunde inclinat, deinde dicit, ut supra, Precibus etc., et sic, detecto capite, solemniter benedicit. 867. — Si sermo habendus sit, sive per Canonicum sive per Cle­ ricum saecularem aut regularem, Episcopus, thurificatione accepta, sedet, mitram accipit, manum suam Concionatori osculandam praebet et dum ille benedictionem petit, respondet: Dominus sit in corde tuo, et in labiis tuis, ut digne et fructuose annunties verba sancta sua. In nomine Patris, φ et Filii, et Spiritus Sancti. Amen. Et cum Condo­ nator ipse Indulgentias poscit ei respondet: Consuetas, vel: Quinqua­ ginta dierum; si fuerit Archiepiscopus: Centum dierum; si Cardinalis: Ducentorum dierum. Absoluto sermone, Episcopus se ut supra gerit. I Caput I. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Drdin. 175 868. — Benedictione impertita post sermonem, vel si sermo habendus non sit, Episcopus, thurificatione accepta post Evange­ lium, in Sede stans conversus ad Altare, manus extendens ac iungens et caput inclinans ad Crucem intonat: Credo in unum Deum ex libro, et prosequitur, submissa voce, cum Assistentibus; ad: tesum Chri­ stum, caput inclinat et dicens: Et incarnatus est etc., genuflectit in pulvino; ad: Simul adoratur, iterum caput inclinat. Cum vero dicit: Et vitam venturi saeculi. Amen, sinistra infra pectus demissa, se interim signat dextera, dein sedet, mitram et gremiale accipit. Ad: lesum Christum; Et incarnatus... et homo factus est; Simul adoratur, caput cum mitra inclinat. 869. — Decantato a Choro Symbolo, Episcopus dimittit mitram, gremiale, dein surgit; versus populum cantat: Dominus vobiscum, et versus Altare: Oremus, ac postea Offertorium legit; quo absoluto, sedet, mitram accipit, deponit annulum et chirothecas, manus lavat: quibus abstersis, annulum reassumit, surgit, accipit baculum, et ad Altare accedit. Cum ante infimum gradum pervenerit, deponit baculum et mitram, atque, facta Cruci reverentia, ascendit ad Al­ tare illudque in medio osculatur; de manu Diaconi accipit Patenam, Hostiam offert ac super corporale deponit. Patenam vero aliquantu­ lum subtus corporale, sicut in Missa privata, recondit. Ad vini infu­ sionem signum praebet ut Diaconus infundere intermittat. Postmodum, elevata a Subdiacono ampulla dictoque: Benedicite, etc.. Episcopus, posita sinistra super Altare, dextera signum Crucis producit versus illam, simulque Orationem inchoat: Deus qui hu­ manae etc., quam, manibus iunctis, absolvit. Calicem exinde de manu Diaconi apprehendens, offert, more solito una cum Diacono, ac suo loco collocat, ut alias. Cum porro Diaconus Calicem palla cooperit. Episcopus sinistram pedi eius superimponit ne evertatur, dexteram vero Altari admovet; quod semper efficit quoties Calix cooperiendus vel detegendus sit. Calice obtecto, recitat ex more: In spiritu humi­ litatis etc. 870. — Post: Veni, sanctificator etc., Episcopus, inanibus iunctis ante pectus, absque ulla reverentia, se paululum convertit ad Dia­ conum a dextris stantem, incensum iniicit in thuribulum eodem modo ac antea Introitum, sed loco: Ab illo benedicaris etc., recitat for­ mulam: Per intercessionem beati Michaelis Archangeli, stantis a dextris Altaris incensi, et omnium electorum suorum, incensum istud dignetur Dominus bene φ dicere, et in odorem suavitatis accipere. Per Christum 176 Pars ill. - De sacrosancto Missae Sacrificio Dominum nostrum. Arnen; quae verba ita distribuere potest ut ad primani impositionem dicat: Per intercessionem beati Michaelis Arciumgeli ; ad secundam: stantis a dextris altaris incensi; ad tertiam: et omnium electorum suorum; et, reddito prius chocleari Diacono, ac, manu sinistra super Altare posita, prosequitur: incensum istud dignetur Dominus bene © dicere, ac continuat formulam dicens: et in odorem suavitatis accipere. Per Christum Dominum nostrum. Arnen. Deinde, accepto a Diacono thuribulo, more solito, nullam tunc reverentiam exhibens, incensat Oblata, tres cum thuribulo (quod semper aequaliter elevatum tenebit) efformans Cruces super Calicem simul et Hostiam per lineam rectam et transversam, pronuncians ad primam Crucem: Incensum © istud; ad secundam: a te % bene­ dictum; ad tertiam: ascendat © ad te, Domine. Mox ante Hostiam ad unius circiter digiti latitudinem a corporali demittens thuribulum, tres efformat circulos ad instar coronae circum Calicem et Hostiam; duos priores, bis ducendo thuribulum a cornu Epistolae ad cornu Evangelii, tertium vero semel a cornu Evangelii ad cornu Epistolae, ac interim dicit ad primum circulum: et descendat super nos; ad alte­ rum: misericordia; ad tertium: tua, prout ex sequenti delineatione in qua Cruces et circuli apparent inter se distantes, sed id ex necessi­ tate factum est, quia in eadem linea incidi nequibant verba in qua­ libet Cruce ac circulo proferenda. 871. — Ordo incensandi Oblata. —■ Caput I. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 177 872. — Tum, facta profunda Cruci reverentia, adolet Crucem et Altare, ut ante Introitum dictum est, proferens interim: Dirigatur, Domine, oratio mea, sicut incensum, in conspectu tuo: elevatio manuum mearum sacrificium vespertinum. Pone, Domine, custodiam ori meo, et ostium circumstantiae labiis meis: ut non declinet cor meum in verba malitiae, ad excusandas excusationes in peccatis. Episcopus verba haec « taliter distribuat, ut eodem tempore finiantur verba et thurificatio » (Caer. Episc., L. I, cap. XXIII, n. 11). Advertendum tamen est, quod Episcopus, dum procedens Altare tlmrificat, pedem semper Altari proximum prius movere debet, nec plures facere passus, quam det thuribuli tractus. Si in Altari Sanctorum Reliquiae, vel Imagines, non fuerint, Episco­ pus, incensata Cruce illique facta reverentia, progreditur ad Altaris incensationem. At vero si una tantum Reliquia sive Statua insignior in medio Altaris sit exposita, tunc Episcopus Crucis post incensa­ tionem et reverentiae exhibitionem, ibidem consistens, duplici illam tractu, quin se inclinet, thure, antequam Altare, adolebit. Quod si Reliquia illa vel de S. Cruce, vel de alio Passionis esset Instrumento, aut aliqua lesu Statua (ex. gr. Infantis, Redemptoris), triplici eam ductu, post Crucem, et eodem prorsus modo quo incensatur Crux cum Imagine Crucifixi thurificabit (D. 3288). Si vero in eminenti Altaris loco Statua alicuius Sancti, de quo Festum agitur, sit exposita, Episcopus, Cruce thurificata et reve­ rentia eidem exhibita, illam duplici ductu incensat. I? — Morftti. Dt v Fiincthnlbua - I! 178 Pars 111. - De sacrosancto Missae Sacrificio 873. Ordo thurificandi Altaris. 874. — Quoniam nec a Caeremoniali Episcoporum nec a Rubri­ cis Missalis indicatur quomodo singuli thuribuli ductus distribuantur, verborum distributio communiter recepta, iuxta schema insertum, haec est: PRO INCENSATIONE CRUCIS 1. Dirigatur. PRO INCENSAT10NE 2. Domine. 3. Oratio mea. reliquiarum: 4 — 5 — 6_ 7 ^7» -'Γ“ ri Caput I. - De Missa pontif ad Thronum celebrante Episcopo Ordin, 179 Iuxta communiorem Auctorum sententiam et praxim communem Romae servatam, nihil dicitur in Reliquiarum incensatione. Si Reliquiae non sint in Altari, proceditur immediate ad ductum 8. 8 sicut 9 incensum 10 in conspectu tuo 11 elevatio 12 manuum 13 mearum 14 sacrificium 15 vespertinum 16 Pone, Domine 17 custodiam 18 ori meo 19 et ostium 20 circumstantiae 21 labiis 22 meis ut non declinet 24 cor meum 25 in verba 26 malitiae 27 ad excusandas 28 excusationes 29 in peccatis 875.— Incensatione Altaris absoluta, Episcopus, reddens, utraque manu, thuribulum Diacono, subiungit: Accendat in nobis Dominus ignem sui amoris, et flammam aeternae charitatis. Amen. In eodem cornu Epistolae Episcopus mitram accipit; iunctis manibus, thurificatur, Diaconum benedicit, statini manus lavat, more solito, legens ex Canone Pontificali Psalmum 25: Lavabo etc., et antequam dicat Versum: Gloria Patri etc., mitram dimittit, ac Missam prosequitur usque ad Orationem: Domine lesu Christe, qui dixisti etc., inclusive, quemadmodum in privata, praeterquam cantabit Praefationem; Per omnia saecula etc., cum: Pater noster etc.: ac alterum: Per omnia saecula etc., cum: Pax Domini etc. 876. — Recitata Oratione: Domine lesu Christe, qui dixisti etc., Episcopus osculatur Altare et, ad Presbyterum Assistentem a dextris suis stantem conversus atque sinistram genam suam sinistrae ipsius Presbyteri Assistentis appropinquans, dat ei pacem dicendo: Pax tecum, sicque eum amplexando ut manus prope illius humeros appo­ nat. Data pace Presbytero Assistenti, eamdem successive Diaconis Assistentibus et Missae Ministris dat. 877.— Postea Missam, more solito, prosequitur usque ad ablu­ tionem; qua sumpta abstersisque labiis, purificatorium super os Ca­ licis ponit, se confert ad cornu Epistolae, mitram accipit et manus lavat; quibus tersis, mitram deponit et legit Antiphonam quae dici­ tur -Communio ». Tum, loco ac more solito, cantat: Dominus vobiscum, Oremus et Orationem, vel Orationes, post Communionem. His exple- Γ* I 180 Pars 111. - De sacrosancto Missae Sacrificio tis, Altaris medium adit, ubi, repetito: Dominus vobiscum, subsistit versus populum donec cantatum fuerit: Ite Missa est; deinde se vertit per latus Epistolae ad Altare. 878. — Postquam recitaverit: Placeat etc., Altare in medio oscu­ latur, manibus hinc inde extensis, «... tunc enim Episcopus, qui non utitur Cruce, accepta mitra, stans in medio Altaris, pollice dexterae manus format sibi signum Crucis in pectore, cantans: Sit nomen Do­ mini benedictum, interim sinistram super Altari retinens, et dum a Choro respondetur: Ex hoc nunc et usque in saeculum, etiam ipsam manum dexteram super Altari tenet; deinde dicens: Adiutorium no­ strum in nomine Domini, eadem dextera manu signat se signo Crucis a fronte ad pectus, et a sinistro humero in dexterum, tangens se in unoquoque verbo, videlicet, dum dicit: Adiutorium, in fronte; nostrum, infra pectus; in nomine, in sinistro humero; Domini, in dextero, et iterum ipsam manum dexteram super Altare imponit, donec a Choro respondeatur: Qui fecit coelum et terram. Deinde dicens: Benedicat vos omnipotens Deus, elevat ad coelum simul oculos, et manus, quas ante faciem iungit, et, accipiens manu sinistra baculum, dum dicit; Pater, vertit se ad latus Epistolae, et ibi signat populum; et dicens: et Filius, vertit se directe ad populum in medio Ecclesiae existentem, signans iterum; dicens vero: et Spiritus Sanctus, vertit se totum ad latus Evangelii, et ibi tertio signat populum, perficiendo circulum (Caer. Episc., L. I, cap. XXV, n. 5). 879. — Si Episcopus uti Cruce potest tunc, deosculato Altari, se ad populum vertit absque mitra, et, sinistra infra pectus posita, cantat: Sit nomen Domini etc., interim formans dextero pollice, sibi in pectore Crucis signum; eoque formato manus ante pectus iungit postquam cantaverit : Adiutorium nostrum etc. Accepto baculo, dum dicit: Pater, signat populum versus latus suum sinistrum; dicens; et Filius, signat ante faciem suam et dum dicit: et Spiritus Sanctus versus latus suum dexterum signat. Si Indulgentiae publicatae non fuerunt, quod evenit quando sermo non est habitus, Episcopus vero stat, baculum in manu sinistra tenens, conversus ad populum. 880. — Benedictione data, vel Indulgentia publicata, si Episco­ pus uti Cruce nequit, mitram deponit, perficit circulum et, facie ad cornu Evangelii versa, dicit: Dominus vobiscum, ac faciens ibidem signum Crucis super Altare et deinde in fronte, ore et pectore dicit: Initium Sancti Evangelii etc. Mox accipit mitram; ad populum Caput I. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 181 versus etiam baculum accipit, in planum descendit et, reverentia Cruci facta, procedit ad Thronum, interim ita recitans Evangelium S. loannis ut ad verba: Et Verbum caro etc., genuflectere possit in pulvino collocato apud cathedram; si dum haec verba profert adhuc procedit, non genuflectit. Si aliud Evangelium loco S. loannis legendum sit, Episcopus illud, more solito, legit in cornu Evangelii, eoque absoluto, accedit ad medium Altaris, accipit mitram et baculum atque ad Thronum procedit, ut supra diximus. 881. — Si vero Episcopus cum s. Pallio celebraverit, benedi­ ctione data, vel publicata Indulgentia, per Diaconum Missae illud super Altare deponit, nisi benedictio papalis immediate, Missa Pon­ tificali absoluta, impertiatur (D. 3605 ad IX). 882. — Cum Episcopus Evangelium S. loannis absolverit, vel ad Thronum pervenerit, lecto alio Evangelio, baculum Ministro tradit, sedet, mitram et paramenta dimittit. Cappa et Cruce pectorali reassumptis, biretum accipit et legit Antiphonam: Trium puerorum etc., Canticum: Benedicite omnia etc., cum Psalmo 150: Laudate Dominum etc., alternatim cum suis Assistentibus; interim per cubicularium sandalia et caligas dimittit, atque calceos usuales reassumit. Repetita Antiphona: Trium pue­ rorum etc., caput detegit, surgit et, innetis manibus, versus Altare, recitat: Kyrie, eleison etc., Pater noster etc., Versiculos et Orationes; quibus absolutis, de Throno descendit, ad Faldistorium procedit et se gerit ut sub n. 527 diximus. Articulus III. De Presbytero Assistente ad Missam solemnem pontificalem ad Thronum. 883. — Presbyter Assistens, de cuius officio generatim diximus sub n. 538 et 539, cum ceteris Canonicis, more solito, ad asso­ ciandum Episcopum procedit et in accessu ad Ecclesiam se gerit ut supra tradidimus (v. n. 522 et 524). Cum ad Secretarium pervenerit, genuflectit in plano, ad sini­ stram secundi Diaconi Assistentis; surgit cum Episcopo, eum sequitur ad Thronum et in scabello suo sedet. Ad nutum Caeremoniarii primi surgit et ante suum scabellum, super quod biretum deponit, 182 Pars 111. - De sacrosancto Missae Sacrificio sistit; ad: Deus, in adiutorium etc., se signat; ad: Gloria Patri etc., se versus Altare inclinat. Cum Episcopus, Psalmo intonato, sedet, ipse perstat et cum Dia­ conis Assistentibus Episcopo respondet, scilicet recitat alternatim Psalmos et Versiculos praeparationis ad Missam. 884, — Cappa ab Episcopo dimissa, Presbyter Assistens ex digito eiusdem Episcopi annulum educit, prius manum dein annulum deosculans, et super lancem, a Clerico sustentam, deponit; deinde mantile accipit ac extendit in gremio Episcopi, alterum mantile accipit illudque, cum osculis, eidem porrigit ad tergendas manus. Depositis mantilibus in lance, de Throno descendit; una cum Dia­ conis Assistentibus, debitis cum reverentiis, pergit ad amictum et pluviale assumendum. Ad nutum Caeremoniarii secundi, una cum iisdem Diaconis Assistentibus, sed ultimo loco, accedit ad Thronum, debitis cum reve­ rentiis Altari et Episcopo; quum Missae Ministri, Episcopo parato, recedunt, ascendit Thronum et, si Psalmi Horae Tertiae nondum sint absoluti, sedet in suo scabello. * ' ■ ■ I ! ’ ' 885. — Dum Antiphona a Choro canitur, ad nutum Caeremo­ niarii primi, cum Diaconis Assistentibus, surgit antequam Episcopus surgat. Circa finem Responsorii, se ante Episcopum confert, reveren­ tiam peragit, Breviarium a Ministro libri accipit et super caput suum apertum sustinet. Oratione ab Episcopo decantata, Breviarium Ministro libri tradit, reverentiam Episcopo peragit, ad scabellum suum se confert, ibique consistit. Postquam Episcopus mitram acce­ perit, Presbyter Assistens in eius digitum inducit annulum, prius illud dein manum deosculans (D. 3747 ad 1), ac postea naviculam a Thuriferario accipit et praebens cochlear Episcopo dicit: Benedicite, Pater Reverendissime, vel si Episcopus sit Cardinalis: Benedicite. Eminentissime et Reverendissime Pater. Ad nutum Caeremoniarii primi, de Throno descendit et ad Altare maius procedit, peracta Altari Secretarii reverentia, ante Episcopum ad dexteram Diaconi Missae. Si Secretarium non adsit, incensum non ministrat (Caer. Episc., L. II, cap. VIII, n. 25; D. 2776 ad 2), et, ad Caeremoniarii secundi nutum, praecedit Episcopum ad Altare. 886. - Cum ad Altare pervenerit, ad Episcopi dexteram sistit (v. n. 947); Altari profunda reverentia facta, respondet Episcopo cum Ministris Missae et cum dicit: Misereatur tui etc.; tibi Pater; et te Pater, caput versus Episcopum profunde inclinat. Caput 1. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 183 Dicto ab Episcopo: Oremus, Presbyter Assistens ad Episcopi sinistram transit, cum eo ad Altare ascendit, anteriores fimbrias eius vestis aliquantulum elevans, ubi, manu sinistra, librum, a Subdiacono porrectum, sustinet; dextera vero initium textus Evangelii occur­ rentis Episcopo osculandum indicat. Postquam Episcopus librum osculatus fuerit, illum Subdiacono demittit et immediate in planum descendit, ibique inter Diaconos Assistentes sistit. 887. — Altari thurificato, Episcopum ad Thronum praecedit et ante scabellum suum stat. Cum Episcopus Introitum incipit, se quoque signat; ad: Kyrie, eleison etc., cum Diaconis Assistentibus respondet et, sedente Episcopo, ipse etiam sedet, tecto capite. Cum cantatur ultimum Kyrie etc., ad nutum Caeremoniarii primi, surgit cum aliis Assistentibus, se ante Episcopum confert, reverentiam peragit, Canonem Pontificalem accipit et super caput suum apertum sustinet. Decantatis verbis: Gloria in excelsis Deo, librum Ministro tradit; Episcopo reverentia iterata, ad scabellum suum revertitur, ubi consistit, iunctis manibus, Hymnum cum Epi­ scopo et Diaconis prosequitur, non omittens solitas inclinationes, et in fine se signat. Hymno recitato, sedet, tegit caput, quod detegit et inclinat dum cantantur verba: Adoramus te; Gratias agimus tibi; lesu Christe; Suscipe deprecationem nostram; et iterum ad: lesu Christe. 888. — Hymno a Choro decantato, surgit, se ante Episcopum confert, reverentiam ei peragit, Missale accipit et super caput susti­ net. Oratione, vel Orationibus ab Episcopo decantatis, Missale Mini­ stro tradit; Episcopo reverentia peracta, ad scabellum suum pergit, sedet et caput tegit. Cum Subdiaconus, Epistola cantata, accedit ad Thronum, Pres­ byter Assistens surgit; stat dum Episcopus legit Epistolam cum reliquis, ei respondet et se signat ad initium Evangelii. Si occurrant verba ad quae genuflectendum est, non genuflectit. Si immediate, lecto ab Episcopo Evangelio, Diaconus ad Thronum accedat, ille con­ sistit; si vero aliquod temporis spatium intercedat, ut evenit quando Sequentia a Choro canitur, tunc sedere potest. Profecto de Throno Diacono, more solito, incensum ministrat. Ad Evangelii cantum stat versus Diaconum et in eodem loco genu­ flectit, si genuflectendum est. Cantu absoluto, de Throno descendit, thuribulum accipit, et Episcopum triplici ductu incensat cum pro­ funda reverentia ante et post. 184 Pars Ili. - De sacrosancto Missae Sacrificio 889. — Si sermo habendus est et ipse Episcopus eum faciat in Sede sua, tunc Presbyter Assistens sedet ad sinistram Cathedrae, apud secundum Diaconum Assistentem, ut Episcopus commode populum respicere possit; si vero sermonem ad Altare facit, Pres­ byter Assistens sedet in scabello in cornu Evangelii collocato; si Episcopus sermonem in ambone facit, tunc et ipse in ambonem vadit et sedet, congruo in loco ad sinistram Subdiaconi. 890. — Facta confessione a Diacono post sermonem (Caer. Episc., L. Il, cap. VIII, n. 50), Presbyter Assistens publicat Indul­ gentiam sequenti formula: « Reverendissimus in Christo Pater, et Dominus, Dominus N. Dei, et Apostolicae Sedis gratia huius sanctae N. Ecclesiae Episcopus (vel Archiepiscopus) dat, et concedit omnibus hic praesentibus quinquaginta (vel centum) dies de vera Indulgentia in forma Ecclesiae consueta; rogate Deum pro felici statu Sanctissimi Domini nostri N. divina Provvidentia Papae N., Dominationis suae Reverendissimae, et Sanctae Matris Ecclesiae ». Si Episcopus sit Cardinalis, Presbyter pronunciat sequentem formulam: « Eminentissimus et Reverendissimus in Christo Pater et Dominus, Dominus N. Tituli sancti N., sanctae Romanae Ecclesiae Presbyter Cardinalis N. Dei, et Apostolicae Sedis gratia huius sanctae Ecclesiae N. Episcopus (vel Archiepiscopus) dat, et concedit omnibus hic praesentibus bis centum dies de vera Indulgentia, etc. » ut supra. « Non videtur damnanda consuetudo legendi formulam vulgari sermone, post publicationem idiomate latino, prout fit in lectione Brevis Apostolici pro Papali Benedictione ab Episcopis largienda... et in relativa publicatione indulgentiae, eidem Benedictioni adnexae ex ratione quam suggerit ipsum Pontificale Romanum ad populi intelligent iam » (Ephem. Litur., Ann. 1918, pag. 107). 891. — Benedictione impertita post sermonem, vel, si sermo habitus non fuerit, incensato Episcopo post Evangelium, Presbyter Assistens se ad scabellum suum confert; si Symbolum dicendum est se gerit ut supra ad Hymnum Angelicum. Decantatis verbis: Credo in unum Deum, Ministro Canonem Pontificalem tradit et, Episcopo iterata reverentia, ad scabellum suum revertitur ubi consi­ stit, iunctis manibus; Symbolum cum Episcopo et Diaconis Assi­ stentibus prosequitur, inclinans caput ad: lesum Christum; ad: Et incarnatus est, genuflectit; ad: Simul adoratur, iterum caput inclinat et in fine se signat. Recitato Symbolo, sedet, tegit caput quod detegit et inclinat ad verba quae inclinationem exposcunt necnon ad: Et incarnatus est etc. : Caput I, - Dc Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 185 892. — Decantato a Choro Symbolo, surgit, se ante Episcopum confert et se gerit ut ad Orationem, sed postquam Episcopus canta­ verit: Oremus, Missale Ministro tradit. Mitra ab Episcopo accepta, e digito eiusdem Episcopi annulum extrahit ac in lance deponit; deinde accipit mantile et extendit in gremio Episcopi, alterum mantile accipit illudque eidem porrigit ad tergendas manus. Depositis mantilibus in lance, in digitum Episcopi inducit annulum, prius illum, dein manum deosculans, ac postea de Throno descendit, accipit a Ministro libri Missale et illud in legili, in cornu Evangelii collocato, ponit apertum eo loco in quo continentureaquae Episcopus lecturus est;ibique extradictum cornu, facie ad cornu Epistolae versa, expectat Episcopum et postea ad eius sinistram accedit, apud librum assistit, ex illo indicat quae le­ genda et canenda sunt. 893. — Presbyter Assistens incensum non ministrat et dum Episcopus Altare adolet, prope Missale, iunctis manibus, consistit usque dum Episcopus, post incensationem lateris Epistolae Altaris, in medium redierit; tunc, facta Cruci reverentia una cum Episcopo et Diacono, Missale cum legili accipit, in planum in cornu Evan­ gelii descendit; peracta thurificatione illius cornu, Missale reponit in loco suo. Tunc, facta Altaris Cruci reverentia, se confert ad cornu Epistolae, ubi, stans a dextris Episcopi manus lavantis, mantile ei porrigit ad manus abstergendas; mox ad Missale redit, ibique ad Diaconum conversus, incensatur. 894. — Lectis ab Episcopo Secretis, tradit Missale Ministro libri et ab eo Canonem Pontificalem accipit, quem loco Missalis reponit. Praefatione absoluta, mediocriter inclinatus, una cum Epi­ scopo, submissa voce, dicit: Sanctus etc.; ad verba: Benedictus etc., erectus signum Crucis facit. Advertat Episcopum ut in fine primae Orationis Canonis loco: Antistite nostro, dicat: Et me indigno servo tuo. Ad verba: Quam obla­ tionem etc., flectit utrumque genu in suppedaneo, ad sinistram Episcopi, nec assurgit donec Episcopus, post alteram elevationem, Calicem super corporale deposuerit. Ad Missale iterum assistit, et genuflectit quoties Episcopus genuflectit. 895. — Dicit: Agnus Dei etc., ter pectus sibi percutiens (D. 3535 ad 3); quo recitato, et, genuflexione peracta, se recipit ad Episcopi dexteram, « ipse vero Assistens, dicta per Celebrantem Oratione: Domine lesu Christe, qui dixisti etc., genuflectit, et stat ini 186 I , i p E ! C Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio surgit·» (Caer. Episc., L. Il, cap. VIII, n. 75), Altare osculatur non tangens mensam et pacem ab eo recipit, appropinquans sinistram genam sinistrae Episcopi, et, utraque manu infra brachia, seu brachia sua supponit Episcopi brachiis (D. 2915 ad 7) et Episco­ pum complectitur respondens: Et cum spiritu tuo. Tum statim genu­ flexionem peragit, de Altari descendit, et, comitante Caeremoniario secundo, pergit ad Chorum ad pacem dandam, sequenti ordine. Si praebendae distinctae non sint, primo accedit ad digniorem ex praesentibus in Choro, non ei se inclinat, ponit utramque manum super eius humeros, sinistram genam suam sinistrae ipsius dignioris appropinquans dat pacem dicens: Pax tecum. Responso a digniore: Et cum spiritu tuo, sibi invicem caput inclinant, deinde Presbyter Assistens accedit ad Canonicum digniorem qui exstat in altera Chori parte, et se ut supra gerit. Si praebendae distinctae sunt, tunc, ut supra, accedit ad dignio­ rem ex praesentibus in Choro et ei pacem praebet, dein ad primum Canonicum Presbyterum, si dignior sit una ex Dignitatibus, ac postea ad primum Canonicum Diaconum, tandem ad primum Cano­ nicum Subdiaconum in eadem Chori parte stantem; pace huic data, transit ad alteram Chori partem et se ut supra gerit. Si aderint Canonici Episcopi, Presbyter Assistens ad digniorem ex eis accedit et pacem dat, supponens brachia sua brachiis Episcopi: dein accedit ad Episcopum qui in altera consistit parte, ac postea pacem praebet primo Canonico, in eadem parte, tandem Canonico primo qui in parte Episcopi dignioris adsit. Si vero adsint Episcopi in sedibus extra Canonicorum sedilia, tunc Presbyter Assistens eis pacem praebet ante Chorum, quamvis inter Canonicos adsit Canonicus Episcopus qui, sive ob gradum sive ob electionem, praecedentia gaudeat super alios Episcopos praesentes. 1 Data pace, quibus per ipsum danda est, dat eam ultimo loco Caeremoniario, qui eum duxit, et redit ad Altare »> (Caer. Episc., L. I. cap. VII, n. 6). ubi. ante medium genuflexione facta, ad Episcopi sinistram ascendit. 896. — Pretioso Sanguine sumpto, Presbyter Assistens tradit Ministro libri Canonem Pontificalem et ab eo accipit Missale quod super legile ponit et transfert ad cornu Epistolae (D. 2097 ad 5), ubi illud aperit ad « Communio» Missae currentis; dein Episcopo mantile ministrat et ad Missale consistit, ibique in suppedaneo persistit infra benedictionem, qua impertita, eodem loco, si sermo habitus non Caput I. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 187 fuit, Indulgentias publicat, formula supra allata (v. n. 890), facie ad populum conversa. 897. — Publicata Indulgentia, vel, benedictione ab Episcopo impertita, se cum Episcopo vertit ad Altare, reverentiam Cruci facit et per gradus laterales ad Thronum, ante Episcopum pergit. Si vero aliud Evangelium legendum est, Indulgentia publicata, Missale ad cornu Evangelii transfert et ad lectionem Evangelii assistit; qua absoluta, discedit ut supra. 898. — Quum Episcopus in Thronum ascenderit et Evange­ lium S. loannis absolverit, Presbyter Assistens reverentiam ei peragit et cum Diaconis Assistentibus discedit ad paramenta deponenda; habitu canonical! reassumpto, ad Chorum revertitur et se aliis Cano­ nicis conformat. Articulus IV. De Diaconis Assistentibus ad Missam solemnem pontificalem ad Thronum. 899. — Diaconi Assistentes, de quorum officio generat im iam diximus sub n. 540 et seqq., cum ceteris Canonicis, more solito, pro­ cedunt ad associandum Episcopum (v. n. 519 et seqq.). Cum Epi­ scopus ad Secretarium pervenerit, genuflectunt ad latera Faldistorii et super illud Episcopi cappam extendunt; Diaconus primus accipit a Caeremoniario biretum. Surgente Episcopo, et ipsi surgunt, eum ad Thronum comitantur ac primus Episcopo sedenti biretum porrigit: ambo sedent, tecto capite. Ad nutum Caeremoniarii surgunt et primus biretum Episcopi accipit; ad: Deus, in adiutorium etc., ambo se signant. 900. — Cum Episcopus, Psalmo intonato, sedet, primus bire­ tum porrigit; ambo stantes cum Presbytero Assistente, Episcopo respondent, scilicet alternatim recitant cum eo Psalmos et Versiculos praeparationis ad Missam. Quum Episcopus repetita Antiphona; Ne reminiscaris etc., surgit, Diaconus primus accipit biretum ipsius Episcopi, eique reddit postquam cappam et annutum dimiserit. Diaconus primus, lotis ab Episcopo manibus, biretum Episcopi accipit et Caeremoniario tradit, de Throno ambo descendunt, facta prius Episcopo reverentia; cum Presbytero Assistente pergunt ad paramenta assumenda. 901. — Ad nutum Caeremoniarii secundi, unus post alium ad Altare procedunt (v. n. 581), ad Thronum accedunt et cum Ministri 1 ii .· i · 188 Pars HI. - De sacrosancto Missae Sacrificio Missae, Episcopo parato, recedunt, Thronum ascendunt; si Psalmi Horae Tertiae nondum sunt absoluti, sedent. Dum Antiphona a Choro canitur, ad nutum Caeremoniarii primi, ambo surgunt et circa finem Responsorii Diaconus secundus mitram aufert (v. n. 543). Cantato: Benedicamus Domino, post Orationem, si planum solii amplum sit, Diaconi Assistentes recedunt aliquantulum et loca Missae Ministris cedunt, alias de Throno descendunt et ante eius gradum sistunt, donec Episcopus Missae paramentis per Diaconum et Subdiaconum induatur. 902. — Episcopo parato, Diaconi Assistentes ad eius latera accedunt, assistunt ad impositionem et benedictionem incensi, cum Episcopo ad Altare maius, tecto capite, procedunt; si vero Secre­ tarium non adsit, ad Altare accedunt, capite detecto. Quo cum pervenerint, aliquantulum recedunt et loca Presbytero Assistenti et Diacono cedunt: primus Diaconus se retrahit post Pres­ byterum Assistentem, alter post Diaconum Missae (v. n. 947) et inter se confessionem faciunt ita submissa voce ut se invicem tantum intelligant, incipiens Diaconus primus et respondens alter. Confes­ sione peracta, ambo accedunt ante infimum Altaris gradum, ibique sistunt donec Episcopus Altare thurificaverit ; tunc primus Dia­ conus, mitra a Ministro accepta, accedit ad Episcopum in cornu Epistolae eamque ei imponit (v. n. 543) et statim descendit. Episcopo thurificato, ambo ad eius latera accedunt, ex eodem loco Altari reverentiam cum eo peragunt et ad Thronum procedunt, ubi Dia­ conus secundus mitram Episcopo aufert. Ad Introitum uterque se signat et alternatim cum Episcopo recitat: Kyrie etc.; dein si cantus longius pertrahatur Diaconus primus, Episcopo sedenti, mitram imponit et gremiale super genua eius extendit; tum ambo, tecto capite, sedent. Quum cantatur ultimum Kyrie, ad nutum Caeremoniarii primi ambo surgunt cum Presbytero Assistente; secundus Diaconus prius gremiale dein mitram aufert. Decantatis verbis: Gloria in excelsis Deo, ambo, iunctis manibus, Hymnum prosequuntur, non omittentes solitas inclinationes, et in fine se signant, deinde primus Diaconus mitram imponit, gremiale super Episcopi genua extendit ac postea ambo, tecto capite, sedent; caput detegunt et inclinant dum verba canuntur: Adoramus te; Gratias agimus tibi; lesu Christe; Suscipe deprecationem nostram; et iterum ad: lesu Christe, Caput I De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopu Ordin. 1K9 903. — Hymno a Choro decantato, surgunt; Diaconus secundus prius gremiale ac postea mitram aufert; uterque indicat Episcopo Orationem, vel Orationes cantandas; quibus absolutis, Episcopo se­ denti, primus Diaconus imponit mitram et super genua gremiale extendit, deinde ambo, tecto capite, sedent. Quum Subdiaconus, Epistola cantata, accedit ad Thronum, uterque surgit et stat dum Episcopus Epistolam cum reliquis legit, ei respondet et se signat ad Evangelii initium atque, si occurrant verba ad quae genuflectendum est, non genuflectit. Si immediate lecto ab Episcopo Evangelio, Diaconus ad Thronum accedat, ambo consi­ stunt; si aliquod spatium intercedat, ut evenit quando Sequentia a Choro canitur, tunc sedere possunt, tecto capite. Cum Diaconus pervenit ad locum ubi Evangelium canendum est, secundus Diaconus gremiale ac mitram aufert; ad Evangelii cantum ambo stant versus Diaconum, se signant, inclinant et genuflectunt, prout oportet. 904. — Si sermo habendus est, Diaconus primus mitram Episcopo imponit; si ab ipso Episcopo sermo habeatur in Sede, tunc ambo sedent suis in locis; si vero Episcopus ad Altare, vel ad pul­ pitum accedat, eum comitantur et dignior a dextris Diaconi Missae sedet, alter a sinistris Subdiaconi. Si tamen sermo ab alio habeatur, tunc ambo perstant donec Episcopus benedictionem Concionatori impertiatur, dein sedent. Sermone absoluto, surgunt et, publicata Indulgentia, Diaconus secundus, si Episcopus est in Sede sua, mitram aufert, quam dignior iterum imponit, nisi Celebrans uti Cruce possit, dum a Choro respondetur: Amen, post: Indulgentiam, etc. Benedictione impertita, si Episcopus non est in sua Sede, Dia­ coni Assistentes cum eo ad Thronum pergunt: quo cum pervenerint, secundus Diaconus mitram aufert. 905. — Si Symbolum dicendum sit, tunc postquam Episcopus cantaverit: Credo in unum Deum, ambo cum eo, submissa voce, Symbolum prosequuntur, inclinantes caput ad: lesum Christum; ad: Et incarnatus est etc., genuflectunt; ad: Simul adoratur, iterum caput inclinant et in fine se signant. Recitato Symbolo, Diaconus primus mitram Episcopo imponit et super eius genua gremiale extendit, deinde ambo sedent, tecto capite. Ad verba quae inclina­ tiones exposcunt, detegunt et inclinant caput. 906. — Decantato a Choro Symbolo, surgunt; Diaconus secundus gremiale et mitram aufert, quam dignior, Offertorio ab Episcopo 190 Pars III, De sacrosancto Missae Sacrificio lecto, imponit; dein, extracto a Presbytero Assistente annulo, chirothecam a dextera extrahit, dum alter a sinistra chirothecam alte­ ram pariter extrahit. Lotis ab Episcopo inanibus, ambo cum eo ad Altare procedunt. Quo cum pervenerint se retrahunt et ante eius infimum gradum consistunt ut in initio Missae, facta Confessione. Thurificato Altari, primus Diaconus accedit ad Episcopum, in cornu Epistolae, et ei mitram imponit, quam aufert antequam Epi­ scopus dicat Versum: Gloria Patri etc., post Psalmum 25: Lavabo etc. Diaconus primus incensatur immediate post Presbyterum As­ sistentem, alter post digniorem; ambo genuflectunt, cum Episcopus profert verba: Qui pridie etc., et genuflexi manent donec ipse Epi­ scopus a genuflexione surgat, post Calicis elevationem. 907. — Primus Diaconus, dum Presbyter Assistens pacem recipit, absque genuflexione, Altare ascendit et sistit retro post Presbyterum Assistentem, ne eum descendentem impediat; iunctis manibus, unico genu, peragit genuflexionem, Altare non osculatur, pacem ab Episcopo accipit, appropinquans sinistram genam sinistrae eius et complectitur eum utraque manu infra brachia, seu brachia sua supponit brachiis Episcopi (D. 2915 ad 7) respondens: fet cum spiritu tuo. Tum genuflexionem iterum peragit et se ad suum confert locum. Dum ille pacem accipit, alter similiter retro post illuni ascendit, et pacem eodem modo accipit. 908. — Uterque caput profunde inclinat ad benedictionem: qua impertita, si Evangelium S. loannis legendum sit, ascendunt Altare et cum Episcopo descendunt atque ad Thronum procedunt; si vero aliud Evangelium est legendum, tunc, lectione absoluta, pariter ad Altare ascendunt et se ut supra gerunt. 909. — Cum Episcopus in Thronum ascenderit et Evangelium S. loannis absolverit, Diaconi Assistentes statim Ministris Missae locum cedunt; Episcopo reverentia peracta, cum Presbytero Assistente discedunt ad paramenta deponenda; habitu canonical! reassumpto, iterum ad Thronum revertuntur et, cum Missae Ministri discesserint, ad latera Episcopi accedunt, eique respondent, scilicet alternatim Can­ ticum cum Psalmo et Versiculis in gratiarum actione post Missam, recitant. Precibus absolutis, de Throno cum Episcopo descendunt et se gerunt ut in recessu Episcopi ab Ecclesia (v. n. 527 et 528). Captit I. - De Missa pont if. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. ΙΟΙ Articulus V. De Diacono Missae ad Missam solemnem pontificalem ad Thronum. 910. — Diaconus, de cuius officio generatim diximus sub n. 545 et 547, cum ceteris Canonicis, more solito, procedit ad associandum Episcopum (v. n. 519 et seqq.); cum ad Secretarium pervenerit, brevi oratione facta cum aliis Canonicis, pergit ad paramenta induenda, recitans, si lubet, Orationes pro Sacerdote Missam celebraturo prae­ scriptas; quo casu cum dalmaticam sumit profert: Indue me, Domine, indumento salutis, et vestimento laetitiae et dalmatica iustitiae circumda me semper. Manipulum autem non assumit. Ad nutum Caeremoniarii secundi, post Subdiaconum ad Altare procedit; reverentia Cruci et Episcopo facta, sedet super scamnum, ad Subdiaconi dexteram, vel consistit sicut Chorus. Si vero numerus Canonicorum magnus sit, tunc Diaconus pergere potest ad paramenta sumenda dum Canonici procedunt ad Episco­ pum associandum, et ante eiusdem Episcopi adventum accedit cum Subdiacono ad Altare et super scamnum suum sedet; quo in casu, quum Episcopus ad Faldistorium venerit, surgit eique profunde se inclinat. Ad: Deus, in adiutorium etc., se signat et ad: Gloria Patri etc., se ad Altare convertit et sic manet per totum Hymnum; quo absoluto, consistit ut prius, et perstat donec Subdiaconus revertatur, dein sedet. 911. — Dum Episcopus manus lavat, Diaconus procedit cum Subdiacono ad Thronum; cum Diaconi Assistentes de Throno de­ scendunt, accedit ad Episcopi dexteram et. Subdiacono adiuvante, illum induit sequenti modo. Singula paramenta a Caercmoniario primo accipit; amictum circa extremitates et cordulas accipit, eum, iuxta parvam Crucem, oscu­ latur et Episcopo eum in medio, ubi Crux adest, osculandum offert; albam super Episcopi caput immittit, deinde circa collum et brachia aptat; cingulo albam constringit, eamque ita aptat ut circumcirca aequaliter defluat; deosculata in parte Cruce pectorali, Episcopo osculandam offert et eius collo imponit ita ut ante pectus pendeat; accepta stola, etiam eam, iuxta Crucem, osculatur, tum Episcopo offert deosculandam in Cruce, eamque super humeros cius ita ap­ plicat ut nec collum tegat, nec transversa sit in modum Crucis, sed aequaliter ante pectus pendeat: pluviali Episcopum induit, 192 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio tandem et mitram imponit (v. η. 542); deinde, debitis peractis reve­ rentiis, cum Subdiacono de Throno descendit, ad locum suum pergit et, si Psalmi Horae Tertiae nondum sint absoluti, sedet. ) J A I B ' I II 1 1 L 912. — Ad: Sicut erat etc., in fine tertii Psalmi, surgit cum Subdiacono et consistit. Decantato: Benedicamus Domino, iterum cum Subdiacono ad Thronum pergit et, quum Diaconi Assistentes descen­ dunt, accedit ad Episcopi dexteram. Diaconus exuit pluviali Episcopum, quod Caeremoniario tradit; una cum Subdiacono tunicellam accipit et super caput imponit, tum chordulas, super dexterum humerum positas, constringit, dein dalmaticam apprehendit, eodemque modo imponit. Tum capit dex­ teram chirothecam et in dextera manu imponit, prius manum, mox chirothecam osculando, ac postea planetam accipit et Episcopo imponit. Si Episcopus Pallio uti eo die potest, tunc Diaconus Pallium ex lance sumit et offert Episcopo sedenti osculandum in Cruce posteriori, scilicet quae in medio Pallii a parte posteriori est, et advertat, dum illud capit, ut partem duplicem Pallii capiat dextera manu, simplicem vero sinistra, illudque una cum Subdiacono aptat, ut humeros Episcopi aequaliter ambiat, et pars duplex Pallii ponatur super sinistro humero Episcopi. Quo facto, idem Diaconus capit unam ex tribus spinulis, videlicet pulchriorem eamque infigit Cruci anteriori Pallii ante pectus exsistenti et istam firmat tribus ocellis sericeis nigri coloris, qui sunt in ipsa Cruce, ac tali modo ut spinulae extremitas sit versus dexteram Episcopi et gemma ad sinistram: spinulam aliam in Cruce sinistri humeri infigit et gemma adest versus humerum Episcopi, extremitas versus pectus, tertiam Subdiaconus infigit. « Spinulae taliter infigendae sunt ut... Crucem pertranseant, non autem perforent Pallium, neque planetam tangant; non enim figuratur ad retinendum Pallium, sed ad mysterium Passionis significandum (Sacr. Caer. S. R. Eccl., L. Ill, cap. XV). Tum Diaconus a Ministro accipit mitram et Episcopo eam imponit; dein cum Subdiacono descendit in planum, ubi manipulum accipit. Incenso imposito, ad nutum Caeremoniarii primi, ad Altare maius procedit, ante Episcopum, a sinistris Presbyteri Assistentis, tecto capite. Si Secretarium non adsit, manipulo assumpto, pariter ad Altare procedit, ad sinistram Presbyteri Assistentis, sed detecto capite. 913. — Quum ad Altare pervenerit, sistit ante infimum gradum versus cornu Evangelii, facie ad cornu Epistolae versa, nam in eodem Caput I. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 1 I I 193 loco aufert Episcopo mitram (v. n. 543); dein ad eiusdem sinistram (v. n. 947), facta Altari profunda reverentia, respondet Episcopo cum Presbytero Assistente et Subdiacono; cum dicit: Misereatur tui; tibi Pater, et: te Pater, caput versus Episcopum profunde inclinat. Dicto ab Episcopo : Indulgentiam, etc., Diaconus aliquantulum re­ cedit ut Subdiaconus Episcopo manipulum imponat; quo facto, ad sinistram Episcopi revertitur et cum ille dicit: Oremus, ad eius dexteram transit; simul cum eo ad Altare ascendit, elevans sinistra manu anteriorem vestis fimbriam eiusdem aliquantulum a suo latere. Deosculato ab Episcopo textu Evangelii, Diaconus, se paulum retrahens, locum praebet Thuriferario a quo, dextera manu, navi­ culam accipit; hac sinistra ad nodum confestim prehensa, cum apertura ad Episcopum conversa dexteraeque pollice et indice cochlear, absque incenso, super naviculae oram prominens tenendo cum osculis offert dicens: Benedicite, Pater Reverendissime, vel si Episcopus sit Cardinalis: Benedicite, Eminentissime et Reverendissime Pater, eique ministrat naviculam ut thus in thuribulum iniiciat deosculando et cochlear in manubri extremo et Episcopi dexteram in parte exteriore, dum iste cochlear in manu capit; postmodum dexte­ ram operculo naviculae, ne claudatur, apponit. Iniecto thure, recipit cochlear, osculatus prius Episcopi manum, deinde cochlear: et hoc in navicula reposito, naviculam ipsam Thuriferario tradit. Mox accipit thuribulum, dextera comprehendens in summitate catenulas, quas osculatus in laevam manum Episcopi admittit, sinistra vero cate­ nulas ipsas iuxta operculum continens, quas eiusdem Episcopi dexterae, cum huius osculo, tradit. Dextera subinde infra pectus posita, cum sinistra posteriorem planetae fimbriam circa humerum dexterum Episcopi paululum sublevat, eumque in Altaris incensatione comitatur, Cruci se inclinans cum eo. Altari thurificato, thuribulum cum osculis recipit et in planum descendit; ibi, accepta ab Episcopo mitra, eum triplici ductu incensat, profunda, ante et post, reverentia facta, ac tandem thuribulum tradit Thuriferario. Cum Subdiacono ad scamnum in cornu Epistolae pergit et consistit, detecto capite, iunctisque manibus, vel sedet, tecto capite, prout Episcopus stat vel sedet, etiam si Presbyter et Diaconi Assistentes stare debent. Ad Introitum se signat; Kyrie etc., alternatim cum Subdiacono recitat; Episcopo sedente, sedet. Quum ultimum cantatur Kyrie, surgit, et, decantatis ab Episcopo verbis: Gloria in excelsis Deo, Hymnum cum Subdiacono prosequitur, non omittens solitas indi13 — Moretti, [)c s. Functionibus - II. 194 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio nationes et in fine se signat. Hymno recitato, sedet, tegit caput, quod detegit et inclinat dum canuntur verba: Adoramus te; Gratius agimus tibi; lesu Christe; Suscipe deprecationem nostram, et iterum ad: lesu Christe. Hymno a Choro decantato, surgit et consistit ad cantum Ora­ tionis vel Orationum; quibus absolutis, sedet infra cantum Epistolae. Gradualis, etc. 914. — Dum Episcopus Evangelium legit, vel circa fmem cantus Sequentiae, si ea locum habeat, Diaconus accipit a Caeremoniario Evangeliarium, quod ante pectus elevatum tenet, utraque manu, ad inferiores angulos cum apertura ad suam sinistram conversa; ad Altare procedit, ante infimum gradum Cruci reverentiam pera­ git, ascendit et in medio Altaris librum clausum deponit (D. 4077 ad 3) cum apertura cornu Evangelii versa; dein per gradus laterales ad Thronum pergit, ibique consistit ante infimum gradum; Episcopo reverentiam peragit, ascendit, inclinatus osculatur eiusdem dexte­ ram, tum descendit, reverentiam iterat et revertitur per planum ad medium Altaris ubi, genuflexus super infimum eius gradum, capite inclinato iunctisque manibus, secreto dicit: Munda cor meum, ac labia mea, omnipotens Deus, qui labia Isaiae Prophetae calculo mundasti ignito: ita me tua grata miseratione dignare mundare, ul sanctum Evangelium tuum digne valeam nuntiare. Per Christum Do­ minum nostrum. Arnen. Postea surgit, ascendit ad Altare, accipit Evangeliarium, uti supra, descendit et apud infimum gradum, versus cornu Epistolae, expectat ad dexteram Subdiaconi donec sit tempus eundi. Ad nutum Caeremoniarii secundi, cum aliis reverentiam Cruci peragit et procedit ad Thronum, solus incedens, post Subdiaconum; quo cum pervenerit, ante Episcopum sistit et profunde inclinatus benedictionem petit dicens: lube, domne, benedicere; inclinatus manet donec benedictio­ nem acceperit; tum profundam reverentiam Episcopo iterat et pro­ cedit ad Evangelium cantandum eodem ordine quo ad Thronum accesserit. Cum venerit ad locum ubi solet decantari Evangelium (v. n. 958-960), Diaconus aperit librum, quem ponit in manibus Subdiaconi. vel in legili collocat, dein aperit, et, iunctis manibus, cantat: Dominus vobiscum; postea, disiungens manus, ponit sinistram super Evange­ liarium (D. 2572 ad 11) et pollice dextero, quem dimovet a reliquis digitis extensis iunctisque invicem, signat principium textus Evan­ gelii, interim cantans: Sequentia, vel Initium, deinde seipsum signat. Caput I. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 195 sinistra infra pectus posita, in fronte, ad verba: sancti Evangelii; inore, nihil dicens; in pectore ad verba: secundum N. Dum a Choro canitur: Gloria tibi, Domine, thuribulum accipit, videlicet sinistra manu catenulas prope manubrium, easdemque iuxta operculum dextera constringendo: tum sinistra pectori admota, dextera thuribukiin aliquantum sublevat, ter librum ipsum incensat in medio sci­ licet,a dextris et a sinistris ipsius Evangeliarii: dextera vero pars libri correspondct sinistrae Diaconi; sinistra dexterae; dein thuribulum Caeremoniario tradit et, iunctis manibus, Evangelium canere incipit. Ad nomen lesu, Mariae et Sancti, cuius Festum celebratur vel fit spe­ cialis Commemoratio, erga librum flectit caput; si vero nomen Sancti cuius Festum, vel Commemoratio, agitur, occurrit in titulo, caput non flectit (D. 3767 ad 25). Itemque, cum opus fuerit, genu­ flectit. Completo Evangelii cantu, manu dextera, indicat Subdiacono principium Evangelii; si vero Evangeliarium collocatum fuerit in legili, tunc de eo sumit et apertum tradit Subdiacono, eique initium sacri textus monstrat, deinde pergit ad scamnum suum. 915. — Si sermo habendus est, Diaconus, demonstrato Evangelii textu Subdiacono, accedit ante infimum Altaris gradum, ibique Epi­ scopum expectat, cum eo ad Altare ascendit et sedet in scamno ad eiusdem dexteram; si sermonem Episcopus in ambone facit, tunc et ipse ad pulpitum pergit, sedet congruo in loco, apud eiusdem Episcopi dexteram; si Episcopus sermonem in Sede dicit, ipse sedet in con­ sueto scamno in latere Epistolae. Diaconus, si sermo habitus est ad Altare, eo expleto, descendit in planum; Episcopo reverentia peracta, transit ad cornu Evangelii; si sermo ad Sedem, pergit ad Thronum et sistit ante eius infimum gradum ad sinistram Cathedrae; si sermo habitus est in ambone, consistit in eodem loco; in omnibus casibus conversus ad Epi­ scopum, Confessionem cantat; dicens: Tibi Pater; Te Pater, pro­ funde se inclinat. Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio 196 916. — Tonus ad « Confiteor ». Confi-te-or De-o omni-po-tenti, gi-ni, be-a-tae Ma ri-ae semper Vir- be-a-to Micha-ë-li Archange-lo be-a-to Io-anni Bap­ tistae, sanctis Aposto-lis Petro et Paulo, et ti-bi, pa-ter, qui- a pecca-vi nimis omni-bus Sanctis, co-gi-ta-ti- o-ne, ver-bo et ope-re: me-a culpa, me-a culpa, me-a ma-xiina culpa. Ide-o pre-cor be-a-tam Ma-ri-am semper Vir-gi-nem, be-a-tuin Micha- ë- lem Archange- lum, be- a-tum Io- annem Bapti-stam, J-e—■—■—■—>—< I sanctos A-posto-los Petrum et Paulum, ■----- ■ ■ *~~*Ί omnes Sanctos, et te, ·_■ ■· 1 1 1 *__ * * * a· T____ ■______ ----------- 2------------------------------------------------------------------- - -— pa ter, o-ra-re pro me ad Domi-num De- uni nostrum. Caput I. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 197 917. — Benedictione ab Episcopo impertita, Diaconus pergit ad suum scamnum. Postquam Episcopus decantaverit verba: Credo in unum Deum, iunctis manibus, Diaconus cum Subdiacono Sym­ bolum prosequitur inclinans caput ad: lesum Christum; ad: Et incarnatus est etc., suo in loco genuflectit; ad: Simul adoratur, iterum caput inclinat et in fine se signat. Recitato Symbolo, sedet, caput t tegit, quod detegit ad verba quae inclinationes exposcunt et ad: Et incarnatus est. Ad verba: Crucifixus etiam etc., caput detegit, surgit, « accedit ad abacum, et capit bursam» (Caer. Episc., L. I, cap. IX, n. 3). quam extensam et quodammodo supinam, utroque pollice et indice circa orbem distento, ac reliquis digitis subter eam iunctis, hinc inde sustinens, elevatamque usque ad oculos cum apertura ad se con­ versa, ad Altare defert, debitis cum reverentiis Episcopo et Altari peractis. De bursa, quam sinistra e superiori latere super mensam premit, dextera corporale extrahit; deinde bursam ad Evangelii cornu collocat, et ambabus manibus in medio Altaris corporale explicat; Altaris Cruci reverentia tantum peracta, per gradus late­ rales se ad locum suum confert. 918. — Decantato a Choro Symbolo, surgit; cum Episcopus procedit ad Altare et ipse accedit, ante infimum gradum consistens, versus cornu Epistolae; Episcopo reverentia facta, mitram ei aufert, tum cum eo reverentiam profundam Cruci peragit et ad eius dexte­ ram ascendit elevans, sinistra manu, anterioris vestis Episcopi fim­ briam aliquantulum a suo latere. Ad Altare in cornu Epistolae consistens, Calicem a Subdiacono delatum discooperit, Patenam cum hostiis de eius manu apprehendit, ex quibus unam accipiens, cum ea tangens alteram ac Patenam et Ca­ licem, intus et extra, frangit atque Sacristae praegustandam praebet. Mox Patenam cum altera hostia in manus Episcopi, cum osculis, porrigit et dum Episcopus recitat Orationem: Suscipe, sancte Pa­ ter etc., infundit parum vini et aquae ex ampullis in aliquem cyathum et Sacristae ebibendum praebet; dein ipse Diaconus « Calicem tergit Purificatorio» (Caer. Episc., L. 11, cap. VIII, n. 62); accepto de manu Subdiaconi urceolo vini, infundit vinum in Calicem, quantum sufficit, Episcopo inspiciente; immissis a Subdiacono nonnullis aquae guttulis, extergit purificatorio guttas Calici intus adhaerentes, debitis cum osculis, more solito, Calicem Episcopo porrigit, dein digitis dexterae sub Calicis pede admotis oculisque ad Crucem elevatis recitat cum Episcopo: Offerimus tibi, Domine, etc. 198 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio 919. — Calicem postmodum ab Episcopo Altari superpositum palla cooperit; quo peracto, Patenam Subdiacono tradit et, pronunciato ab Episcopo: Veni, sanctificator etc., eidem ministrat ad impo­ sitionem incensi et ad thurificationem Altaris, ut in initio Missae (v. n. 913); sed dum Oblata incensantur, extremis dexterae digitis, pedem Calicis tenet, ne evertatur, et sinistra posteriorem planetae fimbriam, circa humerum dexterum Episcopi parum sublevat; cum vero Crux est incensanda, Calicem ad cornu Epistolae, intra Corpo­ rale, statuit, et, Cruce thurificata, Calicem in medio Altaris reponit, ut prius. Postquam Episcopus mitram acceperit, eum, triplici ductu, incensat, tum paulisper expectat donec Presbyter Assistens map­ pulam Episcopo ministraverit, eumdem, duplici ductu, incensat, deinde, eodem modo, Diaconos Assistentes, tandem Chorum (v. n. 591). Canonicis incensatis, ad Altare revertitur, Subdiaconum incensat, ac postea thuribulum tradit Thuriferario et ipse, stans post Episco­ pum in gradu Altaris infra suppedaneum, thurificatur. 920. — Infra Praefationem, si Chori incensatio peracta sit, a tergo Episcopi stat; ad verba: Domino Deo nostro, et ad nomina lesu et Mariae, si occurrant, caput inclinat. Pariter cum nominatur S. loseph, in eius Festis, nec non nomen Sancti cuius Festum cele­ bratur, si propria habeat Praefatio, et per eorum Octavas, caput inclinat (D. 4057 ad 5). Circa finem Praefationis ad dexteram Episcopi accedit et cum eo recitat: Sanctus etc. Quo dicto, non descendit retro post Episco­ pum, sed sistit in suppedaneo ad dexteram, aliquantulum post eum. Quum vero Episcopus dicit: Benedixit, in suppedaneo genua flectit, ac cum sacra elevatur Hostia, dextera manu pectori admota, sini­ stra infimam posteriorem planetae partem in medio capiens, aliquan­ tulum attollit eamque dimittit, antequam Episcopus genuflectat (Caer. Epist, L. I, cap. IX, n. 5; L. II, cap. VI11, n. 69; D. 3535 ad 2). Peracta ab Episcopo genuflexione, surgit cum eo, ac pallam a Calice detrahit; mox iterum genuflexus, ad elevationem Calicis similiter posteriorem extollit planetae fimbriam, ac dum Episcopus Calicem de­ mittit, assurgit, et, suo loco depositum palla cooperit; tandem, facta cum Episcopo genuflexione, sistit ut prius. Ad: Supplices te roga­ mus etc. minime se inclinat, nec ad: Omni benedictione, se signat; nec ad: Nobis quoque peccatoribus, pectus percutit (D. 3535 ad 3). Factis ab Episcopo signis Crucis ad verba: vivificas, benedicis, super Hostiam et Calicem, Diaconus Calicem detegit, genuflectit et surgit cum Epi­ scopo; denique ad: Per ipsum, etc., duobus dexterae digitis pedem Caput I. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 199 Calicis firmat (Caer. Epist., L. I, cap. IX, n. 5), et, Hostia super Corpo­ rali reposita, iterum Calicem contegit, genuflectit cum Episcopo et simul surgit, ibi consistens. Cum Episcopus incipit: Pater noster, Diaconus, facta genufle­ xione, ad secundum descendit gradum, post Episcopum; ad: Et dimitte nobis etc., iterata genuflexione, ascendit denuo ad Cele­ brantis dexteram, accipit Patenam de manu Subdiaconi, detergit purificatorio, illam osculatur et porrigit, cum manus osculo, Episcopo. Quum Celebrans Hostiae Patenam supponit, Diaconus Calicem detegit, genuflectit et surgit cum Episcopo, atque parum inclinatus cum eodem recitat: Agnus Dei etc.; ad: miserere nobis, et ad: dona nobis pacem, pectus percutit (D. 3535 ad 3), deinde genuflexionem peragit et ad sinistram Episcopi transit. 921. — Dum Diaconus primus Assistens pacem accipit, Dia­ conus Missae, genuflexione facta, descendit in planum ad dexteram Subdiaconi; cum secundus Diaconus Assistens item pacem accipit, ipse, absque genuflexione, Altare ascendit, post secundum Diaconum Assistentem, ne eum descendentem impediat; iunctis manibus, unico genu peragit genuflexionem, Altare non osculatur et pacem ab Epi­ scopo accipit appropinquans sinistram genam sinistrae eius, et com­ plectitur Episcopum, utraque manu, infra brachia, seu brachia sua supponit brachiis Episcopi (D. 2915 ad 7), respondens: Et cum spi­ ritu tuo. Tum statim genuflexionem iterum peragit, ad Episcopi sinistram transit et cum Presbyter Assistens revertitur, ipse de­ bitis cum genuflexionibus, ad dexteram Episcopi accedit. Quum vero Episcopus dicit ter: Domine, non sum dignus etc., mediocriter se inclinat, sed nihil dicit, nec pectus percutit (D. 3535 ad 3); dum Episcopus, utraque Specie, se communicat, erga Altare Diaconus se inclinat, minime vero tempore intermedio. Pretioso Sanguine ab Episcopo sumpto, Diaconus infundit vi­ num in Calicem pro purificatione, deinde in digitorum ablutionem ministrat vinum et aquam; ante lotionem, Episcopo, in cornu Epi­ stolae, mitram imponit, quam, lotione peracta, ei aufert, deinde sistit in gradu secundo, retro post Episcopum. Lecta «Communione», per eundem secundum gradum se confert cum Episcopo ad Altaris medium et post: Dominus vobiscum, redit cum ipso ad cornu Epistolae, ubi ad Orationem, vel ad Orationes, stans a tergo eiusdem Episcopi, flectit cum eo caput. Completis Orationibus, iterum cum Episcopo se ad medium Altaris confert, ubi ab eodem Episcopo decantato: Dominus vobiscum, ita se volvit per latus, suum dexterum ad popu- 200 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Ium ut terga vertat Episcopo, sicque stans, innetis manibus, cantat: Ite Missa est. 922. — Dicta ab Episcopo Oratione: Placeat etc., Diaconus mitram ei imponit; infra benedictionem inclinatus consistit in cornu Evangelii, facie ad Episcopum conversa; benedictione impertita et publicata Indulgentia, si publicanda sit, mitram Episcopo aufert. Si Episcopus uti Cruce potest, mitram ad benedictionem non imponit; si uti s. Pallio potest, data benedictione et publicata Indul­ gentia, si publicanda, extrahit illi s. Pallium, quod super Altare deponit. Postquam Episcopus Altare signaverit, mitram ei imponit et, Cruci Altaris reverentia peracta, per laterales gradus ante Episcopum, ad sinistram Presbyteri Assistentis, ad Thronum procedit. Si aliud Evangelium, loco S. loannis, legendum sit, tunc Diaconus mitram Episcopo imponit; absoluta Evangelii lectione, se ut supra gerit. 923. — Cum ante infimum Throni gradum pervenerit et Epi­ scopus S. loannis Evangelium absolverit, manipulum deponit; Dia­ conis Assistentibus recedentibus, ad dexteram Episcopi accedit. Cum Episcopus baculum deposuerit, Diaconus mitram aufert, dein, Subdiacono adiuvante, Episcopum exuit; stolam, Crucem pectoralem, necnon amictum Episcopo deosculanda exhibens, ac postea una cum Subdiacono, reverentia Episcopo peracta, de Throno descendit, ad scamnum suum pergit et perstat donec Subdiaconus, caligis ac sandaliis super abacum depositis, redierit; statim cum eo, debitis cum reverentiis Episcopo et Altari, ad Sacristiam pergit sacra paramenta depositurus. Articulus VI. De Subdiacono Missae ad Missam solemnem pontificalem ad Thronum. 924. — Subdiaconus, de cuius officio generatim diximus sub n. 546 et 547, cum ceteris Canonicis more solito procedit ad asso­ ciandum Episcopum (v. n. 519 et seqq.). Cum Episcopus ad Secre­ tarium pervenerit, brevi oratione facta, cum aliis Canonicis procedit ad paramenta induenda, recitans, si placet, Orationes pro Sacerdote Missam celebraturo praescriptas; quo casu cum tunicellam sumit profert: Tunica iucunditatis, et indumento laetitiae, induat me Do­ minus. Manipulum autem non assumit. Ad nutum Caeremoniarii ■ 'i - XilW· Caput I. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 201 secundi, post eundem Caeremoniarium ad Altare procedit; reverentia Cruci et Episcopo facta, sedet super scamnum ad Diaconi sinistram, vel consistit sicut Chorus. Si vero Canonicorum numerus magnus sit, tunc Subdiaconus pergere potest ad paramenta sumenda, dum Canonici procedunt ad Episcopum associandum; ante eiusdem Episcopi adventum accedit cum Diacono ad Altare et super scamnum suum sedet; quo casu cum Episcopus ad Faldistorium venerit, surgit et profunde ei se inclinat. Ad; Deus, in adiutorium etc., se signat et ad: Gloria Patri etc., se ad Altare convertit et sic manet per totum Hymnum; quo abso­ luto, ad abacum accedit, caligas et sandalia super pelvim accipit, manibus velo coopertis, ad Thronum defert, debitis cum reverentiis. Postquam Cubicularius Episcopum calceis ordinariis exuerit, Subdia­ conus «genuflexus induit primo in dextero, deinde in sinistro pede Episcopi» (Caer. Episc., L. II, cap. VIII, n. 7), vel, iuxta consuetu­ dinem plurium Ecclesiarum, assistit dum Cubicularius caligis et sandaliis Episcopum induit (D. 4015 ad 2); dein, reverentiis peractis, ad locum suum pergit. 925. — Dum Episcopus manus lavat, Subdiaconus procedit cum Diacono ad Thronum; quum Diaconi Assistentes de Throno descen­ dunt, accedit ad Episcopi sinistram et Diaconum adiuvat dum illum sacris paramentis induit, scilicet chordulas amictus, post tergum ducendo, manicam sinistram albae elevando, vittas mitrae a tergo elevando. Episcopo parato, cum Diacono, debitis cum reverentiis, de Throno descendit, ad locum suum pergit et, si Psalmi Horae Tertiae nondum sunt absoluti, sedet. 926. — Ad: Sicut erat etc., in fine tertii Psalmi, surgit: comite Caeremoniario secundo, debitis cum reverentiis Altari et Episcopo, accedit ad locum ubi Epistola solet legi et, accepto libro, Capitulum canit; quo absoluto, librum Caeremoniario reddit et ad locum suum se confert. Decantato: Benedicamus Domino, iterum cum Diacono ad Thronum pergit et quum Diaconi Assistentes descendunt, accedit ad Episcopi sinistram. Diaconum adiuvat dum pluviale Episcopum exuit; tunicellam, dalmaticati! eum induit et constringit chordulas earum super humerum sinistrum positas. Tum, sedente Episcopo, Subdiaconus imponit chirothecam in sinistra, prius manum et mox chirothecam osculando, dum interim Diaconus alteram in dextera imponit. Deinde adiuvat Diaconum dum planetam imponit, atque s. Pallium, si Episcopus eo utatur, elevans manu dextera partem 202 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio quae a tergo pendere debet; infigit tertiani spinulam Cruci posteriori, ita ut extremitas spectet Episcopi humerum sinistrum, gemma vero dexterum. Dum Episcopus mitram accipit, elevat a tergo eius vittas, deinde cum Diacono descendit in planum, ubi manipulum accipit et librum Evangeliorum, in quo manipulus Episcopi includitur, eumque tenet, utraque manu, ante pectus ita ut apertura libri sit ad suam sinistram. Incenso imposito, ad nutum Caeremoniarii primi, ad Altare maius procedit tecto capite, solus post Canonicos, sed ante Presbyterum Assistentem et Diaconum. Si Secretarium non adest, Missali accepto, eodem ordine, ad Altare procedit, sed detecto capite. 927. — Cum ad Altare pervenerit tradit Caeremoniario primo Evangeliorum librum, ante infimum gradum sistit, ad sinistram Dia­ coni, sed parum retro (v. n. 947); facta Cruci Altaris profunda reve­ rentia, cum Presbytero Assistente et Diacono respondet Episcopo; cum dicit: Misereatur tui; tibi Pater, et: te Pater, caput versus Episco­ pum profunde inclinat. Cum Episcopus profert: Indulgentiam, etc., accipit manipulum ex libro Evangeliorum et, prolatis verbis: Mise­ ricors Dominus, accedit ad Episcopum, ante Diaconum, manipulum non in Cruce, sed in latere, osculatur, Episcopo reverentiam peragit eique osculandum praebet, mox sinistro brachio Episcopi, manum eiusdem deosculans applicat, ipsumque religat; Episcopo reverentia peracta, ad pristinum locum recedit. 928. — Responso: Et cum spiritu tuo, in fine Confessionis, a Caeremoniario primo accipit Evangeliorum librum, ascendit Altare, a sinistris Presbyteri Assistentis, ibi consistens in cornu Evangelii, librum aperit in folio textus Evangelii currentis et, deosculandum praebet, tenens librum ipsum in medio ab utroque eius latere, ambabus suis manibus. Cum Episcopus librum deosculatus fuerit, Subdiaconus eum claudit et Caeremoniario tradit, dein consistens tantillum ad Altare conversus, fere ad sinistrum latus Episcopi, ad impositionem incensi assistit. Sinistra manu pectori admota, cum dextera fim­ briam posteriorem planetae, circa sinistrum Episcopi humerum, paullum sublevat, et Episcopum in Altaris thurificatione comitatur, Cruci se cum eo inclinans. Altari thurificato, in planum, per latus Epistolae, descendit, ubi consistit ad Diaconi sinistram dum Epi­ scopus incensatur; dein cum eodem Diacono ad scamnum in cornu Epistolae pergit et perstat, detecto capite iunctisque manibus, vel sedet, tecto capite, prout Episcopus stat vel sedet, etiamsi Presbyter et Diaconi Assistentes stare debent. Caput I. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 203 Ad Introitum se signat; Kyrie etc., alternatim cum Diacono recitat et, Episcopo sedente, sedet. Cum ultimum cantatur Kyrie, surgit; decantatis ab Episcopo verbis: Gloria in excelsis Deo, Hym­ num cum Diacono prosequitur, non omittens consuetas inclinationes, et in fine se signat. Hymno recitato, sedet, cooperit caput, quod detegit et inclinat dum canuntur verba: Adoramus te ; Gratias agimus libi; lesu Christe; Suscipe deprecationem nostram, et iterum ad: lesu Christe. Hymno a Choro decantato surgit. 929. — Circa finem ultimae Orationis, Subdiaconus accipit a secundo Caeremoniario librum Epistolarum et illum ante pectus tenens ita ut eius apertura ad suam sinistram sit, comite eodem Caere­ moniario, facta Altari et Episcopo profunda reverentia, accedit ad locum ubi Epistola cantari solet, ibique ipsemet librum sustinens cantat Epistolam, caput inclinans ac genuflectens, cum opus fuerit; caput inclinandum non est quando nomen alicuius Sancti, de quo .Missa celebratur, aut fit specialis Commemoratio, occurrit in titulo Epistolae (D. 3767 ad 25). Si pro cantu Epistolae adhibetur legile, Subdiaconus librum super illud ponit, manus autem extensas tenens in extremitate inferiori eiusdem libri. Epistola absoluta, librum clausum deferens, ut supra, ad Thro­ num, debitis cum reverentiis, procedit, illiidque ascendit; profunde inclinatus porrigit Episcopo librum super eius genibus, et manum illius dexteram super eodem libro positam reverenter deosculatur. Benedictione accepta, de Throno descendit, Episcopo reverentiam iterum peragit, librum Caeremoniario tradit et ad suum scamnum revertitur, ubi sedet. 930. — Quum Diaconus surgit et ipse surgit; quando Diaconus, manu Episcopi deosculata, ad Altare procedit et ipse ad Altare accedit ac sistit ante infimum gradum, versus cornu Evangelii. Ad nutum Caeremoniarii secundi, facta cum aliis reverentia Altari, ad Thronum, post Ceroferarios et ante Diaconum, procedit ibique sistit inclinatus a sinistris paulo post Diaconum, qui stat in medio; inclinatus manet donec Diaconus benedictionem acceperit. Tunc eodem ordine, quo ad Thronum accesserit, pergit ad locum ubi Evangelium canen­ dum sit (v. n. 958-960) ibique stans accipit a Diacono, ambabus ma­ nibus ad partem inferiorem librum apertum, et sic ante pectus elevatum tenet uti facies oculique eius a libro tegantur, iugiter consistens usque ad finem Evangelii. quin se signet, inclinet, aut genuflectat (Caer. Episc., L. I, cap. X, n. 3). A 204 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio 931. — Si ad Evangelium canendum legile adhibetur, Subdia­ conus consistit post legile et ad extremitates superiores libri manus apponit, iugiter consistens, usque ad finem cantus quin se signet, inclinet, aut genuflectat cum repraesentat legile immobile (loc. cit.). Si vero Evangelium canendum est in ambone, tunc Subdiaconus consistit a latere dextero Diaconi, porrigit ei thuribulum et folia vertit cum opus sit (loc. cit., et L. II, cap. VIII, n. 45 et 46). 932. — Cantu Evangelii absoluto, Subdiaconus, nulla prorsus facta reverentia, defert librum apertum ad Episcopum et ei oscu­ landum offert, dein librum claudit, profundam Episcopo reveren­ tiam peragit, de Throno descendit, librum Caeremoniario tradit, ac postea pergit ad scamnum suum, sed, si sermo habendus est ad Altare, accedit ante infimum eius gradum, ibique Episcopum expectat, cum eo Altare ascendit, et sedet in scamno ad Episcopi sinistram; si Episcopus sermonem in Sede dicit, Subdiaconus sedet in consueto scamno in latere Epistolae; si sermonem Episcopus in ambone facit, tunc et ipse ad pulpitum pergit, sedet congruo in loco apud eiusdem Episcopi sinistram. Sermone completo, Subdiaconus, si sermo habitus est ad Altare, descendit in planum et pergit ad scamnum suum. '* »■ E . I 933. — Benedictione ab Episcopo impertita, si sermo habitus est in ambone, procedit cum Diacono ad suum scamnum et, decan­ tatis per Episcopum verbis: Credo in unum Deum, Subdiaconus, iunctis manibus, cum Diacono Symbolum prosequitur, inclinans caput ad: lesum Christum; ad: Et incarnatus est etc., suo in loco genuflectit; ad: Simul adoratur, iterum caput inclinat et in fine se signat. Recitato Symbolo, sedet et caput tegit, quod, ad verbaquae inclinationes exposcunt, detegit et ad: Et incarnatus est etc. Ad verba: Crucifixus etc., surgit et perstat donec Diaconus ex Altari revertatur. I ■ j 934. — Decantato a Choro Symbolo, Subdiaconus surgit et, dum Episcopus manus lavat, procedit ad abacum; illic, renibus ad populum versis, velum oblongum circa humeros accipit; deinde, si­ nistra nuda, Calicem ad nodum apprehendit, iliumque parte veli contegit. Tum manum dexteram super ipsum velum et Calicem le­ viter apponit et accedit ante infimum Altaris gradum, in cornu Epi­ stolae. Cum Episcopus ad medium Altaris pervenerit, Subdiaconus per gradus laterales ad Altare, in cornu Epistolae, ascendit. Remoto a Diacono velo, Calicem in cornu Epistolae ponit, pallam deponit, et Diacono Patenam cum Hostiis tradit; iunctis manibus, perstat, Caput 1. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 205 nam Acolythus ampullas vini et aquae ministrat Diacono dum in cyathum effundit, sed, Calice per Diaconum terso, ipse ampullam vini eidem Diacono ministrat; tum ampullam aquae accipit, quam versus Episcopum elevans, parum inclinatus dicit: Benedicite, Pater Reverendissime, facto autem ab Episcopo super ampullam Crucis signo, paucas aquae guttas effundit in Calicem; postea de manu Diaconi recipit ampullam vini, et utranque Acolytho tradit. Post: Offerimus etc., accipit inter pollicem et reliquos digitos dexterae, absque purificatorio, Patenam sibi a Diacono extremitate veli a latere suo dextero pendente coopertam, ad pectus eam declinat; tum, per sinistram suam se revertens, descendit in planum ante medium Altaris, ubi, reverentia peracta, consistit cum Patena ante faciem elevata. Ad: Orate, fratres, applicita ad pectus Patena, respondet: Susci­ piat Dominus etc., quin se inclinet. Quum Diaconus, Choro incensato, eum thurificaturus est, reclinata Patena, ut supra, ita ad Dia­ conum se vertit ut latus sinistrum Altari obversum habeat, eique caput flectit ante et post incensationem. In fine Praefationis non ascendit ad Altare; quum Diaconus, paulo ante Consecrationem, genu­ flectit, et ipse, Patena ad pectus demissa, super infimum Altaris gradum genua flectit sic manens donec Episcopus, post Calicis elevationem, a genuflexione surrcxerit; tunc se erigit, ac Patenam uti antea elevatam sustinet. Sub finem Orationis Dominicae scilicet ad verba: Et dimitte nobis etc., facta ibidem genuflexione, Altaris gradus conscendit, accedit ad cornu Epistolae et Diacono Patenam coopertam praebet; dimisso velo humerali, genuflexionem peragit, ad pristinum locum descendit, ubi, absque genuflexione, perstat etiam ad: Agnus Dei etc. 935. — Dum Diaconus pacem accipit, Subdiaconus, genufle­ xione peracta, Altare ascendit, sistit retro post eundem Diaconum, ne eum descendentem impediat; iunctis manibus, unico genu peragit genuflexionem, Altare non deosculatur, pacem ab Episcopo accipit, appropinquans sinistram genam sinistrae eius et complectitur Epi­ scopum, utraque manu infra brachia, seu brachia sua supponit bra­ chiis Episcopi (D. 2915 ad 7) respondens: Et cum spiritu tuo, et ibi perstat donec Presbyter Assistens ad sinistram Episcopi redierit, Diaconus vero ad dexteram; tum ipse genuflexionem peragit et ad pristinum descendit locum. Si interim Diaconus ad Episcopi dexteram non redierit, Subdiaconus discooperit Calicem, necnon vinum et aquam ministrat. 206 Pars III. De sacrosancto Missae Sacrificio 936. — Sumpta ab Episcopo digitorum ablutione, Subdiaconus reverentiam Altari facit, ascendit ad cornu Evangelii, Calicem de­ tegit, plicat corporale, omnia colligit ac componit, velum parvum et bursam super Calicem reponit eumque ad abacum defert, debita Cruci reverentia facta, dein ad locum suum redit, ubi, etiam infra benedictionem, inclinatus perstat, si Diaconus Missae consistat in cornu Evangelii; si vero Diaconus Missae consistat ante infimum Altaris gradum, versus cornu Epistolae, tunc ipse consistit versus cornu Evangelii et, benedictione impertita, si Evangelium S. loannis legendum sit, permanet in eodem loco; si aliud Evangelium, tunc assistit ad lectionem; qua absoluta, reverentiam Altari peragit, ad Thronum procedit ante Presbyterum Assistentem et Diaconum. 937. — Cum Subdiaconus ante infimum Throni gradum perve­ nerit et Episcopus Evangelium S. loannis absolverit, manipulum deponit; Diaconis Assistentibus recedentibus, ad sinistram Episcopi accedit, eique manipulum exuit, quem osculandum porrigit, deinde Diaconum adiuvat Episcopum exuentem, tandem una cum Diacono, reverentia Episcopo peracta, de Throno descendit, ad abacum pergit de quo velum ac bacile sumit, et ad Thronum revertitur; Episcopo reverentia facta, genuflexus eius sandalia et caligas detrahit (D. 2634), vel, iuxta plurium Ecclesiarum consuetudinem, assistit dum Cubicu­ larius caligas et sandalia detrahit (D. 4015 ad 2)easque velo coopertas ad abacum defert; quibus depositis, statim cum Diacono, debitis reverentiis Altari et Episcopo peractis, pergit ad Sacristiam paramenta depositurus. Articulus VII. De Canonicis deque Choro ad Missam solemnem pontificalem ad Thronum. 938. — Canonici, habitu chorali induti, more solito, associant Episcopum (v. n. 519), et cum ad Secretarium pervenerint, facta brevi oratione, suis in locis, vel ibidem paramenta assumunt vel, ad nutum Caeremoniarii secundi, procedunt ad Sacristiam attiguam Secretario (v. n. 593). Si adsint Canonici Episcopi, suis in locis, Clericis adiuvantibus, deponere possunt Crucem pectoralem necnon mantellettum et as­ sumere amictum, Crucem pectoralem atque pluviale, dein sedent absque mitra. r Caput I. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordm. 207 Cum Canonici ad sua loca pervenerint, facta brevi oratione, consistunt et Canonici Episcopi, si adsint, surgunt. Secreto recitant Pater et Ave, deinde se signant ad: Deus, in adiutorium etc.; ad: Gloria Patri etc., profunde se inclinant Altaris Cruci. Incepto primo Versu Psalmi, sedent et caput cooperiunt, quod in fine cuiuslibet Psalmi detegunt et inclinant. Cum autem Episcopus, repetita Antiphona: Ne reminiscaris etc., surgit, et Chorales surgunt, nam « Cum... Episcopus surgit, sin­ guli chori, tam Canonicorum, et Beneficiatorum, quam Laicorum et Celebrantis consurgere debent» (Caer. Episc., L. I, cap. XVIII, n. 12). Accepto ab Episcopo pluviali, si Psalmi Horae Tertiae non­ dum sint absoluti, sedent; iterum surgunt, repetita Antiphona post Psalmos, et sic perstant donec tempus sit ad Altare maius procedendi, vel, si Secretarium non adsit, donec Episcopus, recitato Kyrie etc., sedeat. Cum Episcopus ad Altare accedit faciunt ei profundam reveren­ tiam; quum ipse Missam incipiens se signat, omnes se signant et Con­ fessionem faciunt bini et bini, et etiam terni, si impar sit numerus; in­ cipit qui dignior est, alter vero respondet; dignior dicit: Vobis fratres; Vos fratres; Misereatur vestri; alter: Tibi Pater; Te Pater; Misereatur tui. Alternatim Kyrie etc., dicunt; quo recitato et Episcopo prius sedente, omnes sedent. Circa finem ultimi Kyrie surgunt et ad intonationem Angelici Hymni ad verbum: Deo, caput inclinant; bini Hymnum prosequuntur; caput inclinant ad: Adoramus te; Gratias agimus tibi; lesu Christe; Suscipe deprecationem nostram: et iterum ad: lesu Christe et in fine se signant. Hymno absoluto, postquam Episcopus sederit, omnes sedent, caput cooperiunt quod detegunt necnon inclinant dum a Cantoribus ea verba quae inclinationes exposcunt canuntur. Hymno a Choro decantato, surgunt et iterum sedent post Orationem, vel Orationes. Si a Subdiacono canuntur verba quae genuflexionem exposcunt, omnes surgunt, genuflectunt; pariter se gerunt dum similia verba a Cantoribus canuntur post Epistolam. Cum Diaconus ante Evan­ gelium cantat: Dominus vobiscum, surgunt omnes et versus Diaconum consistunt, se signant, cum opus sit, se inclinant et versus Altaris Crucem genuflectunt. Si sermo habendus sit, sedent suis in locis et, eo expleto, surgunt; infra benedictionem Canonici sistunt, ceteri genuflectunt. Ad intonationem Symboli persistunt et ad verbum: Deum, caput inclinant; bini Symbolum prosequuntur et caput inclinant ad: lesiun Christum; Simul adoratur; genu dexterum tantum flectunt ad: 208 Pars 111. - De sacrosancto Missae Sacrificio Et incarnatus est etc., atque in fine se signant. Symbolo absoluto, postquam sederit Episcopus, omnes sedent, caput tegunt, quod detegunt et inclinant dum a Cantoribus ea verba canuntur quae inclinationes exposcunt. Similiter caput detegunt necnon profunde inclinant ad verba: Et incarnatus est etc. Symbolo a Choro decantato, omnes surgunt; cum Episcopus de Throno descendit et eos salutat, se ei profunde inclinant; cum idem Episcopus ad Altare pervenerit, tunc sedent, iterum omnes surgunt cum Diaconus incipit Chori thurificationem et se gerunt ut sub n. 597 diximus. Cum Canonici incensati fuerint, si tempus detur, sedent dum Beneficiarii incensantur. Ad Praefationem omnes stant, et caput inclinant post: Gratias agimus, ad verba: Deo nostro; pariter caput inclinant quoties Epi­ scopus in Praefatione nominat lesum, Mariam, S. loseph, in eius Festis nec non nomen Sancti cuius Festum celebratur, si propria habeat Praefatio, et per eorum Octavas. Praefatione absoluta, bini alternatim trisagium recitant et ad: Benedictus etc., se signant, deinde ge­ nuflectunt donec Episcopus post Calicis elevationem a genuflexione surrexerit. - ! KJ , I * K I . 939. — Pro danda et accipienda pace haec observentur. Primus cuiuscunque ordinis, si praebendae sint distinctae, alias primus cuius­ que lateris, accipit a Presbytero Assistente pacem et eam praebet Canonico subsequent!. Qui pacem dat, manus quasi supra accipientis humeros ponit et suam genam sinistram sinistrae alterius propinquat dum dicit interea: Pax tecum, et se, tantum pace data, inclinat. Qui vero pacem accipit, brachia sua dantis brachiis supponit et genam suam sinistram sinistrae alterius quodammodo adiungat, respondens: Et cum spiritu tuo, et se, ante et post, inclinat. 940. — Post SS. Sanguinis sumptionem omnes sedent; ad: Dominus vobiscum, surgunt et usque ad finem perstant. Canonici ad benedictionem profunde se inclinant, Beneficiarii vero genuflectunt. Cum Episcopus dimittit paramenta, Canonici procedunt, debitis cum reverentiis, ad Sacristiam, sua quoque paramenta deposituri, dein ad Chorum revertuntur et se gerunt ut sub n. 527 et 528 diximus. 941. — De duobus Cantoribus. — Duo Cantores ad: Sicut erat etc., post: Deus, in adiutorium etc., debitis cum genuflexionibus Episcopo et Altari, accedunt ad medium Chori et canunt Hymnum: Nunc, Sancte, etc.; quo absoluto, Cantor prior Antiphonam intonat, statim subiungit intonationem Psalmi: Legem etc., dein, consuetis Caput I. - Dc Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 209 genuflexionibus peractis, ambo ad sua revertuntur loca. Reliqui Psalmi a Cantoribus intonari debent. Dum Capitulum canitur, duo Cantores, iterum ad medium Chori accedunt; responso a Choralibus: Deo gratias, Responsorium breve et Versiculum alternatim cum Choro decantant. Absoluta Oratione et responso a Choro: Et cum spiritu tuo, canunt: Benedicamus Do­ mino, deinde ad sua se conferunt loca. 942. — De Ministro de s. Pallio. — Beneficiatus iam desi­ gnatus, absoluto secundo Psalmo Horae Tertiae, si Celebrans s. Pallio ea die uti potest, accedit ad Sacristiam, sumit amictum, albam, cin­ gulum et tunicellam, deinde revertitur ad Chorum. Dum Praelatus Missae paramenta accipit, accedit ante infimum Altaris gradum; ge­ nuflexione cum Acolytho ad suam sinistram consistente peracta, ascendit Altare ex quo sumit lancem cum s. Pallio, quod detectum, elevatum ambabus manibus, reverenter ad Thronum defert et, sine osculis, lancem Diacono offert. Acceptis a Diacono spinulis, Beneficiatus, debitis cum genufle­ xionibus Episcopo et Altari, super abacum deponit lancem cum velo, ad Sacristiam revertitur, ubi paramenta deponit ac postea ad Chorum accedit. 943. — De Sacrista. — Sacrista, habitu in quo reperitur indutus, dum Episcopus manus lavat, lecto Offertorio, accedit ad abacum et sequitur Subdiaconum ad Altare; accipit a Diacono hostiam fra­ ctam eamque assumit, dein haurit aquam et vinum de cyatho ac postea ad suum se confert locum. Articulus VIII. De Caeremoniario primo ad Missam pontificalem ad Thronum. 944. — Caeremoniarius primus, de cuius officio generatim dixi­ mus sub n. 548 et seqq., omnibus rite dispositis ad Missam solemnem pontificalem, dato signo cum campana, iuxta locorum consuetu­ dinem, Canonicos et alios de more invitat ad associandum Episco­ pum, illosque praecedit (v. n. 519 et seqq.). Cum Episcopus ad Secretarium pervenerit, facta brevi ora­ tione in Faldistorio, ad Thronum eum praecedit cum Presbytero Assi­ stente et Diaconis Assistentibus ac sedent omnes. Canonicis paratis et in suis locis stantibus, innuit ut omnes surgant et Episcopo incipiendi signum dat. 14 — .Moretti, Dc s, Functionibus - II. Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio 210 945.— Incepto Psalmo, Caeremoniarius Episcopo signum sedendi dat et praemoneat Assistentes ut consistant. Precibus praeparationis, vel etiam Orationibus ad paramenta, completis, Caeremoniarius aufert Episcopo sedenti Crucem pectoralem eique osculandam prae­ bet ac postea deponit in lance a Clerico sustenta. Cappa ab Episcopo dimissa, innuit ut Presbyter Assistens ex digito eiusdem Episcopi annulum educat et super lancem a Clerico sustentam deponat. Ad lotionem manuum Laici et Clerici omnes, praeter Canonicos et Praelatos, assistentes, ministrantes aut circumstantes, non alii de Choro, genuflectere debent. Abstersis ab Episcopo manibus, Caeremoniarius a primo Diacono accipit biretum quod Cubiculario eiusdem Episcopi tradit, dein singula paramenta a Clericis accipit et, absque osculis, Diacono Missae tradit. Episcopo parato, si Psalmi Horae Tertiae nondum sint absoluti, sedent omnes et dum a Choro canitur Antiphona innuit ut omnes surgant; praemoneat Diaconum secundum ut, absoluto Responsorio, mitram auferat Episcopo stanti (Caer. Episc., L. II, cap. VIII, n. 18). Decantato a Choro: Benedicamus Domino, Episcopus non dicit: Fidelium animae etc.; Caeremoniarius, acceptum a Diacono Missae pluviale Episcopi, Acolytho tradit, dein singula paramenta a Clericis accipit, et, ut supra, absque osculis, Diacono Missae porrigit. I 946. — Si Secretarium adsit, Episcopus, omnibus paramentis pontificalibus assumptis, incensum in thuribulum imponit; alias di­ recte cum suis Assistentibus ad Altare procedit (/. c., n. 25; D. 2776 ad 2) sequenti ordine: 1. 2. 3. 4. 5. Subdiaconus solus, gerens librum Evangeliorum; Presbyter Assistens et ad sinistram eius Diaconus Missae; Episcopus, medius inter Diaconos Assistentes; Caudatarius; Minister de mitra et ad eius sinistram Minister de baculo. Cum omnes ad Altare pervenerint servabunt ordinem ut in se­ quenti numero. Caput 1. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 211 947. — Dispositio ad Confessionem. 1.1.· ■ Caer. I. Min. bac. ■ ■ ■ —— ■ ■ ■ ■ ■!— Caud. D. II. A. Min. cand. Min. lib. Min. init. 948. — Caeremoniarius a Subdiacono accipit Evangeliorum librum, quem infra Confessionem stans ad sinistram eiusdem Subdiaconi, sed paullum retro, tenet, utraque manu, ante pectus cum apertura ad suam sinistram versa. Ad: Indulgentiam, etc., accedit ad Subdiaconum, qui e libro manipulum sumit et ad: Oremus, Caere­ moniarius porrigit Subdiacono librum, quem recipit et Clerico tradit postquam ab Episcopo deosculatus fuerit. Altari thurificato, praeit ante omnes ad Thronum. Recitato ab Episcopo: Kyrie etc., innuit ut omnes sedeant, si cantus longius pertrahatur, et in casu, dum a Choro ultimum Kyrie cantatur, signum surgendi dat. Dum a Choro Angelicus Hymnus canitur, Episcopo caput incli­ nandi, aliisque detegendi, necnon inclinandi signum dat ad: Ado­ ramus te; Gratias agimus tibi; lesu Christe; Suscipe deprecationem nostram; et iterum ad: lesu Christe (D. 1563 ad 1); quum autem postrema Hymni verba concinuntur, nempe: Cum Sancto etc., signum surgendi dat. Oratione vel Orationibus absolutis, sedent omnes. Dum a Sub­ diacono Epistola canitur, vel etiam a Diacono Evangelium, signum dat Episcopo caput inclinandi, aliis vero detegendi et inclinandi adversus Altare; ad nomen autem Mariae et Sancti, de quo Missa celebratur, vel specialis fit commemoratio (minime vero in titulo Epistolae vel Evangelii), inclinandi illud versus librum Subdiaconi vel Diaconi, nisi in loco principali Altaris habeatur Statua, vel Imago, •r r 212 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Sancti, ad quam caput inclinandum est (D. 3767 ad 25). Si porro genuflectendum sit, omnes suo in loco genuflectunt. Decantata Epistola innuit ut Presbyter Assistens et Diaconi Assistentes assurgant. Si infra lectionem Epistolae, Gradualis atque Evangelii occurrant verba ad quae genuflectendum sit, praemoneat Episcopum et Assistentes ut non genuflectant (D. 2184 ad 4), sed id peragant, suis in locis, dum haec verba canuntur vel a Diacono, vel a Subdiacono, vel a Choro, et, cum tempus sit, innuit ut Caudatarins apud Cathedram pulvinum collocet; Cantorum Magistrum etiam praemoneat ne illorum cantus incipiatur, nisi lectio Evangelii ab Episcopo absoluta fuerit. Circa finem lectionis Evangelii, Diacono signum dat ad Thronum accedendi, nisi canenda sit a Choro Sequentia; quo in casu circa eius finem signum dat. Si absoluto Evangelii cantu, sermo habendus est et Episcopus in Sede dicat, innuit ut Caudatarius transferat scabellum Presby­ teri Assistentis ad sinistram Cathedrae; si sermo ad Altare habeatur, tunc Clericos praemoneat ut, cum Diaconus librum Evangeliorum ab Altari acceperit, Faldistorium et scamna in suppedaneo dispo­ nantur ut in sequenti numero. 949. — Dispositio ad sermonem si ad Altare habendus sit. ÀV I*' IB ■ F-Faldistorium. - Scabellum pro: Presbytero Assistente. 1 ; Diacono I Ass., 2; Diacono II AssJ: Diacono, 4; Subdiacono, 5; Ministro mitrae, 6; Ministro baculi» 7; Ministro candelae, 8; Mi­ nistro libri, 9.-Caud. Crucif. — loca ubi Caudatarius et Crucifer (si adsit) sedere possunt Caput I. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 213 950. — Evangelii cantu absoluto et Episcopo thurificato, si sermo ad Altare habendus est, ad Altare, more solito, proceditur; si sermonem in ambone Episcopus dicit, tunc servetur ordo sequens: Si Episcopus uti potest Cruce, praecedit Crucifer, dein incedit Diaconus cum Subdiacono, post eos Presbyter Assistens, dein Episcopus medius inter Diaconos Assistentes; Caudatarius sustinens caudam sequitur Episcopum, tandem sequuntur .Ministri mitrae, baculi, libri et candelae. Si sermo habendus est per Canonicum, vel per alium Cleri­ cum, praemoneat Assistentes ut consistant, dum Episcopus benedi­ ctionem Concionatori impertit. Decantatis ab Episcopo verbis: Credo in unum Deum, innuit ut Caudatarius apud Cathedram pulvinar collocet. Dum a Choro Symbolum cantatur, Episcopo inclinandi, aliisque detegendi, necnon inclinandi, caput signum dat ad: lesum Christum; EI incarnatus est; Simul adoratur. Quum verba canuntur: Et vitam venturi etc., surgendi signum dat. Circa finem Secretarum innuit ut Minister de libro ascendat ad Altare et Canonem Pontificalem ad Presbyterum Assistentem deferat; priusquam Episcopus cantum Praefationis incipiat, Cae­ remoniarius ipse de eiusdem capite pileolum detrahit et deponit super lancem ab Acolytho sustentam. Quum Episcopus profert verba: Qui pridie etc., signum genuflectendi dat. Pacem accipit ab Episcopo Presbyter Assistens, praemisso Altaris osculo, dein Diaconus primus Assistens, secundus, Diaconus et Subdiaconus, qui omnes Altare non deosculantur. Caeremoniarius pacem accipit a secundo Caeremoniario. Pretioso Sanguine sumpto, Caeremoniarius sumit de lance pileolum Episcopi et reponit ei in capite. Si Episcopus uti Cruce potest, praemoneat Cruciferum ut, de­ cantatis verbis: Ite Missa est, coram Episcopo consistat pro bene­ dictione; si Episcopus, eo die, uti potest etiam s. Pallio, praemo­ neat Diaconum ut, benedictione impertita, et publicata Indulgentia, si publicanda, illud Episcopo auferat et super Altare deponat. Dum Episcopus paramentis exuitur, ea a Diacono accipit et Clericis tradit. Cappa ab Episcopo reassumpta, Crucem pectoralem ei imponit (v. n. 527). 214 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Articulus IX. De Caeremoniario secundo ad Missam pontificalem ad Thronum. 951. — Caeremoniarius secundus, de cuius officio generatim di­ ximus sub n. 548 et seqq., cum Canonici ad associandum Episcopum procedunt, moneat Clericum ut cum vasculo aquae benedictae ad ianuam Ecclesiae pergat ibique ad sinistram subsistat et, aspersione absoluta, ac vasculo suo loco reposito, invitet Canonicos ad para­ menta sumenda. Curet etiam Caeremoniarius ut tempestive et campanae et organa pulsentur in accessu Episcopi ad Ecclesiam (v. n. 523). Si numerus Canonicorum magnus sit, tunc curet ut Ministri Mis­ sae paramenta, absque manipulis, assumant et eos ad Secretarium ducit ante Episcopi adventum; si vero Diaconus et Subdiaconus cum aliis Canonicis pergunt ad associandum Episcopum, tum Caeremo­ niarius eos ad sumenda paramenta invitat statim cum, brevi ora­ tione facta, ad Secretarium pervenerint. Cum Episcopus ad Faldistorium venerit, praemoneat sacros Mini­ stros ut ipsi surgant, se ei inclinent et consistant. Incepto primo Psalmo, invitat Subdiaconum ad caligas et san­ dalia accipienda de abaco eumque ad Thronum, debitis cum reve­ rentiis, ducit; caligis et sandaliis acceptis ab Episcopo, Subdiaconum ad suum reducit locum, deinde innuit Clerico ut ex abaco lancem accipiat pro Cruce pectorali nec non annulo, et aliis duobus Clericis ut Faldistorium de medio Presbyterii tollant; postea suppedaneum Altaris conscendit, prope medium consistit, sed aliquantulum versus cornu Epistolae, et, sublato velo quo paramenta tegebantur, ea Clericis distribuit, tandem baculum ac mitram suo cuique Ministro porrigit. Dum Episcopus manus lavat, ducit Missae Ministros ad Thronum. Quum Presbyter Assistens et Diaconi Assistentes de Throno descen­ dunt eos ducit ad paramenta accipienda; quibus assumptis, ad Thro­ num eos reducit; inde Diaconum et Subdiaconum, Episcopo parato, ad sua loca ducit. Ad: Sicut erat etc., in fine tertii Psalmi, accipit librum Capituli, accedit ad Subdiaconum et cum eo ad locum ubi Epistola legi solet, pergit; Capitulo absoluto, accipit librum, Subdiaconum ad scamnum reducit et librum super abacum reponit. Caput I. - De Missa pontif. ad thronum celebrante bpiscopo Ordin. 215 Decantato: Benedicamus Domino, Missae Ministros ad Thronum iterum ducit, dein suppedaneum Altaris conscendit et, ut supra, paramenta Clericis tradit atque suo Ministro s. Pallium, si ea die Episcopus illo uti potest; deinde Missale cum manipulo Episcopi accipit, ad Thronum pergit, et Missale Subdiacono tradit. Si in Secre­ tario, ordinat Processionem ut in sequenti numero. 952. — Ordo Processionis ad Altare maius: 1. Thuriferarius; 2. Subdiaconus Crucifer, cum populum, medius inter Ceroferarios; Imagine Crucifixi versa ad 3. Clerici Seminarii, Clerus et Beneficiarii Ecclesiae Cathedralis; 4. Crucifer, si Praelatus uti Cruce potest, cum Imagine Crucifixi ad i II um versa, medius inter Ceroferarios; Canonici; Subdiaconus deferens Missale; Presbyter Assistens et ad eius sinistram Diaconus; 8. Episcopus, medius inter Diaconos Assistentes; 9. Caudatarius; 10. Ministri de mitra et de baculo; 11. Ministri de libro et de candela; 12. Familiares Episcopi. Si numerus Canonicorum et ceterorum de Clero parvus sit, tunc Crucifer Praelati incedere potest, post Thuriferarium, loco Subdiaconi Cruciferi. 953. — Cum Episcopus ad Introitum se signat, Caeremoniarius innuit Ministris Missae ut se signent, itemque quando Episcopus Kyrie etc., recitat, ut et ipsi alternatim recitent ac, Episcopo sedente, et ipsi sedeant. Cum a Choro ultimum decantatur Kyrie, signum surgendi dat. Decantatis per Episcopum verbis: Gloria in excelsis Deo, angelicum Hymnum recitat, signum caput inclinandi dans Missae Ministris ad verba: Adoramus te; Gratias agimus tibi; lesu Christe; Suscipe deprecationem nostram; et iterum ad: lesu Christe. Episcopo sedente, signum sedendi dat. Quum autem allata verba a Choro canuntur, signum caput detegendi atque inclinandi dat (D. 1563 ad 1); cum vero postrema verba Hymni canuntur scilicet: Cum Sancto etc., signum eis surgendi pariter dat. Pars IU. - De sacrosancto Missae Sacrificio 216 Dum Episcopus Orationem cantat, Caeremoniarius sumit ex abaco librum Epistolarum et circa finem ultimae Orationis tradit illum Subdiacono, quem ducit ad locum in quo solet cantari Epi­ stola. Accepta ab Episcopo mitra, Caeremoniarius innuit Subdiacono ut Epistolae lectionem incipiat; qua absoluta, eum ducit ad Thro­ num. Postquam Subdiaconus descenderit de Throno et reverentiam Episcopo fecerit, librum ab eo recipit, illum ad suum ducit locum et librum super abacum reponit. Dum Episcopus legit Evangelium, vel circa finem cantus Sequen­ dae, si ea locum habeat, sumit ex abaco Evangeliarium quod Dia­ cono tradit et illuni ad Altare ducit, sed sistit ante infimum gradum; cum tempus sit, ad Thronum comitatur Diaconum et iterum ad Altare reducit; interim innuit Ceroferariis ut candelabra accipiant et ante infimum Altaris gradum accedant. 954. — Dispositio ante infimum Altaris gradum ante Evangelii cantum. i S. Cer. II. Thur. D. Caer. Π. * Cer. I. 955. — Circa finem ultimi Versus Gradualis, vel: Alleluia, sive Tractus, vel Sequentiae, Caeremoniarius signum ad Thronum acce­ dendi dat eo ordine quo procedunt ad locum ubi Evangelium can­ tandum est, nempe: Caeremoniarius ipse praecedit, mox Thurifera­ rius, dein sequuntur Ceroferarii, postea Subdiaconus, iunctis manibus, immediate ante Diaconum (Caer. Episc., L. I, cap. X, n. 3); cum ante infimum Throni gradum pervenerint, sistunt ac genuflectimt, exceptis Diacono et Subdiacono. Caput I. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 217 956. — Dispositio ad Thronum dum Diaconus petit benedictio­ nem pro Evangelii cantu. Cer. 11. Th. Cer. I. Caer. II. 957. — Benedictione ab Episcopo impertita, Caeremoniarius praecedit omnes ad locum ubi Evangelium solet decantari, scilicet vel ad idem cornu, vel ad ambonem. Si in Evangelii cornu, Evangelium canendum est inter Altare et Thronum, si competens inter utrumque sit distantia et locus congruus. Advertat Caeremoniarius ut Diaconus consistat facie cornu Evangelii aliquantulum conversa, uti Celebrans stat in Missa privata ad Evangelii lectionem; Subdiaconus medius inter Ceroferarios consistat, vertens renes non ad Altare, sed versus partem dexteram, quae pro Aquilone figuratur. Si Evangelium in ambone canendum sit, tunc Subdiaconus consistit ad dexteram Diaconi et, loco Caeremoniarii secundi, ei ministrat videlicet porrigens thuribulum et vertens folia. 218 Pars 111. - De sacrosancto Missae Sacrificio 958. _ Dispositio ad cantum Evangel». 959. — Dispositio ad Evangel» cantum si inter Altare et Thro­ num locus congruus non sit. Caput I. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Drdin. 219 961. — Evangelio absoluto, Caeremoniarius ad Thronum ducit Subdiaconum, Thuriferarium et Ceroferarios, nam Diaconus pergit ad scabellum suum; deosculatum librum ab Episcopo, a Subdiacono accipit et super abacum defert. 962. — Si sermo habendus est ab Episcopo, eo absoluto, Caere­ moniarius porrigit Diacono librum continens Confessionem, et Presby­ tero vero Assistenti tabulam cum formula Indulgentiarum. Si vero sermo habendus est a Canonico, vel ab alio Clerico, tunc Caeremoniarius Concionatorem ad Thronum invitat eumque ante Episcopum ducit. Si Sermocinator Canonicus sit, praemoneat illum ut inclinatus benedictionem petat, alias, genuflexus. Benedictione ab Episcopo accepta illum in ambonem ducit. Sermone absoluto et Confessione a Diacono facta, Caeremoniarius tradit Concionatori tabulam cum formula Indulgentiarum; qua publicata, reducit eum ad suum locum, dein accedit apud Missae Ministros. 963. — Decantatis per Episcopum verbis: Credo in unum Deum, Symbolum recitat, signum dans caput inclinandi ad: lesum Chri­ stum, et genuflectendi ad: Et incarnatus etc., atque iterum caput inclinandi ad: Simul adoratur, necnon signandi in fine. Episcopo sedente, innuit Sacris Ministris ut ipsi sedeant. Dum a Choro ca­ nuntur verba supra allata, signum caput detegendi et inclinandi dat. 220 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Ad verba: Crucifixus etc., innuit Diacono ut accedat ad abacum, bursam capiat (Caer. Episc., L. 1, cap. IX, n. 3) et ad Altare deferat. Quum postrema verba Symboli canuntur, nempe: Ei vitam etc., signum surgendi dat. Offertorio ab Episcopo lecto, innuit Clerico ut lancem pro chirothecis de abaco sumat et ad Thronum pergat; atque ante Praefa­ tionis cantum aliam sumat lancem pro Episcopi pileolo et apud Caeremoniarium primum pergat; Clericum alium moneat ut legile ex abaco accepto, super Altaris mensam in cornu Evangelii illud statuat; etiam Clericos designatos pro funalibus moneat ut tempe­ stive illa accendant, ad: Sanctus ad Presbyterium procedant, et, elevatione completa, ad Sacristiam revertantur. Ad: Pax Domini etc., accedit ante infimum Altaris gradum et expectat donec Presbyter Assistens descendat, deinde eum comi­ tatur ad pacem distribuendam (v. n. 895) et ultimo loco pacem ab eodem accipit (Caer. Episc., L. I, cap. VI1, n. 6); qua accepta, mox eam dat primo cuiusque partis in Choro qui pacem a Presby­ tero Assistente non acceperunt; ac postea ad Altare reversus pacem dat Caeremoniario primo, tum primo Clerico ex Ministris inferioribus. Dum Episcopus pretiosum Sanguinem sumit, innuit Clerico ut Episcopi pileolum, in lance repositum, ad Caeremoniarium primum deferat. Si Indulgentia publicata non fuerit, Caeremoniarius, impertita ab Episcopo benedictione, tabulam cum eius formula Presbytero Assistenti porrigit. Quum Episcopus, Missa absoluta, ad Thronum accedit, et ipse accedit; monet Missae Ministros ut manipulum deponant, dein Presbyterum Assistentem et Diaconos Assistentes ducit ad depo­ nenda paramenta; quibus depositis, iterum ad Thronum eos ducit; moneat Clericum ut paramenta Episcopi accepta a Clericis, super Altare deponat. Paramentis ab Episcopo dimissis, ducit Diaconum ad scabellum suum, Subdiaconum vero ad abacum; velo et bacili acceptis a Sub­ diacono, eum iterum ad Thronum ducit. Caligis et sandaliis a Subdiacono super abacum repositis, Missae Ministros ad Sacristiam comitatur. Curet Caeremoniarius ut omnia,'quae super Altare et abacum sunt, a Clericis in Sacristiam deferantur. Caput I. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 221 Articulus X. De Ministro libri et candelae ad Missam solemnem pontificalem ad Thronum. 964. — Ministri libri et candelae, de quorum officio generatim diximus sub n. 554 et 555, cum aliis ad associandum Episcopum procedunt. Dum Episcopus accedit ad Thronum, acceptis Breviario et can­ dela, accedunt ante infimum Throni gradum. Recitato: Pater et ,4w, ascendunt planum Solii, et, decantato per Episcopum: Deus, in adiutorium etc., de Throno descendunt; ambo recedunt in parte sinistra eiusdem Throni donec absolutus sit versus: Gloria Patri etc., deinde ad abacum pergunt ubi Minister libri deponit Breviarium et sumit Canonem Pontificalem. Incepto primo Versu Psalmi, iterum ambo ad Thronum accedunt et librum ac candelam genuflexi tenent, dum Episcopus legit Psalmos praeparationis. Dum Subdiaconus accedit ad caligas et sandalia induenda, Minister candelae recedit aliquan­ tulum ad sinistram, Minister libri ad dexteram. Surgente Episcopo, et ipsi surgunt. Precibus praeparationis absolutis, si Episcopus Orationes ad paramenta memoriter recitet, vel iam legerit, tunc ad abacum pergunt ac postea ad Sacristiam procedunt ad induenda pluvialia. Si vero Episcopus Orationes legit dum paramenta assumit, tunc de Throno descendunt et dum Episcopus manus lavat consi­ stunt in plano ad dexteram eiusdem Throni, dein ad eum accedunt; Episcopo parato, se ad abacum conferunt et ut supra gerunt. Ad: Sicut erat etc., Responsorii post Capitulum una cum Ceroferariis ad Thronum accedunt. Minister libri Breviarium Presbytero Assistenti tradit; decantato ab Episcopo: Dominus vobiscuni, post Orationem, recipit Breviarium et una cum Ministro candelae ac Ceroferariis ad abacum revertitur. Si Episcopus dum paramenta sumit, Orationes legit, tunc, accepto Canone Pontificali, ad Thronum ambo accedunt. Paramentis ab Episcopo assumptis, ad nutum Caeremoniarii secundi, ad Altare maius incedunt, post Ministros mitrae et baculi. Cum ad Altare pervenerint, procedunt ad abacum, ubi deponunt librum et candelam, deinde genuflectunt circa medium Presbyterii, Minister libri versus Epistolae latus, alter versus latus Evangelii, ad dexteram Ministri baculi (v. n. 947). Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Altaris incensatione peracta, ambo ad abacum accedunt et, accepto Missali, ad Thronum pergunt; mitra ab Episcopo deposita, ad eum accedunt. Lecto ab eodem Episcopo Introitu, de Throno descendunt et ad dexteram eiusdem Throni sistunt, donec ultimum Kyrie cantatur a Choro; quo absoluto et Minister libri accepto a Clerico Canone Pontificali, ambo ad Episcopum rursum accedunt. Minister libri tradit Presbytero Assistenti Canonem, quem recipit postquam Episcopus decantaverit verba: Gloria in excelsis Deo, et illuni ante Episcopum sustinet. Angelico Hymno absoluto, ad abacum ambo pergunt, ubi Canonem et candelam deponunt; dein, suis in locis, sedent et aliis de Choro se conformant. Ad postrema Hymni verba, nempe: Cum Sancto etc., surgunt, ad abacum accedunt, Missale et candelam sumunt et ad Thronum se conferunt. Minister libri Missale Presbytero Assistenti tradit a quo recipit Oratione vel Orationibus absolutis, deinde cum Ministro candelae de Throno descendit; ambo persistere possunt ad dexteram Throni dum canitur Epistola. Quum Subdiaconus Episcopi manum deosculatus est, ad Episcopum iterum accedunt et genuflexi manent usque ad Evangelii lectionem inclusive; qua absoluta, ad abacum pergunt et Missale ac candelam deponunt. Decantato Evangelio, si sermo habendus est, Minister libri accipit Canonem Pontificalem et, vel ad Altare, vel ad ambonem una cum Ministro candelae procedit; ambo sedent, suis in locis. Sermone absoluto, surgunt; Confessione a Diacono facta, ad Episcopum accedunt et ipse Minister libri Canonem sustinet; dum Episcopus canit: Et benedictio Dei, recedunt et infra benedictionem genuflectunt. Incensato Episcopo post Evangelium, vel, benedictione impertita si sermo habitus fuit, ad Thronum ambo accedunt; Minister libri Canonem Presbytero Assistenti tradit, a quo recipit decantatis ab Episcopo verbis: Credo in unum Deum, et illum ante eundem Episcopum sustinet. Symbolo absoluto, ambo ad abacum procedunt, ubi Canonem et candelam deponunt ac postea, suis in locis, sedent et aliis de Choro se conformant. Dum a Cantoribus canuntur verba: Et vitam etc., surgunt et ad abacum procedunt; Minister libri Missale accipit et cum Ministro candelae ad Thronum accedit atque Missale Presbytero Assistenti tradit, quod recipit quum Episcopus decantaverit: Oremus et ante illum sustinet dum Offertorium legit; quo lecto, de Throno ambo descendunt et recedunt in dexteram eius partem. Postquam Presbyter Assistens ad manuum lotionem mantile ministraverit, Minister libri tradit ei Missale, procedit ad abacum, | Caput I. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 223 sumit Canonem Pontificalem, et illum ad Crucis basim collocat apertum ad: Suscipe, sancte Pater, etc., Minister candelae sequitur Episcopum ad Altare, candelam collocat ad dexteram Missalis, deinde se ad suum locum confert. Quum Episcopus thurificationem Altaris incipit, Minister candelae accedit ad cornu Evangelii, et quando Presbyter Assistens sumit Missale, ipse candelam accipit, in planum descendit et ad sinistram Presbyteri Assistentis consistit; peracta incensatione Evangelii cornu, Altare ascendit et candelam ut prius reponit. Dum Episcopus legit Orationem: Veni, sanctificator etc., Minister libri ascendit Altare per gradus laterales in cornu Evangelii, Canonem accipit et transit ad cornu Epistolae iliumque ante Episcopum, manus lavantem, sustinet, dein pristino in loco reponit. Dicto ab Episcopo: Orate, fratres, Minister libri ascendit Altare, per gradus in cornu Epistolae, accipit Canonem Pontificalem, de­ scendit, accedit ad cornu Evangelii, per gradus laterales iterum Altare ascendit, Canonem Pontificalem Presbytero Assistenti tradit, Missale accipit, quod super abacum reponit, deinde ad suum locum se confert et in reliquis, cum Ministro candelae aliis Clericis se conformat. Sumpto pretioso Sanguine, Minister libri accedit ad abacum, sumit Missale, quod ad Altare defert et Presbytero Assistenti tradit a quo Canonem recipit et apertum ad: Placeat etc., ante Crucis basim collocat. Minister candelae, quum Presbyter Assistens ad cornu Epistolae Missale transfert, candelam accipit et ad sinistram Missalis in cornu Epistolae deponit. Dicto ab Episcopo: Placeat etc., si uti Cruce potest, Minister libri accipit Canonem et cum Ministro candelae se ante Episcopum confert. Benedictione impertita, si Evangelium S. loannis legendum sit, ambo recedunt; si aliud Evangelium, tunc Minister candelae deponit candelam ad Missalis dexteram. Evangelio absoluto, Minister libri Missale cum legili accipit et super abacum reponit, Minister candelae pariter candelam reponit super abacum; deinde ambo cum Ministris mitrae et baculi procedunt ad Sacristiam, ubi pluvialia dimittunt ac postea ad Altare revertuntur. Cruce pectorali ab Episcopo reassumpta, Minister libri accipit Canonem, alter candelam, ad Thronum ambo procedunt et genuflexi manent dum Episcopus legit Canticum, necnon Psalmum in gratia­ rum actione; dum Subdiaconus accedit ad caligas et sandalia extra­ henda, Minister candelae recedit aliquantulum ad sinistram, alter vero 224 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio ad dexteram. Surgente Episcopo, et ipsi surgunt; precibus absolutis, ad abacum pergunt, ubi Canonem et candelam deponunt, deinde cum aliis Episcopum comitantur ad domum episcopalem. Articulus XI. De Ministro mitrae et baculi ad Missam solemnem pontificalem ad Thronum. 965. — Ministri mitrae et baculi, circa quorum officium iam respective sub n. 556 et 557 generatim diximus, cum aliis ad asso­ ciandum Episcopum procedunt. Incepto primo Versu Psalmi Horae Tertiae, Ministri procedunt ad Sacristiam, pluvialia induunt, statimque ad Altare revertuntur, debitis cum genuflexionibus; sistunt ante infimum Altaris gradum, Minister mitrae in cornu Epistolae, Minister baculi in cornu Evangelii. Cum Caeremoniarius secundus mitram auriphrygiatam Ministro mitrae tradiderit, ambo, genuflexione peracta, procedunt ad Thro­ num, ante infimum eius gradum genuflexionem iterant, et ante sua scamna consistunt. Quum Episcopus pluviale induerit, Minister mitrae Diacono mitram tradit eamque a secundo Diacono Assistente recipit, absoluto Responsorio. A Clerico cui mitram auriphrygiatam tradidit, pretiosam accipit, quam Diacono porrigit postquam Episcopus planctam, vel s. Pallium, induerit. Accepta ab Episcopo mitra, vel thure imposito, si Secretarium adsit, Minister baculi, cum solitis osculis, Episcopo baculum offert. Ad nutum Caeremoniarii secundi, ad Altare maius ambo incedunt post Caudatarium. Cum Episcopus ante infimum Altaris gradum pervenerit, Minister baculi illum ab Episcopo recipit et Minister mitrae consistens apud Diaconum, stantem versus cornu Evangelii, mitram accipit; deinde ambo recedunt circa medium Presbyterii et in linea recta cum Ministris libri et candelae genuflectunt, Minister mitrae versus latus Epistolae ad dexteram Ministri libri, alter versus latus Evangelii ad sinistram Ministri candelae (v. n. 947). Altari thurificato, Minister mitrae illud ascendit et primo Dia­ cono Assistenti mitram tradit; cum vero Episcopus thurificationem acceperit, etiam Minister baculi ascendit, baculum ei porrigit; deinde ambo Episcopum ad Thronum sequuntur, ubi Minister baculi Caput I. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 225 illum recipit et Minister mitrae a secundo Diacono pariter mitram accipit, quam Clerico tradit et ab eo mitram auriphrygiatam accipit. Recitato Kyrie etc., primo Diacono mitram porrigit, eamque a secundo recipit, cum a Choro decantatum fuerit ultimum Kyrie; Minister mitrae iterum eam porrigit Diacono primo, postquam Epi­ scopus, recitato Hymno Angelico, sedet. Absoluto a Choro Angelico Hymno, recipit mitram, eamque Diacono primo porrigit, Oratione vel Orationibus absolutis. Minister mitrae ante Evangelii cantum, mitram a secundo Dia­ cono accipit, et, si sermo habendus sit ab Episcopo, tunc eam tradit Clerico a quo pretiosam accipit. Thurificatione ab Episcopo accepta, mitram primo Diacono tradit. Minister baculi cum Diaconus cantat: Dominus vobiscum, Epi­ scopo baculum porrigit, eumque recipit, absoluto Evangelii cantu; si sermo habendus est ab Episcopo ad Altare, vel in ambone, tunc baculum offert postquam Episcopus mitram acceperit post thurificationem, eumque recipit quum Episcopus pervenerit ad Altare, vel in ambonein, nisi Episcopus recitet sermonem memoriter; quo in casu baculum, si placet, retinere potest; sermone absoluto, Minister eum recipit. Minister mitrae, publicata Indulgentia post sermonem, mitram accipit a secundo Diacono Assistente, si Episcopus in Sede, alias a Diacono Missae et dum a Choro respondetur: Amen, post: Indulgentiarn, etc., mitram porrigit Diacono primo Assistenti, vel Diacono Missae, nisi Episcopus Cruce uti possit; quo in casu, mitram tradit, benedictione impertita. Minister baculi illum Episcopo porrigit dum Episcopus ipse cantat: Et benedictio etc., ac postea illum recipit cum Episcopus pervenerit ad Thronum, vel, si iam in Sede, benedictione impertita. Minister mitrae, si Episcopus uti Cruce possit et ad Altare, vel in ambone sit, tum, benedictione data, mitram Diacono Missae tradit eamque recipit a secundo Diacono Assistente cum Episcopus ad Thro­ num pervenerit, ac postea tradit Clerico, a quo auriphrygiatam accipit. Recitato Symbolo, Minister mitrae eam primo Diacono porrigit et, absoluto a Choro eiusdem cantu, a secundo Diacono mitram accipit et Clerico tradit a quo recipit mitram pretiosam, quam Dia­ cono primo porrigit, lecto ab Episcopo Offertorio. Cum Episcopus, lotis manibus, surgit, Minister baculi ei porrigit baculum quem recipit cum Episcopus ante infimum Altaris gradum pervenerit, et Minister mitrae accipit eam a Diacono Missae; deinde ambo consistunt ut in initio Missae, Confessione peracta. 15 — Moretti, l)t s. Functionibus II. .· ς ' Çl 226 Pars III. De sacrosancto Missae Sacrificio Altari thurificato, Minister mitrae primo Diacono mitram pre­ tiosam porrigit et ab eo recipit, recitato ab Episcopo Psalmo 25: Lavabo etc. Ambo in reliquis se aliis Clericis conformant, sed pacem non accipiunt. Ablutione digitorum ab Episcopo sumpta, Minister mitrae Dia­ cono Missae mitram porrigit, quam recipit post lotionem et, si Epi­ scopus Cruce uti nequit, iterum eidem Diacono porrigit, recitata ab Episcopo Oratione: Placeat etc.; mitram pariter ab eodem Diacono recipit vel, publicata Indulgentia, si publicanda est, vel benedictione impertita. Minister baculi dum Episcopus canit: Bene­ dicat vos, ascendit suppedaneum et ei baculum porrigit ac in eodem suppedaneo genuflectit versus Epistolae cornu; benedictione imper­ tita, in planum descendit, si Indulgentia iam publicata fuerit; alias, benedictione data, surgit, baculum recipit et si Evangelium S. loannis legendum est, se confert in cornu Evangelii ubi, incepto Evangelio, iterum Episcopo baculum porrigit; si vero aliud legendum est Evangelium, eo absoluto, baculum Episcopo offert. Minister mitrae, si Episcopus uti Cruce potest et Evangelium S. loannis legendum est, incepto Evangelio, Missae Diacono mitram porrigit; si aliud Evangelium legendum sit, tunc eam tradit, absoluto Evangelio. Quum Episcopus ad Thronum pervenerit, Minister baculi recipit baculum et Minister mitrae recipit a Diacono Missae mitram, quam super Altaris mensam deponit, deinde ambo una simul cum Ministris libri et candelae in Sacristiam redeunt, ibique pluviale deponunt ac postea ad Altare revertuntur et cum aliis Episcopum ad domum episcopalem comitantur. Articulus XII. De aliis Ministris inferioribus ad Missam solemnern pontificalem ad Thronum. i 966. — I. - De Caudatario. — Circa Caudatarii officium iam diximus sub n. 558 generatim, sed perlegat etiam Caudatarius in Capite secundo Partis secundae quae de accessu ad Ecclesiam Cathedralem et de recessu Episcopi ab ea notavimus. Antequam Canonici ad associandum Episcopum procedant, Caudatarius accedere potes’ ad domum episcopalem. Quum Episcopus Crucem pectoralem dimiserit, precibus ad prae­ parationem Missae absolutis, eum adiuvat in deponenda cappa ■ Caput I. De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 227 quam Cubiculario eiusdem Episcopi tradit, dein caudam talaris vestis expedit ac se ad sinistram Throni in planum confert. Caudatarius pulvinum apud Cathedram, versus Altare, collocat quando genuflectendum est, dum Subdiaconus Epistolam cantat, vel quando decantantur a Choro, Epistola absoluta, verba quae genuflexiones exposcunt, item quando Diaconus similia verba canit, sed in his casibus a Caeremoniario primo admonitionem accipiet. Pulvinum item collocat dum Episcopus recitat Symbolum, antequam proferat verba: Et incarnatus est. Dum a Choro canitur Hymnus Angelicus et Symbolum sedet in infimo gradu Throni, ad sinistram Cathedrae, et ad verba quae incli­ nationes exposcunt caput profunde inclinat; ad: Et incarnatus est etc., genuflectit. Paramentis ab Episcopo depositis, Caudatarius firmat extremi­ tatem inferiorem vestis talaris Episcopi, deinde cappam ei imponit. II. - De Crucifero Praelati. — Crucifer (v. n. 559) cum aliis ad associandum Praelatum procedit et se gerit ut in accessu Episcopi ad Ecclesiam cathedralem (v. n. 520). Dum Praelatus paramenia sumit, si Secretarium adsit, ipse accipit amictum, albam, cingulum et tunicellam. Hora Tertia absoluta, et paramentis Missae a Praelato acceptis, ad nutum Caeremoniarii secundi, incedit, vel ante Cano­ nicos, vel post Thuriferarium, medius inter Ceroferarios. Cruce in basi reposita, sistit ad sinistram Cathedrae; cum seden­ dum sit, ante Thronum, una cum Caudatario accedit, Episcopo genuflexionem peragit et sedet in infimo gradu Throni, ad sinistram Cathedrae. Ad verba quae inclinationes exposcunt caput profunde inclinat, ut supra diximus de Caudatario. Si sermo habendus est in ambone, thurificato Episcopo post Evangelium, Crucifer ante omnes ad eundem ambonem procedit et. congruo in loco, ad sinistram Episcopi consistit; si vero sermo ad Altare habendus est. ad Altare procedit et consistit versus cornu Epistolae. Sermone absoluto in Sede, vel ad Altare, Crucifer, Confessione a Diacono peracta, accipit Crucem et se ante Episcopum confert; benedictione impertita, ad suum locum recedit Crucemque in basi reponit. Decantato per Diaconum: Ite Missa est, Crucem accipit et ante Altare se confert; benedictione data atque Indulgentia, si publicanda, publicata, Crucem in basi reponit et procedit ad deponenda para­ menta, deinde se gerit ut diximus sub n. 527. 228 Pars 111. De sacrosanctu Missae Sacrificio III. - De Ministro de gremiali. — Minister de gremiali ipsum, ambabus manibus, explicatum tenet ante pectus cum primo Diacono offert et a secundo recipit, deinde congruo in loco complicatum reponit. Gremiale porrigit primo Diacono postquam Episcopus mitram acceperit, recitato ultimo Kyrie etc., et recipit dum a Choro ultimum Kyrie canitur; offert, recitato ab Episcopo Hymno Ange­ lico et accepta mitra; recipit circa finem Hymni; dein iterum porrigit, Oratione vel Orationibus decantatis, postquam Episcopus mitram acceperit, ac recipit, absoluta Evangelii lectione. Tandem illud Diacono praebet, recitato ab Episcopo Symbolo et mitra accepta ac recipit dum a Choro postrema Symboli verba canuntur. Si Clericorum numerus exiguus sit, officium hoc persolvi potest a Caudatario. IV. - De Thuriferario. — De Thuriferarii officio generatim iani diximus sub n. 560. Si Secretarium adsit, dum Episcopus annulum accipit, sumptis Missae paramentis, Thuriferarius ad Thronum pro­ cedit; more solito, thuribulum ministrat pro impositione incensi, deinde ante omnes ad Altare maius pergit et ad abacum sistit, apud quem infra Confessionem genuflectit. Quum Episcopus Altare ascendit, Thuriferarius per latus Epi­ stolae et ipse ascendit, pene medium suppedanei ante Episcopum genuflectit, ibique Diacono naviculam ministrat et thuribulum ele­ vatum tenet ut Episcopus commode incensum imponere possit, dein, thuribulo Diacono tradito et recepta navicula, in planum cornu Epistolae descendit. Dum Episcopus thurificatur, consistit aliquantulum post Diaconum, a quo postea ab eius latere dextero thuribulum recipit, et ad Sacristiam procedit. Deosculata a Diacono Episcopi manu ante Evangelii cantum, Thuriferarius accedit ad Episcopum et thuribulum ministrat, dein accedit ante infimum Altaris gradum, sed aliquantulum retro, ac consistit versus Evangelii cornu, ad dexteram Ceroferarii secundi (v. n. 954). Ad nutum Caeremoniarii secundi, genuflexione peracta, procedit, post eundem Caeremoniarium, ad Thronum, ibi, e medio, versus dexteram Cathedrae, ut ceteri transeant, recedit et utroque genu ad sinistram Caeremoniarii genuflectit (v. n. 956) ac surgit postquam Episcopus Diacono benedictionem dederit. Eodem ordine quo ad Thronum venerit, procedit ad locum in quo Evangelium cantari solet et sistit post Diaconum, versus eius sinistram (v. n. 958960). Decantato per Diaconum: Dominus vobiscum, Caeremoniario thuribulum porrigit a quo similiter recipit, thurificato libro Evan- Caput I. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 22Q gelii. Si Evangelium canendum sit in ambone, tunc Subdiacono thuribulum porrigit. Evangelii cantu absoluto, ad Thronum pro­ cedit, eodem ordine; ad dexteram Presbyteri Assistentis consistit, ei thuribulum tradit et pluvialis fimbriam elevat; recepto thuribulo, genuflexionem Episcopo peragit et ad Sacristiam procedit. Cantato ab Episcopo: Oremus, ad Offertorium, debitis cum genu­ flexionibus, iterum ad Sacristiam pergit, inde cum thuribulo et navicula ad Altare revertitur. Quum Episcopus dicit: Veni, sancti­ ficator etc., per gradus laterales cornu Epistolae ad dexteram Dia­ coni ascendit et se gerit ut ante Introitum. Episcopo thurificato. comitatur Diaconum, eum a sinistris praecedens, ad incensandum Presbyterum Assistentem, Diaconos Assistentes, deinde Chorum. Canonicis thurificatis, ad Altare Diaconum reducit ut Subdiaconum incenset et cum eo se inclinat ante et post quamlibet incensationem. Recepto postmodum thuribulo, stans in plano ante infimum gradum, in cornu Epistolae, Diaconum, retro stantem post Episcopum, incensat, duplici ductu, cum reverentia antea et postea; deinde ipse incensat illos quos Diaconus in Choro non incensaverit, vel, iuxta consuetudinem plurium Ecclesiarum, Subdiacono thurificato, Dia­ conus thuribulum tradit Beneficiato pluviali induto, qui eundem Diaconum incensat, dum Thuriferarius ad eius dexteram sublevat pluvialis fimbriam ac postea Beneficiatum ducit ad incensandos reliquos de Choro, tandem ab eo thuribulum recipit et, ultimo loco in Choro, eum thurificat; mox incensat, si consuetudo adsit. Caereinoniarios et Clericos; quibus incensatis, stans prope aditum Presbyterii, populum, triplici ductu, thurificat nimirum in medio, aparté Epistolae et a parte Evangelii, se antea et postea mediocriter inclinans. Paulo ante Consecrationem ipse Thuriferarius incensum in thuribulum imponit ac ter ad Elevationem incensat Hostiam et Calicem, scilicet dum Episcopus genuflectit, dum Hostiam et Calicem attollit et dum ea super Corporale reponit, profunde se inclinans antea et postea utramque thurificationem, deinde surgit; genufle­ xione facta, ad Sacristiam procedit thuribulum depositurus, mox ad Altare revertitur et se aliis conformat. V. - De Ceroferariis. — Ceroferarii, de quorum officio generatini iani diximus sub n. 561, si Ministri sacri paramenta assumunt dum Canonici procedunt ad Episcopum associandum, non eum associant, sed Ceroferarius primus Diaconum, alter Subdiaconum adiuvat se induentes. Ad nutum Caeremoniarii secundi, unus post alium, iunctis manibus, procedunt ad Altare ante eundem Caeremonia 230 .r i> ■ I .r K K ’ 1 i ] I I I ' Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio rium, et cum ante infimum Altaris gradum pervenerint, genufle­ xionem peragunt, deinde ad scamnum sacrorum Ministrorum acce­ dunt, prior nimirum ad latus Altari proximius, alter ad aliud latus. Cum Ministri sacri sessuri sunt, dalmaticae et tunicellae ambo sublevant posteriorem fimbriam, quam post scamni tergum depo­ nunt, deinde ad consuetum locum se conferunt et ita se gerunt quoties Ministri sacri sedent; quando biretum super scamnum exstat prius illud accipiunt, quod, absque osculis, eis porrigunt. Si Ministri sacri Episcopum associant, Ceroferarii et ipsi pro­ cedunt ac se ut supra gerunt. Cum Episcopus ad Altare pervenerit, genuflectunt et dum ad Thronum pergit, surgunt, se ad medium Presbyterium conferunt ubi, facta Altari et Episcopo genuflexione, quomodo sub n. 627 tradi­ dimus, amovent Faldistorium. Ad: Sicut erat etc., Responsorii post Capitulum, una cum Mini­ stris de libro et candela, debitis cum genuflexionibus, accedunt ad Thronum et ante infimum eius gradum sistunt; Oratione absoluta, cum iisdem Ministris genuflexionem peragunt, ad abacum rever­ tuntur, ubi candelabra deponunt. Dum Episcopus Missae paramenta assumit, Ceroferarii ex abaco accipiunt manipulos sacrorum Ministrorum et ad Thronum accedunt; cum Ministri sacri, Episcopo parato, de Throno descendunt, Ceroferarius prior Diacono manipulum imponit, alter Subdiacono. Si Secretarium adsit, ad nutum Caeremoniarii secundi candelabra accipiunt, ad aditum Presbyterii se conferunt, eodem Caeremoniario innuente, post Thuriferarium, ad latera Cruciferi, procedunt ad Altare maius, ac super abacum candelabra deponunt. Dum Diaconus ad Episcopi manum deosculandam accedit, ante Evangelii cantum, Ceroferarii ex abaco candelabra assumunt, procedunt ante infimum Altaris gradum et aliquantulum retro sistunt (v. n. 954). Ad nutum Caeremoniarii secundi, genuflexionem cum Thuriferario peragunt, dum Ministri sacri Cruci se inclinant et ad Thronum Thuriferarium sequuntur; cum ibi pervenerint, genu* flectunt (v. n. 956) et sic perstant donec Diaconus benedictionem acceperit, ac postea, eo ordine quo ad Thronum venerant, ad locum abi Evangelium solet decantari procedunt (v. n. 958-960). Evangelio ubsoluto, iterum ad Thronum accedunt; deosculato libro ab Episcopo, debitis cum genuflexionibus, pergunt ad abacum super quo cande­ labra deponunt; dein, si sermo habendus est ad Altare, Faldistorium in medio suppedaneo collocant et, sermo absoluto necnon benedi­ ctione impertita, suo in loco Faldistorium reponunt. Caput I. - De Missa pontif. ad Thronum celebrante Episcopo Ordin. 231 < Quum Subdiaconus, lecto ab Episcopo Offertorio, ad abacum procedit Calicem recepturus, Ceroferarius secundus super humeros eius velum oblongum expandit, ac postea accipit cyathum. Interim prior Ceroferarius sumit pelviculam cum ampullis vini et aquae; uterque sequitur Subdiaconum ad Altare, super quod Ceroferarius prior deponit pelviculam cum ampullis, alter cyathum. Sumpto vino cum aqua a Sacrista, Ceroferarius secundus ad abacum defert cya­ thum, et cum Subdiaconus aquae guttulas infuderit in Calice, prior ad abacum pelviculam cum ampullis reportat. Ceroferarius primus cum dicitur: Sanctus etc., et ad utramque elevationem, campanulam pulsat. Sub finem Orationis Dominicae alter Ceroferarius accedit ante infimum Altaris gradum, in cornu Epistolae, utraque manu velum humerale accipit, illud plicat ac super abacum reponit. Dum Episcopus pretiosum Sanguinem sumit, prior Ceroferarius super pelviculam ad Altare defert ampullas aquae et vini easque, cum opus est, Diacono porrigit; ampullas receptas, ad abacum reportat. Alter vero, debitis cum genuflexionibus, parvum Calicis velum defert ad cornu Evangelii, dein ad locum suum revertitur. Missa absoluta, ad Thronum ambo accedunt et Ministros sacros adjuvant in deponendis manipulis; quibus super abacum depositis, in medio Presbyterio Faldistorium collocant, modo descripto sub n. 632. Caligis et sandaliis a Subdiacono super abacum repositis, cum Ministris sacris in Sacristiam redeunt iisdemque sacris se exuentibus vestibus servitium praestant. VI. - De Acolytho. — Cum Canonici et alii ad Episcopum associandum procedunt, Acolythus vasculum aquae benedictae cum aspersorio accipit et se ad ianuam Ecclesiae confert, ubi ad eius sinistram consistit. Ad aspersionem genuflectit; qua absoluta, ad Sacristiam maiorem pergit, ubi, congruo in loco, vasculum reponit, ac postea ad Secretarium, vel ad Altare maius, procedit. Lectis ab Episcopo precibus pro Missae praeparatione, sumit ex abaco lancem, ad Thronum pergit; a Caeremoniario primo Crucem pectoralem accipit, a Presbytero Assistente annulum, dein accedit in dextera parte Throni; quando Clerici cum Episcopi paramentis accedunt, ipse se collocat inter Clericum cingulum ferentem et Cle­ ricum stolam deferentem ac se ut alii gerit, sed cum illi ad sua revertuntur loca, ipse ad abacum procedit super quo deponit lancem cum annulo. 232 Pars 111. - De sacrosancto Missae Sacrificio Decantato a Choro: Benedicamus Domino, ad Thronum accedit, pluviale Episcopi a Caeremoniario primo accipit, et illud in Sacristiam defert, deinde ad abacum pergit, pelviculam cum annulo accipit, iterumque procedit ad Thronum ac in eius dextera parte sistit. Postquam Presbyter Assistens anmilum ex lance sumpserit, ad abacum revertitur super quem lancem deponit. Si Secretarium adsit et Clerus numerosus sit, nec non Celebrans Cruce uti potest, tunc Acolythus, deposita lance, accipit Crucem processionalem et se confert inter Ceroferarios, prope aditum Pre­ sbyterii, alias incedit cum ceteris Clericis, vel consistit suo loco. Cum Processio ad Altare maius pervenerit, Crucem consueto in loco deponit et ad suum se confert locum. Dum Episcopus Introitum legit, Acolythus sumit ex abaco mitram auriphrygiatam eamque Ministro mitrae, a quo pretiosam accipit, porrigit. Si sermo habendus est ad Altare, vel in ambone, absoluto cantu Evangelii, mitram pretiosam Ministro iterum defert a quo auriphrygiatam recipit et dum Episcopus Symbolum recitat, mitram auri­ phrygiatam rursus Ministro portat ac pretiosam recipit. Decantato a Cantoribus Symbolo, Acolythus sumit mitram pretiosam eamque Mi­ nistro defert atque ab eo auriphrygiatam recipit, quam super abacum deponit, dein accipit lancem et ad Thronum revertitur; a primo Caeremoniario accipit in lance chirothecas, quas ad abacum portat. Dicto ab Episcopo: Orate, fratres, etc., ex abaco lancem sumit et accedit ante infimum Altaris gradum, in cornu Evangelii, ibique expectat donec Caeremoniarius primus in lance reposuerit pileolum, quem ad abacum defert; dum Episcopus pretiosum Sanguinem sumit, pileolum Caeremoniario primo, in cornu Evangelii consi­ stenti, reportat. Si Celebrans, eo die, uti s. Pallio potest, benedictione impertita, ex abaco lancem cum parvo velo sumit, accedit ad Altare, ex quo s. Pallium accipit, velo tegit et in Sacristiam defert. Missa absoluta, sumit ex abaco lancem et accedit cum Clericis designatis pro paramentis ad Thronum. Accepta Cruce in lance, se collocat ad dexteram Throni et postquam Episcopus cappam reassumpserit, lancem praebet Caeremoniario primo. Vil. - De Clericis pro Episcopi paramentis. — Lectis ab Episcopo precibus in Missae praeparatione, dum Caeremoniarius se­ cundus suppedaneum ascendit Clerici sex, iam designati, se gerunt ut ad Vesperas pontificales ad Thronum (v. n. 635). Caput 11. - De Benedictione papali 233 Hora Tertia absoluta, quatuor, ut prius, accedunt ante infimum Altaris gradum et eodem modo, iam sub eodem numero descripto, accipiunt: tunicellam primus, secundus dalmaticam, tertius chirothecas in lance, planctam ultimus ac postea ad Thronum pergunt. Missa absoluta, Clerici octo ad Thronum accedunt ad paramenta accipienda (v. n. 636). VIII. - De Clericis intorticja gestaturis. — Ante Praefa­ tionem. quatuor, sex aut ad summum octo Clerici procedunt ad Sacristiam, ubi acceptis intorticiis accensis, dicto Sanctus etc., vel incepto Canone, bini et bini sequendo Thuriferarium ante Altare redeunt, ibique genuflexionem peragunt et se collocant genuflexi hinc inde a lateribus Subdiaconi, vel si magis commodum ad latera Altaris. Qui in cornu Evangelii sunt intorticia manu sinistra tenent; qui vero in cornu Epistolae dextera manu intorticia sustinent. Si in Presbyterium ex postica Altaris parte veniant, egrediuntur cum face in manu extima per utrumque Altaris latus, divisi in aequali numero unus post alium. Facta Calicis elevatione, surgunt, unicum flectunt genu (D. 4135 ad 3) et quo venerunt modo in Sacristiam recedunt. In Ecclesiis Cathedralibus ubi Clericorum numerus exiguus est, pro paramentis sufficere possunt tres tantum Clerici. Prima vice, primus Clericus deferre potest amictum, albam, cingulum; alter stolam et pluviale; tertius formale in lance. Altera vice prior Clericus tunicellam et dalmaticam; secundus, chirothecas; ultimus, planetam. Et etiam duo tantum sufficere possunt, nam prima vice Cle­ ricus unus deferre potest pluviale cum stola, cingulo, alba, amictu; alter, formale in lance; secunda vice: primus deferre potest tuni­ cellam, dalmaticam et planetam; alter, chirothecas. CAPUT II. DE BENEDICTIONE PAPALI 967. — Benedictio papalis sive Episcopus celebret, sive assistat, semper impertienda est, expleta Missa et quidem solemni, nam haec benedictio est actio solemnis quasi alterius item solenmis continuatio vel complementum, et substituere non debet benedictionem in fine Missae. Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Ex praescripto Pontificalis Romani danda est in Throno episco­ pali, sed si Episcopus a populo commode videri nequit, tunc impertiri ad Altare potest. Articulus I. Ritus benedictionis papalis ab Episcopo Missam celebrante impertiendae. 968. — I. - De Episcopo. — Si infra Missam sermo habendus est, Episcopus, eo expleto, benedictionem consuetam non impertit, sed, si placet, populum de benedictione papali et de annexa Indulgentia plenaria edoceat quo melius ad eam populus ipse disponatur. Benedictione in fine Missae impertita, Episcopus, more solito, se gerit (v. n. 880), sed s. Pallium, si ea die uti potest, non dimittit. Quum ad Thronum pervenerit, Ministro baculum tradit, sedet, mani­ pulum annulumque dimittit, chirothecas et annulum reassumit; ad nutum Caeremoniarii primi, mitram dimittit et surgit, iunctisque manibus dicit: Precibus et meritis etc. (v. n. 866), sed loco: Indul­ gentiam etc., sequentem legit formulam: Indulgentiam, absolutionem, et remissionem omnium peccatorum vestrorum, spatium verae, et fru­ ctuosae poenitentiae, cor semper poenitens, et emendationem vitae, perseverantiam in bonis operibus tribuat vobis omnipotens et misericors Dominus. Dum a Choro respondetur: Arnen, pariter se ut sub n. 866 nota­ vimus gerit. Benedictione impertita, sedet, et, nisi mitram retineat, eam accipit. Publicata Indulgentia plenaria, quum Ministri sacri ad Thronum pervenerint, paramenta, more solito, dimittit. Si vero benedictio ad Altare impertienda est, tunc Episcopus, absoluto Evangelio in fine Missae, sedet in Faldistorio, in medio suppedanei collocato, mitram accipit, annulum dimittit, chirothecas et annulum reassumit; ad nutum Caeremoniarii se ut supra gerit, facie semper ad populum versa. II. - De Presbytero Assistente. — Benedictione in fine Missae impertita, Presbyter Assistens non publicat consuetam Indulgentiam, et se gerit more solito, sed quum Episcopus ad Thronum pervenerit, annulum ei aufert, quod in eius digito inducit postquam chiro­ thecas acceperit, deinde se ad suum locum in Choro confert, et aliis Canonicis conformat. Benedictione donata et Indulgentia plenaria per aliquem Beneficiatum publicata, ut infra, pluviale et amictum Caput II. - Dc Benedictione papali 235 deponit, et, suo tempore, cum Diaconis Assistentibus ad Thronum accedit, more consueto. 111. - De Diaconis Assistentibus. — Missa absoluta, cum Episcopus ad Thronum pervenerit, Diaconi Assistentes sistunt ante infimum eius gradum donec Ministri sacri de Throno descendant, deinde ad Episcopi latera accedunt; ad nutum Caeremoniarii primi, Diaconus secundus mitram Episcopo aufert, quam prior imponit, nisi Episcopus Cruce uti possit, dum a Choro respondetur: Arnen, post Indulgentiam, etc.; quo in casu mitram imponit, benedictione imper­ tita. Postquam Indulgentia plenaria publicata fuerit, Diaconi Assi­ stentes de Throno descendunt et more solito se gerunt (v. n. 909). Si benedictio ad Altare impertienda est, pariter ad latera Epi­ scopi accedunt, quando Diaconus et Subdiaconus de eodem Altari descendunt. I IV. - De Ministris sacris. — Quum Episcopus, Missa absoluta, ad Thronum pervenerit, sacri Ministri, more solito, manipulum deponunt et ad latera Episcopi accedunt, Subdiaconus ei manipulum exuit ac osculando porrigit. Dimisso ab Episcopo annulo, Diaconus imponit chirothecam in dextera, Subdiaconus in sinistra; deinde ambo de Throno descendunt et ad suum se conferunt scamnum. Publicata Indulgentia plenaria, iterum ad Thronum accedunt et se gerunt ut sub n. 923 et 937 respective notavimus. Si benedictio ad Altare impertienda est, absoluto Evangelio in fine Missae, Ministri sacri manipulos deponunt ante infimum Altaris gradum, ac postea ad latera Episcopi accedunt; Diaconus mitram ei imponit et se ambo ut supra gerunt. Benedictione impertita, ad Thronum accedunt. V. - De Beneficiario Indulgentiam publicaturo. — Impertita ab Episcopo benedictione, Beneficiarius in loco in quo commode adstantes lectionem audire possint Indulgentiam plenariam latino et vernaculo idiomate publicat sequenti formula: Attentis facul­ tatibus ordinariis ab Apostolica Sede concessis, Reverendissimus in Christo Pater et Dominus, Dominus N., Dei et eiusdem Apostolicac Sedis gratia huius sanctae N. Ecclesiae Antistes, Summi Pontificis nomine, dat et concedit omnibus hic praesentibus vere poenitentibus, et confessis, ac sacra communione refectis, Indulgentiam Plenariam in forma Ecclesiae consueta; rogate Deum pro felici statu Sanctissimi Domini nostri N. divina providentia Papae, Dominationis suae Reve­ rendissimae et sanctae Matris Ecclesiae. Li r.i i» 236 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Censuiinus reformare modo allato formulam publicationis Indul­ gentiae Plenariae donec aliter vel a S. R. Congregatione disponatur vel in futura Pontificalis Romani editione typica provideatur. VI. - De Caeremoniariis. — Si Episcopus s. Pallio, ea die, uti potest, Caeremoniarius primus eum praemoneat ut, benedictione in fine Missae impertita, s. Pallium non dimittat. Caeremoniarius secundus tabulam cum formula publicationis Indulgentiae Plenariae Beneficiario, iam designato, tradit. VII. - De Ministris libri et candelae. — Lecto ab Episcopo Evangelio in fine Missae, Minister libri ex abaco Pontificale Ro­ manum sumit et una cum Ministro candelae, vel ad Thronum, vel ad Altare, procedit, prout Episcopus benedictionem impertiat vel in Sede, vel ad Altare; ambo se gerunt ut in benedictione post ser­ monem (v. n. 964). VIII. - De Ministris mitrae et baculi. — Si benedictio imper­ tienda est in Throno, hi Ministri, more solito, ad Thronum se con­ ferunt; si vero ad Altare impertienda est, tunc Minister baculi, absoluto Evangelio in fine Missae, Episcopo baculum non tradit et ambo se gerunt ut in benedictione post sermonem (v. n. 965). IX. - De Acolytho deque Clerico pro chirothecis. — Dum Episcopus legit Evangelium in fine Missae, Acolythus sumit ex abaco lancem et cum Clerico deferente in lance chirothecas procedit vel ad Thronum vel ad Altare, prout Episcopus benedictionem impertiat vel in Sede vel ad Altare. Cum Episcopus sederit, ambo ei genuflexionem peragunt et ascendunt; prior in lance recipit a Presbytero Assistente annulum, alter Caeremoniario primo praebet lancem cum chirothecis. Reassumpto ab Episcopo annulo, ambo descendunt et, debitis cum genuflexionibus, ad abacum revertuntur. Benedictione impertita, cum Clericis ad paramenta recipienda, ambo ad Thronum iterum accedunt; Acolythus sistit more solito, alter se confert ante Clericum qui planetam recepturus sit. X. - De Ceroferariis. — Si benedictio in Sede impertienda est, Ceroferarii ad Thronum accedunt et Ministros sacros in deponendis manipulis adiuvant, quos super abacum reponunt; si vero bene­ dictio ad Altare impertienda est, tunc Ceroferarii, Episcopo legente Evangelio in fine Missae, Faldistorium accipiunt et in medio sup­ pedaneo statuunt, deinde descendunt ante infimum Altaris gradum et se ut supra gerunt. Dum Episcopus, benedictione impertita, ad Caput III De Missa sulemni cum assistentia Episcupi Ord. pluviali induti 237 Thronum procedit, Faldistorium accipiunt et in medio Presbyterio collocant. XI. - De Crucifero. — Si Episcopus Cruce uti potest tunc Crucifer, accepta ab Episcopo mitra, coram eo se confert et, more solito, se gerit ad benedictionem. Articulus II. Ritus benedictionis papulis ab Episcopo, Missae assistente, impertiendae. 969. — Cum Celebrans et Ministris acri, Missa absoluta, ad scamnum pervenerint, adiuvantibus Ceroferariis, manipulos deponunt; interim,si benedictio ad Altare impertienda, duo Clerici in medio sup­ pedaneo Faldistorium statuunt. Quo facto, Caeremoniarius primus innuit Episcopo et Diaconis Assistentibus ut ad Altare procedant. Si vero Episcopus in Sede benedictionem impertiat tunc, ma­ nipulis a Celebrante et a Ministris sacris depositis, statim incipit: Precibus et meritis etc., et se ut in praecedenti Articulo gerit. 970. — Si vero Episcopus Missae cappa indutus adstiterit, tunc, lecto a Celebrante in fine Missae Evangelio, Crucem pectoralem et cappam dimittit atque assumit amictum, Crucem, stolam, pluviale nec non mitram; quae paramenta, ex abaco assumpta, tradita fue­ runt Clericis a Caeremoniario secundo, durante Evangelii lectione. Omnes se gerunt ut in praecedenti Articulo. CAPUT 111. DE MISSA SOLEMNI CUM ASSISTENTIA EPISCOPI ORDINARII PLUVIALI INDUTI Articulus I. De iis quae praeparanda sunt. 971. — De Ecclesiae et Altarium ornatu servandum est quod iam diximus in Capite XXXIV Partis L I. - In Sacristia capitulari. — Super praecipuam mensam disponuntur pro Celebrante: amictus, alba, cingulum, manipulus, stola, planeta; pro Ministris sacris: duo amictus ac totidem albae cum Pars III. De sacrosancto Missae Sacrificio cingulis, dalmatica et tunicella, duo manipuli ac stola pro Diacono. Super aliam mensam: duo candelabra cum candelis pro Ceroferariis. II. - In Sacristia maiori, super aliquam mensam: thuribulum cum navicula, vasculum aquae benedictae cum aspersorio, funalia pro elevatione. III. - In Sacristia Altari maiori contigua, vel si possibile est, super abacum a tergo eiusdem Altaris, praeparantur duae vimpae. IV. - Ad Altare maius. — Crux et sex tantum ponuntur can­ delabra, inter quae alterne statui possunt vel Sanctorum Reliquiae vel vascula cum floribus; aderunt quoque tres consuetae tabellae. Super Altaris mensam disponuntur Episcopi paramenta, quae velo eiusdem coloris paramentorum cooperiuntur, scilicet: pluviale, stola, cingulum, alba, amictus, formale in lance, mitra pretiosa in cornu Evangelii. Ad latus Epistolae super eandem mensam ponitur, iuxta Ru­ bricas Missalis Romani, Missale apertum super legile (Rit. cel. Miss., Tit. Il, η. 5); sed iuxta plurium Ecclesiarum consuetudinem, Missale apertum poni potest super abacum. Apud Altare in cornu Evangelii collocatur baculus pastoralis in basi. V. - In cornu Evangelii. — Thronus ut in Missa pontificali (v. n. 851, A, α, III). VI. - In cornu Epistolae e regione Throni. — Supra tapetum aptatur scamnum oblongum pro Celebrante et Ministris sacris (v. n. 400, V). VII. - In medio Presbyterio. — Collocatur Faldistorium cum pulvinis eiusdem coloris Officii. VIII. - Super abacum. —Calix cum suis ornamentis, scilicet purificatorio, patena, hostia, palla, bursa cum corporali; prope Calicem ponitur parvum velum plicatum; pelvicula cum ampullis vini et aquae; manutergium, eaque omnia velo humerali conteguntur, item ponitur, nisi super Altare adsit, Missale apertum super legile, Evangeliarium, Epistolarium, mitra auriphrygiata, Missale et scotula nec non Canon Pontificalis. Tabula cum formula Indulgentiae, lanx pro Cruce pectorali, campanula. Quae omnia ita disponentur ut relinquatur spatium pro collocandis Ceroferariorum candelabris. Hinc inde abaci ponuntur duo scabella pro Ministris libri et candelae. Caput III. De Missa solemn! cum assistentia Episcopi Ord pluviali induti 239 IX. - Ad Altare SS. Sacramenti. — Paratur genuflexorium cum strato et pulvinis viridis vel violacei coloris, pro diversitate temporum; si Praelatus sit Cardinalis, loco viridis coloris, utendum est colore rubro (Caer. Episc., L. I, cap. XII, n. 8). Sex cerei super Altare accenduntur. Articulus II. De Episcopo Ordinario pluviali induto Missae solemni assistente. 972. — Episcopus, more solito, procedit ad Ecclesiam (v. n. 519 et seqq.); reverentia Cruci Altaris maioris peracta, respondet incli­ nationi Celebrantis, dein in Faldistorio genuflectit, breviter orat ac postea surgit, ad Thronum ascendit ubi paulisper sedet. Ad nutum Caeremoniarii surgit; depositis bireto, Cruce et cappa magna, assumit amictum, albam, cingulum. Crucem pectoralem, stolam, plu­ viale, formale, deinde sedet et mitram pretiosam accipit. Ad nutum eiusdem Caeremoniarii, accipit baculum, surgit et medius inter Diaconos Assistentes ante infimum Altaris gradum pro­ cedit, ibique, depositis baculo et mitra, habens ad suam sinistram Celebrantem, more solito, ipsemet Missam incipit cui Celebrans re­ spondet usque ad: Arnen, post: Indulgentiam, etc. (D. 1275 ad 7); quo responso, «Episcopus stans in eodem loco Confessionem absolvit cum Diaconis Assistentibus » (DD. 3213 ad 8; 1583 ad 6). Responso: Et cum spiritu tuo, per Diaconos Assistentes, Episcopus accipit mitram et baculum: Cruci Altaris reverentia peracta, ad Thronum procedit, ubi, dimisso baculo, imponit et benedicit incensum. 973. — Celebrante thurificato, Episcopus surgit cum mitra, incensatur, benedicit Presbyterum Assistentem, sedet, mitram de­ ponit, iterum surgit et legit Introitum; alternatim cum suis Assi­ stentibus et Canonicis recitat memoriter Kyrie, eleison etc., ac Ange­ licum Hymnum; quo absoluto, Episcopus Canonicos benedicit, quod sic semper in fine circuli observatur (Caer. Episc., L. I, cap. XXL n. 3), deinde sedet et mitram auriphrygiatam accipit. Recitans Hy­ mnum et dum idem a Choro cantatur, circa inclinationes se gerit ut sub n. 860 diximus. Hymni cantu completo, mitram deponit, surgit; ad Orationis, vel Orationum cantum consistit, iunctis manibus, dein sedet et mitram accipit. Decantata Epistola, ponit super librum dexteram, quam Subdiaconus osculatur, dein iungit manus et Subdiaconum benedicit. 240 Pars III. De sacrosancto Missae Sacrificio Postea sedens legit Epistolam et reliqua omnia usque ad Evangelium inclusive, ei praemittendo: Munda cor meum etc., lube, Domine, etc., Dominus sit etc., et: Dominus vobiscum (D. 1476 ad 7), ut in Missa pontificali (v. n. 863). Evangelio lecto, manum Diacono deoscu­ landam praebet, dein imponit et benedicit, more solito, incensum; benedictionem etiam Diacono impertit dicens: Dominus etc. (v. n. 864). Dum Diaconus cantat: Dominus vobiscum, Episcopus, dimissa mitra, surgit, baculum accipit; ad verba: Sequentia, vel: Initium etc., signat se in fronte, ore et pectore; consistit adversus Diaconum cantantem, retinens baculum inter ambas manus iunctas, et se gerit ut in Missa pontificali (ibi). Decantatis a Celebrante verbis: Credo in unum Deum, Episcopus memoriter recitat Symbolum cum Assistentibus et Canonicis quos, recitato Symbolo, benedicit, deinde sedet, mitram auriphrygiatam accipit et se gerit ut in Missa pontificali (v. n. 868). 974. — Symbolo a Choro decantato, Episcopus mitram deponit, surgit et postquam Celebrans decantaverit: Dominus vobiscum, stans legit Offertorium; quo absoluto, sedet, mitram accipit; quum Subdiaconus elevat ampullam aquae benedictionem petens, Epi­ scopus producens Crucis signum adversus eam dicit: In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Amen (D. 3569, dub. 11), ac postea imponit et benedicit incensum dicens: Per intercessionem etc. Dum Celebrans a Diacono incensatur, Episcopus surgit et, iunctis manibus, thurificatur, Presbyterum Assistentem benedicit, ac postea sedet; cum Praefatio inchoatur, dimissa mitra, surgit. Praefatione absoluta, cum Assistentibus et Canonicis recitat: Sanctus etc., dein Canonicos benedicit, sedet; acceptis mitra et baculo, inter Diaconos Assistentes ad Faldistorium procedit; ibi baculum, mitram, necnon pileolum dimittit et genuflectit. Post elevationem Hostiae et Calicis surgit, genuflectit, unico genu (D. 4135 ad 3); acceptis pileolo, mitra et baculo, ad Thronum revertitur, non benedicens Clerum ; quo cum pervenerit, sedet, baculum, mitram ac pileolum dimittit (D. 2895 ad 3), vel potest etiam pileolum retinere, si consuetudo adsit (D. 3188), surgit et con­ sistit; iunctis manibus ad Altare conversus: Agnus Dei etc., recitat cum Assistentibus et Canonicis, quos postea non benedicit. Pacem accipit a Presbytero Assistente, quam Diaconis Assistentibus dat. 975. — Pretioso Sanguine sumpto a Celebrante, Episcopus pileolum, si illud dimiserit, rcassumit, legit Versiculum «Communito, dein sedet, et mitram accipit. Caput 111. De Missa solemni cum assistentia Episcopi Ord. pluviali induti 241 Quum Celebrans cantat: Dominus vobiscum, Episcopus, mitra deposita, surgit et consistit, iunctis inanibus, ad Orationis, vel Ora­ tionum cantum. Responso a Choro: Deo gratias, post: Ite Missa est, Episcopus benedictionem impertit eodem modo ut sub n. 569 notavimus, et dum Celebrans Indulgentias publicat sedet, dein deponit baculum ac mitram; infra Evangelii lectionem consistit, iunctis manibus, et ad: Verbum caro etc., genuflectit. Evangelio absoluto, sedet, mitram accipit, benedicit Celebrantem eiusdemque Ministros ac postea paramenta deponit et se gerit ut sub n. 527 notavimus. Articulus III. De Presbytero Assistente ad Missam solemnem cum assistentia Episcopi Ordinarii pluviali induti. 976. — Presbyter Assistens, de cuius officio generatim diximus sub n. 538 et 539, usque ad Confessionem inclusive se aliis Cano­ nicis conformat; si vero est prima Dignitas, more solito, aspersorium Episcopo offert ad ianuani Ecclesiae. Confessione absoluta, pergit ad Thronum, incensum ministrat, dein sedet in scabello ad dexteram, prope Episcopi Sedem. Dum Celebrans thurificatur. surgit, de Throno descendit et cum Thuriferarius advenerit, thuri­ bulum ab eo accipit ac, triplici ductu, more solito, Episcopum incensat, dein ad scabellum, prope Episcopi Sedem, revertitur. Cum Canonici ad circulum veniunt, ipse de Throno descendit, et se confert ad locum suum in circulo inter Canonicos; Angelico Hymno recitato, revertitur ad scabellum suum in Throno. Recitans Hymnum et dum a Choro canuntur verba quae inclinationes expo­ scunt, se gerit ut sub n. 887 diximus. Angelico Hymno a Choro decantato, surgit et ad Orationes, iunctis manibus, consistit; dum Subdiaconus canit Epistolam sedet; qua absoluta, surgit et se ut in Missa pontificali gerit (v. n. 888) usque ad Episcopi thurificationem inclusive, post Evangelii cantum. Episcopo thurificato, se confert ad locum suum inter Canonicos pro circulo consistentes, et cum eis ad: Et incarnatus est etc., genu­ flectit. Symbolo recitato, ad suum scabellum, apud Episcopi Sedem, accedit, sedet, tegit caput, quod detegit et inclinat ad verba quae inclinationes exposcunt, nec non ad: Et incarnatus est etc. IA _ Morftti. r>r < Functionibus - Π, 242 Pars 111. - De sacrosancto Missae Sacrificio 977. — Symbolo a Choro decantato, surgit et consistit donec Episcopus Offertorium legerit, dein sedet. Postquam Episcopus aquam benedixerit, ipse surgit et, more solito, incensum ministrat, iterumque sedet. Altari thurificato, rursus surgit, de Throno descendit, a Diacono thuribulum accipit, Episcopum incensat. deinde ad scamnum suum revertitur, a Diacono thurificatur el sistit donec secundus Diaconus Assistens incensatur ac postea sedet. Ad Praefationem surgit et circa eiusdem finem se confer! ad suum locum inter Canonicos in circulo. Sanctus etc. recitato, pergit ad stallum suum in Choro ubi genuflexus perstat usque ad elevationem inclusive, deinde surgit et, iunctis manibus, consistit 978. — Responso a Choro: Sed libera nos a malo, post: Palo noster etc., Presbyter Assistens cum aliis Canonicis ad circulum venit; recitato: Agnus Dei etc., immediate, absque genuflexione, suppedaneum ascendit, a dextris Celebrantis genuflexionem peragit, Altare deosculatur, more solito, pacem accipit, genuflexionem iterat et pacem directe ad Episcopum defert, supponens brachia sua brachiis eius, deinde ad suum stallum in Choro revertitur, ibique consistens pacem Subdiacono dat ac postea aliis Canonicis se conformat. Articulus IV. De Diaconis Assistentibus ad Missam solemnem cum assistentia Episcopi Ordinarii pluviali induti. 979. — Diaconi Assistentes, de quorum officio generatim iam sub n. 540 et seqq. diximus, in habitu chorali procedunt cum aliis Canonicis ad associandum Episcopum (v. n. 519 et seqq.). Cum Episcopus ad Altare maius pervenerit, genuflectunt ad latera Faldi­ storii, super quod Episcopi cappam extendunt; Diaconus primus accipit a Caeremoniario ipsius Episcopi biretum. Surgente Episcopo, et ipsi surgunt, eum ad Thronum comitantur et primus Episcop sedenti biretum porrigit: ambo sedent, tecto capite. Ad nutum Caere­ moniarii primi, surgunt et primus Episcopi biretum accipit ac Caere moniario tradit, dein, secundo Diacono adiuvante, Episcopum indui: sequenti modo: Dignior singula paramenta a Caeremoniario primo accipit: anu ctum circa extremitates et chordulas capit, eum iuxta Crucem oscu­ latur ac Episcopo, ubi Crux adest, osculandum offert; alter, chor­ dulas amictus post Episcopi tergum ducit ; primus albam super LU i 'J T Caput III Λ· JdriTf 5 -- - — De Missa solemni eum assistentia Episcopi Ord. pluviali induti 243 Episcopi caput immittit, deinde circa collum et brachia aptat; secundus manicam sinistram albae elevat; primus cingulum con­ stringit et albam ita aptat ut circumcirca aequaliter defluat, dein osculata in parte Cruce pectorali, Episcopo osculanda offert eiusque collo imponit ita ut ante pectus pendeat; accipit stolam et etiam iuxta Crucem osculatur, tum Episcopo offert deosculandam in Crucem, eamque super humeros eius ita applicat ut nec collum tegat, nec transversa sit in modum Crucis, sed aequaliter ante pectus pendeat: pluviali, Episcopum induit, tandem ei mitram pretiosam imponit (v. n. 542); alter Diaconus vittas mitrae a tergo elevat; ambo sistunt et ad nutum Caeremoniarii primi cum Episcopo de Throno descendunt, sustinentes eius pluvialis fimbrias atque ad Altare procedunt. 980. — Quum ante infimum Altaris gradum ambo pervenerint, Diaconus secundus Episcopo mitram aufert et Ministro tradit dein cum primo Diacono recedit aliquanto (D. 2682 ad 15) et: I. - Si Diaconus et Subdiaconus Missae Canonici sint, tunc Dia­ conus primus sistit versus cornu Epistolae, alter vero versus cornu Evangelii et in eorum medio Ministri Missae; Diaconus primus cum Diacono Missae Confessionem recitat, Diaconus secundus cum Subdiacono usque ad: Amen post: Indulgentiam inclusive (v. n. 994). II. - Si Missae Ministri Canonici non sint, tum Diaconi Assistentes pariter aliquanto recedunt, sed ambo sistunt versus latus Epistolae, Diaconus primus ad dexteram Diaconi secundi et inter se Confes­ sionem recitant usque ad: Amen inclusive, post: Indulgentiam (v. n. 995), 981. — Responso a Celebrante: Arnen, post: Indulgentiam, etc., Diaconi Assistentes accedunt ad latera Episcopi eique respondent (DÔ. 3213 ad 8; 1583 ad 6). Dicto: Et cum spiritu tuo, Diaconus primus mitram pretiosam imponit Episcopo; uterque cum eo ad Thronum procedit, sustinens pluvialis fimbrias. Dum Episcopus incensum in thuribulum imponit, Diaconi Assi­ stentes sustinent fimbrias eius pluvialis: thure imposito, sedent et caput cooperiunt. Dum Celebrans thurificatur, una cum Presbytero Assistente ambo surgunt; Episcopo thurificato, dignior pluvialis fimbriam elevat dum Episcopus benedicit Presbyterum, ac postea alter Episcopo sedenti mitram aufert (v. n. 542). Ad Introitum uterque se signat, folia vertit et cum Episcopo alternatim recitat: Kyrie, eleison etc., dein, si cantus longius pertrahatur. Diaconus primus, Episcopo sedenti, mitram auri- 1 244 , » I I i j i RZ I Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio phrygiatain imponit; tum ambo, tecto capite, sedent cum Presbytero Assistente. Cum cantatur ultimum Kyrie, ad nutum Caeremoniarii primi ambo surgunt cum Presbytero Assistente, secundus Diaconus mitram Episcopo aufert; intonato a Celebrante Angelico Hymno, Diaconi Assistentes cum aliis Hymnum recitant; quo absoluto, Diaconus primus Episcopo sedenti mitram auriphrygiatam imponit, dein ambo, tecto capite, sedent; caput detegunt et inclinant ad verba quae inclinationes exposcunt (v. n. 902). Hymno a Choro decantato. Diaconi Assistentes surgunt, secundus mitram Episcopo aufert; ambo ad Orationem, vel Orationes consi­ stunt, innetis manibus; quibus absolutis, Diaconus primus Episcopo mitram imponit, dein ambo sedent et caput cooperiunt. Quum Subdiaconus post Epistolam ad Thronum accedit surgunt et se gerunt ut in Missa pontificali (v. n. 903). Decantatis per Celebrantem verbis: Credo in unum Deum, Dia­ coni Assistentes cum Episcopo et aliis Symbolum recitant et se ge­ runt ut sub n. 905 diximus; lecto ab Episcopo Offertorio, dignior imponit ei mitram auriphrygiatam: quum Subdiaconus elevat am­ pullam aquae versus Episcopum, ambo surgunt et primus Diaconus elevat pluvialis fimbriam Episcopi benedicentis ; pariter ambo stantes assistunt ad incensi impositionem, deinde sedent. 982. — Altari thurificato, surgunt; Diaconus primus pluviale elevat, dum Episcopus Presbyterum Assistentem benedicit; duplici ductu incensatur post Presbyterum Assistentem, alter post Diaco­ num primum, deinde ambo sedent. Dum Praefatio inchoatur surgunt; Diaconus secundus mitram Episcopo aufert, ambo cum Episcopo et aliis recitant: Sanctus etc. deinde Diaconus primus Episcopo sedenti mitram pretiosam im­ ponit; uterque, fimbrias pluvialis attollens, cum eodem Episcopo ad Faldistorium procedit. Cum ante Faldistorium Episcopus pervenerit et baculum pastoralem dimiserit, Diaconus secundus mitram ei aufert, primus pileolum, dein ambo ad latera Faldistorii genuflectunt. Elevatione peracta, surgunt, genuflexionem, unico genu, peragunt; Diaconus primus pileolum et mitram Episcopo imponit; ambo, pluvialis fim­ brias sustinentes, ad Thronum procedunt, ibique Diaconus secundus mitram et pileolum vel tantum mitram, si consuetudo adsit (D.3188), aufert; ambo consistunt. Cum Episcopo et aliis recitant: Agnus Dei etc Dum Episcopus pacem accipit Diaconi Assistentes elevant plu· Caput III. - De Missa solemni cum assistentia Episcopi Ord. pluviali induti 245 vialis fimbriam. Postquam pacem Episcopus acceperit, Diaconus primus se ante illum confert, gradum Cathedrae conscendit et ab eodem Episcopo pacem accipit; reverentia ei peracta, ad suum locum pergit; ita se gerit alter Diaconus. Pretioso Sanguine a Celebrante sumpto et lecto ab Episcopo Versiculo « Communio », Diaconus primus mitram et pileolum, si illud dimiserit, ei imponit; deinde ambo sedent. Cum Celebrans cantat: Dominus vobiscum, surgunt; secundus Diaconus mitram Episcopo aufert, dein ambo, iunctis manibus, consistunt; recitata a Celebrante Oratione: Placeat etc., Diaconus primus, si Episcopus uti Cruce nequit, mitram pretiosam ei imponit; ambo ad: Benedicat vos etc., elevant fimbrias pluvialis et stantes profunde se inclinant. Publicata Indulgentia, Diaconus secundus mitram Episcopo aufert; ambo genuflectunt ad: Et Verbum caro etc., si legatur Evangelium S. loannis. Evangelic absoluto, primus Diaconus mitram Episcopo imponit, alter vero impertita ab eodem Episcopo benedictione Celebranti et sacris Ministris, mitram eidem Episcopo aufert, deinde dignior, altero adiuvante, Episcopum exuit: aufert pluviale, stolam, Crucem pectoralem, cingulum, albam, amictum; stolam, Crucem pectoralem, amictum ipsi osculanda praebet, et omnia Caeremoniario primo tradit. Reassumpta ab Episcopo Cruce pectorali, Diaconus primus ei porrigit biretum et cum eo ambo ad Faldistorium procedunt super quod cappam extendunt. Surgente Episcopo, et ipsi sur­ gunt; Diaconus primus biretum ei porrigit, deinde ambo recedunt et suis in locis Episcopum sequuntur. Articulus V. De Celebrante in Missa solemni coram Episcopo Ordinario assistente pluviali induto. 983. — Celebrans cum sacris Ministris procedit ad Altare, ante Episcopi adventum; reverentia Cruci peracta, pergit ad scamnum in cornu Epistolae, ibique sedet, tecto capite. Cum Episcopus in Presbyterium ingreditur, Celebrans caput detegit, surgit, eidem profundam capitis reverentiam facit et perstat; reverentiam Episcopo de Faldistorio surgenti iterat. Cum idem Episcopus sedet in Throno et ipse sedit atque caput tegit. Dum Ordinario mitra a Diacono primo imponitur, Celebrans caput detegit, surgit, reverentiam ei peragit et 246 /> i Pars III. De sacrosancto Missae Sacrificio medius inter sacros Ministros ad Altare procedit ita lente ut Praelatus prius transeat; ad sinistram eiusdem Episcopi, sed aliquantulum retro, se confert (v. n. 994); facta una cum eo profunda reverentia Cruci Altaris ei respondet usque ad: Indulgentiam, etc., inclusive. Dicto: Amen et facta Episcopo reverentia, Celebrans recedit inter suos Ministros (v. n. 996) et cum ipsis prosequitur: Deus, fu con­ versus etc.; Episcopo ab Altari profecto, Celebrans, dicens: Au/er a nobis etc., Altare ascendit et, more solito, in medio osculatur. Incensum non imponit, sed, accepto thuribulo, Altare ut in aliis Missis thurificat et a Diacono, in cornu Epistolae, duplici ductu, incensatur, dein expectat donec Episcopus thurificatus fuerit; tunc legit Introitum et recitat Kyrie etc. eodem tempore ac Episcopus, et postea accedit ad medium Altaris; decantato a Choro ultimum Kyrie, canit, more solito: Gloria in excelsis Deo. Recitato Angelico Hymno, per breviorem viam ad scamnum pergit, ibique sedet et se gerit ut in aliis Missis solemnibus. Circa finem Hymni, ad nutum Caeremoniarii secundi, caput detegit, surgit, reverentiam Episcopo peragit, ad Altare, more solito, accedit et se gerit ut in Missa solemni, sed Subdiaconum post lectionem Epistolae non benedicit, nec, lecto Evangelio, in­ censum imponit, nec Diaconum benedicit. Ad cantum Evangelii se ad Diaconum vertit ut alias; cantu absoluto, librum non oscula­ tur, nec incensatur. Episcopo thurificato, canit: Credo in unum Deum. Symbolo recitato, per breviorem viam ad scamnum pergit ibique sedet et se gerit ut in aliis Missis solemnibus. Circa finem cantus Symboli, ad nutum Caeremoniarii secundi, caput detegit, surgit, reverentiam Episcopo peragit, ad Altare, more solito, ac­ cedit et se gerit ut in Missa solemni, sed aquam non benedicit, Orationem: Deus, qui humanae etc., recitat; incensum in tliu­ ribulum non imponit, oblata nec non Altare, more solito, thurifi­ cat et in fine, duplici ductu, thurificatur. Pacem non Diacono sed Presbytero assistenti dat. Recitato: Placeat etc., osculatur Altare, deinde recedit ad latus Epistolae; conversus ad Episcopum manet profunde inclinatus ad benedictionem; qua impertita, ad populum conversus legit formulam Indulgentiae (v. n. 890). Indulgentia publicata, ad medium Altaris revertitur, reveren­ tiam Cruci peragit, ad cornu Evangelii accedit et legit Evangelium; quo absoluto, reverentiam Cruci facit, de Altari descendit, Cruci reverentiam iterat, deinde se Episcopo profunde inclinat et in Sacristiam revertitur. 4HR Caput 111. De Missa solemni cum assistentia Episcopi Ord. pluviali induti 247 Articulus Vi. De Diacono et Subdiacono in Missa solemni coram Episcopo Ordinario assistente pluviali induto. 984. — Diaconus et Subdiaconus procedunt ad Altare cum Cele­ brante ante Episcopi adventum; si Canonici Ecclesiae Cathedralis non sunt, ante Altare et Episcopum genuflectere debent; si vero Canonici, profundam reverentiam tantum facere debent, etiam ad benedictionem post Epistolam, vel ante Evangelium (Caer. Episc., L. I, cap. XVIII, n. 3; L. II, cap. VIII, n. 40, 44; DD. 310; 832). Genuflexione vel reverentia Altari peracta, pergunt ad scamnum, in cornu Epistolae, ibique sedent, tecto capite. Quum Episcopus in Presbyterium ingreditur surgunt, eidem profundam capitis re­ verentiam, vel genuflexionem, faciunt et perstant; Episcopo de Faldistorio surgenti reverentiam, vel genuflexionem, iterant; cum idem Episcopus in Throno sedet et ipsi cum Celebrante sedent atque caput cooperiunt. Dum Episcopo mitra a Diacono primo imponitur, caput dete­ gunt, surgunt, reverentiam, vel genuflexionem, Ordinario peragunt et cum Celebrante ad Altare procedunt ita lente ut Episcopus tran­ seat; ipsi sistunt retro post Episcopum et Celebrantem, si Canonici in medium Diaconorum Assistentium, et in casu Diaconus Confes­ sionem facit cum Diacono primo Assistente, Subdiaconus cum se­ cundo Diacono; si vero non sunt Canonici, tunc Subdiaconus sistit retro post Celebrantem ad sinistram Diaconi et cum eo Confessionem facit (v. n. 994 et 995). Diaconus, dicto: Indulgentiam, etc., ac responso a Subdiacono: Anien, se retrahit versus cornu Epistolae ut Celebrans sistere possit inter se et Subdiaconum. Diaconus et Subdiaconus Celebranti re­ spondent ad: Deus, tu conversus etc., et reliquis Versiculis. Episcopo ab Altari profecto, ambo se gerunt ut in aliis Missis solemnibus, sed Diaconus non ministrat naviculam pro impositione incensi; cum vero Thuriferarius thuribulum affert, illud accipit et Celebranti, absque osculis, porrigit, ambo se gerunt, more solito, sed Diaconus Celebrantem duplici ductu incensat. Ambo, recitato cum Celebrante Hymno Angelico, per breviorem viam ad scamnum pergunt ibique sedent (v. n. 1202 et 1228). Circa finem cantus Hymni, ad nutum Caeremoniarii secundi caput detegunt, surgunt. reverentiam, vel genuflexionem, faciunt Episcopo, et ad Altare procedunt. 248 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio 985. — Epistola decantata, Subdiaconus, Caeremoniario secundo comitante, ad Thronum procedit, illud ascendit, inclinatus, vel genuflexus, manum Episcopi osculatur et benedictionem accipit; tum de Throno descendit, reverentiam, vel genuflexionem, peragit, librum Caeremoniario tradit, accedit ad infimum Altaris gradum, reveren­ tiam, vel genuflexionem, Cruci facit, ascendit ad cornu Epistolae et transfert Missale cum legili ad cornu Evangelii. Lecto a Celebrante Evangelio, descendit in planum et sistit ante infimum gradum, ali­ quantum versus Evangelii cornu. ·«1 ! 1 •' ' ; i ! 1 ’‘ ! i . 986. — Interim Diaconus Evangeliarium ad Altare defert, utraque manu, debitis cum reverentiis, vel genuflexionibus, Episcopo et Cruci Altaris. Deposito Evangeliario super Altaris mensam, per gradus laterales ad Thronum pergit, ibique consistit ante infimum gradum, Episcopo reverentiam, vel genuflexionem, peragit, ascendit ad Thronum et inclinatus, vel genuflexus, Episcopi dexteram oscu­ latur, tum descendit, Episcopo reverentiam, vel genuflexionem, pe­ ragit iterum; per planum se confert ad medium Altaris, ubi genu­ flexus super infimum eius gradum, capite inclinato iunctisque ma­ nibus, secreto dicit: Munda cor meum etc. (v. n. 914). Quo dicto, surgit, ascendit ad Altare, accipit Evangeliarium, descendit et apud infimum gradum versus cornu Epistolae expectat ad dexteram Subdiaconi, donec sit tempus eundi (v. n. 954). Ad nutum Caeremoniarii secundi, cum Subdiacono et aliis reverentiam, vel genuflexionem, Cruci peragit et, praecedente Subdiacono, ad Thronum pergit. Cum ad Thronum pervenerint, Diaconus profunde inclinatus, vel genuflexus, benedictionem petit dicens: lube, domne, benedictu et inclinatus, vel genuflexus, manet donec benedictionem acceperit; Subdiaconus vero ante Thronum sistit a sinistris paulo post Diaconum, qui stat in medio, et inclinatus, vel genuflexus, manet pariter donec Diaconus benedictionem acceperit (v. n. 956). Postquam Episcopus Diacono benedictionem dederit, Ministri sacri profundam reverentiam vel genuflexionem Episcopo peragunt et procedunt, eodem ordine quo ad Thronum accesserint, ad locum ubi Evangelium decantari solet (v. n. 958-960). Diaconus aperit librum et illum ponit in manibus Subdiaconi, vel in legili ponit et aperit; innetis manibus, more solito, cantat: Dominus vobiscum (v. n. 914). Si ad Evangelium canendum legile adhibetur vel si Evangelium canendum sit in ambone. Subdiaconus se gerit ut sub n.931 diximus. Caput III. De Missa solemni cum assistentia Episcopi Ord. pluviali induti 249 Diaconus, absoluto Evangelii cantu, manu dextera indicat Subdiacono principium Evangelii; si vero liber collocatus fuerit in legili, de eo sumit et apertum tradit Subdiacono, cui initium textus monstrat, deinde pergit ad Altare et sistit retro post Cele­ brantem; Subdiaconus, nulla prorsus facta reverentia, defert librum apertum ad Episcopum eique osculandum offert, dein librum claudit, profundam reverentiam peragit, de Throno descendit, Evangeliarium Caeremoniario secundo tradit, reverentiam Episcopo iterat, vel genuflexionem facit, ac postea ante infimum Altaris gradum accedit et in medio sistit. 987. — Ad: Credo etc., ambo se gerunt ut in aliis Missis solem­ nibus; cum pergunt ad scamnum et ab eo recedunt se ut supra gerunt sicut ad: Gloria etc. Cum Diaconus ad Altare defert bursam, reverentiam Celebranti, reverentiam, vel genuflexionem, Episcopo et Altari facit. Subdiaconus postquam Calicem absterserit, conversus ad Epi­ scopum profunde inclinatus, vel genuflexus, elevat ampullam aquae coram eo dicens: Benedicite, Pater Reverendissime, deinde aquam in Calicem infundit. Diaconus non ministrat naviculam pro impositione incensi; cum vero Thuriferarius thuribulum affert, illud accipit et Celebranti, absque osculis, porrigit ac se gerit ut in aliis Missis solemnibus, sed Celebrantem, duplici ductu, incensat; postea, debitis cum reve­ rentiis, vel genuflexionibus, accedit ad Thronum, thuribulum Pres­ bytero Assistenti tradit et a dextris eius, sed paulo post eundem, sistit. Episcopo thurificato, accipit thuribulum a Presbytero Assistente, absque osculis; reverentia, vel genuflexione, Episcopo peracta, se super sinistram suam aliquantulum convertit, duplici ductu, re­ verentiis prius ac postea factis, Presbyterum Assistentem incensat. deinde, eodem modo, primum Diaconum Assistentem; quo thuri­ ficato, in medium ante Thronum revertitur, Episcopo reverentiam, vel genuflexionem, peragit, et conversus aliquantulum super dexteram suam adolet, ut supra, secundum Diaconum Assistentem; iterum se in medium ante Thronum confert, Episcopo reverentiam, vel genuflexionem, facit et ad Chorum incensandum procedit (v. n.590). Recitato: Sanctus etc., Subdiaconus descendit et consistit ali­ quantulum versus cornu Epistolae, ubi sub elevatione genuflectit. Quum Episcopus post elevationem surgit et ad Thronum accesserit, Subdiaconus consistit in medio, ante infimum Altaris gradum. Recitato: Agnus Dei etc., Diaconus accedit ad sinistram Cele- 250 Pars III. De sacrosancto Missae Sacrificio brands, Subdiaconus descendit in planum et sistit aliquantulum versus cornu Evangelii; data pace Episcopo a Presbytero Assi­ stente, Subdiaconus accedit ad stallum eiusdem Presbyteri Assi­ stentis a quo pacem accipit et illam Canonicis aliisque de more dat (v. n. 895); reversus ad Altare pacem Diacono donat (D. 248 ad II), deinde Caeremoniario. Dicta Oratione: Placeat etc., Diaconus in secundo gradu, Sub­ diaconus in plano, recedunt una cum Celebrante versus cornu Epi­ stolae, ambo se ad Episcopum convertunt et ad benedictionem profunde se inclinant, vel genuflectunt. Benedictione impertita se erigunt, vel surgunt, et in eodem loco consistunt ad publicationem Indulgentiae; qua publicata, cum Celebrante ad medium Altaris revertuntur, ibique, debita reverentia facta, accedunt ad cornu Evangelii. Evangelio in fine Missae absoluto, in planum cum Celebrante descendunt; reverentia, vel genuflexione, Altari et Episcopo pe­ racta, in Sacristiam redeunt. Articulus VII. De Canonicis aliisque Choralibus ad Missam solcmnem cum assistentia Episcopi Ordinarii pluviali induti. I, ■ I» * ; i ” 1 i . ! E ( 1 • 1 ’ * 7* ’ 988. — Canonici, habitu chorali induti, more solito, associant Episcopum (v. n. 519). Quum ad Altare maius pervenerint genuflectunt, suis in locis, dum Episcopus breviter orat in Faldistorio, dein surgunt et sistunt dum Episcopus paramenta assumit; cum vero ad Altare accedit ei profundam reverentiam peragunt; dum ipse, Missam incipiens, se signat, omnes se signant, Confessionem faciunt bini et bini, ac etiam terni, si impar sit numerus, ut in Missa pontificali. Cum Episcopus incipit Introitum legere, Canonici omnes, etsi charactere episcopali insigniti (D. 2283 ad 2), de suis stallis in Choro descendunt et procedunt, primi iuniores, dein digniores, ad Thronum, peracta Altari reverentia. Cum ante Episcopum pervenerint ei reverentiam exhibent et circa eum circulum faciunt, ita ut dignior stet ad dexteram eiusdem Episcopi, ultimus ante faciem, sed propius vel longius pro Canonicorum numero, ita ut, si pauci sint Canonici, ultimus stet prope infimum Throni gradum. Deficientibus Cantoribus, aliqui Canonici pro sustentatione cantus in Choro, tempore circuli, remanere possunt (D. 1401 ad 4). Caput III. - De Missa solemni cum assistentia Episcopi Ord. pluviali induti 989. — Dispositio ad circulum. 990. — Si Thronus stet e regione Altaris, tunc pariter Canonici accedunt ad illum, sed circulum non perficiunt, ne terga Altari vertant; sistunt vero ab utraque parte, digniores prope Thronum reliqui successive, iuxta ordinem praecedentiae, facientes hinc inde semicirculum. 252 Pars 111. - De sacrosancto Missae Sacrificio 991. — Dispositio ad circulum si Thronus stet e regione Altaris. 992. — Lecto ab Episcopo Introitu, Canonici cum eodem alter­ natim recitant : Kyrie, eleison etc.; decantatis a Celebrante verbis: Gloria in excelsis Deo, cum eodem Episcopo prosequuntur: Et in terra etc. Ad: Cum Sancto etc., se signare possunt; Hymno recitato, reverentiam Episcopo peragunt et digniores prius, ceteri post, ad sua loca, facta Altari reverentia, accedunt, sedent et se ut in aliis Missis solemnibus gerunt. Thurificato Episcopo, post Evangelii cantum, Canonici, ut supra, de suis stallis descendunt, ad Thronum procedunt et faciunt circulum. Intonato a Celebrante Symbolo, Canonici prosequuntur cum Episcopo: Patrem omnipotentem etc., et ad: Et incarnatus etc., genuflectunt; ad: Et vitam etc., se signant. Symbolo recitato, reve­ rentiam Episcopo peragunt et se gerunt, ut supra. Dum Episcopus Offertorium stans legit, Canonici pariter stant; cum ipse sedet et ipsi sedent ac in reliquis se ut in Missa pontificali gerunt. ■I Caput 111. - De Missa solemni cum assistentia Episcopi Orti, pluviali induti 253 Decantatis a Celebrante verbis: Gratias agamus etc., de stallis suis descendunt ad faciendum circulum; recitato: Sanctus etc., ad loca sua redeunt. Responso a Choro: Arnen, post: Et ne nos inducas in tentationem, Canonici iterum de stallis descendunt ad circulum faciendum; reci­ tato cum Episcopo: Agnus Dei etc., ad scabella sua revertuntur. Canonicus dignior in Choro, nisi sit Presbyter Assistens, a Sub­ diacono pacem accipit; deinde omnes se gerunt ut in Missa ponti­ ficali (v. n. 939). Articulus VIII. De Caeremoniariis in Missa solemni coram Episcopo Ordinario pluviali induto. 993. — De Caeremoniario primo. — Caeremoniarius primus, omnibus rite dispositis, se gerit ut sub n. 944 dictum est. Quum Episcopus paulisper sederit, innuit ut ille surgat: a Diacono primo accipit Episcopi biretum quod Cubiculario tradit, dein singula paramenta a Clericis accipit et. absque osculis, primo Diacono porrigit. 994. — Dispositio ad Confessionem si Missae Ministri Canonici non sunt. Caer. II. Caer. I. D.II. D.I. Min. bac. Min. cand. Min. lib. Min. mit Pars II!. - De sacrosancto Missae Sacrificio 995. sunt. Dispositio ad Confessionem si Missae Ministri Canonici Caer. 1- Caer. 11. Min. bac. Min. cand. Min. lib. Min. mil 996. - Dispositio ad Confessionem dicto ab Episcopo: <■ Indul­ gentiam etc. ». D. II. Min. hac. Caer.l. Min.init. Caer. IL ■ Min. cand. Min. lib. Caput III. De Missa solcmm cum assistentia Episcopi Ord. pluviali induti 255 997, — Accepto ab Episcopo baculo, Caeremoniarius praeit ante omnes ad Thronum et se gerit ut in Missa pontificali. Dum Subdiaconus elevat ampullam aquae versus Episcopum, innuit ut Episcopus aquam signo Crucis benedicat. Recitato ab Episcopo una cum Canonicis: Sanctus etc., illum ad Faldistorium invitat et, deposita ab eodem Episcopo mitra ante Altare, a Diacono primo accipit pileolum quem deponit in lance a Clerico sustenta. Peracta ab Episcopo genuflexione post elevationem, pileolum tradit Diacono primo; cum Episcopus, in Sede sua, mitram dimittit, Caeremoniarius accipit a secundo Diacono pileolum quem in lance reponit. Si consuetudo adsit, Episcopus pileolum retinere potest (D. 3188). Dum Presbyter Assistens pacem Episcopo dat, innuit ut Diaconus primus accedat ad Episcopum ad recipiendam pacem, dein innuit ut alter Diaconus pariter ad Episcopum accedat. Ipse a secundo Caeremoniario pacem accipit. Pretioso Sanguine a Celebrante sumpto, sumit de lance pileolum quem Diacono primo tradit. Si Episcopus uti Cruce potest tunc prae­ moneat Cruciferum ut, decantatis verbis: Ite Missa est, Crucem accipiat et coram Episcopo sistat pro benedictione pontificali. Dum Episcopus paramentis exuitur ea a primo Diacono accipit et Clericis tradit. Cappa ab Episcopo reassumpta. Crucem pectoralem ei imponit. 998. — De Caeremoniario secundo. — Quum Episcopus ad ianuam Ecclesiae pervenerit, Caeremoniarius invitat Celebrantem et Ministros sacros ut ad Altare maius procedant. Quo cum per­ venerint, debita reverentia, vel genuflexione, facta, eos ad scamnum ducit; Episcopo in Presbyterium ingrediente, innuit cis ut surgant et Celebrans reverentiam, Ministri reverentiam, vel genuflexionem, faciant; ipse vero genuflexionem peragit. Cum Episcopus ad Sedem pervenerit, Caeremoniarius innuit Celebranti et sacris Ministris ut sedeant. Curet ut Clerici tollant de medio Presbyterio Faldistorium et congruo in loco illud reponant. Episcopo parato, Caeremoniarius signum surgendi dat et, debitis cum reverentiis, ducit Celebrantem et Ministros sacros ad Altare; quo cum pervenerit, sistit in cornu Evangelii. Curet Caeremoniarius ut ad Confessionem Celebrans consistat ad Episcopi sinistram, paulo post eum, ac Ministri sacri disponantur ut sub n. 994 vel 995. Responso a Celebrante: Arnen, post: Indulgentiam, etc., curet etiam ut Celebrans recedat inter Ministros sacros (v. n. 996). 256 Pars 111. - Üe sacrosancto Missae Sacrificio • K. E I Postquam Episcopus recitaverit: Kyrie etc., cum Canonicis, Caeremoniarius innuit Celebranti ut Angelicum Hymnum intonet. dein se ut in aliis Missis solemnibus gerit. Dum a Choro concinuntur verba: Cum Sancto etc., surgit, Celebranti sacrisque Ministris signum surgendi dat et praemoneat Celebrantem ut reverentiam, Ministros sacros reverentiam, vel genu· flexionem, faciant Episcopo atque eos ad Altare ducit. Lecta Epistola a Subdiacono, se uti in aliis Missis pontificalibus gerit (v. n. 953). Thurificato Episcopo post Evangelii cantum, innuit ut Cele­ brans Symbolum intonet. Praemoneat Diaconum ut, antequam deferat bursam ad Altare, reverentiam Celebranti atque reverentiam, vel genuflexionem, Epi­ scopo faciat. Cum a Choro canuntur verba: Et vitam etc., se ut in fine Angelici Hymni gerit. Praemoneat etiam Subdiaconum ut, post­ quam Calicem absterserit, se ad Episcopum convertat et, vel profunde inclinatus*vel genuflexus, elevet ampullam aquae coram eo dicens: Benedicite, Pater Reverendissime. Curet ut Clerici statuant in medio Presbyterio Faldistorium et, completa elevatione, iterum illud tollant et congruo in loco reponant. Dum Episcopus cum Canonicis recitat: Agnus Dei etc., accedit apud Presbyterum Assistentem, eum invitat ad Altare; quo cum pervenerit, sistit ante infimum eius gradum. Quum Presbyter Assistens de Altari descendit, illum reducit ad Thronum; pace donata Episcopo, ad eius locum, in Choro, comitatur. Quum idem Presby­ i * S. » { ter Assistens Subdiacono pacem donaverit, Caeremoniarius comi­ tatur eundem Subdiaconum ad pacem Choralibus distribuendam. Impertita ab Episcopo benedictione, Celebranti porrigit librum cum formula Indulgentiae; qua publicata, librum recipit et super abacum reponit, dein curet ut Clerici Faldistorium in medio Presbyterio statuant. Praemoneat Celebrantem et sacros Ministros ut, peracta reverentia vel genuflexione Altari, Ministri genuflectant vel se inclinent, Celebrans se inclinet Episcopo, antequam in Sacristiam pergant. j Articulus IX. De Ministris libri, candelae, mitrae et baculi in Missa solemni coram Episcopo Ordinario pluviali induto. 999. — Hi Ministri, more solito, cum aliis procedunt ad associan­ dum Episcopum. In Functione pluvialia non induunt, sed Minister mitrae et alter de baculo vimpas assumunt. jw Caput 111. - De Missa solemni cum assistentia Episcopi Ord. pluviali induti 257 I. - De Ministro libri et candelae. — Quum Ministri ad Altare maius pervenerint, procedunt ad scabella sua, hic inde abaci, ibique genuflectimt. Surgente Episcopo, et ipsi surgunt. Ad Confessionem genuflectimt circa medium Presbyterii, Minister libri versus Epistolae latus ad sinistram Ministri mitrae, Minister candelae versus latus Evangelii ad dexteram Ministri baculi (v. n. 994) dein se gerunt ut in Missa pontificali (v. n. 964), sed Minister libri numquam li­ brum Presbytero Assistenti tradit. Lecto ab Episcopo Introitu, si Episcopus non utitur Missali in recitatione Angelici Hymni, de­ bitis cum genuflexionibus, ambo ad abacum procedunt, ubi Missale et palmatoriam deponunt. Non accedunt ad Episcopum, recitato Angelico Hymno, sed postquam Subdiaconus benedictionem acce­ perit ab eodem Episcopo. Pariter, si Episcopus libro non utitur in recitatione Symboli, decantato Evangelio, ad Thronum non accedunt. Lecto ab Episcopo Offertorio, ad abacum se conferunt et Missale necnon candelam deponunt. Si Episcopus in recitatione: Sanctus etc., libro utitur, circa finem Praefationis ad Thronum accedunt; recitato: Sanctus etc., ad abacum revertuntur. Simili modo se gerunt, decantato a Cele­ brante: Pater noster etc., si Episcopus ad: Agnus Dei etc., libro utitur. Pretioso Sanguine a Celebrante sumpto, accedunt ad Thronum; lecta ab Episcopo Antiphona «Communio» dicta, ad abacum redeunt, ubi Minister libri deponit Missale et sumit Canonem Pontificalem; absoluta Oratione « Postcommunio» dicta, rursus ad Thronum ambo se conferunt et dum Episcopus benedictionem impertit sistunt. Benedictione impertita ad abacum revertuntur, ubi Canonem Pon­ tificalem ac palmatoriam deponunt. II. - De Ministro mitrae et baculi. — Quum Episcopus ad Thronum accedit, Ministri accedunt ad mensam a tergo Altaris, vimpas assumunt, statimque ad Altare revertuntur, debitis cum genuflexio­ nibus, sistunt ante eiusdem Altaris infimum gradum, Minister mitrae in cornu Epistolae, Minister baculi in cornu Evangelii (v. n. 994) et se gerunt ut in Missa pontificali (v. n. 965), sed dicto ab Episcopo: Oremus post Confessionem, Minister mitrae eam primo Diacono tradit, alter vero Episcopo porrigit baculum, quem reci­ pit cum Episcopus ad Thronum accesserit. Lecto ab Episcopo Offertorio, Minister mitrae porrigit primo Dia­ cono mitram auriphrygiatam, quam a secundo Diacono recipit ad initium cantus Praefationis. Recitato ab Episcopo: Sanctus etc. cum 17 — Moretti, De s. Functionibus * II. 258 Pars ill. - De sacrosancto Missae Sacrificio Canonicis, Minister mitrae primo Diacono tradit mitram pretiosam et Minister baculi, consuetis cum osculis, Episcopo baculum porrigit, dein ambo Episcopum ad Faldistorium sequuntur, ubi Minister mi­ trae a secundo Diacono mitram recipit, alter ab Episcopo baculum accipit, ac postea ambo genuflectunt, aliquantulum retro post Dia­ conos Assistentes. Elevatione peracta surgunt, Minister mitrae eam primo Diacono tradit, Minister baculi eum Episcopo porrigit; ambo ad Thronum accedunt, ubi alter mitram alter baculum recipit. Lecta ab Episcopo Antiphona, quae «Communio» dicitur, Minister mitrae Diacono primo mitram auriphrygiatam tradit, quam a se­ cundo Diacono recipit, postquam Celebrans legerit «Communio . Si Episcopus uti Cruce nequeat, tunc Minister mitrae, decantatis verbis: Ite Missa est, tradit primo Diacono mitram pretiosam; Mi­ nister baculi vero dum Episcopus dicit: Benedicat vos, ei baculum porrigit; ad benedictionem uterque genuflectit; qua impertita surgit. Publicata a Celebrante Indulgentia, Minister mitrae eam a secundo Diacono recipit, alter baculum ab Episcopo. Quum Celebrans una cum Ministris sacris ab Altari discesserit, ambo, genuflexione Episcopo et Altari peracta, ad Sacristiam pro­ cedunt. I* Articulus X. I E u “ n ■ De aliis Ministris inferioribus in Missa solemni coram Episcopo Ordinario pluviali induto. 1000. — I. - De Caudatario. — Perlegat Caudatarius quae tradidimus sub n. 966, I. II. - De Crucifero. — Crucifer se gerit ut in Missa pontificali (v. n. 966, II), sed non procedit ad Secretarium, et induit superpelliceo tantum; decantato per Diaconum: Ite Missa est, Crucem accipit et ante Thronum se confert. III. - De Thuriferario. — Cum Episcopus ad Thronum pro­ cedit, facta Confessione, et ipse ad Thronum pergit, debitis cum genuflexionibus, thuribulum ministrat pro impositione incensi, dein ad Altare accedit, per latus Epistolae ascendit et Diacono thuribulum tradit; incensato Celebrante, a Diacono thuribulum recipit et ad Thronum procedit, ubi thuribulum porrigit Presbytero Assistenti, a quo recipit, Episcopo incensato, ac postea ad Sacristiam pergit. I Caput 111. - De Missa solemni cum assistentia Episcopi Ord. pluviali induti 259 Pro cantu Evangelii se ut in Missa pontificali gerit (v. n. 966, IV). Postquam Episcopus aquam benedixerit, accedit ad Thronum et se gerit ut in initio Missae; Celebrante thurificato procedit cum Diacono ad Thronum, ibique ad sinistram Presbyteri Assistentis consistit. Episcopo incensato, se collocat ad sinistram Diaconi, quem, thurificato secundo Diacono Assistente, comitatur in Chori incensatione et se gerit ut in Missa solemni (v. n. 1274 et 1275). IV. - De Ceroferariis. — Dum Canonici procedunt ad Epi­ scopum associandum, Ceroferarii adiuvant Ministros sacros se in­ duentes, et se gerunt ut in Missa solemni (v. n.1276 et 1277) sed, de­ positis super abacum candelabris, accedunt ad scamnum Celebrantis et sistunt prior ad dexteram Diaconi, alter ad sinistram Subdiaconi. Quum Episcopus in Presbyterium pervenerit, ambo genuflectunt et sic perstant donec de Faldistorio surrexerit. Cum Ministri sacri sessuri sunt, dahnaticae et tunicellae sublevant posteriorem fimbriam, quam post scamni tergum deponunt ac postea bireta eis tradunt, dein genuflexione Episcopo, reverentia Celebranti et Ministris sacris peracta, se ad medium Presbyterium conferunt, ubi facta Altari genuflexione, modo quo sub n. 629 tradidimus, amovent Faldistorium, dein ad abacum accedunt. Dum Diaconus ad Episcopi manum deosculandam accedit, Ceroferarii se gerunt ut in Missa pontificali pro Evangelii cantu (v. n. 966, V). Depositis linteo et ampulla aquae super abacum, statuunt Fal­ distorium in medio Presbyterio, quod amovent post elevationem, iterumque in medio collocant post benedictionem, deinde assumunt ex abaco candelabra et se ut in Missa solemni gerunt (v. n. 1284), sed, Altari genuflexione peracta, etiam Episcopo genuflectunt. V. - De Acolytho. — Cum Canonici ad Episcopum associandum procedunt se gerit ut sub n. 966, VI notavimus. Quum Episcopus ad Thronum accedit, sumit ex abaco lancem, ad Thronum pergit, a Caercmoniario primo Crucem pectoralem accipit, deinde recedit in parte dextera Throni et quando Clerici cum Epi­ scopi paramentis accedunt, ipse se collocat inter Clericum cingulum ferentem et Clericum stolam deferentem ac se ut alii gerit, sed cum hi ad sua loca recedunt, ipse pergit ad abacum super quem lancem deponit. Dum Episcopus legit Introitum, sumit ex abaco mitram auriphrygiatam, quam Ministro de mitra defert a quo recipit pre­ tiosam et super abacum eam reponit; eam iterum Ministro defert, dum a Celebrante Praefatio canitur, et, auriphrygiata accepta, super abacum reponit. 260 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Si Episcopus uti Cruce nequit, tunc Acolythus dum Celebrans canit Orationem quae «Postcommunio» dicitur, sumit ex abaco mitram pretiosam et Ministro defert, a quo auriphrygiatarn recipit, eamque super abacum deponit. Missa absoluta, sumit ex abaco lancem et se gerit ut post Missam pontificalem (v. n. 966, VI). VI. - De Clericis pro Episcopi paramentis. — Dum Episcopus, brevi oratione facta in Faldistorio, ad Thronum accedit, Clerici sex, iam designati, accedunt ante infimum Altaris gradum et se gerunt ut ad Vesperas pontificales ad Thronum (v. n. 635); Missa absoluta, ad Thronum accedunt ad paramenta recipienda. VII. - De Clericis intorticia gestaturis. — Clerici intorticia gestaturi se gerunt ut sub n. 966, VIII notavimus, sed se collocant ad latera Altaris ne tergum ad Episcopum vertant. CAPUT IV. DE MISSA SOLEMNI CUM ASSISTENTIA EPISCOPI ORDINARII CAPPA INDUTI i* I I • r II M 1001. — Omnia parantur et peraguntur ut in praecedenti Capite, sed animadverte sequentes variationes: I. - Non ponuntur paramenta Episcopi super Altaris mensam: non collocantur scabella pro Ministris de mitra et baculo. ra II. - Episcopus, facta brevi oratione in Faldistorio, surgit et accedit statim ante infimum Altaris gradum ac Missam incipit. III. - Episcopus, absque bireto, incensatur tantum ad Offertorium (D. 2682 ad 14). IV. - Benedictionem post Missam capite, nisi Cruce uti possit. Episcopus impertit, tecto Caput V. - De Missa solemni cum assist. Episcopi Ord. mozzctta induti 261 CAPUT V. DE MISSA SOLEMNI CUM ASSISTENTIA EPISCOPI ORDINARII MOZZETTA INDUTI 1002. — Episcopus excipitur ad ianuam Ecclesiae a duobus tantum Canonicis, quorum dignior ei offert aspersorium quo ille se et circum­ stantes aspergit, deinde procedit ad Altare SS. Sacramenti ac postea vel ad Sacristiam capitularem, vel ad Altare maius, ubi, brevi oratione in Faldistorio facta, pergit ad primum stallum Chori, in quo, absque ulla assistentia (D. 86 ad 3, 4, 8), sedet et in eodem stallo pulvinaria apponuntur. Episcopus se aliis Choralibus conformat, sed incensatur ad Offertorium, triplici ductu, et pacem accipit a Diacono qui postea Subdiacono donat (D. 2089 ad 5). Subdiaconus vero pacem, more so­ lito, distribuit. In fine Missae Episcopus, antequam Celebrans po­ pulum benedicat, ipsi innuit, dicto: Benedicat vos, ut benedictionem impertiat. Celebrans, duplici ductu, incensatur: dicto: Benedicat vos, se ad Episcopum convertit, ei caput inclinat, quasi veniam petens, et ad nutum eiusdem Episcopi adstantes benedicit. CAPUT VI. DE ASPERSIONE AQUAE BENEDICTAE ANTE MISSAM SOLEMNEM CUM ASSISTENTIA EPISCOPI ORDINARII PLUVIALI VEL CAPPA INDUTI 1003. — I. - De Episcopo. — Episcopus, ad nutum Caercmoniarii, deposita mitra, si pluviali indutus assistit, vel tradito Diacono primo bireto, si indutus cappa, surgit et, iunctis manibus, consistit. Cum Celebrans ad Thronum accesserit, ab eo aspersorium accipit et prius seipsum in fronte aspergit, tangens cum aspersorio, tum Celebrantem, deinde Diaconos Assistentes aspergit, statimque asper­ sorium Celebranti reddit; aspersione durante, Episcopus stat. Abso­ luta Oratione: Domine sancte Pater etc., sedet, mitram vel biretum accipit. II. - De Diaconis Assistentibus. — Diaconus secundus ad nutum Caercmoniarii, si Episcopus indutus sit pluviali, mitram aufert Pars ill. - De sacrosancto Missae Sacrificio et Ministro tradit; ambo inclinati ab Episcopo asperguntur. Dia­ conus primus, completa Oratione post aspersionem, mitram Epi­ scopo imponit, dein uterque sedet. III. - De Celebrante. — Quum Episcopus vel mitram acce­ perit, vel ad Thronum accesserit, si Missae cappa indutus assistat, facta ei reverentia, cum sacris Ministris se confert ante infimum Altaris gradum et in eodem genuflectit; accepto a Diacono aspersorio, cantat genuflexus: Asperges me, Altare ter aspergit, surgit, et, co­ mitantibus Caeremoniario secundo et Acolytho cum vasculo aquae benedictae, ad Thronum pergit, debita cum reverentia Altari. Cum Celebrans coram Episcopo venerit, reverentiam ei peragit et cum osculis eidem aspersorium porrigit; profunde inclinatus ab Episcopo aspergitur, dein, ab eodem Episcopo Diaconis Assistentibus aspersis, recipit cum consuetis osculis aspersorium; Episcopo reve­ rentiam iterat, ad Altare revertitur, ubi, more solito, sacros Ministros aspergit. Celebrans rursus reverentiam Altari facit; pariter comi­ tantibus Caeremoniario et Acolytho, aspersionem ut alias perficit, sed Choro salutationes omittit. Si in Choro plures adsint Episcopi omnes a Celebrante aspergendi sunt «ut Romae fit in Patriarchalibus Basilicis» (D. 893 ad 3). Absoluta Oratione: Domine sancte Pater etc., et reverentiis pera­ ctis, ad scamnum pergit, ubi Missae paramenta assumit. IV. - De sacris Missae Ministris. — Quum Episcopus vel mi­ tram acceperit, vel ad Thronum accesserit, si cappa indutus Missae assistat, ad nutum Caeremoniarii, Ministri sacri genuflexionem, vel re­ verentiam, peragunt et cum Celebrante accedunt ante infimum Altaris gradum, in quo genuflectunt. Diaconus accipit aspersorium et, absque osculis, Celebranti porrigit. Dum Celebrans ad Thronum pergit. Ministri sacri genuflexi manent. Aspersione a Celebrante accepta, surgunt, sed apud Altare consistunt. Quum vero Celebrans ad Altare revertitur post aspersionem, se ut alias gerunt; absoluta Oratione· Domine sancte Pater etc., cum consuetis genuflexionibus, vel reveren­ tiis, ad scamnum pergunt ubi manipulos assumunt. V. - De Caeremoniario secundo. — Quum Episcopus vel mitram acceperit, vel, si indutus cappa Missae assistat, ad Thronum accesserit, Caeremoniarius innuit ut Celebrans et Ministri sacri ante infimum Al­ taris gradum accedant, debitis cum reverentiis, vel genuflexionibus Asperso Altari, se confert ad Celebrantis dexteram, attollit fimbriam pluvialis et cum eo accedit ad Thronum una cum Acolytho deferente vasculum aquae benedictae, genuflexionem peragit, quam iterat Caput Vil. - De Missa solemni pontif. coram S. R. E. Cardinali 263 ante discessum a Throno. Cum ad Altare revertitur, consistit post Diaconum; sacris Ministris aspersis, iterum accedit ad Celebrantis dexteram, pluvialis fimbriam attollit, comitatur Celebrantem ad Chori et populi aspersionem; qua completa, accipit aspersorium a Celebrante. Oratione: Domine sancte Pater etc., absoluta, ducit Cele­ brantem et Ministros sacros, debitis cum genuflexionibus, vel reve­ rentiis, ad scamnum. 1004. — Si Episcopus Ordinarius adstat in stallo Chori, brans, asperso Altari, ad eum accedit cum Ministris sacris et, ei reverentia, a Ministris vero reverentia, vel genuflexione, oscillis porrigit eidem aspersorium. Episcopus, accepto aspersorio, se, ut supra, aspergit, dein brantem et sacros Ministros (D. 3639 ad 4). Celebrans, recepto aspersorio, se more solito gerit. Cele­ facta cum Cele­ CAPUT VII. DE MISSA SOLEMNI PONTIFICALI AD FALDISTORIUM EPISCOPO ORDINARIO CELEBRANTE CORAM S.R.E. CARDINALI Articulus I. De iis quae praeparanda sunt. 1005. — Circa Ecclesiae et Altaris ornatum iam superius diximus in Capite XXXIV Partis primae. I. - In Sacristia capitulari. — Super praecipuam mensam disponuntur: pluviale pro Presbytero Assistente; pro Diacono Missae: dalmatica, stola, cingulum, alba, amictus; pro Subdiacono: tunicella, cingulum, alba, amictus. Super alias mensas disponuntur paramenta pro Canonicis, scilicet: si praebendae distinctae sunt, pluvialia pro Dignitatibus; planetae pro Canonicis Presbyteris; dahnaticae pro Diaconis; tunicellae pro Subdiaconis; alias pluvialia pro Dignitatibus, planetae pro ceteris Canonicis. II. - In Sacristia maiori. — Duae vimpae pro Ministris mitrae et baculi; vasculum aquae benedictae cum aspersorio; thuribulum 264 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio cum navicula; funalia pro elevatione; superpcllicea et bireta pro Clero et Ministris inferioribus. III. - Ad Altare maius. — Omnia quae sub n. 851, A), b), I no­ tavimus, sed super Altaris mensam disponuntur Episcopi paramenta (ibi II) et apud Altare in cornu Evangelii collocatur in basi baculus pastoralis. IV. - In cornu Evangelii. — Apud Thronum (v. n. 398), congruo in loco collocatur pulvinar; in plano Solii non statuuntur scabella pro Assistentibus, sed apud infimum eius gradum, ad dexteram Ca­ thedrae, scabellum pro Caeremoniario Em. Cardinalis. V. - In cornu Epistolae. — Non longe a Faldistorio (v. n. 695, V), a sinistris, collocatur scamnum pro Caeremoniario Episcopi Ordinarii; scamnum pro Presbytero Assistente et sacris Ministris; ad huius scamni sinistram: scabellum pro secundo Caeremoniario. VI. - In medio Presbyterio. — Collocatur Faldistorium et ad eius sinistram, sed aliquantulum retro, pulvinus pro Ordinario. ,» J VII. - Super Abacum. — Ponuntur: Calix pro Missae celebra­ tione cum suis ornamentis scilicet: purificatorio, patena, palla, bursa cum corporali, super patenam ponuntur duae hostiae; prope Calicem ponitur parvum velum plicatum; patera pro praegustatione; am­ pullae vini et aquae, eaque omnia velo humerali conteguntur; cam­ panula; urceus cum pelvi et duo manutergia in lance; lanx pro Cruce pectorali; caligae cum sandaliis in lance, velo paramentorum coloris coopertae; manipuli pro Ministris sacris; Breviarium; gremiale; Missale cum legili; Evangeliarium, cum Episcopi manipulo; Episto­ larium; Canon Pontificalis, Missale et palmatoria cum candela pro S. R. E. Cardinali; formula Indulgentiarum; duo candelabra cum cereis albis pro Ceroferariis. VIII. - Ad Altare SS. Sacramenti. — Paratur genuflexorium cum strato et pulvinis rubei, vel violacei, coloris, pro diversitate tempo­ rum; ad eius sinistram, pro Episcopo Ordinario, genuflexorium alte­ rum, non in eadem linea sed aliquantulum retro, cum strato et pulvi­ nis viridis, vel violacei, coloris, iuxta diversitatem temporum. Si loco genuflexorii pro Cardinali statuitur Faldistorium, tunc pro Episcopo Ordinario ad sinistram Faldistorii, sed aliquanto retro, collocatur pulvinus. Sex cerei super Altare accenduntur. Caput VI1. - De Missa solemni pontif. coram S. R. E. Cardinali 265 1006. — Dispositio ad Altare maius pro Missa solemni ponti­ ficali ad Faldistorium celebrante Episcopo Ordinario coram S. R. E. Cardinali. Cructf M.M. ftL. MC. MB.Cauci. F = Faldistorium pro S. R. E. Cardinali. — C cussinus pro Episcopo Ordinario, Λ Abactis. — I Faldistorium pro Episcopo copo Ordinario celebrante. — Scabella: pro Presbytero Assistente, 2; pro Diaconis Assistentibus, 3, 4; pro Caeremoniario E.mi Cardinalis, 5; pro Caeremoniario Episcopi Ordinarii, 6; pro Caeremoniario secundo, 7. — -r = Crux, si Ordinarius ea uti potest. Super infimum Altaris gradum indicantur loca in quibus sedent Ministri libri, candelae, mitrae, baculi necnon Crucifer et Caudatarius. Articulus IL De S. R. E. Cardinali assistente Missae solemni pontificali celebratae ab Ordinario. 1007. — Si S. R. E. Cardinalis cum Episcopo Ordinario accedit ad Ecclesiam se gerit ut Episcopus accedens ad suam Cathedralem (v. n. 519 et seqq.), sed, iuxta consuetudinem plurium Ecclesiarum, (v. 11.530) non aspergit Ordinarium, ei vero porrigere potest aquam benedictam per contactum aspersorii. Si vero Emus Cardinalis accedit ad Ecclesiam cum suis Cappellanis et Familiaribus, ad eius ianuam excipitur ab Ordinario et a Capitulo. Emus Praelatus se ut supra gerit. 266 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Facta brevi oratione in Faldistorio ante Altare maius, surgit, reverentiam Cruci peragit et Ordinarii reverentiae respondet atque ad Thronum ascendit, sedet et hireto caput tegit. 1008. — Postquam Emus Praelatus paulisper quieverit, ad nutum Caeremoniarii, caput detegit, biretum eidem Caeremoniario tradit, dein surgit, innuit ut Episcopus Ordinarius incipiat ac, submissa voce, recitat: Pater etc., et Ave etc. Ad: Deus, in adiutorium etc., se signat. In Festo Pentecostes et per totam Octavam, dimisso pileolo, genuflectit ad primani stropham Hymni: Veni, Creator etc. Psalmo intonato, sedet, caput cooperit, quod detegit, in fine cuiusque Psalmi ad: Gloria Patri etc., ac se inclinat. Repetita Antiphona post Psalmos, ad nutum Caeremoniarii, caput detegit, surgit, consistit, iunctis ma­ nibus, usque ad: Benedicamus Domino inclusive, ac postea sedet et caput cooperit. Quum Ordinarius ad Altare accedit, Emus Cardinalis surgit, detecto capite, reverentiae eius respondet et cum Missa in­ choatur, stans in Throno cum suis Cappellanis Confessionem recitat; qua absoluta, sedet et caput tegit. ,(l t r HI fij ii ■ 1 '/ ' Γ i t ■■ i * ! ’ 1009. — Cum Celebrans mitram ad Faldistorium dimiserit, Emus Cardinalis caput detegit, surgit et ex Missali Introitum legit; alternatim cum suis Cappellanis recitat memoriter: Kyrie eleison etc., necnon Angelicum Hymnum, solitas non omittens inclinationes ad: Adoramus te; Gratias agimus tibi; lesu Christe; Suscipe dcprecationem nostram, et iterum ad: lesu Christe; dum vero profert verba: Cum Sancto etc., sinistra infra pectus posita, dextera se signat, dein sedet et caput tegit. Dum canuntur verba quae inclinationes exposcunt, caput detegit et se inclinat. Absoluto Hymni cantu, Caeremoniario biretum tradit, surgit; ad Orationis cantum consistit, iunctis manibus, deinde sedet et bireto caput tegit. Post Epistolae cantum, Emus Praelatus legit eam et reliqua omnia usque ad Evangelium inclusive, ei praemittendo: Munda cor meum etc.; lube, Domine; Dominus sit etc., et Dominus vobiscum (D. 1476 ad 7), ut in Missa pontificali (v. n. 863). 1010. — Dum Diaconus cantat: Dominus vobiscum, Emus Cardinalis, tradito bireto Caeremoniario, surgit; ad verba: Sequentia, vel Initium etc., signat se in fronte, ore et pectore, ac consistit versus Diaconum canentem. Cantu absoluto, sedet et caput tegit. Postquam Diaconus thurificaverit Celebrantem, ad nutum Caeremoniarii, surgit; decantatis ab Ordinario verbis: Credo in unum Deum, memoriter recitat Symbolum cum suis Cappellanis; ad: lesum Christum, caput nelinat, et dicens: Et incarnatus est etc., genuflectit in pulvino; ad: I Caput VII. - De Missa solemni pontif. coram S. R. E, Cardinali 267 Simul adoratur, iterum caput inclinat. Cum vero dicit: Et vitam venturi saeculi. Arnen, sinistra infra pectus dimissa, se interim signat dextera, ac postea sedet, caput tegit, quod detegit et se inclinat ad: lesum Christum; Et incarnatus est... factus est; Simul adoratur. In tribus vero Missis Nativitatis Domini ac in Missa Festi Annun­ tiationis B. M.V. Emus Praelatus, dimisso bireto, genuflectit in pulvino ad Thronum (D. 1594 ad 2). Quando Festum Annuntiationis trans­ fertur, genuflectendum est in die translationis tantum (D. 1268). Symbolo a Choro decantato, caput detegit, surgit et postquam Cele­ brans decantaverit: Dominus vobiscum, stans legit Offertorium; quo absoluto, sedet et caput tegit. Dum Ordinarius a Diacono incensatur, ad nutum Caeremoniarii, caput detegit, eidem biretum tradit, surgit et, iunctis manibus, thurificatur (D. 2682 ad 14). Thurificatione ac­ cepta, Diaconum benedicit, iterum sedet et caput tegit. 1011. — Quum Praefatio inchoatur, Emus Praelatus, detecto ca­ pite, surgit. Praefatione absoluta, recitat cum Cappellanis suis: Sanctus etc., ac postea descendit de Throno, Clerum benedicit, pro­ cedit ad Faldistorium, ibi pileolum dimittit et genuflectit. Post elevationem Hostiae et Calicis surgit, genuflectit unico genu, (D. 4135 ad 3) et revertitur ad Thronum non benedicens Clerum. Ad Sedem Emus Cardinalis consistit, iunctis manibus, conversus ad Altare; si vero adsit consuetudo, accipere potest pileolum (D. 3188); cum Cappellanis recitat: Agnus Dei etc.; pacem accipit a Presbytero Assistente. 1012. — Pretioso Sanguine sumpto a Celebrante, Emus Praelatus pileolum, si illum dimiserit, accipit; legit Versiculum « Communio ■, dein sedet et caput tegit. Ad: Dominus vobiscum, Emus Cardinalis, dimisso bireto, surgit et consistit, iunctis manibus, ad Orationis cantum. Postquam Ordinarius cantaverit: Benedicat vos omnipotens Deus, et se inclinaverit, Emus Praelatus, quasi veniam concedens ut bene­ dictionem impertiat, annuit. Ad benedictionem consistit profunde inclinatus; qua impertita, sedet et accipit biretum. Post Indul­ gentiae publicationem, Caeremoniario biretum tradit, surgit, con­ sistit, iunctis manibus, infra Evangelii lectionem; ad: Et Verbum caro etc., genuflectit. Evangelio absoluto, sedet et biretum accipit. Ad nutum Caeremoniarii, surgit, detecto capite, ad Faldistorium procedit, ubi genuflectit; brevi oratione facta, surgit, reverentiam Cruci peragit et inclinationi Episcopi Ordinarii respondet, deinde ab Altari discedit. Pars 111. - De sacrosancto Missae Sacrificio Articulus 111. De Episcopo Ordinario Missam solemnem pontificalem ad Faldistorium celebrante coram S. R. E. Cardinali. 1013. — Si Episcopus Ordinarius accedat ad Ecclesiam cum Emo Cardinali tunc Ordinarius, quamvis cappa induat, eam, re­ verentiae causa, explicare nequit, sed caudam positam super sinis­ trum brachium sustinet (D. 4355 ad II, 2) et ad sinistram Emi Car­ dinalis incedit ac se gerit ut infra dicemus. Si vero Episcopus Ordinarius non accedat ad Ecclesiam cum Emo Cardinali, tunc se gerit, more solito, sed ad illam procedit (v. n. 519 et seqq.) ante adventum Emi Cardinalis; facta oratione ad Altare SS. Sacramenti, se confert ad Sacristiam capitularem, vel ad aliam decentem aulam, ubi caudam involvit ut supra. 1014. — Quum nunciatur iam Emuni Cardinalem ad Ecclesiam appropinquare, Episcopus Ordinarius una cum suo Capitulo accedit ad Ecclesiae ianuam excepturus Emuni Praelatum, ei se inclinat; innuit ut prima Dignitas aspersorium Emo Praelato porrigat, dein aquam benedictam accipit per contactum aspersorii ab eodem Emo Praelato, ac postea ad eius sinistram incedit et ad Altare SS. Sacra­ menti pergit, ubi, vel in genuflexorio, vel in pulvinari, genuflectit. Quum Emus Praelatus surgit et ipse surgit; ad Altare maius procedit, ubi genuflectit in pulvino ad sinistram Faldistorii. Surgente Emo Cardinali, et ipse surgit, se aliquantulum retrahit ut Emus Praelatus transire possit eique se inclinat ac postea ad Faldistorium in cornu Epistolae collocatum accedit, ubi sedet, tecto capite. 1015. — Ad nutum Caeremoniarii Ordinarius caput detegit, surgit; innuente Emo Cardinali, se ad Altare convertit per latus suum sinistrum ac secreto recitat: Pater noster etc., Ave Maria etc., et se gerit more solito (v. n. 853). Hymno absoluto, se ad populum vertit; incepto primo Versu Psalmi, sedet, caput tegit, tum legit Antiphonam: Ne reminiscaris etc., ac se gerit ut diximus sub n. 854 et seqq. Repetita Antiphona: Ne reminiscaris etc., caput detegit, surgit, se ad Altare vertit, recitat: Kyrie eleison etc., Pater noster. etc., Versiculos et Orationes; quibus absolutis, vel etiam Orationibus ad paramenta completis, si placet, ad populum se vertit et se gerit ut sub n. 855 diximus. i II l ■ Caput VII De Missa solemni pontii. coram S. R. E. Cardinali 269 Decantata a Choro Antiphona post Psalmos, Episcopus surgit cum mitra et, iunctis manibus, consistit ad Capituli cantum. Absoluto Responsorio, stans (Caer. Episc., L. II, cap. VIII, n. 18) mitram deponit, se ad Altare convertit, cantat: Dominus vobiscum; Oremus et Orationem competentem ac postea repetit: Dominus vobiscum. Decantato a duobus Cantoribus: Benedicamus Domino, se ad populum vertit et non dicit: Fidelium animae etc., sed sedet et se gerit ut sub n. 856 notavimus. 1016. — Omnibus paramentis pontificalibus assumptis, Episcopus surgit, baculum accipit, reverentiam Emo Cardinali peragit, ad Altare procedit, medius inter Presbyterum Assistentem et Diaconum, ac se gerit ut sub n. 858 et seqq. iam diximus. Quum post incensationem ad Faldistorium pervenerit sedet, et, mitra deposita, surgit, ad Altare se vertit, Introitum legit, recitat: Kyrie etc. (v. n. 860); si cantus longius pertrahatur, se ad populum vertit, sedet, mitram auriphrygiatam et gremiale accipit. Circa finem cantus gremiale aufertur, mitram dimittit, surgit, se ad Altare vertit et, absoluto cantu, Hymnum Angelicum intonat (ibi); quo recitato, se ad populum vertit, sedet, mitram auriphrygiatam, necnon gre­ miale, accipit. Dum canuntur verba quae inclinationes exposcunt, caput, cum mitra, inclinat. Hymno absoluto, Episcopus Ordinarius surgit, depositis mitra ac gremiali; stans versus populum, elevatis statimque iunctis ma­ nibus, cantat: Pax vobis, deinde se ad Altare vertit, extensis ac statim iunctis manibus, cantat: Oremus, et iterum, extensis ma­ nibus, cantat Orationem (v. n. 861). Oratione, vel Orationibus absolutis, Episcopus ad populum se convertit, sedet et se gerit ut sub n. 862 et seqq. diximus, sed Dia­ cono manum suam osculandam praebet post benedictionem. Incensatione accepta post Evangelii cantum, se ad Altare vertit, manus extendens ac iungens et caput ad Crucem inclinans intonat: Credo in unum Deum, et se gerit ut diximus sub n. 868, sed Symbolo recitato, se ad populum vertit ac in Faldistorio sedet. 1017. — Decantato a Choro Symbolo, gremiale ac mitram dimittit, dein surgit; versus populum cantat: Dominus vobiscum, ac postea, ad Altare conversus cantat: Oremus, et legit Offertorium; quo lecto, ad populum se vertit, in Faldistorio sedet et se gerit ut sub n. 869 et seqq. diximus, sed cum ad Altare procedit, ad Emuni Cardinalem se inclinat. f 270 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Iu fine Missae, decantatis verbis: Benedicat vos omnipotens Deus, retrocedit paululum ad latus Epistolae et convertens se ad Emutn Praelatum caput inclinat, quasi veniam petens, et, ipso Emo Cardinali annuente, prosequitur: Pater etc. (v. n. 878). Quum ad Faldistorium pergit Ordinarius reverentiam peragit Emo Cardinali, et cum ad Faldistorium pervenerit baculum Ministro tradit ac sedet. 1018. — Quum vero Emus Praelatus ad Faldistorium, in medio Presbyterio collocatum, accedit, Ordinarius respondet ei, cum incli­ natione, ad reverentiam. Emo Cardinali de Faldistorio surgente, et ipse surgit eique ad reverentiam, ut prius, respondet. Cum Emus Prae­ latus de Presbyterio discedit, Ordinarius sedet et se gerit ut sub n. 882 diximus, sed Orationibus in gratiarum actionem post Missam absolutis, accedit ante infimum Altaris gradum, ibique super pul­ vinum genuflectit, breviter orat, ac postea ab Ecclesia discedit. Articulus IV. De Presbytero Assistente Episcopo Ordinario Missam pontificalem ad Faldistorium celebranti coram S. R. E. Cardinali. 1019. — Presbyter Assistens (v. n. 883) cum ceteris Canonicis, more solito, ad associandos Praelatos, si cum Ordinario ad Ecclesiam pergat etiam Emus Cardinalis, procedit et se gerit ut supra tradi­ dimus (v. n. 522 et 524), sed ad nutum Episcopi Ordinarii asper­ sorium accipit et Emo Cardinali porrigit. Si vero Emus Cardinalis ad Ecclesiam accedat cum suis Cappellanis et Familiaribus, tunc se gerit, more solito, in associatione Episcopi, sed, oratione ante Altare SS. Sacramenti facta, ad Sacri­ stiam, vel ad aliam aulam procedit et quum nunciatur iam Emuni Praelatum ad Ecclesiam appropinquare, cum ceteris Canonicis sequitur Episcopum ad ianuam Ecclesiae et se ut supra gerit. Cum ad Altare maius pervenerit, genuflectit apud scamnum in cornu Epistolae, super quod biretum deponit; cum Episcopus ad Faldistorium accedit, et ipse ad Faldistorium se confert, ubi ad dex­ teram eiusdem Faldistorii consistit, facie ad cornu Epistolae versa. Cum Episcopus ad Altare se vertit et ipse per sinistrum latus suum se vertit, transit ad sinistram Diaconi, et consistit facie ad cornu Evangelii versa; absoluto Hymno, se ad populum vertit et transit ut prius ad Faldistorii dexteram, deinde se gerit ut ad Missam ponti- Mir. Caput VII. - De Missa solemni pontif. coram S. R. E. Cardinali 271 ficalem ad Thronum, sed, lotis ab Episcopo manibus, accedit ad suum scamnum, biretum accipit et procedit ad Sacristiam capitularem, ubi assumit pluviale, ac postea ad Altare revertitur atque sistit apud scamnum in cornu Epistolae. Accepta ab Episcopo mitra, si nondum Psalmi Horae Tertiae sint absoluti, sedet ad dexteram Diaconi. Dum a Choro Antiphona canitur, ad nutum Caeremoniarii, surgit cum Ministris Missae, antequam Episcopus surgat; circa finem Re­ sponsorii cum iisdem Ministris accedit ad Faldistorium; dimissa ab Episcopo mitra, se post Faldistorium confert, accipit librum quem ante Episcopum supra caput sustinet apertum. Oratione ab Episcopo decantata, Breviarium Ministro libri tradit, reverentiam Ordinario peragit, deinde pergit ad suum scamnum in cornu Epistolae. 1020. — Postquam Episcopus mitram pretiosam acceperit, Pre­ sbyter Assistens iterum accedit ad Faldistorium et annulum in digitum Episcopi inducit prius illum, dein manum deosculans (D. 3747 ad 1), ac postea se ad eiusdem Episcopi dexteram recipit; cum eo et cum Ministris sacris ad Altare accedit, debitis cum reve­ rentiis Emo Cardinali et Cruci Altaris, atque se ut in Missa ponti­ ficali ad Thronum gerit (v. n. 886). Cum Episcopus legit Introitum consistit ad dexteram, se signans ad initium, et ad Kyrie etc., cum sacris Ministris respondet; sedente Episcopo, pergit ad scamnum suum, et ipse sedet, tecto capite. Quum cantatur ultimum Kyrie etc., ad nutum Caeremoniarii surgit cum Ministris sacris et se confert post Faldistorium, Epi­ scopo reverentiam peragit, librum a Ministro accipit et super caput suum apertum sustinet. Decantatis verbis: Gloria in excelsis Deo, librum Ministro tradit; Episcopo reverentia iterata, se ad dexteram eiusdem Episcopi recipit, facie cornu Evangelii versa; cum Episcopo et sacris Ministris Hymnum prosequitur, more solito (v. n. 887); quo absoluto, debitis cum reverentiis accedit ad scamnum suum. Hymno a Choro decantato, surgit, cum sacris Ministris ad Faldi­ storium pergit, ad Diaconi dexteram, facie ad cornu Epistolae versa, consistit; decantato ab Episcopo: Dominus vobiscum, se confert post Faldistorium, Missale accipit, quod apertum super caput sustinet. Oratione vel Orationibus absolutis, Missale Ministro tradit; Episcopo reverentia peracta, ad scamnum pergit, sedet et caput tegit. Decantata a Subdiacono Epistola, accedit ad Faldistorium, consistit ad sinistram Episcopi eique Epistolam et reliqua legenti assistit; ad cantum Evangelii se ad Diaconum convertit. 272 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Episcopo thurificato post Evangelium, librum sustinet ut ad: Gloria etc., pro intonatione Symboli; quo recitato, accedit, more solito, ad scamnum et se gerit ut sub n. 891 diximus. 1021. — Decantato a Choro Symbolo, surgit et se gerit ut ad Orationem, sed postquam Episcopus cantaverit: Oremus, Ministro Missale tradit; lecto ab Episcopo Offertorio, accedit ad Diaconi dexteram, facie cornu Epistolae versa, et se gerit ut ad Missam pontificalem ad Thronum (v. n. 892 et seqq.), sed, accepta pace, accedit ad Emum Cardinalem, pacem dat supponens brachia sua brachiis illius; deinde pergit ad Chorum et se gerit more solito. Quum ad Altare revertitur pacem Diacono dat. Missa absoluta, ad Faldistorium procedit, Emo Cardinali peragit reverentiam, quam iterat quando Emus Praelatus ad Faldistorium in medio Presbyterio accedit; quum vero Emus Praelatus de ora­ tione surgit, iterum se ei inclinat ac postea accedit ad Sacristiam capitularem, ubi pluviale deponit et ad Altare revertitur, ad scamnum suum se confert et postquam Episcopus Crucem pectoralem reassumpserit, ad Faldistorium pergit, Episcopo respondet cum Diacono, scilicet alternatim Canticum, Psalmum, Versiculos in gratiarum actione post Missam recitat. Precibus absolutis, de Faldistorio recedit et se gerit ut in recessu Episcopi ab Ecclesia (v. n. 527 et 528). Tu ir H Articulus V. De Diacono ad Missam solemnem pontificalem ad Faldistorium Episcopo Ordinario celebrante coram S. R. E. Cardinali. 1022. — Diaconus (v. n. 910) si Emus Cardinalis ad Ecclesiam accedit una cum Ordinario, dum Canonici pergunt ad associandos Praelatos, induit paramenta (ibi). Ad nutum Caeremoniarii secundi, post Subdiaconum ad Altare procedit et, reverentia Cruci peracta, sedet super scamnum ad Subdiaconi dexteram. Si vero Emus Car­ dinalis non accedat ad Ecclesiam cum Ordinario, tunc cum ceteris Canonicis procedit ad associandum Episcopum; cum in Sacri· stiam revertitur, paramenta induit et se ut supra gerit. 1023. — Quum Emus Praelatus ad Faldistorium in medio Pre­ sbyterio venerit, surgit et se ei profunde inclinat; quum vero Ordi­ narius accedit ad Faldistorium in cornu Epistolae et ipse cum Sub- Caput Vil. - De Missa solemni pontif. coram S. R. E. Cardinali 273 diacono ad idem Faldistorium accedit atque ad Episcopi dexteram sistit. Ad nutum Caeremoniarii, biretum Episcopi accipit et Caeremoniario tradit, se per latus suum sinistrum ad Altare vertit et ad Ordinarii dexteram transit. Ad: Deus, in adiutorium etc., se signat; ad: Gloria Patri etc., ad Altare se convertit. Hymno abso­ luto, se ad populum vertit, sistit ad sinistram Episcopi eique biretum porrigit; cum Presbytero Assistente Episcopo respondet, scilicet alternatim recitat Psalmos et Versiculos praeparationis Missae. Postquam Subdiaconus, indutis a Cubiculario calceis Episcopi, ad Faldistorium reversus fuerit, Diaconus transit ad Episcopi dexteram. Repetita Antiphona: Ne reminiscaris etc., biretum Episcopi accipit, ad Altare se convertit et ad Episcopi dexteram transit. Orationibus absolutis, iterum se ad populum vertit et ad dexteram Episcopi transit. Postquam Episcopus cappam et annulum dimi­ serit, Diaconus ei biretum porrigit; lotis ab Episcopo manibus, illum induit, Subdiacono adiuvante, modo descripto sub. n. 911, sed, mitra Episcopo imposita, accedit cum Subdiacono ad scamnum etsi Psalmi Horae Tertiae nondum sint absoluti, sedet, tecto capite, in medio Presbyteri Assistentis et Subdiaconi. Dum Antiphona a Choro canitur, ad nutum Caeremoniarii, surgit, antequam Episcopus surgat, circa finem Responsorii cum Presbytero Assistente accedit ad Faldistorium; reverentia Episcopo peracta, ei mitram aufert, ad Altare se convertit et ad Episcopi dexteram consistit. Decantato: Benedicamus Domino, ad populum se convertit, ad Episcopi dexteram transit, cum pluviali exuit et se gerit ut sub n. 912 notavimus. 1024. — Episcopo parato, Diaconus manipulum accipit, dein, facta cum eo reverentia Emo Cardinali, accedit ad Altare a sinistris eius et se gerit more solito (v. n.913), sed Episcopum, duplici ductu, thurificat. Thuribulo tradito Thuriferario, ex loco in quo est, Altari reverentiam peragit, et a dexteris Episcopi procedit ad Faldi­ storium, ubi ei mitram aufert, dein se ad Altare convertit et ad dexteram Episcopi sistit dum legit Introitum ac postea in eodem loco cum eo alternatim recitat: Kyrie etc.; quo absoluto, se cum Episcopo ad populum vertit eique imponit prius mitram, dein gremiale ac postea, una cum Presbytero Assistente et Subdiacono, reverentiam Episcopo peragit atque procedit ad scamnum, ubi cum iisdem sedet, tecto capite. Dum a Choro canitur ultimum Kyrie, ad nutum Caeremoniarii, surgit cum Presbytero Assistente et Subdiacono, ad Faldistorium 18 — Moretti, De s. Functionibus - II. 274 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio pergit et, reverentia Episcopo facta, ei prius gremiale dein mitram aufert. Surgente Episcopo, se ad Altare convertit et consistit post eum, ut ad Altare in Missa solemni; decantatis ab Episcopo verbis: Gloria in excelsis Deo, transit ad eius dexteram, cum eo Hymnum prosequitur, non omittens solitas inclinationes ac in fine se signat. Recitato Hymno, se ad populum vertit, Episcopo sedenti mitram prius, dein gremiale imponit; reverentia peracta, cum Presbytero Assistente et Subdiacono ad scamnum pergit, ut supra. Hymno a Choro decantato, surgit, cum Presbytero Assistente et Subdiacono ad Faldistorium accedit, cum eisdem reverentiam Episcopo peragit, ei prius gremiale ac postea mitram aufert; dum Episcopus cantat: Pax vobis, consistit ante eum, dein ad eius dexte­ ram transit. Orationibus decantatis, Episcopo sedenti mitram et gremiale imponit, ac postea, reverentia ei peracta, pergit cum Presbytero Assistente ad scamnum et sedet, tecto capite. ta 1025. — Cantata Epistola, surgit; dum Episcopus Evangelium legit se gerit ut sub n. 914 diximus, sed, deposito Evangeliario super Altare, descendit per breviorem viam ad Faldistorium. Lecto ab Episcopo Evangelio, incensum, more solito, ministrat, deinde ad medium Altaris revertitur, ubi genuflexus super infimum eius gradum, capite inclinato iunctisque manibus, secreto dicit: Mundo w meum etc. et se gerit ut sub eodem n. 914 et seqq. notavimus,sed procedit ad Faldistorium; accepta benedictione, manum Epi­ scopi deosculatur atque Evangelii cantu absoluto, Episcopum, duplici ductu, incensat. Ad Symboli intonationem sistit post Epi­ scopum, deinde ad eiusdem dexteram Symbolum recitat (v. n. 917); quo expleto, mitram et gremiale ei imponit ac postea procedit ad scamnum, ibique sedet, tegit caput, quod detegit ad verba quae inclinationem exposcunt et ad : EI incarnatus est, Ad Crucifixus etc., se gerit more solito (v. n. 917), sed etiam Emo Cardinali reverentiam facit. Decantato a Choro Symbolo, surgit; cum Presbytero Assistente e: Subdiacono ad Faldistorium pergit, Episcopo gremiale mitramqm aufert; dum Episcopus cantat: Dominus vobiscum, ante eum sisti: deinde ad eiusdem dexteram accedit. Lecto ab Episcopo Offertori se convertit ad populum eique mitram imponit ac postea ad eius dexteram transit; extracto a Presbytero Assistente annulo, chirothecam a dextera extrahit, dum Subdiaconus alteram pariter extrahit; lotis ab Episcopo manibus, a sinistris eius ad Altare pro­ cedit; ante cuius infimum gradum sistit eique mitram aufert a Caput VII. - De Missa solemni pontif. coram S. R. E. Cardinali 275 se gerit ut iu Missa solemni pontificali ad Thronum (v. n. 918 et seqq.) sed Episcopum, duplici ductu, incensat, dein Presbyterum Assistentem ac postea, triplici ductu, Emuni Cardinalem et, more solito, Chorum, tandem Subdiaconum; pacem a Presbytero Assi­ stente accipit eamque Subdiacono donat. 1026. — Quum Diaconus, Missa absoluta, ad Faldistorium pro­ cedit, Emo Praelato reverentiam peragit quam ei accedenti ad Faldistorium, in medio Presbyterio, iterat; sistit ad dexteram Episcopi et cum Emus Cardinalis de oratione surgit ei se inclinat, ac postea, deposito manipulo, mitram Episcopo aufert et, Sub­ diacono adiuvante, eum exuit. Postquam Episcopus Crucem pec­ toralem reassumpserit, ei respondet cum Presbytero Assistente, scilicet alternatim Canticum, Psalmum, Versiculos in gratiarum actione post Missam recitat. Precibus ab Episcopo absolutis, Dia­ conus una cum Subdiacono ei se inclinat et ad Sacristiam procedit paramenta depositurus. Articulus VI. De Subdiacono ad Missam solemnem potitificalem ad Faldistorium Episcopo Ordinario celebrante coram S. R. E. Cardinali. 1027. — Subdiaconus (v. n. 924) si Emus Cardinalis ad Eccle­ siam accedat cum Episcopo Ordinario, dum Canonici pergunt ad associandos Praelatos, induit paramenta (ibi). Ad nutum Caeremoniarii, ad Altare procedit post eundem Caeremoniarium, et. reve­ rentia Altari peracta, sedet super scamnum ad sinistram Diaconi. Si vero Emus Cardinalis ad Ecclesiam non accedat cum Episcopo Ordinario, tum cum ceteris Canonicis procedit ad associandum Episcopum; cum in Sacristiam revertitur paramenta induit et se gerit ut supra. 1028. — Quum Emus Praelatus ad Faldistorium in medio Pre­ sbyterio venerit, surgit et se ei profunde inclinat; quando Ordinarius accedit ad Faldistorium, in cornu Epistolae, et ipse una cum Diacono accedit ad Faldistorium atque ad sinistram Episcopi sistit. Cum Episcopo et Diacono per latus suum sinistrum ad Altare se vertit et transit ad Ordinarii sinistram. Ad: Deus, in adiutorium etc., se signat; ad: Gloria Patri etc., se ad Altare convertit. Hymno Horae Tertiae absoluto, se ad populum vertit, ad abacum procedit, caligas ac sandalia super pelvim accipit et se gerit ut sub 276 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio n. 924 notavimus, sed, calceis ab Episcopo per Cubicularium indutis, accedit ad Ordinarii sinistram. Repetita Antiphona: Ne remini­ scaris etc., ad Altare se convertit et ad sinistram transit Episcopi; absolutis Orationibus, iterum se ad populum vertit et ad Ordinarii sinistram transit. Lotis ab Episcopo manibus, Diaconum adiuvat dum eundem Episcopum induit (v. n. 925), ac postea una cum Diacono ad scamnum accedit, si Psalmi Horae Tertiae nondum sint absoluti, sedet, tecto capite, ad Diaconi sinistram. Dum Antiphona a Choro canitur, ad nutum Caeremoniarii, surgit; comite eodem Caeremoniario, debitis cum reverentiis, se confert in conspectu Episcopi, convenienti distantia; librum a Cae­ remoniario accipit et cantat Capitulum; quo absoluto, librum reddit Caeremoniario et ad sinistram Episcopi accedit. Decantato a Can­ toribus: Benedicamus Domino, se ad populum vertit, ad Ordinarii sinistram transit et se gerit ut ad Missam pontificalem ad Thronum (v. n. 926). 1029. — Episcopo thurificato, ex loco in quo est, cum eo peragit Altari reverentiam et ad eius sinistram accedit ad Faldistorium; deposita ab Episcopo mitra, se ad Altare vertit, ad eius sinistram sistit dum Introitum legit ac postea in eodem loco cum eo alternatim recitat: Kyrie etc.; quo absoluto, se cum Episcopo ad populum vertit; mitra ab Episcopo accepta, cum Presbytero Assistente et Diacono procedit ad scamnum, ubi cum iisdem sedet, tecto capite. · ;!*, i, Dum a Choro ultimum Kyrie canitur, ad nutum Caeremoniarii surgit, cum Presbytero Assistente et Diacono ad Faldistorium pergit; ' reverentia Episcopo facta, sistit post Diaconum ut ad Altare in Missa solemni. Decantatis ab Episcopo verbis: Gloria in excelsis Deo, transit ad sinistram eius et Hymnum cum eodem prosequitur, non omittens solitas inclinationes et in fine se signat. Recitato Hymno, se ad populum vertit et postquam Episcopus gremiale acceperit, cum Presbytero Assistente et Diacono reverentiam ei peragit, deinde "i < ‘i , ' ! · J' ' 7 » I··'' ' ad scamnum, ut supra, pergit. Hymno a Choro decantato, surgit cum Presbytero Assistente et Diacono, ad Faldistorium pergit, reverentiam cum eis Episcopo peragit et post Diaconum sistit ad: Pax vobis. Circa finem Ora­ tionis se gerit ut ad Missam pontificalem ad Thronum (v. n. 929). sed ad locum in quo Capitulum decantaverit se confert. 1030. — Accepta ab Episcopo benedictione ac iterata ei reve­ rentia, Epistolarium Caeremoniario tradit et Missale ab eodem Caput Vil. - De Missa solemni pontif. coram S. R. E. Cardinali 277 accipit; tum stans, vel genuflexus, si opus sit «tenet ante eum Missale apertum ex quo Episcopus legit» (Caer. Episc. L. II, cap. VIII, n. 41; D. 4019 ad 1). Lecto ab Episcopo Evangelio, Subdiaconus tradit Missale Ministro de libro et sistit ad sinistram Episcopi pro incensi ministratione; cum Diaconus ad Faldistorium advenerit se confert ad sinistram, paulo post Diaconum, ubi sistit inclinatus et sic manet donec Diaconus benedictionem acceperit ab Episcopo. Tum post Ceroferarios et ante Diaconum pergit ad locum ubi Evan­ gelium canendum sit (v. n. 958-960) et se gerit ut diximus sub n. 930 et 931. 1031. — Subdiaconus post Evangelii cantum, tradito libro Caeremoniario, pergit ad Diaconi sinistram et, postquam Episcopus thurificatus fuerit, se post Diaconum confert, ut ad intonationem Angelici Hymni; decantatis per Episcopum verbis: Credo in unum Deum, transit ad Episcopi sinistram, cum eodem Symbolum recitat (v. n. 933); quo expleto, et gremiale ab Episcopo accepto, cum Presbytero Assistente et Diacono procedit ad scamnum, sedet, coo­ perit caput, quod detegit ad verba quae inclinationem exposcunt necnon ad: Et incarnatus est etc. 1032. — Decantato a Choro Symbolo, surgit, cum Presbytero Assistente et Diacono ad Faldistorium pergit. Dum Episcopus cantat: Dominus vobiscum, post Diaconum consistit ac postea transit ad Episcopi sinistram; dum Diaconus extrahit a dextera Episcopi chirothecam, ipse pariter chirothecam a sinistra extrahit, deinde, debita cum reverentia Episcopo, procedit ad abacum, Calicem, more solito, ad Altare allaturus et se, ut in aliis Missis pontificalibus, gerit (v. n. 934 et seqq.), sed pacem a Diacono accipit. 1033. — Quum Subdiaconus, Missa absoluta, ad Faldistorium procedit, reverentiam Emo Cardinali peragit, quam eidem accedenti ad Faldistorium, in medio Presbyterio, iterat; sistit ad sinistram Or­ dinarii et cum Emus Cardinalis de oratione surgit, ei se inclinat ac postea, deposito manipulo, Diaconum exuentem Episcopum adiuvat. Postquam Episcopus Crucem pectoralem reassumpserit, Subdia­ conus ad abacum pergit de quo velum ac bacile sumit et se gerit ut sub n. 937 notavimus sed, depositis super abacum calceis, nec non caligis, ad Faldistorium revertitur. Precibus ab Episcopo absolutis, una cum Diacono, Episcopo se inclinat, et ad Sacristiam procedit ubi paramenta deponit. 278 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Articulus VII. De Canonicis deque Choro ad Missam solemnem pontificalem ad Faldistorium Episcopo Ordinario celebrante coram S. R. E. Cardinali. 1034. — Canonici, habitu chorali induti, more solito, procedunt ad domum episcopalem (v. n. 519). Si Emus Cardinalis hospitio Ordinarii non fruatur, tunc, brevi oratione facta ad Altare SS. Sa­ cramenti, accedunt ad Sacristiam capitularem; cum nunciatur iam Emum Cardinalem ad Ecclesiam appropinquare, sequuntur Epi­ scopum Ordinarium ad Ecclesiae ianuam, dein se gerunt more solito, sed paramenta assumunt in Sacristia capitulari. ύ ■' !l* * • •i HI I _Ηγ·[ «Ο· : IFj·"1' \ 1035. — Duo digniores Canonici post dignitates, benedictione accepta in fine Missae, procedunt ad Sacristiam capitularem, para­ menta deponunt, reassumunt habitum choralem, dein ad Altare revertuntur; quum Emus Cardinalis de Throno descendit et ad Faldistorium, in medio Presbyterio collocatum, se confert, ad eius latera accedunt; super Faldistorium cappam Emi Praelati exten­ dunt et cum eo breviter orant. Surgente Emo Praelato, et ipsi surgunt; dignior a Caeremoniario biretum accipit quod, cum osculis, Emo Praelato porrigit; ambo Altari et Ordinario reverentia peracta Emum Cardinalem comitantur, si ille hospitio Ordinarii fruatur, usque vel ad consuetam aulam domus episcopalis ad quam Ordina­ rium comitari solent si Emo Cardinali placet, vel usque ad aditum episcopalis domus. Si vero Emus Praelatus Ordinarii hospitio non fruatur, tunc duo Canonici eum comitantur usque ad Ecclesiae ianuam. Articulus VIII. Caeremoniario deque Cappellanis Emi Cardinalis assistentis Missae solemni pontificali, celebrante Ordinario, ad Faldistorium. 1036. — 1. - De Caeremoniario. — Si Emus Praelatus inter suos Familiares Caeremoniarium non habeat, tunc ad hoc munus depu­ tetur Clericus in re caeremoniali expertus ut digne et decenter officium suum exercere valeat. Si Emus Praelatus hospitio Ordinarii fruatur, Caeremoniarius cum aliis pergit ad domum episcopalem; alias procedit solus, hora competenti, ad locum in quo Emus Cardinalis adsit et cum eo eiusque Caput VII. - De Missa solemni pontif. coram S. R. L. Cardinali 279 Familiaribus accedit ad Ecclesiam Cathedralem, ad cuius ianuam, ante aspersionem, cum osculis Emi Cardinalis biretum accipit, quod, aspersione absoluta, pariter cum osculis reddit. Ad Altare SS. Sacramenti iterum biretum Emi Cardinalis accipit, genuflectit in plano; brevi oratione facta, surgit, genuflexionem SS. Sacramento peragit; biretum Emo Praelato porrigit quod rursus accipit ad Faldistorium, ante Altare maius; brevi oratione facta, surgit, biretum reddit Emo Cardinali et cum eo ad Thronum procedit. Postquam Emus Praelatus quieverit, Caeremoniarius ad Thronum ascendit, ad sinistram Cathedrae sistit; Canonicis paratis et in suis locis stantibus, praemoneat Emum Cardinalem ut innuat Ordinario incipiendi, ac postea eius biretum accipit. In Festo Pentecostes et per totam Octavam ad primam stro­ pham Hymni: Veni Creator etc., ab omnibus genuflectendum est, et ideo Emum Praelatum praemoneat ut dimittat pileolum, quod ipse accipit; praemoneat quoque Caudatarium ut apud Ca­ thedram pulvinum collocet. Absoluta stropha, pileolum Emo Car­ dinali porrigit ac postea de Throno descendit et sedet super scabellum suum in plano ad Cathedrae dexteram. Dum a Choro Antiphona canitur, surgit et accedit ad sinistram Emi Praelati; Antiphona absoluta, ab eo biretum accipit quod reddit post: Benedicamus Domino. Quum Episcopus Ordinarius ad Altare accedit, Caeremoniarius ascendit ad dexteram Emi Cardinalis, biretum accipit, quod Cubi­ culario eiusdem Emi Praelati tradit. Ad Confessionem respondet Emo Praelato; quando dicit: Misereatur tui; tibi Pater; te Pater, caput versum eundem Emum Praelatum profunde inclinat; responso: EI cum sprritu tuo, biretum Emo Cardinali porrigit ac postea ad scamnum suum pergit. Quum Ordinarius ad Faldistorium pergit, Caeremoniarius accedit ad Emi Praelati sinistram, biretum ab eo accipit et eidem indicat Introitum; quo lecto, alternatim cum eo recitat: Kyrie eleison etc., ac postea biretum tradit et ad suum scamnum pergit. Cum cantatur ultimum Kyrie, ascendit ad dexteram Emi Praelati, biretum accipit; decantatis ab Episcopo verbis: Gloria in excelsis Deo, prosequitur Angelicum Hymnum cum Emo Cardinali, non omittens solitas inclinationes, et in fine se signat, deinde biretum Emo Praelato porrigit atque ad locum suum pergit. Dum a Choro Hymnus canitur, Emo Praelato capuf detegendi et inclinandi signum dat ad: Adoramus te; Gratias agimus tibi; Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio lesu Christe; Suscipe deprecationem nostram; et iterum ad: lesu Christe (D. 1563 ad 1). Hymno absoluto, accedit ad sinistram Emi Cardinalis a quo biretum accipit, et sistit pariter ad eius sinistram dum Episcopus canit Orationem, vel Orationes: quibus absolutis, biretum Emo Praelato porrigit, ac postea descendit ad suum locum et sedet. Postquam Subdiaconus benedictionem ab Ordinario acce­ perit, Caeremoniarius ascendit ad sinistram Emi Praelati, cui indicat Epistolam etc. Dum Subdiaconus legit Epistolam vel etiam Diaconus canit Evangelium Caeremoniarius se gerit ut diximus sub n. 948 de Caere­ moniario in Missa solemni pontificali ad Thronum. Absoluta ab Emo Cardinali Evangelii lectione, Caeremoniarius revertitur ad suum scamnum. Quum vero Diaconus pervenerit ad locum ubi Evangelium canendum sit, Caeremoniarius ascendit ad sinistram Emi Cardinalis, biretum ab eo accipit postea descendit: cantu Evangelii completo, iterum ad sinistram Emi Praelati ascendit, eidem biretum porrigit, ibique consistit donec Episcopus Ordinarius thurificatus fuerit; innuit ut Caudatarius apud Cathedram pulvinum collocet ac postea biretum ab Emo Cardinali recipit et cum eodem, decantatis a Celebrante verbis: Credo in unum Deum, Symbolum pro­ sequitur, non omittens consuetas inclinationes et genuflectens ad: Et incarnatus est, etc. Dum a Choro Symbolum canitur, Emo Cardinali caput dete­ gendi, nec non inclinandi, signum dat ad: /esum Christum; Et in­ carnatus est; Simul adoratur. In tribus Missis Nativitatis Domini ac in Missa Festi Annuntia­ tionis B. Μ. V. ad: Et incarnatus est praemoneat Emuni Cardinalem ut detecto capite, genuflectat (Caer. Episc., L. II, cap. Vili, n. 53; D. 1594 ad 2). Quando vero Festum Annuntiationis transfertur, genuflectendum est in die translationis tantum (D. 1268). Symbolo a Choro decantato, Caeremoniarius ascendit ad dex­ teram Emi Praelati, biretum accipit et indicat Offertorium; quo ab Emo Cardinali lecto, biretum ei reddit et ad locum suum descendit. Presbytero Assistente thurificato, Caeremoniarius ascendit ad dexteram Emi Praelati, ab eo biretum accipit, quod reddit postquam ille thurificationem acceperit; dein ad suum locum revertitur et ante Praefationem iterum ascendit ad Emi Praelati sinistram, a quo bire­ tum accipit, et illud Cubiculario tradit. Absoluta Praefatione, cum Emo Praelato recitat: Sanctus etc., ac postea cum eodem de Throno descendit et ad Faldistorium procedit. Accepta ab Emo Cardinali biretum et pileolum Cubiculario tradit; cappam super Faldistorium Caput VII. - De Missa solemni pontif. coram S. R. E. Cardinali 281 expandit ac genuflectit ad dexteram eiusdem Faldistorii, sed ali­ quantulum retro. Post elevationem Hostiae et Calicis, surgit, genuflectit, unico genu (D. 4135 ad 3), comitatur Emum Praelatum ad Thronum et sistit ante scabellum suum. Ad: Pax Domini etc., ascendit ad sini­ stram Emi Cardinalis; cum eo recitat: Agnus Dei etc., dein revertitur ad suum locum. Pretioso Sanguine ab Episcopo sumpto, ascendit ad dexteram Emi Praelati, porrigit ei pileolum, indicat Antiphonam quae « Communio » dicitur; qua lecta, biretum offert et ad suum pergit locum. Dum Episcopus « Communio » legit, rursus ad Emi Praelati dexteram ascendit, ab eo biretum accipit, dein descendit de Throno. Impertita ab Episcopo benedictione, ascendit iterum ad Emi Cardi­ nalis dexteram et biretum porrigit, quod recipit, Indulgentia publi­ cata. Praemoneat Caudatarium ut apud Cathedram pulvinar collocet. Quum Episcopus Ordinarius in Faldistorio sedet, Evangelio in fine Missae absoluto, comitatur Emum Praelatum ad Faldistorium eiusque biretum tradit digniori ex duobus Canonicis qui Emo Cardi­ nali se associabunt. II. - De Caudatario. — Perlegat Caudatarius quae sub n. 558 et in Capite secundo Partis secundae tradidimus. III. - De Ministris libri et candelae. — Ministri libri et can­ delae se gerunt ut sub n. 999, I diximus, sed non accedunt ad Thronum pro benedictione in fine Missae. Articulus IX. Dc Caeremoniariis ad Missam solemnem pontificalem ad Faldistorium Episcopo Ordinario celebrante coram S. R. E. Cardinali. 1037. — I. - De Caeremoniario primo. — Caeremoniarius primus (v. n. 548 et seqq.) omnibus rite dispositis, et, dato signo cum cam­ panula, iuxta locorum consuetudinem, Canonicos et alios de more invitat ad associandum vel Emum Praelatum et Ordinarium vel Episcopum Ordinarium tantum et in hoc secundo casu se gerit more solito (v. n. 519 et seqq.), sed, brevi oratione facta ante Altare SS. Sacramenti, praemoneat Ordinarium ut ad Sacristiam capitu­ larem vel ad aliam aulam accedat. Quum annunciatur iam Emum Cardinalem appropinquare ad Ecclesiam, Caeremoniarius invitat Ordinarium, et alios de more, ad Emum Praelatum associandum. Brevi oratione facta ante Altare maius, postquam Emus Cardi- 282 Pars Hl. - De sacrosancto Missae Sacrificio nalis transierit ante Ordinarium, Caerenioniarius ducit eundem Ordinarium ad Faldistorium. Canonicis paratis et in suis locis stantibus, Episcopo signum caput detegendi et surgendi dat. Ad nutum Emi Cardinalis, praemo­ neat Episcopum ut se ad Altare vertat per sinistrum latus et secreto recitet: Pater et Ave, dein se gerit more solito. Quando Ordinarius se vertere debet vel ad Altare vel ad populum, Caeremoniarius semper illum praemoneat; in reliquis se gerit ut ad Missam ponti­ ficalem ad Thronum, sed, Altari thurificato, mitram Episcopo im­ ponit tam in initio Missae quam post Offertorium; impertita bene­ dictione Diacono ante Evangelium, gremiale et mitram Ordinario aufert. Praemoneat Ordinarium ut, decantatis verbis: Benedicat vos omnipotens Deus, retrocedat paululum ad latus Epistolae et convertens se ad Emuni Praelatum caput inclinet, quasi veniam petens, et, ipso Emo Cardinali annuente, prosequatur: Pater etc. Emo Praelato de Faldistorio surgente post Missam, praemoneat Episcopum ut ipse surgat de Faldistorio et Emi Cardinalis reve­ rentiae respondeat. ί } ' j i I ■’ y ' m r II. - De Caeremoniario secundo. — Caeremoniarius secundus quum Canonici procedunt ad associandos Praelatos se gerit ut sub n. 951 diximus. Si vero Emus Cardinalis non accedat ad Ecclesiam cum Episcopo Ordinario, tunc moneat Clericum aquae benedictae vasculum deferentem ut iterum ad ianuam Ecclesiae pergat quando Episcopus Ordinarius cum aliis procedit ad associandum Emuni Praelatum; curet etiam ut interim Ministri sacri paramenta, absque manipulis, assumant et eos ducit ad Altare maius, ante adventum Emi Cardinalis et Episcopi Ordinarii. Quum Praelati in Presbyterium advenerint, Caeremoniarius praemoneat Missae Ministros ut ipsi surgant cisque se inclinent: quando Ordinarius ad Faldistorium in cornu Epistolae procedit, ipsi ad Faldistorium accedant, et ad latera eiusdem Ordinarii consistant. Hymno Horae Tertiae absoluto, invitat Subdiaconum ad abacum et se gerit ut sub n. 951 diximus, sed, postquam Episcopus manus laverit, ducit Presbyterum Assistentem ad pluviale acci­ piendum, deinde eum ad scamnum reducit. Ad: Sicut erat etc., in fine tertii Psalmi accipit librum Capituli, accedit ad Subdiaconum 'et cum eo se confert in conspectum Epi­ scopi, in convenienti:distantia; Capitulo absoluto, librum accipit a Subdiacono, quem ad sinistram Episcopi ducit, ac postea librum super abacum reponit. Decantato: Benedicamus Domino, suppeda- Caput VII. - De Missa solemni pontif. coram S. R. E. Cardinali 283 neuni Altaris ascendit, Clericis paramenta tradit, suo Ministro s. Pal­ lium, si ea die Episcopus eo uti potest, deinde ad abacum procedit, sumit Missale cum manipulo Episcopi et illud Subdiacono praebet. Quum ultimum Kyrie a Choro canitur, Caeremoniarius signum surgendi dat Presbytero Assistenti et sacris Ministris, eosque ad Fal­ distorium ducit, quos ad scamnum reducit postquam Diaconus gre­ miale Episcopo imposuerit, recitato Hymno Angelico, et se gerit ut sub n. 953 tradidimus. Angelico Hymno a Choro decantato, Presbyterum Assistentem et Ministros sacros ad Faldistorium ducit; circa finem ultimae Orationis, Epistolarium Subdiacono tradit eumque ducit ad locum in quo Capitulum decantaverit et se gerit ut in Missa solemni pon­ tificali ad Thronum (ibidem), sed, decantata Epistola, a Ministro libri accipit Missale quod Subdiacono tradit, dum ab eodem Episto­ larium recipit. Caeremoniarius praemoneat Diaconum ut Episcopi manum deosculetur postquam benedictionem acceperit et, absoluto Evangelii cantu, duplici ductu, Episcopum thurificet. Imposito gremiali a Diacono post recitationem Symboli, Caere­ moniarius ducit Presbyterum Assistentem ac Missae Ministros ad scamnum et se gerit more solito (v. n. 966), sed Symbolo a Choro decantato, iterum Presbyterum Assistentem sacrosque Ministros ad Faldistorium ducit. In distribuenda pace ducit Presbyterum Assistentem primum ad Thronum ac postea ad Chorum, more solito. Quum Emus Cardinalis a Choro discesserit, Missa absoluta, Presbyterum Assistentem ad Sacristiam ducit eumque adiuvat in deponendo pluviali ct in reassumendo habitu chorali ac statim ad Chorum reducit. Precibus ab Episcopo in gratiarum actione post Missam abso­ lutis, ducit sacros Ministros ad Sacristiam capitularem. Articulus X. Dc Ministris inferioribus ad Missam solemnem pontificalem ad Faldistorium, Episcopo Ordinario celebrante coram S.R.E. Cardinali. 1038. — Ministri inferiores genuflectunt Altari et Emo Praelato; Episcopo Ordinario profundam reverentiam tantum peragunt. Omnes se gerunt ut ad Missam solemnem pontificalem ad Thronum, sed animadvertendum est ad sequentia. 284 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio I. - De Ministro libri. — Hic Minister (v. n. 964 et seqq.) pluviale non induit. Quando Episcopus ad Altare se vertit, ipse post Faldistorium se confert cum tergo versus Altare. Decantata Epistola, prae­ bet Missale Caeremoniario secundo a quo Epistolarium accipit et super abacum reponit; lecto ab Episcopo Evangelio, a Subdiacono Missale recipit. Quum sedendum sit, Minister libri sedet super infimum Al­ taris gradum ad dexteram Ministri baculi. II. - De Ministro mitrae et baculi. — Etiam hi Ministri (v. n. 965 et seqq.) pluvialia non assumunt, sed tantum vimpas. Minister mitrae cum sit sedendum, super infimum Altaris gradum ad dexteram Ministri libri sedet; Minister baculi vero, sedet ad dexteram Caudatarii, qui sedet primo loco in cornu Epistolae. II îl * i U IF 4 1 ■I III. - De Caudatario. —Caudatarius, si Emus Cardinalis non ac­ cedit ad Ecclesiam cum Episcopo Ordinario, se gerit ut sub n. 966,1 diximus, sed, brevi oratione facta ad Altare SS. Sacramenti, sequitur Episcopum ad Sacristiam capitularem, ubi caudam super sinistrum brachium Episcopi involvit, vel firmat aliqua tenia. Si Emus Prae­ latus accedat ad Ecclesiam cum Ordinario, tunc cappae caudam non sustinet; in utroque casu caudam vestis talaris expedit postquam Episcopus cappam dimiserit. Quum sedendum sit, sedet in infimo Altaris gradu primo loco versus Epistolae cornu, ad sinistram Ministri baculi. IV. - De Crucifero. — Crucifer (v. n. 966, II), si Emus Cardi­ nalis cum Ordinario non accedat ad Ecclesiam, se gerit more solito, sed cum ad Sacristiam capitularem pervenerit ibi Crucem relinquit; si vero Emus Praelatus cum Ordinario ad Ecclesiam accedat, tunc curet ut Crux deferatur in Sacristiam ante adventum eiusdem Emi Praelati. Cum sedendum sit, ultimo loco sedet ad sinistram Ministri mitrae super infimum Altaris gradum, versus cornu Evangelii. Postquam Emus Cardinalis e Presbyterio discesserit se confert in Sacristiam, Crucem accipit, ad Altare revertitur et se collocat ad sinistram Faldistorii. V. miale quam primo - De Ministro gremialis. — Minister hic (v. n. 966, III) gre­ semper Diacono Missae porrigit et ab eo recipit, praeter­ ante Evangelii cantum; quo in casu, illud a Caeremoniario accipit. Caput VIII. - De Missa solemni pontif. ad Fald. Episcopo Ord. celebrante 285 VI. - De Thuriferario. — Thuriferarius (v. n. 966, IV) prima vice thuribulum ministrat post Confessionem. VII. - De Ceroferariis. — Ceroferarii (v. n. 966, V), si Ernus Cardinalis cum Ordinario accedat ad Ecclesiam, non procedunt cum aliis ad associandum Episcopum; alias Ministros sacros se induentes adjuvant et cum eis, ad nutum Caeremoniarii secundi, procedunt ad Altare maius. VIII. - De Acolytho. — Acolythus (v. n. 966, VI), si Emus Car­ dinalis cum Ordinario non accedat ad Ecclesiam, quando enunciatur eum iam ad Ecclesiam appropinquare cum ceteris procedit iterum ad ianuam Ecclesiae et se ut supra gerit. CAPUT VIII. DE MISSA SOLEMNI PONTIFICALI AD FALDISTORIUM EPISCOPO ORDINARIO CELEBRANTE CORAM S. R. E. CARDINALI LEGATO 1039. — Omnes se gerunt ut in praecedenti Capite, sed Episcopus Ordinarius offert ipse Emo Cardinali aspersorium ad ianuam Eccle­ siae. Emus Praelatus, iuxta consuetudinem plurium Ecclesiarum, non aspergit Ordinarium, sed ei porrigere potest aquam benedictam per contactum aspersorii. In fine Missae « convenit ut ipse Legatus benedicat » (Caer. Episc. L. II, cap. VIII, n. 79), et in casu Emus Cardinalis se gerit ut sub n. 569 de Episcopo Ordinario notavimus. Indulgentia publicatur a Cappellano Emi Praelati. Episcopus Ordinarius, recitato: Placeat etc., osculatur Altare, deinde recedit in latus Epistolae et se convertit ad Emuni Cardinalem; ad benedi­ ctionem se inclinat et dum Indulgentia publicatur ibidem consistit ac postea, more solito, se gerit. 286 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio CAPUT IX. DE MISSA SOLEMNI PONTIFICALI AD FALDISTORIUM EPISCOPO ORDINARIO CELEBRANTE CORAM LEGATO AUT METROPOLITA 1040. — Episcopus Ordinarius, praesente Metropolita, iuxta Caeremoniale Episcoporum (L. I, cap. XXIII, n. 24) celebrare debet ad Faldistorium non vero in Sede sua; Metropolita autem assistit Missae in Sede ex opposito in cornu Epistolae similiter ornata, uti Sedes episcopalis (loc. cit., cap. XIII, n. 9). Metropolita se gerit ut Emus Praelatus de quo in septimo Capite diximus; ceteri omnes ut alii de quibus in allato Capite, Crucifer vero ut sub n. 1000, II, sed, decantato per Diaconum: Ite Missa est, non se confert ante Thronum, nam benedictio a Celebrante impertitur. Si vero Thronus Ordinarii adhaereat parieti e regione Altaris, si possibile, formari potest Presbyterium ante Altare, ex parte praeci­ puae navis; alias Sedes pro Metropolita statui potest in cornu Evan­ gelii et in casu basis pro Cruce collocatur super infimum gradum ad dexteram Cathedrae. CAPUT X. DE MISSA SOLEMNI PONTIFICALI AD THRONUM CELEBRANTE METROPOLITA IN DIOECESIBUS SUFFRAGANEORUM Articulus I. De iis quae praeparanda sunt. 1041. — Circa Ecclesiae et Altarium ornatum iam superius explicatum est in Capite XXXIV Partis primae. I. - In Sacristia capitulari. — Super praecipuam mensam disponuntur: pluviale et amictus pro Presbytero Assistente; pro Diacono: dalmatica, stola, cingulum, alba, amictus; pro Subdiacono: tunicella, cingulum, alba et amictus. II. - In Sacristia maiori. — Super aliquam mensam disponun­ tur: vimpa pro Ministro mitrae; superpellicea, bireta pro Clero et Ministris inferioribus; vasculum aquae benedictae cum aspersorio; thuribulum cum navicula; funalia pro elevatione. Caput X. - De Missa solemni pontif. ad Thronum celebr. Metropolita 287 III. - Ad Altare maius. — Crux et sex tantum ponuntur can­ delabra (D. 4355, III, 6, a); alterne statui possunt inter candelabra vel Sanctorum Reliquiae, vel vascula cum floribus (v. n. 562, IV). Altare pallio coloris Officii instruitur et illius mensa tribus mappis cooperitur; super gradus nobile tapete sternitur. Super Altaris mensam disponuntur Metropolitae paramenta, quae velo coloris paramentorum cooperiuntur, scilicet: planeta, dalmatica, tunicella, pluviale, stola, cingulum, alba, amictus, chirothecae in lance, formale pariter in lance. Si, eo die, Celebrans uti potest s. Pallio, tunc illud ponitur in lance cum tribus spinulis aureis, velo coloris paramentorum coo­ pertum. IV. - In cornu Evangelii. — Thronus Episcopi Ordinarii exornatur serico panno vel alia materia coloris paramentorum; in eius plano non collocantur scabella. Si Functio peragitur extra Ecclesiam Cathedralem, tunc in cornu Evangelii non erigitur Thronus, etiam si adsit Ordinarius. V. - In cornu Epistolae. — Erigitur Thronus similiter ornatus ut Sedes episcopalis (Caer. Episc. L. 1, cap. XIII, n. 9) et in eius plano collocantur tria scabella; super infimum gradum, ad dexteram Cathedrae statuitur basis pro Cruce. Ante eundem gradum collo­ cantur scabella pro Caeremoniario et pro Ministro mitrae. VI. - In eodem cornu Epistolae, ad sinistram, vel ad dexteram Throni, pro loci opportunitate, statuitur abacus. Hinc inde Abaci ponuntur duo scabella pro Ministris libri et candelae. VII. - Super abacum. — Ponuntur omnia quae sub n. 1005, VII notavimus, sed super patenam una tantum hostia ponitur; non collocatur patera pro praegustatione; ponuntur unum Missale et una pahnatoria. VIII. - In medio Presbyterio. — Faldistorium cum pulvinis eiusdem coloris Officii. IX. - Ad Altare SS. Sacramenti. — Paratur genuflexorium cum stratu et pulvinis viridis vel violacei coloris pro diversitate temporum. Super Altare sex cerei accenduntur. Si vero Metropolita accedat ad Ecclesiam cum Episcopo Ordi­ nario, tunc in medio Presbyterio, ad sinistram Faldistorii collocatur pulvinar et ante Altare SS. Sacramenti genuflexorium sit tam ani- 288 Pars ill. - De sacrosancto Missae Sacrificio plum ut genuflectere in eo possint et Metropolita et Episcopus Ordinarius. 1042. — Dispositio ad Altare maius pro Missa solemni pontifi­ cali, celebrante Metropolita in Dioecesibus Suffraganeorum. ο ? η Ψ o O.o ΓΠ- paramenta Metropolitae. —ni. p. mitra pretiosa.— m. a. mitra auriphrygiata. — A = abacus. — F faldistorium. — C eussions.-h basis pro Cruce. Scamna pro: Presbytero Assistente, I ; Diacono, 2; Subdiacono, 3; Caeremoniario pri­ mo, 4; Ministro mitrae, 5; Ministro libri, 6; Ministro candelae, 7. P. M. Caput X. - De Missa solemni pontif. ad Thronum celebr. Metropolita 289 Articulus II. De Metropolita Missam solemnem pontificalem celebrante in Dioecesibus Suffraganeorum, deque Presbytero Assistente. 1043. — De Metropolita. — Metropolita se gerit ut diximus in Art. II Capitis VII huius Partis, de Episcopo Ordinario, sed baculo pastorali non utitur. 1044. — De Presbytero Assistente. — Presbyter Assistens cum ceteris Canonicis procedit ad associandum Metropolitam, et se gerit ut tradidimus sub n. 522 et 524 vel sub n. 537, pro re. Quum Metropolita accedit ad Thronum et ipse accedit ac con­ sistit ante scabellum suum, se gerens ut sub n. 883 et 884. Depositis mantilibus in lance, Presbyter Assistens pergit, comite Caeremoniario tantum, ad amictum et pluviale assumendum, ac postea ad Altare revertitur; cum Metropolita mitram acceperit Thro­ num ascendit et si nondum Psalmi Horae Tertiae sint absoluti, sedet in suo scabello, dein se gerit ut sub n. 885 et seqq., sed: I. - Quando Diaconus de Throno descendit, decantata Epistola, accedit ad latus dexterum Metropolitae. II. - Expleto Evangelii cantu, Metropolitam non thurificat. III. - Quum revertitur ad Altare, postquam pacem Choral ibus dederit, pacem Diacono donat. IV. - Postquam Metropolita ad Thronum ascenderit, absoluto Evangelio in fine Missae, ei reverentiam peragit, de Throno descendit, ad Sacristiam capitularem se confert, ibique pluviale et amictum deponit; habitu chorali indutus ad Thronum revertitur et Metropo­ litae respondet cum Diacono, scilicet alternatim Canticum, Psalmum et Versiculos in gratiarum actione post Missam recitat. Articulus III. De Diacono deque Subdiacono ad Missam solemnem pontificalem celebrante /Metropolita in Dioecesibus Suffraganeorum. 1045. — Ministri sacri, dum Canonici procedunt ad associandum .Métropolitain, paramenta induunt; ad nutum Caeremoniarii, unus post alium ad Altare pergunt; reverentia Cruci facta, sedent super scamna, ante infimum Throni gradum, Diaconus ad dexteram Ca­ thedrae, Subdiaconus ad sinistram. 19 — Moretti, De s. Functionibus - II. 290 ··· ■ · »' } , U’ J i Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Quum Metropolita ad Faldistorium in medio Presbyterio adve­ nerit, ambo surgunt et se ei profunde inclinant; quando vero Metro­ polita ad Thronum accedit et ipsi Thronum ascendunt. Ad nutum Caeremoniarii, Diaconus accipit Metropolitae biretum; ambo ad: Deus, in adiutorium etc., se signant. Psalmo Horae Tertiae intonato, Diaconus porrigit Metropolitae sedenti biretum et cum Presbytero Assistente eidem respondet, scilicet alternatim recitat Psalmos et Versiculos in Missae praepa­ ratione. Interim Subdiaconus de Throno descendit, ad abacum pergit et se gerit ut sub n. 924. Quum Metropolita, repetita Antiphona: Ne reminiscaris etc., sur­ git, Diaconus accipit eius biretum, quod reddit postquam cappam et annulum dimiserit, iterumque biretum accipit post manuum lotionem, dein ambo se gerunt respective ut sub n. 911 et 925 et, mitra a Metro­ polita accepta, si Psahni Horae Tertiae nondum sint absoluti, sedent. Dum a Choro Antiphona canitur, ambo surgunt, Subdiaconus de Throno descendit et in eodem cornu Epistolae, ad sinistram Throni, convenienti distantia, accipit librum a Caeremoniario et cantat Capitulum; quo expleto, revertitur ad sinistram Metropolitae. Circa finem Responsorii, Diaconus mitram Metropolitae aufert. Decantato: Benedicamus Domino, ambo se gerunt respective ut sub n. 912 et 926, sed Diaconus ascendit ad sinistram Metropolitae. accepto manipulo; inde procedit ad Altare, quo cum pervenerit, se gerit ut sub n. 913. Tradito thuribulo Thuriferario, Diaconus una cum Subdiacono ad Metropolitae latus accedit; ex eodem loco ambo cum Metro- ·« ijg 1 ' " polita, reverentiam peragunt et ad Thronum procedunt, ubi Dia­ conus mitram aufert. Ad Introitum uterque se signat et alternatim cum Metropolita recitat Kyrie etc.; dein, si cantus longius pertrahatur, Diaconus Metropolitae sedenti mitram imponit et gremiale super genua extendit; ; i tum ambo, tecto capite, sedent. Quum cantatur ultimum Kyrie etc., ad nutum Caeremoniarii. ;. μ ♦ I 1 - ; ■»’ · ambo surgunt cum Presbytero Assistente ; Diaconus prius gremiale. dein mitram aufert. Decantatis verbis: Gloria in excelsis Deo, ambo, iunctis manibus, Hymnum prosequuntur, non omittentes solitas incli­ nationes et in fine se signant, deinde Diaconus mitram imponit ac gremiale super Metropolitae genua extendit, ac postea ambo, tecto capite, sedent; caput detegunt et inclinant dum verba canuntur: Adoramus te; Gratias agimus tibi; lesu Christe; Suscipe deprecationem nostram et iterum ad: lesu Christe. Caput X. - De Missa solemni pontif. ad Thronum celebr. Metropolita 291 Hymno a Choro decantato, ambo surgunt; Diaconus gremiale et mitram aufert; interim Subdiaconus de Throno descendit, accipit a Caeremoniario librum et se gerit ut sub n. 929, sed ad locum in quo Capitulum decantaverit se confert. Diaconus, Oratione decantata, Metropolitae sedenti mitram imponit et gremiale super genua extendit, postea sedet, tecto capite. Decantata Epistola, surgit, et postquam Subdiaconus deosculatus fuerit Metropolitae manum, de Throno descendit et ad abacum pergit. Subdiaconus, accepta benedictione ac iterata Metropolitae reve­ rentia, Epistolarium tradit Caeremoniario a quo accipit Missale, tum stans, vel genuflexus, si opus sit, tenet ante Metropolitani Missale apertum. Lecto a Metropolita Evangelio, tradit Missale Ministro libri et accedit ad Metropolitae sinistram, ibique sistit pro incensi ministratione, dein cum Diacono ad medium Altare se confert. Diaconus, dum Metropolita Evangelium legit, se gerit ut sub n. 914 diximus, sed, deposito Evangeliario super Altare, per brevio­ rem viam se confert ad Thronum, incensum ministrat Metropolitae, dein ad Altare revertitur, ubi genuflexus super infimum eius gradum, capite inclinato iunctisque manibus, secreto recitat: Munda cor meum etc. (ibi); quo dicto, se gerit ut sub eodem numero et seqq. no­ tavimus, sed cum ad Thronum pervenerit, ascendit, in Solii plano profunde inclinatus benedictionem petit; qua accepta, manum Aletropolitae deosculatur atque Evangelii cantu absoluto, triplici ductu Metropolitam thurificat. Ambo, post thurificationem, accedunt ad Metropolitae latera, tunc, decantatis verbis: Credo in unum Deum, cum Metropolita, submissa voce, Symbolum prosequuntur, inclinantes caput ad: lesum Christum; ad: Et incarnatus est etc., genuflectunt; ad: Simul adoratur, iterum caput inclinant, et in fine se signant. Recitato Symbolo, Diaconus mitram Metropolitae imponit et super eius genua gremiale extendit, deinde ambo sedent. Ad verba quae incli­ nationes exposcunt, caput detegunt et inclinant. Decantato a Choro Symbolo, Ministri sacri surgunt et Diaconus gremiale ac mitram aufert, quam, lecto Offertorio, imponit, deinde, extracto a Presbytero Assistente annulo, chirothecam a dextera extrahit, dum Subdiaconus a sinistra chirothecam alteram extrahit, ac postea Subdiaconus, facta Metropolitae reverentia, procedit ad abacum, Calicem more solito ad Altare allaturus, et se, ut in aliis Missis pontificalibus, gerit (v. n. 934 et seqq.), sed pacem a Diacono accipit. 292 Pars ill. - De sacrosancto Missae Sacrificio Lotis et abstersis a Metropolita manibus, Diaconus ad eius dexteram procedit ad Altare, ante cuius infimum gradum sistit, Metropolitae mitram aufert et se gerit ut sub n. 918 et seqq. diximus, sed pacem a Presbytero Assistente accipit et Subdiacono donat. Dum Metropolita recitat Evangelium S. ioannis procedens ad Thronum, Ministri sacri incedunt ad eius latera; absoluto Evangelio, manipulum deponunt, Thronum conscendunt; Diaconus mitram aufert, dein, Subdiacono adjuvante, Metropolitani exuit. Postquam Metropolita Crucem pectoralem reassumpserit Subdia­ conus ad abacum pergit, de quo velum ac bacile sumit et se gerit ut sub n. 937 notavimus, sed, depositis super abacum calceis et caligis, ad Thronum revertitur. Precibus a Metropolita absolutis, Subdiaconus, una cum Diacono, Metropolitae se inclinat, ad Sacristiam procedit ubi paramenta dimittit. Articulus IV. De Canonicis deque ceteris Choralibus ad Missam solemnem pontificalem, celebrante Metropolita in Dioecesibus Suffraganeorum. 1046. — Canonici, habitu chorali induti, si Metropolita cum Ordinario ad Ecclesiam accedat, more solito, procedunt ad domum episcopalem (v. n. 519), alias ad Ecclesiae ianuam. Ad Missam se gerunt ut in Art. VI1 Capitis VII huius Partis, sed paramenta non assumunt. 1047. — Duo digniores Canonici quum Metropolita, Missa abso­ luta, ad Faldistorium se confert, ad eius latera accedunt; super Faldistorium cappam Praelati extendunt et cum eo breviter orant. Surgente Metropolita et ipsi surgunt; dignior a Caeremoniario bireturn accipit, quod, cum osculis Praelato porrigit; ambo reveren­ tiam Metropolitae peragunt, iliumque vel ad domum episcopalem, si Ordinarius adsit, comitantur, vel ad Ecclesiae ianuam. Articulus V. De Caeremoniariis deque Ministris inferioribus ad Missam solemnem pontificalem, celebrante Metropolita in Dioecesibus Suffraganeorum. 1048. — De Caeremoniario primo. — Caeremoniarius primus (v. n. 548 et seqq.), omnibus rite dispositis, et, dato signo cum cam­ panula, iuxta locorum consuetudinem, Canonicos et alios de more I Caput X. - De Missa solemni pontif. ad Thronum celebr. Metropolita 293 invitat ad associandum Metropolitani et se gerit ut sub n. 519, sed, brevi oratione facta ante Altare SS. Sacramenti, Praelatum ducit ad Altare maius. In reliquis se gerit ut in Art. VIII Capitis VU Imius Partis, sed: I. - Dum Subdiaconus, intonato primo Psalmo Horae Tertiae, accedit ad abacum, ipse se confert ad Metropolitae sinistram; cum Presbytero Assistente et Diacono respondet alternatim Metropolitae, scilicet recitat Psalmos et Versiculos in Missae praeparatione, donec Subdiaconus revertatur. II. - Altari thurificato, mitram Metropolitae imponit tam in initio quam post Offertorium; impertita benedictione Diacono ante Evangelium, gremiale ac mitram Metropolitae aufert. III. - Iterum ad sinistram Metropolitae accedit, quando Subdia­ conus, Missa absoluta, pergit ad abacum et, ut supra, respondet Me­ tropolitae donec Subdiaconus revertatur. 1049. — De Caeremoniario secundo. — Caeremoniarius secun­ dus, cum Canonici procedunt ad associandum Metropolitani, se gerit ut sub n. 951, sed ducit Ministros sacros ad scamna ante infimum Throni gradum. Quum Metropolita in Presbyterium advenerit, praemoneat Mini­ stros sacros ut ipsi surgant eique se inclinent; quando Metropolita ad Thronum procedit, et ipsi Thronum ascendant ad eiusdem Metro­ politae latera. Hymno Horae Tertiae absoluto, invitat Subdiaconum ad abacum et se gerit ut sub n. 951 notavimus, sed postquam Metropolita manus laverit, ducit Presbyterum Assistentem ad pluviale sumen­ dum, dein eum ad Thronum reducit. Ad: Sicut erat etc., in fine tertii Psalmi, accipit librum Capituli, accedit ad Subdiaconum et cum eo se confert ad sinistram Throni, in convenienti distantia; Capitulo absoluto, librum recipit a Subdia­ cono, quem ad Thronum ducit, dein super abacum librum reponit. Decantato: Benedicamus Domino, suppedaneum Altaris con­ scendit, Clericis paramenta tradit, atque suo Ministro s. Pallium, si ea die Celebrans illo utatur, dein ad abacum procedit, sumit Missale cum manipulo Metropolitae et illud Subdiacono porrigit. Thurificato Altari in Missae initio, praemoneat Ministros sacros ut accedant ad Metropolitae latera et cum eo ad Thronum procedant. Angelico Hymno a Choro decantato, Caeremoniarius sumit ex abaco Epistolarium, ad Thronum procedit, invitat Subdiaconum ad Epi- Pars IU. - De sacrosancto Missae Sacrificio stolam canendam, ei Epistolarium tradit, eumque ducit ad locum in quo Capitulum decantaverat, et se gerit ut in Missa solemni pontifi­ cali ad Thronum (v. n. 954), sed, decantata Epistola, Minister libri accipit Missale, quod Subdiacono tradit, dum ab eodem Epistola­ rium recipit. Missa absoluta, Caeremoniarius Presbyterum Assistentem ad Sacristiam ducit et eum adiuvat in deponendo pluviali, nec non in reassumendo habitu canonical!*, ac statim ad Chorum reducit. Precibus ab Episcopo in gratiarum actione post Missam absolutis, ducit Ministros sacros ad Sacristiam capitularem. 1050. — De Ministris inferioribus. —Ministri inferiores genuflectunt Altari et Metropolitae; Episcopo Ordinario, si adsit, pro­ fundam reverentiam tantum peragunt. Omnes se gerunt ut ad Missam pontificalem ad Thronum, sed animadvertendum est ad sequentia: I. - Ministri libri, candelae et mitrae pluvialia non induunt; Minister mitrae sedet in scamno ante infimum gradum Throni, ad sinistram Cathedrae. II. - Epistola decantata, Minister libri praebet Missale Caeremo­ niario secundo a quo Epistolarium accipit et super abacum reponit; lecto a Celebrante Evangelio, a Subdiacono Missale recipit. III. - Minister gremialis semper Diacono gremiale porrigit et ah eo recipit, praeterquam ante Evangelii cantum; quo in casu, illud a Caeremoniario primo accipit. IV. - Thuriferarius prima vice thuribulum ministrat post Con­ fessionem. CAPUT XI. DE MISSA SOLEMNI PONTIFICALI AD FALDISTORIUM CUM ASSISTENTIA EPISCOPI ORDINARII PLUVIALI INDUTI Non convenit ut Episcopus Ordinarius pluviali indutus, assistat Missae solemni pontificali, ab alio Episcopo celebratae, nisi Cele­ brans sit Suffraganeus, vel alias subditus Ordinario (Caer. Episc. L. II, cap. IX, n. 7). Caput XI. - De Missa solemni pontif. Episcopo Ord. assistente pluv. induto 295 Articulus I. De iis quae praeparanda sunt. 1051. — I. - In Sacristia capitulari. — Super praecipuam mensam, vel si Altare adsit, super eiusdem mensam praeparantur pro Episcopo celebrante paramenta quae velo eiusdem coloris coope­ riuntur, scilicet: planeta, dalmatica, tunicella, stola, cingulum, alba, amictus, chirothecae in lance; in latere Evangelii: mitra pretiosa. Ante mensam, vel Altare, collocatur super tapeto sedes cameralis. Super aliam mensam praeparantur: duo candelabra cum cereis; lanx pro Cruce pectorali, urceus cum pelvi et duo manutergia in lance; Canon Pontificalis; palmatoria cum candela qua Episcopus celebrans utitur tantum in Sacristia; Evangeliarium cum manipulo Celebrantis; caligae cum sandaliis in lance, velo paramentorum colo­ ris coopertae, manipuli pro sacris Ministris. II. - In Sacristia maiori. — Super aliquam mensam disponuntur paramenta pro Presbytero Assistente et Ministris sacris scilicet: plu­ viale et superpelliceum; dalmatica, stola, cingulum, alba, amictus pro Diacono; tunicella, cingulum, alba, amictus pro Subdiacono. Super aliam mensam: vimpa pro Ministro mitrae; superpellicea et bireta pro Clero; thuribulum cum navicula; vasculum aquae bene­ dictae cum aspersorio. III. - Ad Altare maius. — Omnia praeparantur quae sub n. 851, .4), b), 1 notavimus. Super Altaris mensam disponuntur Episcopi Ordinarii paramenta, quae velo eiusdem coloris paramentorum cooperiuntur, scilicet: plu­ viale, stola, cingulum, alba, amictus, formale in lance, mitra pretiosa in cornu Evangelii. Apud Altare, in cornu Evangelii, in basi collocatur baculus pasto­ ralis. IV. - Super abacum disponuntur: Calix pro Missae celebratione cum suis ornamentis scilicet: purificatorio, patena, palla, bursa cum corporali; super patena ponitur hostia; prope Calicem ponitur parvum velum plicatum; ampullae vini et aquae, eaque omnia conteguntur velo humerali; urceus cum pelvi et duo manutergia in lance; Missale cum legile; Missale et palmatoria pro Episcopo Ordinario; mitra auriphrygiata. V. - In cornu Evangelii. — Thronus exornatur, ut dictum est sub n. 398, et ante eius infimum gradum ad Cathedrae dexteram, 296 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio collocatur scamnum pro Caeremoniario primo; apud Thronum, con­ gruo in loco, collocatur pulvinus. VI. - In cornu Epistolae.— Non longe a Faldistorio (v. n.695,V) a sinistris collocatur scamnum pro Presbytero Assistente et sacris Ministris; ad scamni sinistram, scabellum pro Caeremoniario secundo, VII. - In medio Presbyterio. — Collocatur aliud Faldistorium pro Episcopo Ordinario cum pulvinis eiusdem coloris Officii. VIII. -Ad Altare SS. Sacramenti. — Omnia ut sub n. 971, IX notavimus. Articulus II. In Functione. 1052. — I. - De Episcopo Ordinario et de eiusdem Assisten­ tibus. — Episcopus Ordinarius se gerit ut in assistentia Missae so­ lemni pluviali indutus (v. Art. Ill Cap. Ill huius Part.). Pariter Pre­ sbyter Assistens et Diaconi Assistentes ut respective in Art. Ill et IV Cap. Ill huius Partis diximus. ( ύ ’ t’ ' ' Γ } i ' I’ " J r * i E ’ 1 Xs φ I u. . 9 | j\·· J · ! i r.-*·» > I I 1 I I * j II. - De Episcopo celebrante. — Hora praestituta, Episcopus celebrans, indutus veste praelatitia, rocchetto et mantelletto, accedit ad Sacristiam capitularem ubi, facta praecipuae Imagini inclinatione, sedet in sede camerati et, more solito, legit Psalmos et preces in Missae praeparatione atque induit paramenta missalia. Episcopus 1 adhuc sedens, mitra accepta, benedicit et imponit incensum; ad i nutum Caeremoniarii surgit, iunctis manibus, medius inter Presbyterum Assistentem et Diaconum procedit ad Altare; quo cum pervenerit, Cruci reverentiam peragit, procedit ad Faldistorium et in eo sedet. Dum Ordinario mitra a primo Diacono Assistente imponitur, Episcopus celebrans mitram dimittit, surgit, et medius inter Diaconum et Subdiaconum accedit ante infimum Altaris gradum et sistit versus latus Evangelii. Quum Ordinarius ad Altare pervenerit, Celebrans accedit ad eius sinistram; facta cum eodem Ordinario reverentia profunda Cruci, ei respondet usque ad: Indulgentiam, etc., inclusive. Dicto: Amen et facta Ordinario reverentia, recedit inter sacros Ministros, manipulum accipit et versus Evangelii latus, medius inter Diaconum et Subdiaconum, Confessionem complet. Ordinario ab Altari profecto, Episcopus dicens: Aufer a nobis etc., Altare ascendit, illud in medio deosculatur, statim faciem convertit Caput XI. - De Missa solemni pontif. Episcopo Ord. assistente pluv. induto 297 ad cornu Evangelii, ambabus manibus tangit librum ab inferiori parte, osculatur principium textus Evangelii. Incensum non imponit, sed, accepto thuribulo, Altare, more solito, thurificat; mitra accepta, a Diacono incensatur, duplici ductu, in cornu Epistolae; deinde se gerit ut sub n. 1016 diximus. Epistola decantata, Subdiacono bene­ dictionem non impertit neque manum osculandam praebet; similiter ante Evangelium Diacono manum osculandam non praebet, nec incensum imponit. Evangelio decantato, librum non osculatur, nec thuris honorem accipit. Thurificato Episcopo Ordinario, Celebrans se ad Altare vertit; manus extendens ac iungens et caput ad Crucem inclinans intonat: Credo in unum Deum, et se gerit ut sub n. 868 notavimus, sed, Sym­ bolo recitato, se ad populum vertit ac in Faldistorio sedet. Decan­ tato a Choro Symbolo, se gerit ut sub n. 1017, sed: Ad Offertorium aquam non benedicit, sed recitat Orationem: Deus, qui humanae etc., pariter incensum non benedicit. Oblata vero et Altare, more solito, thurificat; in fine, duplici ductu, incensatur. Pacem Presbytero Assistenti Ordinario dat. Recitato: Placeat etc., osculatur Altare, deinde recedit ad latus Epistolae, versus Ordi­ narium inclinatus manet ad benedictionem; qua impertita, conversus ad populum legit formulam Indulgentiae (v. n. 890). Indulgentia publicata ad Altare recitat ultimum Evangelium; quo absoluto, mitram accipit, medius inter sacros Ministrosdescendit in planum, Cruci et Ordinario reverentia facta, procedit ad Sacristiam capitularem ubi paramenta deponit, mantellettum ac Crucem pecto­ ralem reassumit et, tecto capite, legit Antiphonam: Trium puero­ rum etc. (v. n. 882). III. - De Presbytero Assistente Episcopo celebranti. — Pre­ sbyter Assistens non procedit cum aliis ad Episcopum Ordinarium associandum, sed cum Episcopus celebrans ad Sacristiam pervenerit, ad nutum Caeremoniarii secundi, accedit ad dexteram sedis cameralis et respondet, scilicet alternatim recitat Psalmos et Versiculos praepa­ rationis Missae; deposito ab Episcopo mantelletto, ex digito eiusdem annulum educit, prius manum dein annulum osculans, et se gerit ut sub n. 884. Lotis et abstersis ab Episcopo manibus, accedit ad men­ sam, pluviale assumit, dein ad sedem revertitur. Mitra ab Episcopo accepta, inducit in eius digitum annulum; innuente Caeremoniario, incedit ad dexteram eiusdem Episcopi, quem comitatur ad Faldistorium in cornu Epistolae Altaris maioris, ac postea cum Ministris sacris ad scamnum se confert, sedet, tecto capite. Quum Episcopus 298 Pars ill. - De sacrosancto .Missae Sacrificio Ordinarius in Presbyterium ingreditur, surgit, se profunde ei inclinat, vel, si non sit Canonicus, genuflectit; cum Ordinarius ad Thronum accedit, iterum sedet; quando vero ille mitram accipit, surgit; una cum Diacono pergit ad Faldistorium, consistit ad dexteram Celebrantis et cum eo ad Altare procedit. Quum Celebrans accedit ad Ordinarii sinistram, Presbyter Assistens transit ad Celebrantis sinistram, sed consistit aliquantulum retro. Quum Celebrans, dicto: Indulgentiam, etc., se retrahit, ipse se gerit ut in Missa solemni pontificali ad Thro­ num (v. n. 886). Altari thurificato in Missae initio, Episcopus ad Faldistorium praecedit et se gerit ut sub n. 1020, sed recitato cum Celebrante: Agnus Dei etc., pergit, comitante Caeremoniario, apud stallum Presbyteri Assistentis Episcopo Ordinario, a quo pacem accipit eamque Dignitatibus et Canonicis defert, more solito, ac postea Diacono Missae. I F H Μ IV. - De Diacono deque Subdiacono. — Ministri sacri, dum Epi­ scopus Celebrans praeparationem Missae persolvit, paramenta, absque manipulo, assumunt, dein ad Sacristiam capitularem se con­ ferunt. Lotis et abstersis ab Episcopo manibus, Ministri sacri acce­ dunt ad Episcopi latera et se gerunt ut diximus respective sub n. 1023 et 1028. Accepto manipulo, Diaconus, ad nutum Caere­ moniarii, incensum ministrat dicens: Benedicite, Pater Reverendissime. Tunc, facta praecipuae Imagini Sacristiae reverentia, ad Altare, a sinistris Episcopi, procedit. Subdiaconus vero, manipulo accepto, sumit ex mensa Evangeliarium et ante Episcopum solus incedit. Quum ad Altare pervenerint, Diaconus Episcopum ad Faldistorium comitatur, dein ad scamnum pergit; Subdiaconus, tradito Missali Caeremoniario, pergit et ipse ad scamnum atque ambo sedent. Quum Ordinarius in Presbyterium ingreditur surgunt, se ei pro­ funde inclinant, vel, si Canonici non sint, genuflexionem peragunt; cum Ordinarius ad Thronum accedit sedent et dum ille mitram accipit iterum surgunt atque ad Faldistorium accedunt. Diaconus mitram Episcopo celebranti aufert et ad eius sinistram ad Altare pro­ cedit; Subdiaconus deferens Evangeliarium, solus incedit ante Episco­ pum et cum ad Altare pervenerit, Caeremoniario secundo Evange­ liarium tradit ac postea ambo se gerunt ut sacri Ministri in Missa solemni cum assistentia Episcopi Ordinarii pluviali induti (v. n. 984). Dicto vero: Indulgentiam, etc., ambo se gerunt ut in Missa pontificali ad Thronum, ut respective diximus sub n. 913 et 927, sed pro cantu Epistolae et Evangelii, atque pro benedictione aquae ut in Missa so- Caput XI. - De Missa solemni pontif. Episcopo Ord. assistente pluv. induto 299 lemnicum assistentia Episcopi Ordinarii. Diaconus pacem accipit a Presbytero Assistente et eam Subdiacono dat. Ad benedictionem in fine Missae ut sub n. 987 diximus. Ultimo Evangelio absoluto, Diaconus mitram Episcopo imponit, dein ambo, reverentia vel genuflexione Altari et Ordinario peracta, ad Sacristiam procedunt ubi, mani­ pulis depositis, Diaconus mitram Episcopo aufert, ac postea, Subdia­ cono adiuvante, Episcopum exuit, dein ambo, facta Episcopo reve­ rentia, se conferunt ad Sacristiam maiorem ubi paramenta deponunt. V. - De Canonicis deque Choro. — Omnes se gerunt ut in Ar­ ticulo VII Cap. Ill huius Part, diximus de Missa solemni cum assistentia Episcopi Ordinarii pluviali induti. VI. - De Caeremoniario primo. — In omnibus Caeremoniarius primus se gerit ut in Missa solemni cum assistentia Episcopi Ordi­ narii, pluviali induti (v. n. 993 et seqq.). VII. - De Caeremoniario secundo. — Quum Episcopus cele­ brans accedit ad Sacristiam, Caeremoniarius eum comitatur ad sedem cameralem. Precibus praeparationis, vel Orationibus ad paramenta absolutis, aufert Episcopo sedenti Crucem pectoralem eique deoscu­ landam praebet ac postea deponit eam in lance a Clerico sustenta. Mantelletto ab Episcopo dimisso, innuit ut Presbyter Assistens ex digitoeiusdem Episcopi annulum educat et super lance a Clerico sustenta deponat. Lotis ab Episcopo manibus, Caeremoniarius accipit Epi­ scopi biretum quod Cubiculario eiusdem tradit, moneat etiam eun­ dem Presbyterum ut pluviali induat; singula paramenta a Clericis accipit et Diacono tradit. Quum Ordinarius ad ianuam Ecclesiae pervenerit, monet Cele­ brantem ut incensum in thuribulum imponat ac postea signum exeundi dat. Ordo processionis ad Altare maius. 1. Thuriferarius; 2. Ceroferarii; 3. Clerici; 4. Subdiaconus solus Missale deferens; 5. Episcopus, iunctis manibus, medius inter Presbyterum Assi­ stentem et Diaconum; 6. Minister de mitra et de libro; 7. Familiares Episcopi celebrantis. Quum ad Altare pervenerint, facta Cruci reverentia, vel genuflexione, Episcopus accedit ad Faldistorium, Presbyter Assistens et 300 Pars III. - I)c sacrosancto Missae Sacrificio Missae Ministri ad scamnum; Ministri mitrae, libri et candelae ad abacum. Ab Episcopo Ordinario mitra accepta, Caeremoniarius invitat Epi­ scopum celebrantem et Assistentes ad Altare et se gerit ut Caeremo­ niarius primus ad Missam pontificalem ad Faldistorium, post cantum Horae Tertiae (v. n. 1037, I), sed animadvertat ad sequentes varia­ tiones: 1. - Ad Confessionem omnes se gerunt ut in Missa solemni cum assistentia Episcopi parati. 2. - Episcopus celebrans non benedicit incensum, nec aquam, nec populum in fine Missae, sed legit formulam Indulgentiae et legit ultimum Evangelium ad Altare. 3. - Diaconus et Subdiaconus pro cantu Epistolae et Evangelii se gerunt ut in Missa solemni cum assistentia Ordinarii. Diaconus accipit pacem a Presbytero Assistente Episcopo celebranti, eamque Subdiacono dat. 4. - Ultimo Evangelio absoluto, Episcopus et sacri Ministri ad Sacristiam procedunt. * < I' -Ί 4 q J I J VIII. - De Cappellanis Episcopi Ordinarii. — Cappellani,scili­ cet Ministri libri, candelae, mitrae, baculi, Caudatarius et Crucifer, si adsit, se gerunt respective ut sub n. 999, I et II, atque ut sub n. 1000, I et II. IX. - De Ministris mitrae et libri Episcopi celebrantis. Hi Ministri se gerunt ut in Missa pontificali ad Faldistorium (v. n. 1038, I, II) Episcopo Ordinario celebrante. Episcopus in fine Mis­ sae benedictionem non impertit. X. - De Caudatario Episcopi celebrantis. —Caudatarius se gerit ut sub n. 1038, III notavimus; ipse vero vel alius Clericus cum Episcopus incipit legere Missae praeparationem, ad mensam accedit, caligas et sandalia, super lancem, accipit, inanibus velo coopertis, et ad sedem cameralem se confert; postquam Cubicularius Episcopi calceis ordinariis eum exuerit, eidem Cubiculario lancem tradit. Dimisso ab Episcopo mantelletto, Caudatarius expedit vestis talaris caudam, dein se gerit ut sub n. 966, 1; cum vero seden­ dum sit, sedet in infimo Altaris gradu, primo loco versus Epistolae cornu, ad sinistram Ministri candelae. XI. - DeThuriferario, de Ceroferariis, de Acolytho, de Cle­ ricis pro paramentis deque Clericis intorticia gestaturis. — Omnes se gerunt ut sub n. 1000, III-VII respective diximus. Caput XII. - De Missa solemni pontif. cum assist. Episcopi Orci. 30î CAPUT XII. DE MISSA SOLEMNI PONTIFICALI AD FALDISTORIUM CUM ASSISTENTIA EPISCOPI ORDINARII CAPPA INDUTI 1053. — Omnia parantur et peraguntur ut in praecedenti Capite, sed animadverte sequentes variationes: I. - Non ponuntur Episcopi paramenta super Altaris mensam, nec scabella pro Ministris de mitra et baculo. II. - Episcopus Ordinarius Confessionem facit in Sede cum Dia­ conis Assistentibus, incensum non benedicit et incensatur tantum, absque bireto (D. 2682 ad 14), ad Offertorium, post Episcopum ce­ lebrantem; manum Diacono et Subdiacono osculandam non praebet, nec Diaconum benedicit ante Evangelii cantum; item aquam non benedicit, nec benedictionem in fine Missae impertit. III. - Presbyter Assistens Ordinario accedit ad Thronum pro irteensatione post Offertorium et pro Pace. IV. - Presbyter Assistens Episcopo celebranti, Diaconus et Sub­ diaconus se gerunt ut in Missa pontificali coram S. R. E. Cardinali, celebrante Episcopo Ordinario (v. Art. IV, V et VI Cap. VII huius Partis). CAPUT Χ1Π. DE MISSA SOLEMNI PONTIFICALI AD THRONUM, EPISCOPO EXTRANEO CELEBRANTE 1054. — Omnia parantur et Functio peragitur ut in Capite I huius Partis, sed: I. - Non paratur Secretarium. II. - Super Altare non collocatur septimum candelabrum (D. 4355, III, 6, a); super patenam una tantum hostia ponitur; super abacum non collocatur patera pro praegustatione. III. Canonici non pergunt ad associandum Episcopum, nec pa ra­ menta assumunt. IV. - Canonici Episcopi thurificantur triplici vel duplici ductu iuxta consuetudinem (DD. 2447 ad 2; 2883 ad 5). V. - Ad Offertorium non fit praegustatio. VI. - Ministri inferiores, sicut et ceteri de Clero, Episcopo non genuflectunt, sed tantum se ei inclinant. .·Μί 302 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio CAPUT XIV. DE MISSA SOLEMNI PONTIFICALI AD FALDISTORIUM EPISCOPO EXTRANEO CELEBRANTE Articulus De Missa solemni pontificali ad Faldistorium, Episcopo extraneo celebrante in Ecclesiis ubi Capitulum adest. 1. — De iis quae praeparanda sunt. 1055. — I. - In Sacristia n. 1051, I notavimus. capitulari omnia parantur ut sub II. - In Sacristia maiori. — Pariter omnia praeparantur ut sub eodem numero 1051, II notavimus. III. - Ad Altare maius. — Altare pallio coloris Officii instruitur et illius mensa tribus mappis cooperitur; super eius gradum tapetum sternitur. Sex candelabra Altari superimponuntur et in medio eorum Crux cum Imagine Crucifixi collocatur; alterne inter candelabra statui pos­ sunt vel Sanctorum Reliquiae vel vascula cum floribus (v. n. 562, IV). *11 U IV. - Super Abacum. — Disponuntur omnia quae diximus sub n. 1051, IV. V. - In cornu Epistolae. — Non longe a Faldistorio (v. n. 674, V), a sinistris collocatur scamnum pro Presbytero Assistente et sacris Ministris; ad scamni sinistram: scabellum pro Caercmoniario. •I VI. - Ad Altare SS. Sacramenti. — Paratur genuflexorium cum pulvinis viridis vel violacei coloris, pro diversitate temporum. Sex ceiei super Altare accenduntur. 2. — In Functione. 1056. — Episcopus excipitur ad Ecclesiae ianuam a Caeremoniario et a duobus Clericis tantum, quorum dignior offert aspersorium. I. - De Episcopo. — Episcopus, facta oratione ad Altare SS. Sa­ cramenti, procedit ad Sacristiam capitularem et se gerit ut sub n. 1052, II notavimus, sed cum ad Altare maius pervenerit, accedit ante infimum Altaris gradum ubi, mitra dimissa, Cruci profundam Caput XIV. - De Missa solemni pontif. Episcopo extraneo celebrante 303 reverentiam peragit et Missam pontificalem, more solito, incipit et se gerit ut sub n. 1016 et 1017 notavimus de Episcopo Ordinario, omissis quae respiciunt praesentiam Emi Cardinalis et cantum Horae Tertiae; Episcopus non utitur baculo pastorali, nec Indulgentiam concedit. -11. De Presbytero Assistente deque Ministris sacris. — Pre­ sbyter Assistens et Ministri sacri, accedente Episcopo ad Sacristiam, se gerunt ut sub n. 1052, III et IV respective notavimus; cum vero ad Altare pervenerint, se gerunt respective ut sub n. 886, 913 et 927. Episcopo in Missae initio thurificato, procedunt ad Faldistorium. Presbyter Assistens se gerit ut sub n. 1020 et 1021, Ministri sacri respective ut sub n. 1024 et 1029, omissis quae respiciunt prae­ sentiam Emi Cardinalis. Benedictione impertita in fine Missae, Presbyter Assistens non publicat Indulgentiam. Lecto Evangelio in fine Missae ad Sacristiam revertuntur, ordine quo venerunt; Presbyter Assistens pluviale et amictum dimittit. ac reassumit habitum chorale; postquam Episcopus reassumpserit Crucem pectoralem, ad eum accedit et alternatim cum eo Psalmos et Versiculos in gratiarum actione recitat. III. - De Caeremoniario primo. — Postquam Episcopus oraverit ad Altare SS. Sacramenti, ducit eum in Sacristiam capitularem et se gerit ut sub n. 1052, VII diximus, de Caeremoniario secundo, sed circa finem Horae Tertiae monet eum ut incensum in thuribulum imponat; absoluta recitatione eiusdem Horae, exeundi signum dat. Quum ad Altare pervenerit, se gerit ut in Missa pontificali ad Thronum, sed Altari thurificato, mitram Episcopo imponit tam in initio Missae quam post Offertorium; impertita benedictione Diacono ante Evangelii cantum, gremiale et mitram Episcopo aufert. Completa recitatione Evangelii in fine Missae, ordine quo omnes venerunt in Sacristiam revertuntur. IV. - De Caeremoniario secundo. — Dum Episcopus Missae praeparationem persolvit, Caeremoniarius invitat Ministros sacros ad paramenta sumenda et postquam eosdem ad Episcopum duxerit, accedit ad Altare, vel ad mensam praecipuam, atque Clericis para­ menta distribuit. In Processione ad Altare maius ordo sub n. 1052, VII descripto servetur. In reliquis se gerit ut sub n. 1037, II notavimus, omissis quae praesentiam Emi Cardinalis et cantum Horae Tertiae respiciunt. ' ?*·■ 304 ..r Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio V. - De Ministris mitrae, libri et candelae. — Hi Ministri se gerunt ut sub n. 1038 notavimus, omissis quae praesentiam Emi Car­ dinalis respiciunt nec non cantum Horae Tertiae; Minister de candela se conformat Ministro libri. VI. - De Caudatario. — Caudatarius se gerit ut sub n. 1052, X. VII. - De Ministro gremialis, de Thuriferario, de Ceroferariis. — Omnes se gerunt ut sub n. 1038, V, VI et VII, omissis quae respiciunt praesentiam Emi Cardinalis et cantum Horae Tertiae. VIII. - De Acolytho. — Acolythus se gerit ut sub n. 966, VI, sed, deposito vasculo aquae benedictae congruo in loco, procedit ad Sacristiam capitularem. Lectis ab Episcopo precibus in Missae praeparatione, sumit ex mensa lancem et se confert ad dexteram sedis cameralis, ibique consistit donec Presbyter Assistens annulum recipiat. In reliquis se gerit ut sub allato numero notavimus. Articulus II. De Missa solemni pontificali ad Faldistorium, Episcopo extraneo celebrante in Ecclesiis ubi Capitulum abest. 4 1.— De iis quae praeparanda sunt. ti» il M i M I H 1057. — L - In Sacristia. — Super praecipuam mensam dispo­ nuntur paramenta pro Presbytero Assistente et Ministris sacris sci­ licet: pluviale et superpelliceiim; dalmatica, stola, cingulum, alba, amictus pro Diacono; tunicella, cingulum, alba, amictus pro Sub­ diacono. Super aliam mensam: vimpa pro Ministro mitrae; superpellicea et bireta pro Clero; thuribulum cum navicula; vasculum aquae bene­ dictae cum aspersorio. Si Episcopus Missae praeparationem in Sacristia persolvat, tunc ante praecipuam mensam collocatur sedes cameralis super tapetum, ita conversa ut Episcopus sedens terga vertat mensae et super mensam secundariam ponuntur caligae cum sandaliis in lance, coopertae velo paramentorum coloris; Canon Pontificalis; palmatoria cum candela; haec omnia, si Episcopus ad Altare preces in Missae praeparatione recitat, super abacum ad Altare maius collo­ cantur. Caput XIV. - De Missa solemni pontif. Episcopo extraneo celebrante 305 II. - Ad Altare maius. — Omnia disponuntur ut sub n. 1055, III notavimus; praeterea super eiusdem Altaris mensam praeparantur paramenta pro Episcopo, quae velo coloris eorundem paramentorum cooperiuntur, nempe: planeta, dalmatica, tunicella, stola, cingulum, alba, amictus, chirothecae in lance; in latere Evangelii: mitra pretiosa. III. - Super abacum. —Disponuntur: Calix pro Missae celebra­ tione cum suis ornamentis scilicet: purificatorio, patena, palla, bursa cum corporali; super patena ponitur hostia; prope Calicem ponitur parvum velum plicatum; ampullae vini et aquae, eaque omnia con­ teguntur velo humerali; urceus cum pelvi et duo manutergia in lance; Missale cum legile; Evangeliarium cum manipulo Celebrantis; lanx pro Cruce pectorali; manipuli pro Ministris sacris; mitra auriphrygiata; duo candelabra pro Ceroferariis; campanula. IV. - In cornu Epistolae et Omnia ut sub n. 1055, V et VI. ad Altare SS. Sacramenti. — 2. — In Functione. 1058. — I. - De Episcopo. — Episcopus excipitur ut sub n. 1056, I notavimus, sed, completa Missae praeparatione, pergit ad Altare maius, et postquam breviter oraverit in pulvino, super infimum gradum collocato, se confert ad Faldistorium ibique, lotis et abstersis manibus, paramenta sumit; annulo accepto, se confert ad Altare et Missam pontificalem more solito incipit ut sub allato numero notavimus. Si vero Missae praeparationem ad Altare persolvat, tunc, oratione facta ad Altare SS. Sacramenti, procedit ad Altare maius, breviter orat in pulvino super infimum gradum collocato ac postea se confert ad Faldistorium; postquam in eo sederit, Missae praeparationem persolvit ut in Sacristia, dein paramenta sumit et se ut supra gerit. II.-De Presbytero Assistente. — Presbyter Assistens, Episcopo ad Sacristiam accedente, se gerit ut sub n. 1056, II, sed absoluta ab Episcopo Missae praeparatione, eum ducit ad Altare maius, incedens ad sinistram; breviter orat ac postea eundem ad Faldistorium comitatur. Dum Episcopus manus lavat ei mantile ministrat; recepto inantile.se ad suum scamnum confert, ibique sedet et caput cooperit. Si vero Episcopus Missae praeparationem ad Altare persolvat, tunc cum eius adventus nunciatur, se confert ad Altare maius, dein se gerit ut sub allato numero. 20 — Moretti, De s. Functionibus - II. M n II E* 9 H H Îfl M B H H V H B H M ·| Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio III. - De Ministris sacris. — Dum Episcopus Missae praepara· tionem persolvit, paramenta, absque manipulo, sumunt; ad Caerenioniarii nutum, ad Altare maius pergunt; facta reverentia, vel genu­ flexione, Cruci, se ad scamnum conferunt, ibique sedent et caput cooperiunt. Quum Episcopus ad Altare accedit, surgunt, detecto capite, eiqut se inclinant; quum ille ad Faldistorium pergit et ipsi ad eiusdem Faldistorii latera se conferunt eumque paramentis induunt. Si vero Episcopus Missae praeparationem ad Altare persolvat, se gerunt respective ut sub n. 1023 et 1028 notavimus, omissis quae Emi Cardinalis praesentiam et cantum Horae Tertiae respiciunt. IV. - De Caeremoniario primo. — Caeremoniarius se gerit ut in praecedenti Articulo, sed completa ab Episcopo Missae praepara­ tione, invitat eum ad Altare. Si vero Episcopus Missae praeparationem ad Altare persolvat, tunc, oratione facta ad Altare SS. Sacramenti, ducit eum ad Altare maius et se gerit ut sub n. 1037, I, omissis quae respiciunt prae­ sentiam Emi Cardinalis nec non cantum Horae Tertiae. V. - De Caeremoniario secundo. — Pariter Caeremoniarius se­ cundus se gerit ut in Articulo praecedenti, sed circa finem Missae praeparationis ducit Ministros sacros ad Altare; postquam Epi­ scopus in Faldistorio sederit innuit ut Ministri sacri ad eum acce­ dant, ac postea Altare conscendit et Clericis paramenta distribuit. In reliquis se gerit ut sub n. 1037, II, omissis quae praesentiam Emi Cardinalis et cantum Horae Tertiae respiciunt. Si vero Episcopus Missae praeparationem ad Altare persolvat, tunc, dum Clerici procedunt ad Episcopum associandum, invitat Ministros sacros ad paramenta sumenda eosque ad Altare ducit et se ut supra gerit. VI. - De Ministris inferioribus. — Si Episcopus Missae praeparationem in Sacristia persolvat, Ministri libri, candelae et Caudatarius se gerunt ut sub n. 1052, IX, X notavimus, ceteri vero ut in Articulo X Capitis VII huius Partis, omissis quae respi­ ciunt praesentiam Emi Cardinalis, necnon cantum Horae Tertiae. Si Episcopus ad Altare Missae praeparationem persolvat, omnes Ministri inferiores se gerunt ut in Articulo X Capitis VII huiu< Partis, omissis quae Emi Cardinalis praesentiam, necnon cantum Horae Tertiae respiciunt. Caput XV. - De Missa solemni pontif. coram SS. Sacr. exposito 307 CAPUT XV. DE MISSA SOLEMNI PONTIFICALI CORAM SS. SACRAMENTO EXPOSITO « Non incongruum, sed maxime decens esset ut in Altari ubi SS. Sacramentum situm est Missae non celebrarentur quod anti­ quitus observatum fuisse videmus » legitur in Caerenioniali Episco­ porum (L. I, cap. XII, n. 9) et iuxta S. R. Congregationis Decreta solum in his adiunctis permittitur idest: Pro eo reponendo, aut nisi alia adsint Altaria et celebrandi urgeat necessitas, vel saltem rationa­ bilis causa, ut praeceptum audiendi Sacrum, ne idem Venerabile Sacramentum absque adoratoribus relinquatur, consuetudo immemo­ rabilis difficillime sine populi offensione et pietatis detrimento obliteranda (DD. 1406; 1421 ad 5; 2765; 3124 ad 2; 3448 ad 1 ; 3505; 4353 et die 27 Iulii 1927). Praeterea nostra aetate, praesertim occasione alicuius Conventus Eucharistici maioris, evenit ut ex concessione Apostolica Missa pontificalis, vel privata, a S. R. E. Cardinali, vel ab Episcopo,sive Ordinario, sive extraneo, celebretur coram SS. Sacra­ mento exposito. Et ideo infra trademus normas ad unguem sequendas tam in Missa pontificali, quam in privata, coram eodem SS. Sacra­ mento celebranda. Articulus I. De iis quae praeparanda sunt. 1059. — Omnia disponuntur ut in aliis Missis pontificalibus sicut suis in locis notavimus, sed: I. - Non paratur genuflexorium, vel Faldistorium, ante Altare in quo SS. Sacramentum inclusum est in Tabernaculo. II. - Si Episcopus celebrans sit Ordinarius, septimum candelabrum ita collocatur ut SS. Sacramentum commode conspici a fidelibus possit. III. - Paramenta Episcopi, nisi Secretarium adsit, ponuntur super abacum. IV. - Si Ministri non sedeant, quod maxime conveniens est, non collocantur scamna. Si ad Faldistorium celebratur, tunc Faldistorium in latere Epi­ stolae ita collocatur ut Episcopus sedens humeros ad parietem, non ad Altare vertat. 308 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Articulus II. Dc Episcopo ad Missam solemnem pontificalem coram SS. Sacramento exposito. 1060. — Quum Episcopus ad Ecclesiae ianuam pervenerit se gerit more solito, in aspersione aquae benedictae; qua absoluta, procedit ad Altare maius et se abstinet a benedicendo adstantes. Quum in conspectum SS. Sacramenti advenerit, caput detegit, sibique aufert pileolum; in plano Presbyterii utrumque flectit genu cum mediocri corporis inclinatione (D. 4179 ad 1), ac postea in Faldistorio gemiflexus aliquantulum orat. Innuente Caeremoniario surgit, iterum in plano utrumque flectit genu, si Secretarium adsit ad illud accedit; alias, unico genu, peracta genuflexione, ad Thronum, vel ad Faldi­ storium, pergit. 1061. — Si Secretarium adsit, Hora Tertia absoluta, cum ad Altare maius procedit et in conspectum SS. Sacramenti advenit, ad nutum Caeremoniarii sistit, mitram ac pileolum dimittit; ante infi­ mum Altaris gradum, in plano utrumque flectit genu cum mediocri corporis inclinatione et Missam ut alias inchoat. Si vero Secretarium non adsit, e Throno, vel de Faldistorio, di­ scedit curn mitra eamque ante infimum Altaris gradum dimittit, more solito, ac postea unico genu peragit genuflexionem. u hr I< 1062. — Absoluta Confessione cum Psalmo, Episcopus, absque genuflexione, Altaris gradus conscendit; ibique genuflectit. Deoscu­ lato initio textus Evangelii, absque genuflexione (D. 4194 ad 5), se paulisper retrahit ad Evangelii cornu; more solito, benedicit in­ censum, ac postea, non praemissa genuflexione, descendit cum sacris Ministris ad secundum gradum et, in ora suppedanei gemiflexus, thuribulum accipit, SS. Sacramentum, triplici ductu, adolet, cum pro­ funda inclinatione ante et post incensationem (D. 3086 ad 3). Thure sic oblato, Episcopus ad Altare rursus accedit, ibique genuflectit ac postea Altare ipsum de more adolet, non tamen Crucem etiamsi adsit (D. 2340 ad 4). Altari thurificato, redditoque Diacono thuribulo, Episcopus e latere Epistolae in secundum gradum, vel in planum, iuxta consue­ tudinem, descendit, ubi, absque mitra, cavens ne terga SS. Sacra­ mento vertat (D. 2682 ad 48) per suam sinistram conversus ad populum, incensatur. Tum, sine genuflexione, procedti ante infimum H Caput XV. - Dc Missa solemni pontif. coram SS. Sacr. exposito 309 Altaris gradum, ibique unicum flectit genu, pileolum, mitram ac ba­ culum accipit et ad Thronum, vel ad Faldistorium, procedit, ubi, tradito Ministro baculo, dimittit mitram ac pileolum. 1063. — Recitato: Kyrie etc., si sedere velit, quod licitum est, sedet absque pileolo et mitra, nam in Caeremoniali Episcoporum legitur « conveniens esset, ut ob reverentiam tanti Sacramenti tam Episcopus quam Canonici... starent semper capite detecto... Quod si ob longitudinem Officii praestare non poterunt, non omittant saltem in signum reverentiae detecto capite assistere» (Liber II. cap. XXXIII, n. 33). Ex convenientia ergo standi, vel sedendi, regulae ratio petitur; ex iure vero standi, vel sedendi, aperto capite. 1064. — Lecto Offertorio, Episcopus, si velit, sedet, annulum et chirotliecas dimittit manusque lavat; quibus abstersis, annulum reassuniit, pileolum ac mitram accipit atque ad Altare accedit. Quum ante infimum gradum pervenerit, tradit Ministro baculum, mitram et pileolum dimittit, genuflectit unico genu in infimo gradu, Altare ascendit ac se, more solito, gerit. 0 1065. — Dicto: Veni, sanctificator etc., Episcopus, absque genu­ flexione (D. 4194 ad 5), incensum ponit in thuribulum ac benedicit solita proferendo verba: Per intercessionem etc., dein conversus ad medium Altaris, sine genuflexione, accipit a Diacono thuribulum et incensat de more Oblata; postmodum deflectens tantillum ad cornu Evangelii, ne SS. Sacramento terga obvertat, ad secundum descendit gradum, ubi, in ora suppedanei gemiflexus, SS. Sacramentum thurificat, proferens interim: Dirigatur, Domine, oratio mea— sicut incen­ sum — in conspectu tuo; dein suppedaneum conscendit, genuflectit, et Altare, more solito, incensat. Quo thurificato, in secundo gradu, vel in plano, facie ad populum versa, a Diacono thurificatur; ibique manus lavat et abstergit legens ex Canone Pontificali Psalmum 25: Lavabo etc.; quo absoluto, ascendit suppedaneum, ad medium Al­ taris pergit, ac genuflectit. Post Orationem: Suscipe, sancta Trinitas etc., osculatur Altare, genuflectit, ac postea vertit se ad populum, extra medium Altaris, nimirum abducendo se aliquantisper ad cornu Evangelii faciemque vertendo ad cornu Epistolae dicit: Orate, /ratres, etc., et non perficit circulum, sed per eandem viam rediens ad medium Altaris, genufle­ ctit. In reliquis, usque ad Communionem, se gerit ut in aliis Missis pontificalibus. 310 Pars 111. - De sacrosancto Missae Sacrificio 1066. — Postquam Episcopus purificationem hauserit, posito Calice super corporale, genuflectit; deinde, Calice, more solito, apprehenso, adit cornu Epistolae; facta in illo digitorum ablutione, digitis ex­ tersis, rediens ad medium Altaris iterum genuflectit. Posito superos Calicis purificatorio, genuflectit, pergit ad cornu Epistolae, descendit in secundum gradum, vel in planum, ubi, facie ad populum versa et absque mitra, manus lavat; quibus abstersis, accedit ad Missale ex quo legit Antiphonam «Communio» dictam; tum Altaris medium adit, genuflectit, deosculatur Altare ipsum, ac postea vertit se ac populum, sistit aliquantulum versus cornu Evangelii, ne terga SS. Sacramento vertat, et cantat: Dominus vobiscum, deinde ad medium Altaris reversus iterum genuflectit et se more solito gerit. 1067. — Completa Oratione, in medium, ut antea, revertitur et se ut supra gerit; dicto: Benedicat vos, genuflectit, baculum accipit, ad populum se convertit, ut supra, et benedictionem dat. Si vero uti Cruce possit, more solito, benedictionem impertit, sed Crucem non salutat. * ·' 1 -i » I P L ' i u ■! . E 1 m ' i i ** i |S| I I i 1 ; · ; e 1 ·< 1068. — Benedictione donata, baculum dimittit et super sini· strain suam ad Altare se convertit; si s. Pallio, eo die, uti possit, etiam illud deponit et continuo subdit: Dominus vobiscum, /nilium sancti Evangelii etc., more solito; de Altare descendit; in piam genuflexione, unico genu, peracta, accipit pileolum, mitram acbaculum; recitans Evangelium pergit ad Thronum. Quo cum pervenerit, mitram ac pileolum dimittit; ad Altare conversus genuflectit dicens: Et Verbum caro etc. Si aliud Evangelium legendum sit, more solito, legit in Evangelii cornu, et si infra illud gcnuflectendum, erga SS. Sacramentum genuflectit (D.3875 ad 4) sicut etiam ita se gerit ad: Et Verbum carotte. Episcopus celebrans ad Faldistorium; lectione absoluta, ad medium Altaris accedit cum genuflexione; in planum descendit et se ut supra gerit. 1069. — Precibus in gratiarum actione absolutis, de Throno descendit, ad Faldistorium procedit, genuflexionem, unico genu, peragit, et, more solito, aliquantulum orat. Innuente Caeremoniario. surgit, genuflexionem, utroque genu, cum mediocri corporis incli­ natione facit (D. 4179 ad 1), et e Presbyterio discedit; extra conspectum SS. Sacramenti sibi imponit pileolum et, si Cruce non utatur, biretum. Caput XV. - De Missa solenini pontif. coram SS. Sacr. exposito 311 Articulus III. De Presbytero Assistente deque Diaconis Assistentibus ad Missam solemnem pontificalem coram SS. Sacramento exposito. 1070. — De Presbytero Assistente. — Presbyter Assistens se gerit ut in aliis Missis pontificalibus, sed: I. - Quum venerit in conspectum SS. Sacramenti, caput detegit et in plano Presbyterii utrumque flectit genu, cum mediocri corporis inclinatione (D. 4179 ad 1), et ita se gerit cum ex Presbyterio discedit, nec non quando revertitur. II. -In prosecutione Functionis discedens, aut adveniens medium Altaris, vel transiens ante SS. Sacramentum, unicum flectit genu, absque capitis inclinatione (D. 2682 ad 49). III. - Omittit inclinationes ante Episcopum praeter eas quae potius ritus quam honoris ratione fiunt. IV. - Si Episcopus sedeat et ipse sedere potest, sed capite detecto. V. - Dum Episcopus thurificat SS. Sacramentum, ante Altaris incensationem, genuflectit super infimum Altaris gradum post Con­ fessionem, in ora suppedanei in cornu Evangelii, post Offertorium. 1071. — De Diaconis Assistentibus. — Diaconi Assistentes se gerunt more solito, sed servant quae diximus de Presbytero Assi­ stente sub praecedenti numero I, II, III et IV. Quando vero Epi­ scopus inccnsat SS. Sacramentum genuflectunt super infimum Al­ taris gradum. Articulus IV. ’ De Ministris sacris ad Missam solemnem pontificalem coram SS. Sacramento exposito. 1072. — Ministri sacri se gerunt ut in aliis Missis pontifica­ libus, sed: I. - Servare debent quae notavimus sub n. 1070, I, II, III et IV de Presbytero Assistente. II. - Dum ab uno latere in aliud transeunt, semper et tantum genuflectere debent in utroque latere; dum ab uno latere pergunt in medium, et dum e medio ascendunt ad latus aut viceversa, semper et tantum genuflectunt in loco c quo recedunt (D· 4027). 312 Pars HI. - De sacrosancto Missae Sacrificio III. - Dicto ab Episcopo: Oramus te, Domine etc. Ministri sacri, absque genuflexione (D. 4194 ad 5), se paulisper retrahunt ad cornu Evangelii, facie ad cornu Epistolae versa. Diaconus, sine osculis, naviculam ministrat ac postea ambo cum Episcopo descen­ dunt ad secundum gradum et in ora suppedanei genuflectunt; Diaconus, acceptum a Thuriferario thuribulum, absque osculis Episcopo porrigit; ambo una cum Episcopo profundam reverentiam peragunt, dein hinc et inde posteriorem planetae fimbriam eiusdem Episcopi elevant, dum SS. Sacramentum incensatur. Iterata profunda inclinatione, Diaconus ab Episcopo recipit thuribulum, quod Thuriferario tradit, ac postea ambo cum Episcopo rursus Altare accedunt, ibique genuflectunt et, more solito, Episcopum comitantur in Altaris thurificatione, sed loco inclinationum, genuflexionem peragunt. Altari thurificato, cum Episcopo e latere Epistolae in secundum gradum, vel in planum, iuxta consuetudinem, descendunt; Diaconus, triplici ductu, Episcopum incensat. Reddito Thuriferario thuribulo, Diaconus, una cum Subdiacono, comitatur Episcopum ante infimum Altaris gradum, ibique ambo unicum flectunt genu, ac postea se conferunt ad consueta loca, ut in aliis Missis pontificalibus. Η'Π • <^· I H g . tt i i IV. - Dicto ab Episcopo: Veni, sanctificator etc., Diaconus, absque genuflexione (D. 4194 ad 5), se paulisper retrahit ad cornu Evangelii, facie ad cornu Epistolae versa, sine osculis, naviculam ministrat et se gerit ut supra ad incensationem SS. Sacramenti et Altaris. Subdiaconus vero dum SS. Sacramentum ab Episcopo incensatur, consistit more solito (D. 2474). V. - Diaconus in thurificatione Episcopi, se ut supra gerit; in Chori incensatione se, more solito, gerit, debitis cum genuflexionibus et inclinationibus. I 1 VI. - Quum Ministri sacri thurificantur, se aliquantulum retra­ hunt ad cornu Evangelii, cum genuflexione ante et post. VII. - Subdiaconus, more solito, abstergit et accommodat Calicem, priusquam illum accipiat genuflexionem peragit, descendit in planum, genuflectit in medio illumque ad abacum defert; deinde ad locum suum, retro post Diaconum, in plano, absque genuflexione, redit (D. 4172 ad 4). VIII. - Diaconus pro cantando: ite Missa est, genuflectit, se ad populum convertit ita tamen ut oblique illum respiciat, ne tergum SS. Sacramento vertat. I Caput XV. - De Missa solemni pontif. coram SS. Sacr. exposito 313 IX. - Decantato: Ite Missa est, Diaconus se iterum ad Altare vertit et genuflectit; ambo se gerunt ut in aliis Missis pontificalibus, sed Diaconus mitram Episcopo pro benedictione non imponit; eam vero imponit, postquam Episcopus, genuflexione in plano peracta, acceperit pileolum. X. - Si infra ultimum Evangelium genuflectendum sit, Ministri sacri.erga SS. Sacramentum genuflectunt, unico genu et sine capitis inclinatione (D. 3875 ad 4). XI. - Postquam Subdiaconus super abacum deposuerit caligas et sandalia, ambo in plano utrumque flectunt genu cum mediocri inclinatione (D. 4179 ad 1) et ad Sacristiam pergunt. Canonici, ceteri chorales aliique de quibus hic sermo habitus non fuit se gerunt ut in aliis Missis solemnibus pontificalibus cum exceptionibus notatis sub n. 1070, I, II, III et IV. Articulus V. De Oratione SS. Sacramenti in Missa dicenda. 1073. — S. R. Congregatio per Decretum generale diei II lanuarii 1928, § III ad mentem Decreti diei 27 Aprilis 1927 statuit ut Oratio SS. Sacramenti, etiam occurrentibus Festis solemnioribus uni­ versalis Ecclesiae, addatur in Missa, perdurante expositione et adora­ tione SS. Sacramenti, pro publica causa, per aliquod tempus extra aliam sacram Functionem (scilicet non quando SS. Sacramentum expo­ nitur per breve tempus ad aliquas preces recitandas et populum deinde benedicendum), dummodo Missa vel Commemoratio in Missa occur­ rens non sit de idcntico Domini mysterio (ut in Festis Passionis, Crucis, SS. Redemptoris, SS. Cordis lesu et Pretiosissimi Sanguinis D. N. I. C.). Huiusmodi Collecta de SS. Sacramento dicenda est post Orationes a Rubricis praescriptas, ante Collectas imperatas; nullumque ius dat nec ad Symbolum, nec ad Praefationem de Nativitate Domini, nec ad Evangelium de Missa votiva de SS. Sacramento in fine. 1074. — Si vero Collecta de SS. Sacramento locum teneat Missae votivae de eodem SS. Sacramento impeditae, ex Induito Apostolico concessae vel a loci Ordinario pro re gravi et publica simul causa praescriptae, dicenda est sub unica conclusione cum prima Oratione Missae; et tunc in Missa dicitur Credo, nisi sub ritu simplici celebretur; 314 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Praefatio de Nativitate Domini (nisi Missa propriam habeat Praefa­ tionem) et Evangelium in fine de Missa votiva de SS. Sacramento, nisi ultimum Evangelium Dominicae vel Feriae vel Vigiliae legendum sit (Addit, et Variat, in Rubr. Missal. Tit. VII, η. 3; Tit. VIII, η. 1; Tit. IX, η. 3; D. 4382). CAPUT XVI. DE MISSA PRIVATA A S. R. E. CARDINALI VEL AB EPISCOPO ORDINARIO CELEBRANDA IN ECCLESIA CATHEDRALI Articulus I. De iis quae praeparanda sunt. >< * " ii J , · b-*J,1U jiFil IMjl I .· · 4 Î. J 1075. — I. - In Sacristia. — Vasculum aquae benedictae cum aspersorio; superpellicea pro Clericis; Crux, si ea Praelatus uti potest. II. - Ad Altare. — Altare pro qualitate temporum et Festo­ rum solemnius ornatur. In Altari sex aut quatuor cerei accenduntur; tabellae tres omnino amovendae. In medio, supra Altaris mensa, disponuntur paramenta ordine ut sequitur: planeta, stola, cingulum, alba, amictus; in cornu Evangelii manipulus; in cornu Epistolae Missale apertum initio Missae. In Missa privata Praelatus non utitur mitra et baculo, neque in diebus Festis solemnioribus; haec est Caeremonialis Episcoporum praescriptio (L. I, cap. XXIX, n. 11; D. 4035 ad 3), atque romana constans et invariata consuetudo. Ante Altare paratur Faldistorium cum pulvinis Missae coloris, vel genuflcxorium cum strato et pulvinis viridis vel violacei coloris, pro diversitate temporum; si pro Cardinali, loco viridis coloris, utendum est colore rubro (Caer. Episc., L. I, cap. XII, n. 8). Super genuflexorio ipso, vel Faldistorio, ponitur Canon Pontificalis ad Missae praeparationem apertus. III. - Super abaco. — Ponitur: Calix velo et bursa coopertus: ampullae aquae et vini in pelvicula; pahnatoria cum candela; urceus cum pelvi et manutergium in pelvicula; alia pelvicula pro Cruce pectorali et pileolo; campanula. IV. - Ad Altare SS. Sacramenti. — Paratur genuflexorium ut sub n. 11 notavimus. | Caput XVI. - De Missa privata a Cardinali vel Episcopo Ord. celebranda 315 Articulus II. De Praelato celebrante. 1076. — Praelatus, indutus mozzetta, accedens ad Ecclesiam Cathedralem se gerit ut diximus sub n. 533. Si vero Missam celebraturus sit cum quadam solemnitate et magnus concursus populi fiat, tunc Praelatus accedit ad Ecclesiam cappa indutus et se gerit ut notavimus sub n. 520 et seqq. Adoratione ad Altare SS. Sacramenti facta, procedit ad Altare in quo Missa celebranda est; in genuflexorio, vel in Faldistorio, genu­ flectit et cum Assistentibus alternatim recitat preces praeparationis ex Canone Pontificali; quibus absolutis, surgit et ante infimum Al­ taris gradum accedit, ubi dimittit Crucem pectoralem, mozzettam, vel cappam, accipit biretum, manus lavat ac postea biretum primo Assistenti tradit, paramenta assumit et Missam incipit. Dicto: Indulgentiam, etc., manipulum accipit et Missam prose­ quitur, more solito. Post Angelicum Hymnum dicit: Pax vobis; si vero Hymnum non dicatur dicit: Dominus vobiscum; Praelatus lavat manus etiam sumpta digitorum ablutione. « In fine Missae Episcopus celebrans dabit benedictionem, more episcopali dicens: Sit nomen Domini benedictum etc., sed non utitur in ea baculo, nec mitra, nec Cruce, si sit Archiepiscopus. Cetera omnia Episcopus celebrans servat, prout alii Sacerdotes observare consueverunt, nempe iuxta Rubricas Missalis » (Caer. Episc. L. I, cap. XXIX, n. 11). Expleta lectione Evangelii in fine Missae, Praelatus genuflexus vel in media ora suppedanei vel in infimo gradu (D. 3637 ad 8) recitat preces a Summis Pontificibus praescriptas, quae omittuntur si Missa cum aliqua solemnitate celebrata fuerit (D. 4305), de Altari descendit et, ante eius infimum gradum, paramenta deponit atque mozzettam, vel cappam, et Crucem reassumit, deinde ad Faldi­ storium, vel ad genuflexorimn accedit, ibique genuflexus legit ex Canone Pontificali preces in gratiarum actione post Missam alter­ natim cum suis Assistentibus; quibus absolutis, breviter orat ac postea, more solito, ab Ecclesia recedit. Si Missae aliquis Praelatus, vel magnus Princeps assistat, tunc Celebrans, dicto: Agnus Dei etc., deosculatur pacis instrumentum dicens: Pax tecum. Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Articulus III. De duobus Assistentibus in Missa privata S. R. E. Cardinalis vel Episcopi Ordinarii in Ecclesia cathcdrali celebranda. 1077. — Canonici omnes vel duo tantum pro Missae assistentia designati, vel duo Clerici ex dignioribus Ecclesiae (v. n. 133, 3, b) ad nutum Caeremoniarii procedunt ad associandum Praelatum et se gerunt, pro re, ut in Capite secundo Partis secundae. I. - De iis quae duos Missae Assistentes respiciunt. — Ca­ nonici pro Missae assistentia designati, induere se debent rocchetto cum superpelliceo (D. 3804, ad 1). Quum Praelato aliquam rem porrigunt, deosculari debent prius rem postea manum eiusdem Praelati; si autem aliquam rem ab ipso accipiunt, tunc prius manum, seu annulum, deinde rem acceptam deosculari debent; in Missa de Requie, praedicta oscula omittuntur. Quum ad Altare, in quo Missa celebranda est, pervenerint, Assi­ stentes ad Praelati latera sistunt, Cruci reverentiam peragunt et genuflexi breviter orant, dein surgunt, folia Canonis Pontificalis vertunt, cum opus sit, Praelato respondent, scilicet cum eo alternatim recitant Psalmos et Versiculos in Missae praeparatione, ac postea cum eodem Praelato se conferunt ante infimum Altaris gradum. Assumptis a Praelato paramentis, Assistentes, genuflexi (1. c.) ad eiusdem latera cum eo Confessionem faciunt. Cum Celebrans ad Altare ascendit, simul et Assistentes ascendunt, elevantes aliquantulum anteriores vestium eius fimbrias ab utraque parte, deinde Praelato assistunt alter ad dexteram et alter ad sini­ stram. Non recitant cum eo Angelicum Hymnum, nec Symbolum, nec: Sanctus etc., nec: Agnus Dei etc. Assistentes, completo ultimo Evangelic, simul cum Praelato descendunt et paramentis eum exuunt; deinde ei, ad preces in gra­ tiarum actione, ut ad Missae praeparationem, assistunt. Quibus absolutis, genuflectunt, breviter orant; ad nutum Caeremoniarii. surgunt, Cruci reverentiam peragunt, se, pro re, gerunt ut in secundo Capite Partis secundae. II. - De primo Assistente. — Dimissa a Praelato mozzetta, Assi­ stens ei tradit biretum; ad lotionem manuum, mantile ministrat, dein Praelati biretum recipit, quod Caeremoniario tradit, ac postea Caput XVI. - De Missa privata a Cardinali vel Episcopo Ord. celebranda 317 ab eodem Caeremoniario paramenta accipit et, altero Assistente adiuvante, Praelatum induit, eodem ordine quo Sacerdos celebra­ turus ea induit, sed Crucem pectoralem ei imponit ante stolam; manipulus vero ei non imponitur, dummodo non sit Missa de Requie, quo in casu illi imponitur ante Crucem pectoralem. Assistens amictum, Crucem pectoralem, stolam, non in medio, seu ad Crucem, sed a latere deosculari debet. Assistens folia Missalis vertit et legenda indicat ad Introitum, Orationes etc., usque ad Graduate, vel Tractum, vel Sequentiam, vel Versum: Alleluia inclusive. Lecto a Celebrante Offertorio, Assistens Corporate in medio explicat, bursam versus Evangelii cornu collocat et Calicem detegit; Patenam Praelato porrigit; Calicem extergit et antequam aquae guttulas in Calicem immittat dicit: Benedicite, Pater Reverendissime; dein ei Calicem porrigit, postea Calicem palla et patenam purificatorio cooperit. In Missa de Requie benedictionem non petit. Ad manuum lotionem Praelato mantile porrigit; ad verba: Qui pridie etc., in ora suppedanei genuflectit, posteriorem partem planetae, ad eleva­ tionem, mediocriter inclinatus, attollit, Calicem detegit et cooperit cum opus fuerit, et semper cum Celebrante genuflectit. Responso: Sed libera nos a malo, Celebranti Patenam porrigit. Post pretiosis­ simi Sanguinis sumptionem, Praelato ministrat purificationem et ablutionem; ad lotionem manuum mantile porrigit, dein Antiphonam « Communio » dictam et Orationes indicat. Si Communio distribuenda sit, Assistens, post sumptionem San­ guinis, Calicem cooperit; assumpta stola, Tabernaculum aperit, genu­ flectit, Pyxidem extrahit, super Corporale collocat, Tabernaculum claudit, ac postea stolam deponit. Dum Praelatus dicit: Misereatur etc., Indulgentiam, etc., Assi­ stens in superiori gradu genuflectit; quibus prolatis verbis, surgit, Patenam sumit, ad Praelati dexteram se confert et eum comitatur in distributione Communionis supponens Patenam mento commu­ nicantium. Communione completa, ascendit Altare cum Praelato, deponit Patenam super Corporate, stolam sumit, Pyxidem accipit et in Tabernaculum reponit; deinde stolam deponit. 111. - De secundo Assistente. — Dum Celebrans dicit: Induigentiam, etc., dummodo Missa de Requie non sit, Assistens surgit, a Caeremoniario manipulum quod deosculatur accipit, dein porrigit illum osculandum Praelato, ubi Crux adest, mox sinistro brachio eiusdem imponit cum osculo manus, iterumque in suo loco genuflectit. /5* 1·: 318 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Evangelii initium indicat et, completa lectione, Missale utraque manu elevat ut Praelatus commode textum deosculari possit. Dicto a Celebrante: Dominus vobiscum, Offertorium indicat, deinceps folia tum Missalis, tum Canonis vertit atque Secretas indicat. Ad verba: Qui pridie etc., in ora suppedanei genuflectit et me­ diocriter inclinatus, partem posteriorem planetae ad elevationem attollit. Sumpta a Praelato digitorum ablutione, Assistens Calicem ab­ stergit ac tegit. Indicat vel in Canone, vel in Missali, pro re, textum ultimi Evan­ gelii. Si Communio distribuenda sit, dum Praelatus dicit: Miserea­ tur etc., Indulgentiam, etc., Assistens genuflectit in superiori gradu; quibus prolatis verbis, surgit, ad eiusdem Praelati sinistram se con­ fert ac illum comitatur in Communionis distributione. Articulus IV. De Caeremoniario deque Ministris inferioribus in Missa privata S. R. E. Cardinalis vel Episcopi Ordinarii celebranda in Ecclesia cathedrali. %f r i ■ 1 1078. — I. - De Caeremoniario. — Statuta hora, Caeremoniarius signum ad Praelatum associandum dat. Post aspersionem aquae benedictae omnes procedunt ad Altare SS. Sacramenti, sequenti ordine: 1. Familiares Praelati; 2. Clerici; Canonici; Praelatus. Si Praelatus uti Cruce potest, tunc sequenti ordine procedunt: 1. Familiares Praelati; 2. Crucifer; 3. Praelatus; 4. Canonici; 5. Clerici. Adorato SS. Sacramento, omnes procedunt ad Altare, in quo Missa celebranda est. Completa Missae praeparatione, Caeremoniarius invitat Praela­ tum ante infimum Altaris gradum, ei Crucem pectoralem aufert, Caput XVI. - De Missa privata a Cardinali vel Episcopo Ord. celebranda 319 quam in lance deponit, item mozzettarn tollit et super Faldistorium, seu genuflexorium, expansam ponit, ita ut eius caputium versus Altare sit, eiusque orae circumcirca defluant; a priori Assistente accipit Praelati biretum, quod pariter super Faldistorium, seu genuflexorium, collocat, ac postea Altare conscendit et primo Assistenti paramenta porrigit. Dum Celebrans dicit: Misereatur etc., dummodo Missa de Requie non sit, sumit ex Altari manipulum eumque secundo Assistenti tradit. Post verba: Et incarnatus est etc., si Symbolum dicendum, vel immediate post Evangelium, si Symbolum omittendum, sumit ex abaco Calicem et super Altaris mensam, in cornu Epistolae, collocat. Postquam secundus Assistens Calicem absterserit et composuerit, illum ad abacum defert. II. - De Ministris inferioribus. — Ministri inferiores, ad Caeremoniarii nutum procedunt ad associandum Praelatum; Acolythus sumit vasculum aquae benedictae cum aspersorio et se confert ad Ecclesiae ianuam, ibique ad eius sinistram consistit. Quum Ministri inferiores ad Altare, in quo celebranda est Missa, pervenerint, hinc inde, post Praelatum, vel ad Altaris latera, iuxta opportunitatem, disponuntur. Minister candelae sumit ex abaco palmatoriam, se ad sinistram Praelati confert; completa Missae praeparatione, palmatoriam super Altaris mensam deponit, ad sinistram Missalis; Minister libri sumit Canonem Pontificalem iliumque apertum ad: Aufer a nobis collocat in medio Altaris. Interim Acolythus sumit ex abaco lancem et se recipit ad dexteram primi Assistentis; reassumpta a Praelato Cruce pectorali, lancem ad abacum defert. I Si vero ad Epistolam, vel Graduate vel Tractum, vel Sequential!!, I vel Versum: Alleluia, vel Evangelium genuflectendum est, Acolythus I cum opus sit, sumit pulvinum, ad Altare se confert; item se gerit ad Evangelium in fine Missae. Lecto Offertorio, defert ad Altare urceolos vini et aquae, in pelvicula. Ad: Sanctus etc., et ad elevationem, campanulam pulsat. I Dum Praelatus pretiosissimum Sanguinem sumit, iterum ad Altare defert urceolos vini et aquae. Absoluto Evangelio, in fine ' Missae, sumit ex abaco lancem et se recipit ad dexteram primi Assi­ stentis; reassumpta a Praelato Cruce pectorali, lancem super abacum deponit. Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Ministri libri et candelae, dum Praelatus se confert ad medium Altare pro: Munda cor meum etc., transferunt Missale et palmato­ riam in cornu Evangelii. Dicto: Veni, sanctificator etc., Minister libri collocat Canonem Pontificalem in latere Epistolae pro Psalmo 25: Lavabo etc. Abso­ lutis vero Secretis, Missale clausum tollit de legili et in cornu Evan­ gelii deponit; loco Missalis collocat Canonem apertum ad Praefa­ tionem. Assumpta a Praelato digitorum ablutione, Minister libri tollit e legili Canonem, quem apertum ad benedictionem statuit in medio Altaris; iterum super legile collocat Missale apertum ad Antiphonam « Communio » dictam et illud transfert ad cornu Epistolae, dum Minister candelae palmatoriam transfert. Completa Oratione « Postcommunio » dicta, Minister candelae transfert palmatoriam ad cornu Evangelii; Minister libri, benedictione impertita, Canonem collocat in Evangelii cornu, si Evangelium S. loannis legendum est, alias, dum Minister candelae transfert palmatoriam ipse Missale transfert. Reassumpta a Praelato Cruce pectorali, Minister libri collocat super Faldistorium, seu genuflexorimn, Canonem apertum ad preces in gratiarum actione post Missam dicendae, et Minister candelae se confert ad Praelati sinistram. Acolythus dum Praelatus legit Secretas, ante Praefationem, sumit ex abaco lancem et se confert ad primum Assistentem; accepto pileolo in lance, defert illum ad abacum. Sumpto a Praelato pretiosissimo Sanguine, pileolum, in lance, defert ad primum Assi­ stentem. Crucifer, si adsit, ad benedictionem non defert Crucem (Caer. Episc. L. I, cap. XXIX, n. 11). Si Familiares Praelati desint, tunc manuum lotioni ministrant duo Clerici, qui se gerunt ut infra dicemus de Praelati Familiaribus. 1079. — De Praelati Familiaribus. — Quum Praelatus, com­ pleta Missae praeparatione, accedit ante infimum Altaris gradum Fa­ miliares ex abaco sumunt urceum cum pelvi ac manutergium, in lance, et ad Praelatum accedunt pro manuum lotione; item ad eum acce­ dunt ad: Veni, sanctificator etc., necnon sumpta ab eodem Praelato, digitorum ablutione. Caput XVII. - De Missa privata a Cardinali vel Episcopo Ord. celebranda 321 CAPUT XVII. DE MISSA PRIVATA A S. R. E. CARDINALI VEL AB EPISCOPO ORDINARIO CELEBRANDA IN ECCLESIIS IN QUIBUS CAPITULUM NON ADEST 1080. — Omnia parantur et Functio peragitur ut in praecedenti Capite. Ius porrigendi aspersorium Praelato pertinet ad Rectorem, seu Digniorem illius Ecclesiae, etiamsi intersit Capitulum Cathé­ drale (DD. 247 ad 2; 584 ad 2; 1376; 1506; 1614; 1646 ad 2, quod De­ cretum pro opportunitate servandum est; 1803 ad 1 et 2; 2608; 2995). 1081. — In defectu Sacerdotum, duo Clerici, saltem tonsurati, Praelato celebranti assistere possunt et omnia quae de Sacerdotibus supra descripta explere, iis tamen quae sequuntur exceptis: Primus Clericus assistens, Calicem ante Offertorium non abster­ git et in illuni vinum et aquam non infundit; infra actionem numquam tangit Calicem, nec pallam ab eo removet aut supra eum reponit. Secundus Clericus assistens, post ablutionem Calicem non ab­ stergit, sed tantummodo illum, more solito, componit et velo cooper­ tum cum bursa ad abacum defert (D. 4181 ad 2, 3 et 4). 1082. — Si Caeremoniarius, vel Clericus saltem tonsuratus, absit, tunc primus Assistens, completa Evangelii lectione, accedit ad aba­ cum ex quo sumit Calicem quem ad Altare defert et in cornu Epi­ stolae collocat: lecto Offertorio, explicat corporale, et bursam versus Evangelii cornu ponit. Assistens secundus, postquam Calicem composuerit illum ad abacum defert. CAPUT XVIII. DE MISSA PRIVATA CELEBRANDA A S. R. E. CARDINALI VEL AB EPISCOPO ORDINARIO CORAM ALIIS PRAELATIS MAIORIBUS AUT MAGNIS PRINCIPIBUS 1083. — Omnia parantur ut in Art. i Capitis XVI notavimus, sed super abacum ponitur etiam Instrumentum Pacis et Missale. In cornu Evangelii, vel alio opportuno loco, statuitur genuflexoriumcum strato et pulvinis viridis, vel violacei vel rubri coloris, pro re. 21 — Morctti, Dt 5 Functionibus · II. 322 Pars 111. - De sacrosancto Missae Sacrificio 1084. — Celebrans se gerit inore solito, sed, expleta prima Ora­ tione ante Communionem, osculatur Altare in medio, dein Instru­ mentum sibi a primo Assistente porrectum, dicens: Pax tecum, ac postea, nulla interposita mora, prosequitur Orationes. 1085. — Primus Assistens postquam Celebrans dixerit: Agnus Dei etc., Pacis Instrumentum cum velo appenso a dextero latere Celebranti osculandum offert cui Celebrans dicit: Pax tecum et ille respondet: Et cum spiritu tuo; deinde de Altari descendit ei Instrumentum cum pace portat osculandum Praelato uni, vel plu­ ribus, aut Principibus praesentibus dicens unicuique: Pax tecum, qui respondent: Et cum spiritu tuo, et illis inclinationem facit tan­ tum post illud osculatum. 1086. — Si forte Praelatus Missae Assistens cardinalitia dignitate praefulgeat, vel sit Legatus Sedis Apostolicae in locis suae Legatio­ nis, Patriarcha in suo Patriarchatu, Archiepiscopus in sua Provincia, et Episcopus in sua Dioecesi, aut Princeps sit maximus cui Evangelii liber ad osculandum foret porrigendus, non erit liber, quo utitur Celebrans, sed alius (Caer. Episc., L. 1, cap. XXIX, n. 9). CAPUT XIX. DE MISSA PRIVATA A S. R. E. CARDINALI VEL AB EPISCOPO ORDINARIO CELEBRANDA CORAM SS. SACRAMENTO EXPOSITO Articulus I. De iis quae praeparanda sunt. 1087. — Omnia ut in Articulo I Capitis XVI, sed: In Altari quoad numerum cereorum qui iugiter ardere debe­ bunt, servabitur Ordinarii mandatum aut Synodales praescri­ ptiones. Super Altaris mensam non collocantur Praelati paramenta. Super abacum adiungenda sunt Praelati paramenta. Ad Altare in quo SS. Sacramentum occlusum est ix Tabernaculo, non paratur genuflexorium, vel Faldistorium. Caput XIX. - De Missa privata a Cardinali vel Episcopo Ord. celebranda 323 Articulus II. De Praelato celebrante. 1088. — Praelatus se gerit ut in Art. II Capitis XV, sed, asper­ sione completa ad Ecclesiae ianuam, procedit ad Altare maius. Ubi in conspectum SS. Sacramenti advenerit, caput detegit, sibique aufert pileolum et abstineat a benedicendo adstantes. In Presbyterio plano utrumque flectit genu, cum mediocri corporis inclinatione (D. 4179 ad 1). 1089. — Praelatus, precibus in Missae praeparatione absolutis, surgit, unicum flectit genu et, medius inter Assistentes, accedit ad abacum, ubi per suam sinistram conversus ad populum, ne terga SS. Sacramento vertat, dimittit Crucem pectoralem, mozzettam, vel cappam; detecto capite, manus lavat, dein paramenta assumit, ac postea ad nutum Caeremoniarii se confert ante infimum Altaris gradum, super quo genuflectit unico genu (D. 2682 ad 47). Missam inchoat ut alias. Facta vero Confessione etc., sine genuflexione suppe­ daneum ascendit, et, priusquam incipiat: Oramus te, Domine, etc., genuflectit; Altari deosculato, iterum genuflectit, atque pergit ad legendum Introitum,· quo lecto, rediens ad medium, antequam Kyrie incipiat, genuflectit. 1090. — Cum versus populum pronunciare debet: Pax vobis, vel: Dominus vobiscum, si est in medio Altaris, prius osculatur Altare, dehinc genuflectit, ac postea vertit se ad populum; contra, si venit ad medium Altaris, prius genuflectit, dehinc osculatur Altare, ac postea vertit se ad populum. Se porro ad populum convertit extra Altaris medium, nimirum abducendo se aliquantulum ad cornu Evangelii, faciemque vertendo ad cornu Epistolae; pronunciato autem: Pax vobis, vel: Dominus vobiscum, per eandem viam se ob­ vertit ad medium Altaris, cum genuflexione, tam si ibidem sistat, quam si ad Missale accedere debeat. Si Orationi praemittendum esset: Flectamus genua, tunc genu­ flectit, more solito, facie ad librum versa (D. 2859). 1091. — Dum Praelatus legit Epistolam, Graduate, Evangelium vel quid aliud, quaedam si ipsi verba occurrant in quibus genuflec­ tendum sit, versus SS. Sacramentum genufléctere debet. Genuflectit ante et post: Munda cor meum etc. 324 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio 1092. — Ante: Credo genuflectit; quo recitato, osculatur Altare, genuflectit iterum, et conversus ad populum, uti n. 1090 explicui­ mus, profert: Dominus vobiscum; tum vertit se ad Altare cum genuflexione, et dicit: Oremus. Dicto: Veni, sanctificator etc., benedictisque Oblatis, flectit genu, et accedens ad cornu Epistolae, descendit in secundum gradum lateralem, vel in planum, iuxta consuetudinem (D. 2682 ad 48), ubi per suam sinistram ad populum conversus, ne terga vertat SS. Sacramento, lavat et abstergit manus, legens ex Canone Ponti­ ficali Psalmum 25: Lavabo etc.; quo absoluto, ascendit suppedaneum, ad medium Altaris pergit ac genuflectit. Post Orationem: Suscipe, sancta Trinitas, etc., osculatur Altare, genuflectit, ac tantisper deflectens ad cornu Evangelii, faciemque vertendo ad cornu Epistolae dicit: Orate, fratres, etc., et non per­ ficit circulum, sed per eandem viam rediens ad medium Altaris, genuflectit. Benedictione impertita, non perficit circulum, sed ibidem volvens se ad Altare, continuo subdit: Dominus vobiscum, ac legit Evangelium, non signans Altare, si SS. Sacramentum super mensam consistit; ad: Et Verbum caro factum est, flectit genu ali­ quantulum versus SS. Sacramentum (D. 3875 ad 4). ' i ii .· M !' · M ''· i ) i h·»·! ■ j s \ 1093. — Expleto Evangelio, accedens ad medium Altaris genu· flectit, gradus descendit, iterum genuflectit, super infimum gradum, unico genu; postea se confert ad abacum, ubi paramenta dimittit. reassumit cappam, vel inozzettam, et Crucem pectoralem ac postea accedit ad Faldistorium; facta genuflexione in plano, unico genu. in Faldistorio genuflectit ubi se, more solito, gerit. Precibus abso­ lutis, surgit, genuflectit in plano, utroque genu (D. 4179 ad 1), e Presbyterio discedit; extra conspectum SS. Sacramenti sibi imponit pileolum et biretum, si Cruce non utatur. _________ Assistentes Praelato ac ceteri Ministri se gerunt ut respective diximus in Art. Ill et IV Capitis XVI. cum exceptionibus notatis sub n. 1070, I, II et 111. Caput XX. - De Missa pontificali de Reqtiie ad Thronum 325 CAPUT XX. DE MISSA PONTIFICALI DE REQUIE AD THRONUM Articulus 1. De iis quae praeparanda sunt. 1094. — L - In Sacristia capitulari. — Disponuntur para­ menia pro sacris Ministris, scilicet: pro Diacono: dalmatica, stola, cingulum, alba, amictus; pro Subdiacono: tunicella, cingulum, alba, amictus. Si Sacristia Altari maiori contigua capax non sit, tunc paramenta pro Canonicis parantur, ut sub η. VIII dicemus. 11. - In Sacristia maiori. — Super aliquam mensam: tria plu­ vialia pro Ministris libri, candelae et mitrae; vimpa pro Ministro mitrae. Superpellicea et bireta pro Clero et Ministris inferioribus. Congruo in loco erit vasculum aquae benedictae cum aspersorio; tliuribulum cum navicula; funalia pro elevatione. III. - Ad Altare maius. — Altare nullo festivo ornatu pa­ ratur, et super illud ponuntur sex candelabra, numquam argentea, vel deaurata, cum candelis ex cera communi, et in medio eorum praealta Crux, absque floribus, Reliquiis, vel Sanctorum Imaginibus (Caer. Episc. L. 11, cap. XI, n. 1). Etiamsi Missa pontificalis cele­ branda sit ab Episcopo Ordinario septimum candelabrum non apponitur (D. 235 ad 8). Altare pallio nigri coloris instruitur, eiusque gradus et totum Presbyterium nuda sint, excepto suppedaneo, quod aliquo tapete tegi potest; unum tapetum etiam poni potest sub Faldistorio. Super Altaris mensam disponuntur Episcopi paramenta nigri coloris, quae velo eiusdem coloris cooperiuntur, scilicet: manipulus, plancta, dalmatica, tunicella, stola, cingulum, alba et amictus; in cornu Evangelii collocatur mitra simplex. IV. - Super abacum.— Calix, ex argento simplici, non deaurato, et sic omnia vasa erunt, pro Missae celebratione cum suis ornamentis, scilicet: purificatorio, patena, palla, velo, bursa cum corporali; I Λ" 326 if d Pars IU. - De sacrosancto Missae Sacrificio super patena ponuntur duae hostiae; ampullae vini et aquae, urceus cum pelvi et duo nianutergia in lance; gremiale, Missale cum legile, Epistolarium, Evangeliarium, Canon Pontificalis, palmatoria cum candela, lanx pro Cruce pectorali; duo manipuli pro Ministris sacris, patera pro praegustatione; campanula. Si Absolutio impertienda est, collocanda sunt duo candelabra cum candelis e cera communi pro Ceroferariis ; liber continens Ritum Absolutionis; vasculum aquae benedictae cum aspersorio; pluviale cum formali simplici in lance. V. - In cornu Evangelii. — Thronus (v. n. 398) exornatur panno violaceo non autem serico (Caer. Episc. L. II, cap. XII, n. 1); illius gradus conteguntur tapeto et in plano eius collocantur tria scabella; super infimum gradum ad sinistram Cathedrae basis pro Cruce, si Episcopus uti ea potest. Apud infimum gradum eiusdem Throni statuuntur scabella pro Caeremoniario primo et pro Ministro mitrae. VI. - In cornu Epistolae. — Duo scabella pro sacris Ministris. VII. - Ante Altare. — Faldistorium cum pulvinis violacei coloris. I »II ! to » VIII. - In Sacristia Altari maiori contigua. — Super praeci­ puam mensam praeparantur: pluviale pro Presbytero Assistente: dalmaticae pro Diaconis Assistentibus; tres amictus. Si possibile est, paramenta haec collocentur super abacum a tergo eiusdem Altaris maioris. Si Sacristia capax erit, alias in Sacristia capitulari, disponuntur paramenta pro Canonicis, scilicet, si praebendae distinctae sunt: pluvialia pro Dignitatibus; planetae pro Canonicis Presbyteris; dalmaticae pro Diaconis; tunicellae pro Subdiaconis. Si praebendae distinctae non sunt: pluvialia pro Dignitatibus; planetae pro ceteris Canonicis; pro omnibus: amictus. IX. - Ad Altare SS. Sacramenti. — Paratur genuflexorium cum strato et pulvinis violacei coloris. Sex cerei super Altare accen­ duntur. Si candelarum distributio in Choro facienda sit intra Missam pontificalem, candelae sint albi coloris, ponderis proportionalis, quod relationem habeat cum iis quibus distribuuntur. Si Abso­ lutio impertienda est, praeparatur intorticium pro Episcopo. , I Caput XX. - De Missa pontificali de Requie ad Thronum 327 Articulus II. De Episcopo ad Missam pontificalem de Requie ad Thronum. 1095. — Episcopus in accessu ad Ecclesiam se gerit more solito (v. ii. 519 et seqq.); adoratione ad Altare SS. Sacramenti peracta, procedit ad Altare maius, non vero ad Secretarium (Caer. Episc. L. 11, cap. XI). ubi Cruci reverentiam peragit, breviter orat in Faldistorio ac postea ad Thronum accedit, sedet, tecto capite «... non dicet Antiphonam: Ne reminiscaris, nec leget Psalmos Quam dilecta etc., nec Orationes quae in aliis Missis dicendae sunt, antequam induatur (I. c. n. 2). Hic intelligendum est de publica solemni recitatione, ut in aliis Missis dum Hora Tertia canitur, privatim itaque Episcopus ■ ne omittat ad Eucharistici Sacrificii oblationem sese piis precibus disponere » (C. I. C. 810). Episcopus vero legere potest, nisi memoria illas teneat, Orationes ad paramenta, omittens Orationes ad caligas et ad chirothecas. 1096. — Precibus paramentorum lectis, vel cum Canonici reversi fuerunt ad sua sedilia, Episcopus ad nutum Caeremoniarii, Crucem et cappam dimittit, manus lavat atque paramenta assumit. Quamvis in Missa de Requie manipulus assumendus est ante stolam, tamen, ob impedimentum tunicellae et dalmaticae manicarum, assumi potest post dalmaticam; haec est etiam Urbis praxis. 1097. — Ad nutum Caeremoniarii primi, accedit Episcopus ad Altare non benedicens, sed iunctis manibus; hoc servandum est quoties de Throno ad Altare accedat et de Altari ad Thronum re­ vertatur. Quum ante infimum Altaris gradum pervenerit, mitram dimittit, dein, profunda Cruci reverentia facta, Missam incipit. Ascendens ad Altare illud tantum osculatur, non vero textum Evan­ gelii; accepta mitra, ad Thronum revertitur, sedet, mitram deponit, dein surgit et versus Altare incipit Introitum, faciens Crucis signum versus Missale dum dicit: Requiem aeternam etc.; cum Assisten­ tibus recitat: Kyrie etc., quibus absolutis, sedet ut alias, mitram et gremiale accipit. Quum a Choro ultimum Kyrie decantatur, gre­ miale ac mitram dimittit, surgit et, cantu absoluto, canit: Do­ minus vobiscum, deinde Orationem tono feriali. Ad litteram N. quae in aliquibus Orationibus posita est, nomen Defuncti expri­ mitur, scilicet nomen Baptismale, si saecularis; nomen Religionis, si religiosus. Dignitas et Titulus addi nequit; excipitur tamen dignitas Summi Pontificis, Cardinalis, Episcopi et Sacerdotis quae exprimi 328 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio debet. Si Missa celebretur pro uno et una defunctis, dicatur in Ora­ tione famuli et famulae quando non exprimuntur nomina, secus dicatur famulorum tuorum (D. 4074 ad 7). Oratione vel Orationibus completis, Episcopus sedet, mitram et gremiale accipit. Decantata Epistola, non praebet manum Sub­ diacono deosculandam, sed statim legit Graduale, Tractum, Sequentiam; cum vero dicit: Munda cor meum etc., iungit manus; non dicit: lube,Domine, etc., neque: Dominus sit etc.; dicto:Dominus vobiscum, signat textum Evangelii ac seipsum in fronte, ore et pectore, ut alias. Lectione absoluta, manum Diacono deosculandam non porrigit. Dum a Choro canitur Versus Sequentiae: Recordari lesu pie, ad verbum: lesu, caput inclinat cum mitra; similiter dum canitur Versus: Pie lesu Domine, pariter ad verbum: lesu, caput inclinat cum mitra. Ante Evangelii cantum, Diaconum non bene­ dicit, sed, decantata a Choro Sequentia, ad nutum Caeremoniarii, mitram dimittit, surgit et versus Diaconum Evangelium canentem consistit, iunctis manibus. Evangeliicantu absoluto, librum non deosculatur, sed statimeanit: Dominus vobiscum, Oremus, et legit Offertorium; quo lecto, sedet, mi­ tram accipit, manus lavat; quibus abstersis, surgit et ad Altare procedit. Quum ante infimum Altaris gradum pervenerit, mitram dimittit, Cruci reverentia peracta, ascendit ad Altare illudque in medio deo­ sculatur et se ut in Missa solemni pontificali gerit, sed aquam non benedicit neque pacem dat. Dicto: Placeat etc., Altare deosculatur, versus Evangelii cornu dicit: Dominus vobiscum, et signum Crucis super Altare faciens dicit: Initium etc.; accepta mitra, prosequens Evangelium, procedit ad Thronum ita ut ad verba: Et Verbum etc., genuflectere possit in pulvino collocato apud Cathedram; si dum haec verba profert adhuc procedit, non genuflectit. I 1098.— Completa Evangelii recitatione, si Absolutio impertienda est, deponit mitram, planetam, manipulum, dalmaticam et tunicellam, dein assumit pluviale nec non mitram. Si vero Absolutio non fiat, tunc deponit etiam stolam, Crucem pectoralem, cingulum, albam, amictum; cappa et Cruce pectorali reassumptis, caput bireto tegit ac legit Antiphonam: Trium puerorum etc., Canticum: Benedi­ cite etc. cum Psalmo 150: Laudate Dominum etc., alternatim cum suis Assistentibus, non omittens: Gloria Patri etc., post Psalmum, nec Alleluia, tempore paschali. Repetita Antiphona: Trium puerorum etc.. caput detegit, surgit; iunctis manibus, versus Altare recitat: Kyrie Caput XX. Dc Missa pontificali dc Requie ad Thronum 329 eleison etc., Pater noster etc., Versiculos et Orationes; quibus absolutis, de Throno descendit, ad Faldistorium procedit et se gerit ut sub n. 527 diximus. 1099. — Si sermo habendus erit in laudem Defuncti pro quo Missa celebrata fuerit, tunc Episcopus sedet cum pluviale et mitra. Si ipse Episcopus sermonem dicat, tunc id faciet vel in propria Sede, vel in ambonc, prout concionem audiendi causa commoditas exigit. Sermone completo, Absolutionem impertit. Articulus III. De Presbytero Assistente ad Missam pontificalem de Requie ad Thronum. 1100. — Presbyter Assistens (v. n. 538 et 539) cum ceteris Canonicis ad associandum Episcopum procedit et in accessu ad Ecclesiam se gerit ut sub n. 522 et 524 tradidimus. Quum ad Altare maius pervenerit, genuflectit in plano ad sini­ stram secundi Diaconi Assistentis, surgit cum Episcopo euinque ad Thronum sequitur et in suo scabello sedet, si Episcopus non legit Orationes ad paramenta; alias sistit ante scabellum. Cappa ab Episcopo dimissa, Presbyter Assistens, absque osculis et sic in toto Missae decursu (Caer. Episc. L. 11, cap. XI, n. 5), educit ex digito eiusdem Episcopi annulum ac super lancem a Cle­ rico sustentam deponit; deinde mantile accipit et extendit in gremio Episcopi, alterum mantile accipit illudque eidem porrigit ad abster­ gendas manus. Depositis mantilibus in lance, de Throno descendit; cum Diaconis Assistentibus, debitis cum reverentiis, pergit ad amictum et pluviale assumendum. Ad nutum Caeremoniarii secundi, una cum iisdem Diaconis, sed ultimo loco, accedit ad Thronum, debitis cum reverentiis Altari et Episcopo. Quum Missae Ministri, Episcopo parato, recedunt, ascendit Thronum, in Episcopi digitum inducit annulum, dein eum praecedit ad Altare et se gerit ut in Missa pontificali solemni (v. n. 886), sed, dicto ab Episcopo: Oremus, Altare non ascendit. Quum Episcopus ad Thronum, deosculato Altari, pergit, eum, more solito, praecedit et ante scabellum suum consistit; ad: Kyrie eleison etc. cum Diaconis Assistentibus respondet. Sedente Episcopo, et ipse sedet, tecto capite. Quum cantatur ultimum Kyrie, ad nutum Caeremoniarii primi, surgit et ad Orationem Missale super caput, more solito, sustinet; 330 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio qua absoluta, Ministro librum tradit, Episcopo reverentiam pera· git, sedet ac caput tegit. Decantata a Subdiacono Epistola, surgit, consistit dum Episcopus legit Epistolam ac reliqua, eique respondet,st signat ad initium lectionis Evangelii; quo lecto, sedet et caput tegit. Dum canitur Versus Sequentiae: Recordare, lesu pie, ad verbum: lesu, caput detegit; similiter dum canitur Versus: Pie lesu Domine, caput detegit ad: lesu. Ad Evangelii cantum stat versus Diaconum; quo absoluto, ante Episcopum se confert et se gerit ut ad Orationem, sed postquam Episcopus cantaverit: Oremus, Missale Ministro tradit ac se gerit ut in Missa solemni pontificali (v. n. 892 et seqq.), sed non incensatur. Recitato: Agnus Dei etc., ad Missale manet quia pax non datur. Decantata ab Episcopo Oratione quae « Postcommunio » dicitur, Presbyter Assistens persistit in cornu Epistolae et quum Episcopus ad Thronum pergit, illuni praecedit. 1101. — Completa Evangelii S. loannis recitatione, si Abso­ lutio impertienda est, tunc manet ad Thronum; si vero impertienda non est, Presbyter Assistens reverentiam Episcopo peragit et cum Diaconis Assistentibus discedit ad paramenta deponenda. Habitu chorali reassumpto, ad Chorum revertitur et se aliis Ca­ nonicis conformat. P u *-.r 1 t v t e W wfi * fl 1102. — Si sermo habendus est in laudem Defuncti, et ipse Episcopus illum faciat in Sede sua, tunc Presbyter Assistens sedet ad sinistram Cathedrae, apud secundum Diaconum Assisten­ tem, ut Episcopus respicere populum commode possit; si vero Episcopus sermonem in ambone dicat, tunc et ipse ad ainbonem pergit ac sedet, congruo in loco, ad sinistram primi Diaconi Assi­ stentis. Articulus IV. De Diaconis Assistentibus ad Missam pontificalem de Requie ad Thronum. r* : 1103. — Diaconi Assistentes (v. n. 540 et seqq.) cum ceteris Canonicis ad associandum Episcopum, more solito, procedunt (v. n. 519 et seqq.). Quum Episcopus ad Altare maius pervenerit, genuflectunt ad latera Faldistorii et super illud cappam extendunt; Diaconus primus accipit a Caeremoniario ipsius Episcopi biretum. Surgente Episcopo, et ipsi surgunt, eum ad Thronum comitantur; primus Episcopo sedenti biretuin porrigit; ambo sedent, tecto capite, si Episcopus non legit Orationes ad paramenta, alias consistunt. Aniiulo ab Episcopo dimisso, Diaconus primus ei biretuin porrigit quod, lotis manibus, recipit et Caeremoniario tradit, deinde ambo de Throno descendunt, facta prius Episcopo reverentia, et cum Presbytero Assistente pergunt ad paramenta sumenda. Ad nutum Caeremoniarii secundi, unus post alium ad Altare procedunt (v. n. 581 ), ad Thronum accedunt; cum Missae Ministri, Episcopo parato, re­ cedunt, Thronum ascendunt et se gerunt ut in Missa solemni ponti­ ficali, sed postquam Episcopus, deosculato Altari, mitram per Diaconum Missae acceperit, ad latera eiusdem Episcopi ascendunt et se gerunt more solito (v. n. 902 et seqq.), mutatis et omissis quae in .Missis de Requie alias mutanda et omittenda. Dum a Choro canitur Sequentiae Versus: Recordare, lesu pie, ad verbum: lesu, caput detegunt et inclinant; pariter dum canitur Versus: Pie lesu Domine, ad verbum: lesu, iterum caput detegunt et inclinant. Quum Episcopus profert verba: Qui pridie etc., genu­ flectunt, et genuflexi manent, more solito, donec ipse Episcopus surgat post Calicis elevationem. 1104. — Si Absolutio impertienda est, tunc, si planum solii amplum sit, Diaconi Assistentes recedunt aliquantulum et loca Ministris Missae cedunt, alias de Throno descendunt et ante infi­ mum eius gradum sistunt donec Episcopus Missae paramenta dimi­ serit et pluviale nec non mitram acceperit, ac postea ad eius latera accedunt; si vero Absolutio impertienda non est, completo Evangelio S. loannis, statim Missae Ministris locum cedunt. Episcopo reverentia peracta, cum Presbytero Assistente discedunt ad paramenta depo­ nenda; habitu canonical! reassumpto, se gerunt ut diximus sub n. 909. 1105. — Si sermo in laudem Defuncti habendus est et ab ipso Episcopo in Sede dicatur, tunc, mitra ab Episcopo accepta, suis in locis sedent; si vero Episcopus ad ambonem accedat eum comi­ tantur et in scabellis ad eiusdem Episcopi latera sedent. Articulus V. De Diacono et Subdiacono ad Missam pontificalem de Requie ad Thronum. 1106. — Diaconus (v. n. 545 et 547) et Subdiaconus (v. n. 546 et 547) dum Canonici pergunt ad associandum Episcopum, paramenta, absque manipulis, assumunt (v. n. 910 et 924); ante 332 ,·· : ijji ·, 1 · ■ > I J: I i », *^•4 ! j I I ! -y .· Pars 111. - De sacrosancto Missae Sacrificio eiusdem Episcopi adventum accedunt unus post alium 'ad Altare et super scamnum suum sedent. Quum Episcopus ad Faldistorium venerit, surgunt eique se profunde inclinant. Ad nutum Caeremoniarii secundi, scilicet dum Episcopus manus lavat, ad Thronum procedunt et dum Diaconi Assistentes de eodem Throno descendunt, ad latera Episcopi accedunt. More solito, Diaconus (v. n. 911 et 912), adiuvante Subdiacono (v. n. 925 et 926), Episcopum induit, sed Ministri sacri chirothecas ei non imponunt et Subdiaconus manipulum ei imponit post dalmaticam. Sacri Ministri in hac Missa, tum dantes tum aliquam rem acci­ pientes ab Episcopo, neque eius manum, neque rem osculabuntur (Caer. Episc. L. I, cap. XVIII, η. 16; L. II, cap. XI, η. 5). Episcopo parato, de Throno ambo descendunt et se more solito gerunt, sed Subdiaconus Missale non accipit. Confessione absoluta, uterque ascendit Altare ad Episcopi latera et postquam Episcopus illud deosculatus fuerit, Diaconus ei mitram imponit. Quum Episcopus ad Thronum procedit ambo ad scamnum pergunt et, more solito, se gerunt, sed Subdiaconus Epistolam non legit in ambone (Caer. Episc. L. II, cap. XI, n. 5). Post Epistolae cantum, Subdiaconus non accedit ad Thronum, sed Caeremoniario tradit Epistolarium. Dum cantatur Sequcntiae Versus: Recordare, lesu pie, ad verbum: lesu, uterque caput detegit et inclinat. Circa finem cantus Sequentiae, ad nutum Caeremoniarii, ambo surgunt, Diaconus librum accipit (v. n. 914) et ad Altare defert; collocato libro in medio Altaris reverentiam peragit et, in suppedaneo genuflexus, dicit: Munda cor meum etc., dein librum accipit, in planum descendit et ante infimum gradum consistit; quo tempore, Subdiaconus ante Altare accedit; dum a Choro canitur Versus: Pie lesu Domine, ad verbum: lesu, ambo reverentiam Cruci peragunt, deinde pergunt ad locum ubi Evangelium cantari solet, non vero ad ambonem (/. c.); incedit primo Caeremoniarius, tum Diaconus librum deferens, deinde Subdiaconus. Absoluto Evangelii cantu, Subdiaconus tradit librum Caeremoniario; ambo simul ad Altare revertuntur, eique reverentia peracta, ad scamnum pergunt. Quum Episcopus, post Offertorii lectionem, lotis ac abstersis manibus, ad Altare procedit, Ministri sacri se more solito gerunt, sed Subdiaconus, absque velo humerali, defert Calicem cum velo et bursa; Diaconus, accepta bursa, corporale extrahit, deinde bursam ad Evangelii cornu collocat, et, ambabus manibus, in medio Altaris corporale explicat. Subdiaconus vero tradit velum Calicis Acolytho Caput XX. - De Missa pontificali de Requic ad Thronum 333 et ante aquae infusionem non invitat ad benedictionem; patenam non accipit, descendit de Altari et dum Episcopus recitat Orationem: Veni, sanctificator etc., iterum ascendit in suppedaneum, consistens tantillum ad Altare conversus, fere ad sinistrum latus Episcopi; ad impositionem incensi assistit ut in initio Missae solemnis ponti­ ficalis (v. n. 928). Episcopo thurificato, iterum se confert ante infimum Altaris gradum ut prius. Dum Episcopus pronunciat: Hanc igitur etc., Subdiaconus, genuflexione peracta, ad cornu Epistolae accedit, ubi, in infimo Altaris gradu genuflexus, thuribulum fumicans a Thuri­ ferario accipit; ter ad elevationem adolet Hostiam et Calicem, nimirum: dum Episcopus genuflectit, dum Hostiam et Calicem attollit, atque dum ea super corporale deponit, profunde se inclinans ante et post utramque incensationem; postea reddit thuribulum Thuriferario, ad medium Altaris, cum genuflexione in infimo gradu (D. 4027 ad 2 et 3), regreditur, ibique perstat donec Episcopus ablutionem digitorum sumpserit; tunc ad cornu Evangelii ascendit et se gerit more solito (v. n. 936). Diaconus, recitato cum Episcopo: Agnus Dei etc., ad eius dexte­ ram perstat eique inservit, scilicet Calicem detegit, vinum et aquam ministrat, imponit et aufert mitram ad manuum lotionem. Decantato ab Episcopo: Dominus vobiscum, post Orationem dictam «Postcommunio», Diaconus ad Altare conversus canit: Requie­ scant in pace-, incepto Evangelio S. loannis mitram Episcopo imponit, deinde ambo ad Thronum procedunt ut in aliis Missis pontificalibus, scilicet primo Subdiaconus tum Diaconus, ad sinistram Presbyteri Assistentis. 1107. — Completa Evangelii recitatione, Ministri sacri, si Abso­ lutio impertienda est, depositis manipulis,accedunt ad Episcopi latera: Subdiaconus ei manipulum exuit, quem osculandum porrigit; Diaconus mitram aufert, deinde, Subdiacono adiuvante, exuit Episcopum planetam, dalmaticam et tunicellam, ac postea a Caeremoniario pluviale accipit, quod Episcopo imponit, tandem mitram imponit; deinde, debitis cum reverentiis, cum Subdiacono de Throno descendit. 1108. — Si vero Absolutio impertienda non sit, expleto Evangelio S. loannis, Ministri sacri, depositis manipulis, Episcopum exuunt (v. n. 923 et 937), dein, more solito, ad Sacristiam pergunt. 1109. - Si sermo habendus est in laudem Defuncti et Episcopus, sive in Sede, sive in ambone illum faciat. Diaconus et Subdiaconus postquam de Throno descenderint, pergunt ad scamnum ibique sedent. Pars HI. - De sacrosancto Missae Sacrificio Articulus VI. De Canonicis deque Ciero ad Missam pontificalem de Requie ad Thronum. 1110. — Canonici, habitu canonical! incluti, more solito, ad asso­ ciandum Episcopum procedunt (v. n. 519). Quum ad Altare maius pervenerint, facta brevi oratione, ad nutum Caeremoniarii secundi, pergunt ad Sacristiam, ubi paramenta assumunt, et se gerunt ut in Missa solenini pontificali ad Thronum, sed genuflectunt ad Ora­ tiones ante Epistolam, ad Orationem «Postcommunio»dictam, nec non a: Sanctus etc., usque ad: Pax Domini etc. Ad Sequentiam, dum a Choro canuntur Versus Recordare, lesu pie et Pie lesu Domini, omnes caput detegunt ad verbum lesu. 1111. — Si distribuendae sint candelae, id, dum Sequentia canitur, efficitur, et quidem ita tempestive, ut omnes ad principium cantus Evangelii accensae sint. Canonici et alii candelas dextera tenent dum Evangelium cantatur; quo completo, extinguuntur et depo­ nuntur; iterumque infra Praefationem accenduntur et ardebunt donec Episcopus pretiosissimum Sanguinem sumpserit. Articulus VII. De Caeremoniariis ad Missam pontificalem de Requie ad Thronum. 1112. — I. - De Caeremoniario primo. —Caeremoniarius pri­ mus se gerit more solito (v. n. 944). In Episcopi accessu ad Eccle­ siam neque campanae neque organa pulsantur. Episcopus non legit Psalmos et preces praeparationis Missae (Caer. Episc. L. II, cap. XI. n. 2), sed postquam Canonici paarmenta sumpserint, Caeremoniarius Crucem pectoralem Episcopo sedenti aufert, etc., ut sub n. 945 diximus. Praemoneat Episcopum ut accedens ad Altare et ab eo revertens non benedicat. « In Officiis Defunctorum, organa non pulsantur, in Missis autem, si musica adhibeatur, silent organa cum silet cantus » (Caer. Episc. L. I, cap. XXVIII, n. 13). Quod confirmatum est a Sacra Rituum Congregatione (DD. 2959 ad 1; 4156). Sequentia a Cantoribus integre canenda est, etiamsi unicus sit Cantor; similiter et cetera omnia, quae precationes suffragii re­ Caput XX. - De Missa pontificali de Requie ad Thronum 335 spiciunt, cani debent (DD. 2959 ad 2; 3051 ad 1; 3365 ad 7; 3624 Duh. XI). Dum a Choro canitur Versus Sequentiae: Recordare, lesu pie, ad verbum: lesu, Episcopo caput inclinandi aliisque caput detegendi et inclinandi signum dat; pariter ad verbum: lesu, dum canitur Versus: Pie lesu Domine. Absoluto Sequentiae cantu, signum surgendi dat. Si sermo in laudem Defuncti habendus est, non fiat nisi cum Episcopus, Missa de Requie absoluta, pluviale et mitram sumpserit. Si ipse Episcopus sermonem dicat, et in Sede, dum ille planetam deponit Caeremoniarius innuit ut Caudatarius transferat scabellum Presbyteri Assistentis ad sinistram Cathedrae. Si Episcopus in ambone sermonem dicat, tunc ad ambonem proceditur sequenti ordine: 1. Crucifer, si Episcopus uti Cruce potest; 2. Presbyter Assistens solus; 3. Episcopus medius inter Diaconos Assistentes; 4. Caudatarius sustinens caudam; 5. Minister de mitra; 6. Ministri de libro atque de candela. Si vero sermo habendus est ab aliquo Praelato, tunc Praelatus ipse accedit sermocinaturus habitu praelatitio indutus. Si Orator sit Clericus saecularis, in veste talari nigra absque superpelliceo; si Clericus Regularis erit, in habitu suae Religionis (Caer. Episc. L. II, cap. XI, n. 10 et D. 2888 ad 1). Ante sermonem Orator non petit benedictionem ab Episcopo, neque recitat Salutationem Angelicam, sed signo Crucis se tantum munit. II. - De Caeremoniario secundo. — Caeremoniarius secundus se gerit ut sub n. 951 diximus, sed Ministros Missae invitat ad pa­ ramenta sumenda dum alii Canonici procedunt ad associandum Episcopum eosque ad Altare maius ducit ante Episcopi adventum. Campanae et organa non pulsantur in accessu Episcopi ad Eccle­ siam. Quum Episcopus ad Thronum accedit. Caeremoniarius innuit Clerico ut ex abaco lancem accipiat pro Cruce pectorali et annulo; aliis duobus Clericis pariter innuit ut Faldistorium de medio Presby­ terio tollant ac postea Clericis paramenta Episcopi distribuit et sacros Ministros ad Thronum more solito ducit (v. n. 951). Pariter, more so­ lito se gerit ad cantum Epistolae, sed in ambone ea non decantatur (Caer. Episc. L. II, cap. XI, n. 5); cantu absoluto, accipit Episto­ larium a Subdiacono, quem ad eius ducit scamnum. Dum Sequentiae Versus canitur: Recordare, lesu pie, ad verbum: 33G Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio lesu, signum Ministris sacris caput detegendi et inclinandi dat: circa finem cantus eiusdem Sequentiae, signum surgendi dat, deinde Evange· liarium ex abaco sumit et illud Diacono tradit cumque ad Altare ducit; interim innuit Ceroferariis ut, absque candelabris, ante infimum Altaris gradum accedant. Recitata a Diacono Oratione: Munda cor meum etc., Caeremoniarius signum dat accedendi ad locum ubi Evangelium decantari solet, non vero ad ambonem (loc. cit.), sequenti ordine: 1. Caeremoniarius; 2. Diaconus Evangeliarium deferens; 3. Subdiaconus, iunctis manibus; 4. duo Ceroferarii, pariter iunctis manibus. Evangelio decantato, Caeremoniarius accipit a Subdiacono Evangeliarium, ducit Ministros sacros ad scamnum, facta prius Altari reverentia. Ante Praefationem, monet Clericos, iani designatos pro funalibus, ut, peracta elevatione, genuflexi maneant usque ad pretiosi Sanguinis sumptionem inclusive, dein ad Sacristiam pergant. In reliquis, more solito se gerit, sed Pax non datur neque indulgentia publicatur. i % •r Λi t Missa absoluta, monet sacros Ministros ut manipulum deponant; si Absolutio impertienda est, innuit duobus Clericis ut ex abaco pluviale et formale in lance sumant et ad Thronum accedant; innuit pariter Clericis pro paramentis ut ad Thronum pergant ad missalia indumenta accipienda. Si vero sermo in laudem Defuncti habendus est ab aliquo Clerico, tunc Caeremoniarius illum, habitu praelatitio indutum, si Praelatus, alias veste talari nigra absque superpelliceo, vel in habitu suae Religionis, si Regularis, in ambonem ducit euinque praemoneat ut se tantum signo Crucis muniat et statim sermonem incipiat. I Articulus VIII. De Ministris inferioribus ad Missam pontificalem de Requie ad Thronum. 1113. — 1. - De Ministro libri et candelae. — Hi Ministri, de quorum officio generatim diximus sub n. 554 et 555, cum aliis ad associandum Episcopum procedunt. Dum Episcopus ad Thronum accedit, si Orationes ad paramenta legere velit, tunc Ministri, acceptis Canone Pontificali et candela, pergunt ad Thronum; Orationibus completis, ad abacum revertuntur: Caput XX. - De Missa pontificali de Requle ad Thronum 337 depositis libro et candela, procedunt ad Sacristiam ad induenda pluvialia, deinde ad Altare revertuntur. Postquam Episcopus Altare deosculatus fuerit, eum ad Thronum sequuntur et cum mitram deposuerit ad eum accedunt. Lecto ab Episcopo Introitu, de Throno descendunt et ad dexteram eiusdem Throni consistunt, donec ultimum Kyrie decantetur a Choro; quo absoluto, rursus ad Episcopum accedunt ; Minister libri tradit Presbytero Assistenti Missale quod, Oratione absoluta, recipit; deinde ambo de Throno descendunt et persistere possunt ad dexte­ ram Throni dum Epistola canitur; qua absoluta, statim ad Episco­ pum iterum accedunt et genuflexi manent usque ad Evangelii le­ ctionem inclusive; qua completa, ad abacum pergunt, ubi Missale et candelam deponunt. Evangelii cantu absoluto, ad Thronum accedunt ; Minister libri Missale Presbytero Assistenti tradit, quod recipit quum Episco­ pus decantaverit Oremus, et ante eundem Episcopum sustinet, dum Offertorium legit; quo lecto, de Throno ambo descendunt et se gerunt more solito (v. n. 964). II. - De Ministro mitrae. — Minister mitrae, de cuius officio iam generatim diximus sub n. 557, cum aliis procedit ad associandum Episcopum. Quando Ministri libri et candelae ad Sacristiam pergunt et ipse cum eis procedit ubi vimpam et pluviale induit, dein pariter cum eis ad Altare revertitur et sistit ante infimum gradum in cornu Epistolae; quum a Caeremoniario secundo mitram acceperit pro­ cedit ad Thronum, ibique reverentiam peragit et sistit ante suum scamnum ad dexteram Throni in plano Presbyterii. Quum Episcopus planctam induerit, Diacono mitram tradit et se gerit inore solito (v. n. 965), sed, postquam Episcopus Altare deosculatus fuerit, Minister ascendit suppedaneum, mitram Diacono porrigit, dein Episcopum ad Thronum accedentem sequitur, ibique a secundo Diacono mitram recipit. Recitato ab Episcopo: Kyrie etc., mitram primo Diacono Assi­ stenti tradit, quam a secundo Diacono recipit dum a Choro decantatur ultimum Kyrie et se gerit more solito, ut in Missa solemni pontifi­ cali ad Thronum, sed semper Episcopus utitur mitra simplici; recitata Oratione: Placeat etc., statim Diacono tradit mitram, quam ab eodem Diacono recipit quum Episcopus ad Thronum pervenerit. Si Absolutio facienda non sit, genuflexione peracta, pergit ad Sacristiam cum Ministris libri et candelae, alias, pluviali ab Episcopo 22 — Moretti, Dt v. functionibus - II. ·· ■* 338 V· « Pars HI. - De * w sacrosancto Missae Sacrificio assumpto, mitram Diacono tradit. Si sermo habendus est in laudem Defuncti, mitram pariter Diacono Missae porrigit, postquam Episcopus pluviale se induerit; si ipse Episcopus ad ambonem accedat, illum sequitur. III. - De Ministro de gremiali. — Minister de gremiali(v.n.966, III) primo Diacono Assistenti illud porrigit, recitato ultimo Kyrie ab Episcopo, et recipit dum a Choro ultimum decantatur Kyrit. Cantata Oratione, illud tradit et ante Evangelii cantum recipit. IV. - De Thuriferario. — Thuriferarius (v. n. 966, IV) prima vice ad Offertorium thuribulum et naviculam ministrat; Episcopo thurificato, a Diacono thuribulum recipit et nullum alium incensat. Paulo ante Consecrationem ipse Thuriferarius incensum imponit, atque Subdiacono, in cornu Epistolae genuflexo, thuribulum mini­ strat; elevatione completa, thuribulum recipit et ad Sacristiam procedit. ·< ...i ; II 0 > il I V. - De Ceroferariis. — Ceroferarii se gerunt ut in Missasolemni pontificali ad Thronum (v. n. 966, V), sed ad Evangelium cande­ labra non deferunt et assistunt iunctis manibus. Ad Evangelii locum accedentes, ultimo loco post Diaconum et Subdiaconum incedunt. VI. - Ceteri Ministri inferiores se gerunt ut ad Missam solemnem pontificalem ad Thronum, sed Clerici pro funalibus designati, per­ manent genuflexi usque ad pretiosi Sanguinis sumptionem inclusive. In hac Missa Episcopus non utitur s. Pallio nec chirothecis, nec baculo. α < k i il * I CAPUT XXL DE ABSOLUTIONE PRO DEFUNCTIS RITU PONTIFICALI PERAGENDA GENERATIM 1114. — Duplici modo Absolutio Ritu pontificali peragi potest, nempe: I. - Absolutio praesente cadavere; IL - Absolutio absente Defuncti corpore. Absolutio, praesente Defuncti corpore, praeceptiva est post Missam exequialem, et distinguitur in duplici Ritu, scilicet: Ritus cum quinque Absolutionibus; Ritus cum unica Absolutione. Quinque Absolutiones peragendae sunt tantum « in exequiis alicuius Summi Pontificis, S. R. E. Cardinalis, seu Metropolitani Caput XXI. - De Absolutione pro Defunctis ritu pontif. peragenda 339 aut Episcopi proprii, seu Imperatoris, Regis, vel Ducis magni, aut Domini loci » (Pont. Rom. pars III, « De officio quod post Miss, sol. pro Def. agitur ») «et ut videtur, etiam in eorum uxorum exe­ quiis iuxta Caeremoniale lib. 1, cap. XXIII, n. 31, et Pontificale de receptione Reginae et magnae Principissae, ubi iidem honores uxoribus sicut viris adscribuntur » (De Herdt, Prax. Pont., Tom. II, n. 203). Pro aliis vero Personis, cuiuscumque sint dignitatis et condi­ tionis, cum in allatis liturgicis libris non exprimantur, una tantum Absolutio fit. 1115. — Ritus cum quinque Absolutionibus peragendus est tantum in primis exequiis quae fieri solent post obitum, non vero in exequiis anniversariis, et quidem in Ecclesiis Cathedralibus post Missam pontificalem de Requie, non autem in aliis; si Ecclesia Cathedralis impedita est, Episcopi arbitrio Ecclesiae electio relin­ quenda est (D. 2306 ad 1 et 2). Si quatuor Episcopi non adsint, tunc loco deficientium parantur Dignitates et Canonici Ecclesiae Cathedralis, iuxta ordinem prae­ cedentiae; Canonicis deficientibus, parantur Sacerdotes in aliqua ecclesiastica dignitate constituti. 1116. — Absolutio absente Defuncti corpore pariter duplici distinguitur Ritu: I. - Absolutio ad Tumulum; II. - Absolutio ad pannum. Absolutio haec praeceptiva non est, nam in Missali Romano legitur «finita Missa si facienda est absolutio» (Rit. cel. Miss. Tit. XIII, η. 4) et in S. R. Congregationis Decretis « non ex obligatione, sed ad arbitrium facienda est Absolutio in Anniversariis mortuorum » (D. 1322 ad 6), « ad libitum Celebrantis, nisi accedat mandatum illius qui eleemosynam obtulit » (D. 3369 ad 2). 1117. — Absolutionis Ritus post Missam de Requie ab alio cele­ bratam peragendus est tantum ab Episcopo loci Ordinario, neque ab Episcopo titulari. Episcopus Ordinarius potest Absolutionem ad Tumulum facere sive Alissae solemniter in Throno adstiterit, sive mozzetta indutus in Choro interfuerit, sive omnino tempore Missae abfuerit (Caer. Ep. L. Il, cap. XII, n. 6; cap. XXXVI, n. 1 ; cap. XXXVII, n. 1 ; DD. 3029 ad 10; 3798 ad 2; 4355, II ad 3). ^1» ■ “: 340 ? Pars HI. - De sacrosancto Missae Sacrificio «Absolutionis ritus post Missam de Requie ab Episcopo aut Presbytero celebratam non est a Patre Cardinali ordinis Episco­ porum aut Presbyterorum peragendus, nisi quum iusta funebria persolvantur aut Summo Pontifici, aut Purpurato Patri, aut catho­ lico Principi; vel etiam sicubi solemnior fiat Commemoratio omnium fidelium Defunctorum; item pro insigni aliqua Communitate, vel publicum ob aliquem lacrimabilem casum » (Ex Decr. S. C. Caeremonialis diei 30 Maii 1902, quod confirmatum est per Decr. eiusdem S. C. diei 2 Dec. 1930). CAPUT XXII. DE RITU CUM QUINQUE ABSOLUTIONIBUS Articulus I. De iis quae praeparanda sunt pro Ritu quinque Absolutionum. h fl ■J 1118. — I. - Ad Altare maius. — Super abacum Missae pontifi­ cali de Requie necessariis adiungenda: duo candelabra cum candelise cera communi pro Ceroferariis; liber continens Ritum quinque Abso­ lutionum; vasculum aquae benedictae cum aspersorio; pluviale cum formali simplici; intorticium pro Episcopo. Apud abacum: Crux processionalis. II. - In Sacristia Altari maiori contigua. — Parantur quatuor pluvialia, stolae et amictus pro Episcopis qui Absolutiones imper­ tientur, nisi iidem Praelati Missae pontificali de Requie assistant pluviali induti; congruo in loco parantur quatuor candelae pro iisdem Praelatis. III. - In media Ecclesia. — Erigitur Tumulus ornatus et lodice funerea in summitate. Supra Tumulum vel nullum signum appo­ natur, vel illud dumtaxat quod designat qualitatem Personae: triregnum pro Pontifice Summo, pro S. R. E. Cardinali biretum rubri coloris, quod apponi potest etiam si Emus Pater charactere episco­ pali sit insignitus, pro Episcopo mitra simplex; pro Imperatore. Rege, Duce magno, et Domino loci licet apponere stemmata genti­ litia et alia insignia Defuncto convenientia et ab Ecclesia non prohi­ bita. Defuncti imago exponi nequit, et ubi huiusmodi usus viget curandum est ut eliminetur abusus (D. 3898). Caput XXII. - Dc Ritu cum quinque Absolutionibus 341 Pallia aut alia Altaris ornamenta, ad ornatum feretri vel tumbae ne adhibeantur (Rit. R. Tit. VI, cap. I, n. 19). Tumulus pro Summo Pontifice, Cardinali et Episcopo, praesente corpore, ita erigitur ut caput versus Altare et pedes versus Eccle­ siae fores respiciant; pro iisdem, absente corpore, nec non pro Impe­ ratore, Rege, Duce magno, Domino loci, sive praesente sive absente corpore, ita erigitur ut caput versus Ecclesiae fores et pedes versus Altare respiciant. Circa Tumulum disponuntur congruenti numero cerei vel intorticia candelabris infixa. Crux, dum cantatur Missa, et Officium emor­ tuale perdurat, non est collocanda ad caput Tumuli. Iu quatuor Tumuli angulis collocantur quatuor scabella nuda, ponuntur super parvum tapetum nigri vel violacei coloris, si Absol­ ventes Episcopi essent; ad caput Tumuli scilicet versus Altare, vel Ecclesiae fores, statuitur, super tapetum nigri vel violacei coloris, Faldistorium ornatum violaceo tegumento; si Celebrans sit Cardi­ nalis, vel Metropolita, Faldistorio supponatur suppedaneum, pariter nigro vel violaceo tapeto contectum. Similiter supponatur suppeda­ neum si Episcopus celebrans sit loci Ordinarius et Absolventes non sint Episcopi. Ad latera Faldistorii collocantur scabella pro Diaconis Assi­ stentibus; ad dexteram scabelli primi Diaconi, scabellum pro Pre­ sbytero Assistente; ad sinistram illius secundi Diaconi, scabellum pro Diacono Missae. Articulus II. De Episcopo celebrante et de eius Assistentibus in Ritu quinque Absolutionum. 1119. — 1. - De Episcopo celebrante. — Completa Evangelii recitatione, Episcopus deponit mitram, manipulum, planctam. dalmaticam ac tunicellam, dein assumit pluviale ac mitram; ad nutum Cacremoniarii, surgit, intorticium accipit et medius inter Diaconos Assi­ stentes ad Tumulum procedit. Quo cum pervenerit, intorticium Clerico tradit, sedet in Faldistorio; mitra deposita, surgit, cantat Orationem: Non intres in indicium etc.; qua absoluta, sedet et mitram recipit. Si Episcopus sit loci Ordinarius et quatuor Absol­ ventes non sint Episcopi, dum repetitur Responsorium incensum cum benedictione imponit (D. 2089 ad 6). Repetito Responsorio, mitram deponit; ad: Kyrie eleison, surgit et consistit. Oratione Ά-;- '■ /W ' • <- 4 . 342 *»> Π 9’ a I I d Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio absoluta, sedet, mitram accipit. Et ita se gerit ad sequentes 1res Absolutiones. Dum repetitur quintum Responsorium, scilicet: Libera me, Demine, etc., incensum cum benedictione imponit: repetito Responsorio, mitram deponit et ad: Kyrie, surgit; decantato ultimo Kyrie, dicit: Pater noster, secreto prosequeris; medius inter Diaconos Assistentes de suppedaneo descendit; accepto a Presbytero Assistente asper· sorio, circumiens aspergit Tumulum ter ab una parte terque ab altera, incipiens in latere ubi adest primus Absolvens. Transiens ante Crucem reverentiam peragit; pariter reverentiam Absolventibus pe­ ragit, si Episcopi sint. Reversus ante Faldistorium aspersorium Presbytero Assistenti tradit et ab eo thuribulum accipit; eodem modo quo asperserat, circuit ac incensat Tumulum, postea ad pri­ stinum locum reversus, thuribulum Presbytero Assistenti tradit; stans in suo loco, iunctis manibus, dicit: Et ne nos inducas etc., ac reliquos Versiculos, ut in Pontificali Romano, cum Oratione: Absolve, quaesumus, Domine, etc. Si Defunctus fuerit Summus Pontifex, in Oratione dicatur: animam famuli tui N. Summi Pontificis; si Episcopus Cardinalis: famuli tui N. Episcopi Cardinalis; si Presbyter Cardinalis (etsi charactere episcopali insignitus): famuli tui N. Presbyteri Cardi­ nalis; si Cardinalis Diaconus (quamvis Sacerdos): famuli tui N. Dia­ coni Cardinalis; si Defunctus fuerit Archiepiscopus vel Episcopus: famuli tui N. Episcopi vel Pontificis. Si Defunctus fuerit laicus, in Oratione exprimi potest pariter dignitas, scilicet: famuli tui N. Imperatoris, vel Regis, vel Ducis etc. Absoluta Oratione et responso a Choro: Anien, post: Requie­ scat in pace, sedet in Faldistorio, mitram accipit, nullum signum versus Tumulum facit, nec dicit Versiculum: Anima eius etc ·» sed, ad nutum Caeremoniarii primi, surgit, intorticiuin accipit ei I ad Thronum revertitur ubi paramenta dimittit (v. n. 1098). II. - De Presbytero Assistente. — Presbyter Assistens, ad nu­ tum Caeremoniarii primi, de Throno descendit et ad dexteram Diaconi Missae ad Tumulum accedit ante Episcopum. Quo cum pervenerit, sistit ad dexteram primi Diaconi Assistentis. Deposita mitra ab Episcopo, accipit librum, quem sustinet apertum ante Episcopum ad Orationem: Non inires etc.; qua absoluta, librum Ministro tradit et sedet ad dexteram primi Diaconi Assistentis. Si Episcopus sit loci Ordinarius et quatuor Absolventes non sint Episcopi, dum Responsorium repetitur ante singulam Absolutionem surgit, accedit . . i Caput XXII. - De Ritu cum quinque Absolutionibus 343 ad Episcopum eique incensum, sine osculis, ministrat dicens: Bene­ dicite, Reverendissime Pater; si vero Episcopus sit Cardinalis dicit: Benedicite, Eminentissime ac Reverendissime Pater; postea ad suum redit locum et sedet. Ad quintani Absolutionem, postquam ministraverit incensum, consistit apud Episcopum et ab eodem decantatis verbis: Pater noster, sine osculis ei aspersorium porrigit. Quum Episcopus, asperso Tumulo, ante Faldistorium redierit, ab eo aspersorium recipit eique thuribulum porrigit. Tumulo incensato, thuribulum recipit, quod Thuriferario tradit, deinde redit ad suum locum, quia ad Versiculos et ad Orationem librum non sustinet. Absolutione completa, ad Thronum revertitur et se gerit ut sub n. 1101 diximus. III. - De Diaconis Assistentibus. — Ad nutum Caeremoniarii primi, Diaconi Assistentes de Throno descendunt, sustinentes fimbrias pluvialis Episcopi, et cum eo, reverentia Altaris Cruci peracta, pro­ cedunt. Quum in Faldistorio Episcopus sederit, Diaconus secundus mitram ei aufert et ad Orationem: Non intres etc., ambo pluvialis fimbrias sustinent. Oratione absoluta, Diaconus primus mitram Episcopo imponit, deinde ambo sedent. Si quatuor Absolventes Episcopi non sint, dum repetitur Respon­ sorium ante singulam Absolutionem, ambo surgunt pro ministratione incensi et consistunt usque ad Orationem inclusive. Si vero Absol­ ventes Episcopi sint, tunc surgunt, repetito Responsorio, et Diaconus secundus Episcopo aufert mitram, quam alter imponit, Oratione completa. Dum repetitur Responsorium: Libera me, Domine, etc., ante quintam Absolutionem, ambo surgunt pro ministratione incensi; ahsoluto Responsorio, Diaconus secundus mitram Episcopo aufert, dein ambo fimbrias eius pluvialis sustinent. Decantatis verbis: Pater noster, comitantur Episcopum in aspersione et thurificatione; transeuntes ante Crucem, reverentiam peragunt, et etiam trans­ euntes ante Absolventes, si Episcopi, reverentiam faciunt. Ad Versiculos et Orationem sustinent fimbrias pluvialis Episcopi; cum ille sederit, Diaconus primus mitram ei imponit, deinde ambo, ad nutum Caeremoniarii primi procedunt ad Thronum cum Episcopo sustinentes eius pluvialis timbras et se gerunt ut sub n. 1104 diximus. IV. - De Diacono et Subdiacono. — Diaconus postquam Epi­ scopo mitram imposuerit, una cum Subdiacono de Throno descendit et accedit ad sinistram Presbyteri Assistentis, Subdiaconus vero ac­ cipit Crucem processionalem et medius inter Ceroferarios ad cancellos 344 I Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Presbyterii se confert, facie ad Altare versa. Ad nutum Caeremoniarii secundi, procedit ante omnes, sed post Thuriferarium et Ministrum de vasculo aquae benedictae, ad caput Tumuli. Si vero caput Tumuli est versus Altare, tunc cum apud illud pervenerit, recedit in parte respondente ad cornu Evangelii ut ceteri transire possint, dein se confert in medium ubi consistit, facie ad Tumulum versa. Diaconus, invitante Caeremoniario secundo, dum a Choro canitur Versiculus: Requiem aeternam etc., surgit, reverentiam Episcopo celebranti peragit, accedit ad primum Absolventem eique reveren­ tiam facit et ad eiusdem dexteram consistit. Dum Responsorium repetitur, incensum, sine osculis, ministrat dicens: Benedicite, Reve­ rendissime Pater; absoluto Responsorio, mitram Episcopo aufert et attollit fimbriam pluvialis. Postquam Absolvens decantaverit verba: Pater noster, ei, sine osculis, aspersorium porrigit, eumque in aspersione comitatur, reverentiam Cruci et Absolventibus faciens. Quum redierit ante scabellum, recipit ab Absolvente asperso­ rium quod Ministro vasculi aquae benedictae reddit, et a Thuriferario accipit thuribulum, quod pariter, sine osculis, Absolventi porrigit eumque in thurificatione, sicut in aspersione, comitatur. Recepto thuribulo ac Thuriferario tradito, sustulit fimbriam pluvialis Absol­ ventis. Oratione completa, Episcopo sedenti mitram imponit eique reverentiam peragit; cum Caeremoniario secundo et aliis accedit ad secundum Absolventem. Si Absolvens non sit Episcopus, Diaconus, equidem eodem modo, ad illum accedit, sed incensum non ministrat. Quum accesserit ad secundum Absolventem ei reverentiam pera­ git et ad eiusdem dexteram consistit ; se ut supra gerit et ita ad sequentes duas Absolutiones. Postquam mitram iuniori Absolventi imposuerit, ei reverentiam facit et accedit ad suum scamnum, facta prius Episcopo celebranti reverentia. Absolutione quinta completa, ad nutum Caeremoniarii primi ad sinistram Presbyteri Assistentis procedit ad Thronum ante Episcopum celebrantem. Subdiaconus, decantatis a Cantoribus verbis: Requiescat in pace, post ultimam Absolutionem, eodem ordine ac supra procedit ad Altare maius; reposita Cruce in basi, se apud Thronum confert. Quum Episcopus ad Thronum pervenerit, cum Diacono ad Episcopi latera accedit, et ambo se gerunt ut diximus sub n. 1107. Caput XXII. - He Ritu cum quinque Absolutionibus 345 Articulus III. De quatuor Absolventibus et de eorum Ministris in Ritu quinque Absolutionum. 1120. — De Absolventibus. — Si Absolventes Episcopi sint et Missae pontificali cie Requie adstiterint, pluviali incluti, ad nutum Caeremoniarii secundi, accedunt ad medium Presbyterium et se disponunt ad lineam, scilicet versus cornu Evangelii quartus Absol­ vens nempe iunior, ad eius dexteram secundus, ad dexteram secundi primus Absolvens, scilicet dignior, dein tertius. Quum Episcopus celebrans de Throno descendit se ei inclinant ac postea mitram sibi imponunt (haec est Urbis praxis), candelam accipiunt; reverentia Altaris Cruci peracta, accedunt ad Tumulum sequenti ordine: quartus ad sinistram tertii; post eos, secundus ad sinistram dignioris. Si vero Missae adstiterint habitu praelatitio induti, tunc, Missa absoluta, deponunt Crucem pectoralem et mantellettum, acci­ piunt amictum, Crucem reassumunt, stolam ac pluviale induunt et se ut supra gerunt. 1121. — Si Absolventes Episcopi non sint, dum Celebrans recitat Evangelium S. loannis, accedunt ad Sacristiam Altari maiori conti­ guam, ubi amictum, stolam ac pluviale assumunt; candela accepta, ad Altare revertuntur, et ante illud consistunt ordine supra notato. 1122. — Si caput Tumuli est versus fores Ecclesiae, cum apud Faldistorium pervenerint, quartus Absolvens, scilicet iunior, parum­ per sistit ut transeat tertius Absolvens qui reverentiae quarti Absol­ ventis respondet et accedit ad scabellum in angulo Tumuli respon­ dente sinistrae Faldistorii; quartus Absolvens se confert ad scabellum in angulo Tumuli respondente sinistrae Crucis a Subdiacono sustentae; similiter ad Faldistorium secundus Absolvens reverentiam peragit digniori qui ei respondet et accedit ad scabellum in angulo Tumuli respondente dexterae Faldistorii; secundus Absolvens accedit ad scabellum in angulo Tumuli respondente dexterae Crucis a Sub­ diacono sustentae; transiens ante tertium Absolventem ei se in­ clinat (v. n. 1139). 1123. — Si vero caput Tumuli versus Altare sit, quartus Absol­ vens cum apud eundem Tumulum pervenerit se tertio Absolventi 346 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio inclinat et accedit ad scabellum in angulo eiusdem Tumuli respon­ dente ad cornu Epistolae; tertius Absolvens reverentiae quarti respondet et se confert ad scabellum in angulo Tumuli respondente sinistrae Faldistorii; secundus Absolvens parumper sistit ut transire possit dignior Absolvens, se ei inclinat, dein pergit ad scabellum in angulo Tumuli respondente ad cornu Evangelii; primus Absolvens postquam se secundo Absolventi inclinaverit procedit ad scabellum in angulo Tumuli respondente dexterae Faldistorii (v. n. 1138). 1124. — Unusquisque tradit Ministro candelam et suo loco sedet. Quum Diaconus secundus mitram Episcopo celebranti aufert, Absol­ ventes mitram sibi ipsi detrahunt eamque Ministro tradunt et sur­ gunt. Oratione: /Vozz intres etc. completa, sedent, a Ministro mitram accipiunt quam sibi ipsi imponunt. D it I N 1125. — Primus Absolvens dum repetitur Responsorium: Sub­ venite, etc., incensum more solito imponit; Responsorio absoluto, per Diaconum mitram dimittit atque surgit. Ceteri Absolventes mitram dimittunt et surgunt. Primus Absolvens post ultimum Kyrie dicit: Pater noster; accepto a Diacono aspersorio, Tumulum aspergit, cir­ cumcirca ambulans, incipiens a sua parte dextera, tertio aspergens quamlibet partem lateralem Tumuli. Dum transit ante Crucem et Ab­ solventes, si Episcopi sint, reverentiam peragit. Cum ad suum redierit locum tradit aspersorium Diacono et ab eodem tliuribulum accipit. Tumulum similiter circumcirca thurificat et cum ante sca­ bellum reversus fuerit, Diacono thuribulum tradit; iunctis manibus, dicit Versiculos et Orationem ut in Pontificali Romano, qua absoluta, sedet et per Diaconum mitram accipit. Etiam ceteri Absolventes sedent et mitram sibi ipsi imponunt. Si Absolvens Episcopus non sit, incensum in thuribulum non imponit. 1126. — Dum repetitur secundum Responsorium: Qui Lazarumetc., secundus Absolvens se gerit ut supra diximus de primo Absolvente: ita se gerunt tertius et quartus Absolvens ad duas sequentes Abso­ lutiones. Repetito ultimo Responsorio, Absolventes mitram dimittunt, sur­ gunt et sic perstant usque ad: Requiescat etc. post ultimam Orationem, dein sedent, mitram sibi imponunt; ad nutum Caeremoniarii secundi, surgunt atque, ordine quo venerunt, procedunt ad Altare maius. Si Episcopi paramenta deponunt in Choro, alias procedunt ad Sacristiam capitularem. Caput XXII. - De Ritu cum quinque Absolutionibus 347 1127. — De Absolventium Ministris. — Si Absolventes Episcopi sint, designantur pro unoquoque duo ministri scilicet, alter de mitra, alter de candela; si Episcopi non sunt, unus tantum designatur Minister nempe de candela. Si Absolventes Missae pontificali de Requie adstiterint habitu praelatitio induti, Ministri de mitra et de candela dum Episcopus celebrans recitat Evangelium S. loannis accedunt ad Sacristiam capitularem; Ministri de mitra accipiunt pluviale, stolam, amictum, et mitram simplicem, Ministri de candela accipiunt candelam et ad Chorum revertuntur. Ministri de mitra deponunt paramenta ante Absolventes et eos adjuvant in deponendis Cruce pectorali et mantelletto, dein in assumendis amictu, Cruce pectorali et plu­ viali. Ubi Absolventes mitram sibi imposuerint, Ministri de candela iisdem eam porrigunt, Ministri de mitra et de candela apud eosdem Absolventes consistunt. In Processione ad Tumulum Minister de mitra incedit ad dexteram Ministri de candela et procedunt post Ministros de libro et de scotula Episcopi celebrantis, primo loco Ministri dignioris Absolventis dein ceteri, iuxta ordinem praece­ dentiae Absolventium. Quum ad Tumulum pervenerint, se collocant apud respcctivum Absolventem, scilicet Minister de mitra ad dexteram, alter ad sinistram qui statim candelam ab eo accipit. Minister de mitra ab Absolvente mitram accipit cui reddit, absoluta Oratione: Non intres etc. Quum ad primum Absolventem accedit Diaconus cum aliis, Mi­ nister de mitra se collocat retro post Diaconum, alter ad sinistram Ministri de libro. Repetito Responsorio, Minister mitrae eam a Dia­ cono accipit cui porrigit, completa Oratione. Quum Diaconus cum aliis profectus fuerit, Minister de mitra et Minister de candela apud Absolventes accedunt ut prius. Ita se gerunt Ministri ceterorum Absolventium ad Absolutionem quam respectivus Absolvens impertit. Ad sequentes Absolutiones Minister de mitra eam ab Epi­ scopo accipit, repetito Responsorio, et eidem porrigit, decantata Oratione. Mitra ab Episcopo accepta post ultimam Absolutionem. Minister de candela eam Episcopo tradit, dein ambo, ordine quo venerunt, ad Altare maius revertuntur, ubi Minister de candela ab Episcopo eam accipit. Minister de mitra, ab Episcopo mitra accepta, eum adiuvat in exuendis paramentis et in reassumendis mantelletto et Cruce pectorali, ac postea paramenta in Sacristiam defert. 1128. - Si Absolventes Episcopi non sint, tunc, dum ab Episcopo legitur Evangelium S. loannis, Minister de candela invitat Absol­ 348 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio ventem ad Sacristiam capitularem eumque adiuvat in assumendis paramentis ac postea candelam eidem porrigit. In reliquis se ut supra gerit, sed cum Absolvens caput detegit, accipit abeo biretumquod iterum ei tradit cum opus sit. Absolutionibus completis, procedit ad Sacristiam, et Absolventem adiuvat in paramentis deponendis. Articulus IV. De Canonicis deque Choro in Ritu quinque Absolutionum. 1129. — Canonici aliique Chorales, ad nutum Caeremoniarii se­ cundi, de suis locis descendunt et ad Tumulum procedunt, ibique in circuitu se collocant, ita ut iuniores Cruci a Subdiacono sustentae sint viciniores, digniores Episcopo celebranti et omnes ad Tumulum faciem convertunt. Si scamna pro Canonicis apponantur, decantata ab Episcopo Oratione: Non intres etc., Canonici sedent usque ad Kyrie eleison, ad quod surgunt et tunc perstant usque ad Orationem inclusive in qualibet Absolutione, sed post Orationem quintae Abso­ lutionis non sedent. Decantatis a Cantoribus verbis: Requiescat in pace, ordine quo venerunt ad Altare maius revertuntur. 1130. — Cantores, decantata ab Episcopo celebrante Oratione: Non inires etc., respondent: Amen, dein incipiunt cantum Respon­ sorii: Subvenite, etc.; quo repetito, addunt pariter in cantu: Kyrie’ eleison, Christe eleison, Kyrie eleison. Asperso et thurificato Tumulo, respondent ad Versiculos. Decantato: Amen, post primam Orationem, statim incipiunt in cantu secundum Responsorium: Qui LazarumeK. ita se gerunt ad reliquas Absolutiones. Post ultimam Orationem respondent: Amen; ad: Requiem aeternam dona ei, Domine, tantum duo Cantores elata voce dicunt: Requiescat in pace, et omnes: Amen. Articulus V. De Caeremoniariis in Ritu quinque Absolutionum. 1131. — De Caeremoniario primo. — Dum Episcopus celebrans Evangelium S. loannis recitat, Caeremoniarius innuit Clericis, iam designatis, ut ex abaco pluviale ac formale simplex in lance sumant et ad Thronum accedant cum aliis Clericis designatis pro recipiendis paramentis. Completo Evangelio, a Diacono paramenta accipit et Caput XXII. - De Ritu cum quinque Absolutionibus 349 Clericis tradit, deinde eidem Diacono porrigit prius pluviale ac postea formale. Omnibus rite dispositis, innuit Ministro de intorticio ut illud Episcopo tradat, tandem signum Episcopo aliisque ad Tumulum procedendi dat. Quum Episcopus ad Faldistorium pervenerit, innuit Ministro de intorticio ut illud ab Episcopo recipiat, Ministris de libro et de candela ut ad Episcopum accedant. Completa Oratione: Non intres etc., Epi­ scopo aliisque signum sedendi dat. Si quatuor Absolventes Episcopi non sint, Assistentibus, dum Responsorium repetitur, signum surgendi dat pro ministratione incensi; si vero Absolventes Episcopi sint, signum surgendi dat, repetito Responsorio; omnes consistere debent usque ad Orationem inclusive. Et ita se gerit ad reliquas Abso­ lutiones; quibus completis, Episcopus et Assistentes, ordine quo ve­ nerunt, ad Thronum revertuntur. 1132. — De Caeremoniario secundo. — Dum Episcopus re­ citat Evangelium S. loannis, Caeremoniarius admonet Ministros de mitra et de candela Absolventium ut se conferant ad Sacristiam capitularem ad paramenta accipienda et candelas; monet quoque Ceroferarios ut ad Thronum accedant ad Ministrorum Missae mani­ pulos accipiendos. 1133. — Dispositio ad Aitare antequam procedatur ad Tumulum. Mmmt Minand. DU. E: ÜJ 1 .. rfeM D. PA AB IV AB II Mint Mm. M,ml. M.m· Cer AB I AB III. M int. Mm. Mint. Mm. S Cec Mâb Th. 350 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio 1134. — Assumpta ab Episcopo celebrante mitra, Caeremonia· rius, sequenti ordine, Processionem ad Tumulum ordinat: 1. Minister vasculi aquae benedictae ad dexteram Thuriferarii; 2. Subdiaconus Crucem deferens, medius inter Ceroferarios; 3. Clerici Seminarii, Clerus et Beneficiarii Ecclesiae Cathedralis· 4. Crucifer, si Celebrans uti Cruce potest, cum Imagine Cru­ cifixi ad Praelatum versa; 5. Canonici; 6. Tertius Absolvens ad dexteram quarti Absolventis; 7. Primus Absolvens ad dexteram secundi Absolventis; 8. Presbyter Assistens ad dexteram Diaconi; 9. Episcopus Celebrans, medius inter Diaconos Assistentes; 10. Caudatarius; 11. Minister de mitra ad dexteram Ministri de intorticio; 12. Ministri de libro et de candela Celebrantis; 13. Ministri de mitra et de candela primi Absolventis; 14. Ministri de mitra et de candela secundi Absolventis; % 15. Ministri de mitra et de candela tertii Absolventis; 16. Ministri de mitra et de candela quarti Absolventis; 17. Familiares Episcopi celebrantis; 18. Familiares Absolventium, si Episcopi. 1135. — Quum ad Tumulum pervenerint, omnes disponuntur ut sub n. 1138 vel sub n. 1139 conspicitur. Si Absolvens primus sit Episcopus, dum a Choro canitur Versi­ culus: Requiem aeternam etc. Responsorii: Subvenite, etc., ducit Dia­ conum ad primum Absolventem, praeeuntibus Thuriferario, Ministro vasculi aquae benedictae et Ministro de libro. Absolventi reverentia peracta, omnes ut in sequenti numero disponuntur. Si Absolvens non sit Episcopus et Celebrans sit Ordinarius, praemoneat Thuriferarium ut ad Celebrantem accedat pro ministratione incensi; ita se gerit ad tres sequentes Absolutiones. Caput XXII. - De Ritu cum quinque Absolutionibus 351 1136. — Dispositio ad quamlibet ex quatuor Absolutionibus. 1137. — Dum Responsorium repetitur, Caeremoniarius monet Absolventem ut incensum imponat in thuribulum et benedicat, more solito; absoluto Responsorio, innuit Diacono ut Absolventi mitram auferat. Dicto ab Absolvente: Pater noster, eum praecedit in asper­ sione Tumuli, gyrum incipiens a sua dextera; reverentiam peragit quarto Absolventi, Cruci a Subdiacono sustentae, ac postea secundo ac tertio Absolventi, tandem Episcopo celebranti. Similiter praecedit Absolventem in tumuli thurificatione. Completa Oratione, innuit Dia­ cono ut mitram Absolventi imponat: reverentia eidem Absolventi peracta, ducit Diaconum aliosque ad secundum Absolventem, tran­ siens ante quartum ei reverentiam peragit et ita se gerit ante Crucem a Subdiacono sustentam. Coram secundo Absolvente reverentiam facit, ac postea se gerit ut supra diximus de prima Absolutione. Quinta Absolutione completa, ad: Requiem aeternam, innuit Sub­ diacono ut ad Altare maius procedat cum ceteris, ordine quo vene­ runt. tars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio 1138. — Dispositio ad Tumulum in exequiis Summi Pontificis, Cardinalis, Episcopi, praesente corpore. PRESBYTERIUM CEPI SUB.CEPJI II Ii ■ Ί M.C.CaerJI.Ger.I.Ll 3 Mint. Caud. M.m. E. C. Episcopus celebrans. — 1, II, III, IV Scamna pro quatuor Absolventibus, iuxti ordinem praecedentiae scilicet: I. pro Digniore, etc. Scamnum: pro Presbytero Assistente, 1; pro Diacono primo Assistente, 2; pro Diacono se­ cundo Assistente, 3; pro Diacono Missae, 4. + indicat locum Cruciferi Episcopi celebrantis, si Cruce uti potest. Sagittae indicant viam sequendam in aspersione et thurificatione Tumuli. Caput XXII. - Dc Ritu cum quinque Absolutionibus 353 1139. — Dispositio ad Tumulum in exequiis Summi Pontificis, Cardinalis, Episcopi, absente corpore, et etiam in exequiis Impera­ toris, Regis, Ducis magni, tam praesente quam absente corpore. I PRESBYTERIUM Mm Caud Mint. ML.Thur M.vâsi 71 'Mrh CERIISUB CEP I E. C. - Episcopus celebrans. — I, II, III, IV Scamna pro quatuor Absolventibus, iuxta ordinem praecedentiae scilicet: I. pro Digniore, etc. Scamnum: pro Presbytero Assistente, 1; pro Diacono primo Assistent.. 9- nrn secundo Assistente, 3; pro Diacono Missae, 4. ' uue’ ' pro u,acono * indicat locum Crucifcri Episcopi celebrantis, si Cruce uti potest. Sagittae indicant viam sequendam in aspersione et thurificatione Tumuli 23 — Mobbtti, De s. Functionibus - II. ί 354 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Articulus VI. De Ministris inferioribus in Ritu quinque Absolutionum. « X 1140. — L - De Ministris libri et candelae. — Absoluto Evan­ gelio S. loannis, Minister libri ex abaco sumit librum continentem Ri­ tum quinque Absolutionum; ad nutum Caeremoniarii secundi, cum Mi­ nistro candelae procedit ad Tumulum post .Ministros de mitra et deintorticio. Quo cum pervenerint, Minister libri se confert ad dexteram Thuriferarii, Minister de candela ad sinistram Caeremoniarii secundi. Deposita ab Episcopo mitra, ambo accedunt ad Faldistorium; Mi­ nister libri tradit illuni Presbytero Assistenti; completa ab Episcopi Oratione: Non intres etc., librum recipit; ambo ad sua loca recedunt: Minister libri alteri Clerico illum tradit. Quarta Absolutione imper­ tita, ab eodem Clerico librum recipit. Postquam Episcopus celebrans Tumulum incensaverit, ambo acce­ dunt ad Faldistorium; Minister libri ipse sustinet librum ante Episcopum. Oratione completa, ambo ad sua loca recedunt; ad nutum Caeremoniarii secundi, ordine quo venerunt, procedunt ad Altare. Cruce pectorali ab Episcopo reassumpta, ambo se gerunt ut sub n. 964, I diximus. II. - De Ministro mitrae. — Recitato ab Episcopo Evangelio S. loannis, Minister de mitra eam a Diacono Missae accipit quam reddit postquam Episcopus pluviale et formale acceperit. Ad Tu­ mulum procedit post Caudatarium, ad dexteram Ministri de interticio, et se collocat retro post Faldistorium ad dexteram Caudatarii. A secundo Diacono Assistente mitram accipit, quam primo Dia­ cono porrigit post Orationem: Non intres etc. Ad singulas Absolu­ tiones, repetito Responsorio, recipit mitram a secundo Diacono eamque iterum porrigit Diacono primo post Orationem. Completis Absolutionibus, ad Altare maius, ordine quo venerat, revertitur. III. - De Ministro intorticii. — Evangelio S. loannis completo, Minister intorticium Episcopi celebrantis accipit, se ad Thronum con­ fert et sistit ad dexteram Cathedrae. Mitra ab Episcopo accepta, ad nutum Caeremoniarii primi, Thronum ascendit, absque osculis. Episcopo intorticium porrigit. In Processione ad Tumulum, inceditad sinistram Ministri de mitra. Quum Episcopus ad Faldistorium per­ venerit, ad eum statim accedit, intorticium recipit et se collocat retro post Faldistorium ad sinistram Caudatarii. Accepta ab Episcopo mitra post ultimam Absolutionem, intorticium ei porrigit, quod re­ cipit cum Celebrans ad Thronum pervenerit. Captit XXII. - De Ritu cum quinque Absolutionibus 355 IV. - De Thuriferario deque Ministro vasculi aquae bene­ dictae. — Dum Episcopus recitat Evangelium S. loannis, Thurifera­ rius accedit ad Sacristiam, thuribulum accipit statimque ad Altare revertitur; interim Minister de aqua benedicta ex abaco sumit vascu­ lum cum aspersorio et se confert ad cancellos Presbyterii. Ad nu­ tum Caeremoniarii secundi, Thuriferarius, ad sinistram Ministri de aqua benedicta ante omnes procedit ad Tumulum; quo cum pervenerit, consistit ad dexteram eiusdem Ministri, qui se collocat ad dexteram scamni Presbyteri Assistentis (v. n. 1138 vel n. 1139). Dum a Choro canitur Versiculus: Requiem aeternam etc. primi Responsorii, Thuriferarius et Minister de aqua benedicta, ad nutum Caeremoniarii secundi, accedunt ad primum Absolventem; Thurife­ rarius consistit ad dexteram Diaconi, alter ad dexteram Thuriferarii. Dum Responsorium repetitur, Thuriferarius accedit ad Absolventem pro ministratione incensi; thure benedicto, recedit ad priorem lo­ cum; aspersione completa, thuribulum Diacono ministrat a quo recipit post Tumuli incensationem. Minister de aqua benedicta quum Absolvens cantat: Pater noster, aspersorium porrigit Diacono a quo recipit post Tumuli aspersionem. Completa Oratione, Thuriferarius et Minister de aqua benedicta cum aliis ad secundum Absolventem accedunt se gerentes ut prius et ita ad sequentes duas Absolutiones. Si Absolventes non sint Episcopi et Celebrans sit Ordinarius loci, tunc Thuriferarius dum primum Responsorium repetitur accedit ad Celebrantem pro incensi ministratione; tradita Presbytero Assistenti navicula, genuflexus thuribulum Episcopo praesentat. Thure bene­ dicto, surgit, genuflexionem Episcopo peragit, accedit ad primum Absolventem; reverentia ei facta, se confert ad dexteram Diaconi et se ut supra gerit. Completa Oratione, accedit ad dexteram Presbyteri Assistentis. Dum secundum Responsorium repetitur, se ut supra gerit, et ita ad sequentes duas Absolutiones. Quarta Absolutione impertita, Thuri­ ferarius et Minister de aqua benedicta cum aliis procedunt ad Faldi­ storium, et se conferunt ad priora loca ac se gerunt ut ad alias Abso­ lutiones, sed Thuriferarius tradit naviculam Presbytero Assistenti: si Celebrans sit Ordinarius loci genuflexus thuribulum praesentat. Completa quinta Absolutione, Thuriferarius et Minister de aqua benedicta, ordine quo venerunt, ad Altare maius revertuntur. -V. De Clerico libri. — Clericus cum aliis procedit ad Tumulum. Completa a Celebrante Oratione: Non inires etc., a Ministro libri I 'W 356 Pars 111. - De sacrosancto Missae Sacrificio accipit librum; dum a Choro canitur Versiculus: Requiem aeter­ nam etc., accedit cum Caeremoniario ad primum Absolventem et sistit ad sinistram ipsius Caeremoniarii. Postquam Absolvens thurificaverit Tumulum, accedit ante eundem Absolventem et sustine! librum. Completa Oratione, cum aliis ad secundum Absolventem se confert et se ut prius gerit et ita ad duas sequentes Absolutiones. Absoluta quarta Oratione, accedit ad Ministrum libri eique tradit librum. VI. - De Ceroferariis. — Recitato ab Episcopo Evangelio S. loannis, Ceroferarii ad Thronum accedunt, manipulos sacrorum Ministrorum accipiunt eosque deponunt super abacum, ex quo postea candelabra sumunt et ad cancellos Presbyterii se conferunt atque ad latera Subdiaconi, facie ad Altare versa, consistunt; ad nutum Caeremoniarii secundi, ad Tumulum procedunt post Thuriferariuni et Ministrum de aqua benedicta. Quo cum pervenerint, ad caput eiusdem Tumuli se collocant, atque sic perstant usque ad: Requiem aeternam etc., post Orationem quintae Absolutionis, dein, ordine quo venerunt, ad Altare revertuntur. CAPUT XXIII. DE RITU CUM UNICA ABSOLUTIONE AD TUMULUM ) Fi I ti h 1141. — Omnia serventur ut in praecedenti Capite diximus, exceptis praescriptionibus quae respiciunt quatuor Absolventes eorumque Ministros. In media Ecclesia erigitur Tumulus ut sub n. 1118, III dixi­ mus; pro Sacerdotibus apponitur supra illum biretum et stola nigri vel violacei coloris, pro laicis vero apponere licet stemmata | gentilitia, aliaque insignia Defuncto convenientia et ab Ecclesia 1 non prohibita. Tumulus pro Sacerdote, praesente corpore erigitur ut caput versus Altare et pedes versus Ecclesiae fores respiciant; pro eo­ dem, absente corpore, nec non pro laicis, sive praesente sive ab­ sente corpore, Tumulus ita erigitur ut caput versus Ecclesiae fores i et pedes versus Altare respiciant. 1 Si Ritus peragatur, absente Cadavere, Episcopus omittit Oratio­ nem: Non intres etc. Si vero Episcopus Ordinarius Missae tantum asti­ terit, sive pluviali, sive cappa indutus, potest Absolutionem impertire, Caput XXIV. - De Absolutione ad Pannum ab Episcopo impertienda 357 et in casu, si cappa sit inclutus, post Evangelium S. loannis, Crucem pectoralem et cappam dimittit, accipit amictum, reassumit Crucem, ac se induit stola et pluviali; mitra accepta, se ut supra gerit. Presbyter Assistens et Diaconi Assistentes, habitu chorali tantum induti, pariter se ut supra gerunt. Crux processionalis defertur a Clerico superpelliceo induto. CAPUT XXIV. 1 DE ABSOLUTIONE AD PANNUM AB EPISCOPO IN THRONO IMPERTIENDA 1142. — Absolutio haec generaliter impertitur ab Episcopo post Missam solemnem de Requie a Canonico celebratam, et in casu si Episcopus Missae astiterit cappa indutus, absoluto Evangelio S. loannis, paramenta assumit eo modo ut in praecedenti Capite diximus; interim pannum nigrum a Ceroferariis extenditur ante Thronum. In hac Absolutione Crux processionalis non defertur. Episcopus versus Altare dicit: Pater noster; ter super Pannum aspergit et thurificat scilicet in medio, a sinistris et a dextris suis; in reliquis se gerit more solito. Presbyter Assistens accedit ad Thronum pro ministratione incensi dum a Choro canitur: Requiem aeternam etc. Panno incensato, revertitur ad suum stallum. Diaconi Assistentes se, more solito, gerunt. Minister mitrae, si Episcopus Missae astiterit cappa indutus. absoluto Evangelio S. loannis, ad Thronum procedit. Postquam Episcopus pluviale et formale acceperit, mitram primo Diacono porrigit, quam a secundo recipit, repetito Responsorio. Ministri de libro et de candela una cum Ceroferariis ad Thronum pergunt dum repetitur Responsorium et consistunt ante infimum gradum inter se dirempti ne aspersionem et thurificat ionem impe- (liant. Panno thurificato, Ministri de libro et de candela accedunt ad Episcopum; Oratione completa, ima cum Ceroferariis ad abacum revertuntur. Thuriferarius cum Ministro de aqua benedicta se confert ad Thronum ubi consistit in plano Presbyterii ad dexteram Cathedrae; alter ad sinistram eiusdem Thuriferarii. 1 I I I I I I I I I I I I I I I fl I I I I I I H I I I 358 Pars ili. - De sacrosancto Missae Sacrificio Si Episcopus Missam celebraverit, tunc Diaconus et Subdiaconus postquam ille pluviale et mitram acceperit de Throno descendunt et ad scamna in cornu Epistolae pergunt. Completa Absolutione, ite­ rum ad Thronum accedunt, Episcopum exuunt (v. n. 923 et 937) dein, more solito, ad Sacristiam pergunt. CAPUT XXV. DE ABSOLUTIONE AD PANNUM POST MISSAM PONTIFICALEM DE REQUIE AD FALDISTORIUM D ’ u J 1143. — L - De Episcopo. — Episcopus, recitato Evangelio S. ban­ nis, mitram accipit et Evangelium proseqtiens procedit ad Faldi­ storium; recitatione completa, paramenta missalia usque ad stolam exclusive deponit; pluviale, formale et mitram accipit. Dum Responso­ rium repetitur, imponit et benedicit incensum, dein surgit et statim, retinens mitram, per breviorem viam ascendit ad medium Altaris: repetito Responsorio, mitram dimittit et post ultimum Kyrie, facie ad Altare versa, dicit: Pater noster, tum reverentiam Altaris Cruci peragit, i se convertit ad Pannum, quod ter aspergit, scilicet in medio, a sinistris et dextris suis, atque eodem modo thurificat. Reddito thuribulo Dia­ cono, versus ad Pannum, iunctis manibus, ex libro dicit Versiculos et Orationem; qua absoluta, dicens: Requiem aeternam etc., producit signum Crucis super Pannum. Decantatis a Choro verbis: Requiescat in pace, mitram accipit et ad Faldistorium revertitur. II. - De Presbytero Assistente.— Presbyter Assistens, quum Episcopus ad Faldistorium pervenerit, pergit ad suum scamnum ubi sedet usque ad: Kyrie; Absolutione impertita, procedit ad Sa­ cristiam capitularem, ubi pluviale deponit; habitu canonical! reassumpto, ad Chorum revertitur et se aliis Canonicis conformat. III. - De Diacono et Subdiacono. — incepto Evangelio S.ban­ nis, Diaconus mitram Episcopo imponit et ad eiusdem dexteram procedit ad Faldistorium; Subdiaconus vero ad sinistram Episcopi incedit. Ad Faldistorium Ministri sacri manipulos deponunt, dein Diaconus Episcopo mitram aufert; ambo adiuvant Episcopum in deponendis paramentis Missae usque ad stolam exclusive et in assumendo pluviali ac formali; Diaconus mitram ei imponit, deinde uterque ad scamnum procedit, ubi sedet; dum Responsorium repe- Caput XXV. - De Absolutione ad Pannum post Missam pontif. de Requie 359 titur, surgit et ad Faldistorium accedit; Diaconus ministrat naviculam more solito, ac postea ambo elevant pluvialis fimbrias Episcopi et cum eo ad medium Altaris, per breviorem viam, pergunt, ubi consi­ stunt, facie ad Altare versa. Responsorio repetito, Diaconus mitram Episcopo aufert; decantatis ab Episcopo verbis: Pater noster, sacri Mi­ nistri loca permutant et cum Episcopo ad Pannum se convertunt, Diaconus ministrat aspcrsorium et thuribulum. Ambo in eodem loco consistunt, sustinentes pluvialis fimbrias, dum Episcopus dicit Versi­ culos et Orationem. Decantatis verbis: Requiescat in pace, Diaconus mitram Episcopo imponit; ambo cum eodem Episcopo ad Faldistoriuni procedunt eumque exuunt (v. n. 923 et 937). IV. - De Ministro mitrae. — Postquam Episcopus pluviale et formale acceperit, Minister Diacono mitram porrigit, quam ab eodem recipit, repetito Responsorio. Decantatis verbis: Requiescat in pace, Minister iterum Diacono mitram tradit quam ab eodem recipit postquam Episcopus in Faldistorio sederit. V. - De Ministris libri et candelae deque Ceroferariis. — Thurificato Panno, Ministri libri et candelae ex abaco sumunt librum et candelam, interim Ceroferarii candelabra accipiunt; omnes una simul pergunt cum consuetis genuflexionibus ad Altare; Ministri libri et candelae accedunt ad Episcopum, Ceroferarii consistunt ante infimum gradum. Oratione completa, Ministri de libro et de candela descendunt in planum, et una cum Ceroferariis ad abacum revertuntur. I VI. - De Thuriferario deque Ministro aquae benedictae.— Dum repetitur Responsorium, Thuriferarius accedit ad Faldistorium pro incensi ministratione; tradita Diacono navicula, profunde incli­ natus praesentat thuribulum. Thure benedicto, una cum Ministro de aqua benedicta se confert ad cornu Evangelii. Decantatis ab Episcopo verbis: Pater noster, Minister de aqua benedicta ascendit ad dexteram Diaconi; Panno asperso, recipit aspersorium, de Altari descendit dum ascendit Thuriferarius ad dexteram Diaconi, cui thuribulum tradit. Recepto thuribulo, de Altari descendit. VII. - De ceteris Ministris inferioribus. — Duo Clerici, cum Episcopus accedit ad Faldistorium post Missam, extendunt Pannum ante Altare. Quatuor Clerici accedunt ad Sacristiam, intorticia acci­ piunt, ad Altare revertuntur et se collocant ad quatuor angulos Panni, facie ad Altare versa. Absolutione completa, Clerici intorticia deferentes ad Sacristiam redeunt, duo alii Pannum amovent. » / J*- Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio 1144. — Dispositio ad Absolutionem super Pannum. D e s. Th.Ma b IV PA III s M » I, II, III, IV indicant loca Clericorum intorticia deferentium. CAPUT XXVI. h I DE ABSOLUTIONE AD PANNUM POST MISSAM PONTIFICALEM DE REQUIE AD FALDISTORIUM AB EPISCOPO ORDINARIO IMPERTIENDA PRAESENTE S. R. E. CARDINALI 1145. — Omnes se gerunt ut in praecedenti Capite, sed ad­ vertant ad sequentia. I. - De Episcopo. — Ordinarius postquam imposuerit et benedixerit incensum, surgit cum mitra et ascendit per breviorem viam ad cornu Epistolae ibique ante librum apertum sistit. Repetito Responsorio a Choro, mitram dimittit et post ultimum Kyrie, stans ante librum, dicit: Pater noster, ac postea inter sacros Ministros ad medium Altaris procedit; Cruci reverentia peracta, ad Pannum st vertit et se ut supra gerit. Completa thurificatione, ad librum in cornu Epistolae se confert, ubi dicit Versiculos et Orationem; qua I Caput XXVI1. - De Absol. ad tumulum post Missam pontif. de Requie 361 completa, dicit: Requiem aeternam etc., faciens signum Crucis super librum ut ad Introitum in Missa de Requie. Decantatis a Canto­ ribus verbis: Requiescat in pace, mitram accipit et ad Faldistorium redit. II. - De Presbytero Assistente. — Cum Episcopus Ordinarius incensum benedixerit, ascendit ad Altare et consistit ad dexteram ipsius Episcopi ad librum in cornu Epistolae. Quum Episcopus ad medium Altaris se confert, ipse in eodem loco consistit, facie ad cornu Evangelii versa. Ad Versiculos et ad Orationem assistit ut ad Orationes in Missa. Decantatis verbis: Requiescat in pace, ad Faldistorium procedit ante Episcopum et se ut supra gerit. III. - De Ministris sacris. — Postquam Episcopus incensum benedixerit, Ministri sacri accedunt ad Altare cum eodem Episcopo et ad eius latera, sed aliquantulum retro, consistunt, elevantes plu­ vialis fimbrias, ac se gerunt ut supra; ad medium autem se conferunt, decantatis ab Episcopo verbis: Pater noster, atque, Panno tliuriiicato, ad librum in cornu Epistolae revertuntur. IV. - De Ministris inferioribus. — Minister libri et Ceroferarii non accedunt ad Altare. CAPUT XXVII. DE ABSOLUTIONE AD TUMULUM POST MISSAM PONTIFICALEM DE REQUIE AD FALDISTORIUM 1146. — Omnes se gerunt more solito, sed Episcopus ad Tu­ mulum procedit inter Presbyterum Assistentem et Diaconum qui incensum ministrat; Subdiaconus vero defert Crucem processionalem. Presbyter Assistens dum Episcopus aspergit et thurificat Tumulum perstat suo in loco. 1147. — Praesente S. R. E. Cardinali, Canonici et alii chorales non accedunt ad Tumulum, sed suis in locis consistunt; Canonici sedere possunt usque ad ultimum: Kyrie. ! Pars ΙΠ. - De sacrosancto Missae Sacrificio 362 CAPUT XXVIII. DE MISSA SOLEMNI DE REQUIE CUM ASSISTENTIA EPISCOPI ORDINARII CAPPA VEL PLUVIALI INDUTI Articulus I. De iis quae praeparanda sunt. 1148. — I. - In Sacristia notavimus. capitulari. — Omnia ut sub η. I3l3,1 II. - In Sacristia maiori.— Thuribulum cum navicula; vasculum aquae benedictae cum aspersorio. I u μ III. - Ad Altare maius. — Omnia ut sub n. 1094, III diximus. Super Altaris mensam disponuntur Episcopi paramenta nigri co­ loris, scilicet: pluviale, stola, cingulum, alba, amictus; formale simplex in lance; in cornu Evangelii collocatur mitra simplex. Paramenta cooperiuntur velo nigri coloris. Ante Altare statuitur Faldistorium cum pulvinis violacei coloris. IV. - Super abacum. — Omnia pro Missa solemni de Requie (v. n. 1313, IV) praeterea Missale et palmatoria cum candela pro Epi­ scopo, lanx pro Cruce pectorali; liber cum Ritu Absolutionis. V. - In notavimus. cornu Evangelii. — Thronus ut sub n. 1094, V VI. - In cornu Epistolae. — Scamnum pro Celebrante et sacris Ministris, vel nudum, vel panno violaceo contectum. 1 VII. - Ad Altare SS. Sacramenti. — Paratur genuflexorium cum strato et pulvinis violacei coloris. Sex cerei super Altare accenduntur. Si in Choro candelarum distributio facienda est intra Missam, candelae sint albi coloris, ponderis proportionalis quod relationem habeat cum iis quibus distribuuntur. Si Absolutio impertienda est, praeparatur intorticium pro Epi­ scopo. f ) Caput XXVIIL - De Missa solemni cie Requie Episcopo Ord. assistente 363 Articulus Π. De Episcopo assistente Missae solemni de Requie. 1149. — Episcopus, more solito, procedit ad Ecclesiam (v. n. 529). Si paratus assistat, dimissa Cruce pectorali, et cappa, accipit ami­ ctum, albam, cingulum, Crucem pectoralem, stolam, pluviale, for­ male et mitram simplicem. Ad nutum Caeremoniarii, procedit ad Altare absque baculo, non benedicens, et se gerit more solito, sed Psalmum 42: Indica etc. omittit et dum in Sede legere incipit Introitum non signat seipsum, sed Crucis signum versus Missale facit. Dum Celebrans dicit: Dominus vobiscum, ante Orationem, ad Faldistorium procedit. Si paratus, mitram dimittit et ad: Oremus genuflectit. Oratione completa, surgit, mitram accipit, si eam dimi­ serit, et ad Thronum revertitur. Cantata a Subdiacono Epistola, statim eam et reliqua, more solito, legit. Dum a Choro canitur Versus Sequentiae: Recordare, lesu pie, si paratus caput inclinat; si vero cappa sit indutus, caput detegit et inclinat ad verbum: lesu. Similiter se gerit dum canitur Versus: Pie lesu Domine ad verbum: lesu. Ad cantum Evangelii consistit iunctis manibus. Lecto Offertorio, imponit et benedicit incensum, more solito, dicens: Per intercessionem etc. Cum Diaconus ad Thronum accedit. Episcopus, detecto capite, surgit et a Presbytero Assistente thurificatur, sed eum non benedicit. Recitato: Sanctus etc., si paratus, mitram accipit, cum suis Assi­ stentibus procedit ad Faldistorium ubi permanet usque ad: Pax Domini etc., inclusive, ac postea surgit, genuflectit, unico genu (D. 4135 ad 3); acceptis pileolo et mitra ad Thronum revertitur, quo cum pervenerit sedet, mitram ac pileolum dimittit (D. 2895 ad 3), vel potest etiam pileolum retinere, si consuetudo adsit (D. 3188), surgit et cum suis Assistentibus recitat: Agnus Dei etc. Sumpto a Celebrante pretioso Sanguine, Episcopus accipit pileo­ lum si illud dimiserit et legit Antiphonam «Communio» dictam, dein sedet et mitram vel biretum accipit. Dum Celebrans dicit: Dominus vobiscum,ante Orationem «Postcommunio» dictam iterum ad Faldisto­ rium redit et se gerit ut ad Orationem ante Epistolam. Oratione absoluta, ad Thronum revertitur et ad recitationem Evangelii S. loannis consistit, iunctis manibus; ad: Et Verbum caro etc., genu­ flectit in pulvino. 364 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio 1150. — Evangelio completo, si ipse Absolutionem impertiatur et cappa tantum sit indutus, tunc Crucem et cappam deponit, assu­ mit amictum, Crucem, stolam, pluviale, formale atque mitram sim­ plicem et se gerit ut supra (v. n. 1141 vel 1142) notavimus. Si vero Absolutio impertiatur a Canonico Celebrante, Episcopus imponit et benedicit incensum dum repetitur Responsorium. Ad: Kyrie, surgit, detecto capite, et perstat usque ad Orationem inclusive. Articulus III. De Presbytero Assistente deque Diaconis Assistentibus ad Missam solemnem de Requie cum assistentia Episcopi. 1151. — I. - De Presbytero Assistente. — Presbyter Assistens, usque ad Orationem ante Epistolam inclusive, se aliis Canonicis con­ format. Quum Episcopus, absoluta Oratione, Thronum ascenderit, et ipse ad Thronum accedit, ubi in scamno sedet et se gerit more solito. Ad Offertorium naviculam ministrat, absque osculis; Episcopum ter thurificat ac postea ad Chorum redit et se aliis Canonicis conformat. Si Absolutio fiat sive ab Episcopo, sive a Canonico Celebrante, dum a Choro canitur: Requiem aeternam etc., post Responsorium, accedit ad Thronum, naviculam ministrat. Si Absolutio ab Episcopo impertiatur, ministrat etiam aspersorium et thuribulum; ante suum scabellum perstat usque ad Absolutionis finem; alias, incenso impo­ sito et benedicto, revertitur ad Chorum. ι> H < Ci II. - De Diaconis Assistentibus. — Diaconi Assistentes more solito se gerunt, mutatis et omissis illis quae ad Missam de Re­ quie non conveniunt. Decantato a Choro ultimo Kyrie, surgunt; dum Celebrans dicit: Dominus vobiscum, cum Episcopo de Throno descendunt et ad Faldistorium procedunt; ibi, si Episcopus sit paratus. Diaconus secundus ei aufert mitram, dein ambo ad Faldistorii latera genuflectunt. Oratione absoluta, surgunt et Diaconus primus mitram Episcopo imponit ac postea uterque ad Thronum revertitur. Dum a Choro canitur Versus Sequentiae: Recordare, lesu pie, ad verbum: lesu, caput detegunt et inclinant; similiter se gerunt dun canitur Versus: Pie lesu Domine, ad verbum: lesu. Recitato cum Episcopo: Sanctus etc., iterum ad Faldistorium procedunt et se ut supra gerunt, sed genuflexi permanent usque ad: Pax Domini etc. inclusive, et ita se gerunt ad Orationem « Postcommunio » dictam. Si Absolutio ab Episcopo impertiatur et ille Missae cappa indutus astiterit, tunc, completo Evangelio S. loannis, illum adiuvant in Caput XXVIII. - De Missa solemni de Requie Episcopo Ord. assistente 365 cappa deponenda atque in assumendis paramentis, ac postea sedent, vel ad Tumulum procedunt et se gerunt ut sub n. 1119, III. Si Absolutio impertiatur ad Pannum, Episcopo parato,sedent donec Presbyter Assistens accedat ad Thronum pro incensi ministratione et se more solito gerunt. Articulus IV. De Celebrante deque sacris Ministris in Missa solemni de Requie coram Episcopo cappa vel pluviali induto. ( i 1152. — I. - De Celebrante. — Celebrans se gerit ut in Missa so­ lemni coram Episcopo, mutatis et omissis quae ad Missam solemnem de Requie non conveniunt. Recitat Orationem: Deus,qui humanae etc. Si Absolutio ab Episcopo impertiatur, tunc, recitato Evangelio S. loannis, procedit ad Sacristiam. Si vero Episcopus Absolutionem non faciat, Celebrans se gerit ut in Capite XXXV huius Partis, sed non imponit, nec benedicit incensum (Caer. Ep. L. II, cap. XXXV11, n. 3). - De Diacono et Subdiacono. — Hi Ministri quoque se gerunt 11. ut in Missa solemni coram Episcopo, mutatis et omissis quae ad Missam solemnem de Requie non conveniunt. Thurificato Celebrante, Diaconus statim thuribulum tradit Thuri­ ferario. Si post Missam Absolutio ab Episcopo impertiatur ad Pannum, Diaconus et Subdiaconus procedunt ad Sacristiam cum Celebrante: si ad Tumulum, tunc Subdiaconus defert Crucem et Diaconus pergit ad Sacristiam cum Celebrante. Si vero Celebrans Absolutionem ad Pannum impertiat, tunc, more solito, assistunt, sed Diaconus naviculam non ministrat. Articulus V. De Canonicis deque Choro ad Missam solemnem de Requie coram Episcopo. 1153. — Canonici et alii Chorales se gerunt more solito (v. n. 988), sed in hac Missa Circuli non fiunt (Caer. Episc. L. I, cap. XXI, n. 6). Ad Orationem ante Epistolam genuflectunt. Dum a Cantoribus ca­ nitur Versus: Recordare, lesu pie, ad verbum: lesu, caput detegunt et inclinant; similiter se gerunt ad Versum: Pie lesu Domine, dum canitur verbum: lesu. Recitato: Sanctus etc., genuflectunt et sic permanent usque ad: Pax Domini etc. inclusive. Genuflectunt etiam ad Orationem « Postcommunio» dictam. 366 Pars HI. - De sacrosancto Missae Sacrificio Articulus VI. De Ministris inferioribus ad Missam solemnem de Requie coram Episcopo. 1154. — 1. - De Ministris libri et candelae. — Ili Ministri acce­ dunt ad Episcopum: I. post Confessionem ad Introitum legendum; II. cantata a Subdiacono Epistola; 111. decantato a Celebrante: Do­ minus vobiscum, ante Offertorium; IV. dum Celebrans digitorum ablu­ tionem sumit. Si Absolutio ab Episcopo impertiatur se gerunt ut sub n. 1140, I vel 1142 notavimus. II.- De Ministro mitrae. — Si Episcopus paratus Missae assistat, Minister mitrae eam primo Diacono porrigit: a secundo Diacono recipit: assumpto ab Episcopo pluviale; cum Episcopus ante infimum Al­ taris gradum pervenerit; facta ab Episcopo Confessione; cum Episcopus ad Thronum per­ venerit; cum Episcopus sederit, recitato: Kyrie; cum ante Faldistorium pervene­ rit ante Orationem; surgente Episcopo post Orationis cantum; ante Evangelii cantum; lecto ab Episcopo Offertorio; ante Praefationis cantum; recitato: Sanctus, etc.; cum Episcopus ante Faldisto­ rium pervenerit; decantatis a Celebrante verbis: Pax Domini etc.; cum ad Sedem Episcopus per­ venerit; Pretioso Sanguine sumpto; cum ad Faldistorium pervene­ rit ante Orationem « Post com­ munio» dictam; Oratione « Postcommunio » dicta absoluta. Episcopo ad Thronum reverso. Caput XXIX. - De Missa pontif. de Requie Episcopo Ord. celebrante 367 Quum Episcopiis genuflectit in Faldistorio, Minister de mitra genu­ flectit ad dexteram Diaconi primi, sed aliquantulum retro. Si Absolutio ab Episcopo impertienda est, tunc se gerit ut sub n. 1140, II notavimus. 111, De Thuriferario, de Ministro aquae benedictae deque Ceroferariis. — Thuriferarius se gerit more solito, ut ad Missam solemnem de Requie (v. Art. II Cap. XXXV), sed, lecto ab Epi­ scopo Offertorio, ad Thronum accedit pro ministratione incensi. Si Absolutio facienda est ab Episcopo, se gerit ut diximus sub n. 1140, IV, ad quintam Absolutionem, vel ut sub n. 1142; si vero Celebrans Absolutionem impertiat, pro ministratione incensi pa­ riter accedit ad Episcopum ac postea ad Altare procedit et se gerit ut sub n. 1330. Minister aquae benedictae se gerit ad Absolutionem ut diximus sub n. 1140, IV, ad quintam Absolutionem, vel ut sub n. 1142. Ceroferarii se gerunt ut in aliis Missis solemnibus de Requie. CAPUT XXIX. DE MISSA PONTIFICALI DE REQUIE AD FALDISTORIUM EPISCOPO ORDINARIO CELEBRANTE CORAM S. R. E. CARDINALI Articulus I. De iis quae praeparanda sunt. 1155.— L - In Sacristia maiori, in Sacristia capitulari et in Sacristia Altari maiori contigua omnia quae notavimus respective sub n. 1094, I, II, VIII. II. - Ad Altare maius. — Circa Altaris ornatum iam diximus sub n. 1094, III, super eius mensam disponuntur Episcopi para­ menta. III. - Super abacum. — Praeter ea quae sub n. 1094, IV nota­ vimus ponitur Missale pro S. R. E. Cardinali. IV. - In cornu Evangelii. — Thronus exornatus ut sub n. 1094, V diximus, sed in eius plano non statuuntur scabella pro Assistentibus; A Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio apud infimum gradum, ad dexteram Cathedrae, collocatur scabellum pro Caeremoniario Emi Cardinalis; congruo in loco ponatur pulvinar violacei coloris. V. - In cornu Epistolae. — Omnia ut sub n. 1005, V diximus. VI. - Ante Altare. — Collocatur Faldistorium cum pulvinis violacei coloris et ad eius sinistram, sed aliquantulum retro, pul­ vinar pariter violacei coloris pro Episcopo Ordinario. -VII. Ad Altare SS. Sacramenti. — Omnia quae sub n. 1005, VIII diximus; stratum et pulvinaria genuflexorii tam pro Emo Cardinali quam pro Episcopo Ordinario erunt violacei coloris. Articulus II. De S. R. E. Cardinali Missae pontificali de Requie assistente, Episcopo Ordinario celebrante ad Faldistorium. 1156. — Emus Cardinalis accedit ad Ecclesiam cum suis Fami­ liaribus immediate ante Missam pontificalem, etiamsi Episcopi Ordi­ narii hospitio fruatur, et a Canonicis excipitur. Brevi oratione in Faldistorio, ante Altare maius, facta, surgit et reverentiae Ordinarii respondet atque ad Thronum procedit. Quum Episcopus Missam inchoat, Emus Praelatus, stans in Sede cum suis Cappellanis Confessionem recitat; qua absoluta, dum Ordinarius Introitum legit et ipse legit Introitum, faciens signum Crucis versus Missale recitans: Requiem aeternam etc.; cum suis Cappellanis recitat: Kyrie etc.; quibus completis, ut alias sedet, tecto capite. Dum Ordinarius dicit: Dominus vobiscum, ante Orationem, detecto capite, ad Faldistorium procedit et ad: Oremus, genuflectit. Oratione absoluta, surgit et ad Thronum revertitur. Cantata a Subdiacono Epistola, statim eam et reliqua, more solito, legit. Dum a Choro canitur Versus Sequentiae: Recordare, lesu pie, Emus Praelatus ad verbum: lesu, caput detegit et inclinat; pariter se gerit, dum canitur Versus: Pie lesu Domine, ad verbum: lesu. Ad cantum Evangelii consistit, innetis manibus. Lecto Offertorio, sedet et caput tegit, quod aperit cum Diaconus ad Thronum accedit pro thurificatione; qua accepta, Diaconum non benedicit ac postea sedet. Dum Praefatio inchoatur surgit, detecto capite; recitato cum suis Cappellanis: Sanctus etc., ad Faldistorium procedit, ubi gemiflexus permanet usque ad: Pax Domini etc. inclusive, ac postea ad Thronum revertitur, ubi cum suis Cappellanis recitat: Agnus Dei etc. Caput XXIX. - Dc Missa pontif. de Requie Episcopo Ord. celebrante 369 Quum Ordinarius dicit: Dominus vobiscum, ante Orationem dictam « Postcommunio », ad Faldistorium procedit et se gerit ut ad Orationem ante Epistolam; qua absoluta, ad Thronum rever­ titur. Ad recitationem Evangelii S. loannis consistit, iunctis manibus; ad: Et Verbum caro etc., genuflectit in pulvino. 1157. — Completa Evangelii recitatione, si Absolutionem ipse impertit, et hoc accidit tantum in casibus allatis (v. n. 1117) in Decreto S. C. Caeremonialis diei 30 Maii 1902 quod confirmatum est per Decretum eiusdem Congregationis, die 2 Decembris 1930, se gerit ut sub n. 1119, I, ad quintam Absolutionem, vel sub n. 1141. Si Absolutio vero impertiatur ab Episcopo Ordinario sive ad Pannum sive ad Tumulum, in media Ecclesia, Emus Cardinalis in Throno permanet et sedet usque ad Responsorii repetitionem inclusive; Oratione absoluta, iterum sedet. Articulus III. De Episcopo Ordinario Missam pontificalem de Requie celebrante ad Faldistorium, coram S. R. E. Cardinali. 1158. — Episcopus Ordinarius, etiamsi Emus Cardinalis eius fruatur hospitio, procedit ad Ecclesiam ut alias, nam non convenit ut Emus Praelatus diu in Sede permaneat ante Missae initium. Brevi oratione in pulvino, super infimum Altaris gradum collocato, facta, procedit ad Faldistorium in cornu Epistolae ubi legere potest, nisi memoria teneat, Orationes ad paramenta, illis exceptis quae caligas et chirothecas respiciunt (v. n. 853). 1159. — Emo Praelato in Presbyterium ingrediente, Ordinarius surgit cum mitra; cum Emus Cardinalis ad Thronum accedit, ille ad Altare procedit et se gerit ut sub n. 1097 diximus circa ea quae ad Missam pontificalem de Requie pertinet, sub n. 1016 pro caere­ moniis spectantibus ad Missam pontificalem ad Faldistorium. 1160. — Si Absolutio impertiatur ab Emo Cardinali (v. n. 1117), completa recitatione Evangelii S. loannis, Episcopus Ordinarius cum suis Assistentibus, peracta reverentia Altari et Praelato, ad Sacristiam capitularem procedit, ubi paramenta dimittit: cappam atque Crucem pectoralem reassumit. Precibus in gratiarum actione post Missam recitatis, ad Altare maius revertitur; postquam Emus 24 — Moretti, De s. Functionibus · II. 370 Pars HI. - De sacrosancto Missae Sacrificio Praelatus, cappa et Cruce pectorali reassumptis, ad Faldistorium procedit, ipse in pulvino ad sinistram Faldistorii genuflectit; sur· gente Emo Cardinali, et ipse surgit atque ad eius sinistram in­ cedit et licet cappam induat, tamen, reverentiae causa, eam ex­ plicare nequit. 1161. — Si vero Ritus cum quinque Absolutionibus peragatur, tunc Episcopus Ordinarius, recitato Evangelio S. loannis, ad Faldi­ storium paramenta missalia usque ad albam inclusive dimittit, Crucem pectoralem et stolam reassumit, pluviale et mitram accipit, ac postea ad locum qui ei competit, iuxta ordinem praecedentiae, se confert inter alios Absolventes, ut sub n. 1120 iam diximus. Articulus IV. De Presbytero Assistente, de sacris Ministris, de Caeremoniario deque Ministris inferioribus ad Missam pontificalem de Requie ad Fal­ distorium, celebrante Episcopo Ordinario coram S. R. E. Cardinali. 1162.— I. - De Presbytero Assistente. — Presbyter Assistens cum ceteris Canonicis procedit ad associandum Episcopum, mort solito (v. n. 522-524), dein se gerit ut sub n. 1100 et seqq. diximus circa ea quae pertinent ad Missam pontificalem de Requie et sub n. 1019 et seqq. pro caeremoniis respicientibus Missam pon­ tificalem ad Faldistorium. Si Absolutio impertiatur ab Emo Cardinali, tunc Presbyter Assistens, Missa absoluta, procedit cum Celebrante et sacris Ministris ad Sacristiam capitularem, ubi pluviale et amictum deponit. Si vero Ritus cum quinque Absolutionibus peragatur, tunc, postquam Epi­ scopus celebrans missalia paramenta deposuerit et pluviale necnon mitram acceperit, ad Sacristiam capitularem pergit. II. - De Diacono et de Subdiacono. — Hi Ministri, dum Canonici pergunt ad associandum Episcopum, paramenta assumunt; ante adventum ipsius Episcopi ad Altare accedunt, et super scamnum sedent. Episcopo adveniente, surgunt, se ei inclinant ac postea cum ille ad Faldistorium accedit et ipsi accedunt ac se gerunt ut sub n. 1106 notavimus circa ea quae pertinent ad Missam pontificalem de Re­ quie et sub n. 1022 et seqq., 1027 et seqq. respective pro caeremo­ niis respicientibus Missam pontificalem ad Faldistorium. Caput XXIX. De Missa pontif. de Requie Episcopo Ord. celebrante 371 Si Absolutio impertiatur ab Emo Cardinali, tunc postquam Episcopus recitaverit Evangelium S. loannis, Diaconus cum eodem Episcopo et Presbytero Assistente procedit ad Sacristiam capitularem; Subdiaconus defert Crucem. Si vero Ritus cum quinque Absolutionibus peragatur, Diaconus et Subdiaconus ad Faldistorium procedunt; manipulis depositis, exuunt Episcopum Missae paramentis usque ad albam inclusive, deinde ambo se gerunt ut sub n. 1119, IV. III. - De Caeremoniario primo. — Si post Missam pontificalem Absolutio impertiatur ab Emo Cardinali, Caeremoniarius ducit Episcopum celebrantem ad Sacristiam capitularem. Si Ritus cum quinque Absolutionibus peragatur, Caeremonia­ rius praemoneat Ministros de mitra et de candela designatos pro Episcopo Ordinario ut, recitato Evangelio S. loannis, ad Faldistorium accedant cum pluviali, stola et candela. Ipse Caeremoniarius Episcopo imponit Crucem pectoralem et induit eum stola ac pluviali. Epi­ scopum praemoneat ut mitram sibi imponat, ac postea ducit eum ad suum locum, iuxta ordinem praecedentiae, inter Praelatos Ab­ solventes. IV. - De Ministris inferioribus. — Ministri inferiores se gerunt ut diximus respective suis in locis in Art. VIII Capitis XX circa ea quae spectant ad Missam pontificalem de Requie et in Art. X Cap. Vll pro caeremoniis respicientibus Missam pontificalem ad Faldistorium. Circa Missam pontificalem de Requie ad Thronum vel ad Faldi­ storium, Episcopo Ordinario celebrante coram Metropolita; Missam pontificalem de Requie Metropolita celebrante, praesente Episcopo Ordinario; necnon Missam pontificalem de Requie ad Faldistorium cum Assistentia Episcopi Ordinarii cappa induti: tandem circa Mis­ sam pontificalem de Requie ad Thronum vel ad Faldistorium, cele­ brante Episcopo extraneo, consule quod diximus respective in Capitibus IX, X, XII. XIII et XIV huius Partis, mutatis et omissis quae ad Missam pontificalem de Requie non conveniunt. Pars 111. - De sacrosancto Missae Sacrificio CAPUT XXX. DE MISSA SOLEMNI ABSENTE EPISCOPO ORDINARIO Articulus I. De iis quae praeparanda sunt. 1163. — I. - In Sacristia capitulari. — Super mensam dignio­ rem, pro Canonico celebrante praeparantur: amictus, alba, cingulum, manipulus, stola, plancta; pro sacris Ministris: duo amictus ac totidem albae cum cingulis, dalmatica et tunicella, duo manipuli et stola pro Diacono. Diebus vero Dominicis, ob aspersionem aquae benedictae, loco planetae et manipuli, pro Canonico celebrante paratur pluviale et non collocantur manipuli pro Ministris. Omnia paramenta, plus minusve nobilia, iuxta solemnitatem, coloris Missae congruentis erunt. Super aliam mensam duo candelabra cum candelis pro Ceroferariis. II. - In Sacristia maiori. — Super consuetam mensam: superpellicea pro Caeremoniario ac Clericis, thuribulum cum navicula, intorticia pro elevatione; ac, diebus Dominicis, vas aquae lustralis cum aspersorio. Paratur insuper vas cum carbonibus accensis ac forcipe pro usu thuribuli. III. - Ad Altare. — Altare erit plus minusve splendide ornatum. prout solemnitatis ratio requirit. Altari superimponuntur sex candelabra cum Cruce; candelabris interponi possunt, iuxta rationem Officii, vasa cum floribus, vel San­ ctorum Reliquiae; adsint quoque tres consuetae tabellae. Super Altaris mensam ad latus Epistolae ponitur, iuxta Rubricas Missalis Romani, Missale apertum super legile (Rit. cel. Miss. Tit. II, η. 5); sed iuxta plurium locorum consuetudinem, Missale apertum poni potest super abacum. IV. - In plano Presbyterii, a latere Epistolae, adsit abacus, in cuius medio Calix statuitur cum suis ornamentis, videlicet purificatorio, patena, hostia, palla, et, super eodem, bursa cum corporali; prope Calicem collocatur parvum velum complicatum; item poni­ tur, nisi super Altare adsit, Missale apertum super legile pro Cele- Caput XXX. - De Missa solemni absente Episcopo Ordinario 373 brante et Missale pro sacris Ministris, pclvicula cum ampullis vini et aquae, linteum ac tintinnabulum, eaque omnia conteguntur velo humerali; Pyxis vero, si opus sit pro Communione, retro collocatur post Calicem. Quae omnia ita disponuntur ut relinquatur spatium pro collo­ candis hinc inde Ceroferariorum candelabris. V. - In cornu Epistolae, e regione Throni, paratur scamnum oblongum panno paramentorum coloris contectum pro Celebrante et sacris Ministris (v. n. 400). Articulus II. De quibusdam generalibus animadversionibus circa Celebrantem et sacros Ministros in Missa solemni. 1164. — In Missa solemni Celebrans triplici voce verba pro­ nuntiat, nempe in cantu, media voce, et submisse. I. - In cantu autem Celebrans pronunciat: 1. Gloria in excelsis Deo; Credo in unum Deum, quando iis locus est. 2. Dominus vobiscum et Orationes ante Epistolam. 3. Dominus vobiscum et vocem: Oremus, ante Offertorium. 4. Praefationem. 5. Per omnia saecula saeculorum, cum: Pater noster etc. 6. Per omnia saecula saeculorum, cum: Pax Domini etc. 7. Dominus vobiscum, Orationes et iterum: Dominus vobiscum, post Communionem. Quae omnia semper pronuntianda sunt a Celebrante cum cantu, consuetudine non obstante in contrarium (D. 3104 ad 1). II. - Celebrans media voce profert quae in Missa privata elata voce dicuntur (v. n. 1331, III), sic tamen ut a Ministris intelligantur. Benedictio tamen in fine Missae, voce intelligibili profertur (Rit. cel. Miss., Tit. XII, η. 7). III. - Celebrans quidquid in Missa privata profert submisse, eadem voce pronunciat. Π65, — Quum Celebrans (idem dicitur de Diacono et Subdiacono, quibus vocibus hic sacri Ministri innuuntur) transiens ante personas inclinare se debet, regulam servat a Caeremoniali Episcoporum traditam (Lib. 1, c. XVII1, n. 13), nempe «Cum aliquis ex Canonicis, 374 Pars HI. - De sacrosancto Missae Sacrificio vel Ministris transeundo ante Celebrantem, Altare et Episcopum, vel aliquem maiorem, facturus erit plures reverentias,... inspicitur tantum commoditas gradientis... et reverentia fieri debet semper primo ei, a quo disceditur, et ultimo ei, ad quem itur, nullo habito respectu, quis eorum sit maior». Propterea si eundo ad Altare transeatv.gr. ante Chorum, reverentiam faciet (capite iugiter detecto) primo iis qui sunt ipsi viciniores, dehinc remotioribus, ac ultimo Altari. Contra, discedendo ex Altari, reverentiam exhibet primum Altari, tum illis de Choro qui sunt viciniores, ultimo remotioribus. Rursum quando accedit ad Altare, vel ex eo recedit, aut ante ipsum transit, profunde se tantum inclinat, nisi adsit SS. Sacramentum; tunc enim genuflectit. 1166. — Ministri sacri cum e Sacristia ad Altare pergunt el viceversa, unus post alium procedere debent. Quando vero Celebrans est pluviali indutus, Ministri procedunt hinc inde a latere eius, cui anteriorem pluvialis fimbriam elevant. Si egressus angustior occurrit, incedunt unus post alium, ita ut Subdiaconus Diaco­ num praecedat, et Diaconus Celebrantem. 1167. — In toto Missae decursu manus ante pectus iunctas tenent, nisi actione impediantur vel sedeant. Item nunquam manus super Altare ponunt, ne quidem dum genuflectunt; et cum aliquid una manu operantur, alteram pectori admovent. Sacri Ministri in actionibus communibus, quoad fieri potest, quamdam inter se servabunt conformitatem, adeo ut una simul genuflectant, surgant, se inclinent, se signent etc. 1168. — Quoties ab uno gradu ad alterum, licet proximum de­ scendere opus est, id caveant ne retrocedant, quod est indecorum; sed conversi ad dexteram vel sinistram, iuxta diversos casus, descendunt versus locum, ad quem accedere debent. 1169. — Celebrans medius inter Ministros sacros assidere potest, dum canuntur: Kyrie, Gloria, Credo (Rubr. Gen. Miss. Tit. XVII. η. 6) et si tempus concedit, sedere licet dum cantatur Epistola a Subdiacono et a Cantoribus Graduate, Tractus ac Sequentia (D. 9 ad 6), necnon si post Evangelium sermo habeatur. Ad sedendum Celebrans et Ministri sacri, detecto capite pergere debent, ac ita ad Altare regredi (DD. 1563 ad 1 ; 2684 ad 13). Item ad scamnum per breviorem viam procedere debent, idest e latere Epistolae; atque ad Altare reverti per longiorem, scilicet e plano Presbyterii ad medium Altaris. Caput XXX. - De Missa solemni absente Episcopo Ordinario 375 Cum sedendum est, primum sedet Celebrans, dehinc Ministri, postea caput cooperiunt. Quum porro est surgendum, prius caput detegunt, dein assurgunt, et quidem Ministri ante Celebrantem. Rursum si unus Minister surgit, aliquid proprii muneris acturus, surgit et alter, ac consistit, aperto capite, donec socius redierit. 1170. — Diaconus et Subdiaconus tenentur se Celebranti confor­ mare quotiescumque hic se signat, vel inclinat, tempore quo aliquid cantat, vel clara, aut submissa voce, profert iuxta Rubricas, quod ad Secreta non pertineat: nempe ad Confessionem, ad Introitum, ad Gloria et Credo, ad Epistolam et Graduale, ad Evangelium, ad Saucius et Benedictus, excepto quando Celebrans recitat Confiteor, et etiam excepto Subdiacono Patenam sustinente ad Benedictus (D. 4057 ad 5). Respondendo verba simul pronuntient ac utantur voce uniformi, demissiori tamen quam illa Celebrantis. Demum quacumque vice Celebrans ascendit ad Altare, sacri Ministri, a suo quisque latere, paidlum eidem elevabunt anteriorem vestis fimbriam. 1171. — Quoties sacri Ministri aliquid offerunt Celebranti, rem osculantur quam porrigunt et manum Celebrantis; cum vero aliquid ab eodem recipiunt, primo manum, dehinc rem deosculantur, praeterquam in Missa ac Functionibus Defunctorum, nec non in Missa Praesanctificatorum, Feria VI in Parasceve, in quibus eiusmodi dcosculatio omittitur. In Missa porro ac Functionibus coram SS.mo Sacramento exposito, illa dumtaxat praetermittuntur oscula quae fiunt ob specialem Celebrantis reverentiam, minime vero quae ad Ritus solemnitatcm pertinent. Eapropter Diaconus ex. gr. prae­ bens Celebranti, vel ab eo recipiens, aspersorium, cochlear, thuri­ bulum aut quid simile, semper oscula omittit tam manus quam rei; sed minime osculari omittit manum Celebrantis, accepta bene­ dictione ante Evangelium, neque Patenam, Calicem ac iterum manum Celebrantis ad Offertorium, nec rursus Patenam et manum sub finem Orationis Dominicae; quod oscula haec non sint actus mere reverentiales, sed proprie spectent ad Ritum Missae solemnis. 1172. — Regulae servandae circa genuflexiones quas Ministri sacri peragere debent, hae sunt: I. - Dum ab uno latere Altaris ad aliud transeunt, Sacramento super Altari non extante, Ministri sacri semper genuflectunt, et tantum in medio; Sacramento vero extante super Altari, semper et tantum in utroque latere (D. 4027 ad 1). 376 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio II. - Dum ab uno latere pergunt in medium vei e medio ascen­ dunt ad Altare aut viceversa, Sacramento extante super Altari, semper et tantum genuflectunt in loco e quo recedunt, excepto Subdiacono, qui reversus ab incensatione Sacramenti ad eleva­ tionem in Missa solemni de Requie, genuflectere debet in medium ' tantum: Sacramento non extante super Altari, numquam genuflec­ tunt praeter Subdiaconum, quando, accepta Patena, vadit post Celebrantem ante medium Altaris, et, facta genuflexione, ibi stat (D. 4027 ad 2 et 3). ri |Ή. · r-’· ( III. - Genuflectunt etiam quotiescumque c medio Altaris in Pre­ sbyterium vel Chorum recedunt, uti dum pergunt ad sedendum, post: Gloria et Credo recitata, ad Evangelium canendum, ad Chorum incensandum etc., et cum in similibus casibus ad Altare redeunt. Quapropter genuflexiones reliquae, quas plerique perficiunt, ut postquam ad Altare (peracta Confessione) conscenderint, post intonationem: Gloria et Credo, nec non ad: Sanctus, antequam ascendant ad Altare, et similes si modo illas excipias, quas efficit Subdiaconus ante et post Epistolam, sunt praetereundae, nisi SS. Sacramentum adsit expositum, utpote a Rubricis nequaquam admissae. IV. - Sacri Ministri, si Canonici, loco gcnuflexionis, reverentiam peragunt. Articulus III. De Celebrante in Missa solemni, absente Episcopo Ordinario. Ü’ Μ 4 1173. — Celebrans, hora praestituta, sacra induit paramenta, consuetas recitans Orationes, et caput cooperit. 1 Deinceps, ad nutum Caeremoniarii, medius inter Diaconum et Subdiaconum profunde se inclinat praecipuae Sacrarii Imagini; resalutatis Ministris, illinc egreditur omnium ultimus, capite cooperto, iunctisque manibus. Ad Ecclesiae ingressum (quoties aspersio locum non habet), paulisper subsistens, aperit caput, digitis dexterae accipit a Diacono aquam benedictam, et se signat; tum caput cooperit, ac suum prosequitur iter. \ I 1174. — Si transierit ante Altare super quo SS. Sacramentum expositum est, detecto capite, utrumque flectit genu, addita mediocri corporis inclinatione (D. 4179 ad 1); si vero SS. Sacramentum in Tabernaculo inclusum est, unum flectit genu; ita se geritTin tran­ situ ante Sanctae Crucis Reliquiam, vel alterius Dominicae^Passionis Caput XXX. - De Missa solemni absente Episcopo Ordinario 377 Instrumenti, publice expositam. Transiens autem ante Altare maius, cum forte Missa solemnis in Altari laterali sit celebranda, ante Reliquias Sanctorum solemniter expositas, ante Praelatos maiores in loco eorum Jurisdictionis, detecto capite, profunde se illis inclinat. 1175. — Cum ante infimum Altaris gradum pervenerit, stans inter Diaconum et Subdiaconum caput detegit, biretum Diacono porrigit, ac facta Cruci profunda inclinatione, Missam inchoat reci­ tans Psalmum 42 : Indica etc., ac Confessionem faciens alterna­ tim cum sacris Ministris; at dum pronunciat: Vobis fratres, et: Vos fratres, nec non: Misereatur vestri, sese ad illos convertit incipiens a parte Epistolae versus Diaconum. Dicto Oremus, Altaris gradus conscendit, illudque ex more osculatur. Dein ad cornu Epistolae tantillum se vertens, sinistram infra pectus ponit, ac dextera e navicula accipit chochlear, imponit, benedicit incensum et Altare thurificat, se gerens ut diximus de Episcopo sub n. 858 et 859. Cum Celebrans incensatus fuerit, se volvit ad Missale ac le­ git Introitum; deinceps, ibidem consistens, alternatim cum Mi­ nistris dicit: Kyrie, eleison etc., nec inde recedit, donec Chorus ultimum ex ipsis canere incipiat. Tunc graditur ad Altaris medium, ubi, completo cantu organoque silente, Hymnum Angelicum into­ nat, quem una cum suis Ministris ad finem usque perducit, solitas non omittens inclinationes, etc. (v. n. 860). 1176. — Si Celebrans, recitato Hymno, sedere voluerit (quod certe decet), facta in suppedaneo profunda inclinatione Cruci, vel simplici genuflexione SS. Sacramento in Tabernaculo incluso, se­ quens Diaconum per latus Epistolae ad paratum scamnum progre­ ditur. Ibi medius inter sacros Ministros, assidet, caput cooperit, ac manus super planctam, prope genua, extensas tenet. Dum a Choro illa canuntur verba, vel sub organorum sono recitantur (D. 3457 ad 3), ad quae inclinatio facienda est, caput detegit, ponens biretum prope genu dexterum et capitis inclinationem facit (D. 1563 ad 1); cum postrema decantantur, nempe: Cum Sancto Spiritu, ad quae novum Crucis signum minime efficitur, caput, ad nutum Caeremoniarii, detegit, surgit, ac per planum ad Altare se confert; ubi, repetita inclinatione vel genuflexione in infimo gradu (D. 2682 ad 47), suppedaneum conscendit. Haec eadem servabit, si ad Kyrie quoque sedendum sit; at tunc ad scamnum pergit, facta Cruci profunda reve­ rentia, quin prius Altaris medium adeat, sedet porro usque ad ultimum Kyrie. 378 Pars III. - Dc sacrosancto Missae Sacrificio 1177. — Angelico Hymno decantato, vel, si non sit dicendus, postremo cantato Kyrie, Celebrans Altare osculatur, et canit: Dominus vobiscum; dein ad cornu Epistolae secedit Oremus canta­ turus et Orationem, unam vel plures, iuxta Rubricas, cum solitis caeremoniis; sed ad: Dominus vobiscum, et ad: Oremus, manus lentius extendit ac iungit, adeo ut initio cantus illas extendat, ac in exitu coniungat. f·' f u Γ r i r4 ; S t L’.. .. n, j ' · ■ ' I 7' I » J t • , . *i 5' I K [··»’■·. [ . ’ 1178. — Quum Subdiaconus Epistolam cantat, eandem Cele­ brans legit una cum Graduali, Tractu, etc. usque ad: Munda cor meum exclusive, ibidem perstans donec ille, cantata Epistola, adveniat. Si infra Epistolam genuflexio praescripta sit, Celebrans non genuflectit cum Diacono quando verba, quibus genuflexio adnexa est, ipse pronuntiat, sed prosequi debet quin genuflectat donec prae­ dicta verba a Subdiacono cantentur. Similiter si Adiuva nos etc., vel Veni, Sancte Spiritus etc. dicendum sit, quae etiam a Choro cantantur, non genuflectit legens dictum Versiculum (D. 4057 ad 6). 1179. — In ora suppedanei ad Epistolae latus, in genua procum­ bente Subdiacono, se paululum convertit ad ipsum; sinistra super Altare deposita, dexteram super librum extendit, simulque eam Subdiacono deosculandam praebet, cui dehinc signo Crucis benedicit, nihil proferens. i u na» HI ■ jJT U . jBUL bj . NHBM R WM H 1180. — Si dicenda sit Sequentia, Celebrans legit illam solus, non vero alternatim cum Ministris (D. 2956 ad 7). Porro si ad eius cantum sedere velit, statim atque eam legerit, facta Cruci profunda reverentia, graditur, post Diaconum, ad scamnum, quin accedat prius ad medium Altaris. Circa finem Sequentiae, ad Caeremoniarii nutum, assurgit, per longiorem viam redit ad Altare, ubi, debitape· racta reverentia, illud ascendit, et osculatur; tum, more solito, dicit: Munda cor meum etc. 1181. — Cum Sequentia minime locum obtinet, tunc, impertita Subdiacono benedictione, sese ad medium Altaris confert, ibique de more recitat: Munda cor meum etc., lube, Domine, etc., et Dominus sit in corde meo etc. Deinceps in cornu Evangelii, voce mediocri, legit Evangelium, ut in Missa privata, sub cuius finem non osculatur librum, neque subiicit: Per Evangelica dicta etc. Si infra Evangelium genuflexio facienda est, se gerit ut supra ad Epistolae lectionem (v. n. 1178). Caput XXX. - Dc Missa solemni absente Episcopo Ordinario 379 Completa Evangelii lectione, accedit Altaris medium, imponit ac benedicit incensum in thuribulo, prout ante Introitum (v. n. 1175). 1182. — Cum Diaconus in suppedaneo genuflexus dicit: lube, domne, benedicere, Celebrans aliquantulum ad ipsum conversus, iunctis manibus, subdit: Dominus sit in corde tuo, et in labiis tuis: ut digne et competenter annunties Evangelium suum: In nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti. Amen. Cumque profert: In nomine Patris etc., sinistra pectori admota, dextera signum Crucis versus Diaconum efformat; mox dexteram ipsam super illius librum extendit, ut eam Diaconus osculetur. Quo peracto, Cruci caput inclinat, ac se ad cornu Epistolae recipit, ubi stat, facie ad Altare versa, quousque Diaconus cantet: Dominus vobiscum; tunc vertii se ad illum, sic consistens, manibus iunctis, ad finem usque Evangelii. Quum Diaconus cantat: Sequentia etc., vel Initium etc., se quoque Celebrans signat in fronte, ore et pectore; ad nomen lesu caput flectit versus Altare; ad nomen autem Mariae et Sancti, de quo Missa celebratur vel specialis fit Commemoratio, minime vero in initio Evangelii, inclinat illud erga librum Diaconi, nisi in loco principali Altaris habeatur Statua vel Imago B. M.V. aut Sancti, ad quam inclinare caput debet (D. 3767 ad 25). Si porro sit genuflectendum, id efficit Altare versus, manibus super ipsam mensam positis, ac statim se erigens, ad Diaconum iterum se vertit. Decan­ tato Evangelio, librum osculatur sibi a Subdiacono delatum, illum ad se utraque manu appropinquans, ac pronuncians: Per Evangelica dicta etc. Tum ibidem, stans, iunctis manibus, ter incensatur. 1183. — Si, cantato Evangelio, habenda sit concio, Celebrans, postquam thurificatus fuerit, accedit ad Altaris medium, ubi, pe­ racta cum Ministris debita reverentia, descendit ex more per latus Epistolae ad scamnum ubi respondet, detegendo caput, salutationi Concionatoris, si ab eo salutatur. Absoluta concione, ad Altare redit ut alias. Si Celebrans ipse sit condonaturus, id perficiet sedendo ad Evan­ gelii cornu super scabellum in suppedaneo collocatum. Sermo regu­ lariter infra Missam debet esse de Evangelio currenti (Caer. Episc. I. I, cap. XXII, n. 2). 1184. — Celebrans post concionem, vel, si concio minime habeatur, post suipsius incensationem, reversus ad medium Altaris, praecinit, si dicendum est: Credo in unum Deum, quod cum suis prosequitur Ministris, nequaquam praetermittens consuetas inclina­ tiones, genuflexionem, etc. I Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio tantum apertum profunde inclinat. Ad verba: Et vitam venturi saeculi, post Caeremoniarii signum, surgit et ad Altare, ut alias, revertitur. 1185. — Decantato Symbolo, vel, si non sit dicendum, thurificatione accepta, vel peracta concione, si habita fuit, Celebrans osculatur Altare, cantat: Dominus vobiscum, ac subinde: Oremus. Tum legit Offertorium; quo lecto, de manu Diaconi accipit Patenam, offert Hostiam, et se gerit ut diximus de Episcopo sub n. 869-874. Incensatione Altaris confecta, Celebrans reddens thuribulum Diacono subiungit: Accendat in nobis Dominus ignem sui amoris, et flammam aeternae caritatis. Arnen. Ab eodem Diacono, ut initio Missae, incensatur, ac subinde lavat manus, et Missam prosequitur usque ad: Agnus Dei etc., quemadmodum in privata praeterquam quod decantat Praefationem: Per omnia saecula etc., cum: Pater noster etc., ac alterum: Per omnia saecula etc., cum: Pax Domini etc., nec non Diacono munus relinquit cooperiendi detegendique Calicem cum opus sit, atque ab eodem Patenam accipit, postquam sub finem Orationis Dominicae dixit secrete: Anien. 1186. — Recitata Oratione: Domine lesu Christe, qui dixisti etc., osculatur Altare, et ad Diaconum a dextris eius stantem conversus, pacem dat illi dicendo: Pax tecum, sicque eum amplexando, ut manus prope illius humeros et genam suam sinistram sinistrae eius apponat. Postmodum Missam, more consueto, prosequitur usque ad ablutionem; qua sumpta abstersisque labiis, purificatorium super os Calicis ponit, se confert ad cornu Epistolae Antiphonam lecturus, quae dicitur « Communio ». Si vero Subdiaconus non sit in sacris constitutus, ipse Celebrans Calicem abstergere debet (D. 4181 ad 2). Tum, loco ac more solito, cantat: Dominus vobiscum, Oremus et Orationem vel Orationes post Communionem. Hisce expletis, minime claudit Missale, sed continuo Altaris medium adit, ubi. repetito: Dominus vobiscum, subsistit versus populum, donec a Dia­ cono cantatum fuerit: Ite Missa est. Celebrans vero non dicit: Ili Missa est (D. 2572 ad 22). Quod si pro: Ite Missa est canendum sit: Benedicamus Domino, illico post: Dominus vobiscum vertit se ad Altare, ac submisse profert: Benedicamus Domino. Dicto subinde: Placeat etc., benedictionem populo impertit eadem voce, eodemque modo ac in Missa privata (Rit. cel. Miss., Tit. XII, η. 7), et Evangelium legit ut alias; post Caput XXX. - De Missa solemni absente Episcopo Ordinario 381 quod rediens ad medium Altaris, cum suis Ministris caput Cruci inclinat, et ante infimum Altaris gradum descendit, ubi, denuo facta profunda inclinatione aut simplici genuflexione in plano, ut initio Missae, caput cooperit et ad Sacrarium revertitur modo quo venit. Articulus IV. De Presbytero Assistente in Missa solemni, absente Episcopo Ordinario. 1187. — « Nulli sacerdoti celebranti, praeter Episcopos aliosque praelatos usu pontificalium fruentes, licet, sola honoris aut solemnitatis causa, habere presbyterum assistentem» (C. 1. C. 812). Presbyter Assistens in Missa solemni non datur, nisi ex speciali gratia, vel privilegio, et ex immemorabili praescripta consuetudine, Cano­ nicis et Dignitatibus; itemque, ex antiquissima consuetudine, Prae­ latis maioribus Ordinum Religiosorum Generali nempe, Provinciali ac Custodi Regiminis, nec non novis Sacerdotibus primo solemniter celebrantibus, dummodo assistat tantum ad librum (D. 3564 ad 2). Presbyter Assistens semper in ordine sacerdotali esse debet constitutus, quia Rubrica Caeremonialis Episcoporum requirit ut Presbyter Assistens Episcopo sit dignior ex Presbyteris et in sacerdotalibus officiis expertus, ut digne et decenter officium suum exercere valeat (Caer. Episc. 1. 1, cap. VII,n. 1 ; D. 284). Presbyteri Assistentis cura praecipua est Missam totam in Sacrario praevidere ac signacula suis locis componere, ut accurate et opportune Cele­ branti demonstrare valeat quae ex libro legenda vel canenda sunt, submissa quoque voce illi suggerendo vel modesto nutu indicando, si forte in aliquo deficeret aut titubaret (Caer. Episc., loc. cit., n. 3). 1188. — Presbyter Assistens, hora praestituta, ad Sacristiam accedit, perquirit Missam et in Missali congruis locis signacula disponit, tum pluviale super superpelliceum, vel super rocchettum, si eo uti potest, et amictum, induit absque stola. Ad nutum Caeremoniarii, accedit ad dexterum Celebrantis la­ tus, profunde se inclinat Imagini praecipuae Sacristiae; salutato Celebrante, ad Altare progreditur ad sinistram eiusdem Celebrantis (D. 4018 ad II, 1) capite cooperto, iunctisque manibus. Si transierit ante Altare supra quo SS. Sacramentum expositum est, etc., se gerat ut Celebrans; consule quae tradidimus n. 1174. H89,— Cum ad Altare pervenerit, sistit ante infimum gradum ad dexteram Celebrantis (D. 4018 ad II, 2); detecto capite, accipit Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio biretuin a Celebrante et utriimque Caeremoniario tradit, genuflexionem, si Canonicus reverentiam, facit et Celebranti una cum Diacono, a sinistris illius stante, respondet, sese ad Celebrantem con­ vertens, dum in Confessione haec profert verba: Tibi Pater, et Tt Pater. Qua absoluta et dicto: Oremus a Celebrante, ascendit cum eo ad Altare, eidem paululum elevans a suo latere anteriorem vestis fimbriam. Mox Diacono cedens locum, retrahit se ad cornu Epistolae, facie tantisper ad Celebrantem, thus iniicientem in thuribulum, versa. Postea Missale apprehendit cum legili, si super Altare in cornu Epi­ stolae adsit, et descendens in planum, stat ad Altaris latus conversus donec Epistolae cornu incensatum fuerit. Si vero Missale super aba­ cum sit collocatum, Presbyter Assistens, imposito ac benedicto a Ce­ lebrante incenso, descendit in planum, Missale accipit, stat ut supra. Thurificato Epistolae cornu, ponit Missale super Altare, in cornu Epi­ stolae, redit iterum in planum, ubi ulterius recedit versus posteriorem Epistolae cornu partem donec Celebrans incensatus fuerit. Postea ad dexteram Celebrantis accedit et ei indicat Introitum, se signans cum eo. Quod Presbyter Assistens observat per totam Missam, dum Cele­ brans se signat, vel inclinat, proferens aliquid voce non secreta (D. 4057 ad 5). Ad: Kyrie respondet cum aliis Ministris. Ad Hymnum vero Angelicum suppedaneum ascendit, illumque a dextris Diaconi cum aliis recitat, solitis cum inclinationibus suppedaneo genuflexione vel reverentia, vertens se per suam dexteram, et sequens Diaconum, via breviori, ad suum pergit scabellum, ita situm a dextris Diaconi, ut sedens faciem tantillum habeat Celebrantem versus, et directe Altari minime renes obvertat. Ibi sedet, capite cooperto, quod tamen apertum et inclinatum tenet ad quaedam verba, prout Celebrans. Sub cantus exitum, detecto capite, assurgit, et se per planum confert ante infimum Altaris gradum, ubi, peracta a dextris Diaconi genuflexione, Altaris gradus conscendit ac se sistit ad Missale, uti prius, ostendens Celebranti Orationes, Epistolam, post quam respondet: Deo gratias, Graduale, etc. Idipsum per­ ficit si ad: Kyrie quoque vel ad Sequentiam assidendum sit, sed tunc ad scamnum procedit, facta Cruci profunda reverentia quin prius suppedaneum ascendat. 1191. — Cantata a Subdiacono Epistola, Presbyter Assistens se aliquantulum in cornu Epistolae retrahit, usque dum Subdia­ conus benedictionem acceperit. Mox Missale sumit cum legili, ac Caput XXX. De Missa solemni absente Episcopo Ordinario 383 incedens, Celebrantem inter et Diaconum, genuflectensque in medio Altaris, transfert illud ad cornu Evangelii. Dum Celebrans Evangelium legit ad eiusdem sinistram assistit, initium Evangelii ostendens, folia vertens et respondens, se signans et caput inclinans quando opus fuerit. Lecto a Celebrante Evangelio, Missale aptat prope Altaris medium. Ad thuris impositionem a sinistris perstat Subdiaconi, facie aliquantulum ad Celebrantem conversa; tum se retrahit e sup­ pedaneo prope Altaris latus eiusdem cornu, ac, manibus iunctis, vertit se ad Diaconum Evangelium canentem, se signans, inclinans ac genuflectens erga Altare, cum opus fuerit. 1192. — Incensato post Evangelium Celebrante, Presbyter Assistens suppedaneum iterum ascendit, ad Celebrantis dexteram accedit, eumque monet an dicendum sit: Credo; deinde ad cornu Epistolae parum deflectens, locum praebet Diacono, et simul cum aliis Symbolum recitat. Quod ad sedendum attinet, servantur quae de Hymno Angelico praemonuimus. Cum Diaconus bursam defert ad Altare, non assurgit, neque caput detegit (D. 4018 ad V). Sub finem Symboli, alios praecedendo, ad Altare redit; facta genuflexione a sinistris Subdiaconi, accedit ad librum, indicans, suo tempore, quidquid Celebrans dicere debebit. 1193. — In thuris impositione Presbyter Assistens se gerit ut ante Introitum, et dum thurificatur Altare, prope Missale, iunctis manibus, consistit usque dum Celebrans post incensationem lateris Epistolae Altaris in medium redierit; tunc cum aliis genu­ flectit, amovet inde Missale, prout ante Introitum. Peracta incensatione in cornu Evangelii, Missale in pristinum locum reponit, cum aliis genuflectit et ad librum consistit neque amplius ab illo recedit usque ad: Agnus Dei etc., inclusive, ostendens Celebranti quae successive dicenda erunt. Ipse ante Subdiaconinn, duplici ductu, incensatur a Diacono, sese aliquantulum ad ipsum convertens, ante et post, inclinatione sibi invicem facta (D. 4018 ad VI, 1). Ad: Sanctus, parum se retrahens ad cornu Evangelii, dat locum Subdiacono et dicit, submissa voce: Sanctus etc., medio­ criter inclinatus, et ad verba: Benedictus etc., signum Crucis facit, deinde ad Missale accedit. Ad verba: Quam oblationem, flectit utrumque genu in suppedaneo ad sinistram Celebrantis, nec assurgit donec Celebrans, post alteram elevationem, Calicem super corporale deposuerit. 384 Pars Hi. - De sacrosancto Missae Sacrificio 1194. — Ad: Pax Domini, cedit locum Subdiacono, ut supra, et cum ceteris dicit: Agnus Dei etc., ter pectus sibi percutiens. (D. 3535 ad 3). Postmodum, facta cum sacris Ministris genuflexione, accedit ad dexteram Celebrantis, ubi iterum genuflectit ac continuo surgit; mox Altare una cum Celebrante, innetis manibus, extra corporale osculatur, et ab eodem pacem accipit, respondens: EI cum spiritu tuo (D. 4018 ad VI, 2). Deinceps, repetita genuflexione, se per sinistram suam vertit ad Diaconum, eique dat pacem dicens: Pax tecum; facta denuo genuflexione, Caeremoniario comi­ tante, ad Chorum pergit, pacem Clero daturus eodem modo ac Subdiaconus (v. n. 1244). Ad Altare cum genuflexione reversus, dat pacem Caeremoniario; genuflexione iterata, ascendit ad librum, consistit ad laevam Cele­ brantis, ubi ad: Domine, non sum dignus etc., et ad Communionem se gerit prout Diaconus (v. n. 1217). Si sacra Eucharistia sit distribuenda, retrahit se ad cornu Evan­ gelii extra saltem supremum gradum, ibi consistens usque ad eius exitum. 1195. — Peracta a Celebrante digitorum ablutione, transfert Missale ad cornu Epistolae, genuflectens ante medium Altaris, ibique Celebranti assistit in iis, quae ab ipso dicenda sunt. Post Orationes librum claudit, nisi ultimum Evangelium sit proprium,et consistit in cornu Epistolae, facie ad Altare conversa, donec a Diacono cantatum sit: Ite Missa est. Tum, cum genuflexione ante Altaris medium, se ad cornu Evangelii recipit, quo cum pervenerit, genu­ flectit ad benedictionem. Si Evangelium proprium legendum sit, cantato a Diacono: Ili Missa est, transfert librum ad cornu Evangelii, genuflexione in medio prius facta, et ad benedictionem genuflectit. 1196. — Benedictione accepta, surgit et ad sinistram Celebrantis accedit, eidem tabellam Evangelii S. loannis sustinet, non autem se signans, et ad: Et Verbum caro etc., non genuflectens, quando tabellam prae manibus tenet. Si vero aliud Evangelium legendum sit, scipsum signat, et in fine librum claudit, ita ut apertura Altare respiciat. Expleto Evangelio, accedit ad dexteram Celebrantis, ibi cum ipso caput Cruci inclinat, ac descendit ante infimum Altaris gradum, ubi, facta ex more genu­ flexione, caput cooperit, et, quo venit modo, ad Sacristiam redit, ubi praecipuae Imagini ac Celebranti inclinatione peracta, paramenta deponit. Caput XXX. - De Missa solemni absente Episcopo Ordinario 385 Articulus V. De Diacono in Missa solemni, absente Episcopo Ordinario. 1197. — Diaconus, hora praestituta, Sacrarium ingreditur, ubi sumpto prae manibus Celebrantis Missali, Missam, Commemora­ tiones, Praefationemque perquirit, ac quovis loco signacula disponit; dehinc alio in Missali Evangelium praevidet ac signat, quod erit ipse cantaturus. Postmodum manus lavat, et ad dexteram Celebrantis, sui Ordinis induit paramenta eodem modo ac Celebrans deosculans amictum, manipulum ac stolam, quam humero sinistro superimponit, extremitatibus sub brachio eius dextero penden­ tibus, ac recitans, si lubet, Orationes pro Sacerdote praescriptas, quo casu cum dalmatica sumit profert: Indue me, Domine, indumento salutis, et vestimento laetitiae et dalmatica iustitiae circumda me semper. Manipulum vero post Dalmaticam assumit. 1198. — Diaconus etiamsi Canonicus una cum Subdiacono Cele­ brantem adiuvare debet dum sacras vestes induit, nisi contraria vigeat consuetudo (D. 3866 ad 1), et in casu, Celebrante parato, manipulum assumit. 1199. — Omnibus rite dispositis, stans in plano ad dexterum Celebrantis latus, innuente Caeremoniario, profunde se inclinat cum aliis praecipuae Sacrarii Imagini; salutato Celebrante, caput cooperit, et post Subdiaconum ad Altare graditur, demissis oculis, iunctisque manibus. Ad Ecclesiae ingressum, si aspersio aquae benedictae minime locum obtineat, paulisper subsistens, aperit caput, ac, digitis dexterae aquam accipit lustralem a Subdiacono, eamque statim Celebranti praebet; quo peracto, seipsum signat, caput tegit, suumque iter prosequitur. Si transeundum sit ante SS. Sacramentum etc., confer quae ani­ madvertimus n. 1174. 1200. — Cum ad Altare pervenerit, consistit a dextris Cele­ brantis, ante infimum gradum; caput detegit, et eiusdem Celebrantis biretum, una cum suo, Caeremoniario tradit. Si ad Presbyterium ex parte Evangelii pervenerit, Diaconus procedit, absque genuflexione in medio, usque ad cornu Epistolae ante infimum Altaris gradum et se ut supra gerit; si vero ex parte Epistolae pervenerit, ante infimum Altaris gradum in eodem cornu Epistolae, detecto capite. Celebranti transitum praebet et se ut supra gerit. Facta deinde 25 — Moretti, De s. Functionibus - I!. 386 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio in piano genuflexione (D. 2682 ad 47), sc signo Crucis signat, quando Celebrans ea verba profert: In nomine Patris, Adiutorium nostrum, et Indulgentiam, ac Celebranti ut in Missa privata respondet. Ad: Gloria Patri etc., caput profunde inclinat, ad: Misereatur tui, se inclinat profunde versus Celebrantem, et ad: Confiteor, erga Altare, sese ad Celebrantem vertens in iis verbis: Tibi Pater, ac: Te Pater, pectusque sibi percutiens dum dicit: Mea culpa. Ad: Indulgentiam, se erigit, et ad: Deus, tu conversus, mediocriter se inclinat. 1201. — Pronunciato: Oremus a Celebrante, Diaconus, dextera infra pectus posita, sinistra anteriorem vestis Celebrantis fimbriam aliquantulum a suo latere elevat, et cum Celebrante ascendit ad Altare. Quod ubi Celebrans osculatus sit se gerit ut in Missa pontificali, sed dicit: Benedicite, Pater Reverende (v. n. 913). Altari thurificato, in secundo gradu lateris Epistolae consistit, cum osculis thuribulum recipit, in planum e latere Epistolae descendit, ibi, triplici ductu, Celebrantem incensat, profunda huic facta, ante et post, reverentia; tandem Thuriferario, a dextris suis stanti, thuribulum tradit. Postmodum ad secundum ascendit gradum, a dextris Celebrantis, eique indicat Introitum, signans se cum ipso (D. 4057 ad 5); ad: Gloria Patri etc., caput inclinat, et ad: Kyrie, Celebranti respondet. 1202. — Si ad cantum Kyrie sedendum sit, Cruci Altaris caput profunde inclinat absque genuflexione, capite detecto manibusque iunctis, sequens Subdiaconum ad scamnum procedit (DD. 1563 ad 1; 2684 ad 13). Ibi a dextris Celebrantis consistens, eidem posteriorem sublevat planetae limbum, et apte post scamni tergum demittit; a priori Ceroferario Celebrantis biretum accipit et cum osculis ei porrigit; tum, eidem Celebranti exhibita reverentia, assidet, caput cooperit, ac manus prope genua super dahnaticam extensas imponit. Ad postremum Kyrie, Caeremoniario innuente, caput detegit, assurgit, Celebranti exhibet reverentiam, removet posteriorem plane­ tae partem, cum consuetis osculis ab eodem adhuc sedente, accipit biretum quod priori Ceroferario porrigit, dein per planum se confert ante infimum Altaris gradum, ubi ad Celebrantis dexte­ ram, peracta genuflexione, elevans eidem anteriorem vestis fim­ briam, ad secundum ascendit gradum, ac retro se collocat, post Celebrantem. Idipsum perfici opus est, quoties sedendum sit ad Sequentiam; at tunc ad scamnum pergit, quin prius ad Altaris medium accedat, aut ullam reverentiam exhibeat. Caput XXX. - De Missa solemni absente Episcopo Ordinario ?Λ7 1203. — Si vero sedendum non sit, dum a Choro ultimum de­ cantatur Kyrie, Diaconus per eundem incedens gradum, dexterumque Altari obvertens latus, una cum Celebrante ac Subdiacono, quod semper in similibus efficiendum est, accedit ad Altaris medium, ibique perstat donec a Celebrante decantatum fuerit: Dominus vobiscum, si Hymno Angelico locus non adsit, vel intona­ tum: Gloria in excelsis Deo. In hoc posteriori casu ad vocem: Deo, flectit caput, et ita lente Altaris gradus conscendit, ut simul cum Subdiacono ad Altare per­ veniat; tum ad dexteram Celebrantis consistens, voce submissa, recitat cum eo Hymnum Angelicum, inclinans se cum ipso ad: Adoramus te; Gratias agimus tibi; Jesu Christe; Suscipe depreca­ tionem nostram; et iterum ad: lesu Christe. Dum vero profert: Cum Sancto etc., sinistra infra pectus posita, Cruce se signat, ita tamen ut ad verba: Cum Sancto, frontem tangat; ad: Spiritu, pectus; ad: ingloria, humerum sinistrum; ad: Dei, dex­ teram; proferens: Patris. Arnen, manus iungat. 1204. — Si, recitato Hymno, non est sedendum, Diaconus perstat, iunctis manibus, ad dexterum Celebrantis latus, usquedum a Choro Hymnus persolvatur. Quando a Choro cantantur, vel sub organorum sono recitantur verba inclinationes exposcentia, caput inclinat et circa finem Hymni, quin genuflectat, ad secundum descendit gra­ dum a tergo Celebrantis. Sin autem est sedendum, peracta in suppedaneo genufle­ xione, ad suam se vertit dexteram, et sequens Subdiaconum per latus Epistolae, capite detecto, ad paratum pergit scamnum. Cum a Choro cantantur, vel sub organorum sono recitantur, verba quae inclinationes exposcunt (D. 3457 ad 3), caput detegit, ponens biretum prope genu dexterum et capitis inclinationem facit (D. 1563 ad 1). Ad postrema Hymni verba, scilicet: Cum Sancto Spiritu, ad nutum Caeremoniarii, se gerit ut supra sub n. 1202 diximus. 1205. — Ubi Dominus vobiscum a Celebrante cantatum fuerit, Diaconus per eundem secundum gradum se confert ima cum eodem Celebrante ac Subdiacono ad Epistolae cornu, in incessu obvertens Altari latus sinistrum, quod semper in similibus servandum est. Ad Orationem, seu Orationes, stat a tergo Celebrantis, flectit cum eo caput, ac, si Caeremoniarius desit, folia vertit; versis tamen foliis, pristinum petit locum. Absoluta ultima Oratione cum sua conclusione, ad dexteram accedit Celebrantis, eique, in secundo gradu, assistit dum legit 388 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Epistolam, post quam subdit: Deo gratias. Ad Graduale, etc., folia volvit, ac cum Celebrante inclinat caput ac genuflectit, quum opus fuerit (D. 4057 ad 5). Cantata Epistola, aliquantulum post Cele­ brantem recedit, et dat locum Subdiacono. Si Sequentiae locus sit, et ad eius cantum sit sedendum, ut supra se gerit (v. n. 1202). 1206. — Dum Celebrans incipit Evangelium legere, Diaconus in cornu Epistolae adhuc consistens, signat se in fronte, in ore et in pectore, quum haec facit Celebrans, et si in initio Evangelii nominetur lesus, caput inclinat; tum conversus super dexteram suam per gradus laterales in planum descendit, a Caeremoniario librum accipit Evangeliorum, quem utraque manu ad inferiores angulos ante pectus elevatum tenens, cum apertura ad suam sinistram conversa, progre­ ditur per planum ad Altaris medium. Facta ibi genuflexione, Altare conscendit, et in eiusdem medio clausum deponit librum (D. 4077 ad 3) cum apertura cornu Evangelii versus; tum paullum deflectit ad cornu Epistolae donec Celebrans Evangelium expleat. Si vero lectio Evangelii a Celebrante iam completa fuerit, dum ipse Diaconus adhuc est ad Altare, ibi, absque ulla genuflexione, sistit pro adniinistratione incensi. 1207. — Lecto a Celebrante Evangelio, Diaconus stans a dextris eius, eidem thus ministrat uti ante Introitum. Mox ante Altaris medium in ora suppedanei genuflexus, inclinato capite manibusque iunctis, profert secreto: Munda cor meum, ac labia mea, omnipotens Deus, qui labia Isaiae Prophetae calculo mundasti ignito: ita me tuo grata miseratione dignare mundare, ut sanctum Evangelium tuum digne valeam nuntiare. Per Christum Dominum nostrum. Amen. Quo dicto, surgit, ad medium’ Altaris accedit, utraque manu Evangeliorum accipit librum, uti supra, ac dentio in suppedanei ora versus Celebrantem genuflexus et capite profunde inclinato, si Canonicus fuerit profunde inclinatus tantum (D. 3491 ad 7), ab eo benedictionem petit, pronuncians, intelligibili voce: lube, domne, benedicere, cumque Celebrans post signum Crucis dexteram libro aliquantulum erga se deflexo superponit, eam Diaconus deosculatur et non respondet: Amen. Mox se erigit, et Celebranti, non autem Altari, debitam reverentiam facit, dein faciem vertens ad cornu Evangelii, in planum ante Altaris medium descendit; ibique ad dex­ teram Subdiaconi sistit. Ubi ad nutum Caeremoniarii, facta cum aliis genuflexione, per suam se vertit laevam, et librum clausum ante pectus sustinens, uti prius, a dextris Subdiaconi ad locum procedit, ubi Evangelium canendum est; nimirum ad Evangelii cornu aliquan- Caput XXX. - De Missa solemni absente Episcopo Ordinario 389 hilum longe ab Altaris gradibus. Quo cum accesserit, ita se collocat, ut dexterum habeat latus Altare versus, et sinistrum erga populum, faciem autem ad illam partem conversam quae pro aquilone figuratur (Caer. Episc., 1. Il, cap. VIII, n. 44 in fine). Stans ita compositus, librum ponit apertum in manus Subdiaconi, et se gerit ut sub n. 914. Completo Evangelio, manu dextera indicat Subdiacono princi­ pium textus, vel librum de legili sumit, et apertum Subdiacono tradit ac se parum retrahens ad cancellos Presbyterii, facie quasi ad Altare versa, Subdiacono ante se transeunti dat locum. Deinceps accedit iterum ad gradus Altaris in medio, ubi, facta genuflexione, thuri­ bulum accipit, et postquam Celebrans librum osculatus fuerit, triplici ductu, eum incensat, profunde se, ante et post, inclinans. Demum thuribulum Thuriferario reddit. 1208. — Si post Evangelium habenda sit concio, Diaconus, thurificato Celebrante, ad eius ascendit dexteram, et continuo, facta genuflexione, descendit ut alias ad scamnum, ubi a dextris Cele­ brantis assidet, et Concionatori caput aperit, cum ipsos salutat (D. 1772 ad 5). Post concionem ad Altare revertitur cum genu­ flexione. 1209. — Expleta concione, vel, si huic locus non fuerit, incensato post Evangelium Celebrante, ad secundum ascendit gradum a tergo eiusdem, donec iste Dominus vobiscum et Oremus decantaverit, si Symbolum non sit dicendum, vel Credo in unum Deum intonaverit. Tunc ad vocem: Deum, profunde inclinato capite, ad dexteram ascendit Celebrantis, et cum eo Symbolum recitat non prae­ termittens capitis inclinationem ad: lesum Christum, et: Simul adoratur; ad verba: Et incarnatus est, lente genu dexterum flectit reliqua proferens verba: de Spiritu Sancto ex Maria Virgine et homo laetus est, absque4.illa capitis inclinatione. Ad verba: Et vitam venturi saeculi. Amen, sinistra infra pectus demissa, se interim signat dextera ita tamen ut ad verbum: Et, frontem tangat; ad: vitam, pectus; ad: venturi, sinistrum humerum; ad: saeculi, dexterum; denique Amen pronuntians, manus iungit. 1210. — Si, recitato Symbolo, non sit sedendum, Diaconus per­ stat a dextris Celebrantis; ast paulo ante: Et incarnatus, faciem ad Celebrantem convertens, descendit cum eo ad secundum gradum; ad praefata verba utrumque in ora suppedanei flectit genu, ac caput profunde inclinat (D. 2915 ad 6). Cantato: et homo factus est, iterum 390 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Altare conscendit, ubi, peracta genuflexione, ad verba: Crucifixus etiam, se per breviorem viam confert ad abacum, et inde, sumpta bursa, modo n. 917 notato, defert eam ad Altare; explicato cor­ porali, sistit ad Celebrantis dexteram uti prius. Post Symbolum, quin genuflectat, ad secundum descendit gradum a tergo Celebrantis. Si vero ad Symbolum sit sedendum, accedit ad scamnum, assidet et ad Altare redit, prout n. 1204 de Hymno Angelico dictum est. Ad: Et incarnatus, minime genuflectit, sed caput apertum dumtaxat inclinat. 1211. — Ad verba: Crucifixus etiam, caput detegit, surgit, et, facta ante Celebrantem inclinatione, ad abacum pergit, unde bur­ sam sumit, eamque defert ad Altare, ut diximus sub n. 917, post­ quam se ante Celebrantem profunde inclinaverit, si forte ante ipsum transeat. Cum ad infimum venerit gradum, genuflectit, Altare con­ scendit, et de bursa, quam sinistra e superiori latere super mensam premit, dextera Corporale extrahit. Deinde bursam ad Evangelii cornu collocat, et, ambabus manibus, in medio Altaris Corporale expli­ cat, prope frontem ipsius admovens illud, ita ut a fronte Altaris extre­ mitas Corporalis spatium absit, idque ad maiorem securitatem, ne Celebrans, quum ad populum convertitur, planeta aut manipulo se· cum ducat Corporale cum Calice. Tum, Missali Celebrantis prope Corporale accommodato, genuflectit, non vero manibus super Altare positis, et per breviorem viam ad scamnum redit, ubi, inclinatione versus Celebrantem repetita, cum eodem uti prius assidet. Sub Symboli exitum ad Altare reversus, sistit de more post ter­ gum Celebrantis; tum, dicto Oremus, absque genuflexione, Altare ad cornu Epistolae conscendit, ubi Calicem de manibus Subdiaconi accipit, et ante se ponit. Si Subdiaconus, eo quod Symbolum decantatum non fuit, Calicem cum bursa ad Altare attulerit, Diaconus bursam appre­ hendit, extrahit inde Corporale, et, bursa ad cornu Evangelii deposita, illud in medio Altaris explicat. Mox Pallam a Patena detractam prope Corporale demittit, et Patenam cum Hostia accipit inter pol­ licem et indicem utriusque manus et eam Celebranti porrigit, cum osculo prius Patenae, dein manus. Quo peracto, Calicem Altari super­ positum cum sinistra, e cuius pollice purificatorium pendebit ad ipsius Calicis pedem, ad nodum tenens, dextera ampullam vini de manu Subdiaconi accipit, vinumque ad Celebrantis beneplacitum in Calicem effundit; postea, nonnullis aquae guttis a Subdiacono in Calicem immissis, eidem ampullam vini reddit; tandem si intra Caput XXX. - De Missa solemni absente Episcopo Ordinario 391 cuppam hinc inde guttae aliquot aquae aut vini adhaeserint, eas purificatorio abstergit (D. 2572 ad 14). Collocato subinde prope Corporale purificatorio, dextera Calicem capit ad cuppam, sinistra vero ad pedem, ac Celebranti tradit, illius pedem manumque istius deosculans; mox, sinistra pectori admota, dextera pedem Calicis tangit, vel brachium dexterum Celebrantis sustentat, dicens, oculis ad Crucem elevatis, interim cum eo: Offerimus tibi, Domine, calicem salutaris, tuam deprecantes clementiam: ut in conspectu divinae maiestatis tuae, pro nostra, et totius mundi salute cum odore suavitatis ascendat. Amen. Calicem postmodum a Celebrante Altari superpositum Palla coo­ perit; quo peracto, sic Patenam in dexteram Subdiaconi ponit, ut pars eius concava pectus Subdiaconi respiciat, eamque extremitate veli, a dextero Subdiaconi humero pendentis, tegit. 1212. — Pronunciato a Celebrante: Veni, sanctificator etc., Diaconus eidem ministrat ad iniectionem incensi et ad thurificationem Altaris ut initio Missae (v. n. 1201); at, dum Oblata incensantur, extremis dexterae digitis, pedem Calicis tenet, ne evertatur, et sinistra posteriorem planetae fimbriam circa dexterum Celebrantis humerum parum sublevat; cum vero Crux est incensanda, Calicem ad cornu Epistolae intra Corporale statuit; Cruce thurificata, Calicem in medio Altaris reponit uti prius. Post Altaris incensationem, Cele­ brantem thurificat prout ante Introitum; dein, facta Altari genu­ flexione, procedit ad Chorum incensandum, incipiens a parte in qua dignior ex praesentibus in stallis superioribus sedet (v. n. 591). 1213. — Peracta Choralium incensatione, ad Altare redit cum genuflexione, ibique in plano ad cornu Epistolae, duplici ductu, incensat Subdiaconum, ad eum caput, ante et post, inclinans. Tum a latere dextero, reddito thuribulo Thuriferario, ad secundum ascendit gradum ante medium Altaris, ubi se convertens ad Thuriferarium, in cornu Epistolae stantem, ab eo thurificabitur, cui parum caput inflectet prius et postea. Demum, facie ad Altare conversa, ibi perstat ad finem usque Praefationis, nisi folia Missalis, ob Caeremoniarii absentiam, evolvere opus sit. Ad: Orale, fratres, Diaconus si, thurificatione completa, iam retro post Celebrantem stat, respondet: Suscipiat etc. 1214. — Infra Praefationem a tergo Celebrantis stat; ad verba: Domino Deo nostro, et ad nomina lesu et Mariae, si occurrant, caput inclinat. Pariter cum nominatur S. loseph in eius Festis, nec 392 Pars ΙΠ. - De sacrosancto Missae Sacrificio non nomen Sancti cuius Festum celebratur, si propria habeat Prae­ fatio, et per eorum Octavas caput inclinat (D. 4057 ad 5). Circa Praefationis finem ad dexteram Celebrantis ascendit, absque genuflexione, ut Sanctus etc., mediocriter inclinatus cum eo recitet se erigens ac signans ad: Benedictus etc., sequenti ratione verba di­ stribuens, ad: Benedictus, frontem signat; ad: qui venit, pectus; dicens: in nomine Domini, humerum sinistrum; ad: Hosanna in excelsis, dexterum. Deinde per secundum gradum, et cum genuflexione, in medio Altaris, se confert ad sinistrum Celebrantis latus eique indicat le­ genda, ac folia vertit. 1215. — Dum Celebrans Quam oblationem etc., pronunciat, Dia­ conus incedens per secundum gradum ac genuflectens in medio Altaris, redit ad dexteram Celebrantis. Ibi ad vocem: Benedixit, in suppedaneo flectit genua, ac cum sacra elevatur Hostia, dextera manu pectori admota, sinistra infimam posteriorem planetae partem in medio capiens aliquantulum attollit, eamque dimittit, antequam Celebrans genuflectat (Rit. celeb. Miss. VIII, 8; Caer. Episc., I. I, cap. IX, n. 5:1. II, cap. VIII, n. 69; D. 3535 ad 2). Peracta a Celebrante genuflexione, surgit cum eo, ac pallam e Calice detrahit; mox iterum genuflexus, ad elevationem Calicis similiter posteriorem extollit pla­ netae fimbriam, ac dum Celebrans Calicem demittit, assurgit, et suo loco depositum palla cooperit; tandem, facta cum Celebrante genu­ flexione, ad eius sinistram secedit, eique assistit uti supra. Ad: Supplices te rogamus etc., minime se inclinat nec ad: Omni benedictione, se signat, nec ad: Nobis quoque peccatoribus, pectus percutit (D. 3535 ad 3). Tum ad verba: Per quem haec omnia etc., facta ibi genufle­ xione, accedit ad dexteram Celebrantis, ubi, post Crucis signa, Calicem detegit, genuflectit una cum Celebrante, et cum eo assurgit. Denique ad: Per ipsum etc., duobus dexterae digitis, pedem Calicis firmat (Caer. Episc., 1. 1, cap. IX, n. 5), et, Hostia super Corporale reposita, iterum Calicem contegit, genuflectit cum Celebrante, simul surgit, ibi consistens usque ad Orationem Dominicam. 1216. — Statim atque Celebrans incipit: Pater noster, Diaconus, facta genuflexione, ad secundum descendit gradum post Celebrantem. Cum autem ventum fuerit ad: Et dimitte nobis debita nostra, iterata genuflexione, ascendit denuo ad Celebrantis dexteram, ubi, Patenam, a Subdiacono delatam, detegit, ac de eius manu accipiens, purificatorio interius exteriusque eam extergit. Mox eam circa orbem superiorem deosculatur, ac utraque manu hic inde super Altare, extra Corporale, Caput XXX. - De Missa solemni absente Episcopo Ordinario 393 erectam tenet, cum ipsius concavo ad sacram Hostiam converso, deosculans quoque Celebrantis manum, cum eam super Patenam ponet. Ubi Celebrans Hostiae Patenam submiserit, Diaconus Pallam e Calice dimovet, genuflectit, ac se cum Celebrante erigit: immissa subinde particula Hostiae in Calicem, hunc cooperit, ac rursus genuflectens cum Celebrante, simul surgit. Parum deinde inclinatus, iunctis inanibus, dicit cum Celebrante: Agnus Dei, qui tollis peccata mundi. Ad verba: miserere nobis manus disiungit et, sinistra infra pectu posita, dextera aperta et extensa, digitisque simul iunctis, pectus percutit primo et secundo, tertio vero ad verba: dona nobis pacem (D. 3535 ad 3). 1217. — Postmodum utrumque ibidem flectit genu, sicque genu­ flexus permanet, donec Celebrans Orationem: Domine lesu Christe, qui dixisti etc., absolverit; tunc se erigit, ac, manibus ante pectus iunctis, una cum Celebrante Altare, extra Corporaie, osculatur; nioxque brachiis Celebrantis sua supponens, genamque suam si­ nistram sinistrae illius, cum debita modestia propinquans, pacem recipit, dum ad verba: Pax tecum, verba: Et cum spiritu tuo, respondet. Pacis osculo accepto, genuflectit, et, facie Celebranti obversa, ad ultimum descendit Altaris gradum, ibique manus suas prope Sub­ diaconi humeros admovens, genamque sinistram suam sinistrae eius veluti adiungens, ut supra, reddit eidem pacem, Pax tecum dicens, cavendo tamen ne Altari objiciantur terga. Genuflectit iterum, et ascendit ad sinistrum Celebrantis latus, ibique remanet ad ablu­ tionem usque digitorum. At ubi Subdiaconus ad ministrandas am­ pullas, opportuno tempore, e Choro non redeat, Diaconus, debitis cum genuflexionibus, ad dexteram Celebrantis accedit, eique am­ pullas ministrat. Quum vero Celebrans ter dicit: Domine, non sum dignus etc., me­ diocriter se inclinat, sed nihil dicit, nec pectus percutit (D. 3535 ad 3); dum Celebrans sub utraque Specie se communicat, erga Altare pro­ funde se inclinat, minime vero tempore intermedio. 1218. — Postquam Celebrans digitos abluerit, Diaconus, accepto Missali cum legili, ad dexteram suam se vertit, et per secundum incedens gradum, ac genuflectens, una cum Subdiacono in medio Altaris, defert illud ad cornu Epistolae. Ibi consistens Celebranti Antiphonam, quae dicitur «Communio», ostendit, ac deinde secedit ad secundum gradum post eum. Lecta «Communio», per eundem secundum gradum se confert cum Celebrante ad Altaris medium, et post: Dominus vobiscum, redit cum ipso ad cornu Epistolae, ubi ad 394 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Orationem, vel Orationes, stans a tergo Celebrantis, flectit cum eo caput, ac, si Caeremoniarius desit, folia vertit; versis tamen foliis, pristinum petit locum. 1219. — Completis Orationibus, si Caeremoniarius desit, claudit librum sic quidem, ut pars qua aperitur semper obversa iaceat ad cornu Evangelii, nisi illud oporteat apertum relinqui ad alterius Evangelii lectionem, quo in casu istud reperit. Tum per secundum gradum sese denuo infert una cum Celebrante ad medium Altaris ubi. pronunciato a Celebrante: Dominus vobiscum, si Hymnus Angelicus dictus sit, ita se volvit per latus suum dexterum ad populum, ut terga vertat Celebranti, sicque stans, manibus iunctis, cantat: Id Missa est; sin vero Hymno Angelico locus non fuerit, stans, facie ad Altare conversa, canit: Benedicamus Domino. 1220. —Post: Ite Missa est, vel: Benedicamus Domino, se aliquan­ tulum retrahit ad cornu Epistolae ac dum Celebrans, dicto: Placeattlc., osculatur Altare, genuflectit in ora suppedanei, se signans ad bene­ dictionem; dein, erectus ibi consistit ad finem usque Evangelii, ad quod se signat, inclinat ac genuflectit, prout Celebrans. 1221. — Lecto Evangelio, ascendit suppedaneum a dextris Celebrantis; ibique, capite Cruci inflexo, vertens se e latere suo sinistro descendit ante infimum Altaris gradum, ubi, facta genu­ flexione, accipit biretum Celebrantis eique, cum osculis, porrigit, tum caput cooperit, ac cum aliis, eodem quo venit modo, ad Sa­ crarium revertitur. Quo cum pervenerit, consistit ad dexteram Celebrantis, apertoque capite, profunde se inclinat Imagini prae­ cipuae, ac, salutato Celebrante, sacras exuit vestes ordine inverso, 1222. — Quum adest Presbyter Assistens, Diaconus se gerit more solito, si quidem sequentia excipias: I. - Cum ad Altare pervenerit consistit a sinistris Celebrantis. II. - Postquam Celebrans Altare deosculatus fuerit, statim ad dexteram eiusdem Celebrantis transit. III. - Ad Offertorium, Presbyterum Assistentem duplici incensat ductu, ante Subdiaconum (D. 4018, VI, ad 1). IV. - Post: Sanctus, non accedit ad sinistram Celebrantis, ut alias, sed ad eius perstat dexteram tantillum retro usque ad: Pater noster (Rit. celeb. Miss. Vil, II). Caput XXX. - De Missa solemni absente Episcopo Ordinario 395 V. - Post: Agnus Dei, facta genuflexione, ad secundum descendit gradum a tergo Celebrantis, ibique a Presbytero Assistente pacem excipit, quam continuo Subdiacono de more praebet (D. 4018, VI, ad 2). VI. - Iterata subinde genuflexione, accedit ad librum, donec e Choro redeat Presbyter Assistens: tunc, facta genuflexione, se ad dexteram confert Celebrantis, cui ampullas pro purificatione et ablutione ministrat, si id Subdiaconus nondum praestiterit (Caer. Episc. 1. I, cap. IX, n. 5 in fine). VII. - Post ablutionem non transfert Missale ad cornu Epistolae, sed descendit ad secundum gradum post Celebrantem. VIII. - Lecto ultimo Evangelio, ascendit suppedaneum ad laevam Celebrantis, ibique, Cruci capite inclinato, vertit se per latus suum dexterum, ac descendit ante infimum Altaris gradum, ubi, facta genuflexione a sinistris Celebrantis, caput contegit, et ad Sacrarium regreditur, modo quo egressus est. Articulus VI. De Subdiacono in Missa solemni, absente Episcopo Ordinario. 1223. — Subdiaconus, hora praestituta, Sacrarium ingreditur, ubi praevidet ac signat Epistolam, quam ipse erit cantaturus. Postmodum manus lavat, et ad sinistram Celebrantis, sui Ordinis induit paramenta, eodem modo ac Celebrans, deosculans amictum et ma­ nipulum, ac recitans, si lubet, Orationes pro Sacerdote praescriptas, quo casu cum tunicellam sumit profert: Tunica iucunditatis, et indumento laetitiae induat me Dominus. Manipulum vero post tunicellam assumit. 1224. — Subdiaconus etiamsi Canonicus, una cum Diacono Celebrantem adiuvare debet dum sacras vestes induit, nisi contraria vigeat consuetudo (D. 3866, ad I), et in casu manipulum, Cele­ brante parato, assumit. 1225. — Omnibus rite dispositis, stans in plano ad sinistrum Celebrantis latus, profunde se inclinat, ad nutum Caeremoniarii, cum aliis praecipuae Sacrarii Imagini; salutato Celebrante, caput cooperit, et ante Diaconum ad Altare graditur, demissis oculis, iunctisque manibus. 396 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Ad Ecclesiae ingressum, si aspersio aquae benedictae minime locum obtineat, paulispersubsistens, aperit caput, ac digitis dextera·, aquam accipit lustralem a Caeremoniario, eamque statim Diacon· praebet; quo peracto, seipsum signat, caput tegit, suumque iter prosequitur. Si transeundum sit ante SS. Sacramentum etc., confer quae animadvertimus n. 1174. 1 Caput XXX. - De Missa solemni absente Episcopo Ordinario 397 Ibi a sinistris Celebrantis consistens, eidem posteriorem sublevat planetae limbum, et apte post scamni tergum demittit; tum, Cele­ branti exhibita reverentia, assidet, caput cooperit, ac manus prope genua super tunicellam extensas imponit. Ad postremum: Kyrie, Caeremoniario innuente, caput detegit, surgit, et per planum se confert ante infimum Altaris gradum, ubi, ad Celebrantis sinistram, peracta genuflexione, elevans eidem Celebranti anteriorem vestis 1226. — Cum ad Altare pervenerit, consistit ante infimum gra­ dum a sinistris Celebrantis, caput detegit, et biretum Caerenioniar· ! fimbriam ad secundum ascendit gradum; quo facto, in planum descendit a tergo Diaconi. tradit. Si ad Presbyterium ex parte Evangelii pervenerit, Subdia- 1 Idipsum perfici opus est, quoties sedendum sit ad Sequential!!, conus, ante infimum Altaris gradum in cornu Evangelii, detect·; at tunc ad scamnum pergit, quin prius ad Altaris medium accedat, capite, aliquantulum recedit ut Diaconus et Celebrans transiit aut ullam reverentiam exhibeat. possint; si vero ex parte Epistolae pervenerit, tunc, absque genu- ( flexione in medio, procedit usque ad cornu Evangelii et se ut supra ; 1229. — Si vero sedendum non sit, dum a Choro ultimum gerit. Facta deinde in plano genuflexione (D. 2682 ad 47), se sign? decantatur: Kyrie etc., Subdiaconus per idem incedens planum, Crucis signat, quando Celebrans ea verba profert: In nomine Patri dexterumque Altari obvertens latus, una simul cum Celebrante ac Adiutorium nostrum; et: Indulgentiam; ac Celebranti, ut in Missa Diacono, quod semper in similibus efficiendum est, accedit ad privata respondet. Ad: Gloria Patri etc., caput profunde inclinat; Altaris medium, ibique perstat donec a Celebrante decantatum ad: Misereatur tui, se inclinat profunde versus Celebrantem; ad: ; fuerit: Dominus vobiscum, si Hymno Angelico locus non adsit, Confiteor, erga Altare, sese ad Celebrantem vertens in iis verbis: vel intonatum: Gloria in excelsis Deo. Tibi Pater, ac: Te Pater, pectusque sibi percutiens dum dicit: AL In hoc posteriori casu ad vocem: Deo, flectit caput, et ita celeriter culpa. Ad: Indulgentiam, se erigit; ad: Deus, tu conversus, medio­ Altare conscendit, ut simul cum Diacono illuc perveniat; tum ad criter se inclinat. sinistram Celebrantis consistens, voce submissa, recitat cum eo 1227. — Pronunciato: Oremus a Celebrante, Subdiaconus, si­ Hymnum Angelicum, inclinans se cum ipso, ad: Adoramus te; Gratias nistra infra pectus posita, dextera anteriorem vestis Celebranti- agimus tibi; lesu Christe; Suscipe deprecationem nostram et iterum fimbriam aliquantulum a suo latere elevat, et cum eo ascendit ad: lesu Christe. Dum vero profert: Cum Sancto etc., sinistra infra pectus posita, Altare, ibidem consistens tantillum ad Altare conversus, ac fere ad sinistrum Celebrantis latus, dum incensum iniicitur in thuri· Cruce se signat ita tamen ut ad verba: Cum Sancto, frontem tangat; bulum. Sinistra manu deinceps pectori admota, cum dextera poste­ ad: Spiritu, pectus; ad: in gloria, humerum sinistrum; ad: Dei, dexterum; proferens: Patris. Arnen, manus iungat. riorem planetae fimbriam circa sinistrum Celebrantis huniemn paullum sublevat, et Celebrantem in Altaris incensatione comitatur 1230. — Si, recitato Hymno, non est sedendum, Subdiaconus genu cum Diacono flectens quoties Celebrans Cruci se tantum in­ perstat, iunctis manibus, ad sinistrum Celebrantis latus usquedum clinat. Altari thurificato, in planum per latus Epistolae descendit a Choro Hymnus persolvatur. Quando a Choro cantantur vel, sub ubi stat a sinistris Diaconi, dum iste Celebrantem incensat. Postmodum, stans in eodem loco a dextris Diaconi, signat «c organorum sono, recitantur verba inclinationes exposcentia, caput inclinat et circa Hymni finem, quin genuflectat, in planum descendit ad initium Introitus; ad: Gloria Patri etc. caput inclinat, et ad a tergo Celebrantis. Kyrie etc. Celebranti respondet. Sin autem est sedendum, peracta in suppedaneo genuflexione, 1228. — Si ad cantum: Kyrie sedendum sit, Cruci Altaris caput ad suam se vertit dexteram, et ante Diaconum, per latus Epi­ profunde inclinat, et, absque genuflexione, capite detecto mani· stolae, detecto capite, ad paratum pergit scamnum. Cum a Choro busqué iunctis, ad scamnum procedit (DD. 1563 ad 1; 2684 ad 13). cantantur, vel sub organorum sono recitantur verba quae indi- 398 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio nationes exposcunt (D. 3457 ad 3), caput detegit ponens biretum i prope genu dexterum et capitis inclinationem facit (D. 1563 ad I) ’ Ad postrema Hymni verba nempe: Cum Sancio Spiritu etc., ai 1 Caeremoniarii nutum, se gerit ut supra sub n. 1228 diximus. 1231. — Ubi: Dominus vobiscum a Celebrante cantatum fuerit, Subdiaconus per idem planum se confert, una cum Celebrante e: Diacono, ad cornu Epistolae, in incessu obvertens Altari latus sini· , strum, quod semper in similibus servandum est. Ad Orationem, | vel Orationes, stat a tergo Celebrantis et flectit caput, quando i praestat Celebrans. Caput XXX. - De Missa solemni absente Episcopo Ordinario 399 vertit se ad sinistram suam, ac per planum incedens, ac genuflectens in infimo gradu (D. 2682 ad 47) ante Altaris medium, transfert illud ad cornu Evangelii, ac ita statuit, ut illius pars posterior fere angu­ lum lateralem cornu Evangelii respiciat. Deposito Missali, ad se­ cundum descendit gradum a latere eiusdem cornu, ibique, facie ad Altare versa, assistit Celebranti Evangelium legenti, folia vertens, ac de more respondens tum in principio, tum in fine, nec non se signans, caput inclinans ac genuflectens, prout Celebrans (D. 4057 ad 5). 1235. — Lecto Evangelio, respondet: Laus tibi, Christe, ascendit suppedaneum, collocat Missale prope locum ubi Corporale exten­ 1232. — Sub finem ultimae Orationis, ibidem consistens, a Cae­ dendum erit, et ad iniectionem incensi in thuribulum se gerit ut remoniario librum accipit Epistolarum, quem utraque manu aJ ante Introitum (v. n. 1227). Postmodum descendit ante infimum inferiores angulos tenens ante pectus cum parte superiori ipsi pectori Altaris gradum tantillum ad cornu Evangelii usque ad adventum adhaerente, graditur ad Altaris medium, ubi, facta genuflexione’ | Diaconi. Tum vero, facta ibi a sinistris Diaconi genuflexione, per infimo gradu (D. 2682 ad 47), continuo redit ad cornu Epistolae; suam se vertit laevam, et a sinistris Diaconi ad locum procedit, ibique stans in plano post tergum Celebrantis, facie ad Altare con­ ubi Evangelium canendum est, nimirum ad Evangelii cornu, versa, ac ipsemet librum sustinens, cantat Epistolam, caput incl.· aliquantulum longe ab Altaris gradibus. Quo cum accesserit, ita se nans ac genuflectens, cum opus fuerit. Sed caput non est inclinan­ collocat, ut sinistrum habeat latus Altare versus, et dexterum erga dum quando nomen alicuius Sancti, de quo Missa celebratur, ve populum, faciem autem ad Diaconum conversam. fit specialis Commemoratio, occurrit in titulo Epistolae (D. 3767 Stans ita compositus, accipit a Diacono, ambabus manibus, ad ad 25). partem inferiorem librum apertum, et sic ante pectus elevatum Si in Ecclesia pro cantu Epistolae adhibetur legile, Subdiaconus tenet, ut facies, oculique eius a libro tegantur, iugiter consistens librum super illud ponet, manus autem extensas in extremitate usque ad finem Evangelii, quin se signet, inclinet, aut genuflectat inferiori eiusdem libri. (Caer. Episc., 1. I, cap. X, n. 3). Cantato Evangelio, librum apertum retinens, recta via, absque 1233. — Cantata Epistola, librum clausum deferens, ut supr ulla reverentia, illum defert Celebranti osculandum, indicans digito pergit iterum ad medium Altaris alteram genuflexionem peracturus paginam ubi adest principium Evangelii sibi a Diacono ostensum. qua completa, accedit per planum ad Celebrantem in cornu Epistolae ibi in ora suppedanei genuflexus, si Canonicus profunde inclinatu? 1236. — Si ad Evangelium canendum, legile adhibetur, Subdia­ tantum (D.349I ad 7), paululum deflectit librum versus Celebrantem conus consistit post legile, et ad extremitates superiores libri manus osculatur eius manum libro superpositam, ac benedictionem recipit apponit iugiter consistens usque ad finem Evangelii quin se signet, tum erectus librum tradit Caeremoniario. inclinet, aut genuflectat, cum repraesentet legile immobile (Caer. Si Celebrans vero in legendo Tractu vel Sequentia occupatus est Episc. loc. cit.). Absoluto Evangelii cantu, a Diacono accipit li­ Subdiaconus in plano ad latus Epistolae consistit et, lectione ab­ brum, et se gerit ut supra. soluta, ad oram suppedanei ascendit. Si ad cantum Sequentiae sedendum sit, se gerit ut supra 1237. — Postquam Celebrans Evangelium osculatus fuerit, li­ (v. n. 1228). brum claudit, ac parum retrocedens, Celebranti profunde se incli­ nat; in planum descendit e cornu Epistolae, ibique tradit librum 1234. — Post traditionem libri Epistolarum, vel circa exitu.'· cantus Sequentiae, si eidem locus sit, apprehenso Missali cum legili. i Caeremoniario. 400 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio 1238. — Si post Evangelium habenda sit concio, Subdiaconus, post thurificationem Celebrantis, ascendit ad illius sinistram, et continuo facta genuflexione, descendit ut alias ad scamnum, ubi a sinistris Celebrantis assidet, et Concionatori caput aperit cum ipsos salutat (D. 1772 ad 5). Post concionem ad Altare revertitur cum genuflexione. 1239. — Expleta concione, vel, si huic locus non fuerit, incensato post Evangelium Celebrante, accedit ad medium Altaris et in plano sistit a tergo Diaconi, donec Celebrans: Dominus vobiscum et Oremus decantaverit, si Symbolum non sit dicendum, vel: Credo in unum Deum intonaverit. Tunc ad vocem: Deum, profunde inclinato capite, ad sinistram ascendit Celebrantis, cum eo Symbolum recitat, non praetermittens capitis inclinationem ad: lesum Christum, et: Simul adoratur; ad verba: Et incarnatus, lente genu dexterum flectit reliqua proferens verba: de Spiritu Sancto ex Maria Virgine et horni factus est, absque ulla capitis inclinatione. Ad verba: Et vitam venturi saeculi. Arnen, sinistra infra pectus demissa, se interim signat dextera, ita tamen ut ad verbum: Et, frontem tangat; ad: vitam, pectus; ad: venturi, sinistrum humerum; ad: saeculi, dexterum; denique Arnen pronuntians, manus iungit. H 1 b B 1240. — Si recitato Symbolo non sit sedendum, Subdiaconus perstat a sinistris Celebrantis; ast paulo ante: Et incarnatus, faciem ad Celebrantem convertens, descendit cum eo ad secundum gradum: ad praefata verba utrumque in ora suppedanei flectit genu, ac caput profunde inclinat (D. 2915 ad 6). Cantato: et homo factus est. iterum Altare conscendit uti prius. Post Symbolum, quin genuflectat, in planum descendit a tergo Diaconi. Si vero ad Symbolum sit sedendum, accedit ad scamnum, assidet et ad Altare redit prout n. 1230 de Hymno Angelico dictum est. Ad: Et incarnatus, minime genuflectit, sed caput apertum dumtaxat inclinat. Ad verba: Crucifixus etiam, quum Diaconus bursam ad Altare delaturus surgit, et ipse surgit, biretuin ante pectus manibus tenet usque ad illius reditum; tunc assidet cum eo, ac caput cooperit. 1241. — Sub Symboli exitum ad Altare reversus, sistit de mort in plano post tergum Diaconi; tum dicto: Oremus, genuflectit in infimo gradu et ad abacum pergit. Illic renibus ad populum versis, accipit circa humeros a secundo Ceroferario velum sericum oblongum, ac postea manu sinistra nuda Calicem cum desuper purificatorio, Caput XXX. - Dc Missa solemni absente Episcopo Ordinario 401 Patena, hostia ac palla, ad nodum apprehendit, iliumque longiori parte veli contegit; demum extendens dexteram super ipsum velum, per latus Epistolae suppedaneum ascendit a dextris Diaconi, eique Calicem sic coopertum tradit. Quando non dicitur Credo, Subdiaconus etiam bursam cum Corporali super pallam imponit, omnia velo humerali contegit. 1242. — Cum Diaconus Celebranti Patenam porrigit, Subdia­ conus sinistra accipit Calicem ad nodum, in quo tantillum elevato et inclinato, dextera, extensis iunctisque digitis, premit medium purificatorii usque ad fundum, pollice tamen alterutrum purificatorii pen­ dentis limbum retinet ad exteriorem partem cuppae, ac purificatorimn semel et iterum circumducens per Calicem, hunc penitus extergit et Diacono tradit. Tum, sinistra ad pectus apposita, dextera accipiens a primo Ceroferario ampullam vini, praebet eam, sine osculis, Diacono, ac dum hic vinum in Calicem infundit, ipse ab eodem Ceroferario capit ampullam aquae, quam aliquantulum elevans ostendit Cele­ branti, dicens interim parum inclinatus: Benedicite, Pater Reverende; facto autem a Celebrante super ampullam Crucis signo, paucas aquae guttas infundit in Calicem; postea de manu Diaconi recipit ampullam vini, et utramque Ceroferario tradit. 1243. — Post: Offerimus etc. se gerit ut sub n. 934 diximus, sed paulo ante: Sanctus, Patena pectori admota, ascendit, absque genuflexione, ad sinistram Celebrantis, ut cum eo mediocriter inclinatus Trisagium recitet, se erigens, at non se signans, ob Pa­ tenam quam manu tenet, ad: Benedictus. Deinde iterum in planum descendit uti prius. Verum ubi in more est positum, ut Subdiaconus ad Celebrantem minime accedat ad dicendum: Sanctus etc., id ser­ vari licet (D. 2682 ad 30). Quum postmodum a Celebrante cantatur: Pax Domini etc., genuflectit in infimo gradu et ad illius sinistram accedit, ubi, nova cum Celebrante peracta genuflexione, dicit cum eo parum inclinatus, iunctis manibus: Agnus Dei, qui tollis peccata mundi. Ad verba: miserere nobis, manus disiungit et, sinistra infra pectus posita, dex­ tera aperta et extensa digitisque simul iunctis, pectus percutit primo et secundo, tertio vero ad verba: dona nobis pacem (D. 3535 ad 3); dehinc iterum genuflectit, ac in planum descendit, ante medium Altaris, quin genuflexionem iteret. Dum Diaconus ad eum accedit ad pacem dandam, se parum ad Evangelii cornu retrahit, absque genuflexione, ita ut ambo in medio » — Moretti, De s. Functionibus - II. 402 Caput XXX. - De Missa solemni absente Episcopo Ordinario Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Μ Altaris ante infimum gradum stent, deinde se convertens ad suum dexterum latus versus Diaconum, brachia sua brachiis illius sub­ mittens, suam genam sinistram sinistrae illius apponens, respon­ det: Et cum spiritu tuo, et caput ante et post inclinat. 1244. — Pace accepta, simul cum Diacono genuflectit, ac Caeremoniario, vel eo deficiente, Acolytho eum comitante, se ad Chorum confert, ubi ex praesentibus digniori in stallis superioribus pacem dat, imponens manus super humeros eiusdem interea dicens: Pax tecum. Data pace digniori, Subdiaconus inclinat se et transit, genu· flectens in medio versus Altare, ad alteram Chori partem; iterum digniori illius partis in stallis superioribus pacem dat. Deinde pacem dat primo in stallis inferioribus, ac postea revertitur ad alteram Chori partem, in medio genuflectens, et pariter pacem dat primo in stallis inferioribus. Si Canonici Episcopi adsint, Subdiaconus cis pacem dans, manus suas extensas non super eorum humeros imponit, sed eorum cu­ bitis supponit. Pace in Choro distributa, redit ad Altare, ubi ante medium facta genuflexione, pacem porrigit Caeremoniario; iterum genuflectit et ascendit suppedaneum ad dexteram Celebrantis, absque nova genuflexione, nisi forte cum Celebrante genuflectere debeat. Quum vero Celebrans ter dicit: Domine, non sum dignus etc., mediocriter se inclinat, sed nihil dicit nec pectus percutit (D. 3535 ad 3). Quando vero Celebrans sub utraque Specie se communicat, erga Altare profunde se inclinat, minime vero tempore intermedio. 1245. — Ubi Celebrans, sumpta sacra Hostia, a meditatione cessavit, Subdiaconus pallam e Calice detrahit, et cum Celebrante genuflectit ac surgit; sinistra super pectus posita, dextera accipit ampullam vini a Ceroferario primo et vinum in Calicem infundit ad beneplacitum Celebrantis, non se inclinans, nec ampullam oscu­ lans. Purificatione a Celebrante sumpta, iterum manu dextera vinum infundit super pollices et indices eiusdem Celebrantis; tum ampulla vini Ceroferario reddita, eadem manu dextera accipit ampullam aquae, quam rursus super digitos infundit; tandem Ceroferario ampullam reddit; quo peracto, purificatorium ponet expansum super digitos Celebrantis. ί Tum per gradus anteriores Altaris in planum descendit simul cum Diacono; ante Altaris medium genuflectit et accedit ad cornu Evan­ gelii, ibi super Calicem purificatorium extendit, quem sinistra ad I I I I 403 nodum tenens parum elevatum et inclinatum, medium purificatorii dextera premit ad imum usque ac pollice alterutram illius partem retinet extra cuppam; sicque illud bis, terve circumducens totum Calicem moderate, nec brachia cum toto corpore agitans, abstergit. Deinde, remoto sinistra manu Calice de Corporali in cornu Evangelii, purificatorium super illum extendit eique sinistra Patenam, simul(jue Patenae dextera pallam superimponit. Postea Subdiaconus plicat Corporale, revolvendo anteriorem illius partem, posteriorem, et reliquas hinc et inde, atque in bursam quam, sinistra premente, aperit, dextera Corporale recondit; denique velo Calicem cooperit, ac super illum bursam collocat; postea revoluta super bursam parte anteriori veli, capit sinistra Calicem ad nodum, ac extensam tenens dexteram super bursam, defert illum, sine velo quidem humerali, sed cum genuflexione ante medium Altaris, ad abacum; ubi demisso velo in anteriori parte revoluto, ad suum redit locum i post tergum Diaconi, absque genuflexione, si adhuc sit in cornu Epistolae. 1246. — Post: /te Missa est, vel: Benedicamus Domino, ad secun­ dum ascendit gradum aliquantulum ad cornu Evangelii, ac dum Celebrans, dicto: Placeat etc., osculatur Altare, genuflectit in ora suppedanei, se signans ad benedictionem. Si ultimum Evangelium sit proprium, decantato a Diacono: Ite Missa est, sine genuflexione, ascendit ad cornu Epistolae, via breviori, sumit Missale cum legili, et descendens per gradus anteriores in planum, genuflectit ante medium Altaris super infimum gradum, defert Missale ad cornu Evangelii, ac ita statuit ut illius pars posterior fere angulum latera­ lem cornu Evangelii respiciat: statim ad secundum gradum ante Altare descendit et utrumque flectit genu in ora suppedanei, aliquan­ tulum versus Evangelii cornu. Benedictione accepta, surgit, et per eundem gradum incedens ad cornu Evangelii accedit, ubi, facie ad Altare versa, assistit Celebranti Evangelium legenti, cui in principio et in fine respondet, ac tabellam sustinet, non se signans, nec genuflectens. Si vero Missali assistit, manu sinistra folia vertit atque se signat, caput inclinat et genuflectit prout Celebrans, si opus fuerit. 1247. — Lecto Evangelio, conscendit suppedaneum a sinistris Celebrantis, ibique, capite Cruci inflexo, vertens se, e latere suo .extero, descendit ante infimum Altaris gradum, ubi, facta genuHexione, caput cooperit, ac cum aliis, eodem quo venit modo, ad Sacrarium revertitur. Quo cum pervenerit, consistit ad sinistram it a 404 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Celebrantis, apertoque capite profunde se inclinat Imagini praeci­ puae; salutato Celebrante, sacras exuit vestes, ordine inverso. 1248. — Quum Presbyter Assistens adest, Subdiaconus se, more solito, gerit, si quidem sequentia excipias: I. - Cum ad Altare pervenit consistit a sinistris Diaconi. II. - Cantata Epistola, benedictioneque accepta, non transfert Missale, sed, reddito Caeremoniario Epistolarum libro, sequent Presbyterum Assistentem, ad cornu graditur Evangelii, cum genu­ flexione ante medium Altaris. III. - Dum Celebrans Evangelium legit, inter eum consistit et Presbyterum Assistentem, aliquantulum post ipsos. 4 IV. - Pace a Diacono more locoque solito recepta, minime ad Chorum pergit, sed, facta genuflexione, ad dexteram ascendi! Celebrantis, donec a Choro redeat Presbyter Assistens; tunc, genuflexione peracta, in planum descendit. -“i , V»7 4 V. - Lecto ultimo Evangelio, pro quo nunquam transfert Missale, ascendit suppedaneum ad laevam Diaconi, ibique, Cnici capite inclinato, vertit se per latus suum dexterum, ac descendi: ante infimum Altaris gradum; ubi a sinistris pariter Diaconi, facta genuflexione, caput contegit et ad Sacrarium regreditur, modoq: egressus est. Caput XXX. - De Missa solemni absente Episcopo Ordinario 405 nerit signum dat caput detegendi et utrumque genu flectendi, addita mediocri corporis inclinatione (D. 4179 ad 1); si vero SS. Sacra­ mentum in Tabernaculo inclusum est, advertit ut caput detegant et, facta genuflexione unico genu, caput rursus cooperiant; ita se gerit in transitu ante S. Crucis Reliquiam, vel alterius Dominicae Passionis Instrumenti publice expositam. Si transire contingat ante Altare maius, cum forte Missa solemnis in Altari laterali sit celebranda, ante Reliquias Sanctorum solemniter expositas, ante Praelatos maiores in loco eorum jurisdictionis, coram ipsis caput detectum inclinare facit. 1250. — Cum ad Altare pervenerit, sistit in cornu Epistolae et, Celebrante coram Altari in medio adveniente, signum dat caput detegendi et Altaris Cruci debitam reverentiam praestandi, simulque a Diacono Celebrantis biretum et illud ipsius Diaconi acci­ pit, dein ad sinistram Subdiaconi accedit eiusque biretum accipit ibique in plano genuflectit; dat signum Celebranti incipiendi .Missam, defert bireta ad sedile, et ea in scamno tribus distinctis locis disponet. Si Presbyter Assistens adsit, Caeremoniarius, acceptis biretis Celebrantis et Presbyteri Assistentis, se confert ad sinistram Sub­ diaconi eiusque ac Diaconi biretum accipit, ibique genuflectit in plano; dat signum Celebranti incipiendi Missam; bireta ad sedile defert, ubi in quatuor distinctis locis disponit. 1251. — Caeremoniarius infra Confessionem genuflectit in parte Epistolae, et quidem in infimo gradu, si tres adsint gradus, secus in Articulus VII. plano, facie ad cornu Evangelii conversa. In genere vero, iuxta pro­ De Caeremoniario in Missa solemni, absente Episcopo Ordinario. batorum Auctorum sententias, dicendum est: Caeremoniarius stat, vel genuflectit, in loco quo maluerit, cum ei neque stanti, neque 1249. — Caeremoniarius hora praestituta ad Sacrarium se con­ genuflexo, certus in Presbyterio locus assignari possit. fert, manus lavat, superpelliceum induit, ac diligenter inspicii, Quando Ministri Confessionem faciunt, ipse profunde se inclinat, an omnia pro Missa solemni sint suo quaeque loco parata et congrue pectus cum illis percutit et versus Celebrantem se vertit dum illi disposita (v. n. 1163). dicunt: Tibi Pater, et: Te Pater. Omnibus rite compositis, egrediendi signum dat, et, facta cum Pronunciato a Celebrante: Oremus, Caeremoniarius surgit, et ad aliis profunda inclinatione Imagini praecipuae, post Ceroferarl· Epistolae latus Altaris gradus conscendit a sinistris Thuriferarii. (Caer. Episc., L. II, cap. Ill, η. 1 et D. 2578 ad 2) ad Altare procedit, Ad iniectionem incensi in thuribulum sistit in suppedaneo Diaconum iunctis manibus et capite iugiter detecto. Ad Ecclesiae ingressum, inter et Thuriferarium. si aspersio aquae lustralis locum non habeat, tantisper subsistens 1252. — Si Presbyter Assistens absit, postquam Celebrans indicem dexterum aqua benedicta intingit, eamque Subdiacono por­ Crucem ac etiam Reliquias vel Statuam, si adsint, incensavit, Cae­ rigit; quo peracto, seipsum signat, et iter suum prosequitur. Si in accessu ad Altare transire oporteat ante Altare super que remoniarius cum aliis genuflectit, Missale apprehendit cum legili, SS. Sacramentum expositum est, simul ac in conspectu eius adve- et descendens in planum stat ad Altaris latus conversus donec Caput XXX. - De Missa solemni absente Episcopo Ordinario 406 407 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Epistolae cornu incensatum fuerit. Dum Celebrans ad medium progreditur, Altare conscendit, Missale pristinum in locum reponit, cum aliis genuflectit et rursus descendit. Si vero Missale super abacum adsit, illud accipit et, postquam cornu Epistolae incensa­ tum fuerit, super Altare collocat, dein cum aliis genuflectit et rursum descendit. Si Presbyter Assistens adsit, Caeremoniarius in Altaris thurifi· catione Celebrantem comitatur a dexteris Diaconi. Ad Celebrantis incensationem se a tergo Subdiaconi collocat, ad sinistram Thuriferarii. Celebrante a Diacono subinde incensato, accedit ad poste­ riorem partem cornu Epistolae, seu iuxta Altaris latus, vel retro stat post Presbyterum Assistentem, si eidem sit locus, se cum aliis signans ad Introitum, caput et, alios praeveniens, inclinans ad: Gloria Patri etc. Cum a Choro ultimum decantatur: Kyrie, Cele­ branti sacrisque Ministris signum dat ad medium Altaris accedendi. 1253. — Si ad cantum: Kyrie sedendum sit, signum dat caput Cruci Altaris profunde flectendi et, praecedendo per breviorem viam, Celebrantem et sacros Ministros ad scamnum ducit. Deinde. Celebrante sedente cum aliis salutato, et ipse sedere potest in aliquo scamno, tamen humiliore, vel ad dexteram Diaconi, vel, si Presbyter Assistens adsit, ad sinistram Subdiaconi, ita collocato, ut a Cele­ brante et a Ministris sacris videri possit (DD. 279; 350; 2578 ad 8 et 9). Ad postremum Kyrie surgit, et consistens ante Celebrantem, ei se inclinat in signum assurgendi. Tum per planum illum sacrosque Ministros antecedendo ad Altare reducit, ubi a dexteris Diaconi, genuflexione peracta in plano, se ad latus Epistolae recipit. 1254. — Ad: Gloria in excelsis Deo intonationem, Caeremoniarius prope angulum Altaris in cornu Epistolae consistit et ad verbum Deo, capitis inclinatione facta, Ministris sacris signo indicat ut suppedaneum conscendant; si non adsit Presbyter Assistens, accedit ad dexteram Diaconi, secus ad dexteram Presbyteri Assi­ stentis, recitans cum aliis Hymnum Angelicum, caput inclinans ad: Adoramus te; Gratias agimus tibi; lesu Christe; Suscipe deprecationem nostram; et iterum ad: lesu Christe, ac se Crucis signo muniens in fine Hymni. 1255. — Si ad huius Hymni cantum sit sedendum, facta ibidem genuflexione. per breviorem viam ducit, praecedens, Celebrantem ac sacros Ministros ad scamnum ac sedet ut supra. Si, quum de Altari discedendum erit Celebranti cum Ministris, cantantur aliqua verba, quae inclinationes exposcunt, advertat Caeremoniarius detinere eos ad Altare donec verba illa cantata fuerint: si cantantur interea dum ex Altari ad scamnum pergunt nequaquam subsistent; quod si cantantur statim ac venerint ad scamnum, non sedent, sed stantes ibi versus Altare se inclinant; quod faciunt Ministri tantum si cantantur postquam Celebrans sederit, et priusquam considant ipsi. 1256. — Dum a Choro illa cantantur verba, vel sub organorum sono recitantur (D. 3457 ad 3), quae inclinationes exposcunt, signum dat caput detegendi, inclinandique (D. 1563 ad 1); quum autem postrema concinuntur, nempe: Cum Sancto Spiritu etc., surgit, ac se ante Celebrantem constituens, eidem se inclinat in signum assurgendi; tum per planum, antecedendo, reducit illum, sacrosque Ministros ad Altare; ubi, facta a dextris Diaconi genuflexione, se recipit ad latus Epistolae ut ad Introitum, et Celebranti ostendit Orationes dicendas, ac folia volvit, si nimirum desit Pre­ sbyter Assistens. 1257. — Sub ultimae Orationis finem, accipit ex abaco Episto­ larum librum, quem, tenens ad latera cum apertura ad dexteram suam conversa, tradit Subdiacono in cornu Epistolae consistenti; mox ducit hunc, incedens a sinistris eius, ad medium Altaris, ubi, facta cum eo genuflexione, reducit illuni ante cornu Epistolae, stans pariter a sinistris eius dum cantat Epistolam, caput inclinans ac genuflectens cum opus fuerit. Caput vero non est inclinandum quando nomen alicuius Sancti, cuius Festum vel Commemoratio agitur, occurrit in titulo (D. 3767 ad 25). Qua expleta, rursum ducit Subdiaconum ad Altaris medium ut supra: ibique, repetita genuflexione, comitatur illum ad Celebrantem ad benedictionem recipiendam, post quam ab eodem Subdiacono librum accipit. 1258. — Si ad cantum Sequentiae sedendum sit, Caeremoniarius, postquam Celebrans eam legerit, se gerit ut sub n. 1253 diximus. Circa finem cantus Sequentiae surgit et consistens ante Celebrantem, ei se inclinat in signum assurgendi. 1259. — Cum Celebrans Evangelium legere incipit, Caere­ moniarius e latere Epistolae Diacono Evangeliorum librum por­ rigit, quin eum ad Altaris medium comitetur. Lecto subinde Evangelio, assistit ad impositionem thuris prout ante Introitum (v. n. 1251); quo benedicto, descendit cum Thuriferario in planum ad latus Epistolae, quoadusque Celebrans benedictionem i I I 408 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Diacono impertiat; tunc Thuriferarium ducit ac Ceroferarios ante medium Altaris, ubi, postquam Diaconus in planum descen­ derit, facta ab omnibus genuflexione, ducit eos, praecedens, ad locum, in quo Evangelium cantari solet, nempe ad cornu Evangelii aliquan­ tulum longe ab Altaris gradibus. Cum illuc accesserit, Ministris ante se transeuntibus locum dat; dehinc ad laevam sistit Diaconi, tantillum post eum, indicans ei Evangelii textum, se signans ad verba: Sequentia etc., vel: initium etc. Si infra Evangelii cantum occurrat nomen lesu, Mariae vel Sancti de quo Missa celebratur, vel Commemoratio fit, caput versus Missale inclinat, genuflectit pariter versus Missale, si genuflectendum sit. Si vero nomen Sancti, de quo Festum vel Commemoratio agitur, occurrit in titulo, caput non flectit (D. 3767 ad 25). Cantato Evangelio, cum Subdiaconus Celebranti librum defert osculandum, Caeremoniarius reliquos ducit Ministros ante infimum Altaris gradum cum genuflexione, et in cornu Epistolae accipit a Subdiacono Evangeliorum librum, quem ad abacum reportat. Si post Evangelium habenda est concio, acceditur ad sedile, et suo tempore ad Altare fit reditus, quemadmodum supra dictum est. 1260. — Intonato a Celebrante: Credo in unum Deum, Caeremoniarius ad verbum: Deum, capitis inclinatione peracta, Ministris sacris signo indicat ut suppedaneum conscendant; si non adsit Presbyter Assistens, accedit ad dexteram Diaconi, secus ad dexte­ ram Presbyteri Assistentis, recitans cum aliis Symbolum, inclinans caput ad: lesum Christum, et: Simul adoratur, ac genuflectens ad: Et incarnatus, necnon se signans ad: Et vitam venturi saeculi. Anien. Si, recitato Symbolo, non sit sedendum, manet ibi; ast paulo ante: Et incarnatus, descendit cum Celebrante sacrisque Ministris, ab ipso invitatis, ad secundum gradum, et genuflectit cum ipsis, utroque genu, in ora suppedanei, ac profunde caput inclinat, usque ad: et homo factus est, inclusive. Deinde ascendit rursum cum aliis ad Altare, ubi, facta cum Diacono genuflexione, pergit, via breviori, ante eum ad abacum; ibi bursam apprehendit, ac Diacono tradit; postmodum redit ad cornu Epistolae. Sub finem Symboli sacros admonet Ministros * ut descendant post tergum Celebrantis; ipse vero, debitis cum reverentiis, secedit ad librum, si nimirum non adsit Presbyter Assistens. Si vero ad Symbolum sit sedendum, facta ibidem genuflexione, per breviorem viam ducit, praecedendo, Celebrantem ac Ministros sacros ad scamnum, et sedet ut supra. Caput XXX. - De Missa solemni absente Episcopo Ordinario 409 Dum a Choro illa cantantur verba quae inclinationes exposcunt, signum praebet caput detegendi et inclinandi. Ad: Et incarnatus, surgens monet Celebrantem aliosque ut caput profunde inclinent, ipse vero genuflectit, nisi contraria vigeat consuetudo. Decantatis verbis: et homo factus est, surgit et Diacono dat I signum accedendi ad abacum, ubi eidem bursam praebet. Re! verso Diacono ad scamnum, sedent omnes uti prius. Cum Chorus cantat: Et vitam etc., Caeremoniarius Celebranti I et Ministris sacris signum dat ad assurgendum; tum per planum, I antecedendo, illos ad Altare reducit et ad sinistram Subdiaconi genuflectit, dein accedit ad librum, dummodo non adsit Presbyter Assistens; lecto porro a Celebrante Offertorio, genuflectens ante medium Altaris, sese ad cornu Epistolae infert a dextris Subdiaconi. Si vero adsit Presbyter Assistens, decantato Symbolo, se confert ante Altare ad dexteram Diaconi, ibique genuflexionem peragit. 1261. — Ad iniectionem incensi in thuribulum, sistit in suppe­ daneo Diaconum inter et Thuriferarium, deinde cum genuflexione in medio Altaris, transit ad cornu Evangelii, et amovet Missale, si nempe desit Presbyter Assistens, secus ad Altaris incensationem ad laevam adstat Celebrantis. Postmodum sistit ad librum, ostendens Celebranti legenda et canenda, dummodo pariter Presbyter Assistens locum non habeat; alioquin ad cornu Epistolae consistit per totum quoque Canonem. Thurificato Diacono, Caeremoniarius a Thuriferario incensatur, in loco ubi reperitur. 1262. — Circa Praefationis finem, Ministros sacros monet ut ad latera Celebrantis ascendant et, se aliquantulum retrahens ad cornu Evangelii, Subdiacono locum dat; cum aliis Sanctus etc., recitat, submissa voce, mediocriter inclinatus; ad verba: Benedictus etc., signum Crucis facit, deinde in planum descendit et, facta simul cum Diacono ante medium Altaris genuflexione, retro post Subdiaconum, quod semper in similibus observandum est, se in planum lateris Epistolae confert. Ad: Quam oblationem, incensum, absque benedictione, in thuribulum imponit (Caer. Episc., L. II, cap. VIII, n. 70), deinde genu­ flectit in infimo Altaris gradu lateris Epistolae ad sinistram Thuriferarii. Peracta utraque elevatione, surgit, accedit ante medium Altaris post Subdiaconum, ibi simul cum Thuriferario ac Ceroferariis genu­ flectit et se in planum lateris Evangelii confert. a 410 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Quum Celebrans Per quem haec omnia pronunciat, Caei enioniarius, si desit Presbyter Assistens, facta genuflexione simul cum Diacono, se ad librum recipit. Circa finem Dominicae Orationis, Subdiacono innuit ut ad dex­ teram Diaconi ascendat. 1263. — Ad: Pax Domini, aliquantulum ad cornu Evangelii deflectens, cedit locum Subdiacono; turn, facta genuflexione, profert cum aliis: Agnus Dei etc., percutiens sibi pectus ad: miserere nobis, et ad: dona nobis pacem, deinde genuflexionem cum Subdiacono peragit et ad librum redit. Recitata a Celebrante Oratione: Domine lesu Christe, etc., Caeremoniarius iterum genuflectit, descendit, per gra­ dus laterales cornu Evangelii, in planum, et se confert in medium retro post Subdiaconum. Gl'. FF iwl w I λ h i « I r· ■ 1264. — Ubi Presbyter Assistens locum obtinet, postquam ipse Diacono pacem dederit, Caeremoniarius, facta genuflexione, illum ad Chorum comitatur ad pacem distribuendam, solitis cum reverentiis. Regressus cum genuflexione ad Altare, pacem ab eodem Presbytero Assistente accipit; repetita cum eo genuflexione, vadit ad Thuriferarium cui osculum pacis dat ac postea in plano cornu Epistolae sistit. Sin autem Presbytero Assistenti minime sit locus, tum vero Caeremoniarius, statim ac Diaconus pacem Subdiacono praebuerit, peracta genuflexione, illum ad Chorum comitatur ad pacem distri­ buendam, cum solitis reverentiis. Regressus cum genuflexione ad Altare, ab eodem Subdiacono pacem excipit; tum, facta cum eo genuflexione, se gerit ut supra. 1265. — Ad: Domine, non sum dignus, mediocriter se inclinat» sed non percutit pectus (D. 3535 ad 3); dum Celebrans sub utraque Specie se communicat, erga Altare profunde se inclinat, non tamen tempore intermedio. Lecta « Communio » ac decantato: Dominus vobiscum, stans prout ad Introitum Celebranti indicat Orationes, modo non adsit Presbyter Assistens; quibus completis, librum claudit, nisi illuni oporteat apertum relinqui ad alterius Evangelii lectionem. Postmodum Caeremoniarius descendit per gradus laterales in planum et infra benedictionem genuflectit in infimo gradu, in cornu Epistolae. Deinde surgit se signans ad verba: Initium, vel: Sequentia. et genuflectit ad : Et Verbum caro, vel ad alia verba quae genu­ flexionem exposcunt. Caput XXX. - De Missa solemni absente Episcopo Ordinario 411 1266. — Expleto Evangelio, Caeremoniarius bireta Celebrantis et sacrorum Ministrorum accipit; Subdiaconi biretum Thuriferario tradit, deinde ante Altare in planum se confert ad dexteram Dia­ coni, ibique genuflexionem facit, Celebrantis biretum Diacono tradit ac postea Diacono ipsi. Si vero adsit Presbyter Assistens, Thurife­ rario tradit bireta Diaconi et Subdiaconi, deinde ante Altare in planum se confert ad dexteram Presbyteri Assistentis, ibique genu­ flexionem peragit, Celebrantis biretum Presbytero Assistenti porrigit ac postea Presbytero ipsi. Celebrantem ac sacros Ministros ad Sacristiam, eodem quo venerunt modo, reducit. Quo cum perve­ nerit, exhibita profunda reverentia Imagini praecipuae, ac salutato Celebrante, superpelliceum exuit. Articulus VIII. De Thuriferario in Missa solemni, absente Episcopo Ordinario. 1267. — Thuriferarius, hora praestituta, Sacrarium ingreditur, thuribulum praeparat, manus lavat, ac superpelliceo amictus, ad nutum Caeremoniarii, thuribulum et naviculam accipit; facta cum aliis profunda inclinatione praecipuae Imagini Sacrarii, incessu gravi, oculis ad terram demissis, ante Ceroferarios procedit. Si transeundum sit ante SS. Sacramentum etc., consule n. 1174. 1268. — Cum ad Presbyterii cancellos pervenerit, procedit versus cornu Epistolae, ante infimum Altaris gradum subsistit et cum aliis in linea recta, a sinistris Ceroferarii prioris genuflexionem peragit; si locus sit angustior, Thuriferarius subsistit in aditu Presbyterii, aliquantulum versus sinistram suam recedit ut Caeremoniarius, Ministri sacri et Celebrans transire possint, dein, retro post Cele­ brantem, genuflexionem peragit. Si ad Presbyterium ex parte Evangelii pervenerit, procedit, absque genuflexione in medio, usque ad cornu Epistolae et sistit ante infimum Altaris gradum, in eodem cornu, et cum aliis, ut supra, genuflexionem peragit; si ex parte Epistolae pervenerit, tum sub­ sistit ante infimum Altaris gradum in eodem cornu Epistolae et aliquantulum recedit ut Ceroferarii et alii transire possint, ac se ut supra gerit: si locus sit angustior, et sive ex parte Evangelii sive ex parte Epistolae pervenerit, procedit usque ad medium Presbyterii ubi sistit et cum aliis, retro post Celebrantem, genuflexionem peragit. 412 Pars 111. - De sacrosancto Missae Sacrificio In omnibus supra allatis casibus Thuriferarius, genuflexione peracta, se ante abacum confert, in plano genuflectit, facie ad Altaris latus conversa, medius inter Cerofcrarios, agitans aliquantulum tluiribulum apertum. 1269. — Ubi Celebrans, postquam ad Altare conscendit, illud osculatus sit, Thuriferarius, genuflexione peracta, e latere Epistolae ascendit pene ad medium suppedanei, ibique naviculam ministrat ac thuribulum, ut n. 560 explicavimus. Accepta postmodum a Diacono navicula, eidemque tradito thuribulo, vertens se per suam dexteram, in planum descendit ad idem Epistolae latus, cxpectans incensationis exitum. At, si Caeremoniarius desit, navicula super abacum collocata, Missale ab Altari amovet, et cornu Epistolae incensato, reponit illud in locum pristinum; vel si Missale super abacum adsit, illud accipit et super Altare ponit. Dum Celebrans thurificatur, stat aliquantulum post Diaconum, a quo postea ab eius dextero latere recipit thuribulum, quod in Sacri· stiam, debitis cum genuflexionibus, reportat; statim ad Altare redit, ubi ad abacum perstat ad Introitum, Kyrie et Gloria, nisi, ut infra, sit sedendum. 1270. — Quo in casu et ipse sedere quoque potest in humili aliquo scamno ad cornu Epistolae prope abacum vel cancellos Presbyterii, prout locus sinit, praeparato; ad quod Thuriferarius se conferet in medio Ceroferariorum, facta prius Celebranti pro­ funda inclinatione, si ante ipsum transeat. Infra Gloria manus super genua ponit, se inclinat simul cum Caeremoniario et Ceroferariis, dum a Choro illa cantantur verba, quae inclinationes requirunt. Cum autem cantatur: Cum Sancto Spiritu etc., ad nutum Caere­ moniarii surgit; dum Celebrans cum Ministris sacris ad Altare accedit, se cum Ceroferariis ad abacum recipit. Ad Orationes stat, vel genuflectit prout Chorus. Si Sequentiae sit locus, et ad eam sit sedendum, se gerit ut supra diximus. Dum Celebrans recitat: Munda cor meum etc., pergit ad acci­ piendum thuribulum cum navicula; lecto Evangelio, utrumque ministrat quemadmodum n. 560 innuimus. Thure benedicto, e latere Epistolae cum navicula et thuribulo in planum descendit, ibi consistens quoadusque Diaconus benedictionem accipiat. Tunc, Ceroferarios praecedendo, graditur ante Altare, ibique in illorum medio ac retro post Diaconum et Subdiaconum, facta simul cum eis genuflexione, volvit se per suam sinistram, et ante ■ ■ V ·;όϊ: Caput XXX. - De Missa solemni absente Episcopo Ordinario 413 Ceroferarios se ad locum confert ubi Evangelium cantari solet, videlicet ad Evangelii cornu, aliquantulum longe ab Altaris gradibus. Quo cum accesserit, deflectens ad suam dexteram, sistit a tergo Diaconi; cui, postquam Initium etc., vel Sequentia etc., pronun­ tiaverit, a latere eius dextero thuribulum clausum porrigit; quo subinde ad idem latus recepto, se post Diaconum collocat, facie ad librum versa, ubi thuribulum lente agitat, se cum Diacono inclinans ac genuflectens Altare versus, cum opus fuerit. Cantato Evangelio, Ceroferarios item praecedendo, ante infimum Altaris gradum se confert; ibique, facta a dexteris Diaconi genu­ flexione, thuribulum ei praebet; Celebrante incensato, thuribulum recipit, et, iterata genuflexione, in pristinum defert locum, rediens postea ad abacum. 1271. — Si ad Symbolum sit sedendum, se gerit ut in prae­ cedenti numero. Ad: Et incarnatus est, si stet, utrumque flectit genu ac mediocriter se inclinat; si sedeat, caput profunde inclinat (DD. 1421 ad 3; 1476 ad 1; 1594 ad 2; 2960 ad 2) vel, si adsit con­ suetudo, genuflectit utroque genu et caput mediocriter inclinat. Decantatis verbis: Et homo /actus est, surgit, sic perstans donec Diaconus ab Altari reversus assideat. 1272. — Cum autem cantatur: Et vitam etc., ad nutum Caeremoniarii, surgit, et dum Celebrans et Ministri sacri ad Altare acce­ dunt, se cum Ceroferariis ad abacum pergit. 1273. — Cantato a Celebrante: Oremus, ad Offertorium, Thuri­ ferarius ad Sacristiam pergit, debitis cum genuflexionibus, inde cum thuribulo et navicula ad Altare redit; genuflexione in plano ante Altare peracta, se prope abacum confert. Quum Celebrans dicit: Veni, sanctificator etc., per gradus laterales cornu Epistolae ad dexteram Diaconi ascendit, ubi naviculam ministrat ac thuribulum ut ante Introitum (v. n. 560). Incensato Celebrante, accedit ad sinistram Diaconi; facta Al­ tari genuflexione, ante Diaconum ad Chorum pergit. Ibi, a si­ nistris eiusdem Diaconi, se cum eo intra incensationem inclinat. 1274. — Incensationc Chori completa, ante Diaconum ad Altare revertitur; peracta Altari genuflexione, consistit a sinistris Dia­ coni dum Subdiaconus incensatur. Recepto postmodum thuribulo, stans in plano, ante infimum gradum in cornu Epistolae, Diaconum, duplici ductu, thurificat, se illi ante et post inclinans. Mox incensat 414 Pars 111. - De sacrosancto Missae Sacrificio Caeremoniarium, unico ductu; tum per latus suum dexterum conversus ad Ceroferarios, unumquemque eorum, pariter unico ductu, thurificat; tandem se ad Altaris medium confert cum genuflexione, et stans prope aditum Presbyterii, populum, triplici ductu, incensat, nimirum in medio, a parte Epistolae, et a parte Evangelii, se ante et post mediocriter inclinans. Attamen si forte Magistratus adfuerint, tunc antequam ad thuris honorem populum admittat, accedit ad illos, et eorum singulis exhibita, ante et post, mediocri inclinatione, eos, unico vel duplici ductu, iuxta locorum consuetu­ dinem, thurificat. Post populi incensationem, iterum Altari genuflectit, et se ad Sacrarium vel Chorum aut abacum confert; tum dicto: Sanctus etc., Acolythos cum intorticiis antecedens, redit cum thuribulo et navi­ cula ante Altare, ubi, medius inter illos facta genuflexione, statim pergit ad Epistolae cornu, ibique utrumque in plano flectit genu prope infimum gradum. Paulo ante consecrationem, Caeremoniario naviculam tradit qui incensum in thuribulum infundet (Caer. Episc., L. II, cap. VIII, n. 70); in defectu vero Caeremoniarii ipse incensum in thuribulum imponit, ac ter ad elevationem thurificat Hostiam et Calicem, nimirum dum Celebrans genuflectit, dum Hostiam et Calicem attollit, ac dum ea super Corporale deponit, profunde se inclinans ante et post utramque incensationem. Deinde surgit, et, peracta genuflexione, Sacrarium vel Chorum adit thuribulum depositurus; mox ad abacum reversus, genuflectit erga Altare, ibique stat, vel genuflexus manet, prout Chorus. Ad: Agnus Dei etc., mediocriter corpore inclinatus, nisi sit genuflexus, pectus cum aliis percutit ad: miserere nobis, et ad: dona nobis pacem. Ad: Domine, non sum dignus etc., si in pace praebenda minime sit occupatus, parum inclinatus non percutit pectus, et dum Cele­ brans sub utraque Specie se communicat, profunde se inclinat. Si Ceroferarii intorticia tenent, postquam a Subdiacono Calix detectus fuerit, ad Altare ampullas defert cum genuflexione in plano, et eas absque osculis Subdiacono, cum opus est, porrigit. 1275. — Ad Orationes stat, vel genuflectit, prout Chorus. Tan­ dem ad benedictionem utrumque flectit genu, ac se signat. Lecto Evangelio, ad quod se signat, inclinat ac genuflectit sicut Celebrans, se, ante Altare versus Evangelii cornu, confert. A Caeremoniario biretum Subdiaconi (et Diaconi, si Presbyter Assistens adsit) accipit. Caput XXX. - De Missa solemni absente Episcopo Ordinario 415 Genuflexione cum aliis peracta, Subdiacono biretum porrigit (ac Diacono, si adsit Presbyter Assistens), dein, iunctis manibus, Ceroferarios praecedens ad Sacristiam pergit. Illic, a tergo Celebrantis Imagini praecipuae cum aliis profunde se inclinat, et postquam Celebrantem salutarit, eidem sacris se vestibus exuenti inservit, ac demum superpelliceum deponit. Articulus IX. De Ceroferariis in Missa solemni, absente Episcopo Ordinario. 1276. — Duo Ceroferarii (vide η. 561), hora praestituta, ad Sacra­ rium se conferunt, ubi manus lavant, et, superpelliceo amicti, primus Diaconum, alter Subdiaconum se induentes adiuvant. Omnibus rite dispositis, ad nutum Caeremoniarii, sua cande­ labra iam accensa sumunt; tum facta cum ceteris profunda incli­ natione praecipuae Imagini, retro stantes post Diaconum et Subdiaconum, procedunt ad Altare, Ceroferarius prior ad dexteram alterius, incessu gravi, oculis ad terram demissis, et capite semper detecto, post Thuriferarium. Si transeundum sit ante SS. Sacra­ mentum etc., pervide n. 1174. 1277. — Cum ad cancellos Presbyterii Ceroferarii pervenerint, se gerunt ut sub n. 561 diximus, procedunt simul ad abacum et in eius angulis posterioribus candelabra cum candelis accensis depo­ nunt; tum ibidem genuflectunt, prior quidem a dexteris, alter a sinistris Thuriferarii, iunctis manibus, ac facie ad Altaris latus conversa. Dum Celebrans cum sacris Ministris ad Altare conscendit, se erigunt, et ibi perstant. Hic quippe est eorum locus ordinarius. 1278. — Si Celebrans cum sacris Ministris ad: Kvrie vel ad: Gloria sedere voluerit, Ceroferarii, quum illi ab Altari descen­ dunt, ad scamnum se conferunt, prior nimirum ad latus Altari propius, alter ad aliud latus. Prior Ceroferarius accipit e scamno bireta Celebrantis et Diaconi, et Celebrantis biretum Diacono por­ rigit; Ceroferarius alter, biretum Subdiaconi; cum sacri Ministri sederint, posteriorem ambo sublevant fimbriam dalmaticae et tunicellae, quam post scamni tergum deponunt ac postea bireta eis tradunt: tum ante illos accedentes, profunde se inclinant, et ad proprium pergunt sedile, si hoc in more positum sit, ubi caput cum aliis inclinant, quum opus fuerit. Choro autem canente: Cum r 416 Pars ΠΙ. - De sacrosancto Missae Sacrificio Caput XXX. - De Missa solemni absente Episcopo Ordinario 417 tempore, eidem, sine osculis, tradit. Ipsis postmodurn ab eodem SubSancto Spiritu etc., assurgunt, ad latera Ministrorum sacrorum, ut diacono receptis, ad suam dexteram se vertens, eas, absque genufle­ antea, accedunt; prior Ceroferarius a Diacono accipit Celebrantis xione, ad abacum reportat, ubi cum alio Ceroferario perstat dum biretum, dein ipsius Diaconi et in scamno reponit; Ceroferarius adoletur Altare. Celebrante thurificato, ambo Ceroferarii, prior cum alter Subdiaconi biretum accipit et pariter illud in scamno reponit, ampulla aquae super pelviculam, alter cum linteo, ex latere Epistolae ac dum Celebrans ad Altare cum sacris Ministris accedit, Cero­ ad gradum conscendunt suppedaneo propiorem, ibique stantes Ceferarii se ad abacum recipiunt. Idem servandum est quoties ad 1 lebranti ministrant ad manuum lotionem, aquam infundendo, linSequential!! sit sedendum. Si vero pro Ceroferariis scamnum minime apponatur, tunc, , teumque praebendo, cum inclinatione ante et post. Recepto subinde 1 linteo, vertens ad invicem faciem, descendunt, et super abacum de­ ambo, exhibita reverentia, postquam bireta sacris Ministris tradi­ ponunt quod prae manibus habent; ibique deinceps a Thuriferario derint, ad abacum se iterum conferunt, ibique consistunt, caput incensantur; ante thurificationem Ceroferarius prior capitis incliflectentes ut supra. natione ad thuris honorem accipiendum invitat alterum, qui simili Ad Orationes stant, vel genuflectunt, prout Chorus. modo invitationi respondet; ambo Thuriferario, prius et postea, caput inclinant. 1279. — Dum Celebrans incensum, lecto Evangelio, imponit, Ceroferarii sua candelabra ex abaco accipiunt, et, cum Diaconus, 1282. — Sub Praefationis exitum, Ceroferarius primus, dum accepta benedictione canendi Evangelium, ab Altari descendit, Thu· dicitur: Sanctus etc., campanulam pulsat; deinde ambo ad Sacririferarium sequentes, ad Altare pergunt et se sistunt retro post stiam pergunt, vel post Altare, ubi, acceptis intorticiis accensis, Ministros sacros; mox, facta ibidem a lateribus Thuriferarii una sequentes Thuriferarium ante Altare se conferunt cum genuflexione cum aliis genuflexione, vertunt se ad suam quisque sinistram, et, a lateribus Thuriferarii; tum ibi in aequali, congruentique distantia Thuriferario praeeunte, ambo coniuncti procedunt ad locum ubi ab Altaris gradibus, et inter se, utrumque flectunt genu: imo si Evangelium cantari solet. Ibi se ex propria dextera volventes, ad magis sit commodum, genuflectere etiam queunt hinc inde ad latus Diaconum faciem convertunt, et ad latera Subdiaconi ad finem Altaris, facie sibi invicem versa. Sic porro genuflexi manent usque usque Evangelii consistunt, quin se signent, inclinent, aut genu­ ad elevationem Calicis inclusive; Ceroferarius primus ad utramque flectant. elevationem campanulam pulsat. Elevatione Calicis facta, ambo Cantato Evangelio, Thuriferarium item sequentes, ante infimum assurgunt, unicum flectunt genu (D. 4135 ad 3), et, quo venerunt Altaris gradum se conferunt; ubi, peracta genuflexione, ad abacum modo, recedunt funalia exstincturi; moxque cum Thuriferario ad redeunt, et pristino in loco candelabra deponunt. abacum revertuntur, unicum flectunt genu, ibique, iunctis inanibus, 1280. — Si ad Symbolum sit sedendum, perficiantur quae sub stant quin genuflectant cum Celebrante. n. 1278 tradita sunt. Ad: Et incarnatus, si stent, genuflectunt utroque genu et mediocriter se inclinant; si vero sedent, caput 1283. — In Festis solemnioribus adhiberi possunt quatuor vel tantum profunde inclinant, vel, si adsit consuetudo, genuflectunt sex Acolythi cum facibus; et tunc si ex postica Altaris parte in utroque genu et mediocriter se inclinant. Decantatis verbis: et homo Presbyterium veniant, egredientur cum face in manu extima per factus est, assurgunt, et cum Diaconus, postquam bursam ad Altare utrumque Altaris latus divisi in aequali numero unus post alium, detulerit, ad sedile revertitur, huic et Subdiacono posteriorem daldignioribus praecedentibus; si autem aliunde illuc veniendum sit, maticae et tunicellae fimbriam elevant ut supra, et ad scamnum, tunc incedunt bini et bini, minus dignis praeeuntibus. Cum ad vel abacum redeunt. medium Presbyterii devenerint, facta simul genuflexione in recta 1281. — Cum Subdiaconus ad Offertorium abacum adit Calicem recepturus, secundus Ceroferarius super eius humeros velum oblongum expandit. Primus Ceroferarius Subdiaconum immediate sequitur ad Altare, portans super pelviculam ampullas vini et aquae, quas, suo linea, ibi, vel, hinc inde, ad latus Altaris, ut supra innuimus, genu­ flectunt, sic tamen ut digniores sint Subdiacono viciniores. In quovis porro casu qui in cornu sunt Evangelii, faces tenent manu sinistra: qui vero in cornu Epistolae, illas e converso manu sustinent dextra, 27 - Moretti, Dc v. Functionibus - II. 418 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio altera pectori admota. Facta autem utraque elevatione, surgunt omnes, flectunt genu in medio Presbyterii, et inde digrediuntur coniuncti, vel divisi, prout venerunt, minus dignis praecedentibus 1284. — Primus Ceroferarius, sub finem Orationis Dominicae, accedens cum genuflexione ad latus Epistolae, capit, utraque manu, velum humerale Subdiaconi, cum quo, repetita genuflexione, ad pristinum secedit locum, ubi illud plicat ac super abacum deponit Ad: Agnus Dei etc., Ceroferarii, mediocriter inclinati percutiunt pectus. Se item inclinant ad: Domine, non sum dignus etc., sed pectus non percutiunt; suo tempore pacem a Thuriferario excipiunt modo descripto sub n. 939. Cum Celebrans sub utraque Specie se communicat, profunde ambo se inclinant. Postquam Calix a Subdiacono detectus fuerit, prior Cerofe­ rarius super pelviculam ad Altare defert, cum genuflexione, ob praesentiam SS. Sacramenti, ampullas vini et aquae, easque, sine osculis, cum opus est, Subdiacono porrigit; quibus postea rece­ ptis, ad suam se volvens dexteram, absque genuflexione, ad abacum reportat. Alter vero, cum genuflexione, simul cum Ministris sacris ante Altaris medium, parvum Calicis velum portat ad cornu Evangelii; repetita, ut supra, genuflexione, ad abacum redit. Ad Orationes post Communionem Ceroferarii stant, vel genu­ flectunt, prout Chorales. Ad benedictionem utrumque flectunt genu, ac se signant. Sub Evangelii finem, sua ex abaco sumunt candelabra, et ad Altare pergunt ut initio Missae, ubi postquam sacri Ministri in planum descenderint, facta cum eis genuflexione, ad Sacristiam, quo ve­ nerunt ordine, revertuntur. Illic a tergo sacrorum Ministrorum peracta cum ceteris inclinatione profunda Imagini praecipuae, ei salutato Celebrante, in loco candelabra, unde ea sumpserunt collo­ cant; Diacono et Subdiacono sacris se vestibus exuentibus servitium praestant, ac tandem superpelliceum deponunt. Circa Canonicos et Chorales, vide quod diximus sub n. 938-940, omissis iis quae cantum Horae Tertiae et praesentiam Ordinarii respiciunt. Caput XXXI. - De Communione facienda in Missa solemni 419 CAPUT XXXI. DE COMMUNIONE FACIENDA IN MISSA SOLEMNI 1285. — Si in Missa solemni pro Communione consecrandae sint particulae, hae ponuntur in Pyxide super abacum collocanda; prae­ paratur etiam in abaco tobalea linea longa ante Communicandos explicanda et stolae pro Diaconis communicandis. 1286. — Ad Offertorium, Caeremoniarius defert Pyxidem ad Altare, ubi prope Corporale ad latus Epistolae deponit. Diaconus Pyxidem detegit, operculum extra Corporale, dextera, ponit et Pyxidem ipsam super Corporale, versus latus Epistolae, collocat. Quum Celebrans dicit: Suscipe, sancte Pater etc., Diaconus Pyxidem detectam parum elevatam tenet manu dextera, sinistra ad pectus admota. Oblatione autem facta, reponit illam super Corporale, suoque operculo contegit et retro post Calicem eam collocat. Paulo ante consecrationem, Diaconus Pyxidem ad dexteram Celebrantis admovet, rursum detegit, nec cooperit, nisi postquam Celebrans, reposita sacra Hostia super Corporale, a genuflexione surrexerit, deinde ad pristinum locum reponit. 1287. — Hausto diligentius a Celebrante pretioso Sanguine, Sub­ diaconus Calicem palla obtegit, et Diaconus illum retrahit ad cornu Evangelii intra Corporale; tum, facta ab utroque genuflexione, ille ad sinistram, iste vero ad dexteram Celebrantis accedit, ubi Pyxidem in medio Corporalis collocat, eamque aperit, operculum tollens dextera manu, et extra Corporale ponens. Postmodum Diaconus descendit in planum (D. 2682 ad 14) ad latus Epistolae, ubi stans, facie ad Celebrantem versa, qui tunc cum Subdiacono e cornu Evangelii se parum convertet ad cornu Epistolae, cantat: Confiteor etc., in tono prout habetur in Graduali Romano (v. n. 916), vel iuxta consuetudinem recitat (D. 4104 ad 2), iunctis manibus, nisi tamen librum teneat, ac profunde inclinatus, stantibus Choralibus, si modo illos excipias, qui Communicaturi sunt; isti quippe genua flectunt (Caer. Episc., L. II, cap. XXIX, n. 3). 1288. — Expleta Confessione, genuflectunt etiam Chorales qui communicaturi non sunt (D. 2209 ad 3); duo Ceroferarii, accepto ex abaco linteo seu albo velo, illico ad Altaris medium se conferunt, Caput XXXII. - De aspersione aquae benedictae ante Missam solemnem 420 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio ibique, facta in piano genuflexione unico genu, ad secundum conscendunt gradum, et genuflectentes hinc inde in ora suppedanei, facie sibi invicem versa, sustinent ad quatuor angulos linteum quoadusque Communio Cleri perdurat; mox, Diacono et Subdiacono (si sacram sint Eucharistiam recepturi) ante praefatum velum genu· flexis consistentibus, Celebrans genuflectit, ac, manibus ante pectus iunctis (quin pollices ab indicibus disiungat), per suam dexteram vertit se ad populum aliquantisper ad cornu Evangelii, ne terga SS. Sacramento obiiciantur. Ibi stans, clara voce, pronunciat: Mise­ reatur vestri omnipotens Deus, et, dimissis peccatis vestris, perducat vos ad vitam aeternam. Responso a Ministris: Arnen, subiungit: Indulgentiam, © absolutionem, et remissionem peccatorum vestrorum tribuat vobis omnipotens, et misericors Dominus, sinistra infra pectus posita, dextera signum Crucis producit versus communicandos. Responso iterum a Ministris: Arnen, per eandem viam ad Altaris medium conversus cum genuflexione, sinistra Pyxidem ad nodum capit, aut Patenam, ac pollice et indice dextero unam apprehendit Particulam, quam tenens aliquantulum super Pyxidem seu Patenam elevatam, rursum se convertit ad populum, in medio Altaris; sic stans ac tenens Pyxidem ante pectus, oculis in SS. Sacramentum defixis, elata voce, dicit: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi, deinde statim ter repetit: Domine, non sum dignus, ut intres sub tectum meum, sed tantum dic verbo, et sanabitur anima mea; quae verba, sine ulla prorsus variatione, iugiter proferenda sunt latine (D. 2725 ad 5). 1289. — Quibus tertio repetitis, communicat prius Diaconum et Subdiaconum. Tribus inferioribus dexterae digitis inflexis unicuique porrigit Sacramentum, faciens cum eo Crucis signum super Pyxidem seu Patenam (quin huius limites excedat), ac simul proferens: Corpus © Domini nostri lesu Christi custodiat animam tuam in vitam aeternam. Arnen; ita tamen ut haec formula finiatur cum impositione sacrae Particulae super linguam suscipientis. Celebrans caveat ne labia aut aliquam partem vultus sumentium digitis aut ipsa S. Particula tangat; sed leviter linguam extremitate S. Particulae tangat ut illi inhaereat et statim manum reducat. Com­ munione accepta a Diacono et Subdiacono, Ceroferarius primus velum retrahit et sacri Ministri surgunt, genuflectunt et Diaconus accedit ad dexteram, Subdiaconus vero ad sinistram Celebrantis et ibi assi­ stunt inter Communionis administrationem, Diaconus sub mentoCommunicantium Patenam tenens, Subdiaconus stans, iunctis inanibus. 421 Tum Ceroferarii velum rursus extendunt et Thuriferarius accipit stolas quas Diaconis communicandis distribuit. Deinde Diaconi, Subdiaconi et Clerici ordinatim bini et bini, summa cum modestia, gravi et aequali incessu, ante infimum Altaris gradum se conferunt, ubi, facta genuflexione utroque genu ac profunda inclinatione, ad supremum ascendunt, et in ora suppedanei genuflexi sacram perci­ piunt Communionem; qua sumpta, incedentes hinc inde oblique, in planum descendunt ad latus aliorum duorum, qui immediate communicaturi sunt: ibi, facta simul genuflexione et inclinatione, ut supra, illi ad Chorum redeunt, isti vero ad superiorem conscen­ dunt gradum sacram Synaxim recepturi. Ubi Acolythi funalia gerentes Communionem sumere debent, ea interim aliis tenenda dimittunt. 1290. — Completa Cleri Communione, Ceroferarii tobaleam com­ plicant et ad abacum deferunt. Celebrans cum sacris Ministris assistentibus descendens e gra­ dibus anterioribus, accedit ad Presbyterii cancellos, ubi laicis Com­ munionem distribuit, initium faciens a latere Epistolae procedens ad latus Evangelii. 1291. — Laicorum Communione peracta, Celebrans cum sacris Ministris ad Altare redit, et, si plures Particulae in Pyxide supersint in Tabernaculo recondendae, Ministri sacri in redeundo ad Altare locum suum mutant. Celebrans et Ministri, Pyxide super Altare deposita, genuflectunt unico genu; tum, Celebrans et Subdiaconus aliquantulum se in cornu Evangelii retrahunt, Diaconus Pyxidem operculo cooperit et in Tabernaculo reponit, dein Calicem detectum in medio Corporalis statuit; tum secedit ad sinistrum Celebrantis latus, qui interea ante Crucem sese recipit, genuflectens ante medium Altaris, Subdiaconus autem transit ad dexterum, si nimirum ibi non repentur; ac reliqua perficientur de more. Λ CAPUT XXXII. DE ASPERSIONE AQUAE BENEDICTAE ANTE MISSAM SOLEMNEM 1292. Aspersio aquae benedictae in Ecclesiis Cathedralibus et Collegiatis est praeceptiva ante Missam Conventualem dominicis diebus; in aliis Ecclesiis, sive Parochialibus, sive Regularium fieri po­ test (D. 4051 ad 1). Haec aspersio facienda est per Celebrantem Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio 422 (DD. 926 ad 1; 1654; 3055; 3718), non per alium, non obstante con­ traria consuetudine, etiamsi prima vel alia dignitas (DD. 595; 1044; 1679; 2425 ad 11; 2684 ad 11). Absoluta in Choro Hora Tertia, Celebrans indutus amictu, alba, cingulo, stola ac pluviali cum sacris Ministris, propriis amictis paramentis absque manipulis, facta de more profunda inclinatione prae­ cipuae Imagini, se ad Altare conferunt sequenti ordine: Thuriferarius cum vase aquae benedictae et aspersorio; Ceroferarii cum candelabris accensis; Caeremoniarius sequetur; Celebrans medius inter Diaconum et Subdiaconum. Ad ianuam Sacrarii nemo accipit aquam benedictam. 1. 2. 3. 4. MP· τ T r ·;ι II I I 1293. — Quum ad Altare pervenerint, Celebrans, Diaconus et Subdiaconus caput aperiunt; reverentia vel genuflexione peracta, in infimo Altaris gradu, etiam tempore paschali, genuflectunt; Cero­ ferarii, peracta genuflexione, candelabra super abacum deponunt, et utrumque ibidem genuflectunt; Thuriferarius vero cum Caeremoniario a dextris Diaconi itidem genu flectunt. Mox Diaconus, acceptum a Thuriferario aspersorium, cum solitis osculis, Celebranti porrigit, qui statim Antiphonam praecinit: Asperges me vel, tempore paschali: Vidi aquam, quam Cantores prosequentur cum primo Versu Ps. 50: Miserere etc., vel Ps. 117: Confitemini etc., cum Gloria Patri etc., et repetitione Antiphonae (D. 3402 ad 5), ter interim, manens genuflexus, conspergens Altare, scilicet in medio, ad partem Evan­ gelii et ad partem Epistolae; deinde seipsum aspergit, admovendo nimirum fronti suae aspersorii verticem; mox se erigens sacros conspergit Ministros, adhuc genuflexos prius Diaconum deinde Sub­ diaconum qui aspersorium non tangunt (D. 2013 ad 2) et in tota aspersione, anteriorem pluvialis fimbriam hinc inde sublevant; postea Celebrans aspersorium Diacono reddit, et hic Thuriferario. Si SS. Sacramentum expositum est in Altari in quo celebratur, aspersio Altaris tantum omittenda est (D. 3639 ad 2). 1294. — Aspersione sacrorum Ministrorum completa, surgunt omnes; Celebrans, Altari reverentia, vel genuflexione, et Ministri, genuflexione peracta, ad Chorum hoc ordine accedunt: Caeremoniarius praecedit ad sinistram Thuriferarii, vas aquae benedictae deferentis, postea sequitur Celebrans medius inter Ministros hinc inde fimbrias anteriores pluvialis elevantes (D. 1322 ad 12). In medio Chori Celebrans cum Ministris omnes de Choro salutat ad Caput XXXII. - Dc aspersione aquae bened. ante Missam selemrtem 423 utramque partem; rursum de manu Diaconi, et hic a Thuriferario I ad dexteram eius stante, accipit aspersorium madidum et aspergit, ad latus Chori in quo dignior ex praesentibus in stallis superioribus sedet, singulos Chorales singillatim; tum ad alteram partem accedit, debitis cum reverentiis ante Altare, et, facto initio a digniore illius ' partis, singulos Chorales singillatim aspergit; deinde reliquos de Clero singulos aspergit, si in parvo numero sint, secus unico actu I quasi in gyrum aspergit, nempe in medio, ad sinistram et ad dexteram suam (D. 2013 ad 4); ac postea ad alterum latus iterum accedit et aspersionem repetit. Choralibus aspersis, iterat inclinationem ut ab initio; ad Presbyterium regreditur. Clericos ad abacum stantes aspergit, deinde ad cancellos accedit (D. 3621 ad 4) et consistens in medio aditus Presbyterii, vel, si SS. Sacramentum est expositum, ! in parte Evangelii, ter populum aspergit, scilicet; in medio, ad propriam sinistram et ad dexteram. Si adsint Canonici Episcopi, pariter a Celebrante aspergendi sunt, ut Romae fit in Patriarchalibus Basilicis (D. 893 ad 3). 1295. — Si S. R. E. Cardinalis vel Episcopus Ordinarius in Choro praesens fuerit, Celebrans, asperso Altari, surgit et comitatus a Caeremoniario et Thuriferario cum vasculo aquae benedictae, ad Praelatum accedit cui aspersorium, cum debita reverentia et osculo prius aspersorii dein manus, defert. Ipse vero Praelatus, accepto aspersorio, seipsum in fronte aspergit, tangens cum aspersorio, deinde Celebrantem et Assistentes Solii aspergit, statimque Cele­ branti aspersorium reddit, qui primo manum deinde illud osculatur, et, facta profunda reverentia ad Altare, revertitur, ubi Ministros adhuc genuflexos aspergit, dein Chorum ut supra (Caer. Episc. L. II, cap. XXXI, n. 3). 1296. — Aspersione durante, omnes de stare debent, etiam S. R. E. Cardinalis vel si adsit, convenit et decet ut stet (D. 2089 cum aspersorio ante ipsos accedit, debent aspersionem reverenter suscipere. Choro, detecto capite, Episcopus Ordinarius, ad 2); dum Celebrans ei caput inclinare et 1297. — Dum Celebrans Clerum et populum aspergit, pronun­ tiata cum sacris Ministris, voce submissa Antiphona: Asperges me etc., recitat alternatim cum ipsis Psalmum 50: Miserere etc., quoadusque perdurat aspersio (D. 1322 ad 12). In Dominica Passionis atque Palmarum praetermittitur: Gloria Patri etc. A Dominica vero Paschatis ad Dominicam Pentecostes. 424 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio dicitur Antiphona: Vidi aquam, cum Psalmo 117: Confitemini etc. Quamvis Rubrica non praescribat ut hic Psalmus inter aspersionem, submissa voce, dicatur, tamen convenit ut Celebrans eundem recitet, si illum memoriter sciat. Dum in Choro cantatur: Gloria Patri etc., Celebrans paulisper aspersionem interrumpit et cum aliis caput profunde inclinat (D. 3722 ad 3). 1298. — Populo asperso, Celebrans reddit aspersorium Diacono,et hic Thuriferario, dein cum Ministris ad Altare, debita cum reverentia, accedit; repetita Antiphona: Asperges me etc., vel: Vidi aquam etc.. etiam a Choro (D. 3402 ad 6), stans, iunctis manibus, ante infimum Altaris gradum (D. 1122) Versiculos cantat et Orationem ex libro, quem Diaconus et Subdiaconus item stantes, ante eum hinc inde sustinent. Post haec, facta a Celebrante profunda inclinatione, si in Altari non adsit SS. Sacramentum, et a Ministris semper genu­ flexione, accedunt omnes ad scamnum in cornu Epistolae situm. Ibi Celebrans, pluviali deposito, manipulum induit ac planetam. sacris Ministris adiuvantibus; Diaconus vero et Subdiaconus, Cero­ ferariis servitium praebentibus, manipulos sumunt; dehinc Celebrans cum sacris Ministris ad Altare accedit, Missam celebraturus. Potest etiam Celebrans, vel retro Altare, vel ante gradus in medio Altaris, pluviale exuere et planetam ac manipulum sumere, dummodo de Altari planetam non accipiat, nec Episcopus adsit, nec SS. Sacramentum expositum sit (DD. 2027 ad 3; 3110 ad-I et 5; 3108 ad 16). ·< CAPUT ΧΧΧ1Π. DE MISSA CANTATA SINE DIACONO ET SUBDIACONO > 1299. — Pro hac Missa in Altari quatuor candelae acceduntur (D. 3377 ad 1); in eius medio, super Corporale explicatum collocatur Calix cum suis ornamentis et ad latus Epistolae legile cum Missali aperto; super abacum ponitur Missale pro Epistola canenda, ampullae vini et aquae et campanula. In latere Epistolae adsit scam­ num pro Celebrante, et duo, hinc et inde, scabella, paulo ante illud Celebrantis, pro Acolythis. In Missa hac Celebranti inservire possunt duo Acolythi superpelliceis induti ac etiam Minister in sacris constitutus, qui potest folia vertere, Calicem abstergere, vinum et aquam in ipsum infun­ Captif ΧΧΧΙΠ. De Missa cantata sine Diacono el Subdiacono 425 dere eundemque Calicem infra Actionem palla tegere et discooperire necnon, post purificationem, extergere atque ornare (loc. cit.). 1300. — Omnia quae in Missa solemni a Celebrante sacrisque Ministris canuntur, canuntur quoque in Missa, de qua sermo est. a Celebrante, in locis nimirum ubi eadem legit in Missa privata, praeter Epistolam, quam, consueto in loco, aliquis decantat Lector superpelliceo amictus, qui tamen in fine minime deosculatur manum Celebrantis, neque ab eo benedicetur. Cuncta vero quae in Missa privata alta dicuntur voce, et hic inter canenda non recensuimus, submisse proferuntur, excepta bene­ dictione sub Missae finem, quae elata voce impertitur. Quum Cele­ brans pronunciat: Vobis fratres·, Vos fratres; Misereatur vestri, se minime ad Ministros convertit. Dum decantatur: Gloria, Sequentia et Credo, Celebrans sedere potest, quemadmodum in Missa solemni (D. 3026). Ad elevationem deferri queunt duo intorticia. Si danda sit pax, minime per am­ plexum praebetur, sed cum instrumento ut in Missa privata. 1301. — Acolythi in hac Missa cantata omnes caeremonias observare debent quae pro Missa privata praescriptae sunt: omnia ut in Missa privata respondent quae a Choralibus non cantantur, sed ad: Kyrie etc., tamen, etsi cantatur, ipsi respondent. Peracta Confessione, surgunt, et Celebranti anteriorem albae fimbriam sublevant, deinde iterum genuflectunt in imo gradu. Discedentes ad abacum, vel ad scamnum indeque redeuntes, in plano, ante medium Altaris, simul genuflectunt. Ad: Sanctus Acolythi funalia accensa usque ad elevationem deferre possunt, vel ea, in candelabris ante Altare positis* secundus Acolythus accendere potest; primus campanulam pulsat. Reliqua fiant ut in Missa privata. Cum Celebrans sedet, primus ei a dexteris, biretum tradit, alter a sinistris planetam in scamno aptat, deinde, Celebranti profunda capitis inclinatione peracta, Acolythi quoque super duo scabella sedent. Cum vero Celebrans surgit et ipsi antea surgunt, primus Acoly­ thus biretum a Celebrante recipit, super scamnum reponit et uterque a lateribus Celebrantis, debitis cum reverentiis, ad Altare revertitur. Initio ultimae Orationis primus Acolythus de abaco, ambabus manibus, accipit Missale quod ad inferiorem angulum ante pectus ita tenet ut pars superior pectori adhaereat, et apertura eiusdem 426 Pars 111. - De sacrosancto Missae Sacrificio Missalis ad suam sinistram conversa sit. Circa finem Orationis, accedit ad medium Altaris, genuflectit in plano, redit ad locum pristinum et, ut Subdiaconus in Mfssa solemni, completa Oratione, Epistolam cantat; qua absoluta, Missale claudit, iterata ut antea genuflexione, in abaco librum reponit, quin Celebrantis manum deosculetur et benedictionem accipiat. CAPUT XXXIV. DE MISSA SOLEMNI CORAM SS. SACRAMENTO EXPOSITO 1302. — Quia in non paucis Ecclesiis Cathedralibus et Collegialibus, iuxta S. Rituum Congregationis Decreta (4079 ad 5; 4104 ad 1), necnon ad normam canonis I. C. 1274, § 1 celebratur Missa solemnis coram SS. Sacramento exposito et Romae, prima die Ora­ tionis XL Horarum intra Missam consecrari et exponi debet Hostia, tertia vero die celebratur Missa solemnis pro repositione ad nonnam Instructionis Clementinae (§§ XII, XIX, XXX; D. 1421 ad 5), (ra­ dimus infra normas diligentissime sequendas cum eiusmodi casus contigerint. 1303. — Celebrans et Ministri indumentis amicti coloris Missae congruentis, ad Altare procedunt una cum Caeremoniario, Thuri­ ferario ac Ceroferariis, more solito. Ubi in conspectum SS. Sacra­ menti advenerint, caput detegunt, et in plano ante Altare omnes utrumque flectunt genu, cum mediocri corporis inclinatione (D. 4179 ad 1). Aquae benedictae aspersio fieri potest, omissa Altaris asper­ sione (D. 3639 ad 2). ) I I 1304. — Genuflexione peracta, Celebrans et Ministri Missam inchoant ut alias; in cuius prosecutione Celebrans, discedens aut adveniens ad medium Altaris vel transiens ante SS. Sacramentum, semper unum flectit genu, absque inclinatione capitis (D. 2682 ad 49). Diaconus et Subdiaconus dum ab uno latere in aliud tran­ seunt semper et tantum genuflectere debent in utroque latere; dum ab uno latere pergunt in medium, et dum e medio ascendunt ad latera, aut viceversa, semper et tantum genuflectunt in loco e quo recedunt (D. 4027). 1305. — Absoluta Confessione cum suo Psalmo, Celebrans ac sacri Ministri, absque genuflexione, Altaris gradus conscendunt, ibique genuflectunt. Dicto subinde a Celebrante: Oramus te, Do- i I Caput XXXIV. - De Missa solemni coram SS. Sacramento exposito 427 mine, etc., absque genuflexione (D. 4194 ad 5) se paulisper retrahunt i ad cornu Evangelii et Celebrans, facie veluti conversa ad cornu Epistolae, imponit ac benedicit incensum in thuribulo de more, Diacono ministrante naviculam, sine osculis. Postea, non praemissa ■ genuflexione, descendit cum sacris Ministris ad secundum gradum, et in ora suppedanei gemiflexus accipit a Diacono, sine osculis, ut supra, thuribulum, iisque elevantibus hinc inde posteriorem planetae fimbriam, SS. Sacramentum, triplici ductu, adolet cum profunda inclinatione ante et post incensationem (D. 3086 ad 3). Thure sic oblato, Celebrans cum sacris Ministris ad Altare rursum accedit, ibique genuflectit, ac Altare ipsum ex more adolet, non tamen Crucem, etiamsi adsit (D. 2340 ad 4). Thurificato Altari, redditoque thuribulo Diacono, Celebrans e latere Epistolae in secundum gradum vel in planum, iuxta consue­ tudinem, descendit ubi, cavens ne terga vertat SS. Sacramento (D. 2682 ad 48), per suam sinistram conversus ad populum, triplici . ductu, a Diacono, ex adverso stante, incensatur. Tum pergit, sine genuflexione, ad Altare et, more solito, legit Introitum et cum Ministris: Kyrie eleison etc., recitat. Celebrans et sacri Ministri, decantato a Choro: Kyrie, accedunt, ut in aliis Missis, ad medium Altaris ibique genuflectunt. Quum Celebrans Gloria in excelsis Deo intonat. Ministri ad verbum: Deo, genuflectunt et ad latera Celebrantis accedunt, ibique non genuflectunt. 1306. — Si non sedeant, quod maxime convenieris est, Ministri ad latera Celebrantis, iunctis ante pectus manibus, sistunt et circa finem cantus Hymni Angelici genuflectunt et ad loca sua redeunt, ibique genuflexionem non iterant. Si vero sedere velint, quod etiam licitum est (cfr. Gardellini, Comm. in Instr. Clement., § 25, η. 4-7), Angelico Hymno recitato, Celebrans et Ministri genuflectunt, per breviorem viam ad scamnum pergunt (D. 4077 ad 6) cavendo ne SS. Sacramento terga vertant, ibi sedent sed caput non cooperiunt (v. n. 1063). 1307. — Decantato a Choro Angelico Hymno, ad nutum Caeremoniarii, surgunt, accedunt per planum ad medium ibique genu­ flectunt, unico genu, in infimo gradu et se gerunt ut in aliis Missis solemnibus, sed Celebrans, postquam Altare deosculatus fuerit, genuflectit, vertit se ad populum et se aliquantulum versus Evan­ gelii cornu sistit, ne tergum Sanctissimo Sacramento vertat, et cantat Dominus vobiscum. Dein, ad medium Altaris reversus, iterum 428 Pars 111. - De sacrosancto Missae Sacrificio genuflectit, etiam Ministri genuflectunt, et se gerunt, more solito. Post Epistolam Celebrans Subdiacono manum praebet osculandam, eidemque benedictionem de more impertit. Ante et post: Munda cor meum etc., Celebrans genuflectit et. lecto Evangelio, incensum ponit in thuribulum ac benedicit ut ante Introitum, dat Diacono benedictionem ac manum deosculandam ut alias; item, suo tempore, osculatur librum a Subdiacono, more solito, sibi delatum, atque a Diacono stante incensatur non in medio Altaris, sed aliquantulum ad cornu Evangelii. Postquam Diaconus Celebrantem incensavcrit, Celebrans et Mini­ stri unus post alium in medium revertuntur et, unico genu, suis locis genuflectunt. Intonato a Celebrante Symbolo, ad verbum: Deum, Ministri genuflexionem iterant et ad Celebrantis latera accedunt et se gerunt ut in aliis Missis solemnibus. Si non sedeant, vel si sedere velint, se gerunt ut supra diximus. 1308. — Dicto: Veni, sanctificator etc., Celebrans cum Diacono, absque genuflexione (D. 4194 ad 5), incensum ponit in thuribulum ac benedicit more solito; dehinc conversus ad medium Altaris, sine genuflexione, accipit e manibus Diaconi thuribulum, incensat Oblata postmodum deflectens tantillum ad cornu Evangelii, ne SS. Sacra­ mento terga obvertat, ad secundum descendit gradum, ubi in ora ' suppedanei cum Diacono a dextris genuflexus, Subdiacono ante Altare cum Patena minime genuflectente (D. 2474), SS. Sacramentum thurificat, proferens interim: Dirigatur, Domine, oratio mea — sicut incensum — in conspectu tuo. Deinde Celebrans et Diaconus suppe­ daneum conscendunt, genuflectunt, et Altare Celebrans incensat: quo thurificato, in secundo gradu vel in plano, facie ad populum versa, a Diacono incensatur; ibique manus lavat et abstergit, ascendit suppedaneum ad absolvendum Psalmum in loco consueto; deinceps graditur ad medium Altaris, ac genuflectit. Post Orationem: Suscipi sancta Trinitas etc., osculatur Altare, genuflectit, ac tantisper deflectens ad cornu Evangelii, dicit: Orate, fratres, etc., et non perficit circulum, sed per viam eandem rediens ad medium Altaris genuflectit; prosequitur Secreta, ac cetera usque ad Communionem, ut in aliis Missis. 1309. — Incensatio Chori, more solito, peragitur, debitis cum genuflexionibus nec non inclinationibus, et cavendum ne SS. Sacramento terga obiiciantur. Cum Diaconus et Subdiaconus thurificantur, s. aliquantulum retrahunt ad cornu Evangelii cum genuflexione, ante Caput XXXIV. - De Missa solemni coram SS Sacramento exposito 429 ei post; Thuriferarius, pro incensando populo, non in medio ad ingressum Presbyterii consistit, sed parum a latere Evangelii. Circa Praefationis finem, Diaconus et Subdiaconus, suis locis, genuflectunt, accedunt ad Celebrantis latera et cum eo Sanctus etc., recitant, deinde genuflectunt iterum. Diaconus ad Celebrantis sini­ stram transit, ubi genuflexionem iterat (D. 4027 ad I); Subdiaconus vero in planum descendit, sed non genuflectit. Ceroferarii intorticia ferentes ad: Sanctus, cum ante Altare accedunt, utroque genu flectunt cum profunda capitis inclinatione; ita se gerunt dum surgunt, ut ad Sacristiam redeant. Ad: Sanctus etc., et elevationem campanula non pulsatur. 1310. — Postquam purificationem hauserit Celebrans, posito Calice super Corporale, genuflectit; dein, Calice more solito appre­ henso, adit cornu Epistolae; facta in illo digitorum ablutione, digitisque extersis, rediens ad medium Altaris iterum genuflectit; ablutione sumpta, genuflectit cum Diacono, accedit ad cornu Epi­ stolae et Communionem legit, deinde ad Altaris medium redit et genuflectit; dicto, ut supra: Dominus vobiscum, iterum cum Diacono genuflectit et redit ad latus Epistolae pro Orationibus post Commu­ nionem cantandis. Subdiaconus, more solito, abstergit et accommodat Calicem, priusquam illum accipiat genuflexionem peragit, descendit in planum, genuflectit in medio et Calicem ad abacum defert; deinde ad locum suum, retro post Diaconum in plano, absque genu­ flexione, redit (D. 4172 ad 4). Diaconus pro cantando: Ite Missa est, genuflectit, se ad populum convertit, ita tamen ut oblique illum respiciat, ne tergum SS. Sacra­ mento vertat. Decantato: Ite Missa est, Celebrans et Diaconus se iterum ad Altare vertunt et genuflectunt itemque Subdiaconus genuflexionem facit, deinde cum Diacono in superiorem gradum ascendit, et se ut in aliis Missis solemnibus gerunt. 1311. — Dicto: Placeat tibi, etc., Celebrans Altare osculatur et dicit: Benedicat vos omnipotens Deus, caput non inclinat, sed genu­ flectit; mox conversus ad populum in cornu Evangelii, illuni bene­ dicit more solito, et non perficit circulum, sed ibidem, volvens se ad Altare, continuo subdit: Dominus vobiscum, ac legit Evangelium, non signans Altare, si SS. Sacramentum super mensam consistit sed seipsum tantum et tabellam, si adsit, et ad: Et Verbum caro etc., flectit genu aliquantulum versus SS. Sacramentum (D. 3875 ad 4). 430 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Si infra ultimum Evangelium genuflectendum est, omnes erga SS. Sacramentum genuflectunt unico genu et sine capitis inclina­ tione (ibi). 1312. — Expleto ultimo Evangelio, Celebrans et sacri Ministri ad medium accedunt Altaris cum genuflexione, ac in planum descen­ dunt obliquo latere, nempe Celebrans cum Subdiacono se pauxillum retrahendo ad cornu Evangelii, faciemque vertendo ad cornu Epi­ stolae, Diaconus vero cum Caeremoniario se aliquantulum abdu­ cendo ad cornu Epistolae, faciem autem ad cornu Evangelii conver­ tendo. Tum, peracta ab omnibus in plano genuflexione utroque genu cum mediocri corporis inclinatione (D. 4179 ad 1), ad Sacra­ rium digrediuntur, ordine quo advenerunt, caput cooperiendo extra conspectum SS. Sacramenti. Cetera hic non expressa perficientur ut in aliis Missis. Circa Orationem SS. Sacramenti in Missa dicendam vide quod diximus sub n. 1073 et 1074. CAPUT XXXV. DE MISSA SOLEMNI DE REQUIE, ABSENTE EPISCOPO ORDINARIO Articulus 1. De iis quae praeparanda sunt. 1313. — I. - In Sacristia capitulari. — Supra digniorem mensam pro Canonico Celebrante praeparantur: amictus, alba, cingulum, manipulus, stola, planeta; pro sacris Ministris: duo amictus ac totidem albae cum cingulis, dalmatica, tunicella, duo manipuli et stola pro Diacono. Paramenta erunt nigri coloris. Super aliam mensam: duo candelabra cum candelis ex cera communi. II. - In Sacristia maiori. — Super consuetam mensam: superpellicea pro Clericis; thuribulum cum navicula et intorticia. III. - Ad Altare. — Altare nullo festivo ornatu paratur et super illud adhibentur sex candelabra, numquam argentea, vel deaurata, Caput XXXV. - De Missa solemni de Requie absente Episcopo Ord. 43) cum candelis ex cera communi, et in medio eorum praealta Crux, absque floribus, Reliquiis, vel Sanctorum Imaginibus. Super Altaris mensam, ad latus Epistolae, ponitur Missale apertum super legile. Altaris gradus et Presbyterii pavimentum nuda sint, excepto suppedaneo quod aliquo tapete tegi potest. In latere Epistolae parantur scamnum pro Celebrante et sacris Ministris, nudum, vel panno violaceo contectum; scabella nuda pro Caeremoniario, Ceroferariis et Thuriferario. IV. - Super abacum. — Nulla ornamenta ponuntur sed tantum quae necessaria sunt, scilicet: Calix, cum suis ornamentis parvo velo nigro tectus, pelvicula cum ampullis vini et aquae, linteum, Missale pro sacris Ministris, campanula; si vero post Missam Absolutio fit: Ritualis, vas cum aqua benedicta atque aspersorio, pluviale nigri coloris; prope abacum Crux processionalis. Si candelarum distributio in Choro intra Missam facienda sit, candelae ibidem congruo in loco collocantur; sint albi coloris, pon­ deris proportionalis, quod relationem habeat cum quibus distri­ buuntur. Articulus II. In Functione. 1314. — Celebrans et Ministri ad Altare se conferunt, more solito: praecedit Thuriferarius, iunctis manibus, tum sequuntur Ceroferarii candelabra ferentes, Clerus, Caeremoniarius, Subdiaconus, Diaconus et ultimo Celebrans. 1315. — Ministri in hac Missa tum dantes, tum aliquam rem accipientes a Celebrante, neque eius manum neque rem osculantur (Caer. Episc. L. 1, cap. XVIII, n. 16 et L. II, cap. XI, n. 5). Facta Confessione, in qua omittitur Psalmus 42: Judica etc., Celebrans cum sacris Ministris gradus Altaris ascendit, illudque in medio osculatur. Tum, cum Altare nequaquam sit thurificandum, continuo cornu Epistolae adit ad legendum Introitum, stantibus interim Ministris ut alias, non tamen se Cruce signantibus, dum Celebrans Crucis signum efficit; dehinc ibidem consistens, pronunciat: Kyrie eleison etc. Ad Orationem, vel Orationes, Thuriferarius, Ceroferarii genu­ flectunt. Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Subdiaconus, cantata Epistola, non pergit ad osculandam manum Celebrantis, neque ab eo benedicitur, sed, iterata in medio Altaris genuflexione, Caeremoniario librum reddit, et ad dexteram Diaconi accedit. 1316. — In omnibus Missis cantatis addenda est Sequentia et Celebrans solus, non vero alternatim cum sacris Ministris, eam legere debet (D. 2956 ad 7); qua absoluta, si sedere velit, caput pro­ funde cum sacris Ministris inclinat, et quin prius ad Altaris medium accedat, sequens Diaconum per breviorem viam ad scamnum accedit, ubi sedet et caput cooperit ut in aliis Missis solemnibus. Dum canitur Versus: Recordare, lesu pie, ad verbum: lesu, Celebrans et sacri Ministri caput detegunt et inclinant. Circa finem Sequentiae a Choro decantatae, ad nutum Caere­ moniarii, Celebrans et sacri Ministri caput detegunt, surgunt et per viam longiorem, ut in aliis Missis solemnibus, ad medium re­ deunt. Celebrans suppedaneum ascendit, recitat: Munda cor meum, etc., omittens tamen: lube, Domine, etc.; interea Diaconus accedit ad latus Epistolae et sistit, conversus ad Evangelii cornu; Subdia­ conus transfert Missale ad cornu Evangelii. Si autem Celebrans ad Sequentiae cantum sedere nolit, lecta Sequentia, procedit ad medium Altaris, Munda cor meum etc., re­ citat; interea Subdiaconus Missale ad cornu Evangelii transfert. 1317. — Dum Celebrans legit Evangelium, Diaconus ad Altare librum ex more defert; illo autem expleto, quum iniectio incensi in thuribulum minime locum habeat, illico in ora suppedanei genu­ flexus profert: Munda cor meum etc.; tum, libro ex Altari sumpto, non petens benedictionem, neque deosculans Celebrantis manum, descendit in planum ad dexteram Subdiaconi; quo tempore Cerofe­ rarii quoque sine candelabris ante Altare veniunt; ubi, facta ab omni­ bus genuflexione, pergunt ad cantandum Evangelium, stantibus interea Ceroferariis, manibus iunctis hinc inde ad latera Subdia­ coni librum tenentis. Diaconus non incensat librum, neque in fine Celebrantem, sicuti nec Subdiaconus defert huic librum osculan­ dum, sed, Evangelii absoluto cantu et peracta ab omnibus ante Altare genuflexione, dat librum Caeremoniario. Thuriferarius ad Sacristiam procedit, thuribulum cum navicula accipit et, debitis cum genuflexionibus, ab abacum revertitur. 1318. — Ad Offertorium Subdiaconus, sine velo humerali, defert Calicem, omnibus suis ornamentis coopertum, ad Altare, ubi ad Caput XXXV. - De Missa solemni de Requie absente Episcopo Ord. 433 infusionem aquae in illum, non profert verba: Benedicite, Pater Reverende; aqua autem infusa, quum Patenam retro post Cele­ brantem tenere non debeat, statim se recipit, cum genuflexione in medio Altaris, ad sinistrum Celebrantis latus, cui in Oblatorum et Altaris thurificatione assistit, posteriorem planetae fimbriam sublevando. Diaconus vero Celebranti Patenam et Calicem, sine osculis, porrigit (D. 4193 ad 3), ac deinceps purificatorio partem Patenae a Corporali minime tectam, ut in Missa privata, cooperit. Tum naviculam, pariter sine osculis, Celebranti ministrat qui thus in thuribulum iniicit et benedicit, more solito, dicens: Per interces­ sionem etc., ac Oblata thurificat et Altare, proferens verba: Dirigatur, Domine, etc.; in fine ipse solus, exclusis ceteris, incensatur a Diacono. 1319. — Celebrante thurificato, Subdiaconus accipit a priori Ceroferario ampullam aquae cum pelvi et Celebranti ministrat, Diaconus, tradito Thuriferario thuribulo, a secundo Ceroferario manutergium accipit quod pariter Celebranti ministrat. Expleta manuum lotione, Diaconus, tradito manutergio secundo Ceroferario, in secundo Altaris gradu; Subdiaconus vero similiter, tradita am­ pulla cum pelvi priori Ceroferario, in plano cum Celebrante ad medium Altaris accedunt, ubi ad: Orate, fratres, uterque: Suscipiat etc., respondet. Ad: Sanctus etc., Ministri ad Altare conscendunt ut 'alias, sicuti et Ceroferarii deferunt intorticia, at isti non discedant nisi post sumptionem utriusque Speciei (Rit. cel. Miss. VIII, 8). 1320. — Dum Celebrans Hanc igitur etc., pronuntiat, Thurife­ rarius porrigit naviculam Caeremoniario qui, sine ulla benedictione, incensum in thuribulum ponit; Caeremoniario autem absente, ipse Thuriferarius incensum in thuribulum imponit, neque umquam a Subdiacono id fit (Caer. Episc. L. Il, cap. XI, n. 8). Interea Subdiaconus, genuflexione peracta, ad cornu accedit Epistolae, ubi in infimo Altaris gradu genuflexus, thuribulum fu­ migans a Thuriferario accipit; ter ^ad elevationem adolet Hostiam et Calicem nimirum: dum Celebrans genuflectit, dum Hostiam et Calicem attollit, dum ea super Corporale deponit, profunde se in­ clinans ante et post utramque incensationem. Postea reddit thuri­ bulum Thuriferario, ad medium Altaris cum genuflexione in in­ fimo gradu regreditur (D. 4027 ad 2), ibique iugiter adstat usque ad: Pax Domini etc. Tunc genuflectit, ascendit ad sinistram Celebrantis, peracta una cum ipso et Diacono genuflexione, dicunt simul absque tunsione pectoris: Agnus Dei etc. 28 — Moretti, De s. Functionibus - II· 434 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Diaconus se gerit ut in aliis Missis solemnibus, sed Celebranti Patenam sine osculis porrigit. 1321. — Recitato: Agnus Dei etc., sacri Ministri genuflectunt. et, cum non detur pax, Diaconus ad sinistram accedit Celebrantis; Subdiaconus autem ad dexteram, et genuflectunt. Thuriferarius, re­ posito post elevationem congruo in loco thuribulo, genuflexus perstat prope abacum usque dum tempus adveniat ampullas ministrandi, et iterum genuflectit cum Ceroferariis ad Orationes Postcommuniones. Diaconus pro: Ite Missa est, cantat: Requiescant in pace, erga Altare, quod Celebrans submissa voce recitat (D. 2572 ad 22). Reliqua hic non expressa perficiuntur ut in aliis Missis. Circa Canonicos, Chorales, candelarum distributionem, orga· norum sonum, et sermonem in laudem Defuncti vide quod diximus respective sub n. 1110, 1111, 1112, I. CAPUT XXXVI. DE ABSOLUTIONE PRO DEFUNCTIS A SACERDOTE PERAGENDA 1322. — Post Missam de Requie alius Sacerdos, a Celebrante diversus, accedere non potest ad Absolutionem peragendam: hoc iure gaudet tantum Episcopus loci Ordinarius (DD. 3029 ad 10: 3798 ad 2). Etiam post Missam solemnem Absolutio duplici modo peragi potest scilicet: I. Absolutio, praesente cadavere, quae praeceptiva est; II. Absolutio, absente Defuncti corpore, quae praeceptiva nones', ut diximus sub n. 1116; quae Absolutio distinguitur pariter duplic modo, nempe: a) Absolutio ad Tumulum; b) Absolutio ad Pannum Articulus I. De Absolutione, praesente Defuncti corpore. 1323. — Celebrans, lecto ultimo Evangelio, in medium Altaris se confert, Cruci profunde se inclinat, sacri Ministri ad illius latera genuflexionem faciunt. Tum unus post alium per latus Epistolae Caput XXXVI. - De Absolutione pro Defunctis a Sacerdote peragenda 435 descendunt et in plano Celebrans, depositis plancta et manipulo, accipit pluviale nigri coloris, Diaconus et Subdiaconus deponunt tantum manipulos (Ruhr. spec. Miss, et Rit. R.; Caer. Episc. L. II, cap. XXXVII, n. 2 et D. 3108 ad 5).TuncThuriferarius cum thuribulo et navicula a dexteris Ministri aquae benedictae, deferentis etiam Rituale, ad Altaris medium prope ingressum Presbyterii se confert; hos sequitur Subdiaconus Crucem deferens medius inter Ceroferarios cum candelabris accensis; tum Beneficiarii, Canonici, Caeremoniarius ac demum Celebrans cum Diacono a sinistris, quin pluvialis fim­ briam sublevet. Mox, peracta ab omnibus debita Altari reverentia, praeterquam a Subdiacono et Ceroferariis, ad feretrum proce­ dunt. 1324. — Ubi ad feretrum ventum est, Celebrans semper sistit ad pedes Defuncti; adeo ut si Defunctus sit Sacerdos, se col­ locat feretrum inter et portam Ecclesiae; sin autem Sacerdos non fuerit, stat inter feretrum et Altare, aliquantum ad cornu Epistolae, ita ut Altari nequaquam terga directe obvertat et Crucem Subdia­ coni respiciat. E converso Subdiaconus Crucem deferens cum Cerolerariis semper se collocat ad caput Defuncti; quamobrem si De­ functus presbyterali sit charactere insignitus, se inter feretrum statuit et Altare, facie ad feretrum versa; si vero minime fuerit Sacerdos, consistit feretrum inter et Ecclesiae ianuam. Thurifera­ rius et Minister aquae benedictae sistunt ad sinistram prope Cele­ brantem; omnes de Choro hinc inde a lateribus feretri sic sistunt, ut digniores sint propiores Celebranti. 1325. — Omnibus ut supra dispositis, Celebrans et Diaconus caput detegunt; Diaconus biretum suum Caeremoniario tradit, Celebrans suum Diacono porrigit, qui Caeremoniario dat. Tunc, Diacono tenente librum, Celebrans, iunctis manibus, absolute dicit: Non intres in indicium etc., nulla numeri aut generis facta mutatione, etiam si pro pluribus aut pro femina dicatur (Rit. R. Tit. VI, cap. Ill, η. 7; DD. 1981; 2355). Deinde, Cantore incipiente, Clerus circumstans cantat Respon­ sorium: Libera me, Domine, etc. Convenit ut Celebrans et Diaconus aut cum Choro Responsorium cantent, aut illud alternatim, submissa voce, recitent (D. 4198 ad 5). Dum a Choro Responsorium repetitur, Diaconus et Thuriferarius ad dexteram accedunt Celebrantis qui, ministrante naviculam, sine osculis, Diacono ac proferente: Benedicite, Pater Reverende, ponit in thuribulum incensum dicens: Ab illo benedi- 436 Pars 111. - De sacrosancto Missae Sacrificio caris etc., ac postea super illud signum Crucis producit; quo expleto, Diaconus et Thuriferarius ad pristinum locum recedunt. 1326. — Absoluto Responsorio cum: Kyrie etc., Celebrans dicit, elata voce: Paler noster et secreto continuabitur ab omnibus. In­ terim Diaconus cum Ministro de aqua benedicta ac Thuriferario ad dexteram Celebrantis se conferunt. Celebrans de manu Diaconi aspersorium aquae benedictae accipit, praecedente Caeremoniario et eodem Diacono comitante a dexteris anteriorem pluvialis fim­ briam sublevante, reverentiam, vel genuflexionem, Altari facit. Diaconus vero genuflexionem, circumiens feretrum, aspergit corpus Defuncti ter a parte sinistra Cadaveris et ter a dextera. Cum transit ante Crucem Subdiaconi, profunde se inclinat, Diaconus vero genu­ flectit. Reversus ad locum suum reddit aspersorium Diacono qui Ministro iterum dat. Tunc Diaconus a Thuriferario thuribulum accipit et illud Celebranti porrigit. Celebrans, accepto thuribulo, reverentiam, vel genuflexionem, Altari facit, et, eodem modo quo asperserat, circuit feretrum et corpus incensat; postea Celebrans ad pristinum locum reversus, thuribulum tradit Diacono qui Tlmriferario illud porrigit, et stans in loco suo, Diacono librum apertum ante ipsum tenente, iunctis manibus, dicit: Et ne nos inducas etc., ac reliquos Versiculos ut in Rituali Romano, cum Oratione: Deus, cui proprium est etc. Si Defunctus fuerit Sacerdos, in Oratione, dicatur: pro anima famuli tui N. Sacerdotis, quam etc. 1327. — Absoluta Oratione, Cantores cantant Antiphonam: In paradisum etc.; qua completa, Celebrans intonat Antiphonam: Eoo sum; Chorus autem alternatim cantat: Benedictus etc., in cuius fine addit ÿ. Requiem aeternam dona ei, Domine, etc., ac repetit Anti· phonain. Mox Celebrans, clara voce, pronuntiat: Kyrie eleison etc., cum Pater noster, ac dum secreto reliquum dicitur, corpus de more conspergit, quin se pedibus moveat. Quo asperso, subdit: Et ik nos etc., cum aliis Versiculis, ut in Rituali Romano, ac Oratione: Eae quaesumus, Domine, etc. Oratione absoluta, Celebrans faciens Crucem, manu dextera, super feretrum dicit: Requiem aeternam dona ei, Domine, etc., ut in Rituali, moxque Cantores cantant: Requiescat in pace, et Chorus respondet: Arnen. Deinde Celebrans, recto tono, dicit: Anima eius etc. Tunc Diaconus librum claudit et Clerico tradit; a Caeremoniario birctijm Celebrantis accipit eique porrigit. Caput XXXVI. - Dc Absolutione pro Defunctis a Sacerdote peragenda 437 Celebrans, capite cooperto, in Sacristiam revertitur, inchoat sine cantu Antiphonam: Si iniquitates, et cum Clero alternatim recitat Psalmum 129: De profundis etc. In fine Psalmi additur in numero plurali: Requiem aeternam etc. et ab omnibus repetitur tota Antiphona: Si iniquitates observaveris, Domine: Domine, quis sustinebit? Cum in Sacristiam pervenerit, Subdiaconus cum Cruce se confert in superiorem ipsius Sacristiae partem, ibique sistit donec Celebrans, ante eandem Crucem, praescriptas Preces expleverit; omnes de Clero hinc inde a lateribus Crucis sistunt. Omnibus suis locis dispositis, Celebrans in Sacristia (Rit. Rom. Tit. VI, cap. Ill, η. 15; D. 4081 ad 3) dicit: Kyrie eleison etc. cum Pater noster et aliis Versiculis, ut in Rituali Romano, ac Oratione: Fidelium Deus etc. Articulus II. De Absolutione, absente Defuncti corpore. 1. — Absolutio ad Tumulum. 1328. — Tumulus ornatur ut sub n. 1141 notavimus. Omnes se gerunt ut iam diximus sub n. 1323, sed cum ad Tinnulum pervenerint, Subdiaconus sistit semper ad pedes Tumuli, contra Altare, medius inter Ceroferarios luminaria deferentes; Celebrans vero cum Diacono ex alia parte in capite loci inter Al­ tare et Tumulum, aliquantulum versus cornu Epistolae, ita ut Sub­ diaconi Crucem respiciat; prope Diaconum Thuriferarius et Minister aquae benedictae sistunt. Omnes de Clero, hinc inde a lateribus Tumuli, sic sistunt ut digniores sint propiores Celebranti. Omnibus ut supra dispositis, Chorus, Cantore incipiente, cantat Responsorium: Libera me, Domine, etc., et omnes se gerunt ut supra sub n. 1325 et seqq. notatur. Asperso et thurificato Tumulo eodem modo ut sub n. 1326 dictum est, Celebrans dicit: Et ne nos inducas etc. ut in Rituali Romano, cum Oratione: Absolve, quaesumus, Domine, etc., vel Ora­ tionem quae dicta est in Missa, vel aliam convenientem, adhibita tamen conclusione brevi. Si Defunctus fuerit Sacerdos vel Episcopus, in Oratione exprimitur nomen dignitatis. Ubi Absolutio pro plu­ ribus fiat Defunctis Versiculi et Oratio dicuntur in numero plurali. 438 Pars HI. - De sacrosancto Missae Sacrificio Completa Oratione, ac per Chorum responso: Amen, Celebrans, sinistra pectori admota, dextera signum Crucis super Tumulum efformans dicit: Requiem aeternam etc.; moxque Cantores, altiori tono, cantant: Requiescat in pace, vel: Requiescant in pace, et Chorus respondet: Amen. Deinde Celebrans rursus dicit, recto tono: Anima eius, vel: Animae eorum etc. Tum Diaconus librum claudit et Acolytho tradit; a Caeremo­ niario biretum Celebrantis accipit et ei porrigit. Celebrans capite cooperto, inchoat Antiphonam: Si iniquitates, interea omnes eo modo et ordine quo venerant, in Sacristiam se con­ ferunt, recitantes cum Celebrante Psalmum 129: De profundis ite., ut sub n. 1327 diximus. Psalmus cum Precibus omittitur, si Absolutio facta fuerit pro omnibus fidelibus Defunctis. * 2. — Absolutio ad Pannum. 1329. — Si quapiam de causa Tumulus pro Absolutione minime erigatur, Celebrans post ultimum Evangelium in medio Altaris consistens, Cruci caput inclinat, vel genuflectit; sacri Ministri ad illius latera stantes, semper genuflectunt. Tum unus post alium perlatus Epistolae ad scamnum descendunt. Celebrans, depositis planeta et manipulo, pluviale nigrum induit, Thuriferario vel Caeremoniario adiuvante; Ministri vero manipulum deponunt; interea Ceroferarii ante Altaris gradus nigrum insternunt Pannum. 1330. — Celebrans, assumpto pluviali, e latere Epistolae suppe­ daneum conscendit, et sistit ubi legitur Introitus, ad Altare con­ versus, cum Diacono a dextris et Subdiacono a sinistris, usque ad finem Responsorii: Libera me, Domine, etc. Dum Responsorium a Choro repetitur, Celebrans ibidem ter incensum in thuribulum, more solito, ingerit; decantato ultimo: Kyrie, praecinit: Pater noster, quod secreto complet. Interim Thurife­ rarius et Minister aquae benedictae transeunt, cum genuflexione Altari, ad cornu Evangelii, ac secundum Altaris gradum conscendunt, asper­ sorium et thuribulum Diacono ministraturi. Celebrans autem cum sacris Ministris ad medium Altaris accedit, et ad Pannum cum ipsis se convertit; mox de manu Diaconi a dextris eius stantis, accepto aspersorio, ter pannum aspergit, nempe in medio, a parte Epistolae, et a parte Evangelii: deinceps simili modo illuni thurificat, Ministris hinc inde pluvialis fimbrias elevantibus. Post haec ad cornu Epistolae redit, V * Caput XXXVII. - De Missa privata . 439 ubi, stans inter Diaconum et Subdiaconum, ut supra, ex libro super illud posito subiungit: Et ne nos etc., cum ceteris Versiculis et Oratione, quemadmodum n. 1328 tradidimus. Demum, pronuntiato per Can­ tores: Requiescat, vel: Requiescant in pace, Celebrans dicit recto tono: Anima eius, vel: Animae eorum etc., et cum suis Ministris accedens denuo ad medium Altaris, caput Cruci inclinat, ac in planum de­ scendit: ibi, facta cum aliis debita reverentia, caput cooperit, Antiplionani: Si iniquitates, inchoat et cum Clero recitat Psalmum 129: De profundis etc., ut supra sub n. 1327 diximus. CAPUT XXXVII. DE MISSA PRIVATA Articulus I. Quaedam generales animadversiones. 1331.— De vocis diversitate. —I.- Duplex vox pro Missa pri­ vata a Rubricis distinguitur, nempe: submissa et elata (Rubr. Gen. Miss. Tit. XVI; Aertnys, Comp. Lit. Sacr., n. 22; Ephem. Lit. An. 1928, pag. 239 et seqq.^. II. - Vox submissa illa est, quae a Sacerdote ita emittitur ut ipse quidem se audiat, at contra a circumstantibus non audiatur. Eiusmodi voce proferuntur: 1. Aufer a nobis etc., usque ad Introitum. 2. Munda cor meum etc., lube, Domine, etc., et Per Evangelica dicta etc. 3. Suscipe, sancte Pater etc., usque ad Praefationem, exceptis tantum verbis: Orate, fratres. 4. Canon Missae usque ad: Per omnia saecula ante Pater noster, praeter haec tria verba: Nobis quoque peccatoribus. 5. Amen, post Pater noster, cum Oratione sequenti usque ad: Per omnia saecula saeculorum, exclusive. 6. Haec commixtio etc. 7. Orationes post Agnus Dei usque ad Antiphonam dictam Communio», exceptis verbis Domine, non sum dignus. 8. Placeat tibi, sancta Trinitas etc. 440 $···« Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio III. - Vox elata est illa, quae ad circumstantium aures perveniat, sic tamen ut devotionem conciliet, neque alios perturbet, qui for­ tasse id temporis in eadem Ecclesia Sacrum faciunt. Voce elata di­ cuntur: 1. In nomine Patris, etc., usque ad verbum Oremus inclusive. 2. Introitus. 3. Kyrie, eleison etc. 4. Gloria in excelsis etc. 5. Dominus vobiscum; Orationes. 6. Oremus; Flectamus genua, Levate. 7. Epistola, Prophetiae, Graduale, Versus, Tractus, Sequentia, Passio Domini. 8. Evangelium. 9. Credo in unum Deum etc. 10. Offertorium. 11. Haec duo verba: Orate, fratres. 12. Praefatio, usque ad alterum Hosanna in excelsis, inclusive, 13. Haec tria verba: Nobis quoque peccatoribus. 14. Per omnia saecula etc.; Pater noster etc. 15. Per omnia saecula etc.; Pax Domini etc. 16. Agnus Dei etc. 17. Haec quatuor verba: Domine, non sum dignus, ter repetita. 18. Communio et Postcommunio. 19. Humiliate capita vestra Deo. 20. Ite Missa est·, Benedicamus Domino·, Requiescant in pact. 21. Benedicat vos etc. 22. Evangelium ultimum. <1 1332. — De inclinationibus. — I. - Inclinatio triplex est: pro­ funda, mediocris, simplex. a) Profunda, quando corpus inclinatur ita ut manus facile genua pertingant; β) Mediocris, quando flexo aliquantulum corpore, caput incli­ natur cum humeris; γ) Simplex, quando caput tantummodo inclinatur. II. - Celebrans profunde se inclinat: 1. Cruci vel Imagini praecipuae cum e Sacrario egreditur, et post Missam illuc redit, capite tamen cooperto, si Calicem deferat. 2. Transiens ante Altare maius, si ibi SS. Sacramentum non asservetur, vel ante Sanctorum Reliquias solemniter expositas, capite cooperto ut supra. Caput XXXVII. - De Missa privata 441 3. In accessu ad Altare, ac postquam descenderit, ut Missam incipiat, nisi ibi adsit SS. Sacramentum. 4. Ad: Confiteor donec Minister responderit: Misereatur tui etc. 5. Ad: Munda cor meum etc.; lube, Domine, etc.; Dominus sit in corde meo etc. 6. Ad: Te igitur initio Canonis, usque ad: petimus, inclusive. 7. Ad: Supplices te rogamus usque ad quotquot, inclusive. 8. Ante Altaris gradum priusquam recedat, nisi ibi SS. Sacra­ mentum adsit. Magnis vero Praelatis, Principibus et Sacerdoti, sa­ cris vestibus induto, plus minusve se inclinabit prout eorum dignitas postulabit; capite tamen tecto, si Calicem deferat. III. - Mediocriter se inclinat Celebrans: 5. 6. 8. 9. Ad: Deus, tu conversus etc., usque ad: Oremus, inclusive. Ad: Oramus te, Domine, etc., usque ad: Quorum reliquiae. Ad: In spiritu humilitatis etc. Ad: Suscipe sancta Trinitas etc. Ad: Sanctus, usque ad: Benedictus qui venit, exclusive. Ad: tria Agnus Dei et tres Orationes ante Communionem. Ad: Domine, non sum dignus etc. Ad Communionem sacrae Hostiae. Ad: Placeat tibi, sancta Trinitas etc. IV. - Simplex inclinatio fit a Celebrante: 1. In accessu ad medium Altaris postquam Missale aperuerit. 2. Ad: Gloria Patri etc. post Psalmum 42: Indica etc., in In­ troitu et post Psalmum 25: Lavabo etc. 3. Ad: Gloria in excelsis dum dicit: Deo; Adoramus te; Gratias agimus tibi; Suscipe deprecationem nostram. 4. Quoties profert SS. nomen lesu vel lesu Christi, item SS. Trinitatis, nisi Celebrans iam inclinatus extet. 5. Quotiescumque dicit: Oremus. 6. Ad: Credo, dum pronunciat: Deum, et: Simul adoratur. In Praefatione ad: Gratias agamus, dum profert: Deo nostro. 8. Ad utrumque « Memento ». 9. Ad utramque consecrationem cum dicit: Tibi gratias agens, et du in profert verba consecrationis. 10. Ad: Per eumdem Christum, ante: Nobis quoque peccatoribus. Ad: Benedicat vos omnipotens, dum pronuntiat: Deus. 12. Antequam ab Altari descendat, finita Missa. 13. Quoties occurrit SS. nomen Mariae. 442 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio 14. Quoties profert nomen Sancti cuius Vigilia vel Festum vel Commemoratio agitur; omittitur vero inclinatio, si nomen Sancti, cuius agitur Festum, legatur in titulo Epistolae vel Evangelii (D. 3767 ad 25). 15. Ad nomen Summi Pontificis regnantis. V. - Inclinatio ad Gloria Patri etc., ad nomen SS. Trinitatis vel lesu profundior esse debet. VI. - Ad Gloria Patri etc., Oremus et ad nomen lesu, hae incli­ nationes fiunt ad Crucem; in lectione Evangelii vero ad nomen lesu inclinatio fit ad librum. VII. - Inclinationes ad nomina B. Mariae Virg., Sanctorum quo­ rum Vigilia vel Festum vel Commemoratio agitur et Summi Ponti­ ficis fiunt ad librum, nisi in loco principali Altaris habeatur Statua vel Imago vel Reliquia B. Μ. V. aut Sancti, ad quam, in casu, quia expressius repraesentat, caput inclinatur (Ritus celebr. Miss. tit. V, η. 2; et D. 3767 ad 25 et 4172 ad 3). 1333. — De genuflexionibus. — I. - Genuflexio duplicis generis est: simplex, duplex. a) Simplex fit demittendo genu dexterum usque ad terrain iuxta talum pedis sinistri absque ulla capitis inclinatione; β) Duplex, demittendo prius genu dexterum iuxta talum pedis sinistri dein sinistrum iuxta dexterum. Haec genuflexio semper cum mediocri reverentia fit. II. - Celebrans qui ad Altare genuflectat, manus hinc inde super Altare extendit ut se sustentet, praeterquam ante elevationem sacrae Hostiae; et si aliquando utrumque flectat genu cum pausa, tunc manus ita genuflexus iungit ante pectus usque dum sese erigat, sed ante quam surgat, illas iterum extendit super Altare. III. - Celebrans in Missa privata unicum genu flectit: 1. Transiens ante Altare ubi SS. Sacramentum in Taberna­ culo asservatur, vel ante Reliquiam Sanctae Crucis vel alterius Do­ minicae Passionis Instrumenti expositam; item ante Altare ubi Sa­ crum fiat, si tempus inter consecrationem et communionem. 2. In plano ante infimum gradum in accessu ad Altare et in discessu ab eo post Missam, si ibi SS. Sacramentum adsit vel Re­ liquia S. Crucis vel alterius Dominicae Passionis Instrumenti expo­ sita (DD. 2390 ad 7; 2722 ad I et 2; 3201 ad 7); rursum, in primo Caput XXXVIi. - De Missa privata 443 casu, super infimum gradum (D. 2682 ad 47), postquam descenderit, ut Missam incipiat. 3. Dum dicit, suo tempore: Flectamus genua. 4. Quoties in Missali ad Epistolam, Tractum et Evangelium reperitur: « Hic genuflectitur ». 5. Ad: Credo, cum pronuntiat: Et incarnatus est de Spiritu Sancto ex Maria Virgine: et homo factus est. 6. Ante et post elevationem Hostiae et Calicis. 7. Postquam e Calice pallam detraxerit ante verba: Per ipsum deum ipso; itemque postquam Calicem cooperuerit. 8. Ante et post fractionem sacrae Hostiae. 9. Ante verba: Domine, non sum dignus. 10. Postquam pallam e Calice amoverit ante sumptionem pre­ tiosi Sanguinis. 11. In Evangelio S. loannis ad: Et Verbum caro factum est. IV. - Utrumque genu Celebrans flectit: Transiens ante Altare ubi SS. Sacramentum fidelium adorationi publice expositum sit. Praeteriens ante Altare, ubi Missae cuiuspiam iam immineat consecratio et elevatio, vel cum Ven. Sacramento impertiatur be­ nedictio, nec antea surgit quam Celebrans Calicem vel Ostensorimn deposuerit super corporale. 3. Si obviam Sacerdoti veniat SS. Sacramentum deferenti, donec ille e conspectu excesserit. 4. Transiens ante Altare ubi distribuitur sacra Communio; peracta tamen genuflexione, continuo surgit (D. 2002 ad 14). In eiusmodi genuflexionibus, ob Calicem quem prae inanibus gestat, prius utrumque flectit genu, tum caput detegit, factaque mediocri corporis inclinatione, quae in casu habetur uti profunda (D. 4179 ad 1), caput cooperit, surgit, et procedit. Praeterea utrumque flectendum est genu cum in Passione legit: Expiravit vel emisit spiritum; tunc manus ante pectus iunctas tenet, Altari vero eas imponit cum est surrecturus. V. - Quoad genuflexiones in Missa, quae celebratur ante SS. Sa­ cramentum expositum, consule quae infra adnotabimus (v. n. 1458-1470). 1334._ de osculis. — I. - Celebrans osculari debet sacras vestes, Altare, Missale, Patenam. Pars III. - Dc sacrosancto Missae Sacrificio IL - In vestibus osculantur amictus, manipulus et stola in medio Crucis, et hoc fit in illis sumendis, tam in Missis vivorum quam in Missis defunctorum; in illis deponendis, non praescribitur. III. - Osculatio Altaris (quae ut facilius ac rectius fiat praestat aliquantulum ab Altari recedere) semper in medio conficienda est, manibus hinc inde super eo, extra corporale, aequaliter extensis; sed post consecrationem usque ad ablutionem digitorum ponuntur intra corporale et pollex uterque ab indice non disiungitur. IV. - Celebrans osculatur Altare: 1. Ad: Oramus te, Domine, dum dicit: quorum reliquiae hic sunt. 2. Quotiescumque sese ad populum est conversurus ut pronun­ tiet: Dominus vobiscum. 3. Ante verba: Orate, fratres. 4. Ad: Te igitur, dum profert: Uti accepta habeas. 5. Ad: Supplices te rogamus, in verbis: Ex hac Altaris parti­ cipatione. 6. Si detur pax, antequam dicat: Pax tecum. 7. Absoluta Oratione: Placeat tibi, sancta Trinitas etc., etiamsi benedictio non impertiatur. V. - Missale deosculandum tantum est in fine primi Evangelii, exceptis Missis de Requie, et nisi celebretur coram Summo Ponti­ fice vel Cardinali, ubique; coram Legato Sedis Apostolicae vel Pa­ triarcha, Archiepiscopo et Episcopo in loco eorum jurisdictionis. Celebrans ambabus manibus Missale sumens, ipsum aliquatenus elevat et, se paululum inclinans, deosculatur illud in principio Evangelii. VI. - Patenam deosculari debet semel tantum, scilicet ad verba: da propitius, postquam se ea signaverit; congruentius autem in eius extremitate seu ora (D. 1711 ad 5). 1335.— De oculis. — I. - Celebrans cum in Missa oculos iuxta Rubricas elevat, semper debet Crucem Altaris aspicere (D. 2960 ad 3) vel SS. Sacramentum si expositum sit. II. - Novies tantum erigit oculos, statimque demittit (praeter­ quam ad Offerimus): 1. Ante: Munda cor meum. 2. Ante: Suscipe, sancte Pater. 3. Ad: Offerimus tibi, Domine, etc., usque ad finem. 4. Dum dicit: Veni, sanctificator omnipotens aeterne Deus. 5. Ante: Suscipe, sancta Trinitas. Caput XXXVII. - De Missa privata 6. 7. 8. 9. 445 In Praefatione ad: Gratias agamus cum pronuntiat: Deo. Ante: Te igitur. Ad: Elevatis oculis in caelum, ante Hostiae consecrationem. Ad: Benedicat vos omnipotens Deus, in fine Missae. 111. - Intentos vero tenet oculos ad SS. Sacramentum: 1. In elevatione Hostiae et Calicis, et quoties sacras Species prae inanibus habet. 2. Ad « Memento n Defunctorum, dum privatim orat. 3. Ad totam Orationem Dominicam. 4. Ad tres Orationes ante Communionem. IV. - Oculos demissos tenet: 1. Cum ante Missam procedit ad Altare et post Missam re­ greditur. 2. Quando se vertit ad populum dicens: Dominus vobiscum; Orate, fratres, et ad benedictionem. 1336. — De variis manuum positionibus. — I. - Quando manus iunctae ponuntur super Altare, minimi dumtaxat digiti frontem tangant, seu medium anterioris partis mensae, non tamen a reli­ quis digitis seiuncti sint, qui super oram mensae collocantur, pollice dextero super sinistrum in modum Crucis inflexo; verum post con­ secrationem usque ad ablutionem pollices et indices manent semper coniuncti. Sic ponuntur manus iunctae super Altare, non vero super corporale, sive ante sive post consecrationem (D. 2572 ad 21) ad: 1. Oramus te, Domine etc. 2. In spiritu humilitatis etc. 3. Suscipe, sancta Trinitas etc. 4. Te igitur etc. 5. Supplices te rogamus etc. 6. Tres Orationes ante Communionem. 7. Placeat tibi, sancta Trinitas etc. II. - Cum manus extensae super Altaris mensam ponuntur, illic sese porrigant usque ad pulsum, et quidem ante consecrationem, hinc inde, extra corporale; a consecratione autem usque ad ablutio­ nem intra corporale; palmae vero planitiem mensae attingant. III. - Cum manus ante pectus extensae sunt simulque disiunctae, palma unius manus ex adverso alterius tenetur, ambae vero cunctis digitis unitis et post consecrationem usque ad Communionem utro­ que pollice et indice invicem adstrictis, humerorum latitudinem non debent excedere neque altitudinem, quod facile praestabitur 446 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio si utcrque cubitus lateri adhaereat; extremitas autem digitorum coelum magis seu faciem Celebrantis, quam Altare respiciet. Cum vero fuerint iungendae, non illas quidem prius elevari aut deprimi decet, sed recta linea statim ante pectus sunt adducendae. IV. - Extenduntur manus ante pectus, statimque adiunguntur: 1. Quoties Celebrans in Missa dicit: Oremus, praeterquam ad Pater noster, quia tunc elevantur et iunguntur manus. 2. Quotiescumque Celebrans conversus ad populum profert: Dominus vobiscum. 3. Cum pronuntiat: Orate, fratres. In hisce casibus Celebrans manus extendere incipit cum verba pronuntiare inchoat, easque statim iungit cum ea desinunt. 9 P I* V. - Manus vero tenentur ante pectus extensae: 1. Ad Orationes, Secretas et Postcommuniones usque ad con­ clusionem: Per Dominum nostrum etc., et si conclusio sit: Qui te­ cum etc., vel: Qui vivis etc., usque ad verba: in unitate. 2. In Praefatione ad: Sursum corda usque ad: Gratias agamus, exclusive dehinc a verbis: Vere dignum etc., usque ad: Sanctus. 3. In Canone Missae ab: in primis, quae tibi etc. ad finem eiusdem, excepto quod, ut alibi dicetur, aliquid manibus sit faciendum. 4. Cum incipit Pater noster usque ad finem. Si manus, antequam extendantur, iunctae non sint, non est necesse ut prius iungantur ante pectus, sed sufficit ut ad pectus eleventur, uti ad: Sursum corda, et in prima Oratione Canonis. VI. - Cum manus extendendae, simulque erigendae et iungendae sunt, effonnandus est vehiti circulus, idest manus ante pectus iunctae, non quidem deiiciuntur, sed elevatae uti sunt ante pectus expanduntur ad humerorum latitudinem, atque extolluntur ad superiorem humerorum partem, ibique coniunctae ad pectus de­ mittuntur; attamen ad utrumque « Memento» erigi possunt usque ad faciem ibique iungi, et ad «Memento vivorum» prius non coniunguntur, sed dumtaxat elevantur. Praefata extensio, elevatio et iunctio manuum fit: 1. Ad verba: Gloria in excelsis Deo. 2. Ad verba: Credo in unum Deum. Rursum ad verba: Veni, sanctificator omnipotens aeterne Deus. Ante: Te igitur, initio Canonis. 5. Ad utrumque «Memento», ut supra animadvertimus. 6. In Oratione: Quam oblationem etc., post verba: Corpus d Sanguis fiat. Caput XXXVII. - De Missa privata 447 7. In fine Missae ad benedictionem, cum pronuntiatur: Benedicat vos omnipotens Deus. VII. - Dum una manus aliquid agit, altera numquam manet veluti in aëre pendula, sed, iuxta actionis qualitatem, ponitur stiper Altare vel Missale aut ad Calicem, vel infra pectus. 1337. — De pectoris percussione. — Celebrans (sinistra, in Confiteor infra pectus; ad: Nobis quoque peccatoribus, atque ad: Agnus Dei super Altare posita; et ad: Domine, non sum dignus Patenam sustinente) extremitate dexterae, extensis nempe iunctisque cunctis digitis iisque parumper inflexis, modeste, non vehementer, pectus sibi percutit dum dicit: Mea culpa; Nobis quoque peccatoribus; Miserere nobis; Dona nobis pacem, et Domine, non sum dignus. Post consecrationem tamen percussio haec fit tantum tribus inferioribus seu postremis digitis; tunc vero cavendum ne pollex et index iuncti planetam tangant. Ad: Agnus Dei et ad: Domine, non sum dignus, decet ut unam inter et alteram percussionem dextera non super Altare teneatur, sed vel pectori admota vel lente moveatur. 1338. — De Crucis signis. — I. - Cruces fiunt extensis iunctisque omnibus dexterae manus digitis (D. 1711 ad 6), etiam in efformanda transversa Crucis linea, si modo tempus excipias quod inter consecra­ tionem et Communionem intercedit, tum quippe pollices et indices manus utriusque sese invicem in apice contingunt, reliqui autem digiti iuncti manent et extensi. Celebrans seipsum signans, sinistram non impeditam semper collocat infra pectus; signans vero alia: si stet ad Altare, sinistram non impeditam super Altare ponit, praeterquam dum signat Evan­ gelium, tunc enim sinistra super librum ponitur (D. 2572 ad 11); sin autem minus stet versus Altare quam erga populum, sinistram infra pectus tenebit. II. - Ad singulas Crucis lineas, quae signo fiunt aut contactu, verba diligenter sunt distribuenda. Hinc syllabae aut verba, quae Crucem in Missali depictam praecedunt, sunt pronuntianda dum prior linea recta efformatur; quae autem sequuntur, dum linea trans­ versa efficitur. III. - In quavis benedictione per Crucem, parvus digitus reli­ quis digitis coniunctus vertendus est ad rem cui benedicitur. Item priusquam Cruce res quaepiam signetur, manus ante pectus iungendae sunt, nisi forte altera impediatur, ut evenit ad benedictionem aquae Pars ΙΠ. - De sacrosancto Missae Sacrificio in Calicem infundendae, nec non ad benedictionem Hostiae et Calicis ante consecrationem. IV. - Lineae Crucis neque adeo exiguae debent esse, ut Crux vix distinguatur, neque adeo longae, ut rei signandae latitudinem valde excedant. Quapropter in benedictione sub Missae exitum prima linea frontem et pectus, altera transversa humerorum lati­ tudinem minime praetergredietur. Similiter cum Hostia et Calix signantur horum terminos vix ac ne vix quidem lineae exsuperent. V. - In quocumque Crucis signo peragendo, post primani lineam rectam (quae semper incipit a parte superiori respectu signantis), manus seu parvus digitus reduci debet ad medium illius rectae lineae, tum vero transfertur ad sinistram partem signantis, dehinc ad dexteram, ac ita linea transversa ducitur. VI. - Cruces omnes exacte, distincte et modeste sunt perficiendae, ac nefas plane est manus in iis temere agitari. 1339. — De iis quae Celebrans memoriter scire debet. — Celebrans memoriter scire debet: 1. Orationes dicendas dum lavat manus, et sacras induit vestes (v. n. 1341 et 1343). 2. Omnia quae proferuntur ab initio Missae usque ad Introitum (v. n. 1352 et 1354). 3. Gloria in excelsis, saltem quia perutile hoc erit (v. n. 1358). 4. Munda cor meum; lube, Domine; Dominus sit in corde meo et Per Evangelica dicta (v. n. 1377 et 1379). 5. Credo, maxime vero: Et incarnatus est de Spiritu Sancto ex Maria Virgine et homo (actus est (v. n. 1380). 6. Suscipe, sancte Pater etc. (v. n. 1382). 7. Deus, qui humanae substantiae dignitatem etc. (v. n. 1384). 8. Offerimus tibi, Domine, calicem salutaris etc. (v. n. 1385). 9. In spiritu humilitatis etc. (v. n. 1386). 10. Veni, sanctificator etc. (v. n. 1386). 11. Psalmum Lavabo, saltem primos versiculos (v. n. 1387). 12. Suscipe, sancta Trinitas etc. (v. n. 1388). 13. Orate, fratres etc. (v. n. 1388). 14. Te igitur, initio Canonis usque ad: haec sancta sacrificia illibata (v. n. 1390). 15. Post: Hanc igitur... Bene φ dictam, adscri φ ptam etc. usque ad: Haec quotiescumque feceritis etc. inclusive, post Consecra­ tionem Calicis (v. n. 1393-1396). Caput XXXVII. - De Missa privata 449 16. Post: Unde et memores... Hostiam φ puram etc. (v. n. 1398). 17. Supplices te rogamus usque ad: Memento Defunctorum (v. n. 1398 et 1399). 18. Post: Nobis quoque peccatoribus... Sancti φ ficas, vivi φ fi­ cos etc. usque ad: Omnis honor et gloria (v. n. 1400). 19. Da propitius pacem, dum signat se Patena, et Per eumdem Dominum etc., dum frangit Hostiam (v. n. 1401 et 1402). 20. Haec commixtio et consecratio etc. (v. n. 1402). 21. Tres Agnus Dei (v. n. 1403). 22. Tres Orationes ante Communionem (v. n. 1403). 23. Panem caelestem et reliqua usque ad digitorum ablutionem, inclusive (v. n. 1404 et 1414). 24. Placeat tibi, sancta Trinitas etc., et Benedicat vos omnipotens Deus etc. (v. n. 1417). Articulus II. De praeparatione Sacerdotis celebraturi. 1340. — Sacerdos, Missam celebraturus, Orationes pro temporis opportunitate recitabit, quae, quamvis de praecepto non sint, attamen utpote Ecclesiae orationes, ceteris praeferendas esse nemo est qui non videat (Rit. serv. in celebr. Miss. Tit. I, η. 1 et C. I. C. 810). In duplicibus tantum Antiphonam: Ne reminiscaris etc., inte­ gram recitabit; tempore vero paschali, addet in fine Alleluia. Quando vero ritus Missae differt a ritu Officii, ex. gr. in Missa Conventual! Feriae Quadragesimae, occurrente Officio ritus Duplicis, Celebrans duplicare potest vel non Antiphonam ad libitum, iuxta ritum Officii vel Missae (D. 4011 ad 2). 1341. — Praeparatione completa, Celebrans accedet ad locum in Sacristia, vel alibi praeparatum, ubi sacra indumenta, aliaque ad celebrationem necessaria in promptu fuerint; accipiet Missale, perquiret Missam ac perleget, et singula quae fuerint dicenda signa­ culis distinguet. Tum lavabit manus pronuntians Orationem: Da, Domine, virtutem manibus meis ad abstergendam omnem macu­ lam; ut sine pollutione mentis et corporis valeam libi servire. Dein linteo mundo manus exterget. 1342. — Quo facto, Calicem praeparat, superos illius ponit purificatorium plicatum, cuius utraque extremitas hinc inde dependeat, et super illud Patenam cum Hostia, quam contegit palla linea. Super pallam expandit velum coloris indumentorum, quo calix circum 29 — Moretti, De s. Functionibus - II. 1 450 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio undique vel saltem in parte anteriori cooperitur, deinde velo super­ imponit bursam, cum apertura ad Celebrantem versa, intus habentem corporale plicatum (D. 2146 ad 2). Super bursam revolvet partem veli anteriorem, ut commodius Calicem deferre possit. Praeter haec dicta, nihil aliud super Calicem poni fas est (D. 2118). 1343. — Quibus ita dispositis, accedit ad paramenta, ac pri­ mum, si velit Sacerdos, signo Crucis signabit, deinde accipiens ambabus manibus amictum prope utramque extremitatem et fu­ niculos, osculatur illuni in medio ubi Crux adest: tum dexteram circumducens super sinistram, capiti illuni imponit, mox declinat ad collum, et eo vestium collaria circumtegit ac funiculos inde pen­ dentes sub brachiis post tergum inserit, et ante pectus reductos, stricta colligat. Imponens autem amictum super caput dicit: Imponi, Domine, capiti meo galeam salutis, ad expugnandos diabolicos incursus. Tum albam assumit, caput submittens, dexteramque manicam brachio dextero, et sinistram sinistro inducit; atque albam ipsam, adiuvante Ministro, corpori adaptat, elevat ante et a lateribus hinc inde, diceris: Dealba me, Domine, et munda cor meum ut, in sanguine Agni dealbatus, gaudiis perfruar sempiternis. Dehinc cingulo, a tergo sibi porrecto (cum floccis a dextero latere), super lumbos se adstringit, dicens: Praecinge me, Domini, cingulo puritatis, et exstingue in lumbis meis humorem libidinis; ut maneat in me virtus continentiae et castitatis. Postea Sacerdos manipulum accipit, Crucem in medio deoscu­ latur, et brachio imponit sinistro pulsum inter et cubitum, dicens Merear, Domine, portare manipulum fletus et doloris; ut cum exsul­ tatione recipiam mercedem laboris. Deinceps ambabus manibus accipiens stolam, simili modo illan deosculatur, eiusque medium collo adiicit ita tamen ut a planeta, quae superinducenda erit, contegatur; illam porro instar Crucis transfert ante pectus, prius nimirum flectendo partem a sinistro humero pendentem ad latus dexterum, partem autem pendenteir a dextero humero ad latus sinistrum; ita ut pars dextera in pedore statuatur super sinistram. Ita, partem utramque stolae per duplicer, cinguli extremitatem hinc inde eidem cingulo adnectit, dicens Redde mihi, Domine, stolam immortalitatis, quam perdidi in praeva­ ricatione primi parentis: et, quamvis indignus accedo ad tuum sacnir. mysterium, merear tamen gaudium sempiternum. Postremo planctam induit (sine osculo) internisque funiculi' ante pectus ipsam devincit dicens: Domine, qui dixisti:lugum menr Captit XXXVII. - De Missa privata 451 suave est et onus meum leve: fac, ut istud portare sic valeam, quod consequar tuam gratiam. Arnen. 1344. — Si necessitas Sacerdotem cogat indumenta sumere de Altari, in cornu Evangelii se induit, non in medio. Si vero in Altari asservatur SS. Sacramentum, omnino in loco ab Altari separato paramenta sumenda sunt (DD. 514; 553; 567; 902; 1333 ad 10; 1425; 1480; 1782 ad 7). 1345. — «Abstineat autem (Celebrans) a pileolo et annulo, nisi sit S. R. E. Cardinalis, Episcopus vel Abbas benedictus, aut nisi apostolicum indultum eorumdem usum in Missa celebranda eidem permittat» (C. I. C. 811, § 2). Articulus III. De ingressu Celebrantis ad Altare. 1346. — Celebrans omnibus pro Missa indumentis assumptis, caput cooperit bireto; qui vero illo non utitur, retinet in capite amictum usquedum ad Altare accesserit; dein sinistra Calicem apprehendit ad nodum, quem portat elevatum ante pectus, extensam tenens dexteram super bursam; peracta profunda inclinatione Cruci vel praecipuae Sacrarii Imagini, praecedente Ministro cum Missali, demissis oculis, incessu gravi, corpore erecto, ad Altare accedet. 1347. — Ecclesiam ingrediens, si commode fieri potest, aquam benedictam accipit eaque se signat, tecto capite (D. 2514 ad 4). Si Sacrarium stet post Altare et duas habeat portas ad Altaris latera, Celebrans egredietur a cornu Evangelii, et per cornu Epi­ stolae regredietur (D. 3029 ad 12). Si contigerit ut pertranseat ante Altare maius, in quo SS. Sa­ cramentum non asservetur, vel ante Reliquias Sanctorum expositas, cooperto capite, debitam exhibet inclinationem. Transiens ante Altare in quo asservatur SS. Sacramentum vel ante Reliquiam S. Crucis vel alterius Instrumenti Dominicae Passionis publice expositam, tecto capite, unicum genu flectit. Si ante Altare ubi SS. Sacramentum expositum sit, vel ubi tunc elevatur vel ministratur, genuflectere debet, et in casu hanc regulam servabit: prius utrum­ que flectit genu, mox caput detegit, mediocrem inclinationem peragit, idest capitis, et modicam humerorum inclinationem, quae in casu 452 Pars ΙΠ. _ dc sacrosancto Missae Sacrificio habetur uti profunda (D. 4179 ad 1) ac iterum tegit caput, deinde surgit. Quandoque contingere potest ut Sacerdoti obviet SS. Sacra­ mentum deferenti: hoc eveniente casu, utroque genu flectere debet, donec hic e conspectu vel quasi c conspectu transierit. Celebrans ad Altare accedens vel ab eo rediens neminem salutet nisi loci Ordinarium vel alium Sacerdotem sacris indutum vestibus, qui procedit ad Altare vel inde recedit. Qui egreditur inclinationem, tecto capite, regredienti faciet eique locum dexterum cedat. Si procedit e Sacristia vel redit ab Altari dum in Choro canitur: Ei incarnatus est usque ad: horno factus est, inclusive, non tenetur genuflectere (D. 1421 ad 3). Si nequeat ob senectutem vel infirmitatem Calicem deferre, tunc ad Altare accedet iunctis manibus, ac cum oportuerit, capite detecto, reverentias faciet. 1348. — Cum Celebrans ad Altare pervenerit, stans ante in­ fimum gradum, caput manu dextera detegit, biretum Ministro porrigit, dexteram manum, ut antea, super bursam deponit; tum Cruci Altaris profunde se inclinat, vel si in Tabernaculo adfuerit SS. Sacramentum aut supra Altare exposita fuerit S. Crucis aut Instrumenti Dominicae Passionis Reliquia, absque ulla capitis inclinatione, in plano, non vero super infimum gradum, genuflectit (D. 2682 ad 47). Tum ad medium Altaris, pede dextero praeeunte, ascendit. Ibi ad cornu Evangelii sistit Calicem, cui demittit utraque manu velum in anteriori parte revolutum; tum bursam apprehendit, et inde, sinistra illam desuper premente, dextera corporale extrahit. Quo facto, bursam collocat ad cornu Evangelii cum apertura ad Altaris medium versa, nisi aliter eam collocari fas sit ob imagines in ea fortasse depictas. Corporale postmodum ambabus manibus in medio Altaris explicat; prope frontem ipsius admovens illud/ta ut a fronte Altaris extremitas corporalis spatium absit idque ad mninrpm çprnritateiii nc Celebrans quum ad populum convertetur, planeta aut manipulo secum ducat corporale cum Calice. Corporali super Altare extenso, Calicem ad nodum sinistra manu sub velo accipit, dextera vero superposita, et collocat in medio corporali velumque illius ita accommodat, ut anterior saIM pars omnino cooperiatur (D. IJ79). __ gj est consecraturus plures hostias pro Communione hriendi’ miae ob quantitatem super Patenam manere non possint i . '’ ^morale ante Calicem ad ipsius sinistram, vel ponit locat eas super corpus r , r I r Λ· ■- ' 'W. Caput XXXVII. - Dc Missa privata 453 eas retro post Calicem in Pyxide cum operculo (sine albo serico velo, quo tegitur) aut in alio Calice palla cooperto. Similiter hostia Ostensorii consecranda poni potest ante Missam super Patenam et post panis oblationem inter Calicem et hostiam sacrificii, aut, defectu spatii, iuxta istam hostiam a latere Evangelii. Omnia haec similiter perficit priusquam ab Altari descendat, si sacras vestes de Altari sumpserit (v. n. 1344). 1350. — Collocato Calice super corporale, iunctis manibus ante pectus, quin se Cruci inclinet (D. 2682 ad 27) pergit ad cornu Epi­ stolae, in incessu prorsus Altari obvertens latus sinistrum (quod semper in similibus faciet). Stans in cornu Epistolae, Missale clau­ sum aperit (D. 2572 ad 5); Missam perquirit ac signacula, si opus sit, suis locis componit. Tum, manibus denuo iunctis, dexterumque latus Altari obvertens (quod semper in similibus subintelligitur, ut supra), redit ad medium Altaris; ubi, facta Cruci inclinatione sim­ plici, sine mora, ad cornu Epistolae seipsum volvens et aliquantulum se retrahens ad cornu Evangelii, ne directe terga obiiciantur Cruci, descendit post infimum Altaris gradum; si autem plures habeantur gradus varios in ordines distributi, sufficit, ut descendat post gra­ dum ultimum primi ordinis vel ante predellam (D. 1265 ad 4). Articulus IV. De principio Missae et Confessione facienda. 1351. — Celebrans cum ita descenderit, per latus sinistrum con­ vertit se ad ipsum Altare, ibique in medio stans, iunctis ante pectus manibus, extensis et iunctis pariter digitis et pollice dextero super sinistrum posito in modum Crucis, profunde Cruci vel S. Crucis aut Instrumenti Dominicae Passionis Reliquiae se inclinat (D. 2722 ad 2); si vero SS. Sacramentum in Altari asservetur, genuflectit super infimum gradum (D. 2682 ad 47) absque capitis inclinatione. Si nulla adsit predella Sacerdos aliquatenus ab Altari recedat ut congruens distantia servetur. 1352. — Deinceps erectus, quin in casu altero amplius se inclinet, Missam inchoat, se signans dum, elata voce, dicit: In nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti. Arnen. Ac ita porro ad finem usque prose­ quitur, quin timquam animum advertat ad Missam, quae alio in Altari tunc forte celebretur, etiamsi SS. Sacramenti ibi fiat elevatio. 454 Pars ΙΠ. - De sacrosancto Missae Sacrificio Post verba: In nomine Patris etc., ut supra, iungens iterum manus ante pectus, eadem voce pronuntiat Antiphonam: Introibo ad Alton Dei; ac, responso a Ministro: Ad Deum qui laetificat iuventutem meam, stans uti prius, cum illo alternatim recitat Psalmum 42: Celebr. Indica me, Deus, et discerne causam meam de gente non sancta: ab homine iniquo, et doloso erue me. Minist. Quia tu es, Deus, fortitudo mea: quare me repulisti, et quare tristis incedo, dum affligit me inimicus? Cei. Emitte lucem tuam, et veritatem tuam: ipsa me deduxerunt, et adduxerunt in montem sanctum tuum, et in tabernacula tua. Min. Et introibo ad altare Dei: ad Deum qui laetificat iuventutem meam. Cei. Confitebor tibi in cithara, Deus, Deus meus: quare tristis es, anima mea, et quare conturbas me? Min. Spera in Deo, quoniam adhuc confitebor illi: salutare vultus mei, et Deus meus. Cei. Gloria Patri, et Filio, et Spiritui Sancto. Min. Sicut erat in principio, et nunc, et semper: et in saecula saeculorum. Arnen. In fine Psalmi, cum Celebrans dicit: Gloria Patri etc. caput in­ clinat usque ad: Sicut erat, exclusive. Psalmo cum Gloria Patri absoluto, repetit Antiphonam: In­ troibo ad altare Dei; ac responso a Ministro: Ad Deum qui laetificat iuventutem meam, sinistra infra pectus posita, se signat dicens dum tangit frontem: Adiutorium; pectus: nostrum; humerum sinistrum: in nomine; et dexterum: Domini (quod semper in similibus ser­ vabit). Tum iterum iungit manus ante pectus, cumque Minister responderit: Qui fecit caelum et terram, se profunde inclinans recitat: Confiteor Deo omnipotenti, beatae Mariae semper Virgini, beato Mi· chaëli Archangelo, beato loanni Baptistae, sanctis Apostolis Petre et Paulo, omnibus Sanctis, et vobis, fratres: quia peccavi nimis cogi­ tatione, verbo et opere: mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa Ideo precor beatam Mariam semper Virginem, beatum Michaèlem Archangelum, beatum loannem Baptistam, sanctos Apostolos Petrum et Paulum, omnes Sanctos, et vos, fratres, orare pro me ad Dominum Deum nostrum. Ad verba: Vobis, fratres, et: Vos, fratres, Celebrans minime se vertit ad Ministrum; ad verba autem: Mea culpa etc., sinistra infra pectus posita, ter dextera pectus percutit. Post Confessionem per­ manet inclinatus donec Minister dixerit: Misereatur tui etc., ipse vero responderit: Arnen; tum se erigit, ac perget manus ante pectus Caput XXXVII. - De Missa privata 455 iunctas tenens. Peracta porro a Ministro Confessione, Sacerdos adhuc erectus subdit, quin se ad Ministrum convertat: Misereatur vestri omnipotens Deus, et, dimissis peccatis vestris, perducat vos ad vitam aeternam. Responso Amen a Ministro, signans se, uti alias, subiicit: In­ dulgentiam, absolutionem, et remissionem peccatorum nostrorum tribuat nobis omnipotens et misericors Dominus. Iterum responso Arnen a Ministro, Celebrans stans, mediocriter inclinatus, dicit: Deus, tu conversus vivificabis nos. Minist. Et plebs tua laetabitur in te. Cei. Ostende nobis, Domine, misericordiam tuam. Min. Et salutare tuum da nobis. Cei. Domine, exaudi orationem meam. Min. Et clamor meus ad te veniat. Cei. Dominus vobiscum. Min. Et cum spiritu tuo. Celebrans cum dicit: Oremus, aperit et iungit manus. 1353. — Psalmus 42: Indica etc. cum Gloria etc. omittitur in Missis de Tempore a Dominica Passionis inclusive usque ad Sab­ batum sanctum exclusive, in quibus, semel tantum dicta Antiphona: Introibo ad Altare Dei cum Ministro ut supra, Celebrans statim subiungit Versiculum: Adiutorium nostrum etc. Articulus V. De Introitu, Kyrie eleison, et Gloria in excelsis. 1354. — Dicto Oremus, Celebrans se erigit, iunctisque manibus, ad medium Altaris ascendit, dicens interim secreto: Aufer a nobis, quaesumus, Domine, iniquitates nostras: ut ad Sancta sanctorum puris mereamur mentibus introire. Per Christum Dominum nostrum. Arnen. Ibi post hanc Orationem, mediocriter inclinatus, iunctas ponit manus super Altare ita ut digiti parvi dumtaxat frontem seu medium ante­ rioris partis mensae Altaris tangant, residuo manuum inter Altare et se retento, pollice dextero super sinistrum in modum Crucis posito, et secreto pronunciat: Oramus te, Domine, per merita Sanctorum tuorum, quorum reliquiae hic sunt, et omnium Sanctorum: ut indulgere digneris omnia peccata mea. Arnen. Cum vero dicit: Quorum reliquiae hic sunt, extensis manibus aequaliter hinc inde super Altare, sed extra corporale, illud in medio osculatur. 456 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio 1355. — Altari deosculato, dum prosequitur Orationem: el om­ nium Sanctorum etc. se erigit, iunctisque manibus, adit cornu Epi­ stolae, ubi ad Altare seu Missale conversus, ac se signans ut alias, elata voce, legit Introitum quem prosequitur manibus iunctis, et ad: Gloria Patri etc., Cruci caput flectit, ac repetit Introitum usque ad Psalmum. 1356. — Si lesu nomen in Introitu occurrat, Celebrans Cruci se inclinat, si Mariae vel Sanctorum, de quibus eo die agitur, no­ mina occurrant, ad Missale se inclinat; has inclinationes omittit, si illa nomina inveniuntur in primis verbis Introitus sub quibus Crux facienda est, quae semper, erecto capite, fieri debet. 1357. — Repetito Introitu, iunctis manibus ante pectus graditur ad medium Altaris, ad quod ita conversus, et non antea, profert clara voce ter Kyrie, eleison, ter Christe, eleison et iterum ter Kyrie, eleison alternatim cum Ministro. Celebr. Kyrie, eleison. Min. Kyrie, eleison. Celebr. Kyrie, eleison. Min. Christe, eleison. Celebr. Christe, eleison. Min. Christe, eleison. Celebr. Kyrie, eleison. Min. Kyrie, eleison. Celebr. Kyrie, eleison. Si neque Minister neque ullus ex adstantibus Celebranti respon­ deat, ipse solus novies iterat. 1358. — Quibus absolutis, ibidem consistens, voce praedicta, recitat (si dicendum sit): Gloria in excelsis Deo. Et in terra pax ho­ minibus bonae voluntatis. Laudamus te. Benedicimus te. Adoramus k Glorificamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam luam. Domine Deus, Rex caelestis, Deus Pater omnipotens. Domine Fili unigenite, lesu Christe. Domine Deus, Agnus Dei, Filius Patris. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram Patris, mi­ serere nobis. Quoniam tu solus Sanctus. Tu solus Dominus. Tu solus Altissimus, lesu Christe. Cum Sancto Spiritu, in gloria Dei Patris. Arnen. Cum Celebrans dicit: Gloria in excelsis, manus extendit et elevat usque ad humeros, absque ulla capitis et oculorum elevatione. Cum Caput XXXVII. - De Missa privata 457 dicit: Deo palmas iungit, et Cruci caput inclinat; dein capite erecto, sic Hymnum prosequitur et absolvit, praestans Cruci inclinationem simplicem ad: Adoramus te; Gratias agimus tibi; lesu Christe; Su­ scipe deprecationem nostram; et iterum ad: lesu Christe; dum vero profert: Cum Sancto Spiritu, sinistra infra pectus posita, dextera se signat, ita tamen ut ad verba: Cum Sancto frontem tangat; ad: Spiritu pectus; ad: in gloria humerum sinistrum; ad: Dei dexterum; proferens: Patris. Arnen, manus non iungat (D. 2682 ad 29); sed eas super Altare, extra corporale, extensas ponat hinc inde et illud osculatur. 1359. — Tum erectus, inanibus ante pectus iunctis, oculisque ad terram demissis, per suam dexteram vertit se ad populum, ita ut facies populum et dorsum Altaris medium directe respiciat (quod semper in similibus servandum est); ibique stans clare pronunciat: Dominus vobiscum, manus interim ante pectus extendens et iungens. Si Hymnus Gloria in excelsis dicendus non sit, post ultimum Kyrie, statim deosculatur Altare in medio, et dicit: Dominus vo­ biscum. Si Altare constructum ita sit ut Celebrans semper populum respiceret, tunc, cum Dominus vobiscum dicit, non se ad populum vertit. Articulus VI. De Orationibus. 1360. — Dicto Dominus vobiscum, manibus ita compositis re­ vertitur per eanidem viam ad Missale; ubi illas extendens et iungens ante pectus, simulque caput Cruci inclinans, dicit: Oremus; tum extendens manus ante pectus ita ut palma unius respiciat alteram, et digitis simul iunctis, quorum summitas humerorum altitudinem non excedat, Orationem legit. Cum Celebrans profert: Per Dominum nostrum etc., iungit ma­ nus, easque sic retinet usque ad finem, caput flectens Cruci ad verba: lesum Christum. Si vero Oratio concludatur per verba: Qui tecum, vel Qui vivis, manus iunguntur ad: /n unitate, sine ulla capitis incli­ natione. Si plures Orationes sint dicendae, priori tantum ac secundae praemittitur : Oremus, et prima dumtaxat et ultima concluditur, eodem ritu servato in voce, in extensione manuum, in inclinatione capitis, qui supra de Oratione prima praescribitur. 458 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio 1361. — Cum in Oratione nominatur nomen lesu, caput versus Crucem Celebrans inclinet. Quod etiam faciat versus Missale quando legitur nomen Beatae Mariae vel Sanctorum de quibus dicitur Missa vel fit Commemoratio et in Oratione pro Papa quando nominatur. Si vero in loco principali Altaris habetur Statua vel Imago ipsius B. Mariae V. aut Sancti de quo dicitur Missa vel fit Commemoratio, tunc non ad Missale sed versus Imaginem vel Statuam caput incli­ natur (D. 3767 ad 25). 1362. — Ad litteram N in Orationibus de communi profertur nomen Sancti de quo agitur Festum vel fit Commemoratio. f· r h I I 1363. — Ad litteram N in Oratione: A cunctis etc., exprimitur nomen Titularis Ecclesiae vel Oratorii saltem solemniter benedicti (DD. 2822 ad 3; 4025 ad 5), dummodo Titulus non sit Persona di­ vina vel Mysterium Domini, aut de ipso Titulo non dicatur Missa, aut facta non sit Commemoratio, aut illius nomen non sit in eadem Oratione: A cunctis etc. expressum; ac nomina Sanctorum Ange­ lorum et Sancti loannis Baptistae, si Titulares fuerint, praeponuntur nomini Sancti loseph. In hisce autem omnibus casibus omittuntur verba: atque beato N. Si vero Missa vel Commemoratio fuerit de Sancto loseph aut de Sanctis Apostolis Petro et Paulo, in Oratione omittuntur verba quae eos respiciunt. Si duos vel plures habuerit Ecclesia, vel Oratorium saltem solemniter benedictum, Titulares aeque principales, eorum omnium no­ mina exprimi debent, et in his nominandis Litaniarum ordo servetur. 1364. — Regulares, non omisso tamen (si nominari queat) no­ mine Sancti Titularis, et servato dignitatis ordine in Rubricis prae­ scripto, proprium Sanctum Fundatorem nominare possunt. Equidem huiusmodi privilegium, concessum seu confirmatum per Decretum generale S. R. C. 2 Decembris 1891, n. 3758, non est locale, nempe pro Regularium Ecclesiis, sed est personale videlicet pro ipsis Regularibus Missam celebrantibus; ideoque personas Re­ gularium sequitur ubique celebrantes. 1365. — Diebus ritus Simplicis, exceptis Feriis privilegiatis (nempe Feria IV Cinerum, Feriis II, III et IV Maioris Hebdomadae) in Missis privatis, vel de occurrenti Officio vel ex Votivis pro re non gravi electis, plures Orationes ad Celebrantis libitum dici pos­ sunt, et in iis, extra Tempus Paschale, etiam Oratio pro Defunctis apponi, dummodo Orationes huiusmodi post Orationes a Rubricis Caput XXXVI1. - De Missa privata 459 praescriptas et Collectas ab Ordinario imperatas locum habeant, et cum eis septenarium numerum non excedant, atque imparem numerum retineant vel inducant, et Oratio pro Defunctis penulliniuni semper locum inter alias occupet. 1366. — Quando praescribitur in Missa tertia Oratio ad libitum, non quidem intelligitur illam pro libito poni aut omitti posse, sed oportere ut una eligatur prout magis placuerit, et adiungatur ex approbatis, etiam de Sanctis vel Mysteriis (quorum Missa votiva permittitur) dummodo expressa eorum mentio in praecedenti Ora­ tione facta non fuerit. Orationi tamen ad libitum substitui potest Collecta ab Ordinario imperata. 1367. — In anniversario propriae Ordinationis sacerdotalis, a die fixa mensis computando, si Vigilia Nativitatis vel Pente­ costes, Dominica Palmarum aut Duplex I classis non occurrerit, secus autem in proximiori sequenti die similiter non impedita, cuivis Sacerdoti licet, extra Missas defunctorum et post Orationes a Rubricis praescriptas, addere Orationem pro seipso Sacerdote, ut inter Orationes diversas. 1368. — Collecta imperata, vocatur Oratio quae, ex praecepto Ordinarii, pro causa speciali in Missa addenda est, etiam in Eccle­ siis Regularium, aliisque Ecclesiis exemptis (D. 2613 ad 1). Collectae ab Ordinario imperatae numquam plures sint quam duae neque ponantur sub unica conclusione cum Oratione Missae, sed dicendae sunt ultimo loco post Orationes a Rubricis praescriptas, vel loco Orationis ad libitum pro diversitate temporum assignatae (v. n. 1366). Et, si iussa fuerit Oratio contra persecutores Ecclesiae vel pro Papa, in diebus in quibus alterutra a Rubricis praescribitur, unica Oratione utrumque adimpletur praeceptum. Si tres Orationes a Rubrica praescriptae sunt et duae Collectae imperatae occurrunt, ambae dicendae sunt (D. 4288 ad 5). Ora­ tiones seu Collectae in Missa dici debent ut iacent, nec umquam licitum est Celebranti ex propria aut fidelium devotione addere, omittere aut variare Orationes (DD. 197; 1422; 1740). 1369. — Ordinarius praescribere potest Collectas: I. pro re non gravi; II. pro re gravi simpliciter, absque ulla mentione duplicium primae classis; III. pro re gravi etiam in duplicibus primae classis. I. - Collectae ab Ordinario imperatae pro re non gravi, prohi­ bentur: 1. in duplicibus I et II classis; /. : 460 ■’·■'·' S3 5 ’ J i' ‘‘ ° ί ft fj r ςj · * -, 1 * 2. in Dominicis I et II classis; 3. in Vigiliis Nativitatis, Epiphaniae et Pentecostes; 4. in Feria IV Cinerum, Feriis II, 111 et IV Maioris Heb­ domadae; 5. Infra Octavas Nativitatis Domini, Epiphaniae, Paschatis, Ascensionis, Pentecostes, Corporis Christi et Sacratiss. Cordis lesu, aliasque Octavas alicubi privilegiatas; 6. in Missis votivis cantatis pro re gravi vel celebratis ad instar earumdem Missarum pro re gravi; 7. quoties in Missa, iuxta Rubricas, iam quatuor Orationes dictae sint; 8. quando in Missis privatis, post tres Orationes eo die a Rubrica praescriptas, additur Oratio SS. Sacramenti publice expositi vel Oratio pro Papa aut Episcopo in respectivis anniver­ sariis, electionis seu consecrationis aut coronationis (D. 4294 ad 3); 9. si Collectae imperatae sint pro defunctis, prohibentur in omnibus Missis quae de Officio duplici vel semiduplici aut cum alterutrius Commemoratione celebrentur; in Missis Festorum simplicium et ferialibus tempore paschali; atque in Missis de Requie unam tantum Orationem admittentibus. II. - Collectae ab Ordinario simpliciter imperatae pro re gravi, omittuntur tantum: 1. in duplicibus 1 classis; 2. in Dominica Palmarum; 3. in Vigiliis Nativitatis et Pentecostes. III. - Collectae ab Ordinario imperatae pro re gravi etiam in duplicibus I classis, omittuntur tantum: ‘ . ) ’J ·_ ί>· 7 ? IEX3 ·. ! K I Γi IhJ i Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio £ 1. in Festis Nativitatis Domini, Epiphaniae, Paschatis, Ascensionis, Pentecostes (non autem Feriis II et 111 Paschatis et Pentecostes), Ssmae Trinitatis, Ssmi Corporis Christi, Sacratiss. Cordis lesu, et D. N. L C. Regis; 2. in ultimo triduo Maioris Hebdomadae. 1370. — Quando legendae sunt plures Orationes cum Prophetiis, ut in Missa de Feria Quarta ac Sabbato Quatuor Temporum, itemque de Feria Quarta ante Dominicam Passionis et Hebdomadae maioris, Celebrans dicto Introitu, procedit ad medium Altaris, ibique profert: Kyrie, eleison etc., ut alias. Post ultimum Kyrii revertitur ad cornu Epistolae; ubi stans ante Missale dicit: Oremus. manus interim ante pectus expandens, iungensque, et caput Cruci ■ Caput XXXVII. - De Missa privata 461 inclinans; mox palmis super Altare ita extensis, ut Missale in medio sit, unicum flectens genu pronunciat: Flectamus genua; ac Ministro respondente Levate, confestim surgit; tum manibus de Altari erectis, extensisque ante pectus ut alias, Orationem recitat, eamque con­ cludit sicut supra innuimus. In Quatuor Temporibus Pentecostes, post Kyrie, eleison etc. dicitur Oremus tantum, sine Flectamus genua, et illico subiungitur Oratio. Absoluta Oratione, legit Celebrans Prophetiam seu Lectionem et Versus sequentes, manibus super Missale vel Altare positis, ut infra de Epistola dicetur. Eodem modo sequentes Orationes et Lectiones dicendae sunt. Completis omnibus Orationibus ac Lectionibus extraordinariis, se denuo infert, mani­ bus iunctis, ad medium Altaris; ibique recitat, si dicendum sit, Gloria in excelsis etc., secus statim osculatur Altare, profert: Do­ minus vobiscum, ac, modo consueto, prosequitur Orationes. Articulus VII. De Epistola, Graduali et aliis usque ad Offertorium. 1371. — Orationibus absolutis, Celebrans demittit super Mis­ sale aut Altare manus, ita ut palmae Missale tangant, vel etiam, si placuerit, teneant, ac voce elata, legit Epistolam cum debitis inclinationibus ad Crucem vel ad Missale si in ea occurrant nomina lesu, Mariae vel Sanctorum de quibus agitur Festum vel Commemo­ ratio fit; ad nomina vero Sanctorum quae in titulo Epistolae reperiuntur caput non est inclinandum (D. 3767 ad 25). 1372. — Completa lectione Epistolae, Celebrans manus eadem, ut supra, ratione adhuc tenens, legit Graduate cum respective Versu, duplex Alleluia, aliumque Versum cum alio Alleluia in fine. Id regu­ lariter per annum praeter Septuagesimam et tempus paschale. 1373. — Post Septuagesimam legitur Graduate usque ad: Alle­ luia exclusive; duplex enim Alleluia cum suo Versu alioque Alleluia in fine omittitur, horumque loco dicitur Tractus. Tempore paschali Graduate per integrum omittitur, ac pro eo duo dicuntur Alleluia, exinde duo Versus quorum uterque termi­ natur etiam cum Alleluia. 1374. — Si Missa dicatur votiva alicuius Sancti quae non ha­ beat Graduate aut Tractum aut Versus de Tempore, haec de Communi sumenda 'sunt. 462 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio 1375. — Si Celebrans dum legit Epistolam vel quid aliud quae­ dam ipsi verba occurrant in quibus genuflectendum est, tunc ma­ nibus hinc inde super Altare positis dexterum genu tantummodo flectit et caput tenet erectum. 1376. — Epistola et reliquis absolutis iuxta anni tempora, Mis­ sale ad cornu Evangelii transfertur. Si ipse Celebrans Missale deferat, hoc facit antequam ad medium Altaris sese inferat, atque dum transit ante medium non genuflectit, sed caput Cruci inclinat (D. 3975, 11 ad 1; et Rit. serv., tit. VI, η. I). Missale vero non quidem ita statuit uti erat in cornu Epistolae, sed illud a tergo obvertit ad ipsum cornu Altaris, adeo ut ipse Evan­ gelium legens, et ante librum consistens, mediani veluti vultus partem ad populum conversam habeat. 1377. — Celebrans post Graduate ac reliqua, sive Minister Mis­ sale deferat ad cornu Evangelii, sive, deficiente Ministro, ipse de­ buerit transferre, accedit aut redit, iunctis ante pectus manibus, ad medium Altaris; ibique stans elevat ad Crucem oculos (D. 2960 ad 3), statimque demittit, tum profunde inclinatus, quin iunctis manibus Altare tangat, submissa voce, dicit: Munda cor meum, ac labia mea, omnipotens Deus, (pii labia Isaiae Prophetae calculo mundasti ignito: ita me tua grata miseratione dignare mundare, ut sanctum Evangelium tuum digne valeam nuntiare. Per Christum Dominum nostrum. Amen. lube, Domine, benedicere. Dominus sit in corde meo, et in labiis meis; ut digne et competenter annuntiem Evangelium suum. Amen. 1378. — His absolutis precibus, Celebrans se erigit, atque confert ad cornu Evangelii; ubi conversus ad Missale profert, elata voce: Dominus vobiscum; deinde manus disiungens, ponit sinistram super Missale (D. 2572 ad 11), et pollice dextero, quem dimovet a reliquis digitis extensis iunctisque invicem, palma ad se conversa primo signat librum non super Crucem, nec super verba: Initium; Se­ quentia; In illo tempore et similia, sed ubi est textus Evangelii (Caer. Episc., 1. II, cap. VIII, n.46) proferens vocabulum: Initiuimut Sequentia; tum, sinistra infra pectus posita, seipsum eodem pollice signat in fronte, dum profertur: Sancti Evangelii; in ore, nihil dicens; in pectore dum pronuntiatur: secundum etc. Responso per Ministrum Gloria tibi, Domine, Celebrans, iunctis iterum manibus, legit Evangelium cum debitis inclinationibus ad Missale si in eo occurrant nomina lesu, Mariae vel Sanctorum de quibus agitur Caput XXXV11. - De Missa privata 463 Festum vel Commemoratio fit; Celebrans vero caput non inclinat si Festum vel Commemoratio fit Evangelistae cuius nomen in titulo legitur (D. 3767 ad 25). 1379. — Evangelii lectione absoluta, et responso per Ministrum Laus tibi, Christe, Celebrans, utraque manu, Missale parumper levat, seque aliquantulum inclinans illud osculatur eodem in loco ubi antea Crucem signavit, submissa voce, interim dicens: Per evangelica dictu deleantur nostra delicta. Diligentiores dicunt prius: Per evangelica dicta deinde osculantur librum, postea recitant: deleantur nostra delicta. 1380. — Deposito Missali super legile, quod mox admovet versus medium Altaris mensae ut facilius legere possit, iterum iunctis ante pectus manibus, adit medium Altaris; ubi stans, elata voce, recitat (si dicendum sit Symbolum) Credo in unum Deum. Patrem omnipotentem, factorem caeli et terrae, visibilium omnium, et invisi­ bilium. Et in unum Dominum lesum Christum, Filium Dei unige­ nitum. Et ex Patre natum ante omnia saecula. Deum de Deo, lumen de lumine, Deum verum de Deo vero. Genitum, non factum, consub­ stantialem Patri: per quem omnia facta sunt. Qui propter nos homines, et propter nostram salutem descendit de caelis. Et incarnatus est de Spiritu Sancto ex Maria Virgine: Et homo factus est. Crucifixus etiam pro nobis: sub Pontio Pilato passus, et sepultus est. Et resurrexit tertia die, secundum Scripturas. Et ascendit in caelum: sedet ad dexte­ ram Patris. Et iterum venturus est cum gloria indicare vivos, et mor­ tuos: cuius regni non erit finis. Et in Spiritum Sanctum, Dominum, et vivificantem: qui ex Patre, Filioque procedit. Qui cum Patre, et Filio simul adoratur, et conglorificatur: qui locutus est per Prophetas. Et unam sanctam catholicam et apostolicam Ecclesiam. Confiteor unum baptisma in remissionem peccatorum. Et exspecto resurrectio­ nem mortuorum. Et vitam venturi saeculi. Amen. Cum Celebrans dicit: Credo manus extendit ac tollit usque ad humeros (v. n. 1336, VI); dum pronunciat: in unum Deum, iungit manus et caput Cruci inclinat; tum, capite erecto, et manibus ut antea iunctis, illud prosequitur usque ad finem, faciens inclinationem simplicem ad: lesum Christum, et: Simul adoratur. Dicens: Et incarnatus est disiungit manus et hinc inde super Altaris mensam eas ponit; et lente dexterum genu flectit (D. 2587 ad 9) proferens reliqua verba: de Spiritu Sancto ex Maria Virgine et homo factus est, absque ulla capitis inclinatione. Cum vero Celebrans 464 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio dicit: Et vitam venturi saeculi. Amen, sinistra infra pectus demissa, se interim signat dextera ita tamen ut ad verbum Et, frontem tan­ gat; ad: vitam, pectus; ad: venturi, sinistrum humerum; ad: socculi, dexterum; denique, Amen pronuntians manus non iungit (D. 2682 ad 29) sed hinc inde super Altare ponit. Articulus VIII. De Offertorio et aliis usque ad Canonem. 1381. — Recitato Symbolo, vel post Evangelium, si non est dicendum Symbolum, Celebrans Altare osculatur in medio, extensis utrinque manibus extra corporale; tum, hisce iunctis, vertit se ad populum, easque expandens, elata voce, pronunciat: Dominus vobiscum; iunctisque denuo palmis, volvens per latus suum sinistrum, sistit iterum ad medium Altaris; ubi rursum extendens, iungensque manus, simulque caput Cruci inclinans dicit Oremus; dehinc, ma­ nibus iunctis et elata voce, legit Offertorium, facie aliquantulum ad librum conversa; quod semper observandum est in similibus. 1382. — Dicto Offertorio, utraque manu velum per anteriores extremitates accipit, elevat, a posteriori parte detrahit et extra corporale plicat, aut plicandum Ministro porrigit. Plicatum velum super mensam in cornu Epistolae locabitur prope corporale, ut palla quae super illud ponitur, facilius postea accipiatur ne tamen cera defluente inficiatur. Post haec, sinistra super Altare posita, dextera Calicem apprehendit ad nodum, iliumque extra corporale ad cornu Epistolae statuit, inde dextera pallam detrahit pollicem inter et indicem et eam ponit super Calicis velum. Deinde Patenam cum Hostia accipit inter pollicem et digitos dexterae, eamque allatam ad medium Altaris ante pectus accipit etiam sinistra, ita quidem ut Patenam hinc inde sustineat utroque pollice et indice extensis circa orbem, nec non reliquis digitis subter Patenam iunctis. Sic porro Patenam sustinens ante pectus, oculos ad Crucem elevat, statimque demittit, ac dicit submissa voce: Suscipe, sancte Pater, omnipotens aeterne Deus, hanc immaculatam hostiam, quam ego indignus famulus tuus offero tibi Deo meo viro, et vero, pro innumerabilibus peccatis, et offensionibus, et negligentiis meis, et pro omnibus circumstantibus, sed et pro omnibus fidelibus Chri­ stianis vivis atque defunctis: ut mihi, et illis proficiat ad salutem in vitam aeternam. Amen. \'9ί Caput XXXVII. - De Missa privata 465 Oratione completa, non prius, Patenam quam adhuc intra manus tenet, ad unius palmi mensuram a corporali demittit et efformat cum ipsa signum Crucis unius quoque circiter palmi per binas aequa­ les lineas, ab Altari ad se, a sinistra ad dexteram productum: tum paulum remotiorem Patenae extremitatem inclinans, Hostiam col­ locat in media parte corporalis ante se, ubi praefatum Crucis signum efformatum fuit. Postmodum, sinistra extra corporale posita, dex­ tera Patenam recondit aliquantulum subtus corporale ad cornu Epistolae; ita tamen Patena distet a Celebrante ut non impediatur quominus extensas ponat manus super mensam, cum opus fuerit, quin illam, si fieri possit, tangat. 1383. — Cum consecrandae sunt Particulae pro Communione fidelium, si paucae fuerint, eas super Patenam locare potest; obla­ tione autem facta, eas super corporale deponet a parte Evangelii, ut parum ab Hostia maiori distent. Si vero notabilis earum sit numerus clauduntur in Pyxide, et antequam Patenam Celebrans detrahat a Calice, eandem Pyxidem dextera sumit, deponit super corporale in anteriori parte, aliquantulum e cornu Epistolae et de­ tegit. Post communem autem oblationem, eam cooperit, et retro Calicem, sed intra corporale, collocat: idem fit si agatur de Capsula, quae maiorem Hostiam pro expositione includit. Capsula, duplici crystallo munita, continens Hostiam consecrandam, est aperienda ante oblationem. 1384. — Collocata Patena subtus corporale, Celebrans, iunctis manibus, ad cornu Epistolae accedit, ac sinistra accipit Calicem ad nodum, in quo tantillum elevato et inclinato, dextera, extensis iunctisque digitis, premit medium purificatorii usque ad fundum, pollice tamen alterutrum purificatorii pendentis limbum retinet ad exteriorem partem cuppae, ac purificatorium semel et iterum circumducens per Calicem, hunc penitus extergit. Quo facto, Calicem Altari superpositum accipit ad nodum sinistra (e cuius pollice puri­ ficatorium pendebit ad ipsius Calicis pedem), dextera vero accipit ampullam vini, naturalis de genimine vitis et non corrupti (C. I. C. 815, §2), de manu Ministri; vinumque infundit in Calicem ea quan­ titate quae, unico haustu, facile sumi queat. Ampulla hac Ministro reddita, retinet ut ante Calicem sinistra; dextera signum Crucis efformat super ampullam aquae, submissa voce, proferens: Deus, yii humanae substantiae dignitatem mirabiliter condidisti, et mira­ bilius re/onnasti: da nobis per huius aquae et vini mysterium, eius divinitatis esse consortes, qui humanitatis nostrae fieri dignatus est 30 — Moretti. Dt j. Functionibus - II. 466 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio particeps, lesus Christus Filius tuus Dominus noster: Qui tecum vivit et regnat in unitate Spiritus Sancti Deus: per omnia saeculo saeculorum. Arnen; et inde in Calicem aliquas aquae guttas infundit dum pronuntiat: Per huius aquae et vini mysterium. Cum dicit: lesus Christus, caput ad Crucem flectit. Si intra cuppam hinc et illinc guttae aliquot aquae aut vini adhaeserint eas abstergit (D. 2572 ad 14), dexterum indicem purificatorio obvolutum ibi circum agendo. Dein, sinistra manu, Calicem ad corporale appropinquat, et Orationem explens, e digito purificatorium solvens, ipse in medium Altaris pergit ubi purificatorium, dextera manu, collocat super re­ liquum Patenae quod extra corporale remansit. 1385. — Celebrans, post praefatam Orationem expletam, si­ nistra super Altare extra corporale posita, dextera capit Calicem ad nodum, dein hunc aliatum ad medium Altaris etiam sinistra sic accipit ut pollex stet supra pedem, reliqui digiti infra: tum vero ita Calicem utraque manu tenens, recta linea elevat usque ad faciem, sic tamen ut cuppa Calicis frontem non excedat, intentisque per totam Orationem ad Crucem oculis, memoriter, et submissa voce, pronunciat: Offerimus tibi, Domine, calicem salutaris, tuam deprecantes clementiam: ut in conspectu divinae maiestatis tuae, pro nostro, et totius mundi salute cum odore suavitatis ascendat. Arnen. Qua Ora­ tione absoluta, Calicem demittit ad unius palmi distantiam ab Altari, ubi cum ipso signum Crucis perficit super corporale post Hostiam: ibique illum collocat sic ut aliquot digitorum spatio ab Hostia distet; dextera inter pollicem et indicem accipit pallam et illum cooperit. I ■ i 1386. — Positis exinde manibus iunctis super Altare, more solito, aliquantulum inclinatus profert, submissa voce: In spiritu humili­ tatis, et in animo contrito suscipiamur a te, Domine: et sic fiat sacri­ ficium nostrum in conspectu tuo hodie, ut placeat tibi, Domine Deus. Tum erectus oculos tollit ad Crucem, ac simul expandens manus et elevans ac statim iungens ante pectus, oculis demissis, dicit itidem submissa voce: Veni, sanctificator omnipotens aeterne Deus; et bene- φ dic hoc sacrificium, tuo sancto nomini praeparatum. Ad verba: Ei benedic, sinistra posita extra corporale, dextera recta etiam in linea transversa (D. 1275 ad 4) signum Crucis producit super Ho­ stiam simul et Calicem. 1387. — Signo Crucis peracto, manus de inore iungit; ad latus pergit Epistolae, ubi stans, sinistro latere obverso Altari, abluit, Caput XXXVII. - De Missa privata 467 Ministro aquam infundente, extremitatem utriusque pollicis et in­ dicis, ac interim secreto recitat Psalmum XXV, 6-12: Lavabo inter innocentes manus meas: et circumdabo altare tuum, Domine: Ut audiam vocem laudis, et enarrem universa mirabilia tua. Domine, dilexi decorem domus tuae, et locum habitationis gloriae tuae. Ne perdas cum impiis, Deus, animam meam, et cum viris sangui­ num vitam meam: In quorum manibus iniquitates sunt: dextera eorum repleta est muneribus. Ego autem in innocentia mea ingressus sum: redime me, et miserere mei. Pes meus stetit in directo: in ecclesiis benedicam te, Domine. Gloria Patri, et Filio, et Spiritui Sancto. Sicut erat in principio, et nunc, et semper: et in saecula saeculorum. Arnen. Lotas manus linteo abstergit sese ad cornu Altaris convertens, ibique Psalmum prosequitur, in cuius fine ad: Gloria Patri etc. Cruci caput inclinat. In Missis de Tempore, a Dominica Passionis inclusive usque ad Sabbatum Sanctum exclusive, in fine praefati Psalmi omittitur Gloria Patri etc. 1388. — Postniodum, iunctis manibus ante pectus, se recipit ad medium Altaris, ibique stans, oculos ad Crucem erigit statimque demittit, ac, positis manibus ita iunctis super Altare, paululum inclinatus dicit secreto: Suscipe, sancta Trinitas, hanc oblationem, quam tibi offerimus ob memoriam passionis, resurrectionis, et ascen­ sionis lesu Christi Domini nostri: et in honorem beatae Mariae semper Virginis, et beati loannis Baptistae, et sanctorum Apostolorum Petri d Pauli, et istorum, et omnium Sanctorum: ut illis proficiat ad honorem, nobis autem ad salutem: et illi pro nobis intercedere dignentur in caelis, quorum memoriam agimus in terris. Per eumdem Christum Dominum nostrum. Arnen. Dehinc, manibus hinc inde super Altare extensis, illud in medio osculatur. Erectus iungit manus, et, oculis ad terram demissis, per suam dexteram vertit se ad populum, erga quem extendens, iungensque manus, profert haec duo verba: Orate, fratres; quibus pro­ latis, volvit se iterum, manibus iunctis, ad medium Altaris per cornu Evangelii, prosequens, submissa voce: ut meum ac vestrum sacri­ ficium acceptabile fiat apud Deum Patrem omnipotentem, ac responso 468 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio a Ministro vel a circumstantibus: Suscipiat Dominus sacrificium de manibus tuis etc. (alioquin ipse Celebrans respondeat: Suscipiat Dominus sacrificium de manibus meis ad laudem, et gloriam nominis sui, ad utilitatem quoque nostram totiusque Ecclesiae suae sanctae) submissa voce subiungit: Amen. Tum in medio consistens extensisque manibus legit, quin prae­ mittat: Oremus, Orationem vel Orationes Secretas, primani tantum ac postremam, si plures sint dicendae, concludens; quo in casu ad primam conclusionem sibi ipse respondet: Amen. Dum dicit: Per Dominum, iungit manus, et ad: lesum Christum, Cruci caput inflectit. 1389. — Ad conclusionem ultimae Secretae, nimirum ad verba: Per omnia saecula saeculorum exclusive, demissa dextera super Altare, sinistra capit atque volvit Praefationis signaculum; si tamen opus fuerit, dextera quoque utatur; tum porro utraque manu de more extra corporale posita, in medio stans, elata voce, Praefationem recitat. Ad verba: Sursum corda, extensas hinc inde manus extollit usque ad pectus; ad verba: Gratias agamus Domino, illas ante pectus iungit; ad verba: Deo nostro, oculos elevat, statimque caput Cruci inclinat. Responso a Ministro: Dignum et iustum est, manibus rur­ sum ante pectus extensis, Praefationem prosequitur usque ad Sanctus exclusive. Quoties autem Celebrans in Praefatione nominat lesus, se ad Crucem inclinat; quando vero Maria, ad Missale; pariter Ce­ lebrans se ad Missale inclinat cum nominat S. loseph in eius Festis, nec non nomen Sancti cuius Festum celebratur, si propria habeat Praefatio, et per eorum Octavas. Ad Sanctus iungit manus (quin iis Altare tangat), et paululum inclinatus profert: Sanctus, Sanctus, Sanctus Dominus Deus Sabaoth Pleni sunt caeli, et terra gloria tua. Hosanna in excelsis. Cum dicit Benedictus qui venit in nomine Domini. Hosanna in excelsis, se erigit, et sinistra infra pectus demissa, dextera se signat, sequenti ratione verba distribuens: ad: Benedictus, frontem signat; ad: qui venit, pectus: dicens: in nomine Domini, humerum sinistrum; ad: Hosanna in excelsis, dexterum, quin in fine manus coniungat (D. 2682 ad 29). Articulus IX. De Canone Missae usque ad Consecrationem. 1390. — Post Praefationem, Celebrans, posita de more dextera super Altare, sinistra primum aperit folium Canonis; tum, stans similiter ante medium Altaris, coniungit manus ante pectus, ac Caput XXXVII. - De Missa privata 469 statim extensas aliquantulum elevat; pariter elevat oculos ad Cru­ cem statimque devote inclinat; manus postea iterum coniunctas ante pectus, deponit, more solito, super oram Altaris, dein profunde inclinatus (D. 2572 ad 19), incipit, submissa voce: Te igitur, clementis­ sime Pater, per lesum Christum Filium tuum Dominum nostrum, supplices rogamus, ac petimus, uti accepta habeas, et benedicas, haec φ dona, haec φ munera, haec φ sancta sacrificia illibata. Ad verba: Uti accepta habeas et benedicas, extensis utrinque palmis extra corporale, in medio osculatur Altare, se erigit, iungitque manus, id advertens ut tria haec fiant in eorum verborum prolatione. Tum, posita sinistra extra corporale, dextera ter signat super Ho­ stiam simul et Calicem, in prima Cruce dicens: Haec φ dona; in altera: Haec φ munera; in tertia: Haec © sancta sacrificia illibata. Deinde, manibus denuo ante pectus extensis, prosequitur, submissa voce: In primis, quae tibi offerimus etc. Pronuncians Pontificis no­ men, ad Missale flectit caput. Sede Apostolica vacante, illa verba omittuntur. Post: Antistite nostro nomen exprimitur Episcopi Dioecesis in qua Sacrum facit etiam ab exemptis (DD. 924 ad 6; 1827 ad 1) dum­ modo possessionem Ecclesiae suae per seipsum vel per Procurato­ rem ceperit (D. 3500 ad 2). Si nesciat vel obliviscatur Episcopi nomen, Celebrans dicit tan­ tum: et Antistite nostro. Si vero Episcopus Ordinarius illius loci in quo Missa celebratur sit vita functus, praedicta verba omittuntur; quae etiam ab iis qui Romae vel in Ecclesia nullius celebrant, omittuntur. Nomen Vicarii Apostolici, etsi dignitate episcopali insigniti, non debet memorari in Canone sine Apostolico Induito (D. 4288 ad 2). «Ad mentem canonis 315 C. 1. C. probabiliter in Canone Missae exprimendum est nomen Administratoris Apostolici permanentor constituti vel Episcopi qui ad aliam sedem translatus, prioris retinet administrationem temporariam» (Ephem. Liturgicae, ann. 1924, pag. 370). 1391. — Cum Celebrans dicit: Memento, Domine, famulorum famularumque, manus lente elevat ita ut eas iungat dicens: tuarum; mox sic elevatas tenet ad summitatem pectoris: et, aliquantulum, demisso capite, mente vel submissa voce, commemorationem facit vivorum Christifidelium ad suam voluntatem. Potest etiam Celebrans, si pro pluribus orare intendat, ante Mis­ sam sibi illos animo singillatim proponere tam vivos quam defunctos; 470 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio in ipsa autem Missa, suis respective locis, generatim et, unico veluti contextu, eorum omnium reminisci. 1392. — Post vivorum commemorationem, demissis et expansis ante pectus manibus, prosequitur: Et omnium circumstantium etc., nec non stans ita compositus recitat: Communicantes etc. Ad Communicantes, proferens nomen lesu Christi, caput Cruci inflectit; ad nomen vero Mariae et Sanctorum, quorum vel Missa celebratur, vel peculiaris fit Commemoratio, ratione Vigiliae, Festi vel Octavae inclinat illud ad Missale (DD. 2572 ad 20; 4281 ad 2) nisi in loco principali Altaris habeatur Statua vel Imago B. Mariae V. vel Sancti cuius nomen occurrit, quo in casu ad Statuam aut Ima­ ginem caput inclinatur (D. 3767 ad 25); infra Octavam alicuius Sancti, etiam eiusdem Commemoratio sit per accidens omittenda, inclinatio ad illius nomen adhuc facienda est (D. 4116 ad 1). Ad Per eumdem Christum etc. manus coniungit. 1393. — Cum incipit dicere: Hanc igitur etc. ambas ita expandit manus super Oblata, ut palmae sistant apertae supra Calicem simul et Hostiam, ac digitorum extremitas sese porrigat ad medium circiter pallae, quin eam tangat, iuncto utroque indice, ac dextero pollice super sinistrum instar Crucis inflexo supra manus (D. 1275 ad 5). Cavendum ne cubiti in altum elevati teneantur sed corporis adja­ centes. Ad verba: Per Christum Dominum nostrum. Arnen, iungit seu claudit manus, illasque retrahit ad se ante pectus, atque sic innetis prosequitur: Quam oblationem tu, Deus, in omnibus, quaesumus; tum vero, demissa sinistra super Altare, ter dextera signat super Hostiam simul et Calicem, ad primam Crucem dicens: Bene © dictam; ad secundam: Adscri φ ptam; ad tertiam: Ra % tam; dehinc prompte subiiciens: Rationabilem, acceptabilemque [acere digneris, lente dexte­ ram retrahit ad pectus, dicens: Ut nobis Cor φ pus, semel signat super Hostiam tantum; dicens: Et San φguis, semel super Calicem tantum; postmodum, elevatis manibus atque iterum ante pectus coniunctis, prosequitur: Fiat dilectissimi Filii tui Domini nostri lesu Christi, Cruci inclinans caput dum profert: lesu Christi. 1394. — Mox ad verba: Qui pridie quam pateretur, extremitatem utriusque pollicis et indicis, si opus sit, ad corporalis oram hinc inde leviter extergit; dehinc dum pronunciat: Accepit panem in sanctas ac venerabiles manus suas, e sinistro latere pauxillum premit indice sinistrae manus Hostiam, ut altera ex parte elevatam pollicem inter et indicem dexterum ^commodius apprehendat (quod iugiter est Caput XXXVII. - De Missa privata 471 observandum quoties Hostia prae manibus sumenda est); sic vero apprehensa adiungit etiam pollicem et indicem sinistrum, reliquis digitis utriusque manus infra Hostiam extensis et innetis, illamque ad inferiorem extremitatem tenet ambabus manibus a corporali aliquantulum erectam; tum vero ad verba: Et elevatis oculis in cadum ad te Deum Patrem suum omnipotentem, Crucem suspicit, et illico demittit oculos; dicens autem: Tibi gratias agens caput in­ clinat. Tum Hostiam pollice dumtaxat et indice sinistro tenens, super ipsam signum Crucis dextera efformat, dicens: Bene φ dixit; ac subinde Hostiam capit, uti prius, etiam pollice et indice dextero, interea prosequens: Fregit, deditque discipulis suis dicens: Accipite, d manducate ex hoc omnes. Post verba haec, innixus cubitis super Altare, et inflexo capite, distincte, reverenter, et submissa voce, profert verba consecrationis super Hostiam: HOC EST ENIM CORPUS MEUM. Hoc in solemniori actu curet omnimode Celebrans ne cum albae manicis corporale tangat, neque capitis vel oris contorsiones agat, aut pedes inaequales teneat. Multo magis caveat, ne vocem elevet consecrationis verba pronuntians, neque violento quodam conatu proferat, et ab alia super Hostiam seu super Calicem indecora agendo abstineat. 1395. — Prolatis consecrationis verbis, confestim ponit manus sacram Hostiam tenentes super anteriorem corporalis limbum, et unicum flectens genu illam adorat. Se postmodum erigens, oculis in sacram Hostiam defixis, illam recta linea ambabus manibus sic extollit super corporale, ut ea a populo conspici et adorari possit; ac mox ipsam ad corporale pereamdem lineam demittit. Deinceps a sacra Hostia sinistram dimovet, eamque indice et pollice innetis ac tribus ultimis digitis extensis, super corporale ita deponit, ut sola manus pars lateralis iuxta parvum digitum Altare tangat; ac tantum dextera sacram Hostiam reponit ubi antea posita erat, cavens, ne usque ad digitorum ablutionem pollices et indices seiungat, nisi sacra Hostia tangenda seu attrectanda sit; tum dexte­ ram itidem super corporale collocat ac flectit genu. 1396. — Postquam se erexit, sinistram collocat super pedem Calicis, et ex illo dextera removet pallam, quam extremitati su­ perponit veli plicati, ut illam exinde commodius recipiat. Tum utrum­ que pollicem et indicem tantisper mutuo fricat super Calicem, ut ex iis fragmenta Hostiae, si qua sint, illuc demittat, interim dicens: Simili modo postquam coenatuni est; deinde prosequens: Accipiens 472 ΡΜ &« Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio et hunc praeclarum Calicem in sanctas, ac venerabiles manus suas, utraque manu, inter indicem nempe pollici adiunctum, reliquosque digitos Calicem apprehendit iuxta nodum infra cuppam, dextera scilicet supra et sinistra infra nodum, eumque spatio quatuor cir­ citer digitorum ab Altari elevat, statimque deponit quin tamen relinquat manibus. Ad verba: Tibi gratias agens, caput Hostiae consecratae inclinat; ad vocem: Bene φ dixit, dextera dumtaxat iam a Calice amota super illum signat; dum vero prosequitur: Deditque discipulis suis dicens: Accipite, et bibite ex eo omnes, denuo pre­ hendit Calicem, dextera scilicet ad nodum, sinistra vero ita ad pedem, ut index et pollex iuncti stent supra, reliqui digiti infra pedem Ca­ licis, eumque tenet a corporali parum elevatum; post verba: Bibite ex eo omnes, cubitis super Altare innixis, et capite profunde inclinato, illico profert attente, sine intermissione ac submissa voce verba consecrationis Sanguinis: HIC EST ENIM CALIX SANGUINIS MEI, NOVI ET AETERNI TESTAMENTI: MYSTERIUM FIDEI: QUI PRO VOBIS ET PRO MULTIS EFFUNDETUR IN REMISSIONEM PECCATORUM. Quibus prolatis verbis, rursum Calicem statuit super corporale, ibique utraque manu extensa, unicum flectit genu, dicens interim secreto: Haec quotiescumque feceritis, in mei memoriam facietis. Tum, erectus, accipit Calicem, uti paulo ante, et oculis in ipsum intentis, ita recta linea sublevat, ut a populo videatur atque adoretur; dehinc ipsum per eamdem lineam rectam demittit, et pristinum in locum restituit; manu autem sinistra super pedem posita, dextera pallam recipit, eaque Calicem cooperit. Tum, manibus super corporale extensis, iterum genuflectit. 1397. — Si adsit Pyxis cum Particulis vel Capsula cum Hostia expositionis consecranda, Celebrans ante verba: Qui pridie etc. alterutram vel utramque accipit et prope Calicem ponit e sui dextera parte, inde eam detegit et dicit: Qui pridie etc. accipiens infra digitos solam Missae hostiam. Hostiae elevatione peracta, post genuflexionem Pyxidem cooperit vel Capsulam claudit et retro Calicem, ubi ante erat, reponit. Articulus X. De Canone post Consecrationem usque ad Orationem Dominicam. 1398. — Adorato SS. Sacramento, Celebrans surgit et stans ante medium Altaris, manibus utrinque ante pectus expansis, sub­ missa voce, dicit: Unde et memores etc. Cum profert: De tuis donis Caput XXXVII. - De Missa privata 473 ac datis, iungit manus; et mox, sinistra super corporale deposita, dextera ter signat super Hostiam simul et Calicem ad verba: Ho­ stiam © puram, Hostiam φ sanctam, Hostiam © immaculatam; postmodiiin semel signat super Hostiam, et semel super Calicem pronuncians: Panem % sanctum vitae aeternae, et Calicem % salutis perpetuae. Tum, stans uti prius, extensis manibus, prosequitur: Supraquaepropi­ tio etc. Qua Oratione expleta, profunde inclinatus, iunctis manibus ad oram Altaris innixis, non vero intra corporale (D. 2572 ad 21), memoriter dicit: Supplices te rogamus, omnipotens Deus: iube haec perferri per manus sancti Angeli tui in sublime altare tuum, in con­ spectu divinae maiestatis tuae: ut quotquot ex hac altaris participa­ tione sacrosanctum Filii tui Corpus et Sanguinem sumpserimus, omni benedictione caelesti et gratia repleamur. Cum profert: Ex hac altaris participatione, extensis hinc inde manibus super corporale, Altare in medio osculatur ante sacram Hostiam, statimque se erigens manus iungit ante pectus, dicens: Sacrosanctum Filii tui; mox vero, sinistra super corporale deposita, semel signat dextera super Hostiam tan­ tum ad vocem: Cor φ pus, et semel tantum super Calicem ad vo­ cem: San fRguinem sumpserimus; tum, sinistra infra pectus de­ mittit, ita ut nec indice nec pollice casulam tangat, dextera seipsum signat, dicens: omni benedictione etc., verba sequenti modo distribuens; ad: omni, tribus digitis liberis manus tangit frontem; ad: benedictione caelesti, pectus; ad: et gratia, humerum sinistrum; ad: repleamur, dexterum humerum. Ad verba denique: Per eumdem etc. iungit manus ante pectus. 1399. — Cum dicit: Memento etiam, Domine, famulorum, famularumque tuarum, incipit hinc inde manus expandere, illasque ad­ ducit lente, iterumque coniungit ad haec verba: In somno pacis. Manus sic iunctas usque ad faciem elevat, caput aliquantulum inclinat et oculos ad S. Hostiam defixos tenens, commemorationem Fidelium defunctorum, de quibus sibi videtur, facit eodem modo ut dictum est de commemoratione vivorum (v. n. 1391). Post eiusmodi commemorationem, caput erigit, manusque sicut antea extendit et prosequitur: Ipsis, Domine, etc., et ad verba: Per eumdem etc. iungit manus, et caput inclinat. Haec est sola conclusio, ad quam caput inflectitur, tametsi SS. nomen lesu non exprimatur. 1400. — Tum, sinistra super corporale deposita, postremis dex­ terae digitis pectus leviter percutit proferens: Nobis quoque pecca­ toribus; et manibus denuo extensis, prosequitur, submissa voce: Famulis tuis etc. ad verba autem: Per Christum Dominum nostrum, 474 Μ ·· I Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio iungit manus ante pectus, easque sic tenet usque ad: Per quem haec omnia, Domine, semper bona creas inclusive; postea demittit sini­ stram super corporale, et dextera ter signat super Hostiam simul et Calicem dicens: Sancti φ fleas, vivi φ fleas, bene φ dicis et prae­ stas nobis. Exinde sinistram super pedem Calicis statuit, a quo dex­ tera pallam amovet; dehinc, utraque manu super corporale de more extensa, flectit genu; statimque erectus, sinistro indice tantillum premit extremitatem sacrae Hostiae, quo commodius sic elevatam capiat ad medium circiter inter pollicem et indicem dexterae, et cum ea super Calicem, quem sinistra ad nodum tenet, tres Cruces efformat a labio ad labium, dum pronunciat: Per φ ipsum, et cum φ ipso, et in φ ipso. Pari modo, binas subinde Cruces efficit inter labium anterius Calicis suumque pectus, dicens: Est tibi Deo Patri φ omnipotenti, in unitate Spiritus φ Sancti. Deinceps Hostiam defert recta linea super Calicem, eumque simul cum Hostia, sinistra manu ad unius palmi medietatem de Altari sublevat, proferens interim secreto: Omnis honor et gloria; mox tum Calicem, tum Ho­ stiam, in locum suum reponit. Deinde utrumque, si opus sit, pollicem et indicem super Calicem abstergit, et hunc dextera cooperit, extensis denique hinc inde manibus super corporale, flectit genu et continuo surgit. In hac exercenda caeremonia Celebrans advertat, ut, qua par est, gravitate et reverentia, cuncta peragat, cum in his Crucis signis efformandis nimia properantia dedeceat. Articulus XL De Oratione Dominica et aliis usque ad factam Communionem. V· * 1401. — Celebrans erectus, inanusque adhuc super corporale retinens extensas, pronunciat, elata voce: Per omnia saecula sae­ culorum, et responso Arnen a Ministro, subdit: Oremus, iungens interim manus ante pectus et caput Sacramento inclinans; dehinc pro­ sequitur: Praeceptis salutaribus moniti, et divina institutione formati, audemus dicere: Pater noster etc. Dum inchoat Pater noster, manus de more ante pectus extendit, et oculis in Sacramentum defixis, pergit et absolvit Orationem Dominicam. Responso: Sed libera nos a malo, expansis adhuc manibus, secreto subiungit: Arnen. Deinde sinistra adiuvante, si opus sit, secus supra corporale posita, dextera manu, pollice et indice non disjunctis, Patenam, Caput XXXVII. - De Missa privata 475 quam sub corporali posuerat, extrahit et eam, sinistra manu tenens, purificatorio extergit. Ac postea purificatorium aliquantulum a corporali dimovet, ita ut ibidem possit in medio Calix post ablutionem digitorum collo­ cari. Tum, posita sinistra super corporale, Patenam dextera accipit inter indicem pollici iunctum, reliquosque digitos, eamque super Altare, extra corporale, sic tenet erectam, ut ipsius concavum ad sacram Hostiam conversum sit, dextera vero super Patenam per­ maneat elevata, ac dicit: Libera nos, quaesumus, etc.; porro ante­ quam proferat: Da propitius pacem, ponit sinistram infra pectus, dextera autem seipsum signat cum Patena, dicens, tangendo fron­ tem: Da propitius; pectus: pacem; humerum sinistrum: in diebus, et dexterum: nostris. Mox Patenam in superiori extremitate seu ora osculatur (D. 1711 ad 5), ac prosequens: Ut ope misericordiae tuae etc., indice sinistro hinc premit sacram Hostiam, et illinc ei pauxillum elevatae dextera submittit Patenam, in qua sinistro indice sacram Hostiam accommodat, quamque utraque manu super pedem Calicis in extrema ora statuit. Tandem detegit Calicem, et de more manibus hinc inde super corporale depositis, flectit genu, et continuo assurgit. 1402. — Celebrans erectus, sinistro indice, deducit ad oram superiorem Patenae sacram Hostiam, quam in extremitate superiori accipit pollice et indice dextero, statimque extollit super Calicem; Ium ibidem, applicito pollice etiam et indice sinistro, sacram Ho­ stiam reverenter in binas dividit partes aequales (illam nempe leniter flectendo superius, in medio et infra, dehinc iterato flexu totam frangendo); interea dum partem mediam dextera infringit ac super Patenam reponit, pronunciat: Per eumdem Dominum nostrum lesum Christum Filium tuum, et caput inclinat ad: lesum Christum; subinde prosequens: Qui fecum vivit et regnat, de altera media parte, quam sinistra tenet Calici superpositam, dextero pollice et indice Particulam inferius (D. 1275 ad 6) detrahit ac re­ tinet; tum dicens: In unitate Spiritus Sancti Deus, partem maiorem quam sinistra tenet, adiungit parti super Patenam positae ita ut Hostia adpareat rotunda. Mox sinistra Calicem ad nodum apprehen­ dit, dehinc, elata voce, profert: Per omnia saecula saeculorum; ac, responso Amen a Ministro, ter dextera signat cum Particula a labio ad labium Calicis, dicens interim ad primam Crucem: Ραχ φ Do­ mini; ad secundam: sit φ semper; ad tertiam: vobis φ cum. Re­ sponso per Ministrum: Et cum spiritu tuo, Particulam continuo Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio immittit in Calicem, recitans, submissa voce: Haec commixtio, d consecratio Corporis et Sanguinis Domini nostri lesu Christi, fiat accipientibus nobis in vitam aeternam. Arnen, et flectens caput ad: lesu Christi. Post hanc Orationem utrumque pollicem et indicem abstergit super Calicem, quem subinde palla cooperit, ac, inanibus super corporale positis, flectit genu. 1403. — Post genuflexionem, stans mediocriter inclinatus versus Sacramentum, iunctisque inter pectus et Altare manibus, quin tamen hoc tangant, elata voce dicit: Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, tum, sinistra deposita super corporale usque ad tertium Agnus Dei inclusive, postremis dexterae digitis pectus percutit, dum bis profert: Miserere nobis, itemque dum dicit: Dona nobis pacem. Postmodum, manibus super Altare iunctis, non vero intra corporale, oculisque ad Sacramentum intentis, mediocriter incli­ natus dicit, submissa voce, tres Orationes ante comunionem. I. Domine lesu Christe, qui dixisti Apostolis tuis: Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis: ne respicias peccata mea, sed fidem Ec­ clesiae tuae: eamque secundum voluntatem tuam pacificare et coadu­ nare digneris: Qui vivis et regnas Deus per omnia saecula saeculorum. Arnen. * b»· j * II. Domine lesu Christe, Fili Dei vivi, qui ex voluntate Patris, coopérante Spiritu Sancto, per mortem tuam mundum vivificasti: libera me per hoc sacrosanctum Corpus ct Sanguinem tuum ab omnibus iniquitatibus meis, et universis malis: et fac me tuis semper inhaereri mandatis, et a te numquam separari permittas: Qui cum eodem Deo Patre, et Spiritu Sancto vivis et regnas Deus in saecula saeculorum. Arnen. 111. Perceptio Corporis tui, Domine lesu Christe, quod ego in­ dignus sumere praesumo, non mihi proveniat in indicium et conde­ mnationem: sed pro tua pietate prosit mihi ad tutamentum mentis d corporis, et ait medelam percipiendam: Qui vivis et regnas cum Deo Patre in unitate Spiritus Sancti Deus, per omnia saecula sacculorum Arnen. 1404. — His Orationibus absolutis, se erigit, et utraque manu super corporale hinc inde posita, flectit genu, atque illico surgens dicit secreto: Panem caelestem accipiam, et nomen Domini invocabo: tum indice sinistro binas Hostiae partes adducit ad extremam Patenae oram versus pedem Calicis, easque superius pollice et indice dextero reverenter apprehendit, et ad imum collocat pollicem inter et indi- Caput XXXVII. - De Missa privata 477 cent sinistrum ita adnexas, ut prope adpareat integrae Hostiae rotunditas; dein Patenam dextera inserit inter sinistrum indicem et medium. Dum ita sinistra sacram Hostiam sustinet cum Patena pectus inter et Calicem aliquantulum a corporali elevatam, medio­ criter inclinatus (quin sinistro cubito Altari innitatur) ultimis dexterae digitis ter percutit pectus, unaquaque vice proferens: Domine, non sum dignus, et secreto prosequens: ut intres sub tectum meum, sed tantum dic verbo, et sanabitur anima mea. Postquam tertio repetivit: Ut intres usque ad: anima mea, se erigit, ac pollice et indice dextero partem unam sacrae Hostiae alteri superimponit, itemque e sinistra utramque Hostiae partem dextera ad imum accipit; et super Patenam, quam adhuc retinet sinistra immotam et a corporali elevatam, cum sacra Hostia seipsum signat, id cavens ne transversalis huius Crucis linea extra Patenae limites fiat, neque linea quae in altum ducitur talis sit ut videatur a populo; interim, submissa voce, pronunciat: Corpus Domini nostri lesu Christi cu­ stodiat animam meam in vitam aeternam. Arnen. Ad verba: lesu Christi Celebrans caput profunde inclinat (D. 2850 ad 1); exinde mediocriter inclinatus, cubitis super Altare positis, ambas sacrae Hostiae partes reverenter sumit. S. Hostia sumpta, curet Celebrans ut species sacrae humescant inter palatum et linguam, atque ita in stomachum eas transmittat, si fieri possit, quin dentibus conterat ob reverentiam erga SS. Christi Corpus (Meratus in Gavant. P. II, tit. 10, n. 4, § 13). Sacris speciebus sumptis, Patenam, ut antea, reponit ad pedem Calicis, ac super illam, si opus sit, pollices et indices tantillum ab­ stergit; demum se erigens, iunctis ante faciem manibus, parumper in meditatione SS. Sacramenti quiescit. Postmodum, submissa voce, dicit: Quid retribuam Domino pro omnibus quae retribuit mihi, detegens interea Calicem; positisque de more manibus super corporale, flectit genu, et assurgit. Deinde dextera Patenam de more accipiens inter indicem pollici iunctum reliquosque digitos, colligit e corporali fragmenta, ducendo nimirum bis, terve Patenam, praesertim ubi sacra Hostia iacuit, ac etiam sinistra, si oportuerit, corporale paululum elevando. Fragmentis collectis, sinistra inter indicem pollici iunctum et reliquos digitos Patenam accipit ex parte, quae minime fragmenta collegit, illamque transfert extensam ac veluti supinam super Ca­ licem ita ut remotior eius extremitas a sinistra retineatur, propior vero pertingat ad medium os Calicis; tum illam circumcirca ac dili­ genter extergit super Calicem indice vel pollice · dexterae; quos 478 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio postea ibidem abstergit, ne quid fragmenti eis forte adhaeserit. Iungit subinde hunc pollicem dexterae atque indicem, et sinistram quae adhuc Patenam retinet, deponit super corporale ad latus Evangelii usque ad sumptionem; dextera vero Calicem accipit infra nodum, submissa voce, pronuncians: Calicem salutaris acci­ piam, atque ita consistens prosequitur: Et nomen Domini invocabo. Laudans invocabo Dominum, et ab inimicis meis salvus ero. Mox sibi efformat signum Crucis cum Calice (quin eo seipsum tangat) proferens secreto: Sanguis Domini nostris lesu Christi custodiat animam meam in vitam aeternam. Arnen. Ad verba: lesu Christi. ut supra, caput profunde inclinat (D. 2850 ad 1), et continuo Ca­ licem ori applicat, cui sinistra supponit Patenam pene usque ad mentum elevatam, et stans erectus reverenter totum haurit San­ guinem cum particula, quin tunc Calicem a labiis dimoveat. Si forte in sumptione Particula Calici inhaeserit, ad huius labium indice dextero adducat ac sumat, vel, una cum vino quod purifi­ cationi inservit sumat (Rubr. Miss. De Defect. X, 8). Articulus XII. De distributione Sacrae Communionis et de Pyxidis purificatione. 1405. — Si Communio distribuenda sit, Celebrans priusquam purificationem accipiat, Calicem in medio corporali deponit, et illum palla operit. Tum, si Particulae sint super corporale, praemissa genuflexione, eas in Pyxidem, vel si paucae sunt super Patenam ponit; quod si ab initio in Pyxide vel alio Calice positae fuerint, tunc, postquam Calicem Missae palla cooperuerit, ante eum Pyxi­ dem seu Calicem illum statuit ac detegit. Si vero Particulae e Ta­ bernaculo extrahendae sint, deposita Patena et Calice, ut supra, ad latus Evangelii, ostiolum Tabernaculi aperit, genuflectit, ex­ trahit Pyxidem et illam super corporale depositam discooperit (Rit. Rom. Tit. IV, cap. 2, n. 12 et 1). Si in Tabernaculo alia Pyxis cum sacris Particulis vel in Capsula sacra Hostia pro expositione remaneat, Celebrans, educta Pyxide, ostiolum claudit, secus apertum relinquit. Facta deinceps a Ministro Confessione, iterum genuflectit, ac manibus ante pectus iunctis (quin pollices ab indicibus disiungat), et oculis demissis, per suam dexteram vertit se ad populum ali­ quantisper ad cornu Evangelii. ne terga obiiciantur SS. Sacramento. Caput XXXVII. - De Missa privata 479 Ibi stans, elata voce, semper plurali numero, profert: Misereatur vestri omnipotens Deus, et, dimissis peccatis vestris, perducat vos ad vitam aeternam. Responso a Ministro Arnen, subiungit: Indul­ gentiam, absolutionem, φ et remissionem peccatorum vestrorum tri­ buni vobis omnipotens et misericors Dominus, sinistra infra pectus posita, dextera signum Crucis producit versus Communicandos. Responso iterum a Ministro Arnen, per eamdem viam ad Altaris medium conversus cum genuflexione, sinistra Pyxidem ad nodum capit, aut Patenam, ac pollice et indice dextero unam apprehendit Particulam, quam tenens aliquantulum super Pyxidem seu Pate­ nam elevatam, rursum se convertit ad populum, in medio Altaris; sic stans ac tenens Pyxidem ante pectus, oculis in SS. Sacramentum defixis, elata voce, dicit: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi, deinde statim ter repetit: Domine, non sum dignus, ut intres sub lectum meum; sed tantum dic verbo, et sanabitur anima mea; quae verba, sine ulla prorsus variatione, iugiter proferenda sunt latine (D. 2725 ad 5). 1406. — Quibus tertio repetitis, descendens e gradibus anterio­ ribus (et numquam per laterales) accedit ad Communicandos a parte Epistolae, ac tribus inferioribus dexterae digitis inflexis, unicuique porrigit Sacramentum, faciens cum eo Crucis signum super Pyxidem seu Patenam (quin huius limites excedat), ac simul proferens: Corpus æ Domini nostri lesu Christi custodiat animam tuam in vitam aeternam. Arnen; ita tamen ut haec formula finiatur cum impositione sacrae Particulae super linguam suscipientis. Celebrans caveat ne labia aut aliquam partem vultus sumentium digitis aut ipsa S. Particula tangat; sed leviter linguam extremi­ tate S. Particulae tangat ut illi inhaereat et statim manum reducat, o « Ne autem fragmenta in humum decidant quoties Sacerdos Christi Corpus fidelibus praebet, sive ipsa directe, sive ex distenta mappa prolabantur, prudentissime dimidio fere praeterito saeculo mos fuit inductus, parva utendi patina, ex metallo confecta, subter eorum mentum apponenda. Facilius siquidem ac tutius, quam super protensa mappa, eadem fragmenta in illa sistunt, faciliusque pariter a Sacerdote cerni colligique possunt. Et ipsa sacra Congregatio, tuendis praeposita Ritibus Ecclesiae, cum super hoc, dic 16 Martii an. 1876 percontata fuisset, nullum contrarium emittens iudicium, respondit “non esse interloquendum,,, unde idem mos pluribus in regionibus vigere coepit, et late se diffudit » (ex Instr. S. C. Sacr. diei 26 Mart. 1929). 480 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Pro patina non consecrata porrigi nequit fidelibus laicis Patena consecrata quae in Sacrificio Missae adhibita fuerit (C. I. C. 1306, § i)· 1407. — Celebrans porrigit Communicandis Eucharistiam inci­ piens a Ministris Altaris si velint communicare (Rit. Rom. Tit. IV, cap. II, n. 12), postea, accepta patina infra medium et indicem dexterae, accedit ad balaustrium incipiens, tradita primo Communi­ cando patina, ab iis qui sunt ad partem Epistolae. Completo cir­ culo usque ad Evangelii latus, accipit ab ultimo Communicato patinam et ad latus regreditur Epistolae, ac ita porro. In casu quo sacrae Particulae non sufficiant, si adsit necessitas, Celebrans eas dividere potest (D. 2704 ad I). Non potest ipse Celebrans Communionem distribuens tenere patinam inter digitos manus sinistrae, quae sacram Pyxidem gestat ut eam sic mento Communicantium supponat (S. R. C. 12 Aug. 1854 in Lucionen. ad xxi. — Cf. Eph. Liturg. ann. 1915, pag. 263 et 390 atque ann. 1930, pag. 73). 1408. — «Nomine Ministri Altaris vel Sacrificii Missae venit quilibet Clericus vel laicus Missae ad altare inserviens, qui praefe­ rendus est caeteris in distributione sacrae Synaxeos; cauto tamen, ut laico inservienti praeferantur Clerici; et Clericis minoris ordinis alii in maiori ordine constituti, aut personae quae superiori polleant dignitate liturgice attendenda per se (uti regum) vel per accidens (uti sponsorum in Missa pro benedicendis nuptiis) » (D. 4328). 1409. — «Sacerdoti Celebranti non licet Eucharistiam infra Missam distribuere fidelibus adeo distantibus ut ipse Altare e con­ spectu amittat » (C. L C. 868). 1410. — Omnibus communicatis, ipse Celebrans non vero Mi­ nister accipit patinam et ad Altare per anteriores pariter gradus revertitur, nihil dicens. Collocata super corporale Pyxide seu Patena cum patina, genuflectit, si aliqua Particula superfuerit; si in patina fragmenta exstabunt, diligentissime in Calicem iniicientur, Pyxidem vero, si ea usus fuerit, cooperit, in Tabernaculo recondit, ac, nova peracta genuflexione, Tabernaculum claudit (DD. 3116; 3975, III ad 2). Si paucis autem fidelibus sacra Communio administretur per Particulas super Patenam positas, sufficere videtur linteum seu velum album in balaustrio extensum (v. Eph. Lit. ann. 1930, pag. 74). Caput XXXVII. - De Missa privata 481 1411. — Verum si Particulae quae supersunt non sint reservandae, eas dextera manu accipit et inclinatus, sicut in sacrae Hostiae sum­ ptione, nihil dicens et, absque signo Crucis, reverenter sumit. Deinde Calicem detegit, Patenam extergit, et etiam corporale, si Parti­ culae super corporale collocatae fuerint. 1412. — Si intra sacrae Eucharistiae distributionem Particula aliqua (vel fragmentum) super terram decidat, reverenter eam Celebrans accipiat, et locus, in quem ceciderit, obsignetur, atque huic linteum quodpiam superimponatur, donec, opportuno tempore, abradatur: abrasio vero in Sacrarium proiicienda erit. Si ceciderit super mappam aut velum, eiusmodi mappa aut velum signetur, etpostmodum diligenter abluatur, et lotio ipsa in Sacrarii piscinam effundatur. Si tandem super vestes communicantium ceciderit, locus signetur ac postea lavetur; at si quam forte foeminam teti­ gerit, vel in eius pectus dilapsa fuerit, ipsa, non vero Sacerdos, Particulam aut fragmentum apprehendat, et in Pyxidem immittat; vestem porro, aut locum, vel digitos abluat, et lotio, ut supra, in Sacrarium proiiciatur. 1413. — Si Pyxis sit purificanda, Celebrans, sumpto pretioso Sanguine, Patenam deponit et Calicem super corporale ad latus Evangelii, istumque palla cooperit; tum si Pyxis e Tabernaculo extrahenda sit, aperto eius ostiolo, unico flectit genu, Pyxidem educit, super corporale deponit, et, ablato operculo, iterum genu­ flectit; mox erectus Particulas absumit. Postmodum Pyxidem ad nodum super Calicem mediocriter inflexam tenens, indice dextero colligit fragmenta in Pyxide dispersa et in Calicem mittit. Accipit subinde in Pyxide parum vini, quod intus tantisper circum agitat, et indice tergente, totam illius partem interiorem abluit; quo peracto, vinum in Calicem percolando ingerit, ac cum purificatione Calicis sumit. Denique Pyxidem purificatorio abstergit, et extra corporale collocat, atque Missam de more prosequitur. Articulus XIII. De iis quae Sacram Communionem sequuntur usque ad Antiphonam « Communio » dictam. 1414. — Si Communio non sit distribuenda, nec Pyxis purifi­ canda, Celebrans, sumpto Sanguine, statim sinistram cum Patena demittit super corporale, ut paulo antea, ac Ministro in cornu Epi31 — Morltti, Dt s. Functionibus - II. 482 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio ÎJ2 I* j stolae Calicem porrigit (D. 4077 ad 4) super Altare non tamen illud tangendo (dummodo Minister parvus non sit) dicens secreto: Quod ore sumpsimus, Domine, pura mente capiamus: et de munere tempo­ rali fiat nobis remedium sempiternum. Celebrans Calicem, cum vini quantum sat est receperit, pauxillum elevat, ut infundere Minister intermittat. Tum, in Calice ad se adducto, vinum tantisper circum agit, ut sacrae species cuppae adhaerentes commisceantur; et illico supponens Patenam, uti supra, purificationem absorbet ex eadem Calicis parte, per quam pretiosum Sanguinem sumpsit. Collocat exinde Patenam super corporale ad latus Evangelii, et Ca­ licem prehendens postremis digitis utriusque manus ad cuppam, indices autem et pollices super os Calicis adiungens, se infert ad cornu Epistolae, ibi super Altare, si fieri possit, vino et aqua a Mi­ nistro infusis, abluit digitos interim dicens: Corpus tuum, Domine, quod sumpsi, et Sanguis, quem potavi, adhaereat visceribus meis: et praesta; ut in me non remaneat scelerum macula, quem pura et sancta refecerunt sacramenta: Qui vivis et regnas in saecula saecu­ lorum. Amen. Infusis aqua et vino, Celebrans, semper, ut antea, cuppae superpositis digitis, Calicem inter corporale collocat ac purificatorium; dehinc advertens ne qua gutta in corporale aut tC» * ·i ' E mappam decidat, excutit super Calicem indices et pollices, eosque purificatorio quod dextera capit, abstergit procedens ad medium Altaris. Digitis abstersis et disiunctis, medium purificatorii sic i· 'i · ' \· ji & i i L g c;;. CJJ S] i jyf . i BM U , } · · ■ · " -«j· EI f accommodat sinistrum inter pollicem et indicem, ut e manu utrinque pendeat; Calicem dextera intra nodum capit, et sinistra purilicatorium mento supponens, ablutionem haurit. ·| ■ I Ι·| 1415. — Postea Calicem collocat super corporale, sibi dextera extremo purificatorii limbo detergit os; tum hoc super Calicem extendit, quem sinistra ad nodum tenens parum elevatum et incli- natum, medium purificatorii dextera premit ad imum usque, ac pollice alterutram illius partem retinet extra cuppam; sicque illud bis terve circumducens totum Calicem moderate, nec brachia cum toto corpore agitans, abstergit. Deinde, remoto, sinistra manu, Calice de corporali in cornu Evangelii, purificatorium super illum extendit eique sinistra Patenam, simulque Patenae dextera pallam superimponit. Deinde, ambabus manibus, plicat corporale, revolvendo ante· riorem illius partem, posteriorem, dexteram et sinistram, atque in bursam, quam sinistra premente aperit, dextera corporale re­ condit; denique bursam tantisper ante se depositam, dum Calicem Caput XXXVII. - Dc Missa privata velo cooperit, super illum collocat, capiensque Calicem ad nodum sinistra, dexteram vero super bursam extendens, in medio Altaris illum statuit, ut in principio Missae, animadvertens Calicem ante­ riori in parte totum velo tegendum (D. 1379). Articulus XIV. De Antiphona dicta « Communio » et Orationibus « Postcommunio » dicendis. 1416. — Celebrans, Calice ita composito, accedit, iunctis mani­ bus, ad Missale in cornu Epistolae, quin Cruci se inclinet (D. 2682 ad 27), eiusque folia ipsemet vertit (D. 3448 ad 14) ibique, manibus pariter iunctis, elata voce, legit Antiphonam, quae dicitur « Com­ munion; post quam redit ad medium Altaris, quod, extensis hinc inde de more manibus, osculatur; erectusque se vertit ad populum per dexteram suam, dicit: Dominus vobiscum, manus interim ex­ pandens et iungens ante pectus, ac sese denuo infert ad Missale lecturus Orationes post Communionem eodem modo, numero et ordine, quo supra de Orationibus dictum est ante Epistolam (v. n. 1360 et seqq.). Hisce cum conclusionibus suis expletis, ita claudit Missale ut pars quae aperitur, semper obversa iaceat ad cornu Evangelii, nisi illud oporteat apertum relinqui ad alterius Evangelii lectionem. Tum, manibus ante pectus iunctis, rursum adit medium Alta­ ris, illudque, more solito, osculatur, vertit se, uti supra, ad po­ pulum et dicit: Dominus vobiscum; ac responso per Ministrum: Et cum spiritu tuo, ibidem stans, iunctis manibus, eadem subdit voce: Ite Missa est, et continuo per suum latus sinistrum se con­ vertit ad Altare; vel, si Ite Missa est non sit dicendum, ipse se vertit post: Dominus vobiscum, ibique stans dicit: Benedicamus Domino. Articulus XV. De Benedictione et Evangelio in fine Missae. 1417. — Dicto Ite Missa est vel Benedicamus Domino, inanibus iunctis ad Altaris oram, mediocriter inclinatus, profert secreto/ Placeat Ubi, sancta Trinitas, obsequium servitutis meae: et praesta: ut sacrificium, quod oculis tuae maiestatis indignus obtuli, tibi si; 484 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio acceptable, mihique, et omnibus, pro quibus illud obtuli, sit, te mise­ rante, propitiabile. Per Christum Dominum nostrum. Amen. Dein, manibus hinc inde extensis, Altare in medio osculatur; seque erigens, elata voce, pronunciat: Benedicat vos omnipotens Deus, ac interim tollit oculos ad Crucem, manus expandit, sublevat, statimque iungit, nec non caput flectit ad vocem: Deus; exinde, manibus ita compositis, demissisque oculis, se per dexterum latus ad populum convertit, mox sinistram infra pectus ponit, et dextera extensa et erecta semel benedicit populo, elata voce, dicens: Pater, et Filius, et Spiritus Sanctus; cum dicit: Pater, manum ad lineam elevat usque ad oculos; cum dicit: et Filius, dimittit usque ad pectus; cum dicit: et Spiritus, eamdem manum ad sinistrum humerum; cum dicit: Sanctus, ad dexterum admovet. 1418. — Responso Amen a Ministro, Celebrans manus coniungit ut antea, ac perficiens circulum adit cornu Evangelii, ubi, sinistro latere tantisper ad populum obverso, seu oblique stans (D. 3792 ad 5) pronunciat: Dominus vobiscum, atque dum profert: Initium aut Sequentia etc., pollice dextero signat Missale vel tabellam, aut, si neutrum adsit, Altare, posita interim sinistra super librum, si eum signet, vel super Altare, si hoc signet aut tabellam; subinde, sinistra infra pectus demissa, pollice dextero ad frontem, os et pectus Cru­ cis signum efformat. Responso per Ministrum: Gloria tibi, Domine, iunctis manibus, legit Evangelium S. loannis, vel aliud si praescriptum sit (v. n. 1419). Cum dicit: Et Verbum caro factum est, extendit de more hinc inde manus, et genuflectit erga cornu Evangelii, quod surgens absolvit; in fine vero neque Evangelium osculatur, neque subdit: Per Evan­ gelica dicta etc., sed claudit Missale, si eo usus fuerit, et ponit cum apertura versum medium Altaris. 1419. — In qualibet Missa in qua facta fuerit Commemoratio de Dominica, etiam anticipata vel quoad etiam Officium reposita, de Feria Quadragesimae, Quatuor Temporum et 11 Rogationum, de Vigilia qualibet, de die Octava Epiphaniae, de die infra Octavas Paschae et Pentecostes; in fine Missae legitur semper Evangelium de Dominica, Feria etc. commemorata; dummodo (etsi tantum in principio) non sit idem cum Evangelio Missae. In Vigilia tamen Nativitatis Domini, quando occurrit in Dominica; itemque cum fit Commemoratio de Missa Dominicae primo infra Hebdomadam resu­ menda, in fine Missae non legitur Evangelium Dominicae sed Evan- Caput XXXVII. - De Missa privata 485 gelium S. loannis In principio etc. (Addit, et Variat, in Rubr. Mis­ sal., tit. IX, η. 1 et 2). Quando Feria et Vigilia simul occurrerint, in fine legitur Evan­ gelium de qua primo facta est Commemoratio. Si nullum Dominicae, Feriae, Vigiliae, aut alicuius ex Octavis supra recensitis Evangelium in fine Missae fuerit legendum, dicitur ultimum pariter Evangelium Missae sive Officii primo loco inter cetera, quae Evangelium stricte proprium (et non appropriatum, vel ex aliquo Communi assignatum, vel per Octavam e Festo repe­ titum) habeant, commemorati. Quaenam autem censenda sint Evangelia stricte propria, in fine Missae legenda, ut supra, declaratum fuit a Sacra Rituum Con­ gregatione, Decr. n. 4369, 29 Apr. 1922. Ex hoc Decreto: Evangelia stricte propria habent sequentes Missae: 1. Omnium Festorum Domini, excepta Missa Dedicationis Ecclesiae cum Evangelio: ingressus iesus etc. 2. Omnium Festorum B. Μ. V., excepta Missa Assumptionis cum Evangelio: Intravit Iesus etc. 3. Omnium Sanctorum Archangelorum et Angelorum. 4. Festorum S. loannis Baptistae, et S. Joseph Sponsi B. Μ. V. 5. Sanctorum duodecim Apostolorum (non vero S. Pauli Ap.); duorum Festorum Cathedrae S. Petri Ap. 18 lan. et 22 Febr.; nec non Missa infra Octavam Ss. Petri et Pauli (cuius Evang. legendum est in fine Missae prima tantum die in qua de ipsa fit Officium vel saltem Commemoratio - D. 4372 ad 16) ac tandem Missa diei Octavae eorundem Ss. App. 6. Tandem Missae a) Ss. Innocentium; b) S. Mariae Magdalenae Poenit.; c) S. Marthae V.; d) Commemorat. Omnium Sum­ morum Pontificium; e) et omnes Missae votivae, quae in ipso Mis­ sall primo loco ponuntur; non vero Missae votivae ad diversa, quae incipiunt a Missa pro eligendo Pontifice. Articulus XVI. De precibus post Missam. 1420. — Dicto a Ministro Deo gratias, immediate Celebrans, iunctis manibus, per latum suum dexterum se vertit ac de Altari descendit et, genuflexus in infimo gradu vel in media ora suppedanei 486 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio (D. 3637 ad 8), recitat alternatim cum populo aut saltem cum Mi­ nistro Preces a Summis Pontificibus praescriptas, nempe: ter Are Maria, semel Salve Regina cum Versiculo: Ora pro nobis etc.; Ora­ tionem: Deus, refugium nostrum etc. et invocationem ad S. Michaëlem Archangelum, quibus additur trina invocatio: Cor lesu sacra­ tissimum, populo vel Ministro ter respondente: miserere nobis. Hae preces omittuntur si Missa cum aliqua solemnitate cele­ bratur, ex. gr. occasione primae Communionis aut Communionis generalis, sacrae Confirmationis, aut pro Sponsis; necnon quoties Missam, quin Celebrans ab Altari recedat, immediate ac rite sub­ sequatur aliqua sacra functio seu pium exercitium (D. 4305). H"· Λ >1 h I V ο 1 i· 1421. — Precibus absolutis, Celebrans ad Altaris medium ascendit, ibique, revoluta super bursam parte veli anteriore, capit sinistra Calicem ad nodum, ac dexteram collocat super bursam; per latus suum dexterum se vertit, ac se tantillum retrahens ad cornu Evan­ gelii, descendit ante infimum Altaris gradum; conversus ad Altare Cruci se profunde inclinat, vel si in eo est Tabernaculum SS. Sacra­ menti vel exposita Reliquia S. Crucis vel alterius Dominicae Pas­ sionis Instrumenti genuflectit. Deinde a Ministro biretuin accipit, caput cooperit atque ad Sacrarium regreditur, modo quo egressus est, recitans interea Antiphonam: Trium puerorum etc. et Canticum: Benedicite, etc., atque Psalmum 150: Laudate etc. cum Versiculis et Orationibus, quod prosequitur dum sacris sese vestibus exuit. Huiusce Cantici Antiphona duplicatur tantum in Festis duplicibus, eique tempore paschali additur: Alleluia. Quando vero ritus Missae differt a ritu Officii, ex. gr. in Missa Conventual! Feriae Quadragesimae, occurrente Officio ritus duplicis, Celebrans duplicare potest vel non Antiphonam ad libitum, iuxta ritum Officii vel Missae (D. 4011 ad 2). 1422. — Cum in Sacristiam Celebrans pervenerit, Calicem adhuc retinens, capite cooperto Cruci vel Imagini praecipuae se profunde inclinat; Calicem exinde deponit, caput detegit, sacra indumenta sibi exuit inverso ordine ac quo sumpsit, idest primum planetam, deinde stolam, manipulum, cingulum et albam, quam exuens prius extrahet manicam e sinistro brachio quocum et dextero brachio sublevans albam desuper caput a sinistra ad dexteram partem illam aufert; tandem e manica brachium dexterum extrahit, et ultimo amictum tollit, osculum figens Cruci stolae, manipuli et amictus. Caput XXXVI11. - De Communione min Sacris vestibus depositis, Celebrari detegit cumque reponit, dein, iuxti abluere potest; hoc tamen a Rubrica i 1423. — Eucharistico Sacrificio gratias Deo pro tanto beneficio agere CAPUT XX) DE ORDINE MINISTRANI IMMEDIATE ANTE VEI 1424. — Si rationabili aliqua de causa sacra Communio immediate ante vel post Missam ministranda sit, Celebrans, collocato Calice ad latus Evangelii, extensoque in medio Altaris corporali, Taberliaculum aperit, genuflectit, Pyxidem extrahit, et super corporali collocat et detegit; deinde se gerit ut in administratione Commu- ' nionis infra Missam (v. n. 1405 et seqq.), et si in patina fragmenta exstabunt, diligentissime in Pyxidem iniicientur. Si in Tabernaculo remaneat alio in vase SS. Sacramentum, illius ostiolum, educta Pyxide, obserat, secus apertum relinquit. Absoluta Communione, redit ad Altare, Pyxidem corporali superimponit, ac genuflectit; tum pollicem dexterae et indicem super Pyxidem perfricat, ne quid fragmenti eis forte adhaeserit; eamque subinde claudit, ac digitos, in praeparato vase, abluit atque purificatorio abstergit, interea (Rit. Rom. Tit. IV, cap. 2, n. 8) dicens: 0sacrum convivium, in quo Christus sumitur, recolitur memoria passionis eius, mens impletur gratia, et juturae gloriae nobis pignus datur (Tempore Paschali et per Octavam Corporis Christi additur: Alleluia); tum subdit: Panem de caelo praestitisti eis (Tempore Paschali et per Octavam Corporis Christi additur Alleluia), y. Domine, exaudi etc. et Dominus vobiscum ac demum: Oremus, Deus, qui nobis, sub Sacramento mirabili, passionis tuae memoriam reliquisti: tribue, quaesumus; ita nos Corporis et Sanguinis tui sacra Mysteria venerari, ut redemptionis tuae /ructum in nobis iugiter sentiamus: Qui vivis et regnas cum Deo Patre in unitate Spiritus Sancti Deus, per omnia saecula saeculorum. Tempore vero Paschali dicitur Oratio: Spiritum nobis, Domine, tuae caritatis infunde: ut, quos Sacramentis paschalibus satiasti, tua jacias pietate concordes. Per Dominum nostrum /esum.Christum Fi- |■p PΜι B* I < ff ‘ Γ S^’ v ·" S■ ' 'T , F i' I H ■if-·’ H Βφρ, [1/ i μ | | MO | Jmj ' . ' 488 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Hum tuum, qui tecum vivit et regnat in unitate eiusdem Spiritus Sancti Deus, per omnia saecula saeculorum. Completa Oratione, Pyxidem in Tabernaculo reponit, genu­ flectit (loc. cit.) ac Tabernaculum occludit; deinde, elevatis oculis, extendens, elevans, iungens manus caputque Cruci inclinans, dicit; Benedictio Dei omnipotentis, ac postea se per dexterum latus ad populum convertit, mox sinistram infra pectus ponit, et dextera benedicit iis, qui communicarunt, dicens: Patris, % et Filii, et Spi­ ritus Sancti; tum manus iungens, ut antea, absolvit: Descendat super vos et maneat semper. Deinde per eamdem viam ad Altare se convertit, ubi, si Missam incipere debeat, Calicem in medio collocat; sin autem Missam expleverit, plicat corporale atque in bursam recondit, ac, more solito, ad Sacrarium revertitur. 1425. — Si Communio distribuenda sit monialibus quae chorum habent retro post Altare vel in parte laterali Presbyterii vel ab Altari distantem, Celebrans ita se gerere debet. Recitato a Ministro Confiteor Deo etc., statim Celebrans cum Pyxide accedit ad chori fenestellam; ibique super corporali vel palla posita ac aperta, omnes preces sive antecedentes, sive subséquentes, recitat gcnuflectens quoties praescribitur a Rubricis et Decretis. Pre­ cibus praescriptis recitatis, Celebrans stans ad fenestellam, more solito, idest dextera manu, non Pyxide, non obstante contraria consuetudine, quae abolenda est, monialibus benedicit (DD. 2543; 2725 ad 1). Si fenestella sit extra Presbyterium collocata, et nimis ab Altare distans, dum illuc SS. Eucharistia defertur non desit umbella honoris tegumen (Cavalieri, tom. IV, cap. IV, dec. 9) praecedentibus duobus Clericis, vel saltem uno cum cereis accensis. Si alii praeter moniales communicandi sunt, omnia dicenda ad Altare versus populum (D. 3800). CAPUT XXXIX. INSTRUCTIO PRO SACERDOTE CAECUTIENTE CIRCA MISSARUM CELEBRATIONEM EIDEM EX INDULTO APOSTOLICO CONCESSAM 1426. — Sacra Rituum Congregatio die 12 lanuarii 1921 (D. 4363) Instructionem dedit ad Sacrosanctum Missae Sacrificium celebrandum pro Sacerdotibus caecutientibus qui Apostolicum indultum obti­ nuerint. Caput XXXIX. - Instructio pro Sac. caecutiente Missam celebrante 489 1. Praenotanda. — 1. Sacerdos caecutiens seu tali visivae po­ tentiae debilitate, sive accidcntaliter sive habitualiter, laborans, ut legere possit non nisi typos valde crassos, a Summo Pontefice seu Sacra Rituum Congregatione, nisi Episcopus Apostolica facultate fuerit munitus, dispensationem obtinere potest celebrandi, iuxta nonnas inferius accuratius exponendas, aut Missam votivam de B. .Maria V. aut Missam, quam vocant, quotidianam Defunctorum. 2. Conditiones vero in huiusmodi privilegii instrumento appo­ sitae, non sunt merae ritualitatis et styli, sed obligatoriae in con­ scientia. 3. Si in privilegio dicatur: Dummodo Orator non sit omnino caecus et interea plane caecus evadat, tunc a celebrando Missam abstinere debet, donec novum indultum impetraverit; eoque obtento, sub gravi tenetur assistentia uti alterius sacerdotis, quamvis forte haec obligatio in induito non expresse fuerit apposita. 2. Regulae circa Missam votivam de B. Μ. V. — I. Quae Missa votiva B. Μ. P. sit dicenda. 1. Caecutiens dispensatus dicat Missam inter votivas de B. Μ. V. assignatas quintam, quovis anni tempore. 2. Si vero tantae adhuc est potentiae visivae ut legere possit etiam alias quatuor Missas votivas de B. Μ. V. in Missali caecu­ tientium pro diversitate Temporum exstantes, facultas ei sit easdem celebrare iuxta Temporum diversitatem. II. Quando Missa votiva de B. Μ. ΙΛ sit dicenda. 1. Missa votiva de B. Μ. V. dici potest quovis anni tempore; dici vero debet omnibus et singulis diebus, in quibus non permit­ tantur Missae quotidianae Defunctorum iuxta Kalendarium Ec­ clesiae in qua Sacerdos caecutiens celebrat; salvis tamen privilegiis ulterioribus circa Missas Defunctorum infra n. 3 expositis. 2. In triduo sacro Maioris Hebdomadae Sacerdos caecutiens omnino a celebrando abstinebit. 3. In festo Nativitatis Domini tres dicere potest Missas. III. Quo ritu sit celebranda.·— 1. Si Missa votiva de B. Μ. V. ce­ lebretur pro re gravi et publica simul causa, a Sacerdote caecutiente semper dicuntur: unica Oratio, Gloria, Credo, Praefatio in tono so­ lemni, Ite Missa est, et ultimum Evangelium S. loannis: In prin­ cipio, etsi a Sacerdotibus non privilegiatis facienda esset illa die commemoratio, vel dicenda collecta ab Ordinario imperata, vel dicendum in fine Evangelium Officii commemorati, iuxta Rubricas. 2. In omnibus aliis casibus: 490 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio a) dicitur Gloria in excelsis: I. Quandocumque dicendum est in Missa diei currentis, iuxta Kalendarium Ecclesiae in qua Missa celebratur; II. In iubilaeo propriae ordinationis sacerdotalis; III. Infra Octavas, etiam simplices, B. Mariae Virg., iuxta Kalendarium Ecclesiae in qua Missa celebratur; IV. In Sabbato. b) Ad Orationes quod attinet, haec observanda sunt: I. Secunda et tertia Oratio non adduntur, quandocumque Orationes de Tempore excluduntur a ritu Missae diei currentis, iuxta Kalendarium Ecclesiae in qua Missa celebratur; II. Secus tres dicantur Orationes, et quidem 2a de Spiritu Sancto, 3a contra persecutores Ecclesiae vel pro Papa. c) Dicitur Credo: 1. Quandocumque dicendum est in Missa diei currentis, iuxta Kalendarium Ecclesiae in qua Missa celebratur; II. In iubilaeo propriae ordinationis sacerdotalis. d) In Praefatione dicitur et te in veneratione, praeterquam in Festis et per Octavas, etiam simplices, B. Mariae V., in quibus Praefatio dicitur perinde ac si Missa de Festo vel de Octava cele­ braretur. e) Ultimum Evangelium est semper S. loannis: In principio. |l h 0·· r n J *1 f) In Oratoriis privatis, Kalendarium proprium Celebrantis tenet locum Kalendarii Ecclesiae in qua Missa celebratur, idque etiam circa Missam Defunctorum servabitur. Rubricae circa Missam Defunctorum. 1. Loco Missae votivae de B. Μ. V. Sacerdos caecutiens celebrare potest Missam quotidianam Defunctorum, cum vel sine cantu, ad normam Rubricarum de Missis Defunctorum, iuxta Kalendarium Ecclesiae in qua celebrat. 2. Hanc Missam celebrat etiam (et quidem ter si placuerit) in Commemoratione Omnium Fidelium Defunctorum, in qua tamen unam tantum Orationem dicet, nempe: Fidelium; servata (si bis vel ter hac die celebret) Constitutione Benedicti PP. XV Incruentum Altaris sacrificium, cuius vigore unam tantummodo Missam cui­ cumque maluerit applicare et pro ea stipem percipere valeat; alias vero Missas, nulla stipe percepta, pro omnibus fidelibus defunctis et ad mentem Summi Pontificis, prout ceteri Sacerdotes, applicet, Caput XL. - Instr, pro Sac. brachio dext. carente Missam celebrante 491 3. Unica Oratio in hac Missa dicitur, quandocumque haec Missa quotidiana locum teneat Missae in qua unica tantum Oratio, iuxta Rubricas, dici debeat. Secus tres saltem Orationes dicantur: prima tamen et secunda Oratio variari poterunt, iuxta peculiarem intentionem et applicationem Missae. 4. Ad Sequentiam: Dies irae, Sacerdos caecutiens numquam tenetur. Attamen si Missam cantet, licet ipse Sequentiam non legat, Chorus eam cantare non omittat. CAPUT XL. INSTRUCTIO PRO SACERDOTE BRACHIO DEXTERO CARENTE CIRCA MISSARUM CELEBRATIONEM EIDEM EX APOSTOLICO INDULTO CONCESSAM 1427. — Sacra Rituum Congregatio die 28 Januarii 1920 In­ structionem dedit ad Sacrosanctum Missae Sacrificium celebrandum pro Sacerdotibus, qui, carentes brachio dextero, apostolicum in­ dultum obtinuerint. 1. Ante Missam. — Normae generales. I. Praeter Calicem super Corporali, praedisponatur super Altari Missale apertum; et in latere Epistolae vasculum cum aqua ad purificationem digitorum Sacerdotis assistentis. II. Si necesse sit vestimenta apud Altare assumere, id fiat ad cornu Evangelii, Sacerdote celebraturo stante super suppedaneo: de quo, assumptis paramentis, descendat ipse Missam inchoaturus more solito. III. Opportunum erit Hostiam ad lineam fractionis apto instrumento aliquantulum comprimere, ut ea facilius suo tempore dividatur. IV. Ne omittatur osculum Amictus; huius impositio capiti, etc., fiat auxilio assistentium. V. Albae manica dexteri brachii (nisi hoc fictitium habeatur) ad Cingulum cohibebitur. VI. Manipulus brachio sinistro apponatur cubito propius, ne in sacra actione vel minimum offendat. 492 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio 2. Tempore Missae. — a) Normae generales. I. Sacerdoti celebranti alter Sacerdos semper assistat, praeter Ministrum consuetum, quoties hic haberi queat. II. Sacerdos assistens adstabit sinistrae Celebrantis: ad Confessionem, nisi adsit Minister, ad Evangelium, etc., ad Secretas, etc., ad abstergendum et concinnandum Calicem, et ad ultimum Evangelium; idemque dexterae Celebrantis adstabit: ad Introitum, etc., ad Offertorium, etc., ad Qui pridie etc., ad « Communionem », etc., et ad Preces post Missam. III. Cruces designabit manu sinistra Celebrans tam super se, quam super aut versus res, vel personas, more latino solito, nempe, signando hastam transversam semper a sinistra ad dexteram. IV. Celebrans manum teneat ad pectus extensam (indice ta­ men et pollice non disiunctis post consecrationem), quoties alias deberet iunctas tenere ante pectus, vel ad labium Altaris, nisi dex­ tera fictitia manu valeat decenter Rubricae inhaerere. V. Quoties Rubrica praecipit manuum extensionem post harum junctionem, Celebrans faciat gestum sinistrae a pectore ad pectus, etiam cum elevatione quando haec praecipitur. Ad Orationes, Praefationem, etc. manum tenebit prout indicat Rubrica. VI. Missalis foliorum evolutio generatim fiet ab Assistente: si vero habeatur Minister superpelliceo indutus, hic, post eleva­ tionem, Missali adstabit huius folia versurus, saltem ad cautelam, nempe, si Celebrans, id minus facile ageret; alias, nisi poterit Cele­ brans, id praestabit Assistens, sin minus adiuvabit. VII. Hic Stolam induat ab initio Canonis usque ad Commu­ nionem inclusive. VIII. Quotiescumque Celebrans discooperit et cooperit Ca­ licem. Assistens, ad cautelam, dexterae manus digitos pedi Calicis apponat: itemque ad signa sub verbis: Per ipsum, etc. b) Normae peculiares. I. Dum Sancti Evangelii textum Celebrans osculatur, manum sinistram apponat Missali, quod Assistens sublevet. Caput XL. - Instr, pro Sac. brachio dext. carente Missam celebrante 493 II. Ad oblationem Assistens Calicem discooperiet; ceteraque peraget quae Episcopo Missam celebranti fiunt per Assistentes (v. n. 1077) et in Missis solemnibus per Ministros (v. n. 1211): ma­ num tamen Celebrantis non osculabitur, huic Patenam porrigens et Calicem: dein Patenam sub Corporale ponit. III. Celebrans ad verba: Qui pridie quam pateretur (adiuvante manu dextera Assistentis, ut semper et in sequentibus) accipit Hostiam dicens: Accepit panem in sanctas ac venerabiles manus suas, et statim (ad normam Rubricae quoad Calicem) dimittat, vel eam relinquat in manu Assistentis, ut super eam signum Crucis producat dicens benedixit, denuo eamdem postea suscipiens, Sacrum prosecuturus. IV. Palla auferatur et reponatur super Calicem semper ab Assistente: interim Celebrans sinistrae digitos pedi Calicis apponat. V. Ante verba: Per ipsum, etc., Assistens adiuvet Celebran­ tem ut Hostiam suscipiat, ac postea digitos purificet et abstergat. VI. Ad verba: Omnis honor et gloria, Assistens Calicem elevet, Hostiam Celebrante iuxta Rubricam adhuc tenente digitis sinistrae. VII. Post Pater noster etc., Assistens ita se geret circa Pa­ tenam, prout agit Assistens Episcopo Sacrum faciente (v. n. 1077) et Diaconus in Missa solemni (v. n. 1216); excepto manus osculo. VIII. Celebrans Patenam supponit Hostiae, adiuvante As­ sistente. IX. Item, Assistente adiuvante, fractio Sacrae Hostiae super Patena peragatur: separatio Particulae in Calicem immittendae fieri poterit a Celebrante, partem superiorem medietatis Hostiae Assistente tunc inclinante. X. Ad verba: Panem caelestem accipiam Celebrans non sumat manu Hostiam, qui mox pectus tundere debebit. XI. Ad verba: Domine, non sum dignus etc., Hostia maneat super Patena, et ad sumptionem eiusdem sacrae Hostiae Assistens adiuvet Celebrantem superponens unam partem alteri, ac dein Patenam dextera manu afferens vultui Celebrantis: postea digitos purificet et abstergat. XII. Collectis fragmentis, Celebrans haec digito colligat ad oram Patenae super Corporali, ac deinde, Assistente Patenam sub­ levante super Calicem dextera manu, ac sinistra pedem Calicis tenente, in hunc fragmenta immittat. 494 Pars 111. - De sacrosancto Missae Sacrificio XIII. Assistens, ad Communionem et ad assumptionem puri­ ficationis Calicis, dextera manu Patenam vultui Celebrantis ad­ moveat. XIV. Ad ablutionem digitorum accipiendam Celebrans Ca­ licem collocabit in cornu Epistolae super Altare. XV. Denique Assistens Calicem abstergat, ac de more col­ locet in medio Altaris. CAPUT XLI. INSTRUCTIO PRO SACERDOTE BRACHIO SINISTRO CARENTE CIRCA MISSARUM CELEBRATIONEM EIDEM EX APOSTOLICO INDULTO CONCESSAM 1428. — S. Rituum Congregatio die 28 Januarii 1920 Instructionem dedit ad Sacrosanctum Missae Sacrificium celebrandum pro Sacerdotibus, qui, carentes sinistro brachio, apostolicam dispensa­ tionem obtinuerint. 1. Ante Missam. — Normae generales. I. Praeter Calicem super Corporali, praedisponatur super Al­ tari Missale apertum; et in latere Evangelii vasculum cum aqua ad purificationem digitorum Sacerdotis assistentis. II. Si necesse sit vestimenta apud Altare assumere, id fiat ad cornu Evangelii, Sacerdote celebraturo stante super suppedaneo: de quo, assumptis paramentis, descendat ipse Missam inchoaturus, more solito. III. Opportunum erit Hostiam ad lineas fractionis apto instrumento aliquantulum comprimere, ut ea facilius suo tempore dividatur. IV. Ne omittatur osculum Amictus; huius impositio capiti, etc., fiat auxilio assistentium. V. Albae manica sinistri brachii (nisi hoc fictitium habeatur) ad Cingulum cohibebitur. VI. Brachio dextero et cubito propius apponatur Manipulus, ne in actione sacra vel minimum offendat. 2. Tempore Missae. — a) Normae generales. 1. Sacerdoti celebranti alter Sacerdos semper assistat, praeter Ministrum consuetum, quoties hic haberi queat. Caput XLI. - Instr, pro Sac. brachio sin. carente Missam celebrante 495 II. Sacerdos assistens Celebrantis sinistrae adstabit: ad Confessionem, nisi adsit Minister, ad Evangelium, etc., ad Secretas, etc., ad: Da propitius pacem etc., et ad ultimum Evangelium; idemque adstabit dexterae Celebrantis: ad Introitum, etc., ad Offertorium, etc., ad: Libera nos, etc., ad « Communionem », etc., et ad Preces post Missam. III. Celebrans manum teneat ad pectus extensam (indice tamen et pollice non disiunctis post consecrationem), quoties alias deberet iunctas tenere ante pectus, vel ad labium Altaris, nisi sini­ stra fictitia manu valeat decenter Rubricae inhaerere. IV. Quoties Rubrica praecipit manuum extensionem post harum iunctionem, Celebrans faciat gestum dexterae a pectore ad pectus, etiam cum elevatione quando haec praecipitur. Ad Ora­ tiones, Praefationem, etc., manum tenebit prout indicat Rubrica. V. Missalis foliorum evolutio in cornu Evangelii fiet ab Assi­ stente; alias hic saltem adiuvabit. VI. Hic Stolam induat ab initio Canonis usque ad Commu­ nionem inclusive. VII. Quotiescumque Celebrans discooperit et cooperit Ca­ licem, Assistens, ad cautelam, sinistrae manus digitos pedi Calicis apponat: itemque ad signa sub verbis: Per ipsum, etc. b) Normae peculiares. I. Dum sancti Evangelii textum Celebrans osculatur, manum apponat Missali, quod Assistens sublevet. II. Ad oblationem Assistens Calicem discooperiat, ceteraque peragat quae, Episcopo celebrante Missam, fiunt per Assistentes (v. n. 1077), et in Missis solemnibus per Ministros (v. n. 1211). III. Celebrans ad verba: Qui pridie (adiuvante manu sinistra Sacerdotis assistentis) accipiat Hostiam dicens: Accepit panem in sanctas ac venerabiles manus suas, et statim (ad normam Rubricae quoad Calicem) dimittat, vel eam relinquat in manu Assistentis, ut super eam signum Crucis producat dicens benedixit, dentio eamdem suscipiens, Sacrum prosecuturus. 496 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio IV. Ante verba: Per ipsum, etc., Assistens adiuvet Celebran­ tem, ut Hostiam suscipiat: ac postea digitos purificet et abstergat. V. Ad verba: Omnis honor et gloria, Assistens Calicem elevet, Hostiam Celebrante iuxta Rubricam adhuc tenente digitis dexterae. VI. Post Pater noster etc., Assistens ita se geret circa Patenam, prout agit Assistens Episcopo Sacrum faciente (v. n. 1077), et Dia­ conus in Missa solemni (v. n. 1216) ac rursum ad sinistram redibit. VII. Assistens Celebrantem adiuvet dum hic Patenam Sa­ crae Hostiae supponit. VIII. Item, Assistente adiutore, fractio sacrae Hostiae super Patena peragatur. IX. Ad verba: Panem caelestem accipiam Celebrans non sumat manu Hostiam, qui mox pectus tundere debebit. X. Ad verba: Domine, non sum dignus etc., Hostia maneat super Patena, et ad sumptionem eiusdem sacrae Hostiae Assistens adiuvet Celebrantem superponens unam partem alteri, ac dein Patenam afferens vultui Celebrantis; postea digitos purificet et abstergat. XI. Collectis fragmentis, Celebrans haec digito colligat ad oram Patenae super Corporali; ac dein, Assistente sublevante Pa­ tenam super Calicem sinistra manu, dexteraque pedem Calicis tenente, in hunc fragmenta immittat. XII. Assistens, ad Communionem et ad sumptionem puri­ ficationis Calicis, sinistra manu Patenam vultui Celebrantis ad­ moveat. XIII. Ad ablutionem digitorum accipiendam Celebrans Ca­ licem collocabit super Altare, in cornu Epistolae. XIV. Denique Assistens Calicem abstergat, ac de more col­ locet in medio Altaris. CAPUT XLII. DE BINA MISSA AB EODEM SACERDOTE CELEBRANDA 1429. — Quando Sacerdos eadem die duas Missas celebrare debet in eadem Ecclesia, in prima Missa, sumpto pretioso San­ guine, non purificat neque abstergit Calicem, sed eum super corpo­ rale ponit et palla tegit, dein, iunctis manibus, in medio Altaris dicit: Quod ore sumpsimus etc., et subinde, in vase cum aqua pa- Caput XLH. - De bina Missa ab eodem Sacerdote celebranda 497 rato, digitos abluit dicens: Corpus tuum, Domine, etc., ac abstergit. Hisce peractis, Calicem super corporale adhuc manentem, deducta palla, iterum disponit et cooperit, uti mos est, scilicet primum puri­ ficatorio, dein Patena ac palla et demum velo. Post haec Missam ut alias, quin in accessu ad medium et in recessu e medio genuflectere debeat (D. 1772 ad 7), prosequitur. Absoluta Missa, Celebrans quin Calicem purificet si secundam Missam in eodem Altari celebrare debet, eum super Altare relinquit vel in Tabernaculo si adsit, reponit. Secus vero Calicem in Sacristiam defert ibique super corporale vel pallam in aliquo loco decenti et clauso collocat et super Patenam collocat Hostiam consecrandam. 1430. — Celebrans, assumptis sacris vestibus pro secunda Missa si Calix super Altare sit, procedit iunctis manibus, alias, more solito, defert Calicem iliumque super corporale extensum reponit. Cum ad Offertorium devenerit, ablato velo de Calice, hunc versus cornu Epistolae parumper collocat, sed non extra corporale; Hostiae oblatione peracta, Calicem purificatorio non abstergit, sed eum intra corporale relinquens leviter elevat, vinumque et aquam eidem caute infundit, ipsumque Calicem, nullatenus ab intus abstersum, more solito offert. 1431. — Si vero Missae in variis celebrantur Ecclesiis, tunc Celebrans, divino Sanguine sumpto, se gerit ut supra, sed post lectionem ultimi Evangelii rursum in Altaris medio consistit, et, detecto Calice, introspicit num gutta quaepiam pretiosi Sanguinis, uti plerumque accidit, ad imum fluxerit. Quae si adhuc supersit, illam sedulo lambens hauriat, et quidem ex eadem parte, qua paullo ante pretiosum Sanguinem sumpsit. Deinceps in Calicem quantum antea vini, nunc tantumdem aquae infundat et intus circum un­ dique agitet, et ex parte sumptionis uti supra, in paratum vas per­ colando ingerat. Calicem exinde purificatorio abstergat, ac de more obtegat et continuo ab Altari recedat. Depositis sacris vestibus, et gratiarum actione completa, aqua e Calice demissa, pro rerum adiunctis, vel ad diem crastinum ser­ vetur (si nempe eo rursus Sacerdos redeat, Missam habiturus), et in exequenda purificatione in Calicem demittatur, vel gossypio aut stuppa absorta comburatur, vel in sacrario, si sit, exsiccanda relinquatur, vel demittatur in piscinam (D. 3068 ad 2; Rit. Rom., Append. De Sanctiss. Euch.). 1432. — Suprema S. C. S. Officii per litteras locorum Ordinariis datas die 22 Martii 1923, ipsis Ordinariis facultates concessit dispen32 — .Moretti, De s Functionibus - II. 498 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio sandi ob gravem causam a lege ieiunii eucharistici Sacerdotes Mis­ sam eodem die iterantes aut etiam tardiore hora ad sacrum Altare accedentes, quum spirituale fidelium bonum id exigat, non vero ob privatam ipsorum Sacerdotum devotionem aut utilitatem: hisce tamen sub conditionibus, ut nonnisi aliquid per modum potus, ex­ clusis inebriantibus, sumere permittatur, et efficaciter scandalum removeatur et quam primum S. Sedes de concessa dispensatione certior fiat. Itaque exortum est dubium an Sacerdotes dispensati a ieiunio eucharistico ante secundam Missam, sumere possint ablutionem in prima Missa: cui dubio S. C. S. Officii per Decretum diei 16 No­ vembris 1923, affirmative respondit, Summo Pontifice approbante. CAPUT XLIII. DE MINISTRO IN MISSA PRIVATA Articulus I. I J De Ministri praeparatione. ■ 1433. — Sacrosancto Missae Sacrificio Clericus seu Religiosus aliquis suo habitu indutus inserviet, cum debita sacro loco, tantae· que Maiestati reverentia. Verumtamen ex consuetudine ministrare quibit Saecularis, modo idoneus sit, honestus ac decenter vestitus (DD. 4271 ad 1; 4328). 1434. — In Missis stricte privatis unus tantum Minister admitti potest (D. 3059 ad 7) sive a simplici Sacerdote, sive a Praelatis Episcopo inferioribus ipsae celebrentur (DD. 1131 ad 21; 2583 ad 6; 3262 ad 18; 4154, I, 10; II, 31; III, 49). Duo Ministri tolerantur pro Missis quae aliquam solemnitatem habent, prout sunt Missae Conventuales, Parochiales et aliae quae loco solemnis, occurrente aliquo Festo, celebrantur (D. 3059 ad 7). 1435. — Praefatus itaque Minister, lotis prius manibus ac brevi facta oratione, ad Altare, ubi Sacrum est faciendum, necessaria (nisi iam praeparata fuerint) deferet, nempe ampullas vitreas vini et aquae una cum pelvicula, linteum mundum atque canipanulam, Caput XLI 11. - De Ministro in Missa privata 499 reponenda in fenestella seu parva mensa e cornu Epistolae, ac binos cereos super Altare accendet, facto initio a cornu Epistolae (D. 4198 ad 9). 1436. — Ad Sacristiam postea reversus, Celebrantem adjuvabit dum sacris se vestit indumentis, stans a sinistris cius. Ac primo amictum ei porrigit extensum. Postmodum ambabus manibus albam accipiet, canique prius revolutam ab ea parte, quae pendere debet a tergo, circa collum Celebrantis imponet, dehinc dexteram manicam elevabit, postea sinistram, ut facilius brachia Celebrantis in eas immitti queant, atque albam ipsam circa humeros, brachia, totunique corpus distendet et aptabit. Alox cingulum a tergo (cum floccis a dextero latere) praebet, atque elevabit albam super cin­ gulum circumcirca, ut decenter dependeat, vestemque tegat; et illius fimbrias diligenter adeo componet, ut quanta est digiti lati­ tudo ad terram hinc inde aequaliter defluant. Postea accipiet ma­ nipulum, quem Celebranti in medio osculandum offeret, eiusque brachio sinistro pulsum inter et cubitum firmabit. Deinceps utra­ que manu capiens stolam simili modo Sacerdoti tradet osculandam, et sibi ipsi propriis manibus imponendam, quam eius collo sic apta­ bit, ut a planeta, quae superinducenda erit, contegatur, non revol­ vendo tamen Crucem stolae supra Celebrantis dorsum. Postremo, plicata super mensam posteriori parte planetae, eam dumtaxat elevabit, ut Sacerdos commode ipsam induere possit; quam postea circa collum et humeros accommodabit. 1437. — Hisce peractis, Celebranti porriget biretum, si eo utatur; accipiet Missale, quod portabit erectum ante pectus, manus appo­ nens eius angulis inferioribus, partemqué qua aperitur obversam tenens ad propriam sinistram; tum, facta simul cum Celebrante praecipuae Sacrarii Imagini profunda inclinatione, accedit ad vas aquae benedictae, quae plerumque in ipsius Sacrarii ingressu reperitur, et Celebranti aquam lustralem indice dextero vel aspersorio comiter offert, si commode fieri potest (D. 2514 ad 4), et seipsum signat. Articulus II. De ingressu ad Altare. 1438. — Minister canipanulam, si ibi adsit, pulsat, ipsumque Celebrantem tribus, quatuorve passibus praecedens, ad Altare pro­ greditur, demissis oculis, incessu gravi, et capite semper detecto. Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Si Sacristia sita est post Altare, egredietur per cornu Evangelii, et, absoluta Missa, per cornu regredietur Epistolae (D. 3029 ad 12). Si contigerit ut pertranseat ante Altare pro quo ipse Celebrans aliquam inclinationem praestare tenetur (v. n. 1347), Minister ge­ nuflectit a sinistris Celebrantis; quando vero Celebrans utrumque flectere genu tenetur, et ipse Minister utrumque flectit genu, nec surgit antequam Celebrans surgat. Si obviam alicui Sacerdoti, sacris induto vestibus, veniat, eum salutet, et propriam tenens dexteram procedet. Denique si Altare ita situm sit, ut Sacerdos ad illius medium accedere nequeat, quin ante cornu Epistolae transeat, Minister aliquantisper retrocedens, aditum illi praebebit; quod semper in similibus efficiendum erit. 1439. — Cum ad Altare pervenerit, sistit ad dexteram Cele­ brantis tantillum post ipsum, accipit biretum, si eo utatur, ac ge­ nuflectit, quod iugiter praestabit quacumque vice ante medium Altaris transibit, vel ab eo recedet aut ad illud accedet sive SS. Sa­ cramentum in Altari asservetur, sive non (D. 4193 ad 1). Deposito bireto extra Altare congruo in loco, per cornu Epistolae ascendit ad Altare, ubi Missale clausum super legile sic statuit, ut pars qua aperitur obversa iaceat ad cornu Evangelii; tum descendit in pla­ num, et, cum genuflexione in medio Altaris, se infert ad cornu Evangelii seu ad sinistram Celebrantis aliquantulum post ipsum; ibique, in plano genuflexus, clare ac devote Celebranti respondet, iunctas tenens manus. Articulus III. De principio Missae et aliis usque ad Offertorium. 1440. — Quum Sacerdos Missam inchoat dicens: In nomini Patris etc., Minister se signat cum eo a fronte ad pectus, et ab hu­ mero sinistro ad dexterum, sinistra interim infra pectus demissa. Quotiescumque Celebrans se signat, vel inclinat, dum clara voce aliquid profert, excepto dum recitat Confiteor Deo etc., Minister se ei conformare tenetur (D. 4057 ad 5). Ad Antiphonam: Introibo ad Altare Dei, respondet: Ad Deum, qui laetificat iuventutem meam. et sic alternatim ad Psalmum ludica (v. n. 1352), si dicenaus sit, conformans vocem suam voci Celebrantis, atque inclinans caput ad: Gloria Patri etc. Dehinc responso: Ad Deum, qui laetificat etc., post repetitam Antiphonam: Introibo etc., se iterum signat cum Cele- Caput XL!II. - De Ministro in Missa privata 501 brante ad: Adiutorium nostrum etc., ac subdit: Qui fecit caelum et terram. Expleto exinde a Celebrante Confiteor Deo etc., (quo tempore erectus sistit), statim subiungit aliquantulum inclinatus atque ad illum conversus: Misereatur tui omnipotens Deus, et, dimissis pec­ catis tuis, perducat te ad vitam aeternam. 'Responso Arnen a Celebrante, Minister erga Altare mediocriter inclinatus recitat: Confiteor Deo omnipotenti, beatae Mariae semper Virgini, beato Michaëli Archangelo, beato loanni Baptistae, sanctis Apostolis Petro et Paulo, omnibus Sanctis, et tibi, Pater: quia peccavi nimis cogitatione, verbo et opere: mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa. Ideo precor beatam Mariam semper Virginem, beatum Michaëlem Arcliangelum, beatum loannem Baptistam, sanctos Apostolos Petrum et Paulum, omnes Sanctos, et te, Paler, orare pro me ad Do­ minum Deum nostrum. Ad verba: tibi, Pater, et te, Pater, Minister se ad Celebrantem vertit; ad verba autem: mea culpa etc., sinistra infra pectus posita, ter dextera pectus percutit. Dicto a Celebrante: Misereatur vestri etc. se erigens subdit: Arnen, et se signat ad Indulgentiam etc., in cuius fine subiicit Arnen. Deinceps ad: Deus tu conversus etc., inclinet se mediocriter, ac respondet alternatim ut supra n. 1352. 1441. — Ad Introitum signo Crucis se munit cum Celebrante, et caput flectit ad Gloria Patri etc., dicens postea alterne cum eodem Celebr. Kyrie, eleison. Minist. Kyrie, eleison, Celebr. Kyrie, eleison. Minist. Christe, eleison. Celebr. Christe, eleison. Minist. Christe, eleison. Celebr. Kyrie, eleison. Minist. Kyrie, eleison. Celebr. Kyrie, eleison. Quibus absolutis, se pariter inclinat dum Celebrans, recitans Angelicum Hymnum, si eidem locus adsit, dicit: Deo; Adoramus te; Gratias agimus tibi; lesu Christe; Suscipe deprecationem nostram; et iterum, lesu Christe; dum vero profert: Cum Sancto etc., se pariter signat. 1442. — Minister ad: Dominus vobiscum, respondet: Et cum spiritu tuo; caput flectit, prout Celebrans, ad: Oremus, et ad nomen lesu, 502 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio SS. Trinitatis, Mariae, et Sancti, de quo Missa celebratur, vel cuius fiat specialis Commemoratio, nec non ad nomen Papae viventis. In conclusione primae et ultimae Orationis subiicit: Amen; et ad: Flectamus genua, respondet Levate, quin tamen assurgat. Rursum post quamlibet Epistolam seu Prophetiam, excepta illa Danielis in Sabbato Quatuor Temporum, respondet: Deo gratias. Sub finem Gradualis, Alleluia, Tractus vel Sequentiae, graditur per planum, cum genuflexione in medio Altaris, ad cornu Epistolae, ibique am­ babus manibus accipit Missale una cum legili, atque ad suam si­ nistram se obvolvens, transfert illud ad cornu Evangelii, genuflectens ut supra. 1443. — Missali super Altare oblique deposito, ita ut Celebrans Evangelium legens, et ante librum consistens, mediam veluti vultus partem ad populum conversam habeat, per gradus laterales descendit in planum, ubi stans versus Altare respondet: Et cum spiritu tuo; et: Gloria tibi, Domine, ac sinistra pectori admota, pollice dexterae se signat in fronte, ore et pectore, sicut Celebrans. Dehinc se recipit ad cornu Epistolae, cum genuflexione uti supra innuimus, ac sistit, manibus iunctis, prope anteriorem illius gradum, facie ad Cele­ brantem versa, genuflectens erga Altare, si ritus ferat, atque in fine respondens: Laus tibi, Christe; quod aeque praestabit sub finem partis Passionis, quae loco consueti Evangelii legitur. 1444. — Responso: Laus tibi, Christe, ibi de more genua flectit, et, si Symbolum locum habeat, caput inclinat ad verba: Deum; lesum Christum; Et incarnatus etc. atque Simul adoratur, nec non se signat, dum Celebrans profert: Et vitam venturi saeculi. Amen. Articulus IV. De Offertorio et aliis usque ad Consecrationem. 1445. — Dicto a Celebrante ante Offertorium Dominus vobiscum, Minister subiungit: Et cum spiritu tuo, ac dum Celebrans legit Of­ fertorium, pergit ad abacum, sumit linteum, illudque extendit super Altare in cornu Epistolae; tum plicato (si opus fuerit) Calicis velo, statutoque prope tabellam secretarum extra corporale, ad abacum redit, ex eo vini et aquae ampullas apprehendit, atque, utraque manu, defert eas cum pelvicula ad Altare, ac linteo superimponit. Deinceps ibidem sistens ad latus Epistolae, dextera accipit in ima parte ampullam vini, quam deosculatur ac Celebranti porrigit, quin Caput XLIII. - De Ministro in Missa privata 503 eius osculetur manum; sinistra postmodum accepta ab eodem ampulla vini, dextera praebet illi ampullam aquae; qua postea in dextera recepta, reponit super pelviculam, et ad abacum defert ampullam vini. Reversus iterum ad cornu Epistolae, paululum sublevat lin­ teum super Altare, ut facilius a Celebrante capi queat, et sinistra pelviculam tenens, dextera vero ampullam aquae, stans in gradu suppedaneo propiori, infundit aquam super extremitatem utriusque pollicis et indicis Celebrantis, donec signum desinendi dederit, ele­ vando nimirum pauxillum manus; tunc aquam in congruum proiicit locum, ampullam vero, pelviculam, ac linteum plicatum ad abacum reportat. Denique, sumpta campanula, se confert ad anteriorem partem Epistolae, ibique genuflectit super infimum Altaris gradum. 1446. — Minister manens genuflexus, ut supra, ad: Orate, fratres, postquam Celebrans circulum perfecerit, respondet quin corpus aut caput inclinet: Suscipiat Dominus sacrificium de manibus tuis, ad laudem et gloriam nominis sui, ad utilitatem quoque nostram, totiusque Ecclesiae suae sanctae. Rursum respondet ad Praefationem: Celebr. Per omnia saecula saeculorum. Min. Amen. Cei. Dominus vobiscum. Min. Et cum spiritu tuo. Cei. Sursum corda. Min. Habemus ad Dominum. Cei. Gratias agamus Domino Deo nostro. Min. Dignum et iustum est. Cum vero Celebrans pronuntiat verba: Deo nostro, Minister caput inclinat. 1447. — Ad Sanctus, etiamsi Missa celebretur in Oratorio pri­ vato (D. 3638 ad 3), Minister ter campanulam pulsat duobus ictibus pro singulis ternis vicibus usque ad: Benedictus, ad quod, deposito tintinnabulo, se signat cum Celebrante. Campanula pulsanda non est: 1. tempore quo SS. Sacramentum expositum sit, sive Missa celebretur ad Altare expositionis sive ad alia (DD. 3157 ad 10; 3448 ad 2). — II. Dum in Choro Horae Ca­ nonicae recitantur, vel Missa Conventualis celebratur. — 111. Quo tempore per Ecclesiam fiunt Processiones, Exsequiae aut Abso­ lutiones Defunctorum, vel Missa canitur, aut aliae fiunt publicae Functiones (D. 3814 ad 2). 504 Pars 111. - De sacrosancto Missae Sacrificio 1448. — Deinde accendit cereum in candelabro maiori ad cornu Epistolae, ubi haec adest consuetudo, vel ab Ordinario expresse est praeceptum (D. 4141 ad 6); et hic cereus non erit extinguendus, nisi postquam Sacerdos pretiosum sumpserit Sanguinem, vel alios, si qui sunt, communicaverit; deinceps flectit genua uti prius. Articulus V. De Consecratione et aliis usque ad finem Missae. 1449. — Parum ante consecrationem expedit ut Minister ali­ quod campanulae signum det, iuxta communem Ecclesiarum praxim (D. 4377); dein, si Altare plures habeat gradus, ascendit ac genu­ flectit in ora suppedanei, atque ad elevationem tum sacrae Hostiae, tum Calicis sinistra aliquantulum sublevat in medio (absque osculo) posteriorem planetae fimbriam; dextera vero ter campanulam pulsat, prout supra ad Sanctus declaratum est, nimirum prima vice quando Celebrans genuflectit, altera dum sacram Hostiam elevat, tertia quando iterum genuflectit; eodem modo se gerit ad elevationem Calicis. Potest etiam Minister campanulam continuate, sed modeste pulsare, nempe a genuflexione praecedente elevationem sacrae Hostiae usque ad genuflexionem illam sequentem; similiter ad ele­ vationem Calicis (Ruhr. Gen. Miss. — Rit. cel. M. tit. VIII, η. 6). 1450. — Completa elevatione, ad priorem locum secedit, et ge­ nuflectit. Ad: Per omnia saecula saeculorum, ante Dominicam Ora­ tionem, respondet: Arnen. Dicto a Celebrante: Et ne nos inducas in tentationem, Minister subdit: Sed libera nos a malo. Et rursum respondet: Arnen, ad: Per omnia etc.; necnon: Et cum spiritu tuo, post: Pax Domini sit semper vobiscum. Ad Agnus Dei (in Missis vivorum) Minister, sinistra interim infra pectus posita, dextera ter vicibus sibi pectus percutit. 1451. — Dum Celebrans, post Communionem sub specie panis, Calicem discooperit, Minister surgit, et, facta ibidem genuflexione cum Celebrante, pergit ad abacum secum deferens campanulam; qua deposita, nisi Sacra Communio distribuenda sit, dextera ap­ prehendit ampullam vini, et sinistra ampullam aquae, absque oper­ culis; tenensque eas ante pectus elevatas, accedit ad latus Epistolae, ubi genuflectit in ora suppedanei, quousque Celebrans divinum San­ guinem sumpserit; tunc illico surgit, ac extendens brachium dexterum super Altare infundit vinum in Calicem ad beneplacitum Celebrantis. Caput XLIII. - De Minitro in Missa privata 505 Tum rursus, eodem modo, infundit vinum et aquam in medio Calicis supra pollices et indices eiusdem Celebrantis pro eorum ablutione. 1452. — Si Sacra Communio distribuenda sit, dum Celebrans pretiosum Sanguinem sumit, Minister genuflectit ad gradum late­ ralem in cornu Epistolae, ibique mediocriter inclinatus dicit: Confiteor (v. n. 1440) more solito, respondet Celebranti ad: Misereatur etc., dein accipit ex Altari patinam et primo Communicando eam porrigit. 1453. — Reportatis ampullis ad abacum, suisque operculis con­ tectis, cereum magni candelabri (ubi est) extinguit; mox, cum solitis genuflexionibus Altari, transfert Missale ad cornu Epistolae, quod statuit uti ante Introitum, quin folia vertat (D. 3448 ad 14), ac postea redit ad cornu Evangelii, ibique genuflexus super infimum Altaris gradum, respondet: Et cum spiritu tuo, ad: Dominus vobiscum, et Anien ad Orationes, iuxta morem. Ad: Ite Missa est, vel Benedi­ camus Domino, subdit: Deo gratias; Arnen vero ad: Requiescant in pace. Dum Celebrans benedictionem populo impertit, se· signat et subiungit Arnen; deinde erectus respondet: Et cum spiritu tuo, et: Glo­ ria tibi, Domine, signans se ut diximus de priori Evangelio (v. n. 1443). Postmodum, debita cum genuflexione in medio Altans, transit ad cornu Epistolae, ubi stat dum legitur Evangelium, genuflectens cum Celebrante erga Altare, ac sub exitum respondens: Deo gratias. At si aliud Evangelium ab illo consueto S. loannis legendum sit, quod facile dignoscet ex libro relicto super Altare aperto, tunc, cum genuflexione, ut supra, defert Missale ad partem alteram, quum Celebrans dicit: Placeat tibi, sancta Trinitas, etc. 1454. — Expleto ultimo Evangelio, si Preces a Summis Pontifi­ cibus praescriptae recitandae sint, Alinister tabulam Precum accipit, eamque Celebranti praebet, et, genuflexus super Altaris gradum, alternatim cum eodem Celebrante Preces recitat. Absolutis precibus, super abacum Precum tabulam deponit et per gradus a latere Altaris ascendit suppedaneum; accipit Mis­ sale, deinde descendens in planum accipit et porrigit, cum consuetis osculis, biretum Celebranti, quem praecedit rediens in Sacristiam; ubi facta Imagini principali profunda inclinatione, et mediocri Ce­ lebranti, Missale loco congruo deponit, atque in exuendis paramentis Celebrantem a sinistris adiuvat. 1455. — His peractis, Minister rursus ad Altare se confert ut candelas extinguat incipiendo a cornu Evangelii (D. 4198 ad 9) et ut ampullas cum pelvicula in Sacristiam reportet. I 506 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio CAPUT XLIV. DE MINISTRO IN COMMUNIONE AD POPULUM IMMEDIATE ANTE VEL POST MISSAM 1456. — Si Sacra Communio ministranda sit immediate ante Missam, Minister, collocato Missale super legile, genuflexus ad latus Epistolae super infimum Altaris gradum recitat: Confiteor Deo etc. (v. n. 1440). Si, ob lucis defectum, necessarium est, assumpto parvo cande­ labro cum candela accensa, Celebrantem a sinistris in distributione Sacrae Communionis comitatur. Ad: Panem de caelo praestitisti eis, respondet: Omne delecta­ mentum in se habentem. Tempore vero Paschali et per Octavam Cor­ poris Christi additur: Alleluia. Ad: Domine, exaudi orationem meam, respondet: Et clamor meus ad te veniat, et ad: Dominus vobiscum, respondet: Et cum spiritu tuo. Benedictione a Celebrante impertita, Minister se confert ad cornu Evangelii et se geret ut supra (v. n. 1439). 1457. — Si Sacra Communio ministranda sit immediate post Missam, tunc Minister, Precibus, a Summis Pontificibus praescriptis, absolutis, Confiteor Deo etc. (v. n. 1440) recitat, et se geret ut prae­ cedenti numero; deinde benedictione a Celebrante impertita, per gra­ dus a latere ascendit suppedaneum, accipit Missale etc. (v. n. 1454). CAPUT XLV. DE MISSA PRIVATA CORAM SS. SACRAMENTO EXPOSITO Articulus I. De Celebrante. 1458. — Celebrans cum ad Altare pervenerit caput aperit, bi­ retum Ministro tradit et genua in plano flectit cum mediocri corporis inclinatione (DD. 2390 ad 4; 2427 ad 10; 2682 ad 47, 49; 3434 ad 6; 4179 ad 1). Quod si inter manus Calicem non habeat, caput aperit statim ut Sacramentum viderit et, biretum in manu tenens, usque Caput XLV. - Dc Missa privata coram SS. Sacr. exposito 507 ad sacelli ingressum procedit ibique Ministro biretum porrigit: genua in plano flectit et profunde caput inclinat, Altare ascendit; Calice super corporali more solito aptato, genuflectit, et secedit ad cornu Epistolae ad Missale aperiendum; quo peracto, redit ad medium Altaris cum genuflexione, et, se aliquantulum retrahens ad Evangelii cornu, descendit in planum, ubi postquam genuflexit super infimum Altaris gradum (D. 2682 ad 47), Missam inchoat ut alias. Facta vero Confessione etc., sine genuflexione ad suppedaneum ascendit, et, priusquam incipiat: Oramus te, Domine, etc., genuflectit; Altari deosculato, iterum genuflectit atque pergit ad legendum Introitum; quo lecto, rediens ad medium, antequam Kyrie incipiat, genuflectit. 1459. — Cum versus populum pronunciare debet: Dominus vobiscum, si est in medio Altaris, prius osculatur Altare, dehinc genuflectit, ac postea vertit se ad populum; contra si venit ad medium Altaris, prius genuflectit, dehinc osculatur Altare, ac postea vertit se ad populum. Se porro ad populum convertit extra Altaris medium, nimirum abducendo se aliquantulum ad cornu Evangelii, faciemque vertendo ad cornu Epistolae; pronunciato autem: Dominus vobiscum, per eandem viam se obvertit ad medium Altaris cum genuflexione, tam si ibidem sistat, quam si ad Missale accedere debeat. De Oratione SS. Sacramenti vide quod diximus sub n. 1073 et 1074. 1460. — Si Orationi praemittendum esset: Flectamus genua, tunc genuflectit more solito, facie ad librum versa (D. 2859). 1461. — Dum Celebrans legit Epistolam, Graduale vel quid aliud, si quaedam ipsi verba occurrant in quibus genuflectendum est, versus SS. Sacramentum genuflectere debet. Genuflectit ante et post: Munda cor meum etc. 1462. — Si Missale ad aliud Altaris cornu ipse Celebrans transfert non debet genuflexionem agere dum transit ante medium, sed tantum caput inclinet; genuflectit vero quando revertitur ad medium dic­ turus: Munda cor meum etc. (D. 4198 ad 12). 1463. — Si in lectione Evangelii genuflectendum, se ut in lec­ tione Epistolae etc. gerit (D. 3875 ad 4). 1464. — Ante: Credo genuflectit; quo recitato, osculatur Altare, genuflectit iterum et conversus ad populum uti n. 1459 explicuimus, 508 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio profert: Dominus vobiscum: tum vertit se ad Altare cum genuflexione, et dicit: Oremus. Rursum genuflectit priusquam se inferat ad cornu Epistolae ut vinum in Calicem infundat, ac denuo reversus ad me­ dium Altaris. 1465. — Dicto: Veni, sanctificator etc., benedictisque Oblatis, flectit genu, et accedens ad cornu Epistolae, descendit in secundum gradum lateralem, vel in planum iuxta consuetudinem (D. 2682 ad 48), ubi per suam sinistram ad populum conversus, ne terga vertat SS. Sacramento, lavat et abstergit manus; ascendit suppe­ daneum ad absolvendum Psalmum in loco consueto; deinceps gra­ ditur ad medium Altaris, ac genuflectit. Post Orationem: Suscipe, sancta Trinitas, etc., osculatur Altare, genuflectit, ac tantisper de­ flectens ad cornu Evangelii, ut n. 1459 animadvertimus, dicit: Orate, fratres etc., et non perficit circulum, sed per viam eandem rediens ad medium Altaris, genuflectit; et prosequitur Secreta, ac cetera usque ad Communionem, ut in aliis Missis. 1466. — Postquam purificationem hauserit, posito Calice super corporale, genuflectit; dein, Calice more solito apprehenso, adit cornu Epistolae, et, facta in illo digitorum ablutione, digitisque extersis, rediens ad medium Altaris iterum genuflectit. Idipsum praestabit antequam pergat ad cornu Epistolae ad legendam Communionem; ac rursum post reditum ad medium dicturus: Dominus vobiscum, circa quod perficiet quae supra diximus. Completis Orationibus, graditur ad Altaris medium, genuflectit, osculatur Altare, et versus populum in cornu Evangelii, ut supra, profert: Dominus vobiscum, et: Ite Missa est, seque vertens ad Altare iterum genuflectit. Si Benedicamus Domino dicendum esset, post: Dominus vobis­ cum, se ad Altare convertit et, priusquam illa verba dicat, genuflectit. 1467. — Dicto: Placeat tibi etc., Altare osculatur et dicit: Bene­ dicat vos omnipotens Deus, caput non inclinat, sed genuflectit; mox conversus ad populum in cornu Evangelii, illum benedicit more solito, et non perficit circulum, sed ibidem volvens se ad Altare continuo subdit: Dominus vobiscum, ac legit Evangelium, non si­ gnans Altare, si SS. Sacramentum super mensam consistit, sed seipsum tantum et tabellam, si adsit, et ad: Et Verbum caro factum esi, flectit genu aliquantulum versus SS. Sacramentum (D. 3875 ad 4). 1468. — Expleto Evangelio, accedens ad medium Altaris ge­ nuflectit; gradus descendit, genua flectit et cum populo alternatim Caput XLV. - De Missa privata coram SS. Sacr. exposito 509 praescriptas preces recitat. Deinde surgit, Altare conscendit, genuflectit, Calicem prehendit, et se tantillum abducens ad cornu Evan­ gelii, in planum descendit ubi, facta genuflexione utriusque genu cum profunda inclinatione, caput cooperiet, se erigit et ad Sacrarium procedit. Si vero Calicem ipse non ferat, caput cooperiet, cum extra SS. Sacramenti conspectum pervenerit. 1469. — Omnes genuflexiones, quae fiunt coram SS. Sacramento publice exposito, observari etiam debent si Missa dicatur coram Sanctissimo exposito quidem sed velato vel in Pyxide (D. 2427 ad 10). ' ·■ Ί| 1470. — In Missa coram SS. Sacramento exposito, nequaquam distribuenda est Sacra Communio (DD. 3448 ad 1 ; 3482; 3525 ad 4; ■1353). Attamen si, ob alterius Altaris defectum, distribui necesse sit, tunc Sacerdos cum dicit: Ecce Agnus Dei etc., ac intra distributionem, attendit dumtaxat ad Sacramentum, quod prae manibus tenet, nulla habita ratione expositionis; cavebit tamen, in quantum fieri potest, ne terga vertat SS. Sacramento in Altari exposito. Articulus II. De Ministro. 1471. — Minister, in Missa coram SS. Sacramento exposito, dum a Sacrario egreditur parvum signum cum solita campanula dabit, statimque ut in conspectum SS. Sacramenti devenerit, ac­ cipit a dextris Celebrantis biretum, si eo utatur, et in plano ante infimum Altaris gradum ad cornu Epistolae utrumque flectit genu (D. 3426 ad 6) et mediocriter se inclinat (D. 4179 ad 1) una cum Celebrante. Mox erectus, biretum deponit, atque cetera perficit de more, at infra Missam unicum flectit genu in plano ante medium Altaris, quoties genuflectendum est (D. 3426 ad 6). Ad Offertorium vero genuflectit in plano ad cornu Epistolae, tam ante ascensionem ad Altare quam post descensionem de eodem (D. 3975 I, ad 2); ampullas vini et aquae non deosculatur cum eas Celebranti porrigit. Ad manuum lotionem vero sistit in plano vel in secundo gradu la­ teris Altaris, tergum obvertens populo, et faciem Celebranti. Ad: Sanctus et ad elevationem non pulsatur campanula (D. 3448 ad 2). 510 Pars III. - De sacrosancto Missae Sacrificio Ad purificationem antequam ad Altare ascendat et postquam de eodem descenderit genuflectit in plano (D. 3975, I, ad 2). Absoluta Missa, in plano a dextris Celebrantis genuflectit cum eo utroque genu, ac mediocriter se inclinat, ut initio Missae; tum assurgens antecedit Celebrantem, more solito, eidem porrigens biretum, si eo utatur, extra conspectum SS. Sacramenti. · 1 CAPUT XLVI. DE MISSA PRIVATA DE REQUIE 1472. — Ante Missam de Requie, pro temporis opportunitate non omittuntur quinque Psalmi etc. ad praeparationem cum Gloria Patri etc. in fine, itemque cum Alleluia tempore paschali post Anti­ phonam. Rursum nec omittuntur oscula amictus, manipuli et stolae, nec preces consuetae dum Celebrans se sacris induit vestibus. r , r-· „.i » £ ; r ' Jg 1473. — In Missae initio omittitur Psalmus 42: Indica etc., sed, dicta Antiphona: Introibo ad Altare Dei, et responso a Ministro: Ad Deum etc., Celebrans illico subiungit ÿ. Adiutorium nostrum etc., ac reliqua de more. Ad Introitum non se signat, sed sinistra super Altare posita (D. 2572 ad 25), dexteram extendens efficit signum Crucis super librum, quasi aliquem benedicens. Post Versiculum ’· ·■■ L'i i ' · i Psalmi non profert: Gloria Patri etc., sed statim repetit Introitum: Requiem aeternam etc., absque signo Crucis. Omittitur: Gloria in excelsis etc. )·' ' K 1474. — In die Commemorationis Omnium Fidelium Defuncto· rum, in die obitus seu depositionis, in die opportuniori post acceptum mortis nuntium et diebus tertia, septima, trigesima et anniversaria Î r ' r h j c»; I Q I Cjf* 5 ' ; S K *1 MÜ ! ; i ab obitu vel depositione atque in quotidianis quae respondent Officio Defunctorum celebrato sub ritu duplici dicitur unica Oratio. t P S} 1475. — Si defunctus fuerit Summus Pontifex, Missa sumitur quae primo loco posita est in die Comm. Omn. Fid. Def. cum Orationibus propriis quae habentur inter Orationes diversas pro Defunctis. Idem servatur pro defunctis Cardinalibus, Episcopis et Sacerdotibus, cum Orationibus propriis item ut inter Orationes diversas. 1476. — In omnibus vero Missis quotidianis, quando applican­ tur pro Defunctis in genere, scilicet pro omnibus fidelibus Defunctis, Caput XLVI. - Dc Missa privata de Requie 511 Orationes dicuntur prout prostant in Missali et eodem ordine quo sunt positae, neque alia substitui potest. Si celebretur pro Defuncto vel Defunctis certo designatis (etiamsi eorum nomina ignorentur) prima Oratio erit conveniens Defuncto vel Defunctis pro quo, vel pro quibus Missa offertur, eam seligendo ex Orationibus diversis quae in Missali exstant; secunda ad libitum, tertia: Fidelium etc. Si vero celebretur pro Defunctis non designatis, vel si designatio ignoretur (uti si Missa applicanda sit non pro Defunctis sed pro vivis, aut ignoretur utrum Missa applicanda sit pro vivis an pro Defunctis, pro omnibus aut pro aliquo vel aliquibus Defunctis etc. — Epii. Liturg. ann. 1931, pag. 218), prima Oratio erit: Deus, veniae largitor etc. 1477. — Ad litteram N., quae in aliquibus Orationibus posita est, nomen Defuncti exprimitur, scilicet nomen baptismale, si saecu­ laris; nomen religionis, si Religiosus. Dignitas et Titulus addi ne­ quit; excipitur tamen dignitas S. Pontificis, Cardinalis, Episcopi et Sacerdotis quae exprimi debet. Si Missa legatur pro uno et una defunctis dicatur in Oratione ^famuli et famulae tuae» quando non exprimuntur nomina; secus dicatur « famulorum tuorum » (D. 4074 ad 7). 1478. — In omnibus tamen quotidianis Missis lectis addere licet ad libitum Sacerdotis alias Orationes, impari cum aliis prae­ scriptis servato numero, dummodo septenarium numerum non ex­ cedant, et ultimo loco ponatur semper Oratio: Fidelium etc. 1479. — In omnibus Missis cum unica Oratione, addenda est Sequentia. In aliis Missis quotidianis lectis dici vel omitti potest ad libitum Celebrantis. 1480. — Non dicitur: labe, Domine, benedicere, nec: Dominus sit in corde meo etc., sed Celebrans post: Munda cor meum etc., confestim se infert ad legendum Evangelium, more consueto, sub cuius finem neque osculatur librum, neque subiicit: Per Evangclica di­ cta etc. (D. 2956 ad 10). Omittitur Credo etc., ac benedictio aquae in Calicem infundendae; de more tamen adjungitur Oratio: Deus, qui humanae substantiae etc. Post Psalmum 25: Lavabo etc., omit­ titur: Gloria Patri etc., nec in eius locum dicitur: Requiem aeternam etc. Dicitur Praefatio propria, Communicantes vero semper de Communi. Ad: Agnus Dei etc., loco: Miserere nobis, dicitur: Dona eis requiem, et pro: Dona nobis pacem, dicitur: Dona eis requiem sempiternam; 512 Pars III, - De sacrosancto Missae Sacrificio tunc vero non percutitur pectus, manus autem tenentur iunctae, sed non super oram Altaris positae. Praetermittitur prima Oratio ante Communionem, scilicet: Domine lesu Christe, qui dixisti Apo­ stolis tuis etc., neque datur pax. Non pronuntiatur: Ite Missa esi, nec: Benedicamus Domino, sed: Requiescant in pace, semper in plu­ rali, et facie ad Altare conversa. Non datur benedictio, sed Cele­ brans post: Placeat etc. osculato Altari, incedit ad legendum, more solito, Evangelium: In principio erat Verbum etc. Tandem cum in Canone aut alibi in Missa de Requie nomen illius Sancti occurrit, cuius agitur Officium vel Commemoratio, numquam Celebrans caput inclinat. Reliqua perficiuntur ut in aliis Missis. 1481. — Sacra Communio infra Missam de Requie ministrari potest ritu consueto, descripto sub n. 1405 et seqq. Data rationabili aliqua de causa, item ministrari potest immediate ante vel post Missam, ordine consueto, descripto sub n. 1424 et seqq., sed omit­ tenda est benedictio, et tempore paschali omittuntur: Alleluia post Antiphonam: 0 sacrum convivium etc. et pariter post Versi­ culum: Panem de caelo etc. et dicitur Oratio: Spiritum nobis etc. (D. 3465). CAPUT XLVII. DE MISSA PRIVATA CORAM PRAELATIS MAIORIBUS VEL MAGNIS PRINCIPIBUS 1482. — Ea quae hic notantur observanda sunt coram S. R. Ecclesiae Cardinali ubicumque sit, extra Urbem; coram Legato Sedis Apostolicae in locis suae Legationis, Patriarcha in suo Patriarchatu, Archiepiscopo in sua Provincia, et Episcopo in sua Dioecesi, dummodo Praelati cum habitu dignitatis assistant. 1483. — In Presbyterio ante medium Altaris, vel e regione in cornu Epistolae, nisi aliud situs loci suadeat (Caer. Episc. L. I, cap. XXX, n. 1), praeparatur Faldistorium cum pulvinis coloris Missae, vel genuflexorium cum strato et pulvinis viridis, vel violacei coloris, pro diversis temporibus; si Praelatus sit Cardinalis, loco viridis coloris utendum est colore rubro. Super abacum in promptu sit pacis Instrumentum. Caput XLVII. - De Missa privata coram Praelatis vel Principibus 513 Articulus I. De Celebrante. 1484. — Celebrans convenienter Praelatum praecedit ad Altare, et, aptato Calice apertoque Missali, descendit ante infimum Altaris gradum ad cornu Evangelii; ibique consistit, facie versus cornu Epistolae conversa ac iunctis manibus. Si Praelatus pro loci oppor­ tunitate vel pro alia causa in cornu Evangelii sistat, tunc Celebrans descendit ad cornu Epistolae. Praelato adveniente, Celebrans cum profunda reverentia salutat et expectat signum incipiendi; quo accepto, profunde se Praelato inclinat, et tantisper conversus ad Altare, in eodem Evangelii cornu, facta illi debita reverentia, vel genuflexione, Missam more solito inchoat. Si vero Praelatus Celebrantem praeveniat ad Altare, tum Celebrans ad Altare pergit cum Calice ut alias, ac transiens ante Praelatum, eidem se inclinat, capite cooperto; tum accedens ante infimum Altaris gradum, tantillum ad cornu Evangelii, ne Praelato ipsi terga obiiciantur, caput detegit, et, exhibita Altari reverentia, vel genuflexione, ad illud ascendit, Calicem accommodat ac Missale aperit, ut mos est; postmodum descendit ante infimum gradum, et cetera perficit ut supra. 1485. — Ad: Confiteor, loco: Vobis Fratres, et: Vos Fratres, dicit: Tibi Pater, et: Te Pater, vertendo se ad Praelatum. At ubi plures adessent Praelati aequales, illa profert verba in numero plurali: Vobis Patres, et: Vos Patres. Dicto: Oremus, Praelato se profunde inclinat, et accedit ad medium Altaris ante infimum gradum: ubi incipiens: Au/er a nobis etc., ascendit ad illud, ac Missam prosequitur ut alias. Post Evangelium non osculatur librum, neque subdit: Per Evangelica dicta etc. Porro cavebit Celebrans ne Missam prosequatur donec Minister a Praelato ad Altare Missale retulerit et in legile locaverit. Ad Offertorium ipse Celebrans benedicit aquam (Caer. Episc., L. 1, cap. XXX, n. 3). Expleta prima Oratione ante Communionem, Celebrans osculatur Altare in medio, dehinc instrumentum sibi a Ministro porrectum, dicens: Pax tecum, dein, reliquas, nulla interposita mora, prosequitur Orationes. 33 — Mori.tti, De $. Functionibus - II. 514 Pars 1Π. - De sacrosancto Missae Sacrificio Ad benedictionem profert more solito: Benedicat vos omni­ potens, Deus, ast conversus ad populum, Praelato profunde se inclinat, quasi veniam benedicendi petens; tum erectus prose­ quitur: Pater, et Filius, et Spiritus Sanctus, benedicens adstantes a parte ubi non est Praelatus, scilicet ex parte Evangelii, si Prae­ latus sit in medio. 1486. — Si Missa cum aliqua solemnitate celebrata fuit, ut per­ saepe in his casibus evenit, praescriptas preces a Suminis Pontifi­ cibus post Missam privatam, omitti possunt (D. 4305); absoluta Evangelii lectione, Celebrans ibidem consistens, Praelato profundam facit inclinationem, nec prius discedit quam Praelatus abierit: quod si iste moram fecerit, Celebrans, apprehenso Calice, descendit ante infimum gradum aliquantulum ad cornu Evangelii; ubi, exhi­ bita Altari reverentia, vel genuflexione, caput cooperit, et ad Sa­ crarium redit, Praelato in transitu caput coopertum inclinando. Si vero Missa absque ulla solemnitate celebrata fuit, tunc Ce­ lebrans, lecto ultimo Evangelio, descendit ante infimum Altaris gradum ad cornu Evangelii vel ad cornu Epistolae (v. n. 1484), ibique genuflectit super gradum et, more solito, recitat praescriptas preces; quibus absolutis, surgit, profundam reverentiam Praelato facit, Altare ascendit, Calicem accipit et se, ut supra, gerit. Si Praelatus moram fecerit, Celebrans, precibus absolutis, reverentiam Praelato non peragit, Altare ascendit, Calicem accipit, descendit ante infi­ mum gradum aliquantulum ad cornu Evangelii ubi, Altari reverentia, vel genuflexione, peracta, caput cooperit et ad Sacrarium revertitur, Praelato in transitu caput coopertum inclinando. Si Missa erit pro Defunctis, neque Evangelii liber osculandus, neque Pax donabitur. 1487. — Si Celebrans Sacrum faciat coram Praelatis maioribus extra locum eorum jurisdictionis vel districtus, ita coram istis se gerit ac si non adessent; si excipias quod illis osculandum defertur Instrumentum pacis, et in accessu ac recessu ab Altari reverentia exhibetur. 1488. — Quod ad Magnos attinet Principes, Rubrica Missali? nihil habet; servari tamen poterunt et erga ipsos quae numero superiori de Praelatis, extra propriae jurisdictionis loca, ediximus; at si forte liber ipsis ad osculandum post Evangelium exhibeatur, non erit liber Altaris, quem Celebrans de more osculari debet, sed alius. Principissis autem nullus omnino exhibendus erit. Caput XLVIl. - De Missa privata coram Praelatis vel Principibus 515 Articulus II. De Ministro. 1489. — Si aliquis ex Praelatis supra n. 1322 memoratis, Missae intersit, in habitu praclatitio, Minister procedens ad Altare, si iam ibi Praelatus adfuerit, eidem prius genuflectit, deinde Altari. Quum ab una parte ad aliam perrecturus est, advertere debet ne transeat ante Praelatum, sed post ipsum; at si id ob loci angustiam, aut con­ structionem, fieri nequeat, tum vero Altari genuflectit et Praelato, vel prius Praelato ac postea Altari, prout huic vel illi Minister prius occurrit. 1490. — Bireto deposito ac Missali, consuetis in locis, genu­ flectit in plano ad cornu Epistolae, dummodo ibi non adsit Prae­ latus quo casu collocat se, ut alias, ad partem Evangelii, ubi, exhi­ bita Praelato profunda reverentia una cum Celebrante, aliquantu­ lum facie ad Altare versa, Confessionem perficit cum suo Psalmo alternatim cum ipso Celebrante, ad quem, non vero ad Praelatum, conversus dicit: Tibi Pater, et: Te Pater, ac: Misereatur tui. Expleta Confessione cum: Deus, tu conversus etc., se confert ad cornu Evangelii, ubi de more respondet ac manet, translato Missali, donec lectum fuerit Evangelium. Quo absoluto in Missa vivorum, nisi Praelatus Cappellanum habeat cum superpelliceo indutum, statim ex Altari sumit ac Praelato defert, absque reverentia, Missale deosculandum, eidem innuens principium Evangelii. Postmodum librum claudit, genuflectit Praelato, atque ad Altare redit; ubi in plano facta genuflexione, Missale uti prius reponit, ac, debitis cum reverentiis, pergit ad cornu Epistolae. At si ibi foret Praelatus aliis dignior, tunc ei soli praebetur illud osculandum. Si vero plures adessent aequales, v. gr. plures Cardinales, modo aliquis ex ipsis non foret Legatus a latere, nulli eorum defertur (Caer. Episc. L. I, cap. XXX, n. 3). Quum Celebrans dicit: Agnus Dei etc., Minister, non vero in Missis de Requie, factis de more reverentiis, sumit ex abaco Instrumentum pacis cum velo coloris Missae congruentis eius ma­ nubrio appenso, ac in suppedaneo ad cornu Epistolae genuflexus, expectat usqueduni Celebrans osculatus fuerit Altare; tunc eidem Instrumentum illud offert osculandum, respondens: Et cum spiritu tuo. Mox se erigens, genuflectit Sacramento, Istrumentum velo 516 Pars Hl. - De sacrosancto Missae Sacrificio abstergit, illudque, ut osculetur, defert Praelato, absque ulla reve­ rentia, dicens: Pax tecum. Dehinc idem Instrumentum velo cooperit, et, facta Praelato reverentia ac Altari genuflexione, ad abacum reportat. At ubi plures fuerint Praelati, singulis praebet Instrumen­ tum pacis, digniori primum, deinde aliis per ordinem, atque post osculum, non vero prius, debitam unicuique exhibet reverentiam, ac extergit Instrumentum. 1491. — Si Missa celebratur coram Praelatis maioribus extra locum eorum jurisdictionis, vel districtus, Minister accedens et re­ cedens ab Altari, ac transiens ante ipsos non genuflectit, sed illis dumtaxat se profunde inclinat (D. 3059 ad 20). Item nec eis Missale defert osculandum, sed tantummodo Instrumentum pacis. Quod aeque praestabit erga magnos Principes in locis eorum Ditionis. APPENDIX L DE MISSA PONTIFICALI A PRAELATIS EPISCOPO INFERIORIBUS CELEBRANDA CAPUT I. DE MISSA SOLEMNI PONTIFICALI AD THRONUM AB ABBATIBUS VEL A PRAELATIS “ NULLIUS „ ET AB ABBATIBUS REGULARIBUS DE REGIMINE CELEBRANDA Articulus I. De iis quae praeparanda sunt. 1492. — Circa Ecclesiae et Altarium ornatum iam diximus in Capite XXXIV Partis primae. I. - In Sacristia capitulari et in Sacristia maiori. — Omnia ut sub n. 818, 1 et II, praeterea in Sacristia maiori praeparantur pro Diacono: dalinatica, stola, cingulum, alba, amictus; pro Subdiacono: tunicella, cingulum, alba, amictus. II. - Ad Altare maius. — Pariter omnia ut sub n. 818, III nota­ vimus, sed super mensam disponuntur Praelati paramenta, quae velo eiusdem paramentorum coloris cooperiuntur, scilicet: planeta, dalmatica, tunicella, pluviale, stola, cingulum, alba, amictus; mitra auriphrygiata, in cornu Evangelii; simplex, in cornu Epistolae; chirothecae in lance. III. - In cornu Evangelii. — Thronus, ut notavimus sub n. 818, IV. IV. - In cornu Epistolae. — Paratur mensa ut sub n. 818, V diximus; super eam collocantur: Calix pro Missae celebratione cum suis ornamentis, scilicet: purificatorio, patena, palla, bursa cum corporali; super patenam ponitur hostia; prope Calicem ponitur Pars III. - Appendix I parvum velum plicatum; ampullae vini et aquae, eaque omnia velo humerali conteguntur; urceus cum pelvi et duo manutergia in lance; gremiale; Missale cum legili; Evangeliarium cum manipulo Praelati; Canon Pontificalis; Breviarium; palmatoria cum candela; lanx pro Cruce pectorali; caligae cum sandaliis in lance, velo coloris paramen­ torum coopertae; manipuli pro Ministris sacris; campanula. Hinc inde mensae ponuntur duo scabella pro Ministris libri et candelae. In eodem cornu, pariter e regione Throni, vel alibi, pro loci oppor­ tunitate, adsit scabellum coopertum tapete, vel duo scabella pro Ministris sacris et scabellum pro Caeremoniario. V. - E regione Altaris vel alio convenienti loco in Presby­ terio, collocantur sex scabella pro Canonicis, vel pro Monachis, paramentis indutis. VI. - In Sacristia Altari maiori contigua, vel, si possibile est, super mensam a tergo eiusdem Altaris praeparatam, collocantur: pluviale pro Presbytero Assistente; dalmaticae pro Diaconis Assisten­ tibus; tres amictus. VII. - Ad Altare SS. Sacramenti. — Paratur genuflexorium nudum cum pulvinis coloris paramentorum, vel violacei. Sex cerei super Altare accenduntur. Articulus II. In Functione. 1493. — Functio peragitur ut in Capite II huius Partis, sed: I. - Praelatus cappa indutus, vel habitu monastico abbatiali. comitatus a Canonicis vel a Monachis, accedit ad Ecclesiam ad cuius ianuam accipit aquam benedictam per contactum aspersorii et se munit signo Crucis dextera; adstantes non aspergit, nec manu benedicit, licet suos subditos. Postquam ante Altare SS. Sacramenti oraverit, procedit ad Altare maius et in pulvino, super infimum gra­ dum collocato, breviter orat. II. - Praelatus non benedicit Clerum, procedens ad Altare et revertens ad Thronum, nec benedicit Presbyterum Assistentem, vel Diaconum, postquam ab eo thuri ficatus fuerit. III. - Ad Offertorium non fit praegustatio. Caput III. - De Missa pontif. a Protonot. Apost. celebranda 519 CAPUT II. DE MISSA PONTIFICALI DE REQUIE AD THRONUM AB ABBATIBUS VEL A PRAELATIS “ NULLIUS „ ETAB ABBATIBUS REGULARIBUS DE REGIMINE CELEBRANDA 1494. — Omnia parantur et Functio peragitur ut in Capite XX huius Partis, sed: I. - Thronus duo tantum gradus habere debet; non collocatur Faldistorium in medio Presbyterio, sed ponitur super infimum Altaris gradum, in medio pulvinus. II. - Super Patenam una tantum hostia ponitur et non collocatur super mensam patera pro praegustatione. III. - Ad Altare SS. Sacramenti paratur genuflexorium cum duobus tantum pulvinis violacei coloris. IV. - In accessu ad Ecclesiam Praelatus se gerit ut sub n. 1493, I. V. - Ad Offertorium non fit praegustatio. CAPUT III. DE MISSA PONTIFICALI A PROTONOTARIIS APOSTOLICIS DE NUMERO PARTICIPANTIUM CELEBRANDA UBIQUE EXTRA URBEM 1495. — De iis quae praeparand/\ sunt. — Omnia parantur ut sub n. 1055 vel 1057 notavimus, prout Protonotarius assumit paramenta in Sacristia, vel ad Altare, sed loco mitrae pretiosae paratur mitra ex tela aurea, et loco mitrae auriphrygiatae, mitra ex serico damasceno. 1496. — In Functione. — Functio pariter peragitur ut diximus sub n. 1056, vel 1058, sed: I. - Protonotarius ad Ecclesiae ianuam accipit aquam benedictam per contactum aspersorii et cum ea signo Crucis dextera se munit; adstantes non aspergit, nec manu benedicit. IB I 520 Pars III. - Appendix I II. - Procedens ad Altare et revertens ad Faldistorium Prae­ latus Clerum non benedicit, sicut non benedicit Diaconum, postquam ab eo thurificatus fuerit, neque Ministros post manuum lotionem. III. - Ante Orationem, vel Orationes, canit: Dominus vobiscum. IV. - Dicto: Placeat etc., Protonotarius mitram ex tela aurea accipit et cantat: Benedicat vos etc., de more populo benedicens unico signo Crucis. Assistente vero Episcopo loci Ordinario, aut alio Praesule qui ipso Episcopo sit maior, Protonotarius benedictionem non impertit. V. - Caudatarius locum non habet. Circa Missam pontificalem de Requie, nec non Missam ponti­ ficalem coram SS. Sacramento exposito, servanda sunt quae respective notavimus in Capitibus XIV et XV huius Partis, omissis quae Epi­ scopo propria sunt et quae ad Missam de Requie non conveniunt, servatis vero regulis, in hac Appendice traditis, circa Functionis ordinem. CAPUT IV. DE MISSA PONTIFICALI A PROTONOTARIO APOSTOLICO SUPRANUMERARIO CELEBRANDA Articulus I. De Missa pontificali a Protonotario Apostolico Supranumerario celebranda intra propriae Dioecesis fines. 1497. — Omnia parantur et Functio peragitur ut respective diximus sub n. 1055 et 1056, sed: I. - Chirothecae sint simplices, uno orae textu ex auro; pariter caligae et sandalia sint ex serico tantum cum orae textu ex auro. Loco mitrae pretiosae, paratur mitra ex serico albo similiter ornata cum laciniis ex auro. Ί II. - In Functione servandae sunt normae sub n. 1345 notatae, sed intra Missam, manus lavat ad Psalmum 25: Lavabo etc. Caput IV. - De Missa pontif. a Protonot. Apost. celebranda 521 III. - Corani Episcopo loci Ordinario aut alio Praesule, qui ipso Episcopo sit maior, Protonotarius habere nequit Presbyterum Assi­ stentem, nec uti potest Canone Pontificali et palmatoria. Circa Missam pontificalem de Requie, nec non Missam ponti­ ficalem coram SS. Sacramento exposito, vide quae diximus in fine praecedentis numeri. Articulus II. De Missa pontificali a Protonotario Apostolico Supranumerario extram Urbem et propriam Dioecesim celebranda. 1. — De iis quae praeparanda sunt. 1498. — I. - In Sacristia. — Super Altare si adsit, vel supra praecipuam mensam praeparantur pro Celebrante: amictus, alba, cingulum, tunicella, dalmatica, stola, planeta; chirothecae, sericae tantum cum orae textu serico flavi coloris ornato, in lance; mitra simplex damascena cum rubeis laciniis ad vittas. Ante mensam, vel Altare, collocatur, super tapete, sedes cameralis. Super aliam mensam collocantur: paramenta pro Presbytero Assi­ stente et Ministris sacris, scilicet: pluviale et superpelliceum; dalma­ tica, stola, cingulum, alba, amictus pro Diacono; tunicella, cingulum, alba, amictus pro Subdiacono. Super alteram mensam praeparantur duo candelabra cum cereis; lanx pro Cruce pectorali; urceus cum pelvi et manutergium in lance; Canon Pontificalis; palmatoria cum candela; Evangeliariumcum mani­ pulo Celebrantis; caligae et sandalia, serica tantum cum orae textu ex serico flavi coloris ornato, velo paramentorum coloris coopertae. II. - Ad Altare maius. — Omnia parantur ut sub n. 1163, III, IV, V, sed super abacum non collocatur Missale pro Ministris sacris; ponitur vero urceus cum pelvi et manutergium in lance. Prope scamnum, a dextris, paratur scabellum pro Presbytero Assistente. Si Praelatus ingreditur per Ecclesiae portam, tunc ad Altare SS. Sacramenti statuitur genuflexorium nudum cum pulvinis coloris paramentorum vel violacei coloris. i 522 Pars ΙΠ. - Appendix I 2. — In Functione. 1499. — Si Protonotarius ingreditur per Ecclesiae prae­ cipuam portam, accipit aquam benedictam per aspersorii con­ tactum et cum ea se munit signo Crucis dextera; adstantes non aspergit, nec manu benedicit. Oratione facta ante Altare SS. Sacra­ menti, procedit ad Sacristiam, ibique sedet in sede camerali, legit Psalmos etc. in Missae praeparatione, induens caligas et sandalia. Lotis et abstersis manibus, paramenta sumit pontificalia et ad Al­ tare procedit se gerens ut in Missis pontificalibus ad Faldistorium, sed Protonotarius, accepta thurificatione, legit Introitum ad Altare. Ad Introitum Presbyter Assistens sistit prope Missale a dextris Celebrantis; Ministri sacri se gerunt ut in aliis Missis solemnibus. Diaconus mitram Praelato imponit antequam ad scamnum pro­ grediatur, et cum ad Altare revertitur eidem aufert ante infimum gradum. Lecto Offertorio, Presbyter Assistens aliquantulum recedit, et Ministri sacri accedunt ad Celebrantis latera; Diaconus aufert annulum et dexteram chirothecam, dum Subdiaconus sinistram tollit; deinde Subdiaconus se ad abacum confert et se gerit more solito. Interim Presbyter Assistens accedit ad Praelati dexteram, a Diacono accipit annulum et Celebranti imponit. Cornu Evangelii thurificato, Presbyter Assistens collocat Mis­ sale super mensam, dein se confert ad Epistolae latus et sistit ad Diaconi dexteram dum Praelatus thurificatur, ac postea suppeda­ neum conscendit et ad lotionem manuum manutergium ministrat. Circa Missam pontificalem coram SS. Sacramento exposito, ser­ vanda sunt quae diximus in Capitibus XV et XXXIV huius Partis, servatis regulis in hoc Capite traditis de Functionis ordine. Circa vero Missam pontificalem de Requie servanda sunt quae notavimus supra, omissis et mutatis quae Missae de Requie non conveniunt. Caput VI. - De Missa lecta celebranda a Protonot. Apost. 523 CAPUT V. DE MISSA PONTIFICALI A PROTONOTARIO APOSTOLICO AD INSTAR CELEBRANDA EXTRA URBEM 1500. — Omnia disponuntur et Functio peragitur ut in Articulo 11 praecedentis Capitis, sed Praelatus Presbyterum Assistentem habere potest tantum extra Ecclesias Cathédrales, dummodo non adsit Episcopus loci Ordinarius aut alius Praelatus ipso Episcopo maior. Protonotarius Apostolicus «ad instar» nequit celebrare Missam pontificalem de Requie. CAPUT VI. DE MISSA LECTA CUM ALIQUA SOLEMNITATE CELEBRANDA A PROTONOTARIIS APOSTOLICIS Articulus I. I | De Missa lecta cum aliqua solemnitate celebranda Romae et extra, a Protonotario Apostolico de numero Participantium. I 1. — De iis quae praeparanda sunt. I 1501. — I. - In Sacristia. — Vasculum aquae benedictae cum aspersorio; superpellicca pro Assistente et aliis Ministris. F II. - Ad Altare. — Altare pro qualitate temporum et Festorum ornatur. In Altari amovendae sunt tabellae. In medio, supra eius mensam disponuntur paramenta ordine ut sequitur: planeta, stola, manipulus, cingulum, alba et amictus. In cornu Epistolae collocatur Missale apertum initio Missae. Ante Altare paratur genuflexorium nudum cum duobus pulvinaribus coloris Missae, vel violacei coloris; super genuflexorium collo­ catur Canon Pontificalis ad Missae praeparationem apertus. III. - Super abacum. — Ponitur Calix cum suis ornamentis velo et bursa coopertus; ampullae aquae et vini in pelvicula; urceus cum pelvi et manutergium in pelvicula; alia pelvicula pro Cruce pectorali; campanula. IV. - Ad Altare SS. Sacramenti paratur gemiflexorium ut supra. E r E fl H I ■ R M fl I 1 524 Pars ΙΠ. - Appendix I 2. — In Missa. 1502. — I. - De Praelato Celebrante. — Protonotarius, in accessu ad Ecclesiam, se gerit ut diximus sub n. 1496, I. Adoratione ad Altare SS. Sacramenti facta, procedit ad Altare in quo Missa celebranda est; genuflectit in genuflexorio et cum Assistente alternatim recitat preces in Missae praeparatione ex Canone Pontificali; quibus absolutis, surgit et ante infimum Altaris gradum se confert, ubi dimittit Crucem pectoralem et mantellettum, accipit biretum, manus lavat, Assistenti biretum tradit, paramenta sumit atque Missam incipit et prosequitur more solito. Praelatus manus lavat etiam post sumptionem ablutionis digi­ torum. Expleta lectione Evangelii in fine Missae, de Altari descendit, paramenta deponit, mantellettum et Crucem pectoralem réassurait, dein ad genuflexorium se confert, ibique genuflexus legit ex Canone Pontificali preces in gratiarum actione post Missam alternatim cum Assistente; quibus absolutis, breviter orat ac postea, more solito, ab Ecclesia discedit. II. - De Assistente in sacris constituto. —Ad nutum Caere­ moniarii Assistens procedit cum Ministris inferioribus ad Ecclesiae ianuam; ibique Protonotario aspersorium porrigit, cum consuetis osculis; quo recepto, Praelatum associat ad Altare SS. Sacramenti et ad Altare in quo Missa celebranda est; quo cum pervenerit, genu­ flexionem, vel reverentiam, peragit et orat genuflexus in plano ad Praelati sinistram, dein surgit et folia Canonis Pontificalis vertit, cum opus sit, Praelato respondet, scilicet cum eo recitat preces in Missae praeparatione alternatim; quibus absolutis, cum Protonotario se confert ante infimum Altaris gradum. Dimisso a Praelato mantelletto, tradit ei biretum atque manutergium ministrat ad manuum lotionem, dein a Praelato recipit biretum quod Caeremoniario tradit; ac postea ab eodem Caereraoniario paramenta accipit et Praelatum induit eodem ordine ac in aliis Missis lectis; deinde genuflectit ad Praelati sinistram et cum eo Confessionem facit. Quum Celebrans Altare ascendit, et ipse ascendit eique assistit, folia Missalis vertit et legenda indicat. Non recitat cum Celebrante Hymnum Angelicum, nec Symbolum, nec: Son­ chis etc., nec: Agnus Dei etc. Lecto a Celebrante Offertorio, Assi­ stens Corporale in medio explicat, bursam versus Evangelii cornu collocat et Calicem detegit; Patenam Praelato porrigit, Calicem extergit, et antequam aquae guttulas in Calicem immittat dicit: Benedicite, Pater Reverende; dein Calicem ei porrigit, postea Calicem Caput VI. - De Missa lecta celebranda a Protonot. Apost. 525 palla, et Patenam purificatorio cooperit. Ad manuum lotionem, Prae­ lato mantile ministrat; recitatis a Celebrante Secretis, tollit e legili Missale et in eo collocat Canonem Pontificalem. Ad: Qui pridie etc., in ora suppedanei genuflectit, posteriorem partem planetae, ad ele­ vationem mediocriter inclinatus, attollit, Calicem detegit et cooperit, cum opus fuerit, et semper cum Celebrante genuflectit. Responso: Sed libera nos a malo, Praelato Patenam porrigit. Post pretiosissimi Sanguinis sumptionem, Celebranti ministrat purificationem et ablutionem; ad manuum lotionem mantile porrigit, dein Antiphonam « Communio » dictam et Orationes indicat. Si Communio distribuenda sit, Assistens, post Sanguinis sumptio­ nem, Calicem cooperit; assumpta stola, Tabernaculum aperit, genu­ flectit, Pyxidem extrahit, super Corporale collocat, Tabernaculum claudit, ac postea stolam deponit. Dum Praelatus dicit: Misereatur etc., Indulgentiam etc., Assi­ stens in superiori gradu genuflectit; quibus prolatis verbis, surgit, Patenam sumit, ad Praelati dexteram se confert et in distributione Communionis eum comitatur, supponens Patenam mento communi­ cantium. Communione completa, ascendit Altare cum Praelato, deponit Patenam super Corporale, stolam sumit, Pyxidem accipit et in Ta­ bernaculum reponit, deinde stolam deponit. Benedictione impertita, in fine Missae, indicat Praelato vel in Canone, vel in Missali, pro re, Evangelii textum; quo completo, descendit cum Praelato et illum adiuvat in deponendis paramentis sacris. Si Assistens in sacris non sit constitutus, saltem tonsuratus sit et in casu Praelato celebranti assistere potest et omnia super descripta explere, iis tamen quae sequuntur exceptis: a) Calicem ante Offertorium, et post ablutionem, non abstergit ; b) Vinum et aquam in Calicem non infundit; c) Non tradit Celebranti Patenam cum hostia, nec Calicem tradit; d) Infra actionem numquam tangit Calicem, nec Pallam ab eo removet, aut supra illum reponit (D. 4181, ad 2, 3 et 4). III. - De Caeremoniario deque Ministris inferioribus. — Cae­ remoniarius et Ministri inferiores se gerunt ut respective diximus sub n. 1078, I, II, omissis quae Episcopo Ordinario, aut S. R. Ecclesiae Cardinali, conveniunt. 526 Pars III. - Appendix I Articulus II. De Missa lecta cum aliqua solemnitate celebranda Romae et extra a Protonotario Apostolico Supranumerario et ad instar. 1503. — Omnia parantur et Ritus ut in praecedenti Articulo peragitur, sed Praelatus, postquam manus laverit, nec Crucem pecto­ ralem, nec annulum reassumit; in Missa manus lavat ad Psalmum 25: Lavabo etc., tantum. APPENDIX Π. DE MISSIS VOTIVIS CAPUT I. Articulus I. De Missa votiva generatim. 1504. — Missa votiva proprie illa est, quae celebratur extra ordinem Officii diei, ex voto, seu voluntate, sive Ecclesiae, sive Cele­ brantis, sive petentis, ex rationabili tamen causa, quin a Rubricis praescribatur. 1505. — Missae votivae dici possunt de quibuscumque Sanctis canonizatis, in Martyrologio descriptis (D. 3922, III, 1), aut quorum Missa ab Apostolica Sede concessa fuit; dici vero non possunt de Beatis, illis exceptis de quibus expressam facultatem Missam vo­ tivam celebrandi Apostolica Sedes concesserit; Beatis enim alium, praeter concessum a S. Sede, cultum praestare non licet (DD. 1130; 1156; 1568). Sumitur Missa propria, si habeatur, si vero quaedam partes tantum sint propriae, hae saltem adhibentur; alias de communi eligitur, mutatis tamen mutandis, prout temporis qualitas exigit (D. 2340 ad 1 et 2). « Pro votiva de Sancto Joseph dicitur Missa Adiutor, quae ha­ betur inter Missas votivas circa finem Missalis » (Ruhr. spec. Miss, post diem 19 Martii). « Pro votiva Ss. Petri et Pauli sumitur Missa Mihi autem, quae habetur inter votivas. Tempore autem Paschali dicitur Missa ut in festo S. Marci, praeter Orationes, Epistolam et Evangelium, quae dicuntur ut in Missa Mihi autem » (Ruhr. spec. Miss, post diem 29 lunii). De S. Petro Apostolo tantum dicitur Missa votiva, ut in Missali post Missam diei 29 lunii habetur. Λ 528 Pars 1Π. - Appendix II De omnibus Ss. Apostolis, Missa sumitur Mihi autem, quae ha­ betur inter votivas, quae etiam dicitur pro votiva alicuius Sancti Apostoli, de quo in Missali non habeatur Missa propria; Orationes in casu dicendae sunt ut notantur in Missali ante Missam votivam de Spiritu Sancto, pro Feria quinta. De Ss. Angelis habetur Missa votiva in fine Missalis inter o votivas. De Ss. Angelis Custodibus, de Ss. Gabriele et Raphaële Archangelis, Missa eorum Festi legenda est. De S. Michaële vero, tempore Paschali, dicitur Missa ut in die Apparitionis, scilicet 8 Maii; extra tempus Paschale ut in eius Dedicatione, die 29 Septem­ bris (Rub. spec. Miss, post diem 8 Maii et 29 Sept.). De Beata Maria Virgine tamquam votivae, tantum legi potest una ex quinque quae in fine Missalis pro temporum diversi­ tate habentur; itemque Missa Septeni Dolorum et Immaculatae Conceptionis (D. 3922, V, 1), de quibus Missale indicat quomodo more votivo celebrari debeant. Si Missa votiva de B. Maria Virgine celebranda est: I. - In aliqua ex eius Vigiliis, vel in aliquo ex eius Festis, cele­ brari debet de ipsa Vigilia, vel de ipso Festo (D. 3922, V, 1). II. - Intra aliquam eius Octavam, die qua de ea fit Officium, Missa iuxta ordinem Officii celebratur. III. - Die infra Octavam, etiam simplicem, qua Officium de Festo semiduplici fit, Missa de Octava, more festivo, celebratur (D. 4115 ad II). 1506. — Missa votiva dici non potest: I. - De tempore, scilicet de Dominicis, Feriis et Vigiliis; II. - De Mysteriis, si modo excipias Missas: de SS. Trinitate, de Spiritu Sancto, de SS. Sacramento, de Cruce et de Passione, quae singillatim in fine Missalis praesto sunt; nec non Missas de Sacrat. Corde lesu, de SS. Nomine lesu, de Pretiosissimo Sanguine, et de D. N. lesu Christo Rege, de quibus in Missali indicatur quomodo Missa, more votivo, celebranda sit. Dici possunt, more votivo, Missae de Mysteriis, ubi Missae pro­ priae ab Apostolica Sede indultae sunt. 1507. — Undeviginti in fine Missalis enumerantur Missae votivae ad diversa, nempe: 1. Pro eligendo Summo Pontifice. 2. In die Creationis et Coronationis Papae et in eorum die­ rum anniversario. Caput I. - De Missis votivis 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 529 In Consecratione Episcopi. In anniversario Electionis et Consecrationis Episcopi. In collatione sacrorum Ordinum. Pro Sponso et Sponsa. Pro Fidei propagatione. Contra paganos. Ad tollendum schisma. Tempore belli. Pro pace. Pro vitanda mortalitate. Ad postulandam gratiam Spiritus Sancti. Pro remissione peccatorum. Pro peregrinantibus et iter agentibus. Pro infirmis. Ad postulandam gratiam bene moriendi. Pro quacumque necessitate. Pro gratiarum actione. 1508. — In Missis votivis Mysteriorum et Sanctorum adhi­ betur color ut in eorum Festis. In votiva tamen de Passione Domini color erit violaceus; pro Missa votiva S. loannis Baptistae et Ss. In­ nocentium rubro colore utendum est. In Missa pro eligendo Summo Pontifice et in Missa ad postu­ landam gratiam Spiritus Sancti color ruber erit; in Missis Creationis et Coronationis Papae et in eorum dierum anniversario utendum est albo colore; item albo colore utendum in Missis in anniversario Electionis et Consecrationis Episcopi atque in Missa pro Sponso et Sponsa; in Consecratione Episcopi color erit de Officio diei. Quando sacri Ordines conferuntur in Sabbatis quatuor Tempo­ rum et in Sabbato infra Hebdomadam IV Quadragesimae, color erit ruber pro Sabbato infra Octavam Pentecostes, violaceus pro aliis Sabbatis; in collatione sacrorum Ordinum, extra hos dies, color erit de Officio diei. In Missa pro gratiarum actione adhibetur color conformis Missae quae eligitur. In reliquis Missis votivis ad diversa utendum est colore violaceo. Articulus II. De Ritu Missae votivae quae non celebratur pro re gravi. 1509. — In Ritu pro Missis votivis quae non celebrantur pro re gravi servando, praecipue sequentia animadverte: 34 _ Moretti, De s. Functlonibiu - II. 530 Pars III. - Appendix II L - Introitus. — Tempore Paschali duo Alleluia in fine Introitus adduntur, sed non adiiciuntur ubi apposita iam sunt. Si in Missa adsit Introitus: Gaudeamus etc., ille omittitur, et alter adhibetur de Communi, nisi secus proprio in loco adnotetur. II. - Gloria in excelsis. — Non dicitur: Gloria in excelsis etc., si excipias: 1. Missam B. Μ. V. ubi celebratur in Sabbato, et infra Octa­ vam alicuius Festi eiusdem. 2. Missam Angelorum, quocumque die celebratur. 3. Missam Sanctorum, si celebratam infra Octavam eorun­ dem Festorum. 4. Missam Sanctorum de quibus, tametsi Officium non fiat, in illo tamen die eorum memoria fit in Martyrologio Romano. III. - Orationes. — In Orationibus verba: solemnia, nalalitia, festivitas, solemnitas et similia, in magis congrua: memoria, vel conimemoratio, mutantur; verba: annua, hodie et similia, omittuntur (DD. 2427 ad 2; 3922, III, 1). a) In die ritus simplicis tres, vel quinque, vel septeni Orationes ad Celebrantis arbitrium dicuntur, sed neve minus tribus, neve plus septem. b) In die ritus semiduplicis tres Orationes dicuntur. c) In die ritus duplicis, si Missae votivae ex privilegio cele­ brantur, omittitur tertia Oratio de Tempore. Secunda Oratio regulariter erit de Officio diei, nisi huic praepo­ nenda sit Commemoratio a Missa inseparabilis, ut in Missa S. Petri. Commemoratio S. Pauli. Tertia Oratio erit prima ex Orationibus pro diversitate Tem­ porum assignatis, quoties aliqua Commemoratio vel aliquae Comme­ morationes non occurrerint. Orationes pro diversitate Temporum assignatae sunt sequentes: 1. Per Adventum, exceptis Missis de B. Maria Virgine et iis in quibus de eadem Commemoratio fit, et excepta pariter Missa votiva de Omnibus Sanctis, 2a Oratio erit de Sancta Maria: Deus, qui de Beatae etc., 3a contra persecutores Ecclesiae vel pro Popa. 2. A Nativitate Domini usque ad diem 2 Februarii inclusive, exceptis Missis de B. Maria Virgine, et iis in quibus de eadem Comme­ moratio fit, et excepta pariter Missa votiva de Omnibus Sanctis, 2a Oratio erit de Sancta Maria: Deus, qui salutis etc., 3a contra per­ secutores Ecclesiae vel pro Papa. Caput I. - De Missis votivis 531 3. A die 3 Februarii usque ad Feriam III post Dominicam Quinquagesimae, et a Dominica I post Pentecosten usque ad Sab­ batum ante Dominicam I Adventus inclusive, exceptis tamen om­ nibus Octavis et Vigiliis, si de eis fiat saltem Commemoratio; item exceptis Missis de B. Maria Virgine et iis in quibus de eadem Com­ memoratio fit, et excepta pariter Missa votiva de Omnibus Sanctis, 2a Oratio erit ad poscenda suffragia Sanctorum, A cunctis etc., 3a ad libitum. In Missis vero S. Joseph, et Ss. Petri et Pauli, in Oratione: A cun­ ctis etc., atque in eorum « Postcommunio», omittuntur eorum nomina. Oratio ad libitum sic vocatur, non quod pro libito dici vel omitti possit, sed quia Celebrans aliquam eligere potest. 4. A Feria IV Cinerum usque ad Sabbatum post Dominicam IV Quadragesimae inclusive, exceptis Missis de B. Maria Virgine, et iis in quibus de eadem fit Commemoratio, et excepta pariter Missa votiva de Omnibus Sanctis, 2a Oratio erit ad poscenda Suf­ fragia Sanctorum: A cunctis etc., 3a pro vivis et defunctis: Omni­ potens etc. 5. Infra Hebdomadam Passionis dicitur tantum 2a Oratio contra persecutores Ecclesiae vel pro Papa. 6. A Feria II post Dominicam in Albis usque ad Ascensionem, exceptis Missis de B. Maria V., et iis in quibus de eadem fit Comme­ moratio, et excepta pariter Missa votiva de Omnibus Sanctis, 2a Ora­ tio erit de S. Maria: Concede etc., 3a contra persecutores Ecclesiae vel pro Papa. 7. Infra Octavas communes et in diebus Octavis simplicibus quae infra Tempus n. 3 descriptum incidant, et in Vigiliis quae infra idem Tempus vel in Quadragesima usque ad Sabbatum post Dominicam IV inclusive occurrant, si de Octava vel Vigilia fiat saltem Commemoratio et dummodo Octava ipsa vel Vigilia non sit de B. Maria V. aut de Omnibus Sanctis, 2a Oratio erit de Sancta Maria: Concede, 3a contra persecutores Ecclesiae vel pro Papa. 8. In Missis votivis de B. Maria Virgine et de Omnibus Sanctis 2“ Oratio erit de Spiritu Sancto, 3a contra persecutores Ecclesiae vel pro Papa. Si eo die Oratio: Fidelium etc., pro Defunctis praescribitur, etiam in Missis votivis, paenultimo loco inter omnes Orationes, dicitur. IV. - Sequentia. — Si adest, semper omittitur. V. - De Symbolo. — Credo, etiam infra Octavas communes, semper omittitur. c Pars Ill. - Appendix II 532 VI. - Praefatio. — Praefatio propria adhibetur, si adsit, omissis verbis: hodierna die, in Praefatione de Spiritu Sancto, et adiectis verbis: Et te in veneratione, in Praefationibus de B. Maria V. et de S. loseph. Si vero Praefatio propria desit, dicitur Praefatio propria Officii primo loco commemorati, inter cetera, quae propriam Praefa­ tionem habeant, aut, ea deficiente, Praefatio de Octava communi, vel de Tempore, secus communis dicatur. VII. - Ite Missa est. — Dicitur: Ite Missa est, quoties in Missa recitatur: Gloria in excelsis; secus substituitur: Benedicamus Domino. VIII. - Ultimum Evangelium. — Semper legendum est Evangelium S. loannis. Si vero facta fuerit Commemoratio Feriae Quadragesimae, Passionis, Quatuor Temporum, II Rogationum, vel Vigiliae, aut Officii quae stricte proprium habeat Evangelium, dummodo (etsi tantum in principio) non sit idem cum illo Missae, legitur Evange­ lium proprium Feriae, vel Vigiliae vel Officii. Articulus III. De Missis votivis privatis. 1510. — Missae votivae privatae prohibentur: I. - In omnibus Officiis duplicibus; II. - In Dominicis licet anticipatis, vel quia impeditis, vel quoad Officium repositis; primo resumendis III. - Infra Octavas privilegiatas et in diebus Octavis simpli­ cibus etiam tantum commemoratis; IV. - In Feriis Quatuor Temporum; V. - In Feriis Adventus a die 17 Decembris occurrentibus; VI. - In Feriis Quadragesimae; VII. - In Feria II Rogationum et in Vigiliis; VIII. - In Ecclesiis ubi cuiuslibet Missae conventualis onus urgeat cui per alios Sacerdotes satisfieri nequeat; IX. - In Ecclesiis unam tantum Missam habentibus in Feria III Rogationum, si fiat Processio. - ’ Caput I. - De Missis votivis 533 1511._ Tabula de qualitate et ordine Orationum pro diversitate temporum in Missis votivis vel in Missis de Officio semiduplici aut simplici (1). V o Ό Q Q c c «Λ □ 1. Per Adventum, exceptis Missis de quibus sub n. 9 et 10................ 2. A Nativitate Domini usque ad diem 2 Febr. inclusive, exceptis Missis de quibus sub n. 9 et 10. . . . 3. A die 3 Febr. usque ad Fer. Ill post Dom. Quinq., exceptis Missis de quibus sub n. 9, 10 et 11 . . . A Fer. IV Cinerum usque ad Dom. Passionis, exceptis Missis de quibus sub n. 9, 10 et 12 .................... 5. A Dominica Passionis usque ad Sabb. in Albis....................................... 6. A Fer. II post Dom. in Albis usque ad Fer. VI post Oct. Ascen. inclus., exceptis Missis de quibus sub n. 9 Infra Octavam Pentecostes . . . . 8. A Doinin. I post Pent, usque ad Sabb. ante Dom. I Adventus, ex­ ceptis Missis de quibus sub n. 9, 10 et 11 .................................. 9. In Missis de B. Maria V.; per Occtavam Circumcis., sicubi haec celebrari debeat; in Vigilia et per Octavam atque in Miss. vot. Omn. Sanctorum.............................. 10. In Missis in quibus de B. M. V.,vel de Omn. Sanctis in horum Vigilia et per Octav. fiat tantum Commem. Per omnes Octavas, tam privilégiâtes quam communes, et in diebus Oc­ tavis Simplicibus, atque in Vigiliis: 1° a die 3 Febr. usque ad Fer. Ill I post Dom. Quinq.; 2° a Dom. I post Pent, usque ad Sabb. ante Dom. I Adv. ex­ ceptis Missis de quibus sub n. 9 et 10............................................. 12. In Vigiliis a Fer. IV Cinerum usque ad Dornin. Pass.......................... I **Q 'Z E ο c 3 w ο in II in II in II III II II III n II in II II Ill Ill 11 III I III I (I) Orationes pro diversitate Temporum semper Commemorationibus locum cedunt Ita ut, quando una Commemoratio fieri occurrat, omittatur Oratio quae in Tabula III signatur, si duae Orationes dicendae vel ea quae II indicatur, si una tantum dicenda; si vero plurcs Commemorationes occurrant tunc Orationes pro diversitate Temporum omittuntur. de T r in ita te Missa votiva SS. de S p ir itu S a n to Color A lb . Rub. A lb . 1______ de SS. S a c ra m . Missa V I I D o lo r . propria propria C/) zn tam.. C/i o m it t it u r dicitur © dicitur Gloria d ic itu r in S a b b . (2) d ic itu r o m it t it u r (3) o m it t it u r to CH tamA ro de p r o p r ia • R X3 o — 3 c ·. 3 q V io l. —_____ Rub. 1 u n a e x q u in q u e p ro d iv . T e m p , A lb . v e l d e lm m a c .v e l F e s ti <Λ o de P a ssio n e de C ru ce de S a c r. C o rd e lesu de B . M a ria V . v e l de Com m . de (D A n g e lis S a n c tis V io l. propria de p ro q u a e . n e c. e t c e te ris g 8? 2 tn 3 5 fi> u t in M is s a li 3— Î0 omittitur (7) Μ 1« fit tantum Coni, de dupl. 2 cl., de quavis Dom., de Fer.mai. - de Fer. 2 Rog., de Vig. aut Oct.priv. C o fi) o 2a et 3ft diei curr. - In Missis S. loseph vel Ss. Petri et Pauli quando dicenda est Orat.: A cunctis omittuntur « o cn — 2“ et 3n diei currentis eorum nomina MCfirin mnlt t itur it Si -° o omittitur de Cruce de Nativ. propria Praef. de Com m . (4) p ro p ria v e l de Com m . (4 )_ propria J' 3 'Z propriae etiamsi Missa votiva Praefationem propriam habeat η = a C/) Benedic. Domino Benedic. Domino Ite Missa est Ite Missa est * w rx . 1 enedic. Domino ·■· 3 In Sabb. Ite Missa tantum est ite Missa est est cn Benedicamus Domino cn S. loannis In principio etc. Si vero facta fuerit Corn, de Dom., de Fer. Quadr. vel Pass, vel 2 Rog. vel Quat. Temp, vel de Vig., Oct., vel de dupl. 2 cl. cum Evang. stricte pr., de iisdem legitur ult. Evangelium. 3 B 3 c 3 S. loannis: In principio, etc. Si vero facta fuerit Com. quae pr. Evang. habeat, dummodo (etsi tantum in principio) non sit idem cum illo Missae, ult. Evang. propr. legitur. In Miss. sol. vel cant, pro legendum est Fer. vel Vig. re non gr. O Γδ in Fer. Quadr., Quat. Temp, ac in Vig. Evang. ult. rn ω C/)’ 00 ·*■·· cn co Pars III. - Appendix II Articulus IV. De Missa votiva solemni et cantata pro re gravi. 1513. — Missa votiva solemnis pro re gravi et publica Ecclesiae causa ea est quae Officio diei per se non respondens, ab Ordinario loci, vel de eius consensu pro qualibet vice obtinendo, praescribitur, et solemniter celebratur cum populi concursu pro quadam spirituali vel temporali necessitate quae Communitatem ipsam afficiat. Ad eam celebrandam ergo non sufficit causa, licet gravis, alicuius privatae personae, sed requiritur ut publica sit, scilicet talis quae Communitatem, vel saltem eius maiorem partem tangat, v. gr. ad petendam pluviam, pro serenitate, pro quacumque necessitate; ad Summi Pontificis, Ordinarii loci, Principis sanitatem recuperandam; pro electione Pontificis Summi, Ordinarii loci, et quoad Religiosos pro electione Superiorum in generalibus, vel provin­ cialibus comitiis. Causae vero graves ad celebrandam Missam votivam solemnem non sunt: Abbatissae electio; vestitio, vel professio, religiosa; Neopresbyterorum primitiae, vel iubilaeum 50 annorum; solemnis processio, vel novena; initium anni scholastici; Titularis alicuius Confraternitatis, solemnitas alicuius Mysterii, vel Sancti, extra propriam diem peragenda, etc. 1514. — Missa solemnis votiva et cantata ex his desumenda est quae uti Votivae in Missali designantur; etiam esse potest de quolibet Sancto canonizato et descripto in Martyrologio Romano. In ritu pro Missa votiva solemni et cantata servando, praecipue sequentia animadverte: I. - Introitus. — Tempore Paschali duo Alleluia in fine Introitus adduntur, sed non adiiciuntur ubi apposita iam sunt. Si in Missa adsit Introitus: Gaudeamus etc., ille omittitur et alter de Communi adhibetur, nisi secus proprio in loco adnotetur. II. - Gloria in excelsis. — Semper dicitur, nisi in paramentis violaceis celebretur. III. - Orationes. — Post Orationem Missae votivae fit tantum Commemoratio, si occurrat, de duplici II classis, de quavis Domi­ nica, de Feria maiori (scilicet Advent., Quadrag., Passionis, II Rogat, et Quat. Temp. Sept.), de Vigilia Epiphaniae et de aliqua ex Octavis privilegiatis. Caput I. - De Missis votivis 537 Si vero Missa erit pro gratiarum actione, additur, sub unica con­ clusione cum prima Oratione, Oratio: Deus, cuius misericordiae etc. In Orationibus verba: solemnia, natalitia, festivitas, solemnitas et similia, in magis congrua: memoria, vel commemoratio, mutantur; verba: annua, hodie et similia, omittuntur (DD. 2427 ad 2; 3922, III, I). Collecta imperata omittitur nisi sit pro re gravi. IV. - Sequentia. — Si adest, semper omittitur. V. - De Symbolo. — Credo semper dicitur. VI. - Praefatio. — Praefatio propria adhibetur, si adsit, omissis verbis: hodierna die, in Praefatione de Spiritu Sancto; et adiectis verbis: Et Te in veneratione, in Praefationibus B. Mariae Virg. et S. loseph. Si vero Praefatio propria desit, dicitur Praefatio propria Officii, primo loco commemorati inter cetera, quae propriam Praefa­ tionem habeant; aut, ea deficiente, Praefatio de Octava communi, vel de Tempore, secus communis. Numquam ergo dicitur Praefatio Festi occurrentis quod non commemoratur. VII. - Communicantes et Hanc igitur. — Orationes: Communi­ cantes etc., et: Hanc igitur etc., propriae Octavae commemoratae adiunguntur, etiamsi Missa votiva Praefationem propriam habuerit. VIII. - Ite Missa est. — Dicitur quoties in Missa Gloria in excelsis recitatur, secus substituitur: Benedicamus Domino. IX. - De ultimo Evangelio. — Semper legendum est Evangelium S. loannis: In principio erat etc., nisi in Missa Commemoratio facta fuerit de Dominica, de Feria Quadragesimae vel Passionis vel secunda Rogationum vel Quatuor Temporum, vel de Vigilia, Octava, vel de duplici II classis cum Evangelio stricte proprio; quo in casu de iisdem legitur Evangelium in fine. X. - Huiusmodi Missa in tono festivo canitur. 1515. — Missa votiva solemnis et cantata pro re gravi prohibetur: I. - In Dominicis 1 classis; II. - In Duplicibus I classis; III. - Feria IV Cinerum; Feria II, III, IV Maioris Hebdomadae; IV. - In Vigiliis Nativitatis Domini et Pentecostes; V. - In Commemoratione Omnium Fidelium Defunctorum; VI. - In Ecclesiis ubi cuiuslibet Missae conventualis onus urgeat, cui per alios Sacerdotes satisfieri nequeat; 538 Pars III. - Appendix II VII. - In Ecclesiis unam tantum Missam habentibus prohibetur etiam die 2 Februarii, si fiat benedictio Candelarum, et in Litaniis Maioribus et Minoribus, si fiat Processio. His diebus loco Missae votivae addi potest ipsius Oratio, sub unica conclusione cum Oratione Missae solemnis diei, etsi Conventualis, dummodo non sit dies Commemorationis Omnium Fidelium Defunctorum, aut Duplex I classis Festi primarii Domini Ecclesiae universalis: qui sunt: Nativitas Domini, Epiphania, Feria V in Coena Domini, Sabbatum Sanctum, Pascha, Ascensio, Pentecostes, SS. Trinitas, Corpus Christi, Sacratiss. Cor lesu, et Festum D. N. I. C. Regis; in quibus omnibus prohibetur etiam Commemoratio Missae votivae. VIII. - In Feriis tamen II et III Paschae et Pentecostes non excluditur praedicta Commemoratio. Ita prohibetur ipsa Missa votiva, et eius Commemoratio, diebus quibus fit Officium aut etiam tantum Commemoratio, aut occurrat Vigilia, aut dies infra Octavam, quamvis simplicem, de identico Domini Mysterio vel de eadem Sancti Persona, de qua canenda esset Missa votiva. Tunc loco Missae votivae canitur Missa conve­ niens Officio, vel Commemorationi, aut Vigiliae, aut Octavae cum Commemorationibus quae huic Missae votivae conveniunt. Articulus V. Dc Missa votiva solemni vel cantata pro re non gravi. 1516. — Missa votiva solemnis vel cantata pro re non gravi prohibetur: I. - In omnibus Officiis duplicibus; II. - In Dominicis licet anticipatis, vel etiam quoad Officium repositis; III. - Infra Octavas privilegiatas; IV. - Feria IV Cinerum et Feria 11,111 et IV Maioris Hebdomadae; V. - In Vigiliis Nativitatis, Epiphaniae, et Pentecostes; Ci VI. - In Ecclesiis ubi cuiuslibet Missae conventualis onus ur­ geat, cui per alios Sacerdotes satisfieri nequeat; VII. - In Ecclesiis unam tantum Missam habentibus prohibetur etiam diebus Rogationum, si fiat Processio. De Missae partibus quibus praecipue attendendum est in ritu pro huiusmodi Missa servando v. n. 1509. Caput Π. - Dc nonnullis Missis votivis particularibus 539 CAPUT II. DE NONNULLIS MISSIS VOTIVIS PARTICULARIBUS Articulus I. De Missa votiva solemni quatuor Festorum quorum solemnitas transfertur in Dominicam sequentem. 1517. — Ex induito reductionis Festorum concesso Reipublicae Galliarum territorio per Em.um Cardinalem Legatum Caprara die 9 Aprilis 1802 et servando in omnibus locis et Dioecesibus ad quae indultum hoc extensum est, quatuor sunt Festa quorum solemnitas transfertur in Dominicam proximiorem non impeditam, nimirum: Epiphaniae Domini, SS. Corporis Christi, Ss. Apostolorum Petri et Pauli et Ss. Patronorum locorum, quando infra hebdomadam occurrunt. Nomine Patroni loci intelligitur Patronus praecipuus civitatis, oppidi, vel pagi, atque etiam, in illius defectu, Patronus Dioecesis qui, ante indultum, feriationem habuit (D. 3754 ad 1). 1518. — In omnibus Ecclesiis et Oratoriis publicis, dummodo de more Missa in Festis cantetur, debet in Dominica praedicta una .Missa solemnis de Festo, quoad solemnitatem translato, ad instar .Missae votivae solemnis cantari. Excipiuntur ecclesiae Regularium et Monialium, si contraria consuetudo in eis vigeat (D. 2974 ad 5). Missa solemnis de praedictis Festis translatis cantari potest, etsi non debet, etiam in Oratoriis semi-publicis, ubi singulis Dominicis Missa solet cantari (D. 4269 ad 9). 1519. — Haec Missa cantari potest in omnibus Dominicis per annum, quibusdam maioribus exceptis, sed advertendum est: I. - Si Festum, cuius transferenda esset solemnitas, incidat in Dominica I classis, Palmarum excepta, Missa canitur de Dominica, cuius primae Orationi adiungatur sub unica conclusione occurrentis Festi Commemoratio, et de eius solemnitate nihil amplius fiat. Si vero incidat in Dominica Palmarum, aut in Festo aliquo ex solemnioribus Ecclesiae universalis, nulla de eo Commemoratio fiat, neque transferatur solemnitas, sed tantum Officium iuxta Rubricas (D. 3754 ad III); 540 Pars HI. - Appendix II II. - Si solemnitas ipsa translata incidat in Dominica I classis, vel in qua Vigilia Nativitatis Domini occurrit, vel in Festo Circum­ cisionis aut in die Octava Epiphaniae, Missa erit de Dominica, vel de Festo, et dicta solemnitas in proximiorem Dominicam liberam transferatur (/. c. ad IV); III. - Si solemnitas translata incidat in Dominica in qua Festum duplex I classis occurrit, Missa de eadem solemnitate cantatur, modo Festum, ad quod ipsa solemnitas pertinet, sit dignius; secus transferatur ulterius in proximiorem Dominicam non impeditam (/. c. ad V); IV. - Occurrentibus duabus solemnitatibus fit de digniori, trans­ lata altera (/. c. ad VI). 1520. — Pro solemnitate, quae transfertur, unica Missa can­ tatur, more votivo solemni, ut in Festo, et fit Commemoratio Domi­ nicae et duplicis II classis tantum; Collecta imperata, nisi pro re gravi, omittitur. In Dominica infra Octavani SS. Corporis Christi dicitur Sequentia: Lauda Sion etc. (D. 4273 ad 6). Circa Praefa­ tionem servanda est regula tradita n. 1514, VI, de Missis votivis solemnibus pro re gravi. Ultimum Evangelium dicitur de Dominica. Articulus II. Missa de Festis olirn Dominicis adnexis. 1521. — Festa ritus duplicis 1 et II classis olim Dominicis adnexa, nunc habent privilegium quoad Dominicam cui affixa erant. Pro Ecclesia universali haec festa sunt: I. - Solemnitas S. loseph, Patroni Eccl. univ. (Dominica 111 post Pascha), dupl. 1 cl.; II. - Nativitas S. loannis Bapt. (Dorn. IV lunii), dupl. 1 cl.; III. - Festum Pretiosissimi Sanguinis D. N. I. C. (Dorn. I lulii), dupl. 1 cl.; IV. - Festum S. loachim Patris B. Μ. V. Conf. (Dom. infra Oct. Assumptionis B. Μ. V.), dupl. 2 cl.; V. - Festum Septem Dolorum B. Μ. V. (Dom. Ill Sept.), dupl. 2 cl.; VI. - Festum Sacratissimi Rosarii B. Mariae V. (Dom. I Oct.), dupl. 2 cl. Caput II. - De nonnullis Missis votivis particularibus 541 Pro Ecclesiis particularibus eodem gaudent induito illa Festa ritus duplicis 1 et 2 classis quae, usque ad annum 1913, Dominicis affixa erant. De Festo ritus duplicis I classis, et de Festo Sacratissimi Ro­ sarii B. Μ. V., permittuntur illa Dominica omnes Missae, praeter conventualem tantum, de Festo (D. 4308, I, n. 2). Si Festum sit ritus duplicis II classis, excepto Festo SS. Rosarii B. Μ. V., permittitur una tantum Missa, lecta vel cantata. In Missis de Festo ritus duplicis I classis fit Commemoratio duplicis II classis, si occurrat, et Dominicae. In Missis vero de Festo ritus duplicis II classis fit Commemoratio Officii ritus duplicis maioris, aut minoris, et semiduplicis (non autem de die infra Octavam communem) et, in Missis privatis, etiam ritus simplicis. 1522. — Hae Missae prohibentur in Dominicis Adventus, Septua­ gesimae, Sexagesimae et Quinquagesimae; in Dominicis Quadra­ gesimae, in Dominica Passionis, Palmarum et in Albis atque in omnibus Dominicis in quibus fit Officium nobilius Officio illius Festi duplicis I vel II classis; quo in casu, in omnibus Missis, quae alioquin de solemnitate externa permitterentur, addi potest Oratio de solemnitate sub unica conclusione, praeterquam in Duplicibus I classis primariis Domini Ecclesiae universalis. Articulus III. Missa votiva solemnis de Festo Patroni principalis, Tituli vel Dedi­ cationis propriae Ecclesiae, Tituli vel S. Fundatoris Ordinis seu Congregationis. 1523. — Si Festum Patroni principalis, aut Tituli, vel Dedica­ tionis propriae Ecclesiae, aut etiam Tituli, vel Sancti Fundatoris Ordinis, seu Congregationis, per accidens impediatur, de eo in sua die permittitur una Missa in cantu. Haec Missa, iisdem diebus quibus Missa votiva solemnis pro re gravi (vide n. 1515), prohibetur. Diebus impeditis fit Commemoratio Festi in Missa cantata diei currentis, quamvis Conventuali, sub unica conclusione, iuxta regulas traditas sub eodem numero. i à 542 Pars III. - Appendix II Articulus IV. Missa de iisdem Festis translatis in Dominicam minorem proxime sequentem. 1524. — In Dominicis minoribus per annum in Ecclesiis et Oratoriis publicis, aut semi-publicis, ubi reponatur solemnitas externa Festi Patroni principalis, aut Tituli, vel Dedicationis propriae Eccle­ siae, aut etiam Tituli, vel Sancti Fundatoris Ordinis, seu Congrega­ tionis, quod infra praecedentem hebdomadam occurrerit, cani potest Missa de solemnitate translata et de ea pariter legi potest unica Missa. 1525. — Hae Missae prohibentur: I. - In Dominicis minoribus in quibus occurrit Festum ritus duplicis I classis; II. - In Dominica minori in qua dies 2 Februarii et 25 Aprilis occurrunt, si secus Candelarum benedictio, aut Processio Litaniarum, omittenda esset; III. - In Ecclesiis ubi cuiuslibet Missae conventualis onus urgeat, cui per alios Sacerdotes satisfieri nequeat. In Dominicis impeditis, in Missa cantata, etsi Conventual!, et in una lecta diei, Orationi primae addi potest Oratio de solemnitate externa sub unica conclusione, praeterquam in duplicibus primariis Domini 1 classis Ecclesiae universalis et in Officiis de identico Domini Mysterio, vel de eadem Sancti Persona. In hac Missa tantum fieri debet Commemoratio occurrentis duplicis II classis, Dominicae, Octavae privilegiatae et Vigiliae Epiphaniae. Articulus V. Missa votiva solemnis occasione populi concursus. 1526. — In Ecclesiis ubi cum magno populi concursu, cuius rei iudex erit loci Ordinarius, celebretur Festum quod transferri, aut commemorari, vel accidentaliter omitti debeat, aut de Mysterio, Sancto vel Beato cuius mentio illa die fiat in Martyrologio, vel in eius Appendice pro respectivis Ecclesiis approbata, permittitur una Missa in cantu de illo Festo. Haec Missa, iisdem diebus quibus Missa votiva solemnis pro re gravi (vide n. 1515), prohibetur. Caput H. - De nonnullis Missis votivis particularibus 543 In hac Missa omnes Commemorationes fiunt quae conveniunt ritui duplici I vel II classis, si sub hoc ritu Festum in proprio Kalendario fuerit inscriptum; secus cum omnibus Commemorationibus ritui duplici maiori et minori congruentibus. Diebus impeditis fit Commemoratio Festi in Missa cantata diei currentis, licet Conven­ tual!, sub unica conclusione, iuxta regulas traditas sub n. 1515. Articulus VI. Missa votiva de Sacratissimo Corde lesu prima cuiusvis mensis feria VI. 1527. — In Ecclesiis et Oratoriis ubi peculiaria exercitia pietatis in honorem Divini Cordis, approbante Ordinario, mane peraguntur, permittitur Missa de Sacratissimo Corde lesu. Haec Missa dicitur cum Gloria in excelsis et Credo et unica Oratione (nisi occurrat duplex II classis, vel Feria maior de quibus fit Commemoratio, et si Festum duplex II classis commemo­ ratum habeat Evangelium stricte proprium, hoc Evangelium nec non Evangelium Feriae legitur in fine), quamvis sine cantu cele­ bretur. Omittuntur Preces a S. P. Leone XIII praescriptae, expleta Missa. 1528. — Haec Missa prohibetur: I. - Diebus quibus fit Officium aut Commemoratio de quolibet Festo Christi Domini; in Vigilia Epiphaniae; diebus infra Octavani, quamvis simplicem, cuiuslibet Festi Christi Domini; in Festo Purifi­ cationis B. Μ. V.; in Commemoratione Omnium Fidelium Defun­ ctorum; II. - Die II, III, IV mensis lanuarii, qua dic, more votivo solemni, dicitur Missa: Puer natus est nobis etc., de die 30 Decem­ bris; Feria VI post Octavam Ascensionis, qua die dicitur, more votivo solemni, Missa de Dominica infra Octavani Ascensionis; III. - In Festis duplicis I classis, quae non sint de Christo Domino; infra Octavani Pentecostes et infra Octavas alicubi privilegiatas, quae non sint de Christo Domino; quibus diebus, more votivo solemni, dicitur Missa diei currentis, addita Commemoratione de SS. Corde lesu sub unica conclusione cum prima Oratione; Caput II. - De nonnullis Missis votivis particularibus 545 Pars Iil. - Appendix II 544 IV. - In Ecclesiis, ubi cuiuslibet Missae conventualis onus urgeat, cui per alios Sacerdotes satisfieri nequeat; quo in casu, inore votivo solemni/ dicitur Missa conventualis, addita Commemoratione de SS. Corde lesu sub unica conclusione cum prima Oratione. Articulus VII. De Missis votivis SS. Cordis lesu in eius solemnitate externa translata. Articulus VIII. De Missa votiva S. Aloisii Gonzagae Confessoris. 1531. — In S. Aloisii Gonzagae Confessoris solemnitatis die ab Ordinariis designata, omnes Missae propriae de eodem S. Aloisio celebrari possunt (D. 3918). 1532. — Missa solemnis seu cantata de Festo S. Aloisii in eius solemnitate translata prohibetur: I. - In duplicibus I classis; 1529. — S. R. Congregatio rescribendum censuit: « Firmiter manente Festo SS. Cordis lesu Feriae VI post octavam Corporis Christi affixo, quotannis recolendo cum Officio et Missa propriis iuxta Rubricas et Decreta, eiusdem Festi externam solemnitatem, .... in alium diem a R.mis Ordinariis locorum designatam, posse in unoquoque anno transferri etiam cum privilegio celebrationis Missae propriae de ipsomet SS. Corde lesu » (D. 3960). 1530. — Missa solemnis seu cantata de Festo SS. Cordis lesu in eius solemnitate externa translata prohibetur: I. - In duplicibus I classis; II. - In Dominicis I classis. II. - In Dominicis I classis. Missae privatae prohibentur iisdem diebus notatis sub n. 1530. In Missa solemni et in Missis privatis, omnes Commemora­ tiones faciendae quae ritui minori respondeant, scilicet faciendae sunt omnes Commemorationes notatae in Kalendario Ecclesiae. Si vero Festum S. Aloisii, ex Induito Apostolico, sub ritu duplicis II classis celebratur, tum fiunt omnes Commemorationes ea die mirrentes praeterquam de die infra Octavam communem, et, extra Missas privatas, de Festo simplici, vel de die Octava item 'iniplici. Numquam omittatur Missa Conventualis Officio diei respondens, ibi eam celebrandi obligatio adsit. Missae autem privatae prohibentur: I. - In duplicibus I et II classis; II. - In Dominicis I et II classis; III. - In Feria IV Cinerum et in Feriis II, III, IV Maioris Hebdomadae; IV. - In Vigilia Nativitatis, Epiphaniae et Pentecostes; V. - Infra Octavas privilegiatas. In omnibus his Missis fit tantum Commemoratio: I. - De duplici II classis; II. - De Dominica quavis; III. - De Feria maiore et de Rogationibus; IV. - De Vigilia privilegiata et de Octava privilegiata. Numquam omittatur Missa Conventualis Officio diei respondens, ubi eam celebrandi obligatio adsit. Articulus IX. Missa votiva solemnis in anniversario Creationis ■ Coronationis Papae atque Electionis et Consecrationis Episcopi. 1533. — Missa in anniversario Creationis et Coronationis Papae debrari potest tantum ut Missa votiva solemnis (Addit, et Variat, h Ruhr. Missal., Tit. II, η. 4). 1534. — In anniversario tum Electionis aut Translationis, si ontigerit, tum Consecrationis Episcopi, in Ecclesiis Cathedralibus ■ Collegiatis Dioecesis praeter Missam Conventualem de die, vel 'iam a Rubricis praescriptam, accedente quidem Episcopi maniato, celebrari debet Missa votiva solemnis prout in Missali habetur, taec Missa modo privato celebrari nequit (Addit, et Variat, in 35 — Mohltti, De s. Functionibus - II. 546 Pars III. - Appendix II Ruhr. Missal., T. II, n. 5; D. 2823 ad II). Non est praeceptiva in Ecclesiis conventualibus, ant in aliis Ecclesiis dioecesis (DD. 2168: 3792 ad III). 1535. — Dies anniversaria Electionis aut Translationis pro om­ nibus Episcopis electis aut translatis ante diem XX Maii MCMX, computanda est a die Consistorialis publicationis; pro electis vero post illam diem, Anniversarium computandum est a die Consi­ storialis publicationis, quoad Episcopos in Consistorio electos, aut translatos; quoad ceteros Episcopos electos, aut translatos, ante publicationem in Consistorio, a die expeditionis Litterarum Apostolicarum ad electionem, seu translationem pertinentium. Item di­ cendum est de Episcopis ad Arcliiepiscopatum evectis. Si vero agatur de aliquo Episcopo Coadiutore cum futura successione, dies electionis censetur ille quo datae sunt Litterae Apostolicae pro Coadiutoria (DD. 2672 ad 3; 3440; 4254). 1536. — Haec Missa votiva solemnis canitur post Nonam, paramentis albi coloris, cum Gloria et Credo et Praefatione de Apostolis et in fine legitur Evangelium S. loannis: In principio erat etc., nisi in Missa Commemoratio facta fuerit de Dominica, de Feria Quadragesimae, vel Passionis, vel secunda Rogationum, vel Quatuor Temporum, vel de Vigilia, aut de die Octava Epiphaniae, vel de die infra Octavani privilegiatam I ordinis, vel de duplici II classis cum Evangelio stricte proprio, quibus in casibus, de iisdem legitur Evangelium in fine. Haec Missa prohibetur: I. - In Dominicis I classis; II. - In duplicibus I classis; III. - Feria IV Cinerum; Feria II, III, IV Maioris Hebdomadae; IV. - In Vigiliis Nativitatis Domini et Pentecostes; V. - In Commem. Omnium Fidelium Defunctorum; VI. - In Ecclesiis ubi cuiuslibet Missae Conventualis onusurgeati cui per alios Sacerdotes satisfieri nequeat; VII. - In Ecclesiis unam tantum Missam habentibus, prohibetur etiam die 2 Februarii, si fiat Benedictio Candelarum, et in Litaniis Maioribus et .Minoribus, si fiat Processio. Diebus impeditis canitur tantum Missa conventualis de Officio, et Orationi principali Missae, sub unica conclusione, additur Com­ memoratio pro Summo Pontifice, vel Episcopo. Commemoratio ista omittenda est in Festis duplicibus 1 classis primariis de Domino pro Caput II. - De nonnullis Missis votivis particularibus 547 Ecclesia universali, exceptis Feriis II et III post Pascha et Pente­ costen, et in die Commemorationis Omnium Fidelium Defunctorum. 1537. — Si anniversarium Summi Pontificis pro tota Ecclesia, vel Episcopi pro tota Dioecesi respective in perpetuum a duplici 1 classis, aut a Vigilia Nativitatis Domini, aut a Commemoratione Omnium Fidelium Defunctorum impediatur, Missa votiva fixe trans­ fertur in proximiorem sequentem diem in Kalendario universali, vel dioecesano, respective liberam a Festo duplici I classis. Et simi­ liter in proximiori sequenti die libera fixe reponitur anniversarium Episcopi, si eadem die occurrat cum alterutro anniversario Summi Pontificis. Articulus X. De Missa votiva pro Sponso et Sponsa. 1538. — In Missa votiva pro Sponsis adhibetur color albus; omittitur Gloria; tres Orationes dicuntur: prima scilicet eiusdem Missae votivae, secunda et tertia Officii diei currentis; si vero in duplicibus celebratur, fiunt tantum Commemorationes occurrentes et omittitur tertia Oratio de tempore; numquam omittuntur Col­ lectae imperatae. Non dicitur Credo. Praefatio semper erit Communis, nisi propria Officii commemorati, vel Octavae, vel Temporis occurrat, quo in casu dicitur ea de qua in Missa fit prius Commemoratio. Celebrans, responso a Ministro: Sed libera nos a malo, secreto dicit: Amen; deinde genuflectit et paululum ad cornu Epistolae se retrahit, ne terga SS. Sacramento vertat, ubi ad Sponsos conversus, iunctis manibus, super eos Orationes dicit: Oremus. Propitiare etc., et Oremus. Deus, qui potestate virtutis tuae etc. Completis Orationibus, Celebrans ad Altare se convertit, genuflectit, more solito, Patenam abstergit et dicit: Libera nos etc. Si consuetudo viget, pacem Sponsis dari posse instrumento videtur. Postquam pretiosissimum Sanguinem sumpsit, Sponsos commu­ nicat, si communicaturi sint. Dicto: Benedicamus Domino, Celebrans iterum ad Sponsos con­ versus, super eos, iunctis manibus, dicit Orationem: Deus Abra­ ham etc., postea, brevi sed gravi sermone, eosdem moneat ut sibi in­ vicem servent fidem: orationis tempore et praesertim ieiuniorum ac solenmitatibus casti maneant et vir uxorem atque uxor virum diligaj et in timore Dei permaneant. Accepto a Ministro aspersorio, eos aqua benedicta per modum Crucis aspergit et ad Altare conversus, more solito, dicit: Placeat tibi, sancta Trinitas etc. Legit in fine Evangelium 548 Pars HI. - Appendix II S. loannis, aut de Feria, vel de Vigilia ve! de Officio commemorato (stricte proprium), si huius facta sit Commemoratio. Omittuntur praescriptae preces a Summis Pontificibus (D. 4305). 1539. — Missa votiva pro Sponsis cum propria benedictione permittitur quotidie per annum, extra tempus clausum, nempe, a Nativitate Domini exclusive ad Feriam IV Cinerum exclusive, et a die Paschatis exclusive ad primani Dominicam Adventus exclu­ sive. Permittitur etiam, tempore clauso, quoties Ordinarius loci, ex iusta causa, benedictionem nuptialem permiserit. Prohibetur tamen: 1. in Dominicis ac Festis de praecepto etiam suppressis; 2. in duplicibus 1 et II classis; 3. in Vigiliis Nativitatis, Epiphaniae, Pentecostes; 4. infra Octavas Epiphaniae, Paschatis, Pentecostes et Cor­ poris Christi; 5. in Commemoratione Omnium Fidelium Defunctorum; 6. in Feria IV Cinerum, in Feriis 11, III, IV Maioris Hebdomadae; 7. in Ecclesiis ubi cuiuslibet Missae conventualis onus urgeat, cui per alios Sacerdotes satisfieri nequeat; et in Ecclesiis unam tantum Missam habentibus, diebus Rogationum, si fiat Processio. In his autem casibus exceptis, dicitur Missa de die, in eaque additur Oratio pro Sponsis, sub unica conclusione cum prima, atque datur benedictio pro eis propria. 1540. —Adverte tamen hanc benedictionem numquam dari posse: I. - Extra Missam; II. - Si Missa aut Commemoratio pro Sponsis haberi nequeat; III. - Si Sponsi absentes sint; IV. - Si uterque vel alteruter iam benedictionem acceperit, servata nihilominus, sicubi vigeat, consuetudine benedictionis ut supra impertiendae, si hanc vir tantum obtinuerit. Quod si nuptiae, tempore clauso, contractae fuerint, non concessa a loci Ordinario venia benedictionis nuptiarum, Missa cum propria benedictione differtur ad diem in qua, extra tempus clausum, Missa pro Sponsis vel eius Commemoratio permittitur (Addit, et Variat, in Rubr. Miss., Tit. II, η. 2; C. I. C. 1101,§ 1; DD. 3016 ad 1 ;3798 ad 4). 1541. — Ex induito Apostolico aliquando permittitur benedictio nuptialis extra Missam impertienda, iuxta formulam a S. Rituum Congregatione approbatam die 11 Martii 1914 et in Ritualis Romani appendice De Matrimonio insertam. Caput IL - De nonnullis Missis votivis particularibus 1542. — Tabula de Missa Votiva pro Sponsis Missa Color Dies Gloria Orationes Credo PraeL In Pine Ite Missa est In Dupl1 et II cl. Dicitur Ut in Kal. In Dom.; Fest. de præcept. et in Vig. privil · Ut in Kal. Ut in Kalendario Ut in Kalendario, In Feriis et, sub unica Ut in Oniitt. Omitt. privileg. conci, cum Orat. Kalendario Missæ, dic. Orat, Infra pro Sponsis Oct. privil. Dicitur Dicitur I et 11 Ord. Dieb. Rogat., si fiat Proces, in Eccl. I tt. Miss, hab. Omitt. In Festis inf. Oct. privil. III Ord. vel inf. Oct. commun. Ben. D.no Ite Missa est Ben. D.no Omitt. 2 de Off. curr., 3 de Octava; 4 De simpl. si adsit r— In Offic. de Oct. vel privil. IH Ord. vel commun. In Dupl. mai. et min. 2deOct.;3quæ in Kalend. dicenda est secundo loco v> c O Q co y. v: C/3 'Z CC c 2 de Off. curr. 3 Simpl. vel Fer. si occ. co e E.2 o ** ο In Semidupl. 2 de Off. curr. 3 Simpl. vel Fer. si occurr.; vel pro div. temp. In Dom. anticip. 2 de Dom. ant. 3 quæ in Kalend. dicenda erit secundo loco y: • 'X de Sanctiss. Trinit. In dic Commem. Omn. Fidel. Defunct, prohlb. Missa, Commem, et Boned. !IVi· 550 Pars HI. - Appendix II Articulus XI. De Missa votiva solemni pro Fidei Propagatione. 1543. — Summus Pontifex Pius XI per Rescriptum S. Rituum Congregationis diei 14 Aprilis 1926 concessit ut in occasione Fe­ storum, vel Comitiorum, pro Missionibus celebrari possit, de prudenti indicio Ordinariorum, Missa votiva pro Fidei Propagatione etiam in diebus ritus duplicis maioris et in Dominicis minoribus. Haec Missa celebratur cum paramentis violacei coloris, sine Gloria, cum omnibus Commemorationibus quae duplici conve­ niunt et dicitur Credo et Praefatio communis, vel propria Officii prius commemorati, et, in huius defectu, si celebretur infra Octavam quae propriam Praefationem habet, dicitur Praefatio de Octava, etiam non commemorata. Si celebretur infra tempus quod Praefa­ tionem propriam habet, dicitur Praefatio de tempore. Ultimum Evangelium dicitur S. loannis: In principio erat etc., nisi in Missa Commemoratio facta fuerit de Dominica, de Feria Quadragesimae, Passionis, secunda Rogationum. Quatuor Temporum, vel de Vigilia, vel de Octava, vel de Festo cum Evangelio stricte proprio; quibus in casibus, de iisdem legitur Evangelium in fine. In Ecclesiis ubi cuiuslibet Missae conventualis onus urgeat cui per alios Sacerdotes satisfieri nequeat, haec Missa votiva prohibetur; item prohibetur in Ecclesiis, unam tantum Missam habentibus, in Feria III Rogationum, si fiat Processio. Articulus XII. De Missa votiva et de collecta pro Fidei Propagatione (ex Decr. S. R. C. 4379 die 17 Nov. 1922). 1544. — Summus Pontifex Pius XI benigne concessit ut Missa votiva de Propagatione Fidei celebrari possit, semel in anno, diebus ab Ordinario cuiusque loci designandis, exceptis tamen: I. - Festis duplicibus I et II classis; II. - Dominicis maioribus; III. - Octavis I et II Ordinis; IV. - Feriis et Vigiliis quae sint ex privilegiatis. Haec Missa non est praeceptiva, sed indultiva, et die ab Ordi­ nario loci designata celebrari potest ab omnibus Sacerdotibus atque in quibusvis Ecclesiis et Oratoriis, etiam privatis, sed omitti ne- ■ I i Caput II. - De nonnullis Missis votivis particularibus 551 queunt Missae Conventuales, tam de occurrente Festo quam de Feria aut Vigilia, ubi earum onus urget iuxta Rubricas, neque Missa de Rogationibus, ubi fiat Processio, Missa pro oratione XL Horarum, neque aliae Missae praescriptae, sive ex Rubricis et Decretis, sive ex fundatione. Parochus vero eamdem Missam votivam pro Fidei Propagatione dicere potest, etiamsi die ab Ordinario designata Sacrum pro populo applicare teneatur. In hac Missa votiva pro Fidei Propagatione omittitur Gloria et dicitur Credo, atque facienda est Commemoratio de occurrente Festo, etiam simplici, de quavis Dominica, de Feria maiori, de Rogationibus, de quavis Vigilia, de Octava etiam communi, non autem de occurrente Feria per annum, aut de S. Maria in Sabbato, etiamsi de ea Officium fiat; item addendae sunt Collectae ab Ordi­ nario imperatae, etiam pro re non gravi, Oratio: Fidelium etc., pro Defunctis in prima die libera mensis et in Feria secunda libera cuiusque hebdomadae, non autem Orationes pro diversitate temporum assignatae (Addit, et Variat, in Ruhr. Miss., Tit. I Π, 2, 3; Tit. VI, 1). Quando huiusmodi Missa votiva impediatur, in Missa diei cur­ rentis fieri potest Commemoratio Missae votivae secus dicendae, sub unica conclusione cum prima Oratione (Addit, et Variat, in Rubr. Miss., Tit. V, η. 3), nisi occurrat Commemoratio Omnium Fidelium Defunctorum, aut duplex I classis Domini primarium universalis Ecclesiae praeterquam Feriae II et III Paschatis vel Pentecostes, in quibus permittitur. Quo in casu, ratione praefatae Commemorationis de Missa votiva, in Missa diei currentis dicitur Credo, nisi ritus sit simplex (loc. cit., Tit. VII, n. 3), non autem ultimum Evangelium de Missa votiva commemorata utpote quod non est stricte proprium iuxta Decret. S. R. C. 4369 (Ephem. Liturg. ann. 1923, pag. 6 et 7). 1545. — De Collecta pro Fidei Propagatione. — Pius Pp. XI per Rescriptum diei 14 Aprilis 1926 S. Rituum Congregationis concessit ut, ad omnes Missas paenultimae Dominicae Octobris, addatur tam­ quam Collecta pro re gravi Oratio pro Fidei Propagatione. Articulus XIII. De Missis in triduo vel octiduo solemniter celebrando intra annum a Beatificatione vel Canonizatione (ex Instruet. S. R. C. 25 Mar­ tii 1925; D. 4394). 1546. — In solemniis, sive triduanis sive octiduanis, quae in honorem alicuius Sancti, vel Beati, celebrari permittuntur, Missae Pars 111. - Appendix II 552 omnes de ipsa festivitate, ob peculiarem celebritatem, dicantur cum Gloria et Credo et cum Evangelio S. loannis in fine, nisi legendum sit aliud Evangelium, iuxta Rubricas. 1547. — Missa solemnis, seu cantata, ubi altera Missa de Officio currenti celebretur, dicatur cum unica Oratione; secus fiant tantum­ modo Commemorationes de duplici secundae classis, et omnes aliae quae in duplicibus primae classis permittuntur. Haec Missa prohibetur: - In Dominicis I classis; - In Festis duplicibus I classis; III - Feria IV Cinerum. Feriis II, III, IV Maioris Hebdomadae; IV - Infra Octavas Paschatis et Pentecostes; V. - In die Octava Epiphaniae et SS. Corporis Christi; VI - In Vigiliis Nativitatis Domini et Pentecostes; VII. - In Commemoratione Omnium Fidelium Defunctorum. 1548. — Missae lectae dicuntur cum omnibus Commemoratio­ nibus occurrentibus, sed Orationibus de tempore et Collectis exclusis. Hae Missae, praeter diebus supra citatis (n. 1547), etiam prohi­ bentur: - In Dominicis II classis; II. - In Festis duplicibus II classis; III. - Infra Octavas Epiphaniae et SS. Corporis Christi. Diebus impeditis Missae dicendae sunt de occurrente Festo, vel Dominica, aliisve diebus ut supra privilegiatis, prouti ritus diei postulat, cum Commemoratione de Sancto, vel Beato, et quidem sub unica conclusione cum prima Oratione. Haec tamen Commemoratio omittatur si occurrat duplex primae classis Domini primarium universalis Ecclesiae, praeterquam Feriae II et III Pa­ schatis et Pentecostes, in quibus ea permittitur. In Ecclesiis ubi adest onus celebrandi Missam quamlibet conventualem, eiusmodi Missa numquam omittenda erit. 1549. — Si Pontificalia Missarum de Sancto, vel Beato, ad Thro­ num fiant, haud Tertia canenda erit, Episcopo paramenta sumente, sed Hora Nona; quae tamen Hora de ipso Sancto, vel Beato, semper erit,’eaque, ad implendam Divini Officii obligationem, substitui non poterit Horae Nonae de die currenti. APPENDIX III. DE DIEBUS QUIBUS MISSAE DE REQUIE PROHIBENTUR CAPUT UNICUM. Articulus I. De diebus quibus Missae privatae de Requie prohibentur. 1550. — Missae privatae Defunctorum: I. - In Ecclesiis ubi funus exequiale persolvitur, etiam absente rationabilem ob causam, vel iam sepulto cadavere; II. - In die tertia, septima, trigesima et anniversaria ab obitu vel depositione, unica Missa lecta; III. - In opportuniori die post acceptum mortis nuntium; IV. - In Oratoriis semi-publicis, quae, deficiente Ecclesia vel Oratorio publico, horum locum tenent; unica die ad libitum ab obitu usque ad depositionem Defuncti; V. - In Oratoriis semi-publicis, quae locum non tenent Ec­ clesiae aut Oratorii publici; et in Oratoriis stricte privatis Defuncti, dummodo cadaver sit physice praesens in domo ubi erecta sunt ipsa Oratoria: quotidie ab obitu usque ad depositionem Defuncti. Prohibentur: 1. in Dominicis et Festis de praecepto, licet suppressis; 2. in duplicibus I vel II classis, etiam translatis; 3. in Commem. Omn. Fid. Defunctorum; 4. in Vigiliis privilegiatis Nativitatis Domini, Epiphaniae et Pentecostes; 5. in Feria IV Cinerum et Feriis II, III, et IV Hebdomadae Maioris; 6. infra quascumque Octavas privilegiatas, etiam III Ordinis. 1551. — In Ecclesia, vel Oratorio publico ac principali Sepul­ creti seu Coemeterii, rite erecto vel erigendo, imo et in quolibet Sacello Sepulcreti Missae quae inibi celebrari permittuntur possunt - 554 Pars III. - Appendix III esse de Requie, prohibentur tamen in diebus sub η. 1, 2, 4, 5, 6 supra notatis. Privilegium hoc non favet Ecclesiis vel Cappellis extra Coemete­ rium, subter quas, licet ad legitimam distantiam, alicuius Defuncti cadaver quiescit; neque Ecclesiis, Oratoriis publicis et Sacellis Se­ pulcreti, in quo olim cadavera sepeliebantur, nunc autem, qualibet ex causa, amplius sepeliri non soleant. Neque privilegium valet pro Ecclesiis quae, licet circumiacens habeant Coemeterium, tamen adiunctum habent onus chorale, vel animarum curam adnexam. 1552. — Missae quotidianae praeter diebus supra citatis η. 1, 2, 3, 4, 5, 6 etiam prohibentur: A) toto tempore Quadragesimae, excepta in unaquaque heb­ domada, post Feriam IV Cinerum, prima die libera a Festo ritus duplicis, a Feria Quatuor Temporum aut Vigilia; B) etiam si tantum commemoratis: a) in Feriis Quatuor Temporum; in Feriis Adventus a die 17 ad 23 Decembris inclusive; in Feria II Rogationum; b) in omnibus Vigiliis; c) in diebus Octavis simplicibus. C) in diebus in quibus primo resumitur Missa Dominicae praecedentis impedita. 1553. — Pro paupere defuncto, in Ecclesia in qua eius funus exequiale agitur, etiam absente cadavere, rationabilem ob causam, vel iam sepulto, permittitur unica Missa lecta pro die obitus. Attamen haec Missa prohibetur: r r» a) in Festis Nativitatis, Epiphaniae, Paschae, Ascensionis, Pentecostes, SS. Trinitatis, Corporis Christi, Sacratiss. Cordis lesu, D. N. lesu Christi Regis; Conceptionis Immaculatae, Annuntiationis et Assumptionis B. Mariae Virginis; Dedicationis S. Michaelis Ar­ changel!, Nativitatis S. loannis Baptistae, S. loseph (19 Martii), Feria IV infra hebdomadam secundam post Pascha, in qua eiusdem S. loseph Ecclesiae Universalis Patroni solemnitas agitur, Ss. Petri et Pauli, Omnium Sanctorum et ultimo triduo Maioris Hebdomadae; b) in Festis Dedicationis et Tituli Ecclesiae in qua funus persolvendum est, necnon Patroni Principalis loci, et pro Reli­ giosis Institutis in Festis Tituli, aut S. Fundatoris Ordinis, seu Congregationis. Caput un. - De diebus quibus Missae de Requie prohibentur 555 1554. — Tabula de Missis Defunctorum Mfssæ lectæ Missæ cantatæ C e >11 conceditur fi c r5 es P prohibetur ·/) O UJ § .2 * 7, 'Λ y - « * P P P P P P P P P P P P P I’ P P P . . P P P P Ult. trid. mai. Hcbd. - Dominicis Pasch. et Pent......................................................................... P P P P P P P P P P Temp, solemn. Exposit. Ss.mi Sacram. . Urg. onere Miss. Convent, ve! Paroch. . P Festis: Nativ., Epiph. et Ascens. D.ni SS. Trinit.................................................................... SS. Corp. Chr. - SS. Cordis I. - D. N. I. C. Regis Imm. Concept. - Annunt. - et Assumpt. B. Μ. V........................................................................ Dedic. S. Michaelis Arc. - S. loseph ( 19 mart.) Solemnit. S. loseph - Nativ. S. Io. Bapt. Ss. Petri et Pauli - Omn. Sanct...................... Dedic. et Titul. Eccl. pr. - Patron, princ. loci Titul. et S. Fundat. Ordin. sen Congreg. Commem. Omn. Fidel. Defunct........................ Die 2 Febr. - Fer. IV Ciner. - Dorn. Palmar, titan, maior. - Vigilia Pentec............................ titan. minor. . ......................................................... In Dornin, et Festis de praec., licet suppressis Vigil, et Oct. Nativ. et Epiph. Dom. . . . Fer. II, 111 et IV Mai. Hebdom....................... P P* I5 P P P* P c c c P P P P P P P P c P P P P P P P P P P P P P P Oct. Pasch. et Pent, (etiam fer. Il et III), Ascens., Corp. Chr. et SS. Cordis lesu . Reliq. Dupl. I et II cl............................................ Dupl. mai. et min...................................................... Domin. anticip. - Dornin, etiam quoad Offic. repos........................................................................ Die in qua resumit. Missa Dom. imped. . Feriis Quadrag. et Hebd. Passionis . . . Feriis Quat. Temp. - et Antiph. maior. . Dieb. Octav. simpl. - et Vigiliis commun. Semidupl. - et reliq. Simplic............................... Inf. Oct. comm. - et Fer. 6 post Oct. Ascens. Feriis Advent. - et Feriis commun. . . . c P P P P P P c c c P P c 1. Si Solemnitas hui. Festi transf. in Dom. prox, seq. Missa exseq. permit!, in Festo, et prohib. in Domin. 2. Dicit, tamen una ex Miss, de die cum com. Miss, exseq. sub un conci. 3. Prohib vero in Eccles. ! tt. Missam habent., si respective fiat Bened. Candel., Ciner., Palmar, lut Fontis baptism., vel Processio. 4. Permit!. tamen in fer. 3 Rogat, in Eccl. plur. Miss, hab.; ct ctiam in Eccl. I tt. Mirs, hab., si non fiat Processio 5. Pcrmitt. tamen prima die çuiusq. hcbd. libera iuxta Kalend. Eccl. In qua Missa celebratur. . .·· 1J 556 Pars ΙΠ. - Appendix III Articulus II. De diebus quibus Missa solemnis de Requie prohibetur. 1555. — Missa solemnis de Requie, praesente cadavere, etiam absente rationabilem ob causam, vel iam sepulto cadavere, permit­ titur in Ecclesia ubi exequiale funus Defuncti agitur, sed prohibetur, 1. in Festis Nativitatis, Epiphaniae, Paschae, Ascensionis, Pentecostes, SS. Trinitatis, Corporis Christi, Sacratiss. Cordis lesu, D. N. lesu Christi Regis; Conceptionis Immaculatae, Annuntiationis et Assumptionis B. Μ. V.; Dedicationis S. Michaelis Archangeli, Nativitatis S. loannis Baptistae, S. loseph (19 Martii), Feria IV infra hebdomadam secundam post Pascha, in qua eiusdem S. loseph Ecclesiae Universalis Patroni solemnitas agitur, Ss. Petri et Pauli, Omnium Sanctorum et ultimo triduo Maioris Hebdomadae; 2. in Festis Dedicationis et Tituli Ecclesiae in qua funus persolvendum est, nec non Patroni Principalis loci, et pro Reli­ giosis Institutis in Festis Tituli, aut S. Fundatoris Ordinis, seu Congregationis. Quando vero solemnitas alicuius Festi transfertur in Dominicam sequentem haec Missa prohibetur tantum in Dominica in qua agitur solemnitas externa. Quoties haec Missa, ut supra, impediatur, transferri potest in proximiorem sequentem diem similiter non impeditam. Absque induito speciali, in die obitus seu depositionis, nonnisi una Missa solemnis seu cantata, et in una tantum Ecclesia pro eodem Defuncto permittitur, nisi agatur de iis diebus in quibus omnes Missae privatae pro Defunctis permittuntur. 1556. — Missa solemnis de Requie in die tertia, septima, trige­ sima et anniversaria ab obitu vel depositione, et in opportuniori die post acceptum mortis nuntium cantari potest omnibus diebus praeterquam: 1. in Dominicis et Festis de praecepto, licet suppressis; 2. in duplicibus I vel II classis, etiam translatis; 3. in Commem. Omn. Fid. Defunctorum; 4. in Vigiliis privilegiatis Nativitatis Domini, Epiphaniae, Pentecostes; 5. in Feria IV Cinerum et Feriis 11, III et IV Hebdomadae Maioris; 6. infra quascumque Octavas privilegiatas etiam III Ordinis. Caput un. - De diebus quibus Missae de Requie prohibentur 557 1557. — Missa Quotidiana solemnis praeter diebus supra citatis (n. 1554 et 1555), etiam prohibetur: a) in duplicibus maioribus et minoribus; b) die quo occurrat Dominica licet anticipata, vel etiam quoad Officium reposita. 1558. — Quaelibet Missa solemnis Defunctorum, etiam in die aut pro die obitus, in Ecclesiis ubi habetur expositio SS. Sacramenti prohibetur toto expositionis tempore, praeterquam Missa de die Commem. Omn. Fid. Defunctorum. Insuper quaelibet Missa solemnis Defunctorum prohibetur quo­ ties urgeat obligatio Missae Conventualis vel Parochialis, cui per alios Sacerdotes satisfieri nequeat; item in Ecclesiis unam tantum Missam habentibus, prohibetur die 2 Februarii, Feria IV Cinerum, Dominica Palmarum et in Vigilia Pentecostes, si respective fiat benedictio Candelarum, Cinerum, Palmarum, aut Fontis Baptismalis; nec non in Litaniis sive Maioribus sive Minoribus, si fiat Processio. INDICES INDEX A L PH A B ETIC US Numeri indicant textus numeros marginales A Abacus - pro Funct. pontif.; cius forma, ubi et quomodo praeparandus 562, VII. Abbas « Nullius * - celebrans Matut. pontif. cum Laud. 821. — ad Matut. cum Laud. Defunct. 823. — celebrans Miss, pontif. 1493. ------- de Requie 1494. — celebrans Vesperas pontif. 819. ------- Defunct. 823. Abbas regularis de regimine - vide Abbas * Nullius ». — genuflexiones ei debentur in Eccl. suae iurisdictionis tantum 819, VI. Ablutio digitorum in Missa - Sacerdos a ieiunio dispensatus binam Missam cele­ brans sumere potest digitorum ablutio­ nem 1432. Absolutio Defunctorum - absente corpore non est praeceptiva post Miss, exequialem 1116. — praesente corpore, est praeceptiva post Miss, cxequlalem 1116. — quando impertienda a Card. Ordinis Episc. vel Presbyterorum post Miss, ab Episc. vel a Sacerd. celebratam 1117. — Episc. Ordin. impertire eam potest etiamsi Miss, non celebret 1117. — ad Pannum - ab Episc. impertienda in Throno 1142. -------- a Sacerd. impertienda 1329. --------post Miss, pontif. ad Fald. 1143. -------------dispositio 1144. -------------ab Episc. Ordin. impertienda, praesente Card. 1145. — ad Tumulum - post Miss, pontif. - ad Fald. 1146. ------------- ad Thronum 1141. -------- dispositio in exequiis S. Pontif., Card., Episcopi - absente corpore 1139. ------------ praesente corpore 1138. — — impertienda a Sacerd. - absente cor­ pore 1328. ------------- praesente corpore 1323-1327. Absolutiones quinque quando peragendae sunt 1114, 1115. — earum Ritus 1118-1140. — dispositio - ad Altare antequam proce­ datur ad Tumulum 1133. -------- ad quamlibet ex quattuor Absol. 1136. ------- ad Tumulum in excq. Summ. Pon­ tif., Card., Episc. - absente corpore 1139. ------------- praesente corpore 1138. — si quattuor Episc. non adsint, loco de­ ficientium Canonici Eccl. Cath. parantur; Canonicis deficient, parantur Sacerdotes in aliqua dignitate constituti 1115. 560 Index alphabeticus Accessus ad Chorum 513-515. Accessus ad Eccl. Cath. - Cardinalis 537. — Episc. Ordin. - cappa induti 519-526. rocchctto et mozzetta induti 533. ------- cum aliis Praelatis 529-531. ------- cum Magistratu 532. Accessus Episc. Ordin. ad Eccl. suae Dloec. 534-536. Accessus Magistratus ad Eccl. 532. Acolythi in Missa cantata sine Ministris sacris 1299-1301. Acolythus - ad bened. papalcm 968, IX. — ad Matut. pontif. cum Laud. 723, V, D. — ad Miss, lectam a Card, vel ab Episc. Ordin. 1078, II. — ad Miss, solemn. - cum assist. Episc. Ordin. 1000, V. --------pontif. - celebrante Protonot. Apost. - de num. Particip. 1496. ----------------- Supranumerario 1497; 1499. ----------------- ad instar Particip. 1500. ------------ ad Fald. - celebrante Episc. Ordin. coram Card. 1038, VIII. ----------------- celebrante Episc. extraneo 1056, VIII; 1058, VI. -------------ad Thronum 966, VI. — ad Vesperas pontif. - ad Fald. - cum assist. Episc. Ordin. 694, V. ------------ celebrante Episc. extraneo 701, 703. -------- ad Thronum 634. A eundis (Oratio in Missa) 1363. — quoad Regulares 1364. Administrator Apostolicus permanenter con­ stitutus, probabiliter eius nomen in Ca­ none exprimendum est 1390. Alleluia - Temp. Paschali et per Oct. Corporis Chr. in distributione s. Comm, additur post Antiph.: 0 sacrum etc. et post f. Panem etc. 1424. — omittitur quando s. Comm, distribuetur immediate ante vel post Miss, de Re­ quie 1481. Aloisius G. Conf. (S.) - in cius solcmnllatis die ab Ordin. omnes Miss, propriae cele­ brari possunt 1531. -------- de Comment in Miss, faciendis 1532. -------- quando prohibetur Miss, solemn. 1532. -------- quando prohibentur Miss. priv. 1532. Altare - quomodo incensandum 859, 870. — ordo eius thurificationis 873. — eius ornamenta ne adhibeantur ad Thumuli ornatum 1118, III. — eius ornatus - pro Miss, solemn. 1163, III. ------------- pontif. celebrante Episc. Ordin. 851, A, b. ------------- Defunct. 1313, III. -------- pro Vesp. solemn. 745, III. ------------- pontif. 562, IV. ------------- Defunct. 780, III. Altare SS. Sacrament! - ad Laud, solemn, non incensatur 801. Anniversarium - Coronat, et elect. Papae in co Miss. vot. solemn, celebrari potest 1533, 1536, 1537. — elect, et transi. Episc. - quomodo com­ putanda die anniv. 1535. -------- Miss, solemn, in eo 1536. ------------- quando prohibetur 1536, 1537. — Ordinationis sacerd. - Oratio in Missa 1367. Annulum - eius usus in Miss, celebratione 1345. Antiphona finalis B. Μ. V. - quando dicitur flexis genibus 771. — quando addenda ex praecepto in reci­ tatione priv. div. Offic. 847. Antiphonae - praeintonandae sunt Cano­ nicis, servato ordine praecedentiae tan­ tum 663. — quomodo praeintonantur 589. — ad Matut. pontif. 716. — ad Laud, post Matut. pontif. 720. — in Offic. pro Defunct, intonantur a Can­ toribus 733, 740, 782. — a quo et quibus praeintonantur - in Vesp. solemn. - cum assist. Episc. Ordin. 650, 658. ------------- pontif. ad Thronum - Episc. celebrante in crastinum 589. ------------------ Episc. non celebrante in cra­ stinum 643, 2, IV. Aqua benedicta - vide Aspersio. — de eius Ministro: -------- in Absol. Defunct. - ad Pannum - ab Episc. impertienda in Throno 1142. ------------- post Miss, pontif. ad Fald. 1143,VI. ------------------ celebrante Episc. Ordin. co­ ram Card. 1145, IV. ------------- a Sacerd. Impertienda 1330. ------------- ad Tumulum - post Miss, pontif. - ad Fald. 1146. ----------------------- ad Thronum 1141. ------------------ impertienda a Saccrd. - ab­ sente corpore 1328. ----------------------- praesente corpore 13141321. -------- ad quinque Absolutiones 1140, IV. Aspersio aquae benedictae - ab Episc. pe­ ragenda in Eccl. limine 525. Index alphabeticus ------ sl Episcopi adsint 530. — ante Miss, convent. - diebus dornin. praeceptiva est in Eccl. Cath. et Colleg. 1292. ------ eius Ritus 1292-1298. ----------- praesente Card, vel Episc. Or­ din. 1295, 129G. ------ fieri potest etiam coram SS. Sacr, exposito, omissa Alt. aspers. 1303. Assistens - ad Miss, lectam cum aliqua solemn, a Protonot. Apost. 1502. — primus - ad Miss, lectam a Card, vel ab Episc. Ordin. 1077, I, II. ----------- coram SS. Sacr. exposito, post n. 1093. ----------- coram Praelatis maioribus vel Principibus 1085. — secundus - ad Miss. lectam a Card, vel ab Episc. Ordin. 1077, 1, III. ----------- coram SS. Sacr. exposito, post n. 1093. Assistentes ad Vesperas - cantatas 778. — solemnes 754-762. ------ non sint Canonici, nisi consuetudo immemorab. adsit 752. ------ de eorum numero 753. ------ coram SS. Sacr. exposito 779. ------ cum assist. Episc. Ordin. 655-661. ------ pontif. - celebrante Protonot. Apost. -de num. Particip. 831, 832. ---------------- Supranumerario 836-838. ---------------- ad instar Particip. 841. ----------- ad Fald. cum assist. Episc. Ordin. 685-692. ---------------- celebrante Episc. extraneo 701, II, III; 703. ----------- coram SS. Sacr. exposito 725. Assistentia - Sacerd. caecus tenetur sub gravi in Miss, celebratione alterius Sa­ cerdotis ea uti 1426, I. — Saccrd. dextero vel sinistro brachio carenti semper in Miss, celebratione al­ terius Sacerdotis ea uti 1427, 2, I; 1428, 2, I. Ave maris stella - ad intonationem quo­ modo se gerit - Celebrans in Vesp. so­ lemn. 749. ------ cum assist. Episc. Ordin. 651. ------- Episc. in Vesp. pontif. - ad Fald. 680. ------------ad Thronum 566. B Baculus pastoralis - eo non utitur — Episc. in Mlss. pontif. dc Requie 1097. 36 Moretti, Dt s. Functionibus · II. 561 -------- Episc. in Miss. priv. etiam diebus solemnior. 1075, II. -------- Mctropolita in Dioec. Suffr. quando celebrat ad Thronum in cornu EpisL erectum 698, 1043. — in eius summitate pro Abbat. appensum sit velum albi coloris 818, ill. — de eius Ministro: -------- generatim 556. -------- ad bened. papalem post Miss, solemn. - cum assist. Episc. Ordin. 969, 970. ------------- pontif. 968, VIII. -------- ad Matut. pontif. cum Laud. 723, 11. -------- ad Miss, solemn. - cum assist. Episc. Ordin. 999, II. -------------pontif. - ad Fald. - cum assist. Episc. Ordin. 1052, VIII. ----------------- celebrante Episc. Ord. - co­ ram Card. 1038, II. ------------------ad Thronum 965. -------- ad Vesp. pontif. - ad Fald. - cele­ brante Episc. Ordin. coram Card., Legato, aut Metropolita 696. ------------ ad Thronum Episc. Ordin. - cele­ brante in crastinum 614-619. ---------------------- non celebrante in crasti­ num 643, 2, VIII. Benedictio nuptialis - 1540. — extra Missam 1541. Benedictio papalis - impertienda est expleta Miss, solemn. 967. — cius Ritus - post Miss, solemn, cum assist. Episc. Ordin. 969-970. — post Miss, solemn, pontif. 968. Benedictio solemn, in fine Vesp. pontif. ad Fald. - impertienda est ad Altare 682. -------- celebrante Episc. Ordin. coram Card. Legato, convenienter impertienda est a Card. 696. — ad Thronum impertienda est vel ad Sedem vel ad Altare 569, 570. Beneficiarius publicaturus Indulgentiam post bened. papalem 968, V. Binatlo Missae - de bina Missa ab eodem Sacerd. celebranda 1429-1432. Biretum nigri coloris - et stola nigri vel violacei coloris apponuntur supra Tu­ midum in cxcquiis Sacerdotis 1141. Biretum rubri coloris - apponitur supra Tumulum in excquiis Card.; apponi po­ test etiamsi Defunctus insignitus sit charactere episc. 1118, 111. Brachium - Instructio circa Miss, celebra­ tionem pro Sacerd. - brachio dextero cacante 1427. --------brachio sinistro carente 1428. 562 Index alphabeticus Caecus - celebrans Miss, ex privilegio, te­ netur sub gravi alterius Sacerdotis assi­ stentia uti 1426, I, 3. Caecutiens - Instructio pro Sacerd. caecu­ tiente circa Miss, celebrationem 1426. Caeremoniarii - duo in Eccl. Catii, regula­ riter assumuntur; utrique usus vestis violaceae competit 549. — de eorum officio 548. — de eorum qualitatibus 549. — regulae generales spectantes ad eorum officium 551. — Canonici esse possunt 550. Caeremoniarius - a Capitulis collegial, eli­ gatur ornatus iisdem qualitatibus quae in Caeremoniariis Eccl. Cath. requirun­ tur 552. — Eccl. colleg. - ei non competit usus ve­ stis violaceae 552. -------- Canonicus esse potest 550. — regulae spectantes ad eius officium 551. — ad Absol. Defunct. - ad Pannum 1329. --------ad Tumulum - absente corpore 1328. ------------ praesente corpore 1323-1327. — ad aspers. aquae bened. ante Miss, so­ lemn. 1292-1298. — ad Commun, faciendam in Miss, so­ lemn. 1285-1291. — ad Matut solemn, cum Laud. 792-801. -------- Defunct. 808-811. — ad Miss, lectam - a Card, vel ab Episc. Ordin. 1078, I. -------- cum aliqua solemn, a Protonot. Apost. 1502, 111. -------- coram SS. Sacr. exposito, post n. 1093. — ad Miss, solemn. 1249-1266. -------- coram SS. Sacr. exposito 1303-1312. -------- pontif. - celebrante Protonot. Apost. Supran. extra Urbem et propr. Dioec. 1499. ------------------ad instar Particip. 1500. — ad Miss, solemn, de Requie 1314-1321. — ad Vesperas solemnes 768-771. -------- coram SS. Sacr. exposito 779. -------- pontif. - celebrante Protonot. Apost. - de num. Particip. 833. ------------------Supranumerario 836-838; 840. ------------------ad instar Particip. 841. -------- Defunct. 781-785. Caeremoniarius primus - curam gerit circa Episc. personam 549. — ad Absol. Defunct. - ad Pannum - im­ pertienda in Throno 1142. -------------post Miss, pontif. ad Fald. 1143. ------------------ celebrante Episc. Ordin. co­ ram Card.1145. -------- ad Tumulum - post Miss, pontif. ad Fald. 1146. ----------------------- praesente Card. 1147. ------------------ ad Thronum 1141 — ad quinque Absolutiones 1131. — ad aspers. aquae bened. praesente Card, vel Episc. Ordin. 1295-1296. — ad bened. papalem post Miss, solemn. cum assist. Episc. Ordin. 969, 970. -------- pontif. 968, VI. — ad Matut. pontif. cum Laud, celebrante Abb. vel Praei. « Nullius » vel Abb. regul. de regim. 821. -------- celebrante Episc. Ordin. 722, I. ------- Defunct. - celebrante Abb. vel Prael. • Nullius » vel Abb. regul. de regim. 823. ------------- celebrante Episc. Ordin. 740-744. — ad Miss, solemn. - cum assist. Episc. Ordin. 993-997; 1001. -------- pontif. - celebrante Abb. vel Prael. « Nullius » vel Abb. regul. de regim. 1493. ------------- celebrante Metropolita in Dioec. Suffr. 1048. ------------- celebrante Protonot. Apost. - de num. Particip. 1496. ------------------ Supranum. intra fines suae Dioeces. 1497. ------------- coram SS. Sacr. exposito, post n. 1072. -------- ad Fald. - cum assist. Episc. Ordin. 1052, VI; 1053. ------------- celebrante Episc. Ordin. - coram Card. 1037, I. ------------------ coram Metropolita 1040. ------------- celebrante Episc. extraneo 1056. Ill; 1058, IV. -------- ad Thronum - celebrante Episc. Ord in. 944-950. ------------- celebrante Episc. extraneo 1054. — ad Miss, solemn. de Requie cum assist. Episc. Ordin. 1149-1151. — ad Miss, pontif. de Requie - celebrante Abb. vel Prael. « Nullius » vel Abb. regul. de regim. 1494. -------- celebrante Metropolita in Dioec Suffr., post n. 1162. -------- celebrans Protonot. Apost. - de num. Particip., post n. 1496. ------------- Supran. intra fines suae Dioeces, post n. 1497. -------- ad Fald. - cum assist. Episc. Ordin., post n. 1162. ------------- celebrante Episc. Ordin. - coram Card. 1162, III. Index alphabeticus 563 ________ coram Legato aut Metropo­ i-------- Defunct. - celebrante Abb. vel Prael. « Nullius » vel Abb. regul. de regim, 823. lita, post n. 1162. ---------- celebrante Episc. extraneo, post ------------- celebrante Episc. Ordin. 740-744. — ad Miss, solemn. - cum assist. Episc. n. 1162. ----- ad Thronum - celebrante Episc. Ordin. 998; 1001. Ordin. 1112, I. -------- pontif. - celebrante Abb. vel Prael. ---------- celebrante Episc. extraneo, post • Nullius » vel Abb. regul. de regim. 1493. n. 1162. ------------- celebrante Metropolita in Dioec. - ad Vesperas Solemn. - cum assist. Suffr. 1049. I------------- celebrante Protonot. Apost. - de Episc. Ord in. 666. ------pontif. - celebrante Abb. vel Prael. num. Particip. 1496. • Nullius » vel Abb. regul. de regim. 819. ------------------ Supranum. intra fines suae ---------- celebrante Metropolita in Dioec. Dioec. 1497. Suffr. 698. ------------- coram SS. Sacr. exposito, post ---------- coram SS. Sacr. exposito 725. n. 1072. ---------- ad Fald. - cum assist. Episc. ------------- ad Fald. - cum assist. Episc. Ordin. 693, I. Ordin. 1052, VII; 1053. ---------------celebrante Episc. Ordin. co­ ----------------- celebrante Episc. Ordin. ram Card., Legato, aut Metropolita 696. coram Card. 1037, II. --------------- celebrante Episc. extraneo -----------------------coram Metropolita 1040. 701, 703. ----------------- celebrante Episc. extraneo ---------- ad Thronum - Episc. Ordin. - ce­ 1056, IV; 1058, V. lebrante in crastinum 599-603. -------------ad Thronum - celebrante Episc. --------------- non celebrante in crastinum Ordin. 951-963. 643, 2, VII. ----------------- celebrante Episc. extraneo --------------- celebrante Episc. extraneo 1054. 699. — ad Miss, solemn, de Requie cum assist. — ad Vesperas Defunct. - celebrante vel Episc. Ordin. 1152-1154. praesente - Abb. vel Prael. « Nullius » — ad Miss, pontif. de Requie - celebrante vel Abb. regul. de regim. 823. Abb. vel Prael. « Nullius* vel Abb. regul. ---------- Episc. Ordin. 732-738. de regim. 1494. Caeremoniarius secundus - curam gerit -------- celebrante Metropolita in Dioec. Suffr., post η. 1162. circa Dignitatum, Canonicorum aliorum­ 1 que Ministrorum personas 549. -------- celebrante Protonot. Apost. - de num. Particip., post n. 1496. — ad Absol. Defunct. - ad Pannum - im­ pertienda in Throno 1142. ------------ Supranum. intra fines suae Dioec., I post n. 1497. ---------- post Miss, pontif. ad Fald. 1143. --------ad Fald. - cum assist. Episc. Ordin., --------------- celebrante Episc. Ordin. co­ ram Card. 1145. post n. 1162. ------ ad Tumulum - post Miss, pontif. -------------celebrante Episc. Ordin. - co­ ad Fald. 1146. ram Card. 1162, IV. -------------------- praesente Card. 1147. ----------------- coram Legato aut Metropo­ --------------- ad Thronum 1141. lita, post n. 1162. — ad quinque Absolutiones 1132. -------------celebrante Episc. extraneo, post — ad aspers. aquae bened. ante Miss, n. 1162. solemn. - cum assist. Episc. Ordin. 1003, --------ad Thronum - celebrante Episc. Ordin. 1112, II. V. ■----- praesente Card, vel Episc. Ordin. ------------- celebrante Episc. extraneo, post n. 1162. 1295, 1296. — ad bened. papalem post Miss, solemn. — ad Vesperas solemn. - cum assist. Episc. cum assist. Episc. Ordin. 969, 970. Ordin. 667-672. ------- pontif. - celebrante Abb. vel Prael. •------pontif. 968, VI. — ad Matut. pontif. cum Laud.-celebrante < Nullius > vel Abb. regul. de regim. 823. Abb. vel Prael. · Nullius » vel Abb. regul. ------------- celebrante Metropolita in Dioec. Suffr. 698. de regim. 821. ------celebrante Episc. Ordin. 722, II. ------------- coram SS. Sacr. exposito 725. 564 Index alphabeticus ------------ ad Fald. - cum assist. Episc. Ordin. 693, II. ----------------- célébrante Episc. Ordin. corarn Card., Legato, aut Metropolita 696. ----------------- celebrante .Episc. extraneo 701; 703. ------------ ad Thronum - Episc. Ordin. - ce­ lebrante in crastinum 604-610. ---------------------- non celebrante in crasti­ num 643, 2, VII. ----------------- celebrante Episc. extraneo 699. — ad Vesperas Defunct. - celebrante vel praesente - Abb. vel Praei. « Nullius » vel Abb. regul. de regim. 823. -------- Episc. Ordin. 732-738. Campanae - quando pulsari debent acce­ dente Episc. Ordin. ad Eccl. 523. Candela - de cius Ministro - generatim 555. -------- ad Absol. Defunct. - ad Pannum impertienda in Throno 1142. ----------------- post Miss, pontif. ad Fald. 1143, V. ------------ ad Tumulum - post Miss, pon­ tif. - ad Fald. 1146. ----------------- ad Thronum 1141. -------- ad quinque Absol. 1140, I. -------- ad bened. papalem post. Miss, so­ lemn. - cum assist. Episc. Ordin. 969, 970. -------------pontif. 968, VII. -------- ad Matut.-pontif. cum Laud. 723, 1. — — — Defunct. 740-744. -------- ad Miss. - lectam a Card, vel ab Episc. Ordin. 1078, II. -------------solemn. - cum assist. Episc. Or­ din. 999, I; 1001. -------------pontif. - celebrante Protonot. Apost. - de num. Particip. 1496. ---------------------- Supranum. 1497, 1499. ---------------------- ad instar Particip. 1500. ------------------ad Fald. celebrante Episc. extraneo 1056, V; 1058, VI. ------------------ ad Thronum 964. -------- Miss, solemn, de Requie cum assist. Episc. Ordin. 1154, I. -------- ad Miss, pontif. de Requie - ad Fald., post n. 1162. -------------ad Thronum 1113, I. -------- ad Vesperas solemn. - cum assist. Episc. Ordin. 673, I. ------------- pontif. - celebrante Protonot. Apost. - de num. Particip. 834. -----------------------Supranum. 838, 840. ---------------------- ad instar Particip. 841. ----------------- ad Fald. celebrante Episc. extraneo 701, 703. ------------------ ad Thronum - Episc. Ordin. celebrante in crastinum 611-613. ---------------------------- non celebrante in cra­ stinum 643, 2, VIII. -------- ad Vcsp. Defunct, celebrante Episc. Ordin. 735, 736. -------- Cardinalis assistentis - Miss, solemn, pontif. ad Fald. 1036, III; 1039. ------------- Miss, pontif. de Requie - ad Fald. 1162, IV. ------------- Vesp. pontif. ad Fald. 696. -------- Episcopi Ordin. assistentis - Miss, solemn, pontif. ad Fald. 1052, VIII; 1053. ------------- Missae pontif. de Requie ad Fald., post n. 1162. -------- Metropolitae assistentis - Missae solemn, pontif. ad Fald. celebrante Episc. Ordin. 1040. ------------- Miss, pontif. de Requie ad Fald. celebrante Episc. Ordin., post n. 1162. Candelabra - in Miss, et Offre. Defunct, numquam argentea vel deaurata sint 731, I; 1094, III. Candelabrum septimum - collocatur in eadem linea sex candelabrorum 851, A, b, I. — apponitur tantum quando Episc. Ordin. celebrat Miss, solemn, pontif., ibi. — in Miss, pontif. de Requie non apponitur etiamsi Episc. Ordin. celebret 1094, III, Candelae - Altaris - in Miss, et Offic. De­ funct. sint e cera communi 1094, III; 731, I. — distribuendae in Miss, solemn. Defunct, sint albi coloris, post n. 1094. — earum distributio et accensio in Miss, solemn. Defunct. 1111. Canonici - (vide etiam: Chorales) asso­ ciare Episc. Ordin. - cappa indutum omno tenentur 519-527. -------- mozzetta indutum duo tantum te­ nentur 533. — assumere paramenta suis locis in Choro non debent 562, 1. — ad Absol. Defunct. - ad Tumulum - po>t Miss, pontif. - ad Fald. 1146. ------------------ praesente Card. 1147. ------------------ ad Thronum 1141. — ad quinque Absolutiones 1129. — Antiphonae ab eis intonandae sunt, servato tantum ordine praecedentiae 663. — ad aspers. aquae bened. ante Mfe solemn. 1296. — ad Commun, faciendam in Miss, solemn. 1287-1290. Index alphabeticus — ad Completorium cum cantu 786-789. — ad Horas minores cantatas 805-806. — vel ceteri Chorales, iuxta consuetud., Lectiones legunt ad Matut. Defunct. 741. — legunt Lectiones ad Matut. solemn, pon­ tif. incipiendo a junioribus, 717. — eis Lectiones legentibus adhibere palmatoriam non licet 722, II. — ad Matut. solemn, cum Laud. 792-801. ------ Defunct. 808-811. ---------- celebrante vel praesente Episc. Ordin. 740-744. ------ pontif. cum Laud. 715-720. — ad Miss, solemn., post η. 1284. ------ cum assist. Episc. Ordin. 988-992; 1001. ------ pontif. - celebrante Metropolita in Dioec. Suffr. 1046, 1047. ---------- ad Fald. - cum assist. Episc. Ordin. 1052, V. ----------------celebrante Episc. Ordin. coram Card. 1034-1035. -------------------- coram Metropolita 1040. ----------- ad Thronum, celebrante Episc. Ordin. 938-940. ----------------celebrante Episc. extraneo 1054. ------ de Requie, post n. 1321. ----------- cum assist. Episc. Ordin. 1153. — ad Miss, pontif. de Requie - celebrante Metropolita in Dioec. Suffr., post n. 1162. ------ ad Fald. cum assist. Episc. Ordin., post n. 1162. ------ ad Thronum - celebrante Episc. Ordin. 1110, 1111. ----------- celebrante Episc. extraneo, post n. 1162. — ad Offic. divinum pontif. coram SS. Sacr. exposito 725. — ad Vesperas solemnes 763-764. ------ cum assist. Episc. Ordin. 662-665. ------ pontif. - celebrante Metropolita in Dioec. Suffr. 698. ----------- ad Fald. - cum assist. Episc. Ordin., post η. 1162. ----------- celebrante Episc. Ordin. coram Card., Legato, aut Metropolita 696. ----------- ad Thronum - Episc. Ordin. - ce­ lebrante in crastinum 593-598. ---------------------- non celebrante In crasti­ num, 643, 2, V. ---------------- celebrante Episc. extraneo 699. — ad Vesp. solemn. Defunct. 781-783. ------ celebrante vel praesente Episc. Or­ din. 732-738. I I ! I 565 Canonici Episcopi - in aspers. aquae bened. ante Miss, solemn, aspergendi sunt a Celebrante 1294. — associare tenentur Episc. Ordin. cappa indutum accedentem ad Eccl. vel ab ea recedentem 519. i — ad Circulum faciendum in Miss, solemn, cum assist. Episc. Ordin. procedere te­ nentur 988. — mitra linea - in Choro utuntur, quam 1 per seipsos imponunt 594. i — paramenta assumere suis locis in Choro possunt, ibi. — Pax quomodo eis datur 895. — thurificantur in Choro duplici ductu praesente Ordin. 591. Cantores - ad Absol. Defunct. 1141. — ad quinque Absol. 1130. — ad Completorium cum cantu 786-789. — ad Horas minores cantatas 805-806. — ad Matut. solemn. - cum Laud. 792-801. -------- Defunct, cum Laud. 807-812. ------------- celebrante Episc. Ordin. 740-744. -------- pontif. cum Laud. 724. — in Offic. divino non solemni 815. — ad Tertiam ante Miss, pontif. 941. — ad Vesp. solemn. 765-767. -------- coram SS. Sacr. exposito 779. -------- cum assist. Episc. Ordin. 673, VI. -------- pontif. - ad Fald. cum assist. Episc. Ordin. 694, VI. ------------- ad Thronum - Episc. Ordin. celebrante in crastinum 637-642. ----------------------- non celebrante in crasti­ num 643, 2, VI. -------- Defunct. 781-785. ------------- celebrante vel praesente Episc. Ordin. 733-738. Cardinalis - Absol. Defunct, quando imper­ tienda est a Card. Ordinis Episcoporum Miss, non celebrante 1117. — de eius accessu ad Eccl. 537. — ad aspers. aquae bened. ante Miss, solemn. 1295-1296. — genuflexio Episc. Ordin., eo praesente, omittitur 696; 1038. — Miss. priv. celebrans 1076, 1080. -------- coram aliis Praelatis vel magnis Principibus 1083-1086 -------- coram SS. Sacr. exposito 1088-1093. — Miss, solemn, pontif.* assistens, cele­ brante Episc. Ordin. 1007-1012. — Thronus cius exornari potest panno aureo 562, VI. — in cius exequiis - dispositio ad Tumu­ lum 1138, 1139. 566 Index alphabeticus -------- supra Tumulum apponitur biretum rubri coloris, quod apponi potest etiam si charactere episc. sit insignitus 1118, III. Caudatarius - dc eius officio generatim 558. — ad Matut. pontif. cum Laud. 723, III. — ad Miss, solemn. - cum assist. Episc. Ordin. 1 eue -------- pontif. - ad Fald. 1038, III. -------------ad Thronum 966, I. — ad Vesp. solemn. - cum assist. Episc. Ordin. 673, II. -------- pontif. - ad Fald. 694, VI. -------------ad Thronum 620-622. Celebrans In Miss. priv. - Regulae generales 1331-1339. — praeparatio ad Miss. 1340-1342; 1473. — Ritus celebrandi Miss. 1343-1422. -------- de Requie 1473-1481. Celebrans (Sacerdos) - ad Absol. Defunct. ad Pannum 1329, 1330. --------ad Tumulum - absente corpore 1328. ------------- praesente corpore 1323-1327. — ad aspers. aquae bened. ante Miss, so­ lemn. 1292-1298. ------- cum assist. Episc. Ordin. 1003, III. -------- praesente Card, vel Episc. Ordin. 1295, 1296. — ad Matut. solemn. - cum Laud. 791-803. Defunct, cum Laud. 807-812. — in Miss, cantata sine s. Ministris 1300, 1301. — in Miss. priv. - coram Praei, maioribus vel magnis Princip. 1484-1488. -------- coram SS. Sacr. exposito 1458-1470. — in Mlssa solemni 1173-1186. -------- cum assist. Episc. Ordin. 983; 1001. --------si Comm, administranda 1285-1291. -------- de Requie 1314-1321. ------------ cum assist. Episc. Ordin. 1152, I. -------- coram SS. Sacr. exposito 1303-1312. — ad Vesperas solemnes 746-751. --------cum assist. Episc. Ordin. 649-653. -------- Defunct. 781-785. -------- coram SS. Sacr. exposito 779. Ceroferarii - de eorum officio generatim 561. — ad Absol. Defunct, ad Pannum - ab Episc. impertienda in Throno 1142. -------- post Miss, pontif. ad Fald. 1143, V. ------------- celebrante Episc. Ordin. coram Card. 1145, IV. --------a Sacerd. impertienda 1329. — ad Absol. Defunct, ad Tumulum - post Miss, pontif. - ad Fald. 1146. ------------- ad Thronum 1141. -------- impertienda a Sacerd. - absente cor­ pore 1328. ------------- praesente corpore 1323-1327. — ad quinque Absol. 1140, VI. — ad aspers. aquae bened. ante Miss, solemn. 1292-1298. — ad bened. papalem post Miss, solemn. cum assist. Episc. Ordin. 969, 970. -------- pontif. 968, X. — ad Matut. solemn. - cumLaud. 799-801. -------- pontif. cum Laud. 723, V,B. -------- Defunct. 808-811. ------------- celebrante Episc. Ordin. 740-744. — ad Missam solemn. 1276-1284. -------- si s. Comm, administranda 1288-1290. cum assist. Episc. Ordin. 1 •IO i, IV; 1001. -------- coram SS. Sacr. exposito 1303-1312. -------- pontif. - ad Fald. 1056, VII; 1058, VI. ------------- ad Thronum 966, V. -------- de Requie 1314-1321. ------ ------ cum assist. Episc. Ordin. 1154, III. ------------- ad Fald., post n. 1162. ------------- ad Thronum 1113, V. — ad Vesperas cantatas 778. -------- solemnes 774-777. -------- cum assist. Episc. Ordin. 673, IV. -------- coram SS. Sacr. exposito 779. -------- pontif. - ad Fald. 701, VII; 703. ------------- ad Thronum 629-632. -------- Defunct. 781-784. ------------- celebrante vel praesente Episc. Ordin. 736-737. Cereus tertius - in Miss. priv. 1448. Chlrothecae - in Miss, pontif. de Requit Praelatus illis non utitur 1095. — de Clerico pro chirothecis ad bened. pa­ palem post Miss, solemn. - cum assist. Episc. Ordin. 969, 970. -------- pontif. 968, IX. Chorales - (vide etiam: Canonici) - de eorum ingressu ad Chorum - processionaliter 514. -------- singulatim 515. — de disciplina servanda in Choro 516. — de eorum egressu a Choro 518. — quomodo Pacem accipiunt et dant 939. — qui pileolo ex iure uti nequeunt quando illum deponere tenentur 517. — de eorum thurificatione 591. Circulus Canonicorum - etiam Canonici Episcopi tenentur illum facere 988. — dispositio ad illum 989. -------- si Thronus e regione Altaris stet 991. Collecta pro Fidei propagatione 1545. Collectae ab Ordin. imperatae 1368-1369. Index alphabeticus Color paramcntorum - in Missis votivis 1508. Commemoratio SS. Sacr. in Vesp. ratione exposit. non est facienda 727, V. Communio - eius administratio - in Missa priv. 1405-1412. ----------- immediate ante vel post 1424. ----------- de Ministro 1456, 1457. -------in Missa solemn. 1285-1291. ------- ad fenestellam Chori Monialium 1425. ------ de usu parvae patinae 1406, 1407. Completorium - praesente Episc. Ordin. 704. — cum cantu 786-789. Confessio - dispositio ad eam - in Miss, solemn. - cum assist. Episc. Ordin. 994996. ------- pontif. ad Thronum 947. Confiteor - Tonus ad Confiteor 916. Congregatio (Religiosa) - Miss, votiv. so­ lemn. de festo Tituli vel S. Fund. 1523. — de iisdem festis translatis in Domin. minor, proxime sequentem 1524. — quando haec Miss, prohibetur 1525. Cor lesu (Sacr.) - in cius solemn, externa translata Miss, votiv. 1529. ------- priv. quando prohibetur 1530. ------- solemn, quando prohibetur, ibi. — Miss. vot. in prima cuiusvis mensis Feria sexta 1527. ------- quando prohibetur 1528. Crux de eius loco quando super Alt. collocantur septem candelabra 851, A, — cius signa in Missa 1338. Crux archlepiscopalls - semper defertur cum Imag. Crucifixi ad Prael. conversa 559. Crux pectoralis - quomodo Praelato impo­ natur 582. Crux processionalls - non defertur in Absol. ad Pannum 1142. Crucifer Praelati - de eius offic. generatim in Funct. pontif. 559. — ad bened. papalem 968, XL — ad Matut. pontif. cum Laud. 723, IV. — ad Miss, solemn. - cum assist Episc. Ordin. 1000, IL ------- pontif. - ad Fald. - celebrante Episc. Ordin. coram Card. 1038, IV. ------------ ad Thronum 966, II. — ad Vesp. solemn. - cum assist. Episc. Ordin. 673, II. ------- pontif. - ad Fald. cum assist. Episc. Ordin. 694, VI. ------- ad Thronum 623, 624. 567 D Dedicatio Ecclesiae - Miss, votiv. sol. de eius festo - in sua die per accidens im­ pedita 1523. -------- in Domin. min. proxime sequentem 1524. -------- quando hae Miss, prohibentur 1525. Defuncti - vide: Absolutio; Matutinum; Missa de Requie, Vesperae. — eorum imagines ad Tumulum exponi nequeunt 1118, III. — insignia ei convenientia et ab Ecclesia non prohibita super Tumulum apponere licet, ibi. — sermo in eorum laudes habendus est post Miss, ante Absol. 1112, I. Diaconi Assistentes - de eorum offic. gene­ ratim in Funct. pontif. 540-544. — ad Absol. Defunct, ad Pannum ab Episc. impertienda in Throno 1142. -------- ad Tumulum 1141. — ad quinque Absol. 1119, III. — ad bened. papalem post Miss, solemn, cum assist. Episc. Ordin. 969, 970. -------- pontif. 968, III. — ad Matut. pontif. cum Laud. 712, II. — ad Miss, solemn. - cum assist. Episc. Ordin. 979-982. -------- pontif. 899-909. -------------coram SS. Sacr. exposito 1071. ------- de Requie - cum assist. Episc. Or­ din. 1151, 11. — ad Miss, pontif. de Requie 1103-1105. — ad Vesp. solemn. - cum assist. Episc. Ordin. 646-648. -------- pontif. - Episc. Ordin. celebrante in crastinum 580-588. ------------- non celebrante in crastinum 643, III. Diaconus - ad Absol. Defunct. - ad Pan­ num - post Miss, pontif. ad Fald. 1143, III — praesente Card. 1145, ΙΠ. a Sacerd. impertienda 1329, 1330. — — ad Tumulum - post Miss, pontif. ad Fald. 1146. -------------a Sacerd. impertienda - absente corpore 1328. ------------------ praesente corpore 1323-1327. — ad quinque Absol. 1119, IV. — ad aspers·. aquae bened. ante Miss. solemn. 1292-1298. -------- cum assist. Episc. Ordin. 1003, IV. k 568 Index alphabeticus ------- praesente Card, vel Episc. Ordin. 1295-1296. — ad bened. papalem post Miss, solemn. cum assist. Episc. Ordin. 969, 970. -------- pontif. 968, IV. — in Miss, solemn. - regulae generales 1165-1171. -------------circa genuflexiones 1172. -------- eius officium 1197-1221. -------------cum adest Presbyter Ass. 1222. ------------ si Communio administranda 12851291. --------coram SS. Sacr. exposito 1303-1312. --------cum assist. Episc. Ordin. 984-987; 1001. -------- pontif. generatim 545-547. -------------celebrante Metropolita in Dioec. Suffr. 1045. -------------ad Fald. - cum assist. Episc. Ordin. 1052, IV; 1053. ----------------- celebrante Episc. Ordin. co­ ram Card. 1022-1026. ----------------- celebrante Episc. extraneo 1056, 11; 1058, III. ------------ ad Thronum 910-923. --------de Requie, 1314-1321. ------------ cum assist. Episc. Ordin. 1152, II. --------pontif. de Requie-ad Fald. 1162,11. -------------ad Thronum 1106 1109. Dignior Capituli - in accessu ad Eccl. Cath. - Cardinalis 537. -------- Episc. Ordin. 522-524. -------- Legati 537. — in accessu Metropol, ad Eccl. Suffr. 537. Dlgnilates - paramenta pretiosiora et no­ biliora eis non conveniunt respectu Ca­ nonicorum 562, I. Dispositio - ad Absol. Defunct. - super Pannum post Miss, pontif. ad Fald. 1144. -------- ad Tumulum in excquiis S. Pontif., Card., Episc. - absente corpore 1139. ------------- praesente corpore 1138. — ad quinque Absol. - antequam proce­ datur ad Tumulum 1133. --------ad quamlibet ex quatuor Absol. 1136. — ad Alt. maius - pro Miss, solemn, pontif. - celebrante Metropolita in Dioec. Suffr. 1042. -------------ad Fald. celebrante Episc. Ordin. coram Card. 1006. ------------- ad Thronum 852. --------pro Vesp. solemn. - cum assist. Episc. Ordin. 645. -------------pontif. - ad Fald. cum assist. Episc. Ordin. 675. ------------------ ad Thronum 563. — ad Circulum Canonicorum 989, 991. — ad Confessionem in Miss, solemn. - cum assist. Episc. Ordin. 994-996. -------- pontif. 947. — ad Evangelii cantum 958-960. — ante Evangelii cantum - ante infim. Alt. grad. 954. -------- dum Diaconum petit bened. ad Thronum 956. Distributio et accensio candelarum in Miss, solemn, de Requie 1111. E Episcopi - quo ordine et quo modo eis Pax datur 895. — de eorum thurificationc - ad Miss, pon­ tif. 919. -------- ad Vcsp. pontif. 591. — in eorum excquiis apponitur super Tu­ mulum mitra simplex 1118, 111. Episcopi Canonici - vide: Canonici Episcopi. Episcopus extraneus - celebrans - Miss, pontif. ad Fald. - 1056, 1058, I. ------------------ cum assist. Episc. Ordin. 1052, II. ------------- ad Thronum 1054. ------------- coram SS. Sacr. exposito 10601069. -------- Vesp. pontif. - ad Fald. 701, I; 703. ------------------ cum assist. Episc. Ordin. 677684. ------------- ad Thronum 699. Episcopus Ordinarius - de eius accessu ad Eccl. Cath. - cappa indutus 519-526. ------------- cum Magistratu 532. ------------- cum aliis Praei. 529-531. -------- rocchetto et mozzetta indutus 533. — de eius accessu ad alias Eccl. Dioec. cappa indutus 534-536. — de eius recessu ab Eccl. Cath. cappa indutus 527-528. — ei genuflexio omittitur, praesente Card., Legato aut Metropolita 696, 1038, 1050. — ad Absol. Defunct. - ad Pannum - im­ pertienda in Throno 1142. ------------- praesente Card. 1145, I. -------- ad Tumulum 1141. — ad quinque Absol. 1119, L — assistens - Miss, solemn. 972-975. ------------- ad aspers. aquae bened. 1295» 1296. ------------- pontif. ad Fald. 1052,1; 1053. Index alphabeticus ---------- de Requie 1149, 1150. ------ Vesp. solemn. 640-648. ---------- pontif. 676, I. — celebrans Miss. - priv. 1076. ---------- coram aliis Praei. 1083-1086. ---------- coram SS. Sacr. exposito 10881093. ------ solemn, pontif. - ad Fald. - coram Card. 1013-1018. --------------- coram Card. Legato 1039. --------------- coram Legato aut Metropo­ lita 1040. ---------- ad Thronum 853-882. ---------- coram SS. Sacr. exposito 10601069. ------ pontif. de Requie - ad Fald. - coram Card. 1158-1161. --------------- coram Legato aut Metro­ polita, post n. 1162. ---------- ad Thronum 1095-1099. - ad bened. papalem - post Miss, solemn. 969, 970. ----------- pontif. 968, I. - ad Completorium 704. - ad Matut. pontif. cum Laud. 706-711. - Defunct. 740-744. ad Vesp. solemn, pontif. - ad Fald. coram Card., Legato aut Metropolita 696. ----- ad Thronum - si in crastinum | Miss, celebret 564-570. ----------------si in crastinum Miss, non ce­ lebret 643, 2, I. — ad Vesp. Defunct. 732-738. Evangelium - ubi canendum in Missa so­ lemn. 1259. ------ cum assist. Episc. Ordin. et in Miss, solemn, pontif. 957. ----------- dispositio - ante eius cantum 954, 956. ---------------- ad eius cantum 958-960. — stricte proprium 1419. — ultimum in Mlss. votlv. - priv. 1509, VIII. ------- solemn. 1514, IX. F Faldistorium - regulariter collocatur in plano seu pavimento Presbyterii 674, V. — de cius loco - in Funct. coram SS. Sacr. exposito 726, IV. ------- ad Tumulum 1118, III. — pro Episc. Ordin. poni potest super aliquod suggestum 695, V. 569 Fidelium animae etc. - dum hic Versiculus dicitur, in fine Offic., signum Crue, manu non est producendum 814, I. — Versiculus dicitur etiam - quando post Offic. sequitur Miss. 814, VI. -------- post Vesp. solemn, coram SS. Sacr. exposito 779, VII. — Versiculus omittitur - quando immed. sequitur Offic. parv. B. Μ. V., vel Offic. Defunct., vel septem Psalm. Poenit. vel solae Litan. 814, VI. -------- post Horam congruente, celebrante Episc. ad Thronum, vel Episc. Ordin. ad Fald. 856. 1015. -------- post Vesp. solemn. - cum assist. Episc. Ordin. 648. ------------- pontif. 568. Flores - quando prohibentur inter Alt. candelabra 562, IV; 731, I. Formula Indulgentiae - post bened., expleto sermone, vel in fine Miss, pontif. 890. — post bened. papalem 968 V. Fundator (S.) Ordinis scu Congregat. - Miss. vot. solemn, de eius Festo 1523. -------- translato in Dornin, minor, proxime sequentem 1524. ------------- quando prohibetur 1525. G Genuflexio - Abbati regul. debetur in suae jurisdictionis Eccl. tantum 819, VI. — Episc. Ordin. omittitur, praesente Card., Legato aut Metropolita 696, 1038, 1050. — in Miss. - priv. 1333. --------solemn. - regulae circa Ministrorum sacr. genuflexioncs 1172. Genuflexorium - pro Abb. « Nullius · vel regul de regim. nudum sit cum pulvinis tantum 818, VII. — pro Card, ornatur cum strato et pulv. violae, vel rubri coloris 562, IX. — pro Episc. extraneo nudum sit cum pulv. tantum 700, III. — pro Episc. Ordin. ornatur cum strato et pulv. virid. vel viol, coloris 562, IX. — pro Praei. « Nullius » nudum sit cum pulv. tantum 818, VII. — pro Protonot. Apostol. nudum sit cum pulv. tantum 824, V. — quo loco statuendum pro Praei, maiorib. assistentibus Miss. priv. 1083. Gloria In excelsis - dum a Choro canitur Celebrans et Ministri sacri sedere pos­ sunt 1176. Index alphabeticus 570 Gremiale de cius Ministro - in Miss, solemn, pontif. - celebrante Metropolita in Dioec. Suffr. 1050, III. ------------ ad Fald. - celebrante Episc. extraneo 105ΰ, VII; 1058, VI. ----------------- celebrante Episc. Ordin. co­ ram Card. 1038, V. -------------ad Thronum 966, III. -------------de Requie ad Thronum 1113, III. H Hebdomadarius - de eius officio 813. — de eius loco in Choro 791, 813. — ad Completorium - Episc. Ordin. prae­ sente 704. -------- cum cantu 786-789. — ad Horas minores cantatas 805, 806. — ad Matut. solemn, cum Laud. 792-801. -------- Defunct. 808-811. — in Officio sine cantu 814. --------ad Completorium 814, II. -------- ad Laudes 814, IV. -------- ad Matutinum 814, III. -------- ad Primam 814, V. -------- ad Tertiam, Sextam et Nonani 814, VI. --------ad Vesperas 814, I. Hora pro recitatione divini Offic. 'privatim 842. Hymnus - si ad eius principium genuflcctendum quomodo se gerit - Celebrans ad Vesperas solemn. 651. -------- Episc. ad Vesp. pont. - ad Fald. 680. ------------- ad Thronum 566. I ,1 Imago Defunct, ad Tumulum exponi ne­ quit 1118, III. Incensatlo - Altaris - ad Miss. 859 ; 872. -------------ordo illius incensationis 873. --------SS. Sacr. omittitur ad Laud, solemn. 801. — Chori - ad Miss, solemn. 1212. -------------cum assist. Episc. Ordin. 987. -------- — pontif. 919. -------- ad Vesperas solemn. 760. ------------- cum assist. Episc. Ordin. 673, III. ------------- pontif. 591. — ordo incensandi Oblata 871. Inclinatio - in Missa 1332. — in Canone ad nomen Sancti cuius vel Si Miss, celebratur vel Commem, fit vel infra eius Oct. 1392. Indulgentia - de Beneficiario eam publica­ turo post bened. papalem 968, V. — de eius formula - post bened., expleto sermone vel in fine Miss, pontif. 890. -------- post bened. papalem 968, V. Intorticia - De Clericis ea gestaturis ad Miss, solemn. 1282, 1283. -------- cum assist. Episc. Ordin. 1 , VII. -------- pontif. 966, VII1. — de Ministro intorticii in Ritu quinque Absol. 1140, III. Invitatorium - quando dicendum in Matut. Defunct. 739, III. J Jejunium eucharisticum - circa dispensa­ tionem concedendam Sacerdotibus qui Miss, eodem die iterant vel tardiva hora celebrant 1432. Judica me Deus - quando Psal. omittitur in Missa 1353, 1473. K Kyrie eleison - dum a Choro canitur Cele­ brans cum s. Ministris sedere potest 1202. L Laudes - Altare SS. Sacr. ad Laudes so­ lemn. non incesatur 801. — Hebdomadarius ad Laudes in Officio non solemn. 814, IV. — post Matut. solemn. 801. -------- pontif. 705-724. -------- Defunct. 811. Lectiones - ad Matut. solemn. - Defunct, leguntur a Canonicis vel a ceteris Choral. Iuxta consuetud. 741. -------- pontif. leguntur a Canonicis inci­ piendo a iuniorlbus; deficientibus Canon, primas alii Clerici legunt 717. Lector - ad Complet, cum cantu 787. — ad Matut. solemn. 796. -------- Defunct. 809. — in Offic. non solemn. 816. — ad Primam cantatam 806. — etiamsi Canonicus palmatoria adhibere ei non licet 722, IL Legatus - de cius accessu ad Ecd. 537. — Episc. Ordin. genuflexio omittitur, praesente Legato 696. — Thronus pro eo erigitur in cornu Epist 695, V. Index alphabeticus Liber - de cius Ministro - generatim In Funct. pontif. 554. ------ ad Absol. Defunct. - ad Pannum impertienda in Throno 1142. ---------------- post Miss, pontif. ad Fald. 1143, V. --------------------- praesente Card. 1145. ----------- ad Tumulum - post Miss, pontif. - ad Fald. 1146. --------------------- ad Thronum 1141. ------- ad quinque Absol. 1140, 1. ------- ad bened. papalem post Miss, so­ lemn. - cum assist. Episc. Ordin. 969-970. ------------pontif. 968, VII. ------- ad Matut. - pontif. cum Laud. 723, I. ------------Defunct. 740-744. ------- ad Miss. - lectam a Card, vel ab Episc. Ordin. 1078, II. ------------solemn. - cum assist. Episc. Ordin. 999, I; 1001. ---------------- pontif. - celebrante Protonot. Apost. - de numero Particip. 1496. --------------------------- Supran. 1497, 1499. --------------------------- ad instar Particip. 1500. ---------------------- ad Fald. - cum assist. Episc. Ordin. 1052, IX. --------------------------- celebrante Episc. ex­ traneo 1056, V; 1058, VI. --------------------------- celebrante Episc. Or­ din. coram Card. 1038, I. ---------------------- ad Thronum 964. ----------------- de Requie cum assist. Episc. Ordin. 1154, I. ------------ pontif. de Requie - ad Fald., post n. 1162. ----------------- ad Thronum 1113, I. ------- ad Vesperas solemn. - cum Assist. Episc. Ordin. 673, I. ------------ pontif. - celebrante Protonot. Apost. - de num. Particip. 834. ---------------------- Supranum. 838, 840. ---------------------- ad instar Particip. 841. ----------------- ad Fald. - cum assist. Episc. Ordin. 694, II. -----------------------celebrante Episc. extra­ neo 701-703. ------- -- ------------ celebrante Episc. Ordin. coram Card., Legato aut Metropolita 696. ----------------- ad Thronum - Episc. Ordin.celebrantc in crastinum 611-613. ----------------------------non celebrante in cra­ stinum 643, 2, VIII. ------- a(j Vesp. Defunct, celebrante Episc. Ordin. 735-736. ------- Cardinalis assistentis - Miss, solemn. pontif. ad Fald. 1036, 111; 1039. 571 Miss, pontif. - de Requie ad Fald. 1162, IV. ------------- Vesp. pontif. ad Fald. 696. -------- Episc. Ordin. assistentis - Miss, so­ lemn. pontif. ad Fald. 1052, VIII, 1053. ------------- Miss, pontif. de Requie ad Fald., post n. 1162. -------- Metropolitae assistentis - Miss, so­ lemn. pontif. ad Fald. celebrante Episc. Ordin. 1040. ------------- Miss, pontif. de Requie ad Fald. celebrante Episc. Ordin., post n. 1162. -------- Praelat. Absolventium in Ritu quin­ que Absol. 1140, V. Libitum (Oratio ad) 1366, 1476. M Magistratus - de eius accessu ad Ecd. si Sacris interveniat 532. Magistri Caeremoniarum - de eorum of­ ficio 548-552; vide etiam: Caeremonia­ rius; Caeremoniarius primus; Caeremo­ niarius secundus. Manus - regulae circa earum positiones in Missa 1336. Martyrologium - de eius lectione ad Pri­ mam 816, III. — de quibuscumque Sanctis canonizatis in eo descriptis Miss, votiv. dici potest 1505. Matutinum - consuetudo cantandi unum dumtaxat Noct. ceterosque recitandi to­ lerari potest 802. — Hebdomadarius - in eius recitatione 814, III. --------quando solemniter persolvitur 790803. — solemn, pontif. 705-724. -------- Lectiones leguntur a Canonicis inci­ piendo a limioribus; deficientibus Canon., primas alii Clerici legunt 717. — solemne Defunct. 807-812. -------- quando persolvendum 739, I. -------- quando Invitatorium dicendum 739, III. -------- Lectiones leguntur a Canonicis vel a ceteris Choral, iuxta consuetud. 741. -------- Episc. Ordin. celebrante 739-744. Metropolita - de eius accessu ad Eccl. Suffr. 537. — assistens - Miss, pontif. ad Fald. cele­ brante Episc. Ordin. 1040. -------- Vesp. pontif. ad Fald. celebrante Episc. Ordin. 696. 572 Vj Crf*. υ i I I C) Index alphabeticus — celebrans Miss, pontif. in Dioec. Suffr., 1043. --------dispositio ad Altare 1042. — praesente, omittitur genuflexio Episc. Ordin. 696, 1050. — cius Thronus in Dioec. Suffr. erigitur in cornu Epist. 695, V; 1040; 1041, V. Minister baculi - vide: Baculus pastoralis. Minister candelae - vide: Candela. Minister de gremiali - vide: Gremiale. Minister intorticll - vide: Intortlcla. Minister libri - vide: Liber. Minister Missae priv. - 1408, 1433-1455. — coram Praei, maioribus et magnis Prin­ cipibus 1489-1491. — coram SS. Sacr. exposito 1471. — in administr s. Comm. immediate ante vel post Miss. 1456-1457. Minister mitrae - vide: Mitra. Minister vasculi aquae bened. - vide: Aqua bened. Ministri - non genuflectunt Episc. Ordin., praesente Card., Legato aut Metropo­ lita 696, 1038, 1050. Ministri Inferiores necessarii in Funct. pon­ tif. 553. Ministri Praelatorum Absolventium in Ritu quinque Absol. 1127-1128. Ministri Sacri - regulae generales - pro Miss, solemn. 1165-1172. -------------pontif. 545-547. Missa - quae Celebrans memoriter scire debet 1339. — Instructio pro Sacerd. - caecutiente 1426. -------- carente brachio - dextero 1427. -------------sinistro 1428. — praeparatio 1340-1342. — Regulae generales circa - Crucis si­ gnum 1338. -------- genuflexiones 1333. --------inclinationes 1332. -------- manuum positiones 1336. -------- oculos 1335. -------- oscula 1334. -------- pectoris percussiones 1337. -------- vocis diversitatem 1331. Missa bina - ab eodem Sacerd. celebranda 1429-1431. — Sacerd. a ieiunio dispens. ablutionem in prima Miss, sumere potest 1432. Missa cantata - absque sacris Ministris 1299-1301. Missa conventualls - aspers. aquae bened. ante illam diebus dominicis praeceptiva est in Eccl. Cath. et Collegial 1292, Missa privata - Minister 1408, 1433-1455; 1471. — Preces praescriptae post cam 1420. -------- quando omittuntur, ibi. — eius Ritus 1343-1422. -------- celebrante Card, vel Episc. Ordin. 1075-1079; 1080-1082. -------- coram aliis Praelat. 1083-1086. -------- coram SS. Sacr. exposito 1087-1093. -------- celebrante Presbytero - coram Praei, maior, vel magnis Princip. 1484-1488. ------------- coram SS. Sacr. exposito 14581470. -------- celebrante cum aliqua solemn. Protonot. Apost. - de num. Particip. 1502, 1503. ------------- Supranuin. 1352. -------- de Requie 1475-1481. ------------- quando prohibetur 1550-1553. ------------- Tabula 1554. Missa solemnis 1163-1284. — coram SS. Sacr. exposito 1302-1312. — cum assist. Episc. Ordin. cappa vel pluviali induti 1001; 971-1 co — praesente Episc. Ordin. in Choro mozzetta induto 1002. — de Requie 1313-1321. -------- cum assist. Episc. Ordin. cappa vel pluviali induti 1148-1154. -------- quando prohibetur 1555-1558. ------------- Tabula 1554. Missa solemnis pontificalis - celebrante Protonot. Apost. - Supranuin. - extra Urbem et propr. Dioec. 1498, 1499. -------- ad instar Particip. extra Urbem 1500. — dc Requie celebrante Protonot. Apost. Supranum. extra Urbem et propr. Dioec., post n. 1499. Missa solemnis pontificalis ad Fald. — ce­ lebrante Episc. extraneo 1055-1058. -------- coram Episc. Ordin. 1051-1053. — celebrante Episc. Ordin. - coram Card. 1005-1038. -------- coram Card. Legato 1039. -------- coram Legato aut Metropolita 1040. — celebrante Protonot. Apost. - de num. Particip.-ubiqueextra Urbem 1495,1496. -------- Supran. extra Urbem et intra propr. Dioec. fines 1497. — coram SS. Sacr. exposito 1059-1074. — de Requie - celebrante Episc. extraneo, post. n. 1162. ------- - — coram Episc. Ordin., ibi. ------------- coram Card. 1155-1162. --------------- coram Legato aut Metropolita, post ii. 1162. Index alphabeticus ------- celebrante Protonot. Apost. - de num. Particip. - ubique extra Urbem, post n. 1496. ------------ Supran. - extra Urbem et intra propr. Dioec. fines, post n. 1497. Missa solemnis pontificalis ad Thronum celebrante - Abbate · Nullius ► ve! regul. de regimine 1492-1493. ------- Episc. extraneo 1054. ------- Episc. Ordin. 850-966. ------- Metropolita in Dioec.Suffr. 1041-1050. ------- Praelato «Nullius» 1492-1493. — coram SS. Sacr. exposito 1059-1074. — de Requie - celebrante - Abbate « Nul­ lius » vel regul. dc regimine 1494. ------------ Episc. extraneo, post n. 1162. ------------ Episc. Ordin. 1094-1113. ------------ Metropolita in Dioec. Suffr., post n. 1162. ------------ Praelato «Nullius» 1494. Missa votiva - definitio 1504. — de S. Aloisio 0. Conf. celebrari potest in eius solemnitatis die ab Ordin. desi­ gnata 1531. ------- quando prohibetur Missa - privata 1532. ------------ solemnis, ibi. ------- de Commem, in his Miss, faciendis, ibi. — de B. M. Virgine 1505. — de Beato absque Apost. Sedis facul­ tate dici nequit 1505. — de Sacr. Cordis lesu - in eius solemn, externa translata 1529. ------------ quando prohibetur Missa - pri­ vata 1530. ------------------ solemnis, ibi. ------- prima cuius vismensis Feria sexta 1527. -------------quando prohibetur 1528. — ad diversa 1507. — de Festis olim Dominicis adnexis 1521. -------- quando prohibetur 1522. — de Fidei propagatione privata 1544. -------- solemnis 1543. — dc Mysteriis 1506. — de Sanctis canoniz. in Martyrol. descrip­ tis dici potest 1505. — pro Sponsis 1538. -------- quando prohibetur 1539. -------- Tabula dc illa 1542. — in Triduis vel Octlduis infra annum a canonizat, vel a beatificat. 1546. -------- quando prohibetur Miss. - privata 1548. ------------- solemnis 1547. Missa votiva privata - quando prohibetur 1510. 573 — eius Ritus 1509. — Tabula de illa 1512. Missa votiva solemnis - in annivers Crea­ tion. et Coronation. Papae atque Electio­ nis et Consecrat. Episc. 1533-1537. -------- quando prohibetur 1536. — dc festo Dedicationis, et Tituli propr. Eccl. 1523. -------- translato in Domin. minor, pro­ xime sequentem 1524. ------------- quando prohibetur 1525. — de festo Fundatoris vel Tituli Ordinis seu Congregationis 1523. -------- translato in Domin. minor, proxime sequentem 1524. ------------- quando prohibetur 1525. — occasione populi concursus 1526. — Quatuor Festorum, quorum solemnitas transfertur in Domin. sequentem 1517. -------- quando cantari potest 1519, 1520. -------- ubi cantari potest 1518. Missa votiva solemnis et cantata pro re gravi - definitio 1513. — causae pro ea celebranda, ibi. — quando prohibetur 1515. — eius Ritus 1514. — Tabula de illa 1512. Missa votiva solemnis pro re non gravi quando prohibetur 1516. — Tabula de illa 1512. Missale - apertum ante Episc. legentem Epistol, in Miss, pontif. ad Fald. Subdia­ conus tenet 1030. — si magnis Principib. Missae priv. assi­ stentibus exhibeatur, non sit Missale Altaris 1488. Mitra - auriphrygiata et simplici in Funct. pontif. utuntur Abbat. et Praei. « Nul­ lius», Abbat. regul. dc regim. et Protonot. Apost. de num. Particip. 818, 111; 824, II. — linea Canonici Episcopi utuntur in Choro 594. — Episc. in Missa priv. etiam diebus solemnior. ea non utitur 1075, II. — eam per seipsos Canonici Episcopi im­ ponunt in Choro, ibi. — ex serico damasccno utuntur in Funct. pontif. Protonot. /\post. Supranurn. et ad instar 835, I. — simplex supra Tumulum in exequiis Episc. apponitur 1118, III. — de cius Ministro - dc eius officio generatim 557. -------- ad Absol. Defunct. - ad Pannum impertienda in Throno 1142. Index alphabcticiis 574 Non intres in iudlcium etc. - In Oratione hac nulla facienda est mutatio etiam si pro pluribus aut pro femina dicatur 1325. ----------------- post Miss. pontif. ad Fald. 1143, IV. ------------ ----------praesente Card. 1145, IV. ------------ ad Tumulum - post Miss, pontif. - ad Fald. 1146. ---------------------- ad Thronum 1141. --------ad quinque Absol. 1140, 11. -------- ad bened. papalem post Miss. so­ lemn. - cum assist. Episc. Ordin. 969-970. ------------ pontif. 968, VIII. -------- ad Matut. pontif. cum Laud. 723, II. -------- ad Miss, solemn. - cum assist. Episc. Ordin. 999, 11. ------------- pontif. - celebrante Protonot. Apost. - de num. Particip. 1496. ------------------Supranum. 1497, 1499. ----------------- ad instar Particip. 1500. ------------------ ad Fald. cum assist. Ep. Ordin. 1052, IX. ---------------------- celebrante Episc. extraneo 1056, V; 1058, VL ---------------------- celebrante Episc. Ordin. coram Card. 1038, II. ----------------- ad Thronum 965. ------------ de Requie cum assist. Episc. Ordin. 1154, II. ------------- pontif. de Requie - ad Fald., post n. 1162. ------------------ad Thronum 1113, II. --------ad Vesperas solemn, pontif. - cele­ brante Protonot. Apost. - de num. Par­ ticip. 834. ----------------- Supranum. 837, 838, 840. ------------------ad instar Particip. 841. -------------ad Fald. cum assist. Episc. Ordin. 694, I. ------------------celebrante Episc. extraneo 701, 703. ------------------celebrante Episc. Ordin. co­ ram Card., Legato aut Mctropolita 696. -------------ad Thronum - Episc. Ordin. celebrante in crastinum 614-619. ------------------------ non celebrante in crasti­ num 643, 2, VIII. --------Episc. Ordin. Assistentis - Miss, solemn, pontif. ad Fald. 1052, VIII. -------------Miss, pontif. de Requie ad Fald., post n. 1162. Moniales - Ordo distribuendi S. Commun, ad chori fenestellam 1425. 0 Oblata - Ordo incensandi Oblata in Miss, solemn. 871. 0 Crux ave - genuflectendum est sub hac integra stropha in Vesperis 602. Octiduum infra ann. a Beatificat, vel a Canonizat. - de Miss, votiv. de Beato vel Sancto 1546. — quando prohibentur Miss, votiv. - pri­ vatae 1548. -------- solemnes 1547. Oculi - Regulae generales pro Celebrante in Miss, quoad oculos 1335. Officium divinum - in Choro sine soletnnitate 803-817. — pontif. persolvendum coram SS. Sacr. exposito 725. — de privata eius recitatione - de loco 843. -------- de modo 846-849. -------- de tempore 842. Oratio in Miss. - A cunctis 1363. -------- quoad Regulares 1364. — ad libitum 1366, 1476. — pro seipso Sacerd. 1367. — SS. Sacramenti 1073, 1074. Orationes - dicendae dum se paramenta induit - Sacerdos 1343. -------- Episcopus pro Miss, pontif. 854. — pro diversitate temporum 1509,111; 1511. Ordinatio sacerdotalis - Oratio in Miss, in eius annlv. 1367. M Organa - quando pulsari debent, accedente Episc. Ordin. ad Eccl. 523. — non pulsantur accedente ad Eccl. Ma­ gistratu 532, Osculum - regulae generales circa oscula in Miss. 1334. — Pacis - modus dandi et accipiendi 939. ordo dandi 895. P N Nocturnus - consuetudo cantandi in Matut. unum dumtaxat Noct. ceterosque reci­ tandi tolerari potest 802. I Pallium (S.) - quomodo imponitur 912. — post Miss, pontif. illud non dimittitur si bened. papalis impertienda 968, I. — de eius Ministro 942. Palmatoria - Lectori, etiamsi Canonicus eam adhibere non licet 722, II. Index alphabeticuS Pannum - vide: Absolutio ad Pannum. Paramenta - de Clericis pro illis - ad Matut. pontif. cum Laud. 723, V, E. ------ ad Miss, solemn. - cum assist. Episc. VI. Ordin. 1 ----------- pontif. 966, VII. ------ ad Vesp. pontif. 635. — de eorum colore in Miss, votiv. 1357. — Dignitates et Canonici ea assumere de­ bent alio in loco in quo Episc. se illis induit 562, I. — Dignitatibus respectu Canonicorum pre­ tiosiora et nobiliora non conveniunt 562, I. — Orationes recitandae dum eis se induit Sacerdos 1340. ------- Episc. pro Miss, pontif. 854. Particulae - modus eas consecrandi 1383. — si decidant super terram, mappam, vestes communicantium 1412. — si reservandae non sint 1411. — si non sufficiant 1407. Patina parva - de eius usu in distribut, s. Comm. 1406, 1407. Patronus - loci intelligitur Patronus praeci­ puus 1517. — Miss. vot. de Patrono principali 1523. Pax - modus eam dandi et recipiendi 939. — ordo eam dandi 895. Percussio pectoris - quomodo et quando peragenda in Miss. 1337. Pileolus - quando illum deponere tenentur qui eo uti ex iure nequeunt 517. — abstineat ab eo Sacerd. in Miss. 1345. Pontifex Summus - in cius exequiis - dis­ positio ad Tumulum - absente corpore 1139. ------------ praesente corpore 1138. ------- supra Tumulum apponitur Triregnuni 1118, III. — Miss, solemn, celebrari potest in annivers. eius creation, et coronat. 1533, 1536, 1537. Populus - Miss, votiv. solemn, occasione eius concursus 1526. Praelntonator - ad Matut. solemn, pontif. cum Laud. 713. — ad Vesp. solemn, pontif. ad Thronum Episc. celebrante in crastinum 589-592. ------- Episc. non celebrante in crastinum 643, 2, IV. Praelati Episcopo Inferiores - ad Miss, pontif. 1492-1500. — Officium pontif. 818-841. Praelatus « Nullius » - vide: Abbas « Nul­ lius ». 575 Praeparatio Missae 1340. — ante Miss, pontif. de Requie 1095. Preces post Miss. priv. - quando omit­ tuntur 1420. Precibus et meritis etc. - in concess. Indulgentiae, quo ritu dicatur ab Episc. 866. Presbyter Assistens - in Miss, solemn. quando adhiberi potest 1187. -------- de eius officio 1188-1196. — in funct. pontif. - de eius officio generatim 538, 539. -------- Protonot. Apost. - Supranum. cele­ brans coram Episc. Ordin. aut alio Prae­ sule qui ipso Episc. sit maior, illum ha­ bere nequit 1497, III. ------------- ad instar Particip. illum habere potest tantum extra Eccl. Cath. dum­ modo praesens non sit Episc. Ordin. vel Praesul ipso Episc. maior 1500. — ad Absol. Defunct, ad Pannum - ab Episc. impertienda in Throno 1142. ------------- post Miss, pontif. ad Fald. 1143, II. ------------- praesente Card. 1145, 11. -------- ad Tumulum post Miss, pontif. - ad Fald. 1146. ------------- ad Thronum 1141. — ad quinque Absol. 1119, 11. — ad bened. papalem post Miss, solemn. cum assist. Episc. Ordin. 969-970. --------pontif. 968, II. — ad Matut. pontif. cum Laud. 712, I. — ad Miss, solemn. - cum assist. Episc. Ordin. 976-978. -------- pontif. - celebrante Metropolita in Diocc. Suffr. 1044. ------------- ad Fald. - cum assist. Episc. Ordin. 1052, III; 1053, IV. -------------celebrante Episc. Ordin. coram Card. 1019-1021. ------------- celebrante Episc. extraneo 1056, II; 1058, II. ------------- ad Thronum 883-898. -------- de Requie - cum assist. Episc. Or­ din. 1151, I. -------- pontif. de Requie - ad Fald. 1162, I. ------------- ad Thronum 1100-1102. ------------- coram SS. Sacr. exposito 1070. — ad Vesperas solemn. - cum assist. Episc. Ordin. 646-648. -------- pontif. - celebrante Metropolita in Dioec. Suffr. 698. ------------- ad Thronum, Episc. Ordin. - ce­ lebrante in crastinum 571-579. ------------------ non celebrante in crastinum 643, 2, II. Index alphabeticus 576 — Episcopo Ordin. assist. Miss, pontif. solemn, ad Fald. 1052, I; 1053, III. --------Miss, pontif. de Requie ad Fald., post n. 1162. Protonotarius Apost. de num. Partlclp. celebrans Miss. - lectam cum aliqua solemnit. 1502. -------- solemn, pontif. 1496. -------------coram SS. Sacr. exposito, post n. 1496. ------------- de Requie, post n. 1496. — celebrans Vesp. solemn, pontif. 825830. Protonotarius Apost. Supranum. - cele­ brans Miss. - lectam cum aliqua solemnit. 1503. -------- pontif. coram Episc. Ordin. aut alio Praesule qui ipso Episc. sit maior ne­ quit habere Presbyt. Assist. 1497, III. — celebrans extra Urbem et intra fines propr. Dioec. - Miss, solemn, pontif. 1497. -------------coram SS. Sacr. exposito, post n. 1497. -------- Miss, pontif. de Requie, ibi. -------- Vesp. solemn, pontif. 836-838. -------------coram SS. Sacr. exposito, post n. 841. — celebrans extra Urbem et propr. Dioec. Miss, solemn, pontif. 1499. -------- coram SS. Sacr. exposito, post n. 1499. -------- Miss, pontif. de Requie, ibi. Protonotarius Apost. ad Instar Partlclp. celebrans Miss. - lectam cum aliqua solemnit. 1503. -------- habere potest Presbyt. Ass. tantum extra Eccl. Cath. dummodo praesens non sit Episc. Ordin. vel Praesul ipso Episc. maior 1500. -------- pontif. extra Urbem 1500. -------- coram SS. Sacr., post n. 1499. — Vesperas Pontif. extra Urbem 841. -------- coram SS. Sacr. exposito, post n. 841. Pyxis - de eius purificatione 1413. R Receptio Magistratus ad Eccl. 532. Recessus - ab Eccl. Cath. Episc. Ordin. cappa induti 527, 528. -------- rocchctto et mozzetta induti 533. Rex - in cius excquiis - dispositio ad Tu­ mulum 1139. -------- supra Tumulum apponere licet stem­ mata gentilitia vel alia insignia De­ functo convenientia et ab Eccl. non pro­ hibita 1118, 111. S Sacellum ad persolvendum cantum Horae congruentis ante Miss, pontif. celebrante Episc. Ordin. 850. Sacerdos - vide: Celebrans. Sacramentum (SS.) - eius Commem, in Vesp. ratione exposit. non est facienda 727, V. — de eius Oratione in Missa dicenda 1073, 1074. Sacrlsta ad praegustationem in Miss, so­ lemn. pontif. celebrante Episc. Ordin. 943. Secretarium - quid 850. Sedes episcopalis - vide: Thronus. Sermo - regulariter in Miss, solemn, de Evang. currenti esse debet 865. — convenienter in Miss, solemn, pontif. habendus est ab Episc. celebrante, ibi. — dispositio ad sermonem in Miss, solemn, pontif. si ad Altare habendus 949. — in laudem Defunct, habendus est post Miss, ante Absol. 1112, I. Sponsl - Missa votiv. pro eis 1538. -------- quando prohibetur 1539. -------- tabula de ilia 1542. Stemmata gentilitia supra Tumulum appo­ nere licet 1118, III. Subdiaconus - ad Absol. Defunct. - ad Pannum - post Miss, pontif. ad Fald. 1143, III. ------------------ praesente Card. 1145, 111. ------------- a Sacerd. impertienda 1329,1330. -------- ad Tumulum - post Miss, pontif. ad Fald. 1146. ------------- a Sacerd. impertienda - absente corpore 1328. ------------------ praesente corpore 1323-1327. — ad quinque Absol. 1119, IV. — ad aspers. aquae bened. ante Miss, so­ lemn. 1292-1298. -------- cum assist. Episc. Ordin. 1003, IV. -------- praesente Card, vel Episc. Ordin. 1295, 1296. — ad bened. papalein post Miss, solemn. cum assist. Episc. Ordin. 969, 970. -------- pontif. 968, IV. — in Miss, solemn. - regulae generales 1165-1171. · J Index alphabeticus ------------ circa genuflexiones 1172. ------- eius officio 1223-1247. ------------ cum adest Presbyter Assist. 1248. ------------ si Comm. administranda 12851291. ------- coram SS. Sacr. exposito 1303-1312. ------- cum assist. Episc. Ordin. 984-987; 1001. ------- pontif. - generatim 545-547. ------------ celebrante Metropolita in Diocc. Suffr. 1045. ------------ ad Fald. - ipse tenet Missale apertum ante Episc. legentem Epist. etc. 1030. ----------------- cum assist. Episc. Ordin. 1052, IV; 1053. ---------------------- celebrante Episc. Ordin. coram Card. 1027-1033. ---------------------- celebrante Episc. extraneo 1056, II; 1058, III. ------------ad Thronum 924-937. ------- de Requie 1314-1321. ------------cum assist. Episc. Ordin. 1152, II. -------pontif. de Requie - ad Fald. 1162, II. ------------ ad Thronum 1106-1109. Tabula - de Miss. Defunct. 1558. — de Miss, votiv. rite ordinandis 1512. — de Miss, votiv. pro Sponsis 1542. — de ordine et qualitate Orationum pro diversit. temporum 1511. Tantum ergo etc. - sub illius integra stropha genuflectcndum est in Vesp. quando SS. Sacr. expositum est 602. Tertia (Hora) illius obligationi satisfacit Episc. recitando preces in Miss, prae­ parat. 854. Thronus - pro Episc. Ordin. erigitur in cornu Evang. 562, VI. — de eius ornatu, ibi. — pro Legato aut Metropolita erigitur in cornu Epist. 695, V. Thurifcrarlus - de eius officio generatim 560. — ad Absol. Defunct, ad Pannum - ab Episc. impertienda in Throno 1142. — - post Miss, pontif. ad Fald. 1143, VI. -------------celebrante Episc. Ordin. coram Card. 1145. --------a Sacerd. impertienda 1329, 1330. — ad Absol. Defunct, ad Tumulum - post Miss, pontif. - ad Fald. 1146. -------- ad Thronum 1141. 37 Mori rn, De s. Functionibus 577 -------- impertienda a Sacerd. - absente corpore 1328. ------------- présente corpore 1323-1327. — ad quinque Absol. 1140, IV. — ad aspers. aquae bened. ante Miss, so­ lemn. 1292-1298. — ad Matut. solemn. - cum Laud. 801. -------- pontif. - cum Laud. 723, V, A. — ad Miss, solemn. 1267-1275. -------- si s. Comm, administranda 1289. -------- cum assist. Episc. Ordin. 1000, III; 1001. -------- coram SS. Sacr. exposito 1303-1312. -------- pontif.-ad Fald. 1056, VII; 1058, VI. ------------- ad Thronum 966, IV. -------- de Requie 1314-1321. ------------- cum assist. Episc. Ordin. 1154, 111. ------------- ad Fald., post n. 1162. ------------- ad Thronum 1113, IV. — ad Vesperas cantatas 778. -------- solemnes 772-773. -------- cum assist. Episc. Ordin. 673, III. -------- coram SS. Sacr. exposito 779. -------- pontif. - ad Fald. 701, VI; 703. ------------- ad Thronum 626-628. Thurlflcatlo - vide: Incensatio. Titulus - Ecclesiae; Congregationis, Or­ dinis: -------- Miss, votiv. solemn, de eius Festo in sua die per accidens impedita 1523. -------------translato in Dom. minor, pro­ ximo sequentem 1524. ------------------ quando hae Miss, prohiben­ tur 1523. Tonus ad: Confiteor 916. Tumulus - Altaris ornamenta ne adhi­ beantur ad illius ornatum 1118, 111. — biretum - nigri coloris et stola nigri vel violae, coloris apponuntur supra eum in exequiis Sacerd. 1141. -------- rubri coloris - super eum apponitur in exequiis Card.; apponi potest etiamsi Defunct, insignitus charactere episc. 1118, III. — dispositio ad illum, vide: Dispositio. — Imago Defuncti ad illum exponi ne­ quit 1118, III. — insignia Defuncti convenientia et ab Eccl. non prohibita supra illum appo­ nere licet 1118, 111. — mitra simplex supra illum in exequiis Episc. apponitur, ibi. — de eius ornatu, ibi. — stemmata gentilitia super illum appo­ nere licet, ibi. 578 Index alphabet icus V Vesperae - cantatae 778. — solemnes 745-777. --------coram SS. Sacr. exposito 779. --------cum assist. Episc. Ordin. 644-673. Vesperae solemnes pontificales - celebrante Protonot. Apost. - Suprantim. - extra Urbem et propr. Dioec. 839, 840. -------- ad instar Particip. - extra Urbem 841. -------- coram SS. Sacr. exposito, post n. 841. Vesperae solemn, pontif. ad Fald. - cele­ brante Episc. extraneo 700, 701; 702,703. --------coram Episc. Ordin. 674-694. — celebrante Episc. Ordin. coram Card., Legato aut Metropolita 695, 696. — celebrante Protonot. Apost. - de num. Particip. ubique extra Urbem 824, 834. --------Supran. extra Urbem et intra propr. Dioec. fines 835-838. — coram SS. Sacr. exposito 725-728. Vesperae solemn, pontif. ad Thronum ce­ lebrante Abbate « Nullius » vel regni, dc regimine 818, 819. — celebrante Episc. extraneo 699. — Episc. Ordin. - celebrante in crastinum 562-642. -------- non celebrante in crastinum 643. — celebrante Metropolita in Dioec. Suffr. 697. — celebrante Praelato · Nullius > 818, 819. Vesperae solemnes Defunctorum - 780-785. — celebrante vel praesente - Abbate « Nullius * vel de regim. 823. -------- Episc. Ordin. 731-738. -------- Praelato « Nullius » 823. Vestis violacea - cius usus competit Caeremoniariis Eccl. Cath. 549. Vox - in Miss. - priv. 1331. -------- solemn. 1164. —— 580 Decreta Sacrae Rituum Congregationis iri volumine allata ad Decr. 1265 1268 B 1275 5 6 » 1280 2 D P B * B B n B B n l> Λ 1322 P B B 6 12 » 13 P B B » B U B B » B 1324 1333 1339 B B B B 10 1376 > 1379 1385 1401 1402 1406 1414 1421 n P 5 3 B 5 » 1422 1425 1476 7 » 1480 1481 1490 8 Num. 1350 1010 1036, 1 1386 1393 1402 972 566 574 584 590 596 602 607 651 680 750 1116 1294 1297 566 574 584 590 596 602 607 651 680 597 1344 591 760 536 1080 1348 1415 538 988 539 ante 1059 791 1271 1347 ante 1059 1302 1368 1344 1271 973 1009 1344 591 760 523 Decr. ad 1504 1506 D 1537 1552 1563 D υ n » » » » B U B )> » B » )) 1564 1568 1570 1571 1576 1583 B B I) b 3 » 6 n B » B » » n » )» P » » )) P » 1594 n » B 1614 u 1619 1646 1650 1654 1666 1679 1711 * » 1740 1772 » B 1773 1782 B » B h 2 N B 5 2 6 5 B 6 5 B Num. 539 536 1080 532 514 948 953 1036, I 1169 1176 1202 1204 1228 1230 1256 532 1505 532 591 532 539 554 972 981 566 574 590 596 602 607 651 680 532 1010 1036, I 1271 536 1080 538 1080 597 1292 * 661 750 1292 1334, VI 1401 1338, I 1368 1208 1429 591 1344 Decreta Sacrae Rituum Congregationis in volumine allata Decr. ad 1803 D P 1827 1870 1878 » 1889 1900 1902 1904 1975 1981 1995 2002 2013 D 2027 2049 » n » !» v 2072 2079 » > 2085 2087 2089 D U 2097 » » » » 2102 » 2118 2146 2168 2184 B 2196 2209 2231 2274 2283 » 1 » 2 1 2 » 6 14 2 4 3 13 B 14 n 18 V 3 » B 2 5 6 1 2 5 6 7 1 2 b 4 V 2 3 9 6 2 3 6 2286 2306 » 1 2 Decr. Num. 536 1080 n 1390 532 545 546 550 549 532 549 791 1325 532 1333, IV 1293 1294 1298 524 537 524 537 589 606 514 705, IV 790, III 820 532 » 1296 1002 1119, 1 539 584 896 539 » 533 » 1342 » 1383 863 948 791 1288 695, V 851, A, b, 1 988 593 594 552 1115 » 1 2307 B p 2310 B n B 2316 2331 2332 • 2340 tt tt » D 2355 2366 2375 2390 » n 2420 2425 B 2427 n i> n 2447 » n 2462 2467 2471 B » > 2474 » 2514 » 2515 B 2543 2544 2572 B n P B > » » B ad Num. 1 2 5 1 2 5 6 9 13 9 16 1 2 4 B > 549 > 548 549 • 527 i 5 4 6 7 9 11 13 2 > 10 >1 2 M n 3 . 1 » B 2 4 » 10 > 5 1 11 * 14 P 19 20 21 » 1 · 562 525 562 551, IV 1505 » 779, V 1062 1305 1325 814, VI 552 1458 779, V 1333, III 552 1292 558 1509. Ill 1514, ill 1469 1458 699, Il 760 1054, IV 532 554 519 527 571 527 1072, IV 1308 1347 1437 567 858 1425 728, III 1350 914 1378 1211 1384 1390 1392 1336, 1 1398 581 582 Decreta Sacrae Rituum Congregationis in volumine allata Decr. 2572 n » 2578 » » » 2583 2587 2608 » 2613 2621 » » » 2634 2638 2659 2672 2682 » D B 0 B » » > B Λ J» B B > » n » s B D » B » B fi 2684 ad Num. 1186 1321 741 1473 1249 722 796 1253 » 548 1434 1380 536 1080 1368 551, VI 539 549 937 532 538 1535 1001, 111 1010 1053, Il 1287 980 567 1350 1416 1358 1380 1243 1089 1176 1200 1226 1232 1234 1333 1348 1351 1458 1062 1092 1305 1465 728, Il 779, 1 1070 II 1304 1458 802 Deer. ad Num. 802 1292 1169 1202 1228 1407 593 815, V 1333, HI » 1351 1425 1288 1405 717 796 562 532 ante 1059 857 885 946 815, V 1363 1334 1404 1090 1460 815, V 699, II 760 1054, IV 1112, 1 974 1149 1210 1240 895 907 921 935 779, V 728, III 514 1180 1316 1480 1112, I » 1271 1335 1377 523 520 1367 Decreta Sacrae Rituum Congregationis in volumine allata Decr. ad 2995 3009 3016 3026 3029 3051 3055 3059 » » » D » 3068 3086 » 3104 3108 5 8 10 n 12 » 7 20 n » W 25 » 2 3 D I» 5 8 n 3110 0 n V * » 3116 3124 3157 3165 3188 » n 3201 3213 3228 3262 3288 3365 3368 3369 3377 3398 5 6 9 2 10 8 » 18 2 Num. Decr. 536 1080 778 771 1389 1300 1117 1322 1337 1438 1112, 1 1292 1434 553 819, VI 1340 1491 747 754 1431 779, VI1 » V 1062 1305 1164, 1 1323 717 1298 795 798 814, III 1298 » 750 814, 1 1410 ante 1059 1447 550 974 982 997 1011 1149 1333, III 972 981 539 1434 872 1112, 1 864 1116 1299 550 3398 ad 2 5 6 1 4 6 I 6 3402 » 3410 > 3426 3434 0 3440 3448 1 » 2 » 14 D 3 0 » 0 0 » » u 3457 jn » » 3465 3482 3491 » 3500 3505 3515 3525 3535 B n n 7 * 2 4 4 2 * 3 D » 0 D 1» D 0 0 0 2 :> » 0 n p V » p 3564 3569 3574 3576 3605 3621 3624 3637 3638 3639 » JI 3653 3667 3677 3718 D. D. D. D. II II XIII IX 4 D. XI 8 3 2 > 4 25 Num. 550 1293 1298 750 801 1471 525 1458 1535 ante 1059 1470 1447 1471 1416 1453 1176 1204 1230 1256 1481 1470 1207 1233 1390 ante 1059 523 1470 920 1215 895 920 921 1194 1215 1216 1217 1243 1244 1265 1187 974 848 815, V 881 1294 1112, 1 1076 1447 1303 1293 1004 848 1259 528 1292 584 Decr. 3722 3747 » » 3754 » n n D 3758 3767 9 > » Λ P D * Λ It » Λ » 3777 3780 w » 3781 n u 3792 > 3798 n » 3804 3828 0 3800 3814 3840 3866 fc ,· 3875 » te B a b 3888 te » Decreta Sacrae Rituum Congregationis in volumine allata ad N u m. Decr. 1297 856 885 1020 1517 1519, I 1368, II » III » IV 1364 861 862 914 929 948 1182 1232 1257 1259 1332, IV » VII 1361 1371 1378 1392 1299 815, 1 719 798 595 663 664 1534 1418 514, II 1117 1322 1389 1077, I 527 528 1425 1447 550 1198 1224 1068 1072, X 1092 1311 1463 1467 523 537 527 3898 3918 3922 I » I I I n » 3953 3960 3975 D w )) 4011 » w n 4015 » 4018 n » n » » » 4019 4025 4027 j» n » n ad 1118, IH Λ U » » » 4074 » 4077 « 1531 1505 1509, IU 1514, IU III, I » D » » IV, 2 V, 1 VI, 1 I, 2 U, I III, 3 1 2 » 3 2 P H, » V VI, n » » i 2 I » 2 » I 5 I n 2 n » » » 4031 4035 4048 4051 4057 M » * » Num. » i 523 1505 527 1529 803 1471 1376 1410 848 1340 1421 844 924 937 1188 1189 1192 1193 1222, III 1194 1222, V 1030 1363 1072, II 1304 1172, 1 1309 1106 1172, II 1320 1106 1172, II 845 1075, II 814, I 1292 547 920 1170 1189 1201 1205 1214 1234 1440 1178 1097 1477 914 1206 Decreta Sacrae Rituum Congregationis in volumine allata ad 6 5 3 1 2 Decr. 4077 4079 4081 4104 Ώ 4115 » 4116 4135 » » » 1 3 » n » » 6 I, 10 11, 31 III, 49 » » » » 4141 4154 n » 4156 » » 4158 4172 » » 4179 » » » D » » J» » » V » * W 1) » 9 » D n 4181 p υ » 2 > 1 3 4 » 1 )> M » » » b » > » » * » n » » » V » 8 2 » * 3 Num. 1306 1302 1327 1302 1287 1287 1354 1392 966, VII 974 1011 1036, I 1149 1282 1448 1134 P » 1112, 1 733 782 842 1332, VI1 1072, VII 1310 649 654 667 727, 11 728, 1 779, 1 1060 1069 1070, 1 1072, XI 1088 1093 1174 1249 1303 1312 1333, IV 1347 1458 1471 752 1081 1186 1502, II 1081 I 1 1 1 1 ! 1 Decr. 4181 ” Λ 4193 n 4194 » » * v » 4198 * b 4254 4269 4271 4273 4281 4288 n 4294 4305 » » > 4308 4328 » 4353 » 4355 > 0 » » a u » » 4363 4369 4372 4377 4379 4381 4382 4394 ad 3 4 * 1 3 5 » » » » » 9 » 12 9 1 6 2 2 5 3 1, n. 2 II, 2 n 111, » » » 6, » » P 3 1 3 2 4 , 5 i a J» 1) 16 585 Num. 1502, il 1081 1502, H 1439 1318 1062 1065 1072, III » IV 1305 1308 1435 1455 1462 1535 1518 1433 1520 1392 1390 1368 1369, I 1076 1486 1538 1387 1420 1521 1408 1433 ante 1059 1470 537 1013 1117 699 » 698 1054, II 1041, III 699 1426 1419 1419 1449 1544 814, VI 1074 1545 RECENT1ORA DECRETA Die 27-IV-1927 N. 1073 Die 27-V1I-1927 N. ante 1059 Die 11-1-1928 N. 1073 586 III. CANONES CODICIS IURIS CANONIC! IN VOLUMINE ALLATI Can. Par. 397 810 > 811 812 N. 2° 2 Num. Can. Par. 538 1095 1340 1423 1345 1187 815 868 1101 1274 1306 2 1 1 1 N. Num. 1384 1409 1540 1302 1406 'H •H M Sv Tipografia della Casa Editrice Marietti ,-------- tvianetti — Via Legnano, 23 - Torino