PRAELECTIONES DOGMATICAE QUAS IN COLLEGIO DITTON-HALL HABEBAT CHRISTIANUS PESCH S. J. TOMUS VII. TRACTATUS DOGMATICI. (DE SACRAMENTO ΡΑΕΝΊΤΕΝΊΊΑΕ. DE EXTREMA UNCTIONE. DE ORDINE. DE MATRIMONIO.) CUM APPROBATIONE REVMI VIC. CAP. FRIBURGENSIS ET SUPER. ORDINIS. FRIBURGI BRISGOVIAE. SUMPTIBUS HERDER, TYPOGRAPHI EDITORIS PONTIFICII. MDCCCXCVII. VINDOBONAE. ARGENTORATI, MONACHII. S. LUDOVICI AMERICAE. Bz itt/ TRACTATUS DE SACRAMENTO PAENITENTIAE. DE EXTREMA UNCTIONE. DE ORDINE. DE MATRIMONIO. AUCTORE CHRISTIANO PESCH S. J. CUM APPROBATIONE REVMI VIC. CAP. FRIBURGENSIS ET SUPER. ORDINIS. FRIBURGI BRISGOVIAE. SUMPTIBUS HERDER, TYPOGRAPHI EDITORIS PONTIFICIL MDCCCXCVH. VINDOBONAE, ARGENTORATI, MONACHII, S. LUDOVICI AMERICAE. 1 )4lW V> 7 ÇV Cnm opiis, cui titulus est: „ Tractatus dogmatici4 vol. VU.: -De Paenitentia, De Extrema Unctione, De Ordine, De Matrimonio*, a P. Christiano Pesch, nostrae societatis sacerdote, com­ positum aliqui eiusdem societatis revisores, quibus id commissum fuit, recognoverint et in lucem edi posse probaverint, facultatem concedimus, ut typis mandetur, si ita iis. ad quos pertinet, videbitur. In quorum fidem has litteras manu nostra subscriptas et sigillo nostrae socie­ tatis munitas dedimus. Valkenburg, die 30. Sept 1896. Henricns Haan S. J (L. S.) Praep. Prov. Germ. Salvo iure proprietatis et translationis. Typis Herderianis, Friburgi Brwgoviae. · -I INDEX PARTIUM. DE SACRAMENTO PAENITENTIAE. Pag. Praenotanda...............................................................................................................................I SECTIO I. DE EXSISTENTIA SACRAMENTI PAENITENTIAE. Prop. I. Paenitentia est verum Novi Testamenti Sacramentum ... Prop. IL Potestas remittendi peccata ecclesiae concessa ad omnia omnino peccata extenditur..................................................................................................11 Prop. III. Potestas remittendi peccata per Sacramentum Paenitentiae est potestas iudicialis................................................................................................. 23 Scliol. De differentia indicii paenitentialis a foro externo ... 4 27 SECTIO II. DE MATERIA SACRAMENTI PAENITENTIAE. ART. I. SITNE MATERIA, EX QUA SACRAMENTUM PAENITENTIAE CONSTITUATUR. Prop. IV. Actus paenitentis: contritio, confessio, satisfactio, recte dicuntur esse materia ex qua Sacramenti Paenitentiae................................................. 28 Schol. 1. De manus impositione in Sacramento Paenitentiae ... 33 Schol. 2. De absolutione moribundorum................................................................... 34 ART. II. DE DETESTATIONE PECCATORUM. § 1. DE VIRTUTE PAENITENTIAE. Prop. V. Paenitentia est vera virtus nec generalis tantum, sed etiam spe­ cialis, ab omnibus aliis virtutibus distincta......................................................... 36 Scliol. 1. Num paenitentia sit virtus infusa . ..... 40 Schol. 2. Paenitentia salutaris est actus supernaturalis ... 40 Prop. VI. Obiectnm materiale paenitentiae, ut est actus fugae, est quodvis peccatum personale, ut autem est actus prosecutionis, sunt omnia, quibus iniuria Deo illata compensari potest . .......................................................... 41 Index partium. § 2. DE CONTRITIONE GENERATAM SUMPTA. Prop. VU. Actus contritionis peccatori adulto est ad salutem necessarius . Coroll. Paenitentia est necessaria necessitate medii et praecepti . Prop. VIH. Contritio per se debet esse formalis, per accidens autem sufficit virtnalis Coroll. Contritio debet esse appretiative summa et universalis Schol. Quid ex parte hominis requiratur ad obtinendam remissionem culpae venialis.......................................................................................... »κ· 43 45 45 48 49 § 3. DE CONTRITIONE PERFECTA. Prop. IX. Contritio caritate perfecta semper iustificat, licet Sacramentum Paenitentiae re non suscipiatur ........ Schol. 1. Quomodo contritio iustificet............................................... Schol. 2. Num etiam aliud motivum sufficiat ad iustificationem . Prop. X. Ut contritio sit caritate perfecta et iustificet, non requiritur deter­ minatas gradus intensitatis neque determinata duratio temporis Schol. Num contritio possit esse nimia............................................... 50 54 54 55 58 § 4. DE ATTRITIONE. Prop. XI. Attritio concepta ex metu poenarum, quibus Deus peccatores punit, potest esse actus bonus et salutaris, qui positive excludat volun­ tatem peccandi .......................................................................................... Schol. De amore initiali ad attritionem requisito . . . . . Prop. XII. Attritio est dispositio proxime sufficiens ad iustificationem per Sacramentum Paenitentiae obtinendam.............................................. Coroll. Obex gratiae quoad Paenitentiam est tantum peccatum non re­ tractatum .............................................................................................. Schol. 1. De Sacramento Paenitentiae valido sed informi Schol. 2. Num contritio debeat formaliter concurrere ad confessionem 58 64 65 70 70 72 ART. ΠΙ. DE CONFESSIONE PECCATORUM. Prop. XIII. Ad Sacramentum Paenitentiae recipiendum requiritur confessio formaliter integra omnium peccatorum mortalium, quae post Baptismum commissa necdum Sacramento Paenitentiae directe remissa sunt Schol. 1. Quae sint rationes excusantes ab integritate materiali confes sionis Schol. 2. Num confessio necessario verbis fiat .... Schol. 3. Num sit de necessitate confessionis, ut paenitens sacerdot praesenti immediate et per se ipsum revelet peccata sua . Prop. XIV. Peccata venialia non necessario accusanda sunt, constituun tamen materiam sufficientem absolutionis ; et idem valet de peccatis siv mortalibus sive venialibus iam confessione deletis .... Schol 1. Num ad valorem Confessionis necesse sit accusari peccata mor talia dubia............................................................................ Schol. 2. De indirecta remissione peccatorum .... Prop. XV. Neque confessio publica neque confessio privata est de neces sitate Sacramenti, sed uterque modus confitendi per se est validus Schol. Num ecclesia umquam pro peccatis occultis publicam paeniten tiam vel confessionem praescripserit................................ 72 7>' 79 80 83 87 88 89 93 Index partiam. vn Pag. ART. IV. DE SATISFACTIONE. Prop. XVI. Minister Sacramenti Paenitentiae per ne debet paenitentibus salutares et convenientes satisfactiones imponere......................................... 96 Coroll. Explicator obligatio satisfactionis imponendae .... 99 Prop. XVII. Opera poenalia a confessorio imposita habent vim satisfaciendi non solum ex opere operantis sed etiam ex opere operato . . . 100 Schol. 1. Num remissionem poenae temporalis etiam aliter obtinere pos­ simus quam per opera poenalia............................................................................ 106 Schol. 2. Num unus homo pro altero satisfacere possit . . . 107 Prop. XVIII. Satisfactio imposita et ante et post absolutionem impleri potest 108 Schol. Utrum in vetero ecclesia absolutio sacramentalis data sit ante an post satisfactionem impletam............................................................................ 110 SECTIO III. DE FORMA SACRAMENTI PAENITENTIAE. Prop. XIX. Forma Sacramenti Paenitentiae consistit in verbis : ,Ego te absolvo* vel aliis aequivalentibus.................................................................... 112 Schol. I. Quis sit proprius sensus horum verborum: „Ego te absolvo a peccatis tuis*......................................................................................................... 114 Schol. 2. De absolutione condicionata................................................................... 117 Prop. XX. Forma absolutionis secundum sensum debet esse indicative, licet secundum modum loquendi possit esse deprecative, nisi obstet praecep­ tum ecclesiae.......................................................................................................... 118 Prop. XXL Absolutio dari debet verbis ore prolatis ideoque paenitenti prae­ senti .................................................................................................................... 124 SECTIO IV. DE EFFECTIBUS SACRAMENTI PAENITENTIAE. Prop. XXII. Sacramento Paenitentiae peccata ita remittuntur, ut numquam propter subsequens peccatum redeant........................................................... 127 Schol. Quomodo peccatum dici possit redire................................................130 Prop. XXIII. Peccata remissa ne quoad poenam quidem redeunt propter peccatum subsequens........................................................................................132 Prop. XXIV. Per paenitentiam, qua peccata delentur, merita mortificata reviviscunt........................................................................................................... 133 Coroll. 1. Merita perfecte reviviscunt.................................................................. 139 Coroll. 2. Omnes habitus infusiamissi redeunt................................................. 143 Prop. XXV. Culpa remissa non semper simul tota poena a Deo remittitur 144 Schol. 1. Quid sit in Sacramento Paenitentiae res et Sacramentum . 148 Schol. 2. Num Paenitentia sit unum Sacramentum .... 148 νπι Index partium. SECTIO V. DE SÜBIECT0 ET DE NECESSITATE SACRAMENTI PAENITENTIAE. Prop. XXVI. Sacramentum Paenitentiae est omnibus post Baptismum gra­ viter lapsis iure divino necessarium.............................................. 149 Schol. 1. Num ecclesia potuisset praecipere confessionem, nisi Christus eam praecepisset..................................................................................... 160 Schol. 2. Num ecclesia possit in hac lege dispensare vel eam ab­ rogare .......................... 161 prop. XXVII. Nihil contra necessitatem confessionis probant vel factum Nectarii vel doctrina S. Chrysostomi............................. 162 prop. XXVIII. Praeceptum divinum confessionis obligat peccatores baptizatos saltem in articulo mortis et etiam interdum extra articulum 168 mortis.................................................................................................. 171 Schol. De lege ecclesiastica annuae confessionis.................................... SECTIO VL DE MINISTRO SACRAMENTI PAENITENTIAE. Prop. XXIX. Minister Sacramenti Paenitentiae est solus sacerdos Schol. De confessione laicis vel diaconis facta............................ Prop. XXX. Praeter potestatem ordinis requiritur potestas Jurisdictionis, ut sacerdos valide absolvere possit....................................................... Schol. 1. Num quivis sacerdos possit absolvere a peccatis venialibus Schol. 2. De approbatione....................................................................... Prop. XXXI. Inrisdictio et approbatio variis modis limitari possunt . Schol. De jurisdictione dubia et probabili............................................ Prop. XXXII. Recensentur obligationes ministri Sacramenti Paenitentiae . 175 176 181 182 183 187 189 APPENDIX. DE INDULGENTIIS. Prop. XXXIII. Indulgentia est remissio poenae temporalis post deletam cul­ pam Deo solvendae, ab ecclesia extra Sacramentum ex thesauro Christi et Sanctorum auctoritative ex iusta causa concessa . . . . Prop. XXXIV. Exstat in ecclesia thesaurus constans ex satisfactionibus Christi et Sanctorum....................................................................... Prop. XXXV. Ecclesia habet potestatem concedendi indulgentias Schol. 1. Indulgentia conceditur potestate jurisdictionis Schol. 2. De condicionibus lucrandae indulgentiae . . . . 195 206 211 219 219 Index partium. IX Pag. DE SACRAMENTO EXTREMAE UNCTIONIS. Praenotanda 220 SECTIO I. DE EXSISTENTIA ET ESSENTIA EXTREMAE UNCTIONIS. ART. I. DE EXSISTENTIA SACRAMENTI EXTREMAE UNCTIONIS. Prop. XXXVI. Extrema Unctio est verum Novi Testamenti Sacramentum ............................................................................. Schol. De Mare. 6, 13 . 221 226 ART. IL DE ESSENTIA EXTREMAE UNCTIONIS. Prop. XXXVII. Materia remota Extremae Unctionis est oleum olivarum benedictum, materia autem proxima est ipsa unctio . . . . Prop. XXXVIII. Forma Extremae Unctionis est oratio significans effectum Sacramenti .......................................................................................................... Schol. Extrema Unctio est unum Sacramentum...................................... 227 231 234 ll’ i SECTIO II. DE EFFECTIBUS EXTREMAE UNCTIONIS. Prop. XXXIX. Effectus Extremae Unctionis absoluti sunt augmentum gratiae sanctificantis et deletio reliquiarum peccati seu confortatio animi, condicionatus vero effectus est restitutio sanitatis corporis . . . . Schol. 1. De re et Sacramento Extremae Unctionis . . . . Schol. 2. Quando effectus huius Sacramenti conferantur sectio 235 238 239 It ? aJ L· m. DE SUBIECTO ET NECESSITATE EXTREMAE UNCTIONIS. Pro]). XL. Subiectum Extremae Unctionis est adultus baptizatus, periculoso morbo laborans......................................................................................... Schol. 1. Num adsit praeceptum divinum sub gravi obligans ad suscep­ tionem Extremae Unctionis......................................................................... Schol. 2. De iteratione huius Sacramenti................................................ 240 243 243 Λ SECTIO IV. DE MINISTRO EXTREMAE UNCTIONIS. » Prop. XLI. Minister ordinarius Extremae Unctionis est sacerdos habens curam animarum pro suis subditis, delegatus autem potest esse quivis sacerdos ............. Schol. De caerimoniis Extremae Unctionis........................................ 244 246 x Index partium. Pûg. DE SACRAMENTO ORDINIS. Praenotanda. De statu clericali................................................................................ 247 SECTIO I. DE EXSISTENTIA SACRAMENTI ORDINIS. ART. I. DE SACRAMENTO ORDINIS IN GENERE. Prop. XL1I. Ordo est verum Novi Testamenti Sacramentum Schol. De tempore institutionis huius Sacramenti. 248 251 ART. II. DE ORDINIBUS MINORIBUS. Prop. XLI1I. Ordines minores non sont Sacramenta . 251 ART. HI. DE SUBDIACONATU. Prop. XLIV. Subdiaconatus non est Sacramentum 258 ART. IV. DE ORDINIBUS SACRAMENTA LIBUS. Prop. XLV. Diaconatus est Sacramentum .... Schol. De diaconissis............................................ Prop. XLVI. Presbyteratus est Sacramentum Schol. 1. De presbyterissis............................................ Schol. 2. De sacerdotio omnium Christianorum Prop. XLVI1. Episcopatus est Sacramentum Schol. Quot sint ordines............................................. 260 264 265 267 267 269 272 SECTIO II. DE ESSENTIA SACRAMENTI ORDINIS. Prop. XLVni. Materia Sacramenti Ordinis est impositio manuum, forma vero oratio, quae cum hac impositione iungitur . Schol. De supplenda traditione instrumentorum omissa 273 280 SECTIO III. DE EFFECTIBUS SACRAMENTI ORDINIS. Prop. XLIX. Effectus Sacramenti Ordinis est augmentum gratiae, character, 281 potestas spiritualis....................................................................... I i . 4. I Index partiam. SECTIO IV. xi Pag. DE SUBJECTO SACRAMENTI ORDINIS. Prop. L. Subiectum capax ordinum usque ad presbyteratum inclusive est solus et omnis mas baptizatus; subiectum ordinis episcopalis est sacerdos Schol. Quid requiratur ad ordines licite suscipiendos . . . . 283 287 ■ « SECTIO V. DE MINISTRO ORDINUM. Prop. LI. Ordinum minister ordinarius quoad valorem est quilibet episcopus, quoad liceitatem episcopus proprius................................................. 287 Schol. 1. Ordo episcopatus a tribus episcopis conferri debet 289 Schol. 2. De ordinationibus factis ab episcopis haereticis vel schismaticis 291 Prop. LII. Ex delegatione simplex presbyter potest esse minister quorundam ordinum ......... 294............................................ Schol. Utrum solus summus pontifex an etiam episcopus presbyterum » delegare possit ad conferendos ordines minores et subdiaconatum 296 SECTIO VI. I DE CAERIMONIIS ORDINATIONUM . 297 DE SACRAMENTO MATRIMONII. Praenotanda. De Matrimonio, ut est officium naturae . 301 SECTIO I. DE EXSISTENTIA SACRAMENTI MATRIMONII. 309 Prop. LIII. Matrimonium est verum Novae Legis Sacramentum . 319 Schol. Quando institutum sit Sacramentum Matrimonii Prop. LIV. Sacramentum Matrimonii nihil aliud est nisi ipse contractus matrimonialis Cliristianornm, ita ut contractus sine Sacramento inter 320 Christianos exsistere non possit 324 Coroll. Sacramentum Matrimonii est res transiens r Schol. De variis contractibus matrimonialibus, qui num Sacramentum sint, disputatur............................................................................................ 324 324 1. De Matrimonio non-Christianorum . 2. De Matrimonio infidelium conversorum . 324 325 3. De Matrimonio infidelis cum fideli . 4. De Matrimonio per procuratorem vel per litteras inito . 326 Prop. LV. Matrimonium essentialiter perficitur per consensum de praesenti 327 Coroll. De essentia Matrimonii.......................................................... 338 & I ·■’· ΧΠ Index partium. SECTIO II. Pag. DE MATERIA ET FORMA SACRAMENTI MATRIMONII. Prop. LVI. Materia et forma Sacramenti Matrimonii sunt ipsa verba (vol alia signa), quibus consensus exprimitur...................................... 338 SECTIO III. DE EFFECTIBUS SACRAMENTI MATRIMONII. ART. I. DE VINCULO INDISSOLUBILI MATRIMONII. § 1. DE INTERNA INDISSOLUBILITE MATRIMONII. Prop. LV11. Sacramentum Matrimonii efficit vinculum inter virum et mu­ lierem intrinsecus plane indissolubile............................................... Schol. 1. Utrum interna indissolubilitas matrimonii rati oriatur ex Sa­ cramento tantum an etiam ex ipso contractu naturali Schol. 2. De obligationibus, quae ex vinculo coniugali oriuntur . Prop. LVIII. Ne ob adulterium quidem alterius coniugis coniux vinculum matrimoniale solvere potest................................................................ 341 349 349 § 2. DE EXTERNA 1NDISSOLUB1 LITATE ET DISSOLUBIL1TATE MATRIMONII. Prop. LIX, Matrimonium infidelium, etiam consummatum, solvi potest quoad vinculum, quando, altero coniuge manente in infidelitate, alter ad fidem convertitur.......................................................................................... Schol. 1. Num privilegium Paulinum etiam pro iis valeat, qui conver­ tuntur ad sectam haereticam Christianam......................................... Schol. 2. Num matrimonium in infidelitate contractum solvatur etiam per professionem religiosam coniugis conversi............................... Schol. 3. Potestne Matrimonium solvi, si ex coniugibns fidelibus alter incidit in infidelitatem?................................................................... Prop. LX. Vinculum Matrimonii rati per professionem religiosam alterutrius coniugis solvitur................................................................................ w Schol. Cur susceptio ordinis sacri vel vota simplicia non solvant vin­ culum Matrimonii rati........................................................................... Prop. LXI. Matrimonium ratum ex iusta causa auctoritate summi HUT pontificis solvi potest......................................................................................... Prop. LX1I. Matrimonium ratum et consummatum est etiam extrinsecus prorsus indissolubile........................................................................ 355 363 364 364 364 368 368 371 ART. II. DE VINCULO EXCLUSIVO SACRAMENTI MATRIMONII. Prop. LXI1I. Sacramentum Matrimonii efficit vinculum exclusivum, quo durante coniuges inhabiles fiunt ad secundum Matrimonium cum aliis personis ........ ........................................................................................ Schol. De variis significationibus vocabuli concubinae . . . . Prop. LX1V. Soluto vinculo prioris Matrimonii novae nuptiae licitae sunt . ♦Ά 373 377 379 Index partium. χιπ SECTIO IV. DE SUBIECTO ET DE NECESSITATE SACRAMENTI MATRIMONII. Prop. LXV. Subiectum ad Sacramentum Matrimonii valide et licite ineun­ dum aunt Christiani adulti, habiles, nondum ligati, in contrahendo liberi, nulla lege ecclesiastica impediti.................................................................... 382 Prop. LXVI. Sacramentum Matrimonii nulli homini per se est necessarium ad salutem; immo praestat status caelibatus................................................. 388 SECTIO V. DE MINISTRO SACRAMENTI MATRIMONII. Prop. LXV1I. Ministri Sacramenti Matrimonii sunt ipsi contrahentes . . 395 Schol. De caerimoniis Sacramenti Matrimonii............................................... 396 SECTIO VI. DE ECCLESIAE IN MATRIMONIUM POTESTATE. Prop. LXVIII. Ecclesia habet potestatem a Christo acceptam statuendi pro suis subditis impedimenta Matrimonii dirimentia....................................... 398 Schol. Dubium esse non potest, quin ecclesia potestatem habeat sta­ tuendi impedimenta matrimonialia etiam pro haereticis . . . 400 Prop. LXIX. Potestas constituendi impedimenta dirimentia Matrimonii pro baptizatis est solius ecclesiae..............................................................................401 Schol. 1. De potestate gubernii civilis in Matrimonium . . . 403 Schol. 2. De matrimonio civili............................................................................ 407 APPENDIX. DE CAELIBATU CLERICORUM · 408 DE SACRAMENTO PAENITENTIAE. PRAENOTANDA. : 1. De necessitate Sacramenti Pa en it entia e. .Si ea in regeneratis om­ nibus gratitudo erga Deum esset, ut iustitiam, in Baptismo ipsius beneficio et gratia susceptam, constanter tuerentur, non fuisset opus aliud ab ipso Baptismo Sacramentum ad peccatorum remissionem esse institutum. Quoniam autem Deus, dives in misericordia, cognovit fig­ mentum nostrum, illis etiam vitae remedium contulit, qui sese postea in peccati servitutem et daemonis potestatem tradidissent, Sacramentum videlicet Poenitentiae, quo lapsis post Baptismum beneficium mortis Christi applicatur/ Ita Cone. Trid. (sess. 14, c. 1: Denzinger, Enchir. 774). Pertinet igitur Sacramentum Paenitentiae ad secundam classem Sacramentorum, seu est unum ex iis Sacramentis, quae quidem insti­ tuta sunt ad sanctificandos homines singulos qua tales, quae tamen non per se requiruntur sed per accidens, suppositis sci. peccatis pro­ priis, quae homo post Baptismum commisit. 2. Nomen vero huic Sacramento inditum est ab aliqua eius parte, i. e. ab actu, quem subiectum ponere debet, ut fructum eius percipiat. Poenitentia (μετάνοια) duo potissimum significat: a) retractationem prioris voluntatis, licet forte non malae: b) detestationem et satisfactionem culpae praeteritae. 3. Hunc alterum sensum plerumque vox habet in Sacra Scriptura, ut: -Ipse me reprehendo et ago paenitentiam in favilla et cinere (lob 42. 6): .Vae tibi, Corozain, vae tibi Bethsaida ; quia, si in Tyro et Sidone factae fuissent virtutes, quae factae sunt in vobis, olim in cilicio et cinere sedentes paeniterent (Luc. 10, 13). Cf. loel 2, 12. 13. Matth. 3. 8: 12. 41. Marc. 1, 4. Luc. 5, 32; 13, 5. 2 Cor. 7, 9 etc. Hanc paenitentiam Lactantius ita describit: „Is, quem facti sui paenitet, errorem suum pristinum intellegit, ideoque Graeci melius et significantius μετάνοιαν dicunt, quam nos latine possimus resipi­ scentiam dicere. Resipiscit enim ac mentem suam quasi ab insania Pcsch. Praelectiones dogmaticae. VII. 1 Q Μ Praenotanda. recipit, quem errati piget; castigat que seipsum dementiae et con­ firmat animum suum ad rectius vivendum; tum illud ipsum maxime cavet, ne rursus in eosdem laqueos inducatur" (Inst. div. I. 6, <·. 24; Ai 6, 722). 4. Utramque vero notionem paenitentiae S. Augustinus com­ plectitur his verbis: .Non sufficit mores in melius commutare et a factis malis recedere [prioris generis pa enitent ia], nisi etiam de his. quae facta sunt, satisfiat Deo per paenitentiae dolorem, per humili­ tatis gemitum, per oontriti cordis sacrificium cooperantibus eleemosynis [alterius generis paenitentia]" (Serm. 351, n. 12; Ai 39, 1549). Cf. Bellarm., De Paenit. 1. 1, c. 7 ’. 5. Ab alio actu paenitentis. i. e. ab accusatione propriorum pecca­ torum hoc Sacramentum vocatur „Confessio“ (έςομυλόγ-ησις, εςαγόρευανς). Neque raro apud SS. Patres latinos vocatur „inanuum impositio* a ritu, quo peccatores olim reconciliari solebant, quamvis haec vox per se non ad sacramentalem absolutionem, sed ad canonicam paenitentiam referatur. 6. Definiri potest Sacramentum Paenitentiae : Est Sacramentum, quo homini contrito, confesso, parato ad satisfaciendum per iudicialem sacerdotis sententiam peccata post Baptismum commissa remittuntur. Physice hoc Sacramentum perficitur actibus paenitentis et absolutione sacerdotis, metaphysice est Sacramentum, quo homo per sententiam iu­ dicialem a peccatis absolvitur. 7. Divisio tractatus ea erit, quae indicata est ab initio tractatus de Sacramento Baptismi (n. 347), ita tamen, ut propter materiae ampli­ tudinem alio capite acturi simus de exsistentia, alio de materia, alio de forma Sacramenti. De caerimoniis huius Sacramenti nil dicendum est, quia vix ullae praescriptae sunt. Pro appendice addetur quaestio de indulgentiis. Solent quidem plurimi theologi in hoc tractatu prius agere de virtute paenitentiae, deinde de Sacramento. Sed ut maior conformitas servetur inter tractatus de singulis Sacramentis, de virtute paenitentiae, quantum satis erit, dicemus in quaestione de materia Sacramenti. 8. Gravitas huius tractatus. -Quodsi diligentiam, quae a parochis in unoquoque argumento adhibenda est, ex rei, quam tractant, magni­ tudine et pondere metiri oportet: omnino fatebimur eos numquam in 1 Eadem est significatio verbi germanici .biissen* = .wieder gutmachen", .bessenU. Unde Sacramentum Paenitentiae (Busssacrament) est Sacramentum, in quo et actus paenitentis et signum sacramentale suo modo concurrunt ad gratiam producendam. Praenotanda. Imius loci explicatione adeo diligentes futuros esse, ut satis videri possit; (juin (diam de hoc Sacramento, quam de Baptismo, eo accu­ ratius agendum est, quod Bapl ismus semel tantum administratur neque iterari potest : Paenitentiae vero toties necessitas imposita est, quoties post Baptismum peccare contingat. Ita enim a Tridentina Synodo dictum est Sacramentum Paenitentiae non secus lapsis post Baptismum ac Baptismum nondum regeneratis ad salutem necessarium esse; vulgataque illa S. Hieronymi sententia ab omnibus, qui deinceps res sacras tradiderunt, magnopere comprobatur: Paenitentiam esse se­ cundam tabulam (In Is. 3, 8). Ut enim confracta navi unum vitae servandae perfugium reliquum est, si forte tabulam aliquam de nau­ fragio liceat arripere: ita post amissam Baptismi innocentiam, nisi quis ad Paenitentiae tabulam confugiat, sine dubio de eius salute desperandum est. Haec autem non ad pastores solum, sed ad reli­ quos etiam fideles excitandos dicta sunt, ne forte in iis rei maxime necessariae incuria reprehendatur” (Catech. Rom. P. 2, c. 5, n. 1). SECTIO 1. DE EXSISTENTIA SACRAMENTI PAENITENTIAE. Prop. I. Paenitentia est verum Novi Testamenti Sacramentum. 9. Hota. Cum Paenitentia intellegatur illud Sacramentum. quo peccata post Baptismum commissa remittantur, ad probandam thesin duo demonstranda sunt: a) Christum instituisse aliquod signum, quo applicato peccata hominis baptizati remittuntur: b) hoc signum esse diversum a Baptismo; si a Baptismo distin­ guitur, cum ceteris Sacramentis confundi nequit. 10. Haeretici usque ad saec. XVI vix umquam hoc Sacramentum sim­ pliciter negarttnt : sed quidam eius virtutem ad certa peccatorum genera restringi dixerunt, ut Montanistae. Ita Tertullianus iam Montanista factus in libro De pudicitia c. 2 (3/ 2, 986) delicta, inquit, sdivi­ dimus in duos exitus. Alia erunt remissibilia, alia irremissibila.“ Intellegit autem remissionem, quam peccator .ab episcopo consequi poterit": nam a Deo solo concedit omnia peccata remitti posse (1. c. c. 18; M 2. 1018). Eandem fuisse doctrinam quorundam Horatianorum testantur Socrates (H. E. 1. 7, c. 25; 3/ 67. 789) et S. Ambrosius (De Paon. 1. 1. c. 2. n. 6: 3/ 16. 467), quamvis Horatianus ipse omnem Ecclesiae potestatem remittendi peccata negasse a quibusdam dicatur. Epiph., Haer. 59. n. 1 (3i 41, 1018): S. Athan., Ep. 4 ad Serap. n. 13 (3/ 26, 654): £ Padanus, Ep. 3 (3/ 13. 1063); S. Ambrosius, De Paenit. 1. 1. c. 3 (3/ 16, 469). Lu th erus (in libro De captivitate Babylonica) conumerat quidem Paenitentiam inter Sacramenta Novae Legis: circa finem autem libri addit: .Paenitentiae Sacramentum. quod ego his duobus [Baptismo et EucharistiaeJ accensui, signo visibili et divinitus instituto caret, et aliud non esse dixi quam viam ac reditum ad Baptismum." Similiter Melanchthon, Zwinglius (De vera et falsa relig.: c. de Sacramentis), Caldnus (Inst. 1. 4. c. 19. § 15). alii Paenitentiam non esse nisi Baptismi recordationem docuerunt (cf. Bellarm. 1. 1. c. 9; Wircebnrg. n. 94). Inter nostrae aetatis Protestantes summa confusio viget, dum alii particularem, alii generalem tantum confessionem admittunt : alii con- Prop. I. fossionem institutum esse divinum, alii humanum volunt; alii solis .ministris-. alii etiam laicis facultatem absolvendi tribuunt. Omnes autem in hoc fere consentiunt singulorum libertati committendum esse, utrum confiteri velint necne1. Arg, 1. Ex S. Scriptura. 11. a) Christus post resurrectionen apparens apostolis ait: „Sicut misit me Pater, et ego mitto vos. Haec cum dixisset, insufflavit et dixit iis: Accipite Spiritum Sanctum; quorum remiseritis peccata, remittuntur iis, et quorum retinueritis, retenta sunt/ — '/> άψητε τάς αμαρτίας άφίενται \ωρίωντιμ\ αυτοϊς· zmov ν.ραζητε. χε/.ράzrpzuj. (Ιο. 20, 21 sqq.). His verbis Christum dare apostolis potestatem aliquo modo re­ mittendi peccata tam evidens est, ut ne Protestantes quidem negent, sed hanc potestatem exerceri dicunt sive per Baptismum et suscep­ tionem in ecclesiam sive per praedicationem redemptionis sive per disciplinam externam ecclesiasticam. Sed has et similes explicationes, in quantum exclusive intelleguntur, reicimus probando tria: «) Christum dedisse apostolis potestatem vere et proprie remit­ tendi peccata: yî) hanc potestatem esse ‘distinctam a potestate baptizandi: eandem potestatem competere successoribus apostolorum. 12. Ad α): „Remittere peccata" secundum naturalem significationem ver­ borum et secundum usum S. Scripturae est ita liberare aliquem a 1 ,Die reformirte Kirche verwirft gemeinsam mit der lutherischen den Beichtzwang sowohl im allgemeinen ais wie die gesonderte Aufziihlung aller Siinden, die Genugthuung durcli Bussiibungen und damit zugleich die Stellung des Geistliclien als Richters. . . . Indem die Reformirten keinen Amtsauftrag, die Vergebung der Siinden wirkungsfahig zuzusprechen, anerkennen, wissen sie nur von einer institutio und consolatio in Fallen besonderer G ewissensnoth, wobei es gleichgiltig ist, ob diese bei einem Laien oder Geistliclien gesucht wird. . . . Die neuere Exegese, auch bei den Lutheranern. pflegt zwar im biblischen Beweis (Io. 20, 23) auch nur bei der allgemeinen Wirkung der praedicatio evangelica stehen zu bleiben ; aber als symbol i sell e Lehre stelit durcli das Hauptstück von den Schliisseln im kleinen Katechismus und demgemiiss bei den alien DD. der lutherischen Kirche fest, dass es zu dem besondern Auftiage der Diener des Evangeliums gehbre, Bussfertigen die Siinden an Gottes statt zu vergeben, und Unbussfertigen dieselben zu behalten, mit der entsprechenden Thatwirkung bei Gott selbei· wie bei den Mensclien. Andererseits ist zuzugestehen, dass nach correct lutlierischem Amtsbegriffe kein exclusives Absolutionsrecht aus der Ordination abzuleiten sei. Wohl aber wird nmgekehrt zu sagen sein, dass bei der damit verbundenen Verantwortlichkeit niemand, dem solches zu thun nicht amtlich befohlen ist, ohne Gefahrde seiner selbst sich herausnehmen wird, in solchen Fallen rnehr zu thun als den Bruder briiderlich zu trosten, fiir das Begehr ausdriicklicher Absolution dagegen ihn seinerseits selbst an das Amt des Wortes und der Sacramente weisen wird. An sich kann die In­ stitution der Beichte als solche in aller Form nur fill· eine kirchliche Einrichtung erkliirt werden" (F. Zezuchwitz, Real - Encyklopiidie fiir protest. Théologie II, 224 sqq.). 6 Sectio 1, De exsistentia Sacramenti Poenitentiae. peccato, ut peccati culpa coram Deo non iani gravet animam, et con­ sequenter est infundere gratiam: nam inter statum gratiae et peccati nullum medium agnoscit revelatio Christiana. Nemo igitur potestate innata potest peccata remittere nisi solus Deus. Quare eum Christus paralytico dixisset: 'Icts^zai <του ai αμαρτία·. (Matth. 9, 2), 1’harisaei murmurabant: ,Quis est hic, qui loquitur blasphemias? Quis potest dimittere peccate nisi solus Deusr" Christus autem, ut ostenderet, .quia Filius hominis habet potestatem in terra remittendi peccata*·. patravit miraculum (Lue. 5, 21 sqq.). Hanc igitur potestatem, quam ipse a Patre habet, Christus com­ municat cum apostolis: , Sicut misit me Pater, et ego mitto vos". i. e. et ad eundem finem et eadem potestate instructos. In specie autem determinat hanc potestatem per verba: .Quorum remiseritis peccata ...“ Cum igitur sensus verborum .remittere peccata" sit omnino determi­ natus (cf. etiam Marth. 6, 12. 14; Mare. 11. 26), apostoli necessario intellegebant sibi dari eandem potestatem. quam Christus sibi attri­ buerat. cum diceret: -Remittuntur tibi peccate." Quia autem haec potestas in se est divina, dat iis Spiritum Sanctum, cuius auctoritate peccate remitterent: -Accipite Spiritum Sanctum . . .“ Nisi igitur quis probet ex contextu hunc sensum repugnare, omnino dicendum est apostolos accepisse potestatem cere et proprie remittendi peccata, ita ut haec coram Deo sint delete. Neque ulla ratio est. hanc potestatem restringendi ad solas pomos vel ad solam externam disciplinam. A fortiori arbitrarium est explicare ita: .Quorum declaraveritis peccata esse remissa": nam hoc non est explicare sed detorquere; neque ullibi in Novo Testamento verba tlgtivai άμαρτίαζ hoc sensu usurpantur ; et in hoc ipso textu apostoli dicuntur ita remittere peccata, ut conse­ quenter Deus ipse remittat: -Quorum remiseritis, remissa sunt/ Ergo agitur de remissione efficaci, non de sola declaratione inefficaci. 13. Ad /9) : Haec potestas distincta est a potestate baptizandi ; nam po­ testas hic apostolis date indefinite extenditur: 'b τηων άφητε. Atqui Baptismo semel tentum peccata deleri possunt. Ergo hic alia potestas confertur. Similiter potestas hic collate est potestas iudicialis et ad remittendum et ad retinendum (id quod postea explicabitur). Atqui potestas baptizandi nullo modo est potestas iudicialis neque est potestas retinendi peccata (Suarez. Disp. 17. sect. 2, η. 27). Denique Christus Baptismum et alia occasione et aliis verbis et ad alium finem et sub determinato ritu instituit. Ergo duo haec confundi nequeunt. Quamvis igitur verba Christi aliquo modo ad Baptismum applicari possint, et a SS. Patribus vere applicentur (S. Ambros., De Paenit. 1. 1, c. 8: .1/ 16, 476), tamen hic non est sensus proprias verborum, neque verba possunt exclusive de Baptismo intellegi, ut expresse definivit Con­ cilium Tridentinum sess 14, can. 2 (Denzinger 1. c. 790). SS. Patres clarissime haec duo Sacramenta inter se distinguunt, unde notum illud : Prop. 1, γ Pacnitontiam esse «secundam post naufragium tabulam" (TertulL, De Paenit. c. 4; Μ 1, 1233). 14. Ad;*): JIdec potestas non. fuit solis apostolis collata, sed permanet in ecclesia. Eodem enim modo data est haec potestas atque aliae potestates docendi, baptizandi, Eucharistiam conficiendi etc. Atqui omnes fatentur has potestates manere in ecclesia. Ergo etiam potestas remittendi peccata. Porro finis huius potestatis manet usque ad con­ summationem saeculi; semper enim aderunt peccatores, qui remissione indigeant. Atqui si finis potestatis est perpetuus, etiam potestas ipsa debet esse perpetua, ut iam S. Paci anus (Ep. 1 ad Semp. Novat, n. 6; M 13, 1057) monet: „An tantum hoc [remittere peccata] solis apostolis licet? Ergo et baptizare solis licet et Spiritum Sanctum dare solis et solis gentium peccata purgare, quia totum hoc non aliis quam apostolis imperatum est . . . Si ergo et Lavacri et Chrismatis potestas, maiorum et longe charismatum, ad episcopos inde descendit, et ligandi quoque ius adfuit et solvendi/ 15. His autem probata est exsistentia Sacramenti Paenitentiae, quia hoc Sacramentum nihil aliud est nisi exercitium potestatis remittendi et retinendi peccata. Sola dubitatio esse potest de signo sensibili, quia Christus nihil dicit de tali signo. Nihilominus cum unus homo alteri non possit convenienter remittere peccata nisi verbis dicendo: ,Remitto tibi peccata" vel simili sensibili modo, Christus dicendus est voluisse apostolos suos hoc modo indicare hominibus remissionem vel retentionem peccatorum, et hac orali absolutione uti ut signo sensibili huius Sacramenti. Haec explicatio tam naturalis et obvia est, ut nemo de hoc signo externo ab apostolis in remissione peccatorum adhibendo umquam dubitaverit. Certe enim noluit Christus actu mere interno peccata remitti vel retineri, ita ut homines prorsus ignorarent, utrum peccata sua remissa an retenta essent. 16. Hanc explicationem textus sanxit Concilium Tridentinum (sess. 14. can. 1) his verbis: -Dominus Sacramentum Paenitentiae tum praecipue instituit, cum a mortuis excitatus insufflavit in discipulos suos dicens: Accipite Spiritum Sanctum . . . Quo tam insigni facto et verbis tam perspicuis potestatem remittendi et retinendi peccata ad reconciliandos fideles post Baptismum lapsos apostolis et eorum legitimis successo­ ribus fuisse communicatam universorum Patrum consensus semper intellexit. Et Novatianos remittendi potestatem olim pertinaciter ne­ gantes magna ratione ecclesia catholica tamquam haereticos explosit atque condemnavit. Quare verissimum hunc verborum Domini sensum sancta haec Synodus probans et recipiens damnat eorum commentitias interpretationes, qui verba illa ad potestatem praedicandi verbum Dei et Christi evangelium annuntiandi contra huiusmodi Sacramenti insti­ tutionem falso detorquent" (D.enzinyer 1. c. 774). sum Josephs uppey Sectio 1. De exsistentia Sacramenti Paenitontiae. 17. b) Duo tilii textus, qui ad Paenitontiae Sacramentum referuntur, sunt Matth. 16, 19 et IS, IS. qui textus explicati sunt in tractatu de vera ecclesia (n. 274. 2S7 sqq.), His locis Christus non promittit in specie potestatem remittendi peccata per Sacramentum Paenitentiae, sed promittit potestatem clavium secundum totam amplitudinem, intra quam Sacramentum Paenitentiae tamquam pars praecipua includitur: nulla enim re magis occluditur ingressus in regnum caelorum (piam peccatis nondum remissis. Unde recte dicimus Christum illis locis etiam Sacramentum Paenitentiae promisisse, quemadmodum Sacramenta quoque Baptismi. Confirmationis, Eucharistiae prius promisit et postea instituit. Arg. 2. Ex SS. Patribus. 18. Cum saeculo ΙΠ. Novation i docere coepissent non posse an ecclesia peccata, saltem graviora, post Baptismum commissa remitti, statim haeretici habiti et in Synodo Romana sub Cornelio papa dam­ nati sunt (Euseb., H. E. 1. 6, c. 43: M 20, 615). Ergo illa aetate persuasio rigebat in ecclesia traditam esse a Deo ecclesiae potestatem omnia peccata remittendi. 19. Contra Novatianum scripsit ad Antonianum S. Cyprianus Ep. 55. in qua (n. 29; H 2. 647) inter alia dicit: .Quodsi invenimus a Paenitentia agenda neminem debere prohiberi et deprecantibus atque exorantibus Domini misericordiam, secundum quod ille misericors et pius est. per sacerdotes eius pacem posse concedi, admittendus est plan­ gentium gemitus et Paenitentiae fructus dolentibus non negandus. Et quia apud inferos confessio non est, nec exomologesis illic fieri potest. qui ex toto corde paenituerint et rogaverint, in ecclesiam debent in­ terim suscipi et in ipsa Domino reservari.' Idem in 1. De lapsis c. 29 (H 1. 258): .Confiteantur singuli, quaeso vos, fratres dilectissimi, delictum suum, dum adhuc, qui deliquit, in saeculo est, dum admitti confessio eius potest, dum satisfactio et remissio |facta] per sacer­ dotes apud Dominum grata est.“ 20. S. Paci anus Novatianos copiose refutat Epistulis ad Sympronianum datis, quarum tertia sic habet (η. 1): -Tractatus omnis Novatianorum. quem ad me confertis undique propositionibus destinasti, Symproniane frater, hoc continet : Quod post Baptismum paenitere non liceat, quod mortale peccatum ecclesia donare non possit, immo quod ipsa pereat recipiendo peccantes ... Quis hoc vindicat, frater? Moyses? an Paulus? an Christus? . . . Nullus horum, inquies. Quis ergo? No­ vat i anus hoc praecepit ... At vel quando, frater, quibusve tempori­ bus ? . . Post trecentos prope annos dominicae passionis . . . Ergo a Christi usque ad Decii principatum nullus intellegens? Post Decium denique omnis episcopus impatiens; omnes alii dissoluti, qui se miscere ' i perditis mallent, qui perire cum miseri», qui alieno vulnere vulnerari? Novatiano vindico iustitia liberatur: auctore corrigitur, quidquid erra­ vit.- Post multa alia venit ad illud argumentum, quod ecclesiae data est potestas omnia aut solvendi aut ligandi (n. 11): „Iam quam argute caput illud absolvis, quod ego posui, datam episcopis potestatem, ut, quae ligassent in terra, ligata essent in caelis. Dicis hoc non ad fideles sed ad catechumenos pertinere, ut baptizandis sci. adhuc po­ pulis solvi liceret crimina vel teneri.- Hoc refutat eo, quod apud Matth. 16, 19 sermo est de fidelibus, non de infidelibus. Provocat ad S. Cypriani doctrinam et ait (n. 24): „Lege igitur diligentius Cy­ prianum meum, lege totam De lapsis epistulam, lege aliam, quam ad Antonianum dedit, ubi exemplis omnibus Novatianos urgetur: iam scies, quid de paenitentium curatione pronuntiet. Cyprianum loquor vestra oppugnantem et catholica iura retinentem. Tertullianum post haeresim (nam multa inde sumpsistis) ipsum epistula sua. et ea ipsa, quam catholicus edidit, audies confitentem posse ecclesiam peccata dimittere." In prima epistula iam solverat obiectionem solum Deum posse peccata ignoscere. Respondet (n. 6): „Verum est, sed et quod per sacerdotes suos facit, ipsius potestas est. Nam quid est illud, quod apostolis dicit: .Quae ligaveritis in terris, ligata erunt et in caelis. Et quaecumque solveritis in terris, soluta erunt et in caelis4 (Matth. 16, 19)? Cm* hoc, si ligare ac solvere hominibus non licebat? An tantum hoc solis apostolis licet? Ergo et baptizare solis licet et Spiritum Sanctum dare solis et solis gentium peccata purgare, quia totum hoc non aliis quam apostolis imperatum est . . . Si ergo et Lavacri et Chrismatis potestas, maiorum et longe charismatum, ad epi­ scopos inde descendit, et ligandi quoque ius adfuit et solvendi" (iV 13 1051 sqq.). 21. Origen es (De orat. n. 28; Ji 11, 527): „Is, in quem lesus insufflavit, quemadmodum in apostolos ... is dimittit, quae dimitteret Deus, et insanabilia peccata retinet , ministrans . . . soli dimittendi potestatem habenti Deo. Sic autem habent in evangelio secundum loannem, quae de remissione ab apostolis concedenda scripta sunt: Accipite Spiritum Sanctum . . ." 22. S. Ambrosius (De Paenit. 1. 1, c. 2, n. 6; J/16, 467): .Aiunt [Novatiani] se Domino deferre reverentiam, cui soli remittendorum peccatorum potestatem reservent. Immo nulli maiorem iniuriam faciunt, quam qui eius volunt mandata rescindere, commissum munus refun­ dere. Nam cum ipse in evangelio suo dixerit Dominus lesus: .Acci­ pite Spiritum Sanctum, quorum remiseritis peccata, remittuntur iis. et quorum detinueritis, detenta sunt‘, quis est ergo, qui magis ho­ norat, utrum qui mandatis obtemperat, an qui resistit? Ecclesia in utroque servat oboedientiam ut peccatum et alliget et relaxet, haeresis Sectio 1. De exsistentia Sacramenti Paenitentiae. 10 in altero immitis, in altero inoboediens* (cf. e. 3 et c. 8, ,n. 36 et 1. 2 S. loan. Chrysostomns (De sacerdot. 1. 3, n. 5; 4/ 48, 043): .Potestatem acceperunt [sacerdotes], quam neque angelis neque archangôlis dedit Deus. Neque enim illis dictum est: ,Quaecumque liga­ veritis ...* Habent quidem ii, qui in terra imperant, potestatem ligandi, verum corpora solum: hoc autem vinculum ipsam attingit animam caelosque. transcendit ; ac quaecumque inferne sacerdotes faciunt, eadem Deus superne confirmat servorumque sententiam ipse Dominus ratam facit. Quid enim aliud illis «ledit quam omnem caelestium potestatem? nam. .quorum*, inquit, .remiseritis peccata . . .’ Quae maior hae po­ testas fuerit? . . . Insania enim manifesta est, tantum principatum despicere, sine quo neque salutem neque promissa bona consequi possu­ mus . . . Neque enim tantum nos regenerant, sed etiam post regene­ rationem admissa condonare possunt" (1. c. n. 6: 4/ 48, 645). 24. S. Augustinus hanc regulam statuit: _Si a catechumeno factum est [homicidium]. Baptismate abluitur; et si a baptizato, paenitudine et reconciliatione sanatur" (De adult, coni. 1. 2, n. 16; .V 40. 482). .Quae autem Baptismatis, eadem reconciliationis est causa* (1. c. 1. 1. n. 35; M 40, 470). Plura postea (n. 41. 216. 365). 25. S. Leo Μ. (Ep. 108, c. 2: 4/ 54, 1011): .Multiplex miseri­ cordia Dei ita lapsibus subvenit humanis, ut non solum per Baptismi gratiam, sed etiam per Paenitentiae medicinam spes vitae reparetur aeternae, ut. qui regenerationis dona violassent, proprio se iudicio con­ demnantes, ad remissionem criminum pervenirent; sic divinae boni­ tatis praesidiis ordinatis, ut indulgentia Dei nisi supplicationibus sacer­ dotum nequeat obtineri. Mediator enim Dei et hominum homo Christus lesus hanc praepositis ecclesiae tradidit potestatem, ut et confitentibus actionem paenitentiae darent et eosdem salubri satisfactione pufgatos ad communionem Sacramentorum per innuam reconciliationis admit­ terent. · Cf. S. Basil., Adv. Eunom. 1. 5 (Jf 29, 718); S. Athanas.(?), Tractat, in illud .Profecti in pagum* (4/ 28, 174); S. Gregor. M., Horn. 26 in Evang. 1. 2, n. 4 et 5 (4/ 76, 1199). 26. Arg. 3. Poenitentiam esse Sacramentum docent omnes theologi sine ulla haesitatione et sine alia dissensione, ita ut doctrina haec inde ab apostolorum temporibus usque ad nostram aetatem nulla facta interruptione tradita appareat. Immo omnes ecclesiae orientales, etiam haereticae et schismaticae, eandem fidem profitentur (cf. Benzinger, Rît. orient. T, 100 sqq.). i £9/ζ^Γ»-· non remittetur. Et quicumque dixerit verbum contra Filium hominis, remittetur ei; qui autem dixerit contra Spiritum Sanctum, non remittetur ei neque in hoc saeculo neque in futuro/ De hoc textu S. August, ait (Serm. 71, c. 5; 4/38, 449): - Forte in omnibus Sanctis Scripturis nulla maior quaestio, nulla dif­ ficilior invenitur/ Cur tam difficilis? Quia ecclesiae persuasum erat se posse plane omnia peccata remittere, ut ibidem c. 4 exponit Augu­ stinus. Postquam enim enumeravit varia peccata, „ qualia sunt vel adulteria, vel homicidia, vel ipsa discessio, sive omni modo a nomine christiano, sive a catholica ecclesia*, de his statim pronuntiat: -Paeni­ tentia quorumcumque criminum in ecclesia non negatur/ Ergo textus ille erat ita explicandus, ut nulla exceptio statueretur. Ceterum non apparebit tanta difficultas, dummodo attendatur, quid sit peccatum contra Spiritum Sanctum. Hoc autem facile inveniemus, si recogi­ taverimus isto loco non esse sermonem de potestate ecclesiae remit­ tendi peccata, sed de remissione peccatorum, quatenus fit ab ipso Deo. Deus autem nullum peccatum ideo non remittit, quia non potest re­ mittere, sed quia non vult; et rursum non ideo non vult remittere, quia ex sua parte paratus non est ad omnia peccata remittenda, cum contrarium saepe affirmaverit (Ez. 33, 11. loel 2, 32 etc.). Ergo aliquid obstat ex parte peccatoris. Atqui ex eius parte nihil aliud obstat nisi positiva impaenitentia, qua non vult uti gratia sibi oblata. Ergo hanc vocat Christus peccatum contra Spiritum Sanctum, quod numquam remittetur. 34. Ita SS. Patres textum explicarunt. -Quem potentia Dei ad paenitentiam adducit, ipse secundum duritiem cordis sui et cor impaenitens thesaurizat sibi iram in die irae et revelationis iusti iudicii Dei, qui reddet unicuique secundum opera eius . . . Haec omnino impaenitentia non habet remissionem neque in hoc saeculo neque in futuro/ Idem docet in inchoata expositione in Ep. ad Rom. n. 14 sqq. (M 35, 2097 sqq.). In Enchiridio c. 83 docet eum ipsum committere hoc peccatum, -qui in ecclesia remitti peccata non cre­ dens, contemnit tantam divini muneris largitatem et in hac obstina­ tione mentis diem claudit extremum/ Eodem modo textum explicant alii SS. Patres. 35. Et haec explicatio omnino quadrat cum contextu. Nam Pharisaei evidentissimis miraculis cognoverant Deum in Christo et per Christum operari, et nihilominus dicebant Christum in Beelzebub haec omnia fecisse. Quare Christus ad eos ait : Si scandalizati fuissetis de humilitate humanae meae naturae et merum hominem me putantes me blasphemavissetis, esset quidem magnum peccatum, sed veniae capax. Cum autem intellexeritis Deum in me operari, et opera Dei diabolo adseribatis, vobis ipsi occluditis viam veritatis et conver­ [P’” I lil il. 14 Sectio 1. De exsistentia Sacramenti Paenitentiae. sionis. — Agitur igitur de pertinaci et quasi diabolica aversioni) a veritate revelata1. Cfr. S. Thomas, In ep. ad Rom. c. 2, lect. 1 in tine. Alias expositiones vide apud Be/larm., De Paenit. 1. 2. c. 16. 36. b) 1 Io. 5, 16. -Qui scit fratrem suum peccare peccatum non ad mortem, petat, et dabitur ei vita, peccanti non ad mortem. Est peccatum ad mortem, non pro illo dico, ut roget quis/ Peccatum ad mortem est apostasia a veritate cognita ; ergo rodit ad eandem malitiam, de qua Christus loquitur in textu praecedenti. Non vetat quidem apostolus pro apostatis orare, sed non praecipit, quia apostata non habet idem ius, quod fideles habent, ut pro iis oretur, sed est exeommunicatus et consequenter participatione ora­ tionum publicarum privatus. Nihil vero dicit apostolus, utrum ec­ clesia tale peccatum remittere possit necne. 37. c) Hebr. ii, 4—6. -Impossibile est enim eos, qui semel illu­ minati sunt (Γ'ός çwziaiïévza;;'), gustaverunt etiam donum caeleste et participes facti sunt Spiritus Sancti, gustaverunt nihilominus bonum Dei verbum virtutesque saeculi venturi, et prolapsi sunt, rursus reno­ vari ad paenitcntiam εζ' μετά^καν), rursum cruci­ figentes sibimetipsis Filium Dei et ostentui habentes/ Apostolus scribit ad ludaeos conversos, qui ob magnas persecutiones in periculo apostasiae erant. A quo summo malo ut eos deterreat, apostolus iis graphice depingit, quanta beneficia a Deo acceperint. Illuminati enim erant per doctrinam et gratiam fidei, gustaverant experientia interna dulcedinem legis Christianae et maxime pacem conscientiae a peccatis liberatae, participes facti erant Spiritus Sancti, sive per Sacra­ mentum Confirmationis sive per charismata, sive alio modo; sciebant, quid evangelium iis promitteret pro futuro saeculo, quae promissa tunc iam quodammodo implebantur per miracula et signa extraordi­ naria. quae ea aetate tam frequenter fiebant. Iam, inquit apostolus, si post tanta beneficia accepta nihilominus a fide defeceritis, impos­ sibile est vos rursus renovari ad paenitentiam. 38, Quid est hoc „rursus renocari ad paenitentiam' ? Duplex re­ sponsum est: jSS. Patres rix non omnes dicunt apostolum ludaeis in 1 Bene Pr. Schanz in Ii. 1.: ,Wer diese Thaten [Christi] ais Werke des güttlichen Geistes erkennt oder erkennen muss, nnd dennoch ihm boswillig widerstreht oder ihn gar lAstert, der macht sidi einer Siinde schnldig, welche weder in diesem noeh in jenein Leben verziehen werden kann,. . . Man darf dabei aber niclit bei einem eimnaligen Aussprechen einer -solchen Lasterung gcgen den erkannten Heiligen Geist etehen bleiben, denn die Apostel haben die Bekehnmgsversuche nie aufgegeben. . . . Deshalb ist die Sunde nicht ais eine einzelne ThatsQnde, sondern ais ein Gesamtznstand zu betracliten, dessen Aeusserung die Einzelsunde ist. Pieser Zustand besteht aber in der Verstocktheît gegen die ais gûttliche Offenbarnng erkannte Wahrheit/ Prop. II. memoriam revocare unam tantum, non duplicem esse in ecclesia paenitentiam per Baptismum, In hac explicatione sensus verborum apostoli est: Post apostasiam non iam habebitis medium tam facile et tam perfectum, quo cum Christo reconciliemini, quam est Baptis­ mus. ,Nam revera, (pii semel renovati ceciderunt, renovari amplius non possunt. . . . Neque alteram quis usurpare lotionem potest, quod unus Baptismus sit unaque renovatio/ Ita S. Epiphanius, Haer. 59, n. 2 (M 41, 1019). Eodem modo S. Athan., Ep. 4 ad Serap.. n. 13 (M 26, 655), S. Chrysost., Horn. 9 in Hebr. n. 3 et 4 (M 63. 78 sq.), S. Ioan. Damascenus, De fide 1. 4, c. 9 (M 94, 1109), S. Ambros., De Paenit. 1. 2, c. 2 (M 16, 497), alii. Itaque auctoritate haec ex­ positio quam maxime commendatur. Sed obstat contextus; nam apo­ stolus rationem, cur non possint renovari, hanc reddit, quod cum tot tamque extraordinariis Dei beneficiis cooperati non sint. Atqui haec ratio est nulla, cur Baptismus repeti nequeat. Nam etiam is, qui in­ fans baptizatus et statim ad apostasiam seductus est, antequam ullum tale donum acceperit, non magis iterum baptizari potest. 39. Quare posteriores exegdae (cum S. Hieronymo, Contra lovin. 1. 2 : M 23, 286) aliam dant explicationem et dicunt sensum apostoli esse homines, qui tantis gratiis abusi sint et in tam aperta rebellione contra veritatem cognitam versentur, non posse resipiscere. Licet enim hoc non absolute impossibile sit per extraordinarium miraculum gratiae, tamen, cum tantum miraculum non sit exspectandum, de misero statu talium hominum desperandum esse L Salmeron in h. 1. notat utramque explicationem esse catholicam et admitti posse. Alteram explicationem sequuntur Lyra, Vasques, Hibera, Co melius· a Lapide, Menochius, Tirinus, Ad. Maier, hac aetate exegetae omnes (cf. Inst. propaed. n. 586). ? •A?1 40. d) Hebr. 10. 26. 27. ^Voluntarie enim peccantibus post accep­ tam notitiam veritatis iam non relinquitur pro peccatis hostia, terri­ bilis autem quaedam exspectatio iudicii et ignis aemulatio, quae con­ sumptura est adversarios/ Sensus est: Qui a Christiana religione ad iudaismum defecerint, nullum habebunt sacrificium ad Deum placandum; nam sacrificia Ve­ teris Legis sunt abrogata et unicum sacrificium Novae Legis, i. e. sacri­ ficium crucis, reiecerunt. Ergo manebunt in peccatis suis. 1 .Sic zur Sinnesftnderung zu etneuern ist unmoglich, sie sind und bleiben verloren ; deun der Abfall nach solchen Guadenerfahrungen, wie sie Arers 4 uud 5 beschrieben sind, ist eine vollstandige Verhiirtung und Verstockung des Herzeus, ein inuthwilliges Sündigen. wofür es keine Entschuldiguug mehr gibt, jene Siinde gegen den Heiligen Geist, von der gesclirieben steht, dass sie weder hier noch jenseits werde vergeben werden/ (Z i 11, Der Brief an die Hebr. [Mainz 1879J crk· ' jg Sectio 1. De exsistentia Sacramenti Paenitentiae. Pars IL Doctrina veteris ecclesiae. 41. Praeter ea, quae in priori thesi allata sunt, multa alia exstant, quibus evidenter ostenditur, secundum doctrinam SS. Patrum nullum ' omnino peccatum a potestate clavium exceptum fuisse. Tam S. Polycarpus (Ep. ad Philip, c. 6; F 1, 273) monet: .Presbyteri sint ad commiserationem proni, misericordes erga cunctos, aberrantia reducentes . . . non severi nimis in indicio, scientes nos omnes debitores esse peccati. Si ergo deprecamur Dominum, ut nobis dimittat, debemus et nos dimittere; nam coram Domini et Dei oculis sumus, et omnes ante tribunal Christi stare et unumquemque pro se rationem reddere oportet.*1 S. Hilarius (In Matth. c. 18, n. 10; Ji 9, 1022): -Neque fas est nos ex praescripto legis dandae veniae numero concludi, cum per evangelii gratiam sine modo nobis a Deo fuerit indulta/ S. Ambrosius (De Paen. 1. 1. c. 3, n. 10; Jf 16, 469): -Deus distinctionem non facit, qui misericordiam suam promisit omnibus et relaxandi licentiam sacerdotibus suis sine ulla exceptione concessit.*1 Et (1. 2. c. 3, n. 19: 3/16, 501): -Evidentissime Domini praedi­ catione mandatum est etiam gravissimi criminis reis, si ex toto corde et manifesta confessione peccati paenitentiam gerant, Sacramenti cae­ lestis refundendam gratiam.** S. Augustinus (De agon, christ, c. 31: -V40, 308): ,Nec eos audiamus, qui negant ecclesiam Dei omnia posse peccata dimittere. Itaque miseri, dum in Petro petram non intellegunt et nolunt credere datas ecclesiae claves regni caelorum, ipsi eas de manibus amiserunt/ Et (Serin. 352, u. 9; M 39. 1559): .Fuerunt, qui dicerent qui­ busdam peccatis non esse dandam paenitentiam. et exclusi sunt de ecclesia et haeretici facti sunt. In quibuscumque peccatis non perdit viscera pia mater ecclesia/ Idem docet S. Gelasius (J/ 59, 105). 42. Difficultates autem, quae ex Patrum scriptis contra doctrinam tam clare propositam moventur, ad varias classes redigi possunt: a) Patres simpliciter repetunt verba Scripturae supra relata, quo in casu explicatio iam proposita est adhibenda. b) Interdum historice tantum referunt quaedam peccata de facto non remitti, non propter defectum potestatis clavium, sed quia tales peccatores non sunt dispositi ad recipiendam absolutionem. c) Non raro tantum magnam difficultatem conversionis efferunt. d) Saepe quoque dicunt peccatum aliquod esse irremissibile, quia propter enormitatem suam meretur non remitti. Ita Patrum doctrinam iam explicat S. Thomas: Peccatum ,di­ citur irremissibile, non quod nullo modo remittatur, sed quia, quantum est de se. habet meritum, ut non remittatur, et hoc dupliciter: uno rop. fl. 17 modo quantum ad poenam; qui enim ex ignorantia et infirmitate peccat, minorem poenam meretur; qui autem ex certa malitia peccat, non habet aliquam excusationem, unde eius poena minuatur . . . Alio modo potest intellegi quoad culpam, sicut aliquis dicitur morbus incurabilis secundum naturam morbi, per quem tollitur id, per quod morbus potest curari, puta cum morbus tollit virtutem naturae vel inducit fastidium cibi et medicinae, licet talem morbum Deus possit curare. Ita etiam peccatum in Spiritum Sanctum dicitur irremissibile secun­ dum suam naturam, in quantum excludit ea, per quae est remissio peccatorum. Per hoc tamen non praecluditur via remittendi et sanandi omnipotentiae et misericordiae Dei, per quam aliquando tales quasi miraculose spiritualité!· sanantur' (2, 2, q. 14, a. 3). Quosdam textus in specie videamus: Hermae Pastor (Mand. 4, c. 3, n. 6; F 1, 399): -Post voca­ tionem illam magnam et sanctam si quis tentatus a diabolo peccaverit, unam paenitentiam habet. Sin autem subinde peccat et paenitentiam agit, non prodest homini eiusmodi; difficile enim vivet/ Hic sermo non est de potestate clavium, sed dicitur difficile esse, post iteratos lapsus seriam paenitentiam agere. „Unam paenitentiam" intellegit publicam. Sim. 6, c. 2 (/’1, 367) dicit eos, qui deliciis se dederint, habere spem paenitentiae ; eos vero, qui simul Deum abnegaverint, non habere spem. Hoc verum est, non propter defectum potestatis clavium, sed propter defectum fidei ad paenitentiam requisitae. Propterea Sim. 9, c. 26, n. 5 (F 1, 547) ait: -His igitur paenitentia est, si non ex praecordiis inventi fuerint denegasse, si vero ex praecordiis in­ ventus quis fuerit denegasse, nescio an possit vivere/ Auctoritas huius scriptoris, quia adeo clare docet omnibus omnino paenitentibus veniam praesto esse, a Catholicis obiciebatur Montanistis. Tertul­ lianus autem studet eius auctoritatem elevare vocans eum „apo­ cryphum pastorem moechorum", cuius -scriptura sola moechos amat" (De Pudic. c. 10 et c. 20; M 2, 999 et 1020). Ceterum obscura doctrina Pastoris est obiectum disputationis inter doctos, quae dis­ putatio postulat longiores inquisitiones, quam quas hic instituere possimus. I 43. 44. S. Athanasius (Ep. 4 ad Scrap, n. 9 sqq.; 4/ 26, 650 sq.) docet eos, qui ex malitia negent divinitatem Christi, non posse veniam consequi. Sed cur? „Qui enim negant Filium, quem rogans obtinere potent propitiationem? aut quae vita ei exspectanda, qui repulit eum, qui dicit: Ego sum vita?" (n. 23.) Hoc idem est ac dicere: Qui pertinaciter infidelis est, salvari nequit. Sic ipse explicat in quodam fragmento in Matth. (4/ 27, 1286): „Observandum est non dixisse Christum blasphemanti et postea paenitenti remissionem dandam non PeBch. Praelectiones dogmaticae. VII. 2 < 18 Sectio 1. De exsistentia Sacramenti Paenitentiae. esse, sed blasphemanti et in blasphemia perseveranti, siquidem con­ digna paenitentia peccata omnino eluit.* Auctor operis De lapsu virginis consecratae1 inter opera S. Am­ brosii ita virginem lapsam alloquitur (e. 8; J/ 16, 379): „Tu, quae iam ingressa es agonem paenitentiae, insiste misera; fortiter inhaere tamquam in naufragiis tabulae, sperans per ipsam te do profundo criminum liberari. Inhaere paenitentiae usque ad extremum vitae, nec tibi praesumas ab humana die veniam dari, quia decipit te, qui hoc tibi polliceri voluerit. Quae enim proprie in Dominum peccasti, ab ipso solo te convenit in die indicii exspectare remedium.* Propter haec verba quidam scriptorem huius sermonis haeresis Novatianae accusarunt. Sed immerito. Nihil aliud est nisi exagge­ ratio rhetorica, qua peccatrici studet persuadere, ne umquam sibi blan­ diatur se satis paenitentiae pro tanto delicto fecisse, sed usque ad vitae finem in operibus paenitentiae perseveret. Ceterum saepe in eodem sermone, si serio paeniteat, ei veniam promittit. Haec exempla sufficiant ad ostendendum, cuius generis sint diffi­ cultates, quae ex doctrina SS. Patrum contra Propositionem nostram fieri possunt. Pars III. Praxis veteris ecclesiae. 45. Tertullianus Montanista factus Catholicis obicit eos etiam gravissimis criminibus veniam non denegare. ,Audio edictum esse propositum, et quidem peremptorium, pontifex sci. maximus, quod est episcopus episcoporum, edicit: .Ego et moechiae et fornicationis de­ licta paenitentia functis dimitto'* (De pudic. c. 1 ; Jf 2, 981). Et iterum: .Si, inquiunt [Catholici], aliqua paenitentia caret venia, iam nec in totum agenda tibi est; nihil enim agendum est frustra. Porro frustra agetur paenitentia, si caret venia. Omnis autem paeni­ tentia agenda est. Ergo omnis veniam consequatur, ne frustra agatur ; quia non erit agenda, si frustra agitur. Porro frustra agetur, si venia carebit. Merito utique ita opponunt [Catholici MontanistisJ, quoniam huius quoque paenitentiae fructum, i. e. veniam [seu remissionem pecca­ torum], in sua potestate usurpaverunt* (1. c. c. 3; M 2, 985). In eodem autem libro Catholicis varia falso imponere videtur (cf. Morin. De Paen. 1. 9, c. 19. Frank, Bussdisciplin p. 851 sqq.). 46. Revera iam S. Paulus apostolus hominem, qui crimine vel apud gentes horrendo uxorem patris sui duxerat, post duram paenitentiam ecclesiae restituit (2 Cor. 2, 5—11). S. Ioan nes Evangelista iuvenem a se conversum sed postea relapsum et latrociniis aliisque sceleribus famosum ad paenitentiam 1 Fortasse Nicetas, episcopus civitatis Remesiauae (Romacianae) in Dacia (initio saeculi V). de quo saepius loquitur S. Pnulinus Nolanus. Sunt, qui eum habeant auctorem hymni ,Te Deum*. Prop. II. 19 reduxisse dicitur, „nec prius abscessit, quam illum ecclesiae resti­ tuisset magmimquc sincerae paenitentiae exemplum et iteratae regene­ rationis ingens documentum et conspicuae resurrectionis trophaeum omnibus ostendisset** (Euseb., H. E. 1. 3, c. 23; cf, 1. 4, c. 23; M 20, 255. 386). S. Irenaeus (Adv. haer. 1. 1, e. 13, n. 7; 3/ 7, 591) narrat quasdam mulieres, quae a Marco haeresiarcha ad haeresim et moe­ chiam seductae erant, facta exomologesi etiam publica receptas esse in ecclesiam, dum aliae, quas peccata confiteri pudebat, plane a fide defecerint. 47. Obicitur quod Cyprianus testatur in Ep. 55, n. 21 (//2, 638): .Apud antecessores nostros quidam de episcopis istic in provincia nostra dandam pacem moechis non putaverunt et in totum paenitentiae locum contra adulteria clauserunt1*. At non quaeritur, quid nonnulli episcopi fecerint, sed quid ipsa ecclesia fecerit. Huius autem praxim fuisse contrariam patet ex verbis Cypriani statim sequentibus, quibus excusat illos episcopos, quod non obstante diversa sua praxi „non ecclesiae unitatem vel du­ ritiae vel censurae suae obstinatione ruperunt, ut, quia apud alios adulteris pax dabatur, qui non dabat, de Ecclesia separaretur1*. Ceterum ne illi quidem episcopi putabant se non posse veniam concedere, sed non expedire. Erat igitur quaestio non dogmatica sed disciplinaris. 48. Cone. Eliberitanum (a. 306) pro variis gravissimisque cri­ minibus hanc poenam statuit: „ Placuit nec in finem eum communionem accipere. ** Sed hic communio intellegitur sacra Eucharistia, qua illi homines privabantur. Nullibi vero statuitur eos non debere absolvi a peccatis suis (cf. Hefele, Conciliengeschichte I, § 13, p. 155 sqq. Frank, Bussdisciplin p. 739 sqq.). Eodem modo hoc communionis nomen in simi­ libus aliorum Conciliorum decretis intellegendum est {Palmieri, De Paen. p. 87 sqq., ubi etiam aliae quaedam difficultates solvuntur). Ceterum inter Catholicos a priori constare debet non potuisse ecclesiam ulli peccatori, dummodo vere paeniteret, absolutionem de­ negare, quia non solum potestatem, sed etiam obligationem absolvendi habet. Hinc denegatio absolutionis in tali casu fuisset· aut inoboedientia contra Christi legem aut error in fide. Utrumque autem est impos­ sibile. Quibus suppositis haec in specie notanda sunt: 49. a) Ecclesia universalis absolutionem non denegavit iis, qui studiose usque ad extremum vitae periculum paenitentiam distulerunt, ut asserit Morinus (De Paen. 1. 10, c. 1). Fecerunt id quidem nonnulli episcopi, sed Coolest in us 1 graviter hoc vituperat (Ep. 4 ad episc. prov. Vien. et Narb. n. 3; 3/50, 431): .Agnovimus, paenitentiam morienti2* 20 Sectio 1. De exsistentia Sacramenti Paenitentiae. bus denegari nec illorum desideriis annui, qui obitus sui tempore hoc animae suae cupiunt remedio subveniri. Horremus, fateor, tantae im­ pietatis aliquem reperiri, ut de Dei pietate desperet, quasi non possit ad se quovis tempore concurrenti succurrere et periclitantem sub onere peccatorum hominem pondere, quo se ille expediri desiderat, liberaro . .. Desperavit de clementia Dei, qui eum ad subveniendum morienti suf­ ficere vel momento posse non credidit/ 50. S. Leo M. (Ep. 108) postquam dixit omnibus in articulo mortis dandam esse reconciliationem, ita pergit (n. 5 ; 3/54. 1013): „Oportet unumquemque Christianum conscientiae suae habere indicium, ne con­ verti ad Deum de die in diem differat, et illius temporis angustias eligat , quo vix inveniat spatium vel confessio paenitentis vel recon­ ciliatio sacerdotis. Verum, ut dixi, etiam talium necessitati ita auxi­ liandum est, ut et actio illis paenitentiae et communionis gratia, si eam, etiam amisso vocis officio, per indicia integri sensus postulant, non negetur/ 51. Cone. Ni c a en. can. 13 de lapsis, qui paenitentiam publicam nondum finiverant, statuit: „De his, qui ad exitum veniunt, etiam nunc lex antiqua et canonica servetur, ut, si quis egreditur de cor­ pore, ultimo et maxime necessario viatico non privetur. Quodsi despe­ ratus aliquis accepta communione supervixerit, sit inter iHos, qui in oratione sola communicant, donec statutum tempus compleatur. Generatim vero et nullo excepto, quolibet excedente et Eucharistiam flagi­ tante. episcopus cum probatione impertiatur.” Illud .necessarium viaticum" (ε^όώον) alii absolutionem, alii communionem, alii utrumque simul intellegunt (Hefele, Conciliengesch. I, 417. Cf. Innoc. 1, Ep. 6, c. 6, Cone. Arausic. I (a. 441) can. 3 et Pii VI Damnatio propo­ sitionis 38 Syn. Pistoriens. Denzinger 1. c. 1401). 52. b) Vetus ecclesia non prohibuit, quominus a peccatis absolverentur ii, qui post sollemnem paenitentiam relapsi essent. Est contra Marinum (1. 5, c. 29) et alios, qui confundentes pae­ nitentiam publicam cum privata, negabant veniam concessam fuisse peccatoribus relapsis, quia iis non licebat secundo paenitentiam pu­ blicam agere: quae tamen res sunt longe diversae. Ita Ori genes in Levit. Horn. 11, n. 2 (3/ 12, 532 sq.): .Apud Christianos si adulterium fuerit admissum, non est praeceptum, ut adulter vel adultera corporali interitu puniantur . . . Nunc non infertur poena corpori, nec purgatio peccati per corporale supplicium constat, sed per paenitentiam . . . Quod et si aliquis est. qui forte praeventus est in huiuscemodi peccatis, admonitus nunc verbo Dei, ad auxilium confugiat paenitentiae, ut, si semel admisit, secundo non faciat, aut, si et se­ cundo aut etiam tertio praeventus est, ultra non addat. Est enim Prop. II. 21 apud iudicem iustum poenae moderatio non solum pro qualitate, verum etiam pro quantitate/ Nihilominus dicit: „In gravioribus criminibus semel tantum paenitentiae conceditur locus* (in Lev. Horn. 15, η 2; J/ 12, 561). S. Ambrosius (De Paen. I. 2, c. 10, n. 95; M. 16, 520): rMerito reprehenduntur, qui saepius paenitentiam agendam putant, quia luxuriantur in Christo. Nam si vere agerent paenitentiam, ite­ randam postea non putarent ; quia, sicut unum Baptisma, ita una Paenitentia, quae tamen publice agitur; nam cotidiani nos debet jpaenitere peccati; sed haec delictorum leviorum, illa graviorum/ 54. Idem docet >S. August, in Ep. 153, n. 7 (M 33, 656), ubi huius rei rationem reddit: „ Caute salutariterque provisum est, ut locus illius humillimae paenitentiae semel in ecclesia concedatur, ne medicina vilis minus utilis esset aegrotis, quae tanto magis salubris est, quanto minus contemptibilis fuerit/ Sed statim addit, omnibus, etiam re­ lapsis, privatam paenitentiam concedendam esse. Cum igitur ex una parte SS. Patres solam paenitentiam publicam expresse nominent, et ex altera parte saepe doceant nullum omnino peccatum esse sine spe veniae, nisi velimus sine ratione dicere eos sibi ipsis contradixisse, fateri debemus absolutionem privatam nulli peccatori paenitenti negatam fuisse. S. Ioan ni Chrysos tomo a suis adversariis obiciebatur: „Quod licentiam peccantibus praebeat sic docens: Si iterum peccasti, paeniteat iterum; et quoties peccaveris, veni ad me, ego te sanabo“ (Photius, Bibi. c. 59; M 103, 111). 55. Interrogatus Si ri cius papa ab Himerio Tarraconensi de talibus relapsis ita senbit (Ep. n. 6; M 13, 1137): „De his vero non incon­ grue dilectio tua: apostolicain Sedem credidit consulendam, qui acta paenitentia tamquam canes et sues ad vomitus pristinos et ad volu­ tabra redeuntes et militiae cingulum et ludicras voluptates et nova coniugia et inhibitos denuo appetivere concubitus, quorum professam incontinentiam generati post absolutionem filii prodiderunt. De quibus quia iam suffugium non habent paenitendi, id duximus decernendum, ut sola intra ecclesiam fidelibus oratione coniungantur. Sacrae my­ steriorum celebritati, quamvis non mereantur, intersint, a dominicae autem mensae convivio segregentur; ut hac saltem districtione cor­ repti et ipsi in se sua errata castigent et aliis exemplum tribuant, quatenus ab obscaenis cupiditatibus retrahantur. Quos tamen, quoniam Carnali fragilitate ceciderunt, viatico munere, cum ad Dominum coe­ perint proficisci, per communionis gratiam volumus sublevari/ Ergo a) negatio publicae paenitentiae cum concessione veniae coniungebatur. s I Ft·- ·.« r." ·. 00 *w Sectio 1. De exsistentia Sacramenti Paeuitentiae. b) Quia relapsi sola communione in vita privandi, in morte vero donandi dicuntur, signum est de absolutione iis danda omnino non fuisse dubitatura. Ceterum sine privata paenitentia et absolutione ad­ missi non fuissent ad orandum cum fidelibus (cf. Frank, Bussdisciplin p. 811 sqq, 875 sqq.). 56. c) Clericis maioribus in graciera crimina lapsis cetus ecclesia ceniam non negabat. Publica quidem paenitentia clericis in quibusdam ecclesiis non concedebatur primis saeculis, ut testatur Sir i cius in Ep. ad Him. n. 18; M 13, 1145: , Illud quoque nos par fuit providere, ut, sicut poenitentiam agere cuiquam non conceditur clericorum, ita et post paenitudinem et reconciliationem nulli umquam laico liceat honorem clericatus adipisci." Similiter S. Leo M. in Ep. 167 ad Rusticum Narbonensem (inquis. 2; AI 54, 1203): „ Alienum est a con­ suetudine ecclesiastica, ut, qui in presbyterali honore aut in diaconi gradu fuerint consecrati, pro crimine aliquo suo per manus imposi­ tionem remedium accipiant paenitendi, quod sine dubio ab apostolica traditione descendit.... Unde huiusmodi lapsis ad promerendam miseri­ cordiam Dei privata est expetenda secessio, ubi illis satisfactio, si fuerit digna, sit etiam fructuosa." Ceterum in aliis ecclesiis clericos admissos fuisse ad publicam paenitentiam multis argumentis probat Frank (1. c. p. 468 sqq.). Hoc expresse statutum est in variis Synodis, ut in Synodo Tolet. ΧΙΠ can. 10. Concilium Arausic. I can. 4 statuit: ,Clericis petentibus paenitentiam non est deneganda/ Pri­ vatam autem absolutionem iis non fuisse negatam inde constat, quod statuitur clericos pro gravibus criminibus deponendos, non vero com­ munione privandos esse, ne bis idem crimen puniatur. Ita can. apost. 25. Concilium vero Eliberitanum can. 76 statuit: „Si quis diaconum se permiserit ordinari et postea fuerit detectus in crimine mortis, quod aliquando commiserit, si sponte fuerit confessus, placuit eum acta legitima paenitentia post triennium accipere communionem ; quodsi alius eum detexerit, post quinquennium acta paenitentia accipere com­ munionem laicam debere.1· Pro aliis vero criminibus etiam communione privabantur, ut ibid. can. 18 (alia apud Frank 1. c.). 57. d) In Gallia a potestate saeculari, ut videtur, mos crudelis introductus eiat, capitis damnatis denegandi absolutionem, donec a. 1397 a Carolo VI abrogatus est (Aformus de Paenit. 1. 10, c. 1). Quantopere haec consuetudo fuerit contra intentionem ecclesiae, multae Synodi testantur, ut Synod. Moguntina (a. 847) can. 27 (Hefele, Concüiengesch. IV, 128), Wonnatiensis (a. 868) can. 80 (1. c. p. 372), Triburiensis (a. 895) can. 31 (1. c. p. 556), aliae. Ceterum sensus ecclesiae patet ex decretis supra citatis Concilii Nicaeni, Leonis, Coelestini (cf. Decret. Clement. 1. 5, t. 9, c. 1, ubi ille abusus graviter vituperatur). Prop. ΠΙ. 23 Prop. ΠΙ. Potestas remittendi peccata per Sacramentum Paonitontiao est potestas iudicialis. 58. Nota. Cum hactenus ostensum sit ecclesiam habere potestatem omnia peccata post Baptismum commissa remittendi, ulterius quaeri potest , utrum haec remissio fieri debeat per modum doni mere gra­ tuiti an per actum iudicialem. Priore modo peccata remittuntur in Baptismo, in quo peccatori omnia peccata simpliciter condonantur, ut neque ullam de factis suis rationem reddere neque ullam pro male factis satisfactionem praestare debeat. Alio vero modo peccata remitti possunt ita, ut secundum ea, quae peccator fecit vel non fecit, sententia feratur, i. e. auctoritative aliquod ius ei asseratur vel aliqua obligatio ei imponatur. Haec est actio iudicialis; index enim est minister iustitiae et quidem iustitiae legalis, quatenus legem universaliter exsistentem alicui individuo ap­ plicat. Unde definiri potest: Index est magistratus publica auctoritate instructus ad ferendam sententiam in causa reorum iuxta normam legis et merita hominis rei. Indicium vero, ut est actus indicis, est sen­ tentia indicis, qua reus post debitam accusationem et testificationem absolvitur aut condemnatur. 59. Duplex igitur elementum est, quod ad potestatem et actum iudi­ cialem requiritur: a) quod iudex auctoritative sententiam dicere potest, et per hoc iudex opponitur arbitro, qui per se nullam auctoritatem habet: . b) quod sententiam ferre debet non secundum beneplacitum suum, sed secundum normam legis et pro merito hominis, cuius causa agitur, et per hoc actus iudicialis distinguitur ab actu mere gratioso. Ut autem iudex munere suo fungi possit debito modo, ipsum indicium praecedat necesse est iudicialis cognitio causae, ut legaliter constet, quid homo fecerit, quid non fecerit. Hic autem actus non est de ipsa essentia sententiae iudicialis, sed ad eius debitum exercitium ut con­ dicio praerequiritur; immo ab aliis, quam ab ipso iudice fieri potest, ut saepe fit in iudiciis criminalibus, in quibus iurati declarant, utrum accusatus crimen commiserit necne, et dein secundum hanc declara­ tionem iudex fert sententiam. Ut igitur constet potestatem ecclesiae datam esse potestatem iudicialem, probandum est ecclesiam accepisse potestatem efficaciter ligandi et solvendi idque non pro libitis, sed secundum legem a Christo latam et secundum ea, quae peccator fecit vel non fecit. 60. Thesis negatur ab omnibus Protestantibus, qui saepe quidem con­ cedunt, ecclesiam posse dimittere peccata, negant autem hoc debere fieri iudicialiter, cum ecclesia simpliciter et sine ulla iudiciali actione absolutionem omni petenti concedere debeat. 24 Sectio 1. De exsistentia Sacramenti Paenitentiae. Arg. 1. Ex S, Scriptura. Verba, quibus Christus apostolis promisit et tradidit potestatem remittendi et retinendi peccata (Matth. 18, 18; Io. 20, 23), apostoli necessario intellegebant de potestate judiciali sibi tradita. Atqui Christus illis verbis eam potestatem apostolis tradidit, quam apostoli sibi tradi necessario intellegebant. Ergo Christus illis verbis tradidit apostolis potestatem iudicialem. Cum minor huius argumenti sit evidens, quia Christus non poterat aliud suis verbis dicere velle, quam quod apostoli auditis verbis necessario intellegebant — sola maior argumenti est probanda. 61. 62. Prob. maior, a) Ex comparatione illorum verborum cum tota doctrina de regno Messianico. Christas Dominus in terram descendit, ut regnum aliquod con­ deret, quod regnum Messianicum a prophetis praedictum (e. g. Ps. 2) a ludaeis summo desiderio exspectabatur. Hoc regnum proxime ap­ propinquare docebat loannes Baptista (Matth. 3, 2). Hoc regnum praedicans ipse Salvator iter faciebat per civitates et castella (Luc. 8, 1 ; 9. 11). Huius regni indolem multis parabolis illustrabat (Matth. 13). Maxime autem post resurrectionem suam de hoc regno unice fere in­ stituebat apostolos (Act. 1, 3), ut mirum non sit nullam ex Christi doctrinis altius in eorum mentibus inhaesisse quam hanc regni Messianici ideam (Act. 1, 6). Iam vero apostoli intellegebant ad omne regnum bene institutum requiri etiam supremam gubernandi, leges ferendi, judicandi potestatem, unde frequens illa disputatio, quis eorum altiorem in hoc regno locum occupaturus esset (Matth. 18, 1: Mare. 9. 33; Luc. 9, 46), et petitio matris filiorum Zebedaei, „ut sedeant hi duo filii mei. unus ad dexteram tuam et unus ad sinistram in regno tuo* (Matth. 20, 20). Quas quidem disputationes et petitiones Chri­ stus corrigebat, at non ita. ut negaret se instituturum esse in suo regno magistratus et iudices. Contra, verbis maxime perspicuis pro­ misit apostolis se iis talem daturum esse auctoritatem, ut, quicumque eos non audiret, censendus esset ethnicus et publicanus, i. e. exclusus ab ecclesia (Matth. 18, 17). et ut. quaecumque solvissent in terra, soluta essent in caelis, et quae ligassent in terra, ligata essent in caelis (Matth. 18, 18). In hac autem suprema et universali ligandi solvendique potestate iudicialis quoque potestas includitur. Ergo hanc apostoli sibi promitti necessario intellegebant. Unde cum postea au­ dirent verba illa: ,Quorum remiseritis peccata* (Io. 20, 23), non po­ terant rationabiliter aliud cogitare nisi sibi iam dari pariem istius potestatis, quam Christus antea promiserat. Et eos revera verba ita intellexisse constat ex eorum agendi et loquendi modo (cf. 1 Cor. 5. 1 sqq.: 2 Cor. 13. 10). Immo ipsa verba in se aliter non poterant rationabiliter intellegi. Prop. HI. b) Ex ipsq tenore verborum. Imprimis enim potestas illis verbis tradita est potestas auctoritative (i. c. non ut meri arbitri et hominis privati) ligandi et solvendi eos, qui criminum contra legem Christi patratorum rei sint. Nam po­ testas clavium secundum scripturisticum loquendi usum est vera et suprema potestas legifera et iudicialis, ut ostenditur in Tractatu de ecclesia (n. 274). Ita etiam verba remittere vel retinere peccata non significant mere theoreticam sed practicam et auctoritativam declara­ tionem, ut iam antea dictum est. Ergo prius elementum potestatis iudicialis, i. e. sententia auctoritativa causam finire posse, inest in ea potestate, quam Christus apostolis tradidit. 63. 64. Porro autem haec potestas non est pure gratiosa sicut potestas baptizandi. Nam Christus non solum potestatem solvendi et remit­ tendi, sed etiam potestatem ligandi et retinendi dedit. Unde Con­ cilium Tridentinuni sess. 14, c. 5 loquitur de ^retentionis sententia". Supposito enim peccatores lege Christi obligari ad confitenda peccata sua, effectus iuridicus denegatae remissionis in eo est, quod paenitens ex iure obligatus manet ad peccata sua iterum subicienda clavibus ecclesiae, et hoc non per iniuriam sed iuste vi potestatis iudicialis. Haec retinendi potestas considerari potest aut respectu culpae aut respectu poenae. Respectu culpae est mere negativa, quatenus mi­ nister Paenitentiae auctoritative declarare potest peccatorem aliquem non esse absolvendum ; nam iudex quilibet, et a fortiori minister Christi, non facit reum, sed supponit. Respectu autem poenae est potestas positiva, quatenus minister huius Sacramenti statuere potest, quam poenam dare seu quam paenitentiam agere debeat homo pro peccatis suis; cui sententiae qui se non subicit, a peccatis liberari nequit. Hunc esse naturalem sensum verborum Christi facile intellegitur, quia Christus, cum daret potestatem aut solvendi aut ligandi, certe noluit, ut apostoli sine ulla ratione et pro arbitrio alios absolverent, alios non absolverent, aliis graves, aliis leves paenitentias imponerent; sed voluit, ut hoc fieret pro merito eius, de quo ageretur. Ergo etiam alterum ele­ mentum potestatis iudicialis inest in potestate apostolis tradita, quod iudex debet sententiam ferre secundum leges regni et secundum merita hominis rei. Quod elementum tamquam condicionem praerequirit cogni­ tionem criminum ; unde haec quoque ad tribunal paenitentiae pertinet. Ergo .potestas a Christo collata apostolis est potestas delegata a principe societatis, h. e. Deo; est potestas necessaria (i. e. cui ho­ mines rei se subtrahere non possunt), eaque instructi apostoli eorumque successores sententiam pro merito ferunt in causis violati iuris divini, vel absolutionis vel negatae absolutionis, qua reos vel ab obligatione solvunt, vel sub obligatione retinent atque poenae alicuius obligationem imponunt. Etsi autem Baptismo tollatur obligatio reatus culpae et poenae, tamen id fit ad modum (meri) beneficii, non per sententiam .. » 2(j Sectio 1. De exsistentia Sacramenti Paenitentiae. latam: nec obligatio tollitur eo actu, qui sit actus potestatis, quae possit simul tollere et imponere obligationem; nec tollitur actu, qui sit actus potestatis remittendi peccata, sed sequitur ad actum, quo Sacra­ mentum Regenerationis administratur" (Palmieri, De Paenit. p. 113). Arg. 2. Ex doctrina SS. Patrum. Inde a primis saeculis in ecclesia exsistebat tribunal paenit en t iulo cum suis indicibus, testibus, legibus, poenis; et pro hoc instituto pro­ vocabant ad verba Domini Mattii. 18, 18 et Io. 20, 23. Ita T&rtull. (Apolog. c. 39 ; M 1, 468) ; Const, apost. (1. 2, c. 11 sq. ; 3/ 1, 611); & Atnbros. (De Paenit. 1. 1, c. 2, n. 7; 3/ 16, 468); S. Hieron. (Ep. 14, n. 8; 3/22, 352); S. August. (De civ. Dei 1. 20, c. 9: 3/41, 672); 5. Gng. M. (1. 2 Horn. 26 in evang., n. 9; M 26, 1199). Cf. Frank, Bussdisciplin 1. 2. Ergo vetus ecclesia intelle­ gebat illis verbis sibi traditam esse potestatem iudicialem. Praeterea SS. Patres hoc disertis verbis docent. 65. 66. S. Hilarius (In Matth. c. 18, n. 8; 3/. 9. 1021): „Ad terrorem autem metus maximi, quo in praesens omnes continerentur, immobile severitatis apostolicae indicium praemisit, ut quos in terris ligave­ rint ... et quos solverint ... hi apostolicae conditione sententiae in caelis quoque aut soluti sint aut ligati/ S. Ioan. Chrysost. (Horn. 5 de verb. Is. n. 1; M. 56, 130 sq.): „ Sacerdoti solium in caelis collocatum est et caelestia administrandi habet potestatem. Quis haec dicit? Ipse caelorum rex: ,Quaecumque enim ligaveritis. . . .* Quid cum hoc honore conferri potest? A terra indicandi principalem auctoritatem sumit caelum. Nam index sedet in terra, Dominus sequitur servum, et quidquid hic in inferioribus indicant, hoc in supremis comprobat. “ S. Hieronym. (Ep. 14 ad Heliod. n. 8; 3/ 22, 352): „ Absit, ut de his [sc. de clericis] quicquam sinistrum loquar, quia apostolico gradui succedentes, Christi corpus sacro ore conficiunt, per quos et nos Christiani sumus, qui claves regni caelorum habentes quodammodo ante indicii diem indicant/ Constitut. apost. (1. 2, c. 11: M 1, 614) de episcopo dicunt: „ Potestatem habes indicandi eos, qui peccarunt. Quoniam vobis episcopis dictum est: .Quodcumque ligaveritis. . . .· ludica igitur, episcope, potestate fretus tamquam Deus.“ Cf. Chrysost. De sacerd. 1. 3, n. 5; 3/ 48. 643; Ambros., In Ps. 38, 14, n. 37: 3/. 14. 1057; Greg. M. Horn. 26 in evang.; 3/ 76, 1197. Arg. 3. Ex Concil. Trident, (sess. 14, c. 5). .Dominus noster lesus Christus, e terris ascensurus ad caelos, sacerdotes sui ipsius vicarios reliquit tamquam praesides et iudices, 67. · Prop. 111. Schol. ml quos omnia mortalia crimina deferantur, in quae Christi fideles ceciderint; qui pro potestate clavium remissionis aut retentionis pec­ catorum sententiam pronuntient* (I)enzinger 1. c. 779). Et can. 9: „S. q. d. absolutionem sacra mentalem sacerdotis non esse actum iudicialem, sed nudum ministerium pronuntiandi et decla­ randi remissa esse peccata confitcnti. ... A. S.“ (Denzinger 1. c. 797). 68. Ary. 4. Confirmatio ex ratione theologica. „ Conveniens fuit longe aliter remitti peccata ante Baptismum commissa, et quae post illum committuntur; nam illa priora remit­ tuntur per modum regenerationis, et ideo prorsus delentur et magna facilitate. Item quia illa peccata committuntur ante illuminationem fidei et ideo ex parte habent aliquam excusationem, propter quam facilior venia de iis conceditur. At vero peccata commissa post Baptismum et fidei illuminationem, ex eo capite graviora sunt et medicinam postulant acerbiorem, ut ponderavit Paulus ad Hebr. 6 et 10, ac propterea remedium adversus haec peccata per modum iusti iudicii institui debuit. Quod etiam expediebat, ne hominibus christianis ex facilitate veniae peccandi occasio dari videretur. Potestas igitur ad remittenda haec peccata iudiciaria est. Et in hoc fundantur fere omnia, quae ad Sacramentum rite exercendum necessaria sunt“ (Suarez, De Paen. disp. 16, sect. 1, n. 11). 69. Schol. r4 ί MJ! De differentia iudicii paenitentialis a foro externo. Ecclesia, cum docet sacerdotes esse indices a Christo constitutos, nihil aliud vult nisi eos habere potestatem ferendi efficacem senten­ tiam et obligationem ferendi sententiam pro merito paenitentis, ut patet ex Cone. Trid. sess. 14, c. 5. Unde nulla in eo est difficultas, quod hoc indicium sub aliis respectibus longe differt a iudicio fori externi, et maxime civilis. Christus enim Paenitentiam instituit in favorem hominum et ad remittenda peccatorum crimina, et consequenter proxime ad bonum privatum paenitentium ; forum vero externum criminale instituitur maxime propter bonum publicum sci. ad vindi­ canda crimina et ad puniendos reos, secundario ad liberandos inno­ centes. Ceterum ne sacerdos quidem debet absolvere nisi eum, qui pro peccato compensationem Deo exhibuit, et ita rectum ordinem aliquo modo restituit ; sed quia delegatus Dei est, ea compensatione contentus esse debet, quae ipsi Deo sufficit. Hoc autem est proprium huius fori, quod per sententiam peccator fit iustus, id quod in nullo alio foro accidit, et sic haec potestas iudicialis est multo excellentior potestate iudicis humani. Contra damnare peccatorem ad poenas aeternas sacerdos non potest, tum quia actum peccati immediate sequitur determinatus reatus poenae, quem Deus ipse statuit, tum quia Poenitentia est Sacramentum, i. e. instrumentum gratiae, non vero damnationis. W1 • ■ ·' o ! ii. *· &<■! ft: 28 Sectio 2. De materia Sacramenti Paenitentiae. Ergo multiplex quidem discrimen intercedit inter indicem in foro humano et indicem in foro sacramentali. Sed nulla indo contra thesin nostram difficultas oritur, quia ecclesia non docet exsistere perfectam aequalitatem inter utrumque indicium, sed solum docet ministrum Paenitentiae esse indicem. qui auctoritative ferat sententiam pro mento paenitentis. SECTIO II. DE MATERIA SACRAMENTI PAENITENTIAE. ART. I. SITNE MATERIA. EX QUA SACRAMENTUM PAENITENTIAE CONSTITUATUR. Prop. IV. Actus paenitentis : contritio, confessio, satis­ factio, recte dicuntur esse materia' ex qua -Sacramenti Paenitentiae. 70. Sota : a) Considerata exsistentia Sacramenti Paenitentiae et essentia metaphysics, qua est Sacramentum iudicialis absolutionis, sua quasi sponte quaestio oritur, quae sit essentia physica huius Sacra­ menti. Ostendimus enim in Tractatu de Sacramentis in genere omnia Sacramenta Novae Legis physice perfici materia et forma. Unde idem valere debet de Sacramento Paenitentiae. Supponimus interim, quod postea per partes probabimus, ad Paenitentiam necessario requiri con­ tritionem, confessionem, absolutionem, satisfactionem. lam cum ab­ solutio sit sine dubio id. quod huic Sacramento det ultimam deter­ minationem. inter omnes convenit eam esse formam huius Sacramenti. Consequenter tria reliqua, quae ad Paenitentiam requiruntur, sunt ma­ teria, qua hoc Sacramentum perficitur. Et eatenus de hac re nulla est neque esse potest inter theologos disputatio. Etiam hoc omnes concedunt peccata paenitentis post Baptismum commissa posse vocari materiam remotam, quia sunt id, quod ante actus paenitentis et ab­ solventis tamquam obiectum horum actuum praesupponitur. 71. b) Sed imprimis patet nullam esse materiam remotam, ex qua hoc Sacramentum constituatur ; nam materia remota ex qua est illa res, quam Christus instituit ut signum sanctificativum. Atqui peccata non sunt instituta ut signum sanctificativum. quamvis hoc aliquo modo doceat Card, de Luyo (De Paen. disp. 12, sect. 2, n. 37). Ergo . . . Ratio autem, cur hoc Sacramentum et etiam Sacramentum Matrimonii non habeant materiam remotam cx qua, haec est, quod signum sacramentale totum quantum absolvitur actionibus; actiones autem non indigent speciali applicatione, qualis requiritur in materia proprie dicta, tu ■ Art. 1. Sit no nmteria, ex qua Sacramentum Paenitentiae constituatur. Prop. IV. 29 1 *î ut est aqua et oleum; et sub hoc respectu Paenitentia habet maiorem similitudinem cum Sacramento Matrimonii quam cum aliis Sacramentis (ef. S. Thomas 3, q, 14, a. 1). 72. c) Porro quod materiam proximam attinet , acerrima disputatio est inter theologos, utrum actus paenitentis sint materia ex qua huius Sacramenti necne. Scotus docet: „ De Paenitentiae Sacramento dico, quod ista tria [contritio, confessio, satisfactio] nullo modo sunt partes eius, quia, ut dictum est disp. 14, q. 4, Paenitentiae Sacramentum est illa absolutio facta certis verbis. Huius autem nulla pars est contritio . . . neque confessio . . . neque satisfactio . . . Haec tamen tria ad Sacramentum Paenitentiae ad hoc, ut digne recipiatur, requiruntur vel praevia vel sequentia. . .“ (In 4, d. 16, q. 1, n. 7). Magistrum suum sequuntur Scotistae, ut Bosco (De Paen. disp. 7, sect. 2, conci. 3, n. 69) et multi alii, quos vide apud Gury-Ballerini t. 2, n. 414 in nota. S. Thomas docet: „Materia proxima huius Sacramenti sunt actus paenitentis" (3, q. 84, a. 2; cf. a. 1 et a. 3). Idem docent Thomistae, ut Gonet (De Paen. disp. 1, a. 3), ex Societate lesu Béllarm. (De Paen. 1. 1, c. 15), Toletus (In 3. q. 84, a. 1, conci. 3), Suarez (De Paen. disp. 18, sect. 2, n. 2), Vasquez (In 3, q. 84, a. 1, dub. 2, n. 6), de Lugo (De Paen. disp. 12, sect. 2, n. 12). Et haec est nunc longe communissima sententia theologorum \ 1 Negat quidem Ballerini (Opus theologicum morale V, 7) S. Thomam esse ex munero eorum, qui doceant actus paenitentis esse partes constitutivas Sacra­ menti Paenitentiae. Sed errat. S. Thomas sibi hanc objectionem proponit: „ Videtur, quod Paenitentia non sit Sacramentum . . . quia non adhibentur aliquae corporales res, sub quibus divina virtus operetur· salutem....* Respondet ita: „Nomine corporalium rerum intelleguntur large etiam ipsi exteriores actus sensibiles, qui ita se habent in hoc Sacramento, sicut aqua in Baptismo vel chrisma in Confirmatione, ... Si qui actus humani sunt in talibus Sacramentis [Baptismo, Confirmatione], non sunt de essentia Sacramentorum, sed dispositive se habent ad Sacramenta. In illis autem Sacramentis, quae habent effectum correspondentem humanis actibus, ipsi actus humani sensibiles sunt loco materiae, ut accidit in Paenitentia et Matrimonio* (3, q. 84, a 1 ad 1). ,Actus paenitentis materialiter quoddammodo se habent in hoc Sacramento, non autem in Baptismo et Confirmatione* (ibid. a. 3 ad 1). ,Quartum Sacramentum est Paenitentia, cuius quasi materia sunt actus paenitentis, qui dicuntur tres Paeni­ tentiae partes* (De artic. fidei et eccl. Sacramentis [editio Vivès] XXVII, 180). In ipso Commentario in Sententias, ad quem provocat Ballerini, S. Thomas diserte docet actus paenitentis esse de essentia vel de substantia Sacramenti (In 4, d. 17, q. 3, a. 3, quaestiunc. 2 ad 1, et quaestiunc. 4 in corp.). Quod autem ibidem indicat, in hoc Sacramento paenitentium exteriorem non habere virtutem sanctificandi (4, d. 22, q. 2. a. 1, quaestiunc. 1 ad 2), hoc ipse ita explicat, ut actus paenitentis non habeant causalitatein sacramentalem, ut sunt actus virtutis, sed paenitentia exterior ,est Sacramentum ut signum et causa simul, si coniungatur actus paenitentis cum actu ministri* (1. c. quaestiunc. 2). In Summa vero agens de quaestione, ,utrum peccata sint propria materia huius Sacramenti*, hanc obiectionem movet: sVidetur, quod i .. ·*. j M » η A. 30 Sectio '2. De materia Sacramenti Paenitentiae. 73. d) Cum igitur inter Catholicos constet tres actus paenitentis ad hoc Sacramentum requiri, potest primo fieri quaestio nominis, num sci. hi actus aliquo vero sensu dici possint vel debeant materia Sacra­ menti Paenitentiae, De hac autem re post Cone. Trid. non potest esse dubium, quia Concilium docet hos actus esse partes et quasi ma­ teriam huius Sacramenti (sess. 14; c. 3; Denzimjer 1. c. 776). Ergo saltem Scoti loquendi modus est corrigendus, neque amplius dicendum est actus paenitentis nullo modo esse partes Sacramenti, 4 74. e) Porro autem altera quaestio est de re, utrum sci. etiam actus paenitentis an sola absolutio sacerdotalis sint a Christo instituta ut signum efficax gratiae. Qui enim negant actus paenitentis causare ex opere operato gratiam, quamvis fortasse dicant illos actus ma­ teriam et partes Sacramenti Paenitentiae, re tamen cum Scoto con­ sentiunt. Illi autem, qui contra Seotum affirmant contritionem, confessionem, satisfactionem esse vero et proprio sensu materiam Sacramenti, nihilo­ minus non omnibus his actibus eandem causalitatem ascribunt. Nam contritio per se est aliquid internum et eatenus tantum fit signum sensibile, quatenus confessione exprimitur. Itaque sola confessio per se est materia Sacramenti, quia sola per se est sensibilis, et sic for­ tasse rem intellexit Durandus, qui dicit solam confessionem esse ma­ teriam Sacramenti. contritionem vero esse dispositionem, et satisfactionem esse fructum Sacramenti (In 4. disp. 16, q. 1). E converso autem con­ fessio, in quantum est mere historica narratio factorum, non est signum gratiae, sed tale signum est, in quantum fit in ordine ad recipiendam absolutionem; ut autem fiat hoc modo, debet esse accusatio dolorosa seu debet includere contritionem. Satisfactio autem, in quantum essen­ tialiter ad Sacramentum requiritur, non est satisfactio actu praestita, haec enim ad integritatem tantum pertinet, sed voluntas accipiendi satisfactionem, quam confessarius debito modo praescripserit, quae voluntas ipsa est satisfactio quaedam. f) Ceteram bene notandum est secundum quem respectum actus paenitentis sint pars materialis Sacramenti. Possunt enim considerari dupliciter: «) ut sunt actus supematuraliter meritorii sive de condigno sive de congruo, et sic non sunt materia Sacramenti, quia Sacramenta gratiam non conferant ex opere operantis, sed ex opere operato; peccata non dint propria materia huius Sacramenti. Materia enim in aliis Sacra­ mentis per aliqua verba prolata sanctificatur, et sanctificata effectam Sacramenti operatur. Peccata autem non possunt sanctificari/ Respondet: .Duplex est materia, sci. proxima et remota. . . . Dictum est autem, quod materia proxima huius Sacra­ menti sunt actus paenitentis. . . . Ergo dicendum, quod ratio illa procedit de pro­ xima materia Sacramenti4 (3. q. 84. a. 2). — Hic igitur S. Thomas docet actus paenitentis per formam Sacramenti sanctificari. et sanctificator effectum Sacra­ menti operari. · . - · Art. 1. Sitnn mnteriii, ex qua Sacnimontiini Paenitontiae constituatur. Prop. IV'. 31 y9) ut sunt a Christo Domino instituti, nt simul cum absolutione sint signinn movens Deum ad dandam gratiam, et sic praeter et ultra omne meritum paenitentis gratiam producunt. Floc igitur altero sensu sunt pars Sacramenti, illo vero priori sensu non sunt materia Paeni­ tentiae, sed dispositio quaedam ad gratiam recipiendam. His igitur suppositis melius dicendum videtur actus paenitentis esse vere et proprie materiam Sacramenti Paenitentiae. 75. Λ/γ/. 7· Secundum constantem ecclesiae doctrinam omnia Sa­ cramenta perficiuntur materia et forma. Atqui materia et forma per se significant partes constituentes, et hoc sensu haec vocabula omnibus concedentibus in plerisque Sacramentis intelleguntur. Ergo idem di­ cendum est de Sacramento Paenitentiae, nisi solido argumento osten­ datur, cur hic exceptio statuenda sit. 76. Arg. 2. Eugenius IV docet: „ Quartum Sacramentum est Paenitentia, cuius quasi materia sunt actus paenitentis“ (Denzinger 1. c. 594); Cone. Trid. sess. 14, c. 3: „Sunt quasi materia huius Sacramenti ipsius paenitentis actus, nempe contritio, confessio et satis­ factio. Qui, quatenus in paenitente ad integritatem Sacramenti ad plenamque et perfectam peccatorum remissionem ex Dei institutione requiruntur, hac ratione Paenitentiae partes dicuntur" (Denzinger 1. c. 776). Hisce igitur declaratur actus paenitentis ita· esse quasi materiam Paenitentiae, ut sint partes eius. Atqui si essent mera condicio praevia et hoc sensu vocarentur quasi materia, non essent partes, ut ipse Scotus expresse docet; nam condicio non est pars rei. Dicuntur autem quasi materia, quia non sunt res substantialis sicut aqua aut oleum. Quae explicatio fulcitur auctoritate Catechismi Kom.: «Neque vero hi actas quasi materia a Sancta Synodo appellantur, quia verae materiae rationem non habeant, sed quia eius generis materia non sunt, quae extrinsecus adhibeatur, ut aqua in Baptismo et chrisma in Confir­ matione’ (P. 2, c. 5, n. 13). Ille enim terminus „quasi materia" desumptus est ex opusculo S. Thomae De articulis fidei et ecclesiae Sacramentis (edit. Vivès XXVH, 180). Ergo eo sensu explicandus est, quo ipse S. Thomas explicavit, quae est explicatio Catechismi Romani (S. th. 3, q. 84, a. 1 ad 1 et a. 2 et a. 4 ad 3). Dicit autem Concilium haec omnia „ad integritatem Sacramenti“ requiri, quatenus, si vel sola satisfactio actu praestita desit, Sacramentum manet imper­ fectum, licet absolute, ut Sacramentum exsistat, sola contritio et con­ fessio et voluntas satisfactionis requiratur. Ita Cat. Horn. 1. c. n. 22. Porro si actus paenitentis dicerentur quasi materia, eo quod non essent vera materia, etiam absolutio dicenda esset quasi forma, quia in rebus sensibilibus forma, cui non respondet materia, non est vera forma. Atqui absolutio semper simpliciter forma, numquam quasi forma dicitur. 32 Sectio 3. De materia Sacramenti Paenitentiae. 77. Ceterum α/ίάί nominatur materia Paenitentiae sine addito ^quasP, ut in Cone. Trid. sess. 11. c. 2: , Hoc Sacramentum multis rationibus a Baptismo differre cognoscitur, nam, praeterquam quod materia et forma, quibus Sacramenti essentia perficitur, longissime dissidet . . .* (Denzinger 1. c. 775). In Rituali Rom.: ,Cum ad illud Sacramentum IPaenitentiae] constituendum tria concurrant: materia, forma et mi­ nister, illius quidem remota materia sunt peccata, proxima vero sunt actus paenitentis, nempe contritio, confessio, satisfactio" (De Sacr. Paen. c. 1. η. 1). Ad quae verba notandum est actus paenitentis aut dici materiam circa quam, sicut peccata, aut materiam ex qua. Atqui non dicuntur materia, circa quam absolutio versatur, quia paenitens non absolvitur a contritione et confessione. Ergo dicuntur materia ex qua b 78. Arg. 3. Illa est pars constituens Sacramenti, in qua efficacia ad producendam gratiam Sacramenti inest. Atqui haec efficacia est in actibus quoque paenitentis. Ergo. Prob. min. Cone. Trid. sess. 14, can. 3 haec habet: „ Docet S. Synodus Sacramenti Paenitentiae formam, in qua praecipue vis eius sita est, in illis verbis positam esse ..." (Denzinger 1. c. 776). Ergo vis Sacramenti etiam in alia re sita est, non in sola forma. Atqui non potest esse vis Sacramenti nisi aut in forma aut in materia. Ergo hoc Sacramentum habet materiam, in qua etiam efficacia eius sita est; quae materia nihil aliud esse potest nisi actus paenitentis. 79. Arg. 4. Paenitentia a Christo instituta est ad modum iudicii. Atqui indicium intrinsecus consistit non in sola sententia indicis sed etiam in actibus accusatoris et testium. Ergo etiam confessio, qualem Christus praescripsit, pertinet ad internam constitutionem Sacramenti Paenitentiae. Sententia autem iudicis recte considerari potest tam­ quam forma, qua accusationes et probationes ut materia informantur. Est autem notandum cognitionem iudicialem nequaquam idem esse 1 Ait Bal ferini (Opus mor. V, 5): ,Si Patres Tridentini statuere voluissent illas partes a i Sectio 2. Pe materia Sacramenti Paenitentia·'. ART. II. DE DETESTATIONE PECCATORUM. § 1. DE VIRTUTE PAENITENTIAE. Prop. V. Paenitentia est vera virtus nec generalis tantum, sed etiam specialis, ab omnibus aliis virtutibus distincta. 87. Sota. Cum inter actus, qui materiam Sacramenti Paenitentiae constituunt, primus sit actus contritionis, de eo proxime agendum est. Sed quia hic est actus virtutis paenitentiae, solent theologi hoc loco quaedam de virtute paenitentiae praemittere. Posset quidem de hac re agi in tractatu de virtutibus; sed quia paenitentia formalissime sumpta non est virtus, quae per se nectitur cum aliis virtutibus sed per accidens tantum, sci. suppositis peccatis, quae per paenitentiam reparanda sunt, propterea hic. ubi de reparatione peccatorum agitur, apte quoque paenitentia tractatur. Quid paenitentia secundum usum biblicum et ecclesiasticum si­ gnificet. iam ab initio Tractatus dictum est (n. 2). Constat igitur paenitentiam esse detestationem et dolorem de peccatis commissis, in quantum sunt offensa Dei et nos privant Dei amicitia. Neque enim hic agimus de paenitentia vel mala vel mere naturali, sed de paeni­ tentia bona et salutari. 88. Lut herus erravit docens paenitentiam esse solam novam vitam, non vero detestationem peccatorum. „In usu Scripturae Sacrae paenitentia non dicitur dolor, sed mutatio mentis et consilii“. inquit in Sermone de paenitentia (1518). in quo etiam hanc propositionem statuit: .Verissimum est proverbium et omnium doctrina de contri­ tionibus hucusque data praestantius: de cetero non facere summa paenitentia, optima paenitentia nova vita1·, quae propositio damnata est a Leone X. in Bulla -Exsurge Domine" art. 7 (Denzinger 1. c. 631). 89. Cone. Trid. sess. 14, c. 4 definivit: -Contritio, quae primum locum inter dictos paenitentis actus habet, animi dolor est ac dete­ statio de peccato commisso, cum proposito non peccandi de cetero* (Denzinger 1. c. 777, cf. can. 13: Denzinger 1. c. 800). Thesis nostra habet duas partes: dicimus enim: a) paenitentiam, i. e. detestationem peccatorum, esse veram vir­ tutem. seu paenitentiam agere esse actum virtuosum ponere; b) paenitentiam esse specialem virtutem, ab aliis virtutibus di­ stinctam. Interim tamen abstrahimus a distinctione inter habitum huius virtutis et actum huius virtutis; cum sola differentia huius vir­ tutis ab aliis virtutibus in quaestionem veniat. Art. 2. Pars Γ. 1>ι· di-tcMutione peccatorum, g 1, Prop. V. 37 Paenitentia est vera virtus. Art/. /. Ex S. Scriptura. Secundum Sacrani Scripturam actus paenitentiae a Deo lege prae­ scribuntur. Atqui Deus non praescribit lege nisi actus virtutum. Ergo paenitentia est virtus. Maior argumenti constat ex multis locis S. Scripturae: „Conver­ timini et agite paenitentiam ab omnibus iniquitatibus vestris* (Ez. 18, 30; cf. Matth. 3, 2; 4, 17; Luc. 13, 3 etc.). Minor non indiget probatione, quia omnis legislator intendit facere cives virtuosos, et Deus quidem vult facere homines supernaturaliter virtuosos. 90. 91. Art/. 2. Ex natura rei. Ita argumentum formatur a S. Thoma: „Paenitere est de aliquo prius a se facto dolere. . . . Dolor [autem] vel tristitia dupliciter di­ citur: uno modo secundum quod est passio quaedam appetitus sensi­ tivi, et quantum ad hoc paenitentia non est virtus sed passio; alio modo secundum quod consistit in voluntate, et hoc modo est cum quadam electione; quae quidem si sit recta, necesse est, quod sit actus virtutis. Dicitur enim, quod virtus est habitus electivus secun­ dum rationem rectam. Pertinet autem ad rationem rectam, ut ali­ quis doleat, de quo dolendum est; quod quidem observatur in paeni­ tentia, de qua nunc loquimur; nam paenitentia assumit moderatum dolorem de peccatis praeteritis cum intentione removendi ea. Unde manifestum est, quod paenitentia, de qua nunc loquimur, vel est virtus vel actus virtutis* (3, q. 85, a. 1). 92. In qua expositione omnia, quae de hac re dicenda sunt, con­ tinentur; sed nonnulla explicatione indigent, ut rite intellegantur. Paenitentia dicitur consistere in eo, quod quis assumit moderatum dolorem, quia paenitentia est in voluntate, quae libere vult dolere de peccato, non vero est in involuntariis motibus sensitivis. Moderatus debet esse dolor, quia virtus stat in medio, et sic paenitens aeque abesse debet ab exsultatione et a desperatione de peccato commisso. Dolor hic nihil aliud intellegitur nisi ipsa detestatio et displicentia peccati (quamvis secundum strictiorem acceptationem dolor sit potius necessaria consequentia detestationis peccati, ut recte docet Suarez, Disp. 3, sect. 4, η. 3), quam detestationem solemus exprimere his verbis: „Vellem non peccasse/ Horum autem verborum sensus non est expressio merae velleitatis circa rem impossibilem, quasi velimus efficere, ut id, quod factum est, non sit factum, sed est efficax ex­ pulsio omnis affectus ad peccatum, ita ut homo non iam velit id, quod antea voluit, sed contrarium, et sic vellet non peccasse, si esset possibile; quae voluntas si perfecta est, ex Dei acceptatione habet 38 Sectio 2. De materia Sacramenti 1'aenitentiae. valorem delendi peccati, acsi peccatum nuniquam fuisset; si voro im­ perfecta est. ad hoc disponit. Ergo per actum paenitentiae physice mutatur dispositio voluntatis, moraliter vero destruitur ipsum peccatum factum secundum reatum culpae et poenae. Ex una enim parte homo gratia adiutus actibus paenitentiae sive elicitis sive imperatis, quan­ tum in se est, récompensât iniuriam Deo illatam, et ex altera parte divina misericordia hanc recompensationem accipit et removet reatum culpae et poenae. Hoc est, quod vocat S. Thomas .removere pec­ cata*, qui est finis paenitentiae (cf. 3. q. 85, a. 1 ad 3. — Suarez, Disp. 3, sect. 2. η. 6 sqq. et sect. 3: De Lugo, Disp. 4, sect. 2). Pars II. Paenitentia est virtus specialis. 93. Olim quidem nonnulli theologi, ut Altisiodorensis et Franciscus Matronis, docebant paenitentiam esse virtutem generalem seu com­ plecti omnes virtutes, quatenus paenitentes ob motivum formale cuiuslibet virtutis peccata virtuti opposita detestantur. Negant igitur hi theologi esse aliquam virtutem, quae per se solam possit detestari quaelibet peccata. Alii putabant paenitentiam esse virtutem caritatis, quatenus homo ob amorem Dei dolet de offensa Dei. Ita Durandus, 4, d. 14. q. 2. Alii, ut Caietanus, volebant actum paenitentiae pro­ cedere simul a virtutibus caritatis, religionis, iustitiae vindicativae. Ex caritate peccatum displicet, ex religione peccator culpam confi­ tendo se Deo submittit, ex iustitia vindicativa satisfactionem praestat. 94 Concedimus quidem ipsum actum paenitentiae formalis, i. e. detestationem peccati, in quantum est offensa Dei, imperari posse a multis virtutibus. Sunt enim quaedam virtutes universales respicientes ipsum Deum sive ut obiectum formale sive ut terminum, quibus quodvis peccatum opponitur, ut caritas, spes, timor Dei, religio, oboedientia, gratitudo. Quae virtutes eo ipso, quod bonum suum prosequuntur, aversantur malum oppositum et consequenter imperare possunt actum, qui ad tollendum hoc malum natura sua comparatus est. Immo si spem et timorem excipias, detestatio peccati etiam actus elicitus harum virtutum esse potest, quia peccatum his virtutibus formaliter opponitur. Nam amare bonum divinum et odisse, quae huic bono adversantur, actus eiusdem caritatis sunt: et sic de ceteris virtutibus. Spes autem excipienda est, quia nostrae beatitudini non formaliter opponitur peccatum sed damnatio: peccatum autem causaliter. Detestatio autem rei, quae est causa illius, quod virtus fugit, actus imperatus tantum huius virtutis esse potest. Idem patet de timore poenarum. Virtutes autem particulares, i. e. quarum obiectum formale et terminus est aliquod bonum creatum, ex suo motivo non possunt de­ terminare paenitentiam. quia peccatum sibi oppositum non considerant ut offensam Dei, sed ut difforme a ratione. Ita temperantia ex suo motivo odit intemperantiam, non quatenus Deum offendit, sed qua- ’ j ' | ; ; i 'i ; l I | | · 1 j I I [ I Art. 2. De detestatione peccatorum. § 1. Prop. V. 39 tenus est contra exigentiam naturae. Cum igitur ad salutarem poeni­ tentiam necesse sit, ut peccatum consideretur ut offensa Dei, intem­ perantiae quemquam salutariter pacnitere nequit ex solo motivo tem­ perantiae, sed aliud motivum requiritur. Quamvis igitur concedamus actum paenitentiae formalis deter­ minari posse motivis variarum virtutum, quae virtutes in hoc casu dici possunt paenitentia generaliter sumpta (cf. Suarez, Disp. 2, sect. 3, η. 2), contendimus nihilominus esse etiam specialem virtutem paenitentiae. 95. Ary. Paenitentia est virtus specialis, si a) exsistit aliqua vir­ tus, quae ex motivo universali quaelibet peccata detestari possit, et si b) motivum formale huius detestationis exsistit, quod non est motivum formale alius virtutis. Atqui utrumque obtinet. Prob. min. a) Experientia constat nos posse uno actu concipere doloiem omnium peccatorum licet specie diversorum. Atqui uno actu virtutes specie diversae, e. g. gratitudinis et spei, ob suum motivum speciale exerceri nequeunt. Ergo exsistit una aliqua virtus, quae mo­ tivo universali quaelibet peccata detestatur. Item omnia peccata, licet diversissima, in hoc conveniunt, quod sunt contra Deum, privant bonis superaaturalibus, inducunt reatum poenae. Ergo voluntas sub tali communi ratione omnia peccata de­ testari potest neque necessario de singulis peccatis per motivum vir­ tutis oppositae paenitere debet. b) Exsistit motivum formale paenitentiae, quod nulli alii virtuti proprium est. Quod breviter S. Thomas ita probat: „Ubi occurrit specialis actus laudabilis, ibi necesse est ponere specialem habitum virtutis. Manifestum est autem, quod in paenitentia invenitur specialis ratio actus laudabilis, sci. operari ad destructionem peccati praeteriti, in quantum est Dei offensa , quod non pertinet ad rationem alterius virtutis. Unde necesse est ponere, quod paenitentia est specialis vir­ tus" (3, q. 85, a. 2). κ» *. 1 Y* ft., - 3? ? 1 96. Detestari peccatum, non solum quatenus offensa Dei est, sed quia offensa Dei est, et velle expiare injuriam per peccatum Deo il­ latam et ita, quantum ex nostra parte est, removere et destruere peccatum, est utique res in se honesta et laudabilis. Haec autem honestas praecise propter se et ratione sui appeti potest. Neque vero haec honestas est obiectum formale alius virtutis; consequenter est obiectum formale specialis virtutis paenitentiae. Nam nulla alia virtus habet pro oblecto formali emendabilitateni peccati, quam paeni­ tentia intendit. Non virtutes theologicae, quarum obiectum formale est Deus; non virtutes morales particulares temperantiae et forti­ tudinis, ut iam dictum est; non prudentia, cuius obiectum formale est aptitude modiorum ad finem. Ergo sola iustitia remanet, ad quam revera paenitentia proxime accedit; vult enim paenitens expiare in- I î Ti 'i * 40 Sectio 2. De materia Sacramenti Paenitentiae. iiiriam Deo factam. Atqui iniuriam repararo iustitiae est, quia iustitia versatur circa ea. quae alteri debentur. Deo autem per peccatum offenso debetur reparatio. Sed paenitentia deficit a perfecta ratione iustitiae. Iustitia enim est inter aequales et servat aequalitatem, lamvero peccator non est Deo aequalis neque potest Deo aliquid aequale reddere pro iniuria peccati, tum quia omnia, quae habet, iam Deo debentur, tum quia nullus actus humanus est ex st' sufficiens ad peccatum reparandum, sed a misericordia Dei propter Christi merita tanquam sufficiens accipitur. Virtus autem, quae cum alia virtute principali convenit quidem in uno essentiali, sed simul in alio essentiali deficit, dicitur pars potestativa seu annexa huius virtutis (S. Thomas 2, 2, q. 80, a. 1). Ergo paenitentia est virtus annexa iustitiae et amorem iustitiae necessario supponit simulque ex iustitia necessario oritur, si peccatum factum est. 97. Formalissime igitur ille actum elicitum paenitentiae ponit, qui tuli delere de peccatis suis, quia hoc dolore iniuriam Deo factam re­ parat. Neque putandum est hunc esse actum caritatis; nam possum velle reparare iniuriam alii illatam, licet nequaquam velim cum eo amorem amicitiae inire, quae est caritas. Hinc quamvis caritas possit formaliter detestari peccatum, non potest tamen ex suo motivo formali detestari peccatum ad hoc, ut compensationem praestet pro peccato commisso, sed hoc est virtutis specialis paenitentiae; et idem valet de aliis virtutibus universalibus. Si vero paenitentiae actus propter motiva aliarum virtutum ponuntur, tunc reapse quidem Deo compensatio praestatur, sed haec compensatio non directe et ratione sui intenditur. 98. Schol. 1. In homine, qui est in statu peccati, paenitentia non est virtus infusa, sed actus paenitentiae a peccatore exercentur ope gratiae actualis. Habitus autem paenitentiae, si quem habet peccator, est habitus acquisitus ex repetitis actibus. Contra homini iusto Deus infundere potest habitum paenitentiae, quia homo iustus velle potest servare ius divinum et illud reparare, si forte aliquando laeserit. Num reapse infundatur habitus paenitentiae, pendet ex quaestione de infusione virtutum moralium in genere, quae quaestio alibi solvenda est. Christus non potuit habere habitum paenitentiae, quia erat impeccabilis, et sic ne poterat quidem condicionate velle reparationem iniuriae a se Deo illatae. 99. Schol. 2. Actum paenitentiae salutaris, i. e. qui sit positiva dispositio ad recipiendam gratiam, debere esse entitative supernaturalem seu non posse fieri sine gratia excitante et- adiuvante, constat tum ex iis, quae de omni actu salutari docentur in Tractatu de gratia tum ex disertis definitionibus Conciliorum. ! ; j i | | I | ! : j Art. 2. De detestatione peccatorum. § I. Prop. V. Schol. 1.2. Prop. VI. .f] Ita A ran si cn mini II. cnn. 4 : „Si quia, ut a peccato purgemur, voluntatem nostram Deum exspectare contendit, non autem ut etiam purgari velimus, per Sancti Spiritus infusionem et operationem in nobis fieri confitetur, resistit ipsi Spiritui Sancto, per Salomonem dicenti: Praeparatur voluntas a Domino* (D en zinger 1. c. 147). Tridentinum sess. 6, can. 3: „S. q. d. sino praevenienti Spiritus Sancti inspiratione atque eius adiutorio hominem credere, sperare, diligere aut paenitere posse, sicut oportet, ut ei justificationis gratia conferatur, A. S.“ (Denzinger 1. c. 695). Cf. Suarez, Disp. 3, sect. 6; disp. 5, sect. 2. η. 11 sqq., et S. Thomas 3, q. 85, a. 5, Unde potest quidem homo paenitere de peccato ex consideratio­ nibus mere naturalibus et solis viribus naturalibus; sed haec paeni­ tentia non est ullius valons, ut sit dispositio positiva ad gratiam re­ cipiendam. Eo ipso etiam secundum multos theologos constat motivum paenitentiae salutaris debere esse supernaturale, i. e. concipi aliquo modo tamquam per fidem nobis propositum. Nam supernaturale adiutorium nobis non datur ad ponendos actus mere naturales (Suarez, Disp. 20, sect. 2, η. 10). Hoc tamen pendet ex solutione illius quae­ stionis, num obiectum formale actus supernaturalis debeat et ipsum esse supernaturale, de qua quaestione agitur in Tractatu de gratia. Prop. VI. Obiectum materiale paenitentiae, ut est actus fugae, est quodvis peccatum personale, ut autem est actus prosecu­ tionis, sunt omnia, quibus iniuria Deo illata compensari potest. Pars I. Paenitentia est actus aversionis ab omni peccato personali. 100. Hoc patet quoad peccata ante a paenitente commissa, quia haec praecise delere vult paenitentia. Unde peccata praetenta et reatus culpae iis contractus sunt primarium obiectum paenitentiae. Sed ex consequenti paenitens etiam odit peccatum futurum; nam eadem malitia, quae inest in peccato praeterito, sci. iniuria et offensa Dei, inest etiam in peccato futuro. Ergo omnis contritio virtualiter quo­ que continet propositum non peccandi de cetero. Ita docet S. Tho­ mas: J’roprius actus eius [paenitentiae] est in obiectum proprium, quod est peccatum commissum ; et ideo eius actus principalis, sci. con­ tritio, secundum suam speciem respicit tantum peccatum praeteritum; sed ex consequenti respicit futurum, secundum quod [paenitentia] habet aliquid de actu prudentiae adiunctum, et non tantum in illud ratione propriae speciei movetur; et propter hoc ille, qui conteritur, dolet de peccato praeterito et cavet futurum" (In 4, d. 17, q. 2, a. 2, sol. 4; cf. Suarez, Disp. 2, sect. 1, η. 8). 101. Peccatum alienum et peccatum originale non sunt obiectum paenitentiae, quia paenitentia est retractatio prioris facti et mutatio voluntatis personalis ; sed retractare facta aliena et mutare voluntatem 42 Sectio. 2. Do materia Sacramenti Paenitentiae. personae alterius nemo potest. .Contritio est dolor respiciens et quodammodo comminuens voluntatis duritiem; et ideo de illis solis peccatis esse potest, quae ex duritie nostrae voluntatis in nos pro­ veniunt" (S. Thomas 1. c. sol. 2). Dolor autem et odium et dis­ plicentia de peccatis alienis esse potest. Quod poenam peccati attinet , eam non fugit paenitentia, ut est paenitenti ingrata, quia paenitentia fugit solum malum Dei, non malum nostrum. Beatum vero poenae fugit paenitentia, quatenus studet eum delere. Reatus enim poenae est aliquod debitum, quod culpa nostra coram Deo contraximus, et quod propterea aliquo modo participat de malo culpae. Ideo paenitentia hunc reatum aversatur, qui actus aver­ sionis vocatur satisfactio. Pars II. Paenitentia est actus prosecutionis eorum, quibus iniuria Deo illata compensari potest. 102. Omnis virtus, sicut malum sibi oppositum aversatur, ita bonum sibi conveniens prosequitur. Paenitentia igitur, cum sit virtus, non solum debet malum peccati aversari, sed etiam bonum huic malo con­ trarium amplecti. Malum peccati est iniuria Deo illata. bonum oppo­ situm est compensatio iniuriae. Unde paenitentia amplectitur, quid­ quid per modum compensationis Deo offerri potest. Potest autem ita offerri quilibet actus internus virtutis, quia omni actu virtuoso Deus honoratur, et sic iniuria ei prius illata compensatur. Itaque cum actus aliarum virtutum in finem recompensationis a paenitentia imperantur, fiunt et ipsi simul actus paenitentiae. Xeque opus est hos actus praecise esse poenales: nam etiam per actum caritatis, qui fortasse nihil in se poenalitatis habeat , homo honorare potest Deum et com­ pensare iniuriam ei prius illatam. Poenalitas quaedam actuum potius pertinet ad hoc, ut. actus sint satisfactorii et deleant poenas tempo­ rales, ut in quaestione de satisfactione dicetur. 103. Habet quoque paenitentia suos actus externos, qui per facul­ tates corporis exercentur, quorum duplex est finis: expellere peccatura commissum et cavere futurum. Respectu futurorum per actus ex­ ternos paenitentiae tolluntur peccatorum occasiones, maxime proximae, et moderantur affectus. Ad hos actus inter alia pertinet restitutio, quam theologi tribuunt paenitentiae, saltem imperanti ; proxime autem restitutio fit non ad delendas poenas peccato debitas, sed ad tollendum ipsum peccatum. Generarim omnes actus externi paenitentiae poni possunt non solum ex motivo secundario satisfaciendi, sed etiam ex motivo primario obtinendi veram conversionem, qua deleatur peccatum ; et hoc modo in Scriptura eleemosyna dicitur redimere peccatum (Tob. 4, 11. Dan. 4, 24). Hos vero actus esse honestos et vere valere ad delenda peccata, non indiget probatione, quamvis haeretici id saepe negaverint (cf. Sua res, Disp. 6). ϊζτ·: Art. 2. !><· d«tcf»hitk»no peccatorum, § 2. Prop. VH. 43 DE CONTRITIONE GENERATIM SUMPTA. l'rop. vu. Actus contritionis peccatori adulto est ad salu- tem necessarius. \ Nota. Postquam vidimus, quid sit paenitentia, iam de actibus eius dicendum est. Actus autem formalis paenitentiae, in quo tota essentia huius virtutis inest, dicitur contritio, quam Cone. Trid. sess. 14, can. 4 definit: „Contritio animi dolor ac detestatio est de pec­ cato commisso, cum proposito non peccandi de cetero“ (Denzinger 104. 105. Nomen contritionis S. Thomas ita explicat: Jnitium omnis pec­ cati est superbia, per quam homo sensui suo inhaerens a mandatis divinis recedit: et ideo oportet, quod illud, quod destruit peccatum, hominem a sensu suo discedere faciat. Ille autem, qui in sensu suo perseverat, rigidus et durus per similitudinem vocatur, unde et frangi aliquis dicitur, quando a sensu suo divellitur. Sed inter fractionem et comminutionem sive contritionem in rebus materialibus, unde haec nomina ad spiritualia transferuntur, hoc interest quod frangi dicuntur aliqua, quando in magnas partes dividuntur; sed comminui vel con­ teri, quando ad partes minimas reducitur hoc, quod in se solidum erat. Et quia ad dimissionem peccati requiritur, quod homo totaliter af­ fectum peccati dimittat, per quem quandam continuitatem et solidi­ tatem in sensu suo habebat, ideo actus ille, quo peccatum remittitur, contritio dicitur per similitudinem“ (In 4, d. 17, q. 2, a. 1, sol. 1). Similis idea subest verbo compunctionis, quo in Sacra Scriptura saepe significatur actus paenitentiae b Iam dicimus hominem non posse consequi remissionem peccatorum, nisi vere conteratur de peccatis suis. Non dicimus eum debere prae­ cise ad hoc detestari peccata, ut ea removeat, i. e. debere forma­ lissime ponere actum virtutis paenitentiae specialis, sed sufficit, ut ex aliquo motivo supernatural! peccatum detestetur. Arg. 7. s: Ex S. Scriptura. 106. Quoties Deus hominibus offert remissionem peccatorum, toties paenitentiam requirit tamquam condicionem necessariam. Ergo signum est Deum in hoc ordine rerum remissionem pecca­ torum concedere nolle, quorum homines paenitentiam non egerint. Antecedens constat multis textibus Sacrae Scripturae, ut e. g. loel 2, 12 sq.: „Nunc ergo, dicit Dominus, convertimini ad me in 1 Verbum gerinanicum rReue“ significat dolorem internum de re facta: unde saepe etiam dicitur .Rene und Leid“. Verbum vero „Zerknirschung“ magis accedit ad latina verba contritionis vel compunctionis. I 1 i Sectio 2. De materia Sacramenti Paenitentiae. 44 toto corde vestro, in ieinnio et in fletu et in planctu. Et scindite corda vestra et non vestimenta vestra: et convertimini ad Dominum Deum vestrum, quia benignus et misericors est, patiens et multae misericordiae et praestabilis super malitia." Lue. 13, 3—5: .Si paeni­ tentiam non egeritis, omnes similiter peribitis", ubi proxime sermo est de poena temporali peccatorum. Act. 3, 19: .Paenitemini et con­ vertimini, ut deleantur peccata vestra." Cf. Ez. 18, 21 sqq. Eccli. 2, 22 etc. Arg. 2. Ex SS. Patribus. SS. Patres integris sermonibus et libris necessitatem paenitentiae inculcarunt, ut Tertull., De Paenit. : Chrysost., Horn, novem de Paenitentia etc. Sed audiamus quaedam particularia. Ita S. Cyprianus (T)e lapsis n. 32 sqq.: H 1, 261) dicit: .Agite paenitentiam plenam, do­ lentis ac lamentantis animi probate maestitiam. Nec vos quorundam moveat aut error improvidus aut stupor vanus, qui, cum teneantur in tam gravi crimine, percussi sunt animi caecitate, ut nec intellegant delicta nec plangant . . . Qui autem paenitentiam criminis tollunt, satisfactionis viam claudunt" (1. c. n. 34; H 1, 262). S. A mb ros. (Ep. 51, n. 11: M 16, 1162) scribit ad Theodosium imperatorem: .Peccatum non tollitur nisi lacrimis et paenitentia. Nec angelus potest nec archangelus. Dominus ipse, qui solus potest dicere: ,Ego vobiscum sum’, si peccaverimus, nisi paenitentiam defe­ rentibus non relaxat." S. August, in Sermone 1 de utilitate agendae paenitentiae dicit (Sermo 351. n. 7: M 39, 1543): .Qua fronte impudentiae volet averti faciem Dei a peccatis suis, qui nunc toto corde non dicit: ,Quoniam facinus meum ego agnosco, et peccatum meum ante me est semper* (Ps. 50, 5)“? S. Gregor. M. (Horn. 20 in evang. n. 7; M 76, 1163): „Ven­ tura ira est animadversio ultionis extremae, quam tunc fugere pec­ cator non valet, qui nunc ad lamenta paenitentiae non recurrit/ 107. 108. Arg. 3. Cone. Trident, (sess. 13, can. 4): .Fuit quovis tem­ pore ad impetrandam veniam peccatorum hic contritionis motus ne­ cessarius*· (Denzinger 1. c. 777). Et (sess. 6, can. 6): , Disponuntur autem ad ipsam iustitiam . . . dum peccatores se esse intellegentes . . . moventur adversus peccata per odium aliquod et detestationem" (Demitiger 1. c. 680). 109. Arg. 4. Confirmatio ex ratione. Omnino rationi consentaneum est peccata non dimitti sine pae­ nitentia. Est enim peccatum iniuria Deo illata. Atqui rectus ordo Art. 2. !>«· dotoHÎationo peccatorum. § 2. Prop. VIII. 45 postulat, nt .servus, qui dominum, aut amicus, qui amicum offendit, si velit veniam consequi, offensam a se commissam detestetur. Nam si pravam voluntatem retinet, merito ei venia negatur; si vero vo­ luntatem in melius mutat, necessario quoquo detestatur, quod antea fecit. 110. Coroll. Ex dictis patet paenitentiam esse necessariam necessi­ tate medii, quia simpliciter negatur hominem ullam peccatorum con­ sequi posse veniam, nisi paenitentiam egerit. Non quidem dicimus Deum ne de potentia quidem absoluta posse remittere peccatum sine ullo actu ex parte peccatoris (cf. Suarez, De Paenit. disp. 9, sect. 2, n. 4), sed dicimus in hoc ordine providentiae numquam ita fieri re­ missionem peccatorum. Ex necessitate medii eo ipso sequitur necessitas praecepti. Virtus enim, quae ad salutem consequendam necessaria est, sine dubio etiam a Deo praecepta est. Immo claris verbis toties in Scriptura monemur: .Paenitentiam agite“ (Matth. 4, 17. Act. 2, 38). Quare Tertul­ lianus ait: „Bonum est paenitere, annon? Quid resolvis? Deus praecipit" (De Paenit. c. 4; 3/ 1, 1234). Unde longe communior theo­ logorum sententia docet peccatorem, nisi paeniteat, eo ipso novum peccatum committere {Suarez, Disp. 15, sect 1, η. 2). 111. Verumtamen hoc praeceptum, quia est positivum, non obligat pro omni tempore. Certe obligat tempore mortis, quia homo, si tunc recordatur se esse in statu peccati, neque tamen paenitentiam agit, nova iniuria Deum afficit, despiciens aeternam salutem. Similiter, qui valde diu paenitentiam differt, flocci facere videtur amicitiam Dei et ius divinum, et ita novum peccatum committit. Neque tamen exacte dici potest, quando hoc praeceptum actu urgere incipiat. Practice haec quaestio non est magni momenti, quia quilibet peccator ex prae­ cepto ecclesiae tenetur ad annuam confessionem, cui praecepto, si satisfacit, de speciali peccato impaenitentiae non erit inquietandus. Statim enim post peccatum commissum praeceptum paenitentiae ur­ gere nullo argumento probari potest (cf. WirCeburg., De Paenit. disp. 2, c. 4, n. 78 sqq.). Prop. VIII. Contritio per se debet esse formalis, per acci­ dens autem sufficit victualis. Pars I. Contritio per se debet esse formalis. 112. Hominem debere habere formalem dolorem et detestationem peccati commissi clare docetur textibus in thesi praecedenti allatis, et SS. Patres hoc saepe inculcant. Ita Gregor. M. : , Paenitentiam quippe agere est et perpetrata mala plangere et plangenda non per­ petrare" (Horn. 34 in evang. n. 15; 3/ 76, 1256). S. Augustin.: Jn actione paenitentiae . . . non tam consideranda est mensura tem- 46 Sectio 2. De materia Sacramenti Paenitentiae. poris quam doloris. Cor enim contritum et humiliatum Deus non spernit“ (Enchir. c. 65: AI 40, 262). 113. Disputant autem, utrum formaliter requiratur dolor tantum an detestatio peccati tantum an utrumque simul. Ad hanc quaestionem haec dicenda videntur: a) Detestatio essentialiter ad contritionem requiritur. Est enim detestatio actus voluntatis, quo peccator peccatum a so commissum vellet non esse factum, ut supra explicatum est (n. 92). Est igitur odium peccati non quidem simplex, quale etiam haberi potest circa peccatum mere possibile, sed odium simul cum displicentia, quod pec­ catum factum est. Hic actus est actus liber voluntatis, dolor autem per se sumptus non est liber, quia dolere aut non dolere immediate et directe non pendet a libera electione. Ergo circa peccatum, ut est praeteritum, non possum alium actum paenitentiae liberum exercere nisi actum odii et displicentiae. Atqui paenitentiae actus debet esse essen­ tialiter liber (Cone. Trid. sess. 14, can. 4). Ergo paenitentiae actus debet essentialiter esse detestatio. 114 b) Necessario quoque ad contritionem requiritur dolor. Dolorem enim ponit Cone. Trid. in definitione contritionis (sess. 14, can. 4). Dolor autem nihil aliud est nisi detestatio cum tristitia, quae tristitia inde oritur, quod malum peccati apprehenditur ut praesens. Quare beati in caelo detestantur quidem peccatum, sed sine dolore, quia doloris sunt incapaces, et quia peccatum quoad eos est totum quantum praeteritum. Hic autem in terra peccatum commissum semper aliquo modo praesens manet, sive quia nondum est remissum, sive quia eius remissio non est omnino certa, sive quia peccati effectus remanent. Ergo si quis peccatum serio detestatur, necessario quoque dolet illud a se commissum esse; et quia recordando et detestando peccatum hunc dolorem voluntarie assumit, ideo dolor est liber in causa, et sic homo libere poenam dat pro delicto suo et illud expiat. Paenitentia igitur, quae est expiatio peccati, et detestationem et dolorem com­ plectitur seu est dolorosa quaedam detestatio, quae moraliter consti­ tuit unum actum paenitendi. 115. c) Tertium elementum contritionis est propositum non peccandi de cetero, ut Cone. Trid. docet 1. c. Et revera a dolorosa detestatione plane separari nequit hoc propositum. Qui enim indifferens est ad peccatum futurum committendum vel non committendum, certe neque serio odit peccatum neque dolet, quod peccatum commisit. Quis enim potest et velle reparare iniuriam Deo illatam et simul paratus esse ad novam ei iniuriam inferendam? Tale factum, si possibile esset, non veniam sed indignationem mereretur. Ergo paenitentiae actus salutaris propositum non peccandi de cetero adiunctum habeat necesse est. ! i | ! Art. 2. De detcstationo peccatorum. § 2. Prop. VIII. 47 116. Potest autem quaeri, utrum hoc propositum debeat esse e.cplicitum el formate, an implicitum et virtuale sufficiat, seu utrum debeat poni actus distinctus a detestatione, an sufficienter in ipso actu detesta­ tionis contineatur. Distinguendum est: Si detestatio fit ex motivo uni­ versali, ut caritatis, spei . . . videtur sufficere propositum virtuale. Propositum enim ad hoc tantum requiritur, ut voluntas peccandi ex­ cludatur (Cone. Trid. sess. 14, can. 4). Atqui tali motivo voluntas peccandi omnino exclusa est. Ergo nihil ultra ipsum talem actum detestationis necessarium videtur. Si vero motivum non est universale sed particulare, ut e. g. quia Deus poena temporali peccatum punivit, licet fortasse hoc ad dete­ stationem sufficiat, non tamen sufficit ad efficaciter excludendam vo­ luntatem non peccandi de cetero, quia fortasse ad peccatum vitandum graviora mala subeunda erunt, quam sunt eae poenae temporales, ob quas quis peccata detestetur. Ergo ut contritio salutaris sit, in tali casu specialis actus propositi ponendus est, quo voluntas peccandi in futurum omnino excludatur. 117. Ceterum, si quis actualiter advertit futuram possibilitatem pec­ candi et serio detestatur peccatum ex motivo universali, vix fieri poterit, ut explicitum actum propositi non eliciat. Nam cum ex una parte animus paratus sit ad vitanda peccata futura, et ex altera parte omnia in tali casu moveant ad actum propositi ponendum, naturali quadam necessitate hic actus sequetur, nisi quis positive resistat. Qui autem positive non vult facere propositum, vix ridetur habere posse seriam voluntatem non peccandi de cetero. Itaque ubi memoria pec­ cati futuri adest, propositum explicitum per se sequetur ; si quis vero ex oblivione de peccato futuro non cogitavit, certe non est inquie­ tandus, quando habuit actum detestationis ex motivo universali. Pars II. Per accidens sufficit contritio virtualis, quae est actus caritatis perfectae. 118. Dicitur caritas contritio virtualis, quia nemo potest Deum super omnia diligere, quin eo ipso odio habeat peccatum, et quia actus cari­ tatis est exhibitio satisfactionis, licet non ex hac intentione ponatur. Probabimus postea contritione perfecta iustificari peccatorem. Contritio autem perfecta ad caritatem addit detestationem formalem. Quaeritur igitur, utrum, nisi haec formalis detestatio accedat ad cari­ tatem, numquam fieri possit, ut homo actu caritatis iustificetur. Dici­ mus fieri posse. Nam si homo, quando actum caritatis elicit, nihil cogitat de peccato, ex una parte non potest detestationem peccati habere in re, ex altera autem parte hanc detestationem habet in voto, quatenus qui Deum diligit, vult, quae Deo placent. Placet autem Deo detestatio peccatorum. Ergo qui Deum diligit caritate perfecta, implicite vult detestari peccata sua; et sic perfecte avertitur a pec- 4g Sectio 2. Do materia Sacramenti Paenitentiae. cato et perfecte convertitur ad Deum. Per tecta autem aversio u peccato et conversio ad Deum est praecise ratio, cur contritio iustificct. Ergo in suppositione habitualis vel actualis oblivionis pec­ catorum actu caritatis solo homo justificatur. Si vero homo cogitat de peccatis commissis, quando actum caritatis elicit, mora liter fieri non posse videtur, ut non procedat ad detestationem formalem. 119. Itaque contritio est necessaria aut in re aut in roto; et quidem extra Sacramentum Paenitentiae contritio in solo voto valet ad justi­ ficandum peccatorem. Sed ad Sacramentum Paenitentiae recipiendum solus actus caritatis non sufficit. quia contritio formalis est pars essentialis vel saltem condicio sine qua non Sacramenti Paenitentiae. Unde qui sola contritione virtuali iustificatus est, postea nihilominus debet formalem actum contritionis elicere, quia tenetur ad peccata sacramentaliter confitenda, quod fieri nequit sine contritione formali (cf. Wirceburg., De Paen. n. 78 sqq.). 120. Corot!. Quia contritio talis requiritur, quae n omnem volun­ tatem peccandi excludat" (Cone. Trid. sess. 14, c. 4), contritio neces­ sario debet esse appretiative summa ; i. e. peccator debet detestari pec­ catum plus quam omnia alia mala. Xam nisi ita detestatur, paratus est propter aliquod malum evitandum committere peccatum, et con­ sequenter voluntas peccandi non est omnino exclusa. Hoc suo modo etiam valet de peccato veniali, nam, nisi quis ita paratus est, ut sub nulla condicione velit peccatum iterum committere, non meretur eius condonationem. Dolor igitur contritionis debet esse objective seu ex parte motivi summus: non vero subiective, i. e. quoad sensationes dolorosas, quia hae saepe non pendent e nostro libero arbitrio, sed e dispositione corporis et aliis condicionibus non liberis; neque summus debet esse gradus acerbitatis in animo, quia in his gradibus non est aliquod summum. et quia determinatio horum graduum plerumque etiam notitiam nostram fugit. Formalem vero comparationem instituere inter peccata et omnia mala poenae neque est praeceptum, quia sufficit bonum divinum in se diligere sine comparatione; neque plerumque est bonum, quia poenae sensibiles vivide propositae sensus vehementer afficiunt et rationem perturbant (cf. Suarez, Disp. 3. sect. 9, n. 8 sqq.). 121. Pariter contritio debet esse universalis, i. e. debet extendi ad omnia peccata gravia, quorum reatu quis gravatur, sive eorum con­ scientiam habet, sive non habet. Katio est, quia ex una parte nullum peccatum remittitur sine contritione, ex altera vero parte unum pec­ catum remitti non potest sine aliis, cum remissio fiat per infusionem gratiae, quae incompatibilis est cum omni gravi peccato. Ergo ut unum peccatum grave remittatur, omnia peccata gravia remitti debent ; Art. 2. On (lotcMrtatione pcccuformn. Prop. VIIL SchoL 49 ut auteni omnia remittantur, omnia detestanda sunt. Hine ant uno motivo universali omnia peccata simul aut specialibus motivis singula peccata detestanda sunt. Neque tamen requiritur, ut ille, qui ex universali motivo de pec­ catis dolet, omnia et singula peccata recogitet (ut ad confessionem necessarium est), neque de singulis peccatis singuli actus contritionis necessario eliciendi sunt. Qui enim omnia peccata in genere odit, etiam singula odit et affectum ab iis avertit. Immo qui unum pec­ catum , quod actualiter recogitat, ex motivo universali detestatur, virtualiter omnia detestatur. 122. Eadem vero non valent de peccatis venialibus. Nam qui odit peccata mortalia, non necessario odit peccata venialia, quia praecipua malitia peccati mortalis, quae est totalis aversio a Deo fine ultimo, in peccato veniali non invenitur. Item potest aliquis vere et fructuose dolere de uno peccato veniali propter specialem malitiam, quae in eo inest, licet non detestetur alia peccata venialia, in quibus haec malitia non invenitur. Unum enim peccatum veniale remitti potest sine aliis. Contra vero, si quis unum peccatum veniale detestatur, quia offensa Dei est, eo ipso virtualiter omnia peccata venialia et mortalia detestatur (Suarez, Disp. 3, sect. 8). 123. Schol. Quid ex parte homiuis requiratur ad obtinendam remissionem culpae venialis. Responsum pendet ex iis, quae alibi docentur de natura peccati venialis: ideo hic pauca ex Suaresio notasse sufficiat: Remissio peccati venialis non potest solis viribus naturae com­ parari, quia etiam haec remissio datui· propter merita Christi. Porro haec remissio postulat gratiam sanctificantem aut antecedenter aut concomitante!’ ; nam qui est obiectum irae divinae, non potest postu­ lare vel exspectare a Deo remissionem ullius culpae, quamdiu volun­ tarie manet in statu irae. Ergo si peccatum veniale cum mortali coniunctum est, non potest remitti, nisi simul infundatur gratia; immo etiam si solum est, eius remissio semper fit cum augmento gratiae; nam bono actu, quo homo peccatum retractat, gratia augetur. Formalis contritio sufficit quidem, sed non requiritur ad remis­ sionem peccati venialis ; sed sufficit actus amoris Dei et quilibet bonus aetns, qui aliquo modo pugnat cum veniali peccato et eius compla­ centiam excludit. Nam quolibet bono actu augetur amicitia cum Deo ; pertinet autem ad perfectionem amicitiae leviores offensas remittere. Deinde sicut peccata venialia facile committuntur ex fragilitate hu­ manae naturae, ita etiam convenit ea facile remitti ob quemlibet motum bonae voluntatis, dummodo hoc motu prior malus motus ex­ cludatur. Neque vero remissa culpa statim etiam tota poena neces­ sario remittitur ; haec enim etiam quoad veniale peccatum separari Pesch, Praelectiones dogmaticae. VII. 4 50 Sectio 2. De materia Sacramenti Paenitentiae, possunt (ef. Suaves, Disp. 11 et De Incarn. disp. 4, sect. 9. De Lmjo, De Incarn. disp. 5, sect. 7). Attamen qui sacramentaliter absolvi vult a peccatis venialibus, actum formalis detestationis elicere debet, non quia hoc ad remis­ sionem peccati venialis necessarium est, sed quia ad Sacramentum Paenitentiae essentialiter requiritur. § 3. DE CONTRITIONE PERFECTA. Prop. IX. Contritio caritate perfecta semper instillent, licet Sacramentum Paenitentiae re non suscipiatur. 124. Xota. Multiplices divisiones contritionis iam supra vidimus; dividitur enim contritio in contritionem virtualem et formalem seu implicitam et explicitam: in contritionem, quae est actus specialis virtutis paenitentiae. et contritionem, quae est actus aliarum virtu­ tum etc. Sed his omnibus et aliis divisionibus omissis praecipua divisio est. qua solent contritionem dividere in perfectam, quae per excellentiam dicitur contritio, et imperfectam, quae dicitur attritio, in qua divisione ratio perfectionis proxime mensuratur ex effectu. Quia enim contritio tendit natura sua ad removendum peccatum , ea con­ tritio dicitur perfecta, quae ex se sola efficaciter hoc assequitur ; im­ perfecta autem est, quae ad hoc tantum disponit, ut peccator actuali usu Sacramenti Paenitentiae iustificetur. Differentiam nominis S. Thomas ita explicat: .Attritio dicit accessum ad perfectam contritionem; unde in corporalibus dicuntur attrita, quae aliquo modo diminuta sunt, sed non adhuc perfecte sunt comminuta: sed contrita dicuntur, quando omnes partes tritae sunt simul per divisionem ad minima. Et ideo significat attritio in spiritualibus quandam displicentiam de peccatis commissis, sed non perfectam; contritio autem perfectam* (Supplem. q. 1, a. 2 ad 2). 125. Iam vero interna perfectio actus virtutis (supposito semper auxilio gratiae) pendet e perfectione mot ivi. Unde ut sit una con­ tritio perfectior altera, perfectiore motivo uti debet. Possumus autem omnia motiva contritionis ad duas classes revocare : bonitatem Dei in se spectatam, quae est obiectum caritatis, et bonum rationalis creaturae. Peccatum enim detestamur sive ob malum culpae sive ob malum poenae. Si ob malum poenae, haec detestatio procedit vel ex timore vel ex spe, quae versantur circa id, quod nobis est bonum aut malum. Si ob malum culpae, consideratur hoc malum, aut ut est malum Dei in se considerati, et tunc detestatio procedit ex cari­ tate; aut ut est contra dictamen rectae rationis prohibentis offen­ sam Dei ut nobis inhonestam, et sic ex motivis variarum virtutum I ■ Art. 2. De detoêtationo peccatorum. § 3. Prop. IX. 51 moralium elici potest. Quia autem virtutes morales pro motivo for­ mali habent convenientiam cum natura rationali, patet omnia alia mo­ tiva contritionis praeter moiivum caritatis hoc cornmune habere, quod non referantur ad bonum divinum in se consideratum, sed ad id, quod est creaturae rationali bonum. 126. Caritate perfecta est contritio, vel quia est actus caritatis elicitus, vel quia est actus a caritate imperatus, ita ut duo actus fiant: unus actus caritatis, alter actus detestationis. Sensus igitur propositionis idem est, ac si dicatur: Peccator, qui actum caritatis elicit, statim iustificatur, sive actus cantatis est paenitentia for­ malis sive virtualis, ut supra explicatum est (n. 35). Quae sit natura caritatis, hic notum supponitur ex tractatu de virtutibus theologicis. Quia omnis actus caritatis est simul propositum omnia faciendi, quae Deus praecipit, ideo est etiam voluntas implicita recipiendi Sacramentum Paenitentiae, seu omnis actus caritatis est simul susceptio Sacramenti Paenitentiae in voto. Propterea in thesi dicimus actum caritatis iustificare, antequam Sacramentum re suscipiatur (cf. Denzinger 1. c. 610). Haec doctrina statuitur non solum contra Luth erum, qui ullum actum praeter fidem fiducialem quicquam ad iustificationem valere negat, sed etiam contra Baium, qui in solo casu necessitatis, quando Sacramentum Paenitentiae actu suscipi nequit. caritatem ad iusti­ ficationem sufficere docet. Eius Propositiones infra afferemus. 127. Ar« detestatione peccatorum» S 4. Prop, Xi. Schol. Prop. ΧΠ. 65 tatis. Pallavicinus diserte testatur Concilium illis verbis nihil voluisse definire do quaestione scholastica, num requireretur amor initialis ad Sacramentum suscipiendum (Hist. Cone. Trid.,1. 12, c. 10, n. 25). Et theologi, qui in Concilio aderant, ut Canus, Salmeron, Vega, postea semper docuerunt solani attritionem ad Sacramentum fructuose reci­ piendum sufficere (cf. Suarez, De gratia 1. 7, c. 8, n. 12. Palmieri, De Paon. p. 333 sqq. Theol. - prakt. Quartalschrift [Linz] 1889, p. 782 sqq.). Prop. XII. Attritio est dispositio proxime sufficiens ad justificationem per Sacramentum Paenitentiae obtinendam. 159. Nota. a) Cognita natura contritionis et attritionis videndum est, quomodo actus contritionis et attritionis se habeant ad Sacramen­ tum Paenitentiae. Supra enim (Prop. VII) ostendimus actum paenitentiae peccatori adulto ita esse necessarium, ut sine illo nullo modo iustificari possit. Ergo idem valere debet de iustificatione per Sacra­ mentum Paenitentiae obtinenda. Porro probavimus actum paenitentiae requiri ut materiam Sacramenti (Prop. IV). Ergo ubi non est actus contritionis vel attritionis, Sacramentum Paenitentiae exsistere nequit, et ita hic actus est dispositio absolute necessaria ad accipiendam justificationem per Sacramentum Paenitentiae. De hac igitur re nulla est dubitatio. Sed dubium esse potest, utrum dispositio proxime sufficiens ad Sacramentum Paenitentiae sit attritio, an requiratur contritio perfecta. In hac quaestione supponitur adesse omnia, quae aliunde ad fructuo­ sam Sacramenti susceptionem necessaria sunt, ut fides, spes, intentio suscipiendi Sacramentum, voluntas non peccandi de cetero, confessio: et quaeritur solum, qualis debeat esse detestatio peccati, ut omnibus aliis actibus suppositis dari possit absolutio. Proxime sufficiens in­ tellegitur ea dispositio, quae nullam ulteriorem dispositionem requirit : mediate sufficiens ea est, quae habet vim ducendi ad dispositionem proxime sufficientem. 160. b) Fuerunt inter veteres Scholasticos, qui docerent per se omnino requiri contritionem perfectam ad Sacramentum Paenitentiae et con­ sequenter absolutione sacramentali non dari primam gratiam sed secundam. Concedebant autem plerique, sufficere contritionem existi­ matam, i. e. posse iustificari eum, qui accederet ad Sacramentum putans se habere contritionem perfectam, cum attritionem tantum haberet. Per se tamen secundum eos homo debet accedere ad Sacra­ mentum Paenitentiae iam iustificatus contritione perfecta, sacerdotes vero .peccata dimittunt vel retinent, dum dimissa a Deo vel retenta indicant et ostendunt". Ita Petrus Lo mb ardus (4, dist. 18, c. 6). Similiter S. Bon aventura: -Potestas clavium proprie loquendo non Posch, Praelectiones dogmaticae. VII. 5 s’ < ‘4 66 Sectio 2. De materia Sacramenti Paenitentiae. se extendit ad culpam; numquam enim sacerdos absolveret quomquain, de quo non praesumeret, quod esset absolutus a Deo" (In 4, d. 18, p. 1. a. 2. q, 1). Sufficit hoc praesumere, quia sufficit, ut paenitens existimet se esso vere contritum. licet reapse solani attritionem habeat : et in hoc solo casu Sacramentum Paenitentiae ex attrito facit contritum. ,Sicut dictum est. quod non tenemur ad Eucharistiam accedere eum caritate secundum veritatem, sed sufficit, quod secun­ dum probabilitatem; sic dico, quod ad Sacramentum Paenitentiae non est necesse, quod accedat habens caritatem vel dispositionem ad caritatem sufficientem secundum veritatem, sed sufficit secundum pro­ babilitatem. Haec autem dispositio attritio est, quae frequenter oh confessionem superadiunctam et absolutionem sacerdotis formatur per gratiam, ut fiat contritio" (In 4. d. 17, p. 2. a. 2. q. 3). Secundum hanc igitur sententiam Paenitentiae Sacramentum non per se, sed per accidens dat gratiam primam sicut Eucharistia Haec sententia ascribitur etiam Altisidorensi, Alexandro Aletis i, Occanto, Gabrieli Biel, quibusdam aliis (cf. Suarez, Disp. 16, sect. 2. n. 1), quo iure, vide apud Palmieri, De Paen. p. 292 sqq. 161. c) Contraria vero sententia erat longe communior. Eam docet S. Thomas (3. q. 80. a. 4 ad 2 et q. 84, a. 3 et In 4, d. 18, q. 1, a. 3, conci. 1). Magis etiam diserte Scotus (In 4. d. 14, a. 4, § „ Quantum ad tertium"), ubi dicit oppositam sententiam nimis derogare Sacra1 Student quidem recentissimi editores operum S. Bonaventurae ostendere S. Doctorem a communi sententia non recessisse: at ea, quae in longo scholio in 4. d. 18, p. 1, a. 2, q. 1 in hunc finem proferunt, rem minime efficiunt. Provocant enim ad hoc, quod secundum S. Bonaventuram ex contrito existimato per Sacra­ mentum Paenitentiae fit vere contritus. At hoc uon probat nisi per accidens Sacra­ mentum Paenitentiae valere ad deletionem culpae; communis autem sententia erat Sacramentum ad hoc valere per se et ex institutione sua. Deiude provocat Scholiastes ad similem doctrinam S. Thomae, secundam quem Sacramentum Paenitentiae non immediate canset gratiam, sed disponat ad eam. At hoc nihil pertinet ad nostram quaestionem. Nam in Commentario S. Thomas sequitur opinionem per Sacramentum produci ornatum, et per ornatum postulari gratiam. Hic autem quaeri­ tur. num per se paenitens iam ante absolutionem debeat esse in statu gratiae, id quod vult S. Bonaventura. Ipse Scholiastes concedit Magistrum in hac re er­ rasse; nihilominus panlo post fatetur S. Bonaventuram secutum esse eum modum explicandi, quem S. Thomas ut a Magistro propositum benigne interpretetur. Revera S. Bonaventura a S. Thoma re, a Magistro verbis tantum differt. Nam secundum S. Bonaventuram homo .tenetur confiteri vel ex caritate vel ex disposi­ tione ad caritatem sufficiente, vel secundum probabilitatem vel secundum veritatem" (In 4, d. 17. a. 2, q. 3), seu debet afferre ad Paenitentiam eandem dispositionem atque ad Eucharistiam. Secundum Magistrum iam ante confessionem contritione deletum est peccatum (4. d. 17, c. 5). Secundum S. Thomam Sacramenta Baptismi et Paenitentiae .dantur ad tollendam febrim peccati*. Eucharistia autem .non debet dari nisi liberatis a peccato* (3, q. 80, a. 4 ad 2). Unde illa verba S. Bona­ venturae: .Absolutio praesupponit gratiam*, per se ex eius sensu referuntur ad gratiam, quae iam ante confessionem supponenda est. Art. 2. De deteetationo peccatorum. S 4. Prop. Xlf. 67 mento Paenitentiae. Similiter Durandus (Jn 4, d. 18, q. 2, n. 6), Henricus Gandavensis (Quodl. 1, q. 32), Aureolus (In 4, d. 18, a. 1), alii1. Multo magis haec altera sententia facta est communis post Cone. Trid. Suarez simpliciter ait: «Hanc sententiam omnino veram esse censeo*· (Disp. 20, sect. 1, n. 9). Secundum Card, de Lu go opposita ,probabilis non est post Cone. Trid/ (Disp. 7. sect. 13, n. 273. Cf. disp. 4, sect. 9, n. 133. 137). Hanc sententiam etiam docent Canus (Relect. de Paenit. p. 6), Bdlarminus (De Paenit. 1. 2, c. 18), Va­ lentia (In 3, d. 7, q. 8, p. 4), Vasguez (In 3, q. 92, a. 1 , d. 2) et generatim theologi Societatis lesu vix non omnes; praeterea Vega (Trid. Decreti de iustiticatione exposit. 1. 13, c. 34), Thomistae longe plurimi, ut Gonet (Torn, 5, disp. 7, a. 2, § 3), Seotistae omnes. Accedunt Moralistae, ut S. Alphonsus (1. 6, n. 440). Cum quibus etiam nos dicimus hanc sententiam ita esse moraliter certam, ut eam in usu Sacramenti practice omnino sequi liceat (cf. Denzinger 1. c. 1017). 162. Oppositam defenderunt ex posterioribus theologis Juenin (De Sa er. Paenit. q. 2, c. 4, n. 2, § 1 et 2), Hforinus (De Paenit. 1. 8, c. 4, n. 2), Berti (t. 7, 1. 34. c. 5), alii, qui praeter attritionem ex metu gehennae conceptam postulant alium actum caritatis saltem initialis. i. e. quae sit quidem vere caritas, sed tam debilis, ut ex se non iustificet. Sed nostris diebus haec sententia omnino relicta ridetur. In argumentatione supponimus omni actu perfectae caritatis deleri peccata, quod antea probavimus. Cf. de variis sententiis: Schcitzler, Wirksamkeit der Sacramente p. 95. 256 sqq. Palmieri, De Paenit. p. 291 sqq. 328 sqq. 345 sqq. 163. Ex doctrina Concilii Tridentini. Secundum doctrinam Concilii Trid. attritio concepta ex metu gehennae est dispositio ad recipiendam absolutionem. Atqui haec dispositio intellegitur immediata. Ergo. 1 Recentes quidam Protestantes, ut Harnack, affirmant ante saec. 13 semper contritionem necessariam habitam esse ad iustificationem. Hoc eodem sensu est verum, quo hodie contritio necessaria censetur, i. e. si hoc vocabulum sumitur latiore sensu, prout abstrahit a caritate perfecta vel ab alio inferiore motivo. Sed falsum est, si volunt ante saec. 13 semper caritatem perfectam postulatam esse ut motivum necessarium salutaris paenitentiae. S. Thomas in Supplemento quinque definitiones contritionis recenset, quae apud veteres doctores inveniuntur. In nulla ex his sermo est de caritate perfecta. E. g definitio S. Isi dori est: ,Contritio est compunctio et humilitas mentis cum lacrimis, veniens de recordatione peccati et timore indicii.· Alia definitio desumpta ex verbis Gregorii M. est: ,Contritio est humilitas spiritus, annihilans peccatum inter spem et timorem “ (Suppl, q. 1. a. 1). Vocabulum vero attritionis saepe a veteribus theologis alio sensu adhibetur atque nunc (cf. Alex. Alens. 4, q. 79, m. 1. S. Bonavent. In 4, d. 17, p. 2. a. 2, q. 3. S. Thomas, De Ver. q. 28, a. 8, obi. 3). Unde semper diligenter attenden­ dum est, quo sensu de attritione loquantur (cf. Der Katholik 1897, I. p. 48 sqq.). 5* 4 2. De materia Sacramenti Paenitentiae. Prob. mai.: a) Concilium, postquam dixit actus paenitentis esso partem et quasi materiam Sacramenti (sess. 14, c. 3), porro docot inter hos actus primum locum habere contritionem et hanc contritionem dividi in perfectam et imperfectam (c. 4). Ergo Concilium docet utramque contritionem posse esse partem et quasi materiam Sacramenti. b) Ibidem dicitur attritio seu contritio imperfecta disponere ho­ minem ad Dei gratiam in Sacramento Paenitentiae recipiendam. 164. Prob. min. a) I bi materia adest, nihil requiritur nisi forma, et habetur totum compositum. Si vero attritio solum eatenus valeret aliquid, quatenus duceret ad contritionem, ipsa attritio nullo modo esset materia Sacramenti sed contritio tantum, quia haec sola esset con­ dicio et signum efficax justificationis, et quia haec debet adesse, quando absolutio datur. Consequenter actus attritionis numquam posset esse materia Sacramenti et absolutione tamquam forma informari. 165. b) Concilium docet attritionem ducere ad iustificationem cum Sacramento aliter atque sine Sacramento. Atqui etiam sine Sacramento remote disponit ad iustificationem ; ergo cum Sacramento disponit pro­ xime. Secus verba Concilii haberent hunc sensum : Quamvis attritio sine Sacramento Paenitentiae non immediate sed remote tantum ad gratiam disponere possit, tamen cum Sacramento remote disponit. Hoc autem, ut recte ait S. Alphonsus, esset incongruenter et inepte dictum. Immo verba Concilii essent omnino falsa. Nam si attritio potest solum ad iustificationem disponere, quatenus ducit ad contritionem, numquam disponit ad iustificationem in Sacramento accipiendam; nam posita contritione iam extra Sacramentum iustificatio sequitur, ut ipsum Con­ cilium docet. Ergo attritio sine contritione immediate ad Sacramen­ tum disponit. 166. Idem postulat oppositio inter contritionem perfectam et imper­ fectam. Nam Concilium, postquam dixit illam iam iustificare extra Sacramentum, alteram e contra dicit extra Sacramentum quidem non iustificare, sed simul cum Sacramento ad iustificationem disponere. Ergo intellegit dispositionem proximam seu docet : Sicut peccator con­ tritus extra Sacramentum est proxime dispositus ad gratiam, ita pec­ cator attritus cum Sacramento est proxime dispositus ad gratiam re­ cipiendam. 167. Item Concilium ex eo, quod secundum doctrinam catholicam requiratur attritio in Sacramento Paenitentiae, statim infert: „Quamobrem falso quidam calumniantur catholicos scriptores, quasi tradi­ derint Sacramentum Paenitentiae absque bono motu suscipientium gratiam conferre, quod numquam ecclesia docuit nec sensit; sed et Art. 2. !)<· «lotûHtiitiono pecca tnr uni. § 4. Prop. XII. 69 falso docent contritionem esso extortam et coactam, non liberam et voluntariamquod haorotici dixerunt de attritione ex metu gehennae concepta. Sed si necessaria esset contritio perfecta, Concilium certe non provocasset ad bonitatem attritionis, ut ostenderet falsam esse calumniam haereticorum, et bonum motum requin ad Sacramentum Paenitentiae, sed provocasset ad bonitatem contritionis, cum hanc etiam haeretici ut bonam agnoscerent, et cum haec, non illa, reapse esset bonus ille motus requisitus. Arg. 2. Ex natura Sacramenti Paenitentiae. Paenitentiae Sacramentum per se institutum est ad transferendum hominem e statu peccati in statum gratiae. Atqui si actus contri­ tionis perfectae requiritur ut dispositio ad recipiendum hoc Sacra­ mentum, numquam Sacramento Paenitentiae homo e statu peccati in statum gratiae transfertur. Ergo actus contritionis perfectae non requiritur. Maior constat ex Cone. Trid. (sess. 14, c. 1, can. 3. 9) et ex iis, quae supra probavimus (Prop. 1—3 ; cf. etiam Prop, damnat. Baii 58 ; Benzinger 1. c. 938). Minor patet; nam si peccata iam necessario remissa supponuntur ante absolutionem, ipsa absolutione numquam homo e statu peccati in statum gratiae transfertur; et immerito Paenitentia dicitur Sacra­ mentum mortuorum, cum per se applicari nequeat nisi hominibus spiritualiter vivis. 168. 4 . 1 169. Dicunt adversarii absolutionem efficaciam suam non amittere, cum contritio perfecta iustificet solum intuitu futurae absolutionis, quia contritus debet votum Sacramenti habere. Despondeo: Contritio ex natura sua semper iusfcificat, etiamsi postea absolutio numquam sequitur, immo etiam si quis forte non cogitavit vel nihil scivit de Sacramento Paenitentiae. lustificatio enfin per contritionem fit ex opere operantis, nullo modo ex opere operato, votum vero Sacramenti requiritur solum ut necessaria dispositio, quia nemo potest conteri, nisi qui vult omnia praecepta divina implere. Ergo in sententia adversariorum realis susceptio Sacramenti numquam primam iustificationem confert. Debent quidem etiam secundum ad­ versarios peccata contritione remissa postea clavibus subici, sed num­ quam possunt primo virtute clavium ex opere operato remitti. Neve dicat quis contritione peccata remitti idem esse ac Sacramento re­ mitti, quia contritio est pars Sacramenti. Nam non quaelibet con­ tritio est pars Sacramenti, sed ea tantum, quae actualiter cum abso­ lutione ut fonna sua coniungitur. Secus quoties quis conteritur, toties Sacramentum suscipit, id quod nemo dixerit. Dein Concilium Trid. maxime absolutioni ascribit virtutem remittendi peccata. Haec autem in sententia adversariorum nullam talem virtutem habet. Excogita- < Do Diatom Sacramenti Paenitentiae. verunt quidem varias hypotheses, quibus salvarent efficaciam Sacra­ menti, sed tam miseras, ut non sint dignae mentione (cf. Palmieri, Do Paenit. p. 287 sqq.). Quod autem Concilium verba schematis cuiusdam praevii: „attri­ tionem sufficere ad Sacramenti huius constitutionem", mutavit in ea, quae nunc habentur: attritionem disponere ad gratiam (ut narrat Pallaricinus 1. 12, c. 10, n. 26), hoc ideo factum esse videtur, quia Con­ cilium noluit dirimere varias quaestiones scholasticas, quae illis verbis tanguntur. Ideo elegit formam minus determinatam. 170. Coroll. Ergo in Sacra mento Paenitentiae obex gratiae non est peccatum nondum remissum, sed peccatum actu paenitentiae non re­ tractatum, qui obex attritione ex metu gehennae concepta iam suffi­ cienter removetur. Et haec est ratio, cur hoc Sacramentum vocetur Sacramentum mortuorum. Si vero homo attritus absolvitur, accipit gratiam, et tunc idem effectus adest, qui etiam per contritionem solani haheri potest. Propterea veteres Scholastici saepe dicunt hominem attritum per absolutionem fieri contritum; quod non intellegendum est ita, ac si actus attritionis mutetur in actum contritionis, sed quod effectus est idem in utroque casu (cf. S. Thomas, Suppl, q. 1, a. 3. Scotus, In 4, d. 17, q. 1, a. 5). Schol. 1. De Sacramento Paenitentiae valido sed informi. Potest accidere, ut quis ad Sacramentum Paenitentiae accedat putans se habere attritionem sufficientem, quam reapse non habet. Si quis invincibiliter ignorat hunc defectum dispositionis, patet eum non committere peccatum sacrilegii. Nihilominus effectum Sacramenti consequi nequit, quia vera et supernatural is attritio est de necessitate medii ad recipiendam remissionem peccatorum. 171. 172. Potest tamen quaeri, nonne in casu inculpabilis ignorantiae fortasse adsit Sacramentum, i. e. nonne revera omnia exsistant ad Sacramentum necessaria, et solus effectus Sacramenti sit impossibilis propter obicem peccati non retractati: et si affirmative, num postea obice remoto Sacramentum reviviscat. Sed hoc videtur impossibile, quia actus paenitentis in hoc Sacramento aliam rationem habent quam actus subiecti in ceteris Sacramentis. Nam dum in ceteris Sacra­ mentis sunt mera dispositio ad recipiendum fructum Sacramenti, in Paenitentia ita requiruntur, ut, si absint, essentia Sacramenti de­ struatur. Ubi autem Sacramentum nullum est, nulla esse potest efficacia eius. Ergo neque postea reviviscere potest. Remittuntur autem talia peccata per proximam confessionem validam, vel per contritionem perfectam, vel per susceptionem alterius Sacramenti, dummodo tunc accedat vera attritio (cf. Suarez, Disp. 20, sect. 2, n. 2 sqq.). Art. 2. De detent nt loin* peccatorum. S 4. Prop. XII. Schol. 1. 2. 71 173. Proponunt nihilominus veteres theologi varios casus, in quibus Sacramentum Paenitentiae validum et informe esse et postea revi­ viscere possit; sed pleriquc ex his casibus sunt omnino impossibiles, ut ostendit Pabnieri (p. 357 sqq.). Unus forte casus possibilis est hic, quem statuit Suarez (Disp. 2(1, sect 5, n. 7): Aliquis commisit duo peccata, puta periurii et furti; unius oblitus alterum confitetur cum attritione supernatural! quidem et efficaci, sed ex motivo tantum spe­ ciali, quod omnino non refertur ad alterum peccatum. Quae si fiunt, adsunt omnia essentialia Sacramenti, quia attritio vera et supernaturalis adest, et tamen ex altera parte gratia dari nequit propter illud peccatum non retractatum. Ergo habetur Sacramentum validum sed informe. Nonnulli quidem theologi, ut Vasquez et Coninck, hanc doc­ trinam impugnarunt, quarum tamen obiectiones Cardinalis de Lugo solvit (Disp. 14, sect. 6), qui ait: „Manet ergo semper possibilis casus ille a P. Suarez positus . . . nec ego video argumentum, quo efficaciter possit reici“ (1. c. n. 88). Idem sentit S. Alpfionsus (1. 6, n. 444). Palmieri vero putat casum esse psychologice impossibilem, quia paenitens debet habere propositum universale vitandi omnia peccata, quod propositum necessario includat odium omnium peccatorum (De Paenit. p. 358). At hoc non videtur sufficere ; nam requiritur detestatio dolo­ rosa peccati commissi, quae non necessario includitur virtualiter in proposito vitandi in futurum omnia peccata. 174. Alium casum quidam excogitaverunt in hunc modum: Potest accidere, ut homo habeat attritionem de omnibus peccatis suis et pro­ positum non peccandi de cetero, attamen peccatum non habeat odio ut summum malum, seu ut attritio non sit appretiative summa, non quod homo aliud malum positive plus aestimet quam malum peccati, sed simpliciter sistendo in gradu inferiore aestimationis malitiae pec­ cati. Unde talis attritio reapse non excludit voluntatem non peccandi pro quavis condicione, licet homo de hac re non cogitet, et sic non est sufficiens ad iustificationem etiam cum Sacramento Paenitentiae. Haec igitur attritio deficit in ratione dispositionis, sufficit vero in ratione partis sacramentalis. Nam confessarius potest quidem cum certitudine morali iudicare de exsistentia attritionis, at non de gradu sufficienti : ergo ad validitatem Sacramenti vera tantum attritio neces­ saria est, ad iustificationem autem requiritur attritio non solum vera sed etiam appretiative summa. Unde in hoc casu Sacramentum remoto obice insufficientis attritionis reviviscit. Ita inter alios Caiètanus in opusc. De Confessione q. 5. Nihilominus non videtur hic casus a priore illo multum differre, quia uterque paenitens putat se habere sufficientem contritionem, cum non habeat. Neque apparet, cur confessarius minus bene possit iudicare de summa appretiatione quam de veritate attritionis; nam utrumque debet credere paenitenti pro se testant!, neque illa appretiatio est aliud atque 79 Sectio 2. De materia Sacramenti Paenitentiae. actus liber, quem num habeat, paenitens scire potest et per paenitentom confessarius. Et ita tota haec quaestio non videtur magni momenti, 175. Schol. 2. Num contritio debeat formaliter concurrere ad confessionem. Sensus quaestionis est, utrum sufficiat aliquo tempore detestari peccata et postea confiteri eadem peccata sine nova contritione, an haec duo debeant moraliter coniungi. Solutio quaestionis maxime inde pendet, num contritio sit materia Sacramenti; nam si est, moraliter iungi debet cum forma. Cum autem probabilius sit materia, saltem dubius erit valor Sacramenti, si dolor quidem habitus est, sed sine ulla relatione ad Sacramentum. Potest autem accidere, ut aliquis hodie eliciat actum contritionis et cras ex motivo huius contritionis confiteatur, et hoc satis est; nam sufficit quaelibet moralis unio inter dolorem et confessionem, quae, quamdiu adsit, mathematice definiri nequit. Certe destruitur haec unio intercedente quolibet novo peccato mortali et facile etiam in dubium vocatur novo peccato veniali. — Si quis prius confitetur et dein ante absolutionem actum contritionis elicit eamque signo visibili manifestat. habetur dolorosa confessio, quia, licet fortasse prius mere historice peccata narraverit, ipsa ex­ pressio contritionis est nova accusatio eorundem peccatorum. Ceterae autem quaestiones, quae huc pertinent, a Casuistis tractantur (cf. Suarez, Disp. 20, sect. 4, η. 27 sqq. S. Alphonsus 1. 6, n. 445 sqq. Lehmkuhl t. 2. n. 280 sqq. ; paulo aliter iuxta suam sententiam de materia Sacramenti Ballerini, Opus morale vol. 5, p. 62 sqq.). Patet autem in omni casu aliquem dolorem necessarium esse ad Sacramentum Paenitentiae, ita ut ne per actum quidem perfectae cari­ tatis dolor suppleri possit (ut iam supra dictum est Prop. VHI in fine), etiamsi agatur de solis peccatis venialibus. Ratio est, quia contritio, i. e. dolor et detestatio, est pars et materia Sacramenti; unde deficiente detestatione Sacramentum nullum est (cf. Suarez, Disp. 20. sect. 6. De Lugo, Disp. 14, sect. 8. η. 108. S. Alphonsus 1. 6, η. 449). Si tamen de solis venialibus agitur, sufficit habere verum dolorem de uno eorum, quae accusantur. ART. III. DE CONFESSIONE PECCATORUM. Prop. XIII. Ad Sacramentum Paenitentiae recipiendum re­ quiritur confessio formaliter integra omnium peccatorum mortalium, quae post Baptismum commissa necdum Sacramento Paenitentiae directe remissa sunt. 176. Nota. Confessio est secunda pars materialis Sacramenti Paeni­ tentiae et definitur: Accusatio peccatorum facta sacerdoti potestatem Art 8. Do confessioni· peccatorum. Prop. Xlil. 73 habenti ad eorum veniam impetrandam. Non est igitur more historica narratio peccatorum, sed accusatio, quae fit indici spirituali ad hoc, ut ipse sententiam ferat. Interim loquimur do solis peccatis mortalibus ; nam venialia, cum non impediant salutem aeternam, non per se veniunt in quaestionem, ubi agitur de medio necessario ad consequendam vitam aeternam. Num autem possint esse materia sufficiens confessionis, postea dicetur. Integra est accusatio, si omnia peccata, quae commissa necdum confessione deleta sunt, accusantur. Sed haec integritas est obiectiva d materialis, si omnia peccata accusantur, quae obiective exstant; est subiectiva et formalis, si omnia peccata accusantur, quorum con­ fessio subjective possibilis est. Haec distinctio in eo fundatur, quod Christus Dominus Sacramentum Paenitentiae sicut alia Sacramenta instituit propter homines. Unde etiamsi integram esse confessionem peccatorum voluit, tamen non eo modo hoc intellegendum est, qui humanus non sit. Ergo accusatio, quae humanas vires moraliter vel etiam physice transcendit, certo intenta non est a Christo. Ita e. g. Christus non potuit velle, ut homines accusarent peccata, quorum con­ scientiam nullo modo haberent. Ergo eo ipso, quod Christus huius Sacramenti materiam humanos actus esse voluit, debuit etiam velle, ut haec materia humano modo poneretur, et ita hoc Sacramentum differt ah aliis, e. g. a Sacramento Baptismi, cuius materia invariabiliter eodem modo necessaria est neque a potentia physica vel morali hominum pendet. 177. Requiri confessionem omnium peccatorum potest habere dupli­ cem sensum: alterum absolutum, alterum hypotheticum. Aut enim potest significare omnes peccatores fideles obligari ad peccata sua clavibus ecclesiae subicienda ; aut eos, qui velint Sacramentum Paeni­ tentiae recipere, debere omnia peccata mortalia confiteri. Hoc alterum affirmamus hoc loco; i. e. ad Sacramentum Paenitentiae recipiendum requiri confessionem integram. Num peccatores teneantur ad reci­ piendum Sacramentum Paenitentiae, postea videbimus et affirmativum responsum interim ut certum supponimus. Sed hoc supposito adhuc quaeritur, utrum peccator possit modo unum modo aliud peccatum clavibus subicere, an necessario debeat omnia simul subicere, ita ut ad Sacramentum Paenitentiae recipiendum non solum requiratur aliqua confessio sed confessio omnium peccatorum. In hac re sicut in multis aliis accidit, ut fundamentum quidem doctrinae habeatur in Sacra Scriptura, distinctior autem explicatio repetenda sit ex Traditione. Quid ex singulis fontibus theologicis probari possit, ex ipsis argumentis apparebit. Arg. 1. Ex S. Scriptura. Io. 20, 23 Christus apostolos eorumquo successores instituit indices ad ferendam sententiam de peccatis (Prop. III). Atqui hoc > 74 Sectio 2. Pe materia Sacramenti Paouitentine. munere sacerdotes debito modo fungi non possunt nisi supposita con­ fessione peccatorum. Ergo confessio peccatorum requiritur ad recipiendum Sacramentum Paenitentiae. 179. Prob. min. a) Christus instituens apostolos indices voluit profecto hoc munus ab eis exerceri, secundum quod postulat natura potestatis iudicialis. Natura autem potestatis iudicialis praerequirit iudicialem cognitionem causae, de qua agitur. Porro causa, de qua agitur, sunt peccata remittenda. Ergo eorum cognitio iudicialis praerequiritur, antequam sententia iudicialis de iis ferri potest. Tam vero cognitio haec ex natura rei aliunde haberi nequit nisi ex confessione paeni­ tentis; nam in hoc tribunali maxime agitur de interno actu peccaminoso voluntatis, quia ille solus ratione sui est peccatum, actus vero externi eatenus sunt peccata, quatenus ab interno actu procedunt; et hac ratione distinguitur tribunal Paenitentiae a foro externo, in quo proxime et per se agitur de solis factis externis. 180. Deinde ad tribunal Paenitentiae peccator debet volens, non coactus accedere, quia nemo contra suam voluntatem liberatur a pec­ cato. Libera autem subiectio paenitentis in eo est. quod sua peccata fatetur et eorum absolutionem petit. Ergo peccator, qui absolvi vult, debet peccata confiteri, a quibus absolvi vult (cf. Suarez, Disp. 18, sect. 3, η. 4). Non potest autem absolvi ab uno, nisi absolvatur ab omnibus. quia absolvitur per infusionem gratiae sanctificantis, quae cum omni peccato pugnat. Ergo quia ab omnibus absolvi debet, omnia etiam confiteri debet, nam secus iudex fert senten­ tiam causa incognita. Peccata igitur mortalia, sicut inseparabi­ liter nexa sunt quoad remissionem, ita etiam inseparabiliter se habent quoad confessionem. Consequenter paenitens, qui petit absolutio­ nem, debet, quia necessario petit absolutionem omnium peccatorum, necessario quoque omnia peccata confiteri (cf. Suarez, Disp. 22, sect. 1, η. 6). Sola dubitatio oriri potest de iis peccatis, quae iam contritione vel alio modo extra confessionem deleta vel in confessione indirecte remissa sunt. Sed postea probabimus ex praeceptis Christi etiam haec peccata clavibus subicienda esse et secundum hunc respectum eodem modo se habere sicut peccata nondum remissa. t.Z *■ .i 181. b) Christus apostolis dedit potestatem non solum solvendi sed etiam ligandi, id quod est de essentia potestatis iudicialis. Haec autem potestas aut pertinet ad culpam aut ad poenam. In quantum ad culpam refertur, continet obligationem omnibus et solis dignis absolu­ tionem dandi ; neque enim· pro arbitrio Christus absolutionem dari vel negari voluit. Dignitas autem in eo consistit, quod peccator debitam Art. 8. Do confoHHione peccatorum. Prop. ΧΙΠ, 75 animi disposition e ni habet, i. e. et .sincero paenitet. de peccatis et pro­ positum habet non peccandi de cetero et vitandi occasiones proximas peccatorum et restitutiones vel alias satisfactiones praestandi, id quod interdum necessario etiam actual iter fieri debet iam ante absolutionem. Regulariter autem do his omnibus sacerdos indicare nequit nisi praesupposita confessione peccatorum. Ipse enim index, non paenitens, de his rebus indicium ferro debet; et quamvis per accidens fiat, ut hoc indicium sine confessione formari possit, tamen Christi verba in­ tellegenda sunt, secundum quod per se contingit. Ergo Christus vo­ luit, ut peccator sacerdotibus statum animae suae ita aperiat, ut sacer­ dotes sciant, utrum peccata remittere possint an interim retinere debeant. Ad hoc autem requiritur confessio omnium peccatorum. In quantum vero potestas ligandi referatur ad poenas statuendas pro peccatis, facile patet has poenas dimetiendas esse secundum multi­ tudinem, magnitudinem, naturam peccatorum, ut in omni bono iudicio fieri solet. Ergo peccata prius confessione aperiri debent. 182. Confirmatur. Sine confessione et consequenter sine iniunctione debitae et salutaris poenae Sacramentum Paenitentiae non esset remedium sed incitamentum peccati, quia sine dubio homines multo facilius peccarent , si scirent se debere ad suminum in genere con­ fiteri se peccasse, ut statim impetrarent absolutionem. Sed Sacra­ mentum Paenitentiae institutum est ut medicina contra morbos pecca­ torum. ita ut iudex spiritualis sit simul medicus animarum. Ut autem sua singulis morbis medicina applicetur, noti esse debent morbi, id quod quoad peccata aliter fieri nequit nisi per confessionem. Ergo ut potestas ecclesiae data remittendi et retinendi peccata sit medium salutis, confessio peccatorum necessaria est (Suarez, Disp. 22, sect. 1, η. 10). 183. Ergo ex institutione Sacramenti Paenitentiae recte considerata deduci possunt hae conclusiones: a) Christus directe quidem nihil dixit de confessione, sed, cum sacerdotes instituerit indices, voluit, ut munere suo fungerentur iudiciali modo, ad quod requiritur confessio. Ergo confessio peccatorum est iuris divini et est necessaria non sola necessitate praecepti sed ne­ cessitate medii, quia ex natura actionis iudicialis derivatur. b) Consequenter, ubi plane nulla est confessio, nullum esse potest Sacramentum Paenitentiae, ne in casu quidem extremae necessitatis. c) Cum ex una parte Sacramentum Paenitentiae institutum sit ut universale et necessarium remedium peccatorum, ex altera vero parte confessio absolute perfecta sit impossibilis, dicendum est suf­ ficere eam confessionem, quam homo cum morali possibilitate praestare potest. Ergo quando fit confessio eo modo, qui moraliter possibilis est, haec sufficit ad recipiendum Sacramentum Paenitentiae, quia aliqua "g Sectio 2. De mnteria Sacramenti Paenitentiae. sufficiens accusatio, non perfectissima accusatio est de essentia indicii. Hinc homines saepe excusantur ab integritate materiali confessionis ob rationes, quas infra enumerabimus. Cum enim Paenitentiae Sacra­ mentum principalius sit institutum ad gratiam conciliandam quam ad iustitiae satisfaciendum, principalior ratio praevalere debet, et licet in ratione indicii non omnia servari possint, tamen in casu necessitatis tamdiu Sacramentum ministrandum est, quamdiu essentia indicii non plane destructa censenda est. 184. d) In quantum vero adest potentia physica et moralis, decla­ randa sunt omnia peccata gracia secundum numerum et speciem. Nam peccata sunt materia, circa quam versatur actus iudicialis. Non potest autem index debito modo ferre sententiam circa materiam sibi non iudicialiter cognitam. Atqui non novit materiam, nisi novit numerum et speciem infimam peccatorum. Sicut enim unumquodque novum pec­ catum independenter a priori peccato nova macula afficit animam et novam materiam absolutionis praebet, ita alia species peccati aliam maculam affert et aliam materiam potestati iudiciali exhibet aliaque specie curationis indiget. 185. e) Circumstantiae vero peccatorum, quae speciem vel numerum non mutant rd peccatum per se leve non reddunt grave, aut vice versa, per se non necessario explicandae sunt. Ratio est, quia materia non est nova neque alia, et quia distincta explicatio circumstantiarum im­ possibilis est. Cum enim in confessione maxime agatur de malitia actus interni, circumstantia talis actus, ut maior minorve cognitio, intensitas. deliberatio, alia multa, plerumque peccatorem ipsum ita latent, ut eas explicare sit moral iter impossibile. Quare si exstaret lex eas saltem declarandi, in quantum moraliter fieri potest, homines perpetuo in summis anxietatibus versarentur et inutiliter seipsos in­ quietarent. Nam circumstantiae actus interni non sunt aliquid, quod sicut numerus et species peccatorum secundum obiectivam regulam determinari potest, sed maximam pariem ex subiectiva aestimatione pendet. Cum autem lex necessario suos limites obiective determinatos habeat, Christus non potuit convenienter lege praecipere aliquid ob­ iective plane indeterminatum. Ergo confessio circumstantiarum non est per se de praecepto, nisi forte in quantum necessaria est ad in­ dicium ferendum de occasione proxima, de restitutione facienda, de cen­ sura, vel similibus, quae forte confessario scitu necessaria sunt. Sunt quidem doctores, qui postulent confessionem circumstantiarum nota­ biliter aggravantium (cf. Suarez, Disp. 22, sect. 3, n. 5). sed con­ trarium hodie communiter docetur et est practice tutum (S. Alphons. 1. 6, n. 468). Haec igitur principia generalia de integra peccatorum confessione non quidem diserte et explicite a Christo ipso statuta sunt, sed verba, Art. 8. Do confewriono peccatornm. Prop. Xlil. 77 quibus Sacrament inn Paenitentiae institutum est, si rationabiliter ex­ plicantur. haec principia virtualiter omnino continent, unde haec omnia ex sola Sacra Scriptura cum sufficienti certitudine deduci possunt. 186. Arg. 2, Ex doctrina et praxi veteris ecclesiae. Distinctam peccatorum confessionem supponunt canones paenitentiales, qui iam in primis Conciliis et in Patrum scriptis inveniuntur. Hi enim canones, cum pro variis peccatis internis et externis varias paenitentias imponendas esse doceant, peccata confessione manifestari aperte supponunt. Inmio etiam ecclesiae orientales schismaticae et haereticae ne­ cessitatem confessionis agnoscunt, ut ostendit auctor operis „ Perpétuité de la foi" (t. 5, 1. 3, c. 3 sqq. Cf. Denzinger, Rit. orient, t. 1, p. 105 sqq. Bickell, Zur Geschichte der Beicht im Orient. Zeitschrift fur kath. Th eoi. t. 1, p. 410 sqq.). 187. Arg. 3. Ex SS. Patribus. SS. Patrum dicta nonnulla iam audivimus supra (Prop. I et II), ut S. Irenaei, S. Cypriam, S. Chrysostonii, S. Leonis ; et alia postea audiemus, ubi de praecepto recipiendi Sacramentum Paenitentiae agemus. Pauca igitur hic addamus, quibus ostendatur absolutionem sacramentalem necessario supponere confessionem. Origenes: -Est adhuc et septima, licet dura et laboriosa per Paenitentiam remissio peccatorum, cum lavat peccator in lacrimis stra­ tum suum, et fiunt ei lacrimae suae panes die ac nocte, et cum non erubescit sacerdoti Domini indicare peccatum et quaerere medicinam, secundum eum, qui ait: ,Dixi, et pronuntiabo adversum me iniustitiam meam Domino, et tu remisisti impietatem cordis mei‘“ (Horn. 2 in Lérit. n. 4; J/ 12, 118; cf. 429. 560. 638). S. Hieronymus, In Matth. c. 16, v. 19 ( J/26, 118), comparat sacerdotes Novae Legis cum sacerdotibus Veteris Legis, qui debebant discernere inter lepram et lepram, et ait: „Sic et hic in Novo Testa­ mento alligat vel solvit episcopus et presbyter non eos, qui insontes vel noxii, sed pro officio suo, cum peccatorum audierit varietates, scit, qui ligandus, qui solvendus." S. Basii i us: „Servanda est ratio eadem in peccatorum confes­ sione, quae in detegendis corporis morbis. Ut igitur corporis morbos non omnibus patefaciunt homines nec quibusvis, sed iis, qui horum curandorum periti sunt, ita etiam peccatorum confessio fieri debet apud eos videlicet, qui ea curare possunt" (Reg. brevior. 229; M 31, 1235). „Necesse est iis peccata confiteri, quibus credita est dispen­ satio mysteriorum Dei" (Reg. 288; Jf 31, 1283). S. Leo M. : „Illam etiam contra apostolicam regulam praesump­ tionem, quam nuper agnovi a quibusdam illicita usurpatione committi, 18 Sect ίο ‘2. De materia Sacramenti Paenitentiae. modis omnibus constituo submoveri: de Paenitentia scilicet, quae a fidelibus postulatur, ne de singulorum peccatorum genere libello scripta professio publice recitetur, eum reatus conscientiarum sufficit solis sacerdotibus indicari confessione secreta* (Ep. 168 ad universos episc. Campaniae etc. c. 2: M 54, 1210). Sozomenus; -In petenda venia peccatorum necessario confiteri oportet* (H. E. 1. 7, e. 16; M 67, 1459). 188. <4 Arg. 4. Ex definitionibus Conciliorum. De necessitate confessionis ante saec. XVI. definitiones Conciliorum factae non sunt, quia usque ad illam aetatem omnes coetus religiosi, qui se christianos dicebant, unanimiter fatebantur ad recipiendum Sacramentum Paenitentiae confessionem peccatorum esse necessariam. Potest tamen haec doctrina deduci ex Cone. Laterem. IV c. 21 (Den­ zinger, Enchir. 363), quia hoc Concilium praeceptum confitendi omnia peccata non statuit, sed tempus tantum confessionis determinavit (Den­ zinger 1. c. 594 et 610 sq.). Lutherus vero incipiebat docere confessionem omnium peccatorum non esse necessariam : -Dum volumus omnia pure confiteri, nihil aliud facimus, quam quoti misericordiae Dei nihil volumus relinquere ignos­ cendum; nec confidere in eum sed in confessionem nostram cupimus, ac per hoc volumus securi esse nec indicium eius timere1*’ (Sermo de Paenit. 1518) h Hanc doctrinam reiecitConc. Trid. (sess. 14. can. 7): „S. q. d. in Sacramento Paenitentiae ad remissionem peccatorum necessarium non esse iure divino confiteri omnia et singula peccata mortalia, quorum memoria cum debita et diligenti praemeditatione habeatur, etiam oc­ culta, et quae sunt contra duo ultima decalogi praecepta, et circum­ stantias, quae peccati speciem mutant . . . A. S.“ (Denzinger 1. c. 795). Et in cap. 5 necessitatem confessionis derivat ex natura potestatis iudicialis: -Constat enim sacerdotes indicium hoc, incognita causa, ex­ ercere non potuisse, neque aequitatem quidem illos in poenis iniunIII gendis servare potuisse, si in genere dumtaxat et non potius in specie ac singillatim sua ipsi peccata déclarassent (Denzinger I. c. 779). 189. Scliol. 1. Quae sint rationes excusantes ab integritate materiali confessionis. Cum a materiali integritate excuset non solum physica impotentia, ut oblivio peccati, vel si moribundus sensibus destituitur. antequam confessionem perficere potest, sed etiam moralis impossibilitas, iuverit notare eas rationes, ob quas haec impossibilitas adesse censenda sit. 1 .Auch hatt der priester genugsain czeichen and ursache, zu absolviren. wann er sicht, das man von im begeret der Absolution. Hocher ist er czu wissen nit verbunden* (-Ein Sermon von dem sacrament der puss/ 1519. n. 15). ; ? 'X' $ ? jji ’ Art. 8. Do confosHKiiu· peccatorum. Prop. XIII. Schol. 1. 2. 79 Fundantur autem hac rationes vel in eo, quod lex cessat necessifati, vel in eo, quod lex naturalis praevalet prae lege positiva, vel in eo, quod extraordinaria obligatio imponi non debet, quamdiu non stricto probetur. Porro in plurimis casibus excusatio a materiali integritate tmn tantum valet, cum adest vera necessitas confitendi, et quidem ei confessario, respectu cuius adest ratio excusans, Tandem manet obligatio postea , si fieri potest, confitendi peccata, quae distincte accusata non sunt. Sunt igitur rationes excusantes hae: 1. Articulus mortis, quando mors adeo imminens apparet, ut peri­ culum sit, ne paenitens inter confitendum moriatur, antequam abso­ lutionem accipiat. Idem valet, si forte aliquando confessio necessario facienda sit confessario morti proximo. 2. Iis, qui oh defectum loquelae vel ignorantiam idiomatis peccata ore confiteri nequeunt, obligatio imponi non debet confitendi per scrip­ tum vel per interpretem. 3. Defectus temporis, ut si milites ad pugnam exeunt, vel aliud vitae periculum proxime imminet (Suarez, Disp. -23, sect. 1). 4. Periculum contagionis, quod ex diuturna confessione prudenter timetur (Suarez 1. c.). 5. Periculum novi lapsus in peccatum, quod ex distincta recogi­ tatione vel narratione peccatorum in paenitente vel in confessario praevidetur·. 6. Periculum famae, si confessio fieri nequit, quin alii, ad quos de iure non pertinet, in notitiam criminum veniant, ut si confessio fieri debet, ubi multi angusto loco simul sunt (Suarez, Disp. 23, sect. 2). Item excusat fundatus timor cuiuslibet gravis damni temporalis ex con­ fessione secuturi. 7. Periculum laesionis sigilli, ut si sacerdos peccatum confiteri nequit nisi revelando ea, quae ipse ex sola confessione novit. Item secundum quosdam si peccatum accusari nequit nisi cum diffamatione complicis. De quo casu vide plura apud Lelnnkuhl (Π, n. 333). 8. Tandem non est obligatio manifestandi peccatum reservatum confessario, qui ab eo absolvere nequit (S. Alplions. 1. 6, n. 265); sed quod attinet casus papales, in casu urgentis necessitatis quilibet confessarius absolvere potest cum onere subsequentis recursus ad S. Sedem (cf. Ballerini, Opus morale V, n. 665 cum nota). Num confessio necessario verbis fiat. Confiteri potest peccata sua aliquis variis modis, quorum maxime naturalis et communis est, ut verbis proprie dictis peccata sua ex­ primat. Sed quaeritur, num hoc ita necessarium sit, ut absolute alio modo fieri nequeat. Quaestio igitur non est, num sine ratione aliter ac per verba confiteri liceat; nam ex constanti ecclesiae usu et consuetudine oralis confessio omnino praescripta esse censenda est; quapropter sine rationabili causa praetermisso hoc confessionis modo 190. Schol. 2. » ■< 8r y'? U : 4 j μ 8Û Sectio 2. De materia Sacramenti Paenitentiae. vclle alio uti esset gravis mutatio in re gravi et pertinenti ad cultum publicum: ideoque secundum plurimos esset peccatum gravo (Suarez, Disp. 21, sect. 3, n. 6. Cf. tamen Ballerini, Opus morale V, n. 453). ι« 191. Hoc non obstante potest quaeri, num aliquando valida et licita esse possit confessio facta non viva voce, sed nutu vel scripto vel alio signo sensibili; nam sensibile debere esso signum in omni casu patet, tum quia aliter homines hominibus conceptus manifestaro non possunt, tum quia sine ulla sensibili accusatione indicium exsistere nequit. Dicendum est in casu necessitatis, i. e. si moraliter vel physice im­ possibilis sit confessio oralis, sufficere quodlibet signum, quo paenitens, quantum fieri potest, peccata sua accusat. Hinc surdo-mutus vel ignarus idiomatis vel aegrotus loquendi facultate destitutus solis signis, i. e, nutibus vel scripto, confiteri possunt. Ita S. Thomas, qui hanc ra­ tionem reddit : -Quia non exigitur ab homine plus quam possit. Quam­ vis homo non debeat Baptismum accipere iusi in aqua, quia aqua est omnino ab exteriori et nobis ab alio exhibetur. Sed actus Confes­ sionis est a nobis, et ideo, quando non possumus uno modo, debemus, secundum quod possimus, confiteri" (In 4, d. 17, q. 3, a. 4, solut. 3 ad 2). Et consentiunt theologi dogmatici longe plurimi et similiter casuistae, qui etiam dicunt absolutionem tunc non esse condicionate sed abso­ lute dandam (S. Alphons. 1. 6, n. 479. 480). Ratio est, quia omnia requisita Sacramenti adsunt; nam paeni­ tens se subicit clavibus ecclesiae et aperit iudici causam suam, quan­ tum potest·; plus autem non postulatur. Ergo quia dubitatio nulla est de materia valida, absolutio danda est sine condicione. Et ita semper fuit et est praxis ecclesiae, quae diserte praescribitur in Rituali Romano: „Quodsi inter confitendum vel etiam antequam incipiant confiteri, vox et loquela aegro deficiat, nutibus et signis conetur, quoad fieri poterit, peccata paenitentis cognoscere, quibus utcumque vel in genere vel in specie cognitis, vel etiam si confitendi desiderium, sive per se sive per alios, ostenderit, absolvendus est" (De Sacr. Paenit. c. 1, n. 24). 192. Schol. 3. Num sit de necessitate confessionis, ut paenitens sacerdoti praesenti immediate et per se ipsum revelet peccata sua. Iterum non quaeritur, num sine rationabili causa aliter agere sit licitum. Constat enim esse graviter illicitum propter contrariam ec­ clesiae consuetudinem et prohibitionem, quae nititur lege divina (Suarez, Disp. 21, sect. 4, η. 4). Si autem quaeritur, num in casu necessitatis, i. e. si agitur de moribundo, hinc et nunc sensibus destituto, confessio absenti per inter­ nuntium vel testes vel per epistulam facta sit valida, hodie doctores una­ nimiter affirmativam sententiam ut omnino certam docent, et commu- Art. 8. Do confeftsiôno peccatorum. Prop. XIIL SchoL 3. 81 nitor etiam dicunt absolutionem tunc dandam esse sine condicione (cf. S. Alphous. 1. 6, n. 481). Et probatur iisdem argumentis ac sententia, do qua in Scholio praecedenti. 193. Sed cum hac quaestione cohaeret historica difficultas quoad doctrinam P. Suarez. Quo enim tempore scribebat Suarez tractatum do Sacramentis, in curia Romana agebatur de opinione quorundam doctorum, ut Paludani Petri Soto, loannis Medina, aliorum docentium validum esse posse Sacramentum Paenitentiae, si quis absens confite­ retur et absolveretur. De qua re Clemens VIII, decretum edidit huius tenoris: „Rc mature ac diligenter considerata hanc Proposi­ tionem, sci. licere per litteras seu internuntium confessario ab­ senti peccata sacramentaliter confiteri et ab eodem absente absolu­ tionem obtinere, tad minus uti falsam, temerariam et scandalosam damnavit et prohibuit praecepitque, ne deinceps ista propositio pu­ blicis privatisque lectionibus, contionibus et congressibus docea­ tur, neque umquam tamquam aliquo casu probabilis defendatur, imprimatur aut ad praxim quovis modo deducatur" {Denzinger 1. c. 962). Hoc decretum cum Suarez accepisset, haec suo tractatui in­ seruit: ,,Breviter ac sincere referam, quae iam scripseram et typis mandaveram, priusquam decretum apostolicum editum et ad me per­ latum fuisset" (De Paenit. disp. 19, sect. 3, n. 1). Dein duas Hias quaestiones de absolutione et de confessione separatim tractat et de priori haec scribit: .Sententiam [quae negat validitatem absolutionis absenti datae] veram censeo quam anno 1588 Compluti publice docui et iterum in primaria lectione huius insignis Academiae Conimbricensis anno 1598“ (1. c. n. 7), quam negantem sententiam multis rationibus confirmat. 194. In quaestione vero de confessione absenti facta imprimis sta­ tuit .per se loquendo necessarium esse, ut sacerdos in praesentia paenitentis eius confessionem audiat, immo et immediate ab ipso, si fieri potest, esseque grave peccatum hunc modum confitendi voluntarie mutare" (Disp. 21, sect 4, n. 4). Tum vero citat sententiam, quae asserit: „hoc non esse ita es­ sentiale Sacramento, quin in eo casu, in quo sacerdos veniens ad ab­ solvendum paenitentem morti vicinum et inveniens illum ita privatum usu omnium sensuum, ut nullum signum peccati aut doloris ab eo possit obtineri, possit esse contentus aliorum relatione ad absolvendum illuni ; tunc enim non audit confessionem in praesentia, et nihilominus 1 Haec habet Paludantis: „Quodsi [paenitens] non possit ire nec accersere sacerdotem, non tenetur quidem scribere et mandare peccata. Sed tamen, si ipse vult, licet ei scribere et mandare, et illi rescribere et remandare absolutionem‘ (In 4, d. 17, q. 2, a. 1). Pesch, Praelectiones dogmaticae. VII. 6 - ■ Sectio 2. De materia Sacramenti Paenitentiae. ait haec opinio sufficere hanc confessionem, ut licite et valide detur absolutio" (1. c. n. 5). Pro qua sententia citat multos doctores et decreta Conciliorum provincialium et S. Leonis M. Epist. 89 (vel 91) et ita concludit: «Propter haec decreta et propter usum ecclesiae censui semper hanc opinionem esse veram et piam et conformem Christi institutioni* (1. c. n. 10). Deinde studet ostendere decretum Clementis non obstare huic doctrinae: «Existimo non fuisse mentem Sanctissimi de hac opinione tractare, sed solum de illa, quae dicit Sacramentum Paenitentiae posse perfici ac consummari inter absentes; atque ita illam particulam ,et’ non esse divisive sed complexive su­ mendam; praecipue illud damnasse propter eos, qui dicebant abso­ lutionem posse dari in absentia* (1. c.). 195. Verum haec explicatio nequaquam omnibus placuit, sed potius Suaresii adversarii effecerunt, ut S. Congr. Inquisit. die 31. Iulii 1603 decreverit hunc tractatum Patris Suarez esse emendandum. Quare Suarez scripsit defensionem doctrinae suae, quod opusculum edidit loannes Bapt. Matou, episcopus Brugensis (R. P. Suarez opuscula sex inedita. Bruxellis 1859). Anno 1604 Suarez Romam venit, ut hunc libellum summo pontifici offerret et cum eius licentia ederet. Sed Clemente mortuo (1605) res delata est ad Paulum V., qui 14. Iulii 1605 declaravit decretum Clementis etiam valere in sensu diviso, i. e. de confessione seorsum sumpta, et S. Congregatio statuit sectionem 4 dis­ putationis 21 ex tractatu Patris Suarez de Paenitentia eliminandam esse (Matou 1. c. p. XVII sq.). quod tamen numquam factum est. Clemens vero VIU. iam antea interrogatus responderat se non inten­ dere casum, quo moribundus sensibus destitutus, quem astantes ab­ solutionem petiisse testarentur, absolvendus esset (Denzinger I. c. 963). Hic autem est unicus casus, in quo P. Suarez confessionem absenti factam posse et debere sufficientem iudicari docuerat. S. Alphonsus docet doctrinam Patris Suarez omnino tenendam esse neque tangi decreto Clementis VIII. (1. 6, n. 481). Immo Suarez ipse testatur se audivisse vel ab ipsis summis pontificibus doctrinae, quam tradiderat de absolutione moribundi, nihil obstare : -Ita intellexi ex ipsomet fere Clemente λ'ΓΠ. idemque audivi ex ore sanctissimi domini nostri Pauli V. et plurium illorum cardinalium : quod ideo commemoro, ne aliquis existimet per decretum Clementis esse aliqua ex parte derogatum probabilitati et pietati huius communis sententiae" (Matou 1. c. p. 127. Cf. de Lugo, Disp. 17, n. 77). Itaque sententia Patris Suarez de absolvendo moribundo, qui prae­ senti sacerdoti confiteri non potest, omnino tuta et hodie communis est ; si quis vero explicationem decreti Clementis ita extendere vellet, ut etiam praeter casum moribundi confessio absenti facta censenda esset non damnata, hoc esset erroneum; neque ipse Suarez umquam ad alium casum praeterquam ad moribundum absolvendum explica- Art. 8. Do confessione peccatorum. Prop. XIV. 83 tionom suam extendit. Itaque utruinque simul consistere potest: et decretum Clementis in sensu quoque diviso valere, et doctrinam Pa­ tris Suarez esse omnino tutam. Nam propositio universalis: Confessio absenti facta est valida, potest esse et est falsa; et simul sententia particularis: Confessio moribundi per testes facta est valida, prout in casu a Patre Suarez exponitur, potest esse et est vera. Licet insuper addere: Illud decretum Clementis loquitur de confessione strictissime dicta, qua quis explicite confitetur delicta sua; Pater Suarez autem loquitur de confessione minus stricta, qua quis manifestat desiderium confitendi, quae manifestatio sufficiens confessio sacramentalis habenda est, quando confessio magis explicita est impossibilis (cf. de Lugo, De Paenit. disp. 17, sect. 4). Unicus igitur defectus in doctrina Pa­ tris Suarez est, quod nimis indeterminate dixit decretum Clementis sumendum esse in sensu diviso, quamvis ipse in contextu expresse hoc restrinxerit ad casum moribundi sensibus destituti (cf. Wirceburg. n. 187 et 193). 196. Ceterum quotiescumque confessio certo modo facta est uni­ versaliter illicita, necessario etiam est invalida, quia non satisfacit fonnalitatibus, ut ita dicam, a Christo pro hoc iudicio institutis. Nam si certus modus confitendi esset illicitus ob solam legem ecclesiasti­ cam, posset aliquando esse licitus, quia lex mere ecclesiastica non obligat cum gravissimo incommodo. Prop. XIV. Peccata venialia non necessario accusanda sunt, constituunt tamen materiam sufficientem absolutionis ; et idem valet de peccatis sive mortalibus sive venialibus iam confessione deletis. 197. Pars I. Peccata venialia non necessario accusanda sunt. Hoc definitum est a Cone. Trid. (sess. 14, c. 5): „Venialia, quibus a gratia Dei non excludimur, et in quae frequentius labimur, quamquam recte et utiliter citraque omnem praesumptionem in con­ fessione dicantur, quod piorum hominum usus demonstrat, taceri tamen citra culpam multisque aliis remediis expiari possunt" (Denzinger 1. c. 779). Ratio est institutio a Christo facta, de qua nobis per Traditionem constat. Potest vero a priori quoque haec res facile explicari. Nam Sacramentum est signum efficax gratiae ; ad delen­ dum autem peccatum veniale infusio novae gratiae sanctificantis ne­ que requiritur neque sufficit, quia nullus gradus gratiae est, qui cum peccato veniali pugnet, licet aliunde peccatum veniale numquam re­ mittatur sine augmento gratiae, ut supra dictum est (Prop. VIII, Schol.). Ergo Sacramentum per se non est institutum ad remittenda venialia, et proinde etiam sine confessione venialium Sacramentum Paenitentiae validum et licitum est (cf. S. Thoni. 3, q. 88, a. 2). Ob eandem 6* $4 Sectio 2. De materia Sacramenti Paenitentiae. causam unum peccatum veniale sino alio remitti potest, quia non ita inter se nectuntur sicut peccata mortalia, cum nullum peccatum veniale sit aversio a Deo, sed aliqua inordinata conversio ad creaturas. Potest autem inordinata conversio ad unam creaturam tolli, licet alia maneat JPars II. Peccata venialia sunt materia sufficiens absolutionis. Contrarium docuit Lutherus in Sermone de Paenitentia (1518), quae doctrina damnata est a Leone X. in Bulla «Exsurge, Domine" art. 8: ,Nullo modo praesumas confiteri peccata venialia" (Denzinger 1. c. 632). Item a Concilio Trid. 1. c. et sess. 14, can. 7: „S. q. d. non licere confiteri peccata venialia: A. S.“ {Denzinger 1. c. 795). III Similiter Pius VI. damnant art. 39 Synodi Pistor.: «Declaratio Synodi de peccatorum venialium confessione, quam optare se ait non tanto opere frequentari, ne nimium contemptibiles reddantur huiusmodi con­ fessiones, temeraria, perniciosa, sanctorum ac piorum praxi a Sacro Concilio Trid. probatae contraria" {Denzinger 1. c. 1402). Et sane nulla est ratio, cur potestas, quam Christus dedit eccle­ siae, remittendi peccata, non extendatur ad peccata venialia. Retineri quidem non possunt peccata venialia, quia talis naturae sunt, ut quo­ libet bono opere deleantur. Ergo verba Christi, quibus Sacramentum Paenitentiae instituit, partim applicari possunt ad peccata venialia, partim non possunt, id quod non est propter tenorem verborum sed propter subiectam materiam, quae non principaliter sed secundaria ratione ad hoc Sacramentum pertinet. Porro dicere licet convenienter aliter institui non potuisse Sacra­ mentum Paenitentiae. nisi ut etiam valeat ad delenda peccata venialia. Secus quilibet, qui veniret ad confessionem, éo ipso statim proderet se commisisse grave peccatum, et ita confessionis onus per se iam satis arduum valde augeretur, et multi homines a confessione averte­ rentur. 198. ;·< 199. Unica difficultas est, quomodo ex opere operato peccatum veniale remitti possit, nisi simul cum mortali accusetur, quia iam praecedente actu contritionis, qui necessarius est ad Sacramentum, remittatur. Sed ad hoc dicendum est non repugnare, quominus ea, quae iam remissa sunt, iterum remittantur, ut statim dicetur, et cum Sacra­ mentum Paenitentiae praeter remissionem peccati etiam gratiam sanctificantem et alios effectus salutares habeat, nequaquam inutile est confiteri peccata venialia. Immo si homo de aliquo saltem pec­ cato attritionem habet, non improbabile est Sacramentum Paenitentiae habere virtutem delendi omnia peccata venialia, quae homo confitetur, licet paenitens non habeat talem dispositionem, quae per se sufficiat ad ea delenda, dummodo actualem complacentiam eorum non habeat 4 sqq.). Alii autem non concedunt (Snares, Disp. 12, sect. Art. 8. Do coufcMsione peccatorum. Prop. XIV. 85 attritioni virtutem delendi peccata venialia per se solam (ut Wircebin-tj. n. 59), sed immerito, ut videtur, hoc negant (cf. de Lugo, Disp. 9, sect. 2, n. 29 sqq. et sect. 3, n. 53 sqq.), quamvis concedi possit non quovis actu attritionis tam perfecte deleri peccata venialia quoad culpam et poenam, ut nihil iam Sacramento Paenitentiae delen­ dum relinquatur. Pars III. Etiam peccata iam confessione remissa sunt materia sufficiens Sacramenti Paenitentiae. 200. Constat ex constitutione Benedicti XI. „ Inter cunctas", in qua pontifex, postquam dixit paenitentes non teneri ad ea peccata, quae sacerdotibus religiosis confessi essent, rursum sacerdotibus pro­ priis confitenda, addit: „Ceterum licet (sicut praedicitur) de neces­ sitate non sit, iterum eadem confiteri peccata, tamen, quia propter eru­ bescentiam, quae magna est paenitentiae pars, ut eorundem peccato­ rum iteretur confessio, reputamus salubre, districte iniungimus, ut Fratres ipsi confitentes attente moneant et in suis praedicationibus exhortentur, quod suis sacerdotibus saltem semel confiteantur in anno, asserendo id ad animarum profectum procul dubio pertinere" (Extravag. comm. 1. 5, t. 7, c. 1). 201. Eandem doctrinam proponit S. Thomas et rationem, cur bonum sit apud sacerdotem proprium repetere peccatorum confessio­ nem, hanc reddit : „Quanto pluribus sacerdotibus confitetur quis, tanto plus de poena ei remittitur, tum ex erubescentia confessionis tum ex potestate clavium. Unde toties aliquis posset confiteri, quod ab omni poena liberaretur, nec reiteratio iniuriam facit Sacramento" (In 4, d. 17, q. 3, a. 3, sol. 5 ad 4). Consentiunt alii doctores, vix ullo excepto. .Communis et certa sententia est haec peccata esse sufficientem materiam, si quis ea iterum confiteri velit" (Suarez, Disp. 18, sect. 1, η. 6). Idem efficitur ex piorum hominum consuetudine et sanctorum commendatione, ut S. Ignatii, qui in libello Exercitiorum quam maxime invitat ad „generalem confessionem" eamque in Constitutionibus prae­ scribit iis, qui in Societate lesu vivunt. 202. Ratio, cur peccata remissa sint materia sufficiens, haec est, quia semper manent peccata commissa. Quia igitur semper verum est hominem peccatum commisisse, Deus semper vere potest dicere: Ego tibi illud peccatum remitto, „quia non mentitur, qui post dimis­ sum semel debitum vel offensam iterum rogatus dicit se dimittere. Nam sicut, qui semel se obligavit alicui ad aliquid praestandum, potest iterum se ei obligare ad idem, et, qui semel vovit, vovet iterum et iterum et promittit saepius idem obiectum, sic, qui remisit debitum, potest iterum remittere; nam remittere in rigore est obligare se per cessionem iuris ad non utendum iure acquisito ratione offensae in 86 Sectio *2, De materia Sacramenti Paenitentiae. ordine ad talem vel talem effectum* (De Lugo, Disp. 13, sect. 6, n. 73). Deus enim, sicut legitur saepe eandem promissionem repeti­ visse (e. g. Gen. 12, 2: 15, 5; 17, 5; 22, 17), ita etiam saepe potest promittere se nolle uti hire suo, quod propter peccata nostra habet in nos. Unde securitas maior paenitentibus accrescit et magna pax animi conciliatur. Deinde vero notandum est hanc promissionem Dei non esso mere verbalem, sed semper cum effectu real i coniungi, quia semper fit cum infusione gratiae sanctificantis, et ideo sensus formae absolutionis realiter hic est: ,Ego tibi confero gratiam, quae est et signum et, quantum est ex se, causa remissionis peccatorum. “ Simul voro semper cum gratiae infusione aliquid poenae temporalis remittitur {Suarez, Disp. 18, sect. 1, η. 10). 3 203. Attamen non sufficit in tali confessione dicere : Habeo poenam relictam ex praecedentibus confessionibus, tum quia paenitens hoc ignorat, tum quia obiectum, in quod directe fertur absolutio, est culpa. Ergo necesse est accusari culpam. Neque sufficit se accusare de culpa omnino generaliter: Peccavi, peto absolutionem. Quando enim adest moralis possibilitas plus dicendi. Christus censendus est noluisse, ut absolutio daretur, nisi aliquod peccatum sit determinate cognitum. Talis enim accusatio per se ex natura actionis iudicialis postulatur. .Dico ergo, licet homo absolute non teneatur species peccatorum venialium confiteri, tamen supposito quod vult confiteri, teneri ad ex­ hibendam materiam omnino certam, si potest, et ideo debere aliquod pec­ catum veniale in particulari suo arbitrio confiteri* (Suarez, Disp. 23, sect. 1, η. 10). Neque admittendum est, quod quidam dicunt (GuryBallerini II, n. 421), ex interna iudicii sacramentalis essentia non requiri distinctam accusationem sed ex positiva Christi institutione; ex hac autem non posse in nostro casu necessitatem distinctae accu­ sationis derivari. Neque enim confessio distincta necessaria est ad validitatem Sacramenti necessitate tantum praecepti sed necessitate medii, quia sequitur ex natura iudicii. Necessitas autem medii in solo casu impotentiae suppleri potest per votum medii. Qui igitur potest distincte declarare peccatum, a quo absolvi cupit, et solum non vult, hic distinctam confessionem neque in re habet neque in voto. Ergo nullo modo affert ea, quae requiruntur ad validita­ tem Sacramenti. Illa autem verba: distinctam confessionem non esse de essentia iudicii paenitentialis, quia potest aliquando ab­ esse. cum essentia rei sit immutabilis, ambigua sunt. De essentia enim Sacramenti est confessio distincta moraliter possibilis, quae numquam debet abesse, obiectum autem possibilitatis potest variari. Secus etiam distincta confessio materiae necessariae non sequere­ tur ex essentia iudicii, ut Cone. Trid. docet, cum aliquando possit abesse. Art. 8. Do confoseiono peccatorum. Prop. XIV. Schol. 1. 87 204. Ergo peccata iam remissa non necessario quidem iterum accu­ sanda stmt, sed, qui a peccato iterum absolvi vult, debet dicere, a quo peccato. Ex altera vero parte, cum materia sit libera, tanta determinatio non requiritur, quanta, si agitur de materia neces­ saria. Potest enim in materia libera unum peccatum sine altero dentio remitti, neque ad dispositionem paenitentis cognoscendam aut ad debitam satisfactionem imponendam tam clara cognitio neces­ saria est. Quare sufficit in tali casu dicere: graviter vel leviter peccavi contra talem virtutem. Num vero confessio sufficienter deter­ minetur, si quis tantum dicat: graviter peccavi, videtur ob rationes allatas valde dubium, si nulla alia materia confessionis proponatur. Nam non convenienter fieri posse indicium supposita tam generali confessione videtur satis clarum, et ideo extra casum necessitatis non est permittendum. 205. Tandem notandum est, si quis velit post solam generalem accusationem etiam extra casum necessitatis absolutionem dare, debere eum non pro probabili sed pro certa habere sententiam, qua talis confessio sufficiens ad validitatem censeatur. Nam illicitum est „in Sacramentis conferendis sequi opinionem probabilem de valore Sacra­ menti, tutiore relicta" {Denzinger 1. c. 1018). Opinio autem statuens sufficientiam confessionis omnino generalis ad valorem Sacramenti vix certa dici potent, cum a multis eximiis doctoribus ut falsa reiciatur vel saltem in dubium vocetur, ut a Suarez (1. c.), Vasquez (De Paen. q. 90, a. 2, n. 13, in fine), Laymann (De Paen. c. 5, n. 14), Lehmkuhl (H, n. 264 sqq.). Immerito pro contraria opinione ad Card, de Lugo disp. 17 provocant, quia ille loquitur de solo casu, in quo plenior confessio est moraliter vel physice impossibilis. Semper autem attende in tota hac quaestione agi de iis, quae requiruntur ad valo­ rem Sacramenti, non de liceitate tantum vel de praecepto peccata subiciendi clavibus ecclesiae. Peccata remissa sunt materia libera; sed ut materia libera sit materia sufficiens ad constituendum Sacra­ mentum, debet aliquo modo esse determinata. Practice igitur paenitentes omnino inducendi sunt, ut aliquod peccatum in specie accusent. Haec omnia dicta sunt in suppositione, quod paenitens affert sola pec­ cata iam antea confessione deleta; nam si etiam accusat peccatum novum, hoc sufficit ad constituendam materiam Sacramenti. 206. Schol. 1. Num ad valorem Confessionis necesse sit accusari peccata mortalia dubia. Solutio huius quaestionis non tam pendet ex doctrina de Confes­ sione quam ex doctrina de lege et de probabilismo. Itaque, quamvis multae distinctiones hic fieri possint, haec notasse sufficiat: Si quis ob positivas et prudentes rationes censet conscientiam suam gravari peccato post Baptismum commisso necdum confessione deleto, et nullas 38 Sectio 2. De materia Sacramenti Paenitentiae. positivas rationes contrarias habet, sed solum ideo dubitat, quia rationes affirmantes exsistentiam peccati non sunt plane efficaces, tenetur ad haec peccata confitenda, et quidem ut dubia. Tu omni vero alio casu non tenetur. Ratio est. quia ad regulandos actus nostros rationabiliter requirere non possumus plus, quam ut omnis et solida probabilitas stet ex una parte; nam ex hac speculativa pro­ babilitate indicium practice certum de rectitudine actionis formatur. Ubi vero dubium ex utraque parte vel mere negativum vel solidum et positivum est, res tandem deducitur ad quaestionem do obligatione legis dubiae. Ergo quia in tali casu non potest deduci obligatio con­ fessionis ex natura indicii paenitentialis, manet libertas. Utrum vero tunc utilius sit confiteri annon confiteri illud peccatum. pendet ex statu paenitentis. Periculum vero per se nullum est in omittenda confessione talis peccati, quia hoc peccatum simul cum aliis per ab­ solutionem remittitur (Suarez, Disp. 22, sect. 9. S. Alphons. 1. 6, n. 470 sqq.). 207. Schol. 2. De indirecta remissione peccatorum. Peccata, quae quis accusavit in confessione, per absolutionem directe remitti, peccata vero, quae sine culpa omissa sunt, indirecte remitti dicuntur. Id est, ipsa sententia iudicialis qua talis non cadit in peccata omissa, quia nihil potest esse obiectum huius sententiae, nisi sit debito modo accusatum. Sed quia in foro Paenitentiae sen­ tentia efficit, ut paenitens accipiat gratiam sanctificantem, et quia gratia sanctificans expellit omne peccatum, ideo necessario etiam pec­ cata omissa remittuntur, directe per gratiam sanctificantem, indirecte per sententiam iudicialem. 208. Sed difficile est explicare, quid directe remittatur, si in casu necessitatis generalissima tantum confessio fiat. Plerumque dicunt tunc absolutionem terminari directe ad peccatum secundum rationem com­ munem (Suarez, Disp. 23, sect. 1. n. 11). Quod responsum non suffi­ ciens videtur Cardinali de Lu go. qui propterea studet illud magis determinare, et supposito hominem, qui ita absolvitur, commisisse e. g. adulterium, dicit : «per remissionem directam adulterii secundum rationem communem peccati mortalis Deum se directe obligare ad non irascendum propter illud peccatum sicut antea; quantum autem debeat indignationis et aversionis remittere, non continetur in illa promissione, qua posset minus et minus remittere, sicut possent esse minora et minora peccata mortalia, quae continentur sub illa ratione communis peccati mortalis. ... Sic nullus est gradus determinatus gravitatis vel malitiae in adulterio, quem Deus non remittat indirecte, siquidem potuisset minus indignationis remittere ex vi praecisa remis­ sionis, qua remittit illud sub ratione communi, atque ideo nullus est gradus malitiae determinatae gravis, qui non debeat explicari postea Art. 8. De confoHHioiio peccatorum.. Prop. XIV. ochol. 2. Prop. Xv. 89 [si distincta confessio fit], quia indignationis illi correspondent!» remis­ sionem non afferebat directe remissio directa adulterii secundum ra­ tionem communem. De facto tamen Deus remittit indirecte et totam gravitatem propriam adulterii et omnia alia peccata mortalia" (Disp. 17, sect. 1, n. 16). Prop. XV. Neque confessio publica neque confessio privata est de necessitate Sacramenti, sed uterque modus confitendi per se est validus. 209. Postquam egimus do substantia confessionis, iam agendum est de modo eius, utrum debeat esse secreta an publica. Confessio secreta ea dicitur, quae fit coram solo sacerdote, ita ut peccata aliis mani­ festa non fiant; quae etiam vocatur confessio auricularis. Publica vero est confessio, quae coram multitudine fit, ut olim in vetere ecclesia fieri solebat. Hic proxime non quaerimus, num ecclesia unum vel alterum modum tamquam magis convenientem praescribere possit, sed solum dicimus utrumque modum per se sufficere ad valo­ rem Sacramenti ; quamvis ex dicendis solutio illius quoque quaestionis per se fluat. 210. > Pars I. Publica confessio non est de necessitate Sacramenti. Arg. 1 (negativum). Ex. S. Scriptura. Necessitas confessionis derivatur ex verbis institutionis Sacramenti Paenitentiae (Io. 20, 23). Atqui haec verba nullo modo ostendunt confessionem publicani esse necessariam. Nam licet his verbis Christus significaverit Paenitentiae Sacramentum administrandum esse per modum indicii, quia tamen hoc indicium ad forum conscientiae per­ tinet et plane libere subiri debet, requiritur et sufficit illa accusatio, piae a solo paenitente soli sacerdoti fit, cum per talem accusationem character indicii omnino servetur, et alius testis de peccato interno haberi non possit. Immo hic solus modus est consentaneus. Nam non sola peccata publica sed etiam secreta et ipsae etiam cogitationes peccaminosae confitendae sunt. Esset autem ultra humanam condicionem difficile, si haec secreta cordis ab omnibus in multorum hominum contione deberent manifestari ; immo praeter laesionem famae non raro possent alia gravissima incommoda temporalia ex tali confessione oriri, et saepe esset summopere scandalosum, si cogitationes pessimae et dicta et facta abominabilia in publico manifestarentur. Unde tantum abest, ut Christus censendus sit hoc voluisse, ut clare appareat eum nequa­ quam ita instituisse Sacramentum hoc, ut cuilibet liceret, quaecumque vellet, coram omnibus manifestare. Cum igitur hoc contra ipsam legem naturalem sit, non solum non necessarium est, sed ne licet I i 90 Sectio 2. De materia Sacramenti Paenitentiae. quidem indiscriminatim publice confiteri. Hoc ipso statim patet non posse publicam confessionem omnibus lege humana praecipi (Suarez, Disp. 21, sect. 2, n. 5. 6). Arg. 2. Ex SS. Patribus. Prima distinctio inter publicam et privatam confessionem videtur inveniri apud S. Ire na eum, qui de mulieribus ex haeresi conversis narrat : ,Quaedam quidem etiam in manifesto exomologesin faciunt (αί xai ε?ς fa^oAy ξομολογούνται), quaedam autem reverentes hoc ipsimi in silentio sensim semetipsas retrahunt* (Adv. haer. 1. 1, c. 13, n. 7 ; λί 7, 591). Quem textum merito ita exponunt: Mulieres illae prius privatim confessae erant delicta sua; sed quia haec delicta publice nota erant. pro paemtentia iis iniungebatur, ut ea etiam publice confiterentur, quod quaedam praestiterunt, quaedam vero no­ luerunt (cf. Probst, Sacramente p. 285). 211. 212. S. Cyprianus (De lapsis c. 28; H 1, 257) loquens de sacri­ ficatis et libellaticis, qui nolebant delicta sua confiteri, dicit: „Quanto et fide maiore et timore meliore sunt, qui, quamvis nullo sacrificii aut libelli facinore constricti, quoniam tamen de hoc vel cogita­ verunt, hoc ipsum apud sacerdotes Dei dolenter et simpliciter confitentes exomologesin conscientiae faciant, animi sui pondus exponant, salutarem medelam parvis licet et modicis vulneribus exquirant.’ Qui textus sane multo magis sonat privatam confessionem quam publicam. 213. Clarius testimonium habetur apud Origen em: «Vide, quid edocet nos Scriptura, quia oportet peccatum non celare intrinsecus. Fortassis enim sicut ii, qui habent intus inclusam escam indigestam aut humoris vel phlegmatis stomacho graviter et moleste immanentis abundantiam, si vomuerint, relevantur; ita etiam hi, qui peccaverunt, si quidem occultant et retinent intra se peccatum intrinsecus, urgentur et propemodum suffocantur a phlegmate vel humore peccati. Si autem ipse sui accusator fiat et confiteatur, simul evomit et delictum atque omnem morbi digerit causam. Tantummodo circumspice diligentius, cui debeas confiteri peccatum tuum. Proba prius medicum, cui debeas causam languoris exponere, qui sciat infirmare cum infirmante, flere cum flente, qui condolendi et patiendi noverit disciplinam; ita ut de­ mum, si quid ille dixerit, qui se prius et eruditum medicum osten­ derit et misericordem, facias et sequaris. Si intellexerit et praeviderit talem esse languorem tuum, qui in conventu totius ecclesiae exponi debeat et curari, ex quo fortassis et ceteri aedificari poterunt et tu ipse facile sanari, multa hoc deliberatione et satis perito medici illius consilio procurandum est* (Horn. 2, n. 6 in Ps. 37, v. 19; M 12, 1386). Art. 8. I>«» confcaelonc peccatorum. Prop. XV. 91 214. S. Busi lins in Epiet. canonica 2 ad Amphilochium can. 34 ait: ,Adulterio pollutas mulieres et confitentes ob pietatem vel quo­ modocumque convictas publicare quidem Patres nostri prohibuerunt, ne convictis mortis causam praebeamus; eas autem stare sine Communione [i. e. in quarto paenitentium gradu | iusserunt, donec impleretur tempus paenitentiae" (Epist. 199; M 32, 727). Si autem haec delicta publice confitenda fuissent, nullum sensum haberet haec cautela, qua pro­ videbatur, ne propter paenitentiam publicam in suspicionem patrati criminis venirent. 215. Do S. Ambrosio refert Paulinus, eius notarius, in ,Vita“ (n. 39; M 14, 40): „Erat etiam gaudens cum gaudentibus et flens cum flentibus (Rom. 12, 15), si quidem, quotiescumque illi aliquis ob percipiendam paenitentiam lapsus suos confessus esset, ita flebat, ut et illum flere compelleret; videbatur enim sibi cum iacente iacere. Causas autem criminum, quae illi confitebatur, nulli nisi Domino soli, apud quem intercedebat, loquebatur, bonum relinquens exemplum po­ steris sacerdotibus, ut intercessores apud Deum magis sint quam ac­ cusatores apud homines." 216. S. Augustinus: .ludicet se ipsum homo in istis [peccatis suis] voluntate, dum potest, et mores convertat in melius; ne, cum iam non poterit, etiam praeter voluntatem a Domino indicetur. Et cum ipse in se protulerit severissimae medicinae sed tamen medicinae sententiam, veniat ad antistites, per quos illi in ecclesia claves mini­ strantur; et tamquam bonus iam incipiens esse filius, maternorum membrorum ordine custodito, a praepositis Sacramentorum accipiat satisfactionis suae modum ; ut in offerendo sacrificio cordis contribulati devotus et supplex id tamen agat, quod non solum ipsi prosit ad recipiendam salutem sed etiam ceteris ad exemplum. Ut si peccatum eius non solum in gravi eius malo sed etiam in tanto scandalo aliorum est, atque hoc expedire utilitati ecclesiae videtur antistiti, in notitia multorum vel etiam totius plebis agere paenitentiam non recuset, non resistat, non lethali et mortiferae plagae per pudorem addat tumorem" (Sermo 351, n. 9; Af 39, 1545). Ergo praecedebat confessio privata, et, solum si conveniens videbatur, sequebatur paenitentia publica. 217. S. Leo M. severe reprehendit novam consuetudinem a quibus­ dam introductam omnia peccata in publico confitendi: „Illam etiam contra apostolicam regulam praesumptionem, quam nuper agnovimus a quibusdam illicita usurpatione committi, modis omnibus constituo submoveri, ne de singulorum peccatorum genere libello scripta pro­ fessio publice recitetur, cum reatus conscientiarum sufficiat solis sacer­ dotibus indicari confessione secreta. Quamvis enim plenitudo fidei rideatur esse laudabilis, quae propter Dei timorem apud homines Sectio 2. De materia Sacramenti Paenitentiae. 92 erubescere non veretur: tamen quia non omnium huiusmodi sunt pec­ cata, ut ea, qui paenitentiam poscunt, non timeant publicare, remo­ veatur tam improbabilis consuetudo, ne multi a Paenitentiae remediis arceantur, dum aut erubescunt aut metuunt inimicis suis facta reserari, quibus possunt legum constitutione percelli. Sufficit enim illa con­ fessio, quae primum Deo offertur, tunc etiam sacerdoti, qui pro de­ lictis paenitentiuiu precator accedit; tunc enim demum plures ad paeni­ tentiam poterunt provocari, si populi auribus non publicetur conscientia confitcntis* (Ep. 168 ad episc. Campan. c. 2; M 54, 1210). 218. Sozomenus: , Grave ac molestum ab initio i ure merito risum est sacerdotibus, tamquam in theatro circumstante totius ecclesiae multitudine, crimina sua evulgare. Itaque ex presbyteris aliquem, qui vitae integritate spectatissimus esset et taciturnitate ac prudentia polleret, huic officio praefecerunt, ad quem accedentes ii, qui deli­ querant, actus suos confitebantur. Ille vero pro cuiuscumque delicto, quid aut facere singulos aut luere oporteret, poenae loco indicens, ab­ solvebat paenitentes a se ipsis poenas criminum exacturos “ (H. E. 1. 7, c. 16; M 67, 1459). 219. 1 i Arg. 3. Ex decretis Conciliorum. Cone. Lateran. IV. gravissimis poenis prohibet, quominus sacerdos revelet quicquam ex iis, quae in confessione audivit (Denzinger 1. c. 363). Cone. Trid. (sess. 14, c. 5): «Ceterum quoad modum confitendi se­ creto apud solum sacerdotem etsi Christus non vetuerit, quin aliquis III scelerum et sui humiliationem, in vindictam suorum cum ob aliorum exemplum tum ob ecclesiae offensae aedificationem, delicta sua publice confiteri possit, non est tamen hoc divino praecepto mandatum, nec satis consulte humana aliqua lege praeciperetur, ut delicta, praesertim secreta, publica essent confessione aperienda. Unde cum a sanctissimis et antiquissimis Patribus magno unanimique consensu secreta con­ fessio sacramentalis, qua ab initio ecclesia sancta usa est et modo lilii etiam utitur, fuerit semper commendata, manifesto refellitur inanis eorum calumnia, qui eam a divino mandato alienam et inventum humanum esse atque a Patribus in Concilio Lateranensi congregatis initium habuisse docere non verentur* (Denzinger 1. c. 780). 220. Arg. 4. Ex ratione congrua. S. Thomas ita argumentatur: „In Sacramentis ea, quae exterius geruntur, sunt figura rerum, quae interius contingunt; et ideo con­ fessio, qua quis sacerdoti se subicit, signum est interioris, qua quis Deo subicitur. Deus autem peccatum illius, qui se sibi subicit per Paenitentiam, tegit; unde et hoc oportet in Sacramento Paenitentiae significari, et ideo de necessitate confessionis est, quod quis confes- Art. 3. Do confoosione peccatorum. Drop. XV. Schol. 93 eionem celet... et praetor hoc sunt aliae utilitates huius celationis, quia per hoc homines ad confessionem magis attrahuntur et simplicius peccata confitentur" (In 4, d. 21, q. 3, a. 1, sol. 1). 221. Pars IT. Secreta confessio non est de necessitate Sacramenti. Quamvis paucissimi Scholastici putaverint secretam confessionem esse absolute necessariam, communissime docent theologi contrarium ut certum {Suarez, Disp. 21, sect. 2, η. 1 et sqq.). Imino hoc videtur satis clare innui a Cone. Trid. 1. c. Quamvis enim nihil dicat nisi posse interdum esse utile delicta sua publice confiteri, neque deter­ minet, utrum haec confessio sit sacramentalis, i. e. in ordine ad ab­ solutionem obtinendam, an merus actus humilitatis extrasacramentalis, nihilominus ex toto contextu sermonis videtur Concilium loqui de sacramentali confessione. Et facile probari potest eadem doctrina ratione interna. Nam certe non est contra rationem iudicii, ut fiat in publico, cum plurima iudicia ita fiant. Neque est contra rationem huius iudicii, quia ac­ cusatio ad hoc necessaria est, ut sacerdos accipiat notitiam peccatorum et dispositionis paenitentis; id quod aeque bene fit per confessionem publicam ac secretam. Neque per se est actus inhonestus manifestare peccata sua coram multis. Licet enim sit quaedam sui ipsius dif­ famatio, hoc damnum compensatur fructu humilitatis, confusionis pro­ priae, satisfactionis. Ergo talis actus illicitus esse non potest, dum­ modo prudenter fiat. Sed quia res magnam prudentiam requirit et est praeter consuetudinem nunc in ecclesia vigentem, nulli licet publice confiteri, nisi in particulari casu iis, ad quos spectat, ita risum fuerit. 222. Schol. Num ecclesia nmquam pro peccatis occultis publicam paenitentiam vel confessionem praescripserit. Resp. negative, quamvis quidam contrarium censeant, ut Natalis Alexander, qui docet sex prioribus ecclesiae saeculis peccatoribus etiam pro occultis peccatis paenitentiam publicam inflictam fuisse, sed dein­ ceps hunc morem exolevisse (apud Zachariam, Thesaur. theol. XII [Venetiis 1763], 96. 100). Similiter luenin, Morinus, alii. Sed quia quaestio pertinet magis ad historiam ecclesiasticam, hic pauca tantum notari possunt. 223. a) Contra talem usum stat praesumptio dogmatica. Quod enim Cone. Trid. docet humana lege non posse „satis consulte*· praescribi, quod Leo M. dicit esse „contra apostolicam regulam", quod sine maximis incommodis et damnis non potest institui, hoc sine dubio universalis ecclesia lege non statuit. Aliquos quidem episcopos vel particulares ecclesias potuisse hac in re errare manifestum est, sed I !·1 Sectio ‘2. Do materia Sacramenti Paenitentiae. aeque manifestum est talem errorem non potuisse extendi ad universalem ecclesiam. I .} b) Argumentum vero illud, quod confessiones publicae in historia 224 occurrunt, nihil aliud probat nisi tales confessiones posse sub certis condicionibus esse laudabiles. At ecclesia nequaquam omnes actus laudabiles praecipere potest. Itii quid laudabilius consiliis evangolicis? quae tamen praecipi posse nemo dixerit. Dicendum igitur est utile esse posse sub certis condicionibus, si quis publice confiteatur; sed minime utile esse obligationem hominibus imponere peccata publice confitendi. Quia Christus dedit libertatem secretae confessionis, ec­ clesia contrarium praecipere nequit. Si vero in casu aliquo particulari paenitentia vel confessio publica praecipitur, hoc non ideo fit, quia peccatum est ex confessione notum, sed quia aliunde constat; et si­ militer illa confessio publica vix umquam erit confessio sacramentalis sed potius opus satisfactionis accedens ad Sacramentum. Publica autem paenitentia non intellegitur opus quodlibet, quod ita peragi debet, ut ab aliis videri possit, ut si alicui iniungitur, ut in ecclesia faciat „viam erucis‘, sed intellegitur opus, quod nemo persolvere potest, quin statim appareat eum commisisse grave peccatum. Ita in vetere ecclesia pot­ erat aliquis admitti sine tali suspicione in supremum gradum paenitcntium, quia in illo etiam homines leviorum peccatorum rei erant (cf. Frank, Bussdisciplin p. 646 sqq.). Ceterum non omni tempore neque omni loco eadem hac in re disciplina observabatur, et si forte in aliqua ecclesia soli notorii peccatores ad Communionem non ac­ cedebant. tunc in illa ecclesia non licebat pro peccato occulto Com­ munionem interdicere. 225. c) Adversarii nostrae doctrinae alia argumenta inde petunt, quod canones paenitentiales pro quibusdam criminibus publicam paeni­ tentiam statuunt nihil distinguentes inter peccata publica et occulta, aut inde, quod supponunt verbum confitendi semper intellegi de con­ fessione sacramentali; unde si legunt libere confessum tali vel tali modo puniendum esse, putant hanc poenam imponendam fuisse propter confessionem sacramentalem. ΙΙΠ ex silentio nihil probat. Sed primum illud argumentum Cum enim canones isti statuerentur pro iis, qui modum agendi ecclesiae ex praxi probe noverant, non opus erat distinctionem illam addi. Alterum vero argumentum nihil valet, quia in vetere ecclesia tres modi confessionum distinguendi sunt: confessio stricte sacramentalis. confessio coram tribunali paenitentiae externo seu coram iudicio ec­ clesiastico, et confessio facta in ecclesia coram omni populo. Sola prima confessio erat stricto sensu secreta, et sola ultima stricto sensu publica. Secunda vero erat media quaedam, quae fiebat coram epi­ scopo eiusque consiliariis. Ab hoc iudicio utique peccatores condemna- Art. 3. De confefl«ioiic peccatorum. Prop. XV. SchoJ. 95 bantur nd paenitentiam publicam, sed ii tantum peccatores, qui aut per testes criminum convicti orant, aut ipsi libere confitebantur con­ fessione non sacraniontali, sed quae pertinebat ad forum externum ecclesiasticum. 226. Hoc, ut unum saltem documentum afferamus, patet ex doctrina S. Augustini, qui, postquam dixit interdum etiam publicam paenitentiam necessariam esse ad scandalum reparandum, ita pergit: „Ncmo arbitretur, fratres, propterea se consilium salutiferae huius paenitentiae debere contemnere, quia inultos forte advertit et novit ad Sacramenta Altaris accedere, quorum talia crimina non ignorat. Multi enim corri­ guntur, ut Petrus; multi tolerantur, ut ludas; multi nesciuntur, donec veniat Dominus, qui illuminet abscondita tenebrarum et manifestet cogitationes cordis (1 Cor. 4, 5). Nam plerique propterea nolunt alios accusare, dum per se illos cupiunt excusare. Plerique autem boni Christiani ideo tacent et sufferunt aliorum peccata, quae noverunt, quia documentis saepe deseruntur et ea, quae ipsi sciunt, indicibus ecclesiasticis probare non possunt. Quamvis enim vera sint quaedam, non tamen indici facile credenda sunt, nisi certis indiciis demonstrentur. Nos vero a Communione prohibere quemquam non possumus (quamvis haec prohibitio nondum sit mortalis sed medicinalis) nisi aut sponte confessum aut in aliquo sive saeculari sive ecclesiastico iudicio nomi­ natum atque convictum. . . . Alioquin illud cur dixit [apostolus]: ,Si quis frater nominatur aut fornicator aut idolis serviens* etc., nisi quia eam nominationem intellegi voluit, quae fit in quem­ quam, cum sententia ordine iudiciario atque integritate profertur? Nam si nominatio sufficit, multi damnandi sunt innocentes, quia saepe falso in quoquam crimine nominantur" (Sermo 351, n. 10; 39, 1545). 227. Quae verba ostendunt: a) ad publicam paenitentiam neminem adigi potuisse nisi prius condemnatum in iudicio ecclesiastico; b) po­ tuisse peccatorem «corrigi ut Petrum", licet publicam paenitentiam non peregisset. Quare monet Anastasius Sinaita: «Ne itaque fratrem iudices, licet propriis oculis delinquentem aspicias.... Verum esto fratrem tuum peccatorem esse. Unde ceteras actiones eius com­ pertas habes? Nam multi crebro reperiuntur, qui palam peccarunt, sed clam et occulte magnam paenitentiam egerunt. Et nos quidem novimus, quando peccant ; et vero paenitentiam et conversionem eorum ignoramus ; et a nobis quidem indicantur peccatores, apud Deum autem justificati sunt" (De S. Synaxi; M 89, 846). S. C h r y s o s t o m u s tam disertis verbis necessitatem paenitentiae publicae pro peccatis occultis negat, ut quidam falso euin ita inter­ pretati sint, quasi necessitatem omnis confessionis, etiam secretae, neget (cf. Palmieri p. 378 sqq.). 96 Sectio 2. De materia Sacramenti Paenitentiae. Vide de tota hac quaestione CoUet (De Paenit. Pars 2, c. 6, n. 136 sqq.; Migne, Cors, theol. ed. 2, t. 22, coli. 668 sqq.) et Zeitchrift fUr kath. Theol. (Innsbruck 1887, p. 483 sqq., 598 sqq.). ART. IV. DE SATISFACTIONE. Prop. XVI. Minister Sacramenti Paenitentiae per se debet paenitentibus salutares et convenientes satisfactiones imponere. 228. Sota. Tertia pars materialis Sacramenti Paenitentiae est satis­ factio. Definiri potest satisfactio: Voluntaria perpessio poenae tempo­ ralis ad reparandam iniuriam Deo per peccatum illatam. Est igitur satisfactio actus iustitiae, et cognata est cum restitutione. Sed cum restitutione res externa iniuste ablata reddatur, satisfactione personae iniuria reparatur. Si quis peccatum mortale committit, honorem Deo debitum aufert seu iniuriam Deo infert ideoque obnoxius fit odio di­ vino. lustum est enim, ut Deus offensorem suum odio habeat, quia offensa Dei opposita est bono divino, quod Deus necessario amat. Odio habere est velle malum. Duplex autem est malum, quod Deus velle potest homini: malum privationis divinae amicitiae seu bonorum divinoruin et malum inflictionis poenarum. Unde duplex quoque odium distingui potest: odium abominationis et odium vindictae; cui duplici odio ex parte hominis respondet reatus culpae et reatus poenae. Die reatus constituit formaliter hominem peccatorem, hic vero reatus non reddit sed supponit hominem peccatorem eumque obnoxium reddit poenis perferendis. •>-r: ?" 229. Si homo contritionem perfectam elicit vel Sacramentum Paeni­ tentiae digne recipit, Deus hos actus peccatoris accipit ut compen­ sationem iniuriae illatae, non quia lii actus in se sunt adaequata com­ pensatio (cf. Stentrup, Soteriol. thes. 15 et 16), sed quia Deus hac compensatione, licet inadaequata, ex benignitate et misericordia propter merita Christi contentus esse vult. Quia vero compensatio est in­ adaequata, Deus non necessario totum reatum remittit et omne odium deponit, sed tantum, quantum ei placet. 230. lamvero ex revelatione condat Deum semper remittere totum reatum culpae ei simul reatum poenae aeternae, non vero semper totum reatum poenae temporalis. Aliis verbis: Deus renuntiat odio abomina­ tionis et odio vindictae aeternae, non vero semper odio vindictae tem­ poralis. Utrumque postea probabitur. Potest igitur fieri et communiter fit, ut homini, qui post Baptismum ex peccatore factus est iustus, poenae temporales luendae maneant. Quas poenas si homo libere perfert, satisfacere dicitur. Libera perpessio harum poenarum in hac Ait. 4. Do eaUtrfaciiono. Prop. XVI, 97 232. Arg. 1. Ex S. Scriptura. Licet Christus expressis verbis non dixerit sacerdotes in Sacra­ mento Paenitentiae debere satisfactiones imponere, nihilominus cen­ sendus est hoc voluisse. Nam instituit Sacramentum Paenitentiae per modum iudicii. Cum igitur ex una parte constet in hoc iudicio Deum non semper remittere omnem reatum poenae, et cum ex altera parte omnis iudex reo, qui alicui poenae obnoxius factus est, solutionem huius poenae imponere debeat, rationabiliter concludimus Christum voluisse, ut etiam confessarii solutionem poenae gravitati criminum respondentis imponerent. Potestatem iniungendi tales poenas con­ tineri illis verbis: 9Quaecumque ligaveritis . . .“, non potest rationa­ biliter negari. Deinde vero Sacramentum Paenitentiae institutum est ad delenda peccata. Atqui peccata non perfecte delentur remissione solius culpae, quae remissio absolutione obtinetur. Ergo supponendum est Christum voluisse, ut ad delendum reatum poenae satisfactiones imponerentur. Porro Christus sine dubio noluit, ut hoc Sacramentum esset in­ citamentum ad peccandum, sed potius, ut esset medicina peccatorum. Ergo voluit, ut peccatorum remissio perfecta in hoc Sacramento non Fesch, Praelectiones dogmaticae. ΥΠ. 7 im i 231. Solvi autem possunt poenae duplici modo: aut patiendo poenas, quas Deus infligit; aut agendo aliquod opus poenale, quod Deus in redemptionem poenae infligendae acceptat. Illa est magis satispassio, haec satisfactio. Nisi homo satisfactione poenas temporales luit, satispassione luere debet, saltem in purgatorio. Si vero satisfacit, pro mensura huius satisfactionis satispassio ei remittitur. Definitur igitur satisfactio stricte dicta : compensatio poenae temporalis ob peccata patiendae praestita per opera poenalia libere assumpta. Satisfactio non est restitutio tantum aequilibrii ordinis moralis peccato turbati (poena vindicativa), sed est etiam remedium, quo futu­ rum peccatum praecavetur (poena medicinalis). Iam his suppositis dicimus Christum ita instituisse Sacramentum Paenitentiae, ut sacerdos per se debeat paenitenti imponere satisfac­ tionem. Per se, quia per accidens non debet, quando paenitens impar est satisfactioni praestandae. Ergo extra hunc casum satisfactio semper imponenda est. Satisfactio non est pars essentialis Sacra­ menti sed integralis. Quare Sacramentum exsistere quidem potest sine satisfactione, sed, ut perfectum sit, satisfactio requiratur, quia sine satisfactione secundario effectu carebit, qui est remissio poenae tem­ poralis, quamvis primarium effectum habere possit, qui est remissio culpae et poenae aeternae. J— vita est simul opus meritorium; sed sub hoc respectu hoc loco non considerat nr, Hic do satisfactione solum agimus, quatenus est solutio poenarum post remissionem peccatorum remanentium. 98 Sectio 2. De materia Sacramenti Paenitentiae. obtineatur sine poena. Nam ,poena a culpa futura praeservat, quia non facile homo ad peccata redit, ex quo poenam expertus est. Unde secundum philosophum poenae medicinae sunt“ (S. Thomas, Suppi, q. 15, a. 1). Hinc est, quod confessarius poenas convenientes im­ ponere debet, i. e. tales, quae oppositae sint et medeantur peccatis commissis. Magna etiam convenientia in hoc cernitur, quod, qui post accep­ tam fidei et Baptismi gratiam rursus Deum offendit, non tanta facili­ tate veniam accipiat, quanta qui baptizatur. Neque etiam per Paeni­ tentiam homo regeneratur, sed ex morbo reconvalescit. Reconvalecentia autem semper difficultates annexas habet. Arg. 2. Ex veterrima praxi ecclesiae. Iam primis ecclesiae temporibus praxis invaluit pro certis pec­ catis determinatas satisfactiones statuendi, ex qua praxi postea ortae sunt Epistulae canonicae Gregorii Thaumaturgi, Athanasii, Basilii. Canones paenitentiales. e. g. Concilii Eliberitani, dein Libri paenitentiales, quae omnia ostendunt firmam ecclesiae persuasionem non posse tantum sed etiam debere pro peccatis satisfactiones imponi. 233. ■■ •i/* ♦ i X· •rv * Arg. 3. Ex SS. Patribus. S. Cyprianus in Epistulis suis saepe vehementer vituperat eos. qui lapsos velint sine condigna satisfactione in ecclesiam recipere, ut Ep. 16, n. 2; 43, n. 2 sq. ; 55, n. 6 etc. H 2, 518. 591 sqq. 627. S. Augustinus: .Veniat [peccator] ad antistites, per quos in ecclesia claves ministrantur ... ; a praepositis Sacramentorum accipiat satisfactions suae modum" (Sermo 351, n. 9; M 39, 1545). S. Leo M.: ..Mediator Dei et hominum homo Christus lesus hanc praepositis ecclesiae tradidit potestatem, ut et confitentibus actionem paenitentiae darent et eosdem salubri satisfactione purgatos ad com­ munionem Sacramentorum per ianuam reconciliationis admitterent* (Ep. 108, n. 2; M 54, 1011). S. Gregorius M.: -Afflictio paenitentiae ad delenda peccata tunc demum idonea est, cum sacerdotis fuerit iudicio imperata, cum ab eo confitentium actibus discussis pro modo criminis onus iis de­ cernitur afflictionis* (In 1 Reg. 1. 3, c. 5, n. 13; M 79, 207). Ex decretis Conciliorum. Debitam satisfactionem paenitentibus iniungendam esse docuerunt Cone. Laodicenuni (a. 372) can. 2, Cone. Carthag. IV. (a. 397) can. 31. Cone. TruUanum (a. 692) can. 102. Cone. Turon. III. (a. 813), can. 22, Cone. Wormatiense (a. 858) can. 25, Cone. Florent. (Denzinger 1. c. 594), tandem Cone. Trid. (sess. 14. c. 8): -Debent sacerdotes Domini, quan­ tum spiritus et prudentia suggesserit, pro qualitate criminum et paeni- 235. Art. 4. Do satisfactione. Prop. XVI. Coroll. 99 tentiimi facultate salutares et convenientes satisfactiones iniungere; 110, si forte peccatis conniveant et indulgentius cum paenitentibus agant, levissima quaedam opera pro gravissimis delictis iniungendo, alienorum peccatorum participes efficiantur. Habeant autem prae oculis, ut satisfactio, quam imponunt, non sit tantum ad novae vitae custodiam et infirmitatis medicamentum sed etiam ad praeteritorum peccatorum vindictam et castigationem; nam claves non ad solven­ dum dumtaxat sed et ad ligandum concessas etiam antiqui Patres et credunt et docent" (Denzinger 1. c. 783). Cf. can. 15 (Denzinger 1. c. 803). 236. Coroll. Ergo semper quidem, nisi impotentia paenitentis ob­ stat, sacerdos aliquam satisfactionem imponere debet, ne Sacramentum mutilum maneat; et haec obligatio ex genere suo gravis est. Commu­ niter tamen theologi censent non esse gravem hanc obligationem, si agatur de satisfactione pro peccatis solis venialibus imponenda, qua­ tenus a peccato gravi excusat parvitas materiae, sicut etiam iudex saecularis non deesset graviter officio suo, si omitteret levem poenam imponere. Neque semper necesse est satisfactionem imponi per modum praecepti sub mortali obligantis, quamvis hoc sine dubio fieri possit pro peccatis mortalibus. Nihilominus ob rationabiles causas potest confessarius imponere satisfactionem sub obligatione levi, quia ipse verus iudex et praeses est, et consequenter praeceptum imponere potest, prout ei bonum videtur (cf. De Lugo, Disp. 25, sect. 4, n. 50). Num vero possit imponere sine ulla obligatione per modum meri con­ silii aut exhortationis, disputant doctores. Affirmat Suarez cum multis aliis, quos citat (Disp. 28, sect. 3, n. 2). Rationem reddunt, quia hic modus videtur sufficiens, ut satisfactio sit obiectum potestatis cla­ vium. Negant Vasquez, De Lugo (Disp. 25, sect. 4, n. 54), alii. S. Alphonsus priorem opinionem vocat omnino improbabilem; „nam legislator potest ferre et non ferre legem; sed, si ferat, non potest quidem eam ferre sine obligatione, cum lex debeat necessario saltem sub levi obligare" (1. 6, n. 518). Quare alteri sententiae standum videtur. 237. Debet quoque per se sacerdos satisfactionem imponere, quae respondeat gravitati delictorum, quia statutus est iudex ad aequi­ tatem servandam. Nihilominus valde consideranda est dispositio paenitentis, num physice vel moraliter ferre possit satisfactionem condignam, et, si indicatur ferre non posse, levior satisfactio im­ ponenda est. Hoc enim Sacramentum principalius est ad salutem hominum quam ad satisfaciendum iustitiae. Unde finis secundarius tantum neglegendus est, quantum requiritur, ut finis primarius ob­ tineri possit; et, nisi evidenter constet posse utrumque coniungi, semper mitior pars eligenda est. „Etsi erramus modicam paeni7* 100 Sectio ‘2. Di> materia Sacramenti l’aenitentiao. tentiam imponentes, nonno melius est, propter misericordiam ratio­ nem reddere quam propter crudelitatem(Decret. Grat. P. 2, c. 26; q. 7, c. 12.) Similiter ob valde bonam dispositionem paenitentium, i. e. si mora liter certum est paenitentes iam sufficientem paenitentiam egisse pro peccatis suis, aliqualis tantum satisfactio imponi potest, quia sic et satisfactam est iustitiae divinae, et Sacramentum integrum servator. 238. Paenitens ex sua parte satisfactionem accipere et implere tenetur, et quidem, si mortalia primo confessus est, per se sub gravi. Ratio est, quia sacerdos in paenitentem habet veram potestatem iudicialem et consequenter, si materia sufficiens est, eum sub gravi obligare potest. Paucorum opposita sententia hodie derelicta est (Suarez, Disp. 28, sect. 7; S. Alphons. 1. 6, n. 516). Supponitur tamen satis­ factionem imponi rationabilem, etiam relative ad vires paenitentis; nam ad irrationabilia imponenda confessarius ius nullum habet. Itaqne si paenitenti satisfactio imposita videtur gravior, nec confessarius eam mutare vult, potest paenitens renuntiare absolutioni huius sacer­ dotis et alius sacerdotis iudicio se subicere. Si vero satisfactionem impositam acceptavit, ipse eam in alteram mutare non potest, cum ipse non sit index; potest tamen, si eam postea graviorem invenit, eundem vel alium sacerdotem adire, a quo in confessione aliam satis­ factionem accipiat (Suarez, Disp. 28, sect. 10). 239. Nisi confessarius determinatum tempus statuit implendae satis­ factioni, ad id unum obligatur paenitens, ne nimis diu eam differat, ut Sacramentum integrum fiat. Quae vero dilatio sit grave peccatum, difficulter dicitur, cum pendeat fere a quaestione, quanta in hac re neglegentia appareat. Implere autem satisfactionem in statu peccati mortalis, non est grave peccatum, quia ita impletur praeceptum impositum; nam effectus, qui tunc utique non obtinetur, non est de praecepto. Num postea, recedente peccato, effectus sequatur, omnino incertum est (Suarez, Disp. 28, sect. 8). Prop. XVII. Opera poenalia a confessario imposita habent vim satisfaciendi non solum ex opere operantis sed etiam ex opere operato. Pars I. Opera poenalia satisfaciunt ex opere operantis. Potest homo per opera poenalia libere assumpta efficere, ut Deus cedat ifiri suo vindicandi iniurias sibi illatas, quae vindicta a Deo sub ratione purae vindictae exercetur in purgatorio ; et haec est etiam vindicta, quae sola certo infligetur, nisi homo satisfecerit pro peccatis suis: nam in hac vita Deus non semper punit peccata. Unde satis240. Art. 4. Do Hiititfiictioiic. Prop. XVII. 101 factiones maximo spectant ad removendas poenas purgatorii. Ut autem opera poenalia satisfaciant., debent et habere valorem in actu primo et accipi a Deo in actu secundo. ! i I 241. a) Habere opera iustonim in actu primo valorem ad redimendas poenas temporales ita probari potest: Justorum opera sunt meritoria ad impetrandam gloriam caelestem. Atqui opus iusti, quod est meri­ torium, a fortiori est satisfactorium. Nam minus est remissio poenae temporalis quam adeptio gloriae aeternae. Ergo opus, quod est suffi­ ciens ad merendam gloriam aeternam, a fortiori est sufficiens ad delen­ dam poenam temporalem. Quamvis enim secundum formalem rationem differant satisfactio et meritum, quia illa est reparatio iniuriae, hoc titillus remunerationis, tamen in hoc conveniunt, quod valor ad com­ pensandam iniuriam et valor ad constituendum titulum remunerationis nihil aliud sunt in actu primo nisi moralis dignitas operis. Nam ,satisfacere non est satispati, sed imitatur meritum eo, quod debitor tendat ad placandum principem et alliciendam eius mansuetudinem et clementiam, ut acceptet voluntariam punitionem anticipatam, et placetur, ne exigat debitam poenamu (De Lugo, Disp. 24, sect. 1, n. 10). 242. Satisfactio quidem stricte dicta debet esse opus poenale; nam satisfactio est vindicta iniuriae, vindicta autem fit per poenam. Sed nulla ex hac parte exsistit difficultas. Nam omne opus bonum in hoc ordine rerum est eatenus poenale, quatenus reprimit motus con­ cupiscentiae et privat eius delectatione. Neque refert, quod interdum ex magna promptitudine voluntatis haec poena non adeo sentitur ; nam ipsa natura actus per se consideranda est. Deinde quamvis poenalitas sit fundamentum satisfactionis, quatenus aequum est eum, qui prae­ venit iudicis officium et se ipse iam castigavit, non iterum a iudice castigari, tamen, quia satisfactio non est satispassio, sed rationem meriti annexam habet, quatenus homo studet bona sua voluntate iudicem sibi propitium reddere et minuere poenam debitam, opus, quod minus habet poenalitatis, potest habere plus satisfactionis, quia procedit ex meliore voluntate et est in se perfectius et magis gratum principi. Ita actus caritatis divinae valde intensus potest habere multo plus valoris ad satisfaciendum quam ieiunium diuturnum, licet in hoc sit multo plus poenalitatis. Quare magna contritio communiter recensetur inter causas, ob quas minor satisfactio imponi possit, licet fortasse in tali contritione nequaquam tantum poenalitatis insit quantam in satis­ factionibus secus imponendis. Ceterum patet nostras satisfactiones eatenus tantum esse salutares, quatenus cum merito et satisfactione Christi coni unguntur. 243. b) Hanc rem Cone. Trid. ita explicat (sess. 14, c. 8): „Neque securior ulla via in ecclesia Dei umquain existimata fuit ad amo- ' .5 102 Sectio 2. De materia Sacramenti Paenitentiae. vendam imminentem a Domino poenam, quam ut haec paenitentiae opera homines eum vero animi dolore frequentent. Accedit ad haec, quod, dum satisfactione patimur pro peccatis, Christo lesu, qui pro peccatis nostris satisfecit, ex quo omnis nostra sufficientia est, con­ formes efficimur, certissimam quoque inde arrham habentes, quod, si compatimur, et glorificabimur. Neque vero ita nostra est satisfactio haec, quam pro peccatis nostris exsolvimus, ut non sit per Christum lesum; nam qui ex nobis tamquam ex nobis nihil possumus, eo coopé­ rante. qui nos confortat, omnia possumus. Ita non habet homo, unde glorietur, sed omnis gloriatio nostra in Christo est, in quo vivimus, in quo meremur, in quo satisfacimus, facientes fructus dignos paeni­ tentiae, qui ex illo vim habent, ab illo offeruntur Patri et per illum acceptantur a Patre" (Denzinger 1. c. 783). Et can. 13: „S. q. d. pro peccatis quoad poenam temporalem minime Deo per Christi merita satisfieri poenis ab eo inflictis et patienter toleratis vel a sacerdote iniunctis sed neque sponte susceptis, ut ieiuniis, orationibus, eleemo­ synis vel aliis etiam pietatis operibus, atque ideo optimam paenitentiam esse tantum novam vitam. A. S.“ (Denzinger 1. c. 801). 244. Damnata est haec Baii doctrina (Prop. LIN): „ Quando per eleemosynas aliaque paenitentiae opera Deo satisfacimus pro poenis temporalibus, non dignum pretium pro peccatis nostris offerimus, sicut quidam errantes autumant (nam alioqui essemus saltem aliqua ex parte redemptores); sed aliquid facimus, cuius intuitu Christi satis­ factio nobis applicatur et communicatur8 (Denzinger 1. c. 939) — (Prop. LXXVH): .Satisfactiones laboriosae iustificatorum non valent expiare de condigno poenam temporalem restantem post culpam con­ donatam" (Denzinger 1. c. 957). fl, * .» * 245. c) Ex his igitur certum est non solum opera bona iustorum habere in actu primo valorem ad satisfaciendum de condigno, sed etiam Deum in actu secundo acceptare haec opera in hunc finem. Ad hoc quidem a priori Deus non tenetur; nam iudex insistere potest, ut reus det eam poenam, quam iudex statuit, non quam ipse sibi elegit. Sed propter Christum Deus nostras satisfactiones acceptat loco earum poenarum, quas ipse statuit. 246. λ’aria exempla satisfactionum occurrunt in S. Scriptura. Ita Deus pepercit Ninivitis, quia ipsi operibus suis satisfecerunt pro pec­ catis (Ion. 3, 10). Daniel quoque dedit Nabuchodonosor regi con­ silium, ut redimeret poenas peccatorum eleemosynis (Dan. 4, 24). Achab „scidit vestimenta sua et operuit cilicio carnem suam ieiunavitque et dormivit in sacco et ambulavit demisso capite8, et Deus dixit: „Quia igitur humiliatus est, non inducam malum in diebus eius“ (3 Reg. 21, 27 sqq.). Et quoties prophetae exhortantur populum, ut w •I 3 Art. 4. De «niinfectione. Prop. XVII. 103 r» ad avertenda mala imminentia voluntarias satisfactiones subeant! (Cf. 1er. 18, 8. loel 2, 11 sqq. etc.) Idem constat ex praxi ecclesiae, quae semper fideles docuit bonis operibus placare iram divinam {Suarez, Disp. 37, sect. 1). Verumtamen notandum est non semper posse hominem suis operibus avertere poenas huius miae, quia ex his quaedam a Deo absolute decretae sunt (cf. Itcg. 12, 14 sqq. Ez. 14, 14 sqq). Item poenalitates huius vitae non omnes bonis operibus avertere possumus; nam omnibus patiendum et moriendum est. Neque constat, utrum Dens pro omni peccato statuat luendas poenas in hac vita tantum an in purgatorio tantum, sed hoc constat eum postulare aliquam poenam sive in hac vita sive in purgatorio luendam, ita tamen, ut eam velit potius debitis satisfactionibus in hac vita deleri (cf. Palmieri p. 416 sqq.). 'I ύ 247. Itaque absolute valent satisfactiones aut ad avertendas poenas temporales huius vitae aut ad redimendas poenas purgatorii, quod quidem non directe ex S. Scriptura sed ex Traditione constat. Ita T e r t u 11 i a n u s : „ Habes, cui satisfacias, et quidem volentem * (De Paenit. c. 7; 3/ 1, 1242). „In quantum non peperceris tibi, in tantum tibi, crede, Deus parcet* (1. c. c. 9; 3f 1, 1244). S. Cy­ prianus: „ Aliud est pro peccatis longo dolore cruciatuum emundari et purgari diu igne, aliud peccata omnia passione purgasse* (Ep. 55, n. 20; H 2, 638). S. Ambrosius: „Tanta est paenitentiae medi­ cina, ut mutare videatur suam Deus sententiam. In te est igitur, ut evadas; vult rogari Dominus, vult de se sperari, vult sibi supplicari* (De Paenit. 1. 2, c. 6, n. 48; 37 16, 509). . . . „Ipse nos flere vult, ut evadere possimus* (1. c. 1. 2, n. 49). S. Augustinus: „Nihil aliud agit, quem veraciter paenitet, nisi ut id, quod mali fecerit, im­ punitum esse non sinat. Eo quippe modo sibi non parcenti ille parcit, cuius altum iustumque indicium nullus contemptor evadit* (Ep. 153, al. 54, n. 6; 3/ 33, 656. Cf. Sermo 20, n. 2; 3f 38, 138). Cae­ sarius Arei at. : „Si nec in tribulatione Deo gratias agimus nec bonis operibus peccata redimimus, ipsi tamdiu in illo purgatorio igne moras habebimus, quamdiu supradicta peccata minuta tamquam ligna, faenum, stipula consumantur* (Sermo 104, n. 4, versus finem, op. S. Aug. ed. Benedict. V, 186, append.). S. Petrus Damianus: _Ne tibi blandiaris, si graviter peccanti levior paenitentia a nesciente vel a dissimulante sacerdote dictatur; cum in purgatorio perficiendum sit, quid­ quid hic minus feceris, quia dignos paenitentiae fructus quaerit Altissimus* (Sermo 2, de S. Andrea; 3/ 144, 831). Multa alia collegit Bellarminus, De Paenit. 1. 4, c. 9. Cf. Suarez, Disp. 37, sect. 9, n. 2. 248. d) Solent a theologis bona opera, quibus satisfacere possimus, in tres classes dividi : eleemosynam, ieiunium, orationem (cf. S. Thomas, Suppi, q. 15, a. 3). Ratio huius divisionis est haec: per satisfacti- ___ I{ t] - 111 'i*'* I 104 * · .♦* » tf Sectio 2. De materia Sacramenti Paenitentiae, onom debemus aliquid nostri dare Deo in compensationem. Habemus autem tria genera bonorum: bona fortunae, quae damus per eleemo­ synam: bona corporis, quae damus per ieiunium; bona animi, quae damus per orationem. Iterum : Satisfactio est ad sanandam con­ cupiscentiam. et quidem concupiscentiam oculorum per eleemosynam; concupiscentiam carnis per ieiunium; superbiam vitae per orationem. Aliter: Satisfactione homo sibi poenam infligit, privando se bono utili per eleemosynam; bono delectabili per ieiunium : et acquirendo bonum honestum cum labore per orationem. Tandem : Homo peccando laedit proximum, se ipsum, Deum. Ideo proximo subvenit per eleemosynam: castigat se per ieiunium; Deum honorat per orationem (cf. Hurter, Comp, theol. III. η. 502). Itaque nomine eleemosynae hic intellegitur omne opus misericordiae in proximum, nomine ieiunii quaelibet mace­ ratio carnis, nomine orationis omnis actus cultus divini. Sed si sunt aliqua bona opera, quae ad has classes non possunt redigi, non ideo non sunt satisfactoria: nam Cone. Trid. docet satisfieri „ieiuniis, orationibus, eleemosynis vel aliis etiam pietatis operibus" (sess. 14, can. 13). Non requiritur, ut haec opera sint supererogatoria, sed possunt esse praecepta; nam. ut Christiani pro peccatis satisfaciant, ecclesia praecipit ieiunium. Ratio est, quia praeceptum neque tollit libertatem neque moralem bonitatem neque poenalitatem (Suarez, Disp. 37, sect. 4, n. 3). Immo etiam per poenas extrinsecus illatas sed propter Deum libenter toleratas homo satisfacit. Ita C ο n c. Trid. (sess. 4, c. 9): .Docet praeterea tantam esse divinae muni­ ficentiae largitatem, ut non solum poenis sponte a nobis pro vindi­ cando peccato susceptis aut sacèrdotis arbitrio pro mensura delicti impositis sed etiam, quod maximum amoris argumentum est, tempo­ ralibus flagellis a Deo inflictis et a nobis patienter toleratis apud Deum Patrem per Christum lesum satisfacere valeamus" (Denzinger 1. c. 784). Licet enim hae poenae sint sine nostra voluntate inflictae, tamen, si voluntarie eas accipimus et Deo offerimus, licet non prae­ cise ex intentione satisfaciendi, nostrae fiunt, et ita sicut per eas mereri possumus, ita etiam satisfacere. Hoc constat exemplo Christi, qui etiam per poenas extrinsecus illatas satisfecit. 249. e) Ad satisfactionem eaedem condiciones requiruntur quae ad meritum, scii, ut actus sit liber, bonus, supematuralis, ab homine viatore iusto factus (cf. Suarez, Disp. 37, sect. 2 et 3). Poenalitas enim, quae praeter haec requiritur, semper ex natura rei adest. Sed quia satisfactio proximum fundamentum hahet in poenalitate operis, aliquod opus potest esse satisfactorium eo modo, quo non est meri­ torium. Communiter enim docent theologi actui externo nullum inesse valorem ad merendum proprium et distinctum a merito actus interni, a quo imperetur. Sed aeque communiter docent valorem satisfactorium augeri per opus externum, ita ut plus poenae remittatur ieiunanti Art. 4. De satisfactione. Prop. XVII. quam volenti ieiunare, si actus interni sunt pares. Quia enim actus externus auget poenalitatem, quae est fundamentum satisfactionis, ideo plus remittit poenae; nani aequum est eo minus puniri reum, quo plus poenae iam solvit. Semper tamen supponitur actum exter­ num aliquo modo procedere sive a voluntate praesente sive a volun­ tate praecedente, quia actus nullo modo voluntarius non potest esse satisfactory us {De Lugo, Disp. 24, sect. 4). 250. Pars II. Opera poenalia, a confessario imposita, satisfaciunt ex opere operato h Satisfactio enim est pars Sacramenti Paenitentiae et, licet non sit pars essentialis, quia nihil confert ad delendum reatum culpae, tamen est vera pars, sine qua Sacramentum non producit effectum suum integrum. Ad integritatem enim Sacramenti pertinet, ut non solam culpam sed etiam poenam deleat. Cone. Trid. (sess. 14, c. 2) docet ad plenam et integram peccatorum remissionem, qualem in Baptismo recipimus, nos posse etiam per Sacramentum Paenitentiae pervenire, sed non „sine magnis nostris fletibus et laboribus, ut merito Paenitentia laboriosus quidam Baptismus a Sanctis Patribus dictus fuerit1- {Denzinger 1. c. 775). Ergo satisfactio non solum habet valorem ex opere operantis sed etiam ex opere operato, quia est pars signi sacramentalis, ob quod Deus satisfactiones Christi nobis applicat. 251. Significat autem haec pars remissionem poenae, quia est punitio quaedam: nam eo ipso, quod quis poenam a indice iniunctam perfert, censetur liberari ab alia poena pro eodem crimine perferenda. „Dico igitur proprium et maxime indubitatum effectum ex opere operato huius satisfactionis esse remissionem alicuius poenae temporalis praeter illam, quae respondere posset ex opere seu merito operantis. Haec est com­ munis theologorum sententia“ (Suarez, Disp. 38, sect. 2, n. 2; cf. De Lugo, Disp. 25, sect. 2, n. 1 ; Bosco, Disp. 7. sect. 13, n. 17). Quamvis autem hic effectus partialiter iam obtineatur per solam acceptationem satisfactionis, tamen integer non habetur, antequam satisfactio actu praestita est. 252. Quanta poena remittatur per satisfactionem, solus Deus scit. Nam quod quidam dixerunt deleri semper omnem reatum poenae, etiamsi minima satisfactio imponatur, non est verisimile, quia Deus, quamvis sacerdoti dederit potestatem indicandi de mensura satisfac­ tionis, non tamen dedit absolute sed ita, ut servetur aequitas; neque enim sacerdos est supremus dominus sed inferior iudex. Unde si 1 Oppositum videtur docere I)om. Soto (In 4, d. 19, q. 1. a. 5) et nostris diebus Dr. Oswald (Sacraraentenlchre II, 184); sed est sententia singularis. r.\K Sectio 2. De materia Sacramenti Paenitentiae. 106 satisfactio minor est, quam iustitia divina postulat, aliquid poenae remanet; sin maior est, redundabit in thesaurum ecclesiae. r I* 253. Potest autem quaeri, utrum solum opus particulare impositum habeat virtutem satisfaciendi, an per illam formulam „Quidquid boni feceris et mali sustinueris" omnia nostra bona opera et perpes­ siones in genere eleventur ad satisfaciendum ex opere operato? Card, de Lugo docet haec verba esse meram deprecationem sicut et verba praecedentia .Misereatur tui", quia incredibile est post unam con­ fessionem statim omnia opera totius vitae nostrae habere valorem sacramentalem, et quia secus dicendum esset etiam merita B. V. Mariae et omnium sanctorum accipere virtutem sacramentalem (Disp. 25, sect. 4, n. 56). Sed hoc ultimum verum non est, quia solae actiones ipsius paenitentis sunt pars Sacramenti. Altera vero difficultas nulla est, quia non apparet, cur, si tota vita nostra est vere paenitentia, Deus non possit totam eam sacramentaliter elevare, donec poena post con­ fessionem remanens deleta sit. ,Longe probabilius et communius ex d. Thoma (Quodl. 3, a. 28) affirmant hanc elevationem" inquit S. Alphonsus Q. 6, n. 507; cf. Suarez, Disp. 38, sect. 6, n. 7), quia ec­ clesia non sine ratione verba illa adhiberi iubet. : - 254. Num vero satisfactio sacramentalis etiam causet gratiam ex opere operato, incertum est. Affirmat ut probabile Suarez (Disp. 38, sect. 2, η. 3), quia omne signum sacramentale est efficax gratiae. Negat Card, de Lugo (Disp. 24, sect. 1, n. 2) quia satisfactio non significat gratiam, ergo eam non causât. 255. Schol. 1. Nnm remissionem poenae temporalis etiam aliter obtinere possimus quam per opera poenalia. Intelleguntur opera poenalia, praecise quantum sunt poenalia. Quaeritur ergo, num removere possimus poenas peccatorum per alia quoque remedia quam per satisfactionem stricte dictam. Hoc videtur tuto affirmari posse saltem hoc sensu, quod possumus precibus seu merito congruo impetrare remissionem poenae. Nam propter inter­ cessionem Abrahae et merita iustorum Deus voluit parcere Sodomitis (Gen. 18, 23 sqq.). Ecclesia nos docet orare ad avertendas vindictas divinas; neque, ut patet, solam poenalitatem orationis credit ad hunc finem esse efficacem. Immo rogat Deum, ut per intercessionem B. Vir­ ginis et sanctorum animas e purgatorio liberet; sed sancti opera poenalia offerre non possunt (cf. S. Thomas, Supplem. q. 71, a. 11). Praeterea cum satisfactiones Christi objective exstent, nulla est ratio dicendi non licere nobis a Deo petere, ut has satisfactiones nobis applicare velit. Sic enim peccata non manent impunita, non magis quam si satisfactiones Christi in Sacramentis, Indulgentiis, Missa nobis applicantur. Certe remissio poenae non est excellentius donum quam r··· -ί · * - _ . Η ’1A * * · - * v. ♦ · . *. . ■»···* 1 Art. 4. De Hatiufactione. Prop. XVJL Schol. 1. 2. 107 multa alia, quae propter Christum per orationes impetrare possumus; cur igitur minus donum hac via obtinere non possimus? Unica res, quam constat nos oratione directe impetrare non posse, est gratia sanctificans, sive prima sive secunda; gloria autem gratiae respondet, ut alibi docetur (cf. De Lugo, Disp. 24, sect. 1, n. 20 sqq.). 256. Schol. 2. Num imus homo pro altero satisfacere possit. Imprimis certum est non posse unum satisfacere pro altero, quamdiu hic alter est in statu peccati mortalis; nam manente culpa non est locus remissioni poenae. Simul vero cum culpa poena aeterna remittitur propter merita et satisfactiones Christi. Ergo iustus tan­ tum pro iusto satisfacere potest quantum ad poenam temporalem. Potest quidem iustus orationibus suis placare indignationem divinam, qua Deus vult irasci peccatori, at haec non est satisfactio, qua iustitiae divinae satisfit, sed intercessio, qua propitiatio divina im­ petratur. Satisfactio est opus, quod non alteri, pro quo satisfit, sed quod Deo exhibetur. Consistit autem terminative in eo, quod desinit ius divinum exigendi poenas; neque vero producit aliquid in homine, pro quo satisfactio praestatur. Unde sicut unus alterius debita solvere vel pro eo restitutionem facere potest, ita etiam potest exhibere poenam, quam per se alter dare deberet. Nam poena nihil aliud est nisi com­ pensatio quaedam laesi honoris; quae compensatio, cum sit finita, non excedit necessario valorem operis satisfactorii, quod iustus exhibet. Ergo per actum iusti aequitati et iustitiae satisfieri potest. Hoc con­ stat exemplo Christi, qui pro peccatis aliorum satisfecit. 257. Non tenetur quidem Deus satisfactionem aliorum accipere, ut ostenditur in Tractatu de Incarnatione (n. 442), sed potest accipere, si vult. Atqui eum velle docet constans doctrina ecclesiae catholicae. Do­ cent enim SS. Patres et Concilia nos posse satisfacere pro animabus, quae sunt in purgatorio. Docent praeterea SS. Patres propterea tam utilem esse paenitentiam publicam, quia in ea omnes pro uno satisfaciant. E. g. Tertullianus: „Inter fratres atque conservos, ubi communis spes, metus, gaudium, dolor, passio, quia communis spiritus de com­ muni Domino et Patre. . . . Non potest corpus de unius membri ve­ xatione laetum agere, condoleat universum et ad remedium collaboret necesse est. ... Illi cum super te lacrimas agunt, Christus patitur, Christus Patrem deprecatur. Facile impetratur semper, quod Filius postulat" (De Paenit. c. 10; M 1, 1245). S. Ambrosius: ,Velut operibus quibusdam totius populi purgatur et plebis lacrimis abluitur, qui orationibus et fletibus plebis redimitur a peccato et in homine mundatur interiore. Donavit enim Christus ecclesiae suae, ut unum per omnes redimeret" (De Paenit. 1. 1, c. 15, n. 80, A/ 16, 490). Idem docent theologi, ut S. Thomas (Supplem. q. 13, a. 2) et alii apud .W4jp 108 ’ .·· · · Sectio 2. De materia Sacramenti Paenitentiae. Suarez (Disp. 48, sect. 2, η. 4). Idem Cat ο ch. Rom.: ,Tn eo summa Dei bonitas et clementia maximis laudibus et gratiarum actionibus praedicanda est. qui humanae imbecillitati hoc condonavit, ut unus posset pro altero satisfacere* (P. 2, c. 5, n. 76). 258. Ratio vero interna huius doctrinae est dogma Communionis Sanctorum. Omnes enim fideles sub Christo capite unum corpus con­ stituunt (1 Cor. 12, 12). Non possunt autem membra unius corporis ita inter se esse separata, ut unum alterum non iuvet, sed „pro in­ vicem sollicita sunt; et si quid patitur unum membrum, compatiuntur omnia membra, sive gloriatur unum membrum, congaudent omnia membra" (1 Cor. 12, 25. 26). Cum igitur ex conceptu satisfactionis nulla appareat repugnantia, cur communicari non possit, et ex altera parte tanta sit inter membra corporis mystici Christi unitas, ut satis­ factionem communicari conveniat, censendus est Deus velle, ut revera hic caritatis actus ab uno membro erga alterum membrum fieri possit et fiat. 259. Disputant theologi, num acceptatio Dei infallibiliter fiat. Com­ muniter affirmant, ut Suarez (Disp. 48, sect. 3, η. 3) et De Lugo (Disp. 26. sect. 1. η. 5): nam, ut ait S. Thomas, „affectio caritatis in eo, qui pro amico patitur, facit magis satisfactionem Deo acceptam, quam si pro se pateretur ; illud enim est promptae caritatis, hoc autem necessitatis* (Contra gent. 1. 3, c. 158). His suppositis patet posse confessorium concedere, ut alius atque ipse paenitens satisfactionem iniunctam persolvat, saltem quoad partem: nam aliqua satisfactio paenitentis ipsius est pars integralis Sacramenti et ideo omitti non debet, et praeterea satisfactio est etiam poena medicinalis, quod esse non potest, nisi ipse paenitens satisfacit. Pro­ scripta autem est haec propositio: ,Paenitens propria auctoritate sub­ stituere sibi alium potest, qui loco ipsius paenitentiam adimpleat" {Denzinger 1. c. 986). Ratio est, quia indicis est, non rei, decernere poenam et modum poenae (cf. Palmieri, Thes. 39). Prop. XVIII. Satisfactio imposita et ante et post absolu­ tionem impleri potest. Pars I. Satisfactio ante absolutionem impleri potest. 260. Dubitatio de hac re inde oriri potest, quod paenitens ante ab­ solutionem est vel saltem potest esse et saepe supponitur esse in statu peccati mortalis. Opus autem peccatoris nihil valet ad satisfaciendum. At hic distinguendum est, quid satisfactiones possint ex opere operantis et quid ex opere operato. Ex opere operantis opera omnia honesta peccatoris nihil aliud possunt efficere, nisi ut eum melius disponant Art. 4. Do satiefnctiono. Prop. XVI11, 109 ad gratiam suscipiendam. Quo melius autem dispositus est. ad gratiam, eo abundantiorem gratiam recipit, et eo plus etiam poenae temporalis remittitur. Solebant antiquitus vel ipsi Catechumeni per paenitentiae multas praeparari ad Baptismum, ut maiorem gratiam ex Sacramento haberent. Directe autem delere poenas temporales ex opere operantis non possunt opera facta in statu peccati mortalis. Posse autem satisfactionem habere effectum suum ex opere operato non est cur negetur; nam, cum hunc effectum non habeat, priusquam per formam determinetur ad esse sacramcntale, et cum statim cum forma sacramentali adsit status gratiae, eo ipso etiam tunc satisfactio praestita erit signum sacramentale movens Deum ad remittendam poenam (cf. Suarez, Disp. 38, sect. 2, η. 5, et sect. 8, η. 5). Satisfactio impleri potest post absolutionem. 261. Hoc negarunt lansenistae (ut Arnoldus in libro De frequenti ιιϊϊί Communione), qui docebant satisfactionem omnino implendam esse ante absolutionem. Sed thesis nostra sufficienter probatur ex praxi ecclesiae, quae per tot saecula universaliter observata est, implendi satisfactionem post absolutionem. Impium enim est dicere totam ecclesiam abusum omnibus notum constanter permisisse in receptione huius Sacramenti. Merito igitur damnata est· opposita doctrina lansenistarum. Ita ab Alexandro VIU. die 7. Dec. 1690. Prop. XVI.: „ Ordinem prae­ mittendi satisfactionem absolutioni induxit non politia aut institutio ecclesiae sed ipsa Christi lex et praescriptio, natura rei id ipsum quodammodo dictante" (Benzinger 1. c. 1173). Prop. XVII.: „Per illam praxim mox absolvendi ordo Paenitentiae est inversus" (Denzinger 1. c. 1174). Deinde cum Synodus Pistoriensis renovare studeret hanc doctrinam, Pius VI. eam rursus reiecit. Prop. XXXV.: Doctrina haec. ,quatenus innuit paenitentias, quae imponuntur adimplendae post ab­ solutionem, spectandas potius esse velut supplementum pro defectibus admissis in opere nostrae reconciliationis quam ut paenitentias vere sacramentales et satisfactorias pro peccatis confessis; quasi, ut vera ratio Sacramenti non nudum nomen servetur, oporteat de via ordinaria, ut actus humiliationis et paenitentiae, qui imponuntur per modum satisfactionis sacramentalis, praecedere debeant absolutionem: falsa, temeraria, communi praxi ecclesiae iniuriosa, inducens in errorem haereticali nota in Petro de Osma confixum" (Denzinger 1. c. 1398). Hic scii. Petrus de Osma· (Oxoniensis) a. 1479 a Six to IV. damnatus erat ob eandem doctrinam: „Non sunt absolvendi paenitentes nisi peracta prius paenitentia iis iniuncta" (Benzinger 1. c. 614). Pars II. 262. Deus ipse Davidi prius remisit peccatum et dein postulavit poenam temporalem, et apud Ezechielem testatur se dimittere pec­ catum eo die, quo iniquus conversus fuerit ab iniquitate sua (Ez. 33, 12). ·«* 110 Sectio 2. De ma te ri n Sacramenti Paenitentiae, Ergo ecclesia hoc exemplum Dei sequi potest et statim peccatori dis­ posito remittere peccata, licet postea poenae solvendae sint. Ea enim satisfactio latius dicta, quae necessario absolutionem praecedere debet, i. e. retractatio peccati et voluntas compensandi iniuriam commissam, habetur per ipsam contritionem et confessionem. Debere autem ante absolutionem etiam omnem poenam temporalem deletam esse, eo minus postulari potest, quia homo sine speciali revelatione numquam scit, num pro tota poena temporali satisfecerit. f 263. Schol. Utrum in veteri ecclesia absolutio sacramentalis data sit ante au post satisfactionem impletam. Imprimis certum est interdum datam esse absolutionem, antequam tota paenitentia impleta esset, scii, in casu urgentis necessitatis. Ita tempore imminentis mortis sic concedebatur sacra Communio, ut tamen paenitens, si reconvalesceret. satisfactionem perficere deberet. Inno­ centius I. ad Decentium episcopum scribit: „Si quis aegritudinem incurrerit atque usque ad desperationem devenerit, ei est ante tempus Paschae relaxandum, ne de saeculo absque Communione discedat' (Ep. 1, al. 25, c. 7; M 20, 559). Similiter Leo M., Ep. 108, n. 4. Item tempore persecutionis lapsis Eucharistia dabatur, ut scribit Cyprianus: .Nunc non infirmis [quibus semper dandam Commu­ nionem brevi ante dixerat] sed fortibus pax necessaria est, nec morientibus sed viventibus communicatio a nobis danda est, ut, quos excitamus et hortamur ad proelium, non inermes et nudos relinqua­ mus, sed protectione sanguinis et corporis Christi muniamus “ (Ep. 57 ad Cornelium, n. 2; H 2. 651). Idem sanctus testatur etiam con­ cessam esse Communionem iis, de quibus timendum erat, ne nimis longa paenitentia territi ad haereticos deficerent (Ep. 55, al. 52 ad Antonian., n. 15: H 2, 634). 264. Ad solvendam autem quaestionem, utrum extra hos vel similes casus absolutio sacramentalis communiter data sit ante an post per­ actam integram paenitentiam, imprimis distinguendum est inter paeni­ tentiam publicam et privatam. Nam ex eo, quod forte in paenitentia publica non dabatur absolutio nisi post expletam satisfactionem, non sequitur idem servatum esse in paenitentia privata. Certum est igitur in paenitentia publica aliquam absolutionem datam esse in fine tantum temporis paenitentiae assignati. Eratne autem haec absolutio sacramentalis an fori externi, ut est absolutio ab excommunicatione? 265. Multa sunt, quae omnino suadeant hanc absolutionem non fuisse sacram entaiem. Indubitata est enim doctrina catholica a quoquamqui sacerdos non sit. absolutionem sacramentalem dari non posse. Atqui haec absolutio interdum dabatur a diaconis, ut discimus ex Cy- ’Ai Art. 4, De «idinfactione. Prop. XVIII. Schol. Ill piiano: „Quoniiini video facultatem veniendi ad vos nondum esse et iam aestatem coepisse, quod tempus infirmitatibus assiduis et gravibus infestat, occurrendum puto fratribus nostris, ut, qui libellos a iiiatyribus acceperunt et praerogativa eorum apud Deum adiuvari pos­ sunt, si incommodo aliquo et infirmitatis periculo occupati fuerint, non exspectata praesentia nostra apud presbyterum quemcumque prae­ sentem vel, si presbyter repertus non fuerit et urgere exitus coeperit, apud diaconum quoque exomologesim facere delicti sui possint, ut manu iis in paenitentiam imposita veniant ad Dominum cum pace, quam dari martyres litteris ad nos factis desideraverunt" (Ep. 18; II 2, 523). Hic igitur dicitur eadem reconciliatio per diaconum dari posse, quam ipse episcopus publice dare solebat. Prorsus autem impro­ babile est, quod Morinus (De Paenit. 1. 8, c. 23) putat, diaconis ibi con­ cessam fuisse facultatem sacramentaliter absolvendi, cum ipse concedat Patres latinos et graecos docuisse hoc non posse fieri (cf. Frank, Bussdisciplin p. 242 sqq. 807 sqq.J, et cum hic apertus fuisset error in fide. 266. Praeterea necesse non erat episcopus, qui paenitentes absol­ veret, eorum quoque confessiones audiret, immo sunt ordines paenitentiales, in quibus expresse praescribitur, ut sacerdotes prius confes­ siones paenitentium audiant, dein episcopus paenitentes reconciliet (cf. Martine, De antiq. eccl. rit. I, 295). Atqui nemo potest absolu­ tionem sacramentalem dare, nisi qui paenitentis confessionem audivit. Ergo illa publica reconciliatio non erat absolutio sacramentalis. 267. Porro credibile non est paenitentes obligatos fuisse ad eadem peccata bis confitenda, id quod fieri debuit, si inter confessionem, quae fiebat initio paenitentiae, et absolutionem multi forte anui intercede­ bant. Moque credibile est veterem ecclesiam voluisse relinquere paenitentem per multos annos in statu peccati et sine ulla spe per gravis­ sima satisfactionis opera quicquam pro caelo merendi, et in gravissimo periculo perdendi salutem per inopinatam mortem. 268. Quare potius admittendum videtur formula illa, quae in ordini­ bus paenitentialibus omnibus statim post confessionem adhibenda prae­ scribitur, paenitentes fuisse absolutos. Nam verba huius formulae omnino significant remissionem peccatorum, neque alia verba in illis ordini­ bus ostendi possunt, quibus ratio absolutionis potiore iure ascribatur. Quod autem hae formulae in omnibus ordinibus occurrunt, signum est hos ritus secundum substantiam ex antiquitate esse traditos. Hoc etiam eo suadetur, quod Graeci, qui multos veteres ritus retinuerunt, solent paenitentes graviorum criminum reos statim post confessionem absolvere sed iis sacram Communionem interdicere, donec certas satisfactiones perfecerint, quibus expletis nova reconciliatione ad sacram Communionem admittuntur. ■ 1)2 Sectio 8. Do forma Sacramenti Paenitentiae. His aliisque rationibus nixi inulti viri eruditi consuerunt etiam in publica paenitentia absolutionem sacramentalein datam fuisse statiin post confessionem, alteram vero reconciliationem publicam fuisse tantum canonicam seu fori externi. Ita post multos alios nostra aetate Card. IFisrmun (Die vornehmsten Lehren und Gebriiuche der kathol, Kirche p. 443), Frank (Bussdisciplin p. 811 sqq.), Palmieri (Do Paonit. p. 459 sqq.), Hurter (Comp, theol. dogm. III, 454 nota), Probst (Sacramento p. 367 sqq.), Schmitz (Katholik 1885, I, 357). 269. Quod vero paenitentiam privatam attinet, ne umbra quidem argumenti exsistit ad probandum absolutionem a confessione com­ muniter separatam fuisse. Hoc interdum potuisse fieri non est negan­ tium, sicut etiam hodie interdum fit. Sed quaestio est, num com­ muniter ita factum sit, et hoc negandum putamus. Quamvis enim argumenta peremptoria ex neutra parte adsint, videtur tamen ea pars admittenda, quae non cogit nos ad vana statuenda, quae valde im­ probabilia sunt et cum catholica sentiendi ratione vix ac ne vix quidem conciliari possunt. SECTIO III. u DE FORMA SACRAMENTI PAENITENTIAE. Prop. XIX. Forma Sacramenti Paenitentiae consistit in verbis: „Ego te absolvo“ vel aliis aequivalentibus. 270. Nota: Post materiam consideranda venit forma Sacramenti Paenitentiae. Quia vero maxima varietas apparet in modo enuntiandi hanc formam, prius eligimus unam formam, de cuius valore nemo dubitare potest, ut hac considerata de aliis facilius iudicare possimus. Haec autem est forma, quae praescribitur in universa ecclesia latina. Tenor huius formae hic est: „Dominus noster lesus Christus te absolvat, et ego auctoritate ipsius te absolvo ab omni vinculo ex­ communicationis, suspensionis et interdicti, in quantum possum et tu indiges. Deinde ego te absolvo a peccatis tuis in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Amen* (Rit. Rom. [edit. Ratisb. 1884] p. 57). Praecedunt quidem et sequuntur etiam alia verba; sed cum Rituale dicat in confessionibus frequentioribus ea omitti posse, patet ea non esse essentialia. Porro ex verbis allatis quaedam significant absolutionem a cen­ suris, quae ad cautelam in omni confessione addi solent, sed non sunt pars formae sacramental is, quia non significant remissionem peccato­ rum. Similiter verba ,Dominus noster lesus Christus te absolvat* non sunt aliud atque oratio quaedam praevia, non sententia iudicialis, Prop. XIX. 113 quippe quae enuntietur illis verbis: «Ego te absolvo*. . . . Ergo a verbis: , Ego te absolvo", incipit essentialis forma huius Sacramenti, ut etiam ex argumentis patebit. Deinde vero videndum est, num omnia a verbo ,Ego" usque ad verbum _Arnen" (exclusive) sint de essentia. Quae in thesi dicuntur de verbis aequivalentibus, intellegenda sunt secundum ea, quae dicuntur de forma Sacramentorum in Tractatu de Sacramentis in genere (n. 225). 271. Arg. 1. Ex Conciliis. Cone. Florent, docet: „Forma huius Sacramenti sunt verba absolutionis, quae sacerdos profert, cum dicit: Ego te absolvo . . .“ (Denzinger 1. c. 594)’. Cone. Trid. (sess. 14, c. 3): „Docet praeterea sancta Synodus Sacramenti Paenitentiae formam , in qua praecipue ipsius vis sita est, in illis ministri verbis positam esse: Ego te absolvo etc., quibus quidem de ecclesiae sanctae more preces quae­ dam laudabiliter adjunguntur; ad ipsius tamen formae essentiam nequaquam spectant, neque ad ipsius Sacramenti administrationem sunt necessariae" (Denzinger 1. c. 776). 272. Arg. 2. Ex consensn theologorum. Nullus theologus dubitat, quin verba allata sufficiant ad hoc Sacramentum ex parte formae. Ita S. Thomas (3, q. 84, a. 3), Scotiis (In 4, d. 14, q. 4, n. 4) et utriusque discipuli, theologi Soc. lesu. ut Suarez (Disp. 19, sect. 1), de Lugo (Disp. 18, sect. 1, n. 8 sqq.): item S. Alphonsus (1. 6, n. 430), alii. Disputant autem theologi, num omnia verba formae illius essen­ tialiter requirantur, et imprimis illa verba: _In nomine Patris". Affir­ mat Durandus (In 4, d. 22, q. 2), cuius sententiae duo vel tres alii favere videntur. Sed reliqui omnes theologi docent ut sententiam omnino certam haec verba non essentialiter requiri. Quae communis sententia etiam docet verba: „a peccatis tuis", non esse ad valorem necessaria, quamvis nonnulli, praecipue ex Casuistis, contrarium doceant. Itaque spectata sola auctoritate theologorum omnino certum est suffi­ cere haec verba: «Absolvo te a peccatis tuis", et longe probabilius etiam sola haec: «Absolvo te." 273. Arg. 3. Ex Ratione. Dia forma requiritur et sufficit, quae significat iudicialem absolu­ tionem a peccatis. Atqui verba allata ex Rituali Rom. habent hanc significationem. Ergo sine dubio sufficiunt. Sunt enim verba, qualia in omni indicio adhibere solent, quando reus absolvitur, et nisi his verbis sententia iudicialis enuntiatur, nulla inveniri possunt, quae sint apta ad hunc finem. Neque etiam sine ratione videtur potius dici: .Absolvo te" quam .Remitto tibi peccata tua", quia licet hae duae Peseh, Praelectiones dogmaticae. VII. 8 } Ill Sectio 8. De fûruia Sacramenti Paenitentiae. phrases possint idem significare, tamen, cum verbum remittendi etiam ab eo. qui non est index, usurpari possit, verbum absolvendi, saltem ex usu, magis significat actum iudieialem. 274. Invocatio vero Sanctissimae Trinitatis non est de essentia formae, quia neque ex natura rei pertinet ad sententiam iudieialem, neque a Christo indicata est in institutione huius Sacramenti, neque ex doc­ trina vel praxi ecclesiae essentialis censeri potest, quia multae formae exstant, in quibus haec invocatio non habetur. S. Thomas: ..Quia tamen sacerdos sicut minister absolvit, convenienter apponitur aliquid, quod pertinet ad primam auctoritatem Dei. . . . Quia tamen hoc non est determinatum ex verbis Christi, sicut in Baptismo, talis appositio relinquitur arbitrio sacerdotis" (3, q. 84, a. 3 ad 3. Cf. Suarez, Disp. 19, sect. 1. η. 19). .Ai d 275. Similiter verba „a peccatis tuisu non videntur essentialia; nam supposita confessione sola verba: .Absolvo te" habent significationem sufficienter determinatam. quia referuntur ex natura rei ad peccata accusata. Hoc etiam valet in indicio humano, in quo non necessario in sententia iudiciali culpa rei exprimi debet. A fortiori idem valet in hoc indicio, quia verbum: .Absolvo te" super peccatorem absolute prolatum significat restitutionem gratiae sanctificantis, qua omnia peccata delentur (cf. De Lugo, Disp. 13, sect. 1, n. 17 sqq.). 276. Persona vero, quae absolvitur, aliquo modo debet indicari, quia sententia iudicialis debet in determinatum subiectum ferri. Attamen sufficit. si quomodocumque subiectum indicatur. Quocirca videtur valere forma: Absolvo a peccatis -tuis·, quia per illud „tuis“ sub­ iectum significatur, cum a suis peccatis is tantum absolvi possit, cuius haec peccata sunt. Ita De Lugo 1. c. n. 26. Nihilominus patet, si fonna praescripta est ab ecclesia, omnem formae mutationem privata auctoritate factam plus minus ve esse peccaminosam, et quidem graviter vel leviter pro materiae gravitate et pro periculo reddendi Sacramentum dubium (Suarez, Disp. 19. sect. 1, η. 24). 277. Schol. 1. Quis sit proprius sensus horum verborum: ,,Ego te absolvo a peccatis tuis.“ Ratio difficultatis in eo est, quod haec verba applicari possunt hominibus, qui iam sunt absoluti a peccatis, vel qui non sufficienter dispositi sunt ad iustificationem, quamquam eorum dispositio sufficit ad valorem Sacramenti. Nam etiam in hoc casu verba debent verum suum sensum retinere. 1. Secundum Petrum Lombardum (4, d. 18, n. 6) sensus esset: -Declaro te a Deo absolutum esse a peccatis." Quam expli- Prop. XIX. Schol. 1. 115 cationem Richardus Victorinus dicit ,frivolam et ridendam potius quam refellendam* (Do potest, ligandi et solvendi c. 12; 3/ 196, 1168). S. Thomas eam ita refutat: Sacramenta Novae Logis non solum significant, sed etiam efficiunt, quod significant. Unde qui dicit : Ego te absolvo, hominem absolutum a peccatis ostendit non solum significative sed etiam effective. Hinc etiam fit, ut sacerdos proferat haec verba, non quasi de re incerta; nam Sacramenta habent de se certum effectum ex virtute passionis Christi, licet hic effectus possit impediri ex parte recipientis. Unde S. Augustinus ait: -Non erit turpis neque difficilis post perpetrata atque purgata adulteria recon­ ciliatio coniugum, ubi per claves regni caelorum non dubitatur fieri remissio peccatorum* (De adult, coni. 1. 2, c. 9; 3/40, 476). Neque requiritur specialis revelatio ad habendam hanc indubitatam certitu­ dinem, sed sufficit universalis revelatio fidei de efficacia Sacramento­ rum (3, q. 84, a. 3 ad 5). Quod autem minister Sacramenti non potest esse absolute certus de dispositione paenitentis, nihil aliud ostendit nisi intentionem ministri semper hanc tacitam condicionem annexam habere: dummodo debita dispositio ex parte subiecti adsit, seu: nisi ponatur obex. Hoc autem valet non solum de absolutione sed de aliis quoque Sacramentis. Ceterum explicatio Petri Lombardi vix conciliari potest cum iis, quae docentur a Concilio Trid. (sess. 14, cap. 6 et can. 9; Denzinger 1. c. 781. 797). Alii autem modi explicandi, ut: ..Ego te absolvo ab obligatione pec­ cata subiciendi clavibus ecclesiae* — -Ego te absolvo a poena aeterna vel a poena temporali*, quos refert Suarez (Disp. 19, sect. 2), refutatione non indigent, quia aperte pugnant cum doctrina hactenus stabilita. 278. 2. Nihilominus difficultas manet, quis sit verus sensus verbo­ rum in casu, in quo absolutio datur homini, qui iam est in statu gratiae. Secundum S. Thomam sensus est: Sacramentum absolu­ tionis tibi impendo* (3, q. 84, a. 3 ad 5), id quod verum est, etiamsi Sacramentum datur homini, qui est in statu gratiae. Hanc explicationem P. Suarez admittit, sed putat eam ulteriore declaratione indigere, -suas enim patitur difficultates*, primo quia .forma Sacramenti non significat quasi reflexe collationem ipsius Sacra­ menti, sed directe significat suum effectum*, et secundo, -quia iuxta hanc interpretationem non est necesse ad veritatem huius formae, quod conferat homini aliquem effectum, sed solum, ut conferat ipsum Sacramentum". Hoc autem admitti nequit. Sacramentum igitur Paeni­ tentiae debet significare suum effectum; effectus autem est infusio gratiae, qua delentur peccata. Ergo recte exponuntur illa verba: ,Ego tibi gratiam sanctificantem confero, remissivam peccati, quan­ tum est ex se.* Cum hac autem explicatione facile conciliatur ex­ plicatio sancti Thomae; nam, quia effectus huius formae semper e con­ dicione pendet: -Nisi paenitens obicem ponat*, recte dicitur haec 8* < |i Ip-* W Λ» 116 SecKo 3. De forma Sacramenti Paenitentiae, forma in omni casu vera esse secundum hunc condiciomitam accep­ tionem, seu, quod idem est, forma dicitur conferre gratiam, quantum est ex parte Sacramenti. .Et in eundem sensum exponenda est sen­ tentia S. Thomae supra relata. . . . Non enim sensit significatum quasi obiectivum huius formae esso applicationem seu exhibitionem huius Sacramenti . . . sed illis verbis significavit . . . hanc formam significare efficaciam absolutionis, quantum est ex se, et hoc est signi­ ficare exhibitionem Sacramenti ex se remissivi peccatorum. non in actu signato sed in actu exercito. Et ita exponunt S. Thomain omnes Themistae" (Suarez, Disp. 19, sect. 2. η. 13 sqq.: Disp. 18, sect. 1, η. 10). 279. Haec autem explicatio Patris Suarez non omnino placet Car­ dinali de Lugo, quia verba absolutionis ,ex hominum institutione non habent significare gratiae collationem sed remissionem debiti et solutionem vinculi: ergo licet in hoc Sacramento causent gratiam, ipsa tamen de se non id significant". Unde si objective plures exsi­ sterent modi remittendi peccata, e. g. cum gratiae infusione aut sine gratiae infusione, verba absolutionis nullum ex his determinate signi­ ficarent: sed solum ideo, quia unus tantum modus exsistit, necessario hunc quoque modum significant. Distinguit igitur Cardinalis ita: .Verba absolutionis ex nativo suo valore, quem etiam in Sacramento retinent, significant solutionem a peccatis; secundum positivam vero institutionem Christi significant semper gratiam, per quam in hoc ordine peccata mortalia remittuntur. Iam si quaerimus, quid verba sacramentalia directe significent, haec quaestio refertur ad verba, ut verba humana sunt, non ad significationem, quam praecise ut signum sacramentale habent, et quae potius provenit ex obiecto, circa quod verba versantur. Nam directa significatio est ea, quam verba ex se et in omni casu habent: indirecta ea, (piae verbis accedit, quia in certo casu significatum directum cum altera re inseparabiliter nectitur, ita ut propter hunc nexum haec altera res conotetur. Adaequata igitur explicatio debet utrumque sensum efferre : Ego tibi remitto pec­ cata per infusionem gratiae" (De Paen. disp. 13, sect. 3, n. 71 sqq.). Haec sententia Cardinalis de Lugo placet, quia quaestionem modo maxime naturali et perspicuo solvit, et quia simul omnibus difficilitatibus satisfacit. Quomodo autem haec expositio vera maneat, etiamsi agitur de peccatis iam remissis, supra explicatum est in Prop. XIV (cf. Palmieri p. 122 sq.). Putat quidem De Augustinis: Si haec sententia vera est. .inferre debemus, ergo peccati remissio (quae directe significatur) antecedit gratiam (quae indirecte significatur), cum tamen causa formalis unica nostrae justificationis sit gratia iuxta Cone. Trid. sess. 6, c. 7, et omnis formae veteris privatio formae novae inductione posterior censeatur" (De Paen. p, 292 sq.). Sed respondendum est : Remissio peccatorum directe nihil significat homini i i Prop. XIX. Scliol. 2, 117 internum, sed significat Deum cedere iuri suo odio habendi et puniendi istum hominem. Haec autem cessatio irae divinae ratione praecedit collationem gratiae, et in alio ordine rerum posset esse sine gratiae collatione. Ergo manet vora sententia Cardinalis de Lugo. 280. Ex dictis etiam clarius patet sensus illius distinctionis iam supra (Prop. XIV, Scliol. 2) indicatae: remitti peccatum aut directe aut indirecte. Directe remittitur, quod secundum nativum sensum est obiectum illorum verborum: „Ego te absolvo4·, ergo ita remittuntur peccata clavibus subiecta; indirecte remittitur, quod quidem clavibus non est subiectum, sed deletur per gratiam potestate clavium datam. 281. Schol. 2. De absolutione condicionata. Quamvis in omni absolutione aliquo modo inclusa sit illa con­ dicio: aiiisi adsit obex", tamen nequaquam semper absolutio condicionate danda est, cum hac ratione modus a Christo institutus mutetur in alium. Sic etiam in indicio civili inclusa est haec condicio: „dummodo testes vera dixerint/ Neque tamen haec condicio expresse ad­ ditur. — Ex altera parie condicionata forma adhiberi potest et debet, quando confessarius non sufficienter certus est de valore suae ab­ solutionis, et tamen urgens ratio adest tentandi absolutionem. Haec expressa additio condicionis tunc fit solum propter reverentiam Sacra­ menti, quatenus sacerdos protestatur se nolle exponere Sacramentum periculo nullitatis. Quare nullius momenti est obiectio doctoris Berlage contra absolutionem condicionatam (Theolog. dogm. ΥΠ, 624), qui putat condicionem addi esse inutile, cum semper tacite includatur. Xam condicio, quae ex natura rei semper includitur, refertur ad rem Sacramenti: „Do tibi gratiam, in quantum possum ex mea parte.41 Condicio, quae interdum expresse additur, refertur ad ipsum signum sacramentale : ..Volo Sacramentum conficere, si paenitens capax est recipiendi effectus.u 282. Alteram obiectionem movent, quod sententia iudicialis non potest valide ferri in forma condicionata. Sed hoc dictum sic universaliter prolatum verum non est; nam etiam in indicio saeculari interdum similes sententiae feruntur: „Nisi haec feceris intra unum mensem, hanc mulctam dabis.44 A quibusdam videtur confundi indicium, ut est actus intellectus componentis vel dividentis ideas, et indicium, ut est sententia iudicialis. Nam dicunt indicium confessarii, num paenitens sit dispositus, esse ipsam actionem iudicialem. At hoc non est verum, cum sit merum praerequisitum ; et praecise, quia sacerdos nescit, num hoc praerequisitum sufficienter adsit, sententiam condicionate fert. Quia autem est condicio de praesenti, et quia pertinet ad forum in­ ternum, in quo Deus ipse sententiam exsequitur secundum ea, quae objective vera sunt, nihil obstat haec condicio validitati sententiae. à5 ΛΛ 118 Sectio 8. De forma Sacramenti Paenitentiae. Licet igitur in indicio forensi inepta sit haec sententia: .AdiudiCo domum Petro, si ius ad illam habet", quia tunc nemo scit, nom domus sit Petri : nequaquam idem valet de sententia: „ Absolvo te, si dispositus es", quia Deus, qui hanc sententiam exsequitur, scit, quid obiective verum sit. Prop. XX. Forma absolutionis secundum sensum debet esse indicativa, licet secundum modum loquendi possit esse deprecativa, nisi obstet praeceptum ecclesiae. 283. Magna difficultas inde oritur, quod multi theologi docent for­ mam Sacramenti Paenitentiae non valere, si proferatur modo deprecativo, et nihilominus ex altera parte historice videtur constare for­ mam deprecativam saepe fuisse et adhuc esse in usu. Ut’igitur hanc rem. quam maxime fieri potest, elucidemus, quattuor statuemus: 1. formam debere esse formaliter indicativam ; 2. formam posse esse materialiter deprecativam ; 3. formam materialiter deprecativam fuisse reapse in usu ; 4. posse ecclesiam efficere, ut una tantum forma sit valida. Pars I. Forma Sacramenti Paenitentiae debet esse formalité? indicativa. 284. Sensus est: Sacerdos debet formam absolutionis ita proferre, ut significet se sua potestate ministerial! peccata remittere neque solum ut hominem privatum rogare Deum, ut ipse paenitcnti peccata remittere velit. Arg unient u-ni: Absolutio est actus iudicialis; atqui mera pre­ catio non est actus iudicialis: ergo absolutio debet fieri in forma non mere deprecativa sed indicativa. Christus enim non dixit: Pro quibus oraveritis, eorum peccata remittentur, sed quorum peccata remi­ seritis, remissa sunt. Ad alterum vero textum: .Quodcumque solveris super terram . . .“ (Matth. 16. 19) S. Thomas notat: „In Sacramento Paenitentiae verba Scripturae, quae maxime sunt sectanda, non faciunt mentionem de aliqua deprecatione, sed magis verbo indicativo utitur; non enim dixit : Quaecumque petieris esse solvenda, erunt soluta, sed : Quaecumque solveris, erunt soluta. Si ergo illa tantum dicuntur esse soluta, quae habens claves solverit, qui autem petit aliquid esse sol­ vendum. non solvit, miror, qua temeritate aliquis asserat esse solu­ tum, quem habens claves non significat se solvere, sed solum rogat esse solvendum14 (Opusc. 18, al. 22, c. 1: Edit. Vives, vol. 24, p. 418). Oppositam vero sententiam vocat s. doctor „praesumptuosam“, quia repugnat evangelicis dictis, et quia illi sententiae obstat communis consuetudo tali forma utentium, cui aliquem contrariari non parvae praesumptionis est, et quia obstat ,communis sententia magistrorum Prop. XX. 119 Parisiis legentiumSed notandum o«t S. Thornam haec dixisse contra aliquem, qui affirmaverat formam indicativam non esse ad­ hibendam; neque vero in eam quaestionem inquirit, num possibilis sit vel in usu fuerit aliqua forma materialiter deprecativa, quae ad va­ lorem sufficiat. — Formam indicativam ad valorem Sacramenti neces­ sariam esso longe communior theologorum sententia docet. Cf. Suarez (Disp. 19, sect. 1, n. 25) et De Lw/o (Disp. 13, sect. 4). Pars II. Forma Sacramenti Paenitentiae per se potest esse materialiter deprecativa. 285. Sensus est: Non absolute requiritur, ut verba secundum gram­ maticalem constructionem modo indicativo proferantur. Nam forma indicativa ad hoc necessaria est, ut significetur actus iudicialis sacer­ dotis; sed hic actus etiam significari potest verbis grammaticaliter non indicativis. Exempli gratia haec forma: „ Absolvat te Deus per (hoc) meum ministerium", quamvis verbis deprecatoriis proferatur, tamen diserte significat ministerium sacerdotis. Quare rationabiliter dubitari nequit, quin haec forma per se sit valida. Recte enim notat P. Suarez n eadem verba materialiter sumpta, quae possunt pro­ ferri in sensum deprecandi, proferri posse modo et intentione im­ perandi; in quo sensu erunt aequipollentia et consequenter etiam sufficientia, quia practice significant efficiendo talem effectum" (Disp. 19, sect. 1, n. 23). 286. Unde concludendum est posse verba deprecatoria etiam valere, licet non addatur illud: _,per meum ministerium"; nam hunc sensum verba non solum habere possunt eo, quod hoc diserte addatur, sed etiam ex circumstantiis et communi acceptione hominum. Sicut enim per verba: „ Baptizatur vel baptizetur servus Christi", sufficienter ex­ primitur potestas ministerialis, ita non apparet, cur verbis: ,Absol­ vatur servus Christi a peccatis", vel similibus non aeque bene exprimi possit potestas ministerialis. Supposita vero in ministro Paenitentiae intentione judicialiter absolvendi et hac mente formam proferendi, obiectivus sensus formae maxime ex usu pendet. Itaque si quando ec­ clesia publice approbet formam grammaticaliter deprecativam, cum ex altera parte doceat absolutionem esse sententiam iudicialem, omnes fideles formam deprecativam ita intellegent, ut simul credant se sen­ tentia sacerdotis absolvi. Itaque vel per auctoritatem vel per usum vel per circumstantias fieri potest, ut formae materialiter deprecati vae indatur sensus indicativus. Et hoc concedunt etiam illi, qui defendunt formam deprecativam esse invalidam. Ita Card, de Lu go scribit de illa forma „Absolvat te Deus": „ Videtur in aliquo sensu impera­ tivo subsistere illam formam, quatenus sacerdos per illam non imperet novam prolationem sententiae sed exsecutionem ipsius, sicut si iudex reum detentum in carcere absolvat per haec verba: Solvat te custos 120 Sectio 8. De forma Sacramenti Paenitentiae. a vinculis, valida erit sententia. Similiter ergo sacerdos valide vi­ detur absolvere dicendo: Solvat vel absolvat te Deus a vinculis pec­ cati. quibus teneris. Haec enim solutio vere mandatur exsecutioni a Deo per gratiam, quam producit in homine. Esset autem illud im­ perium non proprium, eum homo non possit proprie imperaro Deo, sed improprium seu intimatio voluntatis facto ex potestate iudiciaria, quam ipse homo accipit a Deo" (Disp. 13, sect. 4, n. 106). Talem formam P. Palmieri vocat ,deprecationem potestativam*, qua, qui utitur, .ita manifestat voluntatem huiusmodi [i. e. ut paenitens absolvatur a Deo], ut simul sententiam eius, qui eam ex auctoritate fert, repraesentet ipsumque indicem tamquam actu indicantem ideoque et cum Deo absolventem nobis sistat" (De Paenit. p. 129). Pars III. In quaestione historica, nnni talis forma deprecativa aliquando in usa fuerit in ecclesia, pars affirmativa est longe probabilior. 287. Omittamus argumentum illud : absolutionem a SS. Patribus saepe vocari .orationem" (J/onwws, De Sacram. Paenitentiae 1. 8, c. 8, n. 7 sqq.). cum quodlibet Sacramentum vocari possit oratio, praesertim si efficacia Sacramenti dicitur esse moralis, quam unicam novisse Sanctos Patres non immerito inde concluditur, quod effectum Sacra­ mentorum solent orationi ascribere (cf. Binterim, Denkwürdigkeiten ΠΙ, 3. 222 sqq.). Sed magnum pondus huic sententiae accrescit ex eo, quod veter­ rimae formae absolutionis, quae exstant, vix non omnes modo depreca­ torio conceptae sunt, ut patet ex Ritibus, quos collegerunt Morinus (in Append, ad opus cit.) et Martène (De antiq. eccl. rit. 1. 1, c. 6, a. 5, n. 12, et a. 7. t. 1, p. 211 et 275 sqq.). Quamvis inter hos ritus quidam spectent ad reconciliationem publicam, alii tamen omnino pertinent ad absolutionem privatam, neque ullae aliae formae pro privata absolutione in libris exstant, unde Morinus ait: „Cum, quot­ quot sunt Libri rituales, Sacramentaria, Pontificalia. Paenitentialia ante annum ducentesimum supra millesimum scripta, nullas alias formais quam deprecativas nobis exhibeant , dici posse nullo modo mihi vi­ detur alias in praxi adhibitas fuisse" (1. c. p. 10, n. 1). Neque pro illis Libris ritualibus provocari potest ad disciplinam arcani, cum omnes ritus Sacramentorum in illis diligentissime describantur, et illa dis­ ciplina iam diu cessasset. 288. Item in veterioribus Euchologiis Graecorum catholi­ corum nulla invenitur forma nisi deprecati va (cf. Migne, P. G. 88, 1896, et Goar, Euchol. p. 673 sqq.). Morinus haec narrat: „Cum ego Romae hac de re interrogarem quendam graecum sacerdotem, Ligarinum nomine, Chium natione, virum doctum, quique in Collegio Romano adulescentibus graecis graece erudiendis praeerat , respondit Prop. XX. mihi absolutionis formam Graecis usitatam et vulgarem hanc esse, quam manu sua descripsit: ,Ipse Domine, remitte, dimitte, condona peccata huius N., quia tua est potentia et tuum regnum Patiis etc.‘“ (Morinus 1. c. c. 12, n. 7.) Denzinger vero scribit: «Forma ab­ solutionis apud Orientales catholicos et non catholicos, si solos Armenos excipias, deprecati va est" (Rit. Orient. I, 101 sqq.). 289. ('uni agebatur de unione Armenorurn cum ecclesia romana, quidam Catholici obiciebant Armenia: «quod episcopi et presbyteri Armenorum nihil faciunt ad peccatorum remissionem ... et ideo, cum absolvunt, dicunt: ,Deus dimittat tibi peccata tua?" Responderant Araieiii: .Hoc, quod dicitur, quod episcopi et presbyteri Armenorum nihil faciunt ad peccatorum remissionem, falsum est. . . . Sed pro forma absolutionis sciendum est, quod, licet intentio sacerdotis et illius, qui confitetur, eadem est sicut vestra, quia sacerdos intendit dare et populus recipere remissionem peccatorum, tamen formam non perfecte ponebant, sed sic dicebant, ut supra dictum est. Sed ex tunc, quod habuimus notitiam romanae ecclesiae multi de nobis addiscentes formam eius, cum eadem forma facimus remissionem peccatorum et docemus alios facere" (Mansi, Suppi em. Cone. ΙΠ, 488). Goar quoque varias fonnas indicativas refert, quas dixit Orientales accepisse ab ecclesia latina. Nihilominus etiam independenter ab ecclesia latina formas indicativas, saltem recentiore aetate, fuisse in usu apud Graecos, sive schismaticos sive catholicos, testantur Goar (1. c. p. 676 sqq.), Schelstrate (Acta orient, eccl. I, 329. 359), Papp-Szilagyi (Enchirid. iur. eccl. orient, cath. p. 399). Arcu dius in opere De concordia eccl. orient, cum occid. (1. 4, c. 3) dicit post diuturnam investigationem se tandem invenisse usum formae indicativae : εχω σε ανγτ-εγωρ-ημενον, attamen hunc usum minime communem esse; sed Morinus ne pauca quidem illa Arcudii exempla concedere vult, cum non referantur ad absolutionem sacramental em (1. c. c. 12, n. 8 sqq.). 290. Quando in ecclesia latina introducta est forma indicativa? S. Augustinus videtur supponere sua aetate formam indicativam esse plane inusitatam inter Catholicos. Nam loquens contra Donatistas ait: «Futuri erant homines, qui dicerent: Ego peccata dimitto, ego iustifico, ego sanctifico, ego sano, quemcumque baptizo... . ludaei quid dixerunt? Quis est hic, qui et peccata dimittit? Audet sibi homo hoc usurpare? Quid contra haereticus? Ego dimitto, ego mundo, ego sanctifico. Respondeat illi non ego sed Christus: 0 homo, quando ego a Judaeis putatus sum homo, dimissionem peccatorum fidei dedi. Non ego, respondet tibi Christus: 0 haeretice, tu, cum sis homo, dicis: veni, mulier, ego te salvam facio ; ego, cum putarer homo, dixi : vade, mulier, fides tua salvam te fecit.... Respondent et dicunt : si non dimittunt ho­ mines peccata, falsum est ergo, quod ait Christus : Quae solveritis in terra, 122 Sectio 3. De forma Sacramenti Paenitentiae. soluta erunt et in caelo. Nescis, quare hoc dictum sit, quomodo dictum sit. Daturus erat Dominus hominibus Spiritum Sanctum, et ab ipso Spiritu Sancto fidelibus suis dimitti peccata, non ineritis hominum volebat intellegi dimitti peccata" (Sermo 99 in Lue. 7, c. 8 sq.; M 38, 599 sq.). Verum quidem est S. Augustinum hic loqui directo contra falsam praesumptionem, quasi peccata meritis hominum remittantur, sed in refutando hoc errore ita loquitur, ut non potuit loqui, si Ca­ tholici forma utebantur: .Ego te absolvo a peccatis tuis.44 Si vero forma deprecativa utebantur, non solum illa verba clara sunt, sed facilius etiam intellegitur, quod alibi Augustinus dicit: ,Manus im­ positio p. e. absolutio] non sicut Baptismus repeti non potest. Quid est enim aliud nisi oratio super hominem?" (De Bapt. 1. 3, c. 16, n. 21 ; M 43, 149.) 291. Neque post tempora S. Augustini ullum vestigium apparet formae indicativae usque ad saeculum IX. vel X., quando incipiunt paulatim addi formae indicativae deprecativis, ut in Ordine VI. apud Afartène: .Deus omnipotens Salvator et Redemptor generis humani, qui apo­ stolis suis dedit potestatem ligandi atque solvendi, ipse te absolvere dignetur a cunctis iniquitatibus et peccatis tuis, et, quantum meae fragilitati permittetur, auxiliante Domino, sis absolutus ante faciem illius" (De antiq. eccl. rit. 1. 1, c. 6, a. 7, p. 283). Alia videri pos­ sunt apud Morinum (1. c. Append, p. 19: ,Sis namque absolutus*) et apud Binterim (Denkwiirdigkeiten III, 3, 231. 244 sqq.). 292. Magis magisque post saeculum X. videtur consuetudo invaluisse addendi verbis deprecativis etiam verba indicativa, sed ante saeculum XHL hic usus nondum videtur fuisse plane communis. Nam initio saeculi ΧΙΠ. Guile Imus Parisi ensis de forma absolutionis haec scribit: „Neque more indicum forensicorum pronuntiat confessor: ,Absolvimus te, non condemnamus4, sed magis orationem facit super eum, ut Deus absolutionem et remissionem atque gratiam sanctificationis tribuat. Et nemo dubitat, quin possit et debeat confessor orare Patrem miseri­ cordiarum, ut etiam remittat peccanti peccata, quae nec ipse paenitens in se cognoscit et eidem confessori recognoscit. Unde in absolutione confitentium non consueverunt dicere sacerdotes: Dimittat tibi Deus peccata, quae confessus es mihi, sed potius omnia* (De Sacr. Paenit. c. 19 [edit. Venet. 1591], p. 472, coi. 2, g). Praeterea adversarius, contra quem S. Thomas pugnat Opusc. 18, audacter dicit: „Vix tri­ ginta anni sunt, quod omnes hac sola forma deprecativa utebantur* (Opusc. 18, c. 5). Quod certe non dixisset, si eo tempore forma in­ dicativa notorie fuisset communis. Neque S. Thomas negat eius dic­ tum, sed minuit tantum: .Quomodo de omnibus potest testimonium perhibere, qui omnes non vidit?* Similiter adversarius pro sua sen­ tentia citat Guilelmum Altissiodorensem, Guilelmum Parisiensem, Prop. XX. 123 Huyonem Cardinalem. Respondet S. Thomae de eorum sententia sibi iioiii consta,re, Bsed, et si ita senserunt, numquid eorum opinio prae­ judicare poterit verbis Domini ?“ (1. c. c. 2.) Quae omnia ostendunt saltem non multo ante aetatem S. Thomae formam indicativam com­ muniter receptam fuisse. 293. Hae fere sunt rationes, ob quas magni theologi non solum censent formam materialiter deprecativam posse esse validam sed etiam reapse diu in usu fuisse. Ita Duhamel, Card. Gotti, Tournely, Sardagna (De Sacr. Paenit. n. 25 sqq.), Perrone, Palmieri (p. 127 sqq.), Hurter, Frank (Btissdisciplin p. 776 sqq.). Oppositam sententiam praeter doctores iam citatos nostra aetate maxime defendit P. de Augustinis (De Paenit. thes. 23, Schol.). Bene utriusque opinionis momenta col­ legit Collet (De Paenit. p. 2, c. 7, a. 1, n. 10 sqq.; Migne, Curs. theol., t. 22, coli. 711 sqq.). Sed hic theologus, ut multi alii, qui formam deprecativam reiciunt, eam intellegit, quae non solum grammaticaliter sed etiam formaliter et secundum sensum sit mera deprecatio et ea mente proferatur; quam non valere omnino concedendum est (cf. Collet L c. n. 65 sqq.). 294. Pars IV. Ecclesia potest praecipere unam formam tamquam unice validam. Imprimis enim forma deprecativa tunc tantum valida esse potest, si ob circumstantias habet sensum indicativum. Iamvero hunc sen­ sum habet, quia ecclesia eum formae materialiter deprecativae adnexuit·, similiter ac si in aliquo regno lege statueretur, ut omnes indices ferrent sententiam his verbis: „ Absolvat te rex“ ; vel: .Puniat te rex tali vel tali poena“ ; hac enim lege supposita omnes homines, non obstante forma deprecativa, intellegerent veram sen­ tentiam ferri. Unde e contra si ecclesia declarat illam formam non iam habendam esse legitimam, eo ipso cessant verba depreca­ toria secundum communem acceptionem habere sensum indicativum. Consequenter etiam verba, quae in ecclesia latina praemitti solent ante absolutionem, i. e. „ Misereatur “ et „Indulgentiamlicet per se pos­ sint esse forma, tamen nunc non sunt forma, quia proferuntur non intentione absolvendi sed intentione impetrandi paenitenti debitam dispositionem. Itaque nequaquam dicendum est a sacerdotibus Latinis bis proferri formam absolutionis, sed ut Trid. docet: Forma absolu­ tionis posita est in solis verbis : Ego te absolvo ; alia vero de ecclesiae sanctae more tamquam preces (inde a saec. XIII.) adiunguntur (sess. 14, c. 3; Denzinger, Enchir. 1. c. 776). 295. Dein vero, quia absolutio est actus iuridicus, ecclesia statuere potest formam unice authenticam huius actus, ita ut. si quis velit alia forma uti, eo ipso careat in hoc actu jurisdictione. Sub hoc re- 124 Sectio 8. De forma Sacramenti Paenitentiae. spectu iterum apparet similitudo huius Sacrainonti rum Matrimonio, quia simili modo ecclesia Matrimonium perse validum potest invalidum reddere. In utroque casu ecclesia non mutat substantiam Sacramen­ torum, sed efficit, ut aliquis actus omnino non subsistat, qui ratione prius praerequiritur ad signum sacramentale, qui actus in Paenitentia est actus iurisdictionis. in .Matrimonio contractus nuptialis. 296. Ecclesiam revera praescripsisse formam indicativam pro Latinis constat tum ex Cone. Trid. tum ex Rituali Rom.; num vero per hoc praeceptum sublatus sit valor formae deprecativae, non plano certum est, et pauci theologi negant, licet plurimi affirment. Dom, So tus, e. g. dicit: ,In Sacramento Paenitentiae. licet quis diceret: absolvit te, vel: absolvar te Christus, vere absolveret, quamvis peccaret" (In 4. d. 3. q. unica, a. 5. £ „Percontaberis autem" in fine; cf. Sardagna, De Paenit. n. 29). < 297. Orientalibus vero ecclesia numquam formam indicativam généralité)' et simpliciter praescripsit. Immo, cum pluries in Conciliis ageretur de unione Graecorum cum Latinis, numquam dubitatio mota est de vali­ ditate absolutionis, quam Graeci verbis deprecativis dabant. Cum vero temporibus Clementis VIII. in Italia australi centum circiter par­ ochiae essent, quae a graecis sacerdotibus administrarentur, cumque hi sacerdotes identidem Latinorum quoque confessiones audirent, sum­ mus ponrifex statuit: .In casu necessitatis presbyteri graeci catholici possint Latinos absolvere. Utantur forma absolutionis in generali Concilio Florentino praescripta: et postea, si voluerint, dicant orationem illam deprecativam, quam pro forma huiusraodi absolutionis dicere tantum consueverunt" (Bull. Rom. t. 10 [ed. Taur.J, p. 212). Testatur igitur pontifex Graecos uti solitos esse forma deprecativa. Praescribit usum formae indicativae pro absolvendis Latinis. Permittit addi alias preces, quae utique in hoc casu considerandae sunt ut merae preces, non ut repetitio formae. Nihil statuit quoad generalem consuetudinem Graecorum utendi forma deprecativa. Tota vero instructio eo valet, ut illis locis paulatim aboleatur ritus graecus et introducatur ritus latinus. .De orientalis ecclesiae circa Paenitentiam disciplina" habes dis­ sertationem Philippi de Carboneano in Theologia morali Patris Antoine, in Appendice ad Tractatum de Sacramento Paenitentiae (Edit. Augustae Vindel. 1760, p. 288 sqq.), ubi § 3 hanc de forma quaestionem tractat. Prop. XXL Absolutio dari debet verbis ore prolatis ideoque paenitenti praesenti. Pars I. Absolutio dari debet verbis. 298. Haec doctrina probari nequit ex natura iudicii : nam sententiae judiciali non absolute repugnat, eam scripto ferri. Revera nonnulli prop. XXL 125 velcros theologi concluserunt eodem modo dari posse absolutionem (cf. supra Prop. XIII, Schol. 2, et Wirceburg,, De Paenit. n. 139). Sed immerito; quia enim Sacramentum est positivae institutionis, ad normam voluntatis Christi administrandum est. Atqui voluntatem Christi fuisse, ut absolutio voce humana daretur, constat ex Traditione. 299. Imprimis enim Traditio docet omnia Sacramenta constare verbis lamquam forma. Neque haec doctrina explicanda est secundum sensum minus proprium, nisi specialis ratio adsit. Sed talis ratio in unico Matrimonio adest. Nam Christus contractum matrimonialem non in­ stituit, sed ad dignitatem Sacramenti evexit. Ergo quae valent ad contractum naturalem constituendum, per se etiam valent ad consti­ tuendum Sacramentum. Sed Paenitentia, ut alia Sacramenta, est tota quanta positivae institutionis; ergo praecise ii ritus servandi sunt, quos Christus instituit. Cum igitur Traditio doceat Sacramenta con­ stitui verbis ore prolatis ut forma, nulla exceptio statuenda est in Sacramento Paenitentiae. 300. Porro omnes Libri rituales omnium ecclesiarum, quae admittunt Sacramentum Paenitentiae, semper exhibent ministrum ut absolutionem ore proferentem neque umquam aliter. Sic etiam Eu genius IV. docet: -Forma huius Sacramenti sunt verba absolutionis, quae sacerdos profert, cum dicit: Ego te absolvo/ Postea vero, ubi de Matrimonio agit, idem pontifex ait: „Causa efficiens Matrimonii regulariter est mutuus consensus per verba de praesenti expressus “ {Denzinger 1. c. •594. 5 9 7). Illud -regulariter" ostendit pontificem in illo decreto .verba" intellegere sensu stricto; ergo, cum quoad formam absolu­ tionis nullam limitationem addiderit, - verba “ ibi sunt sensu stricto intellegenda. Hoc confirmatur communi doctrina theologorum docentium verba ore prolata esse de essentia huius Sacramenti {Suarez, Disp. 19, sect. 1, η. 3). Cum vero opposita paucorum opinio paulo latius spargi coepta esset, a Clemente VIII. damnata est (supra n. 193). Pars H. Absolutio praesenti dari debet. 301. Hoc efficitur ex praecedentibus. Verba enim ore prolata ad solum praesentem dirigi possunt. Neque serio quis diceret ad ab­ sentem: Ego te absolvo. Tam vero ad hunc sensum omnes formae reduci debent, licet forte sint deprecatoriae. Mera quidem oratio potest etiam pro absente fieri ; sed oratio, quae est simul sententia iudicialis, supponit reum praesentem, sicut etiam illa forma Baptismi: .Baptizetur servus Christi1*, quam omnes validam agnoscunt, non debet proferri ut pura oratio sed ut actus ministerialis ideoque in praesen­ tem. Ergo idem dicendum de forma: „Absolvat te Deus a peccatis tuis“, vel similibus. Propterca nulli Libri paenitentia!es vel rituales iT. * 126 Sectio. 3. De forma Sacramenti Paenitentiae. ullum vestigium ostendunt absolutionis dandae absentibus. Immo necessitas absolutionis praesenti dandae semper tam certa videbatur fidelibus, ut olim in casu necessitatis utilius putarent confiteri laico praesenti quam sacerdoti absenti (cf. S. Thorn., In 4, d. 17, q. 3, a. 4. sol. 3, ad 3), id quod sensum non haberet, si sacerdos absens posset absolvere, quia laicus hoc non potest. Hinc decretum Clementis a theologis intellegitur de valore Sacramenti, nam de liccitate non erat quaestio inter theologos, neque sola illiceitas obstaret tali absolutioni in casu gravissimae necessitatis. 302. Referunt quidem nonnulla exempla S. Cypriani, S. Thomae Cantuar., Robert i Cenomanensis etc., quae ostendant absolutionem in­ terdum datam esse absentibus. Sed praeter alia, quae contra haec exempla dici possunt, notandum est ibi agi de absolutione canonica, non de sacramentali (cf. Suarez, Disp. 19, sect. 3, n. 3 et 8; TTirceburg., n. 144). Ceterum non quaeritur, quid aliquando factum sit, sed quid faciendum sit. I M II — — 303. Cum hac re cohaeret quaestio, quid censendum sit de absolu­ tione per tdephonium data. S. Congregatio de hac interrogata noluit dare responsum. Dubium tum tantum esse potest, cum duo immediate inter se colloquuntur, non mediante tertio : nam, si tertius intercedat, absolutionem nullam esse patet. Sed si duo tantum inter se loquuntur, res dubia est ob duas rationes. Imprimis quaeritur, utrum vox hu­ mana immediate transmittatur, an fiat nova productio sonorum per electricitatem, sicut in phonographo fit. Secunda dubitatio est de sufficienti praesentia hominis absolvendi. Quia enim et ratio iudicii et forma Sacramenti postulat, ne sententia proferatur nisi in prae­ sentem, quocum iudex naturaliter loqui possit, praesentia ea, quae non admittit nisi artificiosam translationem vocis, non videtur sufficere. Quia igitur propter has duas rationes res valde incerta est, licite fieri non potest, nisi forte in extrema necessitate hic modus sit unicus, qui tentari possit. In extremis enim omnia tentare licet, quae aliqualem speciem probabilis auxilii prae se ferunt. Ceterum vix umquam hic modus agendi conveniens dici potest propter magna incom­ moda. quae facile sequerentur, quando sacerdos ita loqueretur cum paenitente, ut ne sciret quidem certe, quis ex altera parte sibi re­ sponderet, utrum talis vel talis, utrum eadem persona an diversae, utrum aliquis, qui serio loqueretur, an qui iocari tantum vellet. Cum igitur iam tota natura iudicii per se postulet, ut iudex reum in causae investigatione coram se habeat, hoc a fortiori ita est in hoc iudicio, in quo ipse reus debito modo agere debeat personam accusatoris et testis et exhibere dispositionem sufficientem ad absolutionem, quae omnia in absentia convenienter fieri vix possunt. Tandem quam facile sigillum confessionis hoc agendi modo in periculum vocetur, explicatione Prop. XXL Prop. XXII. 127 non indiget. Quae cum ita sint, valde temerarium esset, in huc re innovationem inducere vello, priusquam auctoritas ecclesiastica indi­ cium tulerit. 304. eQuanta vero debeat esse haec praesentia vel propinquitas inter paenitentem et confessorem, morali et prudenti indicio pensandum est.... Illa ergo propinquitas, quae sufficit ad sensibilem designationem et locutionem cum alio, ad huiusmodi formam valide et efficaciter con­ ferendam satis erit; nani cum ratio huius praesentiae praecipue fun­ detur in forma, ex illa etiam colligendus est modus eius* (Suarez, Disp. 19, sect. 9, n. 13). Neque tamen opus est paenitentem verba audire aut intellegere ; neque enim paenitens est, quem verba moraliter movere debent ad aliquid agendum, sed Deus; praesentia autem paenitentis ad hoc tantum requiritur, ut verba rationabilem sensum habeant (cf. S. Alphons. 1. 6, n. 429). IV -i {. SECTIO IV. DE EFFECTIBUS SACRAMENTI PAENITENTIAE. Prop. XXII. Sacramento Paenitentiae peccata ita remittun­ tur, ut numquam propter subsequens peccatum redeant. 305. Nota. Sacramento Paenitentiae remitti peccata et dari gratiam ex toto antecedenti Tractatu tam evidens est, ut de hac re non iam quicquam dicendum supersit. Porro ostendimus eundem effectum, qui per Sacramentum Paenitentiae habetur, obtineri quoque posse con­ tritione perfecta. Generarim quoad effectum contritio perfecta et at­ tritio cum Sacramento non distinguuntur nisi quoad gratias sacramentales, quatenus Sacramentum dat aliquod ius ad auxilia divina, quod non datur per contritionem. Ex natura autem huius Sacramenti patet auxilia divina eo spectare, ut pro peccatis praeteritis debita satisfactio praestetur, et ut peccata futura caveantur. Finis enim Sacramenti est delere peccata ; ergo propter Sacramentum ea auxilia dantur, quae ad hunc finem valent. Unde merito frequens usus huius Sacramenti tamquam optimum remedium contra relapsus in peccata commendatur. Similiter iam sufficienter dictura est de efficacia satisfactionis tum per se spectatae, tum ut est pars huius Sacramenti. Nihilominus duae praecipuae quaestiones tractandae remanent quoad efficaciam Paenitentiae, sive ut est Sacramentum, sive ut est contritio perfecta, quarum prior est, num peccata ita remittantur, ut numquam redire possint, altera, num cum remissione peccatorum redeant merita, quae per peccata destructa erant. Ad priorem quae- I? 128 Sectio 4. Do effectibus Sacramenti Paenitentiae. stionem hae thesi respondemus affirmative. Eadem quaestio per se poni potuit in Tractatu de Baptismo, sed, quia Baptismo homo regenera­ tur novaque fit creatura, ita ut vetera destruantur, ac. si numquani fuissent, ibi sufficienter responsum est ad hanc quaestionem. Sed quia Sacramento Paenitentiae homo non regeneratur, neque tam perfecta remissio omnis reatus habetur quam in Baptismo, merito hoc loco haec quaestio specialiter tractatur. Ceterum quaedam argumenta, quae atterentur, indifferenter appli­ cari possunt ad omnem peccatorum remissionem. sive fit per Baptis­ mum sive per contritionem sive per Sacramentum Paenitentiae. Arfl. 1. Ex conceptu remissionis peccatorum. Ubicumque Deus in Sacra Scriptura promittit remissionem pecca­ torum. eam absolute promittit. Atqui si propter peccatum subsequens rediret peccatum remissum, non esset remissio absoluta. Ergo pecca­ tum remissum non redit propter peccatum subsequens. Prob. mai.: -Si fuerint peccata vestra ut coccinum, quasi nix dealbabuntur; et si fuerint rubra quasi vermiculus, velut lana alba erunt' (Is. 1. 18). -Impietas impii non nocebit ei, in quacumque die conversus fuerit ab impietate sua. . . . Omnia peccata eius, quae pecca­ verit, non imputabuntur ei' (Ez. 33, 12. 16). -Quis, Deus, similis tui, qui aufers iniquitatem et transis peccatum . . . deponet iniquitates nostras et proiciet in profundum maris omnia peccata nostra' (Mich. 7, 18. 19). In Novo vero Testamento Christus dicitur in se trans­ tulisse omnia peccata nostra et pro iis satisfecisse (Io. 1, 29. Coi. 2, 14. 1 Petri 2. 24). Ergo si per Paenitentiam merita Christi nobis applicantur, peccata simpliciter et absolute remitti debent, quia con­ digna reparatio pro iis praestita est. Constat igitur remissionem peccatorum, si fiat, fieri absolute. Est autem hic notanda differentia inter collationem gratiae sancti­ ficantis et remissionem peccatorum. Omnia quidem dona Dei „sine paenitentia sunt' (Rom. 11, 29); Deus enim non revocat dona sua, in quantum est ex sua parte. Sed interdum ponit homo aliquod impedimentum. quocum donum Dei non potest consistere, et cogit Deum, ut retractet donum suum, et sic peccatum expellit gratiam. Sed peccatum subsequens non pugnat cum remissione peccati prae­ cedentis, quia remissio peccati formaliter est destructio, non positio alicuius formae, et sic. licet gratia, qua peccatum destructum est, cesset, tamen remissio peccati non cessat, quia effectus privativus non requirit continuationem causae suae. Irmno praecise quia gratia sim­ pliciter destruit peccatum, illud ita destruit, ut, licet gratia cesset, destructio tamen non cesset. Secus enim gratia non esset sufficiens causa destructionis peccatorum, quod falsum est (S. Thomas 3, q. 88, a. 1). Praeterea sicut peccatum absolute posset destrui sine infusione gratiae, ita destructio peccati potest permanere sine permanentia gratiae. 306. Prop. XXII. 129 307, Prob, min.: Si peccata absolute remissa sunt, aliter redire non possunt, nisi eo quod Deus mutat voluntatem suam. Atqui hoc est impossibile. Unde apparet differentia inter remissionem peccato­ rum et donationem gratiae; nam remissio fit secundum absolutam voluntatem Dei; donatio vero gratiae semper hanc condicionem ad­ nexam habet: nisi homo peccaverit, quia gratia est forma positiva pugnans cum peccato praesenti. Ergo si peccata redirent, similiter eorum remissio non esset absoluta. 308. Arg. 2. Ex natura absolutionis. Absolutio in Sacramento Paenitentiae per se absolute dari debet; immo numquam valide dari potest sub condicione de futuro: «nisi iterum peccaveris". Atqui si causa remissionis peccatorum absolute ponitur, etiam remissio ipsa absolute ponitur. Ergo propter peccatum subsequens remissio non potest invalida fieri. Secus etiam peccata remissa simul cum novis peccatis accusanda essent, quia denuo pec­ cator eorum conscientiam haberet (Cone. Trid. sess. 14, c. 5; Denzinger 1. c. 779); hoc autem est contra praxim et sensum ecclesiae. 309. Arg. 3. Ex defectu principii, quo peccatum possit reviviscere. Si peccata vere remissa reviviscunt, debet aliquod principium huius reviviscentiae adesse. Atqui nullum est. Ergo peccata non possunt reviviscere. Prob. min.: Malum culpae non potest a Deo fieri; ergo non potest a Deo reproduci; nam reproducere est idem denuo facere. Neque homo iterat eadem numero peccata, quae antea remissa sunt. lamvero reatus culpae nihil est nisi actus peccaminosus moraliter per­ manens. Ergo post peccatum destructum, nisi idem numero actus repetitur, nequit idem numero reatus reproduci. Neque peccatum subsequens potest peccatum praecedens restituere. Secus peccatum furti posset hominem reddere blasphemum propter praecedens pecca­ tum blasphemiae, id quod est absurdum. Generatim actus novus non reproducit actum praeteritum. Haec ratio si aliquid probat, probat utique non solum de facto non redire, sed nec de potentia absoluta posse umquam redire maculam peccati semel condonati. Ita sentiunt theologi communiter (De Lugo, Disp. 10, sect. 1, n. 8). Ergo si peccatum posset reviviscere, deberet ipsum radicaliter manere. Si enim nullo modo manet, Deus nullum fundamentum habet odio habendi hominem propter illud peccatum. Sin manet ita, ut praebeat fundamentum odii divini, non vere remittitur. «Ut inter homines, si creditor absolute dimisit debitum alteri, licet postea eum possit remissionis factae paenitere et velit remissionem retractare, non tamen poterit id efficaciter consequi. . . . Sic ergo praeter i lllll utabilitatem Dei, licet per impossibile in aliis rebus posset Deus mutare Pesch, Praelectiones dogmaticae. V1L 9 Sectio 4. De effectibus Sacramenti Paenitentiae. 130 suum decretum absolutum, in hoc non posset, quia talis est ille effectus, sci. destructio peccati, ut oppositum eius, sci. esso in pec­ cato, non possit fieri per solam Dei voluntatem ~ (Suarez, Disp. 13, sect. 1, n. 6). 310. Arg, 4. Ex consensu omnium theologorum. Quamvis Magister dicat (IV. d. 22) quosdam olim oppositum do­ cuisse, nemo doctrinam eorum amplexus est (cf. Suarez 1. c. n. 4; De Lugo 1. c. n. 7 ; Vasguez, In 1, 2, disp. 208 et In 3, q. 88, a. 1. n. 49 sqq.; JVirceburg., De Paenitentia n. 73). Diserte iam S. Prosper dixit: .Qui recedit a Christo et alienus a gratia finit hanc vitam, quid nisi in perditionem cadit? Sed non in id. quod remissum est, recidit, nec in originali peccato damnabitur, qui tamen propter postrema crimina ea morte afficietur, quae ei propter illa, quae remissa sunt, debebatur- (Ad obiect. 2 Gall.: Jf 51, 158. — Alia vide apud De Augustinis, De Paen. p. 128 sqq.). 311. Schol. Quomodo peccatum dici possit redire. Peccatum remissum, licet non redeat simpliciter, potest tamen dici redire secundum quid. Nam 1. si homo idem specie peccatum committit, eodem quo antea odio divino dignus fit. I lilii io per omne peccatum grave homo denuo privatur gratia sanctificante et iure aeternae beatitudinis. Ergo quoad hunc effectum communem omnibus peccatis gravibus peccata remissa reviviscunt secundum speciem. 2. Quo plura et maiora peccata homini remissa sunt, eo maior est hominis ingratitudo in Deum, si denuo peccatum committit. Ergo peccatum subsequens ob remissionem peccatorum priorum specialem foeditatem habet. .Canis reversus ad suum vomitum et sus lota in volutabro luti- (2 Petr. 2, 22). ,Sic per peccatum sequens paenitentiam redit quodammodo reatus peccatorum prius dimissorum, non in quantum causabatur ex illis peccatis prius dimissis, sed in quan­ tum causatur ex peccato ultimo perpetrato, quod aggravatur ex pec­ catis prioribus* (S. Thom. 3, q. 88, a. 1). Neque tamen propterea reatus subsequens semper maior est. quam fuit praecedens, sed maior est. quam ipse fuisset, nisi tot beneficia divina praecessissent. Num autem maior vel minor sit quam reatus antea remissus, hoc pendet a peccato, quod nunc com­ mittitur et a magnitudine et multitudine beneficiorum divinorum, quae spernuntur. 3. Ingratitudo sequentis peccati non est necessario speciale pecca­ tum, sed plerumque est mera circumstantia aggravans illius peccati, quod quis committit. Tum solum ingratitudo esset speciale peccatum, si quis vellet in contemptum beneficiorum acceptorum peccatum com­ mittere (S. Thomas 3, q. 88, a. 4). Prop. XXIi. Schol. 131 •1. Quamvis autem omnia peccata Hint ingratitudo quaedam in beneficium remissionis peccatorum, tamen quattuor peccata sunt, quae specialem ingratitudinem prae se ferunt, his versibus enuntiari solita: .Fratres odit, apostata fit spernitqne fateri, Paenituisse piget : pristina culpa redit.* (.9. Thomae 3, q. 88, a. 2 ad 1,) Maxime vero odium fratrum seu denegatio veniae opponitur remis­ sioni peccatorum; Judicium enim sine misericordia illi, qui non fecit misericordiam“ (lac. 2, 13). 312. 5. Sic intellegitur parabola illa de servo, cui rex iam dimiserat debitum, et quem nihilominus coniecit in carcerem, quia noluit conservo suo eandem misericordiam praestare. „ Serve nequam, omne debitum dimisi tibi, quoniam rogasti me. Nonne ergo oportuit et te misereri conservi tui, sicut et ego tui misertus sum. Et iratus dominus eius tradidit eum tortoribus, quoadusque redderet universum debitum“ (Mattii. 18, 23 sqq.). Qua parabola Christus ostendere vult, quantopere Deus odio habeat odium fratris seu negationem misericordiae. Quod autem rex videtur postulare solutionem debiti, quod antea iam re­ miserat, non est transferendum in applicationem parabolae; neque enim omnia, quae in ipsis parabolis narrantur, etiam ad applicationem pertinent. Tertium comparationis hoc est, quod Deus non miserebitur eius, qui non est misericors, sicut rex ille rigorose exegit a servo solutionem debiti. Quomodo vero debitum in utroque casu contractum sit, non dicitur. Qui dure agit cum fratre suo sicut servus ille, eo ipso contraint coram Deo debitum, et, nisi resipiscat a sua duritie, Dens eadem duritie eum tractabit1 (cf. Knabenbauer, Comm, in Matth. 2 p. 135 sqq.). Ceterum, ut iam dictum est, debitum, quod peccatis contrahitur, secundum substantiam semper idem est, i. e. debitum privationis aeternae beatitudinis, et sub hoc respectu non est differentia inter parabolam et applicationem. Quamvis autem hoc verum sit de omni peccato gravi, tamen specialiter Christus hoc inculcavit quoad peccatum immiseri­ cordiae. quia hoc peccatum prae ceteris meretur, ut secundum strictum rigorem iustitiae puniatur (cf. Suarez, Disp. 13, sect. 1, n. 7. 8). 313. 6. Patres quidam ecclesiae hanc parabolam ita explicant, ut videantur velle omnino affirmare reditum proprie dictum peccatorum, ut £ Chrysost. in hunc locum (Jf 51, 29), Gregor. Jf (Dial. 1. 4, c. 60; Jf 77, 428), S. August. (De Bapt. 1. 1, c. 12, n. 20; Jf 43, 120), alii. Et Vasquez quidem ait: B Suspicor in ea illos fuisse sententia1*' 1 .Freilich vrird Gott, wenn er die Schuld einmal nacligelassen bat, dieselbe nicht mehr einfordern, aber dorch die schreiende Ungorechtigkeit gegen seiaen Brader zieht sich der Schuldner eine noue Schuld vor Gott zu. deren Grosse im Verhâltniss zu der vorher erlangten Verzeihung stcht* (Schanz in ATatth. 18, 35). UU 132 Sectio 4. De effectibus Sacramenti Paenitentiae. (In 3, q. 88, a. 1. n. 41). Sed merito dicit Du Lugo hoc concedi non esse necesse, cum Patrum dicta intellegi possint de peccatorum reditu secundum quid (Disp. 10. sect. 1. n. 6). De Augustinis putat 5. Augustinum loco citato solum argumentari ad homines contra I)onatistas ex eorum suppositione (De Paen. p. 143. Cf. Palmieri, Do Paen. p. 202 sqq.). Prop. XXIIL Peccata remissa ne quoad poenam quidem redeunt propter peccatum subsequens. 314. Sota: Simul cum reatu culpae mortalis etiam semper remitti reatum poenae aeternae est de fide, ut docet Cone. Trid. (sess. 6, c. 14): .Poena aeterna, quae vel Sacramento vel Sacramenti voto una cum culpa remittitur* (Denzinger 1. c. 690). Et c. 7 : „Homo ex iniusto fit iustus et ex inimico amicus, ut sit heres secundum spem vitae aeternae* (DenAnger 1. c. 681). Idem docet S. Paulus (Rom. 6, 22. 23; 8, 1. 10. 11). Immo repugnat poenam aeternam, prout nunc est, coniungi cum iustificatione. Nam damnatio essentialiter iu eo consistit, quod damnatus Deum considerat inimicum suum et qua talem obstinata voluntate odit. Sed hoc impossibile est in homine iusto. Num vero in alio ordine rerum alia poena aeterna possit relinqui post remissum peccatum, est inutilis quaestio (cf. Suarez, Disp. 10, sect. 2). Similiter secundum dispositionem paenitentis remittit Deus plus minusve poenae temporalis, ita tamen, ut nobis ignotum sit, secun­ dum quam mensuram Deus poenas temporales pro peccato remisso subeundas statuat vel remittat. Thesis spectat imprimis reatum aeternum. consequenter autem etiam refertur ad poenas temporales, nam ratio est eadem. Reditus poenae intellegitur formalis, i. e. talis, ut poena remissa peccati remissi reviviscat propter illud ipsum peccatum, propter quod erat antea debita. Probatio et explicatio. Unicum fundamentum reatus poenae est reatus culpae. Atqui reatus culpae ex supposito deletus est nec reviviscere potest. Ergo etiam reatus poenae ita deletus est, ut reviviscere non possit. Potest quidem Deus illud malum, quod est poena, homini infligere ob alias rationes, e. g. ad exercendam eius patientiam, neque vero potest ad vindicandum peccatum remissum. Quare theologi cum S. Thoma communiter docent impossibilitatem reviviscentiae poenae. Gratianus pro hac doctrina refert haec verba Gelasii papae: ,Divina clementia dimissa peccata in ultionem ulterius redire non patitur* (d. 4 Do Paen., c. 24; M 18", 1630). Ceterum idem suadent argu­ menta in thesi praecedenti allata. 315. Prop. XXIII. XXIV. 133 Xequo tamen opus cat Doum semper cum peccato omnem poe­ nam temporalem remittere; quam poenam nisi homo luent ante mortem, ci, qui in gravo peccatum reincidit et damnatur, in inferno danda est. Utrum in hoc casu futura sit aeterna an temporalis, non constat inter theologos. Sed, quidquid id est, certe non agitur de reditu poenae dimissae sed de solutione poenae, quae numquam fuerat dimissa (cf. De Lutjo, Disp. 10, sect. 2, n. 34 sqq.). Potest etiam Deus poenas temporales statuere, quas homines luere debent, si iterum in peccata inciderint, et hoc sensu possunt intellegi verba: „Ne memineris iniquitatum nostrarum antiquarum“ (Ps. 78, 7) et similia dicta S. Scripturae. Tandem sicut culpa, ita etiam poena potest redire secundum quid seu materialiter, quatenus eadem vel similis atque antea poena per­ petienda est, quia eadem vel similis culpa contracta est. Prop. XXIV. Per paenitentiam, qua peccata delentur, me­ rita mortificata perfecte reviviscunt. 316. JXota: Opera omnia humana secundum moralem valorem, quem habent ex relatione ad finem ultimum, in quattuor classes dividi possunt. Sunt enim a) opera salutaria seu viva, quae hominem simpliciter dignum reddunt aeterna mercede; b) opera mortifera, quibus homo meretur aeternam damnationem; c) opera mortua, quae quidem per se sunt bona, sed fiunt ab homine, qui est in statu peccati mortalis, et ideo neque damnatione neque aeterna mercede digna sunt ; d) opera mortificata, quae erant quidem viva, sed superveniente peccato mor­ tali non possunt hominem, utpote privatum gratia sanctificante, quamdiu status peccati durat, reddere dignum aeterna mercede (cf. S. Thomas 3, q. 89, a. 4). Secundae classis opera sunt peccata, quae per paenitentiam remitti vidimus. De operibus vero mortuis hoc loco nihil est dicendum, neque enim sunt peccata, ergo remissione non indigent; neque sunt ullo modo directe utilia ad salutem aeternam, quia non processerunt ex gratia, sed solum indirecte, quatenus iis homo negative disponitur ad gratiam. Unde quia non processerunt ex principio meriti supernaturalis, ne reviviscere quidem possunt; nam „opera non possunt iterum a principio procedere, quia transeunt et iterum eodem numero resumi non possunt; unde impossibile est, quod opera mortua iterum fiant viva per paenitentiamu (S. Thomas 3, q. 89, a. 6). Ergo dicendum est de solis operibus quartae classis, et dicimus haec opera ita reviviscere, ut propter ea homo eadem mercede dignus sit atque ante peccatum, quo mortificata erant. Praemium autem aeternum, meritum supernaturale, gratia sanctificans sunt res correlatae, quae omnes pari gradu reviviscunt. Ergo si dicimus opera II i 134 Sectio 4. Pe effectibus Sacramenti Paenitentiae. mortificato reviviscere, simul dicimus gratiam reviviscere. De hac reviviscentia meritorum Suarec integrum opusculum scripsit (Edit. Vivès t. 11, opusc. 5). 317. Arg. d. Ex S. Scriptura. ,Si impius egerit paenitentiam ab omnibus peccatis suis . . . vita vivet et non morietur: omnium iniquitatum eius, quae operatus est, non recordabor; in iustitia sua. quam operatus est, vivet. Numquid voluntatis meae est mors impii? dicit Dominus Deus, et non, ut convertatur a viis suis et vivat?8 (Ez. 18, 21 sqq.) „ Impietas impii non nocebit ei, in quacumque die conversus fuerit ab im­ pietate sua. ... Si autem dixero impio : Morte morieris, et egerit paenitentiam a peccato suo, feceritque indicium et iustitiam . . . vita vivet et non morietur. Omnia peccata eius, quae peccaverit, non imputabuntur ei; indicium et iustitiam fecit, vita vivet" (Ez. y I 4 Ad intellegendos hos textus notandum est, de qua vita et de qua morte loquatur Dominus. Certe non vult dicere: lustus numquam morietur morte corporali, morietur vero eo die, quo peccaverit, neque: In futura vastatione, de qua loquitur propheta, nemo iustus peribit, sed omnes peccatores peribunt. Sermo igitur est imprimis de morte et vita, quae sunt retributio malorum et bonorum operum, i. e. de morte et vita aeterna et secundario tantum de aversione quarundam poenarum extraordinariarum temporalium. Immo expresse Deus dicit se etiam peccatoribus prolongare vitam temporalem, ut per paeni­ tentiam recuperare possint vitam spiritualem (Ez. 18, 23). Praeterea si Deus promittit 1. c. retributionem operum secundum normam stric­ tissimae iustitiae, haec promissio necessario refertur ad alteram vitam, quia ibi tantum talis retributio habebitur, non vero in hac vita. Tan­ dem sententia universaliter prolata universaliter debet esse vera, etiam de homine, qui in ipso lectulo mortis convertitur (cf. Knabenbauer, In Ez. 18, 22). 318. His suppositis ita argumentum fit: Impietas impii non nocebit ei post paenitentiam. Atqui nisi merita, gratia, praemia reviviscerent, quam maxime noceret ei, quia certo gradu vitae spiritualis eum pri­ varet. Ergo merita, gratia, praemia reviviscunt. Neque obstat, quod saepe impietas impii etiam post paenitentiam eatenus nocet, quatenus poenas temporales pro peccatis remissis luere debet. Nam Deus non dicit simpliciter: Impietas impii nullo modo nocebit ei, sed non nocebit ei ad mortem, impius non morietur pro impietate remissa. Ergo sermo est de eo tantum damno, quod obest vitae spirituali. Ceterum utrum poenae temporales huius vitae noceant homini an prosint, pendet ab ipso: a poenis vero purgatorii praeser­ vare se potest, si vult. Prop. XXIV. ί j , ' j i I j I i ΐ I ! I I . 135 319. Simile argumentum duxit S. Hieronymus in Comment, ex loci 2, 22 sqq., ubi Deus promittit se ludaeis, si paenitentiam egerint, daturum esse omnia illa bona, (piae daturus fuerat, nisi peccassent. ,Si autem", inquit s. doctor, «post paenitentiam tantam ubertatem Deus rerum omnium pollicetur, quid respondebit Novatus negans paenitentiam et reformari posse peccatores in pristinum statum, si digna fuerint opera paenitentiae?" (M 25, 974.) 320. Aliud argumentum multi conantur cum Patre Suarez (Opusc. 5, (lisp. 1, sect. 1) instruere ex Hebr. 6, 9. 10: «Confidimus autem de vobis, dilectissimi, meliora et viciniora saluti; tametsi ita loquimur. Non enim iniustus Deus, ut obliviscatur operis vestri et dilectionis, quam ostendistis in nomine ipsius, qui ministrastis sanctis et ministratis.5 At argumentatio non procedit, quia S. Paulus nequaquam videtur supponere illos ludaeos Christianos sub persecutione laborantes iam defecisse a fide, sed studet eos in magno periculo apostasiae positos confortare et a tanto malo absterrere. Postquam enim dixit terram, quae post crebros imbres fructum nullum faceret, esse maledicto proximam, statim addit: «Confidimus de vobis meliora", quia sci. illi Christiani non erant terra sterilis, sed producebant opera εχόμενα σωηρίας, quae opera maxime erant opera misericordiae, «qui ministrastis sanctis et ministratis*. Talibus autem operibus Deus ex iustitia dare debet mercedem aeternam , dummodo homines in gratia perseverent. Quare apostolus exhortatur ad hanc perseverantiam: «Cupimus autem unumquemque vestrum eandem ostentare sollicitudinem ad expletionem spei usque in finem." Merito igitur Cone. Trid. (sess. 6, c. 6) verba illa: «non enim iniustus est Deus", affert ad ostendendum operibus iustorum inesse rationem meriti de condigno quoad vitam aeternam (Denzinger 1. c. 692). Recte quoque docet idem valere et de iis, qui acceptam gratiam perpetuo servaverint, et de iis, qui amissam recuperaverint. Hoc verum est, etsi S. Paulus illo loco nullo modo cogitavit de reviviscentia bonorum operum. Alius textus, ex quo argumentantur, est Gal. 3, 4: «Tanta passi estis sine causa? Si tamen sine causa." Sed de his textibus prius audiamus SS. Patres. Arg. 2. Ex SS. Patribus. SS. Patres reviviscentium meritorum commemorant exponentes vel Hebr. 6, 9. 10 vel Gal. 3, 4. Ita S. Epiphanius, postquam citavit Hebr. 6, 9. 10, explicat ita: .In quo vides, quemadmodum et instaurationem illam secundam fieri non posse omnino pronuntiaverit, neque tamen a salute illos ex­ cluserit, quos peccati sui paeniteret; sed et saluti propinquos esse dixerit, et Deum recte ab iis factorum esse susceptorem, qui delic- 321. 136 Sectio 4. De effectibus Sacramenti Paenitentiae. torum suorum absolutam paenitentiam capesserent seque adeo COlb verterent animumque mutarent·' (Haeres. 59, n. 2; M 41, 1019). Simili modo textum explicant Pfimasius (3i 68, 722), Alcuin us, S. Thomas, alii, quos citat Suarez (Opusc. 5, disp. 1, sect. 1, 11. 12, 13). Textum vero ex Ep. ad Gal. ita exponit S. loan. Chrysostomus (in Comment. Ep. ad Gal. in c. 3, n. 2): , Omnium, ait [apostolus], illorum, quae [vos Galatae] sustinuistis, isti [seductores vestri] iacturam vos facere volunt. . . . Mox, ne concuteret illorum animos..., subtexuit ,si tamen frustra4, significans videlicet, si volueritis expergisci ac revocare vos ipsos, non frustra passi fueritis. Ubi nunc sunt, qui tollunt paenitentiam? Ecce hi Spiritum acceperant, signa fecerant, confessores fuerant... et post tam multa recto facta a gratia ex­ ciderant: et tamen dicit: Si volueritis, potestis vos ipsos revocare" (.V 61, 650). S. Hieronymus in eundem locum (Comment, ad Gal. 1. 1, c. 3; 3/ 26, 350): .Quas [persecutiones] frustra arguuntur fuisse perpessi [Galatae], si a gratia Christi recedant, propter quam tanta perpessi sunt. Simul et illa spes, quod, quicumque ob Christi fidem laboraverit et postea lapsus fuerit in peccatum, sicut priora sine causa dicitur passus fuisse, dum peccat, sic rursum non perdat ea, si ad pristinam fidem et ad antiquum studium revertatur/ Similiter textum explicant Theodoretus, Herveus Burgidal. (3/ 181, 1151), alii (cf. Suarez, Opusc. 5, disp. 1, sect. 2, n. 7). i 322. Unum igitur certum est Sanctos Patres admisisse reviviscentia)» meritorum, quia secus non poterant ita exponere illum textum ad Gal.: ergo habetur argumentum Traditionis. Aliud autem est, num sit hic verus sensus textus, et hoc, servata reverentia SS. Patrum, negare pos­ sumus, cum etiam ipsi SS. Patres textum aliter exposuerint. Ita e. g. S. Chrysostomus (In Ep. ad Rom. hom. 13, n. 8; 3/60, 518) haec habet: sIllud ,siquidem' saepe non ambigens posuit, sed admodum credens et loco illius vocis ,quandoquidem1 [ε7πε(ο loco ε-είζερ], ut cum dicit.... Tanta passi estis sine causa, si quidem [Chrysost. legit είπερ pro εΐ/τ] sine causa/ Ergo hic supponit sensum: Evidenter omnia passi estis sine ulla utilitate. Λ. . ·ΤΛ · 323. Ad veram intellegentiam tertus rursus supponendum est S. PauIum nullo verbo indicare se supponere Galatas iam seductos esse, sed eum potius velle praecavere seductionem, quia videbat Galatas vacillantes ; nam 3, 5 describit praesentem condicionem Galatarum : „0 O’JV έτειχορηγών υμιν ro νέϋμα xdt ·"■' ενεργών δυνάμεις — èy 2.. όμίνΑ r..~. « Unde recte S. Augustinus (3/ 35, 2118) dicit : ^Quamvis isti nondum cecidissent, sed iam inclinabantur, ut caderent/ 1 * Der vorige Ausdruck [Tanta passi estis sine causa] drückt der Form nach eine Klage ans über das Geschehene als über eine vollbrachte Thatsache. So sieht Prop. XXIV. 137 324 Arg. A. Ex auctoritate theologorum. Suarez 30 circiter theologos pro hac doctrina allegat (Opusc. 5, sect. 2, n. 2), et post Cone. Trid. vix non unanimis est omnium sen­ tentia. Card, de Lugo ait: «Conveniunt theologi cum S. Thoma in praesenti, quod per paenitentiam reviviscunt merita praecedentia; con­ veniunt, inquam, in hoc, quasi in dogmate" (Disp. 10, sect. 1, n. 3). Quamvis autem nonnulli rem non recte explicaverint, tamen longe plurimi thesim nostram omnino admittunt. 325. Arg. 4. Ex Cone. Tridentino. Cone. Trid. (sess. 6, c. 16 et can. 32) tria postulat, ut opera nostra mereantur vitam aeternam: a) ut sint honesta opera, b) ut fiant ab homine insto, c) ut homo in gratia decedat (Denzinger 1. c. 692. 724). Atqui haec omnia inveniri possunt in operibus mortificatis. Ergo opera mortificata reviviscere possunt seu esse meritoria vitae aeternae. Nam opera mortificata ex supposito sunt opera honesta, facta ab ho­ mine iusto; et hic homo iustus, quamvis postea peccaverit, potest tamen in statu gratiae decedere. Ergo in hoc casu omnes condiciones adsunt, quas Concilium assignavit, et consequenter pro illis operibus mortificatis homo habebit mercedem aeternam. Haec autem est re­ viviscentia meritorum. 326. Potest quis obicere: Concilium (can. 26) docet tunc tantum iustos mereri aeternam mercedem, „si bene agendo et divina mandata custo­ diendo usque in finem perseveraverint." Ergo pro illis tantum operibus aliquis habebit mercedem, post quae divina mandata usque ad finem fideliter custodivit. .Sed argumentum nihil valet. Nam perseverare usque in finem idem est ac mori in statu gratiae. Sic enim Patres et theologi intellegunt perseverantiam ; sic Concilium ipsum docet perseverantiae munus esse ab eo, «qui potens est, eum, qui stat, sta­ tuere, ut perseveranter stet, et eum, qui cadit, restituere" (sess. 6, c. 13; Denzinger 1. c. 689); et iterum docet verba apostoli de mercede aeterna omnibus iustis applicanda esse, «sive acceptam gratiam semper conservaverint, sive amissam recuperaverint" (sess. 6, c. 16; Denzinger 1. c. 689). Ex ratione theologica. a) Si merita mortificata non reviviscerent, Deus dicendus esset poena aeterna punire peccatum remissum. Atqui nullum indicium 327. Arg. 5. lanius indes die Sachlage nicht an. Nocli gibt er die Galater nicht auf. Darum limitirt er seinen Ausruf durcli den Zusatz, er wolle dieses nicht absolut gesagt hahen, dass es so sei, sondern nui· ex hypothesi —, eventuell niimlich, dass es auch sein Verbleiben dabei babe, dass sie ohne Sinn und Zweck gelitten (Reithinayr, Commentar zuni Briefe an die Galater p. 222). Alii aliter explicant (cf. Windischmann, Galaterbrief p. 65). 138 ’■ 1 talis poenae apparet in fontibus revelationis. Ergo talem poenam a Deo infligi admittendum non est. Maior patet, quia in aeternum privari maiore gradu beatitudinis, quam quis operibus suis meruerat, est poena utique gravissima. i 328. Ad min.: Xon negamus absolute Deum potuisse mulctare pec­ catum tali poena, neque enim est poena disproportionata. Sed tantum abest, ut Deus dixerit se velle hanc poenam infligere, ut affirmaverit nullo damno fore peccata peccatori, quo die conversus fuerit. Deus enim admittit peccatorem conversum ad amicitiam suam, quae ami­ citia in caelo erit in statu perfecto. Unde si beati nihilominus puni­ rentur privatione gradus gloriae, simul esset status perfectissimae amicitiae et status poenae, id quod admitti nequit (Toletus, In 3, q. 89, a. 5, conci. 2). • 329. b) Meritum in actu secundo in eo consistit, quod Deus acceptat bona opera et se obligat ad retribuendam pro iis vitam aeternam, dummodo is, cuius sunt opera, in statu gratiae moriatur. Unde licet opus physice praeterierit, moraliter tamen permanet, scriptum in libro vitae, id est in cognitione et acceptatione Dei. lamvero peccatum superveniens neque cognitionem neque acceptationem Dei destruit, sed obicem tantum ponit vitae aeternae, quo obice remoto, statim opera mortificata recipiunt efficaciam perducendi hominem ad vitam aeter­ nam. Unde reviviscentia non est aliquid physicum sed aliquid mo­ rale tantum. 330. Itaque discrimen est inter peccata et bona opera- quoad reviciscentiam. Peccata enim ita remittuntur, ut penitus deleantur, etiam in acceptatione Dei, quia eo ipso, quod homo est in statu gratiae, desinit omne ius Dei odio habendi hunc hominem, et sic gratia et reatus culpae formaliter inter se opponuntur. Contra peccatum subsequens non formaliter opponitur meritis praecedentibus seu cognitioni et acceptationi Dei, sed soli efficaciae eorum, unde sublato peccato efficacia eo ipso redit (cf. S. Thomas 3, q. 89, a. 5; Suarez, Opusc. 5, disp. 1, sect. 3, n. 13). 331. Quaeri autem potest, utrum retributio praemii pro operibus vivi­ ficatis sit ex parte Dei opus iustitiae an opus misericordiae. Respondendum est: -Opus hoc supponere misericordiam et con­ summari per iustitiam- (Suarez, Opusc. 5, disp. 1, sect. 3, n. 9). Misericordia supponitur, quia Deus potuit punire peccatorem privatione absoluta omnium meritorum, quod nisi fecit, sed voluit etiam post peccatum valere merita, dummodo homo in gratia decedat, opus fecit misericordiae. Sed hac misericordia supposita merita post conversionem plane in eo statu sunt, in quo fuerunt « • Η· Prop. XXIV. Coroll. 1. 139 ante peccatum, Turn autem iis debebatur gloria ex iustitia. Ergo etiam postea. Ceterum etiam quoad iustos, qui numquam peccarunt, opus est misericordiae, quod Deus voluit dare gratiam et dein bona opera auxilio gratiae facta acceptare ut meritoria vitae aeternae. Ergo omne meritum de condigno in actu secundo supponit aliquam miseri­ cordiam ex parte Dei. Quoad opera autem vivificata nova miseri­ cordia accedit, quia Deus removet impedimentum prohibens effectus meritorum. 332. Coroll. 1. Argumenta allata ostendunt opera mortificato non quomodocumque sed perfecte reviviscere. 1. Itaque imprimis admittenda non est eorum sententia, qui docent merita quoad accidentale tantum praemium reviviscere, quatenus sancti in caelo gaudeant, quod olim haec bona opera fecerint, licet nullum pro iis augmentum gloriae recipiant. Quae sententia dicitur quorundam veterum Thomistarum fuisse, sed Suarez scribit se eam apud nullum theologum invenisse (Opusc. 5, disp. 2, sect. 1, n. 1). Refutatio non requiritur, quia haec sententia non explicat, sed negat reviviscentium meritorum. Neque enim minus gaudebunt sancti in caelis de operibus mortuis, quae fecerunt, quamvis haec nullo modo possint reviviscere. 333. 2. Neque admittenda est sententia eorum, qui dicunt hominem non accipere quidem maius praemium, quam quod respondeat bonis ac­ tibus, quibus conversus est a peccato et quos post conversionem posuit, sed eum accipere hoc praemium etiam titulo operum mortificatorum, ita ut praeterita merita simul cum praesenti merito perducant homi­ nem ad gloriam tantam, quantam in praesenti meruit. Ergo secundum substantiam praemium non est maius, quam si homo ante peccatum nulla bona opera fecisset. Ita Bannez (In 2, 2, q. 24, a. 6, dub. 6, conci. 3), quem quidam alii sequuntur. Haec sententia non minus quam praecedens penitus tollit reviviscentiam meritorum secundum rem, neque quicquam relinquit nisi nomen et titulum sine re, qui est mera denominatio externa neque possessori ullam utilitatem affert. 334. 3. Tertiam sententiam habet Doni. Sotus, quam ita explicat: .Ille, qui summo conatu, quem per auxilium Dei habere potest, resurgit, praeter gradum gratiae respondentem contritioni recuperat omnem gratiam, a qua recesserat, sive magna fuerit sive parva. Quon­ iam si contritio est dispositio ad vivificationem operum, fit, ut op­ tima, quae esse potest, in integrum illa restituat; nam sicut posita dispositione ponitur effectus, posita summa dispositione ponitur sum­ mus effectus. Si contritio deficit ab illa summa, in illa proportione, ■M· I i! 140 Sectio 4. Do effectibus Sacramenti Paenitentiae. qua ab illa distat, restituitur antiqua e/ratia, ut, si contritio est me­ dietas summae, restituatur medietas gratiae, a qua homo cecidit, et, si fuerit quarta pars, restituetur ei quarta pars gratiae pristinae (In 4, d. 16, q. 2, a. 2, § «Hanc igitur oh rem"). Aliter hanc eandem sententiam alii Thomistae explicant, ut Gronet: .Quando merita mortificata per actus remissos contritionis vel caritatis reviviscunt, non reviviscunt secundum omnem gradum meriti, quem habuerunt ante peccatum, sed iuxta quantitatem praesentis contritionis sive dispositionis, per quam paenitens resurgit; v. g. si quis ante peccatum habuit decem opera meritoria intensa ut octo et cadat in peccatum mortale et postea resurgat contritione ut unum, quodlibet opus resurget ut unum, et manebit paenitens cum merito ut undecim* (De Paenit. disp. 6, a. 2, § 2, n. 28). Secundum Billuart homo, qui ante peccatum habuit merita nt decem et resurgit per actum contritionis ut duo, habebit ius ad gloriam ut quattuor, duos gradus respondentes praesenti dispositioni, duos vero praecedentibus meritis (De Paenit. diss. 3, a. 5, § 2). Consequenter debent hi doctores dicere: si homo per alios actus paulatim revertitur ad eam bonam dispositionem, quam ante peccatum habuit, totum meritum mortificatum recuperat. In hac tertia sen­ tentia sine dubio servatur conceptus alicuius verae reviviscentiae meri­ torum, quia opera mortificata valent ad augendam gloriam. Nihilo­ minus admitti non potest; nam, praeterquam quod statim apparet, quam arbitrarie tales opiniones excogitentur, quas sane Deus nullibi revelavit, omnia argumenta allata hanc explicationem excludunt. 335. 4. Nituntur quidam defensores huius sententiae quibusdam dictis 5. Thomae; at quia etiam aliarum sententiarum defensores verba S. Thomae pro se afferunt, eius auctoritate in hac quaestione nihil definiri potest. Ita pro prima sententia citari possunt haec verba: -Ille, qui per paenitentiam resurgit in minori caritate, consequetur quidem praemium essentiale secundum quantitatem caritatis, in qua invenitur; habebit tamen gaudium maius de operibus in prima caritate factis quam de operibus, quae in secunda fecit, quod pertinet ad prae­ mium accidentale “ (3, q. 89, a. 5 ad 3). Bannez pro sua sententia ad hunc eundem et ad similem textum provocat (In 3, d. 31, q. 1, a. 4, conci. 3 ad 4), ubi S. Thomas negat maius dari praemium essentiale, quam quod conveniat actui caritatis, per quem homo resurgat a peccato. Gonetus et alii pro sua sententia citant 3, q. 89, a. 2: -Secun­ dum quod motus liberi arbitrii in paenitentia est intensior vel remis­ sior, secundum hoc paenitens consequitur maiorem vel minorem gratiam. Contingit autem intensionem motus paenitentis quandoque proportionatam esse maiori gratiae, quam fuerit illa, a qua recesserat per pec­ catum. quandoque autem aequali, quandoque vero minori. Et ideo Prop. XXIV. Coroll. 1. 141 paenitens quandoque resurgit in maiori gratia, quam prius habuerat, quandoque autem in aequali, quandoque etiam in minori." Verum nota in hoc textu non osse sermonem de praemio caelesti sed de gratia habituali, quae statirn in conversione infunditur, quae duo non sunt idem. Tandem Suarez et alii dicunt secundum S. Thomam merita per peccata non deleri, sed manere in acceptatione divina. „Sed quod isti, qui ea fecit, non sint efficacia in vitam aeternam, provenit ex im­ pedimento peccati supervenientis. . . . Unde restat, quod opera prius mortificata per paenitentiam recuperant efficaciam perducendi eum, qui fecit ea, in vitam aeternam, quod est reviviscere" (3, q. 89, a. 5, cf. In c. 6 Ad Hebr. lect. 3). Impedimentum autem intactam relinquit rerum naturam; unde impedimento remoto opera mortificata statirn recuperant totam suam efficaciam. VIJ 336. Quae cum ita sint, quaestio ex auctoritate S. Thomae mdlo modo dirimi potest. Immo facilius in sententiis prima et secunda, quae re non differunt, videntur omnia dicta S. Thomae aliquo modo conciliai! posse, ita ut Bannez dicat in hac quaestione apparere. „quantum distent moderniores Thomistae a sententia S. Thomae, quanto magis distincta sit et consequenter procedat magisque diligenda sententia S. Thomae, prout ab antiquis Thomistis et a nobis diligenter expli­ cata est" (1. c. in fine art. 6). Nihilominus haec sententia communiter a theologis Thomisticis et non-Thomisticis reicitur. Ita Sotus vocat eam falsissimam et menti S. Thomae adversissimam ; Ledesma erroneam, ita ut, qui eam populo praedicaret, esset a praesidibus ecclesiae magna poena mulctandus. 337. 5. Quidquid igitur est de sententia S. Thomae, nos quartam sententiam cum Suaresio tenemus de reditu meritorum secundum totam efficaciam ob has rationes: a) Nisi merita secundum totam efficaciam redeunt, semper verum est Deum poena aeterna punire peccata remissa, i. e. privatione maioris gradus gloriae, ita ut etiam beati in caelo sint sub vindicta divina. Atqui hoc admitti non potest. Quod enim peccator privatur meritis suis, sine dubio est poena vindictae divinae. Unde quamdiu haec privatio durat, tamdiu durat vindicta divina. b) Porro si requiritur certus gradus paenitentiae, neque sufficit ille, quo potest homo in gratia decedere, nova condicio additur praeter illas tres, quas Cone. Trid. posuit in doctrina de merito. Atqui nemo habet ius statuendi novas condiciones. Sane id, quod homo bonis operibus ante peccatum factum meruerat, erat gloria aut augmentum gloriae, et de hoc merito Concilium loquitur. Unde si homo decedens in gratia non recipit beatitudinem correspondentem operibus bonis ■ fT “ 142 Sectio 4. De effectibus Sacramenti Paenitentiae, quae fecit in statu gratiae, non recte Concilium dixit: ubi hae tres condiciones adessent , nihil iam deesse, quominus illis operibus vitam aeternam quis mereretur. 338. c) Obiciunt quidem Concilium etiam docere hominem recipere gratiam secundum mensuram dispositionis; ergo minorem gratiam ac­ cipere eum, qui minore dispositione convertatur, quam eum, qui con­ vertatur cum meliore dispositione, licet ille prior antea maiora menta habuerit. Sed respondendum est verba Concilii referri ad eam gratiam, quae nunc primum propter contritionem vel Sacramentum infundatur, non vero ad merita, quae quis iam antea acquisivit. Negandum enim est (et hoc est falsum suppositum tertiae sententiae) relate ad opera morti ficata paenitentiam esse dispositionem, cum sit tantum removens prohibens. Paenitentia enim merita illa non acquirit, sed obicem removet, qui impediebat, quominus merita iam acquisita efficaciam suam habere possent. 339. d) Secus etiam, ut recte ait Card. Toletus, sequeretur hoc absurdum: ,Si esset homo per totam fere vitam Deo serviens in magnis operibus, et postea commisit unum leve mortale, a quo statim per paenitentiam non multum intensam surrexit et mortuus est ; esset autem alter, qui toto tempore gravissimis offendit Deum peccatis, et postea intensiore surgens paenitentia mortuus est, tunc iste maius praemium aeternum apud Deum consequeretur. At hoc concedere durissimum est et contra Dei misericordiam videtur; nec erat affir­ mandum, nisi fides aut ratio convinceret, quorum neutrum est. Manet ergo firma conclusio et tenenda- (In 3, q. 89, a. 5, conci. 2, arg. 7). Potest etiam addi, quod non intellegitur, quomodo in hac sententia adversariorum impleatur illud, quod Christus dixit de peccatore con­ verso: ,Cito proferte stolam primam et induite illinn“ (Luc. 15, 22). Quid est enim stola prima nisi ea gratia, quam peccator antea ha­ buerat? Unde ad haec verba S. Ambrosius dicit: -Vide, quam bonus Deus et facilis indulgere peccatis; non solum ablata restituit, sed etiam insperata concedit- (In Luc. 1. 2, n. 33; M 15, 1564). 340. e) Hanc nostram sententiam tenent Magister (4, d. 14), Al­ bertus M. (4, d. 14, a. 21. 22), Scotus (4, d. 22, a. 2, n. 9) et omnes Scotistae (Bosco, De Paenit., Disp. 6, sect. 7, conci. 2), Durandus (3, d. 31. q. 2 ad 3), ex Thomistis Canus (teste Bannez I. c. in conci. 6), Medina (De Paenit. tract. 1. q. 8); ex theologis Societatis lesu: Suarez (Opusc. 5, disp. 2, sect. 3, n. 17), Vasguez (3, q. 89, a. 5, dub. 2. n. 62), De Lugo (Disp. 11, sect. 2, n. 30), immo, ni fallor, omnes excepto Gregorio de Valentia; et generarim haec sententia omni alia longe communior est. ·-* ·- A*' Prop. XXIV. Coroll. 2. 143 341. Coroll. 2. Ergo neque admittenda est opinio Scoti. Scotus concedit quidem totum praemium operum morti ficatorum statim se­ cundum ius restitui post conversionem, sed negat statim restitui totum habitum infusum gratiae sanctificantis, nisi homo habeat aeque bonam dispositionem, ac habuit ante peccatum. Ait enim (1. c. n. 10): „Resurgens plura merita habet in acceptatione divina, quam habuit, quando cecidit, et per consequens ad maiorem gloriam ex ea parte ordinatur; sed non oportet eum in maiori gratia resurgere, quia secundum dis­ positionem in detestando peccatum commissum intense vel remisse datur sibi nunc maior vel minor gratia/ Putare autem videtur aug­ mentum gratiae debitum meritis vivificatis a Deo reservari usque ad instans mortis. Hinc accidere potest, ut ex duobus hominibus alter habeat maiorem gratiam infusam, et nihilominus alter habeat ius ad maiorem gloriam. Servatur quidem in hac sententia integer conceptus reviviscentiae meritorum ; attamen, quia ex altera parte aliquid statuitur, quod nihil est nisi opinionis commentum nulla solida ratione nixum, haec sen­ tentia extra scholam Scoti vix defensorem nacta est inter eos, qui docent totum meritum reviviscere. Canus quidem dicitur eam secutus esse, et potest etiam doctrina S. Thomae similiter explicari. Docet enim (3, q. 89, a. 2) hominem interdum in minori gratia resurgere, et tamen etiam docet (a. 5) omnia merita reviviscere. Ergo videtur sensisse reditum meritorum separari posse a restitutione gratiae correspondentis, donec homo habeat aeque bonam dispositionem atque antea (1, 2, q. 114, a. 8 ad 3). Quam si numquam habebit, fortasse merita numquam in actu secundo totum effectum habebunt (cf. Suarez, Opusc. 5, disp. 2, sect. 3, n. 2 et 14). 342. Potest haec sententia ita refutari: Gratia est fundamentum ami­ citiae divinae. Atqui amicitia divina commensuratur meritis, quae aliquis habet. Ergo, ubi maiora merita, ibi maior amicitia et con­ sequenter maior gratia. Deinde homo per merita acquirit ius ad gratiam. Ratio autem iustitiae postulat, ut debitum statim reddatur, nisi quid obstat. Ergo Deus non debet retinere mercedem operarii, in quantum hic capax est ad eam recipiendam. Neque enim minus efficax est meritum vivificatum quam meritum nondum mortificatum. Atqui meritum ante peccatum statim postulat gratiam. Ergo etiam meritum vivificatum (cf. Suarez, Opusc. 5, disp. 2, sect. 3, n. 21). Multo etiam difficilior res fit, si quis docet gratiam numquam to­ taliter restitui, si homo numquam redeat ad priorem dispositionem. Tunc enim fieri potest, ut merita vivificata nullum praemium in caelo habeant. Neque apparet, quomodo tunc salva maneat doctrina Cone. Trid. : sufficere illas tres condiciones ad habendum praemium caeleste. 144 Sectio 4. De effectibus Sacramenti Paenitentiae. 343. Maneat igitur firmum statim post iustificationem peccatorie reddi priorem gratiam, priora merita, priora praemia. Simul vero cum gratia reddi comitatum virtutum infusarum, quae peccato ex­ pulsae erant, inde patet. quod hae virtutes a gratia numquam separantur. Unum dubium manet, num haec assertio extendenda sit ad gratiam, quam homo habuit sine suo merito, i. e. ad gratiam primam et ad gratiam, quae data est ex opere operato. Respondeo: Quamvis quidam doctores videantur de hac re dubitare, tamen nulla ratio ri­ detur dubitandi. Nam. si ius ad gloriam caelestem seu ad certum gradum gloriae datur, reddi quoque debet gratia, in qua hoc ius proxime fundatur. Omne autem ius ad gloriam reddi dicendum est, quia secus semper verum erit beatos in àeternum puniri pro peccatis remissis. 344. Quod autem in specie attinet gratiam datam ex opere operato, haec est fructus meriti Christi nobis applicati. Hoc igitur meritum manet in acceptatione divina tamquam nostrum et remoto obice sta­ tim reviviscit. Exemplo sit gratia baptismalis, quae, si propter fictionem non fuit statim data, recedente fictione datur (cf. Suarez, Opusc. 5, disp. 2, sect. 3, n. 57). Mirum est, quod reviviscentium omnis gratiae, quae est ex opere operato, etiam ipse Bannez concedit (In 2, 2, q. 24. a. 6, dub. 6, conci, ultima. Cf. De Lugo, Disp. 11, sect. 3). Prop. XXV. Culpa remissa non semper simul tota poena a Dpo remittitur. 345. Haec quoque thesis valet de omni paenitentia, qua peccata remittuntur, sive extra Sacramentum sive in Sacramento. Dicimus non semper remitti totam poenam. quia non negamus posse fieri, ut paenitentia tam perfecta sit, ut etiam tota poena deleatur. Lutherus hanc doctrinam a. 1518 reiecit in sermone De in­ dulgentia, ubi docet Deum semper totam poenam temporalem remit­ tere1. Postea quidem contraria docuit, sed discipuli eius pleriquc retinuerunt priorem doctrinam : post remissa peccata numquam poenam relinqui. Idem cum Calvino (Instil. 1. 3, c. 4, n. 30 sqq.) docent Calviniani (cf. Bellarm., De Paenit 1. 4, c. 2). 1 .Das sag ich, dass man auss keiner schrifft bewerenn kann, das gottlich gerechtigkeyt etwas peyn adder genugthuung begem adder fordern von dem sunder, dann allein seine herzliche und ware rew adder bekerung. ... Es ist eyn grosser yrthuin, das jemandt meyne, er wolle genugthun vor seine snndt, so dock Got dieselben allzeit umbsunst auss unshezlicher Gnad vorzeihet, nichts dafur begerend, dau hinfur woll leben. i I Μ·— % Prop. XXV. 145 346. Arg. J. Ex S. Scriptura. Saepe Deus peccatoribus remissa culpa poenam in vindictam pec­ catorum imposuit. Atqui haec res non solum ostendit posse hoc ita fieri, sed etiam hanc esse legem a Deo statutam, ut id, quod sufficiat ad delendam culpam, non eo ipso etiam sufficiat ad delendam ornnern poenam. Ergo saepe post remissam culpam poena temporalis luenda remanebit. Prob. mai.: Deus Adamum «eduxit a delicto suo* (Sap. 10, 2), sed simul gravissimas poenas ei imposuit (Gen. 3, 17 sq.). Maria, soror Moysis, accepit quidem remissionem peccati sui, sed per septem dies separata est a populo (Num. 12, 14 sq.). Moyses et Aaron propter incredulitatem suam prohibiti sunt ab ingressu terrae sanctae (Num. 20, 1 sqq.; 27, 12 sqq. Deut. 34 1 sqq.). .Dixit David ad Nathan : Peccavi Domino. Dixitque Nathan ad David : Dominus quoque transtulit peccatum tuum ; non morieris. Verumtamen, quon­ iam blasphemare fecisti inimicos Domini, propter verbum hoc filius, qui natus est tibi, morte morietur* (2 Reg. 12, 13. 14). „Qui manducat et bibit indigne [corpus et sanguinem Domini], indicium sibi manducat et bibit. . . . Ideo inter vos multi infirmi et imbecilles et dormiunt multi. . . . Dum iudicamur autem. a Domino corripimur, ut non cum hoc mundo damnemur* (1 Cor. 11, 29 sqq.). Hoc loco apostolus docet Corinthios fuisse punitos pro indigna tractatione sanctissimi Sacramenti: ex altera autem parte certe noluit dicere omnes, qui puniti essent, fuisse impaenitentes et multos etiam in impaenitentia esse mortuos, cum contra dicat: -Corripimur, ut non damnemur. “ Ergo apostolus supponit etiam pro peccatis remissis potuisse Corinthios puniri. Praeterea S. Scriptura docet actum caritatis sufficere ad delen­ dam reatum culpae ; et nihilominus vult, ut cum paenitentia coniuncta sint ieiunium cum planctu et fletu (loel 2) et alia opera satisfactionis. Ideo prophetae toties non solam contritionem de peccatis sed ieiunium et generatim paenitentiam praedicant. Ergo non omne id, quod sufficit ad delendam culpam, statim semper etiam tollit omnem poenam. 347. Prob, min.: Prior pars, scl. posse poenam relinqui post remis­ sam culpam, ex dictis per se patet. Altera vero pars, scl. hanc esse legem communem a Deo statutam, facile intellegitur.' Nam S. Scriptura docet Deum non agere cum peccatoribus modo ita et modo aliter pro arbitrio suo, sed reddere unicuique secundum opera sua (Ps. 61, 13. Prov. 24, 12. Mattii. 16, 27. Rom. 2, 6). Atqui hoc verum non esset, si Dens modo relinqueret poenam post remissa peccata, modo non relinqueret, et hoc non pro meliore vel minus bona dispositione paenitentis sed pro suo arbitrio. Ergo est lex universalis non sufficere ad delendam totam poenam omne id, quod sufficit ad delendam culpam. Pesch, Praelectiones dogmaticae. VIL 10 I 146 Arg, 2. Ex Traditione. S. Augustinus (In Ps. «50, n. 15: J/ 36, 595): ,Aliquando Deus, cui ignoscit in futuro saeculo, corripit eum de peccato in isto saeculo; nam et ipse David, cui dictum iam fuerat per prophetam: Dimissum est peccatum tuum, evenerunt quaedam, quae minatus orat Deus propter ipsum peccatum." Undo (ibid. n. 11; J/. 36, 592) con­ cludit hanc esse legem a Deo statutam: „ Impunita peccata etiam eorum, quibus ignoscis, non reliquisti. . . . Ignoscis confitenti, igno­ scis, sed se ipsum punienti/ Et (Tract. 124. n. 5 in Io.; di 35, 1972): „Cogitur homo tolerare etiam remissis peccatis, quamvis, ut in eam veniret miseriam, primum fuerit causa peccatum. Productior est enim poena quam culpa, ne parva putaretur culpa, si cum illa liniretur et poena. Ac per hoc ... temporaliter hominem detinet poena, et quem iam ad damnationem sempiternam reum non retinet culpa." S. Gregorius M. (Moral. 1. 9. c. 34; M 75, 889): „Delictum sine ultione non deserit [Deus]. Aut enim ipse hoc homo in se paeni­ tens punit, aut hoc Deus cum homine vindicans percutit. ... Sic David post confessionem audire meruit : Transtulit Dominus peccatum tuum (2 Reg. 12. 13), et tamen multis post cruciatibus afflictus et fugiens reatum culpae, quam perpetraverat, exsolvit/ Ceterum toties Patres recommendant satisfactionem post peccata remissa subeundam, ut ipse Calvinus fateatur eos hac in re a sua doctrina dissentire, sed ait: .Parum me movent, quae in veterum scriptis de satisfactione passim occurrunt. Video quidem eorum non­ nullos, dicam simpliciter omnes fere, quorum libri exstant, aut hac in parte lapsos esse aut nimis aspere et dure locutos6 (Inst. 1. 3, c. 4, n. 38). Inter theologos catholicos nulla est differentia opinionum in hac quaestione (cf. S. Thom. 3, q. 86, a. 4 et Suppi, q. 12. 13; Suarez, Disp. 10, sect. 3, n. 2; De Lugo, Disp. 8, sect. 2, n. 44). Concil. Trid. (sess. 14, c. 8) docet: .Sancta Synodus declarat falsum omnino esse et a Verbo Dei alienum culpam a Domino numquam remitti, quin universa etiam poena condonetur. Perspicua enim et illustria in Sacris Litteris exempla reperiuntur, quibus praeter divi­ nam Traditionem hic error quam manifestissime revincitur6 (Den­ zinger 1. c. 783). Et can. 12: «S. q. d. totam poenam simul cum culpa remitti semper a Deo satisfactionemque paenitentium non esse aliam quam fidem, qua apprehendunt Christum pro se satisfecisse; A. S/ (Denzinger 1. c. 800). Ceterum haec doctrina constat etiam ex praxi, quae semper viguit in ecclesia. paenitentibus imponendi satisfactiones, et ex dogmate purgatorii. 348. I·· Sectio 4. Do effectibus Sacramenti Paenitentiae. Prop. XXV. 147 Arg. 3. Explicatio ex ratione. a) Dons sicut misericors ita etiam iusfus est. Ideo sicut ex miseri­ cordia remittit culpam et poenam aeternam, quia pro his nihil condignum homo agere potest, ita ex iustitia postulat poenam, quam homo praestare potest, ut ita simul difficultate remissionis homines arceantur a peccando. b) Neque enim est paenitentia regeneratio sicut Baptismus sed medicina; generari enim non potest quis nisi semel, curari autem a morbo saepius potest. Curatio autem medicinalis non uno actu resti­ tuit sanitatem, sed multis remediis adhibitis hominem paulatim reducit ad perfectam sanitatem. c) Quo melior autem est dispositio aegroti, eo efficacior quoque erit medicina. Similiter igitur paenitentia alterum altero perfectius et celerius sanat. Qui enim meliore contritione peccatum detestatur, plus quoque poenae temporalis delebit. Potest autem contritio esse tanta, ut omnem poenam deleat. „Ita sumitur ex S. Thomae 3, q. 86, a. 4, clarius Contra gent. 4, c. 72. Et est communis theologorum, et ita censent SS. Patres et expositores Luc. 7 accidisse in facto Magdalenae. et hunc sensum habere illa verba Christi: ,Remittuntur ei peccata inulta, quia dilexit multum*, sci. de plena remissione proportionata dilectioni*· (Suarez, Disp. 10, sect. 3, n. 7). Ratio est, quia contritio cum alio opere bono postea facto sine dubio plus delet poenae quam sola contritio. Atqui maior gradus contritionis aequivalet alicui operi bono. Ergo maior contritio plus poenae delet: et potest contritio ita crescere, ut tantum valeat, quantum alia illa opera, quae cum minore contritione requiruntur ad delendam omnem poenam. 349. 350. d) Solent theologi valde communiter totam hanc doctrinam de poena temporali ita exprimere, ut dicant poenam aeternam in tem­ poralem commutari. Ubi est difficultas intellegendi, quid hoc sibi velit, cum poena aeterna, i. e. poena inferni, totaliter remittatur, et poena altera pro culpa iam remissa imponi non posse videatur. Quare nonnulli dixe­ runt omni peccato deberi duplicem poenam: aeternam pro aversione a Deo, temporalem pro conversione ad creaturas ; priorem tolli per remissionem peccati, alteram vero manere, ita ut nulla proprie dicta commutatio fiat. Sed contra est, quod secundum Cone. Trid. (sess. 14, c. 8) satisfactio imponenda est propter iniuriam Deo illatam, satis­ factio autem est loco poenae temporalis. Ergo maxime aversio a Deo punitur. Deinde per contritionem non minus tollitur malitia conver­ sionis ad creaturas, quae est in peccato mortali, quam malitia aver­ sionis a Deo, quia haec duo sunt inseparabilia. Melius igitur admittitur aliqua commutatio, quam ita explicat Suarez: Deus «statuit, ut tali peccato mortali, si perpetuo in homine maneret, talis aeterna poena responderet; si vero committeretur qui­ dem, non tamen perpetuo maneret , alia poena et alterius modi tem10* 148 Sectio 4. De effectibus Sacramenti Paenitentiae. poralis illi responderet. non solum ratione conversionis, sed etiam ratione aversionis et denique ratione totius malitiae, quam habuit. Et ita facile intellegitur ablata culpa mutari statum eius, quia iam non potest perpetuo perdurare, et ideo iam non potest esse illi debita nisi poena temporalis, non quidem propter aliquam moralem malitiam eius, quae mora liter maneat, sed solum, quia commissa fuit et non­ dum pro illa plene satisfactum est “ (Disp. 10, sect. 3, n. 15). Mutatur igitur poena aeterna in temporalem, quatenus haec in locum illius succedit ex aeterno Dei decreto. Neque enim putandum est confessarimn imponere hanc poenam temporalem, cum potius, ne haec poena subiri debeat, aliam satisfactionem imponat. Poena enim, quae peccato mortali debetur, habet rationem merae vindictae, qua compensatur iniuria a peccatore Deo illata, estque poena, quae etiam nolenti imponetur, et quam peccator nullo modo effugere potest. Talem autem poenam solus Deus decernere potest, et quidem absolute decernit tantum quoad alteram vitam ; nam multa peccata in hac vita impunita manent. Est igitur haec poena, com­ muniter saltem, poena purgatorii. Satisfactio autem, quam confessarius imponit , et quae libere accipi debet a paenitente, non habet rationem merae vindictae, sed potius eo spectat, ut homo vindictam divinam et purgatorium evadat (cf. Bellarm. 1. 4. c. 1. 3). 351. Schol. 1. Quid sit in Sacramento Paenitentiae res et Sacra­ mentum. Res Sacramenti in Paenitentia est remissio culpae et poenae. Sacramentum tantum est compositum ex confessione dolorosa et absolu­ tione. Quaeri potest, num hic etiam inveniatur res et Sacramentum ; i. e. aliquid, quod simul sit et productum a Sacramento et significans gratiam, ut est in aliis Sacramentis character. Sunt qui negent, sed communiter student tale quid assignare, ne quoad hanc rem hoc Sacramentum penitus solitarium ponatur, cum in omnibus aliis non appareat specialis difficultas. Potest igitur dici pax conscientiae esse simul res et Sacramen­ tum: res, quia sine dubio producitur hoc Sacramento, Sacramentum, quia significat statum gratiae. Satis communiter dicunt cum S. Thoma (3. q. 84. a 1 ad 3) contritionem internam esse rem et Sacramentum. Sed difficile intel­ legitur, quomodo contritio producatur vel significetur Sacramento. Dicunt contritionem secundum se esse Sacramentum tantum ; prout autem elevetur per absolutionem, esse simul rem Sacramenti, quatenus vi formae efficiatur causa moralis exigens gratiam. Si vis, ita con­ cipe: in se tota res non est magni momenti (cf. Suarez, Disp. 18, sect. 5). Schol. 2. Num Paenitentia sit unum Sacramentum. Imprimis specifice est unum Sacramentum : nam non exsistunt varia indicia sacramental ia specio diversa. Itaque quasi de uno Sacra352. 4^'·ΓΧ W *1 / Prop. XXV. Schol. 1. 2. Prop. XXVI. · iïj 149 mento ex septem 'Pridcntinum do Paenitentia loquitur. Unum quoque est numerice, nam, licet partes habeat, hae tamen omnes in unum simium sacramentale coalescunt. Multiplicatur autem Sacramentum ratione subiectorum, quae illud recipiunt, et quidem ita, ut toties sit novum Sacramentum, quoties novum fiat indicium, seu quoties ab­ solutio datur (cf. Suarez 1. c. sect. 4). SECTIO V. DE SÜBIECTO ET DE NECESSITATE SACRAMENTI PAENITENTIAE. prop. a a vi. Sacramentum Paenitentiae est omnibus post Baptismum graviter lapsis iure divino necessarium. 353. Quis sit subiectum capax ad recipiendum Sacramentum Paeniten­ tiae. non indiget explicatione. Constat enim ex dictis esse hominem, qui post Baptismum peccatum commisit. Porro etiam patet, quae requi­ rantur ad hoc Sacramentum valide et licite suscipiendum, sci. praeter ea, quae de dispositione requisita ad suscipienda Sacramenta generatim explicata sunt in Tractatu de Sacramentis in genere, requiruntur illi actus paenitentis, qui materiam huius Sacramenti constituunt. Solum igitur agendum est de subiecto, ut ita dicam, necessitatis huius Sacramenti, et videndum, quo iure teneantur peccatores ad hoc Μ Sacramentum recipiendum. Loquemur prius de iure divino, dein de iure ecclesiastico. Iure divino dicimus peccatores obligari, ut ad obtinendam pec­ catorum mortalium remissionem peccata sua clavibus ecclesiae subiciant, ut Sacramentum Paenitentiae peccatoribus baptizatis aeque necessarium sit ad salutem ac Baptismus iis, qui nondum baptizati sunt. Itaque hoc Sacramentum necessarium est necessitate medii hypothetica. 354. Arg. 1. ♦· Ex S. Scriptura. Christus dedit apostolis potestatem iudicialem remittendi et reti­ nendi peccata (Io. 20, 23). Atqui haec potestas esset illusoria, nisi absolutio sacramentalis esset necessaria ad remissionem peccatorum. Ergo absolutio est necessaria vi institutionis Christi. Prob. min.: a) Verba Christi habent hunc sensum: Quod vos remittitis, Deus remittit ; quod vos retinetis, Deus retinet. Ergo, ut Deus remittat, tamquam condicio praerequiritur, ut apostoli remittant. Xam si independenter a potestate apostolis concessa peccator veniam impetrare potest, apostoli nullo modo retinere possunt peccata, ut patet de peccatis venialibus ; apostoli autem tamdiu retinent, quamdiu u• ·* f 150 Sectio 5. Pe sumecto et de necessitate Sacramenti Piumitcntioe. non absolmnt; nam retinere peccata est efficere, ut auctoritati cla­ vium peccata necessario rursus subiciantur ad impetrandam remissionem. Ergo tam diu debet etiam Dens retinere, et consequenter praeter ab­ solutionem nullum aliud medium independons Justificationis exsistit. 355. Dicimus „ medium independent" ; aliunde enim constat caritatem seu contritionem perfectam iustificare. Sed qui actum caritatis elicit, vult observare ea omnia, quae Christus instituit. Undo vult etiam peccata sua clavibus subicere, quae voluntas iam est vera subiectio, qua animus subicitur, quem lex proxime respicit. Quodsi paenitens postea hanc voluntatem retractat, non quidem priora peccata redeunt, quae voto Sacramenti deleta sunt, sed in novum peccatum incidit, eodem modo, quo quis ante Baptismum iustificari potest et tamen sub peccato obligatus manet ad suscipiendum Baptismum. Sic etiam hic, licet per contritionem deleantur peccata, non tamen tollitur obli­ gatio comparendi in hoc indicio. Ergo potestas remittendi peccata non supponit necessario peccata actu exsistentia, sed peccata nondum clavibus subiecta. Si autem Deus simpliciter optionem dedisset inter contritionem et Sacramentum Paenitentiae, omnes homines rationa­ biliter praeferrent contritionem, quia est medium simplicius, facilius et plane in potestate paenitentis positum, id quod dici nequit de ab­ solutione. Quodsi nunc tam difficulter multi homines adiguntur ad confessionem, quid, si scirent nullam exsistere huius rei obligationem? Est autem sine dubio haec potestas remittendi peccata a Christo in­ stituta in bonum fidelium, et consequenter ita, ut fideles ad eius us Illi alliciantur. 356. b) Porro apostoli in regno Christi constituti sunt indices in causis criminalibus. Atqui in omni regno bene instituto causae crimi­ nales non libere sed necessario subiciendae sunt iudicibus ad harum causarum tractationem constitutis. Ergo idem dicendum est de regno Christi. Possunt quidem in aliquo regno varia numero iudicia con­ III ’. stitui, ita ut cives possint hunc indicem potius eligere quam illum Attamen si talia iudicia constituta sunt, oportet ad ea deferri omnes causas criminum. Ita etiam Christus multos quidem iudices voluit esse in ecclesia sua, quos fideles, nisi contrarium statuatur lege eccle­ siastica, pro suo arbitrio adire possunt, attamen ita, ut necessario unum ex iis pro remissione peccate rum adire debeant. Hoc etiam inde patet, quod pro peccatis secundum Christi institutionem certae poenae seu satisfactiones imponendae sunt, quod ut convenienter fiat, praerequiritur confessio. 357. c) Tandem Christus apostolis dedit potestatem clavium in regno caelorum, i. e. potestatem aperiendi portas caeli iis, quibus per se hae portae clausae sunt ; quae quidem potestas moralis est et iudicia- îZV· Prop. XXVI. 151 liter oxercot nr. Potestas enirn clavium nihil aliud est nisi suprema potestas indicialis. Potestati autem clavium subjacent, qui per Bap­ tismum facti sunt membra ecclesiae ; nam «quid mihi de iis, qui foris sunt, indicaro“P (1 Cor. 5, 12.) Ergo sine ministerio apostolorum nemo intrare potest in caelum, cui post Baptismum portae caeli clausae sunt per peccatum; aliis verbis: peccator baptizatus ad accipiendam remissionem necessario ad claves recurrere debet. Ergo non solum hypothetice aliquis clavibus ligari et solvi potest, si videlicet libere so huic potestati subicere vult, sed absolute tenetur ad se subiciendum huic potestati. d) Ita textum Io. 20, 23 explicat Cone. Tridentinum (sess. 14, c. 5): .Ex institutione Sacramenti Paenitentiae iam explicata universa ecclesia semper intellexit institutam esse etiam a Domino integram peccatorum confessionem et omnibus post Baptismum lapsis iure di­ vino necessariam esse“ (Denzinger 1. c. 779). Et can. 6: «Si quis negaverit Confessionem sacram en talem vel institutam vel ad salutem necessariam esse iure divino; ... A. S.“ (Denzinger 1. c. 794). Unde immerito Scotiis dubitat, num ex S. Scriptura sufficienter possit necessitas confessionis probari (4, d. 17, q. 1, § «Sed tunc oportet videre"), et putat facilius dici, «quod est [confessio] de iure divino positivo a Christo promulgato apostolis, sed ecclesiae promul­ gato per apostolos absque omni Scriptura". Eadem dubitatio proponitur a Gabriele et a Caietano, qui ad Io. 20, 23 ait: «Fateor institutionem Sacramenti hic haberi, non praeceptum." Sed hoc post Tridentinum admitti non potest (cf. tamen lansenii Concord, c. 147). Concilium enim non dicit ecclesiam hoc praeceptum aliunde sed ex ipsa institutione Io. 20, 23 intellexisse, neque umquam in vetere Traditione sermo est de aliqua promulgatione huius praecepti, quae non inveniatur in S. Scriptura. Recte autem dicit Suarez ante Cone. Trid. Scoti loquendi modum tolerari potuisse (Disp. 17, sect. 2, n. 5). 358. 359. Confirmatur haec doctrina verbis lac. 5, 14 sqq.: «Infirmatur quis in vobis? Inducat presbyteros ecclesiae, et orent' super eum, unguentes eum oleo in nomme Domini; et oratio fidei sal­ vabit infirmum, et alleviabit eum Dominus, et si in peccatis est, remit­ tentur ei. Confitemini ergo alterutrum peccata vestra, et orate pro invicem, ut salvemini; multum enim valet deprecatio iusti assidua." Catholici huic textui non insistunt ut argumento peremptorio, cum confessio, de qua hic sermo est, possit esse sola ascetica, non sacramentalis. Attamen, si quis dicit textum omnino non posse de confessione sacramentali intellegi, errat. Nam cum ex Io. 20, 23 constet a Christo institutam esse confessionem peccatorum apostolis eorumve successoribus faciendam, sensus obvius horum verborum «Con­ fitemini peccata vestra" postulat, ut explicentur de confessione sacra- 152 Sectio 5. De sübiecto et de necessitate Sacramenti Paenitentiae. mentali. Deinde haec verba intime cohaerent oum praecedentibus versibus, ut ostendit illud <>·!>. ,,Έςομο <>'» άλλτ.λοις ràc Üuod· πας? Ita enim legunt optimi codices et editiones criticae cum Vul­ gata. Iam vero in praecedentibus sermo erat de presbyteris, qui inducendi essent ad orandum super infirmum, ut. si in peccatis esset, remitterentur ei. Cum igitur apostolus pergat : ..Ergo confitemini peccata vestra", valde obvium est explicaro: Confitemini presbyteris peccata vestra. Neque enim obstat illud άλλήλυις; nam secundum usum linguae graecae haec vox saepe nihil aliud significat nisi alii aliis, neque necessario reciprocam actionem postulat. Ita Eph. 5, 21: „ΎΐΜτα.σσόμε\>οι άλληλοις i> çtfïa) . non significat debere omnes omnibus promiscue esse subject os, sed inferiores superioribus. Ergo neque hic praescribitur, ut omnes omnibus promiscue confiteantur, sed laici presbyteris. Ita hunc textum explicat Origenes (Horn. 2 in Lev.; J/ 12, 419). qui post verba supra (n. 187) citata statini pergit: ,In quo impletur et illud, quod lacobus apostolus dicit: Si quis autem infirmatur. ..." Eadem est explicatio S. Io. Chrysostomi (lib. 3 De sacerd., n. 6; M 48, 644) et aliorum, quibus certe nota erat indoles linguae graecae (cf. Estius in h. 1.). 360. Bona est explicatio, quam dat Card. Bellarmin us: „ Paulo ante apostolus lacobus monuerat aegrotos, ut presbyteros arcesserent, a quibus oleo sancto cum precibus ungerentur, et adiecerat effectum illius sacrae unctionis et precum futurum, ut allevaretur aegrotus et sanaretur, et, si in peccatis esset, ea illi remitterentur. Sed ne forte, qui haec legeret, existimaret illa etiam peccata lethalia, quorum homo conscientiam habet, per sacram unctionem posse deleri, subiunxit: ,Confitemini alterutram peccata vestra* ; non enim sacra unctio peccata lethalia remittit, quorum aliquis conscientiam habet, cum ea per Confessionis Sacramentum purganda sint" (De Paenit. 1. 3, c. 4). Alii textus, in quibus fortasse sermo est de sacramentali confessione, sunt: Act. 19, 18; 1 Io. 1, 9. Arg. 2. Ex SS. Patribus. Ex SS. Patribus ii, qui paulo post apostolorum tempora scripserunt, verbis magis generalibus de confessione loquuntur, alii vero posteriores dissertissime necessitatem confessionis sacerdotibus faciendae inculcant. In -Doctrina 12 apostolorum" (c. 4, n. 14; F 1, CLIU) haec praescribuntur: .In ecclesia confiteberis peccata tua neque accedes ad orationem cum conscientia mala? Exceptis verbis „in ecclesia® plane eadem verba inveniuntur in Epistula Bamabae 19, 12; F 1, 57. S. Clemens Rom.: -Quaecumque deliquimus et fecimus, se­ ducti a quodam ex adversarii servis, eorum remissionem imploremus.... Melius enim est homini peccata sua confiteri quam indurare cor suum’ (1 Cor. 51, 1; FI, 125). .Quamdiu in hoc mundo sumus, peccatorum, 361. i I I | ' Prop. XXVI. 153 quae in carne gessimus, ex toto corde paenitentiam agarnus, ut a Do­ mino salvemur, dum paenitentiae tempus habemus. Postquam enim e mundo exivimus, non amplius possumus ibi confiteri aut paenitentiam agere" (2 Cor. 8, 2; /’ 1, 153). Herniae Pastor: „Deus ac Dominus noster, qui omnium do­ minatur et habet potestatem universae creaturae suae, non meminit iniuriae eorum, qui peccata sua confitentur, sed propitius fit“ (Sim. 9, c. 23, n. 4; F 1, 543). Difficultas quoad hos textus est, quod non apparet, utram con­ fessio facienda sit hominibus an soli Deo. Sed imprimis -Doctrina 12 apostolorum" dicit confessionem faciendam esse in ecclesia, dein vero S. Clemens exhortatur rebelles Corinthios, ut se subiciant prae­ positis ecclesiae (cf. 1 Cor. 57; F 1, 133); ergo coram his quoque debebunt peccata in ecclesia confiteri. Necessariam vero esse con­ fessionem eo indicat, quod dicit: Nunc confitemini, quia post hanc vitam confiteri non iam poteritis. 362. Post Patres apostolicos necessitatem confessionis testatur S. Ire­ naeus narrans mulieres illas haereticas partira Deo reconciliatas non esse, quia confiteri nolebant (supra n, 211). Tertullianus paenitentiam ita describit: .Itaque exomologesis prosternendi et humilificandi hominis disciplina est . . . ingemiscere, lacrimari, mugire dies noctesque ad Dominum Deum tuum, presbyteris advolvi, et caris Deo aggeniculari, omnibus fratribus legationes de­ precationis suae iniungere. . . . Plerosque tamen hoc opus ut publi­ cationem sui aut suffugere aut de die in diem differre praesumo, pu­ doris magis memores quam salutis. . . . Grande plane emolumentum verecundiae occultatio delicti pollicetur. Videlicet si quid humanae notitiae subduxerimus, proinde et Deum celabimus? Adeone existi­ matis hominum et Dei conscientia comparantur? An melius est dam­ natum latere quam palam absolvi?" (De Paenit. 9. 10; M 1, 1243.) 363. Origenes: .Si peccaverit, inquit, unum aliquid de istis, pro­ nuntiet peccatum, quod peccavit (Lev. 5, 4). Est aliquod in hoc mirabile secretum, quod iubet pronuntiare peccatum. Etenim omni genere pronuntianda sunt et in publicum proferenda cuncta, quae gerimus. Si quid in occulto gerimus, si quid in sermone solo vel etiam intra cogitationum secreta commisimus, cuncta necesse est pu­ blicari, cuncta proferri. Proferri autem ab iHo, qui et accusator pec­ cati est et incentor. Ipse enim nunc nos, ut peccemus, instigat, ipse etiam, cum peccaverimus, accusat. Si ergo in vita praeveniamus eum et ipsi nostri accusatores simus, nequitiam diaboli, inimici nostri et accusatoris, effugimus. Sic enim et alibi propheta dicit: Dic tu, in­ quit, iniquitates tuas prior, ut iustificcris (Is. 43, 26, graece). Nonne evidenter mysterium, de quo tractamus, ostendit, cum dicit: Dic tu I*·* * i 154 Sectio 5. Do suhieoto et de necessitate Sacramenti Paenitentiae. prior? ut ostendat tibi, quia praevenire illum debeas, qui paratus est ad accusandum. . . . Vide ergo, quia pronuntiare peccatum remis­ sionem peccati meretur. Praeventus enim diabolus in accusatione nitra nos accusare non poterit, et, si nostri simus accusatores, proficit nobis ad salutem: si vero exspectemus, ut a diabolo accusemur, accusatio illa cedit nobis ad poenam: habebit enim socios in gehenna, quos con­ vicerit criminum socios* (Horn. 3 in Lev., n. 4; J/ 12, 429: cf. Hom. 17 in Lue. et supra n. 187. 213). S. Cyprianum iam audivimus (n. 19. 212). Lactantius: ,Ob hanc causam Deus circumcisionem ludaeis praecipiendo nudari pudendam corporis partem iussit, ut hoc argu­ mento nos admoneret, ne involutum pectus haberemus, i. e. ne quod pudendum facinus intra conscientiae secreta velemus. . . . Volens enim vitae ac saluti nostrae pro aeterna sua pietate consulere, paeniten­ tiam nobis in illa circumcisione proposuit, ut, si cor nudaverimus, i. e. si peccata confessi satis Deo fecerimus, veniam consequamur, quae contumacibus et admissa sua celantibus denegatur ab eo, qui non faciem sicut homo sed intima et arcana pectoris intuetur“ (Instit. 1.4, c. 17; M 6, 501). S. Basilii et S. Ambrosii testimonia supra habentur (n. 187. 214. 215). 364. S. Ioan. Chrysost. (Hom. 34 in Io., n. 3; J/ 59, 196) de muliere Samaritana dicit: .Hanc ergo mulierem et nos imitemur, et in peccatis nostris evulgandis ne vereamur homines, sed Deum, ut par est, timeamus, qui et nunc facinora nostra videt et tunc puniturus est eos. qui nunc paenitentiam non agunt. At nos contra eum, qui judicaturus est, non timemus, eos autem, qui nobis nocere nequeunt, formidamus tremimusque, ne apud illos infamia laboremus. Idcirco in eo, quod timemus, in eo poenas dabimus. . . . Commisisti aliquod peccatum et hominibus occultas. At Deo non occultas. Et tamen nihil curas, oculos autem hominum formidas. Cogita igitur te non homines latere posse in die illo. . . . Rogo igitur, etsi nemo nostra videat, singuli in suam conscientiam ingrediantur et iudicem sibi ratio­ nem constituant, peccata in medium agant15 (cf. Hom. 20 in Gen., n. 3). S. Hieronymus (In c. 10 Eccl.; 3/23, 1096): „Si quem serpens diabolus occulte momorderit et nullo conscio eum peccati veneno in­ fecerit, si tacuerit, qui percussus est, et non egerit paenitentiam, nec vulnus suum fratri et magistro voluerit confiteri, magister et frater, qui linguam habent ad curandum, facile ei prodesse non poterunt. Si enim erubescat aegrotus vulnus medico confiteri, quod ignorat, medi­ cina non curat.15 365. S. August. (Sermo 352. n. 8): .Elevatus est Lazarus, pro­ cessit de tumulo, et ligatus erat sicut sunt homines in confessione Prop. XXVI. nui 1 155 peccati agentes paenitentiam. Iam processerunt a morte; nam non confiterentur, nisi procederent ( nisi gratia divina adjuvarentur, non ve­ nirent ad confessionem]. Ipsum confiteri ab occulto et a tenebroso procedere est. Sed quid Dominus ecclesiae suae? .Quae solveritis*, inquit, ,in terra, soluta erunt et in caelo*. Proinde Lazaro procedente, quia implevit Dominus misericordiam suam perducere ad confessionem mortuum, latentem, putentem, iam cetera implet ecclesiae ministerium : Solvite illum et sinite abire" (M 39, 1558). Et (Sermo 392, n. 3): «Nemo sibi dicat: Occulte ago [paeni­ tentiam], apud Deum ago; novit Deus, qui mihi ignoscat, quia in corde meo ago. Ergo sine causa dictum est: Quae solveritis in terra, soluta erunt in caelo? Ergo sine causa sunt claves datae ecclesiae Dei? Frustramus evangelimn? Frustramus verba Christi? Promittimus vobis, quod ille negat? Nonne nos decipimus? lob dicit: ,Si erubui, in conspectu populi confiteri peccata mea* (lob. 31, 33). Talis iustus, thesauri divini obrizum, tali camino probatus ista dicit; et resistit mihi filius perditionis, et erubescit genu figere sub benedictione Dei superba cervix, mens tortuosa?** (J/ 39, 1711; cf. Enarr. in Ps. 66, n. 6 sqq.; M 36, 807). Leo Magnus: vide supra (n. 25. 50. 187). 366. Haec sunt testimonia quaedam ex quinque primis ecclesiae saeculis, quibus ex omnibus sequentibus saeculis nullo negotio alia addi possunt. Sed quia res longa est, qui plura videre vult, adeat inter alios ex saec. VI. loannem Climacum in libro „Scala paradisi" grad. 4 (J/ 88, 682 sq.); Ioan. Raithuens. (M ibid. 12'22); Librum paenitent. loannis leiunat. Constant. (Jf P. G. 88, 1890); ex saec. VII. Gregor. M. (Hom. 26 in c. 20 Io. et Hom. 40; M 76, 1197 et 1302) et Synod. Trull, can. 102; ex saec. VIH. Bedam Vener. (Hom. in c. 5 Ep. lacobi; M 93, 36); Paenitentiale Egberti Eboracens. (Al 89, 401; cf. Schmitz, Bussbücher p. 565); Synod. I. Alogunt. can. 2; ex saec. IX. Synod. Turon. III. can. 22 ; Synod. Cabillon. II. can. 32 ; Paenitentiale Halitgarii Cameracens. {Schmitz 1. c. p. 719) et alia Paenitentialia ex sequentibus saec. (ibid. p. 745 sqq.), quae omnia sine interruptione nos deducunt usque ad Scholasticorum tempora. Quantae igitur absurditatis est dicere Innocentium ΠΊ. induxisse confessionem in ecclesiam (cf. Hurter, Compend. theolog. t. ΙΠ, n. 483 sqq.) ! ■ ■ · y 211 nW · .♦·?(.· - ■ 1 1 >· 4ί 367. Ex auctoritate theologorum. Nulli omnino theologi sunt, qui non doceant peccatoribus Chri­ stianis confessionem necessariam esse ad salutem. Ita Robertas Pullus docet: „Sic cordi contrito et humiliato mox venia conceditur peccati; necesse tamen est postea confiteri“ (Sent. 1. 5, c. 10, et 1. 6, 51 et c. 59; AT 186, 838). i : Λ MM··· 156 Sectio 5. Do subieetû et de necessitate Sacramenti Paenitentiae. Hugo Vietor: .Si quis etiam post impetratam voniarn pecca­ torum confiteri eadem peccata sua neglexerit, quasi institutionis di­ vinae contemptor, quamvis non pro peccatis, quae iam dimissa sunt, reus teneatur, tamen pro contemptu reus erit" (De Sacr. 1. 2, p. 14. c. 8; M 176, 565). Idem dicit Richardus Victor (De potest, ligandi et solvendi c. 5; M 196. 1163; cf. IVirceburt/., De Paenit. n. 119). Petrus Lomb. docet ex lacobi mandato et doctrina Patrum .indubitanter ostendi oportere Deo primum ac deinde sacerdoti offerri confessionem nec aliter posse perveniri ad ingressum paradisi, si fa­ cultas adsit" (Sent. 4, d. 17, n. 4). In explicatione huius distinctionis idem docent Scotiis, S. Thomas (q. 3. a. 1. sol. 1), alii omnes theologi, sive admittunt rem probari posse etiam ex S. Scriptura sola sive ex Scriptura cum Traditione tantum. E. g. Scotus docet: .Confessionem sacramentalem esse ad sa­ lutem necessariam semper ab orbe redempto fuit catholica veritas et eius assertio contraria fuit haeretica" (In 4. d. 18, q. 1, a. 1, conci. 5). 368. Difficultas est quoad doctrinam quorundam veterum theolo­ gorum docentium a Christo quidem venire institutionem, non vero prae­ ceptum confessionis. Haec sententia defenditur ab Alexandro Al. (4, q. 17, m. 3. a. 2) et a S. Bonaventura (In 4, d. 17, p. 2, a. 1, q. 3), qui provocant ad Hugonem Vici. (De Sacram. 1. 2, p. 14, c. 1). At haec doctrina, dummodo secundum sensum auctorum intellegatur. nullam creat difficultatem. Hugo Viet, enim isto loco haec ait: „Multa est malitia homi­ nis. Nemo, quando male agere vult, auctoritatem quaerit. Quando autem dicimus hominibus, ut bona faciant et ut confiteantur mala, quae fecerunt, dicunt nobis: Date auctoritatem, qua Scriptura hoc nobis praecipit, ut confiteamur peccata nostra." Respondet Hugo primo ne illos quidem auctoritatem afferre posse. qua jubeantur tacere peccata sua. Dein vero dicit in vetere Instrumento saepe nos admoneri, ut confiteamur peccata, si velimus eorum remissionem consequi. Respondent adversarii ibi sermonem esse de confessione Deo facienda: .Quid igitur facit homo? Audi, quid facit. Nonne ille homo fuit, qui dixit: .Fili, dimittuntur tibi peccata tua?“... Deus homo homines, qui puri homines erant, participes fecit potestatis suae, ut implerent officium eius, paenitentium confessionem suscipiendo, et potestatem eius exercerent, paenitentibus et confitentibus peccata remittendo. Accipite, inquit, Spiritum Sanctum. . . . Quare non similiter Christus praeceptum dedit peccata confitendi sicut discipulis potestateur confitentium peccata dimittendi? Audi, quare! . . . Medicis dixit, ut curarent; sed infirmis non dixit, ut ad medicos curandi venirent. . . . Infirmum enim ipse morbus suus sufficienter admonet, I I I I ! '. I I I I I Prop. XXVI. 157 neque opus praecepto habet, si dolet. Tamen ipsi medici, quia postea neglegentes in curatione sua aegrotos invenerunt, eos ad salutem quaerendam et admonitione sua. excitaverunt et praecepto attraxerunt. Confitemini, inquit apostolus lacobus, alterutrum peccata vestra et orate pro invicem, ut salvemini. . . . Quid est confitemini, ut salve­ mini? Hoc est: non salvamini, nisi confiteamini. Fortassis conaris ad aliud dictum apostoli retorquere, ut intellegatur confitentibus qui­ dem promisisse salvationem, tamen non confitentibus non negasse iustificationem. Audi ergo, Augustinus dicit: Non potest quis justi­ ficari a peccato, nisi ante peccatum confessus fuerit." 369. Ergo Hugo docet Christum solum instituisse Sacramentum Paenitentiae ut medium necessarium ad impetrandam iustificationem; sed praeter necessitatem medii non esse a Christo impositam necessitatem praecepti; speciale vero praeceptum postea datum esse ab hominibus, id quod est omnino verum. Hugonis autem non solum sententiam sed etiam verba, ut solent, sua fecerunt Alexander et Bonaventura, qui consequenter eodem modo intellegendi sunt. Hi igitur non negant peccatoribus confessionem esse necessariam necessitate medii. 370. Ita S. Bonaventura ait: «Quidam [ad confitendum] non tan­ tum obligantur ex ecclesiastica institutione sed ex propria transgres­ sione [i. e. quia commiserunt peccata mortalia] ; hi tenentur ex Sacramenti institutione" (In 4, d. 17, p. 2, a. 2, q. 2). .Etsi quis per­ tinaciter assereret contrarium, esset haereticus indicandus (In 4, d. 17, .expositio textus", dub. 1). Ex altera autem parte etiam verum est confessionem esse medium non ex nature rei sed ex positiva institu­ tione Christi necessarium. Sub hoc respectu recte dicitur tota neces­ sitas confessionis esse ex praecepto Christi. 371. Gratianus ridetur docere sua aetate fuisse duplicem de neces­ sitate confessionis sententiam : aliorum affirmantium, aliorum negantium, et dicit se lectoris iudicio relinquere, «cui harum potius adhaerendiun sit", et citat canonem ex Paenitentiali Theodori, qui incipit: «Quidam Deo solummodo confiteri debere peccata dicunt, ut Graeci. Quidam vero sacerdotibus confitenda esse percensent, ut tota fere sancta ecclesia" (P. 2, causa 33, d. 1, c. 89 sq.). Hic canon non quidem est in Paenitentiali Theodori sed in aliis collectionibus, ut Burchardi et Iconis, et primo invenitur in Concilio Cabillonensi H. (a. 813), can. 33, sed sine illis verbis «ut Graeci" et «ut tota fere ecclesia “. Docet quidem Concilium utramque confessionem non fieri sine magno fructu in ecclesia. Sed sensus canonis est obscurus. Cum enim in canone praecedenti et in multis aliis Concilium aperte supponat neces­ sitatem confessionis, non intellegitur, quomodo in hoc canone Con­ fessio sacramentalis quasi libera considerari possit. Quare multi non 153 Sectio 5. De subiecto et de necessitate Sacramenti Paenitentiae. sine ratione dicunt Concilium voluisse docere utramquo confessionem esse utilem, i. o. etiam contritionem perfectam per se solam videre ad justificationem. licet confessio sacramentalis necessaria sit, ita ut illo canone non agatur de necessitate confessionis quoad praeceptum sed quoad effectum. Quod si ita est. etiam Gratianus eodem modo explicari debet. Ceterum quod ipse dicit de Graecis, falsum est, et tota illa quaestio apud Gratianum mira manet, quomodocumque explicatur. Nam si Gratianus loquitur de sufficientia contritionis ad iustificationem, certe non tota fere sancta ecclesia hanc negavit ; si vero loquitur de neces­ sitate confessionis, omnes doctores nullo excepto eam affirmabant. Sed quomodocumque res explicanda est, illa Gratiani verba in re dogmatica non sunt tanti ponderis, ut tuto eum Gregorio de Va­ lentia dicere possimus: „privatum plane Gratiani errorem atque hallucinationem fuisse" (T. 4, disp, 7, q. 9. punct. 2, obi. 3). 372. Arg. 4. Ex consensu ecclesiarum orientalium. De Graecis catholicis testatur G o a r : „ Minime respuunt, ut falso quidam suspicantur, confessionem graeci sacerdotes . . . peccatum esse irremissum. quamdiu manet άζαιηηκστοϊ, canonum rigori per confes­ sionem non subiectuni profitentur" (Euchol. p. 109). De Graecis schismaticis idem constat ex actis apud Schelstrate (p. 162. 323sqq. 521 sqq.). De aliis Orientalibus testatur Denzinger: „Christianos, cum ad annos discretionis pervenerint, ad confessionem teneri Orientales non negarunt, in definiendo tamen discretionis adeptae termino a nobis nonnulli non parum discedunt" (Bit. Orient. I, 113). 373. Ex definitionibus ecclesiae. Martinus V. cum Concilio Constantiensi damnavit Prop. VU. Wiclifii: .Si homo fuerit debite contritus, omnis confessio exterior est sibi superflua et inutilis" (Denzinger, Enchir. 483; cf. 564). Sixtus IV. ut haereticam notavit Prop. II. Petri Oxoniensis: „ Confessio de peccatis in specie fuit ex aliquo statuto utilis ecclesiae, non de iure divino4 (Denzinger 1. c. 611). Concilium Trid. (sess. 14. c. 5): „Cum a sanctissimis et anti­ quissimis Patribus magno unanimique consensu secreta confessio sacra­ mentalis, qua ab initio ecclesia sancta usa est et modo etiam utitur, fuerit semper commendata, manifeste refellitur inanis eorum calumnia, qui eam a divino mandato alienam et inventum humanum esse atque a Patribus in Concilio Lateranensi congregatis initium habuisse docere non vereantur. Neque enim per Lateranense Concilium ecclesia statuit, ut Christi fideles confiterentur, quod iure divino necessarium et in­ stitutum esse intellexerat4 (Denzinger 1. c. 780). Can. 6: „Si quis Prop. XXVI. 159 negaverit confessionem sacramentalem vel institutam vel ad salutem necessariam osso iure divino. ... Λ. S.“ (Denzinger 1. c. 794). Arg. (i. Confirmatio ex ratione theologica. a) Lex satis difficilis omnes homines obligans non potuit tam secreto introduci a potestate humana, ut nullum huius introductionis, nullum quoque contra hanc introductionem oppositionis vestigium historicum exstet. Atqui nullum tale vestigium exstat, sed, quantumcumque regredimur in historia ecclesiastica, semper ostendi potest iam antea confessionem fuisse in usu, usque ad prima religionis Christianae initia, neque umquam querela apparet de lege recenter lata, quae antea fuerit inaudita. Ergo lex confessionis non minus antiqua est quam ipsa ecclesia, seu data est ab ipso Christo Domino. 374. 375. b) Ex altera parte confessio peccatorum tam utilis est, ut mirum videri non possit, quod Christus eam instituerit et praeceperit. Utilitates autem confessionis sunt hae: Minor dispositio requiritur ex parte paenitentis, ut cum confessione quam ut sine confessione venia impetretur. Ergo sub hoc respectu via salutis est facilior et certior. Homini sincere converso est naturale, ut crimina sua mani­ festet alteri homini gravi et prudenti et maxime fido amico, a quo consilium et solacium accipere possit. Ideo vel apud ludaeos (Num. 5. 6 sqq. Cf. Lev. 6. 2 sqq. Matth. 3. 6) et apud gentiles exempla confessionis occurrunt; ipsa enim confessio iam quaedam expulsio morbi peccati est, ut recte ait Origenes (In Ps. 37 Horn. 2, n. 6; M 12, 1386). ,Ipsa confessionis difficultas ac peccati detegendi verecundia gravis quidem videri posset, nisi tot tantisque commodis et consola­ tionibus levaretur, quae omnibus digne ad hoc Sacramentum accedenti­ bus per absolutionem certissime conferuntur“ (Cone. Trid. sess. 14, c. 5). Magnum enim solacium est audire a viro competenti et ad hoc munus a Christo instituto de peccatis praeteritis nullam iam esse anxietatem habendam. Ipsa confessio deterret a peccando tum per instructionem et confessarii admonitionem tum per ipsam difficultatem confitendi facta turpia (cf. Eccl. 4, 10). .Constat enim, si sacramentalem confessionem e Christiana disci­ plina exemeris, plena omnia occultis et nefandis sceleribus futura esse .. . etenim confitendi verecundia delinquendi cupiditati et licentiae tamquam frenum inicit et improbitatem coercet“ (Catech. Rom. P. II, c. 5. n. 37). Quoties hoc apparet evidenter in materia iuris et iustitiae ! Magna quoque in ipsa confessione est satisfactio pro peccatis et optima dispositio ad gratiam. Aut confiteri aut uri’ Propter haec omnia ait Catech. Rom.: .Omnibus fere piis per­ suasum est, quidquid hoc tempore sanctitatis, pietatis et religionis in 1 θΟ Sectio 5. Do subiecto et de necessitate Sacramenti Paenitentiae. ecclesia summo Dei beneficio conservatum est, ici magna ex parte confessioni tribuendum esse, ut nulli mirandum sit humani generis hostem, cum fidem catholicam funditus evertere cogitat, per ministros impietatis suae et satellites hanc veluti Christianae virtutis arcem totis viribus oppugnare conatum esse” (1. c. n. 36). 376. Schol. 1. Num ecclesia potuisset praecipere confessionem, nisi Christus eam praecepisset. De hac re saepe disputarunt theologi. Negant Scotiis (In 4, d. 18. q. 1, a. 1, conci. 4), Canus (Relect. de Paenit. P. 6, § „Ita licet ecclesia”). De Lugo (Disp. 15. sect. 6, n. 90), alii. Idem videntur supponere illi moderni theologi, qui dicunt legis ecclesiasticae non esse pro confessione eam materiam praescribere, quae iure divino necessaria non sit, ut Lehmkuhl (t. II, n. 321). Affirmant Suarez (Disp. 35, sect. 1. n. 16), Vasquez (De Paenit. q. 90, a. 1. dub. 4, n. 43), alii, qui maxime student enervare quorundam argumentum pro opposita parte dicentium ecclesiam non posse praecipere actus internos; ergo ne confessionem quidem, cum haec necessario supponat actum internum contritionis. Respondent igitur lege ecclesiastica praecipi posse confessionem externam, quo praecepto supposito lege divina necessariam esse contritionem ad dignam Sacramenti receptionem (cf. Inst. propaed. n. 523). Simi­ liter philosophandum est de accusatione peccatorum mere inter­ norum. 377. Sed hac ratione omissa ridetur nihilominus prior sententia omnino tenenda. Xam lex confessionis est adeo difficilis, ut, si ab auctoritate humana ferretur, multi contra eam pugnarent et passiva saltem resistentia cogerent auctoritatem, ut legem retractaret vel in desuetudinem abire sineret. ne tot peccata contra eam committeren­ tur, neve lex in damnum potius quam in bonum societatis vergeret. Atqui non est admittendum ecclesiam habere potestatem, quae plane inutilis sit et in actum deduci nequeat. De qua re Bellarminus: -Quid enim molestius, quid onerosius, quam ut cogantur etiam viri, principes regesque potentissimi sacerdotibus, qui et ipsi homines sunt, peccata sua omnia detegere, quamvis arcana, quamvis tupia, quamvis pudenda, quamvis horrorem etiam ipsi confitenti afferentia, et eorun­ dem sacerdotum iudicio stare ac mulctam ab illis iniunctam subire? Tanta profecto huius rei difficultas est. ut nullo modo credibile sit aut ecclesiae praesides ausuros fuisse legem eiusmodi ferre, aut po­ pulis persuaderi potuisse, ut eiusmodi legem acciperent et tot iani saeculis observarent, nisi divinum imperium, divina institutio, divina promissio accessissent ‘ (De Paenit. 1. 3, c. 12, ratio 2). Haec ratio probatur etiam a Cardinali De Lugo (Disp. 15, sect. 6, § 1), Wirceburg. (De Paenit. n. 116), aliis; immo ipse Suarez fatetur Prop. XXVI. Schol. 1. 2. 161 propter hanc rationem non esse verisimile „ humana auctoritate esse introductam huiuBmodi obligationem" (Disp. 38, sect. 1, n. 14). 378. Schol. 2. Num ecclesia possit in hac lege dispensare vel eam abrogare. Respondent theologi unanimiter cum S. Thoma: ^Institutio eccle­ siae prnesupponitur ad operationem ministrorum, sicut opus creationis praesupponitur ad opus naturae. Et quia ecclesia fundatur in fide et Sacramentis, ideo ad ministros ecclesiae nec novos articulos fidei edere aut editos removere aut nova Sacramenta instituere aut in­ stituta removere pertinet; sed hoc est potestatis excellentiae, quae soli debetur Christo, qui est ecclesiae fundamentum. Et ideo sicut papa non potest dispensare, ut aliquis sine Baptismo salvetur, ita nec quod salvetur sine confessione, secundum quod obligat ex ipsa vi Sacramenti" (In 4, d. 17, q. 3, a. 1, sol. 5). „Et in hoc conveniunt omnes theologi" (Suarez, Disp. 35, sect. 1, n. 15). Secundum Gregorium de Valentia haec sententia est „ communis et certa" It. 4, disp. 7, q. 10, punct. 5). Idem docet Vasquez (De Paenit. q. 90, a. 1, dub. 5), qui pro hac sententia citat Richarduni, Duran­ dum, Paludamini, Sotum. 379. Ratio autem, qua haec sententia nititur, est haec: -lure di­ me est hoc Sacramentum Paenitentiae lapsis post Baptismum ad salutem necessarium, ut nondum regeneratis ipse Baptismus" (Cone. Trid. sess. 14, c. 2). Atqui in re, quae est ex iure divino adeo necessaria ad salutem, ecclesia non potest dispensare. Ergo ecclesia, sicut non potest dispensare a praecepto Baptismi, ita non magis dis­ pensare potest a Sacramento Paenitentiae. Ceterum idem valet de omni re, quae ex iure divino est necessaria necessitate medii. Potest quidem fortasse aliqua disputatio fieri, utrum omnino in iure divino obiectivo summus pontifex dispensare possit necne, quod quidem communiter theologi negant (cf. Inst. propaed. n. 377). Sed etiamsi supponamus talem dispensationem esse possibilem, semper supponit rationabilem causam, quae numquam adesse potest quoad confessionem. Qui enim impossibilitate excusatur, non indiget dis­ pensatione. 380. lam Patres ecclesiae obiecerunt Novatianis eos esse inoboe­ dientes praecepto Christi, quod vellent confessionem saltem partia­ liter abrogare (cf. supra n. 19 sqq.). S. Coelestinus dicit se horrere tantam impietatem, ut alicui hoc Sacramentum denegetur (supra n. 49: cf. Denzinger 1. c. 1401). Cf. S. Cypriani Ep. 57, n. 5 ad Cornei. (U. 2, 6). Palmieri contra eos, qui dicunt olim ab ecclesia quibusdam peccatoribus hoc Sacramentum simpliciter et in perpetuum denegatum Pesch, Praelectiones dogmaticae. VU. 11 η 162 Sectio 5. Be subiecto et de necessitate Sacramenti Paenitentiae. esse, recte ita argumentatur: Ecclesia, si hoc fecit, vel ab enormi inoboedientia in Christi legem vel ab errore in fido nequit liberari. Xam dogma fidei non est tantum potestas facta ecclesiae remittendi quodlibet peccatum, sed dogma est quoque necessitas exercitii huius potestatis, ut assequantur fideles remissionem peccatorum. Ergo ecclesia debebat novisse sibi esse obligationem hanc potestatem exercendi, si debitae condiciones adessent, neque enim in suam sed in aliorum utili­ tatem pastores ecclesiae hanc potestatem acceperunt. Si igitur ecclesia noverat necessitatem usus clavium pro remissione peccatorum, enor­ miter in damnum fidelium abusa esset sua potestate negando rite postulantibus absolutionem. Si autem putasset ecclesia non neces­ sariam esse absolutionem peccatoribus necessitate medii ad salutem, fuisset in errore. Xeutrum admitti potest. Ergo ecclesia numquam homini rite disposito simpliciter et in perpetuum denegavit absolutionem (De Paenit. p. 93 sqq.). Ή* Prop. XXA II. Nihil contra necessitatem confessionis pro bant vel factum Nectarii vel doctrina S. Chrysostomi. Pars I. ! De facto Nectarii. 381. Contra doctrinam modo a nobis stabilitam solent argumentari ex praxi et doctrina ecclesiae Constantinopolitanae saec. IV. et V.; quod quidem argumentum, si quid valeret, nihil efficere posset contra unanimem et constantem ecclesiae doctrinam. At ipsum argumentum est nullum. Factum historicum, de quo agitur, narratur a duobus scriptoribus Constantinopolitanis Socrate et Sozomeno (utroque ex saec. V.). Audiamus hunc alterum, quia expositio eius est magis perspicua. Narratio Sozomeni: .Per idem tempus (a. 390) Nectarius, Constantinopolitanus episcopus, presbyterum illum, qui praepositus erat paenitentibus, primus ex ecclesia sustulit. Cuius exemplum omnes fere episcopi postea sunt secuti. “ Dein narrat, quid fuerit presbyter paenitentiarius (supra n. 218), et quomodo in variis ecclesiis paenitentes soleant tractari, et pergit : „In Constantinopolitana autem ecclesia certus presbyter constitutus erat, qui paenitentibus praeesset. Donec matrona quaedam nobilis ob peccata, quae confessa fuerat, iussa ab hoc presbytero ieiunare ac Deum suppliciter orare, dnm huius rei causa in ecclesia moraretur, a diacono se stupratam esse prodidit. Quo cognito plebs omnis vehementer succensuit, nec me­ diocri probro expositi erant sacri ordinis viri. Nectarius vero, cum diu multumque dubitasset, quidnam in hoc negotio agendum esset, eum, qui stuprum admiserat, diaconatu exuit. Cumque nonnulli ei consilium dedissent, ut unicuique, prout sibi conscius esset ac fiduciam sui haberet, ad sacrorum mysteriorum communionem accedendi liberam *-»■-·' Λ- ’.ί·?1ν-·ν· I I ' | I ! Prop. XXVIL 163 faceret potestatem, presbyterum, qui agendae paenitentiae praepositus orat, abolevit. Atque ex eo tempore id firmum ac stabile permansit, vetustate atque ei adiuneta gravitate et severitate iam tum, ut opinor, in laxam ac dissolutam vivendi rationem paulatim delapsa” (Hist, eccl. 1. 7, c. 16; M 67, 1458). Idem narrat Socrates (Hist. eccl. 1. 5, c. 19; M 67, 614), qui addit Eudaemonem quendam Nectario dedisse consilium abrogandi paenitentianum. ,Haec ego, cum ab ipso Eudaemone acceperim, historiae huic inserere minime dubitavi. ... Et initio quidem Eudaemoni ista dixi: Consilium tuum, o presbyter, utrum ecclesiae profuerit annon, Deus viderit. Ceterum ansam ex eo singulis datam esse video ut delicta sua invicem amplius non coarguant nec observent praeceptum illud apostoli, quod ita se habet: Nolite communicare operibus in­ fructuosis tenebrarum, sed potius redarguite. Verum de his satis/ Hae narrationes, cum sint satis obscurae, ab aliis aliter explicantur. 382. Imprimis igitur disputant, quoties mulier illa confessa sit. Quidam enim putant de unica tantum confessione sacramentali ser­ monem esse. Sed hoc admitti nequit, tum quia Sozomenus clare distinguit duplicem confessionem : unam, ut videtur, privatam, alteram publicam; tum quia non apparet, quomodo ex sola confessione facta apud paenitentiarium potuerit rumor criminis in vulgus venire. Itaque dicendum est illam mulierem primo secretam confessionem peregisse apud paenitentiarium. Deinde hic varia opera paenitentiae iniunxit, inter alia ieiunia et orationes in ecclesia, et fortasse permisit etiam publicam aliquam confessionem, quia Socrates dicit confessionem simul cum orationibus et ieiuniis fuisse inter opera paenitentiae huius mu­ lieris. Cum haec opera perageret, mulier a diacono vitiata est. Quod crimen mulier aliquo die ita confessa est, ut res in notitiam plebis veniret, id quod supponit aliquam publicani confessionem. Fortasse mulier ipsa diaconum coram populo accusavit; fortasse, cum ipsa simul cum aliis paenitentibus quaedam peccata ex licentia paenitentiarii publice confitebatur, ultra licentiam etiam hoc crimen indicavit. Ita enim nonnulli explicant illa verba Socratis : q οε γυνή προβαίνουσα zri άλλο πταίσμα εαυτης χατηγόρει. „Ipsa, cum alia peccata, quae publica erant, confiteretur, longius progressa, quam par erat, etiam hoc peccatum confessa est“ (Bellarminus, De Paen. 1. 3, c. 14). Alii autem putant utramque confessionem mulieris fuisse secre­ tam. Ita Valesius in notis ad Socratis historiam (Migne 67, 616). Sed si hoc verum esset, non potuisset notum fieri plebi crimen, nisi aut presbyter aut episcopus illud manifestasset, id quod sine summa im­ prudentia et iniuria fieri non potuit. Cum vero neque Socrates neque Sozomenus vel presbyterum vel episcopum accusent, sed dicant sim­ pliciter ob mulieris confessionem plebem commotam esse, ius nullum habemus tam enormem rem imponendi episcopo vel presbytero. MIM······· 1B4 Sectio 5. De subiecto et de necessitate Sacramenti Paenitentiae. Alii putant illam seoundam confessionem non fuisse confessionem sacramentalem neque etiam plane publicam sed in eo constitisse, quod mulier coram tribunali paenitentiarii praesentibus aliis accusa­ verit diaconum, ut hic poena plecteretur. Ita Zaccaria in Disserta­ tionibus (torn. 2, diss. 9). Etiam in hoc casu aliqua difficultas manet explicandi notitiam criminis plebi factam. Nam qui in indicio prae­ sentes erant, ad hoc munus electi erant et ad strictum silentium obliga­ bantur; scriptores autem soli confessioni mulieris evulgationem cri­ minis attribuunt. Quare explicatio primo loco data aliis praeferentia videtur. Duplicem illam confessionem: alteram privatam, alteram publicam, admittunt etiam Morinus (De Paenit. 1. 3, c. 14), Thomassinus (Vet. et nov. eccles. discipl. 1.'2, c. 7), Frank (Bussdisciplin p. 187), alii. 383. His suppositis quaeritur, quid Sectarius aboleverit. Impri­ mis non abrogavit totum institutum confessionis, ut volunt Calvinus (Inst. 1. 3, c. 4. n. 7) et alii. Nam de hac re ne verbum quidem dicunt scriptores, sed de abrogatione solius muneris paenitentiarii loquuntur. Hoc etiam inde patet, quod non abolevit Nectarius id, quod post eum semper exstabat in ecclesia Constantinopolitana. Atqui confessio semper etiam post Nectarium exstabat, ut iam ex solo Libro paenitentiali bannis leiunatoris (t 505) constat (Migne t. 88). Ab­ rogatum autem est, quod causa fuerat scandali: sed confessio secreta nullo modo erat causa scandali. Neque scandalum inde oriri poterat, quod publicum crimen publice accusabatur, quia tunc crimen iam ante accusationem notum erat. Ergo ne publica quidem paenitentia pro criminibus abrogata est. ut mirum non sit, quod etiam post tempora Nectarii publica paenitentia pro publicis criminibus in historia ecclesiarum orientalium occurrit (cf. Binterim, Denkwürdigkeiten V, 2, 441: Denzinger, Rit. or. I, 475. 497). Nihil igitur remanet, nisi ut abrogata sit accusatio et paenitentia publica pro criminibus occultis. Sed tunc dubium manet, quomodo abrogatio huius rei cohaereat cum abrogatione muneris presbyteri paenitentiarii. 384. De munere paenitentiarii. Itaque notandum est paenitentiarium non fuisse presbyterum unicum constitutum ad audiendas con­ fessiones secretas; ad hoc enim in magnis ecclesiis unus presbyter non fuisset sufficiens. Dein vero Sozomenus diserte dicit· pres­ byterum hunc eodem munere functum esse, quo alibi fungebantur episcopi relate ad paenitentiam publicani. Describit enim, quomodo Romae episcopus egerit cum paenitentibus, et pergit: -Haec episcopi urbis Romae iam inde ab ultima vetustate ad nostram usque aetatem custodiunt. In Constantinopolitana autem ecclesia certus presbyter constitutus erat, qui paenitentibus praeessetu (Signe 67, 1462). | Prop. XXVII. 165 Praeerat igitur paenitentiariuB publice confitcntibus. Ad eum acce­ dere debebant, qui canonici criminis rei erant, a quo absolvi non poterant a quolibet sacerdote sed a solo paenitentiario; itaque secun­ dum nostrum modum loquendi ipse solus poterat absolvere a casibus reservatis. Praeterea praeses erat indicii ecclesiastici, ad quod fideles deferre debebant, si quem Christianum crimen commisisse sciebant; immo paenitentiarii erat diligenter in vitam moresque Christianorum inquirere, ne forte crimina in occulto serperent ; et si quem reum in­ venerat, eum ad indicium suum vocabat. Ipse quoque constituebat, quae paenitentia agenda et num aliquod peccatum publice confitendum esset, et invigilabat, ne quis paenitens nondum plene cum ecclesia reconciliatus ad Sacram Communionem accederet. Neque ob publica tantum sed etiam ob secreta crimina, saltem si coram iudice probata erant, homines arcebantur a Sacra Communione (supra n. 48 sqq.), et licentia interdum vel etiam consilium paenitentibus dabatur, ut aliquod peccatum publice confiterentur. Sublato paenitentiario hominibus licebat ad Sacram Communionem accedere, prout sibi quisque sufficienter dispositus videbatur, neque ob aha atque ob crimina notoria amplius quis a Sacra Communione arcebatar. Etiam abrogata est delatio criminum ad iudicem eccle­ siasticum. Socrates enim dicit factum esse, ut „delicta sua amplius non coarguerent/ Sozomenus vero putat, quamdiu viguerit in­ stitutum paenitentiarii, pauciora fuisse peccata „tum ob verecundiam eorum, qui sua ipsi delicta enuntiabant, tum ob severitatem indicum, qui ad id erant constituti". B’ 385. Abrogavit ergo Nectarius tria: a) munus paenitentiarii, b) dela­ tionem criminum occultorum ad iudicem ecclesiasticum, c) obligationem agendae publicae paenitentiae et publicae confessionis pro criminibus coram paenitentiario accusatis ; immo probabiliter omnem licentiam publicae confessionis. 386. Quamquam autem multa sint obscura in hac historia, nihil tamen ex ea contra necessitatem confessionis concludi potest. Sozomenus enim diserte testatur confessionem esse omnibus peccatoribus neces­ sariam, et paenitentibus veniam ex praecepto divino esse dandam. Socrates dicit mulierem illam peccata sua „sigillatim“ confessam esse («tra μίροζ ξομολογείται). Porro hic usus paenitentiae fuit „ab initio" et .ab ultima vetustate", ut ait Sozomenus. Ergo confessio peccato­ rum ad obtinendam absolutionem non est institutum posterioribus sacculis inventum (cf. Suarez, Disp. 17, sect. 2, n. 30 sqq.). Pars II. De doctrina S. loannis Chrysostomi. 387. Chrysostomus, cum esset successor Nectarii, mirum non est, quod, post facta modo relata, in sermonibus, quos patriarcha habuit, MS i Ιββ Sectio 5. De snbiocto et do necessitate Sacramenti Paenitentiae. numquam exhortatur fideles ad paenitentiam publicam, contra vero saepe do confessione peccatorum Deo facienda loquitur. Ceterum idem iam videre est in eius Homiliis Antiochiae habitis. Ei autem certam fuisse necessitatem confessionis sacramentalis constat ex iis, quae in thesi praecedenti citata sunt. Quanta autem diligentia munere con­ fessorii ipse functus sit, apparet ex obiectione quadam, quam adver­ sarii eius contra eum movebant: .quod licentiam peccantibus praebeat sic dicens: Si iterum peccasti, veni ad me, ego te sanabo“ (Photii cod. 59; 3f 1Û3, 111). 388. Quando igitur dicit· soli Deo confitendum esse, attendendum est, quid hoc sibi velit. Saepe nihil aliud videtur excludere nisi confessio­ nem publicam, ut in Horn. 5 de Incomprehensibili (3Z 48, 746): „Non te in theatrum conservorum duco, neque hominibus peccata revelare cogo; conscientiam expande coram Deo, ipsi ostende vulnera tua.“ Et Horn. 31 in Hebr., n. 3 (3Z 63, 216): .Ne nos dicamus peccatores tantum, sed etiam peccata recenseamus, speciatim unumquodque enume­ rantes. Non tibi dico, ut ea tamquam pompam in publicum proferas, neque ut apud alios te accuses, sed ut pareas prophetae dicenti : Revela Domino viam tuam. Apud Deum ea confitere, apud indicem confitere peccata tua, orans si non lingua, saltem memoria", i. e. si non semper lingua, saltem semper memoria, ut numquam eorum obliviscaris. Ita enim ipse explicat. Si autem per haec et similia vellet excludere etiam confessionem coram sacerdote faciendam, cur toties loqueretur de erubescentia et pudore in ea confessione, quam ipse ab auditoribus postulat? ut in illa Hom. 5 de Incomprehensibili (3Z 48, 744): „Quisnam frigidus ille multorum sermo? Vereor, inquiunt, pudore suffundor, neque possum vel os deducere. Satanica est haec verecundia/ Vix intel­ legitur, quomodo talia de confessione coram Deo dici possint. 389. Alibi iero videtur docere efficaciam contritionis ad delenda peccata, ut in Hom. 20 in Gen., n. 3 (31 53, 170 sq.): „Num grave aliquid et molestum a nobis [Deus] requirit? Contritionem cordis, compunctionem mentis, confessionem lapsus, assiduitatem continuam? Maxime etiam inculcat iudicium de peccatis non consistere in hoc, quod alter alterum accuset, sed quod homo se ipsum probet: „Probet se ipsum unusquisque et tunc accedat. Nec praecepit [apostolus], ut alter alterum probet, sed ut quisque se ipsum, iudicium statuens, quod non sit publicum, et· probationem sine testibus" (In 1 Cor. Hom. 28, n. 1 ; 3Z 61, 233). Ad hanc probationem etiam pertinet, ut unus­ quisque videat, utrum confessione indigeat ante Communionem necne. 390. Ceterum aperte non excludit, sed includit munus sacerdotis in opere conversionis: ,Cuiusmodi est medicamentum paenitentiae et quo­ modo conficitur? Primum est ex suorum peccatorum condemnatione Prop. XX VJ I. 167 et confessione. Nam si peccatum fueris confessus, ut oportet con­ fiteri, iit humilis animus. Oportet autem alia quoque addere humili­ tati ... [variis enumeratis ait: | Et se in sacerdotes, ut convenit, gerere. Et si fecerit, inquit, quisquam peccata, remittentur ei." lac. 5, 15 (Hoiu. 9 in Hcbr., n. 4; M 63, 80). Iterum: „Ne, quia peccasti, te pudeat accedere [ad sacerdotem]; immo ob hoc ipsum accede. Nemo enim dicit: Quia ulcus habeo, medicum non accerso neque pharma­ cum accipio; immo ob hoc ipsum maxime et medici advocandi sunt et pharmacorum vim requirere opus est. Scimus etiam nos [sacerdotes] ignoscere, quia et ipsi aliis peccatis sumus obnoxii. Ideo namque Deus non angelos dedit nobis doctores neque Gabrielem desuper mittens ipsum gregi praefecit, sed ex ipso ovili pastores assumit, ex ovibus gregis ducem, qui ad ignoscendum subditis pronus sit et infirmitatem propriam expendens non insurgat adversus gregarios" (Hom., quod frequenter conveniendum sit, n. 2; 3/ 63, 463). Ulcus detegere, ut medicus medicinam adhibere possit, aliud nihil esse potest nisi con­ fessio (cf. supra Prop. I et XXV). Clirysostomus et alii Patres, si loquuntur de peccatis Deo con­ fitendis, saepe possunt recte explicari de confessione Deo per sacer­ dotem facienda ; sacerdotem enim quasi Deum, i. e. vicarium Dei, considerabant. Ita in Paenitentiali loannis leiunatoris (3/ 88, 1891) sacerdos alloquitur paenitentem: ^Spiritualis fili, ego tuam confes­ sionem primario et praecipue non recipio nec tibi absolutionem con­ cedo, sed per me Deus (illius est enim opus eiusmodi) peccatorum tuorum confessionem suscipit." Saepe dicta similia apud veteres scrip­ tores inveniuntur (cf. Hurter, Comp, theol. IH, 492). i '' 391. Tandem recte intellegendum est, quod S. Chrysost. et alii Patres saepe dicunt variis remediis posse peccata deleri. „Cum omni studio curetis admissa peccata abluere et accedentia [i. e. futura] propellere. Etiamsi enim innumera nos circumdant mala, si sapiamus et vigiles simus, poterimus et excusationem multam et vernam con­ sequi atque delicta abluere. Et quomodo id eventurum sit, audi: Si in ecclesiam nos conferamus, si de peccatis nostris ingemiscamus, si ipsa peccata confiteamur, si eleemosynas erogemus, si preces emitta­ mus, si iniuria affectos iuvemus, si inimicis peccata condonemus, si ob delicta lacrimas emittamus; haec quippe omnia sunt peccatorum pharmaca" (Chrysost., Horn. adv. Catharos; M 63, 492). At quamvis haec omnia et alia remedia peccatorum saepe enume­ rentur a SS. Patribus, nullo tamen modo dicendum est omnia eodem modo valere ad remittenda peccata. Alia enim sunt remedia remota, alia proxima, alia directe disponentia ad iustificationem, alia impetrantia gratias actuales ad hunc finem. Ergo non sequitur, ut haec remedia indifferenter et pro arbitrio adhiberi possint; sed quaedam possunt esse necessaria, quaedam vero libera. Hoc iam inde efficitur, quod inter­ 4 ?· I /i 168 Sectio 5. De subiecto et de necessitate Sacramenti Paeuitentiae. dum etiam Baptismum inter ea enumerant (e. g, Or it/en es, Hom. 2 in Levit.; M 12, 417), quem liberum esse nulli ooruin in mentem venit. Praeterea haec remedia et a SS. Patribus et in S. Scriptura sub hoc quoque respectu dicuntur delere peccata, quod, quo plura ex iis usurpentur, eo plenior remissio reatus culpae et poenae obtineri et eo facilius futurum peccatum caveri possit; neque enim semper SS. Patres istis locis loquuntur de adipiscenda justificatione, sed saepe supponunt iustos, quos edocere volunt, quomodo pro praeteritis peccatis satis­ facere et futura peccata vitare possint (cf. Palmieri, De Paenit. thes. 34). Prop. XXVIIL Praeceptum divinum confessionis obligat peccatores baptizatos saltem in articulo mortis et etiam interdum extra articulum mortis. 392. Hac thesi explicanda sunt quaedam dubia circa praeceptum Illi confessionis, quae ad magis accuratam notitiam eorum, quae divinum hactenus dicta sunt, pertinent. Haec dubia versantur partim circa personas obligatas, partim circa tempus obligationis. Pars I. De subiecto obligationis. 393. 1. Per se quidem patet homines non baptizatos non posse sus­ cipere hoc Sacramentum. Nihilominus quaeri potest, num hoc prae­ cepto etiam infideles teneantur simili modo sicut praecepto Com­ munionis. i. e. num ideo quoque teneantur ad Baptismum, ut possint recipere Sacramentum Paenitentiae. Affirmat Scotus (In 4, d. 16, q. 1. a. 1) et alii. Est tamen negandum, quia praeceptum confessionis eatenus obligat, quatenus hoc Sacramentum est necessarium ad sa­ lutem. Atqui infidelibus non est necessarium, quia salvantur per Baptismum ; immo per solum Baptismum salvari possunt, et conse­ quenter non sunt capaces praecepti confessionis. Hoc igitur prae­ ceptum neminem obligat nisi peccatorem iam baptizatum, et est praeceptum non absolutum sed condicionatum. Obligantur autem haeretici et apostatae et generatim omnes, qui post Baptismum gra­ viter peccaverunt, licet ab ecclesia separati sint. 394. 2. Sed quid, si quis probabiliter baptizatus est, i. e. si quidem adsunt positivae rationes suadentes eum esse valide baptizatum, quae tamen rem non reddunt moraliter certam, numquid talis homo debet confiteri peccata post illum Baptismum dubie validum commissa, licet ipse iterum postea baptizandus sit? Haec quaestio a scriptoribus veteribus vix tangitur, sed nostra aetate celebris facta est. Notan­ dum est autem agi de Baptismo vere probabili; nam si Baptismus prior non esset solide probabilis, homo esset simpliciter baptizandus Prop. XXVIH. 169 neque ullo modo ad confessionem obligandus. Non igitur quaelibet tenuissima probabilitas valoris prioris Baptismi sufficit ad imponendam obligationem confessionis. Restat igitur casus, quando solida probabilitas stet et pro valore et pro nullitate prioris Baptismi. Olim quidem plerique theologi, qui hanc quaestionem tractabant, dicebant homines probabiliter baptizatos practice non teneri ad confessionem. Ita Lacroix (De Bapt. n. 323), Gury (t. 2, n. 419), sed simul dicebant suadendam esse in tali casu confessionem, cum etiam contraria opinio sit speculative probabilis. 395. Nunc autem omnes concedunt esse strictam obligationem confes­ sionis propter decretum hac de re editum a Congreg. S. Offic. (cf. Lehmiülil t. 2, n. 320). Sed quomodo vis obligatoria huius decreti est ex­ plicanda? Omnes concedunt hoc decretum non esse novam legem ecclesiasticam, tum quia nullum signum talis legis apparet, tum quia ecclesia non potest praecipere confessionem peccatorum, quorum con­ fessionem Christus non praecepit. Ergo illud decretum niliil continet risi declarationem legis divinae, et consequenter dicendum est eum. qri sit dubie baptizatus, lege divina obligari ad confessionem omnium peccatorum, quae post illum Baptismum commisit. Hoc autem nequaquam explicandum est ex principio, quod in re sacramentaria sequenda sit sententia tutior. Id enim valet solum, quando agitur de valore Sacramenti. Atqui valor Sacramenti omnino non vocatur in quaestionem, quando quis non confitetur peccatum, ad quod confitendum est dubie obligatus, ut ex doctrina S. Alphonsi ostendit Ghury-Ballerini (t. 2, nota ad n. 420). 396, Ergo ex ipsa lege divina debet adesse non solum probabilis sed certa obligatio confessionis, si quis post Baptismum dubie validum com­ misit peccata gravia. Et revera, quia ecclesia est societas visibilis, ille, qui subiit ritum externum, quo homines in hanc societatem coop­ tantur, eo ipso censetur pertinere ad hanc societatem et omnibus legibus in ea, sive ex iure divino sive ex iure humano valentibus, subiacere. Nam ecclesia de hominum ad suum coetum ascriptione aliter iudicare nequit nisi ex signis externis. Ergo ubi requisita signa externa adsunt, ecclesia habet ius a Deo acceptum homines adigendi ad implendas leges in ecclesia valentes. Propter dubium autem restans de valore Baptismi condicionate Baptismus repetitur, ut salus hominis in tuto collocetur. Minores enim rationes requiruntur· ad repetendum Baptismum, ut quod sit medium salutis maxime necessarium, quam ad eximendum hominem a legibus in ecclesia vigentibus, ad quam ritu externo requisito ascriptus est. Haec argumentatio proxime valet in dubio iuris, quando constat de ritu externo collato; in dubio vero facti tunc solum homo tenetur ad confessionem, si aliis signis externis suadetur hominem vere k "U i > I; « ) J 170 Sectio 5. De subiecto et do necessitate Sacramenti Paenitentiae. ascriptum esse coetui Christianorum, ut si natus a parentibus Christianis semper vixit ut Christianus inter Christianos. Tunc enim legalitcr pertinet ad ecclesiam, quamvis rationes possint adesse sub condicione eum baptizandi (cf. S. Alphons 1. 6, n. 134). 3. Peccata vero, quae fiunt in ipsa susceptione Baptismi, ut est peccatum fictionis, postea accusanda esse doctores communiter docent, quia, cum moraliter perseverent, eo ipso erunt peccata post Baptismum commissa (De Lupo, Disp. 16, sect. 1). Pars II. De tempore obligationis. 397. 1. Praeceptum confitendi, cum sit positivum, non semper obligat. Quamquam pauci theologi contrarium docuerunt, communis tamen theologorum sententia consentit (Suarez, Disp. 35, sect. 3, n. 2). Ipsa etiam ecclesia eo, quod determinavit obligationem annuae confessionis, satis ostendit non esse obligationem statim confitendi. 398. 2. Obligare hoc praeceptum in articulo mortis convenit inter omnes theologos, tum quia hoc praeceptum aliquando in hac vita im­ pleri debet, tum quia certe urget in articulo extremae necessitatis. Eaedem rationes valent, si quis hic et nunc habet copiam confessarii, quam postea rationabiliter censet se non amplius habiturum. Ita £ Thomas (In 4, d. 17, q. 3, a. 1, sol. 4), Suarez (1. c. n. 3), De Lugo (Disp. 15, sect. 3, n. 37). 399. Extra articulum mortis nullum assignari potest tempus, quo praeceptum confessionis urgeat, sed Christus ecclesiae dedit potestatem hoc tempus determinandi, quia, qui habet supremam iudicandi potesta­ tem, habet etiam potestatem constituendi tempus indicii. Unde certe legi divinae satisfacit, qui mandato ecclesiae oboedit. Ita iidem doc­ tores docent. Quod autem homo non debet diu manere in statu pec­ cati, hoc non ostendit nisi necessitatem contritionis cum voto con­ fessionis debito tempore faciendae. Quod autem quidam dicunt urgere praeceptum confessionis, si sit periculum, ne peccata oblivioni dentur, non est verum, quia nullum exsistit praeceptum providendi, ne peccata oblivioni dentur, sed unicum praeceptum est confitendi ea peccata, quorum quis post diligens examen conscientiam habet. 3. Per accidens obligatur quis ad confitendum, a) si confessio est medium necessarium ad vitanda peccata, quod raro accidit, quia alia media suppetunt, licet confessio contra quae­ dam peccata sit· medium maxime utile et ideo valde suadendum; b) si sumenda est S. Eucharistia, ut docet Cone. Trid. (sess. 13, c. 7): -Ecclesiastica consuetudo declarat eam probationem necessariam 400. n Prop. XXXVIII. Schol. 171 osse, ut nullus sibi consciae mortalis peccati, quantumvis sibi contritus videatur, absque praemissa sacramental! confessione ad Sacram Eucharistiam accedere debeat" (Denzinger J. c. 761). In utroque autem casu homo obligatur ad confitendum non prae­ ciso ex praecepto confessionis qua tali, sed vel ex praecepto alius virtutis, quo homo iubetur adhibere remedia ad vitandum peccatum necessaria, vel ex praecepto digne sumendi Sacram Eucharistiam, ad cuius sumptionem dispositio praevia a Christo praecepta est confessio iis, qui habent peccata nondum absolutione deleta, Ergo qui in his casibus omittit confessionem, non duo peccata committit sed unum, i. e. vel contra aliquam specialem virtutem vel contra reverentiam Eucharistiae debitam. Schol. 4 1Ί ; De lege ecclesiastica annuae confessionis. 401. 1. Praeceptum divinum confessionis exactius determinatum est quoad tempus lege ecclesiastica data a Concil. Lateran. IV. (c. 22): „ Omnis utriusque sexus fidelis, postquam ad annos discretionis pervenit, omnia sua solus peccata confiteatur fideliter, saltem semel in anno, proprio sacerdoti" (Denzinger 1. c. 363). De qua lege Cone. Trid. (sess. 14, c. 5) dicit: „Neque enim per Lateranense Cone, ecclesia statuit, ut Christi fideles confiterentur, quod iure divino necessarium et institutum esse intellexerat; sed ut praeceptum confessionis saltem semel in anno ab omnibus et singulis, cum ad annos discretionis pervenissent, impleretur; unde iam in universa ecclesia cum ingenti animarum fidelium fructu observatur mos ille salutaris confitendi sacro illo et maxime acceptabili tempore Quadragesimae, quem morem haec sancta Synodus maxime probat et amplectitur tamquam pium et merito retinendum" (Denzinger 1. c. 780). .· ! ; 402. 2. Haec igitur est vera lex obligans, quamvis quidam de hac re olim dubitaverint. Constat tum ex tenore verborum tum ex consensu ecclesiae. Sed quia est lex ecclesiastica tantum, posset eam ecclesia abrogare vel in ea dispensare, si debitae rationes adessent; quae numquam aderunt pro universali abrogatione. Summus pontifex non aliter subiacet huic legi atque omnis supremus legislator legibus reipublicae, sci. secundum vim directivam. 403. 3. Obligat autem haec lex eum tantum, qui habet peccata mor­ talia, quamvis olim theologi nonnulli aliter censuerint; id quod iam inde efficitur, quod fideles iubentur „ omnia" peccata confiteri; sed certe ecclesia neque voluit neque potuit praescribere confessionem omnium peccatorum venialium. Constat idem ex communi consensu posteriorum doctorum (Suarez, Disp. 31, sect. 2, n. 7 ; Ballerini, Opus mor. t. 5, n. 1071). 7. Sectio 5. Pe sublecto et de necessitate Sacramenti Paenitentiae. 404. -Son obligat lex ad confitendum praecise tempore Quadragesimae, quia de hac re nihil dicitur, et Cone. Trid. hoc suadet tantum, sed ratione Communionis Paschalis potest aliquis circa id tempus ad con­ fessionem obligatus esse. Generatim dicendum est hanc legem per st· non obligare determinato anni tempore, dummodo semel in anno impleatur. '· A· 405. 4. Quomodo computandum sit tempus anni, non certo constat. Alii dicunt a Quadragesima ad Quadragesimam; alii intra annum a commisso peccato mortali ; alii intra annum ab ultima confes­ sione ; alii intra annum civilem. Et haec sententia corresponde! obvio sensui vocis anni ; sic enim annus intellegitur, si sine addito dicitur. Ergo huic praecepto satisfacit, qui tempore Paschali con­ fitetur; quamvis enim una confessio ab altera distet forte ultra duodecim menses, nihilominus semel intra annum civilem confite­ tur. Ecclesia autem nihil aliud dicit nisi „semel in annou; quod fit, etiamsi quis semel circa initium anni et semel circa finem anni confitetur. »? i, 406. 5. Cum autem praeceptum ad sola mortalia confitenda obliget, dubium est, num satisfecerit praecepto, qui venialia tantum confessus sed postea in mortalia lapsus est. Hoc probabile videri potest ; nam tunc paenitens id facit, quod voluit Concilium, i. e. semel in anno suscipit Sacramentum Paenitentiae; licet igitur eodem anno in pec­ catum mortale incidat, vi tamen huius praecepti non videtur obligari ad confitendum nisi proximo anno (cf. Baller ini, Opus mor. t. 5, n. 1061). Porro cum sensus praecepti sit, ut confessio non differatur ultra annum, ille, qui ulterius distulit, manet sub obligatione implendi praeceptum, quam proxime fieri potest. 407. 6. Praeceptum non impletur per confessionem invalidam, ut patet ex Prop. XIV. damnata ab Alexandro VII. {Denzinger 1. c. 985); ratio est, quia confessio invalida est nulla; neque per confessionem sine absolutione, quia ecclesia voluit praescribere usum Sacramenti Paenitentiae, seu voluit exactius determinare praeceptum Christi. Christus autem fructuosam Sacramenti susceptionem praescribit. Ita Suarez (Disp. 36. sect. 7, n. 3). 408. 7. Nemo tenetur vi huius praecepti per interpretem confiteri. :Solus confiteatur _----------- -----------_ Hoc eo ------- --------------u? quia „„ sacerdoti/ magis dicendum _ est, ne iure quidem divino confessio per interpretem vel per media extra­ ordinaria praescripta est. Neque praescribitur confessio per scriptum facienda ob eandem rationem. Omnes igitur, qui aliter non possunt, debent nutibus vel quibuscumque signis, quantum possunt. mani­ festare peccata sua, et tunc absolvendi sunt. Prop. XXVIII. Schol. Prop. XXIX. 173 £ 409. 8. Fidele», qui commiserunt peccata mortalia, teneri ad confesmnem faciendam iam initio anni, quando tunc quidem possunt, praerident autem fore, ut reliquo tempore anni non iam possint, theologi satis communiter docent, quia hoc praeceptum non limitatur ad finem anni, sed generatim praescribit, ut confessio fiat semel in anno. Simi­ liter igitur se habet sicut praeceptum audiendi Sacrum die dominica, quod quis debet e. g. hora octava implere, si scit se alio tempore non posse. 9. Etiam pueri, qui mortalia commiserunt, hoc praecepto tenen­ tur: et ideo mature ad confessionem praeparandi sunt, ut Sacramentum recipere possint, si indigeant. Neque licet primam confessionem tam diu differre quam primam communionem (cf. De Lupo, Disp. 15, sect. 6—8; Wirceburcj., De Paenit. n. 180 sqq.). SECTIO VI. DE MINISTRO SACRAMENTI PAENITENTIAE. Prop. XXIX. 1 -ii» Minister Sacramenti Paenitentiae est solus sacerdos. 410. Nota. Supponimus hic ex Tractatu de Sacramento Ordinis esse in ecclesia duplicem hominum statum : laicalem et clericalem. In statu clericali sunt ii, qui a populo segregati ad ministerium cultus divini assumuntur. Porro in hoc statu sunt varii gradus, quorum duos supre­ mos occupant episcopi et presbyteri, qui communi nomine vocantur sacerdotes, ita ut episcopi sint sacerdotes primi ordinis, presbyteri sacerdotes secundi ordinis. Qui sunt in inferioribus gradibus, numquam vocantur sacerdotes sed clerici. Sensus igitur thesis est solos episcopos et presbyteros esse mini­ stros aptos ad administrandum .Sacramentum Paenitentiae seu, quod idem est, eos solos posse valide dare absolutionem. Posse etiam laicis fieri confessionem sacramentalem docuerunt Waldenses et Wiclifitae et Protestantes, quamvis potius negaverint Paenitentiam esse Sacramentum. 411. Vidimus Christum dedisse potestatem absolvendi apostolis eorumque successoribus. Sed quaeritur, qui sint hac in re successores aposto­ lorum. Quaedam enim data sunt apostolis ut apostolis, quaedam ut episcopis, quaedam ut sacerdotibus, quaedam ut repraesentantibus totius ecclesiae. Absolvendi potestatem non esse datam omnibus fidelibus facile patet, quia in nullo regno omnes indiscriminatim con­ stituuntur iudices. Item non esse datam solis apostolis ut talibus iam diximus (Prop. I). Ergo quaestio sola manet, quibus ex prae- 4 er τη Ϊ & Tij. 1 Sectio 6. De iniuistro Sacramenti Paenitentiae. ■ positis ecclesiae haec potestas conveniat. Sed cum Christus ipse non instituerit nisi ordines episcopatus, presbyteratus, diaconatus (id quod postea probabimus), de his solis potest quaestio esse, et hoc omnes concedunt. Quod autem non solis episcopis debuit haec potestas dari, a priori suadetur propter magnam et frequentem necessitatem huius Sacramenti. Diaconis autem non data est potestas, quia nou sunt pastores ecclesiae. Attamen cum hae sint potius coniecturae a priori factae, ex doctrina et praxi ecclesiae videndum est, qui in munere absolvendi successores apostolorum habiti sint. • /1 412. Arg. 1. Ex doctrina SS. Patrum. Secundum SS. Patres sacerdotes iique soli habent potestatem hoc Sacramentum administrandi. Ita docet S. Cyprianus (supra n. 19. 212), S. In. Chrysostomus (n. 23. 66), S. Leo M. (n. 25. 187), Origenes (n. 187), S. Hieronymus (n. 187), Sozomenus (n. 215), S. Gregor. M. (n. 234), TertuU. (n. 362). Ex his textibus etiam patet non solis episcopis sed etiam pres­ byteris hanc potestatem competere; quidam enim Patres hoc aperte supponunt, quidam diserte dicunt, ut e. g. S. Hieronymus (In Matth. 16. 19: J/ 26, 118): Jllum locum episcopi et presbyteri non intel­ legentes , aliquid sibi de Pharisaeorum assumunt supercilio, ut vel damnent innocentes vel solvere se noxios arbritrentur. “ Diaconos llTll vero eadem potestate pollere SS. Patres numquam dicunt; immo quia semper solos sacerdotes nominant, diaconos excludunt (cf. n. 265). Ita S. Ambrosius dicit: „Ius hoc [solvendi et ligandi] solis permissum sacerdotibus est“ (De Paenit. 1. 1, c. 2, n. 7; 11 16, 468). Hoc unum est notandum SS. Patres saepe episcopos vocare simpliciter sacerdotes, saepe vero etiam distinctionem facere inter episcopos et sacerdotes. Nisi igitur ex contextu patet eos loqui de solis episcopis, quando nominant sacerdotes, censendi sunt loqui de utrisque. Contra vero numquam vocant diaconos sacerdotes, sed potius eos sacerdotibus opponunt. Solus S. Optatus semel vocat dia­ conos sacerdotes tertii ordinis (De schismate Donat. 1. 1 , n. 13; M 11, 910). 413. Ex doctrina theologorum. Theologi cum Magistro (4, d. 17. 18) et S. Thoma (Suppi, q. 8, a. 2, et q. 11, a. 3) unanimiter nostram doctrinam proponunt. „Dicendum est sacerdotem esse ministrum simpliciter necessarium, ita ut in nulla necessitate neque ex ulla dispensatione alius sufficere possit. Est conclusio communis theologorum et de fide“ (Suarez. Disp. 24, sect. 1, n. 3). Cf. De Lugo, Disp. 18, sect. 1, n. 2. 1 1 'tf' Prop. XXIX. Schol. 414. Arg. 3. 175 Ex deflnitionibns ecclesiae. Hanc doctrinam proponit Murtinus V. in art. 20 Bullae „Inter cunctos· {Denzinger 1. c. 564), Eugenius IV. (Denzinger 1. c. 594), Leo X. in Bulla „ Exurge, Domine" (Denzinger 1. c. 637), Cone. 6): „ Declarat S. Synodus falsas esse et a veri­ tate evangelii penitus alienas doctrinas omnes, quae ad alios quosvis homines praeter episcopos aut sacerdotes clavium ministerium per­ niciose extendunt" (Denzinger 1. c. 781). Idem in can. 10 {Denzinger I. c. 798). — Tandem confirmatur haec doctrina ex universali et con­ stanti praxi ecclesiae. 415. Schol. De confessione laicis vel diaconis facta. Temporibus medii aevi solebant fideles in casu necessitatis, si sacerdos non aderat, interdum non - sacerdotibus confiteri, ut hoc humilitatis exercitio eo facilius remissionem peccatorum consequerentur. Haec igitur erat confessio mere ascetica, non sacramentalis. Ita iam docet auctor operis „De vera et falsa paenitentia" (c. 10, n. 25; 1140, 1122; inter opera Augustini): „ Tanta itaque vis confessionis est, ut, si deest sacerdos, confiteatur proximo. Saepe enim contingit, quod paenitens non potest verecundari coram sacerdote, quem deside­ ranti nec tempus nec locus affert; et si ille, cui confitebitur, potestatem non habet solvendi, fit tamen dignus venia sacerdotis desiderio, qui crimen confitetur socio" (1. c.). S. Thomas ait: „Nihilominus con­ fessio laico ex defectu sacerdotis facta sacramentalis est quodammodo, quamvis non sit Sacramentum perfectum, quia deest id, quod est ex parte sacerdotis [i. e. absolutio]" (Suppi, q. 8, a. 2 ad 1). Scotus dicit talem confessionem non esse consulendam, quia per eam homo sine causa se infamet (In 4, d. 14, q. 4); sed hoe est nimium, quia interdum talis confessio fieri potest ex optima causa (Suarez, Disp. 24, sect. 1, n. 12). 416. Iam vero ubi haec consuetudo confitendi non-sacerdotibus vige­ bat, valde naturale erat fideles deficiente sacerdote diacono, si aderat, potius quam laicis confiteri voluisse peccata sua. Ex hac re factum esse videtur, ut diaconi quidam potestatem sibi assererent audiendi confessiones; unde plura Concilia provincialia strictissime hoc iis inter­ dixerunt, excepto casu extremae necessitatis, quando sci. confessio etiam laicis fieri solebat. Ita Synodus Pictaviensis (a. 1280) statuit: «Abusum erroneum, qui in nostra dioecesi ex perniciosa igno­ rantia inolevit, eradicari volentes inhibemus, ne diaconi confessiones audiant, et ne in foro paeniteutiali absolvant, cum certum et indubi­ tatum sit ipsos absolvere non posse, cum claves non habeant, quae in solo sacerdotali ordine conferuntur" (Mansi 24, 383 sq.). Si vero pro casu necessitatis diaconis dabatur licentia audiendi confessiones, I 176 Sectio 6. De ministro Sacramenti Paenitentiae. saepe tamen diserte monebatur eos non habere potestatem clavium, ut in Statuto synodali Odonis de So lia co, episcopi Paris, (n. 56): ,Item prohibetur districte, ne diaconi ullo modo audiant confessiones nisi in arctissima necessitate; claves enim non habent, nec possunt absolvere" (Jf 212, 68). Multa alia ad hanc rem pertinentia con­ gessit Benedicius Xll\ (De Syn. 1. 7, c. 16, n. 4 sqq.). Cf. Pal­ mieri (De Paenit. p. 166 sqq.), Schmitz (Bussbücher p. 88. 472). Diaconis autem munus reconciliandi in foro externo fideles cum ecclesia in casibus necessitatis potuisse concedi et concessum osse certum est. De qua re sermo est, quotiescumque datur diaconis facultas paenitentiam imponendi. Prop. ΣΧΧ. Praeter potestatem ordinis requiritur potestas iurisdictionis, ut sacerdos valide absolvere possit. Xota. Sacerdotium confertur per Sacramentum. Quod Sacramentum cum vocetur Ordo, ideo potestas hoc Sacra­ mento collata dicitur potestas Ordinis ; quae definiri potest: , potestas conficiendi corpus Christi eucharisticmn et sanctificandi corpus Christi mysticum per media gratiae/ Obiectum huius potestatis imprimis est administratio Sacramentorum, quatenus solus sacerdos valide potest nomine Christi ponere signa efficacia gratiae. Forma vero interna huius potestatis est character sacerdotalis. 417. 418. Praeter hanc potestatem exsistit altera in ecclesia, quae vocatur potestas iurisdictionis. Est haec ,potestas regendi fideles subditos in iis, quae pertinent ad finem supematuralem“ ; et secundum totum am­ bitum suum dividitur in potestatem legislativam, iudicialem, coactivam. HI Aut est· fori externi, in quantum directe et primario publicam ecclesiae utilitatem respicit; aut fori interni, in quantum directe et primario refertur ad privatam uniuscuiusque fidelis utilitatem. Quia potestas iudicialis est species huius potestatis, ubicumque indicium ecclesiasti­ cum fit, sive in foro externo sive in foro interno, iurisdictio neces­ sario requiritur. In iudicio fori externi agitur de actionibus fidelium, prout hae actiones referuntur ad visibilem ecclesiae societatem; in iudicio fori interni agitur de actionibus, prout spectant invisibilem fidelium ad Deum relationem. 419. Distinguuntur potestas ordinis et potestas iurisdictionis eo, quod illa confertur interna consecratione, haec vero externo actu voluntatis seu iniunctione superioris ecclesiastici: quod illa spectat eo, ut faciat validum actum ab ea procedentem, haec vero, ut faciat actum legiti­ mum; illa, in quantum circa personam versatur, pro termino actionis suae supponit subiectum idoneum tantum ad recipiendum effectum, haec vero supponit subiectum sibi ut superiori subditum. 177 Prop. XXX. Sic autem hue potestates distinctae sunt, ut etiam inter se sepa­ ratae exsistere possint. Ita potest aliquis habere iurisdictionem episco­ palem, licet nondum sit sacerdos; contra potest aliquis habere con­ secrationem episcopalem, qui nullam habeat iurisdictionem. Porro ad quosdarn actus valide ponendos vel potestas ordinis vel potestas iurisdictionis per se sola sufficit. Valide consecrat quilibet sacerdos, etiamsi jurisdictione caret; episcopus, qui nondum est sacerdos, valide dat aliis sacerdotibus iurisdictionem. Quidam autem actus sunt, ad quos valide ponendos utraque potestas simul necessaria est, et hi sunt omnes ii actus, qui ex una parte sunt administratio alicuius Sacramenti, quod supponit characterem sacerdotalem, ex altera vero parte versantur circa fideles ut subditos. 420. Talis actus est imprimis absolutio sacramentalis; nam abso­ lutio est actus et iudicialis et sacramentalis. Ut est actus sacramen­ talis, fieri nequit nisi a ministro a Christo instituto, qui est sacerdos; ut actus iudicialis exerceri nequit nisi in subditos. Quantum igitur ad hoc, thesis non indiget speciali probatione, sed ex iis, quae iam dicta sunt, satis constat. Unice inquirendum est, utrum iam sola consecratione sacerdos etiam simul accipiat iurisdictionem requisitam ad administrandum hoc Sacramentum, an alio modo eam accipiat. Dicimus praeter potestatem consecratione collatam requiri insuper iuris­ dictionem alio modo acceptam. 421. lurisdictio autem est ordinaria, si habetur vi muneris, cui an­ nexa est cura animarum. Delegata est, quae habetur non vi muneris, sed ex commissione superioris ecclesiastici. Ad valide absolvendum requiritur, ut sacerdos sive ordinariam sive delegatam iurisdictionem habeat. Cum Christus potuerit ita hanc rem instituere, ut cuilibet sacer­ doti simul cum charactere sacerdotali daret potestatem iudicialem, saltem pro foro interno, ex Traditione videndum est, mini hoc revera factum sit; nam ex sola S. Scriptura nihil aliud efficitur nisi ministros Sacramenti Paenitentiae debere esse indices ; quomodo vero quis index fiat, non dicitur. % 422. Argumentum et explicatio thesis. 1. Certum est ex monumentis ecclesiasticis non a quolibet sacer­ dote posse absolutionem valide dari, sed ab eo tantum, qui ad hoc munus est specialiter constitutus. Ergo praeter ordinem sacerdota­ lem requiritur specialis deputatio a superioribus facta, quae vocatur jurisdictio. Prob. ant. Declarat Cone. Lateran. IV. c. 21: „Si quis alieno sacerdoti voluerit insta de causa sua confiteri peccata, licentiam prius postulet et obtineat a proprio sacerdote, cum aliter ille ipsum non Peseh, Praelectiones dogmaticae. VII. 12 178 Sectio 6. De ministre Sacramenti Paenitentiae. possit absolvere vel ligare*· (Denzinger 1. c. 363). — Cone, Trid. (sess. 14. c. 7): , Quoniam natura et ratio indicii illud exposcit, ut sententia in subditos dumtaxat feratur, persuasum semper in ecclesia Dei fuit, et verissimum esse Synodus haec confirmat nullius momenti absolutionem eam esse debere, quam sacerdos in eum profert, in quem ordinariam aut subdelegatam non habet iurisdictionem* (Denzingtr 1. c. 782). 423. 2. Evidens igitur est ipsa ordinatione sacerdotem non accipere iurisdictionem. Nam potestas, quae ordinatione datur, cum immediate a Deo detur, nullo modo pendet quoad valorem actus ab ecclesia. Ergo ecclesia, sicut efficere nequit, ut consecratio a sacerdote secun­ dum ritum a Christo institutum facta, aut ut ordinatio vel confirmatio ab episcopo rite collata invalida sit, ita nullo modo efficere posset, ut absolutio a quolibet sacerdote data esset invalida, si sacerdos ipsa ordinatione acciperet iurisdictionem. In hoc enim casu potestas jurisdictionis esset elementum characteris sacramentalis, quem ecclesia auferre aut limitare non potest. Posset igitur ecclesia in hoc casu ad summum efficere, ut usus potestatis esset illicitus. Atqui Concilia docent absolutionem datam a sacerdote, qui careat jurisdictione, esse invalidam (Suarez, Disp. 16, sect. 3. n. 15 sqq.). 424. 3. Ergo admitti nequit sententia quorundam veterum theologorum iurisdictionem dari ipsa ordinatione, usum vero eius ligari prohibitione ecclesiae, quam sententiam saltem ut probabilem defendunt Durandus (In 4, d. 19, q. 2), Almainus, Armacanus. Omnes autem alii hanc sen­ tentiam reiecerunt. Exemplo sit S. Thomas: „Ad absolutionem a peccato requiritur duplex potestas : potestas ordinis et potestas juris­ dictionis. Prima quidem aequaliter est in omnibus sacerdotibus, non autem secunda’ (Suppi, q. 20, a. 1 ad 1. Cf. q. 8, a. 4; 2, 2, q. 39, a. 3, et Quodl. 12, q. 19, a. 30). — Multos alios doctores citat Suarez (Disp. 16, sect. 3, n. 7. et Disp. 34, sect. 2, n. 5). Cf. De Lugo (Disp. 15, sect. 2, n. 1). 425. Potest autem haec communis theologorum sententia ratione praetica ita probari·. Si in ipsa ordinatione datur aliqua iurisdictio, haec est aut ordinaria aut delegata. Atqui non est ordinaria, quia ipsa ordinatione nemo accipit aliquam dioecesim vel parochiam, quam regat. Neque est delegata, quia neque episcopus consecrans neque summus pontifex habent hanc intentionem, sed alio modo dant iurisdictionem. ut notum est. Neque Christus ipse dat tunc iurisdictionem; secus enim haec iurisdictio non posset a praelatis ecclesiae auferri. Unicus casus, in quo omnes sacerdotes indifferenter absolvere possunt, est articulus mortis, ut docet Cone. Trid. sess. 14, c. 7 (Denzinger 1. c. 782), non quia tunc jurisdictione non indigent, sed quia pro hoc casu Prop. XXX. 179 » ecclesia omnibus iurisdictionem dat. „Quia ecclesia acceptat, ut qui­ libet sacerdos absolvere possit in articulo mortis, ideo ex hoc ipso quis jurisdictionis habet usum, quamvis [alias] jurisdictione careat' (S. Thom., In 4, d. 20, q. 1, sol. 2 ad 1). Hoc autem valet, sive adest alius sacerdos approbatus, sive non adest, quia Tridentinum nullam restrictionem facit. Inimo valet etiam de sacerdote haeretico vel schismatico, sed in solo casu necessitatis licet cum talibus communionem in sacris habere (cf. BaUerini, Opus mor. t. 5, n. 593 sqq.). 426. 4. Potest quis quaerere, cur in ordinatione dicatur: „Accipe Spiritum Sanctum, quorum peccata remiseris. . . .“ Dicendum est his verbis significari potestatem ordinis, quatenus referatur ad remissionem peccatorum, seu dari potestatem Sacramentum absolutionis admini­ strandi, si constituatur iudex. Apostoli quidem his verbis integram potestatem acceperunt immediate a Christo Domino ; ecclesia vero nequaquam haec verba profert cum intentione dandi per ea iurisdictionem. Immo valde dubium est, utrum haec verba omnino pertineant ad formam Sacramenti Ordinis, an potius sint caerimonia tantum declarativa. Quare doctrina Synodi Pistoriensis docentis (Art. 37) ad absol­ vendum sufficere potestatem ordinatione acceptam, damnata est a Pio VI.: „Doctrina Synodi, quae de auctoritate absolvendi accepta per ordinationem enuntiat post institutionem dioecesium et parochia­ rum conveniens [ergo non necessarium] esse, ut quisque iudicium hoc exerceat super personas sibi subditas ... sic intellecta, tamquam ad validum usum huius potestatis non sit necessaria ordinaria vel subdelegata illa iurisdictio, sine qua Tridentinum declarat nullius momenti esse absolutionem a sacerdote prolatam: falsa, temeraria, perniciosa, Tridentino contraria et iniuriosa, erronea" {Denzinger 1. c. 1400). Ergo non solum conveniens est, ut ad potestatem ordinatione accep­ tam accedat iurisdictio, sed plane necessarium. Consequenter calor Sacramenti Paenitentiae pendet ab aliqua concessione vel prohibitione ecclesiae, id quod est peculiare huic Sacramento, non quia ecclesia habet potestatem in substantiam huius Sacramenti, sed quia efficere potest, ut homo non habeat ea. quae ex Christi institutione neces­ saria sunt in ministro huius Sacramenti. Christus enim vult, ut in ministro sit aliqua potestas, quae nisi per iniunctionem ecclesiae haberi non potest. 427. 5. Omnis autem potestas iurisdictionis in ecclesia ultimo loco descendit a summo pontifice, a quo eam accipiunt, qui aliis possunt iurisdictionem dare, i. e. episcopi et praelati religiosi; summus vero pontifex suam potestatem accipit a Christo Domino (cf. Cone. Vatie. sess. 3. c. 3). Cum igitur summus pontifex sit supremum caput visi­ bile ecclesiae, ipsi omnes fideles subditi sunt; ipse vero singulis fideli12* I ••r ISO > 13 * '•^3 * Do ministro Siicnunenti Paenitentiae. hus suos pastores et rectores assignare potest. Nihil igitur aliud Hi concessio iurisdictionis nisi assignatio subditorum, et quidem in nostro casu pro foro interno. Quia autem ii, qui absolvuntur, aliquo vero sensu dici possunt materia, circa (piam versatur actus iudicialis, iurisdictio etiam dici potest d a quibusdam dicitur materiar- applicatio. Qui ita loquuntur, plerumque etiam dicunt ordinatione accipi iurisdictionem ligatam, quippe quae non possit in actum transire propter defectum materiae (cf. Suarez. Disp. 16, sect. 3, n. 25). Hoc sensu etiam intellegi potest, quod quidam veteres dicunt: sacerdotes sine juris­ dictione habere claves ligatas. Ita S. Bona ventura: ^Iurisdictio est tamquam vis motiva ipsius clavis sive manus; hac autem defi­ ciente, quae elavem moveat, etsi adsit clavis, numquam aperiet: et si amittitur haec iurisdictio. cessat clavis exsecutio. . . . Et ideo dico, quod, etsi clavis quantum ad esse ordinem consequatur, tamen quan­ tum ad exsecutionem sequitur statum et iurisdictionem“ (In 4, d. 19, a. 2, q. 2. CY. S. Thom., In 4, d. 18, q. 1, a. 1, sol. 2 ad 2). Hic modus dicendi secundum rem verus est; attamen quia character sacer­ dotalis improprie tantum vocari potest iurisdictio, maioris perspicui­ tatis gratia melius dicendum videtur in ipsa ordinatione non dari ullam iurisdictionem, sed solam potestatem ordinis. Sic enim et Con­ cilia et plerique theologi loqui solent. 428. 6. Ex his igitur apparet utramque potestatem active concurrere ad absolutionem peccatorum. Nam a peccatis absolvere imprimis est nomine Christi seu Dei renuntiare iuri odio habendi et puniendi peccatorem. Et hoc fit per actum iudieialem. Quia autem in hoc ordine salutis cum remissione peccati coniuncta est infusio gratiae, ideo sententia iudicialis simul est signum sacramenta!e, quod, ut valeat, supponit in ministro potestatem ordinis. Ergo, qui non habet iurisdictionem, non potest Sacramentum administrare, quia forma Sacramenti est sententia iudicialis; qui vero non habet ordinem, non potest iudieialem sententiam absolutionis ferre, quia non potest valide ponere signum efficax gratiae, sine qua absolutio peccatorum est im­ possibilis. Ergo iurisdictio in hoc Sacramento non ut in aliis Sacra­ mentis administrandis est solum condicio extrinsecus efficiens, ut actus sit licitus, sed elementum intrinsecus constituens ipsum actum, ut sit validus. Evehitur autem potestas iurisdictionis quodammodo ad po­ testatem ordinis, quatenus actus iudicialis simul est signum sacramentale. 429. 7. Propter hunc intimum nexum hic actus sicut omnis actio sacramentalis exclusive nomine Christi exercetur; unde et sacerdos dicit: „Ego auctoritate ipsius [Christi] te absolvo/ Quia igitur non nomine alicuius hominis hoc indicium fit, sed nomine Christi, omne indicium sacramentale est supremum neque appellationem ad superio- Prop. XXX. Schol. 1. I i ' I 181 rem indicem admittit; unicus onim index superior est Christus, ad quem recursus relate ad adininistrationem Sacramentorum non patet. Unde iit, ut romanus pontifex confessario se subicere possit. Con­ ferendo enim ei iurisdictionem efficit, ut ille vices Christi gerat, cui etiam pontifex subditus est. Praeterea ut pontifex dat iurisdictionem, ut homo privatus confitetur, paenitentiam accipit, absolvitur. 430. 8. Tandem notandum est potestatem absolvendi vocari potestatcin clavium (Matth. 16, 19), quia per eam aperitur porta regni caelorum (cf. e. g. Cone. Trid. sess 14, c. 6). Theologi autem solent distinguere, sicut quoad iuiTsdictionem in communi, ita in specie quoquo quoad iurisdictionem sacramentalem, elavem scientiae, qua confessarius potestatem habet auctoritative inquirendi et cognoscendi statum conscientiae paenitentis, et elavem potentiae, qua confessarius absolvit a peccatis; quae tamen duae claves in re sunt una integra et perfecta potestas (S. Thom., In 4, d. 18, q. 1, sol. 3; Suarez Disp. 16, sect. 4, n. 6). 431. Schol. 1. venialibus. Num quivis sacerdos possit absolvere a peccatis Veteres theologi hanc quaestionem communiter affirmabant, sed alia aliter responsum explicabant. Quidam dicebant ad absolvendum a rmialibus nullam requiri iurisdictionem, sed sufficere potestatem or­ dinis. Ita sensisse videtur S. Thomas: ,In foro conscientiae aliquis non potest absolvere ... de mortali nisi ex commissione sibi facta; de venialibus autem potest, quia venialia ex quibuslibet Sacramentis gratiam conferentibus remittuntur; unde remissio venialium sequitur potestatem ordinis “ (In 4, d. 18, q. 2, a. 3, sol. 1 ad 3). Idem clarius docet Scotus: „Possunt omnes sacerdotes a vernalibus ab­ solvere, quia ad id nulla opus habent iurisdictione ; iurisdictio enim nulla est. ubi nulla invenitur cogendi vis“ (In 4, d. 18, q. 4, a. 2, sol. 3). Sed haec sententia non est admittenda. Quamvis enim paenitenti liberum sit, utrum velit confiteri peccata venialia necne, si tamen Sacramentum Paenitentiae recipere vult, eo modo recipere debet, quo Christus instituit, i. e. per modum iudicii; ad indicium autem semper requiritur minister habens iurisdictionem. Ideo etiam Concilia sine ulla limitatione vel distinctione dixerunt ad hoc Sacramentum valide administrandum iurisdictione opus esse. 432. Alii autem theologi dixerunt quoslibet sacerdotes habere iuris­ dictionem, qua absolvere possint a venialibus, et id quidem ex ecclesiae concessione per consuetudinem manifestata. Quod potuit olim verum esse; nam ex consuetudine posse constare de iurisdictione non est cur negetur, quia consuetudo continet tacitum vel legalem consensum superiorum, i. e. in nostro casu summi pontificis (cf. Suarez, Disp. 26, ]g2 Sectio 6. De ministro Sacramenti Paenitentiae. sect 5. n. 2. 10; De Lugo, Disp. 18, sect. 3, n. 41. 44). Eodem modo doctores argumentantur quoad peccata mortalia priore confes­ sione iam deleta. Attamen talis usus, quamvis aliquando exstiterit, hodie in desuetudinem abiit. Ergo, quia illa ratio non iam valet, nullo modo nostra aetate simplices sacerdotes ntpote inrisdictione carentes a venialibus absolvere posse videntur. Praeterea Innocentius XI. d. 12. Febraar. 1679 decreto .Cum ad aures" hoc districte inhibuit: .Non permittant [episcopi], ut venialium confessio Hat simplici sacer­ doti non approbato ab episcopo aut ordinario. Si confessarii, etiam regulares aut quicumque alii sacerdotes, secus egerint, sciant Deo 0. M. rationem reddituros esse, neque defuturam episcoporum et ordinario­ rum iustam et rigorosam animadversionem in contrafacientes, etiam regulares, etiam Societatis lesu, facultate ipsis episcopis et ordinariis per hoc decretum per sedem apostolicam specialiter attributa." (Inte­ grum decretum invenitur in ,Bibliotheca" Lucii Ferraris s. v. Eu­ charistia n. 21. Cf. Denzinger I. c. 1086). Consensus igitur summi pontificis retractatus et consequenter iurisdictio omnis in hac materia sacerdotibus simplicibus sublata est. Censent tamen alii vi illius inter­ dicti illicitam quidem sed non invalidam esse absolutionem a venialibus datam a sacerdote non approbato (cf. Ballerini, Opus. mor. c. 5, n. 555). 433. Alius modus confessionis venialium est, de quo loquitur S. Tho­ rn as in Suppi, q. 8, a. 3: -Per peccatum veniale homo nec a Deo nec a Sacramentis ecclesiae separatur. Et ideo non indiget novae gratiae collatione ad eius dimissionem neque indiget reconciliari ec­ clesiae. Et propter hoc non oportet, quod venialia aliquis sacerdoti confiteatur. Et quia ipsa confessio laico facta sacramentale quoddam est, quamvis non sit Sacramentum perfectum, et ex caritate procedens, talibus natum est veniale remitti sicut per tunsionem pectoris et per aspersionem aquae benedictae." Hic non est sermo de confessione sacramentali, sed de confessione ascetica, qualis etiam nunc in usu est apud religiosos. Schol. 2. De approbatione. Cone. Trid. decrevit (sess. 23, c. 15 de reform.): -Quamvis presbyteri in sua ordinatione a peccatis absolvendi potestatem accipiant, decrevit tamen sancta Synodus nullum, etiam regularem, posse con­ fessiones saecularium, etiam sacerdotum, audire nec ad id idoneum reputari, nisi aut parochiale beneficium, aut ab episcopis per examen, si illis ridebitur esse necessarium, aut alias idoneus indicetur, et appro­ bationem. quae gratis detur, obtineat, privilegiis et consuetudine qua­ cumque, etiam immemorabili, non obstantibus." Approbatio est testimonium auctordativum hunc sacerdotem esse idoneum ad confessiones audiendas. Non igitur est theoreticum iudi- 434. Μ» Prop. XXX. Schol. 2. Prop. XXXI. 183 ciun) neque, ut sit validum, respondero debet veritati; sed est auctoritativa declaratio publici magistratus in ecclesia, quae quoad valorem tenet, etsi id, quod testificatur, sit falsum. E contra notorietas ido­ neitatis per gradum doctorates vel per dignitatem episcopalem vel alio modo non sufficit, sed omnino requiritur approbatio episcopi. 435. Quia soli episcopi possunt hanc approbationem dare, et quidem pro suo dioecesi tantum, cum ibi tantum sint magistratus, ius, quod olim habuerunt parochi delegandi jurisdictionem quoad suos parochianos, inutile evasit, licet non sit abrogatum (cf. Suarez, Disp. 26, sect. 1, n. 3), quia episcopi simul cum approbatione solent dare iurisdic­ tionem. Confessarii regulares, cum iurisdictionem a summo pontifice per superiores suos accipiant, pro singulis dioecesibus indigent appro­ batione tantum ordinarii. Nihilominus possunt etiam ab episcopis iurisdictionem accipere. Ad audiendas confessiones regularium nulla opus est approbatione sed facultate tantum a superioribus facta. Unde fit, ut religiosus, qui habet facultatem sibi eligendi confessarium, possit eligere non approbatum {Suarez, Disp. 28, sect. 4, n. 5). 436. Approbatio petenda est ab episcopo eius loci, in quo confessiones audiuntur, ut constat ex bullis variorum pontificum (Lehmkuhl t. Π, n. 379), et potest illimitate vel limitate dari et revocari simili modo atque ipsa iurisdictio, de qua re statirn. Particularia vero, quae magis praxim quam principia spectant, alibi traduntur. Hoc unum hic notari sufficiat: „proprium sacerdotem", apud quem semel in anno facienda est confessio, secundum hodiernam praxim intellegi omnem sacerdotem approbatum. Prop. XXXI. Iurisdictio et approbatio variis modis limi­ tari possunt. 437. 1. Iurisdictio, cum sit potestas regendi certos homines quoad certos actus, habet obiectum materiale, quod sit vario modo divisibile ; cumque conferatur non lege aliqua invariabili sed libero actu hominis, sequitur, ut secundum varios respectus dividi seu limitari possit. Inprimis limitari potest quoad homines, ita ut aliquis e. g. iuris­ dictionem quidem accipiat in tota dioecesi, certis tamen hominibus exceptis, quamvis in hoc casu practice et directe potius habeatur limitatio approbationis. Hoc modo moniales claustrales debent con­ fiteri apud confessarios pro ipsis specialiter approbatos, et plerumque etiam aliae moniales non claustrales a communi approbatione pei­ episcopos eximuntur. 438. 2. Iurisdictio et approbatio limitari possunt quoad locum, nt aliquis e. g. in una tantum parochia confessiones audire possit. Ite * 184 I Sectio β. Do ministro Sacramenti Paenitentiae. parochi per se pro sua tantum parochia iurisdictionem habent, ut respondit S. Congreg. Cone. Trid. ad quaestionem, num parochi cen­ sendi sint approbati pro tota dioecesi: .censeri ad audiendas confes­ siones dumtaxat in ea civitate vel oppido, ubi sita sit parochialis, non autem passim per totam dioecesinr (S. Al phons. 1. 6, n. 544. dub. 2). Ex consuetudine tamen hodie parochi et eorum coadiutores titulares ubique fere confessiones audire possunt in tota dioecesi; item ex consuetudine saepe in confiniis dioecesium sacerdotes approbati in una dioecesi vocantur ad audiendas confessiones in alia dioecesi. Simi­ liter vagorum et peregrinorum confessiones excipi possunt a confessariis in dioecesi approbatis. Quoad vagos jurisdictio derivanda videtur ex consensu summi pontificis, quia vagi alium superiorem ecclesiasti­ cum non habent. Quoad peregrinos supponitur legalis consensus episcopi eorum, qui rationabiliter repugnare nequit, quominus subditi sui in aliis dioecesibus peregre exsistentes ibidem tractentur quoad confessionem sicut alii dioecesani, nisi forte speciales rationes adsint aliter agendi. Cum enim fideles putent se ubique Sacramenta recipere posse, non parvae perturbationes et scandala orirentur, si episcopus sine causa contradiceret. Pro navigantibus iurisdictionem dat episcopus portus, unde navis solvit. Peregrinos absolvi ex jurisdictione accepta vel ab episcopo, cuius subditi sunt, vel a summo pontifice, patet per se ex conceptu juris­ dictionis, et praeterea constat ex declarationibus auctoritatis ecclesia­ sticae (cf. BaUerini, Opus mor. t. 5, n. 613 sqq. et append.). • ·* 439. 3. lurisdictio et approbatio limitari possunt quoad tempus, ut elapso tempore exspiret : et, si indefinite concessa est, postea revocari potest. Attamen ius approbatos denuo vocandi ad examen variis decretis summorum pontificum et Congregationis Concil. exactius deter­ minatum est (cf. Benedict. ΧΓΓ., De Syn. 1. 13, c. 9, n. 2) et Const. Clement. X. .Superna8). ' »9 'λ: 440. 4. lurisdictio limitari potest quoad certa peccata. Haec limi­ tatio vocatur reservatio casuum, quia sibi superior reservat absolu­ tionem a certis peccatis. Posse fieri reservationem casuum negarunt haeretici saeculi XVI., ut Lut herus in sermone De Sacramento Paeni­ tentiae (a. 1519) n. 9 V Contra hunc errorem definivit Cone. Trid. (sess. 14, c. 7): .Magnopere ad christiani populi disciplinam pertinere sanctissimis Patribus nostris visum est, ut atrociora quaedam et graviora crimina 1 -lolget mer, das in dem sakrament der pnsz und vorgebnng der schult nichts mer that ein Babst, bischoff, dann der geringste priester . . . das sie alter yn [siclil furbehalten etlich casus czu absolviren, inaeht nit ihr sacrament grosser oder besser. sondera ist gleicli. als -wenn sy jeraand die mess, die tauff oder dergleichen, aus nrsacli furbehilten, damit der tauff und mesz widder czu noch abgeht.4 Prop. XXXI. 185 non a quibusvis, sed a summis dumtaxat saeerdtftibus absolverentur; undo merito pontifices maximi pro suprema potestate sibi in ecclesia universali tradita causas aliquas criminum graviores suo potuerunt peculiari indicio reservare. Neque dubitandum est, quando omnia, quae a Deo sunt, ordinata sunt, quin hoc idem episcopis omnibus in sua cuique dioecesi, in aedificationem tamen, non in destructionem, liceat pro illis in subditos tradita supra reliquos inferiores sacerdotes auctoritate, praesertim quoad illa, quibus excommunicationis censura anexa est. Hanc autem delictorum reservationem consonum est non tantum in externa politia, sed etiam coram Deo vim habere{Den­ zinger 1. c. 782. Cf. can. 11; Denzinger 1. c. 799). Ceterum Cone. Trid. non introduxit sed confinnavit tantum hunc usum reservandi peccata, ut patet. Iam apud veteres Scholasticos reser­ vatio casuum tamquam res nota supponitur, ut e. g. apud S. Thomam (In 4, d. 17, q. 3, a. 4, sol. 2 ad 4). Etiam apud Gratianum varia huius rei exempla habentur (ut P. 2, causa 26, q. 6, c. 14 et causa 33, q. 2. c. 15). Sed in his sicut etiam in iis, quae ex SS. Patribus citantur, dubium est, utrum sermo sit de publica reconciliatione epi­ scopo reservata an etiam de sacramental i absolutione. 441. Ratio, qua a priori haec potestas probatur, est, quod, cum superiores ecclesiastici potestatem absolvendi conferant, eam possunt limitare, ut, qui certa peccata commiserit, vel ad ipsos vel ad alios determinatos ministros ab ipsis constitutos recurrere debeat. Congruum hoc esse potest, quia rationabilis finis est, ut ita fideles a gravioribus criminibus arceantur, et ut efficacior correptio criminibus adhibeatur. Nihil igitur aliud est reservare peccata nisi quaedam crimina ad suum tribunal revocare. Quare nemo reservare potest peccata nisi suorum subditorum, i. e. summus pontifex reservare potest pec­ cata omnium fidelium, episcopus suorum dioecesanorum, exceptis iis peccatis, quae iam a summo pontifice reservata sunt {Suarez, Disp. 31, sect. 4, η. 26), item alii, qui habent iurisdictionem quasi episcopalem suorum subditorum ; per se etiam parochi suorum parochianorum; at hodie hoc inutile est, quia non iam delegant iuris­ dictionem ; quibus autem iurisdictionem non dant, ipsis non possunt limitare. Cum reservatio spectet ipsam culpam, i. e. efficiat, ut peccata pro absolutione ad certa tribunalia deferri debeant, ea peccata proprie reservari nequeunt, quibus homo sine recursu ad indicium ecclesiasti­ cum liberari potest. Ergo sola peccata mortalia sunt obiectum resertalionis; immo ex usu ecclesiae nullum peccatum reservatur, nisi quod etiam externe grave est. Peccatum autem veniale eatenus tantum reservari potest, quatenus ei denegatur sacramentalis absolutio, nisi ad talem indicem recurratur. Sed hoc fieri non solet, quia est in­ utile {Suarez, Disp. 29, sect. 3). Idem dicendum est de omnibus aliis Va flEu. * - 186 Sectio 6. Do ministro Sacramenti Paenitontiao. peccatis, quorum accusatio lege divina non est praescripta, ut de peo eatis iam confessione deletis, de peccatis dubiis etc. Possunt autem peccata reservari tum in poenam, ut sd. fran­ gatur contumacia peccatoris, tum in medicinam, ut sci. malo peccati efficacius remedium adhibeatur. Secundum multos theologos reserratio poenalis non incurritur ab ignorante, quia ignorantia non est con­ tumacia: reservatio autem medicinalis valet etiam pro ignorante, quia etiam ignorans indiget medicina conveniente (De Lugo, Disp. 20, sect. 1. n. 9 sq.). Ceterum si reservatio pro poena imponitur, ple­ rumque censuras anexas habet, de quibus hic non est agendum, Communiter docent reservationes episcopales, quibus censura non est anexa. esse medicinales et ideo valere etiam pro ignorantibus, quam doctrinam impugnat Ballerini (Opus mor. t. 5, n. 728 sqq. et in append.). a 1 i’ *■' 442. Absolvere possunt a reservatis illi, qui reservationem impo­ suerunt, eorum successores, eorum superiores, illi, qui a competenti superiore ad hoc facultatem acceperunt. Ex iure communi possunt episcopi suos subditos absolvere a casibus occultis, summo pontifici simpliciter reservatis (Concil. Trid. sess. 24, c. 6 de ref.). Quando paenitens non potest adire summum pontificem pro casibus ei reser­ vatis, si urget necessitas absolutionis, potest directe absolvi a pec­ catis reservatis et censuris anexis etiam ab eo, qui alias non habet facultatem. sed tunc infra mensem per litteras et mediante con­ fessario recurrendum est ad s. Sedem sub poena reincidentiae, si agitur de censuris. Ita ex responso S. Congr. Inquis. 30. lun. 1886 dato (cf. Acta s. Sedis vol. 29, p. 46). Peregrini sine speciali facultate absolvi possunt ab omni peccato, quod non est reserva­ tum et in dioecesi paenitentis et in dioecesi confessarii, nisi forte in fraudem reservationis paenitentes in aliam dioecesin migraverint (Suarez, Disp. 30, sect. 1, n. 4 sq. ; Ballerini, Opus mor. t. 5, n. 709 sqq.). Cessat reservatio non solum qualibet confessione valida, facta apud eum. qui potest absolvere a peccato reservato, licet fortasse peccatum reservatum oblivione sit omissum, sed etiam qualibet confessione, qua legitimo superiori peccatum reservatum manifestatur. quamvis confessio sit invalida, vel absolutio non detur. Ratio prioris est, quia tunc legitimus confessarius absolvit ab illo peccato; ratio alterius est, quia confessarius in hoc casu legitime iudicavit de cri­ mine et pro eo paenitentiam imposuit (cf. Suarez, Disp. 31, sect. 4. n. 6 sq.). Praeterea cessat omnis reservatio in articulo mortis. Non vero cessat reservatio, si quis hic et nunc propter causam urgentem absolvitur a confessario, qui non habet facultatem circa reservata. Sed tunc paenitens non debet illud peccatum reservatum confiteri, Prop. XXXI. Schol. 1R7 quia confessio proprie dicta, i. e. accusatio in ordine ad absolutionem directo accipiendam, est impossibilis, et manet onus peccatum mani­ festandi ei. qui ab eo potest directe absolvere. Tenetur tamen illud hic et nunc iam manifestare, in quantum hoc requiritur, ut confes­ sarius sufficientem notitiam status conscientiae eius habeat (.S'. Alphons1.6, n. 585. Cf. Suarez, Disp. 31, sect. 3, n. 8; Ballerini, Opus mor. t. 5, n. 671). Si confessio et absolutio facta est cum igno­ rantia reservationis exsistentis, valida est absolutio, sed manet onus comparendi, quando res postea paenitenti fit nota (Ballerini 1. c. n. 747). Unica pura reservatio papalis est de falsa accusatione sollicita­ tionis, quae est poenalis et consequenter ignorantem non afficit. Alii omnes casus papales reservati sunt ratione censurarum. Reservationes episcopales variae sunt in variis dioecesibus. De jurisdictione dubia et probabili. Hactenus locuti sumus de iis, qui jurisdictionem aut habent aut non habent. Sed accidere potest, ut quis iurisdictionem nec certo habeat nec certo non habeat, sive agitur de iurisdictione in communi sive de iurisdictione quoad certa peccata. Dubium autem de iurisdictione potest esse duplex: aut negativum aut positivum. 1. Negativum dubium adest, quando nullum determinatum indi­ cium ferri potest, ne de probabilitate quidem iurisdictionis. Quia autem iurisdictio datur aliquo facto superioris ecclesiastici, tunc tan­ tum potest dubium mere negativum adesse, quando de ipso facto, quo iurisdictio confertur, non constat; quare multi theologi hoc dubium vocant dubium facti et hanc solam iurisdictionem dicunt iurisdictionem dubiam. 444. Schol. 445. 2. Quando vero de facto constat, i. e. de actu superioris ex se apto ad conferendam iurisdictionem, dubium, quod forte habetur, est positivum dubium; nam factum ipsum est positiva ratio et du­ bium solum propterea manet, quia incertum est, num factum omnino teneat vel adhuc in suo valore subsistat, vel saltem num factum ad hunc vel illum casum extendatur. Haec iurisdictio per oppositionem ad dubium solet etiam vocari iurisdictio probabilis. Est autem notan­ dum factum non solum posse esse ab homine, sed etiam a lege et a consuetudine. Itaque iurisdictionem negative dubiam habet e. g. qui, cum esset apud episcopum, voluit rogare, ut iurisdictionem acciperet, .sed postea non recordatur, utrum rogaverit necne. Positive dubia seu probabilis est iurisdictio eius, qui accepit iurisdictionem, sed ita, ut dubium sit, utrum e. g. nunc post mortem episcopi exspiraverit necne. Itaque in dubio negativo nullus adest titulus iurisdictionis, in dubio positivo adest titulus, sed fortasse ob defectum, qui detegi non potest, invalidus, qui titulus solet dici coloratus. 446. 3. lain λ quis habet titulum coloratum, et fideles communiter putant hunc sacerdotem habere iurisdietioncm, seu, quod idem est, si paucis tantum defectus potestatis notus est, ipso iuro conceditur iurisdictio pro singulis confessionibus. Hoc enim principium valere actus eius, qui ex communi opinione magistratum tenet, ex iuro romano civili transiit in ius ecclesiasticum et ab omnibus canonistis et theologis ut norma assumitur. Ita Suarez (Disp. 26, sect. 6, n. 7), De Lwjo (Disp. 19. sect. 1, n. 30), 5. Alphons. (1. 6, n. 572). Quamvis igitur talis confessanus antecedenter ad confessionem iurisdietioaem nullam habeat, statim ac inceptum est indicium sacramentale, iurisdietioaem accipit ab ipso iure; et hoc est, quod vocant „ecclesiam supplere11. Ratio, cur ecclesia suppleat in hoc casu. est, ne cum magno populi incommodo hoc Sacramentum invalidum fiat, licet omnia ita comparata sint, ut defectus jurisdictionis detegi non possit. 447. 4. Multi theologi idem censendum dicunt. quando communis tantum error adest sine titulo colorato, sed multi alii id negant. Ergo quia non adest consensus, ius consuetudinale saltem non est cert Illi Quidam dicunt ideo in hoc casu ecclesiam non posse dici supplere, quod non exstet hac de re lex ecclesiastica. At non magis exstat pro priore casu, nam illud dictura Gratiani in cap. -Infamis4· (CausaS, q. 7, c. 1) non est lex ecclesiastica, sed argumentum pro vigente consuetudine. Bene autem dici potest quosdam veteres doctores, qui docent in casu erroris communis supplere ecclesiam, ut Suarez et De Lugo, intellegere errorem communem .eam ignorantiam, quae oritur ex sententia probabili doctorum- (Suarez 1. c.); ergo hi immerito citantur pro sufficientia erroris communis sine titulo, quia secundum eos error communis non est multorum privata ignorantia, sed igno­ rantia, quae ex titulo oritur. Qui modus loquendi si attendatur, iam omnes, qui ita loquuntur (ut etiam De Lugo), non possunt pro suffici­ entia solius erroris communis citari. et ita probabilitas huius sen­ tentiae multum decrescit. 448. 5. His suppositis facile diiudicari potest, quando liceat uti iurisdictione dubia rei probabili. a) Numquam licet absolutionem attentare propter solum errorem communem, quia Sacramentum exponitur periculo nullitatis. b) Non licet absolutionem dare, etsi cum errore communi adsit titulus coloratus, si confessarius scit titulum esse coloratum: ut si quis scit se simoniace acquisivisse beneficium parochiale. Quamvis enim absolutio in hoc casu sit valida, ecclesia tamen quodammodo contra suam voluntatem cogitur ad supplendum, cum stricte prohibeat, ne quis procedat ad absolutionem, qui non antea habeat iurisdictionem. At in his duobus casibus non agitur de iurisdictione dubia, sed de iurisdictione antecedenter certe nulla. 2 ■&· Prop. XXXI. Sehol. Prop. XXXII. 189 o) Qui habet iurisdictionem negative dubiam seu titulum negative dubium, non debet absolutionem attentare excepto casu necessitatis, in quo melius est dubiam absolutionem accipere quam nullam; sed tunc condicionato absolutio danda est, et paenitens, si postea potest, iterum peccata confiteri debet ei, qui habet jurisdictionem. d) Qui habet iurisdictionem positive dubiam, i. e. vere proba­ bilem, quia adest titulus solide probabilis, tuto absolvere potest, quia ecclesia certo supplet, neque ulla exceptio statuenda videtur. Prop. XXXII. Recensentur obligationes ministri Sacramenti Paenitentiae. 449. 1. Ministrum debere observare ea omnia, quae valent de mi­ nistro Sacramentorum generating per se patet. Solum hoc notandum est indignos, quibus denegandum est Sacramentum, hic intellegi eos, qui non sunt dispositi ad accipiendam absolutionem; nam alia in­ dignitas hic non exsistit. Indispositi autem numquam absolvendi sunt, quia absolutio numquam publice petitur, et quia absolutio indispositi est fictio Sacramenti. Qui vero sunt dispositi, habent post confessionem strictum ius ad absolutionem accipiendam , et denegatio absolutionis sine iusta causa est peccatum mortale. -Quod omnes theologi docent, quia hoc postulat ratio iusti indicii et aequitas inter paenitentem et confessorem" (Suarez, Disp. 32, sect. 5, n. 2). Iusta causa differendi absolutionem dispositi est maius bonum paenitentis. sed hoc raro accidit, si contra eius voluntatem absolutio denegatur. Alia causa est reparatio iniuriae vel scandali, quae speratur certius futura, si postulatur ante absolutionem. — Si agitur de pec­ catis venialibus, non facile denegatio absolutionis est peccatum mor­ tale, quia paenitens non tenetur peccata iterum confiteri et facile potest damnum suum resarcire. — Confessario non licet ideo dene­ gare absolutionem, quia paenitens sequitur opinionem solide proba­ bilem, quae confessario non placet. — Dubie dispositis per se diffe­ renda est absolutio, donec melius disponantur; attamen sub condicione absolvi possunt, respective etiam debent in casu gravis necessitatis et maxime in articulo mortis. 450. 2. Debet confessarius antecedenter ad confessiones audiendas pa­ rare doctrinam, quae necessaria est, ut qua bonus iudex et medicus hoc Sacramentum administrare possit. Hic enim non sufficit nosse materiam et formam, ut in aliis Sacramentis, sed multa alia, quae requi­ rantur ad dignoscenda peccata, ad indicandum de dispositione paeni­ tentis vel ad eum debite disponendum, ad imponendas convenientes et salutares satisfactiones, ad instruendos paenitentes, ad vitanda pec­ cata et peccatorum occasiones et ad reparandas iniustitias et scan­ dala, ad cognoscendam propriam jurisdictionem, maxime quoad casus 190 Sectio 6, De nmikitro Sacramenti Paenitentiae. reservatos, ut confessarius sciat saltem suo tempore dubitare et differre resolutionem casuum difficilium. Haec omnia sciri debent ea perfectione, quae sufficit relato ad eos paenitentes, quorum quis con­ fessiones audit. ·»· 451. 3. In ipsa confessione debet confessarius paenitentem rudem in­ struere saltem de iis, quae ei hic et nunc necessaria sunt, et de aliis, in quantum fieri potest et bonum spirituale paenitentis requirit. Debet curare integritatem confessionis et interrogationibus iuvare paeni­ tentem, si hoc necessarium videtur. Primario quidem paenitentis ipsius est integritatem curare, at secundario, i. e. si aliquid deest ex parte paenitentis. hoc officium etiam ad confessarium devolvi negari nequit. Ita enim docet Concilium Later. IV. c. 21: .Sacerdos autem sit discretus et cautus . . . diligenter inquirens et peccatoris circumstantias et peccati’ (Denzinger 1. c. 363). Ita docent theologi omnes cum Magistro (4. d. 17. 19), ut ait Suarez (Disp. 22, sect. 3, n. 3), et Moralistae (S. Alphons. 1. 6, n. 607; Lacroix 1745).— Ratio est, quia iudex, quantum fieri potest, causam perfecte examinare debet, antequam sententiam fert. In hoc autem examine credend ÏTÏT est paenitenti sive pro se sive contra se testant!, nisi evidenter con­ stet eum falsa proferre. Debet quoque confessarius, si viderit deesse requisitam contri­ tionem, excitare ad dolorem, motiva proponendo etc., et prius omnia tentare debet, quam paenitentem indispositum dimittit. Similiter remedia contra relapsum indicare debet. 452. 4. Post confessionem sacerdos debet resarcire defectus, quos commisit. Si defectus fuernnt quidem culpabiles, sed nullo modo ver­ tuntur in damnum paenitentis vel tertiae personae, debet confessarius simpliciter paenitentiam agere. Si defectus vertitur in damnum paenitentis, quia aut absolutio fuit invalida, aut positive deceptus est paenitens in re pertinente ad salutem animae eius, debet sacerdos defectum corrigere; et hoc quidem etiam cum gravi suo incommodo, si defectus commissus est ex culpa gravi ; non cum gravi incommodo, si confessarius non commisit culpam gravem, excepto casu moribundi. cuius saluti omni modo providendum est. Si paenitens solummodo non sufficienter instructus est a confessario circa ea, quae non per­ tinent ad valorem Sacramenti, confessarius ad nil aliud tenetur quam quilibet alius secundum leges caritatis, nisi forte habeat munus pastoris erga paenitentem. 453. Si confessarius causavit damnum tertii, debet illud reparare monendo paenitentem. vel. si aliter fieri nequit, per se ipsum. .Ego vero hanc censeo limitandam esse sententiam, primo, ut ex parte con­ fessoris intercedat gravis culpa, alias non tenebitur [ex iustitial ad I | I I I I I j Prop. XXXII. 191 reparandum. Deinde limito tantum tenori, quando confessor positive consuluit vel induxit ad non restituendum, quia tunc revera com­ mittit ininstitiam contra alterum, sive id faciat ex malitia, quod est evidens, sive ex gravi neglegentia, quia ex iustitia tenetur non ita temere uti suo munere cum detrimento alterius. Ast vero si con­ fessor sit tantum neglegens omittendo, quia videlicet non monuit paeni­ tentem, tunc respectu tertii non existimo teneri ex iustitia, quia illud peccatum non fuit contra iustitiam respectu illius, sed contra religio­ nem, sacrum ministerium neglegenter exercendo; ergo non tenetur restituere· (Suarez, Disp. 32, sect. 6, n. 9). Ceterum in his omnibus etiam diligenter cavendum est, ne fiat laesio sigilli sacramentalis. * 454. 5. Post confessionem sacerdos est obligatus ad servandum stric­ tum silentium de omnibus, quae in confessione audivit. Haec obligatio vocatur sigillum confessionis vel sigillum sacramentale. Obligatio servandi hoc secretum oritur: a) ex praecepto naturali servandi secretum commissum. et hoc pertinet ad fidelitatem ; saepe etiam ex praecepto non laedendi famam proximi, et hoc pertinet ad iustitiam; b) ex lege divina sancte tractandi Sacramenta, et hoc pertinet ad virtutem religionis ; c) ex lege ecclesiastica iubente strictum silentium {Denzinger 1. c. 363), et hoc pertinet ad virtutem oboedientiae. 455. Obligatio sigilli sacramentalis tanta est, ut in nullo casu et propter nullum finem, ne ob tuendam quidem rempublicam ab ingenti malo temporali vel spirituali, illud violare liceat. Ita theologi unani­ miter {Suarez, Disp. 33, sect. 1, n. 2). Ratio est, quia per laesionem sigilli iniuria fit Sacramento, quod odiosum et nimis difficile red­ deretur·, si umquam confessarius licite uti posset scientia confessione acquisita. Ex altera parte revelatio numquam potest esse utilis. Nam naturali lege omnis homo eximitur ab obligatione se ipsum pro­ dendi. Unde si paenitens praevideret peccatum suum revelatum iri a confessario, eo ipso excusaretur a confitendo hoc peccato, id quod etiam valet, si paenitens rationabiliter timet, ne confessarius peccatum revelet (S. Alphons. 1. 6, n. 487). Ergo ex una parte revelatio est nociva Sacramento, ex altera parte numquam potest esse moraliter utilis et consequenter semper est illicita (cf. Wirceburg., De Paenit. n. 310). Haec obligatio tam arcta oritur maxime ex natura Sacramenti tali modo a Christo instituti. Sed praeter malitiam sacrilegii in lae­ sione sigilli semper inest malitia iniuriae in proximum propter pro­ ditum secretum commissum. Num vero propter praeceptum ecclesia­ sticum nova malitia inoboedientiae adsit, merito dubitari potest (cf. Ite Lugo, Disp. 23, sect. 1, n. 5 sq.). . I 192 |t· Sectio 6. De ministro Sacramenti Paenitentiae, Quia servandi sigilli obligatio provenit maximo ex natura Sacra­ menti, oritur ex omni et sola confessione sacramental i, i. e. ex confes­ sione. quae fit sacerdoti cum intentione peccata subiciondi datibus. Quorum si quid deest, potest quidem adesse secretum naturale et commissum, non vero sacramentale. 456. Materia sigilli sunt imprimis peccata accusata, sed dein etiam ea omnia, quae quatenus confessione cognita manifestari nequeunt, quin id paenitenti ingratum esse et Sacramentum odiosum reddere censendum sit ; et hoc verum est, licet per accidens nullum scandalum oriatur. Scientia autem aliunde hausta uti, per se non fit illicitum eo, quod de eadem re confessio facta est. Praeterea tunc tantum est fractio sigilli, si persona paenitentis cum peccato proditur. Nam dicere: -Audivi in confessione tale peccatum”, si per hoc paenitens nullo modo neque directe neque indirecte indicatur, non est contra sigillum, quia sic nulli fit iniuria, neque Sacramentum fit odiosum. 457. Quamquam haec obligatio proxime afficit confessarium, extenditur nihilominus ad superiorem, a quo petitur facultas absolvendi a casu reservato, ad interpretem, ad consiliarium, brevi ad omnes, in quorum notitiam sive iuste sive iniuste confessio venit: nam, si iuste fit. natura Sacramenti postulat secretum : si iniuste fit, ille, qui fecit hanc iniuriam, debet eam totaliter reparare, quantum potest, neque vero potest nisi servando secretum, prout sigillum postulat. 458. Quia sigillum est obligatio non loquendi de tali re, omnis ea locutio exclusa est, quae, si universaliter permissa esset, redderet Sacra­ mentum odiosum. Ergo ne ad ipsum quidem paenitentem extra con­ fessionem de materia confessionis loqui licet, neque ad alios sacer­ dotes, qui easdem res a paenitente in confessione audierunt. Sed intra unam confessionem loqui de priore confessione eiusdem paeni­ tentis non est illicitum, quia paenitens semper tenetur in singulis confessionibus integram conscientiam manifestare, in quantum hoc ab eo rationabiliter postulatur, et quia sic res manet semper intra secre­ tum sacramentale. Idem dicendum est, si confessarius post absolu­ tionem, antequam paenitens discedat ex confessional i, ob rationa­ bilem causam ad ipsum loquitur de confessione, quia tunc moraliter perseverat idem indicium sacramentale, neque hoc paenitentes aegre ferunt. Si paenitens de re, quam confessus est, extra confessionem ad confessarium loquitur, non ut de re secreta, sed ut de re communicabili, hac scientia confessarius uti potest ut omni alia. Si paenitens plane libere et expresse dedit facultatem utendi scientia ex confessione hausta} eo modo et ea extensione, qua data est facultas, ea uti licet. Ita si licentiam tantum dedit dicendi tertio. t Prop. XXX11. 193 tune hic tertius de hoc monendus est, et ipse etiam tenetur obligadone sigilli. Ceterum facile patet non solum directe sed etiam indirecte, non solis verbis sed etiam factis laedi posse sigillum. Imrnô accidere potest, ut solum silentium confessarii interrogati, num tale quid audiverit vel sciat, sit indicium facti, quod ex confessione novit. Quo in casu sacerdos debet simpliciter negare se tale quid scire vel audi­ visse etiam in confessione; quia interrogans non potest licite habere intentionem interrogandi de confessione, et ita respondendum est secundum sensum, quem quaestio habet ex debita intentione inter­ rogantis. 1 459. Immo omnis extrasacramentdlis usus notitiae confessione ac­ ceptae, qui, si universaliter licitus esset, confessionem redderet odiosam, plane est interdictus; et ne ad infamiam quidem et mortem vitandam licitus est. Nam confessarius, sicut non potest directe ad paenitentem loqui de confessione, ita ne indirecte quidem propter confessionem aliquid agendo, quod paenitenti est ingratum. Olim quidem multi et magni doctores putabant licitum esse usum scientiae ex confessione habitae ad externam gubernationem, quando nullum periculum revela­ tionis adest, ut si elector non dat suffragium ei, quem ex confessione scit indignum. Sed quamvis ita sentiat S. Thomas (In 4, d. 9, q. 1, a. 5, sol. 1 ; d. 21, q. 3, a. 1, sol. 1 ad 3 et 4 et Quodl. 4, q. 7, a. 13) et alii summi doctores, recte tamen dicit Suarez: „Haec sententia difficilis semper mihi visa est“ (Disp. 33, sect. 7, n. 12. Cf. De Lugo, Disp. 23, sect. 5, n. 94), et postea prohibita est haec doctrina ab Innocentio XI. (d. 18. Nov. 1682) et a S. Congreg. Inquis.: ,Scientia ex confessione acquisita uti licet, modo fiat sine directa aut indirecta revelatione et gravamine paenitentis, nisi multo maius ex non-usu sequatur, in cuius comparatione prius merito contemnatur. Addita, deinde explicatione sive limitatione, quod sit intellegenda de usu scientiae ex confessione acquisitae cum gravamine paenitentis, seclusa quacumque revelatione atque in casu, quo multo maius gravamen eius­ dem paenitentis ex non-usu sequeretur. Hanc dictam propositionem, quatenus admittit usum dictae scientiae cum gravamine paenitentis omnino, etiam cum dicta explicatione sive limitatione, praesenti de­ creto prohibent . . . mandantes etiam universis Sacramenti Paenitentiae ministris, ut ab ea [doctrina] in praxim deducenda prorsus abstineant" (Denzinger 1. c. 1087). 1|!! Hfl * ■ Μ 460. Et iam die 26. Maii 1594 Clemens VIII. omnibus superiori­ bus religiosorum iniunxerat: ,Caveant diligentissime, ne ea notitia, quam de aliorum peccatis in confessione habuerunt, ad exteriorem gubernationem utantur/ Potest tamen et debet non raro confessarius monere paenitentem, ut ipse paenitens propter indignitatem a munere Peîch, Praelectiones dogmaticae. VII. 13 'Γν TO Λ 194 Sectio. 6. De ministro Sacramenti Paenitentiae, petendo desistat vel extra confessionem declaret ea, ad quae decla­ randa obligatur. Quodsi paenitens oboedire non vult, propter indispositionem absolvendus non est. Ad suam ipsius directionem confessarius uti potest scientia ex confessione hausta, in quantum de hac re paenitens non potest rationa­ biliter esse invitus. Ita potest confessarius ex notitia confessionis orare pro paenitente. studere casibus occurrentibus, se dirigere ad alias confessiones audiendas (cf. de tota hac quaestione Suarez, Disp 33· De Lugo, Disp. 23; Wirceburg., De Paen. n. 305 sq.; Balleriui Opus mor. n. 899 sqq.). 1 H 1 J !:Ί t· .J* ! I , ■ APPENDIX. DE INDULGENTIIS Prop. XXXIII. Indulgentia est remissio poenae temporalis post deletam culpam Deo solvendae, ab ecclesia extra Sacramentum ex thesauro Christi et Sanctorum auctoritative ex iusta causa concessa. 461. 1· Tractatus de indulgentiis est complementum quoddam Trac­ tatus de Sacramento Paenitentiae. Cum enim Sacramento Paenitentiae removeantur peccata secundum reatum culpae et poenae, ita tamen ut deleta culpa non semper omnis quoque deleta sit poena, Deus ecclesiae suae potestatem dedit, hanc poenam ex peccato manentem delendi. Quamvis autem haec deletio fiat extra Sacramentum, tamen hoc loco merito tractatur, ut sic simul proponantur omnia, quae ad remissionem peccatorum pertinent. Quia vero heterodoxi saepe falsas indulgentiae notiones tamquam catholicas repraesentant, et quia etiam catholici doctores non quoad omnes particulas conceptus indulgentia­ rum consentiunt, ante omnia exactus indulgentiae conceptus statuendus est. Cum autem terminus hic sit ecclesiasticus, non aliunde quam ex ecclesiasticis documentis eruendus est. 462. 2. Quid sit indulgentia secundum acceptionem ecclesiasticam, imprimis discendum est ex Bullis summorum pontificum, quibus indul­ gentias promulgarunt. Nonnullae Constitutiones habentur inter Extravag. comm. 1. 5, t. 9, quarum gravissima est Clementis AT (a. 1349) „Unigenitus Dei filius/' Naturam indulgentiarum hoc modo .summus pontifex exponit: „Christus in ara crucis innocens immolatus non guttam sanguinis modicam, quae tamen propter unionem ad Verbum pro redemptione totius humani genens suffecisset, sed copiose velut quoddam profluvium noscitur effudisse, ita ut a planta pedis usque ad verticem capitis nulla sanitas inveniretur in ipso. Quantum ergo ex­ inde, ut nec supervacua, inanis aut superflua tantae effusionis mise­ ratio redderetur, thesaurum militanti ecclesiae acquisivit, volens suis thesaurizare filiis pius pater, ut sic sit infinitus thesaurus hominibus, quo, qui usi sunt, Dei amicitiae participes sunt effecti. Quem quidem thesaurum non in sudario repositum, non in agro absconditum sed 13* » 196 per beatum Petrum, caeli clavigerum, eiusque successores, suos in terra vicarios, commisit fidelibus salubriter dispensandum, et propriis et rationabilibus causis, nunc pro totali nunc pro partiali remissione poenae temporalis pro peccatis debitae, tam generaliter quam specia­ liter, prout cum Deo expedire cognoscerent, vero paenitentibus et confessis misericorditer applicandum. Ad cuius quidem thesauri cumu­ lum Beatae Dei Genetricis omniumque electorum a primo iusto usque ad ultimum merita adminiculum praestare noscuntur/ •2 ..J 5· Appendix. De indulgentiis. 463. Eadem docet Leo X. in Decretali „Per praesentes" ad Cani. Caietanum dato, in qua inter alia docet romanum pontificem ,posse pro rationabilibus causis concedere eisdem Christi fidelibus, qui cari­ tate iungente membra sunt Christi, sive in hac vita sint sive in purgatorio, indulgentias ex superabundantia meritorum Christi et sanctorum tam pro vivis quam pro defunctis, auctoritate apostolica indulgentiam concedendo, thesaurum meritorum Christi dispensare et per modum absolutionis indulgentiam ipsam conferre vel per modum suffragii illam transferre consuevisse". Alia documenta de indulgentiis habentur in Decr. Gregor. 1. 5, tit. 38, c. 4. 14. 15, in Clement. 1. 5. tit. 9. c. 2, in Concil. Constantiensi (Denzinger 1. c. 570—572), in Bulla Leonis X. ,Exsurge, Domine" (Denzinger 1. c. 641—646), in Concil. Trid. sess. 25 (Denzinger 1. c. 862), in damnatione Synodi Pistor. (Denzinger 1. c. 1403—1406). Ex his documentis facile erui potest vera indulgentiae notio. 464. 3. Indulgentia est remissio poenae temporalis, non remissio culpae. Illam enim, non hanc Bullae enuntiant, neque ulla Consti­ tutio pontificia ostendi potest, qua reatus culpae per indulgentiam remitti dicatur. Etiam Concilia de remissione tantum poenae per in­ dulgentias acquirenda loquuntur. Immo dogma est catholicum pecca­ torem baptizatum iustificari non posse nisi Sacramento Paenitentiae aut re aut voto suscepto (supra Prop. XXV). et quod valet de culpa, valet de reatu poenae aeternae. Ergo extra Sacramentum per in­ dulgentiam reatus culpae et poenae aeternae remitti nequit. Neque ulla est dissensio inter theologos de hoc puncto, saltem in quantum agitur de peccato mortali. Cf. S. Thorn., Suppi, q. 17, a. 1: Suarez, Disp. 50, sect. 1, n. 2. 3: Bellarm., De indulg. 1. 1, c. 7. 465. Fuerunt autem quidam veteres theologi, qui putarent peccatum veniale habituale consistere in solo reatu poenae temporalis, et hi con­ sequenter dixerunt indulgentiis posse remitti peccata venialia. Palndauus censet peccatum veniale consistere quidem in reatu culpae, sed nihilominus putat hanc culpam posse probabiliter per indulgentias deleri. Sed haec sententia plane singularis et eo modo, quo Pahidanus eam explicat, nullius utilitatis est. .Potest etiam, ut videtur, Prop. ΧΧΧΙΠ. 197 perindulgentium, in quantum habet rationem cuiusdam absolutionis, remitti veniale quoad culpam, sicut et per confessionem generalem non sacramontalem ; sed ad hoc requiritur contritio.... Sed aliqua contritio est plena, adinneta papali absolutione, quae per se non esset, et coniuncta episcopali benedictione, quae per se non sufficeret" (In 4. (1. 21, q. 1, in fine). Sed cum quaelibet contritio sufficiat ad delendam culpam venialis peccati, et cum sine sufficienti contritione non possit remitti, haec culpa numquam deletur per indulgentiam. Merito igitur communis theologorum sententia hanc doctrinam reicit, ut videre est apud doctores citatos (Suarez 1. c. n. 11). 466. Quod autem in Bullis interdum conceditur indulgentia sub modo .remissionis omnium peccatorum", semper ita intellegebatur, ut peccata ibi ponerentur pro poenis peccatorum. Ideo tales indulgentiae non con­ ceduntur nisi confessis vel saltem corde contritis. Poenas autem pec­ catorum dici peccata est modus loquendi, qui iam occurrit in Sacra Scriptura, ut 2 Mach. 12, 46; Rom. 7 etc. Ceterum, si indulgentia consideratur, ut supponit confessionem et cum ea constituit unum totum morale, sic dici potest remittere peccata simpliciter, et hoc modo etiam explicari potest illa formula ,in remissionem peccatorum", ut in Bulla Martini V. „Inter cunctas": „Utrum credat, quod papa omnibus Christianis vere contritis et confessis ex causa pia et insta possit concedere indulgentias in remissionem peccatorum" (Denzinger 1. c. 570). Potest etiam per verba „Concedimus indulgentiam in remissionem omnium peccatorum" significari facultas absolvendi a casibus reservatis, quae cum quibusdam indulgentiis dari solet, sed hoc dijudicandum est ex verbis rescripti. Quodsi interdum occurrit formula: concedi indulgentiam „a culpa et a poena", ad imprudentiam quorundam quaestorum reducenda videtur (cf. Bened. XIV., De Syn. 1.13, c. 18, n. 7, et Bering er, Die Abliisse [ed. 11] p. 12). De hac formula Clemens V. dicit: Cum „aliqui ex ipsis [quaestoribus] eos [fideles] a poena et a culpa, ut eorum verbis utamur, absolvant, nos abusus huiusmodi . . . omnimode aboleri volentes. ..." (Clement. 1. 5, t. 9, c. 2. Cf. Concil. Trid. sess. 21, c. 9 de reform.) Per se tamen potest haec formula explicari eodem modo quo illa .remissio peccatorum", sci. „per huiusmodi indulgentiam concedi, ut, qui eam lucratus fuerit, omnino absolutus maneat a culpa et a poena, non quia indulgentia utramque tollat, sed quia, ut habeat effectum, debet supponere remissam culpam, et ipsa complet totius poenae re­ missionem" (Suarez, Disp. 50, sect. 1, n. 14). 467. Aliquid tamen possunt indulgentiae conferre ad remissionem culpae, si sci. indulgentiae forte concedantur per modum communi­ cationis bonorum operum ad impetrandam remissionem culpae, ut ait 4 198 Appendix. Pe indulgentiis, S. Thomas: „Si fieret communicatio per hunc modum: Facio te participem meritorum totius ecclesiae vel unius congregationis vel unius specialis personae, sic possent valere aliquid illi, qui est in peccato mortali" (Suppi, q. 27, a. 1). At haec non esset indulgentia proprie dicta sed aliquid per accidens cum indulgentia coniunctum, ut ipse s. doctor recte notat. Ergo indulgentia qua talis nullum positivum effectum ponit in eo, cui conceditur, sed negativum tantum, qui est ablatio reatus poenae temporalis. ■·; i 1 468. 4. Sicut autem quidam exaggerarunt virtutem indulgentiarum, ita alii enervarunt docentes indulgentias nihil efficere nisi remissionem poenae in foro ecclesiae debitae. Quae sententia est satis antiqua et iam a S. Thoma refutatur: .Haec opinio non videtur vera, primo quia est expresse contra privilegium Petro datum, cui dictum est, ut. quod in terra remitteret, in caelo remitteretur. Unde remissio, quae fit quantum ad forum ecclesiae, valet etiam quantum ad forum Dei. Et praeterea ecclesia huiusmodi indulgentias faciens magis damni­ ficaret quam adjuvaret, quia remitteret ad graviores poenas, sci. pur­ gatorii, absolvendo a paenitentiis iniunctis" (Suppi, q. 25, a. 1). Quae ratio non solum probat de facto non concedi indulgentias hoc modo, sed ne convenienter quidem concedi posse pro universali ec­ clesia. Praeterea quilibet confessarius ex rationabili causa aliquid remittere potest de satisfactione, quam iniunxit, ut omnes fatentur. Inauditum autem est quemlibet confessarium posse indulgentias con­ cedere. Tandem si agitur de satisfactione in Sacramento Paenitentiae imposita vel imponenda, haec per se eatenus tantum remitti debet, quatenus reatus poenae deletus est; cum remanente reatu poenae Sacra­ mentum mutilum maneat, nisi imponatur debita satisfactio. Ergo di­ cendum est indulgentiis non solum poenas ecclesiasticas remitti, et merito damnatus est Art. 19 Lutheri: .Indulgentiae his, qui veraciter eas consequuntur, non valent ad remissionem poenae pro peccatis actua­ libus debitae apud divinam justitiam" fDenzinger 1. c. 643). Et denuo idem error damnatus est in Prop. XL. Svn. Pistor. (Denzingtr 1. c. 1403). 469. Eadem res probatur ex tenore Bullarum, quia aliter explicari nequit illud dictum saepius in Bullis occurrens: indulgentias concedi in remissionem peccatorum. Itaque falsum est, quod dicit Veroniw in Regula fidei catholicae § 4 : .non esse de fide catholica in usu seu concessione indulgentiae, prout de facto fit, remitti poenas temporales debitas post peccatum remissum in foro Dei, sive in purgatorio sive in hac vita; aut ecclesiam habere voluntatem, cum concedit indul­ gentiam, has poenas relaxandi et de facto eas relaxari." Et „non esse de fide catholica posse ecclesiam talem indulgentiam concedere, ut per eam remittat reatum poenae temporalis apud Deum immediate Prop. XXXIII. 199 ac perse, per solani relaxationem seu condonationem ipsius poenae luendae in purgatorio sive in hac vita." Illa enim doctrina pertinet ad fidem, cuius contradictoria doctrina est ea, quam Leo X. et Pius VI. ut falsam damnarunt. Neque minus rcicienda est doctrina doctoris JUrscher: indulgen­ tiam nihil aliud esse nisi declarationem ecclesiae peccatorem suffi­ cientes satisfactiones praestitisse pro peccatis suis, et consequenter remissionem ulterioris poenae canonicae (cf. Die kathol. Lehre vom Ablass [4. Anti. Tübingen 1841] p. 9—16. 55 sqq,). Haec est per­ versio doctrinae catholicae de indulgentiis. Poenae autem temporales, quae coram Deo remittuntur, praecipue sunt poenae, purgatorii. Nam poenae huius vitae, sicut universali lege non statuuntur, ita universali lege non remittuntur. Immo interdum tam absoluta Dei voluntate statuuntur, ut propter nullam causam condonentur. Neque indulgentiae referuntur ad poenalitates huius vitae. A fortiori non versantur circa satisfactiones, quae debentur privatis hominibus vel societati humanae (cf. supra Prop. XVII). 470. 5. Quamvis igitur indulgentia sit remissio poenae temporalis in foro Dei, vere tamen est vel esse potest etiam ^relaxatio de iniunctis paenitentiisu in foro ecclesiastico (S. T/iom., Suppi, q. 25, a. 1). Haec enim verba „de iniunctis paenitentiis" non raro occurrunt in conces­ sione indulgentiarum. Facile autem intellegitur haec formula, si recor­ damur olim pro certis peccatis certas poenas canonibus statutas fuisse. Quando igitur e. g. centum dierum satisfactio iniuncta erat, si quis indulgentiam quadraginta dierum lucrabatur, remanebat ei satisfactio sexaginta tantum dierum. Videlicet ecclesia paenitenti poenam, quam luisset per quadraginta dies, remittebat, non solum in foro ecclesia­ stico sed etiam coram Deo. In hoc igitur casu summus pontifex pro suprema sua potestate tollit indirecte vinculum a confessario imposi­ tum, quatenus effectum, ob quem obtinendum satisfactio imposita erat, sc. remotionem reatus poenae, alio modo concedit, seu quatenus re­ movet materiam satisfactionis. Attamen hoc modo illa tantum paenitentia cessat, quae stricte in satisfactionem, non illa, quae in medicinam imposita erat; neque enim tollitur materia medicinae sed materia punitionis. Hinc etiam nostris diebus indulgentiae, o. g. quadraginta dierum, hunc sensum habet: concedi remissionem illius poenae, pro cuius remissione olim per canones quadraginta dierum paenitentia injungebatur. Sicut autem, qui olim paenitentias canonicas subibant, pro maiore fer­ vore plus satisfactionis praestabant, ita etiam qui nunc indulgen­ tiam certis paenitentiis correspondentem lucrantur, pro maiore fer­ vore et meliore dispositione maiorem remissionem accipiunt , ita ut hae indulgentiae partiales in actu secundo non pro omnibus idem valeant. Appendix. Be indulgentiis. 471. Neque hunen dicendum est indulgentias concedi exclusive iniunctis poenitentiis, ita ut e. g. indulgentia plenaria sit ea tantum remissio. quam quis consecutus esset implendo totam paenitentiam canonibus praescriptam, licet forte coram Deo alia poena maneat. Ecclesia enim non minus habet potestatem remittendi illum reatum poenae, pro quo nulla imposita est paenitentia, neque dubitandum est, quin hic sit sensus ecclesiae, si sine ulla restrictione concedat indul­ gentiam plenariam (cf. Suarez, Disp. 50, sect. 2, n. 3 sq. ; De Lugo, Disp. 27, sect. 2, n. 8). Saepe etiam conceduntur indulgentiae, ad quas lucrandas non praerequiritur confessio, sed sufficit status gratiae, ut sunt indulgentiae nae crucis. In hoc igitur casu non remittitur quicquam de paenitentiis iniunctis, quia nullae paenitentiae injunctae erant. 472 6. Ex relatione autem indulgentiarum ad poenas impositas in foro ecclesiastico explicatur illa distinctio indulgentiae in plenam, ple­ niorem, plenissimam, quae occurrit e. g. in Constitutione « Antiquo­ rum “ Bonifacii VIII. (Extravag. comm. I. 5, t. 9, c. 1). Plena est indulgentia. quando remittitur tota poena correspondons toti satis­ factioni impositae in foro ecclesiastico ; plenior, quando respondet poenae non solum reapse impositae sed secundum rigorem canonuz imponendae; plenissima, quando remittitur tota poena coram Deo de­ bita. Alii tamen aliter haec verba explicant (cf. Beringer, De indulg. P. 1, c. 8, p. 04 sq.). Hodie indulgentia plenaria semper intellegitur remissio totius poenae Deo debitae, neque ulla amplius videtur ad­ mittenda distinctio inter illos tres terminos quoad remissionem ipsius poenae, ut recte ait Suarez (Disp. 50, sect. 4, n, 7). 473. 7. Olim theologi satis unanimiter praecedente S. Thoma (Suppi, q. 25, a. 1; 4. d. 20, q. 1, a. 3, sol. 1) docebant eum, qui lu­ craretur indulgentiam, eo ipso Uberari a correspond ente satisfactione, quae ei in confessione imposita erat, etiamsi indulgentia concessa non erat .de iniunctis paenitentiis* (De Lugo, Disp. 17, sect. 2, n. 22; Suarez, Disp. 50. sect. 2, n. 5 sq.). Ratio est, quia per effectum in­ dulgentiae tollitur debitum poenae, ablato autem debito poenae tollitur etiam obligatio satisfaciendi; neque propterea mancum manet Sacra­ mentum, ut putat Gregorius de Valentia (t. 4, disp. 7, q. 20, punct. 3, § .Sunt autem circa hanc*), quia Sacramentum postulat satisfactionem eatenus tantum, quatenus supponit debitum poenae, et, ubi tale de­ bitum non est, Sacramentum integrum est sine satisfactione. Debitum enim poenae est unica ratio, ex qua necessitas satisfactionis sequitur. Attamen quia vix constare potest indulgentiae effectum reapse obten­ tum esse, et quia paenitentiae etiam imponuntur ut medicina, et quia is, qui vellet abicere studium paenitentiae, male esset dispositus ad indulgentiam lucrandam, ideo practice omnino implenda est satisfactio Prop. XXXIII. 201 iniuncta, nt etiam S. Thomas 1. c. et alii monent, quamvis multo minor paenitentia (lari possit, si quis a confcssario simul obligatur ad indulgentiam lucrandam. Cum voro Eusebius Amori divi Thomae et aliorum Scholasticorum sententiam acriter impugnasset (De origine ... indulgentiarum [Aug, Vindel. 1735] pars 2, sect. 4, p. 208—280) et postulasset a S. C. Indulg. damnationem illius sententiae, die 11. Maii 1737 responsum est: «Dilata, et praesens causa non amplius proponatiir.1· Benedictus XIV. in instructione ad paenitentiarios et confessarios pro anno sancto (1750) in urbe deputatos, quae incipit «Inter praeteritos", §§ 64 et 65 eandem S. Thomae et aliorum sententiam ut laxiorem impugnat et iubet a confessariis illis omnino imponi et a paenitentibus impleri satisfactionem. Hac quidem instructione nihil definitum est quoad illam quaestionem theoreticam, nam pontifex illo loco nihil definit, sed theologice tantum discutit quaestionem, neque censendus est damnare voluisse tam unanimem Scholasticorum doc­ trinam. Sed quoad praxin haec instructio omnino sequenda est, quamvis omnes concedant ratione indulgentiae lucrandae posse le­ viores satisfactiones imponi (cf. S. Alphons. 1. 6, n. 519). Nullo vero modo dicendum est praeter satisfactionem sacramentalem et opera ad lucrandas indulgentias praescripta etiam alia paenitentiae opera requiri (cf. Beringer 1. c. c. 10, p. 82 sq. ; S. Thomas, Quodl. 2, q. 8, a. 16). 474. 8. Quaeritur, utrum indulgentia sit absolutio a poena an solutio alicuius pretii ad redimendam poenam an utrumque. Imprimis igitur certum est indulgentiam vivis concessam esse teram absolutionem, factam potestate iurisdictionis, seu non esse merum et simplex suffragium, quod ecclesia suppliciter Deo offert, ut Deus respectu meritorum Christi benigne remittere velit poenas temporales. Tali enim modo potest quivis fidelis Deum pro se et pro aliis rogare et petitionis suae effectum obtinere, cum tamen constet potestatem concedendi indulgentias esse penes solum summum pontificem et eos, qnibuscum hic eam communicavit. Ergo indulgentias dare est satis­ factiones Christi alicui auctor it ative applicare. In vivos autem baptizatos summus pontifex habet auctoritatem iurisdictionis ; ergo si vivos vult auctoritati ve liberare a reatu poenae, censendus est velle absolutionem dare. Alexander ΙΠ. scribit: „Cum a non suo indice ligari nullus valeat vel absolvi, remissiones [i. e. indulgen­ tias] praedictas prodesse illis tantummodo arbitramur, quibus, ut prosint, proprii iudices specialiter indulserant" (Decret. Greg. 1. 5, t. 38, c. 4). Martinus V. in fine Concilii Constantiensis concedens indulgentiam plenariam dicit se concedere absolutionem plenariam ; et similiter alii pontifices loquuntur, ut Leo X. (supra n. 463). Haec autem locutio esset falsa, nisi indulgentia vere esset absolutio. I· ii ■ '■‘/i ■**·· i % ■S 1 202 ■< t *5 Appendix. De indulgentiis. 475. Itaque recte etiam dicitur indulgentia rivis concedi per actum iudieialis potestatis (licet non per formam indicii). Indicis enim est auctoritative aliquem ligare aut solvere. Sicut igitur per supremam suam potestatem iudicialem statuere potest excommunicationem ipso facto incurrendam, ita summus pontifex concedit indulgentiam certis positis condicionibus lucrandam. Ergo non per modum particularis sententiae et absolute, sed per modum universalis legis et condicionate haec absolutio fit. et ,talis concessio potest dici quaedam sen­ tentia interlocutoria et absolutoria, quam index profert sine strepitu indicii contentiosi aut vindicatin', utendo benigna condonatione propter iustas causas- (Suarez, Disp. 49, sect. 4, n. 10. Cf. Bellarminus, De indulg. 1. 1, c. 6, obi. 4). 476. 9. Ex altera autem parte indulgentia non est niera absolutio. sed adiunctam habet solutionem. In hoc enim ordine salutis Deus nullum reatum sive culpae sivo poenae remittit sine satisfactione. Ita ipsa etiam sacramentalis ab­ solutio fit per applicationem satisfactionum Christi. Simili modo in­ dulgentia conceditur ita, ut Deo offerantur satisfactiones Christi et sanctorum, quas satisfactiones summus pontifex nomine Dei applicat et fideles a reatu poenae temporalis absolvit. Sine solutione pretii seu sola absolutione non potest pontifex indulgentias concedere; potest autem, si vult, sola solutione sine absolutione. Ipse enim habet in ecclesia supremam admimstrationem thesauri satisfactionum, ex quo thesauro potest Deo offerre et pro sua auctoritate rogare, ut Deus solus sine interventu indicis vicarii poenam remittat. Hoc modo sum­ mum pontificem lucrari indulgentiam est facillimus modus respon­ dendi ad quaestionem, quomodo ipse pontifex particeps esse possit indulgentiarum, cum extra Sacramentum Paenitentiae nulli iudici ec­ clesiastico sublectus esse et proinde a nullo absolvi posse videatur. Nihilominus dici potest aliquem posse erga se ipsum actum iurisdic­ tionis favorabilis exercere (cf. Bellarminus 1. c. obi. 6). In ceteris autem casibus indulgentias pro vivis dari solere simul per modum absolutionis patet ex Bullis pontificum supra citatis. 477. 10. Pro defunctis autem in purgatorio exsistentibus indulgentiae non valent nisi per modum solutionis; nam iurisdictionem in illos ec­ clesia iam non habet, neque umquam aliter ecclesia dat indulgentiam defunctis nisi mediantibus vivis, ita ut concessio indulgentiae in favorem defunctorum pro termino directo non habeant defunctos, sicut absolutio habet vivos sed potius ipsum vivum, qui proxime acquirit ius et facultatem Deo nomine ecclesiae offerendi satisfactionem es thesauro ecclesiae, et dein reapse hanc satisfactionem Deo pro de­ functis suppliciter offert (cf. Suarez, Disp. 53, sect. 3, n. 15), vel, ut Leo X. et alii pontifices loqui solent, defunctis indulgentiae appli- Prop. XXXΙΠ. 203 cantur „per modum süffragii", i. θ. per modum alicuius auxilii satisfectorii. Suffragium enim idem est atquo auxilium, quo fideles anima­ lius purgatorii subveniant, sive per meritum bonorum operum sive per impetrationem sive per satisfactionem. 478. At hic magna difficultas oritur, quidnam pontifex sua potestate efficiat, quando indulgentias pro defunctis concedit, cum certum sit etiam sine tali concessione posse fideles Deum orare, ut defunctis satisfactiones Christi ad eorum liberationem applicare velit. Immo omnis oratio pro defunctis, in quantum praecise habet vim impetra­ tionis, tandem ad hoc reducitur; nam sine respectu ad satisfactiones Christi nulla venia conceditur; ergo, si possunt fideles orando de­ functis impetrare remissionem poenae, haec remissio conceditur respectu satisfactionum Christi. Ad hanc difficultatem solvendam inservit, quod docent plurimi et maximi theologi, indulgentiam utpote auctoritative concessam habere effectum infallibilem, orationes vero simplices ex misericordi accepta­ tione Dei pendere, seu indulgentias valere de condigno, orationes vero de congruo tantum. Ita Dom. Sotus (In 4, d. 21, q. 2, a. 3, § „De indulgentiis autem"), Suarez (Disp. 53, sect. 3, n. 3), qui dicit hanc fuisse opinionem S. Thomae, Alensis, Bonaventurae, Gabrielis; item De Lugo (Disp. 27, sect. 5, n. 29), alii. Bellarminus hanc senten­ tiam aadmodam piam" dicit (De indulg. 1. 1, c. 14, q. 4). Argumentum praecipuum est, quia Leo Σ. dicit summum ponti­ ficem ,auctoritate apostolica indulgentiam concedendo . . . per modum suffragii illam transferre consuevisse", ex quibus Suarez (1. c.) putat aperte sequi suam doctrinam : „Nam si indulgentia pro defunctis vere est actus clavium, cum procedat ab apostolica auctoritate, efficax est et infallibilis, si ex rationabili causa fiat." An potest Deus dare auctoritatem distribuendi thesaurum in utilitatem defunctorum et nihilominus, quando haec distributio auctoritative fit, eam reicere? Eo ipso igitur, quod Deus summo pontifici auctoritatem dedit defunctis indulgentiam applicandi, sese etiam promissione obligavit ad indul­ gentias pro defunctis acceptandas. 479. Nihilominus alii hanc sententiam non admittunt vel dicunt in­ dulgentias defunctis tantum prodesse secundum misericordem accepta­ tionem Dei; ergo non infallibiliter. Ita Gaietanus. Pro qua sententia optima ratio haec est, quod, si indulgentiae defunctis infallibiliter prodessent, non deberet plenaria indulgentia saepius eidem defuncto applicari, id quod fideles facere et ecclesia approbare solet. Deinde si ne Sacrificium quidem infallibilem efficaciam pro defunctis habet, ergo a fortiori non habent eam indulgentiae. — At hoc exemplum non est valde urgens; nam fructus Missae secundum obiectivas et immutabiles leges, licet nobis ignotas, a Deo determinatus est, neque Appendix. De indulgentiis. 204 summus pontifex sua auctoritate efficere potest, ut Missa aliqua sit plus vel minus efficax in actu secundo; contra autem potest maiores vel minores indulgentias concedere, prout ei videtur. Ad priorem vero rationem multa responderi possunt. Imprimis enim altera sen­ tentia non ita certa est, ut non pium sit saepius haec suffragia prae­ stare defunctis, praesertim eum hoc condicionate fiat, sci. si defuncti iis indigeant ; nisi enim indigent, aliis applicabuntur. Secundo saepe fideles ignorant, num revera praestiterint omnia, quae ad lucran­ dam totam indulgentiam necessaria sunt ; ergo ad cautelam et con­ dicionate nova indulgentiae applicatio rationabiliter fit. Tandem potest aliqua anima habere specialem obicem, quatenus ob certa eius pec­ cata in hac vita commissa Deus eam excludat a communicatione suffra­ giorum. donec ira divina placata sit (cf. Lehmkuhl Π, n. 181). Hoc autem non obest infallibilitati indulgentiarum, non magis quam obest efficaciae Sacramentorum, quod gratiam non dent habenti obicem. Infallibilitas enim hic nihil aliud est nisi valor operis in actu primo ad satisfaciendum de condigno et generalis acceptatio divina vi pro­ missionis factae, quae semper pro particulari casu adnexam habet hanc condicionem: nisi obex ponatur. Itaque omnibus consideratis prae­ ferenda videtur sententia prior, quia melius concordat cum verbis summorum pontificum, et quia magis commendat auctoritatem ecclesiae, divitias thesauri eius, caritatem et misericordiam Dei. Haec igitur sententia non praecipue in eo fundatur, quod alius pro alio de con­ digno satisfacere potest, sed in eo, quod romanus pontifex auctoritative concedit indulgentias pro defunctis. Si vero nolis hanc sen­ tentiam admittere, dicere poteris fidelem, qui indulgentiam Deo pro defunctis offerat, habere meliorem titulum et ideo certiorem confidentiam, quam qui sine indulgentia simpliciter Deum oret pro defunctis. At haec explicatio valde enervat conceptum indulgentiae. Cardinalis De Lugo putat indulgentiam pro defunctis in eo consistere, quod pontifex elevet bona opera fidelium ad satisfaciendum ex opere operato et ita infallibiliter (Disp. 27, sect. 5, n. 70). Quae sententia displicet, tum quia est plane singularis, tum quia intellegi nequit, nisi reducatur ad explicationem, quam cum communi theologorum dedimus, sci. quod ille, qui lucratur- indulgentiam, positis requisitis condicionibus, ius ac­ quirit, ut ex thesauro ecclesiae applicet satisfactiones defuncto, cui vult. *y 480. 11. Quia romanus pontifex non est dominus sed administrator tantum vicarius thesauri ecclesiae, non potest de eo disponere pro suo arbitrio sed secundum Dei voluntatem. Ergo ad indulgen­ tiam concedendam requiritur iusta causa, ut hac deficiente indulgentia invalida sit. „Omnes doctores tam theologi quam canonistae con­ sentiunt piam causam esse necessariam ad valorem indulgentiae" (Suarez, Disp. 54, sect. 2, η. 3). Intellegitur aliqua pia causa ex­ terna, nam finis internus liberandi fideles a miseria poenae semper KM a for Prop. XXXHL 205 adest; quin auteni causa externa requiritur, hinc est, quod indulgentiae defunctis non conceduntur nisi per mediationem vivorum, quamvis Suarez putet etiam aliter fieri posse (Disp. 53, sect. 3, n. 13). Talem causam requiri constat ex Bullis indulgentiarum, in quibus semper causae indulgentiarum allegari solent, et ex Concilio Con­ stant.: «Utrum credat, quod papa omnibus Christianis vere contritis et confessis ex causa pia et iusta possit concedere indulgentias in remissionem peccatorum?" (Denzinger \. c. 570.) Ratio est, quia haec potestas data est in aedificationem et non in destructionem. Esset autem in destructionem, si fideles scirent se facillime sine ulla causa ab omnibus poenis peccatorum suorum solvi posse. Hinc ipse Deus, quantumvis misericors, non statim remittit omnem poenam, sed servat iustitiae ordinem. Ergo eodem modo agere debet vicarius Dei. Praeterea index non potest sine iusta causa reum absolvere a debita poena. Potest etiam dici indulgentia esse aliquo modo dispensatio in lege divina postulante vindictam malefactorum, quam dispensationem utique Deus ipse providit, ut qui vindictam tunc tantummodo absolute postulet, nisi alio modo satisfactio praestetur. Sed quoties alicui in­ feriori facultas datur aliquo modo dispensandi in iure a superiore statuto, ad validitatem actus semper requiritur rationabilis causa, quia irrationabilis voluntas inferioris irritare nequit rationabilem volun­ tatem superioris. 481. 12. Num autem causa debeat esse proportionata, ita ut pro maiore indulgentia maior quoque causa ad validitatem requiratur, non convenit inter theologos. Negat S. Ifhomas (Suppi, q. 25, a. 2, in corp, et ad 1) cum multis aliis, quia pro eadem vel etiam minore causa saepe maior indulgentia datur. Affirmant Suarez (Disp. 54, sect. 3, η. 5), De Lugo (Disp. 27, sect. 8, η. 141) aliique, quia causa disproportionata non est causa iusta et rationabilis, et pontifices non raro reprehenderunt indulgentias largiores ut indiscretas et perniciosas. Attemperant tamen hi doctores hanc sententiam ita, ut dicant causam proportionatam intellegi secundum moralem aestimationem, qua cen­ seatur adesse eam proportionem, quae debet esse inter medium et finem; quae quidem proportio admittit aliquam latitudinem moralem. Praeterea dicunt hanc proportionem non esse metiendam ex re, prout objective exsistit, sed prout cadit sub prudentem electionem, quia plus humano modo praestari non potest et proinde a Christo plus non ex­ igitur. Sed tota haec quaestio cum certitudine dirimi nequit (cf. Suarez 1. c. n. 10; De Lugo 1. c. n. 145). 482. Ceterum notandum est causam non semper illa tantum opera pia esse, quae ad lucrandam indulgentiam requiruntur, sed finem, ad quem haec opera diriguntur, ut si pro paucis precibus magna indul­ gentia conceditur, quia hae preces utilissimae censentur vel ad salutem I ■ «I ? I 206 Appendix. Do indulgentiis. illorum, qui eas dicunt, vel ad impetrandum ecclesiae magnum aliquod bonum. Ita pontifex per benedictionem suam potest indulgentiam plenariam (lare, quia ita fidelibus valde commendatur maiestas Sanctae Sedis. Item indulgentia concedi potest pro meritis praeteritis, ut alii excitentur ad similiter bene merendum de re publica Christiana. Tan­ dem ad indulgentiam particularem requiritur causa tantum particularis, ad indulgentiam vero generalem causa generalis (cf. Lainez, Disputat. Trident, t. 2, p. 111 sqq.). 483. 13. Divisio indulgentiarum in plenarias et partiales ex supra dictis satis intellegitur. Sed notandum est falso saepe asseri indul­ gentias partiales omnes esse supposititias, quae excedant viginti annos de poena canonica, cum certo exsistant genuinae indulgentiae cen­ tum et ducentorum annorum (cf. Beringer 1. c. p. 56). Qui opera praescripta facit ad lucrandam indulgentiam plenariam, sed habet etiam tum culpas veniales nondum remissas, pro his indulgentiam consequi non potest sed pro iis tantum peccatis, quorum culpa iam remissa est. Ergo talis lucrabitur indulgentiam partialem. ■— Indul­ gentiae aliae sunt locales, i. e. certis locis, templis, statuis etc. adnexae; aliae personales, quae certis tantum personis, ut religiosis, conceduntur: aliae reales, quae certis rebus, ut rosariis, numismati­ bus etc. adnectuntur; aliae temporariae, quae certis tantum diebus acquiri possunt, aut quae post certum tempus exspirant; aliae per­ petuae, quae non ad certum temporis spatium restringuntur. Prop. XXXIV. Exstat in ecclesia thesaurus constans ex satisfactionibus Christi et sanctorum. 484. Sota. Explicata notione indulgentiae iam ostendendum est ecclesiae competere potestatem concedendi indulgentias. Iam cum Deus nullam poenam remittat, nisi aequivalens ei satisfactio ex­ hibeatur, imprimis quaeritur, unde ecclesia habeat, quod Deo pro reatu poenae solvat. Dicimus ecclesiam solvere hoc debitum ex cumulo satisfactionum Christi et sanctorum, qui vocari solet thesaurus ecclesiae. Quid sit satisfactio, supra explicatum est. Christum pro nostris pec­ catis satisfecisse constat ex Tractatu de Incarnatione: has vero satis­ factiones non eo ipso, quod Christus eas praestitit, etiam in actu se­ cundo omnibus hominibus applicatas esse docetur in Tractatibus de Justificatione, de Sacramentis, de Sacrificio Missae. Sed praeter ap­ plicationem, quae fit ex opere operantis, et praeter eam, quae fit per Sacramenta et Sacrificium Missae, alia est applicatio, quae fit per concessionem indulgentiarum: et praecise sub hoc ultimo respectu satisfactiones illae vocantur communiter thesaurus. Sed dum in Sa­ cramentis et Sacrificio solae satisfactiones Christi operantur, ad in­ dulgentias etiam satisfactiones sanctorum conferunt. Hr. * À · r V* Prop. XXXIV. 207 485. Definiri potest thesaurus: Cumulus satisfactionum Christi et sanctorum, quas ecclesia per indulgentias dispensare potest. Satisfactiones pro omnibus peccatis sufficientes in actu primo ex­ sistere non est hic probandum, sed potius probandum est has satis­ factiones esso vere thesaurum fidelium, quem ecclesia distribuere possit. Si quaeritur, ubi thesaurus sit, respondendum est: In cognitione et acceptatione Dei. Nomen thesauri potest derivari ex Sacra Scriptura (IPetr. 1, 18. 19. 1 Cor. 6, 20; 7, 23; 2 Cor. 8, 9; Col. 1, 27). Xostro sensu videtur hoc nomen primum inveniri apud Alexandrum Alens. (4, q. 23, m. 3, n. 6) et Albert. M. (In 4, d. 20, a. 16), quamvis Perrone (Praelect. 8, 394, not. 19) hoc neget, cum nomen iam apud SS. Patres occurrat. Ita v. g. S. Ioan. Chryso st. ait de sanctis martyribus luventio et Maximino: «Hodie par sanctorum militum in acie exercitum Christi constituit. . . . Eiusmodi est της έχζλησίας ό Ιήσαυρός, novas et veteres habet margaritasu (J/ 50, 571). Sed hic sensus est quidem affinis, non tamen plane idem atque nunc in Trac­ tatu de indulgentiis. r * ; t t Ψ ♦ * ·... ; 486. Ex Traditione. Clemens VI. in Extrav. «Unigenitus" (cf. Prop, praec. n. 2). non solum docet infinitum ex satisfactionibus Christi thesaurum ex­ sistere in ecclesia, ad cuius thesauri cumulum merita B. V. Mariae et omnium sanctorum «adminiculum" praestent, sed etiam docet ec­ clesiam habere potestatem, hunc thesaurum per indulgentias dis­ pensandi. Leo X. damnavit Prop. XVIL Lutheri: «Thesauri ecclesiae, unde papa dat indulgentias, non sunt merita Christi et sanctorum'· (JDenzinger 1. c. 641). Pius VI. damnavit Prop. XLI. Synod. Pist. «In eo, quod sub­ ditur. scholasticos suis subtilitatibus inflatos invexisse thesaurum male intellectum meritorum Christi et sanctorum, et clarae notioni absolu­ tionis a poena canonica substituisse confusam et falsam applicationis meritorum; quasi thesauri, unde papa dat indulgentias, non sint merita Christi et sanctorum: falsa, temeraria, Christi et sanctorum meritis iniuriosa, dudum in Art. 17 Lutheri damnata" (Denzinger I. c. 1404). Ergo falsum est, quod Holden scribit: «Cetera omnia dubia sunt et a theologis in utramque partem agitata, nimirum an sit the­ saurus aliquis meritorum et satisfactionum in ecclesia, cuius dispen­ satores sint romani pontifices et reliqui ecclesiae pastores" (Analys. fid. 1. 2, c. 6, § 3). Hoc enim neque dubium est neque a theologis m utramque partem disputatum. Excepto enim solo Francisco Alaironis omnes theologi hanc doctrinam aut de fide esse docent aut saltem eius contrariam erroneam censent (Suarez, Disp. 41, sect. 1, n. 2). Durandus (In 4, d. 20, q. 3) putavit ad hunc thesaurum pertinere solas satisfactiones Christi, non-vero sanctorum. Cum autem Baius ! V t ·. *- ·< 208 Appendix. De indulgentiis. doceret: .Per passiones sanctorum in indulgentiis communi, catas non proprie redimuntur nostra delicta", haec propositio damnata est (Denzinger 1. c. 940). 487. Ary. 2. Ex ratione theologica. Doctrina de thesauro spirituali ecclesiae duobus fundamentis in­ nititur. i. e. dogmate de Communione sanctorum et de superabundantia satisfactionum Christi et sanctorum. a) Communio sanctorum est arctissimus ille nexus, vi cuius omnia membra ecclesiae in imum corpus coniunguntur (1 Cor. 12, 13 sq.), non solum quatenus omnes fideles participes sunt eiusdem fidei, eo­ rundem Sacramentorum, earundem gratiarum et promissionum, sed etiam quatenus inter omnes fideles, sive in terra militantes sive in purgatorio patientes sive in caelo triumphantes bonorum quaedam communicatio intercedit. .Quaecumque enim pie sancteque ab uno suscipiuntur, ea ad omnes pertinent, et ut illis prosint, caritate, quae non quaerit, quae sua sunt, efficitur" (Catech. Rom. P. 1, c. 10, n. 25). Primum autem et principale membrum in hoc corpore est Christus, (pii est caput, ex quo omne bonum ad reliqua membra descendit (Eph. 1. 22. 23). Quomodo autem Christus pro omnibus meruerit et satis­ fecerit, et quomodo desuper interpellet pro nobis, ostenditur in Trac­ tatu de Incarnatione, ubi etiam explicatur, quo sensu merita et satis­ factiones Christi sint infinita, ut exhauriri non possint. Praeterea autem omnis quoque bonus actus uniuscuiusque membri ecclesiae aliis omnibus membris huius mystici corporis prodest. Qui­ libet vero bonus actus ad duo valere potest: sci. ad acquirendum statum vel augmentum gratiae et ad acquirendum aliquod aliud bonum supernaturale. Iterum aliquod bonum acquiri potest nostris actibus per duplicem viam, i. e. per viam meriti de condigno et per viam meriti de congruo, imprimis per orationem. Augmentum gratiae per viam meriti de condigno nemo acquirere potest nisi sibi soli; nam invariabili lege divina pro omni merito statim unusquisque accipit correspondentem gradum gratiae sanctificantis, et pro mensura gratiae sanctificantis habebit mercedem aeternam. Unde idem meritum valere non potest ad merendum alteri sive statum sive augmentum gratiae. Iimno ue per viam quidem impetrationis alter alteri immediate ob­ tinere potest gratiam sanctificantem sed solummodo auxilia gratiae actualis, quibus homo usus se sanctificare potest; quod autem valet de oratione stricte dicta, valet de omni merito de congruo, quod pro altero suppliciter Deo offertur. Potest vero alter alteri de congruo mereri etiam primam gratiam, quam nemo sibi ipsi mereri potest. Nihilominus etiam in ratione meriti de condigno meritum unius prodest aliquo modo omnibus, quia, quo sanctius singuli vivunt, eo magis totum corpus mysticum Deo placebit et eo maiores gratias accipiet, t • ■·.1 ■ ' .J I . · t I Prop. XXXIV. 209 f· ·· r Ç · ! ·■·»«. , 1 ■: Jtlll et praeterea do maiore merito singulorum omnes habebunt accidentale gaudium in caelo. Est autem aliud bonum, quod alter alteri de condigno mereri potest, sci. remissio poenae temporalis post remissum peccatum re­ manentis, ut iam demonstratum est. Quamvis enim satisfactio et meritum secundum formalem rationem distinguantur, possumus tamen recte dicere eum, qui pro altero satisfaciat, mereri ei de condigno remissionem poenae temporalis (cf. S. Thom., Suppi, q. 25, a. 1, et q. 71, a. 1). His autem bonis ex Communione sanctorum provenientibus quoad magnam partem privatur is, qui est in statu peccati mortalis, et multo etiam magis, qui est excommunicatus (cf. S. Thom., Opusc. 7 de Symb. Apost., c. 18). 488. b) Quod autem attinet ad satisfactiones Christi et sancto­ rum. dicendum est sup erabundantem cumulum satisfactionum in ecdtsia exsistere. Neque enim solus Christus, sed etiam multi sancti, ut B. V. Maria et Ioan. Baptista, innocentissime vixerunt et maxima tamen opera poenalia subierunt; alii saltem plus fecerunt, quam ad delendum ip­ sorum reatum culpae requirebatur, ut martyres. Censendum igitur est Deum, qui noverit haec opera et videat ea ipsis illis sanctis se­ cundum valorem suum satisfactorium inutilia esse, velle acceptare haec opera pro aliis membris ecclesiae summopere iis indigentibus. Nam sicut in omni corpore sano humores vitales ex membris, quibus ne­ cessarii non sunt, transferuntur ad ea, quibus necessarii sunt, sic quoque debet fieri in ecclesia, eo utique modo, qui convenit corpori morali et hierarchico, i. e. mediantibus iis, quos Deus dispensatores bonorum huius corporis constituit (S. Thom., Suppi, q. 26, a. 1). Quamvis enim satisfactiones sanctorum ex eorum voluntate proces­ serint, et quamvis, antequam fierent, ex eorum intentione potuerint alicui speciali homini applicari, tamen, postquam transierunt in the­ saurum ecclesiae, earum dispensatio non iam pendet a sanctis, sed a Christo, qui ad hanc dispensationem efficiendam vicarios pastores in ecclesia instituit. Talem igitur thesaurum semper esse in ecclesia, constantem saltem es satisfactionibus Christi, in dubium vocari nequit. Sed dicendum est thesaurum ecclesiae etiam constare ex superabundantibus satis­ factionibus sanctorum tum in caelo viventium tum in terra degentium, ut docent summi pontifices. Cum enim inulti sancti ultra id, quod Deo pro satisfactione debebant, poenas sustinuerint, ecclesia ex volun­ tate Dei operum horum supererogatoriorum heres facta est, ita ut, si haec opera ab ecclesia Deo offerantur, Deus his operibus moveri velit ad remittendas filiis ecclesiae poenas debitas (De Lucjo, Disp. 27. sect. 3, n. 37). Do qua re ait S. Ambrosius: ,Donavit Christus ecclesiae Peseh, Praelectiones dogmaticae. VH. 14 H U 210 Appendix. De indulgentiis. suae, ut unum per omnes redimeret . . . sive quod tota ecclesia susci­ piat onus peccatoris, cui compatiendum et fletu et oratione et dolore est, et quasi fermento eius se totam conspergat, ut per universos ea, quae superflua sunt in aliquo paenitentiam agente, virilis misericordiae aut compassionis velut collativa quadam admixtione purgentur' (De Paenit. 1. 1, c. 15, n. 80; .1/ 16, 490). 489. quomodo scire possumus has satisfactiones sanctorum, utpob finitas, nondum esse exhaustas ? Primo respondendum est: Si contingeret, ut hae satisfactiones aliquando exhaurirentur, indulgentiae concederentur ex solis satis­ factionibus Christi, quae exhauriri nequeunt. Attamen ridentur ponti­ fices in Bullis suis supponere numquam deesse in thesauro ecclesiae satisfactiones sanctorum. Et hoc, licet satisfactiones sanctorum in se sint finitae, facile explicari potest hoc modo: Deus, quando concedit indulgentias, eas non ita concedit, ut dicat: Haec indulgentia con­ ceditur propter satisfactiones S. Petri, neque quicquam amplius pro his satisfactionibus postulari potest, et similiter de satisfactionibus aliorum sanctorum. Sed potius dicendus est Deus in omni absolu­ tione poenarum respicere totum cumulum satisfactionum, prout in ecclesia exsistit, non ut tot et tot unitates inter se plane separatas, sed ut opera totius corporis mystici, cuius omnes actiones quodam­ modo sunt actiones Christi. Xam haec omnia Deo placent non aliter quam ex intima eorum cum Christo conjunctione, et ita satisfactio Christi tamquam causa universalis dat satisfactionibus sanctorum digni­ tatem et efficaciam, et in omnibus his Christus honoratur. Rursum Christi merita et satisfactiones non ita distribuuntur, ut aliquid ex iis dematur, quod postea non iam exsistat, sed propter infinitum eorum valorem Deus semper paratus est ad novas gratias concedendas, ut divisio se habeat solum ex parte effectus. Hoc igitur modo etiam thesaurus sanctorum est inexhaustus (cf. Lehmkuhl II, 531, nota). .'iÿ'v? 490. Quaeritur, sub qua formali ratione hic thesaurus, ut unum totum morale, concurrat ad indulgentias. Imprimis certum est merita Christi reduplicative ut merita semper concurrere, quia nisi propter merita Christi nulla remissio hominibus conceditur, neque minus dicendum videtur etiam satisfactiones Christi reduplicative sumptas concurrere ad indulgentias, primo quia gene­ ratim verior est sententia docens omnem remissionem poenae (etiam ex opere operantis) esse solutionem ex satisfactionibus Christi; et secundo quia in indulgentiis remissio non fit secundum mensuram satis­ factionis propriae, et consequenter debet fieri ex satisfactionibus Christi, cum sine condigna satisfactione nulla poena remittatur. Posset quidem absolute haec condigna solutio fieri ex solis satisfactionibus sanctorum. At iam dictum est satisfactiones convenientius considerari Prop. XXXIV. Prop. XXXV. 211 ut aliquid unum cum satisfactionibus Christi. Improbabile autem est. quod quidam dicunt, indulgentias concedi ex solis satisfactionibus sanctorum, non voro directe ex satisfactionibus Christi. Quod vero attinet merita sanctorum, ut distinguuntur a satisfactionibus, nihil per se conferunt ad indulgentias; pro his enim ipsi habent suam mercedem in caelo. Sin interdum indulgentia ascribitur meritis sancto­ rum, merita ponuntur pro satisfactionibus ; neque enim raro haec duo vocabula promiscue usurpantur. Indirecte autem possunt etiam merita qua merita aliquid conferre, quatenus sancti propter maiorem digni­ tatem suam, quam meritis acquisiverunt, nobis efficacius impetrare possunt dispositionem necessariam ad indulgentias lucrandas (cf. Suarez, Disp. 51, sect. 3). Prop. XXXV. Ecclesia habet potestatem concedendi indul­ gentias. 491. Exsistere thesaurum satisfactionum, quem possit ecclesia distri­ buere, vidimus. Sed varii sunt modi distribuendi thesaurum. Nam satisfactiones Christi in thesauro contentae distribuuntur per Sacra­ menta et per Sacrificium Missae, et hoc videtur sufficere, ut thesaurus non sit inutilis. At imprimis satisfactiones sanctorum non operantur in Sacramentis et Sacrificio Missae, ergo illae saltem essent inutiles; deinde vero potestas ecclesiae non est restringenda ad unum modum, si alius modus conveniens adest. Est autem bene attendendum ec­ clesiam potestatem dandi indulgentias non accepisse propter merita sanctorum, sed unice propter merita Christi. Postquam autem hanc potestatem habet, potest etiam satisfactiones sanctorum supererogatorias distribuere, quia hae satisfactiones pertinent ad obiectum po­ testatis a Christo acceptae. Maxime igitur in hac thesi ostenditur ecclesiam habere potestatem fideles vivos a poenis temporalibus ab­ solvendi. 492, Are/. 1. Ex S. Scriptura. Christus dedit Petro hanc potestatem: „Quodcumque solveris super ternam, erit solutum et in caelis" (Matth. 16, 19). Quibus verbis omnis ea potestas solvendi promissa est, quae cum fine ecclesiae co­ haeret neque aliunde excepta probari potest. Atqui omnino cum fine ecclesiae cohaeret potestas per indulgentias solvendi a poenis tempo­ ralibus peccatorum, quibus impediuntur fideles ab ingressu caeli, neque ulla positiva institutione Christi haec potestas excipitur. Ergo ecclesia fideles solvere potest a poenis temporalibus per indulgentias. Cum enim fideles privatis suis satisfactionibus unusquisque pro se et alter pro altero debitum poenae solvere possit, nulla ratio adest, cur ec­ clesia ex communi thesauro satisfactionum publica auctoritate debitum 14* 212 Appendix. De indulgentiis. poenae solvere nequeat etiam extra Sacramentum, cum ad solius poenae remissionem non requiratur gratiae intusio. Quamvis autem Christus eandem promissionem omnibus quoque apostolis fecerit (Matth. 18, 18), non tamen sequitur, ut omnes suc­ cessores apostolorum hanc potestatem eodem modo habeant, sed ita, ut postulat hierarchica institutio ecclesiae. Ideo episcopi hanc potesta­ tem non habent nisi dependentor a summo pontifice (cf. Suarez, Disp. 49. sect. 1, n. 13 sq.); et quia thesaurus ecclesiae non est huius vel illius dioecesis sed totius ecclesiae in communi, singuli episcopi hunc thesaurum dispensare possunt secundum facultatem tantum, quam summus pontifex iis concedit. Cum autem olim accideret, ut indis­ cretis indulgentiis disciplina labefactaretur, Cο nci 1 iu m Laterau. IV. hanc legem dedit (can. 62): .Quia per indiscretas et superfluas in­ dulgentias, quas quidam ecclesiarum praelati facere non verentur, et claves ecclesiae contemnuntur et paenitentialis satisfactio enervatur, decernimus, ut, cum dedicatur basilica, non extendatur indulgentia ultra unum annum, sive ab uno sive a pluribus episcopis dedicatur: ac deinde in anniversario dedicationis tempore 40 dies de iniunctis paenitentiis indulta remissio non excedat. Ad hunc quoque dierum numerum indulgentiarum litteras praecipimus moderari, quae pro qui­ buslibet causis aliquoties conceduntur/ Quae lex adhuc valet. Si vero unus episcopus pro opere pio 40 dies indulgentiarum dedit, non potest alius episcopus, excepto archiepiscopo, alios 40 dies addere. Quod episcopi in sua dioecesi, archiepiscopi in sua provincia possunt. Cardinales in ecclesiis suis titularibus possunt diebus festis 100 dies dare; 100 quoque dies concedere potest magnus paenitentiarius Ro­ manus. Item nuntii et legati a latere certas indulgentias concedere possunt. Alii autem praelati nullam per se habent facultatem circa indulgentias (cf. Beringer 1. c. p. 37 sqq.). 493. Aliud argumentum scripturisticum peti potest ex 2 Cor. 2, 10, ubi S. Paulus dicit se in persona Christi donasse Corinthio incestuoso partem poenae temporalis, quam ei imposuerat (1 Cor. 5, 3 sqq.). At supponendum non est S. Paulum ita remisisse, ut dixerit Corinthium posse cessare a poena implenda, quamvis coram Deo minime fuerit solutus. Ergo agitur de solutione etiam coram Deo valida seu de vera indulgentia (cf. Suarez, Disp. 49, sect. 2, n. 3). 494. Arg, 2. Ex doctrina ecclesiae. Nonnulla iam in praecedentibus allata sunt : addi potest haec de­ finitio Concil. Trident, (sess. 25 de indulg.): „Cum potestas con­ ferendi indulgentias a Christo ecclesiae concessa sit, atque huiusmodi potestate divinitus sibi tradita antiquissimis etiam temporibus illa usos fuerit; sacrosancta Synodus indulgentiarum usum, christiano populo maxime salutarem et sacrorum Conciliorum auctoritate probatum, in Prop. XXXV. 213 ecclesia retinendum osse docet et praecipit eosque anathemate damnat, qui aut inutiles osse asserunt vel eas concedendi in ecclesia potesta­ tem esse negant" (Denzinger 1. c. 862). Cur plura Concilium non dicat de quaestione istis temporibus adeo agitata, ratio est, quia ob varia incommoda finis Concilii differri non poterat et ita brevi hac definitione Patres contentos esse oportebat (cf. Beringer p. 28). 495. Arg. 3. Ex praxi ecclesiae. Quod Martinus Chemnitius dicit indulgentias non exsistere ante saec. XIII., ipse refutat narrans Waldenses coepisse primos pugnare contra indulgentias. Nam si Waldenses, orti 1170, primi pugnabant contra indulgentias, indulgentiae iam ante exsistebant in ecclesia (Bdlanninus, De Indulg. 1. 1, c. 3, ratio 4). Si vero indulgentiae etiam a saeculo tantum XIII. usque ad XVI. in universali usu fuissent, non pos­ sent esse falsae, quia universalis ecclesia non potest per tria saecula enare. Ceterum assertio Chemnitii facile falsa probatur proposito brevi conspectu historiae indulgentiarum, quam possumus in tres epochas dividere secundum diversum modum, quo indulgentiae con­ cedi solebant. 496. Epocha prima usque ad saeculum VII Concessio indulgentiarum primis saeculis apparet sub forma mitiga­ tionis paenitentiae publicae. Interdum enim paenitentes n reconcilia­ bantur”, antequam integras satisfactiones praestitissent. Atqui haec reconciliatio ante impletam integram paenitentiam erat concessio in­ dulgentiae. Ergo istis temporibus indulgentiae erant in usu. Ad hanc rem intellegendam notandum est reconciliationem fuisse absolutionem a poenis peccatorum. Absolutionem hanc non fuisse absolu­ tionem a culpa iam supra (n. 265 sqq.) vidimus, quare diversis quoque nominibus absolutio a culpa et reconciliatio publica appellabantur. A culpa absolvere est άφιίναι άμαρτίαζ, αχρεονν δώόναι (cf. Constit. Apost. 1. 2, c. 18. 20; M 1, 630. 634); admittere aliquem ad paenitentiam publicam est προσλαμβάνει» vel δεγεσΰαι (ibid. c. 12. 16; Ai 1, 614. 626). Plenam vero reconciliationem dare plerumque dicitur άποχαϊλιστάνειν. Unde intellegitur, quomodo e. g. Cone. Ara usi c. I. (can. 3) potuerit dicere: „Qui recedunt de corpore, paenitentia accepta, placuit sine reconciliatione manus impositione iis communicari, quod morientis sufficit consolationi secundum definitionem Patrum, qui huiusmodi com­ munionem viaticum nominarunt." Ergo absolutio reconciliatoria non erat absolutio a culpa ; consequenter erat absolutio a poena (cf. Katholik 1885, I, 350 sqq.). Neque enim reconciliatio fuit mera caerimonia externa in foro ca­ nonico, sed fuit plena reconciliatio in foro Dei, ut patet ex lus verbis Constit. Apostol. (1. 2, c. 41; M 1, 695): „0 episcope, quemadmodum ethnicum sacro Lavacro tinctum in ecclesiam inducis post institutio- w. 214 tf’ i *1 ? Appendix. De indulgentiis. nem, sic et hune paenitentem per manuum impositionem, utpote paenitentia purgatum, cunctis pro eo depreeantibus, restitue in antiqua pascua, eritque in loco Baptismi impositio manuum . . . nam quod Dens non solum ignoscat paenitentibus, sed et eos in pristinam dignitatem restituat, abunde testatur sanctus David. . . .“ Reconciliationem esse plenam absolutionem, quae etiam coram Deo valeat, testantur etiam orationes, quae in ea adhibentur (cf. Pontificale Poni. p. III. Edit. Ratisbon. a. 1888, p. 86 sqq.) Hinc est, quod SS. Patres hanc paeni­ tentiam vocant -laboriosum Baptisma", et quod S. Ambrosius dicit: -Sicut unum Baptisma, ita una paenitentia, quae tamen publica agitur* (De Paen. 1. 2, c. 10. n. 95: -V 16, 520), quia non videbatur tam perfecta remissio plus quam semel concedenda. 497. Unde quidam theologi concluserunt reconciliationem ipsam fuisse indulgentiae concessionem. Ita Palmieri: -Cum ab ecclesia paeni­ tentibus absolutio daretur, absolutio a peccatis coram Deo, quae idcirco mera caerimonia non erat, sed actus potestatis efficax coram Deo; erat idcirco remissio poenae, quae superesset, debitae Deo“ (De Paen. p. 466). — Alii id negant, quamvis concedant reconciliationem fuisse veram absolutionem coram Deo validam. Ita Schmitz (Katholik 1885, I, 368 sqq.), qui dicit ecclesiam in reconciliatione semper supposuisse Deo a paenitente plenam satisfactionem praestitam esse. Prior sen­ tentia verior videtur. Nam si satisfactio paenitentis necessario tanta supponebatur, ut omnis poena iam deleta esset, absolutio ecclesiae erat superflua, quia nihil erat absolvendum. Confundi videtur in hac sententia theoretica aestimatio de sufficientia satisfactionis cum sen­ tentia efficaci absolutionis. Dicendum igitur est in reconciliatione ecclesiam paenitentibus concessisse remissionem omnium poenarum, etiamsi forte a peccatore pro iis nondum plene satisfactum erat. 498. Omnes autem Catholici unanimiter docent indulgentiam con­ cessam fuisse paenitentibus, quoties iis aliquid de paenitentia canonica remittebatur. Hoc fiebat imprimis propter intercessionem martyrum, quorum passiones admittebantur loco satisfactionis ab ipsis peccatori­ bus praestandae. De qua re saepe loquitur S. Cyprianus in Epi­ stulis suis. Ita in Epist. 18 (H 2, 523 sq.) dicit: „Qui libellos a martyribus acceperint, praerogativa eorum apud Deum adiuvari possek. Multa quoque de hac re habet in libro De lapsis: ..Credimus posse apud iudicem plurimum martyrum merita et opera iustorum, sed cum indicii dies venerit. .. . Mandant aliquid martyres fieri, sed si iusta, si licita ... si petentis fuerit religiosa moderatio “ (c. 17. 18; II1, 249 sq.). Etiam Tertullianus saepe de hac re loquitur, et quidem sine vitupe­ ratione, quamdiu catholicus erat. Alloquitur enim martyres: -Pax vestra bellum est illi [diabolo]. Quam pacem quidam in ecclesia non habentes, a martyribus in carcere exorare consueverunt. Et ideo eam ■ -rVfJ» Prop. XXXV. 215 etiam propterea in vobis habere et fovere et custodire debetis, ut si forte et aliis praestare possitis" (Ad Martyr, c. 1; M 1, 621). Sed Montanista factus vehementissime in hanc praxim invectus est: „At tu [Zophyrine] iam et in martyres tuos effundis hanc potestatem, ut quisque ex consensione (confessione?) vincula induit adhuc mollia, in novo custodiae nomine, statim ambiunt moechi, statim adeunt fomicatores, iam preces circumsonant, iam lacrimae circumstagnant macu­ lati cuiusque; nec ulli magis aditum careen's redimunt, quam qui ecclesiam perdiderunt. . . . An qua securitate et possessione martyris quis permittit homini donare, quae Deo reservanda sunt? . . . Sufficit martyri propria delicta purgasse. Ingrati vel superbi est in alios quosque spargere, quod pro magno fuerit consecutus. Quis alienam mortem sua solvit nisi solus Dei Filius? . . . Proinde qui illum aemu­ laris donando delicta, si nihil ipse deliquisti, plane patere pro me: si vero peccator es, quomodo oleum faculae tuae sufficere et tibi et mihi poterit?" (De Pudic. c. 22; M 2, 1026.) Ergo Catholicis per­ suasum fuit vere passiones martyrum aliquid apud Deum valuisse pro remissione poenarum aliorum. Sed bene advertendum est non ipsos martyres suas passiones peccatoribus applicasse, sed potius episcopos intuitu passionum et intercessionum martyrum poenas induisisse. Hinc S. Cyprianus valde vituperat sacerdotes et diaconos, qui ob marty­ rum preces statim reconciliationem lapsis concedere volebant, et statuit hoc facere omnino non licere, sed rem deferendam esse ad episcopum, ut hic examine instituto, si indicaverit paenitentes esse dignos, eos ob merita martyrum a poenis absolvat. „Nam cum in minoribus peccatis agant peccatores paenitentiam iusto tempore, et secundum disciplinae ordinem ad exomologesim veniant, et per manus impositionem episcopi et cleri ius communicationis accipiant, nunc crudo tempore, persecutione adhuc perseverante, nondum restituta ecclesiae ipsius pace, ad communicationem admittuntur, et offertur nomine eorum, et nondum paenitentia acta, nondum exomologesi facta, nondum manu iis ab episcopo et clero imposita, Eucharistia illis datur" (Ep. 16, n. 2; H 2, 518 sq.). De hac re agit etiam in libro De lapsis, in Epistulis 21. 33. 36 et alibi passim, Ergo relaxatio poenae fiebat coram Deo valens auctoritate ecclesiae ob merita martyrum. Ergo vere concedebatur indulgentia. 499. Statim quoque a primis Conciliis potestatem inesse episcopis declaratum est ob rationabiles causas relaxandi aliquid de poenis canonicis pro peccatis debitis. Ita Cone. Ancyranum (a. 314) can. 2, postquam poenam pro diaconis lapsis statuit, addit: -Nisi forte aliqui episcoporum conscii sint laboris eorum et humilitatis et mansuetudinis et voluerint iis aliquid amplius tribuere vel adimere, penes ipsos ergo erit de his potestas" (cf. can. 5). Cone. Ni c a en. can. 12 dicit de iis, qui cum fervore paenitentiam peragunt: „Lieebit I 1 I I fs ; 216 I Appendix. De indulgentiis. episcopis humamus circa eos aliquid cogitare", qui vero minus ferventes sunt, .isti omni modo tempora statuta complebunt." Similiter Cone. Arei. I. can. 12 et vulg. Cart ha g. IV. can. 4 episcopis con­ cedunt licentiam poenas relaxandi. Etiam moribundis relaxabantur poenae, ita ut, etiam si recon valescerent., eas saltem omnes solvere non deberent (cf. Katholik 1885, 1, 491 sqq.). Atqui non possumus admittere voluisse ecclesiam ita relaxare poenas canonicas, ut paenitentes remitterentur ad multo graviores poenas purgatorii. Ergo ad­ mittenda est vera indulgentia. Epocha secunda a saec. VII. usque ad saec. XII. Hac aetate indulgentia praecipue, non tamen unice, apparet sub forma .redemptionis* seu commutationis paenitentiae canonicae in alia opera, quae censebantur aequivalcntia, quale opus imprimis erat per­ egrinatio romana, ea aetate sane haud facilis. Narrat S. Thomas: Interdum .papa dat indulgentiam, quod, qui vadit ad unam ecclesiam, habeat septem annos de indulgentia: euiusmodi etiam indulgentiae a beato Gregorio in stationibus Romae institutae sunt'' (In 4, d. 20, q. 1. a. 3, sol. 2). Iam antea similiter narraverat Guile Imus Altisiod. (1. 2. tr. 6, c. 9): .Beatus Gregorius instituit Romae huiusmodi relaxa­ tiones; et si aliquis est Romae per Quadragesimam et sequitur pro­ cessiones. habet de relaxationibus plus quam quinquaginta annos" (edit. Paris. 1500, fol. 281, coi. 4), Marinus quidem putat magnam fidem habendam non esse testibus aetate dissitis et arte critica non adeo pollentibus (De Paen. 1. 10, c. 20, n. 10). Nihilominus studet P. Palmieri ostendere multis suaderi posse genuitatem harum indul­ gentiarum, quia iam inde a fine saec. VII. peregrinatio romana „ magnae virtutis aestimabatur", ut ait Beda Venerabilis, et persuasio erat euntes Romam consequi perfectam peccatorum remissionem (cf. Pal­ mieri, De paenit. p. 445). Et Bonifacius VIII., cum pro anno 1300 plenariam indulgentiam visitantibus basilicas apostolorum con­ cederet, testatus est: .Antiquorum habet fida relatio, quod acce­ dentibus ad honorabilem basilicam principis apostolorum de urbe con­ cessae sunt magnae remissiones et indulgentiae peccatorum. Nos Ml igitur . . . huiusmodi remissiones et indulgentias omnes et singulas ratas et gratas habentes confirmamus* (Extrav. com. 1. 5, t. 9, c. 1). Multa igitur exstant, quae suadeant inde a saec. VII. peregrina­ tione romana redimi solitam esse saltem partem paenitentiae canonicae idque ex auctoritate summi pontificis. Ait enim Nicolaus I. apud Ivonem (P 10, c. 33; J/ 161, 700) de homicida quodam: „Quaedam [de paenitentia] temperavimus eo, quod suffragia apostolorum prin­ cipis, nutritoris nostri, postulare devote festinavit.“ Et ita saepe factum est, ut opera canonibus paenitentialibus praescripta in multo faciliora commutarentur, et ea indulgentiae forma, quae posterioribus temporibus rigebat, paulatim introduceretur. 500. ft#: 7 Prop. XXXV. 217 Si voro fideles, qui non obligabuntur ad paenitentias canonicas, earum loco ad delenda peccata sua alia pia opera suscipiebant, haec nou potuit esse indulgentia, quamvis paulatirn mos oriretur computa­ tiones instituendi inter certa opera pia et paenitentiae canonicas. Ita refort S. Petrus Damian i (f 1072] in vita S. Dominici loricati: .Per singulos dies [Quadragesimae] dum se [Dominicus] scoparum tunsionibus afficit, ut minus tria psalteria meditando persolvit/ Cen­ tum autem annorum paenitentia, sicut ipso auctore didicimus, sic ex­ pletur*, quod dein computatione ostendit (M 144, 1015). Hae igitur et similes commutationes et computationes non solum privata tantum auctoritate nitebantur, sed etiam facile ad superstitiones et disciplinae ecclesiasticae relaxationem ducere poterant, maxime si eleemosynis papnitentiae redimebantur, vel aliis eleemosynae dabantur, ut ipsi pro paenitente opera satisfactoria peragerent, quia hoc genere redemptionis divites facile omnia opera paenitentialia redimere poterant. Unde variae Synodi provinciales has redemptiones omnino interdixerunt (cf. Binterim, Denkwurdigkeiten t. 5, part. 3, p. 168 sqq.). Quae vero de Iris redemptionibus vel commutationibus habentur in Libris paenitentialibus, non maioris auctoritatis sunt quam libri ipsi. Ergo hae omnes commutationes considerari nequeunt ut indulgentiae (cf. Schmitz, Bussbücher p. 144 sqq.). 501. 502. Postea vero, cum fierent expeditiones in Terram sanctam, summi pontifices sua auctoritate statuerunt, ut haec expeditio loco omnis alius paenitentiae suscipi posset. Ita Urbanus Π. in Concilio Claromontano a. 1095 dixisse fertur: ^Nos de misericordia Dei et de bea­ torum apostolorum Petri et Pauli auctoritate confisi fidelibus Chri­ stianis, qui contra eos [infideles] arma susceperint, iniunctas sibi pro delictis paenitentias relaxamus“ (cf. J. H. Schoofs, Die Lehre vom kirchlichen Ablasse [Münster 1857] p. 46 sqq.). Hoc igitur modo veras indulgentias concessas fuisse in dubium vocari nequit. 503. Etiam indulgentiae pro defunctis iam saec. IX. et X. occurrunt. Paschalis I. concesserat, ut, qui in quodam sacello S. Zenonis certum numerum Missarum pro defuncto diceret, defunctum e purgatorio li­ beraret. loannes VIII. petente Ludovico rege indulgentiam concessit pro iis, qui in pugna ceciderant. loannes IX. indulgentiam concessit pro Amulpho imperatore defuncto (Schoofs 1. c. p. 42 sqq.). Quodsi illis temporibus interdum sermo est de absolutione de­ functorum, hoc secundum Du Cange significat dicere collectam mor­ tuorum: „ Absolve, Domine, animas fidelium defunctorum B (cf. de tota hac epocha Binterim 1. c. p. 464 sqq.). 504. Epocha tertia a saeculo XII. usque ad nostram aetatem. Haec epocha a praecedenti non eo distinguitur, quod plane novae formae indulgentiarum inducuntur, sed quod praxis indulgentiarum 218 ■·> i Appendix. De indulgentiis· est frequentior, et opera pia minus grana postulantur, et quod doc­ trina de indulgentiis plane exculta apparet. Indulgentia maxime in­ signis, quae inde a saeculo XIV. dari solet, est indulgentia Inbilnei, quae certis annis adnexa, ex similitudine lubilaei iudaici (Levit. 25, 10) nominata est. Jubilaeum est indulgentia plenaria, cui alii favores et gratiae generales, maxime circa absolutionem a censuris, adiuncta sunt. Prima Bulla lubilaei est Bonifacii VIII., qui pro anno 1300 et quolibet se­ quenti anno centesimo plenariam indulgentiam concessit vel potius veterem iam exsistentem huius rei usum confirmavit. Clemens VI. anno 1343 statuit, ut quilibet annus quinquagesimus, incipiendo ah anno 1350, esset lubilaeum. Tandem post varias alias decisiones Paulus II. tempus restrinxit ad annum vigesimum quintum, inde ab anno 1475, qui usus mansit usque ad nostra tempora. Initio quidem indulgentia lubilaei in sola urbe Roma obtineri poterat, sed postea res ita mutata est, ut prius uno anno Romae valeat, deinde anno sequenti indulgentia ad omnia loca orbis terrarum extendatur. Praeter lubilaeum ordinarium interdum pontifices lubilaea extraordinaria seu .indulgentiam ad instar lubilaei11 ob graves causas concedere solent. Haec quoad historiam indulgentiarum sufficiant ad ostendendum indulgentias non aliquando subito incepisse in ecclesia, sed semper sive sub hac sive sub alia forma exstitisse. Cum autem formae ipsae e voluntate ecclesiae pendeant, id solum argumento Traditionis nobis ostendendum erat in ecclesia semper agnita fuisse illa principia dog­ matica, quibus indulgentia nititur, et maxime potestatem absolvendi etiam coram Deo a poenis temporalibus post remissionem peccator Illi remanentibus. Ary. 4. Ex ratione theologica. Hill Indulgentiae commendandae sunt ob convenientiam et utilitatem, quae iis inest praeter ipsam remissionem poenae temporalis. Nam a) indulgentiis illustrantur et inculcantur varia doctrinae catholicae capita, ut de iustitia et misericordia Dei, de necessitate satisfactionis pro peccatis, de Communione sanctorum, de potestate ecclesiae, de purgatorio. b) Indulgentiis promovetur studium virtutum, cordis contritio, opera misericordiae et pietatis, studium orationis, usus isque dili­ gens Sacramentorum, cultus Christi et sanctorum (cf. Suarez, Disp. 49, sect. 5, n. 3). Historia quoque ipsa est testis insignium fructuum indulgen­ tiarum, et maxime lubilaeorum. Neque enim soli scriptores catho­ lici, ut Bellarminus, Bourdaloue, Wiseman, vix verba invenire posse videntur ad digne praedicandos fructus lubilaeorum, quos suis oculis viderunt, sed etiam d’Alembert affirmabat lubilaeo anni 1775 revolu­ tionem gallicam per viginti annos retardatam esse. Voltaire vero de 505. Prop. XXXV. Schol. 1. 2. 219 eodem lubilaeo dixisse fertur: «Encore un jubilé pareil et c’en est fait de la philosophie.1* Mirum igitur non est, quod S. Ignatius in qua­ dam epistula scribit: «Dei amorem et caelum quaerentibus indulgentiae sunt ingens thesaurus et gemmae pretiosae" (cf. Beringer 1. e. 473 sq.). 506. Schol. 1. Indulgentiam concedi potestate i uriedictionis ex dictis satis evidens est; est enim res, quae spectat ad forum Dei, et qua homines a debito iuridice absolvuntur. Quia autem indulgentia datur extra Sacramentum neque fit per infusionem gratiae, nulla requiritur ad indulgentiam concedendam potestas ordinis. Ex usu quoque ec­ clesiae constat hanc potestatem non habere omnes sacerdotes et epi­ scopos consecratos, e contra posse habere e. g. cardinales omni ordine sacramentali carentes (cf. Suarez, Disp. 49, sect. 3). 507. Schol. 2. De condicionibus ad lucrandas indulgentias neces­ sariis non multa sunt dicenda. Requiritur imprimis impletio operum praescriptorum, quae quidem opera non sunt causa sed condicio in­ dulgentiarum, ut cum S. Thoma (Suppi, q. 25, a. 2) docent commu­ niter theologi. Per modum autem dispositionis devotio et opera pia influere possunt ad indulgentias perfectius lucrandas. Altera condicio necessaria est intentio lucrandi indulgentias, quia susceptio omnium gratiarum et donorum in hoc ordine debet esse voluntaria. Sufficit autem intentio habitualis et implicita, quia haec intentio non ut causa efficit, sed ut condicio praerequiritur ad indul­ gentias. Si indulgentiae lucrandae sunt pro defunctis, non requiritur notitia et acceptatio rei ex parte animae defunctae; nam animae illae ad suam purgationem omnino passive se habent, et beneficium illis collatum unice pendet ex intentione dantis et acceptatione Dei (Suarez, Disp. 53, sect·. 4, n. 10). Tertia condicio est status gratiae, qui requiritur eo tempore, quo indulgentia conferenda est; nam manente culpa numquam remittitur poena. Unde indulgentiae vivis non conceduntur nisi «corde saltem contritis4. Ceterum si haec vel similis forma expresse additur, in­ dulgentiam ne pro defunctis quidem quis lucrari potest in statu pec­ cati mortalis, quia tunc inter opera praescripta est actus sufficiens ad acquirendum statum gratiae. Sin alia tantum opera diserte prae­ scribuntur, multi theologi putant etiam peccatorem lucrari posse indul­ gentiam pro defunctis, quia status gratiae non requiritur ut causa in­ dulgentiae sed ut dispositio ad eius effectum recipiendum. Ergo si effectus recipitur a defuncto, non requiritur status gratiae in vivente, qui implet condiciones. Ita e. g. Suarez (Disp. 53, sect. 4, n. 6), Bellarm. (De indulg. 1. 1, c. 14), alii. Quae opinio est omnino ratio­ nabilis. De Lugo secundum suam theoriam de elevatione operum praescriptorum contrariam sententiam sequitur (Disp. 27, sect. 5, n. 75). H DE SACRAMENTO EXTREMAE UNCTIONIS. PRAENOTANDA. 508. Sicut Confirmatio est perfectio quaedam Baptismi, ita Extrema Unctio est consummatio Paenitentiae, quatenus deletis per Paeni­ tentiam peccatis Extrema Unctio etiam peccatorum reliquias abstergit Cone. Trid. (sess. 14) ait: „ Visum est sanctae Synodo praece­ denti doctrinae de Paenitentia adiungere ea. quae sequuntur de Sacra­ mento Extremae Unctionis; quod non modo Paenitentiae, sed et totius vitae Christianae, quae perpetua paenitentia esse debet, consummativum existimatum est a Patribus. Primum itaque circa illius insti­ tutionem declarat et docet, quod clementissimus Redemptor noster, qui servis suis quovis tempore voluit de salutaribus remediis adversus omnia omnium hostium tela esse prospectum, quemadmodum auxilia maxima in Sacramentis aliis praeparavit, quibus Christiani conservare Hlll se integros, dum viverent, ab omni graviore spiritus incommodo pos­ sint; ita Extremae Unctionis Sacramento finem vitae tamquam fir­ III missimo quodam praesidio munivit” (Denzinger 1. c. 785). 509. Nomen Extremae Unctionis inde est, quod hoc Sacramen­ tum per modum unctionis extremo vitae tempore administratur et omnium unctionum extrema est. Unde aliae appellationes intellegun­ tur: Sacramentum exeuntium, oleum infirmorum etc. Apud Grae kijR vocatur άγιου ελαίου vel εύχέζα'ον, interdum ΰεϊου μόρου, χρίσμα οΐ ελαίου etc. Definiri potest : Sacramentum confortationis graviter aegrotantium (definitio metaphysica), constans ex unctione oleo benedicto in corporis sensibus facta, et ex precibus sacerdotis praescriptis (definitio physica). Cuius definitionis partes singulae in sequentibus explicabuntur. Art. 1. Do exsistentia Sacramenti Extremae Unctionis, Prop. XXXVI. 221 SECTIO I. DE EXSISTENTIA ET ESSENTIA EXTREMAE UNCTIONIS. ART. I. DE EXSISTENTIA SACRAMENTI EXTREMAE UNCTIONIS. Prop. XXXVI. Extrema Unctio est verum Novi Testamenti Sacramentum. 510. Post Albigenses exsistentiam huius Sacramenti negarunt novatores wc. XVI. Lu th e rus quidem in sermone De Novo Testamento (a. 1520) n. 24 enumerat Unctionem inter Sacramenta, sed in libro De captivitate babyl. (a. 1520) modo haud mediocriter impudenti hoc Sacramentum reicit: „Ego dico: Si uspiam deliratum est, hoc loco [lacobi 5, 14. 15, unde Catholici probant hoc Sacramentum] praecipue deliratum est. Omitto enim, quod hanc epistulam non esse apostoli lacobi nec apostolico spiritu dignam multi valde probabiliter asserant, licet consuetudine auctoritatem, cuiuscumque sit, obtinuerit. Tamen si etiam esset apostoli, dicerem non licere apostolo sua auctoritate Sacramentum instituere. Hoc enim ad Christum solum pertinebat. Nusquam autem legitur in evangelio Unctionis istius Extremae Sacra­ mentum." Vult nihilominus concedere esse aliquod ex Sacramentis, .quae nos instituimus, ut sunt salis et aquae consecratio et aspersio". Calvinus negat et irridet hoc Sacramentum, quod vocat .histrioni­ cam hypocrisim" (Inst. 1. 4, c. 19, n. 18). Nostrae quoque aetatis Protestantes hoc Sacramentum reiciunt. Arg. 1. Ex Sacra Scriptura. lac. 5, 14. 15: «Infirmatur quis in vobis? Inducat presbyteros ecclesiae, et orent super eum, ungentes eum oleo in nomine Domini; et oratio fidei salvabit infirmum, et alleviabit eum Dominus, et si in peccatis sit, remittentur ei.“ Protestantes hunc textum aut explicant de usu olei ut naturalis medicamenti, cui apud Christianos accedat vis orationis, aut de gratia curationum huic signo alligata 1. Cone. Trid. declarat: «Quibus verbis (lac. 5, 14. 15), ut ex apostolica Traditione per manus accepta ecclesia didicit, docet [apo- 511. 1 Ita Hase (Polemik 2. Buch, 9. Kap.) : ,Nicht von einer Todesweihe redet der Brief des Jacobus, sondern von einer Heilnng Kranker, dnrch ein dem ganzen Alterthum iibliches Heilmittel, dock religios bedingt durdi das glüubige Gebet, und im Zusammenhange mit der wunderbaren Heilkraft der apostolischen Kirche, zu vollzielien durcli die Presbyter, in denen ais die Geineinde reprasentirend vorzugsweise dieses Charisma wirksam gedacht wird."1 7 Sectio 1. Do exsistentia et essentia Extremae Unctionis. status] materiam, formam, proprium ministrum et effectum huius Sacramenti* (Denzinger 1. c. 786). Unde inter Catholicos non est quaestio disputata, quis sit sensus verborum apostoli. Ante Triden· tinum Caietanus docuerat: ec ex verbis | lacobi | nec ex effectu verba haec loquuntur de sacramentali unctione Extremae Unctionis* (Iu lac. 5, 15 Commentar. [Edit. Lugdun. 1639] V, 370). Sed quod ante Trid. vix excusari poterat, post Trid. omnino non iam esset tolerabile. 512. Ita ex verbis lacobi formare licet argumentum: Sacramentum est signum gratiae efficax. Atqui tale signum est Unctio, dequalacobus loquitur. Ergo haec Unctio est Sacramentum. Prob. min.: Haec Unctio cum oratione sacerdotis est signum sensibile. Porro haec Unctio salvat et alleviat infirmum, et, si in peccatis est, remittentur ei: ergo haec Unctio dat gratiam. Unde indirecte apparet hanc Unctionem fuisse a Christo institutam; nam apostolus sua auctoritate non potuit hunc effectum cum Unctione coniungere; et cum apostolus usque ad illum versiculum praecepta divina inculcaverit, nulla est ratio, cur subito praeceptum non divinum, sed suum tradere dicatur. Tandem haec Unctio est in perpetuum insti­ tuta. quia, quamdiu finis instituti manet, tamdiu manere debet in­ stitutum ipsum, neque ullam limitationem temporis apostolus addit. 513. Explicantur singula incisa verborum apostoli: Agitur de ho­ mine graviter decumbente; άσ9ευεϊ τις, η ευχή σώσει τον χάμνουτα, ζαί εγεοεί αυτόν ο Κύριος. Est igitur aegrotus, qui salvandus et erigendus est: quae omnia indicant statum periculosum. Πρεσβύτεροι τής εχχλησίας est nomen, quo sacerdotes inde a veter­ rimis temporibus appellari solent. Quamvis autem apostolus numero plurali utatur, non est putandum necessario debere omnes semper presbyteros vocari. quamvis nihil obstet, quominus Sacramentum a pluribus administretur. Potest numerus pluralis significare imum ex presbyteris, ut Estius et alii explicant (cf. Luc. 17, 14). Ceterum saepe utimur plurali, quando volumus integram classem hominum significare; immo in Sacra quoque Scriptura, etiam sine speciali ra­ tione, poni pluralem pro singulari iam S. Augustinus advertit (De cons, evang. 1. 3, c. 16; Jf 34, 1191). ’.Ιλείψαυτες αυτόν ελαίω ίν τφ όνόματι Κυρίου. Hic apostolus in­ dicat hanc Unctionem debere fieri iussu et auctoritate Christi. Ita enim hanc formulam „m nomine lesu* saepe accipi in Scriptura notum est (cf. Luc. 10, 17. Act. 3, 6; 10, 48 etc.). Eo magis hoc loco haec verba ita accipienda sunt, quia orationem iam nominaverat apo­ stolus (πρυσευςάσΗωσαν ετ: αυτόν), et nunc dicit praeter orationem debere fieri Unctionem in nomine Domini 7/ ευχή 'στεως significat orationem, quae a fide (ecclesiae) procedit. 4 KK» .· 11 Art. 1. De exsistentia Sacramenti Extremae Unctionis. Prop. XXXVI. 223 7/ εύχη σώσει xat èyepsî. Nonnulli utrumque vocabulum inter­ pretantur de sanatione corporis. Melius videtur prius illud referri ad corporis sanitatem (cf. Mattii. 9, 22. Mare. 5, 23. Io. 11, 12), alterum vero ad confortationem animi (cf. Eph. 5, 14; Rom. 13, 11. 2 Petr. 3, 1), ne bis idem dicatur. αμαρτίας 7j ύ.φείί^αεται αυτφ. Hic versiculus dif­ ficillimus explicatu est Protestantibus, quia, si apostolus affirmat Unctione cum oratione infallibiliter remitti peccata, non potest negari hoc esse Sacramentum. Student igitur explicare hoc άγεΜ,σεται tan­ dem nihil aliud significare nisi curationem corporis, vel alio modo hoc vocabulum detorquent. Sed verba apostoli clara et simplicia sunt. Iinrno dicendum est apostolum effectum spiritualem tamquam prin­ cipaliter intentum et unice certum considerasse; quia effectus corpo­ reae sanationis non potuit cum certitudine exspectari ; secus Extrema Unctio esset remedium certum contra mortem. Ergo semper et certe Unctio operabitur salutem spiritualem, secundario et condicionate, si ita melius fuerit aegroto, salutem corporis (cf. Bellarm., De Extr. Unet. 1. 1, c. 3). Arg. 2. Ex SS. Patribus et theologis. SS. Patres saepe solent Extremam Unctionem intime iungere cum Sacramento Paenitentiae, quia effectum eius perficit et complet. Ori genes, postquam in Hom. 2 in Lev. n. 4 dixit Deum velle peccatori confitenti et dolenti remittere iniquitates, statim addit: „In quo impletur, quod apostolus dicit: Si quis autem infirmatur, vocet presbyteros ecclesiae, et imponent ei manus, ungentes eum oleo in nomine Domini . . (J/ 12, 419). Cum Sacramentum Paenitentiae numquam administratum sit per unctionem neque possit administrari, Origenes his verbis significat ritum distinctum a Sacramento Paenitentiae. Ratio vero, cur ibi loquatur de Extrema Unctione, est, quia haec est genus quoddam paenitentiae, illo autem loco omnia genera paenitentiae enumerat. S. Ioan. Chryso st. (De sacerd. 1. 3, n. 6) commemorat pote­ statem, quam sacerdotes habent, remittendi peccati, eamque probat ex Mattii. 18 et Io. 20. Dein vero pergit: „Neque tantum, cum nos regenerant [sacerdotes], sed etiam post regenerationem admissa pec­ cata condonare possunt. Nam infirmatur, inquit, quis in vobis?../ (J/ 68, 644). S. Innoc. I. (Ep. 25, n. 8, ad Decentium): „Sane quoniam de hoc, sicut de ceteris, consulere voluit dilectio tua, adiecit etiam filius meus Coelestinus in epistula sua esse a tua dilectione positum illud, quod in beati apostoli lacobi Epistula conscriptum est: ,Infirmatur quis.. . Quod non est dubium de fidelibus aegrotantibus accipi vel intellegi debere, qui sancto oleo chrismatis perungi possunt, quo ab episcopo confecto non solum sacerdotibus, sed omnibus uti Christianis 514. (M ! 224 Sectio 1. De exsistentia et essentia Extremae Unctionis. licet in sua aut suorum necessitate inungendo. Ceterum illud super­ fluum videmus adiectum, ut de episcopo ambigatur, quod presbyteris dictum est, quia episcopi occupationibus aliis impediti ad omnes lan­ guidos ire non possunt. Ceterum si episcopus aut potest aut dignum ducit aliquem a se visitandum, et benedicere et tangere chrismate sine cunctatione potest, cuius est ipsum chrisma conficere. Nam [publice] paenitentibus istud infundi non potest, quia genus est Sacra­ menti. Nam quibus reliqua Sacramenta negantur, quomodo unum genus putatur posse concedi?* {Denzinger 1. c. 61; M 20, 559). Fortasse quia Innocentius de chrismate loquitur, potest quis suspicari hic sermonem esse de Confirmatione. Sed hoc ita non est. cum immediate ante (n. 3) pontifex dixerit Confirmationem admini­ strari non posse nisi ab episcopis, hanc autem Unctionem a sacer­ dotibus fieri posse doceat. Chrisma hoc loco latiore sensu significat Unctionem. Videtur autem pontifex innuere illis temporibus sacrum oleum non solum pro Extrema Unctione adhibitum esse, sed etiam per modum sacramentalis apud fideles in usu fuisse ad curandos mor­ bos, sicut aqua quoque baptismali, immo interdum S. Eucharistia ad similes fines utebantur (cf. Serm. S. Gregor. Naz. de S. Gorgon.; M 35, 810). S. Caesarius A rei at ensis vel quicumque est auctor Ser­ monis 265 (n. 3) in append. Serm. S. August.: .Quoties aliqua in­ firmitas supervenerit, corpus et sanguinem Christi ille, qui aegrotat, accipiat, et inde corpusculum suum ungat, ut illud, quod scriptum est, impleatur in eo: .Infirmatur aliquis/ . . . Videte, fratres, quia, qui in infirmitate ad ecclesiam concurrerit, et corporis sanitatem reci­ pere et peccatorum indulgentiam merebitur obtinere* (M 39, 2238). In Gregorii M. Sacramentario non solum benedictio olei Sacrae Unctionis, sed etiam modus administrandi hoc Sacramentum praescribi­ tur (J/ 78, 233). Alii quoque libri liturgici iam inde a saeculo VII. exstant, in quibus ritus administrationis huius Sacramenti describitur (cf. e. g. Warren, Celtic Liturgy p. 168 sqq.). Petrus Damianus in Serm. 1 de dedicatione ecclesiae: .Ter­ tium [Sacramentum] est Unctio infirmorum. Infirmantibus nobis et usque ad mortem mortali peccatorum febre languentibus, Spiritus pie­ tatis assistit et recordatus est, quoniam pulvis sumus. Ait enim divus lacobus: .Infirmatur quis?4 . . . Sollemnis Unctio, liquor excellens, quo sanitas redditur, peccatum dimittitur, immittitur timor Domini. Videsne, qualiter sacerdotalis manus corpus infirmantis alleviet et ille­ cebrosam sensuum motionem sacratissima mitiget Unctione? Unde et sancti Patres hanc Unctionem Sacramentum esse sanxerunt' (Jf 44, 899). Î In Decreto Gratiani (causa 26, q. 7, c. 1) et iam ante eum apud Burchardum (18, 14; M 140, 941) et konem (15, 27; Jf 161, 862) citatur canon, qui ascribitur Theodoro Contuar., sed est ignoti auc- Art. 1. Do oxsifltontia Extroinao Unctionis. Prop. XXXVI. 225 tons, in quo de infirmis in periculo mortis positis statuitur: „Ne illis ianua pietatis clausa videatur, orationibus et consolationibus ecclesia­ sticis, Sacra Unctione olei inuncti, secundum statuta sanctorum Pa­ trum communione viatici reficiantur." Alia testimonia habentur apud Miijne. (Cura, theol. t. 24, coi. 32 sqq.). 515. Scholastici semper unanimiter hoc Sacramentum admiserunt cum Magistro (4. d. 23), quamvis quidam, ut Hugo Viet., Magister, Bonaveiitura doceant non esse ab ipso Christo Domino, sed ab apostolo lacobo instinctu Spiritus Sancti institutum. Sed sententia opposita fuit semper communior et post Cone. Trid. unice admitti potest (cf. Suarez, De Paenit. disp. 39, sect. 2). 516. Ex Conciliis. Cone. Cabillonense II. (a. 813) can. 48: „Secundum beati apostoli lacobi documentum, cui etiam documenta Patrum consonant, infirmi oleo, quod ab episcopis benedicitur, a presbyteris ungi debent. Sic enim ait: ,Infirmatur quis/ . . , Non est itaque parvi pendenda huiuscemodi medicina, quae animae corporisque medetur languoribus". Cone. Ticinense (a. 850) c. 8: „Illud quoque salutare Sacra­ mentum, quod commendat lacobus apostolus dicens: ,Infirmatur quis;... sollerti praedicatione populis innotescendum est; magnum sane ac valde appetendum mysterium, per quod, si fideliter poscitur, et remittuntur peccata, et consequenter corporalis salus restituitur·." Similiter alia Concilia, ut Moguntinum (a. 847) c. 26, Wormatiense (a. 868) can. 72, alia (cf. Benzinger 1. c. 370. 388. 595). Cone. Trid. (sess. 14, can. 1 de Extr. Unet.): „S. q. d. Ex­ tremam Unctionem non esse vere et proprie Sacramentum, a Christo Domino nostro institutum et a B. lacobo apostolo promulgatum, sed ritum tantum acceptum a Patribus aut figmentum humanum; A. S." (Denzinger 1. c. 804.) Arg. 3. 517. Arg. 4. Ex consensu ecclesiarum orientalium. In Euchologio Graecorum benedictio et administratio Extremae Unctionis describitur (Goar, Euchol. p. 408 sqq. 431 sqq.). — Graeci schismatici fidem huius Sacramenti saepe professi sunt. Ita e. g. Hieremias Patriarcha: «Sacrum quoque Oleum inter Sacramenta traditum est ut divinae misericordiae signum, quod redemptionis et sanctificationis causa homini se a delictis et peccatis convertenti im­ pertitur. Ideo etiam remissionem affert peccatorum et ex infirmi­ tatibus corporis erigit" (Schelstrate, Acta orient, eccl. I, 202). Ritus aliorum Orientalium haereticorum refert Denzinger (Rit. Orient. II, 4&>sqq.), qui dicit apud Nestorianos et Annenos hoc Sacramentum in desuetudinem abiisse, quamvis in eorum libris ritualibus ordines huius Sacramenti exstent (1. c. I, 184). Pcscb, Praelectiones dogmaticae. VII. 15 Sectio 1. Do exsistentia et essentia Extremae Unctionis Confirmatio ex Ratione. Convenientia huius Sacramenti facile ostendi potest, et eo magis ostendi debet, quod Protestantes ohicere solent huic Sacramento a Catholicis debitum locum inter reliqua Sacramenta assignari non posse. Omne quidem Sacramentum pro proximo tino habet vel primam gratiam vel augmentum gratiae sanctificantis. Nihilominus hic finis non erat ratio instituendi diversa Sacramenta. Sed haec ratio erat spe­ cialis gratia sacramentalis cuilibet Sacramento propria. Sicut igitur Baptismus institutus est propter gratiam regenerationis. Confirmatio propter gratiam perfectionis. Eucharistia propter gratiam spiritualis nutritionis, Paenitentia propter gratiam iudicialis absolutionis, ita Extrema Unctio instituta est ad conferendam hominibus gratiam spiri­ tualis medicinae, qua indiget tempore morbi periculosi. Est autem duplex infirmitas ex peccato consequens: infirmitas spiritualis, quae consistit in conscientia peccatorum commissorum, in trepidatione divini indicii, in metu tentationum daemonis ; et infirmitas corporis, quae etiam ex sua parte infirmitatem spiritualem augere solet. Convenienter igitur Christus providit , ut duplici huic morbo sa­ nando medicina sacramentalis praesto esset, qua confortaretur infirmus tum spiritualiter tum. si ei esset salutare, etiam corporaliter. Hoc enim Sacramento Deus movetur, ut difficili et periculoso tempore mortiferae aegrotationis eas gratias concedat, quae per modum medi­ cinae ad sanandam infirmitatem valeant. Quamvis autem Deus etiam propter alia Sacramenta possit has gratias concedere, tamen con­ venienter institutum est ad hoc speciale Sacramentum, quod etiam in ratione signi naturam medicinae prae se fert. Diversitas enim Sacra­ mentorum non ideo instituta est. quia Deus variis signis indiget, sed quia humanum est varias res variis quoque signis exprimere; Sacra­ menta autem sunt propter homines. 513. 519. Schol. Docet Cone. Trid. Sacramentum Extremae Unctionis esse „apud Marcum insinuatum11 (Denzinger, Enchir. 786). Verba, quae hic respicit Trid., sunt Mare. 6, 13: Apostoli «ungebant oleo multos aegrotos et sanabant*. Quaeritur, utrum unctio haec fuerit Sacramentum Extremae Unc­ tionis an figura tantum et adumbratio quaedam huius Sacramenti. Quidam theologi priorem explicationem amplectuntur, ut Maldonaius (De Extr. Unet. q. 1), Sainte-Beuve (De Extr. Unet. disp. 2, art. 1. Migne, Curs. theol. t. 24, coi. 19), alii. Qui student hanc sententiam probare auctoritate quorundam expositorum S. Scripturae, ut Victoris Antiocheni (Cyrilli potius Alexandr.), Theophylacti, Bcdae ; deinde ex verbis illis Concilii Trid., tandem ex rationibus internis. Altera sententia est longe communior, quam defendunt Bellarminus (De Extr. Unet. c. 2), Suarez (Disp. 39, sect. 1, n. 4), Benedict. XIV. (De synodo 1. 8, c. 1, n. 2), alii. Rationes huius sententiae sunt: J, , * * f ·*/ ,v Art. 2. De essentia Extremae Unctionis. Prop. XXXVII. 227 ii} a) admittendum non videtur eo tempore apostolos iam administrasse hoc Sacramentum, quo nondum erant sacerdotes; b) ex toto contextu ibi sermo est de dono miraculosae curationis morborum corporalium ; c) non dicuntur apostoli baptizatos tantum unxisse, sed quoslibet. Recte tamen admittitur apostolos iussos fuisse a Christo uti oleo, ut haec sit praefiguratio quaedam Sacramenti postea instituendi, seu, ut ait Catechismus Rom., ut «Salvator huius Unctionis specimen quoddam dedisse visus sit" (P. 2, c. 6, n. 8). ART. II. DE ESSENTIA EXTREMAE UNCTIONIS. Prop. XXXVII. Materia remota Extremae Unctionis est oleum olivarum benedictum, materia autem proxima est ipsa unctio. 520. Pars I. Materia remota est oleum. S. lacobus ait: λεβάντες αυτόν έλαίω. Oleum autem simpliciter et maxime oleum, quo veteres ad ungenda corpora uti solebant, est olivarum. Id ipsum confirmat Traditio, quia, ubicumque materia huius Sacra­ menti indicatur, semper dicitur esse oleum. Iam S. Cyrillus Ale­ xandra (Victor Antioch.) in Commentario ad Marcum (6, 13) haec habet: Το δέ ,γηλειφον ελαίω1" μόνος εφη ό Μάρχος, ω χαι Ίάχωβος έν ζη ζαϊλολιχη τα όμοια λέγει: ,,όσδενεϊ ζις.“ ... Το ελαιον χαι χότζους làzat χαι φωτός αίζιον χαί ιλαρότατος ύτζάργει. Σημαίνει ούν ζό αλειφόμενον ελαιον χαι ζο παρά τού ί/εού ελεον χαι την ίασιν τού νοσήματος χαι Z7t: χαρδίας τον φωτισμόν· υζι γαρ η εύχη το παν ενεργεί παντί που δηλον· δε ελαιον, ως γε οίμαι σύαβολον τούτων υπτ^χε (Catena graec. Patrum I [Ed. I. A. Cramer. Oxonii 1854], 324. Cf. p. XXII sqq.). Oleum olivarum praescribunt omnia Ritualia ecclesiarum occiden­ talis et orientalium ; et in precibus, quibus oleum benedicitur, semper supponitur oleum olivarum. Etiam varia Concilia docuerunt oleum olivarum esse materiam huius Sacramenti, ut Cone. Florent. (Denzintjer 1. c. 595) ,et Cone. Trid. (Denzinger 1. c. 786). Inter theologos nulla umquam de hac re fuit dubitatio. E. g. S. Thomas docet: .Quia oleum principaliter nominatur olivae liquor, cum alii liquores solum ex similitudine ad ipsum olei nomen accipiunt, ideo oleum olivae etiam debet esse, quod assumitur in materiam huius Sacramenti U (Suppi, q. 29, a. G. Cf. S. Alph. 1. 6, η. 708). A J -ri . I 521. Convenientiam huius materiae i ta deseri bit C a t e c h i s m u s R omanus: «Aptissime haec materia illud significat, quod vi Sacramenti interius in anima efficitur ; nam ut oleum ad mitigandos corporis dolores V " ' A·:'"-' 228 Sectio 1. De exsistentia et assentia Extremae Unctionis. magnopere proficit, ita Sacramenti virtus animae tristitiam ac dolorem minuit. Oleum praeterea sanitatem restituit, hilaritatem affert et lumini tamquam pabulum praebet; tum voro ad recreandas defatigati corporis vires maxime accommodatum est. Quae omnia, quid in aegroto divina virtute per huius Sacramenti administrationem efficiatur, decla­ rant" (P. 2, c. 6, n. p). Patet autem per se, si minimum quid alius materiae, ut balsami, admisceatur, quamvis nunc sit contra praeceptum ecclesiae, tamen non destrui naturam olei neque fieri materiam invalidam (cf. Suarez, Disp. 40, sect. 1, η. 10). Pars IT. Oleum debet esse benedictum. Benedictionem olei esse saltem do necessitate praecepti nullo modo in dubium vocari potest, quia et Ritualia hanc benedictionem praescribunt, et iam Innocentius I. et Concilia supra citata eam indi­ cant. Cone. Trid. dicit: - Quibus [lacobi] verbis, ut ex apostolica Traditione per manus accepta ecclesia didicit , docet [apostolus] ma­ teriam . . . huius salutaris Sacramenti. Intellexit enim ecclesia mate­ riam esse oleum ab episcopo benedictum “ {Denzinger 1. c. 786). Duo decreta romanoram pontificum de hac re exstant : , Sanctissimus D. N. D. Paulus V. in congregatione generali [Inquisitionis] coram se habita praevio maturo examine et censura propositionis sequentis: .quod nempe Sacramentum Extremae Unctionis oleo episcopali bene­ dictione non consecrato ministrari valide possit*, auditis DD. Cardi­ nalium suffragiis declaravit dictam propositionem esse temerariam et errori proximam.' Hoc decretum factum est die 13. lan. 1655. Alte­ rum decretum est de die 4. Sept. 1842 approbatum a Gregorio XVI.: ,In congregatione generali habita in conventu S. Mariae supra Miner­ vam coram eminentissimis et reverendissimis DD. S. R. E. Cardi­ nalibus contra haereticam pravitatem generalibus inquisitoribus, pro­ posito dubio, an in casu necessitatis parochus ad validitatem Sacramenti Extremae Unctionis uti possit oleo a se benedicto, iidem Eminentissimi decreverunt negative ad formam decreti feriae V. coram SS. diei 13. lan. 1655' {Denzinger 1. c. 1494 sq.). Simile responsum datum est die 12. lan. 1850 etiam pro eo casu, quando agitur de moribundo sensibus destituto, qui nullum dedit doloris signum. 522. 523. Ergo benedictio olei, per se ab episcopo facienda, est neces­ saria ad calorem Sacramenti; nam purum praeceptum cessaret in casu extremae necessitatis. Ergo dicendum est hanc rem ita a Christo esse ordinatam, quam ordinationem novimus ex Traditione. Rationem, cur Christus hanc benedictionem praescripserit, S. Thomas ean­ dem affert ac pro consecratione chrismatis, sci. quia Christus usu suo seu contactu ipse non consecravit hanc materiam, ut consecravit, aquam (Suppi, q. 29, a. 5), et quia ex altera parte convenit materiam 7-cm· Ari. 2. De efwentia Extrema·· Unctionia, Prop. XXXVII. : A 229 naturalem consecrari, priusquam adhibeatur ad effectus supernaturales producendos. Episcopalis vero benedictio per se requiritur, quia hoc Sacramentum institutum est ad plenissimum effectum curationis spiri­ tualis producendum, et ideo convenit oleum ab eo consecrari, qui habet plenam potestatem ordinis (cf. Suarez, Disp. 40, sect. 1). h :. 8« Hi 524. Nihilominus ex delegatione summi pontificis potest etiam simplex sacerdos oleum benedicere. Ait enim Clemens VIII. in Instructione iam supra (n. 297) citata: „Non sunt cogendi presbyteri graeci, olea sancta, praeter chrisma, ab episcopis latinis dioecesanis accipere, cum huiusmodi olea ab iis in ipsa oleorum et Sacramentorum exhibitione ex veteri ritu conficiantur seu benedicantur/ Idem confirmavit Bene­ dictus XIV. in Bulla „Etsi Pastoralis" die 26. Maii 1742, qui pon­ tifex in opere suo De synodo dioecesana (1. 8, c. 1, n. 4) dicit .pro­ fecto posse saltem ex commissione, sive expressa sive tacita, romani pontificis a simplici sacerdote praeparari materiam aptam ad confi­ ciendum Sacramentum Extremae Unctionis, res videtur exploratissima, quam nemini liceat in quaestionem adducere, siquidem in ecclesia orien­ tali mos viget, a mille et amplius annis ab ea receptus, ut ipsimet pres­ byteri... oleum benedicant." Ergo relinquenda est sententia quorundam doctorum contrarium docentium, ut Suaresii (Disp. 40, sect. 1, n. 8). 525. Utrum oleum debeat esse benedictum in ordine ad Unctionem, an sufficiat quodlibet oleum ab episcopo benedictum, non convenit inter theologos. Unde in praxi tutior sententia eligenda est, nisi forte in necessitate Extrema Unctio administretur chrismate vel oleo catechumenorum sub condicione {S. .Alphons. 1. 6, n. 709). Extra casum extremae necessitatis utendum est oleo infirmorum a proprio ordinario benedicto. Si oleum benedictum ante tempus defuturum prae­ videtur, addendum est aliud non benedictum in minore quantitate. Materia proxima est ipsa nuctio. Quod monet Catech. Roman, de Baptismo, idem valet de Ex­ trema Unctione, videlicet oleum ipsum benedictum non esse Sacra­ mentum, sed usum olei; unicum enim Sacramentum permanens est S. Eucharistia, quia alia omnia Sacramenta, quorum materia est aliqua substantia corporea, extra usum neque signa neque causae gratiae sunt {Suarez, Disp. 40, sect. 2). 526. Pars III. 527. Praescribuntur in Rituali Romano septem unctiones, et quidem, ut secundum S. Thomam (Suppi, q. 32, a. 6) ait Concil. Florent.: .In oculis propter visum, in auribus propter auditum, in naribus propter odoratum, in ore propter gustum vel locutionem, in manibus propter tactum, in pedibus propter gressum, in renibus propter delec­ tationem ibidem vigentem “ {Denzinger 1. c. 595). ■ I a · 230 Sectio 1. De exsistentia et essentia Extremae Unctionis. Unctio renum est omittenda in feminis; ergo non est necessaria ad valorem Sacramenti. Similiter omittenda est in aegroto, qui dif­ ficulter moveri potest; ergo qualibet ex rationabili causa licite omitti potest; rationabilis autem causa est etiam vigens consuetudo. Immo duae unctiones renum et pedum, , licet sint in usu romanao ecclesiae, ut est particularis ecclesia, non vero sunt in usu omnium ecclesiarum, atque adeo nec universalis ecclesiae, ut omnes auctores referunt, quos statim insinuabo. Qui consequenter de his duabus unctionibus fatentur non esse necessarias; immo de unctione renum aliqui censent convenientius esse illam omittere, ut Suppi. Gabr. d. 23. q. 1, a. 2; Soto, Quaest. 2, a. 3; Victoria in Summa n. 223“ (Suarez, Disp. 40, sect. 2, n. 6). „Si quis autem sit aliquo membro mutilatus, pars loco illi proxima inungatur, eadem verborum forma-, ait Rituale Rom. (De Extr. Unet. c. 1, n. 18). 528. Cur quinque sensus ungantur, S. Thomas hanc rationem reddit: ,Hoc Sacramentum per modum curationis exhibetur. Curatio autem corporalis non oportet quod fiat per medicinam toti corpori appositam, sed illis partibus, ubi est radix morbi. Et ideo etiam unctio sacramentalis debet fieri in illis partibus tantum, in quibus est radix spiri­ tualis infirmitatis. . . . Anima quamvis sit tota in qualibet parte cor­ poris quantum ad essentiam, non tamen quantum ad potentias, quae sunt radices actuum peccati. . . . Principia peccandi sunt in nobis eadem, quae et principia agendi, quia peccatum consistit in actu. Principia autem agendi sunt in nobis tria: primum est dirigens, sci. vis cognoscitiva; secundum est imperans, sci. vis appetitiva; tertium est exsequens, sci. vis motiva. Omnis autem nostra cognitio a sensu ortum habet. Et quia, ubi est in nobis prima origo peccati, ibi debet medicina adhiberi, ideo inunguntur loca quinque sensuum ... et propter appetitivam inunguntur aliquibus renes; pedes autem inunguntur propter motionem, quia sunt principalius eius instrumentum. Et quia primum principium operationis humanae est cognoscitiva, ideo illa unctio ab omnibus observatur, quae fit ad quinque sensus quasi de necessitate Sacramenti ; sed quidam non servant alias ; quidam vero illam servant, quae fit ad pedes et non quae ad renes, quia appetitiva et motiva sunt secundaria principia* (Suppi, q. 32, a. 5 et 6). 529. Ex his apparet S. Thomam censuisse unctionem quinque sen­ suum necessariam ad valorem Sacramenti; quae erat satis communis opinio inter veteres. Attamen multi recentiores theologi putant unicam unctionem sufficere ad calorem Sacramenti (cf. Ballerini, Opus mor. t. 5 de Extr. Unet., n. 13 sqq.). Optimum huius sententiae funda­ mentum est diversa praxis variarum ecclesiarum. Graeci enim ungunt frontem, mentum, genas, manus (Goar, Euchol. p. 440). In Sacramentario Gregorii M. haec de Extrema Unctione praescribuntur: Sa­ cerdos Ssic perungat infirmum de oleo sanctificato, cruces faciendo in 7'? Art. 2. De eseentia Extremae Unctioni». Prop. XXXVII. Prop. XXXVIII. 231 collo et gutture, et inter scapulas et in pectore, seu in loco, ubi plus dolor imminet, amplius perungatur" ; dein sequuntur orationes in Unc­ tione adhibendae, et post orationes haec nota ponitur: „Multi enim sacerdotum perungunt insuper in quinque sensibus corporis, i. e. in superciliis oculorum et in naribus deintus et in narium summitate sive exterius et in labiis exterius et in manibus exterius, i. e. deforis" (J/ 78, 235 sq.). Saec. IX. Theodulfus Aurelianensis statuit duodecim vel quindecim signa crucis oleo sancto super infirmum fa­ cienda esse, sed notat: „Apostoli autem ungentes oleo infirmos non amplius quam tres cruces cum oleo faciunt, fundentes cum ampulla oleum infirmorum in crucis modum super caput et vestimenta et totum corpus infirmi, incipientes crucem a capite usque ad pedes, in trans­ verso a manu dextera usque ad bracchia et pectus usque ad sinistram manum" (J/ 105, 221). Albertus M. ait: ^Diversarum ecclesiarum et ordinum diversus est usus, quia in quibusdam ecclesiis unguntur loca plura, et in quibusdam pauciora" (In 4, d. 23, a. 16). In variis quoque Ritualibus latinis pro quibusdam saltem casibus praescribitur una tantum unctio sive pectoris sive frontis sive unius sensus (cf. Benedict. XIV., De synodo dioec. 1. 8, c. 3, et Antoine, Theolog. moral. [Editio Augustan. 1760] de Extr. Unet. p. 251). 530. Ergo cum neque ex usu ecclesiae neque ex definitione ullius Concilii demonstrari possit necessitas unctionis quinque sensuum, et cum apostolus nihil postulet, nisi ut ungatur infirmus, multo proba­ bilior videtur sententia, quae negat hanc necessitatem, cum secus unc­ tiones Graecorum et multae aliae invalidae habendae sint. Quare unctio capitis, in quo est radix omnium sensuum et organum centrale, omnino sufficere videtur. Omnes autem concedunt geminam unctionem singulorum sensuum et ordinem unctionum non pertinere ad valorem Sacramenti (S. Alphons. 1. 6, n. 710). Attamen praecepta ecclesiastica quoad hanc rem sunt servanda. In casu autem necessitatis, si aegrotus censetur mox mori­ turus, unica unctio sub una forma omnino adhibenda est (cf. Bene­ dict. XIV., De Syn. 1. 8, c. 3, n. 5). Quod unctiones faciendae sunt in modum crucis, est quidem de praecepto, non tamen de necessitate. Item ostendi non potest unc­ tionem debere necessario fieri immediato contactu manus sacerdotis, cum non sit manus impositio; ergo in periculo infectionis fieri potest aliquo instrumento. t < ii' “H L·'·’’ lit \ II '·: J P I i* IH I I Prop. XXX A III. Forma Extremae Unctionis est oratio significans effectum Sacramenti. Forma huius Sacramenti in ecclesia latina haec est: „Per 531. istam Sanctam Unctionem et suam piissimam misericordiam in- I > $WW*?· .r Sectio 1. De exsistentia et edentia Extremae Unctionis. dulgeat tibi Dominus, quidquid per visum (auditum, odoratum, gustum et locutionem, tactum, grossum, lumborum delectationem) deliquisti.* Forma graeca est haec: .Pator sancte, animarum et corporum medice, qui Filium tuum unigenitum, Dominum nostrum lesuin Chri­ stum. omnem morbum curantem et ex morte nos liberantem misisti, sana quoque servum tuum N. a detinente illum corporis infirmitate et vivifica illum per Christi tui gratiam; intercessionibus [recitantur sanctorum nomina] et omnium sanctorum. Amen." (Goar, Euchol. P- 417.) Aliae formae habentur apud Marthie, qui varios et antiquissimos ritus recenset (De antiq. eccl. rit. 1. 1, c. 7, a. 4, p. 301 sqq.). In ordine quarto haec forma est: .Ungo te oleo sancto in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, obsecrans misericordiam ipsius unius Dei et Domini nostri, ut fugatis omnibus doloribus vel incommoditatibus corporis tui, recuperetur in te virtus et salus, quatenus per huius operationem mysterii et per hanc sacrati olei unctionem atque nostram deprecationem, virtute sanctae Trinitatis medicatus sive fotus pristi­ nam et immelioratam recipere merearis sanitatem per Christum. In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti sit tibi haec perunctio olei sanctificati ad purificationem mentis et ad sanitatem corporis. Arnen/ Eadem fere forma est in ordine quinto. Ordo octavus: „Deus omni­ potens, Pater Domini nostri lesu Christi, in virtute Spiritus Sancti, eius [unus?] in Trinitate Deus, miserere huic famulo tuo et tribue ei remissionem omnium peccatorum et recuperationem ab imminenti aegritudine per hanc sanctam unctionem et nostram supplicem depre­ cationem. Qui vivis ..." Ordo nonus: -Ungo te oleo sanctificato in nomine Domini, ut more militis unctus praeparatus ad luctam possis aereas superare catervas. Per..." Ordo decimus: „In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti sit tibi haec perunctio olei sanctifi­ cationis ad purificationem mentis et corporis in vitam aeternam. Arnen/ Ordo tertius decimus: „In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti regnantis in saecula saeculorum. Accipe sanitatem corporis et remis­ sionem omnium peccatorum tuorum/ Aliae formae, quae ibidem af­ feruntur, magis conveniunt cum ea, quae nunc est in Rituali rom. Saec. IX. dicebat Theodulphus Aurelianensis (Jf 105, 221) a Graecis usurpari hanc formam: „Ungo te in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, ut oratio fidei salvet te et alleviet te Dominus, et, si in peccatis sis, remittantur tibi/ His omnibus formis consideratis erui potest, quid in forma sit essentiale, quid non. Nam dicendum non est in tota ecclesia graeca vel etiam in aliqua particulari ecclesia Sacramentum Extremae Unc­ tionis toto tempore, quo certa Ritualia erant in usu, invalide fuisse administratum. Ergo ea tantum censeri debent essentialia, quae omni­ bus formis communia sunt. ■■■■■■Μ Bi Art. 2. Do esHontia Extremae Unctionis. Prop. XXXVHI. 233 532. Essentialia ea tantum sunt verba, quae enuntiant actionem unctionis et effectum Sacramenti, i. e. sive generatim deletionem reliquiarum peccati, ut «indnlgeat tibi Deus, quidquid deliquisti", sive spociatini sanitatem corporis et sanctificationem animae, ut in forma graeca. Necessaria non est nominatio sensuum, sive generatim sive speciatini facta; deest enim in forma graeca et in multis aliis. Ex ea­ dem ratione expressio misericordiae Dei non est de valore. Ergo forma latina sufficienter enuntiatur, si dicitur: „Per istam Unctionem iudulgeat tibi Deus." Ita recte Sainte-Beuve (De Extr. Unet. disp. 4, ait. 3; Nlifjne, Curs. theol. t. 24, coi. 98). Fatendum quidem est communiter theologos docere necessitatem nominationis sensuum; attamen qui hanc sententiam defendunt, eam plerumque ut probabilem tantum defendunt {Suarez, Disp. 40, sect. 3, n. 17), quia putant contrarium usum numquam fuisse in ecclesia (ibid. Disp. 41, sect. 3, n. 6), id quod falsum est. Tandem semper fuerant theologi, qui aliter docerent. Ergo auctoritas theologorum non potest valere ad damnandum usum, qui certe observatus est in ecclesia et adhuc observatur. 533. Utrum verba necessario proferenda sint modo deprecativo, an etiam valide proferri possint modo indicativo, saepe disputatum est inter theologos. „ Multis theologis visum est non esse de essentia huius formae, ut per modum deprecationis proferatur" (Suarez, Disp. 41, sect. 3, n. 5). Hanc sententiam defenderunt inter veteres Richardus, Paludanus, Durandus; inter recentiores Tournely (De Extr. Unet. a. 2. Dico 1), Becanus, Juenin, alii. Tanner ait: „Quia multi theologi docent sufficere formam indicativam, fatendum est etiam oppositam hanc sententiam esse probabilem, praesertim quia satis con­ stat quasdam ecclesias iam olim usas fuisse forma indicati va “ (De Extr. Unet. q. 1, dub. 1, n. 22). Ergo auctoritate theologorum quaestio dirimi nequit. Si vero respicimus praxin variarum ecclesiarum, negari non potest occurrere formas, quae secundum constructionem grammaticam sunt mere indicativae, ut sufficienter videre est in exemplis allatis. Quodsi quis dicere velit fortasse ibi non contineri integram formam et alia quoque verba deprecative addita esse, affirmat, quod probare nullo modo pot­ est; et si pertinaciter insistat, merito ei obicit Marten e: „Nec omnibus argumentationum suarum cavillationibus formas absolutas con­ vellere poterunt, quas omnis approbavit, antiquitas" (1. 1, c. 7, a. 3, n. 9). Contra facta enim historica non est disputandum. Itaque absque haesitatione dicendum videtur formam huius Sacramenti posse esse materialiter indicativam, sicut supra diximus, formam Sacramenti Paeni­ tentiae posse esse materialiter deprecativam. Merito enim dicit B e n edictus XIV.: ^Nescimus, quo pacto possit deprecatio inveniri in formis n 234 Sectio 1. Do Exsistentia et essentia Extremae Unctionis. ex pluribus antiquis Ritualibus a Menardo et Martine productis, in quibus solum adhibetur verbum ,ungo‘ absque alio additamento, o quo deprecatio colligi aut tingi queat- (De Syn. 1. 8, c. 2, n. 3). T kw- Ah - 534. Formaliter rero, i. e. secundum sensum verba utique debent esse deprecativa, ea saltem ratione, ut sit „oratio fidei“ ; nam talem apo­ stolus postulat. At sub hoc respectu Sacramentum Unctionis ab aliis non differt, in quibus etiam verba proferuntur „in nomine Dominitamquam oratio ad impetrandum effectum, et ideo forma Sacramento­ rum a Patribus vocari solet , oratio". In Paenitentia et Matrimonio ratione prius ante Sacramentum exsistit sententia iudicialis, respective contractus, quae utique exprimi non possunt per deprecationem for­ malem; et dein in signo posteriore haec sententia et hic contractus evehuntur ad signum sacramentale. In Eucharistiae vero confectione verba directe non producunt effectum gratiae, sed sunt assertio prac­ tice de praesentia corporis et sanguinis Christi. His igitur tribus Sacramentis exceptis in omnibus aliis Sacramentis forma est eodem modo secundum sensum deprecatoria atque in Extrema Unctione; neque ullum solidum argumentum proferri potest, cur in Extrema Unctione forma debeat esse magis deprecatoria quam in aliis Sacra­ mentis; nam neque ex verbis apostoli, neque ex usu et doctrina ec­ clesiae plus quoad hoc Sacramentum probari potest, quam quoad omnia alia. Quod autem dicunt hoc Sacramentum ideo per modum deprecationis confici debere, quia nullum habet effectum, qui impediri non possit, imprimis est sola ratio convenientiae ostendens fortasse, cur ita sit, si aliunde iam constat, quod ita sit; deinde vero aliquis effectus semper adest, ut sci. Sacramentum sit valide susceptum, licet informe maneat. Hoc enim fieri posse neque negant theologi, qui contrariam sententiam defendunt, neque convenienter negare possunt. ,Sufficit enim, ut Sacramentum hoc in eodem morbo iterari non possit, ut expediat habere suum effectum recedente fictione. . . . Non enim debet tunc homo privari ope huius Sacramenti ; alioquin deberet iterum illud recipere® (Suarez, Disp. 41, sect. 1, n. 23). 535. Schol. Quamvis in hoc Sacramento interveniat multiplex ma­ teria et forma, est nihilominus unum numerics Sacramentum, quia omnes partes componentes unum signum constituunt et ad unum effec­ tum diriguntur. Neque enim diversis unctionibus et formis diversi effectus, sed unus totalis effectus significantur. Unde etiam hoc Sacra­ mentum habet unitatem specificam seu unam definitionem, qua ab aliis Sacramentis distinguitur. Ideo Concilia et theologi de hoc Sacra­ mento semper loquuntur ut de uno ex septem (Suarez, Disp. 40, sect. 4). Prop. XXXIX. 235 SECTIO II. DE EFFECTIBUS EXTREMAE UNCTIONIS. Prop. XXXIX. Effectus Extremae Unctionis absoluti sunt augmentum gratiae sanctificantis et deletio reliquiarum peccati seu confortatio animi, condieionatus vero effectus est restitutio sani­ tatis corporis. 536. Pars I. Effectus huius Sacramenti est augmentum gratiae sanctificantis. Omne Sacramentum est signum efficax gratiae, aut primae aut secundae. Atqui sola Sacramenta Baptismi et Confessionis instituta sunt ad dandam gratiam primam {Cone. Trid. sess. 14, c. 1 et 2). Ergo Extrema Unctio supponit et auget gratiam sanctificantem. Qui igitur sciens se esse in statu peccati mortalis hoc Sacramentum suscipit, novum peccatum committit. Sufficit autem ad hoc Sacra­ mentum digne suscipiendum actus contritionis perfectae; nam pro sola Eucharistia suscipienda confessio est praescripta. Sed „ex generali ecclesiae consuetudine observandum est, ut, si tempus et infirmi con­ dicio permittat, ante Extremam Untionem Paenitentiae et Eucha­ ristiae Sacramenta infirmis praebeantur* (Rit. Rom. de Extr. Uunct. c. 1, n. 2). Hoc non obstante suscipere Extremam Unctionem ante viaticum aut nullum erit peccatum aut vix veniale* (S. Alphons. 1. 6, n. 716). 537. Nihilominus potest interdum Extrema Unctio infundere gratiam primam. Idem theologi statuunt quidem communiter etiam de aliis Sacramentis vivorum, sed hic effectus in hoc Sacramento multo cer­ tior est quam in aliis Sacramentis vivorum ; immo plerique theologi docent quoad hoc Sacramentum hanc sententiam esse omnino certam, cum quoad alia sit probabilis tantum. Patio est, quia apostolus simpliciter dicit: „Et si in peccatis sit, remittentur ei.“ Quamvis enim modo loquendi satis indicet hanc remissionem non esse primario intentam, quia eam condicionate tan­ tum adiungit, postquam primarium effectum iam indicavit, tamen tam illimitate hunc secundarium effectum effert, ut recte concludamus hoc Sacramentum valere ad delenda omnia peccata, quae in anima in­ veniat, dummodo attritione retractata sint, et Sacramentum bona fide suscipiatur. Quapropter in forma sine limitatione dicitur: ,Indulgent tibi Dominus, quidquid deliquisti.* Cone. Trid. c. 2 docet: „Res [huius Sacramenti] gratia est Spiritus Sancti, cuius Unctio delicta, si quae sint adhuc expianda . . . abstergit* {Denzinger 1. c. 787). Et can. 3: „S. q. d. Sacram infirmorum Unctionem non conferre gratiam nec remittere peccata ... A. S.“ {Denzinger 1. c. 305.) Possunt qui­ dem haec sufficienter explicari de peccatis vernalibus, sed cum sine «a 286 Sectio 2. Do effectibus Extremae Unctionis. limite dicantur, etiam sensu magis obvio accipiuntur sine limite, quando neque ex natura rei. neque ex analogia fidei aliud postulatur (cf. 5’. Thorn., Suppi, q. 30, a. 1; Suarez, Disp. 41, sect. I, n. 15 et 19; S. Alphons. 1. 6, n. 731). ;·φί : uf·? 538. Dicendum autem est hue Sacramentum per se producere hunc effectum, non per accidens, ut Confirmatio et Eucharistia. Nam in­ stitutum est ad hoc, ut sit totius vitae Christianae consummativum, quemadmodum ait Tridentinum, seu ut proxime disponat animam ad introitum gloriae. Ergo ex institutione sua removet omnem obicem, quo anima impeditur ab introitu gloriae, et consequenter, si invenit obicem peccati mortalis, eum removet, quamvis ex primario suo fine supponat hunc obicem iam remotum. Itaque si aegrotus habet pec­ catum, quod invincibiliter ignorat, vel quod alio remedio hic et nunc non potest delere, et quod nihilominus aliqua saltem universali attri­ tione retractavit, Christus voluit, ut in hoc speciali casu peccatum mor­ tale Extrema Unctione deleretur. „Commendatque hoc maxime Christi Domini prudentiam circa salutem aeternam hominum illiusque deside­ rium : nam quia ab illo momento aeternitas pendet, et damnum, quod tunc incurritur circa aeternam salutem, irreparabile est, potestque multis de causis contingere, ut vel alia remedia applicari non pos­ sint, vel certe sine effectu applicata sint, ideo huic extremo remedio propriam virtutem tribuit, ad supplendum hunc defectum subveniendumque homini in tanto periculo constituto* (Suarez, Disp. 41, sect. 1, n. 16). Pars II. Principalis effectus huius Sacramenti est deletio reliquiarum peccati seu confortatio animi. 539. Nondum explicatum est. qui sit finis proprius et per se intentus huius Sacramenti ; nam infusio gratiae sanctificantis est effectus com­ munis omnibus Sacramentis, remissio vero peccati mortalis est effectus secundarius tantum Extremae Unctionis. Sententia igitur satis com­ munis est finem primarium esse deletionem reliquiarum peccati: «Di­ cendum, quod principalis effectus huius Sacramenti est remissio pecca­ torum quoad reliquias peccati* (S. Thomas, Suppi, q. 30, a. 1). Et favet Tridentinum {Denzinger 1. c. 787). 540. Quid est deletio reliquiarum peccati? Multi dicunt nihil aliud esse nisi remissionem peccatorum venialium, ut finis primarius Extremae Unctionis sit remissio peccati venialis. Sed hoc non videtur admit­ tendum, quia ad omnia peccata sive mortalia sive venialia remittenda institutum est Sacramentum Paenitentiae. Deinde secundum hanc sen­ tentiam non apparet , cur Extrema Unctio suscipi non possit nisi ab aegroto ; nam etiam homini sano quam maxime convenit remedium peccati venialis. Tandem si hic esset finis primarius, ille, qui fortasse ·■ t Prop. XXXIX. 237 commisisset solum peccatum mortale, post quod condonatum per paenitentiam statim apoplexia tangeretur et usu rationis destitueretur, antequam ullum peccatum veniale commisisset, non posset suscipere hoc Sacramentum ; nani qui effectus primarii est incapax, non videtur propter alios effectus Sacramentum suscipere posse, sicut mulier non potest suscipere Ordinem, quia incapax est characteris, licet aliorum effectuum capax sit. Si quis vero cum Durando (In 4, d. 23 q. 1 , η. 7) dicere vellet hoc Sacramentum primario esse ad excitandum bonum motum, quo peccatum deletur, deberet dicere homini sensibus usque ad mor­ tem destituto non posse Sacramentum prodesse, id quod est falsum. 541. Eaedem fere rationes probant Sacramentum hoc non esse pri­ mario institutum ad delendum reatum poenae temporalis, quia ad hunc delendum alia remedia instituta sunt; ergo non oportuit novum hoc remedium institui. Praeterea si Extrema Unctio primario esset in­ stituta ad delendam vel aliquam culpam vel poenam, deberet recipi in omni mortis periculo, etiam non proveniente ex morbo. At in solo morbo periculoso recipi potest. Secundario utique hoc Sacramentum delere potest et peccatum veniale et reatum poenae temporalis, ut omnes fatentur, quia removet omnia, quae impediunt introitum gloriae. Quantam vero poenam auferat, pendet ex dispositione suscipientis; neque enim operatur ut spiritualis generatio, sed ut medicina, quae eo efficacior est, quo melior est dispositio utentis ea. Ergo qui dicunt primarium effectum huius Sacramenti esse abstersionem reliquiarum peccati, debent hoc aliter explicare. 542. Primarius effectus Extremae Unctionis est confortatio animae, qua tollitur infirmitas spiritualis remanens ex peccatis. Haec enim in­ firmitas spiritualis numquam periculosior est quam in extremo agone. ,Xam (ut ait Cone. Trid.) etsi adversarius noster occasiones per omnem vitam quaerat et captet, ut devorare animas nostras quoquo modo possit: nullum tamen tempus est, quo vehementius ille omnes versutiae, suae nervos intendat ad perdendos nos penitus et a fiducia etiam, si possit, divinae misericordiae deturbandos, quam cum impen­ dere nobis exitum vitae perspicit" {Denzinger 1. c. 785). Infirmitas autem mentis triplex est: Diffidentia quaedam propter peccata praeterita, pusillanimitas propter aerumnas praesentes, trepi­ datio propter instantem cum hoste luctam. Ergo hoc Sacramentum contra diffidentiam auget fiduciam, contra pusillanimitatem affert hilari­ tatem, contra trepidationem dat alacritatem. Producit autem hos effectus dando gratiam sanctificantem cum iuro ad auxilia actualia, quae necessaria sunt ad has molestias superandas. Unde Cone. Florent, simpliciter docet: «Effectus est mentis sanatio*· {Denzinger 1. c. 595). Cone. Trid.: «Res [i. e. effectus] ' I I i l· ' I 238 Sectio 2. De effectibus Extremae Unctionis. gratia est Spiritus Sancti, cuius Unctio delicta, si quae sint adhuc expianda, ac peccati reliquias abstergit et aegroti animam alleviat et confirmat, magnam in eo divinae misericordiae fiduciam excitando, qua infirmus sublevatus et morbi incommoda ac labores levius fert et tentationibus daemonis, calcaneo insidiantis, facilius resistit“ (Den­ zinger 1. c. 787). Idem indicat apostolus: „Oratio fidei salvabit in­ firmum, et alleviabit eum Dominus. “ - Pars III. Condicionatus effectns est restitutio sanitatis corporis. Condicionatus dicitur effectus, quia non datur, nisi praevidetur ad salutem animae profuturus. Non quidem sequitur, ut is, qui post Unctionem reconvalescit. necessario et semper quasi vi Sacramenti meliorem vitam agat quam antea, seu ut non possit perverti in peius. Potest enim interdum aegrotus recon valescere non propter virtutem Sacramenti, sed propter solas vires naturae et medicamenta adhibita. Deinde potest Deus velle restitutionem aegroti, ut hic aliquem certum fructum spiritualem acquirat, licet eum postea sua culpa amittat. De hac igitur re aliud nihil dicere possumus nisi totum pendere ex prae­ scientia Dei. Dari autem hunc effectum per hoc Sacramentum diserte dicit apostolus: .Oratio fidei salvabit infirmum, et alleviabit eum Dominus", quorum verborum saltem unum de sanitate corporis intellegi omnes concedunt. Docet idem Cone. Flor.: .Effectus est mentis sanatio, et, in quantum autem expedit, ipsius etiam corporis" (Denzinger 1. c. 595). Cone. Trid. c. 2: Infirmus .sanitatem corporis interdum, ubi saluti animae expedierit, consequitur" (Denzinger 1. c. 787). Semper quoque erat de hac re unanimis consensus theologorum (S. Thomas, Suppi, q. 30, a. 2; Suarez, Disp. 41, sect. 4). 544. Neque tero est putandum Deum promisisse se miraculo proprie dicto curaturum esse aegrotes Sacramento Unctionis munitos, cum potius dicendum sit Deum speciali providentia provisurum esse, ut vires naturae et remedia naturalia sanitatem efficiant, quamvis etiam mira­ culum non sit absolute excludendum. Ceterum theologi recte monent multos forte aegrotos ideo hoc effectu privari, quod Extrema Unctio differatur usque ad talem condicionem, in qua sine aperto miraculo sanatio fieri non possit. Ergo monendi sunt fideles, ut potius curent administrandum hoc Sacramentum, quam primum periculum mortis incipit, quia tunc multo maior spes est recuperandae vi Sacramenti sanitatis (cf. I. Schmitz, De effectibus Sacramenti Extremae Unc­ tionis. Friburgi 1893). 545. Schol. 1. In Extrema Unctione Sacramentum est unctio cum oratione; res Sacramenti gratia sanctificans et remissio peccato­ rum; res et Sacramentum confortatio mentis. Prop. XXXIX. Sebo). 1. 2. 239 546. Schol. 2. Quaestio est, quando effectus huius Sacramenti conferantur. Quod attinet auxilia gratiae actualis, conferuntur, quando aegrotus iis indiget. Sed difficultas est de infusione gratiae habi­ tualis. Si Extrema Unctio datur per unam unctionem cum una forma, idem dicendum est ac de aliis Sacramentis. Si Sacramentum administratur per formas, quarum singulae non sunt completae, dicunt quidam statim per primam unctionem gratiam infundi, per sequentes vero unctiones tunc tantum augeri, si interim aegrotus melius disponatur. Sed hoc non videtur probabile, quia tunc tantum Sacramenti vis operatur, quando eius significatio completa adest. Sed per verba „quidquid deliquisti per visum“ nondum adest completa significatio; ergo post haec verba nondum effectus ponitur. Ex similitudine vero Eucharistiae nihil concludi potest; Eucharistia enim est Sacramentum sui generis, quod non in usu sed in re per­ manente constat, et ita eius susceptio non est confectio Sacramenti, sed applicatio Sacramenti, quod iam exsistit. In Extrema autem Unctione Sacramentum fit ipsa applicatione. 547. Altera igitur sententia dicit dari aliquem gradum gratiae per primam unctionem et novos gradus gratiae per sequentes unctiones. Hoc quidem per se non repugnat ; sed nihilominus non videtur dicen­ dum, quia ea, quae significantur singulis formis, non possunt esse neque concipi plane independenter ab aliis, cum unum peccatum ple­ rumque per varios sensus simul committatur. Ergo non potest remitti, quidquid peccatum est per unum sensum, nisi simul remittatur, quid­ quid simul peccatum est per alios sensus. Similiter auxilia, quae dantur per hoc Sacramentum, non referuntur alia exclusive ad oculos, alia ad aures etc. Quia igitur non habet completam significationem, ideo Sacramentum non producit effectum suum nisi finita integra forma. 548. Ergo dicendum est effectum dari eo momento, quo essentialiter perficiatur hoc Sacramentum , i. e. secundum modum latinum post onctionem omnium sensuum. Sin iuxta alios ritus Sacramentum aliter administratur, eo tempore gratia infunditur, quo perficitur forma signi­ ficans completum effectum. Aliae unctiones, quae postea fortasse ad­ duntur, ut apud Latinos unctio pedum et renum, solummodo magis explicant virtutem Sacramenti et per modum sacramentalium operan­ tur. Sunt quidem theologi, qui putent posse ministrum sua intentione suspendere effectum Sacramenti, donec omnes unctiones compleverit. Sed alii dicunt, si minister vere velit facere, quod Christus instituit, cum non posse sua intentione suspendere effectum, postquam posuit essentialiter integrum signum a Christo ordinatum (Suarez, Disp. 41, sect. 2, n. 11). 11 β rr i 240 Sectio 3. Do subjecto et necessitate Extronino Unctionis. SECTIO III. DE SUBIECTO ET NECESSITATE EXTREMAE UNCTIONIS. Prop. XL. Subiectum Extremae Unctionis est adultus baptizatus, periculoso morbo laborans. Pars I. Subiectum Extremae Unctionis est adultus baptizatns. 549. Nam non baptizatis nullum Sacramentum conferri potest praeter Baptismum: baptizati vero, qui non potuerunt peccare, Extremam Unctionem suscipere nequeunt, quia haec instituta est ad delendas reliquias peccatorum actualium et ad confortandam animam in ultima pugna spirituali. Unde improbabile est B. Virginem suscepisse hoc Sacramentum, quia in ea nullae erant reliquiae peccatorum, quae deleri poterant, neque ipsa laborabat ulla spirituali infirmitate. Immo secundum doc­ trinam S. Thomae hoc Sacramentum dari non potest nisi ei, qui actualiter peccavit, quia .non datur contra reliquias originalis pec­ cati, nisi secundum quod sunt per actualia peccata quodammodo con­ fortatae. Unde principaliter contra actualia peccata datur (ut ex ipsa forma patet), quae non sunt in pueris" (Suppi, q. 32. a. 4 ad 2 et 4. d. 23, q. 2, a. 2, conci. 4). Nihilominus communiter censent theologi posse hoc Sacramentum recipi ab eo, qui capax fuerit pec­ cati actualis, licet actualiter non peccaverit, cum principalis effectus sit confortatio animi contra eam infirmitatem, quae ex peccato origi­ nali inest omni homini. Formulam vero illam . quidquid deliquisti’ explicant: si quid deliquisti (Suarez, Disp. 42, sect. 2, n. 8). Suarez (1. c.) hoc eo confirmat, quod certe Sacramentum ab eo recipi potest, qui numquam post Baptismum peccavit, quamvis Unctio nullam habeat efficaciam in peccata, quae ante Baptismum commissa sunt. At in utroque casu manet praecise eadem difficultas, quomodo Sacramentum valide conferri possit ei, in quo forma nullo modo verificatur. Cum igitur ille, qui vel numquam vel saltem post Baptismum non actualiter pec­ cavit, nihil habeat, quod indulgeri possit per Sanctam Unctionem, adhuc quaestio manet, quomodo tunc valide conferri possit Sacramentum. Unde Suarez aliam proponit explicationem formae: «Indulgeat tibi Deus etc., i. e. conferat tibi gratiam ex se remittentem omnem cul­ pam. si adsit, et confortantem contra reliquias eius, si necesse sit’ (i. c. n. 10). Quae explicatio, si vera est, potuit etiam B. Virgo hoc Sacramentum suscipere. Sed quidquid id est, S. Conc/r. prop. fid. die 26. Sept. 1821 respondit ungendum esse paganum adultum graviter decumbentem immediate post Baptismum. Ita quaestio practice saltem soluta est. Prop. XL. 241 550. Qui semper aniens fuit, non potest hoc. Sacramentum suscipere, qui autem mine quidem amens est, sed post Baptismum usum rationis habuit, suscipere potest ; similiter ad valorem Sacramenti necesse non est, ut suscipiens Idc et nunc sit mentis cornpos. Requiritur quidem, ut homo habeat intentionem hoc Sacramentum suscipiendi, sed sufficit genendis voluntas, quam homo habuit nec retractavit adhibendi media ad salutem a Christo ordinata. Quia vero sufficit ad hoc Sacramen­ tum actus attritionis mere internus, si homo plus praestare non potest, omnibus, qui non voluntatem contrariam manifestarunt, hoc Sacra­ mentum dandum est. 551. De peccatoribus sensibus destitutis variae sunt sententiae. Suarez quidem putat esse grave peccatum hoc Sacramentum dare ei, qui in malo statu amisit usum rationis (Disp. 42, sect. 1, n. 8), alii vero contrarium dicunt, talibus Sacramentum dandum esse, quia fortasse homo, qui nullum signum externum dare potest, internum actum at­ tritionis habet (Lehmkuhl II, 577). Rituale Rom. omnino favet priori sententiae: „Impaenitentibus vero, et qui in manifesto peccato mortali moriuntur [Extrema Unctio] penitus denegetur" (De Extr. Unet. c. 1, n. 8), nisi dicere velis hic eos tantum excludi, qui, ante­ quam usu sensuum privarentur, expresse respuerint Sacramentum, aut qui usque ad finem vitae usum sensuum retinent et in impaenitentia perseverant. Sed Rituale videtur plus dicere: „Infirmis, qui, dum sana mente et integris sensibus essent, illud [Sacramentum] petierint, seu verisimiliter petiissent seu dederint signa contritionis, etiamsi deinde loquelam amiserint vel amentes effecti sint vel delirent aut non sentiant, nihilominus praebeatur" (1. c. n. 6). Ceterum ad admini­ strandum Sacramentum sufficit quaelibet probabilis confectura de exsistentia sufficientis contritionis. Pars II. Extrema Unctio administrari non potest nisi gravi morbo laborantibus. 552. Hoc constat ex verbis apostoli: ^Infirmatur quis . . . salvabit infirmum", et ex perpetua praxi („oleum infirmorum“) et doctrina ecclesiae, quam declarat Cone. Trid. c. 3. ,, Declaratur etiam esse hanc Unctionem infirmis adhibendam, illis vero praesertim, qui tam periculose decumbunt, ut in exitu vitae constituti videantur; unde et Sacramentum exeuntium nuncupatur" (Denzinger 1. c. 788); et iam antea Cone. Florent.: „Hoc Sacramentum nisi infirmo, de cuius morte timetur, dari non debet" (Denzinger 1. c. 595). Hoc etiam ratio confirmat, quia sanis sufficienter provisum est aliis Sacramentis; Ex­ trema autem Unctio est medicina, quae aegrotis tantum convenit. .Conclusio est omnium theologorum", ut ait Suarez (Disp. 42, sect. 2, n. 2), quamvis pauci recentes contradixerint. Pesch, Praelectiones dogmaticae. VII. 16 212 Sectio 3. De subiecto et necessitate Extremae Dnctionia. 553. Hoc Sacramentum dari nequit iis, qui morti propinqui sunt sine infirmitate, e. g. capite damnatis, militibus ante pugnum, neque feminis partui propinquis, nisi ex partu difficili in infirmitatem inciderint; dari vero potest iis, qui propter venenum haustum vel propter vulnera accepta morti appropinquant, similiter iis, qui senio conficiuntur, quia hi omnes vere infirmi sunt. 554. Sufficit autem ad calorem Sacramenti prudens aestimatio de periculo mortis, quia plus ab hominibus postulari non potest, quibus administratio huius Sacramenti commissa est. Hinc Rit. Rom.: -Debet hoc Sacramentum infirmis praeberi, qui, cum ad usum rationis pervenerint, tam graviter laborant, ut mortis periculum imminere vi­ deatur’ (De Extr. Unet. c. 1, n. 5). Nequaquam enim exspectandum est ultimum vitae tempus. .Abusus olim in plerasque irrepserat re­ giones. ut sancto oleo tunc tantum linirentur infirmi, cum prorsus desperata salute iamiam essent extremum spiritum exhalaturi8 (Be­ lied. XIV., De Syn. 1. 8, c. 7). Huic abusui occasionem dederant variae superstitiones, ut Extrema Unctione munitis necessario morien­ dum esse, vel iis, si recon valescerent, non licere amplius nudis pedibus incedere vel matrimonio uti vel alia huiusmodi. Hos igitur errores, ubi vigent, populus dedocendus est. 555. Ab usu ecclesiae latinae dissentire videntur Graeci; nam isti oleo infirmorum etiam unuunt homines bene valentes, ut testatur Goar (Euchol. p. 412), sed idem affirmat hunc ritum a Graecis non con­ siderari ut Sacramenti administrationem, sed ut sacramentale quod­ dam, dicitque eundem usum olim fuisse in ecclesia latina. Attamen abusus hac in re apud Graecos, maxime schismaticos, irrepsisse vi­ detur omnino certum (cf. Bened. XIV., De Syn. 1. 8, c. 5, n. 3). Plura de hac re vide in Dissertatione Philippi de Carboneano apud Antoine (Theol. mor. [edit. August. 1760] : De Extr. Unet. p. 258 sqq.). Apud reliquos quoque Orientales eandem unctionem sanorum occurrere te­ statur Denzinger (Rit. orient. I. 188), neque vero ipse vult admittere eam haberi pro Sacramento. Certe errat Sainte-Beuve, qui cum aliis putat ex praxi Graeco­ rum concludendum esse hoc Sacramentum etiam sanis valide admini­ strari posse (De Extr. Unet. disp. 7, a. 1). Quem propter hanc doctrinam valde vituperat Benedictus XIV. (1. c. n. 4 et 5) et eius argumenta ut frivola reicit et monet episcopos, ne Graecos in sua forte dioecesi versantes hoc errore abduci patiantur. 556. Communissime autem theologi docent Sacramentum hoc non solum invalidum esse, si sanis conferatur, sed etiam, si conferatur in­ firmis morbo non gravi laborantibus {S. Thom., Suppi, q. 32, a. 1 et 2; Suarez, Disp. 42, sect. 2. n. 5; S. Alphons. 1. 6, n. 713). Illud vero Prop. XL, Scbol. 1. 2. 243 .praesertim", quod habet Cone. Trid., ita explicandum est: hanc Unc­ tionem osse infirmis graviter decumbentibus administrandam, prae­ sertim si iam in exitu vitae constitui videantur. Ergo illud „praesertim* non significat posse Unctionem administrari etiam extra morbum periculosum, sed extra articulum mortis in solo periculo mortis. Schol. 1. Num adsit praeceptum divinum sub gravi obligans ad susceptionem Extremae Unctionis. 557. Est quaestio disputata inter theologos. Attamen plurimi et gravissimi theologi hoc negant, ut S. Thomas (4, d. 23, q. 1, a. 1, sol. 3 ad 1), Suarez (Disp. 44, sect. 1, n. 2), S. Alphonsus (1. 6, n. 733), qui pro hac sententia citat multos alios doctores. Ratio est, quia neque Scriptura neque Traditio docet talem necessitatem, neque ex natura Sacramenti praeceptum deduci potest, quia Extrema Unctio non est medium necessarium ad salutem. Immo interdicti generalis tempore Extremam Unctionem administrare non licet. Dicit enim In­ nocentius ΙΠ. : „Licet autem per generale interdictum denegetur omnibus tam Unctio quam ecclesiastica sepultura. ..." (Deer. Greg. 1. 5, tit. 38, c. 11.) Cum igitur ecclesia tempore interdicti permittat administrari Sacramenta necessaria, haec prohibitio ostendit hoc Sa­ cramentum non censeri divino praecepto necessarium. Unde ab hac prohibitione ecclesiastica videtur eximendus ille casus, in quo fortasse Extrema Unctio probabiliter est medium unice aegroto profuturum. Ergo si infirmus alio remedio positus est vel poni potest in statu gratiae, non obligatur sub gravi ad suscipiendum hoc Sacramentum secluso scandalo et contemptu. Contemptus autem tunc tantum ad­ est, quando quis Sacramento uti non vult, quia illud vile habet seu flocci facit, non vero, si ex torpore vel neglegentia vel ex alia ratione Sacramento externa hoc remedium omittit. Schol. 2. De iteratione huius Sacramenti. 558. Ad hoc Sacramentum applicandum est, quod dicit EugeniusIV. in Decreto pro -Armenia: Sacramenta „ quattuor characterem non im­ primunt et reiterationem admittunt" (Denzinger, Enchir. 590). Nihilominus hoc Sacramentum non tam simpliciter repeti potest quam Paenitentia et Communio. Docet enim Cone. Trid. c. 3 : .Quodsi infirmi post susceptam hanc Unctionem convaluerint , iterum huius Sacramenti subsidio iuvari poterunt, cum in aliud simile vitae discrimen inciderint" (l)enzinger 1. c. 788). Rit. Rom. praescribit: .In eadem infirmitate hoc Sacramentum iterari non debet, nisi diu­ turna sit; ut si, cum infirmus convaluerit, iterum in periculum mortis incidat" (De Extr. Unet. c. 1, n. 14). Ergo quoties abit periculum mortis et novum (etiam in eodem morbo) succedit, toties Sacramentum repeti potest. Ratio est, quia hoc Sacramentum non tam respicit in16* •v‘ ■ ’ Jetas* 244 Sectio I. De ministro Extremae Unctionis. firmitatem quam infirmitatis statum; nam praeparat hominem ad bene moriendum. Unde quamdiu homo ab hoc statu non recedit, tamdiu gratia sacramental is perdurat. Quando autem hic status mutatur, etiam desinit Sacramentum operari, et ideo redeunto novo statu peri­ culoso infirmitatis repeti potest Unctio (S. Thom., Suppi, q. 33, a, 2; Suarez, Disp. 40, sect. 4, n. 6). Sufficit autem hic quoque probabi­ litas novi periculi mortis. Quidam putant etiam durante eodem mortis periculo Sacramentum olim fuisse repetitum, ut Menardus (J/ 78, 525). Ratio est, quia in Sacramentario Gregoriano post expositum ritum Extremae Unctionis et Viatici uterque ritus dicitur per septem dies repetendus (J/ 78, 235). Sed alii censent hanc repetitionem unctionis fuisse sacramentale quoddam. SECTIO IV. DE MINISTRO EXTREMAE UNCTIONIS. Prop. XLI. Minister ordinarius Extremae Unctionis est sacer­ dos habens curam animarum pro suis subditis, delegatus autem potest esse quivis sacerdos. JPars I. Solus sacerdos potest valide administrare Extremam Unctionem. 559. £ lacobus dicit: ad hoc Sacramentum administrandum vocandos esse presbyteros ecclesiae. Atqui presbyteri ecclesiae in Sacra Scrip­ tura vocantur ii. qui ordinatione sacerdotes facti sunt (cf. 1 Tim. 5, 17 sqq.: 2 Tim. 1. 6; Tit. 1. 5 sqq. etc.). Etiam SS. Patres, quos supra citavimus (n. 514 sqq.), sacerdotes huius Sacramenti ministros assignant, et Origenes et S. Ioan. Chrysost. huius Sacramenti administrationem tamquam specialem praerogativam status sacerdotalis prae­ dicant. Idem docent theologi cum S. Thoma (Suppi, q. 31), ut Suarez (Disp. 43, sect. 1) et S. Alphonsus (1. 6, n. 722). Item Concilia, ut post alia Cone. Trid. c. 3: ,Ostenditur illic (lac. 5, 14) proprios huius Sacramenti ministros esse ecclesiae presbyteros, quo nomine eo loco non aetate seniores aut primores in populo intellegendi ve­ niunt, sed aut episcopi aut sacerdotes ab ipsis rite ordinati per im­ positionem manus presbyterii’ (Denzinger 1. c. 788); et can. 4: „S. q. d. presbyteros ecclesiae, quos B. lacobus adducendos esse ad in­ firmum inungendum hortatur, non esse sacerdotes ab episcopo ordi­ natos, sed aetate seniores in quavis communitate; ob idque proprium Extremae Unctionis ministrum non esse solum sacerdotem, A. S.‘ (Denzinger 1. c. 807). Ergo hoc Sacramentum in nullo casu ab eo, qui non est sacer­ dos, valide administrari potest. Ratio, cur ita institutum sit, est, quia Prop. XLI. 245 non est adeo necessarium ad .salutem, sicut e contra in solo Baptismo propter magnam cius necessitatem exceptio admittitur. Si interdum legimus oleum infirmorum aegrotis adhibitum esse a quolibet fideli, hoc intellegendum est non de usu Sacramenti, sed per modum ali­ cuius sacramentalis (cf. Denzinger 1. c. 61). Unicum sacerdotem sufficere ad administrationem huius Sacra­ menti continua doctrina et praxis ecclesiae ostendit. Expresse hoc declaravit Alexander III.: «Sacerdos uno praesente clero et etiam solus potest infirmum ungere1*' (Deer. 1. 5, tit. 40, c. 14). Quod enim lacobus loquitur de presbyteris, facile explicatur; «Vocet aliquem ex ordine presbyterorum" (cf. e. g. Luc. 17, 14). 560. Sed opposita quoque quaestio non raro mota est, num plures sacerdotes simul Extremam Unctionem valide administrare pos­ sint. Hanc enim esse apud Graecos consuetudinem testatur Goar, de ceteris vero Orientalibus idem dicit Denzinger (Rit. Orient. I, 188). Imino etiam in occidentali ecclesia hoc interdum factum esse constat ex iis, quae affert Martène (De antiq. rit. 1. 1, c. 7, a. 3, n. 3). Ut autem de hoc agendi modo indicium feratur, varia distin­ guenda sunt. Si unus minister materiam applicat et alter formam pronuntiat, Sacramentum videtur omnino invalidum, ut docet Suarez (Disp. 43, sect. 2, n. 3), Gonet (t. 5, tract. 6, disp. 3, n. 17), S. Al­ phonsus (1. 6, n. 724), alii communiter, quamvis quidam contradicant. Ii, qui negant Baptismum hoc modo administrari posse, a fortiore idem negare debent de Extrema Unctione, quae est Sacramentum multo minus necessarium. Martène autem, quamvis dicat interdum Sacramentum hoc modo administratum esse, tamen affert decreta, quae hoc fieri posse plane negant. Alius modus est, ut unus faciat unam unctionem cum sua forma, alius aliam unctionem cum sua forma. Hoc fieri posse docent S. Tho­ mas (Suppi, q. 29, a. 2, ad 3), Richardus, Sotus, alii, quos sequitur Suarez (1. c. n. 6), quia Sacramentum, cum per partes administretur', partialiter ab uno et partialiter ab alio administrari potest. Unctio enim una ab uno administrata suum proprium valorem statim habet, et si aliae unctiones accedunt, integrum Sacramentum constitui­ tur, sicut unum est Sacrificium, si unus sacerdos consecrat panem, alter vinum. Tertius modus est, quando plures sacerdotes integram materiam d formam applicant. Si hoc simul faciunt, omnes simul conficiunt Sacramentum. Si unus post alterum facit, Goar (Euchol. p. 438 sqq.) putat posse ministros sua intentione effectum suspendere usque ad ultimam unctionem, id quod non videtur verisimile. Sed dicendum est primam unctionem esse Sacramentum, sequentes vero sacramentalia. 246 7 Sectio 4. De ministro Extremae Unctionis. Schol. Pars II. Solus pastor animarum potest licite suis subditis hoc Sacramentum potestate ordinaria administrare, alius vero ex eius delegatione tantum. 561. Hoc sufficienter constat ex Bulla ,Apostolicae sedis“, in qua (ser. 2, n. 14) fertur excommunicatio in „ religiosos praesumentes clericis et laicis extra casum necessitatis Sacramentum Extremae Unc­ tionis aut Eucharistiam per viaticum ministrare absque parochi li­ centia'. Excipe eos, qui pertinent ad ,familiam” religiosorum. Qui titulo officii vel pietatis specialem curam aegroti habet, te­ netur sub gravi petenti Sacramentum administrare, immo curare, ut suo tempore suscipiatur, quia ad hoc constitutus est pastor, ut bouo suorum subditorum diligenter provideat, Sed cum periculo mortis non videtur obligari, si alio modo aegroto sufficienter provisum sit. Alii, qui non sunt pastores, per se nullam habent obligationem sub V-"ravi. * 562. Schol. Speciales caerimoniae praeter ipsas unctiones aliae non praescribuntur nisi quaedam preces, aspersio aquae benedictae, osculum crucis, vestes sacrae, lumina accensa, minister sacerdotis, quae omnia simul sine necessitate omittere communiter dicunt esse peccatum mortale. Idem dicunt , si quis vel omnes vel multas pre­ ces vel omnem vestem sacram omittat. Reliqua non praescribuntur sub gravi. ! DE SACRAMENTO ORDINIS. PRAENOTANDA. DE STATU CLERICALI. 563. Post ea Sacramenta, quae proxime ad bonum privatum referuntur, duo alia tractanda supersunt, quae ex principali suo fine bonum publicum promovent. Quorum alterum propagationem spiritualem, alterum propagationem naturalem spectat; illud Ordo, hoc vero Ma­ trimonium vocatur. Itaque prius agendum est de Sacramento Ordinis, e quo constitutio ecclesiae, Sacramentorum administratio, salus om­ nium Christianorum magnam partem pendet. 564. „Est ordo, si propriam eius vim et notionem accipiamus, dis­ positio superiorum et inferiorum rerum, quae inter se ita aptatae sunt, ut una ad alteram referatur. Cum itaque in hoc ministerio [ecclesiastico] multi sint gradus, variae functiones, omnia vero certa ratione distributa sint et collocata, recte et commode ordinis nomen ei impositum videtur“ (Catech. Rom. Pars 2, c. 7, n. 9). Unde ordo ecclesiasticus seu hierarchicus latissimo sensxi idem est atque ipsa ecclesia organice ordinata et in varios gradus et status superi­ orum et inferiorum inter se dependentium distincta. 565. Nihilominus ordo hierarchicus plerumque arctiore sensu ac­ cipitur, ut solos superiores ecclesiasticos seu homines ad sacras func­ tiones in ecclesia peragendas deputatos significet. Quia ii, qui per­ tinent ad ordinem, segregantur a communi plebe Christiana, ut sint per excellentiam servi Domini, ideo vocantur χληρος (χληριχοί), i. e. sors Domini, sicut levitae quoque Veteris Testamenti speciali modo sol’s Domini fuerant: -Statuesque levitas in conspectu Aaron et fili­ orum eius et consecrabis eos oblatos Domino, ac separabis de medio filiorum Israel, ut sint mei“ (Num. 8, 13. 14). Huic ordini simplices fideles ut λαός (λαιχοΐ) opponuntur (cf. S. Clemens Rom., 1 Cor. 40, 5), qui interdum appellantur Ιόιώται, i. e. homines privati. 566. Exsistere in ecclesia et semper exstitisse duplicem statum cleri­ calem et laicalem ostensum est in Tractatu de ecclesia (n. 333 sqq.), ubi vidimus tres esse ordines superiores: sacerdotium (quod dividitur 248 Sectio 1. De exsistentia Sacramenti Ordinis. in episcopatum et presbyteratum), diaconatum, quibus posterioribus temporibus accessit subdiaconatus ; quattuor vero ordines minorés (sal­ tem in ecclesia latina): ostiariatum. lectoratum, exoreistatum, acolythatum, quibus praemittitur tonsura. 567. Nomine ordinis non status clericalis tantum significatur, sed ritus quoque ille externus, quo quis inter clericos minores vel maiores recipitur, quo sensu ordo idem est atque Ordinatio. De hoc igitur ritu quaeritur, num sit Sacramentum. In qua quaestione solvenda hac ratione procedimus, ut prius in genere probemus exsistere Ordi­ nationem sacramentalem, dein in specie quaerimus, num singuli gradus clericales Sacramento conferantur. 568. Sacramentum Ordinis metaphysice definiri potest: Sacramen­ tum. quo datur spiritualis potestas ad munia ecclesiastica rite obeunda. Physice componitur signum sacramentale ex impositione manuum epi­ scopi et comitante oratione. Hoc postea probandum erit. Graeci vocant Ordinationem χειροτονίαν, rarius χειροθεσίαν, haec altera vox apud Graecos recentiores numquam de maioribus ordinibus adhibetur (cf. Wirceburg., De Ord. n. 5 sq.). SECTIO I. DE EXSISTENTIA SACRAMENTI ORDINIS. ART. I. DE SACRAMENTO ORDINIS IN GENERE. Prop. XLIL Ordo est verum Novi Testamenti Sacramentum. 569. Negatam est Sacramentum Ordinis a Lu th ero: ,Hoc Sacra­ mentum ecclesia Christi ignorat inventumque est ab ecclesia papae; non enim solum nullam habet promissionem gratiae ullibi positam, sed ne verbo quidem eius meminit Novum Testamentum. Ridiculum est autem asserere pro Sacramento Dei, quod a Deo institutum num­ quam potest demonstrari. Non quod damnandum censeam eum ritum per tanta saecula celebratum, sed quod in rebus sacris nolim humana commenta fingi, nec liceat adstruere aliquod divinitus ordinatum, quod divinitus ordinatum non est, ne ridiculi simus adversario“ (De capt. babyl. : § De Ordine). Calvinus, quamvis ab initio duo tantum statuerit Sacramenta, postmodum ait: .Impositionem manuum, qua ecclesiae ministri in suum munus initiantur, ut non invitus patior vocari Sacramentum, ita inter ordinaria Sacramenta non numerou (Inst. 1. 4, c. 14, n. 20). „Quod Art. 1. Do Sacramento Ordinis in genere. Prop. XL1I. autem tertium in munero | Sacramentorum | non posui, eo factum est, quod non ordinarium nec commune est apud omnes fideles, sed ad certam functionem specialis ritus" (ibid. c. 19, n. 28). Similiter Melanchthon, postquam prius duo tantum Sacra­ menta posuerat, in posterioribus editionibus «Locorum" Ordinationem .Sacramentum esse dicit1. Ex S. Scriptura. 570. S. Scriptura docet Ordinationem, qua quis fit presbyter vel episcopus, esse signum sensibile, efficax gratiae. Ergo docet esse Sacramentum. Probo antec. a) Ordinatio est signum sensibile: γειροτονήσαντες ο· αυτόίς χατ εχχλησίαν πρεσβυτερους τφοσευςάμενοι μετά νηστειών (Act. 14, 22). Atqui et γειροτονια et preces sunt signa visibilia. S. Paulus dicit se Timotheum episcopum fecisse impositione manuum: dia της '-τι9έσεωζ των γειρών μου (2 Tim. 1, 6 ; cf. 1 Tim. 4, 14) et monet Timotheum: ,,χειρας ταχέως μηόενι επετί&ειΡ (1 Tim. 5, 22; cf. Act. 6, 6). b) Hoc signum est efficax gratiae. Paulus Timotheo dicit: «Ad­ moneo te, ut resuscites gratiam Dei (το χάρισμα του Θεού), quae est in te per impositionem manuum mearum" (2 Tim. 1, 6). Statimque versu sequenti describit, quid sit hoc charisma: «Non enim dedit nobis Deus spiritum timoris, sed virtutis et dilectionis et sobrietatis." Ergo data est per impositionem manuum gratia gratum faciens seu Spiritus Sanctus, producens virtutes fortitudinis, dilectionis, sobrietatis. Haec gratia describitur ut aliquid permanens «quae est in te", quod ex neglegentia aut cooperatione hominis exstingui aut resuscitari potest. Hoc autem valet de sola gratia gratum faciente, non de gratia gratis data (cf. 1 Tim. 4, 14 et Rom. 5, 15; 1 Cor. 12, 13; 13, 1). Ceterum istis primis temporibus cum collatione gratiae sanctificantis plerumque conexa fuit gratia gratis data (cf. Instit. propaed. Prop. Ary. 2. Ex SS. Patribus. S. Gregoriujs Nys. (Orat, in Bapt. Christi), postquam dixit panem, vinum, oleum verbo consecrari, ait: «Eadem item verbi vis etiam sacerdotem augustum et honorandum facit, novitate benedic­ tionis a communitate vulgi segregatum. . . . Quod ad speciem ex­ ternam attinet, ille sit, qui erat, invisibili quadam vi et gratia in­ visibilem animam in melius transformatam gerens" (JZ 46, 582). 571. 1 Quae cum ita sint, mirum non est, quod inter Protestantes hac de re maxima idearum confusio invenitur, ita ut canonista quidam protestais saec.XAT.il. dixerit: .Ceterum in hac materia tam parum constantes evangelici, ut, quid sibi velint, plane nesciant.' „Und diese Unklarheit kann nur ais gesteigert erscheinen, seitdem man in der Neuzeit Begriff und Handlung der Ordination zu Dienst eines original unluth. Amtsbegriffes zu verwerthen und zu betonen versucht hat“ (Real-Encykl. fflr prot. Théologie II, 76). H J, 250 'S fcectio 1. Dt' exsistentia Sacramenti Ordinis. S. Ioan. Chrysost. (in libro Do sacerd. n. 4): .Sacerdotium in terra peragitur, sed caelestium ordinum classem obtinet.... Si quis secum reputat, quantum illud sit... tunc probe intellegat, quanto honore Spiritus gratia sacerdotes ornaverit* (in Hom. de resurr. mort, n. 8): .Nisi nunc etiam esset arrhabo Spiritus . . . sacerdotes non habuissemus; neque enim has ordinationes sine tali descensu fieri est possibile" (.V. 50, 432; cf. in 2 Tim. Hom. 1 et 2; J/ 62, 603). S. Cyrillus Alex. (In Io. 20, 22 et 23): .Dominus noster lesus Christus, in veritatis vim figura Legis [VeterisJ translata, divi­ norum altarium sacerdotes per se ipsum perfecit. . . . Perfecit vero per veram sanctificationem suae naturae participes, communicatione Spiritus efficiens’ (J/ 74, 711). S. Augustinus comparans Baptismum et Ordinem ait: .Utrumque Sacramentum est et quadam consecratione datur; illud, corn baptizatur, istud, cum ordinatur, ideoque in catholica utrumque non licet iterari. Nam si quando ex ipsa parte venientes etiam praepositi, pro bono pacis correcto schismatis errore suscepti sunt, et si visum est opus esse, ut eadem officia gererent, quae gerebant, non sunt rursum ordinati, sed sicut Baptismus in iis, ita Ordinatio mansit in­ tegra, quia in praecisione fuerat vitium, quod unitatis pace correctum est. Et cum expedire hoc iudicatur ecclesiae, ut praepositi venientes ad catholicam unitatem honores suos ibi non administrent, non tamen iis ipsa Ordinationis Sacramenta detrahuntur, sed manent super eos. Ideoque iis non in populo manus imponitur, ne non homini, sed ipsi Sacramento fiat ini uria* (Contra Ep. Parin. 1. 2, c. 13, n. 28; cf. 1. 2, c. 13, n. 30; M 43, 70. 72). S. Gregorius M.: .Sacrorum Ordinum Sacramenta ab ecclesiae doctoribus foris accipimus, sed Sacramentorum virtute ab omnipotenti Deo interius roboramur. Virtus vero Sacramenti gratia est Spiritus septiformis. Quam certe gratiam qui accipiunt, quasi alio accepto corde immutantur, quia, quos gratia sua Spiritus Sanctus roborat, eos facit esse protinus, quod non erant* (In 1 Reg. 1. 4, c. 5, n. 23; M 79, 299). Cf. Innocent. I. Epist. ad Alex. Antioch, n. 4 (M 20 , 549); S. Hieronymus, Contra Lucif. n. 11 (M 23, 165); Theodorei., In ep. 2 ad Tim. 1, 6 (M 82, 834). Arg. 3. Ex consensu theologorum. Theologi cum Magistro 4, d. 24 unanimiter ut dogma fidei docent Ordinem esse Sacramentum (cf. Vasguez, De Ord. disp. 233, c. 3, n. 27 ; Tanner, De Ord. disp. 7, c. 2, n. 8). 572. Ex consensu ecclesiae graecae (Goar, Euchol. p. 292 sqq.), etiam schismaticae (cf. Schdstrate, Acta orient, eccl. I, 201. 274 sqq.) aliorumque Orientalium (Denzinger, Rit. Orient. I, 129). 573. I • ·.·<. JT < · r _ Art. 1. Do Sacramento Ordini» in genero. Prop. XL1L Schol. Prop. XLIII. 574. Arg. <>. f Ui 251 Ex doctrina Conciliorum. Post varia vetera Concilia et Florentinum (Denzinger, Enchir. 596) definivit Cone. Trident, (sess. 33, c. 3): „Cum Scripturae testi­ monio, apostolica Traditione et Patrum unanimi consensu perspicuum sit per Sacram Ordinationem, quae verbis et signis exterioribus per­ ficitur, gratiam conferri, dubitare nemo debet Ordinem esse vere et proprie unum ex septem ecclesiae Sacramentis; inquit enim apostolus: Admoneo te, ut resuscites gratiam , . {Denzinger 1. c. 836; cf. can. 3; Denzinger 1. c. 840). 575. .... g » ** ! Ex rationibus congruis. Debere aliquo sensibili ritu constitui publicos ministros ecclesiae omnes concedunt, quia ex natura rei est evidens. Cum hoc autem ritu Deum voluisse coni ungere gratiam sana ratio suadet. Nam a) cum homo suis viribus impar sit debite administrando magno illi muneri dispensationis mysteriorum Dei (1 Cor. 4, 1), cen­ sendus est Deus eo actu, quo confert homini hoc munus, etiam con­ ferre gratiam ad hoc munus digne administrandum. b) Cum membra gregis Christi et milites exercitus Christi speciali Sacramento consecrentur, quanto magis pastores huius gregis et duces huius exercitus speciali Sacramento consecrari convenit. c) Cum ministri ecclesiae Christi participes fiant sacerdotii Christi, decet divinam providentiam ritu sacramentali eos conformare sancti­ tati illi, quam Christus naturaliter habet. Arg. 6. Ï J Schol. De tempore institutionis hnins Sacramenti. Christus Sacramentum Ordinis instituit partim ante suam pas­ sionem in ultima cena, quando apostolis dedit potestatem consecrandi ; partim post resurrectionem, quando iis dedit potestatem remittendi peccata, et quando eos constituit pastores ecclesiae. Probabile autem est Christum de hac re instruxisse apostolos quadraginta illis diebus, quibus „praebuit se ipsum vivum apparens et loquens de regno Dei“. Christus autem non statirn ordinavit omnium ordinum ministros, sed episcopos tantum, quia hic gradus reliquos in se continet. 576. ART. II. DE ORDINIBUS MINORIBUS. Prop. XLIII. Ordines minores non sunt Sacramenta. 577. Nota. Cum in ecclesia varii sint ordines, quaeritur, num omnibus tribuenda sit ratio Sacramenti. Omnes autem ordines divi­ duntur in minores: ostiatum, lectoratum, erorcistatum, acolythatum; et maiores: subdiaconatum, diaconatum, presbyteratum, episcopatum. In- i 1 i"· Λ* Jiïrt *^*2 *.'- - ,-eçt Sectio 1. De exsistentia Sacramenti Ordinis. quirinnis prius in minores ordines, et, quia his praemittitur tonsura, etiam de hac pauca dicenda sunt. Quaestio autem, num aliquis ordo sit Sacramentum, eadem est atque haec, num ritus huius ordinis a Christo sit institutus et vi huius institutionis efficax gratiae ex opere operato. Cum enim in Tractatu de Sacramentis in genere probaverimus Christum immediate instituisse omnia Sacramenta, nullus ritus Sacramentum esse dicendus est, qui ab ecclesia institutus est. 578. Primam tonsuram non esse Sacramentum, immo ne ordinem qui­ dem longe communissima theologorum sententia contra paucos docet. Ratio est, quia in Pontificali romano ab ordinibus distinguitur; quia Concilium Trid. (sess. 23. c. 2) dicit eos, qui tonsura insigniti sint, ad Ordines ascendere posse; quia per tonsuram nulla confertur potestas (cf. Tanner, Disp. 7, dub. 2, n. 2 sq.). Quando coeperint clerici gestare tonsuram, non constat. In monu­ mentis imagines sanctorum non ante saeculum V. tonsura insignitae apparent, quamvis iam antea clericis mos fuerit, non „nutriendi comam", sed „defluam caesariem compescendi ad breves capillos*, ut ait Prudentius (Peristeph. c. 13) de S. Cypriano (J/ 60, 573). Significatio tonsurae colligitur ex verbis, quae tonsurandus praeeunte episcopo dicit: „Dominus pars hereditatis meae et calicis mei; tu es, qui restitues hereditatem meam mihi.“ Est igitur signum, quo indicatur hunc hominem esse segregatum a communi populo et Deo specialiter dedicatum. Aliae eius significationes praeterea afferuntur, quod est memoriale coronae spineae, quam Christus portavit, ut, quod impii in Christi ignominiam excogitaverunt, clerici pro gloria habeant, et ut ita Christo configurentur; quod significat regiam dignitatem, iis maxime convenientem, qui in sortem Christi vocati sunt (cf. Hallier, De sacr. elect. Append, art. 2). 579. Gradus cantorum et alios, qui olim fuerunt in ecclesia, sed in desuetudinem abierunt, non fuisse Sacramenta patet, quia Sacra­ menta abrogari non possunt, et quia olim ad illa munera laici sim­ plici deputabantur commissione {Denzinger 1. c. 58). 580. Ostiarii fut alii ordines) primo nominantur a Cornelio papa (f 252). Eorum munus nomine indicatur et sic describitur in Con­ stitutionibus A post. 1. 2, c. 57 (J/ 1, 723): „ Ostiarii stent ad virorum introitus, quos custodiant . . . instar eorum, qui naulum a vectoribus exigunt. . . . Portae autem custodiantur, ne quis infidelis aut nondum Baptismo initiatus ingrediatur.* In Pontificali Rom. legimus: „Ostiarium oportet percutere cymbalum et campanam, aperire ecclesiam et sacrarium et librum aperire ei, qui praedicat* (cf. Deninger I. c. 57). — Origo huius instituti quae fuerit, vix explicatione V. Î *Λ i·#*·* ·. r 4· il Art. 2. Do ordinibus minoribus. Prop. XLIII. 9V1 indiget, cum apud veteres magna aedificia tam profana quam sacra suos habuerint ianitores, quod institutum ecclesia, postquam habuit propria aedificia sacra, eo magis in suum usum transtulit, quia tem­ poribus persecutionis valde utile et necessarium erat. 581. Lectores clericos fuisse iam ante tempora Fabiani papae est improbabile, quia numquam antea inter clerum recensentur, et quia etiam postea temporibus S. Cypriani (Ep. 29; Ii 2, 547) et S. Au­ gustini (Ep. 64) interdum lectores laici constituebantur. Valde autem probabile est mox ab initio ecclesiae in magno honore fuisse munus praelegendi in ecclesia, tum quia non multi artem legendi calle­ bant, tum quia legere verbum Dei et episcopum vel presbyterum Ju­ vare in praedicatione erat valde honorificum. Quia vero lectores erant speciales adiutores episcoporum vel presbyterorum in munere contio­ nandi, interdum immediate post hos ante reliquos clericos nominantur. A lectoribus ex natura rei magis quam ab aliis clericis minoribus specialis quaedam scientia requirebatur, quare mirum non est, quod interdum etiam ad explicandam Scripturam Sacram adhibiti fuisse videntur (cf. S. August., Enar. in Ps. 32 ; J/ 36, 280). Sub hoc respectu munus lectoris intime cognatum est cum munere diaconi, unde concludere licet lectores accepisse munus, quod initio erat diaco­ norum. Quare Hippolytus can. 7 dicit lectorem debere esse ornatum virtutibus diaconi. (Vulgatum) Cone. Carthag. IV.*: „ Lector, cum ordinatur, faciat de illo verbum episcopus ad plebem, indicans eius fidem et vitam atque ingenium. Post haec spectante plebe tradit ei codicem, de quo lecturus est, dicens ad eum: Accipe et esto lector Dei verbi, habitu­ rus, si fideliter et utiliter impleveris officium, partem cum iis, qui verbum Dei ministraverunt “ {Denzinger 1. c. 56). Pontificale Rom.: ,Lectorem oportet legere ea, quae prae­ dicat, et lectiones cantare et benedicere panem et omnes fructus novos/ Ceterum munus legendi evangelium m Missa postea reser­ vatum est soli diacono, et lectores alias tantum lectiones legunt, ut vaticinia in Sabbato sancto. Simile quid iam est in Constitui Apost. 1. 2, c. 57. 582. Exorcistarum munus est, ut ipsum nomen indicat, daemones expellere. Ab initio ecclesiae gratiam gratis datam liberandi energu­ menos satis communem fuisse notum est (Matth. 10, 8. Luc. 10, 17 sq. Tertull. Ad Scap. c. 2; 21 1, 700; Apol. c. 37; JZ 1, 461). 1 De hac collectione canonum cf. Maassen (Geschichte der Quellen des can. Redits I, 382), qui ostendit his canonibus exhiberi disciplinam ecclesiae Arelatensis initio saeculi VI. Ceterum consueto allegandi modo etiam impostorum loqueinur de iis ut dc canonibus Cone. Carthag. IV. » · ‘V * * ■! Sectio 1. De exsistentia Sacramenti Ordinis. Postea autem, cum extraordinaria charismata tam frequentia iam cessassent, ecclesia potestatem suo nomine expellendi daemones ordine contulit. In Constitutionibus A post. (1. 8, c. 28; M 1, 1123) exorcista dicitur non ordinandus esse: «Qui enim accepit charisma seu donum sanationum, per revelationem a Deo declaratur, cunctisque manifesta est gratia, quae est in ipso. Si autem opus eo fuerit, in episcopum vel presbyterum vel diaconum ordinatur/ Ergo quando haec verba primo scribebantur, in illa ecclesia ordo exorcistatus non­ dum exsistebat. Contra Concil. Laodicense can. 26 vetat, ne quis exorcizet nisi ab episcopo ordinatus, qui canon a Gratiano positus est in decreto (P. 1, d. 69, c. 2). Concil. Cartilagineuse IV.: «Exorcista, cum ordinatur, accipit de manu episcopi libellum, in quo scripti sunt exorcismi, dicente sibi episcopo : Accipe et commenda memoriae, et habeto potestatem imponendi manus super energumenum, sive baptizatum sive catechumenum“ {Denzinger 1. c. 55). Pontificale Rom.: «Exorcistam oportet abicere daemones et dicere populo, ut, qui non communicat, det locum, et aquam in mini­ sterio fundere" (i. e. implere fontem aqua pro Baptismo). ' J 583. Acolythi {άχόλουΜοι, i. e. «sequentes", ut vocantur in libro Pontificali in decreto Cai papae) hoc nomen habent, quia portantes luminaria comitantur subdiaconum, quando evangelium legendum est. et quia sunt pedissequi subdiaconi in ministrandis vino et aqua. Vo­ cantur etiam ceroferarii, quia tempore Missae portant cereos accensos. Concil. Cart ha g. IV.: , Acolythus, cum ordinatur ... ab archidiacono accipit ceroferarium cum cereo, ut sciat se ad accendenda lumina ecclesiae mancipari. Accipiat et urceolum vacuum ad suggeren­ dum vinum in Eucharistiam sanguinis Christi “ {Denzinger 1. c. 54). Pontificale Rom. : ,Acolythum oportet ceroferarium ferre, luminaria ecclesiae accendere, vinum et aquam ad Eucharistiam mini­ strare1· (cf. de his ordinibus Petrus Lomb. 1. 4, d. 24; S. Thomas ibid. q. 1, a. 1. 2; Vasquez, Disp. 236, c. 2; Catech. Rom. P. 2. c. 7, n. 11 sqq.). '••M * · -- j 584. Recte quidem S. Thomas (1. c. a. 1, sol. 2 ad 2 et Supplem. q. 37, a. 2 ad 2) docet: «In primitiva ecclesia propter paucitatem ministrorum omnia inferiora ministeria diaconis committebantur.... Nihilominus erant omnes praedictae potestates, sed implicite in una diaconi potestate. Sed postea ampliatus est cultus divinus; et ec­ clesia. quod implicite habebat in uno ordine, explicite tradidit in diversis." Ceterum hac ratione non solvitur quaestio, num ritus mino­ rum ordinum a Christo instituti et vi huius institutionis gratiae effi­ caces sint. Praeterea non videtur probabile unum ordinem paulatim post alium institutum esse, cum simul omnes uno tempore appareant. L - Art. 2. De ordinibus minoribus. Prop. XLIH. quod signum eat eos ex ecclesiae beneplacito et lege positiva ecclesiostica institutos esse. 585. Quattuor ordines minores esse Sacramenta satis communiter do­ cent veteres Scholastici. Ita Albertus Magnus, S. Thomas, S. Bonattntura, Scotus, Paludanus, alii (cf. Tanner, Disp. 7, dub. 2, n. 42). Attamen multi hanc sententiam ut probabiliorem tantum defendunt, ut S. Thomas et postea Bellar minus (De ord. c. 8). — Negarunt esse Sacramenta Hugo Victo rinus (De Sacram. 1, 2, p. 3, c. 12; M 176, 428) et Magister (4, dist. 24), quatenus docent hos ordines in primi­ tiva ecclesia non fuisse et sola auctoritate ecclesiastica institutos esse ; Durandus (In 4, d. 24, q. 1, n. 2 et q. 2, n. 6 sq.), Caietanus, Dom. Solus (In 4, d. 24, q. 1, a. 4, conci. 7), qui dicit, si S. Thomas hanc quaestionem in Summa tractasset, futurum fuisse, ut correxisset suam sententiam \ Vasguez (Disp. 237, c. 2), alii. Item Gratianus (d. 21) et cum eo plurimi canonistae paucis contradicentibus. Post Morinum (De Sacram. Ord. p. 3, exercit. 11, c. 1) et Benedictum XIV. (De Synod, lib. 8, c. 9, n. 3 sq.) sententia negans facta est longe communior, quam defendunt S. Alphonsus (1. 6, n. 737), Perrone (De ordine n. 81 ; Migne, Cursus theol. t. 25, coi. 36), Gury (t. 2, n. 699), Lehmkuhl (t. 2, n. 586), alii. Gasparri de haere ait: „Longe probabilius, ne dicamus certum et apud recentiores passim receptum est alias ordinationes infra diaconatum non esse verum Sacramentumu (De Sacra Ordin. 1, n. 41). Card. Franzelin de hac quaestione recte notat: „Penes vetu­ stos Scholasticos totam hanc rem non in certa sententia, sed in opinione positam fuisse et ultro citroque disputatam“, ideoque eorum doctrinam in hac parte tuto relinqui posse (De Trad. Thés. XVII. Π, p. 212). 586. Arg. 1. Ritus, qui non a Christo, sed ab ecclesia instituti sunt, non possunt esse Sacramenta. Atqui tales ritus sunt ordines minores. Ergo. Prob. min.: Ante saeculum tertium ordines minores numquam nominantur, ne iis quidem locis, ubi omnes gradus clericorum et laicorum enumerantur. Ita S. Ignatius Μ.: „ Munera gerunt in ec­ clesia episcopi, presbyteri, diaconi" (Magn. 6, 1; F. 1, 191). Cie1 Immo auctoritas S. Thomae non minus pro nostra sententia est quam pro opposita. Nam in Opusculo 37 (al. 17) contra Wilhelmum a S. Amore probat (p. 2, c. 4, conci. 6) ecclesiam posse instituere ordinem ad praedicandum, quem Christus non instituerit, ,sicut etiam in primitiva ecclesia fuerunt soli duo ordines sacri: presbvteri et diaconi, et tamen postea ecclesia minores sibi ordines instituit, at Magister in sententia dicit". Similia habet in 1 Tim. c. 3, lect. 2. Unde Bene­ dictas XIV. notat: „Ex quo intellegitur dubiam saltem fuisse hac in re angelici praeceptoris mentem11 (De Syn. 1. 8, c. 9, n. 11). RP Μ /Λ Sectio 1. Do exsistentia Sacramenti Ordinis. 256 mens. Alex.: .In ecclesia singulis sua officia conveniunt, haec qui­ dem presbyteris, alia vero episcopis, alia diaconis* (Pacdag. 1. 3, e. 12; .1/8, 675). Ori genes: Munus est ,aliud diaconi, aliud pres­ byteri, episcopi denique gravissimum est" (De orat. n. 18; M 11, 523). Similiter alii antiqui scriptores, qui recensentes ordines ecclesiasticos numquam nominant nisi hos tres. Praeterea minorum ordinum modo unus, modo alius variis locis et temporibus cessavit, abrogatus est, redintegratus est. Immo ecclesia graeca solum subdiaconatum et lectoratum retinuit (Marinus I. c. n. 7 sqq.). Porro ut ex Cypriano (Epist. 29. 38. 39) constat, non statim ab initio singuli hos ordines percurrere debebant, sed omissis ceteris ad altiores provehi poterant. — Atqui haec omnia clare ostendunt hos ordines neque esse neque habitos fuisse Sacramenta (cf. Instit. propaed. n. 362). Ordines minores esse ecclesiasticae institutionis praeter Hugouem, Gratianum, Magistram etiam docuit initio saec. IX. Amalarius (De div. oftic. 1. 2, c. 6: M 105, 1082) et ipse Urbanus II. in Concilio Beneventano a. 1091 can. 1 (Mansi XX, 738): «Nullus deinceps in episcopum eligatur, nisi qui in sacris ordinibus religiose vivens in­ ventus est. Sacros autem ordines dicimus diaconatum et presbytera­ tum. Hos siquidem solos primitiva legitur ecclesia habuisse, super his solum praeceptum habemus apostoli.* 4 l 587. Arg. 2. Ibi non est Sacramentum Ordinis, ubi deest materia et forma Sacramenti Ordinis. Atqui in ordinibus minoribus deest materia et forma Sacramenti Ordinis. Ergo. Prob. min. : Materiam necessariam ad Sacramentum Ordinis esse manus impositionem postea probabimus. Atqui haec manus impositio deest in ordinibus minoribus. Deest quoque forma sacramentalis, quia in ritu ordinum minorum sola traditio potestatis, nullo modo collatio gratiae exprimitur. i 588. Arg. 3. Ministeria, ad quae deputantur clerici minores, non ea sunt, quae specialem gratiam sacramentalem postulare videantur. 4 Ergo Christus dicendus non est propter has functiones instituisse speciales ordines sacramentales. Hoc eo magis valet, quod ecclesia iam per multa saecula permisit, ut laici istis officiis fungerentur; id quod explicari non posset, si ex voluntate Christi horum officiorum ministri sacris ordinibus initiati esse deberent. 589. Arg. 4. Ex inefflcacia argumentationis adversariorum. Argumentantur primo ex Concilio Florentino, quod docet: .Sextum Sacramentum est Ordinis*, et dein enumerat aliquos ordines, etiam subdiaconatum, addens: .Et similiter de aliis-, et in fine concludit : «Effectus augmentum gratiae, ut quis sit idoneus minister- (Denzinger 1. c. 596). h ■ Art. 2. Do ordinibliH ininoribue. 257 Prop, XLIII. liesp.: Eugenius IV. noluit circa hanc rem dare definitionem ex cathedra, sed practical» tantum instructionem, qua Arrncni dirigerentur ad conformandos se ecclesiae Romanae {Denzinger 1. c. post 589). Omnia enim ad verba fere descripta sunt ex opusculo S. Thomae De fidei articulis et septem Sacramentis. Praeterea in nostra quoque sententia vera manent haec omnia: et Ordinem esse Sacramentum et conferre gratiam et esse varios ordines; et simul tamen verum esse potest aliquos ordines esse, qui non sint Sacramenta. Si Eugenius IV. nostram doctrinam damnasset, qui fieri potuisset, ut praecise post Concil. Florent, haec sententia paulatim communior facta et ab ipso doctoro ecclesiae S. Alphonso proposita esset? Quia igitur de hac sententia nihil est definitum, argumentum adversariorum nullius va­ leris est (cf. Vasguez, Disp. 237, c. 3, n. 40). 590. Argumentantur secundo ex Concilio Trid., quod sessione 23, canone 2 docet in ecclesia catholica praeter sacerdotium esse alios ordines et maiores et minores, et statim canone 3 pergit: „Si quis dixerit Ordinem vel Sacram Ordinationem non esse vere et proprie Sacramentum a Christo Domino institutum A. S.“ (Denzinger 1. c. 840.) Ergo iuxta Concilii mentem ordines quoque minores sunt Sa­ cramenta. Besp.: Canone quarto Concilium dicit: „S. q. d. per Sacram Ordi­ nationem non dari Spiritum Sanctum ac proinde frustra episcopos dicere: Accipe Spiritum Sanctum. ... A. S.“ (Denzinger 1. c. 841.) Atqui in solis tribus ordinibus maioribus haec verba dicuntur*. Ergo vocabulum Ordinationis non necessario complectitur ordines etiam mi­ nores. Ceterum cum adversarii concedant Concilium hanc rem non definivisse, quaestio manet disputata et aliis argumentis solvenda est; id quod patet exemplo theologorum, qui post Tridentinum scripse­ runt. Quod vero Concilium ait: „Ab ipso ecclesiae initio sequentium ordinum nomina atque ministeria ... in usu fuisse cognoscuntur" (Denzinger 1. c. 835), ad tempus Cornelii papae refertur; nam cer­ tum est Patres Concilii de prioribus temporibus nihil tale compertum habuisse. Praeterea Concilium statuit, „ut sanctorum ordinum a dia­ conatu ad ostiariatum functiones, ab apostolorum temporibus in ec­ clesia laudabiliter receptae et pluribus in locis aliquamdiu intermissae, in usum iuxta sacros canones revocentur" (sess. 23, c. 17 de Reform.). Atqui hic loquendi modus non esset aptus, si ordines minores a Christo essent instituti. 591. Argumentantur tertio: In ordinibus minoribus gratia datur; ergo sunt Sacramenta. liesp.: Gratia datur ut per sacramentalia, cone.; ut per Sacra­ menta , nego ; nam in formis horum ordinum ne verbum quidem de gratia dicitur. Similiter negamus per hos ordines characterem Peseh, Praelectiones dogmaticae. VU. J7 ij it I 258 Sectio 1. De exsistentia Sacramenti Ordinis imprimi, nisi characterem velis dicere externam deputationem ad ali­ quod officium ecclesiasticum. Quod autem repeti non possunt, nihil probat, nam consecratio alicuius hominis semel rite lacta ab ecclesia numquam repetitur. ART. III. DE SUBDIACONATU. Prop. XLIV. J-· Subdiaconatus non est Sacramentum. 592. Sota. 1. Subdiaconi cum aliis clericis minoribus primo oc­ currunt in epistula Cornelii papae. Nomen indicat eos esse adiutores diaconorum. Saepe vocantur simpliciter ministri, άπηρίται. Secundum Concilium Laodicense (can. 22) portas ecclesiae custodire debent. Secundum C ο n s t i t u t i ο n e s A p o s t. (8, 11) tempore Sacrificii dia­ coni custodiunt ianuas virorum, subdiaconi ianuas mulierum. „Unus autem subdiaconus det sacerdotibus aquam ad lavandum manus.* Alio vero loco (2, 57) ostiarii custodiunt ianuas virorum, diaconissae ianuas mulierum. Concil. Laodicense subdiaconos vetat gestare stolam et munere diaconorum ad altare fungi (can. 22. 25). Secundum Pontificale Romanum: , Subdiaconum oportet aquam ad ministerium altaris praeparare, diacono ministrare, pallas altaris et corporalia abluere, calicem et patenam in usum Sacrificii eidem offerre.3 593. 2. Subdiaconatum esse Sacramentum Udem docent, qui minores ordines Sacramenta dicunt. Praeterea Vasquez ad eos accedit, quam­ vis fateatur firmum fundamentum huius sententiae non esse; .illud tamen sufficit nobis, quod nulla ratio efficax sit ad probandum non esse Sacramentum, et communis opinio scholae sit Sacramentum esse* (Disp. 288. c. 2. n. 13). Similiter Dum. Sotus. Ceterum negantem sententiam Udem fere doctores sequuntur qui in praecedenti thesi; post S. Alphonsum (1. 6, n. 787) negans sententia est communior. 594. Arg. 1. Thesis Thesis eadem eadem fere fere rationè rationè probatur, probatur, qua qua praecedens, praecedens, maxime eo, quod ordo subdiaconatus est ecclesiasticae institutionis et plane ignotus ante saeculum III. Unica difficultas est, quod ecclesia subdiaconatum sacris ordinibus accenset et subdiaconos obligat ad caelibatum. At hoc non semper ita fuit; nam anno 1203 scribit Innocen­ tius III. Urbanum II. decrevisse, ut soli clerici maiores in episcopum eligerentur, subdiaconi vero de licentia tantum summi pontificis aut metropolitan!; et dein addit: .In quibus verbis innuitur, quod Urba­ nus ad statum primitivae ecclesiae se referens, in quo subdiaconatus ordo sacer minime dicebatur, instituit, ut de subdiacono nisi utilitatis Art. 3. Do fiubdiaconatu. Prop. XLIV. 259 causa.. . non posset electio celebrari. Verum cum hodie subdiaconatus inter sacros ordines computetur . . . nos volentes super hoc articulo disceptationis materiam amputare, statuimus, ut subdiaconos in episcopum valeat libere eligi, sicut diaconus et sacerdos" (Decret. Greg. I. 1, t. 14, c. 9). Sunt qui putent ipsum Urbanum II. decrevisse, ut subdiaconatus ordo sacer habendus esset (cf. Bened. XIV., De Syn. 1. 8, c. 9, n. 9). Testatur anno 1197 Petrus Cantor in libro manuscripto -Do verbo mirifico", qui est in bibliotheca monasterii S. Germani a Pratis, c. 54: „Prima autem manus impositio debetur diaconibus ordinandis, de novo enim institutum est subdiaconatum esse sacrum ordinem." Ita Menard us in notis ad Sacramentarium Gregorii M. (Jf 78, 482). 595. Cum diaconi et presbyteri iam diu obligati essent ad caeli­ batum, subdiaconis licebat Matrimonio uti. Concil. Toletanum I. (a. 400) can. 4 subdiaconis concedit Matrimonium ; contrarium usum supponit Concil. Veneticum (Vannes a. 465) can. 11 (cf. Decret. Gratiani d. 34, c. 9). Sed exeunte saeculo VII. ne in ecclesia latina quidem lex caeli­ batus pro subdiaconis universaliter vigebat, licet iam Leo I. studuerit eam introducere. Pelagius II. in Sicilia hanc legem, ubi usque ad id tempus observata non fuerat, stricte inculcabat. De qua re scribit Gregorius M.: «Ante triennium subdiaconi omnium ecclesiarum Si­ ciliae prohibiti fuerant, ut more romanae ecclesiae nullatenus suis uxoribus miscerentur. Quod mihi durum atque incompetens videtur, ut, qui usum eiusmodi continentiae non invenit neque castitatem ante promisit, compellatur a sua uxore separari. . . , Unde videtur mihi, ut a praesenti die episcopis omnibus dicatur, ut nullum subdiaconum facere praesumant, nisi qui se victurum caste promiserit" (Decret. Gratiani d. 31, c. 1). Ab illa igitur aetate lex haec coepta est ubique in ecclesia latina observari. Ergo subdiaconatus non semper eo sensu ordo sacer erat, quo hodie est. Quodsi Cone. Trid. (sess. 23, c. 3) ait: „ Subdiaconatus ad maiores ordines a Patribus et sacris Conciliis refertur", haec verba applicari non debent ad tempora priora saeculo quarto, ubi prima tentamina apparent evehendi subdiaconatum ad ordines maiores. 596, Arg, 2. Etiam modus ordinationis satis indicat subdiaconatum non esse Sacramentum. Nam manus impositio non fit, et quidem ad hoc non fit. ut a tribus ordinibus superioribus distinguatur subdiaconatus, quemadmodum ex Concilio Carthag. IV. can. 5 patet (Denzinger 1. c. 53). Verba vero, quae applicationem materiae, i. e. calicis cum patena et urceolorum cum vino et aqua et bacilis cum manutergio comitantur, sunt haec: .Videte, cuius ministerium vobis traditur; ideo vos admoneo, ut ita vos exhibeatis, ut Deo placere possitis." — Quidam ptftaverunt ma17* ·.■ 260 Sectia L De exsistentia sacramenti Ordinis. teriam et formam huius ordinis esse traditionem libri Epistularum eum verbis adnexis. Sed hoc admitti nequit, quia hic ritus est satis recens (cf. Marinus, De Sacram. Ord. p. 3, exercit. 12, c. 1, n. 6). Apud Graecos secundum praeceptum Constitutionum Apost. (8, 21) subdiaeoni ordinantur per impositionem manus cum oratione, qua Spiritus Sancti gratia super ordinandum imploratur. Idem fit in ordi­ natione lectoris. .Haec tamen manus extensio in subdiacono promo­ vendo non arguit apud Simeonem Thessalonicensem, rituum Graecorum expertissimum theologum et canonistam dissertissimum, sicut nec apud Graecorum modernorum reliquos subdiaconatus vel lectoratus ordinem esse verum Sacramentum* (Goar, Euehol. p. 427). Hoc quoque eo innuitur, quod ordinatio subdiaeoni humiliore loco ,in speciosa porta* et tempore minus sollemni .ante Missae principiumfacienda prae­ scribitur (de aliis Orientalibus cf. Denzinger, Rit. Orient, t. 1, p. 128). ART. IV. DE ORDINIBUS SACRAMENTALIBUS. Prop. XLV. Diaconatus est Sacramentum. 597. Sota. 1. Nomen ώαζονος (sicut οιαχονίω, diaxovid) et latiorem et strictiorem significa cionem habet. Latiore sensu significat quemlibet ministrum, ut ministrum mensae (Luc. 4, 39; 10, 40; 12, 37 ; 22, 26 etc.), eum. qui aliorum necessitati succurrit (Matth. 4. 11; 25, 44. Luc. 8, 3). Strictiore sensu, maxime apud S. Paulum, significat eum, qui ad salu­ tem animarum cooperatur. Ita Christus dicitur οιάχονος περιτομής (Rom. 15. 8); apostoli (Eph. 3, 7), episcopi (1 Tim. 4, 6) vocan­ tur duizovoi. Strictissimo sensu diaconi dicuntur adiutores episcoporum et pres­ byterorum in muneribus sacris (Phil. 1, 1; 1 Tim. 3, 8. 9. 12). Hoc sensu vocabulum diaconorum in thesi intellegimus. 598. 2. Secundum P ο n t i f i ca 1 e R om. : . Diaconum oportet ministrare ad altare, baptizare et praedicare.* Praecipuum eorum munus semper erat ministrare sacerdotibus in Sacrificio Missae, ut iam lustinus Martyr et Cyprianus in libro De lapsis indicant. In Const. Apostol. (2, 57) dicuntur alii diaconi invigilare debere populo, dum Sacrificium peragi­ tur, alii ad altare ministrare. .Diaconus legat evangelium. ... Post haec presbyteri exhortentur populum. . . . Atque diaconi post ora­ tionem, alii quidem Eucharistiae vacent corpori Domini cum timore ministrantes, alii turbam circumspectent. . . . Qui autem pontifici as­ sistit diaconus, plebi dicat. ... Et post hoc precetur diaconus pro universa ecclesia." S. Ambrosius Sanctum Laurentium diaconum ita loquentem facit ad Xystum papam: .Quo progrederis sine filio, Ι.’Λ •b /i Art. 4. Do ordinibiw e&crAinentalibns. Prop. XLV. 261 pater? Quo, sacerdos sancte, sine diacono properas tuo? Numquam Sacrificium sine ministro offerre consueveras..,. Experire certe, utrum idoneum ministram elegeris. Cui commisisti dominici sanguinis con­ secrationem I dispensationem ], cui consummandorum consortium Sacra­ mentorum, huic consortium tui sanguinis negas?" (De offic. 1. 1, c. 41; J/ 16, 84; cf. Cyrill. Hierosol., Catech. 5; J/ 33, 506, et Chrysost. in Act. apost. Homil. 21 ; M 60, 163.) Diaconorum esse baptizare, de licentia tamen episcopi, Tertullianus iam testatur (De Bapt. c. 17; 3/ 1, 1218). Praedicationis officium exercentes videmus Stephanum et Philippum, qui etiam baptizat. S. Gregorius M. ait (3/77, 1335): «In sancta romana ecclesia dudum consuetudo est valde reprehensibilis exorta, ut quidam ad sacri altaris ministerium cantores eligantur et in diaconatus ordine con­ stituti modulationi vocis inserviant, quos ad praedicationis officium et eleemosynarum studium vacare congruebat." Diaconos non habere potestatem consecrandi et peccata remittendi iam in Tractatibus de Eucharistia (n. 829) et de Paenitentia (n. 410 sqq.) ostensum est (cf. Concilium Arelat. I. [a. 314] can. 15; Cone. Nicaen. can. 18; Cone. Pictav. [a. 1280]). 599. 3. Apud Protestantes nomen quidem diaconorum occurrit, sed sensu longe alio; sunt enim contionatores auxiliares. Catholico sensu Lutherani diaconatum non agnoscunt. Reformati et aliae quaedam sectae diaconos eligunt, qui curam pauperum et alia externa negotia agant. Anglicani propius ad catholicam ideam accedunt. 600. 4. Ordinem diaconatus esse Sacramentum paucissimi Catholici negarunt, ut Durandus et Caietanus ; unanimis fere omnium serpentia affirmat. Sed de certitudine affirmantis doctrinae non convenit inter theologos. Vasquez dicit eam esse de fide (Disp. 238, c. 2, n. 12), Tannero ridetur prope de fide esse (Disp. 7, c. 2, dub. 2, n. 39), Bdlarmino probabilior sententia (De Ordine c. 6), So tus censet: «Qui opinionem Durandi sustinere vellet, non esset magna reprehensione dignus. Nihilominus non est tam facile de communi sententia deflec­ tendum; esset enim nonnulla temeritatis nota" (In 4, d. 24, q. 1, a. 4, ante conci. 6). 601. Jby/. 1. Ex S. Scriptura de diaconatu haec discimus: «Fac­ tum est murmur Graecorum adversus Hebraeos eo, quod despicerentur in ministerio cotidiano viduae eorum. Convocantes autem duodecim multitudinem discipulorum dixerant: Non est aequum nos delinquere verbum Dei et ministrare mensis (άαίονέϊν -ραπέζαις). Considerate ergo, fratres, viros ex vobis boni testimonii septeni, plenos Spiritu Sancto et sapientia, quos constituamus super hoc opus. ‘ Nos vero orationi et ministerio verbi instantes erimus. Et placuit seraio coram Sectio 1. De exsistentia Sacramenti Ordinis. ..c··» •Λπ1 S3 ,-y a omni multitudine, et elegerunt Stephanum. . . . Hos constituerunt ante conspectum apostolorum et orantes imposuerunt iis manus* (Act. 6, 1 sqq.). Hoc loco tota Traditio semper intellexit narrari institutionem pri­ mam diaconorum. Ex ipsis verbis hoc non tam dare apparet; nam illi, qui eliguntur, non vocantur diaconi, neque hoc nomen ut nomen specialis muneris umquam in Actibus occurrit, sed primum invenitur in epistulis ad Phil, et ad Timoth. Quare quidam putaverunt septeni illos habuisse quidem munera diaconorum, sed revera fuisse presby­ teros, nam presbyteri commemorantur in ecclesia Hierosolymitana (Act. 11, 30; 15. 4. 6), cum de diaconis nullus amplius fiat sermo. At argumentum ex silentio non est efficax contra universam Tradi­ tionem. Praeterea etiam de plurimis apostolis in Actibus altum est silentium. Ergo sicut silentium non probat apostolos non exstitisse, ita non magis probat diaconos non exstitisse. Nihil autem impedit, quominus illi τ.ρεσβότεροι simplices sacerdotes a septem diaconis di­ stincti fuisse dicantur. Iam vero si Actuum 6 sermo est de institutione diaconorum, di­ cendum est querelam illam de ministerio mensae fuisse quidem occasionem instituendi primos diaconos, non vero diaconos ad hoc tantum vel principaliter institutos esse, cum historia Stephani et Philippi et po­ sterior historia ecclesiastica aliud doceant, et cum dotes, quae postu­ lantur in his viris (Act. 6, 3. 1 Tim. 3) ad altiora referantur quam ad ministerium mensae. Iam S. Ignatius Martyr (Ad Trail. 2,3; F 2, 63) ait de diaconis: .Non enim ciborum et potuum ministri sunt, sed ecclesiae Dei ministri/ Porro diaconi illi constituebantur per orationem et impositionem manuum apostolorum (προσευςάμενοι è~idrp/.ao aozoiç τάζ χεϊρας). At­ qui manuum impositio cum oratione in Actibus significat collationem gratiae (Act. 8, 17. 19; 13, 3; 19, 6). Ergo septem illi viri ordina­ bantur· diaconi per signum efficax gratiae seu per Sacramentum. 602. Ex SS. Patribus. Iam antiquissimi Patres testantur diaconos constitutos esse ab apostolis et esse segregatos a laicis (Clemens Horn.), habere ministerium lesu Christi, honorandos et sequendos esse ut ipsum Christum et ut mandatum Dei (Ignat. M), i. e. ut eos. qui ex mandato Dei vices Christi gerant, eos in liturgia publica distribuere Eucharistiam (Iustin. M.), pertinere ad hierarchiam ecclesiasticam (Clemens Alex.), esse ex ordine clericali, praesidere fidelibus (Origenes), habere ordi­ nationem inamissibilem (TertuU.). Cf. Instit. propaed. n. 347 sqq. 362. S. Ioan. Chrysostomus (Homil. 14 in Act. n. 3; M 60, 116) de septem illis ait : ide, quam non superflue scriptor loquatur, non enim dicit·, quomodo, sed simpliciter, quod ordinati sint impositione manuum et prece. Hoc enim est ordinatio. Manus viri superimponitur, Art. 4. De ordinibus oacramentiilibne. Prop. XLV. totum vero Deus operatur, eiusquc manus est, quae tangit caput ordinati, si, quemadmodum oportet, ordinetur/ S. Hieronymus, ubi loquitur do episcopis, qui diaconos ordinant, dicit eos BChristi Sacramenta" distribuere (Adv. Vigilantium n. 2; Jf 23, 340. Cf. S. August., Ep. 21 ; M 33, 88. Ambrosius, De officiis 1. 1, c. 50; M 16, 96). Dionysius Areopagita: „Diaconus ordinandus supra caput habet dextram pontificis ipsum consecrantis et ab eo consecratur in­ vocationibus ad ministrorum consecrationem accommodatis. . . . Pon­ tificis autem manus impositio designat hierarchicam protectionem, qua tamquam sanctos filios paterno affectu fovet et statum virtutemque sacri ordinis impertitur" (Deseed, hierarch, c. 5, n. 23; M 3, 511). Dionysium sequuntur Scholastici. 603. Arg. 3. Ex modo consecrationis, de quo comparanda sunt vetera et nova statuta ecclesiae. Concilium Carthag. IV.: „Diaconus cum ordinatur, solus episcopus, qui etiam benedicit, manum super caput illius ponat, quia non ad sacerdotium, sed ad ministerium consecratur" {Denzinger 1. c. 52). Constit. Apost. (1. 8, c. 17, 18; J/ 1, 1115): „Diaconum effi­ cies, episcope, imponens ei manus, astante tibi cuncto presbyterio cum diaconis, et orans dices: Deus omnipotens . . ., ostende faciem tuam super servum tuum hunc, electum tibi in diaconatus mini­ sterium, et imple eum Spiritu Sancto et virtute, sicut implesti Ste­ phan um. ..." Sacram entar. Gregor i i M. : „ Diaconus cum ordinatur, solus episcopus, qui eum benedicit, manum super caput illius ponat.... Et sequitur oratio: Adesto, quaesumus, omnipotens Deus. . . . Emitte in eum Domine, quaesumus, Spiritum Sanctum, quo in opus mini­ sterii fideliter exsequendi septiformis gratiae tuae munere roboretur" (Jf 78, 221 sq.). Pontificale Rom. : „Solus pontifex manum dexteram exten­ dens ponit super caput cuilibet ordinando . .. dicens singulis : Accipe Spiritum Sanctum ad robur et resistendum diabolo et tentationibus eius/ Alios ordines latinos vide apud Marlène (De aut. eccl. rit. t. 2, Secundum Euchol. Graec. diaconus ordinandus est ad altare, quia est primus ordo hierarchicus. „Pontifex impositam tenens dex­ teram precatur hoc modo : Domine Deus noster . . . gratiam Stephano protomartyri tuo in opus ministerii huius a te primum vocato con­ cessam largire. . . . Ipse, Domine, servum tuum hunc, quem diaconi ministerium subire voluisti, sancti et vivifici Spiritus Sancti tui ad­ ventu omni fide et caritate et sanctificatione adimple. . . / {Goar p. 250 sq.) !'ψ 1,1 Î ’ UWi i 264 Sectio I. De exsistentia Sacramenti Ordinis. Similiter in omnibus formis Oriontalium habetur impositio manuum et expressio gratiae Spiritus Sancti (DenAnger, Rit. Orient. II, 8. 69. 138. 232. 264. 287). Quamvis igitur concedendum sit etiam in minorum clericorum et immo in diaconissae ordinatione (Const. Apost. 8, 19. 20; 21 1, 1115) impositionem manuum eum invocatione Spiritus Sancti interdum oc­ currere, nihilominus in aliis ordinibus infra diaconatum hic ritus non potuit censeri saeramentalis, quia neque semper neque ubique obser­ vatus est neque ad tempora apostolorum reducitur. Contra vero un­ animis omnium ecclesiarum consensus quoad ordinationem diaconi ex­ plicari nequit, nisi admittamus institutionem sacramentalem ab ipso Christo factam. 604. Arg, 4. Ex Concilio Trident, (sess. 23, can. 4): „S. q. d. per Sacram Ordinationem non dari Spiritum Sanctum ac proinde frustra episcopos dicere: Accipe Spiritum Sanctum ; aut per eam non imprimi characterem ... A. S.“ Can. 6: ,S. q. d. in ecclesia catholica non esse hierarchiam divina ordinatione institutam, quae constat ex epi­ scopis, presbyteris et ministris, A. S.“ (Denzinger, Enchir. 841. 843.) Ergo in ecclesia sunt ministri, i. e. diaconi divina ordinatione insti­ tuti, qui, cum in eorum ordinatione dicatur: , Accipe Spiritum Sanc­ tum1·, revera gratiam Spiritus Sancti et characterem accipiunt. • J*>C 605. Schol, De diaconissis. Iam in Sacra Scriptura occurrunt diaconissae. Ita Phoebe dia­ conissa (ώ«ζο>ος Tjjç Ά’ζζΧ^σίας, Rom. 16, 1). In Ep. 1 ad Tim. 5, 9 sqq. describuntur qualitates, quibus instructa esse debeat mulier, quae in hoc munus eligatur. Quia plerumque viduae eligebantur, etiam nomen muneris est γϊ,ραι; interdum matriculariae vocantur (cf. S. Ignat., Ep. ad Smyrn. 13; EI, 244. Tertull., De veland. virg. c. 9; 21 2, 9020; Ad uxor. c. 7 ; 21 1, 1299; De praescript. c. 3; 21 2, 14; De monogam. c. 11; 21 2, 943. Clem. Alex., Paed. 1. 3, c. 12; 218, 662. Origen., Homil. 6 in Is. n. 3; 21 13, 242; Homil. 17 in Lucam.; 2113, 1846 sq.). Quae fuerint munera diaconissarum, discimus ex Const. Apost.: .Elige diaconissam, fidelem et sanctam, ad mulierum ministeria. . .. Diaconissa siquidem femina ad multos usus indigemus. Ac imprimis cum baptizantur mulieres, diaconus tantum earum frontem unget oleo sancto, et post diaconissa eas illinet*1 (1. 3, c. 15). Ibidem di­ cuntur diaconissae mittendae, ut feminas in earum domibus visitent. In ecclesia custodiunt portas mulierum (1. 2, c. 57), sedes assignant advenientibus mulieribus (ibid. c. 58). -Ad diaconum aut episcopum nulla mulier sine diaconissa accedat4 (ibid. c. 26). Secundum Concil. Cart ha g. IV. (c. 12) debent esse instructae, „ut possint apto et sano sermone docere imperitas et rusticas mulieres tempore, quo bapti- ' Art. 4. De ordinibus HacrnniontalibDH. Prop. XLV. Schol. Prop. XLVI. 265 zanilae sunt, qualitor baptizatori respondeant et qualiter accepto baptis­ mate vivant". Ritus consecrationis earum refertur in Const. Apost. (1. 8, c. 19. 20; J/1, 1115). Diaconissam consecrandam non esse ante annum qua­ dragesimum statuit Concit. Chalced. c. 15; secundum apostolum debe­ bant esse sexaginta annorum (1 Tim. 5. 9). Per hanc consecrationem non accensebantur clero; nam ut ait S. Epiphanius: «Quamquam diaconissarum in ecclesia ordo est, non tamen ad sacerdotii functio­ nem aut ullam huiusmodi administrationem institutus est, sed ut muliebris sexus honestati consulatui·" (Haeres, c. 79, n. 3; J/ 42, 743. Cf. Concit. Nicaen. I, can. 19, et Const. Apost. 3, 9; M 1, 782). Concit. Arausican. I. can. 26 statuit, ne diaconissae amplius ordinatio­ nem acciperent. Item Concit. Epaonense can. 21 et Concit. Aurelian. IL can. 18. Inde a saeculo ΥΙΠ. totum institutum in ecclesia occiden­ tali abrogatum est. Si postea nomen diaconissae vel archi diaconissae occurrit, significat superiorissam monialium. — In Oriente institutum diaconissarum diutius permansit et in Syria videtur adhuc exsistere, licet valde modificatum. Diaconissae Protestantium nihil commune habent cum veteribus diaconissis, sed sunt imitatio quaedam «sororum caritatis", cum hac differentia, quod illae non tenentur voto castitatis, sed matrimonium inire possunt, quando volunt; quod et pleraeque faciunt, si occasio offertur. Prop. XLVI. Presbyteratus est Sacramentum. 606. Exsistere in ecclesia Christi ordinem presbyteratus a diaconatu distinctum eique superiorem ex Tractatu de ecclesia constat (n. 349 sqq.). Ex textibus ibi allatis etiam patet, quae sint presbyterorum munera, quae sic refert Pont. Rom. : «Sacerdotem oportet offerre, benedicere, praeesse, praedicare et baptizare." Eos esse ministros Eucharistiae et Paenitentiae, Extremae Unctionis, ordinarios ministros Baptismi et extraordinarios Confirmationis iam probatum est. Nomen sacerdotis licet non secundum etymologiam, tamen secun­ dum usum idem est ac presbyter. Ita iam apud Tertullianum clerici vocantur «ordo sacerdotalis" et presbyteri «sacerdotes" (De exhort, cast, c. 7; M 2, 921. Cf. De Baptismo c. 17; M 1, 1218). Rarius occur­ rit nomen graecum ίερεύς. Ita Pseudo-Ignatius ad Heronem dia­ conum (F 2, 177) scribit: „ Μηδέν ανευ των έπισχυπων πράττε· ιερείς γάρ είσιν, συ δέ διάχονος των 'ιερέων έχεϊνοι βαπτίζουσιν, 'ιερουργόυσιν, γειρότανουσιν, χειροδετοΰσιν συ δέ αύτόϊς διαχόνει, ώς Στέφανος δ άγιος b Ίεροσολόμοις Ίαχώβω χαι τοίς πρεσβυτέροις.“ In Const. Apost. (lib. 3, c. 10; Λ/’ 1, 787) functiones episcoporum et presbyterorum dicuntur ιερατιχά έργα. Ex eo, quod presbyteri vocati sunt etiam sacer- ;| 266 vf bectw 1. De exsistentia Sacramenti Ordinis. dotes, sufficienter iam refutatur illa hypothesis: in primitiva ecclesia nomen presbyteri aetatem tantum provectam significasse. Usque ad saeculum X. episcopi non raro simpliciter vocabantur sacerdotes (cf. Du Cange s. v. sacerdos), presbyteri vero cum addito; sacerdos secundi ordinis (Leo 3/., Sermo 48, n. 1 ; 3/54, 298), sacerdotes minoris ordinis {Gregor. M., in Ezech. 1. 2 Homil. 10, n. 13; 76, 1065), presbyteri in secundo sacerdotio constituti {Optat. Milev., Contra schism. Don. 1. 1, c. 13; 3/11, 910 sq.), secundi sacerdotes {In­ nocent. L, Ep. 1 ad Decent, c. 3; 3/ 20, 554). Postea vero soli presbyteri simpliciter sacerdotes vocati sunt. < Arg, 1. Ex S. Scriptura. In S. Scriptura presbyteri dicuntur esse cooperatores apostolorum et pastores animarum (1 Petr. 5, 1 sq.), qui constituuntur impositione manuum (1 Tini. 4, 14; 5. 21). Licet autem ex sola S. Scriptura dare distinguere non possimus, quid ex his ad solos episcopos, quid ad episcopos et presbyteros simul pertineat, videmus tamen ex historia ecclesiastica utrosque, et episcopos et presbyteros, externo ritu semper consecratos et potestate ordinis praeditos fuisse (cf. Instit. prop. n. 339 sqq.). Ceterum Deus iam in Vetere Testamento loquens de tempore Messianico promiserat se instituturum esse novos sacerdotes ad novum sacrificium offerendum. s Assumam ex iis [gentibus conversis ad fidem] sacerdotes et levitas® (Is. 66, 21). „Et erunt Domino offerentes sacrificia in iustitia’ (Malach. 3, 3). -Ab ortu enim solis ad occasum in omni loco sacrificatur* . . . (ibid. 1, 11). Sacerdotium Veteris Testamenti typus erat sacerdotii Xovi Testamenti. Ergo etiam in Xovo Testamento est sacerdotium. 607. ·- · . 4 I 608. Arg. 2. Ex Traditione. S. Ignatius 3/. docet presbyteros esse «loco senatus apostolici®, esse eos, qui loco Dei praesint ecclesiae, -sine quibus ecclesia non nominetur®, quibus fideles oboedire teneantur -tamquam legi Christi®, qui habeant ministeria altaris sub episcopo etc. (cf. Inst. prop. n. 349). Haec autem omnia ostendunt stabilem ordinem, qui ex institutione Christi est in ecclesia. Presbyterorum ordinationes esse immutabiles et constantes, ita ut non possint iterum fieri laici, qui facti sint sacerdotes, testatur Tertullianus. Idem patet ex Cypriano (Instit. prop. n. 362). Si veterrimi illi Patres nondum tam clare loquuntur de ipsa Sacramenti ratione, de ea disserte loquuntur Patres posteriores, ut Gregor. Nys., Chrysost., CyriU. Alex., Augustinus, alii, quorum verba supra in Prop. XLII. recitata sunt. Inter Scholasticos nulla umquam fuit de hac re disputatio. .Xam quantum ad sacerdotium, est extra controversiam apud Catholicos et Art. I. D«) ordinibus sacriiinentalibus. Prop. XLVI. Schol. 1. 2. 267 piano de fide" (Tanner, Disp. 1, q. 2, dub. 2, n. 39). Similiter totus populus christianus (praeter Protestantes) credit sacerdotium esse Sacramentum, et in omni Catechismo catholico hoc docetur. Idem constat ex consensu omnium ecclesiarum orientalium. 609. Arg. 3. Ex ritu Ordinationis. Nam in omni ritu occidentalis et orientalium ecclesiarum prae­ scribitur impositio manuum episcopi et oratio, qua imploratur gratia Spiritus Sancti. 610. Arg. 4. Ex Concil. Trid. (sess. 23, c. 3. 4). jDubitare nemo debet Ordinem esse vere et proprie unum ex septem ecclesiae Sacramentis. . . . Quoniam vero in Sacramento Or­ dinis . . . character imprimitur, qui nec deleri nec auferri potest, merito sancta Synodus damnat eorum sententiam, qui asserunt Novi Testamenti sacerdotes temporariam tantummodo potestatem habere et semel rite ordinatos iterum laicos effici posse* (JDenzinger 1. c. 836 sq.). Cap. 1 docuerat sacerdotes esse, qui habeant potestatem n consecrandi, offerendi et ministrandi corpus et sanguinem eius [Christi] nec non et peccata dimittendi et retinendi." 611. De presbyterissis. Presbytera, episcopa, πρεσβυτις est nomen uxorum eorum, qui post matrimonium ad sacros ordines promoti erant (cf. Du Cange s. v. presbytera). Gregor. M. (Dial. 1. 4, c. 11) ait: .Presbyter quidam commissam sibi cum magno timore regebat ecclesiam; qïii ex tem­ pore Ordinationis acceptae presbyteram suam ut sororem diligens, sed quasi hostem cavens, ad se propius accedere numquam sinebat" (.li 77, 336). Neque enim iis, qui ad maiores ordines promoti erant, licebat uti uxoribus suis (cf. Innoc., Epist. 1 ad Victricium c. 9; .V 30, 475 sq.). In ecclesia graeca presbyterae interdum vocantur uxores pres­ byterorum saecularium, qui ad caelibatum non obligantur. — Alio sensu presbyterae vocantur vel diaconissae simpliciter vel praefectae diaconissarum, ut testatur S. Epiphanius (Haeres. 79, 4; M 42, 746). De his apud Gratianum (D. 32, c. 19) ex Concil. Laodicens. c. 11 : .Mulieres, quae apud Graecos presbyterae appellantur (vel praepositae), apud nos viduae, univirae et matriculariae appellantur, in ecclesia tamquam ordinatas constitui non debere" (cf. Morin., De Sacram. Ordinat. P. 3, exercit. 10). Schol. 1. Schol. 2. De sacerdotio omnium Christianorum. Scribit S. Petrus (Ep. I, 2. 9) de omnibus Christianis: „Vos autem genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus acquisitionis. " 612. mc. i V • 268 ’ /J1· Sectio 1. De exsistentia Sacramenti Ordinis. S. loannes: Regnum quoque nos et sacerdotes Deo et Patri suo fecit * (Apoc. Hoc altero textu Tertullianus haereticus factus abusus est ad ostendendum illicitum osse secundum matrimonium: „Praescribitur unius matrimonii esse oportere (Tit. 1, 6), qui alleguntur in Ordinem sacerdotalem. Usque adeo quosdam memini digamos loco deiectos. Sed dices: Ergo ceteris licet, quos excipit. Vani erimus, si putaveri­ mus. quoti sacerdotibus non liceat, laicis licere. Nonne et laici sacer­ dotes sumus? Scriptum est: Regnum quoque . . . Differentiam inter Ordinem et plebem constituit ecclesiae auctoritas et honor per Ordinis concessum sanctificatus. Adeo ubi ecclesiastici ordinis non est con­ cessus, et offers et tingis et sacerdos es tibi solus.. . . Igitur si habes ius sacerdotis in temetipso, ubi necesse est, habeas oportet etiam disciplinam sacerdotis, ubi necesse sit habere ius sacerdotis" (De ex­ hort. cast. c. 7 ; Jf 2, 922). Non est quidem multum laborandum in explicatione horum verborum, quia totus ille Tertulliani liber miseris sophismatis refertus est. Si quis eum excusare vult, potest dicere Tertullianum rhetorice tantum exaggerare dignitatem Christianorum, cum alibi clare statuerit differentiam inter clericos et laicos. Immo hoc ipso loco ait: .Omnes nos Deus ita vult dispositos esse, ut ubique Sacramentis eius obeundis apti simus. . . . Usque adeo nisi et laici ea observent, per quae presbyteri alleguntur, quomodo erunt presbyteri, qui de laicis alleguntur." Et alibi: ,An ordo aliquis seorsim debebit institui monogamorum, de quo allectio fiat in clerum? Sed cum extollimur et inflamur adversus clerum, tunc unum omnes sumus, tunc omnes sacerdotes, quia sacerdotes nos Deo et Patri fecit. Cum ad peraequationem disciplinae sacerdotalis provocamur, deponimus infulas et impares sumus" (De monog. c. 12; AI 2, 947). Sed cur occupemur in excusandis dictis hominis in furorem acti, cum in ecclesia Montani et Priscillae utique non solum laici, sed etiam mulieres doctorum et prophetarum personas agerent? Quid autem sibi velint illa verba apostolorum Petri et loannis, optime explicat Catéchisions Romanus: „Duplex sacerdotium in Sacris Litteris describitur: alterum interius, alterum externum. . . . Quod igitur ad internum sacerdotium attinet, omnes fideles, postquam salutari aqua abluti sunt, sacerdotes dicuntur, praecipue vero iusti, qui Spiritum Dei habent et divinae gratiae beneficio lesu Christi summi sacerdotis viva membra effecti sunt; hi enim fide, quae cari­ tate inflammatur, in altari mentis suae spirituales Deo hostias immo­ lant; quo in genere bonae omnes et honestae actiones, quas ad Dei gloriam referunt, numerandae sunt . . . (cf. 1 Petr. 2, 5). David idem multo ante dixerat: Sacrificium Deo spiritus contribulatus. . . . Ex­ ternum vero sacerdotium non omnium fidelium multitudini, sed certis hominibus convenit, qui legitima manuum impositione sollemnibusque sanctae ecclesiae caerimoniis instituti et Deo consecrati ad aliquod Art. 4. De ordinibus sHcnimentalibus, Prop. XLVII 269 pioprium sacrumque ministerium adseribuntur" (P. 2, c. 7, n. 23 sqq. Cf. Muzzella, Do cccl. n. 527 sqq,). Prop. XLVII. Episcopatus est Sacramentum. 613. Nota. 1. Ex iis, quae in Tractatu de ecclesia (Prop. XXXIII. XXXIV. XLI) dicta sunt, constat esse in ecclesia episcopatum divino iure institutum. Cum vero saeculo IV. Aërius coepisset docere episcopos et pres­ byteros divino iure esse aequales, eius doctrina ut haeretica reiecta est (cf. 8'. August., De haeres, q. 53 ; M 42, 39 sq., et S. Epiphanius, Haeres, qu. 75; M 42, 503). Eundem errorem quidam medio aevo reno­ varunt {Denzinger 1. c. 426), item Wiclif {Denzinger 1. c. 569). Doctri­ nam catholicam rursus statuit Concil. Trid. (sess. 23, c. 4 et can. 6. 7 : denzinger 1. c. 837. 843) contra novatores saeculi XVI. Episcopi sunt unici ministri Sacramenti Ordinis et ministri ordinarii Confirmationis. Illud postea probabitur, alterum iam probatum est. 614. 2. In quaestione, num ordinatio episcopi sit Sacramentum, magna apparet dissensio inter theologos. Veteres Scholastici plurimi id negant. De hac re scribit Perrone: «Cardinalis Raymundus Capisuchius 0. P. (in Controv. theol. selectis [Romae 1670] controv. 28 de episcopatu, § 2) affert octoginta auctores, quos ipse profitetur fere omnes vidisse, qui negant episcopatum esse ordinem, et singulorum loca distincte apponit. Hoc ipsum argumentum fuse prosequitur. Adeo veram est, quod scripsit Canus: theologorum numerum obruere nemi­ nem debere. Adderem: et pondus, siquidem praeter Magistrum sen­ tentiarum S. Thomas, S. Bonaventura, Scotus, Innocentius V., Estius1 etc. sententiam negativam tuentur" (De ordine c. 2, n. 78, not.). Exempli gratia audiatur S. Thomas, qui ad quaestionem. „ utrum episcopatus sit ordo", ita respondet: „Ordo potest accipi dupliciter. Uno modo, secundum quod est Sacramentum, et sic ordinatur omnis ordo ad Eucharistiae Sacramentum. Unde cum episcopus non habeat potestatem superiorem sacerdote, quantum ad hoc episcopatus non erit ordo. Alio modo potest considerari ordo, secundum quod est officium quoddam respectu quarundam actionum sacrarum ; et sic cum episcopa­ tus habeat potestatem in actionibus hierarchicis respectu corporis mystici supra sacerdotem, episcopatus erit ordo. Ideo licet detur aliqua potestas spiritualis episcopo in sui promotione respectu aliquo­ rum Sacramentorum, non tamen illa potestas habet rationem charac­ teris4 (Suppi, q. 40, a. 5). * Errat Perrone; nam Estius (In 4, d. 24, § 28) contrariam sententiam proponit ut probabiliorem. oyp Sectio 1. Do exsistentia Sacramenti Ordinis. Contra, ut scribit Huilier (De sacr. elect, et ord. P. 2, sect. 2, c. 1. art. 2, § 2; Migne, Cnrs, theol. t. 24, col. 711), 9affirmantem senfentiam Bellarminus certissimam . Peints Solo certa fido tenendam censent: Michael de Medina contrariam huic sententiae osse periculo­ sam. Vasque? similiter, quod huic sententiae contrarium sit, sine gravi nota non posse teneri arbitrantur- (cf. Tanner, Disp. 7, q. 2, dub. 2. n. 23). Ex veteribus doctoribus etiam multi affirmativam sententiam docuerunt, ut Altisiodorensis (Sum. 1. 4, tr. 8), Durandus (In 4, d. 24, q. 6, n. 8), Paludanus (In 4. d. 24. q. 6, a. 3), Xavarrus (Manuale confess, c. 22. n. 28). item Gabriel, Maior, Almainus, Caiefanus. Gulielmus Paris. (De Sacr. Ord. c. 13 in fine) ait: „Si quis dicere voluerit episcopatum esse ordinem alium a sacerdotis minoris, non opponimus nos.* Affirmativam sententiam secuti sunt plurimi Canonistae in d. 21. c. 1. et d. 25, c. 1 (cf. Phillips, Kirchenrecht I. 309 sq.: S. Alphonsus 1. 6, n. 738; Palmieri, De rom. pontif. prolegom. § 14, η. VI, p. 88. 99). Arg. 1. Ex S. Scriptura. Ordinatio, de qua loquitur S. Paulus 1 Tim. 4, 14 et 2 Tim. 1, 6, est Sacramentum. Atqui haec est ordinatio episcopalis. Ergo ordinatio episcopalis est Sacramentum. Maior patet, quia ibi sermo est de signo, quod est efficax gratiae. Minorem semper admisit Traditio catholica, ut videre est apud veteres expositores horum textuum Chrysost., Oecunien., alios. Et ipse S. Thomas ad illum textum notat: -A quo sci. ordinatus erat episcopus, in qua manus impositione data ei est gratia Spiritus Sancti.* Idem ratio confirmat, quia apostolus agit de officiis episcopo propriis. 615. Arg. 2. Ex SS. Patribus. SS. Patres non alio modo loquuntur de ordine episcoporum quam de ordinibus presbyterorum et diaconorum. Itaque qui admittit pres­ byteros et diaconos non externa tantum deputatione, sed vero Sacra­ mento constitui, non potest idem non affirmare de episcopis. Immo nonnulli SS. Patres valde disserte loquuntur de ordine episcopatus ut de Sacramento. S. Augustinus in Sermone ad Caesariensis ecclesiae plebem (n. 2; M 43, 691) de episcopis Donatistis, qui ad ecclesiam catholi­ cam redeunt, ait: .Xon sic illos suscipimus, ut sunt; absit a nobis, nam haeretici sunt ; suscipimus autem catholicos, mutantur, suscipiun­ tur. . . . Bona, quae in illis agnoscimus, non sunt sua; Domini nostri habent bona, ecclesiae habent bona. Baptismus non est ipsorum, sed Christi. Invocatio nominis Dei super caput ipsorum, quando ordinantur episcopi, invocatio illa Dei est. non Donati. ... In errante et de­ serente milite crimen est desertoris, character autem non est desertoris. 616. ... ··■ Λ « Art. 4. De ordinibus sacramentnlibuB. Prop. XLVIL 271 sod imperatoris." Hic igitur episcopalem ordinationem in una linea ponit cum Baptismo. Ergo consuit ordinationem episcopi esse Sacra­ mentum et imprimere characterem. S. Leo M. : „Eos rectores ecclesia accipit, quos Spiritus Sanctus praeparavit, ut in populo adoptionis Dei, cuius universitas sacerdotalis atque regalis est, non praerogativa terrenae originis obtineat unctio­ nem, sed dignatio caelestis gratiae gignat antistitem" (Sermo 3, n. 1 ; J/ 54, 144). Alia apud Bellarminus, De ord. c. 3 et 5. Arg. 3. Ex Concil. Trid. (sess. 23, c. 3). ,Cum Scripturae testimonio . . . perspicuum sit per Sacram Ordi­ nationem . . . gratiam conferri, dubitare nemo debet Ordinem esse vere et proprie unum ex septem sanctae ecclesiae Sacramentis; in­ fluit enim apostolus: Admoneo te, ut resuscites gratiam. ..." {Denzinyer 1. c. 836.) Ergo ex verbis, quibus S. Paulus agit de episco­ patu, deducit Concilium Ordinem esse Sacramentum. Deinde Concilium, postquam c. 3 generation dixit Ordinem esse Sacramentum, c. 4 dicit ad hierarchicum Ordinem maxime pertinere episcopos, et can. 6 damnat eos, qui docent episcopos non esse divina ordinatione institutos. 617. Ex ritu ordinationis. Secundum Pontificale Rom. ordinatio episcopi fit per manuum im­ positionem et impositionem libri evangeliorum cum verbis: , Accipe Spiritum Sanctum", et sequentibus precibus. In Euchologio Graecorum {Goar p. 302 sq.) eadem manuum et libri impositio praescribitur cum oratione, in qua Deus rogatur: nDo­ mine, hunc etiam suffragiis electum . . . per meam peccatoris et adstantium ministrorum et episcoporum manum, adventu et virtute et gratia Sancti Spiritus corrobora. ..." Idem ritus apud alios Orien­ tales observatur {Denzinger, Rit. Orient. Π, 23 sq.). In Constitutionibus apostolorum (1. 8, c. 4) non manus impositio, sed libri evangeliorum tantum impositio commemoratur ; sed hoc vide­ tur factum per accidens, quia alias semper utraque impositio prae­ scribitur, ut in Concil. Carth. IV. can. 1 {Denzinger 1. c. 50). 618. Arg. 4. 619. Arg. 3. Ex effectu ordinationis. Ordinatione episcopali confertur potestas sacra et inamissibilis confirmandi et ordinandi. Ergo ex analogia fidei dicendum est dari characterem. Cum charactere autem datur gratia ad bene fungen­ dum munere. Nam si diacono datur gratia propter suum munus, quanto magis datur gratia episcopo propter munus longe excellentius. Praeterea nisi episcopatus esset Sacramentum, episcopus potesta­ tem ordinandi acciperet mera deputatione externa, et consequenter Sectio I. De exsistentia Sacramenti Ordinis. haec potestas voluntate sumini pontificis posset auferri. Atqui hoc falsura esse ex constanti praxi et doctrina ecclesiae efficitur et ab omnibus conceditur. Xeque valet ratio adversariorum, quod episcopatus non dat novam potestatem circa Eucharistiam: ergo non dat characterem. Nam im­ primis suppositum gratis sumitur non posse esse novum ordinem sacramentalem, quo non detur nova potestas circa Eucharistiam: deinde vero episcopatus certe multo magis dat novam potestatem circa Eucharistiam quam diaconatus et ordines minores, qui ab ad­ versariis dicuntur esse Sacramenta. Episcopus enim potest aliis con­ ferre potestatem consecrandi Eucharistiam : diaconus autem et in­ feriores clerici proprie nihil possunt circa Eucharistiam, quod non possit etiam a laicis fieri (cf. J. Kurz, Der Episcopat. Wien 1877). Schol, Quot sint ordines. Alii respondent esse septem, alii esse octo, alii esse novem. Sed est lis de verbo. Si quis episcopatum et tonsuram recensuerit speciales ordines, habebit novem : sin tonsuram noluerit esse specialem ordinem, habebit octo. Si praeterea dixerit sacerdotium esse unum ordinem bipartitum in episcopatum et presbyteratum, numerabit septem ordines, id quod communiter fit. Certe falsum est, quod quidam dicunt, esse communem et concordem omnium sententiam in ecclesia septem esse ordines, nec plures nec pauciores. Mal donatus scribit: .In hac re mihi videntur iuris pontificii periti melius sentire, quod dicant plures esse quam ordines septem. Tota enim antiquitas plena est testimoniis: et episcopatum quidem esse ordinem distinctum adeo perspicuum est ex omnibus Conciliis vetustissimis et ex canonibus apostolorum, ut nemo negare possit, nisi qui non legerit" (De Sacram. Ord. q. 4 initio). Neque obstat, quod in Cone. Trid. c. 2 sess. 23 inscribitur: „De septem ordinibus" ; nam hanc inscriptionem non fecit Concilium, sed postea addita est. Contra Cone., cum c. 3 dicat de episcopis: ,Qua­ rum functionum potestatem reliqui inferioris ordinis nullam habent* (Denzinger 1. c. 837), episcopos ut unum ordinem reliquis ordinibus opponit et ita octo ordines recenset (cf. Tanner, Disp. 7, q. 2, dub. 2. n. 37 sqq.). Nihilominus Sacramentum Ordinis est unum, quia inferiores ordines ad episcopatum se habent ut imperfectum ad plenam perfectionem, seu ut partes ad totum, et ita Sacramentum Ordinis est totum potesta­ tivum .cuius est haec natura. quod totum secundum completam rationem est in uno, in alio antem est aliqua participatio ipsius* (S. Thomas, Suppi, q. 37, a. 1 ad 2). 620. -s Prop. XLVIll. 273 SECTIO II. DE ESSENTIA SACRAMENTI ORDINIS. Prop. XLVIII. Materia Sacramenti Ordinis est impositio manuum, forma vero oratio, quae cum hac impositione iungitur. 621. Fota. Mon inquirimus in materiam et formam ordinum non sacramentalium. Hi enim ordines, cum sint institutionis ecclesiasticae, ecclesiae quoque est definire, quo ritu conferri debeant. Itaque si probabiliter observata sunt omnia essentialia, quae ecclesia praescribit, ordo valide collatus est. Summus autem pontifex solo actu volun­ tatis omnes defectus sanare potest, immo, si vellet, sola externa deputation© omnes ordines usque ad sub diaconatum inclusive con­ ferre posset. Iam alibi probavimus ecclesiam non posse substantialiter mutare signa sacramentalia. Quare omnino non respicimus sententiam eorum, qui putant olim vel alibi aliam fuisse vel esse materiam et formam essentialem quam nunc in ecclesia romana. Est autem de nostra quaestione triplex inter theologos sententia. 622. Prima sententia docet solam manuum impositionem esse materiam essentialem Sacramenti. Intellegitur autem in presbyteri ordinatione prima impositio manuum, quae fit ante Evangelium, et complectitur non solum tactum capitis ordinandi, sed etiam sequentem extensionem manuum ; non vero intellegitur illa secunda, quae fit post Communio­ nem, quia ante illam iam facti sunt presbyteri, cum Missam celebra­ verint, et quia posterior impositio manuum non est ritus adeo vetus et in ecclesia graeca inusitatus. Hanc sententiam defendunt S. Bonaventura (In 4, d. 24, p. 2, a. 1, q. 4), Petrus Sotus (De inst. sacerd. lect. 5), Menard us in notis ad Sacrament. Gregor. M. (Jf 78, 491 sqq.), Marlène (De antiq. eccl. rit. 1. 1, c. 8, a. 9, n. 11. 16. 18, t. 2, p. 22), Goar, Tournely etc. (cf. Suarez, De Sacramentis in genere disp. 2, sect. 6). S'. Alphonsus hanc sententiam sequitur ut probabiliorem (1. 6, η. 748 et 749). Recentes theologi vix non omnes hanc senten­ tiam amplectuntur, ut Perrone (De Ord. c. 4. n. 123), Franzelin (De Sacr. in gen. thes. 5), Palmieri (De rom. pontif. Prolog. § 15, Schol. n. IU, p. 98 sqq), De Augustinis (De Ord. thes. 7), Lehmkuhl: , Valde probabile est“ (Π, n. 590), alii. Secunda sententia docet solam traditionem instrumentorum esse materiam essentialem. Ita Valentia (De Ord. disp. 9, q. 1, punct. 5) et nonnulli Thomistae. Tertia sententia docet et impositionem manuum et traditionem in­ strumentorum simul esse materiam essentialem. Ita Bella rminus, De Lugo (De Sacr. in gen. disp. 2, sect. 5, n. 98), Vasquez, Wirceburg. (n. 107), theologi post decretum Eugenii IV. satis communiter. Pcsch, Praelectiones dogmaticae. VLL 18 Sectio 2, De essentia Sacramenti Ordinis. Primam sententiam non ut probabilem, sed ut moraliter certam defendimus. Pars I. Ex Sacra Scriptura. S. Scriptura, ubi loquitur de Ordinatione, nihil mnquam dicit de traditione instrumentorum, sed semper commemorat solam imposi­ tionem manuum, immo diserte impositioni manuum gratiam Spiritus Sancti ascribit. Praeterea primae Ordinationes factae sunt, antequam evangdia exsisterent. Ergo errant, qui dicant ordinationis episcoporum et dia­ conorum materiam necessariam esse impositionem vel traditionem libri evangeliorum. Respondet Tanner cum aliis tunc „probabilius datam fuisse chartam descriptam, continentem mysteria fideiu. Quod responsum clarissime ostendit, quam desperata sit doctrina, quam tali modo conantur defendere. Scribit de hac quaestione Durandus: .Traditio libri in ordinatione diaconi non observatur in omni ecclesia, nec antiquitus forsitan observabatur in aliqua ecclesia. Unde secun­ dum ordinarium antiquissimum ecclesiae Aniciensis, cui praefuimus, liber evangeliorum non tradebatur diacono in ordinatione sua. Sed nos volentes nos conformare ceteris ecclesiis, posuimus de manu nostra in margine dicti ordinarii, quod liber evangeliorum tradatur diacono cum consueta forma verborum" (In 4, d. 24, q. 3, n. 7). Ex eadem ratione audiendi non sunt, qui volunt quaedam vesti­ menta sacra eorumque traditionem esse materiam Ordinis; nam de talibus vestimentis Scriptura nihil dicit, et historia teste haec vesti­ menta vel omnino non vel saltem non ut sacra primis temporibus ecclesiae exsistebant1. 623. i · b .tri I De materia Sacramenti Ordinis. Arg. 1. Ex SS. Patribus. SS. Patres numquam alii ritui 624. nisi soli impositioni manuum ascribunt effectum Ordinationis, unde ipsa Ordinatio simpliciter ‘/ειροτοΆα vel /stpoheaia, i. e. impositio ma­ nuum. dicta est. 1 -Die Kirche der ersten Jahrhunderte (1—350) hat koine liturgische Kleidung vorgeschrieheu. . . In diesem ganzen Zeitraum bestand kein wesentlidier Unterschied zwischen den (Fest-) Gewândern des gewühnlichen Lebens and jenen, welcbe die Priester am Altare trugen. . . . Fragen wir, in welcher Kleidung die christlichen Priester vor dem Jahre 350 die heiligen Geheimnisse feierten. Die Antwort geben monumentale, theilweise auch schriftliche Zeugen. Danach gab es in dieser ganzen Periode keine besondere liturgische Kleidung, vielmehr vcrsehen die Priester den heiligen Dienst . . . im Abendlande in Tunica und Pallium, im Osten in Dal­ matica und Pallium. ... So wenig kannte man in den ersten Jahrhunderten eine besondere liturgische Kleidung, dass manche Liturgen nur mit dem Pallium angethan, d. i. in der sogen. Philosophentracht. die Mysterien feierten* (Krieg apud Kraus, Real-Encyklopadie der christl. Alterthümèr II, 177 sqq.). Prop. XLVUI. S. Cornelius papa in Epist. ad Fabian, de Novatiano dicit : Episcopos quosdam homines plane rudes ac simplices, „quos ad id comparaverat temulentos et crapula oppressos, imaginaria quadam ac vana manuum impositione episcopatum sibi tradere per vim coegit” (Euseb. H. E. 1. 6, c. 43; M 20, 619). S. Cyprianus scribit factum esse, „ut de universae fraterni­ tatis suffragio et de episcoporum, qui in praesentia convenerant, qui­ que de eo ad vos litteras fecerant, indicio episcopatus ei [Sabino] deferretur et manus ei in locum Basilidis [depositi] imponeretur" (Ep. 67, n. 5; H 2, 739). S. Basiiius scribit de episcopis: „ Ordinationem a patribus habe­ bant et per manuum eorum impositionem habebant donum spirituale" (Ep. I. can. ad Amphiloch., can. 1; M 32, 670). S. Epiphanius: 3 Quinam fieri potest, ut is presbyterum con­ stituat, ad quem creandum manuum imponendarum ius nullum habeat?" (Haer. 75, n. 4; M 42, 507.) S. Innocentius I. dicit: „Ab haereticis ordinatos vulneratum per illam manus impositionem habere caput" (Ep. 17 ad episcop. Mace­ doniae c. 3; Jf 20, 530). S. Leo M.: „Quid est manus cito imponere... nisi sacerdotalem honorem tribuere non probatis?" (Ep. 12, c. 2: ad episcop. Africanos; Jf 54, 658.) S. Hieronymus: „Plerique nostrorum χειροτονίαν, i. e. Ordi­ nationem clericorum, quae non solum ad imprecationem vocis, sed ad impositionem impletur manus ... sic intellegunt. . . ." (In Isai. 1. 16, c. 58; M 24, 591.) Eodem modo loquuntur multi alii Paries. Contra vero nullus textus afferri potest, quo SS. Patres gratiam Sacramenti traditioni instrumentorum ascribant. 625. Arg. .3. Ex historia ecclesiastica. Constat non solum in ecclesiis orientalibus non adhiberi instru­ mentorum traditionem, sed hanc etiam per novem saltem saecula ignotam fuisse in ecclesia latina. Neve dicas mentionem huius ritus per accidens omissam esse a scriptoribus. Nam mirum est, quod omnes scriptores per novem et amplius saecula ritum essentialem numquam ullo verbo commemorent. Deinde vero hoc responsum quam futile sit. facile apparet ex his rationibus: a) Exstat magnus numerus veterum librorum ritualium, quos edi­ derunt Menardus, Morinus, Martène. lamvero nullus ex his libris, qui scriptus est ante annum 900, praescribit traditionem instrumen­ torum. Sed incredibile est hanc rem per tot saecula omissam esse, si essentialis sit. Neque habent adversarii, quod ad hoc argumentum respondeant, nisi ecclesiam tradita sibi potestate mutasse materiam Sacramenti. At alibi demonstravimus ecclesiae nullam talem coni18* F 270 Sectio '2. De essentia Sacramenti Ordinis. petere facultatem. , Deinde data ecclesiae facultate, de qua est sermo, gratis omnino et arbitrarie tingitur, quod ecclesia ea usa fuerit. Di­ cant enim, ubi et quando, quo saeculo, in quo Concilio, a quo pon­ tifice facta sit eiusmodi mutatio“ (Benedictus XIV., De Synod. 1. 8, c. 10, n. 10). Quod si nequeunt, gratis statuunt rem aliunde incredibilem. Nam sine dubio ecclesia. si in hac re essentialem mutationem facere voluisset, sollemni decreto hoc omnibus notum fecisset. Concilium Carthag. IV. solam manuum impositionem ad con­ ferendos ordines sacros praescribit, et dein addit ideo dari instru­ menta in inferiorum ordinum collatione, quod hi ordines non con­ ferantur per impositionem manus: et singillatim enumerat, quae in­ strumenta in singulis ordinibus minoribus sint tradenda. Ergo hi canones satis clare opponunt materiam ordinum superiorum, i. e. manuum impositionem, materiae ordinum inferiorum, i. e. traditioni instrumentorum. Unde etiam apparet admitti non posse sententiam eorum, qui dicunt ipsam instrumentorum traditionem esse imposi­ tionem manuum. Ή® Una autem exceptio hic statuenda est. quod inde saltem a fine saec. IV. episcopo ordinando liber erangelii imponebatur. Hoc de­ crevit (vulg.) Cone. Carthag. IV. can. 2 (Denzinger 1. c. 50), et hic ritus, licet modo satis diverso, apud Orientales et Occidentales ser­ vatur. — Nihilominus non ridetur essentialis ; nam Christus, sicut non praecepit, ut scriberentur evangelia. ita non praecepit, ut capiti or­ dinandi evangelia scripta imponerentur. Episcopi erant ante volu­ mina evangeliorum. Ergo ad eorum ordinationem evangelia non requiruntur. Tandem saepe non episcopus ordinans, sed alii, sive episcopi assistentes, sive diaconi (Const. Apost. 1. 8, c. 4), super caput ordinandi tenebant evangelia. Atqui fieri nequit , ut in Sacramento conferendo alius applicet materiam, alius pronuntiet formam (cf. Mar­ lène 1. 1. c. 8, a. 10, n. 15). Neque umquam SS. Patres huic caeri­ moniae effectum Ordinationis ascripserunt. III 1 w I i ■· -·Ί 626. b) Varii scriptores medii aeci, ut Isidorus Hispal. (De eccl. offic. 1. 2; M 83. 777 sqq.), Amalarius (De eccl. offic. 1. 2, c. 12: M 105. 1086). Alcuinus (vulgatus), alii ex professo describunt singulos ritus occurrentes in ordinationibus. Atqui nihil dicunt de traditione instrumentorum, sed de sola manuum impositione loquuntur. Ergo eorum aetate haec sola exsistebat et necessaria habebatur. Ex his quoque scriptoribus nonnulli, ut ille Alcuinus et Amalarius. diserte negant semper et ubique in episcopi consecratione adhibitam fuisse impositionem evangelii, alii de hac caerimonia plane tacent, ut Isidorus (1. 2, c. 5): unde Olorinus concludit hanc -impositionem ad episcopatus substantiam non pertinere “ (De Sacr. Ord. P. 3, exerc. 2, c. 2, n. 5). Alii autem, ut Marlène, dicunt illis testimoniis Alcuini Prop. ΧίΛΊΙΙ. et Amalarii fidem adhiberi non posse, cum omnes libri rituales hanc impositionem praescribant. Postquam traditio instrumentorum, i. e. calicis et patenae, com­ muniter in ecclesia latina adhiberi coepta est, nequaquam statim dixerunt theologi per eam tradi potestatem, sed per eam significari potestatem iam traditam. Ita Hugo Viet.: „ Accipiunt et calicem cum vino et patenam cum hostiis de manu episcopi, quatenus his instrumentis potestatem se accepisse cognoscant placabiles Deo hostias offerendi” (De Sacram. 1. 2, p. 3, c. 12; M 176, 428). Ipsam vero potestatis collationem ascribit impositioni manuum. Eadem verba repetunt Magister (4, d. 24, n. 9) et Innocentius III. (De sacro altaris myst. 1. 1, c. 9; M 217, 779). 627. Contra haec adversarii provocant ad doctrinam Innocenta III. tl Gregor ii IX., quasi hi docuerint impositionem manuum esse ritum tantum accidentalem. Scribit enim Gregorius IX. ad episcopum Lundonensem: „ Presbyter et diaconus, cum ordinantur, manus imposi­ tionem tactu corporali, ritu ab apostolis introducto, recipiunt. Quodsi omissum fuerit, non est aliquatenus iterandum, sed statuto tempore ad huiusmodi ordines conferendos caute supplendum, quod per errorem exstitit praetermissum. Suspensio autem manuum debet fieri, cum oratio effunditur super caput ordinandi" (Gregor. Decret. 1. 1, tit. 16, c. 3). Similia Innocentius dicit de subdiacono (ibid. c. 1). Sed lii textus potius confirmant nostram doctrinam ; nam Gregorius dixit manuum im­ positionem esse supplendam „ad ordines conferendos" ; ergo supponit non­ dum fuisse collatos. Dicitur autem suppleri manuum impositio per oppo­ sitionem ad iterationem, non ad significandum esse ritum accidentalem. 628. A/‘< Tridentino. Confirmari potest thesis ex Concil. Florentino et In Concil. Flor, agebatur de unione Graecorum cum ecclesia latina, et quaecumque ad hanc unionem efficiendam apud Graecos correctione indigere videbantur, diligenter proponebantur et disputa­ bantur. Cum igitur constaret Graecos ordinare per solam manuum impositionem, et nihilominus ne minima quidem dubitatio mota sit de valore harum ordinationum, evidens est persuasio Concilii per solam manuum impositionem ordines valide conferri. Idem valet de Con­ cilio Lugdunensi, idem de pontificibus posterioribus, ut de Clemente VIII., .qui Russorum episcopos, presbyteros et diaconos ad catholicam uni­ tatem admisit cum ordinibus, quibus secundum ritum Graecorum in­ signiti fuerant in suo schismate" (Bened. XIV., De Synod. 1. 8, c. 10, n. 7). Ergo constat incassum laborare adversarios, si conantur doctrinam suam fulcire verbis Eugenii IV.: „ Sextum Sacramentum est Ordinis, cuius materia est illud, per cuius traditionem confertur Ordo, sicut n II ?, rj a·»] 278 Sectio 2. De essentia Sucninienti Ordinis. presbyteratus rrauuur traditur per caucis calicis cum vino er et patenae cum pane porrectionem· (Denzinyer 1. c. 596). Quomodo enim potuit Eugenius IV. his verbis definire velle ad valorem Ordinis porrectionem instrumen­ torum esse necessariam, cum in Concilio admisisset eos, qui ordinati erant sola manuum impositione? An affirmare audent Eugenium suis verbis modum Ordinationis usque ad id tempus validum voluisse red­ dere invalidum? Sed quomodo tunc ecclesia non mutavit substantialia Sacramentorum, quod fieri non posse est plane corium? Porro quo­ modo potuit Eugenius IV. dando decretum pro Armenis velle inducere novam legem pro Latinis? Quomodo potuit hanc legem condere, nullo verbo indicata voluntate talis mutationis et quidem mutationis in re gravissima? Tandem, si definitionem edidit de materia Ordinis, de­ clarari! solam traditionem instrumentorum esse materiam, cum de impositione mannum nihil dicat, id quod ipsi adversarii neque possunt neque volunt admittere. nXecesse est igitur fateri Eugenium locutum de materia et forma integrante et accessoria, quam optavit ab Armenis superaddi manuum impositioni iam diu ab illis adhibitae, ut ecclesiae latinae moribus se accommodarent ac rituum uniformitate firmius eidem adhaererent4 (Benedict. XIV. 1. c. n. 8). 629. Cone il. Trident, pluries impositioni manuum, numqu ani vero traditioni instrumentorum ascribit effectum Sacramenti. Ita sess. 14, c. 3 de Extr. Unet, dicit ministros Extremae Unctionis secundum S. lacobum esse presbyteros, -quo nomine eo loco . . . veniunt aut episcopi aut sacerdotes ab ipsis rite ordinati per impositionem manuum presbyterii4 (Denzinger 1. c. 788). — Sess. 23, c. 2 ait: -Non solum de sacerdotibus, sed et de diaconis Sacrae Litterae apertam mentionem faciunt: et quae maxime in illorum Ordinatione attendenda sunt, gravissimis verbis docent“ (Denzinger 1. c. 835). Sed Sacrae Litterae materiam assignant solam manuum impositionem. — C. 3: -Dubitare nemo debet Ordinem esse vere et proprie unum ex septem sanctae ecclesiae Sacramentis: inquit enim apostolus: Admoneo te, ut re­ suscites gratiam Dei, quae est in te per impositionem manuum mea­ rum4 (Denzinyer 1. c. 836). Ergo impositio manuum est materia con­ stituens hoc Sacramentum. Pars II. De forma Sacramenti Ordinis. 630. Soluta quaestione de materia soluta quoque est quaestio de forma. Nam sicut adversarii dicunt essentialem formam saltem par­ tialiter constitui illis verbis, quae comitantur traditionem instrumen­ torum , ita nos dicimus formam esse illa verba, quae pertineant ad (primani) manuum impositionem (cf. Gasparri, De Sacra Ordin. 2, n. 1038 sqq. 1073 sqq. 1109 sqq.). In ordinatione diaconi episcopus ponens manum dexteram super caput ordinandi dicit: -Accipe Spiritum Sanctum ad robur et ad resi- Prop. XLVIH. 279 stenihmi diabolo et tentationibus oins in nomine Domini.4* Dein extensam tenons manum dexteram prosequitur: „Emitte in eum, quaesumus, Domine, Spiritum Sanctum, quo in opus ministerii tui fideliter exsequendi septiformis gratiae tuae munere roboretur. . . .“ [n ordinatione presbyteri episcopus et sacerdotes manus imponunt capiti ordinandorum. Dein, dum manus extensas tenent, episcopus dicit: .Oremus, fratres carissimi, Deum Patrem omnipotentem, ut super hunc famulum suum, quem ad presbyterii munus elegit, caelestia dona multiplicet et, quod eius dignatione suscipit, ipsius consequatur auxilio. Per Christum D. N. Amen.*4 Dein: „Exaudi nos, quaesumus, Dominus Deus noster, et super hunc famulum tuum benedictionem Sancti Spiritus et gratiae sacerdotalis infunde virtutem. . ..“ In ordinatione episcopi episcopus consecrans cum duobus episcopis assistentibus imponit capiti ordinandi librum evangeliorum. Tangunt dein caput ordinandi ambabus manibus dicentes: „Accipe Spiritum Sanctum.·4 Quo facto solus consecrator dicit: „ Propitiare, Domine, supplicationibus nostris, et inclinato super hunc famulum tuum cornu u gratiae sacerdotalis benedictionis tuae in eum infunde virtutem. 631. In tribus igitur ordinibus sacramentalibus formae sunt illae orationes, quarum initia modo indicavimus. Sed notandum est in liis orationibus occurrere verba imperativa „Accipe. Spiritum Sanctum11 (quae in ordinatione presbyteri dicuntur in secunda manuum imposi­ tione in fine Missae) et formam deprecativam. lamvero illa verba imperativa sunt recentioris originis. Scribit enim Martène de ordi­ natione diaconi: „Verba illa Pontificalis Rom. ab episcopo dicenda, cum manum ordinandis imponit, ,Accipe Spiritum Sanctum . . .‘, in quibus ordinationis diaconorum formam constituunt recentiores Scho­ lastici, recentioris sunt institutionis, quae quadringentos vix superant annos.14 Nominat dein codices permultos, in quibus non inveniuntur, et addit: „Multo minus in antiquioribus libris istis codicibus44 (Antiq. eccl. rit. 1. 1, c. 8, a. 9, n. 2, t. 2, p. 21). Eadem dicit de ordi­ natione episcopi (1. c. a. 10, n. 1-1, p. 27). Idem testatur Menardus in notis ad Sacram. Gregor, (n. 747; Jf 78, 487). Neque minus certum est illa verba in ordinatione presbyteri: n Accipe Spiritum Sanctum, quorum peccata . . .“ esse recentis originis, ut omnia Ritualia vetera testantur. Neque habentur illa verba: „Accipe Spiritum Sanctum*4 in Euchologio graeco pro ulla ordinatione. Ergo certum est haec verba neque semper neque ubique adhibita esse in administrando Sacramento, sed longiores illas orationes, quae secundum sensum semper et ubique eaedem fuerunt. Sunt qui dicant a -Congregatione S. Officii validas declaratas esse ordinationes in Aethiopia factas per impositionem manuum cum solis verbis: .Accipe Spiritum Sanctum.44 Sed Congregatio de hac re interrogata, die 30. April. 1875 respondit se neque tale decretum emisisse neque um- .·· '■···· .·< 280 I Sectio 2. Do essentia Sacramenti Ordinis. quam tales ordinationes validas declarasse (cf. Gasparri, De S. Ordinal, t. 2. n. 1057 sq.). Verba: , Accipe Spiritum Sanctum** neque sunt forma, neque quiequam refert quoad valorem ordinationis, etiamsi omittantur; nam longior illa oratio sensum suum retinet sine his verbis imperativis. Oritur autem forte dubitatio, quomodo secundum hanc explica­ tionem Cone. Trid. dicere possit episcopos non frustra dicere in Ordi­ natione: ,Accipe Spiritum Sanctum- (sess. 24, c. 4). At aliud est haec verba debere verificari per Ordinationem, id quod Concilium unice docere intendit, et aliud est per haec ipsa verba produci gra­ tiam Spiritus Sancti, id quod Concilium definire noluit. Verba igitur significant, quid Ordinatione efficiatur; sed Ordinatio non est neces­ sario efficax praecise vi horum verborum. •1 Schol. De supplenda traditione intrumentoruin omissa. Traditio instrumentorum. si forte in Ordinatione omissa esset, postea suppleri debet, non quia ad essentiam Sacramenti pertinet, sed quia est ritus ab ecclesia praescriptus, sicut etiam suppleri debent caerimoniae Baptismi sollemnis, si omissae fuerunt. Hinc in nostra quoque sententia nil mirum est, quod ab ecclesiastica auctoritate iubetur suppleri traditio instrumentorum. In hac autem re occurrunt variae quaestiones de tactu physico instrumentorum, quae apud Moralistes videri possunt (cf. Ballerini, Opus morale torn. 7 : de Ord., n. 26). — Ceterum in quaestione de valore alicuius Sacramenti necessarii et initerabilis solent Congrega­ tiones romanae procedere secundum regulam, quam post Card, de Lugo (Resp. moral. 1. 1, d. 1. n. 12; cf. d. 33) his verbis con­ cipit S. Alphonsus: .Licet sententia negans valorem Sacramenti non aestimetur probabilis, nihilominus foret sufficiens motivum re­ iterandi. quia prudenter formidare possumus, ne forte sit probabile, quod sit invalidum, aut saltem ne accedente iudicio plurium doctorum id successu temporis fiat probabile8 (1. 6, n. 751). Recte autem addit Benedictus XIV.: „Quia nonnulli non in­ fimi theologi dixerunt impositionem manuum praeambulam porrectioni instrumentorum simul cum hac in unam coalescere materiam, qua una cum verbis ab episcopo instrumenta exhibente prolatis prima con­ fertur sacerdotalis potestatis pars, conficiendi nimirum coipus Christi, idcirco sacra Congregatio scite animadvertens praeviam illam manuum impositionem iam diu antea peractam non posse moraliter coniungi cum traditione instrumentorum, quae postmodum fieret, ut etiam huius opinionis in re tanti momenti rationem aliquam haberet, totam Ordi­ nationem sub condicione iterandam rescripsiC (De Synod. 1. 8, c. 10, n. 13). 632. d. h ■ 1.! 5 Prop. XLiX. 281 SECTIO ΠΙ. □ DE EFFECTIBUS SACRAMENTI ORDINIS. Prop. XLIX. Effectus Sacramenti Ordinis est augmentum gratiae, character, potestas spiritualis. Pars J. De augmento gratiae. 633. Ordo, cum sit Sacramentum, necessario est efficax gratiae; cum vero sit Sacramentum vivorum, haec gratia non est prima, sed se­ cunda seu est augmentum gratiae. Ergo qui scienter suscipit hoc Sacramentum in statu peccati, graviter peccat (idem per se non valet de ordinibus non sacramentalibus) ; qui vero ignoranter et simul sine attritione Ordinem suscipit, non quidem peccat, sed non potest hic et nunc recipere effectum gratiae ; sed in utroque casu, si postea obex removetur, Sacramentum reviviscit (cf. De Sacr. in gen. n. 314 sqq.). Neque enim putandum est Deum velle privare ordinatos gratiis sacra­ mentalibus ad munera status debite obeunda pertinentibus, licet Or­ dinem indebito modo susceperint, dummodo postea obicem gratiae removeant. Deus .per Sacramentum Ordinis voluit subvenire homini­ bus remedio suavi et efficaci, ut sancte et digne ministrarent in domo Dei. Ergo sicut remedium Baptismi impeditum obice retinet suam efficaciam ad praestandos suos effectus etiam non necessarios ad sa­ lutem, quando aufertur obex, non est cur id negemus de Ordine" (De Lugo, De Sacr. in gen. disp. 9, sect. 6, n. 103). 634. Qui ignorans se esse in statu peccati, sed cum sufficiente attri­ tione suscipit Ordinem, probabilius iustificatur, quia merita Christi in Sacramento operantur, quando non adest obex; sed obex gratiae non est peccatum, de quo homo est attritus, ut videre est in Sacramento Paenitentiae. 635. Simul cum gratia habituali datur ius ad gratias sacramentales, quae successive conferuntur, ubi et quando ad ipsas cuiusque ordinis functiones rite subeundas necessariae sunt. Hoc testatur S. Scrip­ tura (2 Tim. 1, 6. 7) et Traditio. Rationem reddit S. Thomas: .Cnicumque datur potentia aliqua divinitus, dantur etiam ea, per quae exsecutio illius potentiae possit congrue fieri. . . . Sicut autem gratia gratum faciens est necessaria ad hoc, quod digne homo Sacramenta recipiat, ita etiam ad hoc, quod digne Sacramenta dispenset. Et ideo sicut in Baptismo, per quem fit homo susceptivus aliorum Sacramen­ torum, datur gratia gratum faciens, ita in Sacramento Ordinis, per quod ordinatur ad aliorum Sacramentorum dispensationemu (Suppi, q. 35, a. 1). Ad hoc autem gratia confert, non solum in quantum est habitualiter sanctificans, sed etiam in quantum procurat auxilia actualia. 282 Sectio 8. De effectibus Sacramenti Ordinis. De charactere. 636. Sacramento Ordinis imprimi characterem docet Cone. Trid. sess. 23, c. 4 et sess. 7, can. 9. Cum autem constet et diaconatum et presbyteratum et episcopatum esse Sacramentum Ordinis, neces­ sario concludimus tribus his ordinationibus imprimi characterem. Quam­ vis enim de singulis ordinibus non sit de fide, logica tamen necessi­ tate hoc fluit ex iis, quae antea statuimus, comniuniterque a theologis conceditur. Sed difficultas est, quomodo tres illi characteres inter se habeant. Omittimus sententiam Durandi docentis characterem nihil esse nisi externam deputationem ad officia ecclesiastica subeunda. Haec enim sententia iam alibi refutata est. Vasquez ita de hac re philosophandum censet, „ut neque in tali Ordinatione imprimatur character omnino distinctus a praecedenti nec extendatur praecedens, sed permanente eodem charactere conferatur alia potestas distincta a praecedente* (Disp. 240, c. 5, n. 54). Id est, Deus externa deputatione vult, ut character, qui antea sufficiebat ad absolvendum et consecrandum, nunc etiam sufficiat ad ordinandum (cf. disp. 239, c. 6, n. 56). Sed haec opinio non videtur esse proba­ bilis; eaedem enim fere rationes contra eam pugnant quae contra Durandi sententiam. Xam si episcopatus est potestas spiritualis indelebiliter animae inhaerens, non apparet, cur non sit character, quippe qui ideo a Deo imprimatur, ut homo ad certum statum cultus divini intrinsecus consecretur. Atqui episcopatus praecipue pertinet ad or­ dines hierarchicos, et ordo episcopalis repeti nequit {Cone. Trid. sess. 23, c. 4. et sess. 7, can. 9). Ergo nulla est ratio dicendi non imprimi characterem. 637. '-'M 638. Alia est sententia Paludani, qui ait: „Potest dici, quod per episcopatum ampliatur character sacerdotalis, ut sit unus et idem; et ideo non imprimit characterem, sed impressum extendit ad aliud.... Potest igitur probabiliter dici, quod episcopatus est ordo, sed non distinctus a sacerdotio, et est Sacramentum, sed non distinctum a Sacramento Ordinis; et imprimit characterem, sed non alium“ (4, d. 24, q. 7, a. 4). Hanc sententiam sequuntur Coninck, Silvester, Mau­ rus, alii. Sed haec sententia aut vult nullam physicam qualitatem infundi per ordinem episcopalem, et reincidit in sententiam Vasquezii, aut solum statuit characterem episcopalem non esse plane independentem a charactere sacerdotali, sed illum hunc necessario supponere ; et hoc est verissimum, sed tunc non multum differt a communi sententia ; et praeterea etiam dici nequit idem de relatione inter characteres presbyteralem et diaconalem, qui sunt inter se independentes. Prop. ΧΜΧ. 283 639. Communis sententia docet in qualibet ordinatione dari novum characterem. Ratio est, quia datur potestas ad officia nova et sui generis. Ergo etiam datur character novus et ah aliis distinctus. Hanc sententiam defendunt Bellarminus (De ord, c. 5), Valentia (Disp. 9, q. D punct. 4 et q. 2), alii. Pars III. Be potestate. 640 Novam potestatem dari per Sacramentum Ordinis ex dictis satis patet. Quid sit haec potestas in episcopo et presbytero, notura est; de diacono notandum est eum non accipere ullam potestatem, quae ad actum valide ponendum, sed eam tantum, quae ad actum rite ponendum requiratur. Omnis enim potestas, quae ordinatione datur, principaliter ad Eucharistiam refertur. Et sacerdos quidem potestatem accipit, qua possit sacrificium eucharisticum offerre; epi­ scopus vero accipit potestatem, qua possit novos continuo ministros Eucharistiae creare, quia hoc sacrificium usque ad finem mundi manere debet. Ut demum sacrificium rite secundum Christi institutionem celebretur, debent adesse ministri, qui sacerdoti ad altare deserviant, et hi sunt diaconi. Verum quidem est physice potestatem ordinis nihil esse nisi characterem, sed nihilominus haec duo distingui debent. Nam etsi character in altera vita maneat, potestas ordinis ad hanc vitam restringitur (Tanner, Disp. 7, q. 2, dub. 5, n. 169). — Character igitur qua talis est physica qualitas; potestas qua talis est denomi­ natio externa et moralis. SECTIO IV. ΰ DE SÜBIECTO SACRAMENTI ORDINIS. Prop. L. Subiectum capax ordinum usque ad presbyteratum inclusive est solus et omnis mas baptizatus; subiectum ordinis epi­ scopalis est sacerdos. Pars I. Subiectum ordinis est solus mas. 641. Nam qui ordinatur, ad hoc ordinatur, ut docere et praeesse possit. Atqui mulieres neque docere neque praeesse possunt, ut docet S. Paulus: .Mulieres in ecclesiis taceant; non enim permittitur iis loqui, sed subditas esse. . . . Turpe est enim mulieri loqui iu ec­ clesia" (l Cor. 14, 34. 35). „ Docere autem mulieri, non permitto neque dominari in virum, sed esse in silentio" (1 Tim. 2, 12). 642. Idem constat ex doctrina et praxi ecclesiae, quae numquam per­ misit, ut mulieres fierent sacerdotes. Si autem sexus femineus capax t Sectili 4. De subjecto Sacramenti Ordinis. esset huius Sacramenti iure divino, iniuste ecclesia totum sexum semper privavisset hac gratia, ut recte advertit ôco/ms. ,Numquam. inquit Epiphanias, ex quo mundus conditus est, sacerdotio est functa mulier, ac ne E va quidem ipsa. . . . Atque ut ad Novum Testamentum accedamus, si sacerdotium mulieribus man­ datum foret, aut canonicum quiddam praestare in ecclesia liceret, nulli potius quam Alariae illud in Novo Testamento committi sacer­ dotis officium debuit, cui tantus honor est habitus, ut gremio sinuque suo regem omnium ac caelestem Deum Deique Filium exciperet.... Post haec . . . episcoporum ac presbyterorum successiones sunt in domo Dei constitutae. Nec inter illos tamen mulier ulla cooptata legitur" (Haer. 79, n. 2; M 42, 742). Similiter iam Tertullianus contra haereticos scribit: .Ipsae mulieres haereticae quam procaces, quae audeant docere, contendere, exorcismos agere, curationes repromittere, forsitan et tingere" (Praescript. 41 ; M 2, 56. Cf. De veland. virg. c. 9; J/ 2, 902). S. Thomas ita ratiocinatur: „Quaedam requiruntur in recipiente Sacramentum quasi de necessitate Sacramenti; quae si de­ sint, non potest aliquis suscipere neque Sacramentum neque rem Sacra­ menti : quaedam vero requiruntur non de necessitate Sacramenti, sed de necessitate praecepti. . . . Dicendum ergo, quod sexus virilis requi­ ritur ad susceptionem ordinum. non solum secundo modo, sed etiam primo. Unde etsi mulieri exhibeantur omnia, quae in ordinibus fiunt, ordinem tamen non suscipit, quia, cum Sacramentum sit signum, in iis, quae in Sacramento aguntur, requiritur non solum res, sed signi­ ficatio rei. . . . Cum igitur in sexu femineo non possit significari aliqua eminentia gradus, quia mulier statum sublectionis habet, ideo non potest Ordinis Sacramentum suscipere" (Suppi. 39, a. 1). 643. His non obstat benedictio abbatissarum, quae non est Sacra­ mentum, sed sacramentale quoddam. Neque abbatissae habent ullam potestatem ordinis, sed potestas, quam habent, est oeconomica et do­ mestica externum monasterii regimen spectans. A tonsura autem clericali et ab ordinibus minoribus mulieres non arcentur positivo iure divino, cum ordines minores et tonsura sint ecclesiasticae institutionis; neque vero arcentur solo iure ecclesiastico, sed iure naturae, quia, sicut impossibile est mulieres accipere ordines sacramentales, ita est indecens eas admittere ad ordines, qui ex natura sua sunt praepara­ torii ad ordines sacramentales, quique dant potestatem serviendi publice in templo, ubi mulieres servire non debent. Consequenter ne ipse quidem summus pontifex dispensare potest, ut mulieres accipiant ton­ suram clericalçm vel ordines minores (Vasquez, Disp. 245, c. 3). 644. Omnis vero mas baptizatus valide ordinatur, etiamsi est in­ fans vel amens, servatis tamen iis. quae dicta sunt de intentione in Tractatu de Sacramentis in genere Prop. XXVIII. Quare ii amentes, $1 F’rop. I 285 qui aliquando habuerunt usum rationis neque tunc voluerunt ordines suscipere, postea valido ordinari nequeunt. Ab infantibus autem posse onlines suscipi constat ex decret. Gregor. 1. 5, t. 29. Cf. Gratiani Decret. P. 1, dist. 28. Idem docet Benedictus XIV. in instructione ,luter sollicitas" de ritibus Copticis die 4. Mai. 1745 data, ubi § 20 ponit casum: ,Ab episcopo legitima auctoritate suffulto non solum minores, sed etiam sacros ordines infanti conferri", et dicit: «Con­ cordi theologorum et canonistarum suffragio definitum est validam sed illicitam censeri hanc ordinationem, dummodo nullo laboret substantiali defectu materiae, formae et intentionis in episcopo ordi­ nante, non attenta contraria sententia, quae raros habet asseclas, et quae supremis tribunalibus et Congregationibus Urbis numquam arrisit. “ Sanctus quidem Thomas excipit episcopatum: „Ad episcopatum, ubi etiam in corpus mysticum accipitur potestas, requiritur actus susci­ pientis curam animarum pastoralem ; et ideo est etiam de necessitate consecrationis episcopalis, quod usum rationis habeat* (Suppi, q. 39, a. 2). Sed haec exceptio necessaria non est, cum Sacramentum Ordinis non consistat in actu, sed in potestate spirituali, quae potestas adesse potest, licet hic et nunc non possit transire in actum. Quod cum Thomistae vidissent, studuerunt verba sancti Thomae explicare de actuali susceptione curae pastoralis. Sed valde improbabiliter, cum toto articulo agat de collatione Sacramenti Ordinis et opponat episcopa­ tum omnibus aliis ordinibus, etiam maioribus. Atqui ad actuale exer­ citium aliorum quoque ordinum usus rationis requiritur. Subiectum capax ordinis episcopalis est solus presbyter. 645. Haec est doctrina omnium fere theologorum, ut ait Valentia: ,Omnes sentiunt ordinationem episcopi esse invalidam, nisi praecesserit sacerdotium" (Disp. 9, q. 1, punct. 4). Et consentit Vasquez (Disp. 140, c. 5, n. 54). Similiter & Alphonsus (1. 6, n. 793). Ratio est, quia episcopus est summus sacerdos. Atqui in episcopali consecratione non datur potestas consecrandi, quae est imprimis sacerdotalis. Ergo hac potestate non supposita, nemo potest fieri summus sacerdos seu non potest valide consecrari episcopus. Et revera, qui non habet potestatem in corpus Christi reale, non potest habere potestatem (ordinis) in corpus Christi mysticum, ut iam alibi diximus, quia corpus Christi mysticum maxime pascendum est corpore Christi reali. Episcopatus est quidem maior sacerdotio, quatenus addit aliquid; prout autem ei opponitur, non est maior, sed minor potestas; nam potestas consecrandi est maxime sublimis in ecclesia (cf. Ilalli er, De sacr. elect. P. 2, § 1, c. 1, n. 14). — Multi quidem ex Scholasticis ideo censebant presbyteratum supponi ab episcopatu, quod episcopatus solum extendit characterem presbyteralem ad nova munera. Ubi autem character 11 ·■ •. · q i il I i> •Ιΐΐ···.B*- .· 286 Sectio 4. De subiecto Sacramenti Ordinis. non est, ibi extendi non potest. Alii voro, qui dicunt per episcopa­ tum imprimi novum characterem, hanc rationem non admittunt. Irnmo pauci ex iis eo processerunt, ut dicerent posse episcopatum valide suscipi non praesupposito presbyteratu. Ita Bosco: „Cum nos tenea­ mus episcopatum esse ordinem proprie dictum, nullus debet mirari, si consequenter teneamus eum, qui sacerdos non sit, valide posse episcopum consecrari’ (Disp. 10 de Sacram. Ord. sect. 1, conci. 9, n. 200). Sed haec non est consequentia, cum praeter illam rationem Scholasticorum etiam aliae praesto sint, et hoc unum sufficere potest, quod ecclesia numquam legitur agnovisse valorem episcopatus collati ei. qui non erat presbyter. Propterea etiam ii, qui docent episcopatu novum characterem imprimi, nihilominus docent ad valorem praerequiri presbyteratum, ut Bellarminus (De ord. c. 5), qui tamen recte innuit esse aliam quaestionem. num cogitari non possit una eademque ordinatione dari simul et presbyteratum et episcopatum, quae quaestio est liberae disputationis, neque apparet, cur affirmari non possit. . I 646. Verum quidem est Graecos Photii asseclas Latinis obiecisse apud eos diaconos fieri episcopos non suscepto prius presbyteratu, sed, ut ait Nicolaus I. in epistula „ad Hincmarum et ceteros episcopos in regno Caroli constitutos" a. 867 data: -Odio et invidia inflammat? Graeci vera vituperant, quae nulla vituperatione digna sunt, et multa falsa mentiuntur, et -in lacu blasphemiae tinxisse calamum et luto erroris usi pro atramento fuisse procul dubio patuere" (3Z 119, 1152 sqq.). Monet Nicolaus episcopos, ut harum accusationum confutationem scri­ bendam curarent. Quod opus suscepit Ratramnus, qui scripsit quattuor libros .Contra Graecorum opposita romanam ecclesiam in­ famantium· (JZ 121, 334. Cf. 223). Et in lib. 4, c. 8 ait: .Crimi­ nantur falso . . . quod arguunt levitas episcopos fieri presbyterii gradu non prius suscepto : non reputantes, quod in ceteris sibi demant auctoritatem fidei, quandoquidem in istis tam evidenter mentiuntur/ Similiter locuti sunt episcopi Synodi Wormatiensis a. 868 (cf. Ilefele, Conciliengesch. t. 4). — Pauca exempla, quae Martène in con­ trariam partem affert (De ant. eccl. rit. 1. 1, c. 8, a. 3), nullius mo­ menti sunt, quia aut obscura sunt, aut aliter explicari possunt, aut ad summum probant quorundam ignorantiam (cf. Morin., De Sacr. Ord. P. 3, exercit. 11, c. 2). Ceterum si tale quid apud Catholicos interdum contra ecclesiae prohibitiones disertas factum esset, non pro­ baret valide factum esse. Sed cum pro tali abusu nullum testimonium fide dignum atterri possit, contrarium usum semper in ecclesia obser­ vatum esse constat (cf. Gasparri, De Sacra Ordin. c. 1, n. 23 sqq.). Ita e. g. de S. Ambrosio Paulinus scribit in vita n. 9: -Baptizatus [Ambrosius] fertur omnia ecclesiastica officia implesse, atque octavo die episcopus ordinatus est" (M 14, 30). Prop. L. Schol. 287 647. Schol. Quid requiratur ad ordines licite suscipiendos. Presbyteratus ad valorem ordinis non supponit diaconatum, Certum est enim posse valide fieri sacerdotem, (pii non sit diaconus. Ita enim scribit Innocentius III. in quadam decretali: „P. presbyter, diaconatus ordine praetermisso, se fecit ad sacerdotium promoveri.... Mandamus, quatenus condignam paenitentiam pro huiusmodi negle­ gentia iniungas eidem; qua peracta, quia non intellegitur iteratum, quod factum esse nescitur, ipsum in diaconum ordinari procures et sic de misericordia eundem ministrare permittas in ordine sacerdotis*(Gregor., Decret. 1. 5, t. 29). Idem statuit Alexander II. de alio, qui subdiaconatu praetermisso, diaconus et presbyter factus fuerat (Gratian. P. 1, dist. 52). Ratio est, quia diaconatus nullam confert potestatem necessariam ad valorem alicuius actus, sed est gradus praeparatorius ad presbyteratum. Potest autem aliqua res subsistere sine suis praeparatoriis ; episcopatus e contra supponit presbyteratum, ut perficiens perfectibile; sed perfici non potest, quod omnino non exsistit. 648. Lege ecclesiastica stricte prohibetur, ne superior ordo ante in­ feriorem suscipiatur (ordinatio per saltum), quae lex primo a Caio papa lata esse dicitur. Qui contra hanc legem fecerit, incurrit sus­ pensionem ab ordine sacro suscepto. Item ante tonsuram praerequiritur Confirmatio (Cone. Trid. sess. 23, c. 4, de Reform.); at character Confirmationis non supponitur ad va­ lorem Ordinationis, ut character baptismatis ; immo plurimi theologi di­ cunt illam legem obligare sub veniali tantum (S. Alphons. 1. 6, n. 786). Alia, quae requiruntur ad licitam ordinum susceptionem quoad aeta­ tem, immunitatem a censuris et irregularitatibus, scientiam, titulum, litteras testimoniales et dimissorias, interstitia, alia quae statuta sunt a Concilio Tridentino in sess. 23, tractantur in theologia morali vel in iure canonico. SECTIO V. DE MINISTRO ORDINUM. Prop. LL Ordinum minister ordinarius quoad valorem est quilibet episcopus, quoad liceitatem episcopus proprius. Pars I. Minister ordinarius ordinum quoad valorem est episcopus. 649, Loquimur proxime de ordinibus, quos Christus instituit, quia ecclesia de suis institutionibus definire potest, quaecumque videntur; sed constat etiam ecclesiam velle, ut ordinarie solus episcopus ordines administret. .· 288 Sectio 5. De ministro ordinum. 650. Arg. 1. In S. Scriptura ordines a solis episcopis administrari iisque solis hanc potestatem ascribi videmus (Act. 6, 6: 14, 22. 1 Tim. 5, 22: 2 Tim. 1. 6: Tit. 1, 5). Ergo, quantum ex Scriptura conicere possumus, soli episcopi sunt ministri ordinum. Arg. 2. Ex SS. Patribus. SS. Patres solis episcopis potestatem ordinandi tribuunt. S. Hie­ ronymus: .Quid enim facit, excepta ordinatione, episcopus, quod presbyter non faciat ?“ (Epist. 146 ad Evang. n. 1: M 22, 1193). S. Epiphanius: .Totum illud [Aerii dogma] stoliditatis esse plenissimum prudens quisque facile perspicit, velut cum episcopum ac presbyterum adaequare conatur. Hoc enim constare qui potest? Si­ quidem episcoporum ordo ad gignendos patres praecipue pertinet. Huius enim est patrum in ecclesia propagatio. Alter, cum patres non possit, filios ecclesiae regenerationis lotione producit, non tamen patres aut magistros. Quinam vero fieri potest, ut is presbyterum con­ stituat, ad quem creandum manuum imponendarum ius nullum habeat?* (Haer. 75, n. 4: M 42, 507.) In Apologia S. Athanasii contra Arianos (n. 12; M 25, 270): ,Unde presbyter Ischyras? quo ordinante? num Colutho? id enim solum restat. Atqui Coluthum presbyterum obiisse ambasque eius manus sine auctoritate fuisse, ac omnes, qui ab eo schismatis tem­ pore ordinati sunt, ad laicorum status redactos ita conventibus inter­ esse, omnibus notum ac nulli dubium est:* (n. 75; J/25, 386): „Ordi­ natus quippe fuit a Colutho presbytero, qui falso episcopi nomine gloriabatur demumque in communi Synodo, ab Hosio et sociis eius episcopis celebrata, ad priorem presbyteri ordinem redactus est. Ac consequenter quotquot a Colutho fuerant ordinati, ii sunt ad priorem reversi condicionem, ita ut ipse quoque Ischyras inter laicos visus fuerit/ Cf. S. Ioan. Chrysost., Horn. 11 in 1 Tim. (J/ 62, 553). Theodoret., In 1 Tim. 4, 14 (J/ 82, 815). 651. 652. Arg. 3. Ex Conciliis, quae docent ordinationes debere fieri ab episcopo, ut Cone. Xicaen. I. can. 4, Cone. Antioch, (a. 341) c. 13, Cone. Laodicen, c. 5 etc., Florent. (Denzinger 1. c. 596). Cone. Trid. sess. 23, c. 7 : .S. q. d. episcopos non esse presbyteris superiores vel non habere potestatem confirmandi et ordinandi, vel eam, quam habent, illis esse cum presbyteris communem. A. S.“ (Denzinger I. c. 844). Adde .quod ministrum Sacramenti Ordinis esse solum episcopum, ut in tota Dei ecclesia, ita et apud Orientales pro irrefragabili funda­ mento semper habitum est4 (Denzinger, Rit. Orient. I, 141). 653. Arg. 4. Ex communi doctrina omnium theologorum, ut S. Thomae (Suppi. 38, a. 1), Vasquez (Disp. 243, c. 1), Tanner (Disp. 7, q. 3, dub. 2), qui hanc rationem reddunt, in omni regno lege ordi- •· < S'· I’rop. LI. Schol. 1. 289 nana solius principis esse munera publica distribuere. Atqui in ecelesia principes sunt episcopi. Ergo soli episcopi debent alios admittero ad munera publica ecclesiastica. Pars II. Minister ordinum ordinarios quoad liceitatem est episcopus proprius. 654. Cone. Trid. sess. 23, c. 8 de Reform, statuit: «Unusquisque a proprio episcopo ordinetur. Quodsi quis ab alio promoveri petat, nullatenus id ei, etiam cuiusvis generalis aut specialis rescripti vel privilegii praetextu, etiam statutis temporibus, pehnittàtur, nisi eius probitas et mores Ordinarii sui testimonio commendentur. Si secus fiat, ordinans a collatione ordinum per annum, et ordinatus a suscepto­ in ordinum exsecutione, quamdiu proprio Ordinario videbitur expedire, rum sit suspensus/ Haec lex statuens, episcopum non debere ordinare nisi suos subditos est antiquissima. Data enim est in Cone. Ni­ caeno I. can. 16 (17), in Cone. VI. can. 17 et alias saepe. Cf. 6 De­ cret. 1. 1, tit. 9. Potest tamen episcopus delegare alium episcopum ad suos subditos ordinandos. Est autem episcopus proprius alicuius ratione originis, domicilii, beneficii, famulatus, de qua re alibi agitur (cf. Rallier, De sacris election. P. 2, sect. 5, c. 3). 655. Schol. 1. Ad ordinandum episcopum requiruntur tres epi­ scopi, quos nunc communiter assignat summus pontifex. Ternarius numerus praescribitur in Pontificali Romano. Euchologium Graecorum requirit tres praeter consecrantem, alia Ritualia Orientalia saltem tres requirunt {Denzinger, Ritus Orient. I, 142). Cone. Nicaen. I. c. 4 statuit: -Episcopum convenit maxime quidem ab omnibus, qui sunt in provincia, episcopis ordinari. Si autem difficile fuerit aut propter instantem necessitatem aut propter itineris longitudinem, tribus tamen omnimodis in id ipsum convenientibus et absentibus quoque pari modo decernentibus, et per scripta consentientibus, tunc celebratio ordinetur/ Cf. Cone. Antioch, (a. 341) can. 19, Sardie, (a. 347) c. 5, Cone. Carthag. II. (a. 397), can. 12, Cone. Garth. IV. c. 2 {Denzinger, Enchir. 50). 656. Oritur autem quaestio, utrum omnes episcopi sint consecratores an unus tantum. Alii dicunt omnes esse consecratores, quia omnes manus imponunt capiti ordinandi dicentes: „Accipe Spiritum Sanctum/ Alii autem dicunt unum episcopum esse consecratorem, reliquos assi­ stentes, quia in Pontificali Romano unus vocatur consecrator, alii duo numquam hoc nomine appellantur, sed assistentes: dein secundum Euchologium graecum unus tantum episcopus pronuntiat formam, id quod etiam statuit Cone. Carthag. IV. {Denzinger 1. c. 50). Illa autem verba -Accipe Spiritum Sanctum“ probabilius non sunt forma, ut dictum est. Pesch, Praelectiones dogmaticae. VII. 19 « Ή (G 290 Cum hac quaestione cohaeret altera: Num tres episcopi requi657. rantui • nd valorem consecrationis. Alii respondent affimative, ut Morinus (De Sacr. Ord. P. 3, exerc. 4, e. 2), Gonet (De Ord. disp. 4, a. 3), Tournelg. Alii docent non valere consecrationem ab uno episcopo factam, nisi talis modus ordinationis pontificio induito con­ cessus sit. ut Vasques (Disp. 243, c. 6, n. 63) et alii. Alii denique dicunt ordinationem ab uno episcopo factam semper esse validam, sed, nisi liat ex induito pontificio, illicitam. Ita Benedictus XIV., qui multos alios theologos citat (De Synodo lib. 13, c. 13, n. 4. 5). Haec tertia sententia placet ob has rationes: • ·» 658. Imprimis certum est pluries concessum esse a summo pontifice, ut episcopus ab uno solo consecraretur. Interrogaverat enim Augustinus, Anglorum episcopus. Gregorium M.: -Peto, si longinquitas itineris magna interiacet, ut episcopi facile non possint convenire, an debet sine aliorum episcoporum praesentia episcopus ordinari?“ Respondet Gregorius: ,Et quidem in Anglorum ecclesia, in qua adhuc solus tu episcopus inveniris, ordinare episcopum non aliter nisi sine episcopis potes" (1. 11, ep. 64; M 77. 1191, cum nota). Ex Bedae autem historia Angi. II, c. 3 constat revera ita factum esse, quia narrat lustum et Melli­ tum ab Augustino episcopos ordinatos esse, nulla facta mentione episcopo­ rum assistentium (J/ 95. 85). Simile privilegium Gregorius XIII. con­ cessit Patriarchae Aethiopiae; item aliis Alexander VII. et InnocentiusX. P I -•-.‘Λ . ·.-» J Sectio 5. De ministro Ordinis. •y 659. In Canonibus Apostolorum statuitur: ,Episcopus a duo­ bus vel tribus episcopis ordinetur" (c. 1). In Constitut. Apost: -Episcopum praecipimus ordinari a tribus episcopis, aut ut minimum a duobus; non licere autem vobis ab uno constitui. Nam duorum vel trium testimonium firmius est et indubiumu (1. 3, c. 20). Hic igitur episcopi assistentes considerantur ut testes. Iterum: ,Episcopus a tribus vel duobus episcopis ordinetur. Si quis autem ordi­ natus fuerit ab uno episcopo, deponatur et ipse, et qui ordinavit eum. Quodsi necessitas coincidens coegerit ab uno ordinari, eo quod propter persecutionem aut aliam similem causam plures interesse non possint, afferat auctoritatem mandati plurium episcoporum“ (1. 8, c. 27). Alia documenta collegit Hallier (De sacris elect. P. 2, sect. 5, c. 2, § 2). Praeterea .plures in sacra antiquitate occurrunt antistitum ordi­ nationes ab uno tantum episcopo peractae, quae redarguuntur quidem ut illicitae, sed minime reiciuntur ut irritae et nullae; neque vero uspiam legitur episcopum ab uno antistite consecratum iussum fuisse consecrationis munus iterum recipere ab episcopo, cui duo alii epi­ scopi cooperarentur(Bened. XIV., De Syn. 1. 13, c. 13, n. 4; cf. Sardagna, De Ord. a. 6, n. 428). Tandem afferri possunt hae rationes: quod unus episcopus habet plenam potestatem ordinis, quae aliorum episcoporum praesentia non Prop, LI. Schol. 1. 2. augetur; quod in nullo alio Sacramento pl ures ministri requiruntur, cur igitur in consecratione episcopi? Itaque haec sententia saltem multo probabilior est. 660. Schol. 2. De ordinationibus factis ab episcopis haereticis vel schismaticis. Cum ordo sacramentalis conferatur non per potestatem juris­ dictionis, sed per potestatem ordinis tantum, et cum ordinans pote­ statem suam acceperit per infusionem characteris indelebilis, sequitur validitatem ordinationis non pendere neque a probitate neque a fide ministri. Ergo episcopus haereticus vel schismaticus, dummodo servet materiam et formam et habeat necessariam intentionem, valide ordinat. Ideo docet S. Augustinus numquam licere ordinem iterari, sive quis ordine iam suscepto in schisma vel haeresim inciderit et postea revertatur, sive extra ecclesiam ordinem susceperit, quia Ordo eodem modo se habeat sicut Baptismus: «Utrumque enim (Sacramen­ tum est et quadam consecratione utrumque homini datur: illud, cum baptizatur, istud, cum ordinatur, ideoque in Catholica utrumque non licet iterari. Nam si quando ex ipsa parte venientes etiam prae­ positi, pro bono pacis, correcto schismatis errore, suscepti sunt, et si visum est opus esse, ut eadem officia gererent, quae gerebant, non sunt rursum ordinati, sed sicut Baptismus in iis, ita Ordinatio mansit integra, quia in praecisione fuerat vitium, quod unitatis pace correc­ tum est, non in Sacramentis, quae, ubicumque sunt, ipsa sunt. Et cum expedire hoc indicatur ecclesiae, ut praepositi eorum vementes ad catholicam societatem honores suos ibi non administrent , non iis tamen ipsa Ordinationis Sacramenta detrahuntur, sed manent super eos. Ideoque non iis in populo manus imponitur, ne non homini, sed ipsi Sacramento fiat iniuria" (Contra Ep. Parmen. 1. 2, c. 13, n. 28; M 43, 70 sq.). „ Quapropter sicut redeunti non redditur, quod foris habebat, sic venienti non repetendum est, quod etiam foris acceperat. Unde consequenter intellegitur perversitatem hominum esse corrigendam, sanctitatem autem Sacramentorum in nullo perverso esse violandam. Constat enim in perversis et sceleratis hominibus, sive in iis, qui intus sunt, sive in iis, qui foris sunt, impollutam atque inviolabilem permanere" (ibid. n. 30; JZ 43, 72). Hanc sententiam S. Augustini sequuntur unanimiter theologi cum S. Thoma (Suppi, q. 38, a. 2; cf. 2, 2, q. 39, a. 3, et q. 100, a. 6 ad 1); cf. Palmieri (De Rom. Pontif. Prolog. § XIII, η. V, p. 72 sqq.). 661. Concilium Nicaenum I. can. 8 statuit: „De his, qui se Catharos, i. e. puros, quandoque nominant [Novatiani], ad catholicam autem et apostolicam ecclesiam accedunt, sanctae magnae Synodo visum est, ut impositis iis manibus sic in Clero maneantu {Denzinger 1. c. 19). Illa verba γειροιΙετουμέυοΌζ αύτους μενειν ούτως εν χληρφ, 19* 292 Sectio 5, De ministro Ordinis. aliter ab aliis intelleguntor. Aut: «Si qui per manus impositionem ordinati sunt, in (’Iero permaneant.* Ita e. g. Bullerini (Annot. in Leonis M. Ep. 167; JZ 54. 1494). Hoc modo diserto enuntiatur vali­ ditas ordinum Novatianorum. Aut: «Manus impositionem accipiant et sic maneant in Clero.* Ita e. g. Dionysius Exiguus (Mansi 2, 680; 6, 1128). Secundum hanc alteram interpretationem manus impositio intellegitur dari in paenitentiam, non ad reordinandum, cum Concilium dicat: «Maneant in Clero.* Prior explicatio vera est, quia in Con­ cilio Nicaeno quaestio non agebatur, num validae essent ordinationes Novatianorum, sed, hac validitate supposita, quaestio erat, utrum eorum clerici, si ad ecclesiam redirent, relinquendi essent in dignitatibus suis an ad communionem laicam tantum admittendi. ΧεφοϋετουμέΜΜξ significare eos, qui iam ordinati erant, inde quoque efficitur, quod secus canon praescriberet omnes Cathares ad ecclesiam redeuntes or­ dinandos esse : «Sic in clero maneant* ; id quod aperte admitti nequit. S. Hieronymus de Concilio Nicaeno ait: «In Synodo Nicaena octo *■ * episcopos Arianos susceptos scimus* (Dial. adv. Lucif. n. 19: JZ23, 173). Suam vero mentem his verbis manifestat: «Si in fide sua [haeretica] baptizato baptizans nocere non poterit, et in fide sua sacerdotem con­ stitutum constituens non inquinavit* (ibid. n. 17). „ Eadem ratione episcopum ab Arianis recipio, qua tu accipis baptizatum* (ibid. n. 14; M 23, 166 sqq.). 662. Ordinationes haereticorum secundum canonem Nicaenum vali­ das agnoverunt Synodus Ephesina act. 7 (Harduin 1, 1626 sq.) et Synodus universalis VU., in qua Tarasius patriarcha multis documentis hanc praxim comprobavit (Mansi 12, 1022. 1038. 1042). Concilium Carthagin. ΙΠ. hunc can. 38 statuit: «Non liceat fieri rebaptizat i ones et reordinationes vel translationes episcoporum “, qui canon regula iuris facta est (d. 4 de consecr. c. 107). Eadem est doctrina Gregorii M. (1. 2, Ep. 32 ; 1. 11, Ep. 67), Anastasii I. (Con­ stant. p. 733 sq.), Leonis M. (Decreti p. 2, causa 1, q. 7, can. 19 sqq.). Uberius in hanc rem inquirit Anastasius Π., qui diserte docet ordinatos ab Aeacio Constantinopolitano episcopo schismatico valide esse ordinatos. Postquam enim exposuit Sacramenti validitatem non pendere a dignitate ministri, ita concludit: „Ideo ergo et hic [Aeacius] male bona ministrando sibi tantum nocuit. Nam inviolabile Sacra­ mentum, quod per illum datum est aliis, perfectionem suae virtutis obtinuit* (Dist. 19, c. 8, § 3). 663. Saeculo XI. multum disputatum est de validitate ordinationum factarum ab episcopis simoniacis, qui haereticis aequiparabantur. Vali­ ditatem maxime defendit Petrus Damiani (cf. M 145, 99 sqq. 523 sqq.), cuius doctrina postea universaliter recepta est. Quare unum tantum adiungamus decretum ex saeculo XII. Cum enim initio eius saeculi multi episcopi ordinati essent ab haereticis vel schismaticis, statuit ■•'Nr ù-- ·ν·Μ· Pro]). IJ. Schol. 2. 293 Paschalis II.: ionicis partibus, „ Quoniam ecclesia in multis locis, et maxime in teudiu laboravit sub hacresi et schismate ... statuentes decrevimus, ut episcopi, qui sub isto schismate ordinati sunt, omnes in suis honoribus permaneant, nisi sint invasores aut criminosi" (Mansi 20, 1209. Verum haec non pertinent ad Cone. Lateran., ut Mansi censet, sed ad Cone, Guastallense. Hefele 5, 285). Unde mirum non est, quod in actionibus de unione Graecorum et Armenorum in Con­ ciliis Lugdunensi et Florentino ne verbulum quidem factum est de reordinandis eorum episcopis et sacerdotibus. 664. Obiectiones, quae contra hanc doctrinam proferuntur, variis modis solvendae sunt. Imprimis concedendum est privatos doctores et episcopos in hac re errasse. Ita Cyprianus et alii episcopi Africani, ita Gratianus (in 2. parte Decreti causa 1, q. 1; causa 24, q. 1, c. 4 etc.), ita alii. Horum error nihil probat. Porro episcopus, qui habet solam potestatem ordinis, non vero pote­ statem iurisdictionis, non est sensu pleno episcopus. Ideo episcopi, qui iurisdictione privati erant, saepe dicebantur non episcopi, vel non iam episcopi. Ita in Concilio VIII. can. 4 (Harduin 8, 1370). Saepe episcopi illicite ordinati dicuntur pro non ordinatis habendi, quatenus nulla iuridica emolumenta ex mala ordinatione recipere de­ beant; et hoc sensu iuridico eorum ordinationes vocantur irritae. Ita Urbanus Π. : „Si qui a simoniacis non simoniace ordinati sunt . . . et si tunc pro catholicis habebantur in ecclesia, talium ordinationes misericorditer sustinemus, si tamen eos laudabilis vita commendat. Qui vero scienter se a simoniacis consecrari (immo exsecrari) per­ miserint, eorum consecrationem omnino irritam esse decernimus" (causa 1, q. 1, can. 108). Vel, ut ait Gregorius VII., "falsas esse diiudicamus" (ibid. can. 113). Hoc nihil aliud significat, nisi eos, qui ita ordinati sint, excludi ab omnibus muneribus ecclesiasticis. Itaque irritae sunt tales ordinationes, quod attinet gradum, legitimum usum, honorem, gratiam sanctificantem, non quod attinet characterem sacramentalem (cf. Decretum Nicolai II. a. 1059; Mansi 19, 899). Et haec quidem principia sufficiant ad solvendas difficultates oc­ currentes; ceterum singula exempla doctrinae vel praxis in speciem contrariae percurrere hoc loco non vacat (cf. Wirceburg., De Ord. n. 147 sqq. Hergenrother, Photius II, 321 sqq. Zeitschrift für kathol. Théologie [Innsbruck 1891] p. 87 sqq.; [1893] p. 203, not. 5) L Facile autem accidere posse, ut haeretici corrumpant materiam vel formam vel alio modo desint essentialibus Sacramenti et ita invalide 1 Qui plura documenta desiderat, inveniet apud lligne (P. L. 54, 1203; 142. 1435; 145, 93. 94. 97. 99. 102. 147. 150; 151, 333), Mansi (Cone. 19, 509. 627. 646. 721. 813. 819. 906; 20, 535; 21, 533), Watttrich (Rom. Pont. Vitae 1, 154), Csustant (Ep. Rom. Pont. 585). 1 Sortio 5. De ministro Ordinis. 294 ordinent, per se intellegitur. Unde diversa est et fuit praxis ecclesiae in recipiendis iis, qui in variis sectis ordinati sunt. Hodie e. g, Rus­ sorum ordinationes agnosci. Anglicanorum vero iam diu reici solebant et recentissime rursum reiectae sunt a Leone NHL litter, apost. ..Apo­ stolicae curae. Prop. LIL Ex delegatione simplex presbyter potest esse minister quorundam ordinum. 665. 1. Ordines minores et subdiaconatum administrari posse a sim­ plici presbytero ex delegatione summi pontificis evidens est. Cum enim hi ordines sint ecclesiasticae institutionis, ecclesiae quoque est statuere, a quo et quomodo conferendi sint. Cone. Nicaen. II. can. 14 concedit, ut hegumenos (abbas), qui presbyter sit et ab epi­ scopo benedictionem hegumeni acceperit, suis subditis ordinem lectoratus concedere possit. Gel a si us papa Ep. 9 ad episc. Lucaniae c. 6 (Thiel I, 365) de presbytero ait: -Nec sibi meminerit ulla ratione concedi sine summo pontifice subdiaconum aut acolythum ius habere faciendi.* Alexander III. scribit de ordinibus collatis ab episcopo, qui muneri suo renuntiaverat: -Si a tali ordines usque ad subdia­ conatum quis acceperit; et quia huiusmodi ordines quandoque a non episcopis conferuntur; et in illis deservire poterit et ad maiores, si idoneus fuerit, promoveri* (Decret. Gregor. IX. 1. 1, tit. 13, c. 1). Alia exempla afferuntur a Wirceburg. (De Ord. n. 145). Cone. Trid. sess. 23, c. 10 de Reform.: , Abbatibus ac aliis quibuscumque, quan­ tumvis exemptis, non liceat in posterum, intra fines alicuius dioecesis consistentibus, etiamsi nullius dioecesis vel exempti esse dicantur, cuiquam, qui regularis subditus sibi non sit, tonsuram vel minores ordines conferre.* Ergo sunt abbates, qui suis subditis hos ordines conferre possunt (cf. Gasparri, De Sacra Ord. I. 2, n. 941 sqq.). Idem constat ex communi consensu theologorum, qui id omnes fere con­ cedebant quoad ordines minores, partim vero negabant quoad sub­ diaconatum (cf. Tanner, Disp. 7, q. 3, dub. 2). Sed haec exceptio admittenda non est, quia subdiaconatus non magis quam ordines minores Sacramentum est. Immo summus pontifex, si vellet, posset etiam eum, qui non est sacerdos, delegare ad horum ordinum colla­ tionem; sed hoc numquam fieri solet. 666. 2. Diaconatum posse ex delegatione conferri a simplici presby­ tero communius negant theologi. Priina enim ratio, quam pro ordini­ bus diaconatu inferioribus attulimus, non potest extendi ad diacona­ tum, quia est Sacramentum, et consequenter non tam simpliciter pendet ex arbitrio ecclesiae, quam ordines non sacramentales, Nihilominus eo quod diaconatus est Sacramentum, nondum probatur r <·'·ί ‘ 300 · a :·. v■ ' Sectio 6. De caerimoniis ordinationum. tiones, si plures sunt, subdiaconatus ante epistulam, diaconatus et reliqui ordines ante evangelium, ut nobiliores ordines in ulteriore parte Missae conferantur, et unus ex ordinandis statim munere suo fungi possit Variae genu flexiones, prostrationes, inclinationes, quae faciendae sunt, explicatione vix indigent, cum omnia significent adorationem, reverentiam et humilem sublectionem Deo exhibitam, et propriam parvitatem et infirmitatem. Manus impositio significat divinum auxilium; nam manum super aliquem tenere est eum defendere, et sicut manus caput adumbrat, ita Spiritus Sancti gratia animam. Impositio libri evangeliorum in consecratione episcopi ideo fit, quia evangelia continent verba et facta Dei, ut episcopus intellegat se debere divinae legi subiei et simul bonorum sermonum et operum luce subditis suis praelucere. Traditio baculi commonefacit episcopum de cura pastorali, traditio vero anuli de fide, quam debet ecclesiae sibi desponsatae, et de dignitate, quam accepit, quia signatorium anulum ut vicarius Dei gerit. Traditio libri era ng diorum significat officium praedicationis. Quid sibi velit impositio mitrae, ex verbis concomitantibus apparet: „Im­ ponimus, Domine, capiti huius antistitis et agonistae tui galeam munitionis et salutis, quatenus decorata facie et armato capite corni­ bus utriusque Testamenti terribilis appareat adversariis veritatis, et te ei largiente gratiam impugnator eorum robustus exsistat, qui Moysi famuli tui faciem, ex tui sermonis consortio decoratam, lucidissimis tuae claritatis ac veritatis comibus insigniri et capiti Aaron pontificis tui tiaram imponi iussisti. Per X. D. Chirothecae significant puritatem manuum et imitantur pelliculas hoedorum, quibus opertus lacob benedictionem patris impetravit, ut episcopus simili modo offerat Deo hostias gratissimas et benedictionem impetret, sicut Christus indutus came nostra suo sacrificio benedic­ tionem nobis impetravit. 678. 7. Tandem episcopi caput et manus, sacerdotis manus tantum unguntur, qui usus neque semper neque ubique viguisse videtur (cf. Hallier, De sacr. elect. P. 2, sect. 8, c. 10, a. 1). Episcopi chris­ mate, sacerdotes oleo catechumenorum unguntur. Itaque et uberiore et nobiliore unctione episcoporum significatur excellentia status episco­ palis prae sacerdotali. Unctio significat abundantiam gratiae etiam in alios effundendae, dignitatem regiam et sacerdotalem, similitudinem cum Christo, quem unxit Pater Spiritu Sancto. Praeterea significat virtutes fortitudinis et mansuetudinis, item scientiae lumen et alias dotes, quibus sacer­ dotes indigent. Quapropter sicut primi sacerdotes Veteris Testamenti ungebantur, suos etiam vult ecclesia oleo inungi sacerdotes. ).·’ i i DE SACRAMENTO MATRIMONII. I * PRAENOTANDA. DE MATRIMONIO, UT EST OFFICIUM NATURAE. 679. 1. Matrimonium est institutum naturale, quod a Christo evec­ tum est ad dignitatem Sacramenti. Hac igitur ratione Matrimonium differt a reliquis Sacramentis, quod iam ante Christum exsistebat, et eatenus tantum ad Christum auctorem referendum est, quatenus nunc contractus matrimonialis est efficax gratiae ex opere operato. Hinc fit, ut de matrimonio non soli theologi, sed etiam philosophi agant; hi, in quantum matrimonium est officium naturae, illi, in quantum est Novae Legis Sacramentum (S’. Thomas, Suppl, q. 41). Ea igitur, quae in philosophia tractata supponuntur, hic breviter recolenda sunt, et simul addenda, quae de naturali matrimonii instituto in fontibus revelationis traduntur. 680. 2. Matrimonii nomen inde est, quod institutum hoc proxime ex natura rei eo spectat, ut mulier mater fiat. Quod cum fiat ex coniunctione mulieris cum viro, nomen matrimonii significat societatem (γαμαην ίψιλίαν) feminae et viri ad producendam prolem (S. Augustin., Contra Faustum 1. 19, c. 26; M 42, 365). Quia est societas quae­ dam habens onera et officia mutua, vocatur etiam coniugium (σύζέοξις), quia mulier et vir uno quasi iugo copulantur. Nuptiae vel conubium vocatum est a more velandi mulieres, quando matrimonium inibant (S. Thomas, Suppi, q. 44, a 2. Catech. Rom. P. 2, c. 8, n. 2). Cum vero ad hoc, ut societas libera fiat, actus constitutivus requiratur, matrimonium dupliciter considerari potest: active sci. et passive, seu considerari potest, vel ut est actus constituens socie­ tatem matrimonialem, vel ut est ipsa societas, quae hoc actu con­ stituitur. Aliis verbis matrimonium sumitur aut in fieri aut in facto esse. Matrimonium debere actu libero fieri non indiget probatione, cnm III constet non cuilibet mulieri suum virum ex ipsa natura rei esse assignatum. Coniunctio igitur alicuius feminae cum aliquo viro non est ideo naturalis, quia est ex necessitate naturae, sed quia est ali­ quid. ad quod naturalis aptitudo et inclinatio mediante libero arbitrio inducit. IS 302 Sacramento Matrimonii. 681. 3. Matrimonium pavire sumptum definitur a theologis post Magistrum (4, d. 27): «Viri et mulieris coniunctio maritalis inter per­ sonas legitimas individuam vitae consuetudinem retinens " In qua definitione illud .viri et mulieris coniunctio" est quasi genas, illud autem .maritalis" differentia specifica. Viri et mulieris coniunctio in­ tellegitur eorum societas ex libero utriusque consensu orta. Maritalis seu coniugalis dicitur haec societas, ut ab omni alia societate distin­ guatur; hac enim societate vir fit maritus, mulier vero uxor, uterque coniux seu principium proxime aptum ad generandam prolem. Illud .inter personas legitimas" additur, quia accidere potest, ut, sive ex iure naturali sive ex iure positivo, aliquis vir et aliqua mulier sint personae ineptae ad ineundum matrimonium. Alii hoc ita exprimunt, ut dicant matrimonium esse coniunctionem legitime initam; nam si haec societas contra leges irritantes initur, plane nihil valet, et ma­ trimonium est nullum. Illud autem .individuam vitae consuetudinem retinens" significat proprietatem essentialem matrimonii, i. e. com­ munionem vitae inter coniuges et stabilitatem matrimonii. 682. Matrimonium active sumptum definitur: Contractus, quo vir et mulier modo legitimo sibi mutuo tradunt ius actuum necessariorum ad generandam et educandam prolem et se obligant ad individuam vitae societatem. Ergo hoc sensu matrimonium est verus contractus, i. e. „ duorum in idem consensus obligationem pariens*. Verum hic contractus non eodem modo libertati humanae subiectus est ut alii contractus; nam libere quidem iniri potest, sed, si initur, fieri debet ea ratione, quam leges naturales et positivae postulant, ita ut finis essentialis et media ad hunc finem independenter a voluntate contra­ hentium sint determinata. Quia autem matrimonium per se signi­ ficat aliquid stabile et permanens, plerumque in communi vita, si de matrimonio est sermo, intellegitur potius effectus huius contractus seu matrimonium passive sumptum. Contra, si theologi dicunt matri­ monium insignitum esse dignitate sacramentali, intellegunt matri­ monium active sumptum, cum Sacramentum non sit res permanens sed ritus transiens. 683. 4. Quia matrimonium, ut omnis contractus, fit per consensum, hic consensus aliquo modo exprimi debet; nam contractus inter ho­ mines fieri non possunt, nisi ii, qui contrahunt, signis externis sibi manifestant voluntatem. Communiter hoc fit per verba ; attamen acci­ dere potest, ut etiam alia signa adsint, quibus vel ex natura rei vel ex conventione hominum mutuus consensus sufficienter significetur. Ita ad quaestionem: Visne fieri uxor mea? responderi potest an­ nuendo. Item ex consuetudine traditio anuli sub certis condicionibus potest significare contractum matrimonialem. Omnia igitur signa suffi­ ciunt, quibus vir et mulier sibi intellegibiliter consensum suum mani- Praenotanda. De matrimonio, ut est officium naturae. 303 testant. Praeterea contractum matrimonialem debere esse verum et deliberatum evidens est ex iis quae alibi de natura contractuum in senere docentur. 1 : 634. Obiectum proximum contractus matrimonialis est ius ad copulam carnalem, qua generantur homines, seu potestas in corpus alterius coniugis ad generandam prolem, quod etiam vocatur ius exigendi et red­ dendi debiti (matrimonialis). Quare S. Paulus docet: „Uxori vir debi­ tum reddat, similiter autem et uxor viro. Mulier sui corporis potestatem non habet, sed vir; similiter autem et vir sui corporis potestatem non habet, sed mulier* (1 Cor. 7, 3. 4). Hoc ius constituit prin­ cipaliter vinculum coniugale, ideoque durante matrimonio semper per­ manet, unde usus matrimonii inter coniuges numquam est fornicatio, licet forte ob aliquam rationem actus coniugalis illicitus evadat. Semper enim hic maritus est huius uxoris, et haec uxor est huius mariti, seu hi duo uniuntur, ut et iure et facto sint unum principium generationis (cf. S. Thomas, Suppi, q. 44, a. 1). 685. Est autem notandum posse de iure ad debitum matrimoniale duplici modo fieri contractum, sicut de omni alia re. Aut enim vir et femina contractum ineunt, vi cuius aliquando in futurum volunt sibi dare ius ad debitum matrimoniale; aut possunt sibi hic et nunc tradere hoc ius; sicut possum cum alio contractum inire me velle ei post annum vendere domum, et possum etiam hic et nunc domum vendere. Iam si fit consensus de futuro, non contrahitur matrimonium, sed sponsio eius seu sponsalia. Matrimonium autem ipsum necessario est consensus de praesenti. Hinc diiudicandum est, utrum consensus condicionatus (dummodo condicio intactam relinquat essentiam matri­ monii) efficiat matrimonium necne. Si enim condicio adiecta est, quae iam impleta est in praesenti vel praeterito, fit matrimonium; si est condicio de futuro, fiunt potius sponsalia, quae permanente eodem consensu transeunt in matrimonium, quam primum condicio fuerit· im­ pleta. Quia nihilominus hic consensus sufficit ad matrimonium ali­ quando constituendum sine novo consensu postea faciendo, satisfacit talis contractus, quando in publico fit, legibus prohibentibus matrimonium clandestinum, quamvis parochus sua auctoritate talem modum contra­ hendi admittere non possit. Potest autem condicio secundum verba esse de futuro, quae secundum rem est de praesenti, ut si quis di­ ceret: Volo te nunc in uxorem accipere, si cras sol oritur. Hic con­ sensus sufficit ad matrimonium ; et idem valet quoad omnem condi­ cionem, quae est de futuro necessario (S. Thomas, Suppi, q. 48 ad 5). 686. Consensum aliquis praestare potest tum per se ipsum tum per procuratorem ; id quod matrimonio commune est cum aliis contractibus. Statim post debitum consensum adest matrimonium legitimum; si simul t 304 De Sacnunento .Matrimonii. accedit ratio Sacramenti (id quod inter Christianos semper tit), Matri­ monium ratum, i. e. Sacramento ratificatum, dicitur; si carnalis quoque copula accedit, habetur matrimonium consummatum. 687. 5. Licitum esse matrimonium et actum coniugalem rationabiliter in dubium vocari non potest. Nam facultas generativa non frustra est in homine; neque id, quod est unicum medium propagandi generis humani, illicitum esse potest. Deus ipse dixit: ,Crescite et multiplicamini' (Gen. 1. 28). Christus matrimonium comprobavit tum factis, assistendo nuptiis, quae erant in Cana Galilaeae (lo. 2), tum verbis, proponendo ut divinam doctrinam illam : „ Dimittet homo patrem et matrem et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una ; itaque iam non sunt duo. sed una caro. Quod ergo Deus coniunxit, homo non separet' (Matth. 19, 4 sqq.). Similiter apostolus matrimonium laudat et actum coniugalem coniugibus praecipit (1 Cor. 7, 1 sq.; Eph. 5, 22 sqq.; 1 Tim. 4. 3; Hebr. 13. 4). Cum vero quidam haeretici Gnostici et Manichaei liceitatem matrimonii negare coepissent, multi SS. Patres, ut Irenaeus. Epiphanius, Augustinus, Hieronymus, eorum doctrinam ut haeresim impugnarunt. Cf. Gregor, de Val., De Matr. disp. 10. q. 1, punct. 2. fvr. 688. 6. Nihilominus quaerunt theologi, num assignari possint bona ad excusandum matrimonium {S. Thomas, Suppi, q. 49, a. 1). Quae excusatio non ita intellegenda est, quasi matrimonium eiusque actus ut institutum mere naturale sit res non omnino rationi conveniens; quidquid enim Deus intendit, non potest in se habere moralem inde­ centiam neque ulla excusatione indiget. Sicut igitur edere et bibere intra limites temperantiae per se non indiget excusatione, ita non magis matrimonium eiusque actus. At post peccatum originale coepit caro concupiscere adversus spiritum (Gal. 5, 17) i. e. appetitus in­ ferior non iam perfecte oboedit dictamini rationis, sed saepe etiam nolente voluntate vehementer fertur in bona delectabilia. Indiguum autem est homine abripi se sinere caeco illo instinctu captivante mentem in lege peccati (Rom. 7, 23). Sicut igitur edere et bibere ob solam voluptatem et generarim delectationem sensibilem solum propter se ipsam quaerere est peccatum {Denzinger 1. c. 1025), et ideo omnis delectatio sensibilis deliberate quaesita per quaedam bona excusari debet; ita multo magis in hoc statu copula carnalis excusa­ tione indiget, quia vehementius quam ulla alia delectatio sensibilis resistit dictamini rationis. Itaque actus coniugalis, nisi ob fines per se honestos sed ob solam delectationem fit, ab inordinatione et pec­ cato excusari nequit {Denzinger 1. c. 1026; Ballerini, Opus mor. t. 6. n. 551). Hoc sensu recte docet S. Augustinus: „Quo malo [con­ cupiscentiae] propter bonum generationis filiorum bene utuntur pudica coniugia. Solius autem carnalis voluptatis causa libidini consentire <. Praenotanda. De matrimonio, ut eet officium naturae. 305 peccatum est, quamvis coniugatis secundum veniam concedatur* ; i. e. in coniugatis non est peccatum mortale, sed veniale (Contra duas epist. Pelag. 1. 1, c. 16, n. 33; M 44, 565). Praeterea status matri­ monialis multa bona impedit et tribulationes varias secum fert (1 Cor. 7, 28. 32 sqq.). «Nullus autem sapiens debet iacturam aliquam susti­ nere nisi pro aliqua recompensatione alicuius aequalis vel melioris boni* (S. Thomas 1. c.; cf. 1, q. 98, a. 1 ad 3). Iam triplex bonum (internum) assignari solet, quo matrimonium cohonestetur: proles, fides, Sacramentum, cui quartum addere possumus remedium con­ cupiscentiae. 689. a) Bonum prolis, i. e. generatio et educatio filiorum est prin­ cipale bonum et finis primarius matrimonii. Qui finis est sine dubio bonus, adeo ut S. Paulus dicat: «Mulier salvabitur per filiorum gene­ rationem* (1 Tim. 2, 15). Quare ait: «Volo iuniores nubere, filios procreare, matres familias esse, nullam occasionem dare adversario maledicti gratia* (1 Tim. 5, 14). «Nec vero hoc de procreatione solum, sed educatione etiam et disciplina, qua filii ad pietatem eru­ diuntur, intellegendum est. Sic statim subdit apostolus: ,Si in fide permanserint.4 Monet etiam Scriptura (Eccli. 7, 25): .Filii tibi sunt? Erudi illos et curva illos a pueritia illorum.4 Idem etiam apostolus docet (1 Tim. 5, 8. 10), eiusque institutionis pulcherrima exempla Tobias, lob et alii Sanctissimi Patres in Sacris Litteris praebent* (Catech. Rom. P. 2, c. 8, n. 23). Neque enim filios diaboli pro­ pagare sed filios Dei est finis honestans matrimonii. Hic autem finis tam sublimis est, ut, si ob eum matrimonium ineatur, inter opera maxime meritoria censendum sit ; sed simul tam difficilis, ut, nisi aliae rationes simul impellerent homines, pauci tantum homines matrimo­ nium inituri essent. 690. b) Bonum fidelitatis, quo vir et uxor non solum mutuo exdusivum ius in corpora sibi tradunt, sed etiam sancto amore se fo­ vent et in omnibus vitae necessitatibus auxilium sibi praestant, ut dies honeste, tranquille, pie transigere variaque, quae occurrere solent, incommoda facilius ferre possint. «Non est bonum esse hominem solum; faciamus ei adiutorium simile sibi* (Gen. 2, 18). «Viri, dili­ gite uxores vestras, sicut et Christus dilexit ecclesiam* (Eph. 5, 25. Cf. Coi. 3, 18. 19. Prov. 31, 10 sqq.). Sapientia divina diversitatem sexuum non solum ita instituit, ut generatio possibilis esset, sed ita etiam, ut suas uterque sexus haberet speciales perfectiones et inclinationes, quibus vir et mulier inter se complerent. At haec ratio non immoderate premenda est. Stultum est dicere virum vel mulierem in se ipsis non esse homines perfectos sed indigere mutuo complemento, ut sint integri. Mutua enim bona, quae vir et mulier sibi afferunt, non eo valent, ut exhibeant matriPesch, Praelectiones dogmaticae. VU. 20 4 I ; ; 30B Do Sacramento Matrimonii. monium perfectissimum statum, in quo homo esse possit, sed potius spectant ad excusanda multiplicia incommoda, quae a matrimonio sunt inseparabilia. „Qui cum uxore est, sollicitus est, quae sunt mundi, quomodo placeat uxori, et divisus est.“ Ideo „qui matrimonio iungit virginem suam, bene facit: et qui non iungit, melius facitu (1 Cor. 7. 33. 38). De praerogativa virginitatis prae matrimonio postea sermo erit. 691. c) Remedium concupiscentiae est tertium bonum matrimonii, .quia, dum concupiscentiae satisfit in actu coniugali, ad alias corrup­ telas non ita incitat. Propter quod dicit apostolus 1 Cor. 7, 9: .Melius est nubere quam uri/ Quamvis enim opera concupiscentiae congrua secundum se nata sint concupiscentiam augere, tamen, secun­ dum quod ratione ordinantur, ipsam reprimunt, quia ex similibus actibus similes relinquuntur dispositiones et habitus0 (S. Thomas. Suppi, q. 42, a. 3 ad 4). Eo enim, quod aliquis concupiscentiae non satisfacit nisi secundum dictamen rectae rationis, habitum acquirit resistendi concupiscentiae pugnanti contra rationem 1. d) Haec igitur sunt bona, quae matrimonio naturaliter insunt. Praeterea vero in ordine supernatural! accedit bonum Sacramenti. Ex his bonis primum dignitate est Sacramentum, essentialitate fidelitas, finalitate proles. 692. 7. Tria bona naturalia simul sunt tres fines (operis) matrimonii, ob quos et matrimonii contractus iniri et actus coniugalis licite fieri possit. Sacramentum autem ut signum sanctificans „non pertinet ad usum matrimonii, sed ad essentiam eius; unde facit ipsum matrimo­ nium honestum, non autem actus eius, ut per hoc actus eius absque peccato reddatur, quia causa alicuius significationis conveniunt “ (S. Tho­ mas, Suppi, q. 49, a. 5). Unde alii tantum fines cohonestant actum matrimonialem. 693. Attamen non requiritur, ut quis matrimonium vel actum eius intendat explicite propter finem primarium, dummodo eum in actu con­ iugali ne positive excludat. Ad bonitatem enim moralem actionis nou requiritur, ut finis principalis operis explicite intendatur, sed sufficit, ut aliquis finis bonus appetatur. Quia igitur fines boni sunt mutuum amorem fovere et periculum peccandi vitare, ille recte agit, qui propter hos fines vel alterutrum finem matrimonium init eoque utitur. Ob finem enim sedandae concupiscentiae monet apostolus, ut uxores habeant, „qui se non continent0. „Propter [i. e. ad vitandam] forni­ cationem unusquisque suam uxorem habeat, et unaquaeque suum virum 1 Nonnulli SS. Patres et theologi de nsn matrimonii ad sedandam concupi­ scentiam cum quadam exaggeratione locuti sunt, de qua re vide Cornely in 1 Cor. p. 169 sq. Praenotanda. Do matrimonio, ut est officium naturae. 307 habeat. Melius est enim nubere quam uri* (1 Cor. 7, 2. 9). Ergo matrimonium inire et eo uti possunt ii quoque, qui sunt steriles. Illi enim secundarios fines matrimonii obtinere possunt et, quantum pendet ex eorum voluntate, primarium finem non excludunt (cf. Ballerini, Opus morale torn. 6, η. 431 sqq.). Neque vero possunt inire matri­ monium illi, qui inepti sunt ad ipsum eius actum ; nam cum contractus matrimonialis fiat de iure ad hunc actum, consequenter, qui ineptus est ad actum, non potest dare ius ad actum seu non potest inire matrimonium. Potestas enim in corpus alterius est de essentia matri­ monii; unde ubi fundamentum huius potestatis deest, non potest ad­ esse ipsa potestas seu essentia matrimonii; supposita autem facultate habendi copulam duo possunt sibi tradere ius ad eam et tamen hoc iure non uti. Nemo enim obligatur ad utendum omni iure, quod habet; sed si ius aliquod etiam ad alios bonos fines valet, potest usu iuris abstinere, immo se obligare ad abstinendum. Hoc igitur modo possunt matrimonium inire ob habendam solam domesticam societatem, nullo modo ad habendum actum coniugalem. Immo si de ineundo tantum matrimonio (non de actu) agitur, honeste iniri potest ob multos alios fines (operantis), ut ad iuvandam pauperem puellam, ad pro­ movendum bonum publicum etc. (Cf. Sanchez, De Matrim. 1. 2, disp. 694. 8. Extra matrimonium copula carnalis est illicita. Atque im­ primis vagum concubitum esse contra naturae legem satis per se evidens est. Si enim mulier cum pluribus viris indifferenter copulam habet, vix non semper sterilis evadit, et ita primarius finis copulae carnalis frustratur. Dein si per exceptionem pariat, pater infantis ignotus est ideoque officio fungi non potest, quod ei naturaliter incumbit simul cum matre, educandi infantem. Secundarii quoque fines coniunctionis viri et mulieris non obtinentur; nam mutuum auxilium stabilem socie­ tatem supponit; libidinis vero remedium tantum abest, ut per vagum concubitum habeatur, ut per eum plane insana fieri libido hominemque ad vilissimas voluptates et pessima crimina trahere et brutis similem reddere soleat. Ideo apud omnes gentes, etiam tenuiter cultas, mere­ trices tamquam sordidae faeces humani generis despiciuntur, eosque ipsos, qui cum iis rem habere solent, huius consortii adeo pudet, ut hanc ignominiam tenebris et secretis velare studeant. Ergo evidenter lex naturalis concubitum vagum ut crimen pessimum denotat. Quare mirum non est, quod Deus positivis legibus hanc rem stricte pro­ hibuit (Dcuter. 23, 17. Prov. 5, 1 sqq. 1 Cor. 6, 15). 695. Dein vero omnis fornicatio est illicita. Intellegitur autem forni­ catio accessus soluti ad solutam sine animo contrahendi vinculum con­ jugale et constituendi societatem domesticam. Licet igitur fortasse in certis casibus evitentur incommoda, quae habentur in concubitu 20* i ? 30g Prop. LUI. De Sacramento Matrimonii. I 309 f vago et in tuto ponatur educatio prolis et excogitentur aliae con­ diciones quam optimae, secluso contractu matrimoniali, nihilominus res est plane illicita. Nam ubi matrimonium non habetur, vir et mulier servant sibi libertatem a se invicem recedendi et societatem suam solvendi. Atqui talis libertas multipliciter pugnat contra dic tamen sanae rationis. Ratio praecipua haec est: Natura per coniunctionem viri et feminae intendit non simplicem generationem, sed debitam quoque prolis educationem corporalem, intellectualem, moralem. Haec autem educatio ex communiter contingentibus et secundum naturalem rerum cursum familiam supponit. Porro non solum individuorum, sed maxime etiam totius generis humani bono natura providere vult per familiam, quia familia est vehiculum naturale, quo thesauri intellec­ tuales et morales, immo et temporales a generatione ad generationem transmittuntur. Destructa igitur familia bonum generis humani maxi­ mum detrimentum capit, cuius rei historia testis est; quandocumque enim in rerum decursu socialem familiae statum luxuriae libertate infectura et corruptura videmus, gentes quoque et regna integra in interitum ruere cernimus. Ergo naturale rationis lumen ostendit omne id. quod ex natura sua ad familiae corruptelam vergit, graviter esse illicitum. Sed fornicatio essentialiter est contrarium bono fami­ liae, sicut matrimonium est fundamentum familiae; eo enim distin­ guitur fornicatio a matrimonio, quod excludit vinculum illud, quo societas domestica seu familia constituitur, et quo dempto familia destruitur. Ergo semper et in omni casu fornicatio est graviter illicita. 696. Sunt quidem leges naturales, quae interdum exceptionem ad­ mittunt, ut lex non auferendi aliena, quae cessat in casu extremae necessitatis. Ratio cessationis est. quia in tali casu particulari obser­ vatio legis non tantum bonum affert, quantum eius cessatio. Sed si qua lex ita comparata est. ut eius observatio semper maius bonum afferat quam eius cessatio, licet fortasse non alicui particulari indi­ viduo sed toti generi, eiusmodi lex numquam exceptionem admittit. Talis lex est ea. quae vetat fornicationem, quia simpliciter melius est, ut in nullo casu exceptionem patiatur. , Graviora enim mala seque­ rentur. si semel admitteretur exceptio huius obligationis, eo quod homines ad sensualitatem proni facile sibi fingerent vel procurarent eas circumstantias, quod in magnum prolis [et generis humani] de­ trimentum cederet: cui damno communi non praeponderat illud, quod in aliquo raro et particulari casu sequi potest privatae personae ex eo. quod non sit licita fornicatio... [et] quamvis in aliquo raro casu certum esse posset prolem non passuram ullum detrimentum in edu­ catione vel rebus necessariis, maxime si iam hereditas opulenta re­ licta fuisset et educatores destinati pro filio, qui ex tali concubitu nasceretur: oportuit tamen in re tanti momenti praecavere radicitus damna illa, quae poterant provenire, nulla prorsus spe relicta licentiae pro aliquo casu" (De Hugo, De Paenit. disp. 23, sect. 1, n. 8. 9). 697. Hoc eo confirmatur, quod natura parentibus indit maritalem et parentalem amorem, qui amor, ut ex se est vinculum stabile, ita etiam stabilem coniunctionem poscit ex parte voluntatis eamque non intus tantum latentem, sed etiam foris prodeuntem, seu postulat, ut vir et femina voluntarie, serio, perpetuo societatem amicitiae ineant, quae amoris maritalis et parentalis vel fructus vel principium est, i. e. so­ cietatem conjugalem (cf. Palmieri, De Matrim. Thes. 6). Unde 8'. Scriptura omnem fornicationem interdicit et omnes fomicatores a regno caelorum excludit (1 Cor. 6, 18 sqq. ; Gal. 5, 19. 21; Eph. 5, 3). Ecclesia autem non solum docet quamlibet fornicationem esse peccatum grave {Denzinger 1. c. 405), sed etiam esse peccatum grave ex sola lege naturali, licet nulla adesset positiva prohibitio (Denzinger 1. c. 1065). Et haec quidem sufficiunt de matrimonio, ut est institutum naturale; nam de unitate, indissolubilitate aliisque quali­ tatibus matrimonii postea sermo erit. SECTIO I. w DE EXSISTENTIA SACRAMENTI MATRIMONII. Prop. LUI. Matrimonium est verum Novae Legis Sacra­ 1 y i i ,* I i)**- * mentum. 698. Rota. Matrimonium hic intellegitur active sumptum, i. e. illa externa actio, qua vir et mulier fiunt coniuges. Haec igitur actio secundum doctrinam catholicam duplicem habet significationem: ra­ tione prius est contractus naturalis, et sic non fit nomine Christi ; dein vero hic ipse contractus, ut est signum externum, a Christo evectus est in Sacramentum et usurpatur nomine Christi. Illi haeretici veteres et medii aevi, qui docebant matrimonium esse inventum diaboli, necessario negabant matrimonium esse Sacra­ mentum. Novatores saeculi XVI. agnoscebant quidem matrimonium esse licitum, immo praeferebant statui virginitatis, ex altera autem parte detrahebant ei dignitatem sacramentalem. Ita Lu th erus in libro De captiv. Babyl. § De matrim. : «Matrimonium non solum sine ulla Scriptura pro Sacramento censetur, verum iisdem traditionibus, quibus Sacramentum esse iactatur, merum ludibrium factum est.“ 1 Calvinus: «Matrimonium, quod ut a Deo institutum fatentur omnes, 1 .Es kan ja niemand leucken, das die ehe ein eusserlich weltlich ding ist, wie kleider und speise, haus und lioff-1 (Von Ehesachen a. 1580, mox ab initio). »: I 310 Sectio 1. Do exsistentia Sacramenti Matrimonii. ita pro Sacramento datum nemo usque ad Gregorii tempora viderat. Et cuinam umquam sobrio in mentem venisset? Ordinatio Dei bona est et sancta; et agricultura, architectura, sutrina, tonstrina ordina­ tiones sunt Dei legitimae, nec tamen Sacramenta sunt* (Inst. 1. 4, c. 19. n. 34). Mela nch thon et (’hem n it ius agnoscunt in matri­ monio I>ei mandatum et promissionem gratiae, at non gratiae sanctifi­ cantis, et ideo dicunt posse dici Sacramentum per aequivocationem (Bellarm., De matrim. c. 1). Nostrae aetatis Protestantes omnes matrimonium Sacramentum esse negant. 699. Ex S. Scriptura. S. Scriptura non quidem diserte testatur matrimonium esse efficax gratiae: attamen duas res docet, quae simul verae esse nequeunt, nisi matrimonium sit Sacramentum. Nam S. Scriptura docet matri­ monium esse ritum sacrum, qui significet gratiam sanctificantem. Atqui ex altera parte docet omnem ritum, qui significet gratiam sanctificantem, in Novo Testamento esse ritum efficacem gratiae seu Sacramentum. Prob. niai. : S. Paulus, postquam dixit viros debere diligere uxores suas, sicut Christus dilexit ecclesiam, pergit: τούτου χαταλείψει ανέρωτος τ.ατέρα χαί μητέρα χαι -ροσχολ/.ηΗησεται ~ρος την γυναιχα. αυτου. xa't εσουται οι δυο εις σάρχα μιαν. Το μυστήριου τούτο μέγα έστίυ. εγώ δε λέγω εις Χρίστου χαι τηυ έχχλησίαυ“ (Eph. 5, 31 sq.). Ergo matrimonium signified coniunctionem Christi cum ecclesia, et sub hoc respectu est magnum mysterium. Hanc autem significationem contractus matrimonialis non habet ex natura rei. sed a Deo accepit. Verba, quae apostolus citat: .Quamobrem relinquet homo patrem et matrem/ dicta sunt ab Adamo (Gen. 2, 24), sed Adam a Deo in­ spiratus erat ad haec verba proferenda; unde Christus docet ea dicta esse a Deo ipso (Matth. 19, 4 sqq.). Ergo si haec verba referuntur ad significandam unionem mysticam Christi cum ecclesia, Deus matri­ monio hanc significationem indidit Christusque eam confirmavit. De qua re S. Augustinus ait: ,Evigilans [ex ecstasi Adam] tamquam prophetiae plenus, cum ad se adductam mulierem suam vi­ deret, eructavit continuo, quod magnum Sacramentum commendat apostolus: Hoc nunc os. . . . Quae verba cum primi hominis fuisse Scriptura ipsa testetur, Dominus tamen in evangelio Deum dixisse declaravit ... ut hinc intellegeremus propter ecstasin, quae praeces­ serat in Adam, hoc eum divinitus tamquam prophetam dicere potuisse8 (De Gen. ad lit. 1. 9, c. 19; M 34, 403). Idem docent S. Leo (Ep. 167 ad Rust. Narbon. ; M 54, 1204), Innoc. III., alii, quos ride apud Bellarminum (De Matrim. c. 2). Verba igitur Adami, quae sensu litterali significant maritalem viri et feminae coniunctionem, secundum sen­ sum mysticum auctore apostolo significant conubium Christi cum ecclesia. J Prop. LI 11. 311 700. S. Thomas (cum aliis) censere videtur hanc significationem mysticam soli matrimonio christiano inesse. «Matrimonium fuit qui­ dem in Veteri Lego, prout erat in officium naturae, non autem prout est Sacramentum conjunctionis Christi et ecclesiae, quae nondum erat facta“ (1, 2, q. 102, a. 5 ad 3). Nam «secundum quod reprae­ sentat coniunctionem Christi et ecclesiae, institutionem habuit in Nova Lege' (Suppi, q. 42, a. 2; cf. tamen 2, 2, q. 2, a. 7 ; 3, q. 61, a. 2 ad 3; In 4, d. 1, q. 1, a. 2, sol. 2). Sed revera verba Adami de omni futuro matrimonio legitimo dicta sunt (de futuro, quia Adam ipse non reliquit patrem et matrem), et cum apostolus dicat his verbis my­ sterium significari, omne matrimonium legitimum ab initio usque ad tinem mundi dicendum est esse signum unionis Christi cum ecclesia, id quod etiam SS. Patres docent, ut S. Leo 1. c.: «Societas nuptiarum ita ab initio constituta est, ut praeter sexuum coniunctionem haberet in se Christi et ecclesiae Sacramentum" (cf. Wirceburg., De Matrim. n. 276). Ergo Matrimonium est signum gratiae sanctificantis. Nam unio Christi cum ecclesia fit per gratiam sanctificantem, ut apostolus eo­ dem loco exponit: «Christus dilexit ecclesiam et se ipsum tradidit pro ea, ut illam sanctificaret, mundans lavacro aquae in verbo vitae . . . ut sit sancta et immaculata" (Eph. 5, 26 sq.). Ergo si coniunctio maritalis significat coniunctionem, qua Christus unitur cum ecclesia, necessario quoque significat gratiam sanctificantem, quae est vin­ culum uniens. 701. Porro Matrimonium hanc gratiam significat non ut extraneam ordini providentiae, in quo sunt, qui Matrimonium ineunt, sed ut huius ipsius ordinis gratiam. Nam nutrit et fovet , Christus ecclesiam, quia membra sumus corporis eius, de carne eius et ossibus eius" (1. c. 29 sq.). Ergo si duo Christiani Matrimonium ineunt, hic ritus significat eam gratiam, qua ecclesia et membra eius sanctificantur. Qua ratione Matrimonium Christianorum distinguitur ab omni matrimonio mere legitimo; nam soli Christiani praecise ut membra ecclesiae vinculo gratiae cum Christo uniuntur. Omnibus autem non-Christianis gratia data est, non in quantum erant membra alicuius societatis visibilis, sed in quantum fide cum Christo futuro iungebantur. Qua de causa matrimonia eorum significabant gratiam futuram et absentem, Matri­ monia Christianorum significant gratiam praesentem. Ergo contractus matrimonialis inter Christianos est signum gratiae sanctificantis, quae pertinet ad ordinem, in quo contrahentes sunt. 702. Minor probata est in Tractatu de Sacramentis in genere, ubi ostendimus (η. 98 sqq.), hanc esse indolem Novae Legis, ut fideles non obligentur a Deo ad servandos ritus sacramentales gratia vacuos, sed omnem ritum, quem fideles debeant usurpare ad significandam Sectio 1. De exsistentia .Sacramenti Matrimonii. 312 gratiam. etiam efficacem esse ad efficiendam gratiam. Ita e, g. Ioquens de lege rituali vetere apostolus ait: Juxta quam munera et hostiae offeruntur, quae non possunt iiixta conscientiam perfectum facere servientem, solummodo in cibis et in potibus et variis baptis­ matibus et iustitiis carnis, usque ad tempus correctionis impositis. Christus autem . . . introivit semel in sancta, aeterna redemptione inventa. Si enim sanguis hircorum et taurorum et cinis vitulae aspersus inquinatos sanctificat ad emundationem carnis, quanto magis sanguis Christi emundabit conscientiam nostram* (Hebr. 9, 9 sqq.). Ideo nolite iterum converti „ad infirma et egena elementa4 (Gal. 4, 9). Atqui Matrimonium Christianum esset infirmum et egenum elementum significans gratiam eodem imperfecto modo ac vetera matrimonia, nisi simul efficeret gratiam. Nam si sine gratia Unirentur coniuges, coniugium modo externo tantum et carnali, sicut ritus Veteris Testa­ menti. gratiam et unionem Christi cum ecclesia significaret. Atqui hoc est contra indolem Novi Testamenti. Ergo Matrimonium Chri­ stianum est signum efficax gratiae, seu est Sacramentum. Christus autem Sacramentum Matrimonii instituit, quatenus voluit, ut in suo regno omnes ritus divina lege ab hominibus usurpandi efficerent gra­ tiam, quam significant, et ita Matrimonium, quod iam antea erat signum sacrum, dignitate et efficacia sacramentali insignivit. Itaque in Vetere Testamento matrimonium erat mysterium magnum ratione rei significatae, sed in Novo Testamento simul est mysterium magnum efficaci modo significandi. Ex his igitur intellegitur, quomodo Cone. Trid. sess. 24 dicere possit apostolum innuisse Matrimonium Christianorum esse efficax gratiae {Denzinger 1. c. 846). Apostolus enim, licet hoc non disertis verbis efferat, ita tamen loquitur, ut non aliter possit velle intellegi, si suae ipsius doctrinae fidelis esse velit. 703. Arg. 2. Ex SS. Patribus. SS. Patres vel diserte dicunt Matrimonio ex institutione Christi anexam esse gratiam, vel ea proferunt , quae indolem sacramentalem Matrimonii supponunt. a) Imprimis igitur SS. Patres dicunt Matrimonii celebrationem esse rem sacram, quae ad ecclesiae et sacerdotum curam pertineat. Sicut autem Lutherus ex eo, quod Matrimonium dicebat esse rem pure civilem, recte concludebat illud unice ad magistratuum civilium pro­ vinciam pertinere, ita e contrario SS. Patres, cum dicebant esse rem ecclesiae curae subiectam, necessario quoque putabant esse rem ex institutione Christi sacram. S. Ignatius M.: .Decet, ut sponsi et sponsae de sententia epi­ scopi coniugium faciant, quo nuptiae sint secundum Dominum et non secundum cupiditatem4 (Ad Polyc. c. 5, n. 2; A’ 1, 251). t Prop. LUI. 313 Tertullianus: „Unde sufficiamus ad enarrandam felicitatem cius Matrimonii, quod ecclesia conciliat et confirmat oblatio et ob­ signat benedictio, angeli renuntiant, Pater rato habet4 (Ad uxor. 1. 2, c. 9; M I, 1302). / S. Ambrosius scribit „ipsum coniugium velamine sacerdotali et benedictione sanctificari4 (Ep. 19 ad Vigil, n. 7; M 16, 984). Si ricins papa docet „instar sacrilegii esse, si ulla transgres­ sione violetur illa benedictio, quam nupturae sacerdos imponit* (Ep. 1 ad Sirie. Tarrac. c. 4; M 13, 1156). Similiter alii SS. Patres. Ce­ terum Matrimonium habitum esse rem sacram, ipsa monumenta vetera et picturae testantur, quae saepe exhibent Christum coniungentem et benedicentem coniuges (cf. Garrucci, Storia dell’ Arte cristiana Torn. 3, Tav. 196 sqq. et p. 179 sqq.; Kraus, Real-Encycl. I, 383 sqq.). 704. b) SS. Patres testantur a Christo Matrimonium speciali modo consecratum et sanetificatum esse. S. Cyrillus Alex. (c. 2 in Io. 2, 1; M 73, 223): „Cum nuptiae celebrarentur, caste nimirum et honeste, adest quidem mater Salva­ toris, sed et ipse una cum discipulis suis invitatus venit, non tam epulaturus, quam ut miraculum faceret ac propterea generationis humanae principium sanctificaret, quod ad carnem nimirum attinet. Conveniebat enim, ut, qui naturam ipsam hominis renovaturus erat, non solum iis, qui iam in ortum vocati erant, benedictionem impertiret, sed et iis quoque, qui postea nascituri essent, gratiam praestrueret et eorum ortum sanctum efficeret.4 S. Epiphanius: „Duabus mihi de causis videtur invitatus esse Christus. Primum ut aquae similem ac diffluentem furiosorum hominum in mundo libidinem nuptiarum castimonia et honestate constringeret, tum ut, quod deerat, emendaret ac iucundissimi vini suavitate inulceret et gratia4 (Haer. 51, n. 30; 3/ 41, 942). S. Augustinus: „Ad hoc ergo Dominus invitatus venit ad nuptias, ut coniugalis castitas firmaretur’ et ostenderetur Sacramentum nuptiarum ; quia et illarum nuptiarum sponsus personam Domini figura­ bat, cui dictum est: servasti bonum vinum adhuc4 (In Io. tr. 9, n. 2; M 35, 1459). S. Maximus Taurin ensis: „ Vadit ergo ad nuptias Dei Filius, ut, quas dudum potestate constituit, tunc praesentiae suae benedic­ tione sanctificet4 (Horn. 23, n. 7 ; M 57, 274). Cf. loan. Damasc. (De fide orth. 1. 4, c. 24; M 94, 1206), Cyrill. Al. (M 73, 730; 77, 119) et quae habet Migne (P. L. torn. 72, col. 240 et col. 471). 705. c) SS. Patres docent gratiam anexam esse matrimonio, cum disertis verbis tum eo, quod docent Matrimonium esse signum theoreticum seu Sacramentum gratiae latiore sensu; nam in Tract, de IFS G 4·'” ” 314 Prop. LIU. Sectio 1. De exsistentia Sacramenti Matrimonii. 315 C Sacr. in genero audivimus patres negantes esse in Novo Testamento signa gratiae inefticacia, ut e. g. dicit S. Augustinus (In Ps. 73, n. 2: 1/36, 930): 9Si discernimus duo Testamenta, Votus et Novum, non sunt eadem Sacramenta. . . . Sacramenta non eadem, quia alia sunt Sacramenta dantia salutem, alia promittentia Salvatorem. Sacra­ menta Novi Testamenti dant salutem, Sacramenta Veteris Testamenti promiserunt Salvatorem." His suppositis perspicitur, quomodo efficax argumentum duci possit ex his Patrum dictis. Origenes: -Ac Deus quidem is est, qui duo in unum compegit, ut, ex quo mulier viro nupsit, duo amplius non sint, et. quoniam coniunctionis auctor est Deus, propterea iis inest gratia, qui a Deo coniuncti sunt; quod non ignorans Paulus conubium verbo Dei consen­ taneum gratiam esse pronuntiat , quemadmodum castus caelibatus gratia est. Sic enim ait: .Volo omnes homines esse sicut me ipsimi, sed unusquisque proprium donum habet ex Deo, alius quidem sic, alius vero sic/ Qui autem a Deo coniuncti sunt, id sentiunt et fa­ ciunt: ,Viri, diligite uxores vestras, sicut et Christus dilexit eccle­ siam*44 (Comment, in Matth. t. 14, n. 16; M 13, 1230). S. Ambrosius: .Discite, qui ad gratiam Baptismatis tenditis, veluti quidam fidei candidati, continentiae disciplinam sobriam. Nulli licet scire mulierem praeter uxorem. . . . Cognoscimus velut prae­ sulem custodemque coniugii esse Deum, qui non patiatur alienum torum pollui; et si quis fecerit, peccare eum in Deum, cuius legem violet, gratiam solvat. Et ideo, quia in Deum peccat, Sacramenti caelestis amittit consortium" (De Abraham 1. 1, c. 7 ; 3/ 14, 442). S. Innocentius I.: ,Statuimus, fide catholica suffragante, illud esse coniugium, quod est primitus divina gratia fundatum, conven­ tumque secundae mulieris, priore superstate . . . nullo pacto posse esse legitimum" (Ep. 36 ad Prob. ; 3/ 20, 602). 706. S. Augustinus: .In nuptiis bona nuptialia diliguntur: proles, fides, Sacramentum. Sed proles, non ut nascatur tantum, verum etiam ut renascatur; nascitur namque ad poenam, nisi renascatur ad vitam. Fides autem, non qualem habent inter se etiam infideles zelantes carnem. Quis enim vir, quamlibet impius, vult adulteram uxorem? Aut quae mulier, quamlibet impia, vult adulterum virum? Hoc in conubio bonum naturale est quidem, carnale tamen. Sed membrum Christi coniugis adulterium coniugi debet timere, non sibi ; et a Christo sperare fidei praemium, quam exhibet coniugi. Sacramentum vero, quod nec separati nec adulterati amittunt, coniuges concorditer casteque custodiant' (De nupt. et concup. c. 17, n. 19; il/ 44, 423). .Quoniam sane non tantum fecunditas, cuius fructus in prole est, nec tantum pudicitia, cuius vinculum est fides, verum etiam quod­ HUI dam Sacramentum nuptiarum commendatur fidelibus coniugatis, unde dicit apostolus: ,Viri, diligite uxores vestras, sicut et Christus dilexit I I I j ! ecclesiam.4 Huius procul dubio Sacramenti res est, ut mas et femina conubio copulati, quamdiu vivunt, inseparabiliter perseverent, nec liceat, excepta causa fornicationis, a coniuge coniugem dirimi. Hoc enim custoditur in Christo et ecclesia, ut vivens cum vivente nullo divortio separetur. Cuius Sacramenti tanta observatio est in civitate Dei nostri, in monte sancto eius, hoc est in ecclesia Christi, qui­ busque fidelibus coniugatis, qui sine dubio membra sunt Christi, ut, cum liliorum procreandorum causa vel nubant feminae vel ducantur uxores, nec sterilem coniugem fas sit relinquere, ut alia fecunda ducatur.... Ita manet inter viventes quiddam coniugale, quod nec separatio nec cum altero copulatio possit auferre. Manet autem ad noxam criminis, non ad vinculum foederis, sicut apostatae anima velut de coniugio Christi recedens etiam fide perdita Sacramentum fidei non amittit, quod lavacro regenerationis accepit44 (1. c. c. 10, n. 11). sBonum igitur nuptiarum per omnes gentes atque omnes homines in causa generandi est in fide castitatis ; quod autem ad populum Dei pertinet, etiam in sanctitate Sacramenti, per quam nefas est etiam repudio discedentem alteri nubere, dum vir eius vivit, nec saltem ipsa causa pariendi; quae cum sola sit, qua nuptiae fiunt, nec ea re non subséquente, propter quam fiunt, solvitur vinculum nuptiale nisi con­ jugis morte. Quemadmodum si fiat ordinatio cleri ad plebem con­ gregandam, etiamsi plebis congregatio non subsequatur, manet tamen in illis ordinatis Sacramentum ordinationis, et si aliqua culpa quis­ quam ab officio removeatur, Sacramento Domini semel imposito non carebit, quamvis ad indicium permanente44 (De bono coniug. c. 24, n. 32; 3/ 40, 394). Docet igitur S. Augustinus in Matrimonio Christianorum ex in­ stitutione Christi prae omnibus aliis matrimoniis specialem rationem Sacramenti inesse, quatenus vinculo indissolubili indissolubilem Christi cum ecclesia coniunctionem repraesentet; et sub hoc respectu Matri­ monium comparat cum Baptismo et Ordine, quibus indelebilis cha­ racter animae imprimitur. Atqui haec clare ostendunt secundum S. Augustinum Matrimonio convenire rationem Sacramenti proprie dicti, quamvis Vasquez, ut ipse ait „anno Domini 1588 manifeste deprehenderit ipsum [S. August.] non loqui de Sacramento proprie, quatenus est signum gratiae sanctificantis recipientes, sed de Sacra­ mento latiore significatione, prout est signum unionis Christi cum ecclesia44 (De Matrim. disp. 2, c. 5, n. 30). De hoc argumento patristico cf. J. Miïllendorff in Zeitschrift für kathol. Theol. [Innsbr. 1878] p. 633 sqq. et Schanz, Theol. Quartalschrift [Tübingen 1890] p. 22 sqq.). I ! ; 5· 41 Ki Ar(f. 3. Ex consensu theologorum. Inde a saeculo XH. theologi unanimiter docent Matrimonium esse unum de septem ecclesiae Sacramentis, et hanc rem non ut novam 707. ■■A k4 316 Sectio 1. De exsisteutia Sacramenti Matrimonii. sed ut semper ab ecclesia traditam proponunt. Ita theologi in Com mentariis in IV, d. 26; S'. Thomas in Suppi, q. 42. a. 1. Audiatur e. g. Scotus: PCommuniter tenet ecclesia Sacramentum Matrimonii esse septimum inter ecclesiastica Sacramenta, et de Sacramentis ecclesiae non est aliter sentiendum, quam sentit ecclesia romana’ (In 4, d. 26, q. 1, £ ,Sed quia communiter*. Cf. Tanner, De Matr. 708. At difficultas oritur inde, quod Magister (1. 4, d. 2) videtur negare Matrimonio conferri gratiam, et quod Durandus (In 5, d. 26, q. 3, n. 12) ex eadem ratione concludit Matrimonium esse Sacra­ mentum aequi voce tantum. Sed imprimis respondendum est: Licet hi duo forte dissenserint, contra universalem et certam omnium theologorum doctrinam nihil efficere possunt. Quamvis autem illis temporibus nondum fuerit dogma definitum Matrimonio conferri gratiam, erat tamen error in theologia hoc negare. Neque vero talis error imputandus est theologis, quamdiu eorum verba in bonum sensum explicari commode possunt. 709. Cum igitur Magister 1. 4. d. 1 aperte doceat omnia Sacra­ menta Novae Legis esse efficacia gratiae, in distinctione vero 2 dicat Matrimonium eàse unum ex septem Sacramentis, non potest negare velle Matrimonio conferri gratiam. Sed potius ostendere vult, quo­ modo singula Sacramenta inter se differant, et dicit alia esse et ad remedium et ad gratiam conferendam, ut Baptismum, alia esse ad remedium tantum, ut Coniugium, alia ad gratiam tantum, ut Eucha­ ristiam. Vult igitur gratiam sacramentalem explicare eamque quoad Matrimonium constituit in ,remedio", et recte quidem; nam gratia huius Sacramenti proxime datur ad reprimendam inordinatam con­ cupiscentiam, sicut gratia Eucharistiae proxime datur ad augendam caritatem. Sed uterque effectus obtinetur per gratiam sanctificantem, quae in Sacramento datur. Unde magister statirn addit, coniugium ante Christum non fuisse remedium, quia ,ante adventum Christi, qui gratiam attulit, gratiae Sacramenta non erant danda*. -+ Quod Durandum attinet, hic dicit se velle „unum pro certo 710. statuere et alterum in medio relinquere*. , Tenendum est absolute, quod matrimonium est Sacramentum, cum hoc determinet ecclesia (extra „de haereticis*, ad abolendam) . . .“ (1. c. n. 5). Alterum est, „quod iuristae tenent, quod in Sacramento Matrimonii non confertur gratia* (n. 6). ^Quorum doctrina an sit vera an falsa, non deter­ mino quoad praesens* (n. 8). Alibi vero clare docet Matrimonio conferri gratiam, non solum quia omne Sacramentum Novae Legis dicit esse efficax gratiae (In 4, d. 1, q. 1, n. 9), sed etiam qnia declarat, Sacramento Matrimonii dari gratiam adiuvantem ad actus virtutis tem- il Prop. LUI. 317 perantiae, sicut alia Sacramenta ad aliarum virtutum actus adiuvent (In 4, d. 2, q. 2, n. 8). Neque vero permittere vult, ut sententia ne­ gans Matrimonio conferri gratiam, «reprobetur tamquam erronea vel contraria determinationi ecclesiae" (In 4, d. 26, q, 3, n. 8), quia tam nobiles habuit defensores. 711. Videamus igitur, quid sentiendum sit de illis canonistis, qui ne­ gantem sententiam defenderunt. Imprimis adest glossa in c. «Quid­ quid" (101, causa 1, q. 1), quo canone (can. 8 Cone. Toletani XI.) prohibetur, ne pro administratione Sacramentorum accipiatur pecunia. .Coniugium non esse de his Sacramentis, quae consolationem caelestis gratiae tribuunt et ideo in ipso posse pecuniam intervenire. 32, q. 2 .Honorantur*. Cetera ita sacrae rei tenent significationem, ut et eius pariter habeant virtutem, istud solam significationem." De qua glossa dicit Navarrus in Enchiridio communem doctrinam tenendam esse .contra glossam et nonnullos eam male approbantes" (Enchirid. c. 22, n. 20). Qui glossam male approbarunt, sunt illi canonistae, quos Durandus citat: Gaufridus, llenricus Ostiensis, Bernardus Papiensis. Ostiensis e. g. dicit: «Tertia divisio Sacramentorum haec est, quia quaedam sunt, in quibus confertur gratia, ut 1, q. 1 ,Quidquid*, ut sunt Sacramenta necessitatis, ordinis sive dignitatis. Quaedam vero sunt, in quibus non confertur, ut matrimonia, sive cum contrahuntur, quoniam pretia interveniunt: 32, q. 2 .Honorantur*; 31, q. 5 ,Aliter*, et condiciones pecuniariae apponuntur, extra de condic, app. ,De illis* ; sive cum consummantur 32, q. 2 ,Conubia*, quod non esset, si per ipsum gratia conferretur" (Summa 1. 1, titul. de Sacram, non iterand.). Inde dubium esse nequit, quin gloss a to res et pauci alii canonistae in hac re erraverint. ίί » t 712. Sed inde a temporibus theologiae scholasticae nullos habuerunt asseclas, licet opinio affirmans Matrimonio gratiam dart, non statirn fuerit de fide, ut recte notat Durandus. Postea vero non soli theo­ logi, sed etiam canonistae hanc doctrinam ut plane certam statue­ runt, ut e. g. Covarruvias, qui ante Cone. Trid. contrarium vocat .falsum et erroneum" (De Matrim. P. 2, c. 1, § 1, n. 3). Schmalzfirueber pro falsa illa sententia immerito citat Durandum et tacet canonistas (Ius eccles. tit. de Spons, et Matrim. n. 283), cum Du­ randus eam non docuerit, sed solum, ut quorundam canonistarum opinionem allegaverit. S. Thomas, cum scribebat commentarios in sententias, putabat probabilius esse Matrimonio conferri gratiam (In 4, d. 26, q. 2. a. 3). Sed in Summa docet falsum esse dicere Ma­ trimonio non dari gratiam, et simul reicit argumentum canonistarum supra allatum: «Dicunt quidam, quod pro matrimonio licet pecuniam dare, quia in eo non confertur gratia. Sed hoc non est usquequaque verum, ut in tertia parte huius open’s dicetur. Et ideo aliter dicen- 319 Sectio I. Pe exsistentia Sacramenti Matrimonii. dum est. quod Matrimonium non solum est ecclesiae Sacramentum, sed etiam naturae officium. Et ideo dare pecuniam pro matrimonio, in quantum est naturae officium, licitum est; in quantum voro est ecclesiae Sacramentum, illicitum" (2, 2, q. 100, a. 2 ad 6). Ter­ tiam quidem partem S. Thomas non perfecit, sed doctrina eius patet ex verbis citatis; ex 1, 2, q. 108, a. 3; ex 3, q. 62, a. 1; ex prolegont in Ep. 1 ad Corinth., Contra gent. 1. 4, c. 78, ubi simpliciter docet .credendum est, quod nubentibus per hoc Sacramentum gratia conferatur.6 713. Itaque glossa illa erronea, et pauci veteres canonistae non pos­ sunt evertere vel infirmare consensum posteriorem totius Scholae; et sic argumentum hoc ex auctoritate theologorum et in se efficax est ad probandam thesim nostram et simul ostendit, quo sensu explicanda sint dicta Patrum minus in se perspicua; neque enim aliam quam SS. Patrum doctrinam Scholastici tradere voluerunt. Quod autem theologi docuerunt, hoc praxis ecclesiae semper con­ firmavit, cum in libris ritualibus Matrimonium inter septem Sacra­ menta recenseatur (cf. Martène, De antiq. eccl. ritib. 1. 1, c. 9, t. 2, p. 126 sqq.). 714. Arg. 4. Ex consensa ecclesiarum orientalium. Omnes communitates Christianae orientales, licet schismaticae aut haereticae, unanimiter profitentur Matrimonium esse unum ex septeni Sacramentis a Christo institutis. Cf. Goar, Eucholog. p. 385 sqq. Quoad Graecos schismaticos Schelstrate, Acta oriental, eccl. I, 126. 156. 377. 338 sqq. ; quoad alios Orientales Denzinger, Rit. Orient. I. 150 sqq. 364 sqq.: Perpétuité de la Foi t. 5, 1. 6, c. 1; Assetnani in Biblioth. Orient. Ill, p. 1, 356 et p. 2, 319 sqq.; Perrone, De Matrim. I, 1 sqq. Vim huius argumenti expendimus in Tract, de Sacram, in ge­ nere (n. 82). gelicae Sacramentis a Christo Domino institutum, sed ab hominibus in ecclesia inventum, neque gratiam conferre; A. S." {Denzinger 1. c. 847). Hanc doctrinam postea saepe romani pontifices inculcarunt, et maxime Loo XIII. in Encyclica: „Arcanum divinae sapientiae" (die 10. Febr. 1880), in qua inter alia ait: «Apostolis magistris accepta referenda sunt, quae sancti Patres nostri, Concilia et universalis ec­ clesiae Traditio semper docuerint: nimirum Christum Dominum ad Sacramenti dignitatem evexisse Matrimonium; simulque effecisse, ut coniuges caelesti gratia, quam merita eius pepererunt, saepti ac muniti sanctitatem in ipso Coniugio adipiscerentur; atque in eo, ad exemplar mystici conubii sui cum ecclesia conformato, et amorem, qui est naturae consentaneus, perfecisse et viri ac mulieris societatem divinae caritatis vinculo validius conjunxisse." 716. Arg. 5. Ex definitionibus ecclesiae. In Concilio Veronensi (a. 1164) Lucius ΠΙ. decrevit: «Uni­ versos, qui de Sacramento corporis et sanguinis D. N. I. Christi vel de Baptismate seu peccatorum Remissione aut de Matrimonio vel de reliquis ecclesiasticis Sacramentis aliter sentire aut docere non me­ tuunt, quam sacrosancta romana ecclesia praedicat et observat ... vinculo perpetui anathematis innodamus/ Qui canon receptus est in corpus iuris canonici(1. 5, t. 7, c. 9). Idem definitum est in Cone, Lugdun. II. {Denzinger, Enchir. 1. c. 388), in Cone. Florentino {Denzinger 1. c. 597), maxime vero in Cone. Trid. (sess. 24, can. 1): „S. q. d. Matrimonium non esse vere et proprie unum ex septem Legis evan- Ex rationibus congruis. a) Secundum voluntatem Christi Matrimonium ineundum est ad propagandum populum Dei. Atqui haec propagatio gravissima onera imponit coniugibus. Ergo convenit indoli Novi Testamenti, ut, qui ex voluntate Dei haec onera subeunt, speciales etiam accipiant gratias huic statui convenientes. Cum vero Deus soleat gratias alligare signis quibusdam sensibilibus, prout convenit humanae naturae, et cum hoc modo omnibus aliis necessitatibus spiritualibus providerit, sine dubio a priori proba­ bile est eum huic quoque necessitati per speciale Sacramentum pro­ vidisse. b) Christus voluit, ut matrimonium Christianum frueretur unitate ei indissolubilitate, qualem neque apud gentes neque apud ludaeos habuit. Haec autem unitas et indissolubilitas non raro est iugum durissimum. Ergo convenit, ut coniuges suum habeant Sacramentum, quo participes fiant gratiae ad hoc iuguin portandum requisitae. Qnando institutum sit Sacramentum Matrimonii. Quidam theologi, ut Petrus Sotus, Catharinus, Alaldonatus, cen­ sent Matrimonii Sacramentum iam in paradiso fuisse institutum, quia statim ab initio fuit Sacramentum magnum relate ad Christum et ecclesiam; ergo hoc signum, si nunc est efficax gratiae, statim ab initio fuit. Verum haec doctrina admitti nequit, quia in Tractatu de Sacramentis in genere probatum est sola Sacramenta Novae Legis esse efficacia gratiae. Matrimonium igitur, licet ab initio fuerit signum theoreticum, non tamen fuit signum efficax. Haec est longe com­ munior doctrina theologorum {Bellarminus, De Matrim. c. 5 ; Vasquez, De Matrim. disp. 2, c. 2 et 3, n. 10; Tanner, De Matrim. disp. 8, q. 2, dub. 2. n. 25). 717. 715. Arg. 6. Schol. Λ 320 Prop. LIV. Sectio 1. De exsistentia Sacramenti Matrimonii. Quando Christus instituerit hoc Sacramentum, dubium est. Alii dicunt quando interfuerit nuptiis in Cana Galilaeae; alii, quando ma­ trimonium reduxerit ad primaevam indissolubilitatem (Mattii. 19), alii, post resurrectionem (cf. Tanner 1. c. n. 26 sq.). Prop. LIV. Sacramentum Matrimonii nihil aliud est nisi ipse contractus matrimonialis Christianorum, ita ut contractus sine Sacramento inter Christianos exsistere non possit. 718. Sota. Matrimonium in ratione contractus naturalis iam exsiste­ bat ante Christum. Christus igitur, quando matrimonium Sacramen­ tum facere voluit, duplici modo hoc exsequi potuit. Aut enim potuit contractui naturali aliquod signum externum addere, quod esset gratiae efficax, aut potuit ipsum contractum evehere ad dignitatem sacramentalem. Quodsi priorem modum elegit , concipere possumus exsistere etiam inter Christianos solum contractum matrimonialem sine Sacra­ mento: sin contractus matrimonialis eo ipso, quod fit a Christianis, est Sacramentum, nullum fit matrimonium inter Christianos sine Sacra­ mento. sed contractus et Sacramentum sunt duae formalitates ratione tantum distinctae in Matrimonio Christiano. Utrum modum elegerit Christus, mtiltum disputatum est inter theologos. 719. Fuerunt, qui dicerent contractu ipso non constitui ullo modo Matrimonii Sacramentum, sed Sacramentum esse aliquid accedens ad contractum, puta benedictionem sacerdotalem. Ita docebant quidam canonistae aulici vel regalistae, qui hoc modo studebant vindicare regiam in matrimonium potestatem. Ita Marcus Antonius de Dominis (De republica ecclesiastica 1. 3 et 5, c. 2), loannes Launoy (De regia in matrimonium potestate t. 1, p. 2, c. 4), multi losephinistae et Gallicani, nostra aetate Ioan. Nep. Nuytz, professor Taurinensis, in variis operibus, quae damnata sunt a Pio IX. Alii putabant contractum quidem ingredi Sacramentum, sed ut materiam tantum, cui benedictio sacerdotalis ut forma deberet accedere. Ideo si benedictio omittitur, exsistit matrimonium ut contractus, non vero ut Sacramentum. Ita Melchior Canus (De loc. theol. 1. 8, c. 5), Sylvius, Estius, Tournely. Alii denique colunt contractum quidem ipsum esse integrum Sacra­ mentum Matrimonii, nihilominus suam vim naturalem ita- retinere, ut Christiani contrahentes possint sua intentione efficere, ut solus contractus naturalis exsistat sine Sacramento. Ita Vasquez (De Sacr. in gen., disp. 138, c. 5, n. 63. 64), Wirceburg. (De Matr. 300), alii. 720. Usque ad initium huius saeculi haec erat quaestio eatenus disputabilis, quatenus ab auctoritate ecclesiastica nondum definitum erat, nonne saltem in certis casibus posset matrimonium inter Cliri- 321 stianos exsistere, quod non esset Sacramentum, ut patet ex schemate quodam Constitutionis pontificiae Pii VII. ex anno 1816, in quo haec leguntur: «Quidquid sit de matrimoniis, quae absque sacro ministro ineuntur iis in locis, ubi Trid. Concilium non est promulgatum, quae quidem sunt qui opinantur subsistere in ratione contractus, ad Sacra­ menti autem dignitatem nullatenus pertingere, quam quaestionem nos praedecessorum nostrorum vestigiis insistentes in medio relinquimus4 (Boskovany, Matrim. in eccl. cath. II, 23). Postea autem variis de­ clarationibus summorum pontificum quaestio definita est, ut thesis nostra iu dubium vocari non iam possit. 721. Argumentum. Christus ipsum contractum matrimonialem evexit ad dignitatem Sacramenti, ut contractus sit totum signum sacramentale. Ergo Sacra­ mentum et contractus non sunt duae res, sed una, quae simul rationem contractus et Sacramenti habet. Consequentia patet: nam si Sacra­ mentum esset res alia a contractu, non ipse contractus evectus esset ad dignitatem Sacramenti. — Praeterea Christus voluit, ut omne Matrimonium Christianorum simul sit Sacramentum. Ergo ubi inter Christianos non est Sacramentum Matrimonii, ibi ne contractus quidem matrimonialis est. Tota haec argumentatio patet, si probatum est hoc principium : Christus omnem contractum matrimonialem Christiano­ rum evexit ad dignitatem Sacramenti. Haec quidem res pendebat a libera Christi voluntate, unde non a priori, sed ex positivis revela­ tionis fontibus probari debet. Itaque 722. Prob. ant. : Apostohis Eph. 5, 31 docet ibi esse Sacramentum magnum inter Christianos, ubi verificetur illud: »-Propter hoc relin­ quet homo patrem et matrem suam et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una/ Atqui hoc verificatur in omni Matrimonio. Ergo omne Matrimonium inter Christianos est Sacramentum. Quando igitur Christiani volunt matrimonium inire, aut volunt facere, quod vult Chri­ stus vel ecclesia, aut nolunt. Si volunt, necessario adest Sacramentum, posito enim cum debita intentione signo a Christo instituto infallibiliter sequitur effectus. Sin nolunt, eo ipso nolunt facere contractum matri­ monialem ; nam nolle eam rem, quae ex absoluta Dei voluntate a contractu matrimoniali seiungi nequit, est nolle ipsum contractum matrimonialem, quia nolle proprietatem essentialem rei est nolle ipsam rem: sicut qui non vult fieri calidum, eo ipso non vult fieri ignem (of. Sanchez, De Matr. 1. 2, disp. 10, n. 6). 723. Consensus veterum theologorum idem docet, id quod ipse Canus, qui primus oppositam sententiam defendit, nolens ostendit. Cum enim advertisset suam de separabilitate Sacramenti a contractu Matrimonii doctrinam esse innovationem, studuit hanc difficultatem removere Pcscb, Praelectiones dogmaticae. VII. 21 *K Wc» *'Jΰ I h 322 i l r !. 'H 4 * Sectio 1. De exsistentia Sacramenti Matrimonii. ostendendo Scholasticos in quam plurimis quaestionibus de matri­ monio dissentire, unde hanc conclusionem facit: „Ita casu quodam communis forte consensio facta est, cum contra usu quoque venire potuerit, ut. si primus adseruisset non omne fidelium coniugium Sacra­ mentum esse, sed quod religiose saerateque esset constitutum, secun­ dus, tertius ac deinceps reliqui, quoniam probabile etiam id esset, eandem sententiam sequerentur." Deinde dicit theologos aliquam doctrinam probare posse aut ex sacris libris aut ex apostolieis insti­ tutis. ,Nulla autem harum rerum efficere potest matrimonium sine ministro profane contractum esse Novae Legis Sacramentum. Ubi ego, si Thomistae omnes cum Scotistis exsistant, si cum antiquis iuniores velint contra me pugnare, tamen superior sim necesse est* (De loc. theol. 1. 8, c. 5). Erravit, eumque errasse hodie inter theo­ logos convenit. Neque enim admittere debuit usque ad sua tempora theologos ne suspicatos quidem esse veram Matrimonii christiani na­ turam. cum omnes sine haesitatione docerent contractum et Sacra­ mentum esse unum idemque (cf. 5. Thomas, Suppi, q. 42, a. 1, ad 1; S. Bo naventura, In 4, d. 26, a. 2, q. 2 et d. 28, a. 1, q. 5; Scotiis, In 4, d. 26, q. 1, conci. 3; Paludanus, In 4, d. 5, q. 2), ut paulo ante Canum Dominicus Sotus potuerit scribere: „Hanc autem opinionem [consensum contrahentium non esse ipsum Sacramentum], quia singularis esset, nullum arbitror habuisse hactenus assertorem seu disputatorem, nam praeterquam quod nemo eorum, qui hucusque scripserunt, eius meminerit, non apparet, quomodo sit sustentabitis * (In 4, d. 26, q. 2, a. 3, § ,Circa materiam vero"). 724. Eu genius IV. docet: -Septimum est Sacramentum Matrimonii. Causa efficiens Matrimonii regulariter est mutuus consensus per verba de praesenti expressus- (Denzinger 1. c. 597). Ergo id, quod effiat contractum, etiam est signum efficax gratiae, seu contractus est Sa­ cramentum ; secus enim alia causa efficiens Matrimonii, ut est Sacra­ mentum, assignari debuit. Cone. Trid. (sess. 24), postquam descripsit Matrimonium, ut est vinculum indissolubile, porro ait: , Gratiam vero, quae naturalem illum amorem perficeret et indissolubilem unitatem confirmaret coniugesque sanctificaret, ipse Christus, venerabilium Sacramentorum in­ stitutor atque perfector, sua nobis passione promeruit.... Cum igitur IH Matrimonium in Lege Evangelica veteribus conubiis per Christiiff gratia praestet, merito inter Novae Legis Sacramenta annumerand SS. Patres nostri, Concilia et universalis ecclesiae Traditio semper docuerunt" (Denzinger 1. c. 846). Ergo Christus in ecclesia sua ipsum coniugium gratia auxit, ut Matrimonium Christianorum sub hoc respectu ceteris conubiis praestet, non autem alium ritum sanctificativum ad Matrimonium addidit. Prop. LIV 323 Pius VI. die 16. Sept. 1788 ad episcopum Motulensem scribit: ,Dogma fidei est, ut matrimonium, quod ante adventum Christi nihil aliud erat nisi indissolubilis quidam contractus, illud post Christi ad­ ventum evaserit unum ex septem Novae Legis Sacramentis a Christo Domino institutum. . . . Hinc fit, ut ad solam ecclesiam, cui tota sacramentalis est cura concredita, ius omne ac potestas pertineat suam assignandi formam huic contractui ad sublimiorem Sacramenti digni­ tatem evecto ac proinde de matrimoniorum validitate aut invaliditate iudicium ferre. . . . Hae causae non alia ratione pertinent ad unum ecclesiae iudicium, nisi quia contractus matrimonialis est vere et pro­ prie unum ex septem Legis Evangelicae Sacramentis" (Roskovâny, Matrim. I, 421 sqq.). Pius IX. in allocutione habita d. 27. Sept. 1852: ,Nemo ex Catholicis ignorat aut ignorare potest Matrimonium esse vere et pro­ prie unum ex septem Legis Evangelicae Sacramentis a Christo Do­ mino institutum, ac propterea inter fideles Matrimonium dari non posse, quin uno eodemque tempore sit Sacramentum; atque idcirco quamlibet etiam inter Christianos viri et mulieris praeter Sacramen­ tum coniunctionem, cuiuscumque etiam civilis legis vi factam, nihil aliud esse nisi turpem atque exitialem concubinatum ab ecclesia tanto opere damnatum ; ac proinde a coniugali foedere Sacramentum separari numquam posse" (Denzinger 1. c. 1501). Unde in Syllabo damnatur Prop. LXXIII.: „Vi contractus mere civilis potest inter Christianos constare verum matrimonium; falsum­ que est aut contractum matrimonii inter Christianos semper esse Sacramentum aut nullum esse contractum, si Sacramentum excludatur" (Denzinger 1. c. 1621 ; cf. Prop. LXV. et LXVI.). LeoXHI. in Encycl. .Arcanum divinae sapientiae" die 10. Febr. 1880: „Nec quemquam moveat illa tantopere a regalistis praedicata distinctio, vi cuius contractum nuptialem a Sacramento disiungunt, eo sane consilio, ut ecclesiae reservatis Sacramenti rationibus con­ tractum tradant in potestatem arbitriumque principum civitatis. Et­ enim non potest huiusmodi distinctio seu verius distractio probari, cum exploratum sit in Matrimonio christiano contractum a Sacra­ mento non esse dissociabilem, atque ideo non posse contractum verum et legitimum consistere, quin sit eo ipso Sacramentum. Nam Chri­ stus Dominus dignitate Sacramenti auxit matrimonium; matrimonium autem est ipse contractus, si modo sit factus iure. . . . Itaque ap­ paret omne inter Christianos iustum coniugium in se et per se esse Sacramentum, nihilque magis abhorrere a veritate, quam esse Sacra­ mentum decus quoddam adiunctum aut proprietatem allapsam extrin­ secus, quae a contractu disiungi ac disparari hominum arbitratu queat." Haec sine dubio ea sunt, quibus ostendatur catholico theologo non iam licere perfectam Sacramenti a contractu matrimonii insepara­ bilitatem in quaestionem vocare. 21* ii irt.' ■ ! b 304 Sectio 1. De exsistentia Sacramenti Matrimonii. 725. Coroll» Ergo Sacramentum Matrimonii sicut ipse contractus esi res transiens. Nihilominus Bellarminus (De Matrim, 1. 1, c. 6), Sanchez (De Matrim. 1. 2. d. 5, n. 7), Laymann (Theol. mor. 1. 5. tr. 10. p. 2. n. 41 ipsum quoque vinculum permanens ortum ex contractu Sacramentum appellandum esso volunt, quia repraesentat unio­ nem Christi cum ecclesia. Unde hoc vinculum est id, quod significatur et significat, seu est res Sacramenti et Sacramentum. Verum nou approbandus est hic loquendi modus propter analogiam cum aliis Sa­ cramentis. Nam nemo characteres Baptismi vel Confirmationis solet simpliciter appellare Sacramenta Baptismi vel Confirmationis. Ratio est, quia Sacramentum simpliciter dictum est signum efficax gratiae sanctificantis: atqui characteres et vinculum matrimoniale non sunt signa gratiae efficacia; ergo nihil horum est simpliciter dicendum Sacramentum, sed res et Sacramentum, quia hic terminus ex usu theologorum habet determinatam significationem, quae etiam vinculo Matrimonii convenit. Cf. Coninck (De Matrim. disp. 42, dub. 2, n. 11), Schmalzgruéber (De Sponsal. et Matrim. n. 295) etc. 726. Schol. De variis contractibus matrimonialibus. qui num .Sacramentum sint, disputator. 1. Matrimonium non-Christia norunt non esse Sacramentum proprie dictum constat, quia soli baptizati capaces sunt Sacramentorum. Num vero illa matrimonia saltem theoretice significent coniunctionem Christi cum ecclesia, non convenit inter doctores. Tanner e. g. negat (De Matrim. disp. 8. q. 2, dub. 3, n. 39). Sed verius affirmatur cum Sanchez (1. 2. disp. 8) iuxta c. .Gaudemus" de divort., in quo In­ nocentius ΠΙ. ait: .Cum Sacramentum coniugii apud fideles et in­ fideles exsistat..." (Denzinger 1. c. 352). Idem docet Honorius III. c. .Ex parte tua" de transact. (1. 1, tit. 36, c. 11) et provocans ad utrumque Leo ΧΠΙ. in Encycl. .Arcanum divinae sapientiae®: .Et­ enim cum Matrimonium habeat Deum auctorem fueritque vel a prin­ cipio quaedam Incarnationis Verbi Dei adumbratio, idcirco inest in eo sacrum et religiosum quiddam, non adventitium, sed ingenitum, non ab hominibus acceptum, sed natura insitum. Quocirca Innocen­ tius ΠΙ. et Honorius III. decessores nostri non iniuria nec temere affirmare potuerunt apud fideles et infideles exsistere Sacramentum coniugii." 727. 2. Quaeritur, num infidelium matrimonium fiat Sacramentum proprie dictum, quando coniuges convertuntur ad fidem. Prima sententia absolute negat. Ita multi Thomistae, Vasguez (De Sacr. in gen. disp. 138, c. 5: De Matrim. d. 2, c. 10), Schmalzgrueber (De Sponsal. et Matrim. n. 310), alii. Ratio est, quia ipse primus contractus, non vero posterior approbatio contractus a Christo aucta est ratione Sacramenti. Prop. LIV, Schol. Secunda sententia docet matrimonium hoc fieri Sacramentum, quando post Baptismum coniuges renovent consensum. Ita multi alii Thomistae praeeunt© Capreolo (In 4, d. 26, q. 1, a. 3 ad 5), Henri­ quez, alii. Repeti volunt contractum, ut adsit signum sacramentale; dicunt autem fieri tunc novum contractum, quia iam fit plane indis­ solubilis et perfecte repraesentat unionem Christi cum ecclesia. Tertia sententia affirmat tale matrimonium eo ipso fieri Sacramentum, quod coniuges baptizantur. Ita Sanchez (De Matrim. 1. 2, disp. 9, n. 5), Tanner (De Matrim. disp. 8, q. 2, dub. 3, n. 51), alii communiter. Haec sententia admittenda est. Nam sicut S. Paulus omne Matrimonium Christianorum indiscriminatim docet esse Sacra­ mentum, ita etiam romani pontifices sine ulla distinctione negant posse inter Christianos contractum matrimonialem exsistere, quin sit Sacramentum. Ergo nobis non licet exceptionem statuere. Praeterea non est probabile Deum velle coniuges ex gentilismo conversos pri­ vare gratiis ex Sacramento Matrimonii provenientibus. Neque ulla apparet difficultas, ob quam post Baptismum contractus naturalis non transeat in Sacramentum. Fit enim revera consensus moraliter novus, cum accedat nova significatio et perfecta indissolubilitas, quam matri­ monium hactenus non habuit. Iam si significatio theoretic© perfectior accedit, mirum non est, quod etiam significatio nova practica accedit, maxime quia consensus matrimonialis baptizatorum significat eorum gratiam propriam et praesentem, cum matrimonium gentilium significet gratiam absentem et aliorum. Neque requiritur novus consensus. Nam ex praxi ecclesiae non postulatur; et eo ipso, quod coniuges baptizantur, sufficienter osten­ dunt se velle in futurum esse coniuges Christianos et omnia officia suscipere, quae Christianis coniugibus incumbunt. In opposita autem sententia, si coniuges consensus renovationem omitterent, adesset ma­ trimonium Christianorum, quod non esset Sacramentum. Tandem matrimonium infidelium destinatione Dei est Sacramentum, et ut Sacramentum actu sit, nihil deest ex parte consensus, sed ex parte obiectivae condicionis. Unde infideles quodammodo Sacramentum Matri­ monii cum tacita condicione de futuro (quae in hoc Sacramento non repugnat) suscipiunt, qua condicione impleta Sacramentum actu habe­ tur (cf. S. Thomas, Suppi, q. 59, a. 2 ad 1). » : 4 ' ·'!! >■ i‘ d I 1 fl Id : I HI HI4 ; ■ 'i, ·’ I I 728. 3. Matrimonium inter fidelem et infidelem (cum dispensatione eccle­ siae initum) esse in contrahente fideli Sacramentum negant multi theologi ut Sanchez (De Matrim. 1. 2, disp. 8), Tanner (De Matrim. disp. 8, q. 2, dub. 2, n. 39), Wircéburg. (De Matrim. n. 288), alii. Rationem reddunt, quia contractus matrimonialis est unus numero in ambobus. Ergo si unus est inhabilis ad contrahendum sacramentaliter, eo ipso alter est inhabilis. Affirmant alii, ut Dom. Sotus (In 4, d. 26, q. 2, a. 3, in fine), Perrone (De Matrim. t. 2. p. 306 sqq.), alii. Quorum sententia pro- 326 Prop. LIV. Schol. Prop. LV. Sectio 1. De exsistentia Sacramenti Matrimonii. habilior ridetur. Nam ecclesia eat emis tantum in matrimonium pote­ statem se habere contendit, quatenus matrimonium est Sacramentum. Unde si matrimonium inter fidelem et infidelem ex neutra parte esset Sacramentum, ecclesia nullam in id haberet potestatem. Atqui se habere ostendit statuto impedimento dirimente disparitatis cultus. Praeterea fidelis est capax suscipiendi Sacramenti, infidelis est capax administrandi Sacramenti; effectus etiam potest esse in uno, licet non sit in altero. Ergo non apparet, cur fidelis non possit in hoc casu recipere Sacramentum. Quod enim aiunt de inhabilitate ad con­ trahendum sacramentaliter, nihil probat. Licet enim contractus sit unus et consequenter, si duo fideles contrahunt, dici possit unum Sacramentum, potest tamen contractus in uno habere qualitatem et effectum anexum. quem non habet in altero, quia haec qualitas et hic effectus in utroque separarim exsistit, ut si alter digne suscipit Sacramentum Matrimonii, alter indigne. Unde effectus Sacra­ menti tum quoque, cum duo fideles contrahunt, non est unus, sed duplex. 729. 4. Quaeritur, num matrimonium per procuratores vel litteras contractum sit Sacramentum. Negant esse Sacramentum, antequam contractus a praesentibus contrahentibus ratificetur, Canus (De loc. theoL I. 8, c. 5) cum Caietano et aliis. Quorum ratio est. quia Sacra­ mentorum confectio non potest fieri per absentem, ut in omnibus aliis Sacramentis apparet. Sed contrarium est certum, quia contractus ma­ trimonialis admittit omnes modos, qui non repugnant contractibus in genere; quidquid autem non repugnat contractui matrimonii, non re­ pugnat Sacramento Matrimonii. Hanc sententiam docent Sanchez i De Matrim. 1. 2, d. 11, n. 26) cum multis aliis, quos citat, item canonistae, ut Schmalzgrueber (De Sponsal. et Matrim. n. 298), moralistae, ut S. Alphonsus (1. 6, n. 885), alii communiter. Probatur haec sententia ex variis locis Decretalium, ut ex 6, 1. 1, tit. 19, c. 9: .Procurator non aliter censetur idoneus ad matrimonium contrahendum, quam si ad hoc mandatum habuerit spe­ ciale/ Neque Cone. Trid. (sess. 24, c. 1, De reformatione) in hac re quicquam mutavit, sed solum hanc condicionem addidit, ut procura­ tores coram parocho et testibus contrahant: et sic etiam nostris tem­ poribus, consentiente ecclesia, principes interdum contrahunt. Ubi autem est contractus, ibi est Sacramentum Matrimonii inter Christianos. Per interpretem posse fieri contractum matrimonialem satis per se intellegitur. 730. Similiter dicendum de matrimonio per epistulas contracto. Nam dubio per epistulas fieri potest. Ubi igitur non ipse • ■ i contractus m · ■» · · sine·« · . viget lex Tridentina, ibi sufficit transmissio et acceptatio epistularum ad validitatem matrimonii; ubi vero Trid. viget, epistulae coram parocho et testibus legi debent (S. Alphons. 1. 6, n. 886). hoa modos non indifferenter licitos esse per se patet. Prop. LV. 327 Ceterum Matrimonium essentialiter perficitur per consen­ sum de praesenti. 731. Nota. Per consensum de praesenti hic intelleguntur sive verba proprie dicta sive nutus sive alia signa, quibus duo ad contrahendum habiles sibi hic et nunc dant potestatem mutuam in corpora ad actum generationis. Dicimus igitur hunc consensum de praesenti constituere essentiam Matrimonii et esse signum efficax gratiae. Haec quidem thesis fluit ex praecedenti; nam si ipse contractus est Sacramentum, contractus autem fit per verba de praesenti, negari non potest Sacra­ mentum perfici per verba de praesenti. Nihilominus haec thesis statuenda videtur ad refutandam falsam piandam sententiam, quam olim nonnulli canonistae defendebant, et quae nostris diebus rursus defensores nacta erat. De qua re Dr. I o s. Freisen scripsit haec: a) Contractus matrimonialis essentialiter est promissio futurae copulae, b) Hic contractus nondum est Matrimo­ nium, sed Sponsalia; Matrimonium vero fit per copulam affectu mari­ tali habitam, c) Consequenter Sacramentum Matrimonii perficitur per copulam, d) Repugnat Matrimonium coniunctum cum virginitate 1. Quae theses sunt totidem errores theologici1 2. 1 „Die Kirche liat von Anfang daran festgehalten, dass zum Wesen der Ehe die Consummation durch den Beischlaf nothwendig sei. Diese Ansicht vertreten die Kirchenvâter, die Piipste der alten Zeit, Hincmar, Gratian nnd seine nâchsten Nachfolger“ (Archiv ftir kathol. Kirchenrecht LTV [1885], 361 sqq.). n'Canonische Eheschliessung geschieht nicht allein durch Abgabe des Consensus de praesenti, sondern der Beischlaf muss hinzukommen. Die Anwendung des Ausdnickes sponsalia sowolil auf den consensus de futuro wie auf den consensus de praesenti steht in Verbindung mit der alten Lehre, dass die Ehe oline Beischlaf nicht moglich ist. Audi die sponsalia de praesenti sind wirkliche spondalia, es wird in ihnen der letze Act der Eheschliessung, der Beischlaf, versprochen, wogegen in den sponsalia de futuro der consensus de praesenti und der Beischlaf, d. h. die beiden ehescliliessenden Momente, versprochen werden. Erst mit dem Beischlaf tritt das Verhaltniss aus dem Stadium des Vcrlübnisses und ist Ehe“ (1. c. p. 363). .Der mit affectus maritalis (= consensus de praesenti) stattfindende Beischlaf schliesst die Ehe. Der consensus ist die nothwendige Bedingung (condicio sine qua non) datur, dass der Beischlaf die Ehe schliesst. Nach dieser Anschauung aber ist es eine contradictio in adiecto, von jungfraulicher Ehe zu reden ; virginitas ist darnach Negation der Ehe (1. c. p. 373). ,Nach katholischem Rechte ist die Ehe ein Sacrament, und daher kann die Kirche nicht heute erkliiren, die Ehe wird durch consensus und copula, und morgen, sie wird durch consensus allein geschlossen. . . . Und so dürfte doch die alte Zeit Redit behalten, wenn sio sagt, die Ehe wird durch den affectu maritali vollzogenen Beischlaf geschlossen" (1. c. p. 376. Idem in libro: Geschichte des canonischen Eherechtes [Tübingen 1888] p. 83 sqq. 151 sqq. 206 sqq. 216 sqq.). 2 Auctor ipse interim hanc falsam sententiam retractavit (Archiv für kathol. ▲i » 32$ 732. Prop. LV. Sectio L De exsistentia Saciaineiiti Matrimonii. Arg» J. Ex Sacra Scriptura. S. Scriptura docet B. F. Marium et S. losepJi fuisse reros couiuges, quamvis nulla intercesserit inter eos consummatio Matrimonii. Et Mariam quidem semper mansisse virginem alibi probatur (De Verbo incarn. n. 593 sqq.). Hic quaeritur, fueritne vera coniux. lamvero hoc verbis maxime perspicuis in S. Scriptura docetur. Evangelista enim Christi genealogiam deducit ad Joseph, virum Mariae, de qua natus est lesus, qui vocatur Christus" (Matth. 1, 16). Quae quidem genealogia tunc solum probat Christum fuisse filium David, si secun­ dum legem Maria erat uxor Joseph. Angelus autem ad Joseph dicit: .Noli timere accipere Mariam coniugem tuam, τζαραλαβέΐν rip γυνοΰχά ao’S (Matth. 1, 20). Quae verba possunt duplicem sensum habere, aut: Accipe eam, quae hactenus fuit sponsa tua, in uxorem ; aut : Accipe eam, ut reapse est. coniugem tuam. Disputant quidem exegetae, uter explicandi modus praeferendus sit: sed nullus umquam dubitavit, quin postea B. Virgo revera uxor Josephi fuisset. Maldonatus ait: «Teneamus, quod aut omnes aut optimi theologi tenent, verum fuisse iam tum, cum Christus conceptus fuerit, inter Josephum et Mariam Matrimonium*· (In Matth. 1, 18). Suarez: ..Dicendum est B. Virginem verum ac proprium Matrimonium ratum cum Joseph contraxisse. Hanc veritatem esse de fide docent omnes theologi’ (In 3, q. 29, disp. 7, sect. 1, n. 2). Quae censura quamvis nimia videatur Sanchez, ipse tamen ean­ dem doctrinam ut omnino certam defendit (De Matrim. 1. 2, disp. 28)* l. Qui igitur negat Mariam et Joseph veros fuisse coniuges, non solum claris verbis S. Scripturae vim infert, sed contra unanimem exposi­ tionem theologorum et exegetarum pugnat. 733. Quod vero Maria vocatur desponsata uxor (έμνηστευμένη γυντρ. Luc. 2, 5), rem non mutat, cum constet desponsationem in Vetere Testamento non respondere nostris sponsalibus de futuro, sed fuisse verum contractum matrimonialem, vi cuius sponsus et sponsa essent vere maritus et uxor (Deut. 22, 23 sqq.). Sollemnis autem traductio sponsae in domum sponsi non censebatur ad essentiam Matrimonii pertinere, sed erat res, quae ad decorem et honestatem servandam necessaria erat (cf. Palmieri, De Matrim. p. 41 sq. ; Zeitschrift fur kathol. Théologie [Innsbruck 1888] p. 656 sqq. ; Knabenbauer in Matth. 1, 18). Kirchenrecht LXVII [1892] 381, 338). Sed quia disputatio vetus iterum resuscitata est, iuverit verae doctrinae argumenta rursus proponere. 1 Schauz scribit (in Matth. 1, 20): Μαηιάμ την γυνααά σου kann heisaen: Maria als deine Frau aufzunehmen, oder: Maria, deine Frau, aufzunehmen. Da τ.αραλαμζιυ schon fiir sich die Bedeutung zur Frau nehmen hat und die Voranstellung ihm den Nachdruck verleiht, so ist die zweite Erklârung vorzuzίeheI]., 734. Arg. 2 329 Ex SS. Patribus. SS. Patres docent Mariam et Joseph fuisse veros coniuges, et rationes exhibent, cur a coniugata potius Verbum nasci voluerit. S. Ambrosius: „Nec illud moveat, quod ait: Quia Joseph ac­ cepit coniugem suam et profectus est in Aegyptum (Matth. 1, 24), desponsata enim viro coniugis nomen accepit. Cum enim initiatur coniugium, tunc coniugii nomen adsciscitur; non enim defloratio vir­ ginitatis facit coniugium, sed pactio coniugalis. Denique, cum iungitur puella, coniugium est, non cum virili admixtione cognoscitur. Quod autem fuit desponsata conubio, licet alibi plenius dixerimus, libare nunc satis est causam caelestis mysterii ; ut ab his, qui Mariam gravi utero cernerent, non adulterium virginitatis, sed desponsatae partus legitimus crederetur. Maluit enim Dominus aliquos de sua genera­ tione quam de matris pudore dubitare “ (De institi virg. c. 6, n. 42; If 16, 316). Itaque S. Ambrosius exponit, quomodo inter Mariam et Joseph fuerit verum coniugium, licet nulla defloratio intercesserit. Discimus autem ex verbis Ambrosii contractum matrimonialem illa aetate sicut et per subsequentia saecula vocatum esse desponsationem, et eos, qui hoc contractu iuncti erant, sponsos appellari solitos, cum nomen uxoris et mariti adhiberetur ad eos potius, qui Matrimonium consummassent, quamvis Joseph interdum etiam dicatur maritus Virginis. Haec omnia alio loco S. Ambrosius diserte effert: „Ea potissimum electa est, ut Dominum pareret, quae erat desponsata viro. Cur autem non, ante­ quam desponsaretur, impleta est? Fortasse ne diceretur, quod con­ ceperat ex adulterio. Et bene utrumque posuit Scriptura, ut et de­ sponsata esset et virgo; virgo, ut expers virilis consortii videretur, desponsata, ne temeratae virginitatis adureretur infamia. . . . Quin etiam locupletior testis pudoris maritus adhibetur.... Videretur enim culpam obumbrare voluisse mendacio innupta praegnans. Causam autem mentiendi indesponsata habuit, desponsata non habuit, cum coniugii praemium et gratia nuptiarum partus sit feminarum. . . . Bene autem sibi diviserunt evangelistae, ut S. Matthaeus Joseph ab angelo moneri induceret, Mariam coniugem accipere; Lucas illic evangelista testimonium ferret, quod non convenissent. ... Et Dominus ipse in cruce positus manifestavit, cum dixit matri: Mulier, ecce filius tuus. . . . Deinde dicit discipulo: Ecce mater tua (Io. 19, 26. 27). Etiam uterque testatus est, discipulus et mater, quia ex illa hora suscepit eam discipulus in sua. Utique si convenissent, numquam virum proprium reliquisset, nec vir eam iustus passus esset a se dis­ cedere. Quomodo autem Dominus divortium praecepisset, cum ipsius est sententia, quia nemo dimittere debet uxorem excepta causa forni­ cationis. . . . Nec te moveat, quod frequenter Scriptura coniugem dicit ; non enim virginitatis ereptio, sed coniugii testificatio nuptiarum i ■ I - 4 Μ I IH Ml —I * z · 330 ··· MV: Sectio 1. De exsistentia Sacramenti Matrimonii. celebratione declaratur. Denique, quam non accepit, nemo dimittit; et ideo qui volebat dimittere, fatebatur acceptam" (lu Luc. 1. 2, n. 1—5; M 15, 1552 sqq.). Ergo Maria et Joseph erant veri con­ iuges, quamvis essent virgines, sed quia Matrimonium non erat conNi miatrnn, erat extrinsecus dissolubile. A Gratiano (causa 27, q. 2, c. 38) citantur verba Ambrosii .Si quis desponsata sibi et tradita utatur, rite coniugium vocatur*; unde concludit ad coniugium copulam requiri. Sed allegatio non est fidelis, et explicatio est falsa : nam Ambrosio propositum est illo loco ostendere non copula effici coniugium. ,Si quis desponsata sibi et tradita utatur, coniugium vocat; qui alienae expugnat pudorem, adul­ terium facit* (Ep. 60 ad Paternum n. 1; J/ 16, 1183). Ergo hoc textu non ostenditur ad coniugium requiri copulam, sed requiri de­ sponsationem. Ideo iam correctores romani notarunt Gratianum non assecutum esse mentem S. Ambrosii. > > i H x’ 735. S. Augustinus: ,Quibus placuerit ex consensu, ab usu car­ nalis concupiscentiae in perpetuum continere, absit, ut inter illos vin­ culum conjugale rumpatur: immo firmius erit, quo magis ea pacta secum inierint, quae carius concordiusque servanda sunt, non volup­ tariis nexibus corporum, sed voluntariis affectibus animorum. Neque enim fallaciter ab angelo dictum est ad Joseph : ,Noli timere accipere Mariam coniugem tuam/ Coniux vocatur ex prima fide desponsa­ tionis, quam concubitu nec fuerat cogniturus ; nec perierat nec mendax manserat coniugis appellatio, ubi nec fuerat nec futura erat carnis ulla commixtio. Erat quippe illa virgo ideo et sanctius et mirabilius iucunda suo viro, quia etiam fecunda sine viro, prole dispar, fide compar. Propter quod fidele coniugiiun parentes Christi vocari ambo meruerunt, et non solum illa mater, verum etiam ille pater eius sicut coniux matris eius, utrumque mente non carne“ (De nuptiis et concupisc. 1. 1. n. 12: M 44, 420). Alibi dicit propterea genera­ tionem Christi usque ad Joseph deduci debuisse, quia Joseph erat verus maritus Virginis, dein .ne homines fideles Christi id, quod sibi coniuges came miscentur, tam magnum in coniugio deputarent, ut sine hoc coniuges esse non crederent, sed potius discerent fidelia coniugia. multo familiarius se adhaerere membris Christi, quanto potuissent imitari parentes Christi* (Contra Faust. 1. 23, c. 8; J/ 42, 471). 736. Gratianus citat (C. 32, q. 1, c. 11) alia verba S. Augustini: ,Non in sola, ut deliras, commixtione maris et feminae nuptiarum veritas est, quamvis sine illa nuptiae filios procreare non possint. Sed alia sunt proprie ad nuptias pertinentia, quibus ab adulteriis nuptiae discernuntur.” Attamen haec verba non leguntur apud Augu­ stinum ; textus vero, qui in hac allegatione corruptus apparet, refutat doctrinam Juliani dicentis: nihil aliud esse nuptias quam corporum Prop. LV. 331 commixtionem; ad quod respondet Augustinus: „Numquid tamen negas sibimet etiam adulteros appetitu mutuo et opere naturali et corporum commixtione coniungi ? Non est ergo ista definitio nuptiarum. Aliud est enim, quod nuptiae sunt, et âliud est, sine quo etiam nuptiae filios propagare non possunt. Nam et sine nuptiis possunt nasci homines, et sine corporum admixtione possunt esse coniuges" (Contra Jul. 1. 5, n. 62; M 44, 818). Ergo non docet copulam esse de essentia coniugii, sed prorsus contrarium. Immo in antecedentibus (n. 46 sqq.) Augustinus de industria ostendit, quomodo sine concubitu verum Ma­ trimonium subsistere possit. 737. S. Basilius M. «De sancta Christi generatione" (n. 3): «Cum enim esset, inquit, desponsata mater eius Maria Joseph, antequam con­ venirent, inventa est in utero habens de Spiritu Sancto. Et virgo et viro desponsata habita est idonea ad huius dispensationis mysterium, ut et virginitas honori esset, et Matrimonium non contemneretur . . . (n. 5): Quamquam et affectu et amore et omni studio coniugibus con­ venienti uxorem suam esse rebatur, tamen a nuptialibus operibus abs­ tinuit [Joseph]" (J/ 31, 1463. 1467). 738. Ori genes Hom. 6 in Luc.: «Debuit Christus de ea virgine nasci, quae non solum sponsum haberet, sed, ut Matthaeus scribit, iam viro tradita fuerat, licet eam vir necdum nosset. . . . Principem huius saeculi latuit virginitas, latuit propter Joseph, latuit propter nuptias, latuit, quia virum habere putabatur" (Jf 13, 1814 sqq.). Sed haec sufficiant quoad hanc partem. Alii quidem SS. Patres proposito consilio pugnant contra eos, qui negabant perpetuam vir­ ginitatem Mariae, ideoque inculcant B. Virginem non dici uxorem, quod carnaliter cognita erat a Joseph, sed quod ei legaliter despon­ sata erat. 739. S. Hieronymus contra Helvidium, qui docuerat Mariam non mansisse virginem, quod in Scriptura vocaretur coniux Joseph, et quod cum Joseph convenisse ostenderetur illis verbis: «Priusquam con­ venirent", ita respondet: «Cum evangelista dicat: priusquam con­ venirent, proximum nuptiarum tempus ostendit , et in eo iam rem fuisse, ut, quae prius sponsa fuerat, esse uxor inciperet. Quasi dixerit: Antequam oscula amplexusque miscerent; antequam rem agerent nuptiarum, inventa est habens in utero. Inventa autem est a nullo alio quam a Joseph, qui sponsae uterum tumentem paene iam licentia maritali et curiosis oculis deprehendit. Non tamen sequitur, ut priori­ bus docuimus exemplis, eum cum Maria convenisse post partum, cuius conveniendi desiderium uteri conceptione sublatum est. Quod autem in soumis dicitur ad Joseph : .Ne timeas accipere Mariam uxorem tuam4, et rursum: ,Exsurgens autem Joseph a somno, fecit, sicut praecepit s 332 Sectio 1. De exsistentia Sacramenti Matrimonii. angelus Domini, et accepit uxorem suam‘, nullum movere debet, quasi ex eo, quod uxor est appellata, sponsa esse desierit, cum hanc esse Scripturae divinae consuetudinem noverimus, ut sponsas appellet uxores* (Contra Helvid. n. 4; M 23, 185 sq.). Ergo S. Hieronymus clare quidem docet Mariani non esse uxorem eo sensu, quo commu­ niter uxores vocantur: sed nullo verbo dicit ad coniugii essentiam pertinere copulam, ita ut inter Mariam et loseph non fuerit verum coniugium. immo contrarium docet: .Tu dicis Mariani virginem non pennanisse ; ego mihi plus vindico etiam ipsum loseph virginem fuisse per Mariam, ut ex virginali coniugio virgo filius nasceretur6 (1. c. n. 19; M 23. 203). Simili modo explicandus est S. Io. Chrysostomus Horn. 4 in Matth. et alii SS. Patres. 740. Ex argumentis allatis patet non licere nobis in dubium vocare, quin verum inter B. Virginem et S. loseph coniugium exstiterit. De qua re Benedictus XIV. ait: .Qui affirmant B. Virginis matrimonium cum S. loseph in solis sponsalibus constitisse, ii temere falsaque opinantur. Itaque pro certo tenendum est Matrimonium inter eos contractum fuisse verum et ratum* (De Syn. 1. 13, c. 32, n. 13). Arg. 3. Ex auctoritate ecclesiastica. Concil. Trid. (sess. 24, can. 6) definivit: „S. q. d. Matrimonium ratum, non consummatum per sollemnem religionis professionem alte­ rius coniugum non dirimi. A. S.* {Denzinger 1. c. 852). Ergo Matri­ monium ratum exsistit ante consummationem. Porro Matrimonium ratum inter Christianos nihil aliud est nisi Sacramentum Matrimonii. Nam Innocentius III. docet: .Etsi matrimonium verum inter in­ fideles exsistat, non tamen est ratum. Inter fideles autem verum et ratum exsistit, quia Sacramentum fidei, quod semel est admissum, numquam amittitur, sed ratum efficit coniugii Sacramentum" (Decr. Greg. 1. 4, t. 19, c. 7). Ergo Matrimonium ratum est Matrimonium Sacramento ratificatum et consequenter ipsum Sacramentum. Itaque Sacramentum Matrimonii exsistit ante consummationem. Haec ex­ plicatio probatur etiam ex usu loquendi theologorum. Nam Concilium Trid. Matrimonium ratum sane non alio sensu voluit intellegi, quam quo omnes theologi intellegunt. Atqui eo tempore usus loquendi in hac re erat plane determinatus, ut ait e. g. Sanchez: Matrimonium .ratum dicitur, quando est Sacramentum, nondum tamen copula car­ nali consummatum . . . ut. . . docent omnes “ (De Ma trim. 1. 2, disp. 1, n. 9). Pallavicinus diserte testatur hoc sensu Patres Tridentinos in­ tellexisse Matrimonium ratum (Hist. Cone. Trid. 1. 22, c. 4). Ergo secundum Cone. Trid. exsistit Sacramentum Matrimonii ante consum­ mationem. Idem efficitur ex thesi praecedenti, qua probavimus inter Chri­ stianos nullum exsistere Matrimonium, quod non sit Sacramentum. 741. Prop. LV. 333 Atqui secundum Tridentinum ante consummationem exsistit Matri­ monium. Ergo ante consummationem exsistit Sacramentum Matrimonii. ■ 742. Praeterea romani pontifices saepe declararunt ad Matrimonium sufficere, solum consensum. Ita Nicolaus I. in Besp. ad consulta Bulgar, c. 3, postquam descripsit, quo ritu in ecclesia latina Matri­ monium celebrari consueverit, ait: .Peccatum autem esse, si haec cuncta in nuptiali foedere non interveniant, non dicimus . . . prae­ sertim cum tanta soleat arctare quosdam rerum inopia, ut ad haec praeparanda nullum his suffragetur auxilium, ac per hoc sufficiat secundum leges solus eorum consensus, de quorum coniunctionibus agitur. Qui consensus si in nuptiis solus forte defuerit, cetera etiam cum ipso coitu celebrata frustrantur, loanne Chrysostomo, magno doctore, testante, qui ait: .Matrimonium non facit coitus sed voluntas* (Mansi t. 15, coi. 403). Ergo ad Matrimonium solus consensus sufficit et requiritur. 4 ■ it 743. Alexander IH. (antea magister Rolandus): .Si inter virum et mulierem legitimus consensus interveniat de praesenti, ita quidem ut unus alterum in suo mutuo consensu verbis consuetis expresse recipiat, utroque dicente: Ego te accipio in meam, et ego te accipio in meum, sive sit iuramentum interpositum sive non, non licet mu­ lieri alii nubere. Et si nupserit, etiamsi carnalis copula sit secuta, ab eo separari debet et, ut ad primum redeat, ecclesiastica distric­ c. 3). Ergo consensus de tione compelli4 (Decr. Gre 3 praesenti, etiam clandestinus (1. c. t. 3, c. 2), inducit impedimentum ligaminis. Atqui mera sponsalia non inducunt hoc impedimentum (1. c. t. 1, c. 31). Ergo consensus de praesenti efficit verum Matrimonium (cf. 1. 4. t. 1, c. 9. 22. 25). De Alexandro HI. cf. Gietl (Die Sentenzen Rolands p. LETI sqq. et 270 sqq.). Alia apud Friedberg, Quinque compilationes antiquae (Lipsiae 1882) p. 47. 744 Idem concludi debet ex verbis Concilii Trid. (1. 24, De reform. Matrim. c. 1): .Dubitandum non est clandestina Matrimonia, libero contrahentium consensu facta, rata et vera esse Matrimonia,4 Ergo ad Matrimonium ratum et verum solus consensus liber requiri­ tur, secus debuit Concilium addere: .et copula secuta4, praesertim cum ea aetate omnes theologi negarent copulam requiri. Eu genius IV. docet omnia septeni Sacramenta perfici verbis tamquam forma {Denzinger 1. c. 590). De Matrimonio vero in specie ait: .Causa efficiens Matrimonium regulariter [extraordinarie alia signa] est mutuus consensus per verba de praesenti expressus {Den­ zinger 1. c. 597). Catechismus Romanus docet: .Praeter consensum, eo, quo dictum est. modo expressum [sci. per verba de praesenti], ut verum I 334 Matrimonium exsistat, concubitum necessario non requiri; nam et primos parentes ante peccatum, quo tempore nulla inter eos carnis copula intercesserat, ut Patres testantur, vero Matrimonio iunctos fuisse plane constat. Quare a Sanctis Patribus dictum est Matri­ monium non concubitu, sed consensu exsistere“ (P. II, c. 8, n. 8). Rituale Romanum (tit. 1, c. 2) modum contrahendi coram par­ ocho et testibus vocat - ritum celebrandi Matrimonii Sacramentum*. Ergo post illum ritum exsistit Sacramentum. 745. • Ir u u 4»* Prop. LV. Sectio 1. De exsistentia Sacramenti Matrimonii. Arg. 4. Ex auctoritate theologorum. Theologi thesin nostram unanimiter proponunt ut plane certam. Petrus Lombardus vocat .errorem", si quis dicat „sine carnali copula non posse contrahi Matrimonium, et inter Mariani et Joseph non fuisse conjugium vel non fuisse perfectum; quod nefas est sontire* (4. d. 26. Cf. d. 27). Idem omnes theologi in has distinc­ tiones. 5. Thomas 3. q. 29, a. 2 et Suppi, q. 42, a. 4 et q. 48, a. 1. Bellarminus: „ Omnes [Catholici] in eo conveniunt, quod copula non sit pars essentialis, et propterea Matrimonium totum ac plenum quantum ad partes essentiales inveniatur in contractu per verba de praesenti" (De Matr. c. 5). Suarez (In 3, q. 29, disp. 7, sect. 1, n. 5), Vasquez (In 3. disp. 125, c. 3 et De Matrim. disp. 2, c. 8, n. 93 sqq.. ubi n. 100 dicit: ^contrarium sine errore defendi non posse*). Canonistae iam per multa saecula idem docent. Ita Mzvarrus (Manual, c. 22, n. 20), Covarruvias (De Matr. P. 2, c. 1, § 1, n. 1), Schmalzgrueber (De Sponsal. et Matrim. n. 227. 290). Moralistae item omnes, ut Lacroix (1. 6, p. 3, c. 2, n. 225) et S. Al­ phonsus (I. 6, n. 879). 746. Notanda est practica consequentia huius doctrinae; nam per inulta saecula omnes theologi, nullo contradicente, docuerunt esse peccatum mortale inire contractum matrimonialem in statu peccati, cum in ipso contractu suscipiatur Sacramentum (5. Alphons. 1. 6, n. 884). Contra nemo umquam dixit graviter peccare eum, qui in statu peccati primam copulam habeat. Ergo si adversariorum sen­ tentia esset vera, per multa saecula tota ecclesia fuisset in practice et gravissimo errore. Quibus omnibus abundanter probatum videtur per consensum de praesenti perfici contractum et Sacramentum Matrimonii. Pauca tan­ tum dicenda sunt ad argumenta, quae proferuntur pro opposita sententia. 335 b) Hin cm arum Rhemenscm docuisse necessitatem copulae ad constituendum perfectum Matrimonium verum est: „Nec habent nuptiae in se Christi et ecclesiae Sacramentum ... si eas non subsequitur commixtio sexuum1* (Epist. 32 ad Rodulf. Bitur. ; J/ 126, 137). Ex altera parte docet fuisse verum coniugium inter Mariam et loseph. .Propterea consilium loseph repente consilio meliore mutatur, ut vide­ licet ad conservandam Mariae famam ipse eam celebrato nuptiarum coniugio coniugem acciperet, sed castus castam perpetuo custodiret* (1. c. coi. 149). Ceterum haec facile componi possunt. Per Christi enim et ecclesiae Sacramentum intellegit perfectam indissolubilitatem, quae non adest ante Matrimonii consummationem. Ex altera parte docet ne copulam quidem sufficere, nisi antea nuptiae fuerint lega­ liter celebratae. „Quia tunc est vera legitimi coniugii copula, quando inter ingenuos et inter aequales fit, et paterno arbitrio viro mulier iuncta, legitime dotata et publicis nuptiis honestata sexuum commix­ tione conjungitur. Et tunc habent nuptiae in se Christi et ecclesiae Sacramentum, et tunc pertinere noscitur mulier illa ad Matrimonium, in qua et sexuum commixtio et nuptiale fuisse docetur mysterium* (1. c. coi. 137). „Sic et vinculum coniugale, legaliter et nuptialiter celebratum, indissolubilité!· manet conexum" (1. c. coi. 147). Neque vero negat esse verum Matrimonium, quod legaliter tantum est cele­ bratum. Postquam enim citavit verba Augustini: „Quibus vero pla­ cuerit, ex consensu ab usu carnalis concupiscentiae in perpetuum abstinere, absit, ut vinculum inter eos coniugale abrumpatur", ait: .Qua de re Iris edocti testimoniis sacrae auctoritatis, quicumque de­ sponsatas, dotatas, publicis nuptiis honoratas uxores ingenuas vel ob hoc factas ingenuas duxerint, aut in perpetua continentia maneant, aut . . . nuptialiter nubant , si ex consensu continere non poterunt* (1. c. coi. 150). Et licet copula secuta non fuerit, sunt tamen Matri­ monia legaliter celebrata intrinsecus inseparabilia. „Quoniam, etsi communi consensu continentiam voverint coniuges. tanto obnoxius, quanto spiritualius in Domino iuncti manebunt; quorum conjunction! ac indivisae separationi nulla simulatio in oculis eius intervenire valebit, qui cordium ac renum scrutator esse dignoscitur* (1. c. coi. 151). Omnino igitur accurate, licet aliis atque hodiernis terminis usus, tradit doctrinam catholicam de dissolubilitate et indissolubilitate Matrimonii rati et Matrimonii consummati. Cf. eiusdem De divortio Lotharii et Tetbergae interrogatio 4 (M 125, 648). c) Gratianus docet utrumque et consensum et copulam efficere perfectum coniugium: „ Coitus sine voluntate contrahendi Matrimonium et defloratio virginitatis sine pactione coniugali non facit Matrimonium, sed praecedens voluntas contrahendi Matrimonium et coniugalis pactio facit, ut mulier in defloratione suae virginitatis vel in coitu dicatur ·* I 748. 747. Ary. ». Ex eo, quod solida argumenta pro contraria opinione afferri non possunt. a) SS. Patres eam docuisse falsum est, et contrarium supra probatum. .i r Sectio 1. De exsistentia Samuuonti Matrimonii. nubere viro vel nuptias celebrare* (Dictum in C. 27, q. 2, c. 45). w Sciendum est, quod eoniugium in desponsatione initiatur, commixtione perficitur. Unde inter sponsum et sponsam eoniugium est, sed initia­ tum. inter copulatos est eoniugium ratum* (1. c. Dictum ad c. 84). Hoc loco Gratianus vocat eoniugium ratum illud, quod omnino dissolvi nequit: ergo non eodem modo loquitur, quo postea Cone. Trid., quod docet Matrimonium ratum per professionem religiosam dissolvi posso. Secundum Trid. dicitur ratum illud Matrimonium, quod Gratianus et alii vocant initiatum. Si haec advertas, in illis dictis Gratiani nihil falsi est: solum debuit exactius distinguere inter sponsalia de prae­ senti et de futuro. Nam si haec distinctio omittitur, necessario con­ fusio oritur, unde Lombardus eam prudenter addidit (4, d. 27), quem posteriores theologi et canonistae secuti sunt (cf. Schmalzgrueber, De Sponsat et Matrim. n. 3 sqq.). Quando autem gratia infundatur per Sacramentum Matrimonii, Gratianus non dicit diserte. Sed si univer­ saliter verum est, quod docet: -Non datur praesentia Sancti Spiritus tempore, quo coniugales actus geruntur* (Dictum Grat, in C. 32, q. 2, ante c. 4). necessario debet concludere Spiritus Sancti gratiam dari, quando Matrimonium initietur, non quando consummetur. Cum igitur Gratianus non distinxerit inter verba de praesenti et de futuro, minim non est, quod quidam ex eius discipulis in errorem inducti sunt, ut putarent etiam per verba de praesenti nondum con­ stitui Matrimonium verum et in ratione efficacis signi gratiae per­ fectum. Attamen semper bene contextus est inspiciendus, ut diiudicari possit, utrum veteres canonistae loquantur de sponsis, qui postea inituri erant Matrimonium, an de sponsis, qui Matrimonium iam inierant. Cum enim utrique ante consummationem Matrimonii solerent vocari sponsi, ex hoc nomine solo nihil potest diiudicari. Ita e. g. creden­ dum non est magistrum Rolandum negasse per solum consensum matrimonialem verum perfici Matrimonium, quamvis interdum videatur ita loqui, cum postea Alexander HI. factus clare docuerit solo con­ sensu effici verum Matrimonium. Ceterum licet quidam veteres cano­ nistae putaverint ad Matrimonii essentiam requiri copulam, nihil inde efficitur, cum theologi statim contradixerint iisque communis omnium consensus postea accesserit. Illi canonistae errare potuerunt; sed omnes theologos et canonistas et moral istas per multa saecula errore fuisse deceptos admitti nequit. 749. d) Rationes internae, quae adducuntur pro opposita sententia, sunt satis leves. a) Dicunt: Ecclesia semper docuit omne Matrimonium esse ab­ solute indissolubile. Atqui desponsatio per verba de praesenti est dissolubilis. Ergo haec desponsatio non est Matrimonium. Resp.: Dist. mai.: Omne Matrimonium esse intrinsecus indisso­ lubile, conc. mai. ; esse extrinsecus indissolubile, nego min. — Contra- 337 Prop. LV. Schol. dht. min.: Desponsatio per verba de praesenti facta, est dissolubilis intrinsecus, nego min.; extrinsecus, cone. min. — De hac re postea, 750. β) Dicunt: Matrimonium imperfectum est contradictio in adiecto. Atqui solus consensus do praesenti posset matrimonium imperfectum tantum constituere. Ergo consensus solus omnino nullum matrimo­ nium constituit. Resp.: Dist. mai.: Matrimonium imperfectum, i. e. quo non verum ius matrimoniale seu potestas in corpus alterius tradatur, est contra­ dictio in adiecto, trans, mai.; matrimonium imperfectum hoc sensu, quod saltem per externam auctoritatem dissolvi possit, est contradictio in adiecto, nego mai.; secus matrimonium gentilium etiam consum­ matum non esset Matrimonium, quia per conversionem unius coniugis ex auctoritate divina solvi potest. — Et contradist. min. 751. 7·) Dicunt: Matrimonium in eo consistit, quod per consensum promittitur. Atqui per consensum promittitur copula. Ergo Matri­ monium consistit in copula. Resp.: Trans, -mai., nego min.; nam potest consensus matri­ monialis esse inter duos, qui sibi promittunt se numquam habituros esse copulam. Consensu enim sibi dant solam permanentem potesta­ tem mutuam in corpora, ita ut, si copulam habeant, haec non sit fornicatio. Sed usus potestatis permanentis essentialiter ab ipsa potestate distinguitur et plane separari potest. Sicut igitur aliquis potest accipere potestatem Ordinis et ea numquam uti, ita potest etiam accipere potestatem in corpus alterius et ea numquam uti. Hoc do­ cent Scholastici, quando dicunt consensum matrimonialem esse in copulam implicite, non explicite. „Non enim debet intellegi, nisi sicut implicite continetur effectus in sua causa, quia potestas carnalis copulae, in quam consentitur, est causa carnalis copulae, sicut potestas utendi re sua est causa usus“ (S. Thomas, Suppi, q. 48, a. 1). Idem docent canonistae, ut Covarruvias (De Matrim. c. 3, η. 1). 752. Quod propositum servandae virginitatis non repugnat contractui matrimoniali, docet A 1 ex an d er III., qui interrogatus, quid debeat facere, qui iuravit se cum aliqua contracturum, nunc autem vult religionem ingredi, respondet: „Tutius est ei religione iuramenti ser­ vata prius contrahere et postea, si elegerit, ad religionem migrare, si tamen post desponsationem copula non dignoscitur intervenisse car­ nalis“ (Decret. Greg. 1. 4, t. 1, c. 16). Immo multi theologi censent votum praevium et obligationem mu­ tuam continentiae non obesse calori contractus matrimonialis, quia non obstante hoc voto et hac potestate datur vera potestas ad copu­ lam; et si copula habetur, est quidem peccatum sacrilegii, non vero fornicationis; et proles inde suscepta est legitima. Ergo contractus Pesch, Praelectiones dogmaticae. VH. 22 Sectio 2. De materia et forma Sacramenti Matrimonii. 338 Prop. LVI. 339 I3 l ■ ‘s s II I I habet suum effectum essentialem, et praeterea alia bona Matrimonii non excluduntur; unde dicendum est obligationem servandi castitatem non pugnare cum contractu matrimoniali. Ita docet Gurg-BaUerini (De Matrim. n. 752, not.), Palmieri (De Matrim. th. 3), Lehmkuhl (II. 690) cum multis veteribus. Sunt nihilominus, qui contrarium cen­ seant, ut Sanchez (1. 5. disp. 10) et alii. Certum est ab ecclesia laudari S. Pulcheriam, quae salva, quam Deo voverat, virginitate, coniugem sibi delegit (cf. Breviar. d. 7. Iulii). Nunc autem lege ecclesiastica votum sollemne castitatis impedi­ mentum dirimens Matrimonii est. Ergo cum hoc voto contractus matrimonialis simul stare non potest. haec verba non sunt forma. A fortiori non potest considerari ut forma illa benedictio nuptialis, quae in Matrimoniis viduarum omit­ tenda est. Ideo Concilium non requirit ad valorem Matrimonii haec verba, sed solam praesentiam parochi. «Qui aliter quam praesente parocho . . . contrahere attentabunt, eos S. Synodus ad sic contra­ hendum omnino inhabiles reddit" (cf. S. Thomas, Suppi, q. 45, a. 5). Martène de veteribus Bitualibus ait: «Inaudita quippe apud eos [antiquos] erant illa verba parochi: Ego vos coniungo in nomine Patris etc., in quibus aliqui ex recentioribus Scholasticis formam huius Sacramenti constituunt" (De antiqu. eccl. rit. 1. 1, c. 9, a. 3, n. 6). 753. Coroll, Ergo essentia metaphysica Matrimonii in eo est, quod Matrimonium est Sacramentum efficiens et sanctificans maritalem viri et mulieris coniunctionem, seu breviter: est Sacramentum mari­ talis coniunctionis, ubi maritalis coni unctio significat aut contractum aut vinculum coniugale, ut supra explicatum est. 755. 2. Alii docent: „materiam huius Sacramenti esse corpora ipsorum contrahentium non impedita sed legitima, quae per Matrimonium mutuo tradantur, formam autem esse consensum, per verba vel alia signa legitime expressum “ (Vasquez, De Matrim. disp. 3, c. 5, n. 53). Hoc probant ex analogia aliorum contractuum, in quibus res, de quibus contrahitur, constituunt materiam, verba vero contractus formam. — Sed haec vera sunt solum, in quantum agitur de materia circa quam, non de materia ex qua. In nullo enim contractu res externa, de qua contrahitur, ipsum contractum intrinsecus constituit, sicut e. g. ager non constituit intrinsecus contractum venditionis. Itaque dicere licet materiam remotam Matrimonii esse corpora contrahentium vel ius in corpus alterius. Ita S. Alphonsus (1. 6, n. 880). Attamen hoc vix intellegendum erit ita, ut corpora con­ trahentium sint signum efficax gratiae. Neque enim corpora, sed actiones contrahentium gratiam significant et efficiunt. SECTIO IL DE MATERIA ET FORMA SACRAMENTI MATRIMONII. Prop. LVI. Materia et forma Sacramenti Matrimonii sunt ipsa verba (vel alia signa), quibus consensus exprimitur. 754. 1. Quidam dixerunt materiam Sacramenti Matrimonii esse verba consensus, formam esse benedictionem sacerdotis. Ita omnes, qui sequun­ tur Cani doctrinam, prout in secunda Propositione exposita est. Sed hanc doctrinam iam reiecimus, ostendendo benedictionem sacerdotalem omnino non esse de essentia Matrimonii. Sacerdos est quidem minister sollemnitatis Matrimonii, sed ipsum contractum, qui est Sacramentum, efficere nequit. Cone. Trid. (sess. 24. c. 1 de ref. Matr.) docet: „Tametsi dubitandum non est clandestina Matrimonia, contrahentium consensu facta, rata et vera esse Matrimonia, quamdiu ecclesia ea irrita non fecit; et proinde iure damnandi sunt illi, qui ea vera et rata esse negant. . . .“ Matrimonia autem dicuntur clandestina, quae non fiunt coram testibus et sacerdote. Ergo quia Matrimonia per se sunt vera et rata sine sacerdotali benedictione, haec benedictio non est forma. Quare Concilium eodem loco porro ait: -Parochus, viro et muliere interrogatis et eorum mutuo consensu intellecte, vel dicat: Ego vos in Matrimonium coniungo in nomine Patris . . . vel aliis utatur verbis iuxta receptum uniuscuiusque provinciae ritum.· Atqui Concilia non solent tali modo formas Sacramentorum arbitrio relinquere., Ergo _ 756 . 3. Alia sententia est consensum esse materiam, formam autem esse verbum Dei sanctificans materiam: -Propter hoc relinquet homo patrem . . .“, quod verbum semel dictum ita perseverat, ut quodam­ modo in quolibet Matrimonio rursus dicatur. Ita Catharinas in opusc. De Matrim. q. 1. Sufficit hanc sententiam commemorasse, neque enim refutatione indiget, quia Deus quidem Matrimonium in­ stituit, at non ipse administrat ; forma autem est signum sensibile positum a ministro humano. Haec sententia nullos asseclas habuit. 757. 4. Itaque his sententiis exclusis nihil remanet, nisi ut ipse consensus contrahentium verbis expressus constituat integrum signum sacramentale. Sed quaeritur, quid in hoc consensu habeat rationem materiae, quid rationem formae. Itaque quarta sententia est consen­ sum internum esse materiam, verba vero, quibus consensus exprimatur, esse formam. Ita Navarrus (Manuale c. 22, n. 20). Sed imprimis internus consensus per se est aliquid totum quantum insensibile: ma­ teria autem Sacramenti debet esse aliquo modo sensibilis. Deinde 22* :· V ■ni; J I« 340 Sectio 2. De materia et forma Sacramenti Matrimonii. consensus per verba non determinatur ut materia per formam, sed solummodo extrinsecus manifestatur. Ergo consensus internus non potest rationabiliter dici materia Sacramenti Matrimonii. Item admitti nequit verba esse materiam, consensum internum esse formam, quia Sacramentum constitui nequit forma plane insensibili. 758. 5. Quinta et- communior sententia docet verba, quibus consensus exprimitur, simul esse materiam et formam sub diverso respectu. Ma­ teria sunt, quatenus exprimunt traditionem corporum; forma sunt, quatenus exprimunt acceptationem huius traditionis. Non igitur, ut quidam hanc sententiam explicarunt, verba, quae sunt tempore priora, constituunt materiam, quae vero sunt posteriora, constituunt formam ; nam absolute fieri potest, ut vir et mulier simul eodem tempore con­ sensum exprimant. Ergo non temporis, sed significationis differentia respicienda est (cf. Sanchez, De Matrim. 1. 2, disp. 5, n. 5). Hanc sententiam defendunt Dom. Sotus (4, d. 25, q. 2, a. 3), Bellarminus (De Matrim. c. 6), Suarez (De Sacram, in gen. disp. 2, sect. 1), Tanner (De Matrim. disp. 8, q. 2, dub. 2, n. 37), multi alii apud Sanchez (I. c. n. 6), recentes communiter. 759. Ratio est, quia, sicut in omni alio contractu, ita in Matrimonio oblatio seu traditio rei est pars determinabilis, acceptio pars deter­ minans; illa est inchoatio contractus, haec consummatio. Verba: Ac­ cipio te in meum vel in meam sunt simul et oblatio et acceptatio ex una parte, cui oblatio et acceptatio iisdem verbis expressa ex altera parte respondet respective ut forma et materia. Ita docet Benedictus XIV. in Brevi -Paucis abhinc hebdomadis" d. 19. Mart. 1758: ,Legitimus contractus materia insimul et forma est Sacramenti Matrimonii, mutua nempe ac legitima corporum traditio verbis ac nutibus interiorem animi assensum exprimentibus materia, et mutua pariter ac legitima corporum acceptatio forma." 760. Neve dicas verba: Accipio te in meum vel meam, non signifi­ care gratiam, ergo non posse efficere gratiam. Nam respondetur non debere materiam et formam naturali vi significare gratiam, sed ex institutione. Sicut autem ex institutione Matrimonium significat unionem Christi cum ecclesia, ita verba, quae Matrimonium efficiunt, significant causam formalem unionis Christi cum ecclesia, i. e. gratiam. Quia autem haec verba proxime et naturaliter significant coniunctionem viri et mulieris et mediante hac gratiam, ideo loco verborum assumi pos­ sunt alia signa, quae habent vim idem significandi, ut nutus, lacrimae, ipsum quoque silentium sub certis condicionibus, quamvis per se et ad liceitatem requirantur verba. Similiter copula, maritali affectu habita, potest esse tale signum, ubi Matrimonia clandestina valida sunt; quo in casu copula est verum signum sacramentale, non prae- § 1. De intonin indiMHolnbilitnU Matrimonii. Prop. LVII. 341 rise in quantum est copula, sed in quantum est signum exprimens consensum. Unde Eugenius IV. dicit: «Causa efficiens Matrimonii regulariter est consensus per verba de praesenti expressus" (cf. Pal­ mieri, De Matrim. p. 89 sqq.). SECTIO III. DE EFFECTIBUS SACRAMENTI MATRIMONII. ART. I. DE VINCULO INDISSOLUBILI MATRIMONII. § 1. DE INTERNA INDISSOLUBILITATE MATRIMONII. Prop. LVII. Sacramentum Matrimonii efficit vinculum inter virum et mulierem intrinsecus plane indissolubile. 761. Nota. Sacramentum Matrimonii, ut iam dictum est, intelle­ gimus transeuntem actum consensus matrimonialis et quaerimus, quid hic consensus efficiat. Quaedam, quae consensus efficit, postea per­ manent cum ipso Matrimonio in facto esse eiusque proprietates con­ stituunt. Quare haec pars tractatus inscribi potest «De proprietatibus Matrimonii" ; qua in locutione intellegitur Matrimonium passive sump­ tum. Sed cum hic de Sacramento Matrimonii agamus, potius actio illa transiens proxime consideranda est, et ad analogiam aliorum Sa­ cramentorum eius effectus assignandi sunt. Sunt quidam effectus, qui Matrimonio conveniunt, ut est generatim Sacramentum, i. e. augmentum gratiae sanctificantis et gratiae sacraraentales. Nulla potest quoad hos effectus specialis esse difficultas. 762. Gratia sanctificans infunditur, quando consensus perfectus est, dummodo obex ne adsit. Sin obex adest, Sacramentum reviviscit, quando obex removetur, quia Sacramentum repeti non potest, et Deus certe non vult coniuges bene dispositos gratiis sacramentalibus privare. Quaestio, num hoc Sacramentum per accidens primam gratiam dare possit, eo modo solvenda est, quo supra dictum est in Tractatibus de Confirmatione et de Ordine. Gratia sacramentalis Matrimonii, ut S. Bonaventura bene exponit, opem fert contra triplicem concupiscentiae perversitatem. Concupi­ scentia enim nec numerum personarum moderatur, quia impudicas mulieres promiscue optat; neque utilitatem, quam natura intendit, sed solam delectationem procurat ; ac demum satiata feminas fastidit. Gratia vero sacramentalis adminiculatur, ut vir sua sit contentus et 342 Sectio 3. De effectibus Matrim. Art. I. De eius indissolubilitate. uxor suo, ut ad debitum finem coniugio utantur, ut ob satietatem et ad fugienda onera a debito coniugali non abhorreant. ■0 763. His igitur suppositis quaerimus de effectibus Matrimonii quantum ad vinculum coniuqale. Quoad hoc autem vinculum Sacramentum duos effectus habet: prius efficit, ut vir et mulier sint indissolubilité!· uniti; secundo, ut uterque coniux manente hoc vinculo ineptus sit ad aliud Matrimonium contrahendum. Itaque prius agemus de indissolubilitate Matrimonii, dein de unitate. Indissolubilitas dupler est: altera interna, altera externa. In­ trinsecus solubilis est contractus, si per eandem causam efficientem, per quam factus est, solvi potest. Matrimonii contractus fit per liberum consensum. Itaque si coniuges libero consensu Matrimonium solvere possent. Matrimonium esset intrinsecus dissolubile. Extrinsecus solubilis est contractus, si per causam externam solvi potest, id quod praecipue iit per sententiam eius, qui habet potestatem iudicialem in Matrimonium, sive sententia fertur a lege sive ab homine. Itaque Matrimonium es.t extrinsecus dissolubile, si Deus lege universali sta­ tuit, ut in quibusdam condicionibus Matrimonium sit solutum, vel si ecclesia accepit potestatem in certis condicionibus Matrimonium solvendi. Itaque imprimis dicimus Matrimonium esse intrinsecus plane in­ dissolubile, ut nullo pacto per solum consensum contrahentium vel per retractationem consensus ex parte alterutrius coniugis solvi possit. . Arg. 1. Ex S. Scriptura. Dicit apostolus: .Iis, qui Matrimonio iuncti sunt, praecipio non ego, sed Dominus: uxorem a viro non discedere; quodsi discesserit, manere innuptam aut viro suo reconciliari. Et vir uxorem non di­ mittat1· (1 Cor. 7, 10). „Nam quae sub viro est mulier vivente viro, alligata est legi.... Igitur vivente viro vocabitur adultera, si fuerit cum alio viro‘ (Rom. 7, 2. 3). Quod autem valet de muliere, valet etiam de viro. Porro apostolus loquitur de omni Matrimonio Christianorum, nam nullam exceptionem addit. Praeceptum autem Domini, ad quod provocat, in eo est, quod Christus in suo regno facultatem dimittendi uxorem, quae erat in Lege Vetere, abrogavit et principium posuit: „Quod Deus coniunxit, homo non separet" (Matth. 19, 6). Atqui Deus coniunxit coniuges Chri­ stianos; ergo ipsi sua voluntate separationem vinculi facere nequeunt. 765. r--** Ex legislatione ecclesiastica. Nicolaus I. (Ep. ad Adon. Vien. η. 1): r Requiritis, si dimissa uxore. quam legitime sponsatam quis duxerit, quia nomen malum postmodum ei imposuit, absque decreto generalis synodi, liceat ei aut ξ 1. De interna indiasoliibilitate Matrimonii. Prop. LVTT. 343 aliam accipere contra auctoritatem evangelicam aut illa superstito pro uxore concubinam habere. Quibus nos apostolica auctoritate fulti secundum evangelicam sanctionem omnino resistimus, et nec alius uxoris copulam iis, qui talia agunt, dimissa superstito, habere con­ cedimus, neque concubinam habendi licentiam tribuimus- (Mansi t. 15, coi. 343). Concubina hic intellegitur mulier non aequalis condicionis nec omnibus i uri bus uxoris praedita, de qua re postea. A1 ex a n d er III. : „Si inter virum ...“ (ut supra Prop. LV., Arg. 3). Idem archiepiscopo Senonensi: „Si qui vir et mulier pari consensu contraxerunt Matrimonium, et vir ea incognita aliam duxerit et eam cognoverit, cogendus est secundam dimittere et ad primam redire... cum a prima sine iudicio ecclesiae separari non debeat, postquam cum ea pari voto et consensu Matrimonium contraxit. Sane quam­ quam mulieri desponsatae et a viro nondum cognitae liceat ad reli­ gionem transire, aliam tamen non potest ducere in uxorem/ Idem: BSi primus vir et mulier ipsa pari consensu de praesenti sese re­ ceperint .. . etiamsi non intercesserit illa [usitata] sollemnitas, nec vir mulierem carnaliter cognoverit, mulier ipsa [quae alii nupserat] primo debet restitui, cum nec potuerit nec debuerit post talem consensum alii nubere" (Apud Friedberg, Quinque compilationes p. 47). Innocentius ΠΙ. : „Sacramentum fidei, quod semel est admis­ sum, numquam amittitur, sed ratum efficit coniugii Sacramentum, ut ipsum in coniugibus, illo durante, perduret.. .. Per hanc responsionem quorundam malitiae obviatur, qui in odium coniugum, vel quando sibi invicem displicerent, simularent haeresim, ut ab ipsa, nubentibus con­ iugibus, resilirent" (Decret. Gregor. 1. 4, t. 19, c. 7). Ex his apparet Matrimonium Christianorum, quod Sacramento ratificatum est, intrinsecus prorsus indissolubile esse. !>'(/■ 3. Ex doctrina ecclesiae. Cone. Trid. (sess. 24, can. 5—7) docet neque propter hae­ resim neque propter molestam cohabitationem neque propter affec­ tatam absentiam a coniuge neque propter adulterium solvi posse vin­ culum Matrimonii (Denzinger 1. c. 851 sqq.). Ergo Matrimonium ratum est prorsus indissolubile excepto casu religiosae professionis, quem Concilium ipsum eximit, et pontificiae dispensationis, de qua postea, qui casus pertinent ad dissolubilitatem externam. Ceterum haec est doctrina catholicis theologis omnino indubitata Matrimonium ratum neque ex parte alterutrius coniugis neque ex mutuo consensu quoad vinculum solvi posse. Audiatur e. g. S. Al­ pho n sus: „ Certum est, quod inter Catholicos Matrimonium est in­ dissolubile, ut declaravit Trid. Et hoc per se verum est non solum de Matrimonio consummato, sed etiam de tantum rato" (1. 6, n. 956). Ideo omnes theologi docent Matrimonium ratum iure divino consti­ tuero impedimentum ligaminis, vi cuius coniux altero coniuge vivente 766. 344 Sectio 8. De effectibus Matrim. Art. 1. De eius iudissolubiiihite. novum Matrimonium valido inire non possit. Hoc autem verum non esset, si coniuges sua voluntate possent solvere vinculum matrimoniale; nam ligamine sublato etiam impedimentum ligaminis aufertur (cf. Pal­ mieri, De Matrim. p. 166 sqq.). 767. Schol. 1. Utrum interna iudissolubilitas Matrimonii rati oriatnr ex Sacramento tantum an etiam ex ipso contractu naturali. Pius IX. damnavit in Syllabo hanc Prop. (LXVII.): Jure na­ turae Matrimonii vinculum non est indissolubileu, quae propositio non restringitur ad sola Matrimonia consummata. Ergo omne Matrimonium est naturaliter indissolubile. Eandem doctrinam insinuant verba Christi (Matth. 19, 8) et verba Cone. Trid. (Denzinger 1. c. 846.) Catecliismus Romanus haec docet: -Neque vero Deus Matrimonium tantum­ modo instituit, verum, ut sancta Trid. Synodus declarat, perpetuum etiam et indissolubilem nodum ei addidit ; siquidem Salvator ait : Quod Deus coniunxit, homo non separet. Quamvis enim Matrimonio, qua­ tenus naturae est officium, conveniat, ut dissolvi non possit, tamen id maxime fit, quatenus est Sacramentum “ (P. 2, c. 8, n. 11). Ergo aliqua indissolubili/as oritur ex contractu matrimoniali, ut est institutum naturale. Licet enim liberum sit talem contractum inire vel non inire, nihilominus, si quis eum inire vult, nulla relinquitur libertas specificationis quoad essentialia huius contractus; sed neces­ sario ea ratione contractus fieri debet, quam natura intendit; natura autem intendit contractum, vi cuius vir et mulier fiant principium aptum non solum ad generandam, sed etiam ad educandam prolem et constituendam familiam. Atqui talis contractus ex natura sua po­ stulat indissolubilitatem eam, ut non liceat contrahentibus pro arbitrio a contractu resilire. Ergo ut quis accipiat potestatem in corpus al­ terius, ex lege naturali debet prius de hac re fieri contractus indis­ solubilis. In ordine enim naturali non copula facit Matrimonium in­ dissolubile, sed contractus; vis autem copulae reddendi Matrimonium plane indissolubile est ordinis supernaturalis et competit copulae propter specialem significationem, quam Deus ei indidit. In ordine vero na­ turali copula, ut licite fiat, supponit iam totam indissolubilitatem, quae Matrimonio propria est, quamvis post copulam ob rationem prolis susceptae vel alias rationes naturales aequitas postulet, ut eo minus uxor dimittatur: sed hoc non est ratione copulae qua talis. 768. Est autem bene notandum nos eam tantum indissolubilitatem naturali contractui matrimoniali asserere, ut non pro arbitrio contra­ hentium solvi possit, sicut multi alii contractus solvi possunt. Alia autem quaestio est, num ipsa lex naturalis quasdam rationes assig­ naverit, ob quas licite solvi possit contractus matrimonialis. Hoc enim magm theologi affirmant. Ita Bellarminus: -Si consideres Matri­ monium ut officium naturae ad propagandam sobolem aegre potest § 1. De interna indieaolubilitate Matrimonii. Prop. LVJ1. 8chol. 1. 345 reddi ratio, cur ob sterilitatem coniugis non liceat eam dimittere aut aliam ducere. Si consideres, ut est in remedium contra fornicationem institutum, cur non poterit uxor perpetuo morbo laborans dimitti? aut cur non poterit alia duci? Quare habet quidem Matrimonium ex iuro naturae quondam indissolubilitatem, ut S. Thomas docet in 4, d. 33, q. 2, a. 1, non tamen tantam, quin aliquando ratio dictet ex­ pedire, ut solvatur, accedente praesertim dispensatione divina" (De Matrim. c. 4). Idem docent Sanchez (De Matrim. 1. 2, disp. 13, n. -1) et alii. Hi igitur theologi concedunt ex iure naturali numquam posse Matrimonium solo contrahentium placito solvi; sed simul docent naturale rationis lumen assignare quasdam speciales rationes, ob quas Matrimonium solvere liceat. 769. At potius placet sententia S. Thomae nullas tales rationes ex­ sistere. Nam „ Matrimonium principaliter ordinatur ad bonum com­ mune ratione principalis finis, qui est bonum prolis; quamvis etiam ratione finis secundarii ordinetur ad bonum personae Matrimonium contrahentis, prout est in remedium concupiscentiae. Et ideo in legi­ bus Matrimonii magis attenditur, quid omnibus expediat, quam quid uni competere possit. Quamvis ergo Matrimonii inseparabilitas im­ pediat bonum prolis in aliquo homine [propter sterilitatem], tamen est conveniens ad bonum prolis simpliciter" (Suppi, q. 67, a. 1). Nam si in hac re hominum libidini aliqualis libertas permissa esset, gra­ vissima inde mala orirentur, quia sagacitati libidinosae non deforent viae detegendi vel adducendi eas circumstantias, in quibus Matrimonii solutio rationabilis esse videretur. Quia autem in ordine naturali con­ summatio Matrimonii per se non auget indissolubilitatem eius, haec indis­ solubilités in contractu ipso matrimoniali iam perfecta esse debet. Hanc doctrinam cum S. Thoma (cf. Contra gent. 3, 123) communis sententia theologorum defendit, e. g. Dom. Sotus (In 4, d. 33, q. 2, a. 1), Tanner (De Matrim. disp. 8, q. 5, dub. 1, n. 1), S. Alphonsus (1. 6, n. 956). 770. Consequens est, ut Matrimonium legitimum nullo iure mere hu­ mano solvi possit, ne per ipsam quidem auctoritatem publicam. Haec enim nullum titulum exhibere potest, quo sibi eiusmodi dissolutionem efficiendi facultas concessa sit. Immo quia auctoritas publica ad hoc instituta est, ut bono publico provideat, bono autem publico magis provisum sit per omnimodam indissolubilitatem Matrimonii, auctoritas mere humana Matrimonium solvere nequit. Ideo damnata est Prop. LXVH. Syllabi: „In variis casibus divortium proprie dictum auctoritate civili sanciri potest." Pius VI. in Ep. ad episc. Agriens. 11. Iuli 1789: .Manifeste patet Matrimonium in ipso statu naturae ac sane ante multo, quam ad proprie dicti Sacramenti dignitatem proveheretur, sic divinitus institutum esse, ut secum afferat perpetuum indissolubilemque nexum, qui proinde nulla lege civili solvi queat" (Roskovciny, De > ' ■1 346 i À 4 *·Γι Air. 1. Do eius indissolubilitate. Matrim. t. 1. p. 291). Rerum quoque eventus saepe ostendit, quanto opere leges humanae divortiis faventes naturali legi et rectae rationi repugnent, ut ait Leo XIII. in Encycl. „Arcanum div. sap.“ d. 10. Fobr. 1880: „ Simulae iter divortiis tutum lege praestari coepit, dissidia, simultates, secessiones plurimum crevere: et tanta est vivendi turpi­ tudo consecuta, ut eos ipsos, qui fuerant talium discessionum defen­ sores, facti paenituerit, qui nisi contraria lege remedium mature quae­ siissent. timendum erat, ne praeceps in suam ipsa perniciem respublica dilaberetur. . . . Apud Protestantes principio quidem lege sanxerunt, ut divortia fieri liceret certis de causis, iisque non sane multis; ista tamen propter rerum similium affinitatem compertum est in tantam multitudinem excrevisse apud Germanos, Americanos aliosque, ut, qui non stulte sapuissent, magnopere deflendam putarint infinitam morum depravationem atque temeritatem. . . . Nam scelus plurimorum fuit, ad omnem malitiam fraudemque versare mentem, ac per saevitiam adhibitam, per iniurias. per adulteria fingere causas ad illud impune dissolvendum, cuius pertaesum esset, coniunctionis maritalis vinculum, idque cum tanto publicae honestatis detrimento, ut operam emendandis legibus quam primum dari omnes indicaverint oportere“ (Katholik [1880] I, 239 sqq.). Quia igitur hac in re aut nihil concedendum aut omnia periculo exponenda sunt, nullae apparent probabiles rationes, ob quas auctoritati mere humanae ulla umquam Matrimonia dissol­ vendi potestas concedenda rideatur. Itaque etiam hic tenendum est illud principium auctoritatem publicam mere humanam non posse dispensare in praeceptis legis naturalis. ■v » «· / Sectio 3. Do effectibus .Matrim. t 771. Quaeritur autem, possible Deus sua auctoritate Matrimonium solvere. Quae quaestio dirimenda est ex illo axiomate Deum non posse dispensare in praeceptis primariis legis naturalis, posse vero in secundariis. Primaria praecepta legis sunt ea, quorum contrarium habet innatam turpitudinem. Tale praeceptum est amor Dei et proximi, ideoque Deus non potest permittere, ut quis odio habeat Deum et proximum. Secundaria praecepta sunt, quorum contrarium est ita inhonestum, ut haec inhonestas per auctoritatem Dei tolli possit. Ita inhonestum est aliena auferre; sed si Deus hoc alicui permittit, non est inhonestum, quia Deus, omnium rerum supremus Dominus, potest de suis libere disponere. Quae duae classes prae­ ceptorum sic distingui possunt: Praecepta, quae continent ipsam con­ servationem boni communis, sunt primaria; praecepta autem, quae continent speciales tantum modos non absolute necessarios conservandi bonum commune, sunt secundaria. Ita primarium praeceptum est non licere sine speciali ratione ex solo consensu Matrimonium solvere, quia talis licentia destrueret bonum commune nec quicquam esset nisi permissio vagi concubitus (Palmieri, De Matrim. p. 126). Unde Deus numquam dare potest hanc generalem licentiam. çt 1. Do interna indisBoluMHtato Matrimonii. 1’rop. LVJII. Schol. 1. 347 Sed secundarium praeceptum est, quo interdicitur, ne in certis quidem casibus, ubi adsunt speciales rationes, Matrimonium solvatur. Si enim ob speciales rationes Deus dispensaret, non fieret praeiudicium bono communi, quia ipse pro sua sapientia potest providere, ne ex hac dispensatione bonum commune detrimentum capiat. Ergo hac in re plus potest auctoritas divina quam auctoritas humana, quia haec utpote ministerialis servare debet leges naturales, quibus Deus suam supremam voluntatem manifestavit, Deus vero ipse eatenus dispensare potest, quatenus dispensatio non est contra ipsam conservationem boni communis (cf. S. Thom. 1, 2, q. 100, a. 8, ubi correxit doc­ trinam traditam in 4, d. 33, q. 2, a. 7). 772. Reapse Deus concessit talem dispensationem in Vetere Testamento, permittendo libellum repudii: „Si acceperit homo uxorem et habuerit eam et non invenerit gratiam ante oculos eius propter aliquam foedi­ tatem, scribet libellum repudii et dabit in manu illius et dimittet eam de domo sua. Cumque egressa alterum maritum duxerit, et ille quo­ que oderit eam dederitque ei libellum repudii et dimiserit de domo sua vel certe mortuus fuerit, non poterit prior maritus recipere eam in uxorem, quia polluta est et abominabilis facta est coram Domino“ (Deuter. 24, 1 sqq.). Sunt quidem theologi, qui censeant libello repudii non fuisse solu­ tum vinculum coniugale. Ita S. Bonaventura, Sotus, Estius, Sylvius, alii. Immo nonnulli putant in illa lege nullam contineri licentiam dimittendi uxorem, sed hanc praxim solum civiliter toleratam et a poena immunem fuisse; et ita, qui dimittebant uxores, excusabantur a poena, non a peccato. Hanc sententiam dicit S. Thomas sua aetate fuisse communiorem (Suppi, q. 67, a. 3). Verum haec sententia non videtur admittenda, nam Christus ex­ presse dicit: „Moses permisit (έ-ε'ψε^ερ) dimittere uxores“ (Matth. 19, 8). Porro si dimittere uxores cum libello repudii fuisset peccatum, hoc debuit Judaeis indicari, ut recte docet S. Thomas (1. c.), „alias riderentur nimis neglecti, si ea, quae necessaria sunt ad salutem, quae non cognoscebant, numquam iis nuntiata fuissent". Immo Moyses suo loquendi modo evidenter induxit ludaeos ad opinandum libellum re­ pudii esse licitum. Si quis obicere vellet, quod Dominus ipse dixit: ,Ad duritiem cordis vestri permisit vobis dimittere uxores suas“ (Matth. 19, 8); ergo dimissio uxoris erat actus duritiae cordis seu peccatum : respondendum est ipsam quidem duritiem cordis non ex­ cusare a peccato, sed dispensationem, quam Deus dedit propter duri­ tiem cordis, excusaro a peccato. Si enim Deus lege data aliquam actionem permittit, haec actio saltem ex hac positiva permissione Dei debet esse licita. Attamen quod Deus dicitur hanc licentiam de­ disse ad „ duritiem cordis ludaeorum", satis ostendit per se hanc rem Deo non placuisse, id quod etiam propheta indicat: „Cum odio habu- I - .4M I .i ■ f < Λ V Ο 1 / <7 X ». T • + 348 Sectib 8. Pe effectibus Alatrini. Art 1. Do eius indissolubilitafo. eris, dimitte, dicit Dominus Deus Israel; operiet autem iniquitas vesti­ mentum eius, dicit Dominus exercituum" (Malach. 2, 16), sed cum Judaei iam induxissent morem uxores dimittendi, Deus, ne haec agendi ratio in effrenatam licentiam et levitatem excresceret, lego modum apposuit et rem difficiliorem reddidit. Debebant enim, qui uxores dimittere volebant, varias condiciones implere et formalitates obser­ vare, quo fiebat, ut iam ipsa mora intercedente haberent tempus resipiscendi, si forte caeca passione abducebantur. Aloyses proxime dedit praeceptum dandi libellum repudii, si quis vellet uxorem dimittere (Mare. 10. 3. 5; cf. Mattii. 5, 31); eo ipso vero etiam dedit licentiam servatis condicionibus praescriptis dimittendi uxorem. Quae autem fuerint hae condiciones, Moyses non indicat, sed potius Judaeis notas supponit. Si posterioribus Judaeis credimus, erant satis molestae et implicatae (cf. Calmet, In Deuter. 24, 3). 773. Rationem, ob quam uxorem dimittere licebat, Aloyses valde in­ determinate significat. -Quia invenit in ea aliquam foeditatem" nn? “Qî, άσχημο* -ράγμα. Hic quoque supponendum est rem Judaeis fuisse notam. Posterioribus temporibus de sensu huius termini multum disputabatur. Schola Hillel dicebat esse quamlibet rem marito dis­ plicentem, ut si uxor dapes neglegenter praeparasset ; schola Shammai volebat esse rem impudicam, lascivam. Certum est Aloysen non dedisse licentiam dimittendi uxorem ob quamlibet causam, quia hoc est contra essentiam Alatrimonii ; probabile est illam „ foeditatemK intellegendam esse actionem inhonestam contra fidem Alatrimonii (cf. Palmieri, De AJatiim. p. 163 sq.). Accuratius haec res definiri non potest. 774 His suppositis dicimus cum sententia hodie communi per libellum repudii cere solutum fuisse vinculum coniugale. Nam: a) Scriptura supponit posse dimissam ab alio duci, quod impossibile fuisset, non soluto priore vinculo, b) Non possumus admittere mulierem adeo fuisse peioris condicionis quam virum, ut ipsa dimissa ad perpetuum caelibatum obligata fuerit, c) Mulier, si alii nupserit, post eius mortem vetatur ad priorem virum redire, id quod non intellegeretur, si etiamtum eius coniux fuisset. Poterat autem alii tertio nubere, sed certe lex noluit permittere nova adulteria. Dicitur quidem polluta talis mulier; attamen ita vocatur maxime per respectum ad primum virum, a quo reiecta erat et ad quem redire non debebat, ne scii, simplex permutatio mulierum fieret; dein vero aliqua inhonestas in eo est, quod receditur a primitiva puritate Matrimonii (cf. Palmieri p. 131 sq.). Probabile autem est, ex quo tempore ludaei habebant licentiam uxores dimittendi, eandem licentiam etiam gentilibus concessam fuisse; vix enim credibile videtur hos. non obstante exemplo Judaeorum, fuisse obligatos ad maiorem sanctitatem quam ipsum populum electum. § 1. De interna indisHolubilitatc Matriiii. Prop. LVII. Schol. 1.2. Prop. LVIII. 349 Porro Christus, cum institueret Sacramentum Matrimonii, omnem internam dissolubilitatein Matrimonii plane abstulit, idque quia vin­ culum gratiae debet fortius esse quam solum vinculum naturae. Praeterea voluit, ut Sacramentum simul cum consummatione redderet Matrimonium etiam extrinsecus indissolubile, ut mox videbimus. 775. Schol. 2. De obligationibus, quae ex vinculo coniungali oriuntur. Quia per Matrimonium sibi ius tradunt in corpora, ideo, ne hoc ius effectu frustretur, obligantur coniuges ad cohabitandum et ad de­ bitum matrimoniale reddendum, ex quo fit, ut mulier virum sequi, vir autem uxorem aecum ducere teneatur, si agitur de longiore itinere, et si res sine nimio incommodo fieri potest. His obligationibus opponitur separatio a toro et a mensa seu cohabitatione, quam separationem, secluso periculo peccandi et scan­ dalo, coniuges mutuo consensu efficere possunt. Ut vero unus coniux contra alterum habeat ius separationis perpetuae, debet altera pars aut commisisse adulterium aut incidisse in haeresim sententia iudicis probatam. Possunt esse aliae quoque causae, quae vel ius tribuunt separationis ad tempus, vel a iudice ecclesiastico admittuntur ut ra­ tiones decernendae separationis perpetuae. Sed de his rebus et de aliis effectibus Matrimonii ut de legitimitate prolis, de communione bonorum etc. alibi agitur. Prop. LVIII. Ne ob adulterium quidem alterius coniugis coniux vinculum matrimoniale solvere potest. 776. Rota. Haec thesis est specialis tantum applicatio thesis prae­ cedentis, qua probavimus omne Matrimonium Christianorum intrinsecus simpliciter esse indissolubile. Quia autem multi putant ab hac gene­ rali regula eximendam esse causam adulterii, haec res in specie con­ sideranda est. Non quaerimus, num per adulterium eo ipso solvatur Matrimonium; hoc enim nemo docet, sed quaerimus, num coniux partem adulteram ita dimittere possit, ut solvatur a vinculo et novum Matrimonium contrahendi facultatem habeat. Protestantes omnes docent ob adulterium Matrimonium solvi posse. Ita L u t h e r u s saepe 1. Immo Calvinus inter leges, quibus ponti­ fices „tyrannidem suam firmarunt", enumerat hanc: „Ne viro, qui ad­ ulteram repudiaverit, alteram inducere liceat" (Inst. 1. 4, c. 19, n. 37). Praeter adulterium Protestantes alias quoque rationes excogitarunt, ob quas Matrimonium solvere liceat (cf. Bellarm., De Matrim. c. 15). 1 ,Ich kann und mag nicht wehren, wo ein gemahl die Ehe bricht und kann beweiset werden offentlich, dass das ander theil frey sei und sich scheiden inüge and mit einem andem verehelichen“ (Von Ehesachen a. 1580. „Das ander theil·1 mox ab initio). y 'At . ·· -■ vi ·< § 1. Do interna indiasohibilitate Matrimonii. Prop. LVIII. 350 Sectio 3. De effectibus Matrim. Art. 1. Do oius indissolubilitate. Graeci non solum schismatici, sed partim etiam catholici (cf. Sardagna. De Matrim. n. 395) ob adulterium vinculum Matrimonii solvi posse docent. Idem plurimi alii Orientales {Denzinger, Rit. Orient. I, 165). E theologis catholicis Caietanu Catharinas, Launoy, alii in hac re errarunt, qui putarunt ab indissolubilitate Matrimonii a Christo excipi causam fornicationis. 777. 1 λ Pf > f i Arg. 1. Ex S. Scriptura. Christus Dominus apud Mare. 10, 11 et apud Luc. 16, 18 nulla addita exceptione docet Matrimonium Christianorum non posse per dimissionem uxoris solvi, sed omnem hac in re potestatem antea con­ cessam plane sublatam esse. Idem docet S. Paulus 1 Cor. 7, 10 et Rom. 7. 2. 3. qui etiam diserte addit mulierem debere manere in­ nuptam. etiamsi ex insta causa a viro discesserit. Atqui haec doc­ trina non esset vera, si excipiendus esset casus adulterii. Ergo hic casus non excipitur. Quia nihilominus coniux a coniuge adultero quoad torum et men­ sam separari potest et interdum debet, propterea Christus apud Matth. 19. 9 addit: «nisi ob fornicationem, μη επί τηρυειμ, zapεζτυς λόγου ζορυείας”. Ex his verbis concluserunt Graeci et alii in casu adulterii non solum dimitti posse uxorem, id quod est verissimum. sed per dimissionem etiam solvi vinculum coniugale, ita ut novum Matrimonium iniri possit. — At hoc admitti ne­ quit. Nam : 778. a) Alii evangelistae et apostolus Paulus simpliciter dicunt: .Omnis, qui dimittit uxorem et alteram ducit, moechatur." Sed si esset exceptio addenda: nisi in casu adulterii, per omissionem huius commatis sacri scriptores lectores in errorem induxissent. Ergo illud membrum .nisi ob fornicationem" apud Matth. indicat rationem separa­ tionis a toro et cohabitatione. non vero solutionis vinculi coniugalis. Ita S. Hieronym. in h. 1. (J/29, 556): «Sic priorem dimittere iubetur uxorem, ut secundam, prima vivente, non habeat."1 1 .Der Zusatz μη έ-i πορ,εία ist wegen der vielen Varianten verdiichtig und von Berk-psch und Keim geradezu weggelassen worden, ist aber doch zn gut bezeugt. . . . Fast alie Vâter sind dafür, class in diesem Fall die Fran entlassen werden dürfe, aber auch ebenso dafttr, dass eine Wiederverheiratung dem Ehebruch gleichkomme. Ausserdem aber ist dies eine so nothwendige Folge atis der ganzen Beweisfühning, dass Keim deshalb μη ε~ί -opvêia. verwirft, auch sogar einen \\ iderspruch zwischen Jesus und Moses anniinmt. Da aber die Textgestalt nicht bestritten werden kaim, so folgt eben daraus. dass μη ε~ί —ορνεία. anders zu interpretiren ist* (Schanz). Illud incisum μη επί ~ορνεύι ut genuinum defendit Pal­ mieri (De Matr. p. 170 sqq.) et ante eum Perrone (De Matr. 1. 3, p. 162). Re­ centes critici eam lectionem omnes ut genuinam admittunt. ·- 351 779. b) Ipse contextus apud Matthaeum postulat, ut istud incisum /4 sriγ T.upvtdf. intellegatur de sola dimissione sine solutione vinculi. Nam Pharisaoi «tentantes" interrogaverunt Christum de solutione Matrimonii. Cum enim disputatio inter eos esset, num liceret vinculum Matrimonii solvero ob omnem causam an ob adulterium tantum, puta­ bant Christum responso suo necessario offensurum esse aut unam aut alteram partem. Christus autem negat ob ullam causam in futurum licitum esse uxorem dimittere, et docet potius abrogandam esse omnem licentiam a Moyse datam. Cum autem a Moyse data esset licentia ob impudicitiam dimittendi uxorem, necessario verba Christi ita in­ tellegenda sunt, ut haec licentia in posterum sublata et indissoluhilitas Matrimonii ad paradisiacum statum reducta sit. 780. c) Cum in Vetero Testamento adulterium morte puniretur (Lev. 20, 10), in Novo vero Testamento haec poena sublata sit, si Christus permisisset ob adulterium solvere Matrimonium et aliud inire, non solum in Novo Testamento sanctitas Matrimonii minus servata esset quam in Vetere, sed etiam magnum motivum datum fuisset commit­ tendi adulterium iis coniugibus, qui cuperent ad aliud Matrimonium transire. Immo cum uxor ob aliam causam a suro separata fuisset peioris condicionis quam adultera, simplicissimum remedium huius in­ commoditatis multis visum esset adulterium, et ita haec causa solu­ tionis fuisset instar multorum, immo omnium, quia sufficeret cuilibet alii causae addere adulterium. Sed talis lex sapientissimo et sanc­ tissimo legislatori tribuenda non est. 781. d) Christum intellexisse hanc perfectam indissolubilitatem Ma­ trimonii ostendit etiam magna admiratio apostolorum : «Si ita est causa hominis cum uxore [ut in nullo omnino casu eam possit dimit­ tere], non expedit nubere" (Matth. 19, 10). Ergo Christus docet: Qui eicit uxorem iniuste, facit eam moe­ chari (Matth. 5, 32), quia inducit eam in periculum adulterii; excipitur autem causa adulterii, quia uxor, si adulterium commisit, iuste dimit­ titur; si vero occasione huius dimissionis moechari incipit , non im­ putatur coniugi dimittenti, quippe qui usus sit iure suo. Apud Matth. vero 19, 9 illa verba «nisi ob fornicationem" referuntur quidem ad illud incisum .qui dimiserit uxorem", non vero ad illud «qui alteram duxerit". Quod autem Christus solam fornicationem causam esse dicit separationis a toro et cohabitatione, hoc ideo est, quia haec est unica causa interna et absoluta huius separationis, aliae autem causae ces­ sare possunt et ideo non dant ius absolutum et perpetuum separationis neque sunt Matrimonio internae et propriae. Alias explicationes huius textus vide apud Bellarm. (De Matrim. c. 16), Patrizi (De interpret. Script. 1. 1, c. 7), Perrone (De Matrim. III. 178), Dollinger (Christenthum und Kirche p. 392. 458), „Katholik i -· i ■.A» -A» * · ' * 352 Sectio 3. De effectibus Matrim. Art. 1. De eius inditeolubilitato. (1871. p. 578). Sunt eae fere explicationes, quas reicit Palmieri (De Matrim. p. 178 sqq.). Cf. Knabenbauer in Mattii. Π, 139 sqq. Ex SS. Patribus. De dimittenda uxore adultera Hernias haec docet: wQuid ... si uxor permanserit in hac libidine? Dimittat illam, inquit, et vir maneat secum. sin vero uxore dimissa aliam duxerit, et ipse adul­ terium committit" (Mand. IV, 6; F 1, 395). Justinus M.: ,Qui ducit repudiatam ab altero viro, moechatur. Quemadmodum etiam ii. qui ex lege humana duplex matrimonium ineunt, ita et qui mulierem adspiciunt ad concupiscendam eam, pec­ catores sunt apud Magistrum nostrum" (Apol. c. 1. n. 15; J/ 6, 350). Tertullianus volens contra Catholicos ostendere mortuo coniuge non licere alii nubere, ex eorum principio procedit repudiatam manere vinculo ligatam. -Itaque sine causa dices Deum vivo marito nolle repudiatam alii viro iungi, quasi mortuo velit/ Et in fine capitis ait: Ethnici ,etiam non repudiantes adulteria commiscent, nobis, etsi repudiemus, ne nubere quidem licet" (De Monog. c. 9; M 2, 740. Cf. De patient, c. 12; Μ 1, 1267. Contra Mare. c. 4, n. 34; M 2, 441). Clemens Alex.: „Quod autem consulit Scriptura uxorem du­ cere, et nec a coniugio umquam permittit discedere, legem aperte statuit : Non dimittes uxorem praeterquam propter fornicationem. Adulterium autem existimat coniungi Matrimonio, vivo altero ex separatis. . . . Qui autem dimissam accipit uxorem, moechatur, inquit' (Strom. I. 2, c. 23: M 8, 1095). Ori genes: -Contra Scripturae legem, vivente viro, nubere qui­ dam ecclesiae rectores permiserunt, agentes contra id, quod scriptum est: Mulier alligata est legi, quanto tempore vir eius vivit; et contra illud: Igitur vivente viro mulier vocabitur adultera, si fuerit cum alio viro; non omnino tamen permiserunt sine ratione; haec enim contra legem ab initio latam et scriptam ad vitanda peiora, alieno arbitrio morem gerentes eos permisisse verisimile est." Vituperat igitur epi­ scopos, qui ob maiora mala vitanda legi civili divortium permittenti morem gerendum putaverant. Dein proponit obiectionem: „ Dicit for­ tasse iudaicus quispiam vir lesum ipsum, cum dixit: omnis, qui dimi­ serit uxorem suam, excepta fornicationis causa, facit eam moechari, repudiandae uxoris potestatem fecisse haud secus ac Moysen." Occa­ sione huius obiectionis prius affert varias rationes, ob quas liceat uxorem dimittere; dein in fine addit: -Quemadmodum autem adultera est uxor [dimissa], etiamsi viro alteri nupta videatur, priore etiamnum vivo, etiam et virum repudiatam duxisse visum, non tam ipsius maritum quam adulterum esse a Servatore nostro demonstratum est" (t. 14 in Matth. n. 23; Jf 13, 1246). Mirum est, quomodo hi textus pro contraria sententia afferri potuerint. >-^ί· i · § 1. Do interna indiasohibilitatc Matrimonii. i|i Prop. LVIII. 353 S. Basil i us: „Quod non licet viro, uxore dimissa, aliam ducere; nec fas est repudiatam a marito ab alio duci uxorem" (Reg. 73, c. 2; Jf 31, 851). «Quae a marito relicta est, in ea quidem sententia manere debet. Si enim Dominus dixit: Si quis relinquat uxorem, excepta fornicationis causa, facit eam moechari, ex eo quod eam adul­ teram vocet, praeclusit ei coniunctionem cum alio. Quomodo enim posset vir quidem esse reus ut adulterii causa, mulier vero inculpata, quae adultera a Domino ob coniunctionem cum alio appellata est?" (Epist. can. 2 ad Amphiloch. 199, can. 48; M 32, 731). In Epistula quidem can. 1, can. 9 (Ep. 188; M 32, 678) dicit, cum leges civiles marito permittant, uxore dimissa, alteram ducere, eum, qui ita agat, ex consuetudine non appellari adulterum et venia dignum neque poenis adulterii subiciendum esse. Per haec autem S. Doctor nequaquam approbat consuetudinem legi Christi contrariam. S. Ioan. Chrysostomus de libello repudii specialem sermonem (M 51, 218) habuit , in quo mox post initium ait: „Igitur quaenam est illa lex, quam nobis Paulus posuit? Mulier, inquit, alligata est legi. Oportet igitur, ut minime separetur vivente viro neque alium superinducat maritum neque secundas nuptias adeat. Et vide, quanta cum diligentia verborum usus sit proprietate. Xon enim dixit: coha­ bitet viro, quoad vixerit, sed: mulier alligata est legi, quanto tempore vixerit vir illius; atque adeo etiamsi libellum repudii det, etiamsi domum relinquat, etiamsi ad alium abeat, legi adstricta adulteraque est. ... Ne mihi leges ab exteris [a potestate civili] conditas legas, praecipientes dari libellum repudii et divelli. Neque enim iuxta illas judicaturus est te Deus in die illa, sed secundum eas, quas ipse statuit. “ S. Hieronymus (Ep. 55 ad Amand. n. 3; J/22. 562): „ Omnes causationes apostolus amputans apertissime definivit, vivente viro, adulteram esse mulierem , si alteri nupserit. . . . Quamdiu vivit vir, licet adulter sit, licet sodomita, licet flagitiis omnibus coopertus et ab uxore propter haec scelera derelictus, maritus eius reputatur, cui alterum virum accipere non licet" (cf. Ep. 77 ad Ocean. 1. c. 690). S. Ambrosius: ,Audi, quid dixerit Dominus : Qui dimittit mu­ lierem , facit eam moechari. Etenim, cui non licet, vivente viro, mutare coniugium, potest obrepere libido peccandi. . . . Dimittis ergo uxorem quasi iure, sine crimine, et putas tibi id licere, quia lex humana non prohibet; sed divina prohibet. Qui hominibus obsequeris, Deum verere. . . . Sed fortasse dicit aliquis : Quomodo Moyses mandavit, dare libellum repudii et dimittere uxorem? Qui hoc dicit, ludaeus est. Qui hoc dicit, Christianus non est ..." (In Luc. 1. 8, c. 5, n. 2 sqq.; M 15, 1765. Cf. De Abraham 1. 1 c. 4. 7; M 14, 428. 442). S. Augustinus: ,Quemadmodum igitur, si dixerimus: Qui cumque mulierem a marito praeter causam fornicationis dimissam P e s c b , Praelectiones dogmaticae. VII. 23 354 Sectio 3. De effectibus Matrim. Art. 1. De eius indissolubilitate. duxerit, moechatur: procul dubio verum dicimus; nec tamen ideo illum, qui propter causam fornicationis dimissam duxerit, ab hoc crimino absolvimus, sed utrosque moechos esse minimo dubitamus; ita eum, qui praeter causam fornicationis uxorem dimiserit et aliam duxerit, moechum pronuntiamus ; nec ideo tamen eum, qui propter causam forni­ cationis dimiserit et aliam duxerit, ab huius peccati labe defendimus. Ambos enim, licet alterum altero gravius, moechos tamen esse cogno­ scimus. . . . Sed si hoc evangelista Matthaeus. quia expressa una specie, alteram tacuit, facit ad intellegendum difficile, numquid non alii generaliter id ipsum ita complexi sunt, ut de utroque posset in­ tellegi. . . . Qui ergo nos sumus, ut dicamus, est. qui moechatur uxore sua dimissa alteram ducens, et est, qui hoc faciens non moechatur, cum evangelium dicat omnem moechari, qui hoc facit!* (De adult coni. 1. 1, c. 9; M 40, 455 et saepe in eodem libro.) Pluri apud Perrone, qui dicta SS. Patrum de hac re diligenter collegit (De Matrim. ΙΠ. 243 sqq.). Arg. 3. Ex definitionibus ecclesiae. Multa Concilia inde a primis saeculis doctrinam nostram sanxerunt: Cone. Eliberitanum (a. 313) can. 9: „Fidelis femina, quae adulterum maritum reliquerit fidelem et alterum ducit, prohibeatur, ne ducat; si autem duxerit, non prius accipiat Communionem, nisi, quem reliquerit, prius de saeculo exierit, nisi forte necessitas infirmitatis dare compulerit/ Cone. Mi le vita num II. (a. 418) c. 17: „ Placuit, ut secundum evangeheam et apostolicam disciplinam neque dimissus ab uxore neque dimissa a marito alteri coniungantur; sed ita maneant, aut sibimet reconcilientur. Quodsi contempserint, ad paenitentiam redigantur/ Idem Cone. Arelat. I. (a. 349) c. 10, Cone. Herford, (a. 672) c. 10,. Foroiuliense (a. 791). Parisiense VI. (a. 829) 1. 3, c. 2, Nannetense (a. 895) c. 12, Bituricense (a. 1001) c. 16. Eugenius IV. in Decr. pro Ann.: ..Quamvis autem ex causa fornicationis liceat tori separationem facere, non tamen aliud Matri­ monium contrahere fas est, cum Matrimonii legitime contracti vin­ culum perpetuum sit" (Denzinger 1. c. 597). Eadem est doctrina iuris canonici 1. 4, t. 19. Cf. Decret. Grat, causa 32, q. 7. Quodsi interdum ecclesiastici scriptores vel etiam Concilia mitius de viro quam de muliere loquuntur, hoc ideo est, quia leges civiles permittebant viro, dimissa uxore, alteram ducere: quodsi fiebat, ecclesiae vix quicquam reliquum erat, nisi ut fideles a tali flagitio monitis et consiliis abducere conaretur. 783. 784. Cone. Trid. sess. 24. can. 7 docet: „S. q. d. ecclesiam errare, cum docuit et docet, iuxta evangeheam et apostolicam doctri­ nam , propter adulterium alterius coniugum Matrimonii vinculum non w § 2. Do extern» indiaeelubilitate et dissolubilitate Matrimonii. Prop. LIX. 355 posse dissolvi, et utrumque vel etiam innocentem, qui causam adul­ terio non dedit, non posse, altero coniuge vivente, aliud Matrimonium contrahere moccharique eum, qui dimissa adultera aliam duxerit, et eam. quae dimisso adultero alii nupserit; A. S.“ (Denzinger}. c. 853). Quo canone directe solum damnatur, qui docet ecclesiam in sua de Matrimonii indissolubilitate doctrina errasse, indirecte autem decla­ ratur dogma fidei : Matrimonium ne in casu quidem adulterii solvi posse. Voluit quidem Concilium antea hanc alteram rem directe de­ finire. At resistebant oratores reipublicae Venetae, quod ita ana­ themate afficerentur Graeci, qui contrariam praxim sequerentur, sed nequaquam oppositam doctrinam ecclesiae romanae damnarent. Ne igitur Graeci nimis irritarentur, canon in praesentem formam mutatus est. Quod autem Launoy dicit hunc canonem non esse dogmaticum, sed pertinere ad mutabilem disciplinam, refutatione non indiget. Porro ecclesia quoad formam proponendi doctrinam pepercit quidem Graecis, sed eorum praxim erroneam numquam permisit. Nam Cone. Lug­ dunense II. unicam causam solutionis vinculi Matrimonialis assignavit mortem coniugis (Denzinger 1. c. 388). Clemens VHI. in Instructione de ritibus Graecorum praecepit episcopis latinis, in quorum dioecesibus essent Graeci, ne ullo modo permitterent, ut divortia quoad vinculum a Graecis attentarentur. In professione fidei Orientalibus ab Urbano VHI. et a Benedicto XIV. praescripta haec habentur: „Item Sacramenti Matrimonii vinculum indissolubile esse et, quamvis propter adulterium, haeresim aut alias causas possit inter coniuges tori et cohabitationis separatio fieri, non tamen illis aliud Matrimonium contrahere fas esse“ (Denzinger}. c. 878). De ortu erroneae praxis Graecorum cf. Perrone, De Matrim. IU, 389 sqq. DE EXTERNA INDISSOLUBILITATE ET DISSOLUBILITATE MATRIMONII. -Ψ':. Prop. LIX. Matrimonium infidelium, etiam consummatum, solvi potest quoad vinculum, quando, altero coniuge manente in in­ fidelitate, alter ad fidem convertitur. 785. Postquam de indissolubilitate interna Matrimonii diximus, vi­ dendum est, num et quando Matrimonium sit extrinsecus dissolubile aut indissolubile. Hic igitur non iam quaerimus, num coniuges sua voluntate possint Matrimonium solvere, sed num Deus vel legem tule­ rit, qua in tali vel tali casu Matrimonium ipso facto dissolvatur, vel auctoritati ecclesiasticae dederit potestatem, Matrimonium in certis condicionibus solvendi. Incipiemus ab iis Matrimoniis, quae magis sunt dissolubilia. et procedemus ad ea, quae minus sunt dissolubilia. 23* .I 356 Sectio S. De effectibus Matrim. Art. I. De eius indissolubilitate. Imprimis agendum est de matrimonio infidelium. Quamvis enim infideles directe non subsint legibus regni Christi, fieri tamen potest, ut etiam infidelis indirecte his legibus afficiatur, quando sci. coniux eius ad fidem convertitur. Huic enim converso concessum est privi­ legium. ut vinculum, quo cum infideli ligatur, positis certis condicioni­ bus, solvatur, non quasi solutio pendeat ab eius voluntate, sed quatenus, si novum Matrimonium post Baptismum init, prius matrimonium eo ipso solvitur. Ergo a) matrimonium in hoc casu non solvitur ipso Baptismo, ,cum per Sacramentum Baptismi non solvantur coniugia, sed crimina dimittantur', ut ait Innocentius III. (Drnzinger 1. c. 352). b) Non sufficit, ut conversus maneat caelebs, sed debet alterum Matrimonium inire; quod nisi fecerit, priusquam coniux infidelis etiam convertatur, stat prius matrimonium et coniuges ad se redire debent, c) Ideo quamdiu coniux ad fidem conversus non duxit alteram uxorem, coniux infidelis non magis novum matrimonium valide contrahere potest; potest vero, illa condicione impleta. — Alia, quae de hac re notanda sunt, ex ipsis argumentis patebunt. Arg. 1. Ex S. Scriptura. Scribit S. Paulus (l Cor. 7, 10 sqq.): Jis autem, qui Matrimonio iuncti sunt, praecipio non ego. sed Dominus, uxorem a viro non disce­ dere. Quodsi discesserit, manere innuptam aut viro suo reconciliari. Et vir uxorem non dimittat. Nam ceteris ego dico, non Dominus: Si quis frater uxorem habet infidelem, et haec consentit habitare cum illo, non dimittat illam. Et si qua mulier fidelis habet virum infidelem, et hic consentit habitare cum illa, non dimittat virum. Sanctificatus est enim vir infidelis per mulierem fidelem, et sanctificata est mulier infidelis per virum fidelem: alioquin filii vestri immundi essent, nunc autem sancti sunt. Quodsi infidelis discedit, discedat: non enim ser­ vituti subiectus est frater aut soror in huiusmodi. in pace autem vocavit nos Deus.4 Hoc igitur loco apostolus, postquam dixit fideles coniuges ex praecepto Domini non posse Matrimonium suum solvere, transit ad ,ceteros', i. e. ad coniuges, quorum pars altera est infidelis. His autem imprimis non dat praeceptum divinum, sed suam monitionem. Cuius monitionis res est, ne recedant, si altera pars consentit cohabi­ tare. Itaque imprimis apparet non ipso Baptismo matrimonium eo­ rum fuisse solutum: secus enim simpliciter separandi essent. Quam­ vis autem ex contextu distingui non possit, utrum apostolus loquatur de iis, qui ante Baptismum fuerant coniugati. an de iis, qui post Bap­ tismum Matrimonium inierant cum infideli, tamen prius illud admit­ tendum est, quia incredibile est apostolum voluisse permittere Chri­ stianis, ut quasi periculi gratia prius Matrimonium inirent cum gentili : dein vero, si res non bene procederet, resilirent. Porro de iis tantum, qui ante Baptismum iuncti erant, textum semper intellexerunt doctores 786. ... · i. ' - < § 2. Ik· externa indiHHolubilitate et (lissoliibilitate Matrimonii. Prop. MX. catholici, neque uinquam ecclesia permisit, ut Matrimonium post Bap­ tismum cum infideli legitime initum separaretur et aliud iniretur, sed diserte prohibuit, ut constat ex declaratione S. Inquisit. 1. Aug. 1759 (Perrone, De Matrim. Il, 323, in nota). J' 787. Cum autem apostolus dicat: «Ceteris ego dico, non Dominus*·, quaeritur, utrum monitio illa non recedendi a coniuge, quae vult co­ habitare, sit praeceptum stricte dictum an quoddam consilium, quod sua utique apostolica auctoritate non caret. De qua re diversae sunt sententiae. Nonnulli Patres et multi exegetae dicunt esse praeceptum. «Atqui ferine omnes theologi in scholis negant liberumque putant fuisse fideli ab infideli coniuge recedere.** Ita B-enedictus lustin i anus in h. 1. et ipse sequitur hanc sententiam cum multis aliis exogetis. Iam S. Augustinus ita exponit: -Mihi visum est eum monendo dixisse. Quia enim coniux fidelis relinquere coniugem licite potuit infidelem, ideo fieri hoc non Dominus, sed apostolus prohibet** (De adult, coni. 1. 1, c. 13; M 40, 459). Ex contextu haec expli­ catio suadetur, quia brevi ante (v. 8) eodem modo loquitur de nonnuptis et viduis: «Dico autem**, postea vero (v. 25) explicat «prae­ ceptum Domini non habeo, consilium autem do**. Praeceptum autem stricte dictum aliter inculcat (v. 10): «Praecipio non ego, sed Domi­ nus.** Ergo sensus est: Licet possint fideles relinquere coniuges in­ fideles, suadeo tamen, ne fiat, quia spes est fore, ut pars infidelis convertatur. 788. Attamen iidem Patres et theologi, qui dicunt S. Paulum dare solum consilium, simul addunt, si fidelis dimittat coniugem infidelem, quamvis cohabitare velit, fieri separationem cohabitationis tantum, non vero solutionem vinculi. Ita S. Augustinus (1. c. c. 25, n. 31; JZ40, 469). Ita theologi cum Petro Lombardo docenti: BDistinguendum est aliud esse dimittere volentem cohabitare, aliud dimitti propter Deum ab illo, qui horret nomen Christi. Ibi enim lex benevolentiae non servatur, hic veritas custoditur; et ideo cum liceat dimittere vo­ lentem cohabitare, non tamen ea vivente aliam ducere licet“ (4, d. 39). Cf. S. Thomas (Suppi, q. 59, a. 5). Idem docent canonistae, ut Schmalzgrueber (De divortiis n. 35). Sunt tamen qui doceant licere simpli­ citer infidelem, qui vult manere infidelis, dimittere et Matrimonium cum fideli inire, ut Bellarminus (De Matrim. c. 12) et alii, quos citat Schmalzgrueber (1. c. n. 34). Ex his autem plurimi videntur ideo ita sensisse, quia hodie in terris Christianorum non permittitur converso habitare cum parte infideli, nisi haec velit et ipsa converti (cf. S. Alphons. 1. 6, n. 957). At hoc non est repetendum ex privilegio Pau­ lino sed aliunde, ut mox dicetur. Ceterum prior explicatio (sci. licere tum tantum novum Matrimonium inire, cum infidelis nolit pacifice cohabitare) ideo vera videtur, quia magis consonat cum ratione privi- r I ; f 358 ? Sectio «3. De effectibus Matrim. Art. 1. De eius indiasolubilitate. legii, quam apostolus affert: .Non enim servituti subiectus est frater.“ Privilegium igitur concessum est in favorem fidei, sci. ne respectu Matrimonii conversio ad fidem difficilior fiat. Fieret autem difficilior, si conversus aut obligaretur ad caelibem vitam agendam, quia coniux infidelis non vult cohabitare, aut si deberet contra suam voluntatem cohabitare cum uxore, quam propter infidelitatem detestatur; in utro­ que enim casu fidelis esset servituti subiectus. Priori difficultati Deus medetur concedendo privilegium novi Matrimonii; alteri difficultati concedendo separationem a cohabitation© ingrata cum muliere spiritualiter adultera: nam .pari passu currunt infidelitas et adulterium, quia utrumque est contra bonum prolis. Unde sicut se habet in pote­ state dimittendi adulteram vel commanendi cum ea, ita se habet in potestate dimittendi infidelem vel commanendi cum ea . . . et bene facit commanendo, tamen non tenetur” (S. Thomas, Suppi, q. 59, a. 3). 789. Ipse igitur apostolus ab hoc consilio eximit casum, quando in­ fidelis non vult cohabitare cum fideli, quae cohabitatio non mere ma­ terialiter intellegenda est, sed ea cohabitatio, quacum possit fidelis consentire, et quae talis sit, ut aliquo modo sanctificetur pars infidelis per fidelem, seu ut, secundum ecclesiasticum loquendi modum, saltem cohabitet .sine iniuria creatoris.” Ubi enim cohabitatio non cedit in laudem Dei. et ubi fidelis exponitur periculo perversionis, ibi certe pars infidelis non est sanctificata per partem fidelem, ut apostolus loquitur, sed tum potius separatio facienda est secundum illud: „In pace vocavit nos Deus/ Eo ipso igitur, quod infidelis non vult paci­ fice cohabitare, moraliter discedit. Si vero pars infidelis discedit sive physice sive moraliter, dimitti potest a parte fideli. Consequens est, ut fideli potestas facta sit aliud Matrimonium cum fideli ineundi : secus enim frater servituti subiectus esset, neque ullum accepisset privi­ legium, quia separatio cohabitationis iam effecta est a parte infideli discedente; ergo hanc solam separationem non potuit apostolus velle concedere. Unde Traditio catholica explicat verba apostoli de potestate solvendi vinculum coniugale. Itaque verba S. Pauli breviter ridentur ita explicanda: Si pars infidelis vel facto vel iure discedit, simpliciter dimitti potest; sin vultpacifice cohabitare, per se consultius est non dimittere, quamvis di­ mittere liceat, integro tamen manente vinculo coniugali. 790. Hoc autem privilegium concessum est iure divino. Ita docet Congregatio S. Officii in decreto d. 11. Iulii 1886: „Supra scripta postulata intellegi de privilegio a Christo Domino in favorem fidei concesso et per apostolum Paulum 1 Cor. 7. 12 sqq. promulgato. Hoc divinum privilegium in eo consistere..(Archiv fur kathol. Kirchenr. 67, 184). Idem docet Benedictus XIV.: .Certum est infidelium eoniugium ex privilegio in favorem fidei a Christo Domino concesso § 2. De extorna indiüsolubilitate et dissolubilitate Matrimonii. Prop. LIX. 359 et per apostolum 1 Cor. 7 promulgato dissolvi" (Do Syn. dioec. 1. 7, c. 4). Haec communior theologorum sententia tenenda est, utpote naturae rei magis congrua (cf. Comely in 1 Cor. p. 179 sqq.). Arg. 2. Ex legislatione ecclesiastica. Innocentius III.: „Si alter infidelium coniugum ad fidem ca­ tholicam convertatur, altero vel nullo modo vel non sine blasphemia divini nominis, vel ut eum pertrahat ad mortale peccatum, ei cohabi­ tare volente, qui relinquitur, ad secunda, si voluerit, vota transibit. Et in hoc casu intellegimus, quod ait apostolus: Si infidelis discedit, discedat; frater enim vel soror non est servituti subiectus in huiusmodi ; et canonem etiam, in quo dicitur, quod contumelia creatoris solvit ius Matrimonii circa eum, qui relinquitur" (Deer. Greg. 1. 4, t. 19, c. 7). Idem in capite sequenti, ubi addit: „Qui autem secun­ dum ritum suum [gentilem vel iudaicumj legitimam repudiavit uxorem, cum tale repudium veritas in evangelio reprobaverit, numquam, ea vivente, licite poterit aliam, etiam ad fidem conversus, habere, nisi post conversionem ipsius illa renuat cohabitare cum ipso. Aut etiamsi consentiat, non tamen absque contumelia creatoris, vel cum pertrahat ad mortale peccatum. . . . Quodsi conversum ad fidem et illa sequa­ tur, antequam propter causas praedictas legitimam ille ducat uxorem, eam recipere compelletur" (1. c. c. 8). Ergo si constat infidelem nolle pacifice et sine iniuria creatoris cohabitare parti fideli, licet ad alias nuptias transire, quibus initis prius matrimonium solvitur, et non antea (cf. Ballerini, Opus mor. t. VI, n. 732). Hoc etiam valet, si pars infidelis cum parte conversa prius pacifice cohabita vit, dein vero non iam vult ita cohabitare, ut decla­ ratum est a S. Inquis. 1. Aug. 1759 (Perrone Π, 322 in nota). 791. 792. Porro ecclesia vult non dimitti coniugem infidelem, nisi nolit pacifice cohabitare. Consequenter voluntas coniugis infidelis prius ex­ quirenda est, seu interpellanda est pars infidelis, num velit pacifice cohabitare (cf. Bened. XIV., De Syn. 1. 6, c. 4, n. 3 et 1. 13, c. 21, n. 1). Haec lex interpellationis deducitur ex declaratione S. Congreg. de prop. fid. 5. Aug. 1806: „Quodsi quis vir infidelis primam dimi­ serit uxorem, postea vero fiat Christianus, et celato priore coniugio ineat coram parocho Matrimonium cum altera muliere, eiusmodi secun­ dum Matrimonium tamquam nullum et irritum habeatur, et secunda uxor sit libera et possit cum alio viro catholico nuptias iungere." Item ex responso eiusdem Congregationis d. 5. Martii 1816 dato ad dubia proposita pro vicariatu apostolico Tunchini. Dub.: η„Utrum ad effectum matrimonii dissolvendi iuxta privilegium in favorem fidei a Christo Domino concessum et ab apostolo promulgatum interpellatio partis in infidelitate permanentis sit de iure divino atque adeo neces­ saria, ut ea neglecta nullus plane habeatur matrimonii dissolvendi • Λ; 3βθ Sectio 3. De effectibus Matrim. Art. 1. De eius indissolubilitate. locus? An sohun pertineat ad formam iudicialem nec requiratur, nisi ut dissolutio licite fiat, praesertim eum aliunde constet, indiciis mora* liter certis, alterum coniugum nec fidem amplecti nec sine contumelia creatoris velle cohabitare?' liesp. : .Non esse locum dissolutioni ma­ trimonii in infidelitate contracti in casu, do quo agitur, nisi interpel­ latione praemissa aut nisi obtenta legitimis ex causis super interpel­ latione apostolica dispensatione." Ex his evidens est ecclesiam in omni casu, ubi fieri potest , postulare, ut interpellatio fiat, et quidem per se postulatur interpellatio iudicialis, interveniente Ordinario. 793. Num cero haec interpellatio ad calorem novi Matrimonii per se (i. e. abstrahendo a dispensatione) sit necessaria, disputant. Patri Perrone interpellatio de pacifica cohabitation© necessaria esse videtur ad valorem secundi Matrimonii (1. c. p. 324), et idem alii sentiunt. Ballerini censet interpellationem solum necessariam esse ad cogno­ scendam voluntatem infidelis, ipsum autem valorem nori Matrimonii pendere unice ex obiectiva rei veritate, utrum sci. infidelis obiective velit an nolit pacifice cohabitare (Gury-Ballerini t. II, n. 759, 3° in nota: cf. Ballerini, Opus mor. t. 6, n. 691), sicut in alio casu non inquisitio de morte prioris coniugis reddit secundum Matrimonium vali­ dum. sed ipsa mors prioris coniugis. quae tempore secundi Matrimonii iam acciderat. Haec sententia est valde rationabilis. Tertia sententia esse potest secundum privilegium Paulinum etiam sine interpellatione secundum Matrimonium valere, dummodo constet infidelem nolle con­ verti ad fidem, nam si infidelis converti vult, cessat tota ratio, ob quam Deus dissolutionem matrimonii permisit (cf. Decret. Cone. Limani approbatum a Sixto V. apud Perrone Π. 323). Ita sentire debent ii, qui verba apostoli .non dimittat' ut merum consilium interpretantur et putant matrimonium cum infideli obstinato semper valide et licite solvi posse. Haec theoretice; nam practice standum est praecepto ecclesiae de interpellatione facienda; quae si fieri nequit, dispensatio impetranda est. 4 794. Romanus pontifex dispensare potest ab interpellatione facienda. Talis dispensatio saepius facta est. Ita Gregorius XIII., cum pro­ posita esset quaestio, quid faciendum, si pars infidelis interpellari non posset, quod locus commorationis ignoraretur, vel ob alias causas, per litteras ^Populis et nationibus' d. 25. lan. 1585 episcopis, parochis et missionariis in Angola, Aethiopia et Brasilia degentibus facultatem concessit „dispensandi cum quibusque utriusque sexus Christi fidelibus incolis dictarum regionum et servis ad fidem conversis, qui ante Bap­ tismum matrimonium contraxerant, ut eorum quilibet, etiam superstite coniuge infideli et eius consensu minime requisito aut responso non exspectato, Matrimonium cum quovis fideli, alias tamen rite, contra­ here et in facie ecclesiae sollemnizare et in iis postea carnali copula §2. De externa indiwolubilitatc et diasolubilitate Matrimonii, Prop. LIX. I 361 consummatis, quoad vixerint, remanere licite valeant; dummodo con stet et summario et extraiudicialiter coniugem, ut praefertur, absentem moneri legitime non posse, aut monitum intra tempus in eadem moni­ tione praefixum suam voluntatem non significasse14. Dein vero quia fieri potuit, ut postea alter coniux appareret et affirmaret se voluisse pacifice cohabitare, immo se iam tempore, quo alter baptizabatur, etiam fuisse Christianum, pontifex haec addidit: „Quae quidem Matri­ monia, etiamsi postea innotuerit coniuges priores infideles suam volun­ tatem iuste impeditos declarare non potuisse et ad fidem etiam tempore contracti secundi Matrimonii conversos fuisse, nihilominus rescindi numquam debere, sed rata et firma prolemque inde suscipien­ dam legitimam fore decernimus"’ (Archiv fiir kathol. Kirchenrecht 51, 218 sqq.). Concilium Bal timor en se III. (a. 1884) § 129 statuit: „Coniux, qui iam matrimonium in infidelitate cum infideli contraxit et con­ versus deinde ad fidem baptizatus fuit, nequit Matrimonium inire, quin prius interpellet coniugem infidelem. Quodsi coniux infidelis ne­ quit legitime interpellari, recurrendum est ad S. Sedem pro dispen­ satione." Neque enim dispensatio, quae data est pro ima regione, per se ad alias regiones extendi potest, sed pro singulis casibus impetranda est dispensatio, ubicumque universalis dispensatio data non est. 795. Romanus pontifex non solum potest.dispensationem dare ab inter­ pellatione, sed potest etiam sua potestate solvere Matrimonium legitimum, (piod exsistit inter fidelem conversum et infidelem. Nam Gregorius NUI. declaravit Matrimonia nova sine interpellatione ex apostolica dispen­ satione inita valida esse, etiamsi altera pars tempore secundi Matri­ monii iam conversa fuisset ad fidem. Hic autem casus omnino non pertinet ad privilegium Paulinum. Quare pontifex pro possibilitate dissolutionis in hoc casu non ad privilegium Paulinum, sed ad hoc principium provocat, quod matrimonia in infidelitate inita tam firma non sint, ut nullo modo solvi possint. Idem Urbanus VIH. in lit­ teris die 20. Oct. 1626 et die 17. Sept. 1627 datis dicit: „huiusmodi infidelium matrimonia non ita firma censeri, quin necessitate suadente dissolvi possint.14 Ergo romani pontifices censuerunt se habere pote­ statem solvendi matrimonia inter infidelem et conversum exsistentia. Hac autem potestate supposita omnes dispensationes concedi solitae facile intelleguntur. 796. Immo ad hanc potestatem necessario esse recurrendum videtur ad explicandam dispensationem ab interpellatione facienda, si cum sen­ tentia communi admittimus interpellationem praeceptam esse lege divina. Nam si ita est, matrimonium primum stat ex iure naturali in sua indissolubilitate, quamdiu interpellatio facta non est, vel potius quam- 362 Secho 8. De effectibus Matrim. Art. 1. De eius indissolubilitate. diu obiective pars infidelis non renuit pacifice cohabitare. Itaque si matrimonium in hoc casu solvitur, quamvis obiective coniux infidelis omnino velit pacifice cohabitare, haec solutio deduci nequit ex privi­ legio Paulino, sed ex potestate romani pontificis solvendi talia matri­ monia. Benedictus XIV. quidem Pontium secutus putat omnia in hoc casu sicut etiam in facultate a Pio V. concessa explicari posse per privilegium Paulinum una cum dispensatione ab interpellatione (De Syn. 1. 6, c. 4, n. 3 et 1. 13, c. 21, n. 4). At hoc non ridetur admittendum. Xam in utroque casu fieri potest, ut coniux serio velit pacifice cohabitare: unde ratio, ob quam apostolus solutionem per­ mittit, non exstat. Quare multi theologi hunc explicandi modum reiciunt. Ita Gurg-BaUerini (t. 2, n. 759, 3° in nota), Palmieri (De Matrim. p. 220 sq.). Lehmkuhl (t. 2, n. 708. cum nota), Biederlack (Zeitschr. für kathol. Théologie [Innsbruck 1883] p. 304 sqq.), alii. Cum Benedicto vero XIV. sentiunt Perrone (De Matr. Π, 318), Hurter, Braun (Archiv für Kirchenrecht 51, 209 sq.), alii. Late Pontii sententiam refutat Ballerini (Opus mor. t. 6, n. 706 sqq.). 797. Alium casum tractat Pius V. in litteris , Romani pontifices" die 2. Augusti 1571. Sci. apud _Indos“, qui plures in infidelitate uxores habuerant, in more positum erat, ut, si quis ad fidem converte­ retur, eam ex uxoribus retineret, quae etiam vellet converti, licet non esset prima, quam in infidelitate duxerat. Hoc pontifex fieri posse con­ cedit: .Ideo nos statui dictorum Indorum paterno affectu benigne con­ sulere atque ipsos episcopos et ministros huiusmodi scrupulis eximere volentes, motu proprio et certa scientia ac de apostolicae auctoritatis plenitudine, ut Indi, sicut praefertur, baptizati et in futurum baptizandi cum uxore, quae cum ipsis fuerit baptizata et baptizabitur, remanere valeant tamquam cum uxore legitima, aliis dimissis, apostolica auctoritate tenore praesentium declaramus Matrimoniumque huius­ modi inter eos legitime consistere- (Archiv für kathol. Kirchenrecht 51, 217). Sed si haec uxor non fuit prima, post Baptismum renovandus est consensus, quia antea numquam fuerat validum matrimonium. Ita de­ claratum a S. Officio d. 1. Aug. 1759 pro Missione Coccinensi: „Si gentilis conversus ante susceptionem Baptismi habebat plures uxores, et prima recusat amplecti fidem, tunc legitime potest quamlibet ex illis retinere, dummodo fidelis fiat. Sed in hoc casu contrahentes mutuum consensum coram parocho et testibus renovare debent“ (ci. Ballerini, Opus mor. t. 6, n. 710 sqq.). 798. Tandem theologi multi et magni dicunt, cum hodie in regionibus Christianorum non liceat fidelibus cohabitare cum infidelibus, posse et debere relinqui coniugem infidelem, nisi velit ad fidem converti, et tunc fidelem posse novum Matrimonium cum fideli inire, licet coniux in- __ . §2. De externn iiulissoliibilitatu et disHolubilitate Matrim. Prop. LIX. Schol. 1. 363 fidelia velit pacifice et sine iniuria creatoris cohabitare. Ita S. Thomas (Suppi, q. 59, a. 3 ad 2) et Sanchez, qui multos alios pro hac sen­ tentia citat (De Matrim. 1. 7, disp. 74, n. 9). Gury-Ballerini ait: ,Inter nationes Christianas praxis invaluit, ut cohabitatio non per­ mittatur cum parte, quae obstinate sectae infideli, v. g. iudaicae, ad­ haereat, quamvis haec protestetur se pacifice velle cohabitare" (t. 2, 759, 3° in nota). Cf. Ballerini, Opus mor. t. 6, n. 689; Wirceburg., De Matrim. n. 385; Lehmkuhl t. 2, n. 705; Palmieri, De Matrim. p. 218 sq. Ceterum haec praxis iam exsistebat temporibus Gratiani, qui canonem Cone. Toletani IV. ad eam confirmandam citat (causa 28, q. 1, c. 10). 799. Schol. 1. Nnm privilegium Paulinum etiam pro iis valeat, qui convertuntur ad sectam haereticam Christianam. Affirmandum videtur cum Ballerini (Opus mor. t. 6, n. 718 sqq.), Palmieri (De Matrim. th. 27), Lehmkuhl (t. 2, n. 705, in nota), aliis. Numquam enim ecclesia putavit hoc privilegium alia re acquiri nisi solo Baptismo. Quare negavit S. Congr. de prop, fide privilegium posse ad catechumenos extendi (Perrone, De Matrim. t. 2, p. 319). Non fides, sed professio fidei per Baptismum est id, quo privilegium confertur, ut explicat S. Thomas: „Qui moritur priori vitae, non tenetur ad illa, ad quae in priori vita tenebatur·. . . . Ille autem, qui ad Baptismum accedit, regeneratur in Christo et priori vitae moritur·, cum generatio unius sit corruptio alterius, et ideo Uberatur ab ob­ ligatione, qua uxori tenebatur reddere debitum, et ei cohabitare non tenetur, quando converti non vult" (Suppi, q. 59, a. 4). In sequenti autem articulo rationem solutionis prioris matrimonii per posterius hanc reddit, quod Matrimonium inter Christianos, utpote firmius vin­ culum. rumpit vinculum infirmius in gentilitate nexum. Matrimonium autem Christianorum maiorem suam firmitatem habet ex Baptismo, ut diserte docet Innocentius III. in c. „Quanto“ De divort. (Denzinger 1. c. 350). Ergo ubicumque est Baptismus, oritur firmius vinculum; ubi autem oritur firmius vinculum, tollitur contrarium vinculum in­ firmius ; ergo infideles transeuntes ad haeresim christianam, dummodo vere baptizentur, in casu S. Pauli per subsequens Matrimonium cum altera Christiana parte solvere possunt Matrimonium prius cum gentili contractum. Deus quidem per se in favorem catholicae tantum fidei privilegium concessit; sed eam tantum condicionem postulavit, quae etiam a nonCatholicis verificari potest, et ita secundario privilegium etiam haereticis favet. Quod Innocentius UI. in c. „ Gaudemus" De divort. loquitur de casu tantum, quo „alter infidelium ad fidem catholicam convertatur", facile explicatur, quia de sola hac re interrogatus erat; unde historice loquitur neque sensu exclusivo intellegendus est, ut excludat sectas haereticas. h • v ·, wWeïttiTO.-’.· ■ 364 Sectio 3. De effectibus Matrim. Art. 1. De eius indissolubilitate. Schol. 2. Xnm matrimonium in infidelitate contractum sol800. vatur etiam per professionem religiosam coniugis conversi. U • · ■ > •f’ · 1 Affirmandum videtur. Nam per professionem religiosam solvitur Matrimonium ratum Christianorum, ut mox dicetur. Atqui Matri­ monium ratum Christianorum est vinculum firmius quam matrimonium etiam consummatum infidelium, ut non solum 5. Thomas et alii theo­ logi. sed etiam Innocentius III., Gregorius XIII., Urbanus VIII. in litteris citatis docent, eum dicant matrimonia infidelium ideo solvi posse, quod non sint rata. Ergo si Matrimonium ratum, quod est firmius, per professionem religiosam solvitur, a fortiore matrimonium legitimum tantum, quod est minus firmum, solvitur. Ita Sanchez, „et est commune theologorum placitum" (De Matrim. 1. 7, disp. 77, n. 9). Idem ridetur dicendum, si uterque infidelis convertitur et post Baptis­ mum, antequam Matrimonium rursus consummant , alteruter profes­ sionem religiosam emittit, quia tunc agitur quidem de Matrimonio Chri­ stianorum. sed nondum a Christianis consummato. Ceterum propter dubitationes, quae in talibus casibus possunt remanere, recurrendum erit ad S. Sedem. 801. Nom solvitur Matrimonium, si coniux conversus sacros ordines suscipit aut votum simplex castitatis emittit, quia hac ratione neque Matrimonium ratum Christianorum solvitur. Si uxor infidelis postea ab obstinatione resipiscit et etiam convertitur, maritus, qui iure suo usus ordines suscepit aut votum castitatis emisit, ad eam redire non potest. Si vero uxori ridetur difficillimum continentiam servare, nul­ lum remedium restat, nisi ut summus pontifex aut maritum a suo voto simplici dispenset, aut. si hic non vult admittere dispensationem, Matrimonium ratum horum coniugum solvat et uxori permittat, ut aliud Matrimonium ineat (cf. Gury-BaUerini t. 2, n. 759, 3° in nota 1). 802. Schol. 3. Potestne Matrimonium solvi, si ex coniugibus fidelibus alter incidit in infidelitatem? Resp. Innocentius ΙΠ. c. ,Quanto“ De divort. : „Si vero alter fidelium coniugum vel labatur in haeresim vel transeat ad gentilitatis errorem, non credimus, quod in hoc casu is, qui relinquitur, vivente altero possit ad secundas nuptias convolare.u Et rationem reddit, „quia Sacramentum fidei, quod semel est admissum, numquam amittitur, sed ratum efficit coniugii Sacramentum, ut ipsum in coniugibus illo durante perduret' (Denzinger 1. c. 351). Prop. LX. Vinculum Matrimonii rati per professionem re· ligiosam alterutrius coniugis solvitur. 803. Haec doctrina est dogma fidei definitum et ita intellegitur, ut Matrimonium Christianorum nondum consummatum statirn solvatur, I —— § 2. De externa indissolubilitate ct diesolubil itate Matrimonii. Prop. LX. 365 si alteruter coniux valide vota sollemnia in religione nuncupat (non si novitiatuni ingreditur), licet fortasse invito et repugnanto altero coniuge. Haec doctrina per multa saecula practice tantum viguit in ecclesia, postea vero etiam definita est. Arg. 1. Ex exemplis Sanctorum. Exsistunt in historia ecclesiastica exempla Sanctorum, qui post celebratas nuptias, sed ante consummationem Matrimonii, con iu gem dereliquerunt, ut se penitus Deo consecrarent, quae facta a Patribus et doctoribus laudantur et ab ecclesia comprobantur. Atqui si vin­ culum Matrimonii per religiosam professionem non solveretur, haec facta non essent laudanda, sed vituperanda, ut quae fuissent iniuria in coniugem. S. Thecla (saec. L), discipula S. Pauli, ab apostolo monita, cum iam nuptias iniisset, sponsum reliquit , ut virginitatem Deo servaret eique se totam voveret (cf. Act. SS. Sept. VI. 550). Quam propterea S. Ambrosius praedicat: „?r Thecla doceat immolari, quae copulam fugiens nuptialem et sponsi furore damnata, naturam etiam bestia­ rum virginitatis veneratione mutavit" (De virg. 1. 2, c. 3, n. 19; 3Z 16, 211). Eandem ob hoc factum laudat Epiphanius (Haer. 78, p. 16; M 42, 726). Duos aulicos refert S. Augustinus (Confess. 1. 8, c. 16, n. 15) lecta vita S. Antonii saeculum reliquisse, quo facto audito et ipsae sponsae eorum Deo virginitatem voverunt (M 32, 756). S. Alexi i factum notum est (cf. Acta SS. Iui. IV, 252). Leobardus post foedus nuptiale invitis parentibus monachus factus est, testante Gregorio Turonensi (De vitis PP. c. ult. ; 71, 1092 sqq.). Edildridae (saec. VI) historiam refert Bed a: .Accepit rex Egfridus coniugem'nomine Edildridam . . . cuius consortio cum uteretur duodecim annis, perpetuo tamen mansit virginitatis integritate gloriosa, sicut mihimet sciscitanti Wiifridus episcopus referebat, dicens se testem eius virginitatis esse certissimum, adeo ut Egfridus promiserit ei terras et pecunias multas esse donaturum, si reginae posset persuadere, eius uti conubio . . . quae multum diu regem postulans, ut saeculi curas relinquere atque in monasterio tantum vero regi Christo servire per­ mitteretur. Quod ubi vix impetravit, intravit monasterium" (Hist. Angi. 1. 4, c. 19; JZ 95, 201). Rex vero, postquam in vanum eam recuperare studuit. Eboracum rediit et Ememburgam uxorem duxit. Fatendum quidem est haec et alia exempla, quae narrantur, per se non formare strictum argumentum ad probandam thesim, quia saepe dubium esse potest, agaturne de Matrimonio rato soluto per professio­ nem religiosam an de alia re. Attamen his et similibus factis semper in ecclesia servata est illa persuasio licere post initas nuptias studio altioris perfectionis coniugem relinquere et se Deo consecrare. Quae vero huius rei sint condiciones, qui effectus huius separationis, hoc ex 804. )i r/ i I I 366 Sectio 3. De effectibus Matrim. Art. 1. De eius indissolubilitate. doctrina diserta posteriorum saeculorum discendum est (cf. Suarez, De relig. 1. 9, c. 24, n. 3 sqq.). Arg. 2. Ex legislatione ecclesiastica. Alexander III. (a. 1180): ,Post consensum legitimum de prae­ senti licitum est alteri, altero repugnante, eligere monasterium, sicut Sancti quidam de nuptiis vocati fuerunt; dummodo carnalis commixtio non intervenerit inter eos: et alteri remanenti, si commonitus con­ tinentiam servare noluerit, licitum est ad secunda vota transire; quia, cum non fuissent una caro simul effecti, satis potest unus ad Deum transire et alter in saeculo remanere“ (Decret. Gregor. 1. 3, t. 32, c. 2). Idem repetit in c. 7. ubi simul dicit mulieri cupienti intrare monasterium spatium duorum mensium esse statuendum, intra quod aut monasterium ingrediatur aut ad virum redeat. Innocentius III. (a. 1204): -Etsi possit non inconsulte videri, quod, ex quo matrimonium inter legitimas personas per verba de praesenti contrahitur, illis viventibus in nullo casu possit dissolvi, ut, vivente reliquo, alter ad secunda vota transmigret . . . nos tamen no­ lentes a praedecessorum nostrorum vestigiis declinare, qui respondere consulti, antequam Matrimonium sit per carnalem copulam consum­ matum. licere alteri coniugum. reliquo inconsulto, ad religionem transire, ita quod reliquus ex tunc legitime poterit alteri copulari, hoc ipsum tibi consulimus observandum- (1. c. c. 14). Addit autem requiri omnino professionem religiosam neque sufficere votum simplex castitatis ad solvendum vinculum conjugale. 805. Arg. 3. Ex Cone. Trid. Cone. Trid. sess. 24. c. 6 definit: „S. q. d. Matrimonium ratum, non consummatum, per sollemnem religionis professionem alterius con­ iugum non dirimi, A. S." (Denzinger 1. c. 852). Qui canon multos induxit ad dicendum iure divino solvi Matri­ monium ratum per professionem religiosam. ,Sane si id ex ecclesiae est auctoritate, eadem posset hanc legem abrogare, et sic, quod in eo canone proponitur credendum, illud idem falsum evaderet, quod fieri nequit; quod enim fide creditur, semper verum est in ecclesia/ (Pal­ mieri. De Matrim. p. 205.) Hanc sententiam cum multis aliis ut probabiliorem defendit Sanchez (De Matrimonio 1. 2, disp. 19, n. 3). Sed contra eam oritur haec difficultas: Ingressus status religiosi qua talis non dirimit Matrimonium, ut declaravit Gregorius XHI. in Bulla „ Ascendente Domino-, sed requiritur ad hunc effectum votorum sollemnitas. lamvero haec sollemnitas non a Deo sed ab ecclesia insti­ tuta est, ut ait Gregorius XIII. (1. c.) et Bonifacius VIII. (a. 1298): -Nos attendentes, quod voti sollemnitas ex sola constitutione ecclesiae est inventa . . . declarandum duximus oraculo sanctionis illud solum votum debere dici sollemne, . . . quod sollemnizatum fuerit ... per 806. § 2. De externa indiasolubilitate et diesolnbilitate Matrimonii. Prop. LX. 367 professionem expressam vel tacitam, factam alicui de religionibus per Sedem apostolicam approbatis" (Sexti Decr. 1. 3, t. 15). Immo quamvis in eodem capite Bonifacius declaraverit votum sollemnizatum per sus­ ceptionem ordinis sacri esse sollemne, nihilominus hoc votum non dirimit Matrimonium ratum antecedens. Ergo tota haec res pendet ex voluntate ecclesiae. Nulla enim forma votorum, nullus ritus ad­ hiberi solitus in votorum emissione indicari possunt, quibus necessario anexa sit sollemnitas votorum, sed suppositis votis substantialibus sollemnitas adest aut non adest, prout ecclesia vult acceptare vota ut sollemnia aut non vult. Videlicet ex acceptatione ecclesiae vota sum­ mam quandam stabilitatem et irrevocabilitatem nanciscuntur, ita ut tum demum status religionis secundum totam perfectionem adsit (cf. Gasparri, De Matrim. 1. 1, n. 564 sqq.). ' 807. His suppositis facile distinguere possumus, quomodo effectus sollemnis professionis sit ex iure divino, quomodo ex iure ecclesiastico. Deus voluit, ut in ecclesia semper esset professio religiosa seu status religiosus perfectus, et simul voluit, ut haec professio religiosa solveret Matrimonium ratum ; et ideo semper verus manet canon Con­ cilii Tridentini. Sed num certus status religiosus sit perfectus, et num votis in certa religione nuncupatis hic effectus anectatur, hoc Deus reliquit determinationi ecclesiae. Ergo quod professio quaedam in in­ dividuo solvat Matrimonium ratum, proxime est ex iure ecclesiastico, derivatur vero ultimo ex iure divino. Ita sentiunt Suarez (De relig. 1. 9, c. 33, n. 20), Lessius (De iure et iust. 1. 2, c. 41, dub. 8), ahi multi, ut Sardagna (De Matrimonio n. 424). Haec sententia praeferenda est eo magis, quod (ut sequenti thesi probabimus) summus pontifex habet potestatem ex causa sufficienti solvendi Matrimonium ratum. Quia igitur potestas summi pontificis sufficit ad effectum, de quo quae­ ritur, ad altiorem causam recurrere superfluum est. Idem inde probari potest, quod votum sollemne est impedimentum dirimens Matrimonii contrahendi ex iure ecclesiastico tantum (Lehmkuhl Π, 750), quia pontifices interdum dispensarunt, ut quis post professionem sollemnem iniret Matrimonium. Sed Matrimonium iam contractum firmius est quam contrahendum; unde si ex iure divino solveretur Matrimonium contractum per votum sollemne, a fortiori dirimeretur contrahendum. 808. S. Thomas videtur innuere iure naturae solvi Matrimonium ratum per votum sollemne. „ Votum sollemne ex sui natura habet, quod dirimat Matrimonium contractum, in quantum scilicet per ipsum homo sui corporis amisit potestatem, Deo illud ad perpetuam conti­ nentiam tradens. Et ideo non potest ipsum tradere in potestatem uxoris Matrimonium contrahendo. Et quia Matrimonium, quod sequitur tale votum, nullum est, ideo tale votum dirimere dicitur Matrimonium contractum" (Suppi, q. 953, a. 2; q. 961, a. 2). Pro eadem sententia ï * » Ο* ii! • < jU I I 368 Sectio 3. Do offectibue Matrim. Art. 1. Do eius indissolubilitate. *8'; ■" ί.; citantur Bellarminus, Sylvius, Habert, alii, lam si haec sententia ita intellegitur, ut solutio Matrimonii per professionem religiosam dicatur valde congrua naturae rei. vera est. quia status perfectior impediri non debet per statum imperfectiorem. quamdiu hic solvi potest sine iniuria tertii. ut res se habet in Matrimonio rato. Sed strictum argumentum non est, quia certum est non per quemlibet statum per­ fectiorem. e. g. per episcopatum, solvi Matrimonium ratum, sed per solam professionem. Deinde vero, quia potestas in corpus iam mulieri tradita est, potius naturaliter dicendum videtur talem hominem tradi non iam posse ordini religioso, ita ut non Matrimonium antecedens dirimatur, sed professio subsequens sit invalida. Haec enim est na­ turalis conclusio in argumento S. Thomae. Ergo non a priori ex natura rei haec doctrina probari potest, sed postquam aliunde constat rem ita esse, convenientia ostendi potest. Neque enim absolute cum professione religiosa pugnat vinculum coniugale. ut apparet, si quis post matrimonium consummatum coniuge consentiente religionem ingreditur. 809. Schol. Cnr susceptio ordiuis sacri vel vota simplicia non solvant vinculum Matrimonii rati. Ratio est. quia neque Deus neque ecclesia ita statuerunt. Dein vero professio religiosa multo magis opponitur Matrimonio ex natura sua quam ordo : est enim professio religiosa formaliter professio perpetuae continentiae et ita excludit vitam matrimonialem. Contra vero cum ordine sacro vita coniugalis conciliari potest, licet minus convenienter. 810. Similiter quaeri potest, cur cota simplicia non solvant vinculum Matrimonii, seu potius, cur Deus vel ecclesia his votis hanc vim non anexuerint. Resp.: quia haec vota non habent tantam stabilitatem et immutabilitatem, cum desit perfecta illa acceptatio ex parte ecclesiae. Ecclesia autem quaedam vota non tam irrevocabiliter acceptat praecise ad hoc. ut facilius solvi possint, quia hoc interdum melius est. Potest autem ecclesia efticere. ut vota, licet per se simplicia, solvant Matri­ monium ratum: et ita probabiliter factum est primis saeculis. Cum autem postea modus professionis religiosae plane determinatus esset, ecclesia soli perfectissimo modo professionis vim solvendi matrimonium inesse voluit. Veri igitur religiosi semper fuerunt in ecclesia, sed sollemnis approbatio Apostolicae Sedis posterioribus tantum saeculis introducta est et ad professionem religiosam requiritur (cf. Suarez, De relig. 1. 9, c. 6). Prop. LXl. Matrimonium ratum ex insta causa auctoritate summi pontificis solvi potest. 811. AoM. Multi theologi hanc potestatem summi pontificis in du­ bium vocarunt. Ita Taperus (De Matrim. a. 18), Dom. Sotus (In Do externa indiSSolubilitate et tljssolubilifafe Matrimonii. Prop. LXI. 369 l, disp. 27, q. I, a. 4), Sylvius, Tourndy, Berlage (Kath. Dogmatik toni. 7, p. 803 in nota), alii (cf. Perrone, De Matrim. Ill, 504). Verum hodie, thesis nostra tam communiter admissa est a theologis, ut sino magna temeritate non iam in dubium vocari possit. Cf. Tanner (De Matrim. disp. 8, q. 5, dub. 4, n. 61) et Ballerini (Opus morale t. 6, n. 163). 812. Habet quidem haec potestas fundamentum script uristicum in illis verbis Domini (Matth. 16,18): „Quodcumque solveris . . .“ At non a priori deduci potest ex his verbis. Secus enim eodem modo osten­ deretur summum pontificem posse solvere Matrimonium consummatum fidelium, id quod falsum est. Videlicet per illa verba imprimis data est omnis potestas ecclesiae necessaria et positive conveniens. Sed aliae potestates, quae ad esse vel bene esse ecclesiae non adeo neces­ saria apparent, a priori ex illis verbis deduci non possunt, sed ita solum, nisi ecclesia doctrina sua vel praxi ostendat se talem pote­ statem non habere. Vaide quidem suadetur propositio nostra per textum illum Matthaei, si simul consideramus vinculum Matrimonii rati non esse prorsus indissolubile, ut ex praecedenti thesi constat. Cum enim ex una parte Matrimonium sit in certis casibus extrinsecus dissolubile, cum porro romanus pontifex ex verbis Christi omnem potestatem habeat, quae non aliunde probatur exclusa, cum tandem exsistere posçint ra­ tiones, ob quas valde optanda sit dissolutio Matrimonii: sine dubio perquam probabile est posse in tali casu solutionem a summo ponti­ fice effici. Nihilominus ut thesis fiat certa, facta afferenda sunt, quibus eius veritas ostendatur. Notandum est in casu, de quo agimus, pontificem non sensu stricto dispensare a lege divina ; quod faceret, si per­ mitteret, ut stante priori Matrimonio iniri posset secundum ; sed pote­ state a Deo accepta solvere vinculum et ita legis materiam subtrahere. Ary, Ex factis poutiflenm. Pontifices romani -saepe solverunt Matrimonium ratum. Atqui hoc factum explicari nequit, nisi revera habeant hanc potestatem. Ergo haec potestas iis asserenda est·. Prob. mai. Martinus V. et Eugenius IV. hac potestate usi sunt teste S. Antonino (Summa theol. p. 3, t. 1, c. 21). Item Paulus III. et Pius IV. teste. Navarro (Enchir, c. 22). Item Clemens VIII., Vrbanus VIII., Gregorius XIII.. ut refert Benedictus XIV., qui hanc con­ clusionem facit: .Nullam de potestate summi pontificis moveri amplius posse quaestionem in eo, quod attinet ad dispensandum super Matri­ monio rato et non consummato, cum hodie opinio affirmativa sit com­ munis inter theologos et canonistas et in praxi recepta, uti notorium est“ (Quaest. can. q. 479. Cf. q. 108 et q. 546, u. 36.) P. Perrone ait: -Ego quoque certo novi plures eiusmodi dispen­ sationes factas fuisse ab insequentihus pontificibus, Pio VII., Gre- 813. Pes ch, Praelectiones dogmaticae· VTη 24 370 Sectio 3. De effectibus Matrim. Art. 1. Do eius indissolnbilitate. gorîo XVI.. Pio IX., ut omittam non paucas resolutiones Congrega­ tionum Concilii et SS. Inquisitionis de petenda a pontifice dispensatione illis in causis, in quibus casus iste agitatus est* (De Ma trim. III, 509). 814. Prob. niin.: Factum istud ostendit romanis pontificibus infuisse persuasionem se posse Matrimonium ratum necdum consummatum ex insta causa solvere. Ergo aut revera possunt aut errarunt. Atqui non errarunt. quia errorem tam universalem tamque constantem in re gravi Spiritus Sanctus non potest permittere in ecclesia. Ergo possunt Matrimonium ratum ex iusta causa solvere. 815. Hanc quidem conclusionem adversarii admittere nolunt. Ita scribit Dom. So tus (In. 4. p. 27. q. 1. a. 4): , Auctoritas Martini et Eugenii, si ita verum est. quod similem dispensationem fecerunt, nullatenus tamquam ecclesiae determinatio movet, quia factum ponti­ ficium non facit fidei articulum, sed opinionem canonistarum sunt se­ cuti." Pesp.: Unum quidem alterumve factum alicuius pontificis non facit fidei articulum. quia in hoc errare possunt. Sed praxis toties repetita et a tot pontificibus ut legitima agnita non potest dici er­ ronea. quin dicatur Deus male providere puritati morum et sanctitati doctrinae in ecclesia catholica. Nam generalem disciplinam erroneam, maxime in re sacramentaria, admittere velle idem est atque admittere generalem errorem contra fidem et mores. Quoties enim pontifices permisissent Matrimonium novum, toties peimisissent adulterium, nisi prius Matrimonium eorum potestate solutum fuisset. Neque hic iuvat .probabilis opinio canonistarum “ : nam si haec opinio objective esset falsa. Matrimonium secundum cum licentia pontificis initum fuisset merus concubinatus. Quare in hac re ipsi quoque pontifices tenentur lege non utendi opinione probabili tutiore relicta, ubi agitur de valore Sacramentorum. Ergo nihil restat, nisi ut dicamus romanos pontifices pollere potestate ex iustis causis solvendi Matrimonium ratum. 816. Neque vero hoc est contra dictum Christi : -Quod Deus coniunxit. homo non separet", quia Christus ibi agit de libello repudii seu de dissolubilitate interna, quam ipsi contrahentes sua voluntate efficerent. Hic autem agitur de dissohibilitate externa. Dein romanus pontifex in hoc casu non agit ut homo, sed ut vicarius Christi, utens potestate divinitus sibi data. Neque haec res est contra sanam rationem ; quod enim diximus dissolubilitatein internam esse contra sanam rationem, quia pessimis cupiditatibus viam aperiat, hic certe non potest applicari : et ex altera parte bonae rationes adesse possunt solvendi Matrimonium. Sufficientes autem rationes, i. e. eae. quae secundum aestimationem humanam tales sunt, ad validitatem actus pontificii requiruntur. Nequit enim vicarius sua potestate valide uti ultra limites a supremo domino constitutos. Ceterum practice, si pontifex Matrimonium solvit, standum § 2. De externa indisHolubilitate et dissolubilitate Matrimonii. Prop. LXII. 371 est decreto; quia ipsius pontificis, non aliorum est indicare de suffi­ cientia causarum. Mirum videri potest, cur pontifices prioribus tem­ poribus hac potestate usi non sint. Sed praeter alia, quae responderi possunt, hoc unum meminisse iuvat ; non omnia scripta esse, quae facta sunt. Ita quoad nostram rem habemus testimonium Alexandri ΓΠ., cui propositus erat casus, quod quaedam mulier post Matrimonium ratum et non consummatum alteri nupserat et cum eo copulam habuerat. Respondet eam debere ad priorem virum redire, „quamvis a quibusdam praedecessoribus nostris sit aliter indicatum“ (Decret. Greg. 1. 4, t. 4. c. 3). Ergo quidam eius praedecessores in eodem casu sententiam tu­ lerunt mulierem posse manere cum secundo viro; certe non quasi coniuges ipsi potuissent solvere Matrimonium primum, hoc enim est impossibile; sed quia consideratis circumstantiis pontifices melius ju­ dicarunt solvere prius Matrimonium et permittere secundum. Hoc autem ob alias circumstantias Alexander III. in casu sibi proposito noluit (paulo aliter Gasparri, De Matrim. I, 627). Cf. responsum Gregorii III. (a. 726) S. Bonifatio datum, citatum a Gratiano (C. 32, q. 7, c. 18), quod fortasse ad nostram rem refertur, nisi ibi agitur de impotentia antecedenti. Cf. etiam, quae de aliis pontificibus habet Perrone (De Matrimonio III, 520 sqq.). Prop. LXIL Matrimonium ratum et consummatum est etiam extrinsecus prorsus indissolubile. *· 817. Quaestio non est, num Deus absolute sua potestate Matrimonium ratum et consummatum solvere possit, cum nulla sit ratio hoc ne­ gandi; sicut enim per libellum repudii matrimonium consummatum solvebatur in Vetere Testamento, et sicut Matrimonium per privilegium Paulinum solvitur, ita etiam potuit Deus dare potestatem solvendi in certis casibus Matrimonium consummatum Christianorum. Statuimus igitur simpliciter reapse Deum non concessisse talem potestatem. Supponimus Deum non statuisse aliquam legem, secundum quam in certis casibus Matrimonium consummatum sit ipso facto solutum, quia de tali lege nihil notum est. Quaerimus igitur solum, num Deus alicui auctoritati dederit potestatem Matrimonium ratum et consummatum solvendi. „Si Deus ulli auctoritati concessisset potestatem sol818. vendi Matrimonium ratum et consummatum, ecclesiae dedisset. Atqui ecclesiae non dedit. Ergo. Maior constat, quia aut auctoritas civilis aut auctoritas eccle­ siastica hanc potestatem haberet. Sed auctoritas civilis ne in ordine quidem naturali hanc haberet potestatem, ut iam dictum est; a fortiori nullam potestatem habet in Sacramentum Matrimonii, ut postea proba­ bitur. Ergo si haec potestas data esset, ecclesia eam haberet. V1 . I 24* I 372 Sectio 3. De effectibus Matrim. Art. 1. De eius indissolubilitate. Prob. mhi.: Ecclesia nullo umquam signo ostendit se hanc po­ testatem habere. Nullum enim exemplum exstat solutionis Matrimonii rati et consummati quoad vinculum. Ecclesiastica quidem traditio novit varios casus, in quibus vel lege a Deo statuta vel per ecclesiasticam auctoritatem Matrimonii vinculum solvatur. Sed inter hos numquam enumeratum est Matrimonium ratum et consummatum. Immo contra­ rium disserto declaratur in titulo de conversione coniugatorum (1. 3, tit. 32). Ita in c. 1: ,Utrum laicus uxoratus, qui praesentibus sacer­ dotibus et monachis, ignorante episcopo, de licentia et permissione uxoris monasterium ingressus professionem fecit. uxore in saeculari habitu remanente nec transeunte ad religionem aut perpetuam conti­ nentiam vovente, ab episcopo possit ad torum revocari uxoris, an illa compellenda sit continentiam observare, dicimus, quod, nisi uxor ad religionem transierit aut perpetuam castitatem servare promiserit, vir potest et debet de monasterio revocari." In c. 13 statuitur: ,Cum vir et uxor una caro sint per copulam coniugalem effecti, nec una pars converti possit ad Deum et altera in saeculo remanere, profecto non est alter coniugum recipiendus ad observantiam regularem, nisi re­ liquus perpetuam continentiam repromittat." 819. Ratio, ob quam Deus voluerit Matrimonium ratum et consum­ matum esse prorsus indissolubile, neque ex ratione Matrimonii con­ summati tantum neque ex ratione solius Sacramenti repeti potest. Nam Matrimonium etiam consummatum infidelium solvi potest, quia non est Sacramentum, ex c. , Quando" de divort. {Denzinger 1. c. 351) Matrimonium ratum vero solvi potest, quia coniuges non sunt una caro effecti, ut vidimus in Prop. LXI. Ergo ratio Sacramenti et ratio Matrimonii consummati concurrere debent ad efficiendam perpetuam indissolubilitatem. 820. Itaque carios gradus indissolubilitatis Matrimonii distinguere possumus. secundum quod plus minusve perfecta significatio Matrimonio inest. Videlicet cum Matrimonium sit signum unionis Christi cum ecclesia, haec unio perfectius repraesentatur per Matrimonium ratum, quam per matrimonium legitimum tantum, quia Matrimonium ratum est signum gratiae, qua Christus cum ecclesia unitur, et theoreticum et practicum. Porro autem Christus non solum cum ecclesia unitur spiritu aliter per vinculum gratiae, sed etiam corporaliter per incar­ nationem. Haec vero coniunctio repraesentatur praecipue per ipsam copulam, qua duo perfectius fiunt una caro quam per solum contractum coniugalem. Quia igitur mystica illa significatio perfectissime adest in solo Matrimonio rato et consummato, ideo hoc est maxime indis­ solubile et per solam mortem corporalem solvitur; minus perfecte adest in matrimonio rato tantum, quod in vinculo spirituali consistit et ideo morte spirituali professionis religiosae solvitur vel auctoritate --------------------fi , JL Prop. LXII. Art. 2. De vinculo cxclusivo Sacramenti Matrimonii. Prop. 6X111. 373 pontificis, quando solutio huius vinculi est altius bonum spirituale quam eius conservatio. Minimo perfecte adest in solo matrimonio legitimo, quod secundum interna constituentia manet in ordine naturali et ideo solvi potest , ut nectatur perfectius vinculum supernatural©. BDiscrimen ergo erit in modo repraesentandi, sed res repraesentata eadem est. Porro quoniam indissolubilitas Matrimonii potissimum pendet ex re significata, oportebat, ut illud Matrimonium esset prorsus in­ dissolubile, etiam extrinsece, quod perfecto modo repraesentat unionem indissolubilem Christi cum ecclesia per carnem assumptam. Tale autem est Matrimonium Sacramentum consummatum. Ratione ergo rei signi­ ficandae cum aliquod Matrimonium indissolubile esse oporteret, sicut indissolubilis est prorsus unio Christi cum ecclesia, tale est Matri­ monium Christianum consummatum, quod ad eam rem significandam aptissime conducit. Cf. c. ,Debitum4 de bigamis et S. Thomas q. 61, a. 2, ad 1 “ (Palmieri, De Matrim. p. 202 sqq.). Haec igitur summa indissolubilitas partim est ex natura rei, quia Matrimonium naturaliter est indissolubile, nisi Deus dispenset; partim ex ratione Sacramenti, ob quam Deus abrogavit possibilitatem dissolutionis pro Matrimonio consummato Christianorum (cf. Tanner, De Matrim. disp. 8, q. 5, dub. 3). *.»l .hi1 || I rt i r ART. II. DE VINCULO EXCLUSIVO SACRAMENTI MATRIMONII. Prop. LXIII. Sacramentum Matrimonii efficit vinculum exclusivum, quo durante coniuges inhabiles fiunt ad secundum Matri­ monium cum aliis personis. 821. Hactenus vidimus coniuges Sacramento Matrimonii ita inter se uniri, ut separari non possint. Nunc quaestio fit, num maritus post primum Matrimonium inire possit Matrimonium cum secunda muliere, immo cum pluribus; et similiter, num mulier se iungere possit plu­ ribus viris. Haec unio unius cum pluribus vocatur polygamia, quae dividi potest in polyandriam, i. e. matrimonium unius mulieris cum pluribus viris; et polygyniain, i. e. matrimonium unius viri cum plu­ ribus mulieribus. Dividi iterum potest polygamia in pblygamiam successivam et simultaneam. Illa habetur, si soluto vinculo prioris Matrimonii novum initur; haec, si manente vinculo priore simul alterum Matrimonium contrahitur. Loquimur hic de polygamia simultanea, quam dicimus Sacramento Matrimonii prorsus excludi. 822. Lutherus ad c. 16 Gen. dicit: Habere plures uxores ad exemplum Abrahae neque praeceptum neque prohibitum esse, et quamvis nolit ipse novam consuetudinem introducere, non magis se improbare, si quis velit exempla Patrum sequi. Et iterum: „Quod circa matri- 1 .i < Sectio 8. Do effectibus Matrimonii. 374 r1■ w< 'l · r nionium in lege Moysis fuit permissum, ovangelium non revocat aut vetat, quod externum regimen non immutat, sed affert aeternam justitiam® (De Wette 5, 241). Attamen haec doctrina plerumque reicitur a Protestantibus (cf. Bellarm., De Matrim. c. 10). s Arg. 1. Ex S. Scriptura. a) Christus revocans Matrimonium ad primitivam institutionem ait: .Non legistis, quia, qui fecit hominem, masculum et feminam fecit eos et dixit: Propter hoc relinquet homo patrem et matrem et ad­ haerebit uxori suae, et erunt duo (or I u 844. His non obstantibus possunt esse eae condiciones, ob quas ma­ trimonium mixtum licite iniri possit. Nam a) possunt esse causae graves, quae hoc suadeant, b) potest removeri periculum perversionis et sufficienter provideri catholicae educationi prolis, c) potest accedere dispensatio ecclesiae. Quae omnia si concurrunt, nihil iam obstat sive ex parte legis divinae sive ex parte legis ec­ clesiasticae. quominus tale matrimonium ineatur. Falsum igitur est, quod quidam dicunt, in hoc casu cessare quidem legem ecclesiasticam, manere autem prohibentem legem divinam, ideoque matrimonium mixtum semper esse grave peccatum. Recte autem docet Benedictus XIV.: .Tales concurrere possunt circumstantiae, quae, cum ab eo, qui facul­ tatem dispensandi habet, expensae fuerint, aditum aperiant concessioni legitimae dispensationis, cuius vi matrimonium in partes haereticam unam alteramque catholicam licitum reddatur^ (De Syn. 1. 6, c. 5, n. 4). Nam lex ecclesiastica cessat per dispensationem: lex vero divina cessat, quia cessant causae, quibus nititur. Quamdiu enim peri­ culum proximum perversionis aut aliae causae adsunt , ecclesia num­ quam dat licentiam. Una difficultas restare videtur quoad communi­ cationem in divinis: sed suppositis supponendis haec communicatio est mere materialis. Pars enim catholica suo iure utens Sacramentum ita praebet, ut haereticus id cum fructu percipere possit, si velit. Materialis autem cooperatio ad aliquid malum licita est, si adsunt sufficientes rationes, quas adesse indicat ecclesia, si licentiam Matri­ monii mixti concedit, et huic iudicio standum est. Neque enim parva iniuria inferretur auctoritati ecclesiae, si haec diceretur non sohim iV Prop. LXV. 385 tacendo, sed etiam positive licentiam concedendo permittepe, ut fideles ea agant, quae sine peccato gravi fieri non possunt. Quare hanc sententiam Benedictus XIV. ut iniuriosam et temeritatis plenam reicit (De Syn. i. 9, c. 3, n. 3 et 4). Potest tamen accidere, ut ecclesia revera non det positivam licentiam, sed solum ad maiora mala vi­ tanda minus malum toleret; ceterum hoc ecclesia semper satis clare manifestabit, neque haec exceptio pro regula statuenda est. * 4 I I 845. Dispensationem autem concedendi nemo potestatem habet nisi roman us pontifex, qui tamen hanc facultatem cum episcopis non raro communicare solet. Sola autem consuetudine matrimonia mixta licita evadere non possunt, ut docet idem Benedictus XIV. (1. c. n. 2) et saepe pontifices declararunt, ut. e. g. Gregorius XVI. {Denzinger 1. c. 1479). Ceterum ecclesia, etiamsi permittit interdum matrimonia mixta, tamen omnia diligenter cavet, quibus iisdem favorem praestare rideri possit, ideoque sacerdotem iubet ut testem tantum assistere, bene­ dictionem autem et missam prorsus omittere, nisi pro aliqua regione expressa exceptio statuatur {Denzinger 1. c. 1484. Benedictus XIV., De Syn. 1. 6, c. 5, n. 5). 846. 3. Subiectum capax Matrimonii non est nisi adultus, i. e. is, qui habet sufficientem rationis usum ad ineundum contractum matri­ monialem et simul notitiam rei, de qua agitur. Nam sine usu rationis aut sine sufficienti notitia rei nullus contractus valide iniri potest. Hinc amentes et ii, qui hic et nunc usus rationis incapaces sunt, Matri­ monium valide inire non possunt. Disputatur autem inter theologos, utrum sufficiat actualis usus rationis cum sufficienti notitia rei, an requiratur etiam pubertas, i. e. potestas actus coniugalis. Sed dicendum est sufficere per se et vi legis naturalis usum rationis sine pubertate. Nam sicut quis valide promittere potest summam pecuniae, quam nondum habet, sed postea habiturus est, ita impubes tradere potest potestatem in corpus suum, licet actu aptus non sit ad usum huius potestatis concedendum (cf. Sanchez, De Matrim. 1. 7, disp. 104, n. 9). 847. Nihilominus ecclesia statuit, ut impuberes inhabiles sint ad Matri­ monium contrahendum. Puella autem pubertatem assequi censetur post annum duodecimum completum, et puer post annum quartumdecimum completum, ut constat ex Decret. Gregor. 1. 4, tit. 2, c. 6 et c. 10. Debere autem osse annum completum patet ex c. 14, ubi nullum declaratur matrimonium puellae, quae ,circiter 12 annos habe­ bat/ In eodem capite haec restrictio additur nisi prudentia supplet aetatem". Haec vero prudentia non intellegitur sola discretio, sed etiam potentia generandi, ut habetur in c. 9: „Si ita fuerint aetati proximi, quod potuerint copula carnali coniungi, minoris aetatis intuitu Pcsch. Praelectiones dogmaticae. VII. 25 4 ; It 3S6 Sectio 4. De subiecto et de necessitate Sacramenti Matrimonii. separari non debent, si unus in alium risus fuerit consensisse, cum in iis aetatem malitia supplevisse videatur." Et c. 3: «Certum est eum puberem esse, qui ex habitu corporis pubertatem ostendit et generare iam potest/ Hinc tamen inferendum non est licere umquam sine speciali permissione ante legitimam aetatem, aut licere semper statirn post legitimam aetatem Matrimonium inire, cum ea aetas ex natura rei postuletur, quae sufficiat ad onera Matrimonii ferenda. Matrimonia autem ante legitimam aetatem inita habentur pro sponsalibus, a quibus recedere sponsis non licet, nisi postquam ad annos pubertatis per­ venerint (1. c. c. 14). 848. 4. Eos, qui sunt sub tutela parentum, non debere sine horum consensu Matrimonium inire naturalis aequitas dictat; neque tamen iniustum dissensum parentum filii sequi tenentur, neque obligantur ad Matrimonium ineundum contra suam inclinationem, ut parentibus pla­ ceant. quia in hoc plena libertas servari debet. «Unde non tenentur filii parentibus oboedire de Matrimonio contrahendo" (S. Thomas 2, 2, q. 104, a. 5). Quare multi docent filios debere quidem petere con­ silium parentum, at eos non debere illud necessario sequi (Sanchez 1. 3, d. 23, n. 10). Cone. Trid. docet: «Sancta Synodus anathemate damnat. . . , qui falso affirmant Matrimonia a filiis familias sine con­ sensu parentum contracta irrite esse, et parentes ea rata vel irrita facere posse ; nihilominus sancta Dei ecclesia ex iustissimis causis illa semper detestata est atque prohibuit"· (sess. 24, de reform, matrim. c. 1). 849. 5. Porro Matrimonium, quia est contractus, ad suam validitatem supponit eam rem, de qua est contrahendum, vel in re vel in spe subsistere. Hes autem, de qua contrahitur, est ius copulae carnalis. Ergo qui (sive absolute sive relative) ineptus est ad copulam et quidem sine spe curationis, non est subiectum capax Matrimonii (saltem cum hac persona, relate ad quam est impotens). Hoc impedimentum est iuris naturalis, sed exactius definitum lege ecclesiastica (Deer. Greg. 1. 4. tit. 15) et alibi explicandum. Si vero Matrimonium factum est inter personas habiles. et postea superveniat impotentia, non magis solvitur contractus coniugationis. quam solvitur contractus emptionis, si res rite empta postea corrumpitur. 850. 6. Praeterea ut quis possit potestatem in aliquam rem tradere, contrahens debet libere disponere posse de ea re. Ergo qui potestatem in corpus iam alteri tradidit, ineptus est ad eam tertio dandam. Si­ militer qui iure tradendi hanc potestatem se abdicavit per votum, non potest amplius hoc iure uti. Unde oriuntur impedimenta ligaminis et voti, quae diverso modo Matrimonio obsunt. Impedimentum ligaminis eatenus obest, quatenus Matrimonium postulat unitatem, de qua re iam supra diximus. Votum sollemne professionis et ordinis ex iure ecclesiastico rop. LXV. 387 est impedimentum dirimens (Cone. Trid. sess. 24, can. 9); alia vota sunt impedimenta impedientia tantum, et hoc ex iure naturali, ut patet. 851. 7. Porro, ut quis contractum matrimonialem inire possit, debet eum sufficienti libertate agere, id quod non fit, si vel decipitur errore, vel vi et metu cogitur. Error autem, ut obstet validitati Matrimonii, debet esse substantia­ lis, i. e. vel versari circa ipsam personam vel in personam redundare, ita ut contrahens potestatem in corpus suum nolit tradere nisi per­ sonae tali modo a se specificatae secundum individuam qualitatem, quae qualitas abest ab ea persona, cum qua contractus fit. Ex iure ecclesiastico semper censetur error substantialis, si versatur circa ser­ vilem condicionem alterius partis. Similiter vis et metus gravis irritant Matrimonium, si extrinsecus incutiuntur iniuste ad Matrimonium extorquendum. Potest quidem accidere, ut talis vis et metus faciant aliquem plane ineptum ad Matri­ monium solo iure naturali, si sci. eo quis redigeretur, ut incapax esset ad liberum consensum ponendum. Sed quia minime facile est diiudicare, utrum ob vim et metum aliquod Matrimonium iure naturae irritum sit necne, ecclesia satius duxit legem naturae ita explicare vel extendere, ut nemo, qui sub metu gravi sit, possit Matrimonium valide inire, etsi velit (Decret. Greg. 1. 4, tit. 1, c. 14 et c. 28. Cf. Sanchez, De Matrim. 1. 4, disp. 14). Ad impedimenta, quae oriuntur ex defectu libertatis, etiam redu­ cendum est impedimentum raptus, ob quod Cone. Trid. (sess. 24, de reform, matrim. c. 6) declaravit nullum Matrimonium initum, quamdiu rapta est sub potestate raptoris. 852. 8. Tandem iure naturae Matrimonium iniri nequit inter eas personas, quae ex natura rei sine detrimento morum coniuges fieri non possunt. Unde apud omnes theologos compertum est Matrimonium in primo gradu consanguinitatis lineae rectae ipso iure naturae esse invalidum, quia laedit valde reverentiam a filiis parentibus debitam, et quia possibilitas matrimonii viam aperiret continuis criminibus inter parentes et filios, qui in eadem societate arctissimo vinculo nexi simul vivere debent. Hinc vix non apud omnes gentes talia matrimonia nefanda habentur. Propter has duas ultimas rationes plerumque etiam censent, matrimonium inter fratres et sorores iure naturae esse nullum; et dubium non est, quin naturaliter horreant tale matrimonium ho­ mines moribus non corrupti. Quare ecclesia in his gradibus numquam dispensat, et infideles in his gradibus coniuncti separandi sunt, si ad fidem convertuntur. Neque tamen aderat hoc impedimentum tum, cum coniunctio fratrum et sororum necessaria erat ad conservationem generis humani, ut inter primos homines. Neque opus tunc erat divina dispensatione, quia ob illas speciales circumstantias matrimonium inter ; Ii J 388 · Sectio 4. De subiecto et de necessitate Sacramenti Matrimonii. fratres et sorores tune non obstabat legi naturali, sed potius orat unica via implendi eam (cf. Sanchez, Do Matrim. 1. 7, disp. 51. 52). Ecclesia autem hoc impedimentum ad alios quoque gradus et ad affinitatem extendit; qua in re notandus est canon Cone. Trid. sess. 24, c. 3: ,S. q. d. eos tantum consanguinitatis et affinitatis gradus, qui Levitico exprimuntur, posse impedire Matrimonium contra­ hendum et dirimere contractum, nec posse ecclesiam in nonnullis il­ lorum dispensare aut constituere, ut plures impediant et dirimant, A. S.‘ {Denzinger 1. 849). Ad hanc categoriam referri etiam potest impedimentum publicae honestatis, quod oritur ex matrimonio nondum consummato et ex sponsalibus validis: et impedimentum cognationis legalis. . >) est’. Ergo docet caelibatui specialem moralem honestatem inesse, quam etiam magis explicat: „Qui sine uxore est, sollicitus est, quae Domini sunt, quomodo placeat Deo. Qui autem cum uxore est. sollicitus est, quae sunt mundi, quomodo pla­ ceat uxori, et divisus est. Et mulier innupta et virgo cogitat, quae Domini sunt, ut sit sancta corpore et spiritu; quae autem nupta est, cogitat, quae sunt mundi, quomodo placeat viro’ (v. 32 sqq.). Ergo caelibatus ideo praestat Matrimonio, quia homini opportunitatem prae­ bet, perfectius vacandi rebus divinis et ,sine impedimento Dominum obsecrandi’ (v. 35). Non igitur propter solas temporum angustias commendatur caelibatus, quamvis verum sit „instantes necessitates1· etiam motivum esse hac ratione pietati ferventius studendi. Verumtamen necessitas non facit, sed supponit rem honestam. Consequenter etiam extra necessitatem servare caelibatum εστο (v. 8), i. e. res moraliter excellens. Quare ipse quoque apostolus ,sic permansit“ et cupit omnes suum exemplum sequi. Neque solum Paulum fuisse caelibem, sed etiam reliquos apostolos post susceptum apostolatum caelibatum servasse traditio testatur. 861. S. Joannes in Apocalypsi loquitur de quadraginta quattuor milibus, qui in regno caelesti soli ,cantabant quasi canticum novum6 ; „hi sunt, qui cum mulieribus non sunt coinquinati, virgines enim sunt. Hi sequuntur agnum, quocumque ierit: lii empti sunt ex hominibus, primitiae Deo et Agno' (Apoc. 14, 1 sqq.). Qui textus iam inde a temporibus SS. Patrum dupliciter explicatur. Alii enim verba intel­ legunt sensu proprio, ut illis praedicetur laus virginitatis; alii putant verba sumenda esse sensu metaphorico de iis, qui semper fideliter Christo adhaeserunt. Sicut enim in S. Scriptura saepe idololatria et quaevis defectio a vera fide vocatur fornicatio, ita qui semper vero Deo fideles manserunt, recte vocantur virgines, sicut Christus omnes, qui intrabunt regnum caelorum, vocat virgines prudentes (Matth. 25, 1 sqq.). Utro sensu sumatur textus, semper commendationem magnam virginitatis continet. Si enim huic potius quam statui ma­ trimoniali comparatur sanctitas caelestis, sequitur, ut virginitas sancti­ tate praestet Matrimonio. Hanc ob causam sanctitas status finalis praecipue praedicatur ob absentiam Matrimonii: „Ιη resurrectione enim neque nubent neque nu­ bentur, sed erunt sicut angeli Dei in caelo“ (Mattii. 22, 30). Arg. 2. Ex SS. Patribus. SS. Patres inexhaustis laudibus statum caelibatus et maxime virginitatem efferunt idque non obiter et per accidens, sed ex professo et integris voluminibus, ut Clemens Rom. (?) (Ep. ad virgines), Ter­ tullianus, Cyprianus (De habitu virginum), Ambrosius (De virginibus 862. Prop. LXVL 393 et de virginitate), Ioan. Chrysostomus (De virginitate), Augustinus (De sancta virginitate), alii. SS. Ambrosii et Cypriani dicta quae­ dam habentur in Breviario de communi virginum. S. Ioan. Chrysostomus ait: «Bonum est virginitas, et ego consentio, ac Matrimonio etiam melior, et hoc confiteor. Et si placet, quanto etiam melior sit, addam: quanto caelum terra, quanto homini­ bus angeli. Nam angeli, etsi nec ducunt uxores nec ducuntur, non sunt carne nec sanguine coagmentati. . . . Viden’ virginitatis decus! Eorum, qui in terris degunt, cum caelitibus vitae similitudinem molitur, corpore vestitos vinci ab incorporeis virtutibus non permittit, mortales angelorum aemulos reddit" (De virginit. c. 10. 11; M48, 540). S. Augustinus: «Virginalis integritas et per piam continentiam ab omni concubitu immunitas angelica portio est et in came corrup­ tibili incorruptionis perpetuae meditatio. Cedat huic omnis fecunditas carnis, omnis pudicitia coniugalis; illa non est in potestate, illa non est in aeternitate; fecunditatem carnalem non habet liberum arbi­ trium, pudicitiam coniugalem non habet caelum. Profecto habebunt magnum aliquid praeter ceteros in illa communi immortalitate, qui habent aliquid iam non carnis in came" (De s. virginitate c. 12. 13; M 40, 401). Idem docent theologi in 4, d. 33 et in S. 2, 2, q. 152, a. 4, ubi S. Thomas his rationibus probat praestantiam ■virginitatis, «quia bonum divinum est potius humano bono, tum quia bonum animae praefertur bono corporis, tum etiam quia bonum contemplativae vitae praefertur bono activae. Virginitas autem ordinatur ad bonum animae secundum vitam contemplativam, quae est cogitare ea, quae sunt Dei; coniugium autem ordinatur ad bonum corporis, quod est cor­ poralis multiplicatio generis humani; et pertinet ad vitam activam, quia vir et mulier in Matrimonio viventes necesse habent cogitare, quae sunt mundi." Arg, 3. Ex Couc. Trid. Cone. Trid. sess. 24, can. 10 definit: «S. q. d. statum coniugalem anteponendum esse statui virginitatis vel caelibatus, et non esse melius et beatius manere in virginitate et caelibatu quam iungi Matrimonio, A. S." (Denzinger 1. c. 856.) 863. 864. Obiectiones maxime vulgares contra statum caelibatus hae sunt: a) Dicunt: Melius est bonum speciei procurare quam propriae tantum utilitati studere. Atqui per Matrimonium promovetur bonum speciei, per caelibatum ad summum promovetur bonum individui. Ergo Matrimonii status est melior. llesp. : Hanc argumentationem duplici falso supposito niti, primo posse bonum materiale et naturale generis humani comparari cum ‘ttJi 394 Sectio 4. De subiecto et de necessitate Sacramenti Matrimonii. bono spirituali et supernatural i individui. Nisi enim prius constat hominem obligari ad certum aliquod bonum materiale generis humani promovendum, semper melius agit homo, si hoc bonum neglegit ad altiora bona supernaturalia sibi acquirenda. Alterum falsum supposi­ tum est, per statum caelibatus non promoveri bonum speciei. Cum enim caelibatum non pure negativum intellegamus, sed eum, qui suscipiatur propter altiora bona, caelibatus quam maximo promovet bonum speciei. Immo historice constat ex iis, qui statum caelibatus elegerant, summa beneficia in humanum genus descendisse. ♦Λ 865. b) Dicunt: Facultas naturalis datur ad hoc a Deo, ut in actum transeat. Atqui Deus dedit facultatem et inclinationem generandi; ergo vult etiam actum generationis. Resp.: Hoc argumentum fortasse aliquam vim haberet pro statu naturae purae; sed nunc generatio prolis, quia multa et magna bona impedit, propter haec bona recte omittitur. Ceterum potentiam illam et inclinationem Deus dedit singulis, ut ita conservetur genus huma­ mini. Ad hunc autem finem non est opus, ut omnes, sed ut satis multi generationi vacent. Quia igitur huic fini per naturalem incli­ nationem sufficienter provisum est. singuli liberi sunt ad amplecten­ dum id, quod perfectius est, neque umquam timendum est, ne propter amorem caelibatus minuatur genus humanum. 866. c) Dicunt: Impossibile est, caelibatum servare, sicut impossibile est, cibo et potu abstinere. Resp.: Haec obiectio disputat contra facta, quia constat multos homines servasse et servare caelibatum, et pugnat contra verbum Christi docentis hoc donum a Deo concedi quibusdam hominibus. f T V Λ 867. d) Dicunt: Ad servandum caelibatum homo continuo pugnare debet contra concupiscentiam. Atqui haec continua pugna maiorem inquietudinem affert quam moderatus usus concupiscentiae. Ergo Matrimonium melius est statu caelibatus. Resp. : Quo maiore animo homo contra concupiscentiam pugnat, eo perfectius eam subiugat. Licet igitur ad tempus opus sit pugna, post quamlibet victoriam sequetur perfectius in concupiscentiam do­ minium. Contra usus delectabilium, si sit moderatus, potest quidem esse remedium contra peccatum, attamen nihilominus per se mentem abstrahit a bonis altioribus. Quamvis igitur Matrimonium melius sit ei, qui aliter concupiscentiam refrenare nequit, non est melius ei, cui Deus dedit facultatem sine Matrimonio concupiscentiam refrenandi (S. Thomas, Contra gent. 1. 3, c. 130). Prop. LXVII. 395 SECTIO V. Û DE MINISTRO SACRAMENTI MATRIMONII. Prop. LXVII. Ministri Sacramenti Matrimonii sunt ipsi con- trahentes. 868. 1. Fuit opinio Cani et aliorum sacerdotem, qui benedicit nupfurientes, esse ministrum Matrimonii. Sed haec doctrina iam suffi­ cienter refutata est, nam cum Matrimonium perficiatur consensu con­ trahentium, sacerdos minister Sacramenti esse non potest, quia ipse non ponit consensum. Idem eo probatur, quod Cone. Trid. docet Matrimonia clandestina, i. e. sine sacerdote contracta, esse per se valida. Idem constat inde, quod parochi, qui ob temporum condiciones coguntur assistere Matrimoniis illicitis Catholicorum cum Acatholicis, iubentur omittere omnes preces et benedictionem et se omnino passive habere. Ita e. g. Pius VI. (Denzinger 1. c. 1362) et Gregorius XVI. (Denzinger 1. c. 1484.) 2. Iisdem argumentis reicitur sententia, quae vult ordinarium 869. ministrum Sacramenti esse sacerdotem, extraordinarios ministros esse ipsos contrahentes. Hanc sententiam ut probabilem proponit Berlage (Dogmatik ΠΤ, 827) secutus Maldonatum (De Matrim. Pars 1 in fine), sed Maldonatus obscure loquitur, quia brevi ante defendit materiam et formam absolvi solo consensu contrahentium. Ceterum illa sen­ tentia nullo modo est probabilis; nam forma Sacramentorum non pot­ est esse modo haec, modo plane alia. Ergo si forma est consensus contrahentium, numquam potest esse benedictio sacerdotis. Deinde non eadem forma benedictionis ubique praescripta erat, neque aliud ecclesia postulat ad valorem Sacramenti propter caput - Tametsi “ nisi solam assistentiam sacerdotis, non vero benedictionem. 870. 3. Nihil igitur remanet, nisi ut ipsi contrahentes soli et semper sint ministri Sacramenti, et vir mulieri, mulier autem viro administret Sacramentum. Ergo hoc Sacramentum non habet ministros conse­ cratos et recte dicitur Sacramentum laicorum. Nam etiamsi fortasse a sacerdote valide susciperetur, ita ut sacerdos etiam esset minister Sacramenti, tamen non esset qua sacerdos, sed qua Christianus habilis ad contrahendum. Rationem autem, cur minister, quando administrat Sacramenta, debeat esse in statu gratiae, inde tantum deduximus, quod minister specialiter consecratur. Ergo si duo contrahunt in statu peccati, committunt quidem peccatum grave, quatenus indigne Sacra­ mentum suscipiunt, sed quatenus sunt ministri, .multo verius est non peccare letaliter, quia non sunt ministri consecrati ad id munus, sed solum illis concessum est necessitate quadam, quia oportuit ma­ teriam et formam in ipso contractu constitui. Contractus autem fieri I Sectio 5. De ministro Sacramenti Matrimonii. non potest nisi per contrahentium consensum, unde solum ministri consecrati letaliter delinquunt, si culpa mortali allecti ministrent* (Sanchez, De Matrim. 1. 2, disp. 6, n. 4). 871. 4. Xihilominus etiam sacerdotes sunt aliquo erro sensu ministri Matrimonii. Nam Matrimonium, ut est res, quae publicos effectus adnexos habet et ius dat ad actionem iudicialem, pertinet ad forum ecclesiae et. ut est res religiosa, specialibus caerimoniis ab ecclesia circumdatum est. Sub priore igitur respectu sacerdos est testis ,aufhorizabilis * ex officio deputatus et per se essentialiter requisitus ad Matrimonium legitime contrahendum. Sub altero respectu sacerdotis est, ritus ab ecclesia praescriptos ad Matrimonium adhibere seu sol­ lemnizare Matrimonium. Est igitur sacerdos minister non contractus et Sacramenti sed sollemnitatis Matrimonii. Munus autem hoc sollemnizandi Matrimonium pertinet ad parochum (vel episcopum) proprium unius ex contrahentibus, potest tamen ab eo alteri sacerdoti deputari. Hoc statuit Cone. Trid. sess. 24, c. 1 de reform. Matrim. ScJiol. De caerimoniis Sacramenti Matrimonii. Parochus, certior factus de ineundo Matrimonio, imprimis examen sponsorum instituere debet eosque privatim interrogare: a) num libero plane consensu contrahere velint, b) num nullum adsit impedimentum, c) si sponsi sunt minorennes, num parentes consentiant, d) num separati vivant, e) num in fide catholica sint sufficienter instructi, nisi hoc aliunde constat, f) ubi et quamdiu suis quisque locis habi­ taverit. Dein faciendae sunt prodamationes secundum Cone. Trid. sess. 24. c. 1 de refonn. Matrim.: .Antequam Matrimonium contrahatur, ter a proprio contrahentium parocho continuis diebus festis in ecclesia intra missarum sollemnia publice denuntietur, inter quos Matrimonium sit contrahendum." Si nullum impedimentum detectum vel, si quod detectum fuerit, remotum est, ad ipsam celebrationem Matrimonii procedi potest; sed si intra duos menses non fit Matrimonium, proclamationes renovandae sunt. Ita secundum Rituale Rom. Matrimonium per se celebrandum est in ecclesia vel sacello publico, quia fieri debet „in facie ecclesiae". Ex sufficienti autem ratione etiam alio loco fieri potest , quia sufficiens publicitas habetur per parochi et testium praesentiam. Matrimonii sollemnitates fieri debent tempore non clauso, quod est -ab adventu Domini nostri lesu Christi usque in diem Epiphaniae et a Fer. IV. Cinerum usque in octavam Paschatis inclusive". Ita Cone. Trid. sess. 24, c. 10 de refonn. Matrim. Qui usus est veterrimus, ut patet ex Cone. Laodic. c. 52. Ratio est, quia illo tempore fideles mysteria sancta recogitare, non pompis et sollemnitatibus animum 872. advertero debent. Nequo nisi sola sollemnitas. 873. Sponsos „parentum vel propinquorum suorum praesentia cohonestari decdu, inquit Rituale Rom. Iam Cone. Carthag. IV. c. 13 statuit: «Sponsus et sponsa, cum benedicendi sunt a sacerdote, a parentibus suis vel paranymphis offerantur." Cf. alia decreta apud Gratianum C. 30, q. 5. Haec res eo spectat, ut omnia fiant quam maxima publicitate, et quia similes caerimoniae olim lege civili vel consuetudine introductae erant. Solebant velari sponsae- ex usu antiquo, «ut noverint se semper maritis suis subditas esse et humiles", ut ait Isidorus (in Decreto 1. c. c, 7). Ab usu velandi nomen nubendi deducitur: «Nubes itaque sunt et graves nubes, quae nupserint; namque a nubibus verbum nubentium tractum arbitror. Denique operiuntur ut nubes, cum acceperint nupturae velamina. Et vere graves nubes, quae sustinent sarcinam Matrimonii" (S. Ambros., Exhort, virg. c. 6, n. 34; 3/16, 346). Et quidem olim nupturis rubra velamina imponebantur, virginibus vero Dei consecrandis alba; unde idem Ambrosius ait: «Utinam possem revocare nupturas! Utinam possem flammeum nuptiale pro integritatis mutare velamine!" (De virginit. c. 5, n. 26; M 16, 272). Olim sponsi manibus gestabant candelas accensas. «Quia semper nuptiis amicae sunt faces, luminum testimonio celebratur castitas nuptiarum. Sicut enim fugit lucem, illicita qui praesumit, sic multiplici in lumine coruscat, licita qui requirit" (Petrus Chryso log. Senn. 22; 3/ 52, 262). Sponsae habebant coronas floribus contextas capiti impositas, unde sollemnitas Matrimonii apud Graecos coronatio vocatur. Quae coronae significabant virginalem integritatem, unde bigamis non dabantur. Anulus, quem sacerdos benedicit, significat fidem coniugalem et amorem indivisum ; a sponso tamquam arrha fidei sponsae datur, quae dicitur anulo subarrhari. «Quarto digito anulus idem inseritur, quod in eo vena quaedam, ut fertur, sanguinis ad cor usque perveniat" (Isidor., De div. off. 1. 2, c. 19). Nunc interdum stola, olim vitta sponsi quasi vinculo copulabantur, «quod videlicet eo fit, ne compagem coniugalis unitatis disrumpant" (Isidor. 1. c.). Missae sacrificium celebratur et orationes speciales in tine fun­ duntur super sponsos, quae orationes per se intelleguntur. Haec sol­ lemnis benedictio numquam nisi ex privilegio danda est extra mis­ sarum sollemnia; neque danda nisi in primis nuptiis sponsae, neque umquam datur in matrimoniis mixtis, nisi alicubi ex dispensatione contrarius usus exsistat. Si omissa est haec benedictio in ipsa Matri­ monii celebratione, non necessario postea supplenda est; at ecclesia hoc cupit, et fieri potest, etiamsi coniuges iam diu in Matrimonio vixerunt. I jH Ill] || i 1J I j| | · 31 |u -d '! i || ί I | ■. i HI f ■'·· I ,· j ! {][ I ||| | Jj p- | | ' i| | 4-^ 398 ή * r<4 Ex his caerimoniis per se nullae sub gravi obligant, nisi quae requiruntur ad excludendam clandestinitatem ; et aliae in aliis dioe­ cesibus observantur, id quod ipsum Trid. approbat. SECTIO VI. DE ECCLESIAE IN MATRIMONIUM POTESTATE. -Nu Prop. LXVIII. Ecclesia habet potestatem a Christo accep­ tam statuendi pro suis subditis impedimenta Matrimonii dirimentia. 874. Matrimonium est et contractus et Sacramentum. Qua sacra­ mentum pertinet ad jurisdictionem ecclesiasticam, quia ecclesiae est dispensare mysteria Dei (1 Cor. 4, 1). A Sacramento autem contractus matrimonialis fidelium separari nequit. Ergo consequenter ipse con­ tractus subiacet curae et potestati ecclesiae. Est autem de natura contractuum, ut sint nulli et invalidi, nisi secundum debitas nonnas fiant. Quaeritur igitur in thesi, num ecclesia huiusmodi normas prae­ scribere possit, quibus non servatis contractus matrimonialis sit in­ validus, sive hoc fit reddendo consensum inefficacem sive contrahentes inhabiles ad contrahendum. Quod si potest ecclesia, habet potestatem statuendi impedimenta Matrimonii dirimentia, quia impedimentum dirimens est. quidquid obstat, ne contractus validus sit (cf. Palmieri, De Matrim. p. 228 sqq.). Negant hanc potestatem Protestantes Lutherum secuti, qui in ser­ mone De matrimonio reicit omnia impedimenta, exceptis iis, quae statuuntur in Levitico. quae putat omnia esse naturalia et indispensabilia (cf. Bellarm., De Matrim. c. 21 et c. 27). Ex facto historico. Ecclesia statuit impedimenta dirimentia. Atqui hoc factum ostendit ecclesiam habere potestatem haec impedimenta statuendi. Ergo. Prob. min. Nam hoc facto ecclesia implicite docuit se habere hanc facultatem a Christo acceptam et explicite normam moram prae­ scripsit. Atqui in rebus fidei et morum ecclesia errare nequit. Prob. mai. quibusdam exemplis. Concil. Neocaesar. (a. 314) can. 2: -Mulier, si duobus nupserit fratribus, abiciatur usque ad diem mortis: sed propter humanitatem in extremis suis Sacramentis reconciliari oportet, ita tamen, ut, si forte sanitatem recuperaverit, Matrimonio soluto, ad paenitentiam ad­ mittatur. " S. Basilius in Epist. 160 ad Diod. n. 2 (Ji 32. 623): „Primum quod in huiusmodi rebus maximum est, morem nostrum obicere pos­ sumus ut vim legis habentem, eo quod nobis a viris sanctis traditae 875. Prop. LXVII1. Sectio 6. Do ecclesiae in Matrimonium potestate. 399 sunt regulae. Mos autem illo est huiusmodi, ut, si quis impuritatis vitio aliquando victus in illicitam duarum sororum conjunctionem in­ ciderit, neque id Matrimonium existimetur, neque omnino in ecclesiae coetum admittatur, priusquam a se invicem dirimantur'· (cf. Epist. 199 ad Amphiloch. can. 22; M 32, 722). Concil. Carthag. IV. can. 104 notari dicit «viduas, quae reli­ gionem mutaverunt, adulterii crimine, si devotionem, quam Deo sponte, non coactae obtulerunt, libidinosa corruperint voluptate atque ad se­ cundas nuptias transitum fecerint." Gregor. M. in 1. 6, ep. 1, 1. 7, ep. 119, 1. 12, ep. 31 varia impedimenta dirimentia tractat et docet quasdam coniunctiones per­ mitti a legibus civilibus, sed ab ecclesia nullas declarari. Quod autem in ultima epistula ad legem Mosaicam appellat, sicut et alii Patres faciunt, hoc ostendit quidem Patres considerasse legem veterem in multis aptam nonnam, quam ecclesia in sua legislatione sequeretur; nequaquam vero eos putasse lege vetere per se obligari Christianos, cum contrarium saepe clarissimis verbis doceant, Porro saepe SS. Patres loquuntur de impedimento dirimente voti, quod supra humana lege statutum diximus. S. A m b r o s i u s : „ Quae se spopondit Christo et sanctum velamen accepit, iam nupsit, iam immortali iuncta est viro. Etiamsi voluerit nubere communi lege conubii, adulterium perpetrat" (Ad virg. laps, c. 5; M 16, 375. Cf. Cypr., Ep. 60. 62; II. Π, 691. 698. S. Basii., Ep. 188 ad Amphiloch. can. 6; M 32, 674. Innoc. L, Ep. 2 ad Victric. c. 13; M 20, 478 etc.). 876. Qui vero cum Launoio et aliis has leges irritantes ex impera­ torum potestate derivare conantur, absurde loquuntur, tum quia nul­ lum edictum ostendi potest, quo imperatores ecclesiae hanc facultatem concesserint, tum quia multa sunt impedimenta ecclesiastica, quae num­ quam statuta sunt per leges civiles, immo quae statuta sunt contra oppositam dispositionem legis civilis. Saepe quoque principes Chri­ stiani ad ecclesiam recurrunt in causis matrimonialibus, et ecclesia principes non minus quam alios Christianos suis legibus matrimoniali­ bus teneri aperte ostendit (cf. Perrone, De Matrim. II, 88 sqq.). 877. Arg. 2. Ex Concilio Tridenfino. Cone. Trid. sess. 24, c. 3 docet: «S. q. d. eos tantum consangui­ nitatis et affinitatis gradus, qui Levitico exprimuntur, posse impe­ dire Matrimonium contrahendum et dirimere contractum; nec posse ecclesiam in nonnullis illorum dispensare aut constituere, ut plures impediant et dirimant, A. S." Can. 4 : „ S. q. d. ecclesiam non potuisse statuere impedimenta Matrimonium dirimentia vel in iis constituendis errasse, A. S.“ (Denzinger 1. c. 849. 850). •n· 400 Sectio 6. De ecclesiae in Matrimonium potestate. De quo canone plura inepta statuit Launoy in opere De regia pote­ state in Matrimonium (P. 1, a. 4, c. 4 et a. c. 8). Ille enim a) vult canones non esse dogmaticos, sed disciplinares tantum, Sed aperte canonibus illis Concilium docet, quid sit credendum, sci. ecclesiam habere potestatem impedimenta statuendi. Ergo haec potestas eccle­ siae pertinet ad revelationem divinam. b) Docet non agi ibi de potestate ecclesiae propria et originaria, sed de ea, quam a principibus acceperit. At potestas ecclesiae divina fide credenda debet ipsi esse propria eique iure divino competere. Si enim a principibus haec- potestas pro placito concederetur, non posset esse obiectum fidei. c) Dicit ecclesiae nomine in illis canonibus significari principes saeculares. Verum principes saeculares numquam a Concilio vocantur ecclesia, neque Tridentinum definire voluit principes saeculares numquam errasse in statuendis impedimentis matrimonialibus (cf. Palmieri, De Matrim. thes. XXVIII). Ceterum hae explicationes a Lannoio tam arbitrarie et sine ulla ratione in textum inferuntur, ut omnis refutatio superflua videri possit. Arg. 3. Ex declarationibus summorum pontificum. Pius VI. damnavit doctrinam synodi Pistor. (Prop. LIX): ius originarium statuendi impedimenta Matrimonii spectare ad potestatem civilem et ab hac posse ecclesiae concedi. Haec propositio ita intel­ lecta, , quasi ecclesia non semper potuerit ac possit in Christianorum Matrimoniis iure proprio impedimenta statuere, quae Matrimonium non solum impediant, sed et nullum reddant quoad vinculum, quibus Chri­ stiani obstricti teneantur, etiam in terris infidelium, in iisdemque dispensare: canonum 3. 4. 9. 12 sess. 24. Cone. Trid. e versi va, haeretica* (JDenzinger 1. c. 1422). Pius IX. in Syllabo damnavit has Propositiones (68. 69. 70): ,Ecclesia non habet potestatem impedimenta Matrimonium dirimentia inducendi, sed ea potestas civili auctoritati competit, a qua impedi­ menta exsistentia tollenda sunt/ — „Ecclesia sequioribus saeculis dirimentia impedimenta inducere coepit, non iure proprio, sed illo iure usa, quod a civili potestate mutuata erat/ — „Tridentmi ca­ nones, qui anathematis censuram illis inferunt , qui facultatem im­ pedimenta dirimentia inducendi ecclesiae negare audeant, vel non sunt dogmatici, vel de hac mutuata potestate intellegendi sunt“ (cf. Pal­ mieri, De Matrim. thes. XXX). 878. 1 .1 · 879. Schol. Dubium esse non potest, quin ecclesia potestatem habeat statuendi impedimenta matrimonialia etiam pro haereticis. Nam eo ipso, quod quis baptizatur, ecclesiae potestati et legis­ lationi subicitur. Etiam de facto impedimenta Matrimonii ad hae- Prop. LXVIII. Schol. Prop. LXIX. 401 reticos extendi saepius summi pontifices declararunt. Ita Bene­ dictus XIV. in declaratione, qua statuit valida esse Matrimonia ab haereticis in Ilollandia sine forma Tridentina initii, addit: ,dummodo aliud non obstiterit impedimentum canonicum" (Denzinger 1. c. 1325). Ergo haeretici impedimentis canonicis ligantur. — S. Congreg. Cone. d. 20. Aug. 1780 respondit Matrimonia ab haereticis in Hungaria contra leges canonicas inita invalida esse (Denzinger 1. c. 1350). Pius VI. in Brevi ad Episc. Mogunt. d. 8. Oct. 1803 dato ait: «Quid dicendum erit de illorum sententia, qui iactant haereti­ cos ecclesiae legibus nequaquam subici, atque inde posse illos novo coniugii foedere copulari, si primum publicae auctoritatis iudicio so­ lutum fuerit, praepostere inferunt? Adversus illam clamant Scrip­ turae, Concilia, Traditio denique universa. Omnium instar sit Trid. Synodus, quae s. 24, c. 11 non baptizatos a baptizatis distinguens illos tantum ecclesiae legibus non subici affirmat, cum ecclesia in neminem indicium exerceat, qui non prius in ipsam per Baptismi ianuam fuerit ingressus. Hi baptizati ergo ecclesiae filii, quamquam rebelles et transfugae, qui eiusdem ecclesiae legibus subiciuntur; quare suam in illos potestatem exercere numqum praetermisit ecclesia, potestate divinitus sibi tradita , quemadmodum infinitis fere historiae monumentis testatum est" (Roskovciny, Matrim. I, 461). 880. Multi theologi catholici ab hac regula eximunt legem Trid. de elandestinitate, quia, inquiunt, non videtur credibile ecclesiam velle tot haereticorum Matrimonia invalida reddere. Ita Wirceburg. n. 423 cum aliis, quos ibi citant. Sed obstat praxis Congregationum Roma­ narum , quae per se ut nulla considerant Matrimonia haereticorum contra legem Trid. inita (Perrone, De Matrim. p. 222 sqq.). Sed si coetus haereticorum ita constitutus est, ut iis caput «Tametsi" pro­ mulgatum censeri non possit, vel si specialis dispensatio data est, lex Trid. eorum Matrimonia irrita non reddit (cf. Lehmkuhl II, n. 781 sqq.). Prop. LXIX. Potestas constituendi impedimenta dirimentia Matrimonii pro baptizatis est solius ecclesiae. 881. Praeter canonistas aulicos sunt etiam alii theologi, qui putant non solam ecclesiam, sed etiam potestatem civilem sua auctoritate sta­ tuere posse impedimenta dirimentia, etiam pro Christianis. Ita Petrus Solus (De Matrim. lect. 4) et Catharinas (Opusc. de clandest. coniug.). — Sanchez censet per se quidem magistratum civilem habere hanc pote­ statem , sed ecclesiam per potestatem indirectam in res civiles hoc ius a principibus abstulisse et sibi reservasse. Consequenter principes non baptizati pollent hac potestate circa Matrimonium in subditos etiam fideles; nam infidelibus principibus ecclesia nullum ius auferre potest (Sanchez, De Matrim. 1. 7, disp. 3, n. 2 sqq.). Peseh, Praelectiones dogmaticae. VII. 26 ___— 402 882. Sectio 6. D<· ecclesiae in Matrimonium potestate. Arg. 1. Ex Concilio Tridentino. Cone. Trid. sess. 24, can. 12 statuit: «S. q. d. causas matri­ moniales non spectare ad indices ecclesiasticos, A. S." (Denzinger 1. c. 858.) Sensus autem huius canonis est omnes causas matrimoniales spectare ad so/os indices ecclesiasticos. Nam ratio, cur ecclesia sibi hanc potestatem attribuat, ea est, quod Matrimonium est unum ex Sacramentis, quorum cura solius ecclesiae est. Ergo principes civiles non habent potestatem propriam irritandi Matrimonia Christianorum, quia secus haberent potestatem in Sacramentum. Possunt tamen circa effectus mere civiles Matrimonii, qui rationem Sacramenti non afficiunt, leges validas statuere, sed in ipsius Sacramenti valorem nihil possunt. Idem Concil. sess. 24, c. 1 de reform. Matrim. sine ulla limi­ tatione docet Matrimonia clandestina esse valida, quamdiu ecclesia ea irrita non fecerit, et anathemate afficit contrariam sententiam. Sed haec doctrina vera non esset, si principes civiles independenter ab ecclesia irritare possent Matrimonia clandestina. 883. Arg. 2. Ex declarationibus summorum pontificum. Pius VI. d. 16. Sept. 1788 ad episc. Motulensem scribit de canone Cone. Trid.: .Ignotum nobis non est quosdam adesse, qui saecularium principum auctoritati plus nimio tribuentes et verba huius canonis captiose interpretantes, illud defendendum susceperunt, ut, quoniam Tridentini Patres hac dicendi formula usi non fuerint: ad solos indices ecclesiasticos, aut omnes causas matrimoniales — pote­ statem reliquerint indicibus laicis cognoscendi saltem causas matri­ moniales. quae sunt meri facti. Sed scimus etiam hanc captiunculam et fallax hoc cavillandi genus omni fundamento destitui. Verba enim canonis ita generalia snnt. omnes ut causas comprehendant et com­ plectantur. Spiritus vero sive ratio legis adeo late patet, ut nullum exceptioni aut limitationi locum relinquat. Si enim hae causae non alia ratione pertinent ad unum ecclesiae indicium, nisi quia contractus matrimonialis est vere et proprie unum ex septem Legis Evangelicae Sacramentis, sicut haec Sacramenti ratio communis est omnibus causis matrimonialibus, ita omnes hae causae spectare unice debent ad in­ dices ecclesiasticos" (Roskovâny, Matrim. I. 420). .·· 1 Benedictus XIV. in Brevi ad card. Eboracensem d. 9. Febr. 884. 1749 ait de quadam lege matrimoniali Theodosii imperatoris: «Haec lex utpote a laico principe condita nullam habere vim in Matrimoniis debet® (Roskovâny 1. c. p. 108). Similia statuunt Pius VIII. in Encycl. d. 24. Mai 1829: Gre­ gor. Λ17. in Encycl. d. 15. Aug. 1832; Pius IX. in Brevi d. 22. Aug. 1851 etc. (cf. Benedict. XIV., De synod, dioec. 1. 8, c. 12, n. 6). Prop. LXIX. Schol·. 1. 403 Similiter practice ecclesia hanc normam semper secuta est, ut variis factis ostendit Perrone (De Matrim. II, 374 sqq.). Arg. 3. Ex ratione. Si praeter ecclesiam etiam auctoritas civilis posset impedimenta dirimentia statuere, funestissima consectaria accidere possent. Posset enim lex civilis nullum declarare Matrimonium, quod ecclesia vali­ dum indicat, et maximae differentiae possent exsistere in variis re­ gionibus, et hinc non solum pax publica saepissime perturbaretur, sed etiam fideles in gravissimas difficultates et conscientiae angustias conicerentnr. Atqui non possumus supponere Deum talem statum rerum velle. Ergo cum constet ecclesiam habere potestatem sta­ tuendi impedimenta, etiam constat auctoritatem civilem hac potestate non frui. (Jbiectiones, quas adversarii afferunt ex historia, ostendunt qui­ dem ecclesiae saepe opportunum visum esse, sua potestate confir­ mare leges ab auctoritate civili latas, sed nequaquam probant eccle­ siam umquam agnovisse ius principibus insitum ferendi leges Matri­ monium irritantes. Cum singula hic afferre longum sit, conferatur Palmieri, De Matrim. p. 280 sqq. 885. Schol. 1. De potestate gubernii civilis in Matrimonium. Occasione huius quaestionis de potestate magistratus civilis in Matrimonium, quod est Sacramentum, theologi solent movere dubium, num gubernium civile fruatur potestate statuendi impedimenta diri­ mentia matrimonii, quod non est Sacramentum ecclesiae, sed quod fit inter non baptizatos. ‘ Multi quidem theologi id affirmant, ut Sanchez (De Matrim. 1. 7, disp. 3, n. 5), Schmalzgrueber (De spousal, n. 367), alii, quos allegat Gasparri (De Matrim. 1. p. 169, not. 1). Sed alii theologi id negant, ut Perrone (De Matrim. II, 439 sqq.), Feije (De imped, et dispens. Matrim. n. 67 sqq.), Martin, Zigliara, alii. «Est controversia, quae nostris praesertim temporibus inter Catholicos libere agitatur1· (Gas­ parri 1. c. p. 168). Audiamus prius negantis sententiae argumenta. 886. 887. Imprimis auctoritas civilis ut civilis ideo non habet potestatem in Matrimonium, quia omne Matrimonium statim ab initio a Deo facta est res sacra. «Societas nuptiarum ab initio ita fuit constituta, ut praeter sexuum coniunctionem haberet in se Christi et ecclesiae Sa­ cramentum*· (S. Leo M., Ep. 2 ad Rust. Narb., inquis. 4; M 54, 1204). Per Matrimonium igitur homo fit minister Dei et instrumentum eius ad propagandum populum et cultum Dei. Consequenter essentia Ma­ trimonii est res tota quanta sacra, civilis autem res non est nisi secundum externas et accidentarias qualitates. In res autem hoc modo a Deo ipso constitutas et ad cultum Dei pertinentes auctoritas 26· 404 Sectio 6. Do ecclesiae in Matrimonium potestate. civilis nullam potestatem habet. Ergo ad summum auctoritas civilis, in quantum fortasse in alio ordine simul esset auctoritas religiosa, haberet curam Matrimonii. Cum autem post institutionem ecclesiae alia auctoritas religiosa praeter ecclesiasticam iam non exsistat, con­ sequenter dicendum est reipublicae civili nullam competere potestatem in substantiam Matrimonii. Idem igitur fere indicium valet de Matri­ monio atque de reliquis rebus religiosis gentilium (cf. Perrone, De Matrim. II, 443 sqq.). Quare Leo XIII. in Encyclica „ Arcanum" docet: .lure civili res tantummodo ordinari atque administrari, quas Matrimonia efferunt ex sese in genere civili, et quas gigni non posse manifestum est. nisi vera et legitima illarum causa, sci. nuptiale vin­ culum exsistat." Ergo ad auctoritatem civilem non spectat ipsum vinculum nuptiale, sed ea tantum, quae hoc vinculum sequuntur. ÿ.·;· -i «· 888. Dicis: Deus male providit societati civili, si, deficiente ecclesia, ne devolutive quidem ad eam pertineret cura rerum sacrarum. Resp.: Deus non vult esse auctoritatem civilem, quae non sit subiecta ecclesiae. Ergo si hoc tamen fit. et mala eveniunt, haec mala non divinae providentiae, sed malitiae hominum ascribenda sunt. 889. Dicis: Gubernium civile posse etiam aliquid circa juramentum et alias res sacras : ergo argumentum ex natura rei sacrae non valet. Resp.: Nullam esse paritatem, cum juramentum et similia sint res sacrae ordinis naturalis. Matrimonium vero sit signum unionis Christi cum ecclesia, quae est res plane supernaturalis. lamvero circa res sacras ordinis supernaturalis potestas civilis nihil potest. Quid­ quid igitur est de Matrimonio in alio forte ordine, in hoc ordine eius essentia est materia potestati civili plane subducta. 890. Porro matrimonii ius et institutum aderat ante societatem ci­ vilem, et ex ipsa natura secundum modum plane determinatum in in­ dividuo procedit. ,Fallitur proinde, quisquis existimat matrimonium, dummodo absit ab eo ratio Sacramenti, non esse nisi contractum mere civilem atque ideo civili auctoritate solubilem. Quod secus est, nam primo matrimonium non est contractus mere civilis, sed et contractus naturalis, divino iure ante omnem societatem institutus et firmatus, qui etiam hoc insigni discrimine differt ab alio quocumque mere civili contractu, quod in eo genere civili consensus certis de causis inter­ dum per legem suppleatur : in Matrimonio vero nulla humana potestate suppleri consensus valeat." Ita Pius VI. ad episc. Agriens. 11. Iui. 1789 (Roskov dn y, Matrim. I, 291). Inauditum autem est posse auctoritatem civilem ordinare ea, quae in individuo ex ipsa humana natura procedunt, ut e. g. sunt omnia, quae ad sustentationem corporis requiruntur. Itaque omnes censerent intolerabilem tyrannidem. si gubernium civile singulis vellet praescribere, quid edere et bibere Prop. LXIX. Schol. 1. 405 deberent. Sed inulto maior est tyrannis sese interponere rebus Ma­ trimonialibus et quoad has res homines ultra leges naturales in con­ scientia obligare velle, ita ut fierent peccata fornicationis actus ii, quos natura licitos esse voluit. Nam si concedimus gubernium civile posse hoc modo tractare res homini adeo sacras et ad intimos animi sensus pertinentes, non apparet, quid tandem eius arbitrio traditum non sit. 891. Dicis: Nonne hoc argumentum aeque impeteret potestatem ecclesiae in Matrimonium baptizatorum ? Resp.: Negative. Nam licet Matrimonium sit prius quam ec­ clesia ratione contractus, est tamen post ecclesiam ratione Sacra­ menti. Atqui ecclesia habet ius in Matrimonium non ratione con­ tractus, sed ratione Sacramenti. 892. Iam audiamus j (piae afferantur argumenta ad vindicandam hanc potestatem auctoritati civili. Schmalzgrueber (De sponsal. n. 367) ait: „ Ratio est expedita, quia matrimonia infidelium non sunt Sacramentum, sed contractus mere civilis; igitur sicut infideles pote­ stati legislativae suorum principum ac magistratuum subiecti sunt quoad alios contractus, ita etiam quoad Matrimonium/ Respondent adversarii: Nego ant., quia est contra disertam doc­ trinam plurium pontificum, ut Leonis Magni, Innocenti! III. aliorumque (cf. supra n. 700 sq. 727). Porro per hanc falsam rationem plures ex auctoribus, ad quos provocat Schmalzgrueber, in errorem inducti sunt, ut Sanchez et Coninck, qui docebant principes infideles ob suum nati­ vum ius in contractus civiles posse impedimenta dirimentia statuere etiam pro suis subditis baptizatis. 893. Porro ita argumentantur : Maxime interest societatis civilis quaedam matrimonia non solum illicita, sed etiam irrita declarare posse. Ergo haec potestas societati civili concedenda est. Respondent adversarii: Quod interdum valde utile sit quaedam matrimonia ita impediri, ut vinculum coniugale omnino necti non pos­ sit, nihil probat. Neque enim omnia potest respublica, quae interdum utilia sunt, cum potestas eius hoc limite circumscribatur, quod ad ea omnia et sola se extendat, sine quibus publica salus exsistere nequeat. Sed tantum abest, ut legibus civilibus circa matrimonium latis publi­ cum bonum communiter promoveatur, ut in nulla fortasse parte sae­ pius et miserabilius erraverint legislatores civiles quam in legibus matrimonialibus. 894. Habet quidem Matrimonium suos effectus civiles et externos, qui sine dubio curae auctoritatis civilis subsunt, ut ius dotis, ius actionis, ius hereditatis, iura omnia, quae civitas ex sua parte Matrimoniis 406 ■ Sectio 6. De ecclesiae in Matrimonium potestate. secundum legem factis attribuat. Si quod igitur Matrimonium im­ pediendum esse videtur, hoc ita Heri potest, ut respublica tali Matri­ monio omnes effectus et iura civilia deneget. In quantum autem Ma­ trimonium est sive ad prolem religiose educandam sive ad remedium concupiscentiae, sive ad mutuum amorem fovendum mutuumque au­ xilium praestandum, sive ad rem sacram significandam, in tantum non subest placito societatis civilis. Sub his enim rationibus homo Matrimonium non contrahit ut civis, sed ut homo et Dei servus in ordine supernatural), sive simul est civis sive non est. Hae autem rationes ipsam essentiam Matrimonii constituunt. Ergo essentia Ma­ trimonii non subest potestati civili. Recte ait I. P. Martin S. J.: ,Princeps nullam auctoritatem habet nisi in actus, quos cives ut mere cives, non vero ut Christiani [vel ut homines tantum] exercent. Ergo qualitas civis, sicut nihil infert in contractum coniugalem, ita nullum fundat ius, quo possit princeps ullo modo in contractum istum agere. Ergo nulla ratione potest princeps contractum hunc ordinare nec proinde irritum facere4 (De Matrim. [Lugduni 1844] Pai's 2, p. 184). Explicat idem scriptor varia dicta S. Thomae, ad cuius auctoritatem utraque pars pro sua sententia provocat (1. c. p. 104 sqq.; cf. e. g. 2, 2, q. 104, a. 5; Suppi, q. 50, a. 1 ad 4; Contra gent. 1. 4, c. 78; Quodl. 5, a. 15 ad 1: In 4, d. 39, a. 2 ad 3). M Λ’· 895. Tandem allegant caria responsa S. Congr. de prop, fide, quae pluries declaravit pro nullis habenda esse matrimonia inita ab in­ fidelibus contra leges irritantes suae regionis (cf. Gasparri, De Matrim. 1, n. 287 sqq.). Quod S. Congregatio semel vel iterum declaravit matrimonia gen­ tilium inita cum impedimentis dirimentibus iuris civilis pro nullis esse habenda, est practica tantum decisio, qua doctrina theoretica non de­ finitur. Praeterea in opposita quoque sententia haec practica decisio facile intellegitur. Uli enim gentiles censendi sunt aestimasse se propter illud impedimentum non potuisse verum Matrimonium inire et ideo non habuisse mentem nisi vivendi in concubinatu. Matrimonia igitur eorum practice pro nullis habenda sunt, quia ipsi ea pro nullis habuisse dicendi sunt. Declaratio autem theoretica et authentica Sedis apostolicae hucusque pro neutra sententia habetur. Quibus consideratis haec conclusio statui posse videtur: Sententia, quae affirmat illam potestatem principis civilis, pro se habere videtur maiorem auctoritatem externam. Sententia vero negans melioribus rationibus internis niti videtur. 896. Ceterum in hac re fortasse non alienum est in memoriam revocare, quod ait Benedictus XIV., qui, postquam inter alia de nostra quoque quaestione locutus est, citat verba Guil. Durandi i un. : _Saeculares potestates quasi per quandam alluvionem frustatim ad se Prop. LXIX. Schol. 2. 407 omnia trahunt. Et sicut frustatim lupus agnum comedit, ita et per ipsos iurisdictio ecclesiastica frustatim quodammodo devoratur, quidquid ad ecclesiasticam iurisdictionem, potissimum quoad temporalia pertinet, sibi competere putantes. Et pauci sunt casus ad ecclesiam pertinentes, in quibus directe vel indirecte per eos ecclesiastica iurisdictio non turbetur in diversis mundi partibus" (De Synod. 1. 9, c. 9, n. 11). Quae cum ita sint, nulla tribuenda est reipublicae civili potestas in res privatas et religiosas, (piae evidenter probari non possit. Evidens autem non est rempublicam habere hanc potestatem, quippe quae a bonis doctoribus ob bonas rationes negetur. Ergo concedenda non videtur. Schol. 2. De matrimonio civili. Matrimonium civile intellegitur matrimonium, quod non secundum praecepta ecclesiae, sed secundum leges civiles et coram magistratu civili attentatur. Distinguitur matrimonium civile facultaticum, si arbitrio contrahentium permittitur, num tali modo velint contrahere; obligatorium, si omnes, qui volunt Matrimonium inire, obligantur ad hunc modum; subsidiarium, si lex statuit, ut civiliter iungantur, quos ecclesia aut non vult aut non potest coniungere. Cum vero Matrimonium Christianorum semper sit Sacramentum, cuius cura ad unam ecclesiam pertinet, sequitur administrationem Matrimonii, quam respublica civilis sibi arrogat, procedere ex principio haeretico, pugnare contra iura ecclesiae a Deo data, ducere ad con­ temptum religionis, protegere concubinatum, scandalis multis viam aperire. Hos fructus exitiales matrimonium civile tulit, ubicumque introductum est, nisi forte homines catholici solam externam formam matrimonii civilis ex necessitate servent, quamvis nequaquam admit­ tant res matrimoniales ad gubernium civile pertinere. Ita enim ne­ cessitati cedere licitum esse potest, dummodo tales contrahentes leges ab ecclesia praescriptas servent (cf. Benedict. XIV., De Synod. 1. 6, c. 7). 897. De caelibatu clericorum. 409 900. Ergo constat legem caelibatus ma iorum clericorum non esse i uris divini, sed ecclesiastici, quia secus ecclesia tam universalem dispen­ sationem concedere non potuisset , tum etiam quia nulla lex divina huius rei ostendi potest (cf. Gregor, de Valentia t. 4. disp. 9, punct. 5). Et haec est communis sententia theologorum. APPENDIX. DE CAELIBATU CLERICORUM. 4 » i 898. Cum supra ostenderimus caelibatum praestare Matrimonio ideoque a Christo et apostolis tum verbis tum exemplo fidelibus commendatum esse, mirum rideri non potest, quod prae ceteris ii caelibatum observare debeant, qui in ecclesia ceteris exemplo perfectionis esse debent, i. e. clerici. Hinc factum est. ut omnibus temporibus prae­ cipue inter clericos invenirentur, qui caelibatum colerent. Sed paulatim ecclesia omnibus maioribus clericis caelibatum lege praescripsit. Et ecclesia quidem latina caelibatum omnibus subdiaconis, diaconis, presbyteris, episcopis praescripsit. Ita in Decret. Gregor. IX. 1. 3, tit. 3; cf. Cone. Trid. sess. 24, can. 9. 899. In ecclesia orientali non tam severa est lex caelibatus. Syn­ odus TruUana (a. 692) episcopis interdicit usum Matrimonii, aliis autem clericis permisit cum uxore vivere, quam ante subdiaconatum duxerant, et simul concessit, ut lectores uxorati ad maiores ordines promoveri possent, dummodo ne essent bigami et virginem duxissent, post or­ dinem vero subdiaconatus susceptum vetuit Matrimonium iniri. De qua re loquitur Benedict. XIV. in constitutione „Etsi pastoralis“ d. 26. Mai 1742: „Etsi optandum quam maxime esset, ut Graeci, qui sunt in sacris ordinibus constituti, castitatem non secus ac Latini ser­ varent, nihilominus, ut eorum clerici, subdiaconi. diaconi et presbyteri uxores in eorum ministerio retineant, dummodo ante sacros ordines virgines, non viduas neque corruptas, duxerint, romana non prohibet ecclesia. Eos autem, qui viduam vel corruptam duxerint vel ad se­ cunda vota, prima uxore mortua, convolarunt, ad subdiaconatum, dia­ conatum et presbyteratum promoveri omnino prohibemus. Praeterea si quis subdiaconus, diaconus vel presbyter post sacram ordinationem, uxore mortua, aliam duxerit vel, si uxorem non habebat, ducere prae­ sumpserit, nedum excommunicationis latae sententiae poena aliisque nostro et successorum nostrorum romanorum pontificum arbitrio in­ fligendis severissime punietur, verum etiam statirn ab ordine erit de­ ponendus et ab illegitima uxore separandus. Matrimonium enim post recensitos ordines contractum nullum irritumque declaramus. *■ 901. Disputant autem theologi, utrum praxis graeca an praxis la­ tina fuerit primitiva praxis ecclesiae. Legem caelibatus esse apostolicae originis censent Gregorius de Valentia, Bellarminus, Vasguez, Thomassinus, Zaccaria, ex recentioribus Phillips et Bickell (Zeitschrift fur kathol. Theol., Innsbruck 1878, p. 26 sqq.; 1879, p. 792 sqq.; 1880 p. 792), alii. Oppositam sententiam defendunt Schelstrate, Natalis Alexander, Tillemont, Tournely et ex recentioribus Hefele, Probst, Funk (Theol. Quartalschrift, Tubingen 1880, p. 202 sqq. et RealEncycl. der christl. Alterthiimer I, 304 sqq.), Laurin, alii. Inde a fine saeculi IV. in ecclesia occidentali legem caelibatus viguisse omnes concedunt. Cum vero de prioribus saeculis documenta sufficientia praesto non sint, quaestio semper disputata manebit. De subdiaconis hic non agitur, cum iis postea tantum universaliter caelibatum prae­ scriptum esse constet, sed agitur de solis ordinibus sacramentalibus. 902. Primum documentum plane indubium spectans ad universam ecclesiam latinam est Epistula Siri ci i papae ad Himerium Tarra­ conensem (a. 385), in qua c. 7 (JZ 13, 1138) ait: „Si beatus propheta (lerem. 9, 1) ad lugenda populi peccata non sibi ait lacrimas posse sufficere, quanto nos possumus dolore percelli, cum eorum, qui in nostro sunt corpore, compellimur facinora deplorare. . . . Plurimos enim sacerdotes atque levitas post longa consecrationis suae tempora tam de coniugibus. propriis quam etiam de turpi coitu sobolem didi­ cimus procreasse, et crimen suum hac praescriptione defendere, quia in Veteri Testamento sacerdotibus ac ministris generandi facultas legitur attributa. . . . Dominus lesus, cum nos suo illustrasse! ad­ ventu. in evangelio protestatur, quia legem venerit implere, non sol­ vere. Et ideo ecclesiae cuius sponsus est, formam castitatis voluit splendore radiare . . . omnes sacerdotes atque levitae insolubili lege constringimur, ut a die ordinationis nostrae sobrietati ac pudicitiae et corda nostra mancipemus et corpora, dununodo per omnia Deo nostro in his, quae cotidie offerimus, placeamus/ His verbis Siricius aperte non inducit novam legem, sed legem iam diu exsistentem inculcat. Fortasse autem usque ad ea tempora lex caelibatus potius ex consuetudine quam ex lege scripta observabatur. Nam recte qui­ dam dixit hanc legem tum tantum coeptam esse scribi in charta, cum desiisset scripta esse in cordibus. Ad apostolicam traditionem provocat iam Cone. Carthag. II. (a. 390) c. 2: „ Decet sacrosanctos antistites et Dei sacerdotes necnon ; r Appendix. HO et levitas continentes esse in omnibus, quo possint suppliciter, quod a Deo postulant, impetrare, ut, quod apostoli docuerunt et ipsa ser­ vavit antiquitas, nos quoquo custodiamus.“ Alia Concilia vide apnd Dt August inis (De Online p. 148). v λλ Ï j. V· s’ / » 903. Ceterum non in occidentali tantum ecclesia, sed etiam in orien­ tali ecclesia caelibatum observatum fuisse sancti Patres testantur. Im­ primis exstat testimonium in ea parte ^Canonum ecclesia st ί­ ο orum quae a criticis saeculi secundi esse censetur. Ibi enim c. 16 legimus de episcopo: ,ΛαζΛν μεν είναι άγόναιος, εΐ οε μη, à-h μια; γυναιχόςΡ 1 Deinde vero de presbyteris statuitur: .Jri ovv είναι τ·ύς -μεσ:ΐντερονς ηοη χεχρονιχάτας èri ~ώ χόσμω τρόπω τινι ά-ε/ομίνους τη; ~ρ<>; γνναιχα; σννελενσεω;." Eusebius Caesariensis de doctoribus et praedicatoribus verbi Dei scribit: .His autem ipsis, ut melioribus studiis vacent liberius, seiunctus a re uxoria victus adamatur, vehit iis, qui divina et incor­ porea sobole propaganda occupati tenentur... . Verum tamen eos, qui sacrati sunt atque in Dei ministerio cultuque occupati, continere dein­ ceps se ipsos a commercio uxoris decet" (Demolish*. evang. c. 9; M 22, 82). S. Epiphanius docet: sEx virginum ordine [sacerdotium] prae­ cipue constat; aut si minus e virginibus, certe e monachis; si vero ex monachorum ordine ad illam functionem obeundam idonei non fuerint, ex his creari sacerdotes solent, qui se a suis uxoribus con­ tinent aut secundum unas nuptias in viduatione versantur“ (Exposit. fid. cath. n. 21 ; J/ 42, 823). .Cum sacerdotalia munera et ornamenta [Christus] cum iis, qui post unas nuptias continentiam servaverint aut in virginitate persti­ terint, communicanda esse velut in quodam exemplari monstraverit, id apostoli deinde ecclesiastica sacerdotii regula honeste ac religiose decreverunt" (Haer. 48, n. 9; J/ 41, 867). Ecclesia „eum, qui ad­ huc in Matrimonio degit ac liberis dat operam, tametsi unius sit uxoris vir, nequaquam tamen ad diaconi, presbyteri, episcopi aut hypodiaconi ordinem admittit, sed eum dumtaxat, qui ab unius uxoris consuetudine sese continuerit aut ea sit orbatus; quod in illis locis praecipue fit, ubi ecclesiastici canones accurate servantur. At enim nonnullis adhuc in locis presbyteri, diaconi et hypodiaconi liberos sus­ cipiunt. Respondeo non illud ex canonis auctoritate fieri, sed propter hominum ignaviam“ (Haer. 59, n. 4; .17 41, 1023). 1 Quod ultimum incisum Dr. Hamack vertit: ,Eines Weibes Mann*, et addit: ,Die Erklarung Pitras zu unserer Stelle, oportere episcopum esse aut caelibem aut unius uxoris viduum* ist tendendos* (Die Quellen der apostol. Kirchenordnung p. 9). Sed revera versio doctoris Harnack est falsa; nam à-<> μιας γιτ,αιζός non potest significare ,utens una uxore*1, sed solum .separatus ab una uxore11. * ·· De caelibutu clericorum. S. Hieronymus scribens contra Vigilantium et lovinianum, caelibatus osores, testatur etiam in Oriente caelibatum observari: ,Quid enim faciunt Orientis ecclesiae? quid Aegypti et sedis apostolicae? quae aut virgines clericos accipiunt aut continentes aut, si uxores habuerint, mariti esse desistunt" (Contra Vigil, n. 2; cf. Contra lovin. 1. 1, n. 34; M 23, 341. 256; Ep. 1 ad Pannach. n. 21: M 22, 510). Similia habent Origenes (Horn. 6 in Levit, n. 6; M 12, 474) et Cyrill, Hierosol. (Catcch. 12, n. 29; M 33, 762), ut de posterioribus Patribus sileamus. 904. Quae contra apostolicam originem legis caelibatus afferuntur, sunt haec: a) S. Paulus docet oportere episcopum esse ,unius uxoris virum" (1 Tim. 3, 2). Sed dicendum est hunc textum neque pro caelibatu citari posse neque contra caelibatum ; namque S. Paulus certe non vult praescribere, ut nemo ordinetur, nisi qui habeat uxorem, sed solum, ne ordinetur bigamus. Ex eo autem, quod non ordinandus est bigamus, nullo modo solvi potest quaestio, num ordinatis liceat uti Matrimonio. b) Cum meliore ratione atteruntur haec: Clemens Alex, ait: Acti prp xai zbv της μιας γυναιχος îiydpa ~ίας“ (Strom. 1. 3, C. 12; J/ 8, 1189). Sed illud incisum άνετα λητζζως γάμω γρώμενος potest ad solum verbum λαϊχός referri; et sic obiectio solvitur ab iis, qui apostolicam originem legis caelibatus defendunt. Synodus Ancyrana (a. 314) c. 10 diaconis usum Matrimonii permittit, si ante susceptum ordinem declaraverint se non posse con­ tinentiam servare. Sed responderi potest: Ergo quia cum his diaconis dispensat haec Synodus provincialis, per se et pro reliquis omnibus valebat lex caelibatus. Quod aliae Synodi declararunt episcopis et presbyteris non licere sub specie pietatis uxores e domo eicere, hoc non probat episcopos et presbyteros potuisse vel debuisse uti Matri­ monio, sed eos debuisse secum retinere et alere uxores suas, quia tenebantur earum curam agere. Quod Socrates (1, 11; M 67, 102) et Sozomenus (1, 23; Ji 67, 926) narrant, S. Paphnutium in Cone. Nicaeno restitisse, ne clericis maioribus continentia praescriberetur, cum sufficeret post ordines susceptos uxores non ducere, non vero opus esset dimitti uxores antea ductas, a multis, ut Bellarmino, Thomassino, Bickell, historia fabulosa, fide non digna habetur. Alia minoris momenti apud scriptores citatos rideri possunt (cf. Hurter III, η. 577 sqq.). Fatendum est in hac quaestione ad certi­ tudinem veniri non posse, et utramque sententiam sua probabilitate non carere. Appendix. De caelibatu clericorum. 905. Convenientia caelibatus facile intellegetur; nam si in Vetere Testamento tempore sacrificii sacerdotes ab uxoribus abstinere debe­ bant. quanto magis postulat reverentia sacrificii Eucharistici, ut sacer­ dotes sancti et incontaminati sint. Quod Sacramentum Paenitentiae attinet, experientia docet multo maiori cum fiducia populum Christianum sacerdoti cael ibi conscientiam suam aperire quam uxorato. Sacerdotes ad omnem sanctitatem, etiam ad virginitatem, popu­ lum Christianum exhortari debent. Sed multo minus efficaciter hoc fit a sacerdote uxorato quam a caelibe. Cura familiae impedit curam pastoralem, maxime in rebus peri­ culosis et difficilibus, ut tempore morbi contagiosi vel in missionibus apud barbaras gentes. Caelibatu abusus cavetur, in quem sacerdotes induci facile pos­ sent, ut beneficia ecclesiastica non dignis, sed filiis suis procurarent, et bona ecclesiae non in usum pauperum, sed ad ditandam sobolem suam impenderent, ut docet e. g. exemplum sectae anglicanae. conscribenda essent scandala uxoratorum, ingens bibliotheca facile fieret. Quam rara in foliis publicis apparent peccata sacerdotum, si comparantur cum criminibus, quae ab hominibus Matrimonio iunctis patrantur. Ergo neque caelibatus est ratio neque Matrimonium re­ medium omnium scandalorum. Ceterum si quid illa facta scandalosa probarent, etiam probarent abrogandam esse unitatem Matrimonii, cum haec hominibus flagitiosis intolerabile iugum videatur, et ita occasio multorum criminum exsistat. Quamvis igitur sub honestatis specie multi contra caelibatum pugnaverint, certum tamen est nullos inter hos impugnatores exsti­ tisse sanctitate valde conspicuos, cum plurimi et maximi sancti sibi satisfacere non posse viderentur in praedicandis virginitatis laudibus. Quis ex caelibatus osoribus potuit sine impudentia dicere cum S. Paulo commendante caelibatum: „Puto autem, quod et ego Spiritum Dei ha­ beam- (1 Cor. 7, 40.)? 412 906. Objection es, quae contra caelibatum proferuntur, plurimae sunt tam miserabiles, ut refutatione non indigeant. Imprimis nemo cogitur ad caelibatum, sicut nemo cogitur ad cleri­ catum, et cum nemo ante annum 22. ad subdiaconatum admittatur, sine dubio haec aetas sufficit, ut homo diiudieet, utrum possit et velit caelebs manere necne. Caelibem vitam agere cum gratia Dei non est nimis difficile, cum permulti homines ad talem vitam agendam sine suo consensu ex sola necessitate cogantur. Ita omnes, qui nondum potuerunt Matrimonium inire, qui habent coniugem incurabili morbo laborantem, qui legibus civilibus propter officia publica Matrimonium inire prohibentur. Tentationibus impugnari non est malum, sed potius occasio exer­ cendae virtutis et acquirendi meriti. Ceterum constat eos, qui velint in Matrimonio caste vivere, non minores difficultates experiri, quam qui ob amorem Dei caelibatum colunt. Chronicum scandalorum ex historia malorum sacerdotum com­ ponere ad impugnandum caelibatum est aut magna stultitia aut in­ signis malitia. Nititur enim haec argumentatio supposito plura scan­ dala fieri inter caelibes quam inter uxoratos, cum contrarium sit manifestum. Adulteria enim non sunt adeo rara; et illi ipsi prae­ dicatores verbi, qui tempore n reformationis“ uxores duxerant, nequa­ quam omnes erant in Matrimonio castitate praeclari. Multum abfuit. Ipse Lutherus saepius adulterii accusabatur (Epist. [ed. de Wette] V, 395. 506. 625. 753). Hodie quoque scandalosa facta ministellorum protestantium testimonio foliorum publicorum satis frequentia sunt. Illi, qui summa diligentia scandala clericorum collegerunt, pauca volu­ mina impleverunt, in quibus plurima ad rem non pertinent; si vero 413 l INDEX ALPHABETIC^. (Numeri indicant paginas.) Absolutio sacramentalis numquam ab ec­ clesia denegata est monentibus dispo­ sitis 19 sq.; — neque clericis maiori­ bus in graviora crimina lapsis 22; in Gallia olim denegabatur capitis dam­ natis ibid.; — de absolutione mori­ bundorum 34 sqq. 81 sqq.; — neces­ sario supponit confessionem 72 sqq. ; — non potest absenti dari 81 sqq. ; — pec­ cata venialia sunt materia sufficiens absolutionis 84; — item peccata iam confessione remissa 85 sq. ; — utrum in vetere ecclesia absolutio sacramentalis data sit ante an post satisfactio­ nem impletam 110; — verba absolu­ tionis 112 sqq.; — <_quis ’ sit proprius eorum sensus 114 sqq.; — de absolutione condicionata 117; — absolutio dari debet verbis 124 sq. ; — paenitenti praesenti 125 sq. ; — absolutio per telephonium data 126 sq.; — soli episcopi et presbyteri valide absolvere possunt 173 sqq. Actus paenitentis recte dicuntur materia proxima Paenitentiae 28 ; — cur dican­ tur quasi materia 31. Adulterium alterutrius comugis nou solvit vinculum matrimoniale 349 sqq. Adultus solus est subiectum capax Ma­ trimonii 385; — num requiratur in eo quid ecclesia in hac pubertas 385 re statuerit 385 sq. Affinitas quaenam impediat Matrimonium 388. Albertus Magnus, B., de unctionibus in administratione Sacramenti Extremae Unctionis 231. Alexander III : unus sacerdos sufficit ad Extremam Unctionem administrandam 245 : — ex delegatione simplex pres­ byter potest esse minister quorumdam Ordinum 294; — ad Matrimonium suf­ ficit solus consensus 333: — proposi- S' t ♦· ■ À· tum servandae virginitatis non repugnat contractui matrimoniali 337 : — de indissolubilitate interna Matrimonii 343; — Matrimonium ratum solvitur per pro­ fessionem religiosam 366. Alexander VIII de attritione ex metu ge­ damnat lansenistas hennae 60 ; negantes satisfactionem sacramentalem impleri posse post absolutionem 109. Alphonsus Maria <ïe Ligorio, S., de ab­ solutione moribundorum 34; — de ab­ solutione moribundi sensibus destituti 82 ; — num confessarius possit satis­ factionem imponere sine ulla obliga­ tione 99; — de approbatione parochorum 184; — Matrimonium est indissolubile 343 sq. Ambrosius. S., de ecclesiae potestate re­ mittendi peccata contra Novatianos 9 sq. : — nullum omnino peccatum a potestate clavium excludi 16; — neque veterem ecclesiam prohibuisse, quominus post sollemnem paenitentiam relapsi absol­ verentur 21; — peccatori adulto actum contritionis esse necessarium ad salu­ tem 44; — opera poenalia-satisfaciunt ex opere operantis 103 ; — paenitentia publica est valde utilis 107; — mini­ ster Paenitentiae est solus sacerdos 174; — de thesauro ecclesiae 209 sq.; — de munere diaconorum 260 sq.; — celebratio Matrimonii est res sacra 313; — Matrimonio anexa est gratia 314; — Maria et loseph fuerunt veri coniuges 329 sq. ; — de indissolubilitate Matri­ monii 353 : — laudat S. Theclam ob virginitatem servatam 365; — poly­ gamia simultanea inter christianos ve­ tita est 375; — polygamia successiva licita est 380; — de velatione sponsa­ de ecclesiae potestate in rum 397 ; Matrimonium 399. Ambrosius Vulgatus non negavit potesta­ tem clavium ad omnia peccata extendi 18. Amentes: num perpetuo amentes possint I Index Alphabeticus. 415 debent imponi satisfactiones salutares recipere Extremam Unctionem 241; et convenientes 98; — opera poenalia possunt recipere Sacramentum Ordinis satisfaciunt ex opere operantis 103; — 284 sq. Amor initialis requiritur ad attritionem G4. de sensu verborum absolutionis 115; — Anustasiiis 11 ordinationes ab episcopo de forma absolutionis sua aetate usi­ schismatico factas validas declarat 292, tata 121 sq. ; — Deus non semper totam Anastasius Sinaita de paenitentia pu­ poenam temporalem remittit 146: — de necessitate confessionis sacramentalis blica 95. Ancyrana Synodus: episcopi indulgentias 154 sq. ; — Ordo est verum Sacramen­ concedere possunt 215; — de caeli­ tum 250 ; — ordinatio episcopi est Sa­ batu clericorum 411. cramentum et imprimit characterem Anulus in celebratione Matrimonii quid 270 sq.; — de ordinationibus factis ab significet 397. episcopis haereticis 291 ; — actus con­ Approbatio ad confessiones audiendas quid jugalis voluptatis causa habitus pecca­ sit 182 sq. ; — a solo episcopo loci dari, tum est 304 sq. ; — de verbis Gen. 2, potest 183; — variis modis limitari' 24 310; — Christus Matrimonium spe­ potest 183 sq. 1 ciali modo sanctificavit 313; — Matri­ Arausicaillim 1: clericis petentibus Paeni­ monio anexa est gratia 314 sq. : — tentiam non esse denegandam 22; — Maria et Joseph fuerunt veri coniuges de indulgentiis 213. 330; — de indissolubilitate Matrimonii Araiisicanum II : actum paenitentiae salu­ 353 sq. ; — de privilegio Paulino 357 ; taris debere esse entitative supernatu— de polygamia in Vetere Testamento ralem 41. 376; — significatio mystica Matrimonii Aruieni: forma absolutionis sacramentalis non servatur in polygamia 377 ; — poly­ ab ipsis usitata 121. gamia successiva licita est 380 sq. ; — Athanasius, S.: condignam paenitentiam virginitas praestat Matrimonio 393. peccata eluere 17 sq. ; — soli episcopi habent potestatem ordinandi 288. Athenagoras: polygamia simultanea inter christianos vetita est 374. Bains erravit circa caritatem ad iustifiAttritio quid sit 50; — a veteribus cationem requisitam 51 ; — propositiones theologis alio sensu adhibetor atque damnatae 53 ; — damnantur eius theses nunc 67, nota ; — concepta ex metu de valore operum poenalium 102: — poenarum potest esse actus bonus et damnatur eiusdem propositio de efficacia salutaris 58 sqq. ; — quinam timor sit indulgentiarum 207 sq. motivum bonum ad detestanda peccata Ballerini : sententia S. Thomae de materia 63; — attritus non appretiative magis proxima Paenitentiae 29, nota: — sen­ aestimat malum poenae quam malum tentia Patrum Trident, de eadem 32. culpae 64; — de amore initiali ad attri­ nota; — posse relinqui coniugem intionem requisito υ·± 64;, — aiuiLiu attritio est uuiivju leijujoiiv esi fidelem, nisi velit ad fidem converti 363. dispositio proxime sufficiens ad iusti- Baltimorense Concilium III de prhnlegio ficationem per Sacramentum PaenitenPaulino in favorem infidelis conversi tiae obtinendam 65 sqq.; — quid sit: 361. hominem attritum per absolutionem fieri Basilius, S., ostendit absolutionem sacracontritum 70. mentalem necessario supponere confes­ Augustinus, S., de duplici notione paeni­ sionem 77; — de confessione secreta tentiae 2; — Sacramento Paenitentiae 91; — de materia Sacramenti Ordinis peccata sanantur 10; — de verbis Matth. 275; — Maria et loseph fuerunt veri 12, 31. 32 12 sq.; — sola positiva imconiuges 331 ; — ob adulterium Matri­ paenitentia non habet remissionem 13; monium solvi non posse 353; —de — ecclesia Dei omnia potest peccata ecclesiae potestate in Matrimonium dimittere 16; — cur in vetere ecclesia 398 sq. semel tantum concedebatur sollemnis Bellarminus, Card.: non requiritur certus paenitentia 21; — peccatori adulto ac­ gradus intensionis neque mora ulla tem­ tus contritionis est necessarius ad salu­ poris ad veram contritionem 57 ; — ex­ tem 44 ; — contritio per se debet esse plicat textum lac. 5, 14 sqq. 152; — formalis 45 sq.: — caritas perfecta delet num ecclesia potuisset praecipere con­ omnia peccata 52; — exhortatur ad fessionem, nisi Christus eam praecepisset timorem poenarum, quas Deus minatur 160; — de facto Nectarii 163: — pro peccatis 60; — de timore servi­ Matrimonium perficitur per consensum liter servili 62; — de confessione pupu­ de praesenti 334;— num lex naturalis blica et secreta 91. 95 ; — paenitenti quasdam rationes assignaverit, oh quas 1 fc 1 Index Alphabotiens. il 6 licite solvi possit contractus matrimo­ nialis 844 sq. Benedictu'» XI: peccata confessione iam re­ missa esse materiam sufficientem .Sacra­ menti Paenitentiae 85. Benedictus XIV: posse ex commissione romani pontificis a simplici sacerdote benedici oleum infirmorum 229; — de forma Extremae Unctionis 233 sq.; — quibusnam hoc Sacramentum admini­ strari debeat 242; — de materia Sacra­ menti Ordinis 276. 277. 278; — de supplenda traditione instrumentorum in ordinatione omissa 280 ; — infanti posse sacros Ordines conferri 285 ; episcopi quoad liceitatem debent a tribus epi­ scopis consecrari 290 ; — inter B. Vir­ ginem et S. Joseph verum et ratum fuisse .Matrimonium 332; — de materia et forma Matrimonii 340; — de interna indissoluhilitate Matrimonii 355 ; — privileeinm Pauliuum concessum esse iure divino 358 sq. 362 ; — summus pontifex ex iusta causa solvere potest Matri­ monium ratum 369 ; — secundas et ulteriores nuptias licitas declarat 381 ; — de Matrimoniis mixtis 384 ; — ecclesia potest statuere impedimenta pro hae­ reticis 401 ; — solius ecclesiae est sta­ tuere impedimenta matrimonialia pro baptizatis 402 ; — de potestate gu­ bernii civilis in Matrimonium 407 ; — de Matrimonio clericorum in ecclesia graeca 408. Benedictus Justinianus de privilegio Pau­ lino in favorem infidelis conversi 357. Bernardus. S. : caritatem perfectam instificare 52. Bonaventnra, S. : ut contritio sit perfecta et iusrificet, non requiritur determinatus gradus intensitatis neque determinata duratio temporis 57 ; — per se omnino requiritur contritio perfecta ad Sacra­ mentum Paenitentiae 65 sq. ; — de neces­ sitate confessionis sacramentalis 157 ; — de potestate jurisdictionis 180. Bonifacius VIII ratas habet indulgentias peregrinationis ad Urbem 216; — vo­ torum sollemnitatem ab ecclesia insti­ tutam esse 366. Bosco : episcopatum posse valide snscipi non praesnpposito presbyteratu 286. C. Cabillonensis Synodus 11 de Sacramento Extremae Unctionis 225. Caelibatus: status caelibatus Matrimonio praestat 390 sqq. ; — obiectiones ma­ xime vulgares 393 sq. ; — cari, clerico­ rum in ecclesia latina et orientali 408 ; — non est iuris divini 409; — num praxis latina an graeca fuerit primi­ tiva 409 sq. ; — difficultates contra apostolicam eius originem 411 ; — con­ venientia 412 ; — obiectiones contra caelibatum 412. Caerimoniae Extremae Unctionis quae sint et num sub gravi obligent 246 ; — Ma­ trimonii quae sint et quomodo obligent 396 sqq.; ordinationum locus et tempus 297 sq. ; — interstitia servanda etc. 299 sq. Caesarius Arelatensis : satisfactiones valent aut ad avertendas poenas temporales aut ad redimendas poenas purgatorii 103; — de Sacramento Extremae Unctio­ nis 224. Caietanus non recte exponit verba lac. 5, 14. 15 222; singularis sententia de polygamia simultané» Christianorum 374. Calvinus: Paenitentiam non esse nisi Bap­ tismi recordationem 4; — negat et ir­ ridet Extremam Unctionem 221 ; — negat Ordinem esse Sacramentum 248 sq.; — Matrimonium non esse Sacramentum 309 sq. ; — et solvi posse ob adulterium alterius coniugis 349. , Canones Apostolorum * .· episcopus a duobus vel tribus episcopis ordinetur 290. ,Canones Ecclesiastici' de caelibatu clerieorum in ecclesia orientali 410. Canonistae quid doceant de Matrimonio, num conferat gratiam 317 ; — olim nonnulli defendebant Matrimonium non perfici essentialiter per consensum de praesenti 327. Canns. Melchior: eius sententia de con­ tractu matrimoniali 321 sq. Caritas perfecta cur dicatur contritio virtualis 47 ; — quandonam contritio sit caritate perfecta 51 ; — utrum homo actu caritatis iustificetur 47 sq. 50 sqq. 53; — actus caritatis sufficit ad ob­ tinendam remissionem culpae venialis 49; — in Vetere Lege erat contritio caritate perfecta 51 sq.; — Propositiones Baii a S. Sede proscriptae 53. Carthaginiense II de caelibatu clericorum 409 sq. Carthaginiense III de ordinationibus factis ab episcopis haereticis 292. Carthaginiense IV (culyatum) de ordina­ tione Lectorum 253; — de Exorcistis 254: — de ordinatione diaconorum 263; — de munere diaconissarum 264 sq. ; — de Matrimonio celebrando 397 ; — agnoscit ecclesiae potestatem in Matri­ monium 399. Catechismns Romanus de gravitate Sacra­ menti Paenitentiae 2 sq. ; — cur actus paenitentia vocentur quasi materia huius Sacramenti 31 ; — contritio perfecta semper iustificat 53; — de contritione Index Alphabeticus. appretiative summa 57 ; unus homo pr<> alter·» potest satisfacere 108; confessio sacramentalis deterret a peccando 159; — magnae utilitates con-. fessionis 159 sq. ; — de communione sanctorum 208 ; — convenientia olei olivarum pro materia Extremae Unc­ tionis 227 sq.; — de Sacramento Or­ dinis 247 ; — de sacerdotio omnium Chri­ stianorum 268; — ad Matrimonium suf­ ficit solus consensus de praesenti 333 sq.; — Matrimonium est indissolubile etiam 417 Communio nanctorum quid sit 208. Compunctio quid significet 43. Concubinae quae vocentur in Vetere Testamento 377 sq. ; — apud veteres scrip­ tores Christianos 378 sq. Concupiscentiae remedium est bonum Ma­ trimonii 306. Confessio ascrtica ·.— laico vel diacono lacta 175; - publica non est de ne­ cessitate Sacramenti 89 sq. ; — num ecclesia umquam pro peccatis occultis publicam confessionem praescripserit 93 sq. ; — confessiones publicae in Causae matrimoniales exclusive pertinent historia occurrentes 94 ; — sacramen­ ad forum ecclesiasticum 398 sqq. ; — talis definitur 72; — secundum doc­ Vide Impedimenta Matrimonii. trinam protestanti cam 5, nota; — est, Character imprimitur Sacramento Ordinis per se sola materia Sacramenti Paeni­ 282; — num in qualibet ordinatione tentiae 30 ; — quid de moribundo, qui detur novus character 282 sq. non potest confiteri 34 sqq. 81 sqq. Chirothecae quid significent 300. — Integra: ad Sacramentum Paeni­ Chrysologus, Petrus, S. : sponsi olim ma­ tentiae recipiendum requiritur confessio nibus gestabant candelas accensas 397., fonnaliter integra omnium peccatorum Chrysostomus, S., Io., de ecclesiae pote­ mortalium 72 sqq. ; — deducuntur quae­ state remittendi peccata 10;— est po­ dam conclusiones 75 ; declaranda testas judicialis 26 ; — caritas perfecta sunt omnia peccata gravia secundum tollit omnia peccata 52 ; — metus ge­ numerum et speciem 76 ; — quaenam hennae regni nobis affert coronam 60; circumstantiae necessario explicandae — de timore serviliter servili 62 ; — , sint 76 sq. ; — damnatur Lutheri doc­ trina 78 docet reviviscentium meritorum 136; — rationes excusantes ab inde necessitate confessionis 154.165 sqq.; tegritate materiali confessionis 78 sq. ; — num confessio necessario verbis fiat — de thesauro ecclesiae 207 ; — de Sacramento Extremae Unctionis 223; — ! 79 sqq. ; — num sit de necessitate con­ fessionis, ut pacnitens sacerdoti prae­ Ordo est verum Sacramentum 250 ; — senti immediate et per se ipsum revelet de ordinatione diaconorum 262; — de peccata sua 80 sq. ; — confessio distincta libello repudii et indissolubilitate Ma­ necessaria est 86; — num ad valorem trimonii 353 ; — status caelibatus prae­ confessionis uecesse sit accusari peccati» stat Matrimonio 393. mortalia dubia 87 sq. — Secreta: Clemens Alexandrinus commendat timorem publica confessio non est de necessitate poenarum, quas Deus minatur pro pec­ Sacramenti 89 sqq. ; — neque confessio catis 60 ; — non novit Ordines minores 256 ; secreta 93 : — num ecclesia umquam adulterio Matrimonium solvi pro peccatis occultis publicam confes­ non posse 352 ; — polygamia simultasionem praescripserit 93 sq. — Neces­ nea inter Christianos vetita est 374 sq. ; saria : omnibus post Baptismum gra­ — licita vero polygamia successiva 381; viter lapsis 149 sqq. — l tilitates con­ — de caelibatu clericorum 411. fessionis 159 sq. — Num ecclesia po­ Clemens Romanus, S., de necessitate con­ tuisset praecipere confessionem. nisi fessionis 152 sq. Christus eam praecepisset 160 sq. : — Clemens VI exponit naturam indulgentia­ num ecclesia possit in hac lege dispen­ rum 195 sq. ; — de thesauro ecclesiae 207. sare aut eam abrogare 161 ; — factum Clemens λ III damnat doctrinam docentium - praeceptum diviNectarii 162 sqq. ; — divi­ validitatem absolutionis absenti datae num confessionis obligat peccatores 81 ; — quo sensu hoc decretum sit intel­ legendum 82;— de forma absolutionis 1 baptizatos saltem in articulo mortis et etiam interdum extra articulum mortis Graecorum 124; — de sigillo confes­ 168 sqq.; — de suhiecto huius obli­ sionis servando 193; — ex delegatione gationis 168 sqq. ; — de tempore obli­ summi pontificis posse etiam simplices sacerdotes oleum infirmorum benedicere gationis 170 sq. ; — de lege ecclesia­ stica annuae confessionis 171 sqq.; — 229. confessio per interpretem 172. - Soli Clemens XI damnat Quesnelli errores circa sacerdoti facienda 173 sqq.; — de attritionem 60 sq. confessione laicis vel diaconis facta Coelestinns 1 graviter vituperat monentibus Paenitentiam denegantes 19 sq. I 175 sq. Peseh, Praelectiones dogmaticae. VTT. 27 418 Index Alphabetical. Congregatio ·*. Officii: privilegium Paulam 303; — extra Matrimonium est lintim in favorem fidei concessum esse illicita 307 ; — ad eoniugium non re­ inns divini 838. quiritur copula 327 sqq. 334 sqq. ; — Congregatio de Propaganda Fide de pri­ neque iu ordine naturali ipsa facit Ma­ vilegio Paulino in favorem fidei 359 sq. trimonium indissolubile 314; — inha(oninginni B, F. Mariae cum S. Joseph hilitas ad copulam est impedimentum fuit verum Matrimonium 828 sqq. Matrimonii dirimens 386. Consanguinitas quaenam irritet Matrimo­ Cornelius, papat de materia Sacramenti Ordinis 275, nium 387. Consensus de praesenti quid sit in Matri­ Cyprianus, S., de ecclesiae potestate re­ monio 327; — Matrimonium essentia­ mittendi peccata 8. 19; — peccatori liter perficitur per consensum de prae­ adulto actum paenitentiae esse neces­ sarium ad salutem 44; — de confes­ senti 327 sqq. , Constitutiones A postal icae* : potestas sione secreta 90; — satisfactiones va­ clavium est potestas indicialis 26: — lent ad avertendas poenas temporales de .reconciliatione* 213 sq. ; — Ostia­ et ad redimendas poenas purgatorii 103; riorum munus 252 ; — de Exorcistis — concedebat absolutionem et commu­ 254 ; — de munere subdiaconorum 258 ; nionem antequam tota paenitentia im­ — de munere diaconorum 260; — de pleta esset 110; — de absolutione non eorum consecratione 263 : — de munere sacramentali 110 sq. ; — reconciliatio diaconissarum 264 ; — praecipiunt epi­ ob martyrum preces et merita 214. 215; scopum ordinari a duobus vel tribus — de materia Sacramenti Ordinis 275. episcopis 290. Cyril his Alexandrinus: materia Extremae» Contractus matrimonialis non potest se­ Unctionis est oleum olivarum 227; — parari a Sacramento 320 sqq. : — de variis Ordo est verum Sacramentum 250; — contractibus matrimonialibus 324 sqq. ; Matrimonium a Christo speciali modo — num lex naturalis quasdam rationes sanctificatnm est 313. assignaverit, ob qnas licite solvi possit : 344 sq. : — iure mere humano solvi D. nequit 345 sq. Contritio: definitur 36. 43; — dividitur Decretales Gregorii IX de Extrema Unc­ 50: — de quibusnam peccatis esse pos­ tione 243: — subdiaconatum non esse sit 42; — actus contritionis peccatori Sacramentum 258 sq. ; — de manuum adulto est ad salutem necessarius 43: impositione in administratione Sacra­ — contritio per se debet esse formalis menti Ordinis 277; — sacerdotium ad 45 sqq. ; — per accidens sufficit con­ valorem Ordinis non supponere diaco­ tritio virtual is 47 : — quare sit neces­ natum 287 ; — episcopum, quae Ordinis saria aut in re aut in voto 48; — ne­ episcopalis sint. non posse delegare cessario debet esse appreciative summa presbyteris 297 ; — Matrimonium per 48; — debet esse universalis ibid.; procuratorem contrahi posse 326; Matri­ — ad obtinendam remissionem culpae monium ratum esse verum Sacramentum venialis sufficit sed non requiritur con­ 332: — ad Matrimonium sufficere so­ tritio perfecta 49. — Contritio per­ lum consensum de praesenti 333; — fecta — caritate perfecta semper justi­ propositum servandae virginitatis non ficat . licet Sacramentum Paenitentiae repugnare contractui matrimoniali 337 ; re non suscipiatur 50 sqq. ; — error — de indissolubilitate interna Matri­ Lutheri et Baii 51 ; — non tamen eo monii 343 : — privilegium Paulinum in sensu iostificat. quod sit ipsa formalis favorem infidelis conversi 359 : — Ma­ causa iustificationis 54; — utrum sola trimonium ratum solvitur per professio­ contritio, quae caritate perficitur, iustinem religiosam 366 : — polygamia si­ ficet an etiam ea. quae informatur alio multanés Christianis interdicitur 375 ; — motive, cuius terminus est Dens 54; de pubertate nupturientium 385 sq. — ut contritio sit caritate perfecta et Decretum Gratiani: quanta satisfactio iustificet, non requiritur determinatus paenitentibus imponi debeat 99 sq. ; gradus intensitatis neque determinata — dimissa peccata in ultionem ulterius duratio temporis 55 sqq. : — num possit non redeunt 132 ; — de necessitate contritio esso nimia 58. — Contritio confessionis 157 : — ad eoniugium re­ imperfecta 58 sqq. Vide Attritio. — quiri copulam 330. 335. Num contritio debeat formaliter concur­ Denzinger de forma absolutionis depre­ rere ad confessionem 72. cativa apud Orientales 121 ; — doctrina Copula carnalis: obiectum proximum con­ Graecorum schismaticorum de necessi­ tractus matrimonialis est ius ad copu­ tate confessionis sacramentalis 158. Index Alpbabeticus. 419 Detestatio peccatorum virtus paeniten- : sanctificavit 313; — de caelibatu cleritiao 36 sqq. Vide Paenitentiae virtus.— eorum in ecclesia graeca 410. Essentialiter requiritur ad contritionem Episcopatus est Sacramentum 269 sqq. ; 46. Γΰ/c Contritio. — Requiritur actus · - obiectio adversariorum 272. formalis detestationis ad remissionem Episcopus: episcopi interdum vocabantur culpae venialis sacramentalitcr obtinen-1 „sacerdotes" 266 ; — ordinatio (con­ dani 50 ; — qualis debeat esse, ut dari , secratio) episcopi 279. 289. 298. 300; possit absolutio 65 sqq. — minister ordinarius Ordinum quoad Diaconatus est Sacramentum 261 sqq.; calorem est quilibet episcopus 287 sq.; — quoad liceitalem est episcopus pro­ • non requiritur ad valorem presby­ teratus 287 ; num possit ex delegatione prius 289 ; — de ordinationibus factis conferri a simplici sacerdote 294 sq. ab episcopis haereticis vel schismaticis 291 sqq.; — unguntur chrismate 300. Diaconi: de confessione diaconis oliin facta 175 sq. ; — de diaconorum nomine et Error quandonara obstet validitati Matrimunero 260 ; — ipsorum est baptizare, 1 monii 387. praedicare 261; — C._. diaconi' apud Pro- Euchologimu Graecorum de consecratione ~ ___ testantes 261 ; — ordinatio diaconorum ! diaconorum 263; — de consecratione 263. 278 sq. ' episcoporum 271. Diaconissae : nomen et qualitates 264 ; ’ Eugenius IV docet Sacramenti Paeniten­ tiae quasi materiam esse actus paem— munera diaconissarum 264 sq. ; — ritus consecrationis 265 ; — diaconissae : tentis 31 ; — de forma Sacramenti Protestantium 265. Paenitentiae 125 ; — de materia Sacra­ menti Ordinis 277 sq. ; — causa efficiens Dionysius Areopagita (Vulgatus) de ordi­ natione diaconorum 263. Matrimonii est mutuus consensus 322. 333. 341 ; — Matrimonii vinculum per­ Divortium iure mere humano sanciri ne­ petuum est 354; — secundas et ulte­ quit 345 ; — incommoda, quae ex di­ riores nuptias licite contrahi posse 381. vortiis auctoritate civili sancitis nas­ cuntur 346 ; — quoad torum et coha- Eusebius Caesariensis de caelibatu cleri­ bitationem 350 sq. corum in ecclesia graeca 410. .Doctrina duodecim Apostolorum* de ne­ Examen sponsorum : de quibusnam rebus parochus id instituere debeat 396. cessitate confessionis sacramentalis 152. Dolor peccati quid intellegatur 37 ; — de­ Exomologesis quid significet 12. bet esse moderatus ibid.; — potest esse Exorcistarum munus 253. de peccatis alienis 42 ; — necessario Extrema Unctio est consummatio Poeni­ tentiae 220 ; ·— nomen et definitio ibid. requiritur ad contritionem 46 ; — debet Exsistentia : est verum Sacramen­ esse objective summus 48 ; — in omni tum 221; — convenientia huius Sacra­ casu aliquis dolor requiritur ad Sacra­ mentum Paenitentiae 72. Vide Attritio. ' menti 226; — „apud Marcum insinua­ Contritio. — Confessarius, si necesse j tur" 226 sq. Essentia .'Materia remota est oleum sit, debet paenitentem excitare ad do­ 227 : — convenientia huius materiae lorem 190. 227 sq. ; — oleum debet esse benedic­ Durandus de materia Sacramenti Ordinis tum 228 sq.; materia proxima est ipsa 274; — de charactere Ordinis 282; — unctio 229 sq. ; — cur praescribantur quid docuerit de exsistentia Matrimonii septeni unctiones ibid.; — unctio renum 316 sq. quando omittenda 230; — cur quinque sensus ungantur 230 sq. — F o r m a est E. oratio significans effectum Sacramenti 231 sqq.; quaenam verba sint essen­ Eliberitana Synodus quid intellegat .com­ tialia 233 ; — utrum necessario pro­ munionem*1 peccatoribus denegare 19; ferenda sint modo deprecative 233 sq. — absolutionem privatam concedit cle­ Effectus absolutus est augmentum ricis maioribus in graviora crimina lap­ gratiae sanctificantis 235 sq. ; — et de­ sis 22; — ob adulterium Matrimonium letio reliquiarum peccati 236 sq. ; — solvi non potest 354. quid sit deletio reliquiarum peccati Epiphanias, S., de sensu verborum Hebr. 236 sqq. — Effectus condicio natus 6, 6: „ rursus renovari ad paenitentiam*1 est restitutio sanitatis corporis 238; — 15 ; — docet reviviscentium meritorum quando effectus conferantur 239. 135 sq. ; — de consecratione diaconis­ Subtectum et necessitas: subjectum sarum 265; — mulier non est sublec­ tum capax Ordinis 284; — ad solos est adultus baptizatus 240; — num perpetto amens 241 ; — non potest episcopos pertinet ordinatio 288 ; — administrari nisi gravi morbo laboranChristus Matrimonium speciali modo 27’ 420 L* · Index Alphabeticus. tibiis 241 sq.: — num adsit praeceptum sum fuerit privilegium conferendi Ordi­ divinum sub gravi obligans ad suscep­ nes usque ad diaconatum inclusive 295; tionem Extremae Unctionis 248; — de — de potestate gubernii civilis in Ma­ eius iteratione 243 sq. trimonium 403. Minister: solus sacerdos potest va- GelasillS papa: ex delegatione simplicem 1 i tie administrare Extremam Unctionem presbyterum posse esso ministrum sub244 sq.; — unicus sacerdos sufficit 245; diaconatus et minorum Ordinum 294; — solus pastor animarum potest licite ordinationes certis quibusdam tem­ suis subditis hoc Sacramentum potestate poribus faciendas esse 298. ordinaria administrare 246. — C a e r i-. Gonet de reviviscentia meritorum 140. Gratia sacramentalis Sacramenti Paeni­ nioniae praescriptae 246. tentiae 127; — Extremae Unc­ tionis 237 : — Ordinis 281 sq. ; — Matrimonii quid efficiat 341 sq. Florentinum definit exsistentiam Sacra­ Gregorius Magnus, S. : actus contritionis menti Paenitentiae 11 ; — docet formam peccatori est necessarius 44 ; — contritio Paenitentiae 113; — cur in admini­ per se debet esse formalis 45 ; — cari­ stration? Extremae Unctionis praescri­ tas perfecta iustifieat 52 ; — de satis­ bantur septem unctiones 229; — prima­ factione paenitentibus imponenda 98 ; rius effectus huius Sacramenti 237 ; — — Deus non semper totam poenam tem­ eiusdem effectus condicionatus 238 ; — poralem remittit 146 ; — num in ad­ administrari non potest nisi gravi morbo ministranda Extrema Unctione quinque laborantibus 241 : — de materia Sacra­ sensus sint ungendi 230 sq. ; — Ordo menti Ordinis 277. est verum Sacramentum 250 ; — de Forma Extremae Unctionis est oratio signi­ caelibatu subdiaconorum 259; - - de muficans effectum Sacramenti 231 sqq. ; — nere diaconorum 261 ; — de eorum forma latina 231 sq. : — forma graeca consecratione 263 ; — de presbyterissis 232 quaenam verba sint essentialia 267; — concedit, ut episcopus ab uno 233 ntmm verba necessario prosolo consecretur 290; — de ecclesiae ferenda sint modo deprecative 233 sq. potestate in Matrimonium 399. — Matrimonii (et simul materia) sunt Gregorius Nyssenus, S. : Ordo est verum ipsa verba vel alia signa. quibus con- j Sacrameutnm 249. sensus exprimitur 338 sqq. — Ordinis Gregorius IX num docuerit manuum im­ est oratio, quae cum impositione ma­ positionem esse ritum accidentalem 277 ; nuum iungitur 278 sqq. — Paenitentiae — episcopus, quae Ordinis episcopalis in quibnsnam verbis consistat 112 sqq. ; sunt, non potest delegare presbyteris — proprius sensus horum verborum 297. 114 sqq.; — debet esse fonnaliter in­ Gregorius XIII de privilegio Paulino in dicative 118 sq. ; — per se tamen potest favorem infidelis conversi 360. esse materialiter deprecativa 119 sq.; — Gregorius XVI: materiam Extremae Unc­ tionis esse oleum ab episcopo benedic­ talis forma depreeativa probabiliter ali­ quando in usu fuit 120; — quando in tum 228. ecclesia latina introducta sit forma in­ Guilehnus Alt isiodorensis: indulgentiae a b. Gregorio in stationibus Romae insti­ dicative 121 sqq.; — ecclesia potest praecipere unam formam tanquam unice tutae 216. validam 123 sq. Guilehnus Parisieusis de forma absolutio­ nis sacramentalis 122 ; — num episco­ Fornicatio est illicita 307 sq. ; — lex, quae eam vetat, numquam exceptionem patus sit Sacramentum 270. admittit 308 sq. ; — ob fornicationem coniux quoad torum et habitationem se­ parari potest et interdum debet 350. Franzeliu, Card., de doctrina vetustorum Henrieus Ostiensis : Matrimonio non con­ ferri gratiam 317. Scholasticorum quoad Ordines minores .Herniae Pastor' docet potestatem cla­ 255. vium 17 ; — de necessitate confitendi Freisen , Dr. las. : sententia quorumdam Canonistarum de Matrimonio 327. peccata 153; — de dimittenda uxore ob adulterium 352; — polygamia suc­ cessiva licita est 380. Hieremias Patriarcha de Sacramento Eu­ Gasparri : ordinationes infra diaconatum charistiae 225. non esse vermn Sacramentum 255; — Hieronymus. S. : potestas remittendi pec­ num abbatibus Cisterciensibus concescata per Sacramentum Paenitentiae est Index Alphabeticus. potestas iudicialis 26; — ostendit ab-, solutionem sacramentnlem necessario supponere confessionum 77 ; — opera mortificata reviviscunt per Paenitentiam 135. 186; — ministros Paenitentiae osse solos episcopos et presbyteros 174; — de materia Sacramenti Ordinis 275; — solus episcopus potestatem ordinandi habet 288; — de ordinationibus factis' ab episcopis haereticis 292 ; — de coniugio B. V. Mariae cum S. loseph 331 sq.; — de verbis Mattii. 19, 9: ,nisi ob fornicationem0 350; — de in­ dissolubilitate Matrimonii 353; — per­ mittit polygainiam successivam 380 ; ·— de caelibatu clericorum in ecclesia orientali 411. Hilarius, S. : nullum omnino peccatum a potestate clavium excludi 16; — potestas remittendi peccata per Sacramentum Paenitentiae est potestas iudicialis 26. Ilincuiarus Rhemen&is: num copula neces­ saria sit ad verum Matrimonium 335. Hngo Victor, de necessitate confessionis 156 ; — de traditione instrumentorum in ordinatione 277. 421 inter virum et mulierem intrinsecus plane indissolubile 341 sqq.; — utrum indissolubilitas interna Matrimonii rati oriatur ex Sacramento tantum an etiam ex ipso contractu naturali 344 sqq. ; — num libello repudii in Vetere Testa­ mento solutum fuerit vinculum conjugale 347 sq. ; — de obligationibus, quae ex hoc vinculo oriuntur 349; — ne oh adulterium quidem alterius coniugis coniux vinculum matrimoniale solvere potest 349 sqq. — Indissolubilitas externa: matri­ monium infidelium, etiam consummatum, solvi potest quoad vinculum, quando altero coniuge manente in infidelitate alter ad fidem convertitur 355 sqq.; — num privilegium Paulinum etiam pro iis valeat, qui convertuntur ad sectam haereticam christianam 363; — num matrimonium in infidelitate contractum solvatur etiam per professionem reli­ giosam coniugis conversi 364; — num Matrimonium possit solvi, si ex coniugibus fidelibus alter incidit in infideli­ tatem 364 ; — vinculum Matrimonii rati per professionem religiosam alterius coniugis solvitur 364 sqq. ; — cur sus­ ceptio Ordinis sacri vel vota simplicia I. non solvant vinculum Matrimonii rati lansenistae docebant satisfactionem sacra368; — Matrimonium ratum ex iusta mentalem omnino implendam esse ante causa auctoritate summi pontificis solvi absolutionem 109. potest 368 sqq. ; — Matrimonium ratum Ignatius de Loyola, S., de insigni fructu et consummatum est etiam extrinsecus indulgentiarum 219. prorsus indissolubile 371 sqq. ; — viarii Ignatius Martyr, S., non novit Ordines gradus indissolubilitatis 372 sq. ; — so­ minores 255 ; — de diaconorum munere luto vinculo prioris Matrimonii novae 262; — presbyterqs habere ministeria nuptiae licitae sunt 379 sqq. altaris 266 ; — celebrationem Matri­ Indulgentia quid sit 195; — num sit monii esse rem sacram 312. etiam remissio culpae 196 sq.; — in­ Impedimenta Matrimonii diri m entia dulgentia ,in remissionem peccatorum0 quaenam sint 388; — ecclesia habet pote­ 197; — quid conferat ad remissionem statem a Christo acceptam ea pro suis culpae 197 sq. ; — error Lutheri 198; subditis statuendi 398 sqq. ; — dubium — error Veronii 198 sq.; — quotupliesse non potest, quin ecclesia pote­ citer dividatur 200. 206 ; — qua ratione statem habeat statuendi eadem impedi­ et quando applicari possit animabas pur­ menta etiam pro haereticis 400 sq.; — gatorii 202 sqq. ; — ecclesia habet pote­ haec potestas est solius ecclesiae 401 sqq.; statem concedendi indulgentias 206 sqq. — obiectiones 403 ; — de potestate gu­ 211 sqq.; — indulgentiae stationum bernii civilis in Matrimonium 403 sq. Romae 216 ; — expeditionis in Terram — Impedimenta impedientia quae sanctam 217 ; — pro defunctis ibid.; — sint 388. indulgentia lubilaei 218; — insignis Impositio manuum, nomen Sacramenti fructus indulgentiarum 218 sq. ; — con­ Paenitentiae 2; — non est pars essendiciones ad lucrandas indulgentias 219. tialis huius Sacramenti 33 sq. ; — est Infantes num possint recipere Extremam materia Sacramenti Ordinis 273 sqq.; Unctionem 240; — possunt suscipere — quid significet 300. ordines 285. Impotentia est impedimentum Matrimonii Infideles: privilegium Paulinum in eorum favorem 355 sqq. Vide Privilegium dirimens 386. ImpnbereS sunt inhabiles ad Matrimonium Paulinum. Innocentius I : in vetere ecclesia dabatur contrahendum 385. interdum absolutio, antequam tota paeni­ Indissolubilitas Matrimonii interna: tentia impleta esset 110; — de .SacraSacramentum Matrimonii efficit vinculum .Λ·» s Index Alphnbeticus. ‘4 ' mento Extremae Unctionis 228 sq. : Mamateria Sacramenti Ordinis 275; Laetantius de nomine paenitentiae 1 ; — trimonio anexa est gratia 814. de necessitate confessionis sacramonInnocentins III de Extrema Unctione 243 ; talis 1-54. — testatur subdiaconatum non osse Sacramentum 258 sq. ; — sacerdotium Lateranense IV definit exsistentiam Sacra­ menti Paenitentiae 11 ; — de confes­ ad valorem Ordinis non snpponit dia­ sione peccatorum secreta et de sigillo conatum 287; — Matrimonium ratum servando 92: — ut sacerdos valide ab­ est verum Sacramentum 382 ; — de insolvat, requiritur potestas iurisdictionis dissolubilitate interna Matrimonii 843 ; 177 sq. ; — confessarius curet integri­ privilegium Panlinum in favorem in­ tatem confessionis 190; — indiscretas fidelis conversi 359; — Matrimonium indulgentias abrogat 212. ratum solvitur per professionem reli­ giosam 366; — polygamia simultanea Lectores interdum laici constituebantur 253; — eorum munus 253. Christianis illicita est 375. Innocentius VIII num abbatibus Cister- Leo Magnus, S. : Paenitentiae Sacramento peccata remittuntur 10; — nullis mociensibus concesserit privilegium con­ rientibus dispositis absolutio est dene­ ferendi Ordines minores, subdiaconatum ganda 20; — clericis maioribus primis et diaconatum 295 sq. saeculis non ubique concedebatur paeniInnocentius XI: venialium confessio ne tentia publica 22; — de peccatorum fiat simplici sacerdoti non approbato confessione secreta 91 sq.; — de satis­ 182; — de sigillo confessionis ser­ factione imponenda 98; — num episcopa­ vando 193. tus sit Sacramentum 271 ; — materia Instrumentorum traditio num sit materia Sacramenti Ordinis 275; — quibus die­ Sacramenti Ordinis 273 sqq. ; — de sup­ bus episcoporum consecratio fieri de­ plenda hac traditione omissa 280. beat 298 ; — de institutione Matrimonii Integritas confessionis formalis omnium 311 ; — de potestate gubernii civilis in peccatorum mortalium requiritur ad Matrimonium 403. Sacramentum Paenitentiae recipiendum 72 sqq. ; — declaranda sunt omnia pec­ Leo X papa damnat Lutherum docentem peccata venialia non esse materiam suf­ cata mortalia secundum numerum et ficientem absolutionis 84; — romaniun speciem 76; — quaenam circumstantiae pontificem posse concedere indulgentias necessario declarandae sint 76 sq : — 196; — de thesauro ecclesiae 207. damnatur Lutheri doctrina 78 ; — Sfater i alis integritas quando non requi­ Leo XIII docet Matrimonium esse verum Sacramentum 319; — in Matrimonio ratur 78 sq Confessarius debet cuchristiano contractum a Sacramento non rare integritatem confessionis 190. esse dissociabilem 323; — etiam apud Interstitia inter Ordines sunt servanda infideles exsistere Sacramentum Matri­ 298 sq. ; — quo sensu concedatur dis­ monii 324; — incommoda, quae ex di­ pensatio 299. vortiis auctoritate civili sancitis nas­ Irenaeus, S.: in vetere ecclesia etiam cuntur 346; — de potestate gubernii gravissima peccata remittebantur 19; civilis in Matrimonium 404. — de confessione publica et privata 90. Isidorus Hispalensis, S., de quibusdam Libellum repudii: Deus permisit, dare in Vetere Testamento 347 ; — num hoc caerimoniis Matrimonii 397. libello vinculum coniugale solutum fuerit lubilaeum quid sit 218 ; — quando con­ cedatur ibid. 347 sq. Index quis vocetur 23; — quomodo sen­ Libri paenitentiales quinam dicantur 12. LombardllS, Petrus: omnino requiri con­ tentiam ferre debeat ibid. tritionem perfectam ad Sacramentum Iurisdictio : quid sit potestas iurisdictionis Paenitentiae 65 ; — exponit sensum ver­ 176; — quonam distinguantur potestas borum absolutionis sacramentalisll4sq.; iurisdictionis et potestas ordinis 176sq.; iurisdictio ordinaria et delegata 177; — — de necessitate confessionis 156; — variis modis limitari potest 183 sqq. ; — num negaverit Matrimonio conferri gra­ de iurisdictione dubia et probabili 187 sq. tiam 316; — Matrimonium perficitur Instinus Martyr, S.: adulterium non solvit per consensum de praesenti 334 ; — de vinculum Matrimonii 352. privilegio Paulino 357. Lugdunense II reprobat polygamiam simultaneam 375; — secundas et ulteriores nuptias licitas dicit 381. Krieg de vestimentis sacris in primaeva Lugo. Card, de, de absolutione moribunecclesia 274, nota. orum 34 : — defendit plura motiva Index Alphabeticue. 423 contritionis sufficientis ad iustificationem remOta sunt corpora contrahentium 339. .*>4 ; — cur peccata iam confessione re­ — Ordinis: variae sententiae 273 sq.; missa sint materia sufficiens absolutionis — est impositio manuum 274 sqq.; — 85 sq.; —de remissione indirecta pec- ' doctrina Innocentii III et Gregorii IX. catorum 88 sq. ; - de sensu verborum ab­ 277 ; — de supplenda traditione instru­ solutionis sacramentalis 116; — de forma mentorum omissa 280. — Paenitentiae : Paenitentiae deprecativa 119 sq.; — remota ex qua, nulla est 28; — docet reviviscentium meritorum 137 ; proxima sunt actus paenitentis 29 sqq. ; — num ecclesia potuisset praecipere — cur dicatur quasi materia 31 ; — confessionem, nisi Christus eam prae­ num illi actus pertineant ad integritatem cepisset 160 sq. ; — effectus Sacramenti an ad essentiam Sacramenti 32, nota. Ordinis est augmentum gratiae 281 ; — Matrimonium est institutum uaturale 301 ; fornicatio in omni casu est illicita — Matrimonii nomen 301 ; — defini­ tur 302 ; — de consensu 302 sq. ; 308 sq. Lupus, Christianus, describit caritatem — obiectum proximum 303; — Matri­ monium est licitum 304 sq. ; — fines .intensam^ 55. Lntherus: Paenitentiam non esse verum Matrimonii 306 sq.; — extra Matri­ erravit circa paenimonium copula carnalis est illicita Sacramentum 4; tentiae virtutem 36; - circa necessi307 sqq. Exsistentia : est verum Sacramentum tatem contritionis 51 ; — reicit attritionem 59 ; docet confessionem omnium 309 sqq. ; — difficultates ex Magistro peccatorum non esse necessariam 78; — i et canonistis 316 sqq. ; — quando in­ stitutum sit 319 sq. — Contractus peccata venialia non esse materiam suf­ Matrimonii sine Sacramento inter Chri­ ficientem absolutionis 84; — docet Deum stianos exsistere non potest 320 sqq. ; semper totam poenam temporalem re­ — de variis contractibus matrimoniali­ mittere 144 ; — eius error circa indul­ bus 324 sqq. — Essentialiter perficitur gentiarum efficaciam 198 ; — Extremam per consensum de praesenti 327 sqq.; Unctionem reicit 221 ; — negat Ordinem — difficultates solvuntur 334 sqq. esse Sacramentum 248; — MatriinoMateria et forma sunt ipsa verba nium non esse Sacramentum 309; — (vel alia signa), quibus consensus ex­ et solvi posse ob adulterium alterius primitur 338 sqq.; — reicitur obiectio coniugis 349, nota ; — de polygamia 340 sq. simultanea Christianorum 373 sq. Effectus: Matrimonium efficit vin­ culum intrinsecus indissolubile inter virum et mulierem 341 sqq. ; — Maldoiiatns: quot sint Ordines 272; —■ utrum interna indissolubilitas Matrimouii rati oriatur ex Sacramento tan­ inter B. V. Mariam et S. loseph verum tum an etiam ex ipso contractu natu­ fuisse Matrimonium 328. Manuum impositio nomen Sacramenti Pae­ rali 344 sqq.; — de obligationibus, nitentiae 2; —non est pars essentialis i quae ex vinculo coniugali oriuntur 349; — ne ob adulterium quidem alterius huius Sacramenti 33 sq. ; — est materia Sacramenti Ordinis 273 sqq. ; — quid coniugis coniux vinculum matrimoniale solvere potest 349 sqq. — Matrimonium significet 300. infidelium, etiam consummatum, Martène de forma Extremae Unctionis solvi potest quoad vinculum, quando de forma Sacramenti Ordinis 233 279 altero coniuge manente in infidelitate de materia et forma Mairi­ alter ad fidem convertitur 355 sqq. monii 339. Vide Matrimonium infidelium. — Vin­ Martinas V damnat errorem Wiclifii circa culum Matrimonii rati per profes­ necessitatem confessionis sacramentalis sionem religiosam alterutrius coniugis 158. solvitur 364 sqq. ; — cur susceptio Or Or-­ Materia Extremae Unctionis: remota est dinis sacri vel vota simplicia nou sol­ oleum olivarum 227 ; — convenientia vant vinculum Matrimonii rati 368; huius materiae 227 sq. ; — oleum debet — Matrimonium ratum ex iusta causa esse benedictum 228 sq. ; num simplex auctoritate summi pontificis solvi potest sacerdos illud benedicere possit 229. — 368 sqq. ; — Matrimonium ratum Materia proxima est ipsa unctio 229 ; et consummatum est etiam extrin­ — unctio renum quando omittenda 230; secus prorsus indissolubile 371 sqq. — — cur quinque sensus ungantur 230 sq. .Sacramentum Matrimonii efficit v i n— Matrimonii (et forma eiusdem) sunt c n 1 n m es clusi vu m, quo durante ipsa verba vel alia signa, quibus con­ coniuges inhabiles fiunt ad secundum sensus exprimitur 338 sqq. ; — materia Index Alphabeticus. Matrimonium cum aliis personis 273sqq. - vinculum Matrimonii rati per pro­ — Soluto vinculo prioris Matrimonii fessionem religiosam alterutrius conju­ novae nuptiae licitae sunt 379 sqq. gia solvitur 864 sqq.: — ex insta causa Sidnecfttm ad Sacramentum hoc va­ solvi potest auctoritate summi jipntificis 868 sqq. lide et licite ineundum 332 sqq. AVcwsfto.·».· Sacramentum Matrimonii Maximus Tauriuensis, S.: Christus Matri­ nulli homini per se est necessarium monium speciali modo sanctiticavit 313. 888 sqq.: — status caelibatus Matri­ Metus yraeis irritat Matrimonium 387. Milevitanuin II de indissoluhilitate Matri­ monio praestat 390 sqq. monii 354. Ministri Sacramenti Matrimonii sunt ipsi contrahentes 395 sq. : — cur Matri­ Minister Extremae Unctionis ; solus sacer­ monium dicatur Sacramentum laicomm dos potest v a 1 i d e hoc Sacramentum administrare 244: — unicus sacerdos 395: — quomodo peccent contrahentes sufficit 245 : — num plures valide ad­ in statu peccati 395 sq. ministrare possint ibid. — Solus pastor Caerimoniae Sacramenti Matrimonii animarum potest licite suis subditis 396 sqq. hoc Sacramentum potestate ordinaria Potestas ecclesiae in Matrimonium : ec­ administrare, alius vero ex eius delega­ clesia habet potestatem a Christo accep­ tam statuendi pro suis subditis impedi­ tione tantum 246. menta Matrimonii dirimentia 398sqq.: — Minister Ordinis ordinari u s quoad valorem est quilibet episcopus 287 sqq.; dnbiuin esse non potest, quin potestatem — quoad liceitatem est episcopus pro­ habeat statuendi impedimenta etiam pro prius 289 : — de ordinationibus factis haereticis 400 sq. — Potestas consti­ ab episcopis haereticis vel schismaticis tuendi impedimenta dirimentia pro bap­ 291 sqq. — Minister extraordina­ tizatis est solius ecclesiae 401 sqq. — rius (ex delegatione) quorundam Or­ De potestate gubernii civilis in dinum potest esse simplex presbyter Matrimonium 403 sqq. — Objectiones 294 sqq. ; — quis possit delegare pres403. 404. Matrimonium civile quid intellegatur, bvterum ad hos Ordines conferendos quomodo dividatur, quid de eo sit tenen­ 296 sq. Minister Paenitentiae est solus sacer­ dum 407. Matrimonium clandestinum quid sit dos 173 sqq. ; — de confessione laicis vel diaconis facta 175 sq.; — praeter po­ 338; — est verum Matrimonium, quam­ testatem ordinis requiritur in ministro diu ecclesia irritum non facit ibid. Matrimonium consummatum est etiam potestas jurisdictionis 176 ; — .num quivis sacerdos possit absolvere a pec­ extrinsecus prorsus indissolubile 371 sq. Matrimonium infidelium, etiam con­ catis venialibus 181 sq. ; — de ap­ probatione 182 sq. ; — iurisdictio et summatum. solvi potest quoad vinculum, approbatio variis modis limitari possunt quando altero coniuge manente in in­ 183 sqq. : — ministri obligationes 189 sqq. fidelitate alter ad fidem convertitur Ministri Matrimonii sunt ipsi contra­ 355 sqq. : — conversus autem dehet hentes 395 sq.; — quomodo peccent, si alterum Matrimonium inire 356 : — pri­ contrahant in statu peccati 395 sq. ; — vilegium Panlinum 356 sqq. ; — num hoc privilegium etiam pro iis valeat, quo sensu sacerdos possit vocari mi­ qui convertuntur ad sectam haereticam nister 396. christianam 363 : — num matrimonium Minutias Felix de monogamia Christia­ in infidelitate contractum solvatur etiam norum 374. per professionem religiosam coningis Montanistae haeretici virtutem Sacra­ conversi 364 ; — num Matrimonium menti Paenitentiae ad certa peccatorum possit solvi. si ex coniugibus fidelibus genera restringi dicebant 4 ; — enume­ alter incidit in infidelitatem 364. rantur peccata, quae ab ipsis diceban­ Matrimonium mixtum est illicitum tur irremissibilia 11. 383 sq.: — condiciones, ob quas licite Moribundi sensibus destituti nom et quando iniri potest 384 sq. ; — quis dispensa­ possint absolvi 34 sqq. 81 sqq. tionem possit concedere 385. Murinus : alias formas absolutionis sacraMatrimonium ratum est verum Sacra­ mentalis ac deprecati vas olim in usu mentum 332 : — intrinsecus indissolubile non fuisse 120 sq. 341 sqq. : — num ratione Sacramenti an ex contractu etiam naturali 344 sqq. ; N. — per libellum repudii vere solvebatur vinculum conjugale 346 sqq.; — ob Nectarius, episcopiis Constantinop.: factum adulterium solvi non potest 349 sqq. ; eius nihil probat contra necessitatem Index Alphaheticus. 425 confessionis 162 sqq. ; — quidnam abro­ gaverit 1G5. 1 Neocuesariensis Synodus de ecclesiae po­ testate in Matrimonium 398. Nicaenum I : nulli inorienti disposito ,ne­ cessarium viaticum- esse denegandum 20; - de poenft temporali relaxanda 215 sq.: — de ordinationibus factis ah episcopis haereticis 291 sq.; — de poly­ gamie successiva 381. Nicolaus I: peregrinatio ad sepulcrum principis apostolorum 216; — de subiecto Ordinis episcopalis 286; — ad Matrimonium sufficere soltam consen­ sum 333 ; — de iudissolubilitate interna Matrimonii 342sq.; — polygamia simul­ tanée apud Christianos vetita est 375. Novatiani haeretici nonnulli docebant esse peccata irremissibilia 4; — damnantur 8; — quaenam fuerint illa peccata 11. Novatianus haeresiarcha num omnem ec­ clesiae potestatem remittendi peccata negaverit 4. de sacerdotio omnium christianorum 267 sq. — Episcopatus est Sacra­ mentum 269 sqq. — Quot sint Ordines 272. Essentia: materia est impositio manuum 273sqq.; — forma est oratio, quae cum illa impositione coniungitur 278 sqq.; — de supplenda traditione instrumentorum omissa 280. E/fectus est augmentum gratiae 281 ; — impressio characteris 282 sq. ; — col­ latio novae potestatis 283. Sublectum est solus mas 283 sqq.; — Ordinis episcopalis est solus pres­ byter 285 sq. ; — quid requiratur ad Ordines licite suscipiendos 287. Minister quoad valorem est epi­ scopus 287 sq. ; — quoad liceitatem est episcopus proprius 289 sq. ; — de ordi­ nationibus factis ab episcopis haereticis vel schismaticis 291 sqq. — Simplex presbyter potest esse minister ex­ traordinarius quorundam Ordinum 294 sqq. ; — quis presbyterum delegare possit ad hos Ordines conferendos 296 sq. 0. Caerimoniae ordinationum : locus et Obex gratiae in Sacramento Paenitentiae tempus 297 sq. ; — interstitia servanda non est peccatum nondum remissum 70. 298 sq.; — manuum impositio, unctiones Oleum olivarum est materia Extremae etc. 299 sq. Unctionis 227 ; — debet esse benedic­ Orientales ecclesiae omnes docent Paeni­ tum 228 sq. ; — num etiam simplex tentiam esse verum Sacramentum 10; sacerdos possit illud benedicere 229. — forma absolutionis deprecativa apud Opera mortificata quid sint 133; — per­ Orientales 120 sq. ; — docent necessita­ fecte reviviscunt 133 sqq.; — poenalia tem confessionis sacramentalis 158; — satisfaciunt ex opere operantis 100 sq. ; docent Ordinem esse verum Sacramen­ — variae classes bonorum operum tum 250; — item Matrimonium esse 103 sq. ; — a confessario imposita satis­ unum ex septem Sacramentis 318; — faciunt ex opere operato 105; — quanta sed ob adulterium alterius coniugis solvi poena remittatur 105 sq.; — utrum per posse 350. formulam absolutionis omnia nostra bona Ongenes: potestas remittendi peccata 9; opera in genere eleventur ad satisfacien­ — testatur in verere ecclesia etiam dum ex opere operato 106. post sollemnem paenitentiam relapsis Ordinationes factae ab episcopis haereticis concessam fuisse absolutionem 20; — vel schismaticis 291 sqq.; — caerimoniae i absolutio sacramentalis necessario sup­ ordinationum 297 sqq. ponit confessionem 77 ; — publica con­ Ordines minores quot sint 251 sq.; — non fessio non est de necessitate Sacramenti sunt Sacramentum 252 sqq.; — scho­ 90 : — de necessitate confessionis 153 ; lastici veteres 255 ; — argumenta ad-, — de Sacramento Extremae Unctionis versariorum 256 sqq. ; — ex delegatione 223; — non novit Ordines minores 256; administrari possunt a simplici pres­ — Matrimonio anexa est gratia 314; bytero 294. — Maria et Joseph fuerunt veri coniuOrdo definitur et explicatur 247 sq. ges 331 ; — ob adulterium Matrimonium Exsistentia: est verum Sacramentum solvi non posse 352. 248 sqq. ; — de tempore institutionis Ostiarii: eorum munus 252; — eorum 251; — Ordines minores non sunt origo 252 sq. Sacramenta 251 sqq. ; — objectiones ad­ versariorum 256 sqq. — S u b d i a co­ natu s non est Sacramentum 258 sqq. — Diaconatus est Sacramentum Pacianns, S.: potestas remittendi peccata non fuit solis apostolis collata 7: — 260 sqq. ; — de diaconissis 264 sq. — refutat Novatianos 8. Presbyteratus est Sacramentum 265 sqq.; — de presbyterissis 267; — Paenitentia publica in pristina ecclesia f i I Index Alphabet iens. cur tantum semel conII sq. 95: cessa sit 21 — non ubique concedebatur clericis maioribus 22 : — num ecclesia umquam pro peccatis occultis publicam paenitentiam praescripserit 93 sqq. ; — est valde utilis 107 sq. Paenitentiae Suertm.n.fm».· 1. — Aome/i et duplex significatio 1 ; — alia nomina 2. — Definitio 2. Exsistentia : est verum Sacramentum 4 ; — haeretici 4 sq. : — reiciuntur a SS. Patribus S sqq. —- Extenditur ad om­ nia omnino peccata remittenda 11 sqq.: — Paenitentia publiée et prirafa 11 sq. — Difficultates ex S. Scriptura 12 sqq.: — ex Patribus 16 sq. — Ecclesia absolutio­ nem numquam monentibus dispositis de­ negavit 19 sq. : — neque post sollemnem paenitentiam relapsis 20 sqq. ; — neque clericis maioribns in graviora crimina lapsis 22. — Potestas remittendi pec­ cata per hoc Sacramentum est potestas iudicialis 23: — do differentia indicii paenitentialis a foro externo 27. Materia. Exsistentia: materia ex qua recto dicuntur actus paenitentis 28 sqq.: — secundum qnem respectum actus paenitentis sint pars materialis Sacramenti 30; — obiectiones 33: — de manuum impositione in hoc Sacra­ mento 33 sq. ; — de absolutione mori­ bundorum 34 sq. — Detestatio pec­ catorum i. e. paenitentia est vera rirtus specialis 36 sqq. ; — error Lu­ theri 36 : — in homine, qui est in statu peccati, paenitentia non est virtus in­ fusa 40; — actus paenitentiae salu­ taris debet esse entitarive supernaturalis 40 sq.; — obiectum materiale 41 sq. — Actus contritionis peccatori adulto est ad salutem necessarius 43 sqq. ; — paenitentia est necessaria necessi­ tate medii 45: — et necessitate prae­ cepti ibid.; — quod tamen non obligat pro omni tempore ibid. ; — contritio per se debet esse formalis 45 sqq. : — per accidens sufficit contritio victualis 47 sq. ; — contritio necessario debet esse appretiative summa 48; — et uni­ versalis 48 sq. ; — quod tamen non valet de peccato veniali 49; — quid requiratur ex parte hominis ad obtinen­ dam remissionem culpae venialis 49 sq. — Contritio perfecta semper ju­ stificat, licet Sacramentum re non sus­ cipiatur 50 sqq. ; — haeretici 51. 53; — sed non eo sensn justificat, quod sit ipsa formalis causa iustificationis 54; — utrum sola contritio quae caritate perficitur, iustificet 54 - ut contritio sit caritate perfecta et iustificet. non requiritur determinatus gradus intensi- tatis neque determinata duratio tem­ poris 55 sqq. ; — num possit contritio esse nimia 58. — Attritio concepta ex metu poenarum, quibus Deus pecca­ tores punit, potest esse actus bonus et salutaris, qui positive excludat, affectum peccandi 58 sqq. ; — error Lutheri et aliorum 59 sq.: — de amore initiali nd attritionem requisito 64 sq.; — attritio est dispositio proxime sufficiens ad justificationem per hoc .Sacramentum obtinendam 65 sqq. ; — de obice gra­ tiae in Sacramento Paenitentiae 70; — de Sacramento Paenitentiae valido sed informi 70 sqq. ; — num contritio debeat fonnaliter concurrere ad confes­ sionem 72. — Confessio pecca­ torum mortalium fonnaliter integra ad Sacramentum hoc recipiendum re­ quiritur 72 sqq. ; — rationes excusantes ab integritate materiali 78 sq. ; — num confessio necessario verbis fiat 79 sq.; — num sit de necessitate confessionis, ut paenitens sacerdoti praesenti imme­ diate et per se ipsum revelet peccata sua 80 sq. ; — peccata venialia non ne­ cessario accusanda sunt 83 sq. ; — con­ stituunt tamen materiam sufficientem absolutionis 84 sq. ; — etiam peccata iam confessione remissa sunt materia sufficiens Sacramenti 85 sqq. ; — num ad valorem confessionis necesse sit accusari peccata mortalia dubia 87 sq.; — de indirecta remissione peccatorum 88 sq. ; — publica confessio non est de necessitate Sacramenti 89 sqq. ; — se­ creta confessio non est de necessitate Sacramenti 93 ; — num ecclesia umquam pro peccatis occultis publicam paenitentiam vel confessionem prae­ scripserit 93 sqq. — Satisfactio definitur 96 ; — minister Sacramenti per se debet paenitentibus salutares et convenientes satisfactiones imponere 96 sqq — quanta sit haec obligatio 99; - quaenam satisfactio imponenda sit 99 sq. — paenitens satisfactionem accipere et implere tenetur 100; — quandonam eam implere debeat ibid.; — opera poenalia satisfaciunt ex opere operantis 100 sqq. ; — opera poenalia a confessario imposita satisfaciunt ex opere operato 105 sq. ; — num remis­ sionem poenae temporalis etiam aliter obtinere possimus 106 sq. ; — num unus homo pro altero satisfacere possit 107 sq. ; — satisfactio ante absolutio­ nem impleri potest 108 sq. ; — satis­ factio impleri potest post absolutionem 109 sq. : — ntrum in vetere ecclesia absolutio sacramentalis data sit ante an post satisfactionem impletam 110 sqq. Index Alphaboticus. Forma consistit in verbis: -Ego te absolvo' vel aliis aequivalentibns 112 sqq.; — quis sit proprius sensus horum verborum : rEgo te absolvo a peccatis tuis' 114 sqq.; — de absolu­ tione condicionata 117 sci.: tiono sq — forma debet esse fonnaliter indicativa 118 sq.; — per se potest esse materialiter de­ precativa 119 sq.; — talis forma de­ precativa longe probabiliter aliquando in usu fuit 120 sq. ; — quando in ec­ clesia latina introducta sit forma in­ dicativa 121 sqq.; — ecclesia potest praecipere unam formam tamquam unice validam 123 sq. ; — absolutio dari de­ bet verbis 124 sq. ; — et quidem paenitenti praesenti 125 sqq. Effectus: hoc Sacramento peccata ita remittuntur, ut numquam propter subsequens peccatum redeant 127 sqq. ; — quomodo peccatum dici potest redire 130 sqq.; — peccata remissa ne quoad poenam quidem redeunt propter peccatum subsequens 132 sq.; — merita mortificata perfecte reviviscunt 133 sqq.; — variae sententiae reiciuntur 139 sqq. ; — num statirn restituatur etiam totus habitus infusus gratiae sanctificantis 143 sq. ; — culpa remissa non semper simul tota poena a Deo remittitur 144 sqq. ; — quid sit in hoc Sacramento „res et Sacramentum' 148 ; — num Pae­ nitentia sit unum Sacramentum 148 sq. Subiectum et necessitas: est omnibus post Baptismum graviter lapsis iure di­ vino necessarium 149 sqq. ; — num ec­ clesia potuisset praecipere confessionem, nisi Christus eam praecepisset 160 sq. ; — num ecclesia possit in hac lege dispensare vel eam abrogare 161 sq. ; — de facto Nectarii 162 sqq.; — de doctrina S. loannis Chrysostomi 165 sqq. ; — de subiecto obligationis 168 sqq. ; — de tempore obligationis 170 sq.; — de lege ecclesiastica annuae confes­ sionis 171 sqq. Minister est solus sacerdos 173 sqq. : — de confessione laicis vel diaconis facta 175 sq. ; — praeter potestatem Ordinis requiritur in eo potestas iurisdictionis ad validam absolutionem 176 sqq. ; — num quivis sacerdos possit absol­ vere a peccatis venialibus 181 sq.; — de approbatione 182 sq.; — iurisdic­ tio et approbatio variis modis limitari possunt 183 sqq.; — de jurisdictione dubia et probabili 187 sqq. ; — recen­ sentur obligationes ministri 189 sqq. Paenitentiae virtus: paenitentia est. vera ____ ________ _ t — error Lnvirtus specialis 36 sqq.; ■thori 36* — definitio* Tridentini ibid. ; — in homine, qui est in statu peccati, 427 paenitentia non est virtus infusa 40; — nt sit actus salutaris, debet esse entitative supernatural!» 40 sq. ; — obiectnm materiale paenitentiae 41 sq. ; — est necessaria necessitate medii 45 ; — et praecepti ibid. ; — qnod praeceptum non obligat pro omni tempore ibid.; — paenitentiae actus salutaris quid ad­ junctum habeat necesse sit 46 sq. Palmieri: potestas remittendi peccata per Sacramentum Paenitentiae est potestas iudicialis 25 sq. ; — de forma Paeni­ tentiae deprecativa 120; — ecclesia non potest dispensare in lege con­ fessionis neque confessionem abrogare 161 sq. ; — censet pristinam „reconcibationem* fuisse indulgentiae con­ cessionem 214; — i'ure divino solvi Matrimonium ratum per professionem religiosam 366; — cur Matrimonium ratum et consummatum Christianorum sit indissolubile 373. Palndanus docet validitatem absolutionis absenti per litteras missae 81, nota; — putat peccatum veniale posse probabi­ liter per indulgentias deleri 196 sq.; de charactere Sacramenti Ordinis 282. Paschalis II : ordinationes ab episcopis haereticis vel schismaticis factas esse validas 293. Panins V : materiam Extremae Unctionis esse oleum ab episcopo benedictum 228. Peccatnni (mortale) dubium num ad valorem confessionis necesse sit accusari 87 sq. Peccatum iam remissum in confessione est materia libera et sufficiens Sacra­ menti Paenitentiae 85 sq. ; — requiri­ tur distincta eiusdem confessio 86; — quanta determinatio requiratur 87. Peccatum contra Spiritum Sanctum: quo sensu non remittatur 12 sqq. Peccatum veniale: ad obtinendam eius remissionem quid requiratur 49 sq. ; — non necessario accusandum est in con­ fessione 83 sq. ; est tamen materia suf­ ficiens absolutionis 84; — quomodo ex opere operato remitti possit 84 sq. ; — num quivis sacerdos ab eo absolvere possit 181 sq. Petrns Cantor de subdiaconatu 259. Petrns Chrysologus, S. : caritas perfecta delet omnia peccata 52. Petrns Daniianus, S.: opera poenalia satis­ faciunt ex opera operantis 103; — de Sacramento Extremae Unctionis 224. Petrns de Osma: damnatur eius doctrina de satisfactione sacramental i ante ab­ solutionem implenda 109. Pictaviensis Synodus abolevit abusum, quo diaconi confessiones andiebant 175. Pius 1' de matrimoniis infidelium, qui ad fidem convertuntur 362. ! 428 Index Alphabeticus. Pins VI daumat declarationem bynodi — ad valorem Ordinis non supponit Pistoriensis de peccatorum venialium diaconatum 2S7. confessione 84: — item doctrinam eius­ Preshyterissae : quae ita vocabantur 267; dem de satisfactione sacnuuentali ante —· in ecclesia graeca ibid. absolutionem implenda 109; — damnat Privilegium Paulinum: matrimonium in­ doctrinam eiusdem Synodi docentis ad fidelium, etiam consummatum, solvi absolvendum snftieere potestatem ordi­ potest quoad vinculum, quando altero natione acceptam 179: — item eius­ coniuge manente in infidelitate alter ad dem errorem circa thesaurnm ecclesiae fidem convertitur 355 sqq.; — num 207: — contractus matrimonialis et etiam pro iis valeat, qui ad sectam Sacramentum separari nequeunt 323: — haereticam christianam convertuntur Matrimonium legitimum nullo iure mere 363. humano solvi potest 345 sq. : — de ec­ Proclamationes bannorutn sunt faciendae clesiae potestate in Matrimonium 400. 396. 402. 404: — ecclesia potest statuere Procurator: Matrimonium per procurato­ rem contrahi potest 826. impedimenta matrimonalia etiam pro Professio religiosa alterutrius coniugis sol­ haereticis 401. Pius IX : Matrimonium inter fideles dari vit vinculum Matrimonii rati 364 sqq. ; non posse, qnin sit Sacramentum 323 : — num Matrimonium in infidelitate con­ de ecclesiae potestate in Matrimonium tractum solvatur etiam per professio­ 400. nem religiosam coniugis conversi 364; Poena temporali* non semper tota a Deo — num iure divino solvatur Matrimo­ remittitur simul cum culpa 144 sqq. nium ratum per professionem religio­ Polycarpus, S,: milium peccatum a po­ sam 366 sqq.: — cur vota simplicia non solvant vinculum Matrimonii rati testate clavium excludi 16. Polygamia quid sit et quomodo dividatur 368. 373; — error Lutheri 373 sq.; — poly­ Propositum non peccandi de cetero est elementum contritionis 46 ; — utrum gamie simul tanea Christianis interdici­ tur 873 sqq. : — veteribus tamen licita debeat esse explicitum et formale 47. erat 378; — polygamia successiva licita Prosper Aquitanus, S.: peccata remissa est 379 sqq. non reviviscunt 130. Pontificale Romanum : Ostiariorum munus Protestantes hodierni quid doceant de ex­ 232; — munus Lectorum 253; — de sistentia Sacramenti Paenitentiae 4 sq. ; Exorcistis 254: — de munere subdia— negant potestatem remittendi pec­ conorum 258 ; — de munere diacono­ cata per Sacramentum Paenitentiae esse potestatem Judicialem 23 ; — nonnulli rum 260; — de eornm consecratione 263; — munera presbyterorum 265. affirmant attritionem ante saec. XIII fuisse ignotam 67, nota ; — reiciunt Potestas darium extenditur ad omnia Extremam Unctionem 221; — quoad Sa­ omnino peccata 11 sqq.; — haeretici cramentum Ordinis magna est inter eos negantes ibid.; — est potestas iudiconfusio 249, nota; — docent ob adul­ cialis 23 sqq.; — cur differat a indicio terium alterius coniugis et ob alias fori externi 27; — competit solis epi­ quoque rationes Matrimonium solvi posse scopis et sacerdotibus 173 sqq. Potestas Ordini* et iurijdictionin quomodo 349 ; — negant potestatem ecclesiae in distinguantur 176 sqq. Matrimonium 398. Presbyter: solus presbyter est minister Pseudo-Ignatius de nomine presbytero­ Sacramenti Paenitentiae 173 sq. ; — rum 265. num quivis presbyter possit absolvere Pubertas an requiratur in contrahente a peccatis venialibus 181 sq. ; — solus Matrimonium 385 ; — quid statuerit ec­ presbyter potest valide administrare clesia 385 sq. Sacramentum Extremae Unctionis 244 : — presbyterorum munera 265; — vo­ R. cantur etiam ..sacerdotes* 265 sq. ; — ordinatio presbyteri 279; — solus pres­ Ratrainnus de subiecto Ordinis episco­ palis 286. byter est subiectum capax Ordinis epi­ scopalis 285 sq. ; — simplex presbyter .Reconciliatio* quid fuerit in pristina ec­ clesia 12. 110. 213 sq.; — num fuerit ex delegatione potest administrare Or­ indulgentiae concessio 214. dines minores et subdiaconatum 294 ; — utrum tales concessiones factae sint Remissio indirecta peccatorum 88 sq. 295; — quis presbyterum delegare possit .Remittere peccata' quid significet 5 sq. Reservatio carnium quid sit 184: — error ad hos Ordines conferendos 296 sq. Lutheri 184 sq. ; — qua ratione probetur Presbyteratu* est Sacramentum 266 sq. ; « Index Alphabeticus. hftec potestas 185 ; — quinam a reser­ vatis absolvere possint 186. j ReviviscCUtia meritorum ; peccata remissa numquam reviviscunt 128 sqq.;- quo­ modo peccatum dici possit redire 180 sqq.; peccata remissa ne quoad poenam quidem redeunt propter peccatum sub­ séquents 132 sq. — Per paenitentiam, qua peccata delentur, merita mortificata perfecte reviviscunt 133 sqq. — Dis­ crimen inter peccata et bona opera quoad reviviscentium 138. — Omnes habitus infusi amissi redeunt 143. Rituale Romanum: materia proxima Sacra­ menti Paenitentiae 32; — de casu, quo paenitens verbis confiteri nequeat 80: — de unctione infirmi aliquo membro mutili 230; — de effectu Extremae Unc­ tionis 235 ; — de eiusdem subiecto 241 ; — quibusnam administrari possit 242 ; — de iteratione huius Sacramenti 243 ; — de Matrimonio celebrando 397. Robertus Pullus de necessitate confes­ sionis 155. S. Sacerdos solus est minister Sacramenti Paenitentiae 173 sqq. ; — solus potest valide administrare Sacramentum Ex­ tremae Unctionis 244 sq. ; — sacerdotum munera 265 ; — solus sacerdos est subiectum capax Ordinis episcopalis 285 sq. ; — ex delegatione potest administrare nonnullos Ordines 294 sqq. ; — quo sensu sit minister Matrimonii 396. Sacerdotium omnium Christianorum quid sit 267 sq ; — sacerdotium ad valorem Ordinis non supponit diaconatum 287. Sanchez de Matrimoniis fidelium cum in­ fidelibus 383 ; — Matrimonium nulli homini per se est necessarium 389 ; — quomodo peccent contrahentes Matri­ monium in peccato mortali 395. Satisfactio definitur 96. 97 ; — minister Paenitentiae per se debet paenitentibus ' salutares et convenientes satisfactiones imponere 96 sq. ; — quanta sit haec obligatio 99; — quae et quanta satis­ factio imponi possit et debeat 99 sq. : — paenitens satisfactionem accipere et im­ plere tenetur 100. — Opera poenalia satis­ faciunt ex opere operantis 100 sqq. ; — condiciones ad satisfactionem requisitae 104 sq. ; — opera poenalia a confes­ sario imposita satisfaciunt ex opere ope­ rato 105 sq. ; — num satisfactio sacra­ mentalis etiam causet gratiam ex open· operato 106; —num remissionem poenae temporalis etiam aliter obtinere possi­ mus quam per opera poenalia 106 sq. ; — num unus homo pro altero satis- 429 facere possit 107 sq.; — num Dens infallibiliter acceptet hanc satisfactionem 108; — satisfactio imposita ante ab­ solutionem impleri potest 108 sq.; — et potest impleri post absolutionem 109 sq. Schanz, Dr. : quo sensu peccatum contra Spiritum Sanctum non remittatur 14, nota; — in verba Matih. 1, 20: ,accipere Mariam coniugem tuam1* 328, nota; -- de verbis Matth. 19, 9: μη έπι πορνεία. 350, nota. Schuialzgrueber de potestate gubernii civilis in Matrimonium 405. Scotns de materia proxima Sacramenti Paenitentiae 29 ; —· de reviviscentia habituum infusorum 143 ; — de neces­ sitate confessionis 151. 156; — omnes sacerdotes posse a venialibus absolvere 181 ; — Matrimonium esse verum Sacra­ mentum 316. Sigillum sacramentale quid sit 191; -de sigilli obligatione 92. 191 sq. ; —sigilli materia 192 sqq. Siricius, papa: relapsos morti proximos viatico posse refici 21 ; — clericis in quibusdam ecclesiis non concedi paeni­ tentiam publicam 22; — celebratio Ma­ trimonii est res sacra 313; — de caeli­ batu clericorum in ecclesia latina 409. Sixtus IV damnat doctrinam Petri de Osma docentis satisfactionem sacramentalem implendam esse ante absolutionem 109; — damnat errorem eiusdem circa ne­ cessitatem confessionis 158. Soto, Dominicus, de reviviscentia meri­ torum 139; — num diaconatus sit Sacra­ mentum 261 ; — consensum contra­ hentium Matrimonium esse ipsum Sacra­ mentum 322 ; — num summus pontifex possit solvere Matrimonium ratum 370. Sozomenns : ad impetrandam veniam pec­ catorum necessario confiteri oportet 78; — de confessione peccatorum secreta 92; —narrat factum Ncctarii 162.164. Spiritus Sancti blasphemia = peccatum contra Spiritum Sanctum, quo sensu non remittatur 12 sqq. Suarez : Paenitentiae Sacramentum cur ad­ ministretur per modum iudicii 27 ; — sola contritio, quae curitate perficitur, iustificat 54; — num possit contritio esse nimia 58; — de absolutione ab­ senti data 81 sq. ; peccata iam con­ fessione remissa esse materiam suf­ ficientem huius Sacramenti 85 sq. ; — quisnam sit effectus ex opere operato satisfactionis sacramentalis 105; — de sensu verborum absolutionis 115 sqq.; — forma per se potest esse materialiter deprecativa 119; — quanta debeat esse propinquitas inter paenitentem et con- Index Alphabeticus. 430 fessarium 127; — peccatum remissum non posse reviviscere 129 sq. ; — de remissione poenae temporalis 147 : — minister est solus sacerdos 174; — de iure accipiendae absolutionis 189: — si confessarius causavit damnum tertii 190 sq.; —de sigilli sacramentalis ma­ teria 193. Indulgentia ,a culpa et a poena* quid significet 197 ; — conceditur vivis per actum iudicialis potestatis 202; — num habeat effectum infallibilem 208. Extrema Unctio: num mictiones ..re­ num et pedum* sint necessariae 230; — utrum verba formae necessario pro­ ferenda sint modo deprecative 233. 234 ; — posse interdum primam gratiam pro­ ducere 236 ; — de subiecto huius Sacra­ menti 240. Matrimonium ratum, verum ac pro­ prium fuisse inter B. V. Mariam et S. Joseph 328. Sahdiaconatus : de subdiaeonorum nomine et munere 258; — subdiaconis licebat Matrimonio uti 259: — subdiaconatus non est Sacramentum 259 sqq. ; — ex delegatione administrari potest a sim­ plici presbytero 294. Subiectum Extremae Unctionis est adultus haptizatus 240 ; — num etiam perpetuo amens 241 ; — non potest administrari nisi gravi morbo laborantibus 241 sq. ; — quibus dari nequeat 242: — num adsit praeceptum divinum sub gravi obligans ad eius susceptionem 243; — de iteratione huius Sacramenti 243 sq. — Matrimonii : subiectum ad hoc Sacra­ mentum valide et licite ineundum sunt Christiani adulti, habiles, nondum ligati etc. 382 sqq. 388 sqq. — Ordinis ca­ pax est solus et omnis mas haptizatus 283 sq.; — benedictio abbatissarum 284 ; — subiectum capax Ordinis episcopalis est solus presbyter 285 sq. — Paeni­ tentiae: Sacramentum Paenitentiae est omnibus post Baptismum graviter lapsis iure divino necessarium 149 sqq.; — subiectum huius obligationis 168. Syllabus : Matrimonium inter fideles sem­ per esse Sacramentum 323; — iure na­ turae indissolubile 344 ; — divortium auctoritate civili sanciri nequit 345 ; — de ecclesiae potestate in Matrimo­ nium 400. T. Tanner de forma Extremae Unctionis 233; — presbyteratus est-Sacramentum 266 sq. ; — de materia Sacramenti Or­ dinis 274. Tempus clausum matrimonio celebrando 396. Tertullianus: esso peccata irremissibilia 4; — testatur Catholicos etiam gravis­ simis criminibus veniam non denegare 18; — virtus paenitentiae est pecca­ tori necessaria necessitate praecepti 45: — exhortatur ad timorem gehennae 60; — opera poenalia satisfaciunt ex opere operantis 108; — paenitentia publica est valde utilis 107; — de necessitate confessionis 153; — ^reconciliatio* ob martyrum merita 214 sq.;— do sacer­ dotio omnium Christianorum 268; — mulier non est subiectum capax Ordinis 284; — celebratio Matrimonii est res sacra 313; — adulterio Matrimonium solvi non posse 352 ; — reprobat Matri­ monia eum infidelibus 382 sq. Theodulfus Aurelianensis de unctione in­ firmi in administrativae Extremae Une tionis 231 ; — forma quaedam graeca huius Sacramenti 232. Theopbylus Antiochenus, S. : monogamiam servari a Christianis 374. Thesaurus ecclesiae definitur 207 ; — ex­ stat in ecclesia thesaurus constans ex satisfactionibus Christi et sanctorum 206 sqq. ; — quomodo scire possimus hunc thesaurum nondum esse exliaustum 210: — sub qua ratione concurrat ad indulgentias 210 sq. Thomas Aquinas, S. : Paenitentiae Sacra­ menti materia proxima 29 ; — de paeni­ tentiae virtute 37; — esse virtutem specialem 39; — obiectum eius mate­ riale 41 ; — contritio de quibusnam pec­ catis esse possit 42 ; — nomen con­ tritionis 43; — quid sit attritio 50; — explicat verba Christi Matth. 22, 37: ,ex toto corde, ex tota mente, ex tota anima, ex tota virtute' 56; — contritio perfecta, quantumcumque parva, delet omnem culpam 57 ; — num confessio necessario verbis fieri debeat 80; — peccata iam confessione remissa esse materiam sufficientem huius Sacramenti 85 ; — cur publica peccatorum confessio non sit de necessitate Sacramenti 92 sq. ; — Deum infallibiliter acceptare satis­ factionem pro altero susceptam 108; — de forma Paenitentiae 114; — de proprio sensu verborum absolutionis 115; — forma huius Sacramenti debet esse formaliter judicativa 118; — de forma sua aetate usitata 122 sq. ; — quomodo peccatum diei possit redire 130 ; — de reviviscentia meritorum 140 sq. ; — ecclesia non potest in lege confessionis dispensare neque eam ab­ rogare 161 ; — de confessione laico facta 175; — jurisdictio non datur in ordinatione 178; — in articulo mortis omnes sacerdotes iurisdictionem habent Index Alphabeticus, » 179; — num quivis sacerdos possit ab­ solvere a peccatis venialibus 181 ; — ; alius modus confessionis venialium 182. Indulgentiae: quid possint conferre ad remissionem culpae 198; — non solum sunt remissio poenae in foro ecclesiae , debitae 198; — indulgentiae stationum Romae institutae 216. Extremae Unctionis materia est oleum «divarum 227; — cur quinque sensus ungantur 230; — principalis effectus est deletio reliquiarum peccati 236; — subiectum est adultus haptizatus 240. Ordo: de Ordinibus minoribus 254. . 255, nota ; — num episcopatus sit Sacra­ mentum 269. 270; — Sacramentum Or­ dinis est unum 272; — de effectibus huius Sacramenti 281; — solus mas est subiectiun capax Ordinis 284; — num infantibus possit episcopatus con­ ferri 285. Matrimonii bonum est remedium con­ cupiscentiae 306 ; — de significatione , mystica Matrimonii 311; — Matrimonio confertur gratia 317 sq.; — ad verum, Matrimonium cur non requiratur copula 337 ; — legem naturalem nullas assig­ nare rationes, ob quas licite solvi pos- ! sit contractus matrimonialis 345 ; — de libello repudii apud Judaeos 347 ; — de privilegio Paulino 358. 363 ; — num Matrimonium ratum iure divino solvatur per professionem religiosam 367 ; — de incommodis polygamiae 376; — de con­ sensu parentum in Matrimonium filiorum 386; — Matrimonium nulli homini per se est necessarium 389. 390; — vir­ ginitas praestat Matrimonio 393. Ticinensis Synodw de Sacramento Ex­ tremae Unctionis 225. Timor filialis quid sit 61 ; — poenarum, quas Deus minatur pro peccatis, com­ mendatur in S. Scriptura 59 ; — a SS. Patribus 60 ; — ab ecclesia 60 sq. ; | — simpliciter servilis quid sit 62; — quomodo differat a timore serviliter ser­ vili 62 sq. ; — est motivum bonum ad detestanda peccata 63 ; — serviliter servilis quid sit 61 sq. Titulus coloratus quid sit 187;— si quis habet titulum coloratum, quid dicendum de jurisdictione 188. Toletana Synodus I: quo sensu usurpet nomen r concubinae* 378. Tolctus, Card., de reviviscentia merito­ rum 142. Tonsura (prima) non est Sacramentum neque Ordo 252; — eius significatio ibid. ; — praerequiritur Confirmatio 287. Tribunal paenitentiale inde a primis sae­ culis in ecclesia exsistebat 26. Tridentinum.' Paenitentiae Sacramenti ne- 431 cessitas 1 ; — explicat verba Christi apud Io. 20, 21 sq. 7 ; — definit ex­ sistentiam huius .Sacramenti 11; — po­ testas clavium est potestas iudicialis 26 sq. ; — quasi materia huius Sacra­ menti sunt actus paenitentis 31 ; — de­ finit contritionem 36; — actum paeni­ tentiae salutaris debere esse entitative supernaturalem 41; — eundem esse pec­ catori ad salutem necessarium 44; — contritionem perfectam iustificare prius­ quam hoc Sacramentum actu suscipiatur 52; — utilitatem attritionis ex metu gehennae commendat 60 ; — contra Lutherum statuit necessarium esse con­ fiteri omnia et singula peccata mortalia 78; — peccata vero venialia non esse necessario accusanda 83; — esse tamen materiam sufficientem absolutionis 84; — de confessione peccatorum secreta 92 ; — debitam paenitentibus satis­ factionem esse imponendam 98 sq.; — opera poenalia satisfacere ex opere ope­ rantis 101 sq. ; — quaenam sint haec opera 104;— satisfactiones habent etiam va­ lorem ex opere operato 105; — docet formam Paenitentiae 113; Deus non semper totam poenam condonat 146 ; — de necessitate confessionis 151. 158; — eiusdem utilitates 159; — confessio lapsis post Baptismum iure divino est neces­ saria 161 ; — peccator nisi praemissa con­ fessione Eucharistiam ne sumat 171 ; — lex ecclesiastica annuae confessionis 171; — ministerium clavium extendi ad solos episcopos et sacerdotes 175; — minister debet habere iurisdictionem 178; — de approbatione 182; — de reservatione casuum 184 sq. Indulgentias conferendi potestas a Christo ecclesiae concessa est 212; — commendat earum usum fidelibus 212 sq. Extremae Unctionis Sacramentum ex­ ponit 220 ; — explicat verba lac. 5, 14. 15 de hoc Sacramento 221 sq. ; — est verum et proprium Sacramentum 225 : — materia est oleum ab episcopo bene­ dictum 228 ; — potest interdum primam gratiam infundere 235 ; — primarius effectus 237 sq. ; — condicionatus effec­ tus 238 ; — administrari non potest nisi gravi morbo laborantibus 241 ; — de iteratione huius Sacramenti 243: solus sacerdos est minister Extremae Unctionis 244. Ordo est verum Sacramentum 251 ; — subdiaconatus refertur ad maiores Or­ diaconatum esse Sacramendines 259 tum 264; presbyteratum esse Sacramentum 267;— de episcopatu 271; — de materia .Sacramenti Ordinis 278; — episcopos esse presbyteris superiores Index Alphabeticus. 28$; — minister Ordinum ordinarius V. quoad liceitatem est episcopus proprius > . . .1 289;— abbates possunt suis subditis Valentia: suhiectuin capax Ordinis epl| minores Ordines conferre 294; — inter- , scopulis est solus presbyter 285. Vasquez «locet subdiacoiuirum esso Sacra­ stitia servanda sunt 298 sq. mentum 258 ; — de materia et forma Matrimonium est verum Sacramentum ' Matrimonii 339. 1 318 sq.; — continet gratiam 322; Matrimonium ratum esse verum Sacra­ Velatio sponsarum quid significet 397. mentum 332; — ad Matrimonium suf­ Veronense concilium: Matrimonium esso verum Sacramentum 318. i ficit solus consensus de praesenti 333; — de materia et forma 338 ; — propter Vinculum Matrimonii intrinsecus et extrin­ secus indissolubile 341 sqq. 355 sqq. adulterium alterius coningis vinculum Vide Indissohibilitas Matrimonii. — Sa- , Matrimonii non posse solvi 354 sq. ; — cramentum Matrimonii efficit vinculum Matrimonium ratum solvitur per pro­ exclusivum, quo duranto coniuges fessionem religiosam 366 ; — reprobat inhabiles fiunt ad secundum Matrimo­ polygamiam simultaneam 375; — de i consensu parentum in Matrimonia filio- i nium cum aliis personis 373 sqq. rum 386;—status virginitatis praestat Virginitas: propositum servandae virginiw i_·. - ««n -, -*-■ Matrimonio 393 ; — proclamationes sunt■ ' tatis Jlon repugnat contractui matri­ faciendae 396 ; — de ecclesiae potestate : moniali 337; — praestat Matrimonio 390 sqq. ; — cuius rationem reddit S. in Matrimonium 399. 402. Thomas 393; — obiectiones maxime vulgares contra statum virginitatis 893 sq. Unctio cum oleo olivarum est materia Vis «/raris initat Matrimonium 387. proxima Extremae Unctionis 229; — Vota simplicia: cui' non solvant vinculum Matrimonii rati 368. quaenam unctiones omitti possint et debeant 230 ; - cur quinque sensus ungantur 230 sq — unctio quid signi* fleet 300. Urbanus II concedit indulgentias fidelibus Zezschwitz £ Protestantium doctrina de ex­ centra infideles arma suscipientibus 217;. sistentia Paenitentiae et remissione pec­ catorum 5, nota. — enumerat Ordines sacros 256 ; — de Zill de sensu verborum Hebr. 6, 6: „mrepiscopis illicite ordinatis 293. sus renovari ad paenitentiam’ 15, nota. Urbanus VIII de indissolubilitate Matri­ -■ ■■ ' ’ monii 355 ; — romanus pontifex potest Zwinglius : " Paenitentiam non esse nisi Baptismi recordationem 4. solvere Matrimonium inter fidelem con­ versum et infidelem 361.