SYNOPSIS THEOLOGIÆ DOGMATICÆ AD MENTEM S. THOMÆ AQUINATIS HODIERNIS MORIBUS ACCOMMODATA. T. III. be Deo .Sanctificante et Demuneratore SEU de Gratia, de Sacramentis et de Novissimis Auctore Al). TANQUEREY —kx— ED1TIO UNDEVICESIMA Typis Societatis Sancti Joannis Evangelist® DESCLÉE et SOC11 ROMÆ — TORNACI (Belg.) — PARISIIS 1922 Nova editio (1922-1923) Synopsis Theologiæ dogmatic» et moralis, necnon Brevioris Synopsis dogmatic» ct moralis, auctore AD. TaNQUEREY. Nihil obstat. Issiaci die 20’ Aprilis 1922. A. BERRUÉ Censor deputatus. Imprimatur : Parisiis, die 2“ Mail 1922. f BENJAMIN OCTAVIUS Episc. Mosynopolit. Imprimatur. Tornaci, die 14 Julii 1922. V. Cantineau, Vic. Gen. ©ræfatîo in quartam Mimam nationem. In hâc editione penitus recognitâ, mens nostra fuit, sicut in prævio volumine, ita dogmata fidei positivis argumentis probare ut, contra Liberalium et Modernistarum «asserta, pateat ea, licet decursu temporum explicitius declaratas non adulterata aut immutata esse; eaque secundum philo­ sophiam scholasticam ita expolire, duce præsertim Angelico Dollars, ut eorum convenientia et cum reétâ ratione con­ cordia animis rcite dispositis appareat. Inter quæstiones quas speciatim recognovimus, recensere liceat grades aftualis necessitatem et essentiam, gratia habi­ tualis existentiam et naturam, specialem inhabitationem SS. Trinitatis in animâ justi, ordinis graties supernaturalitatem, omnium et singulorum Sacramentorum divinam insti­ tutionem, modum quo gratiam operantur, speciatim divinam institutionem Eucharisties ut sacramenti et sacrificii, philoso­ phicas quæstiones de transsubstantiations et essentiâ sacrificii misses, btblicam doPlnnam de ceelo et inferno, necnon commu­ nionem sanctorum. Quâ in re cooperatores habuimus nonnullos theologiæ professores qui vivâ voce ct scriptis auxilium haud mediocre nobis benigne praestiterunt, quales suntR. Audrain, E. Cimctier, E.-M. Quivaslre, Λ’. de la Serre, A. Verriele et A. Viêban; quibus gratias agere non minus æquum quam jucundum. Ex ædibus Seminarii Issiacensis, in festo SS. Petri et Pauli, 1914. Ad. Tanquerey. Vl. PRÆFATIO. IN UNDEVICESIMAM EDITIONEM. In hâc editione pauca tantum emendavimus, præsertim pp. 257, 368, 400, 484-485, et quosdam recentiores auctores de rebus in hoc volumine tractatis disserentes recensemus. Ex aedibus Seminarii Issiacensis, die 2a Julii 1921, in festo Visitationis B. Mariæ Virginis. Ad. Tanquerey. Præter «auctores in decursu operis allegatos, legi possunt : H. Lamiroy, De essentià SS. Missa sacrificii, Lovanii, 1919. G. Simoxs, Le sacrifice de ia Loi nouvelle, Bruxelles, 191S. Emûs Card. Vax Rossum, De essentiâ sacramenti ordinis, Friburgi, 1914. M. de L4 Taille, S. J. Mysterium fidei de augustissimo Corporis et sanguinis Christi sacrificio atque sacramento, Parisiis, 1921. Oe Gratta. Historicus profeétus doélrinæ de Gratiâ ! Excerpta e canonibus C. Arausicani II . ■ · 5 C. Tridentini decreta et canones................................................ 7 Propositiones Jansenii.............................................................. >8 Objcéhim, utilitas et divisio Traélatûs .... 19 Prolegomena : gratiæ notio et divisiones .... 22 Errores præcipui circa gratiam............................................... 26 CAP. I. De gratiâ actuali. Prævia de notione et speciebus gratiæ actualis. . . 33 Art. I. De Gratiæ actualis necessitate .... 38 § I. Ad opera supernaturalia.............................................. 38 Ad opera quæ justificationem præcedunt ... 38 Etiam ad initium fidei...................................................... 47 Gratuitas hujus gratiæ...................................................... 50 * opera quæ justificationem sequuntur. A< ... 54 Corollaria pra&ica.............................................................. 59 / § I. Ad opera naturalia.............................................................. 60 Quid homo lapsus non possit sine gratiâ? . . .61 Quid homo lapsus possit sine gratiâ? . . .67 Corollarium : de necessitate gratiæ ad amorem Dei . 74 Art. II. De dispensatione gratiæ actualis ... 75 Quoad justos................................................ . . 76 Quoad peccatores......................................... .78 Quoad infideles adultos............................................... St Quoad parvulos............................................................... 86 Art. III. De natura gratiæ actualis............................... 87 Protestandum et Jansenistarum errores confutantur . . 87 Theologorum opiniones de essentiâgratiæ aélualis . . 94 I heologorum systemata de concordiâ libertatis cum gratiâ 96 vili. INDEX. CAP. II. De gratia habituali. Art. I. De natura justificationis..................................... 104 Justificatio consistit in infusione gratiæ habitualis quâ vere delentur peccata..................................................... J05 Gratiæ justificantis effeitus..................................................... 116 Art. II. De adeptione gratiæ justificantis . . .119 § I. De dispositionibus ad justificationem requisitis . .119 Sola fides non sufficit..................................................... 120 Fides requisita non est fiducia............................................. 124 § I. Dc proprietatibus gratiajustificantis . . . .127 Ejus incertitude................................. · . . . 127 Ejus inaequalitas............................................................. 129 Ejus amissibilitas ... .... 129 Art. III. Theologica expolitio doctrin.e de gratia . 131 De gratia increatà seu inhabitatione Spiritûs S. . .131 De gratiâ creatâ................................. . 137 De gratià habituali............................................................. 138 De virtutibus infusis.............................................................142 De donis Spiritûs sanéli................................ ........ . 145 De gratiis gratis datis.............................................................148 Corollarium : de supernaturalitate graine . . .149 Praética corollaria..................................................................... 153 CAP. III. De Merito. Art. I. De naturâ et conditionibus meriti . . .154 Art. Π. De existentiâ meriti.............................................162 Art. III. De objecto meriti .169 ..... Dr Hacramenttè tn communi. Historicus profeéhis doétrinæ dc Sacramentis . . .171 Decreta et canones.............................................................173 Obje&um, utilitas et divisio Traéiatûs .... 175 Prolegomena : De Sacramentis ante Christum . . .178 CAP. I. De naturâ et institutione Sacramentorum. Art. I. De naturâ sacramentorum.................................... 182 De genuino Sacramentorum conceptu . . . .182 Dc eorum convenientia............................................................. 185 Art. 1I.‘De institutione septem sacramentorum § I. De ipsa institutione a Christo pcrapid . . §11. De modo quo Christus sacramenta instituit . . . 188 .188 . 197 INDEX CAP. II. De dementis seu materiâ et forma. Art. Art. Art. Art. I. Notio et existentiâ materiæ et form.-e. . II. De mutatione vitandâ in materiâ et forma III. De unione materiæ et formæ . . . IV. De SACRAMENTORUM ITERATIONE . . . . 204 . 207 .210 .211 CAP. ΙΠ. De sacramentorum cfFeAibus. Art. I. De gratia . . . ......................................... 212 Quomodo producitur, utrum necne ex opere operato, . 214 physice an moraliter vel intentionaliter? ..217 Qualis? De gratià sanéiificante primâ, secundâ . . .220 De gratià sacramentali..................................... 221 Quanta? Secundum uniuscujusque dispositionem . . 223 Quandonam impedita reviviscit?............................. 224 Art. II. De charactere sacramentali............................. 227 Existentiâ ... 227 Natura................................ 230 Dotes............................................................................. 232 CAP. IV. De ministro sacramentorum. Art. I. De qualitatibus in ministro requisitis . . 234 De fide et sanôlitate, tum ad validitatem .... 23$ > > tum ad liceitatem . . . .238 De intentione internâ vel externâ.....................................241 > adtuali vel virtuali.................................... 243 > absolutâ vel conditionatâ .... 244 > determinata vel non.....................................244 De attentione.....................................................................245 Art. II. De obligationibus ministri.................................... 245 Dc obligatione sacramenta dignis ministrandi . . .245 De obligatione ea indignis denegandi.....................................247 Dc simulatione sacramenti.................................................... 249 CAP. V. Dc sacramentorum subjedo. Art. I. De subjecti dispositionibus ad validitatem . . 250 > > ad liceitatem . . 252 Art. II. De susceptione sacramentorum as indignis . 253 Appendix : De sacramentalibus............................................. 256 De Baptismo. Auélores consulendi..................................................................... 258 Decreta et Canones.................................................................... 260 Divisio traélatûs.............................................................................262 INDEX. CAP. I. De institutione et elementis Baptismi. Prævia de Baptismi notione..................................................... 263 Art. I. Divina institutio Baptismi.................................... 264 Art. II. De materia et forma ............................................. 268 De materiâ remota.............................................................269 De materiâ proximâ, præsertim contra Baptistas . . 272 De formâ............................................................................. 276 CAP. II. De effeôtibus Baptismi. De charaélere.................................................................... 28c De gratiâ............................................................................. 282 CAP. III. De subjedo Baptismi. Art. I. De necessitate baptismi............................................ 286 De necessitate baptismi aquæ . ·..................................... 286 De mediis quibus suppletur baptismus aquæ . . .292 Art. II. Regulæ practice de Baptismi receptione . . 297 De infantibus................................................................. · 297 De filiis catholicorum..................................................... 297 De filiis acatholicorum..................................................... 298 De baptismo adultorum. . 300 De iteratione Baptismi..................................................... 301 De servandis in receptione Neo-conversorum . . . 302 CAP. IV. De ministro. De ipso ministro tum in casu necessitatis . > > tum in baptismo sollemni De patrinis . . . . . . 304 . 305 306 CAP. V- De Baptismi ceremoniis. Ceremoniae describuntur..................................................... 30S Obligatio eas servandi............................................................ 310 De Confirmatione. Audlores consulendi . . 312 Decreta et Canones ... .... 313 Art. I. Divina institutio............................................................. 314 Art. II. De materia et forma. ... . . 318 Art. Ill. De effectibus............................................................. 322 Art. IV. De subjecto .... · · · 325 Art. V. De ministro. . . ................................. 327 INDEX. xt. De eucharistia. Auétores consulendi............................................................... 331 Decreta et Canones.............................................................. 333 Objeélum et utilitas traélatûs...................................... 346 Divisio . . 348 CAP. I. De mysterio præsentiæ realis. Art. I. De veritate realis præsentiæ Christi . . . 350 Errores contrarii ..................................................................... 350 Do&rina Catholica...................................................... 352 § I. Dc institutione Eucharistia a Christo . . . · 353 § II. De reali Christi prasentiâ in Eucharistia . . -357 Probatur ScripturA, — ex verbis promissionis . . 357 > > ex verbis institutionis . . 361 > > ex verbis circa usum . . 370 > Traditione, — ex Patribus . . . · 372 > > ex Ecclesiæ praxi . ..379 Art. II. De modo præsentiæ realis.............................. 382 De transsubstantiations........................................ 382 Errores.......................................................................382 Thesis catholica.............................................................. 383 Objedtiva specierum realitas...................................... 387 De modo quo Christus existit in Eucharistià . . . 389 Christus est totus sub qualibet specie, et sub singulis cujusque speciei partibus................................... 389 Quomodo Christus sub speciebus eucharisticisexistit? 391 Permanênter existit.......................................................392 De cultu Eucharistia debito................................ 394 Art. III. !)e concordia hujus mysterii cum ratione . 396 § I. Scholastica expolitio dogmatis.............................. 397 De natura transsubstantiationis.............................. 397 De statu corporis Christi in Eucharistià .... 399 De modo existendi specierum eucharisticarum . . 403 § II. Dogma catholicum non repugnat. .... 406 Non ex multipnesentia corporis Christi.... 406 Nec ex accidentibus...................................................... 407 Neque ex unione Christi cum accidentibus . . 408 § III. Dogma catholicum argumentis convenientia suadetur 409 CAP. II. De sacramento Eucharistia:. Art. I. De existentia et natura hujus Sacramenti . .412 Art. II. Dp. materia et forma..................................................... 4’6 § I. De materiâ..................................................................... 416 De pane eucharistico............................................................. 416 xii. INDEX. De vino eucharistico............................................................. 420 Dc consecratione utriusque.............................................422 § II. Deformâ : quænam verba eam constituant . . '425 quænam sint essentialia .... 429 Art. III. De effectibus sacramenti Eucharistiæ . . 43« De effeétibus quoad animam............................................. 431 De efiectibus quoad corpus..................................................... 437 Quæstiones disputatae............................................................. 438 Art. IV. De subjecto sacramenti Eucharistiæ. . . 439 § I. De necessitate hujus sacramenti.................................... 439 De necessitate medii..................................................... 440 De necessitate præcepti............................................. 442 § II. De extensione pracepti. ...... 445 De praecepto divino..................................................... 445 De præcepto ecclesiastico............................................. 446 Speciatim de communione puerorum . . . . 447 De iis qui recipere prohibentur............................. 450 § III. De dispositionibus ad communionem requisitis . .451 De dispositionibus animas...................................... 452 De dispositionibus corporis..................................... 455 § IV. De dispositionibus ad frequentem communionem . 459 Corollarium de spirituali communione.... 464 Art. V. De ministro sacramenti Eucharistiæ . . .465 De potestate requisita...................................................... 465 De ordine servando...................................................... 467 CAP. III. De sacrificio Missæ. Notio hujus sacrificii...................................................... 470 Art. I. De existkntiA et essentia hujus sacrificii . . 473 Existentia sacrificii Missa..................................................... 473 Essentia ejusdem..................................................................... 481 In quâ aéîione consistat?..................................................... 481 Sub quo formali respeétu consecratio constituat sacri­ ficium ?.......................................................................... 483 Art. II. De effectibus sacrificii Missæ . . . .486 Quinam sint hi efteétus? ...... 486 Quomodo producantur?.....................................................488 Quisnam sit valor Missæ?.....................................................491 Art. III. De subjecto sacrificii Missæ.................................... 492 De vivis..................................................................................... 492 De defunétis............................................................................. 494 Art. IV. De ministro sacrificii Missæ................................. 495 De poltslale celebrandi ............................................................. 495 Dc obligationibus ministri..................................................... 49Î Quoad Missæ celebrationem ... . 498 INDEX. xill, Quoad applicationem fruéluum Missæ . . . .500 Quoad stipendium............................................................. 501 Quoad Missas fundatas.............................................................505 Quoad Missam pro populo..................................................... 506 Quoad servanda in celebratione Missæ . . . .508 Art. V. De liturgicis præscriptis circa Missam . . 510 De loco celebrationis......................................................... 510 De altari ejusque apparatu................................................. 514 De sacris vasis, linteaminibus et vestibus .... 515 De sacris ritibus in Missâ peragendis................................. 517 De Gitremâ (Incttone. Au&ores consulendi................................. . . 521 Decreta et Canones......................................................... 52 2 Art. I. Notio et existentia hujus sacramenti . . 524 Art. II. De elementis constitutivis.................................... 532 De materiâ, et quidem remotâ............................................ 53a De materiâ proximâ............................................................. 534 De formâ............................................................................. 536 Art. III. De effectibus Ex. Unctionis . . . .537 De gratiâ confortante............................................................. 538 De remissione peccati............................................................. 539 De sanitate corporis............................................................. 542 Art. IV. De subjecto Ex. Unctionis.................................... 542 De conditionibus requisitis ad eam recipiendam . . 542 Dc ejus necessitate et iteratione.............................................544 Art. V. De ministro Ex. Unctionis.................................... 545 Quisnam sit?..................................................................... 545 Quænam sint ejus officia?......................................... 548 De Orfiine. Auétores consulendi......................................................... ..... Decreta et Canones................................................ .551 Prænotanda......................................................................... ..... Art. 1. De Ordine in genere...................................................... § i. divinâ institutione Ordinis..................................... 55S Ordo est vere sacramentum ...... 556 Quinam ordines rationem habent sacramenti? . . 562 s II. De materiâ etformâ Ordinis ..... 567 Fafta exponuntur.............................................................. 507 ' ariæ sententiæ expenduntur............................................. 569 X1V. INDEX. § III. De effeflibus hujus sacramenti...................................... 570 De charaéierc............................................................... 570 De gratiâ........................................................................573 Corollaria praética............................................................... 574 § IV. De subjeflo hujus sacramenti...................................... 575 § V. De ministre Ordinis....................................................... 576 Appendix de anglicanis ordinationibus .... 577 Art. II. De singulis ordinibus in specie .... 580 De tonsurâ................................................................................ 580 De quatuor minoribus ordinibus...................................... 581 De subdiaconatu et diaconatu.............................................. 582 De presbyteratu........................................................................583 De episcopatu........................................................................ 58$ De Deo Remuneratore etu escbatologia. Breviter delineatur profectus doétrinæ . . . . 587 Objeéluin et divisio Traétatûs.............................................. 589 Cap. I. De morte et judicio particulari. De mortis universalitate et tempore...................................... 59c De judicio particulari............................................................... 59* Corollaria, præscrtim de millenarismo . . . · 594 Cap. II. De cujusque hominis sorte. Art. I. De c.-ei-o....................................................................... 596 § 1. De existentiâ cceli.......................................... · · 596 ' Doétrina Scripturæ............................................................... 597 Doétrina Patrum............................................................... 601 Concordia doétrinæ cum ratione...................................... 604 § II. De naturâ calestis beatitudinis...................................... 606 De beatitudine essentiali.............................................. 607 De beatitudine accidentali.............................................. 613 De beatitudinis inamissfoilitate..................................... 614 Art. II. Df. inferno............................................................... 616 § I. De existentià et aternitate inferni .... 616 Doétrina Scriptune....................................................... 617 Doétrina Traditionis...................................................... 620 Concordia doétrinæ cum ratione...................................... 624 § II. De naturâ et gradu fanarum...................................... 62g De pœnâ damni............................................................... 629 De pcenâ sensùs............................................................... 631 De gradu poenarum...............................................................634 INDEX. xv. Art. IIT. De purgatorio.......................................................636 Existentià purgatorii .... ... 637 Natura poenarum............................................................... 641 Kalio et modus juvandi animas purgatorii . . . 643 Cap. III. De universali consummatione. Prænotanda de fine mundi.......................................................644 Art. I. De resurrectione corporum...................................... 646 Thesis................................................................................ 646 Solutio difficultatum............................................................... 651 Corollaria......................................... 653 Art. II. De judicio universali . .... 654 Existentià................................................................................ 654 Circumstantias........................................................................ 656 De Communione Sanctorum. Status quaestionis............................................................ 658 Thesis............................................................................... 659 Consectaria..................................................................... 664 De Gratia rfa rfc rn rfc rb rh Historicus profectus theologicæ doctrinæ breviter delineatur. In profedu dodrinæ de gratta ac consequenter ipsius Tradat As. septem veluti stadia distingui possunt. i° Patres quatuor priorum sæculorum, nondum exorta hæresi pelagianâ, de gratiâ non explicite disseruerunt, sed obiter tantum, pauca videlicet scribentes de necessitate divini auxilii ad bonum faciendum et salutem consequendam, de naturâ et incremento justificationis, de necessitate tum fidei tum bonorum operum ad justificationem, de efïedibus et amissione gratiæ sandificantis, necnon de bonorum operum indole ac merito; inter quos Clemens Papa, Ep. I ad Corinthios; S. Justinus, Apolog. I; Dialog, aim Tryphone; S. Irenaeus, Contra Hareses; Origenes, De Principiis; S. Athanasius, Orat, contra Arianos; Orat, contra Gentes; S. Cyrillus Hierosolymitanus, Procatech.; Catcch. III, n. 12; IV, n. 21; XX, n. 6; S. Basilius, De Spiritu SanfiO; S. Gregorius Nazianz., Orat. VII, n. 15; XVIII, n. 13; XXXVII, 13 sq.; XL, n. 45, etc.; S. Hilarius, In Psalmos; Victorious, In ep. ad Philip.; S. Ambrosius, In Psalmos. 2° Scec. V, ortâ cum Pelagianis controversia, jam integros tractatus de rebus gratiæ Patres scripserunt :S. Hieronymus, Dialogus adversus Pelagianos; sed prœsertim S. Augustinus, qui totam hanc materiam de gratia aduali tam diserte expolivit ut Doflor gratia nuncu­ petur, De peccatorum meritis et remissione libri ///, Liber de spiritu et littera. De naturâ et gratiâ, De perfectione justitia hominis. De Gestis Pelagii, De gratiâ Christi et de peccato originali, Libri VI contra Julianum, De gratiâ et libero arbitrio, De correptione et gra­ tia, De pradestinatione Sanftorum, De dono perseverantia, Opus imperfectum contra Julianum, quibus in operibus late disserit de gratiæ adualis necessitate sive ad credendum, sive ad agendum, etiam ad initium fidei et boni operis, aut ad perseverandum, de ejus gratuitate speciatim quoad primam gratiam et finalem perse­ verantiam, de cooperatione voluntatis, de merito et gratuiti Theou Dogm. III. — x 2 DE GRATIA. praedestinatione. — Semipelagianismum autem impugnarunt : S. Prosper Aquitanus. Epistola dita, una ad Augustinum, altera ad Rutinum, Responsionis pro Augustino ad capitula objefiionum, Liber contra Collatorem (i. e. Cassianum), Carmen de Ingratis; Innocentius I, Responsio ad Episcopos Concilii Carthaginensis, Respons. ad Ερ. Cone. Milevitani, Rescriptum ad quinque Episco­ pos; Zositnus, Epistola, praesertim ea quæ Trafioria vocatur. — Sac. VI. S. Fulgentius Ruspensis, De veritate pradestinationis et gratia Dei, contra Semiftelagianos et pratsertim contra Faustum Rejensem.— Sac. VII, S. Gregorius M., J/ernaturalis explicite demonstrare, necessitatem gratiæ aétualis intra proprios limites coarétare (contra Traditionalistas), gratiæ habitualis naturam expendere. Quoo præstiterunt, inter alios : Cl. Lud. de Montaigne, S. S. (f ’7^7), De gratià Christi Salvatoris; Liebermann, Instil, theologiae, de gratià et justificatione; Wirceburgenses, S. J.» De Gratià; Perrone, S. J., De gratià; Kleutgen, S. J., Theol. der Vorz., t. 2; C. Mazzella, Degratià Christi: Palmieri, S. J., De Deo creante et devante, De gratià afluali; Schiffini, S. J., Tr. de gratià, Friburgi, 1901; Scheeben, Handbuch der Katholischen Dogmatik; Die Mysterien des Christentums3, 1912; G. Van Noort, De gratià Christi’, 1911; Lahoussc, S. J., Degratià divinà, 1902; Card. Billot, Degratià Christi, 1908; Pesch, S. J., Prcdefiiones, Degratià3, 1908; Murray, De gratià; Del Prado, O. P., De gratià et libero arbitrio, 1907J· Van der Meersch, Tr. de divinâ gratià, 1910; Wagner, Doflrina de gratià sufficienti, jqii; A. Gaillard, S. S., Etudes sur l'histoire de la doctrine de lu Grâce, depuis S. Augustin, 1899. Quibus addi possunt opera nonnulla in quibus doélrina specula­ tiva de gratià pietati accommodatur : Niercmberg, S. J., Del aprecio y estima de la divina gracia, latine redditum De pretio imestimabili gratta; germanicc nostris temporibus accommodatum Die Herrlichkeiten der gottl. Gnade a, J908, anglice The Glories of divine grace, gallice Le prix de la grace; Card. Manning, Internal Mission of the Holy Ghost; Terrien, S. J., La Grâce et la Gloire, Paris, 1897; Bellamy, La vie surnaturelle considérée dans son principe, 1895; Abbé de Broglie, Conférences sur la vie surnaturelle, 1889 sq. ; Bainvel, Nature et Surnaturel·, Froget, L’habitation du Saint-Esprit dans les âmes justes, 1901; Ch. Sauvé, S. S., Elévations dogmatiques, L'Ange et Γhomme intimes. ‘Iterum monemus heterodoxos au&orcs allegari, non ut ab. omnibus indiscriininatim legantur, sed ut ii, quibus hodiernos errores confutandi onus incumbit, sciant ex quibus fontibus difficultates adversariorum haurire valeant. DE GRATIA. 5 Inter Protestantes' : G. S. Faber, The Primitive doctrine of Justification, 1839; The Primitive doilrinc of Regeneration, 1840; Jas. Buchanan, The doflrine ofJustification, 1867; A. Ritschl, Die christliche Lehre von der Rechtfertigung und Tersohnung, Bonn, 1870-74; A. Phelps, The new Mirth, or the Work of the Holy Spirit, Boston, 1866; Ad. Weber, Elude sur la Justification par la foi; F. Lichtenberger, Encyclopédie des Sciences religieuses, Paris, 1877-1882, vocabulis, Grâce, Justification, Mérite; C. Hodge, Syste­ matic theology, vol. ΙΠ, 1884; A. Hovey, Manual of systematic theo­ logy, Philadelphia, 1877, p. 242 sq. ; Bovon, Dogmatique chrétienne, 2 vol., (895-1896; H. H. Wendt, System der Christlichen Lehre, 1906. Alia opera in decursu Traétatùs allegantur. Excerpta e canonibus C. Arausicani II (529) contra Semipelagianos, a Bonifacio 11° confirmati . * Can. 3. Si quis ad invocationem humanam gratiam dicit posse conferri, non autem ipsam gratiam facere ut invocetur a nobis, contradicit Isaiæ prophetæ vel Apostolo idem dicenti : “ Inventus sum a non quærcntibus me, palam apparui his qui me non interro­ gaverunt ”. (Lsa., LXV, 1; Rom., X, 20.) Can. 4. Si quis, ut a peccato purgemur, voluntatem nostram Deum exspectare contendit, non autem ut etiam purgari velimus, per Spiritus Sanéti infusionem et operationem in nos fieri confi­ tetur, resistit ipsi Spiritui Sanéto per Salomonem dicenti “ Præparatur voluntas a Domino ” (Prov., VIII, 35) et Apostolo salubriter prædicanti “ Densest qui operatur in nobis et velle et perficere pro bonâ voluntate ”. {Phil., II, 13.) Can. 5. Si quis sicut augmentum ita initium fidei ipsumque credulitatis affectum... non per gratiæ donum... sed naturaliter nobis inesse dicit, Apostolicis dogmatibus adversarius approbatur, beato Paulo dicente “ Confidimus quia qui coepit in nobis bonum opus, perficiat usque in diem D. N. J. C....”; ” Gratia salvi estis per fidem et hoc non ex vobis : Dei enim donum est... "(Eph., II, 8.) Can. 7. Si quis per natural vigorem bonum aliquod, quod ad salutem pertinet vitæ æternæ, cogitare, ut expedit, aut eligere sive salutari id est evangelic» prædicationi consentire posse confirmat absque illuminatione et inspiratione Spiritus Sanéti, qui dat omni­ bus suavitatem in consentiendo et credendo veritati, hæretico fallitur spiritu, non intclligens vocem Dei in Evangelic dicentis “ Sine me nihil potestis facere". (Joan., XV, 5.) Can. 8. Si quis alios misericordiâ, alios vero per liberum arbi­ trium, quod in omnibus qui de prævaricatione primi hominis nati 1 Denzingcr-Bannwart, Enchiridion, 176-198 (146-168). 6 DE GRATIA. sunt, constat , esse vitiatum, ad gratiam Baptismi posse venire contendit, a reétà fide probatur alienus. Is enim non omnium liberum arbitrium per peccatum primi hominis asserit infirmatum aut certe ita læsum putat ut tamen quidam valeant sine revelatione Dei mysterium salutis ætemæ per semetipsos posse conquirere. Quod quam sit contrarium, ipse Dominus probat... Can. 9. Divini est muneris cum et recte cogitamus et pedes nostros a falsitate et injustitia continemus; quoties enim bona agimus, Deus in nobis atque nobiscum, ut operemur, operatur. Can. 10. Adjutorium Dei etiam renatis ac sanftis semper est implorandum ut ad finem bonum pervenire vel in bono possint opere perdurare. Can. π. Nemo quidquam Domino re£te voverit, nisi ab ipso acceperit quod voveret, sicut legitur “ quod de manu tui accepi­ mus, damus tibi ”. Can. 12. Tales nos amat Deus quales futuri sumus ipsius dono, non quales sumus nostro merito. Can. 13. Arbitrium voluntatis in primo homine infirmatum, nisi per gratiam Baptismi non potest reparari : quod amissum, nisi a quo potuit dari, non potest reddi. [Cfr. Trident., sess. VI, cap. 5,8.] Can. 18. Nullis meritis gratiam provenientibus debetur merces bonis operibus si fiant : sed gratia, quæ non debetur, præcedit ut fiant [Cfr. Trident., sess. VI, cap. 13.] Can. 20. Multa Deus facit in homine bona, quæ non facit homo. Nulla vero facit homo bona quæ non Deus præstat ut faciat homo. Can. 21. Sicut iis qui volentes in lege justificari et a gratia exciderunt, verissime dicit Apostolus “ Si ex lege justitia est, ergo Christus gratis mortuus est ”, sic et iis qui gratiam, quam com­ mendat et percipit fides Christi, putant esse naturam, verissime dicitur “ Si per naturam justitia est, ergo Christus gratis mortuus est...” Can. 22. Nemo habet de suo nisi mendacium et peccatum. Si quid autem habet homo veritatis atque justitiæ, ab illo fonte est, quem debemus sitire in hac eremo, ut ex eo quasi guttis quibusdam irrorati non deficiamus in via. [Cfr. Trident., sess. VI, cap. 7; liait propos. 25.] Can. 23. Suam voluntatem homines faciunt, non Dei, quando id agunt quod Deo displicet; quando autem id faciunt quod volunt, ut divinæ serviant voluntati, quamvis volentes agant quod agunt, illius tamen voluntas est, a quo et proparatur et jubetur quod volunt. Can. 24. Ita sunt in vite palmites, ut viti nihil conferant, sed inde accipiant unde vivant : sic quippe vitis est in palmitibus ut vitale alimentum subministret iis, non sumat ab iis... Ac sic, secundum supra scriptas sanctarum Scripturarum sen­ tentias, vel antiquorum Patrum definitiones, hoc Deo propitiante et pncdicare debemus et credere, quod per peccatum primi hominis DE GRATIA. 7 ita inclinatum et attenuatum fuerit liberum arbitrium ut nullus postea aut diligere Deum sicut oportuit, aut credere in Deum, aut operari propter Deum quod bonum est, possit, nisi eum gratia misericordi» divin» prævencrit... Hoc etiam secundum fidem catholicam credimus quod, acceptâ per baptismum gratiâ omnes baptizati Christo auxiliante et coopé­ rante, quas ad salutem animas pertinent, possint et debeant, si fide­ liter laborare voluerint, adimplere. Aliquos vero ad malum divinâ potestate praedestinatos esse, non solum non credimus, sed etiam, si sunt qui tantum malum credere velint, cum omni detestatione illis anathema dicimus. Hoc etiam salubriter profitemur et credi­ mus, quod in ornni opere bono nos non incipimus, et postea per Dei misericordiam adjuvamur, sed ipse nobis nullis præcedentibus bonis mentis et finem et amorem sui prius inspirat... Concilii Tridentini Decreta et Canones. Sessio VI de Justificatione ( 1547) «. GAP. 1. De naturæ et legis ad justificandos homines imbecillitate. Primum declarat sanda Synodus, ad justificationis dodrinam probe et sincere intelligendam, oportere ut unusquisque agnoscat et fateatur, quod cum omnes homines in praevaricatione Ad» inno­ centiam perdidissent, fadi immundi, et, ut Apostolus inquit, natura filii ira:3, quemadmodum in decreto de peccato originali exposuit, usque adeo servi erant peccati \ et sub potestate diaboli ac mortis, ut non modo gentes per vim naturæ, sed ne Judæi quidem per ipsam etiam litteram legis Moysi, inde liberari aut surgere possent; tametsi in cis liberum arbitrium minime exstinflum esset, viribus licet attenuatum et inclinatum. GAP. 2. De dispensatione et mysterio adventus Christi. Quo failum est ut caelestis Pater, pater misericordiarum et Deus totius consolationis4, Christum Jesum, Filium suum, et ante Legem et Legis tempore, multis sanéîis Patribus declaratum ac promis­ sum, cum venit beata illa plenitudo temporis, ad homines miserit, ut et Judæos, qui sub Lege erant, redimerets; et gentes, quæ non sedabantur justitiam, justitiam apprehenderent, atque omnes 1 Denz.-Bann., 793S43 (675-725); A. Theiner, ΑΛα genuina SS. (Ecu· menici Concilii Tridentini, Zagrabiæ, 1S74, tom. I, p. 156-381, ubi multa inveniuntur quæ ad (ridentinas definitiones recte intcliigendas non parum conferunt, etsi quædam asserta emendatione indigent. * E(>kcs., II, 3. — ’ Rom., VI, 17. — 4 Z/ Cor., I, 3. — 5 Galat., IV, 5. < J, 8 DE GRATIA. adoptionem filiorum reciperent. Hunc proposuit Deus propitiato- . rem per fidem in sanguine ipsius pro peccatis nostris; non solum autem pro nostris, sed etiam pro totius mundi ’. CAP. 3. Qui per Christum Justificantur. Verum, etsi ille pro omnibus mortuus est, non omnes tamen mortis ejus beneficium recipiunt, sed ii duntaxat, quibus meritum passionis ejus communicatur. Nam sicut revera homines, nisi ex semine Ada propagati nascerentur, non nascerentur injusti, cum eâ propagatione,per ipsum dum concipiuntur, propriam injustitiam con­ trahant : ita, nisi in Christo renascerentur, nunquam justificarentur, cum eâ renascentiâ, per meritam passionis ejus, gratia, quâ justi fiunt, illis tribuatur. Pro hoc beneficio Apostolus gratias nos semper agere hortatur Patri, “ qui dignos nos fecit in partem sortis Sanétorum in lumine, et eripuit de potestate tenebrarum, transtu. litque in regnum Filii dilectionis suæ, in quo habemus redemptionem et remissionem peccatorum ” CAP. 4. Insinuatur descriptio justificationis impii, et modus ejus in statu gratlæ. Quibus verbis justificationis impii descriptio insinuatur, ut sit translatio ab eo statu, in quo homo nascitur filius primi Adæ, in statum gratia et adoptionis filiorum Dei per secundum Adam Jesum Christum, Salvatorem nostrum ; quæ quidem translatio, post Evan­ gelium promulgatum, sine lavacro regenerationis, aut ejus voto fieri non potest, sicut scriptum est : “Nisi quis renatus fuerit ex aquâ, et Spiritu Sanéto, non potest introire in regnum Dei ” ’. CAP. 5. De necessitate praeparationis ad Justifica­ tionem In adultis, et unde sit. Declarat praeterea ipsius justificationis exordium in adultis a Deo per Christum Jesum pravenientegratiâ sumendum esse : hoc est, ab ejus vocatione, quâ nullis eorum existentibus meritis vocantur; ut, qui per peccata a Deo aversi erant, per ejus excitantem atque adjuvantem gratiam ad convertendum se ad suam ipsorum justifica­ tionem, eidem gratiæ libere assentiendo et cooperando, disponantur; ita ut, tangente Deo cor hominis per Spiritus Sanéti illuminationem, neque homo ipse nihil omnino agat, inspirationem illam recipiens, quippe qui illam et abjicere potest, neque tamen sine gratia Dei movere se ad justitiam coram illo libera suâ voluntate possit. Unde in sacris litteris cum dicitur, “Convertiminiad me, et ego convertar ad vos”4, libertatis nostræ admonemur; cum respondemus : ° Con- 1 IJoa., II, 2. — · Coloss., 1, 12-14. — 3 7*»·, HI, 5. —4 Zach., I. 3. DE GRATIA. 9 verte nos, Domine, ad te, et convertemur” ·, Dei nos gratià præveniri confitemur. GAP. 6. Modus praeparationis Disponuntur autem ad ipsam justitiam, dum excitati divinâ gratia, et adjuti, fidem ex auditu concipientes, libere moventur in Deum, credentes vera esse quæ divinitus revelata et promissa sunt; atque illud in primis, a Deo justificari impium per gratiam ejus per redemptionem, quæ est in Christo Jesu; et dum peccatores se esse intelligentes a divina justitia timore * quo utiliter concutiuntur, ad considerandam Dei misericordiam se convertendo, in spem erigun­ tur, fidentes Deum sibi propter Christum propitium fore; illumque, tanquam omnis justitiæ fontem, diligere incipiunt : ac propterea moventur adversus peccata per odium aliquod et detestationem, hoc est, per eam panitentiam quam ante Baptismum agi oportet : deni­ que dum proponunt suscipere Baptismum, inchoare novam vitam et servare divina mandata. De hac dispositione scriptum est : “Accedentem ad Deum oportet credere quia est, et quod inqui­ rentibus se remunerator sit”·; et : “Confide, fili, remittuntur tibi peccata tua”’; et: “Timor Domini expellit peccatum”4; et: “ Pænitentiam agite, et baptizetur unusquisque vestrum in nomine Jesu Christi, in remissionem peccatorum vestrorum, et accipietis donum Spiritus SamSti ”s ; et : “ Euntes ergo docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sanéli, docen­ tes eos servare quæcumque mandavi vobis”·; denique : “ Praepa­ rate corda vestra Domino”’. CAP. 7. Quid sit justificatio impii, et quæ ejus causæ. Hanc dispositionem seu praeparationem justificatio ipsa conse­ quitur, quæ non est sola peccatorum remissio, sed et sanctificatio, et renovatio interioris hominis per voluntariam susceptionem gratiæ et donorum, unde homo ex injusto fit justus, et ex inimico amicus, ut sit heres secundum spem viue æternæ. Hujus justificationis causæ sunt -.finalis quidem, gloria Dei et Christi ac vita æterna ; efficiens vero, misericors Deus, qui gratuito abluit, et sanétificat, signans et ungens Spiritu promissionis Sanito, qui est pignus here­ ditatis nostræ; meritoria autem, dilectissimus Unigenitus suus, Dominus noster Jesus Christus, qui, cum essemus inimici, propter nimiam caritatem, quâ dilexit nos, suâ sanétissimâ passione in ligno crucis nobis justificationem meruit, et pro nobis Deo Patri satisfecit ; instrumenlalis item, sacramentum Baptismi, quod est sacramentum fidei sine quâ nulli unquam contigit justificatio; demum unica * Tknn., V, 21. - · 7M>·., XI, 6. — ’ Matth., IX, 2. — « £eeli., I, 27. s Ad., II. 3S. — 6 Afatl., XXVIII. iq «|. — » / VII, 3. 10 DE GRATIA. formalis causa est justitia Dei, non quâ ipse justus est, sed quâ nos justos facit, quâ videlicet ab eo donati renovamur spiritu mentis nostræ; et non modo reputamur, sed vere justi nominamur et sumus, justitiam in nobis recipientes, unusquisque suam secundum mensuram, quam Spiritus Sanélus partitur singulis prout vult, et secundum propriam cujusque dispositionem et cooperationem. Quanquam enim nemo possit esse justus, nisi cui merita pxssionis Domini nostri Jesu Christi communicantur, id tamen in-hac impii justificatione fit, dum ejusdem sanétissimæ passionis merito per Spiritum Sanélum caritas Dei diffunditur in cordibus eorum qui justificantur, atque ipsis inharet, unde in ipsâ justificatione, cum remissione peccatorum, haec omnia simul infusa accipit homo per Jesum Christum, cui inseritur, fidem, spem et caritatem : nam fides, nisi ad eam spes accedat et caritas, neque unit perfede cum Christo, neque corporis ejus vivum membrum efficit : quâ ratione verissime dicitur, “ Fidem sine operibus mortuam et otiosam esse’”; et, “In Christo Jesu neque circumcisionem aliquid va­ lere, neque praeputium, sed fidem, quæ per caritatem operatur”8. Hanc fidem ante Baptismi sacramentum ex Apostolorum tradi­ tione Catechumeni ab Ecclesia petunt, cum petunt fidem, vitam «ternam praestantem : quam sine spe et caritate fides praestare non potest. Unde et statim verbum Christi audiunt : “Si vis in vitam ingredi, serva mandata”’. Itaque veram et Christianam justitiam accipientes, eam ceu pri­ mam stolam, pro iliâ quam Adam suâ inobedientiâ sibi et nobis perdidit, per Christum Jesum illis donatam, candidam et immacu­ latam jubentur statim renati conservare, ut eam perferant ante tribunal Domini nostri Jesu Christi, et habeant vitam «ternam. CAP. 8. Quomodo intelligatur impium per fidem et gratis justificari. Ciim vero Apostolus dicit “justificari hominem per fidem et gratis ” ‘, ea verba in eo sensu intelligenda sunt, quem perpetuus Ecclesiæ Catholica? consensus tenuit, et expressit, ut, scilicet, per fidem ideo justificari dicamur, quia fides est humana salutis initium, fundamentum et radix omnis justificationis ; sine quâ impossibile est placere Deo, et ad filiorum ejus consortium pervenire; gratis autem justificari ideo dicamur, quia nihil eorum, quæ justificationem præ­ cedunt, sive fides, sive opera, ipsam justificationis gratiam prome­ retur; “ si enim gratia est, jam non ex operibus : alioquin, ut idem Apostolus inquit, gratia jam non est gratia”5.* 4 • Jae., II, 20. — ’ Gatal., V, 6. — ’ Matth., XIX, 17. 4 Rom., III, 24 sq. — 5 Rom., XI, 6. DE GRATIA. 11 Contra inanem hærelicorum fiduciam. Quamvis autem necessarium sit credere, neque remitti, neque remissa unquam fuisse peccata, nisi gratis divinâ misericordia pro­ pter Christum : nemini tamen fiduciam et certitudinem remissionis peccatorum suorum jadlanti, et in eâ solâ quiescenti, peccata dimitti, vel dimissa esse dicendum est, ciim apud hæreticos et schismaticos possit esse, immo nostra tempestate sit, et magni contra Ecclesiam Catholicam contentione praedicetur vana haec et ab omni pietate remota fiducia. Sed neque illud asserendum est oportere eos, qui vere justificati sunt, absque ullà omnino dubitatione apud semetipsos statuere, se esse justificatos, neminemque a peccatis absolvi ac justificari, nisi eum, qui certo credat se absolutum et justificatum esse, atque hâc sold fide absolutionem, et justificationem perfici : quasi qui hoc non credit, de Dei promissis, deque mortis et resurrectionis Christi efiicacià dubitet. Nam, sicut nemo pius de Dei misericordi!, de Christi merito, deque Sacramentorum efficacia dubitare debet : sic quiljbet, dum seipsum, suamque propriam infirmitatem et indispositionem respicit, de suà gratiâ formidare et timere potest : cùm nullus scire valeat certitudine fidei, cui non potest subesse falsum, se gratiam Dei esse consecutum. CAP. 9. CAP. 10. De accéptæ justificationis incremento. Sic ergo justificati, et amici Dei ac domestici faôti, euntes de virtute in virtutem, renovantur, ut Apostolus inquit, de die in diem : hoc est. mortificando membra carnis suœ, et exhibendo ea arma justitiae in sanctificationem, per observationem mandatorum Dei, et Ecclesia,·, in ipsâjustitia per Christi gratiam acceptâ, coopérante fide bonis operibus, crescunt, atque magis justificantur, sicut scriptum est : “Qui justus est, justificetur adhuc”'; et iterum : “Ne ve­ rearis usque ad mortem justificari”’; et rursus : “Videtis, quo­ niam ex operibus justificatur homo, et non ex fide tantum Hoc vero justitiae incrementum petit Sancta Ecclesia, cum orat : “ Da nobis, Domine, fidei, spei et caritatis augmentum ”. CAP. 11. De observatione mandatorum, deque illius necessitate et possibilitate. Nemo autem, quantumvis justificatus, liberum se esse ab obser­ vatione mandatorum putare debet; nemo temerarii illâ, et a Patri­ bus sub anathemate prohibita voce uti, Deiprateepta homini justifi­ cato ad observandum esse impossibilia. Nam Deus impossibilia non jubet, sed jubendo monet et facere quod possis, et petere quod non Apec., XXII, II. — * Ecdi., XVIII, 22. — 1 II, 24. 12 DE GRATIA. possis, ct adjuvat ut possis. Cujus mandata gravia non sunt, cujus jugum suave est, et onus leve. Qui enim sunt lilii Dei, Christum diligunt : qui autem diligunt eum, ut ipscmet testatur, servant sermones ejus. Quod utique cum divino auxilio praestare possunt. Licet enim in hâc mortali vita, quantumvis sanfii et justi, in levia saltem et quotidiana, quæ etiam venialia dicuntur, peccata quando­ que cadant, non propterea desinunt esse justi. Nam justorum illa vox est ct humilis, et verax : “ Dimitte nobis debita nostra ” : quo fit, ut justi ipsi eo magis se obligatos ad ambulandum in via justitiæ sentire debeant, quo liberati jam a peccato, servi autem faéti Deo, sobrie, juste, et pie viventes, proficere possint per Chri­ stum Jesum, per quem accessum habuerunt in gratiam istam. Deus namque suâ gratiâ semeljustificatos non deserit, nisi ab eis prius deseratur. Itaque nemo sibi in solâ. fide blandiri debet, putans fide solâ heredem esse constitutum, hereditatemque consecuturum, etiamsi Christo non compatiatur, ut et conglorificetur. Nam “et Christus ipse”, ut inquit Apostolus, “cum.esset Filius Dei, didicit excis, quæ passus est, obedientiam; et consummatus, faftus est omnibus obtemperantibus sibi causa salutis æternæ ” ’. Propterea Apo­ stolus ipse monet justificatos, dicens : “ Nescitis quod ii, qui in stadio currunt, omnes quidem currunt, sed unus accipit bravium ; sic currite, ut comprehendatis. Ego igitur sic curro, non quasi in incertum : sic pugno, non quasi aerem verberans : sed castigo cor­ pus meum, et in servitutem redigo, ne forte cum aliis praedicaverim, ipse reprobus efficiar ” * *. Item princeps Apostolorum Petrus . “ Sat­ agite, ut per bona opera certam vestram vocationem et eleétionem faciatis : hæc enim facientes, non peccabitis aliquando”3. Unde constat, eos orthodoxæ religionis doctrinæ adversari, qui dicunt, justum in omni bono opere saltem venialiter peccare, aut, quod intolerabilius est, poenas asternas mereri : atque etiam cos, qui statuunt in omnibus operibus justos peccare, si in illis suam ipso­ rum socordiam excitando, et sesc ad currendum in stadio cohor­ tando, cum hoc, ut in primis glorificetur Deus, mercedem quoque intuentur æternam; cum scriptum sit : “Inclinavi cor meum ad faciendas justificationes tuas propter retributionem ”4;ct de Moyse dicat Apostolus, quod “respiciebat in remunerationem”5. CAP. 12. Prædestlnationis temerariam præsumptionem cavendam esse. Nemo quoque, quamdiu in hâc mortalitate vivitur, de arcano divinæ praedestinationis mysterio usque adeo præsumere debet, ut certo statuat, se omnino esse in numero prædestinatorum : quasi • Heir., V, 8-9. — ’ 1 Cor., IX, 24-27. — 3 ZZPdr., I, 10. * Pt. CXVIII, 112. — i /Mr., XI, 26. DE GRATIA, 13 verum esset, quod justificatus aut amplius peccare non possit, aut, si peccaverit, certam sibi resipiscentiam promittere debeat. Nam, nisi ex speciali revelatione, sciri non potest, quos Deus sibi elegerit. CAP. 13. De perseverantiae munere. Similiter de perseveranti® munere, de quo scriptum est : “ Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit”* : quod quidem aliunde haberi non potest, nisi ab eo qui potens est, eum qui stat, statuere, ut perseveranter stet, et eum qui cadit, restituere : nemo sibi certi aliquid absoluta certitudine polliceatur; tametsi in Dei auxilio firmissimam spem collocare et reponere omnes debent. Deus enim, nisi ipsi illius grati® defuerint, sicut ccepit opus bonum, ita perficiet, operans velle et perficere. Verumtamen qui se existimant stare, videant ne cadant; et cum timore ac tremore salutem suam operentur in laboribus, in vigiliis, in eleemosynis, in orationibus et oblationibus, in jejuniis et casti­ tate. Formidare enim debent scientes, quod in spem glori.®, et nondum in gloriam renati sunt, de pugnâ quæ superest cum carne, cum mundo, cum diabolo : in quâ viétores esse non possunt, nisi cum Dei gratia Apostolo obtemperent dicenti : “ Debitores sumus non carni, ut secundum carnem vivamus : si enim secundum car­ nem vixeritis moriemini ; si autem Spiritu facta carnis mortificaveritis, vivetis CAP. 14. De lapsis et eorum reparatione. Qui vero ab accepta justificationis gratiâ per peccatum excide­ runt, rursus justificari poterunt, cum, excitante Deo per Pænitentiæ Sacramentum, merito Christi amissam gratiam recuperare procura­ verint. Hic enim justificationis modus est lapsis reparatio : quam secundam post naufragium deperdit® grati® tabulam sanéli Patres apte nuncuparunt. Etenim pro iis, qui post Baptismum in peccata labuntur, Christus Jesus sacramentum instituit Pæni­ tentiæ, cum dixit : “ Accipite Spiritum SanClum : quorum remi­ seritis peccata, remittuntur eis, et quorum retinueritis, retenta sunt” *. Unde docendum est, Christiani hominis pænitentiam post lapsum multo aliam esse a baptismati ; eaque contineri non modo cessatio­ nem a peccatis, et eorum detestationem, aut cor contritum et humi­ liatum ; verum etiam corumdem sacramentalem confessionem, sal tem in voto, et suo tempore faciendam, et sacerdotalem absolutio­ nem; itemque satisfactionem per jejunia, eleemosynas, orationes et alia pia spiritualis vit® exercitia ; non quidem pro pœnâ ætcrnà, qu® vel Sacramento, vel Sacramenti voto, una cum culpâ remittitur; * Malt., XXIV, it — '* VIII. 12-11. — ’ ha.. XX, 22-23. 14 DE GRATIA. sed pro pœnâ temporali, quæ, ut sacræ Litteræ docent, non tota semper, ut in Baptismo fit, dimittitur illis, qui gratiæ Dei, quam acceperunt, ingrati Spiritum Sanétum contristaverunt, et templum Dei violare non sunt veriti. De quâ pænitentiâ scriptum est “Memor esto unde excideris : age pænitentiam, et prima opera fac’”; et iterum : “Quæ secundum Deum tristitia est, pæniten­ tiam in salutem stabilem operatur’”; et rursus: “Pænitentiam agite, et facite fruélus dignos pænitentiæ ” ». GAP. 15. Quolibet mortali peccato amitti gratiam, sed non fidem. Adversus etiam hominum quorumdam callida ingenia, qui per dulces sermones et benedictiones seducunt corda innocentium asse­ rendum est : non modo infidelitate, per quam et ipsa fides amitti­ tur; sed etiam quocumque alio mortali peccato, quamvis non amitta­ tur fides, acceptam justificationis gratiam amitti, divinæ legis doétrinam defendendo, quæ a regno Dei non solum infideles excludit, sed et fideles quoque fornicarios, adulteros, molles, masculorum concubitores, fures, avaros, ebriosos, maledicos, rapaces, ceterosque omnes, qui lethalia committunt peccata; a quibus cum divinæ gratiæ adjumento abstinere possunt, et pro quibus a Christi gratia separantur. CAP. 16. De fructu justificationis, hoc est, de merito bonorum operum, deque ipsius meriti ratione. Hac igitur ratione justificatis hominibus, sive acceptam gratiam perpetuo conservaverint, sive amissam recuperaverint, proponenda sunt Apostoli verba : “Abundate in omni opere bono, scientes quod labor vester non est inanis in Domino*4”; “non enim injustus est Deus, ut obliviscatur operis vestri, et dilectionis, quam ostendistis in nomine ipsius”; et : “Nolite amittere confidentiam vestram, quæ magnam habet remunerationem”5. Atque ideo bene operan­ tibus usque in finem, et in Deo sperantibus, proponenda est vita æterna, et tanquam gratia filiis Dei per Christum Jesum miseri­ corditer promissa, et tanquam merces ex ipsius Dei promissione bonis ipsorum operibus et meritis fideliter reddenda. Hæc est enim illa corona justitiæ, quam post suum certamen et cursum repo­ sitam sibi esse aiebat Apostolus, a justo Judice sibi reddendam : non solum autem sibi, sed et omnibus,qui diligunt adventum ejus6. Ciim enim ille ipse Christus Jesus tanquam caput in membra, et tanquam vitis in palmites, in ipsos justificatos jugiter virtutem influat, quæ virtus bona eorum opera semper antecedit, et comitatur, 1 Apot., Π, 5- — * II Cor., VII, IO. — » Mall., III, 2, 8. 4 I Cor., XV, 5S. — s Heir., VI, 10; X, 35. — 6 II Tim., IV, S. DE GRATIA. 15 et subsequitur, et sine quâ nullo paéio Deo grata et meritoria esse possent : nihil ipsis justificatis amplius deesse credendum est, quo­ minus plene illis quidem operibus, quæ in Deo sunt faéta, divinæ ’egi pro hujus vitæ statu satisfecisse, et vitam æternam suo etiam tempore, si tamen in gratiâ decesserint, consequendam, vere pro­ meruisse censeantur; cùm Christus Salvator noster dicat : “ Si quis biberit ex aquà, quam ego dabo ei, non sitiet in æternum, sed fiet in eo fons aquæ salientis in vitam æternam ” ·. Ita neque propria nostra justitia, tanquam ex nobis propria statuitur ; neque ignora­ tur aut repudiatur justitia Dei. Quæ enim justitia nostra dicitur, quia per eam nobis inhærentem justificamur ; illa eadem Dei est, quia a Deo nobis infunditur per Christi meritum. Neque vero illud omittendum est, quod licet bonis operibus in sacris Litteris usque adeo tribuatur, ut etiam qui uni ex minimis suis potum aquæ frigidæ dederit, promittat Christus, eum non esse suâ mercede canturum : et Apostolus testetur, id quod “ in pre­ sent i est momentaneum et leve tribulationis nostræ, supra modum in sublimitate æternum gloriæ pondus operari in nobis absit tamen, ut Christianus homo in se ipso vel confidat, vel glorietur, et non in Domino; cujus tanta est erga omnes homines bonitas, ut eorum velit esse merita, quæ sunt ipsius dona. Et quia in multis offendimus omnes, unusquisque sicut misericordiam et bonitatem, ita severitatem et judicium ante oculos habere debet, neque seipsum aliquis, etiam si nihil sibi conscius fuerit, judicare; quoniam omnis hominum vita non humano judicio examinanda et judicanda est, sed Dei : qui illuminabit abscondita tenebrarum, et manifestabit consilia cordium : et tunc laus erit unicuique a Deo, qui, ut scri­ ptum est, reddet unicuique secundum opera sua. Post hanc catholicam de justificatione’ doctrinam, quam nisi quisque fideliter firmiterque receperit, justificari non poterit ; placuit sandhe Synodo hos canones subjungere, ut omnes sciant, non solum quid tenere et sequi, sed etiam quid vitare et fugere debeant. Can. i. Si quis dixerit, hominem suis operibus, quæ vel per hurnanæ nature, vel legis doétrinam fiant, absque divina per Jesum Christum gratiâ posse justificari coram Deo; A. S. Cati. 2. Si quis dixerit, ad hoc solum divinam gratiam per Chri­ stum Jesum dari, ut facilius homo juste vivere, ac vitam æternam promereri possit, quasi per liberum arbitrium sine gratiâ utrumque, sed ægre tamen et difficulter possit; A. S. Can. 3. Si quis dixerit, sine prævenientc Spiritus Sancti inspi­ ratione, atque ejus adjutorio, hominem credere, sperare, diligere aut pænitere posse, sicut oportet, ut ei justificationis gratia confe­ ratur; A. S. 'Joa., IV, 13.14. — » // cor., IV, 17. 16 DE GRATIA. Can. 4. Si quis dixerit, liberum hominis arbitrium a Deo motum, et excitatum, nihil cooperari assentiendo Deo excitanti, atque vocanti, quo ad obtinendam justificationis gratiam se dispo­ nat ac praeparet, neque posse dissentire, si velit, sed, veluti inanime quoddam, nihil omnino agere, mereque passive se habere; A. S. Can. 5. Si quis liberum hominis arbitrium post Adæ peccatum amissum et exstinélum esse dixerit, aut rem esse de solo titulo, immo titulum sine re, figmentum denique a Satana invedum in Ecclesiam ; A. S. Can. 6. Si quis dixerit, non esse in potestate hominis, vias suas malas facere, sed mala opera, ita ut bona, Deum operari, non per­ missive solum, sed etiam proprie et per se, adeo ut sit proprium ejus opus non minus proditio Judæ, quam vocatio Pauli ; A. S. Can. 7. Si quis dixerit, opera omnia, quæ ante justificationem fiunt, quacumque ratione facta sint, vere esse peccata, vel odium Dei mereri, aut quanto vehementius quis nititur se disponere ad gratiam, tanto eum gravius peccare; A. S. Can. S. Si quis dixerit, gehennæ metum, per quem ad miseri­ cordiam Dei de peccatis dolendo confugimus, vel a peccando absti­ nemus, peccatum esse, aut peccatores pejores facere; A. S. Can. 9. Si quis dixerit, solâ fide impium justificari, ita ut intelligat nihil aliud requiri, quod ad justificationis gratiam consequen­ dam cooperetur, et nullâ ex parte necesse esse, eum suæ voluntatis motu præparari atque disponi ; A. S. Can. 10. Si quis dixerit, homines, sine Christi justitiâ, per quam nobis meruit, justificari, aut per eam ipsam formaliter justos esse ; A. S. Can. 11. Si quis dixerit, homines justificari vel solâ imputatione justitiæ Christi, vel solâ peccatorum remissione, exclusa gratia et caritate, quæ in cordibus eorum per Spiritum Sanétum diffundatur, atque illis inhaereat; aut etiam gratiam, quâ justificamur, esse tan­ tum favorem Dei ; A. S. Can. 12. Si quis dixerit, fidem justificantem nihil aliud esse quam fiduciam divin» misericordi», peccata remittentis propter Christum, vel eam fiduciam solam esse, quâ justificamur; A. S. Can. 13. Si quis dixerit, omni homini ad remissionem peccato­ rum assequendam necessarium esse, ut credat certo, et absque ullâ haesitatione propriæ infirmitatis et indispositionis, peccata sibi esse remissa; A. S. Can. 14. Si quis dixerit, hominem a peccatis absolvi ac justifi­ cari ex eo quod se absolvi ac justificari certo credat, aut neminem vere esse justificatum, nisi qui credat se esse justificatum,- et hâc solâ fide absolutionem et justificationem perfici; A. S. Can. 15. Si quis dixerit, hominem renatum et justificatum teneri ex fide ad credendum se certo esse in numero prædestinatorum ; A. S. DE GRATIA. 17 Can. 16. Si quis magnum illud usque in finem perseverantiae donum sc certo habiturum, absolutâ et infallibili certitudine dixerit, nisi hoc ex speciali revelatione didicerit; A. S. Can. 17. Si quis justificationis gratiam nonnisi praedestinatis ad vitam contingere dixerit, reliquos vero omnes, qui vocantur, vocari quidem, sed gratiam non accipere, utpotc divina potestate préde­ stinâtes ad malum ; A. S. Can. 18. Si quis dixerit, Dei præcepta homini etiam justificato, et sub gratia constituto, esse ad observandum impossibilia; A. S. Can. 19. Si quis dixerit, nihil praeceptum esse in Evangelio praeter fidem; cetera esse indifferentia,. neque præcepta, neque pro­ hibita, sed libera; aut decem præcepta nihil pertinere ad Christia­ nos ; A. S. Can. 20. Si quis hominem justificatum, et quantumlibet perfec­ tum, dixerit non teneri ad observantiam mandatorum Dei et Ecclesiæ, sed tantum ad credendum; quasi vero Evangelium sit nuda et absoluta promissio vitæ æternæ, sine conditione observationis man­ datorum ; A. S. Can. 21. Si quis dixerit Christum Jesum a Deo hominibus datum fuisse ut redemptorem, cui fidant ; non etiam ut legislatorem, cui obediant; A. S. Can. 22. Si quis dixerit, justificatum vel sine speciali auxilio Dei, in accepti justitii perseverare posse, vel cum eo non posse; A. S. Can. 23. Si quis hominem semel justificatum dixerit amplius peccare non posse, neque gratiam amittere, atque ideo eum, qui labitur et peccat, nunquam vere fuisse justificatum; aut contra, posse in toti viti peccata omnia, etiam venialia, vitare, nisi ex spe­ ciali Dei privilegio, quemadmodum de Beati Virgine tenet Eccle­ sia ; A. S. Can. 24. Si quis dixerit, justitiam acceptam non conservari, atque etiam augeri coram Deo per bona opera; sed opera ipsa fruc­ tus solummodo et signa esse justificationis adeptæ, non autem ipsius augendae causam ; A. S. Can. 25. Si quis in quolibet bono opere justum saltem venialiter peccare dixerit, aut, quod intolerabilius est, mortaliter, atque ideo poenas aeternas mereri; tantumque ob id non damnari, quia Deus ea opera non imputet ad damnationem ; A. S. Can. 26. Si quis dixerit, justos non debere pro bonis operibus quæ in Deo fuerint fa&a, exspedare et sperare «ternam retributio­ nem a Deo per ejus misericordiam, et Jesu Christi meritum, si bene agendo et divina mandata custodiendo usque in finem perse­ veraverint ; A. S. Can. 27. Si quis dixerit, nullum esse mortale peccatum, nisi infi­ delitatis, aut nullo alio, quantumvis gravi, et enormi, præterquatn infidelitatis peccato, semel acceptam gratiam amitti ; A. S. 18 DE GRATIA. Cati. 28. Si quis dixerit, amissâ per peccatum grati.A, simul et fidem semper amitti; aut fidem, quæ remanet, non esse veram fidem, licet non sit viva ; aut eum, qui fidem sine caritate habet, non esse Christianum ; A. S. Can. 29. Si quis dixerit, eum, qui post Baptismum lapsus est, non posse per Dei gratiam resurgere; aut posse quidem, sed solâ fide amissam justitiam recuperare sine sacramento Pœnitentiæ, prout Sandta, Romana et universalis Ecclesia, a Christo Domino, et ejus Apostolis edoéta, hucusque professa est, servavit et docuit; A. S. Can. 30. Si quis, post acceptam justificationis gratiam, cuilibet peccatori pœnitenti ita culpam remitti, et reatum pœnæ æternæ deleri dixerit, ut nullus remaneat reatus pœnæ temporalis exsolvendæ vel in hoc seculo, vel in futuro in purgatorio, antequam ad regna cælorum aditus patere possit; A. S. Can. 31. Si quis dixerit, justificatum peccare, dum intuitu æternæ mercedis bene operatur; A. S. Can. 32. Si quis dixerit, hominis justificati bona opera ita esse dona Dei, ut non sint etiam bona ipsius justificati merita, aut, ipsum justificatum bonis operibus, quæ ab eo per Dei gratiam, et Jesu Christi meritum, cujus vivum membrum est, fiunt, non vere mereri augmentum gratiæ, vitam æternam, et ipsius vitæ æternæ, si tamen in gratiâ decesserit, consecutionem, atque etiam gloriæ augmen­ tum ; A. S. Can. 33. Si quis dixerit, per hanc doélrinam catholicam de justi­ ficatione, a sanélà Synodo hoc præsenti decreto expressam, aliqua ex parte gloriæ Dei, vel meritis Jesu Christi Domini nostri, dero­ gari, et non potius veritatem fidei nostræ, Dei denique ac Christi . Jesu gloriam illustrari; A. S. Propositiones C. Jansenii excerptae ex Augustino damnatae ab Innocentlo X tamquam haereticae (1653)‘. 1. Aliqua Dei praecepta hominibus justis volentibus eteonantibus, secundum praesentes quas habent vires, sunt impossibilia : deest quoque illis gratia, quâ possibilia fiant. 2. Interiori gratiæ in statu naturæ lapsæ nunquam resistitur. 3. Ad merendum et demerendum in statu naturæ lapsæ, non requiritur in homine libertas a necessitate, sed sufticit libertas a coactione. 4. Semipelagiani admittebant praevenientis gratiæ interioris neces­ sitatem ad singulos aétus, etiam ad initium fidei; et in hoc erant hæretici, quod vellent eam gratiam talem esse, cui posset humana voluntas resistere, vel obtemperare. • Dcnz Bann., 1092· 1096 (966-970). DE GRATIA. 19 5. Seniipelagianum est dicere, Christum pro omnibus hominibus mortuum esse aut sanguinem fudisse. Declarata et damnata uti falsa, temeraria, scandalosa, et intellecta eo sensu ut Christus pro salute dumtaxat pradestinatorum mortuus sit, impia, blasphema, contumeliosa, divinae pietati derogans et haretica. Objectum, utilitas et divisio Tractatus. 1. Absoluto Tr. de. Verbo Incarnato, jam de Deo Sanflificante disputandum est : ideo enim Verbum caro faétum est ut nos sanctificaret, gratiam pro nobis merendo. Deus potuisset quidem gratiam pobis ex merâ bonitate largiri; sed revera voluit ut, saltem in statu naturæ lapsæ, hæc daretur propter merita Christi, ut diétum est in Tr. de Verbo Incarnato. Gratia igitur est veluti fruclus Incarnationis, nobisque confertur ut, vitae divinae, cujus plenitudo est in Christo capite, participes tfk&\,aternam salutem aliquando consequi valeamus. Quæ vita, olim protoparentibus gratuito collata, et per peccatum originale amissa, nobis datur, ob Christi merita, per Spiritum SanCtum, qui nos sanétificat formaliter per gratiam et instrumentaliter per sacramenta. Quapropter Traftatum de Verbo Incarnato logico ordine sequuntur Traclatus de Gratid et de Sacramentis seu de Deo Sanctifi­ cante; postcaque de Deo Remuneratore, ubi describitur gratiæ ultima consummatio per gloriam1* . 2. Utilitas hujus TraClatûs est simul theoretica et practica : a) speculativa, ex ipsâ dignitate objcCti desumpta : siquidem gratia, in suâ origine spectata, est fruétus sanguinis Christi, ac proinde tanti valet quanti Deus; in suâ naturâ, est participatio quædam divinæ naturæ, vi cujus filii Dei nominamur et sumus; in suo termino, semen est gloriæ, et gemma pretiosa quâ regnum cælorum comparatur3; (b)prae· tica : nam multum sane Juvat fideles sedulo instruere de 1 Quidam, sub nomine Antro/ologia supernaturalis, ca omnia amplediuntur quæ hominem respiciunt in ordine ad salutem : ejus elevationem ad statum supcrnaturalcm et lapsum (de quibus in Tr. de Deo Creante et Elevante egimus), ejus instaurationem per gratiam, et consummationem |>er gloriam. ’ Matt., XIII, 46. 20 DE GRATIA gratiæ naturâ, pretio, dignitate et effeétibus1, de ejus ad christiane agendum gloriamque obtinendam necessitate, de ejusdem relationibus cum oratione, quâ suppliciter obtinetur, cum sacramentis quibus instrumentaliter distribuitur, cum bonis operibus ad quæ necessaria est et quibus etiam meretur, ut, his omnibus mature perpensis, media ad eam adipiscendam eâdemque bene utendum indesinenter adhi­ beant. 3. Difficultatem hujus Traétatûs non diffitemur : (a) gra­ tia enim ad ordinem spiritualem et psychologicum spectat, cujus consideratio ardua est homini ad sensibilia prono; (b) gratia est undequaque supernaturalis, nec ejus natura facile intelligi potest; (c) iterum difficile est gratiæ influ­ xum cum libero arbitrio conciliare, ut ex erroribus mox exponendis et confutandis patebit. Sed e fontibus revelatis haud pauca de his omnibus cognosci possunt, quæ quidem non solum intellectum juvant, sed etiam pietatem fovent. 4. Divisio. Post Prolegomena, in triplici capite dispu­ tabimus de gratiâ afluali quæ logice est præparatio ad gratiam habitualem, de gratiâ habituali seu justificante, et de merito quod est utriusque fruétus. ’ Hæc omnia prxclare describit Nicremberg, Delafireeio y estima de la divina gracia, seu De pretio inastimaiili divina gratne; cujus opus germanite redditum ac recognitum iimftore Scheeben. anglict translatum est sub hoc titulo The Glories oj divine Grace, 1886; gallire pariter versum l.e Prix de Ia Grâce. 21 DE GRATIA. iGratiæ notio. Prolegomena. - Gratiæ divisiones. [Errores præcipui. i Notio gratiæ actualis. Prævia. ( Species. ante justifica­ ad opera sutionem. jwnaturalia post justifica­ tionem. Cap. I. de Gratiâ actuali. Art. I. Ejus necessitas. ad opera naturalia quia non possit homo lapsus? quid possit? Art. II. justos, peccatores, Ejus dispensatio infideles. . parvulos. quoad ART. III. [ Errores confutantur. Ejus · Theologorum systemata expo­ liatura. ( nuntur. Cap. II. de Gratiâ habituali, seu justificante. Art. I. Ejus natura. i In quo consistat? ■ Quinam sint ejus effectus tor­ ( males? Art. II. Ejus adeptio. ' Dispositiones ad justificatio­ nem. Proprietates gratiæ justifican­ tis. Art. III. Gratia increata. Ejus theologica expolitio. , Gratia creata. De ejus naturâ et conditionibus, Cap III de Merito. |;\RT jj pjc cjus exjstentiâ et objecto. 1. Gratiæ notio . * 5. 1° Quoad nomen, gratia, a voce * , gratis idem sonat ac gratuitum seu gratis datum, aut a vqcc gratum designat id quod personam reddit gratam scu acceptabilem. Apud sacros auélores quatuor præsertim significat : (a) Benevo­ lentiam seu favorem dantis : v.g. “ Noe invenit gratiam (i. e. favorem) coram Domino”* 23; (b) Gratitudinem, seu gratum animi sensum pro beneficio accepto: v. g. “Non cesso gratias agens pro vobis”4* ; (c) qualitatem, quæ reddit personam amabilem : “ Diffusa est gratia in labiis tuis ”s. “ Fallax gratia, et vana est pulchritudo ”e; (d) rem aliquam gratis datam, seu donum gratuitum : v. g. “ Unicuique nostrum data est gratia ”7. In praesenti Tradlatu agitur de gratiâ hoc ultimo sensu accepta. Quatuor hujusmodi significationes sic logice connectuntur : ex benevolenti^ procedit donum; ex bono accepto consurgit gratiarum attio; amabilitas autem est una ex dotibus quæ benevolentiam conciliant. 6. 2° Quoad rem, gratia sumitur sensu lato et-stritto. (A) Gratia sensu lato et improprie diéto, definitur quodlibet donum gratis concessum, et ita creatio, conservatio, immo et liberum arbitrium gratiæ vocari possunt, quia dona sunt gratuita. Olim Pelagiani, et hodie Rationalists et Unitarii quandoque adhibent vocem gratiam in hoc sensu, sicque simplices decipiunt8; sed theologi hâc voce * Cf. S. Th., i. 2., q. no; Suarez, De Gratiâ, Prolcgom. III; Salmant, de Gratiâ, disp. I, c. i; Montagne. De Gratiâ, quxstio procem.; Mazzella, De Gratiâ, n. 4 sq. 2 Græca vox /*'■>'■<. idem fere significat, videlicet faverem quo quis alium prosequitur; beneficium quod recipitur; gratiarum aClioncm; remunerationem alicujus beneficii; quidquid habet vim favorem conciliandi. Cfr. Schlcusner, Lexicon; Grimm, Lexicon graco-latinum, 1903. 3 Gen., VI, 8. — * Ephes., I, 16. — « Ds. XLIV, 3. — 6 Brov., XXXI, 30. — 7 E/bes., IV, 7. 8 Pelagius olim Episcopos Synodi Diospolitanx decepit, dicendo se confiteri gratiam, dum revera nonnisi liberum arbitrium significaret. — Merito autem PROLEGOMENA, 23 nonnisi in sensu stritto uti debent, quando simpliciter de gratiâ loquuntur. 7. (B) Sensu stritto gratia est donum supernaturale crea­ tura intellcttuali a Deo concessum in ordine ad vitam aternam. Dicitur (a) donum supernaturale, id est, prorsus indebitum, seu essentiam, vires, et exigentias cujuslibet crcaturæ supe­ rans', et sic distinguitur a beneficiis mere naturalibus, juxta illud S. Pauli : “ Si autem gratia, jam non ex operibus, alioquin gratia jam non est gratia ”a. (b) creatura intellcttuali concessum; ita designatur subjettum gratiæ, scilicet angelus et homo; ceteræ enim crca­ turæ, utpote irrationales, non possunt recipere gratiam, quæ est participatio vitæ Dei intellettualis, in homine autem, anima et facultates spirituales sunt proprie subjectum gratiæ. (c) a Deo; sic indicatur causa efficiens principalis gratiæ, solus nempe Deus, cùm ipse solus propriam vitam aliis impertiri valeat. (d) In ordine ad vitam aternam; sic exprimitur causa finalis gratiæ, nempe consecutio finis nostri supernaturalis, seu adeptio vitæ supernaturalis perfettioris quæ ultimum erit gratiæ complementum et sine fine durabit. Deus enim, ob immensam bonitatem, ad finem supernaturalem seu perfettam propriæ vitæ communicationem nos destinavit. Vi hujus communicationis, similes ei erimus, quoniam videbi­ mus eum sicuti est, facie ad faciem ; seu eum cognoscemus sicut seipsum cognoscit et amabimus sicut seipsum amat. Gratia nobis datur tamquam medium, direttum vel indirec­ tum, ad finem nostrum supernaturalem attingendum . gratia habitualis est jam inchoatio vitæ æternæ in nobis; et gratia aclualis est auxilium cujus ope ad gratiam habitualem disponimur vel eam augemus. Utraque salutaris dicitur, utpote ad salutem ordinata. gratiæ nomine designantur usu loquendi biblico et ecclesiastico-bona supernaiuralia : haec enim sunt per antonomasiam indebita, seu gratuita, cùm omne prorsus debitum excludant non solum in operibus, sed etiam in natura fundatum. (S. Thom, 1», 2«, q. ill, a. I, ad 2). * De Deo Creante, n. 863. — ’ Rent., XI, 6. 24 PROLEGOMENA. II. Gratiæ præcipuæ divisiones’. 8. (A) Primum quidem gratia dicitur increata, vel creata : (a) increata est Deus ipse crcaturæ intellectuali sese com­ municans; (b) creata est donum gratuitum a Deo distinc­ tum, ct veluti cffcCtus divini amoris. Utriusquc exemplum habetur apud S. Paulum2 : “ Caritas {gratia creata) diffusa est in cordibus nostris per Spiritum Sanétum qui datus est nobis” {gratia increata). Notandum est tamen has non esse duas gratias separatim existentes, sed consociari potius in unum complexum gratiæ, præsertim habitualis, ut infra exponetur. (B) Ratione causa, gratia creata duplex est : (a) Gratia Dei seu Conditoris, ea est quæ conceditur a Deo, ex merâ liberalitatc, independenter a meritis Christi : sic, juxta Thomistas, gratia Angelis ct Adamo innocenti data, est gratia Dei. (b) Gratia Christi seu Redemptoris ea est qvæ conceditur a Deo intuitu meritorum Christi 3. Revera omnis gratia in statu præsenti collata.cst gratia Christi, quia Christus omnes gratias meruit quæ nobis hodie dispensan­ tur, ut in Tr. de Verbo Ineam. (n. 1162) probatum est. 9. (C) Ratione modi, est (a) externa, quæ extrinsecc affi­ cit subjcCtum, ut Christi exempla, evangelii prædicatio, etc. (b) interna, quæ subjeélum intrinsece afficit,'v. g., gratia habitualis, quæ ipsam substantiam animæ perficit, pariterqut gratiæ aétualcs quæ directe facultates nostras spirituales adjuvant. De gratià internA hic potissimum agimus. 10- (D) Ratione finis, gratia interna iterum subdividitur in : (a) gratiam gratis datam, quæ per se et primario ad 1 Cfr. S. Th., 1. 2., q. ni; Suarez. 1. dt., c. 36; Montagne, 1. cit., art. 4; Mazzella, n. 11 sq. ; Jungmann, De Cratiû, n. 9 sq. * V, 5. > Scotista:, qui putant omnem gratiam ob merita Christi concedi (Dc Verbo incarnato, n. 1211), vocant gratiam Christi capitis eam quæ Adamo innocenti ct angelis concessa fuit; gratiam Christi Redemptoris eam quæ hominibus redemp­ tis dispensatur. — Quidam theologi gratiam Dei appellant eam quæ vocationem ad fidem præccdit, et infidelibus negativis datur, gratiam autem Christi cam quæ a vocatione ad fidem incipit. Sed communior est explicatio supra allata. PROLEGOMENA. 25 aliorum utilitatem datur, ut donum miraculorum, prophetiae variaque charismata a S. Paulo descripta’ : talis gratia non omnibus datur Christianis, sed quibusdam, ct potest etiam peccatoribus concedi, ut ex faCto Balaam videtur8; (b) gra­ tiam gratum facientem, quæ per se ct primario in propriam subjcétï utilitatem ordinatur ; talis est gratia habitualis, quæ proprie nos gratos Deo facit, et aCtualis, quæ est me­ dium ad acquirendam vel augendam gratiam habitualem. Gratiam gratum facientem meliorem esse gratià gratis datâ constat ex S. Paulo qui, post enumeratas gratias gratis datas, addit : “ /Emulamini charismata meliora ”3, postcaquc cari­ tatem describit, quæ semper cum gratiA gratum faciente conneâitur. Christus ipse Apostolis dixerat : " Verumtamen in hoc nolite gaudere quia spiritus vobis subjiciuntur; gaudete autem quod nomina vestra scripta sunt in cælis ”·». Nec mirum, nam, ut ait 5. ThomasS, finis potior est his quæ sunt ad finem; atqui gratia gratum faciens hominem ordinat immediate ad ultimum finem, dum gratiæ gratis data; ordi­ nant hominem ad quædam præparatoria finis ultimi, qua­ tenus per miracula homines inducuntur ad hoc quod ultimo fini conjungantur. ii. (E)Ratione subjeftiet cjfefiuum,g\aX\a. gratum faciens duplex est : (a) Gratia habitualis, ut est gratia increata, est specialis unio Dei cum anima in quâ inhabitat, ct, quatenus gratia creata, est qualitas supernaturalis, permanenter ct intrinsece inhaerens anirnæ, per quam efficimur participes naturæ divinæ : quæ quidem gratia vocatur etiam status gratia, (b) Gratia aftualis, stricte sumpta, est auxilium quoddam supernaturale et transiens, quo Deus intellectum illustrat et voluntatem adjuvat ad eliciendos aClus supernaturalcs. Hinc gratia habitualis a gratià a&uali differt in eo quod prior est habitus, posterior, motio seu aétus ; prior est permanens, posterior, transiens; prior iulueret substantia anirnæ, posterior facultates solummodo afficit. » 1 Cor., XII, S il. — * jftrw., XXII XXIV. — J 1 Cor., XII, 31. 4 Lue.. X, 20. — ’ 1. 2.. u. 3, a. c. 26 PROLEGOMENA ΙΠ. Errores præcipui circa Gratiam \ 12. Homines ad Deum finem supernaturalem tendunt duplici principio moti, nempe auxilio divino seu gratià et atlione propriâ. Difficile autem est accurate definire quænam sint partes Dei.quænam partes nostræ in opere salutari. Quare in duo extrema opposita abierunt hâc de re hæretici: alii naturæ et libertati plus æquo faventes, gratiæ juribus plus minusve violatis, vocantur naturalistes; alii ex adverso nimium gratiæ tribuentes, cum detrimento humanæ liber­ tatis, in falsum seu exaggeratum supernaturalismtim inci­ derunt. i° Naturalisinus. 13. (A) Judaizantesa, qui, licet ad fidem christianam conversi, judaismi præjudiciis adhuc imbuti erant, docuerunt opera legis mosaicæ, quamvis in se naturalia, gratiam et justificationem mereri posse. Exinde contenderunt legem mosaicam, etiam post Christum, ad salutem necessariam esse non solum Judæis, sed etiam Gentilibus 3. In concilio Hierosolymitano (50 vel 52) damnati sunt 4 et a 5. Paulo confutati præsertim in Epistolis ad Romanos et Galatas. 14. (B) * Pelagiani ducem habuerunt Pelagium, mona­ chum ex Majori Britannia oriundum, qui errores suos Romæ circa annum 405 disseminare cœpit : præcipui ejus asseclæ fuerunt Calestius, monachus juris peritus, et Julianus, Eclanensis Episcopus. Pelagianismus ortus esse videtur 1 Cf. Suarez, o/>. at., Proleg. V; Montagne, qui præ ceteris fusect accurate de his erroribus disputat (JAÿwt·, Theo). Curs., t. X, p. S9-642); Billuart, de Cratiâ, Diss. I. 9 Cf. J. B. Lightfoot, Dissertations ou the Apostolic Age, iSqz, p. 67 sq. ; A. de Boysson, La Loi ct la Foi, Paris, Bloud, 1912, p. 191-213; Tixcront, Hist, des Dogmes, I, 165 sq.; E. Tobac, Le problème de la Justification, 1908, p. 20-28. 5 Inter Judæos qui christianismum amplexi sunt, quidam fuerunt qui putàrint legem mosaicam adhuc Israclitas ligare; sed hi in Ecclesia manserunt, nec ut proprie hæretici habiti sunt. — * Act., XV. 5 Cfr. Pelagius, Epist. ad Demetriadem, Libellus fidei ad Innocentium Papam (P. L., XXX); Pctavius, Dogmata theologica, Parisiis 1S66, vol. IV, p. 597 sq.; Norisius, Historia pelagiana; Tixeront, Hist, des dogmes, Π, 436-459- PROLEGOMENA. 27 ex duplici tendcntiâ : ex nimiâ fiducia quam vitæ monas» ticæ exercitia in non paucis monachis genuerant ; et ex voto efficacius liberum arbitrium tuendi contra Manichæorum prædestinatianismum. Præter errores circa statum primi hominis et originale peccatum, de quibus diximus in Tr. de. Deo Creante, n. 901, Pelagian i gratiæ necessitatem negabant, asserentes liberum arbitrium ad tentationes supe­ randas et mandata servanda plane sufficere; deinde, ad fucum faciendum, gratiam quidem admiserunt, sed mere externam, legem scilicet et do&rinam Christi, vel ejus exempla; tandem, post Zosimi decretum (418), agnoverunt quidem gratiam internam illustrationis pro intelleélu, sed triplici vitio infeétam: nam dabatur juxta merita, nec pro­ inde gratuita erat, non ad initium boni operis, sed tantum ad ejus perfectionem conferebatur, denique utilis quidem, sed non necessaria erat. Ceterum gratiam pro voluntate reji­ ciebant, utpote liberi arbitrii destructivam. Pelagianas fraudes S*. Augustinus detexit et feliciter con­ futavit, proptereaque Doctorgratiæ merito fuit appellatus; eisdem pariter 5. Hieronymus strenue restitit. Damnati sunt Pelagiani in viginti quatuor conciliis particularibus, quorum præcipua sunt Carthaginensia duo (412, 418), Diospolitanum (415) ct Milcvitanum (416); ab Innocentia 1 et Zosimo in Epistola Tractoria (418); necnon in Cone, oecum. Ephesino (431). 15· (C) Semipelagiani*I, quibus praeluserunt monachi Adrumetani et Vitalis Carthaginiensis, et quorum duces præcipui fuerunt Cassianus, abbas monasterii S. Viéloris Massiliæ, Gennadius Massiliensis, ct Faustus, Regiensis Episcopus, quasi dimidiatum Pclagianismum docuerunt. Agnoscebant quidem peccati originalis existentiam, et debilitatas voluntatis vires, sed simul tenebant : (a) gratiam secundum merita nostra dari, licet concordes non essent in explicando quibusnam aélibus eam mereri possimus; qui­ dam tamen, ut Cassianus, existimabant eam interdum dari absque ullis præccdentibus meritis, licet saepius sub merito * Hoc nomine nonnisi see. XVI’ designari coeperant. — CIr. Petavius, 1. cic., p. 64S; Montagne, <»/. cil., p. 164; P. Sublet, f.e Scmi/eltgianisnu, Namur, 1897; Tixcront, III, 274-28?. 28 PROLEGOMENA. caderet ; alii vero tenebant eam nonnisi propter præcedentia merita conferri ; (b) ad initium Jidei, vel perseverantiam in fide, aut desiderium opus supernatural faciendi, gratiam internam non esse necessariam, sed solum ad opera bona perficienda ; sicut enim ægrotus non potest quidem seipsum curare, sed tamen sanitatem desiderare et medicum quærere, ita homo per peccatum vulneratus salutem desiderare, et media ad eam consequendam per se quærere valet ; (c) tan­ dem perseverantiam in bono meritis obtineri posse docebant 5. Augustinus, jam senex, istum errorem strenue impu­ gnavit, et cum illo S. Prosper, S. Fulgentius, S. Ceesarius Arelatensis; eumdem errorem damnavit Synodus Arausicana II (529), a Bonifacio Π sollemniter approbata. 16. (D) Rationalista:, quorum historia in Syn. theol. Fund., n. 58-61, delineatur, id omne rejiciunt quod ratione demon­ strari nequit; homo, inquiunt, ad finem supernaturalcm nunquam fuit eveélus, nullum originale peccatum incurrit, nullâ indiget gratià, sed propriis viribus ea cognoscere et agere potest, quæ necessaria sunt ad finem suum attingen­ dum; immo do&rina catholica de gratià libertatem et conatus hominum impedit, mysticorum somnia fovet et Deum ipsum arguit auélorcm peccatorum ab hominibus commissorum «. Quem quidem errorem multoties damna­ runt SS. Pontifices Gregorius X VI, Pius IX et Leo XIII, necnon Vaticanum Concilium. 17. (E) 8ociniani, Unitarii et Protestantes liberales Pe­ lagii errores quoad substantiam renovarunt : licet enim reve­ lationem lato sensu admittant, originalis peccati existentiam, Baptismi necessitatem, et gratiæ internæ, a concursu natu­ rali distinélæ, existentiam rejiciunt : hinc conversio seu justificatio, juxta ipsos, nihil aliud est nisi naturalis ad Deum conversio : homo in doétrinâ Christi instructus, ejusque exemplo roboratus, propriis viribus honestam vitam ducere, finemque suum attingere valet 3. 1 Ita Wegscheider**, institut. theologia, III, § 152. * Ad rem scribit unus cx Unitariorum ducibus : “ Conversio est vocis groccat versio, quæ in Novo Testamento significat reverti. Cum malam secuti sumus viam, reverti debemus ut Ixmam sequamur... Regeneratio autem est vox qua PROLEGOMENA. 29 A quibus haud multurn rcccdunt Mbdernistte, qui, pu­ tantes religionem omnem, etiam supernaturalcm, oriri ex indigentia divini et sensu religioso, omne supernaturale proprie dictum rejiciunt, et nomine gratiæ nihil aliud intelligunt nisi influxum quemdam divinum e latebris conscien­ tiae dimanantem, quo versus aliquod divinum impellimur x. 2° Pseudo-Supernaturalismus. 18. (A) Dualismus, a Gnosticis, et Afaniehais advocatus, humanæ activitatis ct libertatis existentiam in negotio salutis practice nega­ bat : inter homines enim, aiebant, alii a bono principio creati, neces­ sario ad salutem destinantur, alii vero, e malo principio orti, ad infernum ex necessitate tendunt. (B) Istis erroribus aliquo modo affinis est pradestinatianisuius. Quam hæresim ’ advocarunt Lucidus, in Galliâ presbyter (sæc. V.), qui damnatus fuit in Conciliis Arelafensi et Lugdunensi (475); Gotescalais, monachus Orbacensis in Galliâ, qui damnatus est in Concilio Carisiaco (846). Quos errores partim renovarunt Albi­ genses, Waldenses, posteaque Wickfus (XIV see.) natione Anglus, ct /. ffttss ex Bohemia oriundus, qui in concilio Constanticnsi dam­ nati sunt. Hujus erroris hæc sunt præcipua capita : (a) Deus homines ad gloriam aut damnationem prædestinat, etiam ante prævisa merita vel demerita, eo sensu quod non vult salutem omnium, sed tantum prædcstinatorum. (b) Post peccatum originale nulla remanet vera libertas, scilicet libertas a necessitate, sed Deus ipse agit in nobis et est auôtor boni et mali ; sicut prædestinatus non potest a gratià excidere, ita reprobus non potest in câ perseverare. 19. (C) Protestantisme fautores 3 præcipui fuerunt : Lu­ theries, qui Islebii in Thuringiâ natus (1483), ordinctn EreSacra Scriptura utitur ad vitam novam significandam, qux suum principium habet non tantum in Legis divinx, sed etiam in ejus amoris consideratione... Conversi» dicitur qui statuit in corde suo bonum facere, ct jam opus in· cœpit. Homo regeneratus ille est qui habitum bene agendi firmiter tenet (J. F. Clarkc ", Manual of Unit. Belief, p. 42.) — Nec aliter Lichten­ berger", Jstuycl. des Se. religieuses, voce GrScc. • Encycl. Pascendi, Denz.Bann., 2077, 20S7, 20SS ct passim. ’ Cf. Montagne, op. ci!., diss. 4-6, p. 195 sq. -'Cf. Montagne, op. cit., diss. 7-S, p. 254 sq.; Alzog, op. ci!., § 299 sq.; Schaff, Creeds of Christendom, vol. I, p. 203 sq.; vol. II, p. x sq.: H. Denifle, Luther it. Luthertum, 1904 sq.; gallice redditum Luther et le Luthiranisme curâ J. Paquicr, 1910 sq.; Moclher, La Symbolique, anglice, Symbolism, § I sq.; L. Cristiani, Luther et le Luthiranisme, Paris, (90S. 30 PROLEGOMENA. mitarum S. Augustini ingressus est, et, cum ægre ferret munus novas indulgentias prædicandi Dominicanis præ Augustinianis demandatum fuisse, primum quidem indul­ gentiarum abusum denuntiavit ; deinde vero, cùm et ipse maximis anxietatibus circa propriam justificationem et salutem turbaretur, novam justificationis theoriam per fidem solam elaboravit, et doctrinam catholicam circa gra­ tiam aliaque plurima dogmata fidei impugnavit; Calvinus, qui Novioduni in GalliA natus (1509), lutheranos errores, quibusdam tamen mutatis, in systema reduxit, et eosdem in famoso Institutionum libro conscripsit. Horum errorum circa gratiam summa haec est : (a) Circa statum natura innocentis, Lutherus docuit gra­ tiam Adamo collatam et donum integritatis esse quid naturale; nam, juxta ipsum, gratia consistit in cognitione et amore Dei;atqui tam naturale est homini Deum diligere quam naturale est oculis lumen recipere. Cujus erroris causa fuit ignoratio discriminis inter cognitionem Dei natu­ ralem et supernaturalem. (b) Circa statum natura lapsa, docuit : 1) peccatum origi­ nale in totali corruptione facultatum naturalium consistere, ita ut etiam opera quæ in ordine civili et sociali tanquam bona existimantur, sint saltem venialia peccata, cum eli­ ciantur sub influxu concupiscentiae 1 ; hæc autem peccata justis non imputari, quia cis per fidem applicantur merita Christi; 2) liberum arbitrium non manere, cùm voluntas a gratia vel concupiscentia necessario moveatur, sed esse titulum sine re. (c) Justificatio, seu conversio, consistit in extrinsecA impu­ tatione meritorum Christi, non autem in internA renova­ tione; per solam fidem seu per fiduciam obtinetur, quâ quis credit sibi non imputari peccata. (d) Hisce erroribus Calvinus2 duos addidit circa prædestinationem, et baptismi necessitatem : Deus absolute et * Quod comparatione illustrat : quemadmodum ubi primum anima separatur a corpore, nihil aliud remanet nisi turpe ac foetidum cadaver; ita anima gratià privata intrinsece ct substantialiter corruptio et peccatum est. Potest quidem opera perficere socialiter bona, non ita tamen ut Dei approbationem mercantur. ’ Cfr. A. Baudrillart, Calvin, CaMnisme, Calvinistes, in Diet, de ThCol. ( rae.-Afan^ewt), t. Π, 1377-Γ423. PROLEGOMENA. 31 positive prædestinat quosdam ad gloriam, quosdam ad infer­ num ante prævisa merita aut demerita, et quidem antece­ denti voluntate ; et omnes fideles credere tenentur se esse predestinates, quia gratia semel obtenta est inamissibilis; insuper qui nascuntur ex fidelibus parentibus, salvantur sine baptismo, quia sunt filii Dei et membra Ecclesiæ statim ac geniti sunt. (e) Hodierni Protestantes Lutheri et Calvini doftrinas emollire conati sunt, præsertim quoad liberum arbitrium et bona opera; et, licet justificationi per fidem, nostris etiam diebus, generatim adhaereant, prava tamen conseélaria, quæ ex hâc doélrinâ naturaliter fluunt, aperte rejiciuntT. 20. (D) Bains, Lovaniensis professor (f 1589), excogitavit systema, quod senti-Lutheranismus vocari posset. Damnatus est a Pio V et Gregorio XIII, et, post inultas tergiversationes, tandem laudabiliter se subjecit. Hæc sunt ejus errorum praecipua capita’: (a) dona, quæ vocamus supernaturalia, humanæ nature erant debita, et sic corruit distinftio inter ordinem naturalem et ordinem supernaturaletn ; (b) libertas electionis non est penitus exstinéta, sed ita debili­ tata, ut sine gratiâ, ad nihil valeat nisi ad peccandum ; attamen opera nostra, etiam necessaria, dici possunt libera in quantum procedunt ex inclinatione nobis intrinseca, absque violentia ab extrinseco illata; (c) essentia justificationis non consistit in aliquo dono infuso, sed in observatione mandatorum; (d) qui agit sine caritate,aut saltem sine fide ex initio caritatis procedente, peccat mortaliter et meretur damnationem, quia talis aélus ex concupiscentiâ procedit, cùm inter caritatem et concupiscentiam nullum detur medium. 21. (E) Cornelius Jansenius, Episcopus Yprensis, in libro cui titulus Augustinus, post ejus mortem edito (1640), Lutheri et Baii errores, modo tamen subtiliori, renovavit; eosdem Abbas San-Cyranus et Quesnellus in GalliA propu­ gnarunt?. Istius erroris radix fuit falsus conceptus quod privilegia integritatis primo homini concessa ipsi erant debita, et quod ' Varia Symbola Lutherana invenies apud Schaff, Creeds, vol. Ill, p. 1-189; Cahrinùtüa, 1. cil., 193-704. ’ Fusiorem Baiani erroris descriptionem invenire est npud Montagne, op. cil., diss. IX, ρ. 279 sq.; X- Le Bachelet, Kains, in Did. de Thiol. (Vacant), t. II, 38*1x1. Ipsas Baii propositiones a S. Pio V damnalas lege apud Denz.· Bann., roor-ioSo (881-900.) 3 Cf. Montagne, op. oil., diss. XI, p. 389 sq.; Alzog, op. cit., § 365; J. Paquier, Lt Janstnisme, J909, p. 121-181. 32 PROLEGOMENA. horno lapsus cis orbatus est totaliter corruptus, (a) Exinde infert in statu præsenti voluntatem non esse vere liberam, sed necessario trahi a delectatione sensibili seu concupisccntïâ, vel a delectatione c&lesti seu gratiâ1. (b) Hinc etiam justi non possunt adimplere omnia præcepta, quia aliquando ipsis decst gratia efficax : gratia autem, quæ sufficiens vocatur, de faélo, omnibus attentis circumstantiis, non sufficit. (c) Ad meritum aut demeritum non requiritur libertas interna, sed sufficit libertas exterior seu immunitas a coac­ tione. (d) Christus non est mortuus pro omnibus, sed solum pro iis, quibus gratia efficax datur. Notandum. Praefatis erroribus damnatis, difficultas con­ ciliandi libertatem cum gratiâ non penitus soluta fuit; quænam videlicet sint partes Dei et quænam partes nostræ in aéiu salutari adhuc investigandum est. Ad quam difficul­ tatem solvendam varia systemata inter Catholicos libere disputantur, nempe thomismus, moiinismiis et augusti nia· nistnus, de quibus infra dicemus. 1 Calestis dele&atio, juxta Jansenium, est supcrnaturalis et indelibcratus boni et reéli amor, qui proprie in superior; parte animae residet, sed quandoque partem sensibilem etiam afficit ; terrestris autem delectatio est inoramatus ac indelibcratus creatur» amor, qui plerumque sensibilis est, quandoque tamen ir.teV.eiftuaiis. Gaput f. DE GRATIA ACTUALI. Prævia de gratiæ aétualis notione et speciebus *. I, Gratiæ actualis notio declaratur. 22. Gratia actualis, stride sumpta, ex diétis, est auxilium quoddam supernatural^ et transiens, quo Deus intelleflum illuminat et voluntatem adjuvat ad eliciendos altus super­ nata rales. Ad quam notionem penitius intelligendam, exponendum est : i° quomodo gratia a&ualis distinguatur a concursu naturali; 2” quomodo nobiscum qooperetur; 30 quasnam vires praebeat. 23. i° Gratia alluatis se habet in ordine supernaturali sicut concursus in ordine naturali. Sicut enim ad opera naturalia requiritur Dei auxilium naturale seu concursus, quo facultates nostrce ut in actum prosiliant juvantur, ita pariter ad aétus supernaturales eliciendos requiritur auxi­ lium quoddam supernaturale, quod gratia aétualis appella­ tur. Differt tamen gratia a concursu naturali : (a) concursus enim, supposita creatione, homini debetur ideoque naturalis est, dum gratia prorsus gratuita est; (b) concursus ad opera etiam mala requiritur, videlicet ad positivum elementum quod in eis invenitur, dum gratia nonnisi ad opera bona ; (c) gratia nos movet ad bonum supernaturale, ideoque elevat facultates vel aélus ad ordinem superiorem, dum concursus bonum naturale non prætcrgreditur. 24. 2U Gratia actualis nobiscum cooperatur diversimode : (A) immediate agendo in intellectum et voluntatem, quæ sunt facultates proprie humanæ. (a) Intellectum illuminat ut ea videamus quæ ad salutem spedtant; videlicet infide­ lium oculos mentis aperit ut veritatem christianæ religionis ■ Cf. Suarez, de Gratiâ, lib. III; Salniant., de Gratiâ, disp. V; Palmieri, de Grati-'i div. actuali, tb. 7-13; Mazzella, n. 107 $q.; Hurter, n. 13 sq.; Egger, a. 335 sq. Throl. Dogm. III. — 2 34 CAPUT I. percipiant, peccatorum ut malitiam peccati intelligent, justorum ut virtutis pulchritudinem agnoscant, etc. Ita Scriptura declarat Deum “ aperire oculos hominum, ut convertantur a tenebris ad lucem1, illucescere in cordibus nostris ad illuminationem scientiæ claritatis Dei2, dare nobis spiritum sapientiae et revelationis et illuminatos ocu­ los cordis3, aperire cor intendere his quæ prædicantur”4.— Quæ quidem illustrationes a revelatione differunt, quia ex se aliquid novi non necessario manifestant, sed mentem adjuvant ut ea quæ' dicuntur, vel leguntur, melius intclligat; et quia distincte saltem conscii non sumus generatim divinæ earum originis. 25. (b) Voluntatem adjuvat, id est, ei dat desiderium et potestatem volendi et faciendi quæ ad salutem consequen­ dam necessaria sunt ; v. g., in corde infidelis pia excitat desi­ deria ut veritatem quærat, simulque vires ci præbet ut, spretis vitæ illecebris, Christianam religionem amplectatur, peccatorem sollicitat et impellit ut ab iniquitate avertatur, justum excitat et movet ut justificetur amplius. Ita dicitur Deum nos traheret», operari in nobis velle et perficere6, incrementum dare " neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat, sed qui incrementum dat Deus "7; per quod designa­ tur spiritualis progressus, quem nec qui plantat nec qui rigat, sed solus Deus per interiorem gratiam dare potest. 26. (B) Mediate, agendo direéte in facultates inferiores et sensus, et indirecte ih intellectum et voluntatem; et eo sensu habetur gratia actualis late sumpta. Quod fit dupli­ citer : (a) excitando afius indcliberatos facultatum sensiti­ varum, v. g., memoriae, imaginationis, appetitûs sensitivi, quibus ad bonum supernaturale allicimur, aut impediendo ne pravi motus aliæque tentationes exsurgant; ita enim vulneri concupiscentia medetur, spirituales deleCtationes, loco terrestrium, præbendo. (b) Externis eventibus utendo ad excitandas in anima, modo nostrae naturæ consentaneo, pias cogitationes aut affectiones, quibus ad aClus salutares trahimur; ita Deus ' J/?., XXVI, 18. — « Il Cor., IV, 6. — s Ephet., I, 17-lS. — < ΑΛ., XVI, >4· — iJoan., VI, 44. — 6 Philip., 11, 13. — " 1 Cor., III, 7. DE GRATIA ACTUALI. 35 utitur sacris leétionibus aut concionibus, rebus prosperis aut calamitatibus, etc., ad bonas cogitationes suggerendas; mors ipsa aliquando est gratia, juxta illud : “ Raptus est, ne malitia mutaret intellectum ejus ”r. 27. 3° Nobiscum cooperando, gratia quasdam vires prœbet morales, et quodammodo etiam physicas. (A) Vires moralesprabet, ad bonum nos alliciendo promis­ sione bonorum et a malo deterrendo comminatione malorum. Nam, juxta Scripturam et Patres, gratia homines vocat, excitat, allicit, trahit ad bonum* 3; atqui talis agendi ratio moraliter involuntatem influit, vires ejus augendo ad bonum faciendum, sicut mater, filium vocando et suavibus verbis alliciendo, eum moraliter ad se trahit; ergo. ExpericntiA confirmatur : si quis enim, vehementer ad illicita inclinatus, divinum lumen vel supernaturalem delectationem accipit, statim alacrior fit ad tentationem superandam, quasi novas vires morales accepisset. 28. (B) Vires etiam physicas spiritualis ordinis præbet, physica motione nos impellendo ad aitus salutares eliciendos. Etenim homo, solis propriis viribus relictus, in impotentia physica versatur aétus supernaturales eliciendi, cum sint supra ejus facultates ; atqui talis impotentia physica vinci nequit nisi per virium physicarum additionem, quibus facul­ tates nostra» proportionentur ad faciendum id quod per se facere nequibant; aut saltem, ut videtur, per elevationem quodammodo physicam facultatis vel aétus eliciti. Unde a S. Paulo dicitur: "Non quod sufficientes simiis cogitare (salubriter) aliquid a nobis quasi ex nobis : sed sufficientia nostra ex Deo est ”3; “ Deus est enim qui operatur in vobis et velle et perficere ”4. — Confirmatur ex analogic cum gratiâ habituali, quæ aliquid physicum in anima ponit, ut infra dicetur : aliqua enim proportio esse debet inter gra­ tiam actualem et habitualem. Res illustrari potest comparatione matris, quæ puerulum, adhuc deambulandi incapacem, non solum verbis, sed etiam physicâ motione ad ambulandum adjuvat; ita Deus non tantum morali ’ Sap., "IV, i t. — 3 Ephes., V, 14; fia., VI, 44 etc. 3 Z/ Cor., III, 5. — 4 Philipp., II, 13. 36 CAPUT I. suasione, sed infusione spiritualium virium nos ad salutares aftus faciendos juvat. IL Gratiæ actualis species praecipuae. Quo melius intelligatur modus loquendi Patrum ac Theologorum de gratiâ, præcipuas ejus species expo­ nere oportet. 29. (A) Ratione finis propter quem conceditur, gratia potest esse medicinalis vel elevans : (a) prior ea est quæ conceditur ad subveniendum infirmitati naturæ per pecca­ tum vulneratæ, viresque sive morales tantum, sive etiam physicas, præbet ad aélus bonos naturales sed difficiles faciendos; hæc est supernaturalisquoad modum, non autem in se et intrinsece, quia, licet gratuita, non ordinatur ad aliquid supernaturale in se; (b) posterior ea est quæ facul­ tates nostras ita elevat ut eis det potestatem etiam physicam aélus vere supernaturalcs faciendi, ideoque dicitur super­ naturalis in se. 30. (B) Ratione modi quo agit, gratia est operans vel cooperans : (a) operans seu excitans, est motus internus intelleôûs aut voluntatis, quem Deus operatur in nobis sine nobis, seu ante liberum saltem consensum nostrum, ct quo nos ad bonum libere agendum sollicitat; v. g., peccator divinum verbum audiens, aliquando illustrationes in intelleélu piosque motus indeliberatos in voluntate experitur, etiam antequam libere agat : hæc est gratia operans, de quA Apostolus dicit : G Deus operatur in nobis velle ”; voca­ tur etiam praeveniens seu antecedens, quia libertatis exerci­ tium praevenit. (b) Cooperans seu adjuvans est adjutorium quo Deus voluntatem juvat ad libere consentiendum gratiæ operanti ct perficiendum opus supernaturale deliberatum, quod proinde agit in nobis et nobiscum; v. g., peccator, jam per gratiam excitantem præventus, aétum contritionis eli­ cere incipit sub influxu gratiæ : talis gratia est coope­ rans, quia simul cum peccatore libere agente concurrit ad aétum eliciendum; vocatur etiam concomitans, quia nos agentes veluti comitatur, vel etiam subsequens, quia DE GRATIA ACTUALI. 37 subsequitur voluntatis motum quem gratia præveniens operata est1. 31. Ex diétis igitur triplex saltem est differentia inter gratiam operantem et cooperantcm : (a) prior existere potest sine posteriore, dum posterior nunquam sine priore datur; nam a Deo excitari possumus quin tali excitationi consentiamus, dum gratiæ coopérant! consentire non vale­ mus, nisi prius gratiâ operante excitati simus, licet ea prioritas non sit semper chronologic»; (b) prior non neces­ sario trahit opus deliberatum et salutare, quia solum­ modo nos sollicitat; posterior importat cooperationem deliberatam voluntatis, quia adjuvari non potest voluntas, nisi ipsa ad opus concurrat; (c) prior ex se est solum *sufficiens quia gratiæ excitanti voluntas resistere potest; posterior autem est efficax, quia non datur nisi ad adjuvan­ dum consensum. 32. (C) Ratione cfficiïûs, gratia est sufficiens vel efficax : (a) sufficiens ea est quæ dat veram et expeditam facultatem bonum faciendi; est autem mere sufficiens, quando suo caret elïeélu, quia eidem voluntas suâ culpa resistit, ut exemplum habetur in *Prou. I, 24 : *' Vocavi ct renuistis, extendi manum meam, et non fuit qui aspiceret”. Præterea gratia est immediate sufficiens, quando directe potentiam dat aéhnn ipsum operandi, ct remote sufficiens, quando proxime dat potentiam orandi aliudve faciendi, ct, mediante oratione aliâve aétione præviâ, potentiam ipsum actum eliciendi. (b) Gratia efficax ea est cui voluntas de faélo libere consentit, ac proinde semper suum obtinet effectum. Undenam autem gratia sit efficax, inter Thomistas et Molinistas controvertitur, ut infra videbitur. 33. Divisio capitis, in triplici articulo agemus : i° de gratiæ actualis necessitate; 2° de ejus dispensatione; 3° de ejus naturâ. ' Antiqui theologi, inter quos S. Thomas, P 2”, q. m, a. 2, hanc divisio­ nem ftCeomuiodabant etiam gratia: habituali : hrec dicebatur præveniens vel operans in quantum justificat hominem cum faciendo gratum Deo; subsequens autem vel cooperans, quatenus est causa mcrili, jam non tantum hominem, sed opus hominis Deo gratum reddendo (Card. Billot, 0/. <·?’/., p. 136). CAPUT I, 38 Articulus I. De gratiæ necessitate. In statu naturæ lapsæ1, gratia aétualis necessaria est non solum ad a&us supernaturales seu salutares, sed etiam ad quosdam ethice seu inoraliter bonos. . § I. De necessitate gratiæ actualis AD OPERA SUPERNATURALIA* *. Quam necessitatem expendemus : 1° quoad opera quæ justificationem prœcedunt; 2° quoad ea quæ eamdem sequuntur. i- Quoad opera quæ justificationem præcedunt. 34. In triplici thesi ostendemus : i<> gratiam supernaturalem esse necessariam ad omnes aflits supernaturales ad justificationem preparatories ; 2° immo ad initium fidei; 30 eamdem gratuitam esse. 35. Thesis Γ : Homo lapsus non potest, etiam physice, sine gratiâ vere supernatural! illuminationis et inspira­ tionis, tum præveniente tum concomitante, elicere actus supernaturales ad justificationem præparatorios. De fide est ex Trid.S : “ Si quis dixerit, sine præveniente Spiritûs sanéli inspiratione, atque ejus adjutorio, hominem credere, sperare, diligere aut pænitere posse sicut oportet ut ei justificationis gratia conferatur, A S. " Quod jam a Concil. Arausicano II (529)4 et a Zosimo Papa definitum fuerat contra Pelagianos, quorum errores renovarunt Sociniani ct Unitarii. 36. Declaratur. Hic agitur de iis a&ibus quibus peccator pro­ xime et positive ad justificationem disponitur, v.g., de piis cogitatio­ nibus quibus in Deum fertur, ut aélibus fidei, vel timore inferni aut spe in divinam misericordiam, de molibus voluntatis quibus pecca­ tum odisse et bonum diligere incipit, de bonis operibus quibus bona 1 Loquimur enim dc homine in deterius commutato propter vulnera ignoran­ ti» in intellctHu, tnalilixin voluntate, concupiscenti» et infirmitatis in inferiori appetitu. Cfr. Dt Deo Creante, n. 916, • S. Thom., r. 2.,q. 109, a. 6; Suarez, I. II, c. 3. sq.; Salmant., disp. Ill, dub. 1-6; Bellarminus, I. VI, c. 1-6; Billuart. diss. Ill, a. 7; Hurter, η. 29 sq: Murray, disp. Ill; Pesch, n. 92 sq.; V. der Mcersch, n. 256 sq. 3 Sex*. VI, can. 3, Denz.-Banti., 813 (695). — * Denz., 176-180 (149-150.) DE GRATIA ACTUALI. 39 desideria jam exsequitur; non autem de iis quibus remote et nega­ tive sese præpararc potest, v. g., vitando quædam peccata aut remo­ vendo quosdam obices ad conversionem. — Dicitur : (a) physice, quia de se homo versatur in impotentiâ non solum morali, sed etiam physicà aétus supernaturales eliciendi qui sunt absolute supra ejus vires; (b) unde, ad hos aôlus requiritur gratia vere et enlilalive supernaturalis; (c) hæc autem gratia est duplex, scilicet illustratio mentis et inspiratio voluntatis; (d) per gratiam inspirationis, intelligendus est saltem moralis influxus illuminationis quæ recipitur immediate in intellectu,et mediale in voluntatem agit; sed, juxta sententiam communem ·, intelligenda est alia gratia immediate in voluntate recepta. 37. Probatur Scripturâ : i° ex Vetere Testamento. De necessitate gratiæ aCtualis ad justificationem non agitur quidem dircélc in Antiquâ Lege, hæc tamen infertur ex innumeris locis, in quibus apparet Israel versari coram Deo in ordine quodam non justitia stricla et naturalis subjeflionis tantum, sed favoris et positiva misericordia ac benigni­ tatis, in quo, etsi ab initio peccavit 2, tum veniam peccato­ rum tum veram justitiam et rediitudinem consequitur, inter­ nis quibusdam auxiliis gratia adjutus; et ipsos Gentiles hujus privilegii participes fieri juxta dodrinam Propheta­ rum. Etenim, ex unA parte, Deus patiens et misericors vocat peccatores ad pænitentiam; et, ex altcrâ, hi enixe postulant ut Deus se ad peccatores convertat eosque vivi­ ficet, quasi ipsis impossibile esset, sine divino auxilio, justi­ ficationem consequi, (a) Apud Prophetas sæpe Deus minis, promissis et hortationibus peccatores allicit ad pænitendum. “ Lavamini, mundi estote, auferte malum cogita­ tionum vestrarum... si fuerint peccata vestra ut coccinum, quasi nix dealbabuntur... Quod si nolueritis, et me ad iracundiam provocaveritis, gladius devorabit vos”3. Gen­ tiles ipsi ad pænitentiam et conversionem vocantur, immo 1 Sententia enim ad versa multis non videtur satis recedere ab hrcresi Pelagii, qui ct ipse tandem admisit gratiam internam actualem in intelleôlu, ad facilius agendum, liabentem necessario quemdam influxum in voluntatem, propter naturakm uiriusque potent iæ connexionem; quam tamen non esse sufficientem ad salvandam Ecclesiae dodlrinam, affirmat S. Augustinus, de Gratiâ et iit>. arbitrio, n. 33, P. L., XL1V, 901. ’ Gen., II-III. i Isa., I, 16-20. Cf. Jerem., Ill, 14, 22; XXXV, 15; Etech., XIV, 6; XVIII, ;o; XXXIII, n. etc. 40 CAPUT I, declaratur apud Deum solum salutem inveniri Congre­ gamini et videte et accedite simul qui salvati estis ex Gentibus... Deus justus et salvans non est præter me· Convertimini ad me et salvi critis, omnes fines terra» ”*. (b) In Psalmis autem multa» funduntur preces ad implo­ randam Dei misericordiam pro peccatis, ibique supponitur veniam obtineri non posse sine divino et gratuito adjutorio : “ Miserere mei, Deus, secundum magnam misericordiam tuam... Asperges me hyssopo et mundabor... Cor mun­ dum crea in me Deus et spiritum rectum innova in visceri­ bus meis... et spiritum san&um tuum ne auferas a me... et spiritu principali confirma me... Domine labia mea ape­ ries,et os meum annuntiabit laudem tuam... Cor contritum et humiliatum non despicies...”3. Et alibi : “ Deus, con­ verte nos, et ostende faciem tuam, et salvi erimus ”3. Ex quibus aliisque verbis infertur non tantum peccatorem veniam consequi ex Dei magnA misericordia, sed etiam cor ejus ab ipso Deo mundum creari, ejus labia a Deo aperiri ad orationem, salutemque ei conferri a Deo qui ad pecca­ tores benigne se convertit; ita implicite asseritur interni et gratuiti auxilii necessitas ad reéte agendum spcciatim in ordine ad justificationem. Quapropter, etiam inter Judæos qui tempore Christi vive­ bant, agnoscebatur aliquando necessitas ad Deum recur­ rendi pro venià peccatorum obtinenda et bono faciendo 4. 38. 2° Ex Novo Testamento. (A) Apud Synapticos, ne­ cessitas gratiæ implicite declaratur; etenim regnum Dei exhibetur ut quid gratuitum, ut regnum Patris, in quod homines non ingrediuntur nisi Christum sequendo, ideoque speciali auxilio ab eo adjuti, et gratiam oblinendo per orationem, (aj Gratuitas salutis apparet in parabola de operariis in vinea; operarii enim non ingrediuntur vineam nisi a Deo vocati, et merces non datur nisi ex pa&o libere inito; immo merces semper excedit, etiamsi inferioris sit * Isa., XLV, 20-22. 1 Ps. L, 3, 9, 12, 13, 14, i7, 19. —Cf. Λ. XXXVII; I.XXIX; LXXXIX , CXVIII, cie. — 3 A. LXX1X, 4, S, 20. 4 Quod constat ex IVEid., VIII, 42-45. Liem admittebat Phito, ap. Ti· xeront, op. fit., I, 57. DE GRATIA ACTUALI. 41 gradûs, omnem laborem nostrum : “ Conventione autem facta cum operariis ex denario diurno, misit eos in vincam suam... Amice non facio tibi injuriam, nonne ex denario convenisti mecurn”1? (b) Christum esse ducem sequendum, ideoque adjutorem nostrum, sane ex speciali ct positivo misericordia; consilio, ex his aut similibus verbis apparet : “ Si quis vult post me venire, abneget semetipsum, ct tollat crucem suam et sequatur me”2, (c) Orationem vero ad salutem esse necessariam, ideoque gratiam quæ oratione obtinetur, ex his verbis colligitur : “ Petite ct dabitur vobis; quærite et invenietis; pulsate ct aperietur”3. Tandem expresse omnino Christus de salute dicit : u Apud homines impossibile est, sed non apud Deum; omnia enim possibilia sunt apud Deum 4 ”. 39. (B) Apud 6' Joannem, lucidius affirmatur giatiæ necessitas, (a) Hæc variis analogiis declaratur : dicitur nempe Christum esse lucem veram quæ illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum 5, panem vita sine quo vitam æternam habere nequimus6, pastorem et ostium ovilis, per quem introire debent oves ut pascua inveniant ". (b) Res apertius declaratur exemplo palmitum qui fruftus ferre nequeunt nisi viti uniantur ct ab co succum accipiant. Christus siquidem se comparat viti, cujus nos sumus pal­ mites : “ Sicut palmes non potest ferre frudum a semetipso, nisi manserit in vite, sic nec vos nisi in me manseritis... Sine me nihil potestis facere ”8 ; proinde, sicut palmes totam suam vitam a vite derivat, ita ut nullum frudum a seipso proferre valeat, pariter homo totam suam vim ad opera supernaturalia ab influxu Christi accipit, ita ut sine ejus gratiâ nullum opus salutare efficere possit. Unde 5.Augustinus animadvertit in hunc textum9 : “ Non ait quia sine me parum potestis facere, sed nihil potestis facere ; sive ergo parum sive multum sine illo fieri non potest, sine quo nihil fieri potest". Nec dicatur hic agi tantum de gratiâ ‘ Mali., XX, I-13; cfr. XXV, 21, 23, 27. ’ Matt., XVI, 24; cf. X, 32-42; XIX, 21. — ’ Mali., VII, 7. A Mart.. X, 26-27. — * Joan., I, 9. — 6yoni sint, bonis ut meliores sint, melioribus ut perfefti sint, per­ feriis ut perseverantes sint, omnibus ut bona faciant et bene, illam solam quæramus, illam gemitibus inenarrabilibus postulemus, quæ sola est quâ egemus”3. Revera oratio est optimum et efficacissimum medium quo gratia obtineri potest, juxta illud Christi ipsius : " Petite et dabitur vobis ; quærite et invenietis; pulsate, et aperie­ tur vobis. Omnis enim qui petit accipit,et qui quærit invenit, ct pul­ santi aperietur ”4. Quæ quidem oratio multo efficacior erit, si gra­ tiam postulamus per Christum, cum et ipse sit causa gratiæ meri-* 3 * 1 Joa., I, 8. — Saepe etiam allegantur verba Prffsob., XXIV, 16: “Septies (indie) cadet justus ct resurget hxc autem non probant, quia, inspeito contextu, non agitur hic de culpà morali, sed dc tribulationibus in quas justus aliquando cadit. 1 S. Thom., i· 2®, q. 109, a. S. 3 Ita Contenson, Theal., 1. 8. de Deo primo motore, diss. II, spec. 3, consecl. 7, reflexio. — 4 Mati., VII, 7·$. CAPUT I. 60 toria, ex di&is in Tr. de Verbo Inearn. (n. 1153). Hinc Ipse ait : “ Quodcutnque petieritis Patrem in nomine meo, hoc faciam... Si quid petieritis me in nomine meo, hoc faciam”’. Iterum gratia cum humilitate postuletur; ciun enim nostris meritis non debeatur, sed gratuito dispensetur, veluti mendici Dei sumus; ideoque nostræ indigentiæ et indignitatis conscii, humiliter petamus id ad quod ius non habemus : “ Deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam ” ·. 71· (B) Cum perseverantiae donum sit omnium maximum, nec illud proprie mereri possimus, illud enixe flagitari oportet; nam, ut ait 5. Augustinus* *, suppliciter emereri potest, i. e. precibus obtineri. Insuper cuilibet gratiæ nobis datæ cooperari debemus; nam, ut reéte animadvertit Suarez * “ integrum perseverantiæ donum multa efficacia auxilia includit, quæ non simul, sed successive opportunis temporibus dantur; ergo optime intelligitur, et fieri potest, ut ea lege dentur quod homo bene utatur primo auxilio, ut recipiat secundum, et secundo ut recipiat tertium, et sic de ceteris ”. Gra· tiæ igitur ita concatenantur ut, si primæ consentiamus, secundam consequamur, si secundæ, tertiam, et ita porro. § II. De necessitate gratiæ ad actus bonos ORDINIS NATURALIS. 72. In statu naturæ lapsæ, gratia aélualis necessaria est non tantum ad a&us supernaturales seu salutares, sed etiam ad quosdam a&us naturaliter seu ethice bonos, id est mere honestos seu legi naturali conformes. Inquirendum est igitur quid homo in statu præsenti non possit, quid autem facere valeat sine gratiâ in ordine naturali. Quoad veritates naturales, jam diftum est in Tr. de VerA Relig., n. 212, genus humanum lapsum non posse mora! iter sine auxilio gratuito, cognoscere expedite, certo et absque admixto errore, omnes veritates naturales collective sumptas, ad vitam suam recte ordinandam necessarias. Aliunde certum est rationem demonstrare posse cum certitudine quasdam veritates, præsertim Dei existentiam, animæ spiritualitatem, hominis libertatem. Inquirendum igitur su­ perest de necessitate gratiæ in ordine morali. *Joa., XIV, 13-14. — 'Jae., IV, 6; I Petr.. V, 5. ’ De a\>na perseverant., VI, jo, P. L., XLV, 999. * De gratiâ, I. X, c. 7, 4.1S. de gratia actuali. 61 I. Quid homo lapsus non possit sine gratiâ actuali . * 73. Stdins qiiœstionis. Docuerant Pelagiani hominem in statu præscnti posse propriis viribus totam legem natu­ ralem servare, immo talem statum perfeétionis attingere ut nullum amplius sentiret concupiscentias motum. Hodierni Rationaliste et Protestantes liberales, peccatum originale negantes, pariter tenent hominem posse, sine gratiâ, totam legem naturalem adimplere omnibusque tentationibus, etiam gravibus, resistere, dummodo recle instruatur. 74. Thesis : Homo lapsus non potest moraliter, sine auxilio gratiæ, diu servare totam legem naturalem neque omnes graves tentationes superare. Certum est, aut saltem ita communiter admissum ut sine temeritate negari nequeat. Declaratur : — (a) “ Non potest moraliter ”, quia hic agitur de impotentiâ non physicâ, sed morali : physica impotentia est absoluta incapacitas actum eliciendi, v. g., homo physice impotens est ad aliquid intelligendum sine præviâ repræscntationc objecti in mente; moralis autem impotentia est summa difficultas ad aliquid agendum, quæ de faélo nunquam, vel fere nunquam superatur, licet abso­ lute superari possit, (b) “ Sine auxilio gratia:”, id est, sine aliquo auxilio a generali concursu distincto; ad hanc enim impotentiam superandam non requiritur per se auxilium vere supcrnaturalc seu gratia elevans, sed sufficit gratia medicinalis seu auxilium pratcrnaturale,quod Deus benigne concedit hominibus bonæ voluntatis qui faciunt id quod possunt; graves tamen theologi probabiliter dicunt de fa&o omne auxilium a Deo datum in hoc casu esse aliquo gradu supernaturale, quia remote ad vitam æternam conducit 3 ; immo, quoad fideles, id communiter tenetur, (c) “ Diu ser­ vare totam legem naturalem ”, quia non negamus hominem lapsum posse propriis viribus legem naturalem per aliquod ‘ S. Thom., 1. 2, q. 109, a. 4 el 8; Suarez, lib. I, c. 23-2S; Salmant, disp. II, n. 17 sq.; Bcllarm., et libero arbitrio, lib. V, c. 7-8; Mazzclla, n. 369 sq.; Palmieri, th. 20; Murray, disp. IV; Pesch, n. 147-172. ’ Ripalda, disp. 114, seA. 18, n. 169: Suarez, lib. I, c. 27, n. 24. 62 CAPUT I. tempus servare, aut aliquot praecepta, faciliora scilicet, etiam diu adimplere, (d) “ Neque omnes graves tentaticnes supe­ rare Tentationcs sunt graves quando vehementer, præsertim si etiam diu, ad peccatum incitant. Jam vero non negamus hominem lapsum posse propriis viribus levibus tentationibus aut etiam alicui gravi tentationi seorsi tn spec­ tatas resistere1; sed in præsenti statu quædam sunt tenta * tiones tam graves et tam multiplices ut homo sine speciali auxilio non possit eas omnes superare etiam viétoriâ natura­ liter honestd. Victoria de tentationibus potest esse triplex :(a} salutaris et meri­ toria, quando fit ex motivo supernaturali; (b) peccaminosa, quando quis tentationi resistit consentiendo in aliam, v.g., si quis avaritiam superat ex vanâ gloriâ; (c) naturaliter bona, quando quis resistit, propter motivum naturaliter honestum, v. g., avaritiam vincit prop­ ter motivum morale philanthropia *. Jamvero hic non est quæstio de viiloriâ salutari, quæ certo reportari nequit sine gratiâ; nec pariter de viétoriâ peccaminosâ, cui gratia concurrere nequit; sed solum de viéloriâ naturaliter bonâ. 75. Probatur 1° Script. (A) Jam in Vet. Testamento, Sapiens dixerat neminem posse habere sapientiam, id est, virtutes complexive sumptas, sine divino auxilio23: “ Scivi quoniam aliter non possem esse continens (sapientiæ) nisi Deus det ”. (B) S. Paulus, in Ep. ad Romanos, ex professo quidem doctrinam nostram non probat, sed ostendit neque Judæos neque Gentiles propriis viribus seu sine gratiâ Christi, Justi­ ficationem consequi posse. Attamen ex argumentis quæ affert thesis concomitantcr affirmatur; tria enim asserit: (a) demonstrat tum Judæos tum Gentiles contra legem natu­ ralem sibi notam graviter peccâsse, idololatrias aut vitiis *inna turalibus indulgcndo3; (b) ostendit causam istorum pecca­ 1 Quidam theologi asserunt quidem hominem lapsum non posse, sine gratiâ, ullam tentationem gravem vincere, sed vel loquuntur de tentatione quæ tam diuturna est ut pluribus (equivalent, vel suam opinionem ex fontibus revelationis probare nequeunt, ut reile animadvertit Pcsch, nn. 157, 164 : “ Nunquam enim hi fontes loquuntur de aliquâ particulari tentatione, sed de generali illi pugna, in qui homo undique difticultatibus obsessus sine gratiâ non potest non superari”. —* Sap., VIII, 21. 3 Α'ΰΐη., I, 20-32; II, ι·29· Quidam dixerunt impotentiam quâ Judaei labo­ rabant oriri ex speciali difficultate servandi innumera legis mosaic» minuta DE GRATIA ACTUALI. 63 torum esse concupiscentiam, cui lex etiam mosaica mederi non potuit. Nam, licet lex in se sit sanéta, et justa, et bona ’, tamen, seorsum a gratiâ speélata, concupiscentiam potius acuit quam exstinguit : “ Peccatum non cognovi nisi per legem; nam concupiscentiam nesciebam, nisi lex diceret : non concupisces ”s; (c) in statu præsenti hanc concupiscen­ tiam propriis viribus vincere nequimus : “ Quod enim operor non intel ligo : non enim quod volo bonum, hoc ago; sed quod odi malum, illud facio ”3: “Velle adjacet mihi, perficere autem bonum non invenio... Video autem aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meæ et captivantem me in lege peccati, quæ est in membris meis. Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus? Gratia Dei per J. Christum”·», vel, ut in multis græcis codicibus legitur : “Gratias ago Deo per J. Christum ”. — Apostolus itaque hic docet summam hominis esse infirmitatem ad bonum faciendum quodeumque (sive supernaturale sive naturale), et eam repetit ex concupiscentia seu ex gravibus tentationibus quæ in nobis oriuntur; simul affirmat hanc infirmitatem non posse vinci, nec tentationes superari nisi per gratiam ex meritis Christi datam; ergo homo lapsus non potest diu totam legem etiam naturalem servare omnesque tentationes superare sine auxilio gratiæ. (C) Quam doctrinam confirmat S. Jacobus asserens nemi. nem linguam seu peccata oris cohibere posse : “ Linguam nullus hominum domare potest ”5. (D) Idem constat ex illis Scripturæ locis ubi oratio ut necessaria commendatur ad tentationes superandas : “ Vigi­ late et orate ut non intretis (i. e. non consentiatis) in tentationem”6; atqui si vires naturales ad tentationes superandas prsecepta. .Sed immerito; nam S. J’auhis lilc putius agit de naturalibus præceptis in lege mosaic! inclusis, ciirn spcciatiin commemoret praeceptum Non (Mcu/>iices, quod sane ad legem naturalem spectat. ’ Rom., VII, 12. —* Rom., VII, 7. 3 Rom., VII, 1$. Inter exegetas controverrilur utrum S. Paulus hic loquatu1 * nomine Judæoruin an'etiam nomine Christianorum qui, post justificationem, coucu;>isccntiæ impugnationibus obnoxii manent. Cir. F. Prat, La Thtol. dt S. Pani, I, p. 327. Quidquid est, certum manci in utrâque opinione hominem, nondum gratiâ regeneratum, non pm»e, secundum Apostoli doôrinam, legem naturalem integre servare. — ♦ Rom., VII, 18-25. — 3 /ac., III, S. ύ Malt., XXVI, 41: cfr. Lue., X\ III, 1; / Cor., X, 12-13. 64 CAPUT I. sufficerent, oratio necessaria non esset ad gratiam impe­ trandam, quâ vincerentur; ergo. 76. 2° Tradit. (A) Patres distinguere non solebant ex professo inter aétus ethice et supernaturaliter bonos; sed ex eorum modo loquendi merito infertur thesis nostra. (a) Ante pelagianam controversiam, modo generali asserunt hoininem in præsenti statu re<51e agere non posse sine superni gratia; v. g , 5. Cyprianus testatur se, ante conversionem, ita vitiis irreti­ tum esse ut de emendatione desperaret, sed undâ genitali refe&um facile peregisse quod antea difficile, immo et impossibile videbatur'. S. Ambrosius addit’ : ''Quis est autem tam fortis ut nequaquam in tentationes moveatur, nisi Dominus adjutor ei assistat ”. Quod 5. Chrysostomus confirmat asserens Gentiles non posse nisi raro reôe vivere’, (b) Contra Pelagianos, 5. Augustinus statuit homi­ nem non posse, sine auxilio Dei, vitare peccatum et omnes tenta­ tiones superare : ijquia omnia bona ex Deo sunt : “Omnia bona, sicut diéium est, et magna, et media, et minima ex Deo sunt; sequitur ut ex Deo sit etiam bonus usus liberæ voluntatis, quæ virtus est et in magnis numeratur bonis 2) insuper “ nemo habet de suo nisi mendacium atque peccatum ” ’. Concedit tamen infi­ deles quædam opera bona facere, cum divina imago in eis non omnino deleatur, sed pauca tantum, cinn pleraque justitke, patien­ ti», temperanti» aliarumque virtutum opera quæ peragunt reéta intentionis defeéhi vitientur6. Quapropter quibusdam visus est nimis deprimere, ob originale peccatum, vires humanas quoad bonum naturale. 77- (B) Concilia declarant non omnia præcepta impleri nec omnes tentationes vinci posse sine gratiâ. Ita canones concilii plenarii Carthaginensis (418), a Zosimo approbati, docent gratiam requiri non solum ad remissionem peccato­ rum, quæ jam commissa sunt, sed etiam ad adjutorium ut non committantur; hanc gratiam requiri non solum in intelleftu, sed etiam in voluntate; non solum ut facile, sed etiam ut simpliciter impleamus mandata?. Jam vero, etsi non * Ad Donatum, 4, P. IV, 200; Journel, 548. - Enarrat, in ta Pi. damdûos, XLIII, 71, P. L., XIV, 1123; Journel. 1263. 3 /n Joan, homil., XXVII, 2, P. G., LIX, 164; Journel, 1162. < Kctract., 1. 1, c. IX, 6, P. XXXII, 598. s Zm Joan., tradi. V, n. 1, P. L., XXXV, 414. 6 Cfr. De spiritu ct litterii, P. L., XL1V, 201-246; De naturd et jfratiii XLIV, 247-290; De gratid et libero arbitrio, XLIV, SSl-912. 7 Cfr. Denzing., 103, 105 (67-69). DE GRATIA ACTUALI. 65 specifice hic agitur de præceptis naturalibus, hæc tamen includuntur, quia et de iis Pelagiani locuti erant. — Ita pariter Calestinus 1, ad Episcopos Galliæ de erroribus Semipelagianorum scribens (431), declaravit “ neminem idoneum esse ad superandas diaboli insidias et ad vincen­ das carnis concupiscentias, nisi per quotidianum adjuto­ rium Dei ”'. 78. 30 Ratione suadetur, (a) Cujusque experientiA constat aliquot præcepta legis naturalis esse ardua, non quidem eadem pro omnibus, sed varia pro variis individuis; præterea multiplicia sunt, occasiones ea violandi sæpe occurrunt, et ex hâc frequentiâ maxime crescit difficultas; insuper haud raro vehementes exsurgunt tentationes a carne, mundo ct diabolo, quæ lumen rationis obscurant et voluntatem debilitant, et quandoque eo periculosiores sunt quo magià diuturna; attamen tota lex naturalis adimpleri nequit nisi hæ tentationes vincantur. Unde sic : ad resistendum hujusmodi tentationibus et omnia legis præcepta fideliter servanda requiritur prompta, attenta et perseverans consideratio alicujus boni superioris quæ a bonis sensibilibus et a peccato nos deterreat, qualis est consideratio vita· æternæ, præmiorum ac poenarum quæ bonis ct malis servantur, pulchritudinis virtutis, fceditatis vitii, etc. Atqui talis applicatio mentis moralitcr impossi­ bilis est in statu naturæ lapsæ : anima enim nostra quadru­ plici vulnere ignorantia, malitia, infirmitatis ct concupiscen­ tia sauciata, res divinas non facile percipit, sibique reliât a debilis, inconstans et impar est ad diuturnas considerationes vel ad magnos conatus, ut probavimus in Tr. de Deo Creante, n. 916. Ad rem S. Thomas scribit3 Quae qui­ dem licet per gratiam sanetur quantum ad mentem (seu par­ tem superiorem), remanet tamen in eâ corruptio et infeétio quantum ad carnem, per quam servit legi peccati, ut dici­ tur 3. Remanet etiam quædam ignorantiæ obscuritas in intellectu, secundum quam, ut etiam dicitur 4, quid oremus, sicut oportet, nescimus... Et ideo necesse est nobis ut a ‘ Denzing., 132 (90). — * Sum. theoiog., I· 2 , * 1 VII, 25. — 4 Â'om., VIII, 26. Tukou Dogm. III. —3 q. 109, a. 9. 66 CAPUT I. Deo dirigamur ct protegamur qui omnia novit ct omnia potest ”. (b) Historiâ populorum thesis confirmatur. Jam cnim probatum est in Tr. de Vera Religione, n. 214-219, paganas gentes cxcultissimas vitiis etiam turpissimis induisisse, non exceptis præclaris philosophis : sapientissimis enim, v. g., Socrati, Aristoteli Platonique gravia tribuuntur delida, ut videre est apud Diogenem Laertium, qui eorum vitas descri­ bit. Merito itaque S. Paulus dicere potuit1 : “ Causati enim sumus Judæos et Græcos omnes sub peccato esse, sicut scriptum est, quia non est justus quisquam”. Historice pariter constat, apud Christianas gentes, generatim eos qui religioni valedicunt, mox ad paganos mores redire et gra­ vissima legis naturalis præcepta violare2. Nonne igitur ex his farStis inferre licet moraliter impossibile esse homini lapso diu integram legem servare absque divino auxilio quod in religionis praxi invenitur? (c) Et sane divinam sapientiam ac bonitatem decebat ut homo ad ordinem supernaturalem traheretur agnitione propriæ impotentiæ ad bene vivendum etiam in ordine natu­ rali : quando enim suae infirmitatis conscius est, indebitum auxilium ferventius exoptat ct postulat, libentius accipit, coque generosius utitur. 79. Notanda pro praxi. (A) Impotentia ad bonum naturale facien­ dum aut tentationes superandas non eodem gradu in omnibus homi­ nibus lapsis existit : (a) non cnim in omnibus æqualisesl vis concu­ piscentiae, ut diximus in Tr. de Deo Creante, n. 916; (b) insuper vi hæreditatis, temperamenti, educationis, externaruinque circumstan­ tiarum, alii alias habent propensiones sive ad bonum sive ad malum. Quare spiritualis director de singulis pænitcntibus non idem judi* Rom., III, 9. •Quod prxclare ostendit H. Taine {Origines de la France content[>. : le RJginu madente, t. II, p. llS-119), ubi, inter alia, hxc scribit : “ Il (le chris­ tianisme) est encore, pour quatre cents millions dc creatures humaines, l’organe spirituel, la grande paire d’ailes indispensables pour enlever l’homme au-dessus dc lui-même, au-dessus de sa vie rampante ct de ses horizons bornes, pour le conduire, à travers la patience, la résignation et l’espérance, jusqu’à la sérénité; ponr l’emporter, par delà la tempérance, la pureté, la bonté, jusqu'au dévoue­ ment ct au sacrifice. Toujours et partout, depuis dix-huit cents ans, sitôt que ces ailes défaillent ou qu’on les casse, les mœurs publiques ou privées se dégradent. ” DE GRATIA ACTUALI. 67 cium feret, sed suum agcn:i modum eorum indoli et externis circumstantiis accommodabit, ’it in Tr. de Panitentiâ declaratur. (B) Juxta communem theologorum sententiam, qui versatur in statu peccati mortalis non potest diu vitare gravia peccata; cùm enim sit a Deo aversus per peccatum, et aliunde homo in repentinis plerumque operetur secundum habituales dispositiones, occurrente gravi tentatione, sæpius iterum a Deo se avertet novum peccatum commit­ tendo’. Maxime igitur interest peccatorem quamprimum ad Deum per pænitentiam redire. II. Quid homo lapsus possit, sine gratià, quoad opera ethice bona? . * 80. Errores. (A) Protestantes plerique, tum Lutherani tum Calvinistes, contendunt per originale peccatum naturam ita fuisse vitiatam, ut homo non renatus, seu non­ dum justificatus per gratiam, nullum opus moral iter bonum perficere valeat : dicebat siquidem Lutherus “ hominis natu­ ram post lapsum esse mutatam, peccatum originis esse id quod nascitur ex patre ct matre, hominem esse ipsum pec­ catum”?; ct in Concordice ForinulA legitur·»: “Credimus docemus atque confitemur peccatum originis non esse levem, ’Quod ita declarat S. Thomas, i* 2®, q. 109, a. 9. : “Similiter etiam antequam hominis ratio, in quâ est peccatum mortale, reparetur per gratiam justificantem, potest singula peccata mortalia vitare, et secundum aliquod tempus, quia non est nccesse quod continuo peccet in adu. Sed quod diu maneat absque peccato mortali, esse non potest... Cum enim homo non habet cor suum firmatum in Deo, ut pro nullo bono consequendo vel malo vitando ab co separari vellet, occurrunt multa propter qux consequenda vel vitanda homo recedit a Deo, contemnendo præccpta ipsius; et ita peccat mortaliter, prxeipue quia in repentinis homo operatur secundum finem praxonceptum, ct secundum habitum prœexistcntem ". ‘Cf. S. Thomas, r. 2., q. 109, a. 1.2; Suarez, 1. I, c. 1-22; Salmant., di'p. II, dub. 2; Bellarminus, de Gratià et lib. arbit., 1. V, c. 5 9; Murray, de Gratià, disp. VI, η. 25 sq.; Mazzella, n. 423 sq.; Palmieri, th. 20-21. 5 Apud Moehler, Symbolih, § VI, p. 14S, ed. 1844. ‘ Ct. Schaff, Creeds of Christendom, vol. Ill, p. 100. — Nee aliter docent Ca.'z inister, sett Presbyter iani; hæc enim leguntur in Confessione fidei IVeslnionasteriensi, cui hodie etiam adhaerent : “ Ab hâc originali labe, qui ad omne bonum farti sumus inhabiles prorsus ac impotentes, eique plane oppositi, aa malum autem omne proclives penitus, proveniunt omnia peccata aditialia ”. (Apu i Schaff, I. dt., p. 61$.J Quod tamen inlçlligi non debet de aélibus ad vitam civilem perlinentibus : “ Homo bonus et justus esse potest, suaque socialia officia adimplere, ila ut aliorum hominum tuto approbationem sibi comparare valeat. Hoc vero minime importat animi statum in quo hujus­ modi adtus complentur, vel motiva quæ ipsos inspirant, esse hujusmodi, ut 68 CAPUT I. sed tam profundam humanæ naturæ corruptionem, quæ nihil sanum, nihil incorruptum in corpore et animâ hominis, atque adeo in interioribus ct exterioribus viribus ejus reli­ quit”. Hinc, juxta ipsos, omnia opera infidelium et pec­ catorum, etiam materialiter bona, sunt peccata. (B) Idem fere docuerunt Jansenistce, juxta quos nulla gratia datur ante gratiam fidei, ct aliunde nullum opus moraliter bonum sine gratiâ perfici potest; ex quo sequi­ tur omnia infidelium opera esse peccata, ct virtutes philo­ sophorum vitia. A quibus non multum differt Bains, juxta quem nullum opus bonum perfici potest absque gratia sanfiificante et imperio caritatis, aut fide saltem initiali caritate animatâ. (C) Tandem quidam theologi, Augustiniani diéti «, post Card. Norisium, docuerunt nullum opus bonum in statu pressenti perfici posse absque gratiâ aftuali. 81. Thesis ; Homo lapsus potest, sine gratiâ superna­ tural!, cum solo Dei concursu naturali, aliquod opus moraliter bonum perficere. Declaratur. Hic statuitur hominem lapsum posse propriis viribus aliquod, non autem omne, opus moraliter seu naturaliter bonum perficere. Id facere potest cum solo Dei concursu in ordine natu­ rali, sine gratiâ supernaturali, sive habituali sive aéluali, etiam absque gratiâ fidei. Notandum est tamen hic agi tantum ùq poten­ tia faciendi bonum; controvertitur autem num de facio aliquid boni peragatur sine gratiâ supernaturali : nonnulli enim theologi1 con­ tendunt omnem cogitationem bonam et omnem conatum ad bonum sub influxu gratiæ produci, quatenus ad vitam ceternam conducunt : sed simul admittunt hominem lapsum per se capacem esse alicujus boni naturalis. Propositio varios habet certitudinis gradus secundum varias species gratiæ de quâ agitur : Dei infinite sanéii approbationem» mereantur; sed importat lanium h«>s .nilus, quoad objeAum, a lege morali proscribi ”. (Hodge", Systematic T-i.r.vgy, vol. Il, 263). * Ita vocantur quia discipulos 5. Augustini se profitentur et plcriquc ad ordi­ nem S. Augustini spc&anl; inter quos : H. Noris, Historia pelagia na (1673). J. L. Berti (+ 1766), De theoloqicis disciplinis; E. Klupfel. De sintu natura pura, Institutiones theol. dogmatica. Cfr. E. Portalié, Au-uslinianisme, in Diet, de Theol. (Mangenot), I, 2485-2501. 2 Suarez, 1. I, c. iS, n. 7; Ripalda. disp. 114, sc<5l. 13, n. 123. DE GRATIA ACTUALI. 69 (a) De fide est, contra Lutheranos ct Calvinistes, hominem lapsum posse, ante adeptam justificationem, aliqua opera moraliter bona facere, seu, aliis verbis, non omnia peccatorum opera necessario esse peccata, ut constat ex hâc definitione Trid.1 : “Si quis dixerit opera omnia quæ ante justificatio­ nem fiunt, quacumque ratione facta sint, vere esse pec­ cata... A. S.” (b) Certum est, contra Protestantes, Baium et Jansen istas, hominem lapsum posse, etiam sine gratiâ fidei, aliquod opus moraliter bonum facere, proindeque non omnia infidelium opera esse peccata, ut colligitur ex damnatione hujus Baii propositionis (25) 2 : ‘•'Omnia opera infidelium sunt peccata, et philosophorum virtutes sunt vitia ”. (C) Communis ct vera sententia est, contra Augustinianos, hominem lapsum posse, etiam sine gratiâ acluali, cum solo Dei concursu naturali, aliquod opus moraliter bonum pera­ gere, ideoque non omnia opera eorum qui gratiâ aftuali carent ense peccata. Quod quidem nunquam definitum est 3, sed logice inferri potest ex damnatione variarum Baii pro­ positionum 4 : « Liberum arbitrium, sine gratia Dei adjuto­ rio, nonnisi ad peccandum valet... Cum Pelagio sentit, qui boni aliquid naturalis, hoc est, quod ex naturæ solis viribus ortum ducit, agnoscit... Voluntas,quam gratia non prævenit, nihil habet luminis nisi ad aberrandum, ... est capax omnis mali et incapax ad omne bonum ”. Ex hoc enim sequitur liberum arbitrium sine gratiâ afluali (gratiæ adju­ torio) ad aliquid aliud valere quam ad peccandum, bonum aliquod naturale ex naturæ solis viribus perficere posse, atque voluntatem, sine gratiâ prævenicnte, alicujus boni esse capacem. 82. Probatur : 1° Scriptura satis clare probatur, contra Protestantes et Jansénistes, non omnia peccatorum ct infi­ delium opera esse peccata. • Sess. VI, can. 7. ’ Denzing.Bann., 1025 (905); cfr. n. 1035 (915), 1038 1918). ’ Nunquam damnata est opinio Augiutincnsium, etsi pluries 5. Ofluio denun­ tiat.'. ct ab eo sedulo perpensa. Cfr. Portalié, I. c., 2486. ‘ Denzittg,, n. 1028, 1030, 1037 (90S, 910, 917); cfr. n. 13S9 (1254) ubi damnatur una e Quetnelii propositionibus. 70 CAPUT I. 83. Deus enim non solum peccatores, sed etiam infideles hortatur ad aliqua opera facienda, ea quandoque laudat, eisdemque præmium promittit atque largitur. (a) Peccatores enim sic alloquitur 1 : “ Fili, peccasti? Non adjicias iterum, sed et de pristinis deprecare, ut et tibi dimittantur”. “Convertimini ad me,... et convertar ad vos”3. Insuper bona opera facientibus remissionem pec­ catorum promittit 3 : “ Si quis cognoverit plagam cordis sui et expanderit manus suas in domo hâc, tu exaudies in cielo... et repropitiaberis ”. Revera publicanus, humilitatis et orationis aflibus, veniam suorum peccatorum obtinet 4. Atqui impossibile est Deum homines hortari ad opera mala aut ea remunerare. Ergo quædam saltem opera peccato­ rum non sunt mala. (b) Quoad infideles idem constat; siquidem Deus excitat Nabuchodonosor ad redimendum peccata sua eleemosynis, et ei confert terram Ægypti, quia, juxta praeceptum Domini, Tyrum expugnaverat s ; insuper laudat Cyrum eo quod tem­ plum instaurari mandaverit6; atqui Deus non potest sua­ dere, laudare ct remunerari opera moraliter mala; ergo quæ­ dam saltem opera infidelium non sunt peccata7. — Prae­ terea S'. Paulus Gentiles reprehendit “ quia cum cognovis­ sent Deum, non sicut Deum glorificaverunt "8; atqui si incapaces fuissent aliquid boni peragere, non potuissent reprehendi quod illud neglexerint ; ergo. Insuper de Gen­ tibus in genere, ac proinde de cis quæ erant etiam fide destitute, ait : “Cum enim Gentes, quæ legem non habent, naturaliter ea, quæ legis sunt, faciunt, ejusmodi legem non habentes, ipsi sibi sunt lex ”9. Hic sane S. Paulus non ’ Eidi., XXI, i. — · Zadi., I, 3. S7/7Â’<ÿ., VIII, sq.;cfr. ha., I, III, 12-14. « XVIII, 13. 5 Dan., IV, 24; Ezuh., XXIX, 18-20. — 6 ha., XLIV, 28. 7 Nonnulli theologi argumentum desumunt ex Exad., I, 17-21, ubi agitur de obstetricibus, qire a Deo remunerantur co quod masculos infantes Hebræorum interficere recusaverint; sed ratio non est apodidica, quia non constat hujusmodi obstetrices fuisse infideles. CT. Murray, 1. cit., n. 27. * Κύ·η., 1, 31. ® Bam., II, 14. Hic agitur de Gentilibus nondum conversis (contra Estium, Baitim paucosque alios); damnata est enim hæc Bait propositio : “ Cum Pelagio sentiunt qui textum Apostoli ad Rotn. II, “ Gentes qu» legem non habent. DE GRATIA ACTUALI. 71 diserte ait paganos id peragere sine gratiâ aétuali; sed ex iis quæ dicit saltem infertur non omnia infidelium opera esse peccata, et etiam aliqua eorum opera esse aut esse posse naturaliter bona, quin ulla insinuetur neces­ sitas gratiæ. Quod etiam contra Augiistinianos valet : cum enim Scriptura nullibi auxilium supernaturale ad hæc opera naturaliter bona requirat, ejus necessitatem asserere abso­ num est. 84. Principia ad solvendas difficultates. Plurimi objiciun­ tur textus Scripturæ, in quibus declaratur sine fide impos­ sibile esse placere Deo, hominem nihil boni facere, velle aut cogitare posse nisi a Deo. — Ad quos reéie exponendos, animadvertere sufficiat in ’Scripturâ hominem spectari prout ad finem supernaturalem ordinatur, quem nonnisi aélibus salutaribus attingere valet; merito itaque dici eum non posse Deo placere in ordine supernaturali sine fide, cumque nihil valere in ordine ad salutem sine gratiâ. De iis quæ homo agere possit in ordine mere naturali sacri scriptores ordinarie non curant, ciirn talis ordo reapse non existât. 85. 2 ° Tradit. Patres,etsi non explicite distinguunt inter opera naturaliter et supernaturaliter bona, satis clare sup­ ponunt peccatores et infideles aliquod bonum facere posse. (A) 5'. Hieronymus ait : “Multi absque fide et Evangelic Christi vel sapienter faciunt aliqua vel sanéie, ut parentibus obsequantur, ut inopi manum porrigant”'. Pariter 5. Gregorius Nas. : “Ut multi ex nostris nobiscum non sunt, quos scilicet a communi cor­ pore vita removet ; sie contra multi exterorum (infidelium) ad nos spectant, quicumque nimirum fidem moribus antevertunt, ac solo nomine carent, cum rem ipsam teneant, nempe virtutes quasdam Christianis commendatas exerceant Necnon 5. C/irysoslomits * : “Tamen, ne contentiosi videamur, concedamus apud Gentiles esse qui reéte vivant;... sermo enim erat de eo quod ut plurimum, non dc eo quod raro contingit.u naturaliter ea quæ legis sunt faciunt ”, intclliguntdc Gentibus fidei gratiam non habentibus” Denzing., 1022 (902). Sane Gentes, quæ legem non habent, designant Gentiles non conversos, cùm ii, qui christianam fidem amplectuntur, christianx legi subdantur nec dici possint sine lege esse. * In Ef>. ad Galat., c. i. — * Orat., XVIII, 6. 3 in /aan., homil. XXVII, 2, P. G., LIX, 164; Joumcl, 1162. 72 CAPUT 1. 86. (B) Difficultas tamen desumitur ex his aut similibus 5. /fugits· lini verbis : “ Nemo habet de suo nisi mendacium et peccatum Absit ut sit in aliquo vera virtus, nisi fuerit justus. Absit autem ut sit justus vere, nisi vivat cx fide : /ustus enim ex fide vivit"1. Ex quibus videtur omnia infidelium opera esse peccata. — Ad mentem S. Doéioris intelligendam, hæc animadvertere licet. Sup. ponit hominem ad finem et statum supernaturalem destinatum fuisse, ex hoc vero statu per peccatum originale excidisse, et nonnisi per fidem posse reparari. Hinc omnis aélio, quæ ad salutem non tendit, non solum inutilis, sed etiam mala ab ipso vocatur, quia defleéiit ab ordine quem Deus constituit; quo sensu scribit : “ Quidquid boni fit ab homine et non propter hoc fit, prop­ ter quod fieri debere vera sapientia præcipit, etsi officio videatur bonum, ipso non reéto fine peccatum est, hoc tamen peccantes quod homines sine fide, non ad eum finem ista opera retulerunt, ad quem referre debuerunt ” s. Talis autem allio esse potest quidem peccatum materiale, quia deordinatio est, sicut ipsa concupiscentia quæ ab Augustino pariter vocatur peccatum ; immo sæpe erit peccatum formale, si quis ex prava intentione agat, non quærens Dei gloriam sed suam. Sed non liquet mentem Augustini fuisse omnia infidelium opera, propter solum fidei defectum, esse peccata formalia, cum alibi agnoscat quaedam saltem opera ab eis peralta esse laude digna. Ita dicit orationem cæci nati et publicani fuisse bonam et a Deo exauditam4, — infideles quosdam non solum agere secundum justitiam, sed etiam aliquando, etsi raro, ob bonum finem ’, — caritatem dari humanam quæ.licita est, caritatem nempe quâ diliguntur conjuges, amici, cives* *. Cujus ratio est quia non omnia lineamenta divinae imaginis in anima humani terrenorum affeéluum labe detrita * . sunt Si quæ vero senteniiæ nimis duræ videantur, v. g., ubi plus æquo deprimit liberi arbitrii vires post peccatum originale, cum 5. Bvna· veuturà dici potest id tribuendum esse Pelagianorum excessibus : “Ut eos reduceret ad medium, abundantius declinavit ad exire mum plus dicens et minus volens intelligi”·. 87. (C) Concil. Arausicanum ZZ, contra Semi-pelagianos necessitatem gratiæ definivit, quibusdam verbis S. Augus­ tini utens, his præsertim : “ Nemo habet de suo nisi men• In Joan., trail. V, I, P. I.., XXXV, 1414 ; Journcl, 1S09. * Cont. Julian., I. IV, c. 3, P. L., XLIV, 745. 4 Ibid., 749, 751. 4 In Joan., trad. XLIV, 13, P. L., XXXV, 171S. » De spiritu et Ulterii, XXVIII, 48, P. L., XLIV, 229. 6 Sermo CCCXLIX, I, I, P. L., XXXII, 727. ’ De spiritu et litterâ, XX VII I, 48, P. XLIV, 229. 1 Brevity., p. 3. § 5. DE GRATTA ACTUALÏ. 73 dacium et peccatum1 ”, Quæ significant, ex contextu, bonum quod agimus non esse ex nostris viribus solis : a Deo enim accepimus facultatem bene operandi, consilia et man­ data, aliaque auxilia ad rede agendum ; malum autem exclusive a nobis peragi, ex infirmitate et malitiâ nostrA oriri, contra Dei voluntatem. Id satis clare constat ex sequenti canone : “ Suam voluntatem homines faciunt, non Dei, quando id agunt quod Deo displicet; quando autem id faciunt quod volunt, ut divinæ serviant voluntati, quam­ vis volentes agant quod agunt, illius tamen voluntas est a quo et præparatur et jubetur quod volunt ” 8. D) Scholastici vero, sedulo inter opera salutaria et ethice bona distinguentes, docuerunt peccatores et infideles posse aliquot opera naturaliter bona sine gratiâ perficere. — Quando igitur Baiani et Jansenistæ, sub prætextu ad augustinianam dodrinam redeundi, contenderunt peccatores et infideles nonnisi ad peccandum valere, merito S. Pontifi­ ces istas propositiones damnârunt. 88. 3° Rat. theol. Ut adio sit ethice seu naturaliter bona, sufficit ut sit honesta ex parte objefti, finis *e, circum­ stantiarum. Atqui nihil prohibet quin homo lapsus, etiam peccator et infidelis, possit, sine gratiâ, adum perficere qui ex hoc triplici capite honestus sit. Nam, ex didis, ubi de peccato originali, natura humana per Adami peccatum non fuit penitus corrupta vel intrinsece in suis naturalibus minu­ ta,sed remanet libero arbitrio prædita et morum capax; atqui ens liberum et morum capax potest, aliquando saltem, perfi­ cere opera ex omni parte naturaliter bona, etiam sine super­ natural! auxilio : (a) Potest siquidem peragere opera objeftive et materia­ liter bona, ca scilicet quæ sunt faciliora, ut eleemosynam, amorem erga parentes etc., cùm talia opera ejus naturæ sint proportionata. (b) Insuper finem honestum naturalem sibi præficerc potest, v. g., dum facit eleemosynam, sublevationem pauperis intendere potest. ' Denz.-Bann., 195 (165). — · Denz.Bann., >96 (166). 74 CAPUT I. Nec dicatur infidelem necessario referre aôtum suum ad idola, quæ colit; nam, etiamsi quis idola colat, non necessario perficit omnia opera sua ad falsis numinibus placendum; si enim nos non elicimus omnia opera nostra propter Deum, infidelis non necessario aéliones suas ad falsa numina'refert, sed saepe propter finem sim­ pliciter honestum agit, qui implicite saltem in finem ultimum, in Deum scilicet, tendit. Immo, apud incultas gentes idololatrias addidlas, sincera fides in Deum (in Magnum Spiritum, ut aiunt) aliquando in cultu religioso ceteroquin erroribus admixto remanere potest. Idem dic de peccatore; quamvis enim habitualiter a Deo avertatur, luce aversio non reddit aétus ejus malos, nisi erumpat in aélum, sed solum impedit ne ejus nilus sint meritorii de condigno. (c) Tandem opus perficere potest quod nullA circumstantiâ ιηαΙΛ vitietur, cum difficilius non sit opus hones­ tum facere quoad circumstantias quam quoad substantiam ipsius aélûs. Corollarium do necessitate gratiæ ad amorem Dei 89. Hic quæstio est tantum de amore Dei naturali, nam, juxta omnes, ad amorem Dei supematuralem certo requiri­ tur gratia. Ille amor potest esse perfectus vel imperfectus : perfectus, si Deus diligitur super omnia, ita ut voluntas om­ nia facere parata sit potius quam cum offendere; imperfeflus, si Deus non diligitur super omnia. Rursum amor . Dei potest esse effectivus, vel afFcClivus tantum ; effrftivus, quando cum mandatorum exeeutione conjungitur; affecti­ vus tantum, quando in voluntate residet, quin cum man­ datorum observatione conjungatur. His positis : 90. i° Certum est : (a) hominem lapsum non posse moralitcr, sine gratia, amare Deum amore effectivo super omnia, saltem ad longum tempus; nam ad hoc requiritur ut possit propriis viribus omnia praecepta legis naturalis per tempus notabile adimplere : “Qui dicit se nossc Deum ct mandata ejus non custodit, mendax est... Qui autem servat verbum ejus, vere in hoc caritas Dei perfeéla est ” 2. Atqui hoc est moral iter impossibile in statu naturæ lapsæ, ex didis supra; ’ Cfr. S. Thom., 1. 2., q. 109. a. 3; Suarez, 1. 1, c. 29-36; Salmant, disp. 11, dub. 3-4; Bcllarminus, I. IV, c. 7; Palmieri, th. 20; Mazzclla, n. 404 sq. — ’ I Joan,, II, 4-5. DE GRATIA ACTUALI. 75 insuper ea est corruptio huiuanæ naturæ ut bonum nostrum magis quain Dei gloriam amemus : unde fit ut nimis arduum sit Deum ex toto corde diligere, nisi gratiâ juvemur. (b) Hominem lapsum posse moraliter, sine gratia, amare Deum amore naturali affeftivo imperfecto. Nam talis amor consistit in eo quod homo ita diligit Deum ut disponatur àd servanda saltem aliquot divina præcepta ; atqui, ex dictis, homo naturaliter aliquot divina præcepta servare potest ; ergo potest amare Deum modo imperfecto. 91. 2° Controvertitur autem num homo possit moraliter, sine gratiâ, amare Deum amore affeclivo perfeclo, ita ut sincere velit omnia mandata servare. (A) Negative respondent Thomista, aliique ut Bdlarminus et Suarez. Etenim homo non potest sincere velle quod assequi non potest; atqui homo non potest naturaliter adimplere præcepta omnia, nec proinde effective amare Deum super omnia ; ergo non potest id sincere velle. (Bi Affirmative autem respondent Molinistte; nam, etiamsi homo de faéto non possit moraliter adimplere omnia præcepta, tamen potest, quando nulla gravis tentatio urget, sincere velle ea adim­ plere; multa enim sincere volumus, quæ, propter infirmitatem, non adimplemus, ut constat, v. g., ex bono proposito quod elicimus ante absolutionem omne vitandi peccatum. Art. II. De dispensatione gratiæ adualis1. 92. Cùm gratia aôtuàlis sit omnibus necessaria ad salu­ tem, exsurgit quæstio num detur omnibus. Non agitur quidem de gratiâ efficaci, quæ suum sortitur effedum, sed de gratiâ vere sufficiente, saltem remote, quâ videlicet, si ei consentimus, pedetentim salutem operari valeamus. Solutio pendet a duobus jam notis principiis, quod Deus scilicet vult sincere omnes homines salvos fieri {De Deo uno,\\. 514), et quod Christus pro omnibus mortuus est, ideoque omni­ bus gratiam meruit {De Verbo Ineam., n. 1153). Quæstio expendi potest quoad justos, peccatores, sive communes sive obduratos, infideles ct parvulos sine baptismo decedentes. ' Suarez, de Gratiâ, 1. IV, c. 7-19; Salmant, de Gratiâ, disp. VI, duh 2-3; Ripalda, de Ente sufeniaturali, disp. CX1 ; Murray, de Gratiâ, disp. VII, n. 99 $q. ; Mazzella, n. 7S2 sq. ; Palmieri, th. 59-62. 76 CAPUT I. I. Quoad justos, seu fideles in statu gratiæ versantes. 93. Thesis : Justis omnibus dantur, urgente tentatione vel præcepto, gratiæ, saltem remote et relative sufficien­ tes, ad resistendum tentationibus, omniaque præcepta adimplenda. De fide contra Lutherum, Calvinum et Jansenium, qui docuerunt aliquando ipsos justos non posse adimplere mandata, præsertim mandatum de non concu­ piscendo, quia ipsis deficit gratia vere sufficiens. Ait enim Trident.1 : “ Nemo temerariâ illâ, et a Patribus... prohibita voce uti (debet) : Dei præcepta homini justificato esse impossibilia. Nam Deus impossibilia non jubet, sed jubendo monet et facere quod possis, et petere quod non possis, et adjuvat ut possis Et alibi (can. 18) : “ Si quis dixerit Dei præcepta, homini etiam justificato et sub gratiâ constituto, esse ad observandum impossibilia, A. S. ” Ex quibus sequitur justos semper habere gratiam sive ad præ­ cepta adimplenda, sive ad orandum ut gratia necessaria ad opus complendum concedatur. Dicitur : (a) “ urgentepriecepto vel tentatione ”, quia gratia adtualis, utpote transiens., non datur singulis momentis, sed tempore oppor­ tuno, præsertim quando urget præceptum adimplendum, aut tentatio quæ sine gratia superari non posset; quoad cetera momenta, plus minusve frequenter datur, secundum Dei voluntatem, et dispositiones subjedli; ideoque uberius veræ Ecclesiae membris, ut postulat nota sanéiitatis quæ semper in hâc Christi sponsâ efful­ get; multo magis sanétis; (b) “ gratiæ saltem remote sufiinentes", nam non agitur de gratiis abundantioribus quæ non omnibus nec semper conceduntur, cùm Deus eas imparatis largiri non soleat; nec neces­ sario de gracia proxime sufficiente, nam quandoque datur auxilium remote sufficiens, v. g., ad orandum, quo si justi bene utantur, accipient proxime sufficiens ; si autem eodem non utantur, quando­ que proxime sufficiens non accipient; (c) “relative" sufficientes, i. e., speélatis omnibus circumstantiis personæ, temporis, loci, ita ut in bis adjunétis justi perseverare possint. 94. Probatur (A) Script. : (a) In Psalmis sæpe asseritur Deum preces justorum audire, eisque auxilium præstare, v. g. : “ Oculi Domini super justos et aures ejus in preces * Scss. VI, cap. II. DE GRATIA ACTUALI. 77 eorum ” ». (b) Juxta S. Paulum, justi non tentantur supra vires: “Fidelis... Deus est, qui non patietur vos tentari supra id quod potestis, sed faciet etiam cum tentatione proventum, ut possitis sustinere”2; atqui supra vires tentarentur, si, urgente præcepto adimplendo aut tentatione superanda, non haberent gratiam vere sufficientem, unde perseverare possent, (c) Insuper multoties declaratur man­ data Dei non esse gravia seu onerosa: “Jugum enim meum suave est et onus tncuin leve ”3; “Mandata ejus gravia non sunt ”■». Atqui mandata essent nimis onerosa,si urgente præcepto, non daretur gratia ad illa adimplenda, cùm im­ possibile esset ea adimplere ; ergo. Nec dici potest cum Jansenianis hic de solis prædestinatis agi; nam, quoad textum S. Pauli, Apostolus omnes Corinthios alloqui­ tur, eosque solari intendit, firmam spem in eis erigendo ; atqui, si de solis prædestinatis loqueretur, finem suum assequi non potuis­ set, cum nullus certo noverit se esse de numero praedestinatorum ; ergo. Idem dic de aliis textibus. (B) Cùm adversarii ad 5. Augustinum præsertim provocent, pauca ex ejus verbis referemus : “ Deus per mediatorem Dei et hominum, hominem Jesum Christum, spiritualiter sanat ægrum, vel vivificat mortuum, i. e., justificat impium, et cùm ad perfeétam sanitatem, hoc est, ad perfedam vitam justitiamque perduxerit, non deserit, si non deseratur, ut pie semperjusteque vivatur”. Et postea addit : “ Non igitur Deus impossibilia jubet, sed jubendo admonet et facere quod possis, et petere quod non possis ” *5. Si igitur quædam sunt loca aliquatenus contraria, v. g., S. Dodoris interpretationes varix verborum : “mtlt omnes salvos fieri”, id ex eo oritur quod excessus Pelagianorum impugnando, ipse duriora verba adhibet quæ ex aliis locis emollienda sunt. Ceterum patres communiter præfata Scripturæ verba clare intelligunt de sincerâ vere sufficienti omnium vocatione ad salutem ideoque ad gratiam. 95. (C) Rat. Tkeol. Ex didis in Tr. de Deo (n. 514) et de Verbo Ineam. (n. 1156), Deus sincere vult salutem om­ nium hominum, præsertim vero fidelium ; atqui Deus eorum salutem sincere non vellet, si ipsis non concederet, tempore opportuno, gratiam saltem remote sufficientem, cùm talis ’ A. XXXIII, 16. Integer legatur psalmus. ’ I Cor., X, 13. — 3 Maith.. XI, 30. — * /fia, V, 3. 5 De Nat. a Grat., c. 26, 43. Cf. Deschamps, de IlarniJanstn., 1. Ill, disp. S, c. 3-5 78 CAPUT I. gratia ad salutem sit absolute necessaria : nam qui sincere vult finem, eo ipso vult media ad finem necessaria; ergo. Hinc a Trident.1 merito dictum est : “ Deus gratiâ suâ semel justificatos non deserit, nisi ab cis prius deseratur”. II. Quoad peccatores. 96. Peccatores duplicis sunt generis : alii sunt communes, alii obcæcati et indurati : obcæcati ii sunt qui, propter gra­ via et multiplicia peccata, intelle&um obnubilatum habent quoad veritates fidei ; obdurati, qui ita malo adhærent ut difficillime gratiæ obediant. Gencratim obduratio, quæ est perversio voluntatis, subsequitur obcæcationem, quæ est perversio intellectus. 97. Thesis : Omnibus peccatoribus, etiam obcæcatis et induratis, dantur gratiæ saltem remote sufficientes, ut possint pænitentiam agere. Certum est quoad peccatores communes ; communiter admissum quoad alios, quamvis hi sæpe priventur uberioribus gratiis, ut infra declaratur, n. 10I. Probatur : (A) Script, (a) Deus enim vocat omnes pecca­ tores ad pænitentiam sine ullâ exceptione : “ Convertimini unusquisque a viâ suâ pessimâ” 2; "Deus patienter agit... nolens aliquos perire, sed omnes ad pænitentiam reverti ”3; atqui illa invitatio mera irrisio esset si Deus simul non daret gratiam necessariam ad pænitendum ; ergo. — Neque excluduntur obcæcati et indurati; nam Judæos qui cor suum obduraverant resistendo gratiæ Deus sic alloquitur : “ Expandi tota die manus meas ad populum incredulum, qui graditur in viâ non bonâ, post cogitationes suas, popu­ lum qui ad iracundiam provocat me ”4. Modo generali Sapientia ad conversionem vocat etiam obduratos 5 : “ Quia vocavi et renuistis : extendi manum meam, et non fuit qui aspiceret. Despexistis omne consilium meum et increpa­ tiones meas neglexistis ”. (b) Insuper Christus expresse ait : “ Non egent qui sani sunt medico, sed qui male habent ; non veni vocare justos, ’ Scss. VI, cap. ii. — * * Jet·., XXXV, 15. ’ II Petr., Ill, 9. — Cf. Eseth., XVIII, 2y, ΧΧΧΙΠ, 11. * Isa., LXV, 2-3. — 5 Prov., I, 20. DE GRATIA ACTUALI. 79 sed peccatores ad pænitentiam ” Se comparat bono pastori qui vadit ad ovem perditam, donec inveniat eam, ct in ovile reducat * aut patrifamilias qui prodigum benigne excipit 3; atqui hæc omnia manifeste ostendunt Deum spe­ ciali amore peccatores prosequi, eisque gratias largiri ad paenitendum. (B) Trad, (a) Patres modo generali, cum S. Chrysostomo, asserunt neminem dicere debere : non possum; nam, si voluerint, poterunt, Deo cum eis * . coopérante· Speciatim 5. Augustinus, explicans cur de Judæis diéùim sit : non poterant credere, scribit : “ Quare autem non poterant si a mequæratur, cito respondeo : quia nolebant ; malam quippe eorum voluntatem praevidit Deus ”, Verba “ induravit cor eorum " ita declarat : ° Sic enim excæcat, sic obdurat Deus, deserendo et non adjuvando ; quod occulto judicio facere potest, iniquo non potest ” 5. (b) Thesis infertur ex eo quod omnia peccata remitti possunt; ait enim Cone. Lateranense IV : “ Si post suscep­ tionem baptismi quisquam prolapsus fuerit in peccatum, per veram pænitentiam potest semper reparari”6; atqui reparari non posset nisi ipsi daretur gratia, ex diétis su­ pra; ergo. (C) Rat. Thcol. Quamdiu peccator vivit, salus ipsi possi­ bilis est; nam Deus vult omnes homines salvos fieri, ct qui­ libet tenetur sub gravi salutem sperare ; atqui peccator non potest vere salvus fieri, nec salutem sperare, nisi habeat gra­ tiam saltem remote sufficientem ad pænitentiam ; ergo. — Attamen decet induratos peccatores uberioribus gratiis pri­ vari, tum ex justitia, ut ita puniantur, tum ex misericordiâ, ne gratiâ nimis abutantur. 98. Quarunt insuper theologi utrum peccatores gratiam proxime sufficientem accipiant ad præcepta implenda nova­ que peccata præcavenda, an solum direôie gratias conver­ sionis, et indirecte gratias ad tentationes vincendas. Pro• Lnc., V, 32. — » Luc., XV, 4. — J /.«<·., XV, it. < In Ef>. ad Uder., XVI, 14, />. L., LXIII, 127. J InJoan., LUI, 66, P. XXXV, 1776. e Cap. Firmiter, Dcnz.-Bann., 450(357). 80 CAPUT I. babilior est prior sententia ; nam etiam quoad peccatores verum est Deum impossibilia jubere non posse, mandata ejus gravia non esse, nemini ad culpam imputari id quod vitare non potest. Hinc 0'. Thomas ait : “Deus non est magis crudelis quam homo : sed homini imputatur ad cru­ delitatem si obliget aliquem per præceptum ad id quod implere non possit ; ergo hoc de Deo nullatenus est æstimandum ” ». 99- Objici solet in divinis Litteris nonnulla esse loca, in quibus asseritur Deum homines quosdam positive excæcare, indurare, etc. Hæc autem omnia, inspe&O contextu, significant Deum permittere homines excæcari et indurari. Ita de Pharaone dicitur : “ Induravitque Dominus cor Pharaonis"·; hoc de eo non praedicatur nisi postquam pluries declaratum est Pharaonem cor suum indurasse: v. g. “ Videns autem Pharao quod data esset requies, ingravavit cor suum, et non audivit eos, sicut praeceperat Dominus”»; ipse Pharao rem agnoscit, dicendo : “ Peccavi etiam nunc; Dominus iustus : ego et populus meus, impii”4; hinc merito audior Sagien­ * tia infert Deum, Ægyptios plagis afficiendo, eorum correctio­ nem et pænitentiam intendisse. Quod confirmat Paulus® : “An divitias bonitatis ejus et patientiæ et longanimitatis contem­ nis? ignoras quoniam benignitas Dei ad pænitentiam te adducit? Secundum autem duritiam tuam et impænitens cor, thesaurizas tibi iram in die iræ et revelationis justi judicii Dei ex quibus colligere licet impænitentiæ causam Deum non esse, sed volun­ tatem hominis perversam, qui gratiâ jam data male utitur, vel obla­ tam recusat. 100. Corollarium. De modo quo gratia peccatoribus datur. Gratia actualis, peccatoribus concessa, non datur omnibus horis, sed solum tempore opportuno, juxta illud : “ Ecce sto ad ostium et pulso”’; Deus videlicet stat ad ostium cordis, et plus minusve frequenter pulsat, per gra­ tiam suam, prout opportunum judicaverit. Praesertim vero Deus gratiam concedit : (a) occasione externa pradicationis, piæ Jc&ionis, boni exempli, etc. Constat exemplo Lydiar, piae mulieris, quæ, dum audiret prædicationem Pauli, gra­ tiam accepit, juxta illud : “ Cujus Dominus aperuit cor, in­ tendere his quæ dicebantur a Paulo ”8; (b) occasione bona ’ 7« 77Sent., dist. 2S, q. i, a. 3. * Exod., IX, 12. — * Exod., VIII, 15. — 4 Exod., IX, 37. » Sap., XI, 5.15. — « Rom., II, 4. — ? Apec., Ill, 20. — * A/l., XVI, 14. DE GRATIA ACTUALI. 81 actionis ab ipso peccatore perâétæ ; v. g., de eleemosynâ dicitur : “Peccata eleemosynis redime”1; (c) occasione tribulationis, ut patet exemplo filii prodigi, qui fame tabes­ cens, ad patrem redire cogitavit2; (dj tandem articulo mortis, nam tunc gratia afluatis est absolute necessaria peccatori ; atqui Deus nunquam in necessariis gratiam denegat : ergo. lox. Notandum pro praxi. Ex diétis intelligi datur quid censen­ dum sit de assertione a sacris oratoribus sæpe repetita, certum scilicet esse peccatorum numerum quæ Deus remittere intendit, gratiarum numerum quas concedere decrevit, ultra quem nihil ab ipso exspectandum est; hoc enim, sensu absoluto intellcétum, com­ muni doétrinæ adversatur, juxta quam omnes, quamdiu vivunt, salutem suam operari possunt, proindeque rejiciendum est. Fa­ tendum est tamen, ex lege Dei communi, eos qui gratiâ abutun­ tur, conversionem deliberate postponendo, vel gravia peccata fre­ quenter committendo, in maximum discrimen æternæ damnationis facile labi; nam (a) uberioribus gratiis privantur, (b) pravi habitus in cis augentur, (c) et voluntatis vires paulatim minuuntur ’. III. Quoad infideles adultos. 102. Infideles adulti duplicis sunt generis : alii sunt bositivi, qui, ad fidem sufficienter propositam interiori gratiâ invitati, credere noluerunt, aut fidem acceptam propriâ culpâ amiserunt, ut apostatæ ; alii autem sunt negativi, qui, scilicet, de fide nunquam sufficienter audierunt, ut Indi in Americâ antequam Evangelium hâc in regione prædicaretur *·. Priores jam gratiam acceperunt, eisque, sicut peccatoribus, novas gratias Deus concedere valet, in memoriam revocando motiva credibilitatis antea proposita, simulque voluntatem movendo ut cis assentiant. Quæstio igitur est dc infidelibus negativis. ' Dan., IV, 24. — * Tue., XV, 17. 3 Quam veritatem eloquenter exponunt Bourdaloue, Sermon pour le Lundi de la Semaine Sainte, sur le Retesrdement de la Pinilenre; J. H. Newman, Discourses to mixed Congregations, disc. 11. Negleft of divine calls and warnings. * De Protestantibus aliisque hxrcticis ex professo non disputamus : veniunt enim sub nomine Infidelium, dim infidelitas late sumpta etiam hxreticos et apostatas compledatur; melioris tamen sunt conditionis quatn Infideles, cum ii qui in bonâ fide versantur quasdam saltem primarias veritates vera fide explicite credant, sicque facilius gratiam accipere valeant. 82 CAPUT I. 103. i° Thesis': Infidelibus adultis negativis, Deus non denegat gratias saltem remote sufficientes, ut possint ad fidem converti. Certum est contra Janscnianos, rigidosque Lutheranos et Calvinistas, qui contendunt infide­ libus nullam gratiam concedi ; et insuper contra quosdam antiquos theologos asserentes Infidelibus negativis nullam pariter gratiam conferri. 104. (A) Script. (a) Ex textibus ubi declaratur omnes indiscriminatim homines vocari ad gratiam et salutem : “ Ipse est propitiatio pro peccatis nostris, non pro nostris autem tantum, sed etiam pro totius mundi ”1 ; ex his verbis Christus satisfecit non solum pro fidelibus, sed etiam pro omnibus aliis; atqui frustra satisfecisset pro omnibus, si infidelibus denegaretur gratia per quam salvari possint (b) Ex textibus qui specialiter infideles complebuntur : “ Omnes homines vult salvos fieri et ad agnitionem veritatis venire”2*4; quæ quidem verba manifeste infideles includunt, cùm de eis agatur qui ad agnitionem veritatis venire indi­ gent ac proinde ad fidem converti 3. (c) Ex iis locis in quibus .Apostolus asserit gratiam concedi tum Judæis tum Græcis qui bonum operantur : “ Reddet unicuique secun­ dum opera ejus : iis quidem, qui secundum patientiam boni operis, gloriam ct honorem et incorruptioncm quærunt, vitam æternam ; iis autem qui sunt ex contentione ct qui non acquiescunt veritati, ira et indignatio. Tribulatio et angustia in omnem animam hominis operantis malum, Judæi primum et Graeci; gloria autem et honor et pax omni operanti bonum, Judæo primum et Græco. Non enim est acceptio personarum apud Deum... Non enim auditores legis justi erunt apud Deum, sed labores legis justificabuntur...·». Non est distinbio Judæi et Græci (i. e., fidelis ct infidelis), nam idem Dominus omnium, dives in omnes qui invocant illum ” 5, seu paratus gratias impertiri omnibus invocantibus eum. * IJoa.t II, 2; Cf. Sa/»., XI, 24I, 9. — ■/ Tint., II, 4. ’Quem textum fusius expositum vide in Tr. de Deo {n. 517) et de Ferio Incantato (η. II57). 4 Itoni., II, 6· 13. Integrum legatur caput, ’ /toni., X, 12. DE GRATIA ACTUALI. 83 B; Traditione. Alexander VI11 (1690) sequentem dam­ navit Arnaldi propositionem : ‘‘ Pagani, Judæi, haeretici nullum omijino accipiunt a Jesu Christo influxum ”, cujus contradictoria est : “ Pagani, etc. aliquem influxum (seu gratiam) accipiunt a Christo ” (C) Pat. Theol. Ex diCtis in Tr.de Dco{y\. 514) ct de Verbo Incarnato (n. 1157), Deus sincere 4ult salutem om­ nium hominum, etiam infidelium ; atqui sincere velle nequit eorum salutem nisi ipsis conferat gratias saltem remote sufficientes, cùm tales gratiæ sint absolute ad salutem necessariæ; ergo. 105. 2° Modus quo gratia confertur. Diversæ sunt hâc de re theologorum sententiæ. (A) Nonnulli theologi docuerunt Deum modo tantum generali infidelium saluti providere, quatenus omnibus paravit media quibus vera fides, aliorum hominum ministerio, illis prædicari possit; ita tamen ut si per accidens contingat veram fidem quibusdam non prædicari, nihil· amplius faciat ut salvari possint. Quæ tamen opinio communissime reprobatur, quia non satis consentanea videtur esse cum sincerâ voluntate omnes salvandi. (B) Nonnulli putarunt ad salutem non requiri ipsum adtum fidei, sed sufficere positivam et habitualem dispositionem ad veritates credendas quas Deus forsan revelaverit et ad servanda præcepta quæ promulgaverit·. Quæ opinio vix conciliari pptest cum iis quæ habet VaticanumJ de necessitate et naturâ fidei, ubi asserit eam esse virtutem supernaturalem quâ vera esse credimus quæ a Deo revelantur. Sed dici potest, hac existence dispositione, adtuin fidei jam facilem evadere; nam imprimis multi Acatholici, ut Protes­ tantes, Judæi, Mahumetani aliique etiam pagani, aliquam revelatio­ nem admittunt, ideoque credere possunt fide supernatural! “ quia Deus est ct inquirentibus se remunerator sit”; praeterea ii omnes qui Supremi Numinis existentiam agnoscunt, vocem Dei interius audire possunt, eique obedirc : quod sane sufficiet ad aétum fidei eliciendum. ιού. (C) Juxta communem sententiam, Deus omnibus adultis media præbet necessaria ut ad fidem ideoque salu­ tem perveniant. Quod colligi potest ex Ep. Encyl. Pii IX 10 Aug. 1863 ; “ Notum nobis vobisque est eos qui invinci1 Denzing., 1162. » I a DD. Freppcl, S. Justin, Paris, TS69, p. 324-331. ’ Ses«. HI. cap. III. 84 CAPUT I. bili circa sanctissimam nostram religionem ignorantiâ laborant, quique naturalem legem ejusque præcepta in omnium cordibus a Deo insculpta sedulo servantes ac Deo obedirc parati, honestam rectamquc vitam agunt, posse divina lucis et gratiæ operante virtute, æternam consequi vitam Iloe tamen diverso modo explicatur. (a) Juxta Perrone aliosque, prima auxilia infidelibus data sunt tantum praternaturalia, videlicet : 1) ex diétis, infideles possunt propriis viribus faciliora legis naturalis præcepta servare; si ita faciant, Deus, non quidem ex justi­ tii, sed ex misericordia, ipsis dabit auxilium gratuitum, seu gratiam supernaturalem quoad modum, juxta quosdam, aut etiam vere et proprie supernaturalem. 2) Si autem per aliquod tempus legem naturalem adimpleant, Deus eis gratiam fidei dabit sive per internam illuminationem, sive per aliquem prædicatorcm, ita ut cognoscere possint om­ nes veritates necessarias necessitate medii ad salutem1. 3) Quando autem infideles ita illuminati sunt, possunt, cum gratià Dei supernaturali, elicere aCtiim contritionis perfeétæ, vel amoris Dei perfeCti, et in illo aCiu implicite con­ tinetur votum baptismi, seu baptismus desiderii, quia vide­ licet ea omnia suscipere volunt quæ ad salutem requiruntur; et sic justificationis gratiam consequuntur. 4) Si qui autem adulti inter infideles, propter imbecillitatem ingenii suffi­ cientem rationis usum non attingant, quo Deum cognoscere valeant (quod raro forsan contingit), parvulorum sortis participes erunt ; * nam propter rationis dcfcClum infantibus æquiparari possunt. Juxta hanc igitur sententiam, ita intelligi debet axioma theologicum, “ Facienti quod in se est Deus non denegat gratiam ” 9 : — ’ Hæc sunt S. Thonue verba: “Si aliquis in sylvis nutritus, dutilum rationalis naturalis sequeretur in appetitu boni et fugà mali, certissime ert tenendum, quod Deus ei vel per internam inspirationem revelaret necessaria, vel ad eum prædicatorem dirigeret”. De Verit., q. 14, a. II, ad I. Quod alibi etiam docet In II lii. Seni., dist. 28, q. unica, a. 4, ad 4. Alias auctori­ tates citatas invenies apud Bucccroni, Comment. de auxilio sufficienti infide­ libus dato, 1890, p. 11 -12. — J. dc Guibert, B. Lilt, eccUs., Toulouse, oô. 1913, P· 337'355» putat S. Thomam aliquatenus suam mentem mutavisse, et in Summi theologici non tam certo affirmavisse specialem Dei interventum ad infideles illuminandos. * Hujusmodi axioma jam quoad sensum invenitur in Patribus; ita, v. g., DE GRATIA ACTUALI. «5 i Facienti quod in se est per vires natum, Deus, non quidem ex justitiA, neque ex positivA dispositione, sed cx gratuito beneplacito, auxilia concedit quibus fides obtineri potest. Opera bona mere naturalia non possunt equidem gratiam mereri, sed disponunt negative ad gratiam, remo­ vendo obicem, scilicet peccatum ». 2) Facienti quod in se est sub influxu gratiæ aftualis, Deus certo uberiores gratias acluales concedet, ut possit ad jif^tificationem sese præpararc; qui enim sic agit, de congruo novas gratias a&uales meretur, ut infra dicetur. 3) Facienti quod in se est cum gratià acluali, et ultimam dispositionem ad justificationem requisitam ponenti, Deus dat gratiam justificantem seu habitualem, quam agens in hoc casu de congruo pariter meretur, cx dicendis ubi de merito. 107. (b) Juxta alios vero, v. g., Ripalda, Card. Billot, Deus non concedit gratias mere præternaturales, sed infi­ deli bene disposito gratiam vere supernaturalem gratuito largitur2. Sensus igitur præfati axiomatis hic est : 1) fa­ cienti quod in se est cum auxilio gratiæ Deus novas gratias aftuales concedit; 2) facienti quod in se est cum his gra­ tiis aqualibus Deus non denegat gratiam habitualem. 108. Ex alterutrâ expositione sequitur nullum infidelem damnari nisi propriâ culpâ : si enim ductum rationis ct graIsidorus Pelusiota (f. a. 412) scribit : “ Qui enim omnia quæ in se sita sunt adimplet, Deus ipse benigne annuit ” {Episl., 1. V, ep. 459) ; unanimi consensu acceptura esi a theologis, ct est rationi omnino consentaneum. Cfr. Salniant., de Grand, disp. III, n. 156 sq.: Billuart, disp. III, ait. 7; Suarez, 1. IV, c. 12 Mazzella, n. 848; Bucceroni, op. cit., p. 12; L. Capéran, l.e fretlime du salut det Infidèles, 1912, Essai historique, pp. 91-93, 177-178, 235.236, etc., Essai théologique, p. 39-51. • Molina {Concord. lib. arbit., q. 14, a. 13, disp. 16) rem alio modo exponit, quasi videlicet pactum initum ruisset inter Deum ct Christum, ut facienti quod in se est viribus naturx infallibilitcr gratia conferretur ; sed talis expositio a multis rejicitur ut solido carens fundamento, et gratiæ gratuitati nociva. • Cui sententia favet S. Thomas, 1* * 2», q. 89, a. 6, ubi ait de homine qui usum rationis attingit : “ Primum quod tunc homini cogitandum occurrit, est deliberare de scipso : ct si quidem seipsum ordinaverit ad debitum finem, per aliam consequclur remissionem originalis peccati; si vero non ordinet seipsuin ad debitum finem, secundum quod in illâ retate est capax discretionis, peccabit mortaliter, non faciens quod in se est. ” Cfr. E. Hugon, O. P., Le salui des patens, in Rev. Thomiste, 1905, p. 381-393; Et. Hugueny, L'éveil du sens moral, ibid., p. 664-668. 86 CAPUT I. tiæ sequatur, gradatim perveniet ad fidem et justificatio' nem. Fatendum est tamen gratias minus abundanter con­ cedi infidelibus quam Christianis; quamvis enim Deus non sit personarum acceptor, eo sensu quod neminis jura lædit, tamen non aequaliter distribuit bona naturalia vel super· naturalia. In quâlibet enim societate debet esse subordi­ nate inferiorum et superiorum; talis autem subordinatio requirit inæqualitatcm in donis sive naturalibus sive supernaturalibus. IV. Quoad parvulos. 109. i° Deus paravit etiam parvulis qui in sinu materno moriuntur antequam baptizari possint, media ex se sufficientia ad salutem. Ita communiter. Ex diélis enim in Tr. de Verbo Ineam., n. 1158, Christus mortuus est etiam pro parvulis; atqui frustra pro cis mor­ tuus esset, nisi media salutis cis paravisset. 110.2° Difficile est autem explicare quomodo illa media praebeantur : (A) Certum est Deum remote saltem omnibus illis parvulis media salutis paravisse, dum instituit medium ad originale peccatum delendum, quale est baptismus sub N. Lege : hoc enim sacramentum de se pro omnibus insti­ tutum est, et si de faélo quibusdam non applicatur, id pro­ venit ex causis naturalibus, quarum Deus, utpotc provisor universalis, vim et efiedtum per miraculum impedire non tenetur. (B) Insuper quidam theologi docent salutem illorum infantium esse in manu parentum, eo sensu quod, si parentes ex unâ parte omnes leges prudentiæ servarent, sobrie viverent, etc., et ex altem debite orarent, obtinere (Missent ut parvuli isti usque ad baptismi receptionem semper viverent. Quæ opinio nulli dogmati con­ tradicit, sed ex altero capite nullo positivo argumento probari potest. Pauci alii, cum Cajetano, addiderunt infantes salvari posse, sine baptismo, parentum fide et precibus ' .· sed hæc opinio tuta non est, et jussu Pii Vt expunéla fuit ex operibus Cajetani Romæ editis. * Alias hypotheses huic affines exponemus in 7>. de Baptismo. Cfr. Bian­ chi, Disputatio physico-theolofica de remedio crterna salutis pro parvulis i* uteris clausis, sine baptismo decedentibus, necnon Auclor dissertationis de Inu· Urantid cathalted, Taurini, 186S. DE GRATIA ACTUALI. 87 Art. III. De naturâ gratiæ aflualis. 111. Jam supra exposuimus quid ct quotuplcx sit aéhialis gratia, n. 859 sq., sed, ad penitius ejus naturam investi­ gandam, manet ut declaremus ejus efficaciam, modum agendi in facultates nostras ct ejus cum libero arbitrio con­ cordiam. Ut certa ab incerte secernamus, primum Protestantium e& Jansenistarum errores de naturâ gratiæ efficacis et suffi­ cientis confutabimus; postea praecipua theologorum systemata exponemus de essentiâ gratiæ aéhialisct ejus concordiA cum libero arbitrio. § I. PROTESTANTIUM KT JANSENISTARUM ERRORES CONFUTANTUR’. 112. (A) Protestantes multi, præsertim vero Lutheran; ct Calviniste, contendunt voluntatem hominis lapsi, etsi libe­ ram in implendis civilibus officiis, libertate carere in ordine ad salutem utpotc totaliter corruptam per, peccatum origi­ nale. Exinde inferunt eam, sub influxu gratiæ efficacis non esse liberam, sed similem trunco vel statuae vitâ carenti, quæ ab cxtrinseco movetur, ita ut gratia efficax sit vere accessitans : “ Liberum arbitrium, ait * , Lutherus est figmen­ tum in rebus, ct titulus sine re, quia nulli est in manu quidpiam cogitare boni vel mali; sed omnia... de necessitate absolutA eveniunt ”. Nonnulli tamen Lutherani hodie hoc aperte rejiciunt. Calvinistae autem etiam hodierni tenent gratiam prorsus insuperabilem esse, nec proinde hominem liberum esse ab internâ necessitate, sub influxu gratiæ, licet liber sit a coactione3. Et ideo negant ullam esse gratiam vere ct mere sufficientem : cum enim voluntas nostra sit veluti res inanimis, omnis gratia, quæ non est ab intrinseco efficax, insufficiens et impotens est ad eam movendam. (B) Jansenistic idem substantialiter docuerunt; distin­ guentes videlicet duplicem delegationem, aliam terrenam, ' Cf. Suarez, dc GratiA, 1. V, c. 4; Bellanninus, de GratiA ct lib. arbitrio, I. VI, c. Qsq.; Perrone, de GratiA, n. 259 sq.; Murray, dc GratiA, di. eit., p. 121-181. — Hujus duplicis stadii vestigia inveniuntur apud Pascal, Lettres provinciales : in primis enim epistolis deridetur omnis gratia sufficiens; in ultimis vero (17-18), gratia sufficiens admittitur quidem,sed cui semper resistitur ob vi&riccm concupiscentiam. Cfr. Petitot, Pascal et la grâce suffisante, in Rev. Thomiste, sept., οΛ. ΐφιο. * Non negamus Deum posse aliquando, si velit, gratiam concedere necessi· tantem ; sed hic agitur de gratiA quæ conceditur ad adum meritorium ct salu­ tarem. — 3 Sess. VI, can. 4. 4 Illud incisum non ego est hebraismus quo significatur non Panium solum lalroravisse, sed gratiam Dei cum Paulo; sicut alibi idem Apostolus dicit · “ Vivo autem, jam non ego; vivit vero in me Christus ” (Calat., II, 20) : quibus verbis significatur in Paulo, prætcr vitam propriam, fuisse insuper vitam Christi. Cf. Corluy, op. cil., vol. II, p. 286. — » 7 Cor., XV, 10. DE GRATIA ACTUALI. 89 sumus adjutores Hic certo agitur de gratiA efficaci, sci­ licet de gratiA quæ vacua non fuit, sed mercedem obtinuit ; atqui, sub influxu hujus gratiæ, Paulus libere laboraverat et quidem ceteris abundantius; item apostoli aétivc laborare debent, nam sunt Dei adjutores, seu, juxta vim græcæ vocis ffwsoyot, a&ivi cooperatores; ergo non necessitantur a gratiA. 'b' E mercedc bene operantibus promissa : dicitur de justo qui salvatur, ac proinde gratiam efficacem obtinuit : “ Erit illi gloria æterd?, qui potuit transgredi et non est transgres­ sus, facere mala et non fecit”3; ergo constat etiam eum qui bonum facit sub influxu gratiæ efficacis, potuisse trans­ gredi, seu liberum fuisse. (c) Idem constat ex praceptis, monitionibus, minis quibus homines ad malum fugiendum aut opera salutaria præstanda incitantur, v. g. “ Surge qui dormis, ct exsurge a mortuis, et illuminabit te Christus ”3; nam talis loquendi modus mera irrisio esset, si illi ad quos dirigitur, liberi non essent opus præscriptum facere vel omittere. — Quod con­ firmatur iis locis ubi gratiA bene uti admonemur : “ Exhor­ tamur ne in vacuum gratiam Dei recipiatis ’’ 4; hoc enim manifeste supponit nos gratiA bene vel male uti posse, prout nobis placuerit. 115. (B) Traditione, (a) Ante S. Augustinum, Patres communiter docent in nostra potestate esse divinæ motioni obedirc vel resistere. Ita, inter alios, S. Irenaus scribit : “ Et qui operantur illud 'bonum), gloriam et honorem percipient, quoniam operati sunt bonum, cum possint non operari illud; hi autem qui illud non ope­ rantur judicium justum excipient Dei, quoniam non sunt operati bonum, cùm possint operari illud ”5. Expressius etiam 5. Chrysostomus : “ Nisi enim cælesti auxilio potiaris, omnia frustra sunt. Sed est perspicuum fore ut illo auxiliante assequaris id in quo ponis studium, si tamen tu quoque curras et velis”*. b) 5. Augustinus fatetur hanc quæstionem ita esse diffi­ cilem ut “quando defenditur liberum arbitrium, negari Dei ’ / Cor., III, s. — ’ Eccti., XXXI, jo. » Efhet., V, 14; cf. Estch., XVIII, 31; Act., Ill, 19. — « // Cor., VI, 1. - Adv. turret., 1. IV, c. 37, π. 5, P. G., VII, 1099; Journcl. 241. * /h ep. adHebr., XII, 13, P. G., LXIII, 99; Journel. 1219. 90 CAPUT I. gratia videatur, quando autem asseritur Dei gratia, liberum arbitrium putetur auferri”. Sed sæpe affirmat voluntatem liberam 1 manere sub influxu gratiæ, et id explicare cona­ tur : “ Deus, inquit, velle et operari operatur in nobis, non quia nos non volumus, aut nos non agimus, sed quia sine ipsius adjutorio nec volumus aliquid boni, nec agimus"2. Alibi exponit quomodo a Deo trahamur quin liberum arbi­ trium cogatur : “ Quis trahitur si jam volebat? Et tamen nemo venit nisi velit. Trahitur ergo miris modis ut velit, ab illo qui novit intus in ipsis hominum cordibus operari, non ut homines, quod fieri non potest, nolenter credant, sed ut volentes ex nolentibus fiant ”3. — Præterea integrum scripsit traélatum De gratiâ et libero arbitrio, in quo demonstrat hominem liberum manere sub gratiâ, et posse vitare pecca­ tum, si vult, ideoque vere mereri vitam æternam·». — Si igi­ tur alibi inveniuntur duriora verba quibus nimis deprimi videtur hominis libertas, ex clarioribus elucidari debent. n6. (C) Rat. theol. (a) Ad sapientiam Dei pertinet entia movere in ordine sive naturali sive supernaturali, secundum uniuscujusque naturam; atqui naturæ hominis est libere agere, ex dictis in Philosophia; ergo Deus, per gra­ tiam, ita homines movet ut liberi maneant , * (b) Insuper gratia naturam, nedum destruat, e contra perficit, nobisque conceditur ut supernaturale præmium mereri valeamus; at­ qui si gratia libertatem tolleret, naturalem hominis faculta­ tem destrueret, merendique potestatem tolleret : quod esset contra id quod Deus intendit nos juvando per gratiam. 117. 20 Solvuntur diffio. (A) Ex Scripturâ homo per peccatum est spiritualiter mortuus ; atqui mortuus nullo modo cooperari potest suæ resurrectioni; ergo6. * Degratiâ Christi et de peccato original, XL VII, 52, P. L., XLIV, 3S3; Journel, 1856. — · Ibid., XXV, 26, 373; Journel, 1854. » Cori. duas epist. Pelag., I. I, XIX, 37; Journel, 1890. * P. Λ., XLIV, 881-912. s Quod sic egregie exponit S. Thomas (1. q. 19, a. 8) : “Cum igitur voluntas Dei sit cfficacissitna, non solum sequitur quod fiant ea qux Deus vult fieri, sed quod eo motio fiant quo Deus ea fieri vult. Vult autem quædam tier’ necessario, quaedam contingenter, ut sit ordo in rebus, ad complementum universi ”. Totum lege articulum. * Ita Hodge*, Systematic theology, II, 691-692. DE GRATIA ACTUALI. ------- --------------------------------------------------- :------------------------ 7 . 91 “ Resp. Distinguo majorem : homo per peccatum partialiter est mortuus, concedo; totaliter, nego; nam etiam in homine peccatore remanet vita non solum materialis, sed etiam rationalis; immo in illo qui fidem non amisit, remanet initium vitæ supematuralis, scilicet fides: jam vero fatemur quidem hominem in statu peccati nullum actum supernaturalem facere posse quin prius a gratiâ excitetur, quia vità spirituali saltem perfeétâ privatur; sed quando jam gratia actuali prævenitur et movetur, facultatibus naturalibus uti potest, aut virtute fidei, si in ipso maneat, ad elicienda opera praepara­ toria ad justificationem; gratia enim adtualis, et a fortiori virtus fidei facultates naturales ita elevat ut aéhis supernaturales elicere possint. Ergo etiam peccator, gratiâ Dei præventus, propriæ resurreétioni cooperari potest. ! B) Ex Scriptura homo per gratiam vere trahitur : “ Nemo potest venire ad me, nisi Pater qui misit me traxerit eum’”; porro qui trahitur non est liber : ergo. Resp. Homo trahitur quidem per gratiam, quatenus movetur; sed non eo sensu quod ei necessitas infertur, nam versiculo sequenti’ ipse Christus addit : “ Omnis qui audivit a Patre, venit Λά me igitur ita trahimur per gratiam ut simul ad Deum libere venia­ mus. Revera trahit timor, trahit lætitia, trahit desiderium, trahunt delegationes, quin tamen necessitatem nobis inferant. (C) Instant : S. Paulus ait : “Deus... operatur omnia in omni­ bus... operatur in vobis et velle et perficere”3; atqui si Deus ope­ ratur omnia, etiam volitiones nostras, nullus remanet locus liber­ tati; ergo. Resp. Deus operatur omnia, eo sensu quod omnibus adlionibus nostris cooperatur, non autem eo sensu quod solus eas operatur; nam S. Paulus eodem loco ait : “ Cum metu et tremore vestram salutem operamini" 4; igitur duæ sunt causæ salutem nostram ope­ rantes, Deus et voluntas nostra, et utraque causa libere simul coope­ ratur. Notamus insuper priorem textum ad rem non pertinere, ciirn ibi agatur de gratiis gratis datis. 118. Thesis II· : Datur in præsenti statu gratia vere et relative sufficiens, quæ scilicet potentiam agendi actus supernaturales vere confert, et ex nostrà culpà suo caret effectu. De fide contra Protestantes et Jansenistas : damnata est enim ut lueretica sequens Jansenii pro­ positio : “ Aliqua Dei præcepta hominibus justis volentibus et conantibus, secundum præsentes quas habent vires, sunt impossibilia : deest quoque illis gratia, quâ possibilia fiant ”, ' Jca.y VI, 44. — ’/fa., VI, 45. S I Cor., XII, 6; Philip., Π, 13. _ « Philip., II, 12. 92 CAPUT I. Ergo hominibus justis datur gratia sufficiens ad præcepta adimplenda, ita ut violatio horum præccptorum sit imputa * bilis. Item damnata est ut haretica haec propositio : “ Inte­ riori gratiæ in statu naturæ lapsæ nunquam resistitur”’. Ergo absolute (sive justis, sive peccatoribus) dantur gratiæ quæ redduntur inutiles culpâ hominum, et exinde de se vere sufficientes. Dicitur “ vere et relative sufficiens ”, ut ex hoc evincatur talem gratiam sufficientem esse non solum in sc, sed etiam relate ad personam cui datur aut circumstantias in quibus datur. HQ. Probatur Script. (A) Hanc veritatem illustrat Isaias9 comparatione vineæ, quam Dominus cxquisitA sol­ licitudine plantavit et excoluit, et quæ tamen, loco uvarum, labruscas produxit; dcin comparationem applicans populo judaico, Deum sic loquentem inducit : " Quid est quod ultra debui facere vineæ meæ et non feci? An quod cxspeôlavi ut faceret uvas et fecit labruscas?” Unde sic : hic sane agitur de gratiâ mere sufficienti, cùm de fadlo suum non sortita fuerit effectum; atqui talis gratia exhibetur non solum ut vere et relative, sed etiam ut abundanter sufficiens, ut constat tum ex comparatione vineæ quam Deus omni curA et sollicitudine coluit, tum ex eo quod Deus ipsos Judæos veluti judices assumat ut dicant, si possint, quodnam majus auxilium iis concedere valuerit; ergo datur gratia mere ct vere tamen sufficiens. — Attamen hic textus, sicut quidam alii quos e Vet. Test, allegamus, directe agunt de providentiâ Dei erga populum judaicum, et nonnisi indirecte de gratiâ cuilibet individuo conccssâ : citantur tamen a theologis, quia ratio agendi Providentiæ divinæ debet esse conformis naturæ humanæ, sive in individuis consideretur, sive in societate seu colleélivitate. (B) Nec minus cogentia sunt ipsa Christi verba : “ Jeru­ salem, Jerusalem,... quoties volui congregare filios tuos, * Denz.-Bann., 1092, 1093(966,967). — Quod etiam infertur ex hoc canone Tridenlino («esa. VI, can. iS). ·· Si qui» dixerit Dei præcepta homini diam justificato ct sub gratiâ constituto esse ad observandum impossibilia, A. S. ” * Ζ»α., V, 1-7. — Cfr. Prevtri.^ I, 24-25. DE GRATIA ACTUALI. 93 qucmadmcyhim gallina congregat pullos suos sub alas, ct noluisti" ». Hic iterum agitur evidenter de gratiâ mere sufficiente, quæ suum non obtinet effeftum : jam vero eadem gratia tam sufficiens exhibetur, ut comparetur auxilio certr egregio quo gallina suos pullos protegit, ct inefficacia ejus­ dem soli resistentiae humanæ voluntatis tribuatur “ et nolui­ sti ergo. «ο. Solv. difficultates. (A) Objicitur multos in Scripturâ esse textus, ex quibus concludere licet gratiam Dei esse semper effica­ cem, v. g. : “ Voluntati ejus quis resistit”*? “ Verbum quod egre­ dietur de ore meo, non revertetur ad me vacuum, sed faciet quae­ cumque volui ”3 ; ergo non datur gratia mere sufficiens. — Resp. : Textus allegati, aliique ejusmodi probare forsan valent quasdam gratias esse efficaces, ct Deum posse, si velit, corda nostra immu­ tare; sed minime probant omnes gratias, quas confert, suum conse­ qui effedum; sed e contra Scriptura manifeste supponit nos gratiæ resistere posse, “ Vocavi et renuistis... volui congregare, et noluis­ ti”. Insuper pleriquc textus allati non de gratiâ, sed de volun­ tate Dei aliquid absolute decernentis, agunt, ut clare ex contextu evincitur. (B) Objicitur iterum gratiam sufficientem esse inutilem, cum nunquam suum sortiatur elicitam. Resp. ; (a) Gratia sufficiens non est inutilis, sed verum beneficium, cùm det potentiam agendi : si de faéto intentum elïeétum non producat, id perversæ hominis voluntati unice tribuendum est. (b) Insuper, quamvis non producat aélum salutarem a Deo inten­ tum, excitat tamen illuminationes in intelle&u et pia desideria in voluntate, quæ sunt veluti præparatio ad conversionem, nec proinde inutilia sunt. Merito itaque ab Alexandro VIII damnata est hæc pro­ positio janscnistica : “ Gratia sufficiens statui nostro non tam utilis quam perniciosa est, sic, ut proinde merito possi­ mus petere : A gratiâ sufficienti libera nos Domine ”4. X2I. Corollarium : homo potest et debet gratice coope­ rari. De fide est ex Trident. : “Si quis dixerit solâ fide impium justificari... et nullâ cx parte necessc esse cum suæ voluntatis motu præparari atque disponi, Λ. S.” s Revera cx Scriptura aperte colligitur hominem cum Deo cooperari ad omnes aftus salutares; nam : (a) de Deo dici­ • Matt., XXIII, 37. — ’ fam., IX, 19. — ’ Isa., LV, 11. 4 Dcnz. Bann., 1296 (1163). — 1 Ses». VI, can. 9. 94 CAPUT I. tur : “ Inclinet corda nostra ad se, ut ambulemus in uni­ versis viis ejus " et tamen de hominis cooperatione addi­ tur : “ Inclinavi cor meum ad faciendas justificationes tuas in æternum”3; (b) Deus aperit quidem labia nostra ad orandum : “ Domine, labia mea aperies” 3; sed nos eadem aperimus : “Os meum aperui et attraxi spiritum ”4; (c) Deus nos ad se convertit : “ Converte nos Deus salutaris noster ’’ 5 sed nosmetipsos pariter ad Deum convertimus : “ Cogitavi vias meas, et converti pedes meos in testimonia tua”6; (d).Deus in nobis cor novum creat : “ Cor mundum crea in me, Deus”?, sed illi creationi cooperari debemus : “ Facite vobis cor novum et spiritum novum ” 8. Cum 5. Augustino igitur concludere fas est : “ Qui fecit te sine te, non te justificat sine te. Ergo fecit nescientem, justificat volentem ” 9. § II. Theologorum opiniones de essentia gratiæ actualis. Hic agitur de gratiâ actuali proprie dicta, nempe de gratiâ internA illuminationis et inspirationis. 122. Communiter docent theologi gratiam actualem proprie supernaturalcm consistere non solum in auxilio morali,c\\xo vocamur, allicimur et trahimur ad bonum super­ naturale, sed etiam in auxilio physico quo capaces reddimur aôtus salutares eliciendi. Sed controvertitur inter Thomistas et Molinistas utrum in homine carente omni habitu supernatural! infuso, gratia excitans directe agat in facul­ tates nostras, ope entitatis transeuntis, an directe in achts nostros, extrinsece concurrendo simul cum facultatibus nostris ad produétionem aétûs salutaris. (A) Molinista putant gratiam direfle in a<$tus nostros agere absque entitate reali potentiis nostris modo transeunti additâ. Deus vide­ licet, simul cum facultatibus nostris constituens unum principium adæquatum operandi, producit in intellcdiu illuminationes et in voluntate inspirationes, indeliberatas quidem sed vitales; per hunc ’ t/r/ieg., VIII, 58. — * Λ. CXVIII, 112. — J Et. L, 17. * Λ. CXVIII, 131. — « J's. LXXXIV, ς. —«Λ. CXVIII, 39. — ? Λ. L,u 8 Ezech., XVIII, 3t. 9 Strui. ις de Verb. ACos/., c. ii, η. T3, L., XXXVIII, 923. DE GRATIA ACTUALI. 95 supcrnaturabni concursum facultates nostræ vere et realitcr in agendo elevantur, licet in suâ interna constitutione maneant prorsus immutatæ, et fiunt capaces, una cum auxilio Dei, salu­ tares aétus deliberatos perficiendi. Gratia siquidem vocatur pul­ satio, excitatio, etc.; sed quando pulsatur vel excitatur intellec­ tus aut voluntas, producitur in nobis quædam cognitio aut volitio, id est ailio vitalis; ergo gratia actualis proprie consistit in hac vitali aélione, quin nccessc sit recurrere ad entitatem quamdam transeuntem. (B) Juxta Thomistas ’, gratia actualis non est ipsa aétio vitalis intelleélûs aut voluntatis, sed quædam entitas realis et supernatu­ ralis, motio seu qualitas fluida transeunter a Deo immissa, ailionem vitalem naturà non tempore præcedens, quâ intrinsece facul­ tates nostræ excitantur, moventur et simul elevantur ad agendum. Etenim gratia dicitur pulsatio, excitatio, vocatio, tafliis; atqui pulsa­ tio, excitatio, etc. non efficiuntur ab eo qui pulsatur vel excitatur, sed solum a pulsante vel excitante; ergo gratia non est aélus vitalis, sed aliquid aélum vitalem præcedens. Revera facultates nostræ, utpote naturales, non possunt aétus vitales supernaturales producere, nisi piius eleventur aliqua entitate supernatural), quæ tota sit a Deo, proindeque distinguatur ab aétione nostrâ vitali’. 123. 2° Omnes theologi admittunt aliquam esse diffe­ rentiam inter gratiam operantem seu excitantem, et coopéran­ te™ (supra, n. 31). Controvertitur autem num una ab alterA entitative distinguatur. (a) Molinista tenent gratiam excitantem et gratiam adjuvantem esse entitative unam eamdemque gratiam, licet munere et efïeôtu differant ' : eadem enim gratia, quatenus consensum nostrum ante­ cedit,^^ principium piæ affectionis indeliberatce, dicitur operans seu excitans; quatenus vero, per hanc indeliberatam affectionem, causa est libero arbitrio ponendi, si velit, aflum salutarem delibera­ tum, dicitur adjuvans seu cooperans. * S. Thom., i’ 2», q. 110, a. 2; Salmant., disp. V, n. 37 sq.; Billuart, dis*. IV, art. 2; Rev. thomiste, 1902, p. 884. ’ Quam opinionem amplectitur et ita declarat Card. Billot {De gratiâ, p. 129) : “ Et si quidem anima habitibus supernaturalibus instru&a supponatur, ιη<ι·.;ι> jsta est motio applicatu facultatem habitualiter elevatam, eatnquc instinc­ tive determinans ad altum et objectum ejus. Sin autem minus, est motio non solum applicans, sed simul etiam transeunter elevans potentiam, et supplens habitûs dcfedtuni. Utroque autem modo, non in ipso altu indeliberato, sed in moti-ne qui principiatur ille sidtus, recite repones essentiam excitantis gratiæ, quin utique dicenda est esse immediate a Deo, ab coque solo : a Deo, inquam, aperiente intellectum et tangente cor sute creatura: ”. ’ Molina, Concordia, q. 14, a. 13, disp. 40; et generalim theologi Soc. Jesu, inter quos Mazzella, n. 171-187·. Pesch, n. 41-44; Card. Billot, p. 143-147. 96 CAPUT I. (b) Thomiste mulli putant gratiam excitantem realiter distingui ab adjuvante; nam motio divina necessario attemperari debet indoli mot As seu aétûs; atqui motus indeliberatus et deliberatus sunt ope­ rationes realiter distinftæ; ergo motio ad altum indcliberatum non est eadem entitative ac motio ad altum deliberatum. § III. Theologorum systemata de concordia LIBERTATIS CUM GRATIA. 124.Quæstio est undenam oriatur gratiæ efficacia, utrum ab intrinseco seu ab ipsâ gratiâ, an ab extrinseco seu a consensu voluntatis; et consequenter quomodo libertas nostra concilia­ ri possit cum gratiæ efficacitate a Deo infallibilitcr prævisâ. Unde hujusmodi quæstio intime conneltitur cum altera de divinâ scientiâ.de quâ diximus in Tr. de Deo uno, n. 471-477. Multa hâc de re prodierunt systemata, quorum præcipua sunt Molinismus, cui affinis est Congniisinus, et Thomismus cui affinis est Augustinianismus. Discrimen inter utrumque systema ex eo oritur quod Molinista ante omnia humanam libertatem atque activita­ tem servare volunt, dum Thomista supremum Dei domi­ nium praecipue tueri intendunt. Sane, si res omnino pers­ picua esset, utriusque systematis conclusiones cædem forent; sed, cùm quæstio sit ardua et implexa, diversos rei aspeltus harmonice et perfecte conciliare humanum ingenium fere transcendit : Molinistae videlicet, dum libertatem facilius vindicant, perfectionem divinæ scicntiæ divinique dominii plus æquo forsan minuere videntur; Thomistae autem, dum jura Dei intalta tuentur, libertatis humanæ exercitium non tam facile explicant. Quæ quidem difficultates ex imper­ fectione humani ingenii ultimo procedunt. 125. Prima hujus controversial semina in Hispaniis jaCta sunt anno 1581, quando Bannes, O- P., theses impugnavit Prudentii dt Montemajor, S. J.; acrior evasit pugnacum Molina famosum edidit librum de Liberi arbitrii cum gratte donis Concordid. Res ad S. Pontificem Clementem VA S. Alphonsus2, post quosdam doétores sorbonicos 3, expolivit, dictum etiam angustinianismus mitigatuy, scientiam mediam rejicit, et ita a Molinistis distinguitur, necnon præmotionem physi­ cam Thomistarum; admittit véro prœdeterminationcm mora1 Cf. Berti, De theolo%. discip!., 1. XIV, c. 8; Noris, Janseniani erroris calumnia sublata. — Thomassinus (7h j de consensu schola de graiiS\ Augustincnsium systema alio modo advocat, gratiæ efficaciam tribuens multi­ tudini auxiliorum alicui collatorum : licet enim singula seorsim sumpta frustrari possint, universa tamen siinul sumpta obstinatos ad assensum suaviter et fortiter trahunt, * Contra harelicos pseudorejormat., disp. 4, ap. Waiter, S’. Alfhonsi Ojero dogm., t. I, p. 517; De magno orationis medio, t. If, p. 707. Cfr. J. L. jau· sen, C. SS. R., in A'ev. thomiste, 1903. p. 340-348. ’ Ita isambcrhts, is. Habert, Touruely. etc. DE GRATIA ACTUALI. 101 leni Augustinianorum. Ab his tamen dissentit, quia dupli­ cem gratiam agnoscit, unam ad opera difficiliora, alteram ad faciliora, (a) Ad opera difficiliora, qualia sunt observantia mandatorum, perfeéta cordis conversio, diuturna in bono perseverantia, requiritur gratia ab intrinseco et absolute effi­ cax, ea nempe quæ ex se, omnia removens obstacula, et quoad omnes, infallibiliter voluntatem in bonum trahat, (b) Ad opera faciliora, præsertim orationem, non requiritur nisi gratia communis seu sufficiens, quæ, etsi in se et ab intrinseco efficax, non est talis absolute et quoad omnes, sed ita voluntatem sollicitat ut hæc aliquando ei consentiat et aliquando resistat. Jamvero, ex ordinatione divinâ, qui­ cumque gratiâ sufficiente bene usus fuerit, præsertim fidu­ cialiter orando, gratiam efficacem infallibiliter recipiet quo­ ties eâ indigebit; si vero gratiæ sufficienti non consenserit (v. g., orationem negligendo), ordinarie gratias efficaces non recipiet. Exinde S. Alphonsus infert orationem esse me­ dium maxime efficax ad salutem consequendam. X32· 4’ Argumenta pro gratiâ ab intrinseco efficaci. •(A) Script, (a) 5. Paulus ita Corinthios alloquitur’ : “Quidautem habes quod non accepisti? Si autem accepisti, quid gloriaris, quasi non acceperis ”? Unde sic : ex hoc textu homo nihil habet ex quo gloriari possit; atqui si gratiæ efficacitas ex consensu oriretur, homo aliquid haberet ex quo gloriari posset, scilicet proprium con­ sensum, quem non a gratiâ sed a seipso haberet. (b) Illa gratia est ex se et ab intrinseco efficax, quæ facit ut facia­ mus, quæ facit ut velimus, quæ mutat voluntatem nostram et ejus dispositiones malas in bonas convertit; atqui talis est gratia efficax, juxta Scripturam : dicitur enim : “ Dabo vobis cor novum, et auferam cor lapideum dc carne vestrâ, ct dabo vobis cor carneum... CX faciam u! in praceptis meis ambuletis iterum “ Deus operatur in vobis velle et perficere”3, id est, vol itiones seu consensum internum voluntatis nostræ, et deinde exsecutionem harum volitionum. (c) Idem constat comparationibus a Scriptura adhibitis; homo enim gratiâ motus comparatur luto in manu figuli4, quod figulus fingit sicut vult, et rivulo aquarum, qui dirigitur ab hortulano sicut vult-; atqui illæ comparationes ostendunt efficacitatem gratiæ a voluntate Dei, non autem a voluntate nostrâ, pendere; ergo. * I Cor., IV, 7. — ’ Ezech., XXXVI, 26-2S. — 3 Philip., II, 13. 4 Eccli., ΧΧΧΙΠ, 13. — s pf. ei/., vocabulo Justification, ubi varia Protestandum systemata exponuntur. 3 Ita Liddon* *, Analysis of Romans, p. 17-18; Vincent’, international cri­ tical Comment. on Phitifpians, 1897, p. 123. DE GRATIA HABITUALI. 105 Pauci tandem, viam mediam tenentes, putant justificationem esse meram declarationem quâ peccata nostra teguntur, sed sanctifi­ cationem esse veram et intrinsecam, licet progressivam, hominis renovationem '. Contra Protestantes, genuinam naturam justificationis c fontibus Revelationis declarabimus : i° ostendendo gratiam vere infundi, vi cujus omnia peccata delentur animaqite sanfiificatur, 2° effefius hujus gratiæ describendo, ut ejus natura exinde manifestetur. 138. Thesis */·.· Justificatio non consistit in solâ *extriti seca imputatione meritorum Christi, sed et in infusione gratiæ sanctificantis intrinsece et permanenter animae inhærentis quâ peccata vere delentur et anima proxime disponitur ad vitam æternam’. Dc fide est ex Trident. : “ Si quis dixerit homines justi­ ficari vel solA imputatione justitiæ Christi, vel solâ peccato­ rum remissione, exclus!gratiâ ct caritate, quæ in cordibus eorum per Spiritum sanétum diffundatur atque illis inluereat, aut etiam gratiam, quâ justificamur, esse tantum favo­ rem Dei, A. S.3”. “ Si quis per Jesu Christi gratiam... asserit non tolli totum id quod veram ct propriam peccati ratio­ nem habet, sed illud dicit tantum radi, aut non imputari, A. S. 4 ·’. Declaratur. Concilium declarat duo : (a) nos justificari proprie per gratiam, non transitoriam quidem, sed inharentem animæ, ideoque ex se permanentem, quæ diffunditur per Spiritum Santfium nosque vere justos et Deo acceptos reddit; (b; per hujusmodi gra­ tiam omnino tolli quidquid rationem peccati habet, proindeque maculam ct reatum peccati. 139. Probatur. 1° ScripturâS. (A) In Vet. Testamento, præsertim apud Prophetas, in Psalmis ct libris sapientia­ libus : (a) Deus describitur non tantum ut justus et san&us ’ Ita Sanday*. Internat, critic. Comment. on Romans, p. 36. * Bellarm., op. cit., 1. II, c. 7; Suarez, 1. VI, c. 10; Perrone, n. 4S0 sq.; Murray, disp. IX, n. 57 sq.; Mazzclla. 11.966.«η.; Hurter, n. 1S5 sq.; Pcsch, n. 325 sq.; Van Noort, n. 132-136. ’Sms. VI, can. n, Denz.-Bann., S21 (703). «Sess. V, can. 5, Denz. Bann., 792 (674). 5Tobac, Grâce, in Diet. Afol. (d'Alls), II, p. 324-343; Le Problime de la Justification dans St Paul, 1908 ; Λ. de Boysson, La Loi et la Foi, p. 265 sq.. Prat, op. cit., II, p. 350-3^5. 106 CAPUT II. in se, sed etiam ut causa justitia ct salutis eorum qui legem custodiunt : “Custodite judicium et facite justitiam quia juxta est salus mea ut veniat et justitia mea ut reveletur”». Pariter in Ps. Beati immaculati in viâ * supponitur cum qui legem observat esse justificatum et Deo acceptabilem. — Insuper exhibetur ut pater populi israelitici et cujusque justi, filiorum suorum curam gerens vcluti maternam 2; quod quidem supponit quamdam divinam adoptionem. Hæc autem adoptio primum quidem speélat universum populum Israelis, sed etiam et speciatim justos ·*. (b) Ibidem clare asseritur justificatione vere deleri peccata : “ Amplius lava me ab iniquitate mcâ, et a peccato meo munda me... Lavabis me, et super nivem dealbabor... Omnes iniquitates meas dele... Cor mundum crea in me, Deus, et spiritum reftum innova in visceribus meis "5. Quod et Prophetic variis illustrant comparationibus : “ Si fuerint peccata vestra vX coccinum, quasi nix dealbabuntur Deus '* projiciet in profundum maris omnia peccata vestra”?, Jamvcro peccata quæ delentur, supra nivem dealbantur, et in profundum maris projiciuntur, dici non possunt tantum­ modo tegi, sed omnino ct intrinsece remittuntur; quod con­ firmatur ex co quod, remissis peccatis, cor novum creatur et spiritus réélus innovatur. 140. Opponuntur quidem verba hæc, quæ thesim Protestantium confirmare videntur : “ Beati quorum remissæ sunt iniquitates, et quorum teéla sunt peccata; beatus vir cui non imputavit Domi­ nus peccatum ” ·. Resp. Plurimos textus supra attulimus qui peccata omnino tolli diserte asserunt; igitur textus hic ita intelligi debet, ut aliis Scripturæ testimoniis non contradicat. Hoc posito, verus sensus est hic : beati quorum peccata teéla sunt, non solum oculis hominum, sed etiam oculis Dei : jamvero peccata non possunt tegi oculis Dei, nisi realiter deleantur; quæ quidem interpretatio contextu funda­ tur, nam declaratur in primo versiculo peccata esse vere remissa, “beati, quorum remissa: sunt iniquitates”, et in secundo nullum dolum, ac proinde nullum peccatum remanere in anima justi : * ha., LVI, i. — Ά. CXV111. 3 lia., I, 4; XXX, 9; XLIU, 6; XLIX, 1$; Os., I, ίο; XI, i; Jertm., Ill· 4, 14, 19, 22; Atalach., II, 10. 4 Saj., II, 16-lS; Eccli., XXIII, 1.4. — S Ps. L, 4, 9. II, 12. 6 ha., I,>S. — » io. — 8 Ps. XXXI, 1-2. i S Î I | r E I j V DE GRATIA HABITUALI. 107 “ beatus vir cui non imputavit peccatum, nec est in spiritu ejus dolus Quæ quidem interpretatio jam ab ipso Augustina ' prolata fuit, ubi declarat vulnera corporis duobus modis tegi posse, ab ipso vulnerato et a medico: vulneratus tegit ea pallio, non tollit, medicus emplastro ct tollit. Ita fit in peccatis : peccator tegit quando dissimulat, Deus tegit quando infusione sure gralire sanat et tollit. 141. {3) Novo Testamento lucidius res declaratur, (a) Jam in Synapticis hæc doctrina implicite continetur, præsertim ubi asseritur regnum Dei non solum appropinquare, sed jam advenisse in quod peccatores perpoenitentiam ingrediuntur, quâ remittuntur peccata, et justi Deum tanquam Patrem invocant, cum spe cadum consequendi, et videndi Deum sicut eum vident Angeli Dei, quippe qui sint filii Dei3. 142. (b) S. Paulus magis explicite rem declarat : 1) asse­ rendo caritatem in animam justorum infundi, quâ filii Dei ejusque heredes efficiuntur : “ Caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum Sanctum qui datus est nobis... Ipse enim Spiritus testimonium reddit spiritui nostro quod sumus filii Dei ; si autem filii et heredes, heredes quidem Dei, cohæredes autem Christi ”3. Hæcautem omnia inter­ nam supponunt innovationem, non solam extrinsecam imputationem meritorum Christi. Quod sane his Apostoli verbis confirmatur : " Sicut enim per inobedientiam unius hominis peccatores constituti sunt multi : ita et per unius obeditionem justi constituentur multi ” 4. Eodem modo constituimur justi per Christum ac constituti sumus pecca­ tores per Adamum; atqui per Adamum vere ct interne constituti sumus peccatores,ut ex græcâ voce *κατασταδήσοχτα et Protestantium confessione colligitur 5; ergo per Christum 1 Enarr. st* in Pi. XXXI, 12, P. L., XXXVI, 257. ’ “ Eccc regnum Dei intra vos est ” (Ζμλ, XVII, 2i). — “ Pænitentiun agite; appropinquavit enim regnum cxloruin ” III, 2). — “Quanto magis Pater vester qui in crelis est dabit bona petentibus se... Pater noster qui e in casiis...” (AfallA., VII. n). “ Illi vero qui digni habebuntur sæculo illo et resurrectione ex mortuis... «quales enim angelis sunt, ct filii sunt Dei, cum sint filii resurreélionis ” (Zzrr., XX, 35-36). — “ Angeli eorum in cælis semper vitient faciem Patris mei qui in cadis est ” (Matth., XVIII, 10). J Rem., V, 5; VIII, 16-17- — 4 Rom., V, 19. Hæc enim habet D. Alford {Greek Test.} in hunc locum : “ Multi facti sunt peccatores non soluin ut tales habiti, vel ut tales imputatione existentes. Diri· 108 CAPUT Π. justi intrinsece constituimur, co magis quod S. Paulus infra addit gratiam, quâ justificamur, super deliélum abun­ davisse. 2) Explicando hanc immutationem esse veram regenera­ tionem et renovationem Spiritu Sanélo peraélam : “ Salvos nos fecit per lavacrum regenerationis, ct renovationis Spiritûs Sanéti, quem effudit in nos... ut justificati gratià ipsius heredes simus secundum spem vitæ ætcrnæ ”x. Quibus verbis nihil expressius dici potest ad significandum justi­ tiam, quâ justi constituimur, esse nobis intrinsecam et realcm. Siquidem effusione aliquid effunditur, renovatione novitas tribuitur, regeneratione nova vita communicatur. Hæc autem vita est ordinis divini, cùm vocetur ipsius Sardii Spiritus effusio, et eâ efficiamur heredes vitæ aterna. —■ Alibi justificatio describitur uti aélus, per quem renovamur in statu primitiva sanftitatis : “ Renovamini spiritu mentis vestræ, et induite novum hominem, qui secundum Deum creatus est in justitiâ, et san&itate veritatis”2. Atqui status justitiæ primitivae, juxta ipsos Protestantes, erat sta­ tus interioris sanctitatis; ergo. Quod S. Paulus alio modo exprimit, asserens nos esse in Christo Jesu, cum co compatientes, crucifixos, commortuos ct consepultos, postea vero conresuscitatos, convivificatos conglorificatos, ei conformes, ideoque ejus coheredes, ci conjunôtos sicut membra corpori, palmites trunco et lapides in eodem ædificio3. Hæc enim omnia nihil aliud sonant nisi vitam Christi nobis vere communicari. 3) Exponendo justos a Christo redemptos, vere mortuos esse peccato, ita ut destruatur corpus peccati et nihil dam­ nationis in justis maneat : “ Igitur sicut per unius deliéium in omnes homines in condemnationem, sic per unius justi· tur etiam : multi fient justi non per simplicem imputationem sicut in superiori casu, sed rcaliter et actualiter fient justi, eodem modo quo primi rcaliter et aAualitcr fadi sunt peccatores ”. Idem argumentum exponit Newman, Leet. V. on Justificat, 105-106; et postea addit non solum vocabulum justum de Christianis prædicari in Scripturi, sed etiam multotiesrem ipsam scu sanflitatem vere justificatis tribui. Quod probat ex Heir., XIII, 21; II Cor., IV, 4; I, 4, 6; À’ow., VIII, 27. • Tit., Ill, 5-7. — · Ejkes., IV, 23. » Korn., VI, 4, 6; VIII, 17; I Cor., II, 26; 7/ Cor., VII, 3; Ei>kcs., II, 5, 6, 21-22; III, 6; IV, 16, etc. Cfr. Prat, II, 52-54. DE GRATTA HABITUALI. 109 tiatn in omnes homines in justificationem vitæ... Ubi abun­ davit delicium, superabundavit gratia... Vetus homo noster simul crucifixus est, ut destruatur corpus peccati... Nunc vero liberati a peccato, servi autem faéli Deo, habetis frudum vestrum in sanélificationem, finem vero vitam æternam... Nihil ergo nunc damnationis est iis qui sunt in Christo Jcsu” ‘.— Immo ideo cum Christo morimur ct consepelimur, ut cum eo novam vitam accipiamus, ita ut simus in Christo nova creatura, ipsius faPlura, in eo creati9. Hanc autem vitam gratiæ esse dispositionem ad vitam gloriæ diserte testatur Apostolus : “ Convivificavit nos in Christo (cujus gratià salvati estis, et conrcsuscitavit, et con­ sedere fecit in caelestibus in Christo Jesu). Gratià enim salvati estis per fidem. 3 " 143. (c) Nec minus clare rem evincit N. Joannes. i) Christus vocatur “ Agnus Dei qui tollit peccata mundi” \ et “ lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo 5 ”. 2) Præsertim vero justificationem describit ut regenera­ tionem spiritualem, quâ filii Dei nominamur ct sumus; ut participationem vitæ quæ vitæ æternæ est veluti inchoatio, quâ Christo intime unimur sicut palmites viti, vi cujus tres divinæ personæ in justo habitant, divinamque similitudinem anima: imprimunt, nunc absconditam, postea vero manifes­ tandam 6. 144. Solvuntur difficultates, (a) Ex tolâ doétrinà Vet. et N. Testa­ menti constat peccatorem, per justificationem, vere a peccato libe‘ Horn., V, jS, 20; VI, 6, 22; VIII, i. — Attente legenti capita V-VIII hujus epistoke res clare patebit. * ° Conscpulli enim sumus cum illo... ut quomodo Christus surrexit a mor­ tuis per gloriam Patris, ita et nos in novitate viue ambulemus.” (A’^w., VI, 4). Cfr. Ep/tei., II, 4-22; IV, 24; Calat., VI, 15, etc, Cfr. Prat, II, 351-354; 370-375· 3 Ephet., II, 5-S; cfr. Κωη., VIII, 9 19; I Cor., XIII, 12; XV, 21-28. *Jean., I, 29. — s Apec., I, 5; cfr. /Joan., I, 7; 111, 5. * “ Nisi quis renatus fuerit ex aquâ ct Spiritu sanélo, non potest introire in rcgn-.nu Dei ”. {Joan., Ill, 5). “ Aqua quam ego dabo ei, fiet in eo fons aqtue salientis in vitam æternam ” (IV, 14} “ Si quis diligit me... Pater meus diliget eum, ct ad eum veniemus, et mansionem apud eum faciemus” (XIV, 23). “Ego sum vitis, vos palmites; qui manet in me, et ego in eo, hic fert fructum mullum ” (XV, 5). “ Carissimi, nunc filii Dei sumus, et nondum apparuit quid erimus. Scimus quoniam cum apparuerit, .similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicut i est ” (/Jean., Ill, 2). no caput II. rari nec immundum interne manere, sed in sanguine Christi lavari, ita ut fiat nova creatura, spiritualiter regeneratus, filius Dei adoptivus et heres, divinae vitæ particeps, templum Dei sanétuin. Etiamsi igitur vox “ justifico, δικαώω ’’ etymologice significaret declaro justum, non exinde sequeretur justificationem nostram esse meram ac nudam declarationem quod justi sumus. Deus enim, utpote omniscient, omnipotens et infinite verax, cujus verba statin; producunt quidquid significant, non potest aliquem declararejustum quin eo ipso cumdem justum faciat; secus ejus verbum esset inane aut mendax, ejus potentia irrita ·. (b) Frustra pariter objiciunt Protestantes justificationem condem­ nationi opponi, condemnationem vero non facere, sed declarare aliquem esse reum. — Respondetur enim : condemnatio non facit quidem hominem esse reum, sed, ut justa sit, manifeste supponit eum reum esse. Quando igitur Deus declarat aliquem esse justum, vel supponit eum jam esse justum, vel eum justum facit. (c) Multoties in Scripturi justificatio comparatur vesti, qui indui­ mur; v, g. : “ Induite novum hominem ” * ; “ Exspoliantes vos vete­ rem hominem et induentes novum”3. Atqui indumentum est aliquid extrinsecum. Ergo. Resp. Justificatio comparatur vesti quoad aliquid, concedo; quoad omnia, nego. 1 Lee enim comparatio adhibetur ad ostenden­ dum san&itatem nostram non ex nobis, seu ex ipsi naturi nostra oriri, sed ex meritis Christi, quæ nobis applicantur, non autem ad probandum justificationem nostram esse tantum extrinsecam, ut clare ex contextu apparet : nam loco cit. (£phes., IV, 23-32), decla­ ratur nos renovari debere in spiritu, seu intrinsece, et omnes actus malos et vitia deponere debere, ut virtutes Christianas ample&amur. Atqui hoc supponit internam et veram renovationem Confirmatur alio loco S. Pauli ubi loquitur de corpore nostro : “Oportet corruptibile hoc induere incorruptionem, et mortale hoc induere immortalitatem ” *. Atqui vox “ induere ” hoc loco certe intelligenda est de intrinseco immortalitatis dono nobis col­ late. Ergo pariter alius textus “ induite novum hominem ” de intrinseca gratia nobis collatâ accipi potest; aliunde contextus id exigit. • Quod argumentum diserte evolvit J. H. Newman (0/. rit., p. ;S S4); pauca ex ejus verbis referre juvat : “ Res miranda! Altera thoologix schola, de qua locuti sumus (lutherana scilicet), autumat Deum, cum nos justos appellat, significare nos non solum non fuisse, sed et numquam justos futuros. Incredi­ bile sane, aliquid non esse eo quod Deus id esse dicat : sollemne viventis ac infallibilis Dei testimonium aliud es$e a re quam testatur: Deum nostrx obcdieiitiæ obsequium accipiendo prohiberi quominus nostram obedientiam acceptabilem reddat, atque gloriam declarandi nos justos, in hoc sitam esse ut nos injust > relinquat — Nec aliter Sabatier*, IP Apôtre Faut, p. 221-22. • Eohes., IV, 24. — » Coloss., Ill, 910. — « / Cor., XV, 53. DE GRATIA HABITUALI. Ill ( Epistola, LXX, 23, P. L., XVI, 1240. ‘ Dc Spiritu S., I. I, c. VI, n. 80, P. E., XVI, 723. Journel 1283. s Coni, duatepist. Pelag., 1. I, c. 13, n. 26. P. E., XI.IV, 562. 6 Enarrat, in Psalm., XLIX, 2, P. E., XXXVl, 565 ; Journel, 146S, ’ Sess. VI, can. 1 r. 114 CAPUT II. quâ videlicet ab eo donati renovamur spiritu mentis nostra, justitiam in nobis recipientes, unusquisque secundum men­ suram quam Spiritus Sanctus partitur singulis, prout vult, ct secundum propriam cujusque dispositionem et coopera­ tionem ; qua Deus nos signat et ungit Spiritu promissionis sanfto 1 ; 2) hâc autem justificatione tolli totum id quod veram habet rationem peccati, et non radi tantum aut non imputari* ; cx quo patet gratiam justificationis esse eo ipso remissivam cujusvis peccati saltem mortalis, quo separamur a Deo, pœnæque æternæ isti debitae. (c) Post Tridentinum, Bellarminus explicite disserit de gratiâ habituali prout ab actuali distinôiâ, et dc justifica­ tione internâ per infusionem alicujus supernaturalis habitûs permanentis. Quam notionem expoliunt sequioris ævi theologi. 148. 30 Ratio convenientiam hujus do&rînæ ostendit. Incst enim homini intimum ac permanens desiderium Deum attingendi, Ei ex toto cordc adhærendi, et in Eo perpetuo quiescendi : " Fecisti nos ad tc, Deus, ct inquietum est cor nostrum dotiec requiescat in te ”3. Quod constat etiam ex diversis religionibus positivis, quæ omnes quam­ dam cum Deo communionem quærere videntur; immo aliquatenus ex variis pantheismi formis, quæ sunt quasi adulteratio hujus desiderii; necnon ex virorum praesertim religiosorum aspirationibus, qui non in rebus creatis, sed in solo Deo perfeflam beatitudinem * . inveniunt· Atqui tale desiderium sane non impletur merâ fiélione juridicâ quâ re­ putamur justi dum intrinsece remanemus peccato inquinati; sed optime, immo et supra omnem nostram cogitationem ac aspirationem naturalem, satiatur infusione divinæ gratiæ quâ vitâ deiformi vivimus simili vitæ quâ vivebat Christus-1, vi cujus Deo ita intime conjungimur, ut ejus amici et fili' vere nominemur et simus, ac prorsus deleantur peccata quæ huic perfectæ unioni obstabant; quâ tandem apti efficimur ’ Sc‘s. VI, cap. 7. — * Ses?. V, can. 5. » S. Augustinus, Confessiones, I. 1, c. 1, Γ. L., XXXIT, 661. ♦ Sum. ihtot., 1» 2m, q. 2-5. » “ Vivo autetn, jam non ego ; vivit vero in me Christus ” (Gâtât., II. 20). DE GRATIA HABITUALI. 115 ad videndum Deum intuitive, ut infra exponemus in Tr. de Deo Remuneratore.— Nec objiciatur tale desiderium Deo fruendi vires naturæ superare : potest enim non solum in justis, sed etiam in aliis, excitari divinæ gratiæ influxu, quæ, cx dictis, n. 971, etiam peccatoribus conceditur. 149. Conclusiones. (A) Duplici igitur elemento con­ stituitur justificatio, uno positivo, altero autem negativo : a elemento positivo, infusione scilicet gratiæ, quæ nos sanctificat, ad vitam supernaturalem elevat et deificat rcali et intima cum Deo unione; (b) elemento negativo, nempe remissione verâ omnis peccati mortalis, cùm sit unio amicum Deo ideoque penitus excludat quidquid nos Deo odibiles reddit. B Gratia justificans non consistit in actibus transitoriis, sed in habitu quodam seu qualitate permanente anima. * inhærente; nam, juxta Tridcntinum, gratia etiam parvulis infun­ ditur, et consistit non in solA remissione peccati nec in extrinsecâ imputatione justitiæ Christi, sed in internâ renovatione quâ vere justi efficimur, et quæ nobis inhæret; atqui hæc dici nequeunt de adi bus transitoriis, quorum infantes sunt incapaces et qui inhærere non possunt; ergo hæc nonnisi habitui permanenti competunt. (C) Eo ipso quod justificatione deleantur peccata quoad culpam, delentur ct quoad pœnam æternam ipsis debitam : repugnat enim hominem esse simul Dei amicum ct damna­ tioni obnoxium. Sed remanere potest aliqua temporalis jxjena exsolvenda. 150. Controversia. Ex dictis gratia justificans est incompossibilis iti eodem subje&o cum peccato mortali, cùm infusio gratiæ infallibilitcr annexam habeat remissionem peccati. Sed controvcrtitur inter theologos num hæc in· Compossibilitas sit absoluta ct ex quo fonte oriatur ». Juxta Seotistas, hæc repugnantia non existit ex naturà rei, sed solum cx favore Dei gratuito, ita ut ex absoluta Dei potentia gratia Ί peccatum mortale in eâdem anima coexistere possint; juxta S:< irez, hæc non cx institutione Dei, sed ex naturâ gratiæ ac * S. Thoin., i* 2», q. 113, a. 1-2; Suarez, I. VII, cap. 20; Mazzelia, n- 973«!·; Pcsch, n. 331-335; J. Van der Mccrsch, n. 135. ne CAPUT II. peccati fluit, ita tamen ut peccatum mortale ct gratia de patent'd Dei absoluta simul in eodem subjeéto existere valeant; Thomiste tandem contendunt illam repugnantiam tam essentialem esse ut g'atia et peccatum mortale non possint etiam de potentià absolutà in eadem animâ simul sociari. 151. Quam ultimam sententiam ut multo probabiliorem amplec­ timur. (a) Teste enim Seriphoâ, gratia et peccatum opponuntur ut vita et mors, lux et tenebra, justitia et iniquitas, Christus et Déliai, Deus et idola : “ Et vos cum mortui essetis in delictis... convivifica­ vit cum illo”'; “Nos scimus quoniam translati sumus de morte id vitam"·; “Quæ est enim participatio justitia cum iniquitate} Aut quæ societas luci ad tenebrast Quæ autem conventio Christi ad Belial...1 Qui autem consensus templo Dei cum idolis1’? Porro inter hæc omnia est repugnantia essentialis ex ipsâ naturi rei, ita ut nec etiam divinitus conciliari possint, cùm sese mutuo destruant. Ergo idem dicendum est de gratiâ et peccato mortali, (b) Aliunde fonnæ quæ habent efle&us formales essentialiter oppo­ sitos, non possunt etiam de potentiâ Dei absolutà simul in eodem subjeéto sociari; atqui ita est de gratiâ et peccato mortali; nam gratia, ex didtis, nos reddit Deo acceptos, ejus filios adoptivos ac vitæ æternæ heredes, necnon divinæ vitas participes; dum peccatum mortale nos facit Deo odibiles, servos diaboli, ac æternæ damna­ tionis reos ; ergo non possunt simul in eodem subje&O subsistere, nisi eadem anima dicatur esse simul Deo grata et odibilis, ct æternam beatitudinem æternamque reprobationem eodem tempore mereri. 152. Thesis II· : Gratia justificans nos efficit Dei amicos, filios adoptivos et heredes, necnon divinæ con­ sortes naturæ ac templum Spiritûs Sancti. t° Gratia sanftijicans seu justificans nos reddit Deo gratos ejusque ainicos. Certum est. Etenim qui habent gratiam sanélificantem non solùm gaudent benevolcntiâ communi quà Deus omnes suas creaturas prosequitur, sed etiam ejus verâ amicitid. .Ami­ citia siquidem tria importat : amorem benevolenliœ, ct qui­ dem mutuum, necnon communicationem alicujus boni, vi cujus quædam æqualitas aut similitudo inter amicos existit. Atqui gratia justificans hæc tria præstat. Siqui­ dem : (a) justi diligunt Deum, nam gratia san&ificans nun­ quam separatur a caritate quâ diligimus Deum amore benevolentiæ ; (b) a Deo redamantur, cùm scriptum sit : “ Si quis • Coloss., II, 13. — ·//(«., III, 14. — » π Cor., VI, 1416. DE GRATIA HADITUALI. 117 diligit me, sermonem meum servabit, et Pater meus diliget eum”1; (c) cum hâc mutuâ dilectione adest communicatio alicujus boni, participatio scilicet naturæ divinæ omniumque donorum gratiæ quibus similes Deo efficimur, ct cum eo intimâ ac stupendâ familiaritate conversantes : “ Si quis diligit me,... Pater meus diliget eum, ct ad cum veniemus ct mansionem apud eum faciemus ”2*4, cujus ratio satis evidens est, cùm gratia sanctificans nihil aliud sit nisi realis expressio amoris Dei erga nos. Unde ait Tridentinum : “Sic ergo justificati, et amici Dei ac domestici facti, euntes de virtute in virtutem, renovantur ” 3. 153· 2° Gratia justificans filios Dei adoptivos ejusque heredes nos efiicit. Certum est : (A) ex Scripiurâ quæ de justis id aperte declarat : “ Videte qualem caritatem dedit nobis Pater, ut filii Dei nominemur et simus’'·!; “Non accepistis spiritum servitutis..., sed accepistis spiritum adoptionis filiorum n 5; si autem filii, et heredes, heredes guident Dei, coheredes autem Christi ” 6*. (B) Traditione : Conci). Trid. asserit nos per justifica­ tionem transferri “ in statum gratiæ et adoptionis filiorum Dei”, ct effici “ heredes secundum spem vitæ æternæ ”7. (C) Rat. theol. confirmatur et explicatur. Adoptio est gratuita assumptio personæ extraneæ in filium, cum jure ad hereditatem. Atqui gratiâ habituali non tantum reputamur filii Dei, sicut apud homines adoptatus adoptantis filius per juris fiftionem censetur, sed insuper mirabili regeneratione naturam ipsam divinam participamus, ac consequenter quasi ingenitum jus ad Dei hereditatem consequimur; nam, ut recte ait 5. Thomas8, “ homo consors faélus divinæ naturæ adoptatur in filium Dei, cui debetur hereditas ex ipso jure adoptionis ”. Adoptio autem divina perfectior est humana adoptione : “quia, ut ait 5. Thomas % Deus hominem quem adoptat, 1 Joan., XIV, 23. — '’Joan., XIV, 23. •’Sess. VI, cap. jo; cf. cap. 7, Denz.-Bann., 803 (6S5), Soo (682). 41Joan., Ill, 1. — s Horn., VIII, 15-16. — 6 Hom., VIII, 17. • Sew. VI, cap. 4 el 7, Dcnz.-Bann., 796 (678), 799 (68l). t Sum. theol., 2' 2®, q. 114, a. 3. ’ Sum. theol., 3, q. 23, a. I. 118 CAPUT II. idoneum facit per gratiæ munus ad hereditatem cælestem percipiendam; homo autem non facit idoneum cum quem adoptat ; sed potius eum jam idoneum eligit adoptando ". 154· Conclusio pradica. Quanta autem sollicitudine, quanto amore Deus filios suos adoptivos foveat, ex his verbis patet : “ Numquid oblivisci potest mulier infantem suum, ut non misereatur filio uteri sui? Et si illa oblita fuerit,ego tamen non obliviscar tui”*. — Si vero filii Dei sumus, ejus sanélitatem ac dilectionem imitari debemus : “ Estote ergo imitatores Dei, sicut filii carissimi, et ambulate in dilectione, sicut et Christus dilexit nos et tradidit semetipsum pro nobis’”. 155· 3° Gratiâ sanctificante justus efficitur templum Spi­ ritus SauPli totiusque Trinitatis, secundum hæc verba : “Si quis diligit me... Pater meus diliget eum, et ad eum veniemus et mansionem apud eum faciemus 3... Nescitis quia templum Dei estis, et Spiritus Dei habitat in vobis ■»”? Quod fusius mox declarabitur, n. 180. 156. '40 Gratia justificans nos efficit divina natura con­ sortes. Certum est. Hoc autem divinæ naturæ consortium est : (a) specialis inhabitatio Dei in animâ et unio immediata cum câ; (b) vi hujus unionis, quædam specialis et supernaturalis Deo assimilatio, longe transcendens naturalem similitudinem tùm vestigii quæ omnibus creaturis inest, tum imaginis quæ menti humanæ et angelo imprimitur 5. Etenim gratiæ assimilatione efficimur apti, remote saltem, ad Deum im­ mediate intuendum sine ullo medio creato : “ Similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est”*6; et jam dici­ mur “divinæ consortes naturæ”7; quia semen ipsius Dei in justis manet8: quia vero semen virtualiter continet novam plantam priori similem, ita gratia in se habet vim nos efficiendi Deo similes. Hinc animæ quam gratia decorat, inest mirabilis pul­ chritudo : siquidem claritate et gloriâ divinâ refulget, quem­ admodum purissimi crystalli globus lucet atque resplendet lumine solis; ordo perfectus vigere incipit inter facultates, * Zw., XLIX, 15· — ’ ICphes., V, 1-2. — 3 Joan., XIV, 23. « Z Cor., III, 16. — * S. Thomas, 1, q. 93, a. 1-4. 6 Z Joan., III, 2. — » 11 l’elr., I, 4. — 8 ZJoan., Ill, 9. DE GRATIA HABITUALI. 119 dum inferiores potentiae voluntati, ratio autem ct voluntas Deo subduntur. Divinam igitur imaginem peccato non deleamus, sed vir­ tutum praxi perficiamus, secundum illud S. Ambrosii1 : •‘Pictus es ergo, o homo, et piétus a Domino Deo tuo. Bonum habes artificem atque pictorem. Noli bonam delere piéturam.non fuco sed veritate fulgentem, non cerâ expres­ sam, sed gratiâ Art. II. De adeptione gratiæ justificantis. Exposita naturâ gratiæ justificantis, inquirimus : i° quænam dispositiones requirantur ad eam consequendam ; 2° qtiænam sint ejus proprietates : hæc duo sunt connexa, ut ex dicendis patebit. § I. De dispositionibus ad justificationem REQUISITIS. 157. Status quaestionis. Parvuli, qui per baptismum justificantur, nullâ dispositione indigent, ciim nullius actûs rationalis sint capaces. Adulti vero ad justificationem sese præpararc debent per atSlus fidei, timoris, spei, inchoatæ dilectionis ct contritionis, ut optime a Trident, explicatur3. Protestantes autem plerique hâc de re dupliciter errant : docent enim (a) fidem esse solam conditionem ad justifica­ tionem requisitam, eo quod homo, spiritualiter per pecca­ tum mortuus, nullam aôlivam partem in suâ resurrectione habere potest; (b) fidem, quæ justificat, non esse directe fidem quâ mysteria divinitus revelata credimus, sed fidu­ ciam, quâ quis credit peccata esse sibi remissa, propter merita Christi, et illam fidem non per modum dispositionis operari, sed per modum instrumenti quo merita Christi apprehenduntur 3. ’ /m Hexacnt., 1. VI, c. 8, P. L., XIV, 260. — · Scss. VI, cap. 6. 3 Ilana do&rinam de so!n., VIII, 35; 7 Cor., XIII, 8. » 7 Cor., XIII, S io. — 6 7 Ioan., Ill, 9. ' DE GRATIA HABITUALI. 131 Art. III. Theologica expolitio doctrînæ de gratiæ essentia. 179. Scriptura et Concilia gratiæ intrinsecam naturam non definierunt; sed ex iis quæ circa ejus proprietates et effectus dcclarârunt, Patres ct Theologi ejus essentiam inferre nisi sunt. Animadvertunt imprimis gratiam duplici elemento cons­ tare, nempe inhabitatione Spiritûs Sanfli seu totius Trini­ tatis in animâ, vi cujus supcrnaturalis et intima unio inter Deum trinum et animam justi existit (hæc est gratia iwreata); et qualitate supernaturali (gratià creatâ) quâ Spiritus animam adornat eamque reddit divinæ consortem naturæ seu deiformem, Deo aliquatenus similem. Animad­ vertimus autem ex hoc duplici elemento non constitui duas species gratiæ habitualis, sed unam camdemque esse gra­ tiam, quæ sub duplici respeétu consideratur. Græci prius elementum præcipue exposuerunt, Latini autem posterius. Utrumque vero consociari debet, juxta omnes, ut gratiæ integer conceptus habeatur; nam, ut ait S. Thomas, “ gratia causatur in homine ex præsentiâ Divinitatis sicut lumen in aere cx præsentiâ solis 1 ”; seu, aliis verbis, Spiritus Sanéhis (gratia incrcata) est causa efficiens gratiæ sanctificantis (gratiæ crcatæ), eam produ­ cendo, conservando ct augendo, et quidem ipsâ suâ præ­ sentiâ ct intimâ unione cum animâ. De utrâque igitur dicemus. § I. De gratia increata seu de inhabitatione Spiritus S. in anima justi 2 180. Jam diximus in Tr. De Deo Trino, n. 562, totam Trinitatem in animâ justi inhabitare sicut in templo, et ‘ Sum. theol., 3, q. 7, a. 13. *S. Thomas, 1, q. 38, a. 1, 2 : q. 43, a. 3; S. Bonavcntura, In lib. I Sent., (list. T4, a. 2 : Lessius, De ptr/eet. divinis, XII, 11 ; Petavius, De Trimtre. I. VIII, c. 4 sq.; Suarez, De Trinit., 1. XII, c. 5; Schaezlcr, Natur Uebernatur, I, 24; Frattzclin, De Deo trino, th. 43 sq.; Schecbcn, stcrien, § 28-30; Dogsn., II, § 125, III, § 169; Scholz, De inhabit. Spiri­ tu' S.; P. Obcrdoerffer, De inhabitatione Spiritûs Sanfli, 1S90; Froget, De Γinhabitation du St Esprit ’, 1901 -, Abbé de Bellevue, L'auvre du St Esprit la sandifuestion des limes, 1901; L. Labauche, op. eil., 290-31 S. 132 CAPUT II. hanc inhabitationem specialiter tribui Spiritui Sancto, quia est opus sanctificationis. Quod quidem hic fusius explicare oportet. IU i° Secundum Scripturam : (A) Spiritus Sanfins (a) nobis datur ut donum a caritate ideoque a oratiâ crcatâ distinc­ tum : “ Caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum S. qui datus est nobis"1* 3; ibi enim distinguitur caritas a Spiritu qui eam diffundit, sicut donum a donatore; (b) habitat in nobis sicut in templo, ideoque nobiscum init communionem intimam et societatem permanentem, quatenus nempe Deo consecramur tanquam speciale et sacrum j habitaculum : “ Nescitis quia templum Dei estis et Spiritus Dei habitat in vobis?... Templum enim Dei sanftum est, | quod estis vos... An nescitis quoniam membra vestra templum sunt Spiritûs Sanéti, qui in vobis est, quem habetis a Deo ’’a... (c) dicitur signaculum quo signati sumus et pignus gloriæ cælestis quæ nobis promittitur : “ Credentes signati estis Spiritu promissionis Sanéto... Nolite contris­ tare Spiritum Sanélum Dei, in quo signati estis in diem redemptionis... Qui signavit nos et dedit pignus Spiritùs in cordibus nostris ” 3., (B) Hæc autem inhabitatio seu unio non est propria Spi­ ritui Sandto, sed communis tribus divinis personis : “ Si quis diligit me... et Pater meus diliget eum, et ad eum veniemur et mansionem apud cum faciemus ” ·>. i8l. 2° Patres hanc intimam unionem inter animam justi et Spiritum Sanilum describunt et variis comparatio j nibus illustrant (a) Inter Gracos, S. Basilius declarat hanc unionem in eo sitam esse quod Spiritus S., habitans in nobis, nos spirituales reddit rt conformes imaginis Filii Dcis: “Nam qui jam non vivit secundum carnem, sed Spiritu Dei agitur et filius Dei nominatur et conformis imaginis Filii Dei fadtus est, spiritualis dicitur... Gratia ab eo manans, dum Spiritus habitat in dignis et sua ibi operatur, recte dicitur inesse eis qui Spiritûs sunt capaces". 5. Cyrillus Aia· * Rom., V, 6. Cfr. 7 7‘Aess., IV, 7-8; 7 Cor., II, 12. 1 /Cor., III, 16, 17; VI, 16, 19. 3 £pAes., I, iS; IV, 30; II Cor., I, 22. — 4 Joan., XIV, 23. * Di Spiritu S., cap. XXVI, nn. 61, 63, 7’. G., XXXII, 1S0, 1S4: cap. IX, n. 22-23; cap. XVIII. n. 47. DE GRATIA HABITUALI. 133 docet Spiritum S. non solum gratiâ suâ et operatione nobiscum esse, sed cum ipsum intime nobis uniri : “ Templa enim sumus vere existent!* * et subsistentis Spiritûs; vocati autem sumus propter ipsum dii, quatenus divinæ et ineffabilis naturæ consortes sumus Ptr conjunctionem ad ipsum ” ’. Quod comparatione illustrat sigilli cerer impressi : “ Ipse qui Deus est ct ex Deo procedit, in cordibus se recipientium, tanquam in cerâ, sigilli instar, invisibili­ ter imprimitur, per sui communicationem et similitudinem naturam ad exemplaris pulchritudinem repingens ct Dei imaginem homini restituens’”. — (b) Inter Latinos, S. Ambrosius, exponens verba S. Pauli “Caritas Dei diffusa est, etc.”, asserit Spiritum Sandlum nobis dari primum in baptismo, deinde in confirmatione, ut splen­ dorem atque imaginem ejus et gratiam tenere possimus s; 5. Au­ gustinus non solum ipse docet, sed testatur et Patres magno con­ sensu predicate Deum seipsum donum justis dare: “Si in donis Dei nihil est majus caritate et nullum est majus donum Dei quam Spiritus Sanétus, quid consequentius quam ut ipse sit caritas4 ? ... De Spiritu autem Sanito nondum tam copiose ac diligenter dispu­ tatum est... nisi quod eum donum Dei esse predicant 182. 3° Theologi hanc inhabitationem accuratius expo­ nere conantur. (A) Spiritus San&us manet in animA justi non solum ratione immensitatis divinæ, sed novo plane modo, ita ut eum possideamus sicut in templo, eoque ut amico fruamur, qui in nobis commoratur tanquam protector specialis, ut suæ sanélitatis nos consortes efficiat, ct in amore suo conservet, immo et crescere faciat. Sicut enim mundus naturalis non persisteret nisi Dei vi creatrice con­ servaretur, ita vita nostra supernaturalis subsistere non posset nisi vi sanctificatrice Spiritûs sustentaretur; vis autem Spiritus sanÔificatrix ab ejus substantia realiter non differt; ideoque Spiritus Dei ipse animam intrat, camquc pervadit et sanélificat. l’ræsentia vero Dei per gratiam a communi præsentiâ in rebus creatis differt : (a) Deus omnibus rebus præsens est tamquam auflor natures, ut eas in esse naturali conservet ct ad finem naturalem perducat; justis autem præsens est tanquam auctor vitæ supernaturalis, ut eam tueatur et ' Dialog. VII, P. G., LXXV, 1085. ’ Thesaurus, 34, P. G., LXXV, 609; Journel, 2080. ’ De Spiritu S., I. I. c. 5-6. * De Trinitate, I. XV, c. 19, Λ., XLII, 10S6. 5 Dt fide et Symbolo, n. io, P. L., XL, 191. 134 CAPUT II. augeat, nosque ad vitam gloriæ dirigat ; (b) Deus præsens est creaturis rationalibus ut cognoscatur et ametur tanquam auftor natura naturaliumque bonorum distributor; justis vero inest ut cognoscatur et ametur tanquam auflor gratia, amicus intime dile&us, bona supernatural ia ct scipsum largiens; (c) unio communis cum Deo est inchoatio illius cognitionis dilcétionisque, perfectioris quidem sed diseursivæ, quæ naturalem beatitudinem constituit; unio per gra­ tiam est inchoatio unionis quæ consummabitur in gloriâ per visionem beatificam, vi cujus jam eum possidemus eoque fruimur. — Duo igitur ordines differunt in eo quod Deus constituit naturalem ordinem efficientia causalitatis sua, quâ omnibus substantialiter præsens est ut auflor; dum supernaturalem ordinem constituit non tantum efficientis potentiæ suæ, sed etiam illâ unione et illo dono sui ipsius, quibus animam justi eo ipso divino consortio deiformem facit, et seminalitcr inchoat in viâ unionem illam caelestem, in quâ Ipse, ad modum speciei immediate impressa, ineffabiliter menti creaturæ suæ in æternum adhaerebit 183. (B) Hæc inhabitatio omnino distinguitur ab unione hypostaticâ, quâ duæ naturæ, divina et humana, in unâ câdemque personâ subsistunt, cùm justus suam personalita­ tem retineat ; et ab unione quæ existit inter corpus ct ani­ mam, in quâ anima ct corpus unum compositum substan­ tiale constituunt, cùm Spiritus et anima remaneant subs­ tantiae prorsus distinélæ. Attamen ad utramque unionem quadamtenus accedit, ait Hurter 1 : “ Sicut enim ratione unionis hypostaticae filius hominis est Filius Dei naturalis et verus Deus : ita ratione hujus unionis filius Adæ redditur (saltem secundum plures) plene filius Dei adoptivus atque consors divinæ naturæ; ct sicut ratione unionis animæ cum corpore corpus vivit vitam animalem : ita ratione inhabi­ tantis Spiritûs Sancli justi vivunt vitam spiritualem Unio itaque justi cum Deo est : (a) accidentalis et non substantialis, non quidem eo sensu quod Spiritus Sanctus fit accidens quoddam substantiæ animæ inhærens, aut anima fit accidens divinitati inhærens, sed eo sensu quod ’ Theol. dogmat. Compendium, th. CCIV, Scholion, n. 200. DE GRATIA HABITUALI. 135 Deus habitat in justis non per sc et necessario, sed ex liberA decline, et seipsum donando nostram substantiam sibi qui­ dem assimilât, sed non transformat in se l, idcoquc manet a nobis distinChis, etsi vere et physice præsens in anima nostra eique unitus; (b) moralis quidem, quatenus intimo amore Deus ct anima conjunguntur, sed simul realis et aliquo modo physica, licet sensu minus stritto, quatenus Spiritus Sanctus, præsens non solum per operationem, sed etiam per substantiam, vitam supernaturalem effundit in animam, seipsum in câ imprimens sicut sigillum ceræ im­ primitur, dum anima omnino pendet a Spiritu SanClo quoad eamdem vitam. Animadvertendum est tamen hu­ jusmodi unione Spiritum S. nullam mutationem pati, sed totam mutationem se habere ex parte animæ. (c) Hæc unio est progressiva, eo sensu quod fit intimior quoties justus altiorem gratiæ gradum accipit : tunc enim Spiritus magis ac magis animæ illabitur, eam pervadit, novisque beneficiis donat, ut videre est in vitâ SanCtorum. 184. (C) Spiritus in animâ habitans eam sanCtificat non ut causa formalis intrinsece informans, sed extrinsecc tan­ tum inhærens, et ut causa efficiens ct exemplaris, (a) Non proprie ut causa formalis, quidquid dixit P. Lombardus ; nam, juxta Tridentinum, “unica causa formalis (justifica­ tionis) est justitia Dei non quA fusius est, sed quâ nos justos facit ”, seu gratia creata ; si enim Spiritus S. esset causa formalis nostræ sanctificationis, anima considerari deberet Unquam causa materialis, cui intrinsece inhæreret Spiritus, et ex his duobus constitueretur aliquâ ratione unum ens : quod pantheismum redolet, (b) Est autem causa efficiens sanctitatis, quatenus eam infundit, conservat et auget, et quidem vi ipsius unionis quâ animam sibi assimilât. Itaque uno eodemque tempore Spiritus S. et gratia creata animam ingrediuntur; sed logice, ut ait 0'. Thomas, per prius recipi­ ’ Reprobata est enim propos. 5» Mich Molinos : “ Nihil operando anima se annihilat et ad ipsum principium redit ct ad suam originem, qu;e est essentia Dei, inquâ transformata manet acdivinizala, et Deus tunc in se ipso manet; quia tunc non amplius sunt du-c res unit.r, sed tina lanium et hac ratione Deus vivit et regnat in nobis, et anima seipsant annihilat in esse operative Denz.-Bantt., 1225 (1092). 136 CAPUT II. mus Spiritum Santtum quam dona ejus ». (c) Dici etiam potest causa exemplaris, quatenus divinam similitudinem animæ imprimit, ut infra exponetur, n. 189. 185. (D) Hæc specialis unio animæ cum Spiritu Sancio est communis tribus divinis personis, sed per appropriationem tribuitur Spiritui Santto, quia est opus caritatis et sancti­ tatis. Ita communiter contra quosdam theologos3, qui, distinctione faétâ inter inhabitationem, quam fatentur esse communem tribus personis, ct unionem, hanc proprie con­ venire Spiritui Santto putant, innixi præsertim Patribus græcis, qui id docere videntur 3. Ratio præcipua hæc est : in divinis omnia sunt communia, ubi non obviat relationis oppositio; atqui non solum inhabitatio, sed etiam unio Dei cum animâ per gratiam, potest tribus divinis personis tribui, quin obviet relationis oppositio : hæc enim unio non est proprietas personalis Spiritüs S., cùm hic non hyposta­ tice, sed solum accidentaliter uniatur animæ, ex jam dittis, — Dicunt quidem Spiritum Santtum specialiter uniri justo quatenus Spiritus est aliquo modo, licet non sensu stritto, causa formalis nostræ santtitatis et divinæ adoptionis, et constituit cum animâ totum quoddam organicum, ad efficien­ dos actus nostros supernaturales. Sed hæc theoria vel reincidit in opinionem P. Lombardi superius confutatam, vel significat tantum rcalem unionem trium pariter persa­ narum cum animâ nostrâ, eo sensu quo jam exposita fuit, cùm nulla alia relatio propria alicujus divinæ persons ad extra concipiatur nisi hypostatica unio 4, Quare merito scripsit Leo XIII : “ Hæc autem mira 1 In I Sent., dist. 14, a. 3, sol. 4. ’ Inter quos : Petavius, De Trinitate, 1. VIII, cap. 4-6; Scheeben, Λ» tnaiik, II, § 169; Scholz, De inhabit. S/iritût Sancti, p. 70. 5 Haud pauci tamen inter Græcos nostræ sententix favent. Ita, r. g.: S. Athanasius {.-Id Sera/., cp. I, n. 31, P. G., XXVI, 601) : “ Profecto, cwfl Dominus ait : veniemus ego et Pater, simul venit Spiritus non alio modo qui» ut Filius in nobis habitaturus”; S. Cyrillus Alex. (/« Joan., X, 23, P. G., LXXIV, 292),,cumlcm textum interpretans, scribit : “ Inhabitante itaque in nostris cordibus Unigenito, nequaquam abest Paler, habet enim in scip» Filius genitorem, unius existons cum co substanti», sed ct ipse eat in Patre naturaliter «Quam opinionem late exponit ct confutat P. Oberdoerffer, o/.,eit. p. 44·$ 71-133. DE GRATTA HABITUALI. 137 conjunétio, quæ suo nomine inhabitatio dicitur, conditione tantum seu statu ab eâ discrepans quâ cælitcs Deus beando complcélitur, tametsi verissime efficitur praesenti totius Trinitatis numine : “ ad enm veniemus ct apud eum mansio­ nem faciemus ”, attamen de Spiritu San&o tanquam pecu­ liaris praedicatur” ». Itaque eo tantum sensu inhabitatio SS. Trinitatis dici debet Spiritui Sanctopeculiaris, quod in Ipso sit specialis ad eam tituius : videlicet Deus trinus unitur nobis quatenus est amor, idcoque quia est Spiritus Sanctus qui procedit ut amor. Unde unio communis est quidem tribus personis, ita tamen ut sit virtualiter propria Spi­ ritui, eodem fere modo ac dicitur Christus miracula patrasse per omnipotentiam propriam Verbi, id est, virtualiter propriam, licet tribus personis realiter communem. § II. De gratia creata 3. 186. Scholastici ex hâc doôlrinâ de habitatione SS. Tri­ nitatis in animâ nostrâ conseôtaria quædam deduxerunt quæ Patres jam obiter indicaverant. Deus, seipsum donando, sccum dona creata affert ad ornandum templum in quo inhabitat, et ad elevandam vitam nostram intellectualem. Quapropter Spiritus San&us in animam justi infundit dona supernaturalia quæ a nobis recepta non tantum eam ador­ nant et perficiunt, sed etiam constituunt novam vitam, vitam nempe deiformem triplici constantem elemento : habituali crcatâ, quæ est habitus entitativus ipsam essentiam animæ perficiens; (b) virtutibus infusis, quæ sunt habitus operative seu facultates supernaturales, quibus poten­ tiae naturales ita elevantur ut actus deiformes elicere valeant, adjuvante gratiâ afluati, de quâ jam egimus; (c) donis Spiritus Sancti, quæ sunt pariter habitus operativi, quibus inclinamur ac disponimur ad prompte obediendum motio­ nibus Spiritüs Sanéli. Quapropter tria elementa quibus constituitur gratia creata describemus. ' Eitcycl. de Sandia Spiritu, 9 maii 1S97. ’Th. de Régnon, Etudes sur .'a S“ Trinité, Etude XXVI, p. 4S4-4S5; L. Labauche, op. eit., p. 292-30j. - S. Thomas, 1« 2æ, q. 110; Suarez, lib. VI; Salmantic., disp. IV; Billuart, disp. IV; Mazzclla, n. 907-1024; Terrien, cp. rit., p. 75 sq.; Bc'.lcvue, op. cit.; Rademacher, Tie Uebcrnaturl. Ldensordnuug ttadi der Pau'.in. undfoann. Tkiotorie, 19ος. 138 CAPUT Π. I. De gratia habituali. 187. Cùm existent ia gratiæ habitualis jam probata fuerit (η. 138), ejus naturam expendere satis erit. Definiri potest : qualitas supernaturalis, intrinsece et permanent» animes inheerens^per quam divina efficimurparticipes natura. Dicitur : (A) qualitas, ac proinde non substantia, see accidens, seu præcisius habitus animam perficiens immediate in ordine essendi, mediate in ordine operandi : vi enim gratiæ homo potest divine agere. Hic habitus non est proprie creatus, cùm creatio proprie di&a de solis substantiis prædicetur, sed a Deo producitur et infunditur in ani­ mam. Quod jam infertur ex eo quod, juxta Tridentinum, gratia sit aliquid animæ inharens, et explicite asseritur a Catechismo C. Tridentini : “Est autem gratia... divina qualitas in animâ inhærens, ac veluti splendor quidam et lux quæ animarum nostrarum maculas omnes delet, ipsasque animas pulchriores ac splendidiores reddit ”. (B) supernaturalis, seu supra vires ct exigentias cujuslibet naturæ creatæ aut creabilis, ac consequenter divinitus per st infusa, ut fusius infra exponemus, n. 201 seq. (C) inlusrens intrinsece, non consistens in extrinsccâ impu­ tatione sanélitatis Christi, ut contendunt Protestantes; nec tantum in obedientiâ mandatorum, ut contendebat Bains1, sed in supernatural! dono animæ infuso et inhærente. 188. (D) etpermanenter : gratia habitualis non est tran­ sitoria, ut gratia actualis, sed in anima manet quamdiu per peccatum non expellitur. In Scripturâ enim dicitur gratia semen Dei quod in nobis manet2*, pignus hereditatis, signum quo signantur credentes 3, regeneratio ct renovatio vi cujus transformamur in imaginem Deii; atqui hæc omnia non conveniunt nisi qualitati ex se stabili. — Prætcreaj juxta Trident.6, gratia etiam parvulis infunditur, consistit ' Damnat» est enim propos. Eaii 42 : “Justitia qua justificatur per fides impius, consistit formaliter in obedientiâ mandatorum, quæ est operum justitia, non autem in gratiâ aliqui animæ infusa, quâ adoptatur homo in filium Dei d secundum interiorem hominem renovatur”. Denz.-Bann., 1042 (992). ’/Jaan., III, 9. — 3 Effet., 1, 14. — ♦ Til., III, 5. — » Il Cor., III, iS. 6 Sess. VII, can. 7. DE GRATIA HABITUALI. 13S in interiori renovatione quâ homo vere justus efficitur et quæ animæ inhærcl; atqui parvuli sunt incapaces acluum; ergo gratia consistit in qualitate permanente. 189. (E) per,quam efficimur “ consortes divina naturæ”, testante 5. Petro r. Consortium hujusmodi duo simul im­ portat : specialem unionem cum Deo ct Spiritu sanélo, de quâ jam altum est. et, vi ejusdem, assimilationem cum eo, quam accurate exponere juvat, cùm in eâ consistat essen­ tia gratiæ creatæ. Participatio divinæ naturæ quæ fit per gratiam multo superat eam quâ omnes creaturæ participes sunt divinæ perfectionis. Juxta communem sententiam-, gratia est par­ ticipatio naturæ divinæ quâ bitelleflualis, in quantum nos aptos efficit ad Deum cognoscendum eodem modo, licet non eodem gradu, ac Deus seipsum cognoscit, cumque amandum amore proportionate. Ad hoc intelligendum sciendum est triplicem esse gradum participationis divinarum perfeélionum : J) per modum vestigii, in rebus materialibus, 2) per modum imaginis, in creaturis intellectualibus, 3) per modum formalis similitudinis, vi cujus mens creata supernaturaliter participat vitam divinam, per quam Deus seipsum et omnia alia videt directe et immediate. Jamvero homo per gratiam sanctificantem ita elevatur, ut remote saltem fiat aptus ad videndum Deum immediate seu facie ad faciem, ct ad cum diligendum amore proportionate : dicitur remote, quia, dum in viâ peregrinamur, Deum adhuc non videmus, sed jam apti efficimur ad cum videndum, cùm gratia sit semen gteri Denz.Bann., 1021 (901' 150 CAPUT II. naturâ Sanfia sunt; alioquin nullA ratione differrent a Spiritu Sancio... Sanôlificatio quæ est extra substantiam illorum. perfeélionem illis affert per communicationem Spiritûs"1. (b) Quoad Theologos, Ripalda ipse fatetur plerosque sibi adversari : “ Magna sunt testimonia quæ favent sententia neganti (aliquam creaturam possibilem esse cui gratia deberetur), ideoque merito stando auctoritati affirmans senten­ tia absolute posthabenda"2* 4. Cui addi potest, a tempore Ripaldæ, nullum fere theologum alicujus nominis ejus opinioncin amplexum fuisse; unde sententia nostra vere com­ munis evasit. 202. Corollarium. Dici igitur nequit supernatural pro­ prie dictum seu gratiam postulari aut exigi a naturâ etiam rite excultâ aut ab explicatione vitæ perfeôtâ : nemo enim exigere potest quod est sibi indebitum. Merito itaque Pius X eos damnavit qui, “quamvis immanentiæ doâri· nam ut doctrinam rejiciunt, eâ tamen pro apologesi utun­ tur : idque adeo incauti faciunt, ut in naturâ humanâ non capacitatem solum et convenientiam videantur admittere ad ordinem supernaturalem, quod quidam apologetæ catholici opportunis adhibitis temperationibus demonstrârunt sem­ per, sed germanam verique nominis exigentiam ” 3. Sane, quando ad statum gratiæ eveéti opera meritoria elicimus, datur in nobis exigentia quasdam supcrnaturalis ad præmium supcrnaturale, nempe gratiam et gloriam, ut mox declarabimus ; sed ipsum hoc meritum oritur non cx naturâ seorsi tn sumpta, sed ex naturâ per gratidm elevati et adjutâ. Pariter, ubi Concilia loquuntur de impetratiem quâ obtinetur gratia, aut dc hominibus desiderantibus et petentibus uti oportet, ut misericordia eis conferatur, ibi expresse docent vel impetrationem vel aspirationes ex ipsi gratia jam procedere·». Quæ impetrationes, si in ipsis pec1 De Spirit. S., c. 16, P. G., XXXII, 136; Jouruel, 950. ’ De enlc supernaturali, disp. XXIII; n. 58. — Recenter tamen l..\c opini» propugnata est a M. Morlais, Le surnaturel absolu, in Rev. du d. fr., XXXII. 1902, p. 464-495 ; impugnata autem a S. Harcnt, Etudes, 20 ocl. 1902, p. »59· 161, necnon a G. Bellamy, Rev. du cl. Jr., XXXV, 1903, p. 419-4301 •3 Denz. Bann., 2103. 4 Arausieanum It, can. 3, 6, Denz. Bann., 176, 179 (146-149). DE GRATIA HABITUALI. 151 caloribus ct infidelibus incipi aliquatenus possunt, id pariter tribuitur gratiis aétualibus, prævcnicntibus et juvantibus ». Ex his omnibus confirmatur totalis impotentia natura ad exigendum vel postulandum supcrnaturalc. 203. 2° In humana natura invenitur quadam capacitas seu potentia obedicntialis ad ordinem supernaturalem, immo et quadam convenientia. A Invenitur potentia obedicntialis, id est. capacitas reci­ piendi a Deo, et quidem ab Eo solo, virtutes ct operationes superantes vires omnis natura creata et creabilis. (a) Hujus potentiæ existentia cx supremo Dei dominio fluit. Deus enim, creator ct supremus omnium dominus, in creaturis aliquid agere potest ct quidem multo efficacius quam quælibet res creata; atqui id efficere nequit nisi crea­ turis insit quardam aptitudo seu potentia passiva vi cujus virtutem divinitus infusam accipere valeant, ct, mediante hac virtute, operationes perficere supra vires naturæ. (b) Quæ obedicntialis potentia in pluribus a potentia naturali differt : 1) ratione natura, .nam potentia naturalis per scipsam, cum ordinario Dei concursu, aétus connaturales exercere potest, dum potentia obedicntialis est pri­ mario et per se mera capacitas aliquid accipiendi ; 2) ratione exercitii, prior per agentia naturalia reducitur in aétum, posterior soli Deo obedit, et ab ipso solo potest in actum reduci; 3) ratione /inis, prior ad actus connaturales ordina­ tur, dum posterior ad aétus qui suam nativam virtutem superant. Quare potentia obedicntialis est entitative natu­ ralis ct terminative supcrnaturalis. 204. (C) Omnes quidem concedunt hanc potentiam passive se habere in recipiendo supernatural! influxu; sed centrovertitur utrum gratia aliaque dona supernaturalia sint tantum aliquid anima: nostræ superadditum ab extrinscco an transformatio intrinseca virium nostrarum divinitus producta. i; Scotiste et quidam veteres Thomistæ putârunt, ;>ost Alex. Halemem, justificationem fieri per donum superadditum aninur. ab 5 Ibid., can. 14, iS, 25, Denz.-Bana., 187, 191, 200 (157, 161, 169). 152 CAPUT Π. extrinseco quo consecratur anima ut sit templum Dei ; quare dice· bant gratiam creari seu ex nihilo produci'. 2) Thomista autem plerique, a tempore Suarezii, multique alii theologi, docent gratiam produci per transformationem hominis, ideoque educi de potentiâ dbedientiali anima, non autem proprie creari Quæ sententia probabilior nobis videtur, utpote magis consentanea doélrinæ Patrum qui animam justi comparant ferré ignito quod ita intus pervaditur ab igne ut fiat non quidem ignis, sed igniforme, et insuper asserunt animam transformari et divinae consortem fieri naturæ. 205. (B) Positâ elevatione hominis ad statum supernate· ralem, ordo gratiæ apparet non tantum possibilis, sed etiam conveniens. (a) Possibilis. Etenim hic ordo duo importat, gratiam et gloriam scu visionem beatificam. Atqui neutrum impossibile esse demonstratur. 1) Non prius. Gratia siquidem, ut dixi­ mus ubi de ejus essentiâ, est donum Dei ipsius quo intime animæ nostræ adhæret, simulque deiformis, licet accidentalis, transformatio mentis nostræ ex illâ unione orta, cum rela­ tionibus amicitiæ et filiationis adoptivæ. Atqui hæc duo certo naturalia nostra desideria superant, sed impossibilia nullatenus ostendi possunt, cùm nullam contradictionem involvant; immo finem nobis pro ponuntomnino sublimem. 2) Non posterius, ut melius exponetur ubi de visione bcatificâ, in Tr. de Deo consummatore. 206. (b) Conveniens. Homo naturaliter suam beatitudinem appetit, ideoque Dei cognitionem et amorem in quibus beatitudo consistit, immo et modum cognoscendi ct possi­ dendi Deum tam perfe&um quam sibi possibile est Quamdiu nil novit de visione Dei immediatâ, eam quidem appetere non potest (nisi forsan implicite, quatenus, viso effeétu, causam videre cupit) 3; sed statim ac ci revelatur hominis ordinatio ad visionem beatificam, ejus convenient 1 Summa, pars 11«, q. XCI, a. 3, § 1; cfr. S. Bonavent., In lit. Il·' Sen!., dist. XXVI, a. 1, q. 6. * Suarez, De gratiâ, lib. VIII, cap. 2, η. 9; Ripalda, op. cil., 1. I, disp. VIII, η. 6; Sylvius, Comment. in Summam, I, q. 45, a.4, conci. I, 2, 3; Billuart, De gratiâ, diss. VI, art. 2. — Cfr. H. Ligcard, Λα Thiologic s. o-ss· tique et la transcendance du surnaturel, Paris, 190S. 3 S. Thomas, 1« 2·, q. 3, a. S. Cfr. A. Gardcil, Appttit, in Diet à Thiol. (Vacant), t. I, l6oS. DE GRATIA HABITUALI. 153 tiam facile intelligit : ita enim impletur, et quidem supra modum et supra omne debitum, desiderium sibi inditum cognoscendi Deum modo perfe&issimo; ita etiam intelligit quomodo satietur appetitus intimam unionem cum Deo consequendi et bonum universale possidendi. Quapropter gratias agit Ei qui “ maxima ct pretiosa promissa donavit, ut per hæc efficiamini divinæ consortes naturæ ” 1 Corollaria practica. Ex di&is de naturâ et effeCtibus gratiæ habitualis sponte fluunt practica conseClaria. 207. i°Cùm Deus unus et trinus habitare dignetur in anima nostrâ tanquam in templo, eum indesinenter glorificare debemus : •‘Glorificate et portate Deum in corpore vestro”2; quod præstamus non solum orationibus sed etiam operibus bonis pro Deo faélis. — Quia vero in nobis habitat etiam ut protefior specialis, fiducialiter in Eo quiescere possumus : “ Jadta super Dominum curam tuam, ipse te enutriet ”Cùm nobiscum maneat ut amicus amore flagrans. Eum ex toto corde diligere et cum Eo familiariter conversari debe­ mus : “Non enim habet amaritudinem conversatio illius, nec tædium convi&us illius, sed et lætitiam et gaudium ”4. 208. 2° Cùm per gratiam divina simus consortes natura, filii Da adoptivi et fratres Christi, necesse est ut, veterem hominem exuen­ tes, novum hominem induamus, qui creatus est in justitia ct in sanc­ titate veritatis; ideoque vitam ducamus veluti divinam, perfeôlionem Patris nostri caelestis pro posse nostro imitantes, duce Christo, cujus virtutes præ oculis habere et in aéiibus nostris exprimere oportet : “ Estote ergo vos pcrfeéli sicut et Pater vester cælcstis perfcéhis est5... Exemplum enim dedi vobis ut quemadmodum ego feci vobis, ita et vos faciatis "6. — Quod sic urget 5. Leo : “ Agnosce, 0 Christiane, dignitatem tuam, et divinæ consors fadtus naturæ, noli in veterem vilitatem degeneri conversatione redire. Memento cujus capitis et cujus corporis sis membrum. Reminiscere quia erutus de potestate tenebrarum translatus es in Dei lumen et *regnum ’7. Quapropter cum pio theologo addamus : “Cum ergo te caro sollicitat, cum te mundus pertentat, cum te dæmon invadit, responde : Filius Dei sum.æterno regno natus, paradisi candidatus, et a præcelsis filiorum Dei cogitationibus, sandloque ambitu noli degenerare. Justificatus acceptam gratiam serva, peccator ad illam totis viribus enitere, lacrymis suspira, precibus contende”4. ' It Petr., I, 4. — * / Cor., VI, 20. — ’ Ps. LIV, 23. — < Sap., VIII, 16. 5 Matia., \', 4S. — 6 Joan., XIII, 15. '•Sermo XXI, P. LIV, 192. — 8 Contcnson, Theol. mctUu et cordis, Dc Deo primo motore, dus. IV, c. I, spec. 3, reflex. 154 CAPUT III. 209. 3° Quia vero ad Christianam perfe&ionem attingendam grandis restat via, quotidie in operibus bonis proficiendum esi assi­ duo virtutum ct donorum Spiritûs sanéti exercitio : “ Qui justus est, justificetur adhuc; et sandus, sanctificetur adhuc”*. Quod pros­ tabimus præcipue aétus meritorios eliciendo. Caput ttj. DE MERITO. 210. Gratia habitualis, virtutes infusae, dona Spiritûs sanéti necnon gratiæ afluales nobis conferuntur non tantum ut ad altiorem statum evehamur, sed etiam ut, his auxiliis supernaturalibus adjuti, aélus vere supernaturales agamus, et ita vitam aeternam mereamur mediaque ad eam condu­ centia. Primæ siquidem gratiæ sunt omnino et absolute gratuitæ, ut supra ostendimus ; sed his cooperando, novas gratias et æternam beatitudinem meremur. Dicendum igi­ tur superest de merito, quod est veluti fructus ab utrâque gratiâ, habituali scilicet ct actual i, produôlus : i° de ejus naturA et conditionibus ; 2° existentiA ; 30 objefto. Art. I. De natura et conditionibus meriti3. I. De natura meriti. 211. r° Notio. Meritum in genere est jus ad aliquod præmium, oriens ex opere bono libere faéto in obsequium alterius. Sæpe autem nomine meriti designatur ipsum opus meritorium cx quo oritur jus ad mcrcedem. Hic agitur de merito coram Deo, et quidem in ordine supernaturali3. Jamvero opus meritorium supernaturale est * dpce., XXII, rr. 4 S. Thomas, 1· 2», q. 114; Suarez, 1. XII, c. 2 sq.; Salmant,disp. Ι-Π; Ripalda, de Ente Supernaturali, tisp. 71 sq. ; Bellarminus, deJtutifieat.,\. V, c. i sq.; Billuart, diss. VIII, a, I; Perrone, n. 620 sq.; Murray, de GraM n. 1-5, 93 sq.; Mazzclla, n. 1119 sq.; Pesch, n. 3S1 sq.; Terrien, ep.eit» t. II, p. 15 sq.; Van Noort, n. 188-215. 3 Quod ordinem naturalem, probavimus in 7'r. de Ultime Fine, n. 29, homi­ nes honeste agentes aliquod premium naturale mereri. Divina enim prriofüo DE MERITO. 155 cpus bonum ct supernaturale propter Deum faflum, cx quo, posita divinâ ordinatione, oritur jus ad supernaturalem retri­ butionem. Dicitur : (a) opus bonum et supernaturale, ut sic distinguatur a merito naturali; debet esse supernaturale tum ratione principii, quatenus fit sub influxu gratiæ, tum rationejfrw, quatenus fit prop­ ter finem supernaturalem, ut infra declarabitur, n. 218. (b) Propter Deum;s\ enim aliquod opus propter Deum non fit, saltem implicite, nulla est ratio cur retributio ab ipso cxspeétctur. (c) Ex quo oritur Jus...; in hoc consistit essentia meriti; ct distinguitur tum ab impe­ tratione tum a propitiatione ct satisfaflione Impetratio enim non dat jus, sed favorem obtinet ex merâ misericordia; propitiatio ordi­ natur non ad præmium obtinendum, sed ad compensandam inju­ riam Deo illatam et remissionem peccati consequendam ; satisfaétio autem ad remissionem pœnæ peecato debitæ tendit. In eadem autem operatione, v. g., in oratione justi, inveniri potest quadruplex hujusmodi valor, impetratorius scilicet, meritorius, propitiatorius et satisfadorius : quatenus decentia a Deo postulat, eadem impetrare potest; quatenus opus supernaturale Deo acceptable perficit, gra­ tiam mereri jxjtest; quatenus vero opus difficile et laboriosum agit, ad reparandam injuriam Deo illatam pro peccatis suis propitiatio­ nem offert et pro pœnâ satisfacit, (d) Posita Dei ordinatione. I )eus enim libere ordinavit ut homines per gratiam præparentur ad glo­ riam, et per bona opera gratiâ informata gratiæ et gloriæ incrementa mererentur. Etsi, upote justus et misericors, sibi debeat aliquam mercedem proportionatam dare iis qui in ipsius obsequium agunt, non tenetur tamen supernaturalem beatitudinem ct visionem beati­ ficam eis largiri; posita autem divinâ ordinatione, homo potest, Dei juvante gratiâ, opera efficere supernaturalia quæ quamdam habeant proportionem ad supernaturalem retributionem nobis promissam. 212. 2° Species. Duplex distinguitur meritum : de condigno et de congruo, (a) Meritum de condigno illud est quod eam æqualitatcm habet cum præmio ut hoc debeatur cxjustitiâ vel saltem cx fidelitate : ex justitiâ, quando opus cx se adæquat præmium; cx fidelitate, quando adest pro­ missio, vi cujus præmium, etsi aliquo modo superans opus, aliquam tamen proportionem cum eo habet ct infallibilitcr conceditur. Meritum de condigno est verum meritum seu meritum simpliciter, quod proinde theologi intendunt quo­ tiescumque aliud expresse non significant. exigit ut in entibus moralibus ordo servetur reque ac in mundo physico; atqui ordo moralis exigit ut tandem aliquando justi aliquod prremium accipiant, quo valor moralis bonorum actuum agnoscatur. CAPUT III. 156 (b) Meritum de congruo illud est qus. VI, cap. j6, Denz. Bann., Scg (692). Thfoi- Doom. III. — 6 162 CAPUT III. DE MERITO. eorum opera eo magis placent quo gratiores sunt amici; 2) major conjunflio cum Christa; nam qui se intimius cum eo unitum servat, ab illo majorem virtutem merendi derivat, cùm ipse sit omnium meri, torum fons et origo : “ Qui manet in me et ego in eo, hic fert fruétum multum’”; (b) perfeftior afluatis dispositio, nempe : 1) in/ensilas, seu fervor; 2) finis operantis nobilior : sic magis meretur qui ei motivo caritatis quam qui ex motivo spei aut timoris agit. N. B. Ad merendum de congruo, eædem conditiones requiruntur, si excipias statum gratiæ habitualis et ordina­ tionem divinam. Art. II. De existentiâ meriti’. H 221. Existentiam meriti proprie diéli negant Proies· tantes. Lutherus docere non erubuit opera justi non solum non esse meritoria, sed etiam totidem esse peccata, saltem venialia : “ Opus bonum optime faéhim est veniale peccatum... non naturâ suâ, sed miscricordiâ Dei... Omne opus justi damnabile est ct peccatum mortale, si judicio Dei judicaretur”3. Attamen, jam a tempore Mclanchtonis, multi Protestantes concesserunt bona opera aliquod pra­ mium naturale mereri, non autem vitam æternam. Nam, aiebant, opus meritorium esse nequit nisi sit indebitum.pr»· prium, omnino perfectum, præmio aquale, ita ut merces ex justitiâ, non ex merâ promissione debeatur. Hodie vero plerique Protestantes admittunt necessitatem bonorum ope· rum ad salutem, imrno docent bona opera justi a Deo remunerari, sed nihilominus declarant opera illa non esse meritoria, quia salus nostra est omnino gratuita, ct Christi meritis tribuenda 4. I | I I | T i 222. Thesis : Justi bona opera, debitis vestita conditio­ nibus, vere merentur augmentum gratiæ et vitam æter­ nam. De fide est ex Trident, s ; “Si quis dixerit homitri justificati bona opera ita esse dona Dei, ut non sint etiam ’ Joan., XV, 5. ’Cfr. S. Th., r. 2., q. 114, a. 3-10; Ripalda, disp. S5 sq.: BellanaW | op. cfr., 1. V, c. 2 sq.; Murray, I. c., η. n sq.; Mazzclla, n. 1131 sq.; Vss Noort, n. 189-197 ; L. Labauchc, p. 329-334. s Lutherus, Au. omn. artic., Open L II, fol. 235. 4* , Hodge op. dt., p. 244. 5 Scss. VI, can. 32, Dcnz.Bann., S42 (724). 163 bona i/>sius justificati merita, aut ipsum justificatum bonis operibus, quæ ab eo per Dei gratiam et J. Christi meritum, cujus vivum membrum est, fiunt, non vere mereri1 augmen­ tum gratiæ, vitam æternam, ct ipsius vitæ æternæ, si tamen in gratià Dei decesserit, consecutionem, atque etiam gloriae augmentum, A. S. ” Ex quâ definitione evincitur : (a) bona opera justificati hominis, etsi sunt dona Dei, utpote per Dei gratiam et Jesu Christi meritum eflefta, esse merita vera seu de condigno, nedum sint peccata dc se mortalia, Dei miscricordiâ venia­ lia, ut voluit Lutherus; (b) merita justorum nullo modo detrimentum afferre meritis Christi, ut sentiunt Protestan­ tes, sed potius in laudem Christi redundare : nam mereri nequimus nisi per Christum et in Christo. 223. i° Scripturâ (A) S. Paulus, loquens de mercedc, sibi aliisque sanétis reservata in caelo, hæc habet3 : “ Bonum certamen certavi, cursum consummavi, fidem servavi : in reliquo reposita est mihi corona justitia, quam reddet mihi Dominus in illA die justus judex, non solum autem mihi, sed et iis qui diligunt adventum ejus”; atqui vita æterna hic exhibetur uti corona justitia, seu debita eodem titulo ac corona vincenti in ludis debebatur, Ct tribuitur a justojudice, non igitur ex merâ miscricordiâ, sed tanquam pramium quo judicamur digni propter opera supcrnaturalia, his verbis descripta : “ bonum certamen certavi ” etc. B) Insuper, in multis locis, vita æterna exhibetur ut merces, remuneratio, retributio, quia propter bona opera datur : “ Gaudete et exsultate, quoniam merces vestra copiosa est in cælis”3; “Nolite itaque amittere confiden­ tiam vestram, quæ magnam habet renumerationem " 4 ; “ Scientes quod accipietis a Deo retributionem hereditatis ”5; atqui merces, remuneratio ct retributio supponunt verum meritum : non potest enim dari merces sine opere mer‘ Concilium noluit adhibere vorem tte condiçtto, ne anathemate attingeret opiniones aliquot veterum theologorum; sed mens Concilii ex contextu clare colligitur. * I! Tim., IV, 7; cfr. I Cor., IX, 24 sq. ’ Mi!!., V, 12; cfr. Apw., XXII, 12. - 4 Hcbr., X, 35. '■ -..'j:.. Ill, 24. 164 CAPUT III. cede digno, seu meritorio, eo magis quia græca vox ρ·.τ5ό; significat quidquid pro operâ paciscitur 1 ; ergo. (C) Confirmatur comparatione quæ fit inter poenam dam­ natis irrogatam et mercedem justis concessam. Sicut enim reprobis dicetur : “ Discedite a me, maledicti... esurivi enim, et non dedistis mihi manducare ”, ita pariter bonis : “ Venite bencdiôti... esurivi enim, ct dedistis mihi manducare”» Unde sic : eodem modo, se habent opera bona ad vitam aeternam ac opera mala relate ad damnationem ; atqui hæc vere merentur æternam damnationem, secus Deus justus non esset; ergo ilia vitam æternam vere merentur. (D) Immo ex parabolis mnarum3 et talentorum·»,merces labori seu merito proportionatur. Quod minime negatur in parabolâ operariorum s, quibus singulis unum denarium æque retribuitur : ibi enim significatur mercedem esse simul frudum laboris et donum gratiæ, et ab hoc dono neminem excludi, neque peccatores neque gentiles qui undecimâ horà tantum vocantur. 2° Traditione. S. Augustinus jam docuerat merita nostra, etsi dona Dei, quia ex gratiâ. esse tamen nostra, quia ex libero arbitrio etiam procedunt6. Quod et supponit Cone. Arausicanum //.·“ Nullis meritis gratiam praevenientibus debetur merces bonis operibus, si fiant ; sed gratia quæ non debetur, præcedit ut fiant "i. 224. 30 Ratione. In ordine naturali, attentis Dei sapien· tiâ, bonitate et justitiâ, aliquod præmium homini debetui pro bonis operibus. Atqui ordo supernaturalis, nedum ordinem naturalem destruat, cum potius perficit, lirgo in ordine supernatural! omnino decet opera nostra supernaturalia aliquam mercedem ejusdem ordinis mereri. Nec dicatur, cum Proteslantibus, nullam proportionem esse inter opera nostra et vitam æternam; hoc enim verum est quidem si opera nostra in seifsis spectantur; sed si considerantur prout * Vide, inter alios, Schleusner, Lexicon, in h. verb. 2 Afatl., XXV, 34 sq.; cf. Hom.. II, 6 sq. » Luc., XIX, ix — « Afatth., XXV, 14-25. — s Afa/tA.. XX, i-t6. * De gratiâ et libero arbitrio, 15, P. L.t XLIV', 890 891 ; Ef-ijt., CXC1 Λ L., XXXIII, 876. i Can. iS, Dcnz.-Bann., 191 (161). DE MERITO. 165 cedunt ex gratiâ Spiritus sanéti, nos elevantis ct moventis in vitam æternam. ex hoc capite ad æternum præmium proportionem habent, juxta illud : “Fiet in eo fons aquæ salientis in vitam æter­ nam ”·; nam per gratiam divinx efficimur consortes naturæ, in filios adoptamur.nobisque debetur hereditas æterna ex ipso jure adoptio­ n's : “ Si filii, et heredes ” ·. 225. Solvuntur difficultates. Praenotamus has Protestandum diffi­ cultates falso inniti supposito : (a) quod meritum dat jus stridluni, absque divina promissione; (b) quod innititur divina justitia, exclusa liberaiitate et misericordiâ. Ad solvendas igitur has difficultates, pw mente haberi debet quod diximus de notione et conditioni­ bus meriti. Λ) Vita æterna sæpe sæpius in Scriptura vocatur hereditas: atqui hereditas non datur ex merito, sed ex solo jure filiationis. Ergo. Resp. Vita æterna vocatur quidem hereditas, sed vocatur etiam merces, ut supra ostendimus; dicitur hereditas, quia non datur nisi •iliis Dei saltem adoptivis, sed vocatur etiam merces, quia Deus, jus adoptando in filios, expresse exigit ut hereditatem illam bonis operibus mereamur : “ Heredes quidem Dei, coheredes autem Christi, si tamen compatimur ut et conglorificemur”3. .B) Vita æterna datur es misericordia : “ Qui coronat te in miseri­ cordia ”4. Ergo non ex merito. — Resp. Nego conseq.; nam vita æterna datur simul ex misericordiâ, et ex justitia : ex misericordia, quatenus Deus ex mera bonitate concedit nobis gratiam quâ mereri possumus, et insuper ex bonitate promittit remunerationem æter­ nam pro opere momentaneo; sed datur ex justitiâ, quatenus Deus, positâ promissione suâ, tenetur ex virtute fidelitatis opera nostra supematuralia remunerare. (C) Qui servus inutilis est, non potest mereri. Atqui justus, etiam quando præcepta adimplet, servus est inutilis, juxta illud : '■ Cum feceritis omnia quæ præcepta sunt vobis, dicite : seivi inutiles sumus”s. Resp. Justus est servus inutilis, eo sensu quod Deus bonis ope­ ribus nostris non indigeat, cùm ex se nihil utilitatis Deo afferre possint, sed non est inutilis sub omni respeétu : nam, adimplendo pi recepta, Dei gloriam externam, juvante gratiâ, promovet, et sic consequi meretur mercedem libere. promissam fidelibus servis, juxta illud Christi ipsius : “ Euge, serve bone et fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, super multa te constituam D Si justus posset vitam æternam mereri, illud detraheret de meritis Christi, quæ tunc insufficientia esse viderentur. Atqui talis atiirm itio impia est. Ergo. IV. j4. — *CT. S. Th., 1. 2., q. 1!4, a. 3. — 3 ZW, VIII, 17. 4t':. CII. 4. — s Luc.. XVII. ro. — 6 Malth.. XXV, 2;. CAPUT III. 166 Resp. Merita justorum nullo modo detrimentum afferunt meril Christi, sed potius in ejus laudem redundant; nam mereri neqv mus nisi per Christum et in Christo : ipse est vitis, nos palmites, et sicut nihil detrahitur de gloria vitis, si palmites ejus multum fruituuj afferant, ita nihil detrahitur de gloria Christi, si ejus discipuli, per gratiam ejus, et sub influxu caritatis ab ipso inspiratæ, bona operq faciant; immo illa opera meritoria in honorem Christi redundant, cùm sint effeélus gratiæ ejus, et ostendant efficacitatem et abun· dantiam ejus redemptionis. Art. III. De obje&o meriti. Inquiremus quid mereri possimus i°pro nobis quoad gra­ tiam aflualem'ct habitualem, necnon quoad gloriam; 20quid tandem pro aliis. I. Quid pro se mereri possit homo? 226. i° Quoad gratiam actualem : — (A) Certum est hominem non posse mereri pro se primam gratiam afiualem etiam de congruo, ut jam supra (n. 70) pro­ batum est. Trident.1 enim declarat “ipsius justificationis exordium in adultis a Deo per Christum Jesum prævenicnte gratiâ sumendum esse, hoc est ab ejus vocatione, quâ nullis eorum existentibus meritis vocantur ”, (B) Certum est hominem etiam peccatorem, agentem sub influxu gratice abluatis, posse mereri de congruo gratias actuales sive sufficientes, sive efficaces ; siquidem omnes con­ ditiones recensitæ ad meritum de congruo adesse possunt in hoc casu. (C) Communiter asseritur hominem justum posse mereriώ condigno gratias abluales sufficientes ; etenim, ex dictis, justus de condigno potest mereri vitam 'æternam ; ergo eodem modo mereri potest media necessaria ad illam, ac proinde gratias actuales sufficientes, quæ sunt medium absoluti necessarium ad salutem. Ex quibus sequitur gratias actuales ita concatenari, ut,s cum prima cooperamur, secundam saltem dc congruo merea­ mur, et sic de ceteris; quod certe nos impellere debet ut gratiâ bene utamur. • Sess. VI, cap. 5. DE MERITO. 167 (D) Certum est hominem etiamjustificatum non posse mereri de condigno gratiam efficacem prcecise quâ talem : talis enim gratia nullibi promittitur in Sçripturâ tanquam infallibilitcr danda; quare Tridentinum, recensens ca quæ mereri possu­ mus (1. cit.j, nec gratias efficaces, nec perseverantiam finalem commemorat. — Id etiam sequitur ex eo quod probatio nostra usque ad finem vitæ perdurat : quod sane non esset si pro futuro gratia efficax de condigno mereretur ». 227. 20 Quoad gratiam habitualem : — A) Peccator non potest mereri de condigno primam gratiam habitualem, seu justificationem, sed eam mereri potest de con­ gruo. Certum est. (a) Constat prius, nam dicit Apostolus de justificatione : “Justificati gratis per gratiam ipsius”2. Quæ verba explicans Tridentinum 3 ait : “ Gratis justificari dicimur, quia nihil eorum quæ justificationem præcedunt, sive fides, sive opera, ipsam justificationis gratiam promere­ tur Insuper ad meritum de condigno requiritur gratia habitualis; atqui talis gratia non existit in casu præsenti, ut patet, (b) Constat posterius, quia opera supcrnaturalia, a peccatore cffeôta, omnes conditiones habere possunt ad meritum de congruo necessarias. Aliunde 5. Scriptura de operibus supernaturalibus ita loquitur ut vera moralis causalitas ipsis tribuatur relate ad gratiæ collationem : “ Timor Dei expellit peccatum “ Eleemosyna a morte liberat, et ipsa est quæ purgat peccata, ct facit invenire misericordiam et vitam aeternam ” 5. Quod sic declarat 5. Augustinus6 ; “ Nec ipsa remissio peccatorum sine aliquo merito est, si fides hanc impetrat. Neque enim nullum est meritum fidei, quâ fide ille dicebat : Deus propitius esto mihi peccatori; et descendit justificatus merito fidelis humilitatis 228. (B) De fide estjustum posse mereri augmentum gra­ tia habitualis. Hoc enim aperte declarat Trid. (can. 32) ; “Si quis dixerit ipsum justificatum... non vere mereri augmentum gratiæ,... A. S. ” Ratione convenientia confir­ ’ Possumus quidem mereri de condigno gratiam quæ dc faClo erit efficax, non nor. autem gratiam efficacem qud talem seu efficaciam hujus gratiæ. ■ Rom., ill, 24. — 3 Sess. VI, cap. S. — 4 5Eccli., I, 27. 5 Τού., XI i, 9. — ‘ Efût. »94, n. 9. 168 CAPUT 111. matur : nam qui meretur de condigno ultimum terminum eodem modo terminum intermedium mereri potest; atqu justus, supernaturalitcr operando, de condigno vitam æter nam meretur, quæ est ultimus meriti terminus; ergo eoden modo meretur medium necessarium quo attingi potest, sci licet gratiam, ejusque augmentum T. Disputatur vero inter theologos qtiandonatn detur augmentai quod nobis debetur ratione meriti. Resjxjndct 5. Thomas ' que sicut vita æterna non statim redditur, sed suo tempore, ita necgrat statim augetur, sed suo tempore, cinn scilicet aliquis sufficienti fuerit dispositus ad gratiæ augmentum. Adlus vero cujus intens.v proportionaliter deficit a perfectione liabitûs gratiæ ct caritatis, non disponit ad augmentum hujusce habitus. Suarez ’ autem contendit omnes gradus gratiæ, quos justus meretur, etiam peractus remissos statim ei conferri. Cùm res a voluntate Dei pendeat, quæ non clare nobis manifestata fuit, controversia dirimi nequit. 229. (C) Perseverantia finalis in gratiâ sanftificante non potest mereri de condigno; quia nulla promissio circa hoc legitur in Scripturâ, sed e contra dicitur : “ Qui se existimat stare videat ne cadat”4; ratio est quia homo qui de con­ digno hanc perseverantiam meruisset, jam non esset vere in statu probationis. Potest autem mereri de congruo fallibili, seu impetratione, juxta illud S. Augustini 5 : " Supplici­ bus precibus emereri potest”. Recte tamen animadvertit Suarez finalem perseverantiam non unicâ oratione, sed sæpe repetitis precibus obtineri. 230. (D) Justus non potest de condigno sibi mereri reptu ationem post lapsum; dicitur enim : “Si autem averterit se justus a justitiâ suâ et fecerit iniquitatem... omnes justius ejus quas fecerat, non recordabuntur”6; ratio eadem est ac pro perseverantiâ finali. Imnjo, juxta Thomistas, hoc mereri nequit de congruo, licet Scotistœ non pauci aliiqui ut Snares, contradicant. Quidquid est, justus orare pote· * Cfr. S. Thom., 1. 2., q. 114, a. 8; Salmant., disp. VI, n. St sq. * Hujusmodi quæstio a theologis communiter expenditur in Tr. de CeriiU Cf. S. Th., i. 2., q. 114, a. S, ad 3; q. 52, a. 3; 2. 2., q. 24, a. 6; ΒΐϋπλΛ de Caritate, diss. II, a. 3; Becanus, Summa, P. III., tr. I, c. 22, q. 3. ’ Suarez, lib. IX, cap. 3, η. 23; Tepe, η. 514- — 4 1 Cor., X, 12. s De de>w persev., cap. 5, η. ιο, P. L·, XLV, 999· — * tizeeA., XVIII, DE MERITO. 169 ut, si cadat, resurgat, et sic, ner modum impetrationis suam reparationem consequi ’. 231. 30 Quoad gloriam : (A; De fidi est hominem justum vere mereri fosse gloriam, seu vitam œlernam ; hoc probant textus Scriptura citati ubi de existentiâ meriti, ct aperte declaratur a Trident. 3 .· “ Si quis dixerit ipsum justificatum non vere mereri... vitam ætemam, et ipsius vite æternæ, si tamen in gratiâ decesse­ rit, consecutionem... A. S. ” Id est, vere meremur vitam æternam eo tempore quo versamur in gratiâ, et dummodo in hoc statu perseveremus usque ad mortem; hoc autem magnum perseverantias donum de condigno mereri nequi­ mus, ex dictis n. 229. B) Controvertitur. autem inter theologos nùm prima gloria, seu primus gradus gloria.·, possit cadere sub merito de condigno, (a) Quidam negant, ut Lago 3 et Ripalda , * quia primus gloriæ gradus primæ gratiæ habituali respon­ det, quæ, ex diétis, non potest mereri de condigno, sed solum de congruo, (b) Communiter alii affirmant, nam afttis, quo primam gratiam habitualem accipimus, est meri- . torius de condigno. Jam vero ille actus non potest quidem mereri primam gratiam habitualem, quæ, jam habita, est principium prærequisitum ad meritum; sed nihil prohibet quin mereri possit primum gloriæ gradum : “ talis operatio est quidem meritoria, sed non gratiæ· quæ jam habetur, sed gloria: quæ nondum habetur ” 5. 232. Scholion. Quoad bona temporalia, si considerantur prout utilia sunt ad salutem ct ad opera virtutum, directe et simpliciter çadunt sub objeéto meriti, sicut ipsum augmentum gratiæ; si vero considerantur secundum se, non cadunt sub merito de condigno, cùm similiter bonis ac malis concedantur, sed de congruo mereri possunt II. Quid mereri possimus pro aliis? 233. (A) Nullam gratiam pro aliis de condigno mereri possumus; privilegium Christi est, utpotc capitis nostri, a 1 Tf-amiitarum argumenta lege apud S. Th., 1. 2., q. Jiq, a. 7; Salmant., di‘p. VI, n. 7r ; Scotistarum apud Suarez. 1. XII. c. 38; Mazzella, n. 1205. '■ Srv. VI. «η. 32. — 3 De Ineamat., disp. VI, scit. 3. * LU aile sufern., disp. 8$. — 5 S. Tbom., ia 2», q. 112, a. 2, ad 1. 170 CAPUT III. — DE MERITO. Deo constituti, mereri de condigno pro aliis; etenim, cùm meritum sit ex naturâ suâ quid omnino personale, homo non potest pro aliis mereri de condigno, seu ex justitiâ, nisi ordinatio vel pactum intercesserit; atqui nullum adest paClum hujusmodi, quo Deus promiserit gratiam alicui dare in premium meritorum alterius justi, sed potius ex Scripturâ colligitur Christum solum esse aliorum caput, et posse pro illis gratiam de condigno mereri. Ergo. 234.(B) Sed possumus mereri de congruo pro aliis omnes gratias, etiam primam gratiam aftualem; in hoc sensu dicit S. Jacobus 1*: “Orate pro invicem ut salvemini”. Revera pie creditur S. Stephanum Pauli conversionem, S. Monicam Augustini conversionem de congruo meruisse. Et merito; nam, ut ait 5. Thomas 3, *' quia homo in gratiâ constitutus implet Dei voluntatem, congruum est secundum amicitia: proportionem ut Deus impleat hominis voluntatem in salvatione alterius, licet quandoque possit habere impedi­ mentum ex parte illius cujus aliquis sanitas justificationem desiderat ”. Valor autem propitiatorius et satisfaclorius operum aliis communicari potest, ut dicetur ubi dc Indulgentiis et de communione Sanflorum. Quod etiam valet aliquo saltem sensu dc valore impetratorio, ut exponimus in Synopsi Theologia moralis. 235. Remanet igitur ut per bona opera, ferventes orationes et sacramentorum assiduam receptionem, quotidie in gratiâ crescamus, ut sic ad fruendum gloriâ nosmetipsos praepa­ remus : “Qui justus est, justificetur adhuc : et san&us, sanctificetur adhuc. Ecce venio, et merces mea mccum est, reddere unicuique secundum opera sua ” 3. 1 Jacet»., V, 17. — * Sum. thto!., 1*2*, q. n4, a. 6. » Afoc., XXII, 11-12. De Sacramentis s * in communi seu in genere Historicus profcétus doétrinæ theologicæ dc Sacramentis breviter delineatur. Quatuor stadia in proieôlu doétrinæ dc Sacramentis distingui possunt : — i9 Ante S. Augustinum, Patres de Sacramentis in communi non scripserunt, sed sive obiter sive in specialibus traélatibus, de sin­ gulis successive sermonem habebant, prout se dabat opportunitas, ha : sac. I* exeunte, auctor anonymus Doflrince duodecim Apostolo­ rum (Didache) de Baptismo, Eucharistiâ et Ordine agit; — scec. ID, S. Justinus Baptismum et Eucharistiam commemorat; Hernias ct S. Irenæus, præter hæc duo, Pænitentiam recensent ; — sac. IIP, Tertullianus jam specialem traélatuin de Baptismo instituit, et, præter Eucharistiam et Pænitentiam, Confirmationem et Matri­ monium commemorat; dc iisdem sacramentis agit S. Cyprianus; — sac. IV *, Patres explicite insuis Catechesibus doétrinam exponunt de tribus sacramentis initiationis, nempe Baptismo, Confirmatione et Eucharistiâ : ita S. Cyrillus Hierosol., S. Gregorius Nyss., S. Am­ brosius. — Eodem tempore jam inveniuntur opera liturgica in qui­ bus preces ct ritus ordinationum, baptismi, missæ, etc., describun­ tur : ita Canones 5. Hippolyti. Canones Apostolorum, Constitutiones Atostoliae, Testamentum D. N.Jesu Christi. 2" A siée. V* ad XII : S. Augustinus jam ex professo dc sacra­ mentis disserit, de eorum naturâ, efficacia independenter a fide et dispositionibus ministri, necnon de charaétere a tribus sacramentis impresso. — Pauca de eodem objecto tradunt Pseudo-Dionysius. De ecclesiastic^ hùrarchià; S. Isidorus, Etymologia, De ecclesiasticis officiis; Rab. Maurus. De clericorum institutione ; S. Petrus Damianus, De sacramentis per impios administratis. — Eàdcm ætate eduntur Sacramentaria, Leoninum, Gelasianum et Gregorianum, in quibus inveniuntur preces et ritus pro missâ et ordinationibus. 3’ A sæculo XIIe ad XVI““, fit synthesis theologica : natui à sacra­ menti reéte expositi, eorum numerum, divinam institutionem, efficaciam et < ausalitatem describunt : sac. XII·', Hugo a S. Victore, de Sacramentis, ubi non tantum dc sacramentis proprie diélis, sed 172 DE SACRAMENTIS. de mysteriis christianæ fidei agit; P. Lombardus, lib. IVSententiarum; — sac. XIIP, S.Thomas Aq., O P., Sum. theol., 3 p., q. 60 $q.; Contra Gent., lib. IV, c. 56 sq.; S. Bonaventura, O. Min., Comntenti in IV lib. Sentent.; Gulielmus Parisiensis, De Sacramentis ; — sere. XIV9, J. D. Scotus, O. Min., In lib. IV Sentent; — ser illam actionem fuisse aliquam protestationem fidei, implicitam saltem, in futurum Redemptorem, juxta illud : “ Nec aliud nomen est sub cælo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri a) Juxta 5. Bonaventuram11 paucosque alios, illa protestatio fidei poterat esse interna tantum sine ulli exteriori ceremoniâ,ac proinde non erat sacramentum, quia sacramentum est signum sensibile. (b) E contra, juxta D. Thomam, Scotian, *Suarez , aliosque, illa f.dei protestatio extrinsecus manifestari delrebat, proindeque verum erat sacramentum; nam omnes conditiones habebat ad sacramen­ tum requisitas; erat siquidem signum sensibile, nam per illud infans non solum Deo consecrabatur, sed etiam Ecclesiæ Dei visibili coadunabatur : quod sine sensibili signo fieri nequit; signum gratia froduflivum, nam tollebat originale peccatum, quod sine gratiæ effusione fieri nequit; a Deo institutum, quia solus Deus gratiam signo sensibili adneétere potest;/Vrwanenter, quia illud signum toto legis naturæ tempore perdurare debebat ; ergo. 243· (C) Nùm vero alia fuerint sacramenta, incertum est ; in Scriptura mentio fit quidem sacrificiorum Abel, Noe et Melchisedreh :sed de sacramentis nil dicitur; nonnulli tamen theologi docent adfuisse aliquod sacramentum ad adtualis peccati deletionem licet de illius natura nil certum dici possit *. 244· 2* Sub lege mosaics. (A) Certum est adfuisse quadam sacra­ menta sub lege mosaicâ. Probatur ex S. Paulo, qui de purificatio­ nibus legalibus ait5 : 11 Sanguis hircorum et taurorum, et cinis vitulæ aspersus inquinatos sanflificaf ad emundationem carnis ” : quibus verbis ostenditur ritus, de quibus agitur, sandlitatem lega­ lem produxisse, atque proinde sacramenta fuisse. Insuper Floren­ tinum et Trideniinum de antiquæ legis sacramentis manifeste loquuntur, eorumque existentiam supponunt. ' Ji?., IV, 12. — « s. Bonavent., In II' Sen!., dist. I, a. 2. q. 1 ct 2. ; S. ihoin.,3, q. 70, a. 4, ad 2; Scotus, in 4 Seni., dist. I, q. 3 ct 7; Suarez, dup. IV, se«R. 3-4. * S. Thon:., In 4 Seni., dist. r, p. 1, q. j, a. 2. — 5 Mr., IX, 13. ι«υ DE SACRAMENTIS. (B) Præcipua autem sacramenta fuere : (a) Circumcisio, quæ figura erat Christiani Baptismi, homines ad cultum divinum deputabat, « juxta communem doétrinam, insuper ab originali peccato munda­ bat (b) Λ’ί/σ agni paschalis, Eucharisliæ sacramento respondens; item propositionis panes qui a ministris edebantur; (c) Expiationes multæ quæ sacr. Pænitentiæ figurabant; (d) Leviticorum sacerdotum consecratio, quæ sacr. Ordinis adumbrabat. Sacramentum autem Confirmationis nullomodo existebat in Antiquâ lege, quia gratiæ plenitudinem confert, quæ nondum advenerat; nec Extr. Unôlio, quæ immediate ad introitum glori» præparat, quia talis introitus usque ad Christi mortem differebatur; tandem Matrimonium, licet religiosus contractus, non erat sacra­ mentum, quia, propter polygamiam et divortium, quæ tunc tem­ poris vigebant, unionem Christi cum Ecclesia perfecte significate nequibat. II. De modo quo sacramenta Veteris Legis suum producebant effectum. 245. i° Quoad adultos. (A) Sacramenta Γ. legis gratiam cx opere operato non producebant, sa item in adultis. Certum est. Proh, (a) Scriptura. Sacr. V. Legis vocantur “infirma et egena elementa munera et hostiæ antiquæ legis dicuntur non potuisse “juxta conscientiam perfectum facere servientem et lex antiqua reprobatur “ propter infirmitatem ejus et inutilitatem ”4 ; atqui quod est infirmum ct vacuum, quod conscientiam mundare nequit, ct inu­ tile seu insufficiens vocatur, gratiam ex opere operato non producit. (b) Traditione. In Decreto ad Armenos legitur : “ Antiquæ legis sacramenta gratiam non causabant, sed eam solum per passionem Christi dandam esse figurabant”. (c) Ratione convenientia. Sub V. Lege, gratiæ pretium per Chri­ stum solutum nondum fuerat; atqui, pretio nondum soluto, non decebat sacramenta, quæ virtutem ex Christi passione habent, et se gratiam conferre, eo fere modo quo chirographum, exhibens solummodo futurorum labarum promissionem, ex se ad obtinendam merccdem et pecuniam non sufficit. ' Circumcisio ante Moysen instituta fuerat [Gen., XVII, 10-14) ut signum fœderis inter Deum et Abralue semen, immo inter ipsos Ægyptius vigete. Communiter tenetur masculos infantes hujusmodi ceremonia ab originali pec­ cato fuisse mundatos; quod deducitur cx his verbis : “ Masculus, cujus prxjwfi caro circumcisa non fuerit, delebitur anima illa de populo suo, quia padum meum irritum fecit” (Gen., XVII, 14); quibus verbis significatur parvulum hebraicum non circumcisum ab æternû vilâ exclusum iri, juxta plerosqoe interpretes. Femina: autem alio modo justificabantur, probabiliter ope ntcdj jam sub Lege natura: instituti. Cf. S. Th., q. 70, a. 4; de Augustinis, th.> 4 Gâtât., IV, 9. — 3 Heir., IX, 9. — 4 Heir.. VII. 18. DE SACRAMENTIS. 181 246. (B'i Sacramenta K Legis producefiant gratiam ex opere ope­ rantis, scilicet direfle fidem, contritionem, caritatem, etc., excitando, et radiantibus illis dispositionibus, gratiam operando. 3' Hæc enim sacramenta erant Christi venturi, ejusquc Redemp­ ti :-.:s : længurativa, juxta illud S. Pauli' : “Umbram habens lex fu: -.rorum bonorum ” ; atqui signa Redemptionis pnefigurativa omnino apta erant ad producendum fidem, spem, et caritatem in suscipientibus : ergo. b) Insuper sacramenta V. Legis legalem sanélitatem directe pro­ ducebant. Jubetur enim princeps, qui peccaverit, offerre pro pec­ cat· arietem, et additur’ : “ Rogabitque pro eo sacerdos, et pro peccato ejus et dimittetur ei”; in hoc loco agitur de remissione p xati legalis, per quod legalis immunditia incurrebatur, non autem de remissione culpa coram Deo; nam, per expiationes legales, de quibus agitur, unum tantum peccatum remittebatur, et varias pro variis peccatis expiationes præcipiebantur, ut ex eodem loco cons­ ta: atqui si peccatum remissum fuisset quoad culpam, omnia alia peccata fuissent remissa, cùm unum peccatum mortale coram Deo remitti non possit, quin alia remittantur. 247. ·.■. Quoad parvulos. Circumcisio, vel aliud remedium a Deo institutum pro origin iti remissione, gratiam parvulis vere conferebat, et quidem sine ullo eorum adtu : de hoc omnes concor­ dant theologi. Circa modum rem explicandi differunt; alii dicunt hoc remedium ex opere operato passive gratiam contulisse; alii ex opereoperatoper accidens; alii prater opus operantis. Quidquid est, res ita explicari potest : per hujusmodi sacramentum, parvuli direfle aggregabantur populo Dei, et indirefte sanctificabantur, quatenus Deus non quidem directe per sacramentum illud, sed illius occa­ sione, et vi promissionis suæ ac Christi meritorum, parvulis, indeixmdenter a ministri aut suscipientis merito, gratiam conferebat’. ’ levis., IV, 26. — 3 S. Thom., 3, q. -o> a ψ Gaput t DE NATURA ET INSTITUTIONE SACRAMENTORUM. Art. I. De naturâ sacramentorum. Duo exponenda sunt : i° genuinus sacramentorum con­ ceptus ; 2° eorum convenientia. I. De genuino sacramentorum conceptu’. 248. i° Definitio sacramenti N. Legis, prout ex Ecclesiæ documentis colligitur, hæc est : signum sensibile, a Christo permanente? institutum, ad gratiam sanctificantem significandam ct conferendam. Tria igitur ad sacr. Novae Legis requiruntur : signum sensibile ; gratia produftivum ; a Christo permanenter institutum. (a) Signum sensibile, id est, sensus aliquo modo afficiens, vel immediate ut aqua in Baptismo, vel mediate, ut contri­ tio, verbis aut gestu expressa, in sacramento Pænitentiæ; et significans præcipue gratiam interius productam; ita ablutio aquæ in baptismo internam anirnæ emundationem exprimit 2. (b) Gratiaproduftivum; hic designatur præcipuus sacra­ menti cftcétus, nempe collatio gratia; sacramentum enim N. Legis non est signum mere speculativum, sed prafticum, quo vere confertur gratia sanctificans 3. ’ Cfr. S. Th., 3, q. 60; Suarez, de Sacramentis, disp. I; Salmant., dt Sacrament., disp. I; Drouin, q. 1, c. 1; dc Augustinis, p. 1, a. i;Card. Bil­ lot, De Ecclesia sacramentis, I, p. 18-26. ’ Quædam sacramenta tria simul significant; sunt revumorativa passionis Christi, vi cujus gratia nobis confertur; demonstrativa ipsius.gratia quæ nol« datur, ct prognostica seu prænuntiativa futurs * gloriæ, ad quant gratià jus con­ ceditur. Quod quidem maxime apparet in sacramento Eucharistiæ, in quo, ut Ecclesia canit, “ recolitur memoria passionis ejus, mens impletur gratia, ct futuræ gloriæ nobis pignus datur ”. ’ Triplicis generis signa distinguuntur : naturalia, quæ ex se aliquid aliud significant, sicut fumus ex se ignem indicat; arbitraria, quæ nonnisi ex conzca· tione aliquid determinatum significant, sicut olivæ ramus est pacis symbolum ; mixta, quæ panim ex se, partim ex positiva institutione aliquid designant. Jam vero sacramenta sunt signa hujusmodi; v. g., ablutio in baptismo ex te NATURA ET INSTITUTIO SACRAMENT. 183 (C) A Christo permanentor institutum : Christus siquidem ut Deus, est causa principalis sacramentorum, cùm solus Deus gratiam signo sensibili alligare valeat; ut homo, est causa instrumentalis eorumdem sensu infra exponendo. Additur : permanenter, eo sensu quod perseverare debent quamdiu perseverat Ecclesia Christi pro quâ instituta sunt, proinde usque ad consummationem sæcuii. Non autem erc/rie vocantur sacramenta nisi ea quæ sunt veluti ins­ trumentum hujus ministerii san&ificationis quo Ecclesia fungi debet usque ad finem mundi. 249. 2 - Historica delineatio hujus definitionis Hæc notio legitime e fontibus revelatis deducitur, ut ex dicendis patebit; sed non fuit integre et explicite prioribus sæculis tradita. Tria stadia in ejus progressu delineari possunt. (A; Tritus prioribus sæculis, etsi sacramenta in usu fuerunt, horum notio generalis nonnisi obiter et in suo generico conceptu exposita fuit, quatenus nempe erat signum sacrum. Attamen inter hæc signa, quædam, ut Baptismus, Confirmatio et Eucharistia, appa­ rent aim gratiæ collatione connexa. Synthetica autem notio septem sacramentorum nondum exponebatur. Nec mirum : Christus enim singula sacramenta instituens, horum generalem conceptum non tradiderat. Sæculis II’ et 111° jam sacramentis nomen commune tribuitur, mysterium apud Græcos, sacramentum apud Latinos. 3 Apud Græcos, μυστήριον designabat rem sacram et occultam, nempe vel dofirinam religiosam secretam vel ritum sacrum et symbolicutn cujus significatio solis initiatis nota erat. Quare hoc voca­ bulo mox usi sunt Patres ad designandos ritus sensibiles, sicut Ixiplismum ct eucharistiam, quibus gratia significabatur et confere­ batur’. Ita, secundum Origenem, baptismalis ablutio significat anirnæ purificationem canaque producit mediante invocatione SS. Trinitatis3. 250. (b) Apud Latinos, vox sacramentum rem sacram designabat, videlicet juramentum a militibus coram tribunis præstitum aut quodlibct juramentum, vel pecuniam a litigantibus apud pontificem depositam eâ lege ut viflus suam partem relinqueret in sacros usus internee ablutionis similitudinem gerit, $cd nonnisi ex divinâ institutione signum est efficax intern® mundationis. ' P. Pourrat, op. cit., p. 1-46 ; F. Prat, La Thiol. de St Paul, II, p. 393-396. Patres ccteroquin nomine mysterii ct sacramenti désignaient ritus qui gra­ tiam non conferebant. ’ tn Joan., VI, 17, P. G., XIV, 257. — Hanc voeem mysterium S. Ambro* in Ecclesiam latinam transtulit ad sacramenta designanda. m: 184 CAPUT I. impendendam. Hanc vocem Tertullianus adhibuit ad designan­ dos quosdam ritus sacramentales, nempe Baptismum et Confir­ mationem, Eucharistiam et Matrimonium ·, sed nonnisi impeded) notionem ipsam sacramenti exponit. Eam vero satis lucide tradr 5. Ambrosius., declarans non solum symbolicam significationen sacramenti Baptismi, sed etiam hujus efficaciam, quam Spiritu. Sanéto tribuit : “Si qua ergo in aqua gratia, non ex natura aqutd sed ex præsentiâ est Spiritùs san<5ti ” *. 251. (B) A quarto sac. ad undecimum, clarius distinguitur in sacramentis duplex elementum, visibile et spirituale, inter utrumque relatio, necnon ejus efficacia. S. Augustinus jam conceptum generalem sacramenti tradit, in quo duo elementa inveniuntur : visibile seu sacramentum ipsum, et invisibile seu spirituale aut virtia sacramenti. Prius est signum sacrum, quatenus rem sacram seu gratiam.designat; non autem signum vacuum, ciim Spiritus sanitus sacramento visibili invisibilem gratiam conferat, nisi suscipiens sit male dispositus : “ Dominus (sanctificat) invisibili gratiâ per Spiriturr Sanctum, ubi est totus fruttus etiam visibilium sacramentorum Nam sine istâ sanctificatione invisibilis gratiæ, visibilia sacramenti quid prosunt?... Nihil quippe profuit Simoni mago visibilis baptismus, cui sanctificatio invisibilis defuit”3. In signo visibili pariter duo distinguit, elementum et *verbum , et ita viam parat distinctioni inter materiam et formam sacramentorum quam Scho­ lastici postea elucidabunt. Invenitur itaque apud S. Augustinum quidquid requiritur ad definitionem sacramenti : sed ipse haec varia elementa non collegit ad integram definitionem sacramenti expoliendam. Quare vox sacramentum ab ipso et Patribus sequioris ævi promiscue sumitur pro signis quæ sunt tantum symbola gratiæ et pro eis quæ gratiam vere conferunt. Exinde vero minime concludendum est Patribus ignotam fuisse efficaciam sacramentorum. Hanc enim sæpe variis modis inculcant Ita Severianus, Gabalorum episcopus, ineunte sæc. Ve, declarat per visibilem aquam Baptismi imprimi characterem, Spiritum Sanctum per aquam inscribere beneficium, visibilem aquam esse instrumentum invisibilis gratiæ : “Quemadmodum regium quoque ’ A. d'Alès, La Thiol. de Tertullien, p. 321-323; E. de Baker, Sacramer· lum, Le mot et l'idie reprisentie par lui dans les Œuvres de Teritellicn, l. Aueber, Vcneliis >827), p. 111-113. Cfr. M. Jugie, in Rev. des Sc. Philos, ei Tktol., juil. 1913, p. 467-471. ' Etymo!., 1. VI, c. XIX, 39 p. LXXXII, 255. » bt Saeranuni., 1. 1, p. ΐχ, c. 2, p. CLXXVI. 317. 4 IV Sint., dût. I, 2, P. excii. 329. * S. ThotD., 3. q. di, a. i; Abbé de Broglie, Conf. sut la -de su>na.'u.elli, i-fis 1902, t. Ill, p. 3.56. 186 CAPUT I. 253· i° Convenit cum hominis naturA in ordine ad rtlu gionem speclatâ. (A) Generatim inspecta. Ea cnim est natura hominis ut ad spiritualia per sensibilia perducatur ita, v. g., per corporalia, hominis intelleCtus velut manudu· citur in intelligibilium cognitionem ; atqui convenit divinan Providentiam in gratiarum dispensatione, naturæ cujuslibe entis sese accommodare, per sensibilia media homini gra tiatn dispensare; ita cnim : (a) certiores reddimur de gratk nobis collatft, cum hæc visibilibus signis ct dispositionibui moralibus clare determinatis veluti alligetur, quin tamen omnino tollatur obscuritas præsenti statui competens; cum hæc certitudo fide in Christum et virtutem sacramentonim innitatur; (b) perfectius etiam Deum colimus : licet enim sacramenta directe in utilitatem hominis instituantur, cuitum divinum etiam maxime promovent, nos excitando et adjuvando ad Deum adorandum, Eique gratias agendum, et intime cum Eo conversandum. (B) Specialius considerate, ex parte virtutum quibus homo indiget. Id sane convenit quod ad virtutes hominem pro­ movet, eumque a vitiis avertit; atqui datâ collatione gra­ tiæ per visibilia signa, virtutes maxime necessariæ foventur; (a) fides promovetur, dum credimus, propter verbum Dei, gratiam signis sensibilibus alligari ; aut etiam dum sacra­ menta publice recipientes in hominum conspectu fidem nostram profitemur ; (b) spes erigitur, cùm sacramenta sint pignora divinæ erga nos bonitatis, viam salutis faciliorem efficientia; (c) caritas erga Deum augetur, dum videmus Christum nobis præbuisse tam multa sanctificationis ine­ dia nostræ infirmitati optime accommodata ; caritas autem fraterna inflammatur, cùm ex sacramentorum receptione recordamur nos arCtissimo vinculo colligatos et unius cor­ poris membra cffcCtos esse; (d) tandem superbia edoma­ tur, dum necessitas nobis incumbit ad signa sensibilia, per sacerdotes confecta, recurrendi, ad nostram sanctificatio­ nem obtinendam. 254. (C) A ItentA naturA sociali hominis et religionis. Religio enim inter homines socialis esse debet, tum quia homo, ad societatem pronus, non solum tanquam persona privata sed etiam ut membrum societatis Deum colere NATURA ET INSTITUTIO SACRAMENT. 187 debet, tum quia diversae religiones ad modum societatis eflbrmatæ sunt ct absque vinculo sociali subsistere non potuerunt, ut constat ex historici religionum. Atqui socie­ tas religiosa, sicut ceteræ societates externis indiget symbo­ lis, quibus unio inter fideles servari possit; id vero optime præstant sacramenta, quæ fideles ab infidelibus distinguunt, ct eos striéto nexu inter sc coadunant; dum enim eadem participant sacramenta, unius ct ejusdem corporis membra se agnoscunt. Hinc S. Augustinus ait1 : “ In nullum nomen religionis scu veræ seu falsæ coagulari homines possunt, nisi aliquo signaculorum ve! sacramentorum visibilium con­ sortio colligentur : quorum sacramentorum vis inenarrabili­ ter valet plurimum et ideo contempta sacrilegos facit ”. 255. · 2° Convenit cum universalifacio religionum. Omnes fere religiones, antiquæ vel hodiernæ, ritus externos adhi­ bent tanquam signa purificationis ct sanctificationis, haud paucis tamen vitiis deturpatos : cis siquidem tribuunt vim mechanicam, quæ suos effectus producit absque dispositio­ nibus moralibus, necnon vim magicam independentem at ipsA divinitate; et sæpe his ritibus homines a Deo avertun­ tur ct in superstitionem cadunt Decebat igitur ritus exter­ nos institui qui legitimis aspirationibus hominis satisface­ rent, nec istis abusibus ansam præbcrent. Jam vero res ita sc habet in sacramentis Christianis, (a) Ritus enim externus non est causa principalis gratiæ, sed signum externum quo Deus ipse utitur ad nos sanctificandos; nec sufficit mate­ rialis receptio ritus, sed requiruntur in adultis dispositiones morales ad frudum sacramenti suscipiendum, ut infra expo­ netur. (b) Minime igitur vis magica ritui externo tribuitur, cum ejus efficacia tum a Deo tum a suscipientis disposi­ tionibus pendeat. (c) Nedum vero fideles a Deo avertan­ tur per sacramenta, ad Eum potius trahuntur, cum omnia in ritu externo Dei sapientiam ct bonitatem necnon Christi amorem in memoriam revocent. 256. 30 Convenit cum naturâ religionis christianœ. Cen­ trum enim hujus religionis est mysterium Incarnationis, quo visibiliter invisibilis Deus hominibus datur ad eos sanétifi’ Cent. Faust.. 1. XIX. c. il, P. L., XI.II, 555: Joumcl. i6oi_ 188 GAPUT I. candos ct deificandos, per ministerium præsertim visilUù Ecclesia. Decebat igitur gratiam, quæ est Incarnationis fruétus, visibilibus signis concedi quibus memoria Christi Redemptoris facilius custodiretur ejusque merita efficacius singulis hominibus applicarentur, et quæ visibili modo ab Ecclesia dispensari possint. Art. II. De institutione septeni sacramentorum. Ut certa ab incertis secernamus, dicemus : 1° de ι£ώ institutione septem sacramentorum; 2° de modo hujus institutionis. § I. De ipsa institutione sacramentorum a Christo. 257. Status quæstionis. (A) Errores. Si excipiuntur Cathari et Waldenses, qui, sub prætcxtu spiritualem reli­ gionem fovendi, ritus externos sacramentorum plus minusvc despiciebant, nullus est qui, ante Protestantes, existentiam septem sacramentorum negaverit, (a) Lutherus primum tria retinebat sacramenta, nempe Baptismum, Pænitentiam ct Panem seu Coenam x, postea vero duo tantum, Pænitentiâ rejcétâ 2. Ejus discipuli modo tria modo quatuor admiserunt, sed communiter nonnisi duo, Baptismum cl Cœnam Domini. Contendebant quidem numerum septe­ narium in Scripturâ non inveniri; sed ratio fundamentalis istorum erroris ex eo desumitur quod sacramenta, juxta Protestantes, non sunt vere gratiæ productiva, sed solum media adfidem excitandam, et pignora quibus de peccato­ rum remissione certiores reddimur. Hinc Matrimonium ct Ordo non sunt sacramenta, quia nullum peccatum remit­ tunt; Confirmatio et Extrema Un&io meræ sunt ceremo· niæ, quia prior est renovatio promissorum in baptismo, pos· j terior autem oratio pro infirmis faéta ; Pænitcntia autem non fuit a Christo instituta ut medium ad gratiam aut fidem excitandam; remanent igitur duo tantum sacramenta. (b) Attamen quidam Anglicani, Ritualistic dicti, septem esse sacramenta docent, nempe duo majora, Baptismum et ’ Dc captivitate babyIonidi, sub initio, inter Lui heri opern, t. II, p. 275. * De adoratione sacramenti. —Cfr. Calvinus, Instil, christ., IV, 193. NATURA ET INSTITUTIO SACRAMENT. 189 Cœnam, et quinque minora, quæ etsi utilia, ad salutem non sunt necessariax. 258. (B) Dofirina catholica. Contra Protestantes, Tridcntinum definivit septem ct septem tantum esse sacramenta3 : “Si quis dixerit sacramenta X legis non fuisse omnia a Jesu Christo D. N. instituta; aut esse plura vel pauciora quam septem,videlicet Baptismum, Confirmationem, Eucha­ ristiam, Pænitentiam, Ex. Unitionem, Ordinem et Matri­ monium; aut etiam aliquod horum septem non esse vere ct proprie sacramentum, A. S. ” 259. Thesis: Sacramenta N. Legis, a Christo instituta, septem sunt, nec plura, nec pauciora. Dc fide est ex Tridentino jam allegato. Pricnotamus thesi tn non posse Scriptura solii apodictice demonstrari quoad omnia sacramenta, cum nullibi dicatur sive implicite sive explicite, septem et septem tantum esse sacramenta ; quænam autem sacramenta, et quomodo, ex Scripturâ probari possint, infra exponetur, ubi dc singulis sacramentis. Hic utemur proscriptionis argu­ mento, historicis testimoniis confirmato; posteaque conve­ nientiam septenarii numeri ostendemus. I. Thesis probatur argumento præscriptionis. 260. 10 Facta exponuntur. Tempore quo Novatores prodierunt, .sæculo XVI°, septenarius sacramentorum nu­ merus certo admissus fuerat in universa Ecclesia sive Ro­ mana sive Orientali, et quidem per plura sæcula. fA Quoad Ecclesiam Romanam, id sane constat : (a) ex Decreto ad Armenos (sæc. XV), in quo septem numerantur sacramenta (initio Traélatûs); (b) ex Cone. (Ecum. Lugdu­ nensi II (1274), in quo Michael J’alæologus Gregorio X fidei Confessionem obtulit, ubi legebatur 3 Tenet etiam et docet eadem S. Romana Ecclesia septem esse ecclesias­ tica sacramenta, etc. (c) ex professione fidei quæ anno 1210 'Valdensibus ad Ecclesiam reducibus ab Innoccntio HI præscripta fuit, in quâ septem singillatim sacramenta com· • Dix Mogan*, Saframenta/ sys/cm, p. S3-S4. ’ Scss. \ II, çan. 1. — J Denz.-Bann., 465 (388). 190 CAPUT I. memorantur1; (d) ex unanimi consensu theologorum, qui, jam a sæculo XI1°, etsi dc multis ad sacramenta pertinen­ tibus dissentientes, firmiter docuerunt tanquam dogma ad fidem spc&ans, septem ct septem tantum esse sacramenta3, nullis pastoribus aut fidelibus usque ad Reformationis tem· pus reclamantibus, si excipiuntur Waldenses qui propterca c sinu Ecclesia * ejcfti sunt. 261. ( B ) Quoad Ecclesiam gracam, idem constat 3 : (a) ex consensu Ecclesiæ græcæ tempore Reformationis.ut patet: 1) ex declaratione ferentia, schismatici patriarchæ Constara tinop., qui. a Protestantibus Germaniæ interrogatus, respon­ dit (an. 1576) : “Nihil nostrum afferentes, sed ex sanflis septem œcumetticis synodis et ex sententia ss. dofiorum inter­ pretumque divinitus inspiratæ Scripturæ, quos catholica Christi ecclesia unanimi consensu recipit... dicimus septem divina esse mysteria (sacramenta), baptismum scilicet..."; hic septem recenset sacramenta nostra. SecundA vice ab iisdem interrogatus (an. 1579), eamdem repetit doctrinam, et addit : “ Et hæc quidem omnia salutis nostræ remedia ipse Jesus Christus Deus ct Dominus noster tradidit ct sandi ejus Λ postoli 2) ex condemnatione Cyrilli Lucaris, Jcremiæ successoris, qui, calvinianis erroribus in GcrmaniA et LithuaniA imbutus, duo tantum sacramenta admittenda esse docuerat : jamvero hæc assertio ut haretica damnata fuit in duobus conciliis Constantinop. (1638 ct 16 p), et Hierosolymitano (1672), nccnon in confessione orthodoxa fidei quam confecit Petrus Magilas, metropolitan!» russi»· • Dcnz.-Bann., 424 (370). * Ita, inter alios, P. Lombardus (+ 1164), Sentini., 1. IV, dût. 2»; Magir· ter Rolandus, postea Alexander III, in Sententiis quas circa an. 1150 edidit; Gregorius, episcopus Bergamensis (1133-1146), in opere De veritate ccrS. Christi contra Berengarium ; S. Otto, ep. Bambergensis, circa an. 1139, ia Serenasse ad Ponserastos, P. L., CLXXIII, 1360. Critici quidam putaat Herbardum, qui vitam S. Ottonis scripsit, auctorem es*e bujus Sermoni* td Pomeranos; sed cum sit S. Ottoni coaevus (f 116S), certum est jam a sate. XII septem sacramenta enumerata fuisse. — Allegatur etiam auctor anonymus libri an. 109S Billemi in Alverniâ scripti, qui dc septem sacramentis disserere promittit, sed in decursu libri confirmationem omittit. (Hist, littlr. dt is prance, t. VIII, p. 474-476). ’ Perfdtuiti de la fri sur les sacrements, t. V, 1. I-VI ; Schclstrate, Ads arien f. cedes., J y. 154, 202, etc. NATURA ET INSTITUTIO SACRAMENT. 191 eus1, (b) Ex Conciliis Florentino ct Lugdunensi, quibus Græci schismatici interfuerunt, quin unquam contra existentiam septem sacramentorum protestaverint. (c) Ex eorum Euchologiis seu Ritualibus, ubi preces ritusque inve­ niuntur pro septem sacramentis; pariter ex consensu theolo­ gorum schismaticorum qui de rc sacramcntariâ scripserunt2. (C) Idem probari potest quoad Orientales, nempe Nestorianos et Monophy.sitas, jam a sæc. V extra Ecclesiam rejettes, tum ex Episcoporum illarum nationum declaratio­ nibus statim ac Protestantium hæresis eis innotuit, tum ex eorum libris liturgicis, aut testimoniis eorum qui per eorum regionem iter fecerunt 3. Fatemur equidem quosdam scriptores orientales errasse in deter­ minatione singulorum sacramentorum, sed nihilominus septem enumerant; proindeque cum Ecclesiâ calholicâ consentiunt circa substantiam dogmatis, ct particulares errores, in quos inciderunt, facile explicantur si prœ oculis habeatur Orientales ecclesias a cen­ tro unitatis divulsas et tyrannide oppressas, ignorantia obvolutas fuisse4. Unde dodrina Orientalium ex libris eorum liturgicis potius quam ex libris privatorum scriptorum discenda est. Conclusio : certo igitur constat, pluribus sæculis ante Reformationem, omnes ecclesias Christianas tanquam fidei dogma admisisse septem esse sacramenta a Christo insti­ tuta, nec plura, nec pauciora. 262. 2° Ex his faflis argumentum eruitur theologi­ cum. Ii omnes qui universæ Ecclesiæ infallibilitatem • Schelstrate, of. eit., 504. • Arcudius, Dt concordid ecct. accid. tl orient., 1. I, c. 2; Schelstrate, of. tit., 125, 139, 262, etc.; E. Rcnaudot, Litnrgi.r orientales. — Quem consen· tam iterum affirmavit Janiuhcn, rector academix Petroburgensis (in Russia), quando, an. 1S74, cum Pruteslantibus et Vclcro-Catholicis Bonn.e convenit; tunc enim, nomine Orientalium, postulavit ut otnnes tklem suam profiterentur in seftem sacramenta, quæ absque dubio agnoscuntur, inquiebat, in veteri utrimque Ecclesiæ praxi liturgicâ et scriptis patrum a Conciliis approbatorum. (A;·. Einig, Dtsacramentis, I, p. 44). • Assemani, Jsiblioth. orient., t. II, p. 5; t. III, p. 240 sq.; PerfJtuiU de ia Fei, t. Ill, I. S, c. iSsq.; t. V, i. I, c. 9. — Armeni, qui Monophysitarum erronbru adhxrent, Extremam Unct-.onein non amplius ministrant (forsan quia diÆcile est invenire seftem sacerdotes «pii ad ejus collationem requiruntur), sed in eorum Ritualibus prxsertim antiquis ritus ad hoc sacramentum ministrandum certo invenitur; cetera vero sacramenta etiam hodie conferunt. Cfr. L. Petit, lyt t. dc Tkcol. (Vacant}, I. I, 1954-58. 4 Cfr. Franzelin. th. XX; Pesch. n. 92. 192 CAPUT I. agnoscunt, eo ipso admittere debent tanquam dogma catholicum septem cs.se sacramenta a Christo instituta. Nain unanimis consensus omnium theologorum, pastorum ct fidelium, immo totius Ecclesiæ in synodis coadunata», per plura sæcula, de rc simul dogmaticâ et morali, ad praxim quotidianam pertinente, est infallibile critérium verita­ tis, ut probatum est in Tr. de Ecclesia, n. 658, et de Fontibus Revelat., n. 977 sq. 263. 30 Ex iisdem eruitur argumentum historicum. Fides enim utriusque Ecclesiæ ct omnium sectarum orienta­ lium etiam historice explicari nequit, nisi ab ipsis Apostolis oriatur. Etenim Græci sæc. IX, seétæ Orientales sæc.V, ab Ecclcsiâ Romanâ jam secesserant ; jamvero, si ante schisma nonnisi duo vel tria sacramenta admisissent, certe alia nunquam a Latinis suscepissent, præsertim cùm Latinis semper infensos sese præbucrint, et suarum traditionum tenacissimos. Quoties enim de unione cum Latinis actum est, toties infinitæ prope disputationes habitae sunt de addi­ tione “ Filioque ”, de modo Baptismum ministrandi, de pane azymo, de jejuniis, de cantico Alleluia ceterisque hujus­ modi : nec tamen ulla fuit controversia de septenario numero sacramentorum, licet hæc materia in professionibus fidei inclusa fuerit : nonne hoc est invictum argumentum fidem de septem sacramentis tam antiquam esse ut ante separationem sive Graecorum sive Orientalium, nempe ante quintum saeculum, jam exstiterit, et quidem in universa EcclesiA? Jamvero talis consensus omnium Ecclesiarum in re dog­ maticâ, ad praxim quotidianam pertinente, quinto sæculo ubique vigens, non potuit per innovationem induci, sed ab Apostolis ipsis originem ducit ; nam per quatuor priora sæ­ cula, notum est Episcopos veritatis custodes pervigiles et novitatum impatientes fuisse, et fideles fuisse apostolicariim traditionum tenacissimos, ita ut statim ac novus error, vel aliquid inauditi prodiit, statim reclamaverint. Ita quando Donatista validitatem Baptismi ab hæreticis collati impu * gnârunt, Encratita Eucharistiæ materiam, Montanista et Novatiani potestatem omnia peccata remittendi, Aeria ** ordinum distinctionem. Manichasi matrimonii honestatem· NATURA ET INSTITUTIO SACRAMENT. 193 vel dubia orta sunt circa ministrum et subjectum Ex.Unétionis, Patres indubitanter strenueque catholicam fidem de his omnibus propugnArunt; quanto magis si nova sacra­ menta ab aliquo impostore inventa fuissent? Atqui nulla inveniuntur vestigia controversiarum de Sacramentorum numero in prioribus sæculis, nullæ reclamationes sive epis­ coporum, sive fidelium. Ergo recte cum Tertulliano 1 con­ cludimus : “ Ecquid verisimile est ut tot ac tant.e Ecclesiæ in unam fidem erraverint?... Ceterum quod apud multos unum invenitur, non est erratum sed traditum 264. Objiciunt quidem Liberales doctrinam de septenario sacramentorum numero per duodecim priora sæcula penitus ignotam esse ideoque revelatam dici non posse, sed a Petro Lombardo inventam. Resp. Fatemur equidem hanc doctrinam non fuisse synthetice et explicite traditam per priora sæcula; sed simul historice constat nullum esse e septem sacramentis quod a Patribus commemoratum non fuerit, ita ut Petrus Lombar­ dus non sit inventor hujus dogmatis, sed tantum synthetice exposuerit doétrinam sparsim a Patribus traditam et jam implicite.in ScripturA contentam; quod quidem legitimum esse infertur ex iis quæ diximus de incremento dogmatum 2. Quod ut melius intelligatur, hæc duo statuimus : — 265. (A.) Nullum est sacramentum quod a Patribus non fuerit recensitum, immo quod non inveniatur plus minusve explicite in N. Testamento. Id melius constabit ex infra dicendis de singulis sacramentis ; hic satis sit præcipua facia recolere : — (a Quoad Scripturam, Christus, qui ritibus legalibus sesc subjecerat, et modo generali sacramentale principium docue­ rat, apostolis potestatem tradendo homines externis mediis sanctificandi, ipse ritus sacramentalcs instituit plus minusve explicite : 1) Baptismum, ejus necessitatem declarando ct apostolis officium baptizandi omnes gentes imponcndo3; 2 Confirmationem, Spiritum sanétum promittendo, quem ' D< c. 2S. P. L., II, 4α. • De Fide, n. 305 sq. — * *Joan., Ill, 5; Mûtth., XXVIII, 19 TaeoL. Doom. ni. — 7 194 CAPUT I. apostoli baptizatis contulerunt per impositionem manuum'; 1 3) Eucharistiam, consecrando panem ct vinum et potestatem idem faciendi apostolis relinquendo2; 4) Pænitentiam, potestatem clavium et facultatem remittendi peccata eisdem ; * tradendo 5) Extremam Unctionem, discipulis committendo I curam ægrotos ungendi unctione quæ, teste S. Jacobo, spi. 1 ritualiter etiam alleviabit infirmos·»; 6) Matrimonium, hunc contractum ad pristinam dignitatem revocando ct ita eve­ hendo, ut gratia ad ejus officia rite implenda videatur neces- ] sariaS; 7) Ordinem, inter discipulos quosdam eligendo quos et apostolos nominavit, quibusque potestatem non solum docendi et regendi, sed ct sacramenta ministrandi ritu quo­ dam externo contulit6. Quæ quidem omnia suo loco fusius , exponentur. (b) Quoad Patres : 1) Patres apostolici baptismum et eucharistiam commemorant, quia frequentioris sunt usus. 2) Tertio sæculo, Tertullianus, præter hæc duo, confirmatio· nem et pænitentiam recenset, priorem quâ baptisma com­ pletur, posteriorem quâ delentur peccata post baptismum commissa; immo et implicite ordinationem, quâ conferuntur sacerdotalia munera quæ laici exercere nequeunt, et de quà 5. Cyprianus magis explicite loquitur. Matrimonium autem jam S. Ignatius et Tertullianus coram episcopo celebran­ dum esse declarant. 3) Quarto et quinto sæculis, jam fit quædam synthetica expositio trium sacramentorum quibus constituitur ritus christianæ initiationis, nempe baptismi confirmationis et eucharistiæ. Cetera autem sacramenta recensentur, quin tamen sub eodem nomine colligantur. Ita S. Augustinus omnia enumerat sacramenta, cxceptâ Extfl· mA Unitione, quam aliunde Innocentius I describit in ep. Decentium, et quam eodem tempore commemorant Enchlogium Serapionis, S. Cyrillus Alex, et S. Casarius Artld | tanquam ritum sacrum jam a S. Jacobo recensitum. Certuff est igitur septem sacramenta fuisse in usu prioribus sæcr.'js; nec proinde hanc doctrinam fuisse sæculo XII° inventam- I 'Joan., XIV, 26; ΛΛ.,ΥΙΠ, 14-17; XIX, 1-6. — » / Cor., XI, 23-25.5 Mallh., XVI, 19: Joan., XX, 22-23. — 4 Maith., X, 5-8; IX, J Im., V, 14-15. - s Præter textus jam allegatos, cfr. Z Tini., IV, 14; 11 7i*'l I, 6. — 6 Mart., X, 2-13; Efhes., V, 25-32. NATURA ET INSTITUTIO SACRAMENT. 195 206. (B) Attamen, ante sæc. XII, nullus hucusque inven­ tus est audor qui synthetice et explicite docuerit septem et septem tantum esse sacramenta a Christo instituta. Cujus rationes præcipuæ hæ sunt1 : (a) Prioribus saeculis synthetica notio sacramenti non fuerat explicite et scientifice clucidata. Primi Christiani baptismum, confirmationem, eucha­ ristiam aliaquc sacramenta suscipiebant, quin elementum variis hujusmodi ritibus commune clare perciperent. Nec mirum : licet enim omnia sacramenta aliquid commune habeant, inter se valde differunt, et ab Antiquis in duplicem classem distributa fuerant : alia consecrantia seu perficientia vocabantur, Baptismus nempe, Chrisma seu Confirmatio, Eucharistia ct Ordinatio; alia vero medicinalia dicebantur. Pernitentia, Ex. Unctio et Matrimonium ; hinc intelligitur cur Patres tria vel quatuor priora frequentius connumerent, quia, ex scopo quem sibi præfixerant, nonnisi consecrantia enumerare intendebant. Ex quo etiam patet dodrinam de sacramentis in genere nonnisi post multa sæcula scientifice per analysim et synthesim expolitam fuisse; ita, v. g., quoad baptismum, primum analyst expendere neccssc erat quot elementa essentialia in eo invenirentur, videlicet signum interioris regenerationis, productivum gratiæ, a Domino institutum; postea idem dc singulis sacramentis investigan­ dum erat; tandem, synthesis ope, determinandum erat quot signis sacris competerent eunda specifica elementa ita per analysim determinata. Quod quidem longum requirebat tempus, praesertim cùm alias quæstiones gravioris momenti de mysterio Incarnationis et de gratiâ-urgerent quarum solutioni prius incumbere necesse èrat. 267. (b) Insuper, cùm, præter septem sacramenta, varii essent ritus sacri, Patres qui sacramenti notionem prius tra­ diderunt, præeunte S. Augustino, supra, n. 251, conceptum geneticum exposuerunt his omnibus communem. Itaque nomine sacramentorum, scu mysteriorum, omnia compledebantur quæ aliquid sacri et sanctificantis præ se ’ Hic non insistimus in arcani discifdinà, quæ socculo VI” amplius non vij»eqmrjue proinde non sufficit ad rem penitus explicandam. Cfr. Batiflbi, Etudit a histoire et de tkMogit, ir« serie, p. 1-41. f 196 CAPUT I. ferebant, non distinguendo differentiâ spécifiai sacramenta a sacramentalibus. Ita, sæc. XII, Hugo a S. Viflore traélatum dc sacramentis scripsit, tn quo de omnibus fidei mysteriis, saetis ritibus, etc. disserit, quasi totidem sacramenta essent; idem auctor inter majora et minora sacramenta distinguit, et inter minora aquam aspersionis, susceptio­ nem cineris, benedidionem ramorum, signaculum crucis, etc recenset’. Item 5. Petrus Damianus (t 1072) duodecim sacra­ menta enumerat, inter quæ regis inunétionem, ecclestæ dedicatio­ nem, monachorum et sanctimonialium benedictionem, etc. S.Btr. nardus2 (f 1153) pariter dicit multa esse sacramenta, et inter hæc ponit baptismum, eucharistiam et pedum ablutionem, quæ fit in Cœnâ Domini; nec mirum, nam sacramentum dehnit “ sacrum signum, sive sacrum secretum ”. Statim vero ac conceptus specificus sacramenti, analysis e: synthesis ope, lucide a Theologis expositus est, omnes ore . unanimi agnoverunt septem et septem tantum esse sacra­ menta a Christo (mediate vel immediate) instituta (supra n. 260). Res ipsa igitur vere in Ecclesiâ existebat, nempe septem sacramenta, sed vocabulum commune quo hi septem sacri ritus exclusive designarentur nonnisi sæculo XIIe inventum est3. Quod quidem mirum non est : etsi enim omnia Christiana mysteria ab initio in Traditione contint bantur, nonnisi sæculorum decursu inventa sunt vocabui scientifica quibus designarentur, v. g., consubstantialité Verbi, unio hypostatica, satisfaCio vicaria, transsubstantiati, Deo sic volente ut in expolitione dogmatum aliquis sit profc&us. — Sæculo igitur duodecimo, do&rina de septe­ nario sacramentorum numero non fuit inventa aut adulti rata, sed tantum magis synthetics et explicite exposita. II, Convenientia septenarii sacramentorum numeri. Positâ institutione divina septem sacramentorum, horum convenientiam exquisierunt theologi. 26S. i* Quidam, ut Albertus A/., putarunt ea instituta fuisse J septem vitiis capitalibus mederentur '. Alii, duce 5. Bonavtnh * De sacram., I, II, p. IX. c. 1. — ’ Sermo in CanS Domini, n. 1-4. 3 Ita, v. g., in Capitulariis Caroli Magni {769-813) singula recensentur xi menta, quin tamen eorum catalogus texatur. Cfr. J. Misson in Dcciavb Se. rctig., L III (1912), p. 215-254. — 4 ht IVSait., dist. 2, ari. 1. NATURA ET INSTITUTIO SACRAMENT. 197 docuerunt ea respondere septem præcipuis virtutibus Christianis, simulque esse remedia septem morborum spiritualium 269. 2° 5. Thomas sapientius hanc convenientiam desu­ mit e conformitate vitæ spiritualis cum vitâ naturali, sive individuali, sive sociali, et sic arguit 3 : — Convenit tot esse inedia ad vitam spiritualem conferen­ dam vel augendam quot sunt ad vitam corporalem;atqui in vitA corporali septem sunt praesertim necessaria, quinque ad perfectionem individui, duo ad societatis perfectionem. A) Ad perfectionem individui requiritur : (a) ut nascatur, quod spiritualiter fit per Baptismum; (b) ut crescat et robo­ retur, quod fit spiritualiter per Confirmationem ; (c) ut nutriatur, quod in vitft spirituali per Eucharistiam obtinetur; d ut sanetur ab infirmitatibus, quod spiritualiter fit per Pænitcntiam; (e) ut, post morbum, recuperet pristinam valetudinem, quod in vitâ spirituali producitur per Extre­ mam Unitionem, quæ peccati reliquias abstergit. B; Ad perfeélionem societatis requiritur : (a) potestas regendi multitudinem, cui respondet Ordo;(b) propagatio generis humani, quæ in ordine spirituali per Matrimonium san&ificatur 3. 3 II. De modo quo Christus sacramenta instituit. 270. Status quæstionis. Certum est Christum ut Teum, ct quidem solum, esse principalem sacramentorum auctorem; nam ipse solus potest propriâ auiloritate dare sacramentis vini gratiam causandi ; ipse solus potest illabi animæ et in eâ operari. Christus autem instituere potuit sacramenta duplici modo : immediate, seu per se ipsum, si ipse gratiam unicuique sacramento propriam determinave­ rit, camque signo cuidam sensibili alligaverit; et mediate, seu dando aliis, v. g., apostolis ct eorum successoribus, potestatem delegatam instituendi signa quædam quibus gratia annecteretur. Præterea inquiri potest quo sensu ‘ Z·.·.·:ifa/uium, VI, 3. — ■ Sum. thuri., 3, q. 65, η. I. ’ Protestantes ipsi hanc analogiam non potuerunt non mirari; camdctn stylo pcico descripsit Goethe, (Fartntt, t. 1S, p. 263; angi ice Aufo-Biography, 1: hns transit., I, p. 245-248. Quod ct admittit A. Harnack, ZXgwrflgari.. HP, pp. 4S5, 4S7. 198 CAPUT I. Christus ut homo sacramenta instituerit; et quidem num determinaverit elementa sacramentorum in genere tantum an in specie. I. Institutio immediata. 271. Thesis : De fide est omnia N. Legis sacramenta fuisse saltem mediate a Christo instituta; et certum videtur omnia pariter fuisse a Christo immediate insti­ tuta. Pars prior contra Protestantes definita fuit, et hodie etiam merito opponitur Modernistis qui contendunt sacramenta ortum habuisse “ ex eo quod apostoli eorumque successores ideam aliquam et intentionem Christi, suadentibus ct moventibus circumstantiis ct eventibus, interpretati sunt " >. Pars altera contra quosdam antiquos scholasticos dirigitur, qui putarunt Confirmationem et Extremam Unctionem ab Apostolis post Ascensionem institutas fuisse3, et contra Alix. Alensem qui putavit Confirmationem ab Ecclesiâ fuisse institutam in Concilio Meldensi (845). 272. 1° Prob, pars utraque Tradit.* * (A") Ex Tridents constat omnia sacramenta a Christo fuisse instituta : “ Si quis dixerit sacramenta N. Legis non fuisse omnia a Jesu Christo Domino nostro instituta, A. S. ” ; atqui hæc verba accipi debent de immediatâ institutione; nam quæ mediati solum instituuntur, non dicuntur institui simpliciter; sic. v. g., quæ Ecclesia instituit, vi potestatis sibi a Christo coi· latæ, ut jejunium Quatuor Temporum, non dicuntur ab ipso Christo instituta sed ab Ecclesiâ; ergo pariter si sacramenta fuissent solum mediate a Domino instituta, non ab eo sim­ pliciter instituta dici possent (B) Confirmatur ex canone circa Ext. Unitionem s, ubi definitur hoc sacramentum, de quo præsertim dubitabatur, ’ Qui error reprobatus est in decr. LamentaMli, nn. 39-40. • Ita Hugo Victorinus, De Sacram., 1. II, p. 15, c. 2, P. L., CLXXVÏ, 578; Petr. Lombardus, 4 Sent., dist. 3; S. Bonaventure, in 4 Sent., dirt. 7, schol. ; sed nuperrimi editores S. Bonavcnturæ. operum animadvertunt S. Doctorem ca qun junior minus corre&e scripserat in Brcviloqnio (VI, c. 4) correxisse. ’ Argumenta ex Scri/lnrâ exponentur ubi de singulis sacramentis. 4 Sess. VII, can. I de Sacramentis in genere. — s Sese. XIV, can. t. NATURA ET INSTITUTIO SACRAMENT. 199 fuisse a Christo institutum, et a 5. Jacobo promulgatum ; atqui in hoc casu certe vox : “ institutum ”, cum opponatur voci ‘‘promulgatum ”, nonnisi directam institutionem desi­ gnarc potest, et significat Apostolos promulgavisse quidem, sed nullo modo instituisse sacramentum Extrcmæ Unc­ tionis. C) Tandem alibi declaratur a Trid. Ecclesiam nil posse circa sacramentorum substantiam1; atqui, si Ecclesia acce­ pisset a Christo potestatem sacramenta instituendi, posset utique mutare eorum substantiam; nam qui potest plus, potest et minus ; ergo. .Attamen notandum est Tridentinum) noluisse vocem immediate in ipso canone inserere, quia Novatores, non autem paucos Medii Ævi theologos qui hâc de re errave­ rant, percellere volebat. Sed mens ejus satis clare e præfatis testimoniis infertur. 273. 2° Rat. convenientia suadetur. Conveniebat Chris­ tum ipsum sacramenta immediate instituere : (a) ut melius appareret solum Christum Redemptorem nostrum esse, et sacramenta totam virtutem suam cx ejus meritis desumere; b) ne homines spem in homine ponerent, in eo scilicet qui illa sacramenta instituisset, et ne schismata orirentur, sicut olitn exorta sunt inter Corinthios, qui dicebant : “ Ego qui­ dem sum Pauli, ego autem Apollo, ego vero Ccphæ, ego autem Christi ” 2. 274. Corollarium. Admitti nequit theoria eorum qui dicunt quadam sacramenta implicite tantum fuisse instituta, eo saltem sensu quod Christus quædam verba protulit aut aftiones perfecit, ex quibus conscientia catholica paulatim hæc sacramenta eduxit, quin Christus ipse vere ea determi­ naverit etiam substantialiter 3. Ita, quoad Confirmationem * Trident. enim docet (sess. XXI, cap. 2) “hanc potestatem perpetuo in Ecclesia fuisse, ut in sacramentorum dispensatione, salvi illarum substantif, ta statueret vel mutaret, qua: suscipientium utilitati... magis expedire judi­ caret ”. ’ t Cor., I, 12; cf. S. Thoni., 3, q. 64, a. 4, ad i. 1 Si vero admitteretur implicita institutio eo sensu quod Christus determi­ naverit gratiam propriam sacramenti, et modo tantum generico signum sensibue cui adncâcrctur, hæc esset hypothesis probabilis cx infra dicendis, η. 279. 200 CAPUT I. Christus promiserat se daturum Spiritum San&um omni­ bus in se credituris. Exinde Apostoli coeperunt baptizatis manus imponere ad Spiritum Sanôum eis conferendum ; et hæc impositio tanquam baptismi complementum habita est. Postea ritus impositionis separatus est a ritu baptismali, et distinélum constituit sacramentum. Hæc, inquam, theoria admitti nequit, quia non satis recedit ab institutione tnediatâ quæ hodie communiter reji­ citur. Si enim Christus non determinavit gratiam specia­ lem cuique sacramento propriam, simulque ritum, modo saltem generico, cui gratia adneéieretur (quæ duo ipsam essentiam sacramenti constituunt), sed tantum principium posuit ex quo Ecclesia hæc sacramenta eduxit, horum institutio non est proprie et striôle divina, sed partim sal­ tem ecclesiastica ; sicut, v. g., ecclesiasticae, et non divinæ, vocantur leges quas Ecclesia condidit, vi auctoritatis sibi a Christo collatæ, ad complendas leges divinas. II. Institutio a Christo ut homine. 275. Christus ut Deus, vi et auéioritatc propriâ, est causa principalis omnium sacramentorum, ex diétis supra. Ut homo. Christus instituit sacramenta duplici sensu : i° ut causa meritoria, quatenus suis actibus gratiam meruit quæ per sacramenta distribuitur: nulla enim gratia, in statu saltem naturæ lapsæ, confertur nisi vi meritorum et satis­ factionum Christi, ut probatum est in Tr. de Verbo Incar· nato, n. 1162. Quare Tridentinum docet causam merito r:am gratiæ per baptismum collatæ esse Jesum Christum’ 2° Ut causa instrumentalis. quatenus ejus humanitas instrumentum fuit quo Deus usus est ad sacramenta insti­ tuenda. 276. Sub hoc duplici respectu, Christus, ut homo, habet super sacramenta potestatem quamdam excellentia, quæ in quatuor consistit® : (a) Sacramenta vim suam habent a fos­ sione Christi; nam gratia, quæ per ipsa confertur, est vcluti fruftus meritorum ejus; (b) Possunt administrari ejus nomini seu virtute : “ Baptizetur unusquisque vestrum in noinùu * Ses». VI, cap. 7; Dcni. Bann., 799 (6S1). — 1 Sum. theol., q. 64, a. 3. NATURA ET INSTITUTIO SACRAMENT. 201 Jesu Christi"’, (c) Insuper eorum elementa constitutiva ab ipse determinari possunt; immo Christus aliis communi­ care valet potestatem hanc materiam et formam determi­ nandi. (d) Tandem potest, absque ritu sacramentali, pro­ ducere gratiam sacramentis propriam, ut constat exemplis paralytici et Magdalenæ, quorum peccata sine ullo sacra­ mento remisita. III. Determinatio matertæ et formæ in genpre an in specie? 277. i° Status quaestionis. Christus quidem immediate instituit omnia sacramenta. (A) Hoc autem duplici modo præstare potuit : (a) in genere determinando quidem gratiam propriam cujusque sacramenti, et statuendo simul adhiben­ dum esse aliquod signum ad hanc gratiam significandam idoneum, sed Ecclesiæ relinquendo hujus signi electionem ; b) in specie infiniâ, eligendo non solum gratiam, sed etiam signum adhibendum, addita lege eo semper utendi. Sic v. g·» ™ genere tantum instituit sacramentum Ordinis, si, determinatâ gratiâ propriâ hujus sacramenti, Apostolis præccperit adhibere quodlibet signum ex se idoneum ad auâoritatis et gratiæ huic annexe collationem significan­ dam; e contra idem sacramentum in specie instituit, si præceperit mannum impositionem tanquam materiam semper adhibendam esse. B) His positis, certum est Christum determinavisse non solum in genere, sed etiam in specie materiam et formam Baptismi et Eucharistia; ; hoc enim sufficienter constat tum ex Scripturâ, tum ex traditione omnium Ecclesiarum,ut infra probabitur quando de his sacramentis disputabimus; sed cotitrevertitur num idem dicendum sit de ceteris sacramentis, et præsertim de Confirmatione, Extr. Unitione et Ordine. 278. 2° Prior sententia. Juxta Suaresium, S. Ligorturn, aliosque3, omnium sacramentorum materia et forma in specie determinatae sunt a Christo. * Ad., il, 38. — ’ Alatlh., IX, 2: /./*·., VU, 4S. Suarez, disp. II, sect 3; S. Alphonsus, 11. 12; de Augustinis, th. rj; Tepe, n. 23 sq. 202 CAPUT I. (a) Trid. declarat Ecclesiam nil posse circa sacramentorum substantiam; atqui si Ecclesia a Christo recepisset potestatem eli­ gendi in specie materiam et formam sacramentorum, easdem mutare posset, (b) Si Christus reliquisset Ecclesiæ potestatem in specie determinandi materiam et formam sacramentorum, aliquot vestigia hujus potestatis in Scriptum aut Traditione invenirentur; atqui nullum apparet hujusmodi vestigium. 279. 30 Posterior sententia. Lttgo, Sabnanticenses, Card. Billot, aliosque », materia et forma quorumdam sacra­ mentorum non fuerunt in specie determinatae ab ipso Christo, sed ab Ecclesiâ, cum potestate ab eo accepté. (A) Imprimis nullibi legitur in Script, et Tradit. Christum ipsum in specie determinavisse materiam aut formam Confirmationis, Extr. Unitionis ve! Ordinis; immo Innocentius II7 (in cap. Anbyler, de sacr. iterandis) contrarium manifeste supponit; ait enim : “ Unde credimus quod nisi essent formæ postea inventae, suffi­ ceret ordinatori dicere : sis sacerdos, vel alia æquipollentia verba, sed subsequentibus temporibus formas, quæ servantur, Ecclesia ordinavit”. (B) Historice constat mutationes occurrisse in snateriis ct forinis quorumdam sacramentorum, et quidem circa res quæ hodie ut essentiales a plerisque theologis habentur, (a) Sic, v. g., theologi communiter docent verba “signo te signo crucis et confirmo te... in nomine Patris...” necessaria esse ad validam administrationem Confirmationis in Ecclesiâ Latinâ; jamvero certum est quædam ex his verbis per multa sæcula non fuisse in usu, nec etiam nunc a Graecis adhiberi *. Iterum in sacramento Pænitentiæ forma deprtcativa in usu erat in nonnullis Occidentalibus ecclesiis, et etiam nunc apud Orientales adhibetur, dum sola forma indicativo a multis dicitur esse valida in Ecclesiâ Romanâ. E contra communit» docetur in Ex. Unélione solani formam deprecativam validam esse, et nihilominus certum est in multis antiquis Ritualibus formam * Salmantic., Cursus theol. mor., dc Sacram, in genere, c. IV, n. 4S; LugO, de Sacrament. insest., disp. IV, s«fl. 5, n. 86 sq.; Hurter, de Ordine,n. 712; Card. Billot, t. I, pp. 35, 171; t. II, p. 297; Egger, n. 64S; multique aKi theologi ubi de Ordine. • Olim hæc tantum verba dicebat (Pontifex) : “ In nomine Patris et Filii, ® Spiritûs S., pax tibi”, ut videre est apud Amalarium... Graeci hanc (ornum adhibent : “ Signaculum doni Spiritûs S. ”... Ad eam formam multumaccefl ea quæ exstat in ordine Gelasiano, et in antiquioribus sacramentorum libri» : “ Signum Christi in vitam æternam. Amen”. (Martene, de Antifseû KÙRitibus, lib. I, cap. I, art. 3). Alias formulas vide apud Chardon, <·/. dt., Histoire du Sacr. de Confirmation, cap. I. Quicumque hæc duo opera attenti perlegerit, candide fateri cogetur multas formas olim adhibitas fuisse, quæhodi communiter a theologis ut invalidæ haberentur. NATURA ET INSTITUTIO SACRAMENT. 203 absolutam inveniri, et in aliis formam prorsus diveisam ab eâ quæ nunc adhibetur, occurrere *. Et sic de aliis. (b) Mutationes nonnullæ pariter in materiis occurrunt. Quoad Confirmationem, Apostolos manuum impositione usos fuisse Scrip­ turi tradit; huic postea addita fuit chrismatis unflio, ct hodie in Græcorum cuchologiis ne minimum quidem verbum de impositione manuum reperitur; quoad Ordinem, sola manuum impositio tanquatn ritus essentialis in Scripturà describitur, ct etiam hodie apud Orientales adhibetur, dum e contra Decretum ad Armenos aperte declarat : “Sextum sacramentum est Ordinis,cujus materia est illud per cujus traditionem confertur ordo, sicut presbyteratus traditur per calicis cum vino, et patenæ cum pane porrectionem”. Hinc acriter theologi disputant quænam sit materia essentialis hujus sacramenti. Ex his faCtis duplex educitur argumentum : (a) mutationes in rebus, quæ essentiales hodie considerantur, factæ sunt quoad mate­ rias et formas quorumdam sacramentorum; atqui si Christus mate­ riam ct formam omnium sacramentorum in specie determinâsset, hujusmodi mutationes occurrere non potuissent, cùm Ecclesia essentialium rituum fidelis custos exstiterit, ut pro Baptismo et Eucharistia constat; ergo, (b) Insuper, nisi admittatur Christum Ecclesiæ quorumdam sacramentorum materias et formas facultatem in specie determinandi reliquisse, dicendum est per multa sæcula nonnulla sacramenta invalida fuisse, et etiam nunc apud Græcos modo invalido administrari; quod quidem a nemine admitti potest; ergo. (C) Nec obstat Trident, declarans Ecclesiam mutare non posse sacramentorum substantiam; nam, in materiis et formis illa sola substantialia sunt quæ Christus ipse instituit; jamvero si, ut conten­ dimus, nonnisi modo gencrico quasdam materias ct formas deter­ minaverit, substantia earumdem non mutatur per specificam deter­ minationem ab Ecclesiâ factam, dummodo generica significatio a Christo determinata retineatur. 280. Conclusio. Ex hâc controversià inferri potest : a Christum non determinâsse materiam et formam sacramentorum usque ad ultimas individuationes, sed Eccle­ sia reliquisse potestatem aliquas mutationes facere, salvd eorum substantid, quatenus a Christo fuit præscripta. Id sane constat cx mutationibus quæ, teste historic, in materiis ct formis sacramentorum locum habuerunt ; ct cx Tridentino declarante “hanc potestatem perpetuo in Ecclesiâ fuisse ut in sacramentorum dispensatione, salvâ eorum substantiâ, ea ’ Cf. Martene, op. tit., lib. I, cap. 7, a. 3. 204 CAPUT II. statueret vel mutaret, quæ suscipientium utilitati seu ipso, rum sacramentorum venerationi pro rerum, temporum, locorum varietate magis expedire judicaret ” >. (b) Quid vero Christus determinaverit quoad singula sacramenta, et quid ab Ecclesia ipsâ successu temporum determinatum fuerit, non posse definiri nisi ubi de unoquoque sacramento agitur. (c) Inpraxi vero striéce standum esse regulis ab Ecclesiâ aut communi Theologorum consensu præfixis quoad mate­ riam et formam sacramentorum, ne forte periculum nullitatis incurratur. Caput tj. DE ELEMENTIS SEU MATERIA ET FORMA SACRAMENTORUM* 2. 281. ProbatA sacramentorum existentiâ, jam de eorum intrinsecâ constitutione dicendum est, de signo sensibili, quod duplici constituitur elemento, rebus nempe et verbis seu materiâ ct forma. Dicemus : i° De notione et existentiâ materiæ et formæ in sacramentis ; 2° De mutatione vitandi in materiâ et formâ;’ 30 De unione inter utramque; 40 De iteratione materiæ et formæ. Art. I. Notio ct existentiâ. 282. 1° Notio. Signum sacramentale duplici constat elemento, scilicet rebus ct verbis. Res autem hic adhibetur lato sensu et designat sive substantiam, ut aquam, sive aPlionem, sive etiam verbum cujus sensus non sit adhuc plene determinatus. Pariter nomine verbi intelligitur non solum verbum ore prolatum, sed etiam gestus mentem * Sess. XXI, cap. 2. 2 S. Th., 3 p., q. 6o, a. 5-S; Suarcz, disp. II ; Salmant., disp. II; Drouin, q. I, § 4 ; Billuart, diss. 1, a. 4 : de Augustinis, th. XI ; S. Alphonse 1. VI, n. S sq.; Konings, n. 1210 sq.; Mare, 1399; Sabetti, n. 631 sq·» Lehtnkuhl, n. 10 sq.; Ballerini-Palmieri, n. 4 sq. ELEMENTA SEU MATERIA ET FORMA SACRAM. 205 ~ — " — ■ - · ■■ —■ ■ ■ ■ sufficienter exprimens, v. g., motio capitis consensum mani­ festans. Quod duplex elementum a Scholasticis vocatum est materia et forma, ex quâdam analogia cum corporibus physicis quæ ex materiâ et formâ constituuntur. Primus qui hoc loquendi modo usus fuerit, probabilius est Gttlielmus Anlissiodorensis initio sæculi XIII. A) Materia, in sacramentis, est res vel actio sensibilis, quæ jam significat effectum sacramenti, sed inchoate et incomplete, idcoquc determinatione indiget quæ per formam inducitur : sic aqua, quæ in Baptismo adhibetur, ex sc ad plura ordinari potest, v. g.,ad refrigerandum, ad abluendum. Iterum sacramenti materia potest esse : (a) remota vel proxima; prorest res ipsa sensibilis in se considerata, ut aqua in Baptismo; posterior est rei usus seu applicatio, v. g., ablutio in Baptismo, b) Essentialis vel integrans; prior ad sacramenti essentiam per­ tinet, ut contritio, vel etiam satisfacio in voto pro Pænitentiæ sacramento; posterior ad sacramenti integritatem pertinet ut satisfactio in re. (B) Forma pars est signi sacramentalis quæ materiam ad sacramentum constituendum determinat, ita ut jam habeat vim sanctificandi; v. g., in Baptismo verba : “ Ego-te baptizo”... efficiunt ut aqua, quæ ex se plura significat, tanquam lotio et lotio sacra habeatur. Gencratim in verbis consistit; in Matrimonio tamen, hocque solo, signa seu nutus verborum locum tenere possunt. 283. 20 Thesis : Omnia N. Legis Sacramenta, in suo sensibili elemento spectata, rebus tanquam materia, et verbis tanquam forma constant. Certum est. A) Scriptura innuit saltem quædam sacramentalia signa illo duplici elemento constitui ; nam de Baptismo dicitur1 ■ "Nisi quis renatus fuerit ex aquâ”... et ita indicatur ma­ teria; ct insuper : “ Docete omnes gentes, baptizantes cos :n nomine Patris, et Filii, et Spiritûs Saucii ”, quibus verbis forma designatur. Dc aliis sacramentis aliquid simile inve­ nitur, ut exponetur ubi de singulis. B) Tradit, (a) Patres jam animadverterant in signo sensibili quorumdam sacramentorum duplex elementum ’ /oan., Ill, 5. 206 CAPUT II. inveniri, præsertim S. Augustinus, supra n. 251. (b) Scho. Iastia, ab initio sæc. XIII, unanimiter docuerunt sacra­ menta duplici constare elemento, materiâ etformâ, aliquando tamen utendo quadam restrictione (quasi-materià), ut ita ostenderent hæc verba nonnisi analogice sacramentis appli­ cari, præsertim vero Pænitentiæ ct Matrimonio, (c) Rem aperte declaravit Decretum ad Armenos ab Eugenio IV in Cone. Florentino editum : " Hæc omnia sacramenta Iribus perficiuntur, videlicet rebus tanquam materiâ, et verbis tanquam formâ, ct persona ministri sacramentum conferentis cum intentione faciendi quod Ecclesia facit; quorum si aliquod desit, sacramentum non perficitur Notetur tamen hunc loquendi modum esse analogicum tantum, nihilquc aliud significare nisi sacramentum visibile duobus elemen­ tis essentialiter constitui, quorum unum est minus et alte­ rum magis determinatum. Insuper hæc analogia perfeftior invenitur in quibusdam sacramentis quam in aliis, v. g., in baptismo quam in matrimonio. Hæc autem systematica distinélio multum confert ad clarius exponendum quænam elementa ad validam aut licitam sacramentorum collatio­ nem requirantur. (C) Rationes cur conveniat sacramenta rebus et verbis seu materiâ et forma constare sic exponit S. Thomas1·. (a) ex parte Christi : sacramenta suum au&orem repræsentare decet; atqui Christus, sacramentorum auétor, est Verbum sensibili carni unitum ; ergo sacramenta decebat verbis confici quæ rebus sensibilibus uniantur; (b) ex parte hominis, qui, cùm animâ ct corpore constituatur, conve­ nienter sanctificatur per medium constans duplici elemento, verbo quod ab animâ creditur et re sensibili corpus attin­ gente; (c) ex parte significationis : per vetba enim magis distincte exprimitur quod mente concipitur, proindeque sacramentorum N. Legis significatio per aliqua verba deter­ minari debebat. 1 Sunt, thfol., 3, q. 60, a. 6. ELEMENTA SEU MATERIA ET FORMA SACRAM. 207 Art. II. De mutatione vitanda in materia et forma. 284. Materia et forma sacramentorum a Christo et Ecclesia determinate sunt, ut supra diôtum est, n. 277-280, nec proinde eas mutare licet, quin violetur præceptum divinum aut ecclesiasticum, simulquc periculum nullitatis incurratur. Mutatio autem, quæ occurrere potest, est vel substantialis vel accidentalis ; prior ea est quæ ipsam essentiam sacramenti destruit, posterior ea est quæ sacra­ menti essentiam licet retinens, materiam vel formam levi­ ter alterat. Hic igitur tres quæstiones praéticæ solvendae inveniuntur. i° Quandonam mutatio sit substantialis? 285. (A) Quoad materiam, mutatio est substantialis, quando, secundum communem usum ct prudentium æstimationem, materia adhibita non est ejusdem speciei ct nominis ac materia a Christo et Ecclesiâ determinata. Diximus : "secundum communem usum", quia Dominus, sacramento­ rum materiam determinando, communem usum et aesti­ mationem potiusquam physicam ct chimicam artem respe­ xit : hinc adest mutatio substantialis, si loco aquæ, vinum in Baptismo adhibeatur; item glacies et nix non solutae, quamvis chimice sint ejusdem naturæ ac aqua, sunt materia dubia, quia, juxta communem sensum, non reputantur aqua. E contra aqua non benedicta vel aqua calida est materia valida, quia, juxta communem loquendi modum, ut vera aqua existimatur. 286. (B) Quoad formam, mutatio est substantialis quando, ex communi hominum judicio, verba adhibita eumdem sensum ac verba a Christo aut Ecclesiâ determinata non habent; hâc de rc sex dantur regulæ praéticæ, his ver­ sibus contents : Nil forma: demas, nil addas, nil variabis, Transmutare cave, corrumpere verba, inorari. a Nil forma demas, i. c., nullam essentialem vocem omittas; v. g., in Baptismi forma, omissio vocis “A” aut unius e SS. Trini­ 208 CAPUT II. tatis personis est substantialis ; c contra si pronomen “ ego" omittitur, sacramentum erit validum. (b) Nil addas quod légitimas formæ sensum destruere possit, ut si diceretur : “ Ego te baptizo in nomine Patris majoris, et Filii minoris”... Si additur vox aquivoca tunc valor sacramenti ab intentione ministri pendet; v.g., si quis Baptismi formulæadderet: “et B. M. Virginis”, putans Baptismum vim suam ex B. M. invo­ catione repetere, Baptismus nullus esset; si quis autem adderet: “et B. Virgo te adjuvet” ; Baptismus illicitus quidem, sed validus tamen foret. (c) Nil variabis, i. e., nulla adhibeatur vox, diversum habens sensum ac vox a Christo determinata; v. g., si quis dicit, “ego remitto tibi peccatum originale in nomine Patris... ”etc., Baptismus est invalidus; si autem dicitur “ego te abluo in nomine Patris0, Baptismus validus erit, quia in posteriori casu servatur, in priori mutatur sensus vocis “ baptizo ". (d) Transmutare cave, i. e., noli, per verborum transpositionem, formæ sensum tollere, v. g., “in Te, baptizo nomine Patris", Baptismum invalidât aut dubium reddit; e contra valida est forma: “Te ego baptizo”... quia sensus non mutatur. (e) Corrumpere verba, i. e., vitanda est essentialium vocum cor­ ruptio. Hic notandum est facilius induci substantialem corruptio­ nem permutationem in principio verborum quam in fine; ita “in nomine Matris", loco Patris, Baptismum invalidât, dum "in nomine Patria et Filia... etc.”, non invalidai, si per ignorantiam' aut dis tradi i on em dicatur. (f) Morari; interruptio notabilis inter diversa formæ verba, præ· sertim inter diversas ejusdem verbi syllabas (v. g., juxta quosdam, per medium quadrantem), sacramentum invalidât ; e contra tussis momentanea non invalidât; attamen, si paulo longior fuerit, tutius est in praxi integram formam ab initio repetere. Formæ igitur sacramentorum distincte ac modo audibili pronuntientur. 2° Quale peccatum sil mutatio? 287. (A) Mutatio substantialis est peccatum mortale ex toto genere suo, i. e., materiæ parvitatem non admittit ; potest tamen fieri veniale ex advertenti» vel consensûs defectu. Ratio est quia tunc sacramentum est invalidum ; atqui inva’ Ita cx responso Zacharia l'apæ ad Bonifacium, ap. Mansi, XII, 339· Pariter Officium declaravit 3 Aug. 1SS9 validum esse baptisma a Tonkinens zatcchislâ sub hâc forma ministratum : ** Ego te baptizo in nomine l'atri Fit» ct Firilui Samili ”. (Celled. S. C. de Trop. Fide, Romæ, 1893, n. 531). ELEMENTA SEU MATERIA ET FORMA SACRAM. 209 lidum reddere sacramentum est semper peccatum grave contra religionem, ct sacrilegium, cùm sit rei sacræ abusus; insuper peccatum contra caritatem erga proximum, qui sacramenti effeclu privatur; immo et contra justitiam, quando minister est proprius parochus, qui ex justitiâ sacra­ menta ministrare tenetur. 288. (B) Mutatio accidentalis est peccatum cujus gra­ vitas a mutationis gravitate pendet. Si mutatio, pruden­ tium judicio, gravis censeatur, peccatum erit grave;secus,si levis; v.g.,omittere in consecratione calicis : “qui pro vobis effundetur”, censetur grave; omittere in Baptismo “ ego ", leve censetur. Ratio cur talis mutatio sit peccatum oritur ex eo quod omnis mutatio, etiam levis, est profanatio alicu­ ius rei sacræ, et violatio ecclesiastici saltem præccpti. 3° Quandonam dubia materiâ uti liceat? 289. Dubia materia ea est quæ sacramenti valorem du­ bium relinquit. His positis : (a) Nunquam licet dubiam materiam adhibere quoties certa materia datur. Nam sequens propositio ab Inno· centio X damnata fuit : “ Non est illicitum in sacramentis conferendis sequi opinionem probabilem de sacramenti valore, tutiori reliélâ " «. Ratio est, quia in hoc casu libere ct sine ratione sacramentum nullitati exponitur : quod sane est gravis irreverentia ; ergo est peccatum, ct quidem grave. 290. (b) Materiâ dubiâ uti licet, immo oportet, quando materia certa deficit, et simul urget gravis necessitas; v. g., deficiente oleo infirmorum, Ex.-Unétio ministrari potest cum chrismate. Cùm enim sacramenta propter homines instituantur, melius est exponere sacramentum nullitati, quam unum hominem in perditionis statu relinquere. Adest autem gravis necessitas, quando de sacramento ad salutem necessario agitur, scilicet de Baptismo pro infante morituro, Pænitentiâ pro peccatore, aut etiam Extr. Un&ione, quando Pænitcntia ministrari nequit. ■ Denz. Bann.. 1 i$e iioiSk 210 CAPUT II. Art. III. De unione materiæ ct forma?. 291. i° Principium generale. Sacramenta, ex dictis, duplici constant elemento; ut valide ministrentur, nccesse est ut adsit quædam saltem unio inter materiam ct formam. Cùm autem sint compositum morale, ea unio requiritur et sufficit, quæ, juxta prudentium æstimationem, totum morali eflbrmat. Ut judicetur quandonam adsit illa unio, gene­ rale principium statuitur : tunc habetur unio sufficiens materiam inter et formam, quando, attentA uniuscujusque sacramenti natura, forma veritas salvatur. Ratio est quia, dummodo forma; verba verificentur, nihil deest ut verba plenam habeant significationem et signum sacramentale integre constituatur. 292. 2° Regulæ practicæ pro validitate diversa sunt pro diversis sacramentis. (A) In Eucharistia, requiritur unio physica inter materiam et formam seu, aliis verbis, materia debet esse physice præsens, quando sacerdos pronuntiat formam : “ Hoc est corpus meum ", nam pronomen “hoc” verificari non posset, si materia tunc realites præsens non esset. (B) In Baptismo, Confirmatione, Ext.-Unllione et Ordine, theoittice loquendo, sufficit ad validitatem unio moralis, quæ existil quando materia applicatur immediate antequam forma pronun­ tietur, vel immediate postquam prolata est. In praxi tamen, ciim agatur de validitate, tutius est eodem tempore pronuntiare verba et materiam applicare ; attamen de valore sacramenti dubitari nequit, si forma inchoatur priusquam materiæ applicatio absolvatur, vel vice versa. Mora unius Pater inter applicationem materiæ ct forma prolationem, a nonnullis ut sacramentum invalidais consideratur. (C) In PanitentiA, mora temporis longior validitati non obstat, v. g., inter confessionem et absolutionem una hora intercedere potest; nam Pienitentia naturam judicii sequitur. Attamen con­ fessio absolutionem præccdere debet. (D) In Matrimonio, sufficit ut unius consensus ponatur dum alterius consensus perseverat, nam matrimonium est contraflus, ei contradfts regulas sequitur. 293· 3° Regulæ ad liceitatem. (a) Ad liceitatem talis unio materiam inter et formam servanda est, qualis ab Ecclesia prascribitur ; ritus enim ab EcclcsiA præscripti hâc de rc sub pœnâ peccati servandi ELEMENTA SEU MATERIA ET FORMA SACRAM. 211 sunt, (b) Quoad peccati gravitatem, eadem principia sequi oportet ac pro mutatione materiæ et formæ. Art. IV. De sacramentorum iteratione. 294. i° Quandonam iterari possunt aut debent ? (A; Sacramenta iterari non possunt sine gravi peccato, quando de eorum valorc prudens dubium non adest, quia sacramentum iterare, sine ullâ ratione aut ob inane dubium, gravis erga sacramentum est irreverentia. Prudens autem dubium existit, quando post diligens examen perseverat. Hinc si quis, sine sufficienti ratione, integram formam re­ petit, aut unum verbum ter quaterque,/e?r se graviter pec­ cat ; per accidens tamen excusantur scrupulosi, ob perplexi­ tatem. Venialitcr autem peccat qui unum verbum in formæ prolatione sine ratione repetit. 295. (B) Iterari possunt sub conditione, quoties prudens adest dubium de eorum valore. Nam tunc dubium est num subjedumfruôtum sacramenti perceperit; atqui timor pru­ dens tanti incommodi (qui facilius existimabitur in sacra­ mentis magis necessariis) est ratio sufficiens iterandi sacra­ mentum sub conditione, vi axiomatis : sacramenta propter homines. 296. (C) Sacramenta iterari debent sub conditione, quo­ ties, posito prudenti dubio de eorum validitate, id postulant caritas,justitia, vel religio; quod quidem præsertim evenit, quando agitur de sacramento necessario, v. g., de Baptismo, aut de Ordine. Idem dici potest, licet minori gradu, de aliis sacramentis, v. g., de Confirmatione, quæ semel tantum conferri potest, et quæ, etsi non necessaria, valde tamen utilis est ad salutem ; quoad sacramentum Pænitentiæ, iteranda est absolutio, si pænitens mortalia peccata accusa­ verit; talis autem obligatio non adest, si venialia tantum accusata fuerint. 297· 20 Quomodo iterari possunt? (a) Quando sacra­ mentum dubie confectum iteratur, conditio saltem mentaliter est apponenda; sic enim salvatur reverentia erga sacramentum, si forte validum fuerit ; nec aliunde impeditur 212 CAPUT IIL bonum suscipientis per conditionis appositionem, ut infra dicetur, (b) Insuper, quando Baptismus dubius publice ite­ ratur, conditio verbis exprimi debet : v. g., si non es baptizatus, ego te baptizo. Hoc enim a Rituali præscribitur, ne astantes putent Baptismum absolute ministrari. Caput nj. DE SACRAMENTORUM EFFICACIA. Expositâ intima constitutione signi sacramentalis, ejus efficaciam declaremus oportet, sive quoad gratiam ab omnibus sacramentis produélam, sive quoad characterem a tribus impressum. Art. I. De gratiâ per sacramenta collatâ. De hujusmodi gratiâ quatuor inquiruntur : i° quomodo producatur, 2° qualis, 3® quanta, 40 nùm impedita reviviscat. § I. De modo quo sacramenta suum PRODUCUNT EFFECTUM '. 298. Status quæstionis. i° Errores. Protestantes, soli fidei justificationem tribuentes, signi sacramentalis efficaciam plus minusve aperte rejiciunt, (a) Lutherus, post nonnullas tergiversationes, docuit sacramentis produci gratiam eo sensu quod verba in eorum usu adhibita sunt simul concionatoria, in quantum fidem in cordibus excitant, et promissoria quatenus divinas promissiones continent et in memoriam revocant, (b) Juxta Calvinum, sacramenta sunt sigilla promissionum Dei, quibus fiducia nostra excita­ tur efficacius quam solis verbis, simulque symbola quibus pietatem nostram externe manifestamus, (c) Zwingliani, Sociniani, et Unitarii contendunt sacramenta esse signa seu * S. Thom., 3 p., q. 62; Suarez, disp. VU, I ; Salmant, disp. IV, dub. i ; Bellarminus, 1. II, c. 1, 13; Drouin, q. IV. c. 1 ; Franzelin, th. 6-n; de Augustinis, th. 6; Sasse. th. 6-9; Card. Billot, th. ς. DE SACRAMENTORUM EFFICACIA 213 ceremonias quibus fideles se Christo obligant ejusque mi­ litis nomen dant, et ita distinguuntur a Judæis et Gen­ tilibus, ea vero gratiam minime producere, (d) Moder­ nist# tandem contendunt sacramenta nihil aliud præstare nis: in mentem renovare praesentiam Creatoris semper beneficam. 299. 2° Contra Novatores Tridcntinum definivit sacra­ menta Novae Legis suos cffeéhis ex opere operato 1 producere, et continere gratiam quam significant. Ex quo sequitur ea vere, licet instrumentantes causas esse gratiæ. (a) Sacra­ menta non sunt causæ principales gratiæ, sed solum ins­ trumentales; nam solus Deus gratiam primario conferre potest; pariter solus Christus est principalis causa merito­ ria omnis gratiæ quam in præsenti ordine accipimus; igitur sacramenta gratiam non propria virtute, sed virtute a Deo receptd, conferunt; sicut penna non scribit propriâ virtute, sed virtute ab ipso scriptore reccptâ. (b) Attamen gratiam producunt ex opere operato, id est : 1) ex ipso signo sacramen­ tati valide posito, non ex opere operantis tantum, id est, non proprie ex sanctitate ministri aut merito suscipientis, neque 00 sensu quod signum sensibile fidem tantummodo excitare valet,sed quod vere gratiam continet ct confert; 2) dummodo tamen non sit obex, sed e contra adsint in adultis requisita dispositiones. Igitur, quidquid Protestantes calumniantur, juxta catholicam doctrinam, requiruntur internæ dispositio­ nes ad fructuosam sacramenti receptionem ; hæ autem dispo­ sitiones non sunt causa instrumcntalis gratiæ, sed tantum pravia conditiones ad justificationem, simulque in quanti­ tatem gratiæ per sacramenta collatæ vere influentes, ut infra declarabitur: gratia enim Baptismi confertur "secundum propriam cujusque dispositionem et cooperationem " a. Controvertitur tamen inter theologos quo sensu sacra­ menta producant gratiam. — Quapropter exponemus : * Protestantes contendunt vocabulum hujusmodi novum esse ac proinde rejiciendum} novum est quidem, si soni ratio habeatur, nam nonnisi sarC. XII -■•-rari coepit, sed novum non est quoad sensum, ut ex thesi patebit. Jamvero Ecclesia jus habet novis utendi verbis ut clarius dogma catholicum rxponatur, sicut revera vocabula Trinitatis, /nearnatifinis, (OHtubstanliaiitatii adhibuit ad harreses dilucidius confutandas. — * Trident., sess. VI, cap. 7. 214 CAPUT ΙΠ. i° doctrinam catholicam; 2° controversiam de causalitate sa­ cramentorum. I. Doctrina catholica. 300. Thesis : Sacramenta Novæ Legis gratiam con­ ferunt ex opere operato omnibus obicem non ponen­ tibus, seu aliis verbis sunt causæ instrumentales gratiæ. De fide est ex * Tridentino : “Si quis dixerit sacramenta N. Legis non continere gratiam quam significant, aut gratiam ipsam non ponentibus obicem3 non conferre, quasi signa tantum externa sint acceptæ per fidem gratiæ vel justitiæ, et notæ quædam christianæ professionis, quibus apud homi­ nes discernuntur fideles ab infidelibus, A. S.” “ Si quis dixerit per ipsa N. Legis sacramenta ex opere operato non conferri gratiam, sed solam fidem divinæ promissionis ad gratiam consequendam sufficere, A. S. ” 301. Prob. i° Scripturâ. Hic satis est ostendere qua­ dam sacramenta gratiam conferre ex opere operato; probatio postea complebitur ubi de singulis sacramentis. Jamvcro de baptismo dicitur : “ Nisi quis renatus fuerit ex aquâ et Spiritu San&o non potest introire in regnum Dei ”3; “ Salvos nos fecit per lavacrum regenerationis ” 4. Dc con­ firmatione : " Imponebant manus super illos et accipiebant Spiritum Sanétum. Cùm vidisset autem Simon quia per impositionem manûs Apostolorum daretur Spiritus..."?. De ordinatione : “ Admoneo te ut resuscites gratiam, quæ est in te per impositionem manuum mearum”6. Ex quibus textibus sic arguitur : ibi declaratur gratiam conferri ptr sacramenta ct ex sacramentis; atqui particulæ “per et ex”, cum contextu sumptæ, significant gratiam instrumentaliter (seu ex opere operato') a sacramentis produci ; cx se quidem tria significare possunt, causam principalem, causam instrumentaient, vel causam dispositivam ; atqui hic certe non designant causam principalem gratiæ, quæ solus Deus • Sess. VII, can. 6, 8. ’ Obex de quo agitur, est animæ dispositio gratiæ infusioni repugnans vel absolute, vel secundum praesentem Dei providentiam, ut defectus fidei, spei, attritionis in sacramentis mortuorum, et conscientia peccati mortalis in seca­ mentis vivorum. »Joa., III, 5. — 4 Tit., Ill, J. — » Aa., VIII, 17-18. — · II Tim., I, 6. DE SACRAMENTORUM EFFICACIA. 215 est 'ut fatentur ipsi Protestantes, ita intelligentes ex Spiritu Sancio}, nec pariter causam dispositivam, cùm nec aqua, nec manuum impositio dispositiones esse possint; ergo causam instrumentalem manifestant 302. Objiciunt quidem Protestantes in multis Scriptune locis justificationem seu gratiæ collationem, fidei tribui : “ Arbitramur justificari hominem per fidem ” Hæc autem potius nostram thesim confirmant; nam, si Protestantes ex præfatis et similibus verbis deducunt fidem esse causam instrumentalem justificationis, nonne pari jure concludere possumus ex verbis supra allatis : “ per lavacrum regenerationis” (Baptismum), “ per manuum impositio­ nem ” {Confirmationem ct Ordinem), sacramenta esse vere causas instrumentales gratiæ? Neque ex hoc inferre licet fidem esse justificationis causam instrumentalem : nam fides sese habere potest per modum dispositionis, ideoque ex contextu determinan­ dum est utrum fides sit dispositio an causa instrumentons, ut jam in Tr. de Gratia investigatum est. Optime igitur cum Scriptura concordat doitrina catholica, juxta quam tum sacramenta, tum fides ad producendam gratiam concurrunt : sacramenta, ut causæ instrumentales, fides, ut una ex causis dispositivis. 303. 2° * Tradit. (A) Per quatuor priora scccula, doc­ trina dc sacramentorum efficaciâ asseritur variisque rationi­ bus ct comparationibus illustratur. (a) Patres secundisæculi, ut Hernias ’ et Pseudo-Barnabas \ docent per aquam baptismatis homines a peccatis mundari vitamque novam suscipere. — 5. Irenaus asserit carne Christi carnem nostram vivificari et semen resurrectionis accipereJ. (b; Tertio sæculo, Tertullianus hanc efficaciam explicat influxu Spiritus Sanéli qui aquam baptismatis sanClificat : “Supervenit enim statim Spiritus de caelis et aquis supurest sanctificans eas de semetipso, ct ita sanéiificatæ vim sanctificandi habent”6. — Idem tradit Origines, declarans sanctificationem per baptismum collatam tribuendam esse invocationi SS. Trinitatis». — Quæ doôtrina authentice confirmata est auôtoritatc S. Stcphani Papae, qui, Ro­ manae traditioni innixus, rebaptizari prohibuit eos qui ab hæreticis baptizati erant, ita ostendens efficaciam sacramenti a fide ministri minime pendere. ’ Rem., Ill, 2S. — ’ P.Pourrat, 0/. at., p. 84-166. ‘ IX, 16’·*, 36 w. — 4 Bamab., XI-XII. !/ίίή·. hares., I. IV, l8, η. 5; V, 3, η. 2; P. G., Vil, 102?, J124: Joumel, 234, 249. 1 De baptisme, c. 2, P. L., I, 1201. ’ InJo^n., VI, 17, p. G., XIV, 257. 216 CAPUT ΙΠ. (c) Quarto sæculo, Patres comparant baptismalem aquam zz/rr? materno, quia virtutem habet spiritualem vitam producendi : “ Quoi est matrix embryoni, hoc est aqua (baptismi) fideli : in aquâ enim fingitur et formatur'”. — Alii comparant operationem Spiritüs sandi super baptismalem aquam, operationi Spiritüs aquas fecun­ dantis; ergo, sicut aquæ, sub Spiritüs influxu, pisces ac reptilia produxerunt, ita baptismalis aqua vim habet divinitus infusam Christianos efficiendi, spiritualem vitam eis largiendo ’. 304. (B) Contra Donatistas qui contendebant ministrum haereticum vel indignum non posse valide baptismum aut ordines·conferre, S. Augustinus magis explicite hanc causalitatem affirmat, asserens non ex meritis ministrantis vel susci­ pientis, sed virtute a Christo accepta, homines sanctificari; “ Non eorum meritis a quibus ministratur, nec eorum quibus ministratur, sed propriâ san&itate atque veritate propter eum a quo institutus est, male utentibus ad perniciem, bene utentibus ad salutem ” 3. 3θ5· (C) Expraxi Ecclesia. In Ecclesiâ etiam primitivA baptizati sunt infantes et amentes, ut probatur in Tr. dt Baptismo; immo pleræque Protestantium scélæ etiam hodie infantes baptizant. Atqui si sacramenta gratiam ex opere operato non conferunt, sed solum fidem excitant, ut fingunt Protestantes, talis baptismus omnino invalidus est ac inutilis, cùm neque infantes, neque amentes fidei aélûs sint capaces. Vim hujus argumenti Protestantes senserunt, et ita respondent : (a) juxta Luthcrum, parvuli miraculose credunt cùm baptizantur, Deo illos juvante. Sed contra, tantum miraculum sine probatione admitti nequit, et Lutherus nullam probationem tanti portenti affert. (b) Juxta Calvinum ct Hodge *, Baptismus infantibus prodest, quando rationis usum attingunt, et recordantur se baptizatos fuisse; tunc enim eorum fides excitatur. Sed 1) multi usum rationis non attingunt ct tamen sacramenti gratiam recipiunt ; 2) insuper quomodo illi qui supervivunt, rem quam nullo modo perceperunt, recordari 1 S. Chrysostomus, In Joan., homil. 26, n. 1, P. G., LIX, cfr. S. Gregor. Nyss., Ora/. in ia/t. Ckristi, P. G., ΧΓΛΤ, 588. • Sic iterum S. Chrysostomus (1. cit.) : “ Primum dicebatur : producant aqiwe reptile animæ viventis (Gen., I, 20); ex quo autem Jordanis fluents ingressus est Dominus, non amplius reptilia animarum viventium, sed animas rationales Spiritum «aniftum ferentes aqua producit 3 Contra Cresconitnn, 1. IV, c. 16, n. 19, P. L., XLIII, 559. 4 Hodge", Systematic. Theol., vol. Ill, p. 590. DE SACK AMENTORUM EFFICACIA. 217 possunt? 3) tandem Baptismus suos eflTe&us tempore quo confertur, non postea, regulariter producere debet, (c) Juxta alios, Baptismus l-arvulis in fide Ecclesiæ confertur, sed hæc est, in eorum theoriâ, mera sequivocatio; nam fides justificans, juxta ipsos, non est fides communis Ecclesiæ, sed fides personalis, et unicuique propria. 30ό. Corollarium : Verba formæ non sunt necessario ; mcionatoria vel promissoria, sed ad gratiam producendam conferunt. De fide est, ex Trid.1 : “ Si quis dixerit hæc sacramenta propter solam fidem nutriendam instituta fuisse, A. S. ” Etenim : (a) in duobus sacramentis quæ a Protestantibus mittuntur, Baptismo ct Eucharistia, verba quæ tanquam forma adhibentur nullam exhortationem, nullam promissio­ nem præse ferunt, sed simplex et nudum factum enuntiant : ' Ego te baptizo ” ; “ hoc est corpus meum ”. Ergo hujus­ modi verba tanquam concionatoria aut promissoria haberi nequeunt, (b) Insuper si sacramenta per modum concionis vel promissionis operentur, ad eorum frudum percipien­ dum neccsse non est eadem recipere, sed sufficit eorum administrationis testes esse, cùm astantes verba audire possint æque ac ipsi recipientes; quod quidem nemo admit­ tere potest ; ergo. II. Controversia de causalitate sacramentorum2. Omnes quidem catholici admittunt sacramenta N. Legis veru gratiam conferre; sed de modo quo eam conferunt quatuor prodierunt systemata. 307· i° Causalitas improprie ditia seu occasionalis. Medio .-Evo, •S'- Donarentura3, Scotiis *, posteaque Durandus, Biel, etc., putarunt Deum solum gratiam producere posito ritu sacrameutali, ideoque sacramentum esse veluti schedulam chartaceam nullius valoris interni, ad cujus exhibitionem Deus, vi promissionis antiquitus iaêtæ, gratiam confert. — Hodie vero omnes hanc theoriam reji­ ciunt ut minus consonam Tridentino declaranti sacramenta conti'ure ct conferre gratiam quam significant. Scotistæ, eam relinquen­ tes, causalitatem moralem tuentur. ' Sess. VII, can. 5. * Pretcr au&ores infra allegatos, cfr. Bucceroni, Comment. de saerament. ■ju: dilate, 1SS9; G. Reinhold, Die Sirdlfra^e übet die phvfiiehe oder mora• ‘-.e Wirktamkeit der Sakramente, 1S99. 3 in IVSent., dist. r, p. 1, q. 4, conclus. — 4 In IV Sent., dist. I, q. 5. 218 CAPUT III. 308. 2° Causalitas moralis. Multi, duce de Luge docent sacramenta vere cooperari ad gratiæ infusionem, sed per mo­ dum causa instrumentons moralis tantum, quatenus nempe directe agunt non in animam subje&i, sed in Deum, quem suo intrinseco valore efficaciter, licet moraliter, movent ut gratiam conferat. Cùm enim a Christo instituta fuerint, moraliter sunt actiones Christi ideoque inaestimabilis pretii, et comparari possunt nummo aureo qui suo intrinseco valore vendentem movet ad mercem tradendam. Sic autem arguunt : (a) nihil amplius deduci potest ex textibus Script, et Tradit.; (b) aliunde difficile concipitur quomodo signum mere sensibile possit physice continere et transmittere spiritualem gratiam; (c) insuper modus operandi sequitur esse; jamvero sacra­ menta sunt morale compositum; ergo moraliter operantur. — Quæ sententia vere probabilis est. 309· 3° Causalitas physica. Juxta Thomistes, Suarez, aliosque 3, sacramenta sunt non solum causa moralis, sed etiam physica gratiæ, in quantum ex motu aut influxu Dei instrumcntaliter gratiam conferunt, ac proinde sunt veluti canales per quos physice ct realitcr gratia in animam nostram transit. Verba enim Scriptura, nempe particulæ ex et per, ct Patrum comparationes, n. 303, de causalitate physicâ melius intelliguntur ; insuper, juxta Tridentinum, sacramenta sunt causa gratiæ instrumentons, et continent gratiam; atqui, admissâ morali causalitate, non videntur esse causa instrumentalis sensu proprio gratiæ, nec eam continere, sed tantum a Deo obtinere. Aliunde sacra­ menta, licet sensibilia, possunt esse vehicula gratiæ, sicut voces sensibiles possunt esse vehicula cogitationis. (a) Objicitur quidem sacramentum esse ens transiens quod amplius non existit eo precise instanti quo gratia confertur; ergo physice operari nequit. Sed ad physicam causalitatem minime requiritur ut sacramentum totum simul existât; sufficit aliquid signi sensibilis remanere tempore quo gratia producitur : quod fit in sacramentis; nam in ultimo instanti prolationis verborum effectus statim producitur, (b) Instant adversarii : dc ratione instrum» * De Sacramentis, disp. IV, seô. 4 ; ita etiam Fransetin, Hurter, Sute, Laheusse, etc. * S. Thomas, 3, q. 62, a. 4; Suarez, disp. IX; Salmant., disp. IV, dub. 3-4; Billuart, diss. Ill, a. 2: Pègues,Kevue thomiste, Jan. et Jul. JÇGj: E. Hugon, La causalité instrumentale en thlolegie, Paris, 1907, uS-tyi. DE SACRAMENTORUM EFFICACIA. 219 physici est ut vere et realiter tangat subjedum in quod agit; atqui sacramentum animam tangere nequit. Resp. : sacramentum ani­ mam attingit non quidem ratione sui, sed ratione virtutis ipsi supernaturaliter insita, sicut sol corpora nostra tangit non substantiasuâ, sed conta&u virtutis et caloris, (c) Instant iterum : repugnat virtutem spiritualem inessc enti corporeo, quale est sacramentum. Resp. : repugnat quidem virtutem spiritualem inesse enti corporeo ex se et permanentor, sed “nihil prohibet in corpore esse virtutem spiritualem instrumental iter, in quantum scilicet corpus potest moveri ab aliqua substantia spirituali ad aliquem effeétum spiritua­ lem inducendum, sicut et in ipsâ voce sensibili est quædam vis spiri­ tualis ad excitandum intelleélum hominis, in quantum procedit a conceptione mentis ” ’. (d) Sacramenta fi été suscepta, remoto obice, zratiam causare possunt; atqui non physice eam producunt, cimi amplius non existant; ergo. Resp.: etiamsi in hoc casu moraliter a.erent, non exinde sequeretur ea in omni casu moraliter tantum operari. Aliunde sacramenta, quæ reviviscunt, generatim charafte * rem imprimunt, et mediante charaélere, physice gratiam producere valent, etiamsi non amplius subsistant. 310. 40 Cansalitas intentionalis. Card. * , Billot putans causalitatem instrumentalem moralem non esse veram causalitatem ad mentem Conciliorum, causalitatem autem pro­ prie physicam non esse possibilem, cum repugnet virtutem spiritualem rei corporali inesse, novam proposuit explica­ tionem. Juxta ipsum, causal itas sacramentorum est quidem vera, et instrumentalis, sed intentionalis, seu in ordine cogni­ tionis et quidem prafiiae. Sacramentum scilicet, cùm sit signum, habere nequit causalitatem quæ prætergrediatur rationem signi et exinde ordinem cognitionis. Unde sacra­ mentum est causa sicuti sunt causa jurisdiélionis episcopalis verba a Summo Pontifice in Consistorio prolata. Quæ verba : (a; non tantum referuntur ad rem significatam, b; nec tantum notificant rem significatam (sub quo secundo respectu jam sunt causa, quatenus intelle&um excitant ad cognoscendum), (c) sed insuper sunt causa ipsius rei significatæ. cùm inserviant non solum ad manifestandam propriam conceptionem, sed ad imponendam ordinationem intelleôlûs Pontificis. Ita sacramentum, vi institutionis Christi, per modum imperii et exigentiae significat et ita causât gratiam, ’ 5»w. Ikeel., 3, q. 62, a. 4, ad 1. ’ ..'e Sacramentis in co»i»ium\ thesis VII. 220 CAPUT III. licet secundario et instrumentaliter, causalitate nonperfetthb sed tantum dispositivâ; seu, aliis verbis, non producit ipsam gratiam, sed dispositionem exigitivam gratia. Quæ theoria ingeniosa est, nec probabilitate caret. Attamen non clare videtur quomodo in hâc hypothesi sacramenta gratiam conti­ neant nisi moraliter, cum vis intentionalis sit eis extrinseca; nec quomodo gratiam conferant nisi mediate, cùm dispositio exigitiw gratiæ sane ab ipsâ gratiâ distinguatur. § II. Qualis producatur gratia? Gratia a sacramentis producla, duplex est : gratia communis seu sanctificans, ct gratia sacramentalis. 311. i° De Gratiâ sanctificante. Gratia sanétificans, quam sacramenta conferunt, est prima, vel secunda; prima sa est quæ infunditur quando homo de statu peccati mor­ talis in statum gratiæ transit; secunda vero nihil aliud est nisi primæ gratiæ augmentum. His positis, inquirendum est quænam gratia a sacramentis producatur per se, vel per accidens. 312. (A) Per se. (a) Duo sacramenta, Baptismus et Pcenitentia, primam gratiam per se, seu exprimariâ institu­ tione conferunt, ideoque vocantur sacramenta mortuorum quia spiritualiter mortuos vivificant. Hæc enim directe ad remittendum originale vel aétuale peccatum mortale insti­ tuta sunt, ut infra probabitur; atqui illa peccata non remit­ tuntur nisi per sanCtificantis gratiæ infusionem, ac proinde gratiam primam ; ergo. (b) Quinque alia sacramenta per se secundam gratiam conferunt, et vocantur sacramenta vivorum; ii enim soli qui spirituali vitâ jam fruuntur ad ea accedere possunt, quia vitam supcrnaturalem jam animæ inesse supponunt ct adaugent : ita Confirmatio corroborat justum in fide ct gratiâ; Eucharistia eum nutrit; Extr. Unclio eumdem robo­ rat pro ultimo certamine; Ordo speciales gratias Ecclesiæ ministris tribuit; Matrimonium sandificat conjuges Chris­ tianos. 313. (B) Per accidens, (a) Sacramenta mortuorum ali­ quando gratiam secundam per accidens producunt, quando DE SACRAMENTORUM EFFICACIA. 221 scilicet suscipiens primani gratiam jam possidet. Certum •st; nam sacramenta omnibus non ponentibus obicem gra­ tiam conferunt, ex di&is; porro qui jam gratiam possidet in recipiendo Baptismum et Pænitentiam, certo non ponit obicem; ergo gratiam, non primam quidem, quâ jam orna­ tus est, sed secundam accipit. Quod quidem certum evasit ex praxi, ab Ecclesiâ approbatâ, confitendi levia peccata, quando nullum grave peccatum commissum est. (b) Sacramenta vivorum possunt etiam per accidens gra­ tiam primam producere, scilicet quando peccator bona fide se esse justificatum credit, et attritus recipit unum ex vivo­ rum sacramentis; quod evenire potest, quia non recordatur de peccato commisso, aut putat illud per contritionem perfeilam esse remissum, aut inscius fuit invalide absolutus a sacerdote. Quæ sententia non est quidem certa, sed proba­ bilior et communior inter Theologos «. Etenim sacramenta gratiam conferunt omnibus non ponentibus obicem; atqui subjeélum, in casu allato, non ponit aétu obicem sacra­ mento, cùm sit in bonâ fide; aliunde peccatum, antea com­ missum et nondum remissum, sed sincere retractatum, non est obex gratiæ; ergo sacramenta in casu allato per acci­ dens gratiam, ct quidem primam, causant. c) Immo, cx infra dicendis, Extrema UnLlio non solum fer accidens, sed etiam ex secundario fine institutionis, mor­ talia remittit, quando impossibile est Pænitentiam accipere. 314. 20 De Gratiâ sacramentali (A) Existentia. Sin­ gula Novœ Legis sacramenta producunt gratiam propriam, qua sacramentalis vocatur. Certum est. (a) Etenim sacra­ menta instituta ad diversos fines specialem efleâum produ­ cere debent; atqui sacramenta instituuntur ad diversos omnino fines, ut ex Decreto ad Armcnos constat : “ Horum quinque prima ad spiritualem uniuscujusque hominis in scipso perfectionem, duo ultima ad totius Ecclesiæ regimen multiplicationemque ordinata sunt. Per Baptismum enim spiritualiter renascimur; per Confirmationem augemur in '· Cfr. S. Thom., 3 p., q. 79, a. 3. S. Alphonsus, n. 6, cum nudioribus ibi statis. ‘ Abbé dc Bellevue, La grâce sacramentelle, 1900. 222 CAPUT III. gratiâ ct roboramur in fide; renati autem et roborati, nutri, mur divinæ Eucharistiæ alimoniâ, etc. ergo sacramenta diversos gratiæ effeétus producunt, seu gratiam sacramentalem, (b) Revera Scriptura ct Patres priorum saxulorum direfte hanc specialem gratiam describunt, potiusquam genericam gratiam omnibus sacramentis communem, ut exponemus ubi de singulis sacramentis. 315. (B) Natura. Gratia sacramentalis, juxta commu­ nem sententiam, non est habitus realiter distinélus a gratiâ sanctificante, sed ipsamet gratia habitualis valde probabiliter cum speciali vigore in ordine ad proprium finem sacramenti obtinendum «, et certo cum jure ad speciales gratias aétualcs suo tempore conferendas. Ratio est quia gratia habitualis, cum virtutibus et donis, diversam sacramentorum finem, sine alio distinéto habitu, attingere posse videtur. Res autem pro singulis sacramentis sic explicari potest, (a) Gra­ tia sacramentalis Baptismi dat specialem vigorem ad novam vitam instituendam, et Baptismi vota adimplenda; (b) Confirmatio ordi­ natur ad fidem alacriter et fortiter propugnandam ; (c) Eucharistia, ad nutriendam animam, eamque per caritatem Deo uniendam; (d) Pænitentia ad praeterita peccata expianda et nova vitanda; (e) Extr. Unitio ad peccati tollendas reliquias, ultimasque tenta· tiones superandas; (f) Ordo ad relte sandteque regimen spirituale animarum exercendum; (g) Matrimonium ad fidelitatem mutuo servandam, caste vivendum, et prolem pie educandam. Insuper, quando occurrit specialis obligatio adimplendi officia in sacramentorum receptione imposita, conferuntur a Deo, vi ipsius sacramenti, gratia aftuales speciales, ut illa officia suaviter et facile adimpleantur, et quidem abundantiores ct intensiores quam secus darentur.— Immo animad­ vertere licet in quibusdam sacramentis poliorem esse colla­ tionem grades habitualis, ut in Eucharistie et Pænitentia; in aliis autem, v. g., Ordine et Matrimonio, potius esse jus ad aftuales gratias toto decursu vitæ consequendas. • Non pauci theologi putant gratiam sacramentalem non addere hunc spttfl lem vigorem, sed solum conferre jus ad gratias a&uales tempore opportuno con­ ferendas. (Cf. de Augustinis, th. 19).— Seri alii, cum S.Thomà, QitaU. Λ'Μ de Veritate, q. 27, a. 5, ad 12, el Card. Billot, t. I, p. 91-93, putant gratiam sacramcntalcm addere gratiæ communi dispositiones quasdam habituales phs minusvc imminutivas concupisccntix in variis ejus ramificationibus. DE SACRAMENTORUM EFFICACIA. § III. De quantitate 223 gratiæ per sacramenta COLLATÆ «. 316. Quànam proportione sacramenta specie inter se diversa, ut Baptismus et Confirmatio, gratiam conferant, prorsus incertum est : hoc enim a liberâ Dei voluntate pendet, de qua nil in Scripturâ et Traditione legitur. Unum declarat Tridentinum, scilicet ea non esse paria2: “ Si quis dixerit hæc septem sacramenta ita esse inter se paria ut nullâ ratione aliud alio sit dignius, A. S.” Quoad sacramenta ejusdem speciei sequens thesis rem declarabit. 317. Thesis : Sacramenta ejusdem speciei per se confe­ runt æqualem gratiam aequaliter dispositis;inaequalem vero inaequaliter dispositis, /ta communiter. Dicitur per se, quia per accidens, scilicet ex Dei speciali miseri­ cordia, vel ex speciali ministri fervore, sacramenta possunt majorem gratiæ gradum in uno quam in altero producere; sed tunc ille effeétus non confertur ex opere operato, seu vi ipsius sacramenti, std potius ejus occasione. A) Ex TridentirioS, Deus justitiam seu gratiam confert, secundum propriam uniuscujusque dispositionem et coope­ rationem : “justitiam in nobis recipientes unusquisque suam secundum mensuram, quam Spiritus S. partitur singulis prout vult, et secundum propriam cujusque dispositionem ct cooperationem atqui, æqualiter dispositi æqualem coo­ perationem afferunt ; ergo æqualem gratiam recipiunt ; c contra, inæqualitcr dispositi inæqualem dispositionem affe­ runt: ergo. B, Rat. conv. (a; Sacramenta agunt veluti causæ natu'Cf. S. Thom., 3 p., q. 69, a. S; Suarez, disp. VII, scô. 5; Salmant., IV, dub. 8; de Augustinis, th. 21. ’ Sets. VII, can. 3. — Juxta S. Thomain (3, q. 65, a. 3), quem communi· '.er sequuntur theologi, ratione dignitatis primo loco venit Eucharistia, quæ non solum gratiam sed gratia: auctorem continet, deinde Ordo, qui ad Eucharot..·.· consecrationem spedat, tertio Continuatio, quarto Baptismus, quinto Matrimonium, sexto Ex. Unftio, ultimo Pænitentia. — Aliunde probabiliter supponi potest sacramenta magis necessaria, et qu« semel tantum conferuntur, qualia sunt Baptismus, Confirmatio, Ordo, majorem dare gratiam. * Sess. VI, cap. 7. 224 caput in. rales; atqui causæ naturales, sive morales, sive physicae, in eisdem circumstantiis eosdem producunt effcclus, dum e contra inæquales effeétus producunt in subjects inaequaliter dispositis; ita idem ignis inæqualem calorem producit in ligno arido et in ligno humido; ergo, (b) Ad suavem Dei providentiam pertinet ut homines excitentur ad recipienda sacramenta cum maximâ devotione et reverentiâ; atqui ita erit si majorem gratiam in iis qui melius sunt dispositi sacra­ menta producant; tunc enim, propter spem majoris fruclûs, melius ad sacramenta se disponent. 3x8. Dispositio quæ gratiam augere potest, duplex est : (a) impri­ mis virtualis fervor et praesertim annalis, in ip$A sacramenti recep­ tione; et ille fervor eo major est quo major caritas vel contritio existit in anima, (b) Insuper, juxta plures, quantitas gratia habi­ tualis existens in animi; nam cùm caritatis virtus sanélificantis gratiæ quantitati proportionetur, quo major est hæc gratia, eo major est caritas, ac proinde eo ferventiores esse possunt caritatis adus in susceptione sacramenti. Exinde apparet quanti momenti sit praeparatio ad sacramentorum receptionem, sive remota, sive proxima. § IV. Quomodo impedita gratia REVIVISCAT?» 319. Hucusque diximus de gratià iis collatâ qui obicem non ponunt. Sed aliquando evenit sacramentum valide confe&um esse, licet nulla gratia a suscipiente recipiatur, propter obicem. Obex autem duplex esse potest : (a) posi­ tivus, quando quis, licet propriæ indispositionis conscius, ad sacramentum accedit; (b) negativus, si dispositionis defeôtus non sit voluntarius, propter ignorantiam invincibi­ lem seu bonam fidem. In utroque casu, defectus dispositionis vocatur finio, et sacramen­ tum ita susceptum dicitur fifle susceptum, quia suscipiens aliquo modo fingit se esse dispositum, dum revera non est. Quæstio est igitur num sacramenta valide quidem suscepta, sed absque gratià propter obicem positivum aut negativum, possint, remoto obice, gratiam conferre et ita aliquo modo reviviscere. * Cf. S. Thom., In 4 Sent., dut. 4. q. 3. a. 2, quxstiunc. 5; Sum. ituei., 3 p., q. 69, a. 10; Suarez, disp. VIII, seA. Ill; Salmant., disp. IV, dub. 6; de Augustinis, th. 22; S. Alphonsus, 1. VI, n. S7; Lehink., n. 9; Marc, n. 1397. DE SACRAMENTORUM EFFICACIA. 225 I. Existentiâ illius revivlscentiæ. 320. 1° Baptismus ficte susceptus pne defeflu contritionis supernaturalis, remoto obice, quoad gratiam reviviscit. Cer­ tum est. (A) Baptismus enim, et quidem solus, cum simplici attri­ tione susceptus, potest remittere peccata antea commissa, gra­ tiamque conferre specialem ad officia totius vitæ christianæ idimplenda; atqui divinam Providentiam non decet ut, ob culpam transitoriam, homo perpetuo hac gratià privetur. — Revera, juxta Trident.', nullum mortale peccatum remitti­ tur in N. Lege nisi per aliquod sacramentum (scii. Bapt. vel Pænitentiam) in re vel in voto susceptum. Unde sic : juxta omnes, cxistcre debet etiam pro eo qui Baptismum fide recepit, medium obtinendi remissionem originalis peccati; atqui, nisi Baptismus reviviscat quoad gratiam, nullum erit medium ; scilicet non novum Baptisma, aut votum illud suscipiendi, cùm hoc valide susceptum renovari nequeat; nec Pænitentiæ sacramentum, quod tollit tantum peccata post baptismum commissa ; ergo unicum remanet medium, scilicet reviviscentia gratiæ per obicem impeditæ. (B) Idem constat ex auctoritate Patrum ct Theologorum, præsertim 5. Augustini qui, de Baptismo apud haereticos vel schismaticos collate disserens, declarat illum non pro­ duxisse gratiam quando ministrabatur, et addit : “ tunc incipit valere idem Baptismus ad dimittenda peccata, cùm ad Ecclesiae pacem venerint ” a. 321. 20 Ordo, Confirmatio, Matrimonium et Ext. Unctio reviviscere possunt quoad gratiam. Ita probabilius contra Vasquez paucosque alios. A 1 Confirmatio et Ordo charaCtcrem imprimunt, homi­ nemque constituunt in statu a quo recedere nequit, et in quo speciali indiget gratià ad obligationes suas adimplen­ das; atqui, si hæc sacramenta non reviviscant, homo semper privabitur illa speciali gratià sibi moral iter necessariâ; quod quidem divinæ bonitati repugnare videtur; ergo. ' Srs$. VI, cap. 14; XIV, eap. 4. ’ Dt fia/t., lib. 3, c. 13, Z’. XLIII, 146. TM80L. Dogm. III. — 3 226 CAPUT ΠΙ (B) Idem fere dici potest dc Matrimonio, quod ex uni parte hominem constituit in statu in quo valde indiget spe­ ciali gratiâ, et cx alterâ iterari nequit, vivente conjuge; et de Extr. Unftione, quæ gratias confert valde utiles pro arti­ culo mortis, nec in eodem mortis periculo iterari potest. 322. 30 Pro Patiit, et Eucharistià. (A) Quoad Pænitentiam, cùm tres adtus pænitentis sint, juxta communem sententiam, materia proxima sacramenti, vix concipi potest quomodo hoc sacramentum validum esse possit et simul infruétuosum. Si vero valide et non licite reciperetur, minus probabile est illud reviviscere, cimi gratia per novam absolutionem recuperari possit. (B) Eucharistia, juxta communem sententiam, non reviviscit, saltem quando obex fuit voluntarius, nisi forte removeatur obex antequam sacræ species consumantur : nam : (a) nulla adest spe­ cialis necessitas, cbm illud sacramentum iterum suscipi possit; (b) insuper indecorum omnino videtur, ut qui sacrilege communionem suscepit, postea fruftum communionis recipiat, et quidem eo uberiorem quo sæpius sacrilegia commiserit. II. Conditiones illius revivlscentlæ. 323. i° Pro obice negativo. Quando obex fuit negativus, seti involuntarius, ct nullum aliud mortale peccatum postea fuit commissum, requiritur ct sufficit attritio supernaturalis. Hoc communiter asseritur pro sacramentis mortuorum, ct probabiliter etiam pro vivorum sacramentis; cum enim obex negativus nihil aliud est nisi absentia dispositionis requisita, removebitur statim ac illa dispositio aderit; atqui attritio supernaturalis est dispositio sufficiens ad sacramenta mortuorum; immo probabilius ad sacramenta vivorum, per accidens, quando scilicet quis bonâ fide putat se esse in statu gratiæ ; ergo. 2° Pro obice positivo. Quando obex fuit positivus, seu voluntarius, aut aliquod mortale peccatum fuit postea com­ missum, requiritur absolutio cum attritione, vel contritio perfefta cum voto sacramenti : nam peccatum mortale non­ nisi per sacramentum Pænitentiæ aut perfectam contritio­ nem tolli potest, nec in casu remitti potest sacramento aut antecedcnter aut concomitantcr sed sacrilege recepto. 3’ Controversia. Controvertitur inter Theologos num gratia reviviscens, obice remoto, detur omnibus æqualis, an secundum cradum dispositionis, quâ removetur obex. Nil certum haede te DE SACRAMENTORUM EFFICACIA. 227 dici potest. Probabilior nobis videtur sententia asserens gratiam tunc dari secundum subjcôii dispositiones, vi generalis principii supra enuntiati, n. 317. Art. II. De Charaétere Sacramental! 324. Status quœstionïs. Hucusque diximus de primario sacramentorum effectu, scii, de gratiâ; sed, præter gratiam, tria sacramenta characterem in animâ producunt; dc quo dicendum superest P Character (a græcâ voce Xapxzrr'p quæ idem significat ac figura,signaculum, nota) definitur : Signum, seu signaculum quoddamspirituale et indelebile, in animâ impressum, quo homi­ nes apti efficiuntur ad aliquid sacri suscipiendum vel agendum. Dicitur (a) signum quoddam spirituale, non autem sensibile, quia est veluti nota interna, quâ fideles, qui hoc signum susceperunt, ab aliis, coram Deo, Angelis et Beatis, distinguuntur. (b) Indelebiliter in animâ impressum; quibus verbis designatur chara&eris subjectum ejusque praecipua qualitas, scilicet perpetuitas. (c) Quo hornitus apti efficiuntur; illud enim signum non est me­ rum ornamentum, sed dat potestatem aliquid sacri agendi vel reci­ piendi, ideoque nos facit aliquo modo sacerdotii Christi participes. 2° Existentiam characteris sacramentalis negaverunt tum Wideffius, tum Protestantes, co quod Scriptura ct Patres altum silentium servant dc tali charaéterc, cujus primus excogitator fuit Innocentius III, initio sæculi XIII3; aliunde in quo consistat illud signum explicari nequit; ideoque tamquam mediævum inventum rejiciendum est. I. Do ejus existentiâ. 325. Thesis : Tria sacramenta characterem spiritua­ lem imprimunt in anima, scilicet Baptismus, Confirma­ tio et Ordo. De fide est, utpote definitum a Trident.3 : “ Si ' S. Thomas, 3 p., q. 63; Suarez, disp. XI; Salmantic., disp. V; Bcllarminus. L II, c. 1S-22; Billuart, . adEpkes., η. I; P. G., LXII, 18. 9 Pscudo-Clemens, U Cor., VIII, 6; Clemens Alex., Quit diva sahttar, 42; Tertullianus, De sperfaeulis, XXIV, 4; S. Basilius, Homil. in n. 5: S. Cyrillus Hicrosolymit, Caitfh., I, 3; XXI, 7. — Haec et alia terti· monia collegit P. Pourrai, of>. eii., p. 196-205. e S. Cyrillus Hierosol., Cafech., XVIII, 33; Enehot. Serapionis, XXV, 2. ap. Journel, 124α · ’ S. Gregor. Nyss., In baptismum Christi, P. G., XLVI, 5S1. DE SACRAMENTORUM EFFICACIA. 229 lata iterari non posse. Atqui hæc omnia nonnisi de signo spirituali simul et indelebili prædicari possunt, non autem de gratiA sold, licet eAdem voce σφραγις aliquando utantur ad significandum simul charaôercm ct gratiam. (b) Jam a quinto sæculo, 5. Augustinus magis expli­ cite de chara&ere loquitur, cum a gratiA expresse distin­ guit, affirmando characterem etiam in malis remanere, ct similem esse signaculo militibus imposito vel signo ovibus impresso. Contra Donatistasarguens,qui contendebant sacramenta baptismi et ordinationis extra Ecclesiam suscepta esse invalida ideoque ite­ randa, S. Doctor ostendit hujusmodi sacramenta, etsi sine fruétu gratiæ collata, esse tamen valida nec proinde iteranda. Distinguit enim duplicem efiedtum in baptismo, nempe vitre sanctificationem s·. i gratiam, et sacramenti perceptionem seu charaderem .· hic adesse potest dum prior abest : “Quemadmodum Spiritum sanitum sicut habent filii diledti, non habent filii maligni, et tamen baptismum habent, sic et Ecclesiam sicut habent catholici, non habent haeretici, et tamen baptismum habent... Induunt homines Christum ali­ quando usque ad sacramenti perceptionem, aliquando et usque ad vit'sandijicationem, atque illud primum et bonis et malis potest esse commune, hoc autem alterum proprium est bonorum et prio­ rum”1. Pariter asserit gratiam ordinationis amitti posse quin cha­ racter amittatur : “ Quemadmodum si fiat ordinatiocleri ad plebem congregandam, etiamsi plebis congregatio non subsequatur, manet tamen in illis ordinatis sacramentum ordinationis, et, si aliquâculpâ quisquam ab officio removeatur, sacramento Domini semel imposito non carebit, quamvis ad judicium permanente”’. 328. (c) Idem constat cx praxi Ecclesia. Jam enim primis temporibus mos viguit non iterandi tria sacramenta Baptismi, Confirmationis et Ordinis, quando valide minis­ trata fuerant. Id minime negabant ipsi Rebaptisantes aut D matistae, sed solum putabant ea ab hærcticis valide con­ ferri non posse. Atqui ratio a Patribus assignata cur iterari nequeant, est quia his sacramentis, præter gratiam, aliquid confertur permanens ct indelebile, quasi per mo­ dum definitivæ consecrationis, impressum in animâ tanquam sigillum, nempe character qui adhæret Christiano -icut militaris chara&cr militi etiam desertori Baptismus ’ /·'.· baptismo, ). V, c. 23, n. 33, F. ’ . '. no conjugali. XXIV, 32, P. XI.III, 193. XL, 394; Journel, 1642. 230 CAPUT ΙΠ. ille tanquam character infixus est : ornabat militem, con­ vincit desertorem ” ». 329. 30 Rat. * . convenientia Quicumquc ad aliquod munus deputatur, et specialem accipit potestatem, quodam charaétere debet consignari, ut ab aliis distinguatur, sicut, v. g., milites speciali veste induuntur; atqui, per tria præfata sacramenta, fideles deputantur ad spirituale munus, specialemquc accipiunt potestatem ; videlicet, per Baptismum, homo fit membrum familiæ Christi, seu civis Ecclesia, et accipit potestatem passivam recipiendi alia sacramenta; per Confirmationem, fit miles Christi, et accipit potestatem agendi ea quæ spiritualem militiam spectant; per Ordinem, fit minister Christi, seu dux exercitûs ejus, et accipit potes­ tatem activam sacramenta alia ministrandi; ergo. II. De ejus natura. Patres hâc de re nonnisi pauca tradiderunt; Scholastici autem in varias abierunt sententias; quid sit probabilius, breviter exponemus. 330. 1° Communiter admittitur, contra Durandum ct quosdam alios 3, charaéterem non esse meram relationem cxtrinsccam, sive realem, sive non, sed esse quid rcale tl intrinsece inharens anima. Etenim, tum Patres, tum Con­ cilia Florent, ct Trid. docent characterem esse signaculum animae impressum; atqui simplex relatio præsertim non realis, non potest dici anima impressa; relatio enim, etiam rcalis, nihil in animâ imprimit, sed solummodo duos termi­ nos cum fundamento supponit, quo mediante, unus ad alte­ rum refertur. Aliunde nullum assignari potest hujus rela­ tionis fundamentum ·: non gratia ipsa, nam character sine gratiâ imprimitur, caque amissâ, permanet ; non actio sacramentalis, quæ transit, dum character manet; ergo character non est mera relatio. * S. Augustinus, In psalm. XXX1X, n. 1, P. L., XXXVI, 433. * S. Thom., 3, q. 63. a. 3. » Durandus (ht IVSen/., <1. 4, q. I, n. 11) tenebat cbaradlercm esse men® relationem ralionis; alii pauci theologi docebant hunc esse relationem quæ opinio Scoto tribuitur, sed immerito. Cfr. Pcsch., n. r. VII, c. J2. — ’ Scss. VII, c. 4. 236 CAPUT IV. ait, nisi quod traditum est, ut manus illis imponatur in pænitentiam”'; 2) ex testimonio 6*. Vincentii Lirin, diccntis 2 : “ Agrippinus, Carthaginensis Ep. primus omnium mortalium, contra divinum canonem, contra universalis Ecclesiæ regulam, contra sensum omnium consacerdotum, contra morem ac instituta majorum, rebaptizandum esse censebat... ” 3) ex ipsâ S. Cypriani confessione, qui non negat hanc consuetudinem, sed putans eam legitima ratione minime fundari respondet : “ non est dc consuetudine præ· scribendum, sed ratione vincendum ” 3 ; 4) ex tractatu l)t rebaptismate, quem scripsit audior ignotus S. Cypriano coævus, ubi praxim rebaptizandi condemnat utpote “contra priscam et memorabilem cundlorum emeritorum sanctorum et fidelium sollemnissimam observationem ” 4 ; 5) item ex Firmiliani confessione, qui pariter agnoscit illam consue­ tudinem existere, saltem in quibusdam ecclesiis, quamvis addat consuetudini veritatem esse praeferendam 5. Hæc autem Ecclesiæ universalis praxis, in re ad fidem pertinente, ut in casu nostro, in quo connedlitur cum dogmate validi­ tatis Baptismi aliorumvc sacramentorum sine fide collato­ rum, est ineluétabile veritatis argumentum, ut diélum est in Trad. de Fontibus Revelationis (n. 978). 341. (b) In secundo stadio, veritas obscurari capit tum propter audloritatem Tertulliani, tum propter rationes verisimiles quas proponebat S. Cyprianus ejus discipulus (supra, n. 338) : tunc in Africa ct Asia minori praxis inva­ luit hæreticos rebaptizandi ; sed alibi, præsertim in ecclesiis Rotnæ et Alexandria, antiqua praxis servata est, quam ut apostolicam Romani Pontifices defenderunt. Paulatim hæc praxis communior facia est, præsertim quoad hæreticos qui circa SS. Trinitatem non errabant, dum rebaptizabantur qui Trinitatem negabant, quia censebantur Baptismi formam corrupisse. Ita Cone. Arelalense I (an. 314) statuit non rebaptizandos hæreticos qui in Patre et Filio et Spiritu baptizati erante; C. Niccenum (an. 325) decrevit ne Cathari 1 Apud S. Cypr., Æ/. 74, Dcnz.Bann., 46 (14). — * Commonitor., c 6. J Ef>ist. 73» n. 3. — 4 De Kebafl., c. I, Ill, 1S5. » Inter epist. S. Cypriani, ep. 75, n. 19. — 6 Dcnz.-Bann., 53 (t6). DE MINISTRO SACRAMENTORUM. 237 Novatiani) conversi iterum baptizarentur, contrarium vero statuit quoad Paulianistas ’ : priores enim baptizabant invocati SS. Trinitate, posteriores autem absque hic invo­ catione. 342. (c) In tertio stadio, doctrina catholica explicite tradi­ tur. Patres, præsertim vero 5. Augustinus2,invictus dogmatis catholici defensor contra Donatistas, eam non solum asse­ runt, sed etiam variis comparationibus illustrant; sicut, inquiunt, semen sordidis manibus satum, nihilominus fructi­ ficat, et aqua per canales lapideos, ferreos aliosvc æqualiter irrigat, sigillumque regium, sive sit ferreum, sive aureum, regis imaginem imprimit, et sicut medicus, etiam ægrotans, alios curare potest ; ita pariter sacramenta valide gratiam causare possunt, etiam si a malo ministro ministrantur. 343- 20 Rat. Theol Res utique pendet a voluntate Christi ; sed thesis rationi consentanea videtur. (a) Non repugnat malum ministrum gratiam conferre; nam minister est solum causa instrumentalis gratiæ ; atqui causa instrumentalis non agit propriâ virtute, sed virtute causæ principalis, et effectum producit, independenter a suis qualitatibus, dummodo moveatur a causâ principali. Nec repugnat Deum uti peccatore ad gratiam conferen­ dam, nam potestas aliis conferendi gratiam est veluti gratia gratis data, quæ etiam in peccatoribus existerc potest. (b) Immo id omnino convenit si considerantur consec­ taria adversæ sententiæ : maximi enim momenti est ut vitentur dubia circa validitatem sacramentorum ; atqui si fides vera, et præsertim status gratiæ requirerentur ad vali­ dam sacramentorum administrationem, perpetua dubia et ' Dcnz. Bann., 55.56 (19-20); cfr. 97 (63). ’ Sic enim contrahi potest S. Augustini argumentum : Quid tibi facit malus minister, ubi bonus est Dominus? Non contaminatur donum Christi, quia per illum peius fluvius transit, ct venit ad fertilem terram. Per lapideum canalem transit aqua ad areolas, in canali lapideo nihil generans; sed tamen hortis plurimum fructum affert {Tract, 5 in Joan., 15). Et alibi (Contr. Crescon., lib. 3) : Nihil tefert an lotis manibus semen jaciatur, ut fru&um ferat : nihil refert, quod lumen solis per cœnosa diffundatur, ut splendeat. — Item Gregor. Naz. [Orat. 40 dc Bapt., n. 26) : Nihil refert utrum sigillum sit ferreum an a.ireum, ut in cerâ figuram imprimat; ita nihilo magis refert quod Deus per bonum vel malum ministrum dona suæ gratiæ largiatur. 238 CAPUT IV. anxietates essent circa validitatem sacramentorum, cùm nemo certo scire possit utrum minister sit in statu gratiæ an non ; ergo. 344. Thesis * II : Ad licitam sacramentorum administrationem ex officio requiritur sub gravi status gratiæ. Certum est *. Dico ex officio; quod duo importat : ministrum ad confi­ cienda sacramenta ordinatum, — sollemniter ea conficientem. Etenim : (A) Rituale Rom. (Tit. 1, 4) hæc habet : “ Etsi sacramenta ab impiis coinquinari non possint... impure tamen et indigne ea ministrantes æternæ mortis reatum incurrunt quæ quidem verba clare indicant ministros, in statu peccati sacramenta ministrantes, mortaliter peccare. (B) Revera qui ministrat sacramenta in statu peccati mortalis gravem injuriam committit erga Deum; nam,dum ipse est inimicus Dei per peccatum, divinam legationem ex officio agit ; erga Christum, nam Christi personam pari­ ter indigne gerit ; tandem erga sacramenta, quæ contami­ nat, quantum in se est, res sacras et gratiæ productivas in­ dignis manibus profanando. 345.Regulapraclica : (A) Quoad ministrum necessitatis. Diximus cum qui ex officio conficit sacramenta in mortali graviter peccare; sed controvertitur num graviter peccet, laicus vel sacerdos qui non ex officio, sed ex necessitate sacramentum confert, v. g., qui in casu necessitatis, baptizat sine ceremoniis. (a) S. Thomas, Suarez aliique probabilius negant, quia in hoc casu sacerdos vel laicus non agit ut minister consecratus ex officio, Christum repræsentans, sed ut minister succurrens speciali necessi­ tati suscipientis; (b)5. Ligorius aliique probabiliter affirmant, quia obligatio ministrandi in statu gratiæ non derivatur solum a conse­ cratione ministri, sed a sanélitate sacramentorum. Utraque opinio solide probabilis est# ac proinde in praxi erit peccatum grave vel non, prout minister agendo credi­ derit se peccare graviter vel non. Juxta omnes tamen, excusatur per accidens qui, in tali casu, vel non cogitat de • Cf. S. Thom., 3, q. 64, a. 6; S. Alphons., I. VI, n. 30 sq.; Konings, 1241 sq.; Mare, 1415 sq.; Lehmk., n. 41 sq. (32 sq.); Sabetti, n. 637 sq. * DE MINISTRO SACRAMENTORUM. 239 eliciendo aéiu contritionis, vel, de co cogitans, putat sibi tempus deesse. 346. (B) Quoad Eucharisties dispensationem. (a) Certum est eum qui consecrat Eucharistiam in mortali, peccare graviter. (b) Controvertitur num graviter peccet qui sacram communionem dispensat seu distribuit. Negant probabiliter Lugo et Basques, quia in hâc aétione minister non agit stritto sensu nomine Christi, neque instrumentaliter active gratiam causât, sed solum passive, faciendo quod instrumentum inanimatum præstare posset. Affirmant autem probabilius 5. Thomas, Suarez, S. Ligorius, quia sacerdos vel diaconus ministrans Eucharistiam est minister ex officio, et proxime concurrit ad sanctificationem communicantis. Unde, juxta 5. Ligorium, sacerdos Missam celebrans in mor­ tali, quatuor mortalia peccata committit, scilicet indigne conse­ crando, indigne aliis ministrando communionem, indigne susci­ piendo communionem, et indigne sibi indigno ministrando. Si vero communionem aliis dispensat, probabilius non committit tot peccata quot sunt personæ communicantes, qiiia in hoc casu adest una attio moralis, unum convivium. Sed, juxta priorem sententiam, probabiliter duo tantum peccata mortalia committuntur in Missa sacrilega, unum consecrando, alte­ rum communicando, quia mera ministratio Eucharistiæ non est peccatum grave, cùm non sit confectio sacramenti (c) Tangere Eucharistiam ex officio in mortali, est semper pecca­ tum grave, juxta quosdam; juxta alios, leve; et, juxta tertiam sententiam, est grave, si Eucharistia immediate tangitur; leve, si mediante velo aut pyxide. — Pariter dubium est num diaconus vel subdiaconus, ordinem suum exercentes in mortali, graviter peccent. Quæ opiniones sunt vere probabiles, ac proinde in praxi inqui­ rendum est quomodo pænitens suam efformaverit conscientiam. 347· (C) Quoad Pænitentiam. Qui confessiones excipit in mor­ tali, sed non absolvit, probabilius peccat tantum venialiter; qui vero absolvit,probabilius tot peccata committit quot personas absolvit, quia una quælibet absolutio efformat speciale judicium; nonnulli tamen, post Salmanticenses’, probabiliter putant toties solummodo peccata numero distingui, quoties confessarius diversis vicibus pro tribunali sederit. 348. Corollaria, (a) Juxta S. Ligarium ct plerosque theologos, omnes sacerdotes curam animarum habentes, ’ Iu, inter alios, Lugo, LehmkuhI, n. 46 (35). * Dc Caesuris, c. 1, n. 1S2. 240 CAPUT IV. tenentur esse habitua! iter in statu gratiæ; cùm enim sæpc sæpius sacramenta ministrare debeant, sese exponunt peri­ culo administrandi indigne, et multoties quidem, nisi sint io statu gratiæ. (b) Si quis, existens in mortali, sacramenta ministrare debeat, prius tenetur ad eliciendum aâum perfeôtæ contri­ tionis, ct quando agitur de Missæ celebratione, tenetur con­ fiteri, ut dicitur in Tr. de Ewharistiâ, immo in omni casu tutius est confiteri, si adsit copia confessarii *. II. De intentione in ministro requlsitâ’. 349. Status qmzstionis. Intentio in genere est actus voluntatis libere tendentis in aliquem finem; et sic distin­ guitur ab attentione quæ est actus iiitelleiïùs. De fide est aliquam intentionem requiri in ministro ad sacramenti vali­ ditatem, ut ex Trid. constata : “ Si quis dixerit in ministris, dum sacramenta conficiunt ct conferunt, non requiri inten­ tionem saltem faciendi quod facit Ecclesia, A. S. ” Intentio autem multiplex esse potest : (A) Ratione finis, intentio est jocosa, externa, vel interna : (a) Jocosa seu mimica, ea est quâ minister, tum externe tum interne simulat sacramenti administra * tionem, ut histriones facere solent, (b) Externa, ea est quâ minister ritum sacramentalem ut mere externum seu materialem, non ut sacrum vult peragere, (c) Interna, ea est quâ minister ritum sacramentalem ut sacrum vult peragere seu intendit facere quod facit Ecclesia : ad quod non requiritur ut minister intendat direâe ac explicite conficere sacramentum, sed sufficit ut velit ritum sa­ crum seu religiosum facere; nec requiritur ut velit facere quod facit Ecclesia Romana, sed quod facit Ecclesia vera, quæcumque sit, aut etiam modo generali Religio, quæ talem ritum adhibet, vel quod Christus, hujus ritus institutor, intendebat; nec necesse est ut credat in efle&um sacramenti4. Unde etiam hærcticus vel paganus talem internam intentionem habere potest. ’“Sacerdos ergo, si fuerit peccati mortalis sibi conscius (quod absit), ad sacramentorum administrationem non audeat accedere, nisi prius corde p.tni· Icat : sed si habeat copiam confessarii, et temporis locique ratio ferat, conveni: confiteri (Rituale, tit. I, n. 4). ’S. Thom., 3 p., q. 64, a. S-to; Suarez, disp. XIII, sed. 2-3; Sal· «nantie., disp. VII, dub. 2; Drouin, q. VII, c. 3; Billuart, disp. V, a. "'· Franzclin. th. 16-17 ; de Augustinis, th. 17. — ’ Sess. VII, c. 11. 4 Λ'. Officium, iSdcc. 1S72, interrogatum “utrum baptismus ab illis haereticis administratus sit dubius propter defe&um intentionis faciendi quod voluit Chris· DE MINISTRO SACRAMENTORUM 241 B Rat. modi, intentio est actualis, virtualis, habitualis, interpre­ tative : (a) actualis, quando quis, conficiendo sacramentum, aflu vult illud ministrare; (b) virtualis, quando intentio ante habita perseverat, quamvis de eâ aétu non cogitetur; (c) habitualis ea est quæ licet prius habita, et non retrailata, tamen neque ailti, neque virtute perseverat, quia minister jam non est sui compos, v. g., quia ebrius est vel hypnotizatus ; (d) interpretativa, ea est quam quis de fatfto nunquam habuit, sed habiturus esset, si de adione peragenda cogi lasset. (C, Rat. effertus valiti, intentio est : (a) absoluta, quando sacra­ menti cffedlus nulli conditioni subordinate ; (b) conditionata, quando alicui conditioni subordinate. (D) Rat. subjerti, intentio est : (a) determinata, quando voluntas fertur circa certam et definitam personam aut materiam; (b) inde­ terminata, quando fertur circa materiam aut personas insnfficienter determinatas, v. g., absolvo quatuor ex personis præsentibus. Quibus praenotatis, inquiremus qualis intentio ad sacramentorum validitatem requiratur. 350. Thesis Γ : Ad validitatem sacramentorum requi­ ritur intentio vere interna faciendi quod facit Ecclesia, ac proinde non sufficit jocosa vel externa intentio. De fide esi contra Luthcrum.et plerosquc Protestantes, jocosam intentionem non sufficere, ex Trident, supra citato n. 349; communiter admittitur contra Catharinum, Drouin, et quos­ dam alios Theologos, externam intentionem non sufficere. 351. Prima pars probatur. (A) Ex Script., sacramen­ torum administratores non sunt mera instrumenta passiva, sed libero arbitrio prædita; unde ad libitum possunt agere independenter a Christo et nomine proprio, aut ut Christi legati ct ministri. Jamvcro, si habent intentionem jocandi aut ritum mere materialem agendi, non agunt nomine Christi, sed nihil faciunt nisi actionem ludicram aut profanam. (B) Tradit, (a) Ex Trid. supra citato, ad sacramenti valorem requiritur intentio faciendi quod facit Ecclesia; atqui Ecclesia certe non intendit jocari; ergo, (b) Insuper cx Trid. invalida est absolutio data a sacerdote qui animum non habet serio agendi et vere absolvendil. tui.fl expresse declaratum inerit a ministro, antequam baptizet, baptismum nul­ lum habere eiïcélum in animâ”, respondit “ negative, quia non obstante errore quoad cfTedus baptismi, non excluditur intentio faciendi quod facit Ecclesia ”. {CelManea S. C. dc Prop. Fide, Roma.·, 1893, n. 539). — ' Ses». XIV, cap. 6 242 CAPUT IV. Nec objici potest S. Genesii fatStum, qui mimice baptizatus est, vel pueri a S. Athanasio in ludo baptizati, quia, si quod narratur verum est, baptismus in utroque casu validus habitus fuit præcise quia baptizandi sincera intentio, etiam in ludendo, non defuerat. (C) Rat. tJieol. Ritus sacramentalis per se ad varios fines adhiberi potest, v. g, ad sacras ceremonias alios edocendos, ad mimicam repræscntationcm, etc. Neccsse est igitur ut ad conferendam gratiam determinetur per voluntatem ministri implicite saltem intendentis peragere quod Christus aut Ecclesia vult facere. 352. Secunda pars probatur. Theologi, quos impugna­ mus, sic arguunt : (a) Sacerdotes in sacramentorum administratione nihil aliud sunt nisi Christi ministri vel legati, nec vere producunt gratiam, sed solum aAionem ponunt, ex quâ, positis ponendis, gratia necessario sequitur ; atqui minister ct legatus, dummodo serio externum alium ponant, valide agunt, quidquid de eorum intentione dici potest; et quemadmodum qui stuppæ ignem admoveret, licet intra sc dice­ ret :“no)o igne comburi stuppam”, non impedire posset quin ignis suum produceret cfleôtum, quemadmodum etiam judex, qui serio sententiam externe pronuntiavit, ejus effedum impedire nequit, dicendo intra se : “nolo judicium ferre”, ita pariter qui materiam et formam sacramenti serio ponit, licet interius dicat : “nolo gratiam conferre ”, impedire nequit quominus gratia de faâo conferatur; ergo, (b) Insuper Christus, sacramenta instituendo, fidelium tranquillitati et paci consulere voluit; atqui si valor torumdem ab interna ministri intentione penderet, nunquam aut raro securi esse possent; ergo* *. 353- His non obstantibus, multo probabilius est non sufficere externam intentionem ; nam (a) ab Alexandro VIII damnata fuit propositio : “Valet baptismus collatus a ministro, qui omnem ritum externum formamque baptizandi observat, intus vero in corde suo resolvit : non intendo quod facit Ecclesia”. Nec probabile est hâc damnatione proscriptum fuisse tantummodo Luthcri errorem, jam satis a Trident, damnatum, sed, ut Benediflus XIV censet3, ipsissimæ adversariorum opinioni grave vulnus indicium ·* Cfr. Drouin, q. VII, c. 3, sctft. 2 $ 2. • De tyned., 1. VII, c. 4, n. S. — Revera h;vc propositio desumpta est ex scriptis Ferracquu qui Catharini sententiam propugnabat. Cfr. X. Le Ba­ chelet. in Diet, de Thiol. ( Vacant ), 1, 761. DE MINISTRO SACRAMENTORUM. 243 fuit, (b) Nec valet primum argumentum supra allatum; nam, sacerdotes sunt ministri animati et liberi sacramen­ torum, ct ciim, juxta Florentinum, requiratur, prætcr materiam et formam, intentio ministri, sacramenti confe&io a libcrA ejus voluntate pendet. Ncc valet igitur comparatio cum causis naturalibus, quæ, cum in scipsis virtutem agendi contineant, independenter a quâlibet intentione, suum pro­ ducunt effectum statim ac applicantur, (c) Neque valet secundum, nam pauci admodum inveniuntur ministri qui adeo perversi sunt ut, dum serio exterius agunt, suam inten­ tionem interius cohibeant 1 ; si autem aliquando res acci­ derit, Deus fidelium saluti aliter providebit, sive per alia sacramenta, sive gratiam pcrfeôlæ contritionis concedendo. In praxi igitur, si de defectu intentionis internæ constat, sacramenta, urgente necessitate, meliori quo fieri potest modo, iterum sub conditione sunt perficienda ; si vero res moram patitur, Sedis Apostolicæ oraculum exquiratur. 354. Thesis II· : Ad validitatem sacramenti requiritur et sufficit in ministro intentio virtualis. nec sufficit inter­ pretative vel habitualis. Certum est. Ά) Non requiritur aétualis intentio, licet sit omnino sua­ denda, sed sufficit virtualis. Hæc vere influit in adum cumque reddit humanum, et sufficit in contractibus humanis. Aliunde aCiualis intentio est sæpc nimis ardua propter mentis divagationes, quæ aliquando etiam piis viris acci­ dunt; ct Christus verisimiliter noluit validitatem sacramenti pendere a re nimis ardua. B) Non sufficit habitualis vel interpretativa ; nam intentio interpretativa nunquam exstitit ncc proinde influere potest in sacramentum ; habitualis vero exstitit quidem, sed non perseverat, ncc proinde influere potest in sacramentum ; sic, v. g., nemo dicet habitualem intentionem, quæ existit in ebrio vel dormiente, sufficere ad aéium humanum. A’ B. Juxta quosdam, intentio habitualis sufficit, sed hi nomine intentionis habitualis intclligunt eam quam virtualem vocavimus. ' Merito itaque Leo XIII, Bulla Afostotinriuru, 13 Sept. 1S96 : ·· Cùm quis sacramentum conficiendum ct conferendum materiam formamque serio ac rite adhibuit, eo ipso censetur id nimirum facere intendisse quod facit Ecclesia ”. 244 CAPUT IV. 355. Thesis *Z/Z .· Intentio conditionata non invalidât sacramentum, quando non suspendit effectum; invalidât autem si effectum suspensum relinquit. (A) Constat prima pars. Intentio conditionata primi ge­ neris, qualis est generatim intentio de praterito vel prasentit v. g., si tu non es baptizatus, ego tc baptizo, est æquivalens intentioni absolutæ quæ certo valida est : non enim incer­ tum relinquit effectum sacramenti. Attamen dubia esset forma “si tu es prædestinatus, ego tc baptizo ”, quia prædestinatio non cadit sub hûmanâ cognitione, ct incertum reddit sacramenti effeétum. (B) Constat secunda pars. Etenim intentio secundi gene­ ris, qualis est intentio de futuro (v. g., si restitueris intra mensem, ego te absolvo), impedit ne forma sacramentalis effeôtum producat in pressenti; conditione autem postea verificatâ, jam forma præterita nihil valet : quia non poterat effeAum causare nisi tempore quo fuit enunciata. Excipitur matrimonium quod, utpote contra&us, sequitur leges contraélûs, et valet statim ac conditio suspensiva adimpletur. Ad liceitatem vero quod speélat, conditionem apponere non licet sine gravi causâ, ut exponetur ubi de singulis sacramentis. 356. Thesis /Ι/Λ : Intentio debet esse determinata ad certam personam, vel ad certam materiam. Certum est. Etenim volitiones et aétiones non feruntur in res abstractas, sed in concretas ct singulares : sane impos­ sibile est baptizare personam in genere, consecrare hostiam in genere. Sufficit autem ut intentio dirigatur ad personam præsentem, quæcumque sit. Unde valida est absolutio sic data : “ Ego absolvo omnes hic stantes”, sed invalida est hæc : "ego absolvo tres ex hic stantibus”. Corollarium : Si minister duas intentiones habeat sibi invicem contrarias, ea attendenda est quæ, omnibus spe&atis circumstantiis, principalis est et prœdominans; v. g., si quis diceret : “ volo quidem baptizare, sed nolo facere quod Ecclesia Romana facit ”, supponi potest baptizandi inten­ tionem esse praevalentem, proindeque baptismum esse vali­ dum ; secus vero, si intentio non faciendi quod facit Eccle­ sia Romana certo prævaleret. DE MINISTRO SACRAMENTORUM. 245 III. De attentione. 357. Ad validitatem sacramenti non requiritur attentio, nisi ea quæ sufficit ut materia et forma debite ponantur : hæc enim sufficit ad aétum vere humanum. Requiritur tamen ad liceitatem : omnis distractio, volun­ taria in se aut in causd, in confectione sacramenti, est pecca­ tum veniale, ct quidem majus quam distractio in simplici oratione. Insuper, juxta omnes, si distractio voluntaria tanta esset ut exponeret ministrum periculo graviter errandi in applicatione materiæ et formæ, peccatum esset mortale. Immo, in ipsA consecratione Eucharistiæ, plene voluntaria distractio est probabilius peccatum mortale propter specia­ lem reverentiam tanto sacramento debitam. § II. De obligationibus ministri. I. De obligatione sacramenta dignis ministrandi 358. i° Principium generale : Pastores aliique mi­ nistri ex officio, ut coadjutores vel presbyteri assistentes, tenentur ex justitiâ sub gravi subditis rationabiliter peten­ tibus sacramenta ministrare per se, vel per alium idoneum ministrum. A) Certum est ex Tridentino 2 : “ Præcepto divino man­ datum est omnibus quibus animarum cura commissa est, oves suas... sacramentorum administratione pascere”. (B) Hi enim omnes tenentur, ex quasi-contraclu, salu­ tem et bonum spirituale procurare illorum a quibus susten­ tationem accipiunt : quod fit speciatim per sacramenta. Quæ quidem obligatio perseverat etiamsi fideles pastorem suum ex riegligentiâ non sustentent; nam, præter contradlum cum fidelibus, adest contra&us cum Ecclesiâ, vi cujus sacer­ dos curam animarum accipiens ad hujus officii munera adimplenda sese obligat. Si fideles suo officio desint, sacer­ dos a suis obligationibus non eo ipso liberatur, sed debet ad 1 S. Alphonsus, 1. VI, n. 58; Konings, n. 1225 sq.; Lehmkuhl, n. 48 <3^ «!·); Sabetti, n. 639 sq. *Scss. XXIII, cap. I, dc Reformat. 246 CAPUT IV. Episcopum recurrere, qui quasi-contraftum pro prudentia suâ solvet vel non *. 359. 20 Regulæ practicæ. (A) In casu extrema vel quasi-extrema necessitatis, quando scilicet proximus versa­ tur in periculo damnationis nisi sacramenta suscipiat, pasto­ res aliique ex officio ministri tenentur sub gravi, etiam cum propriæ vitæ periculo, sacramenta necessaria ministrare, v. g., Baptismum. Ut talis obligatio existât, necesse est ut spes affulgeat moraliter certa moribundum attingendi eique sacramentum ministrandi, antequam moriatur. Ratio est quia “ bonus pastor animam suam dat pro ovibus suis”2, Hinc, tempore pestis, non licet pastori gregem suum dese­ rere, etiamsi alium sacerdotem idoneum substituat, ut decla­ ratum est a S. Cong. Concilii 1576 3. (B) In casu gravis necessitatis, quando scilicet proximus, absque sacramento, nonnisi difficile effugere valet periculum damnationis, ministri ex officio tenentur, etiam cum gravi incommodo, sacra­ menta ministrare, v. g., quando fideles gravi morbo laborant, quando obligantur ad recipienda sacramenta, aut versantur in gravi tentationc, quæ difficile sine sacramenti susceptione vinci potest. (C) Tandem iidem ministri tenentur sacramenta ministrare sub­ ditis, non tamen cum gravi incommodo, in communi eorum necessi­ tate, seu quando adest vera utilitas; v. g., quando occurrit festum sollemne, aut indulgentia plenaria lucranda, aut, uno verbo, quo­ tiescumque fideles rationabiliter petunt. Hinc graviter peccant ministri ex officio si declarant se nolle audire confessiones nisi paucis diebus intra mensem determinatis; aut qui saje se difficiles et morosos præbent in administratione sacramentorum ; sic enim fideles deterrentur a sacramentorum susceptione ad proinde idem est in praxi ac si sacramenta denega­ rentur. Attamen vcnialiter tantum peccarent qui semel aut iterum sacramenta denegarent, extra casum necessitatis, quia damnum quod infertur facile reparatur. Notandum. Si quæstio est de sacerdotibus qui non habent curam ’ “ Fama fert (quae ulinam inanis mendaxque sit!) nonnullis in locis inveniri sacerdotes qui, ubi gravis culpa non apparet, sacramcntalis absolutioni * benefi­ cium denegant fidelibus qui nolint collectis stipem dare, ad quam sub peccato gravi teneri non constet; immo etiam (quod longe detestabilius est) «grotantibe» ac morti proximis adsistcre ac sacramenta prxbcrc recusant. Vix animum inducere possumus, ut quidpiam tam alrox et indignum de ecclesiarum nosttarum ministris suspicemur” (Cane. Balt. Ill, η. 292). 'Joan., X, it. 2 Ao. Bencd. XIV, De Synodo, lib. XIII, c. 19, n. 2. DE MINISTRO SACRAMENTORUM. 247 animarum, obligantur quidem, deficientibus ex officio ministris, ad sacramenta necessaria ministranda in casu extremæ necessitatis, ct quidem etiam cum vitae periculo, sed solum ex motivo caritatis, ut alibi dicitur in Tr. dt Caritate (Syn. Theol. Moralis). II. De obligatione sacramenta indignis denegandi 360. Pranotanda. (A) Peccatores, qui sunt sacramento­ rum receptione indigni, possunt esse notorii vel occulti. Notorii seu publici sunt duplicis generis : (a) notorii notorictatejuris, ii sunt quorum crimina judicialiter manifestan­ tur sive per confessionem eorum juridicam, sive per testium depositionem aut judicis sententiam ; (b) notorii notorietate fafti, ii sunt quorum crimen nullâ tergiversatione celari potest, v. g., quando commissum fuit coram notabili parte communitatis. — Occulti ii sunt quorum indignitas paucis nota est, ita ut communitatis notitiæ subduci possit. (B) Insuper peccatores possunt sacramenta petere vel publice, coram populo, vel occulte, coram solo ministro aut paucis aliis, quorum nulla ratio habeatur, ut sunt pueruli. 361. i·’ Quoad peccatores publicos. (A) Peccatori publico, sive publice sive occulte petenti, sacramenta regula­ riter sunt, deneganda, nisi sufficientia conversionis signa dederit et scandalum removerit. Inter peccatores publicos Rituale recenset excommunicatos, interdiétos, meretrices, concubinarios, fœneratores, magos, blasphe­ mes, uno verbo omnes qui grave præbuerunt scandalum communi­ tati. — Quoad signa conversionis, sunt diversa pro diversis circums­ tantiis; si adsit occasio peccati proxima notoria, prius deserenda est; item, si sit aliqua restitutio facienda; secus, ad reparandum scandalum, sufficit generatim confessio in Ecclesiâ publicâ facta, pluribus personis circum astantibus : tunc enim res cito plerisque nota fiet. B Ratio hujus principii est : (a) auctoritas Script. : " Nolite dare sanctum canibus, neque mittatis margaritas vestras ante porcos” 3 Quæ verba, juxta Patres, figurative indignos peccatores designant. * Cf. S. Alphonsus, I. VI, n. 43 sq.; Konings, n. 122S sq.; Mare, n. 1423 sq. ; Lehmk., n. 54 (38) »q.; Sabetti, n. 642 sq. •Malt.. VII. 6. 248 CAPUT IV. (b) Insuper virtus fidelitatis exigit ut ministri sacramen­ torum prudenter ea conferant ideoque regulariter dignis tantum : “ Hic jam quæritur inter dispensatores ut fidelis quis inveniatur ” *. Item virtus religionis exigit nc sacra profanationi exponantur ; et virtus caritatis postulat ne minister coopcretur indignae susceptioni sacramenti et scan­ dalo exinde fidelibus dato. Aliunde non læditur fama pro­ ximi cùm hic peccato publico eam amiserit. (C) Explicatur, (a) Dixi regulariter, nam imprimis sacramen- ' tum Panitentia debet omnibus concedi, etiam notoriis peccatori­ bus, si vere sunt contriti, et ad debitam reparationem dispositi, præsertim ad reparandum scandalum, quia hoc sacramentum pro peccatoribus institutum est. Idem dici potest et debet dc Ex. Unitione quando moribundus non potest confiteri peccata sua. Insuper generatim Matrimonium permittitur etiam peccatoribus publicis, v. g., haereticis aut incredulis, ad praecavenda mala quæ ex denegatione oriri possent, præsertim cùm ipsi contrahentes sint ministri in hoc sacramento,· ac proinde minor sit cooperatio sacer­ dotis, qui est tantum testis ex officio sacramenti. (b) Si crimen sit notum multis ex præsentibus, quin tamen noto­ rium sit, sacramenta non sunt deneganda. Idem dici potest si crimen sit notorium in loco aliquo, sed non ubi peccator petit, nisi tamen praevideatur indignitatis notitiam brevi in hunc locum per­ venturam. Ratio est quia in hoc duplici casu non constat de noto· rietate criminis; in dubio autem, odiosa sunt restringenda, ac fama proximi servanda. (c) Si autem crimen sit notorium, et dubia pænitentiâ, generatim sacra communio differenda est, ne scandalum præbcatur. (d) Tandem, quando sacramenta publice denegantur, maximâ prudentia utendum est, nec publice aperienda est ratio denegationis, ne peccator sese injuste diffamatum «consideret, ac ministrum coram civili tribunali prosequatur. 362. 20 Quoad peccatores occultos. (A) Peccatori occulto occulte petenti regulariter deneganda sunt sacra­ menta. Hæc est enim regula a Rituali statuta : " Occultos vero peccatores, si occulte petant, et eos non emendatos noverit, repellat Ratio est quia ex dictis non possunt conferri sacramenta indignis, nisi accedat gravissima ratio; atqui in hoc casu non adest ratio, cùm peccator occulte petat, nec proinde ex denegatione diffamari possit ; ergo ’ 7 Cor., IV, 3. DE MINISTRO SACRAMENTORUM. 249 Excipitur casus quo indignitas petentis cognosceretur per confessionem sacramentalcm.nc exinde confessio fiat odiosa. (B) Peccatori occulto publice petenti, regulariter denegari non debent sacramenta. Constat ex praxi Ecclesiæ, in Rituali consignât^ Occultos vero peccatores, si occulte petant, et non eos emendatos agnoverit, repellat; non autem si publice petant, et sine scandalo ipsos præterire nequeat ” t. Id enim tolerandum est quod publicum bonum exigit ne occulti peccatores diffamentur ct ne pii viri a sacramentis arceantur; porro nonnulli accedere timerent, si scirent sibi, ob inanes rumores falsaque testimonia, aut sacerdotis mali­ tiam, aliquando sacramenta denegari posse. Excipitur tamen sacramentum Ordinis, a quo, ob publi­ cum bonum, indignus, etiam occultus, sine dubio repellen­ dus est, ut docet 5. Alphonsus (n. 52) post 5. Thomam 363. Corollarium. Si quis peccator mortem minatur sacerdoti juste sacramenta deneganti, communius docetur cum 5. Alphonso (n. 49) non licere sacramentum conferre ad mortem vitandam ; nam ratio propter quam sacramentum occulto peccatori ministrari potest, nempe bonum publicum promovendum, vel scandalum vitandum, hic non existit, ideoque non licet huic profanationi cooperari. Pauci tamen theologi contrarium tenent, dummodo sacra­ mentum non petatur in odium fidei vel religionis contemp­ tum, quia tunc administrare sacramentum indigno non est intrinsece malum 3. Scholion de simulatione et dissimulatione sacramentorum. 364. (a) Simulatur sacramentum quando in ejus administratione aut confectione scienter omittitur pars essen­ tialis, vel interna intentio deest, ita ut sacramentum inva­ lidum reddatur. Jamvero nunquam licet sacramentum simulare sive formaliter cum intentione decipiendi, sive materialiter, ob metum aliudve motivum, v. g., ne sacramen­ • Rit., tit IV, c. I, n. 9. — 2 Suf>J>le>n., q. 36, a. 4» »1 3· ‘ Ballcriiu Palmieri, IV, n. 6S9. De quâ sententia ait Lchmk, n. 59 ; “At luec ratio, utut externam habet probabilitatem, tamen probabilitatem internam satis iirtnam ei sententix conciliare non videtur 250 CAPUT V. tum indigno conferatur; nam damnata est ab Innocentia XI hæc propositio 1 : “ Urgens metus gravis est causa sacra­ menti administrationem simulandi Talis enim simulatio est mendacium sacrilegum, graviter proximo nocivum, si sus­ cipiens indignus non sit, et, quando de Eucharistià agitur, fideles idololatria periculo exponit. Hinc qui consecrationem simulat gravius peccat quam qui indigne consecrat; peccat pariter qui hostiam non consecratam pro consecrati porrigit, quippe qui fideles idololatriæ periculo exponat. Non peccaret tamen qui, gravi de causa, sacram particulam indigno non porrigeret, sed in ciborium reponeret, licet rarissime id fieri expediat. 365. (b) Dissimulatur sacramentum, quando aliqua actio peragitur ad dissimulandam sacramenti denegationem, v. g., quando preces super pænitentem recitantur ne denegatio absolutionis aliis manifesta fiat. Hæc dissimulatio licet, modo fiat citra contemptum et scandalum, et cum gravi causâ. Hinc non peccat qui, gravi metu perturbatus, exter­ nam matrimonii celebrationem perficit, licet internum con­ sensum non præbcat ; deficiente enim consensu, nec materia nec forma adest, ac consequenter potius dissimulatur quam simulatur sacramentum. Caput P. DE SACRAMENTORUM SUBJECTO. Duæ quæstiones solvendæ occurrunt : 1° quænam dispo­ sitiones in subjeéio requirantur ; 2° num liceat sacramenta suscipere ab indignis? Art. I. Dc dispositionibus subjecti2. 366. i° Ad validitatem. Præmittimus nullam disposi­ tionem requiri in infantibus aut perpetuo amentibus, ut I ' Denz.-Bann., 1179(1046). “Cf. S. Alphons., 1. VI, n. 7S sq.; Billuart, diss. VI, a. 1; Koning’· n. 123S sq.; Mare, n. 1432 $q.; Lehtnk., n. 64 (47) sq.; Sabetti, n. 645 sq-î Ballcrini-Palmicri. n. 67. DE SACRAMENTORUM SUBJECTO. 251 valide recipiant sacramenta, quorum sunt capaces, scilicet Baptismum, Confirmationem, Eucharistiam, et Ordinem *. Supponimus insuper Baptismum esse januam omnium sacramentorum, ut infra probabitur, ac proinde nullum sacramentum valide recipi posse ante impressionem charaéieris baptistnalis. A Ad validam receptionem sacramenti, exceptA tamen Eucharistià, requiritur in adultis intentio interna illud reci­ piendi ut rem sacram3. Nec sufficit, juxta theologos, intentio veluti neutralis, quâ quis neque consentit neque dissentit, sed requiritur vera et determinata intentio. Probatur : a) Innocentius III positive declarat veram atque inter­ nam intentionem requiri * : “ Qui nunquam consentit sed penitus contradicit, nec rem (i. e. gratiam) nec characterem sacramenti suscipit ”. Quod thesim demonstrat directe pro Baptismo, analogice pro aliis sacramentis, cum eadem sit ratio pro omnibus. (b) Ratio cur res ita se habeat est quidem voluntas Christi; quæ sane omnino sapiens apparet; etenim non convenit adultum obligationes aut gratiam suscipere absque proprio consensu. Dicitur “excepta Eucharistià”, quia hoc sacramentum consistit m re permanenti, ac proinde vere suscipitur independenter a qua­ libet intentione : solummodo quæritur utrum receptio Eucharistiæ sine consensu, v. g.,-ab amente, sit fruétuosa an non ; sententia affirmativa probabilis est, quando suscipiens est in statu gratiae, quia tunc nil impedit quin augmentum gratiæ suscipiatur. 367. (B) Intentio requisita est diversa pro diversis sacra­ mentis, (a) Ad Baptismum requiritur intentio saltem habi­ tualis; quæ certo sufficit si explicita est, seu positive formata et non retractata, v. g., in catechumeno, qui expresse opta­ vit suscipere Baptismum et nunc jacet sensibus destitutus; probabiliter autem si implicita est, qualis invenitur in infideli ' Valida est quidem ordinatio pueri aut amentis, sed ita ordinali non tenentur ai divinum officium et vitam coclibem; quando decimum sextum ætaiis annum attingunt, datur eis optio, et si voluerint castitatem servare, ad exercitium ordinis admittuntur; si noluerint, possunt ct debent laico more vivere. Betted. XIV., Eo quamvis, 4 maii 1745). S. Many. De Oniinatione, p. 592-598. ’ Caput Majores, dc Baptismo. 252 CAPUT V. sensibus destituto, qui antea habuit voluntatem peragendi omnia ad salutem necessaria, ac proinde implicite optavit Baptismum. (b) Ad Confirmationem, Viaticum, ct Ex.-Unclionem suf­ ficit intentio habitualis implicita, quæ a nonnullis vocatur etiam interpretativa ; hæc existit, v. g., in moribundo sensi­ bus destituto, qui Christiane vivebat; quicumque enim Christiane vivit, eo ipso vult implicite suscipere Confirmatio­ nem, quæ est complementum Baptismi, et duo alia sacra­ menta, quæ in articulo mortis sunt de praecepto. (c) Ad Pœnitentiam et Matrimonium requiritur virtualis saltem intentio nec sufficit habitualis; pro Matrimonio cer­ tum est, quia consensus contrahentium est ipsa materia et forma sacramenti ; probabilius est pro Pænitcntiâ, cùm, juxta probabiliorem opinionem, tres aétus pænitentis sint materia sacramenti. (d) Ad Ordinem requiritur saltem intentio habitualis ex­ pressa, quia nullus adultus potest, sine explicité voluntate, contrahere graves sacerdotii obligationes. 368. (C) Nullo modo autem requiritur attentio ad validam susceptionem sacramenti, quia, ex didis, ad adum vere humanum sufficit intentio nec requiritur attentio. Unde valide absolvuntur qui distractiones patiuntur ipso instanti quo ipsis absolutio datur. 3Ô9. 20 Ad liceitatem. (A) Ad licitam ct fructuosam receptionem sacramenti mortuorum requiritur in adultis saltem attritio supernaturalis, quæ ipsa præsupponit adus fidei, spei, et pœnitentiœ. Hæc enim sacramenta ad justi­ ficationem producendam ordinantur, quæ supponit adus fidei, spei et pænitentiæ, ut in Tr. de Gratiâ probatum est (B) Ad licitam ct fructuosam receptionem sacramento­ rum vivorum, requiritur ex se status gratia : hæc enim ordinantur ad augendam gratiam, ideoque eam prius exigunt. Inepte igitur nos calumniantur Protestantes, dum dicunt cura Hodge1 juxta catholicam dodrinam nullam requiri fidem, aut interiorem dispositionem ad fruduosam sacramentorum receptio’ System, tkeol., vol. Ill, p. 511-514. DE SACRAMENTORUM SUBJECTO. 253 nem. Status enim gratiæ involvit non solum fidem et spem sed etiam caritatem et peccati sinceram detestationem. (C Grave sacrilegium committit qui voluntarie caret dispositionibus debitis, et ita obicem ponit effeélui sacra­ menti; est enim gravis irreverentia erga sacramentum, gravisque gratiæ abusus. Art. II. De susceptione sacramentorum ab indignis ’. 370. Ministri indigni sunt tolerati ab Ecclesiâ, vel non : A Xou tolerati ii sunt qui publice ad sectam hæreticam aut schismaticam pertinent, vel fuerunt nominatim excom­ municat·’, suspensi aut interdi&i. (B; Tolerati ii sunt qui, quamvis in mortali peccato existant, aut etiam censuris innodantur, tamen non sunt denuntiati, sed tolerantur ab Ecclesiâ. 371. i° De ministris non toleratis. (A) Non licet petere aut recipere sacramenta a ministris non toleratis, nisi in extrema necessitate. Etenim, (a) formaliter interdicitur communio in sacris cum ministris non toleratis; (b) insu­ per caritas vetat ne cooperemur actioni malæ proximi, absque urgenti ratione ; (c) tandem prudentia suadet ne, per communicationem cum istis ministris, periculum amit­ tendi fidem incurratur. Bj In extrema necessitate,licet suscipere sacramenta neces­ saria a non toleratis, si non adsit alius minister, nec timeatur scandalum. Nam in extremâ necessitate pars tutior se­ quenda est;atqui pars tutior in hoc casu est sacramenta ab indigno recipere, cum Ecclesia det jurisdictionem cuilibet ministro in articulo mortis, et facilius sit justificari per sacramentum quam sine ipso. Sacramenta autem neces­ saria, de quibus agitur, sunt Baptismus et Pœnitcntia, immo probabiliter Eucharistia et Ex.-Unflio,s\ Pænitentia suscipi nequeat. Dicitur tamen “ secluso scandalo ”, quia si ex tali susceptione aliis daretur occasio putandi per hoc approbari ' S. Alphons., ]. VI, SS-89; Konings, n. 1254 sq.: Mare, n. 1439 sq.; Leh.-nk., n. 71-73 (53· 34); Sabetti, n. 648. 254 CAPUT VI. schisma vel hæresim, tunc eliciendus esset aftus contritionis perfeélæ, ad quem certo gratia daretur 372. 20 De ministris malis toleratis. (A) Licet petere sacramenta a ministris malis toleratis, si desit bonus minister, nullum timeatur scandalum t et adsit justa petendi causa. Etenim qui petit sacramentum in casu allato leges Ecclcsiæ non frangit, cùm cxcommunicatus toleratus, si a fide­ libus rogatur, sacramenta ministrare possit; nec concurrit directe et immediate peccato ministri, cùm hic aétum con­ tritionis elicere valeat, ct sic sacrilegium vitare. (B) Justa petendi causa est spiritualis necessitas vel uti­ litas, v. g., si urget præccptum confessionis vel communio­ nis, si alias fidelis obligaretur diu stare in statu peccati mortalis, aut si quis indiget lucrari jubilæum, aut vult missam applicari pro amico defun&o. (C) In dubio num minister sit indignus, debet præsumi dignus, quia nemo præsumitur malus nisi probetur; proindeque suscipi possunt sacramenta ab ipso, etiam sine spe­ ciali ratione. Gaput H DE CEREMONIIS SACRAMENTORUM ET SACRAMENTALIBUS. Hæc duo simul complcCtimur, propter quamdam analo­ giam inter ea quæ olim eodem vocabulo designabantur. Art. I. De Ceremoniis Sacramentorum. 373. Quo uberiores fru&us sacramentorum administratio in suscipientium cordibus produceret, Ecclesia quosdam ‘ Quod confirmari potest responso S. O., 7. Jul. 1S64 (Colkdanta, n. 184$); cùm enim qiuesitum ftisset utrum liceat, mortis articulo, absolutionem a sacer­ dote schismatico accipere, responsum est : “ Licere, dummodo tamen ct *15s fidelibus non prxbcatur scandalum, nec sit periculum ut fidelis ab hxictic? pervertatur, ct tandem probabiliter credatur sacerdotem hxrclicum adminisM turum hoc sacramentum secundum ritus Ecclcsix ”. DE CEREMONIIS SACRAMENTORUM. 255 ritus instituit, nempe ceremonias, quibus fidelium devotio augeretur. Doctrinam catholicam hâc de re ita definit Tridentinum : “ Si quis dixerit receptos et approbatos Ecclesiae catholica: ritus, in sollemni sacramentorum administratione adhiberi consuetos aut contemni, aut sine pec­ cato a ministris pro libitu omitti, aut in novos alios per qucmcurnque ecclesiarum pastorem mutari posse, A. S. ”* Quatuor hic declarantur aut supponuntur : — 374. 1° Potestas Ecclesia competens ceremonias insti­ tuendi. Hanc obiter innuit S. Paulus cùm, post quædam ile dispensatione Eucharistiæ statuta, subjungit : “Cetera autem, cùm venero, disponam ” 2. Revera Patres, v. g, S. Justinus, Tertullianus, S. Ambrosius, necnon Canones S. Hippolyti, Canones Apostolorum, etc., haud pauces ritus ab Apostolis aut Ecclesia institutos commemorant’. Merito itaque declaravit Tridentinum “ hanc potestatem perpetuo in Ecclcsià fuisse ut, in sacramentorum dispensatione, salva eorum substantiâ, ea statueret vel mutaret quæ suscipientium utilitati seu ipsorum sacramentorum venerationi... expedire judi­ caret ”4. 375· 2° Utilitas ceremoniarum.· “Cùm natura hominum ?a sit ut non facile queat sine adminiculis exterioribus ad rerum divinarum meditationem tolli ” 5, ceremoniæ valde utiles sunt : (a) ut sandla sancte tradentur, majorem reve­ rentiam sacramentorum in ministro, suscipiente ct adstantibus excitando; (b) ut vivide declaretur ac veluti ante xulos ponatur, per visibilia symbola, mirabilis sacramen­ torum efficacia ; (c) ut membra Ecclesiæ distinguantur ab hærcticis qui has ceremonias non observant. 376. 3° Obligatio ceremonias servandi. Cùm enim præfati ritus ab Ecclcsià præscripti fuerint, sine peccato omitti nequeunt, quod grave aut leve erit, prout pars sine ratione omissa majoris vel minoris momenti erit; quænam vero sit materia gravis aut levis, infra exponetur ubi de singulis sacramentis. * Sew. VII, can. 13, Denz. Bann., S56 (737). — ’ I Cor., XI, 34. i Qua testimonia collegerunt F. Cabrol et H. Leclercq. Monumenta Eide· tie iiturgiea, Parisiis, 1900-1902. —4 Secs. XXI, cap. 2. ’ Trident., Scss, XXII, cap. 5. 256 CAPUT VI. 377. 4° Obligatio eas non mutandi. Hos ritus mutare aut abolere non potest nisi auctoritas ecclesiastica competens, nempe S. Pontifex aut Concilium universale : cùm enim hodie ceremoniae universali lege toti Ecclesiæ præscribantur, saltem in Occidente, singuli Episcopi eas mutare nequeunt propriâ auctoritate; et ita potestas olim cis competens jam sublata est. Episcopis tamen competit jus ut lacunas juris communis suppleant Art. IL De sacraincntalibus». 378. 1’ Notio. Sacramentalia aliquando designant, prœcipue apud antiquos theologos, ritus quos Ecclesia observat in administrationc sacramentorum. Attamen, usu hodierno, t sacramentalia sunt signa qtaedam sensibilia et sacra at> Ecclesia instituta vel reco­ gnita, ad quosdam effeciits spirituales et temporales producendos destinata. Vocantur sacramentalia ex quadam cum sacramentis analogiâ; differunt tarnen ab ipsis, (a) ratione institutionis, ciim ab Ecclesia, non a Christo, instituta fuerint; (b) ratione effefiuum,ciim gratiam non producant ex opere operato, sed ex opere operantis. Ab antiquis theologis vocantur sacramenta minora, aut sacramenta minus principalia: “Origo nominis ex eo est quod, sacramentis virtute ac meritis longe inferiora ciim sint, ea tamen effectibus quodammodo imitentur”’. 379. 20 Sex species numerantur, hoc versu comprehensæ : Orans, Tinflus, Edens, Confessus, Dans, Benedicens. Orans : oratio dominica, vel omnis oratio ab Ecclesiâ prescripts aut in Ecclesiâ consecrata recitata. Tinftus ; usus aquæ benedictae. Edens : panes, vel fructus bcncdiéli. Confessus : confessio generalis quæ fit initio Missæ, vel ante com­ munionem aut in horis canonicis. Dans : eleemosyna spiritualis vel corporalis, ea saltem quæ fit nomine Ecclesiæ. • F. X., VIttnz. Jut decreta!., t. III, n. 329. ’ Cùm hanc quæstioncm nonnisi breviter attingere valeamus, adiri posset auctores qui fusiori stylo de ea disputarunt : Suarez, De sacram. in goure, disp. XV, sect. 4; Scavini, Theologia moralis, tr. IX, disp. I, Scholium; Mignc, Theol. Curs., vol. XXVII, p. 425 sq.; Probst, Sakramente uni Sakramcnlalicn, 1872; Pesch, n. 52S sq. ; A. Lambing, Sacramental of lit Holy Catholic Church, New-York, 1892; F. Schmid, Die Sakramattalien Hath. JCirche, 1S96; G. Arendt, S. J., De Sacranientalibus, Rom.e, 1900. 1 Cone. Plen. Balt. II. it. 141. DE CEREMONIIS SACRAMENTORUM. 257 Benedicens : omnes benediétiones ab Ecclesiâ institut», ut bene­ dictio ab Episcopo data, aut a sacerdote in fine Missæ, prima ton­ sura, etc. Item omnes substanti» sensibiles precibus Ecclesiæ consecrat», ut rosaria, agni cerei, etc.; tandem exorcismi. Recentiores quidam theologi’ sacramentalia reducunt ad cismos et benedictiones. H» sunt constitutiva vel invocativa : priores applicantur hominibus ut Dei servitio specialiter manci­ pentur (v. g., tonsura, bcnediCtio abbatis aut virginis), necnon rebus u: eas Deo consecrent (consecratio calicis) aut eas efficiant media benedictionis communicandae (aqua benedicta); — benedictiones invocativa applicantur hominibus ut aliquod beneficium a Deo consequantur (benediétio mulieris post partum), aut rebus ut earum usus nobis prosit ad salutem corporis et animæ (benedidtio mens»). 380. 3® Effectus. (A) Sacramentalia conferunt gratias aditiales non quidem ex opere operato, sed partim ex precibus Ecclesia et partim ex suscipientis dispositionibus. Ita communiter contra pau­ cos, qui putant gratias quasdam adtuales per sacramentalia ex opere operato conferri posse. Siquidem Ecclesiæ preces, quæ funduntur dum sacramentalia conficiuntur, plurimum valent apud Deum et obtinent, per modum impetrationis, non tamen infallibiliter, gratias aâuales quibus suscipiens ad eliciendos adlus fidei, et spei, et amoris excitatur ; aliunde subjecti dispositiones animam præparant ad abundantiorem gratiarum effusionem, ut didlum est in Tr. de Gratiâ. Revera solus Deus gratiam adnectere potest signo sensibili; atqui sacramentalia non fuerunt a Christo instituta, sed ab Ecclesiâ: et nihil probat Christum Ecclesiæ contulisse potesta­ tem adnectendi gratias etiam actuales alicui signo sensibili. Oratio dominica a Christo quidem fuit instituta, sed tanquam oratio, non ut causa instrumentalis gratiæ. (B) Producunt insuper remissionem peccatorum venialium eodem modo, quatenus scilicet motus contritionis aut caritatis excitant, quibus remissio venialium obtinetur; ita in benedictione nov» crucis postulatur ut “ largior et cordis compundio et admissorum indulgentia concedatur”. (C) Iterum quædam sacramentalia, v. g., Rosaria, remissionem pana temporalis peccato debit» producere possunt, quando scilicet S. Pontifex eis adne&it vim satisfadloriam ex thesauro Ecclesiæ depromptam; ille effedus tunc producitur ex opere operato per modum indulgenti». (D) Quædam sacramentalia damoues expellendi vim habent, v. g., aqua benedidta, exorcismi,etc.; hoc enim apparet ex ipsis precibus Ecclesiæ, quæ ad abigendos dæmones funduntur; nec mirum, ciim Ecclesia a Christo acceperit potestatem dæmones fugandi. ' Van Noort, n. 155. Theol. Dogm. ΙΠ. — 9 258 CAPUT VI. — DE CEREMONIIS SACRAMENT. (E) Tandem sacramcntalia possunt etiam conferre beneficia ordi­ nis temporalis, v. g., sanitatem, præsertim quando'sunt ad salutem utilia. Ex quibus patet sacramentalia valde utilia esse tanquam media ad fidem, spem et devotionem excitandam ; cavendum est tamen ne fideles cis nimiam virtutem tribuant et paulatim in quamdam superstitionem incidant *. 1 “Curent imprimis concionatorcs et animarum redores, ut harum i«un naturam, significationem, rcilumquc usum fidelibus exponant, ac sæpius incul­ cent. Ii * qui sapienti» ct ingenio suo nimis innituntur, persuadeant hxe, levir licet minutaque videantur, non esse contemnenda, cùm ad pie vivendum c: salutem consequendam non parum proficiunt. Rudiorem vero pleliecuhra, qu® contrario errore abripitur, etiam atque etiam moneant, ne rebus ΐρΛ miniam efhcaciam tribuat, neque cas cæcâ quadam et immodica fiducia servet, et superstitiosâ veneratione prosequatur, quasi ipsx jxrr sese, sine pii mec:i‘ dispositione, plurimum possent. Illos vero acerrime reprehendant, qnibujtf * modi res sacras, ut Ethnici moris erat, amuletorum quasi loco habent, Q* ipsos etiam fcedissimo vitiorum cœno involutos ah ira Dei ct ultione prasW» immunes” (C. Z7. liait. II, n. q^o). Tractatus De Baptismo rp 18SSS ri"» rn ci Auctores consulendi. Prêter auélores allegatos ubi de Sacramentis in genere, legi pos­ sunt : Inter Patres : ·$><’. primo exeuute : Didache seu Doflrina duodecim Apostolorum, cap. 7 ; — Λ«Υ. /Τ’, S. Justinus, Apol. I*, 6r ; — &? *·. ///, Tertullianus, Liber de Baptismo; S. Cyprianus. Ep. ad Donatum, ubi efle&iis baptismi eloquenter describuntur; Dionysius Alex, Epist. 1-5; Didascalia duodecim Apostolorum — Siec. 77z, S. Cyrillus Hicrosol., Catech. XIX-XX; Peregrinatio Sylvia; S. Basilius, Homilia in s. Baptisma; S. Gregorius Nyss., Oratio catechetica magna, c. 33-36; Contra differentes Baptismum ; S. Gregorius Naz., Oratio in s. Baptisma; S. Chrysostomus, Ad illuminandos; Pacianus, Sermo de Baptismo; S. Ambrosius, de Mysteriis; — S66, 167, 16S; Maximus Taurinensis, Sermones de Tempore, serm. /y de Baptismi gratiâ; — Sec. VI, Fulgentius Rusp., Ep. ad Ecrraudum, de salute /Ethiopis moribundi; — See. I II, S. Ildefonsus Toletanus, Liber de Cognitione Baptismi ; — Sae. IX, Amalarius, Ep. ad Carolum M. de Ceremo­ niis Baptismi. Inter theologos : P. Lombardus, Sentent., 1. IV, dist. 2-6, ejusque Commentatores ; S. Thomas, Sum. theol., 3, q. 66-71, ejus­ que Commentatores; Bellarminus, Controversiae, l)e Baptismo; Cassandcr '+ 15667, De Baptismo infantium ; J. Vicecomes | Visconti), Observationes ecclesiastica de antiquis Baptismi ritibus, 1615 ; J. Busæus. De Baptismi necessitate, 1689 ; J. Hardouin, De Baptismo quccslio triplex, 1687; Aug. Fr. Orsi, (). P., De baptismo in nomine Christi, 1733; Gabriel Gualdo, Baptisma puerorum in uteris e.xistcntium, 1710; Hyac. Campion, De Baptismo non natis abortivis et projcblis conferendo, 1761; Ignat. Lud. Bianchi, O. Thcat., De remedio (demet salutis proparvulis in utero clausis, >768;}. C. Trombelli, Tr. de Baptismo, 1769; J. Kleiner, S. J., Orthodoxa de necessitate baptismi parvulorum doctrina, 1765; Kenrick, ,7 treatise on Baptism, 18.13; Corblet, Histoire du Sacrement de Baptême, Paris. 1881; Pesch, Pneiclliones-, vol. VI, 1908: Vacant-Mangenot. Did. de Theol., II, voce 260 TRACTATUS DE BAPTISMO. Baptême, 167-378; P. de Puniet, Baptême in Dili. cPArchtol. chrtt., II, 251-346; A. d’Alès, Initiation chrétienne in Dili. Apolog., t. II, 789-823. Inter Protestantes : Vossius, De baptismo disputationes XX, 1648; Wall, History of Infant Baptism, 1705; Walch, Historia Padobaptismi, 1739; Mathies, Baptismi expositio biblica, historica, dogma· fica, 1831 ;W. Hoffmann, Taufe und Wiedertaufe, 18465 c. P. Caspari, Alte u. nene Quellen sur Geschichte d. Taufsymbols und der Glaubensregel, Christiania, 1849 ; G. D. Armstrong, The doflrine oj Baptism, New-York ,1857; D. B. Ford, Studies on the Baptismal Question, N. York, 1879; Smith and Chcctham, Dill, of Christ. Antiq., voce Baptism; Lenoir, Essai biblique, historique et dogma­ tique sur le Baptême des enfants; Lichtenberger, Encyclop., t. Il, 1877, P· 53 sq.; Heitmuller, Taufe und Abcndmahl bei Paulus, 1934; Taufe und Abcndmahl im Urchristentum, 1911. Excerpta ex Decreto ad Armenos*. Primum omnium sacramentorum locum tenet sanéium Bap­ tisma, quod vitæ spiritualis janua est : per ipsum enim meinbra Christi, ac dc corpore efficimur Ecclesiæ. Et cùm per primum hominem mors introierit in universos, nisi ex aquâ et Spiritu renas­ cimur, non possumus, ut inquit Veritas, in regnum cælorum introire. Materia hujus sacramenti est aqua vera et naturalis : nec refert frigida sit, an calida. Forma autem est : Ego te baptisa in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sanili. Non tamen negamus quin per verba illa : baptizatur talis servus Christi in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sanfii ; vel : baptizatur manibus meis talis in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sanPli, verum perficiatur Bap­ tisma : quoniam, cum principalis causa, ex quâ Baptismus virtutem habet, sit S. Trinitas; instrumentalis autem sit minister qui tradit exterius sacramentum, si exprimitur aftus, qui per ipsum exercetur ministrum, cum S. Trinitatis invocatione, perficitur sacramentum. Minister hujus sacramenti est sacerdos, cui ex officio competit bap­ tizare. In causa autem necessitatis non solum sacerdos vel diaco­ nus, sed etiam laicus vel mulier, immo etiam paganus et hærcticus baptizare potest, dummodo formam servet Ecclesiæ, et facere inten­ dat quod facit Ecclesia. Hujus sacramenti effeétus est remissio omnis culpae originalis et aétualis, omnis quoque poenae quæ pro ipsâ culpâ debetur. Propterea baptizatis nulla pro peccatis præteritis injungenda est satisfaélio; sed morientes, antequam culpam aliquam committant, statim ad regnum cælorum et Dei visionem perveniunt. ' Dcnz. Bann., 696 (çqi). TRACTATUS DE BAPTISMO. 261 Canones Concilii Tridentini de Baptismo*. 1. Si quis dixerit, baptismum Joannis habuisse eamdcin vim cum Baptismo Christi ; A. S. 2. Si quis dixerit, aquam veram et naturalem non esse dc neces­ sitate Baptismi, atque ideo verba illa Domini nostri Jesu Christi : Nisi quis renatus fuerit ex aquâ et Spiritu sanéto, ad metaphoram aliquam detorserit ; A. S. 3. Si quis dixerit in Ecclesia Romanâ quæ omnium Ecclesiarum mater est et magistra, non esse veram de sacramento Baptismi doârinam ; A. S. 4. Si quis dixerit, Baptismum qui etiam datur ab hæreticis in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sanéli, cum intentione faciendi quod facit Ecclesia, non esse verum Baptismum ; A. S. 5. Si quis dixerit, Baptismum liberum esse, hoc est, non neces­ sarium ad salutem; A. S. 6. Si quis dixerit baptizatum non posse, etiamsi velit, gratiam amittere, quantumcumque peccet, nisi nolit credere; A. S. 7. Si quis dixerit, baptizatos per Baptismum ipsum solius tan­ tum fidei debitores fieri, non autem universæ legis Christi servandæ ; A. S. 8. Si quis dixerit, baptizatos liberos esse ab omnibus sanétæ Ecc|csiæ præceptis, quæ vel scripta vel tradita sunt, ita ut ea observare non teneantur, nisi se sui sponte illis submittere volue­ rint ; Λ. S. 9- Si quis dixerit, ita revocandos esse homines ad Baptismi sus­ cepti memoriam, ut vota omnia, quæ post Baptismum fiunt, vi promissionis in Baptismo ipso jam faélæ, irrita esse intelligant, quasi per ea et fidei, quam professi sunt, detrahatur, ct ipsi Bap­ tismo; A. S. 10. Si quis dixerit, peccata omnia, quæ post Baptismum fiunt, soli recordatione ct fide suscepti Baptismi vel dimitti vel venialia fieri ; A. "S. n. Si quis dixerit, verum ct rite collatum Baptismum iterandum e-c illi, qui apud infideles fidem Christi negaverit, cum ad pænitentiam convertitur ; A. S. 12. Si quis dixerit, neminem esse baptizandum, nisi eâ aetate qui Christus baplizatus est, vel in ipso mortis articulo; A. S. 13. Si quis dixerit, parvulos, eo quod adtum credendi non habent, suscepto Baptismo inter fideles computandos non esse; ac propterea, cum ad annos discretionis pervenerint, esse rebaptizan­ dos : aut præstare omitti eorum Baptisma, quam eos non aélu pro­ prio credentes baptizari in solâ fide Ecclesiæ; A. S. ■ Denz.-Bann., 857 (73S) sq.; cfr. C. Ruch, BafttnH(faprhh C. de Trcult, 1:·. hid. de ThM. (Mangenot), t. II, 296-328. 262 TRACTATUS DE BAPTISMO. 14. Si quis dixerit, hujusmodi parvulos baptizalos, cum adole­ verint, interrogandos esse, an ratum habere velint quod patriot eorum nomine, dum baptizarentur, polliciti sunt : et ubi se nolle responderint, suo esse arbitrio relinquendos, nec aliâ interim pœ:iâ ad christianam vitam cogendos, nisi ut ab Eucharistiæ aliorumque sacramentorum perceptione arceantur, donec resipiscant; ana­ thema sil. Objectum et divisio Tractatus 381. Triplici ritu initiationis catechumeni adulti Christo et Ecclesiæ incorporabantur, nempe baptismo, confirmationi et eucharistia.— Hic de Baptismo agimus qui estcetcronim sacramentorum janua : “ Per ipsum enim membra Christi ac de corpore efficimur Ecclesiæ” ‘. l’ræviæ notiones. Art. I. Institutio. Cafut I. de Institutione ct Elementis. Art. II. Ele­ menta. i . ( remota. I Mater,a ( proximi orma. Caput II. de Elïcélibus. Art. I. de Chara&cre. Art. II. de Gratià. Art. I. de Necessitate Baptismi. Caput III. de Subjeélo. Regulæ praclicæ { de Baptismi receptione. Caput IV. de Ministro. j Art. I. dc ipso Ministro. I Art. II. de Patrinis. Caput V. dc Ceremoniis. * Decret, ad Arm. TRACTATUS DE BAPTISMO. 263 Prævia de Baptismi notione . * 382. i° Nominis significatio. Baptismus (a græcâ voce β?-7·.ζω, immergo, abluo, tingo) idem significat ac immersio vel ablutio. In Scripturâhoc verbum adhibetur sensu litterali et metaphorico. : A) litteraliter significat : (a) aliquando profanam lotionem : “ Baptizabat se in fonte aquas”*; (b) aliquando Judæorum lotiones; sic de Pbarisæis dicitur : “Nisi baptizentur, non comedunt”’; 'c) baptismum a 5. Joanne Baptistâ collatum4; (d) tandem desi­ gnat chrisfianum Baptismum : “Euntes ergo docete... baptizantes eos, etc. ” (B, Metaphorice significat : (a) aliquando maximam affliflionem : " Baptismo habeo baptizari ”s, aiebat Christus de passione sui loquens; (b) aliquando e contra copiosam effusionem gratia : “ Baptizabimini Spiritu sanéto non post multos hos dies 383. 20 Genuina definitio. Baptismus definitur : Sacra­ mentum N. Legis a Christo institutum, in quo, per externam aqua ablutionem, cum invocatione SS. Trinitatis, homo ut liscipulns Christi signatur et spiritualiter regeneratur. Quæ verba indicant : (a) Baptismi elementa constitutiva, nempe materiam et formam, in aquæ ablutione et SS. Trinitatis invo­ catione consistere; (b) duplicem efleétum, nempe charatlerem quo homo discipulus Christi signatur et redditur capax aliorum Sacra­ mentorum, et spiritualem gratiam regenerationis. Quæ definitio in decursu Traélatûs evolvetur. 384. l’ræter baptismum aqua seu fluminis modo defini­ tum, duplex alius distinguitur : (a) Baptismus desiderii seu f. nninis, consistens inaélu contritionis pcrfeétævel caritatis cum voto sacramenti Baptismi ; (b) Baptismus sanguinis consistens in martyrio pro Christo tolerato. Dc utroque infra dicemus. 385. j3 Præcipuaî figura: ct anticipationes. (A) In Antiquâ læge, Baptismus diversis modis fuit praefiguratus. Secundum sacros scriptores, præcipuæ figurae fuerunt, praeter circumcisionem de quâ 1 S. Thomas, 3 p., q. 66, a. 1; Suarez, in hunc articul.; Bellarminus, :t s.t >. c. 1; Drouin, 1. II, 9. 1, § 1; Toumcly, De Baptismo, q. 1, 1. 1; Billuart, de Baptismo, diss. I, a. 1 ; de Augustinis, de Baptismo, a. !. 'Judith, XII, 7. _ 3 Mare., VII, 4. - * Matth., Ill, II. ’ Lue., XII, so. — ^Ad., I, 5. 264 CAPUT I. egimus, η. 244 : (a) drca A^c, aquas superans, et familiam Noe a communi destruôliotlc praeservans *; Baptismo enim a peccati dilu­ vio eripimur, (b) Transitus maris rubri, per quern Hebræi Pharaonis vindiétam evadere potuerunt2 : ita et nos diaboli vindictam baptismali charactere evadimus; item aqua e petrà fluens jubente Moyse3, (c) Lotio Naaman Syri in Jordane, quæ ipsum a leprâ mundavit4; aquis enim Baptismi a peccato mundamur, (d) Proba­ tica piscina, quâ sanabantur missi in ipsam statim ac aqua movebatur ab Angelo». (B) Insuper variæ aspersiones ac lotiones ut medium legalis sanc­ titatis recuperandae usurpabantur6, et a Prophetis tanquain inte­ rioris sanctificationis symbolum commendabantur 7, immoproselyte, qui Judaeorum privilegia participare volebant, non solum circumci­ debantur, sed etiam baptizabantur. 4° Præcipua nomina. Baptismus variis nominibus a sacris scripto­ ribus designatur, (a) Λ materia vocatur lavacrum aqua1, unda genitalis, fluvius aqua vitalis, (b) A formâ appellatur sigillum, signaculum, obsignatio fidei, sacramentum fidei, sacramentum Tri­ nitatis, quia in eo fidei professio emittitur, et quidem in nomine SS. Trinitatis, (c) Ab effefiibus appellatur lavacrum regenerationis et renovationis ®, ablutio peccatorum ”, sepultura hominis cum Christo", circumcisio non manufaéta”, illuminatio u. Caput μ DE INSTITUTIONE ET ELEMENTIS CONSTITUTIVIS BAPTISMI. Art. 1. De divina institutione Baptismi. 386. Errores. Divinam Baptismi institutionem a Christo negant : (a) Unitaris qui contendunt baptismum esse ritum mere externum omni regenerativâ virtute caren­ tem 14 ; (b) Liberales, qui putant Christum instituisse religii nem mere spiritualem, absque ullo ritu externo, idcoqi 1 I Petr., Ill, 20-21. — ‘7 Cor., X, 1-2. — 3 7 Cor., X, 4. — 4IV te V, 14. —sJoa., V, 2. —6 Livit., XIV, 7; Num., XXXI, 21-24- —Isa., I, Ezeeh., XXXVI. 24-30. —»£/A«.,V, 26. — » Tit., III, 5.— ‘° J.A, XXII,i» ” Rom., VI, 4. — ” Coloss., II, 11. — ,J Hebr., VI, 4. M Clarke*, Manual of Unitarian belief, p. 48. DE INSTITUTIONE ET ELEMENTIS BAPTISMI. 265 baptismum esse ritum a Judæis aut Græcîs mutuatum ; qui­ dam concedunt hunc ritum a Domino institutum esse, sed non ut verum sacramentum 1* 3; (c) Modernists, qui docent baptismum a communitate Christiana adoptatum esse tanquam ritum necessarium, cui professionis christianæ obliga­ tiones adneclcbantur a. 387. I. Thesis : Baptismus aquæ est verum sacramen­ tum a Christo institutum. Dc fide est ex Tridentino defi­ niente septem esse sacramenta a Christo instituta, inter quæ baptismum recensete 1° Ad probandam divinam institutionem Baptismi contra præfatos errores, sic arguere possumus : historice constat Apostolos baptismum contulisse tanquam ritum essentia­ lem ; atqui hæc praxis explicari nequit nisi Baptismus ab ipso Christo institutus fuerit ; ergo. 388. (A) Probatur prius : (a) Jam enim a dic Pente­ costes, Apostoli baptismum conferunt tanquam ritum chris­ tianæ initiationis ad remissionem peccatorum et gratiæ col­ lationem : “ Pænitentiam agite, et baptizetur unusquisque vestrum in nomine Jesu Christi in remissionem peccatorum vestrorum, ct accipietis donum Spiritûs san&i”·». — Ubi­ cumque prædicatur evangelium, eadem agendi ratio inveni­ tur; ita diaconus Philippus baptizat virosae mulieres qui credunt evangelio6; ncc aliter S. Paulus, qui baptizat Lydiam ct domum ejus, custodem careen's et omnem domum ejus6. b) Hæc autem Baptismi collatio tam necessaria habeba­ tur ut nihil ab eâ dispensaret; ita Paulus, etsi a Christo ipso conversus, baptizatus est 7 ; pariter Cornelius centurio, quatn• s visibiliter Spiritum Sanétum accepisset, baptismum reci­ pere debuit8. Lichtenberger, F.iuyetop., t. II, p. 70; W. Heitmiiller, Taifi tmd Abcndmahl bâ Paulus, 1904, ubi concedit S. Paulum agnovisse Baptismum ut ^craxentum, hunc autem ritum non accepisse a Christo, sed a Judæis ct scitis on-ntalibus. 3 Qui error damnatus est decreto Lamentabili, n. 42, Denz. Bann., 2042. ’Scss. VII, Desacraro, in genere, can. i, Denz.-Bann., 844 (726}. * Act., II, 3S; cf. 41. — 5 Act., II, 12, 3.8. — 6 Ati., XVI, 14-15, 33. — 'At, IX, 18. —’Act., X, 44.48. 266 CAPUT I. 389. (B) Probatur posterius, nempe hæc praxis explicari nequit nisi Baptismus ab ipso Christo institutus fuerit Etenim : (a) Ex una parte, dici nequit Apostolos hunc ritum mutuâsse sive a Paganis sive a Judæis : 1) Non a paganis : cùm enim Christiani a paganis ritibus abhorrerent, non est verisimile cos imitari voluisse ablutiones quæ ab Ethnicis adhibebantur; 2) non a Jitdans : nam ablutiones, quibus hi utebantur, tantummodo legalem impuritatem removebant, quæ a Christo aboleta fuerat, ut Evangelista testantur1; aliunde ipse Baptismus Joannis habebatur ut ritus transitorius a baptismate christiano distin&us, ut constat ex eo quod ii qui Joannis baptismum acceperant, baptizati sunt in nomine Jesu 9. (b) Ex alterd parte, Apostoli clare docent se hunc ritum ab ipso Christo accepisse. Ita 5. Marcus, S. Petri disci­ pulus, hæc verba Domini refert : “ Qui crediderit ct bapti· satus fuerit, salvus erit ” 3; S. Matthaus asserit Christum apostolis dixisse : “ Euntes ergo docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spiritûs sanéli S. Joannes narrat Christum Nicodemo dixisse : “Nisi quis renatus fuerit ex aquà et Spiritu Sanfto, non potest introire in regnum Dei ” s. Quæ quidem verba, directe necessitatem ct efficaciam Baptismi, indirecte autem ejus institutionem a Christo manifesto supponunt. Nonne igitur, etiam historia loquendo, potius ipsis Apostolis credendum est quam ho­ diernis Criticis qui contendunt Christum non potuisse talem ritum instituere? 390.2° Baptismus autem a Christo institutus est ver: sacramentum. (A) Ex diélis enim in Tr. de Sacramentis, n. 248, tria ad sacramentum requiruntur ct sufficiunt : signum sensibile, gratia productivum, a Christo permanetor institutum. Atqui, ex textibus supra allatis, hæc tria in Baptismo inveniuntur : (a) signum sensibile, scilicet abluti·' ex aquà et invocatio SS. Trinitatis; (b) produétivum gratiæ, nam Baptismus importat regenerationem spiritualem (ni?: ’ Mare., VII, 1-4; (9.21. — * Act., XIX, 1-5. — 3 Mare., XVI, 16. 4 Matth., XXVIII, 19. — Quem textum esse genuinum, jam ostendimus ;3 Tr. dc Deo trino, p. 341, not. 4. — 5 Joan,, HI, 5. DE INSTITUTIONE ET ELEMENTIS BAPTISMI. 267 quis renatus fuerit ex aqua), et dat jus ad regnum Dei, seu ad gloriam (non potest introire in regnum Dei) : quæ qui­ dem supponunt infusionem gratiæ ; (c) a Christopermancnter institutum : “ Ecce ego vobiscum sum (docentibus et bapti­ zantibus) usque ad consummationem sæculi”. Aliunde Apostoli eorumque successores ita rem intellexerunt, cùm Baptismus semper in usu fuerit, etiam apud hærcticos, ut ex historiâ constat. 391. (B: Convenientia hujus sacramenti ostenditur. Ut homo Christianus fiat, debet a peccato originali mundari ct Ecclcsiæ membrum seu civis fieri ; atqui decebat : (a) pec­ catum originale per ritum sensibilem gratiæ productivum tolli, quo homines certiores redderentur de collatâ sibi gratiâ; (b) homines Ecclesiæ visibilis membra fieri per externam initiationem, *interna. ipsorum cum Ecclesiâ unionis figurativam ; ergo decebat hominem Christianum fieri per ritum externum gratiæ produdivum : quem ritum Baptismum vocamus. 268 CAPUT I. cffeôium ; hanc autem virtutem accepit Baptismus quando Christus a Joanne baptizatus sanctificandi virtutem aquæ tribuit, ct SS. Tri­ nitas, in cujus nomine Baptismus conficitur, suam præsentianj manifestavit ; a passione tamen vim et efficientiam ultimo accepit, Unde dici potest Baptismum inchoati saltem institutum esse quando Christus baptizatus est, ejus necessitatem in sermone cum Nicodemo privatim inculcatam esse, paulo post eum definitive fuisse institutum, ejus efficaciam a passione derivare, ejusque uni­ versalem necessitatem publice post Resurrectionem promulgatam esse. 393- Corollarium : Baptismus Christi a Baptismo Joan­ nis differt. De fide est contra Lutherum multosque prote­ stantes, ut constat ex conc. Trid. : “ Si quis dixerit baptis­ mum Joannis habuisse camdem vim cum Baptismo Christi, A. S.” Differt siquidem : — (a) Ratione efficacia ; hoc ipse Joannes fatebatur, dicens1: “ Ego quidem baptizo vos aquâ in pœnitentiam, qui autem post me venturus est, ... ipse vos baptizabit in Spiritu et igne”; baptismus igitur Joannis directe excitabat pænitentiæ sensus, Baptismus autem Christi directe Spiritum dabat seu gratiam producebat. (b) Ratione diirationis, baptismus Joannis fuit transiens ct solummodo praeparatorius, ita ut baptizati a Joanne indigerent recipere Baptismum Christianum 3, dum Baptis­ mus Christi est permanens. (c) Ratione necessitatis, baptismus Joannis utilis quidem erat ad excitandos pænitentiæ sensus, non autem neces­ sarius, dum Baptismus Christi necessarius est ad salutem ex infra dicendis. Quod quidem a nonnullis modernis Protcstantibus libenter conceditur 3. Art. II. De elementis constitutivis seu de materia et forma. . § I. De materia. Materia duplex est, remota, scilicet aqua naturalis, et proxima, scilicet ablutio.* 5 ' Mali., III, n. — » Ad., XIX. 1-5. 5 Schaff·Herzog, Encyctopidia, p. 2e lege Htbr., I. IV, c. XII, § 11. '■ Hodge, op. cit., p. 527, 533. — 6 Grimm, Lexicon. 7 fid., Il, 41. — “ Nulla est aqua fluens prope Jerusalem, si rivum Siloc excipias, qui centum ferme passus defluit; urbi aquam cisterna; aliaque hujusmoli subministrant. Ex nullo horum fontium tantum aqu.c hauriri licet ad octo mil.ia hominum per immersionem baptizandos”. (Robinson4, Biblical Researches in Palcstisie, vol. I, pp. 479-516, apud Hodge, I. c., p. 534). ‘ Ad., XVI, 33. — ί Rom., VI, 3.5. — «° Hebr., X, 22. 274 il L CAPUT I. 401. Tradit. Fatemur equidem Baptismum per trinam immersionem fuisse in EcclesiA communem per multa sæcula; pro adultis immersio non solebat esse totalis; aqua ascendebat usque ad genua vel medium corpus, simulquc effundebatur aqua super caput. Infantes vero totaliter submergebantur. Sed ex indubitatis faftis constat Baptis­ mum quandoque per infusionem fuisse ministratum ct ut validum ab universali EcclcsiA consideratum. (a) Id coi stat præsertim ex opere cui titulus Λιοαχή, quod scriptum fuit circa finem primi, vel initio secundi sae­ culi : “ Si non habeas aquam fluentem, in aliâ aquA baptiza; si non potes in frigidâ, in calidA baptiza. Si neutram ha­ beas (ad immergendum),, effunde in caput ter aquam in nomine Patris et Filii et Spiritus S. èàv de άαφίΐίοχ ur, ίχρς, ίκχεον ei; ττ,ν κβφαλην τρις Odwp * ... ” (b) Item, ex Patrum scriptis et Conciliorum decretis colligitur Baptismum ægrotantibus (clinicis) in Icéto decumben­ tibus infusione administratum fuisse, quin tamen sub condi­ tione rcbaptizati fuerint, quando ex morbo convaluerint, licet a sacris ordinibus prohibiti fuerint ob dilatam usque ad mortis periculum Baptismi susceptionem. Hinc 5. Q'frriantis de Clinicis interrogatus respondit, per hunc ritum “ in nullo mutilari et debilitari posse divina beneficia... Nec quemquam movere debet quod aspergi vel perfundi videntur ægri, cùm gratiam dominicam consequuntur”2. Porro hæc omnia facta, multaque alia quæ referri possent, evidenter ostendunt immersionis ritum, licet communiter usurpatum, non fuisse ut essentialem consideratum 3. Si autem postea in Eccl. LatinA paulatim derelictus est, præ· cipua ratio fuit ut ita vitarentur incommoda, quæ in frigidis ’ Didache, c. 7. * Efdst. ad Magnum, n. 12, P. L·, III, 1147; Journel, 590. » Aliquando opponuntur h.iec verba Pontificis Pelagii (Ep. ad Gaudentium, in cap. Multi, dist. 4, de Consecratione) : “ Evangelicum pneccptum, ipso Domino Deo, et Salvatore nostro Jcsu Christo tradente, nos admonet, in nomine Trinitatis, trinâ immersione sanatum baptismum unicuique tribuere”; ex quo arguitur trinam immersionent jure divino esse pr.cscriptam. Sed paulo atten­ denti patet, tum ex contextu tum ex historicis circumstantiis, id quod ibi pros­ cribitur esse formam baptismi, “ in nomine Trinitatis ”, non autem modum baptizandi ; Pelagius enim contra illos scribebat qui, triplicem immersionem relinentes, negabant baptismum in nomine Trinitatis conferendum esse. DE INSTITUTIONE ET ELEMENTIS BAPTISMI. 275 præsertim regionibus ex immersione oriuntur, præcipue quoad infantes. — Notatu autem dignum est nullum ante sæc. XVIum docuisse necessitatem immersionis ad validita­ tem Baptismi. 402. Rat. conv. Conveniebat sane sacramentum adeo necessarium eo modo institui ut facile ab omnibus, etiam parvulis et morientibus, et ubique suscipi posset; atqui si immersio ad validitatem requireretur, multi essent qui, propter rerum adjuncta, illud, absque magnâ difficultate, recipere nequirent : ergo merito rejicitur absoluta neces­ sitas immersionis, utpote spiritui christiano contraria ac pharisaismum redolens. 403. 3° Regulæ practicæ ad rectum materiæ usum (A) Ad validitatem : (a) aqua fluere debet, ut subjeélum sit vere ablutum; proinde si una tantum vel altera gutta infantem tetigerit, quin fluxerit, Baptismus dubius est ; si vero motu digiti bene madefaôti minister frontem subjeéti successive contingit, communiter censetur Baptismum esse validum, quia vera ablutio habetur; sed si quis per modum unflionis cum pollice madefa&o baptizat, sacramentum dubium est 2 ; (b) aqua debet immediate cutem tangere ; hinc si aqua vestes tantum tangit. Baptismus invalidus est; si crines solum, dubius; (c) infusio fieri debet super caput ; secus, Baptismus dubius erit, licet probabilius validus sit, si fiat in alia parte principali corporis, ut pedore, collo, etc.; (dj ablutio perfici debet ab eâdem persona quæ verba pro­ nuntiat, ut sic verificetur forma : ego te baptiso; (e) juxta Scotum $ aliosquc paucos, si quis projiciat subje&utn in flumen vel mare, simul formam pronuntiando, Baptismus non valet, quia non solum immersio, sed etiam emersio ex aquA in hoc casu requiritur ; hæc autem opinio probabilitate caret,quia etiam si baptizatus in aquis moritur, sufficienter tamen significatur animæ ablutio 4. * S.Alphonsus, I. VI, 105-107: Konings, 1253-54; Mare, 1456-57; Lehmk., Sj 86(61-62); Sabetti, 655; Ballerini-Palmieri, n. 12 sq. ’ Ita 5. Offic., 14 dec. 1S98, OZfcrfa».*, 202S. 1 In IVSeni., dist. 3, a. S. • Suarez, disp. XX, sed. 3, η. ς. 276 CAPUT I. (B) Adliceitatem, attendantur hæc Ritualis verba (n. io) : “ Baptisma licet fieri possit aut per infusionem aquæ, aut per immersionem, aut per aspersionem, primus tamen vel secundus modus, qui magis sunt in usu, pro Ecclesiarum consuetudine retineantur ” ; jamvero usus nunc invaluit per infusionem baptizare, et trina fit ablutio in modum crucis uno et eodem tempore quo verba proferuntur : Ego te bap­ tizo in nomine Patris {fundat primo), et Filii {fundat secundo) et Spiritûs Sancti {fundat tertio). § II. De Baptismi forma1 404. Juxta Rituale Romanum, hæc forma adhibenda est : “ Ego te baptizo in nomine Patris et Filii et Spiritus Sanéti ° sine Amen in fine. Graeci autem dicunt : “ Baptizatur {non autem, ut quidam putârunt, baptizetur) N. servus Christi in nomine Patris, etc.... amen”. Olim non sacerdos baptizans, sed populus vel clerus præsens res­ pondebat Arnen : proinde hæc non est vox essentialis. 405. r° Thesis : Forma baptismi essentialis tria expri­ mere debet : 1) distinctam invocationem trium persona­ rum, 2) actum abluendi, 3) subjectum. Certum videtur contra quosdam theologos qui putarunt valere baptismum in nomine Christi aut Trinitatis collatum sine distinétà personarum enumeratione 2, vel invocationem trium perso­ narum sufficere sine verbis : te baptizo 3. Verba : “ Euntes ergo, etc. ” ex se non præbent argumen­ tum apodifticum, quia Christus ibi non dixit verba Ego te baptizo, etc., esse inter baptizandum pronuntianda; sed Ecclesia, verborum Christi custos et interpres, ita præfata verba intellexit, ut ex antiquissimis documentis constat. 406. (a) Ex Patribus. In Didache legitur : “ Baptizate in nomine Patris et Filii et Spiritûs sanéli S. Justinus refert baptismum conferri “ in nomine Parentis universorum ’ S. Thomas, 3 p., q. 66, a. 5; S. Alphonsus, 108-112; Tourncly, PrsIcci, dc Baptismo, q. I, art. 3; Pcsch, n. 377-396; Van Noort, 180-190; Konings, 1255-56; Marc, 145S-59; Lchmk., 63-64; Sabetti, 656-657; B&Uerini-Palmieri, n. 24 sq. 8 P. Lombardus. Scotut, Cajelauus, etc. —3 Marinus, aliique. DE INSTITUTIONE ET ELEMENTIS BAPTISMI. 277 ac Domini Dei ac salvatoris nostri Jcsu Christi ac Spiritûs Sanfti ”J. Tertullianus asserit Christum præcepisse ut gentes tingerentur in nomine Patris et Filii, et Spiritus San&i2; et alibi : “ Nec semel sed ter ad singula nomina in singulas personas mergitamur " 3. Quod quidem esse neces­ sarium affirmat S. Ambrosius ; “ Nisi baptizatus fuerit in nomine Patris et Filii et Spiritûs Sanéti, remissionem non potest accipere peccatorum ”·». Idem proclamant SS. Atha­ nasius, Gregor. Nas., Augustinus, aliique. (b) Ex monumentis liturgicis vetustissimis. Ita Canones Hippolyti (122) : “Presbyter baptizandum ter immergit; singulis vicibus autem dicit : Ego te baptizo in nomine Patris et Filii et Spiritûs Sanéli ”, Canones Apostolo­ rum (49) : “ Si quis episcopus aut presbyter secundum Domini constitutionem non baptizaverit in Patrem et Filium et SpiritumSanéhim... deponatur”. — Pariter in euchologiis et ritualibus græcis ct latinis inveniuntur tria superius indi­ cata, etsi formæ in aliis discrepant. (c) Ex decretis Pontificum : Pelagii I decernentis non esse baptizandum in nomine Christi tantummodo, sed in nomine Trinitatis, juxta præceptum Domini dicentis : Ite, baptizate in nomine Patris, etc. 5; — Alexandri * III (11591181) : “Si quis puerum ter in aquâ immerserit in nomine Patris et Filii et Spiritû Sanéti, amen; et non dixerit : Ego te baptizo in nomine Patris ct Filii ct Spiritûs Sanéti, amen, non est puer baptizatus”*46; — Alexandri VIH damnantis hanc propositionem : “ Valuit aliquando baptismus sub hâc forma collatus : In nomine Patris, etc., prætermissis illis : Ego te baptizo ”7. 407. So!v. difficultates. (A) In libro Acluum legitur Apostolos baptizâsse in nomine Jesu Christi; ergo necesse non est baptizare in nomine trium personarum distinélarum. Λ<1 hanc difficultatem solvendam triplex proposita fuit explicatio : ia) alii, cum Bedà, Lombardo *, Scoto, etc., putarunt Baptismum < ο’, atum in nomine Christi esse validum, quia hæc forma implicite 1 Apol. 1, 61, P. G., VI, 419. — 9 De bnpt., 13, P. L., 1, 1215. ’ Aav. Prax., 26, Λ., II, 190. 4 Dc mysteriis, c. IV, n. 20, Z., XVI, 394. ■ Denz.-Bann., 229. — ° Denz.-Bann., 398(331). ’ Denz.-Bann.. 1317 (1184). — · Sentent., lib. IV, «list. 3, η. 2. 278 CAPUT I. continet invocationem SS. Trinitatis : hæc opinio hodie omnino antiquata est. (b) Alii, cum 5. Thomh censuerunt Apostolos per specialem dispensationem valide baptizâsse in nomine Christi, ut ejus nomen sic honorabile redderetur, (c) Alii vero communius putant baptizare in nomine /esu nihil aliud significare nisi baptizare in Christum credentes, vel Christi Baptismum conferre, per oppositionem ad Joannis baptismum. Revera ex antiquissimis documen­ tis, v. g., Didache, constat jam exeunte sæculo primo baptismum collatum esse in nomine Patris, Filii et Spirilûs Sanéti, quamvis ibi­ dem dicatur baptismum conferri nomine Christi. Insuper haud pauci inter Patres, v. g., 5. Cyprianus, S. Augustinus, Origencs, S. Chrysostomus explicite dicunt verba in nomine Jesu non excludere invocationem SS. Trinitatis* *. 408. (B) Opponitur etiam primis sæculis, in quibusdam ecclesiis, Baptismum collatum esse in nomine SS. Trinitatis, prætcrmissis verbis "Ego te baptizo'/ videlicet interrogationes ad catechume­ num fiebant : “Credis in Deum Patrem?... in Jesum Christum Filium Dei... etc.”; post singula autem responsa, catechumenus immergebatur successive invocato nomine Patris et Filii...5 .Resp. (a) Fatemur equidem praefatas interrogationes usitatas fuisse, nec in omnibus scriptis mentionem fieri verborum Ego te baptizo vel Baptizatur servus Christi. Sed ex hoc silentio minime sequitur hæc verba omissa fuisse; nam in antiquissimis docu­ mentis, v. g., Canonibus Hippolyti, interrogationes commemoran­ tur simulque dicitur in primâ mersione, in secundâ etc., recitanda esse verba : Ego te baptizo. Si igitur in quibusdam scriptis hæc non recensentur, id explicari potest ex eo quod tanquam notissima supponuntur. In Ecclesiis enim tam Latinis quam G ræcis præfata verba aut similia jam a longissimo tempore adhibentur, ideoque verisimiliter semper in usu fuerunt. (b) Præterea, quoties assertum est hæc verba necessaria non esse, toties Rom. Pontifices eorum necessitatem asseruerunt, ex dictis supra, n. 406. 409. 20 Regulæ practicæ. (a) Vox ego in linguâ latinâ essentialis non est, quia satis includitur in verbo baptizo; secus autem in linguâ anglicâ, gcrmauicâ, gallicà... etc., quia pronomen in verbo ipso non continetur. ’ Sum. thcol., 3, q. 66, a. 6, ad 1. * S. Cyprian., ep. ad Jubaian., n. 17-18, P. L., III, 1120; S. August., Coni. Maxim., 1. II, c. 17, η. I. P. XLII, 7S3; Origcnes, In ep. *« Rom., 1. V, 8, P. G., XIV. 2039; S. Chrysost., homil. 30 in II Cor., Xlll, 13, P. G.. LX1, 60S. ■» Morinus, De panitenl., 1. VIII, c. 16, n. 21; P. de Puniet, in Dût. e e! omnis domus ejus continuo” {Aci., XVI, 33); nam omnino probe! iie est in hisce familiis fuisse quosdam puerulo». 'fa., III, 5. Theou Dogm. 111. — to 290 CAPUT III. genere, et mox (a tertio sæculo) ad ipsos infantes extendi explicite declarant. (a) Sac. IIe, Hernias asserit neminem, nec etiam justos Antiqua Iz-gis, intrare in regnum Dei nisi per aquam (baptismatis) ascendat: *' Nccesse habuerunt per aquam ascendere ut vitam consequerentur; aliter enim non poterant intrare in regnum Dei, nisi mortalitatem deposuerint vitæ suæ prioris ” (b) Sac. IIIe, Tertullianus docet neminem sine Baptismo *salvari : “ Præscribitur nemini sine Baptismo competere salutem, ex illâ maxime pronuntiatione Domini, qui ait : iVisi quis... etc."— Quod 5. Cyprianus ad infantes extendit, quia et ipsi peccato non proprio sed alieno maculantur : “Quanto magis (a baptismo) prohiberi non debet infans qui recens natus nihil peccavit nisi quod secundum Adam carnalitcr natus contagium mortis antiquæ prima nativitate contraxit, qui ad remissam peccatorum accipiendam hoc ipso faci­ lius accedit quod ilii remittuntur non propria, sed aliena jæccata1’5. Quare, cum ceteris collegis qui concilio cuidam adfuerant numero sexaginta sex, vult parvulos baptizari etiam ante oôlavam diem i — Origenes autem existentiam originalis peccati demonstrat ex eo quod Baptisma, pro remissione peccatorum collatum, “ secundum Ecclesiæ observantiam etiam parvulis datur”5. (c) Sac. IVe, S. Cyrillus Ilierosol. declarat Baptismum esse condi­ tionem sine quâ salus obtineri nequit : “ Si quis baptisma non reci­ piat, salutem non habet, solis martyribus exceptis, qui etiam sine, aquâ regnum recipiunt ”6. Quod confirmat 5. Ambrosius de cate­ chumeno jam credente scribens : “ Nisi baptizatus fuerit... remis­ sionem non potest accipere peccatorum, nec spiritualis gratiæ munus haurire”Et alibi, post citata verba : “ Alsi quis..:\ ait : “ Utique nullum excipit, non infantem, non aliquà præventum necessitate ”·. (d) Sac. Ve, 5. Augustinus contra Pelagianos docet infantes bap­ tizandos esse quia ct ipsi peccato originali inquinantur, ita ut nec regnum cælorum nec vitam æternam consequi valeant nisi bapti* Simii., IX, 16, 2-7. Ibi erronee supponit apostolos in limbos descendisse ut baptizarent justos sine baptismo defunÂos. ’ De Baptismo, 12, P. L., I, 1213. — In eodem libro, cap. iS, ait quidem parvulos ct catechumenos non esse cito baptizandos; sed hæc opinio ex quo.latn rigorismo oriebatur, ex eo quod nempe putabat gravissima peccata nonnisi Baptismo deleri. Hâc in re igitur non est genuinus Traditionis testis ut consul ex testimonio aliorum Patrum. s Epist. 59 (64), n. 5, P. L., IIT, totS. ♦ Ibid., n. 2, P. L., Ill, 1015. 5 In Levit. homil., Vili, 3, P. G., XII, 496; Journel, 496 4 Cateches., III, ro, P. G., XXXIII, 440; Journel, Sit. J Dc mysteriis, c, 4, n. 20, P. L., XVI, 394; Journel, 1330. “ De Abraham, 1. II. c. 11, n. S4. P. L., XIV, 497; Journel, 1324 DE SUBJECTO BAPTISMI. 291 zentur'. — Postea Cone. J/ilevi'tanum et Cartilagineuse X VI (41S) a Zosimo approbatum anathematizaverunt eum qui “ parvulos recentes ab uteris matrum baptizandos negat, aut dicit in remissio­ nem peccatorum eos baptizari, sed nihil ex Adam trahere originalis peccati, quod lavacro regenerationis expietur’”. — Ex quibus sequitur Baptismum necessarium esse non solum necessitate præcepti, sed etiam necessitate medii, cùm sit medium necessarium ad tollendum originale peccatum et conditio sine quâ non salutis. Nec necesse est alia testimonia proferre, cùm etiam adversarii fateantur jam a sæc. VQ in Ecclesiâ ab omnibus agnitam fuisse absolutam necessitatem Baptismi. 425. Objicitur tamen prioribus sæculis multos nonnisi adultâ ct senili ætate baptizatos esse, ideoque Baptismum non omnino neces­ sarium existimatum fuisse. Resp. Hic abusus, etsi minime communis, ex variis causis ortus est : 1} quidam optabant se ferventius præparare ad suscipiendum sacramentum, quod semel tantum recipitur, ut constat ex iis quæ Tertullianus asserit in Tr. de Baptismo; 2) alii ab immediate Bap­ tismi receptione deterrebantur timore arduorum officiorum quæ baptizatis imponebantur, præsertim quando graviter peccaverant; 3) alii tandem de salute suâ securiores esse volebant Baptismum recipiendo paulo ante mortem. 426. (C) Rat. thcol. Ex dictis in Tr. de Deo Creante ct de Verbo Incarnato, nullus ex posteris Adæ salvari potest, ob peccatum originale, nisi Christo incorporetur qui nos a peccato liberavit; atqui, sub Novâ Lege, nullus Christo in­ corporatur nisi per Baptismum, juxta illud S. Pauli : “ Qui­ cumque in Christo baptizati estis, Christum induistis ” 3. 427. Corollarium. Rejiciendus est error Rrasmi qui, etsi admit­ tens validitatem Baptismi infantibus collati, contendebat pueros baptizatos interrogandos esse, cùm ad annos discretionis pervene­ rint, utrum obligationes Baptismi ratas habere vellent necne, ut sic eorum libertas servari posset ; ct hodiernorum Rationalistarum qui docent omnino injustum esse obligationes in Baptismo infantibus imponi, sine eorum consensu. Erasmi errorem ita reprobat Tridenlinwul· * : “Si quis dixerit, hujusmodi parvulos baptizatos, cum adoleverint, interrogandos esse, an ratum habere velint quod patrini eorum nomine, dum bap' Epist., CLXVI, c. 7, n. 21 : c. S, n. 23. P. L., XXXIII, 730-731; Jour· nd, 1439. 1440. 1525, 1717, 1881-82. ’ Dcnz.-Bann., roa (66). ’ Gala/., HI, 27. Cfr. S. Them., 3, q. 68, a. I. 4 Sas. VII, Can. 14 de Baptismo. 292 CAPUT III. tizarentur, polliciti sunt : et ubi se nolle responderint, suo esse arbitrio relinquendos, nec aliâ interim pœnâ ad Christianam vitam cogendos, nisi ut ab Eucharisliæ aliorumque sacramentorum per­ ceptione arceantur, donec resipiscant, A. S. ” Et merito; nam, quidquid dicunt Erasmus ct Rationalistes, non violatur libertas infantium qui sine proprio consensu baptizantur. Non eis enim imponuntur nisi obligationes quas ipsi acciperetenentur statim ac rationis usum attingunt. Baptismus siquidem non est quid supererogatorium ; adest vera et stricta obligatio pro omnibus illum suscipiendi; proinde non læditur eorum libertas, sed e contra adjuvatur, cùm ipsis detur ab initio medium adimplendi obligatio­ nes, quæ secus ipsis etiam impositæ fuissent. Idem fit in societate civili; qui nascitur in aliquâ regione ex parentibus jura civium pos. sidentibus, eo ipso acquirit jura ct obligationes civium, absque ullâ eleétione propriâ. 428. Thesis 11“ : Baptismus aquæ suppleri potest quoad aliquos effectus per baptismum sanguinis seu marty­ rium, vel per baptismum flaminis seu contritionem aut caritatem perfectam cum voto Baptismi. Certum est. 429. 1° Martyrium Baptismi vices supplet quoad remis­ sionem culpa et pamce, tum in adultis tum in parvulis. Declaratur : (A) Martyrium proprie di&um est perpessio mortis id cruciatûs ex se mortiferi, ob catholicam fidem vel aliam virtutem Chris­ tianam, et quidem patienter tolerata, si agitur dc adultis. Unde ad verum martyrium requiritur :(a) mors vel cruciatus ex se lethalis,\V£ sufficit vulnus, nisi mors exinde naturaliter sequatur, nec dolor internus etiam maximus, ut dolor B. Virginis ad crucem stantis; sufficit autem pœna ex se mortifera, v. g., pœna infiiéta S. Joanni Apostolo, qui in ferventis olei dolium conjeétus, nonnisi per mira­ culum mortem vitare potuit ; (b) mors propter fidem aut aliam vir­ tutem tolerata; nam, ut ait 0'. Augustinus1, “ martyres non facit pcena, sed causa ”. Martyres igitur sunt qui ob fidem defenden­ dam occiduntur, aut etiam pro defensione Ecclesiæ jurium, ut S. Thomas Cantuariensis; aut ob sigillum sacramentale, ut S. Joan­ nes Nepomuccnus; vel propter castitatem servandam, ut multx virgines; (c) patienter tolerata, si agitur de adultis : nulla enim dispositio in infantibus requiritur; unde proprie martyres non sunt qui in sacro bello pugnantes cadunt, nec qui dormientes in Christi odium occiderentur, nisi antea martyrium ex supernatural! motive exoptassem. (B) Ut martyrium adultos justificare possit, quædam dispositiones interna requiruntur : (a) supernaturalis attritio; nullus enim adultus ’ Strui. 2 in J's. A’XXll·', η. ιχ, P. L., XXXVI, 340. de subjecto baptismi. 293 justificari potest, nisi a peccato saltem per attritionem se avertat; hæc autem dispositio vix abesse potest in eo qui pro Deo vitam tradit. Insuper, juxta quosdam, requiritur perfefla contritio; hæc autem opinio communiter rejicitur, quia sic nulla esset specialis virtus in martyrio, et illud medium cum secundo confunderetur; quod est contra modum loquendi Scripturæ * et Patrum, (b) Votum saltem implicitum Baptismi, quod nempe includitur in generali proposito omnia Dei prrecepta servandi ; unde si quis ante marty­ rium baptizari posset, deberet hoc sacramentum recipere. (C) Martyrium remittit culpam et pcenam, non autem imprimit charaiterem; unde si quis lethaliter vulneratus superviveret, bapti­ zari deberet. 430. Prob. (A) Script.: Christus enim «absolute promisit salutem iis omnibus qui nomen ejus confiterentur coram hominibus, aut qui animam suam propter Evangelium per­ derent : “ Qui perdiderit animam suam propter me, inveniet eam”3; “Omnis qui confitebitur me coram hominibus, confitebor et ego eum coram Patre meo qui in cælis est ”3. Quæ verba spe&ant sine dubio adultos qui libere suam vitam pro Christo tradunt; et, juxta Ecclesiæ praxim ct Patrum interpretationem, etiam parvulos qui in ejus odium occiduntur : hi enim non loquendo sed moriendo ipsum confitentur, et insuper vere animam suam perdunt propter Christum et Evangelium. 431. (B) Tradit, (a) Patres, jam a tempore Tertulliani, id explicite docent, utpotc clare expressum in prælaudatis textibus. Tertullianus recenset secundum lavacrum, sanguinis scilicet, quod baptismum non acceptum repraesentat ct supplet . * Cujus efficaciam præclare describit Cyprianus, declarans catechumenos pro fide occisos “ nec privari baptismi sacramento, utpote qui baptizantur gloriosissimo et maximo sanguinis baptismo”5. Unde et S. Cyrdlus Hitrosol. ait Si quis baptisma non recipiat, salutem non habet, solis martyribus exceptis, qui etiam sine aquâ regnum recipiunt”6. .1 Christiis enim discipulos ad martyrium excitat quandoque cx motivo timo­ ri’ Nolite timere eos qui occidunt corpus... sed potius eum qui potest ct inmiani ct coipus perdere in gehennam ” (Mati., X, 2S); ergo motivum timoris ser et ad martyrium. — · X> _ s Mait , „ 16, ZA Λ., I, i2t7;'journel, 3c9. 77 (73), 22, /> ι\ς 4|g. jom-nci, Catcehus., Ill, 10, y. £., XXXIII, 340; Journel, Si 1 ; cfr. 1010, 1139, 1759 294 CAPUT III. (b) Constat etiam cx praxi Ecclesia, quæ tanquam Sanc­ tos honorat Innocentes pro Christo intcrfeétos, aliosquc infantes pro fide occisos ; nccnon adultos etiam qui, nondum baptiz.ati, martyrium susceperunt (v. g., S. Emercntianam) et, nedum preces ct sacrificia pro iis offerat, eorum contra opem implorat teste S. Augustino 1 : “ injuria est enim pro martyre orare, cujus nos debemus orationibus commendari ”, 432. (C) Ratione conv. Baptismus aquæ ideo virtutem habet peccata delendi, quia nos in similitudinem mortis Christi configurat; atqui per martyrium, tum adulti, tum parvuli perfeôlius Christi morti configurantur quam per Baptismum aquæ, cùm martyres ejus passionem imitentur; ergo valde convenit ut martyrium justificet æque saltem ac Baptismus aquæ ». 433. Modus quo operatur. Martyrium suos producit effcflus, scilicet remissionem culpæ et pcenæ etiam tempo­ ralis, quasi ex opere operato. Certum est pro infantibus, quia incapaces sunt cujuscumquc dispositionis, nec possunt justificari cx opere operantis. Communiter admittitur pro adultis; nam ; (a) juxta 5. Augusti* num “ Quicumque etiam non recepto regenerationis lavacro pro Christi confessione moriuntur, tantum in cis valet ad dimittenda peccata, quantum si abluerentur sacro fonte Baptismatis ” ; atqui Baptisma ex opere operato remittit culpam ct poenam, cx didis supra. (b) Insuper Ecclesia non orat pro martyribus ; atqui, si martyrium operaretur solum cx opere operantis, orandum esset pro cis; nani dubitari posset num eorum contritio ita periedta fuerit, ut tutam temporalem pcenam tulerit. (c) Tandem si martyrium operatur solum ex opere operantis, suos effectus producit tantummodo vi caritatis aut contritionis perieflæ, et ita nulla ratio manet cur Baptismus sanguinis a flaminis Bap­ tismo distinguatur. 434. 2° Contritio aut caritas perfcfta, cum voto saltem implicito Baptismi, supplet vices Baptismi aqua quoad remis­ sionem peccatorum. Certum est. • SrrwoCMX, I, i, P. L., XXXVIII, 868; Journel, 1513. * S. Th., 3 p., q. 66, a. 12. » De Civit. Dei, 1. XIII, c 7. PXM, 3»«· DE SUBJECTO BAPTISMI. 295 Dicitur : (a) cum voto saltem implicito : quod certo sufficit in eo qui legem baptismi invincibiliter ignorat, et valde probabiliter etiam in eo qui cam novit sed de cA adu non cogitat. (b) Quoad remissionem peccatorum ; nam caritas perfecta, cum Baptismi voto, remittit quidem peccatum originale et peccata adualia, ac proinde gratiam sanctificantem infun­ dit; sed baptismalem charadcrcm non imprimit, ncc ex se remittit totam poenam temporalem peccato debitam ; unde manet obligatio Baptismum aquæ, datâ opportunitate, reci­ piendi, ct nisi prius recipiatur, nullum aliud sacramentum valide recipi potest. 435. Probatur (A) Script, (a) Christus, etiam post san­ citam necessitatem Baptismi aquæ, promisit gratiam sancti­ ficantem iis omnibus dare qui caritatemperficiam haberent : “Qui diligit me, diligetur a Patre meo,ct ego diligam eum... Si quis diligit me... ad eum veniemus, ct mansionem apud eum faciemus”1; hæc enim Dei habitatio non fit nisi in animâ justâ, quæ remissionem peccatorum consecuta est, ut dictum est in Tr.de Gratià, n. 138; ergo caritas perfeda suf­ ficit ad remissionem peccatorum, ct vices Baptismi sub hoc respectu supplere potest, (b) Constat insuper exemplo Cornelii, qui, antequam Baptismum reciperet, Spiritum sandutn, ac proinde gratiam accepit 9. 436.(B) Tradit, (a) Patres ncc tam sæpc nec tam diserte de baptismo flaminis loquuntur quam de baptismo sanguinis, quia testimonia Scripturæ minus lucida erant. Attamen audor anonymus de Rebaptismate, 111° exeunte sæculo, exemplo Cornelii ostendit “ homines posse sine aquA baptizari ”3. Praesertim vero S. Ambrosius, in ora­ tione habitâ de obitu Valentiniani imperatoris, nondum baptizati, declarat cum Baptismi voto fuisse salvatum 4 : “ Si (martyres) suo abluuntur sanguine, et hunc sua pietas abluit ct voluntas”. Quod ct tradit 5. Augustinus, exem­ plo Cornelii permotus : “ Nec ego dubito catechumenum ’/λι., XIV, 21.23. — * det., X, 44· * Dercbapt., 5, P. /.., HI, 11S9. ‘ Deditu Patent., 53, P. L., XVI, 1375. 296 CAPUT III. catholicum divinâ caritate flagrantem hærctico baptizato anteponere... Melior est enim centurio Cornelius nondum baptizatus Simone baptizato ” r. Attamen alibi2 S. Doctor videtur aliter sentire; sed, ex contextu, agitur de catechu­ meno, qui, virtutibus suis nimis fidens, putat baptismum non esse sibi necessarium. Forsan eodem modo explicari posIsunt quædam Patrum testimonia dicentium catechumenum, quamvis virtutibus ornatum, salvari non posse nisi aquam recipiat. Sed concedi etiam potest quosdam non omnino reôte locutos esse 3, quia nondum res clare clucidata fuerat. (b) Scholastici vero, a sæculo XI1°, thesim nostram expli­ 1 cite docuerunt; animadverterunt enim eos qui baptismum desiderant, quin eum recipere valeant, mental iter Christo incorporari posse per caritatem aut contritionem, ct ita inte­ rius sanctificari Dei operante virtute, cujus potentia signis visibilibus non alligatur «. (c) Quam doélrinam Ecclesia confirmavit : i) Innoc. ///, interrogatus de Judæo, qui morti proximus seipsum baptizaverat, respondit talem Baptismum esse quidem invali­ dum, sed Judaeum propter fidem (i. e. votum) Baptismi salvatum fuisses. 2) Tridentinum 6 declaravit Post Evangelium promul­ gatum nunquam fieri translationem a statu veteris Adam ad statum gratiæ sine regenerationis lavacro aut ejus voto ”; quod manifeste supponit lavacri seu Baptismi votum ali­ quando sufficere ad justificationem. 437· (C) Rat. theol. Ex didis, Baptismus aquæ est qui­ dem necessarius necessitate medii, sed solum extrinsecc, cx positiva Dei voluntate; atqui quod est necessarium solum extrinsecc potest per aliud suppleri, et conveniens omnino erat ut suppleretur per perfedam caritatem aut contritio­ nem, quæ in se continent omnes internas dispositiones ad justificationem requisitas. ’ Dt ba/lii/no, 1. IV, c. 21, P. L·, XLIII, 171. * Trait. XJ// in Joan., 7, P. L., XXXV, 1496. ’Cfr. Suarez, w. Wcstmonasicrunse 1 in Anglii (XVI, 7) prxeepit “ omnes a protcstanlismo conversos esse baptizandos oonditionate, nisi « indubiis probationibus certissime constet in ipsorum baptismo omnia rite fuisse peraéla, quoad materiae et formae applicationem ”. ’ Ad calcem Concit. Halt. II, p. 291 ; cfr. Konings, 1264. DE SUBJECTO BAPTISMI. 303 supersit, tunc sub conditione iteratur. Demum si constite­ rit validum fuisse, recipiendi erunt tantummodo ad abjura * tionem, seu professionem Fidei. Triplex igitur in conci­ liandis haereticis distinguitur procedendi methodus : 1. Si Baptismus absolute conferatur, nulla sequitur abjuratio, nec absolutio, eo quod omnia abluit sacramentum Regenerationis. 2. Si Baptismus sit sub conditione iterandus, hoc ordine procedendum erit : (a) Abjuratio seu Fidei professio; 'b) Baptismus conditionatus; (c) Confessio sacramentalis cum absolutione conditionatâ. 3. Quando denique validum judicatum fuerit Baptisma, sola recipitur abjuratio, seu Fidei professio, quam absolutio a censuris sequitur Professio fidei emittenda in Statibus America Foederatis non est Piana formula, sed specialis quæ in Supplemento Ritualis Romani pro Provinc. Amer. Septeni, fœderatæ reperitur. Quando Baptismus sub conditione iteratur, jure communi iterari debet juxta ordinem Baptism i adultorum. In nonnullis tamen dioe­ cesibus brevior formula pro parvulis constituta, ex speciali conces­ sione, permittitur : talis autem concessio non est universalis, nec indefinita, sed renovari debet. Non autem a S. Sede permissum fuit conversos baptizare sub conditione privatim, cum aquâ tantum lustrali, et absque ceremo­ niis, prout fil in Angliâ *. ’ Concit. Bait. Π, 243-244. — In Angliâ autem haec leguntur in Cbm. Π>;.·«. 7, XVI, 8 : “ Hujusmodi baptismus non fiat publice sed omnino privarim, cum aquâ lustrali ct absque ceremoniis. Confessio etiam sacramentalis jc-mrer in tali casu est exigenda ”. Caput tth DE MINISTRO. Dicemus : i° de ipso ministro; 2° depatrinis. Art. I. De ipso ministro1. Quilibet homo, rationis compos, valide baptizare potest : si vero dc liceitate agitur, inter casum necessitatis et casum Baptismi sollemnis distinguere oportet. I. De Baptismo in casu necessitatis collato. 449. i° In casu necessitatis quilibet homo, ratione utens, non solum valide, sed etiam licite baptizare potest. Certum est. — Casus necessitatis adest quoties nondum baptizatus versatur in periculo mortis. Probatur : (a) ex Lateran. IV, cap. Firmiter, et ex Flo­ rent. : “ In casu autem necessitatis non solum sacerdos vel diaconus, sed etiam laicus vel mulier, immo etiam paganus et hæreticus baptizare potest, dummodo formam servet Ecclesiæ ”. (b) Ex Ecclesiæ praxi; sæpe sæpius Baptismus a laicis collatus fuit in casu necessitatis; et Patres, nedum talem praxim vituperarent, eam potius approbaverunt, ne quis­ quam sine remedio salutari de sæculo exiret : ita Tertullia­ nus2, S. Hieronymus 3, 5. Augustinus 4 dicunt in casu necessitatis licere laicis baptizare. Tertullianus quidem et 5. Epiphanius asserunt feminas arceri a facultate ministrandi Baptismum; sed forsan eas excludunt tantum­ modo a sollemni Baptismi administratione, extra casum necessitatis; si ita intelligi nequeunt, paucorum auéloritas praevalere non potest contra communem doétrinam et praxim Ecclesiæ ». Tertio sccculo, controvertcbatur num valeret Baptismus ab hart» S. Alphonsus. 113-118; Konings, n. 1260 Marc, n. 1460 s·;.; Lehmk., n. 91 (65) sq.; Sabetti, n. 658-59; Ballerini-Palmieri, n. 34 sq. sZ>e Baptis., 17, P. L., I, I21S. s Dial. aiiv. Luti/, n. 9, P. L., XXIII, 165. * Coni, epist. Farm., 1. II, c. 13, n. 29, P. XLIII, 71. s Cfr. Detretum fro Jaeobitis, Denz.-Bann., 712 (603). DE MINISTRO. 305 'iw collatus; sed Rom. Pontifex Λ Ste/dianus, apostolicæ Tradi­ tioni innixus, decrevit Baptismum hujusmodi validum esse, ut supra exposuimus, n. 340. Saevio IX·, S. Nicolaus I a Bulgarie interrogatus num validus esset Baptismus a quodam Judaeo collatus, dc quo nesciebatur utrum Christianus an paganus esset, respondit affirmative, dummodo nomine Ss. Trinitati»collatus fuerit *. Ex quo sequebatur etiam r.^anos valide baptizare. (c) Ært/. conv. Convenit ca quæ sunt necessaria necessi­ tate medii ad salutem facile inveniri posse; atqui Baptismus est necessarius ad salutem; ergo conveniebat Baptismum faci.e ministrari posse ac proinde ab omnibus, nec reservari sacerdotibus, qui aliquando deficere possunt a. 450. 2° Attamen ad liceitalcm aliquis ordo ex Ritualis servari debet : “ Si adsit sacerdos, diacono præferatur, dia­ conus subdiacono, clericus laico et vir feminæ, nisi pudoris gratiâ deceat feminam potiusquam virum baptizare infantem non omnino editum, vel nisi melius femina sciret formam ct modum baptizandi ’. Sed pater prolem suam baptizare n n debet, si alii adsunt qui baptizare possint. Sacerdos autem schismaticus vel haereticus non debet adhiberi, nisi deficiente quacumque personâ catholicâ, item laicus deberet præferri sacerdoti excommunicato. Laicum sacerdoti præferre etiam consentienti, vel hæreticum aut excommunicatum laico catholico, grave esset peccatum ; in ceteris autem casibus invertere ordinem esset veniale peccatum. II. De Baptismo sollemni. 451. r° Principium generale, (a) Minister ordinarius Baptismi sollemnis est Episcopus vel sacerdos. Diaconus C't minister extraordinarius, et indiget speciali delegatione ut licite baptizet. Dicit enim Florent. : “ Minister hujus sacramenti est sacerdos, cui ex officio competit baptizare”; quoad diaconum, suam potestatem exercere nequit sine licentia Episcopi vel Pastoris : “Extraordinarius baptis­ mi sollemnis minister est diaconus; qui tamen suâ potestate ne utatur sine loci Ordinarii vel parochi licentia, justa de * Dcnz.-Bann., 335. — » S. Th., 3, q. 67, a. 3. —’Tit. IT, cap. I, 13. 306 CAPUT IV. causa concedenda, quæ, ubi necessitas urgeat, legitime praesumitur” *. Diaconus autem, qui sine delegatione Baptis­ mum sollemniter ministrat cum ritibus et ceremoniis irre­ gularitatem non incurrit, eo quod potestas baptizandi ci competit, licet ligata. Clericus autem diacono inferior sol­ lemniter baptizans certo irregularitatem incurrit. (b) Insuper jurisdiftio requiritur ad liceitatem in casibus ordinariis, quia per Baptismum quis aggregatur non solum Ecclesiæ universali, sed etiam Ecclesiæ particulari. Atqui a£greiJarc aliquem Ecclesiæ particulari pertinet ad eum qui jurisdictionem habet in illA ecclesiA; ergo. 452. 20 Regulæ practicæ. (a) Peccant sacerdotes qui, extra casum necessitatis aut sine ratione gravi, baptizant alienos parvulos absque liccntiA expressâ, tacitA vel præsumptA proprii Parochi aut Episcopi ; item parentes, qui, sine gravi ratione, prolem baptizandam deferunt ad alienos sacerdotes. (b) Peregrini qui diutius extra patriam morantur vel vagi baptizari possunt in quAlibet EcclesiA quam elegerint — Si mulier parit in loco non suo, infans baptizari potest vel in hoc loco, vel in parochiA parentum, si commode huc ferri potest. ................... J (c) Insuper regulariter Baptismus debet sub gravi ministrari in baptisterio ecclesiæ alien jus vel oratorii publici; et, si infantes domi baptizantur in casu necessitatis, baptizans, si est sacerdos aut dia­ conus, servet, si tempus adsit, ceremonias quæ baptismum sequun­ tur. (Codex, can. 759, 773) .* Art. IL De Patriniss. 553. (A) Patrini sunt vehiti patres spirituales, qui baptizatum de sacro fonte levant, et in se ejus curam suscipiunt, • Codex, can. 741. • Pro S/aiibus Anuriea /erdtratit hæc habet Cone. Balt. II, 237 : “ Q» ruri degunt, aut in pagis aut oppidulis, ubi nulla est ecclesia, infantes ad eccle­ siam propinquiorem... baptizando» adducant ; quod si ob aeris intemperies, itineris difficultatem, parentum inopiam vel alias graves causas hoc 6efl nequit, tunc miwionarii conscientiae relinquimus ut cos domi cum ccnnilu» Ecclesiæ ceremoniis baptizet ”. In nonnullis diœccsibus, hæc concessio iinii· tatur ad casum quo parvuli ab ecclesia distant tribu» miliariis. >S. Alphonsus. 146-160; Konings, n. 1265 sq.; Marc, n. 14S3 sq-l Lehmk., 70 sq.; Sabetti. 663 64: Ballerini Palmieri. n. 8r sq. DE MINISTRO. 307 defcéiu parentum. Nam, ut reéte ait 5. Thomas1, spiritua­ lis regeneratio assimilatur carnali generationi ; sicut parvulus recens natus indiget nutrice ct paedagogo, ita pariter qui spiritualiter renascitur indiget spirituali nutrice ct paeda­ gogo, ut in fide ac vitâ christianA instituatur. In Baptismo sollemni, sub gravi adhiberi debet unus saltem patrinus, sive vir sive mulibr, nec possunt adhiberi plus quam duo, ne multiplicentur impedimenta spiritualis cognationis. Si duo adhibentur, non debent esse duo marcs vel duæ feminae, sed vir ct femina, saltem sub levi. In Baptismo privato non requiritur patrinus, quamvis laudabiliter adhiberi possit. (B) Ut quis sit valide patrinus, oportet : (a) sit baptizatus, rationis usum assecutus et intentionem habeat id munus ge­ rendi; (b) ad nullam pertineat hærcticam aut schismaticam sectam, nec sentential condemnatori;! vel declaratoriâ sit ex­ communicates aut infamis infatniA juris aut exclusus ab actibus legitimis; nec sit clericus depositus vel degradatus; cj nec sit pater vel mater vel conjux baptizandi; (d) ab ipso baptizando ejusve parentibus vel tutoribus aut, his deficien­ tibus, a ministro sit designatus; (e) baptizandum in actu aut tangat vel statim levet seu suscipiat de sacro fonte aut dc manibus baptizantis. (Codex, c. 765). Ut autem quis licite patrinus admittatur, oportet : (a) de­ cimum quartum suæ ætatis annum attigerit, nisi aliud justa de causa ministro videatur; (b) non sit propter notorium delictum excommunicates vel exclusus ab actibus legitimis vel infamis infamiâ juris, quin tamen sententia interces­ serit, nec sit interdictus aut alias publice criminosus vel infamis infamiâ facti; (c) fidei rudimenta noverit; (d) in nulla religione sit novitius vel professus, nisi necessitas urgeat ct expressa habeatur venia superioris saltem localis; e) in sacris Ordinibus non sit constitutus, nisi accedat expressa Ordinarii proprii licentia. (Codex, c. 766). Catholicis non licet munus patrini exercere quoad haere­ tico.', quidquid in contrarium dixerint theologi non pauci *. * tuoi., 3, q. 67, a. 7. * Hujusmodi audorex ignorabant decisionem 5. Offi.ii 10 mati 1770, recenter publici juri» factam in ACI. S. Sedis, vol. XXVII, p. 455 : “ Sandiuimu» iccrerit, catholici» regulariter non licere tucrclicorum aut «clrumaticorum con· 308 CAPUT V. (D) Patrini tenentur instruere baptizatum de fide et mori­ bus Christianis, defectu parentum. (E) Insuper patrini contrahunt impedimentum spiritualis cognationis, etiam in baptismo privato, de quo in Tr. tie Matrim. agitur. Caput P. DE BAPTISMI CEREMONIIS. § I. Ceremoniæ DESCRIBUNTUR1. 454. Totus ritus hodiernus, etiam in Baptismo parvulorum adhibitus, est vestigium rituum qui olim in Baptismo adultorum adhiberi solebant, ut patebit exponendo cere­ monias quæ pracednnt et sequuntur ipsam sacramenti colla­ tionem. I, Ceremoniæ quæ præcedunt ipsum Baptismum. 455. 1° Prima pars hodierni ritûs usque ad orationem “ Deus patrum nostrorum ” est vestigium ritûs quo quis inter catechumenos cooptabatur. (a) Candidatus episcopo commendabatur ab aliquo Christiano q i de ejus bonis dispositionibus testimonium ferebat : exinde ortum est patrini munus, qui baptizatum adjuvare debet ut suscepta officia impleat. (b) Episcopus autem candidatum tradebat catechists qui eum de praecipuis veritatibus credendis et praeceptis implendis instrueret: quod hodie figuratur per dialogum inter sacerdotem ct patrinum initio ceremoniæ habitum. (c) Postea candidatus, quando jam sufficienter dispositus erat, inter catechumenos triplici ritu cooptabatur, exorcismo per modum cionibus, baptismis, matrimoniis intéresse. Absolute autem non licere ncc ]>«r sc nec per alios fungi officio patrini in baptismis, quw hxrelicoruia fili» #!> hæreticis ministrantur ”. ‘ Cfr. P. de Puniet, Bapttme, in Did. d'Ar&lol. ehrd. {CabroI}, II, 346, cum auctoribus ibi allegatis ; L. Duchcsnc, Les origines du culte ch. IX ; A. Uillien, La discipline des Sacrements, in Kev. du Cl.fr., l. L1À, DE BAPTISMI CEREMONIIS. 309 exsufflationis, signo crucis ct salis donatione : hodie hi tres ritus adhuc servantur post poefatum dialogum, ad significandum infan­ tem. a diabolo liberatum per virtutem crucis, Christianam sapientiam colere debere. (d) Tunc catechumenus in ecclesia admittebatur tanquam auditor et sacris concionibus assistebat : hodie sacerdos imponit extremam partem stolæ supe&infantcm et introducit eum in ecclesiam. ;e) Quando auditores sufficienter probati Baptismum postulabant, eorum nomina inscribebantur in libro ecclesiae, ct ipsi inter compe­ tentes recensebantur; inde orta est nominis impositio in Baptismo, ut baptizati specialem in cado patronum habeant, quorum exemplis ad pie vivendum excitentur et patrociniis protegantur. (f) Competentes ad Baptismum sese praeparabant orationibus et jejunio: hodie adulti catechumeni jejuni esse debent. 456. 2° Secunda pars ceremoniarum respondet variis scrutiniis seu competentium conventibus, in quibus, accurate eorum moribus examinatis, exorcismis, orationibus et instructionibus ad Baptismum magis immediate praepara­ bantur. (&) Exorcismis jungebatur signum crucis in fronte catechumeni : hodie sacerdos, post secundum exorcismum, in fronte signat infan­ tem, ut hic, signo crucis munitus, diabolo resistat. (b) Tunc fiebat traditio symboli Apostolorum et orationis dominica, et eleéti has formulas memoriae commendare debebant et recitare (quod vocabatur redditio symboli et orationis) : nunc etiam sacer­ dos, cum patrinis, recitat Credo et Pater noster, ut fidem et fidu­ ciam catechumeni exprimat. (c> In ultimo scrutinio, quod sabbato sanéio habebatur, ante Baptismi collationem, fiebat sollemnior exorcismus cum aperitione labiorum : hodie idem recitatur exorcismus, posleaque aperiuntur aures et nares infantis, ut significetur baptizatum custodire debere doctrinam Christianam sibi commissam. (d) Tandem catechumenus vota baptismalia emittebat, abrenun­ tians Satanæ ejusque operibus : quod etiam fit in ritu hodierno, posteaque sacerdos infantem ungit oleo catechumenorum ut eum roboret contra diaboli impugnationes. — Tunc infans baptizatur. II. Ceremoniæ quæ sequuntur Baptismum. 457. Tres erant : unélio in capite a sacerdote peracta, — acceptio vestis albæ, — ipsa consignatio ab Episcopo facta cum chrismate seu confirmatio. Quibus hodie respondent : a) unclio in summitate capitis a sacerdote in modum crucis peracta, ut nco-baptizatus robur accipiat ad implendas obii- 310 CAPUT V. gationes susceptas ; (b) impositio linteoli candidi loco vestis albæ, ut significetur puritas vitæ perpetuo servanda tra­ ditio candela accensa, ut in memoriam revocentur verba Christi Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona ct glorificent Patrem vestrum qui in cælis est1 § II. Obligatio ceremonias accurate servandi. 458. I. De ipsis ceremoniis. i° Principium generale : in Baptismo sollemni, ceremoniæ in Rituali præscriptæ accurate servandæ sunt : partem earum notabilem omittere vel notabiliter mutare est grave peccatum : “ Neque enim, ait Benedicius N/V, sine gravi peccato negliguntur tam magni ponderis tantæque antiquitatis ritus, atque ad reverentiam sacramento conciliandam maxime necessarii ” 2. Notabiles autem censentur ceremoniæ quæ ob gravem finem præscriptæ sunt, v. g., impositio salivæ et salis, professio fidei, usus aquæ consecratæ, unétio olei catechumenorum vel chrismatis. Pariter simnltanea omissio plurium ceremonia­ rum levioris momenti esset peccatum grave. 459- 20 Regulus speciales, (a) Interrogationes quæ patrinis fieri debent, per se linguà latina faciendæ sunt; sed lingua vernacula licet eas repetere et responsiones excipere. Immo nuper in qui­ busdam dicecesibus concessum est ut interrogationes linguâ tantum vernaculi fierent (b) Nullum est pr.eceptum proprie didium nomen alicujus saitfh baptizando imponendi ; sed parochus curabit ut hic pius retineatur usus; si impedire nequit quominus nomen alicujus impii imponatur, non ideo negandus est Baptismus, sed puer baptizandus est addito submissi voce nomine alicujus Sané'ti ’. (c) Aliæ sunt ceremoniæ pro parvulis et aliæ pro adultis qui per· felium rationis usum attigerunt. Non licet, sine dispensatione S. Sedis, in Baptismo adultorum uti ceremoniis pro parvulis. (d) Si Baptismus conditionate confertur ei qui jam sollemniter baptizatus erat, omittendæ sunt ceremoniæ; si vero confertur ci q» sine debitis ceremoniis baptizatus erat, ceremoniæ adhibendæ sunt; et si agitur de adulto, v. g., de hæretico converso, adhibeanturcere­ moniæ pro adultis, nisi speciale Indultum concessum fuerit. • Matlh., V, ιό. ■ Constit. Inter omnigenat, 2 febr. 1744, n. 19. * Rituale Rom., tit. II, cap. I, 54. DE BAPTISMI CEREMONIIS. 311 (e' Si Baptismus domi ministratur in periculo mortis a laico, omit­ tuntur omnes ceremoniæ; si a sacerdote, omittuntur ceremoniæ quæ Baptismum præcedunt, statimque confertur sacramentum ; sed, si tempus superest, peraguntur ceremoniæ quæ Baptismum sequun­ tur; postea si baptizatus convaluerit, omissæ ceremoniæ sup­ plentur. (f) Si Baptismus extra periculum mortis domi confertur (supra, n. 440) adhibendae sunt omnes ceremoniæ. 460. II. De supplendis ceremoniis. Si Baptismus col­ latus est sine ceremoniis, h«e suppleri debent sub gravi, quamprimum moraliter. (a) Ritus autem adhibendus est qui servandus fuisset tempore quo Baptismus collatus est; videlicet si tunc baptizandus infans erat, supplendæ sunt ceremoniæ pro parvulis;si vero adultus, supplcndæ sunt ceremoniæ pro adultis. (b) Si quis sollemniter, etsi invalide, baptizatus est, denuo bapti­ zatur, omissis tamen ceremoniis. (c) Si omissio notabilis alicujus ritus accidit, error reparandus est, nisi ex hoc aliquod timeatur scandalum. *. 460 De collati baptismi adnotatione et probatione. “ Parochi debent nomina baptizatorum, mentione factâ de mi­ nistro, parentibus ac patrinis, de loco ac dic collati baptismi, in baptismali libro sedulo et sine ullâ morâ referre. — Ubi vero de illegitimis filiis agatur, matris nomen est inserendum, si publice ejus maternitas constet, vel ipsa sponte suâ scripto vel coram duobus testibus id petat; item nomen patris, dummodo ipse sponte suâ a parocho scripto vel coram duobus testibus id requirat vel ex publico documento sit notus; in ceteris casibus inscribatur natus unquam filius patris ignoti vel ignotorum parentum ” ’. “ Si baptismus nec a proprio parocho nec eo præsente admi­ nistratus fuerit, minister de ipso collato quamprimum proprium ratione domicilii parochum baptizati certiorem reddat. ” ’ — Ad col­ latum baptismum comprobandum, si nemini fiat praejudicium, satis est unus testis omni exceptione major, vel ipsius baptizati jusjurandum, si ipse in adultâ ætate baptismum receperit 3. ’ Can. 777. — a Can. 778. — J Can. 779. Tractatus De Confirmatione Auctores consulendi. De Confirmatione scripserunt, præter auélores allegatos ubi de Sacramentis in genere : Inter Patres : Innocentius I (t 417), Efist. ad Decentium, cap. 3; Gregorius M.(f 604), lib. IV, cp. 9 et 26; S. Isidorus (sæc.VIP:, De Eccles. Offic.; Theodulphus Aureliancnsis (t 821), De Ordine i>ap. tismi; Rabanus Maurus (t 858), De Instit. Clericorum. Inter Theologos : P. Lombardus, Sentent., I. IV, dist 7; S. Thomas, Summa Theol., 3, e des heiligen Pfingstfcstcs *, 1909; Mangenot, Difl. de Thioi., II, 2395 sq.; III, 975 sq. Inter Protestantes : Bachmann, Die Confirmation der Rate· chumenen in der Evangelischen Kirche, Berlin, 1852; Mason, The relation of Confirmation to Baptism, London, 1893; Hall, Confirma­ tion, London, 1902; Schaff Herzog. Encyclop.,]). 530; Smith-Chectham, Dicl. of Christian Antiq., voce Confirmation; Lichtenberger, Encyd., TRACTATUS DE CONFIRMATIONE. 313 I. Ex Decreto Concilii Florentlni sub Eugenio IV PRO INSTRUCTIONE ArMENORUM '. Secundum sacramentum esi Confirmatio, cujus materia est chrisma coniedtum ex oleo, quod nitorem significat conscientiae, et balsamo, quod odorem significat bonæ famæ, per Episcopum bene­ dicto. Forma autem est : Signo te signo crucis, ct confirmo te chris'■;.it( salutis, in nomine Patris et Filii et Spiritus Santfi. Ordinarius minister est episcopus. Et cum ceteras unétiones simplex sacerdos valeat exhibere, hanc non nisi episcopus debet conferre; quia de solis Apostolis legitur, quorum vicem tenent episcopi, quod per manus impositionem Spiritum Saniium dabant, quemadmodum A&uum Apostolorum ledlio manifestat : “ Cum “enim audissent, inquit, Apostoli qui erant Hierosolymis, quia “recepisset Samaria verbum Dei, miserunt ad eos Petrum et Joan“nem. Qui cum venissent, oraverunt pro eis, ut acciperent Spin­ etum Sandum; nondum enim in quemquam illorum venerat, sed u baptizari tantum erant in nomine Domini Jesu. Tunc impone“ liant manus super illos et accipiebant Spiritum Sandtum Loco autem illius manus impositionis datur in Ecclesiâ. Confirmatio. Legitur tamen, aliquando per Apostolicæ Sedis dispensationem, ex rationabili et urgente admodum causa, simplicem sacerdotem chrismate per episcopum con fello hoc administrasse Confirmatio­ nis sacramentum. Effe&us autem hujus Sacramenti est, quia in eo datur Spiritus Sanilus ad robur, sicut datus est Apostolis in die Pentecostes; ut videlicet Christianus audalter Christi confiteatur nomen. Ideoque in fronte, ubi verecundiæ sedes est, confirmandus inungitur, ne Christi nomen confiteri erubescat, et praxipue crucem ejus quæ “Judæis quidem est scandalum, Gentibus autem stultitia”, secun­ dum Apostolum; propter quod signo crucis signatur. II. Canones Concilii Tridentint oe Confirmatione (Sess. VII.)' 1. Si quis dixerit, Confirmationem baptizalorum otiosam cere­ moniam esse, et non potius verum et proprium sacramentum ; aut olim nihil aliud fuisse, quam catcchesim quamdam, qua adolescen­ ti» proximi fidei suæ rationem coram Ecclesiâ exponebant ; A. S. 2. Si quis dixerit, injurios esse Spiritui Sancto cos qui sacro Confirmationis Chrismati virtutem aliquam tribuunt; A. S. 3- Si quis dixerit, samftæ Confirmationis ordinarium ministrum non esse solum Episcopum, sed quemvis simplicem sacerdotem; A. S. * Dcnz.-Bann., 697 (592). ' Denz.Bann., S71S73 (712-7^4). 314 TRACTATUS DE CONFIRMATIONE. III. Ex Decreto S. Officii “Lamentabili”, 3 Jul. 1907s. 44. Nihil probat ritum sacramenti Confirmationis usurpa fuisse ab Apostolis : formalis autem distinélio duorum sacramei rum, Baptismi scilicet et Confirmationis, haud spectat ad histon Christianismi primitivi. Objectum et divisio Tractatus. 461. Vita spiritualis, in Baptismo inchoata, augetur in Confirmationis sacramento, quod olim statim post Baptisma conferebatur. — Definitur : Sacramentum N. Legis, aw baptizatus in gratiâ roboratur ct ut miles Christi signatur. Vocabulum “baptizatus" significat subjeClum hujus sacramenti esse omnes et solos baptizatos; ultima verba duplicem ejuscfieclum declarant, scilicet gratiam roborantem, quâ juvatur subjedum ad firmiter credendum et fidem strenue profitendam, ct charafltrM quo miles Christi efficitur ad pugnandum pro fide. Abstinemus in 'ipsa definitione a vocabulis materiam et formam designantibus, propter controversias hâc de re existentes. Sacramentum illud varia sortitum est nomina : a materiâ remoti dictum est Chrisma, vel chrisma salutis: a Græcis sæpe vocatur μύρον, id est, unguentum; a materiâ proximâ impositio manuum; ab effectibus Confirmatio (quæ vox apud S. Ambrosium' jam inveni­ tur), signaculum dominicum, sigillum, perfeflio, consummatio ct sacramentum plenitudinis, quia Baptismum veluti perficit. Breviter disputabimus de hujus sacramenti institutione, materiâ- et formâ, effectibus, ministro et subjecto. Art. I. Divina institutio3. 462. i° Errores. Jam Novaliani ct Albigenses Confir­ mationem rejecerant ut ritum inutilem. Lutherus eam ut ritum mere ecclesiasticum habuit, Calvinus ut ceremoniam vanam et sacrilegam ab Episcopis inventam ut suam aucto­ ritatem super fideles assererent 4. ’ Denz.-Bann., 2044. * Dt uiytlcriis, VII, 42; P. L., XVI, 403. s S. Thoxn., 3 p., q. 72, a. x; Suarez, de Sacrament., disp. XXXII: Bellarniinus, I. II, de sacr. Confirmat., c. 1-7 ; M igne, Theol. Cur;.. vol. XXI, p. 547 sq.; de Augustinis, de Confirmat., a. x; Pesch, n. 491 sq. 4 hutilut., I. IV, c. 19, n. 4-13· TRACTATUS DE CONFIRMATIONE. 315 } Iodic Protestantes fere omnes, Ritualisfis exceptis, negant Confirmationem esse sacramentum. Anglicani au­ tem, post Calvinum, immo ct multi Lutherani, aliquem ritum Confirmationis nomine retinent, quem dicunt esse meram ceremoniam, in quâ baptizati, cùm annos discretio­ nis attingunt, de suâ fide interrogati testimonium reddunt, promissa in Baptismo faôa publice renovant, ct benedictione quâdam in suâ fide confirmantur. 463. 20 Thesis. Confirmatio est verum et proprie dictum N. Legis sacramentum a Christo institutum. De fide est ex Trident.' : “Si quis dixerit Confirmationem baptizatoruni otiosam ceremoniam esse, et non potius verum et proprium sacramentum; aut olim nihil aliud fuisse,quam catechesim quamdam, quâ adolescentiæ proximi fidei suæ rationem coram Ecclesia exponebant, A. S. ” (A) Script. Christus, pluries in vitâ et speciatim in ultimâ Cœnâ, Apostolis et omnibus in cum credituris, pro­ miserat se missurum esse Spiritum SanCtum, qui eos doce­ ret et cum eis maneret2 Hanc promissionem adimplevit quoad B. Virginem, .Apostolos, paucosque alios discipulos, dic Pentecostes, mittendo Spiritum S. sub formâ linguarum ignis 3. Sed decebat cumdem Spiritum omnibus fidelibus communicari ritu visibili ac perpetuo. Hunc ritum fuisse revera a Christo institutum et ab Apostolis adhibitum ex libro Actuum colligitur 4. Narratur siquidem multos Sama­ ritanos, viros et mulieres, a diacono Philippo conversos fuisse, et ab eodem baptizatos; postea autem Apostoli Petrus et Joannes venerunt ab Hierosolymis, ut ipsis con­ ferrent Spiritum S. “ Tunc imponebant manus super eos ct accipiebant Spiritum Sandtum ”, Item S. Paulus, inve­ niens Ephesi quosdam discipulos Joannis Baptistae, illos primum baptizavit, et postea manus imposuit super illos, ut acciperent Spiritum San&um : “ Et cum imposuisset illis manus Paulus, venit Spiritus S. super cos ”5. ‘ Sess. VII, can. r, Confirmât. * Luc., XI, 13; XII, 12; XXIV, 48-49; Joan., XIV, 16; cfr. Joan., VII, 38-39. J Act., Il, 3.4. ** Aci., VIII, 12-lS. — 5 Act., XIX, 1-6. 316 TRACTATUS DE CONFIRMATIONE. Jamvero hic inveniuntur tria ad sacramentum requisiti nempe : signum sensibile distinctum, gratiæ productivum, a Christo permanentor institutum : (a) Signum sensibile dittinftum, nempe impositio manuum quæ fiebat super viros et mulieres ’, ac proinde Ordinatio esse non poterat; et super Christianos jam antea baptizatos ncc proinde ceremonia erat ad Baptismum pertinens. (b) Gratiæ productivum, nam talis impositio Spiritum Sanétum conferebat, ut apparet ex locis citatis et insuper clarius exprimitur in verbis : “Cum vidisset... quia per impositionem manuum Apostolorum daretur Spiritus S. ”3. Atqui Spiritus S. non potest conferri sine gratiâ. 464. Nec dicere juvat hic agi solum de dono miraculorum, aliisve donis gratis datis ; nam, licet frequenter primis temporibus hæc extraordinaria dona cum illâ manuum impositione connede· rentur, non conferebantur primario et semper, nec gratiam sandiricantem excludebant, sed potius eamdem interius dari significabant. Aliunde Apostoli Samariam perrexerunt non ut donum miraculo­ rum, sed gratiam ad salutem utilem conferrent, ut patet ex sensu obvio nairationis, ct Patrum auctoritate, v. g., 5. Cypriani, qui, post factum hujus manuum impositionis relatum, addit4 : “Qucd nunc quoque apud nos geritur, ut qui in Ecclesiâ baptizantur, præpositis Ecclesiæ offerantur, et per nostram orationem ac na­ nus’ impositionem Spiritum S. consequantur, et signaculo domi­ nico consummentur ”. Iterum quando S. Paulus discipulos, quo$ Ephesi invenit, interrogavit dicens : “ Si Spiritum S. accepistis credentes”? liquet ipsi persuasum fuisse Christianos omnes Spi­ ritum S. per manuum impositionem accipere ; quod quidem de dono miraculorum intelligi nequit, cùm non omnes illud semper acciperent; ergo. (c) Permanentcr a Christo institutum ; solus enim Deus potest gratiam alligare signo sensibili,ct quamvis non direqe asseratur in ScripturA quo tempore Confirmatio instituta fuerit, dici potest cam promissam fuisse præcipue in ultimi cœnâ, quando Christus semel ct iterum Spiritûs S. adven­ tum annuntiavit, ct definitive institutam fuisse post Resur­ rectionem, dum Christus loqueretur cum Apostolis de regno Dei, de Ecclesiâ nempe ejusque constitutione. Insuper permanentia hujus ritûs probatur ex praxi Apostolorum in • Act., VIII, is. — - Act., Vili, ι6. — ’ Act., VIII, 18. * Epist., LXX1II, 9, P. L., Ill, 1115; Journel, 595. TRACTATUS DE CONFIRMATIONE. 317 locis jam citatis, ct cx epistola ad Hebneos », ubi supponitur ritum Confirmationis esse notum ct usitatum sicut ritum Baptismi, cujus erat complementum ; præsertim vero cx Traditione. 465. (B Tradit, (a) A primo sæculo ad finem secundi saxuli, nonnisi obiter ct obscure commemoratur ritus con­ firmationis : cùm enim simul cum Baptismo ministraretur, nulla erat specialis ratio de eo sermonem habendi. b Tertio et quarto scecitlis, diserte recensetur, quoties se : r.ubef occasio, manûs impositio, vel, a sæculo quarto, unctio qua confertur Spiritus sanélus. Tertullianus hunc ritum ita describit’ : “ Exinde egressi de lava­ cro, perungimur benediétà undione... Sic et in nobis carnaliter currit unâio, sed spiritaliter proficit; quomodo ct ipsius Baptismi carnalis adus quod in aquâ mergimur, spiritalis effedus quod delidis liberamur... Dehinc manus imponitur per benedictio­ nem, advocans et invitans Spiritum Sandlum ”. Nec minus diserte S. Cyprianus qui in textu superius allegato, n.464, inter Baptismum et Confirmationem discrimen instituit, asserens hanc, per orationem et manuum impositionem, Spiritum Sanétum conferre. — Doétrinam vero Ecclcsiæ græcæ luculenter declarat 5. Cyrillus Hierosol., qui integram catechesim de hoc sacramento habet, de ejus elementis c nstitutivis et eftedtu : “Vobis... postquam cx sacrorum laticum p seinâ ascendistis, datum est chrisma, illius antitypum quo unéius est Christus... Quod quidem symbolice fronti aliisque sensibus tuis illinitur; ac, dum unguento visibili inungitur corpus, sancto et vivifico Spiritu anima vivificatur”’. (c) A quinto saado, testimonia tam multa sunt atque perspicuam adversarii fateantur tunc communiter admissum fuisse Confirmatio­ nem esse sacramentum. Sufficiatur igitur verba referre 5. Innocen­ ta 1, quæ supponunt ritum Confirmationis esse notum et usitatum, ct ostendunt hunc nonnisi ab Episcopo regulariter conferri posse : “ De consignandis vero infamibus manifestum est, non ab alio, quam ab episcopo fieri licere. Nam presbyteri licet secundi sint sacerdotes, pontificatus tamen apicem non habent. Hoc autem pontificium solis deberi episcopis, ut vel consignent, vel paracle­ tum Spiritum tradant, non solum consuetudo ecclesiastica demons­ trat, verum et illa lectio Adtuum Apostolorum, quæ asserit Petrum ' Htbr., VI, j.4. Ibi enim, post baptismum, commemoratur impaiilio ’'•■mnM ·,) quâ fideles “ participes facli sunt Spiritûs Sancti ” (4). ’ De i' qtfcmo.t:. 7, S, Z., I, 1206; Journel, 304-305. — Cfr. A. eit., p. 1073 sq.; Pesch, n. 530 sq. TRACTATUS DE CONFIRMATIONE. 323 reddit ad licite suscipiendos ordines; cùm enim per ordina­ tionem quis dux exercitûs Christi efficitur, non convenit ut qui miles non est ad officium ducis eligatur. Scholion. Quædatn allegantur lacta ex quibus constarc vide­ tur Confirmationem aliquando iteratam esse, ideoque characterem indelebilem non imprimere. — Ad quam difficultatem solvendam, hæc notentur : (a) Manus impositio et unflio chrismatis non sem­ per designant sacramentum Confirmationis, sed aliquando ceremo­ niam specialem, in reconciliatione haereticorum adhibitam, ad signi­ ficandum infundi gratiam sacramentorum quaj antea cum obice suscepta erant (b) Quandoque vere iterabantur baptismus et confirmatio hæreticorum circa Trinitatem errantium, quia supponebatur sacramenta ab iis collata qui Trinitatem negabant, non fuisse rite administrata’, (c) Tandem admittunt pauci au&ores catholici in quibusdam ecclesiis particularibus iteratam esse confiri.i. tionem, pnesertim quando a malis ministris collata fuerat, sed hæc praxis nunquam fuit universalis3. 473· 2° De Gratiâ. (A) Gratia sacramentalis Confirma­ timis non est gratia prima, sed est gratia roborans, ad fidem " erio ct opere strenue profitendam. (a) Script. Gratia propria Confirmationis eadem est quæ collata fuit Apostolis dic Pentecostes, ut constat tum ex iis quæ diximus supra, n. 463, tum ex Decret.ad Armenos; atqui gratia Apostolis collata in iliâ die fuit præcise gratia perficiens et roborans, juxta illud promissum Christi : “ Accipietis virtutem supervenientis Spiritus Sancli in vos, et eritis mihi testes in Jerusalem, et in omni Judæâ et Samaria, et usque ad ultimum terrae ”·». Et revera Apos­ toli, hucusque debiles ct timidi, fidem deinceps strenue propugnarunt s. ’ Ita S. Augustinus, De Bap/ismo, I. V, c. 23, n. 33, P. L., XLtlt, 193. ’ Quc audacter et litete disseminarent, nihil sibi felicius accidere posse existimaverint, quam quod digni haberentur, qui pro Christi, nomine contumeliam, vincula, tormenta, crores perferrent ”. ’ Constat ex testimoniis superius allatis, n. 465, ct aliis quæ refert Journel, nn. 362, 842, 1240, 2100. — Objicitur quidem textus S. Hieronymi (Diu!, coni. Lucifer., 7-9, XXIII, 163, 165} ubi asserit potestatem manu» imponendi ad conferendum Spiritum Sanctum episcopis competere magis ad eorum auctoritatem firmandam quam ad gratiam conferendam. Hoc autem unicum testimonium praevalere nequit contra auctoritatem ceterorum Patrutn; explicatur hoc modo : S. Doctor, sciens Spiritum Sanctum jam conferri per Baptismum, non bene intclligebat quid Confirmatio gratiæ baptismali adderet; tunc Patres sequioris ævi, explicitius effectum Confirmationis declarantes,» derunt dari Spiritum ad speciale robur conferendum contra fidei hostes. 3 Ita. v. g. S. Ambrosius, de Myrteriis, VII, 42, /'. Z.., XVI, 403. ’ De inttit. etene., 1. I, c. 30. TRACTATUS DE CONFIRMATIONE. 325 in summitate capitis per sacerdotem, per pontificem in fronte; ut in priori unctione significetur super ipsum Spiritûs Sancti descensio ad habitationem Deo consecrandam; in secundâ quoque, ut ejusdem Spiritûs Sancti septiformis gratia, cum omni plenitudine sanctitatis, et scientiæ, et virtutis, venire in hominem declaretur”. b Ex precibus Ecclesiæ in collatione hujus sacramenti; dicitur enim : “ Emitte in eos septiformem Spiritum tuum Sanctum Paraclitum de cælis”, etc. «. Art. IV. De subjecto’. 475· 1 " Quodnam sit? (A) Omnis et solus homo bapti­ zatur nondum confirmatus valide confirmari potest. Hinc infantes, vel perpetuo amentes valide confirmari possunt; licet enim nullos hostes spirituales impugnandos habeant, tamen robur spirituale et augmentum gratiæ accipere possunt. Bi Qui prudenter dubitat num valide confirmatus fuerit, potest iterum sub conditione confirmari, sed ad hoc non tenetur, cùm agatur de sacramento ad salutem valde utili, sed non necessario. (C) Primis sæculis, Confirmatio statim aut saltem mox post Bap­ tismum conferri solebat ab Episcopo. Sed a sæc. V°, crescente fidelium numero, in Ecclesiâ latina, collatio confirmationis, utpote Episcopo reservata, nonnisi aliquo intervallo post Baptismum locum habuit, ct mos invaluit eam differendi usque ad annos dis­ cretionis, excepta tamen Hispania; in Ecclesia graeà, Confirmatio statim post Baptismum usque ad hodiernam diem ministratur, et quidem a presbyteris, ut infra dicemus. Juxta hodiernam praxirn Ecclesiæ, regulariter non expe­ dit confirmare infantes, antequam usum rationis attigerint, nisi sint morituri, aut adsit legitima consuetudo, ut in Hispania et Hispanicis coloniis, v. g., in dioecesi S. Fidei; quod quidem sancitum est propter majorem reverentiam sacramenti, et ut cum uberioribus fructibus reciperetur. — Aliunde non convenit confirmationem differre usque ad ‘ bescriptio donorum videri potest in Tr. di Gratiâ, n. 197. ’ S. Thom., 3, q. 79, a. 8; Suarez, disp. XXXV; de Augustinis, a. 4; S. Alphonsus, n. 176 sq.; Mare, 1499; Lehmk., n. 101 sq. 326 TRACTATUS DE CONFIRMATIONE. • ■■ - —■ ■ ■ - ~ ■ --——β — — ——duodecimum annum, juxta Catechismtim Romanum1, sed eam ministrare decet pueris qui septimum annum attige­ rint, dummodo baptismum a confirmatione differre sciant, ct sint bene dispositi, ut ad pugnam spiritualem aptio­ res fiant. 476. 20 Dispositiones requisitæ. Nullæ in infantibus aut amentibus requiruntur. /Xdultis vero i nesse debent : (a) status gratiæ, quia Confirmatio est sacramentum vivo­ rum ; (b) scientia competens circa rudimenta fidei et ea quæ speéiant Confirmationem ; (c) non tenentur stridie loquendo esse jejuni, quamvis illud sit laudabile, si mane suscipiatur sacramentum, (d) Insuper patrinus, isque unus tantum, adhibendus est ejusdem scxûs ac confirmandus; debet esse confirmatus et tangere confirmandum. Non expedit ut unus patrinus vel una matrina pro omnibus adhibeatur, nisi necessitas adsit, de quâ Episcopus est judex. Ita S. C. 0. 16 junii 1884. 477· 3° Obligatio Confirmationem suscipiendi, (a) Cer­ tum est Confirmationis sacramentum non esse necessarium necessitate medii; vita enim spiritualis sine Confirmatione accipi ct servari potest. (b) Certum est illud sacramentum esse necessarium neces­ sitate præcepti per accidens, quoties nempe ex ejus omis­ sione sequeretur contemptus sacramenti, aut scandalum, aut periculum amittendi fidem. . (c) Controvertitur autem num necessarium sit necessitate præcepti per se, ita ut graviter peccet qui negligit illud recipere, data opportunitate; probabilius affirmatur, præscrtim ob au&oritatem Bened. XIV*\ attamen etiam hodie non desunt graves auétores qui verba Pontificis interprétera * P. IU, Dc sacram. Confirmat., 14. — Idem tradunt Benedict XIV, Eo quamvis tempore, 4 maii 1745, et Leo XIII, in ep. ad Episc. Mais i., 29 jun. 1S97. * “ Monendi sunt ab Ordinariis locorum eos gravis peccati reatu teneri, si cum possint ad Confirmationem accedere, illam renuunt ac negligunt ” (£.'/» pastoralis). Sed Scavini animadvertit hic agi dc invalide confirmatis a Presby­ teris græcis, qui renuebant ad Confirmationem de novo accedere, quasi halierent primam validam : unde hic habebatur ratio peculiaris. Cfr. Pesch, n. 53S sq. TRACTATUS DE CONFIRMATIONE. 327 tur de praeopto per accidens, et teneant omissionem Con­ firmationis non esse peccatum grave, præter casus citatos : nulla enim exhiberi potest lex divina aut ecclesiastica jubens hoc sacramentum ab omnibus recipi. Exstat tan­ tum praeceptum ne quis tonsuram accipiat nisi confirmatus. Unde in praxi valde hortandi sunt fideles ad eam recipien­ dam, attentis praesertim maximis periculis quæ hodie fidei imminent, quin tamen dicatur cam præscribi sub pœnâ gra­ vis peccati. Art. V. De ministro * I. Quisnam sil? Duplex est minister Confirmationis : ordinarius ct extra­ ordinarius. Prior ille est qui, vi ordinationis suæ, comple­ tam habet potestatem valide ministrandi Confirmationem; posterior,opa speciali delegatione indiget ut valide confirmet, quia vi ordinationis inchoatam tantum potestatem habet confirmandi. 478. Thesis P : Minister Confirmationis ordinarius est solus Episcopus. De fide esi, contra Photium Græcosque schismaticos, qui docuerunt simplicem sacerdotem esse ordinarium ministrum hujus sacramenti, et contra Protes­ tantes qui contendebant Episcopos hanc potestatem usurpâssc ad suam dignitatem augendam : “ Si quis dixerit sanâæ Confirmationis ordinarium ministrum non esse solum episcopum, sed quemlibet simplicem sacerdotem, A.S."’ fA; ScriplurA innuitur. Cùm enim Philippus diaconus Samaritanos baptizavisset, ex civitate Jerusalem missi sunt, ad eos confirmandos, non qualcscumque ministri, sed duo Apostoli, scilicet Petrus et Joannes; ex hoc autem Patres merito inferunt solos .Apostolorum successores, nempe Episcopos, esse ministros ordinarios illius sacramenti. Quod diserte asserit Innocentius I (supra, n. 465). ' S. Thom., 3, q. 72, a. 11; Suarez, disp. XXXVI, Bellarm., c. >2;Migne, p. iji4 sq.; s. Alphonsus, I. VI, n. 170 sq.; Konings, 1274; Mare, 1497; Lehnik., n. 93; dc Augustinis, a. 3. • Tridtnl., sess. VU, can. 1. 32« TRACTATUS DE CONFIRMATIONE. (B) Tradit.probatur'1, (a) Per tria priora sæcula, Con­ firmatio a solis episcopis ministrabatur. (b) A sæculo V° ad IXum,crescente numero fidelium,diversa fuit praxis ecclesiarum : l)Apud Græcos,qui Confirmationem statim post Baptismum conferre peragebant, simplices sacer­ dotes facultatem obtinuerunt ministrandi Confirmationem, dummodo tamen adhiberent chrisma ab Episcopo consecra­ tum; ita agnoscebatur munus principale in collatione hujus sacramenti Episcopo reservari. 2) Apud Latinos, collatio Confirmationis separata est a collatione Baptismi et Epis­ copo reservata, exceptis tamen casibus urgentioribus in quibus simplices sacerdotes delegabantur ad hoc sacramen­ tum ministrandum. (c) Scec. IXe, Photius latinam disciplinam impugnavit, quam Ecclesia Romana ex adverso legitimam esse ostendit utpote divinæ ordinationi magis consentaneam, quin tamen reprobaret praxim Orientalem. Res explicite declarata est in C. Florentino, distinctione institutâ inter ministrum ordi­ narium et extraordinarium, prout supra exposuimus. (C) Rat. convenient. Ad superiorem artificem pertinet ultima operis consummatio, et ad superiorem ducem cives militiæ ascribere; atqui Confirmatio est ultima Baptismi consummatio, et simul spirituali militiæ ascriptio; ergo superiori duci seu Episcopo reservatur. 479. Thesis * II : Minister Confirmationis extraordi­ narius potest esse simplex sacerdos, specialiter delega­ tus a Sede Apostolicâ. Certum est. (A) Ex praxi Ecclcsiæ Romance. Citantur enim multi R. Pontifices, qui talem jjotestatem concesserunt Presbyteris; ita sæc. VI% 5. Gre­ gorius * , M. posteaque Nicolaus I, Joannes XXII, Urba­ nus V, Eugenius IV, etc. Ex Codice, can. 782, minister extraordinarius est presbyter, cui vel jure communi vel peculiari Sedis Apostolicæ induito ea facultas concessa sit Hac facultate ipso jure gaudent Cardinales, Abbas vel Prae­ latus nullius, Vicarius et Præfectus Apostolicus, qui tamen * Documenta quibus innititur luee synthesis historica invenies in Did. à Thiol. (Mangeuot), III, 104;, 1066, 1074. ’ “ Ubi episcopi desunt, ut presbyteri etiam in frontibus baplizatos chrisnate tangere debeant, concedimus.” [Efist., XXVI, Z’. L., LXXVII, 696}. TRACTATUS DE CONFIRMATIONE. 329 eâ uti valide nequeunt nisi intra fines sui territorii et durante munere tantum. B) Ex praxi Ecclesiæ Graea; nam longe ante schisma Pliotianum, Græct sacerdotes baptizatos confirmabant, ct sacramentum ita collatum tanquam validum habebatur etiam a S. Seder. Atqui praxis tam universalis Ecclesiæ Græcæ et Latinæ est veritatis argumentum cùm Ecclesia in determinatione jurium suorum errare nequeat. Revera Florentinum expresse ait : “ Legitur tamen aliquando per Apostolicæ Sedis delegationem ex rationabili et urgente admodum causâ simplicem sacerdotem Chrismate per Episcopum confecto hoc administrasse Confirmationis sacra­ mentum ”. 480. Quæstiones disputatæ. (A) Controvertitur nùm quilibet epis­ copus possit deputare simplicem sacerdotem ad confirmandum. Quidam affirmant, quia in Ecclesiâ. græcâ res ita se habet. Plerique tamen negant, quia in Ecclesiâ romanâ hæc delegatio nunquam data est ab episcopis, sed tantum a S. Sede. Quidquid est, certum est hodie in Ecclesiâ latinâhanc potestatem delegandi Sedi Aposto­ lic® esse reservatam. (B) Sed quæritur insuper quomodo explicari possit sacerdotem a Pontifice delegatum fieri ministrum extraordinarium Confirma­ tionis. (a) Quidam dixerunt sacerdotibus inesse potestatem ordinis exse sufficientem ad valide confirmandum, sed requiri tamen jurisdiffamem^ prout fit in sacramento Pænitentiæ. Objici autem potest ideo jurisdîôlionem requiri ad validam absolutionem, quia ex naturâ rei necessaria est, ex eo quod absolutio judicium aliquod importat : quod in Confirmatione certo non invenitur, (b) Probabilius alii putant///^ divino ad ministrandam Confirmationem requiri dignitalem quamdam excellentem nempe agitur de militibus conscri­ bendis; hanc vero dignitatem plene episcopis competere ex charac­ tere suo, presbyteris autem non absolute et plene, sed radicaliter tantum, ita ut indigeat speciali deputatione quâ compleatur potestas iam aliquo modo in charactere sacerdotali contenta . * il. Quœnam sint ministri officia. 481. 'a) Episcopus tenetur ministrare sacramentum Con­ firmationis subditis suis, ac proinde præcipua loca suæ dioe' Id ’..wen Itftlo-Crœcts, qui degunt in insulis Italiæ adjacentibus, non perwrutnr, ne ex hoc disciplina in Latinâ Ecclesiâ vigens perturbetur. • Lchmk,, n. 144:35; Çard. Billot, thés. XXRlV. 330 TRACTATUS DE CONFIRMATIONE. ccsis circumire; differre longo temporis spatio, per odo vel decem annos, esset peccatum grave, (b) Non tenetur sub gravi alicui ægroto petenti ministrare Confirmationem in particulari, quamvis id laudabiliter fiat, si possibile est (c) Episcopus confirmans in diœcesi non suâ, absque con­ sensu Ordinarii loci, valide quidem agit, sed peccat graviter. Si autem in propriâ diœcesi confirmat extraneos, id per si quidem est illicitum, sed licitum fit ex præsumpto consensi proprii Episcopi, (d) Sacerdos delegatus confirmans extra limites delegationis suæ, non solum illicite sed etiam inva­ lide ageret, cùm potestas ei collata ad determinatum terri­ torium limitetur, (e) Confirmatio conferri potest quâli die, mane aut vespere, regulariter tamen in ccclcsift, nisi adsit rationabilis causa. De ceremoniis Confirmationis’. 482. P Très sunt præcipuæ ceremoniae : (a) manuum extensio ct impositio, super omnes confirmandos simul sump­ tos, cum invocatione quâ postulatur ut septiformis Spirit in cos descendat. Hæc, ex dictis, ad essentiam sacram non pertinet. (b) Consignatio cum chrismate sub formft crucis in fronte confirmandi a patrino praesentati, recitatis verbis formâe supra expositis, novoque nomine novo militi imposito. (c) Confirmato levis alapa datur, ut tanquam miles Christi agnoscatur, secundum quosdam ; aut, juxta alios, ut paratus sit ad omnem ignominiam pro Christo patienter ferendam. Simul dicitur : pax tecum, quia pax est unus c frudibus quos producit Spiritus Sanftus. Postea fundun­ tur preces ut in confirmatis habitet Spiritus, atque eis datur benedictio. J 483. 20 Quæ ceremonias accurate servandæ sunt. Grave peccatum esset Confirmationem conferre sine ullA veste pontificali, aut notabilem partem ceremoniarum omittere vel mutare, v. g., sacramentum conferre absque patrino extra casum necessitatis; leve esset peccatum alapam omittere. * A. Villien, La Confirmation, in Rtv. du Cl.jr,, t. LXV, 169· 1S5. De HS. eucharistia Auctores consulendi. Pister auAorcs allegatos, ubi de Sacramentis in genere, conferri possunt : Inter Patres : I· exeunte, Didaehe, XIV, a, 3;- Sac. // , * S. Justi­ nus, 1, 65-66; S. Irenæus, Adv. hares., IV, 18; V, 2; — Λ«·. ///', Tertullianus, Ad uxorem, II, 5; De nsurrcctione carnis, S; S. Cyprianus, ZWj/Vr/, 2, 15, 16, 22, clc.; Clemens Alex., Stromata, I, 1, 10, 19; IV, 25, etc.; Origenes, C. Celsum, VIII, 33, 57, etc.; — Sac. IV, Serapionis EnchAo^ion; S. Cyrillus Hierosol., Calèches. XXII-XXIII; S. Gregorius Nysa., Oratio calechctica magna, c. 37; S. Ambrosius, de mysteriis, c. 8-9; S. Chrysostomus, Horni!. II. deproditione Juda, ct alibi passim; — Sae. V, S. Augustinus, Sermo CCXVII, Ad infantes de sacramentis, etc.; S. Cyrillus Alex., Adversus Ncsloriiblasphemias, lib. IV;— Sac. VIII, Joannes Damas­ cenus. Epistola de Corpore et Sanguine Domini. Inter ThCOlOgOS : Sae. IX, Paschasius Radbcrtus', Uber de Cor­ pore et Sanguine Domini; Ratramnus ’, De Corpore et Sanguine Domini ; — See. Χ,βοζο', Uber de Carport it Sanguine Christi; Gerbertus *, Libellus de Corpore et Sanguine Domini; — Sac. XI, Durandus Troarnensis-, Liber de Corpore et Sanguine Domini; Guitmundus6, De Corpore et Sanguine Demini; Algerus, De sacram. torporis et sanguinis Domini \ Lanfranc s, De Corpore et Sanguine Domini adv. Derengarium; — Sac. XIII, S. Thomas. 3, q. 73 sq.; Cout. Genti!., lib. IV, c. 6t sq.; Opuscula : de Venerabili Sacra­ mento Altaris, De Sacram. Euchar. ad modum praedicamentorum;—Sac. XIV, Ambrosius Camaldulensis, Sermones de admirabili Sacramento Corporis Christi; — Site. XV, Bessarion, Es act. de Sacramento Eucharistia; Gabriel Biel, Eapositio Canonis Missa; — Sae. XVI, J. Clichtovc, De sacramento Eucharistia contra (Ecolampadium, 1527; J. Cochlæus, De missd et trans­ su .-anliatiosse, 1533; J. Fisher, De veritate Corporis et Sanguinis Christi: G. Allen, De EsuharistiA ut sacramento, 1575; Claudius d'Espence, Dc EucharistiA ct ejus adotatione, Parisiis, 1573; Andreas Maas, Dc Cand Do lini; Cl. de Sainctes, O. S. A., Examen doctrina Calvissiana et bezana de Cand Domini, 1566; De rebus Eucharistia controversis, Parisiis, 1575; Fr. Torres, S. J., De SS. Eucharistid, Florentia?, 1561; G. de Valentia, •A4, CXX, 1267. — Ά CX.XI. 103. -J A L., CXXXVIl, 371.< A L. CXXXIX, 177. — 5 p. !.., CX1.I.X. 1 <75. — · P. !... CXI.IX. 1427. »A C1.XXX, 439-854. - ' A L., CL. 407. 332 DE SS. EUCHARISTIA. De verâ Christi majestate etfrasentiâ contra Ubiquistas, 15S2- J 584; P. Skarga, S. J., Pro SS. Eucharistia contra hcereses Ztoingl., Viln», 1576; J. M. Brillmacher, S. J., Controversiarum de Eucharistia sacram, dialogi quinque, Coloni», 1584; — Sac. XVII, Richeome, S. J., La sainte Mette déclarée tl défendue contre les erreurs sacramenlaires, Burdigalæ, 1600; P. Coton, S. J., Du très-saint et très-auguste sacrement et sacrifice de la Messe, Parisiis, 1600; Seb. Heiss., O. S. A., Dialogi6 de august. Corporis el Sanguinis sacrans, ai sacrificio missa, 1605; Al. Alberti, O. S. Λ., De reali frasentid Christi in Eu'har. sacramento, 1613; Nie. Coeffeteau, O. P., Les Merveilles de la Ste Eucharistie, Paris, 1605; La dfensc de la Ste Eucharistie, Paris, 1607; M. Becanus, S. J., De triplici Canâ calvinisticâ, lutheranâ, catholicd, Mo· guntiæ, 160S; Card. Bellarminus, Controv., De sacram. Eucharistiæ ; J. de Lugo. S. J., De venerabili Euchar. sacramento et de sac. Missa sacrificio; Card. Du Perron, Traité du Sacr. de ΓEuharistie, 2e ed. 1620; Zach. Pas· qualigo, De Sacrificio N. Legis qtMstiones theologica, morales ac juridica, Vcronæ, 1641; Modestus Gavatius, O. M., De SS. Euchar. sacramento, ai mentem Scoti, Rom», 1656; Nicole, Arnauld, Renaudot, Perpétuité de la Fos Catholique, 1669-1713. — Sac. XVIII, L. Babenstuber, O. S. B., Desss absconditus in sacramento altaris, Salisburgi, 17OO; Sacros. missa sacrificium, 17IO; A. Cienfuegos, Vita abscondita, Romæ, 1728; Benedictus XIV, De SS. missa sacrificio; R. Billuart, O. P., De mente Ecclesia circa aceidesdii eucharistica; V. M. Fassini, O. P., De singularibus euchar. usibus apud veteres Graces, Brixitc, 1769. — Sac. XIX, George Corless, The CatkP.ic doctrine of Transsubstantiation, London, 1827; J. Fletcher, Transsubstantia­ tion, London, 1836; Wiseman, Lectures on the Real presence, 1S36, on the principal doctrines {1. XIV-XVI), gallicc redditum in Dènsonstr. évangéliques (Mignc), t. XV, 1159-1296; Frcdct, S. S., Treatise on the Eucharistic mystery, Baltimore, 1844; Gerbet, Considérations sur le dogme générateur de la piété catholique, 1S53; Stockl. Dos Opfer nach scinem Wescn und nach seiner Geschichte; Hergenrother, Die Eucharistie als Offer; Gihr, Dos heili^e Messoffer; Vandc Burght, De celebratione missarum; Dalgairns, Holy Com­ munion, 1S61 ; Franzelin, S. J., Dc SS. Eucharistia sacramento et sacrificio, Romæ, 186S; Haitz, Abendmahlslehre, 1872; Menne, Das Allerheiligste Sahrament des Altares, 3 vol., 1S73; M. Rosset, De SS. ar. divinissimo Eucharistia mysterio, Camberii, 1876; Lambrecht, De SS. missa sacrificio; P. Einig. Ik SS. Eucharistia mysterio, 1888; F. W. Faber, The B. Sacrement; Corblet, Histoire du Sacrement de l'Eucharistie, Paris, 1SS5-86; Maurel, Traité de is Communion fréquente; Gasparri, Tr. canonicus dc SS. Eucharistie, Parisiis 1S97; Cappellazzi, DEucharistia come sacramento e come sacrificio, 1S9S; Lahoussc, Tr. dogmatico-moralis dc SS. Eucharistia mysterio, 1899; S. Many. Pralecl. de MissA ct de locis sacris, Parisiis, 1903-1904; Hedley, The Holy Eucharist, 1907; A. Tesnière, Somme de la prédication Eucharistique; P. Batiffol, L’Eucharistie, cd. 5» (1913), licentiâ habita competentis Aucto­ ritatis; A. d'Alès, Diei. Afologéi., I, 1548-1585; Mangcnot, Diet, de Thiel., V, 9S91452; M. de la Taille, S. J., Mysteriumfidei, 1921. Inter Protestantes : Calvinus, Instil., lib. IV, C. 17-18; J. H. A. Ebrard, Das Dogma vom heil. Abcndmahl und seine Geschichte, l-rankfntt. 1845-46; Kaknis, Die Lehre vom Abendmahle, Leipzig, 1851 ; R. Wilberforce (postea conversus), The doctrine of the II. Eucharist. London, 1853: E. B. DE SS. EUCHARISTIA. 333 Puscy. The doctrine of th * Rea! presence, Oxford, »855; J. Macnaught, Cerna 2?.:.·!x>nilon, iS/S; Steeg, Histoire de Γ Eucharistie, Bordeaux, 1S72; Hoffmann, Das Ahendmahl im Urchristentum, 1903; Gotz. Die Abendmahh· ·,\:· ;:.ter gesckichtlichen Eutwichlung, 1904; Bares, Die moderne protest. Abemimahlsforschung, 1909. EX DECRETO AD ARMENOS *. Tertium est Eucharistiae sacramentum, cujus materia est panis triticeus et vinum de vite, cui ante consecrationem aqua modicissima admisceri debet. Aqua autem ideo admiscetur, quoniam, juxta testimonia sanctorum Patrum ac doliorum Ecclesiæ pridem in disputatione exhibita, creditur ipsum Dominum in vino aquâ per­ mixto hoc instituisse sacramentum. Deinde quia hoc convenit dominice passionis repraesentationi. Inquit enim beatus Alexander Papa quinius a beato Petro : in sacramentorum oblationibus, quæ intra missarum sollemnia Domino offeruntur, panis tantum et vinum aquà permixtum in sacrificium offerantur. Non enim debet in calicem Domini aut vinum solum,aut aqua sola offerri, sed utrumque permixtum ; quia utrumque, id est, sanguis et aqua ex latere Christi profluxisse legitur; tum etiam, quod convenit ad significandum hujus sacramenti effeétum, qui est unio populi Christiani ad Chris­ tum. Aqua enim populum significat, secundum illud Apocalypsis: Aqua multa, populi multi. Et Julius Papa secundus post beatum Sylvestrum ait : Calix dominicus juxta canonum prieceptum, vino ct aqua permixtus debet offerri; quia videmus in aquii populum intelligi, in vino vero ostendi sanguinem Christi. Ergo cum in calice vinum et aqua miscentur,Christo populus adunatur,et fidelium plebs ei, in quem credidit, copulatur et jungitur. Cum ergo tam sancta Romana Ecclesia, a beatissimis Petro et Paulo edocta, quam reliquæ omnes Latinorum Græcorumque Ecclesiæ, in quibus omnis sanétitatis et dodrinæ lumina claruerunt, ab initio nascentis Eccle­ sia: sic servaverint et modo servent, inconveniens admodum videtur, ut alia qutevis regio ab hâc universali et rationali discrepet obser­ vantia. Decernimus igitur, ut etiam ipsi Armeni se cum universo orbe christiano conforment, eorumque sacerdotes in calicis obla­ tione paululum aquæ, prout dilium est, admisceant vino. Forma hujus sacramenti sunt verba Salvatoris, quibus hoc confecit sacra­ mentum. Sacerdos enim in persona Christi loquens, hoc conficit sacramentum. Nam ipsorum verborum virtute substantia panis in corpus Christi, et substantia vini in sanguinem convertuntur : ita tamen quod totus Christus continetur sub specie panis et totus sub specie vini : sub quâlibct quoque parte hostia: consecrate et vini consecrati, separatione faltâ, totus est Christus. Hujus sacramenti eiïcétus.quem in anima operatur digne sumentis, est adunatio horni’ Denz. Bann.. 6ret, nullo divino præcepto laicos, et clericos non conficientes, obiig.niad Eucharistiæ sacramentum sub utràque specie sumendum, neque ullo pacto, salva fide, dubitari posse, quin illis alterius spe­ ciei communio ad salutem sulliciat. Nam, etsi Christus Dominus in ultima Cœnâ venerabile hoc Sacramentum in panis et vini spe' Denz.-Bann., 930 937 (S0S-S15). — Cfr. A. Theiner, vol. II, p. 3 sq. 340 DE SS. EUCHARISTIA. ciebus instituit, et Apostolis tradidit; non tamen illa institutio et traditio eo tendunt, ut omnes Christi fideles statuto Domini ad utramque speciem accipiendam astringantur. Sed neque ex ser­ mone illo, apud Joonneni sexto, recte colligitur, utriusque speciei communionem a Domino præceptam esse, utcunque juxta varias sanctorum Patrum, et Doctorum interpretationes intelligitur. Namque, qui dixit : “ Nisi manducaveritis carnem Filii hominis, et biberitis ejus sanguinem, non habebitis vitam in vobis”’; dixit quoque : “Si quis manducaverit ex hoc pane, vivet in æternum”’. Et qui dixit : “ Qui manducat meam carnem et bibit meum sangui­ nem, habet vitam æternam”5; dixit etiam : “Panis, quem ego dabo, caro mea est pro mundi vitâ”·*. Et denique, qui dixit : “Qui manducat meam carnem, et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in illo”5; dixit nihilominus : “Qui manducat hunc panem vivet in æternum ”6. CAP. 2. Ecclesiæ potestas circa dispensationem sacramenti Eucharistiae. Praeterea declarat, hanc potestatem perpetuo in Ecclesiâ fuisse, ut in sacramentorum dispensatione, salvâ illorum substantif ta statueret vel mutaret, quæ suscipientium utilitati, seu ipsorum sa­ cramentorum venerationi, pro rerum, temporum et locorum varie-, late, magis expedire judicaret, id autem Apostolus non obscure visus est innuisse, cum ait : “ Sic nos existimet homo, ut ministros Christi et dispensatores mysteriorum Dei”’; atque ipsum quidem hâc potestate usum esse, satis constat, cum in multis aliis, tum in hoc ipso Sacramento, cum ordinatis nonnullis circa ejus usum, “ cetera, inquit, cum venero, disponam ” 8. Quare agnoscens sancta Mater Ecclesia hanc suam in administralione sacramento­ rum auctoritatem, licet ab initio christianæ Religionis non infre­ quens utriusque speciei usus fuisset, tamen progressu temporis latissime jam immutata illa consuetudine, gravibus ct justis causis adducta, hanc consuetudinem sub altera specie communicandi approbavit, et pro lege habendam decrevit : quam reprobare, aut sine ipsius Ecclesiæ auctoritate pro libitu mutare, non licet. CAP. 3. Totum et integrum Christum, ac verum Sacramentum sub qualibet specie sumi. Insuper declarat, quamvis Redemptor noster, ut antea dictui est, in supremi illi Cœnâ hoc Sacramentum in duabus speciebuinstituerit, et Apostolis tradiderit, tamen fatendum esse, etiam sub altem tantum specie totum atque integrum Christum, verumque 'Jm., VI, 54, — ’·. /** VI, 52. — S/. Sacramentum Eucharistiæ : (a) in scriptis Apostolorum voca­ tur cana dominica seu cana Domini6, utpote institutum in ultimâ ’ S. T hom., 3, q. 73, a. 6; Suarez, in h. artic. ; Einig, p. 2. ’ Gem, XIV, 18. — 3 L892, p. 215-35®· DE MYSTERIO PRÆSENTIÆ REALIS. 355 mortem. — Sed nemo non videt hanc contortam expositionem alienam esse a narratione Synapticorum, tibi nullum vestigium inve­ nitur parabolæ, ut ex mox dicendis patebit. (c Quidam, ut W. Heitmiiller ’, dixerunt eucharistiam esse imita­ tionem quamdam rituum paganorum, v. g., mysteriorum Eleusino­ rum aut cultûs Mithriaci. — Sed pleriquc Liberales fatentur simili­ tudines inter hæc mysteria et eucharistiam esse mere externas ct apparentes, discrimina autem essentialia’ : duo enim quæ in eucharistià essentialia sunt, nempe realis præsentia corporis et san­ guinis Christi, necnon commemoratio ejus passionis, in ritibus paganis omnino desunt; aliunde primos christianos respuisse omnes litus paganos satis notum est. (d) Pauci pariter, ut Schafer’, contendunt eucharistiam mutuatam • e a Judæis ceremoniis, præsertim paschalibus. — Fatemur equi­ dem pascha Judæorum fuisse quodammodo figuram nostri sacra­ menti, sed inter figuram et realitatem tot sunt discrimina, et quidem essentialia, præsertim realis Christiprasentia sub speciebus eucha­ risticis et quotidiana eucharistiæ celebratio quæ dicebatur fraflio *, panis ut unum non possit dici ab altero mutuatum. Igitur ccena eucharistica est novum pascha veteri paschati succedens et ab eo essentialiter distinctum. (e) Tandem J. Hoffmanns contendit cœnam eucharisticam nihil aliud esse nisi evolutionem convivii, agape didli, quod primi Chris­ tiani simul sumebant, primum tanquam caritatis vinculum, postea vero tanquam ultimæ ccenæ commemorationem. — Quæ quidem hypothesis iisdem laborat difficultatibus ac ea quam proposuit Harnack, et insuper est omnino gratuita, cùm etiam hodie quæstio inter eruditos moveatur utrum agape temporibus apostolicis instituta fuerit an secundo aut tertio sæculo6. ' Taufc und Abtndmahl bei Paulus, 1903. ’ Percy Gardner*, qui primum dixerat Eucharistiam nihil aliud esse nisi imitationem mysteriorum Eleusinorum (The origin, of the Lord's supper, I-or.lon, 1893)1 Postea fassus est hanc hypothesim omni fundamento carcrc ; qnod et admittit M. GogueF, L'Eucharistie des origines à St Justin martyr, Paris. 1910. — Quoad cultum Mithriacum, F. Cnmont, Les mystères dc Mi· .'irj, Paris, 1902, admittit nil probare cœnam christianam ex hoc cultu oriri. Das Hsrrcnmahl naeh Ursprung und Bedeutustg mit Eucksicht auf dic ’■ ten Forsehungen, 1S97. 4 Primi Christiani celebrando cœnam dominicam quasdam preces quidem a Jerbeoram paschate mutuaverant, ct merito, quo melius ultimam crenam commemorarent ; sed his precibus addiderant fractionem panis (Act., II,46; XX, 7, 11 seu celebrationem Eucharistiae, qua: non semel in anno sicut pascha, sed quotidie aut saltem s»pc fiebat, et in quâ corpus Christi et ejus sanguis a fide· itbjs accipiebantur. {/ Cor., XI, 00 sq.) Abeudnahl im Urchristentuni, 1903. ' Cfr. P. Batiffol, Eludes d'Histoire, 1902. p. 279-311; H. Leclercq, /..i/r, in Diet. d'Arehtol. chrtt. (Cabrot), I, 775-848. 356 CAPUT I. Aliunde catholica explicatio omnino fail is consonat, ut ex testimonio Synopticorum constat. 493· 2° Ex tribus Synapticis, in ultimâ ccenâ, Christus accepit panem, et benedixit, ac fregit, deditque discipulis suis, dicens : Accipite et comedite, hoc est corpus meum. Juxta S. Lucam, hæc addidit : “ Hoc facite in meam com­ memorationem Hic igitur explicite describitur institutitutio Eucharistiae a Christo peraéla, et quidem tanquam ritus religiosus maximi momenti, cùm Dominus discipulis corpus et sanguinem suum tradat tanquam spiritualem cibum ct potum, et manducationem hujus cibi substituat manducationi agni paschalis; immo tanquam ritus perma­ nens : “ hoc facite in meam commemorationem ”, * 494· Objicitur quidem hæc verba nec apud 5. Matthaum nec apud S. Marcum inveniri. — Sed ex hoc silentio minime inferri potest Christum præfata verba non protulisse; silere enim non est negare, et aliunde relatio quam uterque evangelism instituit inter ultimam ccenam ct agni paschalis manducationem, sal evidenter ostendit Jesum novum pascha instituere voluisse, ideoque ritum religiosum permanentem. Pariter silentium 5. Joannis de institutione Eucharistiae facile explicatur ex eo quod, in capite sexto, diserte retulerat verba Christi hanc institutionem annuntiantis, ut ex thesi sequenti patebit. 495· Conclusio. Historice constat : (a) viginti quinque annis post mortem Christi, S. Paulo ct Corinthiis persuasum esse ccenam Domini a Christo institutam esse tanquam ritum sacrum ct permanentem ; (b) Liberalium hypothetiticas explicationes dc origine Eucharistiæ esse cum factis incompossibiles ; (c) rem vero facile explicari admittendo historicam narrationem trium Synopticorum. Si igitur tes­ timoniis et faitis, non autem a priori hypothesibus 'w\r\\t\mwr, fatendum est Eucharistiam vere a Christo institutam esse. ’ Lue., XXII, 19. — Versus I9b-2O absunt quidem in Codice Beta D, sci inveniuntur in optimis græcis codicibus nccnon in antiquissimis versionibus, citantur a multis Patribus, v. g., Eusebio, S. Basilio, S. Cyrillo Alex., et probabiliter a S. Justino et Tertulliano, et pro genuinis habentur a protestas * tibus Sfitta, Schultzen, R. Schaefer, Resch, Schmiedel, Schweitzer, J. Re· ville, etc. Horum igitur genuinitas retineri debet. Cfr. C. Van Combrugghe, De Sofcriologir primis fontibus, 1905, p. 132-147 : Batiffol, op. ei·'., p. 123-129; A. Brassac, Nova Evangel. Synopsis, 1913, p. 132 : Ruch, ic Did. de Thiol., t. V, 1063 S<1· DE MYSTERIO PRÆSENTIÆ REALIS. 357 § II. De reali Christi præsentia in Eucharistia. 49Ô. Thesis: Christus est vere, realiter et substantiali­ ter præsens in Eucharistiâ. De fide est ex Tridentino jam allegato, n. 4S9, et probatur tum Scripturâ tum Traditione. I, Thesis Scriptura probatur. Thesis demonstratur : i° ex verbis Christi apud Joannem quibus promittitur Eucharistia; 2° ex verbis quibus instituta fuit; 30 ex testimonio 5. Pauli circa usum Eucharistiæ x. 497. i° Ex verbis * . promissionis Praenotamus in capite sexto Joannis tres partes distingui posse : in primâ 1-25) describuntur miracula Christi quinque panes multi­ plicantis, et super aquas deambulantis, quæ, potentiam ejus exhibendo, animos præparabant ad credendum ea quæ dc pane eucharistico annuntiaturus erat; secunda sermonem I ’omini refert (26-59) Î tertia vero declarat effectus a sermone productos, nempe quorumdam discipulorum incredulitatem et confessionem Petri (60-71). Iterum sermo ipse, præter exordium (26-34), in quo Chris­ tus Judæos hortatur ut spiritualem cibum quærant, duas partes omnino distinctas habet : in priori (35-47) quæ sic incipit : “ Ego sum panis vitæ ”, asserit se esse panem vitæ, eo sensu quod omnes qui salvi fieri volunt, in ipsum credere * Hic sequimur chronologicum eventuum ordinem; si vero quis ordinem ipso­ rum documentorum sequi vellet, primum testimonium 5. Pauli ex[x>nere deberpoitea Synopticorum, tandem 5. Joannis. ■ Maldonat. Comment, in Joan., c. 6; N. Wiseman, Lectures on Real pre. settee, kct. I-V; Franzdin, th. 3; Corluy, Spicilegium, II, p. 336sq.; C. Ruch, in Did. de Théol., V, 989-1024; J. Lebreton, in Diet. Apol., I, 1159-1562; V. Schmitt, Die Vemheissung der Eucharistie {Joh. 6) bei den VHtern, 1900· rx>3; Cavallera, Ilinterprétâtion du chap. VI dc St Jean, une controverse au concile de Trente, in Rev. d'Hist. ecclts., Louvain, 0Λ. 1909, p. 687-709. — Protestantes liberales, quibus assentit A. Loisy, fatentur quidem do&rinam eucharisticam quam Ecclesia profitetur contineri in hoc capite, sed historicitéster. negant sermonis relati ab auilorc quarti Evangelii. Immerito tamen, ut erudite probat M. Lepin, La valeur historique du quatrième évangile, 1910; nain · (a) scrino intime conne&itur cum fa<5lis quæ cum præcedunt ct sequuntur, qusque historica sunt, cùm et a Synopticis referantur; (b) verba quibus Eucbaristia promittitur omnino consonant cum verbis institutionis apud Synopticos. Laque bistoricitas hujus sermonis rejici nequit quin simul rejiciantur fflila et dicta Christi a Synopticis narrata. 358 CAPUT I. debeant; in posteriori autem (48-59)’, quæ eodem modo incipit : “ Ego sum panis vitæ ”, declarat iterum se esse panem vitæ, sed sensu prorsus diverso, quatenus scilicet promittit se nobis daturum carnem suam ad manducandum, et sanguinem suum ad bibendum. Jam vero priorem par­ tem de fide in Christum intclligi posse libenter agnoscimus, quamvis quidam inter Catholicos putent in priori agi etiam de Eucharistiâ, minus tamen diserte quam in posteriori ubi explicite natura hujus cibi declaratur. Sed, quidquid est, prior pars, etiamsi intclligatur de fide in Christum, mentes optime præparabat ad ca accipienda quæ sequuntur de manducatione corporis Christi. Itaque, contra Protestantes, contendimus posteriorem ejusdem ser­ monis partem, præsertim a versiculo 52, non posse meta­ phorice intelligi, sed de vera et reali manducatione corporis Christi accipiendam esse, ideoque realem Christi præsentiam in Eucharistiâ supponere. 498. Verba quæ vividius dogma catholicum exprimunt, hæc sunt : — “i* ... Panis, quem ego dabo, caro mea est pro mundi vilâ. » Litigabant ergo Judici ad invicem, dicentes : Quomodo potest hic nobis carnem suam dare ad manducandum, s* Dixit ergo cis Jesus : Amen, amen dico vobis : nisi manducaveritis carnem Filii hominis, et biberitis ejus sanguinem, non habebitis vitam in vobis. 55 Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, habet vitam æternam; et ego resuscitabo eum in novissimo die. 56 Caro enim mea, vere est cibus, et sanguis meus vere est potus : » qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in illo. Sicut misit me vivens Pater, et ego vivo propter Patrem : et qui manducat me, et ipse vivet propter me. ” Hic est panis qui de cælo descendit. Non sicut manducaverunt pitres vestri manna, et mortui sunt. Qui manducat hunc panem, vivet in æternum ”. Sensu obvio hic evidenter agitur de reali, non vero dc symbolicâ manducatione, ut constat cx ipso textu, cx conne­ xione inter priorem ct posteriorem partem sermonis, et ex modo intel/igendi auditorum. -------------------------------------------------------------------- — ' Nonnulli auctores, præsertim veteres, posteriorem partem versu 51 incipere putarunt, sed divisionem, quam nostram facimus, admittendam esse JFisen'n validis argumentis cxegcticis probavit. (Leet, on Real Pres., left. I). DE MYSTERIO PRÆSENTIÆ REALIS. 359 499. (A) Ex ipso textu ; nam ex unâ parte sensus proprius est clarus ct obvius, et ex alterâ sensus metaphoricus abso­ lute repugnat, (a) Sensus proprius obvius est : ea enim verba Christus adhibet quæ adeo clara sunt ut statim litte­ ralem sensum menti exhibeant : 1) diserte asserit panem, quem dabit, esse propriam carnem : “ Panis, quem ego dabo, caro mea est pro mundi vitâ ” (52); 2) cùm Judæi murmu­ rarent, sub comminatione mortis spiritualispracipit mandu­ cationem carnis suæ : “ Nisi manducaveritis carnem Filii hominis”, et quidem modo emphatico vim juramenti fere habente : “ Amen, amen dico vobis ” (54); 3) idem præcipit sub promisssione vitæ ceternce : “ Qui manducat meam car­ nem... habet vitam æternam ” (55); 4) rationem hujus man­ ducationis assignat eo modo qui sensum metaphoricum excludat : “ Caro enim mea vere est cibus, et sanguis meus vere est potus” (56); vere enim idem sonat ac proprie; 5; effectum ejusdem declarat qui consistit in eo quod Chris­ tus ipse manet in nobis, nosque in eo : “ Qui manducat meam carnem... in me manet, et ego in illo" (57). Atqui hæc omnia primA facie nihil aliud nisi realem manducationem veri corporis Christi menti exhibent, adeo ut si eadem verba a Protestante ministro, sine præviâ moni­ tione, ex pulpito proferrentur, a suis tanquam papista exis­ timaretur.— Insuper legislator, legem condendo, clare loqui debet, præsertim cùm tam emphatico loquitur, et vel metaphoras prorsus omittere vel cis tantum uti quæ sine difficultate intelligi possunt; jamvero Christus clare non loqueretur in hoc loco, si metaphorice loqui vellet : nam tam inaudita metaphora neque intelligi poterat, neque de facto a Judæis intellcéla fuit; immo per quindecim sæcula plerisque Christianis impervia fuit; et hodie etiam vix intelligi potest a Protestantibus, qui perpetuo novas exposi­ tiones invenire conantur; ergo. (b) Aliunde idem patet ex impossibilitate sensus metaphorid in pressenti casu admittendi. Etenim locutiones ° man­ ducare carnem, bibere sanguinem alicujus” in nonnullis orientalibus linguis metaphorice adhibentur, sed tunc, ex usu apud Judæos et Orientales recepto, unum significant, scilicet aliquem calumniari, aut persecutione prosequi, sicut, 360 CAPUT I. v. g., dicitur «apud Job 1 : “Quare persequimini me... et carnibus meis saturamini”? Si igitur Protestantes mctaphorice interpretari verba Christi velint, ipsis tribuere debent sensum apud Judæos receptum, et ita transferre verba Evangelii : “ Nisi meipsum calumniaveritis... non habebitis vitam in vobis”; quod quidem omnino repugnat. Idem dicendum de formulâ "bibere sanguinem”, quæ metaphorice intelleéla maledictionem pessimam exprimit a. Nec dicere juvat, cum nonnullis Protestantibus, vocabula mandu­ care et bibere metaphorice de accipienda doétrinâ apud auétores tum sacros tum profanos sæpe intelligi; hic enim agitur non de verbis manducare et bibere, sed de complexà locutione “ manducare carnem et bibere sanguinem ", quæ nonnisi de insignibus injuriis et persecutionibus usurpatur ’. 500. (B) Ex connexione inter priorem et posteriorem partem sermonis, (a) In priori enim Christus asserit se esse panem vitæ, qui de cælo descendit (33), nempe per Incarnationem in quâ Verbum caro fa&utn est 4; in posteriori autem declarat panem vitæ esse carnem suam pro mundi vitâ datam (52) et necessitatem inculcat hanc carnem man­ ducandi (54); unde si caro, per Incarnationem data, est ■ yW., XIX, 22; cf. A. XXVI, 2; Mick., III, 3; Eccles., IV, 5; Gala!., V, 15. Exempla hujusmodi inulta invenies apud Wiseman, 0/. di., Icci. IL Quod ipsi Protestantes fateri coguntur; ita Winer {Lexicon. Man. Heir, et Chalet., Lips. 1S2S, p. 874 ): “ Hinc tropice alicujus frusta (vel carrus) comedere; quâ phrasi, etiam in Targum, et in N. T. Syriaco frequentat», obtrectatio et calumnia exprimitur. Assiiuilantur scilicet calumniatores canitxis rabidis, qui frusta corporibus avulsa avide devorant”. Nec aliter Gesenras ( Thesaurus, Lips., 1829, t. II, p. 91) : “Veram formuhe rationem dudum recte intellexit Abcn Esta, eum qui clam alterius famam lacerat, instar eju' esse monens, qui carrum ejus arrodit". Unus opponitur textus ex fA (XXXI, 31) : “ Qui$ det de carnibus ejus ut saturemur”? Sed immerito, nani, textu hcbraico inspecto, sensus est : “ Quis reperict aliquem qui de camc (i. e. viélu) ejus non sit saturatus ”?, .seu aliis verbis declaratur liberalem victum hospitibus ct pauperibus a pio Job suppeditatum fuisse; proinde verba hujus­ modi litteraliter, non metaphorice intclligenda sunt. • Cf. Levit., III, 17; VII, 25; Saf, XI, 75 -4P**·, XVI, 6; Isa., XLIX, 2& > Quod agnoscit protestans Tittman (Meletemata sacra, Lips. 1S16, p. 274) : “ Provocant ad usum loquendi scriptorum profanorum qui usi fuerint verba edere ct bibere de eo qui imbuitur alicujus doôlrinA, ut eam suscipiat et probet. Jamvero verissimum quidem est, scriptores grœcoe et latinos usurpasse verto tdere et bibere hoc sensu : eos vero hoc tali modo usos fuisse formulis ηώη carnem et bibere sanguinem alicujus id doceri potest ne uno quidem exemplo". * foan., I, 14. DE MYSTERIO PRÆSENTIÆ REALIS. 361 reads, ut Protestantes fatentur, realis esse debet caro quæ nobis præbetur ad manducandum, (b) In priori parte, Christus asserit se ad nos venire per Incarnationem (38-42), et in posteriori, declarat se venire etiam per eucharistiam (50-57); si igitur realitcr ad nos per Incarnationem descen­ dit, realtor etiam per Eucharistiam. 501. (C) Ex mado intelligcndi auditorum ct ratione agendi Christi. Hic enim certe nolebat auditores suos decipere. .Atqui si metaphorice locutus fuerit, certo cos decepit; nam : (a Judæi sensu proprio ejus verba intellexerunt : “ Quomodo potest hic nobis suam carnem dare ad manducandum? ” (53); certe non amplius difficultates proponunt de necessitate fidei, cùm, post expositionem a Christo faétam, jam acquie­ verint, sed tantum de manducatione ejus carnis; (b) Christus autem, qui uno verbo rem facile explicaro poterat, nedum sua verba explicaret et emolliret, eadem emphatice repetit, iterum atque iterum cum majori perspicuitate affirmans se ipsis daturum suam carnem ad manducandum, immo præceptum condit manducandi suam carnem, ita ut non solum Capharnaitæ, sed etiam quidam inter discipulos ipsum propterca statim reliquerint (67). Vis hujus argumenti melius percipietur ex ejus consueta agendi ratione cum discipulis. Quando locutiones metaphoric», ab ipso nonnunquam usurpat», ex simplicitate vel ignorantiâ non intelligebantur, eas explicare solebat, præsertim quoties agebatur de rebus ad salutem pertinentibus, ne discipuli in errorem inducerentur; ita cum Xicodemo egit, qui spiritualem regenerationem sensu materiali intellexerat1*3;ita cum Apostolis qui verba ejus de fermento Pharisæorum litteraliter acceperanta. Ex adverso, quando ejus doilrina rude intelle&a fuerat, quamvis auditoribus displiceret, Christus emphatice eam repetere consueverat. Exempla habentur apud Malthaum\ ubi Jesus paralytico dixit : “ Remittuntur tibi peccata tua"; murmurantibus enim scribis, magis explicite sibi vindicat potestatem peccata remittendi; apudJoannem4 : cùm enim Christus implicite atfirmàsset se majorem esse Abraham, Judæis contradi­ centibus, rem magis diserte iterum declaravit’. Atqui in casu '/at., Ill, 3-S. — * J/tf/r., XVI. 6-12. Alia exempla vide ap./aw., IV, 32-34; VIII, 32-34; XI, 11-14; XVI, 16-19, 29. 3 Matt., IX, 2-7. — cx multis Evangelii locis (præsertim Jra., III, 5; Matt., XVI, 6 ir-, Λ-·., VIII, 21; VI, 33; Matt., IX, 2-,Joa., VIII, 56-58, etc.) 362 CAPUT I. nostro, turn Judæi tum discipuli verba Domini sensu proprio acce­ perant, ut ex toto contextu patet, et quidem in re gravi, ad salutem necessarii!; divinus autem Magister, qui id optime noverat, et uno verbo explicare potuisset se in figurâ locutum fuisse, nullam hujus­ modi explicationem dedit, sed permisit multos discipulos abire : “ Ex hoc multi discipulorum ejus abierunt retro, et jam non cum illo ambulabant” (67). Jamvero, si revera auditores decepti fuissent, Christi sapientia et bonitas postulabant ut hujusmodi error corrige­ retur : qui enim venerat salvum facere id quod perierat, permittere nequibat multos ex discipulis suis perire propter metaphoram, sine culpA, male intellc&am. Ergo auditores recte verba Magistri acceperant; ergo Christus sensu obvio ac proprio verba sua audiri volebat. 502. Objiciunt autem adversarii Christum ipsum declarasse verba sua metaphorice intelligcnda esse : “ Spiritus est qui vivificat, caro non prodest quidquam; verba quæ ego locutus sum vobis spiritus et vita sunt”(64). Resp. : nego antecedens; verba allegata duplici modo explicari possunt, (a) Vox “Spiritus”, ubi carni opponitur, non significat sensum spiritualem seu metaphoricum, ut volunt Protestantes, sed elementum spirituale seu divinum Christi, et sensus est : caro sola non potest vivificare, sed caro mea, simul cum spiritu, seu divinitate meà, vivificat·; quod quidem praestat tum in Incarnatione tum in Eucharistiâ, suam vitam nobis communicando : “ Ego veni ut vitam habeant et abundantius habeant”’, (b) Vox a Spiritus”, quando carni opponitur, sæpe sæpius in Scripturi! designat intelledum hominis per gratiam adjutum dum caro significat hominem suæ nativæ corruptioni reliéîuin; unde sensus est :intelledus spiritualis, seu fide adjutus, hæc intclligit, sed intellectus carnalis, seu nativæ corruptioni relictus, non prodest quidquam ad inlelligendum ea quæ dixi. Utraque solutio probabilis est, sed prior nobis probabi­ lior videtur, quatenus cum contextu magis consonans : “ verba quæ locutus sum vobis spiritus et vita sunt ”. Protestantium autem interpretatio, qui per “ spiritum ” audiunt sensum metaphoricum, et per “ carnem ” sensum litteralem, omnino repugnat usui apud Judæos recepto, ut fatentur optimi moderni interpretes, etiam hæretici ‘. ’ Ita S. Augustinus, S. Cyril. Ater., Beeten, Maier, apud Corluy, l. e., p. 372. — Cf. Matt., XXVI, 111,6; Rom., I, 3; VIII, 5. — ’ Joan., X, 10. 5 Ita .V. Athanasius, S. Chrysostom., Theophytaclus, apud Maldonat, in h. loc. — Cfr. Matt., XVI, 17; / Cor., II, 14-15. * Protestantium testimonia non pauca collegit Card. Wiseman, op. rit., led. IV. Ita Kuinoel (injoa., VI, 63) ait : “ Sed h.ec verborum interpretatio DE MYSTERIO PRÆSENT1Æ REALIS. 363 503. 2e Ex verbis institutionis Quod Christus pro­ miserat in capite sexto Joannis, id fideliter praestitit in ultîmâ cœnâ. Pridie enim quam pateretur, post celebratio­ nem ccenæ paschalis, discipulis adhuc mensæ recumbenti­ bus, “accepit Jesus panem et benedixit, ac fregit, deditque discipulis suis, et ait : Accipite et comedite : “ Hoc est corpus vicum " quod pro vobis datur ", juxta S. Lucam; “ quod pro vobis tradetur ”, juxta 5. Paulum. “ Et accipiens calicem gratias egit, et dedit eis dicens : Bibite ex hoc omnes : Hic est enim sanguis meus, etc. ” a. Totis viribus contendunt Protestantes præfata verba metaphorice intelligenda esse, et ad hoc textus congerunt, in quibus verbum "est" idem significat ac “ reprœsentat"; et exinde concludunt verba Christi nihil aliud significare nisi : hoc est signum seu figura corporis mei. Nos autem, cum Trident. 3 demonstrabimus præfata verba proprie esse intelligenda de vero corpore ct sanguine Christi. usu loquendi scriptorum N. T. comprobari nequit... 1’rxplacet igitur mihi eorum ratio quibus πνευμχ (spiritus) est perfectior, sublimior sentiendi ratio quam dcdritla Christi efficit; σάρς (caro) humilis, vilis sentiendi ratio... ut adeo sensus sit : valedicere debetis opinionibus vestris praejudicatis, nam sublimior tantum sentiendi et statuendi ac operandi ratio salutem atfcrl; humilis, vilis slaluendi ac sperandi ratio, judaica illa ratio, nihil confert ad veram felicitalem ". 1 Bcllarminus, 1. I, c. S-n; Wiseman, led. V-VII ; Frédet, op. cil., p. foq.î Franzelin, th. 4-6; de Augustinis, th. 2; Pesch, η. 591 sq. ’Quatuor sunt narrationes institutionis Eucharistiæ : XXVI, 26-28; •Mot., XIV, 22-24; XXII, 19-20; 1 Cor., XI, 23-25! faith., XXVI. Mare., XIV. Luc., XXII. /Cor., XI. i€. Cœnaatil.ui. au­ 31. Et manducan­ 19. Et accepto pa­ 23. Ego enim accepi a Do­ tem eis, accepit Je· tibus illis accepit no gratias egit et mino, quod Ct tradidi vobis, «us panem et bene­ Jesus panem ct fregit et dedit eis quoniam Dominus Jesus in dixit ac fregit, dedit- benedicens fregit dicens : hoc est cor- qua node tradebatur, acce­ que dûdpalis suis et et dedit cis et ait: fus meum, fuod pit panem, 24, ct gratiae ait : accipite et come­ sumite, hoc est pro robis detur t agens fregit, et dixit : acci­ dite : hic eit corpus corpus meum. hoc facite in me­ pite et manducate : hoc est meum. »3. Et accepto ca­ am commemora- Icorpui metem, food fro vo­ tj. Et accipiens cali­ lice, gratias agens tiosum. bis tradetur : hoc facite in cem gratias ε£ΐΐ et de­ dedit cis, et bibe­ so. Similiter et ca­ meam commemorationem, dit eis dicens : bibite runt ex illo om- licem, postquam aj. Similiter et calicem, post­ cx hoc omnes, iS. hic MS, 24,et ait illis: cantavit, dicens : quam cenavit, dicens : hic atenim sanguis meus hic ut sanguis hic est calix no­ calix novum testamentum noti testamenti, meus novi testa- vum testamentum etl in meo sanguine; hoc pto multis effundetu r menti, fui fro in sanguine meo, facile quotiescumque bibe­ in remiedonem pecca- multit effunde­ fui pro vobit fun­ tis, in meam commemoratorum. tur. detur. tionem. ’ Sess. XIII, cap. 1. 364 CAPUT I. ----------------------------—------------------------------------------------504. Principium generale est verba Scripturæ proprio sensu accipienda esse, nisi adsit ratio evidens eadem aliter interpretandi. Atqui, in casu præsenti, nedum talis adsit ratio T, omnia potius litteralem sensum exigunt, sive textus, sive etiam alia adjunfta. 505. (A) Si textus ipse inspicitur : (a) verba litteraliter intellecta tam clara sunt ut nulla clariora ad dogma catho­ licum exponendum inveniri possint; e contra sensus metaphoricus tam obscurus est ut, fatentibus adversariis, nonnisi post multa sæcula excogitari potuerit ; tam cenigmaticus, ut jam anno 1577 duccntæ numerarentur hæreticorum exposi­ tiones, quarum nulla plene ipsis placuit; jamvero quando sensus proprius perspicuus est, metaphoricus vero obscurus et contortus, prior certe præferri debet. — Uno verbo, Christus ait : Hoc est corpus meum. Catholici statim dicunt : credimus hoc esse corpus Christi; Protestantes autem : credi­ mus hoc esse tantum figuram corporis Christi. Quinam vere Christo assentiunt? (b) Insuper Christus verbis utitur quæ sensum metaphoricum excludunt. Emphatice enim affirmat hoc quod tradit discipulis esse ipsum corpus suum, illud ipsum corpus quod pro illis tradetur, esse ipsum sanguinem, qui pro eis effunde­ tur : hæc est enim vis articuli “ το ”, qui in textu græco sæpius repetitur, ut fatentur ipsi Protestantes cum Clarke**. Atqui talis loquendi modus sensum metaphoricum excludit; si quis enim exhibendo veterem codicem manuscriptum diceret : “ Hic est codex summæ theol. S. Thomæ, ipse codex cui commisit fructus suarum meditationum, ipse codex super quem laborando insudavit, etc. ” certe intellige• Unica ratio ad sensum figuratum confugiendi est apparens mysterii impos­ sibilitas; sed hæc ratio non valet; nam infra demonstrabitur mysterium illud etse quidem supra, sed non contra rationem; aliunde in rebus fidei pr;e oculi* habenda sunt hæc Christi verba : “ Quæ impossibilia sunt apud honanes, possibilia sunt apud Deum ” (Lue.t XVIII, 27). Quando Deus claris verbis aliquam veritatem revelat, impudens esset dicere : hoc admittere nequeo, quia non intelligo. Sane Protestantes mysterium Trinitatis multaque alia accipiunt, quæ intelligcre non valent. * Apud Wiseman, op. cit., led. VI. : “ Omnis fere syllaba grxei textùs, præsertim articuli repetitio, omnino emphatica est ”. Revera in textu grxeo hæc habentur : τούτο έστο» το σώμα μου τό ύπέο ναών διδόμενον... το αίμα μοο τύ ΰπέρ υμών «ζχοννόμενον. DE MYSTERIO PR/ESENTIÆ REALIS. 365 retur litteraliter de genuino codice a S. Thomâ scripto, non autem de merA transcriptione, scu repræsentatione cjusdern codicis. Ergo. Nec dicere juvat in linguâ aramaicà seu syro-chaldaicâ quâ Christus utebatur, nullum inveniri vocabulum verbo significare respondens, proindequc Dominum voce uti debuisse ad illam ideam exprimendam; hodie enim peritis compertum est, etiam Protestantibus, plures dicendi modos esse in illâ linguâ quibus Jesus uti potuit ad figuratum sensum exprimendum aliunde Marcus, Lucas et Paulus, gnece scribentes, figuratura illum sensum exprimere debuissent, dum e contra in suâ narratione verba adhi­ bent quæ illum excludunt. 506. Frustra pariter congeruntur textus, in quibus vocabulum idem significat ac “représentât, seu est figura”; inspe&is enim omnibus locis ad quæ provocant, colligitur verbum est non metaphorice intelligi nisi quando res, de quâ agitur, sive ex naturâ suâ, sive ex usu loquendi aut praviâ monitione, est signum, figura aut symbolum alterius rei. Sic, v. g., Platonis statuam exhibendo dicere possum : “hic est Plato”, quia statua ex naturâ suâ est signum, figura alterius rei; item somnium explicando quis dicere potest : “Septem boves pulçhræ... septem ubertatis anni sunt”’, quia, ex usu loquendi recepto, in hoc casu exspeôtatur alicujus signi ‘Card. Wiseman plus quam quadraginta modos quibus dici potest “hoc est symbolum corporis mei ” in linguâ syriaeâ computavit, quæ non substantia· liter differt a linguâ syro-chaldaicâ (Left. Vil). Aliunde Drach idem probavit quoad ipsam linguam aramaicam, quâ Christus utebatur {Inscript. hibrdiques, 2* edit., Romse, p. 33). Insuper hic animadvertere licet in versione syriaeâ Matlhæi, Lucte et Pauli verbum substantivum est omitti, ita ut ibi legatur : hoc corpus ineum; quod, secundum grammatica: leges, nihil aliud exprimere potest ni i identitatem inter subjectum hoc et pnedieatum corpus. — “ Protestantes, hac super rc confutati, autumant Jesum verba quibus usus est, a rituali judaici Paschalis mutuasse, juxta quem paterfamilias buccellam sumens panis, aiebat : “ Hic est panis aflliftionis quem patres nostri manducarunt”; agnum quoque accipiebat, drcens : “ Hoc est corpus Pascitatis ”. Sed Maitnonidcs nos docet hujusmodi formulas adhibitas non fuisse nisi post Judxorum dispersionem, Ceterum hæc verba: “ Hic est panis afflictionis”, in sensu naturali accepta, haud significant : “ Hic est figura panis”, sed : “ Hoc est genus panis quem manducaverunt patres nostri in die affiiftionis ”. — Quod ad alteram formulam attinet : “ Hoc est corpus agni ”, protestans Scheettgen {l/ora hebraica, t. I, p. 227 sq.) demonstrat, in sermone syro-chaldaico, vocem corpus idem signi­ ficare ac reaiiter et veraciter, vel ac pronomina “ ipsemet, ipsamet”·, et ideo verba : “ Hoc est corpus meum ”, si a paschali formula mutuata fuissent, contra intentionem ct desiderium Protestandum significarent : Hoc est egomet (Fouard, Vie deJisus-Christ, 3« édit. 1884, Paris, t. II, p. 262, n. 2; angi i ce venum The Christ the Son of God, vol. II, p. 229, note.) • Gen., XLI, 26. 366 CAPUT I. explicatio; idem dici potest de explicatione typorum V. Testamenti, vel parabolarum *, quia, ex pr.eviâ monitione plus minusve explicita, sensus mctaphoricus naturaliter menti se exhibet; sic, v. g., quando S. Paulus ait’: “Petra autem erat Christus”; infra enim addit: “Hæc autem in figurà facta sunt nostri”. Sed, pneter hos et similes casus, vocabulum apud auétores tam sacros quam profanos, suum genuinum et litteralem sensum retinet. Atqui, in casu nostro, panis neque ex naturâ suâ, neque ex usu loquendi aiit praviâ monitione, dici potest signum corporis Christi; quis enim, panis frustulum ostendendo, dicere auderet : hic est Plato, hic est Socrates? Aliunde nullus Scriptur» textus ab haereticis inveniri potuit ex quo concludere liceat panem unquam fuisse corporis humani signum ; tandem Christus, antequam verba “ Hoc est cor· pus meum ” proferret, nullo modo directe aut indirecte Apostolos monuit se in figurâ locuturum esse, aut parabolam explicaturum. Ergo illa verba metaphorice intelligi nequeunt. 507. (B) Ex adjunfits personarum ct circumstantiarum : (a) Apostoli, quibus Christus loquebatur, 1) erant homines simplices,. ab interpretationibus metaphoricis alieni, proni ad interpretandum litteraliter etiam locutiones metaphoricas3; 2) insuper, miraculorum testes, et Christi omnipotentia: conscii, parati erant affirmationibus Magistri, etiam captu difficilibus,fidem adhibere, rati apud Deum omnia possibilia esse 4; 3) hanc fidei simplicitatem Dominus ipse exigebat, nihil magis reprobando quam incredulitatem eorum; 4) tan­ dem, per sermonem in capite sexto Joannis relatum, dispo­ siti fuerant ad admittendam realcm manducationem corpo­ ris et sanguinis Domini. Atqui, in talibus adjunétis, repu­ gnat Jesum verbis metaphoricis captu difficilibus usum fuisse, quin ea explicaret, præsertim cùm alloqueretur Apostolos, “ quibus datum est nosse mysteria regni cælorum ”5, quibus explicare solebat parabolas ceteris absconditas; prævidere enim poterat ct debebat Apostolos verba hujusmodi accep­ turos sensu litterali. Ergo repugnat sensus mctaphoricus. 508. (b) Si circumstantia specantur, Christus, Eucha­ ristiam instituendo, novum testamentum seu fadus condebat : M HIC EST SANGUIS MEUS NOVI TESTAMENTI ”; SUI amoris memoriale perpetuum relinquebat : “ HOC FACITE IN MEAM 1 Matt., XIII, 36-39; Galat., IV, 24. — * Z Cor., X, 4. ’ Matt., XVI, 11. — 4 j/a/A> XIX, 26. — 5 Matt., XIII, II. DE MYSTERIO PRÆSENTIÆ REALIS- 367 COMMEMORATIONEM ”; simulque legem imponebat cœnam celebrandi, et quidem in ultimo sermone ad discipulos ante mortem habito. Atqui hæc omnia sensum metaphoricum intellectu difficilem excludunt; nam testamentum clarum esse debet, ac proinde nullas continere metaphoras insolitas ct captu difficiles; jamvero si vox “ est " figurate intclligitur, talis loquendi modus adeo difficilis est ut per longa sæcula a nemine fuerit intelleôlus. Nec mirum : i) quis enim, audiens patrem familias filio dicentem in testamento : "hac est domus quam tibi relinquo ”, hæc verba intclligeret de figurd aut piïlurâ domus? 2) Insuper, si Eucharistia est solum figura corporis Christi, non potest dici singulare amoris pignus, cùm multa sint alia ejusdem amoris pignora merâ figura præstantiora. 3) Tandem lex debet verbis omnino perspicuis exprimi, præsertim cùm legislator jam prope est moriturus et ultimâ vice suos subditos alloquitur; nulla enim alia erat opportunitas verba obscuriora ante mortem explicandi; aliunde post resurrectionem ea non emollivit, sed permisit eadem litteraliter ab Apostolis et Ecclesiæ Patribus interpretari, ita ut, si sensus mctapho­ ricus verus sit, per innumera sæcula multi ex ejus discipulis idololatriæ addiéti fuerint, adorando ut verum corpus Domini quod nihil aliud erat nisi panis frustulum ct figura ejus corporis! Quis Christianorum hoc admittere potest, nisi simul fateatur Christum vel futuri ignarum vel deceptorem esse? Repugnat ergo ex omni parte sensus metaphoricus. 509. Solv. diffic. (A) Si propositio “ hoc est corpus meum ” lit­ teraliter intelligatur, pronomen hoc demonstrat vel panem, vel spe­ cies panis, vel corpus Christi; atqui nullum ex his dici potest; et­ enim hoc neque panem neque species panis demonstrare potest, quia falsum est panem aut ejus species esse corpus Christi; item corpus Domini demonstrare nequit, quia dum hoc pronuntiatur, corpus Christi nondum adest; ergo sensus litteralis admitti nequit. Resp. (a) Nego supposition; nam hoc, instanti quo pronuntiatur, neque panem, neque species, neque corpus Christi determinate desi­ gnat, sed i/ide(q;minate^ significat id quod manibus teneo, quod sub his speciebus conTTnëtür ~ hæc est enim vis pronominis demonstrativi sine substantivo adjuncto positi. Probabiliter etiam cum Maldonato' dici potest hoc designare corpus Christi; nam in propositio1 Comment, in Mati., in b. lue. 368 CAPUT I. nibus quæ significant id quod fit co precise instanti quo propositio enuntiatur, pronomen demonstrativum designat non id quod est, sed id quod erit, sicut, v. g., is qui circulum pingit dicere potest, “hic est circulus”, licet, tempore quo loqui incipit, circulus non­ dum existit. 510. (B) Christus figurate locutus est, dum dixit : “ Hic est calix novum testamentum in meo sanguine”', significare volens id quod in calice continebatur; ergo et verba “hoc est corpus meum ”, figu­ rate accipi debent. Resp. : Neg. conseq.; nam apud omnes gentes calix sumitur metaphorice pro liquore in eo contento : quod aliunde satis ex con­ textu intclligitur, ubi dicitur “accipite ct bibite", non enim vas ipsum, sed liquor in eo contentus bibitur; dum c contra panis usu communi pro figurâ corporis humani minime usurpatur; unde negatur paritas ac proinde conclusio ex eâ deduéla; nam ex eo quod metaphoris intelleétu facilibus uti licet, minime sequitur obscuros tropos adhiberi posse. 511. (C) Quod in calice continebatur vocatur a Christo vinum, etiam post consecrationem : “ Non bibam amodo de hoc genimine vitis”1; ergo calix, etiam post consecrationem, nihil aliud nisi vinum continebat. Resp. (a) Valde probabiliter hæc verba ante consecrationem pro­ lata sunt, postquam calicem vini inter ccenandum Jesus distribue­ rat, ut ex I.uch3 constat; (b) si concedatur eadem post consecratio­ nem prolata fuisse, non est mirum sanguinem Christi vocari geni­ men vitis, sicut revera corpus ejus vocatur panis ‘, ciim ex vino fiat et vini speciem retineat; simili modo vinum per miraculum ex aquâ faétum in nuptiis Canae dicitur aquas; ita etiam virga Aaron, in serpentem mutata, vocatur tamen virga *; et cæcus, licet curatus, non cessat vocari cæcus7; sic etiam hodie in sacrâ liturgià species consecratas dicimus u panem sanétum vitæ æternæ, panem cælestem ”, etc. 512. (D) Ex contextu verba Christi metaphorice audienda sunt; nam Eucharistia est sacramentum ; atqui sacramentum est signum alterius rei; ergo verba Christi de signo corporis sui accipi debent. Resp. Disting. min. : Sacramentum est signum, graticc, attic.; est signum corporis et sanguinis Christi, subdist. : Christi invisibi­ liter sed realiter pressentis, concedo; absentis, nego. Apostoli igitur intellexerunt Eucharistiam esse signum vere productivum gratiæ et præsentiæ Christi; quod quidem constat ex modo quo verba Magistri referunt : hic enim sensum metaphoricum excludit, ex jam dictis. « /.«<·., XXII, 20. — » Malt., XXVI, 29. — 3 Luc., XXII, 17-21. * I Cor., XI, 26-27. — i Jea., Il, 9. — * E*od·, VII, 12. — 1 foa., IX, J?· DE MYSTERIO PRÆSENTIÆ RE ALIS. 369 5x3- (E) Christus Eucharistiam instituit in sui commemorationem: “ Hoc facite in meam commemorationem ”* ; atqui commemoratio non fit præsentis, sed absentis *; ergo Christus non est praesens in Eucharistiâ. Resp. Disting. min., non fit commemoratio rei præsentis simul et visibilis, cone.; rei præsentis, sed non visibilis, nego; nam cùm invisibilis sit, in oblivionem cadere posset, et re aliquatenus visibili commemorari debet. Jamvero Christus est quidem realiter præsens in Eucharistiâ, sed invisibiliter, sub speciebus panis et vini latens, ; roindeque potest et debet commemorari, prdut fusius ab Apostolo declaratur’ : “ Hoc facite quotiescumque bibetis in meam comme­ morationem. Quotiescumque enim manducabitis panem hunc et calicem bibetis, mortem Domini annuntiabitis, donec veniat ”. Et sane perfectius memoriale passionis Domini excogitari nequit quam sacra Eucharistia, sensu catholico intelieéla, in quâ Christus realiter præsens sub speciebus panis et vini dc novo Patri seipsum offert. 514. (F) Zwinglius aliam difficultatem, angelo quodam no&urno suggerente, proposuerat quam insuperabilem putabat, sed quæ hodie a do€lis Protestantibus ut imbelle telum agnoscitur ; argue­ bat ex £xod., XII, 11, ubi de agno paschali dicitur : “Sic autem comedetis illum : renes vestros accingetis... est enim phase (i. e. transitus') Domini”; sensus enim hujus textûs est, aiebat, agnum paschalem esse, i. e., significare transitum Domini ; ergo a pari “ hoc est corpus meum ”, idem est ac “ hoc significat corpus meum ”. Resp. Contextu insfieflo, vocabulum est ibi non idem sonat ac significat, sed suam propriam significationem retinet : videlicet hic describitur ritus paschalis, et postea subjungitur, juxta hebraicum textum : phase est Domino, seu hæc dies, sacra, dicata est Domino, sicut et nos dicimus : hæc est Pascha, seu dies Paschae Deo dicata Quæ interpretatio tum ex contextu4, tum ex locis parallelis firma turs. Eodem fere modo solvitur difficultas desumpta ex Gen. XVII, 10), ubi de circumcisione legitur : " Hoc est paitnm meum, quod observabitis inter me et vos, ct semen tuum post te : circum­ cidetur ex vobis omne masculinum”... Nam sensus hujusmodi verborum non est : “ hoc significat pa&um meum ”, ut volunt Pro­ testantes ; sed : hoc revera est paéhim et præceptum meum, ut cir­ cumcidatur omne masculinum, ut ex toto contextu patet *. ' Luc., XXII, tg. — ’ Ita SchaffHcrzog , * Encyti., p. 1347. 'I Cor., XI, 26. — 4 Exod., ΧΠ, 27. 5 Exod., XX, 10; XXXII, 5. “ Rosenmüller notavit in originali textu non lici transitum aut Pascha τοΰ Domini, sed transitum aut Pascha τώ Domino. !^u« vero locutio immutabiliter significat sacrum aut dicatum Domino. Plura præsto sunt ftxcmpla. Ita legitur in textu hebraico, Exod., XX, 10 : sabbatum (sacram) Domino, et cap. XXXII, 5 : dies festus (sacer) Domino." Wiseman, L-Λ. V, p. 217, vel Confér. 5®, ap. Afigsu, Démonstr. evang., XV, p. 1253. ‘ Cf. Wiseman. 1. cit., p. 209 sq.; Franzclin. th. V. 370 CAPUT I. Addi etiam potest in utroque casu agi de rebus quæ naturâ suâ aliarum rerum symbola erant, in quibus proinde vocabulum est metaphorice intclligi posset quin cogeremur eodem modo accipere verba Christi de corpore suo, quod nullius rei symbolum esse potest 515. 30 Realis præsentiâ probatur ex verbis S. Pauli circa usum Eucharistia? (A) Post relatam Eucharistiae institutionem, hæc subjicit Apostolus de indignA commu­ nione : “ Itaque quicumque manducaverit panem hunc, vel biberit calicem Domini indigne, reus erit corporis ct sangui­ nis Domini... Qui enim manducat et bibit indigne, judi­ cium sibi manducat et bibit, non dijudicans corpus Domini" » Atqui indigne communicans reus corporis Christi dici nequit, quatenus non dijudicans ejus corpus, si panis eucharisticus sit tantum figura corporis ejus, non autem verum ipsius corpus 3 ; ad summum, Christi personam tantum offen­ deret, non autem ejus corpus, ritum sacrum male traélando. Nunquam enim Judæi, qui agnum paschalem, Christi figu­ ram, indigne comederunt, rei ejus corporis difti sunt, nun­ quam qui regis imaginem aut statuam injuria afficiunt rei corporis ct sanguinis ejus habentur; offendunt siquidem ejus personam, non autem ejus corpus. Pari igitur ratione si Christus esset tantum metaphorice præsens sub sacris speciebus, indigne accedens posset quidem ejus personam offendere, non vero ejus corpus. Ergo in Eucharistia verum Domini corpus, non autem ejus tantum figura invenitur. (B) Confirmatur iis quæ paulo ante Apostolus dixerat· * : “ Calix benedictionis... nonne communicatio sanguinis Christi est? et panis, quem frangimus, nonne participatio corporis Domini est”? Hic etiam asseritur nos communicare non Christo, sed ejus corpori et sanguini; quod quidem mani­ feste supponit realem prœsentiam. Non possumus enim corpori ct sanguini Christi in Eucharistiâ communicare nisi * Bellarminus, 1. I, c. 12-13; Wiseman, of>. cif., led. VIII; Franzelin, th. IV; de Augustinis, I. cit., p. 43; C. Ruch, Ζλ·. cit., 1044-1059. • 1 Cor.y XI, 27, 39. J Quod et quidam Protestantes concedunt, v. g., GogueI, L'eucharistie àt! origines à Justin martyr, 1910, p. 17S : “ Bachmann observe avec raison que si l'apôtre dit coupable envers le corps et le sang du Seigneur, et non pas seule­ ment coupable envers le Seigneur, c’est que pour lui le pain-corps et la coupe· . XXXVII, 1264. • Enarrat, tups. XXXIII, sermo I, 10, P. L., XXXVI, 306; Journel, I4Ù4. 3 De Eaptùmc, V, 9, P. L., XUII, r8i ; Journel, 1633. 4 Samo CLXXIV, 7, P. χχχνίπ, 944. s In Joan., tr. XXVI, 13 sq., Λ Z>| χχχν, 1Ô12 sq. ‘ In Joan., tr. XXVII, 5, p. Z-) itfj 7. 7 Sermo CXXXI, i, P, L., XXXVIII, 729. DE MYSTERIO PRÆSENTI Æ. RE A LIS. 379 vitam spiritualem Domini accipiamus. 3) Alibi scribit : “ Non enim Dominus dubitavit dicere : hoc est corpus meum, cùm signum daret corporis sui ” '. Exinde inferunt Protestantes eucharistiam esse tantum signum seu figuram corporis Christi. — Sed, ex con­ textu e: ex generali theoriâ S. Augustini de sacramento* *, signum de quo agitur non est nudum signum, sed signum simul continens et significans corpus Domini; ibi enim S. Doctor explicat cur in retere lege sanguis dicatur anima, quia nempe est signum animæ, — signum utique non nudum sed vere continens animam. Si igitur verba S. Augustini simul conferuntur, et obscura e cla­ rioribus intelliguntur, certo realem præsentiam realemque corporis Christi manducationem docuit, sed Christianos admonuit hanc manducationem non vere prodesse nisi per eam Christo ct Ecclesiae intime uniti maneant. 527. Conclusio. Patres itaque, a primo sæculo ad quintum, orc unanimi realem, et non symbolicam tantum, Christi præsentiam ’in Eucharistia docuerunt. Si quando­ que obscuris utuntur verbis, hæc, inspeéto contextu, non excludunt, sed potius supponunt hanc realem præsentiam. (a) Ita quandoque Eucharistia dicitur a Patribus signum, typus, figura, imago corporis Christi; quia constituitur revera duplici elemento, speciebas et corpore Christi ; species autem panis et vini dici possunt figura corporis sub illis speciebus contenti, quin eo ipso præsentia realis negetur; nusquam vero asseritur Eucharistiam esse tantum figuram Christi. (b) Pariter manducatio Christi aliquando dicitur spiritualis, et non carnalis, quia hæc manducatio, licet realis, est typus spiritualis ct nobilioris manducationis quâ Christi vitae, vir­ tutibus et passioni communicamus. Dici igitur nequit inter Patres quosdam fuisse realistas, alios autem symbolistas, ut falso contendunt Protestantes. 528. 2°Έχ praxi Ecclesiæ, seu ex- variis monumentis, inscriptionibus et liturgiis quæ fidem primævæ Ecclesiæ manifestant 3 : — * Centra Adimantum, XII, 3, P. L., XL1I, 144. • S. Doiftor distinguit inter sacramentum et rem seu gratiam sacramenti : prius seu visibile elementum significat posterius seu gratiam, ideoque non est signum vacuum, sed efficax, continens ct producens quod significat (supra, n. 251). ’J. B. de Rossi, Poma sotteranea ; Marucchi, f.e do^rnt de îEucharistic dans >es monuments da premiers siicles, 1910; Wilpcrt, Dic Fractio panis, fà&gatlice reddita 1896 ; Die Malcrtien der Sah-eunentskapcllen, >$97; 7’4 380 CAPUT I. (A) Ex pifluris, quibus frequenter Eucharistia depinga­ tur. (a) Jam sœculo secundo, in catacumbâ S. Callisti, præsertim in sacellis quæ sacramentorum sacella vocantur, piéhiræ inveniuntur quæ Eucharistiæ consecrationem ct communionem vivide repræsentant; ita pingitur panis cum pisce impositus mensæ seu altari, cui adstat Christus (aut sacerdos) manum super piscem extendens; jamvero pisce designari ipsum Christum omnibus notum est* 1. Ibidem exhibetur miraculum multiplicationis panum et piscium quo figuratur multiplicatio panis eucharistici. Pariter, in cryptis Lucina, repræsentatur canistrum vimineum, coram pisce positum, in quo continentur panes et poculum ruben­ tis vini : ita figurantur elementa sacramenti necnon realis praesentia Christi pisce figurati, (b) Sœculo tertio, Christus depingitur tangens baculo thaumaturgi. canistrum panibus plenum ct ita conversionem operatur panis in proprium corpus; aut etiam benedicens panem et pisces quos Apos­ toli offerunt posteaque populo distribuunt; vel aquam in vinum convertens in nuptiis Canæ, quo figuratur conversio vini in sanguinem Christi. 529. (B) Ex inscriptionibus antiquis, in quibus lucide apparet fides in realem Christi præsentiam. (a; Inter quas praecipua est quæ in epitaphio Abercii recenter inventa est; Abercius siquidem, Episcopus Hierapolcos in Phrygiâ, exeunte sæc. II, carmen diélavit super tumulum suum ins­ cribendum, in quo legitur : “ Paulum ego sequebar. Fides autem ubique mihi dux fuit, Præbuitque ubique cibum ΙχΟυν (piscem) e fonte Ingentem, purum, quem prehendit virgo illibata Dcditque amicis perpetuo edendum, Vinum optimum habens, ministrans mixtum dans cum pane”’. (b) Cui affine est epigramma Augustodimensis Peflorii. in quo legitur : Malerien der Katacomhen, 1903 ; R. S. Bour, in Diet, de ThM. {Man^enof), V, 1183-1209. 1 Ait enim S. Augustinus, De Civit. Dei, I. XVIII, c. 237 : “ Horum autem quinque verborum qua: sunt Ιησού; Χρίστο; Otou ϊίο; Σωτήρ {quod est latine /estes Christus Dei Filius Salvator), si primas litteras jungas, erit id est piscis, in quo nomine mystice intelligitur Christus ”, 8 C. Kirch, Enchiridion fontium histor. eccies. (1910), 133. DE MYSTERIO PRÆSENTIÆ REALIS. 381 “ Piscis cælestis divum genus, corde augusto Utere, accepto fronte immortali inter mortales Servatoris sanétorum mellitum accipe cibum Comede esuriens, Piscem tenens manibus”'. (c) Nec minus eloquens est inscriptio a 5. Damaso cons­ cripta : “ Tarcisium sanélum Christi sacramenta gerentem Cum male sana manus premeret vulgare profanis. Ipse animam potius voluit dimittere cæsus Prodere quam canibus rabidis cælestia membra”*. Quæ tria, cùm sint epitafihia, fidem tunc in Ecclesia vigentem magis authentice exprimunt. 530. (C) Ex liturgiis. Liturgiæ, ut constat ex Tr. de Fontibus Revelat., n. 9S4, invidum sunt argumentum fidei Ecclesiæ, cùm de aliquo dogmate unanimiter consentiunt; atqui liturgiæ non solum modernæ, sed etiam antiquæ, non solum Latinæ, sed etiam Græcæ, non solum orthodox æ, sed etiam schismaticæ, tales preces ct formulas exhibent quæ sensum metaphoricum excludunt, et veram denotant muta­ tionem panis in corpus Christi. (a) Omnium liturgiarum antiquissima ea est quæ legitur in Cons­ titutionibus Apostolorum, et in essentialibus concordat cum iis quæ referuntur a 5. Clemente Rom. aliisque Patribus. Jamvero in preci­ bus ibi relatis pro missâ, Deus sic rogatur : “Poscimus te ut super hæc dona in conspedtu tuo proposita placate respicias... atque super hoc sacrificium mittas Sanctum tuum Spiritum... ut exhibeat panem hunc corpus Christi tui et calicem hunc sanguinem Christi tui "3. Postea episcopus tradit oblatam, id est, hostiam consecratam, dicens : Corpus Christi; et qui recipit, respondet : Arnen. Diaco­ nus autem tradit calicem, dicens : Sanguis Christi, calix vitæ,et qui bibit respondet : Amen. Finitâ ceretnoniâ, diaconus ait : “ Percepto pretioso corpore et pretioso sanguine Christi, agamus gratias”4. (b) In sacramentario *Serapionis , quod in Ægypto adhibebatur quarto sœculo, hæc leguntur : Deus veritatis, adveniat Verbum sanctum tuum super hunc panem, ut panis fiat corpus Verbi, et ’ Ibid., 209. — * ibici., 523. — 3 Kirch, 616. — 4 Kirch, 620-621. s Funk, Didauatia, II, 175 sq. —ibi etiam invenitur locutio figura corpo­ ri:, quamvis ex contextu omnino constet corpus Christi vere esse praesens; sed species panis utpote signum sacrum, etiam in documentis liturgicis vocabatur fisura corporis vere sub hâc specie latentis. 382 CAPUT I. super hunc calicem, ut calix fiat sanguis veritatis Post cornmu. nionem vero additur : “ Gratias tibi agimus quia nobis dedisti com­ munionem corporis et sanguinis ”. (c) In liturgiâ Alexandrina, pariter funduntur preces ut Spiritus Sanctus oblata samflificet tanquam Deus omnipotens “ et faciat' panem quidem corpus, calicem autem sanguinem novi testamenti ipsius Domini et Dei et salvatoris et summi regis nostri Jesu Christi'”. — Similes preces in omnibus liturgiis inveniuntur, non solum catholicis, sed etiam schismaticis. Certum est igitur in universali Ecclesiâ semper viguisse fidem in realem Christi præsentiam sub speciebus eucha­ risticis. Art. II. De modo præsentiæ realis. DemonstratA veritate præsentiæ realis, disputandum re­ manet de naturâ ejusdem, nempe : 1° de worfoquo Christus fitprasens in Eucharistia; 2° dc modo quo existit in cAdem; 3° per modum corollarii, dc cultu Eucharistiæ debito. I. De modo quo Christus (U præsens, seu de transsubstantiatione 531. Status quæstionis. Præsuppositâ reali Christi præsentiâ in Eucharistiâ, quæstio oritur num simul cum Christo maneant panis ct vinum sive integre sive quoad aliquid sut (A) Errores, (a) Jam Bercngarius docuerat in Eucharistiâ manere panem et vinum, (b) Luthcrus, qui, ut supra diximus, præsentiam realem retinuerat, putabat Christum praesentem esse in Eucharistiâ per consubstantiationem, id est, simul cum vel in aut sub pane et vino, ita ut, juxta ipsum, sensus verborum consecrationis sit : Hic (adverbialiter) est corpus meum, (c) Osiander, unus ex ejus disci­ pulis, admisit impanationem, seu unionem hypostaticam Christi cum pane et vino3. ’ Asscmani, Cal. IU., I. IV, part. IV, p. 34. — Quod confirmatur ex docu­ mento recenter invento (D'r Salysch), in quo eadem verba inveniuntur, ap. P. de Puniet, Fragments inldiis d une liturgie égyptienne, in Report of the Nineteenth eucharistie congress, London, 1909, p. 367-401. 9 S. Thomas, 3 p., 75; Surtcz, disp. 50; Bellarminus, 1. Ill, c. 18-24; Drouin, q. VI. soft. 2; Lugo, disp. VII ; Billuart, diss. I, a. 5-7; Fraazelin, th. 13-15; de Augustinis, th. 4; Pesch, n. 667; Billot, q. 75. 3 Hodie vero prxeipui Lutherani, illas explicationes rejicientes, admittunt quamdam unionem specialem, quam sacramentalcm vocant, inter panem ct DE MYSTERIO PRÆSENTIÆ REALIS. 383 Ô32. (B) Doctrina catholica. Contra quos errores Tri­ dentinum 1*definivit Christum fieri præsentem in Eucharistiâ per transsubstantiationem, quæ est “ conversio totius substan­ tispanis in corpus Christict totius vini substantia in san­ guinem, manentibus duntaxal speciebus panis et vini". Ad intel ligcntiam hujus definitionis, hæc notanda sunt : — a Duplex elementum in pane distinguitur : unum intimum, sen­ sibus impervium, quod vocatur substantia; alterum externum et sensibile, quantitas scilicet dimensiva cum qualitatibus sensibilibus, sapore, odore, colore, etc., quæ vocantur accidentia, species, aut a quibusdam, minus rc€te tamen, apparentia. (b) Vi consecrationis, substantia panis convertitur in substantiam corporis Christi; ad quod duo certe requiruntur : 1) ut substantia panis esse desinat et corpus Christi incipiat esse, 2) ut adsit con­ nexio inter desitionem prioris et successionem * . posterioris Hinc transsubstantiatio non est creatio, quæ produétionem alicujus entis involveret sine relatione ad aliud; nec consubstantialia, quæ impor­ tat præsentiam simultaneam substantiæ panis et substantiæ corporis Christi; nec impanatio, quæ unionem hypostaticam inter substan­ tiam panis et substantiam corporis Christi includit. (c) Tota substantia panis et vini convertitur, et exinde : r) non est mutatio accidentalis, sed substantialis; 2) neque mutatio substan­ tialis partialis, ut evenit, v. g., in generatione aut corruptione cor­ poris viventis, in quâ forma tantùm substantialis mutatur, rema­ nente materià prima3, sed totalis, et exinde mirabilis et singularis, ut ait Tridentinum. 533· Thesis I* ; Christus fit præsens in Eucharistia per transsubstantiationem, id est, per conversionem totius substantiæ panis et vini in corpus et sanguinem Christi, manentibus dumtaxat speciebus. De fide est, ex Trident. * : “ Si quis dixerit, in sacrosancto Eucharistiæ sacramento remanere substantiam panis et vini, una cum corpore et sanguine Domini nostri Jesu Christi; negaveritque mirabilem illam et singularem conversionem totius corpus Christi, vi cujus simul cum pane accipimus verum corpus Domini, absque ulli mutatione panis ct vini. — 1 Sess. XIII, can. 2. ’ Insuper, juxta Thomislas, tertia conditio exigitur, videlicet ut quid com­ mune in priori existons, in posteriori remaneat. 3 Durandus docuerat quidem (Iniit). IVSent., dist. II,q. 3) solatu formam, η n autem materiam panis transmutari; sed haec Opinio contradicit Trideulino declaranti transsubstantiationem esse conversionem totius substantiae (proindeque materia- et form%). — « Sess. XIII, can. 2. ■ 384 CAPUT I. substantial panis in corpus, et totius substantial vini in sanguinem, manentibus duntaxat speciebus panis et vini; quam quidem conversionem Catholica Ecclesia aptissime Transsubstantiationem appellat, A. S. 534. i° Scriptura solidum præbet argumentum,quamvis a nonnullis theologis ut apodiéticum non habeatur, nisi Traditione firmetur. (A) Direble. Verba quæ Christus protulit in institutione Eucharistiæ : “ Hoc est corpus meum”, sensu obvio significant : quod in manibus teneo ct videtur esse panis, non amplius est panis, sed corpus meum. Ergo, sub specie panis substantia panis desiit esse ct locum cessit substantiæ corporis Christi; aliunde manebant tamen species panis, quæ, ex contextu, sensus discipulorum afficiebant; ergo faCla est conversio panis in corpus Christi, manentibus panis speciebus, seu vera transsubstantiatio. (B) Indirect, ostendendo hæreticorum systema cum prae­ fatis verbis vix componi posse. Siquidem verba consecra­ tionis excludunt : (a) consubstantiationeni : Christus enim non dixit : hic (adverbialiter) vel in hoc est corpus meum; sed : hoc, quod teneo in manibus meis, est corpus meum; quæ ultima enuntiatio, sensu obvio intelleéla, esset falsa si panis substantia remaneret; nam dici nequit hunc panem, dum panis manet, esse corpus Domini; (b) impanationem, nam important realem identitatem inter subjeétum proposi­ tionis hoc et attributum corpus : quæ identitas non veri ficaretur in hypothesi impanationis seu unionis hypostaticae inter panem et corpus Christi : nam in unione hypostaticà, naturæ distiniïœ manent, et dici nequit in Christo divinam naturam idem esse ac humanam naturam; a pari igitur, si panis Christo hypostatice uniretur, nonnisi æquivoce dici posset panem esse corpus Christi. 535· Objiciunt quidem Protestantes verba “ hoc est corpus meum”, parallela esse aliis “Verbum caro factum est”, proindeque impanationem significare. — Sed negatur parailelismus; nam Verbum, utpote immutabile, in humanam carnem converti nequit, dum panis poterat in corpus Christi converti; insuper, ut impanatio admitti posset, Jesus dicere debuisset : “ hoc est ego, vel hoc est Christus’', non autem : “ hoc est corpus meum nam corpus non est hypo­ stasis, seu persona, nec proinde hypostatice pani uniri potest. Sed quid plura, cùm ipsi Lutherani jam suo systemati valedixerint? DE MYSTERIO PRÆSENTIÆ REALIS. 385 Alii dixerunt his verbis solummodo significari “hoc amti/iet corpus meum ”, sicut, quando quis crumenam exhibet auro plenam, dicere potest : hoc est aurum. Sed comparatio non valet; hic cftim dicendi modus legitimus est solummodo quando res exhibita ex se, vel usu recepto, destinata noscitur ad aliud recipiendum. Nemo autem ostendens panem, in quo nummus aureus absconditus est, dicere posset : hoc est aurum. 536. 2° Probatur Traditione, in quâ tria stadia distingui possunt. (A) Tribus prioribus saculis, nonnisi implicite dogma catholicum traditur, quatenus nempe in variis locutionibus includitur; ita -V·.Jus­ tinus ' asserit, per orationem verba Christi continentem, panem et vinum eucharisfizari, id est, fieri carnem et sanguinem Christi; pariter 5. /renans docet verbo Dei calicem et panem fieri eucha­ ristiam sanguinis ct corporis Christi ’. (B; Quarto et quinto saculis, expressius affirmatur variisque com­ parationibus illustratur conversio panis in corpus et vini in sanguinem Christi. Juxta 5. Cyrillum Hierosol., sicut Dominus in nuptiis Cante aquam in vinum transmutavit, ita in eucharistià vinum in sanguinem transmutat3 Aquam olim in vinum, quod sanguini attine est, in Cana Galilææ transmutavit; et eum parum dignum existimabimus cui credamus, cùm vinum in sanguinem transmu­ tavit ?" Teste S. f. Chrysostomo* *, verbis consecrationis ita trans­ formantur panis et vinum ut efficiantur corpus ct sanguis Christi : “Non enim homo est qui facit ut proposita efficiantur corpus e! sanguis Christi, sed ipse Christus qui pro nobis crucifixus estfiguram implens stat sacerdos verba illa proferens, virtus autem et gratia Dei est. lloc est cor/us meum, inquit. Hoc verbum trans­ format ea quæ proposita sunt ”. Juxta 5. Gregarium Nyss.., panis in corpus per Verbum transmutatur et transelementalnr’·. Nec aliter S. Ambrosius’' qui docet verbis consecrationis natu­ ram panis mutari et transfigurari in id quod non erat, nempe in corpus Christi. Iinmo unus ex ejus discipulis, auctor anonymus Tr.de Sacramentis', et postea Faustus Fejensis (aut, juxta quosdam, •S". Casarius Arelat. y utuntur verbo convertere ad hanc exprimen* Apot. /·», c. 65-60, P. G-, VI, 427; Journel. 12S. * Adv. hares., I. V, c. 2, n. 3, P. G., VII, 1124; Journel, 249. 1 Calèches., XXII, 2, P. G., XXXIII, 1097·. Journel, 844. ‘ Homil. I* dc prodit. Jtulx, n. 6, P. G., XI.IX, 93: Journel, 1157. * Gratio catechcSiea, 37, P. G., XLV, 93; Journel, 1035. û De mysteriis, IX, 52, P. !... XVI. 406; />.·· f.te. <1·: Gratianum,]. IV, c. ic, n. 124, P. L., XVI, 641; Journel, 1270. ’ De sacrament., I. IV, c. 5, n. 23, P. XVI. 444; Journel, 1340. * Homil.,N. De paschate, P. I.., LXVII, 1056: Journel, 2231 ; ci. P. Batiffoi, ef. .it., p. 478-479. Theol. Dogm. III. — I3 386 CAPUT I dani mutationem : “Nam et invisibilis sacerdos visibiles creaturas in substantiam corporis et sanguinis tui verbo suo secreta potestate convertit, ita dicens : Accipite et comedite, hoc est corpus meum". — Λ sexto saculo ad nonum, vix aliquis profeélus discerni potest in explicatione hujus doclrinæ. (C) Λ saeculo nono ad duodecimum, occasione controversiarum de Eucharisliâ, explicite ct ex professo exponitur transsubstantiatio. In opere De corpore et sanguine Domini (an. 844), Paschasius Radberlus, monachus Corbeiensis, diserte testatur panem non mulari quidem exterius quoad speciem, sed interius quoad substantiam in Christi carnem efficaciter commutari, verbis consecrationis sanguinem effici quod antea vinum et aqua fuerat’. — Sæc. XI0, Berengarius Turonensis, qui, realismum Paschasii impugnare volens, *transsubs tantiationem negaverat, hanc fidei professionem subscribere coaftus est, quæ est ipsa do&rina a P. Radberto jam exposita Corde credo et ore confiteor panem et vinum quæ ponuntur in altari, per mysterium sacræ orationis et verba nostri Redemptoris substantia­ liter converti in veram et propriam ac vivificatricem carnem et sanguinem Jesu Christi Verbum ipsum transsubstantiatio primum apparet in operibus Sfephani de Bauge Augustodunensis (+ 1140)·1*3, et authentice a C. Lateranensi'IV (121$) recognoscitur4. Dodtrina vero, jam implicite in Scripturit contenta, ct variis com­ parationibus a Patribus illustrata, non est nova, sed, occasione controversiarum de Eucharistià, explicitiori modo expolita fuit a Scholasticis, præsertim a S. Thomà, ut infra exponemus, et conversio eucharistica apte transsubstantiatio appellata. 537. Corollarium. Rejici itaque debent quædam syste­ mata reccntiora quæ a genuinâ transsubstantiationis notione recedunt. (A) Falsa est sententia cujasdam professoris (Bayma) qui docui: naturam panis manere in se integram ct immutatam, sed tamen non amplius esse substantiam, quia sustentatur non in se, bene vero in alio, nempe in corpore Christi. Secundum hanc opinionem, corpus Christi, dum ht præsens in Eucharistia, sustentat naturam panis, quæ hoc ipso et absque aliâ sui mutatione, desinit esse substantia, ' De corp, et sang. Domini, I, IV, VII, X, Γ. L., CXX. — M. Jacquin, Ix De corpore ct sanguine Domini, in Rev. des Se. Phil, et Tktol., janv. 1914» p. 81-103. * Dcnz.-Bann., 355 (29S). — Historiam hujus dogmatis a sæc. IXJ ad XIua delineavit F. Vernet, in Dici, de TMol. (Mangenot), V, 1209-1233. 3 “ Oramus... ut oblatio panis ct vini transsubstantietur in corpus ct sangui­ nem Jesu Christi" {Tr. de sacram, altaris, c. XIII, P. L·, CLXXII, 1291). Cfr. J. de Ghellinck, iri Diet, de Thtol., V, 12S7 sq. 4 Denz.-Bann., 430(357). DE MYSTERIO PRÆSENTIÆ REALIS. 387 quia jam non in se «A sed in alio sustentante; “ adcoquc manet quidem natura panis, sed in eâ cessat formalis ratio substantial : et ideo non duæ sunt substantial, sed una sola, nempe corporis Christi ”. Talis explicatio, quai Osiandri theoriæ affinis est (supra n. 531) tolerari non potest ex decreto S. Officii, 7 jul. 1875. Et merito; nam Ecclesia definivit totam substantiam panis et vini in corpus et sanguinem Christi converti, ita ut de pane nihil maneat nisi accidentia; jamvero, juxta præfatam opinionem, aliquid aliud meret, videlicet ipsa natura panis. (B) Neque admitti potest opinio Rosminiana, quaï sic proponitur : “ In eucharistico sacramento, substantia panis et vini fit vera caro et verus sanguis Christi, quando Christus eam facit terminum sui principii sentientis, ipsamque sua vitâ vivificat} eo ferme modo quo panis et vinum vere transsubstantiantur in nostram carnem ct san­ guinem, quia fiunt terminus nostri principii sentientis. Peracta transsubstantiatione, intelligi potest corpori Christi glorioso partem aliquam adjungi in ipso incorporatam indivisam [>aritcrque glo­ riosam Quæ propositio damnata fuit pariter a .S’. Officio, 14 Dec. 1887 ’. Nam : (a) tollit conversionem totius substantia panis in corpus Christi; siquidem quod manet in suo esse ac solummodo novam terminationem acquirit, proprie non convertitur in aliud; insuper si substantia panis et vini fit terminus principii sentientis Christi, aliquid hujus substantial manet post consecrationem : quod sane Tridentinæ definitioni opponitur, (b) Supponit etiam portem aliquam adjungi corpori Christi glorioso : quod sane repugnat. 538. Thesis II· : Species eucharisticæ, peractâ conse­ cratione, objectivant realitatem servant Certum est. \° Patres enim sedulo in Eucharistia duas res distinguunt : unam terrestrem, alteram cœlestem, unam sensibilem, alteram inielligibilem, ct asserunt rem visibilem esse figuram aut typum rei invisibilis nempe corporis Christi; et duplici hoc elemento utuntur ad defendendam duplicitatem naturarum in Christo contra Monophysitas, et realitatem .hurnanæ naturæ illustrant ex realitate spccierum eucharisticarum. Immo quidam in errorem incidunt, eo modo loquentes ut admit­ tere videantur manere cum Christi corpore ipsam substantiam panis. Ita Theodoretus·, cùm enim Monophysitæ dicerent corpus Christi in divinam substantiam mutari sicut panis convertitur in 1 Dcnz.-Bann., 1S43-1S46 (16S4-16S7). ’ Denz.-Bann., 1891 (1764). J J. Satier, Historia scholastica spccierum eucharisti.amm, 1S67: Franzelin. th. X; F. Jansen, Accidents eucharistiques, in Diet. Je Thcol. (.\hn^eisot), V, 1368-1452. 388 CAPUT I. corpus Christi, ita eos redarguit : “Captus cs retibus, quæ ipse texuisti. Neque enim post sanébficationem mystica symbola rece­ dunt a suâ naturâ; manent enim in priore substantia et figura et forma, et visibilia sunt et tangibilia, qualia erant prius”. Atqui hic modus arguendi, etsi errori ansam prtebens, manifeste tamen objectivam realitatem specierum supponit ’. 539· 2° Scholastici unanimiter id docent2, non ut meram opinionem, sed ut rem certam in doctrina fidei : (a) Berengarium confutando, utrumque elementum, visibile et invisi­ bile, diserte inculcant, immo aperte dicunt elementum sen­ sibile non esse phantasticum, sed reale. (b) Postea, rem philosophice exponentes, declarant divinâ virtute accidentia panis ct vini, peraétâ consecratione, sine subjecto manere. 540. 30 Quam doélrinam Ecclesia suA auctoritate firma­ vit : (a) in Concilio Constanticnsi (1415), quod sequentes Wicleffi propositiones damnavit 3 : “ Substantia panis mate­ rialis et similiter substantia vini materialis remanent in sacramento altaris. Accidentia panis non manent sine subjeéto in eodem sacramento”; cx quo sequitur non manere substantiam, sed manere accidentia panis ct vini; hoc autem nomine tunc significabatur objeétiva realitas. (b) In Concilio Tridentino dicente : "manentibus duntaxat speciebus panis et vini”; tunc enim temporis vox species unum significabat, quando substantia? opponebatur, nempe accidentia sensibilia per oppositionem ad species mere inten­ tionales. Quod aliunde diserte exponitur a Catechismo Cone. Trident. ‘ ; “Tertium restat quod in hoc sacramento maximum atque admira­ bile videatur, quod quidem jam duobus aliis explicatis, facilius a pastoribus tractari posse existimandum est, panis videlicet et vini species in hoc sacramento sine aliquâ re subjeétâ constare : nam, cùm antea demonstratum sit corpus Domini et sanguinem vere in sacramento esse, ita ut nulla amplius subsit panis ct vini substantia, quoniam ea'accidentia Christi corpori et sanguini inhaerere non possunt, relinquitur ut supra omnem natura? ordinem, ipsa se, nullà alia re nisa, sustentent : heee perpetua ct constans fuit catholica cedesia doflrina ". ’ Cfr. J. Lebreton, L.e dogme ite ia franssutstamiatian et ia christotegii antioehienne du T' S., in Report ofthe XJXth tuchar. Congress, p. 326-346. ’ F. Jansen, J. c., 1377 sq. 3 Denz. Bann., jSi-çSz (477-478). — * Dc fiuchar., n. 44. DE MYSTERIO PRÆSENTIÆ REALIS. 389 541.4° Ratio id infert ex naturâ Eucharistiæ, quæ est verum sacramentum : in eâ enim inveniri debet signum sensibile, corpus Christi aliquo modo continens ct manifes­ tans; atqui si species nullam objedivam realitatem habent, sed sunt meræ modificationes in sensibus nostris produélæ, jam cessant esse signum sensibile, corpus Christi continens et gratiam sacramentalem significans. 542. Corollarium. Rejiciendum est systema veterum Cartesianorum, qui dicebant species eucharisticas esse meras apparentias seu phænomena quæ Deus in sensibus nostris producit : ita enim minime salvatur objeétiva specierum realitas. — Quid autem dc aliis systematibus dicendum sit, infra exponemus. 11. De modo quo Christus existit sub speciebus eucharisticis Ad explicandum modum quo Christus existit in Eucha­ ristiâ, tres quæstioncs solvendæ sunt : i° num sit totus sub qualibet specie ; 2° quomodo existât sub speciebus; 3° et nùm permanente)·? i° Num Christus totus est sub quàlibet specie? 543. Thesis : Christus est totus sub qualibet specie, — et sub singulis cujusque speciei partibus post separa­ tionem factam, — immo ante separationem. Dua priores assertiones de fide sunt, tertia autem theologice certa; ait enim Trid.2 : " Si quis negaverit, in venerabili sacramento Eucharistiæ sub unaquaque specie, et sub singulis cujusque speciei partibus, separatione faclâ, totum Christum contineri, A. S.” 544. (A) Christus est totus sub quàlibet specie a; Script. “ Quicumque manducaverit panem hunc, vel biberit calicem Domini indigne, reus erit corporis et sanguinis Domini ” 3. Ex quibus verbis insinuatur eum esse corporis et sanguinis Christi reum qui indigne sumit solam speciem panis : sequitur ergo sub sold specie panis esse corpus et ' s. Thomas, 3 p., q. 76; Suarez, disp. 51-53; Lugo, disp. VIII-IX; Billuart. diss. IV, a. 2: Franzelin, th. XI ; dc Augustinis, th. VI; Billot, q. 7ύ, p. 403 sq.; Dalgairns, op. iit., p. 115 $q. ’ Sess. XIII. can. — 3 Z Cor., XI, 27; cfr. loan., VI, 5S. 390 CAPUT I sanguinem Christi una cum ejus anima et Divinitate quæ a corpore ct sanguine sunt inseparabiles. (b) thtol. : si non essent sub unâquâque specie corpus, sanguis ct anima Christi, Christus in Eucharistia moreretur; atqui, teste S. Paulo 1 : “ Christus resurgens cx mortuis jam non moritur”. 545. (B) Christus est prasens sub singulis partibus, saltem sensibilibus, cujusque hostia, separatione facld. Dicitur “ sensibilibus", quia si agitur de partibus quæ jam a sen­ sibus nullomodo percipi possunt, res controvertitur, quia sacramen­ tum debet esse signum sensibile. (a) Script. In ultima cœnâ Apostoli ex eodem calice biberunt juxta illud : " Et accepto calice, gratias agens dedit eis, et biberunt ex illo omnes ”a; atqui certum est singulos Apostolos totum Christum accepisse, cùm non possit ejus corpus in frusta dividi; ergo erat totus sub quilibet parte speciei vini. (b) Tradit. Loquens de pane consecrato dicit 5. *Ephrem : “Particula e micis ejus millia millium sanctificare valet”. 5. Ca­ sarius Nazianz. ‘ .· “ Corpus divinum absque seCtione dividitur et absque defeClu participatur”. (c) Rat. theol. Vi transsubstantiationis, substantia panis et vini convertitur in substantiam corporis et sanguinis Christi; ergo primo et directe substantia corporis est sub speciebus panis, substantia sanguinis sub speciebus vini; ergo substantia corporis Christi est sub speciebus panis eo modo quo substantia panis erat sub speciebus; sed substantia panis ct vini est tota in qualibet parte, cùm quælibet pars, post separationem, sit vere panis et vinum; ergo idem dicendum dc substantif corporis Christi. Comparatione illustratur : si speculum in plura frusta confringi­ tur, imago in co antca repræsentata jam in singulis partibus appa­ ret; ita, quando species franguntur, Christus in singulis partibus invenitur, quin tamen ejus corpus dividatur. 546. (C) Christus est prasens sub singulis partibus cujus· que hostia, etiam ante separationem. Certum est : * Rom., VI, 9. — * .l/arr., XIV, 23. ’ Hymni et sermones, IV, 4, Journei, 707. 4 Dialog., Ill, 16<). Journei, S06. DE MYSTERIO PRÆSENTIÆ REALIS. 391 (a) Trident, absolute et sine restrictione declarat totum ct integrum Christum sub panis s/eeie et sub qiidvis ipsius speciei parte existerel. ,b) Ex didlis, substantia corporis ct sanguinis Christi est sub speciebus eo modo quo erat substantia panis et vini cujus locum tenet; sed, substantia panis est tota sub quâlibet parte, etiam ante divisionem, cum substantia dc se non habeat extensionem neque partes. — Insuper, si Christus oon esset præsens sub singulis partibus ante separationem, separatio, etiam a laicis ct mulieribus facta, Christum adduceret in singulas partes; quod quidem est prorsus inauditum et Christiano sensui adversum. ·" Quomodo Christus sub speciebus eucharisticis existit? 547- Doctrina catholica his verbis Tridentini3 continenctur : “Semper hæc fides in Ecclesia Dei fuit, statim post consecratio­ nem verum Domini nostri corpus verumque ejus sanguinem sub panis tt vini specie una cum ipsius animâ et divinitate existere : sed corpus quidem sub specie panis, et sanguinem sub vini specie ex vi verbo­ rum : ipsum autem corpus sub specie vini, ct sanguinem sub specie panis, animamque sub ulrâque vi naturalis illius connexionis et concomitanti», quâ partes Christi Domini, qui jam ex mortuis resurrexit, non amplius moriturus, inter se copulantur : divinitatem porro propter admirabilem illam ejus cum corpore et animâ hypos­ taticam unionem. Quapropter verissimum est tantumdem sub alterutrâ specie atque sub utràque contineri : tutus enim et integer Christus, sub panis specie, et sub quâvis ipsius speciei parte; totus item sub vini speciei, et sub ejus partibus existit ”. Proinde : (a) vi verborum, sub specie panis est corpus Christi, ct sanguis sub specie vini : nam verba consecrationis direéle significant solum corpus præsens esse sub specie panis, et solum sanguinem sub specie vini. (b) Vi naturalis concomitantice, sub specie panis sunt, una cum corpore, sanguis ct anima Christi; sub specie vini, una cum sanguine corpus et anima, quia “ Christus resurgens ex mortuis jam non moritur ”. (c) Vi supcrnaturalis concomitantia, sub quâlibet specie est persona Verbi, quia unio hypostatica manet in æternum. ’ Seas. XIII, can. 3. — * Scss. XIII, cap. 3. 392 CAPUT I. (d) Ιό ciraiminsessionis, in Eucharistie, una cum Verbo sunt 1’ater et Spiritus Sanctus, cùm tres divinæ personas sint inseparabiles. 548. Corollaria. (A) Anima Christi in Eucharistia exercere potest omnes afius immanentes seu interiores; id est, altus cognitionis et visionis beatific®, amoris Dei et proximi, etc. Ratio est quia hase anima t Jta et integra est cum omnibus facultatibus ct operationibus propriis. — Quid vero de altibus sensuum externorum dicendutn sit, infra exponemus, n. 563. (B) Circa modum loquendi de Christi corpore sub speciebits latente, hæc animadverte, (a} Cùm corpus Domini sacramentale speciebus veluti alligetur, non movetur quidem localiter per 5/, Sed tantum per accidens., quatenus nempe movetur motis speciebus, sicut moto corpore anima movetur, (b) Quia vero ejus corpus non est subjeltum cui species inhaerent, dici nequit ipsum esse rotun­ dum, album etc. (c) Cùm Eucharistiæ sacramentum sit unum compositum in quo corpus Christi sub speciebus continetur, quæ fiunt circa accidentia possunt figurate de ipso Christo praedicari, v. g., dicere licet nos in Eucharistia Dominum videre, tangere. 3° Num permanenter Christus manet in Eucharistia1? Errores. Circa permanentem Christi præsentiam in Eucharistia erraverunt Luther.ini : alii cum Bucero tenent eum esse priescntem solum “in usu”, id est, quando recipitur, non vero extra sumptio· n m; alii cum Chemnitio volunt ipsum adesse “in tota aclione came”, videlicet a consecratione usque ad communionem, non autem quando in pyxide servatur. 549. Thesis: Christus permanenter existit in Eucha­ ristia, independenter ab usu, quamdiu panis et vini spe­ cies remanent incorruptae. Quando autem species corrumpuntur, scilicet quando talis muta­ tio occurrit, quæ sufficiens fuisset ad corruptionem panis et vini, eo ipso Christus desinit esse sub speciebus eucharisticis. Thesis de fide est, ex Trident2 : “ Si quis dixerit, pera&â consecratione, in admirabili Eucharistiæ sacramento non esse corpus et sanguinem Domini nostri Jesu Christi, sed tantum in usu, dum sumitur, non autem ante vel post, et in hostiis seu particulis consecratis, quæ post communionem ' Suarez, disp. 46, sell. 8; Bellarm., 1. IV, c. a sq.; Rosset, De SS. Euek. Sacram., n. 273 sq.; de Augustinis, th. 7; S. Many, Praicclioius de Misti, q. J43-I45·— * Sess. XIII, can. 4· DE MYSTERIO PRÆSENTIÆ RE ALIS. 393 reservantur vel supersunt, non remanere verum corpus Domini : A. S. ’ Probat. (A) Script., αχ verbis institutionis : “ Accipite ct comedite : hoc est corpus meum Hæc enim verba fuerunt vera statim ac prolata; atqui prolata sunt antequam Apos­ toli sacram communionem susciperent; ergo ante usum, et independenter ab usu, Christus præsens est in EucharistiA. Quod quidem argumentum contra Bucerum valet; Cheinnitius autem Traditione confutatur. 550. (B) Traditione. Ex Ecclesiapraxi : (a; praxi com­ munionis domestica; ex Tertulliano constat fideles, tempore persecutionis, Eucharistiam in proprias domos asportasse, ut scipsos communicarent1; idem refertur a S. Cypriano 2, qui addit fideles habuisse arcas in quibus eam recondebant; immo interdum navigantes secum eam habebant, ne, adve­ niente naufragio, sine sacrA communione c vitâ exirent, ut narrat 5. Ambrosius 3. — Quoad Grtecos, S. Basilius ait ; “ Alexandria^ autem ct in .Egypto, unusquisque etiam de plebe ut plurimum habet domi communionem, et, quando vult, per se ipse fit illius particeps ” 4. (b) Ex praxi asservandi Eucharistiam in ecclesiis aut in domibus presbyterorum eatnque ad agrotos deferendi : ita 5. Dionysius Alex, narrat puerum quemdam a sacerdote ægrotante accepisse exiguam Eucharistiæ partem ad eam seni graviter decumbenti deferendam 5; pariter S. Chrysostomus supponit etiam SS. Christi sanguinem in ecclesiis servari6; constat insuper cx usu in ecclesiis habendi vas argenteum vel aureum, sub formâ columbæ aut turris, in quo Eucharistia servabatur7; præsertim vero cx Cone. Nicceno (can. 13) præcipiente ne presbyteri ægrotos sine viatico mori patiantur. * De oratione, 19, Z-, I, JtSi; Journel, 301; cfr. Ad uxorem, II, 5, P. L., I, 1296. ’ De lapsis, 26, P. L., IV, 486-487. ’ D: Excusu fratris sut Satyri. 1. I, n. 43, P. f,., XVI, 1304. 4 Epist. XCIII, As visible autant de corps invisibles qu’il y a de parcelles sensibles de pain dans chaque hostie, ct chacune de ces parcelles se convertit en la substance d'un dc ces corps invisibles ”. 400 CAPUT I. catholica Traditio unanimiter docet corpus Christi cucharisticum esse substantialiter idem ac corpus quod in cælo est. 560. 20 Scholastici vero, rati aflualcm extensionem ad essentiam corporis 11011 pertinere, rem exponunt modo rationi magis consentaneo. (A) Dofirimi communis. Corpus Christi in cælo præsens quidem est localiter et circumscriptive, cum quantitate suA dimensivâ et omnibus accidentibus suis, modo tamen glo­ rioso quem penitus scrutari nequimus. Sed in Eucharistia præsens est cum quantitate suâ interna, non autem cum quantitate suâ externd, nec circumscriptive, sed per modum substantia. (a) Siquidem quantitas interna consistit in divisibilitate et distributione partium, ut una pars ab altera distingua­ tur; et hæc quantitas existit in corpore Christi sub specie­ bus eucharisticis contento; nam tale corpus est corpus orga· nizatum, cujus membra sunt ab invicem distincta et in proprio ordine, ita ut, v. g., caput conneélatur collo, collum autem pcétori. Quantitas autem externa, consistit in distri­ butione partium in loco, ita ut singuke partes respondeant singulis loci partibus; hæc quantitas non existit in corpore Christi quale invenitur in Eucharistia; ex dictis enim ejus corpus est totum sub singulis partibus cujusque speciei; atqui corpus externe extensum non potest existcrc totum in diversis partibus, sed diffunditur per spatium, ita ut partes ejus variis spatii partibus respondeant; ergo remanet ut corpus Christi non sit externe et localiter extensum sub speciebus eucharisticis. Nec dicatur hoc esse impossibile ; nam quidquid ad rei essentiam non pertinet, ab ea, Deo sic volente, separari potest; atqui aélualis txterna extensio ad corporis essentiam non pertinet, sed est tantum una ex ejus naturalibus proprietatibus; potest enim corpus concipi sine actuali externa extensione, tanquam compositum ex materiâ et forma : quod plane sufficit ut a spiritibus distinguatur. (b) Corpus itaque Christi præsens est in Eucharistia : 1) non circumscriptive, id est, non loco com mensuratur per quantitatem suam externam ; 2) non definitive saltem sensu restrictivo; nam, etsi totum est in quâlibct parte hostiæ (sicut anima est in qualibet parte corporis), non limitatur ad unam hostiam, cùm sit simul in pluribus locis, videlicet in DE MYSTERIO PRÆSENTIÆ REALIS. 401 cælo ct in variis speciebus consecratis; 3) sed saeramcnfaliter, id est modo hujus sacramenti proprio. Quisnam sit hic modus, aliquatenus indicat vox transsubstanfiatio. Ex hac aptissima appellatione deducitur corpus Christi esse in Eucharistia per modum substantif, ita ut loco non cocxtendatur per quantitatem suam externam. Corpus Christi est tamen in EucharistiA totum ct integrum, cum suA quantitate interna et ordine membrorum suorum ; sed quantitas interna Christi est ibi concomitanter et per modum substantia1, quia non ponitur sub speciebus ratione sui ipsius, sed propter substantiam corporis Christi ad quam terminatur virtus con­ secrationis, idcoque non habet partes extra partes seu non diffunditur in spatio. 561. (Bj Duo praeipuasystemata. Hucusque Scholastici fere omnes consentiunt. Quando autem inquirunt cur quantitas interna simul cum substantiA corporis Christi sit præsens, in duas abeunt sententias : — (a) Quidam, cum Suarez, dicunt esse nexum essentialem inter substantiam corpoream et quantitatem internam, ideoque non posse utramque separari. ;b) Alii vero, cum 5. Thomâ ct Card. Billot, multo pro­ babilius tenent quantitatem internam non esse quidem essentialem substantiæ corporeæ, sed ei conjungi vi natu­ ralis concomitantia. Substantia corporea, inquiunt, non habet ex seipsa quantitatem etiam internam, sed hæc super­ veniens substantiæ corporeæ, ipsi etiam communicat pro­ priam extensionem; unde, si removeatur quantitas, substan­ tia corporea omnino indivisibilis est, idcoque non habet situm in spatio, neque replet spatii vacuitatem, sed præsens est per modum substantia simplicis, quatenus tota est sub quâlibet parte spatii continentis. Quo posito, modus quo Christi corpus est in Eucharistia sic decla­ rari potest. Hujusmodi corpus, quod existit m caelo cum quanti­ tate suâ in proprio et com mensurato loco, vi verborum consecrationis existere incipit sub speciebus eucharisticis, non quidem localiter, sed per modum substande, quatenus succedit substantiæ panis, accidentibus remanentibus; unde, sicut substantia panis, ante con­ secrationem, tota præsens erat sub suis accidentibus et qualibet Sum. Tkcol , 3, q. 76, a. 4. 402 CAPUT I. accidentium parte, ita corpus Christi, post et per consecrationem, est totum sub qualibet parte accidentium panis. Sed insuper, n naturalis concomitantia, tota quantitas dimensiva corporis et san­ guinis Christi, cum ceteris accidentibus, fit præsens sub speciebm eucharisticis (et quidem ex naturali non essentiali exigentiâ sub­ stantial, et ad modum substantiæ); præterea corpus Christi impas­ sibile et glorificatum separari nequit ab his dimensionibus et acci­ dentibus quæ ad ejus integritatem et ornamentum requiruntur. 562. Corollaria (a) Corpus Christi in Eucharistiâ non potest agere aut pati aclione corporeA; actio enim, vel passio corporea extensionem localem supponit, quâ caret corpus Domini. Hinc non videri potest naturaliter oculo corpo­ reo, cùm sit inextensum localiter, ncc emittere possit spe­ cies sensibiles seu imaginem sui quâ videatur. Quando autem miraculose in hoc sacramento Christus apparet, communius tenetur hujusmodi apparitiones esse meras figuras sensi­ biles divinitus formatas sive in organis intuentium sive in rebus con­ tiguis, non autem ipsum corpus Christi : nam nunquam aut raro legitur Christum, post suam ascensionem, in terris apparuisse, cùm idem corpus non possit esse circumscriptive in duobus locis simul, in cælo et in terra ·. 563· (b) Controvertitur num Christus in Eucharistia possit exer­ cere aflus sensuum externorum, i ) Pleriquc theologi negant id fieri posse naturaliter, quia exercitium sensuum supponit contadum externorum agentium in organa sensuum; atqui talis contactus exigit extensionem realem quæ non existit in corpore Domini. 2) Quidam autem theologi, praesertim moderni, ut Card. Cienfuegos et Franzelin , * putant Christum posse, si non naturali, saltem supernaturali modo, exercere sensus suos, etiam in statu sacramentali, ita ut possit vere nos audire et videre : Deus enim potest supplere modo nobis ignoto influxum agentium externorum, et extendere vim adivam sensuum Christi. Quidquid est, certo Christus cognoscit in illo statu scientiâ etiam humanA (per visionem beatificam) non solum omnes labores, angores, persecutiones et triumphos totius * S. Thom., 3, q. 79, a. 7-8. Scolista et Dynamisla contendunt tamen non repugnare ut idem corpus sit circumscriptive in pluribus simul locis; quod sic explicat Palmieri. Cosmol., th. 10 : elementa inextensa, quibus constat corpus, naturaliter sunt simul in pluribus partibus, <2, b, e, loci alicujus continui, proindeque divinitus fieri potest ut simul sint in partibus d, e,/, loci alicajus dissiti. ’ Cienfuegos, Vita abicondila, disp. II; Franzelin, th. it; Dalgairns, ep. cit., p. 129 sq. DE MYSTERIO PRÆSENTIÆ REALIS. 403 Ecclesiæ, sed etiam cogitationes et affectus singulorum fide­ lium (supra, n. 54S). III. De modo existendi specierum Eucharlsticarum 504· Jam supra ostendimus, n. 538, speciebus eucharis­ ticis objeflivam realilatem inesse, idcoque rejiciendum esse systema veterum Cartesianorum qui dicebant species esse meras apparentias. Ad explicandum vero quomodo subsistant accidentia seu qualitates panis et vini, remota substantial, varia sunt syste­ mata quorum praecipua delineabimus. 565· (A) Recentes atomistœ, qui, quædam principia a dynamistis mutuantes, atomistee-dynamista dicuntur, ut Tangiorgi2, asserunt divinam-virtutem efficere ut in loco ubi erat panis, resistentia seu vis resistendi habeatur eodem modo et ordine quo a panis atomis exercebatur. Ex hoc sequitur manere extensionem, figuram, cohæsionem ac cetera accidentia, et undas luminosas ac sonoras in illa superficie eodem modo modificari ac prius in superficie panis : unde nihil apparet immutatum sensibus nostris. In hoc systemate salvatur quidem objeéliva specierum realitas, sed non satis clare apparet quomodo maneat numerice identicum aliquid panis et vini : quod est minus conforme Tridentino: “manen­ tibus speciebus panis et vini”,et didtis Patrum et theologorum. Palmieri J autem putat in corporibus materiam quamdam esse imponderabilem, quæ, Deo juvante, præstat in spatio ea phænomena quæ praestabat materia ponderabilis. In hoc systemate servatur quidem objectiva realitas specierum» sed ponitur, præter accidentia, aliqua substantia, scilicet materia imponderalnlis : si hæc est pars substantiae panis, non satis verificantur verba Tridentini : “ manentibus dun taxat speciebus si vero est substantia extranea, accidentia manentia non possunt dici accidentia panis. (B) Dynamistie vero docent corpora inextensis viribus seu monadibus constare; et vi transsubstantiationis vires inextensas panis et vini converti in vires inextensas corporis Christi, ita ’ Cfr. F. Jansen, Accidents Eucharistiques, in Diet, dc Thiol. (b/angenot), V, 1368-1452. ‘ Instit. philosophic, t. II, Cosmologia, 1869, n. 228-240. J Instil. philos., vol. II, 1S75, CosmoL, th. 26. 404 CAPUT T. tamen ut vires quæ in pane erant, Dei interventu, eadem phrenomena exhibeant quæ monades panis exhibuissent’. In hoc autem systemate difficile explicatur realis corporum extensio ct unitas, ut in PhilosofhiA probatur. 566. (C) Juxta Thomistas et plerosquc theologos om­ nium scholarum, species eucharisties sunt ipsa accidentia panis ct vini, sine subjecto seu substantiâ subsistentia. Dis­ tinguunt enim scholastici in pane et vino, sicut in qualibet corporea substantiâ, substantiam, cui competit esse in se, et accidentia, quæ substantiam afficiunt et in eâ sustentantur. Jamvero inter accidentia, alia sunt absoluta, quantitas scili­ cet et qualitates (sapor, odor, color, etc.) quæ substantiam entitate determinatâ perficiunt, alia tnodalia quæ absoluta gradu et mensurâ modificant, ut magnitudo quantitatis, intensitas qualitatis. Porro hæc omnia accidentia, absoluta et modal ia, in substantiâ naturaliter sustentantur mediante quantitate quæ est eorum immediatum subjectum. Si Deus per miraculum quantitatem causaliter sustentare potest in seipsA, cetera accidentia huic adhærentia permanebunt sine propriâ substantiâ. Hoc autem facere valet : jam enim, ante consecrationem, quantitatem sustentabat mediante substantiâ-, post consecrationem eamdem immediate in seipsâ sustentat, etsi quantitas ex se retinet aptitudinem et exigentiam ad inhærendum alicui substantiae. Quod sic declarari potest : supponatur quantitatem dimensivam panis, subtracto subjecto, accipere a Deo extraordinariam faculta­ tem in se subsistendi : omnia alia accidentia, color, gustus, ct etiam odor quantitati vel moli inhærebunt. Etenim in quantitate dimen­ sivâ duo consideranda sunt : i° naturaliter indiget subjecto substan­ tiali ad existendum ct operandum; 20 naturaliter est subjectum im­ mediatum aliorum accidentium sensibilium; siquidem color, gustus, odor aliaque hujusmodi substanti» adhærent mediante quantitate dimensivâ, quæ directe substanti» inhærct. Verba consecrationis, quibus destruitur prior ordo naturalis, ita ut sine subjecto subsum‘ Nostris diebus dynamismum alio niodo propugnavit Leray, f.a constitution de Γunivers et le dogme de ΓEucharistie, 1900, asserens accidentia panis et vini sustentari ab ipso corpore Christi “ en ce sens que certains des elements de ce corps, carbone, hydrogène, oxygène, azote, supportent réellement ct en toute rigueur les accidents particulière des éléments du pain qu'ils remplacent ” {Annates de Philosophie ckrit., nov. 1901, p. 175). Quod systema confutavit Lehn in Revue thomiste, mars, mai, juillet 1901. DE MYSTERIO PRÆSENTIÆ REALIS. 405 : a'.i quantitas dimensiva existât et operetur, nullo modo destruunt alterum ordinem naturalem ; manent enim accidentia, et ideo cum insis manet eorum naturalis ordo ad invicem : unde manifestum est quod quantitas dimensiva, post consecrationem, est subjedium aliorum accidentium, sicut erat ante consecrationem . * 567. Hæc sententia tenenda videtur : est enim magis consentanea : (a) verbis consecrationis : Hoc est corpus meum. Nam, ut ait Angelicus 2, necesse est aliquid remanere identicum ante et post consecrationem, et quidem sensibile, ut verum sit quod dicitur : Hoc est corpus meum. Et quia substantia panis non manet, necesse est dicere quod maneat id quod est præter substantiam panis. Hujusmodi autem est accidens panis. Remanent igitur accidentia panis etiam post conversionem prædictam. Aliunde non manet sub­ stantia panis. Ergo manent sine suo subjecto. (b) Auiïoritati Ecclesiæ damnantis articulos Wiclejfi, ut supra didtum est, n. 540. Nonnulli dicunt ex hac damna­ tione inferri quidem in Eucharistiâ panis accidentia manere sine subje&o, id est sine substantiâ panis, sed exinde non sequi quod ipsa se sustentent. Sed error Wicleffi fuit duplex, ut ex ejus scriptis constat, scilicet substantiam panis in sacramento remanere, et accidentia panis remanere non posse sine subjeéto; uterque error damnatus fuit, proindeque contradictoriæ, utrique oppositæ, tanquam veræ *habenda. sunt.— Aliunde, etsi Tridentinum noluit hoc sys­ tema definire, ejus mens satis clare apparet ex verbis “ manentibus du n taxat speciebus panis et vini” ; in solo enim systemate scholastico manent reales species seu accidentia panis et vini. Insuper interpretatio Concilii reéle exponitur a Calecliismo Cone. Trident. 3 : “ Tertium restat quod in hoc sacramento maximum atque admirabile videatur, quod quidem jam duobus aliis explicatis, facilius a pastoribus tractari posse existimandum est, panis videlicet et vini spe­ cies in hoc sacramento sine aliqua re subjcfld constare : nam, cum antea demonstratum sit corpus Domini et san­ guinem vere in sacramento esse, ita ut nulla amplius sub­ sit panis et vini substantia, quoniam ea accidentia Christi * S. Thom., 3, q. 77, a. 2. cap. 63. — ’ De Euchar., n. 44· ’ Cent. £tnl., iib. 4, GAPUT I. 406 corpori ct sanguini inhærere non possunt, relinquitur ut, supra omnem naturæ ordinem, ipsa se, nulla aliâ re nisa, sustentent : hæc perpetua et constans fuit catholica Ecclesia doctrina ”. § II. Dogma catholicum rect.e rationi non REPUGNAT. 568. Cùm transsubstantiatio sit mysterium proprie dic­ tum, contra Protestantes ct Rationalistas ratione non pro­ bamus ejus existentiam, sed ostendimus difficultates quas movent non probare in dogmate nostro aliquam impossibili­ tatem involvi. Hic enim repetere possumus quæ S. Augus­ tinus de virginali Christi partu scripsit Demus Deum ali­ quid posse quod nos fateamur investigare non posse. In talibus rebus tota ratio facti est potentia facientis ” ». Animadvertimus etiam, duce Card. Newman -, hodie plerosque doétos agnoscere nil certi cognosci circa substantia * et materiæ intrinsecam naturam, ita ut nostris diebus floreat schola docens scientias physicas nonnisi phænomcna attin­ gere posse. Jamvero catholica doétrina profitetur pheno­ mena eadem manere post consecrationem ac antea; nihil ergo contra nostram fidem valere possunt argumenta e scien­ tiis physicis deducta. Præcipuas autem difficultates philosophicas secundum principia superius exposita solvemus. Istæ ex triplici præsertim capite desumuntur : i° ex multiprasentiâ corporis Christi; 3°ex permanentia accidentium panis et vini; 3° ex connexione inter accidentia illa et corpus Christi. i° Ex multipræsentiâ. 569. (A) Prima igitur difficultas sic exponitur : Impossibile est idem corpus esse simul in pluribus locis; atqui posita reali præsen­ tiâ, corpus Christi esset simul in pluribus locis, scilicet in cado, et super omnia altaria in quibus panis et vinum consecrantur; ergo. Resp. (a) Juxta modernos Scholasticos, sic respondetur; dist. majorem : quando agitur de corpore aflualiter extenso, transeat; quando agitur dc corpore aptitudinaliter extenso, nego; corpus enim aptitudinaliter seu interne extensum non circumscribitur a 1 Æ/Zr/.tCXXXVII, ad Volus., II, S, P. L.t XXXIII, 519. * Afvfofia, part. VII. DE MYSTERIO PBÆSENTIÆ REALIS. 407 spatio, proindeque potest esse simul in pluribus locis, sicut, v. g., substantia animæ est præsens omnibus partibus corporis nostri. Dixi Zrwwttf, quia, juxta Scotistaset Dynamistas, minime repugnat corpus extensum in pluribus simul locis esse, ut supra exposuimus. Contradisiinguo minorem : corpus Christi est quidem in cælo cum extensione sua afluali, sed in Eucharistia existit sine locali exten­ sion^ seu per modum substantia, ac proinde potest in pluribus locis simul existere. (b) Ad mentem 5. Thoma, respondetur : Idem corpus non potest e>se simul in pluribus locis præsentiâ locali, concedo; non potest esse in uno loco præsentiâ locali, et alibi per modum substantif nego; repugnat quidem corpus vere et proprie multilocatum, quia a seipso localiter distaret et a seipso divideretur; sed contradictio evanescit, quando corpus est localiter in uno tantum loco, et alibi per modum substantia : tunc enim a seipso non distat, nec dividi­ tur. Jamvero corpus Christi est localiter quidem in cælo, non est autem in Eucharistia localiter, sed per modum substanti». (c) Si neutra solutio placeat, alia proponi potest magis generalis. Ut valeret difficultas, duo penitus cognosci deberent, nempe status supernatural is corporis Christi et intima materi» natura ejusque cum spatio relatio ; atqui prius nonnisi imperfeCle revelatione cognoscitur, posterius autem, post longas philosophorum investi­ gationes, ignotum remanet, saltem plurimorum judicio; ergo demonstrari nequit corpus Christi sacramentale non posse pluribus simul in locis præsens esse. 57°· (B) Secunda difficultas sic se habet : Non possunt contradic­ toria de eodem ente prædicari; atqui si corpus Domini præsens esset simul in pluribus locis sub variis speciebus, contradictoria de codici possent, v. g., ipsum simul moveri et quiescere, moveri simul ad dexteram et ad sinistram, cùm motum specierum sequatur. Resp. Distinguo majorem : non possunt contradictoria de eodem prædicari sub eodem respeflu, concedo ; sub diverso respectu, nego. Nulla enim est contradiélio in eo quod idem corpus sub diverso respectu quiescat et moveatur, v. g., qui in curru vehitur simul quiescit et movetur; ita pariter corpus Christi quatenus continetur sub talibus speciebus movetur, quia species ipsæ moventur, sed quatenus continetur sub aliis speciebus quiescit, quia species ipsæ quiescunt. 2° Ex accidentibus. 571. (A) Objic. Sensus nostri non possunt universaliter nos deci­ pere; atqui, posita transsubstantiatione, sensus nostri universaliter decipiuntur cùm nobis referant in Eucharistia adesse panis et vini gustum, colorem, etc., ac proinde panem et vinum; ergo. Resp. Sensus nostri nos non decipiunt, quando circa proprium objeflum ct modo debito exercentur, concedo; secus, nego; jam· 408 CAPUT I. vero objeflum proprium sensuum est judicare dc accidentibus porum, non autem de substantiis; igitur quatenus affirmant esse colorem, gustum, etc., panis et vini, non decipiuntur, quia de facto hæc accidentia seu phænomena realiter existant, juxta doctrinam supra expositam, aut saltem realiter a Deo producuntur, si admit­ tatur opinio Cartesii. Si' autem ex illis accidentibus concludere velint ipsam substantiam panis et vini remanete, decipiuntur, quia judicant de objeflo non suo, de objecto quod ad solum intelledut pertinet, cujus officium est judicare de substantiis. Intelledt autem non decipitur, quia per fidem illuminatus, scit panis et vii substantiam non amplius in Eucharistiâ existera *. 572· Instant : Accidentia panis et vini, etiam post consecratu nem, vim nutriendi retinent; atqui non possunt nutrire, nisi rema­ neat substantia panis et vini; ergo. Resp. Nego minorem; nam, ut ait 5. Thomas, “in ipsa consecra­ tione, sicut substantia panis in corpus Christi miraculose conver­ titur, ita miraculose accidentibus confertur quod subsistant, quod est proprium substantiæ : et per consequens quod omnia possint facere et pati qua substantia posset facere ct pati, si substantia adesset; unde sine novo miraculo et inebriare ct nutrire et incinerari ct putrefieri possunt, eodem modo ct ordine ac si substantia panis ct vini adesset”’. Facile etiam explicatur quomodo venenat» species possint com­ municantem necare; nam venenum, ulpote materia extranea, in corpus et sanguinem Christi non mutatur, sed cum panis ct vini accidentibus miscetur, proindeque suos lethales efieétus, etiam peractâ consecratione, producere potest. 573- Instant iterum : Si species eucharistie» analyst chimicâ resolvuntur, nihil in ipsis invenitur nisi panis ct vini substantia; ergo talis substantia sub eis manet. Resp. Analysis cbimica non attingit vere substantiam sensu phi­ losophico intelledlam, sed solum proprietates quæ ex diélis eædern manent. 574- (B) Repugnat accidentia remanere sine subjecto cui inhæreant; atqui in Eucharistiâ accidentia panis et vini nulli substantiæ mhærent; ergo. Resp. Hæc difficultas jam soluta est η. 566. 3° Ex unione Christi cum accidentibus. 575- Obj. Indecens est docere Christum dentibus atteri, man­ ducari, in stomachum transire, etc.; atqui, positâ ejus præsentiâ sub speciebus, hæc omnia dici debent; ergo. * S. Thorn., In IV Sent., dist. !i, q. t, a. I.; 5//w., 3. q. 75, a. 5. ad z. ’ Cent. Gent., I. IV, c. 66. DE MYSTERIO PRÆSENTIÆ REALIS. 409 Ata/. (a) Nego Christum dentibus alteri, si verba sensu p/oprio -uniuntur; nam ut canit Ecclesia : “A sumente non concisus, non confractus, non divisus, integer accipitur”. Etenim species eucha­ ristie» possunt quidem dentibus dividi, sed Christus ipse non dividitur, ciim, ex supra diétis, corpus ejus in Eucharistiâ sit per modum substantiæ, ac proinde inaccessibile. (b) Nullum autem inconveniens est in eo quod dicatur ejus cor­ pus manducari, transire in stomachum; hoc enim est solum mutatio localis, et non repugnat Christum transire ex uno loco in alium simul cum speciebus et ratione specierum. Quando autem species jam stomachum ingress» sunt, paulatim dissolvuntur per agentia chimica quæ in co sunt, ct, speciebus integre dissolutis, corpus Domini cessat sub illis existere. 576. N. B. Hucusque difficultates solvimus ex principiis philo­ sophi» scholastic» ; si quis autem Dynamistarum theoriis adhaereat, rem sic exponere potest : in ipso consecrationis instanti, Deus, vir­ tute suâ omnipotenti, vires amovet quæ panis et vini substantiam constituebant, eorumque loco substituit corpus et sanguinem Christi, simul tamen causando phænomena extensionis, gustûs, etc., a pane et vino prius producta; aliunde tollit a sacramentali corpore Christi aditialem seu localem extensionem quâ naturaliter gaudet, ita ut hoc corpus possit per modum substantiæ praesens esse simul in multis altaribus ·. 5 III. Realis præsentia argumentis convenientia· SUADETUR ». Positâ revelatione, ratio humana ostendere valet hoc dogma omnino conveniens esse sive ex parte Dei, sive ex parte heminis. 577. 1° Ex parte Dei. Eucharistia præcipuas Dei per­ fectiones minim in modum illustrat, præsertim vero ejus omnipotentiam. sapientiam, ct bonitatem. (A) Potentiam. Potentia divina præsertim per opera mirabilia manifestatur ; atqui in sacramento Eucharistiæ multa exhibentur mirabilia’ : (a) conversio substantiæ panis et vini in corpus et sangui­ nem Christi, ita ut præsens sit simul in unâquâque hostiâ, imino in qualibet parte cujusque hostiæ, et quidem non in uno loco tantum, * Cfr. Dalgairns, op. cit., p. 73; F. Jansen, 1. c., 1447-1450. ’ Suarez, disp. 46, icA. 7; Rosset, op. cil-, n. 107 sq. ; Lessiu», De peri'ctl. tntribusque itivinis, lib. XII, C. 16; Faber, op. cit., lib. I, p. 41 sq. ’ Mirabilia dicimus, non autem miracula, quia proprie miraculum dicitur factum letuibiU præter vires nalutæ ; jam vero mirabilia, quæ in Eucharistiâ invenire est, sunt quidem præter naturæ leges, non vero sensibilia. 410 CAPUT I. sed ubicumque verba consecrationis proferuntur; (b) sumptio hujus corporis a singulis fidelibus : integrum recipitur et comeditur eoique divinitus nutrit, quin ejus virtus unquam exhauriatur ; et, quod certe mirum est, hæc omnia mirabilia non semel, sed quotidie, non ab uno sacerdote, sed ab omnibus producuntur, (c) Nonne pariter mirabile est accidentia sine snbjeflo in seipsis consistere, omnesque passiones et impressiones recipere quibus substantia panis et vini subjicere­ tur'? Sane his omnibus Deus se univers# natura dominum declarat. 578. (B) Sapientiam. Sapientia consistit in electione optimi finis et aptâ ordinatione mediorum ad illum finem attingendum. Porro : (a) finis a Christo intentus in Eucharistia optimus est, nempe gloriam Dei et salutem animarum promovere; (b) aliunde media ad hunc finem eledta omnino efficacia sunt; siquidem : 1) Deus optime glorificatur in innumeris altaribus, in quibus diu noéluque Christus permanet, Patrem laudando ac precando nomine nostri, et infiniti valoris sacrificium offerendo; vel etiam pias excitando animas ut secum Deum magnificent : “ Magnificate Dominum niecuni, et exaltemus nomen ejus in idipsum”’. 2) Salus animarum promo­ vetur, quia Christus in altari manens, ad se trahit animas, iis vitam suam instillat, suo exemplo eas ad virtutem incitat, et suâ gratiâ contra passiones roborat : “ Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in illo... qui manet in me et ego in eo, hic fert fruétum multum 579· (C) Bonitatem. Bonitas eo magis elucescit quo majora bona donantur. Atqui, in Eucharistia, Deus veluti profuse sua bona nobis largitur : (a) Imprimis unicuique nostrum tradit l'ilium suum unigenitum, cui intime uniamur et a quo vitam divinam accipiamus : “Sic Deus dilexit mundum ut Filium suum unigenitum daret”4, 'b) Sed insuper, cùm tres divinæ personæ sint prorsus inseparabiles, Pater ct Spiritus simul cum Filio in Eucharistiâ speciali modo nobis communicantur, ita ut in sacrâ communione totum Deum vere possideamus, (c) Tandem, quando Christus nobis datur, eo ipso ditamur cælestibus thesauris, quos per passionem suam nobis acquisivit; hinc gratiæ omnes, quas Salvator pro nobis meruit in omnibus mysteriis vitæ suæ, nobis communicantur Quomodo non etiam cum illo omnia nobis donavit”5? 580. 20 Ex parte hominis. Præsentia realis Christi in Eucharistiâ præcipuas virtutes, tum theologicas, tum mora­ les, optime fovet. ’ Lessius, p/. dt., ct, post eum, Faber, r/. dt., p. 71, duodecim miracula numerat, duo circa substantiam panis ct vini, duo circa species, sex circa cor­ pus Domini, et duo circa consecrantem. Cfr. Ami du Cterri, 1912, p. 833. ' Λ. XXXIII, 4. — s/m., VI, 57; XV, 5. — . at., passim, præsertim vero Book I, c. IV-VII, Book IV, c. V-Vf ; Dalgairns, o/. d/., part. I, The life of Jesus in the B. Sacrament; Bourdalouc, I. cit. ’ S. Thom., 3, q. 73. »· G Suarez, disp. 39 et 41; Lugo, disp. I, seâ. IJ Billuart, diss. Π, a. 3· DE SACRAMENTO EUCHARISTIÆ. 413 Ccenæ, et nullam producere gratiam, ex Tridentino defi­ niente septem esse sacramenta, a Christo instituta, inter quæ recenset Eucharistiam I. VA) Thesis constat ex omnibus testimoniis Scriptura ct Patrum jam allatis, ubi de præsentiâ reali, n. 497-530. Satis erit proinde ex his textibus ostendere tria elementa ad sa­ cramentum necessaria inveniri in Eucharistià : (a) signum sensibile, scilicet species panis ct vini : “ accepit Jesus panem... et accipiens calicem ”3; (b} gratia produftivum : nam, teste Christo, Eucharistia vitam æternam præbetj, ac proinde gratiam 4, quæ est medium necessarium ad illam attingen­ dam; insuper, ex diétis, Eucharistia continet totum Chris­ tum, gratiæ fontem, ac proinde gratiam producere debet; (ç) a Christopermanenter institutum : institutio enim pro­ priis terminis describitur ab Evangelistis, ct quidem ut permanens exhibetur, cùm Dominus Apostolis dixerit : “ Hoc facite in meam commemorationem et insuper fide­ libus præccperit Eucharistiam recipere : “ Nisi manducave­ ritis ”, etc. (B) Rat. convenientia suadetur. Vita spiritualis vitæ corporali assimilatur; atqui in vitâ corporali, præter genera­ tionem, quâ vita acquiritur, et augmentum, quo perfeôlio vitæ obtinetur, requiritur alimentum, per quod vita conser­ vetur; ergo pariter in vita spirituali, præter Baptismum quo regeneratur homo, et Confirmationem, quâ roboratur, requi­ ritur aliud sacramentum, quo nutritur 5.— Quia vero per gratiam sumus filii Dei adoptivi, divinæque consortes natu­ ræ, divino cibo indigemus, quo sane aptior nullus est quam panis vivus qui de cælo descendit, nempe Christus ipse seu ejus corpus ct sanguis. 587· Corollarium. Ex hoc intelligi datur cur sacramentum Eucharistiae in ultima caena convenienter institutum fuerit : (a) ratione contenti: continetur enim ipse Christus in hoc sacramento; atqui congruum erat Christum seipsum Apostolis relinquere sub sacramen■ Sess. VII, can. i. — 3 JWr/Z., XXVI, 26-27. 1 “ Qui manducat meam carnem ct bibit meum sanguinem, habet vitam ? ternam, ct ego resuscitabo eum”. {Joan., VI, 55). 4 “Qui manducat meam carnem... in me mane!, ct in eo..., et qui man­ ducat me, et ipse vivet propter me {Joan., VI, 57, 58). 5 Sum. theot., 3, q. 73, a. I. 414 CAPUT U. tali specie eo praecise instanti quo discessurus erat, sicut in absentia imperatoris exhibetur veneranda ejus imago; (b) ratione significa­ tionis : Eucharistia est signum rememorativum passionis Domini, sine quâ non potest esse salus; ergo conveniebat hujusmodi signum nonnisi imminente passione institui; (c) ratione /inis : Eucharistia est pignus amaris ct ad inflammandam caritatem ordinatur; atqui ea quæ ultimo dicuntur, maxime ab amicis recedentibus, magis memoriæ commendantur ct inflammant affeftum; ergo Eucharistia convenienter a Christo instituta fuit pridie quam pateretur’. II. De naturâ hujus sacramenti3. 588. i” Eucharistia, prout sacramentum, definiri potest : sacramentum N. L., in quo, sub speciebus consecratis panis et vini, corpus ct sanguis Chi isti vere, realiter et substantialiter continentur, ad producendam gratiam per modum spiritualis alimonia. Dicitur : (a) sub speciebtts consecratis... quibus verbis declaratur materia remota, scilicet panis et vinum, insuper materia proxima, nempe species seu accidentia panis et vini quæ post consecrationem remanent, tandem forma quæ in verbis consecrationis consistit; (b) corpus et sanguis... id enim singulare est in hoc sacramento non solum gratiam, sed ipsius gratia auflorem inveniri; (c) ad producen­ dam gratiam... hic indicatur specialis gratia hujus sacramenti, gratia nempe spiritualis nutritionist in animâ producens cftc&us similes iis quos cibus materialis corpori præstat. 589. 2° Hic autem duæ quæstiones solvendæ occur­ runt : (a) in quo consistat essentia sacramenti Eucharistiæ? (b) Utrum sit sacramentum unum an multiplex? (A) Quoad essentiam sacramenti, id est, quoad rem cui proprie convenit nomen sacramenti : (a) Quidam theologi, cum Lugo, putârunt cam non solum in speciebus et corpore Christi, sed etiam in consecratione consistere. Hoc autem admitti nequit, cùm consecratio sit transiens, dum sacramentum Eucharistiæ est quid permanens; aliunde consecratio direéie gratiam non confert : quod tamen essentiale est sacramento, (b) Alii, post Capreolum, hanc essentiam reposuerunt partim in sumptione seu communione; sed hoc pariter rejiciendum est, turn quia communio est quid transiens, tum quia sumptio nihil aliud est • S. Th., 3, q. 73, a. 5. ’ S. Thom., 3, q. 73, a. 2; Suarez, disp. 42: Lugo. disp. I-U; Bcllarmi· nus, I. IV, c. 6; Billuart, diss. II, a. j § 2, a. 2; Rostet, n. 364 sq.; de Au­ gustinis. p. II, a. i. de sacramento eucharistiæ. 415 nisi usus sacramentijam existentis, ct sacramentum jam confertum supponit *. (c) Alii, ut Sylvius, in ipso corpore Christi; sed hoc fieri nequit; nam corpus Christi in Eucharistia non est signum sensibile, (d) Alii, post Suarez, tenent sacramentum æque constare speciebus et corpore Domini. Probabilior autein doctrina est essentiam hujus sacra­ menti reponendam esse in speciebus consecratis, quatenus continent corpus et sanguinem Christi, ita tamen ut in genere signi sensibilisprincipalius constituatur per species, in genere autem signi efficacis principalius per corpus Christi, (a) Talis esse yidetur dortrina Cat. Cone. Trid. * : “ Ipsæ autem panis et vini species veram ct absolutam sacramenti rationem habent”, (b) Id constituit essentiam sacramenti quod est signum sensibile et permanens, gratiam significans ct confe­ rens; atqui species consecratae sunt signum sensibile et ex se permanens, quæ continent corpus Domini quamdiu inte­ gra; supersunt; gratiam significant quæ datur per modum alimenti, et tandem gratiam causant, quia continent corpus Christi. Unde, in hoc sacramento, species sunt sacramentum tan­ tum, corpus Christi est res sacramenti et sacramentum, gratia autem res tantum. 590. (B) Eucharistiæ sacramentum, licet sub duabus speciebus contentum, est tamen unicum sacramentum, non materialiter quidem, sed formaliter. Constat : (a) Ex Trid. definiente septem esse sacramenta, nec plura nec pauciora; jamvero si adessent duo sacramenta Eucha­ ristiæ, unum sub specie panis, alterum sub specie vini, non septeni, sed orto sacramenta numeranda essent; ergo. (b) Rat. Theol. Ibi enim est unicum formaliter sacra­ mentum ubi est unica res significata et causata; atqui duæ species eucharisticæ unicam rem significant et producunt, nempe gratiam per modum convivii seu alimoniæ; ad per‘Quod sic declarat S. Thomas, 3, q. 73, a. i, ad 3 : “ Hæcautem est diffe­ rentia inter Eucharistiam ct alia sacramenta habentia materiam sensibilem, quod Eucharistia continet aliquid sacrum absolute, scilicet ipsum corpus Christi; aqua vero baptismi continet aliquid sacrum in ordine ad aliud, scilicet virtutem a.i candificandum... Et ideo sacramentum Eucharistiæ perficitur in ipsâ conse­ cratione materiæ; alia vero sacramenta perficiuntur in applicatione materiæ ad hominem sanctificandum ”, — ’ 1’art. 2. n. S. 416 CAPUT II. feâum enim convivium duo elementa requiruntur, scilicet cibus ct potus, ac proinde species panis et vini unicam spi­ ritualem refectionem, ac proinde unicum formaliter sacra­ mentum constituunt. 591· Corollaria : (a) Ex hoc sequitur non plus recipi sub duabus speciebus panis et vini quant sub und specie; nam, ex diôtis supra, quaelibet species totum Christum continet. (b) Item qui plures particulas simul, aut etiam post breve inter­ vallum suscipit, unicum sacramentum recipit, quia hæc ad unicam referuntur spiritualem rcfcétionem, unicum convivium efformant. (c) Ut sacramentum vere suscipiatur, necesse est ut species· consccratæ perveniant ad stomachum antequam dissolvantur; cùm enim hoc sacramentum sit institutum per modum alimoniæ, sequitur leges refe&ionis materialis; cavendum est igitur ne sacnc species in ore dissolvantur. Art. II. De materia et forma. Probatâ existentiâ sacramenti Eucharistiæ, de ejus ele­ mentis constitutivis disputare debemus, videlicet de materid ct formA. § I. De materia ». Duplex est materia : remota et proxima; materia remota Eucharistiæ est panis et vinum; materia autem proxima sunt species panis et vini consecratæ. Dicemus : \QY>zpane; 2° De vino; 3“ De consecratione utriusque. I. De Eucharistico pane. 592· Circa panem eucharisticum quidam adsunt errores: (A) Olini Artotyrite (άρτος panis, τυρό; caseus) docuerunt Eucharistiam cum pane et caseo simul esse conficiendam, in memoriam Patriarcharum qui panem et caseum comedebant. (B) Calviniste tenent, pane et vino deficiente, adhiberi posse quidquid panis analogice dici potest, seu quidquid cibi rationem habet ·. (C) Grceci schismatici conten­ dunt solum panem fermentatum adhibendum esse· Duo igitur investigabimus : i°num requiratur panis triticeus ? 2’ Utrum azymus an fermentatus! * S. Thom., 3, q. 74; Suarez, disp. 43-45; Bellarmir.us, I. IV, c. 7-11; Lugo, disp. IV; Drouin, q. n; de Augustinis, p. 11, a. 2-3; Corblet, op. iit., I. IV. * Cf. Hodge**, Systematic theology, vol. Ill, p. 6l6. DE SACRAMENTO EUCHARISTIÆ. 417 i° De pane triticeo. 593. Thesis : Solus panis triticeus est materia valida Eucharistiæ. De fide est panem esse materiam, cùm a Trid. definitum fuerit panem in corpus Christi converti; certum est panem illum triticeum esse debere. (A) Script. Id enim est materia necessaria Eucharistiæ, quod Christus ipse adhibuit et adhiberi praecepit Atqui Christus instituendo Eucharistiam : (a) panem triticeum adhibuit : “Jesus, accepto pane, gratias egit, etc. dicens : Hoc est corpus meum"1; jamvero panis simpliciter, sine addito, est panis triticeus, ita ut si quis alium panem signi­ ficare velit, aliud vocabulum addere debeat et dicere, v. g., panem hordeaceum; quod sane confirmat traditio ac praxis omnium Ecclesiarum a; (b) cumdcm prascripsit adhiberi, cuin dixit : “ Hoc facite in meam commemorationem ”, Ergo. (B) Trad. Ex Florentino : “ Tertium est sacramentum Eucharistiæ, cujus materia est panis triticeus, et vinum de vite". Insuper Missale Romanum hæc habet : “Si panis non sit triticeus, non conficitur sacramentum 594. Regulaprafticce. ( A) Juxta communem aestimationem prudentium, quinque conditiones requiruntur ad validi­ tatem consecrationis, ex parte panis, nempe ut sit : (a) vere triticeus, id est, e granis tritici saltem principaliter confcctus;undc si panis conficeretur cx graminibus et leguminibus, aut etiam aliis cerealibus, ut avenA, millio aut maizio, con­ secratio invalida esset; si ex hordeo, aut secali, certo moraiiter invalida. Quidam putArunt speltam esse materiam dubiam; alii asserunt eam esse validam 3 : hoc enim nomine * Luc., XXII, 19. ’Nonnulli idem probare volunt ex co quod panis azymus, a Judaris adhibitus, fuerit triticeus : hoc tamen certum non est (Pesch, n. 75S). J Revera, juxta peritos, spclta est una ex speciebus tritici, ex quà til usualis panis optimus : “ Généralement on considere comme autant de variétés du bitfroment ou bit proprement dit les huit especes alimentaires du genre triticum, savoir : blé ordinaire (triticum sativum), blé de Pologne (triticum polonicum), blé poulard (triticum turgidum), blé de Smyrne (triticum compositum), blé amidonnier (triticum amylcum), blé locular ou en grain (triticum monococcum), blé épeautre (triticum sfetia)”. (Nouveau Larousse, II, 112). Unde merito Tueol. DOCM. ΙΠ. — 14 418 CAPUT II. non designatur eadem res apud diversos audorcs. Item permixtio alienæ substantiæ, in quantitate notabili, materiam reddit invalidam. (b) AqitA naturali subaftits; hinc si panis esset suba&us ex laétc, oleo, butyro, etc., materia esset invalida aut saltem valde dubia; aqua artificialis reddit materiam dubiam. (c) Igne collus; ac proinde invalida esset massa farinæ cruda, aut per calorem solis indurata, vel frixa, vel in aquâ per modum pultis coéta, etc. (d) Non corruptus substantialiter, quia tunc desineret esse panis. (e) Sensibus pervius, secus nullum adesset signum sen­ sibile. (B) Insuper ad liceitatem requiritur ut panis sit : (a) non mucidus (moisi); hinc particulae debent esse recentes, ab uno mense ad summum confcétæ *; (b) orbicularis, seu rotundus quoad formam in Ecclesiâ latina, et insuper pro celebrante major, in quantum fieri potest, in quo signum crucis sit expressum, non fraélus nec maculatus. 2° De pane azymo. 595. (A) Ad validitatem : Valide conficitur Eucharistia tum in azymo pane tum in fermentato. De fide est ex Florentino : “ Definimus in azymo sive in fermentato pane triticeo corpus Christi veraciter confici — Probatur : fi) Ex praxi Ecclesice. A primis enim sæculis, Ecclesia Latina nonnunquam saltem pane azymo, Ecclesia Græca pane fermentato generat im usa est, et nulla fuit hâc de re reprehensio ante tempora Photii; immo quædam orientales scétæ azymo utebantur feriâ V majoris hebdomadæ; Maronitæ autem et Armeni communiter eodem utuntur pane, idque ex antiquâ suæ ecclesiæ traditione2. Atqui talis ait Pesch (n. 759) : “ Quod est certe triticum, licet fortasse vocetur s/rAû, ritiff/, vel alio nomine, est materia sufficiens ”, 1 .7. Λ7Λ Cenfrçgattp (Decret., n. 2550 (4623), ad I, 1 ct 2) damnat tanquam abusum consuetudinem consecrandi hostias a tribus mensibus tempore hiemis vel a sex mensibus æstale confectas. •Cf. Martenc, op.cit., I. I, c. 3, a. 7, n. iS sq.; Chardon, Histoire ties Scurements, cd. Mi;ne, p. 246. Revera in Actis Synodi Montis Libani. de sacramento eucharistiæ. 419 praxis demonstrat validam esse utramque speciem panis, cùm Ecclesia errare non potuerit circa rem tanti momenti. (b) Rat. theol. Ad validam Eucharistiæ consecrationem requiritur et sufficit panis verus; atqui uterque, sive fer­ mentatus sive azymus, est verus panis. Latini generatim azymo pane usi sunt : i) ad exprimendam puri­ tatem in recipiente requisitam; 2) quia Christus adhibuit azymos panes, qui soli permittebantur pro celebratione Paschæ; 3) ut faci­ lius incorruptas servarentur sacræ species. · 596. (B) Ad liceitatem. (a) Grceci in pane fermentato, Latini in pane asymo sub gravi consecrare debent. Hoc aperte constat ex C. Florentino .·“ Sacerdotes Domini corpus conficere debere, unumquemque juxta sttæ Ecclesiæ sive occidentalis sive orientalis consuetudinem ”. Quod et confirmavit Pius X'. Sed simul considerans “ fidem catholicam de validâconsecratione utriusque panis... tutam esse”, volensque frequentem communionem faciliorem reddere, decrevit : 1) in casu necessitatis licere sacerdoti orientali ministrare Eucharis­ tiam in azymo, et vicissim latino ministrare in fermentato (si absit sacerdos diversi ritus), dummodo quisque suum ritum ministrandi servet; 2) omnibus fidel'bus cujusvis ritus licere, pietatis causâ, Eucharistiam quolibet ritu confeétam suscipere, exceptis tamen communione paschali, et viatico extra necessitatis casum, quæ a proprio parocho accipi debent. (b) Licet tamen latino sacerdoti uti fermentato pane ad complendum sacrificium Missæ, si, v. g., jam consecrato calice, animadvertat panem azymum esse corruptum, et nullus alius sit nisi fermentatus; nam præceptum divinum de integritate sacrificii præferri debet ecclesiastico praecepto de azymo pane. Item licet latino sacerdoti, iter facienti per loca Graecorum, in quibus nulla est latini ritus ecclesia, uti fermentato, et vice versâ. Sed, præter hos duos casus, communiter traditur nunquam licere uti fermentato, etiamsi moribundus secus viatico privaretur aut a. 1736, legitur : “ Qui mos (usus panis azymi) et in Ecclesiâ nostri et apud Anncnos quoque in Oriente ab immemorabili tempore obtinuit; et authentica etiam hujus rei documenta proferre possumus ad ostendendum, in Syriacâ nostrà Ecclesiâ, azymorum usum jam inde ab incunte sexto Christi sæculo viguisse ”. {Collect. Lacens., t. II, p. 190). * Condit, a/ostolica ile SS. Eucharistiâ promiscuo ritu sumcnuJ, A. A. S., IV. p. 609 617. 420 CAPUT II. populus Missâ careret etiam die festo; quod tamen in praxi vix occurret, cùm sit omnino facile brevi tempore conficere azymum panem. II. De vino eucharistico. 597. i° Thesis : Vinum de vite est materia necessaria secundæ consecrationis. Defide est contra Aquarios, qui olim contendebant aquam solam adhibendam esse in calice consecrando, quia, juxta ipsos, vinum a malo principio creatum fuerat1 : constat ex Trident, supra citato, n. 533. (A) Script. Materia Eucharistiæ est id quod Christus adhibuit ct adhiberi præcepit; atqui :(a) adhibuit vinum de vite, quia immediate ante vel post consecrationem calicis, dixit :“Non bibam de hoc genimine vitis usque in illum diem ” 2 etc.; (b) idem adhiberi præcepit, cùm dixit : “ Hoc facite in meam commemorationem ”. (B) Trad, cx Florent. .· “ Tertium sacramentum est Eu­ charistia cujus materia est panis triticeus et vinum de vite'. 598. 2° Regula practical. (A) Ad validitatem, vinum debet esse : (a) vinum de vite : hinc omnis alius liquor ex pomis vel granis, etc., esset materia invalida; idem dic de vino chimice confecto : non est enim de vite; (b) expressum ex uvis maturis: hinc omphacium est materia invalida, quia non est vinum, sed in viâ ad vinum, cujus naturam nondum induit; (c) non corruptum substantialiter : hinc acetum est materia invalida; idem dic de spiritu vini; (d) non mixtum aquæ, vel alii liquori vel saccharo in quantitate notabili\ 1 Recenter A. Harnack*, Rrot und Wasser, dic eucharistischen Ekmentc ici /uslin, contendit veteres Christianos indifferenter vinum aut aquam adhibuisse ad Eucharistiam conficiendam; sed immerito, ut erudite probavit A. Scheiwiler, Die Elemente der Eucharistie in den drei ersten Jahrhunderten, 1903. 2 J/ acorum, Milan:, 1731; Hoppe. Die Epiklesis der çriechisehen und orientalischen Liturgien..., Schaiïouse, 1S64; Le Bachelet, Consecration et ipiclèse, in Etudes, t. LXXV (1898), pp. 466-491, 805-819; P. Batiffol, in Revue du Cl. fr., r sept. 190S, p. 522; 15 dec. 190S, p. 640; S. Salaville, Epiclise eucharistique, in Did. apolog. (d’APs), I, 1585-1597, et in Did. dc Thiol. (.Vaugemd), V, 194 500 ; D. Cagin, /,'Euchologic latine, t. II. Il Eucharistia. 1912, p. 6982. f- 426 CAPUT II. ad conficiendum corpus ct sanguinem Christi, juxta illud : * hoc facite in meam commemorationem". Atqui nil dicunt dc invocatione Spiritûs seu de epiclesi. Ergo hæc neces­ saria dici nequit. 609. 20 Tradit, probatur. (A) Fafla exponuntur, (a) Pa­ tres latini satis communiter affirmant Eucharistiam confici verbis consecratoriis quæ Christus ipse protulit. Ita 5. Ambrosius' : “Quid dicimus de ipsâ consecratione divina, ubi verba ipsa Domini Salvatoris operantur. Nam sacramentum istud quod accipis, Christi sermone conficitur... Ipse clamat Domi­ nus Jesus : hoc est corpus meum Idem docet 0' Augustinus, etsi minus explicite : “ Panis ille quem videtis in altari, sanétificatus est per verbum Dei, corpus est Christi Hoc autem verbum Dei esse verba consecrationis ex contextu et locis parallelis constat. Quod clarius exprimit unus ex S. Augustini discipulis, audior anonyinus homilite de corpore et sanguine Christi3 .· “ Nam visibilis sacerdos visibiles creaturas in substantiam corporis et sanguinis sui verbo suo secreta potestate convertit, ita dicens : Accipite ct comedite, hoc est corpus meum ”. Animadvertimus tamen, secundum eosdem Patres, conse­ crationem fieri operante Spiritu Sanélo : “ Non sanctifica­ tur ut sit tam magnum sacramentum, nisi operante invisi­ biliter Spiritu Dei ” 4. 610. (b) Grteci autem : 1) a sæc. IV° ad IXum, duo docent, nempe consecrationem fieri virtute Spiritûs Sanéti (quod ostendunt praecipue ex invocatione quæ dicitur epiclesis), simulque vi verborum quæ Christi nomine proferun­ tur et quæ Christus ipse protulit, ita tamen ut consecratio non sit completa nisi recitata epiclesi. Ita 5. Cyrillus Hierosol. ait : “ Panis eucharistiae post invocatio­ nem Sanfli Spiritûs non est communis panis, sed corpus Christi”5. Ex altera parte, 5. Chrysostomus, qui pluries idem docet ac S. Cy­ rillus, nihilominus aperte declarat panem in corpus Christi transfor­ mari per verba : Hoc est corpus meum ♦. * De mysteriis, IX, 50-54, P. L., XVI, 422-424. • Serat. CCXXVIII, P. L., XXXVIII, 1099. > Inter opera S. Hieronymi, P. L·, XXX, 272-275. « S. Augustinus, De Triait., 1. Ill, c. 4, n. 10, P. L., XLTI, 873-874s Cateches. XXI, 3, P. L., XXXIII, 10S9; Journel, 842. 6 De prodit. Jmit, I, 6, P. G., XL1X, 3S0; Journel, 1157. Alia testimonii vide ap. S. Salavillc, in Diet, de Thiol., V, 235 sq. DE SACRAMENTO EUCHARISTIÆ. 427 2) A sæc. * IX ad XV’“n, multi Græci putant consecratio­ nem fieri aut saltem perfici per verba epiclesis, moti præsertim auftoritate S. Damasceni. Hic enim, liniens ne pravo sensu intelligerentur verba liturgiæ in quibus dicitur panem et vinum esse antitypa corporis et sanguinis Domini, asserit hæc ante consecrationem, non autem post, adhiberi; porro præfata verba inveniuntur initio epiclesis, post recitata verba : koc est corpus meum; et ita docet consecrationem epiclesi perfici. Attamen haud pauci Orientales, ut 0'. Germanus Constantinop., anti­ quam doétrinam retinent, quod nempe consecratio fit verbis con­ secratoriis nomine Christi prolatis simulque virtute Spiritûs ·. 3) Sæc. * , XV res agitata fuit in C Florentino inter græcos et latinos; post multas disceptationes, Bessarion, N icamus metropolita, suo et aliorum græcorum nomine, latinorum argumentis acquiescens, ait : “ Et quoniam ab omnibus sanctis doctoribus Ecclesiæ, præsertim ab illo beatissimo J. Chrysostomo, qui nobis notissimus est, audivimus verba dominica illa esse quæ mutant et transsubstantiant panem et vinum in corpus verum Christi et sanguinem; et quod illa verba divina Salvatoris omnem virtutem transsubstantiationis habent, nos ipsum sanctissimum doctorem et illius sententiam sequimur de necessitate " 2. Quare Florentinum declaravit formam hujus sacramenti esse “ verba Salvatoris, quibus hoc confecit sacramentum Tridentinum autem rem manifeste supponit, statuendo statim post consecratio­ nem corpus Christi esse sub specie panis ex vi verborum. 6n. (c) His tamen non obstantibus, quidam theologi catholici, ut Caiharinus, Touttée, Lebrun, putârunt verbis consecrationis effici quidem consecrationem, sed dependenter ab epiclesi, ideoque in ritu græco consecrationem non perfici nisi recitatâ epiclesi. Hæc autem opinio reprobata fuit a Benediflo XIII, 8 jul. 1729, Pio VII, 8 maii 1822, qui prohibet omnibus, quominus sustineant ac tueantur illam opinionem a schismaticis hominibus propugna­ tam, consecrationem non consistere unice in verbis Christi, quibus utraque Ecclesia occidentalis et orientalis utitur, sed ad perfectam constimmatamque consecrationem addi oportere precandi formu­ lam, quæ in liturgiâ occidentali antecedit, in orientali subsequitur3, et recenter a Pio X reprobante errorem docentium “ sententiam * Alia documenta vide ap. Salaville, I. c., 252-256. ’ Mansi, Concilia, XXXI, 1045. 3 Acta ei Decreta concit, retent., colleftio Lacennt, t. II, 551. 428 CAPUT Π. suscipi jx>sse quæ tenet, apud Græcos, verba consecratoria effectum non sortiri nisi jam prolata oratione illa quam epiclesitn vocant”1* . Certum itaque est solis verbis consccratoriis, non autem epiclesi, fieri consecrationem. 612. (B) Faftorum explicatio traditur. Ad explicandum quomodo in epiclesi (quæ in liturgiis orientalibus sequitur consecrationis verba)34postuletur ut panisfiat corpus Christi, diversæ sunt sententiæ : duas præcipuas, ad quas aliæ revo­ cantur, delineabimus. Torquemada, Billuarl, aliique putârunt epiclesi non peti quod ille panis fiat corpus Christi naturale, sed corpus Christi mysticum; aut, juxta Lugo\ quod corpus Christi fiat nobis in salu­ tem et remissionem peccatorum. — Quæ tamen explicatio sola non sufficit ad explicanda verba epiclesis, attentis praesertim commenta­ riis Patrum; duo enim distitifle postulantur : ut Spiritus dona proposita faciat corpus et sanguinem Christi, — et ut qui eorum participes erunt, remissionem peccatorum consequantur. 613. (b) Alii autem, cum Ferraris \ rem ita exponunt : tres divinæ personæ simul cooperantur ad transsubstantiationem, sicut ad Incarnationem, cùm sit opus ad extra, et hæc cooperatio in precibus liturgicis describitur. In prafti­ tione, gratiæ redduntur Patri, primo principio nostræ crea­ tionis et sanélificationis; in primâ parte canonis (usque ad epiclesim exclusive), significatur opus redemptionis ;>er Filium pcraclæ; in epiclesi autem declaratur actio san&ificatrix Spiritûs, ea præsertim quâ oblata transmutavit in corpus ct sanguinem Domini. Hæc quidem transmutatio facta est ipso instanti quo verba consecrationis a sacerdote prolata sunt, nomine Christi; sed, quia humana lingua non potest uno verbo et uno instanti hæc omnia exprimere, successive declarantur ea quæ uno instanti fiunt Ita epi­ clesis, etsi verba consecrationis sequitur, fusius exponit id ‘ A. A. S., t. Ill (1911}, p. 119. ’ Attamen nonnulli eruditi, ut F. Cabrol, Le Canon romain, in Kev. det Se. Phil, et Théo!., t. IU (1909 , putant in antiquissimis liturgiis epiclesim proces­ sisse verba consecratoria. x 3 Disput. XI, sedi. I, n. 9. 4 Prompta bibliotheca, verbo Encharùtia, ed. Aligne, t. III, 803. — Cui opinioni favent D. Cagin. PaLographie musicale, t. V, p. 85 sq.: Salaville, 1. c., 291-298. DE SACRAMENTO EUCHARISTIÆ. 429 quod jam peraftum est', sicut, in ordinatione, secunda manuum impositio, cum verbis : accipe Spiritum Sanctum, quorum remiseris peccata, etc., explicitius declarat potesta­ tem jam in primâ impositione manuum collatam. II. De verbis in utrâque forma necessariis. 614. i° Quoad verba quæ præcedunt consecrationem. Valde probabiliter, verba “ qui pridie quam pateretur, etc. ”, non sunt ad validitatem necessaria; nam ratio a Scoto allata non valet; necessarium est quidem ut sacerdos, verba con­ secrationis proferens, loquatur in personft Christi; sed ad hoc sufficit ut talem intentionem habeat, nec requiruntur verba historica quæ præcedunt. Attamen, in praxi, cum opinio Scoti probabilitate non careat, Rubrica præccpit ut, quando consecratio iteratur, sacerdos a verbis “qui pri­ die, etc. ” incipiat : nam, quando agitur de validitate sacra­ menti, pars tutior sequenda est. 615. 20 Quoad formam super panem pronuntiandam, (A) ad validitatem certo requiruntur, juxta omnes, verba : //. .· est corpus meum. Quoad mutationes vel omissiones quæ occurrere possunt, hæc attendantur : (·) Verbum hoc est essentiale, nec potest suppleri per adverbium “hic" aut “ecce”; si quis autem per ignorantiam mutaret pronomen hoc in pronomen hic, valida esset forma. Valida esset formula “ hic cibus est corpus meum ”, sed invalida esset formula “ hic panis est corpus meum ”, quia sic implicaretur panem, dum remanet panis, esse simul corpus Christi. Dubia est forma : “ illud est corpus meum ”, quia pronomen “ illud ” non est demonstrativum rei præsentis. (b) Verbum est non potest suppleri per aliud, v. g., “fit" aut “transit in", quia conversio illa debet exprimi ut simultanea et non successiva, in faéio esse, non in fieri. Dubitatur utrum sub­ audiri posset “est", dicendo “hoc emm corpus meum”, sed com­ muniter negatur, quia vox illa non habet solum sensum assertorium, sed etiam vim produiti va m corporis Christi. (c) Verbum “corpus" non potest suppleri per aliud, v. g., per carnem; etiamsi enim caro aliquando designet totum hominem, ■ Quod jam exposuerat Bessarion, of. til., P. L., CLXI, 516 : “ Oportet Lee aliaque hujusmodi non tanquam in tempore in qw dicuntur, sed tanquam in tempore firo ouo dicuntur ita intelligere ac si tempus illud maneret 430 CAPUT I tamen litteraliter nonnisi partem corporis significat, ac proinde dubiam redderet consecrationem. (d) Pariter vox “ meum ” est necessaria nec potest suppleri per “ Christi"; quia si diceretur“ hoc est corpus Christi” non appa· reret sacerdotem in personâ ipsius Domini loqui. Ex quo sequi­ tur solam vocem enim essentialem non esse : ejus omissio esset proinde venialis, dum omissio voluntaria aliarum vocum morta­ lis esset. (B) Certum est, contra Græcos, verba : “quod pro vobis tradetur" non esse necessaria ad validitatem; nam a duobus Evangclistis omittuntur, et insuper in Missali Romano non inveniuntur. 616. 2° Forma super calicem pronuntianda. (A) Ad validam consecrationem sanguinis Christi verba “ hic est calix sanguinis mei ”, vel “ hic est sanguis meus ”, requiruntur. Certum est, ex argumentis jam datis ubi de fonnâ super panem pronuntiandâ. (B) Controverts tur autem utrum verba præfata sufficiant, an necessarium sit sequentia verba addere : " novi et æterni testamenti, mysterium fidei, etc. ” (a) Multi Thomiste asserunt ea ultima verba esse ad validitatem necessaria, quia pleraque in Evangelio continentur, cetera autem nobis per Traditionem transmissa sunt, insuper eadem verba determinativa sunt prædicati “ sanguis meus ”, ita ut sensus propo­ sitionis non sit completus nisi postquam pronuntiata fuerunt. (b) E contra probabilius docent alii theologi præfata verba non requiri ad validitatem; nam nullus Evangelista ea integra refert, immo quædam ex eis a nullo Evangelista dantur; insuper quædam ex eis non inveniuntur in Liturgiis Græcis, quæ tamen ut validx reputantur; tandem sensus propositionis sat completus est quando verba “sanguis meus" pronuntiata fuerunt; alia verba quæ addun­ tur non magis necessaria videntur quam verba “ quod pro vobis tradetur”, quæ, juxta omnes, ad validitatem non requiruntur. (C) In praxi autem, præfata verba semper pronuntianda sunt, et quidem sub gravi, et si omissa fuerint, iteranda est consecratio sub conditione; nam quando agitur de validi­ tate, tutior pars sequenda est. 617. Scholion : explicantur verba forma, (a) “ Calix sanguinis mei" significat : sanguis meus in hoc calice contentus, ut sit fide­ lium potus. (b) “ Novi et aterni Testamenti" : ita declaratur sanguine Christi veluti sigillatum esse novum Testamentum seu fœdus inter Deum DE SACRAMENTO EUCHARISTIÆ. 431 ei hominem; vocatur aternum per oppositionem ad antiquum quod erat temporaneum et abrogandum. (c) "Mysterium fidei", id est, solâ fide credendum. (d' “ Quipro vobis et pro multis effundetur ”, videlicet non solum pro Apostolis, sed etiam pro omnibus aliis, qui multi sunt *. 618. Corollaria, (a) Verba utriusque formæ pronuntiari debent distinete,reverenter, et naturaliter, nec mora ponenda est inter singula verba. (b) Verba pronuntianda sunt non solum historice, sed etiam assertive, cum intentione producendi quod significant. (c) Non debet iterari consecratio, nisi probabiliter saltem quis dubitet se aliquid essentiale omisisse; tunc iteretur sub conditione. Art. III. De effeôtibus sacramenti Eucharistiæ. Protestantes multi, post Lutherum, contenderunt primarium eifeélum hujus sacramenti esse remissionem peccatorum mortalium mediante fide quam excitat : “ Per ipsum enim, inquiunt, fides excitatur, et per fidem peccata remittuntur Alii dicunt per hoc sacramentum fidem directe excitari, et indire&e spiritualem delec­ tationem, fiduciam, amorem et devotionem’. Ad quos errores confutandos satis erit do&rinam catho­ licam exponere de effeftibus sacramenti i° quoad animam, 2° quoad corpus. I. De effectibus Eucharistiæ quoad animam . * 619. Thesis : Effectus specialis sacramenti Eucharis­ tiæ est augmentum gratiæ habitualis, quatenus animam Christo specialiter conjungit per caritatem habitualem et actualem, eamque spiritualiter nutrit 1 Sum. theol., 3, q. 7$. a- 3• “ Est enim testamentum hoc Christi medicina unica praeteritorum, præsentium ct futurorum peccatorum, modo indubitata fide ei adhaeseris et credideris tibi gratuito dari id quod verba testamenti sonant ”. (Lutherus, De Capiivit. Babylonis, in fine Tr. de Eucharistiâ). —· 31 4Cfr. * Hodge*, vol. Ill, p. 64S. 4 S. Thom., 3, q. 79; Suarez, disp. 63; Lugo, disp. XII; BeHarminus, 1. IV, c. 17-18; Drouin, q. IX; Billuart, diss. VI, a. 6; Franzelin, th. 17-18; de Augustinis, p. II, a. 7; Billot, th. 51; Dalgairns, p. 154 sq.; Hurter, n. 469; Bellamy, Les Effets du Sacr. de VEucharistie, in Science Cathol., 15 jan. 1896, p. 113 sq.; H. Moureau, in Diet, de Thtol. (Mangcnot), verbo Communion, t. III. 507-5*4- 432 CAPUT II. 620. Probatur /a pars, nempe : Eucharistia producit augmentum gratia, non autein per se primam gratiam. De fide est contra Lutheranos ex Trident.1 : “ Si quis dixerit vel præcipuum fruébum SS. Eucharistiæ esse remissionem peccatorum, vel ex eâ non alios effetius provenire, A. S. ”_ Dicitur per se, quia per accidens, potest aliquando primam producere gratiam, in iis qui attriti et bond fide communio­ nem recipiunt, ut jam explicavimus in Tr. de Sacramentis, n. 3‘3A) Script, (a) Eucharistia instituta fuit per modum cibi et poids, juxta illud : “Caro mea vere est cibus3... accipite ct comedite, etc.”; atqui cibus non ordinatur cx se ad vitam dandam seu vivificandum mortuum, sed ad con­ fortandum hominem jam vivum, (b) S. Paulus dc sacra communione ait : “ Probet autem seipsum homo, et sic de pane illo edat... qui enim manducat ct bibit indigne, judi­ cium (i. c. condemnationem) sibi manducat et bibit”λ Ex his verbis homo debet seipsum probare seu suam cons­ cientiam scrutari, ne indigne suscipiat sacram communio­ nem ; atqui talis probatio inutilis esset, si sacra communio peccata mortalia remitteret. Nec potest dici ad talem probationem sufficere fidem; nam, ut ex contextu apparet, S. Paulus hic Corinthios reprehendit non propter defectum fidei, sed propter ebrietatem, et caritatis defedum, quia pauperes a mensis suis excludebant; ergo requiritur non tantum fides, sed etiam peccati mortalis exclusio. (B) Tradit, (a) Ex praxi primitivæ Ecclesiæ, quæ pec­ catoribus gravium criminum reis Eucharistiam dare non solebat nisi post longam pænitentiam; quod quidem fieri non debuisset, si Eucharistia ipsa instituta fuisset ad remit­ tenda peccata; hinc, inter Missarum sollemnia, diaconi dice­ bant : “ exite, catechumeni, pænitcntes, indigni ”; (b) ex do&rinà Patrum, qui cum 5. Cypriano 4 graviter queruntur ’ Sess. XIII, can. 5. — ’ Joan., VI, 56. 3 / Cor., XI, 29. — Nonnulli thesim confirmant ex paraboli hominis ad regias nuptias ingressi absque veste nuptiali (Matt., XXII, IX); sed, juxta communiorem interpretationem, hic non de communione, sed de vocatione ad fidem et in Ecclesiam ingressu agitur (Maldonat., in h. loc.) : potest tamen hujusmodi parabola sensa figurato ad Eucharistiam referri. * Epist. XVI, 2, P. L., IV, 251; Journel. 569. — Legantur etiam homili* 5. Ckrysostomi inserta: in Breviario, in officio Corpori» Christi. DE SACRAMENTO EUCHARISTIÆ. 433 nonnullos, nondum pænitentiâ faétâ, sacram communionem recipere : “ Nondum pænitentiâ aétâ, nondum exomolo· gesi (confessione) faclâ, nondum manu eis ab episcopo et clero iinpositâ, eucharistia illis datur, cùm scriptum sit : Qui ederit panem aut biberit calicem Domini indigne, reus erit corporis et sanguinis Domini Gratia igitur ab hoc sacramento collata non est prima, sed secunda. 621 Probatio- 2a pars, nempe : hac gratia animam Christo specialiter conjungit, immo nos in Christum veluti transfor­ mat per caritatem non solum habitualem sed etiam aftualem. Certum est. (A) Christo nos conjungit per caritatem habitualem. Prænotamus hunc effeétum, utpote primarium, semper produci in iis qui sunt re S. Thom., 3, q. So, a. 12; Suarcz, disp. 71; Bellarminus, I. IV, c. 20-28; Drouin, q. VIII, c. 2; de Augustinis, I. cit.; J. H. Newman, p. 129; H. Ryder, Catholic Controversy, p. 138 sq.; Pesch, n. S16 $q.; E. Dublanchy, in Diet, de Thiol, (litan^enof), t. Ill, 552-572; H. Leclercq, in Diet. (ΓArehfyl, (Cairo,), t. III, 2463. — * Sess. XXI, can. I. DE SACRAMENTO EUCHARISTIÆ. 443 omnes et singulos Christi fideles utramque speciem SS. Eu­ charistiæ sacramenti sumere debere, A. S. ” 639. Traditione probatur, nempe ex praxi Ecclesia. Quamvis enim generatim communio sub utrâque specie per undecim saecula dispensata fuerit, exstant facta nonnulla cx quibus constat aliquando communionem sub unica specie datam fuisse, ac proinde hanc praxim non esse juri divino oppositam : (a) quandoque communio agrotis dabatur sub solâ specie panis1; (b) infantibus aliquando sola species panis, sæpius autem sola species vini præbebatur 2; (c) tem­ pore persecutionum, fideles domi asportabant S. Eucharis­ tiam sub unicâ specie panis, ut seipsos communicarent, item hæc sola species sæpe martyribus dabatur 3; (d) immo, in quibusdam ecclesiis, fideles sub solâ specie panis commu­ nicabant 4; (e) tandem die Parasceves, in utrâque Ecclesiâ, Græcâ et Latinâ, a primis temporibus usque ad hodiernum diem celebrata fuit Missa quæ vocatur Prcesanclificatorum, in quâ communio accipitur sub unicâ specie panis; immo, apud Græcos, tempore Quadragesimae non consecratur nisi duobus diebus in hebdomadâ, ceterisque communio fit sub unicâ panis specie 5. 640. Solvuntur difficultates. (A) Ex Scripiurâ. (a) Primus textus a Protestantibus allatus : “ Nisi manducaveritis et biberitis, etc. ’· probat quidem necessitatem recipiendi carnem et sanguinem Christi, sed non sub utrâque specie; cùm enim Christus totus sub qualibet specie contineatur, qui recipit unicam speciem potest vere dici corpus manducare et sanguinem Domini bibere6; jamvero hic non agitur dc modo accipiendi, sed de re ipsâ. Quæ interpre* Eusebius, H. E., lib. VI, c. 44, P. G., XX, 629. ’ Chroniampaschale, P. G., XCII, 9S9. — Cf. Corblet, op. cit., 1. XIV. — Auâor recte animadvertit (p. 629) apud quosdam auftorcs catholicos assertio­ nes nimis generales reperiri, quando, v. g., dicunt semper infantes et aegrotos sub sola specie vini fuisse communicatos, nunquam speciem sanguinis fuisse reservatam; mutetur semper in plerumque, nunquam in raro, et tunc verba faéfis respondebunt. ’ Tertullianus, Ad uxor., 1. I, c. 5, P. L., I, 1296; S. Cyprianus, De lapsis. c. 20, P. L., IV, 486; S. Basilius, Epist. XC1II, P. G., XXXII, 485. « Sozomencs, //. E., 1. VIII, c 5, P. G., LXVII, 152S. i S. Cyprianus, De lapsis, c. 25, P. L., IV, 4S4; S. Augustinus, Epist. CCXVII, 5, Τ’. L., XXXIII, 9S4; Op. imperfect. c. Julianum, I. II, c. 30, P. Λ., XLV, 1154. — « 7 Cor., XI, 27. 444 CAPUT II. talio confirmatur ex eo quod pluries in eodem capite Christus loquitur de manducatione solius panis Eucharistici tanquam ad salutem sufficiente : “Si quis manducaverit ex hoc pane, vivet in «ternum ·. ’’ (b) Alter textus allatus : “ Bibite ex eo omnes”, ad solos Apostolos dirigitur, ac proinde solos ligat sacerdotes celebran­ tes; nam postea dicitur : “ Hoc facite in meam commemoratio­ nem ” ·; quod solos respicit sacerdotes. (B) Objiciunt etiam ex naturâ hujus sacramenti quod sub duplici specie institutum est. — Immerito tamen : nam unica specie suffi­ cienter significatur specialis virtus hujus sacramenti, quæ in alimoniâ spirituali consistit, et pariter unicâ specie substantialiter produ­ citur gratia huic sacramento propria, cum sub utrâque s|>ecie Christus lotus contineatur. Dixi “ substantialiter ”, quia, juxta quosdam theologos, major gratia accidentalis confertur per receptionem utriusque quam unius speciei; quod concedi potest, si caritatis fervor in sumptione secundæ speciei augeatur. Sed ex se non datur major gratia per duas species quam per utram, sicut in Baptismo non confertur major gratia trini immersione quam unâ tantum. 641. Corollarium. Ecclesia potuit legitime calicis usum laids interdicere, prout de fatlo interdixit. Etenim, in rebus quæ jure divino determinatae non sunt, Ecclesia jus habet leges prohibiti vas statuendi, dummodo validae adsint rationes. Atqui, ex dictis, usus calicis non fuit jure divino præscriptus et aliunde valid» erant rationes ad talem usum interdicendum, scilicet : (a) periculum sanguinem sacrum effundendi; nam, ut ait S. Thomas3 “ quia crevit multitudo populi Christiani, in quâ continentur senes, et juvenes, e: parvuli, quorum quidam non sunt tantae discretionis, ut cautelam debitam circa usum hujus sacramenti adhibeant, ideo provide in quibusdam ecclesiis observatur ut populo sanguis sumendus non detur, sed solum a sacerdote sumatur ”; (b) difficultas diu asservandi speciem vini, quod facile acescit, et eamdem ad ægrotos deferendi; (c) vini penuria in quibusdam regionibus; ^nonnullorum repu­ gnantia a bil>endo ex eodem calice, immo periculum contagionis, quod incurritur quando plures simul ex eodem calice bibunt; (e) tandem confutatio hareticorum qui necessitatem sumptionis utriusque speciei falso asserebant«. */«»u., VI, 52. — » Cue., XXII, 19. — a Sum. fheol., 3. q. 80, a. 12. * Catech., Trident., de Euchar. ,n. 71.'— Protest antium argumenta expo­ sita vide apud Littledalc**, Plain Reasons, p. 77, confutataque apud Ryder, Catholic Controversy, p. 13S. Objicitur quidem 5". Gtlasium Papam (Décret. Grat., 3 p., dist. 2, c. 12) illos reprehendisse qui a calice sacri entoris abstine­ bant; sed decretum illud latum fuit contra Manichwos Romæ latente*, qui, impiâ superstitione, a vino et a specie eucharistici vini abhorrebant; decretum igitur erat disciplinare, quod, mutatis circumstantiis, aboleri certo poterat. DE SACRAMENTO EUCHARISTIÆ. § II. De extensione præcepti communionis 445 ». Probatâ necessitate Eucharistiæ, dicendum superest de extensione præcepti tum divini, tum ecclesiastici, relate ad communionem, necnon de iis qui recipere prohibentur. I. De præcepto divino. 642. Præceptum divinum Eucharistiæ suscipiendæ obli­ gat per sc aut per accidens : r° Per se. (A) Hoc præceptum per se obligat in peri­ culo mortis proximo, ct quidem sub gravi, juxta communem sententiam. Hoc supponere videtur C. Nicœnum (can. 13), in quo statuitur antiquam legem servandam esse, nempe, ut si quis egreditur de corpore, necessario viatico non privetur. Hæc enim antiqua lex videtur esse præceptum Domini. Revera, si hoc sacramentum sub præcepto cadit, eo saltem tempore recipi debet quo magis est necessarium; atqui nulla major est necessitas quam in articulo mortis, a quo tota pendet æternitas. (a) Hinc, quando periculum non est proximum et certum, sed solum probabile, v. g., ante puerperium, aut longam navigationem, aut proelium, obligatio communicandi non est certa nec proinde urgenda. (b) In eâdem infirmitate, non datur obligatio bis recipiendi viati­ cum, etiamsi diuturna sit. Qui mane, vel paucis antea diebus, ex devotione communicavit, probabiliter non tenetur stridle loquendo, superveniente proximo mortis periculo, viaticum accipere, cùm jam satisfecerit fini præcepti. Attamen probabilior opinio, quam approbat 5. Ligarius, ita distinguit : si morbus sit naturalis, nulla est obligatio viaticum accipiendi, quia, tempore quo recepta fuit communio, periculum mortis jam existebat, licet ignotum, et ita lex fuit adimpleta; si autem morbus e causa violentâ oritur, v. g., e vulnere, pnebendum est viaticum, quia, tempore quo recepta fuit communio, periculum mortis non adhuc existebat, nec proinde adimpleta fuit lex commu­ nicandi in periculo mortis; quæ tamen obligatio non est urgenda, cùm opinio contraria sit vere probabilis. ’ Suarez, disp. 69-70; Lugo, disp. XVI; Drouin, q. VIII, c. i; Billuart, diss. VI, a. 1,5 2 sq.; S. Alphonsus, I. VI, 290 sq.; Konings, 1304 sq.; Pesch, n. S07 sq. 446 CAPUT II. (B) Hoc præceptum insuper obligat aliquoties in vitA; nam Eucharistia instituta fuit per modum cibi; atqui de naturâ est cibi ut pluries sumatur in vitâ. Tempus auteni non fuit a Christo determinatum, ideoque præceptum adimplet qui semel in anno communicat, tempore ab Eccle­ siA præfixo, cùm hæc sit juris divini interpres. 643. 2° Per accidens. Hoc præceptum obligator acci· dens, quoties sacra communio necessaria est ad superandas graves tentationes, aut officia ardua implenda; quod tamen non sæpe occurrit, quia ad hoc sufficere possunt alia reme­ dia, ut orationes, variaque pænitentiæ opera. II. De præcepto ecclesiastico. Præceptum ecclesiasticum quatuor determinat, nempe cetatem, frequentiam, tempus et locum communionis ». 644. i° Quoad ætatem, C. Lateranense IV declaravit hoc præcepto teneri omnes utriusque sexûs fideles, post­ quam ad annos discretionis pervenerint (supra, n. 637). Ad hæc verba intelligenda, exponemus antiquam et hodiernam disciplinam. (A) Antiqua disciplina *. (a) Prioribus sæculis usque ad XII"", sacra communio parvulis dari solebat statim post baptismum, et postea aliquoties, in pluribus saltem ecclesiis, antequam annos discretionis attigerint, praesertim in articulo mortis : infantes enim baptizati augmentum gratiæ communione suscipere possunt. (b) A sæculo XIII * ad X VI ", * sacra communio denegari ccepit parvulis qui rationis usum non adepti erant, ne acciperetur sine devotâ præparatione quæ multum auget sacrairfcnti frudum. Quam praxim sancivit C. Lateranense (an. 1215). Sed de aiaU discretionis a Concilio requisita non consentiebant theologi : alii id relinquebant judicio confessarii, alii putabant annum septimus» 1 Gravitatem hujus præcepti nemo est qui non videat. “ Pastores itaque animarum in Domino etiam atque etiam hortamur, ut nullum non moveant lapidem, quo omnes ipsis commissi ad præceptum hoc servandum adducantur. Instent sane opportune, importune; arguant, obsecrent, increpent in omni patientia. Boni enim pastoris est, ut agnoscat oves suas, simulque efficiat ut ct illae ipsum agnoscant. In eo autem omnem ponant operam, ut fideles digne ad tantum sacramentum accedant”. (C. Balt. Ii, 256). ’ L. Andrieux, La première communion, histoire et discipline, tçti; A. Villien, L’dge de la première communion, in Rev. du cl. fr., t. LXV (19II)» p. 671-686·. t. LXVI, P.33-H. DE SACRAMENTO EUCHARISTIÆ. 447 gcncratim sufficere, alii autem annum decimum vel undecimum requiri. ic)A sac. XVI** ad X7X-‘>n, post Tridentinum, in quibusdam regionibus, præsertim Galliâ ct Germania, statutis diœcesanis præfixa est ætas primæ communionis, et quidem satis proveéta (ab undecimo ad quartum decimum annum), quo major esset instructio1 ac devotio puerorum, uberioresque perciperentur fruétus; insuper perferior discretio putabatur necessaria ad communionem quam ad confessionem. Quam dilationem esse nimiam S. Sedes pluries animadvertit 645. (B) Hodierna disciplina. Ad præcavendos abusus qui ex longiore dilatione oriri possunt, S. Cong. de disciplinâ sacramentorum, decreto Quam singulari, a Pio X approbato, dic p Augusti 1910, hæc statuit dc communione parvulorum 3. (a) “ Ubi primum ad annos discretionis per­ venerint, obligatione tenentur accedendi, saltem semel in anno, ad Pænitentiæ et Eucharistiæ sacramenta... Unam camdcmque ætatem ad utrumque Sacramentum requirit Lateranense Concilium, cùm conjunélum Confessionis et Communionis onus imponit. Igitur, quemadmodum ad Confessionem ætas discretionis ea censetur, in quâ hones­ tum ab inhonesto distingui potest, nempe quâ ad usum aliquem rationis pervenitur; sic ad Communionem ea esse dicenda est, quâ eucharisticus panis queat a communi dignosci; quæ rursus eadem est ætas in quâ puer usum rationis est assequutus. (b) Ætas discretionis turn ad Confessionem, turn ad S. Communionem ea est, in quâ puer incipit ratiocinari, hoc est circa septimum anuum, sive supra, sive etiam infra. Ex hoc tempore incipit obligatio satisfaciendi utrique præcepto Confessionis ct Communio­ nis... (c) Cognitio religionis quæ in puero requiritur, ut ipse ad primam Communionem convenienter se præparet, ea est, quâ ipse fidei mysteria necessaria necessitate medii pro suo captu percipiat, atque eucharisticum panem a com­ muni et corporali distinguat, ut, eâ devotione quam ipsius ‘ Major instruAio desiderabatur ut fideles firmiores essent in fide non obstantibus Protestantium impugnationibus. *5. C. Concilii, 21 jul. iSSS, in Canoniste, XII, p. 106 ct 154. 3 A. A. S., t. II, 577-5S3. — Occasio decreti fuit decisio Cafihdi Arcentineniis quæ obstabat ne ætas primæ communionis, anno quarto decimo fixa, ad duodecimum annum reduceretur. 448 CAPUT II. fert ætas, ad SS. Eucharistiam accedat (d) Obligatio præ. cepti Confessionis et Communionis, quæ puerum gravat, in eos præcipuc recidit qui ipsius curam habere debent, hoc est in parentes, in confessarium, in institutores et in paro­ chum... (e) Semel aut pluries in anno curent parochi indi­ cere atque habere Communionem generalem puerorum, ad eamque, non modo novensiles admittere, sed etiam alios, qui parentum confessariive consensu, ut supra dicShim est, jàm antea primitiis de altari sanéta libârunt. Pro utrisque dies aliquot instruélionis et præparationis praemittantur” ‘. 646. Quæ præscripta, duce Episcopo suo, sacerdotes et fideles revereri et explere debent. — Ceterum omnino laudabilis est usus, qui in Galliâ multisque aliis regionibus viget, prima communionis sollemnis. Revera, ex statuto a S. Sede approbato, paulo post decretum Quam singulari, in plerisque Galliæ dioecesibus, duplex erit pro pueris prima communio : (a) privata, absque sollemnitate, pro iis qui : 1) sufficienter nôrunt pro suo captu existentiam Dei remuneratoris, mysteria SS. Trinitatis et Incarnationis, quæ essentialia sunt circa sacramenta Pænitentiæ et Eucharis­ tiae ; 2) quamdam devotionem ostendunt erga Deum, Chris­ tum sub speciebus eucharisticis latentem ct B. Virginem; 3) promittunt, approbantibus parentibus aut iis qui curam habent religiosam puerorum, se assidue catechismis adsistendo, uberiorem fidei cognitionem adepturos; 4) licentiam obtinuerunt a confessario, consentientibus parentibus aut iis qui puerorum curam habent, (b) Postea vero sollemnis, ætate et modo hucusque assuetis, cum publicâ innovatione promissionum baptismalium, et quidem præviis spirituali­ bus exercitiis 3. » Quod confirmavit Codex, c. 854, ad calcem operis iclatus. * De prxparatione puerorum ad primam communionem vide Dupanloup, L'Œuvre far excellence, livre 4·; opus anglice redditum sub titulo The Minis· try of Catechising, p. 361 sq.; W. Stang, Paitoral Theology, 1S97, p. 56; Amer. Eccles. Jieview, Dec. 1895, P· 401· — Hæc etiam notentur ex Concil. plen. America: Latinae, an. 1899, 11. 529 : “ Cum compertum sit eos qui primum ad Eucliaristicam mensam accedunt, fructus uberrimos referre, si ad eam digne percipiendam sacris exercitationibus per aliquot dies excitentur, et si auspicatissimi hujus dici sollemniter splendidiore cultus majestate celebretur, ejusdemque memoria salutaribus monilis commendetur perpetuo recolenda, DE SACRAMENTO EUCHARISTIAE. 449 647. 2° Quoad frequentiam, (a) Quisque fidelis adul­ tus tenetur semel saltem in anno suscipere Eucharistiam, et quidem sub gravi, nam delinquens potest puniri excommu­ nicatione et privatione sepulturae ecclesiasticae; quæ tamen pœnæ non sunt latæ, sed ferenda sententiæ, seu non incur­ runtur nisi post judicium ab episcopo latum. (b) Qui sacrilege communicat non satisfacit præcepto; contraria enim sententia expresse damnata fuit ab Innoc.Xl (1679)1. Et merito : nam præceptum ecclesiasticum est solum determinativum divini præcepti; porro divinum præ­ ceptum obligat non tantum ad materialem, sed etiam ad dignam ct fructuosam Eucharistiae receptionem. (c) Tempus annuæ communionis computatur a Paschate ad Pascha, non autem a Januario ad Decembrem 2. 648. 30 Quoad tempus, (a) Tempus quo adimpleri debet illud præceptum est tempus paschale, quod jure com­ muni a Dominicâ Palmarum ad Dominicam in Albis pro­ tenditur. Sed in multis regionibus hoc tempus multo lon­ gius extenditur 3. Insuper, ex ipso Later., confessarius potest, justâ de causâ, tempus extendere, quando videlicet judicat majus bonum pænitentis id requirere. (b) Qui tempore præscripto omisit communionem, tenetur, juxta communem sententiam, infra annum communicare, ct consulendum est ut quamprimum huic obligationi satisfaciat. Nam tempus non ad finiendam obligationem, sed ad eam urgendam præfixum fuit; insuper ex ipsis verbis C. Lateranensis, adest æquivalenter duplex præceptum : prius communicandi semel in anno, posterius com­ municandi tempore Paschæ. parochi nihil praetermittant, quod in hac rc noverint magis expedire. ■— Opta­ mus etiam quamtnaxime ut pueros ipsos, praevia innovatione promissionum Baptismalium, SSmje Virgini ab origine Immaculatas, cpportunâ prece, so'.lemoit .-r consecrent, et pio sermone excitent ad tantte Matris presidium quotidie exorandum et virtutibus Ei carioribus promerendum. — Hâc denique capti occasione, parochi enixe horientur genitores ct cognatos puerorum, ut per Pxnitcntiam purificati, devotissimi eorum socii fiant in SSnu Eucharistii susci­ pienda, cetcrisque tantae sollemnitatis ceremoniis peragendis ". ‘ Denz. Bann., 1205 (1072). ’ Ex declaratione Eugenii IV Consi. ‘tigna, S jan. 1440. s In Statibus Foederatis, propter inopiam sacerdotum et locorum distantiam, S. Sedes benigne concessit ut tempus communionis paschalis computetur a 1“ Dern:>;ic.i Quadragetima irt.tiisive usque ad Dominicam 55. Trinitatie pariter iiieliuive. Theol. Doom. m. — 15 450 CAPUT IL (c) Circumstantia temporis suh gravi obligat ; dilatio unius vel alterius diei est per se peccatum grave, quia est pars notabilis relate ad tempus paschale a jure communi pra> fixum1; sed ubi tempus concessum extenditur ad centum fere dies, dilatio unius aut alterius diei, non censetur gravis, quia non est notabilis2. (d) Qui, incoepto paschali tempore, prævidet se impeditum iri quin postea communicet, tenetur quamprimum huic obli­ gationi satisfacere, antequam oriatur impedimentum. Ita omnes, quia jam urget præceptum. Num vero idem necessarium sit quando impedimentum prævidetur, nondum incoepto illo tempore, valde controvertitur, et negatur a multis, quia talis communio non esset impletiva praecepti. Unde in praxi urgenda non est hæc obligatio. Expedii tamen ut, cum licentiâ parochi, anticipetur tempus paschale et ita præceptum impleatur. 649. 40 Quoad locum. Ex Codice, can. 859, non amplius tenentur sed suadentur fideles communionem Paschalem in propria parochia recipere 3; si alibi receperint, proprium parochum dc adimpleto præcepto certiorem faciant : “Sua­ dendum fidelibus ut huic præcepto satisfaciant in suâ quisque paroecia; et qui in alienâ paroecia satisfecerint, cu­ rent proprium parochum de adimpleto præcepto certiorem facere ”. III. De iis qui recipere prohibentur .* 650. Quidam sacram communionem recipere prohiben­ tur ob reverentiam huic sacramento debitam. ’ Ita Gury, Dcpracepi. Eccles., n. 4S2; Koniags, n. 550; Sabetti, n. 543; Lehmk.. t. I, n. 1452. • Ita Sabetti, 1. c. ’ Iu Statibus Foderatis, cùm non adsint parueei-e proprie dicta.·, stride loquendo hdeies satisfacere possunt pr.tceplo in quacumque ecclesiâ, nisi tamen aliter dispositum fuerit in Statutis diœcesanis : quæ proinde legenda sunt. * S. Thom., q. So, a. 9; S. Alphonsus, n. 292-293; Konings, n. 1035; Mare, n. 1545 sq. ; Lehmk., n. 19S $q. ; Sabetti, n. 595; 0’ Kane, n. 635. DE SACRAMENTO EUCHARISTIÆ. 451 A) Ameutes proprie dirii, qui nunquam rationis usum habuerunt, cùm hi cuiuslibet devotionis incapaces sint, (a) Amentibus, qui ... ;.::t >:abent intervalla, concedi potest dum sunt in statu lucido et quamdam devotionem exhibent. (b) Iis qui usum rationis habuerunt, sed postea in perpetuam amentiam inciderunt, probabilius concedi potest in articulo mortis; dummodo christiano vixerint, et nullum sit irreverenti» periculum, non autem extra hunc casum. (c) Semi-fatuis, et senibus qui repuerascunt concedi potest, non solum in mortis periculo, sed tempore præcepti paschalis, immo et frequentius, si aliquam notitiam SS. Sacramenti habeant. d) Iis qui simul muti, surdi et cicci sunt a nativitate denegari debet communio quia nullatenus possunt naturam cibi Eucharistici intelligere, nisi tamen secundum recentes methodos edo&i, qu» essentialia sunt ad salutem didicerint. — Surdo-mutis a nativitate concedi debet sacra communio, quando discretionem sufficientem exhibent (B) Delirantibus, aut iis qui sensibus sunt destituti, viaticum dari potest, si antea dispositi fuerint, et absit irreverenti» periculum; expedit autem particulam non consecratam prius præbere, ut appareat num infirmus decenter communicare possit. (Q.) Epilepticis et obsessis dari potest communio, non quidem in actuali paroxysmo, sed quando sui compotes apparent 'D) S. Eucharistia dari potest ægro qui tussi laborat, dummodo tussis non sit ita assidua ut impediat quominus hostia possit in st tnachum transire. — Quando infirmus frequenti vomitu laborat, non potest ipsi dari communio nisi moraliter constet sacram parti­ culam posse in stomacho servari : hoc autem certum potest fieri sive medicum interrogando, sive prius dando aliquam particulam nun consecratam, quando agitur de viatico. (E) Capite damnatis olim in quibusdam regionibus denegabatur viaticum; talis usus reprobatus fuit a R. Pontificibus, ct hodie nil prohibet quin hi communicent per modum viatici etiam ipso die exeeutionis, dummodo tamen communio per horam exeeutionem praecedat, ita ut periculum irreverenti» absit § III. De dispositionibus ad communionem REQUISITIS. Dicemus : 1° dc dispositionibus anima; 2° de dispositio­ nibus corporis. * Meretricibus moribundis ac pænitentibus praeberi potest viaticum privatim, dammodo id fieri possit absque scandalo. Cfr. Analecta eeclaiailiia, jul. 1S96, p· 325· 452 CAPUT II. I. De dispositionibus animæ’. Dispositiones quæ sub gravi requiruntur 3, sunt : i® status gratiæ; 2° regulariter confessio sacramentalis, quando quis conscius est peccati mortalis. 651. i° Status gratiæ. Ad licitam susceptionem Eucha­ ristia requiritur status gratia, prudenter existimatus. Certum est. Dicitur prudenter existimatus, quia cùm nemo absolute certus sit, absque speciali revelatione, se esse in statu gratiæ, sufficit prudens existimatio, quâ quis nullius mortalis peccati conscius est. Probatur : (A) Script., ex S. Paulo 3 : “ Probet autem seipsum homo, et sic de pane illo edat.... qui enim manducat et bibit indigne, judicium sibi manducat et bibit”. Atqui probatio de quâ agitur est discussio propriæ conscientiæ ct excussio omnis saltem mortalis peccati, ut ex contextu et Trad, constat ; ait enim Cone. Trid. ♦ ; “ Ecclesiastica consuetudo declarat, cam probationem necessariam esse, ut nullus sibi conscius mortalis peccati, quantumvis sibi contri­ tus videatur, absque pramissâ sacramentali confessione ad sacram Eucharistiam accedere debeat : quod a ckristianis omnibus, etiam ab iis sacerdotibus, quibus ex officio incu­ buerit celebrare, hæc san ôta Synodus perpetuo servandum esse decrevit, modo non desit illis copia confessoris. Quod si, necessitate urgente, sacerdos absque præviâ confessione celebraverit, quamprimum confiteatur". ;B) Rat. t/ieol. Eucharistia per modum cibi fuit instituta; atqui cibus jam supponit vitam; ergo Eucharistia jam sup­ ponit gratiam sanctificantem, quæ est animæ vita. Indigna communio est sacrilegium,quidem maximum; non est tamen, ut quidam concionatores dicunt, maximum * S. Thorn., 3, q. So, a. 3-6; Suarez, disp. 66; Lugo, disp. XIV; S. AI· phonsus, n. 255 sq.; Kontngs, n. 1306 sq.; Mare, n. 1547 sq.; Lehrak., n. 149 sq-; Sabetti, n. 696 sq. * Ali» dispositiones ad uberiorem fruAuum perceptionem desiderantur : (a) piles viva, quâ quis intime persuasum habeat Christum esse vere ct realiter in altari praesentem, cum omnibus thesauris suis; (b) singularis reverentia erga Majestatem divinam; (c) sincera humilitas ex indignitate nostrâ oriens; (d) ar­ dens desiderium Christum suscipiendi; (e) flagrans erga ipsum caritas. ’ / Car., XI, 2S sq. — ♦ Sess. XIII, cap. 7. DE SACRAMENTO F.UCH ARISTI/E. 453 inter omnia peccata. Nam peccata quæ committuntur dircéle contra ipsam divinitatem, v. g., infidelitas, blasphemia, etc., majora sunt quam ea quæ committuntur contra humanitatem Christi, qualis est sacrilega communio. Hor­ ror igitur talis communionis merito instillandus est, ita tamen ut ii qui ex humano timore tale crimen commise­ runt de suâ salute minime desperent 652. 20 De sacramenta!i confessione. Tridentinum hâc de re tria decernit : (a) Quicumque conscius est peccati mortalis debet regulariter confessionem promittere commu­ nioni, etiamsi esset perfeéle contritus; (b) si autem deest copia ccnfessarii et simul adest necessitas recipiendi, post actum contritionis pcrfectæ recipere potest; (c) si sacerdos celebraverit, urgente necessitate, absque confessione, quam­ primum confiteri debet. (A) De obligatione confitendi ; (a) Quando quis certe conscius est alicujus peccati mortalis, quod per sacramen­ tum Pænitentiæ non fuit antea remissum, non potest, quan­ tumvis contritus, ad sacramentum Eucharistiæ accedere, absque præviâ sacramentali confessione. Patet ex Trident. supra citato, et ex alio loco ubi excommunicatus declara­ tur qui contrarium docuerit : “ Si quis autem contrarium docere, prædicare, vel pertinaciter asserere, seu etiam pu­ blice disputando, defendere præsumpserit, eo ipso excom­ municatus existât ”x. (b) In casu mortalis peccati dubie commissi, non adest obligatio suida confitendi, quamvis in praxi suadenda sit confessio in hoc casu, nisi quis sit scrupulosus; si autem peccatum sit certum, et ejus remissio dubia, juxta æquiprobabilistas, adest obligatio confitendi; juxta probabilistes, talis obligatio non urget. (c) Qui ante communionem recordatur peccati mortalis, quod ex inculpabili oblivione non declaravit in confessione, non tenetur ante communionem confiteri, quia tale peccatum fuit indirecte per absolutionem remissum. .I 3 1 653. (B) Exceptio huic regulo. Qui conscius est peccati mortalis potest, per exceptionem, recipere post elicitum aâum perfeétæ contritionis, sine confessione, dummodo adsit simul necessitas communicandi, ct defectus confessarii. r ■ Stss. XIII, can. it. '4 454 CAPUT II. Adest autem necessitas : (a) quando agitur de çonsecrandâ hostiâ pro moribundis; (b) quando communio non potest omitti sine scandalo, v. g., si laicus jam ad sacram mensam accesserit, aut si sacerdos jam altare ascenderit, aut a fortiori jam inchoaverit sacrificium ; (c) quando sacerdos debet celebrare ex ojficio, in die festo, aut cantare Missam pro defunétis, præsente cadavere, non autem si agitur de Missâ quotidianâ. Adest defeftus conf'essarii : (a) quando nullus est sacerdos prasens qui facultatem habeat absolvendi. Proinde : i) si vicinior ita distat ut, spedlatis circumstantiis tem­ poris, locorum et sanitatis, sine magno incommodo adiri nequeat, censetur non præsens; 2) idem dic quando adest confessarius, sed non approbatus, aut approbatus qui nolit aut non possit audire confessiones; 3) quando confessarius adest, sed jurisdictions carens quoad reservata, si sacerdos celebrans habeat solummodo pec­ cata reservata, non tenetur stride ea confiteri; si autem habeat simul reservata et non reservata, probabilius tenetur posteriora accusare, ut possit diredte absolvi a non reservatis et indirede a reservatis. (b) Quando non potest confessio fieri sacerdoti pnzsenti, sine gravi damno, distinélo ab incommodo ipsi confessioni intrinseco, v. g., timore bene fundato scandalum præbendi. Cavendum est tamen ne humano pudore quis decipiatur, et in praxi, ut conscientiae pax servetur, confessio præmittatur quoties­ cumque possibilis est. 654· (C) De clausulâ “ quamprimum Sacerdos qui, urgente necessitate, absque præviâ confessione, celebravit, debet quamprimum confiteri. (a) Hæc obligatio est pro sacerdotibus, non pro laicis, immo pro sacerdotibus celebrantibus, non pro iis qui communicant more laicorum. (b) Est obligatio vera, non autem merum consilium, ut constat ex prop, ab Alex. VII damnata *. (c) Obligatio debet quamprimum adimpleri, i. c., intra triduum, juxta communem interpretationem, seu prima data opportunitate. Insuper si sacer­ dos prævideat futuram esse necessitatem celebrandi sequenti die, et adsit copia confessarii, non potest diutius differre. Ab Alex. VII damnata est sequens propositio : “ Illa particula qttamprimu ·: intelligitur cum sacerdos suo tempore confitebitur”’. * Dcnz.-Bann., 1138 (iccç). — ’ Ibid., 1139 (ιοιο). DE SACRAMENTO EUCHARISTIÆ. 455 II. De dispositionibus ex parte corporis .* Duæ sunt : jejunium; 2° decentia. i° De Jejunio eucharistico. 655. (A': Ejus natura. Jejunium naturale, ad sacram communionem requisitum, est abstinentia a quAcumque re, qua sumitur per modum cibi, potùs aut medicines, etiam in minima quantitate,post mediam nodem. Proinde ad fran­ gendum je unium quatuor requiruntur : — (a) Ut quod sumitur, ab extrinseco proveniat : — Hinc sanguis ex interiori capite vel gengivis manans, aut saliva non frangunt jejunium,’ etiamsi ex industria, deglutiantur; e contra sanguis cx digitis fluens, lacrymæ ex oculis manantes posteaque absorpta.·, aut saccbarum in os immissum et post mediam no&em sese resolvens, jejunium frangunt; trajeâtio reliquiarum cibi quæ bærent inter dentes certo non frangunt jejunium, si est involuntaria; si autem voluntaria, res dubia est, sed juxta 5. Ligor.,probabilior sen­ tentia aflirmat frangi jejunium, licet alii probabiliter contradicant. ib; Ut quod sumitur sit digestibile saltem aliquo modo, non autem requiritur ut nutriat. Hinc jejunium non frangitur ab eo qui déglutit vitrum, capillos, sericum, lanam, metallum, ossicula fruéluum omnino depurata, ct forsan paleam; frangitur ab illo qui déglutit ungues, ossa, ceram, cretam. (c) Ut sumatur per modum cibi, poliis aut medicina. Hinc jejunium non frangitur, si aliquid sumitur per modum saliva, v. g., si quis os lavando, déglutit paucas stillas aquæ, aut per modum respirationis, v. g., si quis respirando, muscam aut niveni attrahit fortuito; aut per modum attradionis, v. g., si quis tabacum aspiret; immo tabacum dentibus attritum probabilius ex se non frangit jejunium, dummodo succus exspuatur; attamen masti­ catio ante communionem a veniali non excusatur, propter quamdam indecentiam’. In stomachum autem aliquid transmittere ex propo­ sito per nares aut respirationem, frangit jejunium. * S. Thom., 3, q. 80, x S; Suarez, disp. 68, sect. 3 sq.; Lugo, disp. XV, sect. 2-4; S. Alphonsus, 1. VI, n. 271 sq.; Konings. n. 150S sq,; Mare, ·■ ι-5'j sq.; Lehmk., n. 159 sq.; Sabetti, n. 698 sq.; Many, n. 171. •Clysterium nutriens non frangit jejunium, quia non sumitur per modum citi re! potûs. Ita Capebnann, op. dt., p. 123. — Dubitatur autem num lavare stnmachum ope tubuli (pompegastrique, stomach-pump) frangat jejunium; u tubulus oleo liniatur, ut quandoque fit, jejunium violatur; secus, probabile 456 CAPUT II. (d) Ut aliquid sumatur post mediani noclem; tempus autem physice, non moraliter computandum est. Proinde qui comedit post primum horæ iétum jam non est jejunus; tempus potest determinari ex horologiis publicis, aut e meridiano, ad libitum. Inter horologia dissonantia licet quodvis sequi, etiam ultimum, modo non constet illud errare. In dubio num quis jejunium fregerit, [K>test communicare, quia probanda est fraétio legis priusquam quis communicare prohibeatur ’. 656. (B) Obligatio. Jejunium eucharisticum sub gravi lege ecclcsiasticA prcescribitur * 12*. (a) Hanc legem esse antiquissimam multa testimonia probant : — j) Iu Ecclesiâoccidentali, excunte sæc. 11°, Tertullianus, alloquens uxorem viri infidelis, supponit eam sumere eucharistiam ante omnem cibum’ : M Nonne sciet maritus quid secreto ante omnem cibum gustes?”. Hunc usum fuisse mox lege firmatum constat ex Conciliis Hipponensi (an. 393) et Carihaginensi III (an. 397) prate:· pientibus “ ut sacramenta altaris nonnisi a jejunis hominibus cele­ brentur, excepto uno die anniversario, quo ccena Domini cele­ bratur”4. 2) In Ecclesiâ orientali, S. Basilius ait : “Neque enim fieri ixjtest ut absque jejunio audeat (sacerdos) ad sacrum ministe­ rium accedere”5. Eamdcm legem sub gravi obligasse sic testatur 5. Chrysostomus, contra quosdam detractores scribens : * “Aiunt me post epulas quibusdam communionem impertiisse; hoc si feci, de Episcoporum libro nomen meum expungatur...; quoniam ecce, si quidquam ejusmodi perpetravi, Christus a regno suo me abjiciat”. Quare C. Trullanum, an. 692, statuit jejunium eucharisticum pro omnibus missis servandum esse, ne excepti quidem missâ feri» V est non violari, quia quod sic in stomachum transmittitur, posteaque expellitur, non sumitur per modum comestionis vel potationis. Quidquid est, licentia tali instrumento utendi cuidam sacerdoti a 5. Ojfiiio concessa est 23 ap. Cfr. Canonisle, mars 1897, p. I43. 1 Si quis inter comedendum vel bibendum primum pulsum horx duodecimo audiat, non tenetur quod in ore habet exspuere, quia ad hoc Ecclesia non cen­ setur obligare velle. • De quo erudite scripsit S. Many, Praltfi. de Missd, η. 171-175. 1 Ad uxorem, 1. II, c. 5, P. I, 1296. 4 Bruns, Concilia, I, pp. 127, 15S. — Exceptio quæ hic refertur, a C. Breuer sensi Z, an. 563, sublata est. — Sæc. IV, mos etiam invaluerat in Africa ut, si quis fidelis tempore pomeridiano moreretur, in ejus exsequiis quæ fere statim peragebantur, missa etiam a sacerdote non jejuno celebraretur, quo citius anima defimtfli liberaretur; hunc autem morem reprobavit C. Catika^incnse Z7Z, an. 397. * 5 Homil., I, De jejunio, n. 6, P. G., XXXI, 171. « Epist. CXXV, Ad Cyriacum, P. G., Ll, 683. DE SACRAMENTO EUCHARISTIÆ. 457 κι Cœnâ Domini ’. 3) Hodierna autem disciplina ita exponitur in * Missali : “Si quis non est jejunus post mediam noétem..., non poles: conununicare nec celebrare”. (b) Convenienter statuta fuit propter reverentiam huic sacramento debitam : ut præcaveantur abusus quos jam carpebat 5. Paulus i; ut fideles melius intelligant corpus Christi primarium ipsorum cibum esse; et mens sit liberior ct expeditior ad res spirituales tra&andas. Naturalis pariter reverentia exigit ut, nullâ saltem causâ urgente, communicans ab esu et potu abstineat donec sacræ species consumptæ fuerint 657· (C) Causæ excusantes. Quinque præcipuæ causæ a jejunio eucharistico excusant : (a) Necessitas sacrificium perficiendi : nam lex circa inte­ gritatem sacrificii est divina et legi ecclesiastics præstat. Hinc si sacerdos, post consecrationem, recordatur se non esse jejunum, debet tamen sacrificium Missæ perficere; item si sacerdos animadvertit se, communionis instanti, pro vino sumpsisse aquam; si vero sacerdos post consecrationem deficit, alter, etiam non jejunus, si præsto non sit jejunus, complere debet sacrificium. (b) Necessitas vitandi scandalum; nam lex naturalis potior est lege ecclesiastica etiam stricta. Itaque si sacerdos in publico celebrans recordatur, Missi jam incceptâjSë non esse jejunum, et non potest sine scandalo discedere; item die dominica aut festo obligationis, parochus non jejunus po: st, deficiente alio sacerdote jejuno, pro populo Missam cele­ brare, si ex non celebratione scandalum timetur, prout sæpe contin­ ua, nisi pastor sit optime notus; secus vero si nullum timetur scan­ dalum, vel si notum est parochum non esse jejunum : quo casu scandalum ex ipsâ celebratione oriretur. (c) Necessitas vitandi irreverentiam erga SS. Sacramen­ tum, quia, cùm lex jejunii lata sit ad reverentiam sacra­ menti, eo ipso cessat quoties hæc ipsa reverentia contra­ rium postulat. Proinde, si periculum sit ne sacra hostia pereat, vel male trac­ tetur ab hæreticis; item si sacerdos post ablutionem inveniat particulas sacras in eadem Missi consecratas; vi ejusdem principii, ' Bruns, t. I, p. 46. * Rubrica generales, p. III, t. IX, η. I. 5 “ Et alius quidem esurit, alius autem ebrius est”. (/ Cor., XI, 2J). 11 458 CAPUT II. si hostia palato adhæreat, jrost sumptionem calicis, potest aquam sumere ut hostiam deglutiat. (d) Periculosa œgrotatio, in quâ nempe probabile adest periculum mortis : tunc communio ministratur per modum viatici. Durante eodem periculo mortis, infirmo non jejuno, iterum dari potest communio frequenter, immo quotidie, si agitur dc eo qui quotidie communicare consueverat. Insuper, juxta Lchmkuhl (n. i6i>, probabile est licere sacerdoti non jejuno Missam celebrare, immo binarc, ad ministrandum viati­ cum in casu extremæ necessitatis, si species consecrat» desint : lex enim divina viaticum recipiendi legi ecclesiastic» anteponi debet. (e) Dispensatio a S. Pontifice concessa. Episcopi non possunt quidem in hâc lege dispensare, sed S. Pontifex dispensationem concedere valet, cum hic agatur de lege mere ecclesiasticâ. Attamen nonnisi raro hâc potestate usus est, saltem quoad cibum ante communionem sumendum, frequentius tamen nostris diebus, quando agitur de potu etiam nutritorio. Ita, decreto 7 Dec. 1906, Pius X “ benigne concessit ut infirmi qui jam a mense decum­ berent', absque certâ spe ut cito convalescant, confessarii consilio SSam Eucharistiam sumere possint semel aut bis in hebdomadi, si agatur de infirmis qui degunt in piis domibus, ubi SSU" Sacra­ mentum adservatur, aut privilegio fruuntur celebrationis Missae in Oratorio domestico, (quæ restrictio can. $58 Codicis tollitur) etsi aliquid per modum potiis antea sumpserint”. — Insuper satis frequenter hodie conceduntur induite piis personis, ægrâ valetu­ dine laborantibus, ut, ante communionem, aliquid liquidi vel fer modum potiis sumere possint**. Jamvero 5. Officium declaravit, 7 sept 1897, “verba per modum potûs ita esse inteiligenda, ut liceat sumere jusculum, cafæum aliosque cibos liquidos, quibus aliqua substantia mixta sit, ex. g., farina (scmolino, semoule), panis rasus {pangraltato, pain râpé), etc., dummodo mixtio non amittat naturam cibi liquidi ”. * DecumbcnUi censentur omnes qui graviter ægroti, ex judicio medici jeju­ nium servare non possunt, etsi per totam diem non decumbunt, aut in lecto decumbere non possunt. — Cfr. A. S. S., XXXIX, 604; XL, 344. * Indultum a 5. Officio petitur hâc ant simili formulâ : “Beatissime Pater, Petrus N., ad pedes San&itatis Vestra* humiliter provolutus, exponit se tanti stomachi debilitate laborare, ut ipsi moraliter sil impossibile servare jejunium ante sacram communionem praescriptum. Quare suppliciter petit facultatem aliquid sumendi per modum potûs, antequam sacram communionem recipiat'’. DE SACRAMENTO EUCHARISTIÆ. 459 .· Decentia corporis ad communionem requisita. 658. (A) Jure naturali requiritur ad sacram communio­ rem ea corporis et vestium compositio quæ internam animæ devotionem exhibeat; ratio est quia SS. Sacramento non silum interna, sed etiam externa debetur veneratio. Hinc : (&) mulieres in modesto ornatu ad sacram mensam accedere debent; si quæ nudato pectore accederent, in regionibus ubi hoc a mortali excusari nequit, ipsis prudenter deneganda esset communio; '3 decet milites, depositis armis, ad sacram mensam accedere; in superpelliceo, sacerdotes cum stolà communicare debent, diaconi autem possunt, si publice ad sacram mensam accedunt. B) Ex se nulla corporis macula impedit a communione suscipiendâ, quia puritatem animæ non minuit. Si autem deformitas aliqua sit temporanea, melius est paucis diebus exspectare, donec auferatur, propter reverentiam huic sacra­ mento debitam. (a) Hinc sacerdos infectus leprâ, aut alia infirmitate horrorem excitante, celebrare potest privaiim, sed non in publico, ne mira­ tionem publicam excitet (b) Pollutio involuntaria tum in se tum in suâ causa, quæ præcedente nocte occurrerit, non impedit com­ munionem, etiamsi perturbationem mentis creaverit ; sed commu­ nicans tunc majorem humilitatem ac devotionem concipere conetur. (c) Debitum conjugale legitime præstitum non arcet a com­ munione; si vero ob solam voluptatem petitum fuerit, ideoque non sine peccato veniali, decet communionem ad aliam diem differri. § IV. De dispositionibus requisitis AD FREQUENTEM COMMUNIONEM1. Ô59. Status quastionis. Expositis dispositionibus quæ pro omnibus ad communionem requiruntur, dicendum superest de dispositionibus ad frequentem communionem requisitis. (A) Frequens communio hodie vocatur ea quæ pluries fit in hebdomada, etiam sine præviâ confessione. Tempore 1 S. Thom., 2 p., q. So, x to; Lugo, disp. XVII; Billuart, diis. VI, a. 1, $ 5; S. Alphonsus, Praxis Confessant, η. 149 sq.; Koningsj 1312 Marc, 1575 sq.; Lchiuk.. 156; Dalgairns, op. cil., p. III; Ami dic Clcrgl, 1 juil. 1S97, 3 mais 1S98, etc.; Tesnière, La pratique de .'a Communion, 1904, P· 5^3 sq·; Chatel, Λα doctrine catholique sur la communion fréquente, 1904; E. Dublanchy, in Dici. de Thlol. {Mangenot}, t. III, 515-S52· 460 CAPUT II. S. Francisci Salesii uti frequens reputabatur etiam commu­ nio hebdomadaria. (B) Circa frequentem communionem duplex est excessus vitandus : (a) excessus Jansenistarum qui tot et tam perfec­ tas conditiones ad illam requirebant ut nullus fere esset qui frequenter posset communicare * ; (b) excessus aliorum qui contendunt frequentem communionem esse jure divino praescriptam, et quotidianam communionem omnibus sta­ tum gratiæ habentibus indiscriminatim, et absque ullo prae­ parationis et gratiarum aétionis studio, suadendam. Unde exponemus : 1° utilitatem communionis frequentis; 2° consectaria inde deducenda, secundum recens Decretum 0'. C. Concilii, 20 dec. 1905, a Pio X approbatum ». 660. i° Thesis : Communio frequens et quotidiana uti­ lis est iis qui in statu gratiæ et cum rectà piâque mente ad sacram mensam accedunt. Probatur. (A) Ex naturâ ct effectibus sacramenti, (a) Christus enim instituit hoc sacramentum per modum cibi; cibus autem quotidie sumitur ut vires corporis repa­ rentur et augeantur, ut legitur in prælaudato decreto :4‘Ex quâ comparatione cibi angelici cum pane et manna facile a discipulis intelligi poterat, quemadmodum pane corpus quo­ tidie nutritur, ct manna in deserto Hebræi quotidie refecti sunt, ita animam Christianam cælesti pane vesci posse quo­ tidie ac recreari ”· (b) Ex effectibus Eucharistiæ supra descriptis, n. 619, inferri potest communionem frequentem prodesse non solum perfectis, qui in virtutibus proficere volunt, sed etiam peccatoribus, qui sincere a spiritualibus morbis curari futuraque peccata præcaverc intendunt. Ad rem praefatum Decretum : “ Desiderium vero Jesu Christi et Ecclesiæ ut omnes Christifideles quotidie ad sacrum convivium accedant, in eo potissimum est ut Christifideles, per sacramentum Deo conjunéli, robur inde capiant ad compescendam libidinem, ad leves culpas quæ quotidie occurrunt abluendas, et ad graviora peccata, quibus humana fragilitas est obnoxia, praecavenda : non ’ lias conditiones late exposuit Arnauld, De la Frtyunte Communion, 1643; cujus errores confutavit, inter alios, Petavius, De PanilenliA publici e: praparatione ad communionem, t. S open, ed. FMs, p. 197 sq. * Jr/a 5. Sedit, t. XXXVIII, p. 400-406. DE SACRAMENTO EUCHARISTIÆ. 461 autem præcipue ut Domini honori ac venerationi consulatur, nec ut sumentibus id quasi merces aut prærnium sit suarum virtutum”. B) ExpraxiEcclesia*. “ Hanc Dei voluntatem, juxta præfatum Decretum, priores Christifideles probe intelligentes, quotidie ad hanc vitæ ac fortitudinis mensam accurrebant: “Erant perseverantes in doârinâ Apostolorum et communicatione fractionis panis’’*, i Sæculis posterioribus usque ad quintum, frequens admodum erat communio : fideles corpus Christi recipere solebant quoties missæ assistebant, id est, bis, ter, vel quater in hebdomada, secundum diversa tempora et loca, (b) A quinto et præsertim nono sæc., refri­ gescente caritate, minus frequens evadit communio : in quibusdam e clesiis, vigebat hebdomadaria communio inter devotos; sed ple­ rumque nonnisi præcipuis festis corpus Christi recipiebatur; de quo queruntur Patres ct theologi, (c) A saculo XIII ad X VI. praecipui t coiogi, post .S'. Thomam et 5. Eotiavenlitram, utilitatem frequentis e-, quotidianae communionis praedicant, præsertim quando exinde augetur fervor; attamen etiam devoti nonnisi semel in hebdomada plerumque communicabant, (d) Tridentinum optaret “ ut in singu­ li missis fideles adstantes non solum spirituali afleélu, sed sacra­ nt- Hali etiam Eucharistiæ perceptione communicarent”»; 5. C. Concilii, approbante Innocentio XI, 12 febr. 1679, declaravit omnes cujusvis cœtûs, mercatoribus atque conjugatis minime exceptis, ad communionis frequentiam admitti posse, juxta singulorum pietatem et sui cujusque confessarii judicium. Attamen, vigente Jansenianâ hæresi, non pauci, sub specie honoris ac venerationis Eucharistiæ debiti, a frequenti communione abstinuerunt, (e) Sæculo XIX mediante, instantibus undique sacerdotibus præsertim Regularibus, crebrior evasit Eucharistiæ receptio; quam praxim recenter confir­ mavit et ampliavit prælaudatum S. C. C. Decretum, 20 dec. 1905. 661. Declaratur. Ad thesim exponendam, utemur ipsis praefati Decreti verbis. (A) Refla mens irtiprimis requiritur: “Recta autem mens in eo est ut qui ad sacram mensam accedit non usui aut vanitati aut humanis rationibus indulgeat, sed Dei placito satisfacere velit, ci arclius caritate con­ jungi, ac divino illo pharmaco suis infirmitatibus ac defec­ tibus occurrere". Duo igitur, præter statum gratiæ, ad frequentem communionem desiderantur : (a) refla intentio, quâ vitentur humana motiva ct foveatur votum arétioris cum Deo unionis; (b) aliquod sincerum proficiendi deside’ Cfr. Dublanchy, I. ciL, t. III, p. 5’5552; H. Leclercq, in Dût. fArth/ol. {Cabrot), t. Ill, 2457-2462. ’ Act., Il, 42. ’Sess. XXII, cap. 6; cfr. sew. XIII, cap. S. 462 CAPUT Π. rium, quo paulatim nostris defcélibus occurramus, ideoque in virtutibus proficiamus : non enim vitia nostra emeni valemus nisi simul positive virtutes contrarias excolamus». 662. (B) Non autem requiritur, etsi maxime expediat, frequenter et quotidie communicantes esse immunes ab affectu venialium, prout olim multi theologi docuerant, post 5. Frandscum Salesium ct 5. Alphonsum ». Id enim aperte declarat præfatum decretum, quia frequenter communi­ cantes cum reélâ intentione, paulatim ab isto affectu se expediunt “ Etsi quam maxime expediat ut frequenti et quotidiana cotntnur.ione utentes, venialibus peccatis saltem plane deliberatis eorumque afTedtu sint expertes, sufficit nihilominus ut culpis mortalibus vacent, cum proposito se nunquam in posterum peccaturos : quo sincero animi proposito fieri non potest quin quotidie communi­ cantes a peccatis etiam venialibus ab eorumque afieétu sensim se expediant”. (C) Curandum est tamen ut sedula praparaiio sacram communionem antecedat et gratiarum aclio sequa­ tur, quo majores frudtus inde percipi valeant 3 : “Cum vero sacramenta N. Legis, etsi effectum suum ex opere operato sortiantur, majorem tamen producant tjfcflum quo majora dispositiones in iis suscipiendis adhibeantur, idcirco curandum est ut sedula ad sacram communionem præparatio antecedat et-congrua gratiarum actio inde sequatur, juxta uniuscujusque vires, conditio­ nem ac officia 663. 2’ Corollaria practica. (a; Omnibus chrisiianis, non exceptis impuberibus, qui praefatas dispositiones præ se ferunt, enixe suadendum est ut frequenter communicent 1 “ Unde concludere licebit, ait Lehmkulil ”, n. 212, augmentum puritatis et immunitatem a levioribus etiam peccatis paulatim cracentem signum ess: quo quis probet suam rectam mentem, e contrario relapsus semper eosdem in peccata deliberata etsi venialia tantum signum esse ex quo dignoscatur defectas reetæ mentis et debit» dispositionis... Confessario autem ante omnia incumbi: indagaic utrum poenitens sincerum foveat desiderium in dies magis proficiendi Deoque ardtius adhærendi. Quod nisi adsit vel excitari possit, nd Communio­ nem frequentem ne admittat; si vero illud deprehenderit, ad frequentem vel etiam quotidianam Communionem potius adliortctur ’ Juxta s. Fr. Sales. « dCzvle, 2* Part, ch. 20), immunitas ab affectu peccari venialis requiritur ad c/ltduam confessionem; juxta S. Alphonsum U'raxis, n. 152), eadem dispositio requiritur non ad oâiduam, sed ad frequen­ tem communionem. — JJ)ecrcl.» n. 4. DE SACRAMENTO EUCHARISTIÆ. 463 “Cum autem perspicuum sit cx frequenti seu quotidiana S. Eu­ charistie sumptione unionem cum Christo augeri, spiritualem vitam utérins ali, animam virtutibus effusius instrui, et æternæ felicitatis pignus vel firmius sumenti donari, idcirco parochi, confessarii et ccncionatores... Christianum populum ad hunc tam pium ac tam sautarem usum crebris admonitionibus multoqnc studio cohorten1«-”’. Quod quidem maxime valet quoad religiosa /nsliltifa et clericorum Seminaria : “Communio frequens et quotidiana pnesertir.i in religiosis Institutis cujusvis generis promoveatur, pro quibus tamen firmum sit decretum Quemadmodum... Quam maxime quo­ que promoveatur in clericorum seminariis, quorum alumni altaris inhiant servitio; item in aliis Christianis omne genus ephebeis” ’. 'b) Quando, in regulis aut constitutionibus Religioso» um, commu­ niones aliquibus diebus affixæ inveniuntur, haï normm tanquam direcliva, non autempraceptiva habendte sunt. “ Præscriptus vero communionum numerus haberi debet ut quid minimum pro Reli­ giosorum pietate. Idcirco frequentior vel quotidianus accessus ad eucharisticam mensam libere eisdem patere semper debebit, iuxtanormas superius in hoc decreto traditas”3. Ad quod eflicacius promovendum, hoc Decretum quotannis vernacula lingua in communi legi debet infra Octavam festivitatis Corporis Christi. (c) Juxta præ fatum Decretum, ad solum coufessarinm pertinet de frequentia communionis judicare. Hinc supe­ riores vel superiorissee communitatum non debent, pro libitu suo, subditorum communiones definire; possunt tamen pro­ hibere nc communionem recipiant subditi qui scandalum vel gravem externam culpam commiserunt, donec ad sacrum tribunal dentio accesserint-. Confessarius tamen debet et ipse regulariter stare regulis a competenti auctoritate statu­ tis, et, nonnisi ex seria ratione, privare debet monialem a communione per regulam permissâ, aut frequentiorem concedere 4. 1 Decretum, n. 6. — Cfr. 5. C. Cote., ij sept, igoô, Ada, t. XXXIX. 5 to. ’ Decretum, n. 7. — 3 Decretum, n. S. 4 “ Quod vero attinet ad permissionem vel prohibitionem ad sacram synaxim accedendi, eadem Sanctitas sua decernit, hujuMnodi permissiones vel prohibilines dumtaxat ad confessarium ordinarium vel extraordinarium spe&are, quin superiores ullam habeant auctoritatem hac in re sese ingerendi, excepto caîu quo aliquis ex eorum subditis post ultimam sacramentalem confessionem coimnunitati scandalo fuerit, aut gravem extentam culpam patraverit, donec ad Pxnitentw sacramentum denuo accesserit. Monentur hinc omnes, ut ad sacram Synaxim eurent diligenter se prxpararc e: accedere diebus in propriis regulis statutis; et quoties ob fervorem ct spin tua'.eti. «ilicujus profectum confessarius expedite judicaverit ut frequentius acte- 464 CAPUT II. (d) Confessarius communionis frequentiam determinare debet præsertim ex fructu in ejus receptione percepto, et attendere non solum ad progressum in fervorem, sed etiam ad tentationes quibus pænitens impugnatur, ad victorias de tentationibus reportatas. Hinc concedi potest frequens communio iis qui etiam in peccata mortalia labuntur, dummodo strenue pugnent et sese emendare velint, quo efficacius pravos habitus eradicare valeant. (e) Confessarius attendere etiam debet ad pænitcntis conditionem, ejusque vitæ statum, ct cavere ne frequens communio ab officiis vitæ deterreat. Hinc primis con­ versionis temporibus, nimis frequenter communio concedi non debet, ne superbia foveatur, et fervor brevi in teporem convertatur. 664. Corollarium de spirituali communione. Optima sane pré­ parâtio ad frequentem S. Eucharistiæ receptionem est spiritualis communio, quæ consistit in pio desiderio Christum suscipiendi, ut eidem ardiori vinculo per ejus virtutum imitationem uniamur. Tres praecipuos comploditur adus : (a) adum vividae fidei in rcalem Christi præsentiam; (b) piam recolle&ionem spiritualium benefi­ ciorum quæ passione suâ Dominus meruit, et in sacri communione unicuique noslrûm largitur; (c) amorem erga Christum, et deside­ rium eum in S. Eucharistia, si fieri possit, recipiendi, ut ejus virtu­ tum participes efiedi, eidem simillimi reddamur. Quæ quidem feliciter expressa invenire est in oratione “O Jesu vivens in Mariâ, veni et vive in famulis tuis...”, quæ in Seminariis S. Sulpitii in fine meditationis recitatur. Communio spiritualis omni tempore et loco fieri potest, præser­ tim vero quando quis Missae assistit, vel Sandissimum visitat. Hoc exercitio innumerae obtinentur gratiæ, cùm Deus pia suorum desi­ deria complere non dedignetur, et in sacrâ communione eo majora beneficia largiatur quo ferventius optata fuerint : “Esurientes· implevit bonis, et divites dimisit inanes * ”. dat, id ei ab ipso confessario permitti poterit. Verum qui licentiam a confes­ sario obtinuerit fréquentions ac etiam quotidianae communionis, de hoc certiorem reddere superiorem teneatur; quod si hic justas gravesque causas se habere reputet contra frequentiores hujusmodi communiones, eas confessario manifestare teneatur, cujus judicio acquiescendum omnino erit ”. (5. CnyT· Epitcop. et Reg., Décret. Quemadmodum, 17 Dec. 1S90). . 1 Luc., I, 53. DE SACRAMENTO EUCHARISTIÆ 465 Art. V. De ministro Eucharistiæ sacramentix. 665. Duplex est Eucharistiæ minister, minister conse­ crans et minister dispensans, seu distribuens. De priori dicemus ubi de sacrificio Missæ. Quoad dispensationem Eucharistiæ, agemus : i<> de potestate ad hoc rcquisitâ; 2’ de ordine servando. 1. De potestate requisita. Ut licite distribui possit sacra communio requiritur potes­ tas ordinis et quædam jurisdictio aut licentia. 666. Y> De potestate ordinis. Ministri ordinarii Eucha­ ristiæ dispensandæ jure divino sunt soli sacerdotes, ministri vero extraordinarii sunt diaconi. (A) Sacerdotes soli sunt ministri ordinarii, et quidem jure divino, seu prout fuit institutum ab ipso Christo. (a) Dicit enim * Tridentinum : “ Semper in Ecclesiâ Dei mos fuit ut laici a sacerdotibus communionem acciperent, sacerdotes autem celebrantes seipsos communicarent; qui mos, tanquam ex traditione Apostolicâ descendens..., reti­ neri debet ”. (bj Ex dicendis, soli sacerdotes sunt ministri consecratio­ nis; atqui jure ordinario ii soli Eucharistiam dispensare debent, qui eam consecrandi facultatem habent, cùm conse­ cratio ad distributionem tanquam ad finem ordinetur; ergo. (c) Sacerdos potest, extra celebrationem Missæ, sibi ipsi S. com­ munionem ministrare si adsit gravis ratio, v. g., si secus sacerdos infirmus communione privaretur; immo, juxta S. Alphonsum, sola devotio sufficit, si deficiat alius sacerdos ’. (Έ0) Diaconi sunt ministri extraordinarii hujus sacramenti. (a) Constat ex Ecclesiæ praxi; testibus enim SS. Justino * ' S. Thotn., 3. p. q. S3, a. 3; Lugo, disp. XVIII: Droain, q. IV, c. 2; Billuart, diss. VII, a. 3; S. Alphonsus, n. 230 sq.; Konings, n. 12S7 sq.; Lchmkuhl, n. 134 sq.; Gasparri, n. 1068 sq. — * Sc»s. XIII, cap. S. 3 Tempore persecutionis olitn permittebatur, ct hodie apud exteras Missiones permittitur, etiam laicis, in carcere pro fide inclusis, .-aeram Eucharistiam occulte servare et sese occulte communicare, semoto irreverenti» [xriculo, qu-.n-lo communio secus ministrari nequit. (CollctfaHea?, n. 92S (72S}. 4 I, cc. 65, 67, P. G., VI, 428 sq. 466 CAPUT Π. et Cypriano », diaconi, ut sacerdotis celebrantis adjutores, aliquando utramque speciem, aliquando solam speciem vini ministrabant; ct insuper ex Pontificali, ubi diaconi vocan­ tur “comministri ct cooperatores corporis et sanguinis Domini ”. — Attamen sunt solum extraordinarii ministri, ut probatur ex Statutis Ecclesia antiquis a S. Casario Artlutensi editis (can. 38)2 : “ Diaconus corpus Christi, præsente presbytero, tradere non præsumat siquidem per ordina· tionem hanc potestatem accipiunt solum ut sacerdotum adjutores, ac dependentor ab cis. (b) Hinc in casu extrema necessitatis, presbytero absente, diaconus non solum potest, sed debet viaticum ministrare; item in casu gravis necessitatis, v. g., quando parochus die magnæ festivitatis audiendis confessionibus totus est occu­ patus, posset diaconus communionem distribuere, cum licentiâ Episcopi, immo, juxta quosdam, cum licentiâ paro­ chi, ubi lex specialis id noti prohibet, quod tamen hodie raro fit. Extra hos casus non licet. Subdiaconus autem et inferiores ministri non sunt, juxta hodier­ nam disciplinam, ministri etiam extraordinarii Eucharistiae dispen­ sandae, licet primis saeculis hoc officium ipsis commissum fuerit; m casu tamen ver» necessitatis, ne moribundus necessario viatico privaretur, eis, immo et laico licet, juxta probabilem sententiam, Eucharistiam infirmo deferre. 667. 2° De. licentiâ ministrandi, (a) Ad Eucharistiæ dispensationem requiritur jurisdiftio aut quædarn licentia superioris, ita ut peccaret graviter qui, sine licentia Pastoris saltem tacitâ, cam ministraret. Ratio est quia pastoribus cura incumbit oves proprias pascendi; atqui Eucharistia est unum e præcipuis mediis oves pascendi. (b) JurisdiiHoncm ordinariam habent S. Pontifex pro totâ Ecclesiâ, Episcopus in suâ dicecesi, parochus in suA parochiâ, Prælatus regularis relate ad subditos. (c) Insuper communionem dispensare possunt qui dirc&e vel indirecte licentiam acceperunt ab eo qui iurisdiftionem ordinariam habet, v. g., ii quibus permittitur Missam cele­ brare in ecclesiâ aut oratorio, in quo servatur SS. Sacra* De lapsis, 35, P. L., IV, 4S5. * Apud Bruns, CVww/, I. J45. DE SACRAMENTO EUCHARISTIA',. 467 mentum; quoad alia oratoria. /V/cr X statuit, S mai i 1907. ut in Induitis oratorii privati intelligatur inclusa facultas communionem distribuendi iis omnibus qui missæ adsistunt, salvis juribus parochial ibus1. (d) Quando agitur de ordinariâ communione, licentia potest facile præsumi. non autem tam facile quando agitur de communione paschali in illis locis ubi fieri debet in pro­ pria parœciâ, aut dc priinfl communione; quâ de re statuta diœcesana sedulo servanda sunt (e) Extra casum nccessiiatis, non licet viaticum ministrare nor. subditis sine expressâ licentiâ; regulares autem hanc regulam violantes, excommunicationem non amplius incur­ runt S. Pontifici simpliciter reservatam 2*. 11. Ordo servandus. 608. i° Quoad communionem in genere. Ordo præscriptus quoad communionem ministrandam respicit tempus, ritum ct defeflus qui occurrere possum. (A) Quoad tempus, (ai Generarim S. Eucharistia dispensari potest quâlibet die, excepto tempore interdicti localis et die Parasceves; tunc enim dari nequit nisi graviter decumbentibus. Hodie nil prohibet quin distribuatur Sabbato sancito, inter Missarum sol­ lemnia ct etiam expletâ missi’, (b) Permittitur sicut Missa, ab aurora usque ad meridiem, immo et vespere, non autem noilti, nisi agatur de infirmis, aut adsit quædarn necessitas, (c) Communio non solum intra, sed extra Missam dari potest, dummodo adsit ratio utilitatis·, (d) Non debet dari communio in Missâ Xativitatis, quæ mediâ tu>fle celebratur, nisi adsit specialis permissio a S. Pontifice5 (quæ recenter piis domibus concessa est)6. (B) Quoad ritum. Quando communio datur extra Missam, hæc præcipue serventur : (a) duæ candelæ accendantur aut saltem una si altera inveniri nequeat; (b) minister, aut ipsius defeétu, sacerdos 1 A.S.S. iN, 589. :Tanquercy-Cinietier, Censuris, n’ 11S. — Hæc enim excommunicatio r.amplius in C&iiie recensetur. ’ A. A. S., VI, 197. * Olim disputabatur nuta sacerdos, potamentis nigris indutus, communionem 7-T.é, intra aut post missam, distribuere posset. Jlodie vero, cx decreto S. C. Λ. 27 Junii 1868, certo licet sive intra missam, sive immediate post, immo, data rationabili causa, immediate ante : omittenda est tamen bcncdiiftio. — Vetitum est autem communionem dare, sive intra sive extra Missam, in altari ubi SS. Sacramentum exponitur, nisi consuetudo id ferat, deficiente alio altati. iS. C. Rit.. l6ai. —4 A. A. S., t. I, p. 146. 4G8 CAPUT II. ipse recitet Condicor; (c) sacerdos, prius lotis manibus, induti superpelliceo et stolà coloris diei (vel albi) consuetas preces recitet, et Eucharistiam ministret; (d) ad altare reversus, dicat “ 0 Sacrum convivium” cum versiculo et oratione; (e) tandem, ablutis digitis, et ciborio reposito, det benediétionem. (C) Quoad defefius. (a) Deficientib 6S; Thalhofer, Die Opferkhre dtt Hebraerbriefcs, 1S55; Id., Das Offer aes Alten und des Neuen Tundes, IÎ70: Lanibrecht, De ss. Missa sacrifiât, 1S74; Probst, Die Abendlândische Messe vont j bis S Jahrhundert, 1X96; Btckcl, Messe uud Pascha, 1S71; Gihr, . <'r heilige Messoffer '°, 1907, gallicc redditum auftore L· T. Moccand; Stentrup, De sacrificio Eucharistia, 1SS9; Many, Pralectùnus de Missâ, >903; Hedley, The holy Eucharist, 1907, gailice redditum auctore A. Roudür * « Pt. XL1X, 14. DE SACRIFICIO MISSÆ. 471 .nw.v, prout est specialis actus religionis publicæ, definitur : oblatio rei sensibilis, ejusque destructio vel mutatio, a ministro legitimo soli Deo facta, ad significandum agnitionem supremi ejus dominii et veniam implorandam, qnam sequitur quadam cum Deo communio. Quæ quidem definitio jam explicata fuit (de Verbo ineam , n. 1184), ubi etiam sacrificii originem et significationem declaravimus (n. 1175-1178). Sacrificium est in genere signi, quatenus est aftio quædam externa, quæ totam suam excellentiam desumit ex co quod per eam homo significat seu exprimit interiorem ado­ rationis aiïeétum quo se totaliter Deo devovet '. Ad sacrificium quatuor præsertim requiruntur : (a) oblatio rei sensibilis, quâ offerens significat velle seipsum, cum viétimâ, Deo dedicare; res autem oblata debet esse sensi­ bilis, quia sacrificium proprie dictum est aélus cultûs publici, externaque manifestatio internae religionis; (b) im­ mutatio viétimœ,. sive physica per veram immolationem 2, sive moralis, victimam in statu humiliori constituens, ut sic melius significetur agnitio supremi Dei dominii, qui solus est vitæ et mortis auctor, solusque jus habet ut vivat et glorificetur; (c) legitimus minister, ut acceptus mediator esse possit inter Deum et societatem; (d) supremi Dei domi­ nii recognitio : hic est enim sacrificii finis essentialis, cui tamen alius additur in statu naturæ lapsæ, videlicet repa­ ratio ofîcnsæ Deo per peccatum irrogatæ. 672. 2° Definitio sacrificii Missæ. (A) Quoad nomcn\ Apud Grecos, sacrificium Missæ vocatur μυσταγωγία, id est peraétio mysterii, ιερουργία seu adtio sacra, λειτουργία seu ritus. Apud Latinos, vocatur sacrificium, oblatio, egenda seu aftio per excellentiam, sed præsertim j/Ztfcr oppositionem ad cruenta, exempli gratia Ps. XXXIX, 7; Isa., XIX, 21; Dan., IX, 27. Aliquando vero sacrificium cruentum, sicut agni oblationem mane aut vespere factam, exempli graria III Peg., XVIII, 29; /»”/·<<■.. Ill, 20; A. CXII, 2: Dan., IX, 21 ‘ A. XLIX, 1; CVI, 3: CXIi, 3. DE SACRIFICIO MISSÆ. 475 offerebatur; 2) nec sacrificium a Gentibus paganis oblatum, quidquid contendunt Liberales », cum Prophctæ istiusmodi sacrificia abhorrerent; 3) non est sacrificium crucis: licet enim sit novum et perfectum, tamen non est oblatum in omni loco, sed in uno, prope Jerusalem. Remanet igitur ut sit sacrificium Missæ, quod est simul novum, quatenus veteribus sacrificiis successit; proprie dictum, ut infra osten­ detur; universale, utpote celebratum ubique terrarum; mun­ dum, cùm hæc sit oblatio munda, quæ nullâ offerentium iniquitate possit inquinari. (b)Confirmatur ex Ps. CIX, 4, ubi dicitur : “Juravit Dominus, et non pænitebit eum : tu es sacerdos in æternum secundum ordi­ nem Melchisedech". Hunc psalmum messianicum esse, et ad Christum referri, constat ex N. Testamento . * Unde sic : Christus est sacerdos secundum ordinem Melchisedech, ac proinde sacrifi­ cium offerre debuit simile sacrificio panis et vini quod Melchise­ dech obtulit »; atqui res ita se habet, si Christus vere instituit ac peregit sacrificium eucharisticum. 677. (B; Ex N. Test, (λ) Ex verbis institutionis Eudta* ristia sic argumentari licet : in ultima cœnâ, Christus, Eucharistiam instituendo, verum sacrificium, licet incruen­ tum, obtulit; atqui Apostolis præcepit facere quod ipse in cœnâ fecerat : “ Hoc facite in meam commemorationem ergo Eucharistia est verum sacrificium, licet incruentum. —■ Minor constat. Probo majorem. Christus enim non simpliciter dixit : “ Hoc est corpus meum, hic est sanguis meus ", sed addidit dc corpore “ quod pro vobis datur ” ri ΰπίο υαώ> oc&u&w, * quod pro vobis traditur ", et de sanguine “qui pro vobis effunditur" έζχυνόαεί/σν. .Atqui hæc verba sive inte!ligantur de præsenti tempore, ut in textu grœco, sive intelligantur de futuro tempore, ut in VulgatA, significant corpus et sangui­ * Dicunt quidem Prophetam loqui de sacrificio quod jam cxislit " apenm". Sed immerito; nam sxpe Propheta: tanquam présentes describunt res futura» (v. g., ha., VII, 14), quia nempe ex» vident absque respc&u temporis. ’ Matt., XXII, 42-45; Htbr., VI, 20; VII, 17, etc. 1 Gtn., XIV, iS. 4 “ Hoc est corpus meum quod pro vobis datur” (Lue., XXII, 19); “ quod pro vobis tradetur” (I Car., XI, 24): “Hic est sanguis meus Novi Testa­ menti, qui pro multis effundetur” (.l/orr., £lV, 24): "qui pro multis eiTur detur in remissionem peccatorum” (Mati., XXVI, 2$). 476 CAPUT IIT. nem Domini Apostolis traditum fuisse in statu viciis nam : i) corpus ct sanguis Christi dantur ut memorialepas. sionis Christi, ideoque in ordine ad sacrificium mox oflfe. rendum ut ab invicem separata exhibentur, et tanquam ciinu in communionem præbentiir. 2) Confirmatur ex circum­ stantiis; Christus enim Eucharistiam instituit ut antiquo paschati substituatur, quod verum erat sacrificium; qua­ propter eam instituit eo tempore quo paschale sacrificium celebrabatur; et quidem sub speciebus panis et vini, qua.· in sacrificiis antiquis adhibebantur, præsertim in paschali cele­ bratione; cum verbis quæ ideam sacrificii naturaliter reco­ lebant, nam verba “calix sanguinis mei, Novi et /Etemi Testamenti ” similia sunt verbis a Moyse prolatis dum sacrificium obtulit ad Vetus Test, confirmandum : “Hic eat sanguis foederis quod pepigit Dominus vobiscum’’1*3; ergo eucharistia rationem habet sacrificii. 678. (b) Ex doclrinâ S. Pauli. 1) Ex textibus quibus Christus exhibetur ut sacerdos “ secundum ordinem Melchd sedech”* et quidem u in ceternum" 3. Ut enim advertit 5. Cyprianus ·», Christus fuit sacerdos secundum ordinem Mclchisedech, non solum quia habuit sacerdotium Levitico sacerdotio præcellens, sed etiam quia “ obtulit hoc idem quod Mclchisedech obtulerat, id est panem et vinum, suum scilicet corpus et sanguinem — Praeterea, si Christus habet sacerdotium perpetuum, utique etiam in terrA, ut satis indi­ cat textus Apostoli, usque in sæculi finem apud nos neces3, ad Cæcilium, n. 4, Journet, 5S1. DE SACRIFICIO MISSÆ. 477 2 ’ Ex locis ubi docet Christianos habere altare T, et exinde verum sacrificium, quod æquiparat, immo anteponit S. Pau­ lus sacrificiis judaicis. Hoc autem sacrificium nequit esse nisi eucharisticum, ut expresse explicat ipse Apostolus 2*: 'Calix benedictionis,cui benedicimus,nonne communicatio sanguinis Christi est?... Videte Israel secundum carnem : Nonne qui edunt hostias participes sunt altaris? Quid ergo? dico quod idolis immolatum sit aliquid, aut quod idolurn sit aliquid? Sed quæ immolant gentes, daemoniis immolant et non Deo. Nolo autem vos socios fieri dæmoniorum. Non potestis calicem Domini bibere et calicem dæmoniorum 679. 2° Traditione probatur. (A) Per tria priora sœcula Missa habetur ut sacrificium verum, a sacrificiis antiquæ legis distinôtum, caque complens ct perficiens. Ita audior DoFlrince duodecim Apostolorum (Didache) el N.yi/ίΛnus animadvertunt in celebratione Eucharistiæ impleri vaticinium MalachiteJ; S. Irenaus declarat sacrificia Judæorum non amplius esse Deo acceptabilia, sed ab Ecclesiâ Deo offerri sacrificium panis et vini, a Malachiâ praenuntiatum, sacrificium corporis et sanguinis Christi, cujus oblatione fideles participes fiunt cælestiun» dono­ rum4* ; -N Cyprianus totâ epistula ad Caecilium disserit de sacrificio Eucharistico quod offerri debet sicut “ Dominus ct Deus noster, sacrificii auctor et doctor, fecit ct docuit”’, et accurate describit hujus sacrificii materiam, nempe panem et vinum, quod fit ipsius corpus et sanguis. 680. (B) A sac. IVe ad VI”U· : (a) Patres ostendunt intimam esse connexionem inter sacrificium eucharisticum et sacrificium crucis cujus est continuatio, et in utroque eamdem esse victimam. 1) 5. Cyrillus Hierosvl.6 totum ritum sacrifici; Misere describit, ubi offertur eadem propitiationis viôtima ac in cruce, praecipue vero anaphoram seu cano nem, nempe prafationem, in quâ sacerdos fideles invitat ut, depositis curis, cor sursum habeant in ctelo; invocationem angelorum, cum quibus Deum laudamus dicendo : i: inclus, etc ; epicksim, quâ Deus exoratur ut faciat panem corpus Christi·,sacrificium ipsum incruentum ct propiuatorium,seu “Chris’ AW., XIII, 10. — · I Cor., X, 16-12. ’ Didache, c. 14; Dial, cum Trypk., n. Il6, P. G., VI, 746 sq. 4 Adv. hares., I. IV, c. 17, P. L., VII, 1019 sq. ’ P. L.. IV, 373. * Caiech. XXIII, qux tota legenda est, P. G., XXXIII, 1109-1128. 478 CAPUT III. tum maélatum pro peccatis nostris”; commemorationem vivorum t eorum qui in pace dormiunt; postea exponit orationem dominion^ communionem et gratiarum aflionem. Exinde apparet valde anti· quam esse sacram liturgiani quoad partes essentiales, et in eâ inr$. niri quidquid sacrificium constituit. w 2) S. Joannes Chrysosf. docet Christum, sacerdotem et hostiam | in cruce, quotidie a sacerdotibus offerri in memoriam ejus mortis, | ita ut una eademque sit hostia ac ea quæ in cruce oblata est: “Offerimus quidem, sed ejus mortem revocamus in memoriam, et ipsa una est non multæ... quoniam semel fuit oblata sicut illa fuit in sanéta sanétorum ” ». Hujus autem sacrificii excellentiam ita describit’ : “Cùm enim videris Dominum immolatum et jacentem, et summum sacerdotem sacrificio incumbentem ac precantcw, omnesque pretioso illo sanguine rubentes, an putas te cum horni· ni bus et in terra esse, annon potius in cælos translatum?” 3) 0". Augustinus ostendit hoc sacrificium, in Antiquâ Lege prae­ figuratum, esse passionis Domini com memorati vum : “ Hujus sacrificii caro et sanguis ante adventum Christi per victimas simi­ litudinum promittebatur, in passione Christi per ipsam veritatem reddebatur, post ascensum Christi per sacramentum memoria celebratur”3. Φ) Eadem rotate, liturgia omnes, licet in multis ritibus discre­ pantes, disertis vocibus testantur .Missam esse plenum et verum sacrificium^ oblationem et immolationem; præcipue vero in anamnifi, quæ consecrationem sequitur, manifeste supponunt Missam esse sacrificium commemorativum passionis et mortis Christi, qua ejus fructus nobis applicantur «. 681. (C) A sate. VIe ad XIIduo præsertim incul­ cantur : natura hujus sacrificii quod quamdam immolatio· nem involvit, ejusque effectus. (a) Grati præcipue immolationem Christi in Eucharistiâ exponere satagunt. Eutychius Constantinop. ait Christum mystice immolari, ejusque mortem per fra&ionem panis reprrosentaris. Xestorius scribit Christum in Eucharistia figurative crucifigi et gladio sacer­ dotalis orationis maflari* *. Quod et antea Gregorius .Va:. jam dixerat : “Quando incruentâ sectione secaveris corpus et sangui­ nem dominicum, vocem adhibens pro gladio ”T. * Homii. in tp. ad fhbr., XVII, 3, Λ Gf jjj : J0.,rnd, 1222. * De sacerdotio, I. III, 4, Λ G., XLVIII, 642: Journel. 11(8. 3 Cani. Faustum, XX, 21, /». XLH, -$5. journeI> ,όοψ AWe’orunt ap. Kirch, Emkirùiion, 61Ô; Peregrinatio Site*. F. Cabral, Diei, d Archio!., t. I, jS8q, igçÿ ’ Sermo de Pasehate, II, 3, P. Gf LXXXVI, 2393. 2396. * An. Loofs, A'cs.’oiiamt, p. 241. ' Fyist. CI, ad Amphiloc., p. G, χχχνίΐ aSo. OH SACRIFICIO MISSÆ. 479 • bj Latin: hanc immolationem pariter declarant, sed insuper sacrificii eucharistici effetius, qui iidem sunt ac sacrificii crucis. j)S Gregorius .V. asserit per oblationem hosti» salutaris expiari caipas defunctorum, ct narrat quomodo Justus monachus a purga­ torio liberatus fuerit post triginta missas pro eo celebratas Alios effectus præclare describit, simulque dispositiones ad eos conse­ quendos necessarias, præsertim contritionem : “ Hæc namque sin­ gulariter victima ab æterno interitu animam salvat... Hinc ergo pensemus quale sit pro nobis sacrificium quod pro absolutione nostrâ passionem unigeniti Filii semper imitatur. Quis enim fide· lium habere dubium possit, in ipsâ immolationis hora, ad sacer­ dotis vocem cælos aperiri, in illo Jesu Christi mysterio angelorum choros adesse, summis ima sociari, terrena caelestibus jungi, unumque ex visibilibus atque invisibilibus fieri. Sed neccsse est ut, cum hæc agimus, nosmetipsos Deo in tordis contritione mafiemus, quia qui passionis dominicæ mysteria celebramus, debemus imi­ tari quod agimus”’. =) Juxta Pen. Dedam Christus “ lavat nos a peccatis nostris quotidie in sanguine suo, cùm ejusdem beatæ passionis ad altare memoria replicatur”. 3) Paschasins Radberius testatur Redemptorem quotidie in altari peragere quod tempore passionis gesserat, ideoque fideles a peccatis quotidianis vi eucha­ ristiæ liberari4. 4) Quæ omnia contrahens, 5. Thomas! docet Eucharistiæ celebrationem esse immolationem, quia est repræsentativa passionis Christi, quæ est vera ejus immolatio, et quia per eam participes efficimur fruétûs dominicæ passionis. Scriptura igitur et Traditione constat Missam vere esse sacrificium. Merito itaque C. Lateranense /Ι' (121 $')6 rem esse de fide supponit, ita Tridentino præludens. • · 682. 3° Ratione suadetur. Tanta est connexio inter religionem ct sacrificium proprie, diétum, ut, si posterius deest, prior sit incompleta ct veluti manca. Quod probant : 1) divime littcne, cx quibus liquet cultum et sacrificium coæva fuisse, ct religionem floruisse vel defecisse florentibus aut deficientibus sacrificiis; 2) Gentilium historia, cùm, ubi­ cumque religio vigeat, sacrificia quoque sint in usu; 3) et ratio ipsa, quæ diktat supremum Dei dominium agnoscen­ dum esse aliquo actu exteriori soli Deo exhibendo; nec ad hunc finem attingendum nobiliorem actum excogitari posse ‘Λβ4>.?., IV, 55, P. L.t LXXVII, 41S. 'Dialog., IV, 58, 59, P. L·., 425, 42S. I, 14, P. L., XC1V, 75. * De torpore et sanguine Christi, P. CXX, 1294, 1328. » Sum. theol., 3. q. S3, a. i. — 6 Dcuz.-Bann., 430 (357). I 480 CAPUT ΙΠ. quam sacrificium, vi cujus publice et practice declarati solum Deum jus habere ad existentiam, creaturas autem ex se ad nihilum tendere. Atqui, sublato sacrificio Missæ, nullum esset sacrificium in N. Lege, cùm sacrificium crucis, utpote in a6tu transito­ rio consistens, amplius non existât, sicque pejor esset Chris­ tianorum quam Judæorum Gentiliumve conditio. Neque dicere oportet sacrificium crucis semel oblatum, propter infinitum suum valorem, plane sufficere; sicut enim, peracti redemptione per sacrificium crucis, conveniens fuit sacra­ menta institui quibus fruétus passionis unicuique fidelium applicarentur ad eos sanctificandos, ita omnino decebat perenne sacrificium institui, quo sacrificii crucis effectas perpetuo renovarentur, ad Deum glorificandum. 683. Objic. Protestantes : (A) Ex S. Paulo (Hcb., VII, 23-25), unns est tantum sacerdos, Christus; atqui ubi est unus sacerdos, ibi unam est sacrificium, scilicet sacrificium crucis. Pesp. Distinguo majorem; unus sacerdos principalis, conair, unus sacerdos secundarius, nego. Etsi enim Christus est solus supremus sacerdos, tamen cùm visibiliter non maneat in terri, instituere voluit sacerdotes secundarios, qui ipsius ministri essent, ejus vicarii, et nomine ipsius sacrificium crucis renovare possent, juxta illud : “ Hoc facite in meam commemorationem ”;quo pariter sensu Paulus scribit : " Sic nos existimet homo ut ministros Christi** (Z Cor.. IV, 1). (B) Instant ; Ex eodem Apostolo (Heb., VII, 27; X, 12, 14) uni­ cum adest sacrificium, scilicet sacrificium crucis; immo si aliud daretur, prioris excellenti» derogaretur. Dist. antecedens : unicum est sacrificium, quoad substantiam, cr r/zA?,· quoad modum offerendi, nego. Siquidem sacrificium Missæ est substantialiter idem ac sacrificium crucis, cùm eadem sit vidinia, idem principalis oficrens, iidem fructus; differt tamen ab eo quoad modum offerendi, cùm unum cruento modo, alterum incruento offeratur. S. Paulus excludit quidem omne sacrificium substantia­ liter a sacrificio crucis distinétum, præsertim sacrificia V. Legis, minime vero sacrificium Eucharisticon», de quo ipse loquitur non semel, ut diximus in thesi. Nec potest dici sacrificium Missæ derogatorium esse sacrificio crucis; nam omnis valor, omnes fruétus sacrificii Missæ ex sacrifi­ cio crucis promanant, ac proinde ejus efficaciam non minuunt, sed potius manifestant, sicut fructus, qui ex arbore pendent, ejus fecun­ ditatem ostendunt; neque tamen inutile dici valet, cùm sit appli­ catio unicuique fidelium fruftuum sacrificii crucis, prout fit pe; ipsi DE SACRIFICIO MISSÆ. 481 ^ramenta, sub diverso tamen respeéin, cum sacrificium primario tendat ad gloriam Dei. § II. De essentia sacrificii Missæ1. 6&|. Status quaestionis. (A) Omnes quidem theologi admittunt : (a) Missam esse verum et proprie diflam sacri­ fiant; (b) immo sacrificium reprceseutativum sacrificii cru­ cis, ut constat tum ex Scripturâ, tum ex Patribus quos supra allegavimus, præcipue vero ex Tridentino declarante Christum Ecclesiæ suæ reliquisse visibile sacrificium "quo cruentum illud semel in cruce peragendum reprasentaretnr, ejusque memoria in finem usque sæculi permaneret”2; c) rem oblatam seu vifiimam esse Christum sub speciebus eucharisticis latentem : " (7na enim cademque est hostia, idem nunc offerens sacerdotum ministerio, qui seipsum in cruce obtulit, solâ offerendi ratione diversâ ”3; (d) quamdam esse immolationem saltem mysticam hujus viétimæ : " No­ vum instituit pascha, seipsum ab Ecclesiâ per sacerdotes sub signis visibilibus immolandum in memoriam transitûs sui ex hoc mundo ad Patrem ” ·»; (e) hanc immolationem esse incruentam .· “ In divino hoc sacrificio, quod in Missâ peragitur, idem ille Christus continetur et incruente immo­ latur (B) De duabus autem quæstionibus theologi inter se disputant : (a) in quânam aflione essentia Missæ reponenda sit, utrum nempe in consecratione, an in communione, vel in i(traque simul; (b) et insuper sub quo formali respeftii con­ secratio dici possit constituere essentiam sacrificii. I. In quânam actione essentia sacrificii Missæ consistat? 685. Omnes theologi hodie fatentur essentiam sacrificii Missæ non consistere in oblatione quæ præcedit canonem, •Suarez, disp. 75; Bcllarminus, 1. V, c. 27; Lugo, di$p. XIX; Drouin, q. V; Billuart, diss. VIII, a. 2; Franzelin, th. 16; Rosset, n. 10S3 sq.; Stentrup, th. 91-97; de Augustinis, p. Ill, a. 5; Pesch, n. SS6 sq.; Billot, th. 54; Vacant, Histoire de la conception du sacr. <ώ Ia Messe, p. 44-60. ’ Scss. XXII, cap. I. — » Scs *, XXII, cap. 2. — ♦ Sess. XXII, cap. I. 5 Sets. XXII, cap. 2. Thkol. Dock. 111. —- *6 * 482 GAPUT ΙΠ. et est tantum praparatio ad sacrificium ipsum, cùm Chris­ tus non sit adhuc præsens; neque in fraëliont hostite, quæ aliquando omittitur, et quæ aliunde non ipsam victimam sed tantum species consecratas attingit. Sed controvertitur utrum essentia Missæ reponenda sit in solA commu­ nione, an in solâ consecratIone, vel in utrâque. 686. (A) Juxta DD. Bellord1, essentia Missæ in solâ communioni consistit : nam, secundum recentiores historicas inquisitiones, id quod est maxime essentiale in conceptu sacrificii, est communio cum divinitate per quoddam convivium sacrificale. — Qu.e theoria communiter rejicitur; nam : (a) fafiis contraria est ; apud Judttos, in quibusdam sacrificiis, præsertim holocaustis, tota vi&ima com­ burebatur in honorem Dei sine ullo sacrificali convivio; apud Gentiles, pleraque sacrificia in cruentâ ma&atione viétimæ sita erant, et sacrificales epulæ quæ sæpe hanc maélationem seque­ bantur, non erant nisi sacrificii complementum, nempe signum reconciliationis cum divinitate jam sacrificio peradlæ**; jamvero essentia sacrificii reponi nequit in elemento quod sæpe deest, et, quando existit, tanquam merum complementum habetur, (b) Net dogmati catholico consentanea : i) exinde enim infert Bellord mortem Christi in cruce non esse sacrificium ex se, sed quatenus cum cœnâ eucharistici sumitur; e contra, secundum dodtrinam catholicam a Patribus e Tridentino expositam, mors Christi est verum sacri­ ficium, ita ut ccena eucharistica suam sacrificalem significationem desumat e sacrificio crucis; 2) insuper sacrificium direéte in gloriam Dei, communio autem direéte in utilitatem communicantis tendit. Dici igitur nequit essentiam sacrificii Missæ in solâ communione consistere. 687. (B) Juxta Doni. Soto, J. de Lugo, Bellarmiimm, S. Ligonum, etc., essentia sacrificii consistit tum in conse­ cratione tum in communione. Quod duplici modo explica­ tur : (a) J. dc Lugo agnoscit quidem victimam jam immo­ lari per consecrationem quæ eam reponit in statu decliviori; sed ipsa sumptio ad substantiam ct integritatem hujus sacrificii pertinet : "nam per ipsam adhuc magis consumi­ tur et destruitur viétima”3. (b) Alii autem, cum Bellarininoi, putant in consecratione offerri viétimam, sed in communione celebrantis eam destrui. * The Amer. Ecclesiastical .Review, Philadelphia, 1905, 1 sq., 258 sq. * Dôllinger, Heidentum undJudentum; The American Eccles. Review, 1905, pp. 37S sq.; 457 sq.; 513 sq.; 612 sq.; J. Pohle, Dogmalih, III, 1910, 317-327. * De Euchar., disp. XIX, scft. 5. — * De Missi, 1. I, c. 27. DE SACRIFICIO MISSÆ. 483 688. (C) Sententia longe communior docet essentiam sacrificii eucharistici in consecratione sold consistere, ita ut communio ipsius sacerdotis ad ipsam oblationem sacrificam non pertineat, sed ei superaddatur tantum ex naturâ rei : victima enim, quatenus est sub speciebus panis et vini, ordinem dicit ad sumptionem. Unde merito sacerdoti communio praescribitur, et quidem sub gravi. Etenim, sacrificii Missæ essentia in eo reperiri debet unde habet ut repraesentet cruentum sacrificium Crucis, simulque aliquam immolationem involvat : siquidem ex Trident. Christus in ultimâ Cœnâ Ecclesiæ voluit relin­ quere “sacrificium quo cruentum illud semel in cruce pera­ gendum repræsentaretur, ejusque memoria in finem usque sæculi permaneret ”. Atqui sumptio non est apta ad repræsentandum sacrificium crucis : siquidem in viélimæ participatione per communionem non invenitur ratio obla­ tionis et sacrificii, sed tantum intima unio inter Deum ct hominem per Christum. Insuper communio non aliam mutationem implicat in corpore Christi nisi mutationem localem, quatenus ex ore in stomachum transit : species quidem consumuntur, non vero corpus Christi quod tan­ tummodo desinit esse sub speciebus quando substantialiter in stomacho alterantur. Econtra in consecratione eucharisticâ inveniuntur pas­ sionis Christi memoriale ct imago, necnon quædam immo­ latio, ut apparebit ex quæstione sequenti. II. Sub quo formali respectu In consecratione adsit ratio sacrificii. 689. Hâc dc re, tria sunt genera systematum; alia sup­ ponunt ad omne sacrificium requiri physicam immolatio­ nem seu immutationem vîétimæ, alia autem nullam veram immolationem requirunt, alia tandem docent ad sacrifi­ cium quod offertur sub attend specie sufficere immolationem mysticam. (A) Rejiciuntur systemata quæ physicam immolationem requirunt. Etenim ratio sacrificii non videtur consistere : * Sess. XII, cap. 1. 484 CAPUT III. (a) In destructions substantiel panis r/ tini, quia : i) transsubstantiatio non est destruélio horum elementorum, sed contersio in cor­ pus et sanguinem Christi (supra, n. 556); 2) insuper si ita esset, sequeretur panem et vinum, non Christum sacrificari. (b) Nec in consecratione quatenus destruitur panis ut producatur Christus, sicut voluit Suarez ’ : si enim mutatio ponitur in desfruetione panis, non vidima ipsa mutatur, sed tantum panis; si vero ponitur in productions corporis Christi, videtur prorsus absonum rem aliquam sacrificari quando et quatenus producitur. (c) Nec in eo quod corpus et sanguis Christi sub speciebus panis et vini ponuntur in statu deditiori, quatenus reducuntur ad statum cibi et potûs, ut volunt Lugo1 ct * Franzelin : etenim : 1) Christus in sacramento non vere mutatur, sed fit præsens ubi antea non erat, ita ut tota mutatio fiat in pane (supra, n. 558); 2) constitutione suâ in statu cibi res non offertur Deo in sacrificium, sed in hominis usum accommodatur; 3) sacrificium eucharisticum non potest esse sine analogia ullâ cum modis offerendi inter homines ab initio usitatis; sed nunquam sacrificium exstitit per red ultionem ad statum cibi; 4) in hâc explicatione nulla apparet similitudo cum sacrificio crucis. (d) Nec in consecratione, in quantum est adlio de sc tendens ad veram ct rcalcm occisionem a quâ solum per accidens impeditur, sicuti excogitârunt Lessius, Gonet, Billuart : etenim, ut jam didunt est, n. 558, allio consecrativa nullo modo nata est physice mutare Christum, sed solam materiam quaï consecratur; immolatio itaque est tantum mystica, et hæc sententia reincidit in eam quam propu· gnamus n. 690. (B) Rejicitur systema Vasquezii, quod nullam veram immolatio­ nem supponit, sed statuit Missam esse sacrificium eo tantum sensu quod per cam cruentum sacrificium in cruce oblatum représentatur\ Hoc systema admitti nequit; nam repræsentalio alterius sacrificii, quatenus praecise est représentât™, non sufficit ad pera­ gendum aduale sacrificium; sicut enim sacrificia V. lægis erant proprie sacrificia ex co quod non tantum repnesentabant mortem Christi, sed simul aliquam immolationem in se habebant, ita pariter sacrificium Missae non solum mortem Christi repræsentare debet, sed etiam aliquam immolationem in se habere. 690. (C) Remanet itaque sententia, olim communis inter theologos usque ad tempora Protestantium 5 : consecratio videlicet est formaliter sacrificium, quatenus Christum sistit in statu immolatitio sub speciebus eucharisticis et separat * ZV Eit.-A., disp. 75, sect. 5. — ’ De Each., disp. 19, sect. 5. n. 65-67. 3 3 De Etteft., Thcs. 16. — 4 Vasqucz, in yam pariem, Disp. 222, c. 7 ct sq. 5 Cf. Card. Billot, De Sacram., t. I, p. 611. ii DH SACRIFICIO MISSÆ. 485 mystice corpus a sanguine Christi, ponendo seorsum sacra· mentum corporis et sacramentum sanguinis, et ita reprae­ sentando separationem realcm olim in cruce peractam. Hanc explicationem, quin tamen ullo modo ceteras dam­ nemus, ut probabiliorem amplectimur : (a) quia magis con­ sentanea videtur : i) verbis utriusque formæ, qualia in textu originali referuntur : ibi enim dicitur corpus Christi dari et frangi, et ejus sanguinem effundi; atqui corpus frangitur quando sub specie frangibili panis ponitur, et sanguis fun­ ditur quando sub liquida specie vini constituitur; 2) et notioni transsubstantiationis supra traditæ, n. 558; (b) quia reponit sacrificalem mactationem in actione sensibili simul et symbolicA, sicut convenit sacrificio externo quale est sacri­ ficium Missæ, quod repraesentat et renovat sacrificium crucis. Nam, ut recte ait Card. Billof1, “si contingeret reni offerri, non in propria, sed in aliena specie, tunc ad rationem sacri­ ficii in quantum hujusmodi nihil aliud posset requiri, nisi utres illa sub sacramcntalibus symbolis in quodam externo habitu mortis præsens sisteretur”. Cui tamen explicationi addendum est Christum, sub speciebus vere latentem in statu victima?, nomine proprio ct totius societatis, Patri offerre interiores sensus religionis, nempe adorationis, gratitudinis, pænitentiæ; ct pro totâ societate christianâ novas gratias postulare gemitibus inenarrabilibus; et ex hâc præsertim intemâ oblatione, exterius manifestata, ut supra dictum est, fluere efficaciam hujus sacrificii, cùm Deus respiciat magis ad interiores amoris et obedientiæ sensus quam ad externam immolationem. Et ita Missa est sacrificium absolutum simul et relati­ vum : absolutum, quia in co invenitur mactatio mystica quæ sufficit quando res oblata offertur sub alienâ specie; relativum, quia totum se refert ad mortem Christi quam commemorat. 691. Corollaria. (A) Sacrificium Missæ est idem quoad substantiam ac sacrificium crucis; in utroque enim eadem est hostia, idem principaliter offerens, juxta illud : “ Una eademque est hostia, idem nunc offerens sacerdotum ministerio qui seipsum tunc in cruce obtulit”3. Differt tamen acci‘ Dc rac>a>HCHlis, t. I, p. 571. — ’ TrztZ., Sess. XXII, cap. 2. fl bn J 486 CAPUT III. dentalitcr Missa a sacrificio crucis : (a) ratione immolationis-. in cruce Christus oblatus est cruente, in altari incruente offertur; (b) ratione offerentis : in cruce Christus directe seipsum obtulit, in Missâ se offert sacerdotum ministerio; (c) ratione effeftuum : in cruce solutum est pretium redemptionis, in altari nihil novi meretur, sed solum merita crucis nobis applicantur. (B) Sacrificium Missæ pariter idem est quoad substan. tiam ac sacrificium in ultimâ cœnâ peractum; ab eo tamen differt accidentalitcr : (a) in cœnâ oblatus est Christus mor­ talis, in Missâ offertur immortalis; (b) in cœnâ Christus per se ipsum obtulit sacrificium, in Missâ per manus sacerdotis illud offert; (c) cœna significabat mortem Domini in cruce futuram, dum Missa significat mortem jam praeteritam. Art. II. De effectibus sacrificii Missæ». Dicemus:!0 Quinam sint; 2° Quomodo producantur; 3° Quisnam sit valor sacrificii Missæ. 1° Quinam sint effePlus sacrificii Missa f 692. Thesis : Sacrificium Missæ non solum latreuticum est et eucharisticum, sed etiam impetratorium, et propitiatorium pro vivis ac defunctis’. De fide est, ut constat ex Trid. : “ Si quis dixerit, Missæ sacrificium tantum esse laudis et gratiarum aflionis>wX nudam commemorationem sacrificii in cruce peraiii, non autem propitiatorium 3; vel soli prodesse sumenti, neque pro vivis ct defundis, pro pec­ catis, pœnis, satisfactionibus, et aliis necessitatibus offerri debere : A. S. ” 4. ’ Suarez, disp. 79; Bellarminus, 1. VI, c. i-7; Lugo, disp. IX, scii. 9; Drouin, p. VII, c. 2; Billuart, diss. VIII, a. 3; Franzelin, th. 12-13; Rosset, n. 1167 sq.; Pesch, n. 917 sq.; Stentrup, th. 98-1 to. * Ex diitis in Tr. de Verto /near. (η. 1185) sacrificium latreuficum directe tendit ad agnoscendum supremum Dei dominium; eucharisticum ad gratias Dee agendas pro prxtcrilis beneficiis offertur; impetratorium ad nova beneficia obtinenda dirigitur;propitiatorium ad Deum placandum et ad veniam conse­ quendam pro peccatis aut pœnft peccato debitâ offertur. 3Qux vox, tempore C. Trideniini^ designabat non solum id quod hodie propitiatorium vocamus, sed etiam impetratorium effeclum, quia Deum propi lium reddendo, eum inclinamus ad novas gratias largiendas. 4 Sess. XXII. can. 3. DE SACRIFICIO MISSÆ. 487 693. Probatur argum. generali : (a) Ex didis supra, sacrificium Missæ idem est substantialiter ac sacrificium cnicis, ac proinde eosdem effedus substantialiter producere debet, juxta illud Trid. : “ cujus quidem oblationis eruent» frudus per hanc (Missam) uberrime percipiuntur atqui sacrificium crucis quadruplicem effedum supra recensitum habuit, ut fatentur ipsi Protestantes; ergo. b Insuper sacrificium Missæ sacrificiis antiquæ legis successit, ut constat ex textu Malachiæ supra exposito, immo cis valde præstat; atqui sacrificia Λ. Legis hunc qua­ druplicem effedum obtinuerunt, ut in Tr. de Verbo Ineam. (η. 1176) exposuimus. Jure ergo Trident.1 de oblatione sacrificii Missæ ait : “ Hæc denique illa est, quæ per varias sacrificiorum, naturæ et legis tempore, similitudines figura­ batur; utpote quæ bona omnia, per illa significata, vclut iliorum omnium consummatio et perfodio comploditur”. 694. Argumento speciali. Quia vero Protestantes modo speciali negaverunt Missæ sacrificium esse propitiatorium ct impetratorium, argumenta specialia contra illos adducimus. A) Quoad effedum propitiatorium. (a) Christus, sacri­ ficium cœnæ offerendo, expresse dixit : “ Hic est sanguis meus... qui pro multis effundetur ir. remissionem peccato­ rum ”2; atqui sacrificium Missæ idem est ac sacrificium cœnæ : " Hoc facite in meam commemorationem ”; ergo Missa in remissionem peccatorum offertur. b) Confirmatur ex antiquiis Liturgiis, in quibus Missa offerri dicitur pro peccatis et ignorantiis populi, ad expianda delida, in veniam dolidorum populi, in requiem et refrige­ rium patrum nostrorum, qui obdormierunt 3. (B) Quoad effedum impetratorium, res constat ex variis liturgiis, in quibus declaratur Missam offerri pro communi ecclesiarum pace, pro redâ mundi compositione, pro iis qui infirmitatibus laborant, qui afflidionibus premuntur, uno verbo pro omnibus beneficiis spiritualibus et temporalibus ·». ' Sess. XXII, cap. 1. — * Malt., XXVI, 28. ’Cfr. S. Cyril. Hieros., Catuh. myit., V, n. 10, Ci.·::!. Apmol., ap. Kirch, n. 616, etc. 4 Ap. Kirch, n. 6i7-6iq. C., XXXIII, 1117, 488 CAPUT III. (C) Quoad utrumque : Christus, cx dictis, est vere ct realiter præsens in Eucharistia, incruente immolatur, et sese Deo ut viétimam offert pro nobis, sive ad veniam pro pec­ catis obtinendam, sive ad interpellandum pro nobis; atqui fieri nequit ut tantâ oblatione placatus, Deus non moveatur ad pænitentiæ donum aliaque spiritualia beneficia conce­ denda : talis enim oblatio est infiniti valoris et maxime Deo acceptabilis; ergo. Nec obstat Christum non esse nunc in statu orandi; licet enim Christus in cælo vel in SS. Sacramento non oret eâ ratione quje ctefc&um potestatis importat, vere tamen Patri suam voluntatem repræsentat circa ea quæ vult hominibus concedi : et hæc est oratio late sumpta, quæ eo efficacior est in divino sacrificio quo Dominus aceptabilior est apud Patrem. 2° De modo quo hujusmodi effetius producuntur. 695. Prcenotanda Missæ sacrificium suos efledus pro­ ducere potest : (a) ex opere operate, vel ex opere operantis: 1) priori modo, non quidem eodem prorsus sensu ac ubi de sacramentis agitur; hæc enim conferunt gratiam ad modum causæ instrumcntalis; sed sacrificii eflfc&us ex opere operato produci dicuntur si causantur cx dignitate rei oblata et principalis offerentis, independenter a merito offerentium; 2) ex opere operantis, si ex merito sacerdotis aut fidelium producuntur. Siquidem tres sunt offerentes in sacrificio Missæ, sacerdos, Ecclesia, Christus : sacerdos proprio nomine celebrans opus aliquod ponit quod est meritorium, satisfa&orium et impetratoriuni ex c-pre operantis; Ecclesia ipsa per sacerdotem sacrificat, et ejus preces efficaciam habent ex opere operantis infaltibiliter; tandem Christus seipsum offeit, et hæc oblatio suum oblinet cfledlum ex opere operato. (b) Infaltibiliter vel per modum impetrationis, prout effeétus in omni casu obtinetur vel nonnisi positis condi­ tionibus, quæ deficere possunt. (c) Immediate vel mediate, prout effeélus sine ullo inter­ medio obtinetur, vel contra mediante aliquo alio effectu. 696. (A) Certum est effellum latreuticum et eucharisti­ ca m ex opere operato, ct quidem infallibiliter ct immediate obtineri ex parte Christi. Nam, independenter a merito DE SACRIFICIO MISSÆ. 489 sacerdotis vel fidelium, per solam immolationem Christi in altari, Deus perferissimam adorationem et eximias gra­ tiarum aftiones accipit, cùm ibi renovetur adoratio ct laus condigna olim in cruce divinæ Majestati oblata : hæc est oblatio quæ “nullA indignitate aut malitiâ offerentium inquinari potest — Sed, cx parte sacerdotis aliorumque offerentium, hi efferus plus minusve producuntur pro eorum dispositione. 697. {B) Quoad efferum propitiatorium, distinguendum est : (a) Placatio divina indignationis obtinetur quidem r.r opere operato, et quidem infallibiliter et immediate ex parte Christi, (b) Quoad ipsum peccatorem, pro quo Missa offertur, peccata, sive mortalia sive venialia, remittuntur quidem ex opere operato, sed mediate tantum, et non infalli­ biliter ; “ Hujus oblatione placatus Dominus gratiam et donum pænitcntiæ concedens, peccata etiam ingentia dimit­ tit'J. Christus siquidem scipsum tanquam viétimam offert, ut suæ satisfactiones nobis applicentur; Deus autem, lüc oblatione placatus, gratiam pænitentiæ peccatoribus concedit. Hic tamen efferus non producitur infallibiliter, quia, licet peccator recipiat gratias a&uales ad pænitcntiam agendam, cis resistere potest. (fi) Pana temporalis, peccatis debita, per sacrificium Missæ ex opere operato, immediate et infallibiliter remittitur, saltem partialiter. Remittitur : 1) ex opere operato. Nam, ex Tridentino, Missa offertur pro vivis atque defundis, pro poenis et satisfarion ibus; atqui pœnæ, ab animabus Purga­ torii solvendae, non possunt remitti ex opere operantis, cùm animæ sint incapaces merendi et active satisfaciendi ; ergo pro eis saltem pœnæ remittuntur cx opere operato, seu independenter ab earum merito; et si ita est pro defunctis, nil impedit quin idem dc vivis dici possit. 2) Remittitur immediate, cùm hic agatur de merâ condonatione pœnæ; 3) infallibiliter, cùm nulla alia conditio requiratur præter remissionem culpæ; 4) non semper ex integro, sed juxta divinum beneplacitum ; præterca mensura remissionis pen­ det a dispositionibus ejus pro quo offertur3. ■ Triieul., sess. XXII, cap. 2. — * S. Thom., 3, q. 79, a. 7, ad 2. 490 GAPUT III, 698. (C) Effeftus impetratorius sacrificii Misses obtinetur quidem ex opere operato, sed per modum impetrationis, non autem infallibiliter. I ta communiter. (a) Producitur ex opere operato : nam Trid. declarat Mis­ sam offerri non solum pro peccatis, pœnis ct satisfactioni­ bus, sed etiam pro "aliis necessitatibus”. Hæ autem neces­ sitates nihil aliud sunt nisi bona spiritualia vel temporalia, quibus indigemus; ergo ex se sacrificium Missæ gratias illas obtinet. Revera Christus, seipsum offerendo, rogat Patrem, ut, propter merita sua, gratiæ nobis tribuantur; porro ejus preces non possunt non exaudiri. (b) Non autem infallibiliter : nam, quamvis sacrificium Missæ ex se sit efficax ad gratias obtinendas, hæ tamen sequuntur legem impetrationis, ideoque non recipiuntur nisi adsint requisite: conditiones ex parte postulantis, eorum pro quibus postulantur, et objecti quod postulatur; quæ conditiones aliquando deficere possunt. 699. (D) Tandem omnes effeflus supra descripti producuntur etiam ex opere operantis. Certum est. Nam, præter intrinsecum valorem, duo sunt consideranda in sacrificio Missæ : preces sacerdotis celebrantis astantiumque, et preces Ecclesiæ, cujus nomine offertur sacrificium; atqui ex utroque capite sacrificium vim aliquam desumit, ct quidem eo majorem quo sacerdotis et astantium pre­ ces sunt ferventiores, et eorum cum Christo unio, princi­ pali offerente, intimior; ergo ex opere operantis fruftus Missæ augentur. 700. Corollaria : (A) Missa sacerdotis, in statu mortalis peccati celebrantis, æque valet ac Missa boni sacerdotis quoad effectum principalem ex opere operato, qui ex oblatione ipsius Christi oritur, ct etiam quoad effectum qui ex preci­ bus Ecclesiæ procedit, dummodo sacerdos non sit excommunicatus vitandus ; nam duplex ille effectus a voluntate sacerdotis non pendet ; quo sensu dicit Tridcntinum : “ Et hæc quidem illa munda oblatio est, quæ nullâ indignitate aut malitiâ offerentium inquinari potest ". Sed fruétus secundarius, qui ex orationibus sacerdotis, ut privatæ per­ son æ provenit, evidenter ex ejus devotione pendet, ac DE SACRIFICIO MISSÆ. 491 proinde, sub hoc respcflu, melior est Missa boni quam mali sacerdotis B) Sacerdos, qui accepto stipendio, Missam in statu mortalis peccati celebravit, obligationi suæ substantialiter satisfecit; convenit tamen ut piis orationibus compenset quod defuit ex parte fruftûs secundarii. 3° De valore Missa. "01. Valor Missæ est virtus intrinseca quâ gaudet ad suos effeilus producendos, dum fruclus est bonum quod, intuitu sacrificii, Deus confert. (A) Valor Missæ in se speratus, prout consideratur ex parte viélimæ oblatæ et principalis offerentis, est simpliciter infinitus : e contra valor sacrificii ex parte Ecclesiæ vel sacerdotis offerentis est necessario finitus. (B) Sacrificium Missæ in suâ applicatione consideratum, habet semper effeôlum finitum, non tantum pro exiguitate creaturæ etiam rationalis, sed et pro dispositionum nostra­ rum gradu et limitibus. Quod aliunde favet majori fre­ quentationi sacrificii Missæ, ct congruit ordini Providentiæ juxta quem gratiæ non omnes simul, sed successive distritribuuntur. — Licet igitur et expedit plures Missas pro eâdem personâ offerre. 702. (C) Controvertitur num sacrificium Missæ, pluribus a sacer­ dote applicatum, æqualiter singulis prosit ac si pro uno oblatum fuisset. Hic non agitur de fruélu generali, cujus omnes fideles participes sunt, et qui certo non minuitur pro numero fidelium; nec de fruCtu {pedalissimo qui sacerdoti celebranti proprius est : sed de frudtu spedaliseu medio, quem sacerdos determinatis personis applicat. (a) Quibus prænotatis, alii negant, quia sacrificium, cùm sit fini­ tum in suâ applicatione, inter plures divisum, miniis ipsis prodesse débet quàm si uni applicaretur; applicatio enim pendet ab inten­ tione sacerdotis; hæc autem, quando plura objeéla simul compre­ hendit, minus determinate ideoque minus efficaciter in singula fertur. Confirmatur ex damnatione propositionis ab Alex. 1'11 infra relata. (b) Alii affirmant, quia sacrificium Missæ, utpote idem substan­ tialiter ac sacrificium crucis, debet, sicut sacrificium crucis, tam prodesse unicuique ac si fuisset pro eo solo oblatum. ' S. Th., «i. 82. a. 6. 4 92 CAPUT III. (c) Quidquid est, in praxicerto peccaret contra justitiam sacer­ dos qui acceptis duobus stipendiis, unicum sacrificium offerret, ut constat ex damnatione hujus propositionis ab Alex. /77 (1665)1 “ Non est contra justitiam pro pluribus sacrificiis stipendium acci­ pere, et sacrificium unum offerre. Neque etiam est contra fidelitatem, etiamsi promittam, promissione etiam juramento firmam danti stipendium, quod pro nullo alio offeram Ratio est quia nemo obligationi cerl.e satisfacere potest per solutionem dubiam. Potest tamen sacerdos, salvo jure illius pro quo Missa offertur, ejusdem frudum intentione secundaria uni ve’ pluribus aliis appli­ care. Immo expedit ut, præter intentionem absolutam celebrandi pro tali vel tali fine, habeatur conditionata intentio, quæ valeat in casu quo prior intentio valere nequit. 703. Corollarium practicuin. Merito igitur cum pio audore de Imitatione Christi concludere licet : “ Quando sacerdos celebrat, Deum honorat, angelos lætificat, Ecclesiam ædificat, vivos adjuvat, defundis requiem præstat, et sese omnium bonorum participem efficit ” (lib. IV, c. v, 3). Ut vero illi uberes frudus plene recipian­ tur, Missa attente, devote ac reverenter celebrari debet. Celebrans igitur finem sibi præfigat excelsum, supernaturalem, nempe Dei gloriam respiciat, propriam sandificationein et salutem, perfectio­ nem ac proximi utilitatem; ex intimo corde divinæ Vidiinæ sese uniat, et cum eâ sese immolet, juxta illud : “ Agnoscite quod agitis, imitamini quod tradatis, quatenus mortis dominicæ mysterium celebrantes, mortificare membra vestra a vitiis et concupiscentiis omnibus procuretis {Pontificale, dc Ordin. presb.) Curent etiam Pastores sedulo fideles docere methodum quâ pie ac devote Missam audire valeant. “ Sæpe ac diligenter doceant divini hujus sacrificii dignitatem ac præstantiam, ubenimosque frudus qui in pie ac devote Sacris stantes deriventur ” ·. Art. III. De subjecto sacrificii Missæ2. Subjedum sacrificii Missæ sunt ii omnes pro quibus offerri sen applicari potest Missa, tum vivi tum defunfii. I. Do vivis. 704. Ex se sacrificium Missæ potest offerri pro omnibus vivis, nisi specialis adsit Ecclesia prohibitio. Jam vero ’ C. Bale. II, 365. Cf. Bona, dc sacrificio Alissa traflatns; Chaignon, Le pritre à Γautel; Bacuez, Zz Divin Sacrifice. •Suarez, disp. 78; Lugo, disp. XIX, se914, p. 129. 49 4 CAPUT ΠΙ. acatholicis offerri posset, ut provinciæ eis subditæ prospere gubernentur. II. De Defunctis. 706. i° Principia generalia. Inter defundos alii sunt in cælo regnantes, alii in inferno, alii in purgatorio degunt. (A) Sacrificium Missæ non offertur pro sanctis, cùm poenam non habeant pro peccatis solvendam, nec gratiam acquirendam; sed offertur in honorem sanftorum, ut Deo gratiæ reddantur dc illorum vidoriis, eorum patrocinia implorentur, et ipsi pro nobis intercedere dignentur, quorum memoriam agimus in terris x. (B) Insuper Missa offerri nequit pro damnatis, cùm isti in statu æternæ reprobationis constituantur, ideoque sunt pænitentiæ incapaces. (C) Pie et utiliter offertur sacrificium Missæ pro animabus in Purgatorio detentis. De fide est ex Trid. definiente : “Si quis dixerit Missæ sacrificium... neque pro vivis et defundis offerri debere, A. S. ” 3. (a) Script. Legitur enim Judam duodecim millia drach­ mas argenti misisse Jerosolymam ut offerretur pro peccatis mortuorum sacrificium 3; atqui si sacrificia antiquæ Legis efficacia erant ad juvandas animas defundorttm, idem a fortiori valet de sacrificio N. Legis. (b) Rat. Theol. Sacrificium Missæ est satisfadorium et impetratorium; atqui sub utroque respedu mortuis prodesse potest; quatenus satisfaftorium, direde remissionem poenae obtinet, quatenus impetratorium viventibus gratias obtinet quibus excitantur ad bona opera facienda pro defundis. 707. 20 Regulæ practicæ. Cùm prorsus ignoretur qui­ nam sint in Purgatorio, licet Missam offerre pro omnibus * Hanc praxim non esse derogatoriam mediationi Christi jam S. Thomas probaverat (Suppkm., q. 72, a. 2), ostendens divinæ ordinationi consentaneum esse ut, sicut ultima per media reducuntur in Deum, ita nos, qui peregrinamur a Deo, in Eum reducamur per sancitos qui in patrii Ei sunt propinquissimi. Cfr. Card. Billot, p. 627-629. — ** Sess. XXII, can. 3. * / Machab., XII, 43. — Protestantes equidem non admittunt hunc librum esse inspiratum, sed ejus valorem historicum denegare nequeunt, et hoc sufficit ut ostendatur quænam fuerit antiqua Judxorum fides circa preces et sacrificia pro dcfun&is. DE SACRIFICIO MISSÆ. 495 defundis, nisi specialis adsit Ecclesia prohibitio. Jamvero regula generalis Ecclesiæ est ut quibus deneganda fuerit sepultura ecclesiastica, denegari debeant suffragia publica. Hinc sacerdos non potest publice, nomine Ecclesiæ, sacrificium offerre pro excommunicatis vitandis, qui nec ante nec post mortem absoluti fuerunt, nec pro hareticis et schismaticis ad sedam publice pertinentibus, neque pro infantibus ante baptismum mortuis nec pro infidelibus’. Cùm a 0’. Officio quæsitum fuisset “an liceat Missam offerre pro illis qui in manifesta hærcsi moriuntur, præsertim quando hujusmodi applicatio nota esset, — an liceat etiam in casu, quo hujusmodi applicatio Missæ tantum sacerdoti, et illi qui dat eleemo­ synam nota esset”, S. Officium negative ad utrumque respondit 7 Aprilis 1875 *. Quod quidem sancitum est ne forte ex contraria praxi deducatur omnes Christianismi formas esse æqualiter bonas, et sic via indiflercntistno paretur. Unde qui, a nemine rogatus, sponte Missam applicaret pro hæretico materiali, qui bonff fide et in gratiâ divmâ e vitâ migrasse videtur, sub hâc prohibitione proba­ biliter non cade ct. Art. IV. Dc ministro sacrificii Missæ. Duo expendemus : i° Quinam offerre possint; 2° quænam sint eorum obligationes. I. De potestate celebrandi 3. 708. Lutherani et Calvinistes tenent omnes Christianos esse sacerdotes, ac proinde potestatem habere sacrificia Deo offerendi, coe namque consecrandi < Istius erroris princi­ pium fundamentale in Tr. de Ordine confutabitur. Hic satis erit probare sacerdotes esse proprie ministros sacrificii Missæ, fideles autem nonnisi improprie et mediate idem offerre. 709. Thesis : Omnes et soli sacerdotes, rite ordinati, sunt proprie loquendo ministri sacrificii Missæ. De fide est ex Trident, s .· " Si quis dixerit his verbis : Hoc facite ·’ Pro infidelibus, S’. C. de l’n>p. Fide, consulto S. Otlicio, 12 sept. 1645, respondit : “Si vere in infidelitate decedunt, omnino non licere”. Collectanea, n. tr.; (866). — ’ Acta S. Sedis, Febr. 1S93, p. 445. 3 S. Thomas, 3 p., q. 82, a. 1,2. 5; Suarez, disp. 77; Bellarminus, I. IV, c. 16; Drouin, q. VI; Billuart, diss. VII, a. 1-2; dc Augustinis, th. XI. 4 Cfr. Hodge *, vol. Ill, p. 690; Lichtenberger *, Eucyclop., t. XI. p. 374. s Sess. XXII, can. 2. 496 CAPUT ΠΙ. -------------------------------------------------------------------------------------------- J in meam commemorationem, Christum non instituisse Ape®. I tolos sacerdotes, aut non ordinâsse ut ipsi aliique sacerdotes offerrent corpus et sanguinem suum, A. S. ” — Probatu» ! ScripturA ct Traditione simul sumptis. i° Script. (A) Ii soli potestatem habent Eucharistiam consecrandi et sacrificium Missæ offerendi, quibus Christus eam contulit. Atqui solis Apostolis eorumque in sacer, dotio successoribus hanc potestatem contulit, dicendo : “Hoc facite in meam commemorationem”1. Etenim: (a) ex contextu apparet solos Apostolos fuisse tunc præsen· tes in cœnaculo tanquam Christi convivas, ac proinde valde probabiliter ipsis, ut sacerdotibus, non autem omnibus laicis hæc verba fuisse di&a. (b) Idem constat ex Patribus, qui præfata verba de solis Episcopis et sacerdotibus intclligunt, ut mox probabitur. (B) Ex ep. ad Hebraos 3, offerre sacrificium est proprium munus sacerdotis : “ Omnis namque Pontifex... pro homi­ nibus constituitur in iis quæ sunt ad Deum, ut offerat dona et sacrificia pro peccatis ”. Ergo non est munus cujuslibet christiani. 710. 2° Tradit, (a) lucunte sæc. Il·, jam S. Ignatius validam esse Eucharistiam “ asserit quæ sub episcopo peragitur, vel sub eo cui ipse concesserit ” 3. S, Justinus·· scribit eum qui fratribus præest Eucharistiam conficere; per hujusmodi verba designari Episcopum vel sacerdotem patet ex eo quod postea additur sacram communionem a diaconis distribui, (b) Sæc. Ill·, S. Cyprianus commendat presby­ teris, qui detentos martyres invisunt, ut hoc caute faciant, ‘ ita ut presbyteri quoque, qui illic apud confessores offerunt, singuli cum singulis diaconis per vices alternent, ne ex hoc invidia concitetur " s. Postea rem lucidius declarat6: “ Utique ille sacerdos vice Christi vere fungitur qui id quod Christus fecit imitatur et sacrificium verum et plenum tunc offert in EcclesiA Deo Patri ”. (c) Sæc. IV, S. Chrysostch *1.W., XXII, 19. — · Ji£br^ v> cfr VIH, 3 Smyrn., VIII, r, /> a, v> Joarnej 6. * 6S’ Λ G" VI’ 42S; Journel, 12S. ’ Efist. IV (alias V), p. jy, 6 Epia. LXIII, 14, p z., journcl -S4 DE SACRIFICIO MISSÆ. 497 r::ts scribit : “ Oblatio cadcm est, quisquis offerat, sive l’.îiulus sive Petrus; cadcm est quam Christus dedit disci­ pulis et quam nunc sacerdotes faciunt ” l; et in Tr.de Sacer­ dotio sacerdotum excellentiam extollit ex eo præcipue quod corpus et sanguinem Christi conficiunt3. (d) Ex praxi Ecclesiaconfirmatur, nam historice constat presbyteros, non sine magno vitæ periculo, in carceres penetrasse, ibique sacrificium Missæ obtulisse, ut martyres sacris mysteriis reficerent; quod quidem prorsus inutile fuisset, si omnes etiam fideles consecrare potuissent; insuper in can. 18. C. Nicani manifeste supponitur sacerdotes, non autem dia­ conos, Missam offerre posse 3. 711, Soin. difficultates. (A) Objiciunt Protestantes omnes Chris­ tianos sub Lege Novâ esse sacerdotes, juxta illud : “ Vos autem genus cleélum, regale sacerdotium ”* *, ac proinde omnes sacrificium Missæ offerre posse. Resp. Ad solvendam hanc difficultatem, duplex sacerdotium distingui debet, sicut duplex sacrificium, scilicet proprie difium et improprie diflum. Omnes siquidem fideles sunt sacerdotes impropriedifli, eo sensu quod possint et debeant spirituales hostias offerre Deo, ut S. Petrus paulo ante (v. 5) explicavit, et exhibere corpora sua hostiam viventem, sanatam, Deo placentem, ut ait S. Paulus5; sed non sunt sacerdotes proprie diéti, nec proinde possunt offerre sacrificium proprie diélum ex didis in thesi. (B) Instant : ex hatribus et ex ipsâ Liturgià liquet fideles ipsos sacrificium Missæ offerre; ergo manci difficultas. Resp. Fideles dicuntur offerre sacrificium Missæ non quidem immediate et proprie loquendo, sed mediate ct improprie, ct qui­ dem triplici modo : (a) generatim, quatenus sunt membra Ecclcsiæ, cujus nomine sacerdos sacrificium offert; (b) speciatim, quatenus sacrificio Missæ assistunt, ct sesc uniunt sacerdoti celebranti; c) specialius, quatenus cooperantur sacrificio, sive ministrando altari, sive materiam sacrificii præbendo, aut stipendium erogando. 712. Corollarium. Ad valide consecrandum sufficit in ministro potestas ordinis ct intentio faciendi quod facit * Bomit. in ep. II ad Tiro., II, 4, P. G., LXII, 612; Journel, 1207. * De racer,I., III, 4, P. G., XLVIII, 642. 5 “ Pervenit ad san&um inagntimque Concilium quod in quibusdam locis et civitatibus, presbyteris gratiam .«acne communionis diaconi porrigant; quod nec regula, nec consuetudo tradit, ut ab his qui potestatem non habent offerendi, illi qui offerunt, corpus Christi accipiant (Hefele Leclercq. t. I, p. 610). * i Pelr., II, 9. —5Λ»μ., XII, 1. 498 GA PUT 111. Ecclesia, uti explicavimus ubi de sacramentis. Unde sac dos hæreticus, schismaticus, excommunicatus aut eti; degradatus, valide, etsi illicite, consecraret. II. Do obligationibus ministri Dicemus de ministri obligationibus : i° quoad Misi celebrationem; 20 quoad Missæ fruftuum applicatione» 40 quoad servanda in celebratione Missæ. i° De obligatione celebrandi. 713. Hæc obligatio oriri potest ex ordine, ex officio, aut ex beneficio. (A) Ratione ordinis .-(a) Omnes et singuli sacerdotes,non legitime impediti, sub gravi tenentur aliquoties saltem cele­ brare, ex jure divino. Ita communiter2; etenim : 1) Quis­ que tenetur susceptum officium aliquoties saltem exercere; atqui officium sacerdotis est offerre sacrificium, juxta illud S. Pauli : “ Omnis namque Pontifex... pro hominibus constituitur... ut offerat dona ct sacrificia ”3. 2) Insuper aperte declarat Tridentinum * : “ Christus Apostolis eorumque successoribus ut offerrent præcepit per hæc verba : Hoc facite, etc. ” (b) Quoties hæc oblatio ex se urgeat, non tam aperte constat. 1) Ex decreto autem 5. C. Concilii (1696), “qui sine justâ causâ, ter vel quater in anno non celebravit, peccat mortaliter, ct potest ab Episcopo puniri 2) insu­ per, ex sententiâ communi, peccat graviter qui, absque ratione, celebrationem differt ultra sex menses; venialiter qui sine causa celebrare omittit diebus dominicis ct festivis S. ’ S. Thom., 3, q. 82; a. io; Suarez, disp. So; S. Alphonsus, 1. VI, n. 313 sq.; Konings, n. 1320 sq ; Mare, n. 1602 sq.; Lehmk., n. 191 sq.; Sabetti, n. 707 sq.; Müller, § 21; Many, de Missâ, n. 1-142. * lloc quidem negârunt pauci veteres theologi, v. g., 5. Bonazmtwa, Gabriel, Cajetanus, Lugo. Omnes tamen concedunt sacerdotem qui ex meri desidiâ et negligentiâ nunquam sacrum facit, peccatum grave committere. Cfr. Pesch, n. 938. » Hebr., V, i. — 4 Trident., sees. XXII, cap. i. 5 Primis Ecclesiæ temporibus non omni die Missa celebrabatur, sed solum dit dominicâ, ut probabiliter infertur ex Act., XX, 7, / Cor., XVI, 2, et S.Jtutino (Apol. I, 67), qui de Christianis conventibus agens, solius meminit diei Dominicx; certe quotidianam celebrationem non patiebatur frequentium \ DE SACRIFICIO MISSÆ. 499 Ut autem in pra.xi sacerdotes ad quotidie celebrandum incitentur, sepe haec verba 0’ Jfonaventnra· meditentur : "Sacerdos qui non celebrat, quantum in ipso est, privat Trinitatem laude ct gloria, angelos lætitiâ, peccatores venia, justos subsidio et gratiâ, in Purga­ torio existentes refrigerio, Ecclesiam Christi speciali beneficio, et seipsum medicina et remedio contra quotidiana peccata et infirmi­ tates ”. 714. (B) Ratione officii. Omnes pastores animarum tenentur sub gravi celebrare Missam singulis diebus domini­ cis etfestivis de prœcepto; si quis autem legitime impeditur, tenetur supplere per alium, si res sit possibilis. Ratio est quia hisce diebus fideles sub gravi tenentur Missam audire; atqui non possunt huic præccpto satisfacere, nisi pastores per se aut per alium Missam celebrent. Insuper per acci­ dens teneri potest pastor celebrare, v. g., si urgeat neces­ sitas consecrandi ad viaticum ministrandum, si fideles occa­ sione exsequiarum Missam petant, etc. 715. (C) Ratione beneficii. Quædam sunt beneficia qui­ bus annectitur onus Missam celebrandi sive quotidie, sive certis diebus : quicumquc beneficium hujusmodi acceptave­ rit, ex justitia tenetur onera Missarum implere. Extensio hujus obligationis cx ipso tenore fundationis pendet : fun­ dator enim beneficii determinare potest non solum Missarum numerum, sed etiam alia adjuncta, qualitatem Missæ, locum, tempus,etc. Huic obligationi bencficiatus satisfacere potest non solum per se, sed etiam per alium, nisi contrarium expresse aut æquivalenter statutum fuerit. — Pariter appli­ catio Missarum secundum fundatoris intentionem facienda est : si nihil hâc de re statuit, recte præsumitur eum voluisse p.ricculionum furor. — Sed, jam a secundo s«culo, viguit usus tribus diebus per hebdomadam celebrandi, Dominicâ, quartâ, sextâque feriâ, ut liquet ex Tertulliani, de Oratione, c. 19. — Quibus paulo post sabbatum additum fuit, ut tradit S. Basilius (Ep. XCIH, ad Claream). — Tempore S. Augustini varia; étant ecclesiarum consuetudines; nam, ut ipse ait (ep. 54 ad Januar.) : "Alibi nullus dies pratcrmittilur quo non offeratur, alibi sabbato tantum et Dominico, alibi tantum Dominico ”. — Sexto tamen saxulo jam usus praeva­ luerat quotidie ubique celebrandi, ut constat ex Ordine Gelasii ; immo per plura saxula, scilicet usque ad tempora Alexandri II (106:). pluries celebrare licebat unâ dic, pro cujuscumquc sacerdotis arbitrio. Cf. Martene, op. cit., 1. I. c. II, a. 3; Martigny, op. cit., verbo Messe; American Eccl. Review, mart. 1S92, p. 119 sq. Many, c/. cit., p. 20-24. * De préparai. ad Miss., c. 5. 500 CAPUT III. ut sibi Missæ applicentur; si vero certum numerum Missa, rum sibi applicandum esse præscripsit, aliarum applicatio libera esse censetur. Quando beneficiatus onus Missæ quotidian» suscepit per se per alium celebrandae, curare debet ut per alium Missa dicatur quo­ ties ipse non celebrat. Si vero per se quotidie celebrare tenetur, Missam aliquando omittere potest ex juslà causa, quin per aliuu supplere teneatur. Legitima hujusmodi causa censetur : infirmity brevis (si enim diuturna, per alium supplere debet); ratfaiàSi impedimentum, quale est iter legitimum, defeétus requisite devotio­ nis aut dispositionis (dummodo diu non perseveret), necessitas pia exercitia anntiæ recolleélionis peragendi, etc. 2° De applicatione Missal. 716. Regulæ generales. (A) Triplex fru&us in Missi distingui potest : (a) fructus generalis, cujus omnes fideles fiunt participes, præsertim vero illi qui Missæ assistunt; (b) fruétus specialis seu medius, quem sacerdos determinatis personis applicat in particulari; (c) fruftus specialissimus, qui sacerdoti celebranti obtingit, eique est proprius. (B) Vtu&us generalis percipitur sine ullà speciali appli­ catione, quia talis fru&us implicite applicatur in generali intentione celebrandi ad mentem Ecclesiæ. Pariter frudus specialissimus semper a sacerdote percipitur qui digne cele­ brat; expedit tamen sacerdoti particularem finem intendere, v. g., acquisitionem alicujus virtutis, quo uberiores fructus exinde accipiat. Ut vero fruétus specialis obtineatur, neces­ saria est celebrantis applicatio; nam sacerdos, ut minister Christi, potest libere de illo fructu disponere, euinquc cui vult applicare; si autem nulla fiat applicatio specialis, fruc­ tus ille ad generalem Ecclesiæ thesaurum accedit. (C) Ut valida sit applicatio fructus specialis Missæ, tres conditiones requiruntur : (a) debet fieri saltem ante secun­ dam consecrationem, quia sacrificii effectus producitur eo tempore quo a<5tio essentialis Missæ perficitur, proindeque multo probabilius, ipso instanti consecrationis; expedit tamen intentionem determinare, antequam Missa inchoetur. (b) Debet esse saltem habitualis, id est antea habita et * S. Alphonsus, 1. VI, n. 334 sq.; Konings, n. 1318 sq.; Mare, n. 1596 sq.; Lehmk., 11. 187 sq.; Sabetti, n. 705 sq.; Ball. P., n. lOoSsq. DE SACRIFICIO MISSÆ. 501 .:;.ndum retraélata; quia applicatio se habet per modum donationis verbalis, quæ semel facta valet donec revocetur. Si quis, prioris intentionis inunemor, novam intentionem elicit, ea valebit quæ pradoniinans fuerit; generati ni posterior prævalet, r.isi priorem ita formaverit, ut voluerit hanc praevalere, etiamsi ex oblivione eam mutaturus sit. Indubio autem sufficit ut sacerdos a',iâ vice ei applicet cui prima vice Missa non fuit applicata. c) Debet esse determinata, saltem implicite; fruélus enim personæ indeterminatæ applicari nequit. Valet applicatio si dicitur : offerro pro illo qui prior dedit Stipen­ dium, qui prior inscribitur in Missarum libro, pro personâ cujus nomen inscribitur in libro fundationum pro hâc die, pro omnibus animabus in Purgatorio, pro illâ anima quæ majori auxilio indiget, aut est magis Deo grata, etc. Non valet autem hic applicandi modus : offero, ut Deus ipse applicet, etc., quia sacerdotis est rem determinare; nec etiam valet applicatio sub conditione futuri con­ tingente, v. g., offero pro Petro, si cras restituerit. Si quis plura stipendia collegia habeat, nec sciat a quibus et quo ordine data fuerint, sufficit Missas dicere secundum ordinem eorum qui sti­ pendia praebuerunt. 717. Speciales regulæ quoad stipendium. (A) Licet accipere stipendium pro cclebrandû Missâ, non quidem quasi pretium consecrationis sed quasi medium sustentatio­ nis justum est enim ut qui altari deserviunt de altari 1 Res exempto declaratur : si pictor vovisset gratis pingere in obsequium Ecclesiæ, contra votum non ageret, si ab Ecclesiâ peteret sumptus necessarios ad colores, tabulam, immo ad propriam sustentationem; iia pariter sacerdos contra præceptum gratis dandi quod gratis accepit non agit, si a fidelibus accipiat necessaria ad sacrificium, vel ad honestam sustentationem. (Cf. Lugo, disp. XXI, n. 13-14). Quod quidem ex ipsâ stipendii erigitu colligi potest. Primitus scilicet fideles, cum ad Sacra peragenda conveniebant, panem ct vinum afferebant, ex quibus sumebant sacerdotes ea quæ ad sacrificium neces­ saria erant, cetera autem in proprium usum servabant. Postea autem usus invaluit ut alia, se. oleum, lac, me), frudus, etc., ad altare offerrentur in sacerdotum commodum. Immo ctiain pecunia primum in gazophylacium immitti, deinde ad ipsum altare cerpit offerri, non quidem ut soli sacerdoti offerenti, sed clericis in communi prodesset. Cum vero tabentibus temporibus communis vita clericorum cessasse!, certa pars bonorum Ecclesiæ ad singulorum sacer­ dotum sustentationi subveniendum detracta est ; et circa sæc. VIII, mos invec­ tus est ut sacerdotes munera acciperent a fidelibus qui rogabant ut Missæ fractus speciatim sibi applicaretur. Quod tamen non sine difficultate permis­ sam est, nonnullis contendentibus hoc esse simoniacum. Attamen praxis hujusmodi ab Ecclesiâ tolerata fuit, communisque evasit, et S. Thomx probata fuit Sacerdos, inquit, non accipit pecuniam quasi pretium consecrationis Eucharist ix, hoc enim esset simoniacum, sed quasi stipendium sux sustenta- ( ( 502 CAPUT III. vivant. Quando stipendium acceptum est, oritur obligatio justitia, quia accipiendo oblationem, sacerdos eo ipso pro­ mittit se applicaturum Missæ fruélum specialem tali vel tali personæ, ct si promissionem non adimplet, violat justi­ tiam, et ad restitutionem tenetur. (B) Quantitas stipendii ab Episcopo determinari debet, secundum varias locorum consuetudines; et omnes, sive regulares sive seculares, huic taxæ stare debent. Hinc non licet stipendium supra pretium exigere; potest tamen sacerdos plus recipere, si sponte offertur, aut etiain si labor extraor­ dinarius exigitur, v. g., pro Missâ inconvenienti horâ celebrandi, nul­ latenus tamen pro Missa in altari privilegiato, in loco miraculoso, etc., dicendâ. Regulariter etiam non debet accipi stipendium minus taxa statutâ, ne talis praxis aliis sacerdotibus detrimentum afferat. 718. (C) Tot Missæ celcbrandæ sunt quot stipendia accepta sunt, et, juxta communem sententiam, graviter pec­ caret qui vel unicam Missam celebrare omitteret, quia gra­ vitas materiæ non est mensuranda in ordine ad stipendium, sed in ordine ad fruélum Missæ, quo privatur qui eleemosy­ nam tradidit; aliunde Ecclesia sub gravi sacerdotibus impo­ nit obligationem adimplendi hunc contraélum, ut constat ex ejus modo loquendi in decretis hâc de re editis ». — Sedulo pariter adimpleri debent conditiones contraélûs quoad tempus, aliasque circumstantias ; unde qui promisit cele­ brare in altari privilegiato, non satisfaceret obligationi suæ in alio altari celebrans; nec compensatio fieri potest lucrando indulgentiam plenariam defunélo applicabilem. Si qua conditio apponitur impossibilis aut illegitima, monendi sunt fideles eam non posse impleri. Consuetudo, quæ existit in pluribus America» dioecesibus, pin guem pecuniæ summam colligendi die commemorationis Defunélorum u namque dicendi Missam pro omnibus, tolerari potest dum­ modo apponatur tabella in Ecclesiâ, quâ fideles hâc de re certiores fiant ·. tionis” (2. 2, q. 100, a. 2, ad 2). Cf. Bcned. XIV, de Missa sacrifie., I. III, c. 21; Geyer, de Missarum stipendiis, Mogunt., 1864; Bargilliat, Les ktno· mires de messes, 1905; Ferreres, Ce qu'il faut observer et éviter dans la ce.'tbralion des messes manuelles; Many, op cit., n. 37-43. ’ Communiter proinde rejicitur opinio quorumdam antiquorum (ap. S. AI· phons., n. 317), juxta quos gravitas peccati pendebat a quantitate stipendii. *5. Cong. Cone., 27 fanv. 1S77. DE SACRIFICIO MISSÆ. 503 719. (D) Qui, accepto stipendio, celebrare notabiliter disert, peccat graviter. Notabilis autem dilatio ex inten­ tione eorum qui dant stipendium et cx circumstantiis pen­ det : (a) si Missa pro aiiquâ instante gratiâ impetrandâ promissa fuit, intra tempus praefixum sub gravi celebrari debet; secus stipendium restituendum est, quando videlicet finis, in quem celebrare promiserat, obtineri amplius nequit, b) Si tempus celebrationis ab ipso offerente determinatum fuit,sacerdos stipendium acceptans Missas præfixo tempore celebrare debet. Quando tempus non fuit præfixum, hæc attendi debent, ex Codice, can. 834 sq. 1) Nemini liceat tot Missarum onera per se celebrandarum reci­ pere quibus intra annum satisfacere nequeat. 2) Missæ sunt cclebrandie intra modicum tempus pro majore vel minore Missarum numero, seu intra tempus utile. Jamvero utile tempus ad manuales ' Missas celebrandas est unus mensis quando offertur unum stipendium, semestre pro centum Missis; inter b 506 CAPUT III. 723. Regulæ quoad Missam pro populo. (K) Jun communi pastores animarum sub gravi tenentur applicare Mis· sam pro populo singulis diebus dominicis, aut festivis de præcepto, etiam suppressis1. Ait enim * Tridentinwn ; “ Præcepto divino mandatum est omnibus quibus animarum cura commissa est, pro his sacrificium offerre”. Sub nomine autem pastorum veniunt : (a) Episcopi qui dicecesim regunt, vel administratores dicecesis canonice ereétæ, non autem Vicarii apostolici neque Episcopi mere titulares, nec vica­ rii capitulares; (b) abbates Nullius jurisdictionem quasi episcopalem in clerum et populum cum territorio separato habentes; (c) parochi proprie diéli 3, sive sæculares sive regu­ lares, sive amovibiles sive inamovibiles, aut etiam viceparochi, qui ad officium parochi supplendum deputati sunt; pariter vicarii-œconomi, qui vacantem parochiam adminis­ trant, donec novus pastor sedis possessionem adeptus fue­ rit. — Non autem tenentur vicarii-coadjutores, nec capellani, neque collegiorum aut seminariorum restores, quia hi munus pastorale non exercent. 724. (B) Obligatio Missam applicandi pro populo est personalis, ab ipso pastore adimplenda, nisi gravis adsit ratio, ut infirmitas, longa absentia, etc.; sed est simul realis, ’Qui dies sunt : Circumcisio, ijan.; Epiphania, 6 jan.; Rcsurreftio cum duabus sequentibus feriis; Ascensio; Pentecostes cum duabus sequentibus feriis; SS. Trinitas; Corpus Christ i; Inventio SS. Crucis, 3 mai; Nativitas Domini (unius Misste applicatio sufficit, licet bis aui ter celebretur); — Purificatio, 2 febr.; Annuntiatio, 25 mart.; Assumptio, I5aug.; Nativitas B. V. Marix, S sept.; Immac. Conceptio, S dec.; — S. Matthias, 24 aut 25 febr.; S. Joseph. 19 mart.; SS. Philippus ct Jacobus, 1 maii; Nativitas S. Joannis Baplistx, 24 jun.; SS. Petrus et Paulus, 29 jun.; S. Jacobus, 25 jul.; S. Anna, 26 jul.; S. Laurentius, 10 aug.; S. Barlholomxus, 24 aug.; S. Matthaeus, 21 sept.; Dedicatio S. Michaelis, 29 sept.; SS. Simon et Juda, 2$ oct.; festum SS. Omnium, i nov.; S. Andreas, 30 nov.; S. Thomas, 21 dec.; S. Stcphanus, 26 dec.; S. Joannes Apostolus, 27 dec.; SS. Innocentes, 28 dec.; S. Sylvester, 31 dec.; prartcrca festum principalis patroni regni et patroni loci. — Si dic * festus incidit in diem dominicam, parochus unfai Missa obligationi satisfacit. 2 Ses». XXIII, cap. I de Reformat.; Encycl. In Su/remd Leonis XIII, 10 jun. 1SS2. — Cf. Many, De Aliud, n. 87-92. s In Stalibiu Foderatis, aliisque locis ubi paroecia: non sunt canonice credx, pastores non stri&e tenentur neque ex justitii neque ex caritate Missatn appli­ care pro populo; “ attamen cum id valde deceat ex caritate, cos omnes enixe hortamur in Domino, ut id muneris adeo populo utile Deoque chorum ex»cqui pergant” {Synod. Balt. VUI, 33), DE SACRIFICIO MISSÆ, 507 ita ut legitime impediti per alios, dato stipendio, celebrare teneantur;quod si ita faélum non fuerit, quamprimum Missa pro populo applicetur *. Missa pro populo in ecclesiâparochiali regulariter celebrari debet : si vero legitime abest pastor obligationi suæ satisfacere potest ubi deg?.; nec requiritur Missa sollemnis, sed privata sufficit. Si quis duabus distindbs parochiis pneest, duplicem Missam applicare •.enetur; secus vero si Episcopus duas diœceses regit. Missa regu­ lariter celebrari debet die affixâ, nec potest in aliam diem transferri, nisi speciali induito id concessum fuerit. Si sollemnitas festi in proximam diem dominicam transferatur, pastores ipso die quo offi­ cium festi habetur, Missam pro populo applicare tenentur; si vero non solum sollemnitas, sed etiam officium festi transferatur, sufficit Missam applicare die dominica, in quam transfertur1. 725. De reductione et condonatione Missarum, (a) Ex justâ causa Ecclesia potest onera Missarum reducere aut penitus extinguere; quo jure utitur præcipue quando redi­ tus fundationis, ob varias causas, non amplius sufficiunt ad numerum Missarum integre persolvendum. Tunc S. Ponti­ fex ex thesauro Ecclesiæ supplet, satisfactiones Christi et sanctorum applicando iis pro quibus sacrum offerendum fuisset, vel preces nomine Ecclesiæ peraétas in eumdem lutem dirigendo. (b) Hujusmodi potestas gcncratim S. Sedi reservatur. Attamen, quando reditus perierunt sine ullâ culpâ reôtoris ecclesiæ aut instituti, valde probabile est episcopum posse propriâ auctoritate reducere fundationes ad normam æquitatiss, Melius est tamen ad S. Sedem recurrere, ut ex thesauro Ecclesiæ suppleat. Insuper episcopis sæpe conce­ ditur indultum vi cujus, sub certis conditionibus, numerum Missarum reducere valeant, v. g.,dummodo alias reductæ non fuerint : quo casu, tenori concessionis accurate standum est. ‘ 5. C. C., 14 dec. 1872. ’ Si gravi penuriâ laborent parochi, Episcopus eis concedere potest ut die dominico vel festo stipendium accipiant, quo secus infra hebdomadam carerent, e.\ tamen conditione ut Missam pro populo infra hebdomadam offerant. (Benedict XIV, const. Cùm souper oblatas, 19 aug. 1744) Cf. Duballet, Traite des paroisses et des cards, t. II, p. 202-253; ct p. * -6l .2I ’lia Fagnan, in cap. Ex parte, De Constitue, n. 25; Schmalzgrueber, in lit. de Celebrat. Missarum, n. 139: S. Alphons., n. 331; Many. n. 76. Contrarium tenent Bencd. XIV, De Synodo, lib. XIH, c. ult., n. 17; Gas­ pard, de Eucharistiâ, n. 5SS. 508 CAPUT III. (c) Quandoque etiam S. Sedes condonat Missas, fundatas aut manuales, quæ celebrari debuissent et omissæ fuerunt. Solus Pontifex id præstare potest, quia ipse solus pro sacris non oblatis ex thesauro Ecclesiæ supplere potest. Condo­ natio autem fieri non solet nisi quando omissio facta fuit bona fide, id est sine irrationabili spe condonationem obti­ nendi, simulquc reditus qui supersunt non sufficiunt sup­ plendis omissionibus. 3° Regula in ipsA celebratione servanda:. 726. Quoad tempus. (A) Quotidie celebrare licet, except;! feriâ sextA majoris hebdomada, quâ dicitur tantum Missa prasanftificatorum, quæ vera Missa non est. Ferià qnintA in ccenA Domini, unum sacrum sollemne celebrare licet, ct quidem in ecclesiis in quibus servatur SS. Sacra­ mentum et fun&iones sacri tridui peraguntur; insuper, cx licentiâ Episcopi aut consuetudine, privata Missa permit­ titur, pro fidelium commoditate, in ecclesiis communitatum ubi asservatur SS. Sacramentum; in ecclesiis parochialibus permittitur etiam pro infirmis Missa privata ante sollemnem celebranda. — Sabbato samio, non licet celebrare nisi sacrum sollemne in ecclesiis in quibus fundiones tridui sacri habentur; nec permittitur Missa privata etiam pro infirmis, nisi ex Induito, quod ceteroquin difficile obtinetur. (B) Jure communi non licet celebrare ante auroram vel post meridiem; quod ita est intdligcndum ut Missa non absolvatur ante auroram, et saltem incipiatur horâ meridianâ. Sed in quibusdam regionibus, ut in Statibus Foderatis, vi indulti apostolici, ab Episcopis conceditur facultas celebrandi unà hor.i ante auroram vel post meridiem. Insuper licet tempus celebrationis anticipare vel protrahere . (a) in necessitate, v. g., ut morituro deferatur viaticum; (b) cum adest causa rationalis, v. g., ut opifices summo mane Missam audire possint, quando secus magna pars populi MissA careret, aut ex causa itineris aut sollemnioris festivitatis, etc. Extra hos aut similes casus, celebrare integrâ horâ ante vel post præfixum tempus esset mortale. In Nativitate Domini licet unam Missam sollemnem celebrare statim post mediam noctem. Sed, cx jure communi, non licet Missam privatam hâc horâ offerre, nec sacram communionem fidelibus dispensare. In quibusdam tamen regionibus, ut in Galliâ, DE SACRIFICIO MISSÆ. 509 vi immemorialis consuetudinis aut indulti, licet tres. Missas etiam privatas a mediâ node celebrare, sacramque communionem fideli­ bus distribuere. (C) In celebratione Missæ vitanda est festinatio, quæ scandalum causât, prolixitas quoque, quæ fastidium parit '. 727. Quoad binationem’. Gencratim, excepto dic Nativitatis Domini, semel tantum in die celebrare licet3, Attamen, diebus dominicis aut festivis de præcepto, licet binare : (a) quando presbyter duas habet paroecias, nec po­ pulus facile potest in eâdem Ecclesiâ convenire; (b) quando una est Ecclesia, ncc omnes parochiam** possunt simul -ad unam Missam convenire; immo in quibusdam regionibus, v.g., in Statibus Paderatis, vi specialis indulti, quoties fidelibus valde utile est ut sacerdos bis Missam eodem festo die celebret. Quæ tamen binandi facultas dependenter ab Ordinario exerceri debet, et solum quando deficit alter sacerdos, qui secundam Mis­ sam dicere possit4. Quando quis duas Missas celebrat, non potest duo stipendia accipere, nisi speciale habeat indultum : potest tamen per secundam Missam obligationi caritatis vel gratitudinis satisfacere, ct, intuitu laboris et incommodi, aliquam remuncrationem accipere prudenti arbitrio episcopi determinandam. In die Nativitatis tria stipendia accipere licet, quia ita fert con­ suetudo5. 1 ’‘Itaque nc quis infra hor« trientem Missam alsolvcre audeat, ncc idua dimidiam horam producat ”. C. />at/. //, n. 363. * Many, er modum unius cum stipite coharet; — portatile in solo lapide consecrato corsistit. Altare fixum potest consecrari in ecclesia tantummodo bene· diélâ, quin prius ipsa ecclesia consecretur. — Non requiritur ut altare sit ex marmore, sed sufficit ut sit ex quocumque lapide naturali duro, v. g., ex schisto aut ardesiâ *. (B) Utrunique altan exsecratur ; (a) amotione reliquiarum in sepulchro contentarum, necnon fraéïione immo et solâ apertione sepulchri; (\))fraf?urâ enormi, nempe si tabula luerit in duas aut plures notabiles partes divisa, aut si per iraétionem divisa fuerit una ex crucibus lateralibus. Sed insuper exsecratur altare fixum, non portable; (a) si tota mensa altaris a suo stipite sublevata fuerit, etsi non omnino ditnota: ratio est quia cum basi suâ in loco junéturæ mensa illa uncta fuit Non autem exsecratur si totum altare, cum tabulâ ct stipite rema­ nentibus conjundis, transferatur in alium locum; (b) si ecclesia ipsa polluitur, polluuntur etiam altaria fixa, quia sunt pars ecclesia?, non autem portatilia. 737. 2" De altaris apparatu. (A) De mappis. “ Altare operiatur tribus mappis seu tobaleis mundis,ab Episcopo vel ab alio habentepotestatem benediPlis3; superiori saltem oblonga, quæ usque ad terram pertin­ gat; duabus aliis brevioribus, vel unâ duplicata» ”. Mappæ debent esse ex lino vel cannabe, exclusi qualibet alia materia. Celebrare absque ullâ mappâ, extra necessitatis casum, grave peccatum est. 738.(B) De antipendio, et conopæo. Altare ornari debet anti­ pendio, coloris festo convenientis, nisi sit auro vel lapide pretioso jam ornatum, aut per modum tumbæ confectum : hoc autem bene· diéiione non indiget. — Tabernaculum regulariter vestiri debet conopæo, et quidem violaceo, non nigro, in missis pro defunctis. 739. (C) De cruce. Crux cum imagine crucifixi, candelabris super­ eminens, in medio altari collocetur, in memoriam sacrificii crucis quod in altari renovatur; nec sufficit parva crux sive super taberna· * S. Alphons., n. 360 et 369; 374 s. ; Many, Dt locis sacris, n. 10S-136; Bali. P., n. 106401 1076. *5. C. Hit., 29 apr. 1SS7, n. 3674; 13 jun. 1S99, n. 4032. 3 Episcopi hanc facultatem presbyteris delegaro nequeunt sine induito ponti­ ficio (5. Rit. C., 16 maii 1744) quod habent episcopi Galli» (Many, n. 150): abbates aliique usum pontificalium habentes, possunt eas benedicere pro sais ecclesiis. * Miisale Ro>n., Rubr. ccn., t>» vv DE SACRIFICIO MISSÆ. 515 culum sive in ostiolo tabernaculi '. Hæc tamen praescriptio sub .:.-vi non obligat. Non requiritur crux in altari ubi magna imago Crucifixi picta vel caslata invenitur. Non est de præcepto ut crux sit benediéla; ccteroquin simplex sacerdos eam benedicere potest. 740. (D) De luminibus. Toto tempore Missæ ardere debent in altari duotest sacrum denuo incipere, ut fideles integram Missam audire valeant. Ante canonem, Missam abrumpere potest ac debet sacerdos, si recordetur alicujus impedimenti, v. g., se non esse jejunum, se esse irregularem, dummodo id præstare valeat absque scandalo, — aut si nominatim exeommunicatus adveniat, qui expelli nequeat. 1 Unus tantum minister permittitur in Missis leclis stricte privatis; duo vero in Missis parochialibus quæ leguntur diebus sollemnioribus, aut loco Missae Sol­ lemnis atque cantatx. • 5. C. λΊ'/., 27 aug. 1S36, n. 2745; «S mari. 1899, n. 4015. DE SACniFIGlO MISSÆ. 519 748. (B) Incepto canone et a fortiori peraflà consecratione. nonnisi exgrarissimà causâ interrumpi *potest : v. g., ad moribundum bap­ tizandum, absolvendum, vel ungendum si absolvi nequit; propter morbum celebrantis brevi transiturum. — Si Missa post consecra­ tionem interrumpitur, curare debet sacerdos ut remaneant adoran­ tes coram SS. Sacramento; secus, in tabernaculum sacras species reponat; * rediens ad altare, etiam post aliquot horas, prosequi debet ubi desierat. Si ante consecrationem interrupit, et mora sit minor unâ horâ, pariter incipit ubi desierat; si vero intercesserit mora unius horte aut amplius, ab initio incipit. Rosi communionem sacerJo(is,\\cicil.,V, 13, 27, 1040; Kern, p. 10-12; H. Netzer. L'Ex. OnClion aux VIII* et IX* j., in Rev. du cl. fi·., t. LXVIII, 1911, p. 182 sq. * P. L., LXXXIX, $21, S23; CV, 220 sq.; CXXI, 764 sq.; CXXIV, 1075, sq.; CXXV, 774; Kern, p. 6-ro. 3 P. L., CV, 1011 sq.; CV1, 122 sq. ; CXV, 1374; CXVTII, 573; Kern, p-13-15· 4 G. Jacquemier, EEx. Oruflion chez les Grecs, in Echos dOrient, avrilmai 1899. » Denzinger, Pilus orientalium, t. II, p. 483 sq. DF. EXTREMA UNCTIONE. 529 theologorum orientalium, v. g., Symeonis, Thessalonicensis archi­ episcopi (sæc. XIV)' et Metrophan. Critopuli, patriarch» Alexan­ drini (sæc. XVII) *, qui testes sunt fidei antiquitus in Oriente vigen­ tis circa existentiam et naturam hujus sacramenti. 758. (B) Atqui ex hoc unanimi consensu utriusque Ecclesiæ merito infertur hoc sacramentum non esse inven­ tum humanum, sed ad Apostolos et ad ipsum Christum ascendere. Id probatur generali argumento jam supra exposito in Tr. de Sacramentis, n. 263; sed confirmatur insuper c multis testimoniis positivis, quæ ordine ascendente exponemus. 759. (a) A saeculo IXe ad explicita inveniuntur testimonia ex quibus patet unctionem infirmorum esse sacramentum. Venerabilis Seda, ineunte sæc. VII1°, verba S. Jacobi exponens, ait»: "Hoc et Apostolos fecisse in evangelio legimus; et nunc Ecclesiæ consuetudo tenet ut infinni oleo consecrato ungantur a presbyteris ct oratione comitante sanentur additque peccata etiam hoc ritu contritis corde dimitti. Sæc. VII0, S. Eligius, Noviomensis episcopus, fideles monet ne tempore morbi ad superstitiosa media recurrant, sed Eucharistiam deumque benediflum fideliter ab Ecclesia petant, ut non solum corpo­ ris sed et anima sanitatem accipiant4. Sæc. VI·, Cassiodorus scribit : “Si quis alterius prægravatur inju­ ria vel corporis imbecillitate quassatver, presbyterum dicit (S. Jacobus) adhibendum, qui oratione fideli ct olei sanfli perunPlione concessa salvet eum...peccata quoque illis dimittenda promittens qui alterutra fuerint oratione visitati”». Idem tradit 5. Casarius Arelatensis *. Eodem tempore, synodus a patriarcha Nestorianorum celebrata, unitionem infirmorum sic commendat : “ Qui in gravem morbum (superstitionis) incidit, cùm convertitur, sicut corporaliter ægrotus, curari debet oleo orationis, quod presbyteri benedicunt ” r. Sæc. V·, ViPlor Antiochenus, verba S. Marci verbis S. Jacobi declarans, scribit : "Oleum igitur quod in unitione adhibetur, et * De. ritu s. olei seu euchelcri, P. G., CLV, 529 sq. ’ Confessio catholice? et apostolica in Oriente ecclesia. 3 Λ Z.., XCIII, 39. ‘ De reClitudint cathol. conversationis, inter opera S. Augustini, Γ. L., XL, Π72. — » Complexiones in epistol. Aposf., P. L., l.XX, 1380. * Inter opera S. Augustini, P. L., XXXIX, 2238. 7 Hefclc· Leclercq, op. cit., t. Ill, Append. II, p. 1204. — Ibi jam via paratur abusui unitionem ministrandi non solum «grotis, sed psenitentibus etiam sanis. 530 DE EXTREMA UNCTIONE. Dei misericordiam et morbi sanationem et cordis illuminationem denotat. Clarum fuerit orationem totum hoc efficere; oleum autem meâ quidem sententiâ symbolum horum est”1. Quibus verbis eficdus gratiæ orationi, non oleo, tribuitur, secundum modum loquendi Patrum qui efleéhim sacramenti adstruunt verbis seu form» potiusquam rebus seu materiæ. Inter Armenos, patriarcha Joanna Mandakuni, ægros avertere volens a magicis remediis, eos hortatur ut, Jacobi mandatum sequentes, petant a presbyteris donum gra­ tiæ, nempe inunctionem cum oratione'·. Sed, præ ceteris, celebre est Innocenta I testimonium, in quo, post relata S. Jacobi verba, ait : “ quod non est dubium de fidelibus aegrotantibus accipi vel intelligi debere, qui sancto oleo chrismatis perungi possunt”; postea addit : “ pænitentibus istud infundi non potest, quia genus est sacramenti ”3. Sæculo IVe, maximi momenti testimonium recenter inventum, nempe Euchologion S. Serapionis, orationem continet ad benedi­ cendum oleum infirmorum, quo non tantum curantur corporis infirmitates, sed etiam confertur bona gratia, remissio peccatorum, anima sanitas et integritas *. “ Invocamus te, qui habes omnem potestatem... et oramus ut emittas vim sanationis c cælis Unigeniti super hoc oleum, ut iis, qui his tuis creaturis unguntur vel eas per­ cipiunt, fiat in depulsionem omnis languoris et infirmitatis, in remedium adversus omne dæmonium, in expulsionem omnis spiri­ tûs immundi, in segregationem omnis spiritûs nequam, in extirpa * tionem omnis febris et frigoris ct omnis imbecillitatis, in gratiam bonam et remissionem peccatorum, in remedium vitæ et salutis, in sanitatem et integritatem animæ ct corporis et spiritûs, in valetudi­ nem perfeétam ”. Negari igitur nequit, a quarto sæculo ad nonum et dein­ ceps, unctionem infirmorum in usu fuisse tanquam sacra­ mentum, ad sanitatem anima * et corporis usitatum, et qui­ dem vi traditionis apostolicca quæ S. Jacobi et S. Marci tes­ timoniis innititur. Exinde etiam infertur hanc in usu fuisse ante sæculum quartum, cùm preces liturgicæ, quales ’ Apud Cramer, Catena graeetr. Patrum, 1X44, t. I, p. 324. * Ap. Schmid, tteiiige Eeden desJoannes Mandabunt, 1S71, p. 222 sq. 3 Dcnz.-Bann., 99 (61). — Ibi, ct praesertim in textu S. Casarii, supponitur fideles jxjssc seipsos ungere oleo sanélo; hæc autem privata unAio .1 fidelibus faCla non efat sacramentum, ut infra dicetur, n. 790; unctio vero a sacerdotibus pera&a, spirituales cffcAus conferens, vere erat sacramentum. * Ap. Funk, Didaseaiia el Const. Apost., t. II, 190; Journel, 1240. 3 Errat igitur Puller qui, op. cit., asserit hanc unctionem sanitatem corporis tantum contulisse, secundum Patres octo priorum saxulorum. Quem con­ futant H. Netzer, loc. cit., et A. Boudinhon, La tMologie de ΓΕχ. OttCHen in Rev. cathol. des Eglises, 1905, p. 385-411. DE EXTREMA UNCTIONE. 531 sunt Euchologion Serapionis, supponant ritum jam per aliquod tempus fuisse usitatum. 760. (b) Tribus prioribus sœculis, pauca tantum inve­ niuntur testimonia, nec omnino clara : S. Aphraaies, usum sacri olei exponens, de unctione infirmorum agit quæ pænitentes per arcanum suum sacramentum reducitx; Eusebius Casariensis sermonem habet de iis qui “ uniti illo unguento non ultra erunt morti obnoxii, sed immortalitatis et æternæ vitæ consortes”2; Origenes\ diversos modos remissio­ nem peccatorum consequendi describens, recenset duram et laboriosam medicinam per quam impletur quod Jaco­ bus dixerat : “ Si quis autem infirmatur... Ex quibus colligitur unitionem infirmorum non fuisse primis sæculis ignotam. Nec desunt rationes quibus explicatur Patrum hâc de re silen­ tium : 1) Patres trailatus systematicos de sacramentis non scripse­ runt, sed obiter tantum de uno vel altero sacramento scripserunt, prout se dabat opportunitas; in suis catechesibus, ea sacramenta exponebant quæ catechumeni recepturi erant, non autem alia; ceteroquin unctio infirmorum ut complementum panitentia habebatur, ct cùm nonnisi raro absolutio pienitentibus data commemoratui, ejus complementum solis ægrotis concessum sæpc recenseri non poterat. 2) Commentarii a quibusdam Patribus de epistolâ S. Jacobi scripti perierunt; primus qui exstat, nempe Ven. BedcC, unitionem infirmorum tanquam sacramentum exhibet; pariter S. Marcus nullum interpretem invenit, ante Viliorem Antiochenum in ecclesia græcâ, et in latinâ ante V. Bedam; porro uterque testi­ monium aflert pro sacramentali unitione infirmorum. 761. Conclusio. Habemus itaque ambo extrema catenat: cx unfi parte, testimonia S. Marci ct praesertim S. Jacobi, et ex alterû, longam seriem testimoniorum a quarto sæculo usque ad nostra tempora ; medii quidem catcnæ annuli non tam clare apparent; sed merito infertur, etiam historice, hæc duo extrema vere conjungi. Quod quidem omnino certum est iis omnibus qui auéloritatem Traditionis admittunt. 7^2. Objicitur quidem veteres sex priorum sæculorum scriptores, dum piorum mortes describunt, nullam E. Unitionis mentionem facere. — Sed hoc argumentum thesim non infirmai. Nam : ' Graffiti, Pair, ryriaca, t. I, p. i.v. — * P. (7., XXIV, 267, illi. 1 Homil. Il in Ltvit., P. G., XIl, 419. 532 DE EXTREMA UNCTIONE. (a) quædam faéta probant infirmorum unitionem jam sæcV· 1 aliquando ministratam esse (b) Insuper multa tacentur qt.-ς tamen peraita sunt; sic sæpe sæpius viatici administratio non coti:· memoratur, licet sub gravi præscriberetur; aliunde unitio infirmo­ rum, a Christo instituta tanquam consummatio Christian» pænitenliæ, non videtur in usu fuisse apud quoslibet, sed solum apud e« qui peccatorum conscii erant, ut eruitur ex vitâ S. Adelliardi a Paschasio Radberto scripta’, (c) Tandem nil prohibet aliquem progressum in hâc re, sicut in multis aliis, admitti posse, piieseitim cùm agatur de sacramento valde utili, sed non necessario. 763. 30 Rat. theol. suadetur. Christus instituit sacra­ menta ut fidelibus subveniret in præcipuis vitæ circumstan­ tiis, præcipuisque difficultatibus; atqui in mortis articulo speciales adsunt difficultates, v. g., anxietates propter pec­ cata præterita, pugnæ contra tentationes diaboli quæ in illo ultimo instanti vehementius urgent, timor judicii et incertitudo futuri statûs; ergo conveniebat omnino Christum illis specialibus difficultatibus succurrere per speciale sacramen­ tum, scilicet Ex. Unctionem. Art. IL De elementis constitutivis hujus sacramenti. Duo sunt elementa Extremæ Unitionis constitutiva, materia ct forma. § I. De materia Extremæ Unctionis. I. De materiâ remotâ’. 764· (A) Materia remota est oleum olivarum. Certum est : (a) ex Script., ubi dicitur : “ Ungentes eum oleo ”; atqui oleum simpliciter est oleum ex olivis. ’ Ita Hypatias (+ 446), dum adhuc juvenis, curabat ut infirmi unAione» ab abbate reciperent; Koriun, episcopus in Gcotgià (sæc. V°) narrat Isaac, Armenorum patriarcham, animam suam Deo commendasse inter neinisteriuM ftti fragrantis cum oratione Deo gratΛ : quæ verba, apud Græcos, sacram unc­ tionem seu euchekeion designant. Cfr. Kern, op. cit., p. 39-40. • P. L., CXX, 1547. 3 S. Thom., q. 29, a. 4-6; Suarez, disp. XL, seA. 1-2; Bcllarm., e. 7; Drouin, q. II; Ste Beuve, disp. III; de Augustinis, a. 2; S. Alphonstts, 1. VI, n. 70S sq.; Lehmk., 569 sq.; O’ Kane, Notes on the Rubrics, n. S$3* *q-J Kern, p. 115-141. DE EXTREMA UNCTIONE. 533 b) Ex Florent. : “ Quintum sacramentum est Ex. Unftio. cujus materia est oleum oliva (c) Quæ quidem materia est omnino conveniens, quia optime significat effcâum hujus sacramenti, et ejus modum operandi; sicut oleum mitigat dolores corporis, sanitatem restituit, hilaritatem affert, ct lumini pabulum præbet, ita Ex. Unétio animæ tristitiam ct dolores mitigat, spiritualem sanitatem restituit, gaudium spirituale affert, ct spem nos­ tram nutrit; pariter sicut oleum in suo modo operandi est simul lenitivum et penetrativum, ita Ex. Unitio modo suavi animæ dolores lenit, et usque ad ima nostri cordis penetrat ad ejus angores morbosque curandos x. 765. (B) Oleum debet esse ab Episcopo benediclum : Intellexit enim Ecclesia, ait Tridentinum, materiam esse oleum ab episcopo benediitum”. Quod quidem, saltem in Ecclesiâ Latinâ, non solum ex necessitate præcepti, sod etiam ad validitatem requiritur, ut constat ex decreto 5. Officii, 13 jan. 1611, declarantis temerariam et errori pro­ ximam esse propositionem asserentem “hoc sacramentum valide ministrari posse cum oleo episcopali benedidiione non consecrato ” Attamen simplex sacerdos a S. Ponti­ fice delegari posset ad oleum benedicendum; sed in Eccle­ sia latinâ, hoc insuetum est3. In Ecclesiâ græcâ presbyteri, probante R. Pontifice, extremam unftionem conferunt cum leo a se bcnedi&o, potestate ab episcopo delcgatâ. Insuper probabiliter asseritur oleum benedicendum esse benediftione speciali in ordine ad Ex. Unctionem, ideoque oleum catechumenorum vel S. Chrisma esse materiam *. dubiam In casu autem necessitatis, deficiente oleo infir­ 1 S. Th., Sufi., q. 29, a. 2. ’ Dcnz.-Bann., 162S (1494). Quod decretum confirmatum est 14 sept 1S42. 3 Quod declaravit Pius V/ tempore gallicæ perturbationis. Cfr. Mbhlbaucr, Decreta authentica C. SS. Rit., t. II, p. 426.· 4 Triplex distinguitur oleum sanélum in Cœnâ Domini ab Episcopo bene­ dictum : oleum infirmorum, ad inungendos infirmos et campanas ungendas externe; oleum catechumenorum, ad catechumenos ante Baptismum inungen­ dos, marius nco-saccrdotum consecrandas, aliasve consecrationes perficiendas; ihrisma, quod adhibetur in Confirmatione, in cæremoniis Baptismi post Tadam ablutionem, variisque consecrationibus, v. g., calicis, campana: (interius). Cf. Sabetti, 822. 534 DE EXTREMA UNCTIONE. morum, posset adhiberi sub conditione alterutrum, et postea, si moribundus superviveret, iterum ungendus esset cum oleo infirmorum, pariter sub conditione. 766.(C) Oleum infirmorum debet renovari quotannis, idque sub gravi, saltem probabilius, et vetus comburendum est. Si autem oleum in eo est ut brevi deficiat, ei admisceri potest oleum olivarum non benedictum, in minori tamen quantitate, et id pluries fieri potest. — In loco nitido et decenter ornato servetur, in vase argen­ teo vel stanneo, regulariter in ecclesiâ vel sacristiâ, excepto casu quo parochi domus multum ab ecclesiâ distat’, vel si adest alia causa urgens, v. g., periculum ne infirmi, grassante peste, sacra­ mento priventur. II. De materiâ proxlmâ. 767. i° Materia proxima est unclio olei ab Episcopo bene­ dicti. Certum est ex universali Ecclesiæ praxi et unanimi theologorum consensu. 7Ô8. 2° Quoad numerum unitionum : (A) antiquitus maxima fuit variarum ecclesiarum diversitas usque ad sæc. XVIIU,“ in Ecclesiâ Latinâ, ct etiam nunc in Oriente. In sacramentario GregariiM. legitur : “Sic perungat infirmum de oleo sandificato, cruces faciendo in collo et gutture, et inter sca­ pulas et in pedtore, seu in loco ubi plus dolor imminet... Multi enim sacerdotum perungunt insuper in quinque sensibus cor­ poris ” *. Theodulphus Aurelianensis, sæc. IX°, statuit duodecim vel quin­ decim signa crucis super infirmum facienda esse, sed animadvertit Græcos tres tantum facere undliones super caput et vestimenta et totum corpus infirmi, incipientes crucem a capite usque ad pedes, et a manu dextera usque ad sinistram manum Immo in quibus­ dam ritualibus, sive orientalibus sive latinis, statuebatur unicam sufficere unctionem in casu necessitatis4. 769. (B) Juxta hodiernam disciplinam : (a) cx Codice, can. 947, sunt unctiones regulariter facienda: : 1) in oculis, scilicet palpebris vel superciliis; 2) in auribus, non inte­ rius, sed in parte inferiori; 3) in naribus; 4) in ore, com­ pressis labiis; si os concludi nequit, unum e labiis ungere sufficit; 5) in manibus, extra pro sacerdote (cùm jam into• S. Rit. Cong., n. 1144. — * Λ., LXXV1II, 235 sq. • P. L., CV, 221. — « Kcrn, op. dt., pp. 135, 13S. DE EXTREMA UNCTIONE. 535 r;us consecratæ fuerint), intra pro aliis; 6) in pedibus, in r Antis, aut supra pedes, prout fert consuetudo; hæc autem ctio, ex Codice, c. 947, rationabili causâ omitti potest; unctio renum semper omittatur. Si aliquod organum sen­ suum deest, ungatur pars vicinior. b) Ab omnibus admittitur duas ultimas unitiones in pedibus ct in renibus non esse necessarias ad validitatem; sed olim controvertebatur utrum ad validitatem requireren­ tur unitiones quinque sensuum, an sufficeret unica unitio. Hodie certum est sufficere unicam unitionem : 1) quia Script. simpliciter dicit “ ungentes eum ”, et Tridentinum de unà tantum unitione loquitur; 2) insuper historice constat modo unam, modo duas vel plurcs unitiones fuisse adhibitas in Ecclesiâ tum Græcâ, tum Latinâ1 ; 3) tandem S. Officium decrevit, 26 apr. 1906, approbante Pio X, unicam sufficere formam (ideoque unitionem) in casu veræ necessitatis 2. In praxi, secluso necessitatis casu, quinque unctiones nunquam omittendæ sunt» et quidem sub gravi, cum hæ a Rituali præscribantur et sint pars notabilis rituum. In casu autem necessitatis, si timeatur ægrotum moritu­ rum esse antequam quinque unitiones perficiantur, unica unctio fiat in capite, vel peitore aut scapulis, dicendo “ Per istam sanctam unitionem indulgeat tibi Dominus quidquid deliquisti. Amen.” Si ægrotus supervixerit, ex Codice cetera: unctiones supplendae sunt, quidquid in contrarium pauci dixerunt 3. 770· 3° De modo unitiones peragendi. (A) Gemina unitio in^mxWr sensibus non est necessaria ad validitatem, sed ad liceitatem tantum, sub gravi, extra casum necessitatis; unica tantum forma adhibeatur, cum duplici cruce, una in unoquoque membro, incipiendo a dextro. 1 Unde Benedictus XIV {De Synodo, 1. VIII, c. 3, n. 2) ait : “ Huic opi­ lioni validissimum fundamentum præbcl diversa in undionum numero disci­ plina. quam in diversis Ecclesiis suâ ætatc viguisse affirmat Albertus Magnus”. Cf. Martene, op. I, c. 7, a. 3; Ballerini-Palmieri, 14; Kcm. p. 133-141. * A. S. S., XXXIX, 273. 1 Cir. Ephemerida liturgie*, 1906, p. 451; Ar. J?ev. thtel. fr., 1906, p. 40S; Atri du Clergl, XXX, 190S, p. 13; Gaudé. Theol. Moralis S. Alpkonsi, t. ITI, p. 723, not. g. 536 DE EXTREMA UNCTIONE. (B) Ordo inter unitiones est pariter de necessitate pra. cepti tantum. (C) Regulariter unitio fieri debet per immediatum manûs contaitum; sed, peste grassante, adhiberi potest virgula, quæ deinde comburatur. Animadvertit tamen Capelmann * vix ullum adesse contagii periculum, quia oleum impedit quominus morbus transferatur; ne autem ipsum oleum vitietur, expedit globulum bombaci (coton) oleo madefacere, et eodem tanquam instrumento uti ad omnes unitiones faciendas. Controvertitur autem num una gutta olei sufficiat; in praxi tutius est intingere in oleo extremitatem pollicis ad singulas unitiones. § II. De forma3. 771· ,e Historice multæ discrepanti» apparent in variis Rituali· bus Ecclesiæ occidentalis, (a) .Aliæ enim sunt deprecativa, v. g. : “ Deus omnipotens... miserere huic famulo tuo et tribue ei remis­ sionem peccatorum, etc. ”; aliæ optativa : “ Per istam unitionem... indulgeat tibi Dominus quidquid deliquisti”; aliæ indicatio: “Ungo te de oleo sanilificato, etc. ”; aliæ imperativa .·“ Accipe sanitatem corporis et remissionem peccatorum...”; aliæ mixta, (b) Insuper multæ exprimunt actionem ministri seu materiam proxi­ mam, aliæ non; quædam unum cffeilum declarant, remissionem peccatorum, aliæ solam sanitatem, aliæ utramque, aliæ addunt etiam animæ confortationem, (c) In quibusdam Ritualibus unica forma semel profertur, dum varia organa unguntur; in aliis ad sin­ gula organa propriæ formæ recitantur3. 772. 2° Forma hodierna apud Latinos est : “ Per istam Sanétam Unitionem, et suam piissimam misericordiam indulgeat tibi Dominus quidquid per visum (auditum, odo­ ratum, etc.) deliquisti. Amen. ” Quæ forma ad singulas unitiones repeti debet. — Apud Gracos : “ Pater sanfte, animarum et corporum medice, sana servum tuum hunc ab ili A quæ detinet illum, corporis et animæ infirmitate ”. 773- Forma esse debet deprecatoria, juxta Rit. Rom.t et non simpliciter indicativa, saltem expræcepto; controvertitur autem num hoc sit etiam necessarium ad validitatem. * Mediana pastoralis, p. 126. * S. Thom., q. 29, a. 7-9; Suarez, 1. c., sedt. 3; Bellarm., 1. c.; Drouifl. q. ni: Ste Beuve. disp. IV; de Augustinis, I. c.; S. Alphonsus, 711 sq·; Lehmk., n. 573: 0‘ Kane, S97 sq. — » Cfr. Kcrn, op. at., p. 146-152. DE EXTREMA UNCTIONE. 537 A) Quidam valde probabiliter negant, quia in nonnullis antiquis Ritualibus forma est indicativa ; atqui nemo dicere audebit administrationem hujus sacramenti per plura sæcula invalidam fuisse (B Alii affirmant : (a) ex verbis .S’. Jacobi dicentis : “ Et orent su|kteum... et oratio fidei salvabit infirmum”; (b) ex/mx» utrius­ que Ecclesiæ, Græc;e et Latinæ, in ritualibus et conciliis consiçnatæ. Form» indicative quæ objiciuntur, implicite orationem continent, cùm orationibus praecedantur *; (c) accedit rat. conv. Nam suscipiens sacramentum est jam viribus destitutus, et oratio­ nibus sublevari indiget; insuper hoc sacramentum ordinatur ad obtinendum per modum indulgentia quod in sacramento Poeniten­ tias obtineri non potuit per modum justitiæ ; atqui quod postulatur per modum indulgentias sub formâ deprecativa postulari debet; ergo. Tandem hoc sacramentum ordinatur ad sanitatem restituen­ dam «grotis; atqui sanitas, utpote bonum temporale, non absolute, sed modo deprecatorio postulanda est; ergo3. Utraque autem opinio facile conciliatur, si admittatur Christum non determinavisse formam hujus sacramenti in specie infimA, sed hanc potestatem Ecclesiæ reliquisse. In jtraxi, forma deprecatoria adhibenda est, prout a Rituali præscripta. 774. 3° Verba, quæ communiter ut essentialia requirun­ tur, sunt : per istam unftionem indulgeat tibi Dominus quid­ quid deliquisti. Arnen. Ex recenti decreto 5. Officii, 26 april. 1906, ad validitatem necessaria non est mentio cujuslibet sensûs; hæc tamen, extra necessitatis casum, requiritur de præcepto gravi. Vox santlam, licet non essentialis, sine peccato veniali omitti nequit. Art. III. De effeôHbus Ex. Unétionis4. 775· Tres sunt hujus sacramenti cfleétus : 1° Gratia con­ fortans animam contra difficultates articulo mortis urgentes; * Ita Albertus Af., Durandus, Juenin, Drouin, muitique alii quos connue· inorat atque approbare videtur Bened. XIV, De Synodo, 1. VIII, c. 2, n. 2. ‘ De quo tamen redlc Bened. XIV, 1. c. : “ At nescimus quo ριιύο possit deprecatio inveniri in aliis formis, ex plurimis antiquis Ritualibus a Mcnardoet Marlene produtflis, in quibus solum adhibetur verbum ungo, absque alio addi­ tamento e quo deprecatio colligi aut fingi queat 3 S. Thom., Sup., q. 29, a. 8. * S. Thom., q. 30; Suarez, disp. XLI; Beilarm., c. 8; Drouin, q. VI ; Ste Beuve, disp. V; de Augustinis, a. 5; Schmitz, op. oit., p. 61 sq.; Caiuk. Trident., p. 11, de Ex. Until, n. 28; Kern. p. 167-240. 538 DE EXTREMA UNCTIONE. ---------------------------------------------------------------------------------------- 2° remissio culpa et pana ; 3° sanitas corporis, si animæ expediat. Jamvero quæstio est inter theologos quisnam ex illis effectibus sit primarius : juxta Scotum, primarius est remissio peccatorum venialium; juxta Bellarminum, remis­ sio non solum venialium, sed etiam mortalium quæ per accidens non fuerunt antea remissa; tandem, juxta S. Thomam, communioremque sententiam, primarius effeélus est gratia alltvians et corroborans animam contra torporem ct tentationes spcciatim urgentes in articulo mortis. I. De gratia confortante. 776. i° Thesis : Primarius effectus Ex. Unctionis est gratia confortans animam contra difficultates occurren­ tes in articulo mortis. Certum est gratiam confortantem Iesse unum ex effectibus Ex. Unitionis, et probabilius est I i eam esse primarium effeâum. (a) Script. S. Jacobus describens effectus hujus sacra­ menti dicit : “ Et alleviabit eum Dominus ”, i. e., excitabit, confortabit; atqui per illa verba designatur gratia confortans; nam, secundum Estium (in h. loc.), “ eâ voce significatur liberatio a torpore, tnœrore, ct anxietate, quâ plerumque ægroti morte vicinâ gravantur, sic ut mentem ad divina non facile queant attollere ”. (b) Tradit. ; “ Effeétus vero hujus sacramenti, ait Floren­ tinum, est mentis sanatio, ct, in quantum expedit, ipsius etiam corporis ”; atqui mentis sanatio effici nequit nisi per gratiam primario confortantem. Tridentinum idem decla­ rat : “Res porro et cffeôus hujus sacramenti... gratia est Spiritûs Sanéti, cujus unctio... peccati reliquias » (id est. spiritualem debilitatem ex peccatis ortam) abstergit, et ægroti animam ailcviat et confirmat, magnam in co divinæ miscricordiæ fiduciam excitando... ” 2 (c) Rat. Theol. Effectus hujus sacramenti primarius accipi debet ex fine propter quem fuit institutum; atqui ■ ■— — — — — .— * Nomine reli-juiaruni ftetati tria pr.rterlint inielliguntur : 1) debilita * spi­ ritualis ex peccato promanans, et hic est sensus qui prius huic vocabulo a scholasticis affixus est; 2) pravi habitus ex peccato relicti : hos ab E. Unc­ tione tolli quidam affirmant contra communiorem sententiam quæ tenet eos minui tantum per gratias ailualcs in hoc sacramento collutas; j) pcena tempo­ ralis peccatis debita — * Scss. XIV, cbd. 2. DE EXTREMA UNCTIONE. 539 Ex. Unftio, juxta 7rident., instituta fuit tanquam spiritua­ lis medicatio contra debilitatem animæ in articulo mortis; ergo efleétus primarius est gratia roborans animæ debilita­ tem. non autem remissio peccati, eo magis quia aliud sacra­ mentum directe contra peccatum institutum fuit; medica­ tio autem supponit vitam spiritualem jam existentem, nec ner se illam confert. 777· 2° Natura hujus gratiæ confortantis consistit in augmento gratiæ sanctificantis, per modum alleviationis, cum jure ad gratias aétualcs spcciatim necessarias in arti­ culo mortis. Siquidem : (a) spem roborat; tunc enim dæmon ægrotum conatur afiduciâ divinæ misericordiæ deturbare, peccata præterita in memo­ riam revocando, timorem divini judicii injiciendo, etc.;sacramentum autem Ex. Unctionis ægroti animam ailcviat ct confortat, magnam in eo misericordiæ fiduciam excitando. Unde sacramentum .eccata; (C; aliunde sic semper intellexit antiquitas, ut constat ex Comment, in epist. S. Jacobi. (Bj Rat. Thcol. Ex. Un&io est veluti consummatio sa­ cramenti Pænitentiæ, cùm reliquias peccati abstergat ; atqui soli sacerdotes sunt ministri Pænitentiæ; ergo. 79θ· 2° Corollaria. (A) Extr. Unftio valide ministrari nequit a laicis, etiam adhibito oleo ab episcopo benedifto. Certum est. (a) Id enim infertur ex ipsâ definitione Tridentinâ : si enim proprius sacramenti minister est solus sacerdos, sane laici illud valide ministrare nequeunt. Quod sane unani­ miter docent theologi omnium scholarum2, sive ob textum S. Jacobi, sive quia oleum consecratum non debet minis­ trari nisi ab eo qui manus habet consecratas. (b) Opponuntur quidem testimonia S. Innocenta I, S. Ca­ sarii A relatensis aliorumque dicentium laicos sibi ministrare posse sacrum oleum. — Fatemur equidem hanc praxim aliquando in usu fuisse; ex hoc autem minime sequitur hanc privatam unétionem domi fatSlam fuisse sacramentum; sed dici potest eam fuisse aliquod sacramentale, prout erat usus aquæ benedictæ, ut jam animadvertit S. Thomas .* • • Act., XIV, 22; XV, 22; 7 Tint., V, 17.19. * S. Thom.. Stipp!.. q. 31, a. I; S. Bonaventure, In IV Sent., I. IV, dût. XXIII, a. 2, q. I; Suarez, disp. XL1II, s. 1, n. 2; Drouin, I. VII, q. 4, c. 2; Kern, p. 249-251. — Admitti igitur nequit contraria o pi.1 io quam ci. A. Boudir.hon tanquam hypothesim propugnavit, in Hev. Catk. da Enlisa, jul. 1905, p. 401 sq.', et in Canoniste contemp., 1907, p. 643 sq. J ·· lllæ unctiones non erant sacramentales; sed ex quâdam devotione reci­ pientium talem unitionem, et ex meritis ungentium, vel oleum mittentium, consequebatur effelius sanitatis corporalis per gratiam sanitatum, non autciu per gratiam sacramentalcin ”. (Suppi., q. 31, a. 1, ad 2.) DE EXTREMA UNCTIONE. 547 791. (B) Sacerdos non potest sibi ipsi, etiam in casu neces­ sitatis, ministrare Ex. Unitionem. Certum est. Historice enim constat sacerdotes, morbo correptos, alios advocasse sacerdotes ad recipiendum ab eis hoc sacramen­ tum, non autem sibi illud contulisse. Quare 5. C. de Prop. Fide, 23 mart. 1844, declaravit “ sacramentum Ex. Unéliouis etiam in casu necessitatis, absente nimirum alio presbytero, non posse missionarium ægrotantem sibimetipsi ministrare”. 792. (C) Ex. Unctio valide ministrari potest tum ab uno tum a pluribus sacerdotibus. Certum est. (a) Ab uno. Nam etiamsi S. Jacobus dicat : “inducat presbyteros ”, hic loquendi modus de uno sacerdote intelligi potest, ut apparet exemplo Christi leprosos sic alloquentis : “Ite, ostendite vos sacerdotibus "1 ; nam ex lege Mosaicâ sufficiebat ut uni sacerdoti sesc ostenderent3. Ita in usu communi dicitur : "ad sacerdotes recurrite pro remissione peccatorum, ad medicos pro morbis curandis”, i.e., recurrite ad aliquem e sacerdotibus aut medicis. Aliunde constat ex praxi et Rituali Ecclesiæ Roinanæ. (b) A pluribus simul, dummodo tamen unusquisque, ali­ quem sensum ungendo, proferat formam huic sensui respon­ dentem. Constat ex praxi Ecclesiæ Græcæ, quæ præfatum modum adhibet, quin unquam fuerit reprobatus. (c) Attamen in Ecclesia Romanâ, regulariter Ex. Unctio ab uno tantum ministro debet ministrari, et quidem sub gravi. Excipitur autem casus necessitatis, si videlicet infirmus provide­ retur moriturus, priusquam unus sacerdos omnes unétiones perfi­ cere posset. Item, si sacerdos moreretur, aut deficeret post incoeptas unctiones, alius valide ct licite complere posset administrationem sacramenti, modo non adesset intervallum unius circi­ ter quadrantis; si autem quadrans elapsus fuerit, repetendæ sunt unétiones ne forte, propter interruptionem, deficiat unio moralis requisita. 793· (D) Ad licitam, non autem validam administrationem sacramenti, requiritur jurisdictio ordinaria, vel. dele­ gata; nam ad proprium pastorem pertinet-oves proprias pascere. ' Z.w<·.. XVII. 14. — * Juvit., XIV, II. t L 1 a 548 DE EXTREMA UNCTIONE. Hinc (a) peccaret graviter sacerdos, qui sine consensu saltem praesumpto Pastoris, Ex. Un&ionem administraret; immo Regu­ lares (Religiosi proprie didi vota sollemnia edentes) ita agendo excommunicationem incurrerent S. Pontifici simpliciter reservatam; hæc tamen non incurritur nisi in illis locis in quibus adsunt ver» parœciæ verique parochi, proindeque non in Statibus America Foederatis; (b) in casu necessitatis, semper præsumitur consensus, quia parochus, si tunc obstaret, non esset rationabiliter invitus. II. De officiis ministri. 794. i° Quoad sacramentum ipsum. (A) Pastores, aut alii curam animarum habentes, tenentur ex officio, sub gravi, ministrare Ex. Un&ioncm subditis periculose ægro· tantibus eamque petentibus, nisi excusentur gravi causâ; immo si procrastinant, cum probabili periculo pro infirmo, peccant graviter. Patet ex didis in Tr. de Sacramentis in genere (n. 358 sq.). (B) Tenentur etiam, juxta S. Ligonum (n. 729), cum proprio vita periculo, hoc sacramentum ministrare infirmo qui versatur in mortali peccato et usu sensuum privatur; tunc enim absolutio data remanet dubia, cùm ad ejus validitatem requiratur, juxta probabi­ liorem opinionem, attritio modo sensibili manifestata; tenetur igitur Pastor saluti hujus ægrotantis providere alio securiori modo, nempe ministrando Ex. Unitionem, ad cujus validitatem sufficit attritio interna. Nonnulli tamen theologi negant pastorem ad id teneri cum periculo vitæ, quia spes proximum salvandi in hoc casu certa non est, cùm incertum sit num moribundus sit attritus'. (C) Sacerdotes, qui cui ani animarum non habent, ex caritate sub gravi tenentur, deficiente parocho, Ex. Unitionem ministrare mori­ bundo, qui verisimiliter est in peccato gravi, nec confessionem instituere potest, quia receptio hujus sacramenti moraliter neces­ saria est ad hujus moribundi salutem. 795. 2’Quoad ceremonias. (A) Breviter describuntur1, {9} Tres prcevia orationes recitantur, in quibus pro infirmo postulantur æterna felicitas, serena lætitia, dæmonum effugatio, benediitio et proteitio Christi; posteaque, faitâ confessione generali, dicitur Misereatur, etc. (b) Unitiones fiunt modo supra descripto, n. 770. (c) Tandem tres recitantur orationes, in quibus Deus rogatur ut effectus sacramenti plene producantur. (B) Obligatio eas servandi (a) Omittere omnes oratio­ nes in Rituali præscriptas, ante et post unctiones, esset * Ballenni, Ogus Morale, n. 45; Gcnicot, n. 421. * A. Villien, FEx. Onction, in Ecv. du Ct./r., L LXX, 1912, p. 641-667. DE EXTREMA UNCTIONE. 549 peccatum mortale, extra casum necessitatis, quia materia gravis est. b Idem dicendum est regulariter loquendo dc a&u ministrandi sine vestibus sacris, nempe superpelliceo et stolâ. (c Veniale est sacramentum ministrare sine lumine, aut sine tn.ni.stro; justa tamen causa excusat. Nunquam mulier adhibenda est ad officium ministri, et si minister desit, sacerdos ipse orationi­ bus respondeat 796. Quoad visitationem infirmorum(A) Parochi aliique curam animarum habentes, sub gravi tenentur visi­ tare infumos periculose ægrotantes, etiam post administrationem sacramentorum, et agonizantes juvare, si commode fieri possit. Constat ex Ril. Rom., ubi de visitatione infirmorum; et ratio est quia salus æterna animarum pendet ex modo quo ægroti ultimas difficultates et tentationes superant; jam vero Pastor eos juvare maxime potest tum consiliis tum precibus, tum ipsis largiendo ultimam absolutionem. (B) Modus visitandi infirmos describitur a Rif. Rom. (a) Non exspectabit parochus ut vocetur, sed ultro accedet, statim ac nove­ rit unum e suis subditis esse ægrotum; et hortabitur parochianos ut ipsum admoneant statim ac quis infirmatur, (bj Non semel sed iterum infirmum visitabit, prout expediens judicaverit, praesertim pauperes cisque pro modulo suo eleemosynas erogabit, (c) Ægrotos autem visitans, modestiam, honestatem et gravitatem servabit ut amoveantur non solum pericula, sed etiam suspiciones’, (d) Cum prudentia et caritate sacramenta proponet, seduloque monebit infir­ mos Ex. UnCtionem, nedum sit mortis impendentis augurium, ad sanitatem corporalem multum conferre, (e) Paratus erit ægrotos ad patientiam hortari, praesertim per exemplum Christi et Sanétorum, eosque munire contra tentationes tunc temporis urgentes. 1 S. Alphonsus. Praxis Confess., cap. ult., Brevis praxis assistendi infirmis; Capelmann, Medic. pastoralis, p. 210 sq.; Konings, 1509-1512; W. Stang, Pastoral Theology, § 37. a “Ægrotos visitans, câ, quâ sacerdotes Dei decet, honestate ct gravitate sc habeat, praesertim cutn feminis, iis præcipue quæ canonicam ætatem necdum attigerunt; infirmée sc. cubiculum, nisi illâ praemoniti, non ingrediatur; sine necessitate non sit solus cum sold, et dum cam consolatur eive commiseratio­ nem testatur, abstineat ab omni sermone, vel etiam verbo, quod ab aliis audiri nollet. Honestas tamen et gravitas, præcipue in primâ visitatione, caritati, urbanitati et aiïabilitati christianæ conjundlæ esse debent ut sacerdos animum infirmi lucretur, facilioremque ad cun» accessum habeat”. (Pit. Roman.} Auctores consulendi. Patres antiqui nonnisi obiter dc Ordinis sacramento disputârunt, inter quo?. S. Gregorius Naz. Orat. II; S. Gregorius Nys. -, Iu sitam ordina· tionem; S. Joannes ChrysosL, De sacerdotio3; S. Innocentius I, Ep. II et III. Serario l·' ascribi potest Uber Dc EalesiasticA Hierarchiâ *, sub nomine Dionysii Areopagitæ vulgatus. .$><-. /,V, Hincmarus, Dc officiis Episcoporum; Rab. Maurus, Si liceat chorepiscopis presbyteros et diaconos ordinare dc consciisti episcopi sui. Inter Theologos : S. Thomas Aq., Supplent., q. 34-40, aliique theologi qui de Sacramentis scripserunt; Philibertus Marchini, Uaniahita, Dc sacramento Ordinis ct sacri/. Missa, Lugduni, 1638; A. Bernai, S. J., De Sacramentis in genere e! de P.uchar. et Ordine in particulari, Lugduni, 1651; Dont. Gravina, O. 1’., Pro sacrosancto Ordinis sacram, vindicia ortho­ doxa, Neapoli, 1634;]. Morinus, Comment, historicus ac dogmaticus dc sacris Ordinationibus, Paris, 1655; Hallier, de Sacris Elutionibus, 1636 (ap. Aligne, Theol, Curs., t. XXIV); Leo Allatras, De alate et interstitiis in collatioiu Ordinis etiam ap. Gracos servandis, Romæ, 1638; Oberndorfer, De sacram. Ordinis, 1759; J. Pons, S. J., Dissertatio historico-dogmatica de materiâ et formâ sacra Ordinationis, Bononiæ, 1775; Berioli, De sacram. Ordinis, Castelli, 1787; Furtner, Das Verhallnis der Eisdio/sweihc zum hciiigtn Sahramente des Ordo, iS6r; Kurz, Der Episkopat, der hochsic vom Presbytero! verschiedene Ordo, 1877; Schulte-Plassman, Der Epishogat, ein vom Pruby· terat verschiedene selbstândiger sakramcntaler Ordo, 18S3; P. Gaspard, Tr. canonicus de sacrd ordinatione, Paris, 1894; S. Many, Pralutiones at, Sacrd Ordinatione, Paris, 1905; Saltet, Les rcordinations, 1907; Card. Van Ros· sum, De essetifid sacramenti Ordinis disquisitio historico theologica, 1914. Inter Protestantes : Wordsworth, The Christian Ministry, Lon­ don, 1S72; Dickinson. Defence of Ptesbylcnan Ordination; Ch. Hodge, Discussions in Church Polity, New York, 187$; Kraussold, Amt u. Gemeir.de, 1858; Ahrens, Das Amt der Schlussel, 1S64: Lichtenberger, op. cit., t. XI· p. 374 ed. 1881; Behm, Die llaitdaufieguiig im Urchristcntum, 1911. ’ P. G., XXXV, 407. - * P. G.. XIA’, 543 » P. G.. XLV1II, 623. - * P. G„ I, 369 DE ORDINE. 551 EX DECRETO AD ÀRMENOS. Sextum sacramentum est Ordinis, cu:us materia est illud, per cujus traditionem confertur Ordo; sicut presbyteratus traditur per calicis cum vino, et patente cum pane porrectionem. Diaconatus vero per libri Evangeliorum dationem Subdiaconatus vero per calicis vacui cum patena vacua superpositi traditionem; et simili­ ter de aliis, per rerum ad ministeria sua pertinentium assignatio­ nem Forma sacerdotii talis est : Accipe potestatem offerendi sacrificium in Ecclesiâ pro vivis et mortuis, in nomine Patris, et Filii, et Spiritûs Sanéti. Et sic de aliorum ordinum formis, prout in Pon­ tificali Romano late continetur. Ordinarius minister hujus sacra­ menti est Episcopus. Elïeétus, augmentum gratiæ, ut quis sit ido­ neus minister. Tridentini Decreta et Canones de sacramento Ordinis. ΎΛΎ//9 CAP. 1. De institutione Sacerdotii novæ legis. Sacrificium et Sacerdotium ita Dei ordinatione conjunda sunt, ut utrumque in omni lege exstiterit. Cùm igitur in novo Testamento sanâum Eucharistiæ sacrificium visibile ex Dei institutione catho­ lica Ecclesia acceperit; fateri etiam opoitcl, in eâ novum esse visi­ bile et externum Sacerdotium, in quod vetus translatum est. Hoc autem ab eodem Domino Salvatore nostro institutum esse, atque Apostolis, eorumque successoribus in Sacerdotio, potestatem tradi­ tam consecrandi, offerendi, et ministrandi corpus et sanguinem ejus, necnon et peccata dimittendi ct retinendi, sacræ litleræ ostendunt, cl Catholicæ Ecclesiæ traditio semper docuit. CAP. 2. De septem Ordinibus. Cùm autem divina res sit tam sanéli Sacerdotii ministerium,con­ sentaneum fuit, quo dignius, et majori cum veneratione exerceri posset, ut in Ecclesiâ ordinatissimâ dispositione plures et diversi essent ministrorum Ordines, qui Sacerdotio ex officio deservirent, ita distributi, ut, qui jam clericali tonsura insigniti essent, per mi­ nores ad majores ascenderent. Nam non solum de Sacerdotibus, sed et de Diaconis sacræ litteræ apertam mentionem faciunt, et quæ maxime in illorum ordinatione attendenda sunt, gravissimis verbis docent; et ab ipso Ecclesiæ initio sequentium Ordinum nomina, E--------- |----------------------------------------------------------------------' Patrum Tridentini de his canonibus discussiones referi A.Theiner, I Car., IV, 1. — 3 /Mr., V, I. ’ I These., Ill, 2; 7 Car., IV, 17; 7 Tim., Ill, 1-12; V, 19-22; 7>Z, I, 5 9. ” “ Per prophetiam” significat secundum vel propter divinum de te prolatum oraculum (Cf. Corluy, Spicileg., t. II, p. 462). ’’ 7 Tim., IV, 14 ; 77 Tim., I, 6-7. 558 DE ORDINE. (a) Signum sensibile, scilicet impositionem manuum. (b) Productivum gratiæ, cùm aperte declaretur per hanc impositionem gratiam conferri : “ gratiam Dei quæ est in te per impositionem manuum mearum ”. Nec dicatur, cum Protestantibus, græcam vocem hic adhibitam, /aptam, nihil aliud designare nisi gratiam gratis datam. Etenim : i) hæc vox sæpe adhibetur ad significandam gratiam sanctificantem, ut constat ex Rom. V, 15, ubi dicitur : “ sed non sicut deliCtum ita et donum (χάρ'.σμα) 2) hic autem certo adhibetur in præfato sensu; nam .Apostolus statim addit per hanc gratiam nobis dari “spiritum virtutis, dilcéiionis, et sobrietatis” : quæ quidem omnia gratiam sanctificantem comitantur; 3) insuper agitur de gratia quæ neghgi et iterum excitari potest, dum gratia gratis data neque remissionem neque augmentum patitur. Addi autem potest hoc vocabulum merito fuisse seleétum, quia ordinatione confertur tum gratia gra­ tum faciens, tum gratia gratis data, nempe potestas sacerdotalis. (c) A Christo institutum; Ipse enim solus gratiam adnectere potest signo sensibili. Et revera Dominus, qui jam Apostolos segregaverat et speciali modo educaverat, eisdem potestatem et gratiam consecrandi contulit in ultimâ cœttà, dum dixit : “ Hoc facite in meam commemorationem ”; et post Resurrectionem potestatem gratiamque dimittendi pec­ cata Quorum remiseritis, etc. ”— Hanc vero institutio­ nem esse permanentem constat ex Apostolorum agendi ratione, qui tum diaconos tum presbyteros ordinaverunt1; et insuper discipulis suis facultatem alios ordinandi relique­ runt2; et ex praxi Ecclesiæ, cùm historia constet S. Ponti­ fices et Episcopos eâdem facultate indesinenter usos luisse. 803. Objiciunt Novatores de omnibus Christianis didluin fuisse : “Vos autem genus eleëtum, regale sacerdotium”*; “Fecit nos regnum et sacerdotes Deo ct Patri suo”4. — Resp. Præfata verba nonnisi de sacerdotio improprie diflo intelligi possunt; nam fideles in hoc textu vocantur reges, " regale sacerdotium atqui, juxta omnes, sunt reges solum lato sensu; ergo pariter sunt sacerdotes improprie didli; quod confirmatur ex contextu, nam dicuntur offerre spirituales hostias, id est, sacrificia imprdprie diéla, videlicet cor contritum et humiliatum, bona opera, etc.; ergo non sunt sacerdo­ tes proprio sensu; ex locis parallelis, nam, populus israelincus voca­ tur regnum *sacerdotale , sed certe lato sensu, nam omnibus notum • Act., VI, 6; XIV, 22. — » Z Tim., V, 22. — » Z Petr., II, g - < Atoc., I, 6. — s Exod., XIX, 6. DE ORDINE. 559 est discrimen divinitus fuisse statutum inter levitas ct reliquum populum. 804. 20 Traditione. (A) Ex Patribus : (a) Secie infima materiam et formam Ordinis, sed Ecclesiæ dedisse potestatem 'utramque præcisius determinandi, simulque diaconatum in varios inferiores ordines dividendi, prout se dabat opportunitas : nil enim prohibet quin Ecclesia pro subdiaconatu et minoribus ordinibus determinaverit materiam et formam aptas ad significandam gratiam in cis collatam. Hoc modo explicatur cur modo duo, modo tres aut plures minores ordines pro varietate temporum ab Ecclesiâ instituti fuerint, et cur non idem fuerit nec sit numerus ordinum minorum in Ecclesiâ græcâ ct latinâ; eodem pariter modo intelligitur cur Scholastici fere omnes docuerint hos ordines vere sacramenti rationem habere '. 816. 4° De numero ordinum. (A) Septem * communiter numerantur ordines in Ecclesiâ latinâ, nempe sacerdotium, quod complebitur tum presbyteratum tum episcopatum, diaconatus, subdiaconatus, et quatuor minores ordines. 5. Thomas hujus divisionis rationem sic explicat : Ordi­ nis sacramentum ad Eucharistiam præcipue ordinatur: atqui septem sunt præcipua officia circa Eucharistiam : (a) Sacerdos Eucharistiam consecrat ; (b) Diaconus eam dispensat; (c) Subdiaconus materiam sacramenti præparat in vasis sacris ; (d) Acolythus eatndem præparat in vasis non sacris; (e) Exorcista purificat illos qui dæmonibus vexati ab Eucharistiæ receptione impediuntur; (f) Ltftor docet cos qui ad Eucharistiæ receptionem sesc præparant; (g) Ostiarius ab ecclesiâ, ubi Eucharistia consecratur, arcet infideles. * Card. Billot, t. II, th. 29, p. 282. * Quidam tamen λ7ο ordines agnoscunt, quia episcopatum tanquama presby­ teratu distindlum existimant. Immo canonists multi natum computabant, quia dicebant tonsuram esse ordinem, immerito tamen, cùm hsec sit tantum praeatnhulum nd ordines. DE ORDINE. 567 817. (B) Omnes illi ordines aliquo sensu sunt sacri, quia sacro ritu conferuntur ct ad sacrum ministerium referuntur; attamen inter eos tres dicuntur proprie et speciatim sacri, scilicet sacerdotium, diaconatus, et subdiaconatus tum quia circa rem sacram versantur, duo priores circa corpus et sanguinem Christi, posterior autem circa vasa consecrata, tum quia annexum habent contincntiæ votum, quo sanéli efficiuntur. lidcm vocantur etiam majores, quia dignitate et sanctitate alios excedunt .* 818. (C) Licet plures ordines rationem habeant sacra menti, non sunt tamen plura sacramenta, sed unum specie sacramentum, quia omnes ad unum eumdeinque finem ten­ dunt, ut supra ostensum est. Hinc merito S. Thomas ait3 : “ Divisio ordinis non est totius integratis in suas partes, neque totius universalis, sed totius potestativi : cujus hæc est natura quod totum secundum completam rationem est in uno, in aliis autem est aliqua participatio ipsius. Et ita est hic : tota enim plenitudo sacramenti hujus est in uno ordine, scilicet sacerdotio, sed in aliis est quædam partici­ patio ordinis ”, § II. De elementis constitutivis seu DE MATERIA ET FORMA. Hic agimus tantum de materia et forma presbyteratûs; solutâ enim hàc quæstione, facilior erit solutio quoad singu­ los ordines, de quibus infra. 819. P Facta exponuntur. (A) In ScripturA non alia designatur Ordinis materia nisi manuum impositio, cui revera adseribitur gratiæ collatio, supra, n. 802. Patres et antiqua Ritualia seu Euchologia, usque ad sæc. IX, soli manuum impositioni tribuunt presbyteratûs collationem, quæ exinde vocatur χειρστονία aut χεφο9«σίΛ. Unde in Sta­ tutis Ecclesia antiquis (olim C. Carthagincnsi IV adseriptis, hodie vero S. Cæsario Arelatensi, ineunte sæc. VI) legi1 Subdiaconatus nonnisi XII inter majora Ordines recensitus fuit, sed jam an. 5S9 adnexum habuit continentiæ votum in Ecclesiâ Latina [Baronins, ad n. ann., n. 48); in Ecclesiâ græcâ etiam hodie inter minores recensetur. ’ S. Thom., Suffi, q. 37, a. 2. — » Suffi., q. 37, a. 1. ad 2. 4 Denz. Bann., 150· 15S (50-58). 568 DE ORDINE. -------------------------------------------------------------------------------- tur (can. 3) : “ Presbyter cùm ordinatur, episcopo benedi­ cente et manus super caput ejus tenente, etiam omnes pres­ byteri, qui præsentes sunt, manus suas juxta manus episcopi super caput illius teneant Idem fere statuitur quoad epis­ copum (can. 2) et diaconum (can. 4); quoad subdiaconum autem et inferiores clericos, singillatim enumerantur varia instrumenta ordinandis tradenda (can. 5-10). Ita discrimen apparet inter ordines hierarchicos aliosque. (B) Ineunte sæc. X, porrectio instrumentorum primum apparet in Sacramentario Noviotnensi, posteaque paulatim in variis Galliæ et Gcnnaniæ sacramentariis, aliquando non in textu, sed in margine·, videlicet episcopus, |>ost un&ionem manuum, patenam cum oblatis et calicem cum vino tradit, dicens : “ Accipite potestatem offerre sacrificium Deo, missamque celebrare, etc. ” — Hæc autem porreétio a Graecis nunquam recepta fuit. (C) Sæc. XI, secunda manuum impositio in fine missæ primum invenitur in ecclesiâ Catalaunensi, deinde in Rothomagensi sacramentario, sed in margine tantum, posteaque satis communis evadit in Occidente; apud Græcos vero et Orientales non invenitur. 820. (D) Hodie præcipui ritus in collatione presbyteratûs adhibiti sunt : 1) Impositio manuum episcopi et presbyteri : Episcopus utramque manum super caput cujuslibet ordinandi succes­ sive imponit, nil dicens; idem faciunt sacerdotes qui adsunt; quo fafto, Pontifex et sacerdotes tenent tnanus dexteras extensas super ordinandos. Tunc Pontifex fideles invitat ad orandum : Oremus,fratres..., recitat collefiam breviorem: Exaudi nos, in quâ postulat ut gratia sacerdotalis ordinan­ dis infundatur, posteaque prafationem, in quâ rogat Deum ut eis det presbyterii dignitatem et spiritum sanélitatis. 2) Traditio stola et casula. 3) Unclio manuum, post primum versum hymni Veni Creator. 4) Traditio instrumentorum, nempe calicis cum vino et aquâ et patenas cum hostia, cum verbis : Accipe potestatem offerre... 5) Impositio manuum secunda, in fine missæ, cum verbis : Accipe Spiritum Sanclum : quorum remiseris peccata... * Martcnc, I. I, c. VIII, art. n; Many, p. 447. DE ORDINE. 569 821. 2° Varias sententiae. Tres sunt præcipuæ. (A) S. Thomas ’ multique Scholastici putarunt materiam essentia­ lem presbyteratus esse solani porrcffionem instrumentorum, form.unque esse verba : Accipe potestatem offerre sacrificium Deo... Patet : ,a) ex verbis porrectionem comitantibus quæ clare collationem principalis presbyterorum potestatis significant; (b) ex Decreto ad Armenos, ubi dicitur : "Sextum sacramentum est Ordinis, cujus materia est illud per cujus traditionem confertur ordo, sicut presby­ teratus traditur per calicis cum vino et patenæ cum pane porrec­ tionem ”. (B) Alii, cum Bellarmino et Lugone, tenent impositionem manuum et traditionem instrumentorum esse, simul materiam essentialem : nam, ex Scripturâ, requiritur prior, et, ex Decreto ad Armenos, pos­ terior videtur necessaria ’. 822. (C) Plerique autem moderni, quibus praeiverunt P. Lombardus et Albertus M., docent solam manuum impo­ sitionem, et quidem primam, esse materiam essentialem sacramenti 3, porreéïionem vero instrumentorum esse ritum mere ecclesiasticum saeculo X° introductum ad lucidius designandam potestatem ordinatione coi latam ; formam vero esse orationem Exaudi nos cum Prœfatione subsé­ quente, aut etiam, juxta quosdam, solam Prcefaliouem quæ olim consecratio presbyteri dicebatur. Etenim in Ecclesia latina sola manuum impositio adhi­ bita est per novem sæcula, supra, n. 819; in Ecclesia gneai ct orientali, cujus ordinationes a Romanis Pontificibus tan­ quam validæ semper habitæ sunt ·*, sola pariter impositio manuum adhibetur etiam hodie; atqui, si non sufficeret sola manuum impositio, omnes hujusmodi ordinationes invalids essent. t • Supplent., q. 37, a. 5: opuscul. In artie. fidei et sacramenta Ecclesùt expositio, part. II, circa finem; Valentia, De ordine, disp. IX, q. 5, punit 5. 1 BellAnninus, Controv., Dc ordine, c. IX; Ltigo, De sacram, in genere, disp. II, sell. 5, n. 9S; Vasquez, In III part. D. Thoma, disp. 239, c. 3-5; Card. Billot, 'thes. 30. 1 Lombardus, Sent., I. IV, dist. 24, n. o; Albertus M., Comperni. thcol. veri­ tatis, i. VI, c. 36; Morinus, part. Ill, exercit. VII, c. 1-2; Tournely, De sacr. ordinis, q. III et VI; Martène, 1. I, c. VIII, art. 9, n. iS; Perrone, n. 123; Pesch, n. 622 631 ; S. Many. p. 4S7 sq.; Card. Van Rossunt, op. cit. < Benedict. XIV, Etsi pastoralis, 26 niaii 1742, jubet episcopos grxeos in ordinibus conferendis ritum grxeum servare; el in const. Demandatam, 24 dec. 1743, prohibet nc quis quidquatn innovet in ritibus Ecclesiæ græc.e. Cfr. S. Many, p. 491-492- 570 DE ORDINE. 823. Nonnulli tamen objiciunt porre&ionem instrumentorum, quæ primis sæculis non adhibebatur, hodie necessariam esse apud , .atinos : Ecclesia enim, quæ potestatem haliet priecisius detenni· nandi materiam et formam sacramentorum, voluit impositioni manuum addi hanc porreétionem utpote magis idoneam ad potes­ tatem sacerdotalem significandam, et ita intelligenda sunt verba Decreti ad Armenos superius allata. — Fatemur equidem, secun­ dum opinionem probabilem, hanc potestatem Ecclesiæ i nesse; sed minime constat eam in casu praesenti exercitam esse. Ecclesia enim potuit tantum velle hoc ritu lucidius declarari potestatem jam per impositionem manuum acceptam, prout P. Lombardussuo lent­ ore rem exponebat : “ Accipiunt etiam calicem cum vino et pate>am cum hostiis, ut per hoc sciant se accepisse potestatem placabiles Deo hostias offerendi ” Decretum ad Armenos sic explicatur a Benediclo XIV' .·“ Necesse est igitur faleri Eugenium (auctorem Decreti) locutum de materiâ et forma integrante et accessoria, quam optavit ab Armenis superaddi impositioni jam diu ab illis adhibitæ, ut Ecclesiæ latinæ moribus se accommodarent ac rituum uniformi­ tate firmius eidem adhærerent”. Hæc igitur sententia, utpote historicis factis innixa, multo probabilior videtur, immo moralitcr certa. Attamen, cùm agatur hic de validitate sacramenti, in praxi ratio habenda est aliarum opinionum, ut infra dicemus ubi de singulis ordinibus. § III. De effectibus sacramenti ordinis3. Duplex est ordinationis effectus, gratia et charafler; sed character dici potest effectus primarius, quatenus ad bonum societatis ecclesiasticae ordinatur. t° De charactere per ordinationem impresso. 824. Jam probatum est in Tr. de Sacramentis, n. 325, per Ordinem characterem in animâ imprimi; sed ejus natura declarari debet. Hujusmodi character tribus ordinibus certo imprimitur, episcopatu, presbyteratu, diaconatu; num etiam subdiaconatu vel minoribus ordinibus, controvertitur, cùm dubitetur num sacramenti rationem habeant. Quidquid est, character est " Sentent., ]. IV, n, g. — * Synodo diereesanâ, I. VIII. c. io, n. S. ’ Hallier, p. H, sect j; Bdiarminus, c. io; Pesch, n. 633-640; Card. Billot, th. 28. DE ORDINE. 571 potestas quædam activa aliquid sacri peragendi 'Juxta com munem sententiam, est ipsa potestas ordinis anirnæ intime ct indelibiliter inhærens. Jam vero duplex potestas hujus­ modi confertur in ordinatione, una circa corpus Christi in Eucharistiâ, altera circa ejus corpus mysticum, animas sci­ licet fidelium. 825.(A) Sacramento Ordinis traditur potestas consecrandi, offerendi et ministrandi corpus et sanguinem Domini, (a) De ■: le est ex * Tridentino : “ Hoc autem ab eodem Domino Salvatore nostro institutum esse, atque Apostolis, eorumque successoribus in sacerdotio, potestatem traditam con­ secrandi, offerendi, et ministrandi corpus et sanguinem ejus, necnon et peccata dimittendi et retinendi, sacræ litteræ ostendunt, et Catholicæ Ecclesiæ traditio semper docuit Hujusmodi potestas plene episcopis et sacerdotibus inest; diaconi autem facultate Eucharistiam dispensandi tantum pollent; alii autem ordines materiam consecrandam prépa­ rant, ut supra explicatum est, n. 816. (b) Juxta 5. Paulum essentiale munus sacerdotis in eo situm est ut offerat sacrificia: " Omnis namque Pontifex ex hominibus assumptus pro hominibus constituitur in iis quæ sunt ad Deum, ut offerat dona ct sacrificia pro peccatis”; atqui in N. Lege nullum est aliud sacrificium nisi eucharisticum, ut supra ostendimus; ergo munus essentiale sacerdo­ tum est Eucharistiam offerre et consecrare. (c) Confirmatur ex verbis *Christi » : “ Hoc facite in meam commemorationem ”; his enim potestatem cis contulit quod ipse fecerat iterum faciendi, id est, corpus ct sanguinem suum consecrandi. (d) Hoc etiam aperte demonstrant verba Pontificalis infra citanda ubi de quolibet ordine. 826.(B) Sacramento Ordinis traditur etiam potestas prae­ parandi corpus Christi mysticum, seu fideles, ad Eucharistia reeepiionem, præsertim per sacramentorum administrationem, et verbi divini prædicationem. Etenim potestas Eucharistiam conficiendi et dispensandi certe supponit 1 S. Thom., Suppkm., q. 34, a. 2, ad 2. ’ Sc>s- XXIII, cap. 1. —* Hcbr., V, ï —« Luc., ΧΧΠ, 572 DE OU DI N E. .potestatem ea omnia præstandi quæ ad dignam Eucliaristiæ receptionem requiruntur. Atqui homines digne ad sacram communionem praeparantur : (aq) remote per præ. dicationem verbi, vi cujus illuminati fidem concipiunt vel in eâ crescunt, mysteria fidei præccptaque divina ediscunt, peccata fugere virtutesque colere nituntur, et ita mundi­ tiam comparant, quæ ad sacrum convivium desideratur; (b) proxime per sacramentorum adininistrationem, quæ sive ad peccati deletionem, ut sacramenta mortuorum, sive ad vitæ spiritualis augmentum, ut sacramenta vivorum, ordinantur. (C) Hæc autem potestas animæ ordinati ita iiuielebiliter inlueret, ut qui eam recepit, laicus rursus fieri non possit, ct ordinationem rite receptam iterare non liceat. Ut ait Leo XIII», “ firmum semper ratumque in Ecclesiâ mansit, ordinis sacramentum nefas esse iterari". 827. Si multas ordinationes, præsertim sæc. Ill * el IV *, et a sæc. Xs usque ad XIIU'“, reiteratæ sunt, id ex co provenit quod invalidas a multis habebantur ordinationes ab hæreticis vel simoniacis collatæ’. (a) Rebaptizantes ct Donaiistcr. jam contenderant ordinationes ab hæreticis aut traditoribus sacrorum librorum fallas esse invalidas ideoque iterandas; a S. Stephano et S. Augustino damnati et confu­ tati sunt (supra, nn. 327, 340); (b) sæc. V I, Joannes Scholasticus, patriarcha Constantinop., jussit iterum ordinari clericos ab hæresi xMonophysitarum conversos, sed clerici ct episcopi quantum potue­ runt restiterunt huic mandato sacris canonibus contrario; (c) a sæc. X * ad veritas catholica aliquo modo obnubilata est : ordinationes a Formoso papâ peraélæ tanquam nullæ habitæ sunt; mox ordinationes simoniacorum, satis frequentes sæc. XIe, pariter nullæ declaratæ sunt, mullis tamen id reprobantibus, præcipue S. Petro Damiano; tempore P. Lombardi’, res adhuc disputabatur; sed S. Thomas docuit omnes ordinationes a ministris hæreticis aut simoniacis fallas esse validas ideoque non iterandas1*4. Ex hoc tempore antiqua traditio prævalere cæpit. Hic igitur exemplum habemus veritatis antiquitus traditæ, contra primos impugnantes clare propositæ, postea per aliquot sæcula, ob pradicas difficultates, obnubilatæ, et tandem ultimo ab omnibus receptæ. 1 Bulla .-t/vrfot. cura, sept. 1S96. - S. Many, p. 57-Si; L. Saltet, Les Rtordinations, 1907. J Sentent., I. IV, dist. 25. 4 SuPfiteni.. e. tS. a. 2. DE ORDINE. 573 2° De gratid per ordinationem collafd. 828 Gratta, quæ per sacramentum Ordinis confertur, est imprimis gratia habitualis, non quidem prima, sed secunda, et quidem abundans, cum jure ad gratias actuales suo tempore concedendas, ad munera ecclesiastica rite obeunda. a) Constat ex verbis S. Pauli jam citatis 1 : “ Admoneo te ut resuscites gratiam Dei, quæ est in te per impositionem manuum mearum " ; hanc autem gratiam esse augmentum gratiæ habitualis ex versu sequenti patet, ubi dicitur: “Non enim dedit nobis Deus spiritum timoris”, i. e, spiritum ser­ vitutis, quo virgam Dei vindicis timeatis; sed virtutis, seu fortitudinis, ad magna ct ardua pro Deo agenda vel tole­ randa, et dileltionis, quo Deus animæque generose amentur, · et sobrietatis (σωφρονισμού), id est, prudentiæ quo quis secun­ dum supernatural is sapientiæ leges agere valeat. (b) Colligitur etiam ex Pontificali, in quo pro sacerdoti­ bus postulatur spiritus sanilitatis et totius forma justitia, et pro aliis clericis ejusdem san&itatis participatio; necnon ex * Tridentino : “Si quis dixerit per sacram ordinationem non dari Spiritum Sanfium, ac proinde frustra Episcopos dicere : " Accipe Spiritum Sanftum ”, aut per eam non imprimi charaélerem... A. S. ”; vox enim Spiritus Sanflus gratiam habitualem designat. (c) Ratione suadetur. Cùm Dei opera sint perfecta, cui­ cumque datur potestas aliqua divinitus, dantur etiam media quibus exercitium hujus potestatis congrue fieri possit ; atqui gratia gratum faciens, cum jure ad gratias actuales suo tempore oblinendas, necessaria est non solum ut homo digne sacramenta suscipiat, sed etiam ut digne ea dispenset. — Hanc autem gratiam abundantem esse facile probatur : gratia sacramentalis proportionatur muneribus ct obliga­ tionibus, quæ in sacramentis imponuntur; atqui ad idoneam ordinum exeeutionem, non sufficit bonitas qualiscumquc, sed requiritur bonitas excellens, ut sicut qui ordinem susci­ piunt super plebem constituuntur gradu ordinis, ita et supe· Il Tim., I, 6. Ses. XXIII, can. 4. 574 DE ORDINE. riores sint merito san&itatis ; ergo gratia per ordinationem collata abundans esse debet. ». Corollaria practica. 829. Ex di&is duo fluunt conseilaria : (A) Eminens sacerdotum dignitas' : (a) cùm non detur opus nobilius quam consecratio corporis et sanguinis Domini, major dignitas non est quam sacerdotum qui hanc consecrationem per­ agunt : hi angelispnestant, qui sunt tantum administratorii spir tus, in ministerium missi ad divina mandata exsequenda, dum sacerdo­ tes ipsi Angelorum regi imperant, eum e cælo in terram descendere jubent, ct quibus volunt dispensant; Beata Virgini, sub aliquo respetRu.rfyz/r/tfzwz/z/r, cùm in eorum manibus, vehit in utero Virginis, Filius I )ci novum esse, scilicet esse sacramentale, accipiat, (b) Cùm sacerdotes, verbum Dei prædicando ct sacramenta dispensando, spiritualiter generent animas, et in eis Christi imaginem efforment1, dignitate superant parentes qui filios secundum carnem generant. et assimilantur ipsi Deo qui vitam spiritualem animabus infundit, (c) Quia vero pro Christo legatione fungitur, sacerdos potiori jure quam Christianus dicitur alter Christus seu vicarius Christi in terra. Cùm enim, teste S. Paulo in N. læge unicus sit summus Sacerdos, Christus Jésus, qui, eo quod maneat in ætemum, sempiternum habet sacerdotium, nemo potest fieri sacerdos, nisi aliquo modo cum Christo unus et idem fiat. — Quod ex ejus muneribus aliunde colligitur; nam dum consecrat, ipse Christus est qui consecrat : “ hoc est corpus meum dum baptizat, Christus baptizat ; dum pec­ cata remittit, Christus absolvit; dum verbum Dei annuntiat, Chris­ tus per os ejus loquitur : “Qui vos audit, me audit”. 830. (B) Necessitas pro sacerdotibus ad maximam perfectionem tendendi : (a) sacerdos, cùm sit alter Christus charaflert seu potes­ tate, debet et esse alter Christus moribus, mente, verbo et opere Christum imitando, ut, cùm Paulo, fidelibus dicere valeat : “ Imi­ tatores mei estote sicut et ego Christi”5, {b) Juxta S. *Thomam , sacerdos sandtior esse debet religioso qui non habet ordinem sacrum, quia ad offerendum sacrificium missæ *· requiritur major sanflitas interior, quam requirat etiam religionis status...”. ' S. Thom., Supplent., q. 35, a. 1. ’ Patrum textus de cleri dignitate collegit Tronson. Forma cleri, p. I, cap. I. Cf. A. de Molina, Le Pritre d'après l'Ecrit. Ste, les SS. Pères...: P. Giraud, Prêtre et Hostie ; Manning, The Eternal Priesthood, ch. 1-3: Card- Gibbons, The Ambassador of Christ, 1896, ch. 1; qnæ opera gallice reddita sunt. 3 Quod innuit S. Paulus dicendo (Galal., IV, 19) : “ Eilioli inci, quos itwua parturio donec formetur Christus in vobis ”, ' « Hebr., VII, 23-25; X, 12-I4. — 5 / Cor., IV, 10. ‘ Sum. thtvl., 2" 2». q. 1S4, a. S. 575 DE ORDINE. § IV. De subjecto sacramenti Ordinis* *. 831. Jure divino, omnes et soli homines viatores sextis masculinipossunt valide recipere sacramentum ordinis. Feminæ vero ad recipiendos quoscurnque ordines sunt prorsus incapaces. Quod colligitur : (a) ex præceptis S. Pauli Mulieres in ecclesiis taceant; non enim permittitur eis loqui sed sub­ ditas esse”3; “ Mulier in silentio discat cum omni subjec­ tione. Docere autem mulieri non permitto '.’3. b) Ex traditione Ecclesiæ. i) S. Irenæus, S. Epiphanius.S. Augustinus aliique·» ut hareticos habent Pcpuzianos, Marcosianos et Collyridianos qui feminas sacerdotii et sacri­ ficii capaces prædicabant, et eorum opiniones inter hareses computant; 2) sacerdotium femineum in Ecclesiâ semper habitum est ut pagana impietas, quod jam notant Const. Apôstolicajf. 832. Si Ecclesia feminis, nempe diaconissis, per aliquam ordina­ tionem aliquando concesserit ministerium quoddam ecclesiasticum, non intendebat eisdem conferre participationem sacerdotii, nam semper eas repulit a ministerio altaris, immo et a ministerio verld; hæc enim leguntur in Constit. aposté : “ Non igitur licere volumus mulieribus ut in ecclesia doceant ; procentur duntaxat et doctores audiant... Quod si oportuisset a mulieribus baptismum adminis­ trari, profedto Dominus a matre sui fuisset baptiza tus, et non a Joanne; aut quando nos (apostolos) ad baptizandum misit, una quoque misisset et mulieres ad idem ministerium; jamvero nihil tale usquam neque injunxit neque scripto tradidit, quippe qui ct naturæ ordinem et rei decentiam probe nôssel ul et naturæ condi­ tor et constitutionis legislator”. Hæc erant præcipua diaconissarum officia : assistebant mulieri­ bus dutn baptizabantur, privatim doceoant catechumenos, minis­ trabant mulieribus infirmis, custodiebant portas per quas mulieres in ecclesias introibant. 833· 2° Jure divino requiritur ad validam ordinationem, ut ordinandus sit valide bapti.zatus vero baptismo aqua. '■ Hallier, P. II, sect 4; S. Many, p. 176-203. /Co>„ XIV. 31-35. — * / Tini., II. ii «j. ‘ S. Irenæus, Adv. Ila>u., lib. I, c. XIII, η. 2, P. G., VII, 579;S. Epiphanius, liera., XXXIV, n. 2. P. G., XI.I. 5S3 sq. ; S. Augustinus, De Gruibus, n. 27, P. L., XUi, 30. — s Lib. III, c. IX, /’. G., I. 7S3-7S6. * Lib. III, c. 6, 9, P. G., I, 770, 787. 576 DE ORDINE. Nam baptismus est janua aliorum sacramentorum, et insu­ per nemo potest esse minister Ecclesiæ, priusquam per baptisma de corpore ejus cfte&us sit. 834· 3° adultis requiritur intentio saltem habitualis expressa recipiendi ordines, non vero in infantibus. Ratio est quod ordinatio valide recipitur dummodo posi­ tivum obstaculum ex parte subje&i non apponatur. Obsta­ culum autem apponitur ab adultis qui positive absoluteque dissentiunt, non autem ab infantibus. Isti tamen obliga­ tiones ordini adnexas non suscipiunt (supra, p. 251, not 1), § V. De ministro sacramenti Ordinis». 835. i° Minister ordinarius hujus sacramenti est solus Episcopus. De fide est tum ex Florent. : “ Ordinarius minis­ ter hujus sacramenti est Episcopus”; tum cx Trident. : "Si quis dixerit Episcopos... non habere potestatem confirmandi et ordinandi, vel eam, quam habent, illis esse cum Presbyte ris communem... A. S. ” Probatur ex praxi Ecclesiæ : ab initio enim soli Episcopi, seu ministri superiores, hoc sacramentum ministrare dicun­ tur; sic Apostoli ipsi diaconos ordinanta, sic Paulus et Bar­ nabas, nonnisi post receptum episcopatum, Presbyteros per singulas ecclesias constituunt3; aliunde nullibi legitïir sim­ plices Presbyteros alios Sacerdotes ordinasse, nec etiam tempore persecutionum, cùm urgeret necessitas, sed e contra Patres solos Episcopos commemorant ut ministros Ordi­ nis; sic 5. Hieronymus scribit4 : “Quid enim facit, excepti ordinatione, episcopus quod presbyter non faciat"? Idem declarant Statuta Ecclesiæ antiqua quorum canones refert Denzinger, n. 150-158(50-58). 836. 2° Presbyteri non possunt, etiam cum S. Pontificis delegatione, esse ministri extraordinarii cpiscopatûs vel pres­ byteratus, ut conceditur ab omnibus ; possunt tamen, asm ■ S. Thomas, Suppi., q. 38; H allier, p. 11, scâ. 5; Bellarm., c. 11; Drouin, q. VI; Perrone, n. ijS sq.; S- Many, p. S2 sq.; Pcsch, 1». 649. *;. * Ad., VI, 6. — J Ad., XIII, 2-3; XIV. 22. 4 Epist. 146 ad Evang., n. 1, P. L., XXII, 1193. Ilùc etiam speciam ic * limonia superius allata. DE ORDINE, 577 delegatione S. Pontificis, esse ministri extraordinarii sitbdiacenatûs ac minorum ordinum,et a fortiori tonsurae. Ii enim gradus de faôlo ab Abbatibus, qui simplici sacerdotali charaftcre insigniebantur, ex concessione S. Sedis, collati sunt. Ita Cone. Nicanum II, can. 14, concedit abbatibus, qui presbyteri sunt, et ab episcopo benedi&ionem abbatum acceperunt, suis subditis ordinem Jeôloratûs conferre. 837. 3° Docuerunt nonnulli theologi et canonist» diaconatum, posse etiam ab Abbatibus conferri, hâc præsertim ratione innixi <;uod Innocentius FZZZhanc potestatem Abbati generali Cisterciensium concesserit, in Bulla Exposcit (1489); ibi enim dicitur : “ Tibi ct successoribus tuis ut quibuscumque diéli ordinis monachis... quos ad id idoneos repereritis, subdiaconatûs et diaconatûs ordines hujusmodi alias rite conferre... possitis”*. Quidquid est, hodie hoc privilegium non amplius existit, cùm Leo XIII, constitutiones approbando Cisterciensium reformatorum, Abbati generali con­ cesserit facultatem conferendi “regularibus suis subditis primam tonsuram et quatuor ordines minores tantummodo ” ’. 837.4° Quoad liceitatem, minister ordinarius est episco­ pus proprius, secundum hæc Tridentini verba : “ Unusquis­ que a proprio episcopo ordinetur. Quod si quis ab alio promoveri petat, nullatenus id ei... permittatur, nisi ejus probitas et mores Ordinarii sui testimonio commenden­ tur ”. — Quisnam vero sit episcopus proprius in Synopsi morali exponimus. APPENDIX : DE ORDINATIONIBUS ANGLICAN1S’. 838. Status queestionis. Initio anglicani schismatis (1534-1547). Catholica ordinationis forma retenta fuerat, ideoque ex hoc capite ordines, tunc temporis collati, validi erant Instigante autem ' bc genninitale hujus privilegii inultum disceptatum est. Hæc tamen vix in dubium hodie vocari potest post studia critica,quæ ediderunt Pie de Lan· gogne, De bsslld hinoceniiand, Romæ, 1902; Boudinhon, Canoniste, t. XXIV, 1901, pp. 257, 321, 385; t. XXV, 1902, p. 705-707; Phil. Panhôlzcl, Studien und MitUilungenausdem Benediktisurund Cisterctenserordcn, an. V, I, 441 sq. — Aliæ etiam similes concessiones faftæ dicuntur^praelatis Franciscani; in Ir. !L, ap. S. Many, p. 148. * Breve Non mediocri, 30 jul. 1902, A. S. S., t. XXXV, p. 38S. J René de Vois, Justification de Γ Eglise Romaine sur la reordination des Atiçlois tpiseofiaux, Paris, 171S; Michel Le Quicn. Nullité des ordinations anglicanes, Paris, 1725; Fcnucl, Mémoire sur la validité des ordinations des Anglais, Paris, 1726; J. Hardouin, S. J., La Dissertation du P. Le Courajer, ar la succession des Ev. anglais ct sur la validité des ordinations anglicanes Tkeou Dogm. ni. — 19 578 DE ORDINE. Cranmer, novus plane ritus ordinibus sacris conferendis, sub Eduardo VI, fuit publice indu&us{OrdinaleEduardianttm.^n. r550), in quo omnia deleta sunt quæ potestatem consecrandi Eucharistiam Speélant. Retentâ siquidem impositione mantis, forma in ordina­ tione presbyteri adhibita, hæc est : “ Accipe Spiritum Sanflum. Quorum remiseris peccata, remittuntur eis: et quorum retinueris, retenta sunt. Sis fidelis dispensator verbi Vei et sanflorum sacramentorum ejus”. Anno 1662, post verba : Accipe Spiritum Sanflum, hæc inserta sunt : “ In officium et opus sacerdotis in Ecclesiâ Dei, per impositionem manuum nostrarum jam tibi commissum; quorum remi­ seris, etc. ” Forma ordinationis episcopalis his continetur verbis : “ Accipe Spiritum Sanflum; et memento ut resuscites gratiam Dei, qua est in te per impositionem manuum. Non enim dedit nobis Deus spiritum timoris, sed zdrtutis et dileflionis et sobrietatis ”. An. τ602, post “ Accipe Spiritum S.”, hæc inserta sunt : “in officium et opus episcopi in Ecclesiâ Dei per impositionem manuum nostrarum jam tibi commissum, in nomine Patris...; et memento, etc. ” Jamvero Matthaus Parker, a quo anglicana hierarchia originem sumpsit, secundum priorem ritum Eduardianum consecratus est; quæstio est igitur num ejus ordinatio valida fuerit; nam, si nulla fuerit, eo ipso invalidæ sunt ceteræ ordinationes ab eo peraélæ, vel ab Episcopis quos ipse consecraverat ·. 839. Thesis : Ordinationes ritu anglicano actae, irrit» prorsus fuerunt ac sunt, omninoque null». Ita explicite Leo XIII, in Bulla Aposltr lica aera, sept. 1896, cujus argumenta hic breviter contrahimus. i° Aufloritate probatur, (a) Jam an. 1555, Paulus IV, in Bullà Praclara carissimi, declaraverat omnes qui ad ordines ecclesiasti­ cos promoti fuerant ab alio quam ab episcopo reôte ordinato, eos­ dem ordines de novo suscipere teneri; porro, attentis omnibus cir­ cumstantiis, hic agebatur de iis qui promoti fuerant secundum novam ritualem formam; quod aliunde apertius exposuit idem Pontifex in Brevi Regimini universalis, 30 061. 1555. (b) Revera ordinationes ritu Eduardiano collatæ, tanquam invalidæ semper habitæ sunt in Ecclesiâ Romanâ quæ sine conditione ordinavit ministros anglicanos, ad veram fidem conversos, qui ritu Eduar­ diano jam ordinati fuerant; ita, v. g., Clemens XI, ratam habens rtfutle, Paris, 1724; E. Estcourt, The Question of Anglican Ordinations dis­ cussed, London, 1873; Kenrick, De ordinationibus anglicanis (Migne, Theol. Curs., t. XXV, 59-64); Gasparri, Dc la valeur des Ordinations Astgiicasus, Paris, 1895; Denny-Laccy, De Hierarchiâ Anglicanâ; Brandi, A. Last Word on Anglican Ordinations, New York, 1S97, gallice redditum auclore Boudinhon, Rome et Cantorbcry, 1898; S. Many, p. 530-552. ’ Nostris diebus quidam anglicani ab episcopis Janscnistis, in Bataviâ degen­ tibus, ordinati sunt : quorum ordinatio valde probabiliter valida est; sed de bis non agimus; animadvertimus tantum hanc agendi rationem satis probare eos de validitate an^licanarum ordinationum dubitasse. DE ORDINE. > 579 Cardinalium S. Officii decisionem, feria V, die 17 aprilis 1704, decrevit Joannes Clemens Gordon ex integro et absolute ordinetur ad omnes ordines etiam sacros et præcipue presbyteratûs”·. Porro nunquam licet absolute sacramentum Ordinis iterare, nisi certo dc ejus nullitate constet. 2° Hat. theol. Ritus Eduardianus, juxta Leonem XIII, invalidus est ex defeétu fornice et ex dcfe&u intentionis, (a) Forma enim minime significat delinite ordinem sacerdotii, vel ejus gratiam et potesta­ tem, quæ præcipue est potestas consecrandi ct offerendi verum corpus et sanguinem Domini; immo, in precationibus adhibitis, ex industria deletum est quidquid dignitatem et officia sacerdotii designat. Frustra objicitur formam fuisse postea his verbis auôtam “adofficium et opus Presbyteri, ad officium ct opus Episcopi nam hoc potius convincit Anglicanes ipsos vidisse primam formam fuisse mancam; eadem vero adjectio, si forte sufficiens esset, serius est induéta, elapso jam saeculo, cùm, hierarchiâ extinclâ, potestas ordinandi jam nulla esset. — Nec dicere juvat nonnullas formas a Græcis, vel etiam a Latinis ante sæc. X usurpatas, magis explicite non designare potestatem consecrandi; ritus enim intelligi debet juxta ea quæ formam ipsam praecedunt vel sequuntur : porro in Ecclesiâ tum Græcâ tum Latina, ex tota serie orationum clare col­ ligitur potestatem Eucharistiam consecrandi vere conferri, dum ex adverso hujus potestatis collatio ex industria ab institutoribus ritûs Eduardiani repudiata fuit, eo quod Missarum sacrificia tanquam blasphema figmenta et perniciosas imposturas haberent. (b) Decst pariter intentio; hic non agitur de intentione mere interna, de quâ Ecclesia non judicat, sed de eâ quæ exterius prodi­ tur. Quæ sane intentio deficit, si ritus immutatur eo manifesto consilio ut alius inducatur ab Ecclesiâ non receptus, utque id repel­ latur quod facit Ecclesia et quod ex institutione Christi ad naturam attinet sacramenti; atqui res ita se habuit in ritu Eduardiano, cujus auétores, hæreticis erroribus imbuti, ut fatentur hodierni Anglicani, ea omnia abolere voluerunt, quæ ad sacrificium eucharisticuin spec­ tabant; ergo non solum deest intentio necessaria, sed intentio habe­ tur sacramento adversa ac repugnans. “Itaque, ait Leo XIII (I. c.), omnibus Pontificum Decessorum in hâc ipsâ causâ decretis usquequaque assentientes, caque plenis­ sime confirmantes ac veluti renovantes auôloritate Nostrâ, motu proprio, certâ scientiâ, pronunciamus et declaramus, ordinationes ritu anglicane aélas, irritas prorsus, omninoque nullas”. ’ Fatemur equidem unum ex argumentis, a Ct. Gordon allegatis contra vali­ ditatem $UK ordinationis, fuisse nullitatem ordinationis Parker ex illa tunc a mullis recepti fabellâ dc hujus consecratione in taberna (vulgo dicta nag's head}', sed in sententia ferendi omnino seposita est ca causa, ut documenta produnt, neque alia ratio est reputata, nisi defcéùis formae ct intentionis. Cfr. Amer. Ecrits. Review, Febr. 1897, p. 143· *45· 1 580 DE ORDINE. Art. II. De singulis ordinibus in specie1. Ad complendum id quod supra, n. 808 sq., dictum est de variis ordinibus, singulos percurremus, eorum naturam et elementa, necnon virtutes eis adnexas breviter exponentes. I. De Tonsurâ. 840. Γ Tonsura non est ordo, juxta communem theologorum sententiam, sed praambulum ad ordines, et delinitur : ceremonia sacra, ab Ecclesia instituta, qua vir baptizatus ct confirmatus, specia­ liter J)eo dicatur ct in clerum adscribilur, ut se ad ordines disponat. Antiqui auétores ut Gregorius Turonensis et S. dsidorus, ejus originem S. Petro adseribunt, dum moderni multo probabilius tenent eam, quatenus est ritus specialis quo fideles initiantur statui clericali, nonnisi oôlavo Sæculo fuisse institutam ·. Sæc. VI», jam urgere cœpit pro clericis obligatio tonsuram deferendi; sed eam quisque recipiebat dic quo primo ordini, v. g., ostiariatui initiabatur. Sæculo autem VII1°, jam tonsura data fuit tanquam specialis ritus a qualibet ordinatione distinctus. Rationes autem cui capilli ad coronæ speciem et similitudinem tondeantur, sunt ut in memoriam revocetur corona, quæ ex spinis contexta Salvatoris nostri capiti fuit imposita, ad declarandam regiam dignitatem quâ clerici ornantur, et ad significandum, per capillorum subtractionem, clericos res inutiles et mundanas con­ temnere debere5. 2“ Tonsurati clerici vocantur a græcâ voce κλήρος (sors, pars), tum quia sunt speciali modo pars Domini, tum quia Dominus fit spe· ciatim eorum i»rs seu hereditas, juxta illud : Dominus pars heredi­ tatis niece. Conditiones ad tonsuram requisitæ sic a Trident, des­ cribuntur : “ Prima tonsurâ non initientur qui sacramentum Confirmationis non susceperint, et fidei rudimenta edoéti non fue­ rint, quique legere et scribere nesciant, et de quibus conjeiiura non sit eos non saecularis judicii fugiendi fraude, sed ut Deo fidelem * S. Thom., Suppi., qq. 37, 40; Drouin, pars. II, scél. I sq.; Morinus, Excrcit. VII-XV; Tournely, q. VI. Munera ct officia cujuslibet ordinis pieet erudite descripta invenies in Catech. Trident., p. II, de Ordine, n. 27 sq.; Olier, Traite des SS. Ordres; de Lantages, instructions ecclesiastiques; Bacuez, Instructions et Meditations à Γusage des Ordinande; S. Many, P· 3’57· * Cf. Martenc, op. cit., lib. I, c. 8, a. 7; Chardon, op. cit., ap. Migne, vol. XX, 796; Gaspard, n. 37. Tonsura, quatenus capillorum brevitatem importat, antiquior est; sed, quatenus est abrasio capillorum in vertice capitis ad modum coronte, primum a monachii usurpata est, deinde a saecularibus cle­ ricis circa s«c. Vu"‘. * Catech. Kom., dc Ordine, n. 31. DE ORDINE. 581 cultum præstent, hoc vitæ genus elegisse” ’. Virtutes., quas clericus colere debet, sunt Christiana abnegatio, fuga inundi ejusque volup­ tatum, honorum, et sordidi lucri contemptus; quod exprimitur per capillorum tonsionem et verba eam comitantia : “ Dominus pars hereditatis meæ ct calicis mei : tu es qui restitues hereditatem meam mihi ”; insuper unio cum Christo, ejusque virtutum imitatio, quæ superpcllicei receptione et his verbis significatur : “ Induat te Dominus novum hominem qui secundum Deum creatus est in justitia et sanctitate veritatis ”. 3» Privilegia per tonsuram collata sunt habilitas ad beneficia et jurisdiétionem, immunitas, privilegium fori et privilegium canonis, de quibus vide Pralcfliones juris canonici. II. De quatuor minoribus ordinibus’. 841. Quatuor illi ordines successive in Ecclesiâ instituti sunt prout postulabat temporum necessitas; eos jam tertio sæculo exsti­ tisse certo constat ex Ep. Cornelii Papæ ad Fabianum (circa a. 252) ubi declaratur tunc Romæ fuisse “unum Episcopum..., Presbyteros quadraginta sex, diaconos septem, subdiaconos septem, acolythos duos et quadraginta, exorcistas autem et leflores cum ostiariis quin­ quaginta duos ”. 842. i° Ostiariatus est ordo quo confertur potestas aperiendi et claudendi ecclesia januas, arcendi indignos, et sacra supelleflilis cus­ todiam habendi. Materia est traditio clavium, forma autem : “ Sic agite quasi reddituri Deo rationem pro iis rebus quæ his clavibus recluduntur”. — Virtutes colendæ sunt zelus domûs Dei, et zelus animarum; nam ordinandum sic admonet Pontifex : “Sicut mate­ rialibus clavibus ecclesiam visibilem aperitis et clauditis, sic et invi­ sibilem Dei domum, corda sc. fidelium, dtflis et exemplis vestris claudatis diabolo, et aperiatis Deo n. 843. 2° Ledloratus est ordo dans potestatem verbum Dei in ecclesii ex pulpito legendi, et populum catechizandi in rebus fidei. Le&ores antiquitus benedicere consueverant; dicitur enim in Pon­ tificali -.“Leétorem oportet... benedicere panem, et omnes fructus novos”; hodie vero talis potestas ligata manet, donec sacerdotium accipiatur. — Materia est traditio libri in quo continentur leétiones, v. g., Missale; forma : “Accipite et estote verbi Dei relatores, habituri, si fideliter et utiliter impleveritis officium vestrum, partem cum iis qui verbum Dei bene ministraverunt ab initio”. — Virtutes a leitore colendæ sunt Scripturarum amor et studium, zelusque ad fideles sanctificandos, juxta illud : “ Quod autem orc legitis, corde ‘ Scss. ΧΧίίΙ, cap. 4 de Reform. , ’ Cf. Wieland, Die genet. Jîntwicklung. der sag. ordines minores in den erHen drci Jahrkunderien, 1S97. 582 DE ORDINE. credatis atque opere compleatis, quatenus auditores vestros verba pariter et exemplo vestro docere possitis 844. 30 Exorcislatus est ordo potestatem conferens expellendi damones a corporibus baptizatorum vel catechumenorum, et aquam benediclam prabendi. — Materia est traditio libri exorcismorum, cujus loco dari potest Pontificale vel Missale;_/&rzwr vero : “ Accipile et commendate memorise, et habete potestatem imponendi manus super energumenos, sive baptizatos, sive catechumenos”. — Virtutes igitur colendæ, sunt munditia cordis, passionumque mortificatio, juxta hæc Pontificalis verba : “ Omnem immunditiam et nequitiam ejiciatis, ne illis succumbatis quos ab aliis vestro ministerio effugatis. Discite per officium vestrum vitiis imperare, ne in moribus vestris aliquid sui juris inimicus valeat vindicare”. 845. 40 Acolythatus est ordo quo potestas traditur urceolos cum vino et aquà porrigendi in Missa, et lumina accendendi et deferendi. Antiquitus litteras Episcoporum, eulogias, immo et SS. Eucharis­ tiam ad ægrotos vel absentes deferebant. — Materia est duplex : traditio candelabri cum cereo exstincto et urceoli vacui; forma pariter duplex : “ Accipite ceroferarium cum cereo, et sciatis vos ad accendenda ecclesiæ luminaria mancipari in nomine Domini; Acci­ pite urceolum ad suggerendum vinum et aquam in Eucharistiam sanguinis Christi in nomine Domini ”. In utroque casu ordinandus amen respondere debet. — Ex quo sequitur acolythum opera tene­ brarum abjicere debere, castam vitam ducere, et bonis operibus plebem ædificare, ut aperte ex Pontificali collig'itur : “ Abjiciatis opera tenebrarum et induamini arma lucis... estote igitur solliciti in omni justitia, bonitate et veritate, ut vos et alios et Dei ecclesiam illuminetis. Tunc etenim in Dei sacrificio digne vinum suggeretis et aquam, si vos ipsi Deo sacrificium per castam vitam et bona opera oblati fueritis”. III. De subdiaconatu et diaconatu1. 846. i° Subdiaconatus a saec. 111° ad XIum ut ordo minor habitus est, ct hodie etiam a Græcis habetur. Sed, in Ecclesiâ latinâ, a sæc. XII° ordinibus majoribus seu sacris annumeratus est. Definiri igitur potest ordo sacer potesta­ tem conferens materiam sacrificii prœfarandi, calicem ct patenam diacono offerendi, Sacerdoti sacra sollemniter cele-i branti aquam fundendi, epistolam in MissA cantatA legendi, ct sacra linteamina abluendi. Reuter, Das Subdiakanai, dessen historiche Entwicklung, 1S90; Seidl, Dtr Diakonat in der katMûclu.n Kirche, 1SS4. DE ORDINE. 583 Materia est traditio calicis vacui cum patenâ vacuâ, quæ proba­ bilius consecrata esse debent\ forma : “ Videte cujus ministerium vobis traditur; ideo vos admoneo, ut ita vos exhibeatis ut beo pla­ cere possitis”, 'traditio urceolorum, quæ fit ab archidiacono, et libri epistolarum certo moraliter non requiritur ad validitatem : idem dic a fortiori de traditione vestium sacrarum. Onera huic ordini adnexa in Ecclesiâ Katina, sunt : obligatio divinum officium recitandi, quæ spiritum arationis supponit, et per­ petua continentia, ad quam servandam requiruntur fuga occasio­ num, præsertim niiniæ cum feminis familiaritatis, sensuum tum externorum tum internorum assidua mortificatio, oratio frequens, amor Scripturarum et indefessus labor. 847. 2° Diaconatus a Christo simul cum episcopatu et presbyteratu institutus et tanquam specialis ritus jam ab Apostolis collatus «, est ordo sacer et hicrarchicus, quo tradi­ tur potestas immediate ministrandi ad altare in MissA sol­ lemni, Evangelium canendi et explicandi, baptismum et com­ munionem administrandi in casibus extraordinariis, ut alibi explicatum est. Dc materia hujus ordinis disputant theologi : alii multo probabi­ lius tenent totam materiam in impositione manfts** sitam esse, alii in solâ traditione Evangelii, alii in utrâque simul. Forma est : “Accipe Spiritum Sanéhim ad robur, etc. ”, cum præfatione cui hæc verba inseruntur; vel : “Accipe potestatem legendi Evangelium in ecclesiâ Dei, tam pro vivis quam pro defunétis vel utraque simul. Virtutes a diaconis colendæ sunt perfefla castitas, quæ major in eis esse debet quam in subdiaconis : “ Quia comministri et coope­ ratores estis corporis et sanguinis Domini, estote ab omni illecebrâ carnis alieni... estote nitidi, puri, mundi, casti, sicut decet minis­ tros Christi zelus ad prædicandum Evangelium non solum verbis, sed etiam exemplis : “ Curate ut quibus Evangelium ore annuntia­ tis, vivis operibus exponatis devotio erga Spiritum Sanflum, qui ipsis datur ad robur. IV. De Presbyteratu J. 848. i° Presbyteratus est ordo sacer potestatem conferens consecrandi corpus et sanguinem Christi, et peccata remittendi ■ Act., VI, 16. *Quæ impositio practice physica esse debet; nam 5. Offic. juss.it secreto repe­ tendam esse ordinationem diaconi cujus caput physice episcopus non tetigerat, Cfr. Ach S. Sedis, XXX, p. 158. * Cf. Sobkowski. Egisfypat und Presbylerat in den enten ehrisllichen Jahrhunderten, 189 J. 584 DE ORDINE. vel retinendi. “ Sacerdotem oportet offerre, benedicere, firce· esse, prcedicare et baptizare Offerre designat potestatem Sacerdotis circa corpus Christi natu­ rale, scilicet consecrandi, offerendi sacrificium Missæ, communio­ nem dispensandi. Cetera verba referuntur ad officia presbyteri circa corpus mysticum : delxit benedicere, id est, bona cælestia super res ct personas effundere per sacramenta, sacramentalia aliasque sacras fun&iones; praesse, seu divinis officiis, absente Episcopo, præsidere, populumquc sub Episcopo regere; finedicart, seu gre­ gem verbo divino pascere ; baptizare, et insuper sacramenta Pani· tentia et Ex. Unitionis ministrare. 849. 2° De materiâ et formel hujus ordinis supra diélum est, n. 819 sq. In praxi, cùm agatur de validitate, tutior pars sequenda est, et ni! ex iis quæ probabiliter requiruntur, omittendum est. Hinc : (a) si omissa fuerit prima manuum impositio, id est, sive impositio ipsa, sub silentio faéta, sive extensio manus dexteræ, quæ fit ab Episcopo, tota ordinatio repe­ tenda est; sed si presbyteri soli hanc manuum extensionem omiserint, ordinatio valida est. Si episcopus immediate ante vel post orationem “ Oremus, fratres..." manum exten­ sam habuit, hæc extensio ad validitatem sufficitImposi­ tio manuum, sub silentio peracta, debet esse physica; secùs ordinatio est sub conditione iteranda ex integro et secreto3, si defeétus post secundam impositionem aut finita missi detegitur; si vero ante secundam manûs impositionem, prima impositio suppleri debet in ipsâ ordinatione, (b) Si omissa fuerit secunda, quæ fit post communionem, aut si episcopus in .pronuntiandis verbis quæ eam comitantur, substantialiter erraverit, impositio supplenda est quam primum etiam extra ordinationem, itnmo extra sacrificium Missæ3; (c) majoris securitatis gratiâ, requiritur physicus instrumentorum contaéhis, i. e., calicis et patenæ ; insuper calix ct patena consecrata esse debent, ct genuinum vi­ num in calicc, verus triticeus panis super patenam porrigi 1 S. Offic., 30 nov. 1898 et 14 dee. 1898. * 6". Offic., 4 jul. 1900, approbante Leone XIII {A. S. S., t. XXXIII, 12S). Attamen physicus talius ewe potest, etsi non nudae sint manus ordinantis vel caput ordinati. s S’. Offic., 9 dec. lS07. DE ORDINE. 585 debet1; (d) si tangantur calix ct patena, non autem hostia, certum est moralitcr ordinationem esse validam. Relate ad formam, omnes orationes variis materiis res­ pondentes accurate pronuntientur, et notetur orationem Exaudi cum sequenti prafationc, quæ primam manuum impositionem subsequitur, a nonnullis ad validitatem re­ quiri 2. 850. 3" Sacerdos omnibus virtutibus debet esse ornatus, ciirn sit alter Christus; ait enim Pontificale : “ Gravitate actuum et censura vivendi probent se seniores... ut in lege tuâ die ac noéte méditantes, quod legerint credant; quod crediderint, doceant; quod docuerint, imitentur; justitiam, constantiam, misericordiam, fortitudinem, ceterasque virtutes in se ostendant ”. In cis pnesertim eluceat ea/itas, juxta illud : “Accipe vestem sacerdotalem, per quam caritas intelligitur”. I V. De episcopatu. 851. i° Episcopatus est ordo sacer et supremus, quo con­ fertur potestas fideles confirmandi, ministros ordinandi, ct consecrandi res ad divinum cultum pertinentes : “ Episco­ pum oportet judicare, interpretari, consecrare, ordinare, offerre, baptizare et confirmare Duo priora officia ad potestatem jurisdiflionis referuntur et important potestatem legislativam, judiciariam, coercitivam, admi­ nistrativam, prout explicatur a Canonistis. Quinque alia ad potes­ tatem ordinis : consecrare importat abbatum benedictionem, regum consecrationem, ecclesiarum dedicationem, altarium, calicis ct patenæ consecrationem, S. Olei benedictionem, et generatim omnes benediétioncs quæ sacrum chrisma requirunt Ordinare ad colla­ tionem sacramenti Ordinis refertur. Cetera officia, “ offerre, bapti­ zare et confirmare ”, per se intelliguntur. z* Materia cpiscopatûs mullo probabilius in sola impositione manuum consistit, non autem in impositione libri Evangelii super caput consecrandi, quæ per quatuor priora sæcula non fuit in usu, nec hodie apud Coptos adhibetur. Alii tamen putant impositionem Evangelii esse materiam totalem aut partialem hujus ordinationis. Rationes utrinque allatæ similes sunt iis quæ quoad presbyteratum expositæ sunt, n. 821 sq. — Forma autem est valde probabiliter longa oratio quæ continetur in Profattone. ’ Hinc, si evolaverit hostia in terrain ante tactum instrumentorum, ordinatio ex integro sub conditione iteranda est ex dccis. 5. Officii 6 jul. 1898. Acta S. Sedis, XXVI, p. 123. • Lebmk-, n. 740 (S90). I fa ■ 586 DE ORDINE. 852. y Tres episcopi requiruntur ad licitam episcopi consecra­ tionem, ut constat ex inultis Conciliorum statutis, præsertim Nieano, can. 4. — Sed probabilius unus episcopus sufficit ad validam episcopi consecrationem; nam : (a) quando Rom. Pontifex olim episcopos consecrabat, solus ordinationem peragebat; (b) 5. Gregorius M. permisit Augustino, Anglorum episcopo, ut solus, saltem initio, ordinaret episcopos1; alii Pontifices concesserunt, ut, apud exteras nationes, aliquis consecraretur episcopus ab uno episcopo, assisten· tibus tamen duobus presbyteris et etiam sine eis, si opus esset. 853· 4° Præcipuæ virtutes ab Episcopo colendæ,. his Pontificalis verbis indicantur : "Abundet in eo constantia fidei, puritas dileftionis, sinceritas pacis. Sint speciosi munere tuo pedes ejus ad evangelizandum pacem, ad evangelizandum bona tua... Sit sollicitudine impiger, sit spiritu fervens, oderit superbiam, humilitatem ac veritatem dili­ gat, neque eam unquam deserat, aut laudibus aut timore superatus ’ Epiii., lib. XI, 64, resp. S» λ , • £·, LXXVII, II9I. De Deo Bemuneratore, seu escbatolosta1. φφφγπφφφφ Breviter delineatur profectus doctrinæ eschatologicæ. Quatuor stadia in hoc proicôtu distingui possunt. 1“ SitCttilS II * it III , * agitur præsertim de resurreftione carnis et ultimo judicio contra Gentiles ct Gnosticos. Sac. //, Athenagoras, de ResurreAione mortuorum; sac. ///, Tertullianus, Liber de Resurrectione carnis; S. Hippo WtUS, Demonstratio de Christo et Anli-Christo; Liber adversus Graces, ubi de futuro hominis statu disserit. — Eodem tempore quæslio dc futuro Christi regno agitatur, ut mox dicemus ubi dc Millcnarismo. 2° Sac. IV * et V *, magis explicite exponitur dotftrina dc sorte cujuslibet hominis post mortem, de judicio particulari, de præmiis et poenis secundum merita ct demerita cujusque, cum praélicis conse&ariis inde (luentibus. Tunc etiam aliquo modo sparguntur errores Origenis dc universali omnium restitu­ tione, aut Misericordium qui pœnarum æternitatem non admittunt quoad omnes peccatores impénitentes. Inter opera hujus temporis hæc notantur : Sac. /Γ, S. Methodius, Liber de Resurrectione contra Origcnem; S. Cyrillus Hterosol., Ccitech. XV, XVIII; S. Gregorius Nyss., Tr. de Animd et Resurrectione; S. Ambrosius, Libri Γ de Fide, lib. II, c. II-I4, ubi graphice describitur extremum judicium ; Libri II dc Excessufratris sui, ubi de corporum resurrec­ tione; S. Zeno, Tr. de Resurrectione; S. Ephrem. Sermones polemics 14,46,52 ; Paraneses 76, seu hortat ad pænitentiam, ubi vivide describuntur mors, judi­ cium, infernus; Sermones XII dc Paradiso Edcn, ubi etiam dc paradiso caelesti; S. Chrysostonius, Homil. Vde Lutaro; Hornil. in Ep. ad Thessalonie.; Ser­ mones duo de Consolatione mortis; Homil. de Resurrectione mortuorum. 30 A S. Augustino ad S. Gregarium AI, praecisior fit expositio doc­ trinæ quoad poenarum æternitatem, contra Origenistas ct Misericordes ; quoad judicium particulare quo statim definitur sors cujuslibet hominis; quoad natu­ ram ct obje&um visionis beatificæ; quoad purgatorium ct preces pro defumftis. Inter opera hujus periodi, legantur præsertim : S. Augustinus. De Civitate Dei; De fide et operibus; S. Cæsarius Arclatcnsis, Sermones de judicio divino; S. Gregorius, Dialogi. ’ In hic editione (A) praetermittimus Tr. de Matrimonio, quem lector inveniet quoad partem dogmaticam ct moralem in Synopsi Theologia moralis ed. A. 588 DE DEO REMUNER A TORE. 4° A steculo XTF, magis methodice et scienti lice expenduntur omnei quæstioncs etiam minoris momenti de novissimis, tempus quo justi visione bea­ tifica gaudere incipiunt, natura visionis beati Ilex vel pcenttrum inferni, status corporum gloriosorum post resurreélionem. Ita, inter alios : Sir.-. XII, Petr. Lombardus, Sententiarum lib. IV, circa finem; site. XIII, S. Thomas Aq. O. 1‘., Supplevi., q. 69-81 ; Coni. Gentil., lib. IV’, c. 79-97 ; S. Bonaventura, Ο. M., Comment, in lib. IVSentent. ; Ægidius Romanus, O. Aug., De divinâ infiucntiâ in Beatos: De pradestinatione, praescientiâ,paradiso et inferno; nec. XIV, Fr. Mayron, O. M., De Ultimojudicio; mc. XV, Nic. Cusa, De Novissimo .die lib. ! ; Dionysius Carthus., De quatuor Novissimi: Alph. Tostat, Libellus de statu animarum post mortem: Marstl. Ficinus, De cari­ tate, De immortalitate animorum ac aterndfelicitate. — Sac. XVII, Th. Mal· venda, Ο. I’., De Antichristo, libri 11, Ronw, 1601; P. de Fonseca, S.)., Disputationes de anim., II, 23. — Cfr. Tr. dc Deo Creante, n. 882. * Â'om.. V. 12. — * Hebr., IX, 27; / Cor., XV, 22. DE MORTE ET JUDICIO PARTICULARI. 591 tualiter peccato, tandem ut a mortuis resurgendo nobis spem resurgendi daret ’. I 858. Dubitatur : (a) num Uenoch et Elias, qui, secundum anti­ quam traditionem, adhuc vivi supersunt ’, sint morituril Patres et Theologi, innixi obscuro textu Apocalypsis ', satis communiter Ira dunt cos in fine mundi esse occidendos, (b) Num sint morituri qui tempore secundi advenitis Domini invenientur viventes'l Res incerta manet, immo præcipui exegetæ putant hos homines proba­ bilius non esse morituros5, quamvis contrarium Scholastici commu­ nius docuerint. 859- 3° Tempus mortis omnino incertum est, “ ut, dum illam prævidcrc non possumus, ait S. Gregorius 6*, ad illam sine intermissione praeparemur”; sic homines a peccandi libidine et impænitentiâ refrænantur : “ Vigilate, quia nes­ citis diem, neque horam ” 7. — Frequenter itaque de morte cogitare expedit, non solum ut termino hujus vitæ,s, 693 (5SS). —Quæ documenta infra dttunus, n. S72. ’ Ζλγ., XVI, 19-31. — ’ Luc., XXIII, 43. — « II Cor., V, ι·ιο; Pkilifp., I. 23- — ’ /Z Tim., IV. 6-8. — i liebr., IX, 27. DE MORTE ET JUDICIO PARTICULARI. 593 Ita S. Justinus' asserit “piorum animas in meliore loco manere, iniquorum et malorum in deteriore, judicii (universalis) tempus cxspeôtantes... hæ vero puniuntur quamdiu eas esse ct puniri Deus voluerit ”, Tertullianus'* * docet martyres paradisum statim ingredi : “ Tota paradisi clavis tuus sanguis est ”, 5. Cyprianus idem cla­ rius docet; describit enim paradisum, ubi nos exspectant parentes et cari, Prophetarum exultantium numerus, Martyrum innumerabi­ lis populus, Virgines quæ concupiscentiam carnis subegerunt’. Jamyero præmiorum et pccnarum determinatio fieri nequit sine prævio quodam judicio. 863. 2) A quarto sœculo, explicite declaratur judicium aliquod inortem cujusque sequi, in quo profertur sententia quæ postea omnibus manifestabitur Quod enim in die ju­ dicii futurum est omnibus, hoc in singulis dic mortis imple­ tur ”, ait S. Hieronymus ita etiam SS. Joannes Chrysost. 5, Augustinus 6, Gregorius M. 7. Verba 0’. Augustini referre sufficiat : " Nam illud quod rectissime ct valde salubriter credit, judicari animas cùm de corporibus exierint, antequam veniant ad illud judicium quo eas oportet jam redditis corporibus judicari..., hoc itane tandem esse nesciebas? ” Posteaque suam doctrinam pro­ bat ex parabolâ divitis epulonis. — Addunt etiam Patres cum morte et judicio incipere æternam retributionem beatitudinis vel pœnæ : ita, inter alios, 5. Hilarius * : “ Nihil illic dilationis aut moræ est; judicii enim dies vel bcatitudinis retributio est æterna, vel pœnæ ”. 864. (d) Ratione suadetur. Decet hominem non solum judicari judicio universali, quatenus est pars totius generis humani, sed etiam judicio particulari quatenus est singularis quædam persona 9; et sane nulla est ratio quare in puni­ tione vel præmiatione animarum exspectetur resurreétio. 865. (B) Natura hujus judicii. In omni judicio tria distinguere licet : causas discussionem, sententiæ prolationem, * Dia!, cum Tryph., 5, P. G., VI, 48S; Journel, 132. • De anintâ, 55, P. L., II, 744; Journel, 351. » De mortalitate, P. L., IV, 6θΤ·6ο2. — 4 In Joel, II, 1, P. L., XXV, 965 5 In ep. I ad Corinth., XLII, 3, P. G., LXI 34S; journel, 1200. 6 De animâ et ejus origine, n. S. P. L., XLIV, 49S. ? Moralia, 1. IV. c. 36, n. 70, Journel, 230S. B Tract, super Psalmos, II, 49, Journel, SSû-SS?. ’ S. Thomas, Suppi., q. SS, a. 1, ad 1; C. Geni., I. IV, c. 91. 594 CAPUT 1. ejusdem exsecutionem. i) Jamvero in judicio particulari, loco discussionis proprie dilhe, erit interna illuminatio, quâ anima clare percipiet sibi retribui secundum sua merita et demerita *. 2) Sententia autem ipso mortis instanti pro­ fertur non quidem sono vocis, sed mentalités-, ita ut singulo­ rum mentibus imprimatur; ct quidem a Deo, juxta com­ munem sententiam, non autem a Christo homine, licet qui judicatur verisimiliter in tel ligat se hujus au&oritate judi­ cari. 3) Lata sententia mox exsecutioni mandatur, et anima cælum, infernum vel purgatorium ingreditur. 866. 20 Corollaria. (A) Rejiciendus est *millenaristnus . (a) Hic error originem duxit ex rabbicinis quibusdam scriptis, in quibus prophetiae de Messiae universali ac pacifico regno materialiter intelligebanlur de temporali dominatione. Eodem sensu a quibusdam Christianis judaizantibus intellect sunt ea qute Christus dixerat de regno Dei et adventu Filii Dei. Insuper hujus regni duratio ad mille annos limitata fuit propter hæc verba 5. Joannis : “ Et ligavit eum (satanam) per annos mille... et vixerunt et regnaverunt cum Christo mille annis”’, etc. — Millenarii, qui etiam Chiliasta vocati sunt, docuerunt itaque Christum mox venturum esse, et, devidis hostibus christiani nominis, in terrâ regnaturum per mille circiter annos cum sandis jam mortuis, qui tunc resurgent, et justis adhuc viventibus. In duplicem classem divisi sunt : alii tenuerunt justos in hoc regno omnibus voluptatibus, etiam carnalibus, fruituros esse, ut Cerinthiani et Ebionibe; alii autem docuerunt eos nonnisi puris deliciis esse fruituros : iia nonnulli Patres, a primo ad quartum sæculum, quales fuerunt Papias, S. Justinus, S Irenaus, Tertullia­ nus, Methodius, Lactantius ‘. 867. (b) Millenarismum autem isnpugnârunt, inter alios : Cains, presbyter romanus, Origenes, Dionysius Alexandrinus, S. Hierony­ mus, S. Augustinus, S. Gelasius papa, qui Millenariorum scripta recenset inter opera apocrypha, ea nempe quæ a catholicis non reci­ piuntur, tandem Scholastici omnes qui eum rejiciunt sive ut hareti* Commemoratur in Lilurgiâ liber scriptus in quo totum continetur; quo libro intelligi debet lux divina, “ quâ fiet ut cuique opera sua, vel bona vel mala, cunela in memoriam revocentur ct menti* intuitu mira celeritate cernantur, ut accuset vel excuset scientia conscientiam ”. (S. Augustinus, de Civit. Dei, L XX, c. 14. 7' L., XI.l, 6So>. * J. C. Romig*, Le ckiliasmo prasmli (ap. Hase et Iken, Thesaurus, 1732. L II, p. 1042); Schneider. Die chiliast. Doctrin, 1859; Franzclin, De divini Traditione, 1S75. th. 16; Atzberger, Dic chrislliehe Eschatologie in dm Stadieu ihrer Offenfarung, 1S90; L. Gry, Le millénarisme dans son origine et ses développements, Paris, 1904. 3 Apeu., XX, 2, 4. — 4 Testimonia lege ap. Gry, p. 67-107. DE MORTE ET JUDICIO PARTICULARI. 595 π/w sive ut saltem erroneum Dicunt siquidem duplicem tantum esse Domini adventum, priorem in carne humilem, posteriorem gloriosum ad judicandum genus humanum, nullumque proinde manere locum millenio. Textum S. Joannis in Apocalypsi sic ex­ plicant : numero mille annorum designatur longum, sed indefini­ tum, tempus quod inter primum Christi adventum et antichristi seduélioncm elapsurum est; diabolus tunc dicitur ligatus, quia homines non tam facile seducit ac ante Christum. 868. (c) Quidam Protestantes, ut /rvingiani, Mormones, .-Idventisfa aliique millenarismum renovârunt. (d) Novam millenaiismi formam pauci moderni catholici excogi­ f tarunt, asserendo quosdam ex hominibus vivos servandos esse in generali mundanâ conflagratione, qui in aliquo paradiso terrestri feliciter vivent, genus humanum propagabunt et religiosam societa­ tem formabunt cujus centrum erit Jerusalem '. — Quæ hypothesis non solum gratuita est, sed etiam falsam prophetiarum interpreta­ tionem tradit, et Evangeliis contradicit quæ nullam aliam viam ad cælum consequendum praedicant nisi viam crucis, abnegationis et tribulationum multarum. 869. (B) dejiciendus est error quorumdam Protestandum libera­ lium qui contendunt infidelibus et peccatoribus in alterâ vitâ dari opportunitatem sese ad Deum convertendi9. Id enim adversatur Scripturæ et Traditioni docentibus eos qui decedunt in peccato mortali descendere in infernum ct justos in cælum ascendere, et pcenas reproborum non minus esse æternas quam premia justo­ rum, ut constat ex testimoniis allatis, et fusius probabitur ubi de cæio et inferno. 1 Rougcyron, La derniers temps, tS66; Moglia, Essai sur le livre de Jeô et les prophéties relatives aux derniers temps, 1865. Quos confutat Toulcmont, in period. Etudes, ocl. 1868, p. 552 sq. ’ Ita, inter alios, W. Farrar, Eternal hope. — A quo errore non satis rece­ dunt pauci theologi catholici, ut Hirscher et Schell. Juxta priorem, homines in triplici sintu esse possunt : ii, in quibus regnat divina caritas, salvantur ; ii autem, in quibus regnat mala cupiditas, damnantur; qui tandem inter caritatem et cupiditatem ancipites luerent, in altera vitâ opportunitatem accipient alteru­ tram eligendi. Juxta Schell, damnati aliquando salutem accipient, nisi obsti­ nate eam respuant. — Cfr. Pesch, n. 5.86. Caput ij. DE CUJ USQUE HOMINIS SORTE. 870. Post mortem ct judicium particulare, singuli homi­ nes vel statim suum finem ultimum consequuntur in cælesti beatitudine; vel ab eo privantur in inferno; vel ab eo retar­ dantur in purgatorio. Art. I. De cælo3. 871. Cælum est status ct locus supremae beatitudinis, in quo Angeli et homines Dei supernatural! possessione fruuntur. Dicitur non solum status, sed etiam locus, quia, quidquid dixerunt aliqui auétores, specialis est locus ubi sacra huma­ nitas Christi, B. Virgo, Angeli et Sancti simul commorabun­ tur, quamvis ubi et qualis sit hic locus ignotum maneat. Duo declarabimus : i° existentiam cælestis beatitudinis; 2° ejus naturam. § 1. De existentia c.ei.i. 872. Thesis : Justi quibus post mortem nihil luendum superest, statim Deum intuitive vident eumque diligunt amore beatifico, non omnes tamen æquali gradu. De fide est ex definitione BenediftiXIIcontra cos qui putaverunt visionem intuitivam differri usque ad diem judicii universalis : “ Definimus... quod... animæ sandorum omnium... in quibus nihil purgabile fuit quando decesse­ runt... etiam ante resumptionem suorum corporum et judicium generale... vident divinam essentiam visione intuitivd ct etiam faciali, nullâ mediante creatura in ratione objedi visi se habente..., quodque sic videntes eâdcm divinâ essentîâ 3 S. Thom., i, q. 12; 1» 2ae, q. 3, a. S; Suarez, Dc ultimo fine, disp. VI sq.; Salmant, Tr. 11 de Visione Dei, disp. I sq.; Tr. IX dc Beatitudine, disp. I sq. ; Petavius, de .Deo, 1. VII ; Billuart, De Deo, diss. IV; De Uit. Fine, diss. II ; Lessius, dc Summo Bono, I. II ; Perrone,‘op. cit. n. 5S0 sq. ; Jungniann, n. 124 sq.; Mazzclla, n. 11S3 sq.; Meric, op. cit. torn. II, c. 2; Terrien, o/. cit., t. II. p. 144 sq.; Schniitgen, Die visio beatifica, 1S7S; Bautz, Der Himmel, 18S1. DE GUJUSQUE HOMINIS SORTE. 597 perfruuntur, nccnon quod ex tali visione ct fruitione corum animæ... sunt vere beata ct habent vitam ct requiem ., III, 1, 7; V, 16. 17. c Quod iuirrt expendemus ubi dc rtsitrrteiione, n. 955. ’ J1 Mathab., VII, 9, «4, 23. 600 CAPUT II. 877· (c) Idem cxplicitius declaratur in libris apocryphis, præcipuc in libro Henoch, ubi describitur non solum mortuorum resurrectio, sed etiam justorum felicitas in cælo : hi siquidem fulgebunt sicut luminaris, angelis similes erunt, et apud Deum sedebunt, ejus luminis et gloriæ participes ’. 878. (B) In Novo Testamento, explicite ct variis modis asseritur beatitudinem justorum consistere in visione et amore Dei, diverso tamen gradu, secundum cujusque merita. (a) In Synopticis : 1) sæpe agitur de regno Dei, non solum visibili et temporali, sed etiam de regno calorum aterno quod justi possidebunt, et in quo Deum videbunt. Ita Christus, in sermone montano a, beatos declarat pauperes spiritu ct persecutionem patientes propter justitiam, “ quo­ niam ipsorum est regnum calorum necnon mundos corde, “quoniam ipsi Deum videbunt”; ct eos qui maledicuntur, “ quoniam merces vestra copiosa est in cælis ”. Alibi justos æquiparat angelis, qui “ semper vident faciem Patris qui in cælis est ”3. In ultimo judicio, justis dicet : “ Venite benedifti Patris mei, possidete paratum vobis regnum a constitutione mundi ” 4. Et ibunt hi in vitam æternam, et “ fulgebunt sicut sol in regno Patris eorum ” 5. 2) Merces justis collata erit quidem copiosa, cùm sit Dei possessio, ct, sub hoc respe&u, eadem pro omnibus6; sed, quia in hâc possessione gradus esse possunt, Filius hominis “reddet unicuique secundum opera ejus" 7.— Dabitur autem sine dilatione; nam bono latroni Christus dicit : “Hodie mecum eris in paradiso ” 6. 879· (b) Juxta 5. Paulum : 1) qui moriuntur in Christo, cum eo vivunt, non amplius peregrinantes ab eo, sed “ præsentes ad Dominum ”9; in novissimo die resurgent cum corporibus incorruptibilibus, non omnes eadem claritate fulgentes, sed alii aliis gloriosioresIO. Omnes autem, utpote filii Dei 3 Deum videbunt non mediate et obscure, prout in ' F. Martin, Le livre d'Henoch, 1906, p. LI-I.II. * Maith., V, 3, S, ro, 12. — s Mare., ΧΙΓ, 25; Match., XVIII, ra— * Matth.. XXV, 34, 46. — S Maith., XIII, 43. — 6 Matth., XX, 1-15.» Maith., XVI, 27. — · Luc., XXIII. 43. — » Philip., I, 23; U Cor., V, 1-S. — ·’ / Cor., XV, 12-54- ~ ,a Hom., VIII, 21. DE CUJUSQUE HOMINIS SORTE. 601 terra, sed direiïe ct clare, facie ad faciem : “ Videmus nunc per speculum (id est, modo abstra&ivo et mediantibus crea­ turis), in anigmate (i. e., non clare, non distincte), tunc autem facie ad faciem. Nunc cognosco ex parte, tunc autem cognoscam sicut et cognitus sum"1, id est, sicut Deus meipsum cognoscit ; jamvero Deus nos videt directe, immediate; ergo et nos eum directe seu intuitive videbimus. 2) Asserit pariter beatitudinem nostram consistere in amore Dei : caritas enim, fide ct spe multo perfeétior, nunquam excidit, sed in cælo manet3. — Inæqualis tamen erit gloria san&orum, sicut alia claritas solis ct alia claritas stellarum : unusquisque enim secundum suum laborem accipiet 3. 880. (c) 5. Joannes cælestem beatitudinem non minus lucide declarat : i) in Apocalypsi describit novam Jerusa­ lem, sanôtam civitatem, in quâ Deus cum hominibus habi­ tabit, eos illuminans, ita ut hi faciem Dei videant 4 : “ Et civitas non eget sole, neque lunâ ut luceant in eâ; nam cla­ ritas Dei illuminavit eam, et lucerna ejus est Agnus. Et ambulabunt gentes in lumine ejus... Et videbunt faciem ejus : ct nomen ejus in frontibus eorum ". 2) In Epistolâ Ζ·* * declarat nos Deum visuros sicuti est :“Nunc filii Dei sumus et nondum apparuit quid erimus. Scimus quoniam cùm apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus cum sicuti est ”5. 3) In Evangelio vitam æternam ita definit : “ Hæc est vita æterna ut cognoscant te solum Deum verum et quem misisti Jesum Christum ” 6. 881. 20 Traditione. Duo distinguenda sunt : (A) Si agitur de existentiel visionis beatifica, Patres, jam a sœculo secundo, feret unanimiter thesim nostram docent. (a) Secundo et tertio saculis, asserunt beatitudinem cæles­ tem consistere in visione Christi et Dei. In epistolâ quæ Barnaba dicitur, Christus ait : " Qui volunt me videre, ct ad regnum meum pervenire, debent per afflictiones ct '7 Cor., XIII, 12. — »7 0.,'XIII, 8. — » I Cor., III, 8; XV, 41. — * Apec., XXI-XXII, 1-4. — 5 7Joan., Ill, 2. — *Joan., XIV, 2. ? Dico fere unanimiter, quia pauca opponuntur verba Patrum dicentium Deum esse cuilibet creatura: inaceesiibitem ; se Ibid., Soi. 4 Lea, Histoire de ΓInquisition, trad. ;ær Reinaeh, t. III, p. 713. a 604 CAPUT II. posse in medium proferri; immo postea affirmavit se optare ut opinio de visione Dei immediate post mortem Scriptura et Patribus solide probaretur. 3) Nec pertinaciter huic errori adhæsit, nam pridie mortis, coram Cardinalibus hanc declarationem legit, quam sub forma Bullae promulgare intendebat : “ Fatemur et credimus, quod animæ purgatæ separate a corporibus sunt in cælo, cælorum regno et paradiso et cum Christo in consortio Angelorum congre * gatæ, et vitient Deum ac divinam essentiam facie ad faciem clare... Si vero alia ac aliter circa materiam hujusmodi per nos dicta, praedicata seu scripta fuerunt, quoquo modo illa diximus, prædicavimus seu scripsimus recitando diéla S. Scripturæ et San&orum et conferendo ct non determinando nec etiam tenendo : et sic et non aliter illa volumus esse diôa ” — Decipitur itaque Lea, dum asserit Joannes XXL/ hæresim docuisse eamque toti Ecclesiæ imposuisse ·. 886. 30 Ratio tria ostendere potest quoad visionem bea­ tificam, eam nempe non esse intellectui creato naturalem, sed supernaturalitcr possibilem, immo ct convenientem. (A) Nullus intelleclus creatus potest per sua naturalia videre Deum ut in se est 3. (a) Intellectus creatus, qui non est suum intelligere, non potest naturaliter res cognoscere nisi in quantum recipiuntur et exprimuntur in cognoscente, ejusque cognitio terminatur ad speciem expressam in qua objeétum se habet ut cognitum. Atqui impossibile est ut Deus cognoscatur sicuti in se est per speciem in intclleétu creato receptam : quidquid enim recipitur ad modum reci­ pientis recipitur, ideoque species expressa, in intelleâu creato existens, non potest Deum repraesentare prout in se est, per modum Esse subsistentis, qui est Deo proprius, sed tantum per modum alicujus habentis esse. Ergo intellectus creatus non potest naturaliter videre Deum ut in se est. (b) Quod quidem evidentius est quoad hominem. Homo enim non potest naturaliter res intelligere nisi dependentor a phantasmate, ideoque non potest cognoscere nisi abstra­ hendo intclligibile a sensibilibus. .Atqui hic modus cognos’ Ap. Raynaldi, Anna/, eecles., ad annum 1334; Deniflc. CharfuiaritOK, ρ· 441· ’ X. Lc Bachelet. Benoit X/l, in Diet. 1· 35 Quod prxclare evolvit S. Thomas, C. Gent., I. III, c. 62-63. 4 De Trinit., I. XIII, c. S, P. XL1I, 1022 sq. 61β CAPUT II. Art. II. De inferno ». 906. Infernus (græce «δη;, hcbraice scheol) proprie duo designat, scilicet : a) statum damnatorum seu eorum qui, in peccato mortali decedentes, in æternum puniuntur; b) locum in quo damnati detinentur s. § I. De existentia et æternitate pœnarum INFERNE 907.Errores, (a) Arnobius, post Zoroaslrum et Gnosticos, puta­ vit reprobos annihilari; ejusque discipuli dicti sunt eondifionalista, quia considerabant donum immortalitatis tanquam conditionale, co sensu quod eo frui debent soli eledi. Quem errorem diu sopitum renov&nmt quidam Protestantes Liberales, v. g., Sociniani, Rothe, Ed. White, (b) Origenista æternitatem pœnarum inferni negarunt, eo quod, juxta eos, omnes angeli et homines tandem resipiscent. Quem errorem renovarunt Universalisiez XVIIIs saxulo, Unifarii, Congregationalistce inulti, nonnulli Anglieani, ct in genere Protes­ tantes liberales didi; necnon Spirit# qui contundunt omnes ani­ mas, post varias expiationes æternam bcatitudineni assecuturas esse, (c) Rationalist# uno ore clamant æternitatem pœnarum Dei sapientiæ, justitiæ et misericordias repugnare. 908. Thesis : Dæmones, et homines in statu peccati mortalis monentes, æternis suppliciis puniuntur. De fide est : (a) cx Symbolo Athanasiano ; “ Qui bona egerunt, ibunt in vitam æternam : qui vero mala, in ignem æter­ num(b) ex Concil. Lateran. IV : “... illi cum diabolo poenam perpetuam (recipiunt) ”3. ■ S. Thom., Suppl., q. 99; Petavius, «p. dt., 1. III, c. 6-8; Patuzzi, of. dt., 1. Ill, C. 1 sq.; Perrone, 0/. dt., n. 726 sq. ; Mazzella, of. dt., n. 1253 sq. ; Hettinger, Apoleg. du Christ, vol. IV, c. 15; Puscy, op. dt., p. 38 sq.; Oxenhatn, Esehalol. c. 3-6, Passaglia, De aicnritate pœnarum deque igne inferna; Card. Billot, De navissimis. Thés. 2-4; Sachs, Die ctvige Douer der Hollenstrafen, 1900; Baütz, Die Hôlù~-, 1905; Kiefl, Dic Esdgkdt der Hôlle und ihre spekulative Begriindung, 1905 ; J. Hontheim, Hell in The Catkoiie Encyel., t. Vil, p. 207-211; P. G. Toner, Esehatology in The Cash. Eueyel, c. V, p. 528.534 ; P. Bernard, Enfer, in Diet. ApoJ. {d'Aid), I, »377-»399; M. Richard, Enfer, in Did, de Thtol. {Alangenot}, t. V, 28-120. * Alinus proprie infernus apud auctores sacros et ecclesiasticos designat pur­ gatorium, limbum infantium, liinbuin Patrum. Cf. S. Th., In HI Sent., dist. 22, q. 2, a. 1. » Denz. Bann., 429 (356). DE CUJUSQUE HOMINIS SORTE. 617 909. Probatur. *i< Script. (A) In Vet. Test, duo tem­ pora distinguere licet : (a) Usque ad prophetas, nonnisi obscura inveniuntur de malorum sorte post mortem; attamen ex poenis quas Deus eis infligebat super terram, et cx conceptu divinæ justitiae tam sæpe inculcato, absque ullo limite temporis, jam inferri poterat miserabiliorem fore eorum sortem in alterâ vitA. (b) A tempore Prophetarum, clare asseritur existentia et æternitas pœnarum inferni pro reprobis. Celebre est Isaiœ vaticinium de rege Babylonis, cui in infernum cadenti occurrunt alii principes, eum irridentes qui, post gloriosos triumphos, in profundum laci detractus est “ quasi stirps inutilis pollutus, et obvolutus cum his qui interfecti sunt gladio et descenderunt ad fundamenta laci, quasi cadaver putridum ”r. Sed magis explicite reproborum sortem describit quando, post prænuntiatum judicium, ait 2 : “ Et egredientur, et videbunt cadavera virorum qui prævaricati sunt in me; vermis eorum non morietur, et ignis eorum non exstinguetur, ct erunt usque ad satietatem omni carni ” (hebr. erunt abominationi omni carni). Quod multi inter­ prètes non solum catholici, sed etiam protestantes, de æternâ impiorum sorte in sensu dircélo et proprio intclligunt 3. Confirmatur ex Daniele, qui præterea mortuorum resurrectionem clare annuntiat : “Multi de his qui dormiunt in terræ pulvere evigilabunt, alii in vitam æternam, et alii in opprobrium ut videant semper ” 4 (hebr. in contemptum asternam); inspecto enim contextu, hic agitur de retribu­ tione æternâ. Sors malorum eorumque desperatio vivide describitur in Sapientia capite V° : 4< Ergo erravimus a viâ veritatis, et A justitiæ lumen non luxit nobis, et sol intelligent!» non est ortus nobis. Lassati sumus in viâ iniquitatis... Quid nobis profecit superbia? aut divitiarum jadantia quid contulit nobis?... In malignitate autem nostra consumpti sumus”, * ha., XIV, 3-21. — * ha., LXVI, 24. 1 Ortum «t hunc textum sic intelligi deherc saltem sensu indireAo et spirituali, cùm Christus (J/5, 16, 36; IV, 14, 36; V, 24, 39 etc.; Ad., XIII, 46, 48: Rom., II, 7; V, 21; VI, 22, 23; Gâtât., VI, S; I film., I, 16; VI, 12; Tit., I, 2: III, 7); tribus vicibus de Deo, de ejus spiritu et glorià prædicatur {Rom., XVI, 26; Hebr., IX, 15; I Tim., VI, 16); de regno Chnsti, de Redemptione, de Sanguine Testamenti (//Ptlr., I, il ; Hebr,, IX, 12; XIII, 20) ; dc Evângclio, de saluteætcrnâ, de nostro in cælis habitaculo {Apoc. ,XIV, 16; Hebr., V, 9; Luc., XVI, 9); de glorià nobis in cælo paratâ, tribus vicibus {Il Cor., IV, 17, 1S; I Tim., I, 16 ; 1 Petr., V, 10) ; de nostrâ hæreditate, de ele&orum gaudio, de nostrâ vitæ æternæ par­ ticipatione {Hebr., IX, 15; IL Thess., II, 15; Phikm., 15); de igné æterno tribus vicibus {Matt., XVIII, S; XXV, 41; S. Jud., 7);de pœnis, dc judicio,-de con­ summatione finali quatuor vicibus {Matth., XXV, 46 ; Mare., III, 29; ZZ Thess., I, 9; Heir., VI, 2). Hæc itaque vox numquam in Novo Testamento futurum tempus designat, nisi de vitâ ætcrnâ, vel pœnis æternis agatur {Pusey, op. cit. p. 38-39. Cfr. Oxenham, o/. cit., p. 136). Mate., IX, 42 sq.; Matt., XVIII, S sq. > Z Cor., VI, 9· 10; Galat., 1, 21. — 4 Marc., Ill, 29; Matt., XII, 32. i 620 CAPUT Ιϊ. bit, ct in aternum punietur. Idem deducitur cx parabolâ divitis epulonis : “ Et in his omnibus inter nos et vos chaos magnum firmatum est, ut hi qui volunt hinc transire ad vos non possint, neque inde huc transmeare ” ». Igitur pœnarum ætemitas non in uno solum textu asse­ ritur, neque ab hâc vel illA particulA pendet, ut falso cla­ mant adversarii, sed in multis textibus explicite ct sub variis formis traditur, ita ut difficile fuisset eam luculentius exprimere. 915. 20 Traditione. Tria tempora distinguere licet : — (A) Ante sac. IIIumy nondum exortâ Origenistarum controversiâ, unanimiter Patres docent existentiam et æternitatem poenarum inferni, asserentes malos tormentis terribi­ libus torqueri, incessabili dolore, vermi non moriente, igne inexstinguibili, a quo nihil eos eripiet. 5. Ignatius de eo qui fidem pravâ doétrinâ corrumpit, ait : “ In ignem inexstinguibilem ibit ” ·. Ecclesia Smyrnensis de martyribus loquens qui ignem persecutorum contemnebant, scribit : “ Præ oculis enim habebant fugam illius (ignis) qui æternus est et nunquam ». ** exstinguetur S. Justinus declarat neminem vitium eleôturum esse si sciret “ se ad æternam ignis condemnationem proficisci ” «, et addit hanc esse Ecclesiæ fidem : “ Qui autem improbe vivunt nec se convertunt, eos igne æterno credimus puniri ” ». & Itenans tan­ quam catholicum dogma docet “impios et injustos et iniquos st blasphemos homines in roternum ignem mitti”4. Nec aliter Tertullianus, qui inter articulos regulæ fidei reponit “ malos adju­ dicandos igni perpetuo”». Magis explicite etiam 5. Hippolytus describit tormenta reproborum : “Hos manet ignis inexstinguibilis, et qui nunquam finietur, et vermis igneus non moriens, sed inces­ sabili dolore ex corpore effervescens ” ·. Quibus addi possunt martyres ** qui sæpe declarabant se non temporaneum, sed æternum ignem timere; nam, inquiebant, “ mortis æternæ mercedcm et inexplicabiles sine termino cruciatus apostatæ patientur”; quare tor-* • • Luc., XVI, 26. — « Ad Ephes., XVI, 1. 1 Epist. de martysw S. Polycarpi, II, 3. • Apofy., I, 12, P. G., VI, 341. — » Apal., I, 341, P. G., VI, 361. • Adv. hares., I. I, c. 10, n. 1, P. G., VII, 549. » Deprascriptione, 13, P. L·, II, 27. — ’ Adv. Graces, 3, P. G., X, Soi. •Cf. Ruinart, Acta Martyrum, «1. 2», pp. 27, 34, 70, Si, 157, i59· »0S, 267. 268. 294. 2çq, 29S. etc. DE CUJ USQUE HUM IN IS SORTE 621 menta ipsis videbantur unctiones et refrigeria igni inexstin­ guibili comparata. Attamen Patres, qui dilationem visionis beatificæ admit­ tebant, falso etiam, sed logice, pienam ignis usque ad resur­ rectionem differebant, etsi faterentur reprobos jam esse incarceratos ct diversis suppliciis affliclos. 916. (B) A sac. IIIe ad VU,H, Origenes, cui praeluserat Clemens Alex., philosophia platonicâ deceptus, praesertim theoria præexistentiæ animarum, non tanquam rem certam sed tanquam hypothesim probabilem, docuit omnes angelos (si forte Satanam excipias) et homines, post varia supplicia variasque probationes, tandem aliquando ad Deum rever­ suros; quem secuti sunt quidam ex ejus discipulis. (a) Doctrina Origenis Suam opinionem non tanquam Ecclesiæ do&rinam, sed tanquam rem incertam ita proponit : “ Quæ quidem a nobis etiam cum magno metu et cautela dicuntur, discutientibus magis et pertractantibus quam pro certo ac definito statuentibus"... Suam vero mentem de universali instauratione ita aperit : “ In unum sane finem putamus quod bonitas Dei per Christum suum universam revocet creaturam, subactis ct subditis etiam inimicis.. Jamvero si aliqui ex his ordinibus qui sub principatu diaboli agunt ac malitiæ ejus obtemperant, poterunt aliquando in futuris sæculis converti ad bonitatem, pro eo quod est ipsis liberi facultas arbi­ trii ”*... Addit autem non omnes eodem tempore ad bonum rever­ suros, sed alios in primis, alios in secundis, alios in ultimis tempo­ ribus. In quibusdam locis affirmare videtur etiam conversos posse iterum peccare, quippe qui liberi maneant; in aliis autem asserit tandem aliquando eorum voluntatem immutabiliter in bono con­ firmandam esse. (b) Origenismi vestigia in Oriente. Quidam inter Origenis disci­ pulos1 ejus errores plus minusve amplexi sunt, aut dubii hæserunt inter pcenarum æternitatem et universalem omnium instaurationem. Ita S. Pamphilius dubie hâc de re loquitur; Didymus in quibusdam locis pœnarum æternitatem advocat, in aliis origenismo * ; favet Theophilus Alex., qui primum origenista fuerat, postea universalem restitutionem deliramentum vocat, a philosophis mutuatum. 0’. Gregorius Nas. diverse a diversis audloribus intelligitur. ’ F. Prat, Origine, 1907, p. 95-109. — P. 188-213 brevis delineatur historia i Origenismi. * De principiis, I. I. c. 6, nn. 1-3, G., XI, 165-169; Journel, 456, 457. 1 Cfr. Tixeront. t. II, p. 190-200; p. 333-348. M. Richard, loc. cit., 64-83, ubi praecipua testimonia discussa invenies. * G. Bardv, Didyme l'Ave/tpe. 1910. pp. 142-144; 161-162; 254-262. 622 CAPUT 11. Quoad .S Gregorium Nyss., difficile est eum ab origenismo excu­ sare, ciim universalem restitutionem pluries proposuerit, v. g., ubi scribit : “ Aliquando ad nihilum transibit mali natura, plene et perfe 1. c. 923· Difficultates autem, quæ ex magno damnatorum numero urgentur, ad rem non pertinent, quia fides nihil hâc de re docet * Suftl., q. 99, ». i. * Newman, Grammar of Assent, cd. iSS;, p. 390-391. « Fs. CX. 10. — « Suf'S!., q. 99, a. 2, ad 1. 828 CAPUT II. {DeDeo Uno^ n. 539 sq.). Ceteroquin unusquisque a beo judicatur secundum propriam conscientiam, nullusque, etiam inter paganos, jeternis suppliciis condemnabitur, nisi sciens et volens contra con­ scientias diôlamen deliquerit, et pertinaciter in suo peccato perse­ veraverit. Exinde solvi potest difficultas quam Farrar ** aliique urgent ex infausta conditione in quâ multi vixerunt et mortui sunt : ex quo concludunt novam probationem pro illis saltem necessariam esse qui Christum non cognoverunt, vel tot et tantis tentationibus irre­ titi fuerunt, ut vix a peccato immunes manere potuerint. Quæ quidem difficultas maxima est in systemate Protestandum, qui inter peccata gravia et levia essentialem differentiam non admittunt, nec ullum intermedium locum inter caelum et infernum agnoscunt; sed, positâ doélrinâ catholica, valde minuitur aut penitus evanescit. Nam, ex unâ parte, illi solum mortalis peccati rei sunt qui scienter et volenter grave præceptum, et ut tale sibi notum, transgressi sunt; ex alterâ autem, omnibus dantur tempore opportuno, praesertim vero in articulo mortis, gratiæ quibus peccatorum suorum pcenitere valeant, ita ut nemo ad pœnas asternas damnetur nisi pertinaciter usque ad ultimum vitæ suspirium gravi peccato adhaeserit, sicque a Deo fine ultimo sese libere separaverit. Celeri omnes qui vel levia praecepta violaverunt, vel etiam gravia, quæ ut levia reputa bant, aut sine sufficienti deliberatione libertateve leges aliunde sub gravi obligantes transgressi sunt, mortalis peccati formaliter rei non sunt, neque propterea teternas poenas luent . * Ilis autem positis, utquid nova probatio? Si detur omnibus, et ipsi justi peccare pote­ runt gloriamque amittere quam multis laboribus sibi acquisierant . si paucis tantum, cur uni potiusquam alteri? Praeterea nonne multi, spe veniam in alterâ vità consequendi, exinde passionibus suis habenas dabunt, et, voluptati potiusquam officio adimplendo atten­ dentes, divinas humanasque leges contemnent, et societati proxi‘ Eternal Hope, 1SS6, p. 102 sq. ; Mercy andJudgment, c. XVI, p. 4S0 sq. * “ Infernus nonnisi gravibus seu mortalibus culpis incurritur. Quid vere nomineq>eccati mortalis veniat, omnibus inter catholicos, compertum est; con­ sistit scilicet in Dei totali rejeilione, et consequenti gratiæ, quæ est anim« vita, amissione, Utrum hoc au illud in particulari, grave sit peccatum, haud semper diiilu facile est... In hoc posita est difficultas ut sciamus utrumne par. ticulares circumstanti» cognitionis, advertentia: ct consensus e» sint, ut acius, quo ateemur a Deo, ad animam in mortis spiritualis tenebras conjiciendam viw habeat. Si perpendimus permulta peccata ignoranti» haud omnino culpabili tribui, vel subitis passionis motibus, qui rationis imperium minuunt, vel atten­ tionis defedui, impedienti quominus hujus vel illius udius gravitatem metiamur, aut nonnisi confuse ejus conseAaria prrevideamus; et si pr» oculis habentur ii cordis motus ad Deum, quos quamplurcs experiuntur illorum qui, licet pecca­ tores, Deum retate juvenili cognoverunt, illico apparet caute loquendum esse, nec multitudinem innumeram ad ignem inferni condemnare opus esse ” Dublin [Kevicw, jan. 1SS1, p. Ι3Λ·) Cfr. Oxenham. op. cit., p. 22 sq. DE CUJUSQUE HOMINIS SORTE. 629 inioque multa damna inferent? Dato etiam quod nova sit probatio post mortem, numquid illi qui voluptatibus per multos annos se totos permiserunt, statim interius mutati pænitentiam agent? Si vero iterum peccaverint, numquid tertia aut quarta probatio eisdem incedetur?· Hæc omnia, aliaque multa sane ostendunt quam pienter Deus probationi finem cum præsenti vitæ termino impo­ suerit, ut jam probavimus {De gratiâ, n. 213). § II. De natura et gradu pcenarum inferni». 924. Duplex distinguitur pcena in inferno, nempe pcena ; damni et pcena sensus : prior est privatio visionis beatifica;, et peccatori infligitur eo quod sese averterit a Deo; poste­ rior vero consistit in variis corporeis afflictationibus, quæ peccatori infliguntur eo quod ad creaturas et voluptates sese converterit. De utrAque seorsim dicemus. I. Pœna damni. 925. (i°) Ejus notio. Pcena damni est privatio visionis beatifica et omnium bonorum quæ eam consequuntur. Dicitur : (a) Privatio visionis beatifica; nam homo ad videndum et possidendum Deum destinatur; jamvero reprobi sese avertenda a Deo per peccatum mortale, jus ad visionem beatificam amiserunt et in æternum a Deo separati manebunt, non solum >sXfine supernaturali,3f:à etiam ut fine naturali, quia peccatum mortale est offensa Dei etiam in ordine naturali; (b) et omnium bonorum ; nam reprobi, Deum amittendo, omnia bona quæ in Dei possessione includuntur, eo ipso amittunt, v. g., societatem Christi, B. M. Virginis, Angelo­ rum et Sanatorum, ineffabiles delicias electis paratas a constitutione mundi..., etc. 926. (20) Ejus existentià. Pœnam damni existere in inferno de fide est ; nam Florentinum, postquam definivit animas justorum in cælum mox recipi, et ipsum Deum tri­ num et unum clare intueri, addit : “ Illorum animas qui in actuali mortali peccato, vel solo originali decedunt, mox in . infernum descendere, poenis tamen disparibus puniendas " ; quæ quidem verba, inspeélo contextu, clare important dam­ natos cælo, proindeque visione bcatificâ privari. * S. Thom., Suppl., q. 97-99; C. Gent., cc. 90, 93: Suarez, Angelis, L VII, c. 4 sq. ; Petavius, de Angelis, L III, c. 4-5; Patuzzi, Diss. de sede inferni, Vcnct. 1763; Jungmann, de Novissimis, n. 27 sq.; Hettinger, op. eit., c. XV; Mazzella, n. 1274. sq. ; Hurter, n. 706 su. Bt 630 CAPUT I. (a) Scripturâprobatur : in die judicii Christus damnatos sic alloquatur : "Discedite a me, maledifti, in ignem aeter­ num atqui hæc verba clare exprimunt æternam separa­ tionem a Deo, ct privationem bonorum quæ cum præsentiâ Dei conneéiuntur. (b) Rat. theol. suadetur. Homo, in peccato mortali dece­ dens, est jam in statu separationis a Deo, cùm peccatum mortale sit aversio a Deo et conversio ad creaturas; atqui, post mortem, nullus est pænitentiæ locus, ex dictis ; erge peccator in æternum manet a Deo separatus, et merito qui­ dem, cùm libere et pertinaciter ad Deum reverti noluerit. 927· (30) Acerbitas hujus pœnæ vix concipi potest in terrâ; attamen hæc duo notari possunt : (a) Jàm inter mun­ danas varietates et fascinationes nugacitatis anima humana inclinatur ad Deum et ad illum tendit sicut ad suum ulti­ mum finem seu supremum bonum. Hæc autem inclinatio etiam in damnato crescit quando, morte intercedente, omnia temporalia quibus cor irretiebatur evanescunt, clareque pers­ picitur extra Deum nullam esse beatitudinem; — sed simul cum hâc vehementi inclinatione inest animæ damnati hor­ ror Dei ct ab eo aversio ex peccato non remisso proveniens, ct repulsio ab ipso Deo illata : " Discedite a me, maledici... nescio vos ” I. Unde dolorosissima et atrocissima in animâ damnati disruptio ct discissio cum desperatione. Comparatione res illustratur : supponatur vir e patriâ suâ ejeélus, omnibus bonis privatus, ab omnibus parentibus ct amicis violenter separatus non solum pro centum et amplius annis, sed pro totà ætemitate, absque ullâ spe unquam ullum amicum, ullum gaudium inveniendi! camdem et multo acerbiorem pœnam in æternum patietur impænitens peccator. (b) Insuper damnati desperatione torquebuntur, optime intelligentes se in æternum esse damnatos, et quidem pfopriA culpA; unicum instans ad veram pænitentiam sufficie­ bat, eisque gratia multoties oblata fuit, sed eam pertinaciter despexerunt. Pariter felicitatem Beatorum videbunt, et invidiâ tabescent : “ Peccator videbit ct irascctur; dentibus fremet ct tabescet; desiderium peccatorum peribit”3. Et ’ Maith., XXV, 12. 41. — · Matt.. XXV. 12. 41. — ’ A.. CXI, 10. DE CUJUSQUE HOMINIS SORTE. 631 alibi ’ : “ Videntes turbabuntur timore horribili..., dicentes intra se, pænitentiam agentes, et præ angustiâ spiritûs gementes... Nos insensati, vitam illorum (justorum) æstimabamus insaniam, et finem illorum sine honore... Ergo erravimus a viâ veritatis... Lassati sumus in viâ iniquitatis et perditionis, etc. ” Hinc 5. Augustinus 2 : “ Perire a regno Dei, exsulare a civitate Dei, carere tam magnà multitudine dulcedinis Dei. quam abscondit timentibus se..., tam gran­ dis est pœna, ut nulla ei possint tormenta, quæ novimus, comparari’’3. 5. Chrysostomus addit : “ Hic enim est cru­ ciatus omnium acerbissimus ”. II. De pœna sensus. 928. (t°) Ejus existentia. Præter pœnam damni, adest in inferno pœna sensus, quâ corpus ct sensus hominis aliquomodo affliguntur; dicitur enim in Evangelio·» : “Timete sum qui potest et animam ct corpus perdere in gehennam ”. Aliunde corpus est veluti instrumentum animæ, ct aliquo modo bonorum malorumve operum particeps.: convenit igitur ut pariter sit aliquo sensu mercedis vel pœnæ parti­ ceps. Præterea, ut ait 5. Thomas 5, “ pœna debet proportionalitcr culpæ respondere... In culpâ autem non solum aver­ titur mens ab ultimo fine, sed etiam indebite convertitur in alia quasi in fines. Non solum ergo puniendus est qui peccat per hoc quod excludatur a fine, sed etiam per hoc quod ex aliis rebus sentiat nocumentum ". 929. (20) De natura autem pœnæ sensûs Ecclesia nihil definivit; si Scriptura perlegitur, infernus ibi exhibetur ut career, in quo reprobi tanquam captivi detinentur, ut locus tenebrarum, in quo adest stridor dentium, ut stagnum ignis et sulphuris, ut locus tormentorum^·, ex quo inferre licet reproborum sortem sane lugendam esse; sed quæstio est præcisc quo sensu illa verba intelligi debeant, utrum litteralitcr, an solum metaphorice. * Saf>., V, i-i6. — · Enehirid., c. 112, P. L·., XL, 285. ’ Ad Thud., ep. I, n. 13. Hanc damni pœnam egregie declarat J. H. New­ man, Callista, c. XIX. 4 Λ fati., X, 28. — ï C. Gent., lib. Ill, c. 146. • It Petr . II. 4; Matt., XXII, 13; Apt., XX, 14. 632 CAPUT I. De nonnullis damnatorum poenis rede nit Thomas ‘ Nihil tamen prohibet quædam etiam quæ de damnatorum pœnis in Scripturis dida corporaliter leguntur, sfiiritualiter accipi, et velut per similitudinem dida : sicut dicitur * : vermis eorum non morie­ tur; potest enim per vermem intelligi conscientia remorsus... Non enim est possibile quod corporeus vermis spiritualem corrodat substantiam, neque etiam corpora damnatorum, quæ incorruptibilia erunt. Fletus etiam et stridor dentium in spiritualibus substantiis non nisi metaphorice intelligi possunt; quamvis in corporibus dam­ natorum post resurrectionem nihil prohibeat corporaliter ea intelligi, ita tamen quod per fletum non intelligatur lacrymarum dedudio, quia ab illis corporibus nulla resolutio fieri potest, sed solum dolor cordis, conturbatio oculorum et capitis, prout in fletibus esse solet 930. (30) Quæritur præsertim utrum ignis inferni sit physicus et realis an solum metaphoricus. (a) Jaravero doctrina communis Patrum ct Theologorum est hunc ignem esse realem. “ Certa ct catholica sententia est, ait Suarez 3, ignem qui paratus est diabolo et angelis ejus, ut in illo cru­ cientur, verum ac proprium ignem corporeum esse ”. Per­ rone eam dodrinam ut certam habet, ita ut in dubium abs­ que temeritate vocari nequeat (n. 730). Hurter eam vocat communem sententiam, a quâ temerarium esset recedere. Hinc, cùm sacerdos Mantuensis postulaverit quomodo agendum sit cum pœnitentibus qui censent ignem inferni non esse realem sed metaphoricum, 5. Panitcnfiaria, 30 Apr. 1890, respondit “ hujusmodi pænitentes diligenter esse instruendos, ct pertinaces non esse absolvendos”; quæ quidem decisio, etsi non doctrinalis, sed pra&ica, commu­ nem Ecclesiæ doctrinam exhibet, a quâ sine temeritate recedere non licet—Confirmatur Script.; nam a sensu litte­ rali non est recedendum, nisi contextus vel ratio naturalis id postulent; atqui in locis ubi agitur de igne inferni, con­ textus sensui litterali nedum obstet, illum potius requirit, cum, in uno saltem casu, vox “ignis" in sententia judiciali reperiatur, quæ omnem metaphoram prorsus excludit; aliunde non repugnat Deum creare ignem, qui, supernatu­ ral! quAdam accedente virtute, substantias spirituales tor­ quere possit. ’ C. Gent., lib. IV, c. 90. — * Zm., LXV1, 24. > De Ansel., 1. VIII, c. 12, n. 9. DE CUJUSQUE HOMINIS SORTE. 633 931. (b) Attamen nonnulli Patres, ut 5. Ambrosius', aliiqtie quos citat .$. Hieronymus’, S. Joannes /lunas. \ insuper quidam theologi, ut Catharines, putârunt illum ignem esse metaphoricum. Sic enim arguunt : sæpe sæpius Scriptura, dum beatitudinem æternani describit, metaphoras adhibet, ut melius intclligere possimus in quo consistat sors electorum ; ergo idem dici potest de inferni descriptione, præsertim cùm vox ignis sæpe in Scripturà metapho­ rice usurpetur. Iterum omnes fatentur vocabulum “vermis” metaphorice accipiendum esse, in hoc versiculo : “Vermis eorum non moritur, et ignis non exstinguitur”; atqui, vi parallelism), ignis eodem modo intelligi debet ; ergo. — Respondent tamen commu­ niter au&ores Scripturam Traditione interpretandam esse ; jam vero, ut ait Hurter, n. 797, “ vermis a paucis proprie accipitur, ignis vero fere ab omnibus, et a nemine significatio propria clare et diserte excluditur”. Ergo a sententia communi recedere non licet. 932. (40) Explicatur natura ignis inferni. Ignis in­ ferni dicitur realis et corporeus, quatenus est agens mate­ riale, quod non in mente solum sed revera existit, verumque instrumentum quo Deus reprobos punit; sed dc ejus naturâ, vel dc modo quo damnatos torquet nihil in Scripturà reve­ latur. 5. Augustinus fatetur hâc dc re diversas esse sanc­ torum opiniones, ct neminem scire qualis sit ct quomodo operetur 4. (a) Difficile est præsertim concipere quomodo ignis, qui paratus est diabolo et angelis ejus, spirituales substantias possit cruciare. S. Augustinus's dicit eas “ miris, tamen ' In Lue., 1. 7, 205-206, P. L., XV, 1754. * In /»., LXVI, 24, Λ» L., XXIV, 676. ’ De Fide Orthcti., I. IV, c. 27, Λ G., XCIV, 1227. — Quorum testimonia refert Petavius, op. at., I. III, c. 5. * Dc Civit. Dei, I. XXI, c. 10, P. XLI, 723, 724. — Hunc ignem a ter­ restri igne in multi» dissimilem esse indubium est : hic enim urit et comburit, ille autem m il quidem, sed non comburit; hinc Min. Felix ait {Octavius, n. 35) : “ Illic sapiens ignis membra urit et reficit, carpil et nutrit”. Nonnulli puta­ runt ignem hujusmodi esse vcluti febrim ex ipsius animæ desperatione orien­ tem : “ Spiritus enim reprobus, divisum se videns a summo bono, eique immu­ tabiliter contrarium, ignem inde concipiet spiritualem, seu vermem qui mentem torquebit et depascetur morsibus sempiternis”. (Martinet, Thtol. Dogmat., t. Ill, p. 577-7S}. Addit tamen idem autflor, pneter hanc intimam causam corporei ignis, aliam esse in perpetuo condictu reproborum cum elementis, juxta illud : ·* * Et pugnabit cum illo orbis terrarum contra insensatos”. \Sap., V, 21). s De Civit. Dei, 1. XXI, c. 10, P. L., XLI, 724 ; “ Cur non dicamus, quam­ vis miris, tamen veris modis etiam spiritus incorporeos posse prenâ corporalis 634 CAPUT I. vens modis affligi ”, 5. Thomas rem sic explicat1 : “ Non igitur sic aestimandum est quod substantial incorporeæ ab igne corporeo pati possint, quod earum natura corrumpatur per ignem, vel alteretur,... substantiæ enim incorporeæ nor habent naturam corporalem, ut possint a rebus corporeis immutari... Neque etiam potest dici quod patiantur ab igne corporeo affli&ionem ratione alicujus contrarictatis sicut corpora post resurrectionem patientur, quia substantia incorporeæ organa sensuum non habent, neque potentiis sensitivis utuntur. Patiuntur igitur ab igne corporeo... per modum alligationis cujusdam... virtute divinâ spiritus dam­ nandi igni corporeo alligari possunt; et hoc ipsum est eis in afflictionem quod sciunt se rebus infimis alligatos in pœnam Snares2 autem probabile putat igni materiali insitam esse qualitatem quamdam spiritualem et supernata· ralem, in suo ordine doloriferam, quâ spiritus affliguntur. Prior opinio nobis probabilior videtur, quia non sunt multi­ plicanda entia ct miracula sine necessitate. (b) Quoad corpora, ignis inferni ea neque dissolvit, neque consumit, licet ea cruciet modo nobis ignoto. 933- (5°) 1° praxi, caute omnino de igne inferni loquen­ dum est, et sedulo vitandæ sunt descriptiones mere imagi­ naria, sæpe sæpius a prædicatoribus usurpatæ, quæ, dum quosdam pios fideles terrent, causa sunt cur alii dc inferni existentiâ dubitare incipiant, vel Deum ut crudelem tyran­ num considerent. Melius est igitur adhibere et sapienter urgere ipsa Christi verba prout in Evangelio referuntur, sine ullâ exaggeratione, quin expendatur ex professo quænam sit natura ignis inferni, vel quomodo reprobos cruciet. III. De gradu poenarum. 934- (i°) De inæqualitate. Pœnæ damnatorum sunt quidem aequales ratione durations, cum sint æternæ, sed ratione acerbitatis valde differunt. ignis affligi, si spiritus hominum, etiam ipsi profc&o incorporei, et nunc potue­ runt includi corporalibus membris, ct tunc poterunt corporum suorum vinculi» insolubiliter alligari ". ’ C. Gentil., L IV, c. 90. * De Angtlit, I. VIII, e. 14, n. 47-48. DE CUJUSQUE HOMINIS SORTE. 635 (a) Scriptura id testatur : “ Deus reddet unicuique secundum opera ejus”’; “ Potentes autem potenter tormenta patientur”* ; “Quantum glorificavit se ct in deliciis fuit, tantum date ilii tormentum et luctum " 3. (b) Ratione suadetur. Pœna culpæ proportionari debet; atqui culpæ sunt inæquales, sive numero, sive gravitate; ergo pœnæ inferni inæquales esse debent. — Etsi in vtere negativa carentiâ visionis bcatificæ non dantur gradus, dari tamen possunt in positiva aversione a Deo, nccnon in majori vel minori conscientiâ malorum quæ ex hâc aver­ sione consequuntur; pariter in pœnâ positivâ sensûs diver­ sitas esse potest. 935· (2°) De mitigatione, (a) Sunt Theologi qui nullam prorsus mitigationem in poenis inferni admittant; quod probare conantur ex parabolA divitis epulonis, ex quâ apparet etiam aquæ guttulam diviti in inferno patienti, denegatam fuisse. (b) Probabilius tamen admittitur quædam mitigatio pœtue accidentalis, ex duplici capite : tum quia pœna peccatis venialibus debita, finem accipiet post aliquod tempus; tum quia pœna temporalis, peccatis mortalibus jam remissis debita, pariter cessabit; hoc enim videtur requiri ex ipsâ justitiâ; unde 5. Thomas ait*4*: “ Non est inconveniens quod quantum ad aliquid accidentale, pœna inferni minuatur, usque ad diem judicii ”, (c) Insuper a nonnullis Patribus et Theologis admissa fuit, non quidem ex justitiâ, sed ex miscricordiâ divinâ, momentanea vel successiva mitigatio, quâ sors damnatorum, licet semper lugenda, Cùm semper a Deo separati sint remansuri, tolerabilior tamen fieri potest, llæc opinio invenitur in hymno * , Prudentii qui olim in • /totri., II, 6. — 9 Sap., VI, 7. — .-fAv., XVIII, 7 ; cfr. Mall., X, 15. 4 2« IV Sentent., dist. 23, q. 1, a. I, ad 5. s u Sunt ct spiritus s«pc nocentibus Poenarum celebres sub styge ferta Illa node, sacer quâ rediit Deus Stagnis ad superos ex acheronticis... Marcent suppliciis tartara mitibus, Exsultalquc sui carccris otio Umbrarum populus liber ab ignibus (Cathem. nyntn., V, 125). 636 CAPUT II. multis ecclesiis tempore paschali canebatur, permittitur a S. Augus­ tino', insinuatur a 5. Chrysostomo9, et in C. Florentino a Marco Ephesino nomine Græcorum, proposita fuit, nec condemnata *. Quæ igitur opinio non est hæretica, sed nullum habet fundamen­ tum in Scripturâ, et tanquam prœsumptuosa a S. Thoniâ4 habetur. Contraria sententia communior est, atque innititur Ecclesiæ praxi, quæ pro damnatis orare non consuevit, et communi fidelium sen­ sui; unde in praxi huic standum est. 936. De loco inferni nil certi scire possumus, cùm Scrip­ tura ct Traditio hâc dc re sileant, ct Theologi nonnisi con­ jecturas plus minusve probabiles facere valeant : “ De hâc re temere definire nihil audeo”, ait S. Gregorius J/. 5 Recte igitur ait 0'. Chrysostomus “ Ne igitur quæramus ubi sit, sed quomodo eam (gehennam) effugiamus ". Art. III. De Purgatorio’. 937. Purgatorium est locus et status in quo animajusto­ rum, cum reatu peccati venialis, vel pana temporalis debito decedentium, patiuntur donec omnia debita soluta fuerint. Ratio propter quam ibi detinentur est ut ab omnibus macu­ lis purgentur, quæ cas a cæli ingressu remorantur : illæ maculae triplicis generis esse possunt : peccata venialia non­ dum remissa, quæ, juxta S. Thornam et Suareziiim aliosque probabilius, in primo instanti separationis animæ, a corpore, per ferventem dilectionis vel contritionis aélum, statim remittuntur «; habitus pravi, qui pariter statim post mortem • Enehirid., iro-if2, P. I.., XL, 283-254. • Ilomil. 3 in Ep. ad Philip., 3-4. ■’Quæ testimonia lege apud Petavium. op. dt., I. III, c. S, η. 16 sq. ; vel Emery, Dissertation sur la mitigation de la peine des damniS, Œuvres com­ pletes, ed. Migne, 1S57, p. 1358 sq. ‘ Suppl., q. 71, a. 5. — 5 Dialog., IV, 42, P. Λζ, LXXV1I, 400. 6 In Ep. ad Pom., XXXI, P. G., LX, 674. ' S. Thom., In lib. IV, Sent., dist. 21, q. I; Beliarminus, de Purgat, 1. I; Perplluitl de la Foi, ed. Migne, vol. III, p. 1123 sq.; Perrone, op. cit., n. 683 sq·.: Jungmann, op. cit., n. 79 sq.; Mazzella, n. 1314 sq.; Oxenham, ep. cit., c. II; Card. Wiseman, Lectures ou principal doctr., XI; Card. Newman, The dream of Serontius; Bautz, Das Fegfener, 1883: Canty, Purgatory, dogmalic and scholastic. 1SS6; F. Schmid, Das Fegfeuèr nach K'atholischer l.chre, 190.;; D. Palmieri, p. 52-87; Ed. Hanna, Purgatory, in The Cathol. Encyti. t. XII, p. 575-580· •Quidam tamen, cum F. Schmid, Die SeeknlMtlcrsing im fenseifs, 1907, putant animas in purgatorio nonnisi successive a rcatu culpx purgari, idqur DE CUIUSQUE HOMINIS SORTE. 631 I ------------------------------------------ ------- ----- — per actus contrarios expelluntur; poena temporalis, quæ suc­ cessive tolletur non merendo aut satisfaciendo, cùm tempus merendi jam terminetur, sed satispatiendo, seu poenas sub­ eundo juxta taxationem divinæ justitiæ, remissâ tamen pœnæ quantitate respondente suffragiis pro sanéiis anima­ bus oblatis. I. Existentla purgatorii. 938. Errores : (a) Aerius, sæc. IV’, qui, teste Augustino, asseruit orare vel offerre pro mortuis vanum esse; (b) Albigenses, U'aldenses, Hussita; (c) præsertim vero Novatores; Lutherus, etsi contradiétoria hâc de re variis temporibus scripsit, an. 1537, aiebat : “Qua­ propter purgatorium, et quidquid ei sollemnitatis, cultus, et quaes­ tus adhæret, mera diaboli larva est. Pugnat enim cum primo aiticulo qui docet Christum solum, et non hominum opera, animas liberare". Nec minus vehementer Calvinus1 declarat purgatorium “exitiale satanæ esse commentum, quod Christi crucem evacuat, quod contumeliam Dei misericordi» non ferendam irrogat”. ;d) Hodierni Protestantes non pauci libenter statum veluti medium inter cælum et infernum admittunt, in quo animæ ad cælum ingre­ diendum praeparantur, sed purgatorii nomen rejiciunt, ct tenent animas in eo statu mereri et satisfacere posse ’. Immo Eitualista concedunt orationes fieri posse pro defundlis, ut eorum pœnæ minuantur. 939. Thesis : Existit purgatorium, in quo justorum animæ nondum plene expiatæ, piacularibus pœnis mun­ dantur, et fidelium suffragiis possunt juvari. Dc fide est, ex Tridentino : “ Cùm Catholica Ecclesia, Spiritu Sanfto edoéta, ex sacris Litteris, et antiquâ Patrum traditione, in S. Conciliis, et novissime in hâc œcumenicâ synodo docue­ rit purgatorium esse, animasque ibi detentas fidelium suffra­ giis, potissimum vero acceptabili altaris sacrificio juvari ... -i. Duo igitur sunt de fide, purgatorium esse ct animas ibi detentas suffragiis nostris posse juvari; quæ, cùm sint intime connexa, simul demonstrabuntur. praicipue probat ex ipsâ voce purgatorii, quæ significat animas non solum puniri, sed etiam a culpa purgari. Quæ opinio probabilitate non caret. ' Art. Smaitaldici, p. II, c. 2, § 9. — * Instil., I. III, 25, § 6. 2 Cfr. Farrar, .lAvry andJudgment, cap. Ill ; A. Campbell, The dodrincs 9J a middle state ; Hodge, vol. Ill, p. 741 ; C. Hase, Ilandbueh der Protest. Polemik', 3S5. 4 Sees. XXV. decret, dc Piueatorio. Denz.- Sann., 933 (8^9). 638 CAPUT ΤΙ. 940. i° Scriptura sola argumentum decretorium non præbet, sed solum probabile, quod tamen certum redditur ex communi Patrum interpretatione. (A) In Vet. Test, præclarum est testimonium ex II Machab. desumptum1. Judas enim, vir prudens et fortis, patriarum legum instaurator ct vindex, post viCtorias a se reportatas, “faCU collatione, duodecim millia drachmas argenti misit Jerosolymam, offerri pro peccatis mortuorum sacrificium, bene et religiose dc resurrectione cogitans, (nisi enim eos qui ceciderant resurrecturos speraret, superfluum videretur et vanum orare pro mortuis), ct quia considerabat quod hi, qui cum pietate dormitionem acceperant, optimam haberent repositam gratiam. San ita ergo ct salubris est cogitatio pro defunctis exorare, ut a peccatis a solvantur ”, Ex hoc patet : (a) tum Judæ et populo hebraico, tum auc­ tori sacro persuasum esse mortuos orationibus et sacrifi­ ciis juvari posse 3; (b) purgatorium existere; nam ibi agitur de iis qui cum pietate dormierunt, id est, in statu gratiæ, proptercaque non sunt in inferno, et tamen a peccatis libe­ rari debent, proindeque cælum non adhuc sunt ingressi. (B) In Novo Test, pauci sunt textus ex quibus thesim nostram Patres deducunt : " Qui autem dixerit contra Spi­ ritum Sanctum non remittetur ei, neque in hoc sæculo, neque in futuro”·»; quomodocumque enim hæc verba intelligantur, ibi supponitur quædam peccata remitti posse in vitâ futurâ; aliunde certum est post mortem non remitti mortalia; ergo agitur de venialibus, vel de pcena mortali peccato debitâ. Citantur etiam verba 5. Pauli s dc praedi­ catoribus agentis qui, etsi veram doctrinam docentes, leviter peccant ei admiscendo humanas vanitates, quas vocat ligna, fœnum, stipulam; dc quibus ait Si cujus opus arserit, detrimentum patietur; ipse tamen salvus erit; sic tamen quasi per ignem Quæ quidem verba difficilia intellectu 1 II Macha1·., XII, 43. — Protutantes negant quidem hunc librum esse inspiratum, sed admittunt eum essefide hitloricâ dignum. * Sub tunicis militum in prælio interfeAorum invent» fuerant qtuedam res pretiosæ idolis oblatae quas servare lex judaica prohibebat. ’ Quam persuasionem inter Jud»os viguisse protat Buxtorf, judaica, c. 49. — « Maith., XII, 32. — s I Cor., 111, 10-19. . DF. CUJUSQUE HOMINIS SORTE. 639 multi Patres intelligunt de igne Purgatorii; ita S. Augusti­ nus distinguit ignem inferni ab “ illo qui emendabit eos qui per ignem salvi erunt ”, et hujus existential» probat ex eis­ dem Apostoli verbis 941. 2° Traditione, in quâ tria stadia distinguuntur. (A) Per quatuor priora scectila, purgatorii existentiâ non explicite exponitur, sed jam continetur in universali praxi orationes et oblationes faciendi pro defunfits. Hanc tes­ tantur : (a) Patres, inter quos, * Tertullianus : “ Oblationes pro defundis, pro natalitiis annui die facimus”;alibi loquitur de muliere quæ pro animâ mariti orat “et refrigerium interim adpostulat ei”*3; insu­ per supponit aliquem esse locum ubi minora delida expiantur usque ad novissimum quadrantem4; 5. Cyriltus Hierosolym. liturgiam describens, ait® : “ Deinde et pro defundis sandis patri­ bus (oramus)... maximum hoc credentes adjumentum illis animabus fore, pro quibus oratio defertur”; idem asserit 5. Ephrem, postulans in testamento ut die trigesimo sui commemoratio fiat : * “Mortui enim oblatione juvantur quam viventes faciunt”. (b) Varia Liturgia, quorum una ex antiquissimis hæc habet : “Oremus pro fratribus nostris, qui in Christo requieverunt, ut Deus summæ erga homines caritatis, qui animam defundi suscepit, remittat ei omne peccatum, et propitius ac benevolus ei fadus col­ locet eum in regione vivorum"1, (c) Inscriptiones quæ in Catacum­ bis invent® sunt, in quibus hæc et similia leguntur : “Spiritum tuum Deus refrigeret; Ursula, accepta sis in Christo ; Vidoria, refri­ gereris spiritus tuus in bono; Kalemire, Deus refrigeret spiritum tuum una cum sororis tuæ Hilare; æterna tibi lux, Timothca, in Christo,’*. Jamvero ex hâc praxi infertur existentiâ statûs et loci in quo animæ justorum nondum plene purificat® pœnas luunt pec­ catis debitas ; Ecclesia enim pro reprobis non orat. 942. (B) A tempore S. Augustini, jam explicite agitur non solum de orationibus pro defundis, sed et de Purgatorio. * In Ps. XXXVII, P. L., XXXVI, 397. — * De Corond, 3, P. L·. II, 79· 3 De ifonogamiâ, 10, P. I.., Π, 942. 4 De animâ, 58, P. L., II, 751. Cfr. A. d'Alès, La Thèot. de Tertiillien, pi·· 133-134.3151· » Calèches. XXIII, 9, P. G., XXXIII, 1116. * Teslamentum, cd. Assesnani, II, 401. 1 Consist. Aposté!., VIII, 41, P. G., I, 1143. — Didaseatia Apostolorum, VI, 22, sq. * Martigny, Did. des Ant. dirit.,vace Purgatoire; Northcotc, The Roman Catacombs, c. 7. 640 CAPUT Π. (a; .S'. Augustinus ejus existentiam probat ex textibus Scriptura supra allatis, et asserit “ nonnullos fideles /w ignem quemdam pur­ gatorium^ quanto magis minusve pereuntia dilexerunt, tanto tar­ dius citiusque salvari additque eos "pietate suorum viventium relevari, cùm pro illis sacrificium Mediatoris offertur, vel eleemo * synæ in Ecclesiâ fiunt, sed iis hæc prosunt, qui, cùm viverent, ut hæc sibi postea possint prodesse meruerunt : est enim quidam vivendi modus, nec tam bonus ut non requirat ista post mortem, nec tam malus ut non ei prosint ista post mortem Alibi docet esse temporariaspanas in altéra vitâ, quas nempe subeunt qui non ita male egerunt ut sempiternas pcenas mereantur : “Temporarias pcenas alii in hâc vitâ tantum, alii post mortem, alii et nunc et tunc, verumtamen ante judicium illud severissimum novissimuinque patiuntur”1*3, (b) S. Augustini dodrinam lucidius etiam exponunt Patres subsequioris aevi, inter quos S- Casarius Arelat.45: "Si autem nec in tribulatione Deo gratias agimus, nec bonis operi­ bus peccata redemimus, ipsi tamdiu in illo purgatorio igne moras habebimus, quamdiu supradiéla peccata minuta, tanquam ligna, fænum, stipula, consumantur”; 5. Gregorius M. « .· “ Sed tamen de quibusdam levibus culpis esse ante judicium purgatorius ignis cre­ dendus est, pro eo quod Veritas dicit quia, si quis in Sando Spiritu blasphemiam dixerit, neque in hoc saculo remittetur ei, neque in futuro. In quâ sententiâ datur intelligi quasdam culpas in hoc sæculo, quasdam vero in futuro posse laxari ”» 943· (C) Scholastici unanimiter de Purgatorio tanquam de re ad fident spectante agunt. Quare C. Lugdunense II id definivit6 : “ Quod si vere pænitentes in caritate deces­ serint, antequam dignis pænitentiæ fructibus de com­ missis satisfecerint et omissis, eorum animas pœnis purga­ toriis seu catharteriis... post mortem purgari; et ad pcenas hujusmodi relevandas prodesse eis fidelium vivorum suffra­ gia”... Quam definitionem revocavit Florentinum 7. 944. *s Rat. convenientiæ. (a) Scripturâ teste, nihil inquinatum ingreditur cælum3; oculi enim Dei ita mundi sunt ut ad iniquitatem respicere nequeant^; aliunde justitia 1 Enchiridion, 69, P. L., XL·, 265; Journel, 1920. ’ Enchirid., no, P. XL, 2S3; Journel, 1930. 3 De civit. Dei, XXI. 13, p. L., XLI, 728; Journel, 1776. * Sermo XXII, 2, iutcr opera S. Augustini, P. L., XXXIX, 1946; Journel, 2233. 5 Dialogi, 1. IV, c. 39, p. L., LXXVII, 396; Journel, 2321. 6 Denz. Bann., 464 (387). — ? Ibid., 693 (58S). • Afioc., XXI, 27. — » Habacuc, I, Π. DE CUJUSQUE HOMINIS SORTE. 641 exigere videtur nemini æternam beatitudinem concedi, nisi prius dcliila sua perfe&e expiaverit; atqui dc faélo multi moriuntur antequam a peccatis suis venialibus liberati fuerint, aut pænam temporalem pro mortalibus remissis debitam sol­ verint, vel propter negligentiam aliquam, vel quia peccator morte prævenitur; nec tamen propter hoc merentur totaliter a cælo excludi, cùm hæc absque peccato gravi contingere possint; ergo locus esse convenit ubi purgentur, antequam finale præmium consequantur x. (b) Convenit pariter divinam Providentiam tales pcenas statuere, quæ homines ad sua officia adimplenda impellant; atqui, nisi esset purgatorium in quo pro venialibus nondum remissis et mortalium reliquiis pcenas subire cogimur, homines levia peccata committerent, nec de condignâ satis­ factione satis cogitarent; ergo. (c) Addi potest hanc doétrinam solatia plenam esse : quis enim, culparum et imperfectionum suarum conscius, se statim post mortem cælum ingressurum sperare potest? Si nullus esset locus, in quo a levibus deliétis purgari pos­ simus, quis tam mundus esset horâ mortis ut ante Deum infinite sanétum se sistere auderet? Nec dicatur Christum sufficienter pro omnibus deliétis nostris satisfecisse; probavimus enim (de Verbo Ineam., n. n6x) ejus satis­ factiones adultis non applicari nisi ipsis cooperantibus; si igitur quidam de faéto non sufficienter cum Christo satisfecerint, nulla alia spes ipsis remanet cælum consequendi nisi purgatoriis pœnis in altera-vita patienter toleratis. II. De naturâ pœnarum purgatorii. 945. Nihil hâc de re ab Ecclesiâ definitum est; præ oculis tamen habenda sunt hæc Tridentini monita3 : “ Apud rudem vero plebem difficiliores ac subtiliores quaes­ tiones, quæque ad aedificationem non faciunt, et ex quibus 1 S. Thom., C. Gent., 1. VI, c. 91. — Quod nonnulli Protestantes admittere coguntur : “ Nonne omnes Protestante * qui rationaUt appellantur, idem sen­ tiunt ac nos, homines scilicet plerosque, sicut ait Doctor Johnson, non adeo in vitiis ardescere ut poenam luere æternam, neque adeo culpis vacare ut beatorum spirituum consortio perfrui mercantur ; divinamque bonitatem maluisse aliquem intermedium locum iis assignare ubi quadam -pœnarum mensura purificentur Ch. Butler , * ap. Oxenham. op. cit., p. 40.} — * Sess. XXV, 1. c. Theol. Dogm. III. _ 3I 642 CAPUT II. plerumque nulla fit pietatis accessio, a popularibus concio­ nibus secludantur. Incerta item, vel quæ specie falsi labo­ rant, evulgari ac tractari non permittant. Ea vero, quæ ad curiositatem quamdam, aut superstitionem spectant, vel turpe lucrum sapiunt, tanquam scandala, et fidelium offen­ dicula prohibeant”. i° His praenotatis, omnino constat animas in purgatorio detentas certas esse de suâ salute, nec amplius peccare posse. Constat ex damnatione harum Lutheri propositionum (38-39) : “ Animæ in purgatorio non sunt securæ de earum salute, saltem non omnes, nec probatum est ullis· aut ratio­ nibus aut scripturis ipsas esse extra statum merendi aut augend» caritatis; animæ in purgatorio peccant sine inter­ missione, quamdiu quaerunt requiem et horrent pcenas"1. Revera, juxta Canoncm Missae, animæ Purgatorii “ in Christo quiescunt" et “dormiunt in somno pacis". Rejiciendæ sunt igitur privatæ revelationes, in quibus contra­ rium asseritur. 946. 20 Certum est pariter animas purgatorii pœnam damni sustinere, quatenus pro tempore a visione beatificA exsulantur. Quæ pœna certe gravis est; nam : (a) quanto aliquid magis desideratur, tanto ejus absentia est molestior; atqui animæ in Purgatorio detentæ, cùm amplius curis temporalibus et mole corporis non retardentur a desiderio Summi Boni, ejus immensitatem clare apprehendunt, ct ardentissimo Deum videndi desiderio flagrant (b) Insuper vivide intelligunt id fieri ob suam culpam, cùm facillimo negotio pro suis culpis tempore vitæ satisfacere potuissent; et dolent quod ingentes cælestis gloriæ gradus, quos pænitentiam agendo consequi potuissent suâ culpâ et tepore neglexerint ». 947- 3° Communiter docetur in purgatorio esse pariter pœnam sensus. Apud Grœcos generatim non admittitur animas igne reali, sed solum laboribus, doloribus et quadam obscuritate cruciari. Apud Latinos, communior est senten* Denz. -Bann., 77S-779 (Ô62-6Ô3). •Cfr. Lessius, De perfect, diz·., lib. XIII, c. 17, n. 94’95: Faber, Alt fer Jtsus, seu Tout pour fisus, c. IX. DE CUJUSQUE HOMINIS SORTE. 643 tia eas igne materiali torqueri; sed multi Scholastici, post S. Thomam, admittunt substantias incorporeas ab igne cor­ poreo non posse alterari, sed solum alligari. Caveant igi­ tur prædicatores ab exaggeratis descriptionibus flammarum purgatorii, ne videantur illud in infernum commutare! 948. 40 De gravitate pcenarum purgatorii nil certi cognoscitur; S. Thomas' putat pœnam minimam excedere maximam hujus vitæ | œnam ; S. Bonaventura censet maximam quidem purgatorii poenam acerbiorem esse hujus vitæ poenis, non sic autem dicendum esse de minimâ pur­ gatorii pænâ 2. Omnes tamen fatentur illas poenas patien­ ter ferri, tum propter resignationem in justum Dei judi­ cium, tum propter spem æternam beatitudinem conse­ quendi; quæ quidem spes, juxta multos, ingentem ipsis latitiam affert 3. 949. 50 De duratione pariter illarum pcenarum nil certi cognoscitur, nisi eam mensuræ peccatorum et pcenæ tem­ poralis adhuc solvendæ proportionari. Patres vero et Theo­ logi ore unanimi docent purgatorium non durare ultra diem judicii, cùm omnibus justis Christus sit diéturus : “ Venite, benedi&i ”, etc. Qui igitur in fine mundi vivent a suis levi­ bus maculis cito purgabuntur mediis Deo notis .* 950. Corollaria. (A) Animas in purgatorio detentas juvare est opus Deo gratum, cùm Ipse sincere eas in caelum suscipere exoptet ; his animabus valde jucundum, cùm ar­ denti desiderio Deum vivendi et possidendi flagrent; et nobis perutile, cùm animæ a nobis liberatæ pio nobis fer­ * Τη IVSent., dist. 21, q. I, a. I. ’ /m IVSent., dist. 20, a. 1, q. 2. » Cf. Bellarm. De Purgatorio, lib. II, c. 4, n. 23 : ° At certe, qux dormire dicuntur in somno pacis, non sunt anxiae, nec desperant, sed potius habent admixtam cum summis cruciatibus incredibilem consolationem propter certam spem salutis”. — Pœnaset gaudia harun/animaruin vivide describit S. Catha­ rina Genuensis, in opusculo de Purgatorio; cap. 2°, hæc scribit : “ Mihi vide­ tur nullum gaudium inveniri quod cum gaudio aninue in purgatorio detentat comparari possit, excepto gaudio beatorum in paradiso... Ex altera autem parte tantam poenam patitur ut nulla lingua dicere, nullus intelleftus minimam ejus partem capere possit, nisi Deus ex speciali gratiâ revelet Integrum legatur opusculum. ‘ Cfr. Huter, n. 672. k i 644 CAPUT III. venter sint deprecaturæ statim ac cadum ingredientur, immo, juxta quosdam theologos, dum adhuc in purgatoria detinenturT. (B) Juvari autem possunt : (a) orationibus, et hoc duplici modo, quatenus sunt opus satisfaflorium, et valorem impetratorium habent, orationi proprium ; (b) oblatione sacrificii Misses, vi cujus ipsis applicantur satisfactiones Christi; (c) valore satisfaftorio operum nostrorum, qui. utpote solutio debiti, aliis applicari et prodesse potest2 ; (d) indulgentiis, quibus eis applicantur satisfactiones Christi et SanCtorunU. Gaput ut. DE GENERIS HUMANI CONSUMMATIONE UNIVERSALI. Hucusque de singulorum hominum sorte: nunc autem de universali generis humani consummatione dicendum manet Paucis prænotatis de iis quæ finem mundi præcedent, duo expendemus: i° resurrectionem corporum; 2°judicium uni­ versale. Praenotanda de iis quæ finem mundi præcedent4. 951. (A) Humanum genus et pressens mundus aliquando finem habebunt. Multoties enim annuntiantur consummatio ’ “ Illa: animæ sunt carx Deo et quamvis ab illo pro tunc affligantur, non tamen ut ab inimico, sed ut a justo judice et parente optimo, qui ea* bea­ tas efficere cupit... Ergo non repugnat illi statui, ut a Deo aliquid petant pre fratribus et amici* benefactoribus suis”. (Suarez, De oral., lib. I, c. Il, η. Ι5·) * Hinc pius et laudabilis est actus quem heroitum vocant, quo nonnulli, approbante Ecclesiâ, omnia dona opera sua pro animalius purgatorii ofleiunt; quod quidem de valore satiactorio intclligi debet. Nec timendum est eo* per longum tempus in purgatorio remansuros; qui enim caritatem erga dclunC\os exercent in misericordiam Dei jure meritoque confidere possunt. * J. Munford, Traite de la ckariU envers Ut times du Purgatoire. 4 S. Thom., Suffi., q. 88-90; C. Gent., 1. IV, 96; Suarez, De Afysteriis Christi, disp. 53 sq.; Gengel, Tract. de judicio univerrali, 1727; Jungmann. n. 243 sq.; Bautz, Weltgcricbt und Weltende. 1SS6; Sigmund, Das Endcder DE GENERIS HUMANI CONSUMM. UNIVERSALI. 645 seeculi, dies Damini, Christi παρουσία seu adventus et mani­ festatio », hujus mundi dissolutio ct innovatio : “ Cum igitur hæc omnia dissolvenda sint..., exspe&antes et properantes in adventum diei Domini, per quem caeli ardentes solventur et elementa ignis ardore tabescent. Novos vero cælos et novam terram secundum promissa ipsius exspeélatnus, in quibus justitia habitat ” *. 952· (B) De tempore autem quo hæc omnia fient nil certi cognosci potest, juxta illud Domini : “De die autem illo vel horâ nemo scit, neque Angeli in cælo, neque Filius nisi Pater ”3; hinc Leo X, in C. Lateran. V, vetuit ne quis­ quam de hoc aliquid tanquam certum asserere auderet·». Attamen theologi ex Scripturæ variis locis quædam signa college­ runt, ex quibus adventus judicii conjecturaliter praevideri possit. Præcipua sunt : (a) pradicatio Evangelii per universam terram ; * hic agitur de prædicatione Evangelii, non autem de conversione universali omnium gentium; insuper horum Christi verborum sen­ sus est, juxta Maldonafum (in h. L), consummationem mundi non ante futuram quam Evangelium per omnes orbis oras praedicatum sit, non autem statim post illam prædicationem finiendum esse mundum; Q>) conversioJudaorum, quæ fiet præsertim per adventum et prædicationem duorum prophetarum Henoch et Elite6*aut juxta alios, Moysis vel Jeremiæ; (c) magna gentium catholicarum aposta­ sia1 (quæ forsan fiet propagatione atheismi, pantheismi, materia­ lism! similiumve errorum); (d) adventus antichristi, sive sit una per­ sona, ut communiter creditur, sive designet Christi inimicos in genere8; (e)perturbationes multa in naturâ physicâ, bella, pestilen­ tia, obscuratio solis, commotio cælorum, etc.9 : “ Sol obscurabitur, Zeitcn, 1892; Thomas, Das Wellende, 1900; F. Schmid, Der Unsterblichheist und Aufcrstehungsgiaube in der Bibet.. 1905; Pcsch, n. 672-681; Palmieri, p. 88-121; Card. Billot, p. 189-221; A. Lemonnyer, Fits du Monde, in Dût. Afol. {<ΓAlls'}, t. I, 1911 sq. ’ Matth., XXIV, 3; Z Cor., XIII, 13; Z Tim., VI, 14. 3 Z/ Petr., Ill, Xl-13. — De modo quo hic mundus finem habere possit, vide Kirwan, Comment peutfinir Punivers. — 3 Marc., XIII, 33. 4 Apud Labbe, t. XIV, p. 290. — » Matth., XXIV, 14. * A’em., XI, 26; Malaci., IV, 5-6; Eccli., XLIV, 16. ' 7Z Thesi., II, 3; Luc., XVII, 26-30; Malt., XXV, 21-28. 8 lIThess., II, I-Iî ; 1Joa., II, IS; IV, 3; IIJoa., 7. 9 Matth., XXIV, 29; Luc., XXI, 25. — Notandum est in his omnibus Scripturam non scicntifice, sed modo populari res describere; ita, quando dici­ tur stellas de cxlo casuras, esse, probabiliter id intelligi potest de meteoris, ex dissolutione cometarum ortis, qu» contra terram ferantur, vel aliquid simile; et sic dr ceteris. 646 CAPUT III. et !una non dabit lumen suum, et stellæ cadent de cælo”. Faten­ dum est tamen hæc signa satis incerta esse, turn quia quædam ex illis ad solam destructionem Jerusalem referri possunt, tum quia nimis generalia sunt ut ex illis adventus Domini certo dignosci possit. Dominus itaque inopinate adveniet, sicut fur in noéte : “Sicut in diebus Noe, ita erit et adventus Filii hominis”'... Art. I. De Resurrectione corporum2. 953. Errores. Dogma resurrectionis negatum fuit a *Sadducais , a quibusdam e prioribus Christianis, præsertim Hymenao et Phikto. quos refellit S. Paulus4; a Gnosticis multis, Manichaiset*PrisciUi nistis, Waldensibus et Albigensibus, Sociniartis. Hodie rejicitur ab Unitariis, Protestantibus liberalibus, et Kationalistis, utpote quid rationi contrarium. 954. Thesis : Omnes homines in fine saeculi cum suis propriis resurgent corporibus quæ nunc gestant. De fide est ex Concil. Latcran. IV9 : “Qui omnes cum suis propriis resurgent corporibus quæ nunc gestant, ut reci­ piant secundum opera sua, sive bona fuerint,sive mala”. Explicatur. Duo igitur sunt de fide, resurrectionem fore universalem pro bonis et malis, et homines resurrectu­ ros cum iisdem corporibus quæ nunc gestant. Jamvero ad identitatem corporis resurgentis requiritur saltem, juxta omnes, ut eadem numérise anima suscitatum corpus informet; juxta nonnullos, hoc sufficit, cum anima sit corporis forma substantialis, forma autem substantialis corpus intrinsece, essentialiter, specifice et quodammodo etiam individualité! . * constituat Attamen communius tenetur nccesse esse ut corpus resurgentis constet partim saltem ex eâdem numero materià, cx quâ prius constitit : ita enim melius verificatur sensus testimoniorum Scripturæ et Traditionis. • Maith., XXIV, 37-39. ’ S. Thom., Suf>pl., q. 75 sq.; C. Geut., I. IV, c. 79 sq.; Suarez, de Mys· uriis Christi, disp. 50 ; Perrone, n. S40 sq. ; Jungmann, n. 193 sq. ; Méric, L'autre vie, vol. II, c. 3: H. Martin, La Vie Future, c. IX, § 3; Bautz, Dit Lahrt vont Aufentehuu^leibe, 1S77 ; Scheurer, Dos Auforstekungrdbgma iü der voruiednitehen Zeit, 1896 ; Schmid, Der Uutterblichkeits und Au/erstekuugsgiaube tu der Bibel, 1902. ’ Maith., XXII, 23. — * / Cor., XV, 12; 11 Tim., II, 16-18. s Cap. l,de Fideeatnol., Denz. Bann.. 429 (356).— Cf. Syutô. Athauesianum. * lia Card. Billot, th. 13. DE GENERIS HUMANI CONSUMM. UNIVERSALI. 647 955. Probatur. (A) Scripturâ. (a) Iu Vet. Test, hæc doctrina, primum obscure manifestata, clarius paulatim reve­ lata fuit1* . 1) Allegantur imprimis celeberrima verba/^,quæ 3 in VulgatA resurrectionem perspicue docent : vir justus, ulcere pessimo percussus, et ab amicis suis vexatus, Deum suæ innocentiæ testem invocat, et divino lumine illustratus, exclamat : “ Quis mihi tribuat ut scribantur sermones mei ? Quis mihi det ut exarentur in libro stylo ferreo, et plumbi laminâ, vel celte sculpantur in silice? Scio enim quod Redemptor meus vivit, et in novissimo die de terrâ surrecturus sum : et rursum circumdabor pelle meâ, ct in carne meâ videbo Deum meum ”a. Sed in textu kebraico, qualis hodie exstat, legitur : “ Post pellem meam, quam concide­ runt hanc, ex carne meâ aspiciam Deum ”. Unde multi Patres, Vulgatæ innixi, præfata verba de resurrectione car­ nis intelligunt. Ita S. Hieronymus 3 .· “Resurrectionem corporum sic prophetat, ut nullus de eâ vel manifestius vel cautius scripserit ”. Quidam autem catholici exegetæ, post S*. Chrysostomum et Cabnet, litteræ hebraicæ fidentes, ita textum intelligunt : surgam de morbo, et videbo Deum mihi apparentem, innocentiæ meæ vindicem et bonorum restitutorem. 2) Quidquid est, alia sunt testimonia ex quibus merito infertur fides Judæorum in resurrectionem carnis. Satis clare asseritur apud *Isaiam : “ Vivent mortui tui, interfecti mei resurgent : cxpergiscemini, et laudate qui habitatis in pulvere”... Quæ dicit Esechieli de resurreCIione populi Israel supponunt eamdem fidem. Lucidius eam exprimit Daniel sive quoad bonos sive quoad malos : “ Et multi de ** ■ his qui dormiunt in terræ pulvere evigilabunt, alii in vitam æternam, et alii in opprobrium ut videant semper ”. 3) Diserte autem hæc doctrina asseritur in *II Mackabao1 Profe&um doctrinx resurrectionis apud Judæos erudite delineavit J. Tou· zard, I.e. développement de la doctrine de l'immortalité in Revue biblique, 1898, p. 207-241; La religion d'Piraei, ap. Bricout. op. eit. 'Jib, XIX, 2J-20. 3 Epiu., LUI, n. S, P. L.. XXII, 545. Iu etiam S. Augustinus. De Civ. Dei, ). XX, c. 29, P. L., XL!, 7S9; S. Gregorius M., Mora!., I. XIII, c. 31; Λ Z., LXXV, 1032. * ha.. XXVI. io. — 5 Ezeeh., 1.14. — 6 Dan., XII. 2. 648 CAPUT ΙΠ. rum libro I, ubi refertur septem fratres eorumque matrem libenter vitam sacrificâsse pro patriis legibus, spe futurs resurrectionis roboratos : “ Tu quidem, scelestissime, in præsenti vitâ nos perdis, sed rex mundi defunCtos nos pro suis legibus in æternæ vitæ resurreCtione suscitabit ”. 4) Mortuorum resurrectionem pariter affirmant libri apocryphi, præcipuc Henoch, LI, LX I. Ex his aliisque faCtis non pauci inferunt fidem in resurreCtioncm corporum apud Israelitas, sicut apud Semitas, fuisse antiquissimam, sed in veteribus scriptis fuisse obnu­ bilatam, ne forte Judaei, ad idololatriam proni, mortuos cultu divino colerent2. 956. (b) In Novo Test, luculenter res declaratur : 1) Christus, apud Synopticos, non solum resurreCtionem corporum tanquam rem notam supponit, sed eam contra Sadducæos defendit : “ Expedit enim tibi ut pereat unum membrorum tuorum, quam totum corpus tuum mittatur in gehennam 3. In resurreCtione enim, neque nubent, neque nubentur, sed erunt sicut angeli Dei in cælo. De resurrec­ tione autem mortuorum non legistis quod diCtum est a Deo dicente vobis : Ego sum Deus Abraham et Deus Isaac et Deus Jacob? Non est Deus mortuorum, sed viventium Apud 5. Jo annem, explicite de resurreCtione carnis ait : “ Procedent qui bona fecerunt in resurreCtionem vitæ, qui vero mala egerunt in resurreCtionem judicii... “ Ego resus­ citabo eum in novissimo die ” s. Revera Christus Lazarum a mortuis suscitavit6. 2) S. Paulus rcsurrcCtionem mortuorum diserte in ep. I* ad Corinthios probat : ex ipsâ resurrectione Christi* ** ’ II Mack., VII, 1-13; cfr. XII, 39-46, ubi Judas Machabæus dicitur “bene el religiose de resurrectione cogitans”. ’ Ad rem P. Lagrange, Etudes sur les Religions sémitiques, c. VIII, § 5 : ** Mais si on songe à l’intiucnce extraordinaire exercée par la Chaldee dans le domaine religieux ct au nombre assez élevé des croyances communes à tous les Sémites, on ne sera pas éloigné de placer la résurrection des corps parmi le» idées qui régnaient dans le monde sémite vers 2000 ans avant Jésus-Christ, ct le soin pris des sépultures trouve encore dans l’espérance de la résurrection une explication plus complète ”. ’ Maith., V, 29.30; cfr. X, 28. — * Maith., XXII, 30-32. 3 /■*»"·. V, 29; VI, ss. — 'Joan., XI. 144. DEGENERIS HUMANI CONSUMM. UNIVERSALI. 649 (XV, 1-20) Nam si mortui non resurgunt, neque Christus resurrexit ex efficaciâ redemptionis et cx nostrâ cum Christo capite intima connexione (21-28) Sicut in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omnes vivificabuntur, unus­ quisque autem in suo ordine : primitiæ Christus, deinde ii qui sunt Christi e moribus et laboribus fidelium (29-34) : “ Si ad bestias pugnavi Ephesi, quid mihi prodest, si mortui non resurgunt? ex solutione dubiorum contra resurrectio­ nem (35-44), ejus possibilitatem illustrando comparatione seminis quod “ non vivificatur, nisi prius moriatur ” *. Re­ vera hoc dogma annuntiavit coram Atheniensibus1 2*4, Felice3 ac Thessalonicensibus4 : “Si enim credimus quod Jesus mortuus est et resurrexerit, ita et Deus eos qui dormierunt per Jesum adducet cum eo... et mortui qui in Christo sunt· resurgent primi ”. 957. (B) Traditione. Vix est ullum dogma quod tam perspicue ab antiquissimis Patribus tradatur, ct quidem tanquam unum e fundamentis religionis christianæ. (a) Exeunte sæc. *Z, vivide in Didache describuntur novis­ sima : “ Primum signum cæli aperti, deinde signum tubæ, et tertium resurreflio mortuorum ” 5; S. Clemens hortatur Corinthios ut considerent ‘l quemadmodum Dominus futu­ ram resurreflionem continuo nobis ostendat, cujus primitias Dominum Jesum Christum fecit, suscitans eum a mortuis "6. (b) Sate. II», S. Polycarpus tanquam primogenitum satante habet eum qui “ dixerit nec resurreCtionem ncc judicium esse ”T. Aristi­ des asserit Christianos ideo custodire mandata quia “ mortuorum resurreCtionem ac futuri sæculi vitam cxspeCtant " ·. Jam 5. Athe­ nagoras integrum habet traClatum De resurreflione mortuorum, in quo duo demonstrat : possibilitatem resurrectionis, quam contra adversariorum difficultates et præjudicia vindicat; ejus convenien­ tiam ct necessitatem, ostendens hominem, utpote rationabilem, esse immortalem, ct aliunde naturaliter ex anima et corpore constitui, 1 Quod argumentum evolutum invenies apud F Prat, La Théologie de St Paul, t. I, pp. 109-112, 185-192; t. II, p. 495-504. 'Ad., XVII, 31-32. 1 Act., XXIV, 15 : “ Spem habens in Deum qnun ct hi ipsi exspectant, reiurreetIonem futuram justorum et iniquorum ”. 4 / Then., IV, 13-15. — s Didache, XVI, 6. — * 1 ad Corinth., XXIV, 1. ’ Ep. ad Philip., VII, 1. * Ap. Joanncm, Pila Earlaam, P. G., XCVI, 1121. 650 CAPUT III. ita ut homo suum finem suamque beatitudinem perfede assequi non valeat nisi corpus iterum animæ uniatur : “ Cùm unum sit ex utrisque animal quod patitur quæcumquc anima patitur et corpus, et operatur ac perficit quæcumque sensuum aut rationis judicio continentur; nccesse est ut tota ejusmodi rerum series ad unum aliquem finem referatur”'. 5. Innans hoc dogma infert ex eo quod corpora nostra cibo eucharistico nutrita semen resurrectionis accipiunt’. Quod et Minucius Felix variis comparationibus illus­ trat : “ Flores occidunt et reviviscunt, post senium arbusta frondes­ cunt, semina nonnisi corrupta revirescunt; ita corpus in sepulcro, ut arbores in hiberno... “J. (c; Sac. III , * Tertullianus integrum scribit traita tum De resurrefiione carnis, ubi non solum dogma catholicum strenue propugnat ex dignitate corporis tam multipliciter sandificati, sed etiam asserit corpus suscitatum idem esse substantialiter ac corpus terrenum : “ Resurget igitur caro, et quidem omnis, et quidem ipsa, et quidem integra”4. Ex adverso autem Origenes, etsi faétum resurredionis probat contra Celsum*1*4, putat corpora Beatorum fieri atherea, nos­ tris similia quoad formam, non autem quoad materiam. (d) Stec. IV * et V*, non solum diserte asseritur resurreCiio carnis, sed etiam corporis suscitati identitas contra Origenem. Ita, inter alios, -S. Methodius , * S. Hieronymus1, S. Epiphanias , * S. Grego­ rius Nyss. *, S. Augustinus: “ Ista caro resurget, ista ipsa quæ sepe­ litur, quæ moritur; ista quæ videtur, quæ palpatur, cui opus est manducare et bibere ut possit durare; quæ ægrotat, quæ dolores patitur, ipsa habet resurgere, malis ad poenas sempiternas, bonis autem ut commutentur ’’ ". 958. (C) Ratione suadetur, (a) Resurrectio carnis non potest ex solis principiis naturalibus stride probari. Nam, at ait N. Thomas ", nullum est principium activum resurrec­ tionis in naturâ, neque respeÔu conjunétionis animæ ad corpus, neque respectu dispositionis quæ est necessitas ad talem conjunétionem. Unde, etsi ponatur esse aliqua 1 De resurrect., 15, P. G., VI, 1004, Journei, 170. * Adv. hares., 1. V, 11, 2, P. G., VII. 1124; Journei, 249. 1 Octavius, 34, P. L., 111, 347; Journei, 347. 4 De carnis resurrect., 63, P. L., Il, S85 ; Journei. 305. 5 C. Celsum, 1. V, 22, P. G., XI, 1216; Journei, 52S. * De resurrectione, P. G., XVIII, 2S1; Journei, 6r6. 1 Contra Joan. Hierosol., n. 25 sq., P. L., XXIII, 375. 4 Hares., 1. 11, hares., LXIV, 10, P. G., XLI, iSSô. * De opificio hominis, c. XXVII; Orat, in Christi resurrec?., Ill, P. G„ XLVI, 66S. ” Sermo CCLXV1I. 4, P. L., XXXVIII, 1231. " Suppl., q. 75, a. 3. DE GENERIS HUMANI CONSUMM. UNIVERSALI. 651 potentia passiva ex parte corporis, non est talis quod sufficiat ad rationem motûs naturalis. Resurredio igitur, simpliciter loquendo, est miraculosa, non naturalis. (b) Attamen resurrectio corporis valde convenit : i) Ex parie Dei, qui, cùm sit omniscius et omnipotens, corpus et animam iterum conjungere potest; et qui, cùm sit infinite justus ct verus, toti homini secundum corpus et animam convenienter retributionem largitur. 2) Ex parte Christi, qui vere a mortuis surrexit : cùm enim Ipsi ardissimo vin­ culo uniamur sicut membra capiti, omnino decet nos Ei conformari in omnibus quæ repugnantiam non involvunt, ideoque quoad resurredionem, ut jam S. Paulus arguebat. 3) Ex parte hominis; corpus, in ordine naturali, est veluti animæ socius ct instrumentum, nec mere passivum, cùm sit pars compositi humani, sed vere animatum, ejusque operum sive bonorum sive malorum particeps : operatio enim non est solius animæ, sed totius conjundi et in ordine superna· turali, per receptionem Sacramentorum, præsertim Eucha­ ristiæ, neenon christianæ mortificationis praxi sandificatum fuit; atqui non decet carnem, tantis privilegiis nobilitatam, in æternum corruptam manere, ab anima separatam, omnique mcrcede privatam — Insuper, secundum 5. Thomam a, contra naturam et perfediouem animæ est absque corpore existere : anima enim humana a corpore separata aliquo modo imperfeda est, sicut pars extra totum suum existens, cùm revera sit naturaliter pars humanæ nature; nihil autem quod est contra naturam potest esse perpetuum 2. 959._ Solvuntur difficultates. Rationalistic contendunt impossibi­ lem fore resurrectionem. Nam : (a) sunt anthropophagi qui carnibus humanis vescantur; eadem igitur materia in pluribus hominibus successive fuit, ac proinde impossibile est unumquemque cum pro­ pria suâ. came resurgere, (b) Immo omnes homines sub aliquo respedu aliorum hominum carnibus vescuntur; nam statim ac cadavera terræ mandata sunt, mox in principia chimica resolvun­ tur; his nutriuntur vegetalia, quibus animalia aluntur; cùm igitur vegetalia et animalia manducamus, in nostram substantiam con- ,_ ______________________________________ ’ S. Thom., q. 75. a. I, ad 3 : “ Unde operatio est conjuncti et non tantum animæ... Et quia operanti debetur operis merces, oportet quod ipse homo, compositus ex animâ et corpore, operis sui tnerccdcm accipiat ”. ’ C. Gemit., I. IV, c. 79. 652 QAPCJT Ill. vertimus elementa chimica quæ constituerunt substantiam aliorum hominum, et sic in infinitum '. Cuinam igitur restituetur substantia quæ tot hominibus successive propria fuerit? 960. Duo sunt responsa. (A) Juxta nonnullos theologos, quibus assentit Card. Billot -, ad resurgentium corporum identitatem sufficit identitas forma scu anima, non autem requiritur identitas materiæ. Eteniin, dum puer fit vir, nil manet in viro totius materiæ quæ in puero erat ; attamen puer et vir non sunt duo individua, sed unum atque idem, quia, etsi alia materia substituta fuit, hæc trahitur ad uni­ tatem persons per hoc quod semper uni formæ subjicitur. Deus igitur facere potest ut vere mortuus resurgat, ne unam quidem habens partem materiæ quam ante mortem habebat ; et etiam ut, loco parvuli, resurgat adultus, et ille quidem adultus quoad corpus qui tunc exstitisset si certo annorum numero vixisset infans defundus. Ita penitus tollitur difficultas. 961. (B) Communius tamen theologi putant ad identita­ tem corporis resurgentium requiri ut corpus constet partim saltem ex câdem materiâ ex quâ olim constitit. Quod magis consonat cum diétis Patrum supra relatis, n. 957, et cum professione fidei C. Toletani XI (an. 675) : “ Nec in aerea vel quàlibet aliâ carne (ut quidam delirant) surreduros nos esse credimus, sed in istâ quâ vivimus, consistimus et movemur” 3. Ad solvendas autem difficultates, ita cum 5. ThomA** arguunt : “Quod non impedit unitatem secundum numerum in homine, dum continue vivit... non potest impedire unita­ tem resurgentis. In corpore autem hominis, quamdiu vivit, non semper sunt eædem partes secundum mate­ riam, sed solum secundum speciem ; secundum vero ma­ teriam partes fluunt et refluunt. Nec propter hoc impe­ ditur quin homo sit unus numero a principio vitæ usque ad finem... Sic igitur non requiritur ad hoc quod resurgat homo idem numero, quod quidquid fuit mate• Quam difficultatem a J. Reynaud, Terre el Ciel, renovatam, aliasqtie hujusmodi recenset ac confutat Freppel, Les Afe.’ogistes Chrétiens, t. II» 9C Lee. * Thes.. X1. — * Denz.-Bann., 2S7 (3.141. — 4 C. Gentil., I. IV, c. St. DE GENERIS HUMANI CONSUMM. UNIVERSALI. 653 rialiter in co secundum totum tempus vitæ suæ resumatur, sed tantum ex co quantum sufficit ad complementum dé­ bita.' quantitatis... Si quid vero defuit ad complementum debitæ quantitatis, vel quia aliquis præventus est morte, antequam natura ipsum ad perfectam quantitatem deduce­ ret, vel quia forte aliquis mutilatus est membro, aliunde hoc divina supplebit potentia. Nec tamen hoc impediet resur­ gentis corporis unitatem, quia etiam opere naturæ super id quod puer habet, aliquid additur aliunde, ut ad perfeélam perveniat quantitatem, nec talis additio facit alium nu­ mero : idem enim numero est homo et puer et adultus Quibus pnenotatis, difficultates propositæ satis facile solvuntur, (a) Quoad anthropophages, nullus est qui toto vitæ decursu, solum carnibus humanis vescatur; sæpe enim fruétus aut animalia man­ ducant ; in die igitur resurrectionis accipient eas materiæ partes, quas ex vegetalibus animalibusve desumpserunt, non autem carnes humanas quas comederunt, (b) Quoad herbas animaliaque quibus nutrimur, hæc non praecipuam partem substantiæ suæ acceperunt ex cadaverum elementis, sed vel ex humo vel ex aere, vel ex corpo­ ribus brutorum ; unde, si forte per vitam nostram aliquot elementa materiæ habuerimus, quæ ad alios homines pertinuerunt, hæc sunt Î relative pauca, nec nobis necessaria erunt in die resurrectionis, ciim sufficientem materiæ quantitatem aliunde acceperimus; si vero aliquid deest, suppleri potest per potentiam Dei. 962. Corollaria, (a) Omnes homines resurgent cum corporibus integris, sed, ut reCte animadvertit 5. Thomas *, cessabunt a&iones vitæ animalis : “ Quia comedere, et bibere, et dormire ct generare ad animalem vitam perti­ nent... ideo in resurreétionc talia non erunt ”. (b) Communiter etiam docent theologi Beatorum corpora eâ staturâ resurrectura esse quam homines virili cetate habere solent, cùm corpus suam completam evolutionem attigit; et quidem absque defeélibus (v. g., caecitate, claudi­ catione) quibus forsan obnoxia fuerunt. Speciales dotes corporum gloriosorum jam supra des­ cripsimus, n. ooi. K—____ ___ ___________________________________________________ ’ Sufifil., q. Si, .i 4. — Nimis curiose non est inquirendum de statu et ope­ rationibus corporum gloriosorum, cùm hàc de re taceant Scriptura et Tradi­ tio : sane melius est nostram fateri ignorantiam quam fidem nostram Rationalittarum irrisioni exponere. 654 CAPUT ΙΠ. 963. (c) Causa principalis resurreélionis est Deus, qui, cùm sit auÔtor vitæ et mortis, “ vivificat mortuos, et vocat ea quæ non sunt, tanquam ea quæ sunt ” x. — Christus ui homo est causa instrumentalis, quatenus, per potestatem excellentia (vide supra, n. 276), et ipse suscitabit mortuos, vi auctoritatis a Deo acceptæ, “ quia venit hora in quâ omnes qui in monumentis sunt, audient vocem Filii Dei"34*. — Angeli autem erunt ejus ministri, mortuos vocantes ad resurrectionem : “ Et mittet angelos suos cum tubâ et voce magnâ, et congregabunt eleétos ejus a quatuor ventis, a summis cadorum usque ad terminos eorum " 3. Art. II. De judicio universali ·». Resurrectionem sequetur judicium universale, cujus existentiam probabimus et circumstantias exponemus. 964. i° Thesis : Post resurrectionem judicium univer­ sale a Christo instituetur, in quo omnes homines de factis propriis rationem reddent. De fide est ex variis Symbolis quæ profitentur Christum venturum esse "judicare vivos et mortuos "s, præcipue ex Symbolo Athanasiano; “ ad cujus adventum omnes homi­ nes resurgere habent cum corporibus suis ct reddituri sunt de factis propriis rationem ’’ 6*. Probatur : (A) Script, Judicium universale, pluries a Prophetis annuntiatum 7, et in libro Sapientia vivide des­ criptum 8, sæpe et lucide a Christo et Apostolis prædicitur : “ Filius enim hominis venturus est in gloriâ Patris sui cum angelis suis, et tunc reddet unicuique secundum opera ejus 9... Cùm autem venerit Filius hominis in majestate suâ, et omnes Angeli cum eo, tunc sedebit super sedem majestatis suæ. Et congregabuntur ante eum omnes gen­ tes, et separabit cos ab invicem, sicut pastor segregat oves ‘ Rom., IV, 17. — ■/"«·. V, 28. — 1 Maith., XXIV, 31. 4 S. Fhoiu., Suppi., q. 87-90; Gengel, Tr. de judicio universali; Palmieri. p. 131-141; Pesch, n. 718-727. * Denz.-Bann., 54 (17). — « Denz.-Bann., 40 (136). » ha., XXIV, 16-23; LXVI, 15.24; Dan., XII, 1-3. * Sap.. V. 1-24. — ’ Matth.. XVI, 27. DE GENERIS HUMANI CONSUMM. UNIVERSALI. 655 ab hædis ”«, etc... “ Omnes enim nos manifestari oportet ante tribunal Christi, ut referat unusquisque propria corpo­ ris. prout gessit, sive bonum sive malum 3. — Omnes stabi­ mus ante tribunal Christi 3... Qui judicaturus est vivos et mortuos ” ·». 965. (B) Tradit. Patres non minus diserte docent futu­ rum esse judicium quam resurrectionem, supra, n. 957. De eo sermonem habet S. Hippolytus in libro De Antichristo. Hâc veritate utitur S. Chrysostomus ad pæniten­ tiam suadendam : “ Ejus benignitate fidamus et pæniten­ tiam sollicite exhibeamus, priusquam dies ille veniat, in quo nihil nobis pænitentia proderit : nunc enim in nobis tota res sita est; tunc vero judex solus erit judicii”5. Circumstan­ tias judicii graphice describunt S. Cyrillus Hierosol.6 et 5. Ephrœm.i. Doétrinam vero theologicam de judicio contrahit S. Augustinus 8. 966. (C) Ratio hujus judicii convenientiam exhibet : id siquidem decet quod divinam providentiam, majestatem Christi ct gloriam electorum manifestat. Atqui judicium universale evidenter manifestabit : (a) Dei providentiam ; sæpe in præsenti vitâ divina consilia scrutari non valemus, nec intelligere cur mala bonis, bona vero improbis sæpe eveniant; sed in die judicii ratio horum omnibus patebit, et Dei sapientiæ justitiæque laus ab omnibus tribuetur; (b) Christi majestatem : in primo adventu pauper, humilis, .obediens visus est ; tunc autem in majestate veniet, juste judicaturus eos qui injuste cum condemnaverunt vel reje­ cerunt, ut in nomine ejus omne genu fledatur cælestium, terrestrium et infernorum ; (c) electorum gloriam : sæpe enim hi per vitam injuriis et persecutionibus vexati sunt : tunc autem manifeste ct publice gloriâ coronabuntur, dum • impii qui non semel ex fiéïis virtutibus famam sibi acquisie­ rant, confusione et ignominia cooperientur. * Matth.. XXV, 31-46. — ’ Z7 Car., V, îo. — » λ'ΰ/ιι., XIV, ιο. 4 II Tim., IV, i. Maith., homil. XIV, 4, P. G., LVII, 222 ; Journel, 1172. * Caitthes., XV. T Præcipuc in sermonibus qui Par.tn;ses dicuntur. De Civit. Dei, 1. XX, c. 30, P. L., XLI. 7O4-7OS. 656 CAPUT III. 967. 2° Circumstantiæ judicii. (A) Judex erit Christus ipse in formâ humanft : licet enim judicium sit a Deo, ut a causa principali, sententia tamen a Christo homine pronun­ tiabitur, ut ex textibus jam citatis patet ; et merito, nam convenit ut is, cujus redemptionis beneficio ad regnum cælorum admitti valemus, judicio praesideat ’. Cum gloriâ et majestate veniet, Angelis eum comitantibus : “Tunc parebit signum Filii hominis in cælo”3; quod Patres de signo crucis intelligunt : hinc canit Ecclesia : “ Hoc signum crucis erit in cælo, cùm Dominus ad judicandum venerit — Cum Christo, et sub Christo. Apostoli judicabunt duo­ decim tribus Israel, quasi assessores 3, ratam habentes sen­ tentiam judicis. 08. (B) Subjeflum judicii sunt omnes homines, ut ex textibus allatis constat ; certum est quoad adultos. Communiter receptum quoad parvulos; ait enim 5. Thomas * * : “ Etiam pueri ante perfec­ tam ætatem decedentes in judicio comparebunt, non ut judicentur, sed ut videant gloriam judicis”. Excipientur forsan infantes non baptizati. qui in limbo erunt. Probabile est etiam angelos fore judi­ candos, juxta illud : “ Deus angelis peccantibus non pepercit, sed rudentibus inferni detraélos in tartarum tradidit cruciandos, in judicium reservari ”s. 969. XC) Materia judicii erit uniuscujusque vita integra, quidquid cogitatione, verbo, opere, commissione aut omissione, boni vel mali fecerimus : “Qui et illuminabit abscondita tenebrarum et manifestabit consilia cordium ”6. Etiam verba otiosa manifesta fient : “ Omne verbum otiosum, quod locuti fuerint homines, red­ dent rationem de eo in dic judicii "Communius asseritur etiam peccata justorum in die judicii manifestanda, ut sic melius cognos­ catur pænitentia de illis peccatis et misericordia Dei : talis autem manifestatio nullam tristitiam aut pudorem Beatis afferet4. Probabilius judicium non per vocalem locutionem, sed per men· talem manifestationem fiet, ut tradit 0’. Thomas *; unde cito perage­ tur, et sententia statim exsecutioni mandabitur : “ Et ibunt hi in supplicium æternum, illi autem in vitam æternam ”. 97°· (D) Locus judicii dicitur esse vallis Josaphat"; cùm autem vox fosaphat, juxta chaldaicam interpretationem, idem significet ac Deus judex, nil ex hoc nomine deduci potest quoad judicii locum. ■ S. Thom., Suppi., q. 90, a. I. — » Matt., XXIV, 30. — » Zwr., XXII, 30. 4 Suppi., q. 89, a. 5, ad 3. — s II Petr., II, 4. * 7 Cor., IV, 5; cfr. Apoc., II, 23. — » Maith., XII, 30. 1 S. Thom., Suppl., q. S7, a. 2. — ♦ Supplem., q. 88, a. 2. — '·Joel, III, 2 DE GENERIS HUMANI CONSUMM. UNIVERSAL·!. 657 971. (E) E variis Scripturae locis colligunt Patres et theologi post conflagrationem mundi et judicium terram innovandam esse : “Novos vero cælos et novam terram, secundum promissa ipsius exspe&amusIn quo autem illa innovatio consistat incertum est, ;t hâc de re theologi scicntiæque cultores libere disputare possunt’. * II Petr., Ili, 13; cfr. A‘om., VIII, iy; Λ/w., XXI, I. ’ Dc fine mundi ejusque renovatione cfr. H. Faye, .S«r l'Origine du Monde, 2'· cd. Paris, 1885, p. 306-308; Stainier, La fin du monde, in liante Its Quest. Scienti/. 1898, p. 379’4· 3’. A'.zbcrger, Die Christliche Eschatologie, >890. p. 372-74 ; E- Mangenot, Ein dtt Monae, ap. Vigoureux, Did. de ta tEbk, t. Π, p. 2264 sq- Conclusio generalis THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. De Communione Sandorum x. 972. Status quæstionis. (A) Articulus de communiant sanfiorum : “ Credo in Spiritum Sanctum, sandam Eccle­ siam catholicam, Sanftorum communionem"t Symbolo Apos­ tolorum insertus apparet quinto sæculo apud Ecclesias Galliæ®. Duo significat, nempe communionem inter varia mémbra Ecclesiæ militantis, patientis et triumphantis, nec­ non participationem quamdam bonorum spiritualium quæ Ecclesiæ propria sunt ; quæ duo sunt intime connexa : ex eo quod enim membra Ecclesiæ inter se uniuntur, merito infertur inter ca quamdam esse participationem eorumdem bonorum. Hoc dogma altissimas projicit radices in alias veritates fidei catholicæ : (a) primario defluit c dodrinâ de Christo angelorum et hominum capite {Tr. de Verbo incarnato, n. 1194): nam ex eo quod hi Christo capiti uniuntur, sequi­ tur eosdem, per Christum et in Christo, inter se com jungi, et eorumdem bonorum per redemptionem acquisi­ torum participes esse ; (b) conneditur etiam cum do&rinâ de 50’. Trinitate, de Gratiâ ct de Sacramentis, cùm bona spi­ ritualia a Christo acquisita diffundantur reapse per totam Trinitatem et attributive per Spiritum Sanctum; et aliunde hæc primario consistant in vitd dciformi seu gratiâ, quæ præcipue per sacramenta dispensatur; (c) necnon cum Tr. de Ecclesia, cùm Christus, quatenus Ecclesiæ caput, omnes fideles communi nexu ejusdem regiminis et dodrinæ eorumdemque sacramentorum coadunet; (d) tandem cum ’ S. Thom., 3, q. S; Suarez. De Incarnat., disp. XXIII; Petavius, Df huarnat., jjb. XII, cap. 17: Franzelin, De Ecdesid, th. II, XVII XX, XXII.XX\ ; M. Lamache. Le Domine de la Communion des Sainis (thèse), Lyon. 1912: P. Bernard, Communion des Saints, in Diet, de Thiol. (Mangend). III, 429-454; R- Bout, ibid., 454-4S0. ’•Controvertitur autem utrum hic articulus primum in Galliâ ortus fuerit, an originem duxerit ab Oriente : cfr. Kirsch, Die Lehre ion der Gemeinschaft der Heiligstt in ehrisiiicken Aiiertum, tooo, ch. 6; P. Bernard, i. c., 429 sq. THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 659 dcxStrinâ de operibus meritoriis ct satisfaTloriis, necnon de caritate et oratione, quatenus omnes fideles, caritatis vin­ culo uniti, aliquam participationem accipiunt meritorum, satisfa&ionum et orationum altorum Ecclesiæ membrorum, iintno et intercessione Angelorum Beatorumque spiritualia consequuntur bona. Est igitur veluti synthesis præcipuorum fidei dogmatum. (B) Quam do&rinam vanis modis impugnant Protestantes : (a) alii dogma communionis Sanctorum inteiligunt de quodam polytheismo in quo Sanéti a catholicis colerentur sicut dii (b) alii nihil vident in communicatione reciproca meritorum nisi systema quoddam mere mechanicum justificationis quo homines ab extrin· seco justificantur sine cooperatione morali ·. Catholic» doétrinæ expositione luculenter constabit quantum Protestantes liberales hoc dogma adulteraverint. 973. Thesis : Datur communio sanctorum vi cujus omnia Christi membra per Christum et in Christo arctis­ sime inter se uniuntur, atque spiritualia bona, etsi di­ verso gradu, participant. De fide est tum ex Symbolo Apostolorum tum cx magiste­ rio ordinario Ecclesiæ 3. Declaratur. Ecclesia in terrâ militans sub Romano Pontifice, Christi vicario, non est tantum societas externa quæ, in ordine ad vitam æternam, visibili regitur hiérarchie, doctrina apostolic;! informatur et sacramentis pascitur, sed est simul societas spiritualis ct mystica, cujus membra, per admirabile consortium caritatis et vitæ supernaturalis, cum Sanctissima Trinitate et Christo, cum Sanétis, Angelis et anirnabus Purgatorii, et inter se conoe&untur. Ex diétis in toto decursu hujus operis, res ita concipitur : (a) Deus et Christus in omnia Ecclesiæ membra dona gra­ tiæ vel gloriæ infundunt; (b) in Deum ct Christum membra Ecclesiæ refundunt laudes, gratiarum a&iones ceterosque aétus religionis, præsertim per orationem publicam quæ in ‘ M. Nicolas, Le symbole des Apôtres, p. 24g; A. Harnack. Dogmengesehichle, § 46, p. 216. ‘A. Viguié, art. Communion des Saints, in Encyclopédie de: scien.es retilieuses (Lichtenberger), Ill, 2S6. * Qncd constat cx universali expositione catcchismorum ; cfr. Catéchisme publicato per ordine di S. S. Fio X, Roma, 1912, p. 31. » 5 k 660 CONCLUSIO GENERALIS sacrificio Missæ suam perfectionem attingit; (c) Sancti intercedunt pro fidelibus terræ ct Purgatorii animabus; (d) fideles terræ Sanctos orant et pro Purgatorii animabus deprecationes, satisfactiones et indulgentias offerunt; (e) ani­ mae Purgatorii pro fidelibus terræ deprecantur. Itaque, inter Deum et omnia Ecclesiæ membra, inter membra Ecclesiæ ad invicem, regnat caritas, quæ est “ vin­ culum perfectionis n, et co usque tandem progredi debet ut in æternum omnes Sanéti et omnes Angeli sint in unum consummati ct unus cum Deo spiritus1. 974. Probatur : (A) Scripturâ. (a) In Synopticis vide­ mus a Christo annuntiari, præparari et fundari regnum Dei2 in quo homines ad acquirendam vitam spiritualem 3 et salu­ tem 4 coordinantur non tantum potestate hierarchies Eccle­ siæ, sed mutuâ et maxime concordi caritates, ita ut eflbrment veram familiam cujus Deus est Pateri Hoc autem regnum coalescit non tantùm ex fidelibus in terrâ degenti­ bus, sed etiam ex eleétis ct Angelis 7, quorum gaudium, præ flagranti quâ consumuntur caritate, increscit peccatoris etiam perditissimi conversione 8. (b) Dogma communionis Sanétorum clarius elucescit in Christi sermone post ultimam ccenam : 1) declaratur unio discipulorum cum Christo comparatione vitis et ramorum : “ Ego sum vitis, vos palmites; qui manet in me ct ego in eo, hic fert fruélum multum ”9 : itaque, sicut rami a vite motum, succum et vim fructificandi accipiunt, ita fideles a Christo accipiunt motum et vitam spiritualem nccnon vim fructus salutares proferendi; 2) postea vero eorum unio inter se, quæ aliquo modo imitatur unionem trium divina­ rum personarum 10 : “ Omnes unum sint, sicut tu, Pater, in me, et ego in te, ut ct ipsi unum sint... Et ego claritatem quam dedisti mihi, dedi eis, ut sint unum, sicut ct nos unum ’ / Cor., VI, 17. — ’ J/a/rA., III, 2; XII, 2$: Marc., I, 5: Lue., 17, 2α 3 Matth., X, 14, 15, 40; XVIII, 17; Mare., XVI. 15; Lue., X, x6. 4 Maith., XI1, 20. ’ Maith., XXII, 37-40; Lue., XIV, 12-14; Mare., XII, 33. * Maith., V, 45; VI, 9; Lue., XI, 2; XII, 49. ’ Marti., XIX, 23; Lue. XX, 30. —3 4Lue., * * *XV, ia »/λ»λ.. XV. <. — ·■> /oau., XVII. 21. 22. THEOLOGI /E DOGMA TTC Æ. 661 sumus ”. — Utramque unionem exponit 5. Joannes ’ . «Quod vidimus, et audivimus annuntiamus vobis, ut et vos [societatem habeatis nobiscum, et societas nostra sit cum Patre et cum Filio ejus Jesu Christo”. (c) Idem dogma sæpe ct diserte proponit S. Paulus, : asserens Christum esse caput morale corporis mystici, cujus nos membra sumus 1 2* 4; ex quo tria infert : i) singulos fideles spiritual iter proficere omnibus totius Ecclesiæ mili­ tantis precibus, operationibus, gratiis et meritis, ita ut totum bonum communitatis sit uniuscujusque partis emo­ lumentum 3 : omnes enim sumus corpus Christi ; sed cor­ pus non est unum membrum, sed multa; unde “si quid patitur unum membrum, compatiuntur omnia membra; sive gloriatur unum membrum, congaudent omnia mem­ bra” 4; 2) adesse insuper communionem inter Ecclesiam militantem et Ecclesiam triumphantem : siquidem caritas., quâ fideles conjunguntur nunquam excidit, ideoque pre­ cibus fiducialiter ad Sanctos accedere valemus : " Accessistis ad Sion montem, et civitatem Dei viventis, Jerusalem cælestem, et multorum millium angelorum frequentiam, et eccle­ siam primitivorum, qui conscripti sunt in cælis, et judicem omnium Deum, et spiritus justorum perfectorum, et testa­ menti novi mediatorem Jesum 5 3) adhuc esse commu­ nionem inter Ecclesiam militantem ct Ecclesiam patien­ tem : siquidem Paulus effusa caritate misericordias Domini carissimo Onesiphoro defuncto adprecatur6. 975. (B) Traditione!. (a) Per tria priora seecula, duo praecipua hujus dogmatis elementa sparsa inveniuntur in operibus Patrum, nempe participatio quædam omnium fide­ lium in bonis operibus ct precibus ceterorum, necnon relatio­ nes inter Ecclesiam militantem et Ecclesiam triumphantem. Ita S. Clemens Papa docet fideles unum corpus in Christo cons­ tituere, et in orationibus meritisque communicare, immo ct Beatis 1 Rom., XI 1,4, 5;Z Cor., XII, 12-27; Ephes., I, 22-23; Colon., I, iS, II, 19; ΠΙ, 14-15, ctc. ’ 1 Cor., XII, 4-6; Epha., IV, 4-6. * 1 Cor., XII, 14, 26, 27. — s Heb., XII, 22-23. 4II Tim.. I. iS. — 7 P. Bernard, 1. c., 432-447· F 662 CONCLUSIO GENERALIS. uniri quos imitari debent’; 5. Ignatius Martyr se offert ut piacula­ rem hostiam pro Ephesiis, orat pro fidelibus diversarum ecclesia­ rum, seseque fidelium orationibus commendat quæ in Deo et caritate fiunt ; * Clemens Alex, describit angelos circumdantes disci­ pulum Christi orantem etiam privatim; Origines3 diserte asserit, ex testimonio seniorum, Beatos pugnare nobiscum et adjuvare nos orationibus suis; quod et testatur 5. Cyprianus *. (b) Quarto sœculo, magis explicite asseritur communio non solum cum Ecclesiâ triumphante, sed etiam cum Ecclesiâ patiente : missæ enim sacrificium offertur in memoriam eorum qui regnant cum Christo, “ ut Deus eorum precibus et legationibus orationem nostram suscipiat ”, et pro defunc­ tis ut sit eis adjumentum s. Insuper jam ratio hujus communionis expenditur: — 1) Greed, cum 5. Basilio, eam reponunt in influxu Spiritûs Sancli, qui non tantum fideles in terrâ degentes, sed etiam Beatos in csclo regnantes eâdem caritate coadunat, et ex utrisque unam efformat civitatem, quæ est civitas Dei .* 2) Latini, cum 6’S. Hilario' et *Ambrosio , eam potius referunt ad doctrinam de Eeclesiâ : cælestts Ecclesia est veluti forma Eccle­ siæ terrestris, quam protegit et adjuvat; fideles autem, communione corporis Christi et virtutum praxi, disponuntur ad ingrediendam civitatem sanctam Jerusalem, et si qui peccaverint, fratrum oratio­ nibus niti debent ad veniam a Deo exposcendam. 976. (c) Quinto saculo, S. Augustinus hujus doctrinæ theologicam synthesini tradit, quam postea sequentur et ampliabunt Scholastici. t) Primo quidem tanquam principium inconcussum statuit Ecclc· Siam esse corpus Christi, et quidem caritate ad unitatem redaétum”. Unde ii tantum hujus unitatis perfecte participes sunt qui habent caritatem,e : hæretici autem et schismatici ab hâc unitate avulsi sunt, peccatores sunt membra ægra et languida : pro hæreticis et * I Corinth., XXXVIII, 1 ; LII, 2; LV, 6. * Ef/ia., VIII, 11; Stagnes., XIV; Phiiad., V, r, etc. ι/n Num., homil. XXIV, n. r, P. G., XII, 757; De cr(u.t χτ . Λ ç., XI, 44S. * De habitu virginum, P. L., IV, 464. s Ita S. Cyrillus Hieroso!.. Cateches., XXIII, 9, p. L., XXXIII 1x16;i» pariter in ceteris Liturgiis. 6 Lib. de Spiritu S., XXVI, 61, P. G., XXXII, iSi. 1 Praei. in Ps. LXIP, 6 el CXX/V, 4, P. L., IX, 421. 68r. 8 Expos. in Lucam, V, n, p. χν, 1723 ^De unitate EccUsia, c. II, P. L., ΧΙ.ΠΙ, 392. “De baptismo contra Donatistas, 1. Ill, c. 17, Λ Z_, XLIII, l49. THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 663 reccatoribus est tamen orandum, ut ad Christum redeant. — Ad unitatem corporis Christi nobiscum pertinet Ecclesia tali : “ Tem­ plum ergo Dei sancta est Ecclesia, scilicet universa in caelo et in terrâ’ pertinent omnes fideles ab initio (mundi) usque ad finem, ·' adjunôis etiam legionibus ct exercitibus angelorum, ut fiat illa una civitas sub uno rege’ — Neque a corpore Christi excludun­ tur animæ in Purgatorio detentæ, quæ pietate viventium relevantur, præsertim quando pro eis offertur sacrificium missæ (supra n. 942.) 2) Hujus autem corporis caput est Christus, anima est Spiritus Sanflus : “ Totus Christus et caput et corpus est»”. “ Societas unitatis Ecclesiæ Dei tanquam proprium est opus Spiritûs Sanéli, Patre ct Filio coopérant i bus4 ”. 3) Ex quibus sequitur inter chris. tianos vitam esse communem, quippe qui per Christum et in Christo virtute Spiritûs Sancti uniantur et ejusdem vit» divin» sint partici­ pes : “ Officia diversa sunt, vita communis5 fideles esse filios martyrum, qui pro nobis intercedunt et quos colere debemus : “ Fructus laboris illorum etiam nos sumus * 977. (C) Ratione convenientia, (a) Sicut in ordine natu­ rali lex solidaritatis viget, quâ omnes homines inter se conneéluntur, et in multis a se mutuo dependent, ita decebat in ordine supcrnaturali justos cum Deo et inter se conjungi vitæ supernaturalis communitate, caritate affeitivâ ct effectivâ; ita enim Dei unitas et concordissima Trinitas glorifi­ camur; (b) creaturæ nobiliores nobiliori open Dei, æternæ scilicet saluti, cooperantur, dum sibi invicem auxilium et solamen afferunt : etenim “ ad bene esse beatitudinis facit societas amicorum? (c) quod quidem præstant duce et adjuvante Spiritu Sanflo, qui, cùm Ipse tamquam causa principalis omnes sanctificet, sive Angelos sive homines qui­ busdam utitur creaturis intellectualibus tanquam instrumen­ tis animatis ad alias sanctificandas, et ita omnes in eadem societate spirituali conjungit (b) Data vero redemptione generis humani per Christum Deum hominem, omnino decebat hanc communionem ho­ minum cum Deo ct inter se fieri per Eum qui est mediator ’ Enchiridion., c. 56. P. L., XL, 25S. ‘ Ênarr. in Psabn.. XXXVI, serrn. Ill, 4, P. L., XXXVI, 385. » Senn., CXXXVII, n. i, P. L., XXXVIII, 754. ‘ Serm. LXXI, n. 20, P. L., XXXVIII, 463. « Serm. CCLXVII. n. 4, P. L·, XXXVIII, 1231. CCLXXX, I, n. 6., P. L., XXXVIII, 1283. ’ S. Thomas, Sum. th.. 1* 2*. q. 4. a. S. 664 CONGLUSTO GENERALIS inter cælum et terram, et qui, postquam reconciliavit homi nes cum Deo, eosdem inter se conjunxit non solum arctis­ simo caritatis vinculo, sed etiam communicatione ejusdem vitæ deiformis. Qui enim plenitudinem vitæ in sinu Patris hauserat, et per assumptionem humanae naturæ primogeni­ tus in multis fratribus factus erat, eo ipso caput erat om­ nium hominum, secundum diversos gradus : actu beatorum, et justorum in terrâ aut in purgatorio degentium quibus gloriam aut gratiam largitur, immo ct peccatorum quibus fidem et spem concedit; in potentiA hæreticorum et infide­ lium, quibus meruit gratiam salutis, ct in quos influit ut eos ad fidem adducat ; ideoque beati, justi et peccatores per Christum unum efficiunt corpus, et, sicut membra ejusdem corporis, ejusdem vitæ, etsi diverso gradu participes fiunt. — Quia vero Christus est etiam caput Angelorum, etsi minus perfe&e quam hominum, in eos infundens gloriam saltem accidentalem, per Eum homines Angelis uniuntur, et cum eis unum corpus mysticum efficiunt. 978. Consectaria. Ex hâc sanctorum communione quædam consectaria sponte fluunt : (A) Omnia membra corporis Christi mystici se mutuo diligere debent fraterna caritate. Id sane Christus incul­ cat, dicens : “ In hoc cognoscent omnes quia discipuli mei estis, si dilectionem habueritis ad invicem 1 ”. Idem Apos­ toli prædicant, v. g„ 5. Paulus, Corinthios hortans “ ut non sit schisma in corpore, sed idipsum pro invicem sollicita sint membra34”; S.Joannes, discipulis scribens : “diliga­ mus alterutrum, sicut dedit mandatum nobis 3 ”, eosque monens nullum diligere Deum si fratrem suum *oderit· . Quæ caritas non solum affectiva sed et effectiva esse debet, immo quandoque heroica : “ Quoniam ille animam suam pro nobis posuit, et nos debemus pro fratribus ani­ mas ponere... Non diligamus verbo, neque linguâ, sed opere et veritate 5 (B) Hæc autem caritas manifestatur per orationem, prae­ sertim publicam, in quâ fideles Patrem laudant et glorifi* Joan., XIII, 35. — ’ Z Co>·., XII, 25. — » ZJoan., Ill, 23. 4 Z /oan., IV, co. — 5 Zloan.. Ill, 16, 18. THEOLOGIÆ DOGMATICÆ. 665 cant, et ab Eo non solum pro se, sed etiam pro fratribus quidquid ad salutem necessarium aut utile est enixe postu­ lant, Christum imitantes qui ita nos docuit orare : Pater noster... Inter eas preces eminet oratio liturgica seu eucha­ ristica, in quâ commemoramus Angelos ct Beatos, ut cum eis Deum magnificemus, animas in Purgatorio detentas ut Deus eis largiatur locum refrigerii, lucis ct pacis, necnon omnes vivos ut in electorum grege numerentur. 979. Ex dictis satis apparet communionem Sanctorum esse quasi synthesini thcologiæ tùm dogmaticæ turn mora­ lis. Etenim : (a) Deus unus et trinus est causa exemplaris hujus communionis : “ Ut sint unum sicut et nos unum sumus1 ”; causa efficiens principalis est reapse tota Trinitas, quæ sola gratiam et gloriam seu participationem vitæ divi­ næ largiri potest; et per attributionem Spiritus Sanctus; causa instrumentons principalis ct meritoria est Christus, utpote caput Ecclesiæ in suo triplici statu considerata: ; causa instrumentalis secundaria sunt sacramenta; causa for­ malis est gratia, cum comitatu virtutum infusarum, quâ vitæ divinæ participes efficimur; causa finalis et consumma­ tio est gloria caelestis in quâ erit societas perfeéta et æterna sanctorum cum Christo et gloriosâ Trinitate, (b) Omnia autem præcepta et consilia ac virtutum exercitium ad hoc tendunt ut caritas magis ac magis in corpore Christi augea­ tur, ct ita unio inter membra et cum Capite magis ac magis perficiatur usque dùm consummetur in beatissima visione ’ et caritate ct possessione Dei, cui sit honor ct gloria in sæcula sæculorum. Arnen. Finem huic Synopsi theologia dogmatica imponens, ea omnia quæ scripsi judicio Ecclesiæ humiliter subjicio : si quæ sint, praeter intentionem, minus re&e dicta, ca pro non scriptis haberi volo, et a lectoribus emendari. • /«».. XVII, 22. EXCERPTA E CODICE. De Baptismo. Can. 737 : “ Baptismus, sacramentorum janua ac fundamentum, omnibus in re vel saltem in voto necessarius ad salutem, valide non confertur, nisi per ablu­ tionem aquæ veræ et naturalis cum præscripta verborum forma ”. Can. 742 : “ Baptismus non sollemnis (in mortis periculo) potest a quovis ministrari, servata debita materia, forma et intentione; quatenus vero fieri potest, adhibeantur duo testes, vel saltem unus, quibus baptismi collatio probari possit. — Si tamen adsit sacerdos, diacono præferatur, diaconus subdiacono, clericus laico et vir feminæ, nisi pudoris gratis deceat feminam potiusquam virum baptizare, vel nisi femina noverit melius formam et modum baptizandi.” Can. 779. “ Ad collatum baptismum comprobandum, si nemini fiat praejudicium, satis est unus testis omni exceptio­ ne major, vel ipsius baptizati jusjurandum, si ipse in adulta ætate baptismum receperit ”. De Confirmatione. Can. 780 : “ Sacramentum confirma­ tionis conferri debet per manus impositionem cum unctione chrismatis in fronte et per verba in pontificalibus libris ab Ecclesiâ probatis præscripta ”, Can. 781, § 2 : “Unctio ne fiat aliquo instrumento, sed ipsa ministri manu capiti confirmandi rite imposita ”. Can. 787 : " Quamquam hoc sacramentum non est de necessitate medii ad salutem, nemini tamen licet, oblata .occasione, illud negligere; imo parochi curent ut fideles ad illud opportuno tempore accedant ”. Can. 793-800 sic contrahuntur : Ex vetustissimo Ecclesia: more, in Confirmatione totus patrinus adhibendus est, si fieri possit. Ut quis sit valide patrinus, oportet : a) sit ipse confirma­ tus; b) nulli hæreticæ aut schismaticæ sectæ adseriptus, nec ullâ ex pœnis notatus quæ prohibent ne quis sit patrinus in baptismo; c) non sit pater, mater, conjux confirmandi; d) a confirmando ejusve parentibus vel tutoribus, vel, si hi desint aut renuant, a ministro vel a parocho sit designatus; e) confirmandum in ipso confirmationis actu physice tangat. 2* EXCERPTA E CODICE. Ut autem quis licite sit patrimis, oportet : a) sit alius a patrino baptismi, nisi rationabilis causa, judicio ministri, aliud suadeat, aut statim post baptismum legitime confir­ matio conferatur; b) sit ejusdem sexus ac confirmandus, nisi aliud ministro in casibus particularibus ex rationabili causa videatur; c) serventur praeterea quæ praescripta sunt ut quis sit licite patrimis in baptismo. Nomina ministri, confirmatorum, parentum ct patrinorum parochus inscribat in peculiari libro, et insuper in baptismal! libro. — Ad collatam confirmationem probandam satis est unus testis omni exceptione major, vel ipsius confirmati jusjurandum, nisi confirmatus fuerit in infantili ætate. De Eucharistiâ. Can. 814 : “ Sacrosanctum Missae sacrificium offerri debet ex pane et vino, cui modicissima aqua miscenda est ”. Can. 817 : “ Nefas est, urgente etiam extrema necessitate, alteram materiam sine altera, aut etiam utramque, extra Missæ celebrationem, consecrare ”. Can. 851 : “ § 1. Sacerdos sacram communionem distri­ buat azymo pane vel fermentato, secundum proprium ritum. § 2. Ubi vero necessitas urgeat nec sacerdos diversi ritus adsit, licet sacerdoti orientali qui fermentato utitur, ministrare Eucharistiam in azymo, vicissim latino aut orien­ tali qui utitur azymo, ministrare in fermentato, at suum quisque ritum ministrandi servare debet”. Can. 866 : " § 1. Omnibus fidelibus cujusvis ritus datur facultas ut, pietatis causâ, sacramentum Eucharisticum quolibet ritu confectum suscipiant. § 2. Suadendum tamen ut suo quisque ritu praecepto communionis paschalis satisfa­ ciant; sanctum Viaticum moribundis ritu proprio accipien­ dum est; sed urgente necessitate, fas esto quolibet ritu illud accipere Can. 854 : “ g I. Pueris qui propter ætatis imbecillitatem nondum hujus sacramenti cognitionem et gustum habent, Eucharistia ne ministretur. g 2. In periculo mortis, ut sanc­ tissima Eucharistia pueris ministrari possit ac debeat, satis est ut sciant Corpus Christi a communi cibo discernere illudque reverenter adorare. g 3. Extra mortis periculum plenior cognitio doctrinæ christianæ et accuratior præpa- EXCERPTA E CODICE. 3* ratio merito exigitur, ea scilicet quâ ipsi fidei saltem myste­ ria necessaria necessitate medii ad salutem pro suo captu percipiant, et devote pro suæ ætatis modulo ad sanctissi­ mam Eucharistiam accedant, s 4. De sufficienti puerorum dispositione ad primam communionem judicium esto sacer­ doti a confessionibus eorumque parentibus aut iis qui loco parentum sunt § 5. Parocho autem est officium advigilandi, etiam per examen, si opportunum prudenter judicaverit, ne pueri ad sacram Synaxim accedant ante adeptum usum rationis vel sine sufficienti dispositione, itemque curandi ut usum rationis assecuti et sufficienter dispositi quamprimum hoc divino cibo reficiantur ”. Can. 858 : “ § 2. Infirmi tamen qui jam a mense decum­ bunt sine certâ spe ut cito convalescant, de prudenti confessarii consilio sanctissimam Eucharistiam sumere possunt semel aut bis in hebdomada, etsi aliquam medicinam vel aliquid per modum potus antea sumpserint Notetur quod jam omnibus, et non tantum iis qui Oratorium in domo suâ habent, liceat sic Eucharistiam accipere semel aut bis in hebdomadâ. Can. 863 : “ Excitentur fideles ut frequenter, etiam quotidie, pane Eucharistico reficiantur ad normas in de­ cretis Apostolicæ Sedis traditas; utque Missæ adstantes non solum spirituali affectu, sed sacramentali etiam sanctissimæ Eucharistiæ perceptione, rite dispositi commu­ nicent -Can. 864 : “ § 1. In periculo mortis, quâvis cx causâ pro­ cedat, fideles sacræ communionis recipiendæ præcepto tenentur. § 2. Etiamsi eadem die sacra communione fuerint refecti, valde tamen suadendum, ut in vitæ discrimen adducti denuo communicent. § 3. Perdurante mortis peri­ culo, sanctum Viaticum, secundum prudens confessarii consilium, pluries, distinctis diebus, administrari et licet et decet Can. 867 : “ § 3. In Sabbato Sancto sacra communio nequit fidelibus ministrari nisi inter Missarum sollemnia vel continuo ac statim ab iis expletis”. De Extremà Unctione. Can. 937 : “ Extremæ unctionis sacramentum conferri debet per sacras unctiones, adhibite 4* EXCERPTA E CODICE. oleo olivarum rite benedicto, et per verba in ritualibus libris ab Ecclesiâ probatis præscripta Can. 938 : “ Hoc sacramentum valide administrat omnis et solus sacerdos ”, Can. 940 : “ Extrema unctio præberi non potest nisi fideli, qui post adeptum usum rationis ob infirmitatem vel senium in periculo mortis versetur ”. Can. 941 : “ Quando dubitatur num infirmus usum ratio­ nis attigerit, num in periculo mortis reipsa versetur vel num mortuus sit, hoc sacramentum ministretur sub conditione ”. De Ordine. Can. 948 : “ Ordo ex Christi institutione clericos a laicis in Ecclesiâ distinguit ad fidelium regimen et cultus divini ministerium ”. Can. 951 : “ Sacræ ordinationis minister ordinarius est Episcopus consecratus; extraordinarius, qui, licet charactere episcopali careat, a jure vel a Sede Apostolica per peculiare indultum potestatem acceperit aliquos ordines conferendi ” InDey rerum alpljabeticus Abcrcii inscriptio, 3S0. Ablutio aquæ est materia proxima baptismi, 272. Accidentia eucharistica objeciivam realitatcm servant, 387; sine subjedo subsistunt, 404; solvuntur diffi­ cultates ex his accidentibus desum­ pta·. 404, 407. Acolythatus, 5S2. Adductio non sufficit ad transsubstannationem, 397. Adrumetini monachi de gratià, 27, 48. Æternitas poenarum inferni : a quibus negatur? 616; demonstratur, 617; rationi non adversatur, 624. Agilitas corporum Beatorum, 613. Albigenses de Sacramentis, 1S8; de Eucharistia, 350. Alexander VIII damnat Janscnianos, S3. 93· Alphonsi de Liguori (S. ) systema de gratia efficaci, 100. Altare ejusque apparatus, 514. Ambrosius (S.) dc necessitate gratiæ, 45; præsertim quoad tentationes, 64; de gratià habituali, 113, 134, j.;t; de necessitate baptismi, 290; de suf­ ficientia caritatis cum voto baptismi, 295; de rcali Christi præsentiâ in eucharistia, 377; de transsubstan! iatione, 385; de æternitate pœnarum, 622. Amentes quoad baptismum, 299, 3; confirmationem, 325; communionem, 451; cxrundlionem, 542. Aniericæ Latinæ plen. Concilium, dc prima sollemni communione. 448, not. 2. Amor beatificus, 6to. Amor Dei naturalis quo sensu possi­ bilis sine gratia? 74. Amor Dei erga nos effulget in Eucharistia, 410. Amor erga Christum in Eucharistia augetur, 433. Anabaptist» de baptismo per immer­ sionem, 272. Anglican» ordinationes, 577. Anglicani, de cœnâ Domini, 351; dc sacrificio missæ, 473; de ordine, 556. Antichristus, 645. Appetitus videndi Deum, 152, 60ό. Applicatio fra&unm missæ, 500. Aqua baptismi, 269. Arausicani II canones praecipui, 5. Attentio in ministrandis sacramentis, •45Attritio in baptismi receptione, 301; in cx. undlione, 540. Augmentum gratiæ est obje&um me­ riti, 167. Augustana confessio de cœnâ Domini, □Si· Augustini (S.) doctrina de gratiæ actualis necessitate, 45; etiam ad ini­ tium fidei, 48; de gratuitate gratiæ, 52; dc perseverantia, 57; de neces­ sitate gratiæ ad superandas tentationes, 64; ad bonum naturale facien dum, 72; de dispensatione gratiæ, 77; etiam peccatoribus, 79; de libero arbitrio sub influxu gratiæ. 89; de cooperatione cum gratià, 94; dc remissione peccatorum per gratiam, 113; dc notione sacramenti, 184; de numero sacramentorum, 194 ; de causalitate sacramentorum, 216; de revivisccntiâ Baptismi, 225; de cha- INDEX RERUM ALPH A BETICUS. raclcrc «acramentali, 229; dc efficaciâ sacramentorum ab indignis coilatorum, 237; de necessitate ba­ ptismi quoad infantes, 290; de præsentiâ Christi in Eucharistiâ, 377; de sacrificio missae, 478; de sacra­ mento ordinis, 560; de aeternitate poenarum inferni, 623. Augustiniani de necessitate gratiae ad opus naturaliter bonum, 68; de gratiâ efficaci, too. Aureolæ Beatorum, 614. Azymus panis ad eucharistiam, 418. Beatitudinis essentia, 6g6. Benedictio SS. Sacramenti, 396. Bcda Ven. de ex. unctione, 529. Bellarminus de gratiâ congruente, 97 de interna justificatione per gratiam, 114; de Purgatorio, 643. Bellord de sacrificio missæ, 4S2. Benedictio aquar baptismal», 27α Benedictus XII de intuitive Dei vi­ sione, 596. Berengarii error de eucharistia, 35α Bessarion de epiclesi, 427. Billot (Card. ) de possibilitate pro justis supernaturalitcr agendi sine gratiâ a&uali, 54; de essentia gratiæ aitualis, 95, not. 2; de causalitate sacra­ mentorum, 219; de sacrificio Missa:, 485; de sacramentalitatc otdinutn minorum, 566. Bofetius de beatitudine, 606. Bonaventura {S. ) de remedio peccati originalis, 179; dc causalitate morali sacramentorum, 217; de Purgatorio, 643· Bretschneidcr dc sensu vocis atorrtov. Butler de Purgatorio, 641. Baii errores de gratiâ exponuntur, 31 ; confutantur, 68, 73. Balsamum in confirmatione, 320. Baltimorense C. II de Sacramenta· libus, 25S, not. I; de baptismo in- 1 fantium, 298; de baptismo nco-con- : versorum, 303; de visitando SS. Sa- ! cramento. 396, not. i; de ministrando j viatico, 468, not. I; de communione . paschali, 446, not. i; dc modo ser­ vandi SS. eucharistiam, 469; de missis fundatis, 505. ' Baltimorense C. III de obligatione ministrandi sacramenta, 246, not. I. Cælestinus I dc necessitate gratiae ad Bannez thomisnium propugnat, 96. superan-ias tentationes, 65. Baptismi sacramentum, 263; definitio, Cælum, 596. 263; 263; divina institutio, Cæsarius (S.) semi-pdagkmos confu­ 264; materia remota, 269; proxima, tat, 49. 272; forma, 276; eflëihxs, 2S0; minis· Cajetanus de salute non-baptizatoium ter, 304; subjcilum, 286; neces­ infantium, 86, 297. sitas, 2S6; media quibus suppletur, Calvinistæ seu Presbytcriani de gra­ 292; iteratio, 301; baptismus flami­ tae necessitate, 30; de gratiæ dis­ nis, 294; baptismus sanguinis, 292; pensatione, 76, 82; de gratiâ insu­ baptismus infantium, 297; acatholiperabili, 87; dc sacramentorum nu­ eorum, 298; adultorum, 300; neomero, 188; de eorunt efficacia, 212; conversorum, 302; baptismus in no· j de confirmatione, 315; de pr.escntii mine Christi, 302. Christi in eucharistiâ, 351; de sacrifi­ Baptistarum errores exponuntur, 272; cio missæ, 473; de cx. unitione, 525; confutantur, 272, 287. de ordine, 555; dc Purgatorio, 637. Basilius (S.) dc gratia habituali, 112, Cassianus semi-pelagianismo favet, 27. 132. Catechumeni quomodo ad baptismum Beati in coelo Deum vident, 596; sunt piæparabanlur, 308. impeccabiles, 615. Catharinus de certitudine propriae ju­ Beatitudo naturalis ac supernaturalis, stificationis, 12S; de intentione mini­ 606. stri sacramentorum. 241. INDEX RERUM ALPHABETICUS. Causalitas sacramentorum, 212, 217. Constitutiones Apost. de eucharistiâ, Cave A., dc sacrificio Cœnæ, 476, 3S1. not. 1. Consubstantiatio rejicienda, 3S3. Cercinoniæ sacramentorum, 255; Contenson de necessitate postulandi baptismi, 368; confirmationis, 330. gratiam, 59; gratiam servandi et au­ Character sacramentalis. 227; ejus gendi, 153. I natura, 230; dotes, 232. Copia confcssarii quandonam deest? Chiliasmus, 594. 454Chrisma, materia confirmationi *, 321. Corpus Christi realiter præsens in Christus sacramentorum institutor, evcharistia, 357; quomodo? 399. 189; præsertim cucharistiæ, 353; sub­ Cultus Christo in eucharistiâ debitus, stantialiter præsens in eucharistiâ, 394· Cyprianus (S.) de necessitate gratiæ, 357· Chrysostomus (S.) de gratiæ neces­ 44, 64; de necessitate fidei ip minis­ sitate, 44; etiam aliquando ad bonum tro sacramentorum, 234; de neces­ naturale peragendum, 64, 71 ; de sitate baptismi, 290; de baptismo et libero arbitrio sub infiuxu gratiæ, confirmatione, 316; dc ministro sa­ 89; de gratiâ habituali, 112; de crificii missæ, 496; de Beatis, 602. Î sacramentorum efficaciâ, 216; de Cyrillus Alex. (S.) de gratiâ habi­ baptismi effectibus, 2S4; de præsentuali, n 2, 140; dc inhabitatione tiâ Christi in eucharistiâ, 376. Spiritus S., 132. Circumcisionis origo et significatio, Cyrillus Hieros. (S.) de gratiâ habi­ tuali, 141; de confirmatione, 317; de 18α Circumscriptive in loco non est Chris­ rcali Christi præsentiâ in eucharistiâ, 375; de transsubstantiations, 385; de tus in eucharistiâ, 400. Claritas corporum beatorum, 6t 3. sacrificio missæ, 477; dc precibus Clericorum a laicis distinctio, 556. pro defundis, 639. Clemens (S.) Papa dc ordine, 559. Clemens Alex, de effectibus baptismi Damnatorum pœnæ sunt æternæ, 616; et gratiâ sandificante, 111 ; de cuchaearum natura, 629. ristiâ, 374. Damni pcena in inferno, 629. Coelestius [>elagianismi fautor, 26. Decentia corporis ad communionem Communio sacramentalis non est requisita, 459. necessaria necessitate medii, sed Definitive in loco, 400. præccpti, 440; communio sub utràque Diaconatus sacramentalitas, 565; ma­ specie, 442; communionis {oschalis teria et forma, 583; virtutes ei adpræceptum, 446; prima communio nexæ, 583. puerorum, 447; communio amentium Diaconus minister extraordinarius bapetc., 451; communio frequens, 459; lismi, 305; sacne communionis, 465. communio spiritualis, 464. Dissimulatio sacramentorum, 250. Dona Spiritûs S. : notio et existentià, Communio sanctorum, 658. 145 ; numerus, 146. Condignum meritum, 155. Confirmatio est sacramentum a Christo Dotes corporis gloriosi, 613. institutura, 315; ejus materia et for­ Drouin dc intentione ministri sacrama, 318; effectus, 322; subjectum, mentorum, 241. 325; minister, 327 ; ceremonia;, 330. Durandus de causalitate sacramento­ rum, 217 ; de naturâ characteris, 230, Congruismus, 97. not. 3 ; de transsubslaniiationc, 383. Consensus ad Sacramenta recipienda I necessarius, 251. ; not. 2. Thkol. Dogm. 111. —22 INDEX RERUM ALPHABETICUS. Efficacia gratiæ, 37, 88, 97 ; efficacia ' requisita, sed non sola, 12O; non est sacramentorum, 212; utrum moralis fiducia, 124. Fiducia a fide dislin&a, 124. an physica? 217. Eleemosyna quatenus sacramcntalc, Forma sacramentorum, 205 ; mutatio vitanda in forma, 207 ; unio materi» 256. Elevans gratia, 36. et format in sacramentis, 210. Elias propheta, num mortuus? 591 Fructus sacrificii missæ, 500. num iterum veniet? 645. i Fulgentius (S.) Rusp. contra semi * Ephræm (S.) de judicio, 655. pdagianos, 49. Eptclesis eucharistica, 425. Epiphanius (S.) Origenem impugnat Gardeil A. de distinctione virtutum ct de aeternitate pœnarum, 622. donorum, 147. Episcopatus est sacramentum, 562; Gehennae nomen, 618. not. 3. num prcsbyteralcm potestatem com- Gloria aeterna : gloria animae, 607; pleClatur ? 563; ejus materia et gloria corporis, 613; lumen gloriæ, forma, 585. 618. Episcopi presbyteris superiores, 562 ; Gonet de naturâ gratiæ habitualis, ministri confirmationis, 327? ministri 139, not. 2. ordinis, 576. Gratiâ : notio, 22; præcipuæ divi­ siones, 24, 05; errores circa gra­ Erasmus dc obligationibus Inptismi, 291. tiam, 26. Eucharistia : figor», 347; varia no­ Gratiæ actualis natura, 33; species, mina, 347. Eucharistia a Christo 36; necessitas ad opera supernaturainstituta, 355; non est figma corpo­ lia, 38; ad initium fidei, 47; ad per­ ris Christi, sed illud vere continet, severantiam, 54; ad venialia vitanda, 357 ; quomodo Christus est præsens 58; ad tentationes superandas, et in eucharistiâ, 3S2; cultus eucharis­ ad legem integre servandam, 6t; ad *, 394 ; eucharistia divina tia; debitu. amorem Dei. — Gratiæ adlualis gra­ attributa manifestat, 409; virtutes tuitas, 50. — Gratiæ dispensatio promovet, 410; eucharistiæ materia fidelibus, 76; peccatoribus, 78; etiam et forma, 416; efieôus, 431 ; minis­ obduratis, 80; infidelibus, 8l. — ter, 465 ; subjedlum, 439 ; necessitas, Gratia, etiain efficax, non est neces· 459 J cfr- communio, missa. silans, 88; datur gratia vere et mc« Excæcati non privantur omni gratiâ, sufficiens, 91; quomodo gratia effica, So. a sufficiente distinguitur, juxta MoliExcitans gratia, 36, 95. nistas, 97; Congruistas, 97; ThomisExorcismi in Baptismo, 309. tas, 99; Augustinianos, too; S. AIExorcistatus, 582. phonsuin, 100. Extremae Unctionis sacramentum : Gratiæ habitualis notio, 103; existainotio ct cxistcnlia, 524 ; materia, et tia et natura, 105; incompossibilitas forma, 532 ; effcdlus, 537 ; minister, cum peccato mortali, 115; cffe&Ui 545 ; subjectum, 542. formales, 116; adeptio, 119; pro­ prietates, 125; theologica cxspolitio, Facienti quod in se est Deus non dene­ 131; gratia increata, 13I; gratia gat gratiam, 84. creata, 137; ejui distinctio a caritate, Faustus Regiensis scmi-pclagianus, I43. Cfr. justificatio. ' Gratiæ ordo est vere supernat uratis, 27. Fides non requiritur ad omnem actum I49. bonum. 6o: fides ad justificationem j Gratiæ gratis datae, 148. INDEX RERUM ALPHABETICUS. Gratiæ sacramcnUtlis notio, 221; re­ viviscentia, 225. Gregorius M. (S.) de sacrificio missae, 479; de gratiâ ordinatione collatâ, 560; de precibus pro defunctis, 640. Gregorius Naz. (S.) dc possibilitate faciendi aliquod bonum naturale sine gratiâ, 71; dc sacrificio missae, 478; dc poenis inferni, 621. Gregorius Nys. (S.) de Christi præsentiâ in eucharistiâ, 376; dc transsubstantiatione, 385; de ordine, 560; de ætemitate pœnarum inferni, 622. Gulielmus Antisiodor. de materià ct fornd sacramentorum, 205. Hurter de unione justi cum Deo pci gratiam, 134. Identitas corporis in resurrectione, 646, 652. Ignis inferni natura, 633; quomodo cruciat spiritus, 634. Ignis purgatorii, 643. Illuminatio mentis per gratiam, 33. Immersio in baptismo non est neces­ saria, 272. z Impanatio, 383. Impassibilités corporum beatorum, 613. Impeccantia beatorum, 615. Impotentia moralis et physica, 61. Inæqualitas beatitudinis, 596. Habitualis gratia, 103; cfr. Gratia. Indigni quoad sacramentorum suscep­ Habitus entitativus, operative, 144. tionem, 247. Hæreticis quomodo gratia confertur, Induratio non privat omni gratia, 81. 80. Harnack dc institutione eucharistiæ, Infantes gratiam accipiunt, 86; bapti­ 354; dc ejus materia, 420, not. 1. zari debent, 287; ct quidem fuam· Heitmiillcr W. de institutione bap­ primum, 2<)T, quid vero de infanti­ tismi, 265, not. 1 ; eucharistiæ, 355. bus acatholicorum ? 298. Henoch, num mortuus, 591; num redi­ Infernus existit, 616; pœnarum inferni turus? 645. æternitas, 618; acerbitas, 630; in­ Heredes Dei efficimur per gratiam, æqualitas, 634; mitigatio, 635. 117. Hermas de necessitate baptismi, 290. Infideles aliquod bonum naturale agere possunt, 68; non autem totam Hierarchia ecclesiastica, 534. legem servare, 6l; infidelibus datur Hieronymus (S.) de possibilitate fa­ gratia, 82; quomodo? 83. ciendi aliquod bonum naturale sine gratiâ, 71; de discrimine inter epis­ Infusio aquæ in baptismo, 272. copos ct presbyteros, 563; de arter- Inhabitatio Spiritüs S. in animâ justi, nitate inferni, 622. «3·Hilarius (S.) de necessitate gratiæ, 44; Initium fidei, quid et num gratiam requirat? 47. de præsentià Christi in Eucharistiâ, Innocentius I. (S.) pelagianos con­ 377demnat, 46; dc confirmatione, 317; Hodge, calviniste, dc corruptione ho­ de ex. Vn&ione, 530; de ordine, minis lapsi, 67, not. 4; de disposi­ 560. tionibus ad sacramenta, 252. Hoffmann G de institutione cucha- Inspiratio voluntatis per gratiam, 34. Intellectus beatorum quomodo Deum ristiie, 355. videt ? 6o8. Hordeum non est materia consecrabi­ Intentio in ministro sacramentorum tis, 417· requisita, 240; interna aut externa, Hovey, baptista, de baptismo per im­ 241; virtualis aut habitualis, 243; mersionem, 272. absoluta ct conditional», 244; de­ Hugo Victorinus dc notione sacra­ terminata, 244^ menti, 183. INDEX RERUM ΛLPHABETIGUS. Irenæus (S.) dc lil>ero arbitrio sub Leo XIII de inhabitatione Spiritus S. influxu gratiæ, 89; de intrinseca jus-| 136; de anglicanis ordination tificatione, III. Isidorus (S.) dc efficacia sacramenti, 185. Iteratio sacramentorum, 211. 578Lex naturalis integra sine gratiâ ηvari nequit, 61. Liber vitæ, 594. Libertas humana sub influxu gratiæ, 88. Liguori de gratiæ efficaciâ, too. Linteamina sacra, 516. Locus celebrationis missa·, 510; locus interdidhis, 512; exsecratus, 512; pollutus, 513. Lombardus (P.) de causa formali justificationis, 135 ; de notione sacra­ menti, 185; de institutione Confir­ mationis et Ex. Unctionis, 19S. Lugo dc determinatione materi» ct formæ sacramentorum, 202; de essentiâ sacrificii misse, 4S2, 484. Lumen gloriæ, 608. Lutherus et Lutheranisinus, 29; de necessitate gratiæ ad opera ethice bona, 67 ; de dispensatione gratiæ, 76, 82; de gratiâ nécessitant», 87; de naturâ justificationis, 104; de tide justificante, 119; dc proprietatibus justificationis, 127; dc merito, 162; de numero sacramentorum, rSS; de eorum efficaciâ, 212; de charade», 227 ; dc Confirmatione, 314 ; de prxsentit Christi in Eucharistiâ, 351; dc transsubstaniiationc, 382; de sa­ crificio missæ, 473; de Ex. Unctione, 5*- Jansenistæ, 31 ; de necessitate fidei ad bona opera, 68; de distributione gratiæ, 76, 82 : de gratiâ nécessitante ct mere sufficiente, SS: de frequenti communione, 460. Jejunium eucharisticum : ejus notio, 455; obligatio, 456; causæ excu­ santes, 457. Jeremiæ, Patriarch. C. P.,testimonium de septem sacramentis, 190. Judaizantes de gratiâ, 26. Judicium particulare, 591 ; generale, 654· Jülicher de institutione eucharistiæ, 354· Justificare, quid significat? 103. Justificatio: notio, 103; elementa, 104; existentia ct natura, 105 ; secundum Scripturam, 105; secundum Patres, i rr ; ejus efledus, 116 ; dispositiones ad justificationem requisite, 119; sola fides ad justificationem non sufficit, 120; justificationis incertiludo, 127; inæqualitas, 129; amissibilitas, 129. Virtutes in justificatione infusce, 142; dona cum justificatione infusa, 145. Justinus (S.) de verâ remissione peccati per gratiam, in. Justis omnibus datur gratia vere suffi­ ciens 76, 91. Macarius Magnes de eucharistiâ, 376. Kern confutat SfMlte dispositionibus Malachias dc sacrificio misse, 473. ad Ex. Undlionem, 540, not. 1. Manus impositio in confirmatione, Klec de infantibus sine baptismo 1110· 321 ; in ordinatione, 557, 559, 56S, rientibus, 297. 569. Koch de præscntiâ Christi in Eucha­ Martene de formis sacramentorum, ristia, 403, not. 4. 202, not. 2; 321, not. 3; dc adora­ tione eucharistiæ, 395, not. 5. Laicorum n clericis distinéiio, 556. Martyrium vices supplet baptismi, Lcetoratus, 581. 292. Leo Magnus de excellentiâ gratiæ, Materia sacramentorum : quo sensu a Christo determinata? 20r : notio ct * IS INDEX RERUM ALPHABETIGUS. existentia, 204: mutationes in eâ Newman G. H., de necessitate gratiæ vitandæ, 207 ; unio matcri.c et formæ ad perseverandum, 57, not. 5; de verâ et intrinseci justificatione pec­ insacramcntis,2lO; materia baptismi, catoris, no, not. 1; necessitate bo­ 2685 confirmationis, 318; eucharistix, 416; ex. unitionis, 532; or­ norum operum, 123, not. 4; dc dinis, 567. non repugnantiâ transsubtantiationis, 406. Medicinalis gratia, 36. Meritum : notio ct species, 154; con­ Novissima hominis, 5S9. ditiones, 150 ; existentia, 162 ; objec­ Numerus septenarius sacramentorum, tum, 166. 1S9; numerus ordinum, 566. Milevitanum II, 46. Obdurati non carent omni gratiâ, 80. Millenariorum error, 594. Minister sacramentorum : qualitates Obstinatio damnatorum, 625. in eo requisitæ, 234 ; ejus officia, Officii (S.) decret. Lamtntabik, 175, 245. — Minister missæ inserviens, «9». 265. 355. 555· Oleum sanilum triplex, 533, not. 4; S18. oleum quatenus est materia confir­ Missa ut sacrificium novæ legis, 471 ; mationis, 320; materia ex. unitionis, definitio, 472; existentia, 473; essen­ tia, 4S1; effeôus, 486; valor, 49F; 532. subje&um, 492; minister, 495: mi­ Opera naturaliter bona homini lapso possibilia sine gratiâ, 68. — Opera nistri obligations quoad misxu cele­ meritoria, 154; cfr. meritum. brationem, 496 ; quoad applicationem frudluum, 500; quoad stipendium, Operans gratia, 36, 95. 501; quoad missas fundatas, 505; Ordinationes anglicanæ, 577. quoad missam pro populo, 506 ; Ordo ut sacramentum, 554 ; ejus divina quoad tempus celebrandi, 508; quoad institutio, 555; quinam ordines sint binationem, 509; quoad liturgica sacramenta? 562; numerus ordinum, praxepta, 510. — Missæ interruptio, 566 ; materia ct forma ordinum, 567, 551, 582, 583, 585; cffeâus, 570; JIS. Moderniste de gratiâ, 29; de institu­ subjectum, 575; minister, 576; ordi­ tione sacramentorum, 198; de lapnes minores, 5S1 ; ordines majores, Cismo, 265; de eucharistiâ, 352; de 552. Origencs de necessitate gratiæ, 44; ex. unitione, 5:5; dc ordine, 555Molinismus de necessitate gratiæ pto de eucharistia, 375; de universali instauratione, 621. justis, 54 ; de modo quo gratia in ailiis nostros agit, 94; de discrimine Ostiariatus, 581. inter gratiam operantem et coopé­ Otto Bambergcnsis (S.) de numero rante™, 95; de gratiâ efficaci, 97sacramentorum, 190, not. 2. Mors corporis est lex universalis, 590. Mundus finem habebit, 644. Pactum inter Deum et nco-bapti^tum, Mutationes vitandae in materia ct 2S6. fonna sacramentorum, 207. Palmieri de speciebus eucharisticis, Mysticum corpus Christi, 660. 403. Panis eucharislicus, 416; num triti· Naturalismus negat aut minuit gratiæ ceus? 417 ; num azymus? 41S. Paradisus, 596. necessitatem, 26. Necessitas medii et praecepti, 287. Paschasius Radbertus de eucharistiâ, Nicænum concilium de necessitate 386. communionis, 445. Patrini in baptismo, 306. INDEX RERUM ALPHABETIQUE Peccatores gratiam accipiunt, 78; ' quomodo? So. — Peccatores publici vel occulti quoad receptionem sacra­ mentorum, 247. Peccatum originale tollitur per baptis­ mum, 282. Pectorius Augustod. de eucharistiâ, 380. Pclagiani grati» necessitatem negant, 26. Pcrronc de auxiliis qux infidelibus conceduntur, 84. Perseverantia impossibilis sine gratiâ, 54; perseverantia finalis, speciale donum, 55; non potest mereri de condigno, 168. Pesch de necessitate grati» aAualis pro justis, 55, not. 5; ad resistendum tentationibus, 62. Petrus de Bruis de eucharistiâ, 350. Pietas donum Spiritûs S., »46. Pius IX de invincibiliter veram reli­ gionem ignorantibus, 83. Pius X Modernismum damnat quoad naturalem exigentiam ordinis supernaturalis, 150: quoad institutionem ! sacramentorum, 175, i»>S; speciatim baptismi, 265; eucharistiæ, 352; ordinis, 555 : de prima communione. 447! de frequenti communione, 460. Pœnæ inferni, 616; purgatorii, 641. Pœnalitatesa baptismo non tolluntur, 285. Potentia obedientialis, 151. Præcepta justi» impossibilia non sunt. 76. Præmotio physica, 99. Præscriptionis argumento probatur existentia sacramentorum, 189; ex. unitionis, 529. Praesentia redis Christi in encharistiâ probatur Scriptura, 357; Traditione, 371. — Modus præsentiæ rea­ lis, 382; hujus cum ratione concordia, 406. Presbyteratus est ordo, 562; ejus materia et forma, 507, 584; effectus, 571: virtutes ei adnexx, 585. Presbyteriani, cfr. Calrinixlx. Processiones SS. Sacramenti, 396. Prosper Aquitanus (S.) Semi-nelagianixmum confutat, 49. Pseudo-Supcrnaturalismus nimium gratix tribuit, 29. Pueri quandonam communionem reci­ pere debent? 446. Purgatorium : existentia, 637; natura poenarum, 641 ; quomodo juvari pos­ sunt animx Purgatorii? 643. Pusey de igne xterno, 619, not. 1. Quakeri de Ixrptismo, 269. Rabanus dc effedibus confirmationis, 324· Rationalistæ ordinem gratix negant, 28. Remedium legis natur» ad delendum originale peccatum, 178. Remissio peccati ac pcenx per baptis­ mum, 2S2. Reproductio non sufficit ad transsubstantialioneiu, 39S. Res et sacramentum, 233. Resurrectio carnis probatur, 646. Reviviscentia gratix sacramental», 225. Ripalda de supcrnaturalitate gratix, 149. >50Ritualistæ de numero sacramentorum, 188; de prrcscntiâ Christi in eucha­ ristia, 352. Robinson de baptismo per immersio­ nem, 273, not. 7. Rosmini de transsubstanliatione, 387. Sacerdotii dignitas, 574; cfr. Pres­ byteratus. Sacramcntalia : notio ct species, 256; *, effectu 257. Sacramenta : ante Christum, 178; Sacramenta N. Legis, 1S2; notio theologica, 182; historica 183; con­ venientia, 185, 196; septenarius nu­ merus a Christo institutus, 189: ins­ titutio immediata a Christo, 19S; determinatio in genere an in specie? 201; materia et forma. 204; effectus. INDEX RERUM ALPH ABET1CUS. 2i2; character a tribus sacramentis poris Christi, 401 ; de effeAibus impressus, 227: minister ejusque do­ eucharistia: quoad corpus, 437; de necessitate communionis, 440; de tes. 234; ejus officia, 245: subjec­ tum, 250 ; ceremonia: sacramento­ essentia sacrificii misso.·, 484; de rum, 254. universali promulgatione legis bap­ Sacrificii notio, 470. Sacrificium mis­ tismi, 288. se. 471; cfr. Missa. Subdiaconatus, 565, 582. Sacrilega communio, 452. Subtilitas corporum beatorum, 613. Sanctorum communio : notio, 658; Sufficiens gratia, 37, 91, 98. existentia, 659; conseAaria, 603. Suffragia pn> defunctis. 644. ScotistÆ de distinAmne inter gratiam Supernaturalitas gratiæ, 149. Christi capitis et Christi raienifloris, 24, not. 3; de incompossibilitate gra­ Taine (H.) de necessitate gratiæ ad tiae cum peccato, 115: de modo quo reAe vivendum, 66. Tarcisii (S.) inscriptio de eucharistiâ, fit justificatio, 151. Sapientia Dei in eucharistiâ elucet, 3S1. 4to. — Sapientia ut donum Spiri­ Tcntatio gravis quo sensu vinci nequit sine gratiâ? 6t. ts S., 147. Schæfer de institutione eucharistiæ, Tepe molinismum exponit, 97, not. 1. Tertullianus de necessitate gratiæ, 44; 355Schell de salute infantium non baptide notione sacramenti, 184; de insti­ ratorum, 297. tutione sacramentorum, 193 ; de Secale non est materia eucharistiæ, eorum numero, 194; et efficaciâ, 215; de effeAibus baptismi, 284. ♦I/. · Semi-pelagiam, 27; confutantur, 47. Thomas Aq. (S.) de discrimine inter Serapionis sacramentarium seu euchogratiam gratum facientem ct gratis logium de transsubstantiationc, 3S1; datam, 25; de gratiâ habituali prae­ de cx. unAione, 530. veniente et subséquente, 37, not. 1; de necessitate graiiæ ad initium ope­ Species impressa et expressa in visione ris, 53, not. 2; de necessitate gratiæ beatifica, 608. Species eucharistie» objectivant ha­ ad superandas tentatione», 65, 67, bent realitatem, 387; sub qualibet not. I; de obligatione se ordinandi specie et singulis cujusquc speciei ad Deum, 85, not. 2; de libero arbi­ partibus Christus est praesens, 390; trio sub inlluxu gratis, 90, not. 5; de naturâ grati» aAualis, 95; de gra­ quofiiodo? 391; de naturâ-ct modo tiâ efficaci, 99; de divinâ adoptione, existendi specierum, 403. Communio 117; de habitatione Spiritûs in sub utrâque specie, 442. anima, 13$: de gratiâ habituali, 140, Spes in eucharistiâ fovetur, 411. not. 3; de distinAionc inter gratiam Spiritus S. habitat in anima justi, et caritatem, 144; de appetitu Deum 131. Spiritus S. dona, 145. videndi, 152; de necessitate virtualis Stephanus (S.) Papa de baptismo intluxûs caritatis ad meritum, 160; L haereticorum, 235. Suarez de necessitate bene utendi de potestate excellentia Christi in gratiâ, 60; de gratiâ requisita ad l>osacramenta, 200; de convenientia num naturale, 68; de gratiâ congrua, sacramentorum, 206; de causalitate 97; de gratiâ necessarii ad ultimam pbysicâ sacramentorum, 2tS; de gra­ dispositionem pro justificatione, 126; tiâ sacn m:ntali, 222, not. i; de de causahtate physica sacramento­ charaAerc sacramentali, 230, 232: rum, 218; de quantitate interna cor­ de peccato ministri eucharistiam in INDEX RERUM ALPHABETICUS. digne ministrantis, 239; de tempore institutionis baptismi, 267; de effec­ tibus baptismi, 285; de confirmatio­ nis convenientiâ, 318; de naturi transsubstantiationis, 398; de statu corporis Christi in eucharistia, 401 ; de accidentibus eucharisticis, 405, 408; de multipræscntiâ corporis Christi in eucharistia, 407; de essentiâ sacramenti eucharistia?, 415, not. I; de ejus effe&ibus, 435; de essentiâ sacrificii missæ, 4S3, 484; de modo quo missa suos producit effedus, 4S9; de materia ex. unAionis, 533; de subdiaconatu et mino­ ribus ordinibus, 565; de materia presbytcratûs, 569; de indelebilitate ordinis, 572; de gratiâ per ordina­ tionem collatà, 573. Thomassinus de gratia? eflicaciâ, 100; de minoribus ordinibus, 565. Tittman, protestons, de sensu metaphoræ edere carnem, 360, not. 3. Tongiorgi de speciebus eucharisticis, 403. Tonsura præambulum ad ordines, 5&>· Transsubstantiatio : notio, 383; existentia, 383; falsa; notiones rejiciun­ tur, 386; philosophica expolitio, 397; concordia cum ratione, 406. Tridentina decreta de gratiâ et justifi­ catione, 7; de sacramentis in genere, 174; de baptismo, 261; de confirma­ tione, 313; de cucharistiâ, 334; de communione, 339; de sacrificio mis­ sæ, 341; de ex. unAione, 522; de ordine, 551. I Unctio extrema. 524; cfr. Extrema unctio. Unio animae cum Deo per gratiam, 131 ; cum Christo per communionem, 4331 Unitarii de grati.c naturâ et necessitate, 28; de sacramentorum effica­ cia, 212; de baptismo, 264; de eucharistia, 352. Universalista? poenarum æternitatem negant, 616. Vasa sacra, 515. Venialia peccata omnia vitari nequeunt sine speciali gratiâ, 58. Vestes sacrae, 516. Viaticum quomodo ministrandum? 468. Vinum eucharisticum, 420; aqua vino miscenda, 421. Vires quas gratia prxbet, 35. Virtutes in justificatione infusæ, 142. Visio beatifica : ejus existentia, 506; tempus quo incipit, 603? ejus objec­ tum, 609; ejus supernaturalitas et possibilitas, 604. Vita supernaturalis, 147. Westmonastcricnsis confessio decor· ruptione humanæ natura:, 67, not. 4. Winer, protestans, de locutione cerne· dere carnes, 360, not. 1. Wiseman de præsentiâ Christi in Eucharistia, 358, not. 1; 361, not. 5; 362, not. 4; 365, not. 1. Zwinglius «le sacramentis, 212; de ccenâ Domini, 351. Imprimeries. Jean Γ Évangéliste. Dksci.ÊE ET CIE. — Tournii (Belgique). 1 De Pænitentia ET ffîatrimoiuo. PARS DOGMATICA Auctore Ad. Tanqüf.rey 1921 « Nova editio (1921-1922) Synopsis Theologiæ dogmaticæ et moralis, necnon Brevioris Synopsis dogmaticæ et moralis, auctore Ad t* » QUEREY. Nihil obstat, die 9" Maii 1921. A. Berrué. Imprimatur : t LUDOV1CUS, CARD. DUBOIS Arch. Paris. Imprimatur. Vomaci, die α8 Milii 1931. V. CANTINEAU, Vic. Gen. SYNOPSIS THEOLOGIÆ DOGMATICÆ AD MENTEM S. THOMÆ AQUIN ATIS HODIERNIS MORIBUS ACCOMMODATA. De Pænitentia ET ffîatnmonw PARS DOGMATICA Auctore Ad. Tanquerey Typis Societatis Sancti Joannis Evangelist® DESCLÉE et SOCII ROMÆ — TORNACI (Belg.) — PARISIIS 1921 « 4 MONITUM AUCTORIS. Cum in novâ editione Synopsis Theologia Dogmatica quam publici juris facimus desit pars dogmatica Tractatuum de Pænitcntiâ et Matrimonio, quæ in nostrâ Synopsi Theo­ logia moralis simul cum parte morali invenitur, opportunum duximus hos tractatus seorsim edere, ad usum eorum qui Synopsim dogmaticam, non autem moralem comparare voluntl. * Xumcro* relinquimus in editione B Synopsis TJuologia Dogmatica adhibitos. Auctores consulendi. Inter Patres : &rr. // , * Hermas, Pastor. — Sæc. III, Tertullianus, Idler de Panitentid et de Pssdicitid; S. Cyprianus, Liber de Lapsis. — .< ·.·. /J", S. Basilius, Hamit, in ps. 32; S. Ambrosius, Libri duo de Passitentii; S. Ephrein, Paræiseses 76 seu hortationes de pen itentia: S. Chrysostomus, Homilia IX de Pænitentiâ; Libri duo de Compunctione ; S. Pacianus, Parænesis, sive adhortatorius libellus ad pænitentiam. — Sæc. Vi, Joannes Jejunator, Consequentia et ordo erga eos qui confitentur1. — Sæc. VII, S- Columbanus, De penitential um mensttrâ taxanda Cummianus, De menSurd pænitentiarum . * — Sæc. Vili, Alcuinus, De confessione peccatorum ; Egbertus, Pænitentiale ; * S. Joannes Damascenus, Ep. de Confessione. — .v/. /A', Theodorus Cantuariensis, Pænitenliale et capitula ; * Rabanus Maurus, Panilenliutn liber6; Halitgarius Camcracensis, De vitiis et virtu­ tibus et de ordine pernitentium. Inter TheolOgOS : Sæc. XII, Petrus Lombardus, Sentent., lib. IV. — Sæc. XIII, S. Thomas Aq., O. P., Sum. theol., 3, q. S4 sq.; Supplement., q. 1 sq.; C. Gentil., lib. IV, c. 70-72; Opuse. de modo confitendi ct puritate conscientia. — Sæc. XIV, F. Mayron, Ο. Μ., De Pænitentiâ. — Sæc. XV, S. Bcrnardinus Senensis, Tr. de Confessione; S. Antoninus, Liber de crudi· tiotucenfusariorum. — Sæc. XVI, Barthol. Medina, O. P., Instructio de sacr. Papitentiæ; Joannes Fisher, De pænitentiâ cl virtutibus pænilentiæ annexis; S. Carolus Borromæus, instructio pro confessariis; Martinus Azpicuelta {Havanas di&us), Manuale, seu Enchiridion Confessariorum;E.mm&n\xt\ Sa, S. J., Aphorisms confcssariorum. — Sec. XVII, Sayrus. O. S. B., Summa sacram. Pænilentiæ, Vcnctiis, 1615: Phil. Fabri, Disput. theol. de panstentid, de peccato, dc suffragiis, Venctiis, 1623; Suarez, S. J., de Pænitcntiâ: Bcllarminus, S. J., De sacram. Pænilentiæ: J. de Lugo, S. J., Devirtute ct sacram. Pænilentiæ; Mart. Perez, S. J., De virtute et sacram. Pænileut., Lugduni, 1656; Petavius, S. J., De peuitentiæ velert in Ecclesiâ ratione (P. G., t. X Ll 1, IO27 sq.); De pænitcntiâ et reconciliatione veteris Ecclesiæ moribus reeeptd; De la plnitence publique. et de la préparation à la communion; Jac. Sinnondus, S. J., Historia pænitentiæ publicæ, 1651; J. Morinus, Comment, historicus de * P. G., LXXXVIH. i33ç. - 1 P. L.. LXXX, 223. — 3 P. L., LXXXVII. 973. -*P. L.. LXXXIX, 40X. -SP. L.. XC1X, 927. — · P. L.. ÇXII, 1397■ P. L., CX, 651. Pænit. et Matrim. — t 2 DE PÆNITENTIA. <Λλ·;/Λ/λ? in administrations sacram. P.enitcnti.e, Parisiis, 165); Scraphinus a Conceptione, O. C., De Pernitent. virtute ac sacramento, Roinie, 1674; Nata­ lis Alexander, O. P., Dissertatio polemiea de confessione sacramaitali, 167S; Denis de Stc Marthe, Traitt de la Confession auriculaire, Paris, 16S5. — Sac. ΧΙΊΙΙ, Liberius a Jesu, O. Carni., Fadus timoris et amosis Dei in ministerio sacramentalis reconciliationis, Romæ, 1713 ; Ziegler, O. S. B. Pharus navigantium, seu de sacram. Panitentia, Monachii, 1709; Cl. Pelle­ tier, Traité dogmatique el moral de la Pénitence, 172S: P. Collet, Tr. de Paiiitcntid, ap. -Vigne, Theo!. Curs., vol. XXII; Ant. Magrc. S. J., Thtol. Scholast., tr. XII de Pænit.» Ingolstadii, 1732; P. Straka, O. I'rxm., De sacram. Pernitentia, Prague, 1758-60; Billuart, Gotti, Wirceburgenses, optr. oil. — Sac. XIX, Lierheimcr, Das heilige Busssacrament: Tappchorn, Ante ittmg zur I'erwaltuHg des hl. Busssacraments: Palmieri, S. J., De sacra­ mento PanitentΊα , * 1896; Cambier, De divinis Instil. confessionis, Lzrvanii, 1884; L. de San, Tr. de Panitentid, 1900; Schmoll, Die Busslehrt dcr Frilhseholastik, 1909; Billot, S. J., De Sacramentis , * t. II, Ronix, 1906; Tepe, S. J., Insist, theol., t. IV, 1896; Pcsch, S. J., t. VII; E. Vacandard, La confession sacramentelle dans la primitive église, 1903; Confession in Diet, de Thiol. {.Vangenot}, t. Ill, 838-894; P. Batiffol, Les origines de la pénitence, in Etudes d'hisl. et de thiol, positive *, 1904, p. 45-222: P. A. Kirsch, Zur Geschichte der Katholisehen JSeiehte, 1902 ; A. d‘Ales, /.’Edit de Callide, Etude sur les origines de la Pénitence chrétienne, 1914. Inter Protestantes : Dallæus, De sacramcntali sen auriculari lati­ norum confessione, Geneva:, 1661; Blunt, Sacraments, London, 1S6S, p. 179 sq.; Morgan Dix, The Sacramental system, New York, 1S93, p. 92 sq.; H. C. Lea, History of Confestion and Indulgences, Philadelphia, 1896; H. B. Swete, Penitential discipline in the three first centuries, in Journal oj theological Studies, t. IV, 1903, p. 321.327. —K54— EX DECRETO AI) A RM ENOS. Quartum sacramentum est Pænitentia, cujus quasi materia sunt altus pæn i tentis, qui in tres distinguuntur partes. Quarum prima est cordis contritio : ad quam pertinet ut doleat de peccato com­ misso, cum proposito non peccandi de cetero. Secunda est oris confessio : ad quam pertinet ut peccator omnia peccata, quorum memoriam habet, suo sacerdoti confiteatur integraliter. Tertia est satisfallio pro peccatis secundum arbitrium sacerdotis, quæ quidem præcipue fit per orationem, jejunium et eleemosynam. Forma hujus sacramenti sunt verba absolutionis, quæ sacerdos profert, cum dicit : Ego te absolvo, etc., et minister hujus sacramenti est sacerdos habens au&oritatein absolvendi, vel ordinariam vel cx commissione superioris. Effectus hujus sacramenti est absolutio a peccatis. DE PÆNITENTIA. Cone. Trident. Decreta et Canones de Pænitentiæ sacramento1. I · ΛΎΓ). CAP. 1. De necessitate et institutione sacramenti Pænitentiæ. i Si ea in regeneratis omnibus gratitudo erga Deum csset, ut justitiam in Baptismo ipsius beneficio et gratiâ susceptam, cons­ tanter tuerentur, non fuisset opus aliud ab ipso Baptismo sacra­ mentum ad peccatorum remissionem esse institutum. Quoniam autem Deus, dives in misericordiâ, cognovit figmentum nostrum, illis etiam vitæ remedium contulit, qui sese postea in |>eccati ser­ vitutem, et dæmonis potestatem tradidissent, sacramentum vide­ licet Pænitentiæ; quo lapsis post Baptismum beneficium mortis Christi applicatur. Fuit quidem Pænitentia universis hominibus, qui se mortali aliquo peccato inquinassent, quovis tempore ad gratiam et justi, tiam assequendam necessaria, illis etiam qui Baptismi sacramento ablui petivissent, ut perversitate abjeâà et emendata, tantam Dei offensionem cum peccati odio et pio animi dolore detestarentur, t Unde Propheta ait2 : “Convertimini et agite pænitentiam ab omnibus iniquitatibus vestris : et non erit vobis in ruinam ini­ quitas”. Dominus etiam dixit s : “Nisi pænitentiam egeritis, omnes similiter peribitis ”. Et princeps Apostolorum Petrus pecca­ toribus Baptismo initiandis pænitentiam commendans, dicebat « : ■ Pænitentiam agite, et baptizetur unusquisque vestrum ”. Porro nec ante adventum Christi Pænitentia erat sacramentum, nec est post adventum illius cuiquam ante Baptismum. Dominus autem sacramentum Pænitentiæ tunc præcipue instituit, cum a mortuis excitatus, insufflavit in discipulos suos, dicens 5 : “ Acci­ pite Spiritum sanétum, quorum remiseritis peccata, remittuntur eis : et quorum retinueritis, retenta sunt ". Quo tam insigni fa€lo Ct verbis tam perspicuis, potestatem remittendi ct retinendi [k?cCata, ad reconciliandos fideles post Baptismum lapsos, Apostolis et eorum legitimis successoribus fuisse communicatam, universo­ rum Patrum consensus semper intellexit; et Novatianos, remittendi potestatem olim pertinaciter negantes, magnà ratione Ecclesia ' Disputationes patrum Tridentinorum de his decretis ac canonibus vide ap. Theiner, o/. <-//.. vol. I. p. 331 sq. 2 Euch., XVIII, 30. — * Luc., XIII, 3. — « Aci., Il, 3S. - /az.,-XX, 22-33. Λ DE PÆNITENTIA. Catholica tanquam hærcticos explosit atque condemnavit. Quare verissimum hunc illorum verborum Domini sensum sanéta hæc Synodus probans ct recipiens, damnat eorum commentitias inter­ pretationes, qui verba illa ad potestatem praedicandi verbum Dei et Christi Evangelium annuntiandi, contra hujusmodi sacramenti institutionem falso detorquent. GAP, 2. Do differentiâ sacramenti Pænitentiæ et Baptismi. Ceterum hoc sacramentum multis rationibus a Baptismo differre dignoscitur; nam praeterquam quod materia et forma, quibus sacramenti essentia perficitur, longissime dissidet, constat certe Baptismi ministrum judicem esse non oportere, cum Ecclesia in neminem judicium exerceat, qui non prius in ipsam per Baptismi januam fuerit ingressus. “Quid enim mihi, inquit Apostolus’, de iis qui foris sunt, judicare? ” Secus est de domesticis fidei, quos Christus Dominus lavacro Baptismi sui corporis membra semel efficit; nam hos, si se postea crimine aliquo contaminaverint, non jam repetito Baptismo ablui, cum id in Ecclesiâ Catholica nullâ ratione liceat, sed ante hoc tribunal tanquam reos sisti voluit; ut per sacerdotum sententiam non semel, sed quoties ab admissis peccatis ad ipsum pænitentes confugerint, possent liberari. Alius est praeterea Baptismi, et alius Pænitentiæ fruilus : per Baptismum enim Christum induentes, nova prorsus in illo effici­ mur creatura, plenam et integram peccatorum omnium remissio­ nem consequentes : ad quam tamen novitatem et integritatem per sacramentum Pænitentiæ, sine magnis nostris fletibus et laboribus, divina id exigente justitia, pervenire nequaquam possumus : ut merito Pænitentia laboriosus quidam Baptismus a Sanftis Patribus didtus fuerit. Est autem hoc sacramentum Pænitentiæ lapsis post Baptismum ad salutem necessarium, ut nondum regeneratis ipse Baptismus. CAP. 3. De partibus et fructu hujus sacramenti. Docet prætcrea sanéta Synodus sacramenti Pænitentiæ formam, in qua praecipue ipsius vis sita est, in illis ministri verbis positam esse : Ego fe absolvo, etc.; quibus quidem de Ecclesiæ sanétæ more preces quædam laudabiliter adjunguntur : ad ipsius tamen form® essentiam nequaquam spe&ant, neque ad ipsius sacramenti administrationem sunt necessaria?. ■ / Cor., V, 12. DE P/ENITENTIA. 5 Sunt autem quasi materia hujus sacramenti ipsius pænitentis actus, nempe Contritio., Confessio et Satisfactio. Qui, quatenus in pænitente ad integritatem sacramenti, ad plenamque et perfeétam peccatorum remissionem ex Dei institutione requiruntur, hic ratione Pænitentiæ partes dicuntur. Sane vero res et effe&iis hujus sacramenti, quantum ad ejus vim et efficaciam pertinet, reconciliatio est cum Deo, quam interdum in viris piis et cum devotione hoc sacramentum percipientibus, conscience pax ac serenitas cum vehementi spiritus consolatione consequi solet. Hæc de partibus et effedu hujus sacramenti sanda Synodus tradens, simul eorum sententias damnat, qui Pænitentiæ partes, incussos conscientiæ terrores et fidetn esse contendunt. CAP. 4. Dc contritione. Contritio, quæ primum locuin inter didos pænitentis aôus habet, animi dolor ac detestatio est de peccato commisso cum propo­ sito non peccandi de cetero. Fuit autem quovis tempore, ad impe­ trandam veniam peccatorum, hic contritionis motus necessarius; et in homine post Baptismum lapso, ita demum præparat ad remissionem peccatorum, si cum fiduciâ divinæ misericordiae et voto præstandi reliqua conjundus sit, quæ ad rite suscipiendum hoc sacramentum requiruntur. Declarat igitur sanda Synodus, hanc contritionem non solum • cessationem a peccato, et vitæ novæ propositum et inchoationem, sed veteris etiam odium continere, juxta illud ' : “ Projicite a vobis omnes iniquitates vestras, in quibus prævaricati estis, et facite vobis cor novum et spiritum novum ”. Et certe, qui illos Sandorum clamores consideraverit : “ Tibi soli peccavi, ct malum Cbram te feci2; laboravi in gemitu meo; lavabo per singulas nodes lectum meum 3; Recogitabo tibi omnes annos meos in amaritudine animæ ” ■·; et alios hujus generis, facile intelliget cos ex vehementi quodam anteadæ vitæ odio, et ingenti peccatorum detestatione manasse. Docet præterea, etsi contritionem hanc aliquando caritate per­ fectam esse contingat, hominemque Deo reconciliare, priusquam hoc sacramentum actu suscipiatur; ipsam nihilominus reconcilia­ tionem ipsi contritioni, sine sacramenti voto quod in illâ includi­ tur, non esse adseribendam. Illam vero contritionem imperfectam, quæ attritio dicitur, quoniam vel cx turpitudinis peccati conside­ ratione,. vel ex gehennæ et pœnarum metu communiter concipitur, ’ Ezceh., XVIII, 31. — « l's. L, 6. — '■ Ps. VI, 7. _ * Λ»., XXXVIII, 15. 6 DE PÆNÏTENTIA. si voluntatem peccandi excludat, cum spe veniæ, declarat, non solum non facere hominem hypocritam et magis peccatorem, verum etiam donum Dei esse, et Spiritûs san&i impulsum, non adhuc quidem inhabitantis, sed tantum moventis, quo pænitens adjutus viam sibi ad justitiam parat. Et quamvis sine sacra­ mento Pænitentiæ per sc ad justificationem perducere peccatorem nequeat, tamen eum ad gratiam in sacramento Pænitentiæ impe­ trandam disponit. Hoc enim timore utiliter concussi Ninivitæ ad Jonæ prædicationem plenam terroribus pænitentiam egerunt, et misericordiam a Domino impetrarunt. Quamobrem falso quidam calumniantur catholicos scriptores, quasi tradiderint sacramentum Pænitentiæ absque bono motu suscipientium gratiam conferre, quod nunquam Ecclesia Dei docuit, nec sensit; sed et falso docent con­ tritionem esse extortam et coaétam, non liberam et voluntariam. CAP. 5. De confessione. Ex institutione sacramenti Pænitentiæ jam explicati universa Ecclesia semper intellexit, institutam etiam esse a Domino inte­ gram peccatorum confessionem, et omnibus post Baptismum lapsis jure divino necessariam existere : quia Dominus noster Jesus Christus, e terris ascensurus ad cælos, sacerdotes sui ipsius vicarios reliquit, tanquam presides et judices, ad quos omnia mortalia crimina deferantur, in quæ Christi fideles ceciderint : quo pro potestate clavium, remissionis aut retentionis peccatorum sen­ tentiam pronuntient. Constat enim sacerdotes judicium hoc, inco­ gnita causa, exercere non potuisse, neque æquitatem quidem illos in poenis injungendis servare potuisse, si in genere duntaxat, et non potius in specie, ac sigillatim, sua ipsi peccata déclarassent. Ex bis colligitur, oportere a pænitcntibus omnia peccata morta­ lia, quorum post diligentem sui discussionem, conscientiam habent, in confessione recenseri, etiamsi occultissima illa sint, et tantum adversus duo ultima Decalogi præcepta commissa, quæ nonnunquam animum gravius sauciant, ct periculosiora sunt iis quæ in manifesto admittuntur : nam venialia, quibus a gratiâ Dei non excludimur, et in quæ frequentius labimur, quamquam recte ct utiliter citraque omnem praesumptionem in confessione dican­ tur, quod piorum hominum usus demonstrat, taceri tamen citra culpam, multisque aliis remediis expiari possunt. Verum cimi universa mortalia peccata, etiam cogitationis, homines iræ filios, et Dei inimicos reddant, necessum est omnium etiam veniam, cum apertâ et verecunda confessione, a Deo quærerc. Itaque duin omnia, quæ memoriæ occurrunt, peccata Christi fideles confiteri student, procul dubio omnia divinæ misericordiæ ignoscenda DE PÆN1TENTIA. 7 exponunt; qui vero secus faciunt, et scienter aliqua retinent, nihil divinæ bonitati per sacerdotem remittendum proponunt; si enim erubescat ægrotus vulnus medico detegere, quod ignorat, medicina non curat. Colligitur præterea, etiam eas circumstantias in confessione explicandas esse, quæ speciem peccati mutant : quod sine illis peccata ipsa neque a pænitentibus integre exponantur, nec judici­ bus innotescant, et fieri nequeat, ut de gravitate criminum recte censere possint, et pœnam, quam oportet, pro illis pænitentibus imponere. Unde alienum a ratione est, docere circumstantias has ab hominibus otiosis excogitatas fuisse; aut unam tantum circum­ stantiam confitendam esse, nempe peccasse in fratrem. Sed et impium est, confessionem quæ lulc ratione fieri praecipitur, impos­ sibilem dicere aut carnificinam illam conscientiarum appellare : constat enim, nihil aliud in Ecclesia a pænitentibus exigi, quam ut, postquam quisque diligentius se excusserit, et conscientia suæ sinus omnes et latebras exploraverit, ea peccata confiteatur, quibus se Dominum et Deum suum mortaliter offendisse meminerit; reli­ qua autem peccata, quæ diligenter cogitanti non occurrunt, in universum eâdem confessione inclusa esse intélliguntur : pro qui­ bus fideliter cum Propheta dicimus ’ : “ Ab occultis meis munda me, Domine”. Ipsa vero hujusmodi confessionis difficultas, ac peccata detegendi verecundia, gravis quidem videri posset, nisi tot tantisque commodis et consolationibus levaretur, quæ omnibus digne ad hoc sacramentum accedentibus, per absolutionem certis­ sime conferuntur. Ceterum, quoad modum confitendi secreto apud solum sacerdo­ tem, etsi Christus non vetuerit quin aliquis in vindi&am suorum scelerum et sui humiliationem, tum ob aliorum exemplum, tum ob Ecclesiæ offensæ aedificationem, delicta sua publice confiteri pos­ sit, non est tamen hoc divino præcepto mandatum, nec satis con­ sulte humana aliqua lege præciperetur, ut dclic’ta praesertim secreta, fpublicà essent confessione aperienda. Unde cum a sanctissimis et antiquissimis Patribus, magno unanimique consensu, secreta confessio sacramentalis, quâ ab initio Ecclesia sancta usa est, et modo etiam utitur, fuerit semper com­ mendata; manifeste refellitur inanis eorum calumnia, qui eam a divino mandato alienam, et inventum humanum esse, atque a Patribus in Concilio l^teranensi congregatis initium habuisse, docere non verentur. Neque enim per Lateranense Concilium Ecclesia statuit, ut Christi fideles confiterentur, quod jure divino - Ps. XVII, 13. 8 DE PÆNITENTIA. necessarium et institutum esse intellexerat; scd ut præccptum confessionis, saltem semel in anno, ab omnibus et singulis, cum ad annos discretionis pervenissent, impleretur; unde jam in universa Ecclesiâ cum ingenti animarum fidelium fruétu observatur mos ille salutaris confitendi sacro illo et maxime acceptabili tempore Qua· dragesimte : quem morem hæc sanda Synodus maxime probat et ampleditur, tanquam pium ct merito retinendum. CAP. 6. De ministro hujus sacramenti et absolutione. Circa ministrum autem hujus sacramenti, declarat sanda Syno­ dus, falsas esse et a veritate Evangelii penitus alienas dodrinas omnes, quæ ad alios quosvis homines præter episcopos et sacer­ dotes, clavium ministerium perniciose extendunt; putantes verba illa Domini ‘ “ Quæcumque alligaveritis super terram, erunt alligata et in cælo : et quæcumque solveritis super terram, erunt soluta et in cælo”, et : “Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis; et quorum retiryieritis, retenta sunt” ad omnes Christi fideles indifferenter et promiscue, contra institutionem hujus sacramenti, ita fuisse dida, ut quivis potestatem habeat remittendi peccata publica quidem per correctionem, si correp­ tus acquieverit, secreta vero per spontaneam confessionem, cui­ cumque fadam. Docet quoque, etiam sacerdotes qui peccato mortali tenentur, per virtutem Spiritûs sandi in ordinatione collatam, tanquam Christi ministros, fundionem remittendi peccata exercere, eosque prave sentire, qui in malis sacerdotibus hanc potestatem non esse contendunt Quamvis autem absolutio sacerdotis alieni beneficii sit dispen» satio, tamen non est solum nudum ministerium vel annuntiandi Evangelium, vel declarandi remissa esse peccata, sed ad instar aflûs judicialis, quo ab ipso velut a judice sententia pronuntiatur; atque ideo non debet jKcnitens adeo sibi de sini ipsius fide blan­ diri, ut etiam si nulla illi adsit contritio, aut sacerdoti animus serio agendi ct vere absolvendi desit, putet tamen se, propter suam solam fidem, vere et coram Deo esse absolutum; nec enim fides sine pænitcnliâ remissionem ullam peccatorum præstaret : nec is esset, nisi salutis suæ negligentissimus, qui sacerdotem jocose absolventem cognosceret, et non alium, serio agentem, sedulo requireret. J/α/Λ, XVIII, 18; XX, 23. DE PÆNITENTIA. 9 CAP. 7. De casuum reservatlone. Quoniam igitur natura et ratio judicii illud exposcit, ut senten­ tia in subditos duntaxat feratur, persuasum semper in Ecclesia Dei fuit, et verissimum esse Synodus hæc confirmat, nullius momenti absolutionem eam esse debere, quam sacerdos in eum profert, in quem ordinariam aut subdelegatam non habet juris­ dictionem. Magnopere vero ad Christiani populi disciplinam pertinere sanctissimis Patribus nostris visum est, ut atrociora quædam et graviora crimina non a quibusvis, sed a summis dun­ taxat Sacerdotibus absolverentur; unde merito Pontifices maximi pro supremâ potestate sibi in Ecclesiâ universali tradita, causas aliquas criminum graviores suo potuerunt peculiari judicio reser­ vare. Neque dubitandum est, quando omnia, quæ a Deo sunt, ! ordinata sunt, quin hoc idem Episcopis omnibus in suâ cuique dioecesi in ædificationem tamen, non in destructionem, liceat, pro illis in subditos traditâ supra reliquos inferiores Sacerdotes audioritale, præsertim quoad illa quibus excommunicationis censura annexa est. Hanc autem dolidiorum reservationem, consonum est divinæ auéloritati, non tantum in externâ politiâ, sed etiam coram Deo vim habere. Verumtamen pie admodum, ne hâc ipsâ occasione aliquis pereat, in eâdem Ecclesiâ Dei custoditum semper fuit, ut nulla sit reservatio in articulo mortis : atque ideo omnes sacerdotes quosliÎbet pænitentes a quibusvis peccatis et censuris absolvere possunt : extra quem articulum sacerdotes, cum nihil possint in casibus reservatis, id unum pæniténtibus persuadere nitantur, ut ad Supe­ riores et legitimos judices pro beneficio absolutionis accedant i CAP. 8. De satisfactionis necessitate et fructu. Demum quoad satisfadlionem, quæ ex omnibus Pænitentiæ par­ tibus, quemadmodum a Patribus nostris Christiano populo fuit perpetuo tempore commendata; ita una maxime nostrâ ætate, summo pietatis prætextu impugnatur ab iis, qui speciem pietatis habent, virtutem autem ejus abnegarunt : sancta Synodus decla­ rat, falsum omnino esse, et a verbo Dei alienum culpam a Domino nunquam remitti, quin universa etiam pæna condonetur. Perspi­ cua enim et illustria in sacris Litteris exempla reperiuntur, quibus, præter divinam traditionem, hic error quam manifestissime revin­ citur. Sane et divinæ justitiæ ratio exigere videtur, ut aliter ab eo in gratiam recipiantur, qui ante Baptismum per ignorantiam deliquerint; aliter vero, qui semel a peccati et dæmonis servitute liberati, et accepto Spiritûs Sandli dono, scienter templum Dei 10 DE PÆNITENTIA. violare, et Spiritum Sanélum contristare non formidaverint. Et divinam clementiam decet, ne ita nobis absque ullâ satisfactione peccata dimittantur, ut occasione accepta, peccata leviora putan­ tes, velut injurii et contumeliosi Spiritui SamSto, in graviora laba­ mur, thesaurizantes nobis iram in die iras. Procul dubio enim magnopere a peccato revocant, et quasi fræno quodam coercent hæ satisfaftoriæ pœnæ, cautioresquc ct vigilantiores in futurum pænitentes efficiunt : medentur quoque peccatorum reliquiis, et vitiosos habitus, male vivendo compara­ tos, contrariis· virtutum aétionibus tollunt. Neque vero securior ulla via in Ecclesiâ Dei unquam existimata fuit ad amovendam imminentem a Domino prenant, quam ut hæc pænitentiæ opera homines cum vero animi dolore frequentent. Accedit ad hæc, quod, dum satisfaciendo patimur pro peccatis, Christo Jesu, qui pro peccatis nostris satisfecit, c.x quo omnis nostra sufficientia est, conformes efficimur, certissimam quoque inde arrham habentes, quod si compatimur, et conglorificabimur. Neque vero ita nostra est satisfaélio hæc, quam pro peccatis nostris exsolvimus, ut non sit per Christum Jesum : nam qui ex nobis tanquam ex nobis nihil possumus, eo coopérante qui nos confortat, omnia possumus : ita non habet homo unde glorietur : sed omnis gloriatio nostra in Christo est, in quo vivimus, in quo meremur, in quo satisfacimus facientes fru&us dignos pænitentiæ, qui ex illo vim habent, ab illo offeruntur Patri, et per illum accep­ tantur a Patre. Debent ergo sacerdotes Domini, quantum spiritus ct prudentia suggesserit, pro qualitate criminum et pænitentium facultate, salu­ tares et convenientes satisfactiones injungere : ne, si forte peccatis connivcant, et indulgentius cum pænitenlibus agant, levissima quædam opera pro gravissimis delimits injungendo, alienorum pec­ catorum participes efficiantur. Habeant autem prae oculis, ut satisfactio, quam imponunt, non sit tantum ad novae vitæ custodiam, ct infirmitatis medicamentum; sed etiam ad praeteritorum peccatorum vindi&am et castigatio­ nem : nam claves sacerdotum non ad solvendum duntaxat, sed et ad ligandum concessas, etiam antiqui Patres ct credunt ct docent; nec propterea existimarunt, sacramentum Pænitentiæ esse fotum iræ vel poenarum; sicut nemo unquam Catholicus sensit, ex hujus­ modi nostris satisfactionibus vim meriti, et satisfactionis Domini nostri Jesu Christi vel obscurari, vel cx aliqua parte imminui : quod dum Novatores inteliigere nolunt, ita optimam pæn i ten­ dant novam vitam esse docent, ut omnem satisfactionis vim et usum tollant. DE P/ENITENTIA. 11 CAP. 9. De operibus satisfactionis. Docct præterea, tantam esse divinæ munificentiæ largitatem, ut non solum pœnis, sponte a nobis pro vindicando peccato suscep­ tis, aut sacerdotis arbitrio pro mensura deli&i impositis, sed etiam, quod maximum amoris argumentum est, temporalibus flagellis a J)eo inflidis et a nobis patienter toleratis, apud Deum Patrem per Christum Jesum satisfacere valeamus. CANONES. Î i 1. Si quis dixerit, in Catholica Ecclesiâ Pænitentiam non esse vere et proprie sacramentum, pro fidelibus, quoties post Baptis­ mum in peccata labuntur,ipsi Deo reconciliandis a Christo Domino nostro institutum; A. S. 2. Si quis, sacramenta confundens, ipsum Baptismum Pæniten­ tiæ sacramentum esse dixerit, quasi hæc duo sacramenta distinéla non sint, atque ideo Pænitentiam non reétc secundam post nau­ fragium tabulam appellari; A. S. 3. Si quis dixerit, verba illa Domini Salvatoris : “ Accipite Spiritum Sanétum : quorum remiseritis peccata, remittuntur eis; et quorum retinueritis, retenta sunt ”, non ésse intelligenda de potes­ tate remittendi et retinendi peccata in sacramento Pænitentiæ, sicut Ecclesia Catholica ab initio semper intellexit; detorserit autem, contra institutionem hujus sacramenti, ad audoritatem praedicandi Evangelium; A. S. 4. Si quis negaverit, ad integram et perfeôtam peccatorum remissionem requiri tres aéîus in pænitente quasi materiam sacra­ menti Pænitentiæ, videlicet, contritionem, confessionem, et satisfactionem, quæ tres Pænitentiæ partes dicuntur; aut dixerit, duas tantum esse Pænitentiæ partes, terrores scilicet incussos conscien­ tise, agnito peccato, et fidem conceptam ex Evangelic, vel absolu­ tione, quâ credit quis sibi per Christum remissa peccata; A. S. 5. Si quis dixerit, eam contritionem, quæ paratur per * discussio nem, collectionem ct detestationem peccatorum, quâ quis recogitat annos suos in amaritudine animæ suæ, ponderando peccatorum suorum gravitatem, multitudinem, foeditatem, amissionem æternæ bcatitudinis, et æternæ damnationis incursum, cum proposito melioris vitæ, non esse verum et utilem dolorem, nec præparare ad gratiam, sed facere hominem hypocritam et magis peccatorem; demum illam esse dolorem coactum, et non liberum ac volunta­ rium ; A. S. 6. Si quis negaverit, confessionem sacramentalem vel institu­ tam, vel ad salutem necessariam esse jure divino, aut dixerit, mo­ 12 DE PÆNITENTIA. dum secrete confitendi soli sacerdoti, quem Ecclesia Catholica ab initio semper observavit et observat, alienum esse ab institutione et mandato Christi, et inventum esse humanum; A. S. 7- Si quis dixerit, in sacramento Pænitentiæ ad remissionem peccatorum necessarium non esse jure divino, confiteri omnia et singula peccata mortalia, quorum memoria cum debita et diligenti præmeditatione habeatur, etiam occulta, et quæ sunt contra duo ultima Decalogi præcepta, et circumstantias, qure peccati speciem mutant; sed eam confessionem tantum esse utilem ad erudien­ dum et consolandum pænitentem, et olim observatam fuisse tan­ tum ad satisfactionem canonicam imponendam ; aut dixerit, eos, qui omnia peccata confiteri student, nihil relinquere velle diving misericordia; ignoscendum; aut demum, non licere confiteri pec­ cata venialia; A. S. 8. Si quis dixerit, confessionem omnium peccatorum, qualem Ecclesia servat, esse impossibilem, et traditionem humanam a piis abolendam; aut ad eam non teneri omnes et singulos utriusque sexûs Christi fideles, juxta magni Concilii Lateranensis constitu­ tionem, semel in anno, et ob id suadendum esse Christi fidelibus, ut non confiteantur tempore Quadragesimæ; A. S. 9. Si quis dixerit, absolutionem sacramentalem sacerdotis non esse actum judicialem, sed nudum ministerium pronuntiandi et declarandi remissa esse peccata confitenti, modo tantum credat se esse absolutum : aut sacerdos non serio, sed joco absolvat; aut dixerit, non requiri confessionem pænitentis, ut sacerdos eum absolvere possit; A. S. 10. Si quis dixerit, sacerdotes, qui in peccato mortali sunt, potestatem ligandi et solvendi non habere; aut non solos sacerdo­ tes esse ministros absolutionis, sed omnibus et singulis Christi fidelibus esse diéhim : “Quæcunquc ligaveritis super terram, erunt ligata et in cælo; et quæcunque solveritis super terram, erunt soluta et in cælo ”; et : “ Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis; et quorum retinueritis, retenta sunt” : quorum verborum vir­ tute quilibet absolvere possit peccata, publica quidem per correp­ tionem duntaxat, si correptus acquieverit, secreta vero per spon­ taneam confessionem; A. S. 11. Si quis dixerit, Episcopos non habere jus reservandi sibi casus, nisi quoad externam politiam, atque ideo casuum reservationem non prohibere, quominus Sacerdos a reservatis vere absol­ vat; A. S. 12. Si quis dixerit, totam pœnam simul cum culpâ remitti sem­ per a Deo, satisihetionemque pænitentium non esse aliam, quam fidem, qnâ apprehendunt Christum pro cis satisfecisse; A. S. DE PÆNITENTIA. 13 13.Si quis dixerit, pro peccatis, quoad pœnam temporalem, minime Deo per Christi merita satisfieri pœnis ab eo infli&is, et patiemer toleratis, vel a sacerdote injunctis, sed neque sponte sus­ ceptis, ut jejuniis, orationibus, eleemosynis, vel aliis etiam pietatis operibus, atque ideo optimam pænitentiam esse tantum novam vitam; A. S. 14. Si quis dixerit, satisfactiones, quibus pænitentes per Christum Jesum peccata redimunt, non esse cultus Dei, sed traditiones hominum, doCtrinam de gratiâ, et verum Dei cultum, atque ipsum beneficium mortis Christi obscurantes; A. S. 15. Si quis dixerit, claves Ecclesiae esse datas tantum ad solven­ dum, non etiam ad ligandum, et propterea sacerdotes, dum impo­ nunt poenas confitentibus, agere contra finem clavium, et contra institutionem Christi, et fictionem esse, quod virtute clavium, sublatâ pœnâ æternâ, poena temporalis plerumque exsolvenda rema­ neat; A. S. Objectum Tractatûs. 653. Pænitentia est simul aftus, virtus et sacramentum. Aliquem pænitentiæ actum esse necessarium, post pecca­ tum commissum, reôta ratio demonstrat. Injuria enim Deo irrogata reparari debet ; aliunde, transacto actu peccaminoso gravi, homo remanet ab ultimo fine aversus, donec per pænitentiam a peccato liberetur ». Ad aétus pænitentiæ exercendos, infunditur in justifi­ catos, juxta communem sententiam, virtus pænitentiæ quæ nos inclinat ad detestationem et expiationem peccati. Præteirca Christus instituit sacramentum, quo, positis qui­ busdam pænitentiæ actibus, et, mediante sacerdotis absolu­ tione, remittuntur peccata post baptismum commissa. De hoc sacramento agemus, paucis tamen prænotatis de actu et virtute pænitentiæ. Utilitas hujus Trailatûs desumitur ex necessitate Fideli­ bus exponendi doctrinam de sacramento quod frequenter recipiunt, eamque vindicandi contra impugnationes Protestanlium ac Modemistarum. 'Ad rem Tridentinum (sess. XIV, cap. 1) : “Fuit quidem Pænitentia universis hominibus, qui se mortali aliquo peccato inquinassent, quovis tempore ad gratiam et justitiam assequendam necessaria, illis etiam qui Baptismi sacra­ mento ablui petivissent, ut perversitate abjectà et emendata, tantam Dei offen­ sionem cum peccati odio et pio animi dolore detestarentur”. 14 DE RÆNITENTIA. PRÆNOTANDA DE ACTU ET VIRTUTE PÆNITENTIÆ. Dicemus : 1° de ejus notione, 2° de ejus necessitate. I. Genuina pænitentiæ notio.** 654. i° Etymologica notio. Pænitentia, juxta plerosque antiquos auCiores, derivatur a vocibus panam tenere, ideoque designat actum quo pcenam subimus ad satisfaciendum pro peccatis. Verius autem recentiores dicunt pænitentiam originem ducere a perne, seu penitus, et etymologice designare aliquid intimum, quod cor ipsum afficit°. Apud profanos audores, hæc vox tria præsertim significat : (a) interiorem tiedii vel displicentia sensum; ita apud Ciceronem,\\\>. de Senedtute, dicitur : “ Num igitur, si centesimum vixisset annum, eum suæ seneôlutis pæniteret?” (b) dolorem ob faélum antea admis­ sum, sive bonum sive malum : “ Pænitere tunc dicere solemus, cum quæ ipsi fecimus aut quæ de nostra voluntate nostroque consilio faéta sunt, ea nobis post incipiunt displicere sententiamque in iis nostram demutamus”3; (c) dolorem conceptum de aliquo crimine seu delicto : “ Alexandrum regem videmus, ait Cicero < qui cum interemisset Clytum familiarem suum, vix a se manus abstinuit : tanta vis fuit pænitendi ! ” Hoc ultimo sensu auitores sacri sæpissime vocem panitentiam usurpant, quatenus nempe significat animi dolorem de peccato com­ misso. 655. 20 Theologica notio. (A) Pccnilentia ut aptus. Sæpe in Scripturis commendatur Poenitentia : quâ voce, ex contextu, significatur complexus a&uum qui peccatum tùm in præterito, turn in futuro respiciunt. Scilicet vir vere pænitens propria peccata commissa retraitât ac detestatur, ad ea satisfactione expianda paratus est, ct insuper quælibet peccata in futurum devitare proponit. Tres igitur a&us præcipuos complcéiitur : contritionem seu detestationem, firmum propositum et satisfactionem 5. ’ S. Thom., 3 p., q. S$; Suarez, de Panifcnt., disp. I et VII; Moriuus, Commentar, in admin. Ponit., Mb. I, c. 1-2: Billuart, diss. II; Card. Billot, De Punit., th. 6; L. dc San, de Punit., P. I, cap. Ι·6; Pesch, n. 87 sq. 8 M. Brcal et A. Bailly, Diction. pyntai. latin, 1S9S, p. 240. 3 Aulus Gellius, Λλϋ. attic., 1. XVII, c. 1. * Cicero, Tuscut. quasi., lib. IV. * Horum adluum genesis sic intclligi potest : quando primum peccator appre­ hendit peccatum commissum ut malum, voluntas illud abominatur ac detesta­ tur, quia malum est; dcin animadvertit hoc malum esse sibi/nwi/zr, in se vel DE PÆNITENTIA. 15 Insuper, ut sit salutaris scu ad Deo reconciliandam ani­ mam apta, pænitentia peccatum in ordine ad Deum respi­ cere debet et ex supernaturaligratid motivoque retractare. Hinc: (a)pacatum est objeftum materiale pænitentiæ, seu id quod contritione, firmo proposito et satisfactione reparatur; (b) objectum formale seu motivum pænitentiæ est honestas ipsius reparationis; (ci pænitentia proprie dicla respicit peccatum pæn i tentis proprium: id enim tantiim retradtare possumus quod nos ipsi commisimus; d) pænitentia vera et salutaris non soliim est propositum novae vitæ,ut contendit Lutherus cum plerisque Protestaitfilms, sed etiam peccatorum commissorum detestatio. (B) Pænitentia ut virtus. Hanc pænitentiam salutarem fovere possumus etiam postquam justificati sumus, et qui­ dem ope virtutis per sc infusæ quam simul cum gratia habi­ tuali accipimus, juxta communem sententiam (n. 193). Hæc autem definitur : virtus sufernaturalis et moralis, Peccatorem inclinans ad detestationem propriipeccati, quatenus ■st offensa Dei, et ad firmum emendationis satisfaclionisque propositum. SubjeCtum proximum hujus virtutis est voluntas, quia odium peccati est aéhis quo voluntas a peccato avertitur; hic autem volun­ tatis adtus supponit præviam intelleflûs cognitionem, qua peccatum ut malum apprehenditur; insuper aliquando in appetitum sensibilem innuit, ibi causando sensibilem dolorem seu tristitiam;sed voluntas manet sedes propria pænitentiæ. Pænitentia, juxta communem sententiam, est virtus specialis. Id satis apparet ex eo quod inclinat ad actum speciali honestate præditum, “scilicet operari ad destruClionem peccati praeteriti, in quantum est Dei offensa : quod non pertinet ad rationem alterius virtutis”'. Hæc autem virtus ad justitiam commntativam refertur, non qui­ dem tanquam pars subjedtiva, sed ut pars potentialis2; per eam siquidem peccator aliquo modo reparat injustitiam erga Deum commissam, non quidem ad perfedtam æqualitatem, cùm inter in effectibus, ct dc co dolet; non potest autem sincere de peccato dolere, nisi firmiter illud in posterum vitare velit; ct insuper, cum praeteritum malum sit reparandum, jam sponte oritur voluntas satisfaciendi, ut infra declaratur. 1 S. Thom., 3. q. S5, a. 2. 9 Partes subjectiva alicujus virtutis sunt veluti species in quas dividitur, seu partes quas plene participant rationem illius virtutis; partes potentiates, seu adnexx, e» sunt quæ ordinantur ad aliquos aAus etiam præccllentiorcs, ut est atihis religionis relate ad justitiam, qui tamen no.·, bebent totam rationem hujus virtutis. 16 DE PÆNITENTIA, Deum et hominem nimia sit disproportio, sed meliori quo fieri potest modo, quatenus peccator Deo satisfacere conatur sicut servus domino et filius patri Attamen acltts pænitentiæ ad ceteras virtutes referri potest in eo sensu quod aliquando imperatur sive a religione, sive a caritate, etc.· 656. 3° Falsa Protestantium notio. (A) Exponitur. Hæc fluit ex modo quo isti concipiunt peccatum et justifi­ cationem. Cùm homo, juxta Lutherum, necessario peccet, pænitentia pro prie non consistit in mutatione voluntatis, quæ mala remanet, sed in mutatione sensûs (sentiment) relate ad Deum; videlicet sensus terroris, agnito peccato incussus, mutatur in fidem seu fiduciam quâ quis credit propter Christum sibi condonari peccata, et ita justificatur. Calvinus autem hanc notionem correxit, asserens pænitentiam esse vitæ novæ inceptionem ex fiducia ortam, seu “ veram ad Deum vitæ nostræ conversionem, a sincero serioque Dei timore profeétam, quæ carnis nostræ veterisque hominis mortificatione et spiritus vivificatione constet ”1*3. Ambo contendunt nullam satisfactionem Deo solvendam esse, cùm Christus pro nobis abundanter satisfecerit. Moderni autem Protestantes, propius veritatem catholicam acce­ dentes, fatentur vitæ novæ inceptionem esse conditionem præviam ad justificationem, et veram pænitentiam compleéti humilem con­ fessionem delicti coram Deo, horrorem peccati commissi, atque vitæ emendationem 45. (B) Confutatur. Pænitentia genuina ct salutaris non solum est propositum nova vita, sed etiam peccatorum com­ missorum detestatio. Certum est. (a) Quidquid enim dicitur dc sensu etymologico voca­ bulorum pænitentia vel μετάνοια 5, certum est usu biblico 1 S. Thom., 3, q. 85, a. 3. * Ita pænitentia aliquid participat aliarum virtutum, ut recte animadvertit S. Thomas, 3, q. S5, a. 4. Pænitentia est cum fide passionis Christi, per quam justificamur a peccatis, et cum spe veniar, et cum odio vitiorum, quot pertinet ad caritatem. In quantum vero est virtus moralis, participat aliquid prudentia, quæ est direCliva omnium virtutum; sed ex ipsi ratione justitix, non solum habet id quod justitia est, sed etiam quæ sunt temperanti·! ct fortitudi­ nis, in quantum scilicet abstinet ab eis quæ delectationem causant, quod ad temperantiam pertinet, et sustinet dura, quod perlinet ad fortitudinem. 3 institut., I. III, c. 3, n. 4. * Cfr. Bovon, Morale chrétienne, Lausanne, 1S9", t. I, p. 224-237. 5 Vox μετάνοια (μετά, trans, vov;, mens) etymologice idem sonat ac transinentatio, seu mentis mutatio, sed ex usu loquendi apud auctores tum sacros DE PÆNITENTIA. 17 vocabula hujusmodi non tantum simplicem consilii muta­ tionem, sed etiam praterita vita detestationem, significare, i) Ita dicebat pius Job 1 ; “Ideo insipienter locutus sum... idcirco ipse me reprehendo, et ago pænitentiam in favilla et cinere”; pariter ait Psalmista2 : “ Sacrificium Deo spi­ ritus contribulatus; cor contritum et humiliatum, Deus, non despicies”; nec aliter Prophetæ : “Convertimini, ct agite pænitentiam ab omnibus iniquitatibus vestris... et facite vobis cor novum, et spiritum novum ”3. Porro in his ct similibus textibus, prætcr vitæ mutationem invenire est peccati detestationem; quid est enim seipsum reprehendere, cor contritum habere, a peccatis pænitentiam agere, etc., nisi vitam praeteritam detestari ? 2) 5. Paulus pænitentes Corin­ thios alloquens, explicite tristitiam commemorat ut verae pænitentiæ elementum + : “ Nunc gaudeo, non quia con­ tristati estis, sed quia contristati estis ad pænitentiam... Quæ enim secundum Deum tristitia est, pænitentiam in salutem stabilem operatur ”. (b) Consonat ipsa ratio, i) Qui enim resipiscit, et vitam in melius mutat idcirco consilium revocat, quia priorem vitam malam esse intelligit; utquid enim novam duceret, nisi priorem æquitati contrariam esse videret? Atqui sicut amare bonum tenemur, ita ct malum odisse, præsertim si fuerit a nobis commissum. Ergo pænitentia peccati detes­ tationem importat. 2) Aliunde reconciliatio cum persona offensa plus requirit quam cessationem injuriæ; qui enim ab hominibus veniam petit, primum detestationem ac dolo­ rem injuriæ prius illatæ manifestare debet, ut, hoc dolore mota, persona offensa injuriam condonare velit Eodem igitur modo peccator sese cum Deo habere debet. tura profanos, tristitiam ct dolorem dc prxterko etiam significat, ut constat cx Lexicix etiam a Protestantibus editis, Sehlcuener, Kobinion, Thayer, etc. Cfr. Morinus, of>. eit., lib. I, c. 2. — Idem dici potest de voce ^enitentia; cx dictis enim supra, hoc vocabulum aliquando significat dispiteuiiam; quod confirmatur ex his Ovidii versibus (1. I de Ponto, Eleg. I) : “ Pænitct : oh ! si quid miserorum creditur ulli ; Pxnitct, ct facto torqueor ipso meo”. 'Job., XL1I, 3-6. — 9 Pe. I., 19· — ’ Pztch., XVIII. 30 sq. * // Cor., VII. 9-10. 18 DE P/ENITENTIA. II. De pænitentiæ necessitate'. 657. i° Status quæstionis. Quæstîo est de homine |>cc catore, ct dc necessitate tum medii turn prcccepti, ct quidem actûs pænitentiæ formalis aut virtualis. Jam vero omnes Catholici docent pænitentiam in genere, id est quamdam peccati detestationem ac rctra&ationem, necessariam esse necessitate medii, posito peccato mortali. (a) Scotiste autem tenent virtualem aétum pænitentiæ sufficere; multi Thomiste putant requiri aétum formalem; Suarez autem dis­ tinguit dicendo aétum formalem per se requiri, quando quis de suis peccatis cogitat, sed per accidens remissionem peccati per aétum virtualem pænitentiæ obtineri posse, quando quis, ex oblivione vel inconsideratione, de peccatis suis non cogitat; quam opinionem ut probabiliorem ampleélimur. (b) Victoria3 negat esse speciale praceptum pænitendi, ideoque impænitentiam esse speciale peccatum : textus enim Scriptune, ait, intelligi debent de necessitate medii quæ non est semper conjuncta cum præcepto : ita, v. g., gratia sanélificans, licet ad salutem necessaria, non cadit sub præcepto. Sed hæc opinio communiter a theologis rejicitur. 658. 20 Thesis : Supposito peccato mortali, certum est actum saltem virtualem pænitentiæ necessarium esse necessitate medii in præsenti ordine; communiter tene­ tur eum necessarium esse necessitate præcepti. Dixi : 1) posito peccato mortali, quo nempe avertimur a Deo, fine ultimo; si peccatum est veniale tantum, pænitentia, quamvis exop­ tabilis, necessaria non est ad salutem; 2) in prasenti ordine, seu de potentia ordinata, quia nonnulli theologi putant Deum posse, de potentiâ suâ absoluta, condonare peccatum ct gratiam infun­ dere absque ullo actu peccatoris; attentis autem suis attributis, præsertim sapientia, justitiâ et sanélitatc, non potest. (A) Quoad necessitatem medii, (a) Script. Id enim necessarium est necessitate medii quod ita cum fine con­ junctum est, ut sine eo finis obtineri nequeat? Atqui, posito peccato gravi, salus ita cum pænitentià conjungitur, ut sine eâ haberi non possit, i) In P7/. Testamento legitur : “ Si pænitentiam egerit gens illa a malo suo, quod locutus sum * S. Thom., 3 p., q. 86, a. 2; Suarez, disp. IX et XV; Salmant, disp. IV, dub. 2; disp. V, dub. 6; Drouin, q. I, c. J; Palmieri, th. 7; de Augustinis, th. ii; Sasse, :h. 6. — * Tr. de septem Sacram., q. si. DE PÆNITENTIA. 19 adversus eam, agam et ego pænitentiam super malo quod cogitavi ut facerem ci... si fecerit malum in oculis meis, ut non audiat vocem meam, pænitentiam agam super bono quod locutus sum ut facerem ei ” *; “Si autem impius ege­ rit pænitentiam ab omnibus peccatis suis... vitA vivet et non morietur... si autem averterit se justus a justitiâ suâ, et fecerit iniquitatem secundum omnes abominationes, quas operari solet impius, numquid vivet ? Omnes justitiæ ejus, quas fecerat, non recordabuntur; in prævaricatione quà prævaricatus est, et in peccato suo quod peccavit, in ipsis morie­ tur" °. 2) Nec aliter in Nov. Testamento : “ Si pænitentiam non egeritis, omnes similiter peribitis ” 3; " Pænitcmini igitur, ct convertimini, ut deleantur peccata vestra " «, quasi dicere­ tur : conditio necessaria ut deleantur peccata vestra est quod pænitentiam agatis. Ergo, in præsenti ordine, pænitentià cum remissione peccati jungitur sicut medium cum fine. (b) Tradit. Ex Tridentino superius allegato : “ Fuit quidem pænitentià universis hominibus, qui se mortali ali­ quo peccato inquinâssent, quovis tempore ad gratiam et justitiam assequendam necessaria". Ex quo sequitur pæni­ tentiam necessariam esse necessitate medii, cum omni tem­ pore,etiam antequam lex positiva condita fuisset, ad remis­ sionem peccati requireretur. (c) Rat. thcol. Peccator salvari nequit nisi prius a Deo remissionem peccati sui impetraverit. Atqui sine pænitentiâ Deus peccata remittere nequit : 1) sapientia vetat ne sibi reconciliet, ncc in suam amicitiam recipiat quem a se volun­ tarie aversum, et in peccati amore obstinatum cognoscit : hoc enim nihil aliud esset nisi peccatum ipsum fovere et præmiari ; 2) justitia prohibet ne offensa remittatur sine aliquâ reparatione; 3) sanfiitas ne sibi uniat aliquid impu­ rum peccato adhuc adhaerens. 659. (B) Quoad necessitatem pracepti. (a) Script. 1) Textus allati satis clare manifestant Deum velle ut omnes pænitentiam agere teneantur. 2) Præterca, teste Scripturà, qui pænitere renuit, inobedientice convincitur, et quidem 'Jerem.y XVIII, S-IO. • Eznh., XVIII, 31-27- — ’ Ζλλ, ΧΠΙ, 5. — « Aft.. III, ro. 20 DE PÆNITENTIA. gravis, cùm gravi puniatur pœnâ : “ Quia vocavi et renuis­ tis, extendi manum meam, et non fuit qui aspiceret,... ego quoque in interitu vestro ridebo” ». Aliunde Christus sub formâ præcepti pænitentiam prædicavit : “ Exinde ccepit Jesus prædicare et dicere : Pænitentiam agite; appropin­ quavit enim regnum cælorum ” 2. Frustra autem objicitur gratiam, licet ad salutem necessariam, non cadere sub speciali præcepto; gratia siquidem, utpote donum Dei, non præcipitur; pænitentiæ vero aétus, ab homine eliciendus, sub præcepto cadit. (b) Rat. i) Quisque tenetur, ex præcepto justitia, repa­ rare injuriam alteri illatam, idcoque peccatum mortale quod gravem injuriam Deo irrogavit. 2) Cuique præcipitur spi­ ritualis salutis curam habere; atqui peccator animam suam salvare nequit, nisi de peccatis gravibus pæniteat; ergo vi caritatis erga seipsum pænitentiam agere tenetur. Divisio Tractatûs. 660. Pænitentia, prout sacramentum, definitur : Sacramen­ tum Nova Legis a Christo institutum, quo, perjuridicam sacer­ dotis absolutionem, homini contrito, confesso ct satisfactionem promittenti, remittuntur peccata post baptismum commissa. Dicitur : (a) quo perjuridicam sacerdotis absolutionem, ut sic decla­ rentur forma hujus sacramenti, videlicet absolutio sacerdotis cui divinitus commissa est potestas clavium; minister seu sacerdos; et modus quo ministratur, nempe judicialis forma; (b) homini con­ trito, etc., quibus verbis designantur tum subjePlum, tum subjecti dispositiones, contritio, confessio ct votum satisfaciendi, quæ, juxta multos, sunt etiam materia proxima sacramenti; (c) remittuntur pec­ cata, etc., et ita exprimuntur non solum effectus præcipuus, sed etiam materia remota sacramenti, videlicet omnia peccata, sive mortalia, sive venialia, post baptismum commissa. Quam definitionem legitimam esse ostendemus, tria expendendo : I. Potestatem clavium Ecclesiæ concessam ; II. Actuspamitentis ad exercitium hujus potestatis requi­ sitos ; III. Naturam sacramenti, prout ex his duobus inferri potest. • r>ov., I, 24-33. — * Matt., IV, 17. OE POTESTATE CLAVIUM ECCLESIÆ COLLATA. I________ 2! In Appendice, de Indulgentiis agemus, quibus remittitur patna peccatis debita. Ratio divisionis hæc est : juxta Tridentinum, Dominus sacramentum Pænitentiæ· tunc præcipue instituit quando ---- apostolis contulit potestatem remittendi peccata, quæ potestas clavium dicitur : hanc igitur exponere ante omnia necesse est. Quia vero hæc non exercetur nisi positis quibusdam pcenitentis aflibus, nempe confessione, contri­ tione et satisfactione, de iis postea agendum est. Cùm autem cx exercitio potestatis clavium ct ex actibus pænitentis constituatur ipsum sacramentum, de eodem dis­ putare oportet, describendo ejus materiam ct formam nec­ non effetius. Caput î DE POTESTATE CLAVIUM ECCLESIÆ COLLATA. Duo expendemus : i° num hæc potestas vere a Christo collata fuerit ; 2° quinam ministri eam exercere valeant. Art. I. De ipsa potestate clavium, quatenus vere fuit Ecclesiæ collata. 661. Status quæstionis. i° Natura hujus potestatis declaratur. (A) Per potestatem clavium in genere intelligitur pleni­ tudo potestatis Ecclesiæ a Christo conccssæ ad regendos fideles in ordine ad vitam æternam. Quæ triplex est : potestas leges ferendi, — ad normam legum judicandi, — judicia exsequendi per coaftionem seu coercitionem. Ad judicialem potestatem pertinet potestas remittendi et retinendi peccata, quæ in foro interno exercetur. Ecclesia enim judicat turn in foro externo, seu directe in commodum societatis fidelium, tum in foro interno, seu directe in com­ modum singulorum fidelium. I ή 22 CAPUT I, (B) Potestas clavium, prout hic sumitur, est potestas judicandi de statu conscientia interno, scu potestas remit­ tendi ac retinendi peccata etiam in foro interno coram Deo; ideoque potestas regendi fidelium conscientiam in suis intimis relationibus ad Deum. Duplex est : (a) potestas novas statuendi obligationes quas implere debeat pænitens ut a suis peccatis liberetur, seu potestas pcenas imponendi; (b) potestas debita spiritua­ lia solvendi coram Deo, seu remittendi peccata. (C) Quæ quidem potestas est : (a) supernatnralis, ab ipso beo gratiæ auctore delegata, qui solus Unquam causa principalis peccata remittere valet; (b) in suo genere suprema, cùm sit quædam participatio divinæ potestatis; (c) vere efficax, id est, ligans aut liberans ipsam conscientiam, (d) Attamen non est absoluta, cùm ejus exer­ citium et efficacia pendeat a certis conditionibus ab ipso Deo sta­ tutis, quas servare debeant tum minister tum pænitens; (e) nec infallibilis, cùm Dei minister, etsi aufioritative de statu interno pænitentis judicans, præ hutnanâ infirmitate errare valeat. Deus utique ratam habet in cælis ministri sententiam, sed tantum positis ponendis; seu impletis conditionibus requisitis cx parte ministri ut ex parte pænitentis. 662. 2° Errores. Præter Montanistas ct Novatianos, dc quibus mox suo loco agemus, Protestantes potestatem cla­ vium diverso modo impugnaverunt. Horum principium generale est justificationem, ideoque peccatorum remissio­ nem, fieri per fidem seu fiduciam (supra, n. 157). (a) Lutherus quidem diu anceps mansit, nunc agnoscens, tunc rejiciens hujusmodi sacramentum; quam hæsitationem imitati sunt ejus discipuli *. Attamen absolutio, juxta ipsos, vim solum habet declarandi, non autem efficiendi peccatorum remissionem, (b) Cal­ vinus aperte sacramenti existentiam negavit, docens Pænitentiam non vere a Baptismo, vel Baptismi memoria distingui; per Baptis­ mum non deleri peccatum, sed tantum testimonium præberi peccata fide remissa fuisse, seu potius non imputari; in memoriam baptizati, subsequentibus peccatis territi, revocandum esse Baptismum antea collatum, ut pignus justificationis pro totius vitæ cursu acccptæ; quæ baptismi memoria nihil aliud est nisi Panitentia, quâ renovatur * Hinc in Conf. JugNs.'and (a. 12) legitur : « De Pænitentiâ docent, quod lapsis post Baptismum contingere possit remissio peccatorum, quocumque tempore cum convertuntur; et quod Ecclesia talibus redeuntibus ad poeni­ tentiam absolutionem impertiti debeat”. (Apud Schaff’, Creeds, vol. HI, p. 14)· DE POTESTATE CLAVIUM ECCLESIÆ COLLATA. 23 ____________ — ------ — -· —--------- — — peccati displicentia novæque vitæ propositum’, (c) Anglicam agnoscunt a presbyteris absolvi posse tum moribundos tum publice communicaturos,immo utilitatem confessionis admittunt.non autem ejus necessitatem1, (d) 7?//,W07«· præterea docent absolutionem esse sacramentum, unum videlicet cx minoribus sacramentis; non enim inter majora sacramenta recensent nisi baptismum et ccenam. 663. (e) Nostris diebus, americanus protestons //. C. T,ea\ Dalkci argumento renovans, divinam institutionem confessionis et absolu­ tionis ita impugnat : 1) Christus in Evangelio, qui sæpe inculcat Deum in spiritu et ventate colendum esse, nullum ritum externum instituit ad remittenda peccata, sed tantum dilectionem et cordis pænitentiam exigit. 2) Potestas remittendi peccata aliquo ritu sacramenta!) minime agnoscebatur primis Ecclesiæ sæculis. Vige­ bat quidem disciplina quædam pænitentialis, sed vim habebat solum in/d/d externo, ad reconciliandos peccatores cum Ecclesiâ, non autem cum Deo. 3) Patres docent multa esse media ad pec­ catorum remissionem consequendam, sed inter ea absolutionem sacerdotalem non commemorant. 4) Ceteroquin absolutionis verba, super pænitentes recitata, nihil aliud sunt nisi preces quibus sacerdotes enixe a Deo flagitabant veniam peccatorum, minime vero formæ sacramentales gratiam conferentes. Idem fere docent hodierni Liberales 4 et Modernisiez b. ’ “Sic autem cogitandum est, quocumque baptizemur tempore, nos semel m omnem vitam ablui et purgari : itaque quoties lapsi fuerimus, repetenda erit Baptismi memoria, et hâc armandus animus, ut de peccatorum remissione Semper certus sccurusque sit ; nam, etsi administratus præteriisse visus sit posterioribus tamen peccatis non est abolitus”. (Calvinus, Instit., 1. IX' c· >5)· ’ Ante communionem, hæc ab Anglic.nnis ministris dicuntur : “.Si in medio vestrum quis reperiatnr cujus conscientia in angoribus ct in angustiis versetur, atque consolatione vel consilio indigeat, ad merci ad alium prudentem, doclmn ac in lege Dei peritum sacerdotem confugiat; confiteatur ct detegat secreto ; peccata sua suosque angores, ut monita salutaria, consilia necnon solatia reci­ pere possit, ct per nos Uci et Ecclesiæ ministros, fidentiam ct absolutionem obtineat”. Cfr. Blunt , * The sacraments, London, 1S6S, p. 190; Morgan , * Dix The sacramental system, New Yoik, 1893, p. S2-104. — Protestantiuui Boclrinaru expositam vide ap. Vacant. Dici. de Thiol., t. I, c. 214-229. 3 A history of ater icttlar confession and indulgences, 1S96. < A. Harnack , * Dogmen.,·.rærx>sito, 2); :m A 26 CAPUT I. mude legitur : Rabbi M solvit, Rabbi N ligat, id est, prior asserit rem esse licitam, posterior autem non licere); alias autem designant potestatem legislativam et judiciariam. Hunc porro esse sensum in pressenti loco constat ex con­ textu : i) Christus enim Apostolis propriam auctoritatem promittit; atqui hæc auctoritas non est tantum declarativa, sed simul legislativa ct judiciaria; ergo Christus Apostolis promittit potestatem leges ferendi, obligationes imponendi, necnon judicium ferendi ct vincula solvendi quæ fideles ab ingressu cæli prohibere possunt, præsertim vero peccata quæ sunt unum e præcipuis vinculis; 2) quod consonat cum priori parte textûs, ubi traditur potestas clavium seu clau­ dendi et aperiendi caelum, ideoque tollendi peccatum quod cæli ingressui obstat; 3) et firmatur ex loco parallelo, ubi cadcm potestas Apostolis confertur relate ad peccata Hanc autem potestatem non solum forum externum attingere, sed ipsam conscientiam, patet ex eo quod Deus ratum habet in cado quodeumque Ecclesia ligaverit aut solverit in terrâ. 667. (c) Quod Christus primum soli Petro promiserat, paulo post omnibus simul apostolis pariter promisit; eis non tradit quidem potestatem clavium seu potestatem supre­ mam, sed potestatem ligandi atque solvendi, dependentor a Petro exercendam. (d) In utroque casu, hic agitur de potestate in ipsam Ecclesiam cxercendâ, non autem in cos qui foris sunt : “ /Edificabo Ecclesiam, et tibi dabo claves... ” Pariter, quando agitur dc potestate Apostolis collatâ, prius comme­ moratur Ecclesia : “ Dic Ecclesiæ; si autem Ecclesiam non audierit...”. Potestas hujusmodi distinguitur proinde a potestate baptizandi, quæ exercetur in eos qui foris sunt, ut hi in Ecclesiam introducantur. Præfatum argumentum, etsi generale, est omnino vali­ dum. Ejus vis ex verbis S. Joann is et Patrum auctoritate firmatur; jam enim S. Pontifex Callistus hoc textu uteba* Malt., XVIII, 15-18. Ibi enim Agitur de peccatis remittendis aut retinen­ dis : "Si auteni /veeazvrit (in It deficit in optimis codicibus) frater tuus... dic Ecck-xix; si autem Ecclesiam non audierit, sit libi sicut ethnicus ct publicanus. Amendico vobis, quæcumque alligaveritis, etc. ” de potestate ce avium ecclesiæ COLLATA. 27 tur ad probandum sibi inessc facultatem remittendi peccata; Tertullianus autem, etsi Montanista, hunc sensum non negabat, sed solum dicebat hanc potestatem Petro collatam ad solos spirituales transmissam fuisse 668. 2° Quam promiserat potestatem Christus Apostolis contulit; siquidem a mortuis redivivus, stetit in medio disci­ pulorum ct dixit cis 2 : “ Pax vobis... sicut misit me Pater, et ego mitto vos. Hæc cum dixisset, insufflavit ct dixit eis : Accipite. Spiritum Sanclum : (piorum remiseritis peccata remittuntur eis, ct quorum retinueritis retenta sunt ", Quæ quidem verba sunt veluti authentica declaratio quâ spcciatim definitur una ex multis potestatibus Petro ct Apostolis jam promissis in præfatis textibus. Potestas enim de quâ hic agitur, non est, ut volunt Protestantes, mera facultas prædicandi remissionem peccatorum, vel declarandi peccata pænitentibus esse remissa, sed potestas vere remit­ tendi peccata ; — non solum quoad poenam, sed etiam quoad culpam ; — ad omnia peccata se extendens ; — modo judiciali exercenda ; — ideoque non coarclata ad potesta­ tem peccata remittendi per baptismum. Quod successive declarabimus. ,(a) Potestas hic concessa est potestas non tantum decla­ randi peccata esse remissa, ut volunt Protestantes, sed vere remittendi peccata, ut e præcipuis verbis colligitur : i) Chris­ tus declarat missionem Apostolis dandam similem esse missioni quam Ipse a Patre accepit; jamvero Christus non solum prædicaverat remissionem peccatorum, sed ea Ipse dimiserat, immo ad hoc venerat in mundum ut ea destrue­ ret 3. 2) Verbum remiseritis (gr. άφητε) est activum, et talem remissionem significat, quæ fiat per a&ionem positivam ct efficacem, non per meram declarationem remissionis jam fa&æ; confirmatur ex aliâ voce retinueritis (κδατήτβ), quæ pariter actionem positivam denotat. 3) Aliunde in se­ cundo inciso additur : “remittuntur eis, retenta sunt"; quod quidem, juxta ipsos Protestantes, idem sonat ac I vere remittuntur vel vere retenta sunt ; ergo, vi paralle' Tertii!.. Depn.iùitiâ, c. 21. t. JT, c. 1025. — ’/· ·. * 3 AtatfA., JX. 2-8; /.tie., V, 20·. VJI, 47; *·.<< ., ί, $. XX, 21-23. 28 CAPUT I. lïsmî, priora verba, remiseritis, retinueritis, eodem sensu intelligi debent (b) Hanc potestatem attingere non tantum reatum poenae, sed etiam reatum culpa, constat : 1) Christus enim utitur verbis ràc άααοτία;, quibus antea usus fuerat ad signi­ ficandam peccatorum remissionem quoad culpam1; 2) Apos­ toli, remittendo peccata, agunt nomine Christi et Spiritûs Sancti, qui peccata remittunt quoad culpam a. (c) Hæc potestas ad omnia peccata se extendit : 1) constat ex eo quod nulla limitatio apponitur : “ quorum remiseritis peccata, remittuntur eis ”, et græcus textus άν η·ζ.» clare designat omnes peccatores posse veniam consequi; 2) confirmatur ex loco parallelo : “ Quacumque solveritis super terram, erunt soluta et in cælis (d) Eadem potestas exerceri debet afin judiciali, id est : 1) causam instruendo : duplex enim confertur potestas, peccata tam remittendi quam retinendi; jamvero *hujus modi potestas debet exerceri prudenter, videlicet præmittendo juridicam materiae investigationem. 2) Sententiam ferendo : causâ enim instruétà, sententia pronuntiari debet quâ peccata au&oritative remittantur vel retineantur, se­ cundum dispositiones pænitentis, quâ conditiones præscribantur ad remissionem peccatorum adimplendae, onera et satisfactiones imponantur pro peccatis commissis; ut ita exerceatur potestas ligandi æque ac solvendi. (e) Hæc potestas non coarétatur ad potestatem remittendi peccata per baptismum, sed complectitur etiam facultatem dimittendi peccata post baptismum commissa. Verba enim Apostoli : 1) universalia sunt; 2) supponunt hanc potesta­ tem indefinite et modo judiciali exerceri : quod quidem de pænitentiâ potiusquam de baptismo intelligitur, cùm hic nonnisi semel conferatur, nec proprie ad modum judicii. Ex his igitur S. Joannis verbis, et ex modo quo commu­ niter intellecta fuerunt jam a sæculo III 3, merito infertur Apostolis eorumque successoribus vere fuisse concessam ' J/,ϊλ·., II, 17; Matth., XVIII, 11; Ζκο,ΧΙΧ, io; cf. Am.,V, io, iS, 19. ’ Man.. II, 17; Matth., XVIII. il; Luc., XIX, 10; Rom., V, 10, iS, 19; 7 C«r., VI. 11. 3 Quod infra demonstrabitur, n. 6S9. DE POTESTATE CLAVIUM ECCLESIÆ COLLAT A. 29 potestatem remittendi, ritu judiciali, omnia peccata post baptismum commissa ». Γ I I ; 669. 30 Confirmatur cx ratione agendi Apostolorum, (a) Vide­ mus enim Apostolos exercuisse potestatem ligandi seu pcenas impo­ nendi ad correptionem ct emendationem peccatorum, v. g., in casu incestuosi Corinthii’; (b)ex quo infertur Apostolos etiam exercuisse testaient solvendi.; nam peccator traditur pœnis quibusdam temralibus ut postea justificetur et ejus “spiritus salvus sit in dic Domini nostri Jesu Christi”1*3; et ita jam apparet inter pcenam canonicam et remissionem peccati nexus, qui postea in disciplina nitentiali manifesto exhibetur4. [ Notandum est insuper : (a) Apostolis evidenter persuasum fuisse omnia peccata, etiam gravissima, ante judicium condigna pænilentiâ remissibilia esse5; (b) potestatem clavium apostolicis tempo­ ribus fuisse exercitam, non tamen eodem modo ac nunc exercetur : 1) videlicet non frequenter, quia minora seu venialia peccata tunc potestati clavium subjici non solebant, et aliunde majora rarius committebantur; 2) cum quadam severitate, quatenus ardua pænitentia peccatoribus imponebatur antequam absolutio concederetur. Cùm enim Christus non determinâsset modum quo potestas clavium exerceretur, ad Ecclesiam spectabat, pro diversitate temporum, hunc definire ad majorem fidelium utilitatem. 670. Solvuntur difficultates contra quorumdam peccatorum remisj sibilitatem6. (a) Christus videlicet Pharisæis dixit : “Omne pecca­ tum et blasphemia remittetur hominibus : Spiritûs autem blasphcmia non remittetur"7. — Resp. Contextu inspeéto, peccatum de quo agitur est illud quo opera manifeste divina, ut miracula ad divinita­ tem missionis Christi probandam facta, diabolo ascribuntur, sicque deliberate et pertinaciter fidei lumini clauduntur oculi; agitur enim de Pharisæis qui dicebant Christum in Beelzebub ejicere dæmonia. Jamvero illud peccatum dicitur non remitti, non quod nunquam dimittitur, sed quia ex se nullam excusationem habet, nullam veniam meretur; vel, juxta alios, quia difficilius remittitur, non quidem cx defeétu potestatis aut voluntatis in Deo ejusque ministris, sed quia difficile est peccatorem, qui pertinaciter gratiæ mediis abusus est, sincere pænitere. Quod sic optime declarat 5. * Thomas : “Qui 1 Merito itaque a .V. Officio (dee. Lamentabili} reprobata est sequens Modernistannn propositio 47 : “ Verba Domini Accipite Spiritum Sanctum; quorum remiseritis peccata, etc., minime referuntur ad sacramentum Pænitentiæ, quid­ quid Patribus Tridcnlinis asserere placuit”. • 1 Cor., V, 3, 5. Cf. 77 These., III, 14-15; Tit., III, 10. — 3 / Cor., V, 5. .4 Alia exempla hujus exercitii affert A. d’Alcs, of. cit., p. 3S-51. 5 II Cor., XII, 20-21; A/ac., II, 19-23. 6 Cfr. A. d'Alès, of. rit., p. 21-3S. 7 Μα/th., Xïl, 31. — ε Sum. lheol,, 2* 2®, q. 14, a. 3. 30 CAPUT I enim ex ignorant'! vel infirmitate peccat, minorem pcenam mere­ tur; qui autem ex certâ malitiâ peccat, non habet aliquam excusa­ tionem, unde ejus poena minuatur. Similiter etiam qui blasphe­ mabat in Filium hominis, ejus divinitate nondum revelata, poterat habere aliquam excusationem propter infirmitatem carnis, quam in eo aspiciebat, et sic minorem poenam merebatur. Sed qui in ipsam divinitatem blasphemabat, opera Spiritûs S. diabolo attribuens, nullam excusationem habebat, unde ejus prena diminueretur”. Pergit S. Dodor exponendo peccatum in Spiritum S. etiam irre­ missibile dici secundum naturam suam, in quantum excludit fidem, ideoque ea per quæ fit remissio peccatorum; sicut morbus insana­ bilis dicitur secundum naturam morbi, per quem tollitur id per quod morbus curari potest. Alii tamen, cum 5. Augustino *, tenent peccatum hujusmodi esse finalem impienitentiam, quæ nullo modo remittitur, quia peccatum mortale in quo homo perseverat usque ad mortem, neque in hac vitâ neque in futura remitti potest. Quæ tamen expositio aliena esse videtur a contextu. 671. (b) Allegantur verba ep. ad Hebraos : “ Impossibile est enim eos qui semel sunt illuminati, gustaverunt etiam donum cæleste, et participes faéii sunt Spiritûs S., gustaverunt nihilominus bonum Dei verbum virtutesque saeculi venturi et prolapsi sunt, rursus reno­ vari adpænitentiam ”* 3. — Resp. Hic agitur de apostatis, qui, post receptum Baptismum (illuminati}, post receptam Eucharistiam et Confirmationem (donum atteste... participes Spiritûs S.), ad judaismuni aut paganismum revertebantur, et, juxta quosdam Patres et Theologos, declaratur eos non posse renovari per Baptismum, cum hujusmodi sacramentum non sit iterabile. Quam interpretationem tradit Λ * Athanasius : “Neque, ait, impossibile est pænitere, sed impossibile est obtentu pænitentiæ nos renovari. Est autem ingens inter hæc diéla discrimen. Is enim quem pænitet, peccare quidem desinit, retinet tamen vulnerum cicatrices. Qui autem baptizatur, veterem exuit hominem, et renovatur superne genitus Spiritûs gra­ tia”. — Alii autem permulti, et quidem probabilius, verbum impos­ sibile intclligunt de magnâ difficultate, de morali non autem phy­ sic! impossibilitate, ita ut sensus sit admodum difficile esse apos­ tatas ad veram fidem redire. Simili fere modo intelligi possunt sequentia verba : “ Voluntarie enim peccantibus nobis post accep­ tam notitiam veritatis, jam non relinquitur pro peccatis hostia. terribilis autem quædam cxspe&atio judicii siquidem hic etiam agitur de apostatis, qui, quatenus in apostasia manent, carent hosti! pro peccatis, sicut qui voluntarie extra Ecclesiam manent, ■ Sermo LXXI, /’. /„, XXXVIII, 445-467. 9 Hcccata. Ceteroquin pænitentia pro istis delidis imponebatur, et delinquentes veniam consequebantur per contri­ tionem perfedam. ’ Palmieri, th. 9, p. 92: De San, n. 211 sq.; Pignataro, o/. cit., p. tc6 sq. ; Pellé, Le Tribunal de la Pénitence, thèse, Paris, Oudin, 1903, p. 86-136; G. Esser, Dit Bussschriftcn Tertullians, 1905; Stufler, in Zeitschriftf. Kath. Thcol., 1908, p. 1.4S; A. d:Alès, of cit., p. 22S sq. ‘ s. Iren, 1. cit.; Clemens Alex., Quit dives salvetur, c. 47, P. G., t. IX, p. 647-651, ubi narrat S. Joannetn in Ecclesiam recepisse quemdam latronum ducem, antea a se baptizatum, ideoque supponit homicidium non esse irre­ missibile. 46 CAPUT I. 700. (B) Quoad pænitcntiam privatam, duplex pariter viget opinio. (a) Theologi, de quibus supra «, tenent prioribus sæculis duplex fuisse pænitentiæ genus : pænitentiam publicam pro publicis gra­ vioribus deliélis, privatam vero pro occultis. Quod probant : 1) a priori: nam, si obligatio viguisset publice confitendi peccata occulta, aut publice pro eis pænitendi, sigillum sacramentale fuisset violatum; insuper pænitentia publica semel tantum conce­ debatur, ideoque, sublatâ pænitentia privatâ, nulla esset spes veniæ pro recidivis. 2) Ex quibusdam faPlis : Cerdon, hæreticus, a S. Iremeo2 describitur tanquam “ in Ecclesiam veniens et exo­ mologesim faciens... modo quidem latenter docens (hæresim), modo vero exomologesim faciens”; atqui pænitentia publica semel dabatur; ergo hic agitur de privata exomologesi. Idem fere nar­ ratur de Marcione, qui, semel et iterum ex Ecclesiâ ejectus, tan­ dem pænitcntiam subiit, pacem postea recepturus 3. — Præterea C. Niaenum, can. 13, statuit ut omnibus moribundis (ideoque relapsis) non denegetur sacra communio; ergo eis prius ministra­ batur pænitentia, caque privata. 701. (b) Ex adverso autem critici, de quibus supra, negant per quatuor sæcula fuisse pænitentiam privatam a publicâ distinc­ tam* *. Agnoscunt quidem confessionem peccatorum generating fuisse occultam et auricularem; sed satisfaflio seu pænitentia sem­ per publica erat; idem dicendum de absolutione, si excipias casum moriendum : tunc enim peccatorum condonatio privatim fiebat. Etenim : 1) quoties Patres quatuor priorum sæculorum de pænttentiâ agunt, semper eam describunt ut publicam. 2) Pænitentia privata non exhibetur nisi quarto exeunte sæculo in Oriente, quando Neflarius (381-398) pænitentiarios abolevit, occasione cujusdam scandali i; in Occidente autem, sæculo sequenti. 3) Pau­ cissima faéta in contrarium allegata nil probant : Cerdon et Mar­ cio, hærctici, non aliam exomologesim susceperunt nisi publicant, quæ sola tanto crimini competebat, sed, propter inconstantiam suam, pluries eam abruperunt; ex canone Nicana nihil aliud infer­ tur nisi condonationem peccatorum moribundis concedi privatim, * Cfr. S. Harcnt, in Etudes des PP. Jésuites, t. LXXX, 1899, p. 577, ct t. LXXXII, 1900, p. 577; A. d’Alès, op. cit., p. 422-455. * S. Iren., C. Hares., I. Ill, c. 4, P. G.,t. VII, p. 857. 3 Tertullianus, De prescript., c. 30, P. t. 11, p. 42. * Quorum argumenta exponit Vacandard, in Ra>. du CL français, t. XXIX, içoo, p. 258-264. s Quod narrant Socrates. H. E., 1. V, c. 19, P. G., t. LXVII, p. 613 sq.. et Sozomcnes, H. E., I. VII, c. 16, P. G., t. LXVII, 1457 sq. POTESTATE clavium ecclesiæ COLLATA. 47 modum privilegii, sed exinde minime probatur modo generali aliis christianis viguisse pænitentiam privatam; immo, si mori· ■Hindi supervixerint, juxta Condi. Arausicanum /, can. 3, in ordine pænitentium stare debebant, ideoque pænitentiam agere publicam. 702. (c) Judicium dc hac controversé. In re tam difficili et obs­ cura, hæc animadverte liceat : — 1) Pænitentiæ publicæ subjicie­ bantur non solum tria maxima peccata, nempe apostasia, fornicatio I et homicidium, sed etiam alia minora, quæ ut mortalia existima­ bantur; quod testatur 5. Cyprianus : “ Cum in minoribus peccatis agant jæccatores pænitentiam, justo tempore et secundum disciplinæ ordinem ad exomologesim veniant, et per manûs impositio­ nem episcopi et cleri jus communionis accipiant”1. 2) Pænitentia publica vere erat sacramentalis, quippe quæ tota tenderet in remissionem peccatorum non solum quoad -pcenam, sed etiam quoad culpam per ministerium ct absolutionem sacerdotis, inter­ cedentibus cum eo fidelibus, ut constat ex superius diélis de exomologesi, et ex dicendis de absolutione. 3) Moribundis concede­ batur absolutio sacramentalis, etiam antequam canonicam pæni­ tentiam absolverint, ut reconciliati cum Deo e vita excederent; insuper aliquando, ob confessorum et martyrum intercessionem, tempus pænitentiæ abbreviabatur. 4) Extra hos casus, valde pro­ babile est absolutionem concessam esse pro minoribus deliélis quæ publicæ pænitentiæ non subdebantur ’. Art. II. De ministro potestatis clavium. Ex dictis jam inferri [>otest non omnibus christianis com­ petere potestatem clavium : cùm enim hæc ipsam conscien­ tiam fidelium attingat, peccataque remittat etiam coram Deo, evidens est eam exerceri non posse nisi ab iis qui divinitus deputati sunt ad fideles san&ificandos. Ad eam exercendam duplex requiritur potestas, juxta Tridentinum\ nempe potestas ordinis etjurisdictionis. § I. De potestate ordinis ad remittenda peccata. 703. i° Errores, (a) Afontanista potestatem clavium tribuebant solis pneumaticis seu spiritualibus, id est iis qui Spiritu Sanélo * S. Cyprian., ep. <), η. 2, P. L., t. IV. p. 251. Tertullianus enim concedit {De pudiciliâ, XVIII, iS) fideles posse pro * ‘levioribus delictis veniam ab episcopo consequi ”, ’ Scss. XIV, cap. 7, Denz. Bann., 903 (7S2). i 48 CAPUT I. inspirabantur; (δ)ΠζαΛΛνσ« et Wicleffite bonis sive laicis sive sacerdotibus camdem concedebant; (c) Protestantes liberales tenent primis Ecclesiæ sæcuiis potestatem clavium exercitam fuisse a charismaticis, id est, a fidelibus speciali dono scu charismate gau­ dentibus. 704. 20 7%««;Soli sacerdotes, id est episcopi et pres­ byteri, sunt ministri potestatis clavium, seu valide pos­ sunt a peccatis absolvere. De fide est ex Tridentino 1 .· “ Si quis dixerit, sacerdotes, qui in peccato mortali sunt, potestatem ligandi et solvendi non habere; aut non solos sacerdotes esse ministros absolu­ tionis, sed omnibus et singulis Christi fidelibus esse diftum : “ Quæcumque ligaveritis super terram, erunt ligata et in cælo; et quæcumque solveritis super terram, erunt soluta et in cælo ”; et : “ Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis; et quorum retinueritis, retenta sunt": quorum verbo­ rum virtute quilibet absolvere possit peccata, publica qui­ dem per correptionem duntaxat, si correptus acquieverit; secreta vero per spontaneam confessionem; A. S. ” (A) Scripturâ probatur, nempe cx duobus textibus a Tridentino allegatis, quos supra (nn. 665-668) declaravimus. Ex his enim constat potestatem apostolis corumque succes­ soribus collatam, modo judiciali exercendam esse. Jamvero auCoritate judiciali non gaudent omnes fideles, sed solum ii qui Ecclesiæ præsunt. Et sane Apostolis., non vero indiscriminatim omnibus discipulis, Christus promisit et contulit clavium potestatem. (B) Traditione. S. Ignatius non promittit peccatoribus remissionem peccatorum nisi redeant ad episcopum*; Ter­ tullianus, adhuc catholicus, exomologesim describens, dicit peccatores "presbyteris advolvi" 3; S. Cyprianus, Tertulliani discipulus, peccatores ad pænitentiam hortatur, “ dum satisfaCio et remissio faCa per sacerdotes apud Dominum grata est ’’ 4. Alii cum S.Ambrosio explicite dicunt apostolis et sacerdotibus i nesse potestatem remittendi peccata 5. * * » J Sei». XIV, call. 10, Denz.-Bann., 920 (79S). - Cfr. Codex, can. S71. Ad Philadelph., 3, 2, Journel, 56. De Panit., n. 9, Journel, 315. — 4 De /apsis, c. 28, Journel, 553. De Vani/., lib. I, c. 2, Journel, 1297. DE POTESTATE CLAVIUM ECCLESIÆ COLLATA. 49 Per quatuor priora sæcula, potestas clavium fere exclusive ab episcopis exercebatur; quarto autem sæculo, presbyteris quibusdam, nempe pænitentiariis, concessa est au loritas confessiones audiendi et peccatores absolvendi; a quinio ad oltavum sæculum hæc potestas ad plures alios presbyteros extensa est; et jam a sæc. VIII ad omnes sacerdotesx. Solvuntur difficultates2. (A) Pauca tantum animadvertere liceat de pneumaticis. Non diffitemur quidem quosdam, in primævâ Ecclesiâ, specialibus charismatibus fuisse donatos, quæ describun­ tur a S. Paulo; sed nullibi dicitur ipsis concessam esse potestatem remittendi peccata. — Tertullianus, jam montanista faétus, hanc potestatem spiritualibus adseribit, sed, non obstante ejus ingenio, hæc assertio mox universim reprobata fuit, etiam a S. Cypriano, êjus discipulo. Nil igitur exinde deduci potest contra nostram thesim. 705. . cit., lib. Il; Palmieri, th. 33-35, Ρ· 401-449: Cambier, •A di., p. 96-323; L. de San, n. 779.S70; Pignataro, op. ci!., p. 25-56; Pelle, op. cit., p. 279-449; Vacandard, 7m Confession sacramentelle dans PEglise primitive, Paris, Bloud, 1903, et ap. Mangenot, Diet, de ThM., verbo Confession. — 1 Depanitenl., dist. I, c. 90, p. 1189 ed. Friedberg. 60 CAPUT II. 723· (A) Probatur argumento generali ex ipsâ panitentiali discipliné desumpto. Talis siquidem erat hujusmodi disciplina ut aliquam confessionem, sive publicam sive occultam, necessario supponeret. (a) Fafla exponuntur. Disciplina pænitentialis consiste­ bat in complexu operum poenalium quæ Ecclesia christiano peccatori imponebat, et ex indole hujus obligationis necessi­ tas confessionis clare apparet. Etenim : 1) hæc obligatio erat striflissàna, sub pœnâ æternæ damnationis : quando fideles de severitate hujus pænitentiæ quere­ bantur, Patres respondere non dubitabant medium non dari inter hanc et poenas inferni; 2) aufloritate Dei ipsius imponebatur : quando martyres lapsis libellos præbebant quibus a pænitentia liberarentur, S. Cyprianus aliique episcopi id reprobabant, asseren­ tes neminem posse dispensare a lege divinitus statuta; 3) obligatio pænitendi se extendebat ad omnia peccata quæ Ecclesia tanquam gravia existimabat, ideoque non solum ad gravissima crimina, sed ad communia delicta, quæ a receptione sacræ communionis arce­ bant, v. g., furta, impudicitiae, fraudes, judicia temeraria, violatio fidei, etc. **; nec solum ad publica et externa, sed etiam ad occulta et interna, prout docet 5. Padanus : “Addo etiam non solum manus in homicidio plcéti, sed et omne consilium quod alterius animam impegit in mortem; nec eos tantum qui thura mensis adolevere profanis, sed omnem prorsus libidinem extra uxorium thorum et complexus licitos evagantem 4) modus pandendi arbi­ trio peccatoris non relinquebatur, sed ab ipsa EcclesiA determina­ batur, nempe ab Episcopo aut ejus vices gerente. 724. (b) Conclusio eruitur. Porro hæc omnia necessario supponunt aliquam peccatoris confessionem episcopo faciam, sive agnoscendo veritatem peccatorum quæ auéloritati ecclesiasticæ denuntiata fuerant, sive spontanee confitendo deliéta a sc commissa : quomodo enim Ecclesiæ minister potuisset inter pænitentcs accipere posteaque absolvere eos quorum deliéla ejus judicio subjcfta non fuerant? Ergo ex ipsâ institutione disciplinæ pænitentialis constat thesis nostra, quæ ccteroquin multis Patruin testimoniis confir­ matur. ’ Tertul., De pndiciiiâ, c. 18, P. L., 1017; c. 19, P. L., 1028; S. Cyprian., episl. IX, n. 2, P. IV, 251; S. Pacianus. Ep. ad Sempronianum, c. 34; P. L., XIII, 1079; Paranesis adpanit., c. 4, P. L., XIII, 10S3. • Paranesis ad penit., c. $, 6, 7, P. L., XIII, 10S4 sq. DE PÆ.NÏTENTIS ACTIBUS. 61 725. (B) Probatur testimoniis Patrum. Antequam sin­ gula afferamus, praenotamus aliquem fuisse progressum in expositione hujus dogmatis et in praxi confessionis. 1) Di­ vina institutio et necessitas confessionis non explicite, sed implicite tantum in allatis Scripturæ textibus continentur : nonnisi modo generali et confuso designatur materia con­ fessionis. 2) De tempore quo urget confessionis praecep­ tum, de modo confitendi, secreto an publico, nil statuitur. 3) Tandem praeceptum ligat tantum cos qui conscii sunt peccati mortalis; jamvero, ut supra dictum est, n. 718, his temporibus tanquam minuta habebantur multa peccata quæ hodie, propter Christian» conscienti» educationem, ut mortalia agnoscuntur; aliunde usus non vigebat confitendi venialia, devotionis causû. 4) Ex altero capite, non pauci peccatores a confessione deterrebantur ob laboriosam et diuturnam pænitentiam quæ tunc imponi solebat; et, cùm nullum speciale tempus præfinirctur ad confessionem insti­ tuendam, multi eam plus æquo differebant. Confessio igitur minusfrequens erat quam nostris tempo­ ribus, ideoque non sæpc a Patribus commemoratur. 726. (a) Sœculo secundo. S. Irenans de confessione loqui­ tur tanquam necessariA ad gratiam recuperandam. Narrat enim quasdam mulieres a Marco, mago et hæretico, fuisse corruptas, et addit : “ Hæ sæpissime conversai ad Ecclesiam Dei, confess» sunt et secundum corpus exterminatas se ab eo velut cupidine, et inflammatas valde illum dilexisse”'. Hanc autem confessionem esse necessariam infertur ex sequentibus : “Quædam quidem etiam in manifesto exomologesim faciunt; quædam autem reverentes hoc ipsum, in silentio sensim semetipsas retrahunt, desperantes a vitâ Deînam quæ, ob pudorem, peccata sua confi­ teri noluerunt, gratiam Dei non receperunt et in desperationem lapsa.· sunt. 727. (b) Seeculo tertio, plura jam habemus testimonia, in Ecclesiâ tum latinâ tum græcâ, non solum de confessione publicâ, sed etiam de privatâ. 1) Publicam confessionem describit 5. Cyprianus .· “ Confitean­ tur singuli, quæso vos, fratres dilectissimi, deliélum suum, dum Contra hares., 1. I, c. 13, n. 7, P. G., t. VII, p. 587. Ibid., n. 7, p. 591. '■’ΰ, C 62 CAPUT II. adhuc qui deliquit in sæculo est, dum admitti confessio ejus potest, dum satisfadio et remissio fada per sacerdotes apud Dominum grata est” ·. Ibidem * laudat eos qui, licet idololatriam externe non commiserunt, “ quoniam tamen de hoc cogitaverunt, hoc ipsum apud sacerdotes Dei dolenter et simpliciter confitentur Hic sane agitur de confessione sacramentali fadâ sacerdotibus, et in quâ manifestantur etiam interna peccata seu cogitationes. 2) Origenes de variis mediis loquens quibus obtineri possit pec­ catorum remissio, sacramentalem confessionem sic commemorat’ : “ Est adhuc et septima, licet dura et laboriosa per pænitentiam remissio peccatorum, cum lavat peccator in lacrymis suis stratum suum, et fiunt ei lacrymæ panes die ac node, et cum non erubescit sacerdoti Domini indicare peccatum suum et quærere medicinam”... Hujus confessionis necessitatem diserte asserit atque comparatione illustrat* 34 : “ Vide ergo quid edocet nos Scriptura divina, quia opor­ tet peccatum non celare intrinsecus. Fortassis enim sicut ii qui habent intus inclusam escam indigestam, aut humoris vel phlegma­ tis stomacho graviter et moleste immanentis abundantiam, si vomue­ rint, relevantur; ita etiam hi qui peccaverunt, si quidem occultant et retinent intra se peccatum, intrinsecus urgentur, et propemodum suffocantur a phlegmate, vel humore peccati. Si autem ipse sui accusator fiat, dum accusat semetipsum et confitetur, simul evomit et delidum, atque omnem morbi digerit causam”. 3) Quibus verbis addi possunt quæ scribit 5. Petrus Alexandri­ nus de occulto raptore5 : “Deinde per confessionem peccatum suum sacerdoti manifestans, nitens in contrarium, eleemosynas sci­ licet faciens, curabit infirmitatem ”. 728. (c) Sæculo quarto, frequentius adhuc Patres de utroque confessionis genere disserunt. 1) Ita, apud Latinos, S. Ambrosius, ad pænitentiam et confessio­ nem peccatores sic hortatur : “ Et nos ergo non erubescamus fateri Domino peccata nostra. Pudor est ut unusquisque crimina sua prodat; sed ille pudor agrum suum arat, spinas tollit perpetuas4... Sed si vis justificari, fatere delidum tuunS. Solvit enim criminum nexus verecunda confessio peccatorum Hic autem agi de con­ fessione non soli Deo fadâ, sed etiam ejus ministris, ex sequentibus patet’ : “ Nonnulli ideo poscunt pænitentiam, ut statim sibi reddi communionem velint. Hi non tam se solvere cupiunt quam sacer­ dotem ligare : suam enim conscientiam culpâ non exuunt, et sacer­ ' De. Lapsis, c. 29, P. L., t. IV, 4S9. — ’ /biti., c. 28, P. IV, 4SS. 3 Homit. in Levit., II, 4, P. G., t. XIÏ, p. 418. * Uomil. Il in A. XXXVII, n. 6, P. G., XII, 1386; Kirch, n. 216. 5 Ap. Mai, Spicilegium Homanum, t. VII, p. 465. c De pernitent., J. II, c. 1, P. L., t. XVI, p. 497. ’ Ibici., c. 6, p. 507. — * Ibici., c. 9. p. 5>7-S’8. DE PÆNITENTIS ACTIBUS. 63 dotis induunt, cui præceptum est : Nolite sanflurn dare canibus ”... Ibi enim supponitur sacerdotes esse judices, eosque peccato ligari, si citius absolvunt. 5. Pacianus, qui tam explicite asseruerat potestatem remittendi peccata sacerdotibus inesse, supra n. 690, non minus diserte confes­ sionis, etiam occultorum peccatorum, necessitatem urget : “ Quid facies, tu qui decipis sacerdotem? Qui aut ignorantem fallis, aut non ad plenum scientem probandi difficultate confundis? Rogo ergo vos, fratres, etiam pro periculo meo, per illum Dominum quem occulta non fallunt, desinite vulneratam tegere conscientiam. Pru­ dentes ægri medicos non verentur, ne in occultis quidem corporum partibus etiam secaturos, etiam perusturos... Peccator timebit? Peccator erubescet perpetuam vitam praesenti pudore mercari?... Quod si fratrum oculos erubescitis, consortes casuum vestrorum timere nolite” '. 729· 2) In Ecclesiâ Orientali, hæc notatu sunt digna. Aphraales, sapiens Persa diélus, de pænitentiæ et confessionis neces­ sitate ita loquitur (an. circiter 340) : “ Ita eum qui a Satana per­ cussus fuit, non del>et pudere deli&um suum confiteri, illudque relinquere, et pænitentiam in remedium postulare. Qui vulnus suum prodere erubescit, gangrænà corripietur, totumque corpus damno inficiet; quem autem non pudet vulnus manifestare, sanabi­ tur et ad prælium iterum descendet... Ita prorsus ei qui in agone nostro superatus est, hæc superest via sanitatem recipiendi, ut scilicet dicat : Peccatu... Vos igitur, medici, qui insignis Medici nostri estis discipuli, non debetis medicinam iis denegare quibus curatione opus est ”. Hic sane agitur dc confessione sacerdotibus faélâ, qui nomine spiritualium medicorum designantur; ct quidem de confessione occulta; nam sacerdos peccata accusata non debet aliis manifestare; sacerdotes enim ita alloquitur : “ Cumque ipsam (infirmitatem spiritualem) vobis revelaverit, nolite eam publicare, ne propter illum ab inimicis et ab iis qui nos oderunt, inno­ centes in culpâ esse judicentur”*. — Brevius, sed non minus directe 5. Gregorius Nyssenus * : “Qui autem latenti ablatione sibi alienum usurpat, si deinde per enuntiationem peccatum suum sacerdoti aperuerit, vitii studio in contrarium mutato ægritudinem curabit ”. Quibus testimoniis confirmatur conclusio jam superius enuntiata, nempe confessionem, quee pars erat panitentia publica, tanquam necessariam habitam esse. ’ Paraneiis adpauilenliani, P. L·, t. XIII, p. K>S0. ’ Denionsiraiio, VII, n. 3 4 ; Patrat, syriaca, curante Graffin, tom. I, P· 3*8-319· 3 Ep. canonùa, can. 6, P. G., t. XLV, p. 234. 64 CAPUT II. 2° Confessio sacramtntalis a sæc. Ve ad Jam a sæculo V°, prima vestigia invenimus cujusdam immutationis in disciplina pænitentiali sive in genere sive quoad confessionem: paulatim videlicet abrogatur obligatio longam ct laboriosam pænitentiam perficiendi ante absolu­ tionis susceptionem, et frequentior fit confessio. 730· (A) Immutatio disciplinae paenitentialis. Cujus præcipua causa ex eo desumitur quod fideles, pænitentiæ severitate perterriti, exomologesim nimis differebant, sæpe usque ad mortem. Exinde duplex nata est difficultas. 731. (a) Quoad moribundos : si absolutio peccatoribus denegatur antequam pænitentiam compleant, ex hâc vitâ sine communione migrabunt; si vero conceditur, eo ipso quoad eos saltem aboletur pænitentia. Re mature perpensa, post non paucas disceptationes, Innocentius 1 mitiorem agendi modum approbavit : “ Quæsitum est quid de his observari oporteat qui post baptismum omni tem­ pore incontinentiae voluptatibus dediti, in extremo fine vilæ sure pænitentiæ simul et reconciliationem communionis exposcunt... Tribuetur ergo cum pænitentiâ extrema communio, ut homines hujusmodi vel in extremis suis permittente Salvatore nostro a per­ petuo exitio vindicentur”’. 732· (* *>) Quoad sanos, difficultas pariter oriebatur : vel enim absolutio morte instante tantummodo concederetur, vel mutanda erat antiqua disciplina : mitiorem solutionem amplexa est Ecclesia. 1) Jam enim sæculo quinio mitior evadit satisfacio seu pæniten­ tia peragenda ante absolutionis susceptionem. S. Augustinus testa­ tur suo tempore duplicem esse pænitentiam, unam mitiorem pro peccatis occultis, etiam gravissimis ut adulterio, alteram striftioretn pro peccatis publicis : sed hæc etiam mitigabatur3. Pariter 5. Leo, publicam pænitentiam a privata distinguens, priorem imponit pro idololatriâ, homicidio et fornicatione, sed declarat alia peccata gra­ via, v. g., comedere de escis immolatitiis, posse jejuniis et manûs impositione purgari; alibi peccatores hortatur, qui inter publicos pænitentes non recensentur, ut quotannis, præsertim ante Pascha, mitiorem pænitentiam peragant, in quâ supplicationibus sacerdo­ tum juvabuntur». Quod et lucidius exponit 5. Casarius Arelaten* P. L., XX, 49S; Denzing., n. 95. Ibi etiam alia datur ratio, “ct nc Novatiani haeretici negantis veniam asperitatem et duritiam sequi videamur ”. • Sermo LXXXII, II, P. L., XXXVIII, 511; cfr. De fide et operibus, 48; Enchiridion, So; Cont. IU. Pait., III, 44. — * F.pist. CLXV1I, inquisit. J9» A L., LIV, 1209; £pbt. CVIII. 2, P. L·, LIV, 1011; Sermo XLIII, 2, 3; XLIV, 1; XLIX, i, 2; L, 1, 2; P. L., LIV, 282, 2S5, 301, 305 sq. DE PÆNITENTIS ACTIBUS. 65 sis; “Et ille quidem qui pænitentiam publice accepit poterat eam secretius agere; sed, credo, considerans multitudinem peccatorum suorum, videt se contra tam gravia mala solum non sufficere, ideo adjutorium totius populi cupit expetere”'.* — In Ecclesiâ græcâ similis mitigatio invenitur : haud raro absolvitur pænitens antequam satisfactionem compleverit, immo statim post peraélam confessio­ nem; leviora fiunt opera satisfaéloria pænitenti imposita, eaque perfici possunt modo secreto, nisi agatur de publicis et gravioribus peccatis, v. g., fornicatione . * 2) Eodem tempore non semel tantum, sed sæpe absolutio pænitentibus conceditur. Ita S. Chrysostomus peccatores benigne exci­ piebat, ita ut in synodo ad Quercum ab episcopo Isaacio insimu­ latus fuerit “quod licentiam peccantibus praebeat, sic docens : si iterum peccasti, pæniteat iterum; et quoties peccaveris, veni ad me, ego te sanabo”’. 5. Basiiius et 5. Joannes Climacus etiam sup­ ponunt monachos satis frequenter absolvi ♦. 3} Mox ad omnes fideles, etiam non ægrotantes, extenditur pri­ vilegium moribundis olim concessum, nempe absolutionem acci­ piendi statim confessione peralta, quia nempe, ob perturbationes temporum, reapse aliquo modo in periculo mortis versantur. Ita inter statuta S. Bonifacii (t 755) legitur (η. XXXI) ; “ Et quia varia necessitate praepedimur canonum statuta de conciliandis pænitentibus pleniter observare, propterea omnino non dimittantur. Curet unusquisque presbyter statim post acceptam confessionem pænilentium singulos data oratione reconciliari. Monentibus vero sine cunliamine communio et reconciliatio praebeatur”’. 733. (B) Consectaria quoad confessionem. Ex hâc immutatione disciplinae pænitentialis, inter XIu,n et XI Iu"‘ sæculum, orta sunt quædam dubia in mente fidelium, saltem in quibusdam regionibus, circa necessitatem confessionis sacerdotibus fallam : cùm enim hæc esset veluti præparatio ad opera satisfa&oria, quibusdam videbatur ejus obligatio­ nem cessare jam abolctâ publicâ pænitentia. Et ita expli­ catur textus Gratiani supra allatus. His paucorum dubiis non obstantibus, necessitas confessionis sacerdotibus facta: in Ecclesiâ prædicari non desiit 1 SiTW CCLXI, i, P. L·, XXXIX, 2227. ’ Pscudo-Areopagita, efiist. VIII, 1, P. G., Ill, 1088; De ecclesiast. hicrar., III, 2-3, 7, P. G., III, 4j6, 453; S. Joannes Cliinac., Liber ad Pastorem, P. C., LXXXVIII, 1196. 3 Labbæus, Concilia, t. II, p. 1328. 4 S. Basii.. Regula brevius tractata, interrng. 229, 2S8; P. G., XXXI, «236, 128$; S. Joan. Cliniae., Scala, grad. IV, (7., LXXXVIII, 705. 5 Λ /.., LXXXIX. S23. l’icnit. et Matri n». — 3 66 CAPUT II. 734. (a) Omnes Doflorcs illius temporis hanc necessitatem clare asserunt, ut constat præsertim ex operibus Alcuini et statutis Thcodulphi. Prior direile exponit obligationem peccata confitendi sacerdoti, et non soli Deo'. Posterior asserit crimina publica deflenda esse secundum canonum et sanctorum Patrum institutio­ nem, peccata vero occulta pænitentiâ privatâ expianda esse; hæc incipit a confessione in quâ pænitens declarat quidquid a juven­ tute recordari possit ex omnibus modis quæ gessit; si pudore aut oblivione irretitus videtur, interrogari debet circa o6to capi­ talia peccata, nempe gastrimargiam (gulam?, fornicationem, acediam sive tristitiam, avaritiam, vanam gloriam, invidiam, iram, superbiam; postea, si promittit se deliëta expiaturum et vitaturum, statim absolvitur. Verum est quidem argumenta tunc temporis a Doftoribus allata ad probandam necessitatem confessionis, quam ex verbis Christi et Apostolorum directe probare conabantur, apodictica non fuisse; ideoque Abælardum putasse hanc obligationem esse tantum ecclesiasticam. Hæc autem difficultas evanuit cùm S. Thomas validum attulit argumentum, non directe quidem ex verbis Domini, sed indirecte, ex ipsâ naturâ potestatis clavium. 735· ani (an. circiter 6co) : “Si quis igitur per cogitationem peccaverit, id est concupierit hominem occidere, aut fornicari, aut furari, nui clam comedere ct inebriari; vel certe aliquem percutere... majora (deliiia) dimidio anno; minora quadraginta diebus, in pane et aquâ peenileac... Si quis furatus fuerit, anno pænitcal. Si quis percusserit per rixam fratrem suum, ct sanguinem fuderit, tribus annis perniteat, etc. ” (Τ’. Z., LX.XX, 225). DE PÆNITENTIS A CTI B US. 67 ostenderetur viam ordinariam ad peccatorum veniam consequen­ dam esse confessionem privatam, quam sequebatur absolutio. Quapropter frequentiores jam fuerunt confessiones primum qui­ dem in monasteriis, moxque inter ipsos fideles. 736. 3) Λγλλχ canonicas ferendo contra eos qui sine confessione peccatorum moriebantur; ita, v. g., Concilium Chalcutense {Kent) in Anglià habitum, an. 787, explicite loquitur de confessione sacer­ dotifaclâ, ejusque necessitatem his verbis inculcat : “ Si quis autem (quod absit) sine pænitentiâ aut confessione de hâc luce discessit, pro eo minime orandum est ” '. 4) Tempora definiendo pro confessione faciendà. Secundum regulam Chrodegangi, Metcnsis episcopi, canonici bis in anno con­ fiteri debent episcopo, unâ vice initio quadragesimæ ante Pascha, altera vice a medio mense Augusto ad Kalendas Novembris’. Alia concilia tempora præfiniunt ipsis laicis; sic C. Strigonense (Gran), an. n 14, statuit laicos debere peccata confiteri ct commu­ nionem accipere ter in anno, festis Paschæ, Pentecostes et Nativi­ tatis Domini3. Hinc C. Parisiense F/præcipit sacerdotibus ut in suis paroeciis maneant, “ ne homines sine confessione et infantes sine baptismatis regeneratione plerumque moriantur ” *. Ita paulatim via parabatur statutis C. Lateranensis IV (1215), in quibus decretum est fideles saltem semel in anno proprio sacerdoti sua peccata confiteri debere. 737. Conclusio. (A) Ecclesia igitur totA suA agendi ratione profitetur a primis sæculis, confessionem sacramcntalem esse medium divinitus institutum, et quidem necessa­ rium iis omnibus qui post baptismum graviter peccaverunt. Id apparet : ia) primum indirefie cx eo quod confessio habetur ut conditio prcevia ad satisfa&iOnem et absolu­ tionem peccatorum necessaria ; (b) postea magis directe quando, mitigatâ pænitentiali disciplina, Ecclesia confessio­ nem habet tanquam unum ex clementis constitutivis privatae pænitentiæ. (B) Attamen admitti potest ac debet quidam profectus in frequentia confessionis et modo confitendi : hæc enim, utpote a Christo non distinéle declarata, auéloritati Eccle­ siæ relinquebantur, pro diversitate ct opportunitate tempo­ rum, definienda. * Mansi, XII, p. 9 ,9. — ’ Mansi, XIV, p. 320. ■· Hefele-Leclcrcq, L V, p. 542. ‘Can. 29, ap. Mansi, XIV, p. 558. 68 CAPUT II. 738. Thesis IT : Confessio secreta seu auricularis, quæ hodie sola prævalet, etiam ab initio in usu fuit. Cer­ tum est. Ad thesim probandam, methodo ascendente utemur, sta­ tuendo nempe rem jam a sæculo quinto esse omnino cer­ tam, et ab hoc sæculo ad tempora apostolica regrediendo. 739- i° Sarculo quinto, privatam confessionem in usu fuisse certissime constat e testimonio S. Leonis Magni. Audiens siquidem Pontifex nonnullos sacerdotes publice legisse peccata pænitentium libellis scripta, hanc praxim condemnat tanquam illicitam usurpationem, apostolica regula contrariam; “cum reatus conscientiarum sufficiat solis sacerdotibus indicare confessione secreta". Quamvis enim pænitentibus liceat publice peccata quædam confiteri, humilitatis causâ, id tamen minime præscribitur, ne ita quidam a confessione arceantur : “Sufficit enim illa confessio quæ primum Deo offertur; tunc etiam sacerdoti qui pro deliciis pænitentium precator accedit. Tunc enim plures ad pænitentiam poterunt provocari, si populi auribus non publicetur conscientia confitentis”1. Ex quo sequitur jam tempore S. Leonis duplicem fuisse confessionem sacramentalem, .publicam, quæ quandoque fidelibus permittebatur, et privatam, seu auricularem, quæ peccato­ ribus prrecipiebatur. 740. 2° Quarto sæculo, vigebat etiam secreta confessio, etsi quandoque indirecte panderentur occulta peccata sus­ ceptione publica pæ nitent'ia. (A) Confessionem esse secretam testantur, inter alios, S. Aphraates, (supra, n. 729), qui, sacerdotes alloquens, eis præcipil ne aliis manifestent peccata in confessione revelata : “Cùraque ipsam (infirmitatem spiritualem) vobis revelaverit, nolite eam publicare, ne propter illum ab inimicis et ab iis qui nos oderunt, innocentes in culpâ esse judicentur”*. — 5. Ambrosius ipse secreto confessio­ nes audiebat ; hæc enim de eo scribit Paulinus diaconus, in hujus sancti Vitâ3 : “ Erat etiam gaudens cum gaudentibus et flens cum flentibus; siquidem quotiescumque illi aliquis, ob percipiendam pænitentiam, lapsus suos confessus esset, ita flebat ut et flere illum compelleret... Causas autem criminum quas illi confitebantur, nulli nisi Domino soli, apud quem intercedebat, loquebatur". Idem confirmatur institutione panitentiariorum seu sacerdotum, quorum munus speciale erat privatas confessiones audire. ’ Epist. 16S ad episcopos Campanirc, P. L., LIV, 1211. ’ Demonstratio VII, n. 3-4 {Patrol. syriaca, curante Graphs, t. I, p. 318-319) J P. L., XIV. 40. DE PÆNITENTIS ACTIBUS. 69 (B) Attamen, etsi confessio in se occulta esset, aliquando peccator, suscipiendo publicam pænitentiam, eo ipso indi· refte coram christianA communitate confitebatur se gravium delictorum reum esse ». Pariter canonicarum pcenarum impositio, v. g. clerici depositio, indirecte pariter manifesta­ bat etiam occulta delicta. Tunc enim forum internum non penitus a foro externo distinguebatur : Christiani, se invi­ cem considerantes tamquam membra ejusdem corporis, minus invite sua peccata manifestabant, ut, fratrum preci­ bus et satisfactionibus adjuti, facilius Dei misericordiam consequerentur. 741. 30 Sæculo tertio, idem constat variis testimoniis. Ita Origents de confessione privatâ, quæ publicam præcedtt pænitentiam, scribit * : “Tantummodo circumspice diligentius cui debeas confiteri peccatum tuum. Proba prius medicum, cui debeas causam languoris exponere... Si intellexerit et præviderit talem Iessc languorem tuum, qui in conventu totius Ecclesiæ exponi debeat et curari, ex quo fortassis ct ceteri ædificari poterunt et tu ipse facile sanari, multa hoc deliberatione et satis perito medici illius consilio procurandum est”; ex quo patet jam tempore Origenis distinélionem fuisse inter publicam et privatam confessionem, et utramque fuisse in usu. Pariter 5. Cyprianus supponit secretam esse confessionem, dum loquitur de iis qui “ quamvis, nullo sacrificii aut libelli facinore constriéli, quoniam tamen de hoc vel cogitaverunt, hoc ipsum apud sacerdotes Dei dolenter et simpliciter confitentes exomologesim conscientiæ faciunt ”3. 4“ Quoad sæculum secundum, non invenimus quidem explicitum testimonium, ciim textus S. Irenæi supra allegatus, n. 726, æque intelligi possit de publica aut secreta confessione. Sed, ciim jam tertio sæculo, privata confessio in usu esset apud Græcos et Latinos, ’ Aliquando etiam indireAe prodebatur peccatum complicis, prout evenit tempore Neélarii (391 ) in ecclesiâ ConstantinopolitanS, ubi, occasione ainfcssonis cujusdam mulieris, notum est grave deliilum alicujus diaconi qui cum eà peccaverat. Ad tales abusus praecavendos, Ncclarius abolevit officium pami· Îtentiarii, immo, juxta quosdam, ipsam obligationem peccata confitendi ante communionem. Quidquid est, hxc abolefio diuturna non fuit; nam successor Nedaiii, S. Joannes Chrysostomus, peccatores hortabatur ad confitenda pec­ cata et ad privatam pro eisdem [xenitentiam. Cf. Batiffol, op. iit., p. 149 sq.; P. Galtier. S’. Jean Chrysoitome et la confession, in Recherches de Sc. Relig, rçre, pp. 209, 313. * ftonsil. II in 1’s. 37, n. 6, P. G., XII, 13S6. ’ De lapsis, 2S, P. I.., IV, 4SS; Journel, n. 553. 70 CAPUT II. nec ullum hâc de re inveniatur alicujus mutationis vestigium, merito infertur cam usque ad apostolica tempora ascendere, prout reapse docet S. I^eo, n. 739. 742. Conclusio, (a) Privata igitur confessio semper in usu fuit, etsi non absolute secreta, cùm peccata aliquo modo indireôle manifestarentur publicæ pænitentiæ impositione. Quâ manifestatione fovebatur Christiana humilitas et soliclaritas, dum videlicet omnes fideles precibus ct operibus pænitcntcs juvarent. Attamen non pauca erant incom­ moda : quidam verecundiâ a confessione deterrebantur, alii indiscretA confessione scandala excitabant. (b) Ad quos abusus tollendos, Ecclesia paulatim publi­ cam confessionem posteaque publicam pænitentiam abole­ vit; ita tutius servata sunt Jura cujuslibet Christiani, et gradatim fideles frequentius ad sacrum tribunal accesserunt. 743. Totum contrahitur argumentum. Primum qui­ dem Protestantes asserebant Innocentium III confessionis inventorem fuisse, ejusque necessitatem promulgâsse in C. Lateranensi (1215). Historice autem probatum est integros traélatus de sacramentali confessione multo ante Innocentium editos esse, non pauca Concilia de ejus utili­ tate aut necessitate statuta condidisse, in libris pænitcntialibus, Græcis et Latinis, totum ordinem confessionis descriptum fuisse, cum catalogo peccatorum etiam occul­ torum, et poenarum eisdem infliftarum. QuA in re dcvi&i, nonnulli contendebant auricularem confessionem a Leone Magno (f 461) in Ecclesiam inve&am fuisse; sed non minus luculenter ostensum est, ex Patribus tum Latinis tum Græcis, et cx ipsâ institutione pænitentiariorum, secre­ tam seu auricularem confessionem in usu fuisse saeculis anterioribus, quarto nempe et tertio. Cùm autem sæculo secundo jam dc confessione sermo sit, nil prohibet quin admittamus hanc aliquando fuisse occultam. Cetcroquin ipsa publica confessio, tunc certo vigens, erat vere sacramentalis, cum ordinaretur ad veniam peccatorum obtinen­ dam, mediante pænitentiâ a sacerdotibus impositA. Ita, a testimoniis evidentioribus ad obscuriora procedentes, histo­ rice demonstratur confessionem sacramentalem ab initio in Ecclesiâ fuisse adhibitam, camquc a Christo promanarc, DE PÆNITENT1S ACTIBUS. 71 quippe quæ indivulse conneélatur cum potestate clavium quam Dominus Apostolis tradidit. Confessionis utilitas ratione ostenditur1. 744. Positâ divinâ confessionis institutione, ejus conve­ nientia ostendi potest : 1° Ex parte Dei, cui congrua satisfaéiio sic exhibetur. Peccatum siquidem includit a&utn superbia et inobedientia; atqui meliori nequit reparari modo quam per peccatorum sinceram confessionem, quâ peccator Deo ej usque ministris se subdit, ct delicta sua recogitans in amaritudine animæ suæ, superbiam edomat; ita offensam Deo irrogatam in quantum fieri potest compensat : siquidem “ cor contritum et humiliatum, Deus, non despicies 2° Ex parte hominis, (a) Confessio pacem ct securitatem pænitcnti præbet, et quidem co majorem quo humilius confessionem peregit et contritionem concepit. Peccator enim, etiam quando dolorem de peccatis concipere nititur et pro eis satisfacere, nescit tamen utrum amore an odio dignus sit, nam nemo judex in propriâ causâ; si vero omnia gravia peccata Dei ministro humili confessione pandit, hic de cis judicare potest, nccnon dc dispositionibus pænitcntis ct de aequitate satisfactionis jam præstitæ vel præstandæ, posteaque absolutionem impertiri, quæ divinæ condonationis pignus est authenticum, (b) Pariter confessio a peccatis deterret; nam qui conscientiam suam frequenter discutit ut omnia peccata a se commissa confiteatur, occasiones peccandi videt et fugit, media ad tentationes superandas discit; præterea obligatione omnia, etiam secretissima, aperiendi vigilantior efficitur, ad peccata futura præcavenda. (c) Confessio etiam virtutum praxim maxime promovet : cùm enim debiles ct inconstantes simus, amico, duce ct adjutore indigemus in vitâ spiritualia. Atqui in confes­ ’ P. Félix, De la tenfession : pourquoi on $e confesse cl pourquoi on ne sc confesse pas? Paris, 1892; Bougaud, Le Chritlùuurnte et les tempt présents, 6* *éd., 1902, t. V, cl». 6, p. 145-182. * “ Fluduainus inter varia consilia, inquit Seneca (£/·. 52); nihil libere volumus, nihil absolute, nihil semper. Nemo per se satis valet ut emergat; oportet manum aliquis porrigat, aliquis educat... Non duce tantum opus est, »ed adjutore et, ut ita dicam, coaAorc ”. 72 CAPUT II. sione sacramentali invenimus amicum fidelissimum, cui, sub secreti inviolabili sigillo, dcli&a, infirmitates et vulnera cordis aperire possumus; ducem spiritualem qui vias Domini nos edocebit, ostendendo quid vitare, quid agere debeamus non generali modo, ut fit in prædicatione, sed speciali, nostris infirmitatibus accommodato, juxta illud : “ Surge, et ingredere civitatem, et ibi dicetur tibi quid te oporteat facere ” »; adjutorem, qui zelo Dei flagrans, nos veluti coget ad vitia expellenda virtutesque colendas. Hinc Lcibnilsius' ait : “Totum autem hoc institutum divini sapientia dignum esse negari non potest, et si quid aliud, hoc certe in Christiana religione preciarum et laudabile est quod et Sinenses ac Japonenses sunt admirati; nam et a peccatis multos deterret confitendi necessitas, eos maxime qui nondum obdurati sunt, et lapsis magnam consolationem præstat, ut adeo putem pium, giavem et prudentem confessarium magnum Dei organum esse ad animarum salutem; prodest enim consilium ejus ad regendos affec­ tus, ad animadvertenda vitia, ad vitandas peccatorum occasiones, ad restituendum ablatum... ad dubia eximenda, ad erigendam mentem afiliélam, ad omnia denique mala aut tollenda aut miti­ ganda; et cum fideli amico vix quidquam in rebus humanis praes­ tantius reperiatur, quanti est, cum ipsâ sacramenti divini inviolabili religione, ad fidem servandam opemque ferendam astringi ”? 3° Ex parte societatis. Prudens enim confessarius legum humanarum simul ac divinarum observantiam urget, socie­ tatem domesticam, quæ societatis civilis est fundamentum, rcôtc ordinat, lites et dissidia componit, inimicos reconci­ liat, bonorum ablatorum restitutionem procurat, scandala prævcnit vel reparat; immo confessio hanc squalitatem, de quâ nostra ætas gloriatur, maxime promovet, cùm lex confitendi omnes afficiat, reges seu præsides æque ac sub­ ditos, nobiles ac divites æque ac pauperes, nec in sacro tribunali ullum fiat discrimen inter diversæ conditionis pænitentes 3. 745- Objiciunt quidem adversarii confessionem sacramentalem ansam prebere multis abusibus et sæpe pænitentibus æque ac ministris perniciosam esse. — Resp. Aliquando, abusus in hanc • Act., IX, 7. — ■ Systema theol., Parisiis, 1S19, p. 270. 3 Hanc socialem confessionis utilitatem agnoverunt Increduli et Protestantes : v. g., Voltaire, Diction. philos., art Catéch. du Cure; protestatis auctor operis Letters of Atticus, let. 5 th. DE PÆNITENT1S ACTIBUS. 73 praxitn per accidens irrepere concedimus, sed raro; nam Ecclesia, tum gravibus pœnis ple&endo sollicitantes ad turpia, tum excom­ municando absolventes complicem in peccato turpi, cogendoque, sub excommunicationis pœnâ, eos qui ad malum sollicitati fuerint ut confessarium denuntient, ne tales abusus multiplicarentur sapien­ ter providit. Pauca vero incommoda, quæ aliquando ex hominum fragilitate vel perversitate oriuntur, ratio sufficiens esse nequeunt cur deleatur institutio, quæ aliunde tum privatis hoAiinibus tum societati ipsi tot et tanta confert beneficia; si enim res quibus homi­ nes abutuntur, statim tollendæ essent, quid tandem in societate civili vel ecclesiastici remaneret? Art. II. De Contritione. 746. Doctrina Tridentina. Ad remissionem peccato­ rum consequendam per potestatem clavium, non sufficit confessio, sed requiritur contritio, ut reéle docet Triden· tinum ad quod declarandum, duo hic exponuntur : i° natura et necessitas contritionis; 2° ejus efficacia ad re­ mittenda peccata cum aut sine reali susceptione sacra­ menti Pænitentiæ. § I. Natura et necessitas contritionis3. 747. i° Contritionis notio. (A) Contritio, a voce conte­ rere, etymologice aôioncm designat quâ solidum corpus ad minimas partes reducitur; metaphorice autem illam disposi­ tionem quâ cor peccato induratum frangitur et emollescit (B; Quoad rem, contritio a Tridentino definitur 3 ; “ animi ■ dolor ac detestatio de peccato commisso cum proposito non pec­ candi de cetero ”. Dicitur : (a) animi dolor, seu affli&io, tristitia, intus animum angens ct crucians; cùm enim peccatum sit sum­ mum malum morale, divinæ Bonitati contrarium, peccator sincere ad Deum revertens, de deliélis a sc commissis non potest non tristari; (b) detestatio, id est, odium peccati, pro­ cedens ex cognitione ejus malitia: malorumque effc&uum, ' -__________________ _______________________ ______ ____ * Trident., sess. XIV, cap. 4. 9 S. Thom., Supplem., q. I, a. 1 ; Suarez, disp. IV; Salmantic., disp. VII; Bellarminus. 1. II, c. 4; Drouin, q. IV, c. 1; Billuart, diss. IV, a. I; de Au­ gustinis, p. I, a. 4; Palmieri, th. 30; Billot, th. 12; L. de San, n. 473 sq. 3 Sess. XIV, cap. 4. 74 CAPUT Π. conjunctum cum retractatione pravæ voluntatis, ita ut pec­ cator sincere dicat : si res non esset peraéla, non facerem; vellem non peccasse; (c) cum proposito non peccandi de cetero: nemo enim vere peccata commissa detestatur quin co ipso velit hæc peccata in futurum vitare. 748. 20 Thesis : Vera contritio, qualis modo definita est, necessaria est ad peccatorum veniam consequen­ dam, sive intra, sive extra sacramentum. Certum est : (A) Scripturâ, (a) Id constat cx textibus supra allatis (n. 658), qui respiciunt tempora ante Christum elapsa. Pænitentia enim, quæ ibi requiritur, est conversio ad Deum, aversio a viâ iniquitatis, immutatio cordis et vitæ, cor contritum et humiliatum. Quæ quidem omnia impor­ tant animi dolorem ac detestationem de peccato cum pro­ posito emendationis. (b) Etiam post Christi adventum et institutionem sacra­ mentorum, contritio manet necessaria; nam quando Judæi aut Gentiles ad Christianam fidem convertuntur, prima dispositio ab eis requisita post fidem, est pænitentia seu contritio: “Pænitentiam agite, ct baptizetur unusquisque vestrum... Pænitcmini igitur, et convertimini, ut delean­ tur peccata vestra...” *. (B) Traditione. Tota panitentialis disciplina eo fine instituta fuerat ut, frequenti recogitatione peccatorum et laboriosâ eorum expiatione, neenon Ecclesiæ precibus, in pænitentibus animi dolor ac detestatio peccati necnon vitæ emendandæ desiderium vivide excitarentur. Dicit enim 0'. Justinus * : “Quomodo impuri..., nisi lamententur et plangant, spem habere possint non imputa­ turum eis Dominum peccatum”. Pariter 0‘. Cyprianus veniam pænitentibus promittit, " actâ pænitentiâ et pro­ fessa frequenter suorum detestatione faélorum, si lacrymis, si gemitibus, si fletibus dolentis ac vere pænitentis animi signa prodiderint ” 3. • Act., II, 38; III, 19; cfr. VIII, 22; XI, iS. ’ Dia!, cum Tryph., n. 141, P. G., VI, 798-799. Cf. Journel. 146. ’ Ep. XXXI, P. L., IV, 315. Cfr. S. Ambrosius, De Pernitent., I. II, c. 10, P. L,, XVI, 519. DE PÆNITENTIS ACTIBUS. 75 S. Chrysostoni n s integrum de Compunctione edidit traélatum, ubi, inter alia, hæc habet : “ Quid enim, dic mihi, corporis viribus opus est, quando cor conterere debemus, cum vigiles precari oportet, cum peccata recogitare, arro­ gantiam et tumorem deponere, mentem deprimere? Hæc quippe sunt quæ Deum nobis placant, nec multo egent labore Postea necessitatem hujus pænitentiæ declarat; hæc enim possibilis, immo et facilis evasit, si cogitamus, inquit, peccatores impænitentes ad gehennam damnari; “si gehennam semper præ oculis habeamus,necnon angelos ubique locorum tunc discurrentes, atque ex universo orbe congregantes eos qui in gehennam abducendi sunt; si cogitemus etiam quantum malum, gehennâ sepositâ, excludi a regno cælorum ” x. Duo igitur docent Patres, nempe contritionem sitam esse in peccati retraftatione vitæque emendatione; et hanc esse ad salutem necessariam. § II. Efficacia contritionis cum vel sine ABSOLUTIONE AD REMITTENDA PECCATA. 749. Prænotanda. 1° Historicus conspeClus. Ex diétis constat christianum, culpæ mortalis reum, non posse justi­ ficari nisi contritionem habeat et se potestati clavium subji­ ciat. Sed, jam a sæc. V°, quæstio agitata est, quænam sint partes contritionis ct absolutionis in remissione pec­ catorum. .9. Augustinus * asserit contritionis simul et absolutionis effica­ ciam, sed utriusque partes parum explicat. Hanc autem explica­ tionem Scholastici paulatim tradunt. (a) Hugo a S. Viflore*3 dixit, et quidem bene, contritione non remitti peccata nisi votum accedat absolutionem suscipiendi; adjecit vero absolutione concedi pcenæ æternæ remissionem : in Îquo supponit minus recte peccatum posse remitti quin remittatur pœna æterna. (b) Petrus Lo/nbardus3 docuit quidem contritione perfecti remitti tum peccatum, tum peccati poenam, sed perperam adjecit * Dc compunct., i. I, n. 10, P. G., XLVII, 410. ’ Sermo 67, P. L.t XXXVIII, 434. 3 De Sacramentis, i. II, p. XIV, c. S, P. L., CI.XXVI, 564-570. < Lib. IV Sent., dist. XVIII, P. L., CXCII, SS5-S89. 76 CAPUT II. absolutione authentice ostendi peccata dimissa esse, ita quasi præludens errori Protestandum. (c) S. Thomas distinctius exponit discrimen inter con­ tritionem caritate pcrfcClam et attritionem, atque hanc sufficere ad remissionem peccatorum asserit, accedente tamen sacerdotis absolutione ». Addit tamen (quod hodie rejicitur) attritionem non sufficere ex sc, sed ratione bona fidei. Cctcroquin docet absolutione augeri gratiam, si hæc jam habetur. (d) Scotiis felicius docuit attritionem, quæ ex metu inferni concipitur, sufficere ad remissionem peccati, accedente abso­ lutione, dummodo pænitens aétu peccato non adhærcata. 750. 2° Dofirimi hodie communiter recepta. Duplex distinguitur contritio : (a) perfeTta quæ perficitur caritate proprie diPlA seu theologicâ, ct quidem sive extrinsece quate­ nus eam concomitatur aétus caritatis formaliter conceptus, sive intrinsece quatenus ex motivo ipso caritatis concipitur; (b) imperfecta quæ nominatur attritio et concipitur ex motivo supernatural! minus perfecto, v. g., ex turpitudine peccati ve! poenarum metu. Pauca igitur de caritate, seu de amore Dei, praenotanda sunt : nam caritati perfeétæ respondet contritio perfeéta, et caritati imperieéhe vel timori respondet contritio imperfeda. (A) Duplex amor Dei distingui potest : (a) amor imperfeftus seu mercenarius, quem theologi amorem spei seu concupiscentia vocant, quo videlicet Deus amatur super omnia concupiscibilia non propter se, sed propter bona quæ largitur, non quia bonus est in se, sed quia bonus est nobis, immo summum bonum, cujus fruitione beati aliquando erimus; (b) amorperfeftus seu gratuitus, quo Deus dili­ gitur propter se et super omnia; id est, sive amor benevolentia, quo Deum diligimus ut infinite perfedum, ejus perfectionibus congaude­ mus, eique bonum optamus, desiderando videlicet eum ab omnibus cognosci et amari ; sive amor amicitia, qui, præter benevolentiam, importat mutuum amorem, seu reclamationem, inquantum scilicet qui diligit, diligitur a Deo; amore amicitia: diligimus Deum propter se, scientes tamen Deum diligere diligentes se; hinc mutua redamatio non est motivum amicitiæ, sed solum una ex ejus conditionibus. (B) Jamvero, quoniam ad eamdein virtutem pertinet prosequi unum oppositorum et fugere aliud, ad caritatem perlinet diligere ' /m IVSent., dist. 22, q. 2, a. i; cf. Sujtflenientum, q. 10, a. i; q. rS, a. 1 ■ ht IV Sent., dist. 14, q. 4, n. 7. DE PÆNITENTIS ACTIBUS. 77 Deum ct detestari peccatum, quatenus Deo oppositum : tot sunt igitur contritionis species quot sunt amoris species. Quibus positis, certum est contritionem quæ ex amore perfeflo concipitur, sive benevolentia, dummodo sit supcrnaturalis ac super omnia, sive amicitia, quâ de peccato dolemus, quatenus est offensa Dei Summi Boni et super omnia dilefti, esse perfedtam, statimque peccata remittere. Ceteroquin ad justificationem non requiritur aélus contritionis intensus, seu vehemens, quidquid in contrarium dixerunt quidam antiqui theologi; dummodo enim contritio sit appretiative summa, id est. peccatum quis doleat ut summum malum, ad remissionem peccatorum sufficit, licet non sit valde intensa ; “ quantumcumquc parvus sit dolor,ait 5. Thomas', dummodo ad contritionis rationem sufficiat, omnem culpam delet ”. Quibus prænotatis, tria probabimus : 1° contritionem perfeftam absque reali susceptione sacramenti peccatorem justificare; 2° attritionem sufficere cum absolutione ad justi­ ficationem; 3° attritionem proinde esse vere utilem non autem damnandam hypocrisim. 751. Thesis Z- ; Contritio perfecta peccata gravia remittit, absque sacramenti Pænitentiæ reali suscep­ tione, non tamen sine ejus voto. Certum est. (A) Tridentinum ait 2 : “ Docet prætcrea, etsi contritionem hanc aliquando caritate perfefiam esse contingat, homi­ nemque Deo reconciliare..., ipsam nihilominus reconcilia­ tionem ipsi contritioni, sine sacramenti voto quod in illâ includitur, non esse ascribendam ”. (B) Script, (a) In Vet. Test, legimus : “ Ego (scilicet Deus) diligentes me diligo ”3; id est, diligit Deus dili­ gentes se, et consequenter perfede contritos, qui ex didis, Deum diligunt amore caritatis; quos autem diligit Deus, gratiâ sandificante ornat et a peccatis liberat. Et sane, sub veteri Lege adulti delidorum remissionem obtinere poterant sine sacramento Pænitentiæ. Atqui si id obtinere poterant, certe per actum nobilissimum, qualis est pæni­ tentia caritate perfecta. 1 Supplem., q. 5, a. 3. Cfr. F. Rouvier, A la eonfuftc du Ciel, Charité parfaite ct contrition, Desclée, 1913. * Set». XIV, cap. 4. Denz.-Bann., 89S (77S). ’ Prov., VIH, 17. 78 CAPUT II. (b) Nec res aliter se habet in N. Lege, post institutum Pænitentiæ sacramentum; Christus enim, sine ullâ restric­ tione, discipulis dixit : “ Si quis diligit me, sermonem meum servabit : et Pater meus diliget eum, ct ad eum veniemus et mansionem apud cum faciemus”1; ex quo clare colligitur cum qui diligit Christum seu est perfc&e contritus, statim frui divinâ inhabitatione, quæ sine gratiâ habituali non habetur.— Idem probant verba S. Joannis : “ Deus caritas est: ct qui manet in caritate, in Deo manet et Deus in eo”2. Confirmatur verbis Christi ad mulierem peccatricem3 : “Remittuntur ei peccata multa, quoniam dilexit multum ”. (C) Ratione convenientia : contritio enim dispositio est perfeétissima quæ a peccatoribus haberi possit, et cùm amorem Dei importet, ad divinam amicitiam optime eos disponit. 752. Explicatur thesis. Diximus : non sine sacramenti w/t?, quia, cùm sacramentalis confessio sit in N. Lege neces­ saria, peccator non potest vere esse contritus, quin velit sincere deliéla sua clavium potestati tempore opportuno subjicere. Sufficit tamen votum implicitum, quale inveni­ tur in voluntate omnia adimplendi quæ ad salutem neces­ saria sunt Absolutio autem sacerdotis, in hoc casu, nedum sit inutilis : (a) producit gratiam cx opere operato quâ justitia peccatoris jam justificati augetur; (b) securitatis et pacis dat incrementum; (c) pœnam temporalem peccato remisso debitam magis ac magis minuit; (d) contra relapsum in peccata voluntatem roborat. 753. Disputatur : (A) utrum nccesse sil contritionem procedere ex motivo infinite bonitatis, quatenus est aggregatio omnium perfec­ tionum, an sufficiat ut eliciatur cx motivo cujuscumque attributi divini offensi, puta misericordiæ, sapientiæ. Judicio nostro, quæstio est magis speculativa quam praftica; nam ex se omnia divina attributa cum ejus infinita bonitate connc&untur, ct aliunde qui peccata detestantur utpote unum ex divinis attributis kedens, alia attributa non excludit, proindeque contritionem vere perfectam habet. ‘Joan., XIV, 2J; ct.Joan., XIV, 21. — » 1Joan., IV, j6. — 3 Luc., VII, 47. DE PÆNITENTIS ACTIBUS. 79 (B) Num alia motiva, præter caritatem, sufficiant ad contritionem perfeélam immediate peccati remissivam. Scotista dicunt motivum contritionis perfeétæ esse omne motivum quod speéiat ad Deum, v. g., quod desumitur ex virtutibus pænitentiæ, religionis aut obedientiæ : his enim virtutibus peccatum detestamur tanquam offen­ sam Dei, ejus juribus et voluntati oppositam. Cui opinioni acce­ dunt nonnulli hodierni auftores, Hurter, Palmieri, Egger, juxta quos amor spei et gratitndinis ad perfedam contritionem sufficere potest Revera hic amor : (a) ut nobilissimus a sacra Scriptura commendatur; (b)est valde perfeélus, et in gloriam Dei maxime cedit. Censemus hanc opinionem esse misericordiæ divinæ valde consentaneam; eâque admissâ, multo melius intelligi quomodo Judæi justificari potuerint absque sacramento, pariter quomodo Acatholici, qui in bonâ fide versantur, veniam peccatorum suorum oblinere valeant. — Hæc tamen opinio non est communis , * et in praxi conandum est cx amore spei et gratitudinis ad amorem cari­ tatis ascendere. Quod aliunde non tam difficile est; nam contritio caritate perfeéta consistere potest cum dolore de peccatis ob alia motiva minus perfeéta concepto, videlicet spem, gratitudinem, metum pœnarum; immo communiter anima quasi pedetentim ex inferioribus ad superiora ascendit motiva. 754. Thesis IP : Ad remissionem peccatorum conse­ quendam vi sacramenti Pænitentiæ non requiritur con­ tritio perfecta, sed sufficit attritio. Certum est contra quosdam antiquiores theologos (supra, n. 749.) i° Declaratur. Contritio imperfecta attritio dicitur; nam, ut ait 5. Thomas 3, in corporalibus attrita dicuntur quæ aliquo modo confraéta sunt, sed non adhuc perfeéte comminuta, ideoque attritio, in spiritualibus, significat quamdam displicentiam de peccatis commissis, sed non perfeilam. — Definiri potest dolor ct detestatio peccata pro­ Î cedens ex motivo supernaturali ad perfectam contritionem non sitficiente. Juxta Tridentinum ‘, attritio supernaturalis ex duplici præsertim motivo concipi potest, “vel ex turpidinis peccati consideratione, vel ex gehenna: et pœnarum metu ”.· gehennæ autem metus involvit melum amittendi æternam beatitudinem, ut alibi5 docet idem Concilium. Consideratio motivi supernaturalis esse debet, innixa videlicet rationibus fide cognitis, v. g., ex eo quod peccatum mor' Hurter, n. 570; Palmieri, ih. 22. a Cfr. Lugo, disp. V, se<5l. I, n. 3; Card. Billot, II, th. 13. 3 S. Thom., Supplementum, q. I, a. I. * Sess. XIV, cap. 4. — 5 Sess. XIV, can. 5. 80 CAPUT II. tale sit injustitia contra Deum, aliquid viro Christiano indignum inurens animæ maculam ex privatione gratiæ habitualis, etc. — Metus gehennæ vel poenarum supernaturalium, est motivum minus quidem nobile, bonum tamen ct utile. Duplex enim Dei timor distinguitur : timor filialis, seu castus, quo quis cx amore et reve­ rentia Deum offendere timet; servilis, quo timetur Deus propter pcenas quas minatur. Hic autem est simpliciter servilis, si quis non solum ab opere malo abstinet, sed etiam affedtum ad peccatum deponit; vel serviliter servilis, quando quis relinet peccandi affec­ tum. Jamvero timor filialis melior est, timor autem simpliciter servilis bonus, sed serviliter servilis est malus. 755· «° Probatur. (A) Constat : (a) Tridentini textu quo declaratur duplicem esse contritionem : perfcftatn, quæ peccatorem Deo reconciliat priusquam sacramentum actu suscipiatur; imperfeflam seu attritionem, quæ “ eum ad Dei gratiam in sacramento pænitentiæ impetrandam dis­ ponit”, et quidem proxime, ut apparet ex contextu : id enim postulat parallelismus inter contritionem, quæ certe est .dispositio proxima, et attritionem * *. (b) Alio textu in quo statuitur per sacramentum Pænitentiæ peccata vere remitti , * et simul damnatione hujusce propositionis Baiance : “ Pec­ cator pænitens non vivificatur ministerio sacerdotis absol­ ventis, sed a solo Deo ” 3. Nam si contritio perfeéla ad absolutionem prærequircretur, peccata non vere remitte­ rentur per sacramentum Pænitentiæ, nec unquam pecca­ tores vivificarentur sacerdotis ministerio, cùm jam contri­ tione justificati fuissent. (Bj Præterea, praxis, antiqua simul et universalis, sollicite absolvendi moribundos, vix explicatur quin admittatur attritionem non sufficere solam, sed sufficere cum abso­ lutione. Si enim requiritur contritio perfeéta, cur tam necessaria prædicatur absolutio sacerdotis? Omnes enim concedunt solâ contritione perfectâ, cum voto sacramenti, absque real i ejus susceptione, justificari peccatores. Si igitur moribundi contritionem habent, non indigent absolu1 Concilium verbo disponit, non autem sufficit, usum est, ne damnaretur opinio jam antiquata Petri Lombardi; sed mens Concilii satis evidenter constat cx disputationibus inter Patres Tridcntinos habitis. Cfr. Theiner, Acia genuina, t. I, p. 531-600. * Sess. XIV, can. 3. Denz.-Bann., 913 {791). 3 Denz. Bann., J05S (93S). DE PÆNITENTIS ACTIBUS. 81 tione; si solummodo sunt attriti, inutilis est absolutio. Admissâ vero thesi nostra, res facile explicatur : sola enim attritio, quæ non justificat sine sacramento, peccata remittit accedente sacerdotis absolutione : hæc igitur omnibus necessaria est qui solummodo sunt attriti. 756. 30 Exponitur controversia de necessitate aliqualis amoris cum attritione. Omnes quidem conce­ dunt attritionem, necessariam ad peccatorum remissionem in sacramento pænitentiæ consequendam, conjungi debere cum fide., secus non esset supernaturalis; et cum spe veniæ, secus nullum esset propositum melioris vitæ. Sed quæstio est num attritio ex solo metu gehennæ concepta, sufficiat, absque amore Dei, ad justificationem consequendam in sacra­ mento Pænitentiæ. Ratio dubitandi est quia Tridentinum, describens conditiones ad justificationem modo generali requisitas, aliquem amorem requirit ’ : “ Disponuntur autem ad ipsam justitiam, dum, excitati divinâ gratiâ,... libere .moventur in Deum..., in spem eriguntur..., Deumque tam­ quam omnisy//x///zrt' fontem diligere incipiunt"... Omissis aliis opinionibus antiquatis, duo hodie adhuc exstant hâc de re systemata. r (A) Alii, post Pailavicini et Bossuet1 *3, tenent simul cum attritione requiri initialem amorem Dei propter se diledti, non quidem amo­ rem prædominantem, quo Deus propter se super omnia diligitur, sed incipientem, qualis habetur ab eo qui nititur contritionem ex caritatis motivo elicere, ei revera Deum diligere incipit, non ita tamen ut propterea omne peccatum grave velit fugere; accedente autem metu vel spe, voluntas sincere gravia deliéta detestatur, eaque vult fugere, ita ut hujusmodi detestatio partim ex amore, partim ex metu oriatur. 757. (B) Abi vero tenent non requiri alium amorem nisi amorem spei seu concupiscentia; sed, juxta quosdam, hic amor debet explicite filici’; secundum alios, sufficit ut implicite eliciatur4 : jamvero semper implicite continetur in sincera attritione quæ voluntatem peccandi 1 Se$*. VI, cap. 6. ’ Cf. Pailavicini, de Paniient., c. 12; Bossuet, De doclrinâ C. Trid. circa dilectionem in sacr. Pænitentia requisitam. 3 Ita Tourncly, De sacram, partit., q. V, a. 3; Wirceburgenscs, De tacram. panii., disp. II, c. 3, art. 3-4. 4 Suarez, disp. XX, soft. 2; Lugo, disp. V, η. 133-, S. Alphons., 1. VI, n. 44?; Palmieri, th. 33, Coroll.; Tepe, η. 557; Kenrick, tr. XVII, n. 23. 82 CAPUT II. excludit. Non potest enim quis vere detestari peccatum, cum spe veniæ et desiderio gratiae, quin eo ipso incipiat aliquo modo amare Deum ut sibi bonum. Sic autem arguunt : si species quædam amoris nobilioris requiri probaretur, constaret vel ratione, vel aufloritate. Atqui (a) non ratione; nam amor se habet relative ad justificationem ut medium ad finem ; ideoque modo sit medium aptum ad finem obtinen­ dum, sufficit. Porro quilibet amor in attritione appreciative summâ inclusus, est medium aptum ad finem obtinendum, scilicet sacra­ mentum cum fruétu recipiendum ; ope enim hujusmodi amoris, attritio voluntatem peccandi excludit, includitque spem veniæ, et fit dispositio proxima ad justificationem in sacramento recipien­ dam. Ergo non probatur ratione amorem nobiliorem requiri præter amorem in attritione appretiative summâ inclusum, (b) Nec aufloritate; textus enim Tridentinus supra citatus “ Deus tanquam omnis justitias fontem diligere incipiunt”, de amore spei intelligi potest, nam Deus amatus ut justificationis nostræ au&or, est Deus prout est bonus nobis. Aliunde omnes aélus hic descripti a Tridentino non sunt absolute necessarii ad justificationem cum sacra­ mento : quidam necessarii sunt sive intra sive extra sacramen­ tum, alii solum extra sacramentum, ut jam notaverat Suarez : ibi enim Concilium disserit de dispositionibus ad justificationem in genere; at ubi agit in specie de sacramento Pænitentiæ, decla­ rat attritionem ex metu gehennæ, quæ sine sacramento non suffi­ cit, jæccatorem ad gratiam in sacramento obtinendam dispo­ nere. — Hanc igitur Suarezii opinionem ut multo probabiliorem ampleôlimur. Conclusio. Exortis autem acerbis dissensionibus inter contritionistas et attritionistas, Alexander VII, enixe cupiens vinculum pacis inter fideles servare, die 5 maii 1667, sub pœnâ excommuni­ cationis * præcepit ut : “ Si deinceps de materiâ attritionis præfatæ scribant... non audeant alicujus theologiae censurae alteriusve injuriæ aut contumeliae notâ taxare alterutram sententiam, sive negantem necessitatem aliqualis dileélionis Dei in præfatâ attri­ tione ex metu gehennæ conceptâ, quæ hodie inter scholasticos communior videtur, sive asserentem diétæ dilectionis necessitatem, donec ab hâc S. Sede fuerit aliquid hâc in re definitum Jamvero nihil adhuc definitum est, et unusquisque in suam sententiam abire potest. Attamen sententia quæ nil requirit prætcr ipsam attritionem, communis evasit, et moraliter certa. In praxi ergo nulla adest difficultas; statim ac constat pænitentem vere esse attritum, et peccata super omnia detestari, hic absolvi potest : nam, teste Scripturâ, “ timor * Quæ tamen non viget amplius, utpote non renovata in Bullâ Ajwstolita Sedis. DE PÆNITENTIS ACTIBUS. 83 Dei initium dilectionis ejus”1; et qui veniam a Deo sperat, jam cum diligit tanquam justitiæ fontem. Expedit tamen ut ipsi proponantur motiva contritionis perfectæ, tum quia Spcrfe&iora sunt, tum majoris securitatis gratiâ. 758. Corollarium. Panifenst recipiendo sacramentum, fit ex attrito contritus, non quidem eo sensu quod attritio fieri possit contritio, sed ia) quia attritio simul cum sacra­ mento æquivalet contritioni quoad effectum productum, nempe peccati remissionem; (b) quia attritus absolu­ tionem recipiendo, simul gratiam habitualem et virtutem caritatis accipit, quâ fit contritus in habitu, proxime potens aétum contritionis perfeéùe elicere. 759. Thesis IIT : Attritio concepta ex foeditate pec­ cati, amissione æternæ beatitudinis et æternæ damna­ tionis incursu, est verus et utilis dolor ad gratiam prae­ parans. De fide est ex Tridentino contra Lutheranos : “ Si quis dixerit eam contritionem, quæ paratur per discus­ sionem, collectionem et detestationem peccatorum, quâ quis recogitat annos suos in amaritudine animæ suæ, ponderan­ do peccatorum suorum gravitatem, multitudinem, foedita­ tem, amissionem æternæ beatitudinis, et æternæ damnatio­ nis incursum, cum proposito melioris vitæ, non esse verum ct utilem dolorem, nec præparare ad gratiam, sed facere hominem hypocritam ct magis peccatorem... A. S. ” -. Prob. (A) Script. Attritio quæ concipitur ex timore bono, bona est ct honesta. Sed timor servilis est bonus cum in sacris litteris commendetur et præcipiatur : “Sanc­ tum et terribile nomen ejus : initium sapientiae timor Domini”3; “Timor Domini expellit peccatum : nam qui sine timore est, non poterit justificari ” 4; “Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occi­ dere; sed potius timete cum qui potest ct corpus et animam perdere in gehennam ” 5. (B) Traditione. Saepe Patres timorem judicii et gehennæ proponunt tanquam motivum detestandi ct fugiendi pecca-*3 ’ Eceli., XXV, 16. 3 Scss. XIV, can. 5., Denz.-Bann., 915 (793). — 3 pt. CX, 10. * Eccli., I, 27. Cf. MaHh.y X, 28; Luc., XII, 4. — 5 .\Iatlk., X, 28. Et 84 CAPUT II. tum. Ita 5". Chrysostomus, qui etiam notat timorem esse bonum ex ipsis Christi sermonibus: “Nisi bonum esset timor, non multos’impendisset Christus sermones et longos, de pœnâ et supplicio illic futuris loquens. Timor nihil aliud est quam murus ct munimentum ct turris inexpugna­ bilis ” ». Nec minus eloquenter S. Augustinus : “ Ergo poenam times, castitatem nondum amas, caritatem nondum habes : serviliter times; formido est mali, nondum dilectio boni. Sed time tamen, ut ista formido custodiat te, ut perducat ad dilectionem. Timor enim iste quo gehennam times, et ideo mala non facis, continet te; et sic volentem peccare animum interiorem non sinit ” 3. Et alibi addit : “Timor quasi locum praeparat caritati... Si autem nullus est timor, non est quâ intret caritas ”3. 760. (C) Rat. theol. (a) Attritio ex metu gehennæ tria importat : voluntatem fugiendi pœnam, quæ per modum finis se habet; peccati detestationem, quæ est medium ad finem; ordinationem hujus medii ad finem obtinendum. Atqui hæc tria sunt bona ct utilia : 1) honestum est inferni poenas fugere, cùm sint aliquid malum et odio dignum; 2) peccati detestationem bonam esse pariter nemo est qui neget ; 3) ordinare autem fugam peccati ad vitationem pœnæ, tanquam ad finem, non est malum, cùm vitatio pcenæ æternæ sit consecutio ipsius Dei finis ultimi; aliunde peccator, qui peccatum fugit propter pœnam vitandam, non excludit altius motivum, sed tantum ab eo abstrahit. (b) Quin immo hæc in se imperfeéla dispositio sponte suâ ad perfectiorem tendit, eamque virtualiter continet. Nam qui ex gehennæ metu efficaci odit peccatum, hoc detestatur tanquam gehennæ causam, et proinde est dispo­ situs ad faciendum quidquid oportet ut, vitando peccatum, et infernum vitet. Porro ad hoc agendum requiritur ut sibi proponat firmiter servare omnia præcepta quorum primum et præcipuum est præceptum dilectionis Dei super omnia; ergo timore gehennæ inducitur ad Deum ipsum amandum. • Homil. XV ad pop. Ant., η. 2, P. G.t XLIX, 156. * S. August, Sentio CLXI, c. S, P. L., t. XXXVIII, p. 882. » In EpiU. IJoan., trail. 9, C. 4, P. t XXXV, p. 2047. DE P.ÆNITENTIS ACTIBUS. 85 Nec dicatur in hoc casu pænitenlem magis pœnam quam culpam detestari; nam qui fugit peccatum quia causât infernum, detestatur peccatum magis quam gehennam, non in hoc sensu quod dis[wni debeat ad potius incurrendum damnationem quam ad peccandum, cùm fieri nequeat ut absque peccato damnetur; sed in hoc diverso sensu quod in praxi magis attentus esse debeat ad vitandum pec­ catum, cum vitando peccatum vitet gehennam, et nullo modo gehenna timenda sit, si peccatum vitetur. — Res exemplo decla­ ratur : filius prodigus, qui patrem dereliquerat, et substantiam suam dissipaverat vivendo luxuriose, fame, seu timore dolorum et mortis, ad pænitentiam duétus est, patremque denuo adivit; jamvero si timore serviliter servili egisset, afieéhim ad luxuriosam vitam servans, ejus quidem agendi ratio laude non fuisset digna; (sed, quia timore perculsus vere etiam peccatum, tanquam miseri» suæ causam, odio habuit, veniam obtinuit et in priora jura redinte­ gratus est; ita peccator, qui ex metu gehennæ vere peccatum, ut gehennæ causam, detestatur, et, ut eam fugiat, sincere vult Deo servire, laudabiliter agit, et, accedente absolutione, peccatorum veniam consequitur. Art. III. De Satisfactione1. 761. SatisfaClio {satis, facere), si etymon speétatur, est aftus quo quis tantum facit quantum satis sit ad iratum placandum. Satisfaélio autem, quatenus est pars sacra­ menti, definitur : voluntaria toleratio pœnæ a confessario imposita, ad compensandam injuriam Deo illatam, redimendamque pœnam temporalem, etiam post remissum peccatum ordinarie debitam. 762. Errores Protestandum et Jansenistarum. (A> Protestantes, etsi pænitentialis discipline severitatem in primis Ecclesiæ sæculis negare non possunt, eam tamen ut ecclesiasticam institutionem habent, ejusque divinam institutionem ac necessitatem negant : nam, inquiunt, peccatum a Deo condonari nequit quin simul pœnæ peccato debilæ plena sit remissio; præterea, si satisfadiones nostræ dicuntur necessariæ, eo ipso injuria irrogatur infinitæ satisfaction! Christi, quippe quæ insufficiens appareat. Radix hujus erroris est theoria de justificatione per solam fidem : si enim sola fides plene ad justificationem sufficit, inutilia evadunt opera satisfaéloria. ‘ S. Thom., Suppi., q. 12 sq.; Suarez, disp. XXXVII-XXXVIII ; Bellarminus, 1. IV, c. 1 sq.; Morinus, 1. IU sq.; Salmantic., disp. X-XI; Drouin, q. XI; Billuart, disp. IX; de Augustinis, th. 21; Palmieri, th. 36-40; Hurter, n. 6i2 sq.; Egger, n. 584 sq. 86 CAPUT II. (B) Ex adverso MltQva janséniste, rigorismo faventes, pæniientialein disciplinam priorum ætatum instaurare volebant, et contende­ bant pænitentes non esse absolvendos, nisi prius peraélâ laboriosa diuturnâque pænitentiâ ipsis injunétâ. Contra hunc duplicem errorem duplex erit thesis, prior contra Protestantes, posterior contra Jansenistas. 763. 77/esis P : Pœna peccato debita non semper tota simul remittitur a Deo, sed, sublatâ per absolutionem sacerdotis culpâ, pœnàque æternâ, plerumque luenda manet pœna temporalis. Pe fide est contra Protestantes ex Trident.1 “ Si quis dixerit totam pœnam simul cum culpa remitti semper a Deo, satisfactionemque pænitentium non esse aliam quam fidem, quâ apprehendunt Christum pro eis satisfecisse, A. S. ” 764. i° Script. (A) Christus enim voluit potestatem clavium exerceri per inoduin judicii (supra, n. 668); atqui hæc potestas includit non solum facultatem peccata remit­ tendi, sed etiam pœnas injungendi, juxta illud : “Quodcumque ligaveris ...” Objiciunt quidem Protestantes peccatum non condonari nisi simul pœna remittatur. — Quod quidem Scripturæ contrarium esse tum faflis, tum dictis luculenter demonstratur. (a) Paflis. Adamum pænituisse et in statum gratiæ restitutum fuisse Sapientia nos edocet’; atqui tamen poenas temporales luen­ das habuit : “Quia audisti vocem uxoris tuæ... in laboribus come­ des ex eâ cunétis diebus vitæ tuæ... in sudore vultûs tui vesceris pane, donec revertaris in terram”’; Moyses et Aaron veniam pec­ cati incredulitatis a Deo obtinuerunt, nec tamen, in pœnam peccati, terram promissam ingressi sunt : “ Dixitque Dominus ad Moysen et Aaron : quia non credidistis mihi... non introducetis hos populos in terram quam dabo eis”*4. David adulterii et homicidii veniam impetravit, quando dixit: Peccavi Domino; sed nihilominus pœnam temporalem gravissimam subire debuit : “ Dominus quoque trans­ tulit peccatum tuum; non morieris; verumtamen quoniam blasphe­ mare fecisti inimicos Domini, propter verbum hoc, filius qui natus est tibi, morte morietur”’. Quæ quidem pœnæ non solum in emendationem, ut Protestantes volunt, sed etiam in castigationem peccati inflictæ sunt, ut ex contextu patet, et ex eo quod non solum adulti sed etiam infantes in pœnam peccati moriuntur. * Sess. XIV, can. 12. — 2 Sap., X, 1-2. — ’ Gen.. Ill, 17-19. 4 Num., XX, 12. — s II Reg., XII, 13-14. DE PÆNITENTIS ACTIBUS. 87 (b) Nec minus clare Deus verbis voluntatem suam manifestavit : "Nunc ergo, dicit Dominus, convertimini ad me in toto corde [ vestro, in jejunio, et in fletu et in planctu " ·,· “ Peccata tua eleemo­ synis redime, et iniquitates tuas misericordiis pauperum “Facite ergo frudius dignos pænitentiæ”’. Huc etiam pertinent textus alibi citati {De Verbo Ineam., n. 1161) quibus demonstratur nos salvari non posse, nisi crucem nostram tollamus, cum Christo patiamur, et in carne nostri adimpleamus ea quæ desunt passio­ num Christi; ex his enim et similibus testimoniis colligitur Domi­ num non ita pro nobis satisfecisse, ut ab obligatione satisfa­ ciendi liberemur, sed ut cum eo magis efficaciter peccata expiare valeamus. 765. 20 Tradit. Patres orc unanimi talis pænitentiæ necessitatem docuisse Protestantes ipsi fateri coaéti sunt; ita Chemnitius ♦ ait : “Ncc vero nescius sum veteres ali­ quando nimis largiter ct verbis nimium magnificis discipli­ nam canonicam commendare, ut quod Tertullianus dicit satisfactionibus illis peccata expiari, Cyprianus illis dicit peccata redimi, ablui, sanari et judicem placari; Ambrosius, pœnas gehennæ illis compensari; Augustinus, Deum illis de peccatis præteritis propitiari ”. Quod sane constat ex disciplina pænitentiali quæ primis sæcuiis vigebat. (A) Prioribus sæcuiis, pænitcntia magis diuturna et labo­ riosa erat; per plures annos sæpc durabat, et aliquando per totam vitam. (a) In ecclesiis Asia Minoris, sæculo tertio, tres distinguebantur pænitentium ordines : audientes, qui stabant in porta ecclesiæ, seu in porticu; ibi audiebant leCtionem scripturarum et sacras concio­ nes, sed prohibebantur missæ adesse;—substrati, seu genufleflentes, qui missæ assistebant intra ecclesiæ ambitum, a portis usque ad ambonem, sed prostrati : eis episcopi et presbyteri manum impo­ nebant; — consistentes, qui sacro aderant stantes cum fidelibus, sed a sacri communione arcebantur5. Quarto sæculo, his ordinibus additi sunt flentes, qui cilicio et cinere induti, stabant ad limen ecclesiæ, lacrymis et gemitibus orantes Christianos ingredientes ut pro se precarentur. (b) In Occidente, erant pariter varii ordines pænitentium, quorum tamen numerus non est cognitus. Pænitcntialia exercitia, qualia ’ Joel, II, 12. — ’ Dan., IV, 24. — ’ Lue., Ill, S. * Exam. C. Trident., p. 45 Cfr. S. Gregor. Thaumat., Ep. canonica, P. G., t. X, p. 1019-1048. 88 CAPUT ΤΙ. Romæ vigebant, a Sozomeno ita exponuntur' : “Illic enim in propatulo est pænitentiutn locus, in quo illi stant incesti et veluti lugentes. PeraClisque jam missarum sollemnibus, exclusi a com­ munione sacrorum, quæ initiatis præberi mos est, cum gemitu ac lamentis pronos sc in terrâ abjiciunt. Tum episcopus cum lacrymis ex adverso occurrens, pariter ipse humo provolvitur, et universa ecclesiæ multitudo simul confitens, lacrymis perfunditur... Priva· tim autem unusquisque suâ sponte se macerans, aut jejuniis aut illuvie, aut ciborum abstinentiâ vel aliis quibus jussus est modis, tempus quantumcumquc ipsi ab episcopo est constitutum exspeôat Ceteroquin pænitentia imposita valde laboriosa erat, ut constat ex iis quæ supra diCta sunt, n. 694. 766. (B) A sexto sæculo, pænitentia mitior et brevior evasit, simul ac frequentior. Tunc editi sunt libri panitentiales (supra, n. 735) in quibus determinabatur pcena cuique peccatorum generi infligenda. Pauca jam retulimus exempla; quædam alia hic subjicimus e Panitentiali Theodori*; pro voluntario homicidio, septem annos peccator pæniteat; pro truncatione pedum aut manuum, unum annum; pro vul­ nere, 4° dies; pro voluntario perjurio, aliosque inducendo in perju­ rium, septem annos; pro maximo furto, tres annos; pro magno, unum annum, si fiat restitutio, et duos annos, si non restituatur; pro modico furto, viginti dies; pro adulterio, septem annos; pro simplici fornicatione, duos annos; pro detractione, 40 dies, etc. Paulatim tamen imminutae sunt pœnæ impositæ, et confessio faéta est frequentior ac fusior peccatorum declaratio. 767. 3° Ratio convenientiam satisfaflionis ostendit, (a) Ex parte Dei : Deus enim qui per peccatum offenditur, est legislator et totius humanæ societatis reflor. Atqui Deum, legislatorem et reflorem decet delicia non remittere absque pœnâ temporali : j) ut in futurum leges a pænitcnte melius serventur, 2) ut alii a malo deterreantur ct sic bonum societatis promoveatur, 3) ut jura non solum misericordiæ sed etiam justitiæ, quoad fieri potest, salventur. (b) Ex parte pandentis, nam, ut ait Tridentinum 3, “ pro­ cul dubio magnopere a peccato revocant, et quasi fræno quodam coercent hæ satisfaéloriæ pœnæ, cautioresque et vigilantiores in futurum pænitentes efficiunt; medentur ’ Sozom., H. E., I. VII, cap. 16; P. G., t. LXVII, p. 1459-62. * Ap. Morinum, op. cit., Appendix, p. 41. ’ Trident., sess. XIV, cap. S. DE PÆNITENTIS ACTIBUS. 89 quoque peccatorum reliquiis,et vitiosos habitus male vivendo comparatos, contrariis virtutum actionibus tollunt Si vero peccata absque ullâ satisfaélione dimitterentur, tan­ quam levia existimarentur, et facilitate ipsâ veniæ multi ad peccandum iterum provocarentur. Nec dicatur per baptismum totam poenam simul cum culpâ tolli : non enim par est conditio eorum qui per baptismum regenerantur et eorum qui per pænitentiam Deo reconciliantur; priores ante baptismum per ignorantiam deliquerunt, aut saltem non cum tantâ malitià;postcriorcs,qui semel a peccati et dæmonis servitute liberati, gratiam et dona Spiritus acceperunt, scienter templum Dei violave­ runt et Spiritum S. contristaverunt, nec proinde eAdem facilitate veniam accipere merentur, ut arguit Tridentinum1. 768. Corollaria. (A) Omnia solaque opera bona et panalia possunt esse satisfafloria. Etenim, ut aliquod opus sit vere satisfaôorium, necesse est ut præteritam offensam reparet et a culpis futuris praeservet Atqui ita est dc bonis operibus poenalibus, et quidem solis; nam : (a) compensant offensam Deo irrogatam; siquidem, peccator, quantum in se est, aliquid Deo subtrahit, ejus majestatem offendendo; unde oportet, ad reparandam hujusmodi injuriam, aliquid subtrahi a peccante in honorem Dei; et ideo oportet ut opus satisfadorium sit bonum, ut in honorem Dei sit, et panaie, ut per hoc aliquid peccatori subtrahatur; (b) similiter etiam opus poenale a culpA futurâ praeservat, quia non facile homo ad peccata redit ex quibus pœnam expertus est. Addi tamen potest vix esse, in præsenti statu naturæ lapsæ, aliquod opus supernaturalitcr bonum quod non sit simul arduum et pœnalc; cùm enim sponte ad creaturas tendamus et ad illicita, quoties propter Deum supernaturaliter agimus, opus difficile proindeque poenale efficimus. 769 (B) Pracipua autem opera satisfailoria sunt eleemosyna, jejunium ct oratio. Etenim : (a) satisfacio debet esse talis per quam aliquid a nobis subtrahamus ad honorem Dei; atqui non habemus nisi tria bona, nempe bona animæ, bona corporis ct bona fortunæ; ex bonis quidem fortunæ subtrahimus aliquid per eleemosynam; ex bonis corporis per jejunium; ex bonis animæ per orationem, quâ facultates nostras Deo submittimus, (b) Præterea • Hanc fuisse antiquorum Patrum mentem late ostendit Morinus, of>. cit., ib. III. 90 CAPUT II. 1res sunt peccatorum radices, scilicet concupiscentia carnis, concu­ piscentia oculorum et superbia vitæ atqui contra concupiscentiam carnis ordinatur jejunium; contra concupiscentiam oculorum ordi­ natur eleemosyna; contra superbiam vitæ, oratio’. His tamen pœnis, sponte susceptis, addi debent, juxta Trident. (sess. X1V, can. 13), pœnæ a Deo infliche et patienter toleratæ : sæpe enim Dominus permittit nos variis vexari adversitatibus, ærumnis, animi vel corporis doloribus, quibus patienter toleratis, præsertim si Christo conjungimur patienti ac morienti, amplam satisfaciendi opportunitatem habemus; quod pænitentiæ genus eo efficacius est quo majori alacritate et amore illud ampleétimur. 770. Thesis ZZ- : Pænitentes, qui votum satisfaciendi habent, absolvi possunt antequam sacramentalem satis­ factionem impleverint. Certum est contra Jansenistas : (A) Ær praxi Ecclesiæ patet injunctæ pænitentiæ implctionem non esse conditionem ad remissionem peccatorum consequendam, sed tantum ad uberiorem pœnæ temporalis peccato debitæ condonationem. (a) Constat enim jam primævis saxulis, in multis saltem casibus, absolutionem datam fuisse ante satisfactionem impletam : 1) in periculo mortis; scribit enim innocentius / ad Decent.’ : *· Si quis ægritudinem incurrerit atque usque ad desperationem deve­ nerit, ei est ante tempus Pasclue relaxandum, ne de sæculo absque communione discedat 2) urgente persecutione : ita 5. Cyprianus scribit4 : " Merito trahebatur dolentium pænitentiâ tempore lon­ giore, ut infirmis in exitu subveniretur... At vero nunc non infir­ mis, sed fortibus pax. necessaria est, nec morientibus sed viventi­ bus communio a nobis danda est, ut quos excitamus et hortamur ad proelium, non inermes et nudos relinquamus, sed protectione corporis et sanguinis Christi muniamus”; 3) quando periculum erat ne, dilat.i absolutione, panitentes ad heereticos transirent; hinc S. Cyprianus ait * : “Quorum si pænitentiam respuamus habentium aliquam fiduciam tolerabilis conscienti», statim cum uxore, cum liberis, quos incolumes reservaverant, in hæresim vel schisma, diabolo invitante, rapiuntur”; 4) immo ad arbitrium episcopi; nam in C. Ancyrano (an. 314) statutum est (can. 5) “ ut Episcopi, modo conversionis examinato, potestatem habeant vel utendi clementia, vel plus temporis adjiciendi”. 1 7/«., II, 16. — * S. Thom., Suppi., q. 15, n. 3. 1 Ep. XXV, c. 7, P. L., t. XX, p. 559. 4 Ep. 54 ad Cornelium, n. 2, P. L., Ill, S55. * Ep. 52 ad Antonianum, n. 15, P. L·, III, 781. DE PÆNITENTIS ACTIBUS. Ex his omnibus colligitur, etiam in casu pænitentiæ publicæ, absolutionem aliquando concessam fuisse ante expletam satisfadionem, a fortiori igitur quando agebatur de peccatis occultis. (b) Certum est insuper sæculis subsequentibus, ct qui­ dem longe ante Janscnianam hæresim, viguisse in Eccle­ siâ praxim absolvendi pænitentes, satisfactione nondum compléta. Ita, an. 1479, a Sixio ZFdamnata fuerat ut scandalosa et hæretica hæc propositio Petri dc Osrna : “ Non sunt absolvendi pænitentes, nisi peraétâ prius pænitentiâ eis injunétâ”*. Merito igitur ab Alexandro VIII, η dec. 1690, reprobata fuit hæc Jansenistarum propositio : “Ordinem praemittendi satisfactionem absolutioni induxit non politia aut institutio Ecclesiæ, sed ipsa Christi lex et præscriptio, natura rei ad ipsum quodammodo di&ante”’. (B) Rat. convoi. Deus enim periodic contritis statim peccata remittit, etiam nondum satisfaCtione plene solutâ, ut constat exemplo David, qui prius veniam peccati conse­ cutus est, et postea poenam subiit temporalem; nccnon verbis Scripturae, ubi asseritur Deum peccata dimittere eo ipso die quo iniquus ab iniquitate suâ fuerit conversus3 Atqui Ecclesia, in administratione sacramenti Pænitentiæ, divina potestate utitur Deumque imitari potest ct debet; ergo pænitentes absolvere potest antequam satisfaélionem impleverint. ' Ap. Denzing., n. 728 (614). — * Denzing., n. 1313 (1173). *Escck.t XXXIII, 12. ’ Caput ûj. DE IPSO SACRAMENTO. Ex diétis de potestate clavium ct tribus pænitentis aétibus inferre licet pænitentiam esse vere sacramentum : ejus existentiain, elementa constitutiva, et effetius breviter decla­ rabimus. Art. I. De existentiâ sacramenti Pænitentiæ *. 771. Thesis : Ritus quo potestas peccata dimittendi exercetur, est verum N. Legis sacramentum, a Baptis­ mo distinctum. Dc fide est contra Protestantes et Moder­ nistes, qui contendunt Pænitentiam non esse sacramentum, aut saltem non distingui a Baptismo. Ait enim Tridenti­ num a “ Si quis dixerit in Catholicâ Ecclesiâ Pænitentiam non esse vere et proprie sacramentum pro fidelibus, quoties post Baptismum in peccata labuntur, ipsi Deo reconcilian­ dis, a Christo Domino nostro institutum; A. S. ” — “Si quis sacramenta confundens, ipsum Baptismum Pænitentiæ sacramentum esse dixerit, quasi hæc duo sacramenta distinéla non sint... A. S. ”. — Thesis breviter probatur, quia, per modum corollarii, infertur ex diôlis circa potes­ tatem clavium. 772. i° Scripturà. Ad sacramentum N. Legis tria requiruntur et sufficiunt : signum sensibile, gratiæ produc­ tivum, a Christo permanenter institutum. Atqui hæc tria in ritu quo peccata remittuntur invenire est : (A) Signum sensibile, nam, ex diétis, peccata remittuntur aéiu judiciali, qui duo saltem importat, nempe sensibilem peccatorum manifestationem et externam judicis senten­ tiam pænitentem absolventis, quibus sufficienter significatur liberatio a peccato. Signum a baptismatis ritu distingui­ tur; nam Baptismus ablutione confertur, dum Pænitentia ■ S. Thotn., 3, q. S4, a. I; Suarez, disp. XVII, se. z· * adSemfran., n. 6; P. L., t. XIII, p. 1057. * Diafog. I adv. ftlag., 11. 33; P. L., t. XXIII, p. 527. * De coijug. adult., lib. Il, c. 16; P. L., t. XL, p. 4S2. CAPUT III. 94 Ex his et aliis testimoniis quæ citari possent, sequitur Pænitentiam, non minus quam Baptismum, verum esse sacramentum, cùm in utroque peccata deleantur gratiaque infundatur. Ceteroquin, ex totâ descriptione pænitentialis discipiinæ constat maximum esse discrimen inter baptismum et pænitentiam : hæc enim multo magis laboriosa erat quam præparatio ad baptismum. 774. 3e Rat. convenientias Decebat siquidem divi­ nam misericordiam remedium instituere non solum contra originale peccatum, sed etiam contra aclualia peccata post Baptismum commissa ; homo enim, etiam regeneratus, multis tentationibus obnoxius remanet ct facile labitur. Atqui optimum sane remedium est sacramentum Pæni­ tentiæ, vi cujus de condonatis peccatis certiores esse possi­ mus, per sententiam judicialem a ministro Dei latam, et sic pacatiores reddi, ut supra ostendimus, n. 744. Art. II. De elementis constitutivis hujus sacramenti. Quando Scholastici suam generalem theoriam de materiâ et formâ sacris ritibus accommodarunt, docuerunt sacra­ menta duplici elemento essentiali constare, nempe materiâ et formâ; quem loquendi modum Ecclesia usurpavit, præsertim in Conciliis Florentino ct Tridentino. Utrumque Concilium declaravit tres aélus pænitentis esse quasi mate­ riam sacramenti Pænitentiæ, formam vero esse verba absolutionis. ■ § 1. De materia sacramenti Pænitentiæ». 775. i° Status quaestionis. Duplex in sacramentis dis­ tinguitur materia : remota et proxima. Materia Pæniten­ tiæ remota, seu potius materia circa quam versatur sacra­ mentum, sunt omnia peccata post baptismum commissa, sive mortalia, sive venialia, sive jam per absolutionem remissa, ’ Cf. Catcch. Roman., de Pa-nit., n. 14. * S. Thom., 3, q. 84, a. 2; Suarez. disp. XVIII, scô. 3; Salmant, disp. I, dub. 2: Billuart, diss. I, a. 2; Palmieri, th. 14; Billot, th. 3; L. de San, n. 300-343. DE IPSO SACRAMENTO. 95 sive non. Mortalia nondum accusata ct absoluta sunt materia necessaria, seu necessario subjicienda clavibus Ecclesiæ; venialia vero et mortalia jam remissa, sunt mate­ ria sufficiens et libera, id est, quæ potest, sed non necessario debet clavium potestati subjici. Sed quæstio oritur de materia proxima hujus sacra­ menti; disputant theologi in quo scilicet essentialiter con­ sistat, utrum in tribus pænitentis actibus, an in absolutione aut aliâ aélîonc. Tres præsertim hâc de re prodierunt fsententiæ. 776. (A) Nonnulli antiquiores theologi, ut GulielmusAntissiodor. et Alexander Alens., putarunt materiam proximam sitam esse in impositione manûs a sacerdote faétà, dum pænitentem absolvit. Sed hæc opinio communiter a theologis rejicitur. Triplex quidem commemoratur hujusmodi impositio apud auélores ecclesiasticos' : prima, quæ adhibebatur quando pænitentia publica imponebatur; secunda, quæ super pænitentes repetebatur, quoties ab ecclesia post catechumenos dimittebantur; tertia tandem in reconciliatione pænitentium. Sed iste ritus non ut essentialis habebatur, ut clare colli­ gitur ex Canone C. Arausicani I, ubi dicitur : “ Qui recedunt de corpore, pænitentià excepta, placuit sine reconciliatoriâ manûs impositione cis communicari, quod morientis sufficit consolationi, secundum definitionem Patrum”; jamvero si manûs impositio necessaria fuisset ad remissionem peccati, certe morientes eâ pri­ vati non fuissent. 777- (B) Scotistœ, quibus assentiunt Maldonatus, Ballerini, Berardi aliique 2, docent totam essentiam sacramenti in absolutione consistere, quæ, quatenus externa est cæremonia, materiam constituit, et, quatenus vim habet signifi­ candi, est forma. 1) Juxta Scotuni veteresque ejus discipulos, tres aétus pænitentis sunt non solum dispositiones ad validam et fruétuosam sacramenti receptionem, sed etiam conditiones sine quibus præccdentibus non potest minister sufficienter cognoscere causam ct sententiam ferre; quapropter concludunt exteriorem harum dispositionum manifes­ tationem esse vere de necessitate sacramenti. 2) Secundum recentiores Scotistas, hujusmodi actus sunt tantum dispositiones ad 1 Cf. Sirmundus, Historia paniteni. publica, c. VII: Palmieri, p. 159. * Scotus, 7/z IVSent., dist. 14, q. 4 ct dist. 16, q. 1; Maldonat, de Panilent., p. HI, th. 7; Ballerini Palmieri, . cit,, p. 48; cfr. p. 71. s De sacram. Fanit., c. 19, Vcnctiis, 1591, p. 472, coi. 2. 4 Morinus, 1. VIII, c. 12, n. 7, p. 547. — Ita etiam Denzinger (/’itus Orient., t. I, p. ιοί) : “ Forma absolutionis apud Orientales (catholicos et non catholicos) si solos Aimenos excipias, deprecativa est. ” — Cfr. Vacant, ΟϊΛ. de ThM., t. I, p. 205-214, ubi varix describuntur Orientalium fornix. 100 CAPUT IIT. aquipollel formæ assertivœ : ostendit enim sacerdotem esse Dei ministrum ct nonnisi auctoritate ejus absolvere. Nec ægre hæc mutatio in forniâ conciliari potest cum sententia in Tr. de Sacramentis (n. 2S0) expositi, videlicet non omnes sacra­ mentorum formas fuisse a Christo in specie infimi determinatas; nam, si Ecclesia jus habet determinandi in specie hujusmodi for­ mas, nil prohibet quin forma deprecative, cum intentione senten­ tiam judicialem ferendi, sit valida. (B) Quidquid est, ciim jam a pluribus sæculis Ecclesia occidentalis indicativæ formæ usum præscripserit, merito de valore formæ deprccativæ in Ecclesiâ latinâ dubitaretur. Ceterum fatemur formam indicativam magis convenire potestatijudiciali,qux ministris Ecclesiæ competit. Sedulo igitur in praxi adhibeatur formula quæ in Romano Rituali invenitur. 784. Corollarium. Verba absolvo te, non significant : . ego te declaro a peccatis absolutum ; cùm enim, ex diélis, Ecclesiæ ministri verft potestate polleant fideles absolvendi, verba eorum non mere declaratoria sunt, sed efficiunt quod significant. Juxta communem sententiam, sensus est : ego te absolvo a peccatorum vinculo, seu tibi remitto delicta tua, conferens gratiam peccati remissivam x; proinde, juxta sen­ tentiam quam probabiliorem judicamus, direfle significatur peccati remissio, indirecte gratia sanôificans, cùm in pre­ sent i ordine non remittatur gravis offensa nisi per infusio­ nem gratiæ. H ic est proprius sensus vocabuli absolvo secun­ dum humanum usum, qui etiam in sacramentis retinen­ dus est. II. De forma conditional. 785. Hucusque de fonnâ absoluta, quæ regulariter adhi­ beri debet. Quandoque tamen uti expedit formA conditionatâ, quæ non absolute, sed sub aliquA conditione peccato­ rem absolvit. Gersonius (sæc. XV) primus esse videtur qui conditional absolutionis validitatem explicite propugna’ Juxta Suarez, disp. XIX, sect. II, η. 13-20, te abtoho significat : “ego tibi gratiam sanctificantem confero remissivam peccati ”. Hoc autem non placet Cardinali de Lugo, disp. XIII, n. 69-74, qui rc&e animadvertit verba absolu­ tionis ex se non significare directe gratiæ collationem, quamvis cam producant ex institutione Christi. — Cfr. Vacant, Dirt, de Thiol., t. I, p. 194. DE IPSO SACRAMENTO. ΙΟΙ verit»; cujus opinionem acriter impugnavit Cajetanus \ * communior tamen ct moraliter certa evasit sententia hanc absolutionem, positis ponendis, validam esse. 786. Secundum principia in Tr. de Sacramentis exposita, n. 355, forma conditionata est invalida quando in sus­ penso relinquit effectum sacramenti, valida autem si minime suspendit effectum. Jamvero conditio de futuro incerto, v. g., absolvo te, si infra mensem restitueris, suspendit cffe&um sacramenti; nam tempore quo sacramentum confertur, cffeclus non produ­ citur, cùm incerta sit conditionis exeeutio, et aliunde rema­ neat suspensa ct ipsa sacerdotis intentio; tempore autem quo conditio verificatur, jam non existit sacramentum, nec proinde suum effeâum sortiri valet. Conditio autem de preeterito vel de pressenti, v. g., te absolvo siJam restitueris, vel si sis vivus, sacramenti effectum non suspendit, nec proinde absolutionem invalidam reddit, nam eo tempore quo sacramentum conficitur, conditio jam veri­ ficatur, vel non : si prius, absolutio statim suum producit effectum ; si posterius, statim invalida est Neque dicatur formam conditionatam obstare naturæ hujus sacramenti, quod per modum judicii administratur. Nam, etiam in humanis judiciis, sententia conditionata haud raro fertur, v. g., in carcerem ibis, nisi infra tres dies debitum solveris; vel ad carce­ rem te condemno, sed, si in culpam non reineidas, pro tempore a pena immunis eris. Aliunde judicium civile ab hominibus exe­ cution! mandatur, dum confessarii sententiam Deus ipse exse­ quitur : sufficit igitur ut Deus noverit utrum conditio adimpleta fuerit vel non. 787. Pauci tamen theologi, ut Lovanienses ct Collet's, dixerunt conditionem etiam de præsenti invalidate sacra­ mentum, si non sit conditio fafli (v. g., si vivis, si es capax), juris (v. g., si es dispositus, si vis restituere); nam per hujusmodi conditionem destruitur natura judicii, cùm ad ipsum confessarium speétet judicium ferre de his dispositio­ nibus pænitentis. — Hæc autem ratio non valet ; nam con‘ De Schismate tollendo, inter Opta omnia, Antucrpiæ, 1706, t. II, p. 79· Dc Unitate Ecclesia, p. Xl8. — a Summula de peccatis, Lugduni, 1551, p. 3. ’ Collet, ap. .l//ÿw, Theol. Cursus, t. XXII, 732. 102 CAPUT ΙΠ, fessarius de dispositionibus pænitentis utique judicare debet, sed modo humano, in quantum fieri potest ; jamverc aliquando judicat rem esse dubiam, proindeque, si gravis accedit ratio, absolutionem sub conditione concedendam esse. Ceterum, ut tollatur omne dubium, sufficit ut confessarius, de dispositionibus pænitentis dubitans, cum absolvere intendat juxta intentionem Christi et Ecclesiæ sub tacitâ conditione : si tu es capax, quæ ab omnibus tanquam valida habetur. Art. II. De effectibus sacramenti Pænitentiæ. 788. Sacramentum Pænitentiæ producere gratiam ex opere operato satis constat ex Tr. de Sacramentis. (A) Quando pænitens in peccato mortali versatur : (a) gra­ tia huic sacramento propria est gratia sanctificans prima seu peccati remissiva. Quæ variis nominibus appellatur, quibus hic efleétus lucidius declaratur : gratia resurrectionis, quâ spiritualiter mortui vitam gratiæ recuperant; sanationis, quâ eorum vulnera, ipsis coopérant! bus, curantur; reconciliationis, quâ, reparatâ injuriâ Deo irrogatâ, in divinam amicitiam recipiuntur, (b) Huic annectitur jus ad gratias acluales tempore opportuno recipiendas, quibus pro praeteritispecca­ tis pænitens satisfacere valeat, futuraque in posterum vitare, (c) Remittitur insuper pœna ceterna ct minuitur pœna tempo­ ralis peccato debita, (d) Merita autem per peccatum mortificata reviviscunt. (B) Quando pænitens autem jam in statu gratiæ versa­ tur : (a) augmentum gratia: sanctificantis accipit cum jure ad gratias aétuales, ut supra; (b) venialium remissionem tutius et efficacius consequitur; (c) necnon partialem pœna temporalis condonationem. Cùm plura ex his jam declarata fuerint, satis erit breviter agere : 1° de remissione mortalium; 20 dc remissione pœna peccato debitæ; 30 de reviviscentia meritorum. — Pauca addemus de remissione peccati venialis, sive intra sive extra sacramentum. DE IPSO SACRAMENTO. — § I. De 103 remissione peccatorum mortalium. 789. i° Ex didis supra de potestate clavium (n. 664 sq.) jam inferre licet, per sacramentum pænitentiæ, vere coram Deo condonari omnia peccata post baptismum commissa, nec ullum peccatum esse irremissibile. Id jam probavimus ex inultis testimoniis, simul explicando textus Scripturæ ct Patrum, ex quibus adversarii difficultates proponunt. — Eadem vere deleri et non tantum radi, ita ut non redeant propter subsequens peccatum, in Tr. de Gratiâ, n. 138, pro­ batum est. Hunc autem efledum produci ex opere operato non autem declarando peccata esse remissa, constat ex Tr. de Sacram., n. 300; et ex hoc canone Tridentino' : “ Si quis dixerit absolutionem sacramentalem sacerdotis non esse aftum judicialem sed nudum ministerium pronuntiandi et declarandi remissa esse peccata confitenti, modo tamen credat se esse absolutum... A. S. ” Hic sufficiat difficultatem solvere quam hodierni Protestantes ct Rationalist» proponunt,et quæ tempore S. Augustini jam ab hærelicis et paganis urgebatur : “ Vos, inquiebant, facitis ut peccent ho­ mines, cum illis promittitis veniam, si egerint pænitentiam. ” Quod eloquenter confutat S. Augustinus, ostendendo promissione veni» animos ad pænitentiam induci, eos ex adverso, hac spe sublatâ, in fdesperationem cadere, et consequenter in vitiorum coenum : “ Si clauderetur aditus pænitentiæ, nonne ille peccator tanto magis adde­ ret peccata peccatis, quanto magis sibi desperaret ignosci ? Diceret enim sibi : ecce peccavi, ecce scelus admisi, jam mihi veni» nullus est locus,.pænitentià infruétuosa est, damnandus sum; quare jam non vivo ut volo? Quia ibi non invenio caritatem, hic saltem pascam cupiditatem. Quare enim me abstineam? Ibi mihi locus omnis clausus est : hic quidquid non fecero, perdo, quia vita, quæ post hanc futura est, non mihi dabitur. Quare ergo non servio libidini­ bus meis, ut eas impleam et saturem?... Ergo si tuleris portum pænitentiæ, desperatione augebunt peccata.” Qui vero veniam spe­ raverit, non potest augere peccata sicut vult ; nam eum monet Scrip­ tum ne pænitentiam differat et in peccato obduretur; subito enim morte pcrcuti potest, et in manus Dei viventis incidere. Ita igitur concludit : “ Ecce ad utrumque vigilavit pio nobis providentia Dei. Ne desperando augeamus peccata, propositus est pænitentiæ por­ tus; rursus ne sperando augeamus, datus est dies mortis incertus ” ’. ' Scs. *. XIV, can. 9. * S. August, sermo 352, n. 9; P. L., t. XXXIX, p. 1559-1560. 104 CAPUT III. 790. Corollarium, Exinde sequitur non posse unum mor­ tale peccatum remitti sine alio. Etenim (a) peccatum non tollitur nisi per infusionem gratiæ habitualis; atqui quodli­ bet peccatum mortale directe gratiæ habituali contrariatur eamque excludit; ergo unum lethalc peccatum non potest sine alio remitti : nam, si unum maneat in animâ, totaliter gratiam excludit; (b) peccatum non potest remitti sine vera pænitentiâ, ad quam pertinet peccatum detestari quatenus est offensa Dei; atqui omnia mortalia vere Deum offendunt; ergo non potest quis vere de uno peccato pænitens esse quin de omnibus aliis dolcat, saltem virlualitert immo et formaliter, si de eis aélu cogitat. § II. De remissione i»œnæ peccato debitæ. 791. (A) Sacramentum pænitentiæ semper remittit pcenam æternam aim culpA. Certum est. (a) Docet enim Tridenti· num pænitentcm post receptam absolutionem teneri satis­ facere per jejunia, eleemosynas ct orationes, “ non quidem pro pœnâ ceternd, quæ vel sacramento vel sacramenti voto una cum culpâ remittitur; sed pro pœnâ temporali, quæ, ut sacræ litteræ docent, non tota semper, ut in Baptismo fit, dimittitur illis (b) Remissio enim peccati mortalis fit per infusionem gratiæ habitualis; atqui gratia habitualis nos facit divinæ consortes naturæ, Dei amicos ejusque filios adoptivos cum jure ad æternam beatitudinem, ut demons­ travimus in Tr. de Gratid (n. 139 sq.); ergo pœnam æter­ nam remittit. 792. (B) Sacramentum Pænitentiæ minuit etiam pænam temporalem peccato debitam. Nam, juxta Tridentinum (cap. 3), satisfaélio una est ex tribus partibus quæ ad inte­ gritatem sacramenti pertinent ct ad plenam perfecLamque remissionem peccatorum concurrunt; atqui satisfactio non concurrit dire&c ad remissionem culpæ, cùm hæc remitta­ tur ante satisfailionem peractam; ergo concurrit ad remis­ sionem pœnæ. Quod quidem præstat ex opere operato, juxta communem sententiam, quæ tenet tres actus pænitcntis esse materiam proximam sacramenti. DE IPSO SACRAMENTO. 105 (C) Sacramentum Pænitentiæ non semper tollit totam pœnam temporalem, ut jam probavimus, sed quandoque id prastat, si videlicet contritio sit intensissima. Cùm enim hujusmodi temporalis pœna sit finita, contritio ita intensa esse potest ut eam adæquatc et totaliter remittat. § III. De meritorum reviviscentia1. 793. Status questionis. Quando quis sacramento Pæni­ tentiæ justificatur, accipit, simul cum gratiâ habituali, virtu­ tes ii.fusas quas per peccatum amiserat : cùm enim a gratiâ profluant, sicut proprietates ab essentiâ, restituta gratiâ, restituuntur pariter virtutes, et· quidem eo intensiores quo perfeéhior est subjeéti dispositio. Sed insuper quæstio est num merita per peccatum mortificata reviviscant. Ad cujus intclligentiam pauca sunt prænotanda de variis operi­ bus in ordine ad meritum, (a) Pire dicuntur opera quæ in statu gratiæ fiunt, excitante et adjuvante gratiâ aéluali, tum quia sunt a principio spirituali vivente, tum quia vitam æternam merentur, (b) Mortua vero ea sunt quæ, licet bona et supernaturalia, fiunt in statu peccati, nec proinde meritoria sunt vitæ æternæ. (c) Morti­ fera va sunt quæ hominem vitâ gratiæ privant, ut peccata mortalia, (d) Mortificata autem dicuntur ea opera quæ, in statu gratiæ faéta, per subsequens mortale peccatum impediuntur a suo efleCtu, quatenus hominem ad vitam æternam ducere non amplius valent. Jamvero quæstio est num merita sic mortificata reviviscere possint. Affirmative respondent theologi communiter, sed de modo et gradu quo reviviscant, controvertitur. 794. Thesis : Remisso per pænitentiam peccato, opera prius in caritate facta, et per subsequens peccatum mor­ tificata, reviviscunt. Ita communiter. (A) ScripturA solâ res probari nequit; sed Patres duobus textibus utuntur ad proponendam suam de rcviviscentiâ doéirinam. (a) Allegant hæc verba cp. ad Hebraeos : “ Non enim injustus est Deus ut obliviscatur operis vestri et dileflionis, quam ostendistis in nomine ipsius, qui ministras­ tis sanctis ct ministratis”2. Atqui, aiunt Patres et theo- I ■ ■4 1 S. Thomas, 3, q. 89; Suarez, Opme. V, Dc meritis mortificatis; Salmantic., cU Merito, disp. V; Billuart, diss. III, a. 5; Palmieri, th. 19; de Augustinis, p. I, art. JO; Billot, p. 94-108. « Heir., VI, 10, 1 106 CAPUT III. logi, hic agitur de operibus in gratiâ factis et mortificatis ; nam Apostolus Hebræos alloquitur, quorum nonnulli in peccatum lapsi fuerant; ergo Deus non obliviscitur bono­ rum operum corum qui pænitentiam agunt, sed ea remu­ nerat. Ad rem 5. Epiphanias 1 : " Iu quo vides, quemad­ modum ct instaurationem illam secundam fieri non posse omnino pronuntiaverit, neque tamen a salute illos exclu­ serit quos peccati sui pæniteret; sed et saluti propinquos esse dixerit, et Deum refte ab iis faflorum esse susceptorem, qui deliélorum suorum absolutam pænitentiam capesse­ rent (b) Patres idem ex alio loco deducunt 2 : “ Tanta passi estis sine causâ, si tamen sine causâ ”. Quæ verba sic exponit S. Hieronymus 3 ; “ Quicumque ob Christi fidem laboraverit ct postea lapsus fuerit in peccatum, sicut priora sine causâ passus fuisse dicitur dum peccat, sic rursum non perdit ca, si ad pristinam fidem revertatur”. (B) Ex Tridentino etiam thesis colligi potest : nam decla­ rat bona opera justi “ vere mereri augmentum gratiæ et vitæ æternæ consecutionem, si tamen in gratiA *decesserit ; porro ibi non exigitur ut a primâ justificatione quis usque ad mortem sine interruptione perseveret, sed solum ut in gratiâ decedat; ergo si quis mortaliter peccaverit et postea ipsum pæniteat, ejus merita reviviscunt. (C) Ratione suadetur, (a) Opera in caritate facta, si secundum se speftentur, semper in acceptatione divinâ manent, et ideo dumtaxat mortificari dicuntur quia per peccatum a suo effeétu impediuntur, quatenus mortaliter peccans indignus est vitâ ætcrnâ; atqui tale impedimentum per pænitentiam tollitur; ergo opera prius mortificata, per pænitentiam recuperant vim in vitam aeternam perducendi cum qui ea perfecit s. (b) Deus non vult aliqua poena ætcrnâ punire peccatum remissum; atqui si merita prius comparata non restituerentur, culpâ remissâ, peccatum pœnâ æternâ puniretur; nam privatio gloriæ iis meritis respondentis esset vera poena, et quidem ætcrnâ; ergo. 1 Hares. 59, n. 2; P. G., XLI, 1019. — ■ Ga’.at., HI, 4. 3 Comment, ad Gat, I. I, c. 3: P. L., t. XXVI, p. 350. 4 Trident., srss. VI, can. 2. s S. Thom., 3, q. 89, a. 5. DE IPSO SACRAMENTO. 107 795· De modo autem et gradu quo merita reviviscunt disputatur inter theologos, et nil certi definiri potest : (a) Prima opinio tenet, cum diannez1, opera mortificata revi­ viscere tantum eo sensu quod gloria justo a peccato resurgenti dabitur duplici titulo, videlicet tum propter merita praecedentia, tum propter nova ab ultima justificatione comparata, non tamen major quam hisce ultimis debetur. Quæ tamen opinio merito rejicitur, cùm ipsam reviviscentium negare videatur : quid enim prodest duplici titulo eamdem gloriæ quantitatem accipere? (b) Secunda opinio docet omnia opera mortificata restitui quidem statim post pænitentiam, quoad meritum vitæ aferna, non autem quoad quantitatem gratia habitualis antea habitæ; videlicet gratia ipsa habitualis antea amissa non restituetur nisi mortis instanti, aut post mortem, primo glorificationis instanti. Ratio est quia gratia in justificatione non datur nisi secundum cujusque disposi­ tionem et * ; cooperationem non autem secundum merita prius acquisita. Ita Scotus et Salmanticenses. (c) Juxta tertiam opinionem, quam propugnant Dom. Solo et Ledesma, merita ita reviviscunt secundum praesentis dispositionis gradum, ut si quis adum contritionis eliciat ut quinque, decem gradus gratiæ recipiat, quinque ratione præcedentium meritorum, et quinque ratione aétualis dispositionis. (d) Suarez autem,cum multis modernis, tenet omnia merita antea comparata statim peccatori pænitenti restitui sive quoad jus ad gloriam, sive quoad gratiam. Nam hujusmodi merita, ex didis, semper in acceptatione Dei manent, et a suo effedu nonnisi per peccatum mortale impediuntur; ergo, remisso peccato, impedi­ mentum statim tollitur, et nihil prohibet quin merita præterita statim omnem suum consequantur efledum. Hanc opinionem ut benignitati divinæ magis consentaneam libenter ampledimur, sed simul 'fatemur solutionem hujus quæstionis a solâ voluntate Dei pendere, quæ nobis sufficienter non innotescit. Scholion : De remissione peccati venialis ’. 796. Hucusque de peccati mortalis remissione direde egimus : pauca tamen de venialium remissione subjungere expedit. (A) Peccatum veniale sine gratiâ remitti nequit; nam, ex didis in Tr, de Gratiâ, nil supernatural sine gratiâ peragi potest; atqui * In 2. 2., q. 24, a. 6. ’ Quod principium ita exponit S. Thomas, q. 89, a. 2 : “ Fomi re quæ possunt recipere magit et minus, intenduntur et remittuntur secundum diver­ sam dispositionem subjedi... Et inde est quod secundum quod motus liberi arbitrii in pænitentiâ est intensior vel remissior, secundum hoc pænitcns Consequilur majorem vel minorem gratiam ”. 3 S. Thomas, 3, q. 87; Suarez, disp. XIX1I; de Augustinis, p. I, a. 9. 108 CAPUT ITT. remissio peccati venialis est aliquid supernaturale, cùm tollat impedimentum quo retardamur a fine supernatural!. Hinc in C. Arausicano IT, can. 14 legitur : “Nullus miser de quacumque miseria liberatur, nisi qui Dei misericordia praevenitur ”. 797· (B) Peccatum veniale conjunflttm mortali sine gratia habi­ tualis infusione remitti nequit. Nam cujuslibet culpæ remissio supponit amicitiam divinam; est enim favor gratuito concessus, non debitus; atqui amicitia divina peccatori non redditur nisi per infusionem gratiæ habitualis. —Sed peccatum veniale in eo qui jam in statu gratiæ versatur, remitti potest per se sine habitualis gratiæ infusione; nam, ut ait S. Thomas, unumquodque tollitur per suum oppositum; atqui oppositum peccati venialis non est gratia habi­ tualis, quæ per eum non amittitur, sed fervor caritatis; ergo pecca­ tum veniale tolli potest ex se per aéium ferventem sine infusione gratiæ. Quod comparatione illustratur : sicut enim corpus dupli­ citer contingit maculari, per privationem decoris vel per super * inductionem luti aut pulveris, ita etiam anima dupliciter maculatur, privatione decoris gratiæ vel inordinate inclinatione ad temporalia seu peccato veniali : prior macula nonnisi infusione gratiæ tolli potest, posterior autem removetur eo ipso quod actu fervoris cessat inordinata adhæsio ad temporalia. 798· (C) Peccata venialia justi remitti possunt ex opere operato et ex opere operantis : (a) Ex opere operantis, videlicet per alium contritionis aut cari­ tatis perfetiæ, juxta omnes, immo probabilius per alium attritionis. Aliquam requiri contritionem ad remissionem peccati venialis sic probat Angelicus Doftor : peccatum veniale, quamvis non sit aver­ sio a Deo ultimo fine, aliquam deordinationem continet, quatenus retardat afleltum hominis, ne prompte in Deum feratur; atqui talis deordinatio tolli nequit nisi dispositione contraria, nempe detesta­ tione et retractatione peccati : si voluntas enim in illâ inordinati adhæsione rebus temporalibus perseverat, peccatum ipsum animæ adhærebit, cùm, manente causa, maneat eflcltus. Optima sane dispositio est contritio perfefla, cùm peccatum etiam mortale tollat; sed probabilius sufficit etiam attritio; nam venialia, si mortalibus comparentur, levia sunt, nec proinde eadem dispositio requiritur ad venialium quam ad mortalium remissio­ nem ; sufficit igitur contritio minus perfeda seu attritio. Aliunde attritus dc veniali protinus fit contritus per caritatem habitualem, ut diélum est de attrito sacramentum pænitentiæ suscipiente, n. 758. Nec ncccssc est ut hæc attritio formalis sit; sed virlualis sufficit, puta, cùm aliquis hoc modo fertur in Deum, ut quidquid sibi occur­ reret quod eum ab hoc motu retardaret, displiceret ei, et doleret se commisisse, etiamsi altu de eo non cogitet (b) Ex opere operato, per susceptionem sacramentorum, dummodo non sit obex, id est virtuahs aut altualis complacentia in peccato DE IPSO SACRAMENTO, 109 veniali; quod quidem certum est te Baptismo, Pænitentiâ et Extrema Unétione, quæ peccatorum remissionem ut effedum proprium habent; probabilius etiam de aliis asseritur, quæ ad sanctificationem animarum instituta sunt, ideoque ad fervorem caritatis fovendum, cui venialia peccata opponuntur. Sacramentalia autem, ut alibi diximus, venialia indirecte remittunt, contritionis et caritatis sensus in animâ excitando. 799· (D) Potest unum veniale peccatum sine aliis remitti, si quis videlicet vere de uno doleat, non autem de ceteris. Unde tunc solum plena obtinetur omnium venialium remissio cùm nullus retinetur affedus ad venialia. Ex didis enim non remittitur pecca­ tum veniale nisi virtualiter saltem retradetur, et aliunde unum retradari potest quin alia displiceant. Conclusio Tractatûs. 8co. i° Christus vere instituit sacramentum Pænitentiæ Ecclesiæ tradendo potestatem clavium seu potestatem remit­ tendi et retinendi peccata, simulque christiano peccatori imponendo officium sese submittendi huic potestati confes­ sione gravium peccatorum, quam comitari debent contritio et votum satisfaciendi. 2° Sacramentum igitur Pænitentiæ ab initio vigebat, cum omnibus suis partibus essentialibus, sed modus idem minis­ trandi diversus fuit secundum diversa tempora. 30 Hodierna pænitcntialis disciplina paulatim invaluit ex duplici præsertim causA, nempe lucidiori intelligentiA tum divinæ misericordia erga peccatores, tum efficacia absolu­ tionis. Scholion : comparatio instituitur inter virtutem et sacramentum Pænitentiæ. 8oi. Ex didis inferri jxîtest in quo conveniant et in quo discre­ pent virtus et sacramentum pænitentiæ : — (A) Ratione nattera. Virtus et sacramentum versantur circa unum idemque objedum, nempe peccatum personale quatenus retractan­ dum et congruâ salisfadione delendum. (a) In iisdem aflibtis consistunt, confessione, contritione et satis­ factione, diverso tamen modo eliciendis, i) Confessio, quam requirit virtus, est solummodo confessio caram Deo, ideoque mere interna esse potest; confessio, in sacramento, coram sacerdote fieri debet, ideoque aliquo visibili signo manifestari. 2) Contritio, in utroque casu, importat detestationem et dolorem peccati commissi, necnon 110 CAPUT III. — DE IPSO SACRAMENTO. firmum propositum non peccandi dc cetero; sed, in sacramento, aliquo signo sensibili manifestari debet, dum, in virtute, potest esse mere interna. Cum sacramento sufficit attritio, dum virtus sola non remittit peccatum mortale sine contritione. 3) Satisfacio, ut sit sacramentalis, ab ipso confessario determinari debet; extra sacra­ mentum, ab ipso peccatore seligi potest, dummodo moraliter proportionelur peccato commisso. (b) Sacramentum plura elementa complectitur quam virtus; nam, præter tres aélus superius expositos, requirit sacerdotis absolutionem, quam regulariter præcedere debet integra mortalium manifestatio ministro faéta. Aliunde tamen non tam perfeéta contritio exigitur, quando recipitur absolutio. (c) Virtus et sacramentum indefinite iterari possunt sive quoad eadem sive quoad diversa peccata. 803. (B) Piatione effeclfts. (a) In utroque casu, effeélus intentus idem est, nempe remissio peccati per infusionem gratiæ sancti­ ficantis; itaque utrumque dici potest secunda post naufragium tabula, (b) Sed diversus est modus operandi : virtus est solum causa disponens, quæ non producit, sed impetrat remissionem peccati ex open operantis; sacramentum est vere causa efficiens, licet secundaria et instrumental is, in quantum, ex virtute pas­ sionis Christi, vere confert gratiam peccati remissivam ex open operato. (C) Ratione necessitatis. Utrumque necessarium est, posito fae­ cato gravi, diversimode tamen, (a) Virtus necessaria est neces­ sitate medii, ct quidem jure naturali, non solum in voto, sed etiam in re. (b) Sacramentum, utpote positiva institutio, necessa­ rium est quidem necessitate pracepti divini, immo, juxta quosdam, necessitate medii, sed solum in voto; qui igitur non potest aflu recipere absolutionem, salvari potest per contritionem perfcélam cum voto sacramenti. (D) Ratione subjefli. Subjectum virtutis est quilibet peccator etiam paganus; dum subjedtum sacramenti est solus peccator baptizatus, cùm baptismus sit janua omnium sacramentorum. (E) Ratione antiquitatis. Virtus, quæ jure naturali requiritur, necessaria fuit omni tempore, statim ac peccatum aliquod mortale fuit commissum; sacramentum, utpote positive institutum, neces­ sarium non fuit nisi tempore quo hujus necessitas fuit sufficienter promulgata. HpptnW. DE INDULGENTIIS·. Cùm indulgentiae sint unum e mediis quibus satisfieri possit pro pœnâ peccatis debita, dc potestate eas conce­ dendi pauca disseremus2. 803. Notio. Indulgentia (etymologia indu-licentia, id est, condonatio) definitur : remissio pœnæ temporalis peccato debiite, coram Deo valida, per applicationem thesauri Ecclesia, a Superiore legitimo extra sacramentum facia. Non est igitur culp» sive prætcritæ sive futur» remissio, ut falso asserunt Protestantes, sed tantum condonatio alicujus pœnæ tem­ poralis : si tota pœna, quæ luenda manet, remittitur, indulgentia dicitur plenaria; si pars tantum, partialis vocatur. Quando conce­ duntur indulgenti» quadraginta vel centum dierum, non significatur totidem Purgatorii dies tolli, sed tantum débit» pœnæ condonari, quantum remissum fuisset per quadraginta vel centum dies pæni­ tentiæ canonic», qualis primis Ecclesiæ sæcuiis vigebat. Mensura igitur remissionis nobis ignota manet, ei maxime pendet a fervore quo conditiones ad lucrandas indulgentias nccessariæ implentur. Hæc autem condonatio fit eo sensu quod Ecclesia ex superabundantibus Christi Sanétorumque satisfaélionibus aliquid depromit, quod Deo offert ad solvenda nostra debita, vi nempe snprem» jurisdictionis sibi a Christo concessæ. Hinc ii solum hanc auélorilatem exercere valent quibus Ecclesiæ thesaurus commissus est, ’ S. Thorn., Zm IV Sent., «list. 20, q. 1, a. 3-5; dut. 45, q. 2, a. 3, sol. 2: S. Bonavcntura, In IV Seni., dist. 20, p. 2, q. 2-6; Cajetanus, Opuscula, De indulgentiis; Bcllarminus, De indulgentiis; E. Amort, De origine, pro· gresm, valore ac fructu Indulgentiarum, 1735; Perrone, dc Indulgentiis; Melata, Dc Indulgentiis, Romse, 1892; T. L. Green, Indulgences, Sacra· mental Absolutions, and Tax Tables, London, 1872 ; Beringer, Dies Abldsse, ihr IVesen und Gcbrauch, gallice redditum auélorc Mautyer ; H. C. Lea , * op. cit., t. Ill; Boudinhon, Sur l'histoire des indulgences à propos d'un livre ricent (ubi Lea confutatur), in Rev. d Hist. et de Lit. relig., t. HI, 1S98; N. Paulus, in Zeitschrift für Kaihol. Théologie, ab an. 1898 ad an. 1912; P. Galticr, S. J., v« Indulgences, in Diet. Apologlt. (d'AUs), ubi breviter hæc varia opera contrahuntur; J. Hilgers, Die katholische Lehrg von den AblSssen und deren geschichtliche Entwicklung, 1913. ’ Inveniuntur quidem in nonnullis documentis verba : indulgentia a culpd et petnâ; quæ quidem æquivoca erant ct ansam præbuerunt 1’rotcstantium impu­ gnationibus. Metito itaque Codex, c. 91 i : “Omnes magni faciant indulgentias $eu remissionem coram Deo pena temporalis debitæ pro peccatis, ad culpam quoti attinet jam deletis, quam ecclesiastica auctoritas cx thesauro Ecclesiæ concedit pro vivis per modum absolutionis, pro defunctis per modum suf­ fragii ”. *112 APPENDIX. videlicet S. Pontifex vel Cone, generale pro universali Ecclesiâ, Cardinales in ecclesiâ sui tituli, et Episcopi pro suâ dicecesi. Errores. Potestatem indulgentias concedendi negârunt IValden· ses, Widefista et Protestantes, contendentes eam esse inutilem ct perniciosam, liccntiæ peccandi faventem. 804. Thesis : Ecclesia potestate gaudet indulgentias concedendi, quarum usus Christiano populo maxime salutaris est. De fide est ex Tridentino 1 .· “ Cùm potestas conferendi indulgentias a Christo Ecclesiæ concessa sit, atque hujusmodi potestate, divinitus sibi traditâ, antiquis­ simis etiam temporibus illa usa fuerit : Sacrosancta Synodus indulgentiarum usum, Christiano populo maxime salutarem et S. Conciliorum auctoritate probatum, in Ecclesiâ retinen­ dum esse docet et præcipit, eosque anathemate damnat, qui aut inutiles esse asserunt, vel eas concedendi in Ecclesiâ potestatem esse negant ”. 1° Potestas indulgentias concedendi c tribus dogmatibus fluit, per modum corollarii, nempe, ex superabundantiA satisfactionum Christi, e potestate clavium, et ex sauciorum communione. (A) Christi satisfactiones, utpote infiniti valoris, superabundantes fuisse, jam probavimus in Tr. de Verbo Incar­ nato, n. 1168 sq. Præterca, juxta communem do&rinam quam confirmârunt S. Pontifices2, nonnulli inter SanCtos plura opera satisfaCtoria peregerunt quam ad satisfacien­ dum pro propriis peccatis necessaria erant : sic B. Virgo, quæ nunquam, ne venialitcr quidem, peccavit, et aliunde multa patienter perpessa est. Ex omnibus his operibus satisfaftoriis, in unione cum Christo peraClis, ortus est veluti immensus satisfactionum thesaurus. (B) Aliunde potestas clavium, cujus existentiam proba­ vimus, n. 664, in suâ amplitudine compleCtitur faculta­ tem non solum culpam, sed etiam panam peccato annexam remittendi, pænitentibus videlicet applicando quasdam c satisfactionibus Christi aut sanétorum, e supradicto the­ sauro depromptas. Verba enim Domini sunt omnino gene­ ralia : “ Quodcumque ligaveris... quodcunique solveris". ‘ Decret, de Indulgentiis, Denz.-Bann., 989 (Sôs). * Inter quos Clemens VI, Exlravag. Unigenitus, Denz.-Bann., 550552. DE INDULGENTIIS. 113 (C) Tandem ratio adest cur satisfactiones Christi et Sanélorum pænitentibus applicentur, nempe communio sanc­ torum, quæ in co consistit quod omnes fideles, sub Christo capite (Ζλ· Verbo incarnato, n. 1194) unum corpus efformant, ita ut omnium justorum bona opera sint aliquo modo sin­ gulorum propria et in eorum utilitatem cedere possint1. Nil igitur prohibet quin satisfactiones superabundances Christi et SanCtorum, accedente Dei auctoritate per Eccle­ siam, aliis communicentur, ut sua debita spiritualia solvere possint; nam, ut ait S. Thomas3, “ ea quæ sunt alicujus multitudinis communia, distribuuntur singulis de multitu­ dine, secundum arbitrium ejus qui multitudini præest; unde sicut aliquis consequeretur remissionem pœnæ, si alius pro eo satisfecisset, ita si satisfaClio alterius sibi, per cum qui potest, distribuatur 805. 2° Thesis probatur cx historid indulgentiarum, in quâ tria stadia distinguuntur : (A) In prima epochâ, nempe a 1Γ ad VIu,n sæc., indulgentiarum concessio apparet sub forma mitigationis panitentiapublica. Ali­ quando enim aliquid de pænitentiâ. canonicâ, auéloritate Ecclesiæ imposita, remittebatur, præsertim intuitu intercessionis martyrum, aut in gratiam eorum qui ferventem vitam agebant, vel quoad moribundos, quo citius hi cæhim ingredi possent : in his casibus condonabatur pars pænitentiæ canonica * ideoque satisfactionis peccato debit». Ita C. Plicanum 1 (can. 12} : “Quotquot, metu et lacrymis atque pænitentiâ, vel bonis operibus, rebus ipsis conver­ sionem suam, non simulatione, demonstrant, hi definitum tempus auditionis implentes, tum demum fidelibus in oratione commu­ nicent. Postmodum vero licebit Episcopo dc his aliquid humanius cogitare". {B) In secundâ periodo, a VII0 ad XT»® sæc, conceduntur indul­ genti» quatenus pænitentia canonica commutatur in alia opera mitiora, v. g., in visitationes basilicarum, pias peregrinationes altave opera quæ censebantur æquivalenlia. (C) In tertiâ ætate, a sæc. XI°, jam conceduntur indulgentia proprie difia, seu remissio totalis aut partialis pœnæ peccato debitæ, positis tamen quibusdam operibus a superiore ecclesiastico deter­ minatis, quæ tamen pœnæ subeundæ non proporlionantur; quod factum est præcipue ad promovendas expeditiones in Terram sanc­ tam, aut ad debellandos Albigenses aliosve hæreticos. — Initio sæc. XIV1 jubilæum institutum aut confirmatum est a Bonifa1 Quod confirmat S. Paulus, I Cor., XII, 12-26. — * Suppi., q. 25, a. 1. 114 APPENDIX. - DE INDULGENTIIS. cio VIII' cum plenariâ indulgentiâ; mox statutum est ut jubilæum celebraretur quolibet quinquagesimo anno, incipiendo ab anno 1350, posteaque quolibet vigesimo quinto anno, incipiendo ab an. 1475. — Tandem jubilæa extraordinaria concessa fuere, et deinde indul­ gentiæ plcnariæ aut partiales, etiam extra jubilæum. ' Antiquissima igitur est hujusmodi praxis, si in suis essentialibus speélatur. Aliunde salutaris est, cùm peccatores ad pænitentiam, contritionem atque bona opera alliciat spe uberiorem condonatio­ nem pœnæ consequendi. Abusus quidem possunt aliquando irre­ pere; sed Tridentinum striéie prohibuit quidquid superstitioni aut socordiæ favere potest. Ergo legitimus indulgentiarum usus omnino retineri debet806. Solvuntur diffic. (a) Indulgentiarum concessio liberat homi­ nem a debito satisfaciendi, proindeque sacramentum Pænitentiæ mutilat, quod satisfactionem aliquam involvit; ergo rejicienda est. Resp. Rego suppositum, nam indulgentiæ prudenter concessæ non eximunt pænitenlem a sacramentaii vel extra-sacramentali satisfactione, sed sincere contritis conceduntur ut habeant ex quo promptius et efficacius satisfaciant. Nemo enim indulgentias lucrari valet nisi opera quædam praescripta peragat, et sincere pæniteat. (b) Instant : Facilitas per aliquot preces vel opera pro omnibus peccatis satisfaciendi spiritualem socordiam generat, cùm nulla proportio sit inter opera præscripta ct poenam remissam. Resp. Nego subsumptum : nam opera exteriora, quæ præscribuntur, licet in se levia sint, supponunt interiores dispositiones contri­ tionis et firmi propositi, quæ socordiam excludunt; nam, ut ait Cajelanns', non prosunt indulgentiæ negligentibus satisfacere per se ipsos, quoniam indigni sunt indulgentiâ, sed illis quorum volun­ tas sic est ad satisfaciendum parata quod non retardat opus nisi impedita. Ita, v. g., plenariam indulgentiam non lucratur, nisi qui ab omni affectu ad venialia immunis est. Ilis autem positis, facilitas operis injunéti est potius quædam quasi illecebra, qua pænitentes ad perfeétas dispositiones interiores comparandas indu­ cuntur : et ita promovetur cordis contritio, orationis studium, sacra­ mentorum frequentatio ac operum miser icordiæ praxis. ’ De suscipient. indu!., q. I. De ffîatrtmonto Auctores consulendi. Inter Patres : Suv. //, Hermas1, Pastor, lib. II, tnand. IV, c. t: Athenagoras1, Legatio pro christianis, cap. 33; —λϊ···. ///, Clemens Alex.,1 Stromata, 1. II, c. 23; Tertullianus··, Libri duo ad Uxorem; Liber de Monogarnit;_ _λλ·. IV, S. Joannes Chrysost., Ilomil. HI dc Legibus connubii, seu de Matrimonio s ; De virginitate : De non iterando conjugio; — sac. V, S. Augustinus, De bono conjugali ; De sandld virginitate; Libri duo de eonjug iis adulterinis; De- nuptiis et concupiscentid; S. Innocentius I', Ep. 6 et 36; — sac. VIII, Theodorus Abacar * 3, De und uxore dittendd; — sac. IX, Rabanus, De Consanguineorum nuptiis9. Inter Theologos et canonistas : sac. XI/, S. Anselmus·», De nuptiis consanguineorum ; Ernulfus, De incestis nuptiis ” ; Bernardus Rapiens., Summa de matrimonio; Rob. Flamesburiensis, Summa de matri­ monio et usuris; Tancredi, Summa de matrimonio;sac. XIII, S. Thomas Aq., Ο- I’., Supplem., q. 41-68, ejusque Commentatores; prætcrca hcc. XV, S. Joannes dc Capistrano, de Matrimonio; sac. XVI, Franciscus de Vic­ toria, O. P., De Matrimonio; P. de Ledesma, O. 1’., De magno Matrimonii saeram., Salmanticft, 1592; -V VU, Sanchez, S. J., de S. Matrimonii sacram., Gcnuæ, 1602; Bellarminus, S. J., t 1621, Contrat'., Dc sacram, matrimonii lil>. unicus; Pontius, O. S. Aug., Λ sacr. Matrimonii, Sal man tiere, Ï624; MartinilS Perez, S. J., De s. Matrimonii saeram., Lugduni, 1646; Vincentius Tancredus, S. J., Libri 10 des. Matrimonii saeram., Panormi, 164S; site. XVIII, Jo . * Kugler, Tr. theologico-canenicus de Matrimonio, Norimbcrg», 1705: Gibcrt, Tradition ou Histoire de Γ Eglise sur le sacrement' de Mariage, Paris, 1755; Benedictus XIV, de Synodo dicrcesanâ; Questions canonica et morales; J. Clément, Traité du Pouvoir de ΓEglise su/ le Mariage des Catholiques, Leodii, 176S; B. Sattler, S. J., De bono conjugali et san/litate caùibatûs, 17S1; Cuccagni, Del Matrimonio Cristiano, Rom», 179:; Barruel, Lettres sur le divorce, Paris, 17S9; De Rastignac, Accord de la Etvllalion et de la Raison, 1790; Fr. Albertini, O. P., Diss, del!Indissolubilità del Matrimonio, Vcncliis, 1792; sac. XIX, Dc Ronald, Dit divorce eomitilri au ‘Funk. I. p. 474. —«A G., VI, 365.—» A G., VIII, 1085.—* A L., I. 116 DE MATRIMONIO. XIXe s. iSoi; Gerdii, Tr. dei Matrimonio, os«ia confutazione dc'sistemi cun trari all’autorità dcila Chicsa circa il Matrimonio, Roma.·, 1S03; A. Muzza relli, S. J., Del contraito del Matrimonio in quassia sacramento; Roskovany, De Matrimonio in Eecl. catholicd, Aug. Vinci., 1S37; De Matrisnoniis mixtis, Pcstini, 1870; Carrière, S. S., ΡταΙοΛ. lluol. majores. De Matrimonio, Pari­ siis, 1837; Compendium ejusdem operis, 1S59; Martin, S. J., de Matrimonio et potestate ipsum dirimendi, Lugduni, 1844; Perrone, S. J., De Matrim. christiano libri tres, Leod. 1S62 ; ejusdem Compendium in Praleflionibus ; Palmieri, S. J., Tr. de Matrimonio christiano, 18S0; Heis, de Matrimonio tractatus quinque, usui venerabilis cleri Americani accommodati; Haringer, Das heilige Sakrament der Ehe; Rive, Die Ehe, in dogmatischer, moralischer und sozialer Beziehung ; Kutschker, Das Eherecht der kat. Kirche, seine Theorie und Praxis, Wien, 1856; Schneeinann, Die Irrthiimer Uber die Ehe, Freib., 1856: Weber, De Matrimonio, a, cd., Frib., 1886; Gaspard, Tr. cano­ nicus de Matrimonio, Paris, 1S90; M. E. Philippe, Etude historique sur les origines et le développement du droit matrimonial de T Eglise (compendium operis Fretsen); M. Rossct, De sacramento Matrimonii, tract, dogmaticus, moralis, canonicus, liturgicus et judiciarius, Paris, 1S96 ; Mousabré, Ο. P., Conjfr. sur le Mariage, op. anglicc redditum curi M. Hopper, New-York, 1S90; Van Weddingen, L'Enclycl. de S. S. Léon XIII sur le Mariage, Paris, 1S91; Vlaming, Pr-xleéliones de Jure matrimonii, 1898-1903; Heiner, Grundriss des Katholischen Eherechts, 1905; Hergcurother-Hollwcck, Lehsbuck des Katholischen Kirehessrechts, 1905; Card. Billot, De sacramentis *, t. II, 1908; De Smet, De Sponsalibus et matrimonio'1, 1911; Wernz, Jus Decretalium, t. IVe, 1912. Inter Protestantes : Schleiermacher, Predigtess tib. d. ehristl. Hausstand; D. F. Stæudlin, Geschichfe d. Vorstellungest st. Lehren v. d. Ehe, 1S26; Rothe, Theol. Ethik, 1S67, IV, 4-125; Martensen, Die Christi. Ethik, 1S7S: Oscar D. Watkins, Holy Matrimony, London and New York, 1S95; H. M. Luckock, The history ojMarriage, New York, 1894; ΣνΙorgan Dix, Blunt, op. cit.; Lichtenberger, op. eit., t. 8, p. 691 ed. 1SS0; Esaiein, lx Mariage tn Droit canonique, Paris, (891. Inter Græcos non unitos : Zhishman, D. Eherechl d. Orient. Kirche. Ex Decreto ad Armenos. Septimum est sacramentum Matrimonii, quod est signum con­ junctionis Christi et Ecclesiæ, secundum Apostolum dicentem : ’* Sacramentum hoc magnum est, ego autem dico in Christo et in Ecclesia ”. Causa efficiens Matrimonii, regulariter est mutuus con­ sensus per verba de præsenti expressus. Assignatur autem triplex bonum Matrimonii. Primum est proles suscipienda et educanda ad cultum Dei. Secundum est fides, quam unus conjugum alteri servare debet. Tertium indivisibilitas Matrimonii, propter hoc quod significat indivisibilem conjun&ionem Christi et Ecclesiæ. Quamvis autem ex causa fornicationis liceat tori separationem facere, non tamen aliud matrimonium contrahere fas est, cùm Matrimonii vinculum legitime contradi perpetuum sit. DE MATRIMONIO. 117 Tridentini Decreta et Canones de sacramento Matrimonii . * (&α ΛΆ7Γ) Matrimonii perpetuum indissolubilemque nexum primus humani generis parens divini Spiritûs inslinétu pronuntiavit, cùm dixit : “ Hoc nunc os ex ossibus meis, et caro de carne mea : quamobrem relinquet homo patrem suum et matrem, et adhærebit uxori suæ, ct erunt duo in carne unâ ” Hoc autem vinculo duos tantummodo copulari et conjungi Chris­ tus Dominus apertius docuit, cùm postrema illa verba, tanquam a Deo prolata, referens dixit : “Itaque jam non sunt duo, sed una caro”; statimque ejusdem nexûs firmitatem, ab Adamo tanto ante pronuntiatam, his verbis confirmavit :“Quod ergo Deus conjun­ xit, homo non separet”3. Gratiam vero, qu;e naturalem illum amorem perficeret, et indis­ solubilem unitatem confirmaret, conjugesque sanctificaret, ipse Christus, venerabilium sacramentorum institutor atque perfector, suà nobis passione promeruit, quod Paulus Apostolus innuit dicens : “ Viri, diligite uxores vestras, sicut Christus dilexit Eccle­ siam; et seipsum tradidit pro eâ”; mox subjungens : “Sacra­ mentum hoc magnum est : ego autem dico, in Christo et in Ecclesiâ ’’4. Cùm igitur Matrimonium in Lege evangelicâ veteribus connubiis per Christum gratiâ præstet, merito inter novæ Legis sacramenta annumerandum, sanéti Patres nostri, Concilia et universalis Eccle­ siæ traditio semper docuerunt : adversus quam impii homines hujus sæculi insanientes, non solum perperam de hoc venerabili sacramento senserunt, sed de more suo, praetextu Evangelii, liberta­ tem carnis introducentes, multa ab Ecclesiæ catholicae sensu, et ab Apostolorum temporibus probatâ consuetudine aliena, scripto et verbo asseruerunt, non sine magnâ Christi fidelium jaéturâ : quo­ rum temeritati sanéta et universalis Synodus cupiens occurrere, ne plures ad se trahat perniciosa eorum contagio exterminandos duxit, hos in ipsos hærcticos eorumque errores decernens anathemati sinos. Can. i. Si quis dixerit, Matrimonium non esse vere et proprie unum ex septem legis evangelicær sacramentis, a Christo Domino institutum, sed ab hominibus in Ecclesiâ inventum, neque gratiam conferre; A. S. * Ad meliorem horum Canonum intclligentiam, vide A. Theiner, c>p. dt.t t. II, p. 313 sq. * Gen., II, 23; £pber., V, 31. — 3 J/α/Λ, XIX, 6. — 4 £pnes., V, 25-32. 41 118 DE MATRIMONIO. Can. 3. Si quis dixerit, licere Christianis plures simul habere uxores, et hoc nulla lege divina esse prohibitum; A. S. Can. 3. Si quis dixerit, eos tantum consanguinitatis et affinitatis gradus qui Levitico exprimuntur posse impedire Matrimonium contrahendum, et dirimere contraéium; nec posse Ecclesiam in nonnullis illorum dispensare, aut constituere ut plures impediant et dirimant; A. S. Can. 4. Si quis dixerit, Ecclesiam non potuisse constituere impedimenta Matrimonium dirimentia, vel in iis constituendis errasse; A. S. Can. 5. Si quis dixerit, propter hæresim, aut molestam cohabitationem, aut afleélatam absentiam a conjuge, dissolvi posse Matri­ monii vinculum; A. S. Can. 6. Si quis dixerit, Matrimonium ratum, non consumma­ tum, per sollemnem religionis professionem alterius conjugum non dirimi; A. S. Can. ■}. Si quis dixerit, Ecclesiam errare cum docuit et docet, juxta Evangelicam et Apostolicam doctrinam, propter adulterium alterius conjugum Matrimonii vinculum non posse dissolvi; et utrumque, vel etiam innocentem, qui causam adulterio non dedit, non posse, altero conjuge vivente, aliud Matrimonium contrahere; moecharique eum qui, dimissà adulterâ, aliam duxerit, et eam quæ, dimisso adultero, alii nupserit; A. S. Can. 8. Si quis dixerit, Ecclesiam errare, cùm ob multas causas separationem inter conjuges, quoad torum, seu quoad cohabitationem, ad certum incertumve tempus fieri posse decernit; A. S. Can. 9. Si quis dixerit, Clericos in sacris Ordinibus constitutos, vel regulares castitatem sollemniter professos, posse Matrimonium contrahere, contraClumque validum esse, non obstante lege eccle­ siastica, vel voto; et oppositum nil aliud esse, quam damnare Matri­ monium, posseque omnes contrahere Matrimonium qui non sen­ tiunt se castitatis, etiamsi eam voverint, habere donum : anathema sit : cùm Deus id reête petentibus non deneget, ncc patiatur nos supra id quod possumus tentari. Can. 10. Si quis dixerit, statum conjugalem anteponendum esse statui virginitatis vel cælibatûs, et non esse melius ac beatius manere in virginitate aut cælibatu, quam jungi Matrimonio; A. S. Can. n. Si quis dixerit, prohibitionem sollemnitatis nuptiarum, certis anni temporibus superstitionem esse tyrannicam, ab ethnico­ rum superstitione profeétam, aut benedictiones et alias ceremonias quibus Ecclesia in illis utitur damnaverit; A. S. Can. 12. Si quis dixerit causas matrimoniales non spectare ad judices ecclesiasticos; A. S. DE MATRIMONIO. B — —-—— —— - --- — — —— —— — 119 —— —— — — ——— Prænotanda. 882. Sacramentum Matrimonii, sicut sacramentum Ordi­ nis, ad bonum non soium individui, sed etiam societatis maxime confert. Sicut enim Ordine propagantur ministri Dei, qui spiritualem societatem regunt, ita Matrimonio sanctificatur unio viri et feminæ, ex quâ gignuntur cives qui utramque societatem efformant, civilem et ecclesiasticam. Maximi igitur momenti est dc sacramento agere quod ad familiarum socictatumque felicitatem et prosperitatem valde conducit. 883. i’ Varia matrimonii nomina. Matrimonium {matris munia) ita appellatur, quia mater in prole suscipienda et educanda majorem operam quam pater regulariter impendit, cùm infans matri “ante partum onerosus, dolorosus in partu, post partum laboriosus fuisse noscatur”'. Vocatur etiam conjugium {eum, Jungere), quia est veluti commune jugum, cui sponte se submittunt qui matrimonium contrahunt; conmd>ium,st\\ nuptia (a nubendo, id est, velando), quia antiquitus sponsæ, quando viris tradebantur, caput velo, pudoris gratiâ, operiebant consortium {cum, sors), quod significatur ardis­ sima corporum animorumque societas quâ vir et mulier connec­ tum ur. 884. 20 Matrimonii definitio. Matrimonium ut con­ trarius et ut sacramentum spectari potest. (A) Matrimonium ut contractus, definiri potest : conven­ tio legitima inter virum ct mulierem juridice habiles, mutuum ct perpetuum Jus ipsis conferens, tum ad aJlus ex se aptos ad generationem prolis, tum ad vitee communis consortium. Dicitur : (a) conventio legitima..., id est, inita juxta leges sive na­ turales sive positivas, quibus matrimonium regitur; inter personas juridice habiles, id est, aptas ad talem contradunt ineundum. (b) Mutuum e! perpetuum jus ad afins... quibus verbis declaratur primarius finis matrimonii, videlicet prolis procreatio ac conse­ quenter educatio. Ad essentiam autem matrimonii non requiritur ut dc fa<5to filii gignantur, cum steriles legitime nubant; nec etiam usus matrimonii, cum B. Virgo et S. Joseph legitimo matrimonio COnjun&i sint, licet juribus matrimonialibus nunquam usi fuerint; sed sufficit jus ad illos actus qui e.v se apti sunt ad prolis generatio­ nem, licet per accidens aliquando generatio non sequatur, vel ’ Gregor. IX, Dteretal.. 1. Ill, tit. 33, c. 2. — * Gtn., XXIV, 65. 120 DE MATRIMONIO. conjuges jure suo non utantur. Illud autem jus est mutuum, ut patet, ct perpetuum, ut sic excludatur vaga et fornicaria sexuum commixtio. (c) Ad vitee communis consortium : hic significatur finis secunda­ rius matrimonii, mutuum juvamen quod ex utriusque amore et societate exsurgit, juxta illud Scripturae ’ : “ Non est bonum esse hominem solum ; faciamus ei adjutorium simile sibi ”. — Qua­ propter conjuges esse debent non solum una caro, ut prolem gene­ rent, sed etiam cor unum et anima una, ut sibi invicem adjutorium et solamen afferant. (B) Matrimonium ut sacramentum nihil aliud est nisi ipse contractus ad dignitatem sacramenti evectus2, et definiri solet : sacramentum Nova Legis, quo per consensum contra­ hentium legitime prastitum, gratia conjugibus confertur ad matrimonii officia rite adimplenda. Definitio ex infra dicendis magis patebit. 885. 30 Divisio Tractatus. Duo erunt capita : in primo, agemus de ipso contraflu matrimonii; in secundo, de sacramento. Ejus natura De matrimonio ut contractu. Consistit in contradu sta bili. Essentia contradûs in con­ sensu consistit. _. . . ( unitas. Ejus proprietates < . , . ... J ‘ / indissolubilitas. Corollaria Matrimonii honestas. Virginitatis excellentia. f Existentia. De matrimonio I Natura. ut sacramento. I E fifed us. [Potestas leges ferendi circa matrimonium. * Gen., II, iS. ’“Christus Dominus ad sacramenti dignitatem evexit ipsum contractum matrimonialem inter baptizatos ”. (Centex, can. 1012). Caput t DE MATRIMONIO UT CONTRACTU. 886. Errores confutandi. Pullulant hodie errores de matrimoniali contractu, (a) Multi, præsertim evolutionists et materialists, tenentes hominem a bruto descendere, con­ tendunt promiscuitatem inter primos homines viguisse, sicut inter cetera animantia, ita ut viri indiscriminatim commisce­ rentur feminis fcminæque viris, prout se dabat occasio; huic autem promiscuitati successissepolygamiam ct polyandriam, ct nonnisi post longa sæcula praevaluisse monogamiam ». (b) Quibus theoriis innixi, haud pauci hodierni, præser­ tim inter socialistas, favent unioni libers : juxta ips< s, præcipuus finis unionis inter virum et mulierem est mutua voluptas; ad hanc igitur unionem requiritur ct sufficit mutuus amor : qui mutuo se amant, eo ipso jus habent simul cohabitandi; cessante amore, abrumpi debet unio. Proles vero, ex unione liberâ nata, curante Statu civili aletur atque educabitur, absque parentum interventu*3. (c) Mulli tamen, etiam inter eyolutionistas, fatentur mono­ gamiam esse perfectiorem ceteris matrimonialibus contrac­ tibus, ideoque retinendam, dummodo tamen facile admit­ tatur divortium, ct conjugibus ita separatis liceat novas nuptias ambire 3. Contra quos errores catholicam doftrinam exponemus : i° de naturâ; 2° de proprietatibus matrimonialis con­ tractas. * Lubbock, The origin of civilization : Morgan, Systems of eonsanguinity, affinity and of the human family; Mac Lennan, Studies in ancient history comprising a reprint of Primitive marriage, London and New York, 1SS6; Giraud-Teulon, Les origines du Mariage et de la famille, Genève et Paris, 1884. 3 A. Bebel, La femme dans le passi, le frisent ;t Γavenir (trad, de l'allemand par H. Ravi), 1S91; B. Malon, Le socialisme intégral, Paris, 1892.1. I, ch. 7; G. Renard, Le r/gime socialiste, 1S98, p. 59; Ch. Albert, L'amour libre, Paris, t'joo; aliique quos recenset Turgeon, Le Féminismefrançais, Paris, 1902,1. II, p. 259-2S8. 3 lia, inter altos, Naquet, Dumas, Paul et Victor Margueritte, aliique infra recensiti ubi de divortio. 122 CAPUT I. Art. I. De naturâ matrimonialis contractus. Ad naturam hujus contra&ûs perpendendam, duo osten­ demus : i° matrimonium consistere in contractu stabili; 2° essentiam hujus contraétûs in consensit reponendam esse. § I. De stabilitate matrimonialis contractus. 887. Thesis .-Jure naturali et divino, matrimonium non in unione liberà et revocabili consistere debet, sed in unione ita stabili ut sit ad constituendam familiam apta. Certum est contra socialistas et alios liberæ unionis patronos ». Cùm nostra thesis ab iis impugnetur qui revelationis auéloritatem rejiciunt, historicis et philosophicis primum utemur argumentis, quibus via parabitur argumentis theo­ logicis. 888. x° Argumenta historica. Contendunt adversarii unionem sexuum antiquitus fuisse liberam et promiscuam 3, ideoque hodiernum modum contrahendi matrimonium, utpote moribus et lege civili tantum inductum, abolen­ dum esse. Arguunt :(A) ex evolutionis legibus : supponunt hominem e bruto descendere, et exinde inferunt primos homines a brutorum moribus non fuisse alienos, inter quæ viget unio promiscua, non autem sta­ bilis; (B) exprœsentistatu incultarum tribuum quæ, inquiunt, pri­ mitivorum hominum mores retinent; apud eas enim, aiunt, viget : (a) sexuum promiscuitas; (b) aut saltem ejusdem vestigia manent, qualia sunt : praxis genealogiam filiorum non ex patribus, sed e matribus trahendi-jnatriarchatus seu status in quo mater principali auctoritate gaudet in familiâ;/o/jï/W?7n frequenter, 22 junii 1587. * Quædam polyandria viguit ct adhuc viget apud quasdam tribus, prxsertim ubi pauciores sunt feminx quain viri. Aliquando res ita se habebat : quando femina duxerat primogenitum, ejus minores fratres ad eam successive accede- DE MATRIMONIO UT CONTRACTU. 133 uxoris cum pluribus viris simul, juxta omnes, juri naturali saltcrn secundario repugnat. Licet enim stride loquendo absolute impossibilem non reddat procreationem et educa­ tionem prolis, adversatur tamen praecipuis matrimonii fini­ bus : (a) procreationi prolis, nam mulieris fecunditas, licet per carnale commercium cum pluribus vins non omnino destruatur, maxime tamen minuitur; (b) educationi prolis, quia incertum reddit patrem, proindeque incertam ejus obli­ gationem filios educandi; (c) subjectioni naturali quâ mulier viro subdi debet; nemo enim potest perfe&e pluribus simul dominis servire *. — Nunc fusius de polygamid. I. De polÿgamiâ simultaneâ . * 902. Status quæstionis. Polygamia, ante Christum, apud plerosque populos vigebat, etsi non omnes viri essent polygami. Hodie etiam apud Infideles prævalet, præsertim inter ditiores qui plurcs mulieres alere possunt Sed apud Christianas gentes monogamia tanquam familiæ fundamen­ tum agnoscitur. Attamen Lutherus docuit simultaneam polygamiam, etiam sub N. Lege, licitam esse, et, asssenjientibus P. Melanchtone ct M. Bucero, Philippo Hessite I^ndgravio benigne induisit ut, vivente adhuc legitima uxore, aliam duceret, Margaritam de Saal. Eumdem errorem propugnarunt Anabaptiste, nostroque sæculo Mormones », qui novissime tamen declarArunt se poiygamiæ valedi­ xisse, ut sic Statûs legibus sese submitterent. — Ex adverso autem Calvinus contendebat simultaneam polygamiam, etiam sub V. Tes­ tamento, illicitam fuisse, ideoque veteres Patriarchas, qui plures bont, juxta quasdam praefinitas regulas et consuetudines; quandoque autem duo aut (res viri camdcm uxorem ducebant, simulque in eâdem domo convivebant. Sed hujusmodi fada raro occurrunt, ct inter maritos generarim unus est princi­ palis, qui toti domui pneest. Sed etiam apud illas tribus, plerumque prævalet monogamia. — De extensione ct causis polyandriæ erudite disserit Wcstermarck. op. dt., ch. 20· 22, p. 425-485. ’ S. Thom., Supplent., q. 65, a. 1, ad 8. ’ S. Thom., Supp., q. 65, a. t-2; Bellann.,c. ίο-li; Drouin, 1. IX, q. III, c. t; Billuart, diss. V, a. 1; Perrone. 1. Ill, c. I, a. 2-4; Carrière, p. II, scô. 2, c. i; de Augustinis, a. 7; Palmieri, th. 13 sq.; Billot, th. 40; Watkins, Holy Matrim., ch. IX, p. 591 sq. » De Mormonilnts, qui sc ipsos vocant “ The Church of Jesus Christ oi Latter-Day Saints” vide Book of Doctrina and Covenant (1SS0), Book of Mor· mans (1SS1); Encyclop. Britan, with American Supplement ; W. R. Harris, Mormons, in Cathol. Encycl., New-York, t. X, p. 570-574· 134 CAPUT I. simul uxores habebant, adulterii reos fuisse. Quam ut confutarent calumniam, nonnulli theologi dixerunt polygamiam juri naturali non esse oppositam, nec ante legem evangelical» fuisse jure divino prohibitam. 903. Thesis : Polygamia simultanea, legis naturæ se­ cundariis præceptis et institutioni primævæ contraria, sed Patriarchis post diluvium permissa, a Christo prohi­ bita est. (A) Polygamia simultanea juri naturali non primario, sed secundario adversatur. Ita communiter. Res enim ita se habet, si polygamia, licet primarium matrimonii finem sal­ vans, secundariis finibus nocet. Atqui polygamia (a) neque totaliter tollit neque aliqualiter impedit primum matrimonii finem, cùm unus vir sufficiat pluribus uxoribus fœcundandis, et educandis filiis exinde natis ; (b) secundarios autem fines non totaliter tollit quidem, sed multum impedit; etenim : i) non facile potest esse pax in familiâ, ubi uni viro plures uxores junguntur, cùm non possit unus vir plu­ ribus uxoribus «'eque placere : unaquæque videlicet ad se viri affe&um trahere conabitur, ct si vir non omnes æquali amore prosequatur (quod vix fieri potest), inde orientur jurgia, paci inimica, ut constat cx Patriarcharum historiâ. 2) Timendum est pariter ne maritus, in prædileélæ uxoris filios præcipue intentus, ceteros negligat 3) Tandem ter­ tius matrimonii finis, scilicet remedium concupiscentia·, haud raro frustrabitur, cùm unus vir non possit simul plu­ ribus uxoribus satisfacere. Pluralitas igitur uxorum non primario, sed secundario juri naturali adversatur. 904. (B) Polygamia simultaneaprimava matrimonii ins­ titutioni contraria est. Ita communius. Etenim : (a) quando Deus hominem creavit, unum fecit virum ct unam mulie­ rem x; jamvero, ut reéle observat 5. Chrysostomus\s\ Domi­ nus voluisset ut vir unus pluribus uxoribus jungeretur, dum unum hominem fecit, multas fecisset mulieres. Postea vero Adamus, videns Evam, exclamavit : " Quamobrem relin­ quet homo patrem suum ct matrem, et adhaerebit uxori sua·; et erunt duo in carne unA"\ ibi autem, ut ait Inno• 67//., II, 7, 2?. — · H. cit., p. 90 sq.; Bonomelli, ll Divorsio, 1910. 1 De quo vide Westermarck, of. cit., ch. 23, p. 486 502. DE MATRIMONIO UT CONTRACTO. 141 quibus divortia propter varias causas permissa sunt Expedit igi­ tur ut exponamus quid de indissolubilitate matrimonii recta ratio doceat. 914. (B) Theologorum opiniones. Jamvero certuin est divortium permissum simpliciter arbitrio cou/ugum,ex quo­ cumque motivo, juri naturali repugnare, cùm educatio pro­ lis quamdam stabilem conjugum societatem requirat, (a) Sed si quæstio est de divortio ab auctoritate publiai, propter graves rationes concesso, nonnulli theologi, ut San­ ches, Bcllarniinus, Swarts * negant illud prohiberi solo jure naturali; alii ex adverso, ut Scotiis, Alph. Tostat, S. Ligoriusi affirmant; alii tandem cum Perrone distinguunt, statuuntque matrimonii indissolubilitatcm non pertinere ad jus naturale primarium, sed ex secundario jure profluere. (b) Quæ quidem ultima sententia nobis ampleétenda videtur. Nam 1) ex unâ parte, matrimonii primarius finis, videlicet prolis procreatio et educatio, etiamsi conjugale vinculum aliquando solvatur, strifte loquendo obtineri potest; immo in nonnullis casibus, v. g., quando uxor est * Divortiorum numerum crescere ubi lex civilis divortio favet, experiendi constat : Ita, in Statibus America /crebratis, secundum censum officialem rcccnlcr editum (tgoS), ter citius multiplicata sunt divortia quai.i civium numerus (cfr. Howard, /s the freer granting 0/ divorce an evil! in American Journal 0/ Sociology, may 1909; The catholic Encyclopedia, Appleton, New-York, t. V, p. 66-69., An. 1S67 recensebantur divortia • 9,936 • · *®77..................................... • 15.687 1887.................................... • 27,9«9 1897 . 44.699 . 72,062 1906..................................... In GalliA, an. 1S96..................................... • 7,05« 1901..................................... • 7,74« «906..................................... • ‘0,573 1910.................................... • ‘2,975 1911.................................... . 13.058 In Gcrmaniâ, pariter divortia quæ an. 1881 computabantur 3,942, an. 1891 jam erant 6,582, ct an. 1S99 multo plura, nempe 9,333, etc. Eumdcin progressum invaluisse in aliis regionibus ostendit R. Lemaire, Λζ Mariage civil , * p. 197-198. Ibidem, p. 205, probatur pauciora esse divor­ tia inter sponsos qui diutius simul vixerunt quam inter cos qui nonnisi paucis mensibus aut annis cohabitârunt. ’ Sanchez, t. II, disp. XIII; Bellarm., c. IV, η. 2,; Swartz, histit. juris publics, part. II, tit. I, n. 3 sq. 1 S. Alphonsus, Theo!, moralii, I- VI, n. 956 cum auctoribus ibi allegatis. 142 CAPUT I. sterilis vel perpetuo morbo laborat qui matrimonii usum prohibet, primarius ille finis per divortium melius obtine­ tur; 2) ex alterâ autem parte, tot sunt prava consectaria cx divortio dimanantia, præsertim quoad prolem, ut juri naturali secundario contrarium merito dicatur, prout modo declarabitur. 915. 20 Thesis : Indissolubilitas matrimonii, præsertim quando proles ex eo nata est, juri naturali secundario innititur, proindeque divortium, propter prava consecta­ ria quæ inducit, rejiciendum est. Id enim juri naturali secundario adversatur quod, etsi finem primarium matrimonii non destruat, prohibet tamen ne hic integre obtineatur, et insuper naturæ matrimonii repugnat, finibus secundariis valde nocet, pravaque inducit consedaria pro societate. Atqui ita est de divortio. 916. (A) Etsi enim fini primario non absolute obstet, ut diétum est n. 914, impedit tamen quin hic integre obtinea­ tur. Nam primarius finis est bona prolis educatio : ad hoc enim principaliter institutum est connubium ut proles non solum generetur, sed reélc educetur, et ita promoveatur totius societatis et humanitatis bonum. Quare, etsi in certis casibus mfelices essent conjuges simul vivendo, eorum privatæ felicitati anteponi debet bona prolis educatio, quæ commune bonum respicit ‘. Quibus notatis, facile evincitur divortium bona prolis edu­ cationi plerumque nocere, (a) Infans enim utriusqueparentis auxilio indiget non solum tempore, quo nascitur, sed per multos annos (supra, n. 893) : 1) initio quidem a matre enu­ tritur, sed pater debet simul matri necessaria vitæ suppedi­ tare; crescentibus filiis, ad eorum educationem desiderantur non solum matris suavis amor ct provida cura, sed etiam patris severa auStoritas eximiaque prudentia. Porro ad hoc requiritur stabilis, immo, ex communiter contingenti­ bus, perpetua conjugum unio; nam, antequam omnium infantium perfe&a fuerit educatio, quæ sæpe etiam ultra vigesimum annum protrahi debet, plerumque parentes, jam * Fonscgrive, of. a't., p. 2S3 294 et 310-319. DE MATRIMONIO UT CONTRACTU. 143 ætate provcéli, non amplius erunt ad novum matrimonium habiles. 2) Præterea, si novum ineant foedus, filii vel patri vel matri adhærebunt : si prius, tenero matris amore carebunt, multaque ex invidiâ novercae patientur, quæ, propriis natis intenta, illos negliget vel etiam variis modis affliget; si posterius, paterni amoris fruitione privabuntur eo tempore quo ejus curA magis indigebunt, ct multa forsan patientur ex parte secundi mariti, qui timet ne proprii filii ncgligantur; ergo in quAlibet hypothesi, eorum educatio imper­ fecta erit. (b) Aliunde proles, ut reCtc educetur, non tantum familiA, sed etiam sud familiA indiget, cùm paternus amor delegari non possit. 917. (B) Divortium pariter impedit quin integre serventur natura et (Cqualitas contraélûs : (a) Matrimonium enim suâ naturâ postulat perpetuitatem : ambo enim conjuges copula fiunt una caro, ct filios generando novo et arctissimo vinculo colligantur, nempe prole genitâ quæ un ique parenti communis est et a quâ neuter separari potest quin aliquid sui amittat : si igitur, vivente altero conjuge, novæ ineuntur nuptiæ, dividitur quod natura tam arête conjunxerat, (b) Insuper tequalitas contrafMs exigit ut unus conjugum in pejori non sit conditione ac alter; atqui, divortio occurrente, hoc moraliter est impossibile; vir enim nihil aut parum dignitatis suæ amisit, et facile novum fcedus inire potest, dum mulier, quæ per plurimos annos nupta fuit, filiosque procreavit ct enutrivit, postquam a viro dimittitur, plerumque a sui dignitate excidit, decorem ct fecundi­ tatem amisit, et vix sperare potest ut novum matrimonium contra­ here possit. “Si quis igitur, ait 5. Thomas ‘, mulierem assumens tempore juventutis, quo et decor et fecunditas ei adsunt, eam dimittere posset postquam ætate provedta fuerit, damnum inferret mulieri contra naturalem æquitatem”. 918. (C) Divortium finibus secundariis nocet, nempe vera felicitati conjugum : (a) Favet conjugiis disfaribus ct festi­ nanter initis ; nam, si fas est matrimoniale vinculum post aliquod tempus rumpere, multi corde levi, absque diligenti et maturA consideratione, matrimonialem statum ingredien­ tur 2, dum majori cura ct nonnisi re diligenter perpensâ con1 Coni. Geni., lib. Ill, cap. 123. 3 “ Plures de plebe nuptias contrahunt, hoc probabiliter secum reputantes, si felicitatem in hâc unione non assequantur, in sui fore facultate ipsam solvere, tcrumque fortunam experiri. Et revera sermones hujusmodi a nonnullis suæ 144 CAPUT I. jugia instituentur, si cognoscitur ex conjugis eleélioneperpe­ tuam felicitatem aut infelicitatem pendere. Jamvero nihil magis unioni conjugum nocet quam illa connubia quibus sponsi animo, dispositionibus ct conditione dispares, cæco impellente amore seu potius passione, simul conjunguntur. (b) Mutuum amorem restringit; in eo siquidem præcipue consistit conjugum felicitas ut amore perpetuo intime unian­ tur, et sint cor unum et anima una, sicut sunt una caro; hinc, naturâ duce, sibi invicem spondent amorem aternum, et in illo amore miseriarum levamen felicitatcmquc inve­ niunt; nam ubi amatur, non laboratur, aut si laboratur, ipse labor amatur. Atqui illa intima animorum conjunélio vix cum divortii facultate subsistere potest ; verus enim amor perpetuus esse vult, et statim ac amicum infidelem fore probabiliter suspicamur, jam cessamus eum singulariter diligere. Quis igitur intime conjugi adhærebit, qui post aliquot annos, et forsan post aliquot menses, ab eo sepa­ rari exspedat? Nonne hujusmodi suspiciones hanc perfec­ tam amicitiam destruent vel retardabunt? “ Amicitia quanto major est, ait Λ'. Thomas, tanto debet esse fir­ mior ct diuturnior. Inter virum autem et mulierem maxima ami­ citia esse videtur; adunantur enim non solum in adu carnalis copulæ, quæ etiam inter bestias quamdam suavem societatem facit, sed etiam ad totius domestica: conversationis consortium; unde, in signum hujus, homo propter uxorem, etiam patrem et matrem dimittit... Conveniens igitur est quod matrimonium sil omnino indissolubile"1. parcecia: juvenibus habitos fuisse, a quotam ministro mihi renuntiatum fuit Woolsey, protestans, o/>. cit., p. 277. • C. Cent., 1. Ill, c. 123. — N’ec dicatur non licere homini votis perpetuis se obstringere, cùm sit naturâ inconstans ct mutabilis; nam, ut rerile ait Paul Janet (Ζ.Λ Famille, p. 300), perpetuitas vinculi amoris naturae non adversatur, sed potius favet : “ Adeo amoris natura perpetuitatem postulat, ut nihil amans auderet exposcere, quin perpetuitatem promitteret. Jurejurando fidem in teter· num firmare, eamdemque, etiam cum fi. cit., c. I ; J. Cauvière, Le Lien conjugal et le Divorce, Paris, 1890: Congrès scient. internat. 1894, Sc. jurid., p. 133 M|. ’ Quoad doArinam Gneconim hâc de re, vide Jos. Selinger, Divorce a vin­ culo in the schismatical churches, in Amer. Eccles. Review, apr. 1S92, p. 264 sq. Protestandum autem do«£lrinam sic exhiliet Confessio fidei IVestmonasleriensis (cap. XXIV, 5-6) : “ Quod si adulterium post conjugium admittatur, licebit parti innocenti divortium lege postulare ac obtinere; atque quidem post faclurr divortium conjugio alteri sociari, perinde ac si mortua esset persona illa quae conjugii fidem violabat... Nihilominus tamen extra adulterium ac desertionem ita obstinatam, ut cui nullo remedio, nec ab Ecclesià ncc a Magistratu civili subveniri jjossit, sufficiens causa nulla esse potest conjugii vinculum dissol­ vendi ”. (Ap. Schaff. Creeds, vol. I Π, p. 656). 3 Matt., XIX, 3 sq. DE MATRIMONIO UT CONTRACTU 149 |---------------------------------------------- tino1 confirmatur : “Matrimonii perpetuum indissolubi­ lem que nexum primus humani generis parens divini Spi­ ritûs instinélu pronuntiavit, cùm dixit : Hoc nunc os ex ossibus meis, et caro de carne meâ ”, 923. (B) Posterius constat; legitur siquidem in Dcut * : “ Si acceperit homo uxorem, et habuerit eam,et non invenerit gratiam ante oculos ejus propter aliquam fœditatem, scribet libellum repudii, et dabit in manu illius, et dimittet eam de domo suâ. Cùmque egressa alterum maritum duxerit, et ille quoque oderit eam, dederitque ei libellum repudii, et dimi­ serit de domo suâ, vel certe mortuus fuerit, non poterit prior maritus recipere eam in uxorem ”. Jamvero his verbis vel conceditur, vel jam concessa supponitur facultas divortii quoad vinculum; nam uxor dimissa exhibetur ut alteri viro nubens, et insuper Sacerdotes prohibentur mulierem repu­ diatam ducere 3 : ex quo eruitur hoc aliis fuisse permissum. (a) Disputatur vero inter Patres et theologos utrum hujusmodi concessio in foro externo tantum, an etiam in foro interno valeret *. Probabilior nobis videtur opinio affirmans hanc fuisse veram per­ missionem in foro conscientia validam: 1) qui uxorem dimissam ducit, vocatur maritus et potest ipse dare libellum repudii : quod jus soli legitimo competebat marito; praeterea prior maritus prohi­ betur uxorem dimissam denuo recipere; porro, si vinculum non vere solutum fuisset, cur ista prohibitio; 2} si permissio hujusmodi non valuisset in conscientià, lex multis adulteriis occasionem prae­ buisset; iniquissima fuisset mulierum conditio, cum, post acceptum repudii libellum, perpetuo continentiam observare debuissent; 3) tandem Judæi omnes hanc interpretationem amplexi sunt, et licet duæ scholae, Shammai et Hillel, de causis propter quas divor­ tium concedi possit disputarent*45, in hoc tamen consentiebant quod quandoque liceret. (b) Nonnisi sub certis quibusdam conditionibus concedebatur facultas divortii : 1) non uxori, sed tantum viro competebat; immo viro non permittebatur quando, ante matrimonium, cum uxore * Sess. XXIV, cap. unie., Denz.-Bann., 969 (S46). • Dent., XXIV, i sq. — > I^vit., XXI, 7. 4 5. Bonaventura, Satus, Estius, Sylvius, Card. Billot, putam divortium solummodo civiliter tolemtum fuisse, ideoque a poena civili non autem a pec­ cato immune; quæ tamen opinio minus probabilis videtur. 5 Secundum Hillel, causa sufficicws erat quxlibel res marito displicens, ut si uxor negligenter cibos præparasset ; sed, juxta scholam Shann/tai. requirebatur quædam impudicitia ex parte uxoris. 150 CAPUT I. commercium carnale habuerat, vel eam injuste accusaverat quod non esset virgo *. 2) Praeterea non qualibet de causa vir uxorem dimittere poterat, sed solum propter aliquam foeditatem ('ervat dabar} quæ vox designabat aliquid turpe et inhonestum. 3) Nec eam dimittere licebat sine libello repudii scripto, per quod non solum providebatur statui uxoris, sed difficilius evadebat divortium. 4) Tandem, quando mulier sic repudiata novum inierat matrimo­ nium, a priori marito non poterat denuo in uxorem recipi : quo fiebat ut vir magis caute ageret Hisce variis formalitatibus legis­ lator sacer satis ostendebat divortia esse quid minus perfectum, eaque intra certos limites coarftabat. Ratio autem cur Deus talem facultatem dederit, his verbis Christi indicatur “ ad duritiam cordis", seu, ut explicat 5. Thomas' prop­ ter majus malum cohibendum, scilicet uxoricidium, ad quod Judaei proni erant propter corruptionem irascibilis 924. T/usis ZZ- : Matrimonium fidelium, ratum et con­ summatum, non potest, sub lege evangelicâ, quoad vin­ culum dissolvi, etiam propter adulterium. Certum est ct fidei proximum contra Græcos et Protestantes ex Tridentino^ : “ Si quis dixerit Ecclesiam errare, cùm docuit et docet, juxta evangelicam et apostolicam do&rinam, propter adulterium alterius conjugum matrimonii vinculum non posse dissolvi; et utrumque, vel etiam innocentem, qui cau­ sam adulterio non dedit, non posse, altero conjugo vivente aliud matrimonium contrahere; mœcharique eum qui,dimissâ adultera, aliam duxerit; ct eam quæ, dimisso adultero, alii nupserit; A. S. Canon direfle dirigitur contra Protestantes, qui Ecclesiam Catho­ licam erroris hâc de re accusabant; proindeque de fide est Ecclesiam non errare dum docet, propter adulterium, matrimoniale vinculum dissolvi non posse ; indirecte tantum contra Græcos, quia Conci­ lium noluit eorum opinionem ut haereticam damnare4, proptereaque talem formulam adhibuit quæ in tuto ponit doétrinam Ecclesiæ, quin hæc tanquam de fide proponatur; nam aliud est definire Ecclesiam non errare cùm docet, aliud dicere id quod docet esse defide. Ecclesia enim docere potest veritates quæ sunt certæ, licet non sint de fide. ' Deui., XXII, 19, 29. — · Supptem., q. 67, a. 3. 3 Sess. XXIV, can. 7. 4 Juxta Pallavicini {Hui. Concit. Trid., i. XXII, c. 4, n. 27) canon prius ita fuerat confectus ut etiam Græcos anathemate percuteret; sed, postulantibus Venetis oratoribus, reformatus est qualis nunc exstat, ne novum obstaculum Grxtorum unioni apponeretur DE MATRIMONIO UT CONTRACTU. 151 Diximus in propositione “matrimonium fidelium ratum otconsum· matum”,<\\ûz si agitur de matrimonio infidelium, vel de matrimonio fidelium rato tantum ct non consummato, exceptiones adesse pos­ sunt, ut infra declarabitur. 925. (A; Script, (a) Tribus in locis Christus aperte declarat adulterium committi ab eo qui dimissam uxorem ducit : “ Ego autem dico vobis : quia omnis, qui dimiserit uxorem suam, cxccptft fornicationis causa, facit eam mcechari : ct et de ratione agendi erga mulierem adulteram4 : “ Quid igitur, inquam, domine, faciat maritus, si uxor in hâc libidine permanserit? Dimittat eam, inquit, et vir maneat secuni; si vero uxore dimissa aliam duxerit, et ipse adulterium com­ mittit. ” Eodem sensu scripserunt S. Justinusi, Athenagoras6, Clemens Alex.1 aliique multi. — Etsi vero Patres hâc de re consen­ tirent, quidam ecclesiæ restores, teste Origene, aliquando divortium lege civili permissum toleraverunt, ad vitanda pejora mala. Quos vituperat dicens : “ Contra Scripturæ legem, vivente viro nubere quidam ecclesiæ restores permiserunt, agentes contra id quod scriptum est : Mulier alligata est legi, quanto tempore vir ejus vivit. ” ' Quod analogia illustrari potest. Supponatur lex quædam sic concipi : “ Quicumque filium suum percusserit, nisi ob grave dcli&nm, eu mque occiderit, punietur sane propositio incidens in hoc casu priorem tantum sententiæ par­ tem afficit, non posteriorem; neque licebit concludere patrem posse, ob gravia deliba, filium occidere. Cfr. Rene de Kerallain, Scvue gin. du droit, 1SS4. p. 48Γ. * Quod nonnulli Protestantes intellexerunt, v. g. E. J. Phelps, Forum, Dec. 1889, p. 359. ’ Rem penitus discussam vide apud Perrone, I. Ill, c. 3; Roskovany. De Indissolubi/it. matrimonii, c. IV, Doârina Ecclesiæ, § ιοι sq. Cfr. A. Esmein, Mariage en Droit Canonique. Paris, 1891, t. Π, p. 4S sq. ; Watkins, op. cit., p. 198 sq. ; Diet, de Thiol. {Vacant}, t. I, verbo Adultère. 4 Pastor, Mandat. 4, η. 6, p. 475 cd. Funk. 5 Apol. /, n. 15, Apol. I/, n. 2, P. G, t. VI, p. 350. 6 Leg. pro christ., n. 32. 7 Stromal., 1. Π, c. 23, P. G., t. VIII, p, 1095. DE MATRIMONIO UT CONTRACTU. 153 Eos tamen aliquo modo excusat, quin eorum agendi rationem approbet : “ Non omnino tamen permiserunt sine ratione ; hæc enim contra legem ab initio latam et scriptam, ad vitanda pejora, alieno arbitrio morem gerentes, eos permisisse verisimile est”’. Ita via parabatur, in Ecclesiâ græcâ, abusibus sequioris ævi. (b) A quarto sæculo ad decretum Gratiani (1145), distin­ guendum est inter Orientalem ct Occidentalem Ecclesiam. 1) In Oriente nonnulli scriptores, nimis facile assentientes legibus civilibus, quæ divortium propter adulterium, longam mariti absen­ tiam, aliasque causas permittunt, primum timide, postea vero audacius, divortium tolerandum esse docuerunt, dissimulantibus posteaque etiam probantibus episcopis, praesertim post consum­ matum schisma *. Quos abusus non semel improbavit S. Sedes, et in C. Florentino, ubi agebatur de unione cum Romanâ Ecclesiâ, Eugenius ZEin decreto ad Armenos do&rinam de matrimonii fir­ mitate iterum declaravit : “ Quamvis autem ex causâ fornicationis liceat tori separationem facere, non tamen aliud matrimonium contrahere fas est, cum matrimonii vinculum legitime contraéli perpetuum sit". G ræci ad tempus huic declarationi assensum præbuerunt, nec, quando de unione agebatur, inter causas dissen­ sionis hanc commemoraverunt; sed, paulo post, ad suam praxim reversi sunt. Hodie etiam nonnulli Orientales, qui catholicam fidem amplexi sunt, quamvis speculative doétrinam nostram admit­ tant, in praxi divortium propter adulterium tolerant. 2) In Ecclesiâ Latinâ, quæ imperatoribus, praesertim in rebus fidei ac morum, fortiter restitit, firmitas matrimo­ nialis vinculi feliciter servata est. Quamvis enim jus civile divortium permitteret, Patres ejus vim et auéioritatem admittere noluerunt, 5. Hieronymo assentientes, qui scribe­ bat 3 ; “ Aliæ sunt leges Cæsarum, aliae Christi, aliud Papi­ nianus, aliud Paulus noster præcipit... Apud nos, quod non licet feminis, æque non licet viris, et eadem servitus pari conditione censetur". Quod præsertim obtinuit in Italiâ, ubi Romani Pontifices matrimonii indissolubilitati tam sedulo invigilarunt, ut etiam Protestantes fateantur Ecclesiam hâc de re nullomodo vacillavisse *. Ita hnioceu1 Origenes, homil. 14 in Mati., n. 23, P. G., t. XIII, p. 1246. • Cfr. Perrone, of. at., t. Ill, p. 359 376; Watkins, of. at. p. 346-362. » Kf. 77 ad Oceanum, n. 3, P. L., t. XXII, p. 691. 4 Ila Watkins, of. cit., p. 3S0, qui (amen addit unicum Pontificem, Gregorium Ii, unicam exceptionem in casu particulari admisisse; de hoc casu, qui bigamiam potiusquam divortium speclat, jam diximus supra, n. 908; hic addere sufficiat alibi, in tnst> uctione matrimoniorum (an. 722), eumdem Grcgorium 156 CAPUT I. discedat...”.— Privilegium de quo agitur vocatur Paulinum, utpote a S. Paulo promulgatum, aut etiam privilegium fidei, quia in favorem fidei fuit concessum. 928. (A) Script. Paulus, post promulgatam legem gene­ ralem indissolubilitatis matrimonii, hæc addit : “ Nam cete­ ris ego dico, non Dominus «. Si quis frater uxorem habet infidelem, et hæc consentit habitare cum illo, non dimit­ tat eam... Quod si infidelis discedit, discedat : non enim ser­ vituti snôje^lns est frater aut soror in hujusmodi”2. Jam­ vero his verbis Apostolus concedit facultatem solvendi vinculum matrimoniale pro casibus in thesi expressis. Et­ enim : (a) fideli converso Paulus concedit speciale privile gium, et quidem pro determinatis circumstantiis; atqui, si ageretur solum de separatione a toro et mensâ, non autem de solutione vinculi, non daretur speciale privilegium, cùm separatio sit commune remedium in simili casu ; aliunde nullâ declaratione opus est ut conjux fidelis a cohabitatione liberetur, cum cx hypothesi impossibilis sit; ergo agi­ tur de solutione vinculi ; (b) additur partem fidelem non esse amplius subjeftam servituti; jamvero servitus hujusmodi, discessione partis infidelis jam peraétâ, nihil aliud esse potest nisi ipsum vinculum matrimoniale, quod revera Apos­ tolus infra (27) ligamen vocat; confirmatur ex eo quod sermo hujusmodi dirigitur ad neo-convcrsos, apud quos vigebat dissolutio matrimonii, non autem simplex separatio, quique proinde voce discedat solutionem vinculi naturaliter intelligcbant ; (c) tandem crescit vis argumenti, si animad­ vertitur antithesis quam Paulus instituit inter conjugia fidelium de quibus dicit (1 t) quod si vir discesserit, mulie­ rem innuptam manere debere, et infidelium con nubia, de quibus scribit : "quod si infidelis discedit, discedat"", hâc enim oppositione satis ostendit in ultimo casu agi de verâ solutione vinculi 3. Fatemur tamen argumentum non esse apodicticum, nisi accedente Ecclesiæ praxi et auctoritate. ‘ Probabilius hæc verba non ad sequentem, sed ad praecedentem sentenliam referuntur, ubi Apostolus de viduis et virginibus dixerat, et sensus est ea quæ dc virginitate servandi scripsit non esse præceptum, sed consilium. Cf. Corluy, Spidlegium, vol II, p. 4S9. — ’ I Cor., VII, 12-15. s Apostolus directe non loquitur nisi de casu quo infidelis nolit cum conjuge converso habitare, sed duo postremi casus in primo includuntur : ille eniin DE MATRIMONIO UT CONTRACTU. J 57 929. (B) A ufioritate etpraxi Ecclesiæ : (a) Pat res quidem plerique de hoc siluerunt, quia ipsis hâc de rc scribendi non se dabat opportunitas; nonnulli tamen, ut S. Ambrosius S. Chrysostomus, Theophylaclus, aliique ita locuti sunt ut do&rinam supra expositam tenuisse videantur». (b) Inno­ centius III (1160-1216) rem aperte declaravit, et ab ejus tempore, hæc praxis communis evasit in omnibus ecclesiis apud gentes recens conversas institutis. Jamvero praxis hujusmodi cum dogmate indissolubilitatis matrimonii conneftitur, et cum bonis moribus; multoties a R. Pontificibus approbata fuit, qui regulas tradiderunt in eo casu a Missionariis servandas ; ergo invidum est veritatis argumentum, cùm Ecclesia errare non possit in re tanti momenti. 930. De exercitio privilegii Paulini. (A) Vinculum conjugale non solvitur eo instanti quo unus conjugum ad fidem convertitur vel baptizatur* 3, sed tantum cùm conjux conversus, renuente altero pacifice cohabitare, novum inivit matrimonium. Hoc enim aperte supponit Innocent. Ill (I. cit) : “ quod si conversum ad fidem et illa conversa sequatur (uxor scilicet quæ prius renuerat cohabitare), antequam propter causas prædidas legitimam ille ducat uxorem, cam recipere compelletur”; manet igitur prius vinculum donec novum fœdus contrahatur. Ratio est quia privilegium est in gratiam solius conversi, ne cælcbs manere cogatur : satis est igitur ut prius vinculum solvatur eo ins­ tanti quo novum efformatur. Hinc si conjux infidelis ante novas fidelis nuptias matri­ monium contraxerit, hoc nullum est 3. 931. (B) Ex didis in thesi, triplici de causâ conjux conversus ad alias nuptias transire potest : (a) si infidelis renuat cum eo habi­ tare ; (b) si velit habitare, sed non sine injuria Creatoris, v. g., con­ cubinas tetinendo, blasphemando, filios pagane educando; (c) si moraliter discedit, qui non vult cohabitare nisi cum Creatoris injuriâ, aut per­ trahendo fidelem conjugem ad peccatum. 1 Quorum testimonia vide apud Carrière, n. 25S, not. I. 3 Probabilius putamus privilegium Paulinum extendi non solum ad cos qui fidem catholicam, sed etiam ad cos qui se&am hæreticam vel schismaticum arapleAuntur, dummodo valide baptizentur. Ila Palmieri, th. 27; Konings, II, p. 394, ubi asserit id a S. Sede in casu particulari agnitum fuisse. 3 S. Offic., n jul. l8$6 ad Vicar. Apost. Natal. Acia S. Sedis, XXII, 477. 158 CAPUT I. vult fidelem ad peccatum mortale trahere contra fidem vel mores : in his enim casibus non vult pacifice cohabitare. Potest autem conversus hoc privilegio uti non solum statim post baptismum sed etiam post plures annos, si infidelis qui prius pacifice cohabitare consenserat, mutato consilio, id amplius facere nolit ’. Si vero pars infidelis discedat propter adulterium fidelis post baptismum commissum, non datur locus privilegio Paulino nisi ipse infidelis reus fuerit adulterii post baptismum partis conversa»; nam privilegium in favorem fidei, non in favorem delidti conces­ sum est ·. 932· (C) Pars conversa non potest, sine dispensatione, novas inire nuptias nisi cum aliâ parte catholica : si cum infideli con­ trahit, matrimonium invalidum est propter disparitatem cultùs; si cum parte hæreticâ vel schismaticâ, matrimonium est quidem vali­ dum, sed illicitum propter impedimentum mixtæ religionis. (D) Si fidelis, obtenta dispensatione, matrimonium cum infideli inierit, non potest uti privilegio Paulino, quia sponte sese tali peri­ culo exposuit, nec proinde conqueri potest. Insuper si alteruter conjugum in hæresim vel apostasiam labatur, non potest fidelis conjux ad secundas nuptias convolare, ut expresse declaratur ab Innocentio Ill (1. cit.), quia matrimonium a fidelibus contradunt et consummatum nulla audoritate humana solvi potest. (E) Ut sciatur num infidelis velit converti, vel saltem pacifice cohabitare, interpellatio quædam requiritur, saltem quoties fieri possit, ut novum matrimonium possit non solum licite, sed etiam valide contrahi. Ita communiter contra paucos». Ratio est quia fidelis, antequam iterum nubat, certior esse debet de contumacia infidelis; atqui regulariter de hoc certior esse nequit nisi per inter­ pellationem. 933. Ampliatio privilegii Paulini. Romani Pontifices aliquando concesserunt matrimonium dissolvi occasione conversionis unius e conjugibus, vel etiam utriusque, in casi­ bus quos difficillimum est ad privilegium Paulinum redu­ cere. 1) S. Pius V Indis paganis ad fidem conversis permi­ sit cum eâ uxore manere quæ simul cum marito baptizata ’ Ita 5. 5 aug. 1759, ap. Collect. P. n. 421 (1312). * Ita .9. Offic., r aug. 1759; «7 jan. 1797, ap. Dc Angelis, 1. c., n. 7. » Ballerini P. (n. 438 sq.) putat hanc interpellationem requiri ad liceitatem, non autem ad validitatem novi matrimonii. Sed Rom. Congregationes in par­ ticularibus casibus irritum declararunt matrimonium sine interpellatione con­ tractum, ap. Gasparri. n. 1090. Hinc si casus occurrat, juxta Instruet. 5. C. de Prop. Pide (ad calcem C. Plen. Halt. Ill, p. 278), Ordinarius judicium suspendere debet, et casum cum omnibus suis circumstantiis ad S. Sedem remittere. DE MATRIMONIO UT CONTRACTU. 159 fuerit, etiamsi hæc non fuerit prima inter plures uxores, immo etiamsi prima uxor (legitima), sed non conversa, paci­ fice cohabitare consentiret, dcclaravitquc matrimonium hujusmodi esse legitimum ‘. 2) Gregorius ΧΙΠ permisit Indis, qui, post contracta gentili ritu matrimonia in AngolA, /Ethiopia et Brasilia, ab hostibus in remotissimas regiones cxulabantur, postcaque ad fidem convertebantur, matrimo­ nium contrahere legitimum cum quovis fideli, etiam supers­ tito conjuge infideli ct ejus consensu minime requisito, aut responso non exspectato, etiamsi postea constiterit conju­ gem absentem baptismo regeneratum esse tempore transa&i secundi matrimonii®. 3) Indulta quibus dispensatur aliquo modo ab interpellatione quibusdam aliis regionibus concessa fuerunt. Ita in Statibus America Faderatis Episcopi facultatem habent dispensandi cum infidelibus, plures uxores habentibus sive simul­ tanée (ut apud Mormones), sive successive (propter civile divor­ tium), ut, post conversionem et baptismum, illam uxorem retineant quæ sibi magis placuerit, si et ipsa baptizetur, dummodo prima uxor rite interpellata converti noluerit; in hoc casu igitur facultatem habent dispensandi a secunda parte interpellationis “ num velit pacifice cohabitare In his variis casibus supponitur matrimonium, in infideli­ tate initum, non fuisse consummatum post baptismum ab alterutro receptum. 934. Explicatio privilegii Paulini. Controvertitur inter theologos quo jure matrimonium infidelium solvatur in præfatis casibus, utrum jure divino an potestate pontificiA? (A) Non pauci, quibus favere videtur Benediflus X/l·'3, putant matrimonium infidelium solvi jure divino, prout a S. Paulo pro­ mulgatum est. (a) Hic enim agitur de divinâ lege indissolubilitatis matrimonii, cui solus Deus exceptiones apponere valet, (b) Aliunde faéla allegata ad casum Paulinum satis facile reduci possunt : agitur enim tantummodo de dispensatione ab interpellatione faciendà, quæ sane a Pontifice concedi potest, quando hæc interpellatio est valde diilicilis, et in casibus allatis, (c) Quam opinionem suam fecisse * Romani Pontificis, 2 aug. 1571. • Populis ac nationibus, 25 jan. 15S5. 3 De Syno.Îo, I. VI, c. 4, n. 3; I. XIII, c. 21. — Cfr. Schmalzgrueber, I IV, t. XIX, n. 69; Vasquez, De matrimonio, disp. II, «’ ' I» n. 602; Ph. de Angelis, I. IV, t. XIX, p. 327 sq. vi 16û CAPUT I. videtur 5. Officium : “Matrimonium etiam in infidelitate contrac­ tum naturâ suâ est indissolubile, et tunc solum quoad vinculum dissolvi potest virtute privilegii in favorem fidei a Christo Domino concessi, ct per Apostolum Paulum promulgati”*. (B) Multi tamen, hodie præsertim, docent matrimonium infidelium solvi supremA aufloritate S. Pontificis, per ministerialem potestatem qua Ecclesia, ob bonum publicum, dis­ pensare potest in certis rebus in quibus per facium huma­ num obligatio divinijuris fuit induéta, prout fit in votis et juramentis *234. (a) Casus enim allati non sunt mera interpre­ tatio, sed vera ampliatio Paulini privilegii : Apostolus enim non loquitur nisi de casu quo pars infidelis discedit seu non vult pacifice cohabitare, dum Pontifices novum matrimo­ nium contrahere permittunt etiam quando pars infidelis pacifice vult cohabitare, immo quando ad fidem conversa est, si moraliter impossibile est eam interpellare. Hi igitur sunt casus plane diversi, (b) Aliunde privilegium Paulinum non est proprie exceptio seu dispensatio divina, sed privile­ gium quod Paulus ipse apostolicA suâ auctoritate concedit, ut patet ex verbis : “ Nam ceteris ego dico, non Domimis"3. Jamvero quod Paulus apostolicâ fecit auétoritate Sedi Apostolicæ denegari nequit 4. Nec dici potest Ecclesiam non posse a lege divinà dispensare. — Nam, ut re&e animadvertit Card. Billot, hic agitur non de lege divinû ipsâ, sed de obligatione divini juris per faPlum humanum induflâ; atqui “ humana deliberatio nequit omnia circumspicere, nec praevidere omnes circumstantias in quibus contingere poterit ut minus opportuna sit vel congrua observatio ejus quod voto promit­ titur, vel juramento firmatur, vel contra&u sancitur; unde ad bonum christianæ societatis expediebat ut in his, per Christi vica* Ad Vicar. Apost. Natal., n jul. tS86, ad 8, A. S. S., XXII. 748. * Navarrus, Lib. Ill Conciliorum, Dc convenu infidel., consi 1. 3, n. 13; Sanchez, De niafrim., I. II. disp. XVII; Layman, 1. II, lit. II, η. 5; Pirhing, I. IV, t. I. n. 146; S. Alphonsus, L VI, n. 936 ; Palmieri, th. 26: Card. Billot, th. 44. 3 / Cor., VII, 12. — Quæ tamen verba ad praecedentem, non ad sequentem sententiam probabilius referuntur. 4 Ita arguunt undecim theologi et canonist» Soc. Jesu, inter quos Bcllamtinns, Azar, Gonzalez, in disputatione Apostolic» Sedi exhibita, quà R. Ponti­ fici vindicatur potestas solvendi matrimonium consummatum infidelium. Cfr. Zitclli, De dispensat. matrimon., p. 183-197; Card. Gaspard, in Cano­ niste, ι. XIV, p. 481-489. DE MATRIMONIO UT CONTRACTU. 1G1 rios. dari posset quandoque, pro exigentiâ particularium adjuncto­ rum, dispensatio ” Conclusio. Utraque opinio manet probabilis; posterior tamen multo probabilior videtur, utpote faciis allatis magis consona. 2° De dissolutione matrimonii rati fidelium s. 935· Thesis : Matrimonium fidelium ratum, et non consummatum, solvitur per sollemnem alterius conjugum professionem in religione approbatâ, vel per dispen­ sationem a S. Pontifice gravi de causa concessam. (A) Prima pars definita est a TridentinoS : “Si quis dixerit matrimonium ratum, non consummatum, per sollem­ nem religionis professionem alterius conjuguai non dirimi, A. S." Probatur : (a) cx disertis declarationibus Alexan­ dri III (1180) et Innocenta II! (i3io) qui scribit 4 ; “ Nos tamen nolentes a frœdecessoruni nostrorum vestigiis decli­ nare, qui respondere consulti, antequam matrimonium sit per carnalem copulam consummatum, licere alteri conju­ gum, relicto inconsulto, ad religionem transire, ita quod cx tunc legitime poterit alteri copulari ”; cx quo patet hanc doctrinam ante sæc. XII fuisse receptam, cùm S. Pon­ tifex ad suos prædecessores appellet, (b) Ex praxi Ecclesiie : certum est enim, jam a sæc. XII, hanc praxim com­ muniter in Ecclesiâ viguisse, approbantibus Episcopis et R. Pontificibus; jamvero quod frequentatur in universà Ec­ clesiâ, et ad fidem moresque pertinet, erroneum esse nequit. Notandum, (a) Matrimonium ratum solvitur tantum per sollem­ nem professionem in Religione a S. Sede approbatâ ad vota sollem­ nia edenda; ct quidem libere factam, post integrum probationis annum, et adeptâ ætate canonicâ; proindeque non per votum sim­ plex castitatis, nec per ordinis sacri susceptionem, neque per vota emissa in congregatione a S. Sede non approbatâ; nec per profes1 De Sacrant. ♦, t. II, p. 424. ’ S. Thoni., Sup., q. 6i; Sanchez, I. II, disp. 18-23; Drouin, q. IV, c. 3, § i; Billuart, dies. V, a. 2, | 4; Carrière, n. 302 sq.: Perrone. 1. Ill, sect. 2, cap. 6, a.; Palmieri, th. 25; de Augustinis, th. to; De Angelis, 1. c., n. 12; Gasparri, n. 10S1-IC92; Lehmk., η. 703-704; Baller. P., n. 476-488 cd. 3; Wcrnz, op. cit., n. 698-700. 3 Sess. XXIV, can. 6. 4 Dcctelal., lib. III. lit. 32, cap. 14; cfr. cap. 2. Pænit. et ATatrfm. — 6 162 CAPUT 1. sionem simplicem, nec etiam per vota simplicia in Societate Jesu emissa. (b) Duo menses a jure conjugibus conceduntur ad deliberandum de ingressu religionis; quo tempore non tenentur ad reddendum debitum : quod certum est si de ingredienda religione cogitant, et valde probabile etiamsi de hoc non deliberent. Si, durante bimestri, mulier invita per vim a viro carnaliter cognita fuerit, vir non potest ad secundas convolare nuptias, quia matrimonium libere ab eo consummatum jam indissolubile evasit ; sed mulier istâ violentiâ non privatur jure suo ingrediendi Ordinem religiosum. — Praeterito bimestri, privilegium religionem ingrediendi integrum manet, quamdiu matrimonium non est consummatum, etiamsi cul­ pabiliter copula denegata fuerit. (c) Tandem matrimonium non solvitur nisi eo tempore quo emitti’ tur sollemnis professio; ideoque conjux in sæculo manens nec licite nec valide novas contrahit nuptias ante alterius professionem. 936. (B) Potestas S. Pontifici competens solvendi matri­ monium simpliciter ratum, licet a nonnullis antea negata, hodie certa evasit Ecclesiæ praxi ; constat enim, jam a tempore Martini V (1417), potestatem dissolvendi matri­ monia rata, propter graves rationes, fuisse a multis Ponti­ ficibus exercitam 1 et etiam diebus nostris exerceri, ut cons­ tat ex Aciis S. Sedis, ubi quolibet anno nonnullas hujus­ modi dispensationes a matrimonio rato concessae leguntur. Jam vero dicere nefas est R. Pontifices hanc potestatem usurpâsse, præsertim cùm sic agendo injuriam sacramento irrogAssent, ct adulteria permisissent. Concludendum est igitur cum Benedicto XIV - .·“ Nullam dc potestate S. Pon­ tificis moveri amplius posse quaestionem in eo quod attinet ad dispensandum super matrimonio rato et non consum­ mato, cùm hodie opinio affirmativa sit communis inter theologos et canonistas, ct in praxi sit recepta, ut noto­ rium est ”. 937. Controversia. Disputatur inter theologos quo jure matrimonium ratum professione religiosa solvatur, jure sci­ licet naturali, divino positivo, an ecclesiastico? (a; Quidam, cum Bellarmino, putarunt id fierijure divino naturali, nam jure naturæ, de statu minus perfc&o ad perfeétiorem transire * Cfr. S. Antoninas, /n Sum. theol., p. III, t. I; Navarrus, Enchir., c. 22 Perrone, vol. Ill, p. 471, «1. 1S61. — * Quast. Canon., 479. DE MATRIMONIO UT CONTRACTU. 163 licet, si absque alterius detrimento id fieri possit. Quæ tamen opi­ nio communiter rejicitur; non licet enim, ex lege naturæ, perferio­ rem inire statum, cùm obligatio jam suscepta huic statui adversatur; ita, quamvis Episcopatus sit status matrimonio perfectior, non licet eum suscipere, invito conjuge, nec ejus suscepttone solvitur matri­ monium ratum. (b) Alii asserunt, cum Benedicto XIV1, dissolutionem fieri jure divino positivo, quatenus legi indissolubilitatis Christus exceptio­ nem apposuit in gratiam statûs religiosi, prout vidimus unam appo­ sitam matrimonio infidelium. — Objiciunt quidam sollemnitatem religiosae professionis ab ipsâ Ecclesiâ institutam fuisse ideoque non esse juris divini. Sed difficultas evanescit, si admittatur matri­ monium solvi jure partim divino, partim ecclesiastico. Res sic con­ cipi potest : Christus in communi tantum determinavit matrimo­ nium solvi posse per statum religiosum, Ecclesiæ potestatem relin­ quendo determinandi in specie conditiones quæ statum religiosum constituant, proindeque matrimonium ratum dirimant; sic enim intelligitur quomodo, ita statuente Ecclesiâ, vota sollemnia non autem simplicia hunc producant efietlum. 938· (c) Tertia tandem opinio tenet matrimonium solvi auctoritate pontificiA seu per ministerialem illam potestatem, quâ Ecclesia dispensat a voto, juramento, aliisque impedi­ mentis, propter gravem necessitatem, ut jam supra exposi­ tum est, n. 934. Quæ sententia valde probabilis est, ct sufficienter expli­ cat cur matrimonium hujusmodi non solum per professionem religiosam, sed etiam per dispensationem Pontificis solvi possit, licet nil hâc de re explicite in Scripturâ aut primævâ Traditione inveniatur. 939- Objicitur quidem his exceptionibus perimi indissolubilitatem matrimonii. Sed immerito : 1) hic enim agitur tantum de matrimonio rato, proindeque mala quæ ex divortio consequun­ tur ex parte conjugum ct prolis hic non verificantur; 2) dissolu­ tio fit non auéioritatc privatâ, sed a Romano Pontifice, et nonnisi gravibus de causis; in casu sollemnis professionis, pauca incom­ moda quæ forsan exinde sequuntur, compensantur per excellen­ tius bonum vitæ rcligiosæ, nec aliunde timendum est multos fore qui voluptatibus renuntient ut religionis austeritates amplec­ tantur. Non periclitatur ergo his paucis exceptionibus matrimonii indissolubilitas * Benedict. XIV, Quail, can. cl moral., q. 546. * Pisani. L'Eglise et le divorce, in Le Correspondant, 10 oct. 1904, p. 20-46. 164 CAPUT I. Corollaria. Ex doctrina de naturâ et proprietatibus matrimonii duo fluunt consectaria : I° matrimonii honestos; 2° virginitatis excellentia. 940. i° Matrimonium sive ratum sive consummatum est sc opus honestum et laudabile. Certum est contra Gnosticos, Manichæos aliosque supra citatos1. (A) Script. Id enim bonum ct laudabile est quod Deus ipse instituit, Christus confirmavit et Apostoli commenda­ runt; atqui ita de Matrimonio; (a) Deus siquidem illud instituit, tum protoparentes sexu diversos creando, tum cos arcto fcedere sociando ut prolem procrearent : “ Masculum et feminam creavit cos, benedixitque illis ct ait : Crescite ct multiplicamini ” 2. Immo aliquando idem præcepit, jubendo fratrem accipere uxorem fratris sui defuncti, ut suscitet semen fratri suo 3, (b) Id Christus confirmavit tum nuptiis Canæ assistendo, tum contractum matrimonialem ad digni­ tatem sacramenti evehendo, tum eumdem ad pristinam indissolubilitatcm revocando 4. (c) Idem commendarunt Apostoli; ita S. Paulus matrimonium vocat honorabile 5,- ait cum qui matrimonio jungit virginem bene facere, ct conju­ gibus præcipit ut debitum reddant6: juniores viduas admo­ net ut nubant, ct doctrinam prohibentium nubere reprobat?. < B) Speciale traditionis argumentum non instituimus, cùm ab omnibus agnoscatur Patres non solum obiter sed diserte in suis operibus honestatem matrimonii propugnavisse. Adeantur, si tempus adsit, Tertullianus, contra Marcionitas et ad Uxorem; Clemens Alex., 1. Ill Strom at. ; S. Hiero· nymus, in libris contra Jovinianum; S. Augustinus, de Bono conjugali, de Nuptiis, etc. iu 941. (C) Rat. theol. Id profecto bonum ct laudabile est quod necessarium est ad hurnanæ speciei propagationem, ■ S. Thom., 5////., q. 41 ; Drouin, 1. IX, q. II ; Carrière, p. II. c. II: Billuart, <1isp. 1, a. 2; Palmieri, th. 2: Billot, th. 39. 1 Gen., I, 27-2S; cf. 11, 21-24. — 3 Dent., XXV, 5. —4 /«w/., II. I sq.; JZn'M., XIX, 4 sq· - 5 ™>r., XIII, 4. - 6 7 <>·, VII, 3. 3*· “ 1 7 Γό"·» V. 1-3,14· DE MATRIMONIO UT CONTRACTU. 165 est in sc opus nobile, ct aliunde bono fine cohonestari potest ; atqui matrimonium : (a) in præsenti rerum ordinc, quatenus ab ipso Deo constitutum est, ad hurnanæ speciei conservationem et propagationem necessarium est ; (b) est in se opus nobile, cum conjuges, rei maritali operam dando, simul cum Deo corpus humanum procreent, in quod infun­ ditur anima rationalis : quod opus ipsi creationi affine est; (c) tandem bono fine honestari potest, v. g., religionis vir­ tute, ut proles ad Dei cultum procreetur, patria amore, ut cives generentur qui Statui præsidio svtf., justitia motivo, ut debitum reddatur, vel etiam intendi potest tanquam concupiscentia remediu m. Verum est quidem matrimonii usum sæpe sine aliqui libidine non esse; sed hoc est per accidens, ct aliunde talis voluptas non est mala nisi ita dominetur ut ceteros fines honestos excludat : quod qui­ dem vitio vertendum est non ipsi matrimonio sed iis qui eo abu­ *. tuntur 942. 2° Status virginitatis vel calibatus, pro Deo susceptus, prastantior est statu matrimoniali. De fide est ex Trident?'. “Si quis dixerit statum conjugalem anteponendum esse statui virginitatis vel cælibatus.et non esse melius ac beatius manere in virginitate aut caelibatu, quam jungi matrimo­ nio, A. S.” Quæ propositio dirigitur contra Jovinianum (IV sæc.), et Novatores qui contenderunt nuptias virginitati vel æquiparandas vel etiam anteponendas esse. Ut propositio reéte intelligatur, notan­ dum est comparationem institui inter sintum virginitatis et statum conjugalem, non inter personas qui in utroque statu versantur : possunt enim dari conjugati qui nonnullis virginibus perfectiores ’ Sanctitatem ct felicitatem Christianorum conjuguin sic prxclare describit Tertullianus {ad Uxorem, Ii, 9, Λ., t. I, p. 1302) : “ Ambo fratres, ambo conservi, nulla spiritus camisve discretio. Atqui vere duo in carne una; ubi una caro, unus ct spiritus. Simul orant, simul volutantur ct simul jejunia transi­ gunt, alterutro docentes, alterutro hortantes, alterutro sustinentes. In Ecclesiâ Dei pariter ulrique, pariter in convivio Dei, [writer in angustiis, in persecu­ tionibus, in refrigeriis; neuter alterum celat, neuter alterum vitat, neuter alteri gravis est; libere a-ger visitatur, indigens sustentatur;elcemosynæsine tormento, sacrificia sine scrupulo, quotidiana diligentia sine impedimento; non furtiva signatio, non trepida gratulatio, non muta Irencdictio; sonant inter duos psalmi et hymni, et mutuo provocant quis melius Deo suo cantat. Talia Christus videns ct audiens gaudet, his pacem suam mittit ; ubi «luo, ibi et ipse ; ubi ct ipse, ibi el makes non est — * Scss. XXIV. can. 10. ,________________ I 166 CAPUT I. sint Prætcrea cælibatus de quo agitur, non est solum carentia vinculi conjugalis, quæ nonnunquam cum vitâ flagitiosâ compo­ nitur, sed cælibatus/w Deo susceptus, quo vita ducitur a volupta­ tibus carnis exempta. (A) Script, (a) Cùin Christus Apostolis exposuisset varia matrimonii onera cx ejus indissolubilitate orientia, hi exclamâmnt : “ Si ita est causa hominis cum uxore, non expedit nubere"; hanc autem occasionem arripiens Salva­ tor, asserit quosdam virginitatem colere propter Deum, nec tamen omnes hujusmodi verbum capere, propter ejus subli­ mitatem : “ Et sunt eunuchi qui scipsos castraverunt prop­ ter regnum cælorum : qui potest capere, capiat ”Porro hæc important statum virginitatis excellentiorem esse con­ jugali statu : sic enim, juxta S. Hieronymum 2, intelligi pos­ sunt verba Christi : “ Mihi illi eunuchi placent, quos castra­ vit non necessitas, sed voluntas : libenter illos in meos sinus recipio, qui a nuptiis abstinuerunt propter regnum cælorum, ct ob mei cultum noluerunt esse quod nati sunt... Grandis fidei est, grandisque virtutis, Dei templum esse purissimum, totum se holocaustum offerre Domino, et, juxta Apostolum, esse sanftum corpore et spiritu (b) Idem magis diserte Apostolus docet 3; licet enim honorifice de matrimonio scribat, virginitatem tanquam aliquid melius, per modum consilii proponit : " Bonum est homini mulierem non tangere (i)... volo enim omnes vos esse sicut meipsum (7)... dico autem non nuptis et viduis : bonum est illis, si sic permaneant, sicut et ego (i. c. sine uxore) (8)... Qui sine uxore est, sollicitus est quæ Domini sunt, quomodo placeat Deo; qui autem cum uxore est, sollicitus est quæ sunt mundi, quomodo placeat uxori et divisus est (32)... Igitur et qui matrimonio jungit virgi­ nem suam, bene facit; et qui non jungit melius facit" (38). Hæc adeo clara sunt ut Protestantes ea detorquere nitan­ tur, asserentes Apostolum ibi loqui solum hypothetice, putan­ tem scilicet secundum Domini adventum jam prope esse (29); sed frustra, nam ratio allata, videlicet eum qui sine uxore est sollicitum esse eorum quee Domini sunt, in omnibus locis et 1 Matt., XIX, 9-12. ’ Cout/a /ovin., 1. I, c. 7, n. 12, P. L., XXIII, 22S. — 3 ] Cor., VII, 1-40. DE MATRIMONIO UT CONTRACTU. 1G7 temporibus vera manet, et luculenter demonstrat virgini­ tatis statum Dei servitio magis aptum esse. Hæc est etiam aperta Patrum doélrina, ut ex eorum operibus videre est : cfr. S. Cyprianus, de habitu Virginum; 5**. Ambrosius, de Virginibus; S Hieronymus, contra Jovinianum; 5. Augustinus, de sancti virginitate, etc. 943. (B) Rat. tlicol. Is enim status excellentior est statu conjugali, in quo bonum divinum præfertur bono humano, et bonum animæ bono corporis; atqui virginitas ordinatur ad bonum Dei, propter cujus amorem carnis voluptates etiam licitæ libere despiciuntur; et ad bonum animæ, cùm eam disponat ad vitam contemplativam, ad orationem et considerationem eorum quæ sunt Dei '; dum conjugium ordinatur ad bonum corporis, quod est multipli­ catio generis humani, et pertinet ad vitam adivam, quâ vir et mulier in matrimonio viventes neccsse habent cogitare quæ sunt mundi. Hinc Christus virginem matrem elegit, virginitatem ipse perpetuo coluit, virginem discipulum præ ceteris dilexit, eique soli virginem matrem in cruce moriens commendavit, exemplo suo manifeste ostendens majoris pretii esse statum virginalem quam conjugalem3. 944· Solvuntur difficultates. (A) Matrimonium est sacramen­ tum, proindeque virginitate præstantius, quæ sacramenti rationem non habet. Resp. Hic comparamus statum virginitatis cum statu conjugali, non cum sacramento Matrimonii; aliunde quamvis Matrimonii sacramentum gratias ex opere operato conferat, non exinde sequitur illud esse virginitate melius : hujusmodi enim gratiæ dantur propter pericula et onera conjugii, quæ in virginali statu desunt; præterea, loco gratiarum,quas confuges sacramento Matrimonii accipiunt, vir­ gines multo majores obtinere valent propter ferventes aétus amoris et devotionis quos, teste Apostolo, longe facilius eliciunt quam nupti. (B) Cælibatus intra fines boni privati sese continet proindeque minus utilis est quam status matrimonialis. Resp. Multum ad commune societatis bonum cælibatus confert tum per modum exempli, docendo quomodo refrenentur indomitæ passiones, ex quibus sanéiitas matrimonii periclitatur; tum ’ Hinc S. Thom. (O/tfSC. acptrfcel. vita spiritualis), docet cos prttBCrtim a matrimonio abstinete debere qui ad perfe&ionem tendunt, “quia per hoc homo maxime curis saecularibus implicatur ” et maxime conjugali affe&u irretitur. • S- Thom.. 2. 2., q. 152, a. 4. Λ 168 CAPUT II. hominem continentem efficiendo aptissimum ad opera caritatis exercenda, videlicet pauperum, orphanorum ac infirmorum curam, aut parvulorum educationem, etc.; tum etiam in memoriam revo­ cando patriam cælcstcm, ubi neque nubent neque nubentur. (C) Nec dicatur, cum Protestantibus multis, continentiam esse moralitér impossibilem, ideoque eos qui virginitatem vovent, in laqueum diaboli incidere. Nam continentiam diu servare valde difficile est quidem, immo moral iter impossibile iis qui media a Christo proposita respuunt, non autem iis qui periculosas occasio­ nes fugiunt, carnis mortificationi, studio vel labori operam dant, simulque orationi assidue vacant, ac sacramenta, præsertim Eucha­ ristiam, frequenter recipiunt; his enim mediis concupiscentia effica­ citer frenatur. Quod candide agnoscebat protestans Leibnitz1 : ’· Clerici et religiosi firmiter habeant persuasum, quod, ad conti­ nentiam servandam, vix opus est alia re, quam devitare otiositatem et periculosas occasiones, et habere voluntatem firmam, cujus gra­ tiam Deus non denegat postulanti eam ferventi studio”. Revera, inter ipsos Protestantes, nonne sunt vidui et viduæ innuptæque virgines, quibus obligatio diu continentiam servandi incumbit? Numquid præsumere licet hos omnes vitio deditos esse! Si non liceat, cur catholici sacerdotes vel alii qui propter Deum virginita­ tem vovent, tanquam incontinentiae rei insimulantur? Caput tj. DE MATRIMONIO UT SACRAMENTO. 945. Matrimonii contraétus, apud multos populos, ali­ quid sacri ct religiosi præ se fert, et sæpe sacris ritibus celebratur 2 Christus vero cumdem ad dignitatem sacra­ menti evexit, ita ut, apud Christianos, sit signum non solum sacrum, sed etiam gratiæ produélivum. Quatuor declarabimus : i° existentlam hujus sacramenti; 2° ejus naturam ; 30 ejfcftus', 40 per modum corollarii, potestatem leges ferendi circa matrimonium. ’ Systema theolog., n. 66. — Quod jatn animadverterant S. Gregor. Naz., Orat. 31; SS. Chrysost. et Hieronymus, in cap. XIX Naît., S. August., Confess., ). VI, cap. XI; cfr. M. Rossct, of. at., t. I, n. 39S sq. 8 P. Sauzct, inflexions sur le Manage civil et le Manage religieux, Lyon, 1S53, p. Il sq.; Glasson, le Mariage civil et le Divorce dans Γ'antiquité, Paris, iSSo, p. 139 sq.; R- Lemaire, Le Mariage civil, Paris, 1904, p. 4-15. DE MATRIMONIO UT SACRAMENTO. 169 § I. De existentia sacramenti Matrimonii ’. I. Thesis exponitur ac probatur. 946. (A) Errores, (a) Olim Gnostics et Manichai nuptias ut malas damnarunt, utpote concupiscenti» incentivum et medium quo propagatur originale peccatum, (b) Protestantes longe sunt quidem ab errore prohibentium nubere, cùm nuptias supra virgini­ tatem extollant, sed communiter negant, Rituilistis exceptis, matri­ monium esse sacramentum. Lutherus siquidem ait’ : “ Matrimo nium novee Legis sacramentum non est, cùm ipsi desit divina pro­ missio”; Calvinus * autem affirmat non magis nuptiis rationem sacramenti convenire quam agriculture vel arti sutori», neque ut sacramentum habitas fuisse ante Gregorii I tempora , * (c) Moder­ nisiez, post Liberales, dicunt5 : “Matrimonium non potuit evadere sacramentum novæ legis nisi serius in Ecclesia; siquidem, ut matri­ monium pro sacramento haberetur, necesse erat ut pnecederet plena doctrinæ de gratiâ ct sacramentis theologica expolitio ”. 947. (B) Doftrina Ecclesiæ. (a) Ante Christum, matri­ monium non fuit quidem sacramentum gratiæ producti­ vum, immo nec inter sacramenta veteris Legis recensebatur; sacramentum tamen vocatum est’ a nonnullis Patribus, sed latiori sensu, quatenus erat signum rei sacrae, videlicet futuræ conjunctionis Christum inter et Ecclesiam; nam, juxta Patrum doélrinam, .Adam sopore correptus6 Christum in cruce morientem repræsentabat, Eva Ecclesiam ex ejus latere manantem ; sicut relinquit homo patrem et matrem * S. Thorn., Suppi., q. 42, a. r-3; Bellarminus, desacr. Matrimonii, c. 1-5; Sanchez, I. II, disp, i O; Drouin. I. X, de sacr. Mairim., q. t; Liebermann, cap. II, <1. I; Perrone, de Matrim. christ., 1. I, sect. I, c. 1; Carrière, De Matrimonio, p. I, sed. 2, c. I; Palmieri, c. II, th. 7-9: de Augustinis, a. 1; Billot, th. 36. ’ De Caft. Baby!., § de Matrim. — 5 Instil., 1. IV, c. 19, n. 34. ‘ Moderni Protestantes libenter agnoscunt Matrimonium religiosam esse in?· titutionem, sed plcrique negant illud esse sacramentum, /iiiualista tamen illud agnoscunt tanquam unum e minoribus sacramentis: “ Liber Romiliarum de ipso tamquam de sacramento loquitur, quod virum ct mulierem rcterni amoris ligamine vincit. Ex eodem libro eruitur, matrimonium quoddam esse vitee genus a Deo, cum adhuc homo innocentii fruebatur, institutum; mysticam Jcsu Christi et Ecclesiæ unionem exprimere; Cante nuptiâs »i> Galilxi, Christi pnwcntiâ, primoque ejus tunc perado miraculo cohonestatum. Jure igitur ac merito inter nos matrimonii sacramentum dicitur ". (Morgan Dix, Sacra· mental System, p. S"-8S). 5 Quæ pro(X)sitio rcprolnta est in decr. Lamentabili, n. 51. • Gen., II, lS.25. £ 170 CAPUT II. et adhæret uxori suæ. ita Verbum quodammodo reliquit Patrem ut Ecclesiæ adhærcrct; sicut conjuges duo sunt in carne unâ, sic Verbum caro faétum est, ita ut ex unione ejus cum carne unica exsurgeret persona; sicut ex Adamo et EvA nati sunt homines, ita ex Christo et Ecclesiâ quo­ tidie nascuntur spirituales filii, (b) Christus autem matri­ monialem contractum evexit ad dignitatem sacramenti proprie dicti, ut ex sequenti thesi patebit. 948. Thesis ·. Matrimonium inter Christianos legitime celebratum, est proprie dictum sacramentum. Dcfide est ex Trident.' .-“Si quis dixerit Matrimonium non esse vere ct proprie unum ex septem Legis evangelicæ sacra­ mentis a Christo Domino institutum, sed ab hominibus in Ecclesiam inveôlum, neque gratiam conferre, A. S. ” Scripturà non probatur quidem, sed innuitur. i° In Evangclio non invenitur quidem explicita Christi declaratio de institutione sacramenti matrimonii, sed ex iis quæ pro­ tulit de unitate et indissolubilitate vinculi matrimonialis mens ejus probabiliter inferri potest2. Interrogatus enim a Pharisæis num liceret uxorem dimittere qua­ cumque ex causa, in memoriam eorum revocat verba Genesis de imitate et de indissolubilitate matrimonii. His autem objicientibus divortium a Moyse fuisse permissum, ait : “ Quoniam Moyses ad duritiam cordis vestri permisit vobis dimittere uxores vestras : ab initio autem non fuit sic”. Quapropter novam legem promulgat de indissolubilitate matrimonii : “ Quicumque dimiserit uxorem suam, nisi ob fornicationem, et aliam duxerit, mcechatur; ct qui dimissam duxerit moechatur ”. Hanc legem ipsi discipuli nimis arduam esse putant : “Si ita est causa hominis cum uxore, non expedit nubere ”. Christus itaque unitatem ct indissolubilitatem vinculi matrimonialis non a paucis, sed ab omnibus exigit. Id autem sapienter postulare nequit, nisi gratiam infundat necessariam ad præstandum id quod vires humanas com­ muniter superat. Revera divortium aut saltem privilegium pro viro uxorem repudiandi apud omnes fere populos vige­ bat, et, ob naturalem cordis humani inconstantiam, tanquam naturale et necessarium habebatur : ex communiter enim Sess. XXIV, can. I. — ’ JZnVA., XIX, ι·ιο. DE MATRIMONIO UT SACRAMENTO. 171 contingentibus, tanquam moraliter impossibile censebatur uni uxori per totam vitam adhærcre. Atqui datâ Legis novæ œconomiâ, gratia, quæ necessaria est pro perma­ nenti vitæ statu, per sacramentum conferri solet. — Illatio ex doctrina Apostoli confirmatur. 949· 2° S. Paulus dt mutuis conjugum officiis agens, ut conjuges efficacius ad eadem implenda inducat, exemplum affert unionis Christi cum Ecclesiâ : “ Mulieres viris suis subditæ sint sicut Domino. Quoniam vir caput est mulie­ ris, sicut Christus caput est Ecclesiæ : ipse salvator cor­ poris ejus. Sed sicut Ecclesia subjeéta est Christo, ita ct mulieres viris suis in omnibus. Viri, diligite uxores vestras, sicut et Christus dilexit Ecclesiam, ct seipsum tradidit pro eâ, ut illam sanctificaret... ut sit sancta ct immaculata. Ita et viri debent diligere uxores suas ut corpora sua. Qui suam uxorem diligit, seipsum diligit. Nemo enim unquam carnem suam odio habuit : sed nutrit ct fovet eam, sicut et Christus Ecclesiam. Quia membra sumus corporis ejus, dc carne ejus, ct de ossibus ejus. Propter hoc relinquet homo patrem suum, et matrem suam, et adhærcbit uxori suæ; et erunt duo in carne unâ. Sacramentum hoc magnum est, ego autem dico in Christo ct in Ecclesia ” ’. Jamvero, ex his Apostoli verbis, Matrimonium christianum : (a) est signum sacrum·. ; (b) signum gratiæ ; (c) gratiamque valde probabiliter producit, et ita est vere ct proprie sacramentum. (A) Matrimonium christianum aliquid sacri significat, videlicet unionem Christi cum Ecclesiâ. Etenim Apostolus Christianos conjuges horiatur ut uxores sint viris subditæ, sicut Ecclesia Christo {Ephes., V, 22-24), «t ut viri uxores diligant sicut Christus Ecclesiam (25-28), quia eodem modo quo vir est caput uxoris et uxor viri corpus, Christus est caput Ecclesiæ et Ecclesia Christi corpus (23). Unde quæ Adamus de Evâ pronuntiavit, ipsam esse os dc ossibus ejus et carnem de carne ejus, æque vera sunt de Ecclesiâ relative ad Christum; nam mem­ bra sumus corporis Christi, de carne ejus et de- ossibus ejus (30). Sicut igitur relinquit homo patrem suum et matrem suam et adhæ­ ret uxori suæ, et sunt duo in carne una (31), ita Filius Dei relinquit sinum Patris et adhæret Ecclesiæ per gratiæ communicationem, * Ephes., V, 22-32. 172 CAPUT II. et aim Ecclesiæ membris unum corpus mysticum constituit. Hoc est sacramentum id est, juxta vim græcæ vocis, μν^ττ,ρίο·?, mysticum signum, ct magnum quidem, tum quia magnam rem significat, nempe sponsum Christum et sponsam Ecclesiam; tum quia miro modo hanc sacratissimam rem significat (32). Ergo matrimonium Christianorum aliquid sacri significat. 95O· (B) Est signum gratia sanctificantis ; nam signi­ ficat unionem Christi cum Ecclesiâ ; atqui hæc unio per gratiam sanctificantem perficitur, juxta illud Apostoli : “ Christus dilexit Ecclesiam et scipsum tradidit pro eâ, ut illam sanctificaret" (25-26); et revera unio Christi cum Ecclcsià fructus sanélitatis profert ; ergo matrimonium Christianum significat gratiam sanctificantem. (C) Tandem matrimonium Christianum producit gratiam sanctificantem quam significat. Quod S. Paulus non aperte docet, sed innuit. Nam matrimonium christianum exhibetur ut unio supernaturalis ct permanens : (a) supernaturalis, quia mutua conjugum officia, qualia ab Apostolo describuntur, supcrnaturalia sunt cx exemplari quod proponitur, videlicet dilectione Christi erga Ecclesiam atque Ecclesiæ devota subjectione erga Christum; (b)permanens, nam dilectio et obedientia, quas Apostolus præccpit Christianis conjugibus, imitari debent dilectionem Christi ac Ecclesiæ sub­ jectionem, quæ sunt aliquid constans ct permanens. Atqui unio conjugum non potest esse supernaturalis sine gratiâ, neque permanenter supernaturalis sine gratiâ habituali, cui gratiæ actuales adncctantur, præsertim cùm talis unio permanens specialem difficultatem præ se ferat, ob in­ constantiam humanæ naturæ, ut supra notatum est, n. 948. Ergo matrimonium christianum requirit gratiam habitua­ lem, simul cum jure ad gratias aétualcs. Porro, attentâ Legis novæ œconomiâ, gratia sanctificans, cum jure ad gratias actuates, conferri solet per specialem ritum sacra­ mentalem, qui gratiam non solum significet, sed producat Ergo matrimonium christianum valde probabiliter gratiam sanctificantem vere producit ; ergo est vere sacramentum N. Legis. 951· Objici potest : Jani ab Adami tempore, matrimonium fuit signum unionis Christi cum Ecclcsià; ergo ab Adami tempore con­ tulit gratiam. Atqui falsum consequens, ergo et antecedens. DE MATRIMONIO UT SACRAMENTO. 173 Resp. Ab milio matrimonium fuit solummodo signum Jutum unionis Christi cum Ecclesia, dum christianum matrimonium signum est unionis jam perafhe. Porro mera adumbratio rei futura * non tantam requirit perfectionem quantam rei peraélæ quasi repro duCtio et extensio. Unde ante Christum, signum ipsius futuræ unionis erat solus matrimonialis status, absque gratiâ sacramentali, dum matrimonium christianum, ut digna sit imago tum physicæ tum moralis unionis Christi cum Ecclesiâ, debet, juxta S. Paulum, caritate speciali et virtutibus quas gignit caritas, insigniri. Immo ipsemet status matrimonialis ante Christum sensim praero­ gativas amisit unitatis et indissolubilitatis, quibus præcipue unio­ nem Christi cum Ecclesiâ représentât. E contra matrimonium christianum necessario unum et indissolubile factum est. Gratia specialis non requirebatur quidem ut status matrimonialis, polygamia, divortio, necnon et tyrannide viri in uxorem dclurpatus, rema­ neret quoddam valde imperfectum signum unionis Christi cum Ecclesiâ; sed specialis gratia omnino adesse debet in matrimonio Christiano, quale ab Apostolo describitur, nempe unitate ct indisso * lubilitate firmum, et constanti dilectione inter conjuges ornatum, ita ut non solum unionem Christi cum genere humano ad mentem revocare possit, sed ad vivum exprimere ipsius devotissimam erga Ecclesiam caritatem et Ecclesiæ fidelissimam erga Christum. Neque addere juvat in textu allato agi tantum dc matrimonio Adæ cum Evâ; nam Adamus non tam de semetipso quam de pusteris loquebatur, dum diceret : “ Relinquet homo patrem suum et matrem suam”...; ipse enim non habebat parentes quos relinque­ ret; prophetice igitur de unione matrimoniali posterorum locutus est, et quidem de iliâ qute perfeétius unionem Christi cum Ecclesiâ figurat, de eâ scilicet quæ inter Christianos existit. 952. Traditione. In historico hujus dogmatis pro­ gressu, tria præcipuc stadia distingui possunt. 1° Quatuor prioribus saxulis, nonnisi implicite et obscure Patres docent matrimonium esse sacramentum gratiæ pro­ ductivum. Toti sunt enim in propugnandis h< ·tiestale et sanctitate connubii contra Gnosticos et Manichæos, ejusque iudissolubilitate contra jurisperitos. Attamen, dum asse­ runt matrimonium esse signum sacrum ct religiosum, quæ­ dam enuntiant principia, quæ supponunt eodem quamdam conferri gratiam. Ita 5. Ignatius declarat nuptias esse rem sacram, secundum Do­ minum, de sententia episcopi celebrandas' : “ Decet vero ut sponsi et sponsæ de sententiâ episcopi conjugium faciant, ut nuptiæsecun- • Ad Polytarpuni, c. 5, p. 293 ed. Funk. i 11 174 CAPUT IL dum Dominum sint, non secundum cupiditatem.” Tertullianus dignitatem christiani matrimonii sic extollit1 : “ Unde sufficiamus ad enarrandam felicitatem ejus matrimonii quod Ecclesia conciliat, et confirmat oblatio, et obsignat benedictio, angeli renuntiant, Pater ratum habet?” Jamvero tam præclara descriptio, attento etiam con­ textu ubi depingitur pia et san<5ia conjugum conversatio, supponit gratiam christiano connubio esse adnexam. — Quod clarius infertur ex hoc Origenis testimonio’ : “ Ac Deus quidem is est, qui duo in unum compegit, ut, ex quo jnulier viro nupsit, duo amplius non sint, et, quoniam conjunélionis est «nudior Deus, propterea iis iuest gratia, qui a Deo conjundti sunt. ”. Non ibi quidem declaratur hanc gratiam ipsi connubio alligatam esse, sed nil prohibet hæc verba ita intelligi. Hanc gratiam pariter commemorat 5. Ambro­ sius; postquam de gratiâ baptismatis egit, de christiano connubio scribit3 : “Cognoscimus velut præsulem custodemque conjugii esse Deum, qui non patiatur alienum torum pollui; et si quis fece­ rit, peccare eum in Deum, cujus legem violet, gratiam solvat. Et ideo qui.a in Deum peccat, sacramenti cælestis amittit consortium. ” Alibi asserit4 “ ipsum conjugium velamine sacerdotali et benediflione sanflificari” ; quibus veris saltem innuitur gratiam esse conjugio adnexam. Id etiam ex eo infertur quod ejus violatio sacrilegium a S. Siricio dicitur’ : “Illa benedictio, quam nupturæ sacerdos imponit, apud fideles cujusdam sacrilegii instar est, si ullâ trans­ gressione violetur”. — Nonnulli Patres docent Christum, nuptiis Canæ assistendo, suam mentem ostendisse matrimonio gratiam alligandi. Ita 0'. Epiphanius^ : “ Duabus mihi de causis videtur invitatus esse Christus. Primum ut aquæ. similem ac diffluentem furiosorum hominum in mundo libidinem nuptiarum castimonia ct honestate constringeret; tum ut, quod deerat, emendaret ac jucun­ dissimi vini suavitate mulceret et gratiâ ”. 953. 2° A tempore 5. Augustini ad sæculum XII magis diserte asseritur matrimonium esse sacramentum gratiaproduftivum, non quidem expressis verbis, sed (Equivalenter. (A) Constat ex Patribus, (a) Tria bona 5. Augustinus in nuptiis distinguit, quæ copulam excusant a peccato,pro­ lem,/idem et sacramentum ; prolem, quæ ideo nascitur ut renascatur per gratiamfidem, quâ conjuges perenni vinculo junguntur; sacramentum, “ quod nec separati nec adulterati ’ Ad (Jjconm, lib. II, c 9. P. L., t. I, p. 1302. ‘Comment. in Matth., 14, n. 16, P. G., XIII, J230. Abraham, lib. 1, c. 7, P. L., t. χι\-, p. 442. 4 Ep. 19 ad Vigil., n. 7, P. L., XVI, p. 9s4. 5 Epist. 1 a., 42, a. i, ad i; a. 3, ad 3; Bellarminus, de Matrim., c. 7-8; Billuart, diss. I, a. 5; Carrière, p. I, sect. 3, c. 1, a. j; Perrone, s«iL I, c. 6: Palmieri, th. ro; Pesch, n. 718 sq.; Billot, (h. 37. s De Refudit. chrisliand, 1. III et V, c. 2. 3 De rent'd in tnalrim. potestate, t. I, p. 2, c. 4. DE MATRIMONIO UT SACRAMENTO. 179 Quidam catholici, ut J/. Canus1, putarunt contraôlum esse qui­ dem materiam sacramenti, sed benedictionem sacerdotalem esse formam, ita ut si benediftio omittitur, existât matrimonium ut con­ trains, non autem ut sacramentum. Pauci alii, post Vasque» *, agnoverunt quidem contraium esse totum et integrum sacramen­ tum, sed tenuerunt contrahentes posse sitâ intentioni edicere ut contractus naturalis sine sacramento existât. Doélrina autem catholica est ipsum contraélum matrimo­ nialem fuisse ad sacramenti dignitatem eveium, ita ut inter baftizatos dari non possit matrimonii contraClus quin uno eodemque tempore sit sacramentum. H 959. Thesis : Inter Christianos matrimonii contractus et Matrimonii sacramentum tam intime connectuntur, ut nullum dari possit matrimonii contractus quin sit pariter sacramentum. Certum est. Dicitur inter christianos; nam infideles possunt valida matrimonia contrahere, quæ rationem habent contraélûs, non autem sacramenti. (A) Scripturâ non demonstratur quidem sed innuitur ; etenim cx verbis S. Pauli ad Ephesios supra laudatis, Patrum additâ interpretatione, illud ipsum matrimonium ad digni­ tatem sacramenti evcéhim est quod Deus ab initio institu­ erat; atqui quod Deus ab initio instituerat nihil aliud est nisi contractus ipse matrimonialis ; ergo contrailus ipse, non autem alter ritus accessorius, vere fuit ad dignitatem sacramenti evcéius. — Revera nullus ritus, nulla oratio, nulla materia aut forma in Scripturâ determinatur, præter ipsum matrimonialem contractum; ergo omne matrimonium inter Christianos legitime celebratum, est sacramentum ; et vice versâ, si non adsit sacramentum, nec erit vere contractus matrimonialis. 960. (B) Tradit, (a) Patres non direéte quidem hanc quæstionem expenderunt, sed ita de matrimonio Christiano locuti sunt, ut exinde erui possit contraPlum ipsum fuisse ad dignitatem sacramenti eveétum. (b) Scholastici omnes qui ante sæc. XVI floruerunt id * De Lacis theol., 1. VIII. c. 5. ·* De Sacram., disp. 138, c. 5, n. 63 64. ii 180 CAPUT II. apertius declararunt, docentes, post S. Thomam », verba quibus consensus seu contractas matrimonialis exprimitur, esse formam sacramenti, vel post S. Boiiaventuram\ sacra­ mentum Matrimonii pro materiâ habere personas legitimas, et pro forniâ consensum : quod quidem importat consen­ sum, seu contractant matrimonialem ad essentiam sacra­ menti pertinere, nec ab eo divelli posse. (c) Id etiam infertur ex variis Ecclesiæ documentis. Imprimis Decretum pro Armenis hæc habet*3 : “ Causa effi­ ciens matrimonii regulariter est mutuus consensus per verba de præsenti expressus”. Hic certo agitur de Matrimo­ nio ut sacramento, cum Decretum sit instruélio de sacra­ mentis ; atqui declaratur causam efficientem proindeque essentiam hujus sacramenti esse mutuum consensum, seu matrimonialem contractum ; ergo contractas a sacramento separari nequit. Idem ex Tridentino erui potest : docet enim 4 matrimonia clandestina rata et vera fuisse matrimo­ nia, quamdiu Ecclesia eadem irrita non fecerit; quod qui­ dem importat ea fuisse verum sacramentum, nam, juxta Innocentium ///5, matrimonium “ verum et ratum existit, quia sacramentum fidei, quod semel est admissum, nunquam amittitur, sed ratum efficit conjugii sacramentum ”. Atqui in matrimoniis clandestinis nihil invenitur nisi contractas matrimonialis; ergo talis contractus vere constituit sacra­ mentum, nec ab eo separari potest. (d) Tandem res extra omne dubium posita est ex disertis declarationibus Pii IX ct Leonis XIII. Prior, in Allocutione ad Cardinales habita (27 sept. 1852), legem reprobans, quâ matrimonium ut contractas civilis tantum habetiatur, declaravit matrimonium " interfideles dari non posse, quin uno eodemque tempore sit sacramentum; atque idcirco quamlibet aliam inter Christianos viri et mulieris conjtinflioncm, cujuscumque etiam civilis legis vi faétam, nihil aliud esse nisi turpem atque exitialem concubinatum ab Ecclesia tantopere damnatum : ac proinde a con­ jugali foedere sacramentum separari nunquam posse Posterior autem, in Encycl. Arcanum (10 Febr. 1880), asserit in matrimonio christiano contrafium a sacramento non esse dissociabilem; atque ideo * Suppi,, «]. 42, a. i, ad 1. — * In IV Sent., dist. 2S, a. r, q. 5. 3 Denzing., n. 597. — « Sess. IV, c. 1, de Reformat. Matrim. 5 Decreta!., 1. IV, cit. 19, c. 7, ap. Dcnzing., 406 (351). Λ DE MATRIMONIO UT SACRAMENTO. 181 non posse contractum verum et legifimum consistere, quin sii eo ipso sacramentum...; omne inter Christianos justum conjugium in se et per se esse sacramentum'. Merito itaque Codex, can. 1012,82, declarat : “ Quare inter baptizatos nequit matrimonialis contractus validus consistere, quin sit eo ipso sacramentum ”, (e) Thesis etiam cx iis quæ de ministro, necnon materiâ et formâ disputabimus, confirmabitur : si enim ministri sunt contrahentes, si materia ct forma in ipso consensu consis­ tunt, ut ex dicendis patebit, sacramentum essentialiter in ipso contraétu situm est, nec ab eo disjungi potest. Conclusio. Etiamsi baptizati contrahentes omnino nesciant con­ trarium matrimonialem esse sacramentum, conficiunt tamen sacra­ mentum eo ipso quod intendunt matrimonium contrahere- II. De ministro Matrimonii’. 961. Melchior Canns primus esse videtur qui docuerit non ipsos contrahentes, sed sacerdotem qui eis benedicit, ministros esse sacramenti3; cujus opinionem amplexi sunt multi theologi, inter quos Sylvius, Drouin, Tournely aliique : hodie vero antiqua sententia asserens ipsos contrahentes esse ministros sacramenti, iterum prævalet. 962. Thesis ; Ministri sacramenti Matrimonii sunt ipsi contrahentes, non autem Sacerdos nuptiis benedicens. Certum est. (A) Ex antiquis ritualibus. Ut recte animadvertit Mar­ tine 3, ita matrimonium olim celebrabatur : sponsi sisteban­ tur sacerdoti ad portas ecclesiæ; deinde, datis sibi mutuo dextris, præstabant consensum, “ in quo totam sacramenti matrimonii essentiam reponebant antiqui Jamvero si essentia sacramenti matrimonii in solo consensu conjugum consistit, ipsi contrahentes sibi administrant sacra­ mentum. ’ S. Thom.. <1. 45. a. j;q. 46, a. 2; Bellarminus, c. 6; Drouin, lib. X, q. Il; Bilhurt, dis *. 1, a. 6; Carrière, i»rs I, sect. 2, c. 2; Perrone, sed. I, c. 2; de Augustinis, a. 3; Palmieri, th. XI. ’ Dc Loc. theoteg., 1. VIH, c. 5. — Melchior Car.us suam sententiam tribuit Ctdiclnto Parisiensi, Petro Paludano, immo .S'. Thoma, sed immerito, ut late ostendit Perrone, I. c., p. 4S sq. 3 De Antiquis Peel. Pit., p. II, c. 9, a. X. 11 182 CAPUT II. (B) Aufiorilate theologorum. Veteres Scholastici id aperte declarârunt; ita 6'. Thomas scribit1 : “Consensus expressus per verba de præsenti, inter personas legitimas ad contrahendum, matrimonium facit...; alia autem omnia sunt de sollemnitate sacramenti... Et ideo sacerdotis benediétio non requiritur in matrimonio, quasi de essentia sacra­ menti ”. Idem docuerunt .$'. Bonaventura* , aliique theologi usque ad sæc. XVI. (C) Ecclesiæ praxi ct declarationibus, (a) Tridentinum declaravit rata et vera fuisse matrimonia clandestina, i. e., absque præsentià sacerdotis contracta, quamdiu Ecclesia ca irrita non fecit λ Atqui ex usu loquendi ecclesiastico matrimonium ratum idem est ac sacramentum matrimonii 4. (b) Aliunde, proposito dubio utrum matrimonia tempore gallicæ perturbationis peraCta, absque sacerdotis præsentià, revalidanda essent, Congregatio pro negotiis Ecclesiæ galli­ cans; deputata respondit (22 apr. 1792) “hujusmodi bencdictionem ad validitatem minime pertinere ”. (D) Rat. theol. Ex diCtis in præcedentc thesi, contraClus matrimonialis inseparabilis est, immo non rcalitcr distin­ guitur ab ipso sacramento, proindeque illi vere conficiunt sacramentum qui contractum perficiunt. Principia ad solvendas difficultates, (a) Aliquando, in antiquis documentis, matrimonia, sine præsentià Sacerdotis celebrata, illi­ cita, aut aliquando illegitima dicebantur, quia contra leges Ecclesiæ contrahebantur, sed ex hoc minime sequitur eadem invalida fuisse, (b) Iterum quidam bencdiéù'oni sacerdotali tribuunt virtutem sacramentalem, sed, inspecto contextu, sensus est hujusmodi benedictio­ nem esse quoddam sacramentale. (c) Nonnunquam asseritur matrimonium, absque illà benediétione, non esse veri nominis sacramentum, quia contrahentes, legem Ecclesiæ violantes, gra­ tiam sacramenti non recipiebant. Horum principiorum ope, praxipuæ difficultates solvi queunt : si quæ autem supersint auctoritates contra nostram thesim, vim decisionum Ecclesiæ infringere non possunt. -KX— ’ Suppi., q. 45, a. $. — a In IV Sent., dist. 28, q. 5. 3 Sess. XXIV, dc Rei. Matrim., c. i. * Ita declaravit Innocentius, Decretal., 1. IV, tit. 19, c. 7, Denz Bann., 406 (35T). DE MATRIMONIO UT SACRAMENTO. 183 III. De materia et forma. 963. Materiam sacramenti Matrimonii sitam esse in ipso contraCtu omnes theologi tenent. Nonnulli autem, cum Melchiore Cano, putârunt formam in benediClione sacerdotis reponendam esse : quæ quidem opinio ex jam dictis confutata manet. Est igitur communis, et certa doCtrina materiam et formam in ipso matrimoniali contractu repositam esse. 964. Hoc autem diverso modo explicatur. (A) Quidam, cum Navarro, dixerunt consensum internum esse materiam, formam autem consistere in signis externis quæ consen­ sum exprimunt; quod admitti nequit, nam materia debet esse ali­ quo modo sensibilis, independenter a forma. (B) Alii tenuerunt, cum Vasques, corpora contrahentium seu dominium in ea esse materiam, formam autem verbis consensum significantibus constitui. Admittimus quidem dominium in cor­ pora esse materiam circa quam versatur sacramentum, sed negamus illud esse materiam quâ constat sacramentum ; nam tale domi­ nium nullo modo gratiam significat, nec constituit ipsum matrimo­ nialem contraftum, in quo tamen consistit sacramentum. (C) Communis igitur sententia in praxi tenenda docet materiam proprie didam et vere sacramentalem esse con­ sensum, quatenus reciprocam corporum traditionem expri­ mit, formam autem esse eumdem consensum, quatenus mu­ tuam eorum acceptationem significat, (a) Quod imprimis declaravit Benedicius XIV1 : “ Legitimus contraClus mate­ ria insimul ac forma est sacramenti Matrimonii; mutua nempe ac legitima corporum traditio verbis ac nutibus inte­ riorem assensum exprimentibus, materia, et mutua pariter ac legitima corporum acceptatio, forma”, (b) Ratione con­ firmatur : mutua enim traditio est quid determinabile tan­ tum, cùm sit solum inchoatio contractus : corporum autem acceptatio est quid determinans, cùm contractum compleat eumque efficacem reddat. Objiciunt quidam contradum matrimonialem non esse materiam et formam hujus sacramenti, quia gratiam minime significat. Sed immerito; nam hujusmodi contra&us significat unionem Christi cum Ecclesiâ, quæ est veluti fons ac causa gratiæ huic sacramento 184 CAPUT II. propriæ, proindequc ipsam gratiam quibus conjuges ipsi sanctifi­ cantur; sed insuper consensus ille directe etiam repraesentat spiri­ tualem illam animorum unionem quæ est una e praecipuis gratiis huic sacramento annexis. 965. Corollaria. (A) Matrimonium est contractus sui generis, speciales charaôteres præ se ferens; siquidem est : (a) naturalis, quatenus naturali hominum inclinatione fun­ datur, ct ad bonum naturæ ordinatur, scilicet humani gene­ ris propagationem ct educationem; (b) sacer, cùm a Deo fuerit institutus et significet unionem Christi cum Ecclesiâ; (c) sacramentalis, cùm ad dignitatem sacramenti eveétus fuerit; (dj ecclesiasticus, quatenus ad bonum Ecclesiæ ordi­ natur, et multis legibus Ecclesiæ regitur; (e) civilis, utpote tendens ad bonum rcipublicæ, et in quibusdam accessoriis potestati civili obnoxius. 966. (B) Matrimonium inter Infideles non est sacramen­ tum, cùm Baptismus sit janua omnium sacramentorum, ita ut nullum a non baptizatis valide recipi valeat. Attamen eorum connubia valida sunt ut contrains naturalis. Hare· tici autem, qui valide baptizati sunt, ct legitime contrahunt, sacramentum Matrimonii valide accipiunt, etiamsi ignorent vel negent hujus sacramenti existentiam. 967. Quæstiones disputate. Quærïtur : (A) niim matrimonium a non baptizatis contraétam fiat sacramentum, si uterque conjux postea baptizatus fuerit, (a) Quidam negant, inter quos Vasques, Salmanticenses, Carrière ',etc , quia res semel donata non potest de novo valide donari, cùm non sit amplius sub potestate donatoris. Abi autem communius et probabilius affirmant cum Sanches, Bellarmino, Perrone aliisque1 : vel quia renovatur consensus, saltem implicite, in ordine ad firmiorem indissolubilitatem ; vel potiùs quia sola ratio cur contrarius non fuerit simul sacramentum, est quia contrahentibus Christianus chara&er deerat; stalim igitur ac Baptismi charaéterem recipiunt, obex removetur, ac contractas fit sacramentum, quin renovetur ullo modo consensus. (b) Num matrimonium validum fidelis cum infideli sit sacramen­ tum. Multi negant, ut Sanches, Billuart, Theologi IVirceburgenses *, ’ Salmantic., c. 3, n. 82; Carrière, n. 150. ’ Sanchez, I. II, disp. IX, n. 5;Wirceburgensss, n. 2$5; Benedictus XIV, dc Synodo ditrees., 1. VIII, c. 13, n. 8; de Augustinis, a. 5. J Sanchez, I. II, disp. VIII, η. 2; Billuart, d. I, a. 5, pet. 7: Wirceburg n. 288. DE MATRIMONIO UT SACRAMENTO. 185 quia sicut ad contiaéhnn requiruntur essentialiter duo habiles ad contrahendum, ita ad sacramentum quod cum c