lOANNIS A SANCTO THOMA Ο, P. LN COMPLUTENSI ACADEMIA PROFESSORIS QUONDAM PRIMARII CURSUS PHILOSOPHICUS THOMISTICÜS secundum exactam, veram, genuinam Aristotelis et Doctoris Angelici mentem NOVA EDITIO a P. BEATO REISER O. S. B. IN COLLEGIO INTERNATIONAL! SANCTI ANSELMI DE URBE philosophic: professore exarata TAURINI (Italia) Ex Officina Domus Editorialis MARIETTI anno 1820 condita nunc MARII E. MARIETTI Editoris, Sanctæ Sedis Apostolicæ, S. RR. Congr. et Archiepiscopi Taurinensis Typographi MCMXXXIII lOANNIS A SANCTO THOMA 0. P. IN COMPLUTENSI ACADEMIA PROFESSORIS QUONDAM PRIMARII NATURALIS PHILOSOPHIC I. pars: DE ENTE MOBILI IN COMMUNI III. pars : DE ENTE MOBILI CORRUPTIBILI --- X.X.X.X----- NOVA EDITIO a P. BEATO REISER O. S. B. IN COLLEGIO INTERNATIONAL! SANCTI ANSELMI DE CRUE PHILOSOPHE?. PROFESSORE EXARATA TAURINI (Italia) Ex Officina Domus Editorialis MARIETTI anno 1820 condita nunc MARII E. MARIETTI Editoris, Sancta; Sedis Apostolicæ, S. RR. Cougr. et Archiepiscopi Taurinensis Typographi MCMXXXIII Facultatem damus R. P. Beato Reiser, in nostro Collegio S. Ansel mi de Urbe Philosophi® professori, novam editionem Cursus Philosophici Thomistici a loanne a S. Thoma conscripti typis mandandi, si iis ad quos pertinet, ita videbitur. Romæ, die 1 Mau 1929. 7 Fidelis de Stotzingen Abbas Primas O. S. B. V. Nihil obstat. Taurini, 11 Martii 1932. Fr. Stephanus M. Vallaro 0. P. Revisor Delegatus. Imprimatur. C. ALOYSIUS COCCOLO, Vic. en. OMNIA KJRA VINDICABCNTÜR (26-X-32). Copyright (1932) by Casa Editrice Marictti - Torino (Italy). EDITORIS IN SECUNDUM VOLUMEN PRÆFATIO 1. Volumen hoc Philosophiæ Naturalia, quam loannes a S. Thoma composuit, primam et tertiam partem continet. Prima pars ab auctore inscripta est: « Na­ turalis Philosophiæ prima pars, quæ de Natura in communi eiusque affectionibus disserit», tertia pars: « Naturalis Pliilosophiæ tertia pars, quæ de ente mobili corruptibili agit ad libros Aristotelis de Ortu et Interitu ». In editione Romana 1637-38 (ex typographia Manelphi Manelphii) 1 primæ partis Philosophiæ Natu­ ralis inscriptioni nominatae folium artificiose ornatum præfixum est, in quo in­ venitur titulus: «R. M. F. loannis de S. Thoma Ord. Prædicatorum Cursus Phi­ losophicus». Qui titulus «Cursus Philosophicus» utrum ipsius auctoris, an solius typographi sit, non constare videtur. 2. In prima parte conficienda editionem Cæsaraugustanam 1644, in tertia parte editionem Complutensem 1634 secutos nos esse praefatione ad primum vo­ lumen iam exposuimus * 2. 3. Iam quæ de secunda parte Philosophiæ Naturalis dicenda sunt, expo­ namus. A. Ex iis, quæ in præfatione primi voluminis disseruimus 3, hæc certa sunt: a) Quatuor partes Philosophiæ Naturalis ab auctore positas esse: I. de ente mobili in communi, II. de ente mobili incorruptibili, quod est cœlum, III. de ente mobili corruptibili, IV. de ente mobili animato. b) Secundam partem, quæ agit de ente mobili incorruptibili, nullibi hucusque inveniri potuisse. c) Quatripartitionem originalem in tripartitionem mutatam primo videri in ed. Lugdunensi 1663. Coloniensis 1638 saltem extrinsece quatuor partes servat 4. B. Q u æ s t i o nunc est, an auctor hanc secundam partem revera scripserit. S o 1 u t i o his contineri videtur: «) loannem de hae secunda parte prælectiones habuisse constat, ad quas habendas vel habitas auditores aliquot iens delegat. Et quidem 1. p. q. 3. art. 4. (81 a 38) agens de unitate et differentia materia· dicit: «De primo (an scii, ma­ teria cœlestis et sublimaris specie differant ) agemus in libris de Calo et pro nunc sup­ pono tamquam probabilius etc. » — I. p. q. 4. art. 2. (90 a 41) agens de formis cœlestibus et element alibus dicit: «Supponimus.... etiam omnes alios cados per ' ■ • 4 vo). I. prmt XIII. I. c. XVII. 1. c. XIV. «q. Nuperrime adhuc exemplar III. vol. ed. Colon, anni 1664 vidi» in quo tripartitio iam perfecta apparet. VI EDITORIS IN SECUNDUM VOLUMEN PRÆFATIO creationem esse factos a Deo, quia a b intrinseco sunt ingenerabiles et incorrupti­ biles, ut docet D. Thomas... et in libris de Cado latius ostendetur ». — In Libro de Meteoris tract. 1. cap. 2. (817 a 35) hœc habentur: «Quorum (scii, corporum coelestium) motus varii sunt et eorum magnitudo diversa, ut explicavimus in libris de Cado ». Et eadem columna paulo post (-11) dicitur: «De quibus (scii, de classibus stellarum fixarum) in libris de Coelo actum est ». — Quæ 3. p. q. 10. (802 b 43) ponuntur, probabiliter, sed non necessario de secunda parte Phil. Nat. sunt; possunt enim et de tractatu ipsius Aristotelis in 3. de Ccelo intelligi. Ce­ teros autem locos non nisi de secunda parte Phil. Nat. ipsius loannis esse ma­ nifestum est. b} Si magister noster de hac secunda parte prælectiones habuit, certo ma­ teriam tractandam litteris consignavit et exemplum seu libellum ad usum suum scriptis composuit, quia auctorem prælectiones suas non ex tempore habuisse ex ratione intrinseca iam elucet. c) Immediate post primani partem tertiam et quartam in lucem edidit, cum maioris momenti eas esse sibi persuasit. IIoc clare apparet ex praefatione ad tertiam partem (533), ubi auctor, omnino silens de secunda parte, totus in eo est, ut exponat, qui contextus tertiæ partis sit cum prima. d) Certo loannes adumbrationem secundae partis pro praelectionibus scri­ ptam non evolvit, ut publici iuris fiat, secus amici etiam post mortem auctoris, quæ ab ipso præparata invenissent, typis excudenda curassent, sicut in poste­ rioribus voluminibus Cursus Theologici factum esse scimus. e) Ipsam elucubrationem ab auctore ad aliud tempus dilatam esse neque improbabile neque certum est. /) Libellum a loanne pro praelectionibus manu scriptum in bibliotheca alicuius conventus vel capituli Ilispaniæ sepultum esse possibile est; ex quo sepulchro an futura sit resuscitatio, quis audet dicere? 4. Non parvo mihi gaudio est, quod legentibus hoc loco tradere possum, ipsius nostri loannis ad Patrem Generalem Ord. Præd. 1 epistolam, quam a R. P. Canal O. Pr., peritissimo et amabilissimo in Collegio An­ gelico hic Romæ Fratrum Prædicatorum archivista, paucas abhinc hebdomadas accepi. Atque epistola hæc est: R. P. N. Hal loine favorecidissimo con las cartas do V. P. Rma y quedo con mucho rcconocimiento y desseo de poner en execucion lo que por esta ultima so sirvo do mandarine V. Rma a cerca dei defensorio de la dotrina do S. Thomas. No tengo que alegar mi insufllcioncia, porque la obediencia do V. Rma mo ataja a todo, y assi oflrezco mi poco caudal fiado en cl mandato de V. Rma. Solo dos coeas le consulto para el acierto de la obra. La 1“ que tora a la materia, quo aca no tenemos noticia de proposiciones censurables quo so han impuosto al santissimo doctor sino es do las quo se han publicado en Espafia, desseo saber si por allii han solido otras, porquo sera menester tener copia délias para salir a la defensa y que V. Rma me la mande dar. La 2* quanto a la forma, quo estas proposiciones quo atribuyen a S. Thomas se pueden tratar en dos maneras, o disputando de la verdad, probabilidad, o certeza do cada una délias, o sola y prccisamento si son censurables y libres de error, y si el santo las dizo, o no. Si esto segundo basta, no serii menester hazer largo tratado sino brevemento y para que ande a los ojos do todos determino al principio de las partes hazer una disputa Do authoritate doctrinae D. Thomae, donde so trato on general y en particular como no ai en el santo cosa de error, ni de censura. Si lo primero, es obra îarga, y que confundira muchas materias, y parece seria mejor ir remitiendo la disputa destas proposiciones a los lugares quo eada una délias tiene en S. Thomas y avemos do ir comentando si Dios diero vida. Por manera que al principio de ,,las partes en disputa „ aparto se reûeran sigillatim todas las proposiciones quo se notan en S. Thomas, y alii so muestran ser libres de error y censura, o no ser del Santo, y quanto al averiguar su probabilidad y verdad se verian remitiendo y seüalando sus lugares donde so iran tratando en la theologia. Parece que con esto se satisfazia a todo, y no se alcava la mano de ir sacando ol curso theo­ logico que lo piden con instancia. V. R. vera que serâ mejor, y me ordeno lo que dovo hazer. 1 Nlcolau* Ridolfl 10294644 (Mortier, Histoire dea Maîtres Généraux de l’Ordre des Frèrce Prê­ cheurs, t. 6. Paris 1913, p. 282). EDITORIS IN SECUNDUM VOLUMEN PRÆFATIO VII Tambien para la disputa de la scientia media ei pudiesse aver algo de lo que ee tratô en las sessiones y disputas tenidas delantc del Papa Clemente VIII, estimaria mucho que V. Rma me lo reinitiesso para aprovecharme dello. Embio a V. Rma dos cuernos de Arles acabados el uno por un religioso aleman que en Barcelona espera embarcation, ]r. Miguel de Augusta, el olro por el P. jr. Lorençode Bwrtes. van muy emendados los libros, pero con mas dessco de que su ma.no de V. II. los emiende y perficcione en todo. Cuia reverendissima persona guarde nro. Sr. para felicidad de ma Religion. Deste su Collegio de S. Thomas de Alcali 3 de julio de 1635. Ilumilde hijo de V. P. R. que su bendicion pide Fr. Juan de S. Thomas. 5. Quamvis materia principalis epistolæ Philosophiam non tangat, tamen quæ in fine habentur, explicite sunt de ipso Cursu Philosophico. Ad hæc ultima explicanda, quæ nobis videntur, iam evolvamus. a) Præ oculis habeatur primam publicationem prioris partis Artis Logicæ factam esse 1631, alterius partis 1632, primæ partis Philosophiæ Naturalis 1633, tertiæ 1634, quartæ 1635. b) Auctor loquitur de ■< Corpore artium (cuerpo de Artes) ». Atqui « corpus non significat membrum vel partem, sed totum. Ergo auctor loquitur de toto Cursu Philosophico, non solummodo de aliquo volumine huius Cursus. c) Certum est termino « artes » in plurali secundum usum illius ætatis non Logicam significari, sed Philosophiam. Logica quidem dicitur « ars » (ars logicalis). sed non u artes ». Ergo « corpus artium » idem est ac Cursus Philosophicus. d) Hoc corpus artium dicitur « finitum seu perfectum (acabado) ». Auctor igitur Superiori suo. Reverendissimo Patri Generali, noluit transmittere imam vel alteram partem Cursus Philosophici, quod aliquid imperfectum fuisset, sed totum Cursum, opus completum et perfectum. Neque Cursu feliciter ad finem perducto auctor per longius tempus exspectasse, sed paulo post opus perfectum Reveren­ dissimo Patri Generali transmisisse putandus est. e) Magister noster opus suum « valde emendatum (van muy emendados los libros) » nominat. Ex quibus concludi non potest loannem loqui hic de aliqua secunda editione ; nam secunda edit io totius Cursus anno et die, quo auctor epistolam scripsit, impossibilis erat secundum ea, quæ hoc numero sub a) posita sunt. loannes noster potius vult dicere opus suum typis nunc elaboratum multo melius et perfectius esse quam manuscripta, quæ pro prælectionibus ad usum suum privatum composuerit. Quo accedit, quod prima pars Artis Logicæ Compluti 1634 secunda vice edita est. Quod ultimum tamen magis per accidens videtur. Id, quod principaliter auctor dicere intendit, est, se Patri Generali Cursum Philoso­ phicum feliciter nunc typis perfectum transmittere velle, seque plurimum laborem impendisse, ut editio typis excusa in maiori gradu perfectionis inveniatur quam manuscripta, quæ pro prælectionibus confecerit. f) Ilæc deinde sequuntur: «Magis autem desidero, ut libri sub manibus Paternitatis Revcrendissimæ ad ultimam et omnimodam perfectionem eleventur (pero con mas desseo de que su mano de V. R. los emiende y perficcione en todo) ». Quibus nullo modo probatur auctorem hisce a Patre Generali censuram illam vel approbationem petere, quæ ex parte Superioris regularis necessaria est, ut opus aliquod a religioso subdito elucubrari possit ; opus enim, de quo loquitur loannes, typis iam publici hiris factum erat. Potius igitur habetur hic testimonium filialis reverentiæ et submissionis erga Patrem Generalem. Quamvis deinde loannes Patri Generali certo imponere noluerit, ut per se ipsum integrum opus perlegeret et emendaret, tamen non excludunt verba epistolæ auctorem Patri Genendi gratias quam maximas habiturum esse, si opus transmissum per alium, qui aptus videretur, perscrutandum corrigendumque curaret. rei vel secundum se vel ut proportio- repetere, advertimus nos non loqui ' natam et applicatam nobis. Unde 25 de primo cognito quantum ad senbene stat, quod aha sint notiora sum, hoc enim est singulare, quod natura, alia notiora nobis, non tamen prius occurrit, sed loquimur de primo ’ sit alius ordo seu modus procedendi cognito intellectus ut abstrahentis a doctrinæ et naturæ in via genera- singularibus. ] tionis et acquisitionis. 30 Dico ergo primo: Impossibile est, Circa secundum celebris est dif­ quod primum cognitum nostri in· ficultas in scholis circa primum cog­ tellectus in hac vita sit aliquod sin­ nitum nostri intellectus, unde desu­ gulare per modum singularis. Dicitur mendum sit. „per modum singularis”, quando Et principaliores sententl® in 35 ipsa singularitas non cognoscitur ut hac parte dividuntur in tria capita. quædam quidditas, sed ut quidditaNam quidam desumunt primum tem seu naturam aliquam afficiens cognitum nostri intellectus non penes et singularizans, qua ratione singu­ potentialitatem et imperfectionem ip­ lare attingitur a sensu. sius intellectus procedentis, sed penes w Hæc conclusio necessario tenenda fortius motivum ex parte obiecti est in sententia D. Thomæ tenentis, moventis per sensus ipsum intellec­ quod singulare sensibile solum potest tum, et hoc est singulare. Ita Duran­ cognosci a nostro intellectu rellexe, dus in 2. dist. 3. q. 7. n. 7., Conimbric. eo quod species, quibus intellectus hic super cap. 1. q. 1. art. 2., Pereira « informatur ? sunt abstract® ab inlibro 3. Phy8. cap. 16. et 17., Martinez tellectu agente, non solum quia enhic super cap. 1. disp, unica q. 3. titative redduntur spirituales, sed Alii conveniunt in hoc, quod intel- quia earum obiectum abstractius est » I. 319. n. 356. DE SCIENTIA PHILOSOPHISE ET ORDINE COGNOSCENDI quam obiectum sensus, ac proinde a conditionibus singularitatis abstra­ hit. Sed tamen hoc fundamentum in præsenti examinandum non est, sed 3. de Anima x, ubi latius tractabitur; δ nec enim solum probat, quod singu­ lare non possit esse primum cogni­ tum nostri intellectus, sed quod nullo modo possit esse directe cognitum. Sumimus ergo fundamentum in præsenti ex ipso formali obiecto no­ stri intellectus, quod non potest esse singulare sub modo et exercitio sin­ gularitatis, sed obiectum eius est quidditas seu quod quid, ut ex Phi­ losopho optime docet S. Thomas 3. de Anima lect. 8. 2 et 6. 3 et hic lect. 1. 4 et opusc. 29. 6 et 1. p. q. 86. art. 1. et alibi sæpe. Philoso­ phus enim 3. de Anima textu 10. 6 dicit, quod « Sensitivo iudicat ca­ lidum et frigidum seu carnem, alio autem» (id est alia potentia, ut ex­ plicat ibi D. Thomas lect. 8.) « dis­ cernit esse carnis », id est quidditatem. Et 1. Phys. textu 49. 7 dicit, quod « universale notius est ratione, singulare vero sensu ». Itaque in hoc segregatur cognitio intellectus a cog­ nitione sensus, quod sensus solum attingit res sub sensibili apparentia accidentium; formale enim obiec­ tum cuiuscumque sensus est aliquod accidens in concreto, v. g. coloratum, sonorum, calidum etc. Intellectus autem penetrat ad intima rei, quæ est quidditas, nec limitatur ad sola accidentia quæ per se movent sensi­ biliter. Et in hoc elevatur supra sensum. Proprie ergo id, quod est per se primo intelligibile, est quid­ ditas, et ita ipsam singularitatem et ipsa accidentia respicit intellectus 1 1 • • • • ’ cf. Phil. nut. 4. p. q. 10. art. 4. Ρα XX. 118.-120. 1. c. 112.-111. Lt H. S. II. 7. flq. De principio Indlvlduatlonis (Ζ* *<ι XVI. 328). c. 4. (429 b 11). c. 5. (189 a δ). 23 per modum quidditatis cuiusdam. Sic enim intelligibiliter respicit et supra modum sensibilem; intelligere enim est quasi intus legere et ad interiora rei penetrare, non exteriora tantum attingere, quod facit sensus, ut sæpius admonet D. Thomas pro­ priam intellectus rationem explicans, ut videri potest 2. 2. q. 8. art. 1., ubi hoc optime explicat. Cum ergo intellectus unumquodque debeat at­ tingere sub formalitate sui obiecti, id est sub ratione quidditatis, in quo per se primo segregatur a sensu, oportet quod etiam id, quod primo cognoscit sub ratione alicuius quid­ ditatis attingat. Ergo si primo cog­ noscit singulare, primo attinget quidditatem singularitatis, non autem sin­ gulare sub modo singularitatis, sicut cognoscit sensus. Sed quidditas sin­ gularitatis non potest esse primo cognoscibilis; manifestior enim est quidditas naturæ quam singulari­ tatis, cum quidditas singularitatis sit modus naturæ ipsam terminans et modificans. Quidditas autem mo­ dorum vix est perceptibilis, quia valde minuta est et dependens ab eo, cuius est modus. Ergo de se prius est cognoscibilis quidditas na­ turæ quam quidditas singularitatis, quæ est modus naturæ. Dices: Potest attingi ab intellectu quidditas singularitatis quoad an est, et non quoad quid est, et sic facilius cognoscetur ipsum an est singula­ ritatis quam naturæ. Sed esto ita sit, quod intellectus incipiat cogno­ scere quidditatem sui obiecti non quidditative, sed quoad an est, ita quod neque de ipsa natura neque de ipsa singularitate attingat aliud PHIL. NAT. I. P. Q. I. ART. III. prædicatum quam ipsum an est, dus aliquis specificus vel générions, et tamen hôc ipso non cognoscitur sin­ hoc est cognoscere totum cognitione gulare ut singulare est, sed sub con­ actuali confusa, id est cognoscendo afusione et ratione quadam commu­ liquid confusum, quod ipsi actu con­ nissima ipsius esse, ita quod de ipsa venit non potentialiter et in ordine singularitate non cognoscit nisi quod ad interiora, ut statim explicabimus, sit ens. Hoc autem est cognoscere ïïæc conclusio est D. Thomæ 1. p. aliquid commune ipsi singulari et q. 85. art. 3. et q. 88. art. 3., et ipsi naturæ; de utroque enim datur in prologo de Ente et Essentia ’, ' cognitio quoad an est, et sic ipsum ubi late tractatur a Caietano », et esse seu an est ut concretum seu videri potest Mag. Soto 1. Phys. applicatum alicui singulari sensibili q. 2. art. 2. conci. 5. et communiter erit primum cognitum intellectus. apud alios thomistas. Ut autem eius fundamentum tra­ Quare (quod valde advertendum est) quando intellectus cognoscit aliquid datur, advertendum est ex Caiequoad an est, non præscindit a quod tano in illa 1. q. de Ente et Es- ( quid seu a quidditate, hoc enim est sentia circa primam conclusionem, impossibile, cum sit formale eius ob­ quod quando dicimus ens esse pri­ iectum et primo et per se intelli- mum cognitum ly ens non sumitur gibile, sed solum non cognoscit quid- 20 pro abstracto in statu universalitatis ' ditative, id est penetrando consti­ et separationis ab omni inferiori, ; tutionem propriam quidditatis et sed sumitur ens ut concretum et ! causas essendi, sed in ipsa quiddi­ imbibitum in aliqua re determinata, . tate solum attingit prædicatum quod­ quæ tunc occurrit cognitioni, quasi dam valde commune et confusum, a prædicatum quoddam ipsius, ita quod quod est ipsum esse; et hoc est, in ipso obiecto sic occurrente non quod tunc cognoscit ut quod quid. discernuntur determinatæ rationes, ' Et licet sensus immediate moveat sed solum accipitur seu concipitur j intellectum, tamen quia non movet secundum quamdam indeterminatio- I ad cognoscendum singulare eo modo, a nem, in qua quidquid ad tale obiec­ quo sensus, nec sub eadem ratione tum pertinet, confunditur et fere est | formali obiecti, sed per modum in- idem quod cognoscere rem quoad an telligibilem, id est per modum quid­ est. Atque ita idem est dicere, quod ditatis, ideo intellectus non respicit in aliquo obiecto, ut totum actuale ut primo cognitum ipsum singulare s > est, incipimus a cognitione entis, id sub modo et exercitio singularitatis, est a cognitione prædicati ita confusi, cum tamen in sensu singularitatis sit quod non discernantur prædicata in eo conditio obiecti sensibiliter moventis, inventa et determinatæ rationes, sed ita quod obiectum non per quiddita- precise cognoscatur id, in quo nulla tem nec per abstractionem, sed ut hic 0 est discretio nec segregatio, scilicet et nunc movet ad sui cognitionem. ipsum esse; hoc enim est maxime Dico secundo: Prima ratio cog­ confusum, quia maxime indistinctum. noscibilis a nostro intellectu natuUnde nec D. Thomas nec Caietanus raliter et imperfecto modo proce- negant rem ipsam, quæ primo ocdente est quidditas materialis sub « currit intellectui tamquam id, quod aliquo prædicato maxime confuso, cognoscitur, ut obiectum quod esse quod prædicatum est ens, non gra- aliquam quidditatem sensibilem et • l'a XVI. 330 a. • q. 1. DE SCIENTIA PHILOSOPHE® ET ORDINE COGNOSCENDI 25 speciem specialissimam, sed dicunt, potentia ad actum et de imperfecto quod in hoc concreto et in hoc toto ad perfectum. Ergo proportionatum et in hac specie, quæ occurrit, pri­ eius obiectum in tali processu debet mum quod offertur intellectui tam­ etiam esse aliquid imperfectius et quam ratio quæ, est illa confusio δ confusius. Semper enim id, quod entis et quasi cognitio quoad an est, distinctius est, est perfectius con­ non quia attingatur actu suprema fuso. Sed conceptus entis quatenus illa universalitas entis secundum sta­ in unoquoque obiecto applicate in­ tum universalitatis, sed quia de ipso venitur, est ratio confusior et omnia, obiecto seu natura primum, quod io quæ in obiecto actu inveniuntur, attingitur, est ratio maxime indis­ magis confundens et indeterminans. creta et confusa. Et quia tanto ali­ Ergo illa est prima ratio cognoscibilis quid est confusius, quanto pauciores seu primum cognitum formale re­ rationes discernuntur, ita quod earum spectu nostri intellectus. proprise differentiae seu prædicata non ΐδ Maior manifesta est, cum intel­ distinguantur, illud erit maxime con­ lectus noster sit pura potentia et fusum, in quo nec ipsi supremi gradus maxime imperfecta in genere intelet communiora praedicata, v. g. sub­ ligibili. Ergo connatural! modo pro­ stantia et accidens discernuntur. Et cedens magis proportionatur imperhoc vocamus ens concretum seu ap- 20 fectiori obiecto et cognitioni quam plicatum quidditati sensibili, id est perfectiori. Et dico ,, naturali ordine in natura aliqua sensibili inventum, procedens ”, quia si intellectus ex­ non ut subest statui abstractionis et trahatur ab isto connatural! ordine universalitatis secundum habitudi­ et accipiat lumen aliquod superioris nem et respectum ad inferiora, ad 25 rationis et perfectionis, iuxta illud quæ potentialiter se habet, sed ut poterit procedere ad perfectiorem cog­ actualiter intrat ipsam compositio­ nitionem, antequam ad imperfectam. nem rei, et ut cognoscitur secundum Totum hoc etiam concedit Scotus se; siquidem 1 modo loquimur de cog­ in 1. dist. 3. q. 2. art. 6. 2, eo quod nitione confusa totius actualis, non 30 cognitio confusa est medium inter totius potentialis. Totum enim po­ ignorantiam et cognitionem distin­ tent iale dicit ordinem ad inferiora et ctam seu perfectam; natura autem supponit præccssisse cognitionem to­ procedens de imperfecto ad perfec­ tius actualis, quia hoc est subiectum tum, prius progreditur ad medium, et fundamentum illius universalitatis 35 quam ad extremum perveniat. Et et ordinis ad inferiora, quæ non statim idem ex Augustino admittunt Conimin prima cognitione homo format, bricenses supra cit. q. 2. art. 1. quia perfectiorem requirit cognitio­ Ceterum cum Scotus ponat confu­ nem, id est collativam cum extremis. sam cognitionem actualem circa speDicitur tamen incipere intellectus ab 40 ciem infimam, eius tamen probatione universaliori, quia incipit ab eo præ­ nou procedunt ex maiori confusione dicato, quod maiori universalitati et imperfectione cognoscendi, sed ex substerni aptum est. eflicaciori motione rei singularis et Fundamentum ergo conclusionis ex perfectissimo effectu, quem causæ positæ fere reducitur ad hunc syl- « naturales non impeditæ producunt, logismum: Intellectus noster conna- et ex eo, quod species inferior est turali modo procedens procedit de facilioris abstractionis etc. At vero 1 Lu — siquidem . . . collativum cum extremis 26 PHIL. NAT. I. P. Q. L ART. III. totum hoc ulterius regulandum est ulterius non appareat, in quo distin­ iuxta capacitatem potentiæ cogno­ guatur ab alio animali, adhuc conscentis, quæ cum procedat de po­ fusius cognoscetur. Quodsi denique tentia ad actum, ut præfati auctores nec discerni possit, in quo distin­ non negant, quantumcumque singu­ 5 guatur substantia et accidens, erit lare aliquod vehementius moveat, confusissima omnium cognitio, quia tamen ipsa potentia non poterit magis nihil habet discretionis et distinctio­ moveri nec prodire in effectum per­ nis respectu omnium, quæ sibi con­ fectiorem, nisi quantum fuerit capax veniunt. Illa autem ratio sic indeterpro illo statu. Qui cum sit status w minata et confusa non potest esse maxime potentialis, quia tunc primo nisi ens, quia solum in illo confun­ procedit intellectus de potentia ad ditur substantia cum accidenti. Ergo actum, consequenter prius attinget eius conceptus est maxime imper­ imperfectius et potentialius obiectum fectus et consequenter maxime proquam perfectum et distinctum, sicut is portionatus potentiæ imperfect® materia prima, quæ in genere natu­ Sed dices ex Scoto, quod ens non rali est pura potentia ad formas, est cognoscibile cognitione confusa quantumcumque immutetur ab effi- actuali, quia eius conceptus est sini· ' caciore agente, impossibile tamen est, plicissimus. Unde non est ibi su- I quod eius actuatio non incipiat a 20 mere aliquid confuse et aliquid digradu corporeitatis, qui imperfectior stincte, quia est omnino indivisibile est et potentialior, quam a gradu nec habet partes, quas involvat con­ vitæ vel sensus. Perspicacius D. Tho­ fuse vel resolvat distincte. Bespon mas resolvit hanc difficultatem at­ detur, quod illa ratio entis dicitur tendendo ad capacitatem et statum 25 simplicissima „ ut quod ”, quia in se imperfectum potentiæ cognoscentis, non est aliquid compositum ex ali- | ut exinde perpendat, quænam sit quo gradu superiori et inferiori, sicut prima ratio cognoscibilis seu primum alia prædicata generica vel speci­ cognitum formale in quocumque ob- fica; est tamen confusissimum ,, ut iecto primo occurrente. 30 quo ”, quia est prædicatum adeo | Restat ergo probare, quod con­ commune, ut in illo et ratione illius ; ceptus entis modo superius explicato omnia alia confundantur seu minus | sit imperfectior et confusior et con­ discernantur. ! sequenter magis proportionatus in­ Quodsi inquiras, an sicut cognotellectui sic procedenti de potentia 36 scitur ens tamquam primum cogni ad actum. Et hoc constat, quia in tum ab intellectu, ita necessario de­ aliquo toto actuali illa est ratio con­ beat intellectus procedendo de po­ fusior, per quam minus discernuntur tentia ad actum prius attingere prœet distinguuntur ea, quæ ipsi toti dicata universaliora, quæ sequuntur conveniunt, sicut v. g. occurrente w post ens, eo quod confusiora sunt, Petro tunc maxime cognoscitur di­ quam prædicata minus communia: stincte, quando discernitur in eo non respondetur (quod et advertit Casolum ratio generica vel specifica, ietanus quæstione illa prima de Ente sed etiam individualis, in qua a ce­ et Essentia conci. 2.) non esse orditeris individuis distinguitur et magis « nem essentialem inter ens, quod est designatur. Quando primo cognitum, et reliqua prædicata apparet, in quo discernatur ab alio inferiora in cognoscendo quantum ad individuo, tunc dicitur confuse cog­ applicationem et exercitium cogno­ nosci in ratione hominis, quæ est ra­ scendi, licet ex parte rei cognitas matio confundens illa individua. Quodsi w ior proportio sit in praedicatis com­ DE SCIENTIA PHILOSOPHI/E ET ORDINE COGNOSCENDI munioribus ad intellectum imperfecte cognoscentem. Ratio esi, quia in prima omnium cognitione neque in­ tellectus se potest applicare neque voluntas intellectum, cum non pne- 6 cesserit alia cognitio, virtute cuius se applicet, et ideo tantum operatur ibi proportio immediata obiecti cum po­ tentia. Et cum potentia sit tunc in statu puræ potentialitatis, non pro-& portionatur illi obiectum secundum rationem magis actualem et distinc­ tam, sed secundum potentialem et confusam, et ab illa movetur tunc intellectus. Ceterum post illam pri-1 mam cognitionem potest intellectus se movere vel per voluntatem ap­ plicari ad id, quod voluerit, sicque relictis intermediis generibus ad prædicatum infimæ speciei se ap- s plicare, unde contingit cognoscere aliquando prædicatum specificum ignorato genere intermedio, imper­ fecte tamen propter ignorantiam prædicati intermedii, quod ex parte $ rei cognitæ præcise magis proportionatum est potentiæ procedenti de imperfecto ad perfectum. Solvuntur argumenta. 5 Primo arguitur contra ordinem, quem posuit Philosophus, quod, ma­ gis confusa seu universalia sunt prius cognita. Nam vel Philosophus loqui- : fur de ordino et modo cognoscendi artificioso et scientifico vel naturali. Hoc secundum importinens est, quia Philosophus non intendit hic docere modum, quo procedit natura in cog- < noscendo, cum solum intendat osten­ dere, quomodo in Physica proceden­ dum sit, quæ solum scientifico modo procedit. Alioquin si solum de na­ turali ordine procedendi loqueretur, non solum deberet loqui de cogni­ tione intellectiva, sed etiam de sen­ ■ /.« Π. 5. n. 6. • 1. c. n. 7. 27 sitiva, quia hæc etiam procedit de imperfecto ad perfectum, et tamen, ut diximus, in præsenti non loquitur Philosophus dc cognitione sensitiva, sed solum de intellectiva. Si primum, falsum est scientificum processum esse a confusioribus, et confusiora esse notiora. In processu enim sci­ entifico notiora sunt principia, per quæ alia demonstrantur, et proces­ sus scientificus non est cognitio con­ fusa, sed distincta. Ergo non bene dicitur, quod confusiora sunt no­ tiora nobis scientifice. Respondetur Philosophum in præ­ senti agere de processu naturali, quia naturalis cognitio in nobis procedit de imperfecto ad perfectum, et eius probationes et exempla id manife­ stant. Ex hoc autem manuducit Phi­ losophus ad ostendendum, quod etiam in scientifico processu oportet pro­ cedere ab universalioribus et confu­ sioribus, non quidem comparando principia ad conclusiones (sic enim proceditur cognitione distincta), sed comparando unam materiam trac­ tandam in scientia cum alia ma­ teria. Sic enim ut ordinate proceI datur, illud obiectum seu materia prius tractanda est, quæ est univer­ salior et confusior, utpote nobis fa­ cilior, et inter ipsa principia semper universaliora prius attingenda sunt. i Et ita dicit D. Thomas 1. Phys, lect. 1. * *, quod «Philosophus osten­ dit inter principia oportere prædeterminare de universalioribus ». Et subdit, quod « quia iste est naturalis > modus sive ordo addiscendi, ut ve­ niatur a nobis notis ad ignota nobis, inde est, quod oportet nos devenire a notioribus nobis ad notiora na­ tur» » 2. Sic ergo in modo proce5 dendi a principiis ad conclusiones proceditur cognitione distincta a par­ tibus ad totum. Inter ipsa autem 28 PHIL. NAT. I. P. Q. I. ART. III. principia et materias pertractandas et est agens naturale, et obiectum proceditur ab eo, quod est confusius mediantibus sensibus debite appli­ et universalius et facilius. catum, ut cum species repræsentat Ad id autem, quod additur de cog­ quidditatem materialem determina­ nitione sensus, respondetur, quod 5 tam. Ergo producet cognitionem per­ in illo loco notanter dicit S. Thomas, fectiorem, quam potest circa tale quod prius secundum sensum dijudi­ obiectum. Confirmatur, quia cognitio incamus, id est discernimus magis com­ mune, cuius exemplum ponit tum tuitiva semper præcedit abstracti­ on lus quæ videntur a remotis, tum 10 vam non solum quia sensus præ­ in infantibus, qui a principio non cedit intellectum, sed etiam in ipso discernunt, sed omnes viros vocant intellectu, eo quod necesse est prius patres. Hoc autem indicium non moveri intellectum ab aliquo ob­ pertinet ad sensum exteriorem, qui iecto præsenti quam ab absenti, tantum simplici apprehensione sentit, cum absens cognoscatur ad instar sed pertinet ad interiorem æstimati- alicuius præsentis. Intuitivum autem vam et sensum communem, licet hoc non est magis confusum, sed magis originetur ex sensu exteriori, qui ali­ clarum quam abstractivum, cum sit quando accipit species rei perfectas, ipsa clara visio. Ergo confusiora non aliquando imperfectas. Et sic sensus sunt nobis notiora. externus quantum ad simplicem ap­ Respondetur, quod causa non im­ prehensionem non semper procedit de pedita producit effectum perfectissi­ potentia ad actum seu 1 de imper­ mum, quem potest pro illo statu, in fecto ad perfectum, sed quando videt quo repetitur, et iuxta capacitatem aliquid in distantia proportionata, i suam. Cum autem in prima cogni­ determinate et distincte apprehendit, tione intellectus connatural! modo quia sic repræsentatur sensui. V. g. procedens habeat lumen debilissi­ quando album sibi proponitur prope mum, cum procedat a pura potentia oculos, statim a principio album videt intelligibili, consequenter perfectis­ sine confusione, non 2 coloratum in simus effectus, quem tunc potest, communi et confuse. Ceterum dis­ est confusissima cognitio. Et non di­ cretio ipsa seu indicium inter unum cimus intellectum tunc esse poten­ et aliud procedit a confusiori et tiam impeditam impedimento extrincommuniori ad minus commune; pau- seco seu contrariæ dispositionis, sed latim enim in pueris tollitur confusio, • esse intrinsece inhabilem ob statum quia prius non discernebant unum puræ potentialitatis, ne procedat ad particulare ab alio, sed 3 hoc indi­ perfectiorem cognitionem. Unde in­ cium pertinet ad intellectum vel æsti- tellectus non habens illum statum mativam. puræ potentialitatis, sed lumen per­ Secundo arguitur: Potentia natu­ fectum, ut angeli, statim etiam per­ ralis non impedita, et obiecto debite fecte cognoscet. applicato, producit cognitionem per­ Nec obstat, quod aliquando na­ fectissimam, quam potest. Sed in­ tura producit in ipsa generatione per­ tellectus est potentia non impedita fectiorem effectum a principio, sicut (neque hic loquimur in casu impedi­ i in generatione animalis prius gene­ menti, sed de intellectu secundum se) ratur cor, quod est nobilius reliquis 1 Lu — ... perfectum. • Lu — non .. » confute. • Lu — ... netimutlvom. DE SCIENTIA PHILOSOPHISE ET ORDINE COGNOSCENDI 29 membris. Respondetur enim, quod universaliora; siquidem species in­ ipsum cor prius est informis quœdam fima habet ens et alia prædicata substantia et sub imperfectis dis­ universalia tamquam partes, quibus positionibus, et ita in ipso procedi­ actu componitur. Ergo est magis tur de imperfecto ad perfectum. For- s totum actuale respectu illorum, quam matur tamen prius quam alia mem­ quodlibet prædicatum universale, et bra propter necessitatem, quia est habet se ad illa sicut definitum ad principium vitæ et motus in reli­ sua definientia. Genera enim et præ­ quis membris, sicut fundamentum in dicata superiora intrant definitionem domo prius inchoatur quam reliquæ i< speciei ut partes, ipsum autem ens et partes. Et tamen ratione totius struc­ prædicata superiora sunt quidem to­ tura imperfectiorem statum habet tum, sed potentiate respectu eorum, animal, quando solum est formatum quæ sub se continent, sunt autem cor, et domus, quando solum est confusiora respectu eorum, ex quibus iactum fundamentum, quam cum re- ie actu constant, et sic sunt minus totum actuale. Totum autem actuale est liquæ partes construuntur. Ad confirmationem responde­ prius cognitum suis partibus et de­ tur verum esse, quod aliqua intui­ finitum suis definientibus, ut dicit tiva cognitio debet præcedere, tam Philosophus 1. Phys. cap. 1. 2, in quo in sensu quam in intellectu, sed ta- 20 etiam videtur claudicasse eius promen debet esse imperfectissima in cessus, dum dicit, quod totum est discernendo unum ab alio. Nam in magis notum sensui, universale au­ ipsa intuitiva cognitione etiam dan­ tem est quoddam totum continens tur gradus, et quædam est imper­ sub se plures partes, ubi manifeste fectior alia, ut patet, cum videmus e 25 æquivocat de toto actuali in maiori longe aliquid, quod nullo modo dis­ et de toto potential! in minori; uni­ cernimus in particulari, quid sit, ubi versale enim est quoddam totum po­ solum datur intuitiva cognitio quoad tentiate. Confirmatur, quia quando cogan est. Sic intellectus in sua prima cognitione id, quod ipsi proponitur, 30 noscitur ens in prima cognitione, vel ridet quasi a longe in genere intel- cognoscitur ut contractum et con­ ligibili, licet præsens sit obiectum, cretum cum aliis prædicatis inferio­ et sic illa notitia intuitiva solum de ribus vel ut abstractum et separa­ obiecto attingit ipsum esse seu quoad tum ab illis. Æi primo modo, non an est, quod est esse iutuitivam im- 35 cognoscitur ens sub conceptu conperfecte et cum omnimoda confusione fuso, sed magis sub contracto, quod respectu quidditatis et 1 discretionis non est cognoscere ens sub conceptu praedicatorum. entis, sed sub conceptu alterius præTertio arguitur: Totum actuale se­ dicati. Si secundum, non potest primo cundum cognitionem confusam prius 40 cognosci ens, quia abstractio illa est est cognoscibile quam partes; siqui­ omnium suprema et difficillima, absdem cognitio per partes est cognitio tractio autem speciei infima' est fa­ distincta, non confusa. Ergo illud, cilior. quia abstrahit a similioribus, quod est magis totum actuale, est scilicet ab individuis unius speciei. prius cognoscibile, sed species in- 45 et magis accedit ad sensibilem cogfima est magis totum actuale quam nitionem, quæ versatur circa ipsa ens in communi vel alia prædicata individua. Unde et illa scientia, quæ 1 Au — et... pnedlcatùnun· • 184 a 25. 30 PHIL. NAT. I. P. Q. I. ART. III. agit de ente in abstracto et in com- cessus cognitionis distinctæ. Si vero mnni, est omnium postrema, scilicet considerantur secundum se præcise, non sub relatione et comparatione Metaphysics. Respondetur, quod species infima ad inferiora, sed absoluto secundum est quoddam totum actuale per mo- 5 se, sic sunt ratio confundendi cogni­ dum rei et per modum cuiusdam tionem totius. Unde dicit S. Thomas compositi, et sic est magis cognosci­ 1. p. q. 85. art. 3. ad 3., quod pars bilis cognitione confusa actuali tam­ potest cognosci vel absolute, et sic quam cognitum „ ut quod ” et ut prius cognoscitur quam totum, vel se­ quidditas ipsa materialis, quæ oc-10 cundum quod est pars huius, et sic currit intellectui. Ceterum in ista prius cognoscitur totum, et sic etiam specie et quidditate sic occurrente definientia absolute considerata sunt intellectui in prima sui potentiali- priora definito, quia notificant illud, tate, ratio formalis „ quæ ” seu ob­ sed ut partes definitionis sunt po­ iectum prius cognitum „ ut quo ” et sterius nota. Sic ergo partes non sem­ ut ratio confundendi totum illud per sunt ratio cognitionis distinctæ constitutum, quod est species, est actualis, nisi in quantum sunt proipsa ratio entis seu prædicati uni­ priæ huius, non si solum conside­ versalioris, quatenus in illo secundum rantur absolute et secundum se; sic se minus discernuntur seu magis con- 20 enim potius sunt ratio confundendi, funduntur reliqua prædicata. Ideo quia solum in eis attingitur id, quod enim totum actuale confuse conci­ est commune, non quod proprium pitur, quia solum sub ea ratione huius. Si vero ista prædicata com­ cognoscitur, in qua omnes illæ partes munia comparative ad inferiora atminus discernuntur et minus ea, 25 tinguntur, sic fundant cognitionem quæ sunt propria totius, attinguntur. totius potentialis nec pertinent ad Constat enim, quod quando totum primum cognitum. actuale cognoscitur confuse, sub aQuod vero additur de processu Phi­ liqua ratione formali confunditur, et losophi a toto actuali ad totum poilla debet esse, in qua propriæ ra- 30 tentiale, respondetur ex D. Thoma tiones illius totius non discernuntur, 1. Phys. lect. 1. \ quod Philosophus sed cum his, quæ ipsi et aliis com­ subsumit de universali, quod est quod­ munia sunt, confunduntur. Hæc au­ dam totum, non quatenus exercet tem est ratio seu prædicatum com­ rationem totius potentialis, id est 2 mune secundum se. 35 secundum habitudinem superioris ad Quod vero dicitur prædicata com­ inferiora, sed quatenus est ratio quae­ munia esse partes componentes et dam confusa et concipitur secun­ definientes ipsam speciem infimam, dum se, in qua non discernuntur, dicimus, quod illa prædicata secun­ sed confunduntur reliqua praedicata dum diversos respectus pertinent ad w et differential propriæ, et quatenus cognitionem confusam vel distinc­ utrumque totum, actuale et potentam, actualem vel potentialem. Si tiale, conveniunt in ratione confusi, enim considerantur ut partes huius sic procedit de uno ad aliud. Nam quidditatis, quam componunt, et ut ratio totius potentialis sumpta secontractai ad illam, processus cogni- 45 eundum se et ut pars communis et tionis ab ipsis ad totum est pro- non propria huius naturæ 3, quæ est ’ Zz Π. β. η. 0.-10. • Lu freu. • Lu toUw», — qurc tst. .. cx Illa. DE SCIENTIA PHILOSOPHIÆ ET ORDINE COGNOSCENDI totum seu compositum ex illa, est ratio formalis confundendi cognitio­ nem eius, ut dictum est. Ad confirmationem responde­ tur, quod cum dicitur ens esse primo 5 cognitum et prædicata universaliora esso notiora, non sumitur ens, ut snbest abstraction! positivæ, sive for­ mali sive totali, sicut de illo tractat Metaphysica, sed ut concipitur se­ cundum se et sub abstractione nega­ tiva, qualis etiam potest contingere in sensu, qui accipit unum omisso alio, v. g. colorem in pomo omisso sapore, et in ipso colore possumus videre a longe rationem colorati sin­ gularis, non discernendo propriam differentiam talis coloris. Sic in prima cognitione intellectus accipit ens ut concretum quidditati sensibili, non quia abstractionem positivam eius formet, nec quia propriam et deter­ minatam rationem prædicati infe­ rioris accipiat, sed quia in ipsa quidditate sensibili solum accipit ratio­ nem confusiorem vel communiorem secundum se, quæ est magis imper­ fecta et potentialis. Et hæc est fa­ cilioris abstractionis negativæ, licet positiva eius abstractio, quæ est cum habitudine superioris ad inferiora, sit difficilior et in specie infima fa­ cilior. Ultimo arguitur ad probandum, quod singulare prius ab intellectu attingitur quam universale. Nam intellectus movetur a phantasmate sicut visus a colore, ut sæpe asserit Aristoteles. Et experientia ipsa te­ statur, quia cum primum aliquid sin­ gulare offertur sensui, illud ipsum movet intuitive intellectum. De ra­ tione autem intuitivæ cognitionis est. quod sit circa rem præsentem et existentem, ergo circa singulare. Cum ergo a phantasmate moveatur in­ tellectus, ab ipso etiam determinatur ad cognoscendum hoc singulare, quod in phantasmate repræsentatur ; alio­ quin non moveret intellectum, si non 31 moveret ad id, quod repræsentat, quod totum est singulare. Confirmatur, quia intellectus possibilis abstrahit universale a sin­ gularibus, faciendo comparationem et collationem singularium in eo, in quo conveniunt et in quo diffe­ runt. Ergo necesse est, quod prius cognoscat ipsa singularia; alioquin numquam abstraheret universalia, si non cognosceret, a quibus abstrahit. Confirmatur secundo : Nam in­ tellectus potest formare conceptum directe repræsentantem singularia. Ergo et speciem impressam habere potest repræsentantem illud directe, atque adeo potest intellectus im­ mediate cognoscere illud. Consequen­ tia constat, quia ratio, quare non potest primo et per se repræsentari singulare sensibile, est, quia non est primo et per se intelligibile, quousque denudetur a conditionibus singula­ ribus. Sed species expressa seu con­ ceptus est magis in actu intelligibilis quam species impressa; ergo si potest repræseutare directe singulare, a for­ tiori species impressa id poterit, et consequenter intellectus directe et immediate informabitur ad reprae­ sentationem talis singularis. Ante­ cedens autem constat, quia intellectus format immediate propositionem sin­ gularem, ut « Petrus est albus », et intuitive attingit obiectum proposi­ tum, quod non potest esse, nisi in singulari attingat et in quantam exi­ stons est. Ac denique practice diri­ git operationes voluntatis, quæ circa individuum sæpe versantur, sicut quando electio aliquid in singulari eligit præ alio. Neque dici potest, quod cognoscatur per reflexionem supra ipsum phantasma, quia hæc reflexio indiget comparatione obiecti intellecti ad ipsum phantasma. Et tunc vel tale phantasma singulare est sibi ignotum vel notum. Si igno­ tum, non faciet comparationem, si notum, ergo per aliquam notitiam, 32 PHIL. NAT. I. P. Q. I. ART. III. quæ directe repræsentet ipsum, et tive videre independenter a sensu, sic habetur intentum; praeterquam, Sed in praesenti non loquimur nisi quod istæ reflexiones vix fieri pos­ de speciebus per sensum acquisitis sunt ab hominibus valde exercitatis et ab illo dependentibus. et doctis, singulare autem a quo- s Ad primam confirmationem cumque intelligitur. respondetur universale metaphysicum Respondetur ad principale ar­ posse fieri ante comparationem et gumentum, quod ut plenius dice­ collationem cum singularibus, sed per tur in libris de Anima * *, phantasma abstractionem negativam 2. Sic enim dicitur movere intellectum, quatenus intellectus agens dicitur abstrahere proponit obiecta, a quibus intellectus speciem a phantasmate, quatenus re­ agens accipit et format speciem spi­ praesentat naturam et omittit indivi­ ritualem repraesentantem obiectum, dua, id est rem per modum quiddi­ non eo modo, quo in phantasmate tatis, et non per modum conditionum continetur, sed eo modo, quo intel­ singularizantium, eo quod ratio ipsa lectus exigit iuxta rationem sui ob­ quidditatis a singularibus conditioni­ iecti formalis. Formale autem ob­ bus non dependet. Quando vero intel­ iectum intellectus in eo, in quo di­ lectus comparat hanc naturam univer­ stinguitur a sensu, est ipsa quidditas salem ad singularia sive ad conditiones rei secundum se, non autem secun­ individuates, cognoscit quidem ipsa dum accidentia exterius apparentia. singularia, sed indirecte et ut sunt ali­ Intellectus enim dicitur quasi intus quid connotatum vel praesuppositum legens, eo quod penetrat ad inte­ in phantasmate ad ipsam quidditatem. Ad secundam confirmationem riora rei, id est ad quidditatem, quod non facit sensus. Quare phan-1 respondetur, quod intellectus non tasma dicitur movere intellectum ad cognoscit singulare eo modo, quo quidditatem sui obiecti repraesentati universale, licet utrumque cognoscat, eo modo, quo intellectus exigit, non et sic negamus dari conceptum seu eo modo, quo phantasma continet, cognitionem directe repraesentantem sicut etiam colores movent visum singulare, sicut negat semper D. Tho­ ad cognoscendum praecise ipsum co­ mas. Aliud est enim, quod possit lorem, non autem coniunctionem eius dari conceptus proprius rei singularis, ad saporem vel calorem, quam tamen aliud quod directus. Proprius quidem habet in re. Quod vero dicitur in­ dari potest ex parte rei cognitæ, distellectus intuitive videre obiectum, > cernendo hoc individuum ab illo, et dicimus, quod id habet dependentor qui distincte cognoscit, proprie cog­ a sensu et in quantum continuatur noscit, non autem directus, quia for­ cum illo. Clausis autem sensibus, malis ratio cognoscendi intellectus, quantumcumque res sint praesentes, in quo a sensu distinguitur, non est intellectus non potest intuitive cog­ ipsa singularitas, sed ipsa quidditas, noscere, quia non possunt ilke species cuius singularitas est modus. Sed de tali praesentia certificare nisi me­ tamen quia intellectus non attingit diantibus sensibus. Si tamen Deus ipsam quidditatem nisi dependenter infunderet aliquod lumen superius et a phantasmatibus, convertendo et species exemplatas a Deo, sicut in- « coordinando se illis, ut dicitur 3. do funduntur angelis, posset illis intui- Anima textu 32. 3, ideo attingit 1 Phll. nat. 4 p. q. 10. art. 2. ’ Loç. 2. p. q. I. art. 2. (I. 318 b 7). • c. 7. (431 b 2). DE SCIENTIA PHILOSOPHIÆ ET ORDINE COGNOSCENDI 33 singularia, ut sunt quædam conno- singularia confuse, ut continentur so­ tationes quidditatis abstract» a phan­ lum sub natura communi, sed ut retasmatibus, ad quæ dicit ordinem. præsentantur distincte in phantasma­ Et ita sensus et intellectus contrario tibus. Non quod intellectus concipiat modo procedunt, quia sensus primo per phantasma formaliter, sed quæ et per se respicit accidentia, a quibus sunt propria phantasmatum, investi­ pendet individua tio quidditatis, intel­ gat intellectus per conceptum quid­ lectus autem primo et per se respicit ditatis ut habentis ordinem et de­ quidditatem, quæ talibus accidentibus pendentiam a phantasmate ut a et individuatione connotatur et de­ 10 termino a quo est extracta. Et hæc signatur, et ideo potest proprie di­ est cognitio reflexa seu indirecta, qua stincte attingere illa, non tamen im­ cognoscitur singulare, quia scilicet mediate et directe. Intelligitur enim cognoscitur quidditas attendendo et­ res materialis modo immateriali et iam ad connotationem et ordinem, consequenter segregatur a modo ma­ quem habet ad phantasmata, a qui­ teriali, qui maxime invenitur in con­ bus extracta est, et propterea dicitur ditionibus singulariter individuanti- reflecti super illa. Ab illis enim inbus. Et ideo obiectum, quod fit im­ coepit cognitio, et hac ratione ex­ materiale a nobis per segregationem plicat hanc reflexionem S. Thomas a modo materialitatis, implicat, quod 1. p. q. 86. art. 1. et opusc. 29. 1 directe repræsentet sub modo singu­ et aliis locis. Neque hoc requirit laritatis, quæ est maxime materialis. maius exercitium vel comparationem, Secus est de speciebus infusis a Deo, quam ipsa conversio ad phantasmata, quæ représentant sua obiecta im- quæ cuilibet homini convenit, licet materialiter, quatenus descendunt a exercitatiores comparationem ipsam Deo, a quo et quidditas et singula­ et reflexionem in actu signato possint ritas derivatur, et consequenter re- advertere. Et sic etiam practica cog­ nitio, ut in singulari moveat ad rem præsentatur ut sic derivata. Quare ad argumentum negatur ante­ sensibilem vel modo sensibili indu­ cedens. Ad probationem dicitur, quod tam, indiget formare aliquam sensi­ intellectus format propositionem rei tivam cognitionem, mediante qua singularis et singularitatem cognoscit moveatur in singulari appetitus ad practiceque proponit voluntati, for­ exequendum, ut loco cit. 1. p. ad mando quidem proprium et distinc­ 2. dicit D. Thomas et 3. de Anima tum conceptum illius, sed indirectum, ex Philosopho, lect. 12. 1 2 Voluntas quatenus connotatur singularitas in autem ex cognitione singularis indi­ ipsa quidditate, ut extracta est a recta movetur, licet 3 sit propria et phantasmatibus. Et sic non cognoscit distincta. 1 De principio Indlvlduatlonle (Ρα XVI. 328). ’ XX. 1> i. 1 Lu — licet... dletlncU. 3· Ιο. λ S. Thoma, Cursus Phil. Thorn., II. vel. Phil. Nat. I. CIRCA LIBRUM PRIMUM PHYSICORUM DE PRINCIPIIS RERUM NATURALIUM SUMMA TEXTUS LIBRI PRIMI PHYSICORUM ARISTOTELIS 1 Intentum Philosophi in hoc primo libro est: Primo, tradere ordinem meSumma cap. 2. thodumque procedendi in hac scientia, secundo, principia rerum naturalium inA secundo capite usque ad quartum vestigare sententias veterum philoso- 5 incipit afferre et impugnare sententias phorum referendo et refutando, tertio antiquorum circa principia naturalia, tandem, propriam sententiam statuendo Et in hoc capite secundo primo affert et probando. opiniones veterum in genere, deinde spe­ cialiter agit contra Parmenidem et MeSumma cap. 1. 10 Ussum. Quoad primum generaliter reducit Igitur in primo capite proponit or- opiniones antiquorum circa principia nadinem methodumque doctrinæ in scien- turalia ad duo capita. Nam quidam tiis, scilicet ut primo procedatur ex posuerunt unum tantum dari princicausis et principiis, deinde inter prin- is pium rerum naturalium, alii plura. cipia assumantur ea, quæ nobis sunt Ex bis, qui ponebant unum princi­ notiora et manifestiora; procedit enim pium, quidam posuerunt illud immo­ ordo doctrinæ a facilioribus et notio­ bile, ut Parmenides et Melissus, alii ribus. Tertio, inquit ea esse nobis no­ mobile, ut antiquiores physici, qui etiam tiora, quæ sunt magis confusa et uni- i valde divisi sunt. Nam quidam dice­ versalia, sicque ab universalioribus bant hoc principium esse aerem, ut procedendum est, cuius rei tria af­ Diogenes, alii aquam ut Thales, alii fert indicia: Primum, quia totum est ignem ut Heraclitus. Nullus vero ex notius parte secundum cognitionem con­ illis posuit solam terram esse primum fusam, universale autem est quoddam i principium, quia propter eius grossitotum. Secundum, quia in definito et tiein potius existimabant esse compo­ definientibus prius cognoscimus ipsum sitam quam simplicem, prima autem definitum ut quoddam totum, deinde principia debent esse simplicia, ut ex definientia, in quantum eius partes. eis alia componantur, — licet alii an­ Tertium, quia pueri a principio non tiquiores, quos theologos et poetas vo­ discernunt, existimando omnes viros carunt, terram dixerint esse omnium patres et omnes feminas matres. Deinde rerum substantiam et naturam, ut li­ vero incipiunt unumquodque discer­ bro 2. lect. 2., ex Philosopho notat D. Thomas 2. nere. ‘ 184 ». • Le II. 59. n. 1. SUMMA TEXTUS LIBRI PRIMI PHYSICORUM 35 Ex illis vero, qui ponebant plura Summa cap. 4. esse principia rerum naturalium, qui­ dam dixerunt esse finita, alii infinita. Qui finita, alii dixerunt esse duo, ut In quarto capite incipit agere contra ignem et terram, alii tria, scilicet aerem, alios philosophos, qui Physici appellan­ ignem et aquam, repellentes terram tur, qui de principiis tamquam de mo­ propter eius grossit iem, alii omnia qua­ bilibus sentiebant. tuor elementa, et etiam litem et amici­ Et proponit duo genera istorum phi­ tiam ut Empedocles. Qui posuerunt in­ losophorum: Quidam enim ponebant finita, etiam divisi sunt. Nam quidam, unum principium materiale, v. g. ali­ ut Democritus, posuerunt infinita indi­ quod ex elementis. Ad separationem visibilia seu atomos, qui erant eiusdem autem et distinctionem rerum pone­ natura?, differebant vero secundum fi­ bant aliqui duo contraria concurrere, guram et formam, et ex eorum diversa puta rarum vel densum, sive parvum positione et combinatione divers® res vel magnum, aut uno verbo dicendo resultabant. Alii, ut Anaxagoras, po­ quamcumque excellentiam et defec­ suerunt infinita principia, non tamen tum. indivisibilia neque eiusdem generis, sed Alii vero physici posuerunt re® na­ infinitas partes minimas, v. g. carnis turales fieri ex aliquo principio, in quo et ossis et aliorum huiusmodi, eo quod omnia erant confusa, sed per quamdam dicebant in unaquaque re inesse omnia, segregationem dicebant fieri de novo quæ ex illa possunt fieri, et cum possint ab illa confusione emergendo. Et in fieri infinitæ secundum diversas gene­ hoc conveniebant Anaximander, Empe­ rationes ex unaquaque re, oportet, quod docles et Anaxagoras, sed differebant, in illa sint infinita, et cum non fiant quia Anaximander solum illud unum, ex nihilo, sed ex aliquo, oportet, quod in quo omnia confusa erant et commixta, dicebat esse principium, non autem illa illa infinita sint in actu. In secundo loco specialiter descen­ multa, quæ in eo erant. Sed Anaxagoras dit in hoc capite ad impugnandam opi­ etiam illa multa ibi contenta dicebat nionem Parmenidis et Melissi, quorum esse principia, et illa multa dicebat esse opinio, quia ponebat unum principium infinitas partes minimas, qua? in una­ immobile, non pertinet ad physicum, quaque re præexistebant, et ex eorum qui tantum agit de mobilibus, sed ad segregatione dicebantur res fieri. Dice­ metaphysicum. Inde tamen petitis ra­ bant enim isti philosophi ex nihilo nihil tionibus ostendit illud principium natu­ fieri, et consequenter ex aliquo, et illud rale, ex quo cetera fiunt, non posse aliquod dicebant esse ens actu, quia esse unum neque immobile, et impug­ « ens in potentia tantum » non agno­ nat eos ex æquivocatione, qua procede­ scebant. Unde si ex aqua fiebat aer, bant, quia non apparet, quomodo su- dicebant aerem praeexistere in aqua. mebant rationem entis pro substantia m Sed quia rursus repugnat sensui dicere, vel accidente, vel pro quo accidente, nec quod in aqua sit aer vel ignis, qui ex etiam qua ratione sumerent unum pro illo generantur, ideo ad hoc evitandum uno continuatione, vel pro uno indivi­ dicebat Anaxagoras in qualibet re esse sibili. Unde quia ex æquivocatione unius permixtas infinitas partes insensibiles et et entis processerunt isti philosophi, non minimas eorum, quæ ex tali re fieri a physico, (pii non agit de uno et ente, possunt. Et quia possunt fieri infinita, sed a metaphysico confutari debent. ideo dicebant infinitas partes minimas dari. Contra hanc ergo opinionem ASumma cap. 3. Mnaxagoræ disputat Philosophus in In tertio capite solvit rationes Par­ isto capite, et ad hoc facit tria: menidis et Melissi ostendens non so­ Primo proponit eius rationem seu fun­ lum peccare falsum assumendo, sed et­ damentum, secundo quinque rationi­ iam contra formam argumentandi pro­ bus illum impugnat, et occasione istacedendo. 55 rum minimarum partium agit de ter- 36 SUMMA TEXTUS LIBRI PRIMI PHYSICORUM minis magnitudinis et parvitatis in re­ bus. Tertio denique ostendit motivum Anaxagoræ ex malo intellectu suæ po­ sitionis processisse. Summa cap. 5. Summa CAP. 6. In capite sexto præmittit secundum 5 de numero principiorum. Circa quod tria facit: Primo ostendit, quod princi­ pia ex eo, quod sunt contraria, ne­ que sunt unum tantum neque in­ finita. Non sunt unum tantum, quia 0 contrarietas inter plura versatur. Non sunt infinita, tum quia infinitum est ignotum ; tum quia principia sunt prima contraria, hæc autem solum sunt in ge­ nere substantiæ, et sic non sunt in­ ii finita ; tum denique, quia si sunt in­ finita, omnia contraria erunt principia, quod est falsum, quia multa contraria sunt ex aliis prioribus, ut dulce et ama­ rum ex calido et sicco, et sic non sunt 1 prima principia. Repugnat ergo esse prima principia infinita; infinitum enim complectitur omnia. Secundo ostendit principia non posse esse tantum duo, quia prin­ cipia sunt contraria inter se. Ergo 0portet dari aliquod tertium, in quo subiectentur et circa quod exerceant oppositionem, et sic plus quam duo principia esse debent. Tertio ostendit non esse plus quam tria, quia sufficiunt duo con­ traria et unum subiectum, ut ex con­ trariis dicatur aliquid fieri. Ergo non est necesse plura ponere quam subiectum et formam et contrarium formæ, quod est privatio. Et ad hoc plures alias ra­ tiones congerit, • In capite quinto incipit tradere propriam sententiam circa princi­ pia rerum naturalium. Et primo procedit disputative praemittendo in hoc et sequenti capite quædam, quæ apud antiquos etiam admissa fuere circa prin­ cipia. Et tandem in septimo capite resolvit veritatem. Prœmittit autem duo: Primum in hoc capite de contrarietato principiorum, secundum in sequenti de numero eorum. Igitur in hoc capite quinto ostendit, principia naturalia debere esse contra- : ria. Omnes enim Philosophi antiqui aliquam contrarietatem agnoverunt, ut fieret segregatio et distinctio in na­ turis, licet in illa assignanda dissenti­ rent. Nam v. g. qui dicebant totum 2 hoc universum esse unum ens unamque substantiam immobilem, dicebant plu­ ralitatem rerum solum esse secundum sensum, ideoque solum inducebant contrarietatem secundum sensum, ut ca- 3 lidum et frigidum. Qui vero ponebant unum principium mobile materiale, po­ nebant rarum et densum, ut ex illo alia fierent. Qui ponebant principia infinita indivisibilia, ponebant vacuum et ple- 3! num, quatenus indivisibilia relinquebant quasdam partes vacuas, quasdam plenas. Qui vero infinita divisibilia, scilicet partes minimas, ponebant, pro Summa cap. 7. contrarietate assignabant aliquam con­ ♦ gregationem et segregationem, secun­ In capite septimo determinato re­ dum quam illæ partes aliquid unum fa­ solvit veritatem. cerent vel segregarent. Itaque omnes Et primo procedit ab ipsa genera­ aliquam contrarietatem agnoscebant in tione seu fieri rei ostendendo, quod principiis. ad illud tria requiruntur, scilicet sub­ Denique illam ostendit Philosophus iectum, ex quo aliquid fit, oppositum, ex inductione et experientia, tum unde fit, et terminus, qui do novo fit. ex ipsa conditione principiorum, quia Et quidem dari terminum manifestis­ principia non sunt ex aliis et- ex alter­ simum est, cum videamus res fleri de utris, et omnia alia sunt ex ipsis, quæ novo. Quod vero fiat ex subiecto, et conditio etiam convenit contrariis; tum privatione constat, quia in omni fieri ex ipsa generatione et corruptione, quæ aliquid permanet, scilicet quod fit de sine contrarietate, id est sine esse et novo, et aliquid non permanet, scili­ non esse, non datur, ut experientia cet id, quod antea erat; ergo requirit constat. 1 privationem illius, quod antea erat, et DE PRINCIPIIS RERUM NATURALIUM IN COMMUNI 37 positionem huius, quod modo fit. Et ens; materia est præter ens, cum non quia fit ex aliquo, non ex nihilo, cum sit ens actu, ergo non est ens, et sic ex nihilo nihil fiat, sequitur, ut ad non distinguebat inter materiam et pri­ fieri requirantur tria, subiectum, forma vationem. Aristoteles autem ostendit et oppositum formæ, scilicet privatio. 65 materiam non esse quidem ens actu, Secundo colligit ex his principiis re­ nec tamen esse privationem, sed ens rum naturalium duo distincta esse in­ in potentia, quia privatio non appetit ter se et per se requisita, ex quibus sci­ formam neque est in potentia ad for­ licet res ipsa constat, scilicet materia et mam, sed illi opponitur eamque de­ forma. In hæc enim resolvitur unum-10 struit; materia autem simul est cum quodque tamquam in partes componen­ forma recipiendo illam et componendo tes. Aliud principium requiritur rat ione ipsum totum. Non est ergo idem distinctum, scilicet privatio, et dicitur privatio quod materia, licet mateprincipium per accidens respectu eius, riæ insit privatio, quando non haquod de novo fit, sicut hominis musici is bet formam. Unde definit materiam, per se est causa homo et musica, sed quod est primum subiectum, ex quo quod antea fuerit non musicus, per ac­ aliquid fit, cum insit non secundum cidens est ad constitutionem ipsius ho­ accidens. minis musici. Summa cap. 8. In capite octavo excludit errores an­ tiquorum circa materiam et in capite nono errores circa privationem. 25 Etenim ex ignorantia materi» an­ tiqui tollebant generationem substan­ tialem et solum accidentalem admit­ tebant ducti ea ratione, quia nihil po­ test fieri simpliciter seu substantialiter, 30 neque ex ente neque ex non ente. Non ex ente, quia si iam est, non fit; non ex non ente, quia ex nihilo nihil fit. Ostendit autem Philosophus ipsos non distinxisse inter ens in potentia et in 35 actu. Ex ente enim in potentia fit ens in actu, et hoc ens in potentia est ma­ teria, quæ neque est nihil, neque est illud ens in actu, quod fit, sed est ens in potentia ad illas formas, quæ in illa « de novo educuntur. QUÆSTIO Π. DE PRINCIPIIS RERUM NA­ TURALIUM IN COMMUNI. Principia rerum naturalium vo­ cant philosophi illa, ex quibus res naturales constant et fiunt. Princi­ pium autem extra totam naturam et quod movet naturam, est Deus, licet antiqui cæcutientes non solum erraverint circa principia naturalia non agnoscentes generationes sub­ stantiales, sed etiam primis principiis rerum naturalium, ex quibus natura ipsa constat, divinitatem tribuerunt, cum tamen divinitas soli illi princi­ pio, quod est extra et supra totam naturam, nec movetur in se, sed movet illam, tribuatur. Summa cap. 9. Et ad investiganda principia In capite nono et ultimo excludit «ipsa rerum naturalium duplex errores, qui apud antiquos circa pri­ patet via Philosophi»: Prima sup­ vationem irrepserant. Licet enim aliqui ponendo dari generationem substan­ antiqui materiam dari faterentur, tamen tialem, qua res do novo fiunt simprivationem non distinguebant ab illa. pliciter. Ex huius enim ignorantia Et ita dicebant materiam esse non ens, quia videbant eam privatam omni forma, antiqui illi philosophi in tam absur­ et sic dicebant aliquid fieri ex non ente, das sententias declinarunt. Secunda quia fiebat ex materia. Et in hoc fuit ex illo principio notissimo, quod ex inductus Plato ex ratione Parmenidis, nihilo nihil fit per naturam. Indo quia quidquid est præter ens, est non enim deducitur debere dari aliquod 38 PHIL. NAT. I. P. Q. II. ART. I. subiectum, ex quo aliquid fiat, non quemdam ad esse causati. Dividitur solum secundum mutationem acci­ vero principium ibidem in illud, quod dentalem, sed etiam secundum mu­ est primum vel in esse rei, sicut tationem substantialem, et ita in se prima pars dicitur principium, vel non debet esse ens actu substantia­ 5 in fieri rei vel in cognitione rei, sicque definitur principium a Philo­ liter, sed ens in potentia. Ad investigandum autem prin­ sopho 4 ibi, quod « est primum, unde cipium, quod est extra totam aliquid est vel fit vel cognoscitur». naturam, utitur Philosophia motu, Addit vero D. Thomas ibi, quod non ut pendet a subiecto et forma, io principia quædam sunt intrinseca, ex quibus res mobilis constat, sed quædam extrinseca, et inde discer­ ut pendet a movente et efficiente, netur, quomodo se habent ista tria, quod requiritur ultra subiectum et principium, causa, et elementum. formam, cum nihil se moveat nec ef- Omnia enim dicunt aliquam rationem ficiat, ut in 7. libro 1 probabitur, primi, sed distinguuntur, quod prin­ et non sit procedere in infinitum. cipium est communius quam causa, Ergo datur primum movens non et causa quam elementum. Salvatur motum ab alio; et hoc non est na­ enim ratio principii, ubicumque tura, quæ est mobilis, sed supra salvatur ordo primi ad principiatum, naturam. et sic in divinis processionibus in­ Sic ergo in præsenti solum inve­ venitur ratio principii, quia invenitur stigamus principia rerum naturalium, ordo unius ab alio, et a quo alius, ex quibus componuntur et constant nec tamen invenitur ratio causæ, res ipsæ naturales. Principium autem quia non invenitur influxus in esse extrinsecum et superius toti naturæ et consecutio ipsius esse cum 5 de­ in 8. libro 2 investigabitur. Primo pendentia et inferioritate, licet in­ autem inquiremus do principiis in veniatur communicatio esse, de quo communi. Secundo de quolibet eo­ videndus est D. Thomas 1. p. q. 33. rum in particulari. Tertio de com­ art. 1. ad 1. Similiter terminus a posito, quod ex illis resultat, tam quo incipit motus et punctum re­ substantiali quam quantitative. spectu lineæ dicuntur principia, sed non causæ. Deinde etiam causa in plus est quam elementum, com­ Articulus Primus. prehendit enim causa tam intrinse­ cam quam extrinsecam; unde coelum QUID SIT PRINCIPIUM REI NA­ dicitur causa istorum inferiorum, sed TURALIS ET QUOMODO DEFI­ non elementum, et similiter etiam NIATUR. finis est causa, et non elementum. Sola autem causa intrinseca potest Principium loquendo in tota sua dici elementum, et sic minus late generalitate distinguitur a D. Thoma patet quam causa. 5. Metaph. lect. 1. 3 a causa hoc Principium sic generaliter sump­ modo, quod principium ordinem tum includit tam principia metaquemdam importat ad principiatum, physica quam physica, tam intrin­ at vero causa importat influxum seca quam extrinseca, tam in facto * * • • 1 q. 22. art. 1. q. 24. Pa XX. 381 a. Metaph. V. c. 1. (1013 α 17). Lu — cam ... Interiori tote» DE PRINCIPIIS RERUM NATURALIUM IN COMMUNI 39 esse quam in fieri, et dicimus prin­ Dubitant tamen aliqui in prae­ cipia physica sumendo ly physicum senti, an Philosophus definiat hic non pro eo solum, quod est reale, principia naturalia quoad fieri et sed quod est subiectum motui im­ generari, an solum quoad esse, perfecto et corporeo. Melaphysica 5 liqui enim recentiores existimant, ergo principia sunt communia omni tionem principiorum non consistere generi entis, scilicet actus et potentia, in eo, quod non fiant ex aliis nec ut dicitur 12. Metaph. textu 26. l, alterutris, sed quod non sint ex lect. 4. apud D. Thomam 2. Prin­ aliis nec ex alterutris. Unde videncipia vero physica important actum io tur ab hac definitione excludere priet potentiam non absolute in omni vationem. Sed oppositum expresse tenet latitudine, sed in genere mobili seu transmutabili, et ita actus dicitur D. Thomas, ut videri potest in hoc forma, potentia vero vel sumitur 1. Phys. lect. 13. 5 exponens illa pro subiecto, et sic est materia, vel w verba cap. 7. textu 65. 6 : « Sunt pro potentialitate seu statu carentiæ causæ et principia eorum, quæ na­ tura sunt » etc., ubi sic inquit : formæ, et sic est privatio. His positis principia naturalia in « Et notandum est, quod hic in­ communi loquendo definiuntur a Phi­ tendit inquirere Aristoteles princilosopho in hoc 1. libro textu 42. 3, 2o pia non solum fiendi, sed etiam eslect. 10. apud D. Thomam 4, penes sendi, unde signanter dicit, ex qui­ tres conditiones, quæ ad illa requi­ bus primis sunt et fiunt ». Ergo runtur: « Principia sunt, quæ hic definiuntur non solum principia non sunt ex aliis nec ex alter- rerum in esse, sed etiam in fieri. utris, sed omnia ex ipsis». Ubi 25 Et ratio est, quia non traditur alia solum definit prima principia natu­ definitio pro principiis generationis ralia, scilicet quæ simpliciter habent quam pro principiis compositionis, rationem principii, ita quod nullo sed una dari potest pro omnibus modo sunt priucipiata. Secunda au­ principiis in communi, nec alia quam tem principia, quæ sunt ex his primis, ista. Et ita convenit ista definitio ita sunt principia, quod etiam sunt non solum duobus principiis, quæ principiata et constantia ex aliis sunt principia in componendo, sci­ prioribus. Et sic dicuntur non esse licet materiæ et formæ, sed etiam ex aliis, sed omnia ex ipsis, quia privationi, quæ est principium in non habent alia priora, ex quibus fieri et generari. Et idem sumitur principientur, quæcumque vero res ex verbis Philosophi in hoc 1. li­ principiantur, ex ipsis sunt. Et sic bro textu 65. in fine 7, ubi inquit excluduntur ab hac definitione qua­ « ex his, scilicet materia et forma, tuor elementa et ipsum cœlum, quæ fieri ea quæ fiunt ». Et similiter in licet sint principia, non tamen sunt « textu 42. 8, lect. 10. apud D. Thoprima, sed ex aliis prioribus constant, mam 9, dicit, quod « prima contraria scilicet materia et forma. sunt, quæ non ex se mutuo fiunt », ut » c. 5. (1071 a 3). ' Pa XX. 030 a. ■ c. 3. (188 a 27). • U Π. 33. n. 3. • 1. c. 45. n. 2. • 190 b 17. ’ 1. C. 23. ' c. 5. (188 a 30). • Lt II. 33. n. 3. 40 PHIL. NAT. I. P. Q. II. ART. I. habet nova translatio, ubi antiqua fit frigidum, non quidem formaliter, dicebat, quod « contraria non sunt id est ratione formæ, nec enim una ex alterutris ». Denique in 5. Me­ forma est ex alia, sed subiective et taph. textu 5.1 dicit Philosophus na­ ratione materiæ, quatenus ex ma­ turam dici uno modo « id, ex quo 5 teria calidi educitur frigus, de quo aliquid est et fit», et loquitur de videatur Philosophus 10. Metaph. materia, quæ est principium quan­ textu 14. e, lect. 6. apud D. Thotum ad esse et quantum ad fieri, mam 7. Et similiter unum contra­ ut ibi explicat D. Thomas 2. Sic rium fit ex alio ut a termino a quo, ergo definitio data non solum intel- io ut statim dicemus. Secunda 8 autem figitur de principiis in esse, quæ com­ contraria fiunt ex primis, quia re­ ponunt et non contrariantur, sicut sultant ex mixtione primorum, ut materia et forma, sed etiam quæ sanum et ægrum ex calido et frigido, contrariantur et non componunt et rubrum et viride ex albo et nigro. pertinent ad ipsum fieri, sicut pri- 15 Ex quo etiam colligitur, qua ra­ vatio et forma. Negare autem, quod tione dicetur, quod causæ sunt ad prima principia sint contraria, est invicem causæ, non tamen princi­ aperte negare Philosophum, qui id pia ad invicem sunt principia. Ratio affirmat in hoc libro textu 42. 3 est, quia causæ in quantum causæ et 48. 1 Et in hoc maxime com- m non habent contrarietatem inter se, mendat philosophos antiquos, quod sed potius dependentiam mutuam, ita posuerunt principia esse contraria, quod una causa conducit ad esse quam veritatem, inquit D. Thomas alterius. Et in ipsis principiis ma­ in hoc 1. libro lect. 10. 5, „ natu­ teria et forma, quia non se habent rali inclinatione ” ipsos fuisse con- 25 ut contraria, sed ut causa formalis secutos. Et denique frustra probaret et materialis componentes totum, Philosophus principia naturalia esse una ad invicem dependet ab alia plura, quia sunt contraria, si in se et causât aliam in esse, licet una contraria non sunt, sed solum exem­ non componat aliam, quia prima plo contrariorum explicantur. 30 principia sunt simplicia, eo quod Ex his constat, quomodo expli- omnia resolvuntur in ipsa. Ceterum candæ sunt illæ duæ particulæ in in quantum sunt principia contraria, definitione principiorum, scilicet, non possunt esse ex alterutris, quia quod „ non sunt ex aliis ” nec „ ex contraria inter se repugnant et se alterutris ”. Dicuntur enim non fieri 35 repellunt, non vero unum principiat ex aliis, quia prima sunt, et di­ alterum, neque intrinsece ut pars cuntur non fieri ex alterutris, quia illius neque extrinsece causando il­ prima contraria sunt. Intelfigitur au­ lud, sed solum potest unum extrin­ tem unum non fieri ex alio secundum sece initiare aliud tamquam terminus se sumptum et quasi in abstracto 40 a quo. Sed hoc est per accidens, quasicut calor et frigus. Vere tamen tenus conveniunt in eodem subiecto unum contrarium fit ex alio ratione et unum succedit alteri, dum expel­ subiecti, in quo est, sicut ex calido lit illud, et sic initiat successionem ' • • • c. 4. (1014 b 20). lect. 5. (Pa XX. 390 b). c. 5. (188 · 20). 1. c. (b 20). • C. 1. (1055 λ 33. eqq.). ’ Pa XX. 508 b. • £u — Secunda... ct nl^ro. DE PRINCIPIIS RERUM NATURALIUM IN COMMUNI eius ut terminus a quo, quod utique convenit illi ratione materiæ, in qua fit ista transmutatio et successio. 41 cumque alia extrinseca non inclu­ ditur in definitione ista principiorum naturalium, ut dicemus art. 3. Nec enim causæ extrinsecæ sunt prin­ 5 cipia, ex quibus natura ipsa rerum Solvuntur argumenta. constat sive in fieri sive in facto Primo arguitur contra illam par­ esse, sed efficiens dicitur « id, a quo ticulam „ ex aliis ”, quia vel sumitur incipit motus », finis, propter quem in tota sua amplitudine, ut etiam in­ incipit, exemplar, ad cuius imitacludit principia extrinseca et sic 10 tionem fit, nulla vero causa extrin­ etiam includetur efficiens seu mo­ seca dicitur, ex quo aliquid fit. vens et omnis causa extrinseca; vel Ad id vero, quod opponitur sumitur, prout solum dicit causas contra privationem. Ad primam intrinsecas seu partes componentes, replicant dicitur, quod sola privatio et sic solum includetur materia et 15 sumitur ex parte termini a quo forforma, non vero privatio; vel tan­ maliter loquendo et communiter ad dem includitur terminus a quo ex­ omnem mutationem, formaliter qui­ trinsecus, licet non causæ extrinsecæ, dem, quia ex aliis entibus non po­ et sic non sola privatio erit princi­ test dici, quod aliquid fiat per se et pium, sed etiam forma corrupta, quia 20 formaliter, sed solum materialiter et etiam habet rationem termini a quo per accidens, ut D. Thomas dicit nec se habet per accidens, cum non in hoc libro lect. 10. x, sicut ignis possit agens naturale ex quolibet v. g. potest generari materialiter ex subiecto educere formam, sicut non pluribus rebus, ut ex ligno, ex papotest equus generari ex lapide. 25 pyro, ex aqua etc. Formaliter autem Deinde, quia sumitur æquivoce ly fit ex illis omnibus, quatenus con­ „ ex quo ” in definitione principio­ veniunt in privatione ignis. Quod rum, tam pro eo, ex quo aliquid fit vero aliqua non possunt fieri ex ut a termino a quo, quam pro eo, quolibet, non ideo est, quia formaliter ex quo constituitur ut ex parte com- 30 non fiant ex privatione, sed quia non ponente. Denique non omnia entia semper materia est proxime dispo­ naturalia privationem habent pro sita, ut cx illa forma educatur vel principio, sicut corpora cœlestia, quæ uniatur, sicut ex lapide non potest sola creatione et ex nihilo fiunt. immediate fieri equus. Communiter Unde hæc definitio solum complec­ autem se habet privatio ad omnem titur principia rerum corruptibilium. mutationem, quia in omni muta­ Respondetur, quod illa particula tione et motu, etiam quando fit ex „ ex aliis ”, solum importat ca, a contrario in contrarium, invenitur quibus res essentialiter pendet, sive ex parte termini a quo privatio; in facto esso sive in fieri, ut a com­ nam contrarietas non exercetur sine ponentibus vel inchoantibus, eo quod privatione. At vero fieri ex contrario principium et principiatum ita se positivo non invenitur in omni mu­ habent, quod principiatum resolvitur tatione, ut patet in generatione sub­ in principium. Principium autem in stantiali et aliis instantaneis muta­ quantum talo non resolvitur in aliud, tionibus, in quibus non proceditur a nisi etiam sit principiatum; et ita contrario in contrarium; substantiæ in quantum principium, non est ex enim nihil est contrarium. alio. Causa autem efficiens et quæAd secundam replicam dicitur non 1 Zz II. 34. n. 4. 42 PHIL. NAT. I. P. Q. II. ART. I. DE PRINCIPIIS RERUM NATURALIUM IN COMMUNI sumi æquivoce illum terminum „ ex „ ex aliis prioribus ” ostendit quidem, aliis ”, eo quod traduntur hic prin­ quod principia ista sint prima, quia cipia rei mobilis non solum in esse non sunt principiato ex aliis prioribus, rei seu in facto esse, sed etiam in non tamen ostendit, quod sint prima motu et in fieri, et ideo explicari e contraria, nisi ponatur, quod non ί debet, tam de eo, ex quo aliquid sint ex alterutris. Et hoc ad diffe­ componitur, quam de eo, ex quo rentiam causarum, quia licet sint primæ in suo genere, tamen ad in- ! aliquid fit. Ad tertiam replicam dicitur: Prin­ vicem sunt causæ, quia contrarietacipia rerum naturalium dicuntur tria, io tem non habent, sed mutuo se iunon quod in omni re naturali tria vaut. Principia autem quia contraria requirantur, sed quia non plura sint sunt, non sunt sibi ad invicem prin­ necessaria in omni re naturali, ita cipia, et ita non fiunt ex alterutris. Ad secundam probationem di­ tamen, quod in aliquibus omnia tria requimntur, in aliis duo sufficiunt. is citur, quod ut ipse Aristoteles docuit Secundo arguitur contra secundam in hoc libro cap. 7.2 et ibi D. Thomas, ; particulam „ ex alterutris”; videtur lect. 13. 3, contraria dicuntur non enim superflue poni et falso. Super­ fieri ex alterutris, sumendo illa in flue quidem, quia hoc ipso, quod abstracto et formaliter, sicut albedo principia non fiunt ex aliis prioribus, » non fit ex nigredine vel e contra. constat, quod non fiunt ex alterutris; Potest tamen unum contrarium fieri esset enim unum prius altero hoc ex alio ratione subiecti et materiæ, ipso, quod fieret ex illo. Falso au­ in qua est, sicut ex albo fit nigrum tem, tum quia expresse Aristoteles vel e contra, ratione subiecti albein hoc libro textu 43. et 44.1 docet a dinis. Sed hoc formaliter non est unum contrarium fieri ex alio, v. g. fieri unum contrarium ex alio, sed album fieri ex non albo, sed non ex ex materia unius contrarii, quæ al­ omni, sed ex nigro, et ignem ex teri contraria non est, sed in potentia ligno. Ergo falsum est, quod con­ ad ipsum. Potest tamen unum contraria non fiant ex alterutris. Tum » trarium habere aliud pro principio etiam, quia in ipsis principiis, quæ tamquam terminum a quo, sed hoc suut materia et forma, educitur forma non convenit ipsi contrario, sed motui ex materia. Ergo materia est prin­ illius seu fieri eius, neque formaliter cipium formæ et forma est princi­ fit ex ipso, sed ex privatione formæ 4. piato, et sic unum principium est 35 Et sic utrumque dixit Philosophus ex alio. Tum denique, quia hæc in textu 43. s, scilicet quod album definitio non veriflcatur de aliquo fit ex non albo, et hoc non ex omni, principio singulari; nullum enim in sed ex nigro, quasi dicat formaliter singulari datur, ex quo omnia alia ex non albo, materialiter non ex fiant. Ergo falso ponitur illa ultima « omnibus, sed ex his, quæ sui generis particula „ sed ex ipsis sunt omnia ”. suut, scilicet ex nigro vel ex alio Respondetur illam particulam colore. „ ex alterutris ” nec esse superfluam Ad tertiam probationem dici­ neque falsam. Ad primam pro­ tur, quod forma educitur ex materia bationem dicitur, quod particula « et fit ex illa eo modo, quo fieri con• « • • • venit formæ, non tamen forma est contraria materiæ. Principia autem dicuntur non fieri ex alterutris, qua­ tenus contraria sunt, si vero non sint contraria, id non repugnat, et 5 sic D. Thomas lect. 11. 1 et lect. 13. 2 docet ex Philosopho, quod contraria fiunt ex invicem, si sumatur sub­ lectum contrariis, fiunt enim ex ipsa materia. i Ad ultimum respondetur, quod illa particula ,, ex ipsis sunt omnia ” intelligitur in sensu distributionis accommodæ, scilicet quod omnia, quæ fiunt, ex illis fiunt, licet non ex quo-1 libet singulari omnia, sed ex quo­ libet id, quod sibi conveniens est, sicut cum dicimus, quod omnia ac­ cidentia inhærent substanti», non intelligitur in qualibet substantia sin-1 gulari omnia, sed in tota collectione substantiae seu in toto genere. Et tamen materia rerum corruptibilium talis est, quod ex qualibet materia potest fieri quæcumque forma, dum- s modo ad illam debite disponatur, quia est in pura potentia ad omnes formas. Articulus II. UTRUM PRIMA PRINCIPIA SINT CONTRARIA. Communiter principiis naturalibus attribuitur, quod sint contraria et prima contraria. Et ideo tria no­ bis explicanda sunt: Primum, an omnibus principiis conveniat esse contraria; secundum, quid sit ista contrarietas principiorum; tertium, quid sit esse prima contraria. Circa primum Aristoteles ut cer­ tum supponit etiam ex antiquorum c. 5. (188 a 35). 189 b 30. ‘QQ. U II. 43.-47. Lu — form.v. 1S3 a 36. 1 ' • • I Ct II. 37. n. 7. 1. c. 45. n. 5. c. 5. (188 b 20). U II. 34. n. 3. 43 philosophorum placitis principia esse contraria, ut patet in hoc 1. libro textu 48. 3, ubi D. Thomas lect. 10. 4 inquit, quod philosophi hoc dixerunt ,, ab ipsa veritate co­ acti ”. Et hoc manifeste constat, quia in præsenti agimus de principiis rerum mutabilium, quatenus muta­ biles sunt. In omni autem mutatione oportet dari acquisitionem unius et amissionem alterius. Ergo necesse est, quod interveniat contrarietas inter formam corruptam et acqui­ sitam, ita quod una forma habeat adiunctam privationem alterius et consequenter oppositionem. Nam ubi est privatio et forma privata, op­ positio est, quæ largo modo dicitur contrarietas; est enim illa privatio i adiuncta alicui formæ positivæ. Ut autem videamus, quibus prin­ cipiis conveniat ista contrarietas, oportet distinguere principia rei in facto esse et in fieri, seu principia i generationis et compositionis. Licet enim eadem res sit in fieri et in facto esse, tamen propter diversum statum aliquid est de conceptu illius, ut est iu ipsa mutatione et fieri, quod non est de conceptu ipsius in ipsa compositione et in facto esse. Be conceptu enim mutationis seu generationis est, quod transeat de non esse ad esse, quod in re facta iam non invenitur, eo quod iam non transit, sed permanet in esse. Unde aliud principium amplius assignan­ dum est generationi seu mutationi, quod non assignatur rei genitæ, sci­ licet id, ratione cuius est transitus de non esse ad esse, et hoc est pri­ vatio. In generatione enim forma consideratur non ut dans esse sicut in composito, sed ut transiens de non esse ad esse. 44 PHIL. NAT. I. P. Q. II. ART. II. substantiæ. Nihil autem substantia est contrarium, ut dicitur in cap. d· esse et ut componentia non sunt Substantia \ non solum substan­ contraria, principia vero in fieri et tiae completio et totali, quæ subin generari contraria sunt, non ra- 6 iectum non habet, in quo contra- ; tione materiœ, sed ratione privatio­ rietatem exerceat, sed neque sub­ nis et formœ in materia. stantiæ incomplet», ut formæ vel Utraque pars est communis auc­ parti, quia in istis partibus non e-t torum. Et prima manifeste patet, dare magis vel minus, cum non sint quia materia et forma in ipso com-10 formæ intensibiles, et consequenter posito non se expellunt, sed mutuo neque potest dari maxima distantia iunguntur, ergo non sunt contraria. inter tales formas, quia ubi non est Constat autem materiam et formam distare magis et minus, non est esse partes componentes ipsum to­ maxime distare ; contraria autem tum, et materiam appetere formam ii sunt, quæ sub eodem genere maxime et e contra, ergo non habent inter se distant. Imo si ad perfectam contra­ rietatem hoc reducatur, quæ est contrarietatem, sed appetitum. Secunda vero pars probatur, quia inter extrema positiva, privatio non | ubicumque est fieri et motus, datur erit dicenda principium rei naturalis, positio unius et ablatio alterius; ge-20 sed forma corrupta et forma genita, Respondetur in principiis rei na­ neratio enim unius est corruptio al­ terius. Ergo datur contrarietas seu turalis non posse dari contrarietatem oppositio inter id, quod corrumpitur proprie et stricte dictam sicut in et generatur, seu inter formam, quæ accidentibus, sed largo modo pro est terminus ad quem, et id, quod 25 privative oppositis, vel si inter ipsas est terminus a quo. Et quia omnis formas substantiales attendatur op­ contrarietas exercetur in aliquo sub­ positio, potius est incompossibilitas iecto, necesse est, quod forma et quædam quam contrarietas. Imo in privatio solum sint contraria, prout hoc deficiebant antiqui philosophi, in materia, et materia prout privata 30 quia ponebant principia esse conetiam incompossibilitatem habet cum traria more accidentium, quia ipsi ipsa forma, qua privata est. formas substantiales non agnosce­ Ex quo constat contra Aristotelem bant, sed pro principiis contrariis et veritatem loqui, qui contrarieta­ assignabant calidum et frigidum, vatem negant primis principiis et di- 35 cuum et plenum litem et amici eunt, quod Aristoteles solum usus est tiam et aliqua similia, ut notavit exemplo contrariorum ad declaranda Philosophus in hoc 1. libro cap. 5. ipsa principia. Putant enim Aristo­ textu 49. 2 Ipse autem in textu 52.3 telem solum definire hic principia docet substantiam nullius rei esse in esse et non principia in fieri, «j contrariam. Quare non potest poni quorum fundamentis respondebimus in principiis rerum naturalium con­ circa tertiam diflicultatem. trarietas proprie dicta, nisi cum an­ Circa secundam diflicultatem, sci­ tiquis ponamus non dari formas sub­ licet quæ contrarietas inveniatur in stantiales, sed solum accidentales, istis principiis, dubium oritur ex «s secundum quas fit generatio, eo, quod ista principia sunt in genere Cur autem in substantia non inEX HIS RESPONDETUR PR1MÆ DIF­ FICULTATI: Principia rerum in facto • C»tce. c. S. (3 b 24). • 188 b 30. ’ c. 0. (189 » 3Î). DE PRINCIPIIS RERUM NATURALIUM IN COMMUNI veniatur contrarium, cum videamus privatio, quia materia utriusque est formas substantiales esse positivas capax. et mutuo se expellere et repugnare’ Unde solvitur ratio dubitandi: Di­ Respondet optime S. Thomas 11. cimus enim, quod forma? substan­ Metaph. lect. 12. *1 explicans dictum 5 tiales non habent contrarietatem Philosophi ibidem, quod secundum stricte dictam, sed largo modo pro substantiam non est motus, quia oppositione privativa, quæ est prin­ substantiæ nihil est contrarium, cipium contrarietatis. Nec sequitur, « Formæ » inquit, α substantiales quod forma corrupta potius erit prinnon possunt esse contraria?, quia io cipium, quia positive contrariatur contraria sunt extrema quædam formæ genitæ. Respondetur enim, cuiusdam determinata? distantiæ et quod forma corrupta non opponitur quodammodo continua?, cum sit mo­ formæ genitæ nisi ratione privatio­ tus de uno contrario in aliud con­ nis adiunctæ, non ratione specialis trarium. Undo in illis generibus, in u contrarietatis, quia utraque in indiquibus talis distantia continua et visibili consistit, cum 2 sit substan­ determinata non invenitur, non po­ tialis forma dans primum esse, et sic test contrarium inveniri. Unde nu­ non fundat oppositionem maxima? merus numero non est contrarius distantiæ, cum nullam habeat latituneque figura figura?. Eodem autem 20 dinem secundum magis et minus modo est in substantiis, quia^ ratio id 3 quod est primum. Aliunde etiam cuiuslibet speciei constituitur in quo­ non potest forma corrupta esse prin­ dam determinato indivisibili ». Ita cipium per se et formaliter rei natu­ D. Thomas. Quare attendendum est ralis, etiam quoad generationem, quia ad ipsam formam constituentem ali- 25 non per se pertinet ad generationem quam speciem, quæ si non admittat unius formæ, quod fiat ex altera, sed in se latitudinem secundum aliquam ex non esse, eo quod contingit ali­ determinatam distantiam, sed solum quam formam fieri ex diversis, sicut habet indivisibilem modum consti­ ignis potest fieri ex ligno vel ex tuendi speciem, non fundat contra- m stuppa vel ex aqua etc., quæ omnia rietatem, quæ est maxima distantia materialiter se habent ad genera­ seu ultima, atque adeo determinata tionem ignis. Formaliter autem solum respectu alterius formæ. attenditur id, in quo omnia illa con­ Quomodo autem formæ substan­ veniunt, scilicet in non esse seu pritiales habeant oppositionem et se 35 vatione ignis. Aliquæ tamen forma * expellant? Respondet D. Thomas postulant determinate generari ex ibidem, quod hoc est secundum quod materia habente talem formam, v. g. una forma habet sibi annexam pri­ animal ex embryone, non propter vationem alterius formæ; nam pri­ principium generationis, sed quia non vatio quodammodo contrarium est. « aliter disponitur materia nisi transItaque principia rerum naturalium eundo per illam formam. dicuntur contraria propter privati­ Circa tertiam difficultatem, scilicet vam oppositionem, quæ est prin­ quomodo prima principia dicantur cipium contrarietatis, et sic forma et prima contraria, difficultas est circa privatio sunt opposita, non autem 45 rem ipsam, scilicet in quo consistat materia et forma nec materia et ratio prima? contrarietatis, et circa 1 Pa XX. 017 b. • Lu — cuni ... et wlc. 1 Lu — id ... primum. 46 PHIL. NAT. I. P. Q. II. ART. II. rationem Aristotelis, qua probavit prima principia esse prima contraria. Ad hoc ergo intelligendum dici­ mus, quod triplici modo potest intelligi prima contrarietas: Primo, secundum generalem rationem, quia in unoquoque genere dantur prima contraria, id est primæ differentiæ dividentes aliquod genus, ex quibus derivantur aliæ differentiæ, quæ con­ stituunt species intermedias. Et illæ primæ differentiæ constituunt prima contraria in illo genere, sicut in qua­ litatibus dulce et amarum dicuntur secunda contraria, quia derivantur ex aliis contrariis prioribus, scilicet ex calido et frigido, sicco et humido. Et rursus in genere magis de­ terminato, v. g. in genero coloris, primæ differentiæ, quæ sunt album et nigrum, constituunt prima con­ traria illius generis. Colores vero in­ termedii, qui ex istis constant seu derivantur, dicuntur secunda con­ traria. Et ita docet Philosophus in hoc 1. libro Phys. cap. 6. textu 56. *, et ibi D. Thomas lect. 11. 2, et 10. Metaph. textu 23. 3, lect. 9. apud D. Thomam 4. Secundo, specialiori modo dicitur prima contrarietas illa, quæ inve­ nitur in genere substantial, qualiscumque illa sit, eo quod substantia est primum genus inter omnia prædicamenta, ideoque oppositio, quæ in illa invenitur, dicitur prima con­ trarietas. Et hac ratione dixit Aristo­ teles in hoc libro textu 56. 5 prin­ cipia esse prima contraria, quia est in eis contrarietas primi generis, id est substantiæ. Tertio modo adhuc specialius di­ cuntur prima contraria, quæ priva­ tive opponuntur, eo quod privatio est principium contrarietatis, ut pro­ batur in 10. Metaph. textu 14. et seq. 6 et a D. Thoma ibi lect. 6. 7 Omnis enim contrarietas includit privationem, non tamen omnis pri­ vatio contrarietas est. Unde dicit S. Thomas opusc. 37. cap. 2. 8, quod « privatio et habitus faciunt contrarietatem, ut dicitur 1. Phys. Et ideo contrarietates reducuntur in ha­ bitum et privationem tamquam in primam oppositionem, quæ est in genere ». Cum ergo in substantia non detur proprie contrarietas, sed privativa oppositio, quatenus una forma importat privationem alterius, manifestum est dari primam contrarietatem, id est principium con­ trarietatis, quæ est privativa oppo­ sitio. Cur autem una forma dicat privationem alterius, iam supra ° te­ tigimus, et latius infra q. 10. Ex his explicatur ratio Ari­ stotelis, qua probat prima princi­ pia esse prima contraria, quia con­ veniunt illis conditiones primorum contrariorum, quæ conditiones sunt tres: Prima, quod non fiant ex aliis prioribus; secunda, quod non fiant ex alterutris; tertia, quod omnia fiant ex ipsis. Prima conditio verificatur, quia ista principia sunt prima, utpote 10 ultimum, in quod omnia re­ solvuntur, et sic non supponunt aliqua priora. Secunda conditio verificatur, quia unum principium neque componitur ex alio, ut de se patet, neque fit ex alio ut ex termino a ' 1S9 b 22. • Lt II. 39. n. 15. • c. 7. (1057 b 2. • Ρβ XX. 575 b #q. • 189 b 23. Ctr. 8. Thom. lect. 11. (Ζχ II. 39. n. 15.; 37. n. 4). • c, 5. (1055 a 33. • Ρα XX. 507. »q. • De quatuor oppodtia (Pa XVI. 308 b). • <5 b 3. ·· £« — utpote... resolvuntur. DE PRINCIPIIS RERUM NATURALIUM IN COMMUNI 47 quo formaliter et in abstracto, ut quod non sunt contraria, licet sint albedo non fit ex nigredine, licet prima principia. per accidens et ratione subiccti album Ad primam partem argumenti fiat ex nigro, quatenus una forma respondetur illo aliquos convinci ad succedit alteri, et ex una transit et asserendum, quod Aristoteles non de­ mutatur subiectum in aliam. Tertia finit hic principia naturalia quoad denique conditio verificatur, quia re­ fieri et generationem, sed quoad liqua omnia sunt principiata et de­ esse et componi. Quodsi verum es­ rivata ex istis principiis in suo genere, set, non attribueret Aristoteles primis ipsa vero sunt simpliciora aliis et io principiis esse contraria, ut toties consequenter se habent ut principia, attribuit, nec diceret esse tria, sed ex quibus alia fiunt. Et sic habent solum duo. Principia enim compo­ conditiones ad prima contraria re­ nentia rerum naturalium tantum sunt quisitas. duo, scilicet materia et forma. DiSed obicies: Nam si principia, ifi cimus ergo, quod definitio Aristotelis qua? hic definiuntur, sunt prima complectitur omnia principia natu­ contraria, sequitur, quod non defi­ ralia tam in fieri quam in esse, sed niuntur omnia principia rerum na­ non eodem modo applicanda sunt turalium et consequenter neque om­ pro omni statu et pro omni natura. nia sunt ex ipsis. 20 Nam quædam sunt ex principiis na­ Sequela probatur, quia non turalibus in esse et componi, quædam omnia entia naturalia fiunt ex pri­ etiam in fieri. Et pro primo non re­ vatione, ut patet in coelo, quod fit quiritur privatio neque contrarietas. solum per creationem, non autem Et sic omnes res naturales sunt ex ex subiecto habente privationem. Et 25 illis principiis, non tamen omnes sunt tamen constat coelum esse ens na­ ex illis ut ex contrariis, sicut res turale. Ergo non omnia principia incorruptibiles, sed accommodando entis naturalis habent contrarieta- singula singulis omnia sunt ex istis tem. Item etiam accidentia non sem­ principiis, quædam ex tribus, ma­ per fiunt ex privatione, sicut quando so teria, forma et privatione, quædam eadem accidentia in specie, quæ erant tantum ex duobus, scilicet materia in corrupto, remanent in genito, ut et forma. idem color vel eadem figura in ho­ Ad secundam partem argu­ mine vivo et mortuo; tunc enim menti respondetur, quod ea, quæ illa figura, quæ est in cadavere, non 35 fiunt consecutive ad aliquam formam, potest generari ex privatione talis ut color et figura et reliqua acciden­ figura?. Denique potest divinitus ge­ tia, quæ similia sunt accidentibus cor­ nerari aliquid sine privatione præ- rupti, talia fiunt ex illa privatione, cedente, ut si Deus crearet ignem et ex qua fit forma de novo genita, eo iuxta illum materiam primam ultimo «o quod illa accidentia non fiunt primo dispositam, tunc ignis ille suam for­ et per se, sed ut consecuta ad for­ mam produceret in illa materia nulla mam substantialem, in quantum ali­ privatione præcedente, quia nulla quid illius sunt pro 1 isto statu, in quo forma opposita præcessit, cui pri­ generatur ista forma ex subiecto sic vatio sit adiuncta. Ergo non requi­ « disposito, quod agglutinatur illi tale ritur, quod principia sint prima con­ accidens, quale fuit in subiecto ante. traria, id est privative opposita. Nam Et ideo non requiritur alia privatio de materia et forma constat· ex dictis, talium accidentium in subiecto, ex 1 Lu — pro ... ante. 48 PHIL. NAT. I. P. Q. II. ART. II. quo fiunt, nisi ilia, quæ directe est privatio formæ substantialis et ex consequenti illius accidentis, quod comitatur illam. Supponit enim hæc solutio, quod non remanet idem ac­ cidens numero in genito et in cor­ rupto, ut in libris de Generatione dicetur *. Ad tertiam partem argumenti respondetur seq. art. ad ultimum. Secundo arguitur probando, quod prima principia non possint dici prima contraria ex eo, quod sunt substantialia et substantialia pri­ mum genus. Contra enim est: Turni quia substantiæ nihil est contrarium, tum etiam quia eodem modo posset dici, quod praeter principia substan­ tialia sunt alia priora contraria, nempe forma communis, abstrahens 2 a substantiali et accidentali et eius privatio opposita, tum denique, quia contrarietas substantialis non est prima absolute loquendo, cum ex ipsa non sint omnes aliæ contrarie- 2 tates, ut patet in coelis, in quibus datur contrarietas motuum, et ta­ men non oritur ex contrarietate sub­ stantiali, quæ ibi non datur. Confir­ matur, quia prima contraria fiunt ex i alterutris; omne enim, quod fit, ex aliquo contrario fit, ut docet Philo­ sophus in hoc 1. libro textu 47. 1 2 et aliis locis. Prima autem princi­ pia non fiunt ex alterutris, ut di- : citur in eorum definitione; ergo non sunt prima contraria. Respondetur, quod substantiæ nihil est contrarium contrarietate stricta et proprie dicta, bene tamen oppositione privativa 3, quia forma substantialis privationem sui habet, sed non contrariam formam, quæ ab ea distet secundum magis et minus, de quo latius dicetur in libris de Ge­ nerat. q. 4. art. 1. Et ad secundam replicam dicitur, quod forma et privatio in communi abstrahens a substantiali et acci­ dentali non dicit aliquam primam contrarietatem in existendo et cau­ sando alias, sed in prædicando. Et ita non constituit primam contrarie­ tatem in re, sed per abstractionem intellectus cognoscitur. Nos autem loquimur in præsenti de prima con­ trarietate, quæ in re existit et ex­ ercetur. Ad tertiam replicam respondetur ] non requiri ad primam contrarie­ tatem, quæ est prima ratione sub­ stantiæ, quod in eius contrarietate omnis alia contrarietas fundetur, sed sufficit, quod in substantia suscipia­ tur et ab ipsa substantia causetur, non a contrarietate substantiæ. Nec enim contrarietas substantiæ ex eo dicitur prima, quia ex ipsa deriven­ tur alia secunda contraria, sicut in contrariis accidentalibus fit, sed di­ citur prima, quia genus ipsum sub­ stantiæ est primum in entibus. Est autem primum, quia sustentat et est radix aliorum et susteutahdo causât, non autem solum contrariando. Et sic in codo invenitur contrarietas ac­ cidentalis, fundata in receptione et causatione 4, non in contrarietate substantiæ cœli 5. Ad confirmationem respondetur utrumque esse verum, et quod con­ traria non fiunt ex invicem, sicut neque principia, sive per modum 1 compositionis, quia unum contra­ rium non componit aliud formaliter ®, sed excludit, sive per modum termini a quo, si contraria sumantur secundum se et in abstracto, et sic 1 Pbll. n (id est substantia in actu) « nec quan­ tum nec aliquid aliud quidquam, quibus ens determinetur ». Et D. Au­ gustinus 12. Confess, cap. 6. 3: « Mu­ tabilitas », inquit, « rerum mutabilium capax ipsa est formarum omnium, in quas mutantur res mutabiles. Et hæc quid est? Numquid animus? Numquid species animi vel corporis? Si dici posset nihil aliquid, est et non est, hoc eam dicerem, et ta­ men iam utcumque erat, ut species caperet istas visibiles et compositas ». Ita Augustinus. Denique D. Thomas in hoc I. Phys. lect. 13. *: «Cum vi­ deamus », inquit, « hoc, quod est aer. quandoque fieri aquam, oportet di­ cere, quod aliquid existens sub forma aeris, quandoque sit sub forma a> quæ. Et sic illud, quod est aliquid PHIL. NAT. I. P. Q. III. ART. I. 56 præter formam aquæ et prætcr for­ stimantes non dari duas entitatem, mam aeris, se habet ad ipsas sub­ quæ sint materia et forma compo­ stantias materiales, sicut se habet nentes unum tertium, sed materiam æs ad statuam et lignum ad lectum, et formam esse unum et idem ens, et quodlibet materiale et informe ad 5 quod in quantum potentiate dicitur formam, et hoc dicimus esse ma­ materia, et in quantum actuale di­ teriam primam ». Sic D. Thomas. citur forma. Et sic agens quando Dari autem istam entitatem, generat aliquid, convertit totum hoc sic potentialem et informem, ex duo­ ens in aliud ens. Et hoc in quantum bus principiis Aristoteles deduxit: w mutabile in aliud, dicitur materia et Primo ex ipsa generatione substan­ potentialitas ad illud, 'sicut essentia tial, secundo ex eo, quod naturaliter objective considerata est in potentia ex nihilo nihil fiat. Et hoc secundum ad existentiam. Et sic Aristoteles ex primo deducitur, quia si ex ni­ considerat transitum materiæ de uno hilo aliquid fieret, ita ut tota ipsa ad aliud sicut transitum essentiæ rei substantia ex nihilo fieret, hoc de possibilitate ad existentiam, non ipso non esset generatio, sed creatio, sicut transitum subtecti de frigore ad et corruptio esset annihilatio. Unde calorem. Et hoc modo dicunt intelnon requirerentur determinate dis­ ligendum esse D. Thomam, quando positiones ad determinatas genera­ docet implicare, quod materia exi­ tiones, sed eodem modo posset fieri stât sine forma, non magis quam ens lapis vel equus vel quæcumque alia actu sine actu, ut 1. p. q. 66. art. 1. res, quia si ex nihilo fit, ad nihil de­ Quod esset inintelligibile, si materia serviunt dispositiones, ut determine- est entitas distincta a forma, non tur magis ad unum quam ad aliud. 25 enim posset reddi existons et ens in Si autem fit ex aliquo, et id, quod actu per entitatem illam distinctam. fit, est substantia, eo quod genera­ Ceterum hœc sententia omnino rei· tio substantialis est, necessario sup­ cienda est nec in D. Thoma ullum ponit aliquod subiectum capax illius habet fundamentum. Nam D. Tho­ substantialis esse, quod de novo fit, et mas perpetuo docet materiam et amittens esse, quod antea habebat, formam esse partes componentes to­ quia corrumpitur. Ergo de se neu­ tum, materiamque distinguit a for­ trum illorum habet, et consequenter mis. Nam in q. 3. de Veritate art. 5. solum est in potentia ad utrumque. ad ultimum 2 dicit materiam « pro­ Secundum, quod supponlmus, est prie non habere essentiam, sed esse hoc subiectum seu entitatem partem essentiæ ». Et cap. 7. do substantialem esse distinctam Ente et Essentia 3 dicit formam esso realiter ab ipsa forma substan­ partem compositi, et ex ipsa et ma­ tiali, quæ corrumpitur et quæ teria componi totum. Et 7. Metaph. generatur. Quod tamen aliqui ne­ lect. 2. 4: «Oportet», inquit, «quod gaverunt, et ex antiquis apud Scotum materia secundum sui essentiam sit in 2. dist. 12. q. 1. l, ex quo id re­ alia ab omnibus formis substantia­ ferunt Conimbric. super cap. 9. hu­ libus et earum privationibus, quæ ius 1. libri q. 3. art. 1., et ex recen- sunt termini generationis et corrup­ tioribus aliqui id suscitaverunt exi- tionis ». Et similiter in 1. Phys. 1 • • • II. Pa Pa Pa 407. n. 344. IX. eo b. XVI. 330 b. XX. 457 a. DE MATERIA PRIMA lect. 13. supra cit. 1 aperte dicit, quod illud, quod est aliquid præter formam aquæ et prater formam ae­ ris, dicitur materia prima. Aperte ergo sentit, quod materia distin­ guitur a forma, sicut etiam Phi­ losophus id sentit, dum docet tria esse principia rerum naturalium, ma­ teriam, formam et privationem. Neque fugit Philosophum hæc eadem sententia, quam impugnamus, quæ ponit ipsum totum, quod corrum­ pitur, esse materiam, quatenus est in potentia, ut convertatur in id, quod de novo fit. Proponit enim in 8. Metaph. 2, lect. 4. apud D. Tho­ mam in fine 3, hanc eandem dubi­ tationem, quod « cum ex vino fiat acetum et ex vivo mortuum, dubi­ tatur, quare vinum non sit materia aceti et vivum materia mortui, cum ordinentur ad ea sicut potentia ad actum? ». Respondet autem Philoso­ phus ibi et D. Thomas, quod « ace­ tum est corruptio vini et mortuum corruptio vivi. Non ergo acetum fit ex vino sicut ex materia, neque mor­ tuum ex vivo, sed secundum acci­ dens dicitur ex eo fieri, in quantum fit ex materia eius ». Ubi apertissime excludit Philosophus istam imagina­ tionem, quod ipsum totum, quod cor­ rumpitur, sit materia. Et fundamentum huius claris­ sime constat in ipsa corruptione ho­ minis. Constat enim, quod anima ra­ tionalis est vera hominis forma, ut definitum est in Concilio Lateranensi sub Leone X. et in Concilio Viennensi sub Clemente V. 4 Constat enim do fide animam hominis post mortem non corrumpi, sed permanere, et consequenter non convertitur in ca­ daver; nam cadaver non est anima. 57 Ergo materia, quæ erat in homine, sive corpus illud, a quo separatur anima, vel relinquitur in cadavere vel non. Si relinquitur, ergo forma 5 hominis distinguitur realiter a sua materia, cum dentur in re illæ duæ partes separatæ, scii. 5 materia in cadavere et anima hominis, quæ non est cadaver. Si non remanet in ca­ davere, vel illud corpus annihilatur vel remanet sicut antea cum eadem forma. Si annihilatur, tollitur tota ratio corruptionis naturalis, quæ non fit per annihilationem, neque prædicti auctores salvant, quod conver­ tatur res, quæ corrumpitur, in rem, quæ generatur, quia anima non con­ vertitur, sed permanet in se, corpus autem annihilatur; et tunc corpus illud, quod manet in cadavere, non esset resuscitandum in die indicii, sed illud, quod annihilatum est, quia illud solum pertinet ad hominem, non istud, quod 6 est contra fidem et sensum ecclesiæ, quæ sentit in pelle nostra resuscitandos nos esse, et corpus illud, quod pulveri tra­ ditur, esse resuscitandum, non aliud. Si autem manet sicut antea coniunctum animæ, ergo anima non est se­ parata ab illo, et sic homo non esset mortuus. Quodsi dicas corpus homi­ nis separata anima converti in to­ tam entitatem cadaveris, ergo iam conceditur, quod in homine dabatur aliquid præter animam ab illa di­ stinctum, siquidem modo ab illa se­ paratur et convertitur in cadaver. Et sic quando homo erat vivus, com­ ponebatur ex anima et ex illo corpore, quod transit in cadaver, tam­ quam ex duobus distinctis, et sic habetur intentum. Et cum illud cor­ pus seu materia, quæ est in homine, ' 55 b 3». 1 c. 5. (1044 b 34). 1 Pa XX. 524 b. * Denzingcr (cd. Bannwart), Enchiridion, 738., 480., 481. 1 Lu — edi.... cadaver. * Lu — quod . . . non aliud. 58 PHIL. NAT. I. P. Q. III. ART. I. non creetur de novo, quando homo habet, ut dicit Commentator in 2. generatur, sed præsupponatur in se­ de Anima. Unde simpliciter loquendo mine et in materia, ex qua fit homo forma dat esse materiæ, accidens (alioquin crearetur totus homo, et autem non dat esse subiecto ». Ita non generaretur, si tam anima quam 5 D. Thomas. Ex his deducitur explicatio defi­ corpus de novo crearetur), ergo in semine aliqua entitas dabatur sub- nitionis materiæ primæ. Definitur au­ icienda animæ ut formæ et sepa­ tem dupliciter a Philosopho: Uno modo positivo in hoc 1. Iiranda a forma seminis, et hæc dicitur materia. Si autem in homine et in io bro textu 82. 3: « Materia est pri semine datur materia distincta a mum subiectum, ex quo aliquid fit, forma, idem erit in aliis entibus na­ et non secundum accidens ». Dicitur turalibus, siquidem univoce conve­ „ subiectum ” ad excludendam for­ niunt cum homine. Omitto, quod ista mam, quæ non est subiectum, sed conversio, quam ponunt isti auc- is adveniens subiecto. Dicitur „ pri­ tores totius entitatis, quæ corrum­ mum ” ad excludendum subiectum pitur, in totam, quæ generatur, est accidentalium et artificialium forma­ idem quod conversio transubstan- rum, quod non est subiectum pri­ tialis, sicut in Eucharistia tota sub­ mum, sed est ipsa substantia compostantia panis convertitur in corpus 20 sita et sustentativa accidentium, quæ Christi, sicque ista conversio non fit ex alio priori subiecto, et sic non esset ita admirabilis, cum in qualibet est materia prima, sed secunda. Dici­ generatione similis ab istis aucto­ tur „ ex quo aliquid fit ” ad exclu­ ribus ponatur. dendas alias causas; nam efficiens Nec doctrina S. Thomæ, in qua 25 est, a quo aliquid fit, finis, propter oppositi auctores fundantur, quid­ quem fit, exemplar, ad instar cuius quam illos iuvat, cum in doctrina fit, forma, per quam habet esse. Sola D. Thomæ constet existentiam di­ materia est, ex qua aliquid fit. Dici­ stingui a re, quæ existit, ut late tur „ non secundum accidens ” ad ostendemus infra q. 7. 1 Et ita non 30 excludendam privationem seu ter repugnat alicui entitati, v. g. ma­ minum a quo, quia ex illo non teriæ, advenire existentiam per ali­ fit aliquid ut ex constituente sicut quid distinctum, scilicet per formam, ex materia, sed tamquam ex aliquo, quod cum pluribus infra probaturi quod relinquitur; et ita per accidens sumus. Sufficit nunc audire ipsum 35 se habet ad rem in facto esse. 8. Doctorem in principio opusc. 31.2, Secundo modo definitur materia ubi inquit, quod « differt materia a prima negative 7. Metaph. textu subiecto, quia subiectum est, quod 8. 4, quod materia per scipsam ne­ non habet esse ex eo, quod aliquid que est quid neque quantum, nec ei advenit, sed quod est per se et « aliquid aliud quidpiam dicitur, qui completum, homo non bus ens determinatur ». Cuius sensus habet esse per albedinem, sed ma­ est, quod materia non habet ex se teria dicitur, quod habet esse ex aliquid determinativum essentiæ seu eo, quod sibi advenit, quia de se naturæ, sive in genere substanti® incompletum, imo nullum esse « sive in genere quantitatis sive alte • De prindpILi natur® (Pa XVI. 33à a). • c. ». < 1»1 a 31). • c. 3. (10» a «). DE MATERIA PRIMA rius generis, id est, caret omni forma determinante esse, et ut ibi explicat D. Thomas lect. 2. \ « materia », inquit, «non potest per se existere sine forma, per quam est ens actu, cum de se sit potentia tantum », ut amplius explicabimus art. 3. 59 a quacumque entitate reali, hoc ipso quod realis est, vel si distinguitur, non distingui realiter, sed ad summum for­ maliter, inseparabiliter tamen illam 5 comitari et immediate afficere. Et hoc ideo, quia remota existentia, omnis realitas removetur et remanet nihil et solum in potentia obiectiva seu in statu possibilitatis, quod est pu­ Articulus II. 10 rum nihil, sicut res omnes erant, an­ tequam producerentur a Deo. Et sic UTRUM MATERIA PRIMA EX SE solum distinguitur essentia ab exi­ ITA SIT PURA POTENTIA, QUOD stentia, sicut entitas in potentia ob­ CAREAT OMNI ACTU FORMALI ET iectiva et in statu possibilitatis a seENTITATIVO. ipsa in statu realitatis extra causas. De hac distinctione vel indistincFormalem actum vocamus for­ tione essentiæ ab existentia agemus mam constituentem cum materia infra q. 7. 3 Nunc autem supponimus fuisse aliquod tertium; actum vero entitativum existentiam, per quam a- 20 semper communem sententiam usque liquid formaliter constituitur extra ad hæc nostra tempora, distinctionem aliquam a parte rei dari inter essen­ causas et extra nihil. Et quidam apud antiquos, qui non tiam realem et existentiam. Licet agnoverunt materiam esse ens in po­ enim Durandus tenuerit non distintentia, sed quidquid erat ens, dice- 25 gui nisi tantum ratione, in 1. dist. bant esse ens actu, et quidquid non 8. q. 2. n. 15. sqq., quem sequuntur erat ens actu, quod erat nihil, non P. Suarez in Metaph. disp. 31. sect. 4. separabatur existentia a forma ne­ ct seq., Vazquez 3. p. disp. 72. cap. que 2 a materia, quia hanc non di­ 2. et 3. et plures alii ex recentioribus, stinguebant a forma, sed pro eodem 30 tamen oppositum manifeste ostendereputabant esso ens actu et esse ens mus ibi esso sententiam D. Thomæ, formatum seu determinat» naturæ. quem, communiter sequuntur t horniNunc autem, qui cum Aristotele stæ et alii extra eius scholam. sentiunt materiam esse ens in poten­ Et quidem si teneatur existentiam tia, et aliunde non possunt perci-m identificari et non distingui a quacumpere, quod illud, quod non est ens que entitate reali, hoc ipso quod realis actu, sit aliquid reale, sed solum est, qüæstio ista facile solvitur dicendo, nihil, intelligunt materiam non dici quod materia cum sit realis entitas, ens in potentia, quasi careat exi­ etiam est actus entitativus, solum austentia et sit in potentia ad ipsam, « tem est in potentia reali et materiali ad sed solum quia caret forma infor­ actus formales seu ad formas substan­ mante, quæ vocatur actus formalis, tiales. Ad existentiam enim non datur non quia caret existentia, quæ est materialis et intrinseca potentia su­ actus entitativus. Et hæc sententia scept i va illius, sed solum obiectiva, sumit suum principium ex eo, quod « quatenus continetur in potentia agenexistimat existentiam non distingui tis et transit de non esse ad esse. 1 Pa XX. 157 b. * Lu — neque . . . u forma. • art 4. 60 PHIL. NAT. I. P. Q. III. ART. II. Ceterum in sententia opposita, composito datur unicum esse existen­ quam nunc supponimus de distinc­ tiæ, quo existit tam forma quam ma­ tione essentiæ ab existentia, pro­ teria, eo quod datur unicum fieri to­ cedit difficultas pilesens, an ma­ tius compositi et resultat unica enti teria sicut est in potentia ad for­ tas. Existentia autem sequitur ipsum mam, ita sit in potentia susceptiva fieri rei, cum sit terminus eius, et existentiæ, non solum quia recipit ipsam unitatem essentiæ seu entitatis, existentiam formæ, ad quam est in cui convenit. Sed de hoc principio age­ potentia sicut ad ipsam formam, sed mus infra q. 7.. ostendendo, quod exi­ etiam quia non habet aliam existen­ stentia est propria compositi ut quod, tiam, quam quæ sibi communicatur et solum convenit formæ ut principio per formam, ita quod ex se solum quo determinandi existentiam, et ma­ sit entitas capax formæ et capax teriæ ut principio quo suscipiendi illam. existentiæ per formam. Alterum ergo principium nunc Sit unica conclusio: Materia se­ expendendum specialiter pertinet ad cundum se est in potentia ad actum materiam, in qua considerat D. Tho­ formalem et ad actum entitativum, mas, quod non datur immediatus ita quod non habet immediatum or­ ordo materiæ ad existentiam, sed dinem ad existentiam, sed mediante immediate respicit et recipit formam forma, cuius est prius susceptiva et mediante illa existentiam. Et ita quam existentiæ. sicut est in pura potentia ad omnem De hac conclusione plemus age­ formam, ita ad omnem existentiam. tur art. seq., ubi disputabimus, an JSt imprimis videri potest D. Thomas dc potentia absoluta possit esse ma­ q. -1. de Potentia art. 1. in corteria sine forma. Nunc solum loqui­ i pore 3, ubi inquit, quod « materia mur secundum ordinem connaturalem prima non potest in rerum natura materiæ, an de se solum participet existere, quin aliqua forma formetur. existentiam mediante forma, quid­ Quidquid enim in rerum natura in­ quid sit, an de potentia absoluta venitur, actu existit, quod quidem possit inverti iste ordo, et immediate i non habet materia nisi per formam, existentiam participare sine forma. quæ est actus eius; unde non habet Sic ergo ista sententia est Divi sine forma in rerum natura inveniri ». Thomæ et plurium auctorum, qui Item in opusc. 15. cap. 8. 4 sic in­ illum sequuntur: Caietanus de Ente quit: «In substantia composita ex et Essentia cap. 5. q. 8.; Ferrarien- materia et forma est duplex ordo, sis 1. Contra Gent. cap. 54. 1 et 1. unus quidem ipsius materiæ ad for­ Phys. q. 1.; Soncinas 7. Metaph. mam, alius autem ipsius rei iam q. 17. et libro 8. q. 1.; Capreolus in 2. compositae ad esse participatum. Non dist. 13. q. 1. art. 1.2; Collegium Car­ enim est esse rei neque forma eius mel. 1. Phys. disp. 3. q. 5. neque materia ipsius, sed aliquid Et licet plura fundamenta affe­ adveniens rei per formam. Sic igitur rantur ad illam stabiliendam, pos­ in rebus ex materia et forma compo­ sunt tamen reduci ad duo: sitis materia quidem secundum se Primum est commune formæ et considerata, secundum modum suæ materiæ, scilicet quia in quocumque i essentiæ, habet esse in potentia, et ' • • • Zx XIII. 392. η. I. IV. 18 b. Pa VIII. 79 a. Dc «ub-Until·-» HTparntle (Γα XVI. 192 a). DE MATERIA PRIMA 61 hoc ipsum est ei ex aliqua partici­ Et quidem ex hoc fundari potest patione primi entis, caret vero se­ ratio pro ista sententia, quia Philo­ cundum se forma, per quam parti­ sophus in hoc libro, præsertim textu cipat esse in actu secundum proprium 69. et 70. 2 investigavit naturam modum ». Ergo secundum D. Tho- 5 materiæ primæ ad similitudinem ma­ mam immediatus ordo materiæ est teriæ artificialium dicens, quod ma­ ad formam et mediante ea ad exi­ teria se habet ad formas naturales stentiam, et sic de se tam est in sicut lignum vel æs ad formas arti­ pura potentia ad formas sicut ad exi­ ficiales. Et nos addere possumus, stentiam. Alter locus est opusc. 31. 1 io quod se habet sicut intellectus noster in principio, ubi inquit, quod « ma­ ad species et obiecta, ad quæ in teria non se habet ut subiectum, in principio est in potentia. Videmus quo, sed ex quo. Et est differentia autem, quod lignum vel æs in genere inter ista subiecta, quia subiectum artificiali nullam prorsus habent exi­ est habens esse et in illo sustentans stentiam artificialem ante formam, formas, sicut substantia sustentat et similiter intellectus noster nullum accidentia, et ita non habet esse ex esse intentionale ante species. Ergo eo, quod sibi advenit. At vero ma­ si materia prima ita se habet in teria dicitur subiectum, ex quo ali­ genere naturali sicut materia se­ quid componitur, et habet esse ex cunda, v. g. lignum vel æs in genere eo, quod sibi advenit, quia habet artificiali, manifestum est, quod ita esse incompletum, imo nullum esse, caret materia prima omni esse na­ ut dicit Commentator in 2. dc Anima. turali sicut materia secunda omni Unde simpliciter loquendo forma dat esse artificiali. esse materiæ ». Ita D. Thomas. Qui Nec dici potest, quod materia locus valde notandus est, quia in caret quidem esse naturali prove­ eo aperte docet, quomodo potest niente a forma, sed non caret omni aliquid esse subiectum, non præsup- esse. Habet enim actum metaphysiponens esse ad componendum cum cum, scilicet actum entitativum, quo forma et recipiendum illam, sed po­ existit extra causas, saltem incom­ tius ad hoc recipere, ut habeat esse plete et imperfecte, sicut postulat simpliciter per talem formam. Nec ex suo genere, quod incompletum et significat D. Thomas solam depen­ imperfectum est, perficitur autem dentiam materiæ a forma, ut existât, per formam. ut aliqui dicunt (sic enim etiam forma Sed contra est, quia iste actus dependere potest a materia, imo sub­ entitativus debet esse in aliquo ge­ stantia ab accidente, ut a disposi­ nere. Et certum est, quod debet esse tione, sine qua non est), sed intel- in genere substantiali, non acciden­ ligit D. Thomas ordinem partici­ tali vel artificiali, cum ipsa materia pandi esse, qui est actus ultimus, substantia sit, saltem partialis, exi­ non convenire materiæ nisi per for­ stentia autem secundum hos auctores mam. Denique videri potest S. Tho­ non differt re ab essentia. Et in isto mas 1. p. q. 7. art. 2. ad 3. et q. 66. genero substantial certum est, quod art. 1. et q. 115. art. 1. ad 2. et 2. non habeat existentiam generis spi­ Contra Gent. cap. 43., ubi materiam ritualis, cum ipsa longissimo distet puram potentiam vocat sine omni a genere spirituali. Ergo si quam ha­ existentia. bet, est in genere naturali, ad quod ' De principiis natura * • c. T. (191 a 8). (Γα XVI. 338 a). PHIL. NAT. I. P. Q. III. ART. II. 62 ipsa pertinet nt pars entis natura­ lis. Et tunc urget ratio Philosophi: Materia prima in genere naturali est ens ita in potentia, sicut materia secunda est in potentia in genere artificiali. Sed materia secunda, v. g. lignum, nullum habet esse artificiale, nec partiale nec totale, ante for­ mam artificialem, sed solum capaci­ tatem ad illud. Ergo materia prima nullum esse naturale habet ante for­ mam, et consequenter nullum abso­ lute in actu, quia in re nullum esse datur, etiam partiale, quod non sit naturale vel artificiale, sed solum est capax existendi mediate per formam. Et AMPUL’S HOC DECLARATUR ex doctrina Aristotelis, qui affirmat apud antiquos philosophos existimatum esse, quod si materia esset ens in po­ tentia, esset nihil in actu, et incide­ retur in inconveniens, quod ipsi ita refugiebant, quod ex nihilo res ge­ nerarentur, pro eodem existimantes nihil et ens non in actu. Imo hoc erat præcipuum, quod contra Aristo­ telis sententiam opponebatur, quia si materia est ens in potentia, ergo est nihil seu non ens, quia solum quod est actu, est ens. Sic enim sensisse veteres constat tum ex hoc 1. libro textu 34. 1 et textu 71. 2, ibi D. Thomas lect. 9. 3 et 14. * *, tum etiam ex 1. de Generat, textu 12. 5 et ibi D. Thomas lect. 6. e, ubi dicit, quod si materia est nihil actu, sed potentia, « sequitur id, quod maxime timebant priores phi­ losophi, quod aliquid generatur ex nullo præexistente; quod enim non est ens actu, est nihil ». Ecce quo' • • • • • » • • ’· c. 4. (187 a 32). c. 8. (191 a 24). Lt II. 28. n. 5. »qq. I. c. 49. n. 2. i»qq. e. 3. (317 b 7). U 1IL 280. n. 10. c. 7. (191 a 8). c. 8. (191 b 17). c. 3. (318 a 23). Lt ΙΠ. 289. n. 0. modo utebantur antiqui eodem fnn· damento, quo nunc recentiores ad probandum, quod materia non es pura potentia entitativo seu ens ii 5 potentia, quia esset nihil; quidquid enim non existit actu, non est reale. quia non est extra causas. Cuu ergo faciebant illam consequentiam, quod si materia non est ens actu. o sed in potentia, est non ens seu nihil. plane procedebant contra ipsum esst entitativum materiæ, et non solun. contra formale, quia procedebant contra ipsam materiam secundum w et nudam omni forma. Sic enim di· citur esse in potentia omnia. Ergo si de hac materia sic in potentia inferebant, quod esset nihil, si erat in potentia ens, plane intelligebant i carere esse entitativo, quod est exi· stentia. Sola enim carentia huius esse facit nihil, et præsertim, quia si lo­ quimur de materia secundum se et sine forma, iam non inferebatur carere esse formali, quia supponebatur, sed carere entitativo, quod est esse nihil. Sic autem proponens Aristoteles difficultatem istam, non respondet materiam esse actu partialiter et secundum actum entitativum, per quod quidem videbatur directe solvi illa consequentia, quod si materia est ens in potentia, ergo est nihil. Di­ cerent enim recentiores, quod mate­ ria est in potentia ad omnes formas et ad omne esse formale, non autem est nihil, quia habet esse entitativum. Sed Aristoteles respondet tum in 1. Phys. textu G9. 7 et 76. 8, tum in 1. de Generat, textu 17. 9 et ibi S. Tho­ mas lect. 7. in fine 10, quod quia DE MATERIA PRIMA 63 numquam est corruptio sine genera­ nisi ex non ente, ut constat ex 1. tione, ideo numquam materia manet Phys. textu 71. 1 et 78. 2 et ibi ita in potentia, quod non sit ens actu, D. Thomas lect. 14. 3, ubi ponit ratio­ quia semper est subiecta alicui formæ. nem antiquorum, ex qua movebantur Et ideo licet generatio fiat per se s ad negandam generationem substan­ ex ente in potentia, tamen per ac­ tialem, quia ex non ente fit ens; sic cidens fit ex ente in actu, eo quod enim ex nihilo fieret nec ex ente, materia, ex qua generatur, est sub quia iam esset, et sic non fieret esse alia forma et privatione sui, ratione simpliciter, sed ut tale. Et idem hacuius formæ materia dicitur in actu, bet Aristoteles 1. de Generat, textu quamvis sola eius potentia per se 11. 4 et D. Thomas ibi lect. 6. 5 ad generationem concurrat, non ac- Solvit autem hoc Aristoteles, quia tualitas, quam sub illa forma cor­ ens simpliciter, id est substantia, rumpenda habebat. Si ergo Aristo­ fit per se ex ente in potentia, quod teles ut solvat obiectionem, quæ est materia, quæ per accidens est infert materiam esse nihil et carere in actu, quatenus erat sub alia forma, actu entitativo, quod est existentia, quæ ipsa generatione corrumpitur. recurrit ad successionem formarum, Si autem ponatur materia ex se esse sub quibus semper est materia, et ens actu per existentiam, licet in propter hoc debere corruptionem u- potentia ad formas, enervatur doc­ nius esse generationem alterius, ut trina Aristotelis et sumit robur ratio non sequatur materiam esse nihil antiquorum, quia si fit generatio per et non ens seu non existens, plane se ex ente existente, dicerent antiqui, sentiebat materiam non habere esse quod forma adveniens tali rei exientitativum ex se, sed per formam. 25 stenti non est substantialis, quia non Alias si id sentiret, cur non diceret dat primum et integrum esse. Ex argumento « materia est in potentia, quo ergo principio probat contra ve­ ergo est nihil », nego consequentiam, teres, quod forma est substantialis et quia secundum se est existens et dat esse simpliciter, et consequenhabet esse entitativum, licet sit in ter datur generatio substantialis, et­ potentia ad formale? iamsi forma substantialis 6 supponat Et ulterius hoc declaratur, materiam substantialiter habere par­ quia si ponitur materia habere actum tialem existentiam 7. Hoc enim nullo entitativum seu existentiam ex se, principio naturali probari poterat funditus evertitur ratio probandi con­ contra illos nisi petendo principium. tra antiquos dari formam substan­ Unde bene dixit S. Thomas opusc. 15. tialem, quia antiqui non agnoscebant cap. 7. 8, quod « ubi ponitur materia formam distinctam a materia, sed ens actu, nihil differt dicere materiam totam quidditatem esse materiam, et substantiam rei; sic enim antiqui nec generari aliquid de novo sub­ naturales, qui probant materiam pri­ stantialiter, sed alterari tantum, eo mam ens actu, dicebant materiam quod non poterat fieri ens simpliciter esse omnium rerum substantiam ». 1 • ' * ' • ’ * c. 8. (191 a 24). Ibld. (191 b 30). U II. 49. n. 2. c. 3. (317 b 14). Lt III. 28«. n. 7. Lu — tratetantlalle. Lu supponat aliquod omo * ubetantialc in materia. De ffubsUntÜM ecparatle (Pa XVI. 100 a). Alia ratio poterat addi, qua sœpe utitur D. Thomas, nempe 1. p. q. G6. art. 1. et Quodlib. 3. art. 1. *1 et q. 4. de Potentia art. 1. 2, quia si materia existeret actu per se, et non per formam, sequeretur habere ac­ tum sine actu, eo quod ilia existentia materiæ est actus participatus in materia, omnis autem actus participatus est forma vel habetur per formam. Sed de hac ratione seq. art. latius dicendum est. Denique superflue ponuntur tot existentiæ, quot entitates. Sicut enim sufficit una anima ad omnes partes, cur non una existential Solvuntur argumenta. Argumenta omnia, quæ hic fieri possunt, vel tangunt generaliter di­ stinctionem existentiæ ab essentia, de quo in q. 7. 3 redibit sermo, aut probant de potentia absoluta posse materiam esse sine forma, de quo seq. art. Breviter in præsenti ea solum tangemus, quæ ad puram potentiam in materiam per­ tinent. Primo ergo arguitur, quia vel illa entitas materiæ ante formam et se­ cundum se considerata est aliquid reale extra statum possibilitatis et extra causam creantem, vel non. Si non est extra causam creantem et extra statum possibilitatis, ergo non est entitas realis nec realitas susceptiva formæ, sed tantum est entitas possibilis et in potentia obiectiva, et sic non loquimur de materia in præ- ■ senti, sed de materia reali et quæ invenitur in rerum natura; nam quæ est in statu possibilitatis, non suscipit formam neque componit cum illa. Si autem est extra statum possi- < ■ • • • Pa Pa art. 191 DE MATERIA PRIMA PHIL. NAT. I. P. Q. III. ART. II. 64 IX. 4«5 b. VIII. 79 ». 4. b 3X bilitatis et extra causam creantem, antequam adveniat forma sive exi­ stentia, quæ sit entitas distincta, ergo per se ipsam est actu extra causas 5 sine forma, quod est existere. Quodsi ita est pura potentia, quod non est existons neque ens, incidemus in opinionem Platonis, qui materiam ita fecit puram potentiam, quod non distinxit illam a privatione et non ente, contra quem disputat Aristo­ teles 1. Phys. cap. 9. 4 Respondetur hoc argumentum tangere totum fundamentum sententiæ oppositæ, quod procedit ea­ dem æquivocatione, qua antiqui phi­ losophi, qui non agnoscebant me­ dium inter ens actu et nihil, quorum etiam ratione convictus Plato con) cessit quidem materiam primam, sed illam dixit esse non ens seu priva­ tionem. Antiqui vero philosophi per aliud extremum dixerunt materiam esse aliquid, sed non distinctum a i forma, sicque dicebant esse ens actu. Inter has autem extremas senten­ tias procedunt duæ mediæ opiniones, altera Aristotelis, D. Augustini et D. Thomæ, qui ad antiquos dicebant bene posse dari ens, quod non sit in actu, nec tamen sit nihil, sed ens in potentia, et sic datur medium inter ens actu seipso et nihil, scilicet ens per aliud et recipiendo aliud, per quod habet existentiam, et hoc Au­ gustinus vocat „ prope nihil ”, eo quod nihil contradictorie opponitur enti, et ideo nihil nec est ens actu neque capax actus. Capacitas ergo ad actum seu ad esse, licet non sit ipse actus, quia tamen est capax illius, iam recedit a nihilo, est tamen prope nihil, quia non est perfecte et in actu se solo extra nihil. Alia vero opinio recentiorum ad fundamentum antiquorum dicit, quod inter ens in actu et nihil non datur medium, quod sit ens pure in potentia, sed datur ens, quod partialiter est in actu, et hoc est materia, quæ est pars quædam compositi, quæ partialiter et incomplete existit in actu. Cuius tamen partialis existentiæ in materia Aristoteles non meminit, neque ex suis principiis contra antiquos potuit deducere, imo Commentator in 2. de Anima l, ut refert D. Thomas opusc. 31. 2, dixit, quod materia nullum esse habet. Ad argumentum ergo dicimus, quod materia ante formam et es­ sentia ante existentiam intelliguntur extra statum possibilitatis et extra causam creantem, distinguo: depen­ dentor ab actu dante illis esse for­ maliter, concedo; independenter ab omni actu et forma, nego. Et antecedenter ad istum actum vel for­ mam, id quod relinquitur in materia vel essentia, est entitas procedens a Deo et creata a Deo ut recipiens et tendens ad existentiam suscipiendam seu ut existens per aliud, non ut existons seipso. Nam non solum id, quod est actus, sed etiam id, quod est potentia ad actum, creatur a Deo, sed ut subiecta actui, et non sine illo. Unde dicit D. Thomas 1. p. q. 14. art. 2. ad 3., « quod mate­ ria non est creata sine forma; li­ cet eniin omne creatum sit in actu, non tamen est actus purus. Unde oportet, quod etiam illud, quod se habet ex parte potentiæ, sit crea­ tum». Condistinguit ergo potentiam ab actu, et sic sumptam potentiam non solum dicit esse creabilem vel possibilem, sed creatam seu con­ creatam, quia creatur ut coniuncta et subiecta actui, non ut in se actus. ’ 1 1 * 65 Quare omne, quod est extra statum possibilitatis debet esse ens in actu, sed non omnia eodem modo. Aliquid enim est in actu ut suscipiens actum, 5 scilicet ipsa materia, aliquid ut dans actum, scilicet forma, aliquid ut constitutum ex actu, scilicet compo­ situm. Et illud, quod suscipit actum tamquam potentia, etiam ut potentia extra causas est et a Deo est, sed non ut habens ex se actum, sed ut recipiens actum. Et quando urgetur, quod si materia est ita pura potentia, quod non est actu existens, erit nihil et non ens, respondetur, quod neque est nihil neque entitas de se et per identitatem intrinsecam existens actu, sed capacitas actus et coniuncta ipsi actui, et ita est pura potentia in actu, non actualitate antecedenti, sed actualitate concomitante et conse­ quente, quatenus numquam est sine ipsa existentia et sine 3 forma, cuius est capax et ad quam est in potentia, sed tamquam sibi coniuncta et unita, non ut sibi identificata, sed a se in­ distincta. Et in hoc posuit Aristo­ teles contra Platonem differentiam inter privationem et materiam, quod privatio neque in potentia neque in actu, neque per participationem ne­ que per identificationem est capax existentiæ, materia autem est capax per participationem et coniunctionem ad formam, non per identifi­ cationem. Et D. Thomas opusc. 15. cap. 8. 4 vocat „ materiam remota forma ” non ens, susceptivum tamen formæ, quæ est participativa ultimi actus, qui est existentia. Secundo arguitur: Non datur me­ dium inter esse extra causas et intra illas, cum contradictorie opponan­ tur. Ergo in illo priori, in quo intel- o. 1. (412 a 7). De principiis naturre (Ρα XVI. 338 a). Lu ·— gine. De «ubdtantlls separatis (Pa XVI. 192 a). 5. — Ιο. Λ S. Τπομλ, Cursus Phil. Thom., II. vol. Phil. Nat. 1. 66 PHIL. NAT. I. P. Q. III. ART. II. ligitur materia ante formam et os­ et præcisiones, quæ sunt prioritate; sentia ante existentiam, vel intel- naturæ, bene potest dari medium ligitur intra causas vpI extra. Si inter esse complete extra causas se­ intra causas, est in statu possibili cundum omnem considerationem et et in potentia objectiva, et sic non 5 esse complete intra illas. Et ho< est capax componendi cum forma. Si medium est esse in fieri et tendentia autem est extra causas, ergo hoc seu potentia susceptiva formæ et ipso est existons, et sic ante exi- existent!», et nondum formæ in­ stentiam esset existons, quod im- formantis illam, quæ prioritates et plicat. 10 præcisiones existendi secundum unam Et confirmatur, quia si materia rationem, et non secundum aliam, suscipit formam et existentiam eius, passim occurrunt in productionibus antequam in se habeat propriam rerum et dependentiis a causis. existentiam, oportet, quod in aliquo Ad confirmationem respondetur, priori intelligatur causare materia- is quod ad causam materialem, ex qua liter talem formam suscipiendo illam. componitur ipsum totum, sufficit exi­ Ergo pro illo priori intelligitur talis stentia concomitanter et in eodem causalitas realis materialis exire ab instanti temporis, ut dicatur realiter ipsa materia; ergo necessario est componere et causare, non autem existons, quia causalitas realis non 20 requiritur, quod existentia antecedat potest exire nisi a causa reali rea­ pro ilia prioritate naturæ, qua in· tclligitur causare materialiter. Ad liter existente. Respondetur, quod in illo priori, causam vero materialem, quæ per quo materia intelligitur recipere tam modum subiecti recipit formam ac· formam quam existentiam, intelli- 25 cidentalem sustentando, requiritur gitur materia extra causas in suo quod antecedenter habeat existen­ genero, scilicet per modum potentiæ tiam, etiam pro prioritate naturæ, susceptivæ actus, non autem intel­ qua causât. Ratio diversitatis su­ ligitur ut perfecte et complete exi­ mitur ex D. Thoma, opusc. 31. in stons in actu. Quia enim actio agen- 30 principio x, quia causa materialis tis ponit extra nihil tam potentiam sustentans recipit formam dando illi quam actum, ut ex D. Thoma vi­ esse simpliciter, a forma autem solum dimus, et ordine quodam tangit illa, recipit esse accidentale, quod est quia potentiam tangit ut subiectam esse secundum quid. Unde cum illa actui et actum ut informantem po- 35 receptio non sit pure potentialis, sed tentiam, in illo priori seu præcisione, sustentativa in esse, supponit in qua intelligitur potentia subici et causa materiali esse. At vero causa illum recipere, nondum tamen actus materialis pure receptiva et consti­ informans illam, intelligitur materia tutiva naturæ non recipit dando esse seu existentia extra causas inad- « formæ, sed accipiendo a forma esse. æquato et incompleto modo, scilicet et sic non supponit esse in se, sed sub formalitate potentiæ suscipientis solum capacitatem ad illud, quod existontiam, non sub formalitate exi- mediante forma recipit. Nec requi­ stentiæ actuantis, in re tamen semper ritur, quod causa materialis pro omni invenitur extra causas perfecte et c prioritate suæ causalitatis intelligacomplete. Et ita in re non datur tur ens in actu, sed sufficit, ut sit medium inter esse vel non esse intra causa realis, quod in re sit pro omni causas, sed secundum formalitates instanti durationis, non pro omni • Dt principii» natunc (Ρα XVI. 338 a). DE .MATERIA PRIMA G7 instanti causalitatis et dependentiae. est est etiam entitas subiecta pro­ Et hoc ideo est, quia huiusmodi cau­ ductioni et causalitati agentis crean­ salitas materialis est ita imperfecta, tis. Ergo habet omnes effectus for­ quod non solum non ponit formam males existentiæ ante ipsam formam. extra causas, sed ad hoc causât 5 Est etiam participatio quædam Dei formam, ut ponatur materia ipsa in actu, quia habet ideam in Deo, extra causas, siquidem causare for­ ut docet 8. Thomas 1. p. q. 15. mam recipiendo est recipere actua- art. 3. ad 3. Est etiam bona, ut litatem ad esse, et quando actualitas docet 3. Contra Gent. cap. 20., alias dat esse simpliciter, etiam potentia io incideremus in hæresim Manichæorecipit esse simpliciter. Et ideo cau­ rum, quod materia est mala. Ergo salitas ita imperfecta non supponit habet in se seorsum a forma aliquod esse perfectum pro prioritate cau­ esse. Respondetur omnes illas condi sandi, sed capacitatem ad esse. Nec enim causât mediante esse sicut is tiones existentiæ, quæ tribuuntur causa efficiens vel subiectum susten­ materiae consideratae sine forma, vel tans, sed mediante capacitate et essentiæ, quæ antecedenter se ha­ bent ad existentiam, convenire illi, potentialitate ad esse. Si instes: Nam materia recipiendo non per identifleationem cum exi­ fonnani dat esse formæ, siquidem stentia, sed per receptionem et sub­ fomia non habet esse in se, sed in jectionem ad ipsam. In illa enim materia, excepta anima rationali, antecedentia ad formam vel ad exi­ ergo mediante esse debet causare stentiam, entitas essentiæ vel materiæ materia. Respondetur formam sub­ intelligitur ut suscipiens existentiam stantialem non dependere a materia, vel formam, quæ est antecedentia quia ab illa recipiat esse aut su­ causæ receptivæ, licet nondum intelstentetur in esse sicut formæ acci­ ligatur ipsa forma vel existentia ut dentales, quæ non possunt dare pri­ actuans, in qua præcisione illa en­ mum esse, sed esse secundum quid, titas neque consideratur ut pure pos­ et ideo supponunt subiectum con­ sibilis et intra causas, neque ut stitutum et subsistens in esse, ideo- perfecte et complete extra illas (licet quo ab esse subiecti dependent et in re sit extra), sed in statu recipiendi ab illo sustentantur. At vero forma ipsum esse et in potentia non obieesubstantialis dat primum et sub­ tiva respectu agentis, sed recipiente stantiale esse, et ideo non recipit respectu existentiæ. Entitas autem aliquod esse a materia. Sed quia illud ut recipiens ipsam existentiam et ut esse, ut est a forma, (præter rationa­ subicicns se illi, habet omnes con­ lem) non est subsistens et per se ditiones existentiæ per modum po­ independens, accipit a materia ut tentiæ receptivæ, quas habet exi­ a subiecto ultimo principium, unde stentia per modum formæ actuantis. terminetur et reddatur subsistens in Est enim aliquid temporale et sub­ ipso toto. ject um agenti etc., non per modum Tertio arguitur: In materia se­ actus existentiæ, sed per modum cundum se et seorsim a forma est potentiæ recipientis illam, eo quod entitas in tempore producta, et non agens utrumque producit, et po­ aliquid æternum, et sic significatur tentiam et actum, ut diximus ex per ly „ est ” non absolutum a tem­ D. Thoma ». pore, ut quando dicitur „ materia Ex quo ulterius dicimus, quod ma1 « a 33. 63 PHIL. NAT. I. P. Q. HI. ART. HI. teria secundum se est quædam par­ ticipatio Dei, quatenus participat Articulus III. capacitatem ad essendum, per quam recedit a nihilo, quod non est capax UTRUM MATERIA POSSIT EXIexis tendi, et hoc immediate a Deo 5 STERE SINE OMNI FORMA, SALparticipat, sed actualem existentiam TEM DE POTENTIA ABSOLUTA. huius capacitatis participat a Deo mediate, id est mediante forma con­ Licet materia participet existen· stituente compositum, ut ex opusc. tiam per formam, vel in suo esse 15. supra 1 retulimus. Et ita dicit w partiali (si daretur) dependeret ah D. Thomas 1. p. q. 15. art. 3. ad 3., illa, adhuc restat difficultas, an «quod materia prima habet ideam solum pendeat naturaliter, an essen· in Deo, sed non aliam ab idea com­ tialiter, ita ut nec per Dei potentiam positi, cum materia secundum se suppleri possit, sicut accidentia vi­ neque esse habeat neque cognoscibi-15 demus naturaliter dependere a sub­ lis sit », id est non separatam ab iecto, et per Dei potentiam sine illo idea compositi, sed in illa inclusam; esse posse. Sententia ergo affirma­ nam eo modo habet ideam, quo in tiva communissima est inter recentempore productionem. Est autem tiores huius temporis et habet pa· terminus productionis inadæquatus, 20 tronum Scotum in 2. dist. 12. q. o : quia non creatur, sed concreatur, ut et totam eius scholam. Nihilominus sit unica conclu­ dicit D. Thomas 1. p. q. 7. art. 2. ad 3., ergo et coexemplatur in idea. sio: In sententia D. Thomæ impli­ Quod vero materia dicitur esse cat materiam existere denudatam ab bona, respondetur, quod non dicitur 25 omni forma, atque ita est essentialis bona formaliter et in actu, sed se­ ordo inter receptionem formæ et exi· cundum capacitatem et ordinationem stentiæ, quod per formam redditur ad bonum. Unde dicit D. Thomas capax habendi existentiam, qui ordo 1. p. q. 5. art. 3. ad 3., « quod essentialis non invenitur inter acci· materia participat aliquid de bono, 30 dens et subiectum, licet ratione imscilicet ipsum ordinem vel aptitu- perfectionis suæ accidens dependeat dinem ad bonum, et ideo non con­ inhærendo a subiecto, non materia. venit sibi, quod sit appetibile, sed Itaque materia se habet ad formam quod appetat ». Et sic intelligitur et ad existentiam ordine quodam essenin 3. Contra Gent, cit., quod ma- îs tiali, sicut intellectus non est capax teria est bona ratione ordinis ad bo­ visionis nisi mediante specie et lumine, num, non ratione bonitatis actualis in et sicut corpus non est capax gradus se. Et ita materia non est privatio, sensitivi nisi mediante vegetativo. ut dicebat Plato, quia privatio non Hæc conclusio sumitur ex Divo ordinatur ad bonum, sed opponitur «o Thoma 1. p. q. 66. art. 1., ubi inquit: illi, et similiter non est mala, quia « Si materia informis præcessit dumalum opponitur bono, materia au­ ratione, hæc iam erat in actu, hoc tem non opponitur forma1, et hac enim duratio importat; creationis ratione dicitur utilis formæ et com­ autem terminus est ens actu, ipsum posito, quia ad rationem utilis suf- 45 autem, quod est actus, est forma, ficit bonum bonitate ordinis ad al- Dicere igitur materiam praecedere terurn, non bonitate actualitatis in se. sine forma, est dicere ens actu sine < M b 33. • II. 314. I». se» DE MATERIA PRIMA CO Ut explicetur implicatio, quam actu, quod implicat contradictio­ nem». Ita D. Thomas. Et idem pro­ D. Thomas in tot locis affirmat, ad­ bat Quodlib. 3. art. 1. 1 his verbis: vertendum est, auctores oppositos Quod aliquid simul sit et non sit, non dubitare, quod existentia seu a Deo fieri non potest, neque aliquid 5 esse proveniens a forma non possit contradictionem involvens. Et huius- inveniri in materia sine ipsa forma, modi est materiam esse in actu sine cuius est tale esse, sicut v. g. esse forma; omne enim, quod est actu, album, et existentia albi manifeste vel est ipse actus vel est potentia apparet, quod non potest convenire participans actum. Esse autem actum 10 materiæ sine albedine, et generaliter repugnat rationi materiæ, quæ se­ quodcumque esse seu existentia ut cundum propriam rationem est ens specificata ab aliqua forma nullo in potentia. Relinquitur ergo, quod modo potest convenire materiæ nisi non potest esse in actu, nisi in quan­ mediante forma, a qua habet specitum participat actum. Actus autem 15 ficationem et determinationem. Et participatus a materia nihil aliud est ita si velimus dicere, quod materia quam forma. Unde idem est dictu non participat istas existentias sic materiam esse in actu et materiam specificatas nisi servato ordine essen­ habere formam. Dicere ergo, quod tiali, ut mediantibus suis formis parmateria sit in actu sine forma, est 20 ticipentur, verissimum est, neque aucdicere contradictoria esse simul ». Ita tores oppositi negabunt. Sed punctum D. Thomas. Et videri etiam potest difficultatis est, an possit dari in in q. 4. de Potentia art. 1. 2 et 3. materia aliqua existentia non specifi­ Contra Gent. cap. 4., ubi inquit, cata 11 nec proveniens a forma, sed quod « materia non tendit ad impos- 25 ipsi materiæ conveniens, in quantum sibile; est autem impossibile mate­ est enti t as distincta a forma, et riam tantum sub privatione esse ». propterea vocatur actus entitativus, D. Thomam sequuntur communiter et sic existere possit materia separata omnes eius discipuli ad illum locum ab omni forma et ab omni existentia 1. p. Ibi3 videri potest Caietanus et 30 formæ. In hoc ergo videtur deficere cap. 5. de Ente et Essentia q. 8.; implicatio assignata a D. Thoma, Mag. Bafiez ad illam quæst. 4; Ferra- quia concludit materiam non posse riensis 1. Phys. q. 11. et cit. loco Con­ esse existentem sine aliquo actu, et tra Gent.5; Capreolus 6, Soricinas 7 et inde infert non posse esse sine forma, alii apud Cursum Carmel, hic disp. 3.35 pro eodem reputans actum partiel· q. 5. § 2.; pro eadem Conimbric. li­ patum in materia et formam, cum bro 1. Phys. cap. 9. q. G. art. 1. ci­ tamen in hoc faciat difficultatem tant Magistrum in 2. dist. 12. cap. 5., opposita sententia, quia distinguit Hugonem de S. Victore 8, Duran­ actum existentiæ a forma et hunc dum 6, Ægidium 10 et alios. « actum existentiæ dicit convenire ma' Pa IX. 485 b. 1 Pa VIII. 79 Λ. 1 1. q. 66. art, 1. (Lt V. 150. η. IV). I L c. » U XIV. 12. n. 0. • J. dbt. 13. q. 1. art. 1. (IV. 18 b). ’ 8. Metaph. q. 1. • I. dc Sacram, p. 1. c. 4. (Mlgne P. L. CLXXVI. 189). •2. dbt. 12. q. 2. M 1. Hexirm. c. 1. II La — specificata nec. » Λ ' I I PHIL. NAT. I. P. Q. III. ART. III. 70 I teriæ antecedenter ad formam, vel quod existentia non est actus secun­ quia non distinguitur entitas realis dus nec supponit primum, sed est materiæ ab existentia sua, vel quia indistinctus a quacumque entitate talis entitas materiæ immediate ca­ reali, vel quod materia prima gene­ 5 rali ratione potest dici actus primus, pax est illius. Igitur implicatio D. Thomæ et non pura potentia, quatenus est fundatur in hoc, quod existentia capax existentia? ob realitatem suam. ex essentiali conceptu suo est actus Sed primam solutionem exclu­ distinctus ab essentia creata, ut pro­ demus q. 7. nec implicatio D. Thomæ babitur q. 7. 1 Hic autem actus non 10 currit nisi supponendo, quod existenconstituit rem intrinsece et essen­ tia distinguitur ab essentia creata. tialiter, sed essentiam constitutam Nam si est idem cum illa, quomodo extra causas constituit, non in sua potest controvert i, quod est capax quidditate, alias esset essentialis et illius, vel quod non possit a Deo necessario conveniens rei, quam con- u realis entitas et substantialis per stituit. Ergo ex natura sua non est suam existentiam, quam habet, seactus primus, id est constituens quid- paratim conservari sicut accidens ditatem, sed secundus seu adveniens sine subiecto? Tunc enim non magis constituta?. Cum ergo materia prima dependebit a forma quam accidens de se nullum actum primum ha- 20 a subiecto, imo multo minus, si beat, quia ipsa non est forma seu utrumque secundum se existens est. Secunda vero solutio destruit actus primus, careat vero omni forma ei unibili, ut supponimus, ergo non rationem propriam materiæ, quia in est capax alicuius actus secundi, qui re est facere illam formam. Nam est existentia, sicut non est capax 25 quid aliud est forma substantialis actus secundi, qui est operatio nisi quam actus primus in genere enti· mediante radice operandi, quæ est tativo? Et quomodo potest probari potentia. Itaque sicut bene valet: Si contra antiquos, qui negabant foraliquid est capax operationis tam- mam substantialem distingui a maquam actus secundi distincti a se, 30 teria, quod non sit idem materia ergo in se est actus primus potens quod forma substantialis, si materia2 operari, quia nihil est aliud actus est actus primus? Quod enim non primus quam id, quod est capax informet, sed recipiat, imprimis hoc immediate actus secundi; ita bene ipsi negabant, quod reciperet formas, valet in existentia, quodsi aliquid est 35 quia secundum se erat ens actu et immediate capax existentiæ, etiam sic non indigebat formis substantiapartialis, tamquam actus secundi in libus, quæ dant esse primum et essendo, distincta * ab essentia, ergo substantiale. Deinde quia, si est actus in se partialiter est actus primus vel primus, et non informans nec rehabet actum primum, idem autem « ceptus in alio, ergo erit in se actus est actus primus, quod forma. Ergo subsistens nec indigebit forma na­ si materia est sine omni forma et exi­ turaliter ad existendum. Forma enim erit, habet formam sine forma, quia seu actus non receptus hoc ipso est habet actum primum, vel ipsa est terminatus et incommunicabilis ulactus primus, hoc ipso quod est capax « teriori subiecto, ergo subsistens in actus secundi, quod est existentia. eo esse, quod habet, et licet recipiat Solum potest responderi, vel formas, recipiet illas tamquam acci­ • art. I. (134 α 2 • Lu — materia. DE MATERIA PRIMA 71 dentia, sicut suppositum hominis vel constituere, quia implicat aliquam lapidis recipit accidentia. Quare ex formam dare gradum specificum, gehis principiis magis aperitur via ad nericum autem ab alia realitate di­ negandum materiam primam esse stincta provenire; sic enim illa en­ ens partiale, et quod non dantur 5 titas, a qua gradus genericus pro­ formæ substantiales, sed solum acci­ veniret, esset in genere, et non in dentales, ut ponebant antiqui, quam aliqua specie. Et hæc est vis rationis ad oppositum, stando in principiis D. Thomæ q. 4. de Potentia art. 1. 2, ubi dicit non posse materiam esse Aristotelis et veræ Philosophia?. Denique potest implicatio ista 10 sine forma, quia non potest aliquid alites explicari, quia illa existen­ esse in genere, quod non sit in aliqua tia materiæ seorsum a forma vel specie. Cum ergo a forma substan­ esset corporea vel spiritualis vel non tiali proveniat gradus corporis ut corporea nec spiritualis. Hoc ter­ sic et specificus talis corporis, consetium dici non potest, quia spirituale 15 quenter materia sine forma non est et corporeum Addentur exhaurire actu corporea, sed potentia, id est omne, quod actu est substantia; entitas susceptiva gradus corporei. adaquate enim illam dividunt, sive Unde si habet propriam existentiam, sit pars, ut forma corporea, sive illa non potest esse actu corporea, totum. Necessario enim est aliquid 20 quia entitas, cuius est hæc existentia, pertinens ad genus corporeum vel non est actu corporea. Sicut autem spirituale per se vel reductive. Ergo non potest intelligi existentia ho­ neque datur existentia abstrahens minis sine forma hominis nec exi­ ab utroque. Spiritualis esse non po­ stentia equi sine forma equi, ita nec test, quia materia maxime spiritua- 25 existentia corporea sine forma corlitati opponitur, cum spirituale con­ poris. Hanc rationem etiam attin­ sistat in abstractione materiæ; ergo gemus seq. art., titulo ult. Adverto, quod aliqui, ut Mag. propria existentia materiæ non po­ test esse spiritualis. Si est corporea, Banez ubi supra 3, existimant esse utique actu debet esse corporea, et 30 probabile, quod materia prima potest non in potentia; est enim actualis exist ere sine omni forma per existen­ existentia, et sic actu est id, quod tiam divinam sibi unitam. Cui sen­ est. Ergo essentialiter dependet a tentia? etiam subscriberem, si suppo­ forma seu gradu corporeitatis, per neretur materia capax existentia? sine quem materia est actu corpus. Nam 35 forma. Cum enim existentia et sub­ materia de se non est actu corpus, sistentia divina solum uniantur sup­ sed per formam, quæ dat gradum plendo vicem creatæ, solum illis na­ corporeitatis. Si enim esset actu turis uniri possunt, quæ sunt capaces corpus, incideretur in opinionem an­ subsistendi vel existendi, sicut patet, tiquorum, qui, ut dicit S. Thomas \ w quod accidenti non potest uniri divina materiam primam dicebant esse actu subsistentia, quia propria? subsistentia? corpus, et sic forma *, elementales et non est capax. Ergo idem dicendum aliæ non constituerent formaliter cor­ est de materia respectu existentiæ. pus, quod est aperte falsum. Forma Unde etiam evacuantur instanenim, quæ non constituit corpus, <5 ti.e a quodam recentiore adductæ neque potest tale corpus in specie contra nostram sententiam: Prima, ' 1. Php. Ifct. 11. (/> II. 50. η. 4). 1 Pa VIII. 19 a. ' W a 32. PHIL. NAT. I. P. Q. III. ART. III. quia subsistentia est actus natur» guitur realis distinctio a moduli, quod provomens ab aliqua forma, et tamen ubi est distinctio realis, extrema pos­ divinitus suppletur per subsistentiam sunt separari saltem de potentia ab­ Verbi. Secunda, quia humanitas Chri­ soluta, modus autem numquam po­ sti existât existentia Verbi, et tamen 6 test separari ab eo, cuius est modus. illa existentia non convenit mediante Constat autem, quod materia prima forma; ergo potest existentia prove­ est entitas realiter distincta a forma. nire ab alio quam a forma. Confirmatur, quia materia vel Sed utraque instantia infirma dependet a forma intrinsece et esest. Aliud est enim, quod subsisten-10 sentialiter vel non. Si dependet, tia et existentia creat» sint supple * ergo propria materiæ quidditas con­ biles per divinam in 1 naturis, quæ stituetur per formam, quod est om­ non sunt pura potentia, sed capaces nino falsum, cum propria materi® subsistenti» et existent!», aliud, quod quidditas sit esse ens in potentia, sint supplebiles in materia nuda. Sed 15 quod non habet a forma. Si vero in humanitate vel alia natura, cuius non dependet essentialiter, sed so­ existentia et subsistentia sunt 2 modi lum quoad existentiam, talis effectus consecuti seu formalitates, quæ dant formæ est secundarius, et sic poterit illos effectus formales subsistendi et suppleri a Deo, sicut suppletur in existendi, et3 ips» natur» non dant 20 humanitate Christi existentia et sub­ istos effectus, sed in se suscipiunt illos, sistentia propria per Verbum, et sicut sive ab existentia creata proveniant in Eucharistia ponitur quantitas cor­ sive ab increata. Sed tamen neque crea­ poris Christi sine repletione loci, quæ tam neque increatam existentiam ca­ est effectus secundarius eius. pax est suscipere alia entitas, nisi ha- 25 Respondetur illud argumentum beat formam, et ita etiam existentia de accidente solvi a D. Thoma QuodVerbi convenit mediante forma quan­ lib. 3. cit. 1 art. 1. ad 1. 5 et 1. p. tum ad capacitatem recipiendi illam. q. 66. art. 1. ad 3., et idem est de forma substantiali. Dicit ergo, quod μ accidens dependet a subiecto ut a Solvuntur argumenta. causa sustentante in esse, materia Primo arguitur: Quia Deus potest vero a forma ut ab actu suo. Quod conservare accidens sine omni sub­ autem aliquid sustentetur ab aliqua iecto et formam substantialem sine causa secunda, bene potest a Deo omni materia et quamcumque en- 35 suppleri per aliam causam, quia sutitatem realem sine eo, a quo distin­ stentatio solum pertinet ad exerci­ guitur realiter, ergo etiam materiam tium ponendi rem in esse, non ad determinationem et specificationem sine omni forma. Consequentia patet, quia materia ipsius. Exercitium autem existendi prima est entitas realiter distincta w multo melius potest fieri per caua forma et minoris dependenti» a sam efficientem, quæ solum dat esse forma quam accidens a subiecto, quoad exercitium. At vero materia cum materia sit substantia, accidens dependet a forma non per modum vero inhæreat·, ergo potest separari causæ efficientis, sed formalis, cuius ab omni forma. Iu hoc enim distin- « proprium munus est dare esse rei • Lu — In ... et exlitcntlœ. • Lu + non eunt cflectua formales, i»cd. •Lu — et . recipiendi Illam. • 69 a 3. • Ρα IX. m b. DE MATERIA PRIMA speciflcando et determinando illud. tent ialis, ut 8. Thomas docet 5. Me­ Unde remota omni forma caret ma­ taph. lect. 2. 1 Et ad replicam respon­ teria omni principio determinante et detur, quod stante effectu primario specificante eius esse, et sic solum formæ in subiecto potest suppleri manebit existentia potentialis et in­ 5 vel tolli effectus secundarius, nisi determinata, quæ non potest habere interveniat aliquod essentiale impe­ effectum formalem existendi actu dimentum. Ceterum e converso dari effectum secundarium sublato pri­ et determinate extra causas. Ad id vero, quod dicitur de rfi- mario impossibile est, propter coor(tinctione inter extrema realiter di-10 dinationem essentialem inter primastincta, respondetur esse certum et rium et secundarium effectum. Se­ infallibile signum distinctionis realis, cundarius autem effectus formæ est si de facto duo separantur inter se. exist ere, primarius autem est infor­ E contra tainen si non separantur, mare et constituere. Et quando Dens non est infallibile signum, quod non w supplet existentiam et subsistentiam distinguantur realiter. Potest enim humanitatis, supponit ipsam humani­ intervenire aliqua essentialis depen­ tatem constitutam per formam suam; dentia unius realitatis ab alia in supplet autem id, quod secundarium existendo, sicut relatio realis ad sui est, scilicet existere et subsistere. In existentiam petit existentiam ter- so nostro autem casu proceditur e conmini, a quo realiter distinguitur; est verso, scilicet quod materia habeat enim relatio omnino extra suum ter­ effectum secundarium formæ, qui est minum, et de actu vitali multi exi­ existere sine forma, id est actum stimant non posse conservari a Deo secundum sine actu primo. extra potentiam vitalem, quia essen- 25 Secundo arguitur: Dato quod exi­ tialiter dicit processionem ab illa. stentia distinguitur in re ab essentia, Et similiter visio exterior realiter non tamen distinguitur nisi tamquam distinguitur ab obiecto, sine quo modus; siquidem existentia non con­ tamen conservari non potest, alio- stituit quidditatem aliquam, sed conquin videret rem absentem. Similiter 30 stitutam supponit et extra causas ergo cum materia dependeat a forma ponit, quod est modificare. Modus ut a medio participandi existentiam autem identificatur cum re, cuius est determinatam, non poterit sine illa modus, nec potest aliquid modificari determinate existere. Addo, quod ad per modum alicuius rei distincte. Ergo distinctionem realem inter materiam 35 cum materia existât in rerum natura et formam sufficit, quod materia aliqua existentia identificaturcum illa. possit esse in re sine qualibet forma Ergo non existit per formam, sed divisive, sicut videmus ab illa sepa­ per modum proprium, quem Deus sine rari, sed non a tota collectione for­ forma conservare poterit in materia. marum; hoc enim ad distinctionem w Quodsi dicas modum istum es­ realem non est necesse, dum distinctio sentialiter resultare ex forma et realis exerceatur inter quamlibet de­ ideo sine illa non posse conservari, terminate, et sic sufficit separari a sicut ubi vel situs sine loco, figura qualibet determinate. sine quantitate, contra est, quia exiAd confirmationem responde- « stentia non sequitur formam, sed tur, quod materia dependet a forma productionem, cum sit terminus ipquantum ad esso, non quantum ad sius fieri seu productionis relictus quidditatem, quæ est entitas po­ immediate ex causa efficienti. Sed * Pa XX. 364 b. 74 PHIL. NAT. I. P. Q. III. ART. III. materia habet distinctum fieri et productionem a forma, quia materia fit per creationem, forma autem per generationem, ergo habet distinctam existentiam a forma. Item, si ma­ teria haberet existentiam mediante forma, toties interiret et produce­ retur, quoties nova forma advenit et alia recedit, quia tunc desinit esse unius formæ et incipit aliud cum alia 1 forma; nihil autem aliud est corrumpi quam amittere esse, neque aliud est produci quam ac­ quirere novum esse. Adduntur alia minoris ponderis, ut si materia annihilaretur non annihilata forma, maneret existentia materiæ, quæ est a forma, et tamen esset annihilata; ergo daretur esse materiæ, et tamen esset materia an­ nihilata. Item materia causât for­ mam in esse, et forma causât mate­ riam; ergo materia causât suum esse, quod est a forma. Similiter materia est causa realis ipsius formæ susten­ tando et recipiendo illam; ergo in illo priori, in quo causât, existit, alias non realiter causaret, et tamen pro illo priori non habet existentiam a forma, quia nondum forma est causata. Denique est specialis diffi­ cultas in anima rationali, cuius exi­ stentia spiritualis est, siquidem per eandem existentiam existit separata. Sed spiritualis existentia non potest communicari materne. Ergo quando est sub anima rationali, non habet existentiam ab illa. Respondetur ad principale ar­ gumentum responsione data inter arguendum, admisso, non concesso, quod existentia solum sit modus, non realitas distincta ab essentia, hoc enim est probabile, et forte probabilius. Et ad primam instantiam respon- 1 fio — rei. * f.u — ηηίη ... edi. formalem. • Pu Vlll. 32 b. detur, quod existentia sequitur pro­ ductionem rei 2 perfectam et com­ pletam, cum sit terminus ultimus actionis, non autem productionem quasi incompletam et dependentem ab alterius positione, sine qua in rerum natura non existit, cuius ra­ tio est, quia existentia est actus, quo aliquid ponitur non solum extra unam causam, sed extra omnes. Unde non sufficit considerare aliquid, ut est extra causam efficientem, si nondum est extra formalem vel ma­ terialem, ut dicatur in re existere, et sic materia, ut præcise subest actioni creantis, et non actuation! formæ informantis, nondum intelligitur habere existentiam, quæ extra omnes causas ponit, sed tendere ad existentiam quasi in fieri et in via, quia 3 intelligitur extra unam cau­ sam, scii, efficientem, non extra aliam, scii, formalem. Ad secundam instantiam de crea­ tione materiæ et generatione formæ respondetur, quod, ut dicit D. Tho­ mas 3. de Potentia art. 4. ad 7. ‘ materia proprie non creatur, sed con­ creatur; creatur enim sub forma, et ita creatio completa et absoluta terminatur ad totum compositum, ut dicitur 1. p. q. 45. art. 4. Et sic materia per creationem accipit exi­ stentiam, non ut præcise exit a causa efficiente, sed in quantum per creationem et causam efficientem po­ nitur sub actuatione formæ et cau­ satur etiam a forma. Et ut uno verbo dicam, materia per creationem non tam recipit esse quam subesse, sicut etiam quando Deus creat aliquam substantiam, secundario etiam at­ tingit accidentia tali substantiæ an­ nexa, et tamen non dicuntur creari, quasi seorsum accipiant esse, sed DE MATERIA PRIMA 75 accipiunt illud dependentor a sub- tia, v. g. 2 materiæ in aliorum sen­ iecto, et ita si subiectum tollatur, tentia, dependeat ab altera, ut red­ et Deus non suppleat eius concur­ dat rem existentem, et quod entitas sum separando accidentia, neces­ ipsa non habeat existentiam pro­ sario desinunt non obstante prima s priam, sed ab alterius existentia sibi attingentia creationis. Et similiter communicata dependeat. si materia semel creatur sub forma, Ad tertiam instantiam, quod ma­ si illa forma desinit esse et altera teria corrumperetur et generaretur, non succederet, destrueretur materia, quoties mutaret formas, respondetur quia non fuit creata simpliciter et 10 materiam non corrumpi nec gene absolute, ut esset, sed ut subesset rari per se, in quantum entitas po formæ et per ipsam esset, nec tamen tentialis est, sed per accidens quan potest Deus sine forma illam separa- tum ad privationem et esse commu tim ponere sicut formam sine snb- nicatum, quod habet, de quo 1. Phys iecto, propter rationem dictam in so- is cap. ult. 3, et ibi D. Thomas lect. lutione ad primum **. Et sic materia ult. 4 Et 8. Metaph. lect. 1. 6 di­ proprie nec habet esse eductum nec cit, quod σ nec materia nec forma creatum, sed communicatum per generatur aut corrumpitur nisi per formam eductam aut concreatam. accidens ». Simpliciter autem non di­ Subici autem existentiæ eductæ non citur corrumpi aliquid per hoc, quod sufficit denominare rem ipsam educ­ amittit unum esse, si illi succedit tam. Requiritur enim ad denomi­ aliud æque bene illud conservans nationem educti ordo ad aliquod et supplens, sed solum quando de­ principium, ex quo educatur. Sine struitur esse, quod habet, et aliud isto autem ordine (quo utique caret non succedit. Sicut si aliqua natura materia) dicetur quidem compleri subsistens assumatur a Deo de­ eius productio per communicationem struendo eius subsistentiam et con­ existentiæ eductæ, sed non denomi­ sequenter existentiam, quæ subsi­ nabitur educta. * stentia est annexa, non dicetur na­ Quare hæc omnia argumenta æ- tura illa simpliciter corrumpi, sed quivocant valde in acceptione de ly solum secundum quid et quantum „ creatio”, quod illam accipiunt so­ ad modum proprium existendi, sicut lum imo modo, scilicet ut dat esse nec corrumpitur accidens per hoc, absolute, cum tamen creatio toti quod separatum sustentetur, licet composito seu supposito dat esse modum inhærentiæ amittat. Corrup­ absolute, partes autem compositi non tio autem secundum quid et per absolute ponit in esse unicuique at­ accidens non est inconveniens, quod tribuendo esse partiale, sed unam attribuatur materiæ. subicit alteri et sub alterius esse vel Ad reliquas instantias in ar­ sub totius esse coordinat, et sic dat gumento insinuatas, breviter respon­ illis esse eo modo, quo partibus detur. potest convenire, scilicet ut suborArf primam, quodsi annihilaretur dinantur toti et dependenter ab illo, materia manente forma, diceretur in non proprium esse cuique tribuendo. forma manere esse materiæ, non ta­ Idem est autem, quod una exist en- men applicatum et communicatum • 1 1 • 1 72 b 25. Lu — Bcutcutlfik c. 9. (192 a 25). L· II. 51. n. 11. Va XX. 515 a. 76 PHIL. NAT. I. P. Q. HI. ART. IV. materiæ, sicut in anima separata, et art. 1. ad 13. et 17. 6, quod materia ex defectu istius communicationis participat esse animæ rationalis, sH non omni modo, quo est in anima. non dicitur materia existere. Ad secundam dicitur, quod materia, Restabat inquirere, an possit mate­ causando formam materialiter, causât 5 ria prima habere simul plures form·. consequenter suum esse materialiter Sed de hoc in secundo libro dicemm et recipiendo illud, quod nullum est tractando, an possit unus effectus a inconveniens; sic enim recipiendo esse duplici causa totali pendere 7. non tam causât, quam causatur, solum autem active non potest aliquid cau- io Articulus IV. sare suum esse. Non enim est inconvenie^ quod caosæ ^invicem sint BXpLICÆSTÜB pE0PRIÆ CONDI· it’r /' '''m,'’ TIONES MATERIÆ PRIMÆ. causai materiam et materia formam. Ad tertiam iam dictum est su- is pra s, quod causa materialis licet Ad quinque conditiones possunt existendo causet, non tamen ratione revocari omnes conditiones materiæ, existentiæ, et sic semper existit con- scilicet potentia, appetitus, ingenecomitanter, non tamen pro omni prio- rabilitas, unitas, differentia unius ma· ritate et antecedentia causalitatis suæ 20 teriæ ab alia. Nam unio, quæ videtur sicut causa efficiens, quæ causât exi­ esse conditio materiæ, non est propria stendo, sed est prioritas tendendi ad ipsius, sed communis etiam formæ, esse et recipiendi esse, et sic est causa nec tam pertinet ad ipsam materiam, realis realitate potentiæ recipientis quam ad eius applicationem ad comesse, non realitate actualitatis3 pro- 25 ponendum totum. De illa igitur ageprii et peculiaris esse seu existentiæ. mus q. 6. 8 agendo de composito. Ad ultimam respondetur, quod sicut ipsa substantia animæ rationalis spi­ Potentia materiæ. ritualis est in se, et tamen informat materiam corporalem, quia forma- 30 Plura egimus de potentia materiæ liter eminenter habet gradus corpo­ art. 2. ostendendo, quomodo sit pura rales et * constituit naturam corpo­ potentia, non solum per exclusionem ralem, et sicut subsistentia divina, actus formalis, sed etiam actus encum spiritualis sit, terminare potest titativi. Ex quo sequitur, quod ponaturam corpoream et supplere vices 35 tentia materiæ sit pure passiva, et subsistentiæ corporeæ, ita non repug­ nullo modo activa, tum quia caret nat, quod anima communicet mate­ omni actu primo, qui est forma, et rue mediante informatione sui existen­ consequenter omni activitate; acti­ tiam, quam habet ut5 eminenter est vitas enim est actus primus, id est corporalis, non omni modo, quo habet, w virtus ad agendum, — tum quia ca­ sed ut virtualiter est corporea, sicut ret actu entitativo 9 ex se, qui est dicit D. Thomas in quæst. de Anima existentia, sine qua tamquam sine • art. I. (211 a 33). • 70 b β. • Lu — actwilitatte. • Lu — ct ... corporalem. • Lu — ut... corporalia. • Pa VW. I6S b. ’ q. 10. art. 5. • art. I. • Lu McnodO· DE MATERIA PRIMA conditione nulla virtus activa opera­ tur active seu effective. Unde male aliqui attribuunt materiæ actum ef­ fectivum, et contra Aristotelem 1. de Generat, textu 55. 1 et 2. textu 53. 2 Addimus in præsenti materiam primam non constitui in ratione poten­ tiæ per aliquid sibi superadditum, sed per ipsam suam entitatem, ut expresse docet D. Thomas 1. Phys. lect. 15. 3 Et ratio est, quia potentia ma­ teriæ est ad esse, non ad operari, sive illud esse, quod recipit, sit tan­ tum esse formale, sive sit etiam esse entitativum, ut diximus 4. Imo si ipsa entitas substanti® vel materiæ non esset immediate receptiva formæ 5, sed semper mediante aliquo reciperet, eadem ratione 6 etiam ipsum medium non immediate reciperetur, et sic 7 daretur processus in infinitum. Nec ista potentia amittitur adveniente actu, sed perficitur, licet potentialitas amittatur, id est deficientia actus; hoc enim potentialitas sonat. Sed obicies: Nam ex materia di­ manat quantitas, et similiter aliquæ relationes ei convenire possunt et ab ea tamquam a fundamento di­ manare, sicut est relatio ad formam, quæ reddit illam in suo genere bo­ nam. Ergo habet aliquam vim ef­ fectivam, scilicet ad dimanationem quantitatis, neque materia est om­ nino pura potentia, siquidem habet aliquam relationem in actu. Respondetur, quod dato, quod aliqua ex istis accidentibus dima­ narent a materia, adhuc non suppo­ neretur in ea aliqua activitas et vis effectiva, quia dimanat io non est actio proprie loquendo et formaliter, 1 c. 7. (324 l> IS). • c. 9. (335 b 29). ' Le Π. 52. n. 3. • CO a 15. • Lu allcuiua. • Lu Ita quod. T Lu — ct -|r. • art. 2. (251 b 21). 77 sed solum identice, quatenus actio, quæ. producit immediate substan­ tiam, mediate attingit passiones ut coordinatas et dependentes a sub­ stantia. Unde in actione productiva passionum ipse ordo ad substantiam ut immediate productam, seu con­ nexio ipsa passionis product® cum substantia dimanatio dicitur, et ita nudæ substantiæ convenire potest, cum tamen nuda substantia effective operari non possit, ut latius dicemus infra q. 12.8 Veritas tamen est, quod quantitas non dimanat a sola materia, sed etiam a forma, cum ex diversa forma diversa quantitas conveniat subiecto, sed dicitur sequi materiam, quia quantitas est accidens maxime materiale et consecutura ad substan­ tiam ratione infimi gradus, qui est gradus corporeitatis, qui maxime ac­ cedit ad materiam, et quia nullo modo est accidens activum, sed pas­ sivum. Quod vero dicitur de rela­ tione, respondetur relationem istam transcendentaliter sumptam non esse aliud quam ipsam potentiam entitativam materiæ. Sumpta autem prædicamentaliter solum convenit ma­ teriæ, ut subest formæ, solum enim potest respicere formam existentem. Forma autem non existit nisi in materia, aut si existit per se, non informat nisi in materia, et sic non fundatur relatio prædicamentalis in materia seorsim a forma, sed ut existente sub forma. Materia autem ut informata bene potest fundare et habere relationem in actu, quia sic iam non est pura potentia, sed potentia informata. Dicitur autem materia esse bona bonitate ordinis 78 PHIL. NAT. I. P. Q. III. ART. IV. ad formam, non formalitate actus, quem habeat in se, ut supra *1 di­ ximus. mas contra Avicennam lect. 15. ' « Nihil », inquit, « est aliud matériau appetere formam, quam eam ordi­ nari ad formam. Ideo inest ei scms per appetitus formæ, non propter Appetitus materiæ. fastidium formæ, quam habet, ne Duo possumus considerare in ap­ propter hoc, quod quærat contraria petitu materiæ: Primum, quid sit; esse simul, sed quia est in poten­ secundum, ad quid sit et ad quæ tia ad alias formas, dum unam hase extendat. io bet actu ». Videri etiam potest 1. p Quantum ad primum supponenda q. 59. art. 2., ubi inquit, « quod est illa vulgaris distinctio appetitus inclinatio, quæ est ad esse rei, non innati et eliciti. Primus est ap­ est per aliquid superadditum essenpetitus ab ipsa natura ortus sine tiæ, sed per materiam, quæ apmedia cognitione, ut in lapide pon­ petit esse, antequam habeat, et per dus ad centrum. Elicitus est, qui formam, quæ tenet rem in esse, procedit ab aliquo mediante cogni­ postquam fuerit ». tione, sicut cum animal appetit ci­ Ratio autem est, quia appetitus bum vel potum. Quodsi appetitus naturalis non est necesse, quod sit aiste oriatur ex cognitione intellectiva, liquis actus vel impetus activus ad adicitur appetitus rationalis seu vo­ liquid, sed solum habitudo et ordo ad luntas, et si ulterius sequatur ad sibi conveniens. Maxime autem mate­ cognitionem proponentem obiectum riæ est conveniens forma, per quam cum indifferentia non adstringente perficitur et actuatur. Ergo ordo et neque coarctante tantum ad unum, habitudo ad formam maxime est in­ erit appetitus liber. Unde aliud est clinatio connaturalis materiæ. Quod appetitus innatus, qui est sine cog­ autem dici solet, quod inclinatio se­ nitione et opponitur elicito, aliud quitur formam, ut inquit D. Thomas naturalis seu necessarius, qui oppo­ 1. p. q. 80. art. 1., non tollit, quod nitur libero et potest esse elicitus. materia habeat inclinationem ad for­ Pertinet autem ad appetitum ten­ mam, quia non dicit, quod ad solam dere ad rem, quando caret illa, et formam sequitur inclinatio, et ita quiescere in re, quando habet illam, inquit 1. Phys. lect. 15. 6, quod ut S. Thomas dicit 1. p. q. 19. art. 1. « non solum aliquod ens actu per Sed tamen proprie dicitur et denomi- 35 virtutem activam sed etiam ma­ natur 2 appetitus ab illo primo actu, teria secundum quod in potentia or­ quando tenditur in rem non habitam ; dinatur in suum finem ». rem enim quam habemus, non dici­ Quoad secundum, scilicet ad quid mur tantum appetere, sed frui, quod se extendat appetitus materiæ, diest aliquid plus quam nude appetere, w cimus duo : Dicimus ergo, quod appetitus maPrimum est, quod respectu forteriæ est appetitus innatus, qui non marum corruptibilium materia prima distinguitur ab eius entitate. simpliciter appetit omnes, sed non Constat hoc ex Philosopho 1. Phys. eodem modo. Quædam enim formæ textu 81.3, quem ibi declarat D. Tho-« sunt, quas nondum habuit neque ■ 08 a 2«. 1 Lt proprie fit denominatio. • c. 9. (19Î a 20). • £z 11. 53. n. 10. • I. c. DE MATERIA PRIMA habet, sed solum habere potest, et circa istas habet appetitum, quia habet capacitatem et potentiam ad illas cum privatione. Respectu vero formarum, (pias de facto habet, et­ iam retinet appetitum, non quidem per modum tendentia» et desiderii, sed per modum possessionis et quie­ tis, quæ tamen non omnino satiata est, sed adhuc retinet privationem ad alias formas. Respectu vero for­ maram, quas habuit et iam trans­ ierant, remanet quidem in materia appetitus naturalis quantum ad pro­ portionem inter ipsam materiam et tales formas secundum se, non ta­ men quoad executionem et respec­ tive ad agens, a quo educenda est forma. Et ita habet appetitum ad formam, non ad eductionem illius, quia ad praeteritum non est po­ tentia. Omnis enim appetitus cum sit ad aliquem finem et bonum, quod intendit, fundat ordinem intentionis et executionis. Et intentio quidem solum pendet ex proportione inter ipsum appetitum seu inclinationem et entitatem formæ, at vero asse­ cutio non solum dependet a propor­ tione appetitus, sed etiam ab effi­ cacia et activitate agentis. Ad for­ mam ergo amissam et semel habi­ tam remanet quidem eadem naturalis proportio inter materiam et formam, quæ antea erat, cuius signum est, quodsi per aliquam potentiam talis forma rursum ponatur in materia, vere et naturali modo componet cum illa. At vero secundo modo non remanet appetitus naturalis in ma­ teria ex defectu agentis potentis edu­ cere vel applicare formam semel amissam. Et sic intelligitur D. Thomas, cum docet 1. p. q. 76. art. 1. ad 6., quod in anima separata remanet inclinatio naturalis ad suum corpus, licet talis inclinatio naturaliter con­ sequi non possit. 1 De nub-tantiis separatis (J*a XVI. 1SU b). 79 Dicimus secundo, quod materia appetit omnes formas sub unica ra­ tione formali. Et hæc ratio in ma­ teria sublimari est id, in quo con5 veniunt omnes formæ corruptibiles, scilicet esse substantiale, corruptibile et generabile. Et ita sumitur ex D. Thoma opusc. 15. cap. 6. in fine 1 et 1. p. q. 66. art. 2. Nec est putandum, quod materia versatur circa unam formam, quam primo et per se appetat, et quæ in omni materia invenitur, v. g. formam corporeitatis; hoc enim improbat S. Thomas cit. locis, quia materia solum ap­ petit formas propter perfectionem, quam ab illis habet. Et licet a di­ versis formis diversæ perfectiones proveniant, tamen cum materia sit capax omnium illarum, omnes illas dicitur appetere et ab illis perfici, et ita appetit omnes, quatenus con­ veniunt in modo perficiendi et actuandi materiam. Sicut visus recipit omnes colores, quatenus conveniunt in una ratione visibilis et in uno modo immutandi potentiam, sic ma­ teria appetit omnes formas, in quan­ tum conveniunt omnes in tali modo et ratione informandi materiam, sci­ licet modo corruptibili. Ex quo colligitur, quod materia quantumcumque informetur ab ali­ qua forma perfecta, semper appetit alias, quia hic appetitus non est aliud quam ipsa naturalis capacitas materiæ ad formas, quæ tali modo, scilicet corruptibili, informare pos­ sunt. Et licet una forma sit perfec­ tior altera, non tamen una infor­ mat perfectiori modo quam alia, sed omnes eodem modo, scilicet cor­ ruptibili. Et ideo finis et perfectio materiæ non sistit in perfectione alicuius determinates formæ, sed in adæquatione et collectione omnium. Unde habita forma perfectissima, me­ lius est ipsi materiæ ad aliam transire 80 PHIL. NAT. I. P. Q. HI. ART. IV. quantumcumque viliorem, ut suam pitur et quodammodo non, quia se­ adæquationem impleat, quam sub illa cundum quod in ea est privatio, forma perfectissima manere, non im­ sic corrumpitur, cum cesset in ea plendo talem adæquationem, sicut privatio, sicut si diceretur æs infivisus quantumcumque videat per- s guratum corrumpi, quando desmit fectissimum colorem, adhuc est in esse infiguratum. Sed secundum se, potentia ad videndum alios, quia ab in quantum est quoddam ens in omnibus eodem modo immutatur et potentia, est ingenita et incorrupti­ bilis ». perficitur. Nec tamen ex hoc inferas dari in Ratio est, quia si fieret per ge­ materia appetitum ad plures formas nerationem, fieret ex subiecto, sub­ simul habendas, quia licet ex parte iectum autem generationis est ma­ subiecti simul detur in eo 1 appetitus teria. Ergo si fieret per generationem, omnium, non tamen ex parte obiecti esset materia, antequam fieret, vel ad habendas omnes simul in 2 sensu fieret ex alia materia, et sic non composito, sed diviso, propter in- esset prima, et de illa alia mate­ compossibilitatem unius formæ cum ria idem fieret argumentum. Et sic altera et privationem, quam una vel sistendum est in aliqua materia, habet adiunctam alterius, sicuti in quæ non generatur, vel est admit­ me est simul potentia ad standum et tendus processus in infinitum in ge­ sedendum, non tamen ad sedendum nerationibus, quod perinde est ac et standum simul. tollere illas. Imo si haberet aliquod esse incorruptibile, esset perfectior Ingenerabilitas et incorruptibi­ forma corruptibili amittente esse, et per corruptionem substantialem non litas MATERIÆ. fieret corruptio simpliciter, sed solum De hac agit Philosophus 1. Phys. ex parte; maneret enim aliquod esse textu 82. 3 et ibi D. Thomas lect. in materia totaliter incorruptibile. Nec obstat, quod materia creatur. 15. 4 et 1. p. q. 46. art. 1. ad 3. Et potest explicari negative et positive, c ) creatio autem dat esse. Materia enim Negative quidem, quatenus caret potius concreatur, ut sæpe diximus, principiis generationis; positive vero, quia subicitur communicationi formæ quia actu habet aliquod esse inge- et esse ipsius, tam illi, sub qua crea­ nerabile et incorruptibile. tur, quam reliquis, quæ illi succedunt. Ex dictis autem art. præc. constat i 5 Nec tamen propter hoc generatur materiam solum dici ingenitam et in­ materia aut corrumpitur, quia mu­ corruptam negative, quia caret sub­ tat et acquirit unum esse post aiecto, ex quo fiat, non positive propter liud, quia materia acquirit et amittit aliquod esse partiale perpetuum, quod esse tamquam subiectum, non tamhabeat, cum non producatur in esse » quam terminus. Generatio autem et proprio, sed sub esse formæ et depen­ corruptio solum denominant termi­ dentor ab illa. num a quo et ad quem genitum Ita sumitur ex D. Thoma cit. loco et corruptum, non subiectum, quod lect. 15., ubi ex Philosopho dicit, sub tali successione diversi esse per■ quod materia quodammodo corrum- « severat idem, quia ipsa successio in 1 Lu — In eo. • Lu — In ... divido. • c. 9. (192 a 25). • Le II. 54. n. 11. DE MATERIA PRIMA diverso esse facit, quod non amit­ tatur totaliter esse, sed mutetur. Ex quo deduces, quare compositum simpliciter denominetur corruptibile, licet materia sit incorruptibilis, et aliquando etiam forma, ut in homine, et tamen simpliciter denominetur ma­ teriale a materia. Hoc enim ideo est, quia compositum non denominatur a partibus seorsim sumptis, sed a coniunctione earum et ab esse, quod ex illis resultat. Et quia ipsa con­ junctio fit modo corruptibili et dependenti a materia, simpliciter denominatur compositum materiale propter istam dependentiam et cor­ ruptibile propter illam coniunctionem seu 1 unionem corruptibilem. Unitas et differentia materiæ. De unitate et diversitate numerica materiæ non agimus in præsenti. Con­ stat enim dividi materiam, sicut divi­ duntur ipsæ res compositae. Quomodo autem divisio ista numerica originetur a materia signata quantitate, in libris de Generatione disquiretur 12*4. De specifica autem unitate et di­ versitate materiæ duo sunt, quæ indigent discussione: Primum, an re­ vera differant specie materia coe­ lestis et sublimaris; secundum, utrum ista unitas vel diversitas specifica, quæ invenitur in materia prima, sit positiva vel negativa. De primo agemus in libris de Cœlo ’, et pro nunc suppono tam­ quam probabilius, quod materia coele­ stis et sublimaris specie differunt, ita quod materia coeli non est in potentia ad formas istas inferiores nec e con­ verso, quod tenet I). Thomas 1. p. 81 q. GO. art. 2. et opusc. 15. cap. 7. 1 et opusc. 42. cap. 14. 5*et 15. 8 Et hoc ideo, quia probabilius est coelum ex in­ trinseca sua natura esse incorrupti­ bile, et non ex aliquo extrinseco su­ pernatural!, ut corpora gloriosa. Si autem materia ipsius esset eiusdem speciei cum nostra, necessario esset in potentia ad formas istas inferiores, et quamdiu est sub forma coeli, esset privata istis inferioribus, et sub forma unius coeli privata forma alterius coeli. Hæc autem est dispositio cor­ poris corruptibilis; ex hoc enim, quod materia est privata forma sub­ stantiali, quam potest habere, de se tendit ad illam, nec est connaturaliter, si impediatur perpetuo ha­ bere illam. Ergo compositum con­ stans ex materia capaci aliarum for­ marum habet in se principium cor­ ruptionis, scilicet materiam privata forma. Xec per formam quantum­ cumque perfectam tollitur ista pri­ vatio, quia nec tollitur capacitas materiæ ad formam privatam, neque forma ipsa, qua privata est, habetur; manet ergo privatio illius. Et dato, quod forma coelestis propter suam eminentiam supra formas corrupti­ biles satiaret totam potentiam ma­ teriæ, adhuc non tollebat principium corruptionis, quia non tollebat po­ tentiam ad formas aliorum coelorum, quæ distinguuntur specie, nec una eminenter continet aliam sicut istas inferiores, et consequenter posset transmutari unum cœlum in aliud. Ut ergo cœlum sit ab intrinseco et conna­ tura liter incorruptibile, exigit mate­ riam incapacem aliarum formarum. Circa secundum, an illa unitas vel diversitas specifica sit positiva 1 Lu — seu ... corruptibilem. 1 Phil. nat. 3. p. q. 9. art. 3. ct 4. 1 Hic auctor explicite mentionem facit partis secunda Philosophia* naturalis, quæ est dc ente mobili Ificorruptibill, quod est Cœlum, 4 De uubstftutli·* separatis (Pa XVI. 189 b). 1 De natura generis (Pa XVII. 19 b). • L c. 20 a. 6.— Ιο. Λ S. Tiioma, Cursus Phil. Thom., II. vol. Phil. Nat. I. 82 PHIL. NAT. I. P Q. III. ART. IV. vel negativa, qui sentiunt mate­ minative denominatione formæ in­ riam primam de se includere aliquem formantis, non participatione intrin­ actum saltem entitativum, conse­ seca; sic enim mutaretur materia quenter unitatem et diversitatem po­ entitative, et non solum informative, sitivam ponunt in materia. Ceterum i et sic etiam mediante tali informa­ D. Thomas, qui omnem actum negat tione participat determinatam eximateriæ antecedenter ad omnem for­ stentiam formæ 4 seu potius existenmam, solum ponit materiam esse tiam illam, quæ per formam con­ unam negative, id est per hoc, quod venit composito, sicut et participat caret omni actu distinguente, ut κ actuationem formalem ex unione ad constat ex opusc. 31. § 1. post me­ formam. Et sic D. Thomas 7. Medium * 1 et 1. p. q. 16. art. 7. ad 2. taph. lect. 2. 5 explicans dictum Distinctio autem seu diversitas con­ Philosophi, quod materia neque est venit materiæ ex ipso ordine ad di­ quid, id est substantia, neque quale versam formam seu actum. Nec enim u neque quantum, inquit, quod «non alio modo ponitur aliquis actus in est intelligendum, quod substantia materia nisi in potentia et secundum actu existons praedicetur de materia ordinem ad talem actum, non quod praedicatione univoca, sive quæ est ipsa actu sit divisa vel una aut per essentiam. Iam enim supra di­ habens in se actum, ut proximis 2 xerat, quod materia non est quid articulis ostensum est. Unde dixit neque aliquid aliorum. Sed intelli­ D. Thomas opusc. 45. circa finem 2 gendum est de praedicatione denomiinfirmari rationem, qua ostendit Phi­ nativa, per quem modum accidentia losophus in 5. Phys. 3 generationem de substantia praedicantur. Sicut enon esse motum, quia non est in 2 nim hæc est vera: ,, Homo est al­ subiecto in actu, si materia sit ens bus”, non autem hæc: „ Homo est in actu saltem incomplete. albedo ”, vel „ humanitas est al­ Sed inquires: Si materia ex se bedo ”, ita hæc est vera: „ Hoc non habet speciem aliquam deter­ materiatum est homo ”, non autem minatam, sed reducitur ad speciem i hæc: „ Materia est homo ” vel „ ma­ illius formæ, a qua informatur, quo­ teria est humanitas ” ». Ita Divu? modo potest una et eadem entitas tot Thomas. species mutare, quot formas, ut modo Quare tota unitas vel diversitas reducatur ad unam, modo ad aliam? materiæ convenit ei secundum or­ Respondetur materiam semper ha-1 dinem ad formam, cuius est po­ bere eandem speciem intrinsecam, tentia susceptiva, qui ordo intrin­ scilicet esse potentiam susceptivam secus 8 et transcendentalis non est huius vel illius formæ, quæ est talis aliquid actu superveniens materiæ vel talis speciei. Et ita in quocumque eique conveniens praeter ipsam pocomposito inveniatur, reducitur ad ) tentiam materiæ, et ita convenit eius speciem sicut pars potentialis illi sicut potentia ipsa, quod est ex illius et constituens eam ex parte se solum habere speciem potentiapotentiæ. Rationem vero illius spe­ lem. Quodsi diverso modo materiæ ciei in actu solum participat deno- respiciant formas, quia una respicit • De principii* natunc (Pa XVI. 339 b). ’ De plnraUtatc fonnarum (Ρα XVII. 48). • c Î. (225 a 25); 8. Thom. in b. 1. lect. 2. n. 8. et 9. (Lz II. 233). • Hn — formre ... exUtentlam. 1 Ρα XX. 457 a et b. ' Lu — intrineccui et transcendentalle· I DE FORMA 83 modo amissibili et corruptibili, alia cies autem entelechia, id est forma ». incorruptibili, quia solum unius formæ Et actum dividit ibi in primum et est capax, distinguentur specie illæ secundum. Primus actus, sicut qui materiæ, sicut cœlestis et sublimaris habet habitum scientiæ; secundus, ratione diversi ordinis ad formas, non 5 sicut ipse usus et actus talis habitus. ratione diversæ actualitatis, quam Distinguit autem D. Thomas ibi habeant. Et sic etiam verificatur in lect. 2. * * formam substantialem ab istis materiis, quod actus est, qui accidentali penes effectus, quia forma distinguit, scilicet terminat i ve et ex- substantialis est, quæ facit esse in trinsece propter diversos ordines ad 10 actu simpliciter, forma autem accidiversos actus. Remota autem omni dentalis, quæ advenit subiecto exi­ forma, remanet solum in materia stent! in actu. Potest etiam brevius definiri forma unitas negativa per hoc, quod caret substantialis, quod est actus primus omni forma distinguente. 15 materiæ primæ, vel quod est actus primus, ex quo fit unum per se, et non secundum accidens. In hoc enim, QUÆSTIO IV. quod dicitur actus primus materiæ, excluditur omnis actus accidentalis, DE FORMA QUÆ EST PRINCIPIUM μ quia nullum accidens potest esse pri­ ENTIS NATURALIS. mus actus materiæ nec constituere unum per se. At vero actus secun­ dus dicitur actus ultimus, ad quem Articulus Primus. forma ordinatur. Et est duplex, al­ ter in essendo, alter in operando. QUID SIT FORMA ET QUOMODO Forma enim per actualitatem suam CONTINEATUR IN POTENTIA MA- est principium essendi et operandi, TERLE ET EDUCATUR EX ILLA. et in essendo correspondet ei existentia tamquam actus ultimus. Et dici­ Forma in tota sua latitudine, prout tur ultimus, tum quia omnis actio comprehendit essentialem et acciden­ et motus in ea sistit et terminatur, talem, intrinsecam et extrinsecam, acquisito enim esse cessat motus, definiri solet, quod est « actus dans tum quia cxistentia non est actus esse rei ». In 5. autem Metaph. textu constituens rem, sed constitutam sup­ 2. 1 definitur causa formalis, quod ponens eamque extra causas ponens. est « species et exemplar », ubi defini­ In operando autem dicitur actus se­ tur forma intrinseca et extrinseca, ut cundus ipsa operatio, eo quod re­ ibi notat D. Thomas lect. 2. 2 Di­ ducit in actum ipsam virtutem, quæ citur enim forma intrinseca species est actus primus tamquam executio rei; extrinseca autem, ad cuius simi­ eius. litudinem aliquid fit, dicitur exem­ Ut autem videamus, quomodo plar. In 2. autem de Anima textu forma substantialis (de qua solum 2. 3 definit Philosophus formam per agimus in præsenti, quia sola est hoc, quod sit actus, dicens, quod principium entis naturalis) continea­ c materia quidem est potentia, spe- tur in materia et ex illa educatur 1 • ■ < c. 2. (1013 a 20). Pfl XX. 383 a. c. 1. (412 a 0). Pa XX. 41. Si PHIL. NAT. I. P. Q. IV. ART. I. per generationem, oportet supponere seu subiecto, quod transmutatur per ex Philosopho, quod detur talis forma illam. distincta a materia, quod contra an­ Quodsi recurratur ad opinio­ tiquos philosophos deduxit Aristo­ nem antiquorum, qui dicebant for­ teles ex ipsa generatione substan­ 5 mas latitare in materia existendo ibi tiali, quæ distinguitur ab alteratione, in actu, sed tamen per generationem ut probatur in primo de Genera­ apparere, non produci; vel secundo, tione ’. Videmus enim res aliquas quod forma non est aliquid distinc­ substantialiter incipere et alias sub­ tum a materia, sed extensio quæ· stantialiter desinere; (piando enim 10 dam et explicatio maior ipsius: contra comburitur lignum, tota species et primum instatur, quia revera tollit natura ligni solvitur et substantia­ veram generationem substantialem, liter natura ignis generatur. Hæc quia tunc generatio non constitueret autem transmutatio non potest esse ipsum esse, neque producendo for· totalis conversio unius entitatis in is mam neque coniungendo materiæ, aliam; sic enim agens naturale non ut compositum fiat, si sic formæ solum mutaret formam in aliquo latitant in materia. Nam vel lati­ subiecto, sed etiam ipsum subiectum tant ut unitæ materiæ vel iudepentalis form® mutaret in aliud, vel denter a materia. Hoc secundum dici potius unicam entitatem totaliter cor-20 non potest; sic enim illæ formæ rumperet et aliam totaliter produ­ potius essent separatæ a materia, ceret. Hanc ergo totalem entitatem cum existèrent actu sine unione et vel produceret ex aliquo subiecto vel dependentia a materia. Si autem non. Ex nullo subiecto non potest sunt unitæ materiæ, ergo iam est producere, quia ex nihilo nihil fit nisi 25 constitutum compositum, et sic ge· per creationem, quod non pertinet ad neratio neque producit formam in agentia creata. Si autem ex aliquo esse neque constituit compositum, subiecto producit, illud debet esse et sic nihil substantiale facit, quod commune genito et corrupto, quia est tollere generationem substantia· si non est commune, nihil de cor- 30 lena et ponere infinitas formas in rupto manebit in genito, et sic ex actu in ipsa materia, omnes scilicet, nullo subiecto fiet, quia subiectum quarum est capax. Contra secundum vero instatur, totaliter desinit. Nec dici potest, quod res ipsa, quæ desinit, sit sub­ quia illa extensio vel est per addi· iectum, quatenus præcedit et trans- 35 tionem novæ entitatis actualis, quæ mutatur in genitum. Res enim, quæ antea non erat in materia nisi in corrumpitur et desinit, solum est potentia, vel est solum explicatio terminus a quo; est enim id, quod potentialis, vel est apparentia eius, relinquitur et amittitur. Subiectum quod antea latitabat, ita quod, de autem est id, quod recipit, non quod « novo non fit aliqua forma, sed quæ amittitur. Ergo ut salvemus, quod latebat, apparet et explicatur. Hoc aliquid fiat de novo substantialiter, tertium incidit in sententiam impug­ et non fiat ex nihilo seu ex solo natam, secundum vero nihil (licit, termino a quo, sed ex aliquo, oportet quia non ponit illa extensio aliquid distinguere formam substantialem, « in act u, quod antea non esset, sed qua aliquid transmutatur de non relinquit totum in potentia; dicitur esse ad esse substantiale, a materia enim illa extensio materiæ non actua· • c. ». (319 b β); S. Thom. In h. I. lect. 10. (Lt III. 298-301) , Ιο. η 3. Thoma, Phil. nat. 3. n. q. S. DE FORMA 85 lis, sed potent ialis, atque adeo non naturalem proportionem. Quod enim magis extendit ipsam potentiam ma­ est alicui improportionatum, extra teriæ, quam ipsa se extendit po- splueram illius est nec in eius po­ tentialiter. Primum vero ponit for­ tentia et virtute continetur. mam distinctam a materia, et sic 5 Ad secundum, scilicet ad educsive vocet explicationem sive exten­ tionem îormæ a materia, tres con­ sionem, idem est quod forma ipsa ditiones requiruntur: Prima, quod actualis, quæ educitur e materia, cum forma pendeat in suo esse et fieri a illa explicatio seu extensio materiæ subiecto, a quo educitur. Secunda, fiat per distinctam entitatem actua-10 quod talis potentia seu subiectum lem. Quare generatio substantialis sit counaturale et proportionatum stare non potest sine eo, quod forma tali formæ et forma illi; alioquin substantialis distinguatur a materia. non continebitur in eius potentia, et Ex his explicare possumus, quid sic in ea non continetur nec ab illa sit „ formam contineri in materia ”, educitur. Tertia, quod forma non et quid „ ex illa educi ”. Ad primum veniat ab extrinseco, sed nascatur enim dicimus ex D. Thoma 1. p. ex ipsa materia, id est per eius q. 90. art. 2. ad 2. et q. 45. art. 8. transmutationem fiat, qua reducitur et quæst. de Spiritualibus Creaturis materia de potentia in actum. De his conditionibus plenius age­ art. 2. ad 8. 1 et 2. Contra Gent, cap. 86., quod contineri in potentia tur seq. art. Et interim sufficit videre materiæ sicut et in potentia causæ ef­ D. Thomam cit. loco de Spiritualibus ficientis non dicit aliquid actuale ex Creaturis art. 2. ad 8. 3, ubi inquit, parte rei contentæ, sicut aqua conti­ quod « fieri formarum non subsisten­ netur in vaso aut panis in arca. Quod tium est secundum quod materia vel enim continetur in aliquo tamquam subiectum reducitur de potentia in existons actu in illo, non potest in actum, et hoc est formam educi de illo vel ab illo produci, sed supponitur potentia materiæ absque additione existons ut unitum illi, in quo con­ alicuius extrinseci ». Ubi sensus est, tinetur, et sic neque ipsum produci* * quod eductio non fit per hoc, quod tur neque compositum, quod ex tali aliqua forma ab extra superaddatur unione resultat. Solum ergo potest materiæ, sed per eius transmutatio­ contineri obiective, non subiective in nem innascatur in ipsa materia. Et tali potentia, a qua potest educi, si 1. p. q. 90. art. 2. ad 2. dicit, « quod sit materia, vel produci, si sit effi­ actum extrahi de potentia materiæ, ciens, et quando ponitur in rerum nihil aliud est quam aliquid fieri natura, ponitur ut dependens ab illo, actu, quod prius erat in potentia ». in cuius potentia continetur. Vel se­ Et sic eductio est productio quædam cundo specialiter continetur forma transmutativa, quæ dicit ordinem ad in materia ratione inclinationis et duplicem causam, scilicet ad efficien­ proportionis materiæ ad formam. tem, a qua est, et ad materialem, ex Nam ut materia seu causa aliqua qua est et in qua innascitur et habet continere dicatur aliquem effectum, esse, et sic supponit proportionem ille debet esse intra sphæram talis in ipso subiecto, a quo dependet et causæ et intra extensionem talis vir- causatur. Productio vero creat iva tutis. Virtus autem alicuius solum solum dicit ordinem ad causam effi extenditur ad illud, ad quod habet cientem, non ad materialem. 1 Pa VIII. 133 n. • Le. 86 PHIL. NAT. I. P. Q. IV. ART. I. Sed inquires, an eductio sicut faciens solam formam, sed ipsun formaliter est productiva ex aliquo, totum, quod est terminus adæquatu; ita sit formaliter unitiva, et sicut et ut quod talis actionis. Calefactio postulat formam recipi in materia, enim est eductio caloris et generatihoc est dependere, ita et uniri. 5 equi eductio formæ equi, et tamen Respondetur aliquos tenere, quod in calefactio non facit calorem, sed ca­ forma aliud est educi, aliud uniri. lidum, et generatio equi facit equum Educitur enim, quia recipitur in ma­ ut quod. Sed non fit calidum vel teria, utique eadem actione, qua fit, equus nisi uniendo partes, ex quibu * quia producitur dependentor a ma­ 10 constat illud totum. Ergo non stat, teria, non tamen eadem actione li­ quod detur eductio formæ, et quod nitur, ut patet in anima rationali, ipsa eductio non sit unitio, sicut est cuius productio distinguitur ab ac­ productio totius. Plura de his di­ tione unitiva. Si enim propterea cemus infra q. 6. 1 et q. 10. ! forma educitur, quia unitur materiæ, anima rationalis educeretur, quia li­ Solvuntur argumenta. nitur. Ceterum hæc responsio mo­ vetur ex levissimo fundamento. Stat Primo arguitur, quia si formam enim bene, quod omnis eductio sit educi est extrahi e potentia materiæ, unitio, quia sine illa non potest in- i non autem præexistere in actu, sim­ telligi eductio, non tamen quod e pliciter ex nihilo fiet, et quando contra omnis unitio sit eductio, quia corrumpitur, annihilatur. Patet consequentia, quia præesse in latius patet unire quam educere, sicut unitur anima rationalis, et non potentia materiæ non est præesse in educitur, et Verbum unitur huma- 2 actu. Quod autem non est in actu nitati, et non educitur. At vero simpliciter, est nihil. Ergo idem est omnis eductio necessario unitio est, fieri ex potentia materiæ, quod fieri quia eductio est productio rei de­ ex nihilo. pendentis a materia, et ipsum educi Confirmatur, quia si Deus modo formam est fieri dependentem. Non a annihilaret formam per suspensionem dependet autem duplici dependen­ concursus, non annihilate materia, tia, altera per unionem, altera per tam nihil manet illa forma, quam receptionem, quia non est duplex modo, quando corrumpitur, quia in causalitas in materia respectu formæ. utroque casu nihil realitatis in actu Ergo unica dependentia sufficit. Sed manet in forma, sed omnino desinit per unionem, quam habet, forma esse, et in utroque casu manet in materialis dependet a materia; uni­ potentia materiæ, quia tam forma tur enim forma materialis ut de­ corrupta quam annihilata non potest pendens, quia unitur materiæ ut ab agente naturali educi iterum, po­ indigens illa ad essendum, et anima test tamen ab agente supernatural. rationalis ut indigens illa ad compo­ Et confirmatur secundo, quia nendum totum et informandum ma- forma non aliter continetur in ma­ teriam. Ergo per talem unionem teria quam in agente, quia in utrodependenti® coniungitur utraque que continetur objective et ut nihil forma, licet non æque dependeat et 45 in se. Sed ex eo, quod aliquid consic neque æque respiciatur. Et præ- tinetur obiective in efficiente, non terea eductio form® non est actio tollitur, quod fiat ex nihilo. Ergo 1 art. 3. • Art. 2. DE FORMA 87 etiam ex eo, quod continetur ob­ mutatio. Requiritur autem ad aniective in materia, non tollitur, quod nihilationem, ut terminetur in nihil, fiat ex nihilo, quia utrobique, id ratione cuius nec ipsa desitio panis est in efficiente et materia, forma in Eucharistia est annihilatio, quia 5 eius terminus ad quem non est ni­ nihil est. Respondetur illo argumento hil, sed corpus Christi, ut advertit fuisse convictos antiquos philosophos S. Thomas Quodlib. 5. art. 11. 3 ad ponendum, quod formæ latebant Ad primam confirmationem actu in materia, et non fiebant, quia respondetur, quod annihilatio proex nihilo nihil fit, et forma in po-10 prie opponitur creationi, et sicut tentia materia1 nihil est. Et ex eadem creatio proprie solum est rerum sub­ radice processit opinio Aviceimæ et sistentium, ut S. Thomas docet 1. p. aliorum, quod formæ fiunt ex nihilo, q. 45. art. 4., ita et annihilatio pro­ sed non ab agente naturali, quod prie solum est subsistentium. Sed tantum disponit materiam, sed ab tamen sicut aliquando res non subagente extrinseco, sicut anima ra­ sistentes fiunt creatione, non ut creationalis, ut S. Thomas refert 1. p. tæ, sed ut concreatæ, et tunc idem q. 45. art. 8. et q. 3. de Potentia, fit per creationem quod per eductioart. 8.1 Sed tamen respondet D. Tho­ nem, licet ex parte modi diverso mas, quod formæ in materia non modo fiat, ita contingit, quod forma sunt purum nihil, sed sunt in po­ vel aliqua res non subsistens annihitentia, ens autem in potentia non latione desinat, si suspendatur con­ est purum nihil, et consequenter cursus, qui precise tangebat rem form® in potentia materiæ, licet in non subsistentem, et tamen non erit se nihil sint, dicuntur tamen manere annihilatio simpliciter, sed secundum in potentia, et non pure annihilari, quid, quia licet dicatur annihilatio quia manent in aliquo sui, id est in ex parte modi, quia fit per suspen­ sionem concursus, non tamen est materia capaci sui. Et quando instatur: Ergo formæ annihilatio ex parte entis corrupti, fiunt ex nihilo, quia nihil sunt in quia non decidit in purum nihil, sed materia, distinguo: ex nihilo sui, manet in potentia materiæ, si forma, concedo; ex nihilo materiæ, nego. cuius concursus suspenditur, sit ma­ Quando autem dicitur res fieri ex terialis. Ad secundam confirmationem nihilo, ly „ ex nihilo ” designat carentiam materiæ, ut dicit S. Tho­ respondetur formam contineri in mas 3. de Potentia art. 8. ad 4. 2, causa efficienti et materiali obiective. quod vero terminus, qui fit, in se sed in agente tamquam in aliquo sit nihil, omnino necessarium est, activo, in materia tamquam in aliquo alias de novo non fieret. Et eodem passivo. Et si solum continentur in modo, quando corrumpitur, redit in agente, et non in materia, dicuntur nihil ex parte termini a quo, sed ma­ pure obiective et tamquam purum net in aliquo sui, id est in materia, nihil contineri, quia continentur ut in qua est in potentia, et similiter nihil in se et ex nihilo producenda . * ex parte termini ad quem non termi­ Si tamen contineantur etiam in ma­ natur in nihil, sed in aliquid, id est teria, non dicuntur contineri ut pu­ in formam productam, in quam fit rum nihil, quia licet in se nihil sint, ■ Pa VIII. 43. «q, ' 1. c. 44. * Pa IX. 533. PHIL. NAT. I. P. Q. IV. ART. II. 88 non tamen sunt ex nihilo produ­ dentia formæ a subiecto sustentante cenda», sed ex aliquo subiecto, et simpliciter in esse, forma autem sub­ ratione huius dicuntur contineri in stantialis recipitur in materia, non potentia, scilicet subiecti. tamen inhæret, quia unitur illi ad Secundo arguitur: Nani materia s constituendum esse simpliciter seu est magis substantia quam forma, substantiale, non ut sustentetur in esse utpote quæ simpliciter substat et secundum quid, quod est inhærere. sustentat formam. Forma autem ma­ terialis non habet sustentare se nec Articulus II. aliam, ergo non est substantialis nec io aliquo modo differt ab accidentali. QUÆ FORMÆ EDUCANTUR Confirmatur, quia forma sub­ DE POTENTIA MATERIÆ. stantialis est dependens in suo esse a materia sustentante. Ergo talis dependentia non differt a dependen-15 Formæ educibiles e materia ali? tia accidentis per inhærentiam. Hæc sunt substantiales, aliæ accidentales. enim non est aliud quam dependentia HI® respiciunt materiam primani, formæ in suo esse a subiecto susten­ ist® subiectum completum et con­ tante illam in tali esse. Forma au­ stitutum in actu. Formæ acciden­ tem, quam dicimus substantialem, tales sunt in triplici ordine, scilicet etiam dependet a materia existentc naturales, artificiales et supernaturaet sustentante illam in esse; ergo in les. Formæ substantiales sunt etiam nullo differt ista dependentia ab in- in triplici ordine, scilicet forma sub­ hærentia formæ. sistens, ut anima rationalis, forma Respondetur materiam non esse rerum incorruptibilium, ut coelestis, magis substantiam quam formam ex et forma corruptibilis. parte actualitatis et perfectionis in De his omnibus inquirimus, quo­ esse, sed ex parte receptionis et po­ modo educantur de potentia mate­ tent ialitatis, ratione cuius reddit for­ riæ, id est quomodo serventur in illis mam et substantiam incommunica­ tres ili® conditiones supra posita», bilem. Hoc autem non est magis sub­ quæ requiruntur ad eductionem \ stare simpliciter et in actu, sicut substat compositum seu individuum De forma rationali. substantiæ, sed esse magis princi­ pium substandi ex parte potentialiTam certum est animam ratiotatis et incommunicabilitatis. Qui nalem non educi de potentia mateautem dicunt materiam sine forma riæ, sicut est certum animam non esse ens in actu substans et subsistens, esse corruptibilem, sed sine corpore difficile possunt salvare, quod forma posse subsistere, quod utique est de sit magis substantia quam materia. < fide et constat ratione naturali, quia Ad confirmationem responde­ aliqua eius operatio est spiritualis tur dependentiam formæ substantia­ et independens a corpore, scilicet lis a materia non esse inhærentiam, intelligere. Attingit enim res spiri­ quia non supponit esse simpliciter in tuales aliquo modo et res corporales subiecto recipiente et sustentante, sed i spirituali modo, id est abstrahendo forma substantialis coniungitur ma­ a singularibus et cognoscendo modo teriæ ad constituendum esse simpli­ universali; et consequenter eius esse citer. Quare inhaerentia est depen- necessario est spirituale et indepen' H b 5. DE FORMA 89 dens a corpore, nam operatio sequi­ dependenter in suo esse a corpore, tur esse. Ex quo iit deesse illi con­ cui infunditur, quantumcumque alias ditionem requisitam ad eductionem, præsupponatur aliquid, non ut ex scilicet dependentia in esse a materia, quo fiat, sed cui 1 uniatur et esse triut intra illam dicatur contineri et 5 buat. Quod vero dicitur panem non per illius transmutationem educi. annihilari, quando convertitur in cor­ Sed obicies: Anima rationalis in pus Christi, non est ad rem, quia ibi quantum vegetativa et sensitiva ha­ licet totaliter desinat panis, non ta­ bet operationes dependentes a ma- men desinit in nihil, sed in aliquid, teria, ut nutritio, generatio etc. Ergo in quod transit. At vero anima ra­ in quantum vegetativa et sensitiva tionalis fit simpliciter ex nihilo, non non potest creari, sed a materia ex aliquo. Et sic nec ex parte ter­ educi, quia ab illa dependet in ope­ mini a quo nec ex parte subiecti supponit aliquid, a quo dependeat, rari et consequenter in esse. Confirmatur, quia creari est quidquid sit, an supponat aliquid, cui simpliciter fieri ex nihilo, anima au­ communicet suum esse. Conversio tem rationalis fit ex aliquo præsup- autem panis dicit aliquid ex parte posito, quia non creatur in esse, sed termini ad quem, in quod terminatur, infunditur materiæ dispositae et ex et sic eius terminus non est nihil. vi dispositionum eius, quod sufficit, ut Secundo obicies: Nam anima ra­ non dicatur creari, sicut e contra ut tionalis in materia non subsistit ut aliquid non dicatur annihilari, sufficit, quod, sed ut quo, non est in corpore quod transeat in aliud, licet totaliter ut suppositum, sed ut forma in­ desinat in se, sicut contingit in pane, formans et constituens. Ergo anima 25 prout in corpore, accipit esse depen­ qui convertitur in corpus Christi. Respondetur, quod operationes dens a corpore, quod est educi ex illo. Confirmatur, quia cuilibet poanimæ vegetativæ et sensitivæ de­ pendent a corpore, non tamen earum tentiæ passivæ naturali correspondet principium, eo quod non est princi- aliqua potentia activa naturalis. Sed pium illarum operationum tantum, materia habet potentiam passivam sed etiam alterius, id est, intellectua­ naturalem, ut recipiat animam. Ergo lis, quæ non dependet a corpore. Ut datur aliqua potentia activa natura­ autem sufficienter probetur, quod lis, quæ efficiat animam. Agens au­ forma non dependet in esse a ma­ tem naturale non agit creando, sed teria, sufficit probare, quod aliqua educendo e materia. Ergo anima est eius operatio non dependeat a cor­ educibilis ex illa. Nec obstat, quod pore; sic enim esse eius absolute non anima sit spiritualis, quia potest potest dependere. Et ut probetur, dici, quod sit virtute spirituali pro­ quod aliqua forma dependet a ma­ veniente ab anima generantis et im­ teria, oportet ostendere, quod omnis pressa semini. Nec enim repugnat, eius operatio dependeat a materia. quod virtus spiritualis mediante in­ Ad confirmationem responde­ strumento corporeo causet effectum tur formam rationalem creari in cor­ spiritualem sicut Baptismus gratiam. pore et præsupponero corpus non Respondetur, quod ut dicetur tamquam id, a quo dependet in esse, infra q. 7. 2, anima rationalis in sed cui tribuit esse. Ut autem non corpore habet quidem subsistentiam, crearetur, requirebatur, quod fieret qua potest existere sine corpore et 1 Iu — cui uniatur ct. •art. 3. (128 b 30). 90 DE FORMA PHIL. NAT. I. P. Q. IV. ART. II. ut quod, sod pro illo statu informa­ a Deo, quia ab intrinseco sunt ingi·. tionis intelligitur subsistere ut quo nerabiles et incorruptibiles, ut doeu ex 1 parte status, quem habet, qua­ D. Thomas 1. p. q. 66. art. 3. et tenus subsistit in ipso toto, et non in libris de Coelo latius ostendetur '■ separata ab illo. Sed hoc ipsum s Et dato, quod coeli essent generabile esse totius compositi est esse ipsius ex aqua vel ex alio corpore, tamen ir. animæ, ut docet D. Thomas 1. 2. prima sui creatione non minus creati q. 4. art. 5. ad 2. Et ideo quia non sunt quam terra et alia elementa, est separata, sed communicata, non quæ non sunt facta ex aliis corpori· subsistit ut quod de 2 facto et in io bus, sed immediate a Deo creata exercitio et quantum ad statum. Sed iuxta illud Genesis 8: « In principio quia illud esse communicatum est creavit Deus coelum et terram ». Procedit ergo proposita difpi· independens potestque manere sepa­ ratum, non dicitur educi, id est de- cultas supposito, quod ista cor­ pora creata sunt, vel de ipso coelo pendenter fieri et esse a materia. Ad confirmationem responde­ empyreo, si solum creatum est, an tur, quod potentiæ materiæ, quæ formæ fuerint in tali creatione educta1 passive recipit animam, correspondet de potentia materiæ, an non. Qua naturale activum, non quidem pro­ difficultas dependet ex ipsa ration» ducens ipsam substantiam animæ, eductionis. Quidam enim intelligunt sed uniens materiæ, scilicet generans. ad eductionem formæ sufficere, Hoc enim sufficit, ut detur activum quod fiat dependenter a materia, naturale correspondons passivo; nec et sic cum formæ illorum corpo­ enim materia est in potentia, ut pro­ rum in illa prima creatione factaducatur anima 3, sed ut uniatur sibi. sint dependentes a materia, conse­ De quo vide Caietanum 1. p. q. 118. quenter e materia eductæ sunt. Alii art. 2. § In responsione ad 4. 1 Pro­ vero dicunt ulterius requiri ad ra­ ductio autem animæ, quia est spi­ tionem eductionis transmutationem ritualis substantia, a solo Deo fit materiæ ad hoc, ut dicatur formam per creationem, et ideo, ut dicemus educi ex illa. Et quia in prima crea­ infra q. 26. ·, nulla virtus instrumen- tione materia non est transmutata, talis ei cooperari potest. Idque docet sed totum compositum simul pro­ S. Thomas 1. p. q. 45. art. 5. Secus ductum, partes vero ad productio­ est de gratia, quæ est accidens et nem totius comproducuntur, ideo in ideo actione eductiva ab instrumento creatione istorum corporum forma attingi potest, de quo infra q. 26. 8 et materia sunt concreat», non vero forma educta de po­ De FORMIS CŒLESTIBUS ET ELEMEN­ tentia materiæ. TA LIBUS IN PRIMA PRODUCTIONE. Hæc ultima sententia sine dubio est w D. Thomæ. Dicit enim 1. p. q. 65. Supponimus in præsenti non solum art. 4., quod « in prima corpora lis coelum empyreum, sed etiam omnes creature productione non conside­ alios coelos per creationem esse factos ratur aliqua transmutatio de po1 Lu — ex... habet. • Lu — de... sutum. • Lu forma. • Lt V. M8. η. VI. • art. S. • art. 1. ' EtUm hic auctor commemorat ttcundam partem Phil, nat., quæ est do Cœlo. Vide supra 81 a 38. • I. 1. tentia in actum. Et ideo formæ cor­ porales, quas in prima productione corpora habuerunt, sunt immediate a Deo product® ». Ergo sentit Divus Thomas formas in prima creatione 5 rerum non educi de potentia ma­ teriæ, quia non oriuntur per eius transmutationem. Unde ibidem ex eo negat formas 1 causari per in­ fluxum alicuius substantiæ immate­ rialis, quia causantur „ reducta ma­ teria de potentia ad actum ab aliquo agente composito ”, Ergo eductio formæ de potentia materiæ sine eius transmutatione non fit. Et ratio est, quia si formæ fie­ rent a Deo vel ab intelligentiis per influxum, sicut quidam antiqui di­ cebant, aut si modo Deus produce­ ret formam vel accidens separatum et postea illud subiecto uniret, talis forma non diceretur educi de ma­ teria, quia non dependeret ab ipsa in fieri, sed aliunde facta illi adve­ niret, et sic non extraheretur ex ipsis visceribus materiæ et eius po­ tentia. Requiritur ergo ad eductio­ nem formæ, quod per materiæ trans­ mutationem fiat, ita quod dependeat a materia in ipso fieri. Corpora autem illa coelestia et elemen talia fuerunt facta sine transmutatione materiæ, sed immediate per creationem. Ergo formæ eorum non fuerunt eductæ, sed concreatæ ad creationem totius. Et adverte non repugnare divinæ potentiæ producere aliquod corpus tali modo, quod solum creetur ma­ teria et in eodem instanti creatio­ nis educatur forma ex illa, sicut modo fit, quando ex speciebus Eucharistiæ generatur alia substantia. Tunc enim subrogatur materia in ultimo instanti generationis, ex qua educitur forma genita in vi dispo­ sitionum, quæ in quantitate, quæ 2 1 „ corporale * * (9. Thom. 1. c.). • Lu — quæ ... gerebat. 1 Lu — quia ... corpus. 91 vices materiæ gerebat, processerunt. Et eodem modo posset Deus in quacumque alia generatione in ipso instanti generationis creare materiam et educere ex illa formam. Sed tunc creatio illa ut tangit materiam, non est absolute completa, sed completur per eductionem formæ, quia attin­ gitur a Deo per illam creationem, non nt absolute sit, sed ut sub forma educta sit. Ceterum dicimus, quod si creatio est absoluta et completa, tunc at­ tingit totum compositum, et non so­ lam materiam, et consequenter etiam attingit formam, non vero illam edu­ cit, alias ipsa creatio non produce­ ret ipsum totum, quod constat ex materia et forma, si materiam solam attingit creatio, formam vero educ­ tio. Fuit autem conveniens, quod in prima rerum creatione sola materia non produceretur per creationem, sed ipsum totum, ut inciperet prima rerum productio a creatione perfecta et absoluta. Si autem interveniret ibi eductio formæ, illa vel fuisset ab aliquo agente creato educente for­ mam, et tale agens non dabatur tunc, quia 3 angeli non possunt se solis educere formas, agens autem corporeum non dabatur, quia illud erat primum corpus. Vel illa eductio fuisset a Deo exercente officium edu­ centis formam et creantis materiam, et sic sine fundamento multiplica­ mus istas actiones, cum sufficiat una creativa totius compositi. Unde Scrip­ tura absolute dicit, quod e Deus in principio creavit cœlum et terram ». Quod non veri fleatur, si solam mate­ riam creavit, forma vero est educta, alioquin posset dici, quod alimentum generatum ex Eucharistia, creatur a Deo, quia materia eius creatur. Sed obicies: Nam formæ illorum 92 PHIL. ΧΑΤ. I. P. Q. IV. ART. II. corporum in prima productione factæ quia supponitur iam esse, et tamer, sunt ut dependentes a materia, cum facit dependere accidens a materia in se non sint subsistentes; ergo in Ad confirmationem responde ipso fieri pendent a materia in esse, tur, quod quando creatur totum, ma­ ergo educuntur. teria et forma et quæcumque par­ Confirmatur, quia formæ illæ tes solum concreantur, et sic ei non creantur ad creationem totius, nihilo dicuntur esse concreative. E: siquidem non sunt ex nihilo etiam tamen bene stat, quod fiat forma partialiter et concreative, sed ex dependens a materia ex parte ter­ materia, utpotc non minus depen-i mini producti, quia videlicet forma dentes ab ipsa in illa prima pro­ producta est terminus productus cum ductione, quam modo quando ge­ dependentia a materia 2, non tamen neratur aliquod corpus elementale, fit per transmutationem materiæ, net nec etiam fuerunt creatæ ut formæ per actionem dependentem a materia subsistentes sicut anima rationalis, i ut a subiecto, sed ex nihilo produ­ ut de se patet. Ergo fuerunt eductæ, cendo totum et in eo formam de­ et præcessit privatio earum in ma­ pendentem a materia. teria prioritate naturæ, sicut materia Quod adhuc instatur ei præcedit receptionem talis formæ. D. Thoma opusc. 42. cap. 15. 3, ubi Respondetur eductionem formæ a inquit, quod « corpus cœleste conse­ non consistere solum in hoc, quod cutum est per eductionem suæ forma forma Hat dependens a materia, sed de potentia materiæ suæ propria quod tali modo fiat dependens, sci­ nullo motu locali vel alteratione pro­ licet per transmutationem ipsius ma­ cedente »; ergo contra D. Thomam teriæ et quasi emergendo ab illa, 2 dicimus non esse eductam formam alioquin non posset Deus creare u- cœli. Respondetur non loqui D. Thonum integrum compositum habens main de eductione formali, quæ con­ formam materialem, quia illa semper sistit in ipsa transmutatione ma­ fit dependens a materia, nec posset teriæ ad formam, sed de eductione per transubstantiationem convertere i terminativa, hoc est de dependentia totum panem in lapidem, quin forma formæ a materia in facto esse et in lapidis fieret per eductionem. Educ- componendo unum cum materia. Sic tio autem opponitur transubstantia- enim forma cœli facta est depended tioni, quæ totam materiam et for- a materia, et hoc vocatur eductio. mam convertit in aliud. Eductio 35 quia est terminus intentus ab educ­ antem supponit materiam, ex qua tione; per illam enim fit forma de­ formam educat; non quæ materiam pendens a materia. Hæc enim est convertat. Non ergo ad eductionem mens D. Thomæ, quia subdit ibi­ formæ sufficit, quod ipsa fiat depen­ dem 4 post relata verba: « Nec hoc dens a materia, quia hoc multis aliis «o est, quia educitur forma, sed quia fit actionibus fieri potest, scilicet omni unum ex materia et forma educta . actione, qua unitur materiæ ut ha­ Non ergo loquitur de eductione ri bens esse in illa, sicut si accidens gorosa et formali, præsertim cum ibi separatum iterum uniatur subiecto, addat S. Thomas, quod coelum non hæc unio non est eductio accidentis « est genitum, ergo nec eductum. 1 Lu — accidentis ... eesc. • Lu — a materia. • De natura generi* * (Ρα XVII. 20 b). • L c. DE FORMA 93 cipio tamquam entitas potentialis, De reliquis formis sublunaribus. capax non solum eius formæ, sub qua primo creata est, sed etiam om­ Certum est omnes præter animam nium aliarum formarum, et conse­ rationalem educi e materia, quoties δ quenter ex vi prioris productionis per generationem producuntur, nec sub quibuscumque formis conserva­ de hoc est ulla difficultas, supposito tur sine hoc, quod addatur nova contra philosophos antiquos, quod creatio formæ, cum in eo, in quo de­ datur generatio substantialis, ita pendet materia a forma, æque bene quod formæ non sint actu latentes 10 conservatur sub forma creata quam in materia nec ab aliquo exteriori sub educta. Et quando dicitur, quod ces­ agente per influentiam aut creationem adveniant. In cuius signum affert savit actio prima creativa totius ipso D. Thomas 1. p. q. 65. art. 4., quod toto corrupto, respondetur, quod illa oportet generans producere formam actio cessavit quantum ad aliquid aut unire, quia naturale est unum­ ipsius effectus, non tamen quoad om­ quodque facere sibi simile. Assimi- nem partem inclusam in ipso toto, latur autem effectus suo generanti sed mansit ut attingens materiam, iu forma, ergo illam debet attingere non sub aliquo esse ipsi materiæ proprio, sed subiciendo illam ipsi generans. Solum potest esse difficultas esse formæ vel formarum succe­ ed resolutione præcedenti, in qua di­ dentium per eductionem. Nec est ximus, quod elementa in prima sui inconveniens, quod una actio si at­ productione totaliter fuerunt creata tingit plures effectus, possit manere quantum ad materiam et formam, 25 quantum ad unum destructo alio, quæ actio creativa cessavit corrupto quia est virtualiter multiplex, sicut ipso corpore, quod tunc fuit creatum. actio solis producens lucem et ca­ Ergo si modo per eductionem formæ lorem potest manere quoad lucem, producuntur, non apparet, qua ac­ et non quoad calorem. Et actio, qua tione conservetur materia, quia crea- Deus creavit angelum et eius subsi­ tiva cessavit, quæ terminata est ad stentiam, si modo assumeretur a totum, hoc ipso quod totum cor­ Verbo illa natura, relicta subsisten­ ruptum est. Eductiva autem non tia, maneret creatio ut tangens na­ potest conservare materiam, cum con­ turam, et non tangens subsistentiam; servatio sit continuatio primæ pro- 35 quoad hanc enim suppletur per as­ ductionis, prima autem productio sumptionem. Sic similiter actio creamateriæ non fuit eductio, ergo nec tiva, qua producta est materia sub forma aquæ v. g., corrupta aqua per eductionem conservatur. Respondetur materiam primani manet ut tangens materiam, et non conservari modo ex vi primæ pro- w ut tangens formam aquæ, sed quoad ductionis, quæ tamen prima pro­ hoc suppletur per eductionem novæ ductio, sicut non produxit materiam formæ, cui materia subicitur, et sub in esse nisi dependente? a forma, ea ab illa creatione continuata con­ ut quæst. præc. dictum est, ita nec servatur. modo conservatur materia sine aliqua forma et consequenter nec sine De formis accidentalibus. eductione talis formæ, quæ eductio Potest ex duplici capite oriri dif­ supplet id, quod partialiter attin­ gebat formam in ipsa creatione. Et ficultas: Primo circa accidentia, sic materia concreata est a priu- quæ excedunt naturalem ordinem I 94 subiecti; secundo circa ea, quæ non secundum hoc dicimus, quod in tota fiunt per propriam transmutationem, creatura est quædam potentia sed per quamdam resultantium ex dientialis, prout tota creatura obedit subiecto. In prima linea numerantur Deo ad suscipiendum in se quidquid accidentia supernaturalia et inten- 5 voluerit ». Ita D. Thomas. Cum eqo tionalia, in secunda propriæ pas­ aliquid dicitur fieri ex nihilo, ne­ siones ab essentia, relationes a suo gatur causa materialis, ut D. Tho­ fundamento, actio ab agente, et alii mas inquit quæst. cit. de Potentia, similes modi resultantes. De reliquis art. 8. ad 4. 3 Sic ergo componimus diversas ali­ vero accidentibus, quæ subiectum transmutant et naturalis sunt or­ quorum sententias. Qui enim dixe­ dinis, nulla est difficultas, quod edu­ runt formas supernaturales non edu<; cantur de subiecto, sicut ab ipso de potentia subiecti, loquebantur de dependent in fieri et in esse. potentia naturali, qua penitus caret Dico ergo primo: Accidentia su- subiectum respectu talium formarum. pematuralia simpliciter fiunt per ac­ et sic dicuntur fieri de nihilo potenti.· tionem eductivam, ut opponitur crea- naturalis et quodammodo creari, tum tivæ, et dicuntur educi de potentia quia fiunt sola virtute divina, quæ obedientiali subiecti, non de naturali. creati va est, tum etiam quia quodam­ Artificialia autem et intentionalia sim­ modo de nihilo fiunt, id est de non pliciter educuntur de potentia natu­ potentia naturali. Sed tamen abso­ rali subiecti. lute educuntur de subiecto, et non De bac conclusione videndus est fiunt ex nihilo, quia educuntur de D. Thomas q. 3. de Potentia art. 8. potentia subiecti, non quidem natu­ ad 3. *, ubi loquitur de gratia, et rali, sed obedientiali, quatenus illud ad 5., ubi de formis artificialibus, de subiectum subest divin® virtuti aquibus addit: «Non excedunt or­ genti. dinem naturæ sicut gratia, imo infra Quodsi inquiras, quæ sit ista subsistunt, quia omne naturale est potentia obedientialis et quomodo nobilius artificiali ». Et luculentius i in illa formæ contineantur, respon­ hoc ipsum tractat in quæstione de detur de hoc apud theologos longa Virtutibus in communi art. 10. ad concertatione disputari, præsertim 13. ·. ubi docet, quod quia potentia 3. p. q. 13. et q. 62. Breviter dici­ passiva correspondet activæ, secun­ mus ex D. Thoma in dicta quæstione dum differentiam et ordinem po- 35 de Virtutibus 4 potentiam obediententiarum activarum « est etiam tialem esse ipsam entitatem sub­ ordo et differentia passivarum, et sic iecti, ut respicit aliquod agens su­ aqua vel terra secundum aliquam perius quam naturale, cui subicitur potentiam nata est moveri ab igne et obedit. Itaque potentia passiva et secundum aliam a corpore coe- «o dicitur relate ad activam, et secunlesti. Potest enim aliquid fieri vir­ dum diversum respectum eademmet tute corporis coelestis, quod non vir­ entitas potentiæ passivæ dicitur na­ tute ignis, et aliquid ulterius secun­ turalis vel obedientialis, scilicet in dum virtutem Dei, quod non potest quantum est nata moveri a virtute fieri secundum virtutem coeli. Et « naturali, dicitur naturalis, ut autem • ’ • • DE FORMA PHIL. NAT. I. P. Q. IV. APT. II. Pa VIII. 44 e. 1. e. 5«8 b. L c. 44 a. wt. 10. i. Ergo si ad multiplicationem etiam quod sint plures numero ab­ formarum multiplicatur inclinatio seu sentiæ 1 vel privationes, quia nihil 30 potentia ad ipsas secundum respecaliud est privatio quam absentia seu tum et habitudinem, multo magis carentia formæ, et sic privationes carentiæ et absentiæ talium forma­ potius individuantur vel multiplican­ rum multiplicabuntur ad multipli­ tur ex formis privatis quam ex sub­ cationem earum. Nec tamen sicut iecto. Et concordat D. Thomas, qui 33 potentia materiæ dicitur una subloquens de macula peccati 1. 2. iecto seu entitative, licet respective q. 8G. art. 1. ad 3. dicit, quod diversa sit multiplex, ita privatio dici po­ peccata diversas maculas inducunt, terit una subiecto seu entitative, cum tamen privationes sint, et con­ quia privatio nihil positivum imporstat, quod possunt dari plures ma- « tat aut entitativum sicut potentia culæ ortæ ex peccatis numero di­ materiæ, ratione cuius identificetur stinctis, et sic dari plures maculas et reddatur una ratione subiecti, in eodem subiecto ex iteratis pec­ sed dicit solam earentiam formæ catis numero distinctis. Non ergo ex et sic multiplicatur ad multiplica· unitate subiecti sumitur unitas pri-« tionem formarum , potentia vero, vationum, sicut 2 sumitur unitas quia identificatur positive et entita- DE TOTO COMPOSITO SUBSTANTIALI 101 five cum materia, ut supra 1 dixi­ extendere, quia ipsa ratio tendendi mus, ideo redditur una ratione sub­ seu operandi simili modo invenitur in multis terminis seu obiectis solum iecti. Dices: Privatio in materia negat materialiter diversis. Et ideo una omnem rationem actuali tat is, sive 5 virtus sufficit pro pluribus opera­ entitativæ sive formalis, ut supra tionibus seu terminis, ubi similis diximus q. 3. 2 Ergo unica privatio ratio attingendi invenitur. Nec enim sufficit ad omnes formas, quia ratio pro quolibet termino seu operatione formalis negata unica est, sicut etiam ponenda est distincta virtus; tamen specifica, et formalis ratio potentiæ 10 pro pluribus formis absentibus non seu appetitus materiæ unica est re­ est ponenda una solum absentia seu spectu omnium formarum, quatenus privatio. Et sic patet ad exempla in con­ in illis appetit esse substantiale cor­ firmatione allata. ruptibile. Confirmatur, quia una relatio, ie Secundo dices: Nam in qualibet v. g. paternitatis, sufficit ad plures materia non est privatio cuiuscum­ filios potestque tolli extensive seu que formæ, quia non quælibet ma­ terminative ad unum, licet non teria est capax cuiuscumque formæ, quoad alium. Ergo similiter una pri­ v. g. materia unius grani non est vatio sufficiet ad plures formas, 20 capax formæ elephantis. Ergo non quando sub eadem ratione privantur. omnis materia est privata quacum­ Et idem exemplum potest fieri in que forma. Respondetur omnem materiam unico habitu extendente se ad plu­ res conclusiones, licet in se unica esse capacem cuiuscumque formæ mediate vel immediate, totaliter vel entitas sit. Respondetur esse diversam ra­ partialiter, sicut materia formicæ vel tionem de privatione et de potentia lapidis sub illis dispositionibus non seu appetitu vel aliis positivis ten­ est capax formæ hominis vel ele­ dendis ad obiecta. Nam privatio phantis, sed sub aliis dispositionibus, comparatur ad formam ut absentia w quarum dispositionum capax est. seu carentia illius, absentia autem Quodsi tam parva quantitas ut gra­ non correspondet formæ secundum num non est capax totius formæ tendentiam ad ea, circa quæ ver­ elephantis, est tamen capax, ut sit satur, sed ipsi præsentiæ seu inhæ- pars illius, et sic informari potest rentiff, quam habet in subiecto. Hæc 35 ab eius forma, autem multiplicatur ad multiplica­ tionem formarum, sicut carentia seu QUÆSTIO VI. absentia, et ideo tot sunt præsentiæ, quot formæ præsentes, et similiter DE TOTO COMPOSITO tot carentiæ seu absentiæ et priva- w SUBSTANTIALI. tiones, quot formæ absentes. Ceterum ex alia parte formæ sive potentiæ aut virtutes tendunt positive Post considerationem principiorum ad terminos seu obiecta, circa quæ componentium ens naturale sequitur versantur, quod non habet privatio. « agere de ipso composito, in quo tria Et ex hac parte potest potentia seu considerari possunt: Primo ipsa» par­ virtue unica existons ad plura se tes secundum se aut simul con- 1 Lu — ttbMmtür rei. 1 Lu — Meut... La «ablette. 1 q. 3. art. 2. • art. 2. PHIL. NAT. I. P. Q. VI. ART. I. 102 iunctæ; secundo ipsa unio, qua par­ toto physico substantiali, in sequenti tes connectuntur et fit totum; tertio quæstione de quantitative. ipsi modi, qui proprie conveniunt Illud ergo breviter explicandum ipsi toti, sicut subsistere et existere est, an utrumque, scilicet materia et et fieri, quod proprium est supposi­ 5 forma, sit pars essentialis et per se torum seu entis completi. Et de compositi substantialis. Nam aliqui primis duobus, quæ pertinent ad de materia dubitaverunt, an esset ipsam compositi constitutionem, a- pars essentialis compositi totam ra­ gemus in hac disputatione, de tertio tionem quidditatis soli formæ tri· in sequenti. io buentes. Alii vero dubitaverunt de forma, non propter imperfectionem eius, sed quia tantum habet perfec­ Articulus Prlmus. tionis, quod adæquat vel superat perfectionem totius, eo quod forma QU.E SINT PARTES SUBSTAN­ est ens actu et præbet esse toti com­ TIALES COMPONENTES TOTUM. posito tamquam causa illius; causa autem est perfectior effectu, et prop­ Varias acceptiones totius tradidi­ ter quod unumquodque tale et illud mus libro 2. Summul. cap. de Divi­ magis. Propter formam autem totum sione In præsenti solum agimus de est in actu ; ergo forma magis est in toto physico omisso metaphysico et actu. potential! et universali. Ipsum autem Nihilominus dicendum est totum totum physicum aliud est sub­ physicum constare ex materia et stantiale, aliud quantitativum, seu forma tamquam ex partibus substan· aliis verbis totum essentiale et totum tialibus et per se. intégrale. Dicitur enim totum rela­ Est communis philosophorum detive ad partes, et sic respectu par­ duciturque ex Aristotele 7. Metaph. tium substantialium, quæ sunt ma­ textu 33. 3 et 8. Metaph. textu 11. teria et forma, dicitur totum phy­ sq. ‘, ubi videri potest D. Thomas *, sicum substantiale seu essentiale. Re­ et 1. p. q. 75. art. 4. spectu autem partium quantitatiEt ratio est manifesta, quia ens varum dicitur totum quantitativum naturale, de quo agimus in præsenti, seu integrate. Dicuntur autem partes est corporeum et materiale. Ergo * quantitative illæ, quæ ita sunt par­ non potest esse simplex, sed com­ tes, quod possunt esse totum, si positum. Consequentia patet tam in rebus separentur. Et ideo Aristoteles in 5. Metaph. cap. de Quanto 2 defi­ corruptibilibus quam incorruptibili­ nit quantum: «Quod est divisibile bus. Corruptibile enim debet esse in ea, quorum unumquodque hoc compositum, quia corrumpitur, et aliquid natum est esse ». Partes au­ non annihilatur. Ergo non tota sub­ tem substantiales seu essentiales phy­ stantia desinit, sed aliquid illius ma­ sicæ ita sunt partes, quod non pos­ net, alioquin si totaliter desineret, sunt esse totum, sed semper sunt non desineret ex vi alicuius genera­ entia incompleta, sicut materia et tionis, et sic tolleretur omnis gene­ forma. In præsenti solum agimus de ratio et corruptio. Si autem aliquid • • • • • c. 4. (I. 21 b 4). c. 13. (1020 a 7). c. 10. (1034 b 35). O. 4. <104 4 a 25). Icet. I. (Ρα XX 522). DE TOTO COMPOSITO SUBSTANTIALI 103 illius manet et aliquid amittitur, ergo quod unumquodque tale etc. ” inteliam habet partes, ex quibus compo­ ligitur in his, in quibus est denomi­ nitur, et istas vocamus materiam et natio similis, et ut quod est tale, formam; forma enim est, quæ desinit, ut expendimus in Logica q. 25. 2 in et materia sub alia forma permanet. s libris Posteriorum. Iu corporibus autem incorruptibili­ Dices: Materia non potest essen­ bus non potest sola forma consti­ tialiter pertinere ad ipsum composi­ tuere totam essentiam sine materia, tum in rebus generabilibus, quæ sunt quia si sine materia constitueret, es­ in perpetuo fluxu et motu partium, set tota essentia cœli sola forma, ergo io sicut in homine non invenitur eadem esset, immaterialis, quia sine materia materia, quæ fuit in illo ante tri­ esset tota constituta in sola actua- ginta annos, cum per actionem ca­ litate formæ. Essentia autem imma­ loris sit consumpta et alia subrogata. terialis hoc ipso est spiritualis et Ergo materia determinata non potest intellectiva; spiritualitas enim idem io esse de essentia intrinsece determi­ est quod immaterialitas. Et sic se­ nati compositi, v. g. huius individui, cundum totam essentiam coelum non vel si semel pertinet materia deter­ esset corporeum, cuius oppositum minata ad essentiam determinati com­ ridemus, cum sit quantitativum. Et positi, quoties contingit variari illam quia istæ partes, scilicet materia et 20 materiam, quomodocumque fiat va­ forma, non sunt in se quædam tota riatio, variabitur ipsum totum, cuius substantia, sic enim non compone­ determinatio dependet ex determi­ rent ens per se, sed quoddam aggre­ natione partium. Confirmatur, quia potest materia gatum per accidens, nec sunt tales partes, quod per separationem pos- 2 5 pertinere ad constituendas diversas sunt fieri quædam tota, sic enim species, ut quando materia transit in essent partes intégrales, sequitur ma­ speciem cadaveris, vel cadaver in spe­ nifeste, quod per se et essentialiter ciem terræ vel ignis. Est autem in­ sint partes tamquam entia incom­ conveniens, quod eadem pars essenpleta. e 0 tialis unius speciei pertineat ad aliam. Ad fundamentum supra insi­ Imo materia unius individui potest nuatum, quod causa potior est suo ad aliud pertinere, ut si unus homo effectu, respondetur id non esse ve­ comedat de carnibus alterius. Si ergo rum de omnibus causis entitative materia pertinet ad constitutionem consideratis, ut infra q. 10. 1 dice-1 « hominis, quomodo in utroque homine mus. Causa enim materialis non est resurget illa material perfectior forma absolute et entita­ Respondetur, quod unitas deter­ tive, cum actuetur et perficiatur sim­ minata materiæ pertinet ad consti­ pliciter ab ipsa, ut ibi dicemus. Et tutionem et unitatem totius, sed aquando dicitur, quod totum habet 4o liter in rebus corruptibilibus, aliter esse et actualitatem propter formam, in incorruptibilibus. In rebus enim respondetur, quod habet actualitatem incorruptibilibus requiritur, quod sit propter formam tamquam propter eadem materia formaliter et mate­ principium quo, non quod. Et ideo rialiter; in rebus autem corruptibinon sequitur, quod forma sit magis « libus sufficit, quod sit eadem forperfecta in actu denominative et ut maliter tantum, de qua distinctione quod, quia illud principium „ propter videri potest D. Thomas 4. Contra 1 an. 3. •art. 1. (I. 770 λ 16. 778 a 1). 104 PHIL. NAT. I. P. Q. VI. ART. I. Gent. cap. 81. ad 4. Dicitur materia lem, quatenus est in potentia ad formaliter eadem, quando manet sub omnes formas, cum quibus diversa» eadem habitudine et ordine partis, species naturales potest componere. puta sub eadem figura et dispositione Quod vero additur de duobus indi· et continuatione ad formam; ma­ 5 viduis habentibus eandem materiam, terialiter autem est eadem materia, respondetur non posse eandem to­ quando entitative non mutatur, et talem materiam pertinere ad duo non solum continuatione est eadem, individua nec transire totaliter d* id est succedendo sub eadem disposi­ uno individuo ad aliud, v. g. quod tione et habitudine, sed 1 etiam iden- io ex uno homine tota materia trantice. Sufficit ergo ad unitatem deter­ eat ad generandum alium homi­ minat® materiæ constituentis totum, nem et ei totam materiam præbeat, quod maneat determinate eadem for­ bene tamen potest partialiter per­ maliter et sub eadem continuatione tinere, quatenus ex carne unius ho­ et successione ad præexistentem ma­ minis potest alter nutriri sicut 2 ei teriam, licet materialiter non maneat generari. Et in hoc casu dicit Divus eadem. Si autem non continuetur, sed Thomas in Suppi, q. 81. art. 4. ad simul tollantur omnes partes materiæ 3., quod supposito, quod alimenta et alia in integrum subrogetur, non transeunt in veritatem human® nadicetur manere idem compositum. turæ, « unumquodque in illo resur­ Ratio sumitur ex D. Thoma 1. p. get, in quo magis accessit ad per­ q. 119. art. 1. ad ult., quia quando fectam participationem et constitu­ materia consumitur per fluxum et tionem speciei. Et si æqualiter in continuationem cum alia, id quod utroque accesserit, resurget in illo, additur transit in præexistens. Unde in quo primo fuit. Et ideo si in car­ ratione continuationis cum præ- nibus comestis fuit aliqua superflui­ existente taliter deperditur præexi­ tas, quæ non pertineret ad veritatem stens, quod semper remanet aliquid human® naturæ in primo, resurgere illius, scilicet id, quod superadditur, poterit in secundo, alias illud, quod quatenus ipsa continuatione factum pertinuit et habuit ordinem ad reest aliquid illius, id est pars illi con­ surrectionem in primo, resurget in tinuata, hoc enim est transire in eo, et non in secundo. Sed in se­ præexistens. Quando autem totali­ cundo loco eius sumetur vel aliquid ter una materia tollitur et alia to­ de eo, quod ex aliis cibis in carnem taliter subrogatur, ista, quæ de novo conversum est, vel si nullo alio cibo ponitur, nec continuatione nec iden­ umquam pastus fuisset nisi carnibus titate est aliquid præcedentis, et sic humanis, divina virtute aliunde sup­ nihil remanet alterius materiæ præ­ plebitur, quantum indigebit ad per­ cedentis, sed tota destruitur, et sic fectionem quantitatis, sicut etiam fit aliud compositum numero. suppletur in illis, qui ante perfectam .4(1 confirmationem respondetur ætatem decedunt. Nec per hoc prænon esse inconveniens, quod eadem indicatur identitati in numero, sicut materia possit successive pertinere nec præiudicatur per hoc, quod par­ ad diversas species tamquam pars, tes secundum materiam fluant et quia in potentia est ad omnes illas, refluant ». Ita D. Thomas. ut diximus q. 3. art. 4., licet re­ Denique obicies: Quia forma est tineat eandem entitatem potentia- totum distinet ivum rei, cuius est ’ Lu — etiam Idcntlce. • Lu — rtcut et çuneixri. DE TOTO COMPOSITO SUBSTANTIALI 105 forma, ergo totum constitutivum; quod ratione subsistentia? constat similiter est tota ratio essendi et distingui ab ipsa natura composita operandi, ergo est tota ratio consti­ ex partibus, sed intelligimus compo­ tuendi. Unde Aristoteles 2. Phys. situm, id est naturam ipsam to­ textu 72. et 74. 1 appellat formam 5 talem, quæ constat ex partium < Quod quid erat rei », id est quid­ unione, et inquirimus, an istud ditas illius, ut omittam artificialia, totum sit aliqua tertia realitas re­ quorum totum esse consistit in forma, sultans ex partibus simul unitis, an et tota substantia in materia, ut vero non sit alia entitas quam ipsæ sepe docet Aristoteles et D. Thomas, io partes simul sumptæ. Respondetur, quod forma est Duplex est sententia, altera totum distinctivum et ratio essendi affirmativa, cuius totum fundamen­ et operandi ut quo, non ut quod; tum ad duo fere capita reducitur: Primo ad causalitatem realem, unde non est totale et adæquatum constitutivum ipsius compositi. Nam « quia partes tam secundum se quam hoc ipso, quod compositum est, non unitæ realiter causant ipsum totum, sufficit sola forma, licet sola sit prin­ ergo totum est aliqua entitas ab cipium quo ipsius quidditatis, sed illis realiter distincta. Consequentia pat^t, quia ubi est requiritur etiam aliud extremum, cum quo componat. Aristoteles au­ so realis causalitas, est realis distinctio ; tem appellat formam « quod quid nihil enim causât seipsum. Antece­ erat esse» seu quidditatem rei ut dens vero constat, quia totum es­ quo, non ut quod. Artificialia autem sentialiter componitur ex partibus sunt quædam composita accidenta­ et ab illis dependet in sui composilia, in quibus quidditas accidentalis 25 tione et esse, ergo causatur ab illis non est quidditas per se, et ideo non tamquam a causis intrinsece compo­ habet subiectum tamquam partem nentibus, et non causatur a par­ essentialem sui, sed ut præsuppo- tibus, nisi prout simul unitis et dtum, cui forma accidentaliter ad­ applicatis, ergo ab illis ut unitis venit, non cum quo per se com­ μ distinguitur. Confirmatur, quia unitas totius per ponit. se causatur ex unione, et ita partes ut causantes non habent unitatem, Articulus II. sed unionem, totum autem habet 35 unitatem. Ergo sic distinguitur totum UTRUM TOTUM DISTINGUATUR a partibus sicut unitas ab unione. A PARTIBUS SIMUL SUMPTIS. Unitas autem opponitur multiplici­ tati, unio autem pluralitatem sup­ Sensus quaestionis est, an par­ ponit. Ergo unitas distinguitur ab tes non solum divisæ et separat®, 40 unione seu partibus unitis. Secundum fundamentum est, nec solum una ut connotât alteram, sed omnes ut simul unit® distinguan­ quia multa conveniunt toti, quæ non tur ab ipso toto, quod componunt. partibus simul sumptis, ut patet ma­ Itaque nomine partium simul sump- nifeste in homine, in quo sublec­ tamm intelligimus non solum partes tantur accidentia corporea, et non quoad entitatem earum, sed etiam in sola materia, quia ipsa non est quoad unionem. Nomine autem to­ subiectum accidentium in sententia tius non intelligimus suppositum, S. Thom®, ut in libris de Generat. 106 PHIL. NAT. I. P. Q. VI. ART. H. dicetur *, ergo sublectantur in toto. alia præter formam partis, sed est to­ Si ergo totum distinguitur a par­ tum resultans ex compositione form® tibus simul sumptis, necesse est, quod et materiæ comprehendens in se illa accidentia etiam sublectentur in utrumque ». Et idem docet 4. Con­ anima, quia non in sola materia, et 5 tra Gent. cap. 81., ubi inquit: «De sic in aliquo spirituali sublectabuntur. humanitate non est intelligendum, Deinde, quia propriæ passiones non quod sit quædam forma consurgens a partibus dimanant, sed a toto, nec ex coniunctione formæ ad mate­ partes dicuntur operari, sed totum, riam, quasi realiter sit alia ab utraque, nec fieri aut generari, sed totum, quia quia cum per formam materia fiat ipsum totum est terminus genera­ hoc aliquid actu, ut dicitur 2. de tionis, non partes, praesertim in ho­ Anima textu 8. et 9. s, illa tertia mine, in quo utraque entitas, scilicet forma consequens non esset substan­ tam anima quam materia, sunt per tialis, sed accidentalis ». Ubi S. Tho­ creationem. Nec dici potest, quod mas supponit, quod verissimum est, unio est terminus generationis, quia quod illa tertia forma resultans ex terminus specificans generationem partibus, quæ dicitur totum, actual non est aliquis modus, sed entitas et perficit ipsas partes; nec enfin ipsa substantialis. Ergo si tota en­ disparate se habet ad illas nec titas partium in homine est per 20 per accidens, sed cum connexione creationem, non potest dari terminus et perseitate, alioquin non diceretur generationis nisi entitas aliqua di­ unum per se illud totum sic resul­ stincta a partibus. tans ex illis partibus, si connexio­ Denique confirmatur, quia totum nem cum illis non habet. Si autem per aggregationem ideo est ens per 25 cum illis connectitur, non conipaaccidens, quia non habet aliam uni­ ratur ad illas, ut aliquid minus per­ tatem quam suarum partium unio­ fectum et perfectibilc per partes, nem, ex qua non resultat tertia uni­ sed ut perficiens et actuans illas, tas seu entitas. Ergo totum, quod cum sit illis perfectius. Cum autem est per se, oportet, quod distinguatur w non actuet dando primam actualia partibus ut unitis. Favet etiam tatem, hanc enim dat ipsa forma par­ Aristoteles 1. Metaph. textu 15. 2, tialis, quæ informat materiam, con­ ubi inquit, « quod totum non est ali­ sequenter nec primo et per se consti­ quid præter partes », et 5. Metaph. tuit nec dat primum et substantiale textu 19. ’, « quod sex non sunt bis 35 esse, quia supponit primum esse datria », et 12. Metaph. textu 14. *, tum per formam, ergo dat esse acci­ « quod materia, forma et composi­ dentale. tum sunt tres substantke ». Quodsi dicas: Nam in partibus in­ Nihilominus: Opposita sententia tegrantibus quælibet illarum est ens Hili communis est inter recentiores et w actu, et tamen non adveniunt acsine dubio videtur esse D. Thomæ cidentaliter, sed componunt unum in Suppi, q. 79. art. 2. ad 2., ubi esse substantiale. Et similiter subsi­ inquit, quod « verior opinio videtur, stentia advenit naturæ in actu, et quod forma totius non est forma tamen non efficit ens per accidens, partis tantum, nec est forma aliqua 45 sed unum per se. Ergo doctrina ' 1 ’ • * Phil nat. 3. p. q. 9. nrt. I c. 0. (!’»' a 8). c. K. (1020 b 7). c. 3. (1070 α 9). c. 1. (112 b 11). DE TOTO COMPOSITO SUBSTANTIALI 107 D. Thomæ non subsistit. Respon­ componendum totum. Si vero re­ detur partes integrantes esse ens sultat aliquod tertium, dabitur pro­ actu per unam formam totius, quæ cessus in infinitum. Nam etiam illud est omnium partium, nec enim quæ­ tertium debet iterum uniri cum ipsis, libet pars habet suam formam, et e a quibus resultat, et sic resultabit ita trahuntur ad idem esse totius, aliud, de quo idem dicemus, et sic non formam distinctam addunt. Et in infinitum. Si dicatur tertium, ergo similiter dicimus de subsistentia, quod illæ partes unitæ et illa tertia en­ illa non constituit naturam, sed titas resultans non pertinent ad idem terminat, ideoque non mirum, quod 10 compositum et ad idem totum, sinatnram supponat constitutam in quidem ea, quæ nec uniuntur nec actu, et sic illi adveniens aliquid identificantur, non pertinent ad idem accidentale non constituat, quia non compositum, quia non communicant affert novum esse super naturam inter se nec constituunt unum; nam constitutam, sed terminat et modi­ etiam accidens unionem requirit, ut ficat ipsam naturam sub eodem esse, componat cum subiecto. An vero totum et partes sic unitæ quod utique substantiale est. Itaque quæcumque ita se habent, quod licet distinguantur saltem ratione? Respon­ adveniant enti in actu, tamen sunt detur totum distingui respectu cu­ sub eodem esse, quia vel modificant iuslibet partis seorsum tamquam in­ vel integrant illud, cui adveniunt, cludens et inclusum, respectu vero non constituunt ens per accidens, partium simul unitarum distinguitur quia ita supponunt ens actu, quod ratione sicut implicitum et explicinon superaddunt illi principium novi tum, ad eum modum, quo se habent esse, sed modificationem vel integri­ definitio et definitum, quia definitio tatem eiusdem, et sic communicant explicat partes, quas definitum im­ in eodem esse per se. Si vero aliquid plicat. Sic etiam totum significat se habeat per modum formæ consti­ modo implicito, partes autem simul tuentis, vel partialis vel totalis, quia iunctæ significant modo explicito id, forma est principium novi esse, si quod est totum. Et propter istum supponit aliam formam priorem, non diversum modum significandi aliqua advenit substantialiter, sed acciden- dicuntur attribui toti, quæ non par­ taliter. tibus vel e contra. Ultimo confirmatur ista senAd primum fundamentum in optentia, quia si daretur illa tertia 35 positum respondetur, quod partes entitas resultans ex partibus unitis, dicuntur causare totum causalitate vel illa identifleatur realiter cum par­ intrinseca et constituente ipsum to­ tibus vel illis unitur, licet non iden- tum, non extrinsece se habente, sicut tificetur, vel nec unitur nec identifi- etiam prædicata essentialia dicuntur catur, sed seorsum se habet ad illas. constituere quidditatem. Causæ au­ Si primum, ergo non distinguitur a tem intrinseca? non distinguuntur a partibus, siquidem identificatur cum causato entitativo, quia non causam illis. Si secundum, ergo vel ex illa per emissionem alterius entitatis a unione entitatis tertiæ cum partibus se, sed per communicationem sui resultat aliud tertium compositum in entitate, quam constituunt, sicut vel non. Si non resultat, cur ergo forma materiam informat communi­ resultabit ex partibus prius unitis! cando se illi. Et iste est effectus forNec enim est ratio, cur ex ista unione malis formæ, communicatio sui pas­ resultet aliquod tertium, et non ex siva, quæ entitativo non distinguitur alia, cum utraque unio ordinetur ad so a forma se communicante, et sic est PHIL. NAT. I. P. Q. VI. ART. II. 108 effectus realis, quatenus est realis Et quia partes physice considerata· communicatio sui. Vel etiam dicitur, non significantur per modum totius quod in ista causatione totius etiam sicut gradus metaphysice concepti, intercedit realis et propria causatio ideo prædicari non possunt de ipso ipsarum partium inter se. Materia 5 toto nisi forte materialiter et idenenim et forma ad invicem sunt causæ, tice, dicendo, quod totum est res, ut q. 10. 1 dicetur, et distinguuntur quæ est suæ partes simul innet», inter se, et ex ista causatione reali et homo est res, quæ est corpus et resultat totum indistinctum realiter anima. Et sic solum probatur, quod ab ipsis partibus, non tamquam im-io totum distinguitur a partibus formamediate causatum, sed ut ex illa liter per rationem propter diversum priori causatione partium inter se modum significandi, non vero rearesultans; et hoc sufficit ad salvan­ liter et entitative. dam causationem realem, scilicet me­ Ad secundum fundamentum rediate. n spondetur multa attribui toti, et non Ad confirmationem responde­ partibus propter diversum modum tur, quod unitas resultat ex unione significandi, non propter diversas res partium tamquam unitas composita significatas. Et in particulari dicitur, et consequenter includens ipsas par­ quod in homine snbiectantur accites unitas, et sic idem dicendum 20 dentia in toto ut in subiecto quod est de unitate, quod diximus de ratione materiæ tamquam subiecti entitate totius. Quod vero dicitur quo, sicut visio convenit toti homini unitatem opponi distinctioni, respon­ mediante oculo, quo visionem elicit detur non opponi entitative, cum et recipit. ex earum entitate constet unitas 25 Similiter passiones sicut resuicomposita et ex entitate rerum ipsa tant a toto, ita dicuntur resultare multitudo, sed opponitur quantum ad a partibus simul innetis identice et divisionem et indivisionem, ut dicit entitative, quatenus idem sunt cum S. Thomas 1. p. q. 11. art. 2. ad 2. toto. Et similiter partes unitæ enQuods i instes: Nam I). Thomas 30 titative sunt terminus generationis sæpe negat partes prædicari de toto, non quia tota illa entitas medianti­ et ita totum non esse suas partes, bus suis partibus generetur, cum sed ex partibus, ut in 3. dist. 2. nec materia ge eretur, nec forma in q. 1. art. 3. quæstiunc. 3. ad 3. 2 et homine, sed quia ut unitæ et ad in 1. dist. 16. q. 1. art. 1. quæstiunc. 35 invicem communicatæ generantur. 3. ad 2. 3 Ergo sentit, quod totum Ideo dicitur, quod generatur totum, distinguitur realiter a suis partibus, non vero partes. Et non est incon­ alias posset prædicari de illis, et e veniens, quod aliquid, quod entita­ converso. Respondetur non prædicari tive identificatur cum alia, quantum partes etiam simul iunctas de ipso w ad unum generetur vel resultet, non toto vel e contra, quia ad prædica- quoad aliud, sicut albedo entitative tionem non sufficit identitas unius non distinguitur a similitudine, qua· cum alio, sed etiam requiritur modus est relatio, et tamen potest generari significandi, ut ex D. Thoma 1. p. vel corrumpi similitudo, non geneq. 39. probavimus in Logica q. 5. 4 45 rata vel corrupta albedine. • • • 4 art. I. et q. 11. art 1. ct 2. Pa VII. 29 a. Pa VII. 753 a. art 2 (I. 357 b 37). DE TOTO COMPOSITO SUBSTANTIALI 109 Ad confirmationem responde­ quælibet anima hominis post mor­ tur, quod totum per aggregationem tem entitative maneat sine unione. Quærimus ergo, quid sit illud, ita dicit plura, quod excludit unio­ nem facientem illa unum per se, eo quod in partibus accrescit per mo­ quod non constat actu et potentia. 5 dum nexus et coniunctionis, quo Totum autem per se non dicitur mediante partes ita se habent ad tale ratione tertiæ entitatis distinctæ invicem, quod resultet talis relatio a partibus unitis, sed quia ipsæ par­ unionis? Quodsi materia et forma tes ita inter se uniuntur ut actus et seipsis etiam immediate uniuntur, potentia, quod simpliciter fit unum io seipsis etiam immediate causabunt per se. Ad loca Philosophi dicitur, cum non videatur causalitas formæ quod loquendo de toto substantiali et materiæ aliquid ab unione illa­ dicit aliquid præter partes seu quod rum distinctum, ut sequenti libro est tertium subiectum distinctum a q. 11. 2 dicetur. Et loquimur de partibus non simul unitis, sed seor- is unione, qua extrema adunantur in sum sumptis. Quando autem dicit, unum per se, non de unione per quod bis tria non sunt sex, loquitur 1 aggregationem seu per accidens. Ple­ formaliter, non identice, et sensus est, rumque enim talis unio fit per ali­ quod numerus senarius ita differt quam propinquitatem in loco et per specie a ternario, quod non solum hoc, quod res fiant contiguæ, non est duo individua ternarii formaliter, continuæ et unitæ. Est ergo sententia satis ce­ sed species distincta ab omnibus ternariis, licet materialiter duo ter­ lebris unionem esse aliquid super­ additum formæ et materiæ tamquam naria includat. modum quemdam seu formalitatem, qua mediante fit nexus materiæ et Articulus III. formæ. In quo tamen Scotus in 3. dist. 1. q. 1. § De primo dico et aliis QUID SIT UNIO PARTIUM locis, sequens sententiam suam de IN TOTO. 30 relationibus extrinsecus advenienti­ bus, sentit unionem esse quid rela­ Nihil certius quam dari unionem, tivum de genere istarum relationum cum tam multa uniri videamus, qu® extrinsecus advenientium. Et videri inter se dividi et separari solent. Et potest de hac sententia P. Fuente Verbum divinum univisse sibi na- as 1. Phys. q. 5. diffic. 2. art. 1. JJtt turam humanam partesque huma­ vero, ut Suarez 1. tom. 3. p. disp. nitatis fuisse in morte separatas et 8. sect. 2. et Vazquez 3. p. 1. torn, in resurrectione iterum unitas abso­ disp. 18. cap. 1. et plures ex recenluta fides est. Quid sit autem ista tioribus etiam thomistis existimant unio, valde difficile explicatur. Et « unionem in substantiis esse modum cum constet do unione, quatenus est quemdam substantialem et absolu­ relatio unitorum, de fundamento talis tum, medio quo forma unitur ma­ unionis inquirimus. Constat enim non teriæ, licet aliqui dicant ita esse fundari in ipsa ont itate part ium se­ modum absolutum, quod dicit orcundum se, cum constet ipsam enti­ 45 dinem transcendentalem ad extre­ tatem partium sine unione salvari, ut mum unibile. Et idem sequitur Du­ cum anima Christi et eius corpus et randus in 3. (list. 5. q. 2. n. 7., 10., 1 Lu — loquitur. .. ct. * »rt. 1. ct 2. 110 PHIL. NAT. I. P. Q. VI. ART. III. 11. dicens, quod terminus incarnatio­ et hoc vocamus modum unionis. Et nis est modus quidam realis sicut huius signum etiam est, quod sub eadem forma, v. g. anima rationali, inhærentia in accidente. Et hinc, sumitur primum funda­ diversa? partes materiæ fluunt et conmentum pro hac parte, quia inhæ­ 5 sequenter mutant unionem ad hanc rentia in accidente est modus quidam, formam, ipsa autem unio non pote't quo redditur accidens unitum et in- separari a rebus unitis, quod e«t hærens ipsi subiecto; ergo accidens signum distinctionis modalis in re. Nec sufficit pro fundamento unio· non unitur seipso immediate. Et idem erit de aliis formis, quæ licet nis extrinseca denominatio vel connonon sint dependentes sicut acciden­ tatio aliqua formæ erga materiam, tia, tamen uniuntur subiecto seu ma­ tum quia materia et forma non teriæ et pendent ab illa, et sic me­ causant per extrinsecas denomina­ diante aliquo modo superaddito li­ tiones et connotationes, causant au­ nientur non minus quam accidentia. tem per unionem; tum denique, Et confirmatur, quia materia et quia in mysterio Incarnationis non forma causant media aliqua causa- potest verificari, quod sola extrinseca litate, siquidem per suam entitatem denominatione natura humana unia­ solum sunt in actu primo, causare tur A’erbo, cum realiter et intrinsece autem in actu secundo accidentaliter illi uniatur, ut dicitur in Concilio illis convenit. Ergo causalitas in actu Ephesino in tertio anathematismo secundo est aliquid superadditum en- Cyrilli *, siquidem realiter humanitas titati earum, et consequenter ad pendet a Verbo. Tertium fundamentum est, minus debet esse aliquis modus. Sed causalitas ista fit media unione, per quia omnis actio et mutatio de novo quam recipitur forma et recipit ma­ facta petit aliquem terminum de novo teria. Ergo unio aliquid superad­ productum. Sed aliquando ipsa entita? extremorum non producitur de novo, ditum est materiæ et formæ. Secundum fundamentum est, et tamen de novo uniuntur. Ergo quia unio sumpta pro relatione est m illa unio est aliquid de novo proaccidens materiæ et formæ; nec enim ductum, et non solum relatio, quia semper in actu ista materia et ista ad istam non datur immediate motu-, forma sunt unitæ. Oportet ergo, quod ergo ad aliquid præter relationem. Exempla sunt in resurrectione, in istud accidens seu relatio superve­ niat materiæ et formæ et distin- 35 qua fit nova unio animæ ad mateguatur ab illis. Similiter fundamen­ riam non producta entitate animæ tum talis relationis non potest esse nec materiæ. Secundo in Incarna­ nuda eutitas materiæ et formæ, alias tione, quæ est vera et realis actio posita utriusque entitate in rerum non factiva humanitatis, sed unitiva, natura statim resultaret relatio unio- w et tamen mutat intrinsece ipsam nis, quod patet esse falsum existente humanitatem, siquidem excludit et anima et corpore separatis. Ergo consumit in illa propriam subsisten­ oportet, quod fundamentum proxi­ tiam; ergo importat modum aliquem mum huius relationis sit aliquid positivum destruentem proprium niosuperadditum ipsi entitati materiæ 45 dum subsistentiæ et terminantem nu­ et formæ, quod 1 ante in ipsis non turani in Verbo, quæ mutatio non erat nec soluta anima a corpore; consistit in sola negatione seu ablaquod ... a corpore. ctM. Bannwart), Enchiridion, 115. DE TOTO COMPOSITO SUBSTANTIALI 111 tione propriæ personalitatis, quia nihil istorum est modus aliquis abso­ sola ista negatio non inducit con­ lutus, quo formaliter fiat coniunctio nexionem cum persona divina, nec tamquam medio uniente et causante magis cum persona Verbi quam cum ipsam coniunctionem. persona Patris vel Spiritus Sancti. 5 Secundus locus est in 3. dist. 2. Unio autem Incarnationis est nexus q. 2. art. 2. q. 3. δ, ubi inquit, ad personam divinam, et ad per­ « quod inter humanam naturam et sonam Verbi determinate, cui facta divinam est nccesse cadere unionem est; ergo non est sola mutatio ne­ mediam non sicut causam, sed sicut gativa, sed positiva connexio. 10 effectum consequentem ». Et subdit : Nihilominus: Sententia D. Thomæ « Unde unio est medium non sicut non agnoscit modum aliquem unio­ assumptionem causans, sed sicut eam nis, qui sit medium seu forma con­ consequens ». Ubi D. Thomas non stituens extrema unita, præter actio- solum excludit medium, quod sit nem et passionem i lllll utantem seu 15 realitas et habeat vim extremi, sed reddentem extremum dependens ab etiam qui sit modus et formalis ratio alio (qui1 quidem potest esse modus uniens, tum quia absolute omne me­ relictus ex actione unitiva, non me­ dium excludit, tum quia dicit unio­ dium et ratio formalis uniendi) et nem non esse ut causam, sed ut ef­ relationem inde resultantem, quæ fectum consequentem. Ergo cui con­ tamen non est medium causans unio­ cedit esse effectum, negat esse cau­ nem, sed consequens ipsam coniun­ sam seu ° medium et formalem ratio­ nem. Sed esse effectum consequentem ctionem extremorum. De hac sententia vide Caietanum non conceditur realitati alicui conse3. p. q. 2. art. 7. § In hoc articulo cutæ, talis enim realitas consecuta, cautissime 2 et art. 10. § In respon­ quæ sit unio, non datur. Ergo quando dent ad primum 3, et ibi thomistas negat esse causam, non solum id ne­ gat realitati, sed modo. Et denique interpretes D. Thomæ. Nobis sufficit duo loca S. Thomæ videri potest S. Doctor 1. p. q. 76. ponderare. Primus est in 3. ad art. 4. et quæst. de Spirit. Creat, Annibalduni dist. 5. quæst. unica art. 3. 7 et quæst. de Anima art. 9. art. 3. ‘, ubi inquit, « quod unio in corpore 8, et 8. Metaph. lect. ul­ tripliciter accipi potest. Uno modo tima in fine °, ut infra 10 citabitur. prout unio est idem quod unitio. Nec obstat, quod D. Thomas 1. p. Alio modo prout unio est passio, et q. 76. art. 1. ad 6. dicit animam sic est quædam naturæ assumptæ separatam inclinari ad unionem cum dependentia ad assumentem. Tertio materia, sicut leve inclinatur ad lo­ modo et proprie unio est relatio cum sursum; locus autem sursum ha­ consequens huiusniodi actionem et betur per modum, qui est ubi, ergo passionem, et sic est quædam com­ et unio per aliquem modum super­ paratio vel habitudo unitorum ». Ubi additum habetur. Non, inquam, ob1 Lu — (qnl... uniendi). 1 Le XI. 41. η. III. • ibid. 49. η. V. • Pa XXII. 244 a. 1 Pa VII. 32 b. • Lu — M!U ... ration cm. ’ Pa VIII. 435 b. ‘ ! c. 492. • Pa XX. 527. “ 113 a 35. PHIL. NAT. I. P. Q. VI. ART. III. 112 stat, quia in ipsomet argumento sup­ ita quod unitas ipsa, in qua con­ ponit D. Thomas et admittit formam veniunt, est illud, in quo commu­ secundum se, et non per aliquod acci­ nicant et unum fiunt. Communicant dens uniri materiæ. Unde non compa­ autem in esse formali substantiali et rat unionem et locum in eo, quod sint e in unitate realitatis substantiæ, qua modi superadditi vel non, sed in eo, ex illius partibus resultat. Ergo ra­ quod sunt terminus et status, qui a tio formalis huius unitatis extremo­ corpore levi appetitur et ab anima. rum non est modus superadditu.* *, Fundamentum autem huius sen- sed substantialis ratio seu 3 realitae. * tentiæ est, quia iste modus unionis vel Et magis hoc constat, quia unita. est ipsa ratio formalis, qua extrema sequitur ens, non modum entis. Ergo sunt unibilia seu1 habilia, ut uniantur, ratio formalis unitatis, in qua con­ tel qua redduntur formaliter unum in veniunt extrema, non est modus su­ actu ex vi suæ communicationis, vel peradditus substantiæ, sed substantia est ipsa applicatio extremorum co- ipsa, quæ ab entitate partium non ordinans unum extremum alteri, vel distinguitur. Et sicut partes seipsis denique est aliquid resultans ex tali sunt partes, ita seipsis unum in substantia entitative fiunt. applicatione et coordinatione. Restat ergo tertium, scilicet quod Hoc ultimum incidit in nostram sententiam, quia sic ille modus est ille modus sit applicatio extremorum consequens ipsam conjunctionem seu ad unum, in quo communicant vel applicationem extremorum non cau- conveniunt unibilia. Hæc autem ap­ sans illam ut medium. plicatio necessario dicit ordinem ad Primum autem dici non potest, causam applicantem, et sic vel sumi­ quia unio supponit extremum esse tur active ex parte causæ applicantis unibile, non unibile constituit. Et vel passive ex parte extremorum, constat, quod forma per seipsam in­ quæ passive applicantur et immutan­ trinsece et essentialiter est actus re- tur ad communicandum se. Et sic spiciens materiam, et materia respi- fatemur, quod datur unio non tamciens formam. Ergo seipsis, et non w quam medium formaliter interjectum per modum superadditum habent to­ inter extrema formaliter causans ra­ tum fundamentum et capacitatem tionem uniti, sed tamquam actio vel communicabilitatis, quæ est actus et passio ex agente proveniens, quæ in potentia. Nec enim per modum su­ ipso fieri est motus tendens ad istam peradditum forma constituitur magis 35 mutationem unionis, et in facto esse actus vel materia magis potentia. est terminus resultans ex extremis Ergo seipsis habent rationem unibilia unitis, in quo communicant et fiunt seu coaptationis ad uniendum, non unum ipsa extrema. per modum superadditum. Quodsi dicas, quod in ipso ex­ Si dicatur secundum, constat mani­ tremo vel extremis, quæ uniuntur, feste, quod extrema non redduntur debet aliquid permanenter manere unum mediante modo superaddito præter ipsum fieri actionis et pas­ tamquam ratione formali huius uni­ sionis, in quo fundetur relatio illa tatis, quia materia et forma non unionis, quæ permanet; et hoc erit constituunt unum unitate modali, aliquis modus superadditus; respon­ sed unitate realitatis substantiali *, detur id, quo relinquitur ex tali 1 Lu — -en ... uniantur. • Lu «ub*tantlu·. • Lu — rcültiv». DE TOTO COMPOSITO SUBSTANTIALI 113 actione applicante unibilia, non esse sicut ea, quæ sunt penitus diversa. modum unionis, qui formaliter red­ Unde nulla est causa faciens unum dat unum. Id enim dicitur forma- ea, quæ sunt composita ex materia liter unio, quod formaliter extrema et forma, nisi quod movet poten­ constituit unum seu trahit ad unum 5 tiam in actum ». Sic D. Thomas. ex multis. Sed est modus passionis, Nec potest dici, quod solum negat quo ab agente aliquid in facto esse vinculum, quod sit medium uniens immutatur et patitur a forma et ut quod et ut res, non uniens ut distinguitur a modo unionis, quia quo et ut modus. Nam contra hoc unio tantum respicit extrema, ut for-10 est, quia vel hoc medium uniens ut malis1 ratio, quæ illa ad unitatem quo et ut modum agnovit Divus et communicationem redigit. Passio Thomas et Philosophus vel non. Si vero respicit agens, a quo immutatur non agnovit, neque affirmavit aut quasi1 per applicationem et conditio­ admisit. Si agnovit, ergo fuit dinem acquisitam ad uniendum, sicut is minutus solum negando vinculum etiam agens et passum indigent appli­ uniens ut quod et ut res, et non catione seu approximatione, ut sequa­ explicando vinculum, quod est motur operatio, quæ distincta immutatio dus, cum etiam immutationem ad est ab operatione ipsa. Ipsa ergo com­ uniendum requisitam explicasset et municatio constituens unitatem ex- 20 causam efficientem, quæ movet ad tremorum, sive hoc fiat per mutuam uniendum. Et præterea, quia vin­ dependentiam eorum sive per alte­ culum uniens ut res et ut quod est rius tantum, non fit per modum su­ extremum proxime unibile, non so­ peradditum, sed forma communicat lum forma seu ratio uniens, sicut per seipsam et materia recipit per 25 patet in his, quæ sunt diversa secunseipsam immediate, et in tali unitate dum actum, quæ D. Thomas con­ vel communicatione formaliter fun­ cedit uniri per medium, id est per datur relatio unionis. Quia tamen est aliquam realitatem, quæ etiam uni­ facta de novo ista communicatio, tur, ut illum, quo unum assuitur al­ requirit actionem, ex qua sequatur teri, quod 7 filum etiam uniri debet passio seu immutatio applicativa 3 et unibile extremum est. Si ergo Di­ ad unionem, quæ 4 est formalis vus Thomas inquirens, quid faciat communicatio extremorum in uno unum tamquam medium, solum ne­ gat illud vinculum, quod est extre­ esse ·. Quare D. Thomas 8. Metaph. lect. mum seu immediate unibile, resta­ ult. in line 8 docet ex Philosopho, bat explicare præcipuum punctum, quod aliqui antiqui errabant inqui­ scilicet quid sit uniens tamquam me­ rendo, « quid faciat unum potent iam dium formale; quodsi non fecit, fuit et actum, quasi oporteret eas col­ diminutus. ligari per aliquod unum medium Ad prlmum fundamentum in con­ sicut ea, quæ sunt diversa secundum trarium respondetur inhærentiam ac­ actum ». Et subdit, quod « non opor­ cidentis non esse solam eius unionem, tet ea uniri per aliquod vinculum sed unionem cum tali modo, scilicet 1 Lu ut tormaiiter illa ... redigens. 1 /.u — quasi... ad uniendum. 1 Lu — applicativa. 1 Lu — quæ ... MM. ' Lu -r de quo latius q. 11. agendo de causa formali. 1 Ρα XX. 527 b. ’ Lu — quod ... est. 8.— Io. a S. Tuoma, Cursus Phil. Thom., II. vol. Phil. Nat. I. PHIL. NAT. I. P. Q. VI. ART. III. reddens eius esse sustentatum et de­ pendet ab illo, et Verbum divinum pendens a substantia, quod oppo­ unitur humanitati, a qua non pendet nitur non 1 unioni, sed ipsi modo Ergo unio non fundatur in depen­ subsistendi, qui convenit substantiæ dentia nec illam ex suo formali coi totali ut habenti illum, partibus 5 ceptu includit. Alioquin cum immu­ autem ut principiis subsistendi. Ita­ tatio illa seu passio et dependentia que unio ex suo conceptu solum aliquid accidentale sit, unio fundat, importat communicationem in uni­ super illam accidentalis erit, nor tate, subsistentia autem et inhæ- substantialis. De hoc argumento direntia ultra hoc important modos 10 cemus latius infra q. 11.3 Sed interim habendi hanc unitatem et esse, sci­ dicimus, quod unio non petit depen­ licet ut adiacens et sustentatum in dentiam et immutationem in utro­ altero vel ut subsistens et substans que extremo, sed sufficit in alter tantum, quod est subiectum unioniin se. Ad confirmationem dicetur am-is realiter et immutatur ad unionem piius infra q. 11. 2 agendo de causa- Et sic Verbum unitur humanitati, litatibus materiæ et formæ. Interim non ut subiectum unionis, sed w sufficit advertere, quod sola unio se­ terminus, Immanitas autem ut sui cundum conceptum unionis non po­ iectum immutatum ad unionem cum test esse causalitas materiæ et forma *, 20 Verbo. Anima etiam rationalis no: quia unio dicit relationem æquipa- unitur ut dependens in esse et per rantiæ in utroque extremo; utrum­ immutationem sui ad esse, sed ut que enim denominatur unitum et dependens in informare et in ha­ præcise importat communicationem bendo statum proprium, qui est stain unitate. Causalitas autem mate- 25 tus formæ, et quoad hoc perficitur riæ et formæ non est æquiparantiæ ; per unionem; et potest dici, quod aliter enim causât materia, aliter immutatur et dependet a materi» forma, aliquid ergo addunt supra ra­ non in esse, sed in statu essendi. tionem Unionis et uniti. Unde unio Omnis autem unio, quæ realiter in fundatur in aliqua immutatione et 30 aliquo est et tendit ad unitatem per dependentia saltem unius extremi dependentiam seu immutationem ex­ ab altero, in cuius unitatem asci­ tremi vel extremorum, dicit, receptio­ scitur. Causalitas autem formæ vel nem ex parte materiæ et dependen­ materiæ, ut causalitas, non est de­ tiam aliquam. Quod, vero fundetur pendentia, sed potius ratio, ut cau- 35 in passione seu mutatione nova, non satum dependeat a tali causa, non tollit, quod unio substantialis sit, ergo est sola unio, licet illam re­ eo quod licet actio ipsa in se acci­ quirat ad causandum; causatur enim dens sit et de pnedicamento actioni? compositum, quod est unum, et re­ sicut unio de pnedicamento relatioquirit partium unionem. Quid sint w nis, sed substantiales dicuntur raautem illæ causalitates materiæ et tione termini, ad (piem tendunt, sciforma?, dicemus loco cit. licet ad unitatem substantialem iaQuodsi dicas: Nam bene stat ciendam et communicationem subformam uniri et non recipi seu de- stantialem in extremis. pendere, ut patet in anima ratio- « Ad secundum fundamentum re­ nali, quæ unitur corpori, et non spondetur ex dictis, quod unio in ' Lu — non ... !p *l. • art. I et 2. • art. 2. DE TOTO COMPOSITO SUBSTANTIALI 115 materia et forma est aliquid acci­ Al) TERTIUM FUNDAMENTUM re­ dentale quasi pnedicabi liter, non spondetur omnem actionem habere quasi prædicamentaliter. Est enim terminum de novo, sed non simpli­ contingens et extra conceptum ma­ citer productum. Sufficit enim, quod teriæ et formic, quod de facto unian­ 5 sit de novo immutatum vel unitum tur, licet seipsis, et non medio acci­ vel communicatum; sic enim etiam dente prædicamentali superaddito li­ verificatur, quod per actionem uniniantur. Sed tamen dicitur unio hæc tivam ponitur aliquid in esse, quod accidere materiæ et formæ et con- ante non erat. Ponitur enim ipsa tingenter se habere, tum ratione præ- j nova communicatio extremorum, quæ suppositi, quod est actio et passio antea non erat, licet ipsa extrema applicans et immutans ad communi­ essent. Et similiter ponitur nova re­ cationem unitatis ipsa extrema, quæ latio et nova immutatio extremi vel applicatio intelligitur ipsis extremis extremorum ad se communicandum, supervenire seu accidere; tum ra-i non tamen requiritur, quod produ­ tione consecuti, scilicet relationis, catur novus modus, qui sit medium quæ etiam accidit ipsis extremis, inter ipsa extrema ut formaliter cum non sit praedicatum essentiale, uniens. Nec exempla allata in argu­ sed accidentale, ipsa tamen ratio formalis, qua uniuntur extrema, esti mento aliquid amplius probant, quia ipsa eorum entitas ut ad communi­ in resurrectione nec anima nec cor­ cationem unitatis applicata. Et ipsa pus producuntur, nec modus aliquis unio dicitur educi ex subiecto eo medians inter animam et corpus et modo, quo relatio vel immutatio causans unionem, sed fit de novo ipsa passiva dicitur educi, non quia i ipsa communicatio anima? et cor­ ipsa ratio formalis, in qua fit unitas poris, quæ quantum ad rationem for­ tamquam quid distinctum a forma malem constat ipsa entitate extre­ morum unitatem faciente, et quan­ vel materia, educatur. Ad alteram partem argumenti, tum ad conditionem constat applica­ quod unio non sit extrinscoa de­ tione et immutatione passiva extremi nominatio, respondetur verissimum vel extremorum, et quantum ad con­ esse, quod unio realis et intrinseca secutionem constat relatione unionis, denominatio est saltem in illo ex­ quæ de novo fit, non quia ad rela­ tremo, quod redditur immutatum. tionem detur per se actio, sed datur Nam si alterum extremum non de­ ad fundamentum relationis, quod est pendet, in illo non erit relatio realis, ipsum extremum non ut productum, ut in Verbo divino, quod dicitur sed ut tractum et immutatum ad unitum humanitati non per relatio­ communicationem cum altero. In nem realem, sed rationis. Unde ex Incarnatione similiter fit aliquid de parte Verbi non est fundamentum novo, scilicet ista unio extremorum ad realem relationem, quia licet Ver­ non per productionem novi modi, qui bum seipso immediate terminet et sit forma uniens, sed per immuta­ reddat subsistentem humanitatem, tionem humanitatis ad personam tamen quia tota immutatio est ex Verbi, quæ immutatio cum fiat ad parte humanitatis, et ratio formalis 45 determinatam personam divinam, uniendi et communicandi non est importat ordinem ad ipsam potius fundamentum relationis nisi adiuncta quam ad aliam personam. Quid sit immutatione, ut dictum est; ideo ex autem ista immutatio ante solutio­ parte Verbi non datur fundamentum nem argumentorum explicatum est. realis unionis. so Nec subsistentia creata expellitur vel 116 PHIL. NAT. I. P. Q. VI. ART. III. altero extremo facta, imo unica nlatio inde consecuta, ut dicantur duo extrema unita, ut in unione hyposta­ tica, quæ in relatione consistit con­ secuta ad immutationem humanitatis, qua trahitur ad personam divinam, c» subiectata in ipsa humanitate ’. E hoc enim ponitur unio a D. Thom:. Corollaria ex dictis. 3. p. q. 2. art. 7. et 8. et in 3. dist. Ex dictis solutum manet argu- io 5. q. 1. art. 1. quæstiunc. 1. ‘ et mentum, quod proponi solet, quia ibidem ad Annibaldum quæst. umateria et forma sine unione non nica art. 3. 5 Ceterum quia contin­ constituunt compositum. Ergo unio git communicationem seu unionen: est aliquid præter materiam et for­ extremorum fieri per immutationem mam; hoc enim est, quod de novo utriusque extremi et relationem mu­ fit et producitur per generationem. tuam (relatio enim unionis in crea­ Respondetur enim concedendo an­ turis mutua est et æquiparantiæ, tecedens et distinguendo consequens. ut S. Thomas docet cit. locis ex 3. Est aliquid unio præter materiam et Sent.), ideo ut talia extrema unian­ formam tamquam ratio formalis com­ tur non absolute, sed unione mumunicans extrema et reducens illa tuæ relationis, requiritur duplex ad unitatem, nego; tamquam appli­ relatio unionis fundata in duplici catio et mutatio extremorum, ut fiat illa immutatione. Similiter ex parte ista communicatio et consequatur re­ formalis rationis unionis, quæ est latio, concedo. Id autem, quod fit communicatio extremorum facta non per generationem tamquam terminus per modum superadditum, sed setotalis, est ipsum compositum, tam­ ipsis immediate, manifestum est suf­ quam formalis terminus, est ipsa ficere communicationem realem ex forma vel ut educta vel ut commu­ parte unius extremi immutantem nicata materiæ, et tamquam conditio ipsum extremum et de novo illi ad istam communicationem requi­ convenientem ad hoc, ut absolute sita est ipsa applicatio et immutatio detur unio, ut patet in unione hyextremi ex actione unitiva relicta, postatica. Ut autem unio sit mutua quæ in facto esse et permanenter non et per communicationem mutuam est inconveniens, quod sit modus pas- 35 facta, duplex requiritur communicasionis, ut supra *2*4diximus, non for- tio, quia utrumque extremum realimaliter uniens, sed formaliter appli­ ter se communicat immutatione reali catum relinquens extremum, ut re­ subiectata in se, ut patet, cum ma­ cipiat vel actuet alterum, cum de- teria et forma uniuntur diversa conipendenter informat. municatione, quæ in materia est re­ Secundo colligitur, quod absolute ceptio, in forma aetuatio. sufficit unica unio, ut dicantur duo Et si instes, quod Verbum per il­ extrema unita, unum tamquam sub­ lam unionem redditur realiter uni­ iectum. alterum tamquam terminus, tum, respondetur, quod ibi non est eo quod sufficit unica immutatio in relatio mutua realis neque inunuconsumitur 1 per ipsam unionem for­ maliter, sed per id, quod subrogatur loco subsistenti® create et reddit subsistentem humanitatem in aliena persona, et hæc est subsistentia di- 5 vina unita, non ipsa unio. ‘ Ito «upplctur. • IU a 12. • Lw — bumanltAtc. 4 Pa VÎL n· a. • Pa XXII. 244. DE TOTO COMPOSITO SUBSTANTIALI 117 tatio vel communicatio de novo im­ eultas, quod in ipsis subiective sit mutans nisi tantum ex parte huma­ unio. In opinione autem, quæ ponit nitatis, et tamen dicitur Verbum accidentia subiectari solum in com­ realiter unitum humanitati, non rea- posito tamquam in subiecto quod, a liter subjective, sed realiter termina- 5 quo habent esse et sustentationem, tive, quia relatio humanitatis ad esse autem solum convenit toti, di­ illud terminatur, sicut eadem ratione cendum est, quod illæ relationes et dicitur Christus realiter filius Vir­ immutationes sunt in illis partibus ginis, quia terminat relationem rea- ut in subiecto quo, dependenter aulem matris ad se, ut D. Thomas docet tern ab esse totius ut a subiecto quod, sicut visio est in oculo et 3. p. q. 35. art. 5. Si vero adhuc instetur de puncto mediante ipso in toto, nec tamen umente partes in continuo realiter, et ipsum totum denominatur unitum tamen unicum sufficit ad duas partes etiam ut quod, sed sustentans et uniendas, respondetur, quod indivisi­ habens unionem partium, quia ista bile illud non est ipsa unio formali- denominatio uniti non est denomi­ ter, sed constituens partem unibilem natio subiecti sustentantis, sed ex­ secundum extremitatem tantum, et tremi unibilis et ipsa unione se com­ non se tota. Unde magis pertinet ad municantis. Totum autem, quod re­ modum unibilitatis utriusque extremi sultat, dicitur constitutum ex unione, modo quantitative, quam ad actua­ non autem unitum. Sed de hoc latius lem unionem, et sic tale indivisibile agemus in libris de Generat. 2 In ac­ est unicum inter duo extrema, non cidentibus autem unio et inhaeren­ quia utrique inhæreat, sed quia in­ tia est modus ipsam eorum realitahaerendo uni parti, altera pars, quæ tem modificans. Sed sicut realitas sibi copulatur, solum in illa extre­ eorum habet esse a subiecto, ita et mitate copulatur, et non totam par­ relatio unionis eorum. Quodsi quæras, quomodo anima tem intrat, et sic consurgit conti­ nuum. Si vero in utraque parte sit rationalis immutetur per unionem in indivisibile terminans, non copulatur so se receptam, cum ipsa spiritualis sit pars extremitati, sed extremitas u- et independent a materia, responde­ nius extremitati alterius, quod est tur animam esse independent em in esse contiguum. De quo plura q. 20.1 suo esse a materia, et sic non unitur Et si queratur de subiecto istius propter existentiam. Sed tamen uniunionis, sive sit mutua sive non, 35 tur propter connut uralem modum esquodnam sit assignandum absolute sendi et operandi, quem habet in et simpliciter, respondetur istam re­ materia, cum naturaliter sit forma lationem et immutationem esse sub­ corporis. Et sic acquirit modum seu iective in ipsis partibus seu extremis, statum peculiarem ex eo, quod est quæ liniuntur, sicut immutatio ipsa w in materia, quatenus informat illam convenit extremis unibilibus. Rela­ et actuat, et in se perficitur ad ope­ tio autem, quæ in tali mutatione randum, non separatim a corpore, sed fundatur, fundamentum ipsum mo­ cum ipso et in ipso. Iste autem dificat et mediante fundamento sub­ modus seu immutatio ipsius animie jectam. Et quidem in opinione, quæ 45 ad corpus est aliquid spirituale in ponit accidentia subiectari in sola anima subiective in ipsa produciturmateria vel forma, nulla est difli- que effective a Deo infundente ani1 Ht. 1. • Pbll.Dat. 3. p. q. 1. art. I. 118 PHIL. NAT. I. P. Q. VII. ART. I. mam corpori vel reuniente per re­ partibus, ex quibus totalis subsiste, surrectionem; nec enim sine habi­ tia resultat. tudine ad corpus et infusione in illo Circa explicationem primæ 1 diif. ipsam creat, quæ habitudo in ea sub­ cultatis SUPPONENDUM est, quodpr? lectatur, a generante vero est dispo­ 5 ter singularitatem naturæ substat sitive tantum, quatenus disponit ma­ tialis datur in illa aliquid, quod teriam, ut Deus infundat formam, et vocamus subsistentiam, ut adverti! in resurrectione disponentur corpora D. Thomas in 3. dist. 2. q. 2. art. 1 a Deo per ministerium angelorum, quæstiunc. 3. ad 2. 2 Et constat ia ut docet S. Thomas in Suppi, q. 76. io mysterio Incarnationis, in quo a2. aq.)· Pa IX. 475. tu — quod .. . dinp. 4. ('urrai thcoL nd 1. p. q. 3. diep. 4. art. 2. tu — quia... extraneum. tu nwclpitur. Lu — In eo. tu — pertlncn·»... receptum. tu — natum noquo persona· PHIL. NAT. 1. P. Q. VII. ART. I. 120 tura suscipit propriam subsistentiam eundum ordinem naturalem non potamquam distinctam a se, si ad su­ test dependere ab alio, licet supernascipiendum ea, quæ sunt extra con­ turaliter possit. Et sic quamdiu na­ stitutivum natune. dicimus eam tura singularis non assumitur a per­ indigere subsistentia tamquam di­ 5 sona divina: sola illa negatione, et stincta! non aliquo positivo superaddito per­ Respondetur, quod natura non su­ sonatur, quæ sunt verba Scoti; licet scipit subsistentiam, sed potius ter­ quia dicit tenere ista non asserendo, minatur et suscipitur in illa, et 1 se non videtur omnino fuisse huius sen­ habet tamquam modus et ratio su-10 tentiæ, ut etiam aliqui eius exposscipiendi alia, non ut res suscepta. tores videntur sentire. Et fere totum fundamentum erf, Ipsum enim suppositum seu prima substantia substat seu subicitur tam quia nihil est positivum in natura secundis substantiis, quæ sunt prae­ humana, quod non possit a Verbo dicata constitutiva naturæ, quam is assumi, personalitas autem non poaccidentibus, quæ extrinseca sunt test assumi, ergo illa non est entinaturæ, et utraque suscipit sine per­ tas positiva. Et confirmatur, quia mixtione eorum 2 inter se. alias non esset in Christo omnis enHis suppositis dubium est, an titas, quæ pertinet ad naturam huista subsistentia addat aliquid posi- 20 manam, nec quidquid Deus in ea tivum supra naturam, quam reddit plantavit, assumpsisset, quod negant subsistentem. Damascenus 3 et alii Patres **. Nihilominus omnino dicendum In hoc non omnino convenit inter auctores. Nam aliqui existi­ est: Subsistentiam addere supra natumant non addere super naturam 25 ram aliquid positivum, Quæ est communior sententia theo­ aliquid positivum, sed negationem quamdam, quam aliqui explicant per logorum in materia de Incarnatione negationem divisionis, eo quod sup­ ad q. 2. 3. p. et nos late tractamus positum dicit quoddam totum inte­ in 1. tom. loco cit. 5 Et sine dubio grum et unum, alii per negationem ao sumitur ex D. Thoma, qui 1. p. q. 30. dependenti® actualis ab aliquo, in art. 4. inquit, « quod hoc nomen perquo sit, alii per duas negationes, some non est nomen negationis nec scilicet dependentiæ actualis et apti- intentionis, sed nomen rei ». Constat tudinalis, eo quod natura sic subsi­ autem, quod persona directe nou stens nec dependet ab aliquo nec 35 significat naturam, sed id, quod dependere potest, habet enim ne­ natune additur. Et similiter q. 29. gationem unionis hypostaticae. Quæ art. 2. ad 3. inquit, « quod hypostasis sententia est Scoti in 3. dist. 1. q. 1. et persona addunt supra rationem § Ideo propter istum et præcipue in essentiæ principia individualia, neque § Non asserendo, ubi ponit negatio- 40 sunt idem cum essentia in compositis nem actualis dependentiæ non suf­ ex materia et forma ». Et denique ficere, ut aliqua substantia dicatur q. 3. art. 3. inquit, quod « id, quod persona, alias anima separata esset est homo, habet in se aliquid, quod persona. Sed requiritur aptitudinalis non habet humanitas ». Quod certe negatio, quatenus natura aliqua se- u velificari non potest, si non habet Lm — et ».. sukcpU. • Lu — coram. • de F1ne chitttlano c. 11. Ollgnc P. L. XL. 237.); efr. S. Thom. 1. c. art. 3. • ad 1. p. q. 3. dlsp. 4. art. 2. DE SUBSISTENTIA ET EXISTENTIA nisi negationem superadditam; hæc enim nou est aliquid supra huma­ nitatem. Et fundamentum huius est, quia subsistentia neque est negatio divi­ sionis, quod pertinet ad unitatem. Unitas enim in natura sine subsi­ stentia salvatur, ut in humanitate Christi, quam assumpsit ut unam in singulari, et non ut subsistentem. Neque similiter est negatio depen­ dentiæ. Impossibile est enim, quod independens non sit perfectius de­ pendente; dependentia autem est aliquid positivum, ergo independentia in illo genere non potest esse sola negatio, licet per negationem expli­ cetur, sicut infinitas in substantia vel quantitate, licet explicetur per negationem, aliquid tamen positivum e\t, et Deum esse independentem in essendo maxima perfectio illius est. Unde fit argumentum : Omne non subsistens in quantum tale est im­ perfectius subsistente vel perfectibile per subsistentiam, ut patet in anima separata et quacumque alia parte, quæ imperfectior est (piam res subsistens, utpoto incompleta et perfectibilis, subsistens autem est per­ fectum et integrum et completum, a quo minus aliquid habet pars non mbsistens. Ergo potius non subsi­ stens dicet negationem illius perfec­ tionis, quam res subsistens solum ad. dat negationem sine aliqua positiva perfectione super naturam non subsi­ stentem. Quodsi dicas negationem depen­ dentiæ, quam importat suppositum, dicere negationem alicuius maioris perfectionis, scilicet negationem unio­ nis hypostaticæ; solum enim per istam unionem potest excludi pro­ pria subsistentia, ergo solum dicit negationem huius unionis, quæ τιtique aliquid perfectius est. Nam per­ ‘ Lu — cum ... InbivrvnH. fectiori modo natura est in persona divina, quam in se: Contra eut primo, quia subsisten­ tia naturalis et propria non solum opponitur unioni hypostaticæ, sed etiam opponitur modo existendi ac­ cidentis, qui est inhærentia, et modo existendi tamquam pars incompleta. Utrumque enim repugnat supposito et consequenter ab illo excluditur, frustra ergo restringitur ad negatio­ nem hypostaticæ. Deinde quia subsistentia propria est aliquid naturale primo et per se, quia constituit aliquid ordinis na­ turalis. Ergo non potest primo et per se consistere in negatione unionis hypostaticæ, quæ supernaturalis est, licet illam etiam includat, sicut in quacumque re naturali invenitur ne­ gatio rationis supernaturalis, non ta­ men ista negatione res naturales con­ stituuntur primo et per se. Et ur­ getur amplius, quia vel ista negatio unionis hypostaticæ sumitur priva­ tive vel pure negative. Si pure ne­ gative, non potest constituere per­ sonam; nam etiam accidentibus, imo et entibus rationis convenit negatio unionis hypostaticæ. Si privative so­ lum convenit naturæ, ut capaci unio­ nis hypostaticæ, solum autem est capax per potentiam obedientialem, ergo privatio etiam illi convenit se­ cundum hanc capacitatem, ergo si per illam constituitur subsistentia naturalis, conveniet subsistentia na­ turalis secundum capacitatem obe­ dientialem. quo nihil absurdius dici potest, cum 1 substantiam esse sub­ sistentem tam naturale sit quam accidenti esse inhærens. Denique in divinis dantur pro­ priissime tres subsistentiæ et perso­ nalitates relativæ, quæ in quantum subsistentiæ positivas militates im­ portant, non tres negationes. Et sub­ sistentia Verbi unh it sibi humani- PHIL. NAT. I. P. Q. VII. ART. I. DE SUBSISTENTIA ET EXISTENTIA tatem loco propriæ subsistentiæ, non «autem unint illam in aliquo nega­ tivo, sed in aliquo positivo, quod cum loco subsistenti® creatae posi­ tum sit et suppleat id, quod faceret 5 subsistentia creata, si hoc facit po­ sitive terminando, etiam id faciet subsistenti.a creata. Et hinc solvitur fundamentum Scoti. Dicimus enim assumptam esse a Verbo omnem entitatem naturæ human® et quidquid ad eam per­ tinet in ratione naturæ, non tamen quidquid pertinet ad modum naturæ seu 1 ad personalitatem terminan­ tem, non constituentem naturam. Quodsi inquires, quidnam sit hoc positivum, quod subsistentia ad­ dit supra naturam, respondetur neque esse solam individuationem seu individuales proprietates nec solam exi­ stentiam, cum utrumque inveniatur in accidente, et singularitas etiam in humanitate Christi sine subsistentia; neque esse solam existentiam per se, ut opponitur inhærentiæ, quia sic in­ venitur in partibus sine incommunicabilitate. Imo 2 et in anima ratio­ nali invenitur existentia per se sine dependentia a corpore, licet non in­ veniatur subsistentia completa, de qua solummodo hic loquimur. Sed hæc addit supra naturam terminum quemdam seu formalitatem substan­ tialem excludentem modum inhæ­ rentiæ et modum partis communica­ bitis sicque reddit naturam termina­ tam et incommunicabilem ulteriori termino, sicut etiam punctum ter­ minat lineam positiva additione et terminatione. Est tamen dubium inter aliquos, an sit terminus existent!® vel na­ ture. Quidam enim existimant ter­ minare existentiam et supponere il­ lam eique advenire, ut P. Vazquez 3. p. 1. torn. disp. 31. cap. 6. 1 /.u terminantem Illam, non constituentem. * Lu — Imo ... loquimur. Quod etiam debent· affirmare, qui existimant existentiam non distingui ab essentia seu natura, sic enim ad­ veniendo naturæ advenit existentia·. In opposita autem sententia, quam legitimam esse D. Thomæ ostende­ mus art. 4., oppositum dicendum est, scilicet quod prius terminat sub­ sistentia naturam, et ultimo advenit existentia tamquam primo et per > conveniens supposito, et mediante supposito ipsi naturæ. Hoc enim per­ petuo docet D. Thomas, ut 3. p. q. 17. art. 2., præsertiin ad 1., ubi inquit, « quod esse sequitur naturam non sicut habentem esse, sed sicut qua aliquid est, hypostasim autem, seu personam tamquam habentem esse, et ita magis retinet unitatem ex unitate hypostasis, quam habeat dualitatem ex duplicitate naturæ . Nec potest D. Thomas explicari, quod nomine ipsius esse intelligit ipsum subsistere, ut aliqui dicunt. Cum enim affirmat, quod esse se­ quitur ad hypostasim, esset sensu-, quod subsistere sequitur ad hypo­ stasim, hypostasis autem et subsi­ stentia idem sunt, sequeretur ergo ad seipsum. Et ratio huius sumitur ex doctrina D. Thomæ 3. p. q. 2. art. 5. ad 1., quia subsistentia seu suppositum innascitur seu convenii naturæ ex ipsa coniunctione partium, ex qua precise resultat totum ut completum et terminatum. Nam hot ipso, quod totum est, terminatum debet esse nec ulteriori termino conimunicabile, existentia autem con­ venit ipsi toti, in quantum subicitur actioni agentis et causæ producenti. Prius ergo ipsi natare convenit mo­ dus totalitatis seu suppositalitati. in eodem instanti recipitur. Et hoc argumentum etiam solvendum est it causis, quæ ad invicem sunt sibi causæ, ut dicemus q. 10. 1 Nam pre illo priori, quo aliqua causa causât, nondum intelligitur causata ab alia causa, et consequenter nec complete existens, quia ut causæ ad invicem causent, sufficit, quod in re semper existant, non vero, quod pro omni prioritate et2 formalitate seu 3 expli­ catione causandi. Et præsertim ad causandum materialiter sufficit, quod aliquid sit ens reale per modum enti· in potentia, non per modum entis in actu. Ens autem in potentia etiam ut tale ens realo est, et non purum nihil, alioquin opponeretur contra­ dictorie ipsi actui, non autem reci­ peret illum. Ad confirmationem responde­ tur, quod existentia existit essen­ tialiter ut quo, id est eius essentia consistit in hoc, quod sit ratio exi· stendi; existit autem accidentaliter ut quod, quatenus existente toto etiam ipsa existentia cum eo exi­ stit, totum autem accidentaliter ha­ bet esse. Et 4 inde resultat denomi­ natio existendi etiam in ipsam exi­ stentiam, ut non solum formaliter, sed etiam denominative dicatur exi­ stens, ut est aliquid huius totius. Secundo obicies: Quidquid ab aliquo distinguitur et illi advenit, po­ test a Deo corrumpi vel separari illo priori stante. Nec enim aliter potest cognosci realis distinctio, nisi quia imum sine alio realiter stare potest. Nec potest iutelligi, quod aliquid al­ teri adveniat, nisi supponat existens et completum in esse id, cui advenit. Sed non potest existentia corrumpi vel separari permanente essentia. Be· mota enim existentia essentia non DE SUBSISTENTIA ET EXISTENTIA 139 est extra causas, sed omnino nihil, partibus simul sumptis. Et idem est ergo non distinguitur realiter ab es­ de essentia et existentia, quia cum existentia sit terminus productionis, sentia. Quod argumentum aliqui dicunt quo agens relinquit rem extra causas, formari a Mag. Soto 2. Phys. q. 2. 5 implicat, quod essentia intelligatur ad probandum, quod existentia non extra illas sine tali termino, quo distinguitur ab essentia in re. Ce­ formaliter extra causas ponitur. Tertio dico, quod potest consumi terum Mag. Soto non facit hoc ar­ gumentum ad probandum, quod non existentia creata et subrogari divina, distinguatur existentia a parte rei, io sicut in sententia D. Thomæ huma­ sed quod non distinguatur tamquam nitas in Christo existit existentia res a re. Subdit enim ibidem, « quod Verbi, de quo 3. p. q. 17. art. 2., dicitur esse distingui ab essentia quod est signum distinctionis a parte sicut sedere ab homine, quia non rei, quia sic separantur. est de essentia hominis, ut sit exi-15 Tertio obicies: Nullo superaddito siens ». Si ergo distinguitur ut sessio modo vel entitate essentia est extra a sedente, manifestum est ponere causas, hoc ipso quod procedit ab distinctionem a parte rei, non rea­ agente; ergo existentia nullo funda­ mento distinguitur ab essentia. lem, sed modalem. Respondetur ergo ad argumen- 20 Consequentia constat, quia ad nihil tum, quod separatio mutua unius ab aliud ponitur existentia, nisi ut res alio saltem non requiritur ad di­ sit extra causas. Antecedens vero stinctionem modalem. Modus e- probatur, quia potest concipi lapis nim non separatur a re; res autem, productus omni alio modo remoto licet separetur a modo, tamen aliqui 25 vel non cogitato. Tunc ergo vel conmodi sunt, a quibus res non potest cipitur lapis in actu vel in potentia. omnino separari, quia necessariam Non in potentia, quia est productus; connexionem habent cum aliquo, li­ ergo in actu, ergo existens, quia cet non cum isto vel illo determi­ quod extra causas et potentiam est, nate, sicut non potest aliqua sub­ existens dicitur. Confirmatur, quia si existentia stantia stare sine omni subsistentia propria vel aliena, nec quantitas in est modus, debet dimanare a re. suo statu naturali sine omni figura, cuius est modus. Sed non potest nec qualitas intensibilis sine omni emanare ab essentia ut intra causas, modo intensionis vel remissionis, et quia ibi nihil est, et sic essentia sesimiliter nec essentia aliqua sine exi­ ipsam poneret extra causas, si a sestentia propria vel aliena, si est ipsa pullularet ille modus, quo for­ maliter redditur extra illas. Ergo modus. Deinde negatur absolute, quod emanat ille modus ab essentia in omnis realitas possit separari ab omni actu et extra causas, ergo existenti. eo, a quo realiter distinguitur, nisi Et sic existentia emanaret ab exi­ qnando non intercedit mutua depen­ stentia, et cum pro illo priori, quo dentia. Et instatur tum in relativis, causât talem modum, nondum intel­ quia relatio non potest existere sine ligatur habere illum, consequenter termino, a quo realiter distinguitur, esset existens, antequam haberet exi­ tum in absolutis, quia materia non stentiam. potest esse sine omni forma in opi­ Despondetur non posse concipi nione supra approbata, et totum non lapidem ut productum nisi eum exi­ potest esse sine partibus etiam dato, stentia, quia existentia est ratio forquod totum distinguatur realiter a 50 malis, qua dicitur res extra causas 1-10 PHIL. NAT. I. P. Q. VII. ART. IV. DE SUBSISTENTIA ET EXISTENTIA posita et extra nihil. Et sic si tiam materiæ, cui non nisi mediante concipitur res aliqua ut producta forma. Sic ergo modi contingent in facto esse, hoc ipso concipitur convenientes, et non intrantes con­ extra causas, atque adeo cum exi­ stitutionem rei, non est necesse, quo-j stentia. Sed tamen tunc non conci­ 5 dimanent ab essentia per necessa­ pitur sola essentia quidditative, sed riam connexionem sicut propriæ pa«etiam cum aliquo accidentali, sci­ siones, sed quod relinquantur ab ip·.. licet cum ilia existentia seu produc­ agente in essentia, quia media actione tione passiva, qua de facto est extra agentis conveniunt, sicut etiam alii causas; et hoc accidentaliter sibi 10 modi conveniunt subiecto non di· manando ab essentia, ut sessio et convenit. Quodsi inquiras de ipsa quidditate, alii similes. Ultimo obicies: Quia remota exi­ quæ dicitur susceptiva existentiæ, quæ concipi potest ut subiecta agenti, stentia nihil veræ et realis entitati.· licet nondum subiecta passive ipsi manet, sed tantum veritas obiectiva, existentiæ; ergo tunc concipietur ex­ quæ non est aliud quam non impli­ tra statum possibilitatis utpote sub­ catio contradictionis, ut aliquid sii iecta agenti, et tamen sine existentia Si enim remota existentia aliquid superaddita. Respondetur, quod enti- reale maneret, daretur ab aeterno tas sic concepta non concipitur ut for­ aliqua entitas realis præter Deum, maliter existens nec solum ut obiec- scilicet omnis entitas creata non exitive possibilis, sed ut subiectum exi­ stens, et tamen realitatem haben;. stentiæ, secundum quod explicat re­ Ergo non datur in quacumque re ceptionem ex parte subiecti, non vero existentia remota aliquid reale in­ informationem ex parte existentiæ, formabile ab ipsa, ergo per existen­ quæ est forma constituens extra cau­ tiam, et non ante, incipit aliquid sas. Itaque in ipsa re praescindi po­ esse reale. Sed inter esse reale et non test id, quod est subiecti in reci­ reale non potest dari distinctio realis piendo sine consideratione eius, quod quia debet esse inter extrema realia est existentiæ in informando, et tunc et positiva, ergo non distinguitur sine existentia non intelligitur ut existentia realiter ab essentia ut ab existens formaliter, sed ut recipiens extremo reali. Respondetur, quod existentia po­ existentiam, sicut corpus ut recipiens albedinem non considerata informa- test removeri ab ent itate reali da­ tione albedinis, non consideratur al­ pliciter: Uno modo remotione separa­ bum, sed ut materialiter tendens, ut tionis, ita ut essentia sine existentia maneat; secundo remotione distin­ album sit. Ad confirmationem responde­ ctionis, ita quod sit duplex entitas tur, quod modus ille existentiæ (si vel modus entitatis, licet una nummodus est) non dimanat ab essentia quam sit sine alia, sed vel utraque ratione intrinsecæ connexionis prae­ pereat vel utraque detur. dicatorum, sed ab agente ei commu­ Primo modo essentiæ remota exi­ nicatur. Et quando dicit D. Thomas stentia pure manent intra causas, et 1. p. q. 50. art. 5., quod esse se­ in se nihil. Nec dicitur remanere con­ cundum se competit formæ sicut nexio illa et veritas æterna realiter et rotunditas circulo, intelligitur, quod subiective, sed obiective, nec est ali­ formæ physice consideratio, id est quid efficienter et libere participatum ut subicitur motui et actioni, per se a Deo; efficientia enim terminatur convenit existentia, id est non per ad existentiam et sine illa non datur, aliud, sed immediate, ad differen- sed est veritas obiectiva non fundata in in aliqua mutatione, ratione cuius telligentiam, cum inter nihil et ali­ tale prædicatum conveniat, sed inde- quid non cadat medium. Et vere pendenter ab omni mutatione et hoc dicunt, intelligendo hoc de instanti ipso, quod in mente divina datur reali et in quo; in re enim non stat conceptio sive idea alicuius creatura , * δ aliquid partira esse nihil, partim resultat veritas illa obiectiva in re aliquid, et formaliter non esse extra cognita seu cognoscibili, existentia nihil, in re enim semper habet exi­ vero solum resultat in tempore, quia stentiam, per quam formaliter est mediante immutatione agentis pro­ extra nihil. Sed secundum præcisiovenit. lo nes intellectus et prioritates causaliCeterum secundo modo datur in tatis invenitur aliquid esse subiectum quacumque productione rei duplex existentiæ nondum intellecta infor­ entitas, scilicet res ipsa, quæ subici­ matione existentiæ, et sub illa priotur agenti ut terminus actionis eius, ritate seu intelligentia subiecti seu et ipsamet existentia, cui subicitur, is receptivi existentiæ non intelligitur eo quod producitur essentia non cum nihil, quod est oppositum et incapax solis praedicatis quidditativis, sed cum existentiæ, nec intelligitur formaliter aliquo prædicato superaddito ad es­ existens, sed intelligitur ut capax sentiam et distincto, quia contin- existentiæ et tendens ad existengenter ei convenit, scilicet existentia. 20 tiam, id est subiective existens, non Et res sic subiecta existentiæ se- formaliter. Licet autem non sit meeundum se, et ut distinguitur ab dium inter nihil et aliquid, tamen existentia, non est nihil aut in statu inter aliquid ut formaliter existens et pure obiectivo, sed est ens, non actu nihil illi oppositum datur aliquid ex se, sed susceptivum actus ut 25 medium, scilicet capacitas et entitas D.Thomas loquitur opusc. 15. cap. 8.1 subiciens se illi formalitati existendi, Nec enim ad realem compositionem licet in re numquam sine illa formarequiritur, quod utrumque extremum litate extra causas reperiatur. sit in actu existens de se per distin­ ctam existentiam, sed sufficit, quod 30 Articulus V. utrique existentia conveniat, uni ut suscipienti, alteri ut danti seu infor­ manti. Suscipiens autem existentiam UTRUM UNICA EXISTENTIA SUF­ FICIAT TOTI COMPOSITO. non est nihil; nam nihil non est ca­ pax existentiæ nec susceptivum eius, 35 sed contradictorie illi opponitur. Qui tenent existentiam non di­ Quod ergo se habet ut entitas su­ stingui a realitate essentiæ, tot mul­ sceptiva existentiæ, hoc ipso quod tiplicant existentias quot realitates, susceptivum est, non est nihil, sed sive partiales sint sive totales. Cetamen de se solum habet subiective 40 terum D. Thomas apertissime tenet seu per modum capacitatis esse extra existentiam unam et eandem conve­ nihil, formaliter autem per existen­ nire rei eo modo, quo illi convenit tiam. Et hoc est, quod dicunt aliqui fieri; existentia enim est terminus, graves auctores, quod pro illo priori, quo aliquid ponitur in facto esse quo essentia intelligitur recipere exi-<5 extra causas. Undo eo modo convestentiam, quodammodo intelligitur nire debet alicui existentia seu fac­ nihil et quodammodo aliquid, quod tum esse, quo convenit ipsum fieri. aliquid dicunt humanam fugere in­ Convenit autem secundum D. Tho1 De .uIhUuUU ecparutU (Pa XVI. 192 fi). PHIL. NAT. I. P. Q. VII. ART. V. 142 mam fieri et factum esse ipsi toti sito et eius partibus, si D. Thomam tamquam quod, partibus autem com­ intelligunt de subsistentia, non de ponentibus tamquam quo. existentia. Quod vero idem sit diUnde simpliciter una existentia cendum de existentia, sensus ipse afficiens totum reddit existantes om­ 5 D. Thomæ declarat. Nam si dicit, nes partes illius, quæ secundum se quod esse pertinet ad naturam ut non existant, sed prout in toto, sed quo, ad suppositum vero seu subsi­ solum inexistant vel coexistant. stens ut quod, si sumit ipsum esse Hanc ergo esse D. Tiiomæ sen- pro subsistentia, sensus esset subiTENTUM ex pluribus locis aperte stentiam pertinere ad subsistens, quod colligitur. Nam in 2. Contra Gent, esset inutilis repetitio, et male di­ cap. 54. dicit, « quod in compositis ceret D. Thomas per hoc esse deno­ ex materia et forma nec materia minari ens, sed denominari subsi­ nec forma potest dici ipsum quod est, stens, si ly esse sumit pro subsisten­ nec etiam ipsum esse; forma tamen tia, non pro existentia. Et præterea potest dici quo est, secundum quod in loco 3. p. q. 17. art. 2. ad 3. est essendi principium, ipsa autem dicit, quod in Deo « tres person;? tota substantia est ipsum quod est, non habent nisi unum esse, haberent et ipsum esse est, quo substantia autem triplex esse, si in eis esset denominatur ens ». Et in eodem li­ aliud esse personæ et aliud esse na­ bro cap. 43. inquit, « quod sicut turæ ». Si autem sumeret D. Thomas unicuique creato convenit fieri, sic esse pro subsistentia, quomodo di­ sibi convenit esse. Esse autem non ceret tres personas non habere nisi convenit formæ tantum nec materiæ unum esse, cum sint tres personali­ tantum, sed composito. Materia enim tates seu subsistentiæ? Ergo quando non est nisi in potentia, forma vero dicuntur habere unum esse, non po­ est, qua aliquid est, est enim actus. test sumi ly esse pro subsistentia. Fundamentum autem huius senUnde restat, quod compositum pro­ prie fit ». Denique communiter docet tentiæ desumitur ex triplici capite: D. Thomas, quod esse pertinet ad Primo ex ipsa ratione existentiæ, naturam et ad suppositum seu hy- quæ est actus ultimus; secundo et postasim, ad naturam ut ad id, quo ipsa ratione partium, quæ non pos­ aliquid est, ad suppositum vero ut sunt existere ut quod, sed ut quo; ad id, quod est. Et ita unitas ipsius tertio denique ex ipsa ratione pro­ esse sumitur ab unitate suppositi, ductionis seu fieri, quod solum con­ cui per se primo convenit esse. Quæ venit toti ; esse autem sequitur ipsum doctrina traditur a D. Thoma 1. p. fieri, cum constituat rem in facto q. 19. art. 2. et in 3. dist. 6. q. 2. esse. art. 2. 1 et ibidem ad Annibaldum Et primum explicatur sic, quia quæst. unica art. 2. præsertim ad 2.2 existentia seu esse non est prædiet Quodlib. 9. art. 3. 3 catum constitutivum quidditatis, sed Nec potest dici, quod D. Tho­ extra totam quidditatem illius rei, mas nomine existentiæ intelligit sub­ cui convenit. Partes autem intrant sistentiam, ut aliqui dicunt. Qui ta­ ipsam quidditatem et constituunt men saltem fateri debent unicam • illam. Ergo prius est quidditatem subsistentiam sufficere toti compo- constitui per suas partes et præ■ Pa VU. 84. • Pa ΧΧΠ. 24' a. • Pa IX. 588 b. DE SUBSISTENTIA ET EXISTENTIA 143 dicata, quam illi advenire existen­ actualitas, qua aliquid formaliter et tiam. Si autem dicatur partes ipsas ultimate constituitur extra causas. prius habere proprium esse partiale, Ergo unaquæque pars seipsa ha­ deinde componere totum, ut existât, bens existentiam partialem seipsa ha­ contra hoc est, quia illud esse totale, s bet esse extra omnes causas, alioquod ipsi toti convenit tamquam ad­ quin existentia non erit nec etiam veniens post pnedicata essentialia et partialis, si extra omnes causas non partes intrinsece constituentes, sup­ ponit. Si autem ponit extra omnes ponit ipsam entitatem totius indi­ causas, ergo ad existendum in rerum gere ista existentia totali et per 10 natura non indiget aliis partibus, nec eam actu reddi existentem; entitas existentia unius partis componeret autem totius nihil est aliud quam cum existentia alterius unam existen­ suffi partes. Ergo si illi convenit tiam totalem, quæ sit per se una, sed existentia totalis, ut per illam existât erunt plures existentiæ per accidens totum, necessario supponit partes 15 coniunctæ in uno toto, Sequela probatur quoad utramque non esse existentes nec unionem ea­ rum, cui etiam sua propria existentia partem: Quoad primam constat, quia existentia est formalitas constituens tribuitur in hac sententia. Item vel illud esse seu existentia aliquid extra omnes causas et extra totius afficit redditque existentes nihil, et consequenter supponit om­ ipsas entitates partium, quæ com­ nem conditionem requisitam, ut ali­ ponunt totum, vel non. Si afficit, quid sit extra nihil, quia si aliqua ergo supponit non existentes secun­ conditio non est posita, nondum est dum se, alias si supponeret, frustra extra nihil. Formalitas ergo existen­ redderet existentes. Si non afficit, tiæ hoc ipso, quod ponit extra nihil, ergo cum non sit alia entitas in toto ponit extra omnem causam et con­ quam entitates partium, nullam enti­ ditionem, sine qua non est extra tatem afficit existentia totius, quod nihil. Ergo si seipsa quælibet entitas est idem ac non dari talem existen­ substantialis est existentia, seipsa est tiam, cum tamen ipsum totum sit extra alias partes substantiales, nec vera entitas producta ab agente; et indiget una pars altera parte, ut exi­ ulterius generatio substantialis, quæ stât, sicut nec indiget altera parte, ut producit· ipsum totum, non faceret entitas partialis sit. In nostra autem existentiam simpliciter, quæ sit li­ sententia forma et pars non habent num esse, sed plures existentias par­ existentiam nisi ut quo seu princi­ tium sine aliqua unitate earum inter pium existendi, non ut existentes se coniungeret. Quod 1 enim non pos­ ut quod. De quo S. Thomas 1. p. sit ex pluribus existentiis una com­ q. 90. art. 2. et Quodlib. 9. art. 3. 2 poni, quæ habeat unitatem compo­ Quoad secundam vero partem pro­ sitam, statim in secundo fundamento batur sequela, quia existentia de suo conceptu est id, quo aliquid po­ ostendemus. Et hinc sumitur secundum fun­ nitur extra omnes causas et extra damentum, quia si quælibet ent itas omne illud, a quo dependet, ut sit partialis habet existentiam distinc­ extra nihil. Ergo non potest esse in tam ab existentia alterius partis, potentia ad aliam existentiam, a qua quælibet existentia dabit suum ef­ perficiatur et actuetur, quia in ra­ fectum formalem. Sed existentia est tione existentiæ nihil illi deest, ut 1 Iu — Quod ... ostendemus* * • Pa IX. 583 b. 144 PHIL. NAT. I. P. Q. VII. ART. V. sit extra nihil et in actu. Si enim sistit, ergo per se primo generatur deesset, existentia vera non esset, et fit, quia per se primo est hoc ali­ sed adhuc nihil et intra aliquam quid. Si autem forma per se primo causam. Unde 1 fit, quod una existen­ fieret, deberet esse hoc aliquid, « tia non potest comparari ad alteram 5 sic constaret ex alia materia et forma, ut potentia ad actum vel e contra; vel saltem esset in se subsistens. ergo non potest componere cum al­ Restat ergo, quod cum ipsi compo­ tera existentia, etiam partiali, unam sito seu subsistenti immediate et per tertiam, quia quælibet illarum est in se conveniat fieri et generari, ergo actu ultimo, et sic non potest compa- io et factum esse seu terminus ipsius ‘ rari cum altera nisi tamquam actus fieri, qui est existentia, et mediant-· cum actu, quod nullam facit compo­ illo partibus, quia entitas totius non sitionem per se, quia una non per­ est alia ab entitate partium. Nec dici potest, quod ad singulas ficit aliam nec dependet ab alia, ut sit extra causas, et sic unicuique il­ partes terminatur actio partialis, larum est per accidens, quod sit et ad totum totalis; et sic etiam coniuncta cum altera. Sic ergo ex ipsis partibus correspondet esse par­ ipsis visceribus existentiæ repugnat tiale. Nam contra est, quia istæ actio­ dari partiales existentias, quæ hoc nes partiales vel faciunt ipsas par­ ipso, quod partiales sunt, ordinari tes tamquam id, quod habet esse debent ad unam totalem. Alias ut et hoc aliquid, ut loquitur Philoso­ phus, vel tamquam id quo aliquid quid partiales sunt? Ex hoc autem sumitur ultimum habet esse et redditur existens. Si fundamentum, quo sæpe utitur hoc secundum, non est contra no-, D. Thomas, quia fieri et generari so-1 qui dicimus formam esse id quo lum competit per se ipsi composito aliquid est et fit, ut locis cit. affir­ et rei subsistenti, ergo et existentia, mat D. Thomas. Si primum, obstat quia hæc non est aliud, quam ter­ Philosophus et eius ratio, quia illi minatio ipsius fieri. Et hoc principio solum convenit fieri tamquam quod, utitur D. Thomas 1. p. q. 45. art. 4. sive dicatur pars sive totum, quod et 8. et q. 65. art. 4. et q. 75. art. 1. est per se individuum et hoc aliquid. et q. 90. art. 2. Quibus locis et aliis Forma autem non est per se indivi­ multis remittit se D. Thomas ad duum, quia non per se primo est dictum Philosophi 7. Metaph. textu incommunicabilis; illi autem conve­ 26. *, ubi ostendit nec materiam nec nit individuatio complete et tenuiformam fieri per se, sed compositum. native, quod incommunicabile est. Forma autem solum fit tamquam id, Ergo et illi conveniet per se primo quo aliquid habet esse, ubi potest fieri. Partes autem non dicuntur hoc videri D. Thomas lect. 7.3 In summa : aliquid, id est individualiter subsiOmnis generatio ad hoc aliquid seu w stentes, nisi velimus admittere sub· ad singulare terminatur, forma au­ sistentias partiales, quas supra 5 im­ tem, v. g. rotunditas, non individua- pugnavimus. Stando ergo in sensu tur nisi in materia, quia per seipsam Philosophi, sicut non potest veriti· non subsistit. Compositum autem seu cari, quod quælibet pars sit hoc totum in seipso individuatur et sub­ aliquid, sed id, quo constituitur hoc 1 Lu Quodal una existentia. • c. ft. (1033 b 10). • Pa XX. 470 a. • Lu — Ip^tUA. • 110 b Ift. DE SUBSISTENTIA ET EXISTENTIA 145 aliquid, consequenter nec datur actio bilis entitas habitus potest ad plures et fieri per se primo ad partem, ut conclusiones se extendere, et unica pars est, et consequenter nec esse. indivisibilis qualitas multis gradibus Et sic concludit Philosophus loco intendi. Sic ergo sicut omnes parte.·, cit. l, « quod palam est, quod illud componentes totum terminantur uquidem, quod ut forma aut substan­ nica hypostasi seu subsistentia, quia tia dicitur, non fit, copulatio vero » hæc non consequitur ipsam multitu­ (id est compositum), a quæ secundum dinem partium, sed adunationem ea­ banc dicitur, fit ». Nec obstat, quod rum in uno, et sic terminantur per aggeneratio et nutritio terminantur 10 modum unius ; sicut omnes partes ad partes, et non ad totum. Respon­ lineæ terminantur unico puncto, ul­ detur enim, quod hic non loquimur timus enim terminus repugnat, quod de actione supponente generationem, compositus et divisibilis sit, ita exi­ addente seu uniente ad illam, sed stentia, quæ est ultimus terminus in de ipsa prima generatione, qua ali- ii ratione actualitatis, quatenus reddit rem ultimate extra omnes causas et quid per se primo iit. in facto esse, ita quod non restat aliud, ut sit in actu, ideo est ultima Solvuntur argumenta. et indivisibilis actualitas totius, virPrimo arguitur: Nam vel illa exi- 20 tualiter tamen seu extensive et præstentia, quæ convenit supposito seu suppositive multiplex, quatenus com­ toti, est unica tamquam indivisibilis municabitis omnibus partibus, quas et simplex existentia pro toto et par­ supponit, sicut anima communicatur tibus vel tamquam composita ex plu­ diversis partibus, etiamsi indivisibilis ribus existentiis partialibus. Si hoc se-25 sit in animali perfecto. Unde ad exicundum dicatur, habetur intentura. stentiam totius trahi partes, docet Primum vero dici non potest, quia D. Thomas 3. p. q. 17. art. 2. et entitas composita, v. g. homo vel Quodlib. 9. art. 3. 2 Et ex hoc apparet lapis, non possunt informari sim­ differentia inter existentiam angeli et plici existentia; debet enim existen-30 lapidis, quia existentia angeli sicut tia proportionari entitati, quæ red­ et subsistentia nec formaliter nec ex­ ditur existens. Ergo pro entitate tensive nec præsuppositive divisibi­ composita non serviet simplex exi­ lis est, quia caret partibus, quibus stentia, alias similem existentiam ha- communicetur, existentia autem laberet lapis et angelus, et illa, quæ pidis formaliter, ut terminus, est in­ servit pro uno, serviret pro alio, divisibilis, sed præsuppositive et vir­ tualité!· et extensive pluribus par­ quod est absurdum. Respondetur concedendo, quod tibus potest communicari, ex quibus existentia rei compositie formaliter componitur ipsum totum et resultat non est composita sicut nec subsi­ existentia ut terminus. stentia. Imo et ipsa forma informans, Secundo arguitur: Quia existentia v. g. anima, potest esse indivisibilis, est modus essentiæ, quam afficit, et licet actuet et communicetur pluri­ ad illam limitatur; nec enim exi­ bus partibus, et subsistentia divina stentia habet aliam specificationem, omnes partes humanitatis terminat, quam ex ipsa natura, cuius est exi­ cum sit simplicissima et indivisibilis, stentia. Ergo non potest afficere mo­ et in sententia D. Thomæ indivisi- dificando plures partes, quia modus 'e. 8. (!033 b 10). • Pa IX. 538 b. 10. — Ιο. λ S. Τ1ΙΟΜΛ, Cursus Phil. Thom., II. vol. Phil. Nat. I. Π6 PHIL. NAT. I. P. Q. VII. ART. V. existons in una parte non potest modificare aliam. Respondetur, quod etiamsi exi­ stentia sit modus (quod non est cer­ tum; de 1 eo autem tractavimus 1. s tom. in 1. p. disp. 4.2), potest afficere et identificari cum omnibus, quæ ad entitatem seu realitatem suæ essen­ tiæ integrandam et componendam concurrunt, quia est modus totius, ut totum est, non partis ut pars pre­ cise. Sicut figura est modus quanti­ tatis et situs exterior, qui non affi­ cit unam partem tantum, sed plures, in quibus quantitas figurata resultat (una enim pars sine alia non efficit figuram nec terminationem, et punc­ tum omnes partes terminat), sic exi­ stentia, quæ sequitur unitatem rei ut factæ et extra causas positæ, ut terminus productionis actuat omnes partes constituentes talem entitatem. Et quando rei habenti existentiam adveniunt novæ partes, illæ non af­ ferunt novum esse, sed communicant in esse totius, quod de se communi * cabile est omnibus illis partibus et per accidens, quia non dabantur in toto, non communicabatur illis, sicut anima communicatur partibus de novo advenientibus, quibus ante non communicabatur sine adventu novæ partis animæ. Et ita S. Thomas in 3. diet. 6. q. 2. art. 2. 3 inquit, ' quod esse unius subsistentis est ; per respectum ad plura, sicut esse Petri est unum, habens tamen re­ spectum ad diversa principia consti­ tuentia ipsum. Et similiter suo modo unum esse Christi habet duos re­ spectus, unum ad naturam huma­ nam, alterum ad naturam divinam ». Et similia habet 3. p. q. 17. art. 2. addens: «Quodsi post constitutio• Lu — de ... dl*p. 4. • Cunu- tbeol. ad 1. p. q. 3. dlnp. 4. art. 4. • Pa VII. 84 b. • c. 4. (415 b 13). • c. 7, (107* b 20). • I. p. q. 54· art. 1. ad 2. nem personne Socratis advenirent ei manus vel pedes aut oculi (sicut contingat in cæco nato), ex his non accresceret Socrati aliud esse, sed solum relatio quædam ad huiusmodi, quia scilicet diceretur esse non solum secundum ea, quæ prius habebat, sed etiam secundum ea, quæ sibi post· modum advenerunt ». Ita D. Thomas. Nec sumit S. Thomas e?:e prout communiter dicitur de esse essentiæ et existentiæ, ut putat Lorea 3. p. disp. 08. circa finem, quia per­ sona Christi non potest dici, quod habeat unum esse essentiæ, cum at duplex essentia seu natura in Christo. Verificatur ergo unum esse solum ra­ tione esse existentiæ, non ratione e·sentiæ vel abstrahentis ab utroque. Tertio arguitur : Esse multiplicatur secundum naturas, et non secundum supposita, ut patet in Christo, in quo est duplex vivere, alterum crea­ tum et mortale, alterum immortale et æternum, vivere autem viventi­ bus est esse, ut docet Philosophus 2. de Anima textu 37. 4, et loquitur de esse existentiæ, quia tamdiu existit animal, quamdiu vivit. Nec dici po­ test, quod loquitur de vivere pro operatione vitæ, non pro existentia, ut videtur explicare S. Thomas 1. p. q. 54. art. 1. ad 2. Sed tamen ibi non explicat S. Thomas hunc lo­ cum, sed alium ex 12. Metaph. \ ubi dicit, « quod actio intellectus est vita », « et quia vivere non compa­ ratur ad vitam sicut esse ad essen­ tiam, sed sicut currere ad cursum, ideo non sequitur, quodsi vivere est esse, vita sit essentia ®. Quibus ver­ bis nullo modo dicit, quod vivere vi­ ventibus est esse, sumendo viyere pro operatione. DE SUBSISTENTIA ET EXISTENTIA 117 Respondetur hoc argumentum, Sed hæc prævenitur a Verbo divino quod est P. Vazquez disp. 71. in supplente subsistentiam et consequen­ 3. p. 1. tom., poni a D. Thoma ter existentiam, et ideo non provenit in Christo ab anima, sed suppletur Quodlib. 9. art. 3. in 1. argumento *. Et respondet S. Doctor, « quod vi­ 5 a Verbo. Unde, ut dicit 8. Thomas vere dicit esse quoddam specifica­ Quodlib. 9. cit. art. 3. 4, generatio tum per speciale essendi princi­ temporalis in Christo terminatur ad pium, et ideo diversitas vitæ con­ esse suppositi æterni, non ut sim­ sequitur diversitatem principiorum pliciter incipiat, sed ut incipiat esse uniendi, sed esse magis respicit ad io suppositum humanum. Et sic gesuppositum subsistens ». Ita D. Tho­ neratio humanitatis et creatio animæ mas. Ubi rursus neque sumit ipsum de se tendebant ad dandam subsi­ esse seu existentiam pro subsisten­ stentiam et existentiam creatam, sed tia, cum dicat pertinere ad suppo­ assumptione impeditæ sunt, ne prositum subsistens, alias esset dicere, is priam darent, sed ad alienam natura quod subsistentia pertinet ad subsi­ humana est evecta ita, « ut ipsa stentiam; neque sumit esse pro es­ assumptione crearetur », sicut dicit sentia vel pro abstrahente ab es­ S. Leo Papa epist. 11. 5 Adhuc tamen instabis: Quia esse sentia et existentia, sic enim non negavit tale esse essentiæ consequi 20 est effectus formalis existentiæ non principia speciei. Quia ergo vivere minus intrinsecus quam album ab vel non dicit solum esse existentiæ albedine. Repugnat autem, quod autcumque, sed specificatum et de­ liquid sit album sine albedine in­ terminatum ad principium vitæ, vel trinsece inhærente, nec Deus seipso dicit ipsum esse essentiæ viventis, 25 potest supplere vim causæ formalis ideo multiplicatur vivere, sicut et nec habere rationem formæ. Ergo vita in Christo, non tamen esse pro non potest seipso existentiam sup­ existentia sumptum multiplicatur ex plere, quia hæc se habet per modum multiplicatione naturarum, cum po­ formæ informantis aut saltem protius ex unitate suppositi sumatur 30 venit a forma ut effectus eius , ra­ unitas existentiæ, ut dicit D. Thomas, tione cuius soli materiæ convenire quia 2 pertinet ad unitatem totius. non potest. Et certe angelus intui­ Et ex eadem ratione solves, quod tive videbat naturam humanam Chri­ dici solet de anima, quæ in Christo sti existentem, ergo causam formadat esse corpori, et non increatum, 35 lem illius existentiæ videbat; im­ cum hoc ab anima provenire non plicat enim videre effectum formalem possit, ergo creatum. non visa causa formali, sicut videre Respondetur enim ex D. Thoma album non visa albedine. . 3. p. q. 17. art. 2. ad 4., quod anima Confirmatur, quia cum in sendat esse specificum et essentiale crea- 40 tent ia D. Thomæ non dentur exi­ tum immediate et formaliter, esse stentiæ relativæ in Deo, si humani­ autem existentiæ mediate et radi­ tas existit existentia Verbi, uniretur caliter, quatenus ex esse formali sup­ in aliquo essentiali et communi tribus posita 3 productione agentis sequitur Personis, scilicet in existentia, quod existentia ut specificata a tali forma. 45 non potest admitti. 1 • • • • Pa IX. 588 b. Lu — quia . .. totius. Lu —· supporta ... agentis. Ρα IX. 588 b. Ep. 35. c. 3. (Mignc P. L. LIV. 807). 148 PHIL. NAT. I. P. Q. VII. ART. V. Respondetur argumentum illud quia limitatur ad determinatam spe­ instari manifeste in subsistentia. Nam ciem ex natura, cui adiungitur, sicut etiam subsistentia est effectus for­ relatio ex fundamento, ideo conve­ malis intrinsecus, non quidem in­ nit mediante forma ut 1 producta, formans, sed terminans substantia­ 5 et quatenus supponit productionem liter sicut punctum quantitative, et agentis, quia mediante illa specifitamen non minus est terminata na­ catur, non quia sit immediatus ef­ tura in Verbo substantialiter quam fectus formalis eius. in se. Similiter etiam existentia dat Ad id, quod dicitur de angelo ri­ effectum formalem terminando per xo dente humanitatem Christi existât, modum actus ultimi, non informando idem argumentum fieri potest, quia per modum accidentis, et ita sup­ videbat subsistere, et non videbat pletur per existentiam divinam ter­ subsistentiam in Christo. Nec in boe minantem, non informantem. Et hanc Vazquez assignat discrimen loquendo causalitatem terminandi formaliter is de subsistere pro eo, quod est habere Deus supplere potest seipso, sicut suppositum seu hypostasim. Dicimu> patet in subsistentia et in specie ergo, quod de subsistere et existerv impressa in intellectu beatorum. Nec in Christo videt angelus extrinseco' enim causalitas ista imperfectionem effectus, et eodem modo se habere ullam importat, quia ut recte dixit o illam humanitatem, ac si propriam 8. Thomas 3. Contra Gent. cap. 51., haberet subsistentiam, operando 2 et « Deus non potest esse forma ali­ permanendo. Quomodo vero subsi­ cuius rei secundum esse naturale; stat, et ipsam communicationem di­ sequeretur enim, quod constitueret vinæ subsistenti® et formalem tercum aliquo unam naturam, quod 5 minationem seu unionem et simi­ esse non potest, cum natura divina liter existentiam non videt (id enim sit in se perfecta, species autem in- esset videre unionem hypostaticam), telligibilis unita intellectui non con­ sicut ego video effectus formalestituit aliquam naturam, sed per­ animæ, non animam in se. ficit ad intelligendum, quod perfec­ λ Ad confirmationem respondet tioni divinæ essentiæ non repugnat ». D. Thomas in 3. dist. 6. q. 2. art. 2. Ita D. Thomas. Ex quo colligitur, ad 2. et 3. 3, ubi ponit idem argu­ quod illa ratio formæ repugnat Deo, mentum in terminis et dicit, quod quæ informando perficitur, et non licet sit unum esse in Deo (quod pure perficit. Si autem aliqua infor­ u obiter est advertendum contra eos, matio pure perficit, et non perfi­ qui ponunt tres existentias relativas;, citur, Deo non repugnat, et talis est «. potest tamen esse considerari vel omnis, quæ naturam non constituit, prout est essentiæ, et sic non unitur sicut est subsistentia et existentia humanitas in esse divino, unde non et species intelligibilis. Existentia w unitur Patri, vel potest considerari enim actuat quidditatem non consti­ prout est personæ, et sic unitur in tuendo ipsam, sed supponendo consti­ esse divino ». Quare ad ipsum esse tutam et extra causas ponendo. Unde ut absolutum immediate non unitur quantum est de se, perficit, et non humanitas, sed ad esse ut modificaperficitur, non sicut partes consti­ « tum relatione Verbi; sic enim non tuentes, quæ perficiuntur toto. Sed est inconveniens uniri etiam ipsi Di' Lu — ut . . tuenti**. • Lu — operundo et pcnnnncndo. • Ρα VII. b. DE TERMINIS MAGNITUDINIS ET PARVITATIS vinitati mediate et prout modifica­ tur ad personam Verbi, et 1 sic me­ diate unitur existentiæ. 119 Circa primum adverte, quod ter­ minus quantitatis in communi lo­ quendo dicitur « aliquid indivisibile, quo res aliqua finitur ». Et debet 5 esse indivisibilis, quia si aliquid in eo restat dividendum, nondum ibi QUÆSTIO VIII. terminatur et finitur, siquidem ali­ quid ulterius restat accipiendum. Ut DE TER' ÙII «S MAGNITUDINIS ergo amplius nihil restet, debet esse ET PARVITATIS. io indivisibile. Potest autem terminus iste esse Explicato toto composito quoad intrinsecus vel extrinsecus. Intrinse­ substantiam et compositionem eius cus est ille, in quo adhuc res in­ ex partibus, restat inquirere de ter­ venitur, sed ultra non invenitur; mino quantitatis eius quoad magnum extrinsecus, in quo res aliqua non et parvum. Cuius occasio sumitur ex invenitur, sed infra vel extra illum his, quæ docet Philosophus in hoc invenitur. Quod est idem ac dicere, libro cap. 1. 2 disputando contra quod sit terminus inclusive vel ex­ Anaxagorain, qui dicebat, quodlibet clusive. Et unusquisque istorum ter­ fieri ex quolibet, non quia esset in minorum assignari potest penes mag­ potentia tale, ut fieret, sed quia nitudinem vel parvitatem, qui etiam erat in actu permixtum cum alio sua propria nomina sortiuntur. Ter­ secundum partes minimas et insen­ minus intrinsecus penes magnitudi­ sibiles easque infinitas, per quarum nem dicitur „ maximum quod sic ”, congregationem vel segregationem di- 25 et est ille, in quo res esse potest et cebat res naturales fieri, non per in maiori non potest. Terminus ex­ generationem substantialem, qua res trinsecus magnitudinis dicitur „ mi­ fierent simpliciter. Occasione horum nimum, quod non ”, et est ille, in quo disputat Philosophus, quomodo res res esse non potest et in minori posint determinatæ magnitudinis vel 30 test. Terminus intrinsecus parvitatis parvitatis, ita ut in quacumque vocatur ,, minimum quod sic ” et est quantitate conservari aut generari ille, in quo res esse potest et in mi­ nori non potest. Terminus extrinsecus non possint. parvitatis vocatur „ maximum quod 35 non ”, et est ille, in quo res esse non Articulus Primus. potest, et in maiori potest. Exempla facile adhiberi possunt in quacum­ EXPLICANTUR PRINCIPIA ET que designata quantitate, v. g. unius PR.ESUPPOSITA HUIUS QU.-Evel medii palmi. Si in illa designata STIONIS. 4o quantitate potest esse ignis v. g. et in maiori non, dicetur terminus in­ Duo genera terminorum in hac trinsecus magnitudinis, si in illo esse qnæstione explicari solent, Prini iim non possit, sed in minori infra il­ est, qui sint termini parvitatis et lum, dicetur extrinsecus terminus magnitudinis in quantitate. Secun- 45 mag nitudinis. Et idem versus par­ dum est, qui sint termini incœptionis vitatem designando aliquam quan­ et desitionis in rebus. titatem minimam. 1 /.u — tt... existentiæ. • 187 a 20. PHIL. NAT. I. P. Q. VIII. ART. I. 150 Sed obicies contra id, quod di­ Secundum, quod oportet explicare ximus terminum debere esse indivi­ et præsupponere in præsenti, sunt sibilem, quia hoc non salvatur in termini incœptionis et desitionis, de termino extrinseco. Nam si ille est quo latius in 6. Phys. 1 Sicut ergo in indivisibilis, non excedit rem illam, s quantitate invenitur terminus mag­ quam terminat; indivisibile enim nitudinis et parvitatis, ita in duraadditum divisibili non facit maius, tione terminus incœptionis et desisiquidem non superaddit ei aliquid tionis, qui potest esse intrinsecus vel magnitudinis. Si ergo aliquid infra extrinsecus. Terminus intrinsecus illud indivisibile conservatur etiam io incœptionis est ille, in quo verifiisto superaddito conservabitur, at­ catur de re aliqua, quod nunc est que adeo erit terminus intrinsecus. et immediate ante non erat. Ex­ Propter hoc aliqui dicunt, terminum trinsecus, in quo veriflcatur, quod extrinsecum non esse indivisibilem, nunc non est et immediate post sed partem aliquam indeterminatam, i erit. Et primus vocatur incœptio per in qua res esse non potest, et in minori „ primum esse rei”, secundus ,,per ultimum non esse ”. Intrinsecus potest. Ceterum hoc stare non potest. Nam terminus desinendi est illud indivisdato termino extrinseco magnitudi­ bile, in quo veriflcatur, quod nunc nis, in illo res esse non potest, et in 2 est et immediate post non erit, et vo­ minori potest. Si ergo illud, ubi esse catur desitio per „ ultimum esse”. non potest, sit divisibile, licet inde­ Extrinsecus terminus est, in quo terminatum, in nulla parte illius po­ veriflcatur, quod nunc non est et im­ terit verificari, quod in minori esse po­ mediate antea erat, et vocatur desitio test; nam infra quamcumque restat £ per „ primum non esse rei ”. Quare adhuc aliquid divisibile. Ergo si di­ intrinsecus vel extrinsecus dicitur ter­ vidatur adhuc in minori illa res esse minus in incœptione comparative ad non potest, quia datur aliquid minus, esse rei vel ad non esse. Si enim ul­ scilicet illa medietas partis termini timum instans alicuius est illud, in divisibilis, in quo adhuc esse non quo adhuc durat esse, dicitur intrin­ secus terminus, si in quo iam non potest. Respondetur ergo, quod illud durat, dicitur extrinsecus, et similiter indivisibile extrinsecum non ideo est respectu desitionis instans, in quo est, terminus, quia seipso superaddito fa­ immediate post non erat, dicitur inciat maius, sed quia est principium 5 trinsecum, extrinsecum autem, in quo et initium, ut liat maius, quia si primo non est. Ut autem nunc suppono ex 6. res terminata illo termino extrin­ seco augesceret, per illud indivisi­ Phys.2 res permanentes, quæ in­ bile extrinsecum inciperet illud maius cipiunt in instanti, et non ad modum augmentum. Itaque illud indivisi­ inotus, incipiunt per primum esse. bile superadditum divisibili non facit Res successiva? ad modum motus maius formaliter, sed inchoative; et incipientes incipiunt per ultimum quia iam non potest incipere maius non esse. In motu enim non est augmentum, dicitur terminus extrin­ dare primum esse dicendo: <· Nunc secus. Illud vero indivisibile, ubi si- primo est motus et ante non erat . stere potest augmentum, et includi siquidem in instanti non est motus, in illo, dicitur terminus intrinsecus. cum sit divisibilis et successivus, sed • q. 11. Mt. 1. ■ q. 21. art. 1. et 2. DE TERMINIS MAGNITUDINIS ET PARVITATIS mutatum esse. Incipit ergo motus solum ad intrinseca principia rerum. extrinsece, quia divisibiliter, dicendo: Nam certum est, quod servato or­ Nunc non est et immediate post erit ». dine universi ultra cœlum elemenEodem modo in desit ione ea, quæ talia corpora crescere non possunt desinunt ad modum motus desi- s nec supra universum protendi. Simint per primum non esse dicendo: militer possunt considerari ista prin­ «Nunc non est motus, immediate cipia naturalia, quid possint via ge­ ante erat », non vero per ultimum nerationis seu conservationis et se­ esse, dicendo: «Nunc est, imme- cundum connaturalem statum, vel diate post non erit » ; in nullo enim 10 quem terminum habeant via corinstanti potest veriftcari, quod est ruptionis et ut extracta a connatumotus. Quæ vero desinunt corrup- rali statu et principiis propriis. tione instantanea, si desinant ad ge­ nerationem alterius, quæ instantanea Articulus II. est, desinent per primum non esse, is dicendo: «Nunc non est, immediate antea erat», eo quod tales res non QUO PACTO TERMINENTUR COR­ desinunt nisi in instanti generatio­ PORA NATURALIA PENES MAGNI­ TUDINEM. nis, et non ante; si enim ante gene­ rationem desinerent, daretur materia 20 Sit prima conclusio: Viventia sine forma. Si autem in instanti ge­ nerationis alterius primo desinit, ergo habent terminum extrinsecum suæ in illo instanti non est, atque adeo magnitudinis via generationis et con­ illud instans non est intrinsecum de- servationis, qui est status naturalis, «itioni, sed extrinsecum, quia tunc 2 non tamen via corruptionis seu sta­ primo non est, non vero tunc adhuc tus praeternaturalis. Prima pars est communis philo­ est, et immediate post non erit, sic enim essent duæ formæ substantiales sophis, de qua videri possunt Cosimul, scilicet quæ tunc generatur nimbric. 1. Phys. cap. 4. q. 1. et quæ immediate post corrumpetur, i art. 2. et Carmel, libro 6. disp. 27. Quare solum instans et ea, quæ de­ q. 2. et communiter interpretes. sinunt ad modum instantis, ut ope­ Sumitur ex D. Thoma 2. de Anima rationes angelorum et similia, desi­ lect. 8. in tine 2, ubi dicit, « quod est aliqua quantitas ita magna, ultra nunt per ultimum sui esse. Est autem certum, quod quanti- : quam species humana non porrigitur, tas secundum se et quasi mathema­ et aliqua tam parva, ultra quam tice considerata est divisibilis in in­ homo non invenitur ». Videatur etiam finitum, ut in 6. libro probabi­ in 2. dist. 30. q. 2. art. 2. 3, ubi tur * *. Sed loquimur de quantitate id affirmat generaliter de omni cornaturali, id est ut pertinet ad corpus 1 pore naturali, et 1. p. q. 7. art. 3. Et ratio est, quia viventia con­ naturale, utrum ex vi talis corporis determinata esse debeat penes mag­ stant partibus organicis, quæ de­ num et parvum. Et non loquimur terminatum temperamentum et quan­ secundum absolutam potentiam Dei, titatem habere debent, quam si exsed secundum principia naturalia, 5 cedunt, inepta redduntur. Et ter­ nec attendendo ad extrinseca, sed minus, in quem partes istæ et ipsa ' q. 20. • Pa XX. 60. • Pa VI. 665 b. 152 PHIL. NAT. I. P. Q. VIII. ART. II. viventia crescunt, debet esse intrin­ Confirmatur: Nam viventia auge­ secus, quia debet esse per augmenta- scunt motu augmentationis; sed in tionem et nutritionem, quæ ab in­ motu non datur ultimum esse, sed trinseca virtute promanat, virtus au­ desinit per primum non esse; ergo tem activa intrinseca terminatur ter­ 5 neque datur terminus ultimus intrin­ mino intrinseco, ut dicitur 1. de secus. Nam si daretur, de illo esset Cœlo textu 116. ’, quia terminari verum dicere: In hoc ultimo ter­ debet termino aliquo a se producto. mino est augmen tatio et immediate Si enim a se productus non est, non post non erit »; siquidem est termiest terminus talis virtutis, sed dispa- io nus intrinsecus, hoc autem est desirate se habet nec ad ipsam pertinet nere motum per ultimum esse, quod sive intrinsece sive extrinsece, unde est impossibile. Respondetur sphæram potentiae nec mensuramus vires alicuius ho­ minis per id, quod ferre non potest, activæ, quando proceditur uniformised per id, quod potest ferre. Ter- us ter difformité! a maiori gradu ad minus autem, qui producitur ab a- minimum seu usque ad non esse liqua virtute, intrinsecus terminus di­ gradus, terminari extrinsece ob ra­ citur, quia in illum potest. Ergo si tionem factam, quia proceditur seu viventia crescunt virtute intrinseca diffunditur qualitas diminuendo usaugmentativa, termino intrinseco ter- 20 que ad non esse et non-gradum quaminantur in hac magnitudine. Potest litatis, et versus minimum non habet etiam hoc probari ex eo, quod vivens ultimum indivisibile seu terminum habet formam determinatam, et sic intrinsecum, cum nec incipiat ab postulat determinatam quantitatem. illo motus intensionis per primum Sed de hac ratione, quia communis 25 esse, sed per ultimum non esse. At est etiam corpori non viventi se­ vero activa potentia procedendo ver­ sus magnitudinem habet terminum quenti conclusione agemus. Sed obicies: Quia potentia activa intrinsecum, quia si intenditur qua­ terminatur in sphæra suæ activitatis litas, usque ad determinatum gradum per terminum extrinsecum, ut dici 30 intendi potest et ultra non potest, solet circa illum textum cit. in 1. de v. g. calor usque ad calorem ut octo, Cœlo, et videri possunt ibi Conimbric. qui est terminus intrinsecus, non ex­ cap. 11. q. 3. art. 1. et Mag. Bafiez trinsecus calefactionis; octavus enim de Generat, libro 1. ad cap. 4. tract, gradus calor est intrinsece. de Alterat, q. 6. versus finem. Et ratio Ad confirmationem respondetur, cet, quia activitas, v. g. caloris aut quod motus desinit extrinsece in ra­ lucis, diffunditur uniformiter diffor­ tione motus, quia desinit producto miter, id est in prima parte plus, in aliquo termino seu mutato esse, ubi alia minus, non aequaliter in utraque. cessat motus, et ita non desinit per Vel ergo ultimum, quod funditur, ultimum esse, sed per primum non est divisibile vel indivisibile. Si in­ esse. Ceterum ille terminus productus divisibile, daretur minimum in gra­ per motum seu actionem, v. g. quan­ dibus qualitatis, quod repugnat, cum titas per augmentationem, qualitas incipiat ab illo intensio ad modum per alterationem, potest esse intrin­ motus, atque adeo non per indivisi­ secus terminus ipsi rei, quæ acqui­ bile. Si est divisibile, non est ulti­ ritur, puta qualitati vel quantitati. mum, quia partibile est, et altera me­ Et hoc sensu dicimus viventia habere dietas non erit ultima. terminum intrinsecum, qui intrinse‘ c. 11. USI a n. 8. Thom. in b. 1. lect. 25. (Lt III. 101. n. 4). DE TERMINIS MAGNITUDINIS ET PARVITATIS eus sit ipsi quantitati viventis; ad eam enim pertinet, non qui sit in­ trinsecus terminus ipsi motui, quo acquiritur Urgebis: Cur ergo non dicemus 5 similiter in diffusione qualitatis per spatium haberi terminum intrinse­ cum ipsi qualitati, licet non motui diffundenti! Respondetur, quia ibi, cum dif­ fundatur uniformiter difformiter, fit diminutio qualitatis usque ad nongradum, et sic non terminatur motus per productionem alicuius, in quo ultimo sistat, alias daretur minimum ex parte qualitatis et prima pars gra­ dus, sed terminatur motus ex diminutione et deficientia virtutis, quia virtus cessat et sic ulterius non pro­ ducit. Ubi autem non producit vir­ tus, est terminus negativus et extrin­ secus, scilicet hic non est motus, et in minori est motus. Secunda pars conclusionis probatur: Xam si via corruptionis daretur ter­ minus intrinsecus, posset vivens de-inere per ultimum sui esse. Nam si motu aliquo vel actione perveniat vi­ vens ad illum terminum intrinsecum ria corruptionis et continuetur motus >eu actio, qua ad illum pervenit, v. g. tumefactio, certum est, quod immediate post morietur, cum im­ mediate post sit ultra terminum in­ trinsecum, in quo via corruptionis (■ tur atque ante consecrationem, eo 10 mitti, ergo a nullo. quod quantitas medietatis consecratæ Respondetur, quod posse divii ex sustentatione divina habet vim in infinitum sine termino non «· substantia», et ita facit omnia, quæ ibi passio quantitatis in statu natur, faceret substantia, si adesset. Si autem et ut sequitur ad corpus natura! ibi adesset substantia in illa medie­ sed quantitatis mathematice coi·.· tate, conservaretur alia illi adiuncta, deratæ et secundum abstractions, ab omni corpore et motu. Fortt ergo similiter facta consecratione. Ad confirmationem responde­ autem non est radix quantitatis < tur aggenerationem fieri per modum statu mathematico, sed sub stat? motus in minores ac minores partes, naturali, id ost ut deservit opt-L quia non seorsum ponuntur, sed ut tioni et motui aliisque dispositior aggregate et coniunctæ ei, cui ag- bus ad generationem requisitis. I: generantur. Unde in aggeneratione statu autem mathematico poniturnumquam datur quantitas minor mi­ lum per considerationem intellect? nima separata et seorsum, hoc enim s quo præcise consideratur id, quoi est inconveniens, coniuncta vero al­ extensionis est. Ex vi enim hui: teri maiori non solum non est in­ præcise considerati non repugnat à conveniens. sed necessarium in om­ vidi, sed tamen ex aliis adiumtv nibus corporibus. In prima autem prout in statu naturali, scilicet pro: generatione fit corpus aliquod per se deservit dispositioni ad generatione, ut totum, non ut pars aggregata, et et operationi, et ut dimanat a cer­ ita si fieret in minori ac minori quan­ ae limitata forma, quæ 1 ad certam titate, fieret sine quantitate sibi debita et limitatam operationem ordinati' et propria, quæ debet esse certa ac sic non potest dividi in quascumqu· determinata sicut aha accidentia. minimas partes servata illa form Unde dicitur ad argumentum, quoi Ultimo arguitur: Posse dividi in infinitum sine termino est passio impedimentum divisionis provenit h quantitatis, et non impeditur per determinata forma, quæ est radii formam substantialem, cui inhæret, quantitatis non absolute et sub star cum hæc ipsa forma sit ratio et 40 mathematico, sed ut deservit sibi »· radix ipsius quantitatis, et conse­ sub statu naturali, et consequent·: quenter divisibilitatis in infinitum. determinata est. Quodsi dividatur, Ergo potest dato quocumque minimo forma tollitur, qua· exigit illam dispo­ adhuc dividi, præsertim in homoge- sitionem, et consequenter ipsa quat neis, quæ eiusdem rationis sunt in 45 titas, qua· pereunte subiecto non p toto et in partibus. test conservari. * Lu — quæ ... ordinatur. CIRCA LIBRUM SECUNDUM PHYSICORUM DE NATURA ET CAUSIS SUMMA TEXTUS LIBRI SECUNDI PHYSICORUM ARISTOTELIS 1 Liber iste in duas partes dividitur. principii: Natura est principium motus ]r. prima tractat de natura, in secunda et quietis eius, in quo est primo et per de causis. Et habent· ista duo inter se se, et non secundum accidens. Secunda connexionem, quia natura definitur per definitio est rerum naturalium: Natu­ ’’iodum principii et causæ motus ideo- 5 ralia dicuntur illa, quæ habent in sequenecesse fuit investigare causas trac­ ipsis principium sui motus. Tertia defi­ nitio est· eorum, quæ dicuntur secundum tando de natura. Igitur de natura agit Aristoteles naturam: Secundum naturam dicuntur duobus primis capitibus, de causis tam subieeta, quorum esse est a na10 tura, quam accidentia et affectiones eis rero in reliquis septem. convenientes. Circa secundum dicit, quod definitio Summa cap. 1. naturæ convenit materiæ et formæ. Id hoc capite duo facit Philosophus: Materiæ quidem non sicut antiqui Primo investigat, quid sit natura, se-15 philosophi, qui non agnoscebant ma· cando ostendit, quibus conveniat ratio feriam esse puram potentiam, sed alinatur». quod corpus in actu, puta terra vel Cieca primum ponit unam divisionem aqua aut quid simile, ad quam omnes d tres definitiones. formæ comparabantur tamquam acciDivisio est : Eorum quæ sunt, qua *20 dentia. Sed Philosophus docet, quod dam sunt a natura, quædam ab aliis cau­ materia prima est natura tamquam prin­ sis, scilicet ab arte vel a casu. A natura cipium intrans compositionem rei na­ •int animalia, partes ipsorum, planta * et turalis. Et secundo, quod etiam forma corpora simplicia. Aft arte, ut vestis, lec­ est natura, quia ex ipsa est species et ti. a et similia, inter qua * hoc intercedit 25 ratio natura * idque rationibus tribus diicrimen, quod ea, quæ sunt a natura, probat, qua * in textu claræ sunt, pe se habent principium alicuius mu­ tationis, qua * vero ab arte, non habent Summa cap. 2 per se mutationis principium, sed per accidens, quatenus constat aliqua sub- 30 Ut magis elucescat, quid sit natura dantia naturalis, v. g. lapide vel ferro. et naturalia, distinguit inter Physicam Definitiones sunt tres. Prima et Mathematicam, et obiectum unius ipdia naturæ, quæ definitur non per et alterius et facit duo : Primo, ostendit aliquid absolutum, sed per habitudinem distinctionem Mathematica * a Physica, * IM b. 166 SUMMA TEXTUS LIBRI SECUXDI PHYSICORUM secundo declarat extensionem obiecti Summa cap. 3. Physicæ. Circa prdium proposita prius ratione dubitandi, quia Physica agit etiam do In isto capite incipit secunda pin obiecto Mathematical, scilicet de quan­ 5 huius libri, in qua tractatur de cau>:· titate et indivisibilibus, et specialiter Et procedit Philosophus tali ordine, de figura et aspectu cœli, de quo etiam quod primo agit de manifestis specieagit Astrologia, solvit difficultatem bus et modis causarum in hoc 3. cu­ positam ostendendo, quod aliter con­ pite; secundo de causis minus manisiderat mathematicus quantitatem, ali- io festis, quales sunt causa per accidem. ter physicus. Physicus enim ut subiectam scilicet casus et fortuna, de quo ia motui et sensui, mathematicus autem cap. 4., 5. et 6. Tertio ostendit non ut abstrahens a motu et sensu, quæ esse plures species causarum, quam qua­ abstractio non est falsa, quia abstra­ tuor in cap. 7. Et tandem duo dubù hentium non est mendacium, sed asse- ia resolvit circa modum causandi propte finem et modum causandi ex nece··; rentium. Quod vero sic considerent mathemati­ tate in cap. 8. et 9. Igitur in capite tertio tria facit Aristo, cus et physicus idem obiectum ostendit duplici ratione, tum ex diversis defini- teles: Primo proponit necessitatem trac­ tionibus seu diverso modo definiendi 20 tandi hic de causis, secundo numerr utriusque, tum ex eo, quod dantur quæ- earum genera, tertio numerat diverso; dam scientiæ inediæ inter naturales et earum modos. Quantum ad primum, licet agere dt mathematicas, sicut Astrologia, Per­ spectiva, Musica etc., quæ ea, quæ ma­ causis ut sic pertineat ad metaphy· thematicus considerat abstracte, appli­ sicum, quia multæ causæ non pende cant alicui sensibili, sicut astrologus a materia, tamen agere de causis, qua­ considerat figuram in cœlo, perspectives tenus sunt causæ naturæ, pertinet il lineam in visuali, Musica numerum in naturalem, qui resolvit et explicat res sonoro. Ergo signum est, quod Mathe­ per suas causas. Quoad secundum, genera causamatica secundum se abstrahit a ma­ teria sensibili, et consequenter a modo rum sunt quatuor: materialis, for­ malis, efficiens et finalis. Jfaterialis di­ scientiæ naturalis. Circa secundum ostendit Physicam citur, ex qua fit aliquid, cum insit. extendi circa materiam et formam, ne­ Causa formalis dicitur species et exem­ que esse duas scientias circa ista duo. plar, quia causa formalis intrinseca dai Et antiqui quidem non distinguentes speciem rei informando, exemplar au­ materiam primam a forma substantiali tem seu idea effor mando. Causa efficient parum vel nihil attigerunt de forma in dicitur id, a quo est principium primum scientia naturali. motus et quietis, sicut pater est causa Ostendit autem ad eandem scientiam filii. Causa finalis est id, cuius grati pertinere agere de materia et forma aliud fit, sicut sanitas est causa deam tum exemplo artis, quæ imitatur na­ bulationis. turam, eadem enim ars agit de forma Ex hoc autem infert Aristoteles tria artificiosa et materia competenti; tum, corollaria: Primum est, quod eiusdem quia forma est finis materiæ, ad eam rei contingit esso plures causas per enim terminatur omnis mutatio mate­ sicut statuæ est causa æs ut materia, riæ. eadem autem scientia considerat artifex ut efficiens, figura ut forma. finem et quæ sunt ad finem; tum de­ Secundum est, quod causæ sunt sibi nique, quia materia et forma se habent invicem causæ, ut laborare est causa correlative, et consequenter sunt simul borne valetudinis, et bona valetudo wt cognitione. Et sic concludit, quod de causa laboris. Tertium est, quod idem formis totaliter separatis a materia non est causa contrariorum secundum di­ pertinet agere ad physicum, sed eius versa, sicut nauta est causa salvationis terminus est in anima rationali, quæ navis per prajsentiam, et submersioni' est in materia et separari potest ab illa. per absentiam. SUMMA TEXTUS LIBRI SECUNDI PHYSICORUM 16 7 Circa tertium explicat quatuor sed ad metaphysicum ; tum quia infra modos seu divisiones causarum. est impugnanda ostendendo, quod for­ Primwe est in causam priorem et poste­ tuna est causa per accidens, quod non riorem, id est remotam et propinquam, convenit rei divinæ. Primam vero opiscu universalem et particularem. Et- po­ 5 nionem ex eo improbat, quia etiam an­ tent· esse universalis dupliciter, uno modo tiqui philosophi non ignoraverunt for­ per prædicationem, sicut artifex in com­ tunam et casum nec contradixerunt muni respectu huius et illius artificis, vel illis, qui casum et fortunam ponebant; potest esse universalis per causalitatem, ergo hoc ipso debebant agere de fortuna ut cœluin respectu horum inferiorum 10 et casu, ut ostenderent id esse falsum, et Deus respectu omnium. Secunda di­ tum quia quædam posuerunt fieri a visio est: alia est causa per se, alia per casu et fortuna, sicut Empedocles, qui accidens; per se, a qua per se pendet dixit, quod quando mundus est factus et effectus, ut statua a statuario; per ac­ eius partes per litem fuerunt distinctæ, cidens, a qua per se non pendet effectus, accidit aerem v. g. in hunc locum se sed est conjunctum causæ per se ope­ collegisse et partes animalium sic for­ ranti, sicut statuario accidit, quod sit tuito coaluisse. Secundam opinionem ex Polycletus. Tertia divisio est: causa a- eo improbat, quia videmus multa non a liaest in potentia, alia in actu. Quarta casu fieri, sed ex causis determinatis, divisio: causæ aliæ complex®, aliæ sim­ ut oliva et aliæ plantæ ex determinato plices; complex®, ut si coniungantur semine, non ex quolibet. Quomodo ergo causæ per se et per accidens, ut si di­ existimandum est, quod nobiliores par­ catur, quod Polycletus statuarius facit tes mundi, ut coelum et res sempiternæ statuam; simplices sumendo seorsum sint a casu, et non ex causis determi­ unamquamque causam. Et quot modis natis? dicuntur causæ, tot modis dicuntur Summa cap. 5. causata eis correspondentia. Summa cap. 4. Agit de causis per accidens, quæ sunt casus et fortuna. Et in hoc capite recenset opiniones antiquorum, in se­ quenti determinat propriam opinionem quoad fortunam, in sexto quoad diffe- : rentiam eius a casu. Igitur de casu et fortuna fuerunt tres opiniones antiquorum : Prima dicebat ni­ hil esse casum et fortunam, tum quia omnia habent aliquam causam deter­ minatam, ac proinde nihil fit a casu; tum quia veteres numerando causas non meminerunt fort ume. Secunda opi­ nio in alio extremo dicebat omnia esse a casu non solum in hoc mundo, sed etiam in cœlo, quæ fuit opinio Demo­ criti, qui ex concursu casuali atomorum dicebat mundum et eius partes esse factas. Tertia opinio Stoicorum dice­ bat fortunam esse aliquid divinum et menti nostræ ignotum, ad quod redu­ cebant omnes effectus. Hanc ultimam opinionem non impug­ nat Aristoteles, tum quia de causa di­ vina non pertinet agere ad naturalem, Ad tradendum propriam sententiam de fortuna tria facit Philosophus: Primo proponit quasdam divisiones eorum, quæ causantur, ut videat, sub quo illo­ rum ponatur fortuna. Secundo definit fortunam. Tertio docet, quomodo verificanda sint ea, quæ de fortuna dici so­ lent. Quantum ad primum ponit tres divi­ siones ex parte rerum, quæ causan­ tur, et aliam ex parte causarum. Prima divisio est: Quædam sunt, quæ semper fiunt, ut ortus solis; quædam frequen­ ter, ut hominem nasci oculatum; quæ­ dam in paucioribus, ut hominem nasci cum sex digitis, et hoc ultimum com­ muniter dicitur fieri a fortuna. Secunda divisio: Eorum, quæ fiunt, quædam fiunt propter finem, quædam non. Tertia di­ visio: Eorum, quæ fiunt propter finem, quædam fiunt ex proposito seu elec1 tione, alia non. Ex parte causæ dividit causam ut supra in per se et per accidens, et dicit causam per se esse finitam et determi­ natam, causam autem per accidens ini determinatam et infinitam, quia con- 168 SUMMA TEXTUS LIBRI SECUNDI PHYSICORUM tingit infinita alicui accidere, et ali­ cimus lapidem vel sedem casu cadere, quando dicitur causa per accidens ex et sic casus accidit in his, quæ fiunt prop, eo, quod accidit causa?, aliquando ex eo, ter finem, si non fiunt causa eius, quod quod accidit effectui. Primo modo, ut accidit. si dicas: «Album ædificats, album enim 5 Quoad secundum constat ex diets, accidit ædificanti. Secundo modo, ut si quibus conveniat casus et quibus for­ dicas: « Fodiens invenit thesaurum b, tuna. Casus enim maxime dicitur in accidit enim inventio thesauri fossioni. operationibus naturæ, quando fiunt ex­ Quoad secundum dicit fortunam con­ tra suum finem, ut cum alicui nascitur tinert sub causa per accidens in his, qua? 10 sextus digitus, et sic casus potest habere fiunt propter finem, et sic definitur for­ causam intrinsecam, scilicet naturam, tuna, quod est causa per accidens eorum, Fortuna vero solum invenitur in hi·, quæ fiunt propter aliquid. qui operantur ex proposito. Quoad tertium verificatur de forQuoad tertium reducit fortunam et tuna primum id, quod dicitur, quod casum ad genus causæ efficientis seu est ignota, ut asserebant Stoici, quia moventis, per accidens tamen eo, quod cum sit causa per accidens, potest in casus et fortuna vel convenit his, qui infinitum extendi, infinitum autem est sunt a natura, vel quæ ab intelligentia, ignotum. Secundo, quod fortuna est quorum utrumque est principium mo­ nihil, quia causa per accidens habet tus. Denique excludit opinionem, quæ aliquid per accidens pro effectu, quod ponebat casum et fortunam esse causam simpliciter est non ens. Tertio, quod cœli. fortuna est cæca, quia de eo, quod est per accidens tamquam de infinito et Summa cap. 7. indeterminato non datur certa ratio et In hoc capite duo îaeit Philosophos: visus. Quarto, quod fortuna est bona vel mala ratione eius, quod accidit bo­ Primo confirmat numerum causarum num vel malum; et sic dicitur infortu­ supra positum, quod sint tantum qua­ nium, quando magnum malum accidit, tuor causæ. Secundo ostendit ad phyet eufortunium, quando magnum bonum 30 sicum pertinere de omnibus causis aaccidit. Denique fortuna dicitur in- gere. certa, quia est causa per accidens. Primum ostendit ex eo, quia propter quid quærit de causa, sed ad propter quid non respondetur nisi aliqua dictaSumma cap. 6. 35 rum causarum, quæ sunt quatuor, Agit de differentia inter casum et ergo non sunt plures. Minor patet; fortunam et facit tria: Primo ponit nam propter quid aliquando reducitur differentiam inter casum et fortunam in causam formalem vel definitionem, ut comparando ea inter se; secundo com­ si dicatur, propter quid angulus est parando ea respectu illorum, quibus « rectus, respondetur, quia constituitur conveniunt et in quibus inveniuntur. ex linea faciente duos angulos æquale.·. Tertio concludit, ad quod genus causæ Aliquando vero redditur causa moven<. pertineant casus et fortuna. ut propter quid aliqui pugnaverunt! Quoad primum differentia est inter Quia furati sunt. Aliquando redditur casum et fortunam, quia casus magis 45 causa finalis, ut cuius causa aliqui pugample se habet quam fortuna; omnis nant! Ut dominentur. Aliquando mate­ enim fortuna est casus, et non e contra. rialis, ut propter quid aliquid corrup­ Quod ostendit, quia fortuna non inve­ tum est! Quia constabat ex contrariis. nitur proprie nisi in his, qui agunt ex Tot ergo sunt causæ, quot sunt modi proposito. Cuius signum est, quia bona w quærendi propter quid, fortuna vel est felicitas vel propinqua Quoad secundum ostendit ad natu­ felicitati; felices enim dicimus bene ralem spectare demonstrare per omnes fortunatos, felicitas autem solum con­ causas, tum quia aliquando contingit venit rationali creatur». Casus autem causas convenire in unum, sicut foretiam in aliis rebus invenitur, sicut di- 55 malis et finalis potest esse unum; nam SUMMA TEXTUS LIBRI SECUNDI PHYSICORUM 169 forma rei genitæ est finis generantis. utilitates, non tamen propter illas facti Et similiter causa movens potest esse sunt. eiusdem speciei cum effectu, ut in aQuoad secundum ponit quinque ra­ gentibus univocis. Tum etiam, quia ad tiones ad probandum naturam agere naturalem pertinet agere de omni mo­ propter finem, qua· in textu satis claræ bili et de omni movente. Nam si est sunt et res ista satis nota est. omnino immobile, non pertinet ad na­ Quoad tertium excludit tria funda­ turalem, sed ad metaphysicum. Agendo menta antiquorum, ex quibus move­ ergo de omni mobili, quod constat ex bantur ad negandum, quod natura amateria et forma et pendet ab aliquo io geret propter finem. Primo quia alimovente, oportet agere de causa for­ quando natura exorbitat et peccat non mali et materiali et movente, quæ est consequendo finem, ut patet in genera­ efficiens. Et quia generatio ipsa et mo­ tione monstri. Cui rationi affert instan­ tus est propter aliquid, forma enim est tiam Philosophus, tum quia etiam ars tinis generationis, ideo etiam naturalis us peccat aliquando, et tamen nullus nedemonstrat per causam finalem. Deni­ gat, quod ars agit propter finem; tum que in calce capitis ponit exempla de­ quia, licet natura aliquando exorbitet monstrationum naturalium per omnes a suo fine, tamen de se determinatum ordinem habet in procreandis animalicausas. 20 bus, et consequenter determinatum fi­ Summa cap. 8. nem. Secundum fundamentum erat, quia ea, quæ fiunt naturaliter, fiunt ex Tractat in hoc capite Philosophus, causis prioribus, scilicet materia et autrum natura agat propter finem, occa- gente, non autem ex intentione finis, sione accepta ex eo, quod dixerat cap. 25 quia naturali modo fiunt. Sed opposipræc., philosophum demonstrare per tum iam supra est demonstratum, cum causam finalem. Et quia ex hoc pen­ natura non sit causa per accidens sicut det alia difficultas, scilicet quomodo fortuna, sed determinatis viis procedat, necessitas inveniatur in naturalibus, si­ et consequenter ex determinato fine, quidem multi antiquorum negabant na-30 nisi aliquid impediat. Tertium funda­ turam agere propter finem, quia omnia mentum erit, quia natura non deliberat, eveniunt necessitate materiæ, ideo sicut ergo non agit propter finem. Respondet in isto capite agit de fine, ita in se­ Philosophus, quod etiam ars non deli­ quenti de necessario. berat, quia habet certas et determinaIn hoc ergo capite tria facit: Primo 85 tas rationes operandi, et tamen facit proponit antiquorum opinionem et du­ propter finem, scilicet ut mota a fine. bitationem circa hoc. Secundo improbat non ut movens. eam ostendens naturam agere propter finem. Tertio fundamentis antiquorum Summa cap. 9. veniat composito, an solum partibus PHIL. NAT. I. P. Q. IX. ART. II. 171 componentibus, scilicet materiæ et formæ. Secunda, an conveniat coelo. Tertia, an conveniat elementis, sci­ licet gravibus et levibus. Quarta, an conveniat animæ rationali, ut ra­ tionalis est. Denique, an conveniat angelis et Deo. modum principii quo, non per mo­ dum principiati et quod, ut eviden­ ter patet in Christo respectu ope­ rationum et motuum, qui media 5 humanitate illi conveniunt; horum enim motuum humanitas est prin­ cipium quo, ergo convenit illi defi­ nitio naturæ ab Aristotele designata. Quod enim aliqui dicunt humanitaDe composito. io tem in Christo Domino esse operatiSi totum compositum sumatur pro vam ut quod, et non solum ut quo, supposito subsistente in concreto, ma­ neque actiones esse suppositorum, nifeste excluditur a Philosopho a sed singularium, supra q. 7. art. 2. definitione naturæ in hoc 2. libro impugnatum est. Quodsi convenit textu 12. 1 dicente, quod « composi- « formæ totali esse principium ope· tum natura quidem non est, sed est randi quod, de partiali forma sub­ et constat natura, ut homo ». itaque stantiali etiam id poterit dici, et compositum est principiatum, non sic talis modus operandi ut quod in principium, natura autem principium forma totali non magis excludet ilest motus et quietis, quia2 est id, quo 20 lam a ratione naturæ quam formam aliquid est tale, non est id, quod est partialem. Ex alia vero parte excludi vi­ tale. Unde etiam patet philosophum aliquam distinctionem agnovisse inter detur forma totalis a ratione naturæ, naturam et suppositum, humanita­ quia licet humanitas sit principium tem et hominem, quia homo constat 25 quo motus et quietis, non tamen est natura, nihil autem est id, ex quo primum principium simpliciter et constat. Similiter Theologia distin­ tamquam elementum primum, unde guit naturam a supposito et in Christo generatio fit, quia ita est principium, fatetur duas naturas et unam per­ quod etiam est principiatum ex aliis sonam, et in Deo tres personas et m prioribus, scilicet materia et forma, unam naturam ; non ergo suppositum Unde non includitur in definitione data, quæ dicit, quod natura est seu persona natura dicitur. Si vero loquamur de toto, non pro principium motus et quietis primo ipso supposito, sed pro forma totali, et per se, humanitas autem non est sicut v. g. humanitas, in qua ma- 35 principium primum, sed ex primi’ teria et forma inveniuntur, contro­ principiis constans. vert itur ab aliquibus, an conveniat Et adstipulatur Philosophus 5. illi ratio naturæ. Nam Metaph. textu 1. 3 dicens, « quod ex una parte non videtur id posse natura principium est et elemen· negari, cum fides fateatur, quod Ver- w tum ». Sumit ergo naturam non pro bum assumpsit humanam naturam, quolibet principio, sed pro princi­ id est humanitatem ipsam non as­ pio, quod est elementum, humanitas sumpta persona; ergo humanitas na­ autem non est elementum, sed ex ele­ tura est. Deinde quia humanitas est mentis. Item ibidem cap. 4. textu 5.*1 principium et ratio operationis per 45 dicit Aristoteles, « quod natura est ■ • ' 4 e. 1. (193 b i). Lti — quia ... ci quo constat. c. 1. (1013 a 20). 1011 b 17. DE NATURA. ARTE ET VIOLENTO id, ex quo primo inexistente gene­ ratur, quod gignitur ». Primum au­ tem inexistens, ex quo aliquid ge­ neratur, non est integra natura seu humanitas, sed pars aliqua, ex qua fit humanitas. Nec tamen negat ista sententia humanitatem seu formam totalem esse naturam, sumpta na­ tura pro quidditate seu essentia, ut opponitur supposito, non tamen esse naturam prout explicatur in defini­ tione Aristotelis, quæ solum includit prima principia motus et quietis, non quæ sunt ex his. Hæc difficultas non tanti momenti est, quanti fit ab aliquibus, qui nimis in hanc ultimam sententiam inclinant, sed tamen prima sententia videtur magis conformis menti Divi Thomæ, qui in 5. Metaph. lect. 5. 1 explicans illa verba Philosophi textu 5. *, ubi dicit, « quod est natura ipsa forma ut substantia », intelligit illa de forma totali inquiens, quod non solum forma partis dicitur na­ tura, sed species ipsa, quæ est forma totius, ut si dicamus, quod hominis natura non sohim est anima, sed humanitas, et substantia, quam sig­ nificat definitio n. Ita D. Thomas. Cum autem in illo loco Philosophus agat de natura eo modo, quo illam definivit in hoc secundo libro Phy­ sicorum, siquidem ex illo loco oppo­ siti auctores suam confirmant senten­ tiam, efficitur planum, quod D. Tho­ mas etiam loquitur de natura, prout hic definita est ab Aristotele, quando illam tribuit formæ totali. Ad fundamentum oppositum re­ spondetur, quod in definitione na­ ture, quando dicitur, quod est pri­ mum principium, ly primum idem est quod substantiale seu radicale, ut opponitur accidentali et instrumen- 1 1 ’ • Pa XX. 391 a. e. 4. (1015 q 13). Z.u — Ncc... et operationum. Pa XX. 382. 5 175 tali, non autem oportet, quod sit primum partiale et per modum primi elementi. Humanitas autem princi­ pium substantiale est et hac ratione primum. Quod vero dicitur humani­ tatem esse genitam, non vero prin­ cipium generationis, respondetur hu­ manitatem esse genitam ut quo, non ut quod, et sic manet intra lineam principii substantialis; id enim, quod se habet ut quo, est principium eius, quod se habet ut quod. Nec 3 solum est principium in constituendo et ut quidditas, sed etiam in operando et in ratione motus, quia humanitas est radix potentiarum, ergo et ope­ rationum. Non autem requiritur, quod natura sit principium generationis, sed sufficit, quod alterius motus, nam in coelo datur natura, et non prin­ cipium generationis. Ad primam auctoritatem Phi­ losophi dicitur, quod in illis ver­ bis: «Natura quoque principium est et elementum » non attribuitur na­ turæ utrumque copulatim, sed na­ turæ et elemento attribuitur, quod sit principium, quasi dicat: «Natura est principium, et etiam elementum est principium », non vero natura est elementum et principium. Quæ constructio litteræ significatur ibi a D. Thoma lect. 1. 4 dicens, quod « natura est principium, sicut illud, a quo incipit motus, elementum autem sicut pars prima in generatione rei ». Ad secundum vero locum di­ citur, quod ibi Philosophus plures acceptiones naturæ referens ponit se­ cundam, quando dicitur natura « id, ex quo primo inexistente generatur, quod gignitur». Tertium autem mo­ dum dicit esse, quando natura dici­ tur, « unde primus motus in unoquo­ que est eorum, quæ natura sunt, in 176 PHIL. NAT. I. P. Q. IX. ART. II. eo secundum quod ipsum est ». Qui tertius modus continet definitionem naturæ traditam hic in 2. Phys. Ergo perperam ex denegatione illius se­ cundi modi intenditur probari, quod humanitati non conveniat iste tertius. cum 3 recipiatur in aliquo. Ergo ad rationem naturæ, ut opponitur vio­ lento, requiritur principium activum, et non sufficit passivum; quod fun­ damentum ibidem expendetur. Fundamentum autem primi sententiae. ad id reducitur, quii inde primo denominatur natura, unde De materia et forma. mobilis esse dicitur, et in tantum est De forma nulla est difficultas, quod : natura, in quantum mutabilis. Sed sit natura, imo magis esse naturam esse mobile et mutabile importat quam materiam, aperte docet Phi­ principium passivum et potentials *, ergo ratione illius aliquid denomi­ losophus 2. Phys. cap. 1. 1 De materia multi dubitant, et qui­ natur natura. Confirmatur, quia natura est prin­ dam extreme sentiunt in hac parte. ! Sentiunt enim aliqui solam mate­ cipium motus intrinsecum. Hoc au­ riam, vel generalius loquendo solum tem non habet ratione principii ac­ principium passivum, non activum tivi, sed passivi, imo per accidens « esse naturam, quod attribuitur Scoto habet ad motum, quod habeat prin­ in 2. dist. 18. quæst. unica *, ut re-1 cipium activum ad illud, sicut -i ferunt Conimbric. in 2. Phys. cap. 1. ægrotus habeat principium curatio­ q. 3. art. 1. et P. Fuente libro 2. nis, scilicet artem medicam, per ac­ cidens se habet ad sanationem. Unde Phys. q. 1. diffic. 2. Alii per aliud extremum solum etiam activum principium si puri­ principium activum sentiunt esse na­ ficetur ab omni passivo, exuit ra­ turam, et ita excludunt materiam a tionem naturæ et solum est motor definitione naturæ, quod attribuitur naturæ. Ut ergo sit natura, nece· Valesio q. 11. ad tirones, et eam vi­ sario debet supponere principium detur sequi P. Vazquez 1. 2. tom. 1. passivum motus, et ab illo solo de­ disp. 25. cap. 3. Nec possunt hanc nominabitur natura, quia si ab ac­ sententiam negare, qui existimant ra­ tivo denominaretur, etiam remoto tionem naturæ solum analogice con­ passivo fieret denominatio. Imo venire materiæ respectu formæ, ut quando datur utrumque principium, Cabero hic tract. 2. disp. 1. dub. 4. tam passivum quam activum, ab Et fundamentum huius sententiæ i activo nullo modo fit denominatio. dependet principaliter ex his, quæ ut patet in igne, qui non denomina­ art. 4. dicenda sunt; præcipue enim tur natura ex eo, quod calefacit ac­ fundatur in eo, quia naturale op­ tive, sed ex eo, quod est mobili’ ponitur violento. Ad rationem au­ passive. Neque negat hæc sententia, tem violenti requiritur, quod inve- w quod viventia habeant naturam, sed niat resistentiam in passo, quæ fit dicit, quod viventibus convenit na­ per activitatem illius, non per re­ tura ratione passivi principii ad mo­ ceptionem passivam, alioquin omnis tum, non ratione activi. Unde fit. motus erit naturalis, quia omnis quod ille motus sit in Niventibus namotus habet principium passivum, 45 turalis, qui est a principio extra, ad DE NATURA, ARTE ET VIOLENTO 177 quod vivens passive se habet, ut naturæ, et alios etiam motus natu­ motus cordis, primus actus intellectus rales. Constat autem, quod vivens et similia. Qutecumque enim deter­ in hoc distinguitur a non vivente, minantur ab alio, dicuntur natura­ quia habet principium activum se liter ferri, et recedit a naturali, quod e movendi, quod inanimato non conve­ se determinat; de quo D. Thomas nit, ergo principium activum proprie habet rationem naturæ. 1. p. q. 18. art. 3. Nec dici potest motum pro­ Nihilominus dicendum est ra­ tionem naturæ, ut explicatur defi- prium animalium, v. g. motum pronitione data, proprie convenire ma- io gressivum, non esse mere naturalem, teriæ et formæ, principio activo et sed mixtum ex violento et naturali, passivo, dummodo sit principium quia fit per elevationem et depressio­ activum motus in seipso, sicut se nem unius partis, et pro ea parte, qua elevatur, est violentus et contra movent viventia. Hæc conclusio sumitur ex Divo u gravitatem. Contra hoc enim est, tum Thoma 2. Phys. lect. 1. x, ubi in­ quia multi alii motus naturales inve­ quit, ignis, ut præcise calefacit aliud, non dicitur natura, quia non est prin­ cipium motus in se. Sed adhuc inquires, an materia et forma analogice dicantur partici­ pare rationem naturæ. Respondetur plures auctores ana­ logiam agnoscere, ut Cabero hic tract. 2. disp. 1. dub. 4., Cursus Carmel, disp. 7. q. 8. et alii. Fundantur, quia DE NATURA, ARTE ET VIOLENTO Philosophus dicit 5. Metaph. cap. 4. * 1 propter formam metaphorice omnem substantiam naturam dici, ergo et analogice. Et 2. Phye. cap. 1. 2 dicit, quod forma magis est natura quam s materia, non ergo materia simpliciter, ddde, quod materia non habet se­ cundum se oppositionem cum vio­ lento nisi mediante forma. Si enim solum sufficeret principium passivum ad rationem violenti nec requirere­ tur activa resistentia, quandocumque excluditur forma a materia, pa­ teretur violentiam, quia passive erat ei coniuncta, et aer quando privatur luce recipiendo tenebras 3, et coelum cessante motu paterentur violentiam. Denique materia nullius motus est causa nisi mediante forma; de se enim indifferens est et in potentia ad diversos motus. Ergo sicut causa in potentia est causa secundum quid, ita materia est principium motus et consequenter natura secundum quid, quia in potentia. Opposita tamen sententia pluribus placet auctoribus nec nobis displicet. Tenet eam Soto 2. Phys. q. 1. conci. 2., Toletus*, Placa5 et alii. Et ratio sumitur ex dictis, quia princi­ pium passivum vere et proprie habet rationem naturæ, et non habet esse principium omnis motus dependenter aut participative a forma. Nam per se est principium generationis in suo ordine, scilicet ut causa materialis, sicut est principium corruptionis, et ad illam habet naturalem inclinatio­ nem; ergo non est, cur a propria et univoca ratione naturæ excludatur. Nec obstat, quod exerceri non po­ test talis motus sine forma et depen­ denter ab ipsa; nam hoc modo etiam 1 1015 a 11. ' 193 b 6. 1 Lu — recipiendo tenebro*. ' : Phy-, q. 1. nd 5. 1 2. Pby·. dtep. 1. q. 3. In 2. parte. • Lu — talla motiw. » Pa XX. 391 a. 179 forma non potest exercere motum, nisi dependenter a materia. Et ratio naturæ non consistit in exercitio mo­ tus, sed in ratione principii talis mo­ tus e. Ratio autem principiandi nec materiæ convenit per formam nec formæ per materiam, sed utrique in suo genere per se essentialiter conve­ nit, licet coniungi debeant, ut motus exerceatur. Ad primum fundamentum opposi­ tum ex auctoritate Philosophi re­ spondetur, quod in illo primo loco, cum dicit, quod propter formam omnis substantia natura dicitur me­ taphorice, non sumit ibi naturam physice et ut in præsenti conside­ ratur pro principio motus, sed pro quacumque quid ditate, quæ est ter­ minus generationis et dicitur natura quasi nata seu generata. Sumpta ergo natura in hac acceptione pro ter­ mino motus, non pro principio, omnis substantia dicitur natura, id est quidditas specifica a forma quasi a ter­ mino formali. Expositio est S. Thomæ in 5. Metaph. lect. 5. § Ponit duos modos ’, ubi inquit: «Sicut forma vel materia dicebatur natura, quia est principium generationis, quæ se­ cundum primam nominis impositio­ nem natura dicitur, ita species et substantia dicitur natura, quia est terminus generationis. Nam gene­ ratio terminatur ad speciem generati, quæ resultat ex unione formæ et materiæ. Et ex hoc secundum quam­ dam metaphoram et nominis exten­ sionem omnis substantia dicitur na­ tura, quia natura, quam diximus, quæ est generationis terminus, sub­ stantia quædam est, et ita cum eo, quod natura dicitur, substantia si- PHIL. NAT. 1. P. Q. IX. ART. II. 180 inilit udinem quamdam habet ». Ita teria habet immediatam inclinatio D. Thomas. Et similiter quando nem et per se, non mediante forma, subdit Aristoteles, quod materia di­ sicut ad generationem substantial, citur natura, quia formæ susceptiva et receptionem formarum, licet de­ est, ad litteram Philosophus loqui­ terminatio ad istam formam potiu· tur de natura non in nostra accep­ quam ad illam ab aliquo agente dé­ tione pro principio motus, sed pro ponente dependeat. quidditate rei, quæ est terminus ge­ Et quando dicimus materiam et nerationis. In hac enim acceptione formam uni vocari in ratione naturi. proprie dicitur natura ipsa forma seu io non intendimus, quod per se sint id, quo aliquid actu habet naturam, univoce in aliquo genere vel sped·, id est quidditatem. Materia autem sed supposito, quod solum reductive dicitur natura seu quidditas, quia pertinent ad 1 genus vel speciem. huius susceptiva est, non quia per se dicimus rationem principii et paractu est talis. Sumendo autem natu- is tis componentis non inæqualiter t: ram pro principio motus materia di- analogice, sed per se utrique convecitur univoce natura, etsi susceptiva nire. sit formæ, quia esse susceptivam formæ intrinsece et per se illi con­ De anima rationali. venit et per se est principium rei, 20 sicut ipsa forma suscepta. Difficultas est, an secundum Ad secundum locum ex Physicis gradum rationalem sit natura, nor. dicitur, quod materia est magis na­ solum secundum alios gradus, scilicu tura, non quod ly magis dicat ana­ vegetativum et sensitivum. Videtur logiam, sed principalitatem et com- 25 enim natura esse principium mota parationem. Bene autem stat, quod corporalis ad Physicam pertinenti·. inter univoca unum sit principalius Motus autem partis rationalis indeet perfectius altero, sicut homo leone pendentes sunt a materia et mobili­ in genere animalis. Et ita est ma­ tate physica potiusque ad metaphy gis natura specifice, non generice, 30 sicum pertinere videntur, ut intelinæqualitate se tenente ex parte spe­ ligere et velle, quæ etiam aliuntk ciei, non ex parte generis partici­ naturæ metas excedunt, quia doü pati; sed hoc analogiam non facit. sunt determinatae ad unum, sed uni­ Ad fundamentum ex ratione di­ versalem habent indifferentiam et de cemus latius art. 4., quomodo ma- 33 se permanere possunt et convenire teria seu principium passivum pati statui separationis. possit violentiam, etiam ut passi­ Nihilominus asserendum esi vum est. animam rationalem etiam secundum Ad secundum respondetur, quod gradum rationalem naturam esse pro materia est indifferens ad plures mo- « statu tamen, quo est in corpore: tus, ad quos non inclinatur nisi per status enim separationis ad consi­ formam, v. g. ut moveatur sursum derationem de substantiis separatis vel deorsum, augmentatione vel di- spectat, id est ad metaphysicum per minutione etc. Et tamen per se ha­ se et directe. bet et independenter a forma esse 45 Et ita Philosophus in hoc 2. libro principium recipiendi illos in toto. textu 26. 2 docet, quod terminus con­ Alii vero motus sunt, ad quos ma- siderationis naturalis est forma, quæ 1 tu — !ul ... Apcdem. ' c. 2. (191 b 9). A DE NATURA, ARTE ET VIOLENTO 181 aliquo modo potest esse separata, sci­ propria gradus rationalis, non vegelicet anima rationalis. Unde inquit tativi aut sensitivi tantum. An fundamentum oppositum re­ D. Thomas ibi lect. 4. « Usque ad animam rationalem se extendit con- spondetur, quod operationes animæ -ideratio naturalis, quæ est de formis. 5 rationalis, licet secundum se et pro­ Sed quomodo se habeant formæ tota­ priam rationem spiritualem sint in­ liter a materia separatæ et quid sint, dépendantes a corpore, dependent vel etiam quomodo se habeat hæc tamen ministerialiter et dispositive, forma, id est anima rationalis, se- quia pro hac vita exercentur depeneundum quod est a corpore separa- io denter a sensibus et a phantasmabilis et sine corpore existere potens, tibus, et ratione huius dependentiæ ad pertinet ad philosophum primum, id naturam spectant, sicut etiam genera­ est ad metaphysicum ». Igitur anima tio hominis naturalis est, licet anima rationalis pro hoc statu ad physicam non dependeat a corpore quantum ad considerationem pertinet, et conse­ esse, sed quantum ad informationem. Et cum instatur, quod non sunt quenter rationem naturæ induit; so­ lum enim pro statu separationis ad operationes determinat® ad unum, metaphysicum spectat. sed indifferentes aut voluntariæ, re­ Ratio huius est, quia anima ra­ spondetur, quod ex hoc probatur non tionalis etiam secundum ultimum esse naturales illas operationes se­ gradum rationalitatis vere constituit cundum se et ratione principii, a hominem et est forma eius. Homo quo egrediuntur, bene tamen mini­ autem est ens naturale etiam secun­ sterialiter et dispositive propter de­ dum ultimam speciem et gradum; pendentiam, quam habent a sensibus, est2 enim corporeum generatione cor­ a quibus etiam dispositive pendet porali factum et mobilitati corporali libertatis exercitium; læsis enim vel ‘ubiectura. Ergo anima, quæ est turbatis sensibus non exercetur li­ forma constitutiva eius, est natura bertas. Et hoc non est dici naturales ftiam secundum istum gradum, id est solum ratione modi, sed tota ipsa principium talis entis naturalis. substantia actus eo modo dicitur Maior negari non potest. Nam naturalis, quo pendet a principio anima rationalis ut rationalis est naturali, scilicet dispositive. Ab illa forma hominis, ut definitur in Con­ enim dispositione et ministerio sen­ cilio Viennensi et in Lateranensi sub suum non solum dependet modus, Leone X. 3 Et ratione constat, quia sed etiam totum ipsum exercitium homo secundum propriam hominis actuum intelligendi et volendi. Quod rationem constituitur per aliquam vero in statu separationis a materia formam seu gradum formæ et in possint huiusmodi actus permanere, quantum homo rationalis est; hæc non obstat, quia ille status non est con­ enim est ultima differentia eius. Ergo nut uralis animæ, sed semper inclina­ forma, quæ dat esse rationale in tur ad istum, quem habet in corpore. quantum talis, constituit essentiali­ Et ideo anima simpliciter est na­ ter hominem. Est etiam principium tura, etiam separata, non propter sta­ motuum rationalium, ut ridendi, tum separationis, sed propter connaflendi, loquendi, quæ licet medianto turalitatein ad operandum in corpore corpore exerceantur, sunt tamen et secundum dispositiones sensuum. 1 /z II. 67. n. 10. • Lu — ert... Miblectnm. • Deudnger (ed. Itannwart), Enchiridion 481. et 738. 182 PHIL· NAT. I. P. Q. IX. ART. II. quia pars cœli, si avulsa ab ipso po­ neretur in hoc mundo inferiori, d*· De CŒLO. que moveretur, quia non esset as­ Specialis difficultas est, an in signare, quo motu moveretur et ad illo salvetur propria ratio naturæ e quem terminum, neque quiesceret, quia est extra locum proprium, qm propter duo: Primo, quia motus ille non est est super elementa; alias enim < ei naturalis, secundum quod natu­ quiesceret, naturaliter quiesceret hc· rale opponitur violento, quia non ipso, quod relinqueretur in quocnn est ab aliquo principio activo in­ io que loco, et sic quies esset ei natura trinseco. Ut autem sit naturale op­ lis, ac per consequens motus natu­ positum violento, debet habere prin­ ralis non esset. Ultimo cœlum empyreum habe' cipium intrinsecum activum, quo resistat vi extrinsecus illatæ, passi­ naturam, cum sit verum corpus, et vum autem principium nullo modo is tamen non potest moveri nec ad id i resistit, ergo non patitur nolentiam, habet principium. Ergo natura not et consequenter nec constituit na­ consistit in hoc, quod sit principium I . turam, quia illud est natura seu motus et quietis. In hoc puncto aliqui auctoris naturalis motus, quod violento oppo­ nitur et per violentiam tolli potest. » negant motum cœli esso naturalem, Secundo, quia quies non est cœlo fundati in illo principio P. Vazquez naturalis neque violenta, ergo neque 1. 2. disp. 25., de quo agemus art. 4. motus naturalis est, neque ipsum seq., quod principium passivum no: cœlum natura, siquidem natura prin­ potest pati violentiam et consequen- , cipium motus et quietis, non motus i s ter neque habet naturam, ut op­ ponitur vuolento. Unde aliqui sim­ tantum. Consequentia patet, quia omnis pliciter fatentur motum cœli e$motus naturalis tendit ad quietem, violentum, propendere autem in quisi ergo quies non est naturalis, ne­ tem naturaliter; omnis enim motu· 1 que motus. Antecedens vero proba- 3 > aut est violentus aut naturalis, m tur: Quies non est violenta, quia docet Philosophus 4. Phys. textu nullum violentum perpetuum. Cœ­ 67. 1 Si ergo motus non est cœl·· lum autem perpetuo quiescet post naturalis, quia solum habet prine diem indicii. Non est naturalis, quia pium passivum, erit violentus et s· non est acquisibilis motu naturali i tenet Martinez super cap. 1. huiu< ' coeli, alias quamdiu illam non acqui­ libri disp. 1. q. 2. Alii vero dixe- , reret, non esset in actu perfecto, runt neque esse violentum illum mo- I sicut grave extra centrum non est tum cœli neque naturalem, sed pm- I perfectum, et ideo motus eius natu­ ternaturalem, pro quo citatur Aviralis est, quia tendit ad quietem; ) cenna a Mag. Soto 2. Phys. q. 1. >■: : nihil enim movetur propter moveri, Scotus in 2. dist. 2. q. 6. in fine cum moveri imperfectio sit. Quodsi et videri potest in 4. dist. 18. q. 2. dicatur utrumque cœlo esse naturale, ponens potentiam neutram, mediam ' et motum et quietem, ergo duo con­ inter naturalem et violentam. traria sunt ei naturalia, quod re­ Ceterum S. Thomas expresse plu­ pugnat. ribus in locis motum cœli dicit esse Denique accumulatur difficultas, naturalem, ut videri potest 1. p. * e. e. (215 » 1). * II. 145. n. 112 e. In tine. DE NATURA, ARTE ET VIOLENTO q. 70. art. 3. ad 4. et 1. de Cœlo lect. 3. et 4. 1 et 3. Contra Gent, cap. 23. et q. 5. de Potentia art. 5. 2 reducens perpetuo rationem naturæ in cœlo ad principium passivum, quo naturaliter est susceptivum motus. Et probatur, quia cœlum habet in se principium passivum inclinans ad motum circularem 3 non solum alterius, sed suimet. Et hic motus est ei naturalis, non propter termi­ num in se acquirendum, sed quia naturale est ei induere in hæc in­ feriora ut primum alterans. Ergo principium inclinans ad hunc motum circularem natura est eique conve­ niunt conditiones naturæ. Et hanc rationem ponit D. Thomas in 4. dist. 48. q. 2. art. 2. ad 4. 4, ubi dicit, « quod motus cœli non est de perfectione corporis coelestis, nisi in quantum per hoc est causa genera­ tionis in istis inferioribus » ; et sic est aliquid naturale ille motus. Est autem cœlum principium passivum non solum ratione materiæ, sicut omnes aliæ res, sed etiam ratione formæ, quia ex ipsa forma non con­ sequitur motus active sicut in aliqui­ bus, sed ab intelligentia recipitur. Ad primum fundamentum re­ spondetur imprimis, quod etiam prin­ cipium passivum potest pati violen­ tiam, quando habet inclinationem in formam, qua privatur, et privatur illa sine alterius æque naturalis sub­ rogatione, ut dicemus art. 3. Vel iteundo dicitur, quod cœlum ut ha­ bet adiunctam intelligent iam moven­ tem, etiam resisteret active mediante impulsu intelligentia *, si sibi infer­ retur vis ad sistendum motum. Re­ mota autem intelligentia movente non erit violenta cessatio motus, et sic non resistet. 1 L· III. 10. n. (.; U.-18. ' Ρα VIII. 110 a. 1 Lu -f- ml; — non eolum alterius, «ed suimet. • Pa VII. 1175 a. 1 Pa VIII. 112 a. 183 Ad secundum respondetur, quod quies non erit violenta cœlo eo modo, quo fiet post diem indicii, ut docet D. Thomas q. 5. de Potentia art. 5. ad 12. 5, non quod illa quies sit ex aliquo agente naturali; sic enim ac­ quireretur per motum et motus cœli esset propter quietem, et sic esset motus imperfectus, quamdiu non ac­ quireretur quies. Sed dicitur illa quies naturalis negative, quia pro­ venit ex absentia moventis. Cessabit enim tunc angelus movere cœlum, quia cessabit status generationis, qui ordinatus est a Deo ad complendum numerum electorum. Non est autem illa quies positive naturalis et in­ tenta, neque enim motus cœli est propter quietem, sed propter gene­ rationem inferiorum. Et ad instantiam, quod tunc mo­ tus non erit naturalis, respondetur, quod ille motus non dicitur naturalis ratione termini, quasi acquirat aliquid ipsi cœlo, in quo quiescat, sed ra­ tione principii, quia passive inclina­ tur ad motum sui, quo perficitur et constituitur in ratione primi alte­ rantis. Ex quo etiam solvitur obiectio quo­ rumdam, quia tunc motus est natu­ ralis, quando est acquisitio loci con­ venientis ipsi mobili, et tunc quies est naturalis, quando est conserva­ tiva present iæ seu loci convenientis. Neutrum autem convenit cœlo, quia non acquiritur ei locus convenientior ex eo, quod moveatur inter eundem circulum. Sed hoc argumentum, quod fuit Avicenna *, procedit ex imagina­ tione, quod motus cœli est naturalis, sicut motus corporum imperfectorum, quæ moventur propter aliquid acqui­ rendum, cœlum autem, cum sit cor­ pus perfectum et instrumentum in- PHIL. NAT. I. P. Q. IN. ART. II. 184 telligcntiæ, movetur ad dandum, non moventur propter conservationem sui ad acquirendum. Et ita D. Thomas in proprio centro. Propter hanc au­ in 4. Sent. cit. 1 dicit, « quod in cor­ tem rationem coelum non ascenderet, pore cœlesti non est aliqua poten­ quia cum sit incorruptibile, non intia, quæ perficiatur per locum vel 5 diget loco consentante. Sed tamen quæ facta sit propter hunc finem, quia propter suam dignitatem debe­ qui est esse in tali loco. Motus ergo tur ei locus supra corpora corrupti­ cœli solum est naturalis, quia reddit bilia, probabile est, quod illa pan cœlum motum, ut causet in hæc in­ coeli ascenderet ad suum locum, quaferiora, non ut sibi acquirat. lo tenus ex vi suæ creationis est abi Ad aliam replicam, quod duo contra­ debitum esse in illo loco, non propter ria erunt naturalia coelo, respondetur conservationem, sed propter digni­ id non esse inconveniens pro diversis tatem. Et licet coelum solum sh statibus, sicut gravi naturale est quie- mobile a motore extrinseco, hoc inRcere in centro et moveri extra cen­ telligitur quantum ad motum cir­ trum. cularem in loco proprio, non tamen Ad tertium respondetur, quod si extra proprium locum ponatur. in illo casu aliqui dicunt, quod pars Vel certe ab ipso creatore movebitur cœli tenderet sursum. Sed non as­ ad proprium locum, quia ex ipsa signant, a quo principio, caret enim creatione illi est debitus propter dig­ levitate. Et licet sit eminenter leve, nitatem supra alia corpora. tamen etiam eminenter est grave. Ad ultimum de coelo empyreodi­ Et ita ex hac parte non est maior citur, quod licet illud cœlum natu­ ratio ascendendi quam descendendi. raliter sit ignotum, potest tamen re­ Alii dicunt, quod expelleretur ab duci ad definitionem naturæ, quia elementis in locum superiorem sicut est principium quietis, sed non mo­ oleum ab aqua, ut sursum tendat. tus. Neque enim est necesse, quod Ceterum oleum non ascendit per ex­ quælibet natura in particulari sit pulsionem aquæ aut impulsum illi im­ principium motus et quietis copula­ pressum ab aqua, sed quia levior est tive, sed sufficit, quod alterius, licet aqua et habet partes magis aereas. natura in communi considerata uNec apparet, quomodo elementa pos­ trumque complectatur divisive. sent imprimere aliquem impulsum illi corpori cœlesti, ut sursum ascen­ De gravibus et levibus. deret, et praesertim si in medio daretur vacuum, non apparet, a quo im­ Difficultas celebris est, an movean­ pelleretur illud corpus coeleste. tur a principio intrinseco activo vel Dicendum ergo est ex D. Thoma passivo, et si est activum, an sit 1. de Coelo lect. 5. in fine 2, quod activum per modum dimanationis. pars cœli ab illo abstracta neque 10 sicut passio oritur a subiecto, vel moveretur sursum nec deorsum, cum per modum productionis, sicut mo­ sit eadem ratio totius et partis, to­ bile movetur a motore. Et eadem tum autem cœlum caret levitate et difficultas est de motu, quo reduci­ gravitate. Et hoc magis apparet con- tur aqua ad frigiditatem vel aliud 'iderando, quod corpora, quæ mo- 45 corpus ad qualitatem propriam. Sed ventur ratione gravitatis et levitatis, de his agendum est infra libro 8.1 1 »d 7. σ·α VII. 1175 α). • III. 11. η. 7. • q. Î3. DE NATÜRA, ARTE ET VIOLENTO 185 nantur ad motum. Videmus enim corpus rotundum velocius moveri De angelis. quam planum vel quadratum, vide­ Dicdius: Nullo modo convenire mus rotis moveri plaustrum, non illis definitionem naturæ traditam. 5 sine illis, et machinas artificiose dis­ Licet enim habeant naturam, sumpta positas impulsu velociori ferri quam natura pro quidditate constituta ex sine artificio. Denique nonnulke ar­ suis praedicatis, non tamen habent tes solum ordinantur ad motum eius, naturam, quæ sit in ipsis principium in quo sunt, sicut ars saltandi, eimotus imperfecti et divisibilis, sicut io tharizandi et similes solum ordinanest motus physicus. Habent autem tur ad motum ipsiusmet saltantis et operationes perfectissimas intelligendi citharizantis etc. Circa secundum videtur ars fa­ et volendi, quæ propter suam uni­ versalitatem sunt capaces attingendi cere aliquando opera naturæ, sicut omnem naturam, et ideo non possunt is sanitas, quæ est aliquid naturale, fit ab aliqua natura sufficienter moveri a medico, doctrina a magistro, fi­ et satiari, ut S. Thomas docet 1. p. gura rotunda vel recta aut colloca­ q. 105. art. 4. et 1. 2. q. 9. art. 6. Si tio diversa corporum ab artifice, et ergo sunt capaces omnis naturæ prop­ posse a dæmone vel angelo fieri veros ter suam amplitudinem et abstractio- 20 serpentes, et sic fuisse factos a magis nem, consequenter non includuntur Pharaonis Augustinus putat 3. de in natura physice definita, sed perti­ Trinit. cap. 8. 2, et aurum posse fieri nent ad naturam metaphysicam, quæ1 per artem chimicam S. Thomas in­ transcendit omnem motum physicum sinuat 2. 2. q. 77. art. 2. ad 1., et et corporalem, licet in illa etiam sint 25 saltem per angelum posse fieri nemo capaces superioris perfectionis divinæ, negabit, pluraque alia admiranda fieri per artem plures referunt auctores. quæ supernaturalis dicitur. Ad primum respondetur formam artis nullo modo posse esse princiArticulus III. 3o pium per se motus eius, in quo est. In hoc enim maxime differunt ars UTRUM SIT LEGITIMA DIFFEREN­ et natura, ut tradit Aristotelee in hoc TIA CONSTITUTA INTER NATU­ 2. Phys. 3 et D. Thomas ibi lect. 1. 4. RALIA ET ARTIFICIALIA. et lect. 14. in fine 5 dicit in nullo alio differre naturam ab arte, nisi Circa artificiale duo breviter ex­ quia natura est principium intrinse­ plicanda sunt: Primum quantum ad cum et ars extrinsecum. Idemque af­ principium motus, an videlicet formæ firmat in 12. Metaph. lect. 3. 6 artificiales possint esse principium Ratio est, quia tam principium per se motus eius, in quo est. Sc­ 40 artis quam forma per illam pro­ antium, an possit per artem produci ducta sunt extrinsecum principium forma aliqua naturalis. motus. Ars enim est in intellectu, Circa primum vulgaris difficul­ intellectus autem non movet natu­ tas est de illis artefactis, quæ ordi­ raliter et intrinsece, sed dirigendo 1 Lu — quæ ... corporalem. 1 Wpe P. L. XLII. 877. ’ c. 1. (192 b 13). • Zz II. 50. n. 2. 1 L c. 90. n. 8. * Pe XX. 020 a. 186 PHIL. NAT. I. P. Q. IX. ART. III. et imperando, qui est motus extrin­ ad modum, ut quod tali numero aut secus ipsi rei imperatæ et directæ. ordine fiat aut tali modo applicentur Ex parte autem formæ productæ per activa, ut medicus, qui applicat ali­ artem constat, quod ilia est princi­ qua ad sanationem modo artificio». pium motus extrinsecum, quia cum 5 Ad secundam difficultatem re­ sit impressa a directione intellectus spondetur sententiam D. Thouu per artem, non potest ex vi talis consistere in duobus: Primum, quod principii habere intrinsecam ratio- ars non potest facere virtute propria nem naturæ et principii motus, eo formam naturalem substantialem, sed quod intellectus non est factivus na-10 solum formam accidentalem, virtute turæ per ideam et artem, nisi in­ tamen agentium naturalium appli­ tellectus divinus. Quodsi applicando catorum ab arte potest forma sub­ per artem res naturales, id est acti­ stantialis fieri. Secundum est, quod vas passivis *, resultat aliqua forma formæ, quas proprie inducit ars in naturalis, id non est ex vi artis ap-1 materia exteriori, solum sunt figura plicantis, sed ex vi naturæ appli- vel compositio seu ordo corporum. Primum patet in 3. p. q. 66. catæ, ut statim dicemus. Ad oppositam autem rationem art. 4. et q. 75. art. 6. ad 1., ubi respondetur figuram rotundam vel docet, quod formæ artificiales sunt quodcumque aliud artificiale non in­ accidentia, potest tamen ars appli­ fluere tamquam principium intrinse­ cando virtutes corporum naturaliun; cum in substantiam motus, sed in substantiales formas producere, not aliquem modum vel applicationem virtute propria, sed virtute natural ad motum. Figura enim rotunda tol­ a se applicata. Unde ars solum ib lit aliqua impedimenta, quæ in fi­ facit applicationem, non effectua gura quadrata sunt, ad velocitatem naturalem, sicut quando per artem motus; rotundum enim habet partes fiunt ranæ aut serpentes, vel etiam magis unitas et consequenter me­ decoctione artis fit panis et alii cibi. Et ratio est, quia ars non habe: lius dispositas ad scindendum aerem quam quadratum, non tamen dat 1 in se principium formale ad efficien­ principium intrinsecum talis motus, dum tales formas. Ars enim nititm quod est gravitas, sed conditionem virtute et directione intellectus, in­ aliquam seu modum requisitum in tellectus autem non potest formal! partibus mobilibus, ut facilius mo­ immutatione immutare corporalem veatur. Et similiter per machinas i materiam. Formæ enim substantialeartificiose dispositas fortior seu ve­ non effluuntur a substantiis imma­ locior motus fit, non quia addatur terialibus, ut quidam antiqui po­ per artem maius principium intrin­ suerunt, sed ab agentibus natura­ secum illius motus, sed quia sic com- libus formæ educuntur de potenti» primuntur vel uniuntur aut dispo­ materiæ, causatur enim unumquod­ nuntur partes, ut velociori modo que a suo simili, sicut late probo· motus fiat, posito tali modo vel ap­ D. Thomas 1. p. q. 110. art. 2. Cum plicatione partium. Ad illud, quod di­ ergo ab arte solum fiat applicat; ■ citur de arte saltandi, respondetur, talium agentium naturalium directa quod ars illa non præbet principium per rationem, et constat, quod appli­ motus quantum ad substantiam il­ catio non est principium efficiendi lius, motus enim ille vitalis est, et formam, sed conditio, consequenter sic fit a principio vitæ, sed quantum si aliqua forma naturalis fit ab arte. 1 Lu — Id e»t activae paMhrie. DE NATURA, ARTE ET VIOLENTO 187 solum fit in vi naturalium agentium, applicans activa passivis et virtute quæ antea non operabantur illos illorum operans possit producere quas­ effectus naturaliter, quia non erant cumque veras formas naturales, v. g. naturaliter sic applicata. verum aurum, veros serpentes et si­ Secundum dictum ponit D. Tho- 5 milia, supervacuum est quærere. Con­ mas 2. 2. q. 96. art. 2. ad 2. et opusc. stat enim, quod si illas producunt, 34. in fine **, ubi inquit, quod formæ non virtute propria artis producunt, artificialium, «cum nihil aliud sint ut dictum est. Sed tamen potest ad­ quam compositio, ordo et figura », verti differentia posita a D. Thoma ut dicitur in 1. Phys., non possunt in 2. dist. 7. q. 3. art. 1. ad 5. *, ubi habere naturalem virtutem ad agen­ inquit, « quod ars non potest for­ dum. mam substantialem conferre, quod Et ratio est, quia circa mate­ tamen potest virtute naturalis agen­ riam exteriorem ars nihil operatur tis, sicut patet in hoc, quod per ar­ nisi motu locali vel præcise appli­ tem inducitur forma ignis in lignis. cando activa passivis. Motus au­ Sed quædam formæ substantiales tem localis vel facit divisionem in sunt, quas nullo modo potest ars in­ quantitate vel copulationem. Si di­ ducere, quia propria activa et pas­ visionem, resultat diversa figura ex siva inveniri non possunt, sed in his diversa divisione vel terminatione 20 potest aliquid simile facere, sicut alquantitatis; si copulationem, resul­ chimistæ faciunt aliquid simile auro tat ordo sive compositio aut situatio quantum ad accidentia exteriora, sed corporum. Si vero ars non solum tamen non faciunt verum aurum, facit divisionem vel copulationem in quia forma substantialis auri non quantitate, sed etiam applicat activa est per calorem ignis, quo utuntur passivis, resultat quidem alteratio alchimistæ ». Idem docet q. 6. de per qualitates activas facta et quan­ Potentia art. 1. ad 18. 3, nec oppo­ doque etiam generatio substantialis situm dixit 2. 2. q. 77. supra 4 cit.; non virtute artis, quæ solum applica­ solum enim sub conditione dicit, tionem dirigit, sed virtute activo­ quod si per alchimiam fieret verum rum, quæ applicantur. aurum, non esset illicitum ipsum Quodsi inquiras: In illa figura vendere pro vero, quia nihil prohibet vel situatione facta per artem quid­ artem aliquibus naturalibus causis nam est artificiale, cum figura ipsa uti ad producendum veros et natu­ et situs aliquid naturale sint, respon- rales effectus. Quod vero ita de facto ddur tales figuras dici artificiales de­ fiat per artem, ibi non dicit. Quare nominatione sumpta a modo, quo tota ratio, propter quam non potest producuntur, scilicet ex ordinatione ars aliquos effectus naturales facere, artis; eadem enim figura si produce­ est, quia non potest invenire propria retur a virtute naturali sine artifi­ activa et passiva et convenienter ciosa directione, diceretur forma na­ applicare, quæ tamen angelus vel turalis. Illa ergo figura entitative dæmon, qui naturalia omnia per­ est aliquid naturale, sed ordinative fectissime cognoscit, multo melius est aliquid artificiale, quatenus a invenire et applicare potest ideoque directione artis fit. Utrum vero ars mirabiles effectus quandoque facit. 1 • ’ • De occultis operibus naturæ (/*α XVI. 367 a). Ρα VL 451 a. Pa VIII. 125 b. 185 b 22. PHIL. NAT. I. P. Q. IN. ART. IV. 188 ARTICULUS IV. QUOMODO VIOLENTUM DISTIN­ GUATUR A NATURALI. Prima difficultas. Circa primam difficultatem du.· sunt sententiæ extreme contra· riæ: Prima, quod a quocumque aViolentum generaliter sumptum de­ gente, etiam universalissimo, pote.-’ finiri solet, « quod est a principio ex­ inferri violentia in res subiectas, d» trinseco vim passo non conferente », qua videri potest Mag. Lorca 1. 2. ut tradit D. Thomas 8. Phys. lect. 7. 1 q. 6. art. 4. disp. 4. memb. 2., Me­ Et desumitur ex Philosopho 3. Ethic, dina super illum locum 1. 2. Alii cap. 1. 2, ubi inquit « id esse violen­ per aliud extremum dicunt, quod tum, cuius principium est extra tale nullo modo potest inferri violentia existens, in quo nihil confert operans ab universali agente, scilicet Deo, vel patiens », ubi S. Thomas explicat etiamsi ad modum particularis agen­ illam particulam „ in quo nihil con­ tis velit agere. Ceterum sententia media nobis fert ” scilicet per proprium appeti­ tum, atque ita nihil aliud significat eligenda est, scilicet quod Deus in illa particula „ vim passo non confe­ quantum motor universalis, a quo rente ”, quam non præbente seu ha­ omnis creatura movetur, non potest bente inclinationem. Potest autem inferre violentiam, siquidem operatui non præbere inclinationem vel posi­ ut proprium principium et radix cu­ tive vel negative: Negative, quia nec iuscumque motus. — Si tamen velit resistit nec inclinatur, sed mere nega­ Deus operari ut particularis motor, tive se habet; positive, quia contra­ non repugnat, quod inferat violentiam, riam habet inclinationem, et sic po­ praesertim cum in aliquibus actioni­ bus Deus intendit illam inferre. sitive resistit. Ut autem prædicta definitio recte Prima pars traditur expresso a explicari possit, tres difficultates D. Thoma 1. p. q. 105. art. 5. ad 1. se offerunt explicandæ: Prima circa 30 et 3. Contra Gent. cap. 100. et q. fi. primam particulam „ a principio ex- de Potentia art. 1. ad 19. 3, et se­ trinseco ”, an a quocumque princi­ quuntur communiter eius discipuli, ut pio extrinseco, etiam universalissima Ferrariensis loco cit. Contra Gent.1. causa, qualis est Deus, possit inferri Conradus 1. 2. q. G. art. 4. et alii. Ratio sumitur tum a posteriori, violentia. Secunda circa illam particu­ lam „ vim passo non conferente ”, an tum a priori. A posteriori, quia intelligatur de resistentia positiva con­ videmus plures motus, qui sunt a traria, an sufficiat negativa. Et si re­ principio extrinseco universali, non quiratur positiva, an requiratur, quod esse violentos, quia a principio uni­ sit activa, vel sufficiat passiva, et quod versali sunt, sicut in mari fluxus et sit contra quamlibet inclinationem refluxus non est violentus, licet non passi. Tertia, an divisio ista in violen­ sit a principio intrinseco, sed a tum motum et naturalem ita sit im- motu lunæ. Et illuminatio solis in mediata quod non possit dari motus aere non est violenta, licet non sit medius, quæ dicitur præternaturalis. <5 a principio intrinseco. Ergo similiter • Λζ II. Î8S. η I. • mu · i. ■ Pa VIH. 125 b. • XIV. 311 -n. DE NATURA, ARTE ET VIOLENTO quicumque motus a Deo in creat uram subiectam non potest illi esse vio­ lentus, licet principium sit extrinsecum et passum non habeat inclina­ tionem, sicut in exemplis positis non s habet. A priori autem fundatur amplius hæc ratio, quia inter causam supe­ riorem et inferiorem coordinatio ipsa naturalis est, et multo magis incli­ natur natura subiecta in motum pro­ venientem a superiori agente quam in proprium motum suum, eo quod magis inclinatur ad conservationem totius quam sui; conservatio enim sui maxime pendet a conservatione totius. Et ita, si inclinatio ad pro­ priam conservationem est naturalis, et non violenta, multo magis erit naturalis inclinatio ad conservatio­ nem totius. Conservatio autem totius pendet ex connexione partium inter se, ita quod inferior subiciatur et obediat superiori in quantum su­ perior est, alioquin si exit ab eius ordine, dissolvitur coordinatio inter partes inferiores et superiores. Mo­ tus autem, qui est a Deo ut ab agente universali, respicitur a crea­ tura secundum habitudinem partis ad totum, quia Deus ut motor uni­ versalis totum comprehendit. Ergo repugnat, quod talis motus in crea­ tura sit violentus, sed maxime na­ turalis, cum fundetur in illa naturali coordinatione et subordinatione par­ tis ad totum. Secunda vero pars nostrie sententiæ probatur, quia nulla est repug­ nantia, quod sicut homo proicit la­ pidem sursum non sublata eius gra­ vitate neque gravitatione, et conse­ quenter motu existante violento, ita Deus similem motum faciat in la­ pide, ipso actu gravitante, et tunc talis motus erit violentus. El confirmatur, quia Deus potest intendere ipsam violentiam in motu, 189 ut patet (piando torquet dæmones mediante instrumento ignis, aut si immediate per seipsum torqueret dæ­ mones, ille autem motus violentus est, quia infert tristitiam et poenam, ergo supponit aliquam repugnantiam ex parte naturæ ; si enim non repug­ naret, non sentiret tristitiam. Respondent aliqui, quod si Deus moveret lapidem sursum, ille mo­ tus non esset violentus, licet esset contrarius motui naturali, quia mo­ bile non resistit Deo moventi. Sicut si in voluntate essent per impossibile duo actus contrarii, neuter esset vio­ lentus, sed uterque a principio na­ turali intrinseco, sic in lapide tunc darentur duo motus contrarii, non tamen daretur violentia. Sed contra est, quia Deus sic mo­ vens lapidem sursum non remota gravitatione vult, ut suo motui resi­ statur, sicut si proiceretur lapis ab homine, quod patet manifeste, quia illa gravitatio non sublata tandem vincet motum proiectionis factæ a Deo. Supponimus enim, quod non maiori vi proicit quam homo. Ergo signum est, quod ille motus natu­ ralis gravitandi resistit motui proiec­ tionis sursum, ergo falsum est di­ cere, quod non invenit resistentiam, quando sic proicitur, et consequenter violentus est ille motus. Similiter non sufficit dicere, quod poena diemonibus impressa solum habet resistentiam moralem in illis respectu Dei torquentis, re­ spectu vero ignis, qui est instrumen­ tum Dei, habet physicam violentiam, quia spiritus subicitur corpori, quod est contra naturalem inclinationem eius. Sed contra est, tum quia moralis violentia est tristitia, quæ fundatur in aliqua physica contrarietate. Si 1 enim nihil realiter et physice est illi repugnans, non potest vere tri- 190 PHIL. NAT. I. P. Q. IX. ART. IV. stari, sed phantastice et falso. Tum, tatem causæ universalis ad inferior quia Deus non solum potest inferre non datur violentia, ubicumque fue­ dolorem spiritui, sed etiam corpori rit supériorités ad alterum, violenta sensibili hominis vel bruti. Respectu cessabit, et sic frustra diceret Phi­ autem corporis dolor habet violen- 5 losophus 3. Ethic, cap. 1. », quo-i tiam physicam, alias si naturalis violentum est, cum homines ab ha­ esset ille motus, in quantum sensi­ bentibus potestatem ad aliquid com­ bilis, non causaret dolorem. pelluntur. Et certe si aqua patitur Nec obstat dicere, quod illa violentia violentiam, quando calefit vel quando est in angelo respectu ignis torquen- ici proicitur sursum, quia talis motu· tis, non vero respectu Dei, si seipso inclinationi eius contrariatur, cur non torqueret. Non, inquam, obstat, tum dicetur eandem pati violentiam j quia ille ignis non agit virtute pro­ tali motu, etiamsi fiat ab agentpria, sed virtute Dei, ergo ipsi virtuti universali? Diversitas enim agentiet motui Dei resistit spiritus; tum ie non variat contrarietatem inter mo­ etiam, quia potest unus angelus su­ tus. Confirmatur, quia aqua, quando perior violenter detinere inferiorem, sicut dicitur Tobiæ 8. \ quod angelus movetur sursum ad replendum va­ apprehendit dæmonium et religavit cuum, violenter movetur, siquidem illud. Ergo potest actio superioris a> resistit et gravitat aqua, quando st esse violenta respectu inferioris ; ergo elevatur, et tamen ille motus est ab similiter actio Dei, si ita religaret inclinatione superiori, scilicet ut suc­ dæmonium per seipsum sicut ille an­ curratur bono totius universi, ergo potest a superiori movente violentari gelus. Neque est inconveniens, quod ai inferior, etiamsi sit propter bonum Deus concurrat ad motum naturalem universale totius. Respondetur violentiam fieri a lapidis v. g. et efficiat motum con­ trarium illius. Sicut enim de facto superiori, quando est superius in concurrit Deus ad motum hominis vincendo resistentiam alterius, non proicientis lapidem et ad motum a> autem si sit superius in causando, lapidis renitentis, neque in hoc est ita quod inferius dependeat totaliter contrarietas, quia est respectu diver­ in agendo a superiori. Tunc enim sorum principiorum, ita non est con­ impressio illa a superiori in inferius trarietas, quod per seipsum moveat numquam potest habere resistentiam lapidem sursum sicut homo, et con- 3s in inferiore. Si enim dependet in currat cum lapide ad renitentiam omni sua actione et modo a supe­ deorsum, sicut cum eadem voluntate riori, clare constat, quod nullam ac­ concurrit, ut determinate velit unum, tionem habere potest resistentem illi, et ex vi dictaminis indifferentis et cum hanc etiam ab illo superiori motionis moventis, ut possit oppo- 4io habere debet, sine quo nullam habet situm. Et sic constat differentia inter mo­ Sed contra primam partem con­ tum proiectionis sursum in lapid· clusionis obicies: Nam omnis vio­ factum ab homine et factum a Deo lentia fit ab aliqua causa superiori vel 3 quamcuraque aliam violentiam et efficaciori vincente renitentiam « factam a superiore potestate, quia alterius. Ergo si propter superiori- respectu hominis habet lapis prin• v. 3. • 1110 a 1. • l.u — vel... potestate. DE NATURA, ARTE ET VIOLENTO 191 cipium resistendi independenter ope­ quam habet ad conservationem to­ rando ab illo, non vero respectu Dei, tius, in quantum pars universi est, si operetur ut motor universalis, nisi quæ inclinatio imbibitur in ipsa gra­ se habet precise ad modum particu­ vitate secundum habitudinem, quam 5 habet ad conservationem totius, non laris agentis. Quodsi petas: Quomodo intelligi- secundum quod respicit modum pro­ mus, quando movet Deus lapidem prium conservandi se in centro per sursum ut particularis motor vel ut gravitationem. De quo amplius q. 17. universalis? Respondetur id constare art. 1. præcipue ab effectu, ut si fieret con- io Et si dicas, quod aqua ascendens servando renitentiam lapidis in op­ per fistulam gravitat, quia experien­ positum; tunc enim ut particularis tia apparet fistulam aqua ascendente motor se haberet. Et hæc est præ- plenam magis ponderare quam va­ cipua regula ad dignoscendum, cuam, respondetur, data illa expequando motus Dei est violentus, sci- is rientia, de qua tamen nobis non licet si movet conservando reniten­ multum constat, non gravitare to­ tiam oppositam, et consequenter non tam aquam, quæ intra fistulam po­ secundum potentiam obedientialem nitur, quia illa, quæ ascendit, non vel universalem *, qua omnia ad nu- gravitat actu, licet2 retineat vim gra­ tum obediunt Deo, sed secundum po- 20 vitandi in actu primo, sed illa, quæ tentiam, quæ resistendo vincitur et adhæret lateribus fistulæ madefa­ obedit agenti ex victoria supra ipsam, ciendo ipsam vel per poros intrando, non ex suprema causalitate in ipsam. talis aqua, quia non ascendit, gravi­ Ad confirmationem aliqui putant, tai et reddit fistulam magis pondequod aqua, quando ascendit ad sup- 25 rantem aliqualiter, plendum vacuum, violenter ascen­ dit et ad motum aeris, qui sursum Secunda difficultas. attractus secum defert aquam; non Circa secundam difficultatem unum enim apparet, a quo alio agente mo­ veatur. Sed hoc est contra doctri- 30 est certum et aliud dubium. Certum est et communiter recep­ nam D. Thomæ 1. p. q. 60. art. 5., ubi inquit, quod pars magis natura­ tum ad violentum requiri, quod pas­ liter inclinatur ad conservationem sum non se habeat mere negative, sed totius quam ad suam. Et ita cum positive seu contrarie ad talem motum. aqua ascendat ad replendum va­ Unde D. Thomas 1. 2. q. 6. art. 4. cuum propter conservationem totius, ad 2. dicit, quod « non semper est mo­ quod posito vacuo deordinaretur, ideo tus violentus, quando passivum im­ naturaliter ascendit sursum, non qua­ mutatur a suo activo, sed quando hoc tenus corpus grave est, sed quatenus fit contra interiorem inclinationem est pars universi, sicut manus natu­ passivi ». Requiritur ergo contraria raliter se opponit ictui capitis, qua­ et positiva repugnantia saltem ex tenus pars hominis est. Et sicut ab parte inclinationis interioris. Et sic ipso generante movetur per gravi­ videmus, quod illuminatio aeris non tatem ad centrum, ut ibi conservetur est violenta nec receptio grati» in asecundum particularem convenien­ nima, licet subiectum negative se ha­ tiam, ita ab eodem generante mo­ beat ad istas formas. Et ratio est, vetur sursum mediante inclinatione, quia quando subiectum solum ne* Iu — vel unlvcn-alcm. 1 tu — licet ... primo. 192 PHIL. NAT. I. P. Q. IN. ART. IV. gative se habet, adveniente forma tentia, quia si ad violentum suffiri· positiva negatio tollitur, sublata au­ principium passivum, idem sufficit! tem illa nihil remanet, quod repug­ ad naturale, scilicet oppositum eiu·, net positioni formæ ubi autem non quod violenter fit per operationem. est repugnantia, neque est violentia. 5 Et sic cum naturalis sit aeri po­ Dubium autem est, au ista re­ tentia ad recipiendam lucem, do­ pugnantia debeat esse ex inclina­ lenter recipiet tenebras, et cœlum tione activa vel passiva. Nam P. Vaz­ violenter recipiet quietem post diem quez 1. 2. disp. 25. cap. 3., quem indicii, quia nunc naturaliter recipit plures alii sequuntur, tenet, quod io motum, et materia prima violenter violentum tantum est contra prin­ carebit forma, quam modo habet, cipium activum, non passivum, eo quia habet potentiam naturalem ad quod in passivo solum invenitur ordo habendam illam, et humanitas Christi receptionis ad formam, non resisten- esset violenter, quia habet naturatiæ et contrarietatis, sine qua non is lem inclinationem ad propriam subsistentiam, et idem est de accidente i salvatur violentia. Ex quo infert principium pure separato ad suam inhærentiam. Nihilominus dicendum est, quod passivum sicut materia prima, non esse proprie naturam, secundum quod etiam in principio passivo salvari naturale opponitur violento ; neque 20 potest ratio naturæ propter inclina­ enim violentiam pati potest materia, tionem ad suum naturalem actum quia omnis violentia fit per impres­ vel ad suam formam, et quod potest sionem alicuius formæ in passo. Vel pati violentiam non per hoc, quod ergo talem formam recipit materia removeatur ab illo ista forma et vel non. Si non recipit, nulla est vio- 25 succedat alia vel eius opposita, cum lentia. Si vero recipit, naturaliter re­ utriusque sit capax, sed per hoc, cipit, quia habet naturalem poten­ quod removeatur principium passi­ tiam ad omnes formas. Quodsi ma­ vum a statu sibi connaturali, scilicet teria per impossibile conservaretur a tota collectione formarum vel a a Deo sine omni forma, adhuc non 30 tota subiectione ad suum activum, fieret illi violentia, quia solum nega­ Prima pars constat ex dictis art. tive se haberet et in potentia ad 2., ubi ostendimus ex D. Thoma ad omnes formas, sine quibus conser­ motum naturalem sufficere princi­ vatur non per aliquem positivum pium passivum, et ita vocat S. Docimpetum, quo tendat ad illas formas, 35 tor motum coeli naturalem, quia et sic non patitur violentiam, licet habet principium passivum ad ipsum extra cursum ordinarium conservetur. inclinans, ut patet in 1. p. q. 70. Secundo infert motum coeli esse art. 3. ad 4. et aliis locis ibi cit. violentum. Nam quies eius non erit Secunda vero pars explicatur sic, contra naturam; perpetuo enim du- potest motus, quo neque extrahantur iecto extraneo et solum per modum a suo naturali loco neque ad illum transeuntis imprimitur, sicut species tendant, sed quo in loco proprio in aere et motio in instrumento. Est moveantur a superiori agente, ut de enim impulsus instrumentalis quæ- circulatione ignis et fluxu maris dic· dam motio, quia de se ordinatur ad s tum est 5. Quod vero dicitur coelum •c. 2. (269 a 14). • tu — eat quia. • q. 23. art. 1. • L c. • 193 b 31. DE CAUSA IN COMMUNI 197 violenter moveri, iam supra reieci- quæ sit contractior principio et la­ mus ’, et est expresse contra Aristo­ tior elemento. Aliqui ergo diffidentes invenire atelem 1. de Cœlo textu 18. 2, eo quod cœlum neque est grave neque liquam definitionem communem omleve, cum naturalis eius locus et 5 nibus causis dixerunt nullam dari motus non sit in centro nec a cen­ definitionem causæ in communi, quia tro, sed circa centrum. Videatur ibi est quid analogum ad omnes modos D. Thomas lect. 5. 3 causandi, et ita prius est dividenda quam definienda, sicut fecit Aristolo teles in 2. Phys. 5 et in 5. Metaph. 6 Sed certe mirabile est, quod possi­ QUÆSTIO X. mus definire principium in communi, et illud definit Aristoteles in initio DE CAUSA IN COMMUNI. 5. Metaph. 7 dicens, « quod omnibus 15 principiis commune est esse primum, unde aliquid est aut fit aut cogno­ Articulus Primus. scitur » ; et solet etiam definiri prin­ cipium «id, a quo aliquid sequitur»; QV.E SIT DEFINITIO CAUSÆ IN et tamen, quod causa in communi COMMUNI ET QUÆ CONDITIONES » non sit definibilis, cum multo magis CAUSÆ. analogum deberet esse principium quam causa, cum sit aliquid com­ Quid sit causa in actu primo et munius; omnis enim causa est prin­ per modum principii, ex ipso actu cipium, sed non e contra. Et præterea secundo, quod est causare, investi­ analoga sunt definibilia, quia de illis gandum est. De hoc vero magna potest dari scientia, sicut patet in varietas inter auctores orta est, ente. Ergo etiamsi causa sit analoga eo quod difficile est assignare aliquid ad omnes quatuor causas, poterit commune omnibus causis in ratione tamen definiri, et dato, quod essen­ causandi, quod non dicat solum ra­ tialiter non definiretur, saltem de­ tionem principii vel termini, a quibus scriptive posset definiri penes aliquas etiam res pendent, et non ut a conditiones communes omnibus cau­ causis, et in Divinis invenitur unum sis, sicut est dependere ex parte r?se ab alio sine aliquo causalitatis effectus, influere ex parte causæ, et genere. Constat autem apud omnes similia. Ergo non est omnino ne­ nomine causæ intelligi aliquid, quod ganda definitio causæ; ut omittam sit principium. Sed quia non omne non esse ita certum causam in com­ principium est causa, sed latius patet muni esse analogam ad omnes qua­ principium quam causa, et causa tuor causas, ut seq. art. dicemus. quam elementum, ut S. Thomas no­ Varie ergo divisi sunt auctores in tavit 5. Metaph. in principio 4, opor­ explicanda ratione causæ in com­ tet assignare differentiam, quam ad­ muni, fortassis ex eo, quod inaddit causa supra rationem principii, æquate consideraverunt conditiones 1 162 b 45. ' e. 3. (269 b 29). 1 U ΠΙ. 20. n. 5. • lect. 1. (Ζ’α XX. 380 b). ' c. 3. (194 b 23). ' c. 1. (1013 a 1). 'c. 1. (1013 a 17). 198 PHIL. NAT. I. P. Q. X. ART. I. ad causam requisitas. Aliqui enim consideraverunt ipsum causare ex parte causae, alii ex parte causati. Ex parte causae consideratur influentia seu derivatio principians causatum, ex parte vero causati consideratur de­ pendentia et consecutio in esse, et consequenter distinctio a suo cau­ sante. Aliqui ergo definiunt causam sic: « Causa est id, quod per se influit esse in aliud ». Ita P. Suarez ’. Quam definitionem aliqui paululum mutant dicendo, quod « causa est id, ad quod sequitur effectus », ut P. Rubio 2. Quia tamen videtur petere princi- : pium, supponit enim in definitione id, de quo quæritur; quærimus enim, in quo consistat aliquid esse effectum et recipere influxum per modum ef­ fectus, cum multa deriventur ab s aliis, et non sint effectus, ut duæ personæ in Divinis. Alii definiunt, quod « causa est id, a quo aliquid per se pendet », ut Conimbric. hic 2. Phys. cap. 7. q. 1. art. 1. et Fonseca! 1. Metaph. cap. 1. q. 1. sect. 3. Alii dicunt, quod « causa est id, a quo ali­ quid sequitur». Quam definitionem multis locis tradit D. Thomas, ut vi­ deri potest 2. Phys. lect. 10.3 et q. 10. i de Potentia, art. 1. ad 8. * 1 et opusc. 31. 8 Alii ut Avicenna, dicunt, quod « causa est, quæ tribuit esse rei ». In quo non differt a prima definitione, idem enim est dicere „ tribuit esse ” et „ influit esse ”, et easdem pati­ tur difficultates, ut infra8 dicemus. Veritas tamen est, quod per­ fecta definitio causæ omnes istas exigit conditiones et per alteram tantum non perfecte explicatur. Ex­ igit enim rationem principii tamquam aliquid communius, exigit rationed influentiæ seu derivationis ex parte causæ, exigit dependentiam et con­ secutionem in esse ex parte causati, unde sequitur, quod intercedere de­ bet diversitas inter causam et cau­ satum. Et ita D. Thomas in diver· locis tradit istas conditiones signi­ ficans ex omnibus coaugmentantbc esse definitionem causæ. Nam in 1. Phys. lect. 1. 7 dicit, quod causæ di­ cuntur, ex quibus res dependent se­ cundum esse suum vel fieri, ubi p·· dependentiam in esse causam de­ finit. Item 1. p. q. 33. art. 1. adi. dicit, quod « hoc nomen causæ vi­ detur importare diversitatem sub­ stantiae et dependentiam alicuius a! altero, quam non importat nome: principii ». At vero in 5. Metaph. lect. 1. 8 inquit, quod «principium ordinem quemdam importat, hoc vero nomen causa influxum quemdam ad esse causati », ubi causam per in­ fluxum definit. Denique locis supn cit. definit causam per consecutio nem causati dicens, quod causa est id, ad quod aliud sequitur, scili cet sequela physica et quoad es? Ex hoc autem colligimus has defi­ nitiones non esse sibi contrarias, sed unam adiuvare aliam et explicare, quod in altera deest. Et sic possumus ex illis omnibu· colligere plenam causæ definitio­ nem dicendo: Causa est principium alicuius per modum influxus seu deri­ vationis, ex qua natum est aliquid con­ sequi secundum dependentiam in esse, „ Principium ” ponitur loco ge­ neris et excludit ea, a quibus aliquid pendet non ut a principio sui, sed ut a 1 difp. 12. Metaph. aect. 2. n. 4. ’ 2. Phye. tract. 1. Seil dotaitlo, q’Liin Rubio „ alibi omi msis *’ ut nuam accipit, luce ost: „ prr infturnji in tfftdum **. • Lt II. 86. n. 15. • Pa VIII. 201 b. 1 De principii» nature (Ρα XVI. 3 40 a). • 199 b 36. ’ Lt II. 4. n. 5. • Z‘a XX. 381 a. ■ DE CAUSA IN COMMUNI 199 termino vel medio, sicut relatio pen­ aliud, cur non sufficiet ad rationem det a termino, quantitas ab indivi­ causæ, vel saltem cur non sufficiet, sibili terminante vel continuante. ut ipsa persona, in quam fit influxus „ Per modum influxus ” ponitur ad et productio, sit causata, licet non assignandam rationem causalitatis et 5 ipsa natura? 8 i vero dicatur, quod causare est differentiam a principiis, quæ sine influxu aliquid initiant, ut privatio et sequi, instatur, quia ex die sequitur terminus a quo, quæ non important nox sequela physica, et ex vita mors, principium motus secundum influ­ et ex effectu illative sequitur causa, xum, sed tantum ordinem in id, io et ex privatione motus, et in Diviquod ab eis principiatur. Et similiter nis ex Patre sequitur Filius, in quibus excluditur conditio sine qua non, ut tamen non invenitur ratio causæ. Si vero explicetur causare per hoc, applicatio, quia non importat influ­ xum neque rationem principii, sed quod est causatum dependere ab alio, aliquid concomitans et requisitum, ia restat videre, quid addat dependentia „ Ex qua natum est aliquid conse­ super ipsum procedere, ut non sufficiat qui ” ponitur ad assignandam alteram processio ad rationem causæ. Et præ­ conditionem causæ, quia non sufficit terea multa dependent ab aliquo, a quælibet derivatio et influxus, ut sit quo non causantur, ut relatio a tercausalitas, sed talis influxus esse 20 mino, motus a privatione, linea a debet, ut ab illo dependeat in esse puncto, essentia a suis praedicatis, id, quod causatum est. Et sic exclu­ humanitas a persona Verbi, quæ ta­ ditur generatio et spiratio in Divi­ men omnia causalitatem non dicunt. nis, quæ licet communicent naturam Denique istæ definitiones magis vi­ divinam et esse, tamen illud esse non dentur attendisse ad explicandam est dependens, sed est illudmet, quod causam efficientem, quæ ceteris vi­ est in producente communicatum. detur manifestior, quia influere solum Neque oportet explicare in hac defi­ convenit causæ efficienti. Finalis enim nitione, quomodo sequatur unum ex non influit vero influxu, nisi mediante alio, an in actu primo vel secundo ; de­ actione agentis, materia etiam non finitio enim data procedit de causa in influit, sed recipit, et forma actuat, actu primo dicendo, quod est princi­ et similiter exemplar non influit, sed pium alicuius. Principium autem est imitationem sui per cogitationem prae­ actus primus, actio 1 vero seu actus bet. Solus ergo influxus causæ non secundus non est causa, sed causalitas. explicat nisi causam efficientem. Sed obicies: Nam imprimis istæ Respondetur instantias allatas definitiones non explicant, quid sit non esse efficaces. Nam ratio causa? ipsum causare, sine quo non potest non explicatur per solum influxum intelligi quid sit causa. quomodocumque, sed per influxum Nam si dicatur, quod sit influere, in ipsum esse, ita quod oriatur no­ æque obscurum est atque ipsum cau­ vum esse vel saltem novus modus sare, et in Divinis datur influxus et essendi, et consequenter cum de­ productio, et non datur causa. Nec ob­ pendentia et limitatione et diversi­ stat, quod ibi datur influxus in alium, tate unius ab alio, sicut dicit id est in personam, non in aliud, id D. Thomas 5. Metaph. cit. 2, quod est in esse. Nam si sufficit ad ra­ causa est, quæ habet influxum non tionem principii, quod non sit in quomodocumque, sed in esse cau1 Lu — actio ... causali t&a. 1 Pa XX. 381 a. PHIL. NAT. I. P. Q. X. ART. II. 203 sati. Et 1. p. q. 33. cit. 1 addit, non sunt principia influxus. Et eadem quod causa et causatum important ratione subsistentia divina non cau­ diversitatem in substantia. Influxus sât humanitatem in Christo, quia ergo cum istis conditionibus explicat non se habet ut influens in illam rationem causæ non sine illis, neque s esse, sed pure ut terminans in ra­ ita obscure se habet sicut ipsum tione suppositi incommunicabili», causare. Nec convenit personæ di- sicut linea terminatur puncto. Redu­ vinæ etiam in quantum persona, citur 3 tamen ad causam formalem quia licet sit procedens, non tamen terminantem, non informantem subcum illis conditionibus explicatis, io sistentia et existentia divina respectu scilicet cum diversitate et depen- humanitatis, reddendo illam subsi­ dentia in esse. Nec2 enim sola natura stentem. Ad ultimum respondetur, quod in­ divina, sed neque ipsa personalitas et eius esse dependent ab alia, a qua fluxus accipitur in definitione largo originantur. modo pro omni eo, quod est tribuere Ad id quod opponitur contra ex­ aliquod esse et facere illud dependens plicationem causæ, per hoc quod se­ a se. Tribuere autem et influere ex­ quatur aliquid ex illa, respondetur, plicatur per ordinem processus ab quod intelUgitur sequela cum eisdem aliquo ut a continente et radice, conditionibus, quibus ipse influxus, unde originatur in suo genere, non scilicet quod sit sequela physica, applicante vel terminante tantum. quæ dat esse, non logica, quæ solum Et hoc modo materia original esse præbet illationem, et quod sequatur recipiendo illud et sustentando et esse novum et distinctum, quod non reddendo incommunicabile, forma et­ contingit in divinis processionibus. iam dat esse determinatum et cum Et similiter si ista sequela rei cau- tali vel tali specificatione et actua­ satæ debet esse per influxum, con­ li tate, finis etiam attrahit et movet sequenter excluditur terminus a quo, ad sui consecutionem in esse, et ut quando ex nocte fit dies vel ex exemplar tamquam forma extrinseca vita mors etc., quia ab illis sequitur dat esse, non informando, sed imi­ aliquid ut a terminis, qui relin­ tando. Quæ licet fiant interventu quuntur, non ut a principiis, quæ actionis efficientis, non tamen sub influunt et tribuunt esse. ratione efficientis, sed sub formaliAd id, quod dicitur, quod multa tate finalizandi et exemplandi, ut dependent ab aliquo, a quo non cau- 35 suis locis dicetur. santur, respondetur, quod si depen­ dent ab aliquo tamquam a tribuente Articulus II. et influente esse, dependent ab illo ut a principio causante. Si vero de­ QUOTUPLEX SIT CAUSA. pendent ab aliquo ut a termino, qui . modo contineat illud accidens, quod vero loquamur de perfectione spe­ ei adiungitur, erit perfectior simpli­ cifica, ut quando mulus procreatur « citer ipso toto, non in quantum causa asino et equa, imprimis dici pote··, materialis præcise, sed quia talis 5 quod mulus licet sit perfectior asm··, substantia est et tantæ eminentiæ, non tamen utroque parente simul, sed hoc ad causalitatem materialem qui est asinus et equa. Perfectio1 annon requiritur. tem causæ ex integra et comple Ad id vero, quod dicitur de forma, causa indicatur, non ex partiali. .V respondetur falsum esse, quod totum 10 obstat, quod secundum Aristotelee solum excedat formam ratione ma­ tota activitas generantis est ex parteriæ, sed etiam excedit ratione masculi, tum quia hoc est incertim modi essendi, quia habet esse com­ et forte falsum, tum quia, licet se­ pletum et subsistens ut quod, cum cundum se ita sit, tamen virtus illi forma non habeat esse nisi ut quo activa in tali materia, qualem mi­ et ut pars incompleta. nistrat equa, et cum talibus acciden­ Ad confirmationem responde­ tibus efficitur virtuosior et potentior, tur, quod cœlum non est causa prin­ quam ut progreditur a solo illo cipalis viventium nisi ut motum ab masculo. Forte etiam mulns non intelligentia, a qua participat virtu­ est perfectior asino, quia licet ali­ tem producendi vitam vel sine aliis quid participet de specie perfeccausis in viventibus imperfectis, vel tiori, scilicet equæ, in quantitate « cum aliis causis in viventibus per­ viribus aliisque accidentibus, simpli­ fectis, quæ propter perfectiores po­ citer tamen in substantia est mon­ tentias et organa tam varia et per­ strum et speciei imperfectioris quam fectius disposita requirunt causas ma­ asinus. Ad ultimum de specie intdligibUi gis determinatas et particulares quam solum generalem virtutem cœli. Et respondetur, quod conceptus est per­ ita docet D. Thomas 1. p. q. 70. fectior specie impressa, quia non art. 3. ad 3., quod α corpus cceleste, procedit a sola ipsa, sed ab ipsa ot cum sit movens motum, habet ra­ subordinata intellectui, qui est vi­ tionem instrumenti, quod agit in talis potentia et perfectior conceptu. virtute principalis agentis, et ideo ex Et idem dicitur de actu respectu virtute sui motoris, qui est substan­ habitus, a quo procedit ut subordi tia vivens potest causare vitam ». nato potentiæ et auxilio divino, quo Et idem habet in q. 3. de Potentia potentia actui adæquatur. Imo in art. 11. ad 13. 1 supernaturalibus, licet tota virtu** Ad id quod dicitur de animalibus producendi actum sit ab habitu, imperfectis producentibus perfectiora tamen ex intellectu et habitu fit respondetur, quod si loquamur de- unum coniunctum perfectius ipso perfectione individual!, ut quod ani­ actu, præsertim addita specie im­ mal cæcum producat videns et de­ pressa, quæ tenet se ex parte in­ forme pulchrum, hoc non est mi­ tellectus, et totum hoc simul ex­ rum, quia licet personaliter sit im­ cedit actum etiam visionis divime; perfectum, potest tamen virtutem sufficit enim quod omnes causæ si­ seminalem perfectam habere, et hanc mul sint perfectiores effectu, non al­ sequitur perfectio in prole, et sic in tera tantum. * Pa VIII. 55 1. • Lu — Perfectio . , . partiali. DE CAUSA IN COMMUNI Articulus IV. UTRUM CAUSÆ AD INVICEM SINT CAUSÆ. Pervulgatum axioma philosopho­ rum est causas ad invicem esse causas, idque expresse ponit Aristoteles in 2. Phys. textu 30. *1 et 5. Metaph. textu 2. 2 Sed urget vulgaris dif­ ficultas, quia sequitur idem esse causam sui, præsertim supponendo, quod quælibet causa causât ratione sui esse reads, quod non habetur secundum praecisionem intellectus, sed secundum id, quod est in re. Et tunc fit argumentum ex alio axio­ mate non minus certo, quia causa causæ est causa causati, ergo si materia est causa formæ in re, et rursus forma est causa materiæ, ergo materia est causa sui mediate. Nec potest dici, quod hoc axioma intelligitur de causis in eodem genere causantibus, non in diverso. Contra enim est, tum quia non affertur ratio aliqua huius restrictionis, tum quia oppositum constat exemplis. Nam applicans ligna igni dicitur esse causa combustionis, licet concurrat in genere applicantis, et lignum in genere causæ materialis, et ignis in genere causæ efficientis. Similiter pa­ ter generans filiam est causa nepotis geniti a filia, licet filia passive tan­ tum concurrat in sententia Aristo­ telis et D. Thomæ, pater autem fuit causa activa flliæ. Et denique Deus < dans vocationem dicitur causa boni operis in voluntate, licet vocatio concurrat obiective et Deus effective illam faciat. Denique sequitur vitiosus circulus < in causis: Si enim materia causatur 209 a forma et rursus forma a materia, ergo vere dicimus ideo formam esse, quia materia sustentat illam, et rur­ sus ideo sustentare materiam, quia 5 a forma informatur. Hoc autem vi­ tium circuli affert implicationem con­ tradictionis, quia, quando dico for­ mam causare materiam, supponitur formam esse, cum causalitas illa i formæ sit realis et existens, et con­ sequenter eius principium, quod est forma, existere. Si autem illa eadem forma causatur a materia, supponi­ tur, quod non habet esse ipsa forma, siquidem causatur ipsa, et materiam habere esse, quia causât realiter; ergo idem supponitur habere esse et non habere esse respectu eiusdem. Nihilominus hoc axioma ex­ presse ponitur ab Aristotele, ut diximus, et exemplis ab ipso con­ firmatur, sicut constat, quod labor est causa bonæ valetudinis, quia efficit ipsam, et bona valetudo est causa laboris tamquam finis eius; et albedo est causa, quod paries sit albus, et paries est causa, quod al­ bedo sustentetur in esse. Pro eius autem explicatione sup­ ponendum est causas intra idem genus causandi non posse ad invicem esse causas, sed solum procedit difficultas respectu causarum diversi generis. Expressit hoc D. Thomas in 5. Me­ taph. lect. 2. 3 dicens: «Secundum idem genus causæ aliquid esse cau­ sam et causatum esse impossibile ■·. Cuius tamen rationem reddere aliqui satis difficile putant, præsertim cum aliqua exempla oppositum suadeant, sicut in genere causæ efficientis pos­ sunt duo efficientia ad invicem ali­ quid causare, ut cum agens repatitur a passo, ut duæ manus se ca­ lefaciunt ad invicem, ut stomachus effective calefacit vinum, et rursus ' c. t. (195 a 8). 1 r Î. (1013 b 9). ‘ Ρα XX. 3M a. fi. — Io. a S. Thoma, Cursui Phil. Thom., II. vol. Phil. Nat. 1. 210 PHIL. NAT. I. P. Q. X. ART. IV. vinum effective calefacit stomachum, phus in exemplis, quæ adduxit pr·· et similia alia passim reperiuntur. isto axiomate solum posuit finem c Nihilominus quando negamus cau­ efficiens. Ceterum inter materiam e sas eiusdem generis non posse esse formam non agnoscunt mutuam cau­ ad invicem causas, intelligimus in 5 sali tat em, neque inter dispositions eodem sensu, in quo affirmamus, ultimam et formam, eo quod i-t.> causas diversi generis esse ad invi­ causæ requirunt existentiam ad cau­ cem causas, scilicet concurrendo si­ sandum, cum causent realiter. Et mul et circa idem causatum, sicut sic idem sequitur inconveniens, ac materia et forma simul concurrunt, io si utraque esset causa efficiens, is et efficiens et finis, quia etiam quando qua apud omnes constat, quod tff efficiens producit vel assequitur fi­ ciens et effectus ad invicem non mt nem, ab ipso finalizatur. Circa di­ causæ. Ita plures recentiores et Ùversa autem vel diverso tempore non bero hic tract. 2. disp. 7. dub. 1. repugnat, quod etiam in eodem ge­ At vero P. Suarez disp. 27. Metaph. nere causæ unum producat aliquid sect. 2. η. 4. et 5. sentit materiae et rursus illud productum seu passum non dependere a forma in suo c.···. aliquem effectum distinctum pro­ sed ut informata sit; et quia es: ducat in suo agente, ut in exemplis informatam requiritur, ut existât sal­ tem secundum naturam, ideo de­ allatis constat. Ratio ergo, quare causæ eiusdem pendet a forma tamquam a coni generis non possunt simul et circa tione, sine cuius actualitate natunidem esse ad invicem causæ, ea est, liter non potest esse, et hoc solum quia causæ eiusdem genens requi­ modo causatur a forma. runt easdem conditiones ad cau- 25 Nihilominus in sententia Diti sandum, v. g. in efficienti existen­ Thomæ simpliciter asserendum esi tiam, in materia potentialitatem ca­ quod etiam inter causas realiter cau­ rentem forma, in forma actualitatem santes, ut inter materiam et formas ut receptibilem. Si ergo ad invicem verificatur illud axioma, licet non se­ sint causæ, unaquæque haberet suas cundum combinationem omnium cau­ conditiones, ut causaret, et non ha­ sarum verificetur. Nam materia tt beret easdem, ut causaretur, et e con­ efficiens, forma et finis non sunt ad invicem causæ. verso, quod repugnat. De quo videri potest D. Tho­ Dubium vero est, utrum inter omnes causas diversi generis possit mas q. 28. de Veritate art. 7.1 cdari mutua ista causalitas et quo­ opusc. 31. § 2. 2 Sed luculentius modo. Nam aliqui auctores existi­ in 5. Metaph. lect. 2. 3, ubi mant causas non esse ad invicem inquit: «Sciendum est, quod cum causas, si utraque causet realiter et sint quatuor causæ, earum du.· existendo, sed ubi una intentionaliter sibi invicem correspondent, quia ef­ seu mediante cognitione causât, alia ficiens est principium motus, fini** vero realiter, sicut finis respectu autem terminus. Et similiter ma­ efficientis, exemplar respectu exem­ teria et forma, nam forma dat e«<·, plati, materia et forma respectu com­ materia autem recipit. Est igitur positi, nam compositum est finis ma­ efficiens causa finis, finis autem camo teriæ et formæ. Et ita Philoso- efficientis. Efficiens est causa fini* Pa IX. 410 b. * De principii* natune (Ρα XVI. 310 b). * Pa XX. 384 a. DE CAUSA IN COMMUNI quantum ad esse quidem, quia mo­ vendo perducit efficiens ad hoc, ut sit finis. Finis autem est causa effi­ cientis, non quantum ad esse, sed quantum ad rationem eau salitatis ; nam efficiens est causa in quantum agit, non autem agit nisi causa finis. Unde ex fine habet suam causali tatem efficiens. Forma autem et ma­ teria sibi invicem sunt causæ quan­ tum ad esse, forma quidem materiæ, in quantum dat ei esse actu, materia vero formæ in quantum sustentat ipsam». Ita D. Thomas, ex cuius verbis colligitur, quod causæ sunt ad invicem causæ, vel quantum ad esse vel quantum ad causalitatem, et quod materia et forma sunt ad in­ vicem causæ quantum ad esse. Et secundo colligitur, quod non oportet causas esse ad invicem causas se­ cundum omnem combinationem cau­ sarum, sed efficiens et finis sunt ad invicem causæ, finis quidem movendo in intentione, efficiens autem exequendo in exercitio. Similiter materia et forma inter se sunt causæ, quia componunt totum, materia recipiendo formam et forma actuando materiam, Secundum alias vero combinationes non oportet, quod causæ ad invicem sint causæ. Hinc ergo sumitur fundamentum huius SENTENTIÆ, (plia etiam ma­ teria et forma sunt causæ, quæ mu­ tuo dependent realiter inter se, ergo mutuo se causant etiam realiter. Consequentia patet, quia hæc de­ pendentia est unius ab alio ut a principio, a quo habet esse talis causa, ergo est vera causalitas. Anktfdens constat, quia materia de­ pendet a forma, ut sit, et forma a materia, ut existât vel saltem ut informet. Neque enim materia et forma separata», excepta anima ra­ 1 art. 2. ft 3. • art. S. ' art. 1. it 2. 211 tionali, possunt manere in esse sal­ tem naturaliter, ergo saltem natu­ raliter dependent in esse. Neque ad realitatem talium causarum requi­ ritur, quod pnecedat existentia in unaquaque earum, sed sufficit, concomitanter habere esse, quia in re numquam datur instans, in quo sit materia sine forma, quod sufficit, ut in re ipsa causalitas sit realis, licet non pro omni habitudine et consi­ deratione pnecedat esse, ut supra q. 3. 1 et 7. 2 sæpius diximus et iterum q. 11. 3 dicemus. Unde non sequitur illud inconveniens sicut in causa ef­ ficienti respectu sui effectus, quia efficiens requirit existentiam in ipso efficienti ut quod; unde si hæc rur­ sus causaretur ab effectu, præsupponeretur ante effectum et non pnesupp oneretur. At vero materia et forma non causant ad invicem præsupponendo suas existentias, nisi tan­ tum ut quo, et in hoc non causantur ab invicem, quia nec materia habet a forma rationem potentialitatis receptivæ nec forma a materia ra­ tionem actuali tat is informantis, quæ sunt principia quo existendi, et per i coniunctionem causant esse totius, in cuius communicatione ipsa materia et forma habent esse, et sic ad invi­ cem se causant in esse, causando in se communicationem, unde resultat illud esse. In materia autem susceptiva accidentis, quia supponitur sub­ iectum existens ut quod, quia est subsistens et substans ipsi accidenti, tale esse non causatur a forma acci­ dentali, sed causatur aliud esse se­ cundum quid et accidentale, v. g. esse album vel calidum, et secundum illud dependet subiectum a forma accident aliter secundum quid. In sen­ tentia autem P. Suarez, quod forma solum causât conditionem, ut ma- PHIL. NAT. I. P. Q. X. ART. IV. 212 teria existât, et tamen admittendo, quod materia et forma, ut causent, requirunt existentiam, non effugitur difficultas, quia si forma causât con­ ditionem, ut existât materia, ergo ante talem conditionem materia non causât, quia non existit, et sic non poterit causare formam neque forma materiam, quia idem est inconve­ niens in præsupponendo conditionem atque in causando et præsupponendo ipsammet existentiam, siquidem sine illa conditione non existit. Ad rationes dubitandi a prin­ cipio positas. Respondetur ad pri­ mam: Negatur sequela. Et ad pro­ bationem respondetur illud axioma α Causa causæ est causa causati » intelligi de causato formaliter secun­ dum id, quod causatum est, non se­ cundum id, quod causatum non est ab alio, sicut intelligitur a D. Thoma pluribus locis, præsertim 1. 2. q. 79. art. 1. ad 1. et q. 3. de Malo art. 1. ad 4. 1 Itaque requiritur, quod inter causas sit continuatio et series eadem causalitatum, ita quod in eo, quod posterior causa causât, dependeat a priori et continuetur cum illa. Si vero discontinuet ordinem causalitatis cum priori causa, ita quod in quantum causât, non causetur ab altera vel non subordinetur illi, non veriflcatur illud axioma, sicut patet, quod Deus est causa hominis, et homo est causa peccati, non tamen Deus est causa peccati, quia homo causatus a Deo subtrahit se ab or­ dine causalitatis divinæ in peccando. Atque ita quando dicitur causa causæ est causa causati, distinguo: quando est causa causa * præcise in essendo sine continuatione aut coor­ dinatione ad causalitatem eius, nego ; si habeat coordinationem aliquam vel impressionem aut influxum in cau­ > P causalitatem, ut assequatur se. Respondetur ad primum non ete inconveniens, quod infertur, ut supra1 diximus, dummodo non in codec tempore nec secundum idem effi­ ciens et effectus causent in se mu­ tuo. Quid enim repugnat, quod filiu· productus a patre aliquid producat in patre, puta sanitatem aut calorem aut quid simile? Tunc enim primuc. efficiens respectu sui effectus se habe: ut subiectum, sicut etiam in onto reactione agens repatitur a pas * Ad secundam instantiam dicitur, quod pater licet non moveat filiur; ad generandum, dat tamen ei vir tutem, qua generet, vel dare debet, et sic continuatur causalitati eiib Ad tertiam instantiam dicitur, quod finis in intentione est causa sui ia exeeutione, quia supponitur haben diversum esse et diversum statun in intentione et exeeutione, quia1 in intentione solum habet esse appre hensum, in exeeutione reale. Et sl· non est inconveniens, quod secun­ dum unum esse causet aliud. Ad id, quod in argumento a pria- DE CAUSA IN COMMUNI cipio afferebatur de causa applicante et de patre producente filiam et per illam nepotem et de Deo mo­ vente per propositionem obiectivam, respondetur omnia hæc causare mo­ vendo ad causalitatem causæ, aut dando virtutem, qua causet in suo genere et ordine, non vero præcise dando esse, sicut materia et forma. Et ideo, licet ibi sit diversus ordo causæ, tamen causa causæ, quia movet illam ad causandum, est causa causati. Ad secundum fundamentum respondetur ex his, quæ diximus in libris Poster, q. 25.1 quod non omnis circulus est vitiosus, sed tantum for­ malis, scilicet quando sub eadem ra­ tione proceditur ab effectu ad cau­ sam et a causa ad effectus. Cete­ rum si illud, quod est effectus sive causatum, secundum aliam rationem possit influere in suam causam, et non secundum id, quod accepit ab illa, sic non committitur circulus for­ malis, sed materialis, qui vitiosus non est, et illo Philosophus sæpe est usus, ut ibi ostendimus. Articulus V. UTRUM A DUPLICI CAUSA TOTALI POSSIT DEPENDERE IDEM EF­ FECTUS, VEL DUÆ FORMÆ EAN­ DEM MATERIAM INFORMARE. Sensus difficultatis procedit de dependentia eiusdem effectus a plu­ ribus causis totalibus, adæquatis, eiusdem generis, et non subordinates inter se. Dicuntur causæ totales, quando habent totam et sufficien­ tem virtutem quasi in actu primo. Dicuntur adœquatœ, quando in actu secundo, et non solum in actu primo ’ »rt. 3. (I. 783 b 48). • Lu —et applicant. 1 Lu —ad generationem rei. 213 ad totum effectum producendum se adæquant et applicant 2. Nam si plures causæ de se quidem sint suffi­ cientes ad totum effectum produ­ cendum, sed de facto uniantur quasi partialiter ad aliquem effectum pro­ ducendum, erunt quidem causæ to­ tales in actu primo, sed non adæquantes se effectui in actu secundo. Dicuntur causæ eiusdem generis, quia de causis diversi generis nulla est difficultas; constat enim omnes qua­ tuor causas inveniri in aliquo ef­ fectu. Sed difficultas est de pluribus eiusdem generis, v. g. de duplici causa efficienti vel formali respectu eiusdem effectus. Dicuntur causæ non subordinates ad excludendum cau­ sas subordinatas, quas certum est ad eundem effectum posse concur­ rere, sicut causa prima et secunda, coelum et elementum ad 3 generatio­ nem rei. Potest autem in duplici sensu hæc difficultas controvert! : Primo, an possit idem effectus numero de­ pendere a duplici causa totali simul et in actu secundo concurrente ad ipsum, qui est pnecipuus sensus huius difficultatis. Secundo, utrum possit idem numero effectus dependere a duplici causa totali divisive, quod est idem atque contineri eundem effectum in individuo intra sphæram duplicis causæ totalis, ita quod sicut producitur de facto ab ista, ita pos­ set altera produci sub eadem individuatione. Et procedit quæstio de potentia absoluta Dei, quia natura­ liter communis sensus philosopho­ rum est, non posse eundem effectum a duplici causa totali pendere, licet aliqui id affirmaverint, sed immerito, quia ad minus superfluum est duas causas totales ponere ad eundem effectum, cum altera sufficiat, na­ 214 PHIL. NAT I. P. Q. X. ART. V. tura autem horret superfluitatem; praeterquam quod rationes, quæ af­ ferentur ad probandum, quod nec divinitus sit possibile, etiam pro­ bant, quod nec naturaliter. producendo totaliter esset causa to­ talis, et relinquendo locum causa! tati alterius causæ non esset totab Tum ex parte operationis, quia es * duplex operatio, et non duplex. Do DU.E ERGO SUNT PRINCIPALES SENplex, quia a duplici principio total TENTLE in hac parte: Prima negat emanaret ; non duplex, quia termi­ posse eundem effectum etiam de po­ naretur ad eundem effectum. Trn. tentia absoluta dependere a duplici denique est implicatio ex parte t! causa totali, pro qua communiter io fectus, quia idem effectus per > citantur thomistæ, Capreolus * *, Fer- dependeret adæquate® et nondepe: rariensis a, Caietanus ad 3. p. q. 67. deret ab aliqua causa. Per se ad­ art. 6.3, ubi tamen loqui videtur se­ æquate 7 dependeret, quia utraqu. cundum ordinem naturae, de potentia causa est æqualis in virtute prod; vero absoluta non id negat 1. p. us cendi et eandem habitudinem habe: q. 52. art. 3. 1 Videantur etiam Car­ ad effectum, ut supponimus. Et iu mel. hic disp. 15. q. 3. § 2. et disp. 4. si una est causa per se et adæquata'. q. 6. § 2. Sequitur etiam P. Vazquez etiam et alia. Non dependeret pe tom. 1. in tertiam partem disp. 29. se, quia non habet per se connexio cap. 4. n. 17., Cabero hic tract. 2. 2o nem cum altera, siquidem etiam ili disp. 7. dub. 2., quamvis non æque remota æque bene producetur ab alh censeat de causis materialibus et for­ quia totalis est. Specialiter auten malibus. Altera sententia opposita una materia non potest pendere affirmat, quam sequitur P. Suarez duplici forma substantiali, quia quidisp. 26. Metaph. sect. 4., Fonseca 5. 25 libet forma substantialis essentialiter Metaph. cap. 2. q. 15. sect. 1. versus habet annexam privationem alteriufinem, Itubius 5 et alii. Idemque te­ quia9 cum sit substantialis, debet (nent de formis substantialibus ad in­ prima et sola in materia, quia du; *, ut dem formandam duplicem materiam idem simul non possunt esse prima P. Suarez disp. 15. Metaph. sect. 10. esse substantiale, quod est esse sim­ n. 60. et Fonseca 5. Metaph. cap. 4. pliciter, non supponens aliud prius. q. 4. sect. 2. et alii. Opposita autem sententia nititur Utraque sententia principaliter ni­ in solutione istarum implicationum titur eodem fundamento opposito quod etiam aliquibus exemplis illu­ modo, prima assignando implicatio­ strat, sicut v. g. quod idem corpunem, secunda destruendo. Assignatur Christi existât ut generatum in cæl>> autem implicatio tum ex parte causæ, et transubstantiatum in Sacramenu , quia stante totalitate causæ in actu idem corpus potest esse in diversb secundo ad eundem effectum, si ab locis, eadem humanitas assumi a dua­ alia produceretur, utraque esset causa bus personis divinis, idem lumen pro­ totalis in actu et non esset, contine­ duci a duobus luminosis penetratu ret et non contineret effectum, quia in eodem loco et utroque habente ■ 2. dht 37. q. 1. art. 3. (IV. 131 a et b). • 3. Contra Gent. c. #8. (Le XIV. 106. η. XVI). • U XII. 89. η. XVIII. • Le V. 28. η. II. • 1. Phyn. tract, de formii q. 7. n. 72. • Lu — Admqnatc. ’ Lu — adequate. • Lu — et adaequata. • Lu — quia .., owe primxe. DE CAUSA IN COMMUNI 215 eandem lucem ut octo, et alia similia stant iatione, formatione, sicut forma­ vit Adam, et hoc totum non diversa ac­ multiplicantur, de quibus infra. De mente S. Thomæ non fa­ tione limitata ad diversum terminum, cile indicari potest, cum raro Doctor sed unica, quæ sua virtute infinita huiusmodi quæstiones de potentia 5 continet omnem effectum causæ creaabsoluta Dei disputet et loca, quæ tæ, tam quoad speciem quam quoad circa hoc afferuntur, procedunt se­ individuationem, quia etiam secun­ cundum ordinem naturæ, sicut ubi dum individuationem dependet a Deo, negat plures angelos posse esse in qui potest sine causa creata produeodem loco, quia eiusdem rei non io cere totum, quod cum illa; nam quidpossunt esse plures causæ completæ, quid producit causa creata, totum ut 1. p. q. 52. art. 3. et q. 3. de Po­ participat a Deo. Ergo idem effectus tentia art. 7. ad 11.1 et in 1. dist. 37. numero, qui continetur in causa q. 3. art. 3. 3 Nam præterquam quod creata, totaliter etiam continetur in magis loquitur in istis locis de uni- is Deo, qui potest sine causa creata tate operationis, quod non possit illum producere. Secunda pars conclusionis est con­ esse a pluribus causis totalibus, quam de unitate effectus, ut loquimur in tra Scotum in 2. dist. 20. q. 2. 3 et præsenti, adhuc tamen in rei veritate contra P. Suarez disp. 26. Metaph. non loquitur ibi de impossibilitate so sect. 5 et alios. Sed sumitur ex in ordine ad divinam omnipotentiam, D. Thoma Quodlib. 5. art. 8. 4 sed solum id esse impossibile pro­ dicente, <· quod cum in generatione bat per inductionem in omni genere hominis sicut aliorum animalium se­ causarum, quæ inductio non respicit men patris sit agens, materia vero a potentiam absolutam, sed id, quod ex 25 matre ministrata sit sicut patiens, ex quo corpus humanum formatur, nostra experientia potest deduci. Pro resolutione ergo dico impossibile est eundem filium nasci, primo: Idem effectus numero divisive sive sit alius pater sive sit alia mater, continetur sub duplici causa effectiva sicut etiam non est idem numero sitotali, altera creata, altera increata, gillum, sive sit alia cera sive aliud sub duplici autem creata effectiva corpus sigilli, ex cuius impressione non potest contineri. cera sigillatur ». Ubi pondero D. ThoPrlma pars huius conclusionis a mam non solum affirmare, quod nullo potest negari. Constat enim variatur effectus numerice variato per divinam potentiam posse repro- principio materiali, ut in sigillo va­ duci idem numero, quod desierat, riata cera et in generatione hominis ut patet in resurrectione hominum. variato principio, quod mater mini­ Ergo idem effectus numero, qui fit strat, sed etiam solo agente variato, a causa creata, continetur adæquate ut patet in illis verbis: «Sive sit alius et totaliter in increata. pater sive alia mater sive alia cera Et ratio huius est, quia tam di­ sive aliud corpus sigilli ». Ex qua­ vina virtus quam divina actio sunt in­ cumque ergo parte varietur actio, non finite in Deo et possunt eandem rem potest idem effectus numero prodire. diversis viis attingere, sicut potest ho­ Ratio ac fundamentum huius minem producere creatione, transub- est ex limitatione et pluralitate ac' • ■ • Pa Ρα II. Pa VIII. 39 a. Π. 304 b. «32. n. 710 b. IX. 531 b. PHIL. NAT. I. P. Q. X. ART. V. 216 tionis creatæ. Unaquæque enim actio siquidem ex identitate actionis de­ limitatur ad suum terminum et ad pendet identitas effectus, et propteru suum principium, a quo emanat, Deus potest efficere eundem effectum ita quod actio, quæ semel emanat numero, quem causa creata, qua ab uno agente, eadem non potest continet eminenter eandem actionem emanare ab alio, et actio, quæ semel numero, quam causa creata. terminatur ad unum terminum nu­ Ad primam instantiam respon­ mero, non potest terminari ad alium detur actionem divinam esse illinumero, eo quod actio illa egrediens mitatam et infinitam et unam numero ab agente identificatur cum suo ter-1 ex parte ipsius agentis ad onme> mino, et non potest identificari cum effectus. Unde cum eius unitas nu­ alio adæquato propter sui limitatio­ merica non dependeat ex unitate nem. Ergo implicat, quod idem nu­ effectus, potest et diversos effectui mero effectus contineatur sub duplici producere, et eundem diversis modis causa totali. i ut generatione, creatione, reproducConsequentia patet, quia ut idem tione etc. Et similiter poterit « effectus contineretur sub duplici solo producere eundem numero ef­ causa, deberet contineri actio unius fectum, quem causa creata, quh et effectus eius sub actione alterius, tota ratio actionis creatæ, tam speci­ quia ratio numerica effectus depen- s fica quam individualis, participatur det ab individual! actione, a qua ab actione Dei, et consequenter po­ procedit. Si autem alia distincta ac­ test in eundem effectum, tam spe­ tione limitata procedit, hoc ipso fit cifice (piam individualiter. Ad secundam vero instantiam diversus effectus numero, quia una­ quæque actio limitata transit cum 2 dicitur, quod aliæ causæ universale? suo effectu et identificatur cum illo, creatæ cum limitatæ sint, non pos­ et in hoc stat eius limitatio. Ergo hoc sunt continere in sua eminentia to­ ipso, quod una causa creata diversa tam virtutem et actionem causæ actione producit effectum \ quæ ob inferioris, tam specifice quam indi­ sui limitationem non continet totum, 2 vidualiter, eo quod non participatur quod est in alia, non potest eundem a causa creata quantumcumque su­ numero effectum producere. periore tota ratio, tam specifica Sed instabis dupliciter: Primo in quam individualis causæ inferioris, actione divina. Potest enim idem sive quoad virtutem sive quoad ope­ numero effectus diversa actione at- : rationem. Ratio enim individualis tingi, v. g. creatione, transubstan- sumitur a materia cum ordine ad tiatione, generatione, etc. Potest et­ circumstantias et accidentia, et hanc iam attingi actione agentis creati non causât causa creata, et ideo, si et increati. Ergo non valet illa con­ causa universalis creata operetur sequentia, quodsi actio non est ea­ ) sola, eius operatio non poterit attin­ dem numero, neque effectus. gere eundem numero effectum, quem Secu ndo instatur : Quia bene potest causa inferior, quia est limitata et virtus inferior contineri eminentiori identificata cum effectu. Unde ubi modo in causa universali. Ergo etiam est alia operatio individua, cuius actio inferior poterit contineri in ac- « individuatio ita est limitata, quod tione eminentiori causæ superioris; ab ipsa non derivatur individuatio ergo poterit efficere eundem effectum inferioris actionis, alium etiam ef­ numero, quem actio causæ inferioris, fectum numero distinctum postulat * Lu — cflcctum. DE CAUSA IN COMMUNI 217 non minus quain actio alterius causæ alia, quæ dat esse materiæ, non particularis. Hoc tamen non tollit, unitur substantialiter, id est dando quod idem effectus numero possit primum esse et simpliciter esse, et diversis instrumentis produci, v. g. sic ut substantialiter uniatur, debet si hoc animal occidatur a Petro vel 5 expellere aliam formam. Et cum hoc loanne, idem cadaver fiet, quia oc­ sit de intrinseco et essentiali con­ cidens non est causa principalis ca­ ceptu formæ substantialis, quatenus daveris, cum tantum faciat motum substantialis est, necessario debet localem ferri vel laquei, ut occidat, expellere aliam formam et fundare cœlum vero formam cadaveris in 10 privationem illius hoc ipso, quod constituat esse substantiale. Ex eo hac materia producit. Dico secundo: Non potest eadem vero, quod tales formæ sunt, v. g. materia numero informari duplici specifice vel individualiter distinctæ, forma substantiali, nec naturaliter nec sunt etiam incompatibiles in eadem materia, quia ordinantur ad consti­ de potentia absoluta. Quod naturaliter repugnet, satis tuendum diversas essentias diver­ indicatur ex ipsa generatione et cor­ sitate specifica vel individual!, in ruptione. Videmus enim generatio­ quorum essentiali conceptu intrat nem unius esse corruptionem alterius, tam materia quam forma. Si ergo nec aliter generari seu educi unam ponuntur duæ formæ substantiales formam nisi aliam corrumpendo, quod in eadem materia, vel resultant di­ evidentissimum indicium est habere stinctæ naturæ seu composita vel inter se incompatibilitatem, præter- non. Si non resultant, erit tantum quam quod ex diversis formis, etiam unum compositum, ergo et una na­ eiusdem speciei, solent sequi acciden­ tura, quod tamen est impossibile, tia incompatibilia, ut diversæ figuræ, cum habeat plures formas, quæ sunt inclinationes oppositæ et accidentia principia diversarum naturarum et omnino diversa, quæ non possunt distinctæ speciei. Si vero resultent compati in eadem materia, ergo neque duæ naturæ seu composita substan­ formæ substantiales, quæ talium oppo- tialia, obstat unitas materiæ, quia ;itorum accidentium sunt principia. materia est intrinseca et essentialis Ex his autem assurgimus ad con­ pars compositi substantialis. Ergo siderandum RATIONEM A PRIORI et si est eadem materia in utroque com­ causam huius incompatibilitatis, quia posito, non sunt simpliciter diversa, in ipsis formis substantialibus su­ quia non ex omni parte; una enim mitur tum ex eo, quod substantiales pars est illis communis. Mint, tum ex eo, quod tales, puta Dices: Non repugnat, quod ma­ diversæ speciei vel individuationis. teria recipiat duas formas ita imper­ Ex eo enim, quod substantiales formæ mixte et distincte, sicut in diversis sunt, habent de suo intrinseco con­ materiis. Nam essentia formæ in eo ceptu, quod pnebeant primum esse, sita est, ut constituat totum a ce­ non supponendo aliud prius in sub­ teris distinctum, quod non repugnat, iecto, alioquin non esset substan­ etiam si materia sit informata alia tiale, id est esse simpliciter et sub forma, quia expulsio non est idem, aliis existons, si 1 primum non esset, quod informatio, sed effectus eius ;ed aliud prius supponeret. Quæ- secundarius. Stante ergo informa­ cumque ergo forma unitur materiæ tione unius potest impediri expulsio supponendo aliam vel simul cum alterius, sicut videmus fieri in formis 1 Lu — ri ... huppoDcrct. 218 PHIL. NAT. I. P. Q. X. ART. V. contrariis, quæ possunt simul poni a Deo in eodem subiecto, etiam in gra­ dibus intensis, et sic non sequitur ex duplici forma esse et non esse alte­ rius, sed duo esse in eadem materia Sed hæc instantia non attingit vim implicationis positæ, quæ non consistit in eo, quod quomodolibet constituatur totum, vel resultent duo esse, sed quia componitur totum sub- j stantiale et resultant duo esse sub­ stantialia. De intrinseco autem con­ ceptu esse substantiale est, quod sit primum esse et simpliciter esse, et sic necessario involvit negationem i seu expulsionem alterius prioris esse, alias non esset primum nec simpli­ citer esse. Unde licet expulsio sit effectus secundarius respectu infor­ mationis positiva?, est tamen neces- s sario requisitus, ut illa informatio constituat primum esse, quod est substantiale, et multo magis, ut constituat diversam naturam ab ea, quam constituit altera forma, quia illæ s duæ naturæ seu duo constituta, quæ ex illis formis resultant, essentialiter in suo conceptu includunt non solum formam, sed etiam materiam, cum 1 sint tota substantialia, non acciden­ talia, sicut quæ in gradibus intensis iunguntur. Et sic cum unitate ma­ teriæ non stat diversitas substan­ tialis totius, quæ est diversitas sim­ pliciter et ex omni parte. Dico tertio: Etiam implicat unam formam substantialem actuate plures materias totales et adæquatas. Ratio est, quia illa forma non potest extendi ad informandum plures 1 materias sine additione alicuius ma­ ioris virtutis seu actualitatis, siqui­ dem extenditur ad maiorem effec­ tum. Et talis actualitas superaddita non potest esse divers» speciei; sic enim tolleretur essentia forma? et non esset eadem, quæ antea. Si vero superadditur illi actualitas intra ean­ 1 Lu — cum ... 1 unguntur. dem speciem, quam tamen ex sua natura non habebat, iam supposir; illa actualitate comparatur tota ma­ teria, ad quam se potest extenden per modum unius, quia infra sphae­ ram talis formæ sic extense conti­ netur, sicut videmus modo, quod una forma potest informare plus materia quam altera, et tamen totum illud comparatur per modum unius ad talem formam, et tamquam plure, partes materiæ ab una forma infor mabiles. Et sic numquam velifica­ bitur, quod una forma informet plures materias totales; quælibet enim materia in tantum est una et to­ talis (licet crescat in partibus), in quantum informabilis ab una form ita quod contineatur intra sphæram actualitatis unius formæ. Ergo re­ pugnat informare duas totales, id e< extra sphæram suæ virtutis conten­ tas. Nisi forte dicatur, quod duæ materiæ totales ponentur hoc ipso, quod sint inter se separatæ et divi-a, et una forma informet illas, quod di­ vinitus fieri potest, sicut si una albedo poneretur in duobus lapidibus, licet ab uno tantum individuaretur. Ce­ terum hoc non constituit diversa? materias totales. Nam etiam respectu eiusdem materiæ totalis potest idem contingere, si diversas partes eius separatas et divisas eadem forma informaret divinitus, sicut unus an­ gelus duabus rebus inter se separa­ tis inter suam sphæram potest e>.-< præsens non existendo in medio. Et tunc non diceretur esse in pluribus locis adæquatis et totalibus, licet essent res inter se separatæ. Quam totalitas materiæ non sumitur ex separatione et divisione eius, sed ex coordinatione et continentia sub sphæra actualitatis eiusdem formæ. An vero possit ita fieri, quod eadem forma informet plures partes vel ma­ terias divisas inter se, dependet ex DE CAUSA IN COMMUNI 219 Dico ultimo: In causis efficienti­ his, quæ tractanda sunt de principio individualionis in libris de Generat. 1 bus totalibus et adaequatis probabilius Eadem autem albedo si in diversis la­ est eundem effectum posse depen­ pidibus poni potest, erit tamquam in dere a duplici causa totali, si altera subiectis inadæquatis, non totalibus, δ sit increata. Si vero utraque sit creata, Dico quarto : Repugnat dari duas probabilius est id implicare. Hæc conclusio conciliat utramque causas finales adæquatas et ultimas respectu eiusdem effectus flnalizati. sententiam supra relatam. Et prior Dicitur ultimus finis simpliciter, pars videtur manifestari exemplis qui subicit sibi tam operationem i ) supra allatis referendo ipsas senten­ quam operantem. Si vero operatio­ tias, et maxime hoc servit ad de­ nem quidem sibi subicit, sed non clarandum, quomodo in mysterio Euoperantem, quia manet de se et ha- charistiæ illa conversio habeat ter­ bitualiter ordinatus ad alterum finem, minum substantialem, scilicet corpus ut in peccante venialiter, non est i s Christi secundum substantiam suam, tunc simpliciter ultimus finis, sed non ut reproductum vel de novo solum est finis operis, operantis vero productum. Denominatio enim pro­ secundum quid, ut latius dici solet ducti supponit non esse, de quo fit 1. 2. q. 1. et q. 88. Loquendo ergo transitus ad esse, denominatio vero de fine ultimo simpliciter, repugnat i a reproducti supponit illud esse prius duos ultimos fines eandem opera­ admissum et deinde restauratum, sed tionem finalizare, quia ipsa ratio tamen ipsa substantia ut pendens de ultimi simpliciter et adaequate id novo ab alia actione, quæ de se to­ impedit. Est enim finis ultimus, cui taliter erat productiva et de facto omnia subiciuntur. Ergo non rei in- ; » convertit totum panem in corpus quitur aliquid, quod subiciatur alteri, Christi, habet pro termino ipsum sed hoc ipso, quod proponitur alius corpus non absolute ex non esse, sed linis ultimus, proponitur ut non sub- ex pane factum. Et præter solutionem implicatioordinatus nec subiectus alteri, ergo ut subtractus ab illo, et sic non omnia » nis oppositæ, quæ est præcipua ra­ subiciuntur illi, quod est rationem tio, quam pro ista sententia sol­ vendo argumenta ponemus, a priori finis ultimi ei denegare. Quodsi dicas: Nam peccans potest reddi ratio, quia idem nu­ mortaliter constituit se ultimum fi­ mero effectus continetur in virtute nem simpliciter, et tamen non sub­ 35 plurium actionum totalium, scilicet icit sibi omnes alios fines; neque Dei se solo operantis et creaturæ enim Deum sibi subicit, sed a se cum Deo. Ergo non est ratio, abicit. Ergo stat bene, quod aliquis cur ab illis simul dependere non habeat ultimum finem, et tamen non possit, præsertim quia actio, qua subiciuntur illi omnes alii fines. Re- « Deus concurrit cum creatura et ipondtlur hoc esse per accidens, quod qua se solo concurreret, eadem est Deus non subiciatur physice, quia ex parte Dei. Consequentia patet, quia istæ ac­ incapax est talis sublectionis ; subicitur tamen moraliter et negative, tiones totales non se impediunt quia hoc, quod est abicere Deum, 45 ad invicem propter eminentiam et ne sit finis ultimus operantis, est infinitatem actionis increatæ, quæ negative subicere sibi, id est infra totalitatem actionis creatæ conti­ se ponere et contemnere Deum. net in se et consequenter eun1 Phll nat. 3. p, q. 9. art. 5. 220 PHIL. NAT. 1. P. Q. X. ART. V. dem effectum numero, quem causa esse, ita duæ personalitates, quia ucreata producit. Et similiter non traque dat ultimum terminum, licet indiget Deus alia actione ex parte quia persona divina continet emi­ sui ad attingendum sub alio modo nenter totam perfectionem person? totali illum effectum, ab illa, qua 5 creatæ, possit loco illius subrogari, concurrit cum causa creata. Ergo sed non simul coniungi; duæ tamen non se impediunt istæ actiones personæ divinæ, quia talis conditio­ ex parte agentis, ut simul attingat nis sunt, quod una earum non ex­ eundem effectum numero. Neque cludit aliam a communione eiusdem ex parte effectus se impediunt, quia io naturæ, sed a communione eiusdem est idem effectus utriusque actio- personæ, ut dicit S. Thomas 3. p. nis. Et quod totaliter sit ab una, q. 3. art. 6. eo, quod tantum relanon obstat, quia est totalitas sub- tive opponuntur, et sic solum in reordinata et participata a divina, latione ipsa incommunicabiles sunt, ergo etc. is non in esse et natura, ideo simul in Sed dices: Persona divina con­ eadem natura assumptæ esse potinet omnem totalitatem, quæ in sunt. Ex eo ergo, quod una causa persona creata est ad terminan­ eminenter continet aliam, potest fa­ dum naturam, et tamen non potest cere idem quod altera, et quia coneadem natura simul terminari a per- 20 tinet eandem numero actionem emi· sona creata et increata, ergo simi­ nentiali modo, potest etiam eundem liter non poterit idem effectus to­ numero effectum attingere. Ex « taliter esse a causa creata et in­ vero, quod eius formalitas non est creata. ad exclusionem et incommunicabiliNegatur consequentia. Et est 25 tatem, sed præcise ad efficiendum, notanda disparités, quia per se primo non repugnat, quod simul cum al­ ratio actionis effectivæ non est ad tera causa eundem effectum faciat, excludendam formaliter aliam cau­ si 1 adæquate et totaliter totum, sam effectivam, sed ad dandum totum quod est in actione alterius, con· esse effectui. Unde cum eius propria 30 tineat, habitudo et institutio non sit ad Et hinc manet probata secunda excludendum aliam causam, sed ad pars conclusionis, quia actiones cre­ ponendum effectum, solum reducitur atæ sunt limitatæ et finitæ, et exclusio ad limitationem actionis, sic una non potest continere totam quæ non potest continere eundem 35 rationem et individuationem altenumero effectum, quem alia actio rius, et sic semper habet diversum limitata. Ceterum personalitas per se effectum et diversam actionem et primo et formaliter instituta est ad fieri, quarum una non est altera reddendam naturam incommunicabi­ eminentior, ita 2 quod alteram conlem ulteriori termino, non ad produ- 40 tineat etiam quoad individuatiocendum effective. Unde si in subiecto nem. Et hic etiam currunt omne? invenitur talis terminus incommuni- implicationes supra 3 allatæ pro cabilitatis, non compatitur simul a- ista parte, licet in quantum militare lium terminum et personalitatem, et videntur etiam contra primam parsicut duæ formæ substantiales re- « tem conclusionis, solvendæ a nobis pugnant, quia utraque dat primum sunt. 1 Lu — «i .,. contineat. • /-·< — ita . . . indlvidnationcm. » 211 a 36. DE CAUSA IN COMMUNI 221 est. Unde non sequitur confusio ac­ Solvuntur argumenta. tionum, sed continentia unius in alia totaliter propter eminentiam Triplex implicatio supra *1 posita fuit suam, et sic attingit eundem effecreferendo primam sententiam: Prima 5 tum, sed diverso modo eminentiori. ex parte causæ, secunda ex parte Ad tertiam implicationem re­ actionis, tertia ex parte effectus. spondetur, quod ille terminus „ per Ad primam respondetur non se­ se ” est æquivocus. Aliquando enim qui, quod sint duæ causæ totales et significat per se, id est non per aliud, non totales in casu posito, sed utra- io aliquando per se, id est non continque erit totalis ex parte causæ et genter, sed per necessariam conne­ effectus producti, licet non totalitate xionem. Dicimus ergo, quod effectus modi producendi, quia non omni potest procedere a duplici actione modo, quo una producit, producit totali primo modo per se, quia im­ altera. Ut sit autem causa totalis mediate continetur in virtute utriusnon requiritur, quod omni modo, que, non tamen illo secundo modo quo altera, producat, sed totum, per se, quia non est per se requisita quod altera, producat, quæ est so­ altera causa, ut detur effectus, sicut lutio Caietani 1. p. q. 52. supra 2 cit. uterque oculus videre potest unam Nec sequitur, quod altera causa a- et eandem rem, et per se videt, lium actum agit, sed idem novo quia uterque continet in sua virtute modo, vel simul producendo, si a obiectum, non tamen per 3 se, id est principio utraque causa applicetur; necessario, uterque oculus requiritur vel ad conservandum, si post pro­ ad videndum, quia altero clauso vel ductionem ei applicetur, et tunc non ablato potest idem obiectum integre agit actum, sed conservat actum; videri. vel ad convertendum aliquid de novo Quodsi instes: Quia causa continet in illud sicut in transubstantiatione. in sua virtute istum effectum ab Ibi enim formalis terminus est idem alia productum. Ergo habet per se corpus Christi, non absolute, sed connexionem cum illo, quia cum tota iub respectu conversionis explicatum, collectione sui obiecti habet conne­ id est corpus Christi ut ex pane, xionem, sicut totum obiectum cum ut docet S. Thomas 3. p. q. 78. ipsa potentia, et sic necessario re­ art. 5., ubi substantia est terminus, quiretur talis causa. Respondetur hoc et non solum respectus, sed sub illo argumentum etiam procedere contra respectu. continentiam eiusdem effectus specie Ad secundam implicationem in duplici causa, et non solum eius­ constat ex dictis dandam esse du­ dem effectus numero, cum tameu plicem actionem in casu, quo duæ constet posse a diversis causis pro­ causæ totales agant, non quomodo­ cedere effectum eiusdem speciei, ut cumque, sed una eminenter conti­ calor procedit a cœlo et ab igne. nendo aliam sub omni eius modo, Et tamen currit idem argumentum, etiam individual!, et ideo potest ex­ quia si per se continet utraque causa tendi totaliter ad idem, ad quod calorem, utraque causa necessario alia. Secus vero, quando sunt duæ requiretur ad calorem. Respondetur actiones limitatæ et finitæ, ut dictum ergo, quod causam per se continere ' 91« a 38. 1 IU a U. 1 Lu — per *e. Id cwt. 222 PHIL. NAT. I. P. Q. X. ART. V. effectum stat dupliciter, uno modo tione ipsius concursus mutuo se mo­ perseitate ipsius causæ, quia hoc dificare et in unam virtutem conspi­ per se requiritur ad eius virtutem rare in agendo. Vel secundo dico, et perfectionem, alio modo perseitate quod in illo casu propter inæquak effectus, propter necessitatem ipsius 5 impedimentum utriusque causæ ain dependendo a tali causa. Primo que perfecte concurrentis, circa idem modo dicitur utraque causa totalis subiectum mutuo se impedient, ita per se continere effectum alterius, et quod utrumque cessabit ab agendo, sic potest effectus multis modis con­ quia non est capax materia red· tineri in aliqua causa, imo quanto 10 piendi effectum utriusque, quia ut poperfectior causa est, tanto pluribus nit casus, utrumque est luminosam modis continet effectum, nec tamen ut octo, duæ autem luces iu summo omnes modi necessarii sunt ad ef­ gradu non possunt in eadem part * fectum. Secundo vero modo effectus subiecti recipi, saltem naturaliter. non continetur in duplici causa to- is Ex quo sequitur, quod si sol pro­ tali, neque hoc requiritur, ut ab utra­ ducat lucem in aere, poterit Deuque causa possit dependere, licet 1 eandem numero conservare remote non necessario requiratur utraque sole, quia continet eminenter in sm ad effectum. virtute et actione illum effectum nuAd exempla, quæ pro opposita mero totaliter, non tamen poterit sententia adst ruenda adducta sunt, eadem numero lux conservari ab respondeo ad duo prima: Constat altero sole tamquam a causa prin­ ex dictis, quia procedunt in duplici cipali, quia producit diversa action» causa totali, altera increata, altera limitata, non continente totum ef­ creata. Ad ultimum vero exemplum, fectum numero et totaliter alteriu; quod procedit de duabus causis crea­ solis. Contra secundam conclusionem in­ tis, respondetur, quod in illo casu, imprimis 2 si luminosa non sunt pe­ stari potest: Quia non repugnat duas netrata, sed quodlibet suo loco di­ formas recipi simul in eadem maversam lucem producent pro diversis 30 teria, neque ex parte materiæ nelocis et sic non eundem effectum que ex parte formarum neque ei numero habebunt, licet in toto spa­ parte unionis; ergo ex nulla parte. tio augmentetur lumen pro diversis Non ex parte materiæ, quia ipsi locis sparsum. Si autem sint pene­ simul habet capacitatem omnium trata, supposito, quod illa luminosa 35 formarum, quæ non destruitur per sint æquaÛs perfectionis omni modo, receptionem unius. Ergo bene po­ ita quod neutrum possit alterum per­ terit a Deo introduci alia forma con­ ficere vel modificare, dico, quod vel servata priori. Non ex parte for­ suam virtutem unient sicut duo por­ marum, quia non sunt immediate tantes lapidem, quorum quilibet erat io et positive contrariæ sicut formæ sufficiens portare. Licet enim agentia accidentales. Quod autem ex una naturalia non possint sic pro libito forma sequatur privatio alterius, non suam virtutem modificare et con­ obstat, (pria est effectus secundarius, tinere, tamen quando duo agentia na­ qui potest impediri a Deo remanente turalia concurrunt simul, ne mutuo 45 primario, ut patet in quant itate, a se impediant in agendo, possunt ra- qua tollit in 3 corpore Christi in Sa· 1 Z.u — licet . .. effectum. • Lu — imprimit ... Si autem «Int penetrata. ' Lu — in . . . Sacramento. DE CAUSA MATERIAU, FORMALI ET EXEMPLARI ' 223 cramento extensionem ad locum, quæ tertio, quæ sit conditio requisita ad est effectus secundarius. Nec ex causandum; quarto, quid sit eius parte unionis, quia hæc non re­ effectus et causatum. pugnat, si extrema non pugnant. Circa primum supponenda est de­ Respondetur repugnantiam plu- 5 finitio causæ materialis tradita a Phi­ rium formarum in eadem materia losopho in hoc libro cap. 3. quod simul, sumi ex eo, quod dictum est, « causa materialis est, ex qua fit quia essentialiter formæ substantiales aliquid, cum insit ». Quam definitio­ ordinantur ad constituendum esse nem explicamus sic, quod per illam substantiale, quod in tantum est 10 distinguitur causa materialis a pri­ substantiale, in quantum est pri­ vatione, ex qua etiam fit aliquid, mum et substans aliis; repugnat au­ sed non tamquam ex eo, quod inest tem in aliqua materia inveniri duo et permanet, sed quod non manet esse æque prima, et consequenter neque est; transit enim privatio et æqne substantialia. Et quia poten-15 succedit forma. Cur autem definiat tialitas materiæ substantialis est et Philosophus materiam per id « ex ad substantiale esse ordinata, ideo quo aliquid fit », non per id « in quo non habet potentialitatem ad. reci­ aliquid recipitur » ? Ratio videtur piendum plures formas substantiales esse, ut complecteretur omnia, ad simul, sed successive. Effectus autem 20 quæ se extendit causalitas materiæ. secundarii non semper possunt impe­ Ex materia enim fit compositum, et diri a Deo stante primario, præser- fit forma; sed compositum non reci­ tim quando sunt negativi et intrinsece pitur, forma vero recipitur. Unde per modificantes primarium, sicut non po­ ly fieri complectebatur formam et test impedire in homine negationem 25 compositum, per ly recipi solam leonis, in fide vel opinione obscuri­ formam, quæ tamen ex eo, quod fit tatem, et similiter in forma substan­ ut quo, et non ut quod, recipitur. tiali, quod non det primum esse et Quodsi aliqua forma non fit ex ma­ substans aliis, atque adeo, quod non teria, ut anima rationalis, tamen 30 adhuc pertinet ad istam definitionem, supponat aliam formam priorem. quia licet non fiat nec dependeat in esse a materia, dependet quoad sta­ QUÆSTIO XI. tum tamen informandi et communi­ candi se materiæ. DE CAUSA MATERIALI, 35 Hoc supposito dicimus, quod actus FORMALI ET EXEMPLARI. primus causandi materialiter potest inveniri: Primo, in materia prima respectu formæ; secundo, in materia Articulus Primus. et forma unitis respectu suppositi 2 QUID SIT CAUSA ET CAUSALITAS « totius; tertio, in ipso toto respectu accidentium; quarto, in uno acci­ MATERIALIS. denti respectu alterius, sicut quan­ Cuiuslibet causæ consideratio con- titas respectu coloris, potentia cog­ istit in quatuor, scilicet quid sit noscit iva respectu cognitionis; quinto, '•'tui primus seu constitutivum talis 45 in dispositionibus respectu formarum iaosæ et quibus conveniat ; secundo, ad quas disponunt. De materia respectu formæ conquid sit actus secundus seu causalitas; 1 194 b 23. 1 Lu — cuppoftJtl. PHIL. NAT. I. P. Q. XI. ART. I. 224 stat ex supra dictis q. 3. 1 Quod vero contingit, quia unum accidens halx-t partes materialiter se habeant ad connexionem cum alio taliter, quod totum, quatenus trahuntur ad eius nisi supponat illud, non potest con­ esse ab coque actuantur, docet plu­ venire subiecto, sicut actus vitalis, ribus locis S. Thomas, ut in 3. p. cum sit actus secundus, non potest q. 90. art. 1. et 1. p. q. 7. art. 3. convenire subiecto, nisi supponendo ad 3. et q. 65. art. 2. Idque etiam ex­ potentiam, quæ est actus primu.·. plicat ex Philosopho 2. Phys. lect. 5. Quam doctrinam ex D. Thoma 1.2. circa textum 31. 2, ubi inquit, quod q. 7. art. 1. ad 3. et quæst. unica de « licet partes speciei, quæ ponuntur Virtutibus art. 3. ad 2. 4 retulimu; in definitione, comparentur ad sup- in Logica q. 15. art. 5. 5 positum per modum causæ formaStatim vero se offerebat difficullis, tamen ad ipsam naturam, cuius tas ex illo vulgari axiomate, 'quii sunt partes, comparantur ut mate- actus et potentia sunt in eodem geria. Nam omnes partes comparan- u nere», quod ex Aristotele communiter tur ad totum ut imperfectum ad admittit D. Thomas, præsertim 1. p. perfectum, quæ quidem est compa­ q. 54. art. 3. et q. 77. art. 1., ut inde ratio materiæ ad formam ». Ubi ap­ ostendat potentias operativas non paret, quod partes non dicuntur sim­ esse substantias, quia actus, ad quo; pliciter causa materialis totius, sed ordinantur, accidentia sunt. Videtur modum materiæ habere, quatenus autem in præsenti instari illud considerantur ut imperfectæ respectu axioma, cum dicamus substantiam totius, in quo perficitur compositio. immediate esse potentiam receptivam De causa vero materiali acciden­ accidentium. tium non pertinet ad præsens dispu­ De hoc autem axiomate varia* * tare, an immediate sublectentur in explicationes a diversis traduntur, de toto vel in materia; de hoc enim in quo videri potest P. Suarez disp. 13. libris de Generat, q. 9.3 Deo dante Metaph. sect. 3., et nos aliquid at­ agemus. Sed in present! sufficit ad­ tingemus seq. quæst. Breviter di­ vertere, quod, sive sublectentur in cimus illud axioma intelligi de po­ toto sive in materia, subiectum quod tentia et actu per se et essentialiter et ratio sustentandi accidentia debet ordinatis, ut quando actus spécifi­ esse ipsa substantia, quia sola ipsa ent potentiam et ab illa pendet in debet esse per se, et hoc est sustenta­ proprio esse, sicut materia per se ti vum accidentium. Ceterum non om­ ordinatur ad formam et potentia nia accidentia æque immediate reci­ operativa ad operationem seu actum, piuntur in substantia, sed aliqua a quo specificatur. In his enim bene sunt, quæ immediate recipiuntur, ut valet, quod actus et potentia sunt quantitas in corpore, potentiæ ope- in eodem genere, quia si actus spé­ rativæ in anima. Alia vero sunt, quæ cifient potentiam et trahit ad suam mediantibus istis recipiuntur, sicut speciem, consequenter utrumque de­ actus vitales et habitus operativi me­ bet manere sub eodem genere. diantibus potentiis, et figura vel color Actus 8 vero specificatur ab obiecto mediante quantitate. Quod ex eo extrinseco, quod potest esse alteriu» 1 art. 2. • Le II. 71. n. 9. • art. I. • Pa VIII. 551 b. • I. 539 b G. • Z.u — Actus . . . ct actu. DE CAUSA MATERIALI, FORMALI ET EXEMPLARI 225 generis. Sed ille actus specificatur ut causam materialem, quia hoc vel actus, non ut potentia; nos autem fit expellendo oppositam dispositio­ loquimur de potentia et actu. At nem, et hoc facit formaliter, non vero substantia non specificatur ne­ materialiter, vel iuvando actionem que essentialiter pendet ab accidente, efficientis, et hoc facit efficienter, sed e converso. Unde non oportet, non materialiter. Nihilominus hæc quod talis potentia et actus sint in probatio solum est contra hoc, quod eodem genere, quia unum est spe- dispositio sit causa materialis prin­ cipaliter et per modum subiecti; sic cificativum alterius. Denique, loquendo de causa dis- enim constat, quod dispositio non re­ cipit formam. Non tamen probat, positiva, etiam reducitur ad causam materialem respectu formæ, ad quam quod reductive non pertineat ad ge­ disponit. Unde dicit D. Thomas 2. 2. nus causæ materialis, quatenus præq. 27. art. 3., « quod ad materialem paratio materiæ non solum fit tol­ causam reducitur dispositio ». Et in lendo oppositam dispositionem, qui 4. dist. 17. q. 2. art. 5. * 1 docet, est effectus secundarius et negativus, quod «dispositio reducitur ad can­ sed etiam indifferentiam et potenum materialem, si accipiatur dispo­ tialitatem materiæ positive determi­ sitio, quæ disponit materiam ad re­ nando ad hanc formam potius quam cipiendum, secus autem de disposi­ ad aliam. Materia autem sic deter­ tione agentis ad agendum, quia illa minata materialiter recipit formam, reducitur ad genus causæ efficientis ». et ita illa determinatio materiæ ad Imo etiam ad rationem causæ for­ eandem causam materialem redu­ malis reducitur a D. Thoma in 4. citur. dist. 2. q. 2. art. 1. quæstiunc. 1. ad 2. », ubi dicit, quod « dispositio Causalitas materiæ. reducitur ad genus formæ, ad quam disponit ». Et non mirum, quod om­ Multiplex et varia est circa hoc nes istas reductiones dispositio ha­ auctorum sententia. Cum enim beat, quia est medium deserviens materia causet dupliciter, scilicet in efficienti, ut agat, materiæ, ut de­ fieri, quando primo res generatur et terminetur et præparetur ad formam, materia per immutationem sui re­ formæ ut termino, ad quem tendit cipit formam, et in facto esse, quando et a quo specificatur, et sic secundum per modum compositionis cum forma varias considerationes ad diversas constituit totum, quia utrobique est causas reducitur sicut medium, quod dependentia a materia ut a prin­ participat de extremis et ad extrema cipio causante, dividuntur valde auc­ reducitur. De quo etiam videri po­ tores in assignando causalitatem ma­ test D. Thomas q. 28. de Veritate teriæ, quæ pro utroque deserviat. art. 8. 3 Unde aliqui, ut Conimbric. 2. Phys. Unde constat inefficaciter ali­ cap. 7. q. 6. art . 2. et q. 8. art. 1., as­ quos probare, quod dispositio non signant duplicem causalitatem mate­ pertinet ad causam materialem, quia riæ, aliam circa formam, aliam circa non recipit formam, sed sola ma­ compositum, quæ solum ordine sunt teria patitur illam. Quod vero præ- una causalitas, non formaliter. Et di­ paret materiam, non pertinet ad cunt hanc causalitatem esse modum 1 Pa VII. 791 b. 1 L e. 48G a. • Pa IX. 442 b. 15. — Io. a S. Thoma, Cursus Phil. Thom., II. vol. Phil. Nat. I. 226 PHIL. NAT. I. P. Q. XI. ART. I. superadditum materiæ. Alii, ut sivus, a quo forma dependet sive in P. Suarez disp. 13. Metaph. sect. 9., essendo sive in informando, qui ni­ tenent, quod causalitas materiæ re­ hil est aliud realiter quam ipsa pas­ spectu formæ, si sumatur in fieri, est sio illata ab agente, non prout at· ipsa generatio seu unitio ut pendens a 6 agente, sed prout in materia et ti materia, causalitas vero in facto esse materia, et ista causalitas servit tam dicit, quod est ipsa unio. Et istas ad formam quam ad compositum. causalitates dicit esse distinctas ex Deducitur ex Philosopho 3. Phy·, natura rei, sicut generatio distingui­ textu 19.1 et ibi D. Thomas lect. 5. tur a forma et unitio ab unione. io ubi dicitur, quod « actio est actu» Alii solam actionem agentis, quate­ activi et passio actus passivi »; ergo nus ex receptione educitur forma, di­ passio constituit passum in actu se­ cunt esse causalitatem materiæ, nec cundo. Et in 1. Contra Gent. cap.K. aliam requirendam esse. Ita Cabero dicit, « quod materia non fit cau>a hic tract. 2. disp. 3. dub. 2., qui 15 in actu, nisi secundum quod alte­ addit causalitates istas formæ et ratur et movetur ». Actualis ergo materiæ constitui in actu secundo causalitas materiæ est immutatio eper connotationem effectus existentis. ius recipiens formam. Et 8. Metaph. Alii explicant causalitatem materiæ lect. ult. 3 inquit, quod α nulla est per receptionem formæ. Sed quia ai causa faciens unum ea, quæ sunt hoc ipsum inquirimus, scilicet quid composita ex materia et forma, ni-i sit receptio formæ, dicunt aliqui con­ quod movet potentiam in actus. sistere hoc in influxu in formam per Et explicatur hæc sententia, modum passionis, qui in re non di­ quia materia dicitur causa in acta stinguitur ab actione efficientis, in 25 primo, in quantum est potentia re­ compositum vero per modum unio­ ceptiva formæ, ut actuata per for­ nis. Ita Martinez 2. Phys. q. 3. mam constituat compositum, quod notab. 3. Alii denique existimant resultat ex tali coniunctione mate­ hanc receptionem seu causalitatem riæ et formæ. Sed potentia recepmateriæ non esse aliud quam exhi­ eo tiva non potest aliter concurrere, bitionem sui ad formam, et sic non quam ipsa potentialitate ut passive distingui causalitatem materiæ ab se habente, quia potentialitas for­ ipsa materia. A qua sententia non maliter opponitur actualitati, quæ discedunt Scotistæ, qui iuxta sen­ vel actuando vel agendo causât in tentiam Doctoris subtilis dicunt cau­ actu secundo. Ergo potentialitas cau­ salitatem materialem fundamentali­ sare debet passive se habendo. Pas­ ter esse aliquid absolutum non di­ sio ergo, a qua dependet forma, ut stinctum ab ipsa entitate materiæ, sit in materia, est concursus seu cau­ quia per suam entitatem causât com­ salitas eius in actu secundo. Sed positum, formaliter vero in actu se­ constat, quod passio est immutatio cundo dicere respectum ad causatum, ipsius subiecti pendens quidem ab quia formaliter constituitur causa agente ut illata ex actione, sed orta per respectum. De quo videri potest ex materia et in materia ut ex pa­ Fuente 2. Phys. q. 3. diffic. 2. art. 1. tiente et recipiente; ergo ipsa est Nihilominus dicendum est, quod causalitas materiæ. causalitas materiæ est concursus pasDeinde probatur eadem pars, • c. 3. (202 a 25). • Lt II. 112. n. 2. • Γα XX. 52Î b. DE CAUSA MATERIALI, FORMALI ET EXEMPLARI quia passio ista seu mutatio et pas­ sivus concursus habet materiam pro principio passivo et formam pro ter­ mino et est ratio, per quam de­ pendet forma a materia, et non con­ venit alteri quam materiæ causare per illam. Ergo habet omnia requi­ sita, ut sit causalitas materiæ. Primum patet, quia passio non in­ nascitur ex solo agente, sed etiam ex potentia subiecti; agens enim, quod nullum habet subiectum, nullam in­ fert passionem, ergo passio habet pro principio ipsum subiectum seu materiam. Secundum patet, quia ista passio seu concursus passivus facit aliquid de novo esse in materia, ergo terminatur ad aliquid receptum et positum in materia, quod non est aliud quam forma; ergo terminatur ad formam. Tertium vero constat, quia in tantum dependet forma a materia, sive in essendo sive in in­ formando, in quantum forma, quæ est in potentia materiæ, reducitur in actum ut recepta in materia, et non extra ipsam. Ergo hæc depen­ dentia formæ a materia fit mediante mutatione materiæ de potentia in actum; sic enfin actu pendet forma a materia subiective, in cuius po­ tentia antea erat obiective. Ergo mediante mutatione materiæ pas­ siva et reducta de potentia ad actum pendet forma a materia, et conse­ quenter causatur ab illa. Quartum denique constat, quia agentis pro­ pria datur causalitas, quæ est actio, formæ causalitas, quæ est actuatio. Neutri ergo propria est passio, sicut materiæ, licet unio communis sit materiæ et formæ secundum deno­ minationem uniti et coniuncti, non susceptivi **. Quod vere iste concursus pas­ 1 1 • • Lu — non nteceptlvi. Lu — ut recepte. L 590 λ 13. /z II. 105. n. 5. 227 sivus materiæ deserviat etiam ad causandum in facto esse tam formam quam compositum, con­ stat. Nam quod attinet ad formam, ipsamet passio seu mutatio, qua pri­ mum facta est et coniuncta materiæ, manet in facto esse per continua­ tionem eiusdem formæ ut receptæ 2 in materia, sicut actio manet in facto esse in effectu, quamdiu in eo manet existentia, qua est productus. Unde in Logica q. 17. art. 3. circa tertiam difficultatem 3 diximus ex D. Thoma fundari relationes causæ et effectus in ipsa actione et passione, non prout considerantur in fieri tan­ tum, sed in facto esse, hoc est, prout relinquitur aliqua determinatio ex ipso fieri actionis et passionis in rebus. Ergo manet ipsa passio in facto esse virtualiter, et sic conti­ nuatur causalitas erga formam. Et hoc ex ipsa natura motus deducitur, quia, ut D. Thomas advertit 3. Phys. lect. 2. ♦, res, quæ movetur, est in potentia ad duos actus, scilicet ad actum imperfectum, qui est motus, et ad actum perfectum, qui est ter­ minus motus. Sic ergo materia ea­ dem causalitate respicit formam per passionem in fieri et cum est in termino motus, in facto esse, quia licet cesset motus, manet tamen terminative in suo termino. Eadem au­ tem causalitas, quæ respicit formam in fieri et in facto esse, necessario attingere debet compositum, quia ex ipsa communicatione et coniunetione materia) et formæ necessario compositum resultat. Ergo causali­ tas, quæ attingit formam conjun­ gendo illam passive, consequenter debet attingere compositum, neque est necesse multiplicare causalitates. Q.UODSI obici as: Nam materia 228 PHIL. NAT. I. P. Q. XI. ART. I. et forma causant mediante unione ad unionem requisita, sic passio ut ipsum compositum, ergo etiam me­ importat passivum concursum, est diante eadem materia causabit for­ causalitas materiæ, ut autem tendar mam et e contra; siquidem eadem ad coadunandum extrema in aliquam est causalitas materiæ erga compo­ 5 unitatem, sic fundat unionem, qui situm et erga formam. Item mate­ est relatio, non causalitas. ria causât per modum causæ intrinAd secundum respondetur ma­ secæ; est enim pars constitutiva teriam esse causam intrinsecam, id compositi. Ergo est assignanda illi est inclusam in composito, non tamen causalitas intrinseca ; hæc autem non io respectu formæ, quam recipit. Ad est passio, sed unio. Nam passio hoc autem non exigitur distincta est mutatio ab agente in materia, causalitas respectu formæ et respectu unio vero intrat ipsam unitatem com­ compositi, quia respectu compositi positam ex extremis. Et eadem ra­ solum est resultantia quædam, non tione non potest causalitas materiæ ia ex sola causalitate materiæ, sed ei primo et per se sumi respectu formæ, concursu utriusque causalitatis, sci­ sed respectu compositi, quia respectu licet materiæ et formæ resultans. formæ causalitas eius non potest Qua ratione materia et forma simul esse intrinseca. Item quia passio in proprie non causant totum tamquam fieri est idem cum motu et actione, 20 a se distinctum, sed ex earum can­ et in facto esse est idem cum forma salitatibus consequitur, ut utrumque seu effectu vel eius unione. Ergo includatur in toto. Ad tertium negatur consequen­ causalitas materiæ in facto esse ab unione et receptione formæ non di­ tia et dicitur, quod sola unio formæ stinguitur. Patet consequentia, quia 25 in facto esse non potest esse causaid, quod remanet ex passione in litas materiæ, quia, ut dictum est. facto esse, non est aliud quam ef­ unio secundum se est relatio com­ fectus productus ut subiecto unitus munis et eiusdem rationis seu æquiseu receptus, et hæc receptio non parantiæ in materia et forma, et sic nisi unione fit, etiam præciso quo- m oportet aliquid addere præter uniocumque alio, et ipsa unio non est nem, ut distinguatur a causalitate effectus per modum termini causatus formæ, scilicet passivum concursum, a materia, sed tamquam modus et qui in facto esse dicit continen­ medium uniendi seipso educitur a tiam 1 formæ seu determinationem materia, ergo habet omnia requisita, 35 ex priori passione in fieri relictam ut sit causalitas materiæ in facto esse. seu continuatam. Unde sola et prjAd primum respondetur unio­ cisa unio etiamsi esset medium nem non esse causalitatem materiæ inter materiam et formam, et non respectu compositi, tum quia est causaretur ab illa ut effectus, sed ut communis materiæ et formæ, et sic w tale medium adhuc non habet omnia oportet aliquid ulterius assignare, requisita, ut sit causalitas materi' quo distinguatur causalitas materiæ in eo, in (pio distinguitur a causalia causalitate formæ; tum, quia unio tate formæ, quia 2 unio etiam formæ non est ipsa causalitas materiæ for­ convenit. maliter, sed consecutive, si sumatur u Sed inquires, an receptio materiæ pro relatione unitorum, vel si su­ distinguatur ab unione, et possit una matur pro ipsa actione et passione separari ab alia saltem divinitus' 1 Lu continuAtloncm ?cu;— (onmt. • Lu — quin , . . cOQVcult. DE CAUSA MATERIALI, FORMALI ET EXEMPLARI 229 Aliqui affirmant et ducuntur, quia lido. Si autem non potest actio se­ dicit Philosophus 4. Phys. cap. 3. 1 parari ab ipso toto, quod producitur, formam in materia recipi esse quid et consequenter ab unione partium, accidentale, unde et receptio seu ergo neque passio seu receptio, quia 2 causalitas materiæ est passio, quæ s passio est idem cum actione, poterit est prædicamentum accidentale, unio ab unione formæ separari. autem materiæ et formæ aliquid sub­ Ad oppositum fundamentum stantiale est, præsertim si partes se- respondetur, quod formam recipi acipsis uniuntur. Deinde, quia videmus cidentarium est materiæ prædJcabihæc duo separari, quia anima uni- io liter, sed non prædicamentaliter. Actur materiæ, nec tamen recipitur in cidit enim materiæ talis forma sub­ ilia, cum non dependeat ab ilia, ergo stantialis, quia sine ipsa in particu­ non repugnabit per divinam poten­ lari conservari potest sub alia, quod tiam unum sine alio stare etiam in tamen non tollet ipsam formam et aliis formis. Et sic concedunt, quod unionem substantialem esse, sicut fonnaliter ex receptione formæ in hominem habere duas manus vel materia non resultat totum, quousque duos oculos accidentale est homini, adveniat unio. non tamen manus neque oculus Ceterum si hæc sententia solum accidens sunt, neque enim omne vult, quod passio et unio sint di­ quod accidit, accidens est prædicastinet® formalitates, quia sunt di­ mentale, sed sufficit, quod essentiale stincta prædicamenta, est enim unio non sit. relatio resultans ex passione, sic il­ Ad secundum respondetur, quod lam admittimus. Si autem vult posse quando forma non educitur e ma­ istam resultantium unionis impediri, teria, unitur illi sine receptione, quia ita quod posita passione non se­ creatur illa forma independenter a quatur unio formæ, est irnplicatoria, materia et ut independens unitur. quia implicat ponere passionem et Et sic probat argumentum, quod actionem sine termino et terminum non omnis unio est receptio, non sine unione formæ. Neque enim ter­ tamen, quod receptio potest inveniri minus actionis et passionis est forma sine unione, praeterquam quod, licet secundum se tantum, aut ut de­ anima rationalis sumatur sine de­ pendens tantum a materia, et non pendentia sui a materia, non ta­ ut unita seu faciens unum cum sub­ men sine dependentia materiæ a se, iecto, sicut calefactio non solum quæ per aliquam immutationem seu habet pro termino calorem, sed etiam passionem sui unitur formæ et cau­ calidum, et generatio equi non solum sât in forma non esse, sed infor­ habet pro termino formam equi ut mantem esse, et sic semper unio receptam, sed etiam ipsum equum, est cum aliqua dependentia, etiam qui est unum resultans ex unione formæ. formæ et materiæ equi. Ergo illa actio non potest sistere in receptione CONDITIONES MATERIÆ formæ, et non transire ad ipsam AD CAUSANDUM. unionem et result ant iam totius, ita quod unio separetur a receptione *5 Ad tres possunt reduci secun­ formæ, alioquin daretur generatio dum triplicem respectum materiæ. equi sine equo et calefactio sine ca- Primo enim consideratur conditio 1 210 & 21. 1 Lu qu® at. 230 PHIL. NAT. I. P. Q. XI. ART. I. requisita ex parte sui, secundo per respectum ad alias causas, cum qui­ bus concausat vel quibus subordinatur, tertio respectu effectus seu causati, cui coniungitur. Quantum ad primum conditio re­ quisita ex parte sui est existentia, de qua dicimus, in materia prima respectu formæ substantialis requiri existentiam ad causandum passive, sed non prærequiri, in causa vero materiali accidentium, quæ est sub­ iectum sustentans, etiam existentia prærequiritur. Sumitur hæc doctrina ex D. Thoma 8. Metaph. lect. 4. x, : ubi inquit, quod a accidentia non habent materiam, ex qua sint, sed substantia est eius subiectum. Sub­ iectum autem habet aliquid simile materiæ, in quantum est receptibile j accidentis. Differt a materia, in quan­ tum materia non habet actu esse nisi per formam, subiectum autem non constituitur in esse per acci­ dens ». Et opusc. 31. in principio 2 s dicit, quod « materia est illa, quæ recipit esse per formam, subiectum autem non recipit esse a forma acci­ dentali, sed sustentat eam in esse ». Unde constat, quod quia materia a prima recipit formam dantem esse, non oportet, quod habeat existen­ tiam antecedenter ad causationem, sed sufficit, quod habeat illam concomitanter et in termino suæ cau- a sationis, quia recipit illam per for­ mam. At vero subiectum sustentans, quia non recipit esse simpliciter ab accidentibus, sed supponit, conse­ quenter præhabet esse ante talem 4 causationem materialem. Et si obicias: Quia omnis causa realis debet existere ad causandum, causalitas autem in actu supponit causam in actu, alioquin esset causa 4 tantum in potentia. Imo et pro illo priori, quo causât, necessario suppo­ • Pa XX. 521 a. • De prtnclpib* * naturæ (Ρα XVI. 338 η). nitur causa esse realis et ia actu, alioquin causalitas realiter non exiret ab illa. Ergo non solum concomitanter, sed etiam pro illa prioritate antecedenti prærequiritur existentu Respondetur, quod causa reali­ ter causans in re et quantum ad in stans in quo necessario debet existere, sed ad hoc sufficit existentia concoi mitans seu illa, quam habet materia in ipso toto, sive quod corrumpitur sive quod generatur. In illa autem prioritate naturæ seu causalitatis materiæ non requiritur existentia, sed sufficit ad realitatem causæ realitapotentiæ suscipientis esse, non ha­ bentis esse. Nam hoc quod est re­ cipere et habere capacitatem ad esse, aliquid reale est, sed est realita? entis in potentia, quale est materia, non entis in actu. Ens autem po­ tentiate hoc ipso, quod habet capa­ citatem ad esse, licet nondum intelligatur habere esse, aliquid reale est, quia si esset nihil, non esset capai habendi esse. Et ratio huius «t, tum quia illa prioritas causandi non explicat, quod res sit, vel quomodo sit, sed qua ratione et sub qua formalitate causet. Causare autem ma­ teriæ non est causare actualitatis, sed potentialitatis, quia recipere in quantum tale ad actualitatcm non pertinet. Et sic pro illa prioritate non explicatur actualitas, quam in re habet materia, sed potentialité'. Tum etiam, quia forma, licet pro illo priori intelligatur dependere a materia, non tamen totam realitatem explicat pro tunc causalitas materiæ, sed solum realitatem, quæ potentia­ litatis est. Quod vero habet de actualitate, participat ab ipsa forma, ad quam tendit talis concursus materiæ. ut ab illa habeat esse. Quare ut sit realis causalitas, sufficit, quod in re sit realiter a materia, non tamen opor- DE CAUSA MATERIALI, FORMALI ET EXEMPLARI tet, quod in omni signo et conside­ ratione omnis realitas eius explicetur, sicut homo sub conceptu hominis praecise non explicat realitatem entis, licet in se ens reale sit. Secunda conditio requisita in ma­ teria ad causandum materialiter est ordo seu determinatio, quam habet ab aliis causis, ex quarum concursu dependet in causando, sicut patet, quod a causa efficiente mediantibus dispositionibus determinatur et ap­ plicatur materia ad hanc formam vel ad illam, et similiter determinatur a concursu divino, non materiali, sed effectivo, ut libro 8. q. 25. art. 1. di­ cemus. Et sic istae determinationes seu dispositiones sunt conditiones necessario requisitae ad causandum materialiter. An vero materia prima, quia in genere causae materialis est prima, aliquid causalitatis habeat in reliquas causas materiales, respon­ detur habere causalitatem in omnes, ad quas eius receptio extenditur. Quia enim omnes materiæ secundæ sunt substantiæ compositæ ex materia et forma, consequenter resolvuntur in materiam primam et dependent ab illa ut a primo recipiente, non ut a primo determinante; primum enim determinans est primum agens, non potentia materiæ. Tertia conditio sumitur in mate­ ria per ordinem ad effectum. Et : præter proportionem, quæ requi­ ritur inter materiam et formam, quæ provenit ex dispositionibus, re­ quiritur etiam ut conditio indistantia seu approximatif) inter ma­ teriam et formam, ut uniantur et resultet compositum. Quæ indistantia non est idem, quod unio; nam separata anima a corpore po­ test illi fieri praesens, sicut alteri corpori, sine hoc quod informet illud. 1 Lu — ut anima rationalia. • Lu — ai... rationalia. 231 Effectus materiæ. Tres possunt numerari effectus, circa quos versatur materia, et quin­ que rationes, quae sunt causatæ in illis. Versatur enim materia circa formam recipiendo, compositum constituendo, generationem pa­ tiendo ab agente. Rationes autem causatæ sunt : Primo esse formæ, si sit depen­ dens a materia, vel modus essendi informative, si non sit dependens ut anima rationalis x. Secundo cau­ sât limitationem; forma enim limitatur per ordinem ad materiam. Tertio causât incommunicabilitatem, quia est ultimum subiectum, ultra quod non transit forma. Quarto causât individuationem. Quinto causât unitatem et constitutionem compositi simul concurrendo cum forma. Quod materia versetur circa illa tria, constat, quia omnia illa dependent a materia ut a principio: Compositum quidem, quia resolvi­ tur in materiam, et sic dependet ab illa; forma autem, quia sine mate­ ria esse non potest, si sit forma educta, vel saltem sine illa informa­ tive esse non potest, si 2 sit forma creata, ut anima rationalis, quod pertinet ad modum essendi formæ. Denique generatio dependet a ma­ teria, quia est transmutatio, qua1 sine materia stare non potest, quæ est subiectum mutationis. Sunt tamen, qui putant solum compositum esse effectum causæ materialis, eo quod materia causât ut causa intrinseca, solum autem est intrinseca respectu compositi. Sed respondetur, quod materia cau­ sât formam, non componendo, sed recipiendo, et respectu eius non est 232 PHIL. NAT. I. P. Q. XI. ART. I. causa intrinseca, et tamen forma ipsa materia et forma, et sic pro­ dependet ab illa; est tamen intrin­ prie non est quid causatum. Si seca respectu compositi, quatenus autem sumatur materia respectu resultat ex coniunctione materiæ et formæ, sic non causât compositua, formæ. 5 sed alteram partem eius, scilicet Quod vero omnes illas ratio­ formam. nes causet materia, constat. Nam Respondetur, quod materia cau­ quod limitet formam, tradit Di­ sât formam eo modo, quo dependet vus Thomas 1. p. q. 7. art. 1., eo ab illa, scilicet vel quantum ad esie, quod forma de se est communicabitis io si forma sit educta et in sui pro­ huic vel illi materiæ, et non limi­ ductione et conservatione dependentatur ad unam, nisi quatenus reci­ a transmutatione et receptione ma­ pitur seu ordinatur ad determina­ teriæ, vel quantum ad officium in­ tam materiam. Sic enim ex hac re­ formandi, quia forma non potest ceptione vel ordine non potest ultra esse modo informative nisi depencommunicari alteri materiæ totali denter a concursu passivo materi? nec transire de materia in materiam, recipientis formam. Unde S. Tho­ quia individuatur ab una et ut in­ mas opusc. 31. § Viso quod ml1 dividuate limitatur ad illam. Ma­ dicit, quod « materia dicitur cauta teria autem transit ad plures formas 20 formæ, in quantum forma non est saltem divisive, licet sit ratio, ut nec nisi in materia ». Et quando instatur, forma nec natura transeat ad plura, quod iste effectus non est aliud quam sed in se sistat. Similiter quod sit communicatio materiæ, respondetur, principium incommunicabilita- quod ex parte rei communicatæ non tis et individuationis, docet 3. p. 25 distinguitur effectus causæ formaliq. 77. art. 2. et opusc. 29. 1 et plu­ vel materialis a sua causa, ex parte ribus aliis locis, ex quibus ostende­ tamen ipsius communicationis dicit mus in libris de Generat. 2 materiam unionem, quæ saltem præsuppositiv esse principium individuationis, quia importat aliquam immutationem no est ultimum subiectum, ultra quod 30 vam aut illam relinquit, postquam1 non fit communicatio et multiplicatio extrema sunt unita. Et præterea ex formæ, nec naturæ. tali communicatione resultant alii niti ­ Solum potest esse difficultas circa effectus, non in ipsa re communi compositum et formam, quia non cata, sed in eo, cui communicatur, apparet, quomodo forma causeturssv. g. quod forma sit limitata, indiin suo esse a materia, nisi in viduata, educta, existons etc., qui quantum redditur sustentata et re­ effectus sunt in ipsa forma. cepta, quod non est aliud quam Quod vero dicitur de composito, re­ formæ communicari materiam, et sic spondetur causari ab utraque parte. non tam ipsa forma causatur quam w scilicet materia et forma unitis, non ipsa communicatio materiæ. Ex parte tamen proprie, sed dicitur resultare autem compositi constat, quod non et consequi ex vi prioris causalitatk causatur a materia nisi simul con­ qua materia communicatur formæ et currente forma. Sic autem compo­ forma materiæ. De quo plura di­ situm non est quid distinctum ab ximus supra q. G. art. 3. 5 • De principio indlviduationie (Ρα XVI. 320 b), • Phll. nat. 3. p. q. V. art. 3. ct 4. • De principii» naturæ (Pa XVI. 340 b). • Lu — postquam . . . unita. • 112 a 9. DE CAUSA MATERIALI, FORMALI ET EXEMPLARI 233 Certum est autem,quod sicut ma­ teria causât per passivum concursum Articules IL seu receptionem formæ, quæ etiam ordinatur ad constituendum composi­ QUID SIT CAUSALITAS FORMÆ 5 tum, ita forma causât per actuationem ET EIUS EFFECTUS. et informationem materiæ, quæ ordi­ natur ad constituendum compositum. Sicut articulo præcedenti ad qua­ P1 erique ergo existimant causa­ tuor capita reduximus ea, quæ perti­ litatem formæ non addere aliquid nent ad causam materialem, scilicet ad 10 supra entitatem formæ, quia seipsam actumprimum seu rationem causandi, exhibet ad componendum totum et ad actum secundum seu causalitatem solum addit relationem ad effectum. eius, ad conditiones requisitas ad cau­ Quem effectum ponunt esse ipsum sandum et ad effectus ab illa causa- compositum, unionem vero solum se tos; ita similiter in præsenti eadem de is habere ut condit ionem, qua approcausa formali explicanda sunt. ximant inter se materia et forma. Igitur quantum ad primum, forma ex Ita ex schola Scoti docet Fuente 1. opposito se habet ad materiam, quod, Phys. q. 5. diffic. 1. art. 3. et 2. sicut materia est potentia receptiva Phys. q. 3. diffic. 2. art. 1. formæ, quæ potentia non est superad- 20 Alii negant causalitatem mediam dita entitati materiæ, ita forma est inter causam formalem et materialem actus, qui dat esse rei, sive substan­ præter connotationem effectus for­ tialis sive accidentalis, quæ actualitas malis, ut Cabero hic tract. 2. disp. 3. non est aliquid superadditum entitati dub. 2. Plerique, qui ponunt unioformæ, sicut nec potentialitas materiæ. 2s nem esse aliquid medium inter maQuare ratio seu principium cau­ teriam et formam, in ipsa consti­ sandi est ipsa actualitas formæ tuunt causalitatem formæ, licet dif­ per seipsam, ita quod secundum se ficulter explicetur, quomodo distin­ est actus primus seu principium ac- guatur a causalitate materiæ in ea tuans et dans esse. luxta quod dicit 30 sententia, quæ ponit unam tantum D. Thomas 1. p. q. 76. art. 6. et 7., unionem inter materiam et formam. quod «forma per seipsam facit rem Nam si dicatur esse causalitatem esse in actu, cum per essentiam suam formæ ut actuatio et materiæ ut sit actus, nec dat esse per aliquod receptio, hoc est, quod inquirimus, medium ». Et in 5. Metaph. lect. 2. 1 35 quid addat receptio et actuatio suinquit, «quod hæc est ratio, quare pra unionem. Tenet tamen eam sen­ forma est causa, quia perficit ra­ tentiam P. Suarez disp. 15. Metaph. tionem quidditatis rei ». Igitur ratio sect. 6., Araujo 8. Metaph. q. 5. causandi in forma est ipsa actualitas, art. 2., Carmelitani hic disp. 9. q. 3. quatenus perfectiva est quidditatis. w Caictanus autem 1. p. q. 76. art. 1. § In responsione ad sextum 2 dicit causalitatem formæ esse actum se­ CAUSALITAS FORMÆ. cundum, quo redditur actus subiecti, Non minus difficultatis habet et hoc non est ipsa forma neque ipexplicatio causalitatis formæ quam « sum subiectum nec aliquod ens memateriæ, nec minus iu ea est con- dium, sed subiectum et formam in certatio opinionum. tali esse indivisa. Quod est explicare • Γα XX. 383 r. • U V. 215. η. XXXVII. 234 PHIL. NAT. I. P. Q. XI. ART. II. causalitatem formæ per ipsam unio­ fectus formalis non distinguitur in­ nem, quæ non est medium inter trinsece entitative 1 ab ipsamet forma formam et materiam, sed ipsa forma ut communicata, non ergo requirit ut in aliquo imo concurrens cum aliquam causalitatem mediam tam­ 5 quam rationem formalem actuandi et materia. Complicatius videtur explicasse communicandi se; si enim effectus istam causalitatem Martinez 2. Phys, non distinguitur ab ipsa causa, ne­ q. 3. per tres conclusiones, quarum que indiget medio causante ipsum. prima est, quod causæ formalis et Nec per aliquam causalitatem secunmaterialis est idem influxus, scilicet io dam est magis in actu forma quam ulli unio, quod intelligit de influxu in per seipsam. Sed per seipsam imme totum. In secunda vero ait, quod diate actuat et communicatur, requi­ influxus materiæ est diversus ab rit tamen aliquid extrinsecum tam­ actu formæ, quia materia patiendo quam applicationem, quod immutat et sustinendo influit, actus autem u ipsam formam, ut communicetur maformæ est unio. Et tandem docet, teriæ, sicut unio formaliter fit per quod influxus materiæ est idem cum ipsam entitatem extremorum i ΗΗί influxu efficientis. Unde tenetur fa­ diate, licet requirat immutationem teri, quod influxus formæ, si est activam vel passivam, ut ipsa eiidem cum influxu materiæ, sit etiam eo trema coniungantur. Et defectu hnidem cum influxu efficientis, et in­ ius conditionis seu applicationis non fluxus efficientis sit idem cum unione. semper unio est in actu, nec semper Cum tamen in hoc sit diversa ratio informatio seu causalitas formalis est inter formam et materiam, quia ma­ in actu, quia scilicet remota appli­ teria supponitur efficienti et ab illo : catione seu conditione requisita, ipsa patitur. Unde cum passio identifi- actualitas formæ non manet passive cetur cum actione, non mirum, quod communicata, licet habeat in se to­ causalitas materiæ ut passio seu tam formalitatein causalitatis et ac­ passivus concursus identificetur cum tus secundi. causalitate agentis. At vero forma Et hoc magis explicatur ex diffe­ non patitur ab agente, sed produ­ rentia inter materiam et formam, citur et est terminus eius, quo po­ quia cum materia causet me­ sito cessat actio. Ergo informatio diante potentia receptiva, potentia seu causalitas formæ non potest esse autem ista est indifferens et per idem quod actio, neque ut producens aliquam mutationem sui debet de­ est, sic enim cessat actio posita terminari ad talem vel talem for­ forma, neque ut passio est, quia mam vel saltem reduci in actum, forma non patitur ab agente, sed ut actu sit recipiens, inde est, quod subiectum. actualis causalitas materiæ non fiat Nuiilominus dicendum est, quod< per ipsam solam potentialitatem, sed in forma intrinsece denominante cau­ per aliquid superadditum, quo ac· salitas formalis seu actus secundus tualiter materia immutetur ad reci­ non distinguitur ab actu primo, su­ piendum. peraddendo aliquid intrinsecum, sed In forma autem totum est opsolum penes extrinsecas conditiones, i posito modo. Causât enim per actua­ quas connotât et requirit. litatem, quæ secundum se est deter­ Cuius fundamentum est, quia ef- minata ad actuandum, reducit 1 1 Lu — cnUtAtlve. • Lu — reducit... materiæ. DE CAUSA MATERIALI, FORMALI ET EXEMPLARI enim et tollit indifferentiam materiæ ; et seipsa immediate actuat, quando recipitur et coniungitur materiæ ; ne­ que indiget nova actualitate superad­ dita, ut materiam reddat actuatam et compositum constituat. Et sic non oportet, quod in actu secundo constituatur per aliquid superaddi­ tum entitative ipsi formæ tamquam per rationem formalem causalitatis. Itaque ipsa causalitas formalis est actualis communicatio formæ, quæ non est aliud quam unio. luxta quod dicit S. Thomas q. 3. de Veritate art. 3. ’, quod « formatio in formis intrinsecis fit per modum inhaeren­ tis», id est unionis. Sed tamen in hac unione formalis ratio uniendi non est aliquod medium vel aliquid superadditum formæ, sed seipsa est actus secundus uniendi, licet non semper sequatur effectus formalis, quia desunt conditiones extrinsecæ, vel agentis applicantis vel materiæ applicatae, quæ sunt conditiones ex­ trinseca?, quia non magis reducunt in actum potentialitatem aliquam forme, ut dicatur in actu secundo informans, sed solum applicant ac­ tualitatem, quam habet forma. Et sic communicatio formalis quasi ac­ tive semper in actu secundo est ex parte formæ sicut et ipsa forma, non tamen semper habet adiunctam passivam communicationem, quia deest materia vel applicatio ad eam. Dices: Forma per unionem pen­ det a materia, ergo per ipsam magis est formaliter causata quam causans, siquidem in quantum causans non dependet, et in quantum unita dependet; implicat autem, quod idem formaliter sit ratio, qua fit causans et causatum. Item, compositum est effectus formæ, et similiter ipsa ma­ teria habet esse a forma; ergo re­ spectu illorum indiget aliqua cau1 Pa IX. 53 a. • Lu In eo, In quo. 235 salitate media superaddita, quia ef­ fectus distincti sunt. Tertio, ipsa forma secundum se solum est actua­ li tas communicabilis, non autem ipsa actualis communicatio, ut patet in accidente separato, quod solum aptitudine est inhærens, non actu, et anima separata aptitudine est in­ formans, non actu; ergo per actua­ lem informationem et communica­ tionem ipsa forma reducitur de actu primo ad secundum et de potentia ad actum. Denique, ipsa unio edu­ citur de potentia materiæ, neque enim fit per se; ergo non est causa­ litas formæ, sed effectus eius. Ad primum respondetur for­ mam dependere a materia per unio­ nem, quatenus tenet se ex parte formæ et est unio perfectiva, nego; quatenus tenet se ex parte materiæ et est unio receptiva, concedo; sed hæc unio pertinet ad materiam, et per illam dependet forma. Et quidem P. Suarez disp. illa 15. sect. 6. n. 10. non reputat inconveniens, quod ea­ dem unio sit causalitas materiæ ut receptiva et ut est a materia, sit vero causalitas formæ, ut est a forma ; et sic sub diversis rationibus est causalitas et causata. Sed tamen nos non ponimus unionem mediam per modum vinculi, quæ sit a forma et a materia, sed ponimus diversas communicationes in forma et in ma­ teria sicut diversas entitates. Et per communicationem formæ, ut est ab ipsa forma, non causatur ipsa, sed causât aliquod esse in materia, communicatio autem materiæ fit per ipsam potentiam materiæ non abso­ lute, sed ut immutatur actu ad re­ cipiendum. Quare unio ex parte rei communicatae et unitæ præcise non est dependentia, sed ex parte eius, cui fit communicatio, ita quod 3 a tali communicatione dependet vel 236 PHIL. NAT. I. P. Q. XI. ART. II. perficitur, ut patet in Verbo unito forma, non ut res, et sic non est humanitati, quod non dependet ab aliquid pure causatum, sed ratio humanitate, sed humanitas ab ipso. causandi. Ad secundum dicitur, quod ef­ fectus proprius et immediatus formæ 5 Conditiones formæ est ipsa forma communicata, quæ AD CAUSANDUM. est effectus formalis. Et quia hic reddit actuatam materiam et simul Conditiones requisitæ ad causât cum ipsa compositum constitutum, dum formaliter possunt considerari dicitur materia et compositum effec-10 sicut in materia vel in ordine ad tus formæ, qui tamen non requirunt se, et hæc est existentia, vel in or­ distinctam causalitatem, quia sub dine ad alias causas, ut concur^· eodem effectu formali attinguntur, agentis, approximate materiæ et dis­ qui effectus formalis a forma non positio eius, vel denique in ordine distinguitur nec distinctam causali- m ad effectum sicut quod materia tatem requirit. sit illi proportionata ad recipiendum Ad tertium respondetur, quod effectum formalem, et similia. Et quantum ad primum, existen­ forma secundum se est communicahilis in actu primo et ipsa etiam tia requiritur in forma ad causandum ratio communicandi in actu secundo 20 in suo genere et ordine, scilicet at quantum ad actualitatem intrinse­ sit existens per modum principii cam, non tamen quantum ad deno­ non ut quod. Sufficit enim, quod minationem causandi in actu se­ forma ad informandum concomitancundo, quia hoc dependet ab aliquo ter et in re habeat existentiam, non extrinseco, scilicet a receptione huius 25 autem quod antecedenter, licet at communicationis in materia, defectu forma subsistens, quæ in se existen­ cuius neque accidens separatum di­ tiam habet. Reliquæ formæ solum citur inhærere neque anima sepa­ habent illam in ipso composito, et rata informare, sicut actio ut præ­ secundum se solum habent existai· cise egrediens ab agente tamipiam 30 tiam ut quo et tamquam principium actualitas secunda non denominat dandi esse. Et hoc solum prærequiagentem, sed ratione effectus pro­ ritur in prioritate causalitatis sua. ducti. Imo ipse Deus, qui est actua­ scilicet ut pnecedat in causando forlitas pura et actus secundus agendi, maliter tamquam principium erinon denominatur agens quousque 35 stendi, non ut existens, sed hoc effectus ad extra sit productus. Sic habet in termino suæ causationi», ergo non mirum, quod ipsa forma quando 1 reddit compositum existens secundum se sit actualitas secunda et consequenter seipsum. De quo informandi, non tamen denominat, plura diximus supra q. 7. art. 3. quousque ei materia applicetur et « et 5. recipiat. Quoad secundum, requiritur impri­ Ad ultimum respondetur, quod mis approximate seu indistantia ma­ unio, si est aliquid medium inter teriæ erga formam informantem, quia formam et materiam, educitur a ma­ cum debeat esse intima illi, non poteria, sed nos illam sic non ponimus. « test informare rem distantem; et Et tamen adhuc in illa sententia quod distinguatur distantia ab inpotest dici, quod educitur tamquam formatione vel receptione materiæ,armodus causandi simul cum ipsa tieulo præcedenti probavimus. Requi» Lu — quando. *. ecipsnm. DE CAUSA MATERIALI. FORMALI ET EXEMPLARI 237 ritur etiam concursus agentis, quate­ forma consequitur generationem ut nus vel materiam subicit formæ vel terminus eius, non causât ipsam. Et multi existimant formam non formam educit de materia aut movet ad unionem, et consequenter requi­ habere causalitatem erga materiam, ritur concursus primi agentis, scilicet 5 sed erga compositum. Quod sine Dei, qui non concursu formali, sed dubio tenere debent illi, qui affir­ effectivo movet formam sicut re­ mant materiam de se naturaliter liqua agentia. posse esse sine forma, licet propter Quoad tertium, requiritur propor­ successionem generationum non postio materiæ ad informandum, quia io sit esse sine illa. Hoc enim multos materia improportionata vel non de­ sentire refert P. Suarez disp. 15. terminata non recipit effectum for­ Metaph. sect. 8. η. 13. Et in specie malem formæ. Ad hoc tamen suf­ formam non habere causalitatem erga ficit dispositio, quæ ex parte mate­ materiam affirmat Cabero hic tract. riæ se tenet, qua posita ipsa forma 15 2. disp. 3. dub. 2. et Fuente 2. Phys, seipsa dat effectum materiæ sic pro­ q. 3. diffic. 2. Et fundatur tum in eo, portionate et determinatæ. Proportio quod materia non habet existentiam autem intrinseca, ut quod materia et a forma, sed secundum se, ergo non forma sint eiusdem ordinis, ut ma­ causatur a forma, sed solum ab agente teria coelestis ad formas cœlestes et 20 producente entitatem eius; tum quia sublimaris ad inferiores, non pertinet forma solum causât ut causa intrin­ ad conditionem, sed ad intrinsecam seca, solum autem est intrinseca com­ rationem istarum causarum, quia 1 posito, non autem materiæ, ergo ratio causandi est id, quo causa pro- proprie solum causât compositum; as tum denique, quia esse formæ est portionatur causato. dare aliquod esse formale et speci­ ficum, hoc autem directe solum con­ Effectus formæ. venit composito, ergo solum compo­ De effectu primario formæ non situm proprie causatur a forma. est difficultas, quod sit formalis ef- 30 Ceterum expressa D. Tiiomæ tectus, qui non est aliud quam ipsa- sententia est formam exercere cau­ met forma ut communicata. Sed salitatem aliquam in materiam acHill difficultas est tum circa ea, qui­ tuando illam et communicando esse, bus forma communicat hunc effec­ licet non causando eius entitatem. tum, tum circa effectum secunda- 35 ut potentials est, sed ut determirium formæ, qui est expulsio alterius. nata et actuata et dependens in Nam effectus positivi secundarii eo­ esse ab ipsa forma in ipso composito. dem modo et ordine communicantur Et ita in opusc. 31. § Fiso autem, a forma sicut primarius, illum enim quod sunt 3 inquit D. Thomas, 40 quod « materia est causa formæ, in sequuntur. Et quantum ad primum, inveni­ quantum forma non est nisi in ma­ mus formam et causare aliquid in teria, et forma est causa materiæ, materia actuando illam, et causare in quantum materia non habet esse aliquid in composito constituendo in actu nisi per formam, materia illud. Circa generationem autem ni- 45 enim et forma dicuntur relative ad hil causât, sicut causât2 materia, quia invicem, ut dicitur in 2. Phys., di1 — QQla.., causato. 1 Lu — causai. 1 De principle naturæ (Pa XVI. 340 b). I 238 PHIL. NAT. I. P. Q. XI. ART. II. S enntur etiam relative ad compositum ducta ad aliquem actum substantia­ sicut pars ad totum ». Ubi manifeste lem, per quem participat esse sub­ distinguit D. Thomas causalitatem stantiale, et consequenter esse sin: formæ in materiam et in composi­ pliciter, quod non supponit aliud tum, quia materia non habet esse 5 prius, alias accidentale esset. Deper­ nisi per formam. Quod etiam asserit det ergo a forma materia in existend in 8. Metaph. lect. 4. 1 et opusc. 15. simpliciter et substantialiter quan­ cap. 8. 2, dum inquit, quod « materia tum ad esse determinatum, sicu: secundum se considerata caret forma, subiectum dependet a forma actiper quam participat esse in actu se- io dentali in essendo secundum quid, eundum proprium modum ». Et si­ v. g. ut sit album vel calidum etc. militer docet D. Thomas, quod ma­ Unde patet ad opposita funda­ teria per formam determinatur et menta. Negamus enim materiam se­ perficitur eiusque indifferentia tol­ cundum se habere existentiam indelitur et ad speciem aliquam redu- is pendenter a forma, ut supra q. 3. citur, ut patet in 1. p. q. 7. art. 1. et 7. late tractatum est. Et dato, et 1. Metaph. lect. 12. in fine 3, quod haberet aliquam existentiam. ubi inquit, quod «materia cum sit illa tamen est imperfecta et insui'· infinitarum formarum, determinatur ciens ad existendum simpliciter are per formam et per eam consequitur 20 forma, sicut accidens sine subiecto aliquam speciem ». Similiter licet forma sit causa intrin­ Ex quibus constat, quod entitas seca composito et illi præbeat spe­ materiæ et considerari potest ut po- ciem et existentiam, tamen hoc non tentialis est et privata formis in- potest facere in composito nisi tol· differensque ad illas, et sic nullo 25 lendo indifferentiam materiæ tam· modo causari potest a forma, quæ quam causa extrinseca potentiæ et solum dat determinationem ad esse entitati illius, sed intrinseca effectui et tollit privationem, non autem formali, qui est communicatio sui: entitatem causât sub indifferentia et per se enim actuat et tollit indiffepotentialitate et privatione sui. Et 30 rentiam, non alia * entitate quam su.» potest considerari ut existens, de­ ut communicata, qua indifferentia terminata et actuata in rerum na­ sublata resultat totum, in quo in­ tura et sublata potentialitate et trinsece includuntur materia et fornn indifferentia tum ad essendum tum in eoque existunt. ad causandum determinatum compo­ Circa effectum secundarium forma! situm. Et quantum ad hoc materia sunt, qui existimant formam intro­ physice dependet a forma, quia non ductam in subiecto expellere aliam potest tolli eius indifferentia nisi per effective ut instrumentum agentis, formam. Ea autem non sublata mate­ sicut unum corpus expellit alterum ria non potest causare aliquod compo- w a loco. Alii vero contra, non posse situm determinatum, dependet ergo expellere effective, quia deberent se a forma in causando compositum. mutuo tangere, ut expellerent. Si au­ Dependet etiam in existendo, qua­ tem se tangunt, simul sunt in eodem tenus non existit materia sub indif­ subiecto. Quodsi non ita fit expulsio, ferentia et privatione, sed ut re-« oportet explicare, quomodo unio uniti· De nat ara angelorum, c. 8. (Pa XVI. 192 a) Pa XX - 2 b. Lu — non alia... communicata. DE CAUSA MATERIALI, FORMALI ET EXEMPLARI formæ causet expulsionem alterius. Alii dicunt hanc expulsionem fieri de­ fectu causæ conservantis, quia statuit Deus ad positionem unius formæ non concurrere ad conservandum aliam. 5 Ceterum hoc ultimum effugium non explicat naturas rerum; illa enim non-conservatio vel est debita naturæ talis formæ sic introductæ vel non. Si non, ergo pro libito Deus tollet illara a subiecto, et sic potius desinit annihilatione, id est suspen­ sione concursus quam corruptione. Si primum, restat ostendere, quid sit illud, ratione cuius una forma aversetur consortium alterius, ut po­ stulet non-conservationem illius. Ille autem modus expellendi effective nullo modo debet admitti, in quo contingit inultos falli illa similitudine corporis expellentis aliud a loco, quod non potest dici de forma, tum quia forma non agit effective in materiam, quia ipsa est terminus efficientis et mo­ ventis materiam, non vero agens in materiam, sed actuans. Et sicut non actuat effective, ita neque expellit oppositam effective, quia actuando expellit. Si autem effective expelleret, deberet producere aliquid per talem efficientiam, et de illo sic producto esset eadem difficultas, an expelleret effective vel formaliter. Nam si for­ maliter, idem diceretur de prima forma. Si effective, ergo producendo aliud, et reddit processum in infini­ tum, pneterquam quod unum corpus expellens aliud a loco imprimit illi impulsum seu motum, quo removetur ab uno loco et ponit in alio. Forma autem producta non potest aliquid imprimere in forma, quæ expellitur, quia illa desinit esse; ergo non ex­ pellit effective. Quare expulsio unius formæ ab alia reducitur ad oppositio­ nem, quam habet una forma ad 239 aliam, quæ oppositio fit per priva­ tionem adiunctam, quam una forma habet respectu alterius, non per effi­ cientiam. Quod colligitur ex D. Thoma 11. Metaph. lect. 12. \ ubi inquit: « Forma secundum quod in se con­ sideratur, constituit speciem in ge­ nere substantiæ, secundum autem quod una forma habet sibi intellectam privationem alterius formæ, di­ versæ formæ sunt contrariarum diffe­ rentiarum principia; nam privatio quodammodo contrarium est. Et per hunc modum opponuntur animatum et inanimatum, rationale et irratio­ nale et alia huiusmodi ». Ita Divus Thomas. Quare non est necesse, quod una forma respectu alterius habeat expulsionem effectivam, sed priva­ tivam, quæ privatio fundatur in una forma respectu alterius hoc ipso, quod limitata et determinata est, non solum in se, sed etiam in ordine ad alteram. Quod tamen non eodem modo contingit in omnibus formis. Nani aliquœ consistunt in indivisi­ bili, ita quod aliquo addito vel sub­ tracto solvitur eius species, sicut numerus, figura, formæ substantia­ les, quia cum substantiales sint, dant primum et essentiale esse, unde ha­ bent negationem alterius primi esse. Et tales formæ habent essentialiter sibi annexam privationem alterius, neque est separabilis ab illa, licet sit effectus secundarius, quia fundatur in ipsa indivisibili ratione specifica. Alice vero formæ sunt non consisten­ tes in indivisibili, sed habentes ali­ quam latitudinem, quia possunt cre­ scere magis et minus et tales non fundant immediate privationem, sed contrarietatem, et quando forma per­ fecte sibi subicit subiectum, tunc expellit aliam propter contrarieta­ tem perfectam, alias vero potest pri­ vatio separari a forma, ut 2 in qua- 240 PHIL. NAT. I. P. Q. XI. ART. III. litatibus remissis, quæ simul esse repugnat divinæ essentiæ, quæ non possunt in subiecto. Posita vero pri­ pure perficit, sed etiam informando' vatione non est necesse, quod una perficitur, sicut quæ constituit ali­ forma tangat aliam, ut expellat illam quam tertiam naturam. et simul sint, sed potius quod privet s subiectum illa et simul non sint, atque Articulus III. ita instans unius sit desitio alterius. Ex dictis colliges: Deum non posse concursu materiali aut formali AD QUOD GENUS CAUSÆ REDU­ aliquid causare. Et de materiali con-10 CATUR IDEA SEU EXEMPLAB. stat, quia fit mediante receptione seu mutatione, quæ potentialitatem Philosophus definiens causam for­ supponit, Deus autem est actus pu­ malem in hoc 2. libro dixit, quod rus. Concursus autem formalis vel « forma est species et exemplar·, est formæ constituentis seu actuantis 15 per speciem intelligendo formam inmateriam, ut resultet totum, vel hærentem, quæ constituit aliquam solum terminantis, non ut aliquod speciem, per exemplar autem for­ totum resultet, sed ut pure aliquid mam imitabilem. Seu unico verbo: perficiatur vel trahatur ad esse al­ Species est forma informans, exemterius. Primo modo repugnat Deo 20 plar est formans, quia non est in causalitas formalis, quia est primum ipso formato, sed extra, et ideo ad ens, unde non potest dari aliquid tractatum de causa formali pertinet ipso tamquam parte constitutum, tractare de exemplari. Definitur autem idea, ut tradit quia omne totum est maius sua parte, nihil autem est maius Deo; 25 D. Thomas q. 3. de Veritate art. 1.: ergo non potest esse forma infor­ ex D. Augustino in libro 83. Quæstiomans, quia est pars alicuius totius. num q. 46. 3, quod « idea est forma, Et specialiter forma informans est quam aliquis imitatur ex intentione forma participata ab aliquo agente, agentis determinante sibi finem ». Ve! quod Deo repugnat, ut tradit S. Tho- 30 ut alii definiunt : « Idea est id, ad mas 1. p. q. 3. art. 8. Secundo vero quod respiciens artifex operatur . modo non repugnat Deum seipso Ubi forma ponitur loco generis. Sei terminare formaliter, sicut persona­ quia forma potest habere plura mu­ litate terminat humanitatem, et es­ nera, est enim id, quo aliquid constisentia sua supplet vicem speciei in 35 tuitur, et id, quo aliquid efficit, et id, beatis, quia species de se non con­ unde aliquid sumit participationem, stituit aliquam tertiam naturam cum determinatur per sequentes particu­ intellectu, sed pure perficit ipsum in las, in qua acceptione sumatur forma esse intelligibili. Et sic dicit Divus Nam per illam particulam „ quam Thomas 3. Contra Gent. cap. 51., « aliquis imitatur ” exprimitur difieren· « quod species intelligibilis unita in­ tia formæ intrinsecæ, quæ est forma tellectui non constituit aliquam na­ participata a forma ideali, quæ est turam, sed perficit ipsum ad intelli- forma extrinseca participabilis. Et gendum, quod perfectioni divinæ es- denique per ultimam particulam „ ab sentiæ non repugnat ». Ex quo datur u agente ex intentione finis ” excluditur intelligi, quod illa solum informatio forma naturaliter operans vel for1 Lu — Informando. ■ Ρα IX S3 b. • Mlpie P. L. XL. 30. Ctr. etiam 12. de Clv. Del c. 25. (op. clt. XLI 371). DE CAUSA MATERIALI, FORMALI ET EXEMPLARI 241 tuito, ut cum ignis generat ignem, neque ipse conceptus formalis, ut prae­ cise est id, quo intellectus redditur forma ignis non est idea. Difficultas ergo est, an idea sit cognoscens, et secundum habitudinem subiective in intellectu, an obiective, ad intellectum, quem informat, sed id est, an sit ipse conceptus, an obiec- s secundum habitudinem rei repraesen­ tatae ad rem extra, quam format. tum, et quam habeat causalitatem. Hæc conclusio sumitur ex Divo Et quidam dicunt ideam esse ipsum obiectum cognitum, quod quis Thoma 1. p. q. 15. art. 2. ad 2., respicit imitandum, alii, quod est ubi inquit, quod « sapientia et ars conceptus ipse formalis. Hoc secun- w significantur ut quo Deus intelligit, dum sequuntur P. Suarez disp. 25. sed idea, ut quod intelligit. Deus Metaph. sect. 1. et Vazquez 1. p. autem uno intellectu intelligit multa, tom. 1. disp. 72. cap. 2. loquens de et non solum secundum quod in seidea Dei; nam de idea artificis creati ipsis sunt, sed etiam secundum quod dicit esse obiectivum conceptum. Pri- is intellecta sunt, quod est intelligere mura vero sequuntur plures ex schola plures rationes rerum, sicut artifex D. Thomæ et Scoti, sed diversis viis. dum intelligit formam domus in ma­ Nam Scotus sensit ipsum obiectum ad teria, dicitur intelligere domum, dum extra faciendum ut cognitum esse autem intelligit formam domus ut ideam, et sic creaturam ut cognitam a se speculatam (ex eo quod intel­ a Deo esse ideam sui, ut in se existens, ligit se intelligere eam) intelligit et hoc est esse diminutum, quod ideam vel rationem domus ». Et in Scotus assignat creaturis, antequam corpore articuli idem expresserat di­ sint in se. Alii vero non ipsi rei fa- cens, « ideam operati esse in mente ciendæ ut cognitæ assignant ratio­ operantis, sicut quod intelligitur, non nem exemplaris, sed alteri rei, a autem sicut species, qua intelligitur, qua ista res facta participatur et quæ est forma faciens intellectum in deducitur, quatenus cognita est, v. g. actu. Forma enim domus in mente in Deo non ipsi rei creata?, sed essen- ædificatoris est aliquid ab eo intel­ tiæ divinæ ut imitabili a creaturis lectum, ad cuius similitudinem do­ alignant rationem ideæ. Et in hac mum in materia format ». Et similia parte difficultas maxima oritur videri possunt in 1. dist. 27. q. 2. ex eo, quod ideæ utrumque debet art. 3. ad 4. 1 Ubi distinguit in ipso attribui, scilicet esse id, quod imi­ conceptu seu forma artificis varias tandum est ab artifice, quod utique habitudines, et in quantum est res non convenit conceptui formali, sed quædam in se, et in quantum est obiectivo, qui cognoscitur ut imi­ medium precise cognoscendi obiec­ tandus, et similiter convenire illi tum, et in quantum est medium com­ debet, quod influat et dirigat vita­ parandi id, quod cognoscitur, ad id, liter seu formet ipsum artificem ad quod ab ipso fit. Et secundum hanc producendum ideatum, quod non ultimam considerationem attribuit convenit obiecto, sed conceptui; ob­ ipsi rationem ideæ. Cum ergo Divus iectum enim secundum se sumptum Thomas attribuat ideæ, quod debet non influit vitaliter in opus, sed ut esse in mente operantis, et non tam­ formatum ab intellectu. quam id, quo intelligit, sed tamquam Sit tamen unica conclusio : Ratio id, quod intelligit, non possumus in ideæ neque est ipsum obiectum ad extra eius sententia attribuere rationem ut cognitum denominatione extrinseca, ideæ obiecto ad extra prout cognito, 1 Pa VI. 231 b. 16. — Io. a S. Thoma, Cursus Phil. Thom., II. vol. Phil. Nat. I. PHIL. NAT. I. P. Q. XI. ART. III. 242 sic enim non est in mente operantis; perfecte exprimatur, si concipitur 3· neque ipsi conceptui formali per ha­ est in se et in suis conditionibus ma bitudinem ad intellectum, quem in­ terialibus ad extra, semper concipite; format; sic enim est id, quo intelligit, ut ideata et exemplata, quia sub B non id, quod imitatur. Sed obiectum s conditionibus in re ideata est. Erg ipsum, prout beneficio conceptus in­ exemplar et idea illius non potet tra ipsum redditur immateriale et esse ipsa res facienda, prout perdenudatum a conditionibus materiæ, fecte cognoscitur in se, sed ut pro­ et ut habet habitudinem imitabili- ponitur imitandum et participandoc tatis ad id, quod in materia est, sic 10 ab illa. Idem autem non pote *, est idea, sicut Plato ponebat ideas participare seipsum. Ergo distingui separatas a materia. Sed quod ipse debet obiectum, quod formatur tam tribuebat eis realiter et subsistenter, quam idea, ab obiecto, quod cogno­ nos tribuimus illis beneficio intel- scitur ut faciendum ad extra et lectus. Quia tamen contingit intel-1* ideandum. Quod vero ipse conceptus forlectum formare ideam accipiendo ab obiecto aliquo extra se aliquid, ut malis secundum se et in ordine ex illo aliud fiat, ideo aliquando ratio ad intellectum ut ad subiectum. exemplaris et ideæ attribuitur etiam non sit idea, inde probatur, quii ipsi rei ad extra. Et sic D. Thomas 20 conceptus secundum habitudinem ad utrique attribuit rationem exemplaris ipsum intellectum est forma, quae tam formæ, quæ est in mente arti­ artifex intelligit, non id, quod imi­ ficis, quam obiecto extrinseco, a quo tandum proponit nec ad cuius instar illam desumit, ut patet 1. p. q. 44. aliquid facit. Nec enim ad instar art. 3. et in q. 3. de Veritate art. 1. 25 conceptus, ut est qualitas afficiet: ubi dicit: « Esse proprium Dei, quod intellectum, fit res ideata ad extra, eius ideæ sunt tantum in mente di­ sed idea est aliquid intellectum, quod tamquam imitandum accipitur. Er vina, et non extra ». Et ratio est, quia ad ideam re­ enim id, ad quod artifex intendetquiritur, quod non solum cognosca- 3c operatur. Conceptus autem, ut in­ tur res in se absolute, sed accipiatur format ipsum intellectum, non est I sub comparatione formæ imitabilis res cognita, quam attendit artifex ; ab alio, in quo eius similitudo ex­ ut imitandam, sed id quo cognoscitor primatur non per propagationem na­ illud, quod imitandum est. Et him ' turalem, sed per imitationem diri- a oritur, quod conceptus possit esse gibilem ab intellectu. Ergo ista ratio unus, etiamsi multa attingat, dum­ formæ ut imitabilis non propaga­ modo attingat sub eadem ratione, tione, sed directione, licet sumatur quia sub illa egreditur unico modo a re extra objective, non tamen for­ ab intellectu et sic habet unitatem. maliter invenitur nisi in ipso intel-< Idea autem sumitur secundum com­ lectu dirigente et exprimente. Spe­ parationem formæ imitabilis ad ideacialiter autem ipsa res facienda et tum, et sic multiplicatur secundum exemplanda non potest habere ra­ diversam comparationem talis imi· tionem ideæ, sicut aliqui dicunt, tabilitatis ad rem imitantem. Verum quod quando exemplar est omnino est, quod aliquando laxiori signifi­ perfectum et distinctum, tunc est catione solet conceptus quilibet dici conceptus ipsius rei faciendæ. Et­ exemplar, non secundum propriam enim res facienda quantumcumque rationem exemplaris, sed secundum • Pa IX. a. DE CAUSA MATERIALI, FORMALI ET EXEMPLARI quod precise dicit rationem cogno­ scendi et similitudinem expressam, ut S. Thomas docet q. 3. de Veri­ tate art. 3. * 1 et 1. p. q. 15. art. 3. Quare restat, quod exemplar formaliter sit ipsum obiectum imita­ bile, non prout cognitum tantum denominative extrinsece, sic enim vel est id, a quo intellectus accipit speciem, qua formet ideam, non au­ tem ipsa idea formata, vel est id, quod ideandum est ab illa. Est ergo idea ipsum obiectum intrinsece cog­ nitum, hoc est in ipso conceptu red­ ditum immateriale et intelligibile per modum expressionis; sic enim com­ paratur ad res ideatas ut forma im­ materialis ad formam in materia. Quod in re non invenitur nisi in ipso conceptu, non sub habitudine iormæ informantis, qua intellectus intelligit, sed sub habitudine obiecti expressi in conceptu et formantis aliud extra conceptum. De quo vi­ deri possunt plures auctores ex thomistis apud Mag. Gonzalez 1. p. disp. 47. sect. 2., et2 de quo nos late dici­ mus 2. tom. Curs, theol. 1. p. disp. 5. Solvuntur argumenta. Primo arguitur: Res repræsentata in verbo si sumatur realiter, non est aliud quam ipse conceptus, in (pio obiectum relucet tamquam in spe­ culo. Præter ipsum autem conceptum non invenitur nisi obiectum extra et denominatio cogniti. Ergo si idea non est obiectum extra, sed forma in mente artificis, oportet, quod sit ipse conceptus formalis, qui tamen non est imitabilis a re extra. Confirmatur: Res intra concep­ tum repræsentata non potest esse causa realis vere et proprie respectu rei ad extra, ergo in ipsa formaliter 1 l'a IX. 5S a. 1 Lu — ct... (linp. 5. 1 Lu — ipcciœ cxprwaa ct. 243 non consistit ratio idea?. Antecedens probatur, quia rem esse cognitam intrinsece, nihil rcale addit supra ipsum conceptum formalem. Neque enim obiectum ex eo, quod sit cogni­ tum intra intellectum, acquirit ali­ quid reale, sed aliquid rationis; ex eo enim Logica agit de ente rationis, quia agit de rebus ut cognitis ab intellectu. Respondetur probare argumen­ tum, quod idea realiter et identice non distinguitur a conceptu formali, ut dictum est. Sed tamen conceptus habet duplex officium seu formalitatem, alteram respectu intellectus, et sic reddit ipsum cognoscentem tamquam species 3 expressa et termi­ nus cognitionis, alteram respectu ob­ iecti, et sic reddit illud immaterializatum et intellectum in actu, eo quod intellectui non redditur proportionatum obiectum, nisi intra ip­ sum sit, ubi redditur illuminatum luce intelligibili, sicut color redditur visibilis per lucem visibilem. Primo modo conceptus formalis non est idea, quia non est forma ut imitabilis, sed ut constituens cognoscentem. Se­ cundo vero modo est ipsa idea seu exemplar, quæ est forma intra in­ tellectum tamquam res intellecta et imitabilis. Et ita S. Thomas non negat ideam esse idem, quod con­ ceptus, dum inquit 1. p. q. 15. art. 1., quod « similitudo domus præexistit in mente ædificatoris, et hæc po­ test dici idea domus », non tamen ut reddit cognoscentem tamquam quo, sed ut reddit obiectum cognitum, id est illuminatum ut quod, ad cuius similitudinem aliquid format, ut di­ cit ibidem art. 2. Ad confirmationem responde­ tur ideam esse causam realem reali­ tate conceptus, a quo non distin- 244 PHIL. NAT. I. P. Q. XI. ART. III. I guitur, non realitate superaddita ob- ut quod nisi reflexe, quando cogno­ iecto extra conceptum. Logicus au­ scitur ipsa entitas conceptus, con­ tem non considerat ipsam rationem cedo; si solum cognoscatur obiectum obiecti, ut in conceptu redditur im- ut constitutum in esse obiecti illu­ materializatum et intellectum in actu, 5 minati et intellecti ut quod, nego. illustratum et manifestum; hoc enim Sic enim verbum non ponit in nu- ( pertinet ad libros de Anima, sed id, mero cum ipso obiecto ad intra, quod resultat in obiectis cognitis se­ cum ad hoc maxime ponatur verbum I cundum intentiones, v. g. ordinem in nobis, ut obiectum reddatur spinprædicabilitatis, non rationem imita-10 tualizatum seu illuminatum et fomi­ bilitatis realiter et ad extra. tum in esse obiecti per modum ter­ Secundo arguitur: Conceptus non mini intellecti intrinsece, ut conata·, est cognitum ut quod, sed ut quo, ex D. Thorna 3. Contra Gent. cap. 53. nisi quando reflexe cognoscitur. Ergo et op use. 13. 1 et 14. 2 Ad hoc ergo, non potest esse idea nisi per cogni-ia ut obiectum in conceptu reddatur tionem reflexam, quod est falsum, cognitum ut quod, et ipsum verbum | alioquin ipsa entitas conceptus esset constituat obiectum cognitum intrin- ! idea, quia hæc est quæ cognoscitur sece, non indiget reflexione, et in 1 hoc consistit idea; bene tamen io· I reflexe. Consequentia patet, quia idea non 20 diget reflexione, ut cognoscatur en­ est id, quo aliquid intelligitur, sed titas conceptus. Quare D. Thomiquod est intellectum et cognitum, etiam ipsi conceptui attribuit, quod ut ex D. Thoma diximus. Ergo si sit cognitum ut quod, cum dixit in conceptus non est id, quod est cog­ q. 4. de Veritate art. 2. ad 3. *, quod nitum ut quod, non est idea. Ante- 25 « conceptio intellectus non solum est cedens vero probatur, quia respectu id, quod intellectum est, sed etiam cognitionis directæ conceptus solum id, quo res intelligitur, ut sic id. se habet ut medium, in quo reprae­ quod intelligitur, possit dici, et res sentatur obiectum, ergo non se habet ipsa et conceptio intellectus ». Et ut obiectum cognitum ut quod, nisi ! 1. p. q. 15. art. 2.: «Forma domus in mente ædificatoris est aliquid ab quando reflexe cognoscitur. Confirmatur, quia finis appre­ eo intellectum, ad cuius similitudinem hensus movet finaliter sicut idea domum format ». Ad confirmationem responde­ imitabiliter. Sed in fine apprehensio solum est conditio, ratio vero for­ tur esse disparem rationem de fine malis est in ipso obiecto secundum et de idea, quod finis movet ad sui se. Ergo similiter in idea conceptus assecutionem, idea vero ad sui imi­ se habebit ut conditio seu applica­ tationem. Obiectum autem assequitio, non ut constitutivum. Unde bile non est res ipsa, ut denudata a quando aliquis vult operari per ideam, « conditionibus materialibus et redipsa cognitio seu conceptus applicat dita immaterialis in mente, sed ut illam ad opus, ergo cognitio deservit existit individualiter in re extra in­ ut applicatio, non ut constitutivum tellectum. At vero obiectum imita­ ideæ. bile ex directione intellectus debet Respondetob. distinguendo ante­ esse formatum per ipsum intellectum, cedens: conceptus non est cognitum ut in re ad extra ponatur res exem* Do dlflcrcntla verbi divini et humani (Ρα XVI. 177), 1 Do natura verbi intellectus (Pa XVI. 170). • Pa IX. 06 b. DE CAUSA MATERIALI, FORMALI ET EXEMPLARI 215 piata et derivata a tali forma. Et est influxus physicus, sed cognitus et ita idea non habet esse intra intel­ media excitat ione factus, quod pertinet lectum tamquam conditionem sicut ad causam moralem, non physicam. finis, sed per se ei convenit ut ratio. Respondetur hoc argumentum Quando vero dicitur applicari per petere difficultatem de causalitate ipsam cognitionem ad opus, respon­ ideæ. In quo aliqui existimant, non detur applicari per cognitionem non habere causalitatem nisi metaphoriut formantem ipsam ideam, sed ut cam, id est in ratione esse cogniti, imperantem efficaciter eius execu- non in ratione esse physici. Ita Mar­ tionem, postquam est formata. tinez in hoc libro cap. 3. q. 1. et Tertio arguitur: Idea sic explicata Fuente 2. Phys. q. 8. diff. 3. art. 1. a nobis non potest habere veram Et ad causam efficientem esse re­ causalitatem, ergo non est vera causa. ducendam, censet P. Suarez disp. Nam quod non sit causa materialia 25. Metaph. sect. 2. constat, cum non recipiat formam, Nihilominus dicendum est cau­ sed originet ipsam. Neque est finalia salitatem ideæ reduci posse ad effi­ quia ut nuper dictum est, non movet cientem et finalem, sed specialiter et ratione bonitatis realis et habendo proprie ad formalem, quatenus est apprehensionem tamquam conditio­ forma extrinseca formans, sed non nem, sicut requiritur ad rationem informans. Est communis inter thofinis. Neque est causalitas formalia, mistas. Et quod habeat rationem quia non informat intrinsece per causæ finalis sumitur ex D. Thoma unionem, quæ est causalitas formæ. q. 3. de Veritate art. 1. in fine cor­ Si autem dicatur causare formaliter poris 1 et 3. Contra Gent. cap. 19., extrinsece, imprimis non apparet, ubi id expresse dicit. Ratio vero in quo consistat ista causalitas, nec efficientiæ attribuitur a D. Thoma est alia quam obiectiva, qua mo­ Quodlib. 7. art. 3. 2, ubi inquit, quod vetur artifex ad formandum ideam. « artifex cognoscit artificiatum per In quo tamen non consistit causalitas eam formam, per quam ipsum fa­ causæ exemplaris, tum quia non re­ cit ». Et ratio est, quia idea et ars quiritur per se ad exemplar, quod simul concurrunt ad artificiatum, et accipiatur et formetur ab aliquo ob­ idea se habet ut forma practica, iecto ad extra, sed tantum quod in ergo ut operativa et efficiens per intellectu detur species et repræsen- artem. Ratio enim practici efficien­ tatio rei faciendæ, undecumque acci­ tiam importat, sive ex propriis sive piatur, tura quia ista obiectiva motio ex voluntate participatam. Nam inon est ipsa causalitas exemplaris, deam operari adiuncto amore volun­ sed antecedit formationem eius, mo­ tatis docet D. Thomas 1. p. q. 45. vendo intellectum ad formandum art. 6. Quare sicut agens naturale conceptum et ideam, quæ postquam operatur per formam suam, cui as­ est formata, causât exemplatum. Et similât effectum, et illa forma est hæc causalitas iam non est obiectiva, ratio operandi, quia est ratio assiid est ab obiecto ad intellectum. Nec milandi, ita agens artificiale ratione denique est causalitas efficiens, quia formæ idealis assimilât sibi effectum, non potest efficienter causare nisi modo consequenter ratione illius operatur metaphorico, eo quod idea tantum efficienter directive seu intentionaoperatur per imitationem, quæ non liter, non efficienter executive. • /’α IX. 54 a. 1 I. c. 555 b. 246 PHIL. NAT. I. P. Q. XL ART. HL Quod vero proprie pertineat ad Neque obstat, quod actio producens ideam ratio causæ formalis ex- exemplatum, non intendit pro fine trinsecæ sumitur ex Aristotele 5. ipsam conformitatem ad exemplar, Metaph. textu 2. x, ubi inquit, quod sed formam ipsam in se, conformita** « forma est species et exemplar ». « vero solum se habet ut commensuQuem textum explicans S. Thomas ratio et regulatio quædam forme ibidem lect. 2. 2 ait: « Alio modo di­ inducendæ. Hoc inquam non obstat, citur causa, species et exemplar, et quia non repugnat, quod ipsa reguh hæc est causa formalis, quæ compa­ etiam sit finis, quando ex ipsa regu­ ratur dupliciter ad rem, uno modo n latione resultat aliquod bonum et sicut forma intrinseca rei, et hæc perfectio in regulato, ut constat in dicitur species; alio modo sicut ex- morali actu. trinseca a re, ad cuius tamen simi­ Quodsi petas, in quo consistat litudinem res fieri dicitur, et secun­ ista causalitas formalis extrinseca, dum hoc exemplar rei dicitur forma ». u respondetur, quod cum forma extrin­ Ratio autem est, quia forma intrinseca seca non communicet seipsam imme­ non est aliud quara quædam forma diate per coniunctionem sui, oportet, participata ab idea, ad cuius simili­ quod exemplar identificet suam cautudinem fit et per ordinem ad quam salitatem cum actione efficientis, « regulatur eius veritas et perfectio, a quod non operatur sine arte efficiente sicut in artificialibus forma arte- et dirigente, sed tamen in illa di­ facti derivatur a forma artificis et rectione et operatione artis et datur per illam regulatur eius propria ra­ processus efficientiæ, quatenus res tio, in naturalibus autem formæ na­ extrahitur de non esse ad esse a prin- i turales regulantur et participantur s cipio artis, et datur imitatio passiva ab ideis divinis. Ergo idea habet et specificabilis a forma exemplati, i rationem formæ extrinsece specifi- per quam regulatur, et sub hac ra- ■ cantis et originantis formam parti­ tione dicit causalitatem formalem i cipatam, quæ informat subiectum extrinsecam, quatenus per imitatio- ' intrinsece. Ergo in eadem linea eau- s nem dat speciem ; specificativum au­ sandi, qua forma intrinseca causât, tem causa formalis est. Neque hoc scii.3 in ratione causæ formalis, debet est addere novum genus causæ pre­ etiam idea extrinsece causare, quia 1 fer quatuor, tum quia illud Aristo­ forma informans intrinsece est quæ­ teles posuit numerando exemplar indam expressio ideæ, et per eam re- i i ter causas, tum quia ad causam5 gulatur et specificatur propria ratio formalem reduxit dicendo 6, quod talis formæ. Specificativum autem forma est species et exemplar. causam formalem importat. Et ex Unde ad appositas instantias eadem ratione constat ideam habere RESPONDETUR: rationem causæ finalis, quia forma w Ad primam de causalitate fina­ exemplata respicit exemplar ut per- lis dicitur, quod idea non est finis fectivum sui et per convenientiam ut assequibilis, sed ut imitabilis, et ad ipsum perficitur, ergo ut finem, ideo non oportet, quod habeat ap­ quia perfectio alicuius finis eius est. prehensionem tamquam conditionem • c. 2. (1013 a 20). • Pa XX. 383 a. • Lu — adi.. · · formalin. • Lu In quantum forma IntrinHCca est quædam etc. • Lu — rauaam. • Lu — dicendo... exemplar. DE CAUSA EFFICIENTI 217 tantum sicut finis, qui in re est as- nt q. 17. Unde hæc efficientia non sequibilis, et sic reductive tantum magis metaphorica est quam quæcumque efficientia voluntatis, et me­ pertinet ad causam finalem. Ad secundam instantiam, quod diante motione voluntatis efficientia attinet ad explicationem ipsius eau- s artis practicæ in intellectu datur. De essentia vero divina quomodo salitatis formalis, in quo consistat, iam dictum est. Quod vero dicitur sit idea ut cognita imitabiliter et istam causalitatem esse obiectivam, comparative ad creaturas, cui crearespondetur non consistere in causa­ turæ assimilantur tamquam eminenlitate obiecti ad potentiam; hæc enim io tissimo exemplari similitudine quinon requiritur per se ad rationem dem æquivoca, sed perfectissime ex­ exemplaris, sed tantum anteceden- primente et attingente, quidquid ter in nobis, quia acquirimus cogni­ participatur in creatura, ad theologos tionem ab obiectis. Sed causalitas remittimus, qui de hoc agunt 1. p. ista formalis est per conforinitatem us q. 15., ubi 3 nos late id tractamus formæ imitabilis ad rem extra, ut 2. tom. Curs, theol. disp. 1. deductam ab illa per imitationem. Ut enim sæpe docet D. Thomas agendo de veritate, ut 1. p. q. 16. et QUÆSTIO XII. q. 1. de Veritate art. 2. * l, aliquando 20 cognitio, quæ est veritas formalis, DE CAUSA EFFICIENTI. sumitur ab obiectiva, quæ transcendentalis est, aliquando e converso veritas in rebus sumitur ab intellectu, Dari causas efficientes tam per ut in artefactis. Et ideo omnis ve- 25 se notum est, quam dari effectus, ritas creata sumitur per conformi- Et ideo non inquirimus, an detur tatem ad ideas divinas, a quibus vera efficientia etiam in causis crea­ exemplatur tamquam artificiatum, tis, cum constet tam multos effectus quia 2 omnis natura et creatura est earum dari. artefactum Dei. Sicut ergo in nostra Sicut autem in causa materiali et cognitione veritas sumitur a rebus formali ad quatuor capita reduximus, per conformitatem ad eas ut ad quæ tractanda sunt, ita in causa obiecta, ita quando exemplatur ali­ efficienti. Potest enim considerari quid ab idea, sumit veritatem ab primo ipsa causa operans, tam ut illa per conformitatem imitationis, principium quod quam ut principium quæ etiam est specificatio quædam quo; secundo, eius causalitas; tertio, conditiones causandi ; quarto, res cauveritatis. Ad ultimam instantiam de cau- satæ. Et quidem terminus seu ef­ salitate effîcientiæ respondetur hanc fectus causæ efficientis non habet habere ideam, non ut obiectum cog­ aliquam difficultatem, cum omne il­ nitum præcise, sed ut cognitum prac­ lud, quod est dependens in esse, sit tice, quod per artem et imperium efficienter causabile, et quod est movet efficienter, cuius effîcaeiæ ra­ transmutabile modo corporeo, est tio oritur a voluntate, quæ est pri­ etiam effectibile motu physico. Si­ mum movens quoad exercitium et militer de conditionibus causandi, imperium, ut doceri solet 1. 2. q. 9. quæ sunt duæ, scilicet ex parte 1 Pa IX. 8 a. 1 Lu — quia ... Dei, • Lu — ubi... dlBp. 1. 248 PHIL. NAT. I. P. Q. Nil. ART. I. efficientis existentia et ex parte passi approximatif), non disputabimus in præsenti, quia de existentia egimus supra q. 7., et obiter in hac disputa­ tione attingemus, quomodo requira­ tur ad efficiendum. De approximatione autem infra libro 7. 1 tractan­ dum est, ubi agemus de contactu agentis et mobilis. Quare in præsenti solum duo re- : stant explicanda, scilicet de ipso effi­ cienti quid sit eiusque principio for­ mali operante ut quo, et secundo, dc eius causalitate. u formalis non possunt esse primvn principium mutationis, eo quod cau­ sant requirendo unionem seu maL unione. Quæ autem unita causant, • supponunt causam priorem uniettem atque adeo immutantem, quia omnis unio in aliqua mutatione fun­ datur, et sic materia et forma non possunt esse primum principium mu· i tationis, siquidem debent esse mutatæ, ut causent tamquam coniuncte. Per hoc autem, quod dicitur „ prin­ cipium ”, si præcise intelligatur, di­ stinguitur a fine, quia finis non e·: pure principium, sed etiam termina·, nec similiter est principium muta­ Articulus Primus. tionis sub formalitate mutationi;, sed intentionis eius, et sic non e>: QUID SIT CAUSA EFFICIENS principium mutationis ut execute, ET QUOTUPLEX. quæ proprie mutatio est; ante executionem enim intenditur mutatio, Causa efficiens brevissime definita non est mutatio. Denique, privatio est a Philosopho in hoc 2. libro excluditur per illam particulam „ pri­ cap. 3. textu 29. 2 et 1. de Generat, mum ” et per illam particulam textu 14. «Efficiens est id, unde £ „ unde ” ; licet enim privatio sit prin­ primum principium est mutationis et cipium, non tamen est primum, quia quietis », quod aliis verbis dici solet : negatio supponit affirmationem et « Est id, unde incipit motus ». Et alii subiectum, in quo est. Unde materia extensius: «Est principium extrin- est prior privatione, efficiens autem secum per se, a quo primo profluit a etiam est prius materia in suo genere motus ». Per ly „ principium ” con­ in causando, non 4 solum quia efficient venit cum reliquis causis et cum per creationem causât materiam, sed privatione. Per ly „ extrinsecum ” etiam quia efficiens per generationem differt a materia et forma et con­ efficit formam, quæ causât esse forvenit cum privatione et fine. Peri ; male in materia et determinat eam. ly „ per se ” differt a privatione, quæ Similiter ly ,, unde ” dicit originem» solum est principium per accidens. quo; privatio autem non dicit ori­ Per ly „ profluit ” differt a fine, qui ginem, sed derelictionem termini a solum intentione et metaphora agit, quo, neque est aliquid, et sic ab illa non profluxu et exeeutione. o non incipit mutatio. Ut autem videamus hæc omnia Ex qua explicatione solvuntur includi in definitione Aristotelis tra­ plura, quæ contra hanc definitio­ dita, solum oportet eius particulas nem adduci solent. formaliter et cum præcisione intelPrimo enim obicitur, quiahæcdeligere. Etenim causa materialis et « finitio coincidit cum definitione natu1 • • • q. 22. art. 2. 194 b 29. c. 3. <318 a 1). Lu — non... determinat eam. I DE CAUSA EFFICIENTI τ»; dicitur enim natura primum prin­ cipium motus et quietis etc. Ubi ly primum principium ” applicatur non solum efficienti, sed etiam materiæ et formæ aliisque principiis entis natu­ ralis. In hac autem definitione idem applicatur causæ efficienti, cum dici­ tur „ primum principium, unde est mutatio et quies ”. Ergo inconvenien­ ter hic vel ibi ponitur ly „ primum principium ”. Secundo, quando dicitur primum principium, vel sumitur primum abso­ lute et simpliciter vel in determinato genere. Si primum, non convenit defi­ nitio efficienti, sed fini, qui est primus inter omnes causas, vel saltem non omni efficienti, sed tantum primæ cau­ sæ, quia illa est primum principium simpliciter, unde incipit motus, a causa autem secunda non incipit nisi ex subordinatione ad primam. Et dato, quod conveniat etiam causæ secundæ, non convenit nisi causæ principali, quia instrumentum non habet in se principium, unde incipit motus, quia non habet in se virtutem ad effectum principalem, sed accipit a causa su­ periori. Et tertio, quia ista definitio non convenit omni causæ efficienti. Nam causæ creanti non convenit, quæ ma­ xime est efficiens, et tamen non est principium mutationis, quia creatio non est mutatio, cum careat subiecto, ut docet S. Thomas 1. p. q. 45. art. 2. Ad primum respondetur natu­ ram dici primum principium motus, non absolute, sed eius, in quo est; et sic est primum principium intrinsecura. At vero causa efficiens est primum principium etiam extrinsecum mutationis. Unde non coincidit eius definitio cum definitione naturæ. Ad secundum respondetur, quod sumitur ly „ primum ” respective ad alia genera causarum et respective 1 art. 4. Lu — q. 25. 1 art. 1. Lu — q. 26. 249 ad mutationem, ut mutatio est exé­ cuta, non ut intenta. Et sic primum genus causæ in exeeutione est effi­ ciens, quæ tamen supponit causam finalem, quæ est causa in intentione. Ad id, quod additur de causa prima et secunda, respondetur, quod etiam causa secunda est primum princi­ pium motus in genere efficientis, sed non in omni ordine efficientis, id est, si comparatur genus efficientis ad alia genera causarum, primum genus est efficiens, sed tamen intra ipsum efficiens dantur diversi ordines, et causa secunda non est primi ordinis, licet sit primi generis. Similiter di­ cimus de instrumento, quod est pri­ mum principium motus ministerialiter, non principaliter, quod est esse primum secundum quid et re­ ductive, quia sic est causa. Ad tertium respondetur, quod Philosophus posuit nomen mutatio­ nis, quia tantum loquebatur de effi­ ciente supponente materiam; erat enim apud veteres creatio ex nihilo omnino ignota propter illud axioma: Ex nihilo nihil fit. Si tamen exten­ datur definitio ad causam creantem, oportet etiam extendere nomen muta­ tionis ad mutationem metaphysicam seu ex modo significandi, quæ salva­ tur in hoc præcise, quod fiat trans­ itus de non esse ad esse. Physica autem mutatio est de non esse ad esse in aliquo subiecto. Et hæc mu­ tatio negatur creationi, prima vero non negatur, sed asseritur a D. Thoma cit. loco 1. partis. Circa divisionem causæ efficientis: Primo dividitur causa efficiens in causam per se et per accidens, de qua divisione agemus in quæst. de subordinatione causarum, q. 25. 1 Causa per se dividitur in principalem et instrumentaient, de qua agemus ibidem q. 26.2 Principalis causa pluies 250 PHIL. NAT. I. P. Q. XII. ART. II. habet divisiones. Dividitur enim in ducit ad quatuor: « Quadruplex », incausam primam et secundam, uni­ quit, « est causa efficiens, scilicet versalem et particularem, essentia­ perficiens, præparans, adiuvans e: liter subordinatam et accidentaliter consilians. Perficiens est, quæ dat subordinatam, æquivocam et uni- i complementum motui seu mutationi, vocam, totalem et partialem, libe­ sicut quæ introducit formam sub­ ram et necessariam, physicam et stantialem in generatione. Præpa­ moralem. De quibus divisionibus a- rans seu disponens est, quæ aptat liqua attingemus in disputationibus materiam ad ultimum complemen­ de subordinatione causarum, univer-1 tum. Adiuvans, quæ non operatur ad salis et particularis, primæ et se- proprium finem, sed ad finem alterius cundæ. De partiali et totali satis Consilians autem in his, quæ agunt egimus supra 1 tractando, an possit a proposito, est, quod dat agenti for­ duplex causa totalis simul concur­ mam, per quam agit; nam agens a pro­ rere ad eundem effectum. De æqui- n posito agit per scientiam, quam con­ voca et univoca aliquid attingemus in silians sibi tradit #. Hæc D. Thoma·, seq. art., ubi etiam agemus de effi­ ubi obiter explicat causam moralen. ciente ut quod et ut quo. Et non tradi­ in consiliante, principalem autem e: mus in praesenti definitiones omnium instrumentalem in reliquis. istarum causarum, quia non possu- 2 mus illas explicare, nisi tractantur Articulus II. difficultates, quæ circa illas versantur. Advertendum tamen est plures ex istis divisionibus non convenire spe­ UTRUM IN CAUSIS CREATIS PRIN cialiter causæ efficienti. Nam causa 2 CIPIUM EFFICIENDI UT QUO SIT ACCIDENS. per se et per accidens, universalis et particularis, æquivoca et univoca, Supponimus formam substantia­ totalis et partialis etiam in fine et aliis causis possunt inveniri. Proprie lem requiri ad operandum tamquam autem ad causam efficientem videtur 3 radicale principium, ita ut accidens pertinere ratio principalis et instru- non sit totale principium efficiendi mentalis, eo quod ad solam efficien­ præsertim alias substantias, licet atem pertinet agere per communica­ liqui oppositum senserint. Est tamen tionem virtutis, et ideo potest mo­ communis sensus Aristotelis, quoi vere instrumentum. Similiter causa i i forma substantialis sit principium moralis ad efficientem pertinet, et quo generationis substantialis, ut pa­ ad illam eam reducit Aristoteles in tet 2. de Generat, textu 54. et 55.s cap. 3. huius libri2 agens de causa et ibi D. Thomas lect. 9. in fine ‘. efficiente, licet motio metaphorica Expressius tamen id habet Philosofinis etiam aliquibus moralis vide­ « phus in 2. de Anima textu 24.:. atur, de quo infra q. 13. 3 Quare ubi inquit, quod « id, quo vivimus D. Thomas in hoc 2. Phys. lect. 5. * * et sentimus, bifariam dicitur, et per­ omnes divisiones causæ efficientis re- inde atque id, quo sumus, et id 1 q. 10. art. 5. • 194 b 30. • art. 3. • Le IL 70. η. 5. • c. 9. (330 a 1). • Le III. App. LI. n. 10. » c. 2. (Ill a 12). DE CAUSA EFFICIENTI 251 etiam, quo sani sumus atque vide­ iam substantialis. De quo est praeci­ mus; quoddam enim scientiam, quod­ pue difficultas, quomodo possit acci­ dam animam dicimus, quippe cum dens attingere substantiam tamquam utroque scire dicamur ». Et subdit, virtus operativa. quod < scientia et sanitas forma quae­ s In quo est celebris contro­ dam et species est et ratio et tam­ versia inter D. Thomam et Scoquam actus suscipientis scientiam, tum. Nam Scotus in 2. dist. 16. anima autem id, quo vivimus et sen­ q. 1. 1 et in 4. dist. 12. q. 3. et 9. timus et intelligimus primo ». Ergo Metaph. q. 7. et communiter eius secundum Philosophum anima, quæ io schola et Durandus in 1. dist. 3. est forma substantialis, primum prin­ 2. pars q. 2. et Valles controversia 3. cipium est seu radicale agendi. Et ad tirones et alii existimant substan­ idem docet D. Thomas 1. p. q. 77. tiam seipsa esse immediatum prin­ art. 1. ad 4. et aliis locis. Et ratio cipium agendi. At vero D. Thomas <. Ad tertiam instantiam respon- immediato agente, et per illam for­ diffusa operetur, siquidem ipsa virtus colorem, intellectus cum lumine glo- I detur aliquos ita existimare, quod mantur aliæ. Et pars, quæ immediate non diffusa, sed in agente existens so riæ videre Deum, substantia cum quando ignis v. g. generat ignem a • agit in aliam, agit in virtute primi operatur. Quarto, quia calor de se subsistentia superaddita supposita- ' per virtutem a se diffusam, non pro- agentis, v. g. ignis, a quo movetur est virtus sufficiens ad producendum tur, et coniunctum ex istis non est 1 ducit effective ignem a calore exi- et a quo diffunditur virtus, et ali­ similem calorem ut causa principalis, infinitæ perfectionis. Ergo poterit . «tente in passo, sed in igne generante, quando pars illa sic calefacta per­ ergo etiam forma substantialis ad dari aliquis oculus ita perfectus, qui . fla calor in passo solum dispositive venit ad summum calorem et con­ producendum similem formam, quia !» sine specie videat, intellectus, qui I se habet respectu ignis geniti. Sed vertitur in ignem, et sic effective non minus est illi proportionata nec sine lumine gloriæ sit beatus, sub­ obstat difficultas proposita. Nam si agit ignem in partem immediatam. minus activa et in actu quam forma stantia, quæ sine subsistentia su­ gnis, a quo calor est diffusus, sit Aliquando non ignitur in se propter accidentalis respectu similis formæ. peraddita propria vel aliena subsistat. distans vel non existens, et animal, aliquod impedimentum, et tamen ef­ Denique, quia potentia radicalis, Similiter ergo non poterit substantia 1 quo decisum est semen, iam sit fective operatur usque ad ultimam quæ est in substantia, non minus « sino accidenti operari, licet coniunc­ 1 mortuum, quomodo potest effective dispositionem in aliud, ut cum aerem epecificari debet et ordinari ad ope­ tum ex substantia et accidente non , procedere ille effectus ab igne illo immediatum non accendit, et com­ rationem, cuius est radix, quam po­ sit infinitæ perfectionis. Et ratio distante vel non existente, nisi qua- burit papyrum vel sulphur distans. tentia immediata et proxima; radix istorum est, quia hoc petit limitatio 1 tenus manet aliqua virtus illius? Hæc Quodsi ignis sufficientem calorem enim ad fructum se habet ut ad spe- rei creatæ, ut indigeat accidente intern est in aliquo passo. Ergo non non relinquit, et tamen producitur cificativum. Ergo si hoc non ob­ 45 ad operandum, eo quod ipsa opera­ potest negari, quod ab illa virtute ignis, id erit, quia suppletur quod stante substantia potest esse radi­ tio in omni creatura est aliquid ei cale principium, etiam et proximum. accidentale, sicut existentia est 1pra- I » Lu — Et... In effertum. • Lu — e*t... conUngvn.i. 1 Lu — qua ... operationem. • Inllbr. Boetii de hebdomadibus (Ρα XVII. 344). • Lu — propter ... ab operatione. • Phil. nat. 3. p. q. 1. art. 7. (592 a 10). 17. — Io. a S. Thoma, Cursus Phil· Thom., II. vol. Phil. 2ΓαΙ. I. 258 PHIL. NAT. I. P. Q. XII. ART. III. deest ab alia causa vel ab agente stantia erit effectus per se substanti? universali, ut*1 a coelo, et ille dicetur generantis. producere ignem. Et sic salvatur, Respondetur probare argumen­ quod in instanti generationis, etsi tum, quod substantia est per acci­ compositum corrumpatur, in quo 5 dens operativa formaliter et pro­ sunt accidentia, datur virtus, a qua xime, radicaliter autem et primo id effective procedat generatio, scilicet habet per se. Et constituitur in ra­ ab ea, quæ est in parte proxima vel tione radicalis operativi per modum contigua vel2 in cœlo, quæ non de­ suppositi per formam intrinsecam. sinit esse. Quomodo vero desinen- xo in ratione autem operativi proximi tibus dispositionibus antecedentibus vel etiam operantis actu per formam ad desitionem compositi corrupti ma­ accidentalem, quamquam et hoc ip­ neat materia eius determinata dispo­ sum, quod est per accidens, dicitur sitive ad formam, quæ generatur, di­ dupliciter, vel per accidens, id est cemus libro 1. de Generat. 3 is per aliud, vel per accidens, id «t Ad quartam instantiam re­ contingenter et secundum quid. Et spondetur ex D. Thoma in 2. dist. 1. substantia dicitur operativa per ac­ q. 1. art. 4. ad 5. 4 calorem esse pro- cidens, id est per aliud, non tamen portionatam virtutem, ut immediate contingenter et secundum quid, quia agat alium calorem virtute propria, 20 potentiæ operativæ illi conveniunt non propter perfectionem in essendo per necessariam connexionem sicut aut causando, sed quia est ex na- propriæ passiones, tura sua immediata ratio agendi et immediate epecifleabilis ah operaaktictovs III. tione accidentali et eius effectu, quod 25 non convenit substantiæ nisi radi- UTRUM ACCIDENS INDIGEAT PEcaliter et mediate, ut dictum est. CULIARI INFLUXU SUBSTANTIÆ Et sic in ente limitato maior digAI) OPERANDUM, nitas est non immediate exequi et operari, sed tamquam primum et 30 Quia dictum est accidens esse vir­ mediatum seu radicale principium. tutem et instrumentum substanti», Et ex hoc patet solutio ad ulti­ quod in virtute substantiæ operatur, mam instantiam. Radix enim, quæ explicare oportet, quam virtutem non immediate operatur, non speci- accipiat hoc accidens a substantia ficatur formaliter ab operato. 35 vel quem influxum, ut in virtute Ultimo arguitur: Quia, si substan­ illius dicatur agere. tia indiget accidente ad operandum, In hac difficultate P. Suarez disp. sequitur, quod sit operans per acci­ 18. Metaph. sect. 2. η. 21. tenet for­ dens, et non per se, quia ex acci­ mam substantialem influere per dente est operativa, et consequenter 40 seipsam et simul cum calore per accidens, quod opponitur ei, quod v. g. in effectum suum, qui est per se est operativum. Unde magis substantia. Unde videtur partia­ erit operativum accidens quam sub­ lem aliquem influxum attribuere ipsi stantia, quia per se, et non per aliud formæ substantiali, qui coniuncnis operativum est, et sic neque sub- « cum calore tamquam cum instm1 Lu — ut a ccrlo. • Lu — vel In cœlo. 1 Phil. nat. 3. p. q. 1. art. 7. • Fa VI. 390 a. * DE CAUSA EFFICIENTI 259 Ratio huius sententiæ est, quia mento fortificet virtutem accidentis, ut ultra propriam virtutem producat ille influxus emanans a forma sub­ substantiam, quia sola virtus acci­ stantiali in accidentalem non po­ dentalis non sufficit. Et Conimbric. 2. test esse nisi per modum transeun­ Pbys. cap. 7. q. 18. art. 3. eandem tis, scilicet quamdiu actu operatur. opinionem tribuunt thomistis, quate­ Quando enim non operatur per illam nus dicunt derivari a substantia ad ac­ virtutem, non influit actu substan­ cidentia virtutem quamdam quasi in- tia, quia non operatur actu. Quodsi tentionalem, quæ re ipsa accidens est, permanenter substantia influit in ip­ efficacitate vero substantia. Et in hanc sum accidens, ergo quando actu ope­ sententiam citant D. Thomam 3. p. ratur, non indiget alio novo influxu, q. 13. art. 2. et in 4. dist. 1. q. 1. ut per talem virtutem operetur, et art. 4. 1 et 3. de Potentia art. 7. 2 hoc est nostrum intentum, quod suf­ Ceterum oppositum aperte sentit ficit illa perpetua coniunctio acci­ D. Thomas, qui nullam operationem dentis ad substantiam, ut sine novo tribuit formæ substantiali nisi me­ influxu operetur. Si autem est motio diante qualitate, quam dicit esse actualis et transiens, non potest esse virtutem agendi, ut videri potest in aliqua substantia, quia sic oporteret, 1. dist. 3. q. 4. art. 2. 3, ubi inquit, quod procederet per aliquam actio­ quod » forma substantialis ignis nul­ nem. Et non posset illa substantia, lam operationem habet, nisi median­ quæ dicitur motio, actuare ipsam tibus qualitatibus activis et passivis, virtutem accidentalem, alias enim quæ sunt quasi virtutes et potentiæ ab ipsa substantia agente immediate ipsius ». Et ad secundum inquit, quod posset etiam actuari sine medio illo essentia ipsius animæ est principium influxu, si 5 influxus ille substantia operandi, sed mediante virtute, prin­ esset. Si autem est accidentalis ille cipium autem essendi est immediate, influxus et motio, non solvuntur dif­ quia non est accidens ». At vero il­ ficultates, sed instaurantur, quia istud lam virtutem per modum intentionis accidens per modum actualis influ­ ‘ transeuntis non ponit S. Thomas nisi xus eandem improportionem habe­ respectu instrumenti separati, quod bit ad producendam substantiam, ipsa motione principalis agentis ap­ quam ipsa virtus permanens acciden­ plicatur ad agendum, non in ipsa talis et influxus eius. Et iterum iste virtute principalis agentis, quæ est influxus seu actio non potest esse permanens et completa, ut constat in immediate a substantia nisi per vir­ t 3. p. q. 62. art. 4. et q. 78. art. 4. tutem superadditam, sicut alia quæ1'nde communiter discipuli D. Thomæ cumque operatio, ut supra6 probatum negant hunc influxum a forma sub­ manet. Denique, superfluit iste in­ stantiali in accidentalem, sed ipsa fluxus, quia virtus permanenter exi­ virtus accidentalis est id, quo forma stons in substantia ex ipsa coniuncsubstantialis influit, ut docet Caie- tione permanente illi subordinatur tanus 1. p. q. 54. art. 3. in solutione et tamquam aliquid substantiæ agit. secundæ rationis Scoti ‘, et Mag. Soto Ergo non indiget novo influxu, ut subordinetur ipsi substantiæ et parti2. Phys. q. 4. conclus. 2. 1 Pa VU. ICO b. • Pa VIII. 38 b. • Pa VI. 40 b. • V. 49. η. XVI. 1 Lu — J»l . . . CMRCt. • art. præccd. (251 b 23). r 260 PHIL. NAT. I. P. Q. XII. ART. III. cipet ab ea rationem virtutis, sicut in­ stantialem tamquam alterum prin­ diget instrumentum separatum, quod cipium transmutationis. Ex quo non non operatur nisi ut motum a princi­ sequitur, quod forma substantiali * pali agente, quia per hanc motionem habeat actualem influxum in ipsa illi subordinatur et coniungitur, ut s accidentia, sed sufficit, quod radi­ dicemus in quæst. de Instrumentis l. calem habeat. Sed obicies primo auctoritatem Secundo arguitur: Quia virtus ac­ S. Thonue 3. p. q. 77. art. 3. ad 2., cidentalis sola remoto omni influxu ubi inquit, quod «actio formæ acci­ substantiæ non continet in se totum dentalis dependet ab actione formæ io effectum producendum, qui est sub­ substantialis, sicut esse accidentis stantia, alioquin solum accidens esset ab esse substantiæ. Ergo sentit dari totale et integrum principium pro­ ibi duplicem actionem, sicut datur ducendi substantiam. Ergo si sub­ duplex esse, alioquin si esset tantum stantia non habet alium influxum una actio, quomodo verificatur, quod is præter ipsum influxum virtutis acci­ dentalis, totum, quod fit in substan­ dependet ab actione substantiæ. Et confirmatur ex Philosopho tia, fit in sola virtute accidentis. Nec 2. de Generat, textu 3. 2, ubi repre­ sufficit dicere, quod virtus ut conhendit aliquos, qui dicebant formam iuncta vel subordinata substantiæ substantialem non agere, et dicit 20 operatur ultra propriam virtutem, ipsos omisisse principalem causam, quia illa coniunctio et subordinatio quæ est forma et quidditas, cum non est aliqua virtus absoluta super­ attribuerent corporibus potentias at­ addita, sed aliqua nova relatio vel que vires, quibus instrumentaliter ge­ denominatio inter substantiam et nerarent. Ergo idem inconveniens se­ es accidens; coniunctio enim relatio est, quitur, si formæ substantiali non attri­ quod totum nihil activitatis aut vir­ buimus alium influxum quam ipsa­ tutis superaddit. Confirmatur, quia vel accidens rum virtutum, quæ sunt instrumenta. Respondetvk S. Thomam intelligi se habet ut instrumentum vere et de dependentia actionis formæ acci­ proprie motum a substantia, vel so­ dentalis ab actione formæ substan­ lum similitudinarie, quatenus sub­ tialis tamquam ab actione radicali stantia est radix illius. Si primum, seu suppositali, quatenus substantia requiritur vera et propria motio seu est principium agendi primum et influxus a substantia in accidens, mediatum, accidens autem proximum alias non esset vere et proprie instru­ et immediatum. Et hanc radicalem mentum. Si secundum, talis radicaactionem supplet Deus in accidente tio potius est radicatio in esse quam separato, quia supplet eius depen­ communicatio operandi. Non est enim dentiam a subiecto. aliud quam continentia ipsarum pasAd confirmationem responde- * * sionum seu virtutum in subiecto, a tur, quod, ut notat S. Thomas super quo emanant et sustentantur. Et sic illum locum *, Philosophus improbat cum omnes virtutes æque dimanent opinionem eorum, qui dicebant ma­ a subiecto et æqualiter habeant illud teriam primam informatam primis pro radice, sequitur, quod ex attenqualitatibus esse principium trans­ s tione ad unam operationem non im­ mutandi, et omittebant formam sub- pediatur alia, siquidem ad hoc non 1 q. 26. art. 1. (515 b 13). • c. 9. (335 b 34). • Lt Ill. XXVI. n. 3. DE CAUSA EFFICIENTI i I I F I J f 261 requiritur aliquis influxus substan­ participat ex eo, quod est calor ani­ tiæ, sed sola radicatio virtutum, hæc malis, quam ex eo, quod est calor autem non remittitur cx attentione ignis. Et D. Thomas 1. p. q. 78. ad unam magis quam ad aliam. art. 4. ad 5. inquit, quod < cogitativa Eespondetue virtutem accidenta­ ο habet quamdam eminentiam in ho­ lem esse totam virtutem producendi mine non per id, quod est proprium tamquam virtus proxima et imme­ sensitivæ partis, sed per aliquam diata, dependens tamen a radicali affinitatem et propinquitatem ad ra­ et mediata, quæ non habet influxum tionem universalem, secundum quamactualem in ipsam virtutem, sed so- o dam refluentiam. Et ideo non sunt lum radicalem, alioquin respectu ta­ aliæ virtutes, sed eædem perfectio­ lis influxus non esset radicale prin­ res quam in aliis animalibus ». Ecce, cipium, sed etiam proximum. Et fatetur D. Thomas unum accidens quando quæritur, quid sit iste ra- esse perfectius in uno subiecto quam dicalis influxus, respondetur entita-1 in alio, ex coniunctione ad tale sub­ five et in re non esse distinctum ab iectum, quod utique non dicit solam ipso influxu actuali, qui procedit relationem, sed aliquam modifica­ mediante virtute accidentali, sed di­ tionem seu perfectionem vel modum stingui secundum dependentiam et perfectionis superadditum, ratione modum, quatenus procedit ab acci- i cuius dicitur operari in virtute sub­ dente ut dependente et radicato in stantiæ ultra propriam virtutem. ipsa substantia ut in principio prima­ Ad confirmationem responde­ rio. Et consequenter etiam operatio tur virtutem substantiæ accidenta­ ab utroque pendet, sicut etiam con­ lem proprie non esse instrumentum, cursus simultaneus primæ causæ en-1 sed ipsam virtutem principalis agen­ titative non est aliud quam ipsa actio tis, quæ propter radicationem in causæ secundæ ut dependens a prima, ipsa substantia et dependentiam ab ut etiam auctores oppositi fatentur et illa ut a principio quod operative dicemus q. 25.1 Similiter ergo influ­ dicitur habere modum instrumenti. xus substantiæ et accidentis est idem ; Et ad id, quod dicitur de attentione entitative, radicaliter a substantia et ad unam operationem, quod impedit formaliter ab accidente ut dependente aliam, respondetur hoc non prove­ et subordinate illi, eo 2 quod substan­ nire ex influxu actuali substantiæ tia est entitas prima et sustentativa anima' in potentias, sed ex limita­ accidentis, quod est proprium radicis. tione potentiarum, quæ in eodem EI quando instatur, quod ista sub­ subiecto non possunt simul operari ordinate non addit nisi quamdam vel plura operari et attendere æque relationem supra ipsum accidens: re­ intense, et præsertim quando indi­ spondetur non addere relationem tan­ gent tali temperamento vel disposi­ tum prædicamentalem, sed etiam se­ tione organi, quæ facilius immuta­ cundum dici, quro est fundamentum tur et consumitur, si una potentia relationis prædicamentalis, qua· nihil nimis attendat et laboret, et sic aliud est quam aliquis modus seu non relinquit alteri dispositiones ad perfectio, quam habet accidens ex operandum in eadem perfectione, eo, quod dimanat a substantia. V. g. • v. g.3 spiritus vitales aut calorem re­ calor aliquam perfectionem magis quisitum. 1 art. 1. 1 Lu — co ... radicis. •Lu — v. R. ... requisitum. 262 PHIL. NAT. I. P. Q. XII. ART. III. I Ex quibus colliges, qua ratione etiam principium non vitalium, v. g. explicetur, quod forma accidentalis, calor, radicatur in substantia. k sive in naturalibus sive in supernaRespondetur generationem esse ' turalibus, sit tota ratio agendi, quia distinctam actionem ab alteratione, præter ipsam virtutem accidentalem, 5 ut probabitur in 1. libro de Generat.:, qua aliquid constituitur potens ope­ licet aliqui putent non esse actionem rari talem speciem actus, reliquum realiter distinctam ab alteratione, quod manet, solum est principium quia terminus eius, scilicet substan­ radicale operandi et principium quod. tia, per necessariam sequelam resuiTota ergo ratio operandi ut quo et ici tat posita ultima dispositione, et ut ratio formalis specifica est ipsa ita non indiget distincta actione. virtus, sive innata in naturalibus Quod tamen valde difficile est lo­ sive adveniens in supernaturalibus. quendo de propria resultantia, eo Quia tota species actus supematu- modo quo passiones resultant a na' ralis est, ergo et tota virtus specifica u> tura. Nam vel illa ultima dispositio et 1 proxima supernaturalis esse de­ est in genito vel in corrupto. Si in bet, et quidquid naturale est, solum corrupto, implicat ab illa resultare operatur ut radicale principium et substantiam genitam, quia tota illa dispositio periit cum corrupto, et sic elevabile. Ultimo arguitur, quia generatio est ai non magis ex illa resultat substantia actio distincta ab alteratione, si­ genita quam ex ipso corrupto. Si quidem habet distinctum terminum; vero est in ipso genito, non resultat v. g. calor est terminus alterationis, substantia ex tali dispositione, licet et ignis generationis. Ergo non pro­ sit illi annexa, sed potius dispositio cedit ignis a solo calore, qui produ- aj resultat ex illa, quia est propria cebatur toto tempore antecedente passio seu accidens illius. Sed de instans generationis, sed alia actio his in libris de Generatione 3. Nunc elicitur in illo instanti, quo generatio dicimus admisso, quod generatio sit est, ergo ab alio principio, scilicet a actio distincta ab alteratione, non substantia; accidens enim et quid- ao procedere a distinctis principiis, sed quid accidenti provenit a substantia, a substantia mediis accidentibus, quia est inferius ad producendam sub­ istæ actiones ordinate se habent, et stantiam. ita ex eisdem principiis procedunt, Confirmatur: Nam si actio so­ sed alteratio procedit a calore v. g. lum procedit formali concursu ab i» ut a principio sibi adæquato, gene­ accidente, solum formaliter et actu ratio vero ut a principio sibi deser­ pendebit ab illo, et non a substantia, vienti ex subordinatione ad substan­ et sic substantia actualiter erit in tiam, ex qua habet esse virtus pro­ otio, quia actu non pendet ab illa pria substantiæ in agendo, licet inoperatio. Et hoc specialem difficulta­ « ferior in essendo, ut S. Thomas dicit tem habet in actibus vitalibus, qui 1. p. q. 115. art. 1. ad 5. debent esse a principio intrinseco Ad confirmationem responde­ vita», quod est substantia ipsa anima», tur operationem actu dependere a quæ si actu non influeret in opera­ substantia mediate, id est mediante tiones, nulla esset differentia inter virtute accidentali, qua agit in ipsum actiones vitales et non vitales; nam terminum, non autem oportet, quod • tu — et ... elevabile. • PhlL nat. 3. p. q. 3. art. I. (βίβ b U). • Phil, naU 3. p. q. 1. art. 7. (590 α 4. b 23). DE CAUSA EFFICIENTI dependeat immediate actualiter, sed radicaliter. Nec est ulla ratio, cur ipse terminus seu effectus productus non immediate producatur a sub­ stantia et dependeat ab illa, si habet actualem concursum seorsum in ip­ sam virtutem operantem. Neque hoc est substantiam esse in otio, sed vere operari ut principium quod, non ut quo; operatur enim per suas po­ tentias et virtutes, non sine illis, ne­ que influendo actu ante concursum illarum. Et ad id, quod dicitur de actibus vitalibus, respondetur diffe­ rentiam inter actus vitales et non vi- : tales non esse, quia in illis actu in­ fluat substantia, non in istis, sed quia in illis viventia se movent, et non pure moventur, unde oportet, quod a principio intrinseco procedit actio, non solum ut operante, sed etiam ut se movente, quod non procedit in non viventibus. In utrisque tamen substantia operatur vel movet ut principium radicale et ut quod, non proxime et ut quo. Articulus IV. QUÆ SIT 0AU8AIÆTAS EFFICIENTIS. Pervulgatum apud omnes est actionem esse causalitatem agentis tamquam medium quoddam influendi in effectum. Nam quod efficiens sola sua entitate non causet nec effectus sola sua entitate procedat, colligi­ tur ex differentia inter causam effi­ cientem et formalem, quia in causa formali effectus non est aliud quam ipsa causa ut communicata seu unita alteri. Unde posita applicatione seu unione non indiget medio causante suum effectum. At vero efficiens ha­ bet effectum distinctum a se, quem 1 Lu — non ... Ipsa causa. • art. 2. (I. 625 b 30). 263 tangit seu immutat tamquam termi­ num, qui transit de non esse ad esse. Unde indiget præter applicationem ad agendum aliquo superaddito ul­ tra suam entitatem, quo dicatur ista entitas actu immutari vel ema­ nare a se. Sola enim entitas causæ non 1 sufficit ad causalitatem in actu, cum aliquando non causet actu et tamen detur entitas causæ. Nec ipsa causa est ipsa entitas effectus immu­ tata, quia habet distinctum effectum a se; nec est ipsa actualis immutatio, quia hæc transit et entitas permanet, distinguitur ergo immutatio a causa. Ceterum, quia in aetione multa latent et ab ea connotantur, inveni­ tur enim ex parte agentis emanatio, ex parte passi immutatio, ex parte effectus ipsum fieri seu motus, inve­ nitur relatio seu ordo et agentis ad terminum et termini ad agens, restat videre, secundum quam rationem seu formalitatem dicatur actio causalitas agentis, qua denominetur causans. Nam apud Scotum et eius discipulos distinguitur de actione, ut est speciale prædicamentum, et ut est ratio causandi ipsi agenti comparative ad effectum. Et de prima dicunt, quod consistit in respectu extrinsecus adveniente, de quo diximus in Logica q. 19. 2, et hic respectus consistit non in or­ dine ad effectum productum, sed ad passum seu subiectum; actio enim ut prædicamentum est illa, quæ op­ ponitur passioni, et passio pertinet ad subiectum. De secunda vero di­ cunt, quod formaliter consistit in relatione intrinseca seu prædicamentali resultante ex positione termini et subiectata in agente, fundamen­ taliter autem consistit in ipso fieri effectus, ut tendit ad factum esse. Ita videri potest P. Fuente 2. Phys. q. 4. art. 2. n. 43. et 44. 264 PHIL. NAT. I. P. Q. XII. ART. IV. Fundamentum est, quia in causa attingit effectum, quasi via ad il­ efficiente invenitur ordo ad effectum lum. Ergo habet totum, quod requi­ fundamentaliter, quod est ipsa virtus ritur ad causalitatem causæ efficien­ absoluta, ex qua sequitur fieri et ten­ tis; causalitas enim est id, quo con­ dentia ad effectum, et sic ipsa cau­ stituitur agens in actu secundo, et salitas efficientis est aliquid absolu­ ita debet mediare inter virtutem, tum. Sed talis fluxus seu fieri non quæ est actus primus, et effectum. facit, quod causa formaliter respiciat Alii denique constituunt causali­ effectum, quia fieri non est in causa tatem efficientis non in ipsa actione ad effectum, sed a causa et habet i secundum se, sed potius in ipso agere ipsam causam ut terminum a quo, seu exercitio talis actionis, quod ni­ id est principium, a quo manat. hil est aliud quam ipsum subesse Respicientia autem causæ ad effec­ actioni ex parte causæ. Ita plores tum non comparatur ad causam ut auctores, qui citantur in Cursu Car­ ad principium a quo, sed ut ad sub- : mel. 2. Phys. disp. 10. quæst. ult. iectum, quod respicit effectum. Ergo § 2., et Fonseca 5. Metaph. q. 13. non consistit actio formaliter in ipso sect. 2. et 3. Ratio est, quia causalitas fluxu et tendentia, sed in ordine et causæ est id, quo ultimate dicitur relatione. causa operari in actu secundo. Ergo Confirmatur, quia actio remoto i non consistit in sola actione consi­ motu non est nisi relatio causæ ad derata, ut est exercite agens, seu in effectum, sed per motum vel per ipso exercere actionem; ibi enim est actionem, quatenus involvit motum, ultima ratio agendi, unde si actio non potest constitui causalitas effi­ separeretur ab omni subiecto, non cientis, ergo constituitur per rela-1 diceretur aliquid efficere per illam. tionem. Maior est D. Thomæ 3. p. Ergo sola actio nisi sumatur exercite, q. 41. art. 1. ad 2., ubi inquit, quod non dicit ipsam causalitatem agentis. Prima conclusio: Actio ut cau­ « remoto motu actio nihil aliud im­ portat, quam ordinem originis, se­ salitas formalitate causandi non est cundum quod a causa aliqua pro-1 relatio, sed aliquid absolutum et de cedit ». Et idem docet q. 45. art. 2. praedicamento actionis. Duas partes habet conclusio. Prima et 3. Minor probatur, tum quia salvatur actio sine motu, ut creatio, est negativa, quod non est relatio; tum quia motus solum facit, quod secunda positiva, quod sit de præactio respiciat passum, hoc enim dicamento actionis. Et notanter dico transmutatur per motum, non vero esse causalitatem sub formalitate cau­ quod respiciat effectum; formaliter sandi, ut distinguamus a formalitate autem actio debet esse ad effectum. respiciendi; hæc enim in causa re­ Alii auctores omissa ista causa- latio est. litate relativa docent causalitatem w Probatur ergo prima pars, quia efficientis consistere in ipsa actione, si formalitas actionis est relatio, vel ut importat dependentiam seu ema­ est relatio secundum esse et de praedi­ nationem a causa, quod est fieri camento relationis, vel de alio praedi­ effectus. Ita P. Suarez, disp. 18. Me­ camento tamquam relatio secundum taph. sect. 10. n. 8., Conimbric. 2. «s dici. Si hoc secundum, oportet assig­ Phys. cap. 7. q. 7. art. 2. et alii. nare, quodnam sit hoc praedica­ Et fundatur in hoc, quia hoc fluere mentum. Et non invenitur aliud seu fieri est medium inter producens quam praedicamentum actionis, ut et productum, agens et effectum. in secunda parte conclusionis ostenEst etiam id, quo causa intrinsece m demus. Si primum, vel illa relatio DE CAUSA EFFICIENTI fundatur in ipsa virtute causæ, ut est in actu primo, vel ut est in actu secundo. Prima relatio non constituit causam actu causantem, sed causa­ tivum seu potentem causare, unde 5 semper convenit ipsi causæ, etiamsi actu non operetur, unde respicit ef­ fectum non existentem, sed futurum vel possibilem, quod non stat cum relatione prædicamentali. Secunda vero relatio supponit ipsam opera­ tionem seu actum secundum, quia super illam fundatur. Per ipsam au­ tem relationem non accrescit nova ratio actualitatis sive activitatis ad effectum, sed pura respicientia ad illum. Pura autem respicientia non producit nec reddit effectum pro­ ductum, sed respectum. Ergo tota formalitas causandi erat ante relatio­ nem in ipso actu secundo, licet non tota formalitas respiciendi, quia erat tota ratio, qua redditur effectus pro­ ductus, non 1 qua redditur respectus. Nec obstat, quod aliqui conce­ dunt causalitatem formalem suppo­ nere effectum productum, non tamen fundamentalem, quia ratione funda­ menti causa est prior effectu, ra­ tione autem relationis est simul cum illo. Sed contra est, quia id, quod supponit effectum productum et non est prius, sed simul cum ipso, non est active producens, id est faciens transire de non esse ad esse et po­ nens extra causas, sed positum extra causas supponit, et sic puro respi­ cit, non efficit. Formalissima autem ratio causalitatis efficientis est po­ nere extra causas. Ergo quidquid est præter ponere extra causas, non per­ tinet formaliter ad efficientiam, sed ad respicientium, et sic esse simul cum effectu non est proprium et formale causæ, ut causa est, sed ut relativa. 1 • • ‘ Lu — non ... re«pe€tuf. q. 19. art. 3. (399 b 8). art. 3. (306 a 23). Lu — licet ... prœdlcamentalle. 265 Secunda vero pars conclusionis probatur, quia illa causalitas, ut osten­ sum est, non est de prædicamento relationis, neque potest esse de præ­ dicamento quantitatis et qualitatis, loquendo de formali actione, quia quantitas et qualitas sunt termini actionis et motus, ut dicetur in 5. libro 2. Ergo erit de prædica­ mento actionis. Nam de aliis prædicamentis non est dubium. Nam sub­ stantia non est actio, sed agens, pas­ sio infertur ex actione et supponit illam, nec denominat agens, sed pa­ tiens, locus vero et situs et alia prædicamenta nihil habent pertinens ad constituendam efficientiam. Sed tamen hoc intelligitur de actione creata; nam increata est extra prædicamentum et est ipsa substantia Dei. Similiter non intelligitur de ac­ tibus immanentibus, ut pure imma­ nentes, non ut includunt virtualiter actionem transeuntem. Nam ut pure immanentes non sunt de prædica­ mento actionis, eo quod non im­ portant motum, sine quo non datur ordo ad passum, et actio sine ordine ad passum non est prædicamentum actionis, ut statim ex D. Thoma di­ cemus et amplius q. 14. 3 Secunda conclusio: Actio non est formaliter causalitas agentis, se­ cundum quod connotât motum seu ordinem ad passum, licet4 illum in­ cludat, ut est actio prædicamentalis, neque ut dicit fieri ex parte effectus passive acceptum, sed ut dicit actum secundum ipsius agentis, qui est ipsa i emanatio seu fieri active, et secun­ dum denominationem ab. Pro huius intelligentia est adver­ tendum, quod actio dicit ordinem seu connotationem ad effectum, ad pas( sum et ad agens. In effectu importat PHIL. NAT. I. P. Q. XII. ART. IV. 266 fieri seu produci, in passo motum seu Ex quo colligitur, quod causa­ passionem, in agente actum secun­ litas agentis formaliter non potest dum, id est transitum de otio ad ope­ explicari per ipsum fieri effectus, quia rationem, quam D. Thomas dicit esse tale fleri explicatur passive et sup­ mutationem ipsius agentis in 2. dist. 5 ponit facere active, ergo habent se ut 1. q. 1. art. 5. ad 8. 1 Et quidem ut causari et causare. Causalitas autem denominetur agens, omnes istæ con- agentis formaliter non est causari nec notationes requiruntur. Nihil enim tenet se ex parte effectus, sed ex parte denominatur agens ante terminum causæ, eo quod non est ipsa depen­ seu effectum; si enim agit, aliquid io dentia, a qua effectus dependet, sed debet agere. Nec denominatur infe­ actus secundus causandi, a quo depen­ rens passionem ante ipsam muta­ det. Ergo causalitas non debet expli­ tionem seu motum, nec denique agit, cari formaliter per ipsum fieri ex parte nisi sit in actu secundo agendi. Sed effectus, sed active ex parte causæ. tamen per se et formaliter actio non is Colligitur secundo parum re­ constituit causalitatem, nisi ut tenet ferre, quod actio explicetur per mo­ se ex parte agentis per ordinem ad dum formæ vel per modum exer­ effectum ut ad terminum, quia opor­ citii. Ipsa enim forma actionis est tet, quod denominet agens causare forma exercitii agendi, sed signifi­ et operari. Quodsi effectus requirat 20 cata in abstracto dicitur actio, in mutationem passi, etiam habebit mo­ concreto vero dicitur agere seu ope­ tum adiunctum. Et hoc præcipue rari. Idem est autem loqui de forma petit actio de predicamento actionis, in concreto et in abstracto quantum quia cum sit illativa passionis, opor­ ad substantiam, licet significantius tet, quod dicat ipsum ab per modum m significetur hoc exercitium causalimotus. Et ita dicit S. Thomas in tatis per ipsum agere. Et ita dicit 1. dist. 6. q. 4. art. 3. ad 3. 2, quod D. Thomas in 3. Phys. lect. 4. circa *, quod « motivum dicitur se­ « actio secundum quod est praedi­ finem ·* camentum, dicit aliquid fluens ab cundum potentiam, movens autem agente et cum motu, et ideo non est a » in ipso agere, in quantum agit actu ». in Deo actio, quæ est pradicamenAd fundamentum Scoti respon­ tum ». Itaque actio prædicamentum detur quod fieri seu fluxus, ut tenet non solum dicit respectum ad effec­ se ex parte effectus passive, non tum, sed etiam ad passum; contra­ constituit formaliter causam, sed ut ponitur enim talis actio passioni. Ut a 5 tenet se ex parte ipsius causæ, ut autem est causalitas efficientis pre­ explicatum est. Sic enim est forma­ cise, solum respicit effectum, quia lis ratio causandi, licet non sit for­ solum hoc est causatum; motum malis ratio respiciendi, et sic causa­ vero solum respicit prout effectus litas debet formaliter reperiri inter mutat passum. Et sic in quantum - causam et effectum formalitate cau­ causalitas solum respicit effectum ter- sandi, quod fit per ipsam actionem, minative ut causatum et agens de­ uon formalitate respiciendi, quod fit nominative ut causans. An vero et­ per ipsam relationem. Et quando di­ iam inhæsive sit in ipso agente in citur, quod fluxus iste respicit causam libro 3. 3 dicemus. ut terminum a quo, non vero per > • • • Pa VI. 393 b. I. c. T8 b. q. 14. art. 4. U II. 110. n. 9. DE CAUSA EFFICIENTI » 267 ipsum causa respicit effectum: ne­ beri in causa nisi mediante aliqua gatur, quod per ipsum non respiciat mutatione causæ, requiretur motus effectum, nou quidem respicientia ad illam actionem, non ut causalitas puræ relationis, sed respicientia cau­ formaliter, sed ut id, sine quo talis sationis. Ita enim est a causa emana- 5 causalitas non habetur in tali causa, five, quod est ad effectum ut ad quæ indiget mutatione, ut transeat terminum causatum per talem ema­ ipsi operi debitus secundum se, se­ cundus ex intentione operantis præfixns. Et denique alius est finis pri­ marius, qui primo et directe inten­ ditur, alius secundarius, qui ex con1 sequenti et alio præsupposito. In præsenti disputatione solum agimus de fine cuius gratia, quia solum iste est finis causa et condistinguitur a reliquis causis. Et in hoc 5 art. intendimus discernere rationem formalem causæ finalis a conditione requisita. Constat enim concurrere ad appet itum finis et propriam eius bo­ nitatem ex parte rei appetibilis et ) apprehensionem seu propositionem 272 PHIL. NAT. I. P. Q. XIII. ART. I. eius, ut manifestetur appetitui. Et in­ formalem finalizandi. Ceterum ipse quirimus, an utraque ista ratio con­ conceptus formalis, a quo denomina­ currat ut ratio formalis, vel altera ut tur res cognita et in quo res ipsa / conditio et altera ut ratio formalis. repraesentatur, dicit, quod solum Sunt autem dile principales sen- 5 est conditio requisita ad finalizanTENTi.E in hac parte: Prima et com­ dum. Altera sententia est Mag. Bamunior sententia est, quod cognitio iiez 1. p. q. 80. art. 2. dub. 1. ad solum est conditio flnalizandi, ratio argumenta primæ sententiæ, qui af­ vero formalis est ipsa bonitas, quæ firmat cognitionem non esse formaconvenit rei secundum se, et non 1 lem rationem finis, sed radicalem, ratione apprehensionis, sive secun­ quatenus cognitio est radix appetitus dum esse possibile sive secundum tendentis in finem; et hac ratione esse existens. Ita communiter disci­ potest pertinere apprehensio ad ra­ puli D. Thomæ, Caietanus 1. 2. q. 1. tionem obiectivam specificantem. , art. 1.l, Ferrariensis 1. Contra Gent, u Nihilominus sit unica conclucap. 44. § Sciendum secundo2, Soto 2. sio: Apprehensio non est ratio for­ Phys. q. 3. § Causa finalis, Suarez malis finalizandi, sed conditio requi­ disp. 23. Metaph. sect. 8., Fonseca, sita ad finem pro ea parte, qua finis Pereira et alii, quos citat Ægidius etiam est obiectum, neque est con­ libro 1. de Fine q. 6. art. 6. 20 ditio solum per modum applicatio­ Secunda sententia principalis te­ nis, sed etiam per modum existentiæ. net apprehensionem finis non esse Itaque sicut in efficiente datur du­ conditionem sed rationem formalem plex conditio, altera existentiæ in causandi. Ita Medina 1. 2. q. 1. se, altera applicationis ad passum, art. 1., idemque attribuitur Soncinati e i ita in appetibili, quod habet rationem et Capreolo et aliis. Qui auctores non finis et obiecti, apprehensio utram­ sentiunt realem bonitatem non per­ que præstat conditionem, et appli­ tinere ad rationem formalem finis, cationis ad appetitum et existentiæ sed affirmant pertinere etiam appre­ in esse obiectivo, ut intentionaliter hensionem, et habere se bonitatem a > et metaphorice moveat. apprehensam sicut color lucidus. Lux Fundamentum est, quia esse ap­ enim non est conditio constituendi prehensum est conditio omnis ob­ colorem in esse visibilis, sed formalis iecti propositi voluntati, sive sit ratio. Sic bonitas finis non solum ut finis sive medium; nihil enim est subest suo esse, sive possibili sive exi- a 5 volitum, quin praecognitum. Quod stent i, sed etiam ut subest esse appre­ ergo est commune fini et non fini, henso formaliter redditur finalizans. non potest esse ratio formalis finali­ Inter has duas sententias princi­ zandi, sed pertinet ad communem pales DU.E MEDIÆ interiacent, quæ rationem finis et medii seu cuiuscumillas quodammodo modificant: Prima < » que appetibilis, et hæc ratio com­ est P. Vazquez 1. 2. disp. 2. cap. 2. munis est esse obiectum voluntatis. et 3., qui distinguit de cognitione Unde in fine distinguitur ratio ob­ seu conceptu formali et obiectivo iecti a ratione finalizandi, ut sumitur et dicit, quod finis, ut dicit con­ ex D. Thoma 1. 2. q. 18. art. 4. et ceptum obiectivum et esse intentio­ 45 5., et advertit etiam Caietanus ibi­ nale in intellectu, sic induit rationem dem q. 1. art. 3. 3, ut statim expli1 Lt VI. 7. η. IX. et X. • Le XllL 131. η. V. • Le VI. 11. η. II. DE FINE 273 cabiraus. Quod non solum convincit conditio insupplebilis a Deo appre­ cognitionem et conceptum formalem hensio, quia non solum est conditio esse conditionem, et non rationem per modum applicationis, sed etiam formalem, sed neque ipsam rationem per modum existentiæ ad finalizanconceptus obiectivi ut apprehensi et 5 dum requisitæ. Sed inquires duo: Primum, quo­ ut habentis esse intentionale, quia hoc ipsum est commune omni ap­ modo distinguatur formalis ratio ob­ petibili et obiecto volito, sive sit iecti et finis in ipso bono. Secundum, finis sive non. Ergo non est propria an bonitas ipsa realis sit formalis raratio finis, neque ut ratio quæ, ne-10 tio finis, quatenus bonum transcenque ut ratio sub qua. Eatio enim sub dentale est et passio entis, an qua­ qua est formaliter et magis determi­ tenus est bonum relate et secundum nata quam ratio quæ, ut patet in convenientiam; hoc enim est, quod ipsa luce et colore ; lux enim formali- dividitur in honestum, utile et de­ zat et perficit colores in ratione vi- m lectabile. Ad primum respondetur distin­ sibilis. Si ergo esse cognitum est communius quam finis, cum etiam gui sine dubio rationem obiecti et requiratur, ut sit volitum id, quod finis, ut supra diximus, et differunt non est finis, non potest esse ratio penes diversa officia et respectus. 20 Est enim munus obiecti specificate formalis sub qua ipsius finis. Et urgetur hoc amplius, quia ap­ actum tamquam principium extrin­ prehensio non potest esse formalis secum, a quo pendet actus in sua ratio determinativa boni et appe­ specificatione, unde obiectum inve­ tibilis in ipsa linea appetibilitatis, nitur tam in eo, quod est finis, quam quia apprehensio pertinet ad ratio- 25 quod non est finis, tam respectu nem manifestativi et cognoscibilis, potentiæ appetentis quam cogno­ appetibile vero ad rationem boni scentis; in omnibus enim actibus realis et convenientis appetenti. Unde specificatio est ab obiectis. At vero illa apprehensio non addit aliquid munus finis non est specificare seu in genere et linea appetibilis, sed 30 determinare id, quod ad speciem et supponit illam et solum manifestat, constitutionem rei pertinet, sed ter­ unde nullus intendit apprehensionem minare et ultimare ea, quod pertinet tamquam aliquid consequendum vel ad exercitium et exeeutionem rei fruendum. Si autem apprehensio se fiendæ; nullus enim movetur ad alihaberet ut ratio formalis simul cum 35 quid faciendum vel exequendum, nisi ipsa bonitate reali, utramque debe­ sibi ponatur finis operationis et mo­ ret esse in eadem linea et genere tus, alias maneret infinitus et imperappetibili, sicut lux et color sunt in transibilis, si non poneretur sibi ali­ genere visibili. Ergo si apprehensio quid, ubi sisteret et quiesceret. Et et appetibile sunt in diverso genere, w ideo finis importat bonitatem seu quia unum est in genere cognosci­ perfectionem sistentem et1 terminan­ bili et manifestabili, alterum in ge­ tem motum, et sic moventem, ut in nere volibili, non potest utraque ra­ se sistatur, et sic diffundit suam bo­ tio formaliter se habere, sed una ut nitatem non propagando illam effiratio formalis, altera ut conditio, « cienter, sed præbendo id, ad quod sine qua tamen bonum non movebit, eflicientiæ motus terminetur. Ad secundum respondetur, quod sicut ignis non existens vel non ap­ plicatus non comburit. Et ideo est bonum, ut sit finis, sine dubio non 1 Lu — et terminantem. is. — Io. a S. Thoma, Curtus Phil. Thom., II. vol. Phil. Nat. I. 274 PHIL. NAT. I. P. Q. XIII. ART. I. debet habere solam bonitatem tran- sensitivus et intellectivus penes di­ scendentalem sub conceptu absoluto, versum modum apprehensi. Quod sed sub conceptu convenientis et ordi­ etiam testatur S. Thomas 1. p. q. 80. nate ad alteram, cui est bonum, quia art. 2. ad 1., ubi inquit, quod « diffinis est id, cuius gratia aliquid fit. 5 ferentiæ apprehensi sunt differentia; Ergo debet esse conveniens respectu appetibilis, unde potentiæ appetitivæ eius, quod fit propter illud, alioquin differunt secundum differentiam ap­ gratia illius non erit, si non habet prehensorum sicut secundum pro­ ordinem convenientis ad ipsum x. pria obiecta ». Ergo ratio apprehend Urgent vero aliqui in amore io ad formalitatem pertinet appetibilis. amicitiæ, in quo amicus appetitur, Et apertius 1. 2. q. 31. art. 3. ad 1., et non ut conveniens mihi, sic enim ubi inquit, quod « cum appetitus ani­ esset amor concupiscenti®. Item quia malis sit bonum apprehensum, diver­ ipsa convenientia non est ratio for­ sitas apprehensionis pertinet quodam­ malis appetendi, est enim relatio, ; modo ad diversitatem obiecti». Et quæ non appetitur neque intenditur idem fere habet ibi q. 30. art. 3. ad 2. Respondetur, quod apprehensio, ratione sui. Sed hæc parum urgent. Ad primum enim dicitur, quod amor quæ facit differre specificative po­ amicitiæ non respicit amicum propter tentias appetitivas, non est appre­ bonitatem transcendentalem, qualis i hensio formalis et ex parte subiecti invenitur etiam in rebus inanimatis, se tenens, sed radicalis seu obiectiva, sed propter bonitatem, quam in se ut deducitur ex D. Thoma 1. 2. p, habet, non ut convenientem mihi q. 30. art. 3. ad 2., id est res ipsa convenientia solius utilitatis, aut qua­ appetibilis sic considerata, quod fun­ tenus mihi servit, bene tamen conve­ dat diversum modum appetibilitanientia communicationis et familia­ tis, quæ requirit diversum modum ritatis, quæ est convenientia honesti; movendi et inclinandi potentias. Ubi amicitia enim fundatur super aliquam apprehensio ipsa non est ratio for­ communicationem bonorum, ut dicit malis, sed conditio, sicut eadem res D. Thomas 2. 2. q. 23. art. 1. Et 2 ut futura vel ut præsens fundat in ratione huius communicationis ami­ appetitu diversos actus, scilicet spei cus reputatur ut alter ego, et sic vel gaudii, timoris vel tristitia, cum etiam conveniens est mihi. Ad se­ tamen variatio praesentis vel futuri, cundum dicitur, quod qui appetit non variet ipsam intrinsecam natubonum ut conveniens, non appetit i ram appetibilis, sed quamdam condiipsam relationem convenienti®, sed tionem eius, scilicet existentiam, qua; id, quod fundat talem relationem. intrinsece requiritur. Et ideo res ipsa ut fundat istum diversum modum existendi, redditur diverso modo apSolvuntur argumenta. « petibilis; sic ut fundat diversum mo­ Primo arguitur : Quia diversa ratio dum existentiæ obiectivæ, quæ re­ apprehensi facit diversitatem in ap­ quiritur ad movendum metaphorice petitu, non vero diversum appeti­ et intentionaliter, constituit diver­ bile, sicut appetitus innatus et eli­ sum appetibile et specificat diversos citus differunt penes apprehensum <5 appetitus. Unde dicit D. Thomas vel non apprehensum, et appetitus q. 22. de Veritate art. 4. ad 1. **, 1 Lu wc. • Lu — Et ... mihi. • Pa IX. 319 a. DE FINE 275 « quod voluntas ab appetitu sensibili sentationem et ut dantis eminentiam non distinguitur directe per hoc, obiectivam et intentionalem ipsi ap­ quod est sequi apprehensionem hanc petibili, ut intentionaliter et meta­ vel illam, sed ex hoc, quod est deter­ phorice moveat. Unde non sequitur, minare sibi inclinationem vel habere 5 quod apprehensio sit ratio formalis, determinatam ab alio, qua duo exi­ sed quod suppleat et deferat secum gunt potentiam non unius modi, sed id, quod est ratio formalis, scilicet talis diversitas requirit diversitatem ipsam bonitatem realem appetibilis. apprehensionum. Unde quasi ex con- Quod vero non possit suppleri ipsa sequenti accipitur distinctio appeti- apprehensio, sicut suppletur bonitas tivarum virium penes distinctionem realis, ideo est, quia apprehensio non apprehensivarum, et non principa­ est conditio extrinseca importans so­ liter». Ita D. Thomas. Ubi satis lam applicationem ipsi passo vel elare traditur doctrina posita per alicui extrinseco; talis enim condi­ apprehensionem radicalem vel for­ tio suppleri potest a Deo, quia ex­ malem, quatenus in aliquo appetibili trinseca est. Sed apprehensio dicitur radicatur diversus modus movendi, conditio intrinseca, quia non est con­ quod utique per diversam apprehen­ ditio coniungens alicui extrinseco, sionem fit, non tamen apprehensio sed ut praebens ipsi appetibili esse ipsa formalis est ratio distinguendi. intentionale et obiectivum, ut me­ Et similiter q. 25. de Veritate art. 1. taphorice moveat. Unde sic requi­ ad 6. 1 dicit « sumi distinctionem vi­ ritur apprehensio in fine, quæ dat rium appetentium ex diversitate ap­ existentiam intentionalem, sicut exi­ prehensionis per accidens, per se stentia realis in efficiente, quæ est autem ex diversitate apprehenso­ conditio insupplebilis a Deo; neque rum ». enim potest operari res non existens Secundo arguitur : Quia multa sunt, sicut nec finalizare res non appre­ quæ movent non per bonitatem rea­ hensa. Quod vero bonitas realis pos­ lem, sed per apprehensam, ut patet sit suppleri, non est quia sola appre­ in omnibus, qui ex deceptione mo­ hensio sit ratio formalis, sed quia ventur circa impossibile vel quod- est medium seu conditio repraesen­ cumque bonum apparens, ergo est tans id, quod est appetibile. Appli­ maior connexio inter apprehensio­ catio autem repræsentativa non est nem et appetitum, quam inter boni­ necesse, quod supponat existentiam tatem realem et appetitum ipsum. rei applicatæ, siquidem gerit vices Nam sine apprehensione finis movere illius et in se habet eam. Applicatio non potest, sine bonitate autem reali autem physica supponit semper exi­ potest, dummodo sit apprehensa. Ergo stentiam rei applicatæ; inexistens formalius et intimius concurrit ap­ enim applicari nequit, quia non gerit prehensio quam bonitas realis. Unde vices eius. Quod vero dicitur sola videmus, quod variata apprehensione apprehensione variata variari in spe­ vel dictamine variatur species actus, cie actus appetitus, iam diximus id v. g. de bono in malum et e contra, fieri ratione diversæ apprehensionis de timore in tristitiam, et aliis simi­ radicalis et ex parte obiecti, non forlibus. 45 malis, quæ est solum conditio. Respondetur bonitatem appre­ Ultimo arguitur: Quia motio mehensam movere ratione bonitatis rea­ taphorica est propria causalitas finis; lis, ut suppletæ per ipsam reprae- ergo ratio formalis causandi debet 1 Pa IX. 3'9 b. PHIL. NAT. I. P. Q. Χ1Π. ART. IL 276 esse id, cui formaliter correspondet physica causa. Habent enim so cor­ ista motio. Sed non correspondet bo­ relative causa et causalitas, et in nitati reali, quia bonitas realis solum tantum est vera et physica causa, est principium causalitatis veræ et in quantum veram et physicam canrealis, ergo ut induit rationem cogniti s salitatem habet. et intentionalis esse. Similiter per Duo autem supponimus in præ­ rationem apprehensionis induit mo­ senti: Primum est omnes fere indum prioritatis in causando, quam telligere aliquid metaphoricum et non habet in ratione bonitatis realis ; improprie dictum intervenire in cansic enim potius est posterior, utpote u salitate finis, tum quia id expresse pertinens ad executionem. Ergo sta­ docet Aristoteles 1. de Generat, textu tus apprehensionis pertinet ad ra­ 55. 1 inquiens, quod « id cuius gratia tionem formalem finalizandi. non est activum; nam sanitas non Respondetur, quod motio meta- factivum est nisi secundum meta­ phorica, licet metaphorice sit motio, : phoram ». Tum quia finis non movet vere tamen est aliqua causalitas in nisi prout in cognitione atque adeo re, licet explicetur modo metapho- modo intentionali, qui distinguitur rico per motionem, ut art. seq. di­ a naturali et mobili. Trim etiam, quia cetur. Unde correspondet ista cau­ finis movet ut terminus, in quem salitas ipsi bonitati reali non abso­ ponderat actio, ut ibi terminetur, lute, sed ut vestitæ intentionali et non ut principium actionis. Unde obiectiva existentia, quæ non se ha­ ut reddatur principium, oportet ex­ bet ut ratio formalis, sed ut condi­ trahi a realitate existentiæ ad obtio, sicut realis existentia non est iectivam apprehensionem. Tum de­ formalis ratio operantis effective, sed nique, quia finis movet alliciendo et conditio. Et licet finalizet vere, movet attrahendo. Attractio autem non est tamen metaphorice; ad hoc enim propria motio, quia motio est trans­ sufficit realis bonitas sub existentia itus aliquis, illa autem attractio so­ intentionali, ut statim explicabitur. lum est convenientia et sympathia — Quod vero dicitur, habere prio- i unius ad alterum, ut trahatur ab ritatem ratione apprehensionis, re­ illo, quod non nisi translative dici­ spondetur, quod ex se sicut est ra­ tur motio. dicaliter obiectiva, ita est radicaliter Secundo suppono, quod, ut la­ prior; ut autem formaliter appre- tius dicemus seq. art., causalitas hensa, est prior in intentione; ut 35 finis se extendit tam ad operantem vero induit existentiam realem, est quam ad eius effectus, licet diver­ ultima in executione, quia est effec­ simode. Nam effectus et actiones tus, non causa. agentis respicit finis ut causata a se, agens autem seu operans ut mo« bile a se. Et ita dicit D. Thomas Articulus II. q. 5. de Potentia art. 1. 2, quod « finis non est causa, nisi secundum quod QUÆ SIT CAUSALITAS FINIS. movet efficientem ad agendum . Unde et finis dicitur causa causarum, Ex hac difficultate dependet alia , 45 quia movet alias causas ad agendum. quæ simul cum ipsa declarata ma Et ratio est, quia agens non ορο­ nebit, scilicet an finis sit vera e ί ratur nisi ut determinatum ad ali' e. 7. (314 b u». ■ Ρα VIII. 101 a. S DE FINE , 277 quid, quod operetur, alias a casu et cuntur ad quinque: Prima asserit per accidens operabitur. Determi­ consistere in qualitate, nempe in ali­ natur autem a fine, qui est terminus, quo actu intellectus vel voluntatis, in quem tendit agens. Ergo motio scilicet cognitione excitante vel vofinis ita debet respicere actiones et 5 litione aut intentione ipsius finis. effectus ut rem causandam, quod et­ Ita Cabero hic tract. 2. disp. 6. iam ipsum agens respiciet tamquam dubit. 3. Secunda asserit esse ipsam actio­ mobile, quod determinat, ut opere­ tur. In ipsis autem agentibus, quia nem agentis, præsertim voluntatis alia sunt exequentia, alia imperantia io operantis, quæ actio sub respectu et dirigentia, finis non potest imme­ egressionis et dependentiæ ab agente diate movere illud agens, quod est dicitur actio, sub dependentia a fine pure executivum - et cognitione ca­ est finalizatio. Quid sit autem ista rens, sed illud, quod se dirigit et dependentia a fine restat explican­ movet in finem, a cuius directione 15 dum. Ita Suarez disp. 23. Metaph. executiva agentia moventur. Non sect. 4., Eubius 2. Phys, tract, de enim bonitas finis potest movere nisi Causa finali q. 3. n. 30., Carmel, hic aliquem appetitum. Appetitus au­ disp. 14. q. 5. § 2. et plures thomistæ tem vel est innatus vel elicitus. In­ ad 1. 2. q. 1. art. 1. Et ad idem reduci­ natus debet esse directus ab aliquo 20 tur sententia scotistarum, quod cau­ dirigente ipsum in finem, quia ipse salitas finis fundamentaliter sumpta non se dirigit. Elicitus autem sup­ est idem cum actione voluntatis, qua ponit cognitionem, in hoc enim con- eligit vel imperat media, formaliter sistit, quod sit elicitus. Et sic prima vero est relatio distincta a relatione motio finis debet esse in appetitum 25 causæ efficientis, sicut ipse finis di­ se dirigentem in finem, deinde in stinguitur, et hæc subiectatur in ipsa agentia, quæ sunt directa ab alio, causa et terminatur ad effectum. Ita quia omne, quod est directum non Fuente 2. Phys. q. 7. diffic. 3. art. 2. a se, supponit aliud, a quo dirigatur, Sed mirum est, quod fundamentum et cum non sit processus in infinitum, 30 huius relationis dicitur esse ipsa ac­ oportet venire ad aliquod, quod se tio efficientis, et tamen subiectari dirigat in finem, et hoc est appetitus dicitur in ipso fine. Quomodo ista cohærent, cum relatio numquam se­ rationalis. Difficultas ergo præsens ad paretur a fundamento! hoc solum reducitur, ut explicemus, 35 Tertia sententia dicit causalita­ quid sit vere et proprie illud, quod tem finis esse aliquid medium inter metaphorice et improprie vocamus finem et finalizatum resultans a fine, motionem in causahtate finis. Opor­ sicut actio est medium inter efficiens tet enim, quod sit vera causalitas et effectum. Quam sententiam pla­ et propria, licet sit metaphorice ac­ 40 cuisse quibusdam recentioribus re­ tio seu motio, sicut Christus dicitur ferunt Fonseca et Conimbric. Sed leo metaphorice propter fortitudi­ neque ipsi videntur ab ea abhorrere. nem, non quia sit in eo metaphorice Nam Fonseca 5. Metaph. cap. 2. fortitudo, sed est metaphorice leo­ q. 10. sect. 3. et 4., Conimbric. 2. nina, vere autem divina. Similiter 45 Phys. cap. 7. q. 6. art. 2. dicunt cau­ finalizatio metaphorice dicitur motio, salitatem finis esse modum ipsius vere autem causalitas finis, et inqui­ finis, licet ab eo realiter indistinctum. Et q. 21. art. 3. ad 2. inquiunt actio­ rimus, quid sit illud vere. Varie circa hoc sentiunt auctores. nem ipsius intellectus proponentis Principales autem sententiae redu­ 50 voluntati finem præcedere causali- 278 PHIL. NAT. I. P. Q. X[ll. ART. II. tatem finis, et sic non ponunt in D. Thoma q. 22. de Veritate art. 2. *, actione veritatem huius metaphora). ubi inquit, « quod sicut influere causa· Quarta sententia non distinguit efficientis est agere, ita influere cama causalitatem finis a bonitate ipsius finalis est appeti et desiderari». Et finis nisi secundum quamdam mora- 5 1. Contra Gent. cap. 75. ratione 5, litatem, quatenus bonitas finis attra­ inquit, « quod causalitas finis in hoc hit et intentionaliter efficit, ut effec­ consistit, quod propter ipsum alia tus agentis intuitu eius fiat et sic ab desiderantur, et ita quanto finis eat eo pendeat. Ita Ægidius lib. 1. de Fine perfectior et magis volitus, tanto voin communi q. 6. art. 6. § 3. Quod io luntas volentis finem ad plura eitotum non videtur differre ab excita­ tenditur ». Et 1. 2. q. 28. art. 6. tione et propositione obiecti per in­ inquit, « quod omne agens agit propter tellectum, ut docet prima sententia. finem aliquem, finis autem est bonum Ultima sententia constituit cau­ desideratum et amatum unicuique, salitatem finis in quodam conflato ex u ergo manifestum est, quod omne acausalitate physica et morali: phy­ gens agit quamcumque actionem ei sica, quatenus dependentia fmali- amore aliquo ». Sentit ergo D. Tho­ zati a fine realis est; moralis autem, mas, quod influxus et causalitas finis quatenus dependet saltem tamquam mediante amore diffunditur, neque a conditione ab existentia obiectiva so enim bonitas finalizans diffunditur et intentionali. Ita Araujo 8. Me­ realiter, id est non per sui propaga­ tionem et alterius boni productionem, taph. q. 9. art. 2. Sit unica conclusio : Metaphorica sed per sui affectum et ordinationem motio, qua finis dicitur causare se­ in ipsum bonum. Idem expressit cundum veritatem, est primus amor 25 Scotus q. 4. prologi § Aliter dicitur \ finis ut passive pendens ab appetibili, ubi inquit, « quod finis non est causa, nisi in quantum amatus et deside­ non ut active elicitus a voluntate. Hæc conclusio unum supponit et ratus movet efficiens ad efficiendum . Ratio conclusionis est, quia finis alterum declarat. Supponit, quod cau­ salitas finis, licet metaphorice sit mo- 30 finalizat in quantum appetibile et tio, vere tamen esse causalitatem rea- bonum. Bonum autem est id, quod lem, quia alias si totum, quod datur omnia appetunt, ut definit Philo­ in causalitate finis, esset metaphori- sophus 3. Ergo si actio appetibilitatis cum et nihil reale, finis non esset est causa, reductio eius in actum vera causa physica, cum tamen sit 35 erit formalis causalitas, appetibile præcipua et prima causarum, imo autem formaliter reducitur in actum per excellentiam est id, cuius causa per actualiter appeti; propria enim seu cuius gratia cetera fiunt. Ergo actualitas appetibilis est appeti actu. si nullam veram causalitatem habet, Item quia finis non finalizat nisi 40 prout in intentione, ergo eius causa­ vera causa non est. Quod vero explicanda sit causa­ litas intra ipsam voluntatem esse litas finis per ipsum appeti et amari debet, non in aliquo extra volun­ passive, quod in re est ipse amor tatem. Neque apparet aliud quam a voluntate elicitus, non ut a vo­ actus ipse voluntatis, quo redditur luntate elicitive, sed ut ab ipso pon- « finis amatus. Nam quidquid aliud dere appetibilis passive, sumitur ex est, sive habitus aliquis sive potentia * Ρα IX. 3Π a. ’ Super prologum Magistri Sententiarum q. L ct 5. art. 3. (I. 35. n. 115 n). • et. Etb. Nleom. I. 1. c. 1. (1001 α 1). DE FINE voluntatis, minor actualitas est, quam ad actualem influxum requiratur. Alii vero actus posteriores isto amore causati sunt a fine potius quam causalitas eius. Imo ipsemet amor finis ut elicitus a voluntate est cau­ satus a fine, ut autem passive pen­ dens ab ipso pondere appetibilis cau­ salitas finis est, ut statim magis ex­ plicabitur. Ut autem hoc radicitus percipia­ tur, advertendum est amorem seu appetitum actualem pendere a du­ plici principio, scilicet ab appetibili ut attrahente et efficiente appetitum, quod explicatur per modum cuius­ dam ponderis seu spirationis incli­ nantis iuxta illud Augustini 1 : « Pon­ dus meum amor meus, eo feror quo­ cumque feror n. Et sic voluntas fit ponderosa ex ipsa coniunctione et immutatione appetibilis. — Secundo pendet amor ab appetente seu vo­ luntate eliciente, quando est appe­ titus elicitus, sicut quando est in­ natus pendet ab instituente naturam et dirigente in finem. Et quidem ille actus seu amor, ut est actus seu ope­ ratio causæ, respicit ipsam ut effi­ cientia seu actio. Ut vero pendet ab obiecto, adhuc fundat duplicem habitudinem: Aliam specificationis, quæ proprie respicit ipsum ut ob­ iectum per modum specificativi et pertinet ad genus causæ formalis extrinsecæ. Alia est habitudo finalizationis, quatenus actus ille, etiam postquam est specificatus, respicit alterum, cuius intuitu et gratia fiat, vel si intuitu sui fit, in se habet ra­ tionem finis distinctam a ratione obiecti. Itaque dependentia actus ab obiecto est communis tam obiecto, qui est finis, quam qui non est finis, et solum consistit in dependentia ab ipso ut determinante speciem 279 actus. At vero finis non constituit speciem, sed movet agens ad exer­ citium actionis, et quia non potest exercere actionem nisi per aliquam inclinationem, quæ generaliter dici­ tur appetitus, neque inclinatio po­ test tendere nisi ad aliquid certum, prius necesse est, quod reddatur in­ clinatio proportionata respectu illius termini, in quem tendit. Et illa proportio seu immutatio reddit in­ clinationem quasi coniunctam ipsi appetibili. Et sic inclinatio ponde­ rosa facta tendit in finem, et quanto plus facit aliquod bonum ponderare in plures actiones, tanto universalior et perfectior finis est, et si facit ponderare in omnes, tunc est ultimus finis et dicitur appeti et diligi toto corde, imo et amari caritate, quia caritas addit super amorem com­ muniter dictum æstimationem rei volitæ quasi magni et cari pretii, ut dicit S. Thomas 1. 2. q. 26. art. 3. Quare hæc immutatio seu pondus appetibilis in voluntate in re per actum amoris fit. Sed quatenus est elicita perfecte a voluntate, dicitur actio voluntatis et effectus finis, qua­ tenus vero est ab appetibili et subordinatur ei ad amandum, est causalitas finis ; finis 2 enim est ipsum appetibile, et ab eo causalitas finalis esse debet. Et secundum hanc rationem est ab obiecto proposito et præcedit ra­ tionem eius ut est a voluntate elicitive, sicut spiratio amorem per­ fectum, dictio intellectionem. Et hoc ipsum agnovit D. Thomas in loco nuper cit. art. 2., ubi in­ quit, « quod appetibile dat appetitui primo quidem quamdam coaptatio­ nem ad ipsum, quæ est quædam complacentia appetibilis, ex qua se­ quitur motus ad appetibile, et ex ista immutatione appetitus ab ap- 1 Conf. 1. 13. o. 0. (Miimc P. L. XXXII. 840), cp. 1ST., ad Hilarium, c. 2. n. 9. (op. cit. ΧΧΧΙΠ. i'T), De Civitate Del, I. 11. c. 28. (op. cit. XLI. 342). * Lu — tinte ... oesc debet. PHIL. NAT. 1. P. Q. XIII. ART. II. 280 petibili amor nominatur passio ». rei causatae. Sed amor est effectus Et solutione ad 3., cum obiecisset, finis, etiamsi sit primus, quo finis quod amor non importat ipsum mo­ amatur, quia ab ipso fine allicitur tum appetitus, sed principium motus, et determinatur voluntas ad aman· et sic non est passio et motus, re­ 5 dum finem. Ergo ipse amor non est spondet, «quod amor etsi non no­ causalitas finis, sed causatum. minat motum appetitus tendentem Secundo: Finis per cognitionem in appetibile, nominat tamen motum propositus excitat appetitum ad aappetitus, quo immutatur ab appe- morem. Ergo ante ipsum amorem tibili, ut ei appetibile complaceat ». io habet causare et habet causalitatem Præcedit ergo immutatio complacen­ scilicet excitationem ipsam. tiam, quia immutatur, ut placeat, et Antecedens constat, quia voluntas in sic est causalitas finis, quia redditur amore finis dependet essentialiter a appetibile actu amatum seu appeti­ propositione et ostensione obiecti, tum, non denominatione extrinseca ergo aliquid influit obiectum seu finis sumpta ab actione amandi, sic enim in illum amorem, et sic ante actum consequitur illam, et non est aliquid voluntatis finis habet causalitatem, reale, sed ab immutatione, qua red­ ergo non consistit in solo amore. Tertio: Quia ratio finis ut causet, ditur appetibile coniunctum ipsi ap­ petitui et appetitus ille coaptatus est realis eius appetibilitas, et non ipsi appetibili; et sic ipsum appeti­ intentionale esse apprehensionis, ergo bile se habet ut gravitas et pondus causalitas debet esse aliquid reale voluntatis, tam respectu sui quam correspondens isti rationi formali, aliorum. Et convenienter sic poni­ alias si causalitas realis non est, tur causalitas finis, quia finis est ipsa causa finalis non erit. Sed esse causa movens modo immobili, non actu amatum seu appetitum non est se movens, sed alia immutans, ut aliquid reale, sed extrinseca denomi­ patet 12. Metaph. textu 37. \ lect. 7. natio, ergo non potest esse causalitas apud D. Thomam 2. Et ita causa- vera finis, sicut neque ipsum esse litas eius non debet quæri in ipso- s cognitum. Quarto: Quia causalitas finis est met fine neque in aliquo motu ab eo egrediente, sed in ipso effectu moralis et motio quædam metaphoeius, scilicet in ipso amore, qui est rica. Sed moralis causalitas non est effectus et causalitas finis secundum aliquid positivum emanans a causa, diversas habitudines et consideratio- s alias esset aliquid physicum, et non nes, sicut etiam quia Deus immobili­ morale, et realis motio, non metater operatur seipso, est actus ulti­ phorica. Ergo non est ipse actus vo­ mus operandi, actio autem operata ad luntatis seu amor etiam prout pen­ extra est effectus Dei, et non aliquid det a fine. Nam illa dependentia a medium inter effectum et causam. i fine vel est realis et physica vel non. Si non, ergo prout sic non dependet realiter a fine, nec causalitas finis Solvuntur argumenta. aliquid reale est. Si vero est depen­ Primo obicies : Nullus effectus dentia physica, cur non dicetur realis potest coincidere cum sua causali­ e motio, sed metaphorica etiam pront tate, siquidem causalitas est ratio pendet a fine? influens in effectum et ipse exitus Quinto: Ista actio voluntatis est • 1O7Î b i. • Pa XX. 037 b. DE FINE etiam causalitas efficientis, et sub ea ratione, qua efficientis est, non est causalitas finalis, sed potius ef­ fectus ipsius finis, alioquin confun­ derentur istæ causalitates, si sub ea 6 ratione, qua est causalitas efficientis, esset causalitas finis. Ergo aliquid debet dari præter rationem actionis, ut reddatur causalitas finis, quia si uihil amplius additur, una formaliter erit altera. Illud autem, quod addi­ tur, debet esse aliquid reale, saltem ut modus, et sic oportet explicare, quid sit, et frustra confugiemus ad motionem metaphoricam, si datur realis modus præter modum actionis et causalitatis efficientis, qui tamen non potest procedere a fine, cum finis quandoque realiter non existât, apprehensio autem solum se habet ut conditio, non ut ratio causandi. Ultimo: Finis operatur alliciendo et attrahendo voluntatem, ut velit, ergo causalitas non potest esse volitio, quia per volitionem non allicit ad volendum, sed iam est allecta, ergo non est causalitas alliciendi. Ad primum respondetur, quod amor secundum diversas considera­ tiones est causalitas et effectus finis. Nam ut active elicitur ab appetitu, est effectus finis, gratia enim finis operatur voluntas, alias non amaret finem propter finem, quod esset non habere illum pro fine. At vero iste amor finis ut passive se habet ad obiectum appetibile, quatenus connaturalizatur illi, et accipitur a vo­ luntate ut pondus suæ inclinationis immutans ad complacendum, sic est causalitas finis et ratio appetendi et exeqnendi alia; de quo amplius di­ cemus solutione ad ultimum. Ad secundum respondetur, quod ipsa cognitio seu obiectum ut cogni­ tum causât amorem, et amor pendet ab illo secundum duplicem conside­ ’ Lu — ab ... causalitas. • Lu — scii. ... dependens. 281 rationem, et ut actus, quatenus actio elicita est a voluntate, et ut causa­ litas, quatenus passiva quædam im­ mutatio et connaturalitas est ipsius appetibilis in appetitu, et prout cau­ salitas dependet et causatur a fine excitante per cognitionem immediate per seipsam, sicut actio et omnis alia causalitas a sua causa est im­ mediate per seipsam. Ut autem ille amor est actio elicita, causatur a fine tamquam effectus mediante ipsa immutatione appetitus passiva ab 1 obiecto proposito, quæ est ipsius finis causalitas. Quomodo autem ista passiva immutatio appetibilis erga appetitum præcedat amorem, ut actio est, statim explicabimus. Ad tertium respondetur causa­ litatem finis esse realem, prout ly reale distinguitur contra ens ratio­ nis, non prout distinguitur contra ly intentionale. Oportet enim, quod fi­ nis causet mediante cognitione ut proponente et movente voluntatem, quæ motio intentionalis est, vere tamen in re existens et verum ef­ fectum habens in voluntate, scilicet amorem, non solum ut elicita actio voluntatis, sed etiam ut passio est ab appetibili. Et quando dicitur, quod esse amatum est extrinseca denominatio, distinguo: in obiecto ad extra esse amatum est denomi­ natio, concedo, in ipso vero affectu interiori esse amatum, quod est idem atque ipsum appetibile esse coniunctum voluntati, et spirare seu pon­ derare in illa ad amorem sui et alio­ rum, sic nego. Vere enim effectus ab appetibili ipso pendet et determina­ tur, et hoc vocatur amor passive, scii. 2 affectus ipse ut a pondere obiecti dependens. Quodsi instes: Nam passio est posterior actione, ergo non potest causalitas finis esse amor ut passio 282 PHIL. NAT. I. P. Q. XIII. ART. II. et effectus eius ut actio, cum cau­ Ad quartum respondetur, quod salitas sit prior effectu, non ad ipsum causalitas finis est metaphorice actio, consecuta. Respondetur, quod passio ut dicit Philosophus 1. de Generat, consecuta ad actionem non potest textu 55. 2, sed non metaphorice est esse causalitas finis, sed effectus, causalitas, sicut iam supra dictum multo magis quam ipsa actio, ad est. Quatenus ergo vera causalitas quam talis passio consequitur. Et sic est, veram quoque et realem muta­ amor ut est actus immanens receptus tionem importat, et identice est idem passive in voluntate, postquam eli­ cum actu amoris; est 3 enim spiratio, citur ab ipsa, non est causalitas finis, quæ non distinguitur ab amore, sicut sed effectus. At vero id, quod dicimus neque dictio in intellectu a cognitione. esse causalitatem finis, est passio seu Formaliter autem est vera depen­ spiratio appetibilis in appetitu, quæ dentia ab ipso appetibili ut spirante, influit in elicientiam amoris perfecti, ratione cuius dicitur moralis motio, quatenus redditur appetitus immu­ sed vera dependentia. Ad quintum respondetur, quod tatus ab appetibili seu determinatus et quasi ponderosus factus ab appe­ causalitas finis non est ipsa causa­ tibili, ut tendat in ipsum et in alia litas efficientis formaliter, sed iden­ propter ipsum. Et sic dicit D. Tho­ tice. Id autem, quod formaliter addit, mas 1. 2. q. 26. art. 2., quod prima est vera et realis dependentia ab immutatio appetitus ab appetibili obiecto, non quatenus specificante, vocatur amor. Unde talis passio sed quatenus spirante et appetitui non est illata ex actione, sed actus se coniungente, ut ponderet et in­ ut spirans, id est, ex vi obiecti pon­ clinetur in alia. Et sicut actus in­ derans et dans principium actionis 25 tellectus pendet a virtute intellec­ seu inclinationis, quæ est amor per­ tiva efficienter et a præsentia ob­ fectus, ut docet ibidem S. Tho­ iecti formaliter, et tamen vere de­ mas solutione ad 1. Et inde infert pendet ab obiecto in suo genere, ita ibidem art. 3. ad 4., quod magis quod assimilatur illi terminus cognihomo in Deum potest tendere perse 1 tionis, sic amor ille et pendet a po­ amorem passive quodammodo ab tentia eliciente et ab obiecto ponde­ ipso Deo attractus, quam ad hoc rante seu spirante inclinationem ad eum propria ratio possit ducere. obiectum. Et hoc non facit obiectum Quare ista immutatio potentiæ ab nisi coniunctum et coaptatum ipsi obiecto sine elicientia actus non est, 3 5 appetitui, et talis coniunctio seu de­ imo 1 realiter et identice est ipse pendentia et ordo ad appetibile ali­ actus elicitus, sed ut a potentia eli­ quid reale est in ipso effectu ut de­ citur, perfecte et consummate est pendente ab appetibili, et sic est elicientia amoris, ut ab obiecto con- causalitas finis, quia communicat vo­ iungente se voluntati per actum, ut < lo luntati pondus et inclinationem ut spiratio est et pondus obiecti et a ratione sui cetera appetantur. propositione obiecti pendens, sic di­ Ad ultimum respondetur verum citur passio, non quidem secuta ex esse, quod finis attrahit et allicit actione, sed spirata ab obiecto et voluntatem, et hæc attractio est ad voluntate, ut amoris actus perfecte « hoc, ut voluntas velit. Sed in illa eliciatur. volitione sunt duo: Alterum, quod 1 Lu — Imo ... elicitu» · • 324 b 14. • Lu — est ... a cognitione. DE FINE 283 est causatum a fuie, alterum, quod terminatur in volitione mediorum. est ratio causandi. Neque est mirum, Ordo vero executionis incipit a mediis quod causalitas identiflcetur cum cau­ volitis et terminatur in fine secun­ sato, quia etiam actio identificatur dum esse reale assecuto. In hac autem difficultate non cum effectu. Id ergo, quod elicientiæ 5 seu actionis est in illa volitione, est loquimur de actibus divinis. Licet causatum a fine, quod vero coapta­ enim Deus agat propter finem, tamen tionis et coniunctionis est cum appe­ neque ipse neque actus voluntatis tibili seu ordinis ad ipsum, quo red­ eius sunt res finalizatæ a fine, quia ditur ponderans in appetitu, ut in- ui actiones internæ Dei, cum sint ipsa clinetur ad se et ad alia, hoc dicitur substantia Dei, non possunt esse attractio per modum causalitatis ad causatæ ab aliqua causa, solum ergo actum, ut explicatum est. Unde 1 ista effectus ad extra finalizantur a Deo. Igitur circa assignanda obiecta, attractio et causalitas identice et realiter est ipse actus amoris, forma-1a ad quæ se extendit finis, varia est liter est ordo seu dependentia ipsius auctorum sententia. Quidam eab obiecto appetibili proposito ut nim solum media et actus, qui ver­ santur circa media, dicunt finalizari ponderante in voluntate. a fine, non ea, quæ pertinent ad in­ iio tentionem et amorem finis. Ita P. Articulus III. Vazquez 1. 2. q. 1. disp. 3. cap. 2., Lorca ibidem disp. 2., Cabero hic AD QUÆ OBIECTA SE EXTENDAT disp. 6. dub. 4. et alii. CAUSALITAS FINIS, AN SOLUM AD Fundamentum est, quia finis movet MEDIA VEL ETIAM AD IPSUM AMOREM FINIS. ’ » metaphorice prout in intentione, ergo esse in intentione est conditio requi­ sita, ut moveat et causet, ergo inten­ Actus, qui a fine causari possunt, tio ipsa non est causata a fine, sed so­ id est gratia illius fieri, quidam per­ lum actus, qui post intentionem setinent ad ordinem intentionis, qui- :» quuntur, quales sunt qui versantur dam ad ordinem executionis. No­ circa media. Et fortius urget hoc, mine autem ordinis intentionis si nomine intentionis intelligamus intelligimus illos actus, qui respiciunt ipsum amorem finis, quem præced. finem ut obiectum volitionis, nomine art. diximus esse causalitatem finis. vero ordinis executionis eos ac­ 35 Ergo non est effectus illius, alias tus, qui respiciunt media usque ad esset causa sui, sed solum amor alio­ realem finis attingentium in suo esse. rum a fine est effectus finis. Ad primum ordinem pertinet primo Alii e contra sentiunt non so­ simplex volitio finis, desiderium il­ lum actus, qui versantur circa media, lius, fruitio seu delectatio in mente, sed etiam qui versantur circa finem intentio. Ad secundum ordinem per­ esse effectus finis, non solum ipsam tinet electio, quam antecedit consi­ intentionem, sed etiam simplicem alium et consensus, deinde imperium, morem finis. De qua sententia videri usus, executio mediorum, assecutio possunt P. Suarez disp. 23. Metaph. finis, delectatio de ipso assecuto seu sect. 3. n. 7. et 8., Curiel 1. 2. q. 1. possesso, de quibus lato S. Thomas art. 1. dub. 2. § 4., Conimbric. 2. Phys. 1. 2. q. 8. usque ad 17. Itaque ordo cap. 7. q. 22. art. 1., qui tamen di­ intentionis incipit a fine volito et cunt perfectissimam causalitatem fi1 Lu — (fade ... ία voluntate. 284 PHIL. NAT. I. P. Q. XIII. ART. III. nis versari circa media, imperfectam volitus et amatus. Sed omnia ista vero circa amorem ipsius finis. Et media et actiones fiunt vel appetun­ aliqui etiam, licet concedant inten­ tur gratia finis et supponunt finem tionem finis esse finalizatam ab illo, volitum et amatum, ergo sunt effec­ non tamen simplicem amorem finis, 5 tus finalizati a fine. sed hunc requiri tamquam causalita­ Solum dubitabis, quomodo cau­ tem vel conditionem finalizandi. Ita salitas finis, quæ est motio metaphoFonseca 5. Metaph. cap. 2. q. 10. rica et in re ipsum amari seu ap­ sect. 2. peti finis, derivetur ad actiones exEl fundamentum pro hac parte ge- io ternas, siquidem finis ut volitus nihil neraliter est, quia finis causât ap­ reale illi potest imprimere, ratione petitum sui non solum respectu me­ cuius dicatur finis realiter causare diorum, sed etiam ad appetendum ilia, sed solum ponit denominatio­ se, quia non appetitur gratia alio­ nem extrinsecam in mediis vel actirum, sed gratia sui. Ergo etiam amo- ifi bus externis, non ergo sunt effectus rem sui finalizat, quia nihil aliud est proprie et realiter ipsius finis. Propter hoc aliqui valde laborant finalizare quam gratia sui appeti. Ve­ rum est magis istam causalitatem in explicanda continuatione huius finis relucere respectu intentionis causalitatis finalis cum rebus et opequam respectu amoris simplicis ipsius 20 rationibus externis. Et quidam solum finis, eo quod intentio licet directe ponunt extrinsecam dependentiam et sit de fine, de connotato tamen dicit influxum in actiones externas, qua­ ordinem ad media, quatenus dicit tenus modo quodam morali subdun­ ordinem ad finem ut assequendum tur internis. In ipsis autem internis per inedia, simplex autem amor finis 25 actibus influxum seu dependentiam immediatam a fine ponunt. Ita P. nihil de mediis connotât. Dico ergo primo: Agens propter Suarez disp. 23. Metaph. sect. 4. finem finalizatur ab ipso, non ut ef­ η. 16. et 17. Alii vero etiam intrin­ fectus, sed ut subiectum motum a fine. secam et propriam dependentiam et Hæc est contra Ægidium libro 1.30 causalitatem finis ponunt in opera­ de Fine in communi q. 6. art. 5. tionibus et effectibus externis, qua­ § 2. et 7. et alios, quos ibi citat, tenus gratia eius fiunt. Quod certe qui totaliter excludit agens a cau- nisi ponatur in actionibus divinis, salitate finis. Ratio tamen nostræ non poterit causalitas finalis in Deo conclusionis sumitur ex dictis præ- 35 salvari, siquidem actus interni Dei ced. art., quia finis non potest cau­ non causantur a causalitate finis. sare actionem agentis nisi movendo Si quid ergo finaliter a Deo causatur, et excitando agens, ut velit et agat solum potest esse effectus vel actio propter finem. Ergo actio ita debet externa. esse effectus finis, quod agens sit « Respondetur ergo causalitatem excitatum et motum. finis eo modo continuari cum acti­ Dico secundo: Ea, quæ pertinent bus et effectibus externis, quo con­ ad ordinem exeeutionis, tam media tinuatur inclinatio appetitus seu vo­ ipsa volita quam volitiones circa ta­ luntatis cum ipsis actibus et effectilia media et actiones extemæ circa « bus externis a tali inclinatione emaipsa, sunt effectus finalizati a fine. nantibus. Quia enim actiones ex­ De hac conclusione non est contro­ ternae et consequenter effectus earum versia inter auctores, quia omne illud fiunt ab agente ut inclinato ad agen­ est effectus finis, quod fit gratia dum, et sine inclinatione agens non finis, præsertim si supponitur linis w operatur. Omnis autem inclinatio ori- DE FINE tur et dependet ab aliquo primo amore, quo volitus est finis, et ille amor ut pendens ab appetibili, a quo accipit inclinationem et pon­ dus, est causalitas finis, ut præced. art. explicavimus. Ita omnis actus et effectus, qui ex tali amore de­ rivatur secundum inclinationem eius et connexionem cum illo, virtualiter participat ipsam causalitatem finis, quatenus ex primo amore reli­ qua derivantur. Et sicut prima cau­ salitas finis realis est ratione actus amoris, cum quo identificatur, ita virtualis causalitas realis est ratione inclinationis, quæ ex isto primo amore derivatur in reliquos actus. Quando ergo dicitur, quod actiones extern® et effectus earum, quæ sunt ipsa media executa, solum extrinsece par­ ticipant rationem finis amati, re­ spondetur, quodsi ly amatum suma­ tur pro denominatione orta in obiecto ex ipso actu amoris, sic extrinsece tangit actus et effectus ex amore secutos. Si autem ly ,, esse amatum ” sumatur pro coniunctione passiva appetibilis ad appetitum, cuius gra­ tia cetera appetuntur et in quo continentur, sic virtualiter manet in actibus et effectibus, qui sicut ex ipsa inclinatione amoris realiter de­ rivantur, ita virtualiter participant ipsam causalitein finis, quæ in tali amore spirativo identificato cum ipso actu amoris consistit. Dico tertio: Finis habet pro ef­ fectu finalizato etiam ipsum actum intentionis erga finem, imo etiam ipsum simplicem amorem finis, in quantum est actus elicitus a volun­ tate. In prima parte conclusionis con­ veniunt fere omnes auctores, præter P. Vazquez supra cit. in prima sententia. Ratio est, tum quia in­ tentio non præcise versatur circa finem, sed etiam attingit media in obliquo, et sic pro hac parte causari debet a fine; tum etiam, quia intentio 285 supponit simplicem amorem finis, a quo derivari potest, nam supponit finem amatum, ergo potest elici in­ tentio ex amore et gratia finis voliti. Nihil autem amplius requiritur, ut aliquid sit causatum a fine, quam quod sit gratia et amore finis; hoc enim est esse finalizatum. Unde patet ad rationes dubitandi pro prima sententia allatas. Ad pri­ mam dicitur, quod finis prout in intentione flnalizat, non prout in intentione formali, sed radicali. Amor autem ille simplex finis est initium seu radix intentionis, et sic finis prout formaliter vohtus et ra­ dicaliter intentus est causa finalizans etiam ipsam intentionem for­ malem. Ad secundam respondetur, quod finis non est causa sui secundum idem, sed secundum diversa. Finis enim ut amatus est causa sui, ut sit intentus, alliciendo ad sui in­ tentionem et mediorum volitionem. Secunda pars conclusionis maio­ rem habet difficultatem, et alii sunt qui affirmant, alii qui negant, et utraque pars testimoniis utitur Divi Thomæ et ratione. Sed nos utrumque conciliamus ex distinctione data de amore passive seu spirative et elicitive seu perfecte sumpto. Nam amor ut præcise est ab appetibili, non est effectus finalizatus a fine, sed cau­ salitas eius, ut art. præced. ostendi­ mus; ut autem active elicitur a voluntate, sic est effectus finaliza­ tus a fine, siquidem agendo et eli­ ciendo propter aliquem finem agit, alias a casu vel fortuito eliceret il­ lum actum. Et ex alia parte supponit finem sufficienter couiunctum volun­ tati per ipsummet amorem, ut præ­ cise est ab appetibili. Ergo habet quidquid requiritur, ut amor ille elici dicatur propter finem seu gra­ tia finis amati, id est couiuncti ipsi appetibili. Et in hoc sensu intelliI gimus, quod dicit D. Thomas q. 22. 286 PHIL. NAT. 1. P. Q. XIII. ART. III. de Veritate art. 2. *, a quod induere etiam amor, ut passive est ab appe­ causæ finalis est appeti et deside­ tibili, est propter finem et causatus rari », adiuncto eo, quod dicit 1. 2. a fine, quia supponit bonum propo­ q. 26. art. 2. ad 3., quod amor non situm per intellectum, quod movet ut nominat motum tendentem in appe- 5 finis. Respondetur, quod amor sic con­ tibile, sed nominat motum appetitus, sideratus non est a fine ut causa­ quo immutatur ab appetibili, ut ei tus, sed ut causalitas, et sic dicetur appetibile complaceat. Sic ergo amor esse a fine eo modo, quo causalitas ut ab appetibili seu appetibile ut est a causa et actio ab agente. Et I coniunctum appetitui est causa fi- io hoc ideo, quia influere causæ finalis nalizans et causans, ut elicitive ame­ est appeti et desiderari, ut dicit tur gratia talis appetibilis immutan­ D. Thomas supra cit., alias non ve­ tis appetitum, ut complaceat. Et sic lificatur, quod finis gratia et amore etiam salvatur, quod docet D. Tho­ sui moveat·, nisi aliquis amor suppo­ mas 1. 2. q. 1. art. 1. ad 1., quod is natur, saltem in quantum est appeti­ omnis actio humana est propter fi­ tus immutatus ab appetibili seu conem, etiamsi agat actionem, quæ est ordinatus illi, ut finaliter moveat. ultimus finis. Ergo etiam actio, quæ Nam ut est ab appetitu elicitus ille est amor ultimi finis, ut actio propter amor, iam debet supponere finem, finem est. Et 1. p. q. 82. art. 4.20 quia omne agens elicit active et inquit, quod intellectus movet vo­ agit propter finem, et ut dicit luntatem per modum finis, quia bo­ D. Thomas 3. Contra Gent. cap. 2.: num intellectum est obiectum volun­ « Finis est id, quo tendit impetus tatis et movet ipsam ut finis. Sed agentis ». respectu primi amoris datur bonum 25 Ex quibus etiam solvuntur FUN­ propositum per intellectum, ergo mo­ DAMENTA SENTENTIÆ CONTBABIÆ. vet voluntatem, et hoc alliciendo et Primo enim arguunt, quia causa­ per modum motionis finis. Ergo ille litas finis est amor, ut iam sæpc amor sic elicitus est finalizatus a dictum est, quia finis non dicitur fine. 30 causare, nisi in quantum aliquid fit Nec obstat, quod obiectum con­ gratia et amore illius. Ergo suppo­ currit ad amorem sui efficienter, ut nitur amor finis, ut aliquid fiat prop­ aliqui existimant, et sic non con­ ter finem, et sic ipse amor non est currit motu metaphorico, sicut re­ effectus eius. Item, quia si ille aquiritur ad finem. Respondetur enim, 35 mor simplex sit effectus finis, non quod etiam data hac sententia, quæ apparet, quare bruta non moveant tamen non est certa, nullum est in­ se in finem, cum ipsum apprehendant conveniens, quod utramque causali­ et simplici amore in illum ferantur. tatem habeat obiectum secundum di­ Nec requiritur, quod apprehendatur versas considerationes. Et D. Thomas « convenientia finis in ordine ad al­ in auctoritate allata per modum fi­ terum, id est ad media, sed sufficit, nis dicit concurrere, quod nobis suf­ quod in ordine ad se, ut ametur. ficit. Præterquam quod in hac sen­ Hoc autem apprehendit brutum; fer­ tentia obiectum ipsum non concur­ tur enim in aquam, v. g. ut conve­ rit efficienter, sed actus intellectus 45 nientem ad extinguendam sitim. De­ movens voluntatem. nique, primus amor non potest esse Quodsi dicas nostram rationem ex fine, nisi in quantum aliquis se nimium probare; probat enim, quod movet ex fine ad illum amorem. Si > Pa IX. 317 a. DE FINE 287 enim non se movet, non agit ex fine, tionem finis, id est ipsum ordinem sed agitur sicut bruta. Sed in primo convenientiæ, quem habet ad appe­ amore nullus seipsum movet, sed tan­ tentem, quod non cognoscunt bruta. Ad tertium respondetur, quod tum a Deo movetur, ut probat Divus Thomas 1. 2. q. 9. art. 4. ex Aristo­ 5 primus amor finis est a Deo ut tele 7. Eth. Eudem. cap. 14. 1 Ergo movente efficienter, quia non sup­ ille primus amor non est effectus ponit priorem actum ex parte ho­ causatus a fine, quia non est a se minis, quo se efficienter moveat. Non movente et dirigente in finem. Et tamen sequitur, quod in illo actu ad hoc etiam facit, quod toties dicit io non agat propter finem, cum ad S. Thomas, quod bonum est finis hoc ipsum Deus moveat, ut gratia ut amatum, ut videri potest 1. 2. finis cogniti et ipsi voluntati coniuncti q. 28. art. 6. et in 3. dist. 27. q. 1. et coaptati velit ipsum finem. Unde art. 1.2 et q. 21. de Veritate art. 2. habet sufficientem rationem et apin corpore 3. Ergo finis supponit u plicationem, ut amet finem propter amorem sm, non causât. ipsum et gratia eius, non tamen ut Ad primum respondetur, quod efficienter moveat se, quia ad hoc amor est causalitas finis ut passive requiritur, ut ex uno actu se moveat derivatur ab appetibili, est autem ad alium actum. Ut autem propter causatus a fine, ut eliciti ve a volun­ finem velit, sufficit idem actus sub tate, eo quod voluntas in eliciendo diversa formalitate, scilicet ex conamorem finis propter finem sibi con­ iunctione et coaptatione finis, ut junctum agit et a fine allicitur. spirante in ordine ad elicientiam Ad secundum respondetur bruta ipsius, ut perfecte est a voluntate non agere propter finem, quia etsi amante. Et sic quod sufficit ad mo­ allidantur a bonitate finis absoluta, tionem finis, quæ est metaphoriea deficit tamen illis electio et intentio et minor, non sufficit ad efficientem, tam formalis, ad quam se moveant, quæ est physica et maior. quam radicatis, ex qua se moveant, Et ad auctoritates S. Thomæ re­ quia carent voluntate initiante in­ spondetur, quod finis non causât nisi tentionem. Et hoc ideo, quia non ut amatus et desideratus, non qui­ moventur a bonitate, ut importat dem secundum quod ly amatus est ordinem finis sive ad media sive ad denominatio extrinseca ab amoris ipsum appetentem. Et hoc est, quod actione proveniens in obiectum (sic dicit D. Thomas 1. 2. q. 1. art. 2., enim præsupponit ipsam actionem quod bruta non cognoscunt rationem amoris ex fine factam, et non est finis, id est ipsam convenientiam aliud quam denominatio extrinseca, finis, ut ordinate et comparative se non causalitas vera), sed prout ly habet. Ex hoc autem non sequitur, amatus dicit ipsum appetibile conquod finis solum flnalizat media, iunctum appetitui et immutans illud, sed etiam potest finalizare simplicem quod fit per ipsum amorem, non ut amorem sui, quia etiam in illo amari formaliter est elicientia, sed ut pas­ potest finis cognoscendo ipsam ra- sive est ab appetibili. 1 1248 ft 24. • Pa VU. 292 b. ' Pa IX. 300 b. SUMMA TEXTUS LIBRI TERTII PHYSICORUM CIRCA LIBRUM TERTIUM PHYSICORUM DE MOTU ET INFINITO SUMMA TEXTUS LIBRI TERTII PHYSICORUM ARISTOTELIS 1 In hoc libro de duobus agit Aristo­ teles, scilicet de motu et infinito, et complectitur totus liber octo capita. De motu agit tribus primis capitibus, de infinito in reliquis. Cur autem do his duobus agat in hoc tertio libro, di­ ximus in principio agendo de ordine istorum librorum *. et mobile, activum et passivum, de qna divisione plura agit Philosophus 5. Me­ taph. tractans de fundamentis et divi­ sione relationum ·. 5 Circa secundum ostendit, ad quam divisionem ex istis pertinet motus, et dicit duo: Primo, quod motus redu­ citur seu pertinet ad res, ad quas est motus. Secundum, quod motus divi­ 10 ditur per genera rerum. Summa cap. 1. Ratio primi est, quia motus est quid In hoc capite duo facit Philosophus: imperfectum in lus generibus, et omne Primo præmittit tres divisiones tam­ imperfectum reducitur ad suum perfec­ quam quid præsuppositum ad invenien­ tum. Ratio secundi est, quia in omnibus dam definitionem motus, quam tradi- is generibus invenitur privatio et forma, turns est cap. 2; secundo ostendit mo­ imperfectum et perfectum, una enim dif­ ferentia est perfectior, aim imperfectior. tum cadere in prædictas divisiones. Circa primum divisio est triplex. Igitur secundum transitum de imper­ Prima est: ens aliud est in actu, a- fecto ad perfectum, quod est motus, tot liud in potentia. Quæ divisio non di- 20 sunt divisiones motus, quot entis, stinguit ens per genera, quia in omni genere invenitur actus et potentia. Summa cap. 2 Secunda divisio: ens dividitur per de­ cem prædicamenta, scilicet substantiam, In hoc capite tria præstat Philosoquantitatem, qualitatem et cetera. 25 phus : Primo definit motum et particuTertia divisio specialiter est in his, las definitionis eius explicat; secundo quæ se habent ad aliquid; motus enim ostendit definitionem bene esse assig­ definitur per ordinem ad mobile. Nam natam; tertio tractat illam qüæstiorelativum aliud est, quod fundatur nem, an motus conveniat mobili vel super abundantiam et defectum, id est w moventi. super quantitatem penes maius et miQuoad primum definit motum hoc nus, aliud quod fundatur super movens modo: « Motus est actus existentia in ' 200 b. ’ <»upra 5 b 11. • c. 15. (1020 b 20). 289 potentia ut tale est, sive prout in po­ sit actus mobilia, quia etsi movens ali­ tentia est». Dicitur „ actus”, quia quando moveatur, tamen id non est in per motum deducitur aliquid de potent ia quantum movens, sed in quantum mo­ in actum. Ergo ipse motus est actus, bile, id est in quantum patitur tangendo. sicut ædificabile dicitur esse in poten- 5 tia; cum autem ædificatur, reducitur in Summa cap. 3. actum. Secundo dicitur „ existentia in In hoc capite tria facit Philosophas: potentia ” eo, quod omnis actus proprie est illius, in quo invenitur. Motus autem Primo solvit quamdam dubitationem semper invenitur in aliqua potentia; 10 ex præced. cap. relictam, an motus agit enim aliquid, ut est in actu, et mo­ subiectetur in mobili vel in movente, vetur prout est in potentia, sicut si ali­ et sit actus utriusque. Secundo pro­ quid est actu calidum et potentia fri­ ponit aliam dubitationem in utramque gidum, non movetur in quantum ca­ partem et resolvit, scilicet an actio et lidum, sed movetur, ut sit frigidum. 15 passio sint in eodem subiecto. Tertio Tertio dicitur,, in quantum huiusmodi ’. colligit ex dictis, quomodo possit quili­ quia contingit aliquid esse in actu et bet motus in particulari definiri ex appli­ potentia. Nihil autem movetur ut est catione definitionis motus in communi. in actu, sed ut est in potentia, sicut ex Circa primum ex dictis in cap. præære fit statua, non in quantum est æs in 20 ccd. solvit id, quod aliqui quærunt, an actu, sic enim non fit, nec movetur, sed motus sit in mobili an in movente, iam est, sed ut est statua in potentia. et dicit subiectari in mobili, ut tamen Quoad secundum ostendit hanc de­ causatur a movente, quia actus est finitionem bene esse assignatam, tum in eo, cuius est actus, et quod reducit directe tum indirecte. Directe quidem. 25 de potentia ad actum; tale autem est quia eius, quod est in potentia, datur mobile respectu motus. aliquis actus. Sed ædificabile v. g. vel Circa secundum disputat ad utram­ altera bile est in potentia ; ergo oportet que partem difficultatem propositam, an illi assignare actum. Vel ergo iste actus actio et passio sint in eodem subiecto, est ipse terminus, v. g. domus aedificata, 30 supponendo prius, quod actus activi vel ipsa actio, id est æditlcatio. Domus vocatur actio et actus passivi passio, ædificata esse non potest, quia hæc quia illud, quod est finis et opus unius­ non actuat ædificabile, sed ædifica- cuiusque, est actus eius. Unde arguit, tione reducitur in actum, ergo ædifi- quia si actio est in agente tamquam catio est actus eius, et hæc est motus. 1 motus distinctus, sequeretur agens in Ergo motus est actus existentia in po­ quantum agens moveri, quia illud mo­ tentia. — Indirecte vero id probat, vetur, ubi est motus. Si vero est in passo, quia definitiones antiquorum videntur sequitur, quod proprius actus non sit incongruæ, qui dicebant motum esse in eo, cuius est actus; nec enim actio quamdam alteritatem, alii quod esset > est in agente, cuius est proprius actus. Quodsi dicatur, quod actio et passio quædam inæqualitas, alii quod non ens, quia semper in motu aliquid diversitatis sunt idem motus, sequuntur quatuor velinæqualitatis vel non entis invenitur, inconvenientia: Primum, quod idem se­ cum non semper eodem modo se ha­ cundum speciem erit actus diversorum. beat. Sed ex hoc solum sequitur, quod J scilicet agentis et passi. Secundum, quod motus debeat habere aliquid de po­ idem erit actio et passio. Tertio, quod tentia et aliquid de actu, cum sit actus idem erit agere et pati, addiscere et imperfectus, non autem pure collocari in docere. Quarto, quod omne agens patie­ genere non entis vel inæqualitatis vel po- tur. et patiens aget, formaliter loquendo. tentialitatis,sed utrumque debet diei,sci­ 50 Hanc autem dubitationem solvit licet quod sit actus eum aliqua potentia. Philosophus dicendo, quod actio et pas­ Quoad tertium ostendit, quod motus sio sunt unus motus, qui secundum convenit non potentim moventi, sed quod est ab agente dicitur actio, et se­ potentiæ mobili, et sic potest alia de­ cundum quod in patiente dicitur passio. finitione definiri motus, scilicet quod 55 Et sic secundum diversam rationem est 19. — Io. a S. Tuoma, Cursus Phil. Thom., II. vol. Phil. Nat. I. 290 SUMMA TEXTUS LIBRI TERTII PHYSICORUM actus duorum, agentis ut a quo, pa­ differentiam fuerunt duo ordines phi­ tientis ut in quo. losophorum: Primi, qui posuerunt in­ Ad inconvenientia respondet: finitum in substantia, ut Pythagoras et Primo ad id, quod inferebatur, quod Plato, quia Pythagoras reducebat om­ docens addisceret et agens pateretur, 5 nia in numeros, quod putabat esse sub­ negat id sequi, quia cum agere et pati stantias rerum, Plato vero in ideas se­ sint diversa secundum rationem seu paratas, qute erant substantiæ. Et nu­ respectum, licet idem secundum rem, meri dicebantur extra cœlum infiniti, non sequitur, quod cuicumque convenit ideæ vero carent loco. Alii posuerunt unum, conveniat et aliud secundum io infinitum in aliquo accidentali, ut naeandem denominationem. Ad tertium turales philosophi, præsertim Anaxago­ et ad secundum inconveniens dicit, non ras et Democritus, qui ponebant aliquam sequi, quod agere sit pati, et actio sit substantiam pro primo principio. Dice­ passio, sed solum, quod sint idem cum bant autem accidere illi infinitum, sicut motu seu eadem res quæ est motus, 15 Anaxagoras ponebat infinitas partes si­ sed diversa secundum formalitatem, miles, v. g. carnis vel ossis, et quod quæsicut licet sit idem spatium inter duos libet pars erat commixta alteri et con­ terminos, est tamen alia distantia unius fusa, disgregabatur autem per intellec­ tum, qui est principium rerum. Demotermini et alterius. Denique quoad tertium ostendit, quo- eo critus autem posuit non partes infinitas modo possit ex definitione motus sic sed indivisibilia finita. Conveniebant autem isti philoso­ universali definiri in particulari qui­ libet motus, v. g. alteratio vel motus phi in hoc, quod attribuebant infinito localis dicendo, quod est actus altera- quatuor proprietates: Prima, quod in­ bilis in potentia prout in potentia, vel 26 finitum esset principium in entibus, quia infinitum non est ex alio principio. Se­ mobilis secundum locum etc. cunda, quod sit ingenerabile et incor­ ruptibile, quia ipsum non est ex alio, Summa cap. 1. Tertia, quod contineat et gubernet oraA cap. 1. incipit disputare de infi-eonia; id enim videtur pertinere ad prin­ nito.Et procedit Philosophus hoc modo, cipium. Quarto dicebant infinitum esse quod in hoc cap. 4. disputative tractat aliquid divinum et immortale, quia est materiam pro utraque parte. In 5. cap. incorruptibile. Quoad tertium ponit rationes dispureprobat opinionem de infinito, quæ erat apud antiquos. In cap. 0. incipit 35 tative, primo ad ostendendum, quod determinaro veritatem quoad tria: Primo detur infinitum, secundo ad ostenden­ quoad an est ipsius infiniti, secundo dum, quod hoc sit valde dubium et quoad quid est in cap. 7., tertio respon­ difficile. Et primum ostendit quinque dendo ad rationes oppositas in cap. 8. rationibus, tum ex ipso tempore, quod Igitur in hoc cap. 4. tria facit Philoso- 40 caret principio et line, ut erat tunc com­ phus: Primo proponit seu supponit per­ munis opinio; tum ex divisione magni­ tinere ad philosophum naturalem agere tudinis, qua utuntur mathematici in de infinito, secundo ponit quasdam opi­ infinitum; tim ex perpetuitate genera­ niones antiquorum circa infinitum, tertio tionis et corruptionis, quæ finem non incipit disputative inquirere veritatem. 46 habet ; tum ex eo, quod omne corpus Quoad primum ostendit, quod pertinet finitum ab alio superiore continetur; ad naturalem tractare de infinito, quia aut ergo erit processus in infinitum, aut pertinet agere de motu et magnitudine et deveniemus ad aliquod, quod in altero continuo, quæ habent rationem finiti vel non continetur. Et si detur primum, erit infiniti, quia habent divisibilitatem, quæ 50 numerus infinitus, et si secundum, erit vel finite vel infinite divisibilis est·. magnitudo infinita illius ultimi corpo­ Quoad secundum proponit opiniones ris; tum denique ex imaginatione et antiquorum de infinito, et quantum ad intellectu, qui in infinitum potest ima­ id, in quo differebant, et quantum ad ginari et apprehendere ; quidquid __ __ autem id, in quo conveniebant. Et quoad κ apprehendit intellectus, dicebant anti- SUMMA TEXTUS LIBRI TERTII PHYSICORUM 291 qui, quod correspondet illi aliquid ad quia infinitum omnia occupat, et sic non relinquet aliis locum; vel omnia extra. Ex altera autem parte ostendit sunt infinita, et sic non poterunt con­ non esse certum dari infinitum propter jungi ad componendum mixtum, quia inulta inconvenientia, quæ inde se­ 5 unumquodque occupabit omnia, et sic quuntur, ut in sequentibus ostendetur, non poterunt coniungi, nisi penetrentur, et propter multa difficilia, quæ in illo quod repugnat. Si autem sit corpus involvuntur, præsertim utrum infinitum simplex infinitum, illud convertet in sit substantia vel accidens, et an sit se alia corpora simplicia, quæ sunt elemagnitudo aliqua sensibilis, de quibus menta, siquidem elementa ad invicem postea tractabitur. Inter multas autem contrariantur et unum agit in aliud, acceptiones infiniti docet proprie in­ et sic infinitum consumeret omnia alia, finitam accipi pro eo, cuius transitus nec relinqueret in universo alia ele­ est simpliciter sine fine, ut linea, quæ menta, cum tamen videamus plura ele­ menta requiri ad universum. non habet terminum. Et ex hoc probatur absolute, non dari infinitum, quia eius partes vel erunt Summa cap. 5. finitæ vel infinitæ. Si finitæ, non possunt In isto capite impugnat Philosophus componere infinitum, nisi altera ex eis infinitum. Et dividitur in duas prin­ infinita sit, et illa consumet reliquas, cipales partes. In prima impugnat opi­ ut supra dictum est. Si vero omnes sunt nionem Platonis et Pythagoræ de in­ infinitæ, sequitur, quod loca infinita et finito separato. In secunda impugnat elementa sint infinita, et corpus illud opinionem de infinito sensibili seu in constet partibus dissimilibus, et redit corpore naturali. argumentum supra factum. Si autem Quoad primum ostendit, quod sub­ omnes partes sint similes, sequitur, quod stantia non potest esso infinita, quia tale corpus moveri non poterit neque substantia sino quantitate non est di­ secundum se totum, quia occupat om­ visibilis. Ergo non est infinita, quia nia, neque secundum partem, quia non infinitum est divisibile in partes infi­ habebit determinatum centrum in illo nitas, nisi sit infinitum negative sicut corpore infinito, ad quod moveatur, et punctum, de quo non agimus in præ- sic determinato motu et ad certum ter­ senti. Si autem substantia est infinita minum non movebitur. ratione quantitatis, iam non erit infi­ Aliis tribus rationibus probat non nita in quantum substantia, neque inii- 35 dari corpus sensibile infinitum, quæ nitnm sub ratione infiniti erit principium procedunt ex parte loci, quia neque et elementum rerum naturalium, ut potest moveri sursum neque deorsum, Platonici dicebant, quia principium de­ neque habet aliquam determinatam po­ sitionem, ut ante et retro, sursum et bet esse substantia, non accidens. Quoad secundum impugnat opinio- « deorsum, et denique nullum habet Io­ nem dicentium inveniri infinitum in cum, neque est alicubi, quia caret omni corpore sensibili. Primo, per rationes termino et circumscriptione, sine qua probabiles. Secundo, per rationes phy­ talia loca et positiones non dantur. sicae supposito hoc univorso. Tertio, nulla suppositione facta, sed absolute. 45 Summa cap. 6. Relictis autem rationibus probabili­ In 6. cap. determinat Philosophus ex bus probatur supposito universo non dari infinitum, quia omne corpus na­ propria sentent ia de infinito, au sit, et turale aut est composit um aut simplex. in seq. cap., quid sit . Et in hoc capite Si est compositum, non potest esso in- w duo facit: Primo ostendit, quomodo in­ finitum, quia elementa, ex quibus com­ finitum sit, et quomodo non sit·. Secundo ponitur vel sunt finita, et sic non pos­ comparat· diversa infinita, ad invicem. Quoad primum dicit infinitum non sunt constituere infinitum; vel alterum illorum est infinitum, et non alia, et esse in actu, esse tamen in potentia. sic illud infinit um consumet· omnia, « Nam quod infinitum non sit simpliciter 292 SUMMA TEXTUS LIBRI TERTII PHYSICORUM in actu, in cap. præc. probatum est. Secundo assignat ex sua definitione ra­ Quod vero non sit negandum dari in tionem eorum, quæ de infinito dicuntur. potentia probat, tum quia alias non Quoad primum duo improbat in sen­ daretur tempus infinitum, quod apud tentia antiquorum: Primum, quia defi ipsum et antiquos philosophos magnum δ niebant infinitum id, cuius nihil est erat inconveniens, ut dicetur in libro 8. ; extra, seu extra quod est nihil. Secun­ tum etiam quia alias numerus non es­ dum, quia supponebant tamquam per μ set in infinitum augmentabilis, quan­ notum, infinitum esso aliquid perfectum titas non esset in infinitum divisibilis, continens omnia. sed deveniretur ad aliquam, quæ ulte- io Et primum impugnat dicens, qnod rius divisibilis non esset. Dandum est potius infinitum debet definiri e id, cuiu· ergo infinitum potestate. aliquid semper est extra», id est, acci­ Huius autem occasione declarat Phi­ pientibus unam partem semper alia n losophus, quomodo intelligatur dari in­ stat accipienda, quod ostendit, quia il­ finitum in potentia. Intelligitur enim 13 lud, cuius nihil est extra, etiam convenit infinitum in potentia, non quia sit pos­ definitioni totius et perfecti. Tunc enim sibile poni, sicut æs dicitur statua in aliquid est perfectum et totum seu inte­ potentia, quia ex illo fieri potest. Sed grum, quando nihil deest eorum, quæde­ dicitur infinitum in potentia vel ratione bet habere. Ergo confunditur definitio in­ additionis vel ratione detractionis, quod 20 finiti cum definitione totius seu perfecti, Secundum improbat Philosopha, præsertim apparet in successivis, in qui­ bus unum fit post aliud, ut unus dies post· quia infinitum non est idem, quod to­ alium, qui sine termino succedant. Di­ tum seu perfectum, licet habeat quam­ citur infinitum in potentia, cuius una dam similitudinem cum illo, quatenus pars est actu et reliquæ in potentia. es potestate est totum, non actu. Est Quoad secundum comparat duo ge­ enim infinitum, quod in infinitum po­ nera infinitorum. Primo comparat in­ test dividi vel augeri. Unde secundum finitum temporis et generationis, quod se est in potentia sive ad divisionem est infinitum successivum cum infinito sive ad additionem sine termino, non magnitudinis. In utroque enim una pars 30 tamen actu est sine termino. Quare tali post aliam sumi potest et semper id, infinito magis competit contineri, quod quod sumitur, finitum est; sed in magni­ est materiæ et potentiæ, quam conti­ tudine partes permanent, in tempore nere, quod est totius et perfecti. Quantum ad secundum, ex definiautem et generationibus transeunt. Se­ cundo comparat infinitum additione et 33 tione infiniti a se tradita reddit ratiodivisione cum eodem infinito magnitu­ nem duorum: Primum, quare infini­ dinis. Sicut enim magnitudo potest tum per additionem non superat omnem dividi per partes in infinitum, ita ad­ magnitudinem, infinitum autem per di­ ditione potest crescere per easdem. Et visionem superat omnem parvitatem. utrumque est in potentia infinitum et w Nam quod crescit per additionem, semassimilatur materiæ, quæ potest reci­ per tendit ad perfectum et ad totum, pere infinitas formas, actu autem non quod utique finitatem et determinatio­ habet nisi unam. Differunt autem, quia nem habet respectu partium, quas con­ per divisionem potest aliquid dividi in tinet. Per divisionem vero proceditur a infinitum, si autem per illas partes, qua' « toto ad partes et consequenter ad imperdividuntur, fiat additio, non potest cre- fectum et ad materiam, quod infinitatem scere in infinitum. quamdam et indetterminationem dicit. Secundum est, quare in numeris invenitur aliquis terminus ex parte par­ Summa cap. 7. M vitatis, scilicet unitas, non tamen ex Ostenso, an sit infinitum, procedit parte magnitudinis seu pluralitatis. Cu­ in præsenti capite ad explicandum, quid ius ratio est, quia numerus coalescit sit. Circa quod duo tacit: Primo ex­ ex unitatibus, unitas autem indivisibi­ cludit aliquorum antiquorum definitio- lis est in numerando, quia ______ ultra____ unitanem de infinito, et quid ait, declarat. 55 tem non numeratur. At vero numerus DE MOTU ET ACTIONE 293 motus est actus mobilis ut mobile, et iterum quod est actus activi et passivi, prout talia sunt, tamen per hæc non introducit novam defini­ Summa cap. 8. 6 tionem, sed explicat difficultates ex illa definitione ortas, scilicet quo­ In hoc capite respondet Philosophus rationibus et inconvenientibus contra modo motus pertineat ad mobile et suam positionem de infinito et facit duo: ad moventem. Tota autem definitio Pbimo ostendit se non tollere infini­ ab Aristotele tradita ad hoc tendit, tum, ut ponitur a mathematicis, ne- m ut ostendat motum esse actum im­ que omnino tollere, ut ponitur a vete­ perfectum, id est cui aliquid restat ribus philosophis. Nam pro mathema­ acquirendum, ad differentiam earum ticis non requiritur, quod detur aliquod definitionum, quas tradiderunt an­ infinitum sensibile, sed sufficit, quod tiqui et Philosophus reprobat, quia at aliquod infinitum imaginabile, puta collocabant motum sub non ente linea aliqua imaginata sine termino. Pro vel sub inæqualitate aut similibus, veteribus autem dicit posse admitti infinitum pro principio rerum, quatenus prout ex textu cap. 2. 1 colligitur. Pro explicatione autem definitio­ materia est imum ex principiis, et ma­ teria est infinita in potentia ratione pri­ nis traditæ notanda sunt verba vationis termini, et sic se habet ad mo- 20 D. Thomæ 3. Phys. lect. 2. 2, ubi de dum continui infiniti, quod est infinitum natura motus loquens inquit, quod in potentia et se habet ut materia. Sed « antequam aliquid moveatur, est in in hoc deficiebant veteres, quia pone­ potentia ad actum perfectum, qui est bant infinitum continere alia, cum potius terminus motus, et ad imperfectum, materiæ sit contineri et determinari. ω qui est motus, sicut aqua ante­ Secundo accedit Philosophus ad sol­ quam incipiat calefieri, est in po­ vendas rationes supra adductas pro in­ finito, quæ solutiones in textu sunt tentia ad calefieri et ad calidum esse. Cum autem calefit, reducitur in ac­ satis claræ. tum imperfectum, qui est motus, sed 30 respectu sui adhuc remanet in po­ tentia . Quam doctrinam etiam tra­ QÜÆSTIO XIV. dit S. Doctor 11. Metaph. lect. 9. 3 Ex quo colligitur, quod res potest DE MOTU ET ACTIONE. considerari in triplici statu: Primo, in potentia tantum, sine aliqua re­ ductione ad actum; secundo, in actu Articulus Primus. ultimo; tertio, medio modo, quando EXPLICATUR DEFINITIO MOTUS est part i m in actu, part ini in potentia. ET EIUS ESSENTIALIA CONSTI­ Et quando est iu potentia tantum, TUTIVA. « nondum movetur; quando est in actu perfecto seu ultimo, cessat mo­ Motus etsi pluribus modis ab Ari­ tus; quando medio modo se habet, stotele declaratus sit, unica tamen tunc est in moveri et in transitu de definitione definitur, scilicet: «Actus uno ad aliud. entis in potentia prout in potentia ». **s Ex his ergo explicatur motus per Licet enim dixerit Philosophus, quod suas partes. Primo dicitur ,, actus ” crescit per ipsam divisionem continui, quæ in infinitum fieri potest, et sic numerus potest crescere in infinitum. • 201 b 19. ■ Lt Π. 106. n. 5. • Pa XX. 606 n. 294 PHIL. NAT. I. P. Q. XIV. ART. I. quasi loco generis, et sumitur actus aliis, probatur. Nam convenit om­ pro eo, quod distinguitur a potentia, nibus formis imperfectis, quæ relin­ abstrahendo ab actu perfecto vel quunt subiectum in potentia ad alia· imperfecto. Et licet includat motus formas, ad quas ordinantur, et tamen aliquid potentiæ, ponitur tamen in 5 non sunt motus, sicut forma em­ genere actus et non potentiæ, quia bryonis relinquit materiam in po­ præcipuum officium motus est re­ tentia ad formam perfectam equi, et ducere mobile in actum, licet quia similiter calor ut quatuor ad calorem id facit tamquam actus imperfectus, perfectum ut octo, et tamen neque aliquid potentialitatis includat. Inve- io forma embryonis neque calor ut nitur autem in motu duplex habitudo quatuor sunt motus, ergo etc. Quod potentialitatis: Altera respectu vero sit diminuta, probatur, quia mobilis seu subiecti recipientis mo­ non explicat aliqua, quæ sunt de tum, in quo convenit motus cum aliis conceptu motus, v. g. quod sit ab formis, quæ etiam reducunt subiec- ui agente et in passo et ad terminum tum de potentia ad actum infor­ ad quem, quæ habitudines sunt es­ mando illud. Et ad hoc explicandum sentiales motui, cum motus essentia­ ponitur sequens particula ,, entis in liter sit via et tendentia ab uno ad potentia ”, id est subiecti existentis aliud. Ergo definitio data undique in potentia. Non autem dicitur cor- 20 deficit. Ad primum respondetur for­ poris in potentia, ne supponatur id, quod probandum erit de subiecto mam imperfectam dupliciter sumi motus, scilicet quod sit corpus, quod 1 posse: Uno modo, quia est imper­ probatur, quia est divisibile. Altera fecta in ratione formæ comparative autem habitudo potentialitatis in 25 ad aliam perfectiorem, alio modo, motu est ad ulteriorem termi­ quia non solum est imperfecta com­ num, in quo distinguitur a reliquis parative ad aliam formam, sed etiam formis, quæ solum actuant subiectum, habet statum potentiæ et imperfec­ in quantum est in potentia ad se, tionis, qui est tendere ad formam motus autem actuat subiectum, non 30 tamquam ad terminum. Hoc enim solum ut est in potentia ad se, sed requiritur, ut actus ille ita sit im­ t ut est in potentia ad ulteriorem ter­ perfectus, quod non sit terminus minum, et propterea dicitur, quod est motus. Quantumcumque enim forma „ entis in potentia prout in potentia ”, sit imperfecta in ratione informandi, sicut æs quando movetur ad formam 35 si tamen non habet illum statum im­ statu®, non actuatur a motu in perfectionis, qui est tendere, non est quantum æs, sed in quantum in motus, sed terminus motus; nam potentia ad statuam. Ita D. Thomas hoc ipso, quod forma aliqua infor­ 3. Phys. lect. 2. § Manifestat 2. mat et cessat tendere ad ulteriorem Ex qua explicatione solvuntur plu- w terminum, cessat motus. Unde calor res instantiæ, quæ contra istam de­ ut quatuor licet sit imperfectus in finitionem obici possunt. Nam potest informando respectu caloris ut octo, argui, quod est redundans, quia con­ tamen, si cessat tendere ad calorem venit aliis, et quod est diminuta, quia ut octo, non informat ut motus, sed non explicat omnia, quæ sunt de « ut forma imperfecta; omnis 3 enim essentia motus. Et quod conveniat forma, etiam imperfecta in ratione • Au — quod probatur. • U IL 10«. n. 7. • Lu — omnlu ... ulUmtu. DE MOTU ET ACTIONE 295 formæ, est terminus, non via, licet q. 1. art. 2. ad 3., licet fateantur solum forma perfecta sit terminus esse contra D. Thomam. Fundamen­ ultimus. Et sic intelligitur definitio tum est, quia tales actiones instanmotus, quod sit actus entis in po­ taneæ non sunt actus entis in po­ tentia, prout in potentia, id est prout tentia, siquidem in uno et eodem habens statum potentiæ, qui est ten­ instanti completur tota mutatio, et sic tota est simul in actu, non partim dere ad actum. Ad secundum respondetur, in actu, partim in potentia, sicut quod illæ habitudines etsi non po­ requiritur ad rationem motus. Item, nantur expresse, ponuntur tamen vir- quia alias creatio esset mutatio, quod tualiter. Per hoc enim, quod dicitur negat D. Thomas 1. p. q. 45. art. 2. ,.entis in potentia prout in potentia ”, ad 2. et 4.; nam est productio instandenotatur subiectum, quod patitur tanea faciens transire de non esse seu transmutatur; sic enim est in ad esse, et non minus habet de po­ potentia, dum mutatur de uno ad tentia et actu secundum diversas aliud. Ubi autem est passio, virtua- prioritates naturæ quam generatio liter insinuatur actio, quia passio vel illuminatio. Denique, quia alias non est nisi transmutatio ab aliquo actus immanentes intellectus et vo­ agente. Similiter habitudo termini luntatis essent motus hic definiti, a quo ad terminum ad quem insi­ siquidem sufficit, quod sint muta­ nuatur in eadem particula ,, prout in tiones instantané® et habeant actum potentia ”. Intelligitur enim, quod sit et potentiam secundum diversa in­ in habitudine et potentia ad ulte­ stantia naturæ, non temporis. riorem terminum, qui est terminus Nihilominus difficultatem hanc ad quem, ubi consequenter insinua­ ita resolvit D. Thomas 5. Phys. lect. 2. tur terminus a quo, quia non est in principio 2, ubi inquit: «Aristo­ transitus ad terminum ad quem nisi teles supra in 3., ubi motum defi­ ex aliquo termino a quo. nivit, accepit nomen inotus, secun­ Explicata definitione motus restat dum quod est commune omnibus explicare, an conveniat omni motui, speciebus mutationis, et hoc modo tam successivo quam instant aneo, accipit hic nomen mutationis, motus tam continuo quam discreto, quod autem accipitur magis stricte pro est inquirere, an successio et conti­ quadam mutationis specie ». Ita Di­ nuitas sint de essentia motus hic vus Thomas. Ex qua doctrina colli­ gitur in hac definitione definiri definiti. Aliquorum enim sententia est, so­ mutationem generaliter sumplum motum successivum in hac t am, prout comprehendit instandefinitione includi, non mutatio­ taneam et successivam. Et hæc nem instantaneam, ut generatio ipsa est sententia Mag. Soto, ubi su­ substantialis. Quam sententiam vi­ pra. Ratio autem est, quia etiam muta­ dentur tenuisse aliqui antiqui, qui, ut refert D. Thomas 11. Metaph. tio instantanea est actus entis in po­ lect. 9. x, dicebant, quod motus est tentia prout in potentia, quia in ge­ exitus de potentia in actum non neratione substantiali materia, quæ subito. Ex recentioribus tenent illam habet rationem subiecti, est in po­ Mag. Soto 3. Phys. q. 1. conci. 3., tentia mutationis et transitus do una quem sequuntur Conimbric. 3. Phys. forma ad aliam. Ergo ipsa mutatio 1 Pa XX. «03 Λ. ■ L-. II. 232. n. 1. PHIL. NAT. I. . P. Q. XIV. ART. I. 296 habet, quidquid requiritur ad ratio­ .similiter videri potest 1. p. q. 18. nem motus sic definiti, siquidem est art. 1. Ubi satis profunde naturam actus existentis in potentia, suppo­ motus explicat, quia in tantum di­ nens ipsum subiectum ut in potentia citur esse in potentia, in quantum existens, scilicet materiam primam, 5 subiectum motus ita recedit ab uno et de potentia transire ad actum, contrario, quod nondum attingit aquatenus in eodem instanti datur liud, sed aliquo modo est in potentia fieri et factum esse, et relinquendo ad illud, et hoc est esse actum im­ unum terminum a quo et transeundo perfecti, id est esse actum subiecti ad terminum ad quem. Ergo mu­ io in tali dispositione positi, quod non­ tatio instantanea etiam in definitione dum habet formam nec attingit il­ motus comprehenditur. Quare Phi­ lam. Quando vero aliquid operatur at­ losophus in hac definitione motus tingendo actu ipsam formam, quam posuit exempla in omnibus mutatio- habet illa operatio, non est motus bus, alteratione, augmento, motu lo­ is de potentia ad actum, sed habens cali et generatione, ut patet in hoc actum, et ideo non continetur in 3. libro, lect. 2. apud D. Thomam * *. ista definitione motus, qui est actus Unde non accepit generationem lato existentis in potentia, prout in po­ modo, prout etiam alterationem an­ tentia. Actus autem immanentes ver­ tecedentem comprehendit. Nam cum so santur circa obiectum, etiam quando posuisset exemplum in alteratione et actu habent illud, imo tunc perfecte augmento, non poterat iterum nomine operantur circa obiectum, quando generationis intelligere alterationem. magis actuantur ab illo et possident Ceterum loquendo de mutatione illud. Ergo talis operatio non consiinstantanea actus immanentis inten- 25 st.it in motu physico definito proce­ tionalis, illa excluditur a motu phy­ dente de potentia ad actum, et ideo sico hic definito, ut patet per Ari­ dicitur motus perfecti, id est non exi­ stotelem 3. de Anima textu 28. 2, stentis in potentia. Unde patet ope­ ubi loquens de sentire et intelligere rationem de se non requirere poteninquit, « quod alia est species motus, 30 t ialitatem in eo, a quo procedit, sed motus enim imperfecti actus, simpli­ salvari posse cum summa actualiciter autem actus alter est qui per­ tate; invenitur enim operatio re­ fecti », ubi3 S. Thomas explicans hunc moto motu, quando operans non textum inquit, « quod motus phy­ respicit obiectum ut non habitum, sicus est actus existentis in potentia, sed etiam habendo illud operatur quia videlicet recedens ab uno con­ circa illud cognoscendo vel amando. trario, quamdiu movetur, non at­ Ad argumenta supra posita tingit alterum contrarium, quod est respondetur: Ad primum, quod terminus motus, sed est in potentia licet in eodem instanti generationis ad ipsum. Et quia omne, quod est simul sit fieri et factum esse, tamen in potentia, in quantum huiusmodi, vere invenitur transitus et mutatio est imperfectum, ideo ille motus est de potentia in actum secundum di­ actus imperfecti. Sed iste alius mo­ versa instantia et prioritates natus est actus perfecti, est enim ope­ turæ; mutatur enim aliquid de non ratio sensus iam facti in actu per i esse ad esse. In actu autem imma­ suam speciem ». Ita D. Thomas. Et nente ex eo præcise, quod imma• /x II. 105. n. 4. • c. 7. (431 α β). • Va XX. 128 β. DE MOTU ET ACTIONE nens est, non fit transitus de po­ tentia ad actum circa obiectum cog­ nitum, nisi per accidens, si obiectum non sit sufficienter unitum aut ha­ bitum in ipsa potentia; per se enim i loquendo quanto magis in actu ha­ betur ipsum obiectum, tanto per­ fectior est operatio circa ipsum. Et licet producatur species expressa, ad quam est in potentia per speciem i impressam, tamen non consistit ra­ tio actus immanentis in huiusmodi productione. Nam etiamsi non pro­ ducatur talis species expressa, sicut non producitur in sensu externo, vel i etiam postquam producta est in intellectu, datur vera operatio cogni­ tionis circa obiectum; de quo am­ plius dicetur in 3. de Anima*1. Ad secundum de creatione respon- : detur non esse mutationem, quia deest illi subiectum, sine quo non datur actus existentis in potentia, atque adeo deficit illi una pars de­ finitionis motus. Dicitur tamen mu- i tatio non ex parte subiecti, sed ex parte termini transeuntis de non esse ad esse, quod est significari per modum motus, ut dicit S. Tho­ mas 1. p. q. 45. art. 2. ad 3. j Quod vero attinet ad continuita­ tem motcs, an sit de essentia motus, quod sit continuus, vel includatur etiam in bac definitione motus dis- % cretus, respondetur motum discre- s tum alium inveniri in naturalibus, alium in spiritualibus. In spirituali­ bus non est aliud quam pluralitas operationum indivisibilium, et sic est extra latitudinem motus physici, qui < divisibilis esse debet. In naturalibus autem motus discretus non est aliud quam plures motus continui inter­ rupti, sicut quantitas continua di­ visione facta redditur discreta. Est « tamen differentia in hoc, quod quan­ 1 PhiJ. nat. 4. p. q. 11. art. 2. 1 R«p. de art. 36 ad lect. Vend. (l'a XVI. 169). 1 — licet ... movetur. 297 titas discreta licet ex vi divisionis et multitudinis tantum non constituat particularem speciem quantitatis, quia tamen induit diversam ordina­ tionem partium divisarum et mensurationem, ideo numerus constituit diversam speciem quantitatis. At vero motus discretus non induit diversam rationem exeuntis de potentia ad ac­ tum, nisi tantum eam, quam habet continuus, per cuius interruptionem redditur discretus, et sic non con­ stituit distinctam speciem, sed re­ ducitur ad speciem continui. Quodsi ultimo inquiras, an motus localis angeli includatur in motu physico hic definito, respondetur, in sententia D. Thomæ motum angeli fieri per ipsam actionem intellectus, secundum quod habet efficaciam ali­ quid transmutandi, et sic ipsa aetio movendi angeli est conceptio intel­ lectus, ut expresse affirmat S. Doc­ tor opusc. 11. art. 3. 2 Unde con­ sequenter removeri debet motus lo­ calis angeli a ratione motus physici sicut ipse actus intellectus. Adhuc tamen abstrahendo ab hoc, etiamsi motus localis sit aliquid pneter con­ ceptionem intellectus, excluditur ta­ men a motu physico, etiam quando est motus continuus in angelo, quia non est simpliciter divisibilis, sed solum ex parte subiecti, in quo est motus, quia, ut dicit D. Thomas 1. p. q. 53. art. 1. ad 1., angelus dum movetur, partim est in termino a quo et partim in termino ad quem, ut tamen partialitas non referatur ad substantiam angeli, sed ad lo­ cum, quia in principio motus con­ tinui angelus est in toto loco divi­ sibili, a quo incipit moveri, sed dum est in ipso moveri, est in parte primi loci, quem deserit, et in parte secundi loci, quem occupat, licet 3 ipse et eius 298 PHIL. NAT. I. P. Q. XIV. ART. II. actus non extendatur per locum, in quo movetur. Itaque motus angeli est indivisibilis subiective, divisibilis autem terminative seu 1 ex parte ef­ fectus. Sed de hoc latius pertinet ad t heologos et 2 videri possunt, quæ di­ cimus 2. tom. 1. p. disp. 20. et a motu. Actio autem physica sumitur ab ipsis pro ipsa forma linente, quæ ut respicit passum, dicitur passio physice, et ut est ab 6 agente, actio. Et sic tales respecte non constituunt ipsum agens ad pas­ sum, sed ipsum motum seu formam fluentem, cum qua aliqui putant identiflcari istos respectus, alii vero Articulus II. 10 etiam differre putant, solumque identificari cum motu tamquam cum sub­ UTRUM MOTUS DISTINGUATUR iecto. De qua sententia scotistarum AB ACTIONE ET PASSIONE, A videri potest Fuente libro 3. Phys. TERMINO A QUO ET AD QUEM. q. 2. fere per totam. 15 Secunda sententia non agnoscit Omnes habitudines, quæ in motu nisi distinctionem rationis inter ac­ reperiuntur, reducuntur ad ista qua­ tionem et passionem et motum. Sed tuor, eo quod in omni motu seu mu­ adhuc dividuntur. Nam quidam exi­ tatione, ut inquit D. Thomas q. 3. de stimant non distingui nisi ratione, Potentia art. 3. 3, est duplex pro- 20 quia motus se habet ut gradus su­ cessus, scilicet inter terminos a quo perior respectu actionis et passionis. et ad quem et inter movens et mo­ Quod attribuitur Mag. Soto 3. Phys. bile. Inquirimus ergo, quomodo q. 2. conci. 3. § Quœritur, et tenet distinguatur motus ab actione, et Cabero 3. Phys. disp. 1. dub. 2. quomodo etiam distinguatur a ter-25 Alii vero existimant motum se habore ad actionem et passionem non mino. Et quantum ad primum ad tri­ ut genus, cum sint prædicamenta plicem sententiam reducuntur varia primo diversa et motus est postplacita auctorum. Prima affirmat prædicamentum, sed tamquam quid actionem et passionem inter se et so præsuppositum ad actionem et pasa motu distingui realiter. Ita sen­ sionem, cum quo tamen identificantiunt, qui existimant actionem esse tur taliter, quod sola ratione ratio­ in agente et passionem in passo, de cinata ab eo distinguuntur. Ita Eu­ quo seq. art. agemus. Eandem sen­ bius 3. Phys, tract. 1. q. 7. n. 48. et tentiam communiter sequitur schola 35 P. Suarez disp. 49. Metaph. sect. 2., Scoti, in qua distinguitur actio præ- qui etiam addit n. 13., quod licet dicamentalis et actio physica, et actio et passio differant ratione actionem prædicamentalem consti­ ratiocinata, motus tamen et passio tuunt in respectu agentis ad pas­ nec ratione ratiocinata differunt, sed sum, quia per talem actionem for- w sola nominis appellatione, eo quod maliter constituitur agens in ordine eandem definitionem habet apud ad passum, et sic apud ipsos actio Philosophum motus et passio, et prædicamentalis non est productio D. Thomas 1. 2. q. 1. art. 3. dicit, termini, sed formalis relatio agentis « quod calefactio passio nihil aliud ad passum, unde distinguunt reali- u est quam motus ad calorem ». ter actionem et passionem inter se Tertia sententia est, quod actio, 1 Lu — art. 2. et 3. Ergo actio ex suo con­ mali reali, tam inter se quam a motu. ceptu differt a motu tamquam ali­ Quæ distinctio formalis non est quid a parte rei distinctum. Motus illa, quam ponit Scotus 3, qua dixit enim non se habet ut genus, sed ad dist ingui ea a parte rei, quorum unum modum subiecti respectu actionis, ut non est de conceptu alterius, sed 4 dictum est. Si ergo ex natura sua distinctio formalis, de qua loquimur, aliquando separari potest a motu, est idem quod distinctio modalis, signum est a parte rei distingui. Ut quæ ab omnibus admittitur. omittam, quod actio et passio sunt Conclusio ergo posita est D. Tho- distincta prædicamenta, ergo postu­ mie, qui affirmat actionem et passio- lant distinctionem plusquam ratio1 Lu — numero. • c. 3. (202 α 31). • cf. 1. dbt. 2. q. 7. (I. 262. n. 326). • c. 3. (202 b 10); S. Thom, in h. 1. lect. 5. (Le Π. 113. n 11) DE MOTU ET ACTIONE 301 nis, quia cum prædicamenta sint dicamentum actionis et passionis, et coordinationes entium realium, ubi similiter est postprædicamentum. sunt distincta praedicamenta, debent Sumitur hæc conclusio ex Divo esse distinet® series realitatum et Thoma 3. Phys. lect. 5. 1, ubi inconsequenter diversa realitas saltem 5 quit: « Quantum ad id, quod est in modalis. rerum natura de motu (id est quan­ Ex eodem principio constat de­ tum ad entitatem), motus ponitur bere distingui passionem et mo­ per reductionem in illo genere, quod tum, quia importatur in illis diversa terminat motum, sicut imperfectum habitudo. Nam passio respicit sub- io reducitur ad perfectum; sed quantum iectuni ut recipiens ab agente, et ad id, quod ratio comprehendit circa sic habitudo eius est inter subiectum motum, scilicet esse medium quod­ et agens; dicitur enim aliquid pati dam inter duos terminos, sic iam ex eo, quod trahitur ad agentem, ut implicatur ratio causæ et effectus; dicit S. Thomas 1. 2. q. 22. art. 1. nam reduci aliquid de potentia in At vero motus respicit terminum per actum non est nisi ab aliqua causa modum transitus et tendentiæ ad agente. Et secundum hæc motus illum de imperfecto ad perfectum, et pertinet ad prædicamentum actionis sio respicit terminum per modum et passionis ». Idem repetit in 5. transitus inter terminum a quo et Phys. lect. 3. § 1. 2 ad quem, non formam per modum Itaque quod motus reducatur receptionis ab agente, ergo diver­ ad prædicamentum sui termini sas importat habitudines. et non distinguatur realiter ab illo, Quod vero distinctio istorum ex eo constat, quia motus et termi­ trium non sit nisi modalis, ex nus eius solum differunt sicut fieri et eo probatur, quia ut realitas illa factum esse, sicut res in tendentia motus dicatur actio, non requiritur et in termino, in potentia et in actu. realitas superaddita, sed quod ea­ Si autem esset diversa res in fieri et dem se habeat ad agens secundum iu facto esse, numquam verificaretur. rationem originis ab eo ; solum ergo : quod ista res, quæ modo est con­ est modus aliquis, non realitas di­ summata, aliquando fuit inchoata et stincta, sed eiusdem realitatis nova in fieri. Unde si illa res, quæ est in respicientia et modificatio. Et con­ facto esse, distinguitur ab ea. quæ stat etiam ex eo, quia eodem actu, est in fieri, illa, quæ est iu facto quo impello vel percutio alterum, esse, solo illo instanti fieret, non vero ille dicitur percussus vel impulsus. motu, quia quidquid motu, et fieri Non ergo requiritur distinctus actus antecedents se haberet, pertineret seu realitas, ut motus sit actus activi ad aliam realitatcm. Et non sufficit et actus passivi, sed sufficit distincta sola distinctio rationis, sicut est in­ modalitas. ter genus et differentiam, quia ibi Dico tertio: Considerando motum solum intervenit potentia logica et respectu termini ad quem, motus en­ secundum compositionem intellectus, titative non distinguitur ab eo rea­ quia uterque gradus radicatur in ea­ liter, sed modaliter ratione diversi dem forma. Motus autem dicit postatus, imperfecti et perfecti, fieri et > tentiam physicam ad terminum se­ in facto esse, potest tamen secundum cundum realem transitum et sucaliam considerationem reduci ad præ- cessionem de uno in aliud, quod sine 1 le II. 115. n. 17. ' 1 o. 235. n. 2. 302 PHIL. NAT. I. P. Q. XIV. ART. II. aliqua distinctione saltem diversi In uno enim motu includuntur duæ status nequit intelligi. Quia vero iste mutationes, scilicet ex parte termini transitus et mutatio non stat sine a quo corruptio, et ex parte termini origine ab aliquo et receptione in ad quem generatio. aliquo, in quo fit mutatio, necessario De hac conclusione agemus infra reducitur ad actionem et passionem, libro 5. q. 19. 2 Interim videri potest ut identificatur cum illis. S. Thomas q. 28. de Veritate art.l.’, Quod denique motus etiam sit ubi sic inquit: «Differentia est inter postprædicamentum, ex eo con­ motum et mutationem. Nam motus stat, quia motus potest sumi dupli­ unus est, quo aliquid affirmative citer: Uno modo pro eo, cum quo significatum abicitur et aliud affir­ identificatur, sive sit forma ipsa, mative significatum adquiritur; est ad quam tendit, sive actio et passio, enim motus de subiecto in subiec­ sine quibus non tendit. Secundo, pro tum, ut dicitur in 5. Phys. 4 Unde ipso statu seu conditione, in qua : unus motus alterationis est, quo al­ constituit formam vel actionem. Est bum abicitur et nigrum adquiritur. enim motus status quidam oppositus Sed in mutationibus, quæ sunt ge­ quieti; terminus enim motus non neratio et corruptio, aliter se habet. solum est ipsa res, ad quam tenditur, Nam generatio est mutatio de non sed etiam quies in illa, ut notat i subiecto in subiectum, ut de non S. Thomas 1. p. q. 5. art. 6. Sic albo in album. Corruptio vero est ergo motus ut nominat statum quem­ mutatio de subiecto in non subiectum, dam oppositum quieti, cum sit status ut de albo in non album. Et ideo in seu conditio consequens ad plura abiectione unius et adeptione alte­ genera, dicitur postprædicamentum, i rius oportet duas mutationes intel­ quia postprædicamentum est condi­ ligi, quarum una sit generatio, alia tio aliqua seu ratio consecuta ad corruptio vel simpliciter vel secun­ plura prædicamenta, ut in Logica 1 dum quid. Sic ergo idem motus fi­ diximus. Motus autem pro re, cum guratur per ablationem unius et qua identificatur ut imperfectum cum : inductionem alterius, non autem sig­ perfecto vel ut medium inter agens nificatur eadem mutatio, sed di­ et patiens, reducitur ad ea prædiea- versa ». Similia habet 5. Phys. lect. menta, cum quibus identificatur. 2. 6 Et bene nota, quod, ut detur Dico ultimo: Motus stricte sump­ duplex mutatio, scilicet corruptio et tus ut condistinctus a mutatione ge­ 35 generatio, oportet, quod terminus a neraliter dicta addit supra mutatio­ quo sit aliquid positivum, quod cor­ nem hæc tria: Primo, quod sit in­ ruptione tollatur. Si autem terminus ter terminos positive contrarios, a quo sit privatio, eius corruptio et non solum inter privationem non est distincta mutatio a generaet formam. Secundo, quod habeat « tione formæ, quia privatio non cor­ pro subiecto aliquod ens in actu rumpitur transeundo de esse ad non completum, licet mutatio salve­ esse, cum non habeat esse, sed ipsa tur in sola materia prima. Tertio, productione formæ introducti® in sub­ quod se habeat ut fluxus inter iecto privatio solvitur. Tunc ergo duos terminos seu mutationes. 45 intercedit corruptio ut realis mutatio, 1 I. 474 a 10. • art. 1. (390 b 50). • Pa IX. 127 b. • c. 1. (225 b 1). • Le II. 232. DE MOTU ET ACTIONE quando ex parte termini a quo est aliquid positivum incompatibile cum termino ad quem, quod debet mu­ tari de esse ad non esse. Et ideo, quia motus est inter duos terminos s positivos, includit duplicem illam mutationem corruptionis unius et generationis alterius. Et quia est inter terminos contrarie sive positive oppositos, quæ sunt accidentia (sub- κ stantiæ 1 enim nihil est contrarium), ideo requiritur, quod subiectum mo­ tus sit ens in actu seu substantia completa, et non solum materia pri­ ma. sicut sufficit pro generatione n substantiali. Solvuntur argumenta. Pro prima sententia arguitur : Quia s actio et passio sunt distincta præ­ dicamenta, ergo debent realiter di­ stingui, siquidem solum entitates rea­ les constituunt prædicamenta. Confirmatur, quia forma iluens 2 et manans ab aliquo agente posset ab alio emanare et in alio subiecto re­ cipi; ergo illæ dependentiæ actionis et passionis variari possent in ipsa entitate formæ, ergo non identifi- 5 cantur cum illa, sed realiter distin­ guuntur. Respondetur, quod ad distinc­ tionem prædicamentorum sufficit di­ stinctio et entitas - modalis, sicut ubi i et situs respectu substantiæ aut quan­ titatis, et in multorum sententia re­ latio respectu fundamenti. Ad confirmationem responde­ tur, quod dato, quod eadem numero forma posset procedere ab alio agent e, solum sequitur, quod ille modus ac­ tionis ct passionis posset esse alius, non tamen, quod sit rcalitas, et non modus. Hæc enim est natura mo­ dorum, ut licet identificetur cum re, tamen possint amitti vel desinere • Z.u — Mib-tAntiæ ... contrarium. * Lu — ct cntlta* *. 303 esse ipsa re permanente, licet non possint separatim existere sine re, ut patet in ubi et situ et relationibus, quæ amittuntur vel ponuntur sub­ iecto non pereunte, et tamen identificantur ut modi. Pro secunda sententia arguitur ad probandum, quod motus sit genus ad actionem et passionem: Primo, quia non possunt aliter connecti actio et passio cum motu nisi secundum prædicationem essentialem, alias accidentaliter motui convenirent. Se­ cundo, quia ipsa actio essentialiter est quædam mutatio, quia per illam agens mutatur de non agente in agens, et similiter per passionem mu­ tatur patiens, et habent se per mo­ dum viæ et fluxus, quia non durant, nisi quamdiu effectus producitur et est in fieri, ergo habent totam ra­ tionem motus. Denique, motus non potest esse subiectum actionis vel passionis, quia non denominatur ab illis, neque enim motus dicitur agens vel patiens, ergo non tribuunt ei ef­ fectum formalem, et sic non habent illum pro subiecto, sed pro genere. Respondetur connexionem inter actionem et passionem cum motu non esse connexionem generis cum differentia vel specie, sed modi cum re modificata, ad quam requiritur intrinsece, sicut figura requirit quani titatem, subsistentia substantiam, tempus requirit motum tamquam aliquid præsuppositum essentialiter, et fides requirit obscuritatem intrin­ sece, non ut constitutivum, sed ut ) modificativum sui. Ad secundam probationem di­ citur, quod actio, etiamsi subiective sit in agente, non mutat ipsum agens tamquam motus, sed actua5 litas seu forma, quæ constituit agens non motum, sed moventem, sicut etiam forma substantialis vel acci­ 301 PHIL. NAT. I. P. Q. XIV. ART. III. dentalis constituit aliquid tamquam forma, non tamquam motus. Si ta­ men causa creata movetur ad hoc, ut agat, illa motio non est formaliter per actionem illius, sed per concursum seu auxilium causæ superioris moventis. Ad tertiam probationem dici­ tur, quod motus non est subiectum actionis denominative et ut quod, sed identificative et ut subiectum quo, sicut etiam relatio identificatur cum fundamento et habet illud ut subiectum identificationis, subiectum autem inhæsionis est ipsum suppo­ situm, in quo est tale fundamentum, : et similiter figura identificatur cum quantitate, sed denominat tamquam subiectum substantiam, quia 1 ab ea sustentatur. Tertio arguitur ad probandum, s quod motus et actio solum distin­ guantur ratione, quia motus est ac­ tus activi ut ab hoc, et passivi ut in hoc. Ergo ut sit actio, non indiget nova entitate vel modo, sed tantum i seipso ut dependente vel recipiente id, a quo est, sicut etiam existentia non distinguitur ab essentia, nisi ratione, quia est entitas essentiæ ut producta et dependens ab agente, i Deinde, quia si essent tres formalitates, actio, passio et motus, move­ retur mobile tribus mutationibus, quotiescumque movetur ad unum terminum, quia recipit omnes illas. Denique, ad hoc faciunt auctorita­ tes supra allatæ ex Philosopho et D. Thoma referendo hanc sententiam ex P. Suarez 2. Respondetur non indigere mo­ tum nova realitate, ut dicatur actio, sed distincta formalitate, quia in actione importatur origo ipsius motus et causalitas agentis, quæ aliquid superaddit effectui; existentia autem si non distinguitur ab essentia in 1 Lu — quin ... sustentatur. • 298 b 42. • Lu — ut explicatum eat. sententia illorum auctorum, non est, quia importat respectum ad pro­ ducens, sed quia sine existentia en­ titas essentiæ manet in statu possi­ bilitatis, et non ut ens reale. In quo tamen consequenter deberent dicere hi auctores, quod actio si identifi­ catur cum re producta, non distin­ guitur ab ipsa nisi ratione, quia sine actione res producta est nihil, si ta­ men intelligitur causalitas seu actio distingui a re, quam producit, cur non etiam existentia, quæ est ter­ minus actionis? Ad secundam probationem di­ citur non moveri mobile tribus mo­ tibus, quia actio et passio non sunt motus distincti, sed conditiones seu modi unici motus, quo movetur mo­ bile ad unum terminum. Ad auctoritates Philosophi et D. Tliomæ respondetur, quod defi­ nitio motus, quando definitur, quod est actus entis in potentia etc., non est eadem cum definitione passio­ nis. Quando vero dicitur, quod mo­ tus est actus mobilis, non definitur ibi motus, sed explicatur ordo eius ad subiectum, in quo convenit cum passione. Et quando dicit D. Thomas, quod passio non est aliud quam mo­ tus, intelligitur entitative et secun­ dum comparationem ad subiectum, non secundum omnem fonnalitatem, ut explicatum est 3. Articulus III. QUID SIT ACTIO ET QUOTUPLEX, ET QUID SIT FORMALIS TERMI­ NUS EIUS. Cum notissimum sit apud omnes actionem esse actum secundum ip­ sius agentis, ut docet Philosophus DE MOTÜ ET ACTIONE in hoc 3. libro textu 19. l, actus au­ tem duo habet officia, scilicet infor­ maro respectu subiecti et originare seu emittere ex se effectum, quod pertinet ad terminum, utrumque in actione explicandum est: In hoc qui­ dem articulo id, quod proprium est actionis, scilicet respectu termini seu effectus, quem ex se emittit; in se­ quenti vero id, quod est commune i actioni, in quantum accidens est, scilicet in quo subiecto sit, an in principio, a quo emittitur, quod est agens, an in subiecto, in quo termi­ nus eius recipitur, quod est passum, j In præsenti ergo propriam ratio­ nem actionis per aliquot dubiola ex­ plicabimus: Primo, quæ sit definitio actionis. Secundo, an sit de ratione eius, quod producat terminum, vel solum, quod uniat aut aliquo modo attingat. Tertio, quid sit terminus formalis, a quo specificatur. Quarto de divisione eius in creativam et eductivam. Quinto de divisione eius in transeuntem et immanentem. Primo ergo inquires, quæ sit definitio actionis tam physice quam logice seu metaphysice. Respondetur, quod actio potest de-1 finiri vel quantum ad ipsam formam, quæ est actio quasi in actu signato, vel quantum ad exercitium ipsius formæ, quod est agere. Et quidem agere, ut dicit S. Thomas q. 2. de Po­ tentia art. 1. 2, nihil est aliud quam c communicare illud, per quod agens est in actu secundum quod possibile est». Qua definitione complectitur omne agere tam creatum quam increatum, tam intra Deum quam ad extra, licet diversimode. Nam res creat® et actio Dei ad creaturam 305 communicat id, quod est in agente cum aliqua multiplicatione et divi­ sione, nec potest communicare to­ tum, quod est in agente, et totaliter, quia fit cum aliqua limitatione sal­ tem ex parte rei communicat®, hoc ipso quod creata est. Communicatio vero Dei ad intra quia perfectissima est et sine ulla limitatione ex parte communicantis et rei communicatæ, ideo agens communicat se totum. Actio autem sumpta pro forma varie definiri solet: Primo, quod ac­ tio est « actus activi, ut activum est », ut dicitur 3. Phys. textu 19. 3 Se­ cundo, quod actio est « id, quo de­ nominatur agere », vel ut dicit auc­ tor sex principiorum 1 et D. Thomas opusc. 48. tract, de Actione5: « Actio est forma, qua in id, quod subicitur, denominamur agere ». Ubi definitur actio relative ad passum, quod sub­ icitur, quæ est definitio actionis prædicamentaliter seu logice consideratae. Tertio dici potest actio « causalitas agentis, seu id, quo effectum causât », vel ut definit S. Thomas 3. Phys, lect. 5.e, est actus ab agente in aliud, et 1. p. q. 54. art. 2.: < Actio est ef­ fluxus in actum ab agente ». Denique definiri potest actio, quod est „ actua­ lités virtutis ”, ut dicit D. Thomas eadem quæst. art. 1. Secundo dubitabis, in quo consi­ stat formalitas actionis, an in ra­ tione productionis effectus, vel unio­ nis eius ad passum seu eductionis, aut in quo tandem consistat. Respondetur, quod, ut supra dixi­ mus q. 12. art. 4.7 et docet D. Thomas opusc. 48. cap. de Actione 8, de con­ ceptu actionis est actualis emanatio seu emissio alicuius ab agente. Di- ' e. 3. (202 λ 23). • Pa VIII. 11 b. • e. 3. (202 a 23). • Mlgno P. L. CLXXXVHI. 1260. 1 Summa tot. Loy. Ari at. (Pa XVII. 75 b)· • Iz II. 113. n. 7. » 266 a 1. • Pa XVII. 76 a. 20. — Io. a S. Thoma, Cursui Phil. Thom., IL vol. Phil. Nat. I. PHIL. NAT. I. P. Q. XIV. ART. III. 306 stinguit autem D. Thomas duplex ge­ quod in rebus creatis transeat de nus actionis, alterum quod est cum in­ non esse ad esse, quando producitur. novatione et motu, alterum sine illo Reproductio dicit actionem conuoper simplicem effluxum alicuius a suo tando rem fuisse. Et salvatur actio principio, ut patet in Quodlib. 4. art. 5 sine productione novæ entitatU iu 9. 1 et opusc. 15. cap. 9. 2 In causis termino, ut patet in transubstantiaautem creatis actio seu effluxus est tione, quæ convertit aliquid in pramedium inter agens et effectum quasi existens. Et intensio salvatur sine accidentaliter, et non substantialiter productione novæ qualitatis, solum illi conveniens, non tamquam res pro- io per novam unionem ipsius ad sub­ ducta, sed tamquam modus seu ratio iectum in opinione thomistarum, ipsa producendi. De quo videri potest de qua in libris de Generat. 4 Item D. Thomas 2. Contra Gent. cap. 35. quod actio sit eductio formæ vel et in 2. diet. 1. q. 1. art. 5. ad 11. 3 inductio sive unitio ipsius vel etiam et 1. p. q. 25. art. 1. ad 3. 15 mutatio vel motus convenit actioni Ex quo constat, quid sit de con­ secundum respectum ad passum sive ceptu formali actionis præcise, ut subiectum, de quo forma educitur actio est, quid vero pertineat ad vel cui unitur. Unde sine tali connospecialem modum vel comiotationem tatione salvatur ratio actionis solum eius, in quantum talis actio est. De 20 per ordinem agentis ad effectum, unde ratione enim actionis, ut causalitas solum conveniunt ista actioni, ut est agentis, præcise est, quod sit talis est, nempe ut dependenter ope­ actualitas per modum emanationis rans a materia seu 6 ut mutatio est. Tertio dubitabis, quis dicendus seu originis ipsius effectus ab agente cum dependentia effectus ab ipso. 2 sit terminus formalis, a quo su­ Et ista habitudo agentis ad effectum, mitur specificatio vel diversi­ mediante qua effectus dependet ab tas actionis. Respondetur in sententia Divi ipso, est de intrinseca ratione actio­ nis, quæ est causalitas et ita semper Thomæ certum esse actionem sperequirit aliquam novitatem saltem 3 cificari tum a principio tum a ter­ quoad modum et dependentiam in mino, ut patet in 1. p. q. 77. ipso termino respectu agentis. Su­ art. 3. Et licet frequenter etiam dicat peradduntur autem actioni alii re­ D. Thomas specificationem actionis, spectus sive connotationes, vel re­ ut actio est, sumi a principio, ut au­ spectu passi vel respectu termini a a tem passio seu motus est, sumi a ter­ quo, in quibus formaliter non con­ mino, ut in 1. 2. q. 1. art. 3., tamen sistit actio, licet illos admittat et per hoc non negat specificari etiam per illos dividi possit, v. g. quod actionem a termino, cum ipsa natura actio sit productio vel reproductio, actionis instituta sit et ordinata es­ eductio vel inductio, sive unitio sive sentialiter ad terminum, cum sit immutatio. Omnia ista important di­ causalitas, quæ causatum essentia­ versas connotationes actionis et di­ liter respicit. Sed explicare vult Di­ versos respectus, v. g. quod sit pro­ vus Thomas specialem rationem ac­ ductio, importat actionem cum no­ tionis, ut actio est, quia respicere vitate ipsius esse in termino, ita 5 terminum commune est actioni et • Pa IX. 512 b. 1 Dc substantiis separatis (Ρα XVI. 104 a). • Ρα VI. 393 b. 4 Phil. nat. 3. p. q. 4. art. 2. • Lu — m:u ... est. DE MOTU ET ACTIONE 307 passioni, sed respicere illum sub ra­ sicut dicimus obiectum formale visus tione originis ab aliquo principio, hoc esse corpus, quatenus coloratum aut est proprium actionis. Et ideo etiam lucidum, tactus autem, quatenus cali­ quando actio specificatur a termino, dum vel frigidum. An vero semper re­ specificatur etiam ab illo ut aliquo 5 quiratur in termino, ut sit terminus modo habet rationem principii, quate­ formaliter distinctus ab alio, aliqua nus terminus præcedit in ipso princi­ ratio quæ tamquam nova entitas vel pio operandi, ut in intentione seu modus, qui producatur, an vero suffi­ proportione virtutis \ ut principietur ciat distincta ratio sub qua vel novus actio, quia non potest principiari ab io respectus ad terminum a quo, vel aliqua forma, nisi ut proportionata et nova dependentia ad agens, ad hoc ordinata ad talem terminum. Quod respondebimus infra q. 19. art. 1. Quarto dubitabis, quæ sit divisio explicavit S. Thomas 1. p. q. 105. art. 5., ubi inquit, « quod finis, agens et actionis in creativam et educforma se habent ut actionis princi­ tivam, et quomodo differant. pium, sed ordine quodam. Nam pri­ Respondetur differentiam istarum mum principium actionis est finis, actionum ex earum definitionibus cog­ qui movet agentem, secundo vero nosci. Est enim actio creativa, quæ agens, tertio vero forma cius, quod operatur effectum nullo subiecto præ­ ab agente applicatur ad agendum ». supposito, sed ex nihilo. Actio vere Quare cum D. Thomas dicit specifi- eductiva est, quæ producit effectum cari actionem a principio, ibi includit ex aliquo subiecto præsupposito, im­ etiam, quod specificetur a termino, mutando et reducendo potentialiscilicet ut continetur in principio. tatem eius in actum. Ex quo colli­ Inquirimus ergo, quæ sit jorma- gitur non posse aliquid eadem actione litas termini seu principii, a qua simul educi et creari; esset enim rpttificelur actio. Nam circa eundem procedere ex nihilo et ex aliquo. terminum materialiter posse versari Quod vero aliqui dicunt, quod licet diversas actiones certum est, sicut quælibet actio non possit simul pro­ ad eundem locum materialem potest cedere ex nihilo et ex aliquo, tamen terminari motus ascensus vel de­ quia in productione alicuius substan­ scensus etc. Circa hoc ergo solum ti® multæ actiones concurrunt, v. g. dicit D. Thomas q. 77. cit., quod creatio materiæ, eductio formæ, uni­ non quæcumque diversitas obiecto- tio illius etc., tota collectio actionum rum diversifient potentias, sed diffe­ dicitur ex nullo alio præsupposito, rentia eius, ad quod per se potentia licet quælibet actio divisim non pos­ respicit. Et idem proportionaliter di- sit simul esse eductiva et creativa: cendum est de actionibus; nam po- hoc nihil est, tum quia hoc idem in­ tenti® non nisi mediis actibus spe- venietur in quolibet effectu accidencificantur. Id ergo formalem termi- w tali; nam etiam quando album pro­ num vocamus, quod per se ab act ione ducitur, tota collectio actionum, quæ vel potentia respicitur. Nam forma- ad illum prærequiruutur, ut pro­ lis terminus dicitur non secundum eu- ductio subiecti, formæ albedinis et titatem suam tantum, sed sub ea for- unio eius, non præsupponit aliud malitate et ratione, qua conducit ad subiectum, ex quo tota illa collec­ specificandum istam actionem, et ut tio fiat; tum etiam, quia productio attingatur ab ista potius quam ab alia, substanti® non consistit in collectione 1 Lu — virtutia. •393 b 31. 308 PHIL. NAT. I. P. Q. XIV. ART. III. plurium actionum, sed in illa, qua nem, sed immediate sentit terminurn ultimum attingitur, sicut actio pro­ externum, ut in lib. de Auima : di­ ducens equum non consistit in ac­ cetur. Quodsi aliquando actio im­ tione, qua ab initio producta fuit manens producit terminum, non est materia, sed qua modo generatur præcise, quia immanens, sed quL equus; illa enim præsupposita fuit vir tua liter transiens, vel quia e.-: non solum ad equum, sed ad omnia, dicens 3 seu expressiva in intellectu quæ ex illa materia possent generari. aut spirati va in voluntate. Certum tamen est, quod in collec­ Ex quo ulterius fit discursus ad tione omnium actionum, quæ ad io negandum, quod actio immanem aliquid requiruntur etiam materiæ formaliter et pure sil actio de praprimæ, aliquid creationis involvitur. dicamento actionis, licet virtualité An vero actio creandi sit prædi- actio esse possit. Ratio est, quii camentalis, licet non dicat ordinem actio, quæ est de praedicamento ad passum, sed ad effectum, depen­ is actionis, tantum debet esse causa­ det ex his, quæ art. seq. tractanda litas agentis et connotare ordinem sunt, an ista actio sit in agente vel ad passum. Causalitas autem agenti' in effectu, quatenus creata est, et numquam est ultimum, quod intendit an prædicamentum actionis solo or­ agens et ubi cessat eius finis, sed est dine ad effectum constituatur, an et­ o medium, quo tendit ad terminum iam requirat ordinem ad passum et ad productum aut de novo positum, passionem. De quo ibi dicemus, et 1 propter quem est ipsa actio. At vero latius 2. tom. 1. p. disp. 18. art. 2. operatio immanens est ultimus actu.', Ultimo dubitabis, quæ sit divi­ qui intenditur ab operante; tunc sio actionis in immanentem et 5 enim est in actu simpliciter cogno­ transeuntem, et an immanens scens, quando actu operatur et in­ telligit. Unde felicitas seu beatitudo, vera actio sit. Respondetur, quod si loquamur de quæ est ultima hominis perfectio, actione physica, quæ cum motu et in ipso actu intelligendi consistit, et passione coniuncta est, certum est non λ perfectio viventis in operatione vita1 convenire actioni immanenti, quia de est, non in aliqua quiete, sed ipsa se non requirit motum in ipso agente, operatio propter seipsam quæritur, sed tanto perfectior est, quanto magis non propter aliquem terminum. Nam supponit ipsum agens in actu. Unde etiamsi producatur aliquis terminus, invenitur operatio immanens, ut cog- 35 v. g. verbum, adhuc perfectio intel­ nitio, sine aliqua transmutatione pas­ ligendi non est in productione talis siva sublecti, sed præcise per ordinem termini, sed in contemplatione in ad obiectum, quia passio non ponitur verbo iam producto. Ergo operatio in aliquo subiecto, nisi quando pro­ immanens non se habet per modum ducitur aliquis terminus seu forma, ♦ medii et viæ, qua aliquis terminus quæ in eo recipiatur. Cognitio autem acquiritur, sed potius ipsa est ul­ immanens, ut immanens est, per se tima actualitas, quam intendit ope­ non requirit productionem termini, rans, et sic non est de genere actionis ut patet in sensu externo, qui non prædicamentalis, sive quæ infert ραβ­ producit in se aliquem terminum seu · ί sionem, sive quæ se habet per mo­ imaginem, in qua perficiat sensatio- dum causalitatis tantum, quia non 1 Lu — et ... art. 2. • Phil. nit. I. p. q. G. art. I. • Lu — . voluntate. DE MOTU ET ACTIONE 309 quæritur propter terminum causan­ nes. Et sicut passiones proprue a dum, sed propter suam actuali tatem. substantia emanant et relationes a Et hæc doctrina est D. Thomæ, ut vi­ fundamento, eo modo se habent illæ deri potest 1. Contra Gent. cap. 100. qualitates, quæ sunt actus imma­ ubi inquit: « Dico autem operatio- δ nentes respectu potentiæ, quia etiam nem in ipso manentem, per quam habent munus et vim actionis, licet non fit aliud præter ipsam operatio­ eminenter seu virtualiter. Et huius nem, sicut videre et audire. Huius- signum est, quia intellectio seipsa modi enim perfectiones sunt eorum, est etiam dictio et productio verbi, quorum sunt operationes, et pos- io ut tractari solet 1. p. q. 27. et di­ sunt esse ultimi, quia non ordinantur cemus in libro de Anima 3, ita quod ad aliquod factum, quod sit finis. dicere non distinguitur realiter ab Operatio vero vel actio, ex qua se­ intelligere. Dictio autem et produc­ quitur aliquid præter ipsam, est per­ tio verbi causalitas eius est, quia fectio operati, non operantis, et com- is habet ipsam imaginem verbi pro paratur ad ipsum sicut ad finem ». termino et similitudine expressa. Ubi aperte tradit nostram doctrinam, Ergo seipsa potest emanare sine alia quare actio ista non sit de prædica­ distincta actione, sed ipsa privile­ mento actionis, quia non est pure gium habet actionis. Similiter con­ causalitas agentis, eo quod non se 20 ceptio practica intellectus habet vim habet ut medium et via, sed ut ul­ movendi etiam extra se, quod non timum et finis. Actio autem prædi- fit nisi actione transeunte, sicut dicit eamentum, ut dicit S. Thomas in D. Thomas, quod angeli suo impe­ 1. dist. 8. q. 4. art. 3. ad 3. x, dicit rio, quod est conceptio intellectus, aliquid fluens ab agente cum motu. movent coelum, opusc. 11. art. 3. 1 Quod ergo non se habet ut fluens et Non ergo extraneum est ab actione via, cum imperfectione et motu, seu immanente, quod habeat vim trans­ ut præcise fluens et ad ulteriorem euntis, et pro illa parte emanat perfectionem tendens, sed pot ius ipsa seipsa a potentia. est ultimum, talis non est actio præ- 1 dicamentum. Unde expresse eam reiArticulus IV. cit a prædicamento actionis D. Tiro­ mas opusc. 48. tract, de Actione 2. UTRUM ACTIO TRANSIENS SUBQuodsi inquiras, quomodo ergo 1ECT1VE SIT IN AGENTE. producitur ista entitas, quam dici­ Procedit qüæstio de actione trans­ mus immanentem actionem ; si enim est effectus, ergo supponit causali­ eunte, quia de immanente non est tatem, qua procedat ab efficiente; dubium subiectari in agente; ex eo si vero non est effectus, ergo vel est enim immanens est, quia non per­ causalitas ipsa et actio vel entitas ficit nisi ipsum agens. At vero trans­ increata vel nihil: respondetur tales iens perficit non solum agens ema­ actus immanentes esse virtualiter ac­ nando ab ipso, sed etiam perficit tiones, licet formaliter sint qualita­ effectum causando ipsum, et si ef­ tes. Et pro ea parte, qua actiones fectus recipiatur in passo, etiam per­ sunt, seipsis emanant sicut actio­ ficit passum mediante effectu re- ■ • 1 • l‘a VI. 78 a. Summa tot. Log. Ari«t. (/’α XVII. 75 b). PMI. nat. 4. p. q. 11. art. 1. Hop. de art. 30. ad lect. Vcnct. (/’a XVI. 109 b). 310 PHIL. NAT. I. P. Q. XIV. ART. IV. cepto. Unde quia denominat et per­ Inter thomistas autem sequitur ficit agens et similiter effectum et eandem sententiam Caietanus 1. p, passum, quærimus, in quo ex illis q. 25. art. 1. et Nazarius ibi, contro­ sit inhæsive, licet constet, quod ab versia unica, et alii. Sed fundamen­ agente sit emanative. Quodsi actio 6 tum ex eo sumunt, quia actio trail·non habeat passum sicut creatio, iens est actus secundus perficiem quia ipsum passum seu materiam et mutans intrinsece ipsum ageu·, efficit, non supponit, inquirimus, an ergo debet esse subiective in illo. identificetur talis actio cum effectu, Consequentia patet, quia perfecti· vel sit in ipso agente, non vero an 10 intrinseca debet subiectari in eo, sit in passo, quia caret illo. quod denominat; hoc enim est e.In hac ergo difficultate concerta­ intrinsecam, ut 1 distinguitur a de­ tio EST INTER SCHOLAM SCOTI ET nominatione extrinseca. Anteceden- 1 D. TlIOMAM ET INTER IPSOS TIIOMIvero probatur, tum quia actio e.< STAS inter se, licet ex diversis fun-15 actus et complementum potenti..damentis. Censet enim Scotus ac­ agentis, ut dicit D. Thomas 1. Con­ tionem transeuntem subiectari in a- tra Gent. cap. 9., quia comparatur ad gente, ut patet in 4. dist. 13. q. 1. potentiam sicut actus secundus ad § Ex dictis, et dist. 43. q. 5. § De primum; unde concludit ibi, quod tertio, et aliis locis, quem sequitur 20 actio, quæ non est substantia agentis eius schola. Et fundantur in eo, quia inest ei sicut accidens subiecto; tum existimant actionem prædicamenta- quia maior et proprior perfectio agen­ lem esse respectum agentis ad pas­ tis est actus secundus quam primus sum et relationem extrinsecus ad­ cum actus primus sit in potentia ad venientem, et cum passio et actio 25 secundum, et per ipsum reducatur sint respectus mutuo oppositi, non de potentia ad actum, sublata eim possunt esse in eodem extremo, ita intrinseca potentialitate, et conse­ quod uterque sit in passo vel in quenter apposita intrinseca actualiagente, sed alter in agente, alter in tate. Sicut ergo actus primus est subpasso. Et potest hoc amplius urgeri. 30 iective in agente, ita et actus secunNam quidquid sit de actione identi­ dus, qui est ipsa actio. Plures aucto­ ficata cum motu, tamen certum est ritates S. Thomæ statim referemus. relationem agentis esse in agente et Secunda sententia, quæ fre­ relationem effectus vel passi in passo, quens etiam est inter thomistas cum constet, quod agens realiter 35 docet actionem subiective esse in respicit terminum et passum, et e passo sive in effectu. Quam tenet contra. Ergo non minus quam in Ferrariensis *, Capreolus3, Hervæus aliis relativis relatio debet esse in Soto °, Soncinas e et alii, quos citat ipsis extremis relatis, ergo etiam fun­ et sequitur Cursus Carmel, hic disp. damentum talium relationum, quod « 17. q. 4. et 5. Idem tenet P. Suaest ipsa actio et passio, debet di­ rez disp. 48. Metaph. sect. 4. Qui ad­ stincte poni in ipso agente et passo, dit actioni transeunti sub conceptu eo quod fundamentum identifica- actionis, quo distinguitur a passione, tur cum relatione. non convenire subiectum inhæsionis, 1 Lu — ut ... cxtriUMccn. • In 2. Contra Gent. c. 1. (Le XIII. 273. η. V.) ct c. 9. (ibi 1 235 η IV °) • 2. dht. 1. q. 2. art. 3. (III. 59 b, GO a) • Quodllb. 4. q. 4. • 3. Phy»», q. 1. conci. 5. • 5. Metaph. q. 37. DE MOTU ET ACTIONE 311 sed solum denominationis et ema­ quidem immediate ab ipso egreditur nationis ab agente. Si tamen ali­ actio illa, quæ est in agente! Et quod subiectum inhæsionis habet, tamen illa actio, quæ est in agente, illud est ratione sui termini seu ef­ non est ultima ratio, qua egreditur fectus, cum quo actio identificatur effectus; hæc enim est ipsamet pro­ tamquam modus eius et emanatio cessio et egressio effectus, quæ non est in agente, sed in effectu proce­ seu processio ipsius. Et hinc sumitur fundamentum hu- dente. Ergo sine fundamento poni­ ius lententiœ. Nam actio identifi­ tur actio in agente, siquidem non catur cum motu et cum termino io est ipsa ultima ratio causandi et motus, et non datur alia actio, nec procedendi in ipso effectu, et sic est magis necessaria quam illa, quæ non est actio, de qua loquimur in cum motu identificatur. Motus au­ praesenti. Denique illa actio, quæ est tem et terminus productus non sunt in agente, emanare debet ab ipso, in agente, sed extra illud, ergo ne- u ergo idem agit in seipsum, et sic que actio in agente; actio enim est, simul est in actu et in potentia re­ ubi est illud, cum quo identificatur. spectu eiusdem, in actu ad agendum, Discursus totus constat ex supra 1 et in potentia ad recipiendum. dictis, ubi probatum manet, quod Denique, urgent pro hac parte actio identificatur cum motu et so aliqua loca Aristotelis et D. Thomæ. quod motus sit in mobili seu passo Nam Aristoteles in hoc 3. libro tamquam in subiecto, quod etiam af­ textu 20. 1 docet non esse incon­ firmat Philosophus hoc libro cap. 3. 2, veniens, quod actus unius sit in al­ alioquin3 agens ut agens moveretur tero, ut doctio in addiscente. Et seu pateretur. Quod vero non sit 9. Metaph. textu 16. 5 dicit, <■ quod alia actio quam illa, quæ identifi­ ædificatio est in ædificato ». Et 2. catur cum motu, constat, tum quia de Anima textu 139. 6: < Agentis », Philosophus non meminit alterius inquit, « moventisque operatio in actionis ; si autem alia actio daretur ipso patiente suscipitur atque inest, ex parte agentis et alia ex parte 3o atque adeo actio et passio non in motus seu passi, quomodo diceret agente est, sed in eo, quod pati­ Aristoteles, quod actio, etiamsi sit tur etc. ». Super quæ loca idem af­ actus agentis et denominet ipsum, firmat expresse D. Thomas et in tamen est in passo, quia actus unius q. 14. de Veritate art. 3. 7 et 10. de potest esse in alio secundum di-35 Potentia art. 1. 8 et 2. Contra Gent, versam rationem! Tum etiam idem cap. 1. Denique hanc differentiam constat, quoniam ponere duas ac­ ponit D. Thomas inter actionem im­ tiones, alteram in passo, alteram in manentem et transeuntem, quod ac­ agente, omnino superiluum videtur. tio immanens primo et per se perSi enim actio, quæ est in effectu vel « licit ipsum agens, transiens autem in passo, egreditur ab actione, quæ primo et per se perficit ipsum pas­ est in agente, cur non poterit imme­ sum, nec est perfectio agentis, sed diato egredi ab ipso actu primo, si- moti, ut expresse docet 1. p. q. 18. 1 art. 2. • 202 a 13. 1 Lu — alioquln ... pateretur. • c. 3. (202 b 5). • c. 8. (1050 a 31). • L III. c. 2. (420 a 4). ’ Pa IX. 232 b. • Pa VIII. 200 b. PHIL. NAT. I. P. Q. XIV. ART. IV. 312 art. 3. ad 1. et q. 54. art. 2. et 1. 2. ngens actuatum in actu secundo et q. 3. art. 2. ad 3. et 1. Contra Gent, trasmutatum de otio in actum, re­ cap. 100. Ergo repugnat, quod actio linquit formalitatem actionis in fi­ transiens sit in agente, alioquin ex gente inchoantem ipsum effecturi. se esset perfectio agentis, quia id δ Ut autem reddit effectum in actu primo et per se perficit, in quo primo secundo causatum et procedentem a et per se est, quod est tollere differen­ causa, ponit formalitatem in effectu, tiam inter actionem immanentem et qua redditur actio consummata, et transeuntem, quæ adæquate dividunt inde fit denominatio agendi; neque actionem ut sic. io enim aliquid dicitur agere ante ef­ 1:1 LLOMINUS RESOLUTIO NOSTRA fectum, et ratione huius simpliciter sit: Secundum mentem D. Thomæ actio est in termino. actio secundum propriam rationem Et quod ista sit mens D. Thomje. actionis non petit subiectum inhæ­ constat ex collatione locorum ipsius, sionis, sed emanationis, ita quod ad ie in quibus agit de hac re. Nam imdenominandum aliquid agens per ac­ primis, quod actio ex proprio con­ cidens se habet, quod inhæreat. Vere ceptu actionis non postulet subiec­ tamen et in re actio emanans dupli­ tum inhæsionis, sed emanationis, con­ cem formalitatem debet importare, stat ex 1. dist. 32. q. 1. art. 1.!, quarum una actuet et inhæreat in 20 ubi inquit, « quodsi per impossibile agente, altera in termino et me­ poneretur esse aliquam actionem, diante termino in passo, si terminus sit quæ non esset accidens, non esset inhærens, et tamen denominaret aaliquid dependens a subiecto. Itaque actio in agentibus creatis, gentem, et tunc agens denominarein quibus per modum emanationis se 26 tur per id, quod ab eo est, et in eo habet et accidentaliter convenit a- non est ut inhærens ». Ergo ex pro­ genti, inchoative est in agente et con- prio conceptu actionis, ut precise summative in termino seu effectu, denominat agens, non dicit subiec­ non secundum eandem entitatem mo­ tum inhæsionis, sed emanationis, li­ dalem seu formalitatem ; hoc enim est 30 cet quia accidens est, in rei veriimpossibile, cum sit diversum subiec­ tate inhæreat, quod etiam aperte tum, sed secundum diversam, quæ dicit in q. 7. de Potentia art. 9. ordine quodam unum sunt: ad eum ad 7. 2 et q. 8. art. 2. 3 Item etiam, modum, quo D. Thomas et theologi quod debeat poni actio in agente, 1. 2. q. o0. art. 3. dicunt, quod 35 in quantum importat actum secunvirtus moralis, quæ moderatur pas­ dum immutantem ipsum actum pri­ siones, est in duplici potentia, sci­ mum, constat, quia 1. p. q. 54. licet in voluntate imperante inchoa­ art. 1. dicit, «quod actio est actua­ tive et in appetitu eliciente pa ssio - litas virtutis ». Et 2. Contra Gent. nes moderatas consummati ve. Et cap. 9., « quod actio est complemen­ quia denominatio virtutis fit sim­ tum potentiæ » et tamen, quia non pliciter ab eo, ubi consummative est actualitas completa et consum­ est virtus, ideo simpliciter dicitur mata in ipso agente, sed in effectu, esse virtus in appetitu sensitivo. Eo­ ad quem derivatur, dicit in dicta dem modo actio, quæ est causalitas q. 54. art. 2., quod actio transiens emanans ab agente, quatenus reddit non potest esse ipsum esse agentis, » Ρα VI. 258 a. • Va VIII. 104 a. • 1. c. 171 a. DE MOTU ET ACTIONE 313 quia esse significatur intra rem, ab effectu, ut dicit in opusc. 18. actio vero est effluxus in actum ab tract, de Actione ® et in 3. Phys. agente. Deinde in 2. Contra Gent, lect. 5. 7 Qui8 effectus est in materia cap. 35. et in 2. dist. 1. q. 1. art. 5. seu in passo, et sic simpliciter et ad 11. * *, dicit, « quod agens agit 5 absolute actio est in passo, quia est actione media, quæ non est essentia ibi consummative et inde fit deno­ ipsius operantis, et in talibus non minatio agentis. potest sequi effectus novus sine nova Nec potest responderi, quod actione, et novitas actionis facit ali­ quando dicit D. Thomas, quod actio quam mutationem in agente prout n et passio non sunt idem numero acest exiens de otio in actum ». Ergo cidens, loquitur de actione ut morali sentit D. Thomas, quod actio aliquid et libera, et sic est actio immanens. ponit intrinsecum in agente, et non Quando vero dicit actionem esse in solum extrinsece denominat ipsum, agente intelligitur ratione alicuius alioquin non diceret, quod ponit mu­ commodi extrinseci, quod agenti pro­ tationem in illo. Et conformiter ad venit ex actione, quia saltem pro­ hoc distinguit S. Thomas creatio­ pagatur eius species. Sed contra pri­ nem, ut est actio et ut est passio, mam solutionem est, quia D. Tho­ seu actio ut effecta et ut efficiens mas prius loquitur in communi de in 1. dist. 40. q. 1. art. 1. ad 1. 2, actione et passione et motu. Deinde ut intelligamus actionem ad utrum­ ad litteram loquitur de actione in­ que pertinere et importare non u- ferente passionem, scilicet crucifigen­ nam, sed duplicem formalitatem, u- tium Christum, et quæ est accidens nam in agente, ut est actio agens, et numero distinctum a passione. Actio aliam in effectu seu passo, ut est autem immanens neque infert pas­ actio effecta. Quod tandem expressis sionem neque ponit in alio subiecto verbis affirmat in 2. dist. 40. q. 1. distinctum accidens numero. Si au­ art. 4. ad 1. 3, ubi dicit actionem et tem loqueretur de actione in esse passionem non posse esse idem nu­ morali, et non in esse physico, po­ mero accidens, quia actio est in tius dicerentur unum numero acci­ ngente et passio in patiente. Et dens in esse morali actio et passio cum alias ponat cum Philosopho 3. quam plura. Contra secundam au­ Phys. lect. 5. 4 et aliis locis supra 5 tem solutionem instatur, quia actio in cit., quod actio et passio identifi- quantum accidens inhæret in agente, cautur cum motu, et quod actio ut dicit S. Thomas, ergo frustra ex­ transiens est propria perfectio ope­ plicatur id de emolumento extrinrati, consequenter oportet fateri ac­ seco ; hoc enim non inhæret in agente, tionem apud D. Thomam importare et sic ratione talis emolumenti non duplicem formalitatem, alteram in assignaret S. Thomas subiectum, agente, alteram in passo seu ter- « quod actioni convenit in quantum mino, ubi consummatur actio, et accidens. Ex quo manet explicatum funda­ ratione cuius dicitur agens denomi­ nari ab aliquo extrinseco, scilicet mentum HUTUS SENTENTIÆ. SumitUT 1 Pa VI. 393 b. ' 1. c. 337 b. • 1. c. 749 a. ' Iz II. 111. n. 13. • 311 b 19. • Pa XVII. 75 a. ’ U II. 115. n. 15. et 10. • Iu — Qui ... agentie. 314 PHIL. NAT. I. P. Q. XIV. ART. IV. enim ex fundamentis utriusque sen- est consummative, et inde accipitur tentiœ allata?, quæ probant requiri denominatio agendi completa et per actionem et dari tam in agente quam fecta. Et ideo solum explicavit, quo. in passo. Nec enim salvatur actio, modo actio sit in passo; hoc enim quin sit actualitas secunda agentis e solum difficultatem habebat et eiu« et actum primum reducat de poten­ instituto deserviebat, cum principe tia ad actum et de otio ad operatio­ liter ageret de motu et de actione, nem. Hoc autem perfectio aliqua ut est conditio identificata cum motu, est ipsius agentis et mutatio, et et sic solum est in passo. non sola denominatio extrinseca. 10 Ad secundam instantiam dicitur Sicut enim intrinsece agens est in non superfluere istas duas actione·, potentia et in actu primo ad ope­ quia quælibet earum non est com­ randum, ita oportet, quod reduca­ pleta et perfecta, sed utraque requi­ tur intrinsece ad actum secundum ritur ad consummatam rationem aet mutetur in actum, dum in actu i gendi ob rationem dictam. Et tam operatur; debet ergo ista actualitas ipsa actio effecta quam ipsa actio actionis in agente esse. Ceterum ibi agentis, seu utraque formalitas, enon consummatur actio et causa­ greditur ab agente non per aliam litas agentis, nisi effectus ipse pro­ actionem, quia utraque complet ean­ cedat et emanet actu ab ipso. Et s dem actionem et utraque pertinet sic origo ipsa motus et termini pro­ ad rationem causalitatis, sed uni ducti cum ipso motu et termino iden­ per modum actualitatis agentis, al­ tificari debet, illa autem origo ab tera per modum actualitatis passi, alio actio effecta est et causalitas, non vero una ut effectus, altera ut et sic formalitas actionis, ut pro- ! tota causalitas, sed utraque ut con­ cessio et origo motus, cum termino ditio et ratio pertinens ad eandem et motu debet identificari, ibique causalitatem. Non tamen utraque consummatur actio, quia ibi termi­ immediate egreditur, sed ordine quo­ dam, quia inchoatur in actione anatur. Solum restat respondere ad ar­ gentis ratio et causalitas agendi, con­ gumenta secundæ sententiœ pro ea summatur tamen in actione ex parte parte, quia intendunt ostendere, quod effectus. Et sic non probatur, quod superfluit ista duplex actio. Nam actio agentis non pertineat ad ra­ argumenta pro prima sententia solum tionem causalitatis et sit ratio ορο­ ostendunt oportere aliquam actuali- ί randi, sed quod non pertineat tam­ tatem et formalitatem actionis esse quam ultima et consummativa ratio in agente, non tamen omnem, nec ipsius. Et sic actio ex parte agentis ibi consummari, ut dictum est. est formalis egressio et formalis cau­ Ad primum ergo secundæ sen- salitas inchoative et active, non contentiæ respondetur actionem effec- « summative et formaliter. tam identificari cum motu et ter­ Ad tertiam instantiam respondetur mino producto, sed non actionem per ipsam egressionem effectus suf­ efficientem, quæ est actus secundus ficienter constitui agens in ratione agentis. agendi consummative et denomina­ Et ad instantias, quæ afferuntur tive, non autem inchoative et active ad probandum non esse duplicem ac­ seu per modum actus secundi agen­ tionem, respondetur ad primam, quod tis. Hoc enim necessario supponitur Aristoteles non fuit sollicitus expli­ ad actionem effectam, sicut fides care, quomodo actio sit in agente, necessario supponit piam affectionem sed in passo, eo quod in passo actio ' et virtus in appetitu sensitivo dispo- DE INFINITO 315 sitionem imperandi in voluntate. Ideoque actio transiens non dicitur perficere ipsum agens, sed passum QUÆSTIO XV. seu effectum, quia ibi consummatur actio, licet in agente inchoetur et s DE INFINITO. ad terminum ordinetur. .Id quartam instantiam responde­ tur, quod illa actualitas in agente Articulus Primus. emanat ab ipso non ut terminus seu effectus, sed ut modus seu causali- io QUII) SIT INFINITUM, ET IN QUO tas inchoata. Et talis modus non SIT PUNCTUM DIFFICULTATIS. emanat ab ipso agente, ut est in po­ tentia pure, sed ut est in potentia Ut sine æquivocatione in bac parte mota a Deo et aliis causis superio­ ribus, quibus inferiores determinan- is procedatur, oportet praemittere de­ tur et actuantur, ut emanet ab illis finitionem et varias divisiones seu actualitas actionis, quæ rursus in acceptiones infiniti. Licet autem pluipsa potentialitate actus primi re­ res acceptiones eius Aristoteles insi­ cipitur actuando illam per modum nuaverit in hoc libro cap. 4. 2, tamen actus secundi; et sic non est in 20 in præsenti possumus distinguere inpotentia et actu secundum idem. finitum, quod aliud accipitur posi­ Ad loca D. Thorn œ respondetur tive, aliud privative, aliud negative. loqui ipsum sicut' et Aristoteles de Cum enim infinitum communissime actione effecta, prout est consum­ acceptum nihil aliud sit, quam illud, mata et completa ratio agendi ? a 25 quod caret termino et fine, potest qua fit denominatio. Et quando po- accipi ista carentia privative, quando nit differentiam inter actionem im- est in aliquo subiecto, quod natum manentem et transeuntem, quod illa est habere terminum, sed tamen ca­ est perfectio agentis, non ista, In­ ret illo, sicut quantitas est capax, ut quitur de perfectione consummata 30 finiatur, si tamen non habeat ter­ et completa agendi; hæc enim con­ minum, dicitur infinita privative, summatur in agente, quando est quod etiam dici potest positive re­ immanens, in effectu vero et passo, spectu quantitatis. Et hoc modo de­ quando est transiens. Inchoative finit Philosophus cap. 6. 3 infinitum: autem est in ipso agente, ut dic- 35 « Id, cuius partem accipientibus semtum est, et quia utraque hæc actio per aliquid manet extra ». Negative pertinet ad constituendum ipsam vero infinitum dicitur illud, cuius causalitatem agentis, una inchoa­ subiectum non est capax alicuius tive, altera consummative, ad idem termini. Hoc autem dupliciter popradicamentum actionis reducitur «o test contingere, uno modo propter etiam illa actio, quæ est in agente, perfectionem positivam subiecti, sicut pia affectio ad fidem et dis­ quando talis est, quod nullo termino positio voluntatis ad virtutem, quæ affici potest. Et hoc modo Deus est est in appetitu. Simpliciter 1 au­ positive infinitus, id est actualitate tem et consummative actio est in « et perfectione, non quantitate. Alio passo. modo potest hoc contingere ex im'Illi ’ Lu — Simpliciter ... paxso. 1 Î03 b 1. * 207 a 7. PHIL. NAT. I. P. Q. XV. ART. I. 316 perfectione subiecti, quando tanta categorematice, id est affirmative aol est, ut nihil habeat in se, quod prædicative, est illud, cui non solum i terminari possit, sicut punctum et non potest signari terminus, ultra ' unitas, quæ propter indivisibilitatem quem non transeat, sed etiam de , non habent terminum, sed ipsa sunt facto omnes terminos transit, et ideo terminus. requiritur ad tale infinitum, quod In præsenti non agimus de infi­ habeat partes infinitas æquales uni nito negative nec de infinito posi­ certæ non communicantes inter w tive, quod est Deus, sed de infinito et simul existentes. Quod est dicere, privative, quod definivit Aristoteles 10 quod infinitum actu requirit parte? in præsenti definitione tradita. Licet determinatas seu aliquotas, quarum autem hoc infinitum manifestius in­ una superaddat alteri novam partem, I veniatur in quantitate, tamen repe- quæ non communicet nec réassuma I riri etiam potest in aliis prædicamen- tur cum altera, sicut Philosophus di­ tis, ut in substantia, qualitate et is cit in 6. 1 huius libri, quod circuli di- I relatione. Infinitum substantiæ est, cuntur infiniti reassumendo easdem quod caret termino essendi seu exi­ partes. Sed tunc dicitur infinitum, stendi, quibus substantia ipsa in ait Philosophus, quando quacumque ratione substantiæ constituitur. Et parte accepta nova alia sumi potest. hoc infinitum, ut postea videbimus, 20 Infinitum autem in potentia est idem ac infinitum in genere entis. dicitur illud, quod secundum id, Infinitum in qualitate est, quod caret quod habet, est finitum, sed secun­ termino intensionis secundum gra­ dum id, quod est in potentia, non dus qualitatis. Infinitum in relatione habet terminum, id est non potest est, quod dicit respectum ad aliquid 25 illi signari certus aut determinatu» infinitum, unde sumit connotatio- terminus, ultra quem transire non nem seu denominationem aliquam possit, sive per additionem sive per extrinsecam infinitatis, sicut actio­ substructionem sive per successio­ nes Christi dicuntur infiniti valoris nem. Quomodo autem distinguantur per respectum ad personam digni- 30 partes aliquotæ seu designatæ a par­ ficantem. Denique, infinitum in quan­ tibus indeterminatis et proportionali­ titate iuxta duplex genus quantitatis, bus, dicemus commodius art. 3. solu­ discretæ et continuæ, aliud est in­ tione ad 1. et latius libro G. q. 20.1 Ex ms autem colligitur duplex finitum magnitudinis, aliud multitu­ dinis. Illud est, quod caret termino principium, quo in hac quæstione partium in continuo; istud est, quod de infinito regulari debemus. Pri­ caret termino multitudinis et divi­ mum est, quod omne illud, quod sionis. terminis clauditur non interminatiQuare infinitum, de quo in præsenti liter distantibus, infinitum esse non tractari solet, est triplex: secundum potest in actu, sed si aliqua infinitas magnitudinem, secundum multitudi­ ibi datur, solum est in potentia et nem et secundum intensionem. syncategorematice, quia scilicet non Potest autem hoc infinitum sumi potest aliquis terminus signari, ultra vel in actu vel in potentia. Infini­ quem divisio vel additio eius non tum in actu, quod etiam infinitum possit transire. Actu vero quidquid positione seu positive appellari po­ inter terminos comprehendi potest, test et communiter dicitur infinitum terminatum est ac finitum. > 207 Λ 2. • art. 1. et 2. DE INFINITO Secundum est, quod infinitum actu non potest fieri per additionem partium, et omne illud, quod est capax augmenti, finitum est. liat io est, quia additio vel fit per aliquid finitum vel infinitum. Si per infinitum, iam sup­ ponitur ipsa infinitas in eo, quod additur, et ita non fit infinitum per ipsam additionem. Si per aliquid fi­ nitum, vel tale finitum superadditur alteri finito, et sic totum remanet fi­ nitum, quia utrumque terminum ha­ bet, vel superadditur alteri infinito, sic iam supponitur infinitum, non per additionem fit. Quidquid ergo per additionem fit maius vel per subtrac­ tionem minus, actu infinitum non est. His suppositis tria sunt certa in hac quæstione. Primum est infinitum relative actu non repugnare. Ratio est, quia ista infinitas consistit solum in relatione quadam ad Deum, qui est infinitus. Tripliciter autem ali­ quid respicit Deum: Uno modo ge­ nerali ratione sicut effectus causam efficientem, non quidem participando ab ipso aliquod donum infinitum, sed præcise, quia causa eius efficiens in se infinita est. Secundo speciali modo, quatenus ab ipso Deo parti­ cipatur aliquod donum elevans crea­ turam ad bonum infinitum, sicut gratia elevat hominem ad consor­ tium et fruitionem divinæ naturæ. Tertio modo specialissime, ut quando ipse Deus unitur in persona naturæ creatæ. Tunc enim accipit valorem et dignitatem ex persona, cui coniungitur, qui valor consistit in relatione ad ipsam personam ut ad principium operationum proximum et ut quod. Secundo certum est non posse dari aliquam creaturam, quæ sit in­ finita in omni genere entis; creatura enim est ens limitatum. Et similiter repugnat, dari aliquam creaturam, 1 Au — et ... purae. ' art. i. (I. 503 a 21). • Lu — et ... dlup. I. 317 quæ sit infinita in genere substantiæ infinitate in actu, bene tamen in po­ tentia et secundum quid, sicut ma­ teria prima habet infinitatem in po­ tentia respectu formarum, quarum est capax. Ratio sumitur ex Divo Thoma 1. Contra Gent. cap. 43. et 1. p. q. 7. art. 1.: Quia infinitas in genere substantiæ non est infinitas extensionis vel intensionis; id enim pertinet ad genus qualitatis vel quan­ titatis. Solum ergo restat infinitas per carentiam terminorum substan­ tiæ. Termini autem substantiæ vel sunt physici vel metaphysici. Me­ taphysici sunt genus et differentia, quibus contrahitur et limitatur es­ sentia rei. Physici sunt materia et forma in compositis vel potentialitas et actualitas etiam in simplicibus. Substantia ergo creata non potest carere genere et differentia, cum sit in prædicamento, quod est coordi­ natio generum et specierum. Simi­ liter non potest carere aliquo ter­ mino physico, quia non potest esse purus actus, sed debet habere ad­ mixtam aliquam potentialitatem, at­ que adeo solum potest esse infini­ tum in actu per carentiam omnis ter­ mini limitantis actualitatem, quæ est potentialitas, et1 tunc esset actus pu­ rus. Si autem esset pura potentia, licet esset infinita, non tamen esset infinitum in actu, sed in potentia. Nec valet dicere cum P. Vazquez 1. p. tom. 1. disp. 22. et disp. 25. cap. 3., quod non obstat infinitas ad hoc, quod aliquid habeat genus et diffe­ rentiam et ponatur in prædicamento. Deus enim componitur ex genere et differentia, quia est compositio ra­ tionis, quæ illi non repugnat, et tamen est infinitus. Sed contra est, tum quia oppositum ostendimus in Logica q. 14. 2 et5 latius 1. tom. 1. p. 318 PHIL. NAT. I. P. Q. XV. ART. 11. disp. 4.; turn quia in præsenti ilia Absolute autem et independent ab doctrina non est ad rem; quidquid universo constabit ex finita virtuVenim sit, an repugnet Deo compositio et receptione cuiuslibet creaturi, ex genere et differentia, quæ est unde effectus infiniti prodire non compositio rationis, tamen in sub- 5 possunt, ut seq. art. latius osten­ stantia creata talis compositio recte detur. tollit infinitatem, quia vel illud genus et differentia, quibus componitur sub­ Articulus II. stantia creata, aliquid potentialitatis important vel sunt actus purus. Si io UTRUM IMPLICET DABI INFINI­ hoc secundum, non remanet crea­ TUM ACTU SECUNDUM QUANTITA­ tura, sed Deus. Si primum, ergo in­ TEM VEL INTENSIONEM. cludunt genus et differentiam per modum termini et limitationis. In­ cludunt enim actum et potentiam, as Duæ sunt principales in hac parte quæ sunt termini limitantes in ge­ SENTENTIÆ. Prima tenet non impli­ nere substantiæ. Quomodo autem care, quod detur actu infinitum abso­ cum hoc stet, quod Deus possit fa­ lute loquendo, ut ex antiquis tenet cere infinitas species substantiales, Gregorius in 1. dist. 43. q. 4., Ocham1, et tamen non possit pervenire ad Gabriel 5 et alii, quos citat et sequi­ aliquam, quæ sit infinitæ perfectio­ tur Vazquez 1. p. disp. 26. cap. 1.-3. inch et probabile reputant Conimbric. nis, dicemus infra. Ultimo certum est infinitum in hic ad cap. 8. q. 2. art. 3., qui loquun­ actu, sive in extensione sive in in­ tur de infinito magnitudinis vel mul­ tensione vel multitudine, naturaliter titudinis. Expresse etiam docetur in et secundum legem ordinariam fieri schola Scoti, quod infinitum in mag­ non posse. In hoc convenit communis nitudine et multitudine non repug­ consensus philosophorum cum Aristo­ nat, bene tamen infinitum in inten­ tele hic cap. 5. et 6. 1 et theologorum sione, eo quod apud ipsum gradus cum D. Thoma 1. p. q. 7. Constat intensionis sunt inæquales, ita quod enim, quod de facto « omnia facta unus continet alium, et sic si da­ sunt in numero, pondere et men­ retur infinitas, qualitas continent sura », ut dicitur Sapientia 11. 2 Si infinitam perfectionem; quod non autem daretur infinitum in actu, currit in partibus quantitatis convel careret numero, si esset infinitum tinuæ vel discretæ, quarum una non multitudine, vel mensura, si esset continet aliam in perfectione. Aliqui infinitum magnitudine, vel pondere, tamen simpliciter fatentur, infinitum si esset infinitum qualitate. esse possibile in actu, sive in quan­ Ratio autem, cur naturaliter dari titate sive in qualitate, ut Cabero non possit intra universum quidem, hic disp. 2. constat ex ipsa universi unitate et Secunda sententia negat esse limitatione, in quo infinita quantitas possibile aliquod infinitum, tam in esse non potest, quia occuparet om­ magnitudine quam multitudine, et nia et3 consequenter plura quam uni­ eadem ratio est de intensione. Ita versum, quod finitum esse videmus. D. Thomas 1. p. q. 7. art. 3. et 4. • 208 a 7. • 21. • Lu — et ... ridemus. • Quodlib. 2. q. 5. • 2. dift. 1. q. 3. DE INFINITO et Quodlib. 9. art. 1.’ et Quodlib. 12. art. 2. 2 et communiter thomiatæ ad prædictum locum priinæ partis. Et tamen ipse D. Thomas in fine opusc. 27. ’ fatetur adhuc non esse 6 demonstratum, non posse dari in­ finita in actu. Ista sententia princi­ paliter nititur in explicando implica­ tiones, prima vero in solvendo. Et ideo in hoc art. comabimus expli- ic care rationes D. Thomæ et contra adversariorum responsiones roborare, in sequenti vero quasdam difficul­ tates et rationes, quæ contra no­ stram sententiam militant, dissol- u vere. Sit ergo unica conclusio: Re­ pugnat etiam de potentia absoluta dari infinitum in actu sive in magnitu­ dine sive in multitudine sive in in- a tensione. Pro hac conclusione plures solent alieni implicationes. Et quidem Martinez in præsenti, cui non pla­ cent rationes D. Thomæ, illam affert, s quia si daretur corpus infinitum, ex quocumque puncto tamquam ex cen­ tro produci possent duæ lineæ versus circumferentiam, et istæ quanto ma­ gis protrahuntur, magis distant inter 3 se, unde cum longitudo earum sit infinita, etiam distantia· earum in­ finita erit, et ex alia parte distantia infinita esse non posset, quia est clausa inter duas lineas seu terminos, : ergo etc. Hac ratione etiam plures alii utuntur. Videtur tamen ratio ista non con­ vincere, quia dato corpore infinito lineæ illæ essent quidem lineæ, sed non essent termini ex parte circum­ ferenti» illius corporis, quia lineæ illæ interminabiles sunt nec habent circumferentiam ubi terminentur. Si ergo interminabiles sunt et infinitæ, desinunt esse termini, et consequen­ 1 Pa IX. 585 b. ’ 1. c. 8Î0 b. 1 De tttcrnlUte mundi (Ρα XVI. 320 b). 319 ter inter illas lineas potest esse ali­ quid infinitum, quia ipsæ etiam in­ finitæ sunt. Illud autem axioma « inter duos terminos non potest claudi infinitum » intelligitur inter duos terminos finite distantes, alias non sunt termini. Quare defendendo rationes Divi Thomæ ex duplici principio desumi­ tur implicatio: Primum est, conside­ rando quantitatem uti accidens na­ turale consecutum ad corpus natu­ rale. Secundum est, considerando ip­ sam mathematice et secundum se, ut abstrahit a corpore naturali. Et prima ratio formata est a nobis supra q. 8. art. 2.: Quia quantitas est accidens consecutum ad substan­ tiam, quæ est radix continens quid­ quid in tali quantitate invenitur, sed substantia est finita et limitata, non solum in esse absoluto, sed etiam ut radix est accidentium, quia ratio ra­ dicis non habet maiorem amplitudi­ nem quam ipsa ratio essentiæ sub­ stantialis, quæ radix est et princi­ pium accidentalis. Ergo si radix est limitata, etiam et quantitas limitata est et finita. Et præcipue hoc habet vim in quantitate, quia non potest crescere quantitas, nisi etiam ad­ datur nova entitas substantiæ, nec enim in eadem parte substantiæ po­ test esse duplex quantitas penetrata. i Ergo si quantitas est infinita, etiam supponitur substantia infinita, quia ad quantitatis additionem substan­ tia etiam additur, et sic prius debet substantia esse infinita quam quan> titas. Repugnat autem dari substan­ tiam infinitam, ut art. præc. osten­ sum est, ergo et quantitatem. Respondet Martinez non pro­ bare S. Thomam ex eo, quod sub5 stantia sit finita in esse, quantita­ tem debere esse finitam in exten- 320 PHIL. NAT. I. P. Q. XV. ART. II. sione, quia hæc sunt diversa genera, sed solum finitam in esse, quod verum est, quia infinita quantitas finitam essentiam habet. Sed contra, quia substantia non so­ lum est finita secundum esse in ordine ad se, sed etiam ut est radix quanti­ tatis in extensione, quia etiam ipsa extensio quantitatis ut extensio radi­ cem habet et consequitur formam sub­ stantialem. Sed substantia ut radix talis accidentis finita est; nec enim stat, quod in esse substantiali sit finita et in ratione radicis accidentium fi­ nita non sit. Ergo non potest radix finita derivare ex se quantitatem in­ finitam, sicut bene valet: virtus aliqua est finita, ergo et operatio et effectus, licet effectus et operatio non sint eiusdem speciei vel generis cum virtute. Imo1 cum essentia quan­ titatis non sit aliud quam extensio, idem est quantitatem esse finitam in extensione et esse finitam in es­ sentia. Aliter conatur P. Vazquez, ubi supra 2 infringere consequentiam S. Thomæ, quia si determinata sub­ stantia determinatam postulat quan­ titatem, sequeretur, quod omne cor­ pus naturale determinatam haberet quantitatem, quod patet esse falsum in igne, qui sine termino potest crescere, ut dicitur 2. dc Anima textu 41. 3 Ceterum hæc instantia non loqui­ tur de quantitate ut consecuta ad formam substantialem, de qua solum procedit ratio S. Thomæ, sed de quantitate ut superaddita, quæ scilicet in infinitum superaddi potest. Hoc autem non pertinet ad rationem D. Thomæ, quia D. Thomas intendit probare non dari infinitum actu et categorematice, non autem » Lu — Imo .. . tn c?**icnUa. • 318 b 21. • c. 4. (410 a 13). • 317 » 1. intendit probare, non posse aliquid superaddi ad alterum iu infinitum, quia additio in infinitum numquam facit infinitum iu actu, ut supra ‘ di ximus, sed solum syncategoremati? et in potentia, quia solum consistit infinitum additione in hoc, quod non sit assignabitis terminus, ultra quem non transeat, non vero quod ita sit infinitum, quod omni termino actu careat et omnes terminos trans­ ierit; per additionem enim finita­ rum partium infinitum non est pertransibile. Xon ergo D. Thomas ex­ cludit infinitum additionis et syncategorematicum, sed infinitum actu, quod solum potest prima productione consequi, non additione fieri. Quod vero addit S. Thomas repug­ nare infinitam magnitudinem in cor­ pore naturali, quia non posset mo­ veri, non est ratio probans implica­ tionem absolute, non enim repugnat dari corpus immobile, sicut plerique existimant de coelo empyreo, vel &i esset mobile, ratione tamen infini­ tatis esset impeditum moveri; sed tamen D. Thomas attulit hanc ra­ tionem ex Philosopho in ordine ad ea corpora, quæ sensibus experimur esse mobilia, tale enim corpus in­ finitum esse non potest. Secundum principium seu ra­ tionem sumit S. Thomas loquendo de quantitate mathematice et sine ordine ad corpus naturale, quia om­ nis quantitas debet esse sub aliqua forma, forma autem quanti est ali­ qua figura; ergo oportebit, quod ha­ beat aliquam figuram et consequen­ ter aliquem terminum, quia figura resultat ex termino quantitatis. Respondent aliqui figuram non esse formam essentialem quantitatis sed quantitatem seipsa esse formam; DE INFINITO secundo, figuram solum convenire quantitati finitæ, non infinitæ; tertio, quod absolute invenitur quantitas sine figura, ut quantitas corporis Christi in Sacramento. 5 Ctltrum ista instantia unico verbo solvuntur, quodl). Thomas loquitur de figura radicali, non formali. Est enim figura modus ex terminatione quanti­ tatis resultans, et ita figura formaliter n est id, quod resultat, et radicaliter id, ex quo resultat. Est ergo sensus D. Thonue, quod quantitas non po­ test carere eo, quo specificatur vel individuatur, quia nihil potest esse n in rerum natura, quod non sit spe­ cificatum vel individuatum. Quan­ titas autem specificatur vel indivi­ duatur per variam terminationem sui, sicut species multitudinis sunt a duo vel tria etc., et magnitudinis bicubitum vel tricubitum aut se­ cundum aliam mensuram mensurabile. Neque enim alias differentias dirisivas quantitatis novimus, quam 2 quæ fiunt penes diversas mensurabilitates, quia quantitas talis est na­ tura, quod quolibet addito vel sub­ tracto fit maior vel minor, et sic variatur eius species vel saltem indi- a viduatio secundum additionem vel fubstractionem, unde nata est sequi aliqua figura. Quantitas autem infi­ nita caret omni tali distinetivo quan­ titatis, et si ei aliquid addatur vel s subtrahatur, non fit maior vel minor, ergo omnino repugnat in singulari, sicut si diceretur dari animal infi­ nitum, quod nulla specie animalis determinaretur, vel hominem inii- nitum, qui nulla individuatione con­ traheretur. Ita sumitur explicatio huius rationis ex D. Thoma Quodlib. 9. art. 1.* 1 deduciturque ex Aristo­ tele in hoc libro cap. 5. 2 et in 1. de Coelo textu 60. 3, ubi ostendit, quod 321 impossibile est plura corpora esse infinita, quia corpus est dimensionatum ad omnem partem. Et ideo im­ plicatio ista directe procedit de cor­ pore quanto, cui proprie convenit figura, non tamen de linea aut su­ perficie, quæ non sunt divisibiles ex omni parte, et ideo si illæ essent infinitæ, non repugnaret unum infi­ nitum esse maius altero, et sic pos­ sent dari plures lineæ infinitæ. Cor­ pus autem quia trina dimensione gaudet, si esset infinitum, non pos­ set esse nisi unum, nec per plures species vel individua esset variabile, nec unum maius altero, ut etiam ad­ vertit S. Thomas 3. p. q. 10. art. 3. ad 3. Aliunde tamen repugnaret dari infinitam lineam vel superfi­ ciem, quia in re dari non potest nisi in aliquo corpore, et consequenter debet infinitas partes ambire, atque adeo supponere infinitum corpus, cui insit. Ex eodem principio proportionaliter applicato ostenditur repugnare INFINITAM INTENSIONEM IN QUALI­ TATE. Sicut enim quantitas sequitur determinatam formam, ita et quali­ tas. Ergo sicut non potest dari infinita quantitas, ita nec qualitas, sed ne­ que potest superaddi ab extrinseco infinitas intensionis in qualitate, quia vel ista infinitas adveniret per addi­ tionem gradus ad gradum vel per unicam productionem totius infini­ tatis. Per additionem fieri non po­ test, quia infinitum per additionem finitarum partium est impertransi> bile. Si vero id, quod additur, est infinitum, iam non per additionem fiet infinitum, sed supponitur esse. Si vero unica productione fiat in­ finita qualitas illa, consequitur aut 5 recipitur in aliqua forma, quæ cum finita et determinata sit, non potest 1 Γα IX. 585 b. ' 20* b 6; 205 λ 8. 1 c. Î. (2T* b 19). 21. — Io. a S. Tuoma, Curatu Phil. Thom., II. vol. Phil. Nat. I. 322 PHIL. NAT. I. P. Q. XV. ART. II. esse capax infinitæ qualitatis, præsertim quia qualitas actualitatem se­ quitur formæ et hiec limitata est per potentialitatem admixtam. lectu, sed hoc non est de essentia numeri. Tota autem coordinatio r mensurabilitas unitatum in re datur, secundum quod numerus sit maior 5 aut minor quantitative in re, et âc est mensurabitis per unum, et hoc Implicationes pertinet ad formalem rationem quan­ CIRCA INFINITUM MULTITUDINIS. titatis discretæ. Prima implicatio D. Thomæ q. 7. El quando dicitur omnem rerum 1. p. art. -1. est circa multitudinem io multitudinem esse unam, rwponddur quantitativam, quia si daretur in­ multitudines rerum dupliciter distin­ finita multitudo, non esset in aliqua gui: Vel penes subiecta, ut multitudo specie determinata numeri, quia om­ lapidum, lignorum, equorum etc. Et nis species numeri determinatur per hoc modo constat non omnem multialiquam ultimam unitatem, cum sit is tudinem esse unam. Secundo distin multitudo mensurata per unum. In­ guitur penes diversam mensurabilitafinita autem multitudo nullam spe­ tem diversarum unitatum et coordi­ ciem haberet mensuratam per unum, nationem ad unum, sicut aliter men­ eum 1 non habeat ultimam unita­ suratur numerus mille vel centum tem; ergo talis numerus non est 20 vel viginti, et hoc etiam modo non est una multitudo omnium quantita­ dabitis. Respondet P. Vazquez disp, illa tum, sed alia est multitudo millium 26. cap. 3., quod non constat omnem vel centum etc. Et hoc in re, quia multitudinem esse in specie numeri. in re dantur mille lapides vel cenDeinde, quod multitudo a parte rei 25 tum lapides, et a parte rei prius fuenon habet formalem rationem nu­ ni nt octo homines quam viginti vel meri; id enim ab intellectu nume­ centum homines. Et roboratur ista ratio, quia nu­ rante habetur, ante intellectum enim non est, cur ista unitas pertineat ad merus vel fit infinitus per additionem hunc numerum potius quam ad il- 30 unitatum vel per unicam productiolum, sed una tantum est omnium nem infiniti numeri. Primum esse non potest, quia infinitum additione rerum multitudo. Ceterum ad primani instantiam finiti est impertransibile. Secundum respondetur constare, quod omnis tollit omnem speciem numeri, qui multitudo, si est quantitativa, est in 35 per determinatas unitates variatur aliqua specie numeri, quia omnis et iit maior vel minor. Infinita au­ multitudo quantitativa est quantitas tem multitudo neque additione uni­ discreta, ergo pertinet ad genus nu­ tatis fieret maior nec subst-ractione meri, ergo ad aliquam speciem, quia minor, quia infinitum substructo vel nihil est in genere, quod non sit in « addito aliquo finito æque manet inaliqua specie talis generis. finitum, alias illo finito terminaretur. Ad secundam instantiam re­ Infinitum ergo non est species de­ spondetur, quod, ut ostendimus in terminata numeri. Logica q. 16. 2, numerus est vera Ex quo intelliguntur implicatio­ et realis species quantitatis, licet de- « nes, quæ ex inconvenientibus adduci signatio actualis huius ultimæ uni- solent, quia si daretur infinita mul­ tatis vel illius dependeat ab intel- titudo in actu, tot erunt binarii in • Lu — cum ... unitatem. • art. 2. DE INFINITO 323 illa multitudine, quot quaternarii vel denarii, et si producerentur infiniti Articulus III. homines, tot essent homines, quot capilli eorum. Quod implicat, quia EX PEDI UNTUII DIFFICULTATES binarius est pars quaternarii, et e ET ARGUMENTA CONTRA NO­ omne totum est maius sua parte, STRAM SENTENTIAM. cum pars componat totum cum ad­ ditione alterius. Sequela vero pro­ Arguitur primo ad probandum non batur, quia posito infinito, si segre­ gentur binarii alternatim relinquendo w repugnare dari infinitum in actu, unum binarium et segregando alium, quia in quolibet continuo omnes par­ tunc vel omnes binarii segregati con­ tes proportionales uniuntur indivi­ stituent infinitam multitudinem vel sibilibus, alioquin penetrarentur, si non. Si non, ergo etiam alii bina- se totis, et non per extremitates seu rii erunt finiti et sic omnes simul u indivisibilia unirentur. Ergo cum non facient infinitum, quia utrum­ partes ista? infinita? sint et actu co­ que finitum est. Si primum, ergo pulentur per indivisibilia, sunt actu dabitur duplex infinitum in utroque infinita indivisibilia, quia partes sic tumulo, et sic sine aliqua divisione copulatæ et non penetratæ sunt in vel additione ex uno infinito consur- 20 infinitum divisibiles. get aliud, et consequenter tot sunt Secundo: Deus potest facere spe­ binarii quam quaternarii, quia si cies in infinitum perfectiores et de sunt infiniti binarii, etiam possunt facto cognoscit omnes illas, ergo cog­ numerare illos per quaternarios vel noscit aliquam infinite reliquas ex­ denarios, et tunc vel exhauriretur cedentem. Nam si omnes cognoscit, illa multitudo numerando per quater­ et illa? sunt infinita?, et una excedit narios, et sic redderetur finita, vel in perfectione aliam, inter illas opor­ non exhauriretur, et sic erunt infi­ tet, quod aliqua infinite excedat alias. niti quaternarii in binariis etiam Idem argumentum fit de infinita materialiter. magnitudine aut multitudine aut Omitto, quod infinitum non est intensione. Cognoscit enim Deus om­ quid certum et determinatum in eo nem quantitatem vel multitudinem genere, quo infinitum est, quia caret possibilem, et illa est infinita et sine terminis. Ergo prout tale non clau­ termino, ergo aliquam magnitudinem ditur sub determinata et certa in- infinitam cognoscit esse possibilem, tentione et actione creantis. Nec sol­ et sic si fiat, nullum est inconve­ vit P. Vazquez dicendo, quod in niens. Tertio: In quolibet instanti unius multitudine infinita quælibet singu­ laris cadit sub certa intentione, licet bone potest Deus creare unum an­ non tota multitudo. Contra enim est, gelum vel unum lapidem et conser­ quod infinita multitudo non potest vare illum. Ergo in tine hone erunt fieri per additionem et multiplica­ infiniti angeli, quia instantia infi­ tionem singularium, quia quodlibet nita sunt, cum infinitas partes pro­ finitum est, et additio finitorum portionales uniant. Quodsi dicatur non pertransit infinitum. Si autem non posse fieri angelum nisi in in­ nnica productione totum infinitum stanti designato, non in proportio­ fit, ergo et unica intentione, et hæc nali et indeterminato, contra est, certa et determinata esse non potest quia posset Deus ab æterno creare « parte effectus, qui indeterminatus mundum et in quolibet die designato unum angelum, et sic essent creati est· PHIL. NAT. I. P. Q. XV. ART. III. 324 infiniti angeli, quia sunt transacti cognoscit infinitum in actu, ita po­ infiniti dies. test facere illud, quia cognoscendo Quarto: Deus cognoscit infinitas et dicendo facit. cogitationes hominum et angelorum Respondetur ad primum negando, per totam æternitatem futuras, ergo 5 quod dentur infinita indivisibilia in videt infinitam multitudinem possi­ actu continuo, licet entitatem suam bilem, imo et coexistentem simul habeant in actu, sed non infinitatem; in æternitate, ergo non est incon­ sunt enim partes proportionales com­ veniens, quod simul ponantur in municantes partibus aliquotis. Unde tempore. Nam si ideo non possunt dicit D. Thomas in 4. dist. 10. q. 1. poni in tempore, quia debent ca­ art. 3. quæstiunc. 3. ad 1. l, «quod dere sub certa intentione creantis, actu non est accipere numerum par­ similiter ob eandem rationem non tium in continuo ante divisionem, possent simul esse in æternitate; sed potentia tantum ». Quare propor­ quidquid enim in æternitate est, iam tionales non sunt distinct® vel su­ subest actioni divinæ et intentioni peraddit® ipsis aliquotis et distinctis indivisibilibus unitæ; sic enim quan­ eius. Ultimo: Non repugnat Deum fa­ tumcumque essent minimæ quanti­ cere infinitum, neque ex parte po­ tatis, si in infinitum multiplican­ tentiæ, quia infinita est, neque ex tur, facerent magnitudinem infinitam parte facti, tum quia infinita mag­ actu. Sunt ergo partes proportionalenitudo non est infinitas simpliciter, in re idem quod partes aliquot® sed in genere determinato, et essen­ secundum aliam considerationem. Ea­ tiam habet finitam et positam in dem enim quantitas ut componitur praedicamento quantitatis; tum quia ex partibus, quæ sunt plures per una linea, etiamsi sit infinita, non additionem unius ad aliam, dicitur exhaurit omnes lineas; possunt enim habere partes aliquotas, id est quæ esse plures lineæ infinitæ, quarum ratione additionis vel subtractioni’ una sit maior altera, ergo tale in­ faciunt maius vel minus in quantifinitum non tollit distinctionem ab i tate, atque adeo talis pars non debet aliis; tum denique, quia omne crea­ quantitatem suam habere solum ra­ bile collective est infinitum, et omne tione partium adiunctarum, cum qui­ illud est possibile, siquidem est crea­ bus communicat, sed debet habere bile, ergo possibile est infinitum in partes, quas superaddat partibus ad­ actu. Neque hoc est exhaurire po- 35 iunctis. Partes autem proportionales tentiam divinam, sed habere actum sunt partes contentæ in aliquotis et adæquatum circa omnia possibilia. communicantes, non quia penetren­ Et confirmatur, quia si Deus ageret tur, sed quia una pars, quæ servit ex necessitate naturæ, operaretur in­ uni quantitati seu parti divisibili. finita, quia ageret secundum ulti- * potest etiam servire alteri sibi immé­ mum potentiæ, quæ infinita est. Ergo diat®, iuxta diversam comparatio­ etiam modo potest id facere, siquidem nem aut designationem partium, in ex parte omnipotentiæ eadem est quibus fiat divisio. Et ita vocantur virtus, indicium autem et libertas proportionales, quia in eadem finita id non tollit, imo de facto Deus habet ' quantitate quæcumque designatio scientiam practicam et ideam de partis fiat, secundum quamcumque omni illo, quod ageret, si ex necessi­ combinationem et proportionem di­ tate naturæ operaretur. Ergo sicut visibilis est. Fieri autem possunt in» Pa VII. 624 a. DE INFINITO 325 finite designationes et proportiones *1 cur dicatur Deus videre multitudinem per repet itionem et communicatio­ infinitam, hoc ipso quod videt om­ nem partium, quod est esse in infi­ nia possibilia, vel aliquam multitu­ nitum divisibile, non collective et dinem sine termino, quia videt om­ secundum additionem novæ quanti­ 5 nia illa simul, ex eo autem quod tatis, sed divisive et secundum diver­ videat magnitudinem omnem vel spe­ sam designationem, quæ in qualibet cies, quas potest facere in infinitum, parte continui fieri potest in partes non dicitur videre aliquam speciem sibi immediatas, et rursus si designe­ vel magnitudinem actu infinitam? tur pars immediata, potest dividi in io Respondetur, quod ad multitudinem partem sibi etiam immediatam, quæ syncategorematice infinitam et in antea dividebatur in illam, et hoc potentia nihil deest, nisi quod simul est esse se communicantes, quod in in actu ponatur, ut reddatur infini­ infinitum fieri potest, sed non infi­ tum actu. Hoc autem consequitur nitas addere partes aut indivisibilia, is beneficio intellectus simul in actu de quo vide infra q. 20. latius 2. videntis ea, quæ non sunt simul, sed Ad secundum respondetur, quod syncategorematice et in potentia in­ in infinitis creaturis, quas Deus cog­ finita. Ut autem detur magnitudo noscit, non datur aliqua infinite per­ infinita, non sufficit simul apprehenfecta. Qualibet enim signata semper 20 dere plures vel omnes magnitudines restat alia maior et perfectior, et quæ cognoscuntur fieri posse, sed re­ sc ex parte rei cognitæ solum sunt quiritur, quod cognoscatur una mag­ infinita syncategorematice, licet ex nitudo extra omnem terminum ex­ parte cognoscentis simul et catego- tensa et actu infinita; hæc autem non rematice omnia illa cognoscantur. 23 est possibilis ex parte rei cognitæ. Et argumenta ista plerumque pec­ Ad tertium bene ibi responsum cant a modo cognoscentis ad modum est, nec enim potest produci angelus ex parte rei cognitæ. Unde Deus nisi in aliquo determinato instanti, non videt infinita simul in actu, et cura post illud instans non seid est ex parte rei visæ, licet simul 30 quitur aliud immediate, sed aliqua illa videat ex parte cognoscentis, pars, in qua involvuntur infinita in­ sed videt, quod ex parte rei cognitæ stantia indeterminata, quando in alio quolibet dato aliud melius fieri po­ instanti producitur alius angelus, iam test in infinitum. Secundo dicitur sunt transacta infinita instantia in quod quolibet producto potest Deus 35 illa parte immediata, in qua non fuit facere perfectius perfectione contenta productus angelus. Ad replicam respondebitur in intra limites alicuius generis, non excedente illos. Perfectio autem intra libro 8. q. 21. art. 2., ubi ostendemus terminos clausa solum est maior in non potuisse dari motum ab æterno. infinitum syncategorematice et modo <0 Unde si producerentur ab æterno anproportionali, non in actu et cate- geli non per dies successivos, sed ex­ gorematice; hoc enim extra omnes tra omne tempus deberent creari, et terminos est. Omnes autem res pos­ sic perinde est atque creare infinitos sibiles intra terminos alicuius generis unica productione, quod repugnat. sunt et omnis magnitudo aut nu- 45 Ad quartum respondetur non repugnare, quod Deus cognoscat in­ merus species quædam est. Quodsi petas : Quæ est causa, finita simul in actu ex parte cogno1 Lu — et proportion». 1 art. 2. et 3. 326 PHIL. NAT. I. P . Q. XV. ART. III. scentis, imo et Christus cognitione Ad primam instantiam dicitur, creata. quod hoc ipsum, quod quantitas est Ratio est, quia infinitum non finite essentia* *, debet habere in re repugnat, si sit contentum in alio finitam terminationem, pneeertim antecedenter existente, sive finito 5 cum in quantitate ex diversa ter­ sive infinito. Et sic Christus cogni­ minatione sumatur determinata spe­ tione creata cognoscit infinita ut cies vel individuatio quantitatis, et contenta in aliquo finito, scilicet in infinitas in actu non est passio quan­ specie, sub qua continentur indivi­ titatis, sed syncategorematica. dua et ad quam tendit directe re­ io Ad secundam instantiam iam praesentatio speciei. Et similiter Deus supra diximus, quodsi esset corpus cognoscit infinita ut contenta in sua infinitum, tantum esset unum. Plureessentia et derivata ab ideis, et in autem lineæ infinite non ita repug­ æternitate continentur infinita non nant, si in abstracto et quasi mathein actu proprio, sed alieno, scilicet is matice considerentur, in re autem in mensura ipsius æternitatis, quæ non potest poni linea infinita, niti infinita et inereata est. Infinitum subiectetur in corpore infinito. Ad tertiam respondetur, quod autem sub tali esse infinito et increato contineri non repugnat, sed Deus potest omne possibile eo modo in esse proprio et creato, quod limi­ quod possibile est. Potest autem in­ tatum est et terminatum, neque est finitum divisive et modo determi­ necesse, quod omne, quod Deus cog­ nato, non collective et modo infinito noscit, possit facere eo modo, quo et indeterminato, sicut potest fieri cognoscit ex parte cognoscentis, sed album, quod sit nigrum, et sedens eo modo, quo cognoscit ex parte rei stans non coniunctim, sed divisim. Ad confirmationem respondetur, cognitœ et factibilis. Imo potius modus ex parte cognoscentis solet quod dato illo impossibili adhuc non opposito modo se habere ad modum sequeretur infinitum in actu, quia ex parte rei cognitie existendo in se operaretur secundum ultimum po­ entitative et materialiter, in cogno­ tentia * non absolute, sed secundum scente immaterialiter. Et 1 sic licet applicationem ad capacitatem fini­ simul et categorematice cognoscat in­ tam subiecti creati vel obiecti pro­ finita, tamen non potest illa simul ducendi, sicut persona divina non infinita facere, sed divise et synca- potest infinito modo personare na­ tegorematice. turam creatam aut 2 divina essentia Ad ultimum respondetur repug­ infinito modo repraesentari intellectui nare infinitum ex parte rei facte. creato. 1 Lu — Et ... syncatcgorematice. • Lu — aut ... creato. CIRCA LIBRUM QUARTUM PHYSICORUM DE LOCO, VACUO ET TEMPORE ----------- '/----------- SUMMA TEXTUS LIBRI QUARTI PHYSICORUM ARISTOTELIS 1 Intentum Philosophi in hoc libro Circa secundum ostendit dari locum postquam supra determinavit de pro­ tum secundum rei veritatem, tum ex prietate entis mobilis, quæ est motus, opinionibus antiquorum. Ex rei veri­ est determinare de duplici mensura, tate: Primo quia stante eodem loco vialtera ipsius mobilis, altera ipsius mo­ 5 demus mutari corpora, sicut exeunte tus. Mensura mobilis extrinseca est lo­ aqua ex vase subintrat aer, ergo locus cus, et quia oppositum loci est vacuum, aliquid aliud est a corporibus contentis. agit primo de loco, deinde de vacuo. Secundo, quia locus gravium et levium Mensura vero ipsius motus est tempus, non solum ostendit locum esse aliquid, et ita tertio loco agit de tempore. io sed etiam habere virtutem conservandi Dividitur autem totus liber in quatuor locata, et propter hoc illa corpora ten­ decem capita. In primis quinque agit dunt ad talia loca, ut ibi conserventur. de natura loci, in quatuor sequenti­ Ex opinionibus autem antiquorum bus de vacuo, in quinque reliquis de id probat: Primo ex opinione eorum, tempore. is qui ponebant vacuum; hi enim debe­ bant admittere locum, quia vacuum est locus privatus corpore. Secundo ex Summa cap. 1. opinione Hesiodi, qui posuit primo facIgitur naturam loci inquisiturus Phi- tum fuisse quoddam chaos et confusio­ losophus tria in hoc capite facit: nem rerum, deinde terram latam et spa­ Primo præmittit pertinere ad philoso­ tiosam quasi locum et receptaculum phum naturalem agere tie loco. Se­ rerum, quia omnia credebat esse in cundo incipit disputationem de loco loco, et sic locus aliquid est etiam secun­ in utramque partem, primo quidem pro­ dum opinionem antiquorum. Circa tertu m ponit rationes ad pro­ bando, quid locus sit. deinde in tertia parte capitis, ostendendo, quid locus bandum, quid locus non sit. Primo: Nam si locus est aliquid, maxime debet non sit. Circa primum ostendit ad physicum esso corpus, siquidem habet longitu­ pertinere agere de loco, tum quia dinem, latitudinem et profunditatem. esse in loco est commune omnibus en­ Non potest autem esse corpus, quia est tibus naturalibus, tum quia ad phy­ simul cum locato, corpus autem non po­ sicum pertinet agere de omni motu, test esse simul cum alio corpore. quorum unus est motus localis, qui sine Deinde, quia quidquid est, habet ra­ tionem causæ respectu alicuius. Locus loco cognosci non potest. 1 SOS ». 328 SUMMA TEXTUS LIBRI QUARTI PHYSICORUM autem respectu locati non est materia, autem separatur a locato seu locatum cum locata non constent ex illo; neque a loco. Secundo, quia locus est ali­ forma, quia alias omnia locata essent quid extra locatum, siquidem locatum eiusdem formæ et speciei; neque finis, dicitur esse in loco, materia autem et cum magis locus sit propter locata ; ne­ 5 forma non sunt extra compositum. De­ que efficiens, cum potius sit terminus nique, si locus est materia et forma, motus, ergo nihil. Item, quia omne, erit intrinsecus locato, et sic movebi­ quod est, est in loco; ergo si locus est tur, quando movetur locatum. Sed quod aliquid, erit in loco, et ille locus in alio, movetur, est in loco ; ergo, si locus e-t et sic infinitum. Denique, quia si io materia et forma, locus erit in loco, omne corpus est in loco et in omni loco corpus, ergo cum locatum crescit, crescit Summa cap. 3. etiam locus, alias non adaquaretur lo­ cus locato. Sed locus non potest creAb hoc capite incipit Philosophai Illlt scere, quia est immobilis ; ergo non 15 determinare sententiam suam de loco, datur locus. et in ipso capite præmittit quædam no­ tabilia, in sequenti tradit resolutionem. Præmittit ergo tria: Primum, qnot Summa cap. 2. modis aliquid possit esse in alio; seAntequam Aristoteles determinet, 20 eundum, an aliquo modo possit esse quid sit locus, disputat duo in præ- in seipso; tertium: Respondet duabm senti capite: Primum, an locus sit ma­ dubitationibus, quæ obiectæ sunt. Cikca primum dicit octo modis ateria vel forma, secundo probat, quod liquid esse in alio: Primo, sicut una nec sit materia nec forma. Circa primum proponit duplicem ra- 25 pars in toto, ut digitus in manu. Sttionem: Primam ad probandum, quod eundo e converso, sicut totum in par­ locus sit forma, secundam ad proban­ tibus. Tertio, sicut species in genere, ut dum, quod sit materia. Prima est homo continetur in animali. Quarto e quia locus est duplex, alter communis, contra, sicut genus in specie, ut animal alter proprius; communis, in quo omnia 30 in homine. Quinto, sicut forma in macorpora sunt, sicut cœlum est locus com­ teria, sive accidentalis sive substan­ munis omnium, quæ sub illo sunt. Pro­ tialis. Sexto, sicut res sunt in suo effi­ prius est, qui adæquatur unicuique rei; ciente, imperante aut movente, ut reg­ huiusmodi autem est terminns rei. Sed num in rege. Septimo, Sicut amans in forma est terminus uniuscuiusque, quia 35 amato seu in suo fine. Octavo, sicut in per formam terminatur materia. Ergo vase aut continente et ut locatum in locus est forma. Quæ tamen ratio non loco, ad quem modum reducitur esse concludit, cum assumat utramque af­ in aliquo, ut in tempore mensurante. Circa secundum inquirit, an aliquid firmativam in secunda figura. Secundam rationem deducit ex Pla­ 40 possit esse in seipso. Et respondet, quod tone ad probandum, quod locus sit ma­ dupliciter potest aliquid esse in seipso: teria, quia locus est spatium inter termi­ Uno modo primo et per se, id est ra­ nos rei continentis, quod non est aliquid tione sui immediate; alio modo se­ sensibile, quia manet idem recedentibus cundum alterum, id est secundum parcorporibus sensibilibus, et ita illud spa­ 45 tem, quatenus in aliquo toto sunt par­ tium est per modum dimensionis inter­ tes, quarum una est in alia. Hoc secundo modo dicit bene posse minatu·. Hoc autem habet rationem materiæ, quia est aliquid terminabile dici, quod aliquod est in seipso, sicut per lineam ter­ si accipiatur hoc totum, scilicet amminant magnitudinem. Ergo locus ha- w phora vini dicitur esse in seipsa, et bet rationem materiæ et receptivi. non in alio vase. Sed hoc est ratione Circa secundum obicit ad proban­ partis, quatenus vinum est in am­ dum, quod locus non sit materia neque phora, amphora autem non in alio. At forma. Primo, quia materia et forma vero primo modo nihil dicitur esse in non separantur ab eo, cuius sunt, locus 55 seipso, neque per se neque per acci- SUMMA TEXTUS LIBRI QUARTI PHYSICORUM 329 initatis non continuæ, sed contiguæ lo­ cato, sicut patet in loco proprio, qui est adæquatus locato, solum autem ei ad­ æquatur ultima extremitate, quæ tangit ipsum. Requiritur vero, quod sit con­ tigua; nam si sit continua, erit sicut pars in toto, non ut continens respectu contenti et locans respectu locati. Circa secundum investigat genus loci proponendo, quod locus debet esse imum ex quatuor: Vel enim locus est materia vel forma vel spatium inter extremitates continentis vel tandem aliqua superficies ipsius corporis conti­ nentis. Ex his quatuor locus non potest esse materia neque forma neque spa­ tium, ergo superficies ut continens, et hæc est genus loci. Quod non sit forma nec materia, probat, quia sunt partes existentes in re, quam componunt, nec ab ea sepa­ rantur; locus autem non componit lo­ catum, sed est in corpore continente. Quod non sit spatium illud inter extremitates continentis probat, quia alias sequeretur locum posse mutari, et cum non mutetur nisi ad locum, locus erit in loco. Sequela vero patet, quia si aqua sit in vase, locus aquæ Summa cap. 4. 30 erit· illud intervallum, quod est inter In hoc capite resolutive tradit· Philo­ extremitates vasis et aquam, illud sophus suam sententiam circa quid- autem intervallum non est nisi ubi ditatem loci. Consistit autem essentia est vas. Ergo mutato vase mutabitur in cognoscendo genus et differentiam et illud intervallum, atque adeo mutabitur inde eliciendo integram definitionem. 35 locus. Et quia inde sequuntur passiones, quæ Circa tertium statuitur differentia notiores sunt quoad nos ex iliisque loci, in eo quod sit immobilis. In hoc ascendimus ad cognitionem essentia», enim differt vas a loco, quod vas conti­ primo præmittit affectiones seu passio­ nens aquam mutatur, cum movetur nes quasdam loci, secundo genus eius i in aliquo spatio poneretur color vel >nus, id est corpus cum colore vel sono, sed non cum qualitatibus tangi­ bilibus, illud esset vacuum, quia ca­ reret corpore tangibili, et tamen in illo non esset nihil, quia esset aliquod cor­ pus. At vero Platonici dicebant va­ cuum esso id, in quo non est hoc ali­ quid nec substantia ulla corporea. Et cum hoc aliquid sit per formam, dice­ bant aliqui vacuum esse materiam cor­ porum. Quod reprobat, quia materia non separatur a corpore, quod componit, 331 locus autem et vacuum separantur a corpore locato neque componunt illud. Ex propria vero sententia dicit, quod vacuum est locus privatus corpore, et consequenter aptus repleri, unde nec est spatium separatum a corpore ne­ que illi intrinsecum. Circa secundum instat rationes su­ pra factas, quæ non concludunt. Non prima, quia motus localis neque est in vacuo neque in pleno penetrando illud, sed quia plenum cedit corpori intrante aere ipso vel aqua impellente aliae partes, aut etiam addensante se. Non secunda, quia condensatio fit per compressionem partium, quæ recipiunt se, non in aliquas vacuitates, sed in poros plenos aere vel alio tenui corpore, quod per compressionem excluditur. Non tertia, quia augmentum in vi­ ventibus non requirit vacuitates, in quibus intret alimentum, sed sufficit, quod intret in poros, qui sunt pleni aere vel alio corpore tenui, quod exclu­ ditur per alimentum. Non quarta, quia in cinere non oportet ponere vacuitates, sed partes plenas aere, qui excluditur per aquam. Summa cap. 8. In hoc capite et in sequenti probat Philosophus non dari vacuum. In isto quidem capite rationibus a motu petitis ostendit non dari vacuum separatum a corporibus, tamquam in quo fiat motus. In sequenti vero etiam abstrahendo a motu, et similiter non dari aliquod va­ cuum intra ipsa corpora propter conden­ sationem. Igitur in hoc capite procedit duplici via ad negandum vacuum. Prima est ex ipsa ratione motus naturalis, secunda ex ratione velocitatis et tarditatis. Circa primum ostendit non debere poni vacuum propter motum, ut dice­ bant antiqui, imo vacuum obstare mo­ tui, quia motus naturalis fit in aliquid determinatum, ut ibi melius res con­ servetur, vacuum autem non conducit ad conservationem. Nec est ratio, cur moveatur magis corpus in hanc partem quam in illam, cum nulla» tunc essent differentia» partium. Si autem non est motus naturalis posito vacuo, quia non 332 SUMMA TEXTUS LIBRI QUARTI PHYSICORUM est differentia locorum, in quam flat corpus, quod ponitur in illo vacuo, pe­ inclinatio, nec etiam erit motus vio­ netrabitur cum illis dimensionibus, cum lentus. quia hic est declinatio quædam tamen non minus ilhe dimensiones re­ a motu naturali, nec etiam dabitur pugnant penetrationi ratione quanti­ motus projectionis, quia proiecta fe­ 5 tatis, quam si esset corpus sensibile. runtur extra proicientem propter re­ Quoad secundum dicebant antiqui percussionem aeris, qui ipso impulsu non addensari corpora, nisi quia parteimpedit, ne lapis v. g. descendat deor­ se comprimunt et aliquas vacuitatesum ferendo illum, quod totum tollitur replent, ne penetrentur, et sic datur posito vacuo. 10 vacuum. Quem modum ponendi va­ Circa secundum probat non dari mo­ cuum ratione densitatis et raritatis ei tum ex ipsa ratione velocitatis in va­ eo improbat·, quia vel intelligitur illas cuo; velocitas enim vel tarditas pro­ vacuitates seu poros carere omni cor­ venit, aut quia medium est rarius aut pore, vel non esse aliquid distinctum ab quia mobile est ponderosius. Et ex is ipso corpore, sed subintrare ipsas corutra que parte sequitur, quod in vacuo ports partes et causare raritatem. Si primum ponitur, idem vacuum, motus ita erit velox, quod fiat in instanti. quod hucusque impugnatum est, siqui­ Ex parte quidem medii, quia dem ut dicitur caret omni corpore. eadem est proportio motus facti per 20 Si secundum, imprimis hoc vacuum medium crassius ad eum, qui fit per non se haberet tamquam spatium, in quo medium rarius, quæ est inter ipsam res moveretur, sed annexum esset ipsi crassitudinem et tenuitatem medii, ut corpori et moveretur cum illo, vacuum si v. g. medium sit duplo rarius, mobile autem non potest moveri. Deinde tale duplo celerius feretur. Ergo ubi nulla 25 vacuum cum sit vacuum raritatis, non est proportio raritatis medii ad crassi­ esset causa omnis motus, sed solum tudinem, nulla erit proportio celerita­ motus sursum, motus vero deorsum non tis. Vacui autem ad plenum nulla est assignaretur causa ratione vacui. Rationi autem antiquorum respondet proportio in tenuitate, ergo nulla erit proportio in celeritate motus, et conse- 30 ostendendo, quod rarum et densum nulli quenter, si in medio plene consumitur additione et subtractione materiæ fiunt, tempus, in vacuo nullum consumetur. sed per hoc, quod eadem materia re­ Ex parte autem ipsius mobilis cipiat nunc maiores, nunc minores diidem ostenditur, quia ideo mobile quanto mensiones. Sicut enim eadem materia ponderosius est et figura magis accom- 35 subest modo uni formæ, modo alteri, modata, celerius movetur, quia vehe­ et eadem est in potentia ad diversa con­ mentius scindit aerem seu corpus me­ traria, ita sub dimensione magna ct dium. Ergo ubi nullum est medium, parva est eadem materia, quia magnum quod scindatur, ut in vacuo, nihil ob­ ct parvum quædain contraria sunt. Et stabit, ut summa velocitate feratur, imo 40 sicut calidum fit magis calidum non tantum descendet minus grave, quan- per hoc, quod aliqua pars, quæ non tum magis grave, quod est absurdum, erat calida, reddatur calida, sed quia tota materia magis reducitur in actum calidi, ita est in raro et denso. Non enim Summa cap. 9. 45 adduntur vel subtrahuntur partes, sed In hoc capite duo probat Philoso­ eadem materia suscipit maiores vel mi­ phus: Primum est non dari vacuum et­ nores dimensiones et transmutatur de iam præscindendo a motu; secundum imperfecto ad imperfectum vel e con­ non dari vacuum intra ipsa corpora tra in dimensionibus habendi. ratione condensationis vel raritatis. Quantum ad primum ostendit, quod Summa cap. 10. in vacuo non est corpus, quod cedat corpori, si in eo ponatur. Ergo si vaIn hoc capite incipit tertia pars hucuum constituitur per dimensiones quas- rus libri, in qua agitur de tempore dam interminatas, ut dicebant antiqui, h Et procedit Aristoteles tali ordine, quod SUMMA TEXTUS LIBRI QUARTI PHYSICORUM 333 primo disputat in utramque partem, mativis in secunda figura, et cum æquian sit tempus, et refert opiniones anti­ vocatione exis tendi in cœlo ut in loco quorum circa illud. Secundo tradit re­ vel in tempore ut in duratione. Ter­ solutionem suam. Tertio affectiones tem­ tiam ex eo arguit, quia motus est poris et dubia quædam circa eius exi- 5 in re mota, tempus autem ubique dicitur stentiam et unitatem resolvit. esse et apud omnia. In hoc ergo capite tria facit : Primo proponit duas rationes ad probandum Summa cap. 11. non dari tempus: secundo ad inquiren­ dum, an detur unum nunc in toto tem- io In hoc capite accedit Philosophia ad pore; tertio refert et impugnat tres opi­ explicandam naturam temporis. Et tria niones circa quidditatem temporis. facit: Primo praemittit quamdam sup­ Circa primum probat non dari tem­ positionem, secundo tradit et explicat pus duplici ratione: Primo quia tem­ definitionem temporis, tertio ostendit, pus componitur ex his, quæ non sunt, is quid sit instans seu nunc, quod etiam scilicet præterito et futuro ; ergo ipsum spectat ad notitiam temporis. nihil reale est. Secundo: Cuiuslibet rei Circa primum supponit, quod licet divisibilis existentis oportet aliquam tempus non sit quicumque motus, non partem existere. Sed temporis nulla tamen invenitur sine motu, cuius sigpars existit; nam quædam pars est 20 num est, quia qui motum non recipiunt, praeterita, alia futura, instans vero non ut qui diu dormiunt, non percipiunt est pars, sed unio partium. Ergo tem­ tempus, quia coniungunt ultimum tem­ pus nihil est. pus, quo dormire coeperunt cum eo, in Circa secundum obicit in utramque quo excitantur. partem, an sit idem nunc in toto tem- 25 Circa secundum, colligit definitio­ pore, an diversum. Nam quod non sit nem temporis, quod sit « numerus motus aliud et aliud, probat, quia vel essent secundum prius et posterius ». Constat simul illa duo nunc vel successive. Non enim, quod quia tempus sine aliquo simul, quia duæ partes temporis non motu non percipimus, et cum percipi­ sunt simul, nisi una contineat aliam et 30 mus tempus, motum aliquem intellisit maior alia, ut annus continet men­ gimus, quod tempus est aliquid motus. sem, mensis diem; unum autem nunc Tempus autem non consequitur nec non est maius altero, cum utrumque sit est aliquid motus nisi ratione prioris indivisibile. Nec successive, quia sic et posterioris, quia tunc cognoscimus corrumperetur unum nunc in alio sue- 35 tempus, cum cognoscimus in motu re­ cedente, et hoc non datur, cum imme­ tionem prioris et posterioris. Si enim diate post non sit aliud nunc. Quod accipiamus idem nunc sine aliquo, quod vero non sit idem nunc, ostendit, sit prius et posterius, non facimus tem­ quia nullius rei divisibilis finitæ est pus. Distinguere autem prius et postedare tantum unum terminum, sed ad 40 rius in motu non est nisi per numeratiominus duos. Tempus autem est quid nem. Igitur tempus erit numeratio seu finitum, ergo debet habere plura nunc, numerus motus secundum prius et po­ sterius; et hoc eius definitio. saltem ut extremitates. Circa tertium, declarat, quid sit inCirca tertium refert tres opiniones: Prima, quod tempus est circulatio cœli; *5 stans seu nunc. Est enim illud, quod secunda, quod tempus est ipsum cœlum; est idem in tempore. Partes enim trans­ eunt, sed illud, quod simul existit de tertia, quod tempus est motus. Primam refutat , quia pars temporis toto tempore est nunc. LIoc autem est etiam est tempus, pars autem circula­ partim idem, partim diversum in temtionis non est circulatio. Secundam 50 pore. Est idem, quatenus res mota, cum impugnat, quia auctores cius dicunt qua identificatur mutatum esse et tem­ tempus esse cœlum, quia omnia sunt pus, manet· eadem. Est diversum, qua­ mb cœlo, et omnia subsunt tempori, ergo tenus subicitur alii et alii successioni. Ex quo infert verificari tria, quæ attritempus est cœlum. Ubi est duplex de­ fectus, quia et arguitur ex puris affir- M buuntur instanti: Primum, quod non 334 SUMMA TEXTUS LIBRI QUARTI PHYSICORUM datur tempus nisi instans, et e contra; id, quod primo et per se mensurata secundum, quod instans distinguit et tempore, ad res, quæ sunt in tempos, continuat-partes temporis; tertium, quod quatenus in sua duratione subiciunta nunc non sit pars temporis. motui. Et sicut in numero quædam con Kalio primi est, quia instans est sicut 5 tinentur ut partes numeri, quædam ut unitas, tempus autem est numerus. Non numerata per ipsum, ita in tempon, invenitur autem numerus sine unitate. quod est numerus, quædam continentur Ratio secundi est, quia instans compara­ ut partes, sicut dies est pars men·; * tur ad tempus sicut mobile ad motum, et mensis anni, quædam ut mensurata et, sicut punctum ad lineam. Ab unitate io per tempus, sicut res, quæ subdun­ autem et continuitate mobilis dependet tur tempori. Denique quietem docet unitas motus, a puncto autem conti­ mensurari tempore sicut motum, eo nuantur partes lineæ, ergo et ab in­ quod quies non est pura negatio mo­ stanti partes temporis. Ratio tertii est, tus, sed privatio in subiecto apto quia sicut punctum non est pars linea1, 15 moveri, et sic pertinet ad eandem ita instans, cum sit indivisibile, non est mensuram. pars motus, sed continuans vel termi­ nans illum. Summa cap. 13. In hoc capite explicat Philosophus duo: Primum quædam adverbia si;· Explicata natura temporis explicat nificantia vel connotantia tempus, ·.in hoc capite quædam eius attributa eundum, quomodo tempus magis di­ seu proprietates. Et primo numerat catur causa corruptionis quam gene quinque proprietates temporis. Secundo 25 rationis, Circa primum explicat, quid signi­ comparat tempus ad ea, quæ tempore ficet nunc seu instans, iam, modo, su­ mensurantur. ('irca primum, prima proprietas tem­ bito, et similia. Nunc sumitur dupli­ poris est, quod detur in eo minimum citer: Uno modo pro indivisibili copupro ea parte, qua est numerus, non qua- 30 lante partes temporis, sicut punctum tenus continuum, sicut numero conve­ lineæ, alio modo pro eo, quod est vi­ nit minimum, scilicet binarius, qui in cinum tempori præsenti et instat·, ut alium numerum non est partibilis. Se­ fiat. Et idem significat iam. Modo cunda proprietas est, quod tempus di­ significat præteritum vicinum tempon citur longum et breve, multum vel pau- 35 præsenti. Olim præteritum remotum. cum propter continuitatem motus, sed Subito, cum tempus, in quo fit, est non velox vel tardum ; hoc enim dicitur fere insensibile. Circa secundum, tempus dicitur per ordinem ad mensuram temporis, tempus autem non mensuratur tempore. causa corruptionis, quia est numeros Tertia, quod tempus sit quodammodo « motus. Mutatio autem seu motus diidem, quodammodo diversum: Idem, recte removet aliquid a sui dispositione, quia est unus motus mensurans alios, et ideo magis innotescit per corruptio­ diversum propter diversas partes prio­ nem, qua aliquid a suo statu remove­ res et posteriores. Quarta, quod idem tur, quam per generationem, qua in tempus redit, non numero, sed specie, <5 esse inducitur, sicut idem ver et eadem æstas. Quinta, quod sicut motum designamus tem­ Summa cap. 14. pore, ita tempus motu, sicut rem nume­ ratam designamus numero et iterum Duo îaeit Aristoteles in hoc ultimo numerum re numerata. capite: Primo explicat ulterius, quod Circa secundum, comparat motum dixerat cap. 12. omnem motum esse ad tria, scilicet ad motum seu moveri, in tempore. Secundo solvit tres dubita­ ad ree, qua· motui subiciuntur, ad quie­ tiones, quæ ad perfectiorem explicatio­ tem, quæ est opposita motui. Ad mo­ nem temporis conducunt. tum comparatur, quatenus motus est Circa primum, ostendit· omnem mo- Summa cap. 12. DE LOCO ET UBI 335 tum esse in tempore duplici signo: Tum quia in omni motu invenitur velox vel tardum, quod utique sumit ur per ordinem QUÆSTIO XVI. ad multum vel paucum tempus in motu ; tum quia in omni motu invenitur prius 8 DE LOCO ET UBI. et posterius, quod designatur secundum distantiam ad aliquod nunc respectu præteriti et futuri, et hoc pertinet ad Quatuor in hac quæstione tracta­ tempus. Circa secundum movet tres dubi­ bimus: Primum de quidditate loci tationes: Prima, quomodo tempus se 10 intrinseci et extrinseci, secundum de habeat ad animam, id est utrum de­ subiecto seu re locata, cui convenit pendeat a cognitione; secunda, quomodo esse in loco, tertium de repugnan­ tempus dicatur esse ubique, in terra, tia duorum corporum in eodem loco, mari etc.; tertia de unitate temporis, quartum de repugnantia unius cor­ videlicet an sit unum, et in quo motu ia poris in duplici loco. dt. Respondet Philosophus primo ad se­ cundam quæstionem, quæ facilior Articulus Primus. est. quod tempus dicitur esse ubique, quia ubique aliquis motus est, sive QUID SIT LOCUS EXTRINSECUS do sive in potentia; nam etiam cum 20 ET IMMOBILITAS EIUS. aliquid quiescit, tempori subditur. Ad primam ponit rationem dubi­ Locus physice et proprie acceptus tandi, quod videtur tempus pendere ab anima, eo quod est numerus. Nu- significat id, quod motu locali acmerus autem dependet a numerante, 25 quiritur. Et solet distingui duplex numerans autem est anima, ergo de­ locus, alter extrinsecus, alter in­ pendet tempus ab eius cognitione. Solvit, trinsecus. Extrinsecus est corpus il­ autem dicendo, quod tempus utcumque lud sive superficies, qua circumscri­ est ens extra animam, quatenus in bitur et continetur ipsum locatum. motu invenitur prius et posterius, quod Intrinsecus est ipsa præsentia passiva ab anima numerabile est. Sed quia non habet· esse fixum in re, sed transiens, rei locatæ, quæ dicitur ubi. Est enim ideo fatalitas seu perfecta ratio tem­ ubi forma seu modus intrinsecus pro­ poris non invenitur nisi in anima, in re veniens a loco extrinsecus circum­ scribente, a quo provenit principa­ autem solum est imperfecte. Ad tertiam dubitationem respon- 35 liter denominatio locati. Et sunt ali­ det, quod cum tempus sit mensura, qui, qui existimant hoc ubi seu prædebet esse in motu magis regulari et sentiam intrinsecam ignotam fuisse perfecto. Primus autem motus inter Aristoteli et antiquis, inventam au­ ceteros est motus localis, et inter lo­ tem a recentioribus, eo quod Aristo­ cales circularis, et inter circulares mo- 40 teles 8. Phys. textu 59. * 1 et D. Tho­ tus diurnus, qui est primi mobilis; in mas ibi 2 et 1. p. q. 110. art. 3. illo ergo est tempus. Et huic concordant, et 2. Contra Gent. cap. 13. docet quæ dicuntur de tempore, scilicet quod omnia sunt in tempore ot subsunt illi motum localem terminari ad aliquid et consumuntur a tempore, et quod tem­ extrinsecum. Ceterum hi phrasin et pus revolvitur, et similia, quæ motui45 modum loquendi D. Thomæ non at­ cœli conveniunt, et tale tempus unum tenderunt, qui in sex ultimis prædicamentis non negat modos intrinest. ' e. (2β1 λ 21). 1 Zz II. 410. n. 10. 336 PHIL. NAT. I. P. Q. XVI. ART. 1. sece afficientes subiectum, ut pro­ libro cap. 4. 8, quod locus est tul­ bavimus in Logica q. 19.1 Sed quia timum corporis ambientis immobile isti modi non sunt omnino absoluti, primum », id est superficies corpori, sed ab aliquo extrinseco provenien­ quæ immediate seu primo continet tes et ab eo ut a principali denomi- 5 et locat aliquod locatum. nante dependentes, cum ubi sit pas­ In qua Aristotelis definitione siva subiectio ad id, quod circum­ tres difficultates explicandæ sunt. scribit quasi active, ideo solet Divus Prima est circa genus loci, an sit su­ Thomas dicere, quod sunt aliquid perficies continens vel spatium et di­ extrinsecum, non tamen sunt extrin- « stantia extensa; secunda circa diffe­ seca denominatio pura; alias enim rentiam loci, quomodo scilicet sit im­ sæpe fatetur D. Thomas dari ubi mobilis et primus; tertia, an ista par- i et subiectari in ipso mobili. Nam ticulæ se habeant per modum generi; | motum ad ubi expresse ponit Phi­ et differentiæ, an per modum subiecti ' losophus in hoc libro 5. cap. 1.2 et n et accidentis. Circa primam difficultatem, omis5. Metaph. textu 14.3 et 11. Metaph.4, lect. 12. apud D. Thomam 5. Quod sis antiquorum opinionibus, quas re­ vero sublectatur in ipso mobili, a- fert et impugnat Aristoteles hoc li­ perte dicit opusc. 48. tract, de Ubi, bro 4. cap. 1. et 2., constat, quod lo­ cap. 1. 6 dicens, « quod motus localis » cus non potest esse aliquid pertinens subiective est in eo, quod movetur; ad ipsum locatum, sive tamquam nihil autem acquiritur in re mobili materia sive tamquam forma sive nisi ubi, quod est respectus loci ad tamquam accidens aliquod intrinse­ locatum, ut circumscribit illud ». Et cum et a nullo extrinseco dependens, cura videamus mutari locatum de in q. 1. de Virtut. art. 11. ad 3. « Alio modo », inquit, « potest in- loco ad locum nullo suo intrinseco telligi motus secundum essentiam, deperdito. Unde restat, quod locus si sit motus secundum quodcumque vel debet collocari in ratione spatii, adhærens essentiæ, sicut dicimus cor­ quod occupatur a corpore, vel in pus essentialiter moveri, quando mo- 3 1 genere superficiei, quæ circumscri­ vetur secundum locum, quia de loco bit et continet locatum. ad locum eius subiectum transfer­ Qui ergo existimant locum esse tur ». Non ergo negat S. Thomas ipsum spatium, bifariam partiti præsentiam seu ubi inhaerens ipsi sunt. Quidam enim ex antiquis direrei mobili, sed negat esse modum ita 2 s runt illud spatium esse aliquid reale absolutum, quod sit independens ab per modum cuiusdam dimensionis in­ extrinseco circumscribente et locante, determinate, quæ haberet longitudi­ præsertim si sumatur ubi adæquate nem, latitudinem et profunditatem; et et complete, ut magis explicabitur ita cum occupetur a corpore, quod loart. 2. et quæst. seq. < 0 catur in tali spatio, penetratur talis di­ Igitur in hoc primo articulo expli­ mensio cum corpore locato. Alii vero cabimus primo locum extrinsecum, dicunt hoc spatium, quod occupatur quem Aristoteles definivit in hoc 4. a corpore locato, non esse aliquid • art. 1. (I. 022 a 10, 023 b 31, 021 a 18). • 221 b 5. 11; 225 b 8. • c. 7. (1017 H 20). Hoc loco nou loquitur ck motu ad ubi, eod corpore, cui inhæret. Nec est ipsa intellecto tamen modo illo intrin­ superficies ut præcise continens aseco, quo illi extrinseco e corpori am­ liud. Sic enim etiam invenitur in bienti passive subicitur corpus. vase, quod continet liquorem et mo1 Lu comparetur. • U II. 104. n. 14. • c. 4. (212 a 14). • De natura loci (Pa XVII. 122 b). • 335 b 41. • Lu — extrinseco ... ambienti. » 1. c. • 1. c. DE LOCO ET UBI 339 Sccunda vero explicatio immobili­ vetur cum illo; locus autem, ut dixit Philosophus ’, est vas immobile. tatis loci docetur a D. Thoma opusc. Quare locus debet esse superficies 52. 4 et præsertim 4. Phys. lect. 6. s, continens secundum ordinem situs ubi inquit, « quod cum locus pro­ et distantia et positionis in universo. s prius sit pars loci communis, oportet Hoc enim præcise nomine loci signi­ accipere proprium locum navis in ficamus et distinguimus diversa loca aqua fluminis, in quantum habet or­ .••ecundum diversas positiones, in qui­ dinem ad totum fluvium, ut est im­ bas ordinantur. Qua etiam ratione mobilis ». Et subdit e: «Sic igitur metaphorice sumitur locus ad desig- io licet hæc pars aeris, quæ continebat, nandam diversam dignitatem, qua vel hæc pars aquæ effluat et movea­ homines ordinantur et constituuntur tur, in quantum est hæc aqua, tamen in republica. secundum quod habet hæc aqua ra­ Ex his ergo dicimus triplici tionem loci, scilicet situs et ordinis modo posse explicari immobili-u ad totum sphæricum coeli, semper tatem loci: Primo, ratione distan­ manet, sicut etiam dicitur idem ignis ce negativa, quam locus præsup- manere quantum ad formam, licet ponit, licet non in ea consistat. Se­ secundum materiam variatur con­ cundo, ratione coordinationis, quam sumptis et additis quibusdam lignis ■>. habet superficies ultimo et immediate 20 Itaque superficies ultima, quæ adambiens cum superficie primi locan­ æquatur locato, continet et ambit il­ tis, quod est coelum. Tertio, ratione lud ut subordinate primo locanti et iormalitatis termini motus. Licet e- ambienti, quod est cœlum. Et sic nim superficies et corpus ambiens licet succedant diversæ superficies moveri possit, in quantum corpus £5 ambientes locatum, quia tamen sucmobile est sicut alia corpora lo­ cedunt in eadem subordinatione ad cata, tamen ut exercet formalita- primum locans, quod est coelum, tem termini a quo, qui deseritur, dicitur manere idem locus non se­ vel termini ad quem, qui acquiritur, cundum rationem superficiei absosub ista, inquam, formalitate mo- 30 lute, sed ut locantis ex subordinabilis esse non potest; esto secundum tione ad primum locans, sicut dici­ se, ut superficies corporis mobilis, tur manere idem ignis, licet paulatim ut non exercet officium loci, non re­ consumatur una materia et succedat pugnet moveri. Quæ ultima expli­ alia, quia semper succedit sub eodem catio sumitur ex Philosopho 5. Phys. 35 ordine ad formam. Et licet ipse ordo, textu 11.2, lect. 1. apud D. Thoma m 3, ut est relatio quædam entitativo con­ ubi eodem modo docet de loco et siderata, varietur in ipsa materia vel termino alterationis et augmentatio- superficie, in qua fundatur, tamen nis, quod non moventur neque mo­ hoc non tollit absolute loquendo univent, ut termini motus sunt. Et hac <0 tatem loci seu immobilitatem (idem ratione tam ipse locus extrinsecus est enim immobilitas et unitas in quam modus intrinsecus seu ubi, in præsenti), quia solum variatur ordo quantum termini motus, immobiles entitativo et materialiter ex parte subiecti, non ex parte termini forsunt. ' <. Php. C. 4. (212 u 14). • c. 1. (224 b 7). • U II. 229. n. 5. 4 De Ditura loci (/*« XVII. 122 b). • Lt II. 104. D. 14. 4 1. c. 105. 340 PHIL. NAT. I. I Q. XVI. ART. I. I malis et continuationis sub eadem cum respectu distantiæ polorum « forma et sub eodem primo locante, centri, et tamen movetur. Ergo po. sicut est idem fluvius et idem ani­ test aliquid moveri non mutato loco. mal, licet partes succedant. Secundum patet, si Deus totum uni· Denique prima explicatio immo­ 5 versum moveret per spatium ima­ bilitatis loci ex eo constat, quia lo­ ginarium, corpora intra universum cus necessario supponit aliquam di­ mutarent respectum et distantiam stantiam negativam, quam repleat. versus illam partem, licet in se im­ Quando enim productum est hoc mota manerent. Tertium patet, ά universum, replevit positive, quod io Deus auferret unam superficiem am­ solum negative erat distans, et spa­ bientem turrim reliquo vacuo et tium capax corporis. Unde cum suc­ postea aliam distinctam subrogaret, cedunt diversæ superficies in illo turris esset immota et tamen muta- I eodem spatio, habent immobilitatem ret locum, quia diversa superficie- I præsuppositam ratione illius spatii is non continuata ambiret illam; ergo ' I negativi, quod occupant et replent; diversus esset locus. Ad primam obiectionem re­ hoc enim semper est immobile. Ex quibus solvuntur aliquje ob- spondetur imprimis non militare con- ' iectiones, quæ fieri solent contra tra tertiam explicationem immobiliimmobilitatem loci: Primo, quia o tatis loci, quia licet corpus illud et nihil est in loco, quod non sit mobile, res, quæ locationi deservit, mutari superficies enim movetur et distantia, possit, tamen formalitas et officium quæ est relatio subiectata in illa. loci, quatenus est terminus, qui de­ Quodsi terminus ipse, ad quem est seritur vel acquiritur, non movetur. I ista relatio distantiæ, non movetur, s Ut autem procedit contra secundam hoc est dicere, quod locus solum ter- explicationem, dicimus ex D. Thoma minative est immobilis, non subiec­ 4. Phys. lect. 6. \ ubi hoc argumen­ tive, et tamen Philosophus dicit, tum solvit, quod superficies et quid­ quod locus est superficies immobilis quid in superficie est, variatur ut prima. Ergo in ipsa superficie ultimo io superficies est, sed non ut locus, id continente ponenda est immobilitas, est, non secundum ordinem vel si­ et non solum in termino vel in primo tum in toto immobili, quod est totum locante. Imo ipsum primum locans, universum. Quare locus non est im­ quod est coelum, cum perpetuo mo­ mobilis et unus nisi unitate ordinis, veatur, non potest dici, quod est « non unitate simpliciter et omnibus immobile et circumdans et ambiens. modis, quatenus omnes superficies Secundo, quia si locus est im­ sub eadem coordinatione et termino mobilis positive in ratione superficiei, ad primum locans succedunt. sequeretur, quod posset aliquid mo­ Et quando dicitur, quod hoc non veri non mutato loco; posset etiam « est, locum esse immobilem subiective, aliquid mutare distantiam non va­ sed terminative: respondetur, quod riato loco. Denique, posset immotum locus non dicitur subiective immobi­ manens mutare locum, quæ omnia lis absolute, sed secundum unitatem absurda sunt, cum idem sit moveri ordinis in ipso subiecto, ut dicit haet mutare loca vel a converso. Pri­ 45 bitudinem ad illum terminum, et mum patet, si aliquis deferatur in ut subest illi, sicut ignis dicitur idem navi, et æqua velocitate moveatur numero propter continuationem ma­ in partem contrariam, non mutat lo- teriae sub eadem forma, et fluvius • U Π. 105. n. 15. DE LOCO ET UBI 341 idem numero propter continuatio­ accidens, sicut qui deferuntur in nem aquæ in eodem discursu. Ita curru, licet non moveantur motu locus dicitur idem et immobilis, qua­ proprio. Ad terliam respondetur quod tenus coordinatur sub eodem ter­ in illo casu mutatur locus de reali in mino et eituatione. Quando autem i imaginarium et e contra, non se­ Philosophus dicit, quod locus est cundum diversum situm et distan­ superficies immobilis prima, ly prima tiam neque 2 secundum diversa loca designat· superficiem ultimam et im­ realia, id est diversas superficies in mediatam ipsi locato (corrupte enim diverso situ. Et ideo res locata manet IIIH aliqui legunt immobilis „ primo ” , io immota, et solum corpus ambiens cum textus dicat immobilis „ prima ” ) mutatur alio corpore non succedente. insinuans per hoc, quod superficies Quando autem succedunt diversæ ultima non induit rationem loci, nisi superficies in eadem distantia, tunc prout induit modum immobilitatis, mutantur res exercentes officium loci, hoc est, non secundum se, sed ut u non ipsa formalis ratio loci et offisubest termino fixo et immobili, et cium eius, ut dictum est, sicut ar­ ut exercet officium loci, qui per mo­ tifex quando in eodem opere faciendo tum acquiritur vel relinquitur. Et mutat diversa instrumenta. licet cœlum ipsum, quod est pri­ Quodsi inquiras, an locus namum locans, moveatur, tamen quia 20 turalis addat aliquid supra locum non secundum se totum movetur, communiter dictum: respondetur ex sed semper in eodem situ, manentibus D. Thoma opusc. 52. 3 et 4. Phys. etiam i Hill otis punctis polaribus, ideo lect. 8. 4 addere virtutem conserva­ semper datur aliquid, respectu cuius tivam seu formativam locati, quæ locus sit immobilis immobilitate or- 25 virtus derivatur a coelo tamquam a dinis, licet non absolute et1 entita- primo locante, quatenus secundum tive in se. maiorem vel minorem distantiam a Ad secundam negatur sequela. cœlo et ab aspectibus planetarum Et ad primam probationem respon­ corpora inferiora recipiunt conve­ detur, quod in illo casu ille non mo­ nientes et proportionatas influentias. vetur motu progressivo et recto, sed Quædam enim sunt, quæ requirunt eolum elevat pedes et deprimit sub­ maiorem calorem, aliæ minorem, aut intrante navigio, sicut qui saltat similiter humiditatem aut siccitatem sursum, eo quod impetus navis de­ vel alias similes qualitates, quæ se­ ferentis et velocitas æqualis in con­ cundum diversam situationem et di­ trarium tendentis mutuo se impe­ stantiam a coelo diversimode distri­ diunt, ne progrediatur ultra, sed so­ buuntur et temperantur, et ideo lo­ lum, ut sub eadem distantia pedes cus tali temperamento præditus a elevet. Nec obstat, quod defat igatur, tali locato appetitur ut conveniens, quia etiam motus ille quasi saltatio­ præsertim secundum naturam ele­ nis sursum et deorsum in eodem loco menti prædominantis ; conservatio edefatigare potest. Ad secundani di­ nim elementorum maxime intenditur citur, quodsi totum universum mo­ a natura in universo. veretur a Deo, omnia, quæ intra illud Ex his manet soluta tertia diffi­ sunt, etiam moverentur motu per cultas, scilicet an ista definitio loci 1 Lu — et... mj. 9 Lu — neque ... rttu. 1 De natura loci (Pci XVII. 123 b). 1 Lt II. 171. n. 7. PHIL. NAT. I. p. Q. XVI. ART. II. sit per genus et differentiam, an per De quo aliqua attigimus in Login subiectum et accidens. q. 19. 4 et alia ad hunc locum reser­ Respondetur enim, quod superfi­ vavimus. Pnecipue vero tractandi cies non potest esse genus loci, cum sunt tria: Primo, quid sit hocul. superficies sit species quantitatis con- 5 secundo, in quibus sit, tertio, qv tinuæ habens positionem in illa; locus tuples sit. autem est extrinsece mensurans et Circa primum est advertenda’ quantum per accidens, ut ex D. Thoma quod pnecipue colligimus dari b(> 5. Metaph. lect. 15.1 diximus in Logica ubi ex ipso motu locali. Per ip.ran q. 16.2 Quare locus non ponitur subal- io enim motum acquiritur aliqua i ternatim sub superficie, sed superfi­ stantia seu præsentia, in qua comticies est subiectum eius, per se tamen tuitur mobile, et cum sublectetur r et necessario requisita materialiter et mobili, oportet, quod in eodem sub­ ex parte subiecti, sicut album per se lectetur aliquis terminus motus. Er ex parte subiecti requirit corpus. Qua is enim motus fieri seu via ad aliquer. ratione intelligitur D. Thomas in 2. terminum; ergo si est ipsum fieri dist. 12. q. 1. art. 5. ad 2.3, ubi dicit, oportet ponere aliquod factum « quod locus per essentiam est super­ cum motus non sit præter res, J ficies corporis locantis ». Potest tamen quas est motus. Similiter non pote·' reduci ad definitionem metaphysicam 20 intelligi, quod aliquis moveatur si dicendo, « quod locus est immediatum locum, nisi in se immutetur et sub· continens seu ambiens immobiliter ». iciatur seu applicetur ipsi loco. Q: Si petas, quænam sint proprie­ subiectio et applicatio ad minus im­ tates loci, respondetur quatuor poni portât novam aliquam relationem ad a Philosopho in hoc libro: Primo 25 locum, cui de novo subicitur, qucontinere locatum (scilicet actuali- antea non erat in corpore, quand ter), secundo esse aequale locato (sci­ non erat applicatum tali loco. Non licet æqualitate contigui), tertio, autem relatio novum exigit funda­ quod locus numquam deficiat locato, mentum proximum, et hoc est ipsum quarto, quod in omni loco inveniatur 30 corpus secundum se, quia hoc es’ sursum et deorsum. Addunt alii, quod indifferens, ut sit in hoc loco vel ab· I locus sit extrinsecus terminus mo­ sit ab illo. Ergo est aliquid superad- I tus, et quod locus et locatum pos­ ditum corpori, et hoc vocamus ubi. sint separari, et tandem quod locus quo aliquod corpus afficitur modo sit conservativus locati, quod per- 35 applicationis et sublectionis ad eitinet ad locum naturalem. trinsecum circumscribens, quod est locus. Itaque ex his duobus prin­ cipiis, scilicet ex motu et relatione Articulus II. coniunctionis seu applicationis ad Io«o cum colligimus dari ubi. QUID SIT UBI Ex quo colligitur, quod ubi cirSEU LOCUS INTRINSECUS. cumscriptivum non potest esse Nomine ubi intelligimus id, quod modus aliquis absolutus omnino acquiritur seu ponitur in locato ex independens ab omni extrinseco. eo, quod subicitur loco extrinseco. « Quod aliqui ita explicant, quod 1 Pa XX. 410 b. • art. 3. (I. SOI b 30). • Pa VI. 495 a. • (irt. 3. (I. 630 Λ 15). DE LOCO ET UBI ubi nec dependeat a spatio imaginario nec a spatio vero seu a corpore ex­ trinsecus circumscribente nec a punc­ tis fixis universi; sed definiunt ubi, «quod sit modus immobilis corporis mobilis». Alii vero explicant ubi saltem per ordinem ad distantiam aliquam seu spatium imaginarium seu ad puncta fixa universi, non ta­ men per ordinem ad corpus circum­ scribens, cum sine illo possit reperiri ubi, sicut et motus, ut patet, quando aliquid movetur in vacuo. Quam ta­ men dependentiam negat prima sen­ tentia, quia non potest ubi dependere et habere connexionem cum spatio imaginario, quia est nihil et aliquid fictum. Ceterum prima sententia omnino est inintelligibilis, quia vel existimat ubi esse modum immobilem, quia non moveatur etiam terminative, id est tamquam terminus, qui acquiritur vel deseritur per motum; vel quia non movetur subiective, quia licet amittatur vel acquiratur, non tamen tunc movetur, quia non fertur cum ipsa re, quæ movetur. Primo modo constat ubi non esse modum im­ mobilem, cum acquiratur de novo, quando aliquid movetur ad locum, et amittatur, cum recedit a loco. Se­ cundo modo certum est, quod ubi non movetur, sed corpus est, quod movetur acquirendo vel relinquendo ubi. Oportet tamen reddere causam huius immobilitatis, quæ non est alia, nisi quia ubi constituit corpus in tali spatio seu distantia, neque indiffe­ renter se habet tale ubi ad diversa spatia. Et sic cum spatium sit immo­ bile, etiam ubi, quod ad tale spatium determinatur, immobile dicetur. Ergo non potest ubi poni omnino independens ab omni extrinseco, sive sit spatium negativum sive positivum. Secunda vero sententia in eo defi­ cit, quod non distinguit in ubi cir­ cumscriptivo id, quod circumscrip­ tionis est, et id, quod oet definitiva 343 et determinatæ præsentiæ. Ut enim circumscriptivum sit, necessario de­ pendet ab aliquo circumscribente; ut autem praecise definitivum et de­ terminatum sit, non requiritur cor­ pus circumscribens, sed sufficit limi­ tatio in se, qua ita sit hic, quod non alibi. Ut autem positive alteri coordinetur, requiritur respectus ali­ quis ad locum vel corpus separatum seu remotum, respectu cuius motus localis possit acquirere propinqui­ tatem aliquam vel distantiam posi­ tivam, licet non circumscriptionem; qua ratione salvabimus motum lo­ calem in vacuo quæst. seq., ratione positivæ distantiæ vel propinquita­ tis. Quodsi nec ista possit acquiri, quia non datur aliquod aliud cor­ pus, respectu cuius detur positiva distantia vel propinquitas, neque cir­ cumscriptio, cessabit omnis motus positivus. Unde patet ad fundamenta op­ posita: Dicitur enim ad fundamen­ tum primae sententiae, quod ubi non dependet a spatio illo negativo ut a causa vel constitutivo, sed ut a negatione necessario prærequisita, eo quod non potest inveniri distantia aliqua positiva extensa, nisi replendo distantiam negativam, et sic sup­ ponendo illam. Ubi autem neces­ sario importat ordinem ad distan­ tiam, sicut etiam homo necessario requirit negationem equi et fides negationem evidentia, quæ est ob­ scuritas. et materia prima negatio­ nem ulterioris subiecti. Ad fundamentum secundae senten­ tiae dicemus amplius quæst. seq. tractando, quomodo fiat motus in vacuo. Sufficit nuno dicere, quod remoto corpore circumscribente non remanet ubi circumscriptivum ad­ aquate et formaliter, ut circum­ scriptivum est. Potest tamen manere inadæquate et secundum quid, se­ cundum quod importat ordinem pro­ pinquitatis vel distantiæ ad corpus 341 PHIL. NAT. I. P. Q. XVI. ART. II. non circumscribens, eo quod motus dem sit unicum adæquate et simpli· non solum est ad locum, sed etiam citer, virtualiter vero et in potentii I circa vel prope locum, ut ex D. Thoma multiplex, sicut sunt multæ partes i» opusc. 52. 1 dicemus. Et 2 potest et­ quantitate, quia ubi est modus resu > iam manere, secundum quod definiti- β tans ex circumscriptione loci in re 1 j vumpræsentiæ est, ut supra3 diximus. cata. Ergo ubi est tantum una cireun.· Circa secundam difficultatem, sci­ scriptio et extensio ad locum. Quia tlicet in quibus reperiatur ubi, potest tantum una quantitas in re circumesse difficultas tam respectu diver­ scripta, tantum resultabit unum ubi I Qu 0 dsi dicas esse diversam rati. 1 sorum subiectorum, quænam sint n capacia habendi ubi, quam respectu nem de quantitate et de ubi, quia I unius et eiusdem rei, an omnia, quantitas non potest multiplicari : . quæ sint in aliqua re, sive accidentia eodem subiecto, alias essent plure I sive partes, habeant diversa ubi, an quantitates penetrative, et similiter 1 sufficiat unum, ut sint in loco. i quantitas est accidens reale, quod . Et quantum ad primum, de­ potest afficere omnes partes materia. 1 pendet ex dicendis seq. art., ubi in­ At vero plura ubi non importai: I quiremus, quænam res sint in loco; penetrationem aliquam, et cum ai: I modi, non possunt identificari cur. 1 illa enim habebunt ubi. Circa secundum quidam affir- 2 ipluribus rebus distinctis. Contra est, quia ubi non identit- 1 mant tot dari ubi in corpore, quot entia, ut ex P. Suarez disp. 51. Me­ catur immediate nisi cum quanti­ taph. sect. 5. et Valentia 3. p. disp. 6. tate, eo quod ubi circumscripti™ q. 4. punct. 1. et ex aliis asserit non convenit alicui, nisi ut quan· Cabero hic disp. 2. dub. 3., idque i 5 tificatum est, quantitas autem er. deducunt ex motu, quia omnia illa una pro omnibus, quæ extendi ρωmoventur, sive per se sive per acci­ sunt in subiecto, ergo et idem dens, ergo omnia acquirunt ubi, quod ubi, sicut quia figura est modn» est terminus talis motus. Et deinde, quantitatis, eadem sufficit pro ontquia si omnes qualitates separaren- ; 0 nibus partibus figurati, cum qnibutur a quantitate, quælibet haberet non identificatur ille modus nisi mesuum ubi, ergo etiam modo, quando diate et per quantitatem. Et magis urgetur, quia res eunt sunt illi coniunctæ. Nihilominus, cum omnia, quæ in in loco mediante ultima superficie, alio corpore continentur, sint in loco 35 qua continguantur et tangunt locum mediante quantitate, ut docet S. Tho­ ambientem. Hæc autem superficies mas in 4. dist. 10. q. 1. art. 1. ad 5. 4 ultimo tangens una est et denominat et dist. 44. q. 2. art. 2. quæstiunc. omnia, quæ in corpore sunt, ut di­ 5.8 et Quodlib. 7. art. 8.e, dicen- cantur locata seu attacta per illam. dum est, quod sicut sufficit una «0 Ergo et unicum ubi huius superficiei quantitas extendere omnes par­ sufficit, ut denominentur omnia ubites et accidentia, quæ sunt in cata. Et præsertim hoc apparet ia subiecto, ita sufficit unico ubi anima nostra, quæ spiritualis sub­ commensurare ea loco. Quod qui- stantia est, et in accidentibus super• Dc natura loci (Pa XVII. 124. uq.). •Lu — Et ... dlximux. • 342 b 9. • Pa VII. 619 a. • 1. c. 1089 b. 1003 a. • Pa IX. 558 a. DE LOCO ET UBI naturalibus, quæ in ea sunt. Ex motu enim corporeo, quo movetur homo, non potest produci ubi spiri­ tuale vel supernaturale, cum motu corporeo solum producatur ubi cor- 5 porcum, quod cum substantia spiri­ tuali et entitate supernatural! identificari non potest, et tamen ista mo­ ventur per accidens nobis motis. Ergo ad motum per accidens non n requiritur distinctum ubi in *1 omni­ bus rebus, quæ moventur in re illa. An vero etiam in corpore Chri­ sti sacramentato detur motus per accidens et ubi per accidens, quando i movetur hostia! Respondetur ex Divo Thoma 3. p. q. 76. art. 6. et in 4. dist. 10. q. 1. art. 3. quæstiunc. 4. 2, quod duo sunt modi essendi in loco et acquirendi locum per accidens. £ Uno modo, quia licet aliquid sit in loco per se, sed tamen movetur ad motum alterius, ut quando fertur in curru vel in navi, et hoc modo Christus non movetur per accidens ί ad motum hostiæ, quia Christus non est ibi tamquam in loco, neque ille motus potest producere ubi indivisi­ bile et sacramentale, sed corporeum et divisibile in hostia, cui coniungi- s tur corpus Christi sicut angelus la­ pidi, qui movetur. Alio modo move­ tur aliquid per accidens, quia nec movetur per so nec est in loco per se, tient dicuntur moveri formæ, etiamsi i spirituales sint, coniunctæ corporibus, et hoc modo movetur Christus per accidens in Sacramento. Hæc enim supponuntur non esse circumscriptive per proprium ubi, sed per alienum < et per coniunctionem ad alterum. Ad fundamenta opposita patet ei dictis. Dicitur enim ad primum omnia illa, quæ per accidens sunt, in loco moveri per accidens et ad < motum alterius. Et sic si habent 1 Lu — in ... illa. • Pa VII. 624 b. 1 Lu — Nec ... loca. 345 eandem quantitatem, etiam eodem ubi commensu ran tur loco illoque af­ ficiuntur mediate, sicut quantitate. Ad secundum respondetur, quod qualitates et aliæ formæ separata quantitate non afficiuntur ubi circumscriptivo, nec per se, quia ca­ rent quantitate, nec per accidens, quia non coniunguntur alicui habenti quantitatem. Quare vel non erunt in loco vel erunt modo indivisibili sicut res spirituales, vel alio modo præsentiæ nobis incognito, ad istum tamen reducibili. Circa tertiam difficultatem, scilicet quotuplex sit ubi, supponendum est, quod cum ubi dicat modum existendi in loco, eo modo dividendum est ubi, quo ipsa ratio existendi in loco. Constat autem non omnem præsentiam constituere ubi, sicut patet de præsentia solius unionis, sicut anima est præsens corpori et divinitas Chri­ sto; neque enim dicuntur præsen• tia ratione ubi, sed ratione unionis. Quia ergo præsentia ubicabilis dicitur per ordinem ad locum, et secundum D. Thomam 1. p. q. 52. art. 1. esse in loco dicitur æquivoce de corporibus • et spiritibus, quia spiritus sunt in loco non ut commensurati et subiecti loco, sed ut subicientes sibi locum, ideo ubi æquivoce dicitur de ubi spirituali et de ubi corporeo. Itaque i si sumatur ubi in communi pro qua­ cumque præsentia ad locum, sic di­ vidi solet in circumscriptivum et diffinitivum et supernaturale seu sacra * mentale. Omittimus autem præsenI tiam Dei ad loca, tum quia non est creata neque prædica ment alis, sed substantia Dei, tum quia non est ubi, sed ubique. Nec 3 enim Deus est loca­ tus ab aliquo, sed faciens omnia loca. : Ubi circum scriptivum definitur, quod est « circumscriptio passiva cor- 346 PHIL. NAT. I. P. Q. XVI. ART. III. poris a circumscriptione activa loci Et sic, sicut actio prædicamenta'.. proveniens ». Ubi definitivum est proprie dicitur illa, quæ infert pi· illud, « quod ita ponit determinate sionem, licet in quantum causalit in una parte mundi, quod non in agentis etiam conveniat actioni cc alia n, ut explicat S. Thomas opusc. e inferenti passionem, sed præcise pr48. tract, de Ubi, cap. 1. non ta­ ducenti effectum, et sicut Quant men tale ubi ab aliqua commensura - proprie non dicitur de quam·· tione vel subiectione ad locum pro­ duratione, sed de duratione tempvenit. Ubi sacramentale «est modus rali, qua aliquid secundum divers ille indivisibilis, qui convenit corpori io successionem mensuratur et quant Christi secundum præsentiam ad spe­ tur. Ita non dicitur proprie ubiear. cies sacramentales », qui supernatu­ aliquid per quamcumque praesentia: ralis est quantitati Christi, eo quod ad locum, sed per illam, quà connut: supra corporis naturam est esse præ- suratur loco, et qua secundum me:· sentem non localiter, sed indivisi- surationem distantiae vel propinqui­ biliter, nec ab aliquo principio fieri tatis positivae distinguitur. potest. Non tamen est illa praesentia definitiva, ut S. Thomas docet in Articulus III. 4. dist. 10. q. 1. art. 3. quæstiunc. 2. **, quia non ita determinatur ad i UTRUM OMNIBUS CORPOEIBU' I istas species, quod non sit in aliis, CONVENIAT ESSE IN LOCO Ei I sed ubicumque est panis, ibi potest HABERE UBI. esse, vel ubicumque Deus velit con­ vertere aliquid in ipsum; et sic non Supponimus nullum corpus compi- I dat præsentiam definitivam, sed quia i caremus alio nomine, vocamus sacra- rari ad locum commensurative nis I mentalem. Et quia supernaturalis mediante quantitate et modo ρκ· I est, ad illam reducimus omnem aliam prio quantitatis. Remota autem qur.· I præsentiam seu alia ubi, quæ su- titate vel modo extensivo illius η· I pernaturaliter a Deo possunt tribui non commensuratur loco. Unde diciD. Thomas in 4. dist. 10. q. 1. rebus creatis. Propter hæc solet ubi circumscrip­ art. 1. ad 5. 4, « quod nullum corpu- I ti vum dici a D. Thoma opusc. cit. comparatur ad locum nisi mediat proprie esse ubi. Et similiter in 1. tibus dimensionibus quantitatis·. dist. 37. q. 3. art. 1. ad 1. 3 dicit, s Quare si remota quantitate aliqui « quod rei incorporeæ proprie non substantia conservaretur a Deo. convenit esse in loco ». Alia ergo sicut modo corpus Christi sine modo quæ dicuntur ubi, solum proprie di­ quantitatis ponitur in Sacramento, cunt præsentiam rei ad locum, sed tale corpus non erit in loco, sed ma­ non proprie dicuntur ubicare, quia nebit ut pars universi sine loco, ubicatio importat præsentiam ut men­ sicut corpus Christi non est in loco suratam loco et ponentem distantiam per proprias dimensiones, sed pe: vel propinquitatem in re locata re­ quantitatem hostiæ. Et sic dicit Au­ spectu aliorum, qui modus ubicatio- gustinus epist. 57. 5, « quodsi tolnis in ubi spirituali non invenitur. « lantur spatia a corporibus, nullib·. 1 Somma tot. Loft. ArUt. (Γα XVII. 79 a). 1 Pa VII. 623 b. » Pa VI. 303 b. • Pa VII. 610 a. • al. 137. c. 0. n. 13. (Mlffno P. L. XXXIII. 33g). DE LOCO ET UBI erunt, et quia nullibi erunt, neque erunt». Intelligitur enim, quod non erunt, quantum est ex natura sua, nisi a Deo conserventur. Ex quo colligitur: Primo, quod b corpus positum in vacuo aut extra totum universum non est in loco, non quidem defectu extensionis pro­ pria?, sed defectu extensionis circum­ scribentis; sine circumscriptione enim u non datur locus positivus. Quid au­ tem acquiratur per motum localem in vacuo, dicemus quæst. seq. Secundo colligitur punctum se­ paratum non esse per se in loco ; caret u enim quantitate, et illud dicitur per se esse in loco, quod potest per se loco moveri. Punctum autem non potest per se moveri loco, ut dice­ mus infra q. 20. art. ult., quia cor- 2 respondet tantum indivisibili loci. Si autem moveretur per se, imme­ diate post corresponderet alteri in­ divisibili; non dantur autem duo indivisibilia immediate. Solum ergo s punctum est per accidens in loco ra­ tione partium, quæ ponuntur in loco. Tertio colligitur solum id esse per se in loco, quod per se afficitur quantitate. Et sic formæ, sive sub- s stantiales sive accidentales, non sunt in loco per se, sed per accidens ra­ tione totius, in quo sunt, et quanti­ tatis, qua afficiuntur in ipso toto. Et sic D. Thomas 4. Phys. lect. 7. 1 s circa textum 45. 2 inquit, « quod quædam sunt in loco per accidens, sicut animæ et omnes formæ ». Et idem habet in 4. dist. 10. q. 1. art. 3. quæstiunc. 4. 3 Et sic dixi- < mus priée, art., quod ea, quæ affi­ ciuntur unica quantitate, unicum habent ubi afficiens immediate ipsum totum, cui primo et per se convenit quantitas, mediate autem et per ac- < • Lt II. 16«. n. 13. • c. !>. (212 b 11). • Ρα VII. 624 b. • l. e. 347 cidens illa, quæ tali toti conveniunt, et quantitate afficiuntur. Sicut etiam convenit eadem figura et situs toti et partibus, quia figura, situs et ubi seu circumscriptio sunt modi ipsius quantitatis, et sic afficiunt et variantur vel non variantur eo modo, quo quantitas. Si quid vero existit unitum corpori, quod quantitate non afficitur, nec mediate nec immediate, sicut quilibet spiritus unitus corpori, vel tamquam forma vel tamquam agens, vel sicut corpus Christi est in Sacramento, moto illo corpore dicitur moveri per accidens, non quia ex vi talis motus acquirat vel amittat ali­ quod ubi spirituale, cum hoc fieri non possit ex vi motus corporei, sed solum ratione concomitanti® dicun­ tur moveri, eo quod ex vi suæ unio­ nis dicuntur esse, ubi est corpus, cui uniuntur, non autem per participa­ tionem effectus formalis circumscrip­ tionis seu existentiæ in loco. Et sic in se non mutant præsentiam ubicalem, sed continuant unionem ad cor­ pus, quod mutat locum et distantiam, ex se autem nihil distantiæ aut ex­ tensionis vel ubicationis habent. De quo videatur D. Thomas cit. loco, (List. 10. q. 1. art. 3. 4 Inter corpora ergo per se haben­ tia quantitatem modo divisibili ex­ tenso solum est difficultas, quomodo ultimum corpus totius universi exi­ stât in loco, quod antiqui existima­ runt esse primum mobile, nos au­ tem intelligimus esse coelum empyreum. Nam ex una parte videtur esse in loco, quia movetur loco vel saltem moveri potest a Deo; ergo debet esse in loco, per motum enim localem locus acquiritur. Ex alia vero parte non circumscribitur nei que continetur loco, quia est ulti- 34S PHIL. NAT. 1. P. Q. XVI. ART. III. mum continens omnia; ergo non est. Et ideo solum in potentia t est in loco circumscriptive. Nec po­ cuntur illæ partes esse in loco, qu test dici, quod est in loco ratione ut sint actu circumscripta1 una A centri, circa quod moveretur, vel su­ alia, solum deest illis divisio, q., perficiei corporis inferioris, quod im­ e reddantur contiguæ ilhe, quæ sur mediate tangit. Hoc enim non est continuæ. Ita docet Philosophus ( esse in loco circumscriptive, sed circa loco, ubi inquit, « quod, cum ϋ locum, quod etiam potest habere quod est similium partium, cor­ corpus positum in vacuo; corpus nuum est, tum partes potentia Bit; enim inferius positum a superiori 1 in loco ; sed cum sunt separata «■ circumscribitur, non circumscribit. que, ut in cumulo fit, se tangur. Nos autem inquirimus, quomodo coe­ tum in loco sunt actu ». Et subdit lum illud sit in loco circumscriptive. « Cœlum autem non est alicubi to­ In hac difficultate aliqui sentiunt tum neque est ullo in loco, si nulhiE. ultimum corpus non esse in loco, ipsum continet corpus, sed quo© neque per se neque per accidens, vetur, hoc et locus est partibus; alii sed solum replere spatium imagina­ namque partium alii haeret, alia v®· rium, quod etiam aliqui recentiores per accidens, ut aniina atque co sequuntur. Alii locum tribuerunt lum. Omnes namque partes quoda cœlo. Sed quia locus est immobilis, modo sunt in loco, circumquaqtt quidam assignaverunt centrum pro enim alia aliam continet ». Ubi aperu loco cœli, quia immobile est. Alii docet partes cœli non absolute attendentes ad superficiem, quæ et­ in loco, sed quodammodo, quatern:· iam pertinet ad locum, dixerunt una continet seu cohaeret alteri. It superficiem inferiorem cœli esse lo­ tamen quia istæ partes sunt actu in cum eius. Cui tamen non convenit continuo, et non separatae, ideo non circumscribere, cum 2 non sit supe­ sunt actu in loco ut circumscripta, sed sunt in potentia in loco, quu rior, sed circumscribi. Igitur sententia est Aristotelis in possunt dividi et 4 una contigua poni hoc libro cap. 5. 3 ultimam sphæram so cum alia et circumscribere eam; actu esse in loco per accidens ratione sua­ autem continuæ sunt, non contiguæ. rum partium, quæ tamen non sunt Idem docet D. Thomas in hoc libro actu in loco, sed potentia, quod est lect. 7. 6 et opusc. 52. · Itaque in dicere cœlum simpliciter non esse cœlo non possumus considerare, nisi actu in loco, sed potentia, quod vel quod est supra ipsum seu extra sufficit, ut possit moveri motu cir­ ipsum, vel quod est infra ipsum et culari. Dicuntur autem partes cœli ab eo contentum, vel quod est in esse in loco in potentia, quatenus ipso ut partes eius. Non potest dici, omnes existunt in continuo, una post quod ultimum cœlum sit in loco, aliam, et una unitur alteri in cir­ quia supra vel extra ipsum detur culo. Et ratione huius continuationis aliquod corpus cont inens, cum ipsum seu concatenationis una continet a- sit ultimum. Neque quod sit in loco, liam continuatione, non circumscrip­ quia intra ipsum detur aliquid con­ tione, quia divisa et contigua non tentum; hoc enim potius est locatum ‘ Lu — a Bupcriori. • Lu — cum ... superior. » 212 b S. • Lu — et ... eam. • Li II. 16?. n. 0. et 11. • Do natura loci (Pa XVII. 124). DE LOCO ET UBI 319 âb eo quam locus eius. Et idem est ubi designatum et in actu est circumde centro, quod etiam non est con­ scriptivum, utpote acquisitum motu tinens aut circumscribens 1 ipsum coe­ locali in actu. Ergo partes sunt actu lum, neque actu neque potentia; est in loco, siquidem actu habent ubi. autem contentum non potentia, sed 5 Ad primum respondetur verum actu. Relinquitur ergo, quod dicitur esse, quod etiam tota sphæra est in esse per accidens in loco et in po­ potentia, ut sit in loco, sed hoc re­ tentia solum ratione partium, qua­ spectu corporis, quod nondum est in tenus una continuatur alteri, sed non rerum natura, licet possit a Deo circumdatur ab illa, quia separata w creari. At vero partes dantur in re, non est ab ea. licet earum divisio non possit nisi Sed obicies primo: Quia hac ra­ de potentia divina dari. Ideo magis tione non solum partes cœli, sed dicitur existens in loco respectu par­ etiam totum cœlum est in loco in tium, quæ iam sunt in re, licet non potentia, quia etiam est in potentia, is sint divisæ, quam respectu alterius ut sibi aliud corpus superponatur et corporis superponibilis, quod non­ ab eo circumscribatur in loco. Et dum datur in re. licet hoc non possit naturaliter fieri, Ad secundum respondetur im­ sed a solo Deo, etiam partes ipsæ cœli primis de facto corpus ultimum, quod non possunt dividi nisi a solo Deo. 20 est cœlum empyreum, non moveri, Secundo: Quia de facto cœlum ut dicunt theologi. Et constat, quia movetur, et non solum in potentia. eius motus non percipitur. Corpora Ergo debet acquirere locum in actu, autem, quæ sub eo continentur, cir­ et non in potentia. Nam motus in cumscribuntur ab eo et acquirunt actu debet habere terminum in actu, 25 ubi circumscriptivum. Sed quia Ari­ et nullum alium quam esse in loco, stoteles hoc cœlum immobile non quia est motus localis. Ergo partes cognovit, in eius sententia dicimus cœli habent locum in actu, imo totum cœlum moveri ratione suarum par­ cœlum, quia motus sublectatur in tium, sicut etiam corpus dicitur vi­ toto cœlo, et ipsum totum movetur, 30 dere, quia videt oculus. Talis autem et non solum pars. motus in cœlo, licet de se sit produc­ Tertio: Quia motus cœli est primus tivus ubi circumscriptivi, tamen per motus; ergo est magis in actu et accidens, quia est corpus ultimum, per se quam alii motus. Ergo non non habens aliud circumscribens se, debet habere terminum per accidens 35 non producit de facto ubi circumscrip­ et in potentia; id enim, quod est in tivum, ratione cuius dicatur esse in actu et per se, est potius eo, quod loco. Producit tamen aliquid in actu est per accidens et in potentia. Et et de facto, scilicet modum aliquem sic cum primum cœlum sit nobilis­ propinquitatis vel distantiæ respectu simum corpus, debetur ei nobilissi­ 40 alicuius corporis, circa quod moven­ mus modus essendi in loco, ergo non tur illæ partes et ipsum totum. Et per accidens et in potentia. hoc etiam pertinet ad ipsum ubi sal­ Ultimo: Cœlum actu habet ubi tem inadæquate, eo quod ubi non so­ in suis partibus et in ipso toto, alio- lum dicit circumscriptionem in loco, quin non possemus designaro ubi 45 sed etiam distantiam aliquam vel modo est sol, quando oritur, et ubi propinquitatem sive modum appli­ postea quando occidit. Et idem est cationis, qui sit fundamentum rela­ de partibus ultinue sphæræ. Sed illud tionis distantiæ vel propinquitatis. 1 Lu — aut circuni-McribcuH. 350 PHIL. NAT. I. P. Q. XVI. ART. IV. Et sic dicit D. Thomas opusc. 52. ’, « quod motus localis non solum est in loco, sed circa locum », de quo Articulus IV. explicatius dicemus seq. quæst. Ad tertium respondetur, quod, s UTRUM DUO CORPORA POSSINI ut notat S. Thomas 4. Phys. lect. 7.2, PENETRARI IN EODEM LOCO Di VINA VIRTUTE. primo motui convenit minus de po­ tentia et de variatione locorum in ipso mobili et minus difformitatis, Triplex est sententia in L et ita, quanto minus in actu varian- io parte: Duæ extremæ et una medu tur loca in mobili, magis acceditur Prima extrema putat etiam nauad uniformitatem et immobilitatem. raliter posse duo corpora penetrar Unde non sequitur, quod motus ac­ Ratio est, tum quia non est de essen tualior et perfectior magis dicatur tia quantitatis, ut alterum corps, ponere aliquid in loco quia esse 15 semper expellat, tum quia pluresei actu in loco est esse subiectum cir­ perientiæ id videntur comprobare: cumscriptum et limitatum a locante. videmus enim vas plenum cinerEt ideo quia primus motus est no­ tantum aquæ recipere, quantum slbilior et primi continentis non con­ cinere. Ferrum candens ignem ntenti ab alio, ideo non convenit illi 20 cipit intra se, et panis madefacr.· ponere tale corpus actu in loco, id recipit aquam, et vas aqua plenum * est actu subicere loco, sed solum in recipit nummos nec effunditur, qn potentia; minus enim perfectionis est omnia sine aliqua penetratione cor­ actu esse dependens quam potentia, porum non possunt contingere. licet modum distantiæ vel propinqui- 25 Secunda sententia extremj est Durandi in 4. dist. 44. q. 6. n.i. tatis actu ponat. Ad ultimum respondetur, quod et 8., qui dicit esse probabile, quoi partibus coeli convenit habere ubi neque per divinam potentiam dv determinatum et designatum quan­ corpora possunt penetrari. Γιιηάtum ad id, quod definitionis est in m mentum similiter est tum ex ratione, ubi, non quantum ad id, quod cir­ tum ab exemplis. Ratione quidem, quia effectus for­ cumscriptionis. Hoc enim est ubi inadæquate sumptum in corporibus malis non potest impediri stante ad differentiam ubi definitivi in an­ forma: est autem effectus formagelis, qui ita sunt in uno loco, quod 35 lis quantitatis occupare locum, e non in alio, sine aliqua tamen di­ stante occupatione loci sequitur stantia vel propinquitate positiva in tamquam effectus privativus expul­ ordine ad aliud, quia distantia men- sio alterius corporis; ergo hic se­ surationem dicit extensionis, quæ non cundus effectus non potest impediri potest desumi ab uno angelo ad w stante primo. Constat autem, quod unum corpus vel e contra. In cor­ in præsenti loquimur de penetra­ poribus autem, etiamsi non sint cir­ tione corporum occupantium locum; cumscripta, potest sumi ista distan­ nam remota occupatione loci, ut in tia et mensura extensionis ad alia corpore Christi sacramentato, non e>’ corpora, idque per motum localem <5 dubium, quod possit simul esse cum potest in vacuo variari, ut dicemus altera quantitate. Consequentia vero quæst. seq. patet, quia ideo non possunt du» 1 Do natura loci (Ρα XVII. 125 a). • U II. 168. n. 9. DE LOCO ET UBI formæ substantiales esse simul in eadem materia, quia effectus for­ malis unius habet adiunctam priva­ tionem alterius. Sed similiter occu­ patio loci habet adiunctam privatio­ 5 nem et expulsionem alterius cor­ poris a loco, ergo non potest impe­ diri stante primo effectu. Ab exemplis autem probatur, tum quia duæ quantitates successivæ non possunt simul penetrari, v. g. quod duo dies sint in uno (sic enim tollere­ tur eorum successio), ergo neque duæ quantitates permanentes in eodem loco, tum quia, si potest unum corpus penetrari cum alio, etiam posset una pars corporis cum alia, et sic tolle­ retur essentia quantitatis, quæ est habere partem post partem. Imo posset pars esse æqualis toti, ut si quantitatem manus intra digitum Deus penetraret. Tertia sententia, vera et te­ xenda, quæ communi calculo theo­ logorum probatur, dicit quantitatem etiam extensam in loco posse divini­ tus cum alia penetrari, non tamen naturaliter. De hoc videri potest S. Thomas in 4. dist. 44. q. 2. art. 2. quæstiunc. 2. 1 et super Boetium de Trinitate, quæst. de pluralitate causarum, art. 3. * *; Scotus in 4. dist. 49. q. 16; Ca­ preolus3 et Argentina» *, Soto 6, Sua­ , *rez et alii, quos citant Cursus Car­ mel. hic disp. 19. q. 7. § 2. et Conimbric. cap. 5. q. 4. art. 2. Et supponimus nihil aliud esse duo corpora penetrari, quam sub eadem superficie ambientis corporis et in eadem distantia contineri. Ποο ergo dicimus repugnare naturaliter, non divinitus. Et repugnantia natura' Pa VII. 1001 b. • Pa XVII. 370. • 4. dist. 44. q. 1. conci. 3. (VII. 70 a). •4. dist. 40. q. 1. art. 4. • 4. dirt. 49. q. 4. art. 0. • In 3. p. q. 54. art. 4.; Metaph. disp. 40. acct. 5. '1. c. η. 11.-14. incl. 351 lis manebit probata cx ipsa explica­ tione non repugnantiæ divinitus. Quod ergo divinitus non repugnet, sumitur tum a posteriori, quia sic factum est, tum a priori ex ipsa repugnantia naturali, quæ potentiæ divinæ non obstat. A posteriori ergo probatur, quia imprimis corpus Domini in nativitate exiit clauso utero sacratissimo B. V., et in resurrectione exiit de se­ pulcro inviolato et immutato lapide. Ad discipulos intravit clausis ianuis et coelos penetravit nulla facta divi­ sione in eis. Respondet Durandus ’ in egres­ sione ex utero potuisse partes dila­ tari, etsi non reserari, ad eum mo­ dum, quo in statu innocentiæ parerent feminæ, vel secundo exiisse non trans­ eundo per medium. Similiter egres­ sum e sepulcro, quia corpus glorio­ sum ita potest constringi, ut per minimum foramen vel porum exeat. Ad discipulos vero potuisse intrare ianuis subita quadam velocitate apertis et iterum clausis. Ceterum primæ duæ solutiones non solum falsæ, sed etiam iniuriosæ videntur illi mysterio, prima quidem, quia multum derogat summa * Virginis integritati, secunda, quia derogat na­ tivitatis veritati. Primum patet, quia tanta par­ tium dilatatio, ut corpusculum ex­ eat sino penetratione, nihil aliud est quam apertio et reserat io; sicut etiam iu statu innocentiæ parientes feminæ integritatem virginalem non conservarent, licet sine dolore parerent. Miraculum autem nativi­ tatis Christi non solum celebra­ tur, quia partus fuit sine dolore, 352 PHIL. NAT. I. P. Q. XVI. ART. IV. DE LOCO ET UB1 353 sed quia fuit salva omnimoda inte­ enim fit ab ahqua virtute motin, titatem extra se illud ponere, (piam liqua imbibitur, et multa loca cine­ gritate; et in hoc præcipue assigna­ v. g. a gravitate, vel impulsu v. unam partem extra aliam, quæ est ribus plena aere replentur et consti­ tur miraculum, quia clauso utero aliquo simili; quantitas autem n% I connexa in eodem continuo. Si au­ pantur aqua. Similiter, quando iniexiit. Nullum autem esset miraculum, est virtus motiva. Tum etiam, quj» ’ tem ponit unum extra aliud, non ciuntur nummi in vas plenum aqua, quod facta dilatatione partium exiret. 5 si quantitas expelleret effective, ii ! relinquit intra proprios terminos loci faciunt aquam crescere in cumulum, et hoc est non penetrari. Ex ipsa quamdiu labra vasis sunt sicca, illis Secundum vero patet, quia si trans­ faceret producendo aliquid, quod t*· iret de utero ad terram, et non per set incompossibile penetrationi Oe i ergo extensione quantitatis nascitur, autem madefactis effunditur aqua. medium, vere non nasceretur, quia nis enim efficientia aliquem tern- I quod corpora et partes se tangant In ferro candenti ignis intrat poros non pareretur; parere enim est emit­ num producit, quo formaliter fin | penes extremitates seu indivisibilia et ferri, qui nimio calore plus aperiuntur terminos, ita quod una non intret in io ct admittunt plus ignis. Et similiter tere foetum motu physico et corpo-10 id, quod ab efficiente fit active. rali, sic enim procedit a matre. Motus autem terminus seu forma, quae 1 aliam nec penetretur sub eodem loco. infusa aqua in pane quidquid aeris Hæc autem extensio actualis ad est intra panem, repletur aqua et autem corporalis non potest esse de quantitas producit, quando expdlii I extremo ad extremum nisi per me­ et resistit penetrationi, eandem pa- | locum non est effectus primarius constipantur partes siccæ madefactæ quantitatis, quia salva quantitate ab aqua, et sic dant ipsi locum. dium, si verus motus est. Ergo sine titur difficultatem atque ipsa qua.· potest totaliter tolli, ut patet in cor- u Ad primum pro secunda sen­ motu corporali non datur partus, et 15 titas, praesertim quia illa efficients pore Christi sacramentato, ubi est tentia respondetur, quod actualis sine partu non datur vera nativitas. expellens non potest esse nisi per Quod vero dicitur de corpore glo­ motum, motus autem solum pro j quantitas eius, sicut et reliqua acci- expulsio non fundatur in sola quan­ rioso, omnino ridiculum est, quia ducit ubi, quod non est forma re­ ! dentia sine extensione ad locum. titate aut formali eius effectu quo­ Ergo a fortiori poterit salva natura modocumque, sed in quantum habet tanta constrictio corporis sine magna sistens penetrationi, aut saltem de alteratione per modum addensationis 20 hoc inquirimus rationem, cur re­ I quantitatis iste effectus impediri, ne 20 contactum actualem in ordine ad vel compressionis contingere non po­ pugnent duo ubi in diversis corpo· I de facto aliud corpus expellat, sed alterum. Cum autem contactus fiat 1 intret in terminos eius sine divisione penes ipsas superficies, quia, ut dicit test, quod utique eius impassibilitati ribus sub eadem distantia, ipsius quantitatis, sicut sine eius di­ Philosophus 5. Phys. cap. 3. \ ea se Quare ratio impenetrationis re­ non congruit. Denique dicere, quod visione totaliter tolli potest in Sa­ tangunt, quorum extrema sunt simul, fores fuerunt apertæ, quando ingres- ducitur a D. Thoma dist. 44. cit.1 cramento. Neque sequitur, quod idem 25 tunc facit Deus, quod penetrentur sus est ad discipulos, vim facit 25 ad ipsam quantitatem ratione eic-Sectus pendeat a duplici causa to­ duo corpora, quando impedit con­ Scripturae, quæ dicit : « Cum fores fectus secundarii, qui est situaliter essent clausæ ». Durandus autem di­ collocare partes in ordine ad locum. i tali, v. g. a duobus corporibus idem tactum unius corporis ad alterum; locus. Respondetur enim, quod in illis nam hoc ipso non sunt simul penes Pertinet enim ad quantitatem ponere cit esse apertas. corporibus penetratis ponitur duplex superficiem seu extremitatem parA priori autem probatur hæc veri­ unam partem post aliam, primo quiubi passivum, quamvis unicus locus 30 tium, sed se totis, quod est penetrari, tas considerando rationem, ob quam 30 dem in ordine ad se ordinando parcircumscribens. Non repugnat autem Potest autem fieri ista penetratio una quantitas naturaliter resistit pe­ tes in toto, secundo vero ordinando ab eadem causa multiplicari effectus stante effectu formali quantitatis, eas in loco et extendendo in diversinetrationi. in diversis subiectis ; tunc enim com­ etiam secundario, qui est occupatio Putant enim aliqui quantitatem spatiis et terminis, sicut videmus in parantur quasi inadæquata respectu loci, quia potest Deus impedire istum resistere per aliquam efficientiam, corporibus extensis, siquidem essenAlius, sicut ab eodem igne multipli- 35> contactum respectu unius corporis, quatenus unum corpus pellit aliud 35 tia quantitatis in extensione consistit catur calor in diversis subiectis. et non respectu alterius, et sic ima loco, quando intrat in illum. Sic coordinante unam partem post aliam Ad primum pro prima sententia pedire expulsionem unius corporis, enim pellit, sicut trahit, trahit autem in ratione partis, unde sequitur tam­ respondetur, quod licet non sit contra et non alterius, atque adeo poterit per virtutem efficientem, ergo et pel­ quam proprietas, quod diversis spa­ lit. Et quia Deus potest denegare tiis faciat diversas partes respondere, I essentiam quantitatis penetrari cum habere contactum ad corpus circumalia, est tamen contra eius propriet a- <ω scribens et locans, quod est occu­ hunc concursum ad efficiendum, po- w sic enim coordinantur. Hæc autem temseu effectum secundarium, qui illi pare locum, et tamen impedire con­ test consequenter unum corpus non extensio localis obstat penetrationi, pellere alterum e loco. Quam sen­ tum partium inter se in eodem con­ connaturaliter debetur, et ideo na­ tactum ad aliud corpus sibi appro­ tentiam sequitur Martinius in illustra­ tinuo, alias omnes partes essent conturaliter repugnat, non essentialiter. pinquans sicque admittere, ut sit tione istorum capitum, notabil. 7. Ad secundum respondetur, quod simul in eodem loco. fusæ et ad locum indivisibilem reCeterum falsa est ista sententia, « dactæ vel potius ad nullum; tum invase pleno cinere tantum recipitur w At vero in formis substantialibus lum quia quantitas non est ac­ etiam unius corporis erga aliud a se de aqua quantum sine cinere, quia expulsio unius formæ ab eadem ma­ tiva, neque in quantum quantitas divisum, quia cum non sit conti­ propter nimiam cineris siccitatem teria non fundatur in aliquo con­ est dividens, sed divisibilis. Divisio nuum, multo magis pertinet ad quan­ plurimum aquæ evaporatur et re- tactu actuali respectu unius, et non » Pa VII. 1091 b. 1 ne b 23. 23.— Ιο. λ S. Thoma, Cursu * Phil. Thom., II. vol. Phil. Nat. I. 354 PHIL·. NAT. I. P. Q. XVI. ART. V. DE LOCO ET UBI 355 respectu alterius, sed in ipsa ratione I Imo multi addunt hanc sententiam terminos circumscriptivos existendo informationis substantialis in ma­ ense conformiorem veritati et princi­ alibi indivisibiliter, quid refert, quod teria, quæ est informatio primæ acArticules V. i piis fidei, quibus realis præscntia cor­ excedat illos existendo alibi divitualitatis, et sic non potest suppo­ poris Christi in Eucharistia stabilitur. sibiliter attendendo precise ad adUTRUM IMPLICET UNUM COM nere aliam priorem, unde forma se­ 5 Fundamentum huius sententia 5 aequationem primæ circumscriptioESSE IN PLURIBUS LOCIS Ut Ï cundo adveniens et informans repug­ reducitur ad. tria capita: Primum ex nisi Præterquam 3 quod potest dici, CUMSCRIPT1VE. I nat, quod sit substantialis, id est, effectibus, quia de facto ita ali­ quod est adæquate in uno loco adquod det primum esse, ut supra di­ quando contigit, secundum ratione, æquatione naturali et in ordine ad po­ ximus q. 11. 1 Loquimur de præscntia cirrz I tertium ab exemplis. tentiam naturalem, non in ordine ad Ad secundum fundamentum ab 10 scriptiva, quia esse in loco ut.. I Primum probatur, (pia imprimis io supernaturalem, sicut intellectus na­ exemplis respondetur: Ad primum: corpus circumscriptive, et non .1 quando Christus apparuit Paulo, visus turaliter intelligit Deum ex creaturis, Est maxima disparitas, eo quod ipsa alio, constat ex fide; nam corp. I est ab eo in proprio corpore, ut argu­ supernatural] ter in seipso. Quod vero ratio successionis essentialiter petit Christi extensive est in cœlo et : l mentatur S.Thomas 3. p. q. 57. art. 6. additur sequi, quod idem corpus es­ unam partem esse post aliam; unde crament aliter in Eucharistia. Sede- I ad 3., quia alias non posset esse testis set divisum, si poneretur in duplici quomodocumque ponantur partes 15 circumscriptio ita adæquat rem ί i resurrectionis eius; et tamen Christus i s loco, vel quod etiam posset idem esse simul seu penetrari, tollitur suc­ catam, quod supponit in illa u? tunc non recessit a cœlo, quia usque corpus esse in infinitis locis, si semel cessio. At vero ratio quantitatis per­ mam superficiem, ultra quam i | ad diem indicii non descendit, inde potest esse in duobus, quia est ea­ manentis non consistit in contactu continuatur neque extenditur, :■> ’ iuxta illud Actuum : « Quem oportet dem ratio de infinitis, utrumque sead alia corpora et potest stante quan- specialem difficultatem habet, an >■ i cœlum suscipere usque ad tempus , universi, ad quam omnia corpora « amabile quidem est bonum, na· concurrunt etiam contra proprias in­ xime autem proprium ». Contra pnclinationes, in diluvio vero vel con­ prium ergo bonum non potest ali· flagratione unum corpus succedit al- 5 quid nisi violenter ferri. teri in loco. Ad primum respondetur illa d; Ad alias rationes ex parte vir­ corpora non posse instantanée ditutis angelicæ respondetur probare, iungi aut copulari, sed oportet dare quod angeli poterunt vincere motus locum corpori ingredienti aut reetpeculiares quorumcumque corporum 10 denti, quod fit per motum, sicut erga locum, sed non probant, quod nec latera follium possunt avelli, -i possint vincere omnes motus, etiam foramen est occlusum, nisi vel ape­ alterationis et rarefactionis, et om­ riantur vel rumpantur latera fol­ nes alios, quibus tota natura resistit lium. Neque obstat, quod corpus vacuo. Et licet non sit virtus infi- 15 planum cadens super aliud plannc. nita illa, qua resistitur vacuo, tamen nimis ponderosum sit, v. g. moi·· virtus, quæ nunc est in universo, ferrea; detinebitur enim vi totb non potest illam finitam virtutem naturæ, ne in instanti coniungatm vincere, quia non potest immutare alteri plano, quousque interclusu» substantialem colligationem et or- 20 aer exire possit, quod fiet in brew dinem universi sive motu locali sive simo tempore. Ad secundum respondetur in w aliis motibus, ut explicatum est. Argumenta, quæ solent fieri ad casu vel aquam non congelandam, probandum vacuum naturaliter vel vas rumpendum, si aer nullo esse possibile intra hoc univer-25 modo ingredi possit, vel aquæ era- I sum, facilia sunt. Primum, quia duo potatione generari. Et illa fractio I corpora perfecte plana sine ullo me­ vasis incipiet per partem debiliorem, I dio se tangunt. Ergo si simul to­ vel ubi maius frigus incumbit. Quodsi taliter separentur, non poterit in illo ex omni parte vas sit æquale et fri- | primo instanti totus aer occupare 30 gus circumstans etiam æquale, vel illud spatium intermedium, cum per non congelabitur aqua resistente na­ motum intret. Ergo saltem brevi tura, no detur vacuum, vel ad pri­ aliqua mora dabitur vacuum. mam causam pertinebit determinare, Secundum, si vas plenum aqua qua parte vas rumpendum sit. calida et undique occlusum expo­ μ Ad ultimum diximus supra q. 9. natur frigori, congelabitur aqua, cum art. 4. 2 motum illum ad supplendum totum vas penetretur frigore. Ergo vacuum esse naturalem et ex ipsamet contrahitur illa aqua congelata, ergo gravitate posse procedere, quatenus cum vas sit occlusum manebit ali­ est pars universi, quod est non esse quod vacuum. « naturalem absolute, sed respectu to­ Denique natura non movetur ad tius universi et supposita eius exi­ replendum vacuum violenter; sic e- gentia. Sicut enim ad conservationem nim non ferretur in illud tanto im­ terræ gravitas inclinat deorsum, sic petu nullo extrinsecus movente; ne­ propter conservationem totius, et con­ que naturaliter, quia fertur contra te sequenter ipsius terne ut pars totius. propriam inclinationem et bonum, inclinabitur terra et eius gravitas ad quod est maxime appetibile, quia, ut ascendendum sursum vehementiori * 1155 b 21. • 191 a 30; 195 α 25. DE VACUO 365 impetu. Et sicut in animali videmus ad 2. docet « Corpus Christi Domini elevationem pedis esse naturalem se­ esse extra totam continentiam coele­ cundum formam animæ, non secun­ stium corporum, et non esse in loco dum rationem corporis, ut docet Ari­ continente ». Et Quodlib. 6. art. 3.3 stoteles 8. Phys. textu 27. 1 et ibi δ docet, e quod nihil prohibet angelum D. Thomas lect. 7. 2, ita motus ad et corpus gloriosum esse in convexo supplendum vacuum est simpliciter coeli empyrei, quia non dependent naturalis respectu boni communis. ista corpora a primo continente, quod Quando autem dicit Aristoteles bo­ est coelum ». Ubi pondero S. Thonum proprium maxime esse amabile, lo mam non restrinxisse modum exicomparavit bonum cum bono pri­ stendi corporis Christi in coelo ad vato alterius, non cum bono com­ hoc, quod tangat superficiem ulti­ muni, quia hoc etiam pertinet ad mam coeli aliqua parte corporis, sed ipsam rem; neque est bonum extra­ absolute dicit, quod est extra totam neum seu alienum, cum maxime ab ΐδ continentiam coeli. Et saltem aliquæ ipso pendeat conservatio proprii. partes corporis Christi, ut caput et brachia extra continentiam coeli sunt, etiam dato, quod pedibus tangat Articulus II. ultimam superficiem; ab illa enim μ tunc non circumscribitur, et sic non UTRUM CORPUS IN VACUO erit locus, sed illuc pervenit Christus POSSIT MOVERI. per motum localem, quo scilicet ascendit super omnes coelos. Ergo Difficultas potest sumi vel ex aliquas partes corporis sui movit per extrinscca ratione ipsius motus, qui μ illud spatium, quod est extra coe­ non potest in vacuo acquirere ter­ lum, quod est vacuum negativum. minum, vel ex aliquo extrinseco, Denique in 4. Phys. lect. 11. circa quia posito vacuo deficiet influentia finem 4 dicit D. Thomas. « quod in cœli, a qua dependet omnis motus vacuo non moveretur aliquid motu torporis inferioris. In præsenti lo­ » proicientis, nisi quamdiu veheretur quimur de motu in vacuo absolute, a manu proicientis, sed statim emis­ et quantum est ex natura motus, sum a manu caderet ». Ergo sentit, non attenta dependentia ab extrin­ quod daretur aliquis motus in vacuo seco, quæ vel potest suppleri a Deo, absolute loquendo. Deinde constat ultimum corpus vel non currit nisi in corporibus inferioribus, vel non nisi durante in sententia Philosophi et absolute hoc statu rerum, non cessante motu loquendo posse moveri. Constat au­ tem, quod superficies ultimi corporis cœli. Resolutio ergo nostra est: Non non est in loco, cum ultra illud non repugnare motum in vacuo absolute sit aliud corpus ambiens, ergo mo­ loquendo, licet extra universum non tus in vacuo dari potest. Denique nulla est repugnantia ad fiat motus naturalis a gravitate vel motum in vacuo. Nam ex parte cor­ lentate. Hæc sine dubio est sententia porum datur potentia motiva, præD. Thomæ. Nam 3. q. 57. art. 4. sertim si sit vivens. Similiter datur 1 e. 4. (254 b 17). • Le Π. 3ST. n. 3. ■ Pa IX. 543 b. • Zz II. 1S2. n. 0. 366 PHIL. NAT. I. P. Q. XVII. ART. II. aliquis terminus, quem acquirat; po­ sit locus extrinsecus, non dabitur mo­ test enim approximare vel recedere tus in illo. ab aliquo alio corpore posito etian Si dicas motum in vacuo non e-in vacuo. Et sine dubio, si Deus an­ ad locum, sed circa locum, quateiE· nihilaret corpora subi unaria et re­ 5 potest acquirere distantiam vel ap­ linqueret ignem in terra, ille ascen­ proximationem ad aliud corpus: twi.v· deret tum ad conservandum se in hoc est, quia talis approximatio vel di­ loco proprio iuxta cœlum, tum ad stantia non est ubi positivum, cde replendum vacuum; ergo movere­ careat omni circumscriptione, et con­ tur per illud. Quod vero Aristote­ io sequenter non est terminus positive les in 8. cap. huius libri 1 probaverit motus; neque enim remoto ubi ap­ non dari vacuum, quia in eo non paret, quid acquiratur per motum potest dari motus, non absolute id proprium. Et deinde, si omnia cor­ Philosophus docet, sed ad hominem pora essent annihilata a Deo præter arguit eos, qui dicebant impediri s unum tantum, illud non posset ac­ motum, si spatium esset plenum. quirere distantiam vel approximatioContra quos probat, quod vacuum nem positivam, quæ est respectu al­ potius impedit motum, saltem natu­ terius corporis. Ergo saltem tun·. ralem et proiectionis, quia tunc non nihil positivum erit acquirendum per dabitur locus determinatus, ad quem motum, et sic non movebitur illud feratur, ut quiescat, sed in infinitum corpus. Secundo, si daretur motus in va­ movebitur. Sed non probat de omni motu in vacuo, v. g. qui fieret, si cuo, sequeretur, quod esset in instanti, poneretur vacuum intra hoc univer- atque adeo destrueretur ipsa ratio sum, ad replendum illud, vel qui pos- 25 successive, quo argumento utitur Ariset fieri etiam extra cœlum per mo­ stoteles in hoc libro contra veteres ·. tum progressivum aut motum ultimi Sequela probatur, quia mobile ideo corporis. An vero sequeretur fieri consumit tempus, quia medium illi motum in instanti, si daretur va­ resistit; quanto enim medium est cuum, statim dicemus. 30 subtilius, tanto motus est velocior. Contra hano tamen resolutio­ Ergo remoto omni medio nulla erit nem obicies primo: Nam motus lo­ resistentia, et sic nullum tempus calis solum terminatur ad ubi, quod consumetur, sicut lux in instanti est modus intrinsecus proveniens ab illuminat, quia nihil ei resistit, et extrinseco circumscribente. Sed in 35 generatio substantialis fit in instanti. vacuo nullum datur circumscribens, quia omnis resistentia contrarii per ergo neque aliquod ubi circumscrip- dispositiones ablata est. Tum quia tivum et consequenter neque motus alias duo corpora inæqualis gravita­ corporeus, qui solum ubi circumscrip­ tis, ut moles ferrea et granum millii, tivum et corporeum potest producere. moverentur eodem tempore per va­ Et præsertim hoc urgetur in sententia cuum; ideo enim aliquid velocius D. Thomæ 1. p. q. 110. art. 3., ubi di­ movetur, quia facilius scindit ipsum cit, « quod mobile secundum locum medium. Ergo ubi nullum est me­ non est in potentia ad aliquid in­ dium, æque facile utrumque move­ trinsecum in quantum huiusmodi, bitur. sed ad aliquid extrinsecum, scilicet Tertio est difficultas, quia in va­ locum ». Ergo cum in vacuo nullus cuo neque fit motus naturaliter ne1 210 a 21. • 4. rhye. c. 8. (210 a 3). DE VACUO que violenter neque per impulsum neque progressive, ergo nullo modo. Non esset naturalis, quia motus na­ turalis tendit sursum vel deorsum propter sui conservationem; in va­ cuo autem non est positio aliqua sursum vel deorsum neque virtus con­ servandi in una parte magis quam in alia. Non violentus, quia motus violentus opponitur naturali et de­ clinat ab illo; ergo ubi non potest dari motus naturalis neque violen­ tus. Non per impulsum, quia res proiecta ideo fertur per impulsum, quia aer concitatus impulsu defert et sustentat proiectum, ne cadat. Sed in vacuo non est aer neque aliud corpus; ergo proiectum non potest deferri per vacuum. Denique, non datur motus progressivus ea gene­ rali ratione, quia si corpus occupat spatium in vacuo, hoc ipso quod recedit ab illo spatio, relinquit illud vacuum, et sic naturaliter faceret vacuum per motum. : Ultimo: Magis liber est a loco spiritus quam corpus; sed spiritus non moveretur in vacuo, ergo ne­ que corpus. Minor probatur, quia spiritus movetur acquirendo ubi spi- : rituale, quod resultat non ex pas­ siva circumscriptione, sed ex ope­ ratione sua) virtutis vel applicatione ad operandum, ut docet D. Thomas 1. p. q. 52. et communiter t hornis tæ. : Sed in vacuo non potest operari circa aliquid; ergo nullum ubi po­ test acquirere neque aliquem ter­ minum motus. Ad primum respondetur motum < in vacuo posse acquirere ubi, et si non actualiter et formaliter circumscriptivum, virtualiter tamen vel in­ adequate seu reductive. Dupliciter enim potest intelligi va- < cuum et motus in illo: Uno modo, ita quod vacuum fiat intra hoc univer­ sum, et licet tollatur superficies im­ ■ De natura ioci (Pa XVII. 125 a). 367 mediate ambiens, non tamen tollatur ipsa superficies primi locantis, scilicet cœli, sub quo moveri potest corpus, licet non immediate circumscribatur, 5 sed sit in vacuo. Et sic motus in tali vacuo factus acquirit ubi circumscriptivum circumscriptione mediata et superiori, quia licet non acquirat locum formalem, id est adæquatum o et immediate circumscribentem se, acquirit tamen locum mediate cir­ cumscribentem; et hoc vocamus ubi virtualiter circumscriptivum. Alio modo potest moveri aliquid in vacuo, e quod est extra totum universum, et tunc non potest acquirere ubi, prout dicit circumscriptionem locantis me­ diatam vel immediatam, sed solum potest acquirere rationem aliquam o distantiæ vel propinquitatis respectu alterius corporis, a quo recedit vel cui appropinquat. Neque enim mo­ tus localis est solum ad locum, ut dicit D. Thomas opusc. 52. x, sed s etiam circa locum. Hinc autem colligimus, quod ad motum localem non solum pertinet acquirere ubi, quod simpliciter et perfecte circumscriptivum sit, sed » etiam quod imperfecte vel inadæquate et solum reductive sit ubi circumsoriptivmn. Illud dicitur ubi adæquate et perfecte, in quo inve­ niuntur omnes conditiones ad ubi i circumscriptivum requisitæ, illud vere inadæquate et imperfecte, in quo non reperiuntur omnes, sed aliqua tantum. Requirit autem ubi circum­ scriptivum duas conditiones: Altera i est, quod detur aliquod corpus ex­ trinsecum circumscribens, altera, quod detur aliqua distantia vel pro­ pinquitas respectu alicuius termini fixi et immobilis. Neque enim sola i circumdatio corporis extrinseci suf­ ficit ad locum; hoc enim etiam in­ venitur in vase respectu eius, quod continet, et in veste respectu eius, 363 PHIL. NAT. I. P. Q. XVII. ART. II. J quod, circumdat, et neutrum est lo­ positivo, quia tollitur oinnis diffe­ cus, quia cum ipso mobili defertur, rentia locorum, sicut etiam sentiunt non acquiritur vel relinquitur. Ra­ Conimbric. hie cap. 9. q. 4. art. 2. tione vero distantiæ habet locus id, § Ad rationes. Sed hoc est per acci­ quod proprium est loci, scilicet di­ dens, (piia deest materia, circa quam versam situationem vel distantiam producatur ubi sive perfectum sive acquirere et aliam relinquere; et hæc imperfectum, sicut ignis defectu ma­ non defertur cum ipso mobili, quaudo teria? non alterabit neque genera­ movetur, et ideo vocatur immobilis. bit. Et sic etiam salvamus dictum Remoto ergo corpore circumscribente J I). Thomae, quod motus localis sem­ in vacuo, potest manere ordo pro­ per est ad extrinsecum, id est vel pinquitatis vel distantiæ ad aliud ad extrinsecum circumscribens vel corpus, circa quod vel penes quod ad extrinsecum distans aut propin- I moveatur aliquod corpus. Et hoc (pmm, semper tamen supponendo, | est acquirere ubi inadæquate seu i quod producatur aliquis modus in­ quantum ad aliquid, et non quantum trinsecus ipsi mobili erga tale ex­ ad omnia, id est non quantum ad trinsecum, et hoc vocatur ubi. Et circumscriptionem, sed quantum ad sic patet ad omnes replicas prima distantiam. Et dicimus acquiri etiam obiectionis. Ad secundum negatur sequela er aliquem modum, qui sit reductive et £ imperfecte ubi, quando sic movetur D. Thoma in 4. dist. 44. q. 2. art. 3. aliquid in vacuo, quia relatio di­ quæstiunc. 3. ad 2. s, ubi docet, stantiæ vel propinquitatis non po­ quod resistentia non sumitur solum test immediate fundari in ipso cor­ ex parte inedii ad motum, sed etiam pore mobili, quia indifferens est ad i ex parte mobilis ad movens et ex hanc vel illam distantiam vel propin­ parte locorum inter se, quia, cum quitatem, et sic requirit aliquem mo­ distantiam aliquam habeant, quæ dum seu determinationem de novo est sicut contrarietas positiva, illa advenientem, in quo ista diversa re­ non potest vinci in instanti, sed in latio fundetur vel mutetur. Quod ex > tempore. Rationes autem Philosophi eo etiam dari colligimus, quia coelum in cap. 8. huius libri solum pro­ est in potentia ad ubi, et non ad cedunt contra aliquos, qui totam re­ esse, ut ex Philosopho sæpe docet sistentiam motus ponebant ex parte S. Thomas et videri potest in 2. medii; sic enim, sublato omni medio dist. 1. q. 1. art. 5. ad 8. secundo e tollebatur omnis ratio resistentia. loco \ et tamen ubi ultimi cœli non Constat tamen non inde solum oriri est circumscriptivum adaequate. Et resistentiam vel distantiam tempore licet in ipso spatio vacuo distantia vincendam, ut patet tum in ipso positiva non sit, potest tamen in coelo, in quo non est resistentia ad ipso corpore, quod movetur in va- < motum ex parte medii, et tamen con­ cuo positiva distantia fundari re­ sumit tempus; tum etiam, quia si spectu alterius corporis, a quo re­ a coelo usque ad terram esset va­ cedit vel appropinquat, et sic posi­ cuum et moveretur lapis unius palmi, tive moveri. Quodsi nullum aliud cor­ si unico instanti moveretur a coelo pus sit creatum a Deo nisi tantum i ad terram, in eodem instanti esset unum in spatio imaginario, tale cor­ præsens simul coelo et terne et in­ pus non poterit moveri motu locali termediae distantiæ, cum tamen so• Pa VI. 395 a. • Pa VII. 109C b. DE TEMPORE 369 lum sit unius palmi. Si autem in est per operationem, quatenus po­ diverso instanti est in cœlo et in test extra se agere erga corpus, sicut terra, iam movetur in tempore, quia anima informare materiam, dicen­ inter duo instantia est tempus me­ dum est, quod angelus in vacuo dium. Et sic patet ad rationes in e poterit moveri ad aliquod corpus, contrarium. Neque enim tota ra­ quod sit distans a se motu discreto, tio resiatentiæ aut maior facilitas se non transeundo per medium, quia movendi est ratione medii, quo re­ non datur aliquod corpus, cui as­ sistit, licet inde sumatur aliqua pars sistat, et quod operatione sua con­ resistentim, sed sumitur etiam ipsa w tinuata tangat. Si autem nullum sit ex existentia locorum et maior vel corpus in rerum natura, moveri non minor facilitas motus ex maiori pon­ poterit, sicut nec esse in loco opera­ tive, quod tamen est per accidens ex dere vel virtute moventis. Ad tertium respondetur, quod defectu materiæ, circa quam opeextra cœlum non esset motus natu- ie retur, sicut anima remoto corpore ralis ratione gravitatis vel levitatis non potest informare. Nec tamen quia ibi non datur centrum seu potest angelus in vacuo acquirere locus naturalis conservativus, ad distantiam vel propinquitatem, sicut quem inclinant istæ virtutes, et con­ corpus, quod movetur per vacuum, sequenter neque dabitur motus vio- 20 eo quod angelus non potest fundare iiiii lentus illi oppositus. Poterit enim distantiam positivam immediate in dari motus progressivus sicut in se, cum careat omni occupatione loci corpore Christi ascendente ultra cœ­ et divisibilitate, sed solum potest lum, vel etiam per impulsum im­ fundare illam mediate, id est me­ pressum ipsi corpori, non aeri de- 25 diante corpore, cui assistit seu 2 cui ferenti. Quod vero tunc ex motu applicabitur ad operandum. corporis relinquatur vacuum, non obstat, quia hoc non est facere va­ cuum removendo corpora, ne illud QUÆSTIO XVIII. repleant, sed supervacuum iam præ- 30 suppositum mutare distantiam pro­ DE TEMPORE. priam. Ad ultimum respondetur, quod D. Thomas in illo Quodlib. 6. supra Articulus Primus. cit. *1 docet angelum posse esse in 35 convexo cœli empyrei, sicut corpus gloriosum, quod ultra cœlum mo­ UTRUM TEMPUS SIT ALIQUID veri potest. Quid autem angelus an­ REALE IN GENERE MENSURÆ DUR VTIONIS. quirat in illo vacuo, dependet ex diversis sententiis, quomodo angelus « Certum est nomine temporis com­ fit in loco, et quid sit ubi spirituale, quod non pertinet ad physicum, muniter iutelligi aliquid pertinens fed ad theologum. In sententia Divi ad durationem earum rerum, quæ Tbomæ, quod angelus est in loco mutatione et successione durant. per ubi in se receptum, mediante « Unde aliquando sumitur tempus tamen contactu non formali, qui est largiori significatione pro dum­ per quantitatem, sed virtuali, qui tione intrinseca cuiuscumque motus, 1 Pa IX. 543 b. 1 Lu — wu ... operandum. 24. — Ιο. Λ S. ΤΠΟΜΛ Cursus Phil. Thom., II. vol. Phil. Nat. I. 370 PHIL. NAT. I. P. Q. XVIII. ART. I. ut docet D. Thomas in 2. dist. 12. Primum, quid sit duratio, quodp·· q. 1. art. 5. ad 3. 1 et 1. p. q. 85. tinet quasi ad genus ipsius temper.', art. 4. ad 1. et alibi saepe. Strictius et applicata ad motum constabit a autem et proprius sumitur tempus specifica eius ratione; duratio u. pro duratione motus magis unifor­ fi iuxta naturam rei durantis variat? mis et regularis, sub quo ceteri Secundum, an tempus dependeat i continentur et quo regulantur; et aliquo rationis, ut constituatur u hoc est tempus extrinsecum respectu suo esse mensuræ. Tertium tande? motuum inferiorum, licet intrinse­ id, quod pertinet ad eius differentia? cum respectu primi motus. io quomodo distinguatur ab aliis d? De tali ergo tempore agimus in rationibus, v. g. aeternitate, ævo « praesenti, de quo supponimus, quod aliis similibus, quæ sunt duratio est continuum in se sicut et ipse permanentes, et2 ratione permairi motus, in quo invenitur, continuus tiæ non successivae dicuntur indir.· est et successivus. Ad mensurandum ia sibiles, autem per illud aliquem motum uti­ mur illo per modum numerationis Prima difficultas. discretae, quæ numeratio solum in­ Prima ergo difficultas inquirit b. tellectu fit, eo quod non potest res successiva accommodari ad mensu- 20 ipsa ratione durationis in commuL randum per numerationem, nisi con- Et suppono ex Logica q. 19. iungantur partes illæ successivæ, quod duratio in communi non er. quarum una transit et iam non est, idem quod prædicamentum Quand. et alia est transitura et nondum est. ut aliqui existimarunt, ita quod cor. Et sic indiget intellectu comparante 25 plectatur etiam durationes penni et assumente illas per modum unius. nentes et indivisibiles. Sed tam< Et rursus, quia continuum est et Quando solum est modus relictu· a successivum, constat partibus copu­ adiacentia temporis, sicut Ubi u latis per indivisibilia etiam succes­ circumscriptione corporis. Unde dii siva et transeuntia, quæ vocantur 30 ferentiæ ipsius Quando desumunt;: instantia et correspondent indivisi­ penes differentias successivas, ut her. bilibus motus, quæ dicuntur mutata hodie, cras etc. Ubi autem dunt» est permanens et immutabilis, nos esse. Datur tamen tempus discretum, est quando, sed semper. Aliud er; quod est duplex : Aliud corporale, 35 est durare, aliud est in ipsa duration * quod non est aliud quam duratio quandari seu diversis mensuris sur· motus interrupta; aliud spirituale, cessivæ durationis distingui. quod non est aliud (piam plura­ Igitur duratio in communi ac­ litas operationum, quarum quæli­ cepta nihil est aliud quam „peui bet indivisibiliter durat in se, quia 40 stentia in existendo ”. Sumitur ei successiva non est. Et hoc modo D. Thoma, qui in 1. dist. 19. q. 2. datur tempus in operationibus an­ art. 1.1 inquit, « quod omnis durati gelorum, de quo nihil ad præsens. attenditur, secundum quod aliquid Ut ergo quidditas temporis cla­ est in actu ; tamdiu enim res durare rius explicetur, tria disputanda sunt *, u dicitur, quamdiu in actu est et non1 Γα VI. 405 α. ’ Lu — ct ... indlvIMbllc*. • art. 4. (I. 034 b 38). « Pa VI. 102 a. DE TEMPORE 371 dnni est in potentia». Et aliqui existi­ durabit, vel solum pro quolibet in­ mant in primo instanti nondum dari stanti seu tempore de præsenti. Si durationem, quia nondum est conti­ primum, sequitur, quod qui modo nuatio et perseverantia in esse. Alii recipit durationem, iam in se habet vero e contra etiam in primo instanti 5 durationem cras futuram, quia ac­ dicunt dari ducationem; sunt enim cipit durationem pro toto tempore, aliqua, quæ dicuntur durare tantum quod durabit. Si secundum, tot eper instans, et sic mensuratur in­ runt durationes novæ, quot instantia, stanti eorum duratio. Veritas tamen et sic duratio fiet per distinctas proest, quod in pruno instanti res di-10 ductiones, non per continuationem citnr durare inchoative; incipit enim eiusdem. tunc duratio, consummatur autem Opposita sententia defenditur in ipsa continuatione existentiæ, quæ ab aliis auctoribus, ut Mag. Baûez sequitur post instans. 1. p. q. 3. art. 4. et ab alüs, qui Hinc autem maior nascitub dubi­ videri possunt apud Carmel, hic tatio, an duratio aliquid addat super disp. 21. q. 3. § 2. Fundamentum est, existentiam tamquam modus et for- quia duratio accidit existentiæ. Con­ malitas eius. Multi enim duratio- tingenter enim aliquid durat, cum nem non distinguunt realiter ab exi­ possit quolibet instanti desinere, imo stentia, sicut neque existentiam ab et separatur existentia a duratione; essentia. Ita Suarez disp. 50. Metaph. nam in primo instanti aliquid existit, sect. 1. et 2., Vazquez 1. p. tom. 1. sed nondum durat, quia nondum disp. 33. cap. 3. n. 18., Cabero hic continuatur, sine continuatione au­ disp. 4. dub. 3., Martinius in præsenti tem existentiæ duratio non est. Ergo in 2. notabil., qui existimat rem seipsa non minus debet distingui duratio esse durationem, sed non per se et ab existentia, quam existentia ab es se, sicut etiam dicitur de existen­ essentia. Item motus et tempus se tia, et sic consequenter duratio non habent ut duratio et res durans, distinguitur a re durante. distinguuntur autem realiter, siqui­ Fundamentum est, tum quia duratio dem potest dari parvo tempore mul­ et existentia non possunt separari, tum de motu vel e contra; ergoimplicat enim rem existere actu, et duratio aliqua addit supra rem, quæ non durare, ergo sunt idem realiter; durat. tum, quia duratio vel superaddit Nihilominus dicendum est, existentiæ aliquid extrinsecum vel 35 in rebus permanentibus duratio non intrinsecum. Non extrinsecum, quia addit super existentiam aliquid intrin­ duratio debet intrinsece denominare secum, sed est idem cum existentia. sicut existentia; quod enim extrin- et solum addit extrinsecam connosece tantum durat·, intrinsece desi­ tationem et dependentiam ab actione nit, vel si non desinit intrinsece, io continuante et influente ipsum esse. durat. Si addit aliquid intrinsecum, In rebus autem successivis, quia du­ oportet, quod illud de novo produ­ ratio fit per novarum partium ef­ catur; ergo durare seu continuare fluxum, consequenter duratio fit per eae est idem, quod de novo produci, superadditionem existentiæ ad exi­ et sic non dicetur res durare per con­ ts stentiam. Prima pars constat ex probatione tinuationem primæ productionis, sed per novam productionem, qua re­ adducta, quia alias non sufficeret ad cipit aliquid intrinsecum de novo. durationem continuatio eiusdem ac­ Et illud intrinsecum, quod recipit, tionis, sed requireretur semper nova vel servit pro toto tempore, quo res productio; et tamen dicitur duratio PHIL. NAT. I. P. Q. XVIII. ART. I. accidentalis ipsi existentiæ acciden- loquamur de tempore respectu mo talitate extrinseca, quatenus depen­ tus, in quo est intrinsece, sic distin det a continuatione talis actionis, guitur sicut duratio a re durante, quæ suspendi potest. Et quanto ma­ quæ in motu, cum successivus fit, gis dependet conservatio alicuius rei 5 non iit per continuationem eiusder a pluribus causis, quæ possunt defi­ indivisibilis existentiæ, sed per con­ cere, tanto defectibilior est duratio tinuatam additionem unius part? et mutabilior; ideoque angeli et cœli ad aliam, ut dictum est. Et ha· dicuntur incorruptibiles, quia in or­ ratione motus dicitur durare pant dine ad causas creatas non est, a 10 tempore vel multo, non quidem requo dependeant in sui conservatione. spectu temporis ipsi motui intrin­ Sic ergo, cum duratio attendatur in seci, hic enim motus in duratione adaliqua re, secundum quod est in æquatur tempore sibi intrinseco, sed actu, et tamdiu aliquid durat, quam- comparative ad tempus extrinsecum diu existit, ut dicit D. Thomas dist. 15 mensurans. Dicitur enim velox me19. cit. *, consequenter duratio ad tus, quando multum spatii consumit existentiam pertinet, et posita con­ pauco tempore, et tardus e converso, tinuatione existentiæ sine aha nova qui coexistit parvo tempori in de­ productione sufficienter dicitur res currendo multum spatii, ipsa su­ durare, sicut continuata luce a sole 20 tem duratio intrinseca motus non dicitur eadem illuminatio permanere, est maior nec minor, quam motu? Ergo duratio non requirit aliquid ipse. de novo productum, sed sufficit, Ad rationes dubitandi allatas quod idem continuetur. Et ipsa con- a principio patet ex dictis. Fundatinuatio, quia dependens est et con-25 menta enim primæ sententia tingens, cum suspendi possit, reddit probant durationem non distingui in­ trinsece ab existentia, sed esse eius durationem contingentem. Secunda vero pars constat, quia continuationem, dependentem tamen res successivæ dicuntur durare ra­ ab actione extrinseca continuante, et tione continui lluxus, quatenus una 30 ratione huius, qui recipit existentiam pars desinit et alia incipit. Ergo du­ hodie, nondum recipit durationem ratio ibi importat additionem de cras futuram, quia duratio crastina novo ad priorem existentiam seu in- importat existentiam non absolute, coeptionem rei successivæ. Sed ta­ sed cum illa continuatione, quæ men, sicut partes successivæ ad- 35 erit cras, quæ hodie nondum ha­ dont novam durationem, ita et no­ betur. Fundamenta vero secundæ vam existentiam ad existentiam præcedentium, sicque tota existentia suc­ sen te nt iæ probant durationem di­ cessiva non distinguitur a tota du­ stingui ab existentia eique accidere ratione, sed pars a parte, quod non «o non ratione alicuius intrinsece supercontingit in duratione indivisibili rei additi existentiæ permanenti, sed ra­ permanentis. tione continuationis dependentis ab Ex quibus colligitur, quomodo actione extrinseca, ratione cuius con­ tempus distinguatur a motu. Nam tingenter convenit duratio existensi loquamur de tempore cœli re- « tiæ et separari ab illa potest, qua­ spectu motuum inferiorum, quos ex- tenus desinere potest, non quia seortrinsece mensurat, clare constat, quod sim existentia et duratio consistere distinguatur ab illis realiter. Si vero • Pa VI. HI2 ι». possint. DE TEMPORE 373 pus est utcumque ens sine anima, sicut contingit motum esse sine aSecunda difficultas. nima; sicut enim ponitur motus, Petit, an tempus simpliciter et ab­ ita necesse est poni tempus. Depen­ solute sit aliquid reale vel aliquid det tamen in numeratione ab anima, rationis. Huius difficultatis resolutio stantis, in quo successive termiuan- 380 PHIL. NAT. I. P. Q. XVIII. ABT. III. tur, et sic terminative sunt prae­ primo inquirimus duo: Primo, an sentes. Habent tamen secundum se subiectum temporis sit primum mo­ existentiam in fieri, quæ non est bile seu primus motus; necando, an existentia simpliciter, et secundum sit unicum tantum tempus. Et circa hanc transit praeterita et nondum 5 subiectum extrinsecum, an non est futura. Ratione vero instantis solum ipse motus, sed etiam ipsa initiative est futura et consumma­ substantia mutabilis mensuretur tem­ tive est praeterita, et sic transeunt pore. de instanti ad instans sicut existentia Dico ergo primo: Tempus sumpinitiativa ad consummat i vani. Num-10 tum stricte pro mensura regulari moquam autem simul existunt complete tus subiective est in primo motu, et et adæquate, sed inchoative una et ibi habet rationem mensuræ intrinterminative altera. Et hic est modus secæ respectu sui, et extrinsec® re­ proprius existens rei successivæ, cu­ spectu aliorum motuum. ius existentia in facto esse non debet is Prima pars constat ex D. Thoma afficere omnes partes adæquate et et Aristotele hoc libro 2 lect. 23. ’ et omni modo, sed ratione sui termini, 1. p. q. 10. art. 6. et in 2. dist. 12. in quo transeunter consummantur q. 1. art. 5. ad 3. 4 Constat enim, et ratione cuius sunt in facto esse, quod inter omnes motus uniformior licet pereant in ratione fieri. Nam, 20 et regularior est primus motus cceli, ut diximus supra in q. 14. ’, entitas et est minus deficiens et simpliciter motus non est alia quam entitas notior, quia quotidie volvitur. Ergo termini, quodlibet autem instans seu duratio in illo existons est mensura mutatum esse se habet ut terminus ceterorum. Verum tamen est, quod saltem medius et inadæquatus partis 25 ad distinguendum et memori® comimmediate præteritæ, et sic est ibi mendandum ipsum tempus et motum pars entitative sicut in suo termino. coeli, utimur quibusdam signis, ut Numquam ergo existunt simul pars horologiis, scripturis vel aliis simi­ præterita et futura in facto esse et libus, quibus designamus annos et consummative, sed futura initiative 30 menses, non quod ista sint tempus, et praeterita consummative, quod sed instrumenta, quibus tempus denon est inconveniens, hoc enim potius signamus. est non simul esse. Secunda vero pars ab aliquibm negatur, eo quod mensura debet esse notior mensurato, motus autem et Articulus III. tempus sunt idem; ergo terminus non potest esse mensura motus, in QUOD SIT SUBIECTUM INTRINSE­ quo est. Item, quia motus non ha­ CUM ET EXTRINSECUM TEMPORIS. bet aliam quantitatem a tempore. 40 Ergo non est mensura illius, quia Vocamus subiectum intrinsecum mensura est id, quo cognoscitur illud, cui tempus inhæret tamquam quantitas rei. Ubi est ergo eadem duratio motus, extrinsecum autem quantitas, non potest esse id, quo illud, quod subicitur tempori et ab cognoscitur tamquam notiori. Ean· eo mensuratur extrinsece. Et de 45 dem sententiam generaliter docet 1 • • • art. 2. c. 14. (223 b 18). Le Π. 224. n. 11. P.i VI. 125 b. DE TEMPORE 381 b P. Vazquez 1. p. disp. 31. cap. 5. de oniui mensura intrinseca, quia nulla mensura intrinseca, ut quan­ titas respectu substantiæ, est causa, ut res illa nobis notior fiat. Neque Aristoteles aliud docuit, nisi quod mensura debet esse homogenea cum re, quam mensurat, quia intelligit unam magnitudinem esse mensuram alterius. Et sic substantia non subicitur propriæ duration! ut mensuræ, sed ratione propriæ durationis subicitur alteri duration! ut mensuranti. In summa, mensura debet esse eiusdem generis cum mensurato, ac­ cidens autem respectu proprii sub­ jecti non est eiusdem generis. Res ista fortasse solum in verbis pugnat. Certum tamen est multa, quæ notificant alia, etiam notificare seipsa et mensurare, et simi­ liter subiectum, in quo sunt, quia mediante illo redditur notius et ma­ nifestius, quod alms sine tali forma vel perfectione ignotum maneret, sicut videmus, quod lux non solum manifestat colorem, sed etiam seipsam et subiectum, in quo est. Si­ militer quantitas seipsam ordinat et situât in loco et partes substantiæ, quæ sine ipsa manerent confusæ, et non solum manifestat et mensurat id, cui extrinsecus adiungitur per contactum. Et idem est de duratione, quando est uniformior et iudefectibilior. Ergo nihil prohibet, id appel­ lare mensuram intrinsecam seu for­ malem, denotando in ly intrinsecam, quod non mensurat per applicatio­ nem sui ad alterum, sed per informationem, qua reni ipsam reddit ÛH fonnaliter ordinatam aut notificatam. Et sic loquitur in pluribus locis S. Thomas. Nam in 2. dist. 27. q. 1. art. 2. ad 1. 1 inquit, « quod c mensura est duplex, quædam inirinseca, quæ est in mensurato, sicut 1 Pa VI. 101 b. ' Pa IX. 12 b.  accidens in subiecto, quædam extrinseca, et hanc non est necesse multiplicari ad multiplicationem men­ suratorum ». Et q. 1. de Veritate art. 5. 2: « Mensuratur », inquit, « cor­ pus mensura intrinseca, sicut linea vel superficie vel profunditate, et mensura extrinseca, sicut locatum loco et motus tempore et pannus ulna ». Ratio autem istorum est, quia hoc ipso, quod subiectum subiciatur accidenti, redditur illi proportionatum et commensuratum secun­ dum intrinsecam informationem. Ergo invenitur ibi, quidquid requiritur ad rationem mensuræ et mensurati, quia tale accidens ordinat et manifestat rem ipsam ut quo, subiectum au­ tem proportionatur et notificatur illo, non ut mensurante et notificante quod, sed quo. Ad fundamenta opposita re­ spondetur: Ad primum, quod tem­ pus et motus sunt idem entitative et materialiter, non formaliter seu modaliter. Et ideo tempus habet men­ surare ut quo, motus autem redditur mensuratum ut quod ; recipit enim illam uniformitatem a tempore. Suf­ ficit autem ad mensuram, quod sit uniformior et notior ut quo. Ad secundum dicitur, quod licet mensura sit id, quo cognoscitur quan­ tum, non tamen est necesse, quod præsupponatur quantum per aliam formam, sed quod ipsa mensura quan­ tum reddatur et sic notificetur. Et sic licet tempus non addat novam quantitatem ad motum, reddit tamen illam uniformem et mensuratam intrinsece, id est recipientem unifor­ mitatem mensuræ et per illam se uotificantem, tamquam per rationem et principium quo et per iuformationem, quod in aliis fit per applicationem extrinsecam. Ad fundamentum Patris Vazquez 382 PHIL. NAT. I. P. Q. XVIII. ART. III. respondetur, quod mensura debet tulimus. Hoc enim tempus non est esse notior mensurato, sed sufficit aliud quam duratio cuiuscumque mo­ quod sit notior ut quo, etiamsi non tus habentis prius et posterius in suc­ ut quod. Et sic mensura intrinseca cessione partium; duratio autem ett respectu eius, in quo recipitur, est in re durante sicut existentia, ergo notior ut quo, respectu vero eius, cui subiective est in tali motu. applicatur ut extrinseco, est unifor­ Quod autem subordinetur talis du­ mior et notior ut quod. Neque Ari­ ratio seu tempus primo motui et stoteles oppositum huius docuit, quia tempori patet, tum quia omnis motui esse mensuram homogeneam men-1 i inferior dependet a primo motu coeli, surato potest intelligi vel ut quo vel tum quia respicit illum ut maxime ut quod, et respectu subiecti reci­ regularem, et consequenter per illum t pientis est homogenea ut quo, sci­ mensurari potest. Et hoc modo intel­ licet id, quo tale subiectum redditur ligitur Augustinus 11. Conf. cap. 23? homogeneum et uniforme alteri ex-1 ; cum dicit, motum cœli non es e trinseco, respectu cuius est homo­ tempus, quia cum tempore Ionie geneum ut quod, si 1 mensurat illud cessavit ille motus, « sol stabat, «d per applicationem et contactum rei tempus ibat ». Loquitur enim de tempore communiter dicto pro cuad rem. Denique, quod dicitur debere men- s j iuscumque motus duratione, non pro suram esse eiusdem generis cum illo, quod est maxime regulare, quod mensurato, intelligitur vel secundum solum est in motu coeli. Dico tertio: Tempus sumptum proportionem vel secundum simili­ tudinem; quæ enim participant idem pro duratione regularissima mensu· genus et continentur sub illo, di- s • rante ceteros motus est tantum unum cuntur eiusdem generis per similitu­ numero, sicut et motus regularissi­ dinem et convenientiam. Quod autem mus unus tantum est. Constat hoc ex dictis deduciturrecipit et informatur ab aliquo, di­ citur illius generis per proportionem, que ex Philosopho in hoc libro cap. quia est capax et proportionatum illi, ! j 14. 3, ubi expresse ponit unitatem quod recipit, et ab eo ut a principio temporis propter unitatem primi mo­ quo reducitur ad tale genus partici­ tus. Et asseritur a D. Thoma 1. p. q. 10. art. G. et in 2. dist. 12. q. 1. pative, non formaliter. Dico secundo : Tempus large sum­ art. 5. ad 3. ‘ et alibi sæpe. Constat ptum pro cuiuscumque motus dura- i enim, quod primus motus ceten’ tione est subiective in quocumque uniformior et a quo cetera depen­ motu et multiplicatur ad multipli­ dent, est tantum unus. Quod autem cationem motus, subordinatin' tamen sæpius recurrant eadem tempora, ut primo tempori, quod est mensura ver, æstas etc., quæ non sunt ea­ ceterorum. rn dem numero, sed specie, non obstat, Constat hoc ex pluribus locis sancti quia effectus veris et æstatis sunt di­ Thomæ, ubi distinguit tempus pro­ versi in hoc anno et in precedent), prie dictum, quod est in motu coeli, sed circulationes sunt continuæ e! a tempore large accepto, quod est motus non interruptus. Et propter in quocumque motu, ut art. 1. re­ « talem unitatem dicitur etiam tem’ Lu — **4 ... ad rem. • ΜΙκηο P. L. XXXII. 821. • 223 b 21. • Pa VI. 493 b. DE TEMPORE 383 pus unum et motus unus, licet ex etiamsi sint corpora coelestia, quia multis circulationibus componatur. licet differant in genere naturæ, con­ Addit autem D. Thomas etiam in veniunt tamen in ratione durationis rebus incorruptibilibus dari unum incorruptibilis, ut ait S. Thomas 1. p. arum propter unitatem primi angeli, 5 q. 10. art. G. ad 2. De 4 quo plura qui ceteris est simplicior et unifor­ dicimus 1. tom. 1. p. disp. 10. Circa subiectum extrinsecum, mior, ut affirmat Quodlib. 5. art. 7. *1 et 1. p. q. 12. art. 6. et in 2. dist·. 2. quod est mensurabile a tempore, q. 1. art. 2. 2 Quod tamen intelli­ constat certo apud omnes ipsum gitur non solum de ratione mensuræ io motum esse mensurabilem a temsecundum maiorem dignitatem, sed pore et mediante motu etiam ipsum secundum uniformiorem mensuratio- subiectum motus, quod est substan­ uem, quantum est ex parte sua et tia mobilis. Dubium vero est, an respectu perfecte cognoscentis, non ipsa substantia corruptibilis imme­ respectu nostri, qui imperfecte cogno- ia diate in se, et non solum ratione scimus; sic enim nihil nobis noti- motus sit mensurabilis tempore. Nam ficat ævum superioris angeli de men­ ex una parte eius substantia non est suris inferioribus, quia æque nobis successiva, sed permanens, et sic ignotum est atque ipsæ durationes non proportionatur illi tempus, quod inferiores. Sed tamen ad rationem 20 est successivum. £x alia tero parte mensuræ secundum se non requi­ non apparet, quæ mensura sit illi ritur, quod sit notior quoad nos et assignanda. Nam ævum est mensura secundum imperfectionem nostræ cog­ rei incorruptibilis, quod non convenit nitionis (hoc enim solum requireretur, substantiæ corruptibili; tempus auut sit mensura nobis deserviens), 25 tem est mensura successiva, quod sed sufficit, quod ex parte sua et etiam rei permanenti non convenit. respectu modi perfecte cognoscendi Unde auctores, qui sentiunt non sit uniformius altero et notificativum mensurari tempore substantiam cor­ illius. Sic autem est mensura ævum ruptibilem, ut Scotus in 2. dist. 2. supremi angeli, quia est duratio sim- 30 q. 4.5 et Conimbric. hic cap. 14. q. 3. plicior tam in se, quam ut est radix art. 1. et Suarez disp. 50. Metaph. suarum operationum præsertim pri- sect. 7. et alii, tamen disconveniunt mæ, v. g. qua angelus se intelligit, in assignanda mensura illi conve­ quæ etiam mensuratur ævo, quia nienti. Nam quidam affirmant esse numquam cessat. Quodsi in hac pa­ ipsum ævum sumendo illud dato titur aliquam difformitatem ange­ modo pro mensura non solum rei lus, non subiciendo illam Deo, qui incorruptibilis, sed etiam rei perma­ est summa simplicitas, ut fecit Lu­ nentis. Alii assignant instans temporis cifer, amittit esse primam regulam discreti, alii modum ævi, alii denique ©viternonim propter obliquitatem 0- etiam mensuram innominatam. Nihilominus circa hoc dico ul­ perationis æviternæ ut non subiectæ, ut docet S. Thomas Quodlib. 5. art. timo: Substantia rei corruptibilis se­ 7. ’ Mensurat autem ævum ceteras cundum conceptum substantiæ non durationes rerum incorruptibilium, est mensurabilis tempore, neque alia 1 1 • • • Pa Pa Pa Lu II. IX. 531 a. VI. 404 b. IX. 531 b. — De ... disp. 10. 130 b. 384 PHIL. NAT. I. P. Q. XVIII. ART. HI. mensura, sed in quantum habet quan­ Et ratio est, quia idem est quie, titatem durationis. Et non solum quod permanentia, cum illud dicatur ut actu est mota, sed etiam ut mo­ quiescere, quod se habet nunc sicut bilis seu corruptibilis, actu tamen antea. Eadem ergo est mensura rei quiescens et permanens mensuratur s permanentis, ut permanens est, et ipso tempore. rei quiescentis. Quies autem rei mu­ Hæc est mens Aristotelis et Divi tabilis mensuratur tempore, ergo e· Thomæ, ut videri potest 4. Phys. ipsa substantia corruptibilis, non ut textu 118. 1 et 119. 2 et ibi Divus substantia, sed in quantum duram Thomas lect. 20. 3 Cuius verba sunt: : et permanens in quiete, mutabili ta­ « Tempus mensurat id, quod move­ men et corruptibili, subicietur tem­ tur et quiescit, non in quantum est pori. Et præsertim hoc apparet in lapis vel homo, sed in quantum est substantiis, quæ etiam in ipsa sub­ motum et quiescens; mensuratio e- stantia mutantur per augmentum nim proprie debetur quantitati. Cu- u vel decrementum aut aggeneratioius ergo quantitas tempore mensu­ nem; tales enim etiam in ipsa subratur, illud proprie tempore mensu­ stantiæ duratione subiciuntur tem­ ratur. Ex mensuratione autem tem­ pori. Quæ vero non sic mutantur, poris cognoscitur, quantus sit motus tamen quia mutari possunt et deet quanta sit quies, non autem quan­ o pendent in sua duratione a causis tum sit illud, quod movetur. Unde transmutabilibus, dicuntur mensu­ quod movetur simpliciter, non men­ rari tempore, etiamsi actu non mu­ suratur tempore secundum propriam tentur, sed quiescant. Ex quo patet ad rationem duquantitatem, sed secundum quanti­ tatem sui motus. Ex quo patet, i t bitandi a principio. Dicimus enim, quod proprie tempus sit mensura quod res permanens, licet actu et motus et quietis, sed per se motus, formaliter non sit successiva, est quietis autem per accidens ». Sic tamen radicaliter et extrinsece, eo D. Thomas, nec umquam oppositum quod ex sua radice petit posse docuit. Nam 1. p. q. 10. art. 4. a- a mutari et corrumpi et pendet a perte tribuit mensuram temporis non causis mutabilibus. Et sic quando solum motui, sed etiam subiecto mu­ dicitur, quod in sua duratione est tabili. In opusc. autem 44. cap. 3. 4 permanens et idem, distinguo: per­ solum dicit, « quod mobilia quantum manens ratione immutabilitatis seu ad id quod sunt, sicut homo aut ex oppositione ad motum, nego; ex lapis, non mensurantur tempore, quia causa conservante in illa permanenessentia eorum non habet prius et tiam et quietem, cum potentia ta­ posterius ». Quod etiam verissimum men, ut mutetur, concedo. Sed hoc est, nec aliud dicit quam in 4. Phys. est mensurari tempore, sicut quies, cit., quia videlicet res mobiles se­ quam constat mensurari tempore cundum conceptum substantiæ non tamquam quid oppositum motui, mensurantur tempore, bene tamen sicut dicit Philosophus in cap. 12. secundum durationem mutabilem, li­ huius libri 8, et ipsa experientia con­ cet non actu motam. stat. » • • • • I DE TEMPORE 385 I Quodsi dicas: Quomodo ergo lum instanti mensuretur, sed quia I Aristoteles et D. Thomas dicunt est mobile permanens. Sed perma­ (manere idem nunc in toto tem­ nentia est duplex: Alia quietis pore, quia manet idem mobile, si privat i væ, quæ scilicet est capax fecundum hanc resolutionem etiam e mutari, alia quietis negativæ, quæ omni modo opponitur mutationi; i mobile mensuratur tempore, et non I mensuratur nunc! Respondetur ma- et prima mensuratur tempore, se­ ’ nere idem nunc, non quia sit cunda ævo, quia est incorrupti­ I verum instans aut res ipsa so­ bilis. I c. 12. (221 b 7). 1. O. 19. /> II. 211. n. 10. De tempore (Ρα XVII. 33 a). 221 b 7. 25... ι°· λ S. Thoma, Cursus Phil. Thom.. II. vol. Phil. .Vol. I. SUMMA TEXTUS LIBRI QUINTI PHYSICORUM CIRCA LIBRUM QUINTUM PHYSICORUM DE DISTINCTIONE UNITATE ET CONTRARIETATE MOTUS SUMMA TEXTUS LIBRI QUINTI PHYSICORUM ARISTOTELIS 1 Postquam Philosophus egit de natura vero dicatur, quod albefactio est mo;-.·, motus libro tertio et de eius mensuris, in colorem, erit motus simplicité: I quæ sunt locus et tempus, in libro ratione termini in partem. Si vero di­ quarto, hic incipit agere de distinctione catur de eo, quod albefit, quod mutatur motus: Primo quidem per suas species e in album, erit prædicatio simpliciter in hoc libro, deinde penes partes quan- primo et per se, quia albefactio p: se tendit in albedinem. titativas in sequenti. Ex quibus colligit, quod mutatio p: Et dividitur liber iste in tres partes : In prima agit de speciebus motus in accidens omittenda est, quia non con-i- . communi, duobus primis capitibus. In 10 deratur ab arte, quia determinato secunda agit de unitate et diversi­ rationem non habet. Mutatio auto. i tate eius, aliis duobus capitibus usque quæ non est per accidens, invenitur ad 4. In ultima de contrarietate inter contraria, quantum ad motum ad qualitatem, quantitatem et ubi, et inta motus usque ad caput 6. 15 contradictoria quantum ad generati nem et corruptionem. Summa cap. 1. Circa secundum, ad investigandum In hoc primo capite, ut incipiat Phi- species motus docet, quod cum mutati) losophus tradere species motus, duo sit de quodam in quiddam, quatuor prœmittit: Primo distinguit motum 20 modis contingit aliquid mutari: aut de per se a motu per accidens; secundo subiecto in subiectum, aut de non >ubdistinguit omnes modos mutationis ex iecto in subiectum, aut de subiecto in parte termini a quo in terminum ad non subiectum, aut de non subiecto in quem, quæ quatuor modis variari pos­ non subiectum. sunt. Et exclusa ista quarta, quæ non con­ Circa primum distinguit motum ex stituit speciem mutationis, cum non parte termini ad quem in motum per sit inter extrema opposita (nec enim accidens, et simpliciter ex parte, et duæ negationes oppositæ sunt), in re­ simpliciter per se primo. Per acci- liquis _ _____ tribus dantur species mutationi. dens, sicut si dicatur de eo, quod sit 30 et invenitur motus. Et quidem mutatio album, quod mutatur in id, quod cogno- ex non subiecto in subiectum, quæ re­ scitur; cognosci enim accidit albo. Si satur inter contradictionem, est gene• 224 a. 387 ratio vel simpliciter, si sit substantia», camento actionis et passionis, quæ no­ vel secundum quid, si sit accidentis, mine motus comprehendit. Quod ergo ut ex non albo in album, in quo manet ad substantiam non sit motus pro­ subiectum simpliciter ens actu et mu­ prie dictus, probat ex supradictis, quia tatur ex non esse secundum quid in esse 5 substantiæ nihil est contrarium positive, secundum quid. Si autem subiectum motus autem est inter contraria, cum non sit ens actu, sed ex non esse simpli­ sit de subiecto in subiectum. citer fiat, est generatio substantialis. Quod vero ad ad-aliquid non sit Mutatio autem de esse in non esse est motus directe et propter se, ex eo corruptio. 10 probat, quia contingit relationem nasci Et istffi duæ mutationes non sunt non mutato eo, in quo est relatio, sed motus. Generatio enim substantialis fit termino relationis, ut cum ego reddor ex materia prima, quæ est subiectum æqualis alteri solum ex eo, quod ille generationis, quæ secundum se et sine alter de novo fit. Ergo ad relationem lorma non existit simpliciter, ergo non 15 non est per se motus, sed solum relatio moretur, quia quod movetur, existit. consequitur aliquam mutationem, sicut Quod similiter corruptio non sit mo­ ex mutatione circa quantitatem conse­ tus, patet, quia corruptio opponitur ge­ quitur æqualitas. nerationi, sed motui non opponitur Quod vero ad actionem et passio­ nisi alter motus vel quies. Ergo si ge-2onem non sit per se motus, probat, neratio non est motus neque quies, cor­ quia actio et passio entitative motus ruptio ei opposita motus non erit. sunt, sed ad motum non datur per se Ex quo infert, quod motus per se sum­ motus, ergo. ptus solum invenitur in uno modo muta­ Minorem probut, quia ad mutatiotionis, scilicet ex subiecto in subiectum 25 nem non est mutatio tamquam subiecti, seu de contrario in contrarium, intel- neque enim mutatio est subiectum ligendo per contraria non solum ex­ mutabile, v. g. motus non albescit trema, ut album et nigrum, sed etiam aut refrigescit etc. Neque una muta­ media, ut viride et rubrum, imo et tio est ad aliam ut ad terminum ad privativa. 30 quem, quia sic deberet esse ad mu­ Denique, in calce capitis dividit mo­ tationem oppositam, cum termini a quo tum sic per se sumptum in tres spe cies, et ad quem sint oppositi, et sic ægroquia in tribus tantum prædicamentis tatio esset ad sanationem et e contra, invenitur, scilicet ad qualitatem, ergo moveretur simul subiectum conquantitatem, ubi. 35 trariis motibus. Secundo, quia seque­ retur processus in infinitum. Nam si una mutatio terminatur ad aliam, etiam ad Summa cap. 2. priorem terminabitur alia mutatio et Quod in calce præcedentis capitis in- ad illam alia, quia eadem est ratio de •innaverat Aristoteles in tribus prædi- w omnibus. Processus autem in infinitum (amentis dari motum, in præsenti id est impossibilis; nam etsi per accidens probat latius. Et circa hoc facit tria: posset dari processus in infinitum in Primo excludit omnia alia prædica- motibus, ut si res essent ab æterno, ge­ menta a motu. Secundo concludit·, ad nerationes essent ab æterno, tamen per quæ prædicamenta de facto sit motus. « se non potest in eis dari processus in Tertio solvit dubitationem quamdam, infinitum, quia non potest dari ultima ttilicet ad quam speciem motus redu­ generatio, nisi detur prima. Si enim catur mutatio, quæ procedit secundum non datur prima, sed quacumque data magis et minus iu eadem specie. Et est· alia prior, nulla generatio est comtandem docet, quomodo aliquid dicatur 50 pleta, quia ista generatio quamdiu fit, non moveri seu quiescere, quia opposi­ nondum est, sed fit, et similiter illa alia generatio nondum est, sed fit, torum eadem est ratio. Circa primum excludit Philosophus siquidem ad illam datur generatio, et motum a prædicamento substantiæ et de quacumque alia retrocedendo in ina prædicamento ad aliquid, et a prædi- 55 finitum est verum dicere, quod fit, et I A 388 SUMMA TEXTUS LIBRI QUINTI PHYSICORUM non est, quamdiu ad illam datur gene­ scilicet proximo et immediato seu pro ratio. Ergo nulla generatio est completa prio. Dicuntur se tangere, «quonin. et consequenter neque genitum, v. g. ultima sunt simul »; ultima autem mt ignis, quem tamen generari videmus. superficies vel linese. Deflnit median. Circa secundum ostendit ex dictis quod est illud « id, in quod primo pe dari motum ad tria praedicamenta, sci­ tingit id, quod movetur continue, qua" licet ad quantitatem, qualitatem et ubi ; in ultimum ». Continue moveri dicitur, reliqua enim, ut vidimus, non termi­ quod nihil vel minimum intermit!.· nant motum. Et vocatur motus ad qua­ in motu. Definit ea, quæ consoquenlitatem communi vocabulo alteratio. io t er se habent, scilicet « inter quæ ni­ Motus autem ad quantitatem non ha­ hil eorum, quæ in eodem genere sunt, bet commune nomen, sed per species medium cadit, et unum post aliud suas vocatur augmentum et decre­ Quod potest esse vel secundum «tua mentum, motus autem ad ubi vocari vel secundum numerum vel secundm. 15 dignitatem aut perfectionem vel potest latio. Circa tertium ponit illam dubitatio­ eundum tempus. Definit contigun nem, ad quam speciem motus pertinet « id quod consequenter ad aliud illa mutatio a minus ad magis in eadem habet et ipsum tangit ». Definit deni­ specie, ut a minus albo ad magis album, que continuum «cuius scilicet paruet dicit pertinere ad alterationem, quia eo unico modo seu indivisibili copulantur Circa secundum comparat ista tm. magis et minus in eadem specio etiam quandoque contrarietas est; minus al­ scilicet consequenter se habere, tan­ bum accedit ad nigrum et magis album gere et continuum, et dicit, quod consequenter se habere latius pj recedit. Denique in calce capitis tangit de 25 tet quam se tangere. Nam ut aliqui quiete, quæ opponitur motui, et dicit consequenter se habeant, sufficit ord·· tripliciter dici aliquid immobile vel in positione vel modo, etiamsi non quietum: Primo negative, quod non est tangant, ut quæ separata sunt a miaptum moveri, ut Deus; secundo, quod teria. Tangere autem latius pate' difficile moveri potest; tertio, quod ap­ 30 quam continuum, quia omne conti­ tum est moveri et de facili potest mo­ nuum tangit partem sibi continuam, non veri, sed actu non movetur, quod est tamen omne, quod tangit, est continuum, privative quiescere, et hoc solum proprie cum etiam se tangant, quæ contigui sunt. Ultimo ponit discrimen inter dicitur quiescere. 35 puncta et unitates: Primo, qui> punctum tangit aliquid, scilicet parteSumma cap. 3. lineæ; unitates autem possunt conse­ In hoc capite incipit secunda pars quenter se habere, sed non necessario tangunt. Secundo, quia inter duo puncta huius libri, in qua agit Philosophus de unitate et diversitate motus, et in hoc debet reperiri aliquod medium, non 3. capite præmittit quædam necessa­ enim duo indivisibilia sunt immediata; ria ad determinandum de unitate et non vero inter duas imitates necess diversitate eius, in sequenti autem ca­ est dari medium. pite determinat et resolvit. Præmittit ergo in hoc capite definitiones « Summa cap. 4, quasdam de iis, quæ requiruntur ad agendum, de unitate et diversitate mo­ In isto capite agit Philosophus de tus, id est, quæ dicantur esse simul vel unitate et diversitate motus, et tria separating quid sit tangere, quid sit præstat in hoc capite: Primo ostenesse medium, quid consequenter se ha­ so dit unde sumatur et quomodo unitabere, quid sit habitum et quid conti­ et diversitas motus; secundo, quomodo nuum, et primo definit hæc omnia, se­ continuitas; tertio, quomodo regulicundo comparat inter se. ritas et irregularitas. Circa primum: Simul secundum lo­ Circa primum distinguit triplicem cum dicuntur « quæ sunt in uno loco », 55 modum unitatis et diversitatis in motu. SUMMA TEXTUS LIBRI QUINTI PHYSICORUM 389 fcilicd quod sit unus genere, unus spe­ quibus motus contrariari possunt. Se­ cie, unus numero. Dicitur motus unus cundo removet ex illis eos, qui veram genere, qui pertinet ad unum prædi- contrarietatem non faciunt. Tertio as­ «anientuni, sicut omnes lationes sunt signat verum modum contrarietatis. Circa primum numerat quinque mo­ unius generis. Specie dicitur unus, 5 qui ad unam speciem terminatur, ut dos seu combinationes, quibus motus dealbatio ad albedinem. Quia vero in­ possunt esse contrarii: Primus secun­ stari poterat in motu recto et obliquo, dum accessum et recessum ab eodem ter­ qui possunt terminari ad idem punctum, mino, sicut generatio et corruptio ex n-spondet lationes non solum respicere 10 esse et non esse alicuius. Secundus terminos materialiter, sed lineas seu ratione contrarietatis terminorum a qui­ media, per quæ fiunt; est autem specie bus, ut si unus motus sit ex sanitate, diversa linea circularis et recta. De­ alius ex ægritudine. Tertius secun­ nique dicitur motus unus numero seu dum contrarietatem terminorum ad unus simpliciter, in quo tria concur­ quos, ut motus in sanitatem et ægrirunt, a quibus eius unitas numerica tudinem. Quartus secundum contra­ pendet, scilicet unitas subiecti, termini rietatem termini a quo ad terminum ad et temporis; quorum si aliquid discon- quem, ut ex sanitate in aegritudinem. tinuatur, non erit motus unus numero. Quintus secundum contrarietatem uCihca SECUNDUM ostendit, quid sit trorumque terminorum, ut motus ab necessarium, ut motus sit continuus. ægritudine in sanitatem contrariatur mo­ Ad quod respondet tria esse necessaria tui e converso a sanitate in aegritudinem. -icut ad unitatem, eo quod motus con­ Circa secundum excludit a contratinuus est unus: Primum, quod ha­ rietate motuum tam quartum quam se­ beat unitatem speciei; quæ enim dif­ cundum modum. Nam quartus mo­ ferunt specie, non continuantur. Se­ dus invenitur iu uno tantum motu; cundo requiritur unitas subiecti; di­ idem enim motus est a sanitate ad æversorum enim subiectorum non potest gritudinem ut a termino a quo ad quem. esse idem motus. Tertio requiritur u- Secundus autem, quia contrarietas nitas temporis, quia si tempus non est motuum non accipitur a contrarietate unum, interrumpitur quiete, quod est terminorum a quibus, tum quia possunt discontinuai!. motus a diversis terminis a quibus ter­ Circa tertium duas causas ponit irre­ minari in unum et idem, ut si ex albo gularitatis motus: Prima ex parte me­ tendatur ad viride et similiter ex ni­ dii, si via ipsa sit obliqua et non recta. gro; tum quia termini a quibus relin­ Secunda ex parte moventis, scilicet quuntur et consequenter contrarietas quia non eodem modo movet, sed modo eorum, contrarietas autem qua» relin­ velocius aut acrius, modo tardius aut quitur non constituit contrarietatem, sed rembrius. Denique ostendit motum quæ assumitur et ad quam tenditur. Circa tertium concludit, quod conirregularem, licet uniformis non sit, poKeesse unum continuitate, minus ta­ trarietas sumitur iu motibus secundum men unum est quam regularis, quia plus tertium et quintum modum, in muta­ diversitatis habet, sicut liuea habens an­ tionibus autem secundum primum. Hi enim restant exclusis illis duobus. gulum minus una dicitur quam recta. In motibus enim contrarietas ac­ cipitur secundum speciem et rationem Summa cap. 5. ipsorum. Proprie autem ratio motus est Hoc capite et sequenti tangit Philo- a quodam in quiddam; ergo secundum fophus ultimam partem huius libri, contrarietatem istorum sumitur contra­ scilicet de contrarietate motus, et in rietas motus. Sic ægrotare est contra­ hoc 5. capite agit de contrarietate rium ei, quod est sanari, et addiscere ei, motuum, in sequenti de contrarietate quod est decipi, propter contrarietatem terminorum. quietum. Secundo, in mutationibus non Circa contrarietatem motuum tria facit: Primo proponit quinque modos, habentibus contrarium, ut generatio et 390 PHIL. NAT. I. P Q. XIX. ART. I. corruptio, sumitur contrarietas penes dari violentum et naturale, sicut accessum et recessum ab eodem ter­ rationes et corruptiones violente suit mino, penes contrarietatem extremo­ præter naturam, et similiter alterati rum, quia carent illo; et sic generatio nes aliquæ non secundum naturalr ignis est accessus ad ignem, corruptio 5 cursum proveniunt, ut cum quis di­ vero ignis recessus ab illo. mittitur a febri diebus non criticis; · hoc modo non inconvenit, quod garatio contrahetur generationi secundo. I Summa cap. 6. violentiam et naturam. ' In hoc ultimo capite facit duo: io Secunda quæstio est, an detc , Primo determinat Philosophus de con- generatio quietis, ita quod generat I trarietate quietum tam in motibus eius dicatur via ad statum. Quam tot- I quam in mutationibus. Et secundo sol­ troversiam disputat in utramqne par ' vit quasdam dubitationes ex præmissis tem, nec solvit eam expresse, sed impbrelictas. is cite, dum dicit non generari quieten. Circa primum distinguit de opposi­ dum res detinetur violenter in aliquo tione motus ad quietem et de opposi­ loco, sed cum naturaliter et tranquilTertia dubitatio est, quia exdl· tione quietum inter se. Et quidem motus et quies opponuntur non con­ tis sequitur duo contraria eidem convi­ trarie, sed privative; nec tamen oppo­ so nire. Dum enim quis tendit ab ab. nitur omnis motus omni quieti, sed in nigrum, non statim habet totam alunumquodque in suo genere, sicut mo­ bedinem, nec statim exuit totam nigr. tui locali quies in loco. Et loquendo dinem, sed partim habet unam, pani: secundum veritatem quies in termino alteram, quod est habere aliquid ca quo est, quae contrariatur motui, sicut 25 utroque contrario. Respondet: Habetdt motui ab albo in nigrum contrariatur contraria non simpliciter et in esse per­ quies in albo. Non autem contrariatur fecto et quieto, quod repugnat, sed1 quies in termino ad quem, quia potius num in abiectione et aliud in aequi.·’.motus est causa talis quietis et ad eam tione; et sic contraria aliquando pe­ tendit, non autem unum oppositum est so miscentur in esse imperfecto. causa sui oppositi. At vero quies et quies opponuntur sicut ipsi motus penes contrarietatem QUÆSTIO XIX. terminorum, in quibus est quies, sicut quies in sanitate contrariatur quieti in DE UNITATE ægritudine. ET CONTRARIETATE MOTUS. In mutationibus autem, quæ non sunt motus stricte dicti, non datur proprie quies contraria mutationi, sed dici potest, quod non mutatio contra­ Articulus Primus. riatur mutationi. Circa secundum proponit tres dubi­ UTRUM GENERA MOTUS SUMAN­ tationes ad exactiorem contrarietatis TUR PENES DIVERSA PRÆDICA· motuum explicationem: Prima circa aMENTA, AD QU/E EST MOTUS lium modum contrarietatis, quæ est 45 penes naturale et violentum in motibus. Breviter supponenda est ex Ari­ Primo inquirit, an, sicut datur natu­ rale et violentum in motibus localibus, stotele in 1. cap. huius libri 1 et ita inveniantur in aliis generibus mo­ D. Thoma ibi lect. 2. 2 et q. 28. de tuum, puta altération^ et augmentatio- μ Veritate art. 1. 3 dillcrentia inter nis. FA respondet etiam in aliis generibus mutationem et motum. Mutatio ' 225 a 34. b 1. • Lt II. 232. «q. * Pa IX. 427 b. DE UNITATE ET CONTRARIETATE MOTUS 391 enim communior est quam motus. ergo generatio non est motus, ex eo Nam mutatio in communi solum quod non habet pro subiecto ene in dicit transitum de quodam in quid­ actu. Ubi Aristoteles solum excludit dam, quia, ut dicit D. Thomas hic generationem substantialem a ratione lect. 2. ‘, ex ipso mutationis nomine s motus. Exinde vero colligit, quod manifestatur, quod importat aliquid corruptio non est motus, quia opponi­ esse post aliud et unum esse prius, tur generationi, quæ motus non est. In hoc discursu Philosophi duo aliud posterius. Hanc mutationem do in communi consideratam dividit adverte: id est, quam sit constans Aristoteles quatuor modis, quibus n ) Aristoteles in ea sententia, quod ma­ contingit aliquid mutari penes ter­ teria prima secundum se et remota minos ad quos. Aut enim mutatio forma non sit existens, nec etiam est de uno termino positivo ad aliud, partialiter, alias enervatur totus dis­ v. g. ex calido in frigidum; vel de cursus Philosophi in textu 8. huius termino negato in terminum nega-1 5 libri 3, quod materia non est hoc tum, ut de non albo in non nigrum, aliquid simpliciter, et ideo non posse quod proprie non est mutatio, cum moveri, quia impossibile est, quod totum sit negatio; aut terminus a id, quod non est, moveatur. Quæ quo est negatio et terminus ad quem consequentia nihil probat, si matepositivus, seu de non esse ad esse, i » ria existit secundum se atque 4 adeo nt cum ex non albo fit album; aut est aliquid, quod est saltem par· denique e contra terminus a quo est tialiter. Ideo enim probat Aristote­ positivus et terminus ad quem est les materiam, quæ non est hoc ali­ negativus, ut de esse ad non esse. quid, non moveri, quia quod non Et non possunt dari plures species es est, non movetur. Vel ergo hæc pro­ seu modi mutationum, quia nec plu­ batio loquitur de eo, quod non est, re' combinationes possunt fieri inter nec totaliter nec partialiter, et sic terminos. habemus intentura, quod materia Ex quibus solum illa mutatio, nec partialiter existit. Vel loquitur quæ est a positivo in positivum, » de eo, quod non est totaliter, bene habet rationem motus stricte dicti. tamen partialiter, et sic probat idem Reliqua duo se habent ut generatio per idem. Esset enim sensus Philo­ et corruptio, generatio ut transitus sophi: Id, quod non est hoc aliquid de non esse ad esse, corruptio vero e seu existens totaliter, non potest contra de 2 esse ad non esse. Excludit 35 moveri, quia quod non existit to­ autem Philosophus generationem et taliter, licet existât partialiter, non corruptionem a ratione motus pro­ potest moveri, quod est manifeste 5 prie dicti, quia generatio procedit petere principium et incidere in bata non esse simpliciter ad esse sim­ tologiam. Et inefficaciter probaret pliciter. Ergo supponit subiectum, non moveri materiam primam, quia quod non sit ens simpliciter, sed ens non ens non potest moveri, si re­ in potentia, qualis est materia prima vera materia prima est ens actu; secundum se. Sed non ens impossibile restabat enim probandum, quod ens est, quod moveatur aut quiescat; actu partiale non possit moveri ·. • bt Π. 232. n. 2. • Lu — do ... non euo. • C. 1. (225 a 22). 1 Lu — atque ... quod c* t. 1 Lu — manifesto ... et. 4 Lu non moveatur. 392 PHIL. NAT. I. P. Q. XIX. ART. I. Secundum, quod adverto, est Phi­ sunt in hoc capite 4 : « Cum omni losophum in illo discursu plus con­ motus sit quædam mutatio, tres ver. cludere de motu, quam exprimit in sint mutationes, quas diximus, qu· probatione. Concludit enim in fine rum duæ, quæ in contradictione con­ capitis * *, quod motus proprie dictus sistunt, generatio scilicet atque coinon invenitur, nisi ubi mutatio est ruptio, motus non sint, ut ostendi­ inter terminos positivos, non vero mus, motum eam esse solum mnuinter terminos contradictorios, sicut tionein necesse est, quæ ex subiecto inter esse et non esse. Quod iterum ad subiectum acceditur ». Idem harepetit textu 49. 2, et in hoc ponit : ) bet textu 49.5 Et denique in textu totam differentiam motus a muta­ 10. 6 probat in substantia non e>tione, quod motus est a contrario in motum, quia in ea nihil est contra­ contrarium, mutatio vero non. Pro­ rium, cum in textu 8. 7 probasse!, batio vero, qua exclusit generatio­ quod in ea non est motus, quia nem, a motu, solum expresse loqui-1 s subiectum eius est ens in potentia. tur de generatione substantiali. For­ Ergo non somniavit Aristoteles, sed i tasse autem non meminit generationis vigilanter dixit generationem non accidentalis, ut cum aliquid mutatur esse motum, quia non est inter ter­ de non albo in album. Frequenter minos positivos, et non solum, quia 1 enim coniungitur cum motu, quia j ) eius subiectum est ens in potentia. in motu datur corruptio et non esse Sed de hoc dicemus latius 81. libro termini a quo, et generatio termini de Generat. 9 An vero mutatio et motus distin­ ad quem; non tamen motus fit ea ratione, qua est de non esse ad esse, guantur essentialiter, ex eo precise, sed quatenus est de positivo in po-i s quod illa sit instantanea, iste suc­ sitivum seu de contrario in contra­ cessivus, illa inter terminos contra­ rium. Si quando vero accidens ge­ dictorios, iste inter positivos et con­ neretur per transitum de non esse trarios, respondetur ex hoc precise ad esse, et non de positivo in posi­ non differre specie, nisi termini ad tivum, talis erit generatio secundum o quos sint specie diversi; mutationes quid, ut docet D. Thomas in hoc enim et motus specie non differant libro lect. 2. 3 et hæc reducitur ad nisi ex diversitate termini ad quem. generationem simpliciter, ideoque Reliqua vero, quæ pertinent ad di­ versitatem termini a quo vel ad laseorsum illius non meminit. Quod vero Murtinius super hoc a titudinem et distantiam ab uno in cap. 5. Phys. notab. 1. notat, eos, qui aliud et ad diversam durationem to­ dicunt generationem et corruptionem tum accidentale est in motu et mu­ non esse motus proprie dictos, eo tatione. Diversitas enim termini a quod non sunt inter terminos posi­ quo non variat speciem, quia tertivos, quia id, inquit, non somniavit 40 minus a quo relinquitur; quod au­ Aristoteles, sane videtur ad pauca tem specificat, non relinquitur, sed respexisse in Aristotelem, cuius verba in illud tenditur et illud accipitur. * 225 a 34. * C. 5. (229 α 30). * U II. 232. n. 3. * 225 a 34. • c. 5. (229 a 30). • c. 2. (225 b 10). ’ c. 1. (225 a 20). • Lu — tUccmus Utiun. • PhlL nat. 3. p. q. I. ari. 3. (503 a 28). DE ÜNITATE ET CONTRARIETATE MOTUS Et ita D. Thomas 1. p. q. 23. art. 1. ad 3. docet, « quod motus non accipit speciem a termino a quo, sed a ter­ mino ad quem, sicut ad rationem dealbationis parum refert, quod qui dealbatur, fuerit niger vel pallidus ». Quod vero sit distantia vel latitudo in motu, et non in mutatione, ex eo contingit, quod terminus a quo mutationis est privatio, inter quam et esse nulla est latitudo. Terminus vero a quo in motu est aliquid posi­ tivum, quod fundat latitudinem ad alterum terminum positivum, et sic habere vel non habere latitudinem reducitur ad diversitatem termini a quo, qui essentialem rationem muta­ tionis non diversifient. Nec obstat, quod in ascensu et descensu diver­ sitas stare possit etiam respectu eiusdem termini ad quem, solum prop­ ter diversitatem termini a quo. Hoc, inquam, non obstat, quia isti motus sunt diversi non ex diversitate ter­ mini a quo præcise, sed quia ter­ minus ad quem formaliter diversus est. Nam in loco non solum atten­ ditur illud materiale spatium, in quo res collocatur, sed ipse ordo situationis, secundum quod aliquid est inferius vel superius in universo, et sic quia respectu descensus ille lo­ cus est inferior et respectu ascensus superior, dicitur formaliter esse di­ versus locus. His suppositis restat explicare, ex Huo principio sumatur diversitas ge­ ntries motuum. Ad quod responde­ tur diversitatem genericam motus sumi ex diversitate prædicamentorom, ad quæ est motus, et dari motum ad prædicamentum, nihil aliud est quam terminum motus per­ tinere ad tale prædicamentum. Con­ clusio hæc est Aristotelis in hoc libro textu 31. ubi inquit, «quod 1 c. 4. (227 b 4). • Lt II. 248. n. 2. * art. 1. 393 genere unus est motus secundum prae­ dicamenti figuras ». Super quem lo­ cum S. Thomas lect. 6. 2 inquit, « quod dicitur motus unus genere secundum figuras prædicamenti. Om­ nes enim, qui sunt in una coordi­ natione prædicamenti, possunt esse unus motus genere, sicut omnis loci mutatio est genere unus motus, quæ est in uno prædicamento ubi; dif­ fert autem genere ab alteratione, quæ est in prædicamento qualitatis ». Ratio sumitur ex dictis supra q. 14.3, quia motus essentialiter respi­ cit terminum ad quem, cum sit ten­ dentia ad illum, in tantum quod mo­ tus non est aliquid præter res, ad quas est motus, sed se habet ut fieri earum, et ipsæ ut terminus. Ergo ubi res ipsæ, quæ sunt terminus motus, differunt genere, etiam motus ipsi genere diversi sunt. Et hæc ratio etiam probat de generibus in­ termediis et speciebus infimis, quæ in motibus variantur secundum spe­ ciem terminorum, ad quos est motus, ut dicit ibidem Philosophus et Divus Thomas, et eadem ratio est utrobique, quia motus reducitur ad speciem sui termini sicut ad genus. Sed inquires duo: Primo, quid sit terminum esse formaliter diversum vel unum formaliter, ut intelligatur dare specificam unitatem et diversita­ tem. Respondetur, duas conditio­ nes inter alias ad hoc requiri: Prima, quod motus sit per se ad tale præ­ dicamentum seu speciem, et non per accidens et per quamdam result an tiam. Secunda, quod accipiatur in entitate terminante illa formalitas seu ratio, secundum quam attingibilis est a motu, ita quod in termino non attendatur sola entitas seu spe­ cies termini in se absolute, sed ratio novæ vel distinctæ attingibilitatis a 394 PHIL. NAT. I. P. Q. XIX. ART. I. tali mutatione, quidquid sit de aliis creatio, quia potest illam supponere conditionibus seu connotationibus re­ et in rem præsuppositam aliquid aliud quisitis. convertere, sicut fit in conversio^ Et prima conditio manifesta panis in corpus Christi, quod hi est, quia id, quod spécifient, debet 5 non facere ex nihilo. Et similiter in attingi per se, quia nihil tam per ascensu et descensu respectu eiusdem se pertinet ad aliquam rem quam loci invenitur diversitas formalis in id, quod specificat. Id autem, quod termino ad quem ratione divers» super accidens se habet, cum per perioritatis vel inferioritatis in iialiud attingatur vel resultet, iam 10 tuatione, quod per se respicitur b supponit specificationem factam ab loco. Licet enim aliqui velint omneillo, a quo prius attingitur. Ergo motus locales esse eiusdem specie; non pertinet formaliter ad rationem infimœ, sicut omnes calefactiones re­ specificantis, sed consecutive et per spectu caloris, tamen est longe diaccidens, et sic ut sit terminus for- u versa ratio, quia Ubi non est una maliter specificans, debet per se et species infima sicut calor, sed ununi genere, et sic fundare potest diversadirecte attingi a motu. Secunda vero conditio constat, species motus. Denique alteratio sim­ quia illa dicitur formalitas termini plex et intensio circa eandem qualiin specificando, ratione cuius ter- 20 tatem differunt ex parte termini ad minat et specificat. Ergo specificatio quem, non addendo novam qualita­ debet in termino sumi ab illa ra­ tem, sed novam actuationem et expli­ tione, quæ in isto termino est ratio cat ionem eiusdem in subiecto, quod terminandi et determinandi specifi­ aliquid de novo est, ut dicemus in cationem. Ad hoc enim per se tendit 25 libris de Generatione 2. Secundo inquires, quid dicatur motus, et ad reliqua omnia, quæ in­ veniuntur in termino, tendit ratione terminus per accidens in motu et huius; et sic se habet ut terminus quid ad illud requiratur. Respon­ formalis. Denique inductione constat, detur ex doctrina Philosophi in hoc quod, quando circa eundem termi- 30 libro cap. 1. 3 distinguentis ex parte num materialem versantur actiones termini ad quem motum per accidens specie diversæ, una ab alia distin­ et motum in partem et motum per­ guitur non ratione alicuius modi ope­ primo simpliciter: motus per accides. randi ex parte operantis \ sed ratione ut si dicas „ album cognoscitur", alicuius formalitatis ex parte termini 35,, album augetur ” vel „ nutritur ad quem se tenentis. V. g. generatio accidit enim albo cognosci vel augeri, et creatio hominis ex parte termini in quantum album est. Motus in por­ ad quem differunt, quia aliquid am­ tent, ut cum dicitur aliquid transmu­ plius attingit creatio quam genera­ tari in colorem, quia mutatur in albetio, scilicet materiam et omnem ra- w dinem, cuius color est pars; et cum tionem entis, quod generatio non dicitur aliquis sanari, quia curatur attingit. Et similiter transubstantia- pede. Motus primo et per se, cum tio attingit ex parte termini ad quem neque per accidens neque in par­ totam substantiam, quod non facit tem, ut cum dicitur album dealbari, generatio, et non primo et per se 45 sanabile sanari, quod est in quarto faciendo ipsam existentiam rei sicut modo per se. Denique si volumus 1 Lu — ex parte operanti . * • Phll. nat. 3. p. q. 4. art. 2. et 3. • 224 b 10. DE UNITATE ET CONTRA HIETATE MOTUS 395 percipere istam distinctionem mo­ quando uterque terminus ad eun­ tus per accidens, in partem et per dem motum pertinet, unus directe se primo, discerne per omnia quin­ et per se, alter per accidens seu per que praedicabilia et vide, quod genus aliud. et differentia sunt partes intrinsecæ s speciei, ipsa vero species est totum. Articulus II. Deinde accidit speciei proprium et accidens, proprium quidem neces­ AD QUÆ PRÆDICAMENTA NON sario, accidens autem contingenter. DETUR MOTUS PER SE. Sic ergo motus ad aliquam speciem 10 attingens ipsam directe et per se, est motus per se primo et simpliciter. Ut diximus supra q. 14. x, ad Si autem attingat differentiam et motum stricte dictum requiruntur genus immediate aut etiam aliquam duæ conditiones secundum Philo­ aliam partem et ipsa mediante to- us sophum in hoc libro cap. 1.: Prima tum, dicitur motus in partem, licet ex parte terminorum, quod sit inter fit per se, ut opponitur ei, quod est terminos positivos, non vero inter per accidens. Si vero attingendo spe­ esse et non esse 2. Secunda ex ciem seu totum, attingitur mediate parte subiecti, quod subiectum motus proprium vel accidens, dicitur at- 20 non sit ens in potentia, ut materia tingi per accidens, id est per aliud prima, sed ens in actu 3. Hunc ergo prius attactum. Quodsi connexio in­ motum exclusit Philosophus a sep­ ter terminum immediatum et me­ tem praedicamentis. Non enim datur diatum fuerit contingens, tanto ma­ motus ad substantiam neque ad gis dicitur per accidens, quia magis 25 relationem neque ad actionem et contingenter. passionem, situm, quando et ha­ Etsi dicas hac ratione non posse bere. An vero ad illa praedicamenta alterationem primo et per se termi­ detur motus per accidens? Non po­ nari ad qualitates mixtas seu me­ test æque probari de omnibus, sed dias, quæ ex aliis prioribus resultant, m iuxta quod ad motum consequuntur ut ad colorem viridem, qui resultat vel conuectuntur accidentaliter cum ex albo et nigro, et ad alias quali­ termino primario, dicuntur per ac­ tates, quæ ex calore et frigore et cidens terminare motum. aliis primis resultant: respondetur, Et licet fundamentum unde debe­ quod istæ secundæ qualitates dicun- 35 mus dignoscere, quod ad aliquod tur mediate fieri et resultare, non praedicamentum non detur per se quia unico motu fiat prius unus ter­ motus, debeat sumi ex applicatione minus et resultat alius, sed quia est dictarum conditionum, quæ ad mo­ duplex motus, unus ad unum ter­ tum per se requiruntur, tamen non minum et alius ad alium, licet se­ æqualiter applicat Aristoteles hoc cundus præsupponat primum, sicut fundamentum omnibus praedicamen­ generatio supponit alterationem, et tis; aliter enim ostenditur ad sub­ ideo uterque motus per se respicit stantiam non dari per se motum, suum terminum, licet ordine quodam aliter ad relationem, aliter ad actio­ se habeant. Tunc autem dicitur per nem et passionem, et aliter ad situm, accidens aliquid attingi a motu, quando et habere. 1 »rt. 2. (302 a 30• e. 1. (225 λ 10). • 225 a 22, 25. 396 PHIL. NAT. I. P. Q. XIX. ART. II. Et quidem quod attinet ad sub­ determinata distantia, quia non rent stantiam, non dubitamus dare per aliqua determinata media, per qut se ad illam mutationem, quæ est de una forma substantiali fiat trarageneratio, cum per se substantia sit itus ad aliam. Non est enim inter generabilis et corruptibilis. Similiter 5 formas substantiales ordo per etiamsi sumatur generatio cum alte­ sed materia, quæ exuitur una forma, ratione prævia, manifestum est in­ potest indifferenter suscipere aliam, cludere in se motum, qui est alte- nisi obstet aliqua indispositio, nratio, qui tamen ad substantiam per tione cuius immediate non fiat tramse et directe non terminatur. Su­ io itus de qualibet forma ad quamlibet mendo ergo motum stricte dictum, Materia 3 enim nuda et secundun prout est inter terminos positivos et se capax est omnis formæ. Secundum signum est, quia form?· contrarios, constat non dari per se ad substantiam talem mo­ substantiales dant esse, quod tons­ is stit in aliquo indivisibili et se habet tum ex duplici fundamento: Primo, quia subiectum generationis sicut numeri, in quibus quælibet ad­ est ens in potentia, scilicet materia ditio variat numerum. Ergo taleprima, quæ secundum se non est capax formæ non habent distantiam tonprocedendi ab uno termino positivo ad trarietatis, quæ est maxima distanaliud positivum, sed a privatione ad 20 tia, quia carent latitudine secundum formam, eo quod ens in potentia est magis et minus. Nec obstat, quod materia prima ut denudata ab omni habent proprias passiones contra­ forma. Unde si, prout est in potentia rias, sicut ignis calorem et aqua tantum, est subiectum generationis, frigus ; neque enim contrarietas pa.·formaliter talis mutatio procedit a 25 sionum fundari debet in contrarieprivatione ad formam, quia idem est tate formali substantiarum, sed suf­ ens in potentia et ens privatum omni ficit, quod in virtuali, qualis est pri­ forma. Ergo idem est esse subiectum vativa oppositio, in qua fundatur generationis sub formalitate entis in contraria, de quo supra diximu potentia ac sub formalitate proce­ 30 q. 2. 4 Quodsi dicas: Nam aliquæ for­ dendi a privatione ad formam, non a forma ad formam. mæ substantiales dantur, ad qua» Secundum autem fundamen­ non potest perveniri nisi ordine quo­ tum ponitur a Philosopho in hoc li­ dam per alias, sicut equus non pote-: bro textu 10. ’, quia substanti® 35 generari, nisi præcesserit forma em­ nihil est contrarium. Licet enim bryonis, neque vinum, nisi præcesserit corrumpatur una forma et gene­ forma uvæ. Ergo in his datur aliqua retur alia, tamen hoc non fit se­ determinata distantia et contrariecundum contrarietatem illarum, sed tas, quia ordine quodam transitur procedendo a privatione unius ad « ad formas extremas per medias. positionem alterius. Cuius duo signa Respondetur formas istas non pro­ affert D. Thomas in hoc libro prie et per se dici formas extremas et lect. 3. 2: medias. Tunc enim formæ sunt exPrimum, quia inter formas sub­ tremæ et mediæ per se et ab intrinstantiales non est aliqua maxima et « seco, quando formant aliquam lati' c. 2. (225 b 10). • Le II. 230. n. 5. • Lu — Malcria ... formæ. • art. 2. DE UNITATE ET CONTRARIETATE MOTUS 397 tudinem, et tunc per se illam for­ sufficit mutari terminum. Verba Phi­ mant, quando de una potest per­ losophi 3 in præsenti sunt: «Neque veniri ad aliam per modum cuiusdam est motus in his, quæ sunt ad ali­ additionis vel minorationis, ut con­ quid, altero enim subeunte mutatio­ tingit in qualitatibus mediis, quæ e nem, alterum mutationem non sub­ ex mixtione extremarum fiunt, sive iens vere dici potest ». Cuius perspi­ in *1 intensione et remissione eiusdem cuus sensus est, quod in relativis formæ secundum rationem magis et potest unum relative dici et esse minus. Formæ autem substantiales non mutato directe subiecto in se, æque sunt incompatibiles, neque 10 sed mutato termino. Et cum relatio transitus de una ad aliam fit nisi non sit in termino, sed in subiecto, resolvendo subiectum usque ad pri­ manifestum est, quod si contingit vationem omnis formæ et excludendo consurgere relationem nulla muta­ omnem formam, et de tali priva­ tione facta in ipso subiecto, conse­ tione ac materia sic nuda ab omni 15 quenter ad ipsam relationem, quæ forma substantiali proceditur ad for­ est in subiecto, non datur per se mam, quæ generatur, non vero per motus, quia per se mutari deberet, mixtionem vel additionem ad formam sed solum per accidens, id est per præcedentem vel minorationem se­ aliud, quia ex sola termini muta­ cundum magis et minus, in quo 20 tione resultat. fundatur latitudo et contrarietas. Ceterum circa hoc difficultatem Quare tota ratio, quare requiruntur invenit D. Thomas in hoc libro, illæ formæ mediæ, neque potest im­ lect. 3. 4 propter relationes mutuas, mediate ex quolibet generari quod- quæ in utroque extremo reales sunt, libet, est propter ipsas dispositiones. 25 Non enim salvari potest, quod per Si enim in materia lapidis possit relationem existentem in uno exlllll immediate poni dispositio ad for­ tremo dicatur alterum referri, sed mam ultimam equi, posset immediate unumquodque per relationem exigenerari equus. Nec obstat, quod stentem in se subiective. Ergo uon aggenerutio est motus quidam con­ potest dici relative, nisi sibi adveniat tinuus ad substantiam. Nam præ- de novo relatio aliqua realis, et con­ terquam quod non est certum, quod sequenter fiet in eo aliqua mutatio, sit continuus, ut in libro de Ge­ habendo quid reale, quod ante non nerat. ! disquiretur, tamen si id ha­ habebat. Neque potest bene intelligi, bet, est per accidens propter conti­ quod mutato termino longe distante, nuam oppositionem materiæ partia­ v. g. albo, resultet hic aliqua realis lis sufficienter dispositae, non propter forma seu entitas ex vi illius muta­ ipsarum formarum latitudinem, quæ tionis. Respondet D. Thomas 5, « quodsi exigat et fundet continuitatem illius aliquis per suam mutationem effi­ motus. Quod attinet ad relationem non ciatur mihi aequalis me non mutato, est ad illam motus per se, quia ut ista aequalitas primo erat in me innascatur relatio, non requiritur mu­ quodammodo sicut in sua radice, ex tari subiectum in se de novo, sed qua habet esse reale; ex hoc enim, 1 Lu — In ... formæ. 1 Phil. nat. 3. p. q. 8. nrt. 4. • c. 2. (225 b 11). • Lt II. 237. n. 8. 11. c. 398 PHIL. NAT. I. P. Q. XIX. ART. II. quod habeo talem quantitatem, com­ tanti am dimanet ex vi prioris ίνpetit mihi, quod sim æqualis omni­ tionis, qua fundamentum est ρούbus, qui eandem quantitatem habent. tum, sed sufficit poni terminum, E· Cum ergo aliquis de novo accipit quia non effective procedit a ternm· illam quantitatem, ista communis 5 sed solum positio termini est cotradix æqualitatis determinatur ad ditio requisita, ut ex fundamento istum, et ideo nihil advenit mihi de resultet, ideo nihil obeat distant;; novo per hoc, quod incipio esse al­ termini, ut relatio resultet. teri æqualis per eius mutationem ». Quantum ad actionem et passioIta D. Thomas. Ubi ponderandum io nem seu motum probat Philosoph ­ est, quod ad relationem non datur ae! illas non dari per se motum sa per se motus, ut relatio distincta est rat ionibus a textu 11. 1 Sufficit nobis a suo fundamento seu radice; sic illa 2, quia alias daretur process enim posito fundamento ponitur tota in infinitum in quacumque actione virtus, ut resultet relatio, si ponatur is et motu, quia si ad actionem dar.r terminus, neque amplius alia mu­ actio et ad motum motus, rerau tatio requiritur ex parte ipsius fun­ ad illum motum et actionem dabitur damenti, sed sola positio termini. alius motus et actio, cum eadem ra­ Non tamen negat D. Thomas dari tio sit. Non potest autem dari proaliquam mutationem quasi metaphy- 20 cessus in infinitum per se in actio­ sicam, quæ non est aliud quam de­ nibus, quia si aliqua actio depende' terminatio illa fundamenti iam antea ex infinitis actionibus antecedentibn-. habiti in ordine ad talem terminum, ista in singulari non producet aliquid, qui de novo ponitur. V. g. quan­ quousque omnes illæ ponantur, a titas quando producitur, in vi suæ 25 quibus dependet. Quælibet autem ex productionis accipit omnem relatio­ antecedentibus similiter non ponetur nem æqualitatis vel inæqualitatis ad neque exibit ab agente, nisi reliqu v quemcumque terminum, qui pona­ antecedentes etiam ponantur. Ertur, sed accipitur ista relatio quasi cum non sit devenire ad unam pri­ in fundamento et radice, sicut ac­ se» mam, quæ determinate exeat ab cipitur propria passio in essentia. agente et moveat sequentem, ut Et sic ut posita essentia sine nova etiam exeat, nulla actio do facto mutatione physica resultat passio, si exibit, cum numquam sit assignare impediatur, quotiescumque de novo aliam determinate exeuntem, sed de­ tollitur impedimentum, ad hunc mo­ ae pendentem ab alia et alia priori in dum se habet relatio respectu fun­ infinitum. Et sic nullus umquam damenti. Ipsa enim naturali actione, dabitur effectus determinate, si ac­ qua fit fundamentum, etiam fit, quan­ tiones antecedentes 3 et præmoventes tum est ex vi actionis, relatio, si ad istam sunt in finit® et 4 sic non terminus ponatur; absolute enim fieri « determinat®. non potest, cum non sit entitas abso­ De reliquis praedicamentis, scilicet luta, sed respectiva et a termino de­ situ, quando et habere Philosophus pendens. Quare non requiritur nova numquam reddidit rationem, quare actio physica seu motus ex parte ad illa non detur per se motus, sed fundamenti, cum ab illo per resul- 45 id supposuit, diversa tamen ratione. ■ • • • c. 2. (225 b 13). 1. c. 33. Lu — anteccdcntee ... ad letum. Lu — et ... determinate. DE UNITATE ET CONTRA RI ETA TE MOTUS 399 ut inquit D. Thomas 3. Phys. lect. 3. 1 et 11. Metaph. lect. 12. 2, quia præArticulus III. dicamenti quando non meminit, quia significat esse in tempore, quod est AD QUÆ PRÆDICAMENTA DETUR mensura motus, et tempus in se s PER SE MOTUS. motus est. Unde probando, quod non datur motus ad motum, manet Restant ex numeratione præceprobatum, quod per se non datur ad quando. Situm autem et habitum dentis articuli tria prædicamenta, ad non numeravit, quia non explicant io quæ terminetur motus per se, scilicet nisi quemdam ordinem partium in qualitas, quantitas et ubi. Nam ad loco vel habitudinem indumenti ad qualitatem terminatur alteratio, ad indutum, quod pertinet ad relatio­ quantitatem augmentatio et ad ubi nem; et sic probando, quod ad re­ motus localis. lationem non datur per se motus, Et quidem de ubi nulla est diffi­ manebat probatum, quod neque ad cultas, cum nihil evidentius sit motu ista prædicamenta. Sed tamen cum locali et latitudine seu distantia, ista prædicamenta non dicant solum quæ est inter terminos locorum, quæ relationem prædicamentalem et se­ utique per motum proprie dictum cundum esse, ut probavimus in Lo­ vincenda est. Et quando sic movetur gica q. 19.3, alias non essent distincta aliquid, dicitur esse partim in ter­ prædicamenta a prædicamento rela­ mino a quo, partim in termino ad tionis, — si autem important rela­ quem, quia immediatus locus, qui tionem secundum dici et ideo non acquiritur, est accessus ad unum et datur per se motus ad illa, etiam recessus ab alio saltem inchoative; propter eandem rationem deberet et ita quando movetur sursum, etiam Philosophus prætermittere actionem immediatus locus, qui attingitur, aet passionem, imo et ubi, quia omnia liquo modo superior est respectu in­ illa dicunt relationem secundum dici. ferioris, a quo ascenditur. Acquisito Et ideo dicendum est, quod habuit autem ubi, quod immediate respi­ specialem rationem prætermittendi citur a motu, secundario et mediate ista tria prædicamenta, quia non po­ acquiritur aliquis situs, ut stare vel test ad illa dari aliquis motus nisi sedere et similia, quæ pertinent ad localis, qui primo et per se est ad modificationem existendi in loco. Et ubi, inde vero sequitur applicatio ideo idem motus sufficit attingere ordinata partium corporis, quod lo­ ubi et situm. catur, quod est situs vel adiacentia Circa motum alterationis etiam est indumenti, quod est habitus. Et si certum ad qualitatem dari per se quid addunt situs et habitus super motum, licet non ad omnem, quia hoc, est aliquis ordo secundum dici licet in omni qualitate inveniatur cowecutus ad locum. Unde se habet una ex conditionibus requisitis ad quoad hoc ad instar relationis præ- motum, scilicet habere subiectum in dicamentalis, ad quam ideo non datur actu, non tamen concurrit alia con­ per se motus, quia semper se habet ditio, scilicet contrarietas. Et sic ad ut aliquid consecutum. Et similiter secundam speciem qualitatis et ad quartam non datur per se alteraest de quando. 1 Zz Π. 230. n. 3. • Pa XX. 617 e. • »rt. 1. (1. 022 n 10). 400 PHIL. NAT. I. P. Q. XIX. ART. III. tio, quia in illis non datur latitudo contrarietatis, neque in illis, quæ consistunt in indivisibili aut modo indivisibili fiunt. Sed tamen circa hoc insurgit dif­ 5 ficultas, quia latitudo et distantia, quæ datur in qualitatibus requisita ad alterationem, vel sumitur ra­ tione ipsarum qualitatum secundum se vel ratione intensionis et remis- : sionis tantum. Si primo modo, non apparet, quæ sit latitudo vincenda inter aliquas qualitates diversæ spe­ ciei, ut inter calorem et frigus, quia non datur aliquod medium pertrans-1 eundum, ratione cuius latitudo et contrarictas inveniatur, neque erit ratio, cur etiam ad potentiam et im­ potentiam, ad figuram curvam et rectam et similia non detur per se i motus. Si vero secundo modo su­ matur, ergo solum dabitur motus in qualitate penes intensionem et re­ missionem, non secundum alteratio­ nem tantum. Deinde sequitur, quod s lux et similiter actus amoris, odii et aliorum similium immanentium terminare possint per se motum alterationis, quia habent intensionem et remissionem. Denique non re- ! pugnat calorem produci in instanti, ut calor ignis, qui est propria eius passio. Ergo qualitas perfecta caret motu, imperfecta vero si continue fiat, acquiritur quidem per motum, ; sed cum dentur infinita instantia et partes proportionales, quibus acqui­ ritur, reddetur infinita in termino suæ acquisitionis. Respondetur latitudinem et contrarietatem in qualitatibus, ad quas datur motus, sumi non solum ratione maioris et minoris intensionis, sed ratione etiam ipsarum qualitatum inter se. Ad hoc autem non est opus, quod inter illas qualitates contrarias fiat transitus per aliquas medias, sed bene potest immediate ab uno 1 Lu — physica alteratio. ; contrario ad aliud contrarium fieri motus, sicut cum color albus im­ mediate destruitur per nigrum, eiitransitu per viride. Sufficit ergo ad motum alterationis, quod istæ qua litates tales sint, quod ex illis pos­ sint fieri aliquæ qualitates mixta, quæ sunt mediæ, licet nou semper de facto fiat transitus per illas. Et sic a calore ad frigus datur motus et distantia vincenda, licet non sem­ per fiat transitus per qualitatem tem­ peratam vel mixtam ex illis primis, puta odorem vel colorem, aridLitatem vel tepiditatem etc. Ad id, quod dicitur de potentia et impotentia, respondetur, quod illa qualitates neque sunt intensibiles e: remissibiles, si præcise sunt potentia , neque habent latitudinem et contrarietatem, ita ut ex earum tempe­ ramento et mixtura aliquæ potenti.· mediæ resultent ; et sic non terminant motum per se immediate, sed ple­ rumque tamquam propriæ passiones resultant ad productionem essentiæ. Figuræ autem resultant ex termina­ tione quantitatis. Unde ad motum ipsius sine alio distincto motu con­ sequuntur et resultant tamquam mo­ dus terminationis eius, non sicut qualitates secundæ, quæ resultant aut miscentur per distinctum motum ab eo, quo producuntur qualitates primæ. Ad id, quod dicitur de contrarietate penes intensionem et remissionem, respondetur esse distinctam speciem motus a simplici alteratione, et contrarietatem seu latitudinem habere in magis et minus. Unde invenitur in luce, quæ intensionis motum per se terminat, licet non alterationis simplicis, quia non fit ex contrario, sed ex privativo. Actus autem amorivel odii et alii similes immanentes habent contrarietatem intentionalem, non physicam, quæ physica alteratio1 DE UNITATE ET CONTRARIETATE MOTUS solum pertinet ad motum altera­ tionis proprie dictæ, licet in po­ tentiis sensitivis prærequiratur ali­ qua alteratio circa qualitates sen­ sibiles, sine quibus tales actus non fiunt; sed hoc est præsuppositive et antecedenter. Ad id vero, quod dicitur de calore producto in instanti, respondetur hoc esse per accidens, quia producitur ad generationem ignis, per se tamen non repugnat seorsum fieri per mo­ tum ad se terminatum. Non requi­ ritur autem, quod id, quod terminat motum, in omni statu et modo illum terminet, sed solum in aliquo, sicut etiam ubi per se terminat motum, et tamen non repugnat produci sine motu ad generationem vel creatio­ nem rei existentis in loco. De motu ad quantitatem. Circa quantitatem maior est diffi­ cultas, an per se detur motus ad il­ lum. Multi enim contra Aristotelem tenent non dari per se motum ad quantitatem, ut Martinez in præ­ senti libro notab. 3. et Cabero hic disp. 4. dub. 4. n. 4. et alii. Sed mo­ rentur diversis viis: Martinez, quia putat augmentâtioni deesse condi­ tionem requisitam ex parte mobilis, scilicet quod sit ens actu id, quod moretur; Cabero, quia deest divisibilitas successionis ipsi augmenta­ tion), licet illam habeat per acci­ dens ratione alterationis adiunctæ. Et tandem, quia non sufficienter red­ ditur disparitas, cur aggeneratio et nutritio motus non sint, augmen­ tatio autem motus sit. Fundamentum ergo Martinii in eo stat, quia si est aliquod sub­ iectum mobile augmentai ionis, malimo ipsum vivens, quod augescit; hoc autem non mutatur nec patitur per motum augmentationis. Nam quantitas, quæ in augmentatione cre­ scit, vel producitur de novo vel iam 401 productæ unitur. Si primum, illa quantitas non in vivente, quod prae­ cedit, sed in materia, quæ de novo advenit, producitur, ergo sola illa materia mutatur. Sed mutatio ma­ teriæ non est motus, ut Philosophus statuit, ergo neque augmentatio. Si vero quantitas non producitur, sed unitur, ergo idem est nutritio et augmentatio, siquidem in tantum augmentatio fit, in quantum ac­ quiritur illa substantia, in qua est quantitas, quod utique fit per nutritionem, non per motum distinc­ tum ad quantitatem. Nutritio autem non est motus, quia in ea solum mu­ tatur materia alimenti, mutatio au­ tem materiæ non est motus. Fundamentum autem Cabero in eo consistit, quia quantitas numquam producitur per se, sed semper consequitur ipsam materiam, in qua existit et cui est coæva in sententia huius auctoris. Unde uumquam pro­ ducitur nova quantitas producendo partes quantitatis nisi producendo partes materiæ. Superest ergo, quod in augmentatione crescat quantitas, quia uniuntur novæ partes materiæ et quantitatis, unio autem partium fit per indivisibilia. Ergo consistet augmentatio in hoc solum, quod nova indivisibilia producantur. Unde se­ quitur, quod augmentatio erit in­ divisibilis, quia solum terminatur ad indivisibilia, et non erit continua, quia indivisibilia non continuantur unum immediate post aliud. Nec salvatur hoc dicendo, quod per augmentationem producitur superficies uniens partes profunditatis; in su­ perficie autem potest inveniri motus continuus, quia latitudinem et ex­ tensionem habet. Sed tunc inciditur in aliud inconveniens, tum quia ver­ sus profunditatem non dabitur aug­ mentatio continua, quia ipsæ su­ perficies non sunt sibi immédiat» et continu»; tum quia alias sola profunditas erit coæva materiæ, non 2β. — Ιο. λ S. TiroMA, Cursus Phil. Thom., II. vol. Phil. Nat. I. 402 PHIL. NAT. I. P. Q. XIX. ART. III. vero superficies et alia indivisibilia, materia de se esset corpus in actu, ge­ quia hæc producuntur de novo in neratio substantialis non terminaretur augmentatione. Quod tamen non est per se ad corpus, sed ad corpus ut multum inconveniens, cum videa­ tale, quod est non fieri simpliciter, sed mus mutari in quantitate indivisibi­ δ secundum quid, ut argumentatur Alia terminativa, quoties mutatur per ristoteles 1. Phys. textu 71. 1 et divisionem terminatio quantitatis. 76. 2 et D. Thomas ibi lect. 14.1 Unde tandem iste auctor tenet per et 1. de Generat, textu 11. 4 lect. 6.1 augmentationem produci superficiem Imo non potest intelligi, quomodo unitivam partium quantitatis, per 10 forma substantialis possit praebere accidens autem quantitatem moveri gradum specificum talis corporis, ratione alterationis adiunctæ. v. g. lapidis vel ligni, et non gradum Denique urgetur utraque sententia generi cum corporis secundum se, cum illo communi argumento, quia ab eadem forma seu entitate provenon potest dari augmentatio nisi u niat gradus specificus et genericos, adiuncta nutritione, eo quod nova alias distinguerentur realiter. Et fi quantitas petit novam partem ma­ Deus separaret formam lapidis a ma­ teriæ, alias penetraretur cum an­ teria, esset in illa forma gradus spe­ tiqua, si utraque esset in eadem cificus sine generico, quod repugnat. parte materiæ. Sed hoc ipso, quod so Sic ergo materia habet rationem corproducitur nova pars substantiæ, con­ poris per formam, atque adeo corpus sequitur nova quantitas partialis tam­ est ens in actu, et non pura potentia, quam passio illius. Ergo non est utpote compositum ex materia et necesse ponere novum motum ad forma. Ergo subiectum quantitatis, quantitatem præter illam actionem, se quod est corpus, est ens in actu, et quæ terminatur ad substantiam im­ non solum pura potentia. mediate et mediate ad quantitatem. Similiter quantitas habet contrariiNihilominus sententia Aristotelis talem, quia habet distantiam et lati­ deserenda non est, quam communiter tudinem terminorum; secundum inperipatetici sequuntur et utraque schola so crementum et decrementum non miD. Thomæ et Scoti, scilicet dari ad nus quam inter loca distantia datur quantitatem per se motum augmenta- contrarietas. tionis. Nec obstat, quod Philosophus in Fundamentum est, quia in quan­ cap. de Quantitate 6 docet quantititate invenitur utraque conditio ad se tati nihil esse contrarium. Et deinde, motum requisita, scilicet quod sub­ quia magnum et parvum relative iectum eius sit ens in actu et in opponuntur, non contrarie 7. Ruponipsa detur contrarietas. detur enim, quod contrarietas po­ Quod quantitas habeat pro sub­ test sumi dupliciter: Uno modo proiecto ens in actu, constat, quia eius « prie pro contrarietate specifica, id subiectum est corpus; corpus autem est inter duas species, quæ sub eo­ non est sola materia, sed constituitur dem genere maxime distant; alio in esse corporis per formam, quia si modo minus proprie pro contrarie1 • • • • • ’ c. 8. (191 n 30). 1. c. b 17. U Π. 80. n. 0. c. 3. (317 b 14). U III. 280. n. 7. , Cate * c. 0. (5 b 11). 1. c. 27. DE UNITATE ET CONTRARIETATE MOTUS tate quasi terminativa seu modali, substantiæ, eo quod bene potest dari scilicet quando inter aliquos termi­ nutritio seu aggeneratio sine eo, quod nos datur distantia seu latitudo per­ detur augmentatio, ut cum vivens currenda, in qua acquiruntur saltem pervenit ad terminum sui incrementi diversi termini seu modi sicut in 6 et deinceps conservatur et nutritur, et eodem spatio datur hoc modo con­ non crescit nec decrescit, quia quan­ trarietas locorum, et in eadem qua­ tum advenit de substantia, tantum litate datur contrarietas graduum se­ deperdit. Ergo requiritur distincta cundum intensionem et remissionem. actio præter nutritionem, qua ita suPrij HH contrarietas negatur in quan-10 peraddatur nova quantitas, quod titate a Philosopho, non secunda; de præcedenti non tantum consum­ species enim quantitatis, ut linea et matur, quantum superadditur. Hoc superficies, non se expellunt a sub­ enim speciale est in augmentatione, iecto neque contrariantur. Quod vero neque invenitur in sola nutritione, dicitur relative opponi magnum et et ita est actio distincta, quæ respi­ parvum, respondetur verum esse, si cit novam quantitatem non absolute, sumantur comparative, non vero si ut poterat consequi ad substantiam, fumantur fundamentaliter et1 abso­ sed ut crescentem, id est ita superad­ lute, secundum quod important di­ dentem ad quantitatem antiquam, stinctos terminos secundum latitudi­ quod non æque vel plus deperdatur nem et distantiam in eadem quanti­ quam acquiratur, ad quod requiritur tate, sicut etiam de intensione et re­ nova terminatio quantitatis secun­ missione penes magis et minus in dum latitudinem maioris vel minoris qualitate dicendum est. extensionis, quod sufficit ad distinc­ Sed dices quantitatem quidem tum motum, licet præsupponat aliam de se habere conditiones sufficientes priorem actionem ad substantiam, ad motum, sed tamen ab extrinseco sicut in qualitate motus intensionis impediri, quia sequitur ad substan­ et remissionis respicit diversam ter­ tiam immediate ut propria passio, minationem qualitatis, et tamen est et sic non per se et immediate ter- distinctus motus ab alteratione simminat motum, sed mediate. Respon- plici. ddur quantitatem in prima genera­ Ad fundamentum premje sen­ tione substantiæ consequi ad mo­ tential respondetur negando ante­ dum propriæ passionis. In aggene- cedens. Ad probationem dicitur, ratione autem seu incremento non se quod sive quantitas partialis produ­ habet ut propria passio, sed est ac­ catur de novo sive tantum uniatur cidens contingens, quod potest adesse præexistenti, numquam habet pro et abesse, neque habet necessariam subiecto nudam materiam, sed ipsum connexionem cum re, quæ augmen- corpus vivens, quod est subiectum tatur. Accidentale enim est viventi, quantitatis. Neque ad augmentanqnod habeat tantam vel tantam la­ dam quantitatem sufficit solum nu­ titudinem augmenti vel decrementi, tritio vel aggeneratio, ut precise cum sine illa possit conservari in tangit substantiam, quia salvari pos­ minori vel in maiori, et sic potest sunt tales actiones sine augmenta­ distinctum motum terminare, non tione, ut quando vivens nutritur, folum ab ipsa generatione, qua primo nec tamen crescit, et tamen sequitur producitur substantia, sed etiam ab quantitas ad illam partem. Quare aggeneratione, qua producitur pars requiritur diversa actio, quæ respi1 Lu — fundamen tali ter et. / 403 404 PHIL. NAT. I. P. Q. XIX. ART. III. ciat quantitatem ut superaddentem formæ viventis consequitur etiam ad præcedentem quantitatem et pro­ nova quantitas propria viventis, qua ducentem ipsas partes quantitatis tamen in quantum facit crescere præ­ vel saltem terminationem earum no­ cedentem et constituit maiorem vel vam, quæ faciat crescere præcedcn- 5 minorem quantitatem secundum di­ tem, et hæc habet pro subiecto sub­ stinctam terminationem, accidenta­ stantiam ipsam viventis, tam præ- lis est ipsi viventi et potest produci cedentem quam de novo aggenera- distincta actione, quæ est augmentam, quia utramque immutat, licet tatio, et non ut propria passio rediverso modo. Præcedentem enim 10 sultabit. Quodsi quantitas fit de immutat tamquam id, cui accessio­ novo in illa parte, quæ aggeneratur, nem quantitatis adiungit, et termi- inconveniens est, quod solum ipsum nationem eius, quæ minor erat, in indivisibile producatur de novo per maiorem immutat; substantiam vero augmentationem et quantitas ipsa de novo nutritam et aggeneratam re-15 dimanet quantum ad partes divispicit ut subiectum illius partialis sibiles, tum quia non est maior quantitatis, non absolute, sed ut ratio, quod consequatur quantitas coniungendæ præcedenti et1 superad­ ad substantiam quantum ad partes dentis ad illam et distinctam termi­ divisibiles quam quoad indivisibilia, nationem maioris extensionis consti- s o v. g. lineam vel superficiem, cum sine | partibus 1 non constet quantitas ne­ tuentis. Ad secundum fundamentum re­ que coalescat; tum quia, quando spondetur quantitatem non recipi in sit continua aggeneratio ignis per pa­ sola materia, sed in ipso composito, pyrum vel viventis per alimentum, quod est corpus, ut iam diximus 2 et i a cum illa indivisibilia non sint im­ amplius in libris de Generatione 3 mediata, discontinuabitur ille motu.’. ostendetur. Dicitur autem quantitas Et cum non sit maior ratio, quod coæva materiæ sicut forma corpo- attingat unum indivisibile quam areitatis, ad quam sequitur, non quod liud, attinget omnia distinctis actioeadem numero forma semper sit in ; » nibus, non continuando per parte.’, materia neque eadem numero quan­ si illas non producit, et consequenter titas, quæ formam sequitur, sed quia requirentur infinitæ actiones, sicut numquam deest aliqua forma corpo- sunt infinita indivisibilia, si quodlibet reitatis materiæ neque aliqua quan­ seorsum percurritur et attingitur. o Ad ultimum patet ex dictis, quod titas. Et quando dicitur, quod adve­ nutritio formaliter solum attingit sub­ niente nova quantitate non produ­ stantiam partialem, quæ secundum I citur ipsa nova quantitas, sed in­ se non 5 producitur per motum, quia I divisibile aliquod uniens partes eius: non habet contrarium, nec realiter Respondetur ipsam etiam quantita­ test continuari per infinitam magnitu­ virtus magnitudinis infinitæ vincit quamdinem, cum illa non detur, et sic non cumque virtutem finitam, ergo est in­ potest esse perpetuus, nisi fiat per re­ finita. cursum et reflexionem a puncto oppo- 25 Circa secundum interponit dubi­ tationem, quomodo proiecta v. g.sasito ad oppositum. Motus autem reflexus continuus gitta moveatur, cum recedat a proiet perpetuus esse non potest, quia motus ciente nec moveri possit ab aere, cum reflexus discontinuatur a directo, cum sit eadem difficultas, a quo iste aer detur aliqua quies in puncto reflexionis, 30 moveatur, Respondet moveri ab impellente, qua­ et quia reflexus et directus sunt motus contrarii, quoniam ad contraria loca tenus tangit partem aeris propinquam, tendunt, ergo non sunt idem motus et et illa aliam et aliam et eam, quæ lapidi adhæret, ipsum deferre, cessat continuus. Hinc rursus respondet ad ar- m autem moveri , cum virtus impressa gumentum Zenonis in sexto libro minor est in consequenti quam in propositum, quod mobile decurrit in­ primo. Unde talis motus non est con­ finita indivisibilia et partes finito tem­ tinuus, quia licet propter unitatem mo­ pore; responderat enim etiam tempus bilis videatur continuus, est tamen dishabere similiter infinita indivisibilia, 40 continuus propter diversa moventi», quæ responsio fuit ad hominem. Nunc scilicet varias partes corporis intermedii secundum veritatem respondet partes moventes. illas actu non esse infinitas, sed finitas, Circa tertium colligit imprimis mo­ solum vero in potentia infinitas; infi­ torem primum esse unum, quia ett nitum autem in potentia finito tempore <5 principium unius et sempiterni motu»; pertransiri potest. esse immobilem, quia non est pro­ In capite nono ostendit nullam esse cessus in infinitum in moventibus motis repugnantiam in motu circulari, ut ab alio, et sic non movetur nec etiam continuus et æternus sit, et redit ad per accidens, quia non habet nécessitaprobandum, quomodo id repugnet aliis w tem movendi, quia ab alio non movetur, motibus. In circulari enim motu red- sed a se movet. Similiter non fati­ itur ab eodem puncto ad idem punc­ gatur in movendo, quia non patitur tum, et principium coniungit fini, unde motum aliquem, __ _________ et _sic virtus eius non nec debet in reflexione quiescere neque fatigatur neque laborat. Existit autem contrariis motibus agitari. 6S in principaliori parte mundi, DE MOTU RERUM NATURALIUM ET PROIECTORUM 461 qu® est vel suprema circumferentia vel extrinseco movente remoto movean­ centrum; potius autem est in suprema tur, cum id constet ipsamet expe­ circumferentia, quia illa velocissimo ra­ rientia. Hoc autem principium est pitur, et sic ibi maiorem vim suam duplex, scilicet principale, quod est exercet primum movens. Et dicitur esse s forma substantialis, quæ est radix ibi non per determinationem suæ sub­ illius motus, et minus principale, stanti® ad illum locum, sed per effi­ caciam motus, quia inde motus inci­ quod est gravitas vel levitas. Ut pit. Et tandem concludit non habere enim dicit D. Thomas in 2. dist. magnitudinem seu corporeitatem, 14. q. 1. art. 5. ad 2. *: e Sicut subquia bæc vel esset finita vel infinita. In- 10 stantia non est principium alterafinita magnitudo non datur, ut in tertio tionis nisi mediante calore vel fri­ probatum est; finita autem non potest gore, ita neque est principium motus C'ie, quia primus motor movet tempore vel quietis localis nisi mediante gra­ infinito, ergo habet virtutem infinitam, vitate et levitate ». Unde male aliqui quæ in magnitudine finita esse non po­ 15 recentiores negant gravitatem et le­ test, ergo caret omni magnitudine. Et- sic finitur textus Aristotelis in vitatem esse qualitates, sed substan­ tiam ipsam gravis et levis. Nam libris Physicorum. gravitas suscipit magis et minus, unde illud dicitur gravissimum, quod 20 petit esse in infimo loco, ut patet in QÜÆSTIO XXIII. 1. de Coelo textu 18. 2 lect. 5. 3 apud D. Thomam; substantia autem DE MOTU RERUM NATURALIUM non suscipit magis et minus. Sola ET PROIECTORUM. autem compressio partium non facit 25 gravitatem, sed hoc pertinet ad den­ sitatem, quæ etiam qualitas est, non Articulus Primus. substantia. Potest autem dari corpus densum, nec tamen grave, nec leve, UTRUM GRAVIA ET LEVIA MO­ ut corpus solis et astrorum. Potest VEANTUR A SE VEL A PRINCIPIO Metiam aliquid esse minus densum et EXTRINSECO. magis grave, sicut lignum, quod natat super aquam, et corium aqua plenum Ilæc difficultas admodum celebris fertur in profundum, aqua autem non est et eius resolutio pendet ex prin- est densior ligno, neque corium, licet cipiis, quæ valde conducunt ad alias 35 verum sit, quod densitas iuvet ad materias, in quibus agitur de mo­ maiorem gravitationem. tibus dependentibus a principiis exSecundo est certum quod gene­ trinsecis, ut in prima intellectione ranti saltem remote tribuitur motus et prima volitione, in motu cordis gravis in hoc sensu, quia dat for­ et similibus. mam et principium ipsi gravi, quo Et supponimus hic duo tamquam movetur. Sed hac ratione etiam ge­ certa, et in uno est tota difficultas. nerans dat viventi formam et prin­ Primo est certum gravia ct levia cipium, quo movetur vitaliter, et habere in se formam et principium tamen vere movet se. Quare difficultas in hoc con­ rivo activum sive passivum, ut etiam in absentia sui generantis omni alio sistit, an res inanimatæ accipiant a 1 Pa VI. 509 b. ' c. 3. (209 b 20. ' Zz III. 20. n. 4. PHIL. NAT. I. P. Q. XXIII. ART. I. 462 « generante non solum virtutem mo­ non per se. Secundum dictum: I vendi, sed etiam motum ipsum, ita Principium talis motus per se ut ' ut, licet habeant in se principium quod est generans ipsum grave, me­ motus ut quo, sive passivum sive diante tamen principio intrinseco, I activum, tamen principium movens s quod est forma gravis et gravity 1 ut quod non sit ipsum grave, quod cius tamquam principia ut quo, « movetur, sed ipsum generans, a quo quod iste motus dimanat a tali forma. accipit formam et motum. Tertium dictum: Nullo modo ip- | Duplex est sententia: Prima sum grave movet seipsum tamquam , docet gravia et levia moveri ab in­ 10 motor et ut quod. Quartum dic- | trinseco, nec habere motum a gene­ tum: Principium quo, scilicet ionna | rante, sed solum ab eo habere vir­ et gravitas, alii dicunt esse principium tutem, ut moveantur, et hac ratione passivum talis motus, alii activum. attribui motum eorum generanti tam­ Sed verius est in sententia D. Thomæ, quam principio remoto, non ut pro­ is quod est principium activum for­ ximo ipsius motus. Quæ sententia male, ut distinguitur contra materiale et mere passivum, non autem est attribuitur Scoto in 2. dist. 2. q. 10. Gregorio dist. 6. q. 1. art. 3., et se­ principium activum per modum mo­ | quuntur plures ex recentioribus, ut toris et agentis. Placa 2. Phys. disp. 5. q. 7., Pererius μ De primo dicto non est difficultas libro 6. cap. 16., Martinez 2. Phys. aliqua. De quarto explicabimus men­ in illustratione cap. 1. notab. 6., tem D. Thomæ infra. De secundo Cabero 7. Phys. disp. unica dub. 3. et tertio probandum nobis est, quod Opposita sententia tamquam Ari- sit sententia Aristotelis et vera, tum stotelica docetur a D. Thoma pluribus 25 quantum ad id, quod negatur, sci­ in locis: 1. p. q. 18. art. 1. ad 3., licet grave non moveri a se, tum q. 105. art. 2. et 2. Contra Gent, quoad id, quod affirmatur, scilicet cap. 46. et 3. Contra Gent. cap. 23. et moveri a generante, ut a prin­ 8. Phys. lect. 8. 2 et 3. de Cœlo lect. cipio quod, et a forma intrinseca et 7. 3 et in 2. dist. 14. q. 1. art. 3. ’ no gravitate ut a principio quo, quia et alibi sæpe. Et D. Thomam se­ mediante illo dimanat motus. Quod ergo sit sententia Philosophi, quuntur communiter eius discipuli, et alii, qui citantur a Coni rubric, constat manifeste ex hoc libro 8, libro 8. cap. 4. q. 1. art. 2. et Cursu cap. 4. a textu 29. s Supponit enim 35 Philosophus gravia et levia suapte Carmel, disp. 28. q. 2. § 2. Continet autem hæc sententia qua­ natura moveri, id est naturali motu, tuor dicta, ex quibus tria tamquam et non violento. Inquirit autem, a certa affirmantur ab his auctoribus, -quo principio moveantur, et inquit: et in alio est dubium inter ipsos. « Est autem impossibile, quod moPrimum dictum: Principium mo­ «oveantur a seipsis; est enim hoc tus gravium et levium per accidens officium vitæ et animatorum pro­ est removens prohibens, sicut qui prium, quæ consistere in seipsis pos­ removet columnam est causa, quod sunt ». Subiungit autem in textu descendat lapis, sed per accidens, 33. °: «Eorum, quæ natura moven’ II. 200. n. 201 a. • Le II. 391. • Lt III. 232. η. 8. • Pa VI. 507 b. • 255 ft 5. • 255 b 33. DE MOTU RERUM NATURALIUM ET PROJECTORUM 463 fur, iterum quæcumque a seipsis mo­ ab alio moveri, et gravia et levia ventur, ab aliquo moventur, et quæ a seipsis non moveri. Deinde, quia non a seipsis, ut gravia et levia viventia non solum moventur a se­ (aut enim a generante et faciente ipsis in motu spontaneo, quem posleve et grave, aut ab eo, quod im­ s sunt sistere, quando volunt, sed et­ pedientia et prohibentia solvit); om­ iam in motu omnino naturali, quem nia ergo, quæ moventur, ab aliquo non possunt detinere, ut in motu moventur». Videri etiam potest Ari­ nutritionis et augmentationis et aliis stoteles libro 3. et 4. de Coelo in ]o- similibus. Ergo non sufficienter pro­ cis, quæ infra citabimus adducendo i bavit Aristoteles gravia et levia non auctoritates D. Thomæ. moveri tamquam viventia et a se­ Et licet· verba citata clarissima ipsis, si solum intelligit, quod non sint, respondent tamen oppositi moventur a seipsis motu spontaneo, auctores dupliciter: Primo, quod A- sed utrumque exclusit, scilicet quod ristoteles solum voluit docere x, quod i non moventur motu spontaneo ne­ grana et levia non moventur a se­ que alio motu a seipsis, ut motu ipsis eo modo, quo animalia, scilicet augmentationis etc. Quod autem di­ motu spontaneo et progressivo, non cit Philosophus moveri suapte na­ tamen voluit negare, quod omnino tura et levia, non intelligit, quod moveantur ab alio, cum dicat suapte 2 a seipsis moventur, sed naturaliter natura moveri. et non violenter. Sccundo respondent, quod dixit Secunda vero solutio levissima Philosophus gravia et levia moveri est, tum quia moveri a generante a generante per quamdam attri­ ut a principio remoto et per quambutionem, non sicut a proximo 25 dam attributionem etiam convenit et per se movente. Nam eodem viventibus, quia accipiunt a gene­ modo dixit, quod moventur a re­ rante virtutem se movendi. Ergo si movente prohibens, cui tamen non solum hac ratione tribuitur gene­ attribuitur iste motus nisi per quam­ ranti motus gravium et levium, quia dam attributionem et sic Aristo- 30 gravia et levia accipiunt virtutem a teles non assignat hic principium generante, ut moveant se, nullam proximum motus gravium, sed re­ differentiam poneret Aristoteles in­ motum. ter gravia et levia et inter viventia, Sed prima solutio omnino aber­ cum tamen dicat a seipsis non morat ab intento Aristotelis. Cum enim 35 veri, quia hoc est proprium animaipse intendat probare, quod omne, torum. Tum diam, quia intentum quod movetur, ab alio movetur, Aristotelis non erat probare, quod quando dicit gravia et levia non a omnia, qua? moventur, moventur ab se moveri, sed ab alio ; si solum in­ alio per quamdam attributionem et telligitur non moveri a se motu ut a principio remoto, siquidem id spontaneo, bene tamen alio motu, probat per inductionem in his, quæ qui sit ab intrinseco, ergo ex hoc moventur ab alio ut a principio pro­ solum poterat inferre, quod omne, ximo, sicut in lus, quæ moventur quod movetur, non movetur ab alio violenter, et in viventibus. Ergo inmotu spontaneo, non tamen quod « sufficienter relinqueret probatum Aabsolute movetur ab alio, et non a ristoteles illud principium, si in seipso, cum tamen absolute Philo­ gravibus et- levibus non probaret, sophus dicat omne, quod movetur quod moventur ab alio tantum re1 Lu a^crcrc. 464 PHIL. NAT. I. P. Q. XXIII. ART. I. mote et per quamdam attributio­ probat D. Thomas in 2. dist. 14. nem, nec deberet dicere, quod omne, q. 1. art. 3. 3 et q. 22. do Veri· \ quod movetur, movetur ab alio, sed tate art. 3. 4 et 3. Contra Gent, quod habet virtutem ab alio, ut cap. 22.; respectu autem mutations | moveatur; hoc enim est moveri ab 5 substantialis movetur a generante. ' alio ut a principio remoto, quod Forma autem est principium quo tamen non dixit Aristoteles. movendi, non autem motor, nisi ha­ Et fundamentum huius senten- beat adiunctas partes organicas. Qua , tle stat in duobus: Primo, quantum ratione dicit Philosophus hoc libro ad partem negativam, quod non mo­ io cap. 4. 5, quod anima est pare mo· ' veantur a se; secundo quantum ad vens, scilicet mediantibus partibu? positivam, quod moveantur a gene­ organicis. Quoad partem vero positivam, sci- I rante. Quod a se non moveantur, licet quod motor gravium et le· ’ ratio Philosophi satis ostendit. Primo levium sit generans, ex eo deduci­ quia moveri a se est proprium vi­ tur, quia id, quod acquiritur per ventium. In hoc enim præcise di­ motum in gravibus et levibus, est stinguuntur viventia a non viven­ esse in loco et situ determinato in tibus, quia movent se et non solum universo, quod unicuique debetur i ab alio. Et tunc dicitur aliquid ca­ eo iuxta propriam naturam; perfectiori ’ rere vita, quando non amplius se enim debetur locus superior et in­ movet, ut optime S. Thomas osten­ feriori inferior. Quare hoc ipsum dit 1. p. q. 18. art. 1. Et constat, debet dari a generante naturam, quod viventia non solum motu pro­ cura ei debeatur ex vi et progressivo se movent, quod solum con­ 25prietate naturæ et in ipso instanti venit animalibus perfectioribus, sed generationis. Pes enim generatur etiam motu vegetationis et nutritio- cum suis proprietatibus et acci­ nis, sicut convenit plantis; et ita dentibus inseparabilibus, sicut rw quilibet motus a se sufficit ad ra­ generatur cum colore et figura et 30 ceteris dispositionibus; ergo etiam tionem vitæ. Deinde etiam, quia in lapide v. g. sibi debetur situatio et ordinatio ali­ omnes partes sunt eiusdem ratio­ qua in universo iuxta propriam na­ nis et virtutis, nec est alia mo­ turam. Est autem hæc differentia inter vens et alia mota, sicut est ne­ cessarium in his, quæ se movent, se viventia et non viventia, quod pro­ ut probat Philosophus in hoc libro pria et naturalis dispositio viven­ cap. 5. 1 Alioquin eadem pars esset tium est esse in motu, ita quod simul movens et mota in actu et idem est viventi mors, quod ca­ potentia respectu eiusdem contra id, rentia omnis motus a se. Naturalia quod probatum est quæst. præc. Nec w autem dispositio non viventium est sufficit distinguere materiam et for­ quiescere, et removeri a quiete est mam, ita ut materia sit pars mota removeri a dispositione naturali. Unde et forma pars movens, quia mate­ proprius actus gravis et levis est ria sola non est capax motus stricte esse deorsum aut sursum, ut dicit dicti, ut ex Philosopho in 5. Phys. 2 « Philosophus in hoc cap. 4. textu 1 257 b 12. • c. 1. (225 α 22, 25). • Ρα VI. 507 b. • Ρα IX. 317 b. • 254 b 23. % DE MOTU RERUM NATURALIUM ET PROIECTORUM I i 1 1 32. * 1 et, ibi D. Thomas lect. 8. 2 Atque adeo gravitas et levitas primo et per se dantur ad quiescendum in loco, non ad movendum. Sed quia ipsum quiescere est quædam pro­ prietas et passio naturæ vel ad mo­ dum proprietatis, ideo pertinet ad complementum generationis obtinere quietem, sicut obtinere alias partes et proprietates naturæ, nisi obstet aliquod impedimentum. Et cum nihil generet se, ideo talem quietem obti­ nere non pertinet ad ipsum grave, sed ad illud, a quo generatur, ita quod ipsa tendentia ad quietem seu motus ad illam, quoties a tali natu­ rali dispositione removetur grave, est pars quædam generationis et com­ plementum eius, quod, ut recte dixit Caietanns 1. p. q. 18. art. 1. 3, valde notandum est pro materia gravium et levium, inde enim pendet tota intelligentia illius. Nam 4 quoties im­ peditur propria passio manente forma in subiecto, toties sublato impedi­ mento resultat in vi illius genera­ tionis, qua primo producta est, quia ei vi illius debetur, sicut ablato uno puncto in linea resultat aliud, et ablata subsistentia Verbi resul­ taret propria in humanitate Christi. Quodsi ex ablatione propriæ passio­ nis vel motus eius forma non maneat in subiecto, eo quod removentur dispositiones requisita», non mirum, quod non amplius resultet illa passio, sicut impedito motu cordis iterum non resultat , quia moritur animal, nec manet in eo forma, a qua resultet. Itaque motus in gravi et levi est emanatio quietis, et6 ipsa emanatio, quando est extra locum proprium et extra quietem, est tendentia ad 1 155 b 15. ' U II. 392. n. C. ' U IV. 226. η. 11. • Îm Igitur. 1 Au leu; — Ipsa ... quietem, • Au — Illa ... alteration!*. 1 Au — nec ... generante. 465 quietem in loco sibi debito, quæ emanatio virtualiter est ipsa prima generatio et complementum eius. Sed tamen illa quies quando in loco pro­ prio in ipso primo instanti genera­ tionis datur, resultat sine motu per simplicem emanationem, si autem res sit extra proprium locum, datur per remotionem contrarii et tollendo terminum a quo, atque adeo per motum. Generatio enim illa in at­ tingentia passionum potest vim ha­ bere motus, quatenus non solum dare potest ipsam proprietatem, sed removere ab opposito, a quo impe­ ditur vel in quo invenitur. Et idem prorsus est in reductione aquæ ad connaturalem frigiditatem, si ablata sit. Illa 6 enim reductio et emanatio frigoris vim habet alterationis. Solvuntur argumenta. Sed dices primo: Instari hanc no­ stram rationem in multis aliis ac­ tionibus, quæ etiam pertinent ad naturalem dispositionem et perfec­ tionem rei, nec tamen attribuuntur generanti. Nam in viventibus motus augmentation's et nutritionis et re­ spirationis, et in non -viventibus ca­ lefactio ignis et generatio alterius, at­ tractio ferri a magnete et similes per­ tinent ad perfectionem eorum, nec 7 tamen dantur a generante. Secundo, quia motus cordis,prima intellectio et volitio non sunt a gene­ rante, tum quia sunt actus vitales et consequentes a principio intrinseco, non ab extra; tum quia non sunt per emanationem sicut propriæ passiones, alias ad actionem daretur actio et ad motum motus, et ipsi primi actus chL 30. — Ιο. Λ S. Thoma, Cursus Phil. Thom., II. vol. Phil. Nat. I. 466 PHIL. NAT. I. P. Q. ΧΧΙΠ. ART. I. intellectus et voluntatis clarum est, conveniunt, mere passive se habeat. I quod per emanationem ab essentia ideoque motus cordis solum voca- 1 esse non possunt, sed per veram tur a D. Thoma accidens per se coi· . elicientiam; tum denique, quia motus sequens vitam in 1. 2. q. 17. dt. ( cordis non datur in primo instanti, s Pertinet tamen ad generans dare i cum in instanti motus non sit; ergo accidens seu motum ipsi genito, quu non est a generante, solum enim primus ille motus per se requiritur ' tribuit generans id, quod in primo ad constituendum vivens in proprio instanti convenit. statu viventis, quod est esse in motu, Tertio, quia datur principium eli- io et non in pura quiete. Sed quia et citivum huius motus in gravi, scilicet in motu, non quomodocumque mo­ ipsa gravitas, mediante qua movetur. vente, sed movente, ut se moveat tt Ergo non dimanat motus ut propria ut agat, consequenter non est ab ipso passio, quia ad dimanationem non vivente mere passive, ita ut recipiat exigit substantia qualitatem mediam, 15 motum illum nihil omnino agat, sed qua tamquam principio operetur. elicitive a principio activo, quia acti’ Ad primum respondetur, quod vitalis est. Sed quia est actus vitali’ augmentatio et reliqui motus natu­ talis viventis, quod habet vitam par­ rales sunt quidem perfectiones, sed ticipatam ab alio et dependentem ab non propriæ passiones ipsarum re­ 20 alio seu motum ab alio, ideo in illo rum nec propriarum passionum ac­ actu et primo motu ab extrinseco quisitiones. Unde in ipsis non con­ principio movetur, sed movetur, ut summatur generatio nec natura ge­ moveat et ut agat. De quo D. Thoma’ nita, et sic non tribuuntur a gene­ 1. p. q. 105. art. 4. ad 2. et q. 83. 2# art. 1. ad 3. et q. 18. art. 3. rante, sed acquiruntur a genito. Quodsi dicas: Quia eadem ratione Ad secundam instantiam re­ spondetur omnes illos motus esse a primus motus ignis ad calefaciendum generante ut a movente, sicut de deberet esse a generante, quia ipso motu cordis docet D. Thomas 1. 2. impetu naturæ emittit calorem, et q. 17. art. 9. ad 2. et opusc. 35. \ so pertinet ad generans, non solum dare et de primo motu intellectus et vo­ proprias passiones, sed etiam acci­ luntatis, quo movetur a Deo, 1. p. dentia concomitantia: Negatur eonq. 18. art. 3. et q. 13. art. 5. et sequentia, quia motus ignis ad cale­ 1. 2. q. 9. art. 4. Primus enim motus faciendum non pertinet ad constiintellectus et voluntatis, quia est 35 tuendam naturam nec perficiendam circa finem, se habet sicut motus in ipso primo statu naturæ, quia cordis, quia respectu finis in com­ ignis per calefactionem non movet muni numquam deficit seu peccat; se, sed alterum distinctum a se, na­ respectu vero finis in particulari si tura autem est principium motus non deficiat, est mortale peccatum quasi 40 alterius a se, sed eius, in quo est. carentia vitæ. Sed tamen illi actus Primus autem motus virentis est vel motus, licet sint ab extrinseco motus ad movendum se, et sic per­ movente, sunt tamen ab intrinseco tinet ad ipsum statum naturæ, quia principio eliciente, quia actus vi­ debet constitui natura in ratione tales sunt. Unde non se habent ut « principii motus in seipso. Principium propriæ passiones, quæ ita dima­ autem motus non est solum forma nant, quod sola actione generantis et virtus agendi ut in potentia, sed fiunt, ita ut ipsum subiectum, cui ut mota ad agendum. Et sic pertinet 1 Dc motu cordi- (/*«1 XVI. 359 a). DE MOTU RERUM NATUI IAL1UM ET PRO1ECTORUM 467 ad ipsum generans constituere ge­ se moventis. Et ideo si generans non nitum in ratione principii moti, ut est deficiens, ille primus motus cordis moveat, eo quod primus motus non vel voluntatis deficiens esse non po­ supponit alium priorem in ipso, per test. Quid autem illa actio producat? , quem ad eum aliquis se moveat, 5 Respondetur, quod in corde producit deque debet esse a principio extrin­ ubi seu mutationem loci similem seco. Reliqui vero motus inde secuti motui locali coeli, ut dicit S. Thomas non attribuuntur generanti, quia non opusc. 35. 2, eo quod est continuus, pertinent ad ipsum primum statum et per modum conversionis seu tregenerationemque naturæ nec se ha­ lo pidationis ; in intellectu autem pro­ bent ut accidens consequens naturam, ducit conceptum, in voluntate ter­ I sed pertinent ad perfectionem vel minum spirationis seu amoris, id 3 est acquisitionem alicuius superadditi na­ illum impulsum, quem producit amor. turæ iam perfectæ. Et ad omnes istos Quod vero dicitur non dari motum motus movetur animal ex primo motu is cordis in primo instanti generationis, cordis, sive sint alteratio sive aug- respondetur non dari tunc formaliter mentatio, quia omnes spiritibus vita- et intrinsece, sed initiative extrin­ ! libus a corde emanantibus aguntur. sece, quia motus incipit per ultimum Quod vero dicitur ad actionem et non esse. motum non dari actionem et emana- sc Ad tertiam instantiam respon­ tionem, respondetur motum et ac­ detur, quod petit illud quartum dic­ tionem vere emanare, quia seipsa, tum supra positum, quomodo gravitas et non alia actione fit. Et ita si sit sit principium motus. Nam principium actio pertinens ad primum statum intrinsecum, quod est forma substan­ naturæ, consequitur naturam pro- 25 tialis et gravitas, aliquando vocatur a ductam ex vi ipsius generationis, in S. Thoma principium passivum, ut gravibus quidem et levibus, quia 3. p. q. 32. art. 4. et in 1. de Coelo ipse motus est emanatio collocatio­ lect. 3. 4 Imo in hoc libro 8. lect. 8. 5 nis et situationis in loco proprio. Et non solum id affirmat, sed addit, «esse si fiat cum expulsione loci oppositi. 30 contra intentionem Philosophi, quod erit proprie motus ex contrario. Nec 1 in materia sit principium activum, repugnat, quod emanatio propriæ quod quidam dicunt esse necessa­ passionis sit etiam motus, si fiat rium ad hoc, quod sit motus natu­ cum expulsione sui contrarii; sic e- ralis; sufficit enim, quod sit passi­ nim transitus est de positivo in po- 35 vum, quod est potentia naturalis sitivum. In viventibus autem motus ad actum ». Videri etiam potest 1. 2. ipse non est emanatio alicuius pro­ q. 6. art. 5. ad 2. et 3. Contra Gent, priæ passionis, sed est actio elicita cap. 22. Quod obiter advertendum ab ipso vivente dependenter ab ipso est contra Vazquez ° et alios, qui generante et generatione, quatenus principio passivo negant rationem na­ producit vivens sic actuatum, ut turæ, ut supra q. 9. 7 vidimus. Quod eliciat illum motum primum, quo vero in gravibus et levibus sit prin­ constituetur in ratione principii moti cipium activum motus, expresse af1 • • • • • ’ Lu — Ncc ... positivum. De motu cordi* * (/* næ, esse autem actionem, et non ef­ nius ordinis; sed nihil prohibet, quod fectum respectu potenti» creatæ. • s. • Î8. • 13. PHIL. NAT. I. P. Q. XXV. ART. I. 490 Quando ergo dicitur, quod actio ilia siquidem cessante una non cessat ; iam non diceretur eadem cum con­ alia. Si vero totaliter imbibitur et I cursu Dei, respondemus, quod est adæquatur concursus simultaneus ic- . eadem cum concursu Dei ad extra, tioni causæ secundæ, ergo ille con· I qui est effectus et participatio divina, 5 cursus et actio divina se sola non po- | licet distinguatur ab actione increata terat producere totum effectura, sed . et æterna Dei, cuius est participatio partialiter tantum et dependente et effectus ad extra. Et ad talem ac­ a causa creata, quod est partialiter tionem seu concursum datur actio, ut Deum concurrere nec ut causam dictum est, non quidem actio tem­ io totalem. Nec potest explicari, quid poralis, sed actio increata et æterna, correspondeat tali actioni, ut est i sicut supra q. 14. art. 4. 1 diximus concursu Dei et ut est a creatura. Respondetur P. Suarez disp. 22. de actione ex parte agentis et ex parte effectus. Et sicut forma sub­ Metaph. duo dicere: Alterum sect. 1. stantialis operatur effectum non per is n. 23., quod concursus Dei et crea­ distinctum concursum a concursu turæ potest partialis dici non ex suæ virtutis, dicitur tamen concur­ parte effectus, quasi una pars effec­ sus formæ seu animæ magis gene­ tus fiat ab uno et alia pars ab alio, sed ralis, quia ad plures effectus et vir­ partialiter ex parte causæ, quatenui antes se extendit, sic Deus se habet 20 neutra causalitas habet totum con­ cum toto universo et collectione crea­ cursum, sed ex utraque integratur. turarum, cum quibus concurrit eodem Secundum est sect. 4. n. 8. et 9., concursu, quo ipsæ creaturæ, et ta­ quod Deus in hoc concursu taliter men quia Deus ad omnes se exten­ se accommodat, quod non posset illdit, et non ad istam solam restrin­ 25 concursus se solo producere effec­ gitur sicut ipsa virtus determinata tum, sed cum causa creata. Aper­ creaturæ, concursus Dei dicitur ge­ tius docet Molina Deum et creatu­ neralis. Unde dicit D. Thomas 3. ram se habere ut causas partiales sicut Contra Gent. cap. 70., « quod sicut duo trahentes navim vel lapidem. De non est inconveniens, quod una actio 30 quo videri potest 1. p. q. 23. art. 4. procedat ex agente et cius virtute, et 5. disp. 1. inembr. C. et in Concordia ita non est inconveniens, quod pro­ ad art. 13. q. 14. 1. p. disp. 25.-27. ducatur idem effectus ab agente in­ inch et aliis. Quod videtur sequi feriori et a Deo, ab utroque imme­ Martinez 2. Phys. q. 4. in consec­ as tariis, ubi inquit, quod concursu· diate, licet alio et alio modo ». Sed inquires, an iste concursus causæ secundæ nullatenus pendet a Dei simultaneus sit partialis simul concursu primæ, quia sunt idem, dici cum concursu causæ creatæ, ita quod tamen recte posse Deum a creatura aliquid correspondent concursui Dei, quodammodo in operando dependere, aliud actioni creaturæ. ΈΙ similiter, non quidem dependentia rigorosa, sed an isti concursus omnino adæqnentur quatenus limitat suum concursum ad inter se, ita quod unus non magis se creaturam et concursus Dei a con­ extendat quam alter. Videmus enim, cursu creaturæ dependet. quod actio creata cessare potest ipso Nihilominus nulla partialitas in effectu producto, actio tamen divina concursu divino ponenda est, neque non cessat, quia conservat effectum ex parte effectus neque ex parte sine causa creata. Quodsi ita est, causæ vel actionis. Non ex port' ergo non est unica et indivisa actio, effectus, quia si una pars effectus * 315 a 7. ‘ Ί DE 8UB0RDINATI0NE CAUSÆ SECUNDÆ AD PRIMAM 491 fieret a Deo et alia pars a, creatura, corpus identificatur cum uno modo, ita quod ista secunda pars non esset v. g. sessione, sed non illi adæqua­ a Deo, non onmis ratio entis creati tur, identificatur enim etiam cum esset a Deo, quod repugnat. Non cx aliis modis et potest illos amit­ parte causæ, quia sic in ipsa actione 5 tere. Sic licet ex parte rei faciendæ et modo operandi Dei daretur aliqua concursus Dei determinetur per con­ limitatio et dependentia, quatenus cursum causæ creatæ ad operandum illa actio Dei non potest de facto talem effectum, cum possit etiam operari nisi dependentor a concursu alios, tamen ex parte modi operandi alterius causæ. Et explicatur impii-10 ita universalis et illimitati non ad­ catio in hoc, quia causalitas divina æquatur ipsi causalitati creatæ, tum est causalitas causæ universalissimae, quia sine concursu creato potest quæ attingit omnia, quæ sunt in rem producere, tum quia cessante effectu, cum omnia ex participatione actione creata permanet concursus illius sint. Ergo repugnat, quod ex is divinus conservando rem productam parte causæ ille concursus sit par­ totaliter ’, siquidem ex eius suspen­ tialis, et multo minus dependens ab sione totaliter desinet. Quod evi­ altero concursu causæ secundæ, si­ dentius apparet in concursu cum quidem propter suam universalita­ instrumento; cessat enim agere in­ tem omne illud attingere debet, quod m strumentum producens gratiam, et attingit ipsa causa secunda. Ergo ex non cessat actio Dei illam conservans. parte causæ et modi causandi uni­ Dicitur autem, quando Deus produ­ versalissimi repugnat, quod partialis 1 cit se solo effectum, specialiori modo sit; sic enim est minus universalis, producere, non quia maiori concursu quia partialiter attingit effectum et 25 producat, sed quia modo magis ex­ dependentor, cum tamen propter traordinario, scilicet impediendo cau­ suam universalitatem causa secunda sam creatam aut non concurrendo dependeat ab ipsa et subiciatur illi, cum illa. non 0 contra. Et licet non sine illa Ad secundum fundamentum producat, tamen quia hoc ipsum 30 respondetur implicare, quod aliqua non est cx indigentia causæ primæ, creatura operetur sine concursu cau­ sed ex abundantia et participatione sæ primæ. Sicut enim est contra ra­ ipsius, ideo hoc non est partialiter tionem entis creati, quod in essendo et1 dependenter operari a causa se­ non sit participatum et dependens cunda, sed causam secundam a Deo. 35 a Deo, ita repugnat, quod causa Unde per suspensionem talis con­ creata in causando non sit dependens cursus, quo Deus continuat esse ef­ a Deo. Et ita hoc non potest commu­ fectus, annihilabitur; non ergo est nicari causæ creatæ propter limita­ partialis, etiam ut procedit a causa, tionem illius; et ita implicat non de­ sed modo totali procedit. «0 pendero a concursu divino, quando Quare (licendum est, quod con­ producitur, sicut repugnat non esse cursus simultaneus identificatur cum creaturam cum sit effectus creatus, actione creata, sed non adæqua­ ut ostensum est. Ad ultimum respondetur impri­ tur illi, sicut ens identificatur cum vero, sed non adæquatur illi, iden- 45 mis, quod omnes illæ actiones, quæ tificatur enim etiam cum bono; et non sunt deficientes seu peeeami1 Au partialiter attingat effectum et depeudeuter, quia propter euam universalitatem etc. * Au — partialiter et. • Au —totaliter ... desinet. 492 PHIL. NAT. I. P. Q. XXV. ART. I. nosæ, totum positivum, quod habent, illo modo causæ materialia et for- i participant a Deo, alio tamen modo, malis, ut inter se mutuo causalitath ' quam a creaturis, non quod ipse exercent recipiendo aut informando, modus procedendi a creaturis non ut videtur intendere Fonseca 5. Μο­ sit etiam a Deo, cum aliquid entita- β taph. q. 12., quem bene impugnat tis sit, sed quia ille modus est a Deo Suarez disp. 22. Metaph. sect. 1. ut effectus participatus ab ipso, non num. 29. Etenim licet Deus con­ ut ratio, sub qua participatur. Et ita cursu effectivo causet ipsas cansaest a Deo ut quod seu ut quid parti­ litates materiæ et formæ, quatenu * cipatum, non ut quo seu ut ratio, io aliquid reale et entitativum sunt, sub qua participatur a Deo, quia tamen per modum causæ materials a Deo sub modo universalissimo vel formalis, id est exercendo tale· causæ primæ descendit, non sub illo causalitates, impossibile est, siqui­ particulari et limitato, quo est a dem causalitas materiæ est receptiva creatura. Et ita vitalitas, libertas et is et fundatur in potentialitate reci­ reliqua, quæ ibi numerantur, a Deo pientis; causalitas autem form® est sunt tamquam aliquid factum et eius actuatio, quæ fundatur in ac­ participatum ab ipso, non illo infe­ tu alitate appetente potentiam eique riori modo et particulari, quo a communicabili, quod totum repugna causa proxima, unde accipiunt de­ so actui puro, qui ex ipsa ratione actu; nominationem vitalis et liberi, sed puri ita abstrahit ab omni potentia­ universalissimo modo et illimitato, litate, quod neque in se illam habet quo a Deo fiunt omnia, etiam ille sicut materia, nec illi commiscetur modus particularis et limitatus, sicut sicut forma. Quando vero Dens sine etiam dicuntur res contingenter ac­ 25 subiecto sustentat accidentia in Eu­ cidere, quæ contingentia est a Deo, charistia, non sustentat illa concum non tamen contingenter. Actus au­ materiali recipiendo illa, sed con­ tem peccaminosus etiam ultra hoc, cursu effectivo, quo dependebant a licet in eo, quod habet positivum et Deo et conservabantur in esse, etiam entitativum, dependeat et partici­ 30 sine subiecto conservantur a Deo, co petur a Deo, tamen quantum ad id, quod illud magis dependet a Deo quod habet de deficientia et priva­ quam a subiecto. Nec Deus supplet tione, et in quantum illam fundat, causam formalem seipso, sed solum rationem formæ terminantis, ut sub­ non est a Deo. Ad id vero, quod dicitur de cau- as sistentiam et existentiam in huma­ salitate materiali et formali, respon­ nitate Christi 2, aut specialem inteldetur etiam Deum concurrere ad ligibilem ut in beatis. istas causalitates, quia aliquid reale Ex dictis colliges, quomodo actio sunt et ab eo participatum, de causæ secundæ sit causata a prima quo D. Thomas in libro de causis, « vel posterior illa, et in quo subiecto lect. 1. 1 Ceterum impossibile est, concursus divinus subicctetur. Dici­ quod Deus concurrat tamquam causa mus enim, quod actio causæ secunda prima materialis vel prima forma­ non est causata, ab actione extorna lis, non solum quia non concurrit ad Dei, quia est una et eadem actio componendum aliquod totum (hoc « creaturæ et Dei, licet prout comenim est clara et manifesta imper­ spondet Deo non adæquate identifectio), sed etiam quia non concurrit ficetur actio Dei cum actione crea• Pa XXI. 719. ’ Lu— In humanitate Chrletl· DE SUBORDINATIONE CAUSÆ SECUNDÆ AD PRIMAM 493 tura?, sed solum inadœquate, quia tem, quo sensu accipitur hæc vox phy­ magis se extendit et durat actio Dei sica seu naturalis apud sanctos Pa­ ad extra quam actio creaturæ, sci­ tres, ut patet in D. Cyrilllo in defen­ licet quamdiu durat effectus. At vero sione tertii anathematismi contra Nerespectu actionis Dei immanentis et s storium et habetur in Concilio Epheæternæ, quæ in ipso est, sic omnis sino in 4. appendice 5. tomi cap. 1. * 1 actio creaturæ causata est ab ipso, Secundo intelligimus nomine talis con­ sicut omnis concursus Dei ad extra, cursus illum, qui nullo modo immu­ et consequenter datur prius et po­ tat modum operandi causæ inferioris, sterius inter actum Dei immanentem 10 sive sit modus operandi indifferenter seu ad intra et inter concursum et sive necessario, sed conservat illum, actionem Dei ad extra, sicut inter solum autem tollit indeterminatiocausam et effectum. nem et suspensionem ad agendum. De subiecto cero concursus divini siEt inadvertenter P. Suarez libro 1. multana, si loquamur de ipso pro ac-15 de Auxiliis cap. 11. n. 3. in fine dixit tione immanente Dei, est in ipso Deo neutiquam reperiri apud D. Thomam tamquam volitio eius et substantia causam primam determinare secun­ eius; si vero loquamur de concursu das ad omnes actiones earum, multo­ ad extra, qui est effectus Dei, qui que minus reperiri apud D. Thomam identificatur cum ipsa actione creata, 20 mentionem physicæ prædeterminain eodem subiecto est, in quo est actio tionis. Oppositum tamen evidenter creata, scilicet in subiecto, in quo est constat. Dicit enim D. Thomas 2. effectus eius. Phys. lect. 8. 2 super textum 48. ’, « quod sicut potentia motiva, quæ est 25 ad utrumlibet, non exit in actum, nisi Articulus ΙΓ. per potentiam appetitivam determi­ netur ad unum, ita nihil, quod est ad UTRUM DETUR REALIS ET PHY­ utrumlibct, exit in actum, nisi per ali­ SICUS CONCURSUS PRÆVIUS IN quid determinetur ad unum, quia id, CAUSA DETERMINANS ILLAM AD » quod est ad utrumlibet, est sicut ens CAUSANDUM. in potentia; potentia autem non est principium agendi, sed solum actus. Nomine concursus physici non in- Unde ex eo, quod est ad utrumlibet, telligimus concursum solum perti- nihil sequitur nisi per aliquid aliud, nentem ad ens naturale et mobile, 35 quod determinat ad unum ». Constat 4 neque, ut putavit Suarez libro 3. de autem omnes causas creatas esse ad Auxiliis cap. 7., concursum coarctan- utrumlibet, saltem quoad plures ac­ tem ad unum, ita ut sub illo causa tiones individuas, licet sint deter­ creata amittat potent iam ad aliud. minatos quoad speciem. Qui locus Sed nomine concursus physici intel- w manifestissimus est pro isto prævio ligimus duo: Primo motionem non concursu determinanto causam, ut metaphoricam neque lictam neque agat. Idemque confirmat S. Doc­ solum moralem, (pialis fit persuasione tor 1. p. q. 19. art. 3. ad 5., ubi vel propositione obiecti, sed illam, inquit, « quod causa, quæ do so est quæ fit secundum realem activita- « contingens, oportet, quod determi- ' 1 * 1 lUnsi, Coli. Cono. V. 95. 99 O. Le II. 79. n. 3. o. 5. (198 b 10-17). Δυ — Coaetat ... apoclcrn. 494 PHIL. NAT. I. P. Q. XXV. ART. II. netur ab aliquo exteriori ad effec­ nem effectus, siquidem movetur, « tum »; ubi loquitur de determina­ agat, etiam apertissime tradit Scote? tione causæ ante ipsum effectum, in 1. dist. 2. q. 2. § Ostenso1 et dist. 8. quæ uno nomine vocatur prædeter- q. 5. § Ad argumenta 8. minatio. Et sic illam vocat S. Diony- s Tota difficultas consistit in ex­ sius 5. cap. de Divinis Nominibus 1 et plicando istam motionem pnevum, ibi S. Thomas lect. 3. 2, ubi dicit « vo­ ut causa ipsa dicatur mota a Dro e. luntatem divinam esso existentium applicata ad agendum. Circa quod e·: prædeterminativam et effectivam ». maxima varietas et concertatio aucAc denique videri potest S. Thomas io torum, quorum tameu SENTBNTlÆâd in q. 3. de Potentia art. 7. ad 7.3, ubi tria præcipua capita reduci poMunt: præter formam et virtutem collatam Prima existimat non dari alium rebus naturalibus dicit « aliquid per concursum seu motionem distinctam modum incomplet® motionis et ad a concursu simultanée, qui dicitur modum esse intentionalis superaddi a is esse motio causæ inferioris secnnDeo ipsi causæ, ut agat ». Qui locus dum quamdam prioritatemvirtualem, adeo est expressus, ut P. Suarez cit. quatenus ille concursus est superior loco n. 6. non invenerit, quid respon­ et dignior, et a quo dependet con­ deat ad illum, nisi quod D. Thomas cursus causæ inferioris. Et ratione tacite retractavit sententiam quia μ huius dependenti® et prioritatis di­ praetermisit in aliis locis hanc motio­ citur causa secunda determinari et nem, quam in isto loco posuit, quasi applicari seu præmoveri a prima, vero hoc sit retractaro sententiam, non tamen requiritur distinctus con­ non in omnibus locis eam explicare; cursus imprimens aliquid ipsi causa», præterquam quod in 1. 2. q. 110. quo actuetur et compleatur ad agen­ art. 2. dicit D. Thomas a Deo mo­ dum, nisi forte indigeat aliqua vir­ vente aliquid fieri in anima per mo­ tute, quæ a Deo vel ab alia causa abi dum motus, licet non per modum conferenda sit, quia de se non habet qualitatis ad volendum vel agendum. sufficientem virtutem. Ita videri poCum ergo constet apud D. Thomam 3o test apud P. Suarez disp. 22. Me­ et auctores probatos, quid nomine taph. sect. 2., præsertim a π. 48., prædeterminationis et concursus præ- Fonsecam 5. Metaph. cap. 2. q. 9. vii intelligatur, restat videre, an ita sit, sect. 2., Molinam in Concord, q. 11. quod detur et requiratur ad omnem art. 13. disp. 96., Bellarminnm liactionem causæ creatæ. Et quidem ge- 35 bro 1. de Gratia et Libero Arbitrio neraliter loquendo communissime re­ cap. 15. et 16. et Loream 1.2. sect. 1. ceptum est apud Philosophum, quod disp. 35. et sect. 6. disp. 20., Cabero causa secunda non operatur nisi ut in præsenti, Martinez et alios. mota et applicata a prima ad agen­ Secunda sententia est schol® dum. De quo videri potest D. Thomas « Scoti, qui simpliciter admittit præ1. p. q. 105. art. 5. et 1.2. q. 67. art. 1. motionem in causa creata antecedenad 3. et q. 109. art. 1., 3. Contra Gent, ter ad concursum simultaneum, non cap. 67. et alibi sæpe. Et quod iste tamen constituit aliquid physice im­ motus, quo causa secunda movetur, pressum ex tali motione in causa debeat in ipsa causa antecedere actio- « creata, sed Deum per solam effica1 t 8. (Mlgnc P. O. III. 823 C). • Pa XV. 35S ft. • Pa VIII. 41 t>. • I. 202. n. 245 e. • I. 001 c. DE SUBORDINATION CAUS.E SECUNDÆ AD PRIMAM clam sui decreti quasi per quam­ dam sympathiam ct morale impe­ rium movere causas secundas, sicut anima movet manum, hac sola dif­ ferentia servata, quod causam libe­ ram movet mediante cognitione, ce­ teras vero causas motione immediata. Ita videri potest apud Fuente 2. Phys. q. 5. diffic. 3. art. 3. Tertia sententia simpliciter fa­ tetur dari præmotionem distinctam a concursu simultaneo, quæ physice et realiter ponit et imprimit aliquid in ipsa causa inferiori, estque com­ plementum et applicatio ad agen­ dum, non per modum virtutis in actu primo, sicut dantur habitus, sed per modum ultimæ determina­ tionis et applicationis actus primi ad secundum. Ita communiter Schola D. Thomæ et eius discipuli, tam recentiores quam antiqui. Licet enim pro opposita sententia citetur ab ali­ quibus Caietanus 1. p. q. 19. art. 8. 1 etConradus 1. 2. q. 79. art. 1., dum inquiunt primam causam non operari prævia motione, aut non præcedere motionem Dei voluntatem, cum ali­ quis vult. Ceterum iu his locis solum dicunt contra Scotum, quod non prius attingit Deus in aliquo instanti ipsum actum causæ secundæ quam ipsa causa secunda. Quod vero causa se­ cunda applicetur a Deo ct coniungatur actui, ut operetur, quod pertinet ad : prédéterminai ionem, eisdem locis af­ firmant præfati auctores paulo post illa verba, et Caietanus etiam 1. 2. q. 109. art. 2. 2 Dico ergo primo : Causæ secundæ < antecedenter ad influxum et actio­ nem, qua producunt effectus, indi­ gent aliqua prævia motione causæ primæ, qua applicentur ad agendum. Hæc conclusio sumitur ex locis < * η IV. 2*0. n. x. ct xiv. ' Lt VII. 291. η. ΧΧΠ. ' 493 b 22. 1 Lu aliquando quidem. » c. 3. (202 a 13); supra q. 11. ari. 2. (303 b «). 495 D. Thomæ supra 3 cit. Ratio au­ tem et fundamentum sumitur ex duobus: Primo ex indétermination e causæ secundæ, secundo ex poten5 tialitate eius ad operandum. Et primum constat ex eo, quod causæ secundæ possunt producere diversos effectus, vel ‘ diversos specie sicut potentiæ cognoscitivæ et volio tivæ, vel saltem diversos in individuo ut quæcumque virtutes activæ. Ne­ que enim virtus aliqua creata per­ manens datur solum ad unam ac­ tionem et effectum, alioquin in illo s producto evanesceret virtus utpote iam otiosa, et ita solum se haberet per modum transeuntis sicut virtus instrumenti et quæcumque motio ad unum tantum actum. Imo in hoc o præcipue differt concursus iste prae­ vius seu auxilium efficaciter movens ab eo, quod solum dat sufficientiam et virtutem, quod sufficiens non so­ lum respicit unum actum in indivi5 duo, sed speciem actus, ad quem dat virtutem, efficax autem respicit de­ terminationem in individuo. Omnis ergo causa creata de se indetermi­ nata est ad diversas actiones et ef® fectus in individuo. Secundum vero constat, quia causa secunda ita est in potentia ad operandum, quod indiget mutari in se, ut de facto operetur, siquidem non s semper operatur in actu. Ergo necesse est, quod ut operetur, aliter so habeat; si enim eodem modo se habet sicut antea, manebit in po­ tentia operans, quia antea in po) tentia erat operans. Nec potest mu­ tari per ipsam operationem, quia mutatur, ut operetur; et operatio non mutat agens active, sed passum, ut probatur in 3. Phys. 5 Et est ma( nifestum, quia operatio non exit ab 496 PHIL. NAT. I. P. Q. XXV. ART. II. aliquo, nisi prout est in actu ; unum­ Nec potest ista applicatio et motk quodque enim operatur prout in actu fleri ab alia causa creata, quia lice, et patitur prout in potentia. Ergo 1 requirantur plures conditiones piv· si antea erat in potentia, non poterit cedentes a causis creatis, ut 408 b 40. DE SDBORDINATIONE CAUSÆ SECUNDÆ AD PEIMAM I 501 prout elicitur a voluntate creata, et eunda esset applicata ad operannon ratione alicuius superadditi a dum, neque apparct, quænam esset Deo. Quod est impossibile, cum illud illa qualitas sic producta. Si ergo principium sit mutabile et cont ingens, non est motus ad qualitatem, re­ non infallibile et certum, imo ad cog­ 5 stat, quod sit qualitas per modum noscendum aliquid infallibiliter non motus. Quodsi inquiras, quem effecinciperet Deus ex decreto suo et au­ xilio, sed ex ipsa operatione causæ tum formalem habeat ista qualitas creatæ, siquidem ab ipsa infallibi- seu motio, respondetur istam molitatem habet, quod est præscire ef-10 tionem neque posse esse actum sefectum antecedenter ad decretum et1 eundum, scilicet operationem ipsam uti Deum scientia media, quam ne­ causæ creatæ, siquidem ista motio gant hi auctores. est prævia ad talem operationem et Quare relinquitur tertia sen- movet ad illam. Non ergo est ipsa tentia, quæ sine dubio est Divi 15 actio causæ creatæ; hæc enim non Thomæ q. 13. de Potentia art. 7. ad potest movere causam ut agentem, 7.s, ubi inquit, « quod virtus natu- sed passum. Similiter non potest esse relis, quæ est rebus in sua constitu­ virtus per modum actus primi. Hæc tione collatu, inest eis ut quædam enim datur per modum permaforma habens esse ratum et firmum in 20 nentis in ipsa causa vel saltem natura, sed id, quod a Deo fit in re per modum sufficientiæ, ita quod naturali, quo actualiter agit, est ut sine ipsa causa non est sufficien­ intentio sola habens esse quoddam ter constituta in ratione principii incompletum per modum, quo co­ operativi. Nos autem loquimur in lores sunt in aere ct virtus artis in 25 præsenti de concursu prævio suppo­ indrumento artificis ». Et 1. 2. q. 110. nente causam sufficienter potentem art. 2. dicit, « quod istud auxilium et virtuosam ad agendum, et sic iste non est qualitas, sed motus quidam concursus non dat virtutem in actu animæ, quia motus moventis est in primo. Unde in hoc præcipue distinmoto ». Ubi nomine motus non intelli- 3o guitur auxilium dans sufficientiam et gitur esse actus elicitus, sed aliqua dans efficaciam, quod sufficientia dat inspiratio recepta, ut eliciatur, quia virtutem in actu primo, quæ respicit motus in mobili recipitur, non eli­ non aliquem actum in individuo tan­ citur in quantum 3 mot us est. Simi­ tum, sed ipsam speciem actionis, et liter nomino qualitatis intelligit qua- 35 ita deservit pro aliis actibus in sinlitatem permanentem et quasi habi­ gulari. At vero prævius iste concur­ tualem, non autem negat esse qua­ sus determinat ad actum indivi­ litatem per modum motionis trans­ duum in singulari, et sic non dat vir­ euntis, sicut virtus instrumenti et tutem in actu primo, quæ deserviat colores in aere, qui non sunt motus, « ad varia individua. Unde restat, quod nec potest esse motus ad qualitatem sit applicatio quædam actus quasi via et tendentia ad ipsam, primi ad secundum, sicut appli­ quia sic illa motio Dei haberet catur et coniungitur instrumentum terminum, ad quem tendit, qui ad operandum effectum principalis esset causalitas per modum penna- « agentis. Quo nomine etiam ipsam nentis, ct sic permauonter causa se- declarat S. Augustinus libro 1. ad 1 Lu — ct ... auctoroe. • Pa VIII. 41 b. 1 Lu ut. 502 PHIL. NAT. I. P. Q. XXV. ART. II. Simplic. q. 2. 1 inquiens « non de­ dat illi, ut per modum neccssit?.fuisse Deo modum, quo mentem operetur. Si autem operatur contiEsau ad credendum applicaret vo­ genter vel libere, dat illi determina­ luntatemque coniungeret ». tionem ad actum individuum, et -, Sed est duplex applicatio, al­ δ militer modum operandi mutabilité tera causæ efficientis cum subiecto seu et indifferenter conservat. Neque materia, sicut ignis applicatur ligno, nim ulla est repugnantia, quod âitnt altera unius efficientis cum alio effi­ ex divina participatione descendit h ciente, sicut duæ partiales causæ vel causam creatam, quod operetur talea causa inferior et superior, ut sol 10 substantiam actus et quod opere·? cum homine ad generationem homi­ tuli modo, scilicet cum indifferen s nis, et similiter Deus cum causa se­ vel mutabilitate ad oppositum, ita a!: cunda, qui magis intime coniungitur qua motio vel qualitas divini con­ quam quælibet alia causa, eo quod cursus descendat a Deo, quæ utrne magis ab illo dependent omnes causæ. 15 que faciat, et tollere indifferentia Ex coniunctione autem causæ infe­ potentialitatis, qua ipsa causa er? rioris ad superiorem inferior semper suspensa et indeterminata, et con­ confortatur et perficitur, et ita cum servare indifferentiam virtutis se Deus sit causa summæ aetualitatis, modi agendi sine coactione ad unum. et perfectionis nullam habens po- 20 Et sic facit operari non solum talea tentialitatem, consequenter relinquit actum, sed operari libere et contin­ causam creatam maxime actuatam genter, hoc enim totum infallibile et. et reductam in actum sublata omni Utriusque enim est causa et radii potentialitate et indeterminatione ad divina operatio multo magis quan­ agendum, quod ex propria virtute non 25 ipsa nostra anima et voluntas, inita habebat, quia virtus creata quan- illud Augustini lib. do Corrept. t' tumcumquo sufficiens in actu primo, Grat. cap. 14. 2: α Magis habet Deu semper est indeterminata et in po­ in potestate sua voluntates hominur: tentia ad hoc vel illud singulare. Et (piam ipsi suas », quod est præmotiolicet possit in quodeumque singulare 30 nem illam esse infallibilem ut quod t ut contentum sub specie illius rei, ut effectus Dei, mutabilem autem <■'. ad quam habet virtutem, tamen prop­ contingentem ut quo, id est quod ter indifferentiam talis virtutis deest habet 3 ut ratio operandi contingen­ illi non aliqua virtus ad agendum ter aut libere1 ipsius creaturæ. Et ita hoc singulare, sed aliqua determi- 35 antecedentia huius motionis, licet sit natio virtutis. suppositio antecedens, non tamen et Et hinc nascitur effectus formalis, suppositio necessitans, sed antece­ quem præbet talis motio divina. Red­ dens influendo et causando ipsum dit enim causam applicatam et de­ modum libertatis in actu et deter­ terminatam ad operandum nihil im- « minatam substantiam actus. Et ideo mutando de modo, quo causa se­ non tollit libertatem ista antecellen­ cunda nata est operari, ita quod si tia determinans, sed causât illam in causa secunda operatur necessario, actu et perficit et conservat in po­ dat illi determinationem ad operan­ tentia, quia6 influit in ipsum modum dum actionem singularem, et simul 45 libertatis, sicut anima influit in po• n. 14. (MlgnoP. L·. XL·. 110). • n. 45. (Mlgno P. L·. XLIV. 011). ‘ — quoCIRCA PBÆMISSA. gula,rem e“CCt,'m’ 1uia .r,r,US. creatœ sicut est ad speciem actus, ita est ad singularia talis speciei, alias Ex quatuor capitibus conflantur 20 indigeret causa creata tot præmopracipua argumenta contra hanc præ- tionibus, quot singularia per ali­ motionem physicam: Primo in ac­ quem actum producit. Nec denique tibus naturalibus, secundo in liberis, ponit aliquam excitationem ad agen­ tertio in peccaminosis, quarto in su- dum, quia excitatio si fit ab obiectis, pematuralibus. 25 solum est respectu potentiarum cog­ Circa primum arguitur contra istam noscentium vel appetentium. Si au­ promotionem, quia superfluit, et tem fit per aliquam alterationem, im­ quidquid ipsa facere potest, suffi­ primis id non requiritur in omnibus cienter fit per concursum simulta- causis; in quibus autem datur, non neum, quatenus in perfectione et 30 est aliud quam additio vel compleuniversalitate est prior nostra ac­ mentum alicuius virtutis vel dispo­ tione et ab ipsa voluntate Dei defi­ sitio ad agendum, quod totum non nitur et determinatur supponitque facit prædeterminatio illa. Ergo non alias conditiones causarum creatarum, apparet, ad quid ponatur. quæ in suo genere determinant ad 35 Respondetur non superfluere præacendum. Ergo non est necessarius dictam motionem, quæ ita neces­ saria est, ut causa inferior sit suboriste concursus prævius. Imo videtur solum proprius cau­ diuata et dependens a Deo non so­ sarum instrumentalium, quæ indigent lum ex parte effectus, sed etiam ex motione, quia non habent virtutem w parte ipsius causæ, ita quod habeat Deus potestatem et dominium in completam ad agendum. Ac denique si illo concursus ipsam causam, ut possit facere, quod 3 est qualitas, indigebit alia motione, illa faciat per suam propriam vir­ ut operetur, quia est virtus creata tutem, non autem expectare debeat ct sic indigens præmotione sup-« concursum ipsius, ut iam supra ponponitque agentia creata non habere deratum est. 1 Le I. 09. sq. n. 17.-22. incl. • /’α XXII. 125 a. • Lu — ut. 504 PHIL. NAT. I. P. Q. XXV. ART. III. Neque hoc est proprium cau­ Et ad ultimam instantiau, sarum instrumentalium, quia instru­ qua inquiritur, quid sit illa mot menta agunt ex præmotione non divina et quem terminum habvr.. quomodocumque, sed dante ipsam iam art. præc. respondimus, quoi virtutem agendi, ita quod tota ratio 5 ille motus non est per modum n? agendi sit motio. In causis autem et tendent ite ad aliquem terming principalibus, sed subordinatis et in­ adquirendum, sed est aliqua qi> ferioribus requiritur motio non ut litas producta a Deo per modo:; ratio agendi et virtus, sed ut appli­ motionis respiciens 1 eundem ternicatio et determinatio virtutis, ut hic io num. quem actio creaturas produce;, et nunc operetur in singulari et a quia non datur per modum actm Deo ad operandum moveatur. primi et virtutis, sed per modum Et quando dicitur, quod de­ applicationis ct determinationis id terminatur a conditionibus et circum­ unum tantum actum in singulari, stantiis aliarum causarum in suo is quo cessante illa quoque qualitas genere, dicimus verum esse, sed non otiosa est, et ideo dicitur dari pe sufficere, quia si requiruntur circum­ modum transeuntis. stanti® et conditiones causarum crea­ Nec dantur tot promotiones, gu/: tarum, cur excludetur conditio et effectus, sed quot operationes, ad determinatio causæ primæ? Præser- 20 quas determinatur causa creata. Potim cum causæ creatæ non possint test 2 autem una actio plures effectudeterminare nisi in virtute causæ inadæquatos producere, ut una illu­ primæ, quia ipsæ circumstantiæ et minatio solis plura generabilia. Per conditiones, quæ operantur hic et suam autem actionem 3 non deternunc ad determinandum alias cau- 25 minatur causa agens ad operandurj sas, procedunt a virtute creata, quæ applicative et effectivo, sed forma­ de se respicit speciem actus, quæ in­ liter in actu secundo constituitor differens est et indeterminata ad operans, per illam autem motionem operandum hanc circumstantiam et effective seu applicative ad oper.uiconditionem in individuo potius quam 30 dum ‘. Et ita hæc applicatio seu illam. Ergo quod talem circumstan­ motio reducitur aliquo modo ad tiam in individuo operetur, oportet genus illius potentiæ seu virtuti-, reducere ad aliquam causam, quæ quæ determinatur a Deo. determinet et tollat illam indifferen­ Et quando instatur, quod rirtiam. Et cum hoc non possit fieri suf- 35 tus ipsa sicut est ad speciem ficienter ab aliqua causa creata, quia ita ad singularitatem, respondetur vir­ est eadem ratio ac de reliquis quoad tutem operativam respicere singu­ indetcrminationem in individuo, opor­ laria prout contenta in specie sua tet tandem hoc reducere ad causam et cum indifferentia ad illa, hæc primam, quæ est extra omnem po- 40 vero præmotio ut tollens indifferententialitatem et indetcrminationem. tiam seu indetcrminationem et ap­ Quare non est dubium requiri motio­ plicans tantum ad unum individuum. nem causæ primæ, ut causa creata de­ Ideo non datur per modum virtutis terminetur, sicut requiruntur motio­ ad multa individua, sed per modum nes et conditiones aliarum causarum. 45 applicationis ad unum. Ët5 hac ra1 1 * * * Lu — reap i cl en a ... producet. Lu — Poteet ... generabilia. Lu Et per rua ru actionem. Lu — ad opemndum. Lu — Et ... plurca. DE SUBORDINATIONE CAUSÆ SECUNDÆ AD PRIMAM 505 Patet consequentia, quia est sup­ tione dicitur dari ad singulos actus, cum virtus et potentia detur ad positio antecedens, siquidem causât ipsum actum, et est determinata plures. Denique per hanc determinatio­ ad unum infallibiliter, et non est in nem dicitur unita causa secunda et 5 manu voluntatis illam ponere aut prima eo modo, quo aliquæ causæ positam avertere, cum veniat a prin­ uniuntur in ratione causandi. Quod cipio extrinseco; ergo non relinquit enim in aliis causis creatis non libertatem ad faciendum vel non fa­ est mirum, quod coniungantur ad ciendum. operandum, sicut coelum coordinatur io Nec habet hic locum vulgaris di­ cum causis inferioribus, cur diffi­ stinctio in sensu composito et di­ cile apparebit in causa prima re­ viso, quod potest oppositum in sensu spectu secundae, cum magis ad illas diviso, id est ex vi voluntatis sic necessaria sit! Idque pertinet ad motæ, licet non quantum ex vi auIll II immensitatem divinam, ratione cuius is xilii, quod est in sensu composito, est præsens omnibus rebus non so­ Nam contra hoc est, quia posita illa lum, ut in illo sint, sed etiam ut mo­ præmotione vel potest illi resistere veantur et vivant, ut dicitur Act. vel non. Si non potest, tollitur liber­ 17.1 Et ita illa motio Dei etiam per­ tas et contradicitur Concilio Tridentinet ad eius præsentiam et non est 20 tino sess. 6. cap. 5. dicenti: «Agere alia unio, quam immensitatis, qua liberum arbitrium motionem illam est præsens omnibus dando vitam recipiens, quippe qui illam abicere et inspirationem et omnia opera ope­ potest ». Si vero potest resistere et rando; præsertim, quia Deus est in illa stante oppositum facere, ergo rebus per mutationem ipsarum crea- 25 non est ultimo determinata ad hunc turanun, in quibus operatur quam- actum, sed adhuc indiget alia de­ cumque mutationem, ut docet S. Tho­ terminatione, siquidem adhuc habet mas 1. p. q. 8. art. 1. indifferentiam, ut possit oppositum. Secundo arguitur ex secundo ca­ Et unde constat, quod talis potentia pite contra hanc præmotionem in so numquam reducetur ad actum, si actibus liberis, quia hæc præmotio retinet potentiam ad illum, nisi forte tollit libertatem; ergo non est po­ manet impedita per appositionem nenda. auxilii, quod est non manere liberAntecedens probatur, quia illa præ­ tatem expeditam ad unum et ad motio ita est determinata ad unum 35 aliud. Respondetur negando antecedens. individuum, quod tantum ad illud applicat, et illa posita non stat Et ad probationem dicitur non pug­ retrahere, ut non sequatur actus, nare illam præmotionem determi­ cum sit infallibilis connexio eius cum natam cum indifferentia libertatis, actu, alias ex vi illius non infallibi- «> quæ est indifferentia activa seu uniliter moveret Deus causam, ut certi- versalitatis et potestatis, sed pugnare ficaretur do actu cius, sed deberet cum indifferentia suspensionis et ineipectare determinationem causæ. determinationis, quæ est indifferentia Ergo cum sit ultima determinatio passiva et potentialitatis, quam tollit aliam ulterius non expectans, ex na- « illa determinatio ad unum actum, tura sua infallibilis est; ergo tollit quasi vero non debeat dari libertas omnem contingentium et indifferon- actualis in singulari, quæ utique detiam libertatis. terminata est quoad suspensionem ’ 28. 506 PHIL. NAT. I. P. . XXV. ART. III. agendil, non quoad coactionem et ne­ actu, dum fit, non stat oppositim, | cessitatem. Et a præmotione causæ non fieri in sensu composito, id « ’ primæ dimanat non solum substantia utrumque actum coniungendo, bea et determinatio actus, sed etiam tamen potest oppositum in sensu di· 1 modus cius et singularitas, puta quod e viso, hoc est potestatem ipsam resit liber vel necessarius hic et nunc, spiciendo, quam conservat auxilinc, nec minus causât ista præmotio quam et actus. Et ita sensus compositus e ipsamet voluntas et anima, quæ est divisus, non est idem, quod posite radix actus et causât actum liberum vel ablato auxilio, sed ipso stante ή determinatum in singulari, et tamen io compositio et divisio secundum di­ talis determinatio non opponitur illi versas habitudines et respectus tali* * modo indifferentiæ libertatis, sed auxilii. Nam cum causet utrumque, exigit illum, quia conducit ad con­ scilicet determinatum actum et mo­ stituendum talem actum in singulari. dum indifferentiæ in ipso actu, seu­ Cur ergo causa prima, quæ est prima le sus compositus coniungit utrumque radix huius determinationis et sin­ simul et ponit in re, et sic non stat gularitatis et actus, non poterit si­ oppositum actum etiam ponere, quia militer prævia illa motione utrumque repugnat iste actus cum opposito influere, et determinatam substan­ simul. Sensus autem divisus fit contiam actus ct modum indifferentiæ 20 siderando auxilium sub una tantum eius? Et sic non est mirum id, quod ratione, scilicet quatenus dat vd miratur P. Suarez libro 1. de Auxiliis conservat modum libertatis in ope­ cap. 13. n. 2., quod voluntas partici­ rando; sic enim dividimus conside­ pet libertatem per illam motionem, rationem et officia auxilii, et sub quia illa motio est participatio et in­ 25 ista consideratione sic divisa potest fluxus quidam primæ radicis totius oppositum, quia conservat modus libertatis nostræ scilicet Dei operan­ indifferentiæ, qua oppositum pote', tis2. Unde antecedentia illius motionis sed cum hoc posse stat non facere non destruit rationem libertatis, quia nec 3 coniungere actum oppositum antecedit ut causans et fundans illam, so cum isto, licet modus operandi indif­ tollens autem indifferentiam suspen­ ferenter talis maneat, quod oppo­ sionis et indeterminationis, ut fiat situm actum possit secundum se, actus in individuo, cum modo tamen non cum isto coniungendo. Hæc enim libertatis, quo possit oppositum, sed coniunctio manet impossibilis, non 35 actus oppositus secundum se, etiam de facto non faciat. Et hinc patet ad id, quod op­ stante auxilio, sed non ad coniungenponitur contra sensum compositum, dum cum auxilio. et divisum, quod est idem ac dicere, Et quando dicitur, quod habere quod non potest fieri oppositum illam motionem præviam non est iu potentia consequente, id est taliter, 40 manu nostra, respondeo, quod licet quod consequatur effectus in re op­ non sit in manu nostra ex parte prin­ positus auxilio, bene tamen potentia cipii dantis, est tamen in manu nostri antecedenti, quæ solum respicit mo­ ex parte termini, ad quem datur, qub dum operandi causæ liberæ, quem datur ad operandum modo libero et conservat auxilium; sicut etiam 45 consequenter non tollendo aliquid a stante concursu simultaneo et ipso manu nostra, sed perficiendo. 1 Lu — agendi. ’ Lu — scilicet Dei operantis. • Lu — nec ,,, cum auxilio. DE SUBORDINATIONE CAUSÆ SECUNDÆ AD PRIMAM 507 Ex quo etiam patet ad replicam, sed ut coniunctus cum opposito, et quomodo possimus resistere illi præ- hæc coniunctio semper est impossibi­ motioni infallibili vel non resistere. lis. Et sic mutatur sensus divisus in Utrumque enim verificatur secundum compositum, sicut me sedente pos­ diversas considerationes. Nam utrum­ s sum surgere, et tamen non potest de que dicitur de ipso auxilio, ut in facto poni, quod surgam stante ses­ Scriptura: «Voluntati eius quis re­ sione, licet stante illa possim, sed 7 sistet! » Roman. 9. 1 Et Esth. 13. 2 non cum illa id coniungere. Ex quo etiam solvitur instanf Non est, qui possit resistere tuæ vo­ luntati ·■'. Et Augustinus lib. de Cor- 10 tia quæ solet adduci, quia si de rept. et Grat. cap. 14.3: « Deo vo­ facto aliquis faciat oppositum actum, lenti salvum facere nullum humanum de facto frustraretur auxilium; ergo resistit arbitrium ». Et D. Thomas si absolute potest facere oppositum, 1. 2. q. 10. art. 4. ad 3.: «Si Deus absolute potest frustrari. Respondetur movet voluntatem ad aliquid, im- ia enim mutari appellationem in illa possibile est, quod voluntas non mo­ consequentia, et ideo distinguenda veatur ». Quod vero possit ei re­ est. Si potest facere oppositum, po­ sisti, dicitur a Concilio Tridentino test frustrari, distinguitur: si potest sess. C. cap. 5. : « Quippe qui illam solum potestate antecedente, nego; abicere potest », et in Concilio Se- 20 si potest potestate etiam consequente nonensi in decreto 15. 4 fidei : « Au­ et in sensu composito, concedo. Nam xilium non est tale, cui resisti non frustrari auxilium dicit non quomo­ possit». Verificatur ergo, quod non documque posse facere oppositum, possumus resistere auxilio potentia sed tali modo, quod contra ipsum consequenti et in sensu composito et 25 auxilium, etiam prout descendit a coniungendo actum cum actu; pos­ Deo, possit oppositum. Et sic non sumus autem resistere in sensu diviso potest, sed solum in sensu diviso et et potentia antecedent i, scilicet quan­ potestate antecedente, id est quan­ tum est ex parte modi, quo per tale tum est ex motu ipsius indifferentiæ auxilium operamur. so et libertatis, quam conservat auxi­ Nec tamen inferri potest, quod lium. Itaque in istis consequentiis a si potest rosisti auxilio et fieri oppo­ posse ratione libertatis et modi ope­ situm ipso stante, quod non erit, in­ randi ad posse cum absoluta positione conveniens de facto ita poni. Re- effectus paralogizatur defectu appeltpondetur enim, quod possibile poni 35 lationis, Tertio arguitur ex tertio capite, in actu non est inconveniens, quando est possibile potentia consequenti et scilicet ex actibus peccaminosis. Nam absolute, non autem si solum sit si requiritur præmotio physica ad possibile potentia antecedente et in actus causæ creatæ, sequitur, quod .«ensu diviso, quia si ponitur in re. «o etiam requiratur ad actum peccati hoc ipso fit sensus compositus, quia5 ex parte entitatis materialis; siqui­ si in re ponitur stante G auxilio, non dem in illa producenda, in quantum solnm actus ponitur secundum se, entitas actus est, non minus depen11». 1 ». • n. 43. (Mlgno P. L·. XLIV. 012). ‘inno 1528. (Maori, Coll. Cone. XXXII. 1170 E). • iu +absoluto ponitur. • iu — itanto ... Impossibilis. 1 Lu — sed ... coniungcro. 508 PHIL. NAT. I. P. Q. XXV. ART. III. det voluntas nostra a Deo quam in quod operatur eandem entitatem pn entitate ceterorum actuum. Hoc au­ ea parte, qua entitas est, divin» mo­ tem est magnum inconveniens. Sic tioni subordinari debet et ab enim determinaret Deus voluntatem principiari id, quod entitatis et tead hunc actum in singulari, qui non e nitatis est in tali actu. Nihil enim potest a voluntate procedere nisi est aliud Deum principiare illum ac­ peccando, quod est multo magis iu- tum quoad entitatem, (piam quod vare et impellere ad peccatum, quam derivetur et participetur a Deo ut a qui persuadet vel imperat illud, tum prima radice entitas illius actus, licet quia causa physica fortius impellit. 10 nullo modo influat iu illum actum, et movet ad actum quam moralis, ut defectuosus est, nec moveat cau­ præsertim cum in ista præmotione sam, ut defective se habet in ope­ Deus incipiat determinare et red- rando, sed ut effective. Et quando instatur, quod Ali dere voluntatem ex nolente volen­ tem respectu actus, quem voluntas is operationi intrinsece est annexa malinon potest exercere nisi peccando; tia nec potest sine illa fieri a causa tum etiam, quia qui persuadet ali­ creata: Respondetur, quod est an­ quod malum, non persuadet qua­ nexa illa malitia illi actui non abso­ tenus malum, sed quatenus utile lute, ut entitas est, sed ut a tali prinvel delectabile, et tamen quia illi 20 cipio originatur, scilicet a creatura1 annexa est malitia nec potest ex­ deficiente. Ad id enim, quod est posi­ erceri ab altero nisi peccando, at­ tivum et entitativum in tali motione tribuitur malitia ipsi persuadenti vel quatenus entitas est, non sequitur moventi morali ter, ergo multo magis defectus, sed ad entitatem ut dim: attribuetur Deo præmoventi et de- 25 nutam et minus habentem de pleniterminanti physice ad talem actum. tudine essendi. Et sic præmotio vel Respondetur, hoc argumentum concursus ad entitatem, et non nd late tractari a P. Suarez libro 2. de diminutionem vel modum deficiendi Auxiliis cap. 2. et Vazquez 1. p. disp. entitatis, nullo modo, nec per acci99. cap. 4., qui hoc urgent contra 30 dens, est causa defectus, cum potius nostram sententiam. Supponendo au­ tendat ad oppositum et sit causa, tem, quod Deus nullo modo con­ no malitia illa totum bonum cor­ currit ad peccatum includendo de­ rumpat, sed aliquid bonitatis et en­ formitatem (et do hoc loquuntur titatis relinquatur in actu. Et ad instantiam de causa mo­ omnes auctoritates, quæ nimis in hac parte exaggerantur), quod at­ rali respondetur, quod licet causa tinet ad entitatem peccati, non mi­ physica vehementius et intimius in­ nus debet solvi argumentum propo­ fluat quam causa moralis, quæ ex­ situm ab oppositis auctoribus, qui trinseca est, tamen modus operandi negare non possunt Deum concur­ causæ physicæ magis præcisivus œt rere concursu simultaneo ad enti­ ad effectum quam causa moralis, tatem peccati. Constat autem, quod quia causa physica agit actione fun­ non minus attribui potest, quod sit data in activitate agentis, et quanto causa peccati cooperator quam præ- superior est agens, tanto activitas est operator. Dicimus ergo, quod sicut maior et purior a potentialitate et ille actus ex eo, quod habet entita­ defectu. Et sic eius actio non attin­ tem, debet derivari et descendere a git nisi id, quod in effectu de actuali­ Deo, ita ipsa causa secunda ex eo, tate participat et a defectu recedit, 1 lu — a creatura DE SUBORDINATIONE CAUSÆ SECUNDÆ AD PRIMAM 509 quia eius ratio formalis operandi, I sub qua præcise operari potest, solum Articulus IV. est activitas, et non defectus. At vero mimu moralis non influit activitate UTRUM CAUSA PER ACCIDENS, UT sua, sed proponendo obiectum et ita 5 CASUS ET FORTUNA, INVENIATUR non magis præscindere potest a de­ IN SUBORDINATIONE CAUSARUM. fectu secuto in operatione, quam prae­ scindat ipsum obiectum, quod cum Multa Philosophus de causa per i deformitatem includat nec ab ea praescindat, movens mediante obiecto io accidens disputavit in libro 2. agendo a deformitate etiam non præscindit. de casu et fortuna. Breviter tamen Et hinc patet, quomodo Deus inci­ quid sit et in quo consistat, per se­ piat movere ad illum actum. Non quentes propositiones explicabimus. enim præmovet excitando et propo­ Dico ergo primo: In communi nendo obiectum, licet ad entitatem n> loquendo causa per accidens, ut excitationis concurrat. Et similiter in­ opponitur causæ per se, dicitur du­ cipit movere ad id, quod entitatis est, pliciter, vel quia deest illi propria sub ratione effectus, et 1 hoc etiam forma aut quia deest illi proprius modo facit ex nolente volentem quan­ finis, quia scilicet non ex proposito tum ad entitatem, nullo vero modo 20 operatur, sub ratione defectus, licet ille se­ Sumitur hoc ex Aristotele in cap. quatur ex modo agendi ipsius crea­ 5. secundi libri 2. Et notandum, tura. Nec Deus tenetur illum concur­ quod illa particula per accidens ” sum evitaro, sed potius tamquam uni­ dupliciter sumitur: Uno modo per versalis provisor debet causas relin- 25 accidens, id est per aliud, sive ilquere iuxta suas naturas, et illi en- lud aliud per se et necessario re­ titati talis actus dare locum, qui quiratur sive non, qua ratione om­ debetur in universo actioni defecti- nes causæ creatæ per accidens ope­ bili. Nec voluntas in eo peccat, quod rantur, id est per virtutem accidensequatur istam præmotionem Dei, 30 talem, quæ tamen proprie et 3 per sed quia non eo modo sequitur, quo se atque intrinsece est virtus. Alio Deus movet, scilicet præcise id, quod modo per accidens dicitur illud, entitatis est, agendo, sed modo de- quod convenit non simpliciter et per fectuoso et substrahendo se ab eo, se. Et hoc ideo est, quia accidens quod positivum et bonum est in illa 35 aliud est proprium et aliud comentitate actus, sicut claudicatio tibiæ mune. Accidens proprium licet sit nullo modo est ex virtute anima' distinctum a subiecto, habet tamen moventis, sed ex curvitate tibiæ non connexionem per se eum illo, ac­ obedientis motioni illius virtutis. cidens autem commune non habet; Ultimo potest argui ex superna- <0 et ideo convenientia primi accidentis toralibus, quomodo scilicet distin­ non opponitur ei, quod per se, bene guatur gratia efficax a sufficienti tamen convenientia secundi. Loquimur ergo in præsenti de eo, penes istam præmotionem. Sed hoc theologis relinquimus, ne naturalis quod est per accidens hoc secundo philosophus supernaturalia speculo- « modo, et sic dicimus, quod contingit esse causam per accidens illo duplici tur, sed credat. 1 Au —ct ... ontttatcm. 1 190 b io. 1 Lu — ct ... Intrinsece. J-H· Oil·! I »f 510 PHIL. NAT. I. P. Q. XXV. ART. IV. modo, vel quia deest habitudo ad et secundum propositum fiunt propter l propriam formam, ut cum dicitur finem » 2. Quæ definitio convenit ci- I album ædificat; albedo enim non est sui excepta ultima particula, eo ■ forma, ad quam sequitur ædificatio, quod casus etiam in irrationalibr· licet sit in subiecto ædificante, et talis 5 invenitur, sicut casu acceuditur igni. | causa per accidens opponitur quarto in silva, vel lapis cadit et percutit. modo per se, in quo explicatur id, se­ Dicitur autem fortuna causa per ac­ cundum quod causa. Vel potest sumi cidens reductive, sicut id, quod « ex defectu habitudinis ad proprium per accidens tale, reducitur ad id, finem, ut si fodiens sepulcrum in- io quod est per se. Dicitur autem cau-j, venit thesaurum, dicitur per accidens et non effectus, quia id, quod eet invenire, quia non intendebat illam effectus, est fortuitum seu ex for­ inventionem. Ex defectu ergo finis tuna proveniens, non fortuna ipa. vel formæ, quæ sunt principia a- Si enim fortuna esset effectus, et is non causa, restabat inquirendum, a gendi, dicitur causa per accidens. Et primus modus causæ per ac­ qua causa proveniret, et cum non cidens dupliciter dicitur: Uno modo, sit a causa per se, debet esse per quia coniungitur formæ agenti per accidens. Dico tertio: Omnes causæ se, ut cum dicitur musicus ædificat, musica coniungitur arti ædificandi. 20 tæ, quæ coordinantur inter se, sunt Alio modo, quia coniungitur cum capaces casus et îortunæ. Respectu effectu per se, quia scilicet attingit vero causæ primæ nihil fortuitum aliquid, cui alius effectus est an­ vel casuale datur. Hæc conclusio sumitur ex Divo nexus, ut in removente prohibens, sicut qui removet columnam, est 25 Thoma 1. p. q. 115. art. 6. et 3.Codcausa descensus lapidis, qui non 0- tra Gent. cap. 86. in fine, ubi etiam ritur ab ipso removente, sed a gra­ causis cœlestibus attribuit rationc-π; vitate, et similiter persecutio tyran­ casus seu causæ per accidens. Iu norum est causa per accidens pa- quæst. vero 116. art. 1. removet ratientiæ martyrum per modum occi-30 tionem fortuiti a Deo; omnia enin: subduntur divinæ providentia?, qua sionis. Dico secundo: Casus et fortuna ex proposito operatur. Ratio huius fundatur in duplici pertinent ad causas per accidens, quæ dicuntur agere præter intentionem. propositione: Prima est, quod nulli Constat hoc ex Aristotele in 2.35 creaturæ convenit omnium cogni­ libro cap. 5. 1 Differunt autem ca­ tio saltem respectu eorum, que sus et fortuna, quia casus magis sunt supra se. Secunda, quod nulli communiter se habet, fortuna vero creaturæ subduntur omnes causæ, solum invenitur in rationalibus. Ne­ præsertim liberæ, quæ in multis que enim dicitur lapis vel brutum w actionibus solum pendent a Deo. bene fortunatum, et hoc ideo, quia Ex his enim deducitur, quod multi bona fortuna est valde affinis feli­ effectus possunt consequi casuali­ citati; dicimus enim bene fortunatos ter, quia quod ignoratum est ab esse felices, felicitas autem solum aliquo, potest fieri præter eius inconvenit rationali naturæ. Dicitur 45 tentionem, ut si angelus inbeatur & ergo fortuna «causa efficiens per Deo facere aliquid, ex quo sequitur, accidens in his, quæ raro contingunt, quod quidam convertantur, et hoc * ΙΟβ b 10. • Pbyw. II. c. β. (197 α 5). DE SUBORDINATIONE CAUSÆ SECUNDÆ AD PRIMAM 511 sibi ignotam est. Et similiter, si ali­ iungitur. V. g. inventio thesauri cui non subduntur omnes causæ, po­ coniungitur fossioni terræ, quæ per test concursus et combinatio aliqua se est intenta, et album-musicum causarum fieri, in quam non influat, coniungitur homini, qui est per se et respectu eius erit casualis effectus s capax albedinis et etiam musicæ. Dico ultimo: Fatum est ipsa ordi­ secutus, sicut quod aliquid sit album, habet causam, et similiter quod sit natio et dispositio causarum creata­ musicum; sed hæc coniunctio „ al- rum derivata a divina providentia bum-musicum ” non habet causam. ad executionem effectuum, quos per Oppositum vero accidit respectu Dei, 10 ipsas ordinat et disponit exequi. quia ipse nihil potest ignorare, et sic Sumitur hæc conclusio ex D. Thoma non potest aliquid præterire eius pro­ 1. p. q. 116., præsertim art. 1. et 4. videntiam. Et similiter nihil præteFuerunt autem de fato diversæ rit eius causalitatem; quomodocum­ sententiæ vel errores apud antiquos, que enim combinentur causæ, hæc is quos ad duo principalia capita reduipsa combinatio et coniunctio est ex cit S. Thomas. Cum enim inter ef­ participatione Dei, quia hoc ipsum fectus alii sint necessario et immu­ potest intelligere et consequenter or­ tabiliter provenientes, ut motus coe­ dinare ac disponere vel impedire. lorum, alii vero mutabiles et casui Dico quarto: Recte dicitur om-20 subiecti, de primis non erat aliqua nem causam per accidens reduci ad difficultas, cum clare constet illa aliquam causam per se. esse naturaliter disposita et ordinata. Et hoc axioma est valde commune, Circa casualia vero et contingentia sed potest habere falsum et verum erat tota difficultas, et in hoc quidam sensum. Primo enim potest esse 25 ad nullam causam superiorem reducesensus, quod omnis causa per acci­ bant res istas casuales, et sic omnino dens reducitur ad aliquam causam tollebant fatum. Alii vero reduce­ per se proximam et part icularem, cau­ bant omnia fortuita ad causam supe­ sativum 1 per se illius effectus, tam­ riorem, quam dicebant esse coelum, quam derivata et originata ab illa. 30 et ita ponebant fatum non a Deo Et hic sensus est falsus, quia multi sed a coelo derivari, quo sensu sancti sunt effectus per accidens, qui non Patres sæpius a nomine fati abhor­ originantur ab aliqua causa per se, rent, quatenus attribuitur sideribus sicut quod album sit musicum, non subicientibus sibi humanas actiones. habet causam, cum sit ens per ac­ Et ideo primi erraverunt sub­ cidens, quod non est unum ens, ne­ trahendo a divina providentia res que vere ens. Et sic docet D. Tho­ mutabiles et casuales, secundi vero mas 1. p. q. 115. art. 6. subiciendo omnia casualia coelo, quod Secundus sensus est, quod omnis constat esse falsum, tum in his, quæ effectus seu causa per accidens re- tem esse spiritualem, nec repugnare, ergo non consistit instrumentum in quod sublectetur in corpore, quia agendo per impressionem virtutis ex datur modo quodam virtutis incompletæ et transeuntis. Ita docet 3. p. motu causæ superioris. Confirmatur, quia illa virtus per q. 62. art. 4. ad 1. et in 4. dist. 1. motionem data instrumento vel est <5 q. 1. art. 4. 2 et in q. 27. de Veritate ipsi effectui omnino proportionata et art. 4. 3, ubi in solutione ad 5. docet, An vero ista motio respiciat termi­ num in ipso instrumento producen­ dum, dicemus solutione ad ultimum. » Lu fmproportlonata effectui spirituali. • Pa VII. 461 b. • Pa IX. 121. 520 PHIL. NAT. I. P. Q. XXVI. ART. I. « quod illa virtus proprio neque est partes constituentes, quædam ut ne­ corporea neque incorporea; corpo­ xus et colligationes earum. Igitur reum enim et incorporeum sunt dif­ virtus, quæ non datur ut per se opeferenti» entis completi, sed proprie rativa, sed ut continuativa cum alh dicitur virtus ad incorporeum, sicut 5 principaliter operante, dicitur dari motus magis dicitur ad ens quam per modum motus, quia licet ope· ens ». Itaque virtus illa cum propor- rativa sit, non tamen hoc habet tionari debeat effectui potius quam nisi ex continuatione actuali ad vir­ subiecto, eo quod subiectum elevat tutem principalis agentis, cui miniad efficiendum ultra se, si esset virtus io strat et servit, dum actu operatur, corporea, restabat difficultas, per quid et ideo dicitur per modum motu? proportionetur effectui supernatu­ dari. Et talis virtus licet spirituals ral! faciendo. Et similiter licet spe­ sit, potest subiectari in re corpore, cies intentionalis in entitate non ad- non absolute, sed quatenus obedien * æquetur obiecto, in virtute tamen is et subicibilis est spiritui, et a foradæquari debet et eiusdem ordinis tiori Deo. Naturaliter enim corpnj esse, ut si obiectum est spirituale, subicitur spiritui et eius impresaospecies non potest esse corporea, si nem ac motum recipit; sicut etiam obiectum supernaturale, species pro­ anima rationalis, licet in se spirituali; pria supernaturalis esse debet ; si 20 sit, potest tamen substantialiter inobiectum increatum, species propria formare corpus, quia non est sub­ debet esse increata in spiritualitate. stantia completa sicut angelus, sed Et similiter virtus licet accidens sit, incompleta. Similiter ergo accidens eiusdem tamen ordinis et propor­ incompletum et per modum motus 25 poterit informare corpus eique inhationis cum effectu esse debet. Ad difficultatem ergo attactam, rere et actuate. Et hoc ideo, quia quomodo virtus incorporea in sub­ corpus non solum est entitas ma­ iecto corporeo esse possit, S. Tho­ terialis, sed etiam obediens spiritui mas perpetuo respondet cit. locis, in ordine ad aliquos effectus spirituaquod virtus spiritualis incompleta et 30 les, ut ad movendum et excitandum per modum motus bene potest sub­ intellectum per sensus et alia similia. lectari in re corporea, non tamen Debet ergo esse capax recipiendi virtus per modum permanentis et motus spirituales, nec tamen simi­ in esse completo et perfecto. Nec liter spiritus est capax motus corintelligimus nomine virtutis trans- 35 porci, quia spiritus non obedit coreuntis et permanentis virtutem, quæ pori nec corpus agit in illum ncc parvo tempore vel multo duret, hoc per illum causât effectus corporeos. enim per accidens est, sed intelli­ Et per hanc Philosophiam melius gitur virtus transiens et permanens intelligitur, quomodo angelus suo spicompleta vel incompleta ratione mu- « rituali actu moveat ccolum, quomodo neris et officii, quod exercet. Quædam intellectus agens utatur phantasmate enim virtus datur per se primo et ex ad speciem intelligibilem producen­ natura sua ad constituendum rem in dam, et voluntas moveat appetitum ratione principii operativi, quædam sensitivum, ac denique potentia suad continuandum et subordinandum 45 perior vires inferiores imprimendo aliquid alteri principaliter operanti illi per modum transeuntis motus tamquam illi ministrans in operando, suos. et sic operans non per se primo, sed Ad difficultatem insinuatam in ministerialiter, sicut etiam in entita- argumento de instrumentis coniunctibus quædam dantur ut principales w iis iam sæpe diximus, nos non | DE INSTB UMENTIS loqui de illis, quia proprie non sunt existcndi in subiecto. Motio autem instrumenta, sed virtutes ipsarum instrumenti et qualitas divini auxilii causarum principalium J, quæ hoc dati per modum concursus, non ad ipso quod sunt coniunctæ vel ab ipsa supplendum habitum et virtutem, substantia profluentes, sine alia nova non solum ratione status imperfecti, motione superaddita virtutem agendi sed etiam ex propria natura non sunt habent ab ipsa substantia, eo quod per se primo operativæ, sed ut deser­ vientes alteri priori et principaliori. virtutes illius sunt. Ad aliam vero difficultatem de Et si instes: Nam illa Dei motio quibusdam causis principalibus, quæ 10 præbet ipsi instrumento virtutem in wn movent nisi ut molat, dicitur, actu primo, ergo solum dat suffi­ quod illæ non movent ut motæ ta­ cientiam, et non efficaciam, quia ef­ liter, quod ly „ motæ ” sit tota ra­ ficax concursus non dat actum pri­ tio causandi, sed solum conditio vel mum operandi, sed applicationem coadiuvatio requisita, qua posita ip- is eius ad actum secundum. Et sic ultra sarum virtus ut principalis operatur. motionem, qua instrumentum ap­ Ad confirmationem responde­ plicatur ab agente per modum ele­ tur ex dictis, quod virtus illa instru- vationis et virtutis, requiretur alia mentalis est proportionata ad effec­ motio efficax ad operandum, sicut tum producendum, distinguo: pro-20 in aliis causis principalibus eritque portione virtutis ministerialis et præ- illa virtus per se operativa. rapponentis aliam priorem virtutem, Respondetur utrumque effectum 3 qua derivatur tamquam a princi­ dari in instrumento mediante mo­ paliori, concedo; non præsupponente tione Dei elevativa, quia et constialiam priorem, cuius gerat vices et 25 tuitur in actu primo ipsa motione, cui deserviat derivando ex ipsa ef­ ut elevativa est, et applicatur ad ope­ fectum, nego. Ad rationem autem randum efficaciter, quatenus actualis causæ principalis requiritur virtus, usus instrumenti est. Non enim re­ quæ per se primo sit operativa, et pugnat utrumque convenire eidem non ex ministerio et derivatione ac- 30 motioni, quia ex actuali usu et mo­ tanti alterius. Neque exempla in con­ tione causæ principalis descendit in trarium allata quidquam obstant, ipsam causam antecedents! ad exi­ quia ad actum prophetiæ vel ad tum operationis, et quia datur ut actum amoris et visionis, quando sine virtus solum deserviens actuali opehabitu caritatis et luminis produ- 35 rationi et ut ministrans et applicans enntur, requiritur aliqua qualitas sup­ virtutem causæ principalis ad pas­ plens vicem habitus, et ideo per se sum et effectum, circa quæ operatur, primo operativa est ex natura sua, non est virtus principalis, sed mini­ licet statum habitus non habeat. Et strans coniuncta ipsi actuali operaideo per modum transeuntis dicitur « tioni. Non tamen poterit similiter dari ratione status, quia licet ex concursus siinultaneus movere cau­ natura sua deberet esse firmiter et sam et concurrere ad effectum, quia perfecte in subiecto, utpote per mo­ identificatur cum effectu et actione, dum habitus, tamen quia de facto non cum causa. non existit permanentor sicut alii 45 Ultimo arguitur : Vel illa motio habitus, sed in statu imperfecto, di­ est aliquid impressum instrumento citur dari per modum dispositionis vel non. Si non, ergo per talem motranseuntis, scilicet quoad statum tionem non magis redditur instrufi I 521 1 Lu — principalium. 522 PHIL. NAT. I. P. Q. XXVI. ART. I. mentum actuatum ad operandum per loquendo, quæ qualitatem producat ipsam quam sine ipsa, quod est in ipso instrumento ut terminum, destruere fundamentum nostrum. Si sed ipsa motio est qualitas movens et est aliquid impressum, vel est motus producens. Sed reductive potest ad physicus, et sic habebit suum ter­ 5 alterationem pertinere, sicut quaeli­ minum, v. g. qualitatem, si est al­ bet immutatio per qualitatem ali­ teratio, vel ubi, si est latio, et tunc quam factam largo modo loquendo ille terminus, et non motus consti­ alteratio dicitur, et sicut illa virtw tuet instrumentum in actu primo. instrumenti est quid incompletum in Si vero est motus aliquis nobis igno- io genere virtutis, ita et in genere altetus, ad minus hoc ipso, quod est rationis. Vere tamen aliquid impri­ motus, est aliquid imperfectius ipsa mit in ipsum instrumentum ab ac­ re producta, et sic non poterit suf­ tione principalis agentis productum ficienter constituere instrumentum in et derivatum et in ipso genere viractu primo respectu rei perfectioris, is tutis incompletum. Nec obstat, quod præterquam quod vademus instru­ producat effectum perfectiorem, quia menta separata qualitate aliqua con­ ut dicit D. Thomas q. 27. de Veritate stitui in actu primo, ut sagitta vel ba­ art. 4. ad 6. 3, « incompletus motus culus cum impulsu aliquo moventur. potest esse causa eius, quod comple­ Confirmatur, quia per illam mo-20 tum et supernaturale est, non per tionem nihil aliud habet instrumen­ modum virtutis principalis, sed intum quam subici et subordinari strumentalis ». Et hoc relinquit in­ causæ principali, quod nihil est a- strumentum sufficienter proportioliud quam obedientialiter se habere natum ad operandum per modum ad illam. Sed in creatura datur po- 25 instrumenti deservientis, non sicnt tentia obedientialis, ut in ea vel requiritur ad causam principalem. media ea fiat quidquid creator dis­ Instrumenta vero, quæ operantur per posuerit, ut S. Thomas dicit in 3. impulsum, non operantur per quali­ dist. 8. q. 2. art. 3. ad 4. 1 Igitur tatem completam et perfectam, sed ad rationem instrumenti in actu 30 per modum motionis datam, ut suprimo superfluit alia motio præter pra q. 23. ‘ de impulsu diximus. istam potentiam obedientialem. Ad confirmationem dicitur po­ Respondetur aliquos, quos refert tentiam obedientialem, de qua lo­ et impugnat Caietanus 3. p. q. 62. quitur D. Thomas, non importare art. 4. 2, sentire, quod illa motio pro- 35 instrumentaient virtutem aut posiducit aliquem terminum in ipso in­ tivam habitudinem seu proportio­ strumento. Ceterum falsum hoc est, nem ad effectum supernaturalem, sed cum instrumentum non moveatur capacitatem tantum per modum non ad acquirendum sibi, sed ad mo­ repugnanti» ad obediendum Deo, vendum alia. Est ergo ille motus 40 sive ut in ipsa creatura aliquid reciqualitas aliqua per modum trans­ piatur, sive ut per eam aliquid fiat, euntis et motionis, sicut impulsus in et hæc est congenita cuicumque eresecuri, virtus in Sacramentis; non aturæ seu ipsa entitas creatura ut autem motus est ad qualitatem. Et obediens Deo. Sed ultra hanc poita negamus esse alterationem proprie 45 tentiain obedientialem requiritur a· ' Pa VII. 697 o. • Xtl. 25. η. Π. • Pa IX. 421 b. 4 art. 2. (472 b 10, 173 a 23) f DE INSTRUMENTIS 523 dum ultra propriam virtutem, requi­ ratur aliqua actio in ipso instrumento, quæ ab ipso secundum propriam vir­ tutem procedat et ulterius elevetur a causa principali; an vero, etiamsi instrumentum nihil omnino agat per propriam virtutem, possit ex sola impressione principalis agentis instrumentaliter operari. Et præcipue habet locum ista difficultas in instru­ mentis Dei. Creaturæ enim non utuntur instrumentis nisi tamquam ad­ miniculis, quibus adjuvantur, sicut artifex utitur acumine serræ ut necessariæ sibi ad scindendum, et an­ gelus applicat activa passivis ut indigens activitate eorum. Deus au­ tem utitur instrumentis, non ut in­ digens illis, sed ut communicans eis, ut sibi cooperentur. Et ita difficultas est, an, ut instrumentum sit elevabile Articulus II. etiam a Deo, requiratur aliqua pro­ pria ipsius actio, quæ suscipiat ele­ UTRUM IN OMNI INSTRUMENTO vationem causæ superioris; an vero REQUIRATUR ALIQUA PEOPEIA etiam sine ulla propria actione possit OPERATIO AD EFFECTUM PRIN­ talem motionem recipere et operari. CIPALIS AGENTIS. Circa quam difficultatem P. Suarez tom. 1. 3. p. disp. 31. sect. 9. et Supponimus per illam virtutem, alii existimant non requiri propriam qua instrumentum a causa principali 3o operationem instrumenti, ut a causa movetur ad agendum ultra se, at­ principali assumatur, quod ibi probat tingere ipsum effectum principalis discurrendo per omnia genera instru­ agentis, et non solum aliquid ante- mentorum Dei, naturæ et artis. Inter cedenter se habens ad ipsum, quia thomistas autem etiam est varietas vel illud, quod attingit antecedenter 35 in hac parte. Nam Ferrariensis 2. Conad effectum principalis agentis, est tra Gent. cap. 21. circa sextam ratio­ ipsi proportionatum, et non excedens nem D. Thomæ 3 requirit in instru­ propriam virtutem, vel excedit. Si non mento propriam actionem distinctam excedit, non respicit ipsum instrumen- ab ea, quæ sibi communicatur a sutaliter, sed principalit er. Si excedit, <0 periori agente. Et sequitur Nazarius pari ratione poterit attingere virtute 1. p. q. 45. art. 5. controv. 2., Alvarez excedente, sibi2 communicata a prin­ 3. p. disp. 66. et alii. A4 vero Caieta­ cipali agente, effectum principalem. nus 1. p. q. 45. art. 5. 4 et Bafiez ibi­ Qcare tota difficultas est, an, dem conci. 4. requirunt quidem actio­ ut elevetur instrumentum ad agen- «s nem propriam in instrumento reliqua vis impressa instrumento, ut ipse D. Thomas in illo eodem loco cit. et in aliis inultis a nobis cit. aperte docet. Nam potentia obedientialis so­ lum potest constituere aliquid ut elevabile, non ut elevatum. Requiritur autem ad instrumentum determinata virtus elevans, tum quia potentia obedientialis de se est indifferens ad omnia, quæ Deus velit per illam ope­ rari, et sic pro determinatis effectibus oportet determinari; tum quia requi­ ritur positivais ordo et proportio ad effectum producendum in ipso instru­ mento producente, ut ostensum est. Potentia * 1 autem obedientialis non importat positivum ordinem ad ef­ fectum, sed non repugnantiam ad Deum, ut moveat ipsam. 1 1 • • Lu — Potentia ... ip*am. Lu — «ibi ... ftgen to. /z XIII. 410. η. IX. Zz IV. 472. η. XVI. 524 PHIL. NAT. I. P. Q. XXVI. ART. II. spectu effectus principalis agentis, non acuitatem, et facere lectum, ut est tamen distinctum terminum realiter, instrumentum artis, subdit, ; bandum, quod si requiritur actio causa efficiens nostræ resurrectionis, propria instrumenti praevia ad ele­ in quantum humanitas eius, secun­ vationem causæ principalis, etiam dum quam resurrexit, est quodamrequiretur aliquid productum tam- 3o modo instrumentum Divinitatis ip quam dispositio ad effectum prin- sius ». Et advertit ibi Caietanus cipalis agentis. Ideo enim negat quod resurrectio Christi se habuit ui D. Thomas 1. p. q. 45. art. 5. posse conditio ad hoc, ut humanitas Christi dari instrumentum creationis, quia esset instrumentum resurrectionis noinstrumentum debet operari dispo- 35 stræ, et similiter passio, ut esset in­ sitive ad effectum principalis agen­ strumentum remissionis peccatorum. tis, quod in instrumento creationis Quare humanitas passa et resuscitato non invenitur, quia nullum præsup- est instrumentum Divinitatis, me­ ponit subiectum. Sed si non requi­ diantibus tamen actionibus, quas Iaritur, quod producat aliquid in ipso . 20 mutatur in aliud. Circa secundum refert primum duas opiniones antiquorum circa mix­ QÜÆSTIO PRIMA. tionem: Prima dicebat fieri mixtionem per divisionem in partes minutissimas, DE GENERATIONE quæ secundum se divisibiles, sed ad sen- 25 SUBSTANTIALI. sum non amplius divisibiles apparent, sicut si farina tritici misceatur farina; hordei. Secunda dicebat, quod mixtio Tria sunt, a quibus differt gene­ fit per divisionem in minima, quæ non solum secundum sensum, sed et iam se- 30 ratio, scilicet ab alteratione, a cor­ eundum se non sunt amplius divisibilia. ruptione et a creatione, et con. actio ipsa) est terminus alterationis. Ecce, quomodo D. Thomas et fatetur Si autem substantia resultaret ex « corruptionem esse terminum altera­ ipsa, non diceretur generatio esse tionis sicut et generationem ipsam, terminus alterationis, sed res ipsa et tamen corruptionem dicit ad pri­ genita. Si ergo generatio ipsa est vationem terminari, atque adeo si­ terminus alterationis, ergo est di­ militer generat io t erminabitur ad opstincta actio ab ea. w positum privationis, quod est forma. DE GENERATIONE SUBSTANTIALI 559 Ergo sentit generationem et cor- cit immediate antea extitisse et vir­ mptionem non solam esse quid di­ tualiter manere in instanti genera­ stinctum ab alteratione tamquam ter­ tionis. In hoc enim fundamus totam minum productum seu resultantem, vim rationis factæ, quia repugnat sed tamquam actionem, utpote quæ s fieri aliquid per resultantiam, et non per novam actionem hoc ipso, quod respiciat terminum. Fundamentum autem assertionis non existit, sed habet incomposipositæ est, quia alteratio, quæ toto bilitatem aliquid cum illo, quia re­ tempore antecedente instans gene­ sultantia, ut distinguitur ab actione, rationis procedit, existit in subiecto io fundatur in connexione necessaria desinente et corrupto; ergo non po­ et per se unius cum alio, ita ut exitest ex tali alteratione resultare ipsa stente illa existât alia resultans, quia substantia genita, nisi intercedat eadem actione fiunt, et cessat prima, nova et distincta actio producens cessat secunda, sicut ipsa passio re­ ipsam substantiam. is sultat ex essentia et existit cum illa. Antecedens constabit infra art. 6. Sed alteratio, ut est actio et motus, et 7. concediturque ab auctoribus op­ in ipso subiecto, quod corrumpitur, posite sententiæ, eo quod alteratio desinit, et non existit in instanti ge­ non subiectatur in nuda materia, nerationis; ergo ex illa non resultat cum sit motus, sed in composito. res genita, nec per resultantiam habet Ante instans autem generationis non esse ex illa, cum potius sit incompadatur compositum generatum, sed tibilis cum illa in eodem instanti. corrumpendum in instanti generatio­ Quodsi dicas intercedere hanc nis; ergo in illo subiectatur alteratio. connexionem, quia dispositio illa né­ Consequentia autem probatur, quia cessitât ad generationem: Respon­ non potest resultare generatio ex detur intercedere connexionem et alteratione in eo subiecto, in quo necessitatem unius actionis cum al­ existit alteratio, siquidem illud cor­ tera actione, id est actionis alterarumpitur per generationem, et sic tivæ cum generat iva, et sic necessiin eo non resultat generatio, cum tatur agens ad illam secundam actio­ sint incompatibilia res, quæ genera­ nem ex suppositione primæ, sicut tur, et subiectum, in quo est altera­ posito assensu praemissarum necestio illa antecedens ad instans gene­ sitatur intellectus ad assensum con­ rationis. Si autem resultat generatio clusionis, et tamen assensus conclu­ in alio subiecto, in quo alterat io non sionis est distinctus actus ab assensu existit, quia corrumpitur ad corrup­ præmissarum. Hæc tamen connexio tionem subiecti, ergo non potest re­ actionum supponit generationem esse sultare cx ipsa talis generatio, alio- actionem distinctam, alioquin non quin resultaret ex ipsa id, quod de­ sequeretur ex vi connexionis ut di­ droit ipsam. Hoc autem est impos­ stincta a prima, non autem, quod sibile, cum resultantia fundetur in eadem actione, qua fit unus terminus connexione necessaria et per se unius siue nova actione, resultet alius in cum alio, non autem potest habere vi solius connexionis sicut passiones connexionem necessariam per modum propriæ. AD PRIMUM FUNDAMENTUM OPPO­ resultanti® cum eo, cum quo est SITUM desumptum ex auctoritati­ incompatibile. Unde non potest dici, quod ad bus D. Thomæ respondetur, quod istam resultantiam requiritur, quod quando dicit generationem esse alteratio existât in eodem instanti, terminum alterationis, sensus est, in quo generatio resultat, sed suffi­ quod est finis illius tamquam actio 560 PHIL. NAT. III. P. Q. I. ART. principalior, ad quam ordinatur al­ nerare sibi simile, in quantum per teratio, non tamquam ad rem pro­ eius virtutem disponitur materia, ductam per resultantium, sed tam­ non producendo vel educendo for­ quam ad actionem distinctam, quæ mam ex materia, sicut aliæ genera­ præsupposita alteratione ut dispo­ 5 tiones, sed quia disponendo materiam nente oritur necessario a generante, unit illi formam et sic illam attingit sicut si diceretur, quod assensus ut unitam. Quæ expositio sumitur ex conclusionis est terminus assensus ipso D. Thoma q. 3. de Potentia præmissarum. Quod ex ipsa doctrina art. 9. ad 6. *, ubi inquit, quod iu D. Thomæ manifestum fit. Dicit io aliis generationibus «generans est enim Quodlib. 11. art. 4. \ « quod causa ipsius formæ, in anima autem per alterationem materia disponitur rationali est causa unionis talis form:? ad formam et per motum localem cor­ ad materiam per hoc, quod, disponit pus luminosum accedit ad situm, in materiam ad eam, nec oportet, quod quo illuminat, et secundum hoc dici- us sit causa ipsius formæ ». An vero, tur, quod generatio et corruptio sunt sicut cum producitur forma in aliiterminus alterationis et illuminatio generationibus, et datur distincta motus localis». Et similia dicit 1. p. actio producens formam ab altero· q. 53. art. 3., ubi parificat motum tione disponente, ita quando attinlocalem respectu illuminationis cum 20 gitur forma hominis unitive, attinmotu generationis respectu altera­ gatur distincta actione, D. Thorns tionis. Sed constat, quod illuminatio non dicit. est actio distincta a motu locali, ergo Et in hoc sunt divers® opinio­ etiam generatio substantialis est actio nes. Nam Ferrariensis 2. Contra distincta ab alteratione, et sic expli- 25 Gent. cap. 89.5 solum videtur admitcatur, quod dicit D. Thomas Quodlib. tore, quod homo virtute seminis non 7. art. 9. -, quod alteratio habet duos producit nisi dispositiones, quibus terminos, scilicet qualitatem et for­ corpus disponitur, ut sit particeps mam substantialem. Intelligitur enim animæ rationalis, ad quas disposihabere duos terminos non per mo­ tiones necessario sequitur unio anima· dum resultantiæ unius termini ad in corpore, ratione cuius virtue se­ alium, sed per modum ordinationis minis est causa prædictæ unionis. huius actionis ad aliam. Et sic etiam Et hoc ideo, quia actio hominis non exponitur, quod dicit in opusc. 42. 3, potest terminari intrinsece ad ani­ quod terminus alterationis generatio mam rationalem, quæ spiritualis est, est; intelligitur enim, quod est ter­ solum ergo terminatur ad id, quod ex minus per modum finis tamquam parte materiæ se tonet, id est ad actio distincta et principalior, non dispositiones. quod ipsa substantia genita per re­ At vero Caietanus 1. p. q. 118. sultantiam oriatur ex alteratione sine art. 2.6 amplius concedit quamdisponova actione. sitivam attingentiam, scilicet actio­ Ad id vero, quod adducitur ex nem, quæ per se terminetur ad D. Thoma de generatione hominis, unionem animæ ad corpus, non qui­ respondetur, quod homo dicitur ge- dem tenentem se ex parte animæ, sic 1 Pa IX. 614 α. • I. o. 559 b. • Do natura materiæ (Pa XVI. 313 b). ‘ Pa VIII. 47 b. • Lt XIII. 547. η. XII. • Lt V. * . 50 η. VII. 1 I K f I I DE GENERATIONE SUBSTANTIALI enim infunditur a Deo, dum creatur in corpore, sed ex parte materiæ, quatenus facit non solum disposi­ tiones, sed etiam quod materia subsit formæ, non quidem attingendo ipsum esse formæ, sed eius inesse seu com­ municari ad materiam, quatenus cor­ poreo et materiali modo materia subest et unitur formæ terminaturque ad animam, quatenus eminenter est forma corporea, licet in se sit spiritualis. Sic enim salvatur pro­ prius et formalius, quod homo ge­ nerat hominem, et quod forma hu­ mana est formalis terminus genera­ tionis ut informans et communicata materiæ. Ad fundamentum ex ratione petitum respondetur generationem, ut est actio distincta ab alteratione, procedere a substantia mediis acci­ dentibus, ut habent rationem instru­ menti substantiae, ut diximus in q. 12. Phys.1 et sumitur ex D. Thoma 3. Contra Gent. cap. 69. et 1. p. q. 115. art. 1. ad 5., ubi inquit, « quod corpus agit et ad formam accidentalem et ad formam substantialem; qualitas enim activa, ut calor, etsi sit acci­ dens, agit tamen in virtute formæ substantialis sicut eius instrumentum. Et ideo potest agere ad formam sub­ stantialem, sicut et calor naturalis in quantum est instrumentum animæ, agit ad generationem carnis, ad ac­ cidens vero agit propria virtute. Nec est contra rationem accidentis, ut excedat suum subiectum in agendo, sed quod excedat in essendo ». Ita D. Thomas, qui etiam videri po­ test de hoc 1. p. q. 45. art. 8. ad 2. Fatetur ergo D. Thomas accidens habere sufficientem motionem, ut attingat substantiam hoc ipso, quod est virtus substantiæ, quæ in ipsa radicatur et tamquam aliquid illius et ut instrumentum eius producit, 561 alias solum produceret virtute pro­ pria, si præcise secundum quod quali­ tas est, operaretur, et non ut aliquid substantiæ. Quid autem addat ista motio supra ipsam virtutem, ut sit instrumentum substantiæ, diximus q. 12. cit. art. 3. et videri po­ test D. Thomas 1. p. q. 118. art. 1. ad 2., ubi inquit, « quod virtus illa activa, quæ est in semine ex anima generantis derivata, est quasi quædam motio ipsius animæ gene­ rantis, nec est anima aut pars animæ nisi in virtute, sicut in serra vel se­ curi non est forma lecti, sed motio quædam ad talem formam. Et ideo non oportet, quod ista vis activa ha­ beat aliquod organum in actu, sed fundatur in ipso spiritu incluso in semine ». Et idem docet in quæst. de Anima art. 11. ad 2. - Fatetur ergo D. Thomas hanc virtutem non ha­ bere aliam vim præter motionem ge­ nerantis, quæ non est aliud quam egressio talis virtutis ab ipso; post­ quam enim egressa est virtus a ge­ nerante, non recipit aliam motio­ nem in ipso. Quodsi dicas: Nam in instru­ mentis eadem actio, quæ attingit terminum proprium, eadem ut ele­ vata attingit terminum principalis agentis. Ergo similiter virtus instrumentalis generantis per eandem actio­ nem, quæ est alteratio, attingit ter­ minum proprium alterationis, qui est qualitas, et eadem ut elevata attinget ipsam formam substantia­ lem ut· generatio: Respondetur hoc iam non pertinere ad sententiam, quam impugnamus, quæ dicit re­ sultare ipsam rem genitam posita alteratione, obiectio autem procedit de vera efficientia attingente per alterationem instrumentaliter rem ge­ nitam. Veritas tamen est, quod alte­ ratio non est ipsa actio instrumen- 1 PhU. nut. 1. p. q. 12. art. 3. (261 b 22). ' Pa VIII. iOO b. 36. — Ιο. λ S. Thoma, Cursus Phil. Thom., II. vol. Phil. Nat. I. 562 PHIL. NAT. III. talis, quæ elevatione superioris agen­ mutationem iit et existit. Habet la­ tis attingit effectum principalem, sed tionem unitionis, quatenus tam ma­ est actio antecedens habens suum teriam quam formam applicat et terminum, qui est dispositio, sub- immutat ad communicationem eius­ iectaturque in re corrupta et ordi­ 5 dem unitatis in composito. Hab; natur ad actionem generativam tam­ rationem productionis respectu to­ quam ad principalem, quæ conse­ tius compositi, quod de novo ponit quitur et inhæret in ipsa re generata. in esse, vel etiam respectu formæ, Unde virtus generantis movet or­ quam educit. Habet denique ratiodine quodam duplici actione ordi-10 nem corruptionis respectu compositi nata: Prima per alterationem ad præcedentis, quod destruit; nec opor­ dispositionem, quæ est proprius ter­ tet, quod destruat formam, ut patet minus eius, secunda per generationem in corruptione hominis, sed sufficit, substantialem, in quo agit ex mo­ quod eam amoveat a materia ror­ tione quadam substantiæ generantis; 15 rumpatque compositum, et in hoc illa virtus habet rationem Omnes istæ formalitates pertinent instrumenti. Licet enim prius ope­ ad unam et eandem actionem, quod retur ut causa principalis effectum patet, quia ab unica virtute et in proprium, qui est ipsa dispositio, ordine ad unum terminum singulatamen postmodum instru mentali ter 20 rem tendit illa actio. Quæcumque ut virtus substantiæ generantis ipsam antem actio, quæ est in individuo, substantiam genitam attingit. Nec respicit terminum a quo et ad quem oportet, quod in instrumentis semper et subiectum, ergo fundat istas omnesit eadem actio illa, quæ prævie ope­ formal itates seu respectus, qui in ratur dispositionem, et quæ intro- 25 materia et in forma et in termino ducit formam principalem, sed po­ a quo et ad quem et in comparatione test esse diversa actio, præsertim eorum ad invicem inveniuntur. In qua autem ex his formaliMw quando necesse est corrumpi dispo­ sitionem præviam per productionem essentialius et proprius consistat jnu 30 ratio, art. seq. dicemus agendo de formæ principalis. termino formali generationis; inde enim dependet hæc resolutio, tnw Secunda difficultas. tando, quis sit formalis terminus Circa secundam difficultatem no- generationis. Constat enim, quod tandum est, quod generatio habet 85 cum generatio sit actio et mutatio, plures formalitates seu respectus. formalius debet sumi per ordinem Habet enim rationem mutationis, ad terminum ad quem, quam se­ conversionis, eductionis sive unitio­ cundum formalitatem et respectum nis, productionis et tandem corrup­ ad terminum a quo. « Solum oportet advertere in tionis, quæ ex illa sequitur. Habet rationem mutationis respectu præsenti, quomodo generatio dicatur subiecti eius, quod est materia, prout conversio, quod constabit explicando, præcise reducit potentialitatem eius quid requiratur ad conversionem. in actum. Rationem conversionis ha­ Requiruntur enim ad illam bet etiam respectu materiæ cum «quinque: Primo, quod terminus respectu ad formas, quarum unam conversus, qui est terminus a quo, deserit et aliam accipit, et sic unam desinat esse, quia si manet, non ver­ vertit in aliam. Habet rationem educ­ titur in alium. Secundo, quod incipiat tionis respectu formæ, prout depen­ de novo terminus ad quem seu condent er a materia et per eius trans- 50 vertens, vel absolute in suo esse vel DE GENERATIONE SUBSTANTIALI saltem secundum aliquem novum modum essendi, sicut alio modo est Christus in Eucharistia, quam in cœlo. Tertio, quod inter terminum conversum et convertentem sit ali- s qua connexio aut dependentia, qua­ tenus unus succedit alteri, et sic saltem in ipsa successione connectuntur. Quarto, quod sit inter terminos positivos, quorum unus corrumpatur n et alius generetur, et quod non cor­ rumpatur absolute quasi per annihilationem, sed desinendo in aliud, in quod convertitur. Quinto, quod ma­ neat aliquid commune utrique ter­ mino, converso et convertenti, sive per modum subiecti ut in generatione, five per modum accidentis extrinseci ut in transubstantiatione. Licet videatur probabile, quod absolute potest fieri a Deo conversio sine hac conditione, ut si converteret totam substantiam panis et eius accidentia in substantiam et accidentia Christi aut angeli, sed tamen tunc non ha­ beret ita proprie rationem conver­ sionis. Undo constat esse diversam formalitatem conversionis et motus, licet uterque versetur inter terminos positivos ad constituendam latitu­ dinem et distantiam vincendam per motum; conversio autem non respicit tenninos positivos, ut constituunt latitudinem et distantiam pertranseundam per motum, cum possit sal­ vari conversio sine motu, ut in transubstantiatione, sed ut non fiat aliquid ex nihilo, sed supponatur aliquid transferendum et transpo­ nendum in aliud. Conversio alia est substantia­ lis, alia accidentalis. Accidenta­ li» est, quando fit transitus de uno accidenti in aliud, ut quando album fit nigrum; et hæc semper est con­ junct» cum motu. Substantialis est, cum fit transitus ab una forma sub­ 1 a 47. 563 stantiali ad aliam; et hæc semper habet coniunctam duplicem muta­ tionem, alteram generativam, alte­ ram corruptivam. Item alia conversio est for­ malis, alia totalis. Formalis est quando manente aliquo subiecto de una forma fit transitus ad aliam. Totalis est, quando tota entitas sive substantia nullo subiecto communi manente transit in aliam, sicut transubstantiatio in Eucharistia, et hæc non potest fieri naturaliter, quia nulla actio naturalis operatur nisi præsupposito subiecto seu materia non destruendo illam. De quo vide D. Thomam 3. p. q. 75. art. 8., ubi designat modos loquendi in istis conversionibus. Ex his autem colligitur ge­ nerationem esse conversionem, quia licet generatio pro termino formali a quo habeat privationem, tamen quia hæc privatio antecedens natu­ rali modo est coniuncta alicui formæ positivæ, ratione cuius generatio unius semper est corruptio alterius, et forma ista, quæ corrumpitur, non annihilatur, sed desinit in aliam, ideo vere et proprie intercedit conversio in generatione substantiali. Et formalitas conversionis differt a formalitatc generationis, quia generatio habet pro termino a quo privationem, conversio formam ut mutandam in aliam succedentem. Et sic est unica actio, sed duplex mutatio, ut dictum est1, eo quod duplex forma mutatur, una de non esse ad esse, quæ fit de novo, altera de esse ad non esse, quæ corrumpitur. Actio tamen est una, quia ab unico agente dimanat una causalitas, quæ respicit duplicem ter­ minum, unum a quo, alterum ad quem, inter quos constituitur distan­ tia unica percurrenda per motum et actionem. In generatione autem et corruptione hominis non fit conversio 564 HI IL. NAT. III. in substantiam formæ rationalis aut ex ipsa, quia non desinit, sed in ipsam ut informantem vel desinentem in­ formare. ratio subsistendi et sibi communica­ tur, ut subsistat, concedo ; per aliud, ’ quod in se sit res subsistens ut quod, nego. Ad consequens: Ergo est aliud s et aliud subsistens ut quod, nego consequens; unum ut quo et alterum Articulus IV. ut quod, transeat. Sed hoc est esse distinctum in ratione entitatis, non QUIS SIT TERMINUS FORMALIS, diversi subsistentis, sicut album et al­ ET QUIS AD/EQUATUS GENERA­ io bedo non faciunt duo alba ut quod, TIONIS SUBSTANTIALIS. sed unum ut quo et aliud ut quod; albedo enim dicitur alba ut quo, id Distinguimus in generatione ter­ est ratio et forma albi, licet sint dus minum adæquatum seu totalem et entitates corpus et albedo. Formalis terminus est id, quo terminum formalem seu specificativum. Primus solet vocari terminus constituitur aliquid tamquam actuaut quod seu qui producitur, secun­ litate et specificatione. Illud autem, quo constituitur in sua specie sub­ dus terminus ut quo. In termino adaequato seu ut stantia generata, vel est forma partia­ quod consideramus omnes partes lis vel forma totalis. Forma totalis est ipsamque naturam integram consti­ integra natura seu constans ex forma tuentem et subsistentiam, qua talis et materia unitis, ut condistinguitur natura subsistit, et existentiam, qua contra suppositum vel personam, et existit. Dicitur enim natura subsi­ significatur per modum formæ, qua stere in supposito subsistente sicut significatur ut principium, quo ali­ partes in ipso toto, non quia natura quid est tale, sicut humanitas est id. * vel partes reddantur supposita seu quo homo est homo. Forma partiali personæ in seipsis, sed quia red­ est illud principium, quod distin­ duntur terminat® et affcctæ ipsa guitur contra materiam et illi unitum subsistentia et personalitate, in qua 30 componit naturam, resultatque sup­ sunt, sicut partes lineæ terminantur positum seu terminus naturæ, nisi puncto, non quia in se fiant punctum, per assumptionem divinam impe­ sive per se sive per accidens, sed quia diatur. Inquirimus ergo in præsenti im­ unico puncto afficiuntur et terminan­ tur. Sicut corpus afficitur albedine, ae primis de termino totali, an sit non fit albedo, sic partes reducuntur ipsum compositum ut natura, an illo puncto terminatæ, et partes na­ etiam suppositum, quod est termi­ turæ et natura ipsa per subsisten­ nus eius; secundo do termino formali, tiam et suppositum non redditur in an sit ipsa forma vel unio eius in mase aliud suppositum seu persona, 40 teria. sed unica eademque subsistentia red­ In hac re vari® sunt sententia ditur supposita et terminata seu sub­ auctorum, de quibus videri possunt sistens. Conimbric. 1. de Generat, cap. 4. Unde non valet illud sophisma: Na­ q. 15. et Cursus Carmel, disp. 2. tura subsistit per aliud, id est per « q. 3. Circa terminum enim totalem personam, suppositum vero subsistit aliqui dixerunt actionem aliquam per se; ergo natura et suppositum terminari ad compositum distinc­ sunt aliud et aliud subsistens. Re- tam ab ea, quæ terminatur ad forspondetur enim ad antecedens, quod inam, quia sunt res distinctæ. Alii natura subsistit per aliud, quod est eo vero dicunt generationem intrinsece DE GENERATIONE SUBSTANTIALI terminari ad formam, extrinsece vero et secundario ad totum compositum, et quasi per resultantiam, non ut terminum essentialem. Denique alii ponunt pro termino adæquato ipsum 5 compositum, quod est natura, exclu­ dunt autem ipsum suppositum vel subsistentiam. Circa terminum vero formalem etiam divisi sunt auctores. Nam quidam dicunt solam formam esse terminum formalem, etiamsi ipsa non producatur, sed sola unio. Alii vero dicunt, solam unionem esse per se terminum formalem generationis, non vero formam, eo quod in omni gene­ ratione producitur de novo unio, non vero semper producitur forma, ut quando generatur homo. Oportet au­ tem assignare pro termino formali et specificativo actionis aliquid de novo factum, eo quod actio si nihil facit de novo, non est actio. Alii denique dicunt formam esse terminum formalem, quando per generationem edu­ citur vel producitur, quando vero non producitur, sed unitur, unionem esse terminum formalem; de quo Conimbric. ubi supra. Denique qui­ dam dicunt generationem convenire cum creatione in eo, quod est pro­ ducere totum, differre autem in eo precise, quod sit eductiva unionis. Dico premo: Totalis et adæquatus terminus generationis substantialis est ipsum compositum seu totum, non solum prout dicit naturam, sed etiam prout dicit suppositum, ita tamen, quod subsistentia non se habeat in hoc toto ut constituens, sed ut ter­ minans naturam constitutam ; vere tamen intrinsece attingitur a gene­ ratione, et non extrinsece. Hæc conclusio est expressa S. Tho­ mæ, qui perpetuo docet ipsum fieri sicut et ipsum esso solum conve­ nire rei subsistenti seu hypostasi, ut • c. 8. (1033 b 5). • Γα XX. 476 b. 565 patet 3. p. q. 35. a. 1., ubi inquit: « Nativit as potest attribui alicui du­ pliciter, uno modo sicut subiecto, alio modo sicut termino. Sicut subiecto attribuitur ei, quod nascitur; hoc autem proprie est hypostasis, non natura. Cum enim nasci sit quoddam generari, sicut generatur aliquid ad hoc, quod sit, ita nascitur aliquid ad hoc, ut sit. Esse autem proprie est rei subsistentis; nam forma, quæ non subsistit, dicitur esse solum, quia ea aliquid est, per­ sona autem et hypostasis significatur per modum subsistentis ». Idem docet de creatione et de quocumque alio fieri, quod sit ad rem subsistentem 1. p. q. 45. art. 4. Idem videri potest Philosophus 7. Metaph. textu 27. l, ubi inquit, quod neque species fit, nec quodeumque nominari oportet formam, quæ in sensibili est, nec est eius generatio, nec quod quid erat esse ». Ubi S. Thomas lect. 7. 2 inquit: «Quia generatio est eius, quod fit, palam est, quod generatio non est formæ, sed compositi. Nec iterum quod quid erat· esse rei generatæ generatur nisi per accidens, sed forma et quod quid erat esse est, quod fit in alio, id est in materia, non per se ». Ita D. Thomas. Ex quibus verbis colligitur, quod, si id, quod generatur tamquam terminus totalis et tamquam quod non forma sola neque quidditas seu quod quid (hæc enim est ipsa forma totalis seu natura, quia sola forma partialis non est quidditas et natura, sed principium eius), restat, ut terminus totalis sit ipsum suppositum. Unde etiam patet non legisse aut non advertisse verba Aristotelis eos, qui dicunt eum non agnovisse supposi­ tum seu personam in substantiis. Sic enim dicit, « quod id, quod fit et generatur, non est forma neque 5G6 PHIL. NAT. HI. P. Q. I. ART. IV. quidditas, sed compositum ». Et no­ quam proprias passiones. Omitto, mine formæ intelligitur forma par­ quod apud D. Thomam existentia tialis, nomine autem quidditatis sen est propria hypostasis seu suppo­ naturæ intelligitur forma totalis; re­ siti ut quod, naturæ autem ut quo, stât, ut nomino compositi intelligatur s ut docet 3. p. q. 17. art. 1., et noipsum suppositum, hoc enim solum ostendimus q. 7. Phys. 1 Ergo si ge­ est, quod condistinguitur a natura, neratio tendit ad dandum esse, ter­ seu forma totali. Et hunc locum minus eius totalis et ut quod erit id, Philosophi sæpo observat I). Thomas cui convenit esse ut quod, scilicet ad probandum formas non fieri, sed io ipsum suppositum subsistens. ipsum compositum seu subsistens, Et ex hoc deducitur ultima pars ut in 1. p. q. G5. art. 4. et aliis locis. conclusionis, scilicet ipsam subsi­ Fundamentum autem conclusio­ stentiam seu suppositum pertinere ad nis sumitur ex ipsa doctrina Divi intrinsecum terminum generationi.', Thomæ, quia generatio per se primo et non solum extrinsecum et resultan­ tendit ad constituendam rem in esse tem, ut videntur sentire Conimbric. integre et perfecte. Sed natura rei quæst. supra cit. art. 4. conclus. 2. non habet totum esse, nisi habeat et alii, quia ille dicitur terminus illud subsistens et per se, quia hoc intrinsecus, qui directe et per se atest proprium substantiæ, ut habeat tingitur ab actione, non secunda­ esse terminatum et subsistens. Imo rio et mediate ac præsupponendo arepugnat, quod habeat esse nisi vel lium primarium. Sed subsistens non in se subsistens vel alteri subsistenti potest esse terminus mediatus ac se­ unitum, sicut humana natura est cundarius supponens alium prima­ in Christo. Ergo generatio quamdiu rium productum, quia completum non dat tale esse sic subsistens in se et integrum esse primo et per se in­ vel in alio, manca est, et non in­ venitur in ipso subsistente non ante tegra, nec censetur dare totum suum subsistentiam. Ergo res ut subsi­ effectum. Ergo tunc est adæquatus stens et ipsa etiam subsistentia in­ terminus, in quo sistit generatio, greditur terminum intrinsecum ge­ ubi ipsum esse generatum terminatur nerationis t amquam pertinens ad in­ ct sistit; sistit autem in subsistente, tegrandam et complendam rem gene­ ergo subsistens in tali natura est ratam, non ut prædicatum consti­ terminus totalis et ut quod gene- tutivum, sed ut terminus intrinsecus rationis. rei generat® respectu esso illiti.’. Dico secundo: Terminus forma­ Et confirmatur, quia ad gene­ rans pertinet non solum dare formam, lis generationis non est unio, sed sed consequentia ad formam, sicut forma constitutiva rei generatæ. Unio sunt propriæ passiones. Sed intimior autem prout dicit applicationem et est subsistentia quam passiones, quia coniunctionem extremorum, non est istæ sunt accidentia pertinentque ad terminus, sed applicatio. Id vero, quod ornatum vel operationem substantiæ. resultat ex tali unione, si sumatur Subsistentia vero est terminus intrin­ per modum suppositi, est terminus secus et substantialis eius, unde unio formalis tamquam forma totalis. ad subsistentiam Christi fuit substan­ Hæc conclusio, quæ inter tbotialis in natura humana. Ergo ma­ mist as communis est, constat ex ipso gis pertinet ad generans illam dare D. Thoma 3. p. q. 35. supra 1 cit. ■ Phll. nat. 1. p. q. 7. art. 5. (U2 a 20). • 503 b 1. DE GENERATIONE SUBSTANTIALI art. I., ubi postquam dixit, quod nativitas et generatio attribuitur tam­ quam subiecto ipsi personæ, ct non naturæ, addit, « quod tamquam ter­ mino attribuitur nativitas naturæ; terminus enim generationis et cuius * libet nativitatis est forma, natura antem per modum formæ signifi­ catur». Ubi loquitur D. Thomas de termino formali, non de totali, quod est subiectum, de quo iam dixerat, quod est persona. Et similiter videri poterit in 3. dist. 8. q. 1. art. 2. 1 et optime in 1. dist. 5. q. 3. art. 1. 2, ubi iuquit: «Terminus generationis in creaturis potest accipi dupliciter sicut etiam et principium. Dicitur enim principium generationis ipsum generans, et huic principio respondet sicut terminus ipsum genitum. Di­ citur etiam principium generat ionis, a quo incipit generatio, et hoc modo principium vel initium generationis est privatio fonnæ inducendæ, ct huic principio terminus oppositus est forma per generationem inducta ». Ita D. Thomas. Et fundamentum colligitur, quia in termino adæquato et totali ali­ cuius actionis illud est terminus for­ malis, quod in ipso termino se habet ut forma, quæ per se spécifient act io­ nem et assimilât genitum ipsi ge­ neranti. Hæc enim sunt munera termini formalis, scilicet formalizaro ipsum terminum totalem, quod uti­ que fit specificando seu constituendo et assimilando ipsum genitum rei generanti. Constat autem, quod forma termini non est ipsa unio, sed aliquid unitum. Unio enim se habet ut com­ municatio et applicatio, qua commu­ nicantur extrema. Ergo forma con­ stituens debet esso extremum com­ municatum ct unitum. Hoc enim est ultimum, quod intendit generans; 567 intendit enim assimilare sibi geni­ tum in forma, ct posita assimilatione cessat. Non cessat autem in unione, quia unio est applicatio, ut forma reddatur unita; ergo magis se habet ut terminus formalis forma unita quam unio coniungens. Et confirmatur, quia si ista unio, qua unitur ista forma, adhi­ beretur alteri, eodem modo illam uniret materiæ. Ergo proprium distinctivum et constitutivum formale huius generationis non est unio prop­ ter unionem, sed propter formam uni­ tam. Unde etiam, quando forma non producitur per generationem, sed in­ troducitur ct unitur et sic sola unio producitur, adhuc non producitur ut constituens formaliter, sed ut com­ municans et applicans formaliter id, quod constituit ut forma. Ex quo colligitur, quod, cum assig­ natur formalis terminus, et ratione alicuius formalitatis designetur, si sumatur ly formalis pro communi­ cata et uniente, sic unio est terminus formalis; si sumatur pro formalitate terminante et constituente et assi­ milante genitum generanti, sic ter­ minus formalis non est· unio, sed forma unita. Constat autem, quod præcipue indicandum est de termino formali, secundum quod terminat potius, quam secundum quod mediat. Verum quidem est, quod non potest forma constituere formaliter nisi connotando et supponendo unionem tam­ quam conditionem et applicationem, ipsa autem forma unita se habet ut constituens. Et sic etiam, ut supra diximus art. 3. 3 ex Caietano 1. p. q. 118. art. 2., in generatione humana licet forma non producatur, sed unia­ tur, tamen non sola unio, sed etiam ipsa forma unita attingitur a gene­ ratione, non secundum esse formæ 568 PHIL. NAT. III. P. Q. I. ART. IV. in se, sed secundum incsse, ita tamen, quod unio se habeat ut conditio et forma unita ut constituens for­ maliter et terminans. ideo dicitur suppositum subiectui. generationis, non terminus, quia no. t erminat actionem, sed subicitur w supponitur naturæ terminanti. Quoad secundam vero parte: probatur antecedens in generSolvuntur argumenta. tione divina, in qua totalis termina Primo arguitur contra primam con­ est Persona procedens, natura veto clusionem: Quia salvatur vera ge­ non habet rationem termini etian neratio sine hoc, quod producatur 10 formalis, alias distingueretur a pmvel attingatur suppositum, et simi­ cipio, a quo procedit, et sic non esset liter sine hoc, quod producatur na- una tantum natura in tribus Personi·. tura; ergo neque suppositum est Respondetur negando anteceder..·. totalis terminus generationis, neque Ad primam probationem respondete: natura formalis. aliquos existimare actionem B. Vir­ Antecedens patet tum in genera­ ginis in ipsa productione humani­ tione, quia B. Virgo genuit Christum, tatis et existentiæ eius ita sistere, quæ fuit vera generatio, cum fuerit quod non dicitur Mater Dei, id e.< vera mater eius, et tamen non attin­ person® subsistentis in ipsa huma­ git suppositum, neque producendo, nitate nisi materialiter et secundari" quia in Christo non fuit suppositum et per accidens, sicut si modo Deus creatum, neque uniendo illud na­ assumeret meam humanitatem de­ turæ, quia hæc unio non est facta structa eius subsistentia, mater, qui per actionem Virginis, sed per im­ me genuit, materialiter et per accimediatam assumptionem Dei. Tum dens diceretur mater Dei, quia esset etiam quia suppositum resultat po­ mater hominis, cuius natura assumpta j sita natura tamquam modus seu ter­ est a Deo. Sic producendo humani­ minus illi adiunctus. Unde si nunc tatem in se existentem et terminan­ humanitas dimitteretur a Verbo, re­ tem generationem Virginis dicitur sultaret de novo subsistentia creata. Mater Dei, quia est mater humani­ Ergo supponit terminum generationis tatis, quæ alia actione non perti­ omnino productum per actionem, si­ nente ad Virginem assumpta est a quidem quod restat, solum fit per Deo. Si enim actio generantis non resultantium. Ergo suppositum non tangit suppositum, sed sistit in ess? pertinet ad intrinsecum terminum ge­ naturæ, quodeumque suppositum ilii nerationis, ut actio est, sed posito applicetur, materialiter se habebit; termino actionis resultat. Tum de­ et ita B. Virgo formaliter et per nique, quia D. Thomas nullo modo se non dicetur Mater Dei. attribuit ipsi supposito rationem ter­ Nihilominus in sententia S. Thoma: mini, sed subiecti generationis, ra­ B. Virgo propriissime et formaliter tionem vero termini ipsi natura», ut est vera Mater Dei, non minus quam patet 3. p. q. 3. art. 1., eo quod mater Petri est formaliter mater illius natura, quæ constat ex unione ma­ hominis. Etenim in generatione hoteriæ et formæ, est integra et totalis minum generans non producit forsubstantia. Ergo de se terminat to­ mam neque eius existentiam vel talem actionem, et sic ut sit terminus subsistentiam, sed forma rationali» totalis producibilis a generatione, in se subsistens creatur a Deo et in­ non indiget aliquo alio. Sed tamen funditur, generans autem unit ma­ quia illa natura est terminata suppo­ teriam illi formæ, et sic illud esse sito et in illo tamquam in subiecto, animæ, quod fit a Deo, communicatur 1 l I ' DE GENERATIONE SUBSTANTIALI 560 a generante ipsi corpori, et non est generatio Virginis esse et subsisten­ aliud esse in ipso corpore et in toto tiam Verbi, quam invenit in anima composito, quam ipsum esse animæ assumpta, communicavit corpori, et sic communicatum, quia in ipso com­ ita formalissime dicitur mater illius posito secundum D. Thomam non & hominis seu Personæ Divinae ut datur nisi unum esse, quod quidem subsistentis in illa humanitate con­ provenit a forma ut a principio (pio, stante corpore et anima. Nec tamen convenit vero composito seu sup­ B. Virgo assumptionem ipsam efficien­ posito ut quod. Unde cum anima ra­ ter attigit etiam instruinentaliter, tionalis habeat esse per se existens io quia hæc cum ipsa creatione animæ seu subsistens, licet communicabile immediate a Deo facta est. Sed materiæ, ideo generatio hominis for­ B. Virgo animam prioritate naturæ malissime dicitur attingere personam, assumptam a Deo ipsa generatione quatenus hoc ipsum esse animæ, communicavit corpori, sicut postea quod communicatur toti composito 15 in resurrectione uniendo animam cor­ seu persona», a generante communica­ pori sine nova assumptione iterum tur corpori et facit integrum ho­ resultavit Deus homo; assumptio minem. Et ita dicit D. Thomas 1. 2. enim animæ virtualiter est assumptio q. 4. art. 5. ad 2., « quod animæ hu­ corporis, eo quod anima est de se mante remanet esse compositi post 20 communicabitis corpori. corporis destructionem. Et hoc ideo, Quodsi dicas: Si tota subsisten­ quia idem est esse formæ et materiæ, tia Verbi et eius esse fuit collatum et hoc idem est esse compositi ». Si­ animæ et mediante anima ad car­ militer ergo in Christo est unicum nem, ergo separata anima in morte tantum esse, quod est personæ seu 25 caro mansit sine subsistentia Verbi, suppositi et communicatur naturæ, ut sicut caro hominis mortui manet docet idem D. Thomas 3. p. q. 17. sine subsistentia animæ, quæ sepa­ art. 2. Sed tamen hoc esse Arerbi ratur. Hoc autem est erroneum, seu subsistentia ordine quodam com­ alias Filius Dei non esset sepultus, municata fuit, prius animæ prioritate 30 quando eius coquis sepultum fuit: naturæ, deinde corpori, quia prius Respondetur ex D. Thoma 3. p. natura assumpsit animam quam cor­ q. 50. art. 2. ad 2., ubi hoc argu­ pus et mediante anima corpus, ut mentum solvit, quod Verbum Dei docet D. Thomas 3. p. q. 6., art. 1., dicitur unitum carni mediante anima, ita quod in ipsa creatione animæ 35 quatenus caro per animam pertinet simul se immiscuit assumptio Verbi ad humanam naturam, quam Filius impediens propriam subsistentiam et Dei assumere intendebat, non autem existentiam animæ et suam subro­ ita quod sit medium quasi ligans gans per assumptionem. Cum ergo in unita. Habet autem caro ab anima, illo puncto actio B. Virginis genera- 40 quod pertineat ad humanam naturam, tiva attigit unionem corporis formati etiam postquam anima separatur ab ad animam, quam Deus infundebat, ea, in quantum scilicet in carne mor­ assumebat ilhulmet esse et subsi­ tua remanet ex ordinatione divina stentiam, quam inveniebat in anima, quidam ordo resurrectionis, et ideo et communicabat corpori. Et ita sicut 45 non tollitur unio divinitatis ad car­ actio generativa ordinario illud esso nem ». Ita S. Thomas, ex cuius ver­ proprium et naturale animæ commu­ bis constat carnem in Christo man­ nicat corpori, et hac ratione dicitur sisse unitam A’erbo, non quia habeat formalissime mater hominis et per­ distinctam subsistentiam, quæ sibi sonæ subsistentis in humanitate, ita 50 suppleatur seorsum a forma, nec quia 570 PHIL. NAT. III. P. Q. I. ART. IV. subsistentia animæ communicaretur cedens, sed communicatus, et sic corpori post mortem, sed quia caro est terminus formalis generations mortua etiam pertinet ad humanam Verbi; est enim id, in quo assimi· naturam propter ordinem ad resur­ latur suo principio, et generatio illa, rectionem, et quidquid pertinet ad in quantum assimilative, est com­ naturam humanam, non fuit di­ municativa naturæ Patris, atque ad« missum a Verbo. Ideo corpus illud natura ut natura est eius terminus mansit assumptum non sub forma formalis communicatus, non pro­ animæ nec separatum ab omni forma, ductus. In processione vero Spiritu? sed sub forma cadaveris, quæ ad Sancti natura ut natura non est tertempus assumpta fuit, in quantum minus formalis etiam communicatus, requirebatur ad constitutionem cor­ sed identicus. Amor vero infinitus poris humani mortui, quod adhuc est terminus formalis, terminus au­ ordinabatur ad humanam naturam tem productus est persona subsisted, io quæ etiam amor notionalis dicitur. ratione resurrectionis. Secundo arguitur ad probandum Ad secundam probationem respon­ detur, quod suppositum non resul­ unionem, non formam esse termitat ut passio, sed ut terminus na­ nu m formalem, quia semper est id, turæ omnino prærequisitus ad eius quod producitur de novo, forma auexistentiam. Undo sicut existentia 20 tem non semper, ut in generatione non resultat, sed attingitur ab ac­ hominum. Terminus autem formalis tione, ita ot subsistentia, quæ ipsam debet produci de novo, quia quod antecedit. Et licet existentia antece­ non producitur, non terminat actio­ deret, adhuc ab ipsa actione attin­ nem, quia non accipit esse; actio geretur intrinsece, quia ante subsi- 25 autem nova debet dare novum esse, stentiam existentia ipsa non est ter­ Imo quando educitur forma, non minata et completa, et sic neque producitur nisi ut educta et conse­ actio constituens rem productam in quenter ut unita subiecto, et per ratione status totius. Ipsum autem hoc distinguitur a productione creatotum attingitur ab actione, quæ eo tiva. Ergo formalis ratio specifica vero resultant, sunt accidentia, quæ generationis est terminus ut unitus, nec pertinent ad ipsum totum ut siquidem per hoc formaliter et ulti­ partes neque ut modi seu termini mato distinguatur a creatione. De­ nique, ex sola variatione unionis vitotales sicut subsistentia. Ad tertiam instantiam dicitur, quod 85 demus variari species actionis, ut D. Thomas attribuit rationem ter­ cum anima rationalis unitur per ge­ mini naturæ et rationem subiocti nerationem vel reunitur per resur­ hypostasi seu supposito, quia su­ rectionem, non est variatio penes stentat et subicitur naturæ. Et sic formam, sed penes diversam formæ nomino termini absolute dicti in- <0 unionem. Ergo diversa nnio erit telhgit terminum formalem tamquam ratio diversa spccificans et terminus specificatum, in quod tenditur, no­ formalis; iste enim est, qui specificat. mine vero subiocti intelligit termi­ Ad primam partem argumenti num totalem, eo quod suppositum respondetur, quod non est necesse non est subiectum, ex quo fit- gene- 45 formalem terminum produci de novo ratio (id enim est materia prima), in sua entitate, sufficit, quod in sui sed quod nascitur per generationem. participatione, qua medianto spéci­ Ad secundam partem argu­ fient. Proprium enim termini for­ menti respondetur, quod Divinitas malis est specificare et formalizare _____ non est terminus productus seu pro- so id, quod producitur. Ad hoc autem de generatione substantiali ! i non conducit per se, quod entitas forma constituens tale ens ex præformæ specificantis de novo fiat, sed supposito subiecto, et sic etiam in sufficit, quod ipsa de novo commu­ creatione materia pertinet ad for­ nicetur specificato, ct ita commu­ malem eius terminum, quia pertinet nicatio seu unio de novo fiat. Non 5 ad rationem totius entis. z\.d ultimam partem argumenti tamen illa unio est terminus formalis, id est formalizans ct spccificans, sed respondetur negando, quod diversa applicans et uniens. Unde aliud est unio præcise sit diversus terminus for­ ratio formalis termini, aliud ratio malis in actione substantiali, qualis est noviter producti in re, quæ gene-10 resurrectio et generatio; in utrisque ratur; producitur enim de novo ter­ enim producitur unio. Et sic non minus totalis, cui convenit esse et potest ex ipsa solum sumi diversitas produci ut quod. Forma autem, cui formalis istarum actionum, sed ex convenit esse ut quo, non est ne­ ipsa forma sumitur, ut stat sub dicesse, quod producatur, sed sufficit, 15 versa ratione et modo communicandi quod communicetur et sic specificet se materiæ. Diversam enim transmu­ et formalizet. Ipsa autem unio non tationem exigit generatio hominis est terminus formalis, id est forma ut communicans animam corpori, dans specificationem, sed applicatio quam resurrectio, quæ sine tali fortermini formalis. Quæ doctrina ex 20 matione et dispositionibus, sed præD. Thoma q. 3. de Potentia art. 9. supponendo priorem unionem fuisse ad 6. et ad 20. et 21. *, et notatur corruptam, unit animam corpori, et aCaietano 1. p. q. 118. art. 2. 2 sic respicit formam ut reunitam, non Ad secundam partem argu­ ut præcise unitam. Similiter etiam menti respondetur non distingui 25 formatio hominis ex terra, sicut in specificative generationem a crea­ Adam, fuit actio distincta a gene­ tione, quia forma producitur ut unita, ratione, non propter diversam unio­ quando educitur. Nam etiam in crea­ nem tamquam terminum formalem, tione cum producatur ipsum totum, cum utrobique fuerit producta unio, producuntur partes ut unitæ. Sed 30 sed propter ipsammet formam sub quia ad creationem pertinet produ­ diverso modo transmutationis com­ cere totum nihil præsupponendo de municatam et sic fundantem diver­ partibus, sed omnes faciendo de novo sam formalitatem seu respectum ter­ et ex nihilo, tam materiam quam minandi actionem, quatenus diversas formam, ideo distinguitur ab educ- 35 mutationes producit iu materia, ut tione, quæ producit totum præsup­ generet vel ut resuscitet vel ut for­ ponendo unam partem, scilicet ma­ met ex terra. Formalis autem ter­ teriam, ex cuius transmutatione edu­ minus sumitur ex forma cum respectu citur forma, quæ applicata materiæ ad viam ot ad transmutationes, quitotum constituit; et sic per eductio- *> bus iit; istie enim etiam per actio­ nem totum non tam fit quam com­ nem producuntur ut ducentes ad ponitur, in creatione vero absolute terminum. An vero in actione acci­ fit. Unde non ratione unionis forma- dentali, v. g. in intensione, sola unio liter distinguuntur, sed ratione ter­ producatur de novo, an vero formalis mini formalis, qui in creatione est 45 aliqua perfectio, quæ addatur quatotum ens ex nihilo, in generatione litati, infra q. 4. 3 inquiretur. 1 Pa VIII. 47 b, 49 n. 1 Vide supra 500 b 30 ct 507 b 40. • art. 2. M * 7. 70 PHIL. NAT. III. 1». Q. I. ART. V. stantialis eique immediate unitur, Ergo in ipsa debet esso generati, Articulus V. quia actio in eo subiecto est, in quo terminus eius; non enim seorsum j QUOD SIT SUBIECTUM GENE­ s termino recipitur actio vel mutatio, RATIONIS, ET DE EIUS DISTINC­ Et ad idem faciunt auctoritates Divi TIONE A CREATIONE. Thomæ et Philosophi postea addu­ cenda?. Dico ergo primo: Subiectum mu· Triplex subiectum seu triplex ratio subiecti distingui potest in ge- 10 tationis in generatione substantiali est neratione. Est enim subiectum mu­ sola materia prima, inhæsionis au­ tationis; est subiectum productionis, tem non est sola materia prima nequod magis obiectum dici potest, que materia prima ut subiecta forma quia est id, ad quod tendit generatio ; corporeitatis, sed totum compositum, est denique subiectum denomina- is quod generatur per illam, De prima parte conclusionis non tionis, scilicet res, quæ denomina­ tur generata. In generatione ergo potest esse dubium, et in eo sensu mutatur materia de privatione ad loquitur S. Thomas, cum pro sub­ formam, sed non denominatur pro­ iecto generationis assignat materiam ducta neque generata. Dicitur autem 20 primam, et non substantiam in actu, producta forma, quæ educitur, vel Expresse enim loquitur de genera­ compositum, quod de novo accipit tione, prout mutatio est et de sub­ esse. Denominatur autem genera­ iecto mutationis, ut patet 1. de Ge­ tum ipsum suppositum, quod tam­ nerat. lect. 10. in fine ’, ubi inquit: quam genitum respicit ipsum gene- 25 « Comparat prædictas transmutatio­ nes secundum subiectum, quod est rans. Inter hæc subiecta inquiremus, tantum ens in potentia, et dicit, quodnam ex illis sit subiectum inhæ­ quod prima materia est maxime pro­ sionis, cui inhæreat generatio. Est prium subiectum susceptibile geneautem difficultas ex differentia inter 30 rationis et corruptionis ». Eodem alterationem et generationem, quia modo loquitur 1. p. q. 45. art. 1. alteratio tam ex parte sui quam ex ad 2. loquens solum de mutatione, et parte sui termini, qui est qualitas, apertius q. 3. do Potentia art. 3. supponit pro subiecto substantiam ad -1. 2, ubi inquit, «quod in gecompletam et in actu, quæ est capax 35 neratione et est mutatio ct relatio, accidentium; actio autem genera- qua refertur genitum ad generans tiva non supponit nisi materiam Ratione ergo mutationis non habet primam, quæ non est capax acci­ pro subiecto ipsum generatum, sed dentis, antequam habeat formam eius materiam, sed ratione relationis substantialem. Hæc autem produci- «o habet subiectum ipsum generatum, tur per ipsam generationem, ergo In creatione autem est relatio, sed non supponitur illi tamquam subiec­ non mutatio, ct ideo non est simile ». tum. Ex alia vero parte materia prima Dixerat autem in solutione ad 3. im­ est subiectum mutationis, quia ipsa mediate antea, quod relatio illa creasola, et non totum compositum est, 45 tionis, ut est accidens, inhæret subquæ transmutatur de una forma ad iecto et est posterior illo, quod genealiam, et in ipsa recipitur forma sub- raliter de omni accidente probabitur 1 /> III. 301. n. 9. ’ Pa VIII. 29 b. DE GENERATIONE SUBSTANTIALI alia sensibilis, ut optime prosequitur D. Thomas 1. de Generat, lect. 10. Ratio autem huius primæ partis in fine 4 et nos in q. 1. de Anima 5 est, quia illud est subiectum muta­ probabimus. Quo supposito recte se­ tionis seu motus, quod est sublec­ s quitur, quod subiectum generationis tum termini motus seu terminorum, non sit materia prima, ut subest inter quos motus versatur. Constat formæ corporeitatis, quia nulla forma autem quod termini, inter quos ver­ substantialis ita concomitatur ma­ satur generatio, ut mutatio est, sunt teriam, quod numquam exuatur illa, forma et privatio. Utrumque autem 10 sed hoc ipso, quod corrumpitur una habet pro subiecto materiam pri­ forma substantialis, omnes gradus mam. Nam ipsa est privata forma corrumpuntur, quia omnes illi sunt substantiali, et ipsa etiam immediate eadem et unica entitas formæ. Ergo informatur substantiali forma, ergo corrupta forma materia non manet ipsa est subiectum huius mutationis, is sub aliqua forma vel gradu corporeiquæ est generatio. Unde in 1. Phys. 2 tatis ad recipiendam formam de assignatur triplex principium, sci­ novo genitam, sed sola et nuda ma­ licet materia, forma et privatio pro teria recipit illam, et forma præbet ipsa re naturali in fieri seu pro ge­ materiæ omnem gradum, non solum neratione. Materia autem non est 20 primum et remotum, sicut est gradus principium generationis nisi ut sub­ corporeitatis, sed etiam ultimum et jectum talis mutationis, quia sub­ specificum, et sic tollit omnem gra­ lectum mutationis debet esse prin­ dum, quem forma corrupta præbebat. cipium rei mobilis non solum in facto Circa tertiam partem conclusionis esse, sed etiam in fieri et in ipsa ge- 25 scilicet quod subiectum inhæneratione, cum in hoc distinguatur a sionis sit ipsum totum compocreatione, quod procedit ex transmu­ situm, sumendo generationem non tatione alicuius subiecti; ergo opor­ pro ipsa alteratione præcedente, quam tet, quod materia sit principium ge­ constat recipi in composito antecenerationis tamquam subiectum, non 30 dente, quod corrumpitur, sed su­ vero ipsum compositum, quia hoc mendo generationem pro actione illa est principiatum, et non principium. substantiali distincta ab alteratione, Secunda pars conclusionis, scilicet ut modo supponimus distingui ex dic­ quod materia prima, ut subest tis supra art. 3. De hoc maior est formæ corporeitatis, non est 35 difficultas etiam inter thomistes. subiectum inhæsionis ipsius ge­ Plures enim existimant subiectum in­ nerationis, constat manifeste sup­ hæsionis eius esse ipsam materiam ponendo id, quod in libris de Anima 3 primam, ut videtur sentire Caietanus latius expendetur, quod in quocum­ 3. p. q. 25. art. 1. 6 et alii, quos citat que composito substantiali tantum «0 et sequitur Cursus Carmel, hic disp est unica forma substantialis, quæ q. 5. § 2. Alii vero cum Mag. Bafiez 1. dat omnes gradus specificos et ge- de Generat, cap. 4. q. 11. dicunt to­ nericoe, non autem una forma dat tum compositum esse subiectum in­ gradum corporeitatis, alia viventis, hæsionis respectu ipsius generationis. infra q. 9. l, scilicet subiectum in­ hæsionis ut quod esse compositum. 4 ■ • 1 • 1 • art. 1. e. 7. (100 b Phll. nat. 4. Zz III. 300. cf. nota 3. L· XI. 352. 17). p. q. 1. art. 3. ct 5. n. B. η. IV. DE GENERATIONE SUBSTANTIALI PHIL. NAT. III. P. Q. I. ART. V. etiam est principium sustentandi in convenit creari tamquam rei sub­ esse ipsa accidentia, quia principium sistenti et habenti esse ut quod, par­ sustentans in esse supponitur habere tibus vero convenit creari tamquam existentiam, (piam præbeat acciden­ principiis constituentibus illud to­ tibus. Materia autem prima non ha­ 5 tum et habentibus esse non ut quod, bet illam nisi per formam, ut in sed ut quo. Hinc nascitur illa di­ q. 3. Phys. 1 ostendimus et supra stinctio creationis, quod alia est adart. 1. *; habet tamen materia esse æquata et completa; prima enim subiectum respectu formæ substan­ dicitur respectu totius, quod attintialis, quia forma non sustentatur in io gitur a creatione, ut absolute et materia præsupponendo esse, sed re­ subsistenter habentis esse. Secunda cipitur ut ex ipsa et materia consti­ vero respectu partium, quæ attin­ tuatur compositum, quod est habens guntur ut habentes esse in alio et esse. Et sic distinguit D. Thomas in­ cum alio, a quo dependent et cui ter subiectum et materiam opusc. 31. is subsunt, ut sint, et ideo dicuntur in principio 3. Cum ergo generatio in creari. Quæ doctrina est D. Thomæ, quantum actio sit accidens, oportet, qui pluribus locis docet solum creari quod pro subiecto inhæsionis et su­ proprie res subsistentes seu ipsum stentationis habeat compositum, et totum et compositum, materiam vero non solum materiam primam, licet 20 et formam non proprie creari aut illa sit principium quo recipiendi et fieri, sed concreari, ut patet 1. p. subiectum etiam mutationis, ut dic­ q. 45. art. 4. et q. 44. art. 2. et q. 7. tum est. art. 2. ad 3. et q. 3. de Potentia Dico secundo : Generatio et crea­ art. 1. ad 12. 5 tio tam completa et adæquata, quæ 25 Secundum, quod supponimus, simpliciter dicitur creatio, quam in- est, quod tam creatio quam generatio adæquata et incompleta, quæ dicitur substantialis conveniunt in hoc, quod concreatio, qualis est productio ma­ est producere totum compositum seu teriæ primæ aut productio formæ facere rem subsistentem et compledependentis a materia, quando fit 30 tam, cui per se convenit esse. Sed per creationem, differunt tum ex parte differunt, quod generatio supponit termini formalis, tum ex parte modi ea, ex quibus constare debet hoc producendi, licet in termino totali totum, vel omnia vel saltem ma­ materialiter sumpto tam generatio teriam primam. Generatio enim hoquam creatio completa conveniant. 35 minis neque materiam facit neque Hæc conclusio sumitur ex doctrina formam, sed utraque coniungit, aliæ S. Thomæ 1. p. q. 45. art. 2. et 3. vero generationes saltem supponunt et 4. et q. 3. de Potentia art. 1. materiam primam, licet formam edu­ et 2.4 cant et producant. At vero creatio Pro cuius explicatione duo ad- <0 ita producit totum compositura, quod verte: Primum, quod licet crea­ nihil supponit eorum, ex quibus coa­ tio sit unica et indivisibilis actio lescit, sive partes sive totum, sed attingens ipsum totum et producens quidquid eutitatis est in re, facit. Et partes, tamen non æque denomi­ ita creatio est talis virtutis, quod ex nantur omnia creari, sed ipsi toti «5 vi sum rationis formalis habet attin- Dicimus ergo, quod suppositis duo­ generatio inhæreat in agente, si I bus principiis, altero a nobis supra 1 quidem generatio est in passo in I admisso et probato, (piod generatio sentent ia. Oportet ergo assignaro ali ; j , est actio distincta ab alteratione nec subiectum. Hoc autem non pote: est pura et nuda resultantia, altero s esse res, quæ corrumpitur, quia ia infra 2 probando et admittendo, scili­ instanti, in quo est verum dicti? cet quod materia prima immediate et « nunc est generatio », est verum di­ per se non est capax inhærentiæ acci­ cere « nunc non est res corrupta », qui, dentis, ita ut per materiam sustente­ desinit per primum non esse. Ergo tur in esse ipsum accidens, necesse est io non potest illa generatio, quæ tunc dicere, quod generatio, in quantum primo existit, inhærere in ipsa sub­ est actio de prædicamento actionis, stantia corrupta; ergo solum restat, non potest habere pro subiecto in- quod inhæreat in substantia g-niti. hæsionis solam materiam primam. Quomodo autem terminus geneUnde Cursus Carmel, ubi supra 3 i* rationis possit esse subiectum, in § 4. n. 61. fatetur generationem sub­ quo inhæreat, explicatur ex eo, quod stantialem sumptam pro instantanea subiectum mutatum per ipsam gene­ mutatione seorsum ab alteratione non rationem est materia prima, qu.e esse accidens, sed aliquid substantiale est pars componens ipsum terminum, tamquam modus. Rubio 4 autem et 20 qui est totum. Quare cum actio non alii admittunt, quod aliquod accidens, inhæreat nisi mediante termino pro­ si sit incompletum et quasi viale, pos­ ducto seu ab actione attacto, cum ω enim identificatur actio, et ipse ter­ sit esse in materia, et non in toto. Ceterum nostra sententia, quam minus totalis componatur ex materia infra ostendemus affirmat nullum 25 et forma seu habeat materiam par accidens posse per inhærentiam sub- tem sui, in idem coincidit subiectum iectari in materia tamquam in sub­ et terminus, quia terminus substantia iecto quod, sed debet esse in toto est, et sic non habet aliud subiectum, composito. Hoc autem vel est ipsum cui inhæreat actio nisi in eo, qui generans vel id, quod corrumpitur, 30 est terminus totalis, cum quo ipsa vel id, quod de novo generatur. identificatur. Ceterum subiectum ac­ Et quidem generans non est sub­ cidentium semper debet distingui ab iectum generationis, cum non sit ipso termino, (piando producitur ac­ actio immanens, nisi forte dicatur cidens, eo quod per talem actionem subiectum actionis transeuntis esse 35 non producitur subiectum actuale, ipsum agens. Sed tunc restat in­ sed supponitur; per generationem quirere subiectum generationis, ut autem substantialem subiectum actu­ passio est; nam in omni sententia ale producitur, quod est compositum. passio non est in agente. Et sic re­ Et licet supponatur materia prima, stat explicandum, an materia sit sub­ rei subsistenti ut quod et conse­ quo ut ex principio transmutatio­ quenter creari ut quod, quia crea­ nis, quod est principium ipsius fieri. tio directe respicit esse. Itaque fieri Quod enim fiat aliquid ut constans ex aliquo ut ex parte constituente ex aliquo tamquam ex parte vel et pertinente ad esse rei, non tol­ prædicato constituente se, non tol­ lit creationem neque constituit ge­ lit, quod fiat simpliciter ex nihilo, nerationem, sed fieri ex aliquo tam­ si alias nullum principium præsuppo­ quam ex principio præsupposito, per nit, per cuius transmutationem fiat; cuius transmutationem flat ipsa res, hoc enim est, quod solum opponitur hoc constituit generationem, quia ipsi creationi, ut est ex nihilo. generatio transmutatio est. Cuius ratio manifesta est, quia in Dices: S. Thomas in 2. dist. 1. creatione fieri ex nihilo tenet se ex q. 1. art. 3. 1 inquit, «quod esse est parte termini a quo, in composito per creationem, et aliæ perfectiones autem constare ex partibus et esse superadditæ per informationem, et ex illis tamquam ex constituentibus in compositis præcipue illud esse tenet se solum ex parte termini ad primæ partis, scilicet materiæ ». Ergo quem, cum pertineant ad constituti­ præsupponit S. Thomas creationem vum talis termini. Ergo hoc, quod est primo et directe terminari ad mate­ * Pa VI. 388 a-b. DE GENERATIONE SUBSTANTIALI 579 riam et illi convenire esse. Rcspon- divina, acciperet aliud esse et subsi­ tklur, quod illud esse primæ partis, stere, non tamen corrumperetur, quia scilicet materiæ, est esso potentiæ, ita exueret proprium esse, quod subro­ et dicitur præcipue esse per creatio­ gatur aliud loco illius. Et uno verbo: nem ex ea parte, qua non præsup- 5 amittere esse adæquatc et totaliter ponit aliquod subiectum, ex quo fiat, est corrumpi, amittere esse inadnon ex ea parte, qua habeat esse æquate et cum subrogatione et suc­ absolute et simpliciter; hoc enim cessione alterius, non est desinere non habet nisi dependenter a forma, nec corrumpi. Nec similiter gene­ et hac ratione dicitur concreari, ut rans, quod inducit formam in ma­ ti D. Thomæ locis constat, scilicet teriam, dicitur producere aut gene­ ratione esse per formam habiti, non rare materiam, licet faciat illam exi­ absolute in se. st ere. Non enim facit materiam quan­ Ad instantias adductas a P. Vaz­ tum ad potentialem suam entitatem, quez respondetur ad id, quod di-1 quæ est propria entitas materiæ, ne­ cit compositum fieri ex aliquo, que ex aliquo subiecto educit, sicut scilicet ex partibus, et sic non requiritur ad generationem, sed edu­ fieri ex nihilo, iam respondimus non cendo formam ex illa transmutat fieri ex aliquo ut principio transmu­ eius esse, et ita non facit illam abso­ tationis, sed ex aliquo ut intrinsece lute existere, eo quod entitas ma­ constituente, quod non tollit crea­ teriæ non est limitata ad esse unius tionem, neque compositum fieri ex formæ, sed est capax habendi esse nihilo ut ex termino a quo, cum pars sub quacumque forma. Et ideo trans­ constituens solum teneat se ex parte mutans formas in materia non dat termini ad quem. 25 materiæ esse absolute, sed transmuAd instantias, quas affert ad pro­ tative de una forma ad aliam, sicut bandum materiam creari primo existens in loco, quantumcumque et per se, respondetur materiam mutentur superficies, dicitur manere fieri ex nihilo non ut habens esse, in eodem loco, quia habet eundem sed ut pars in potent ia ad formam 30 effectum existendi in loco provenienrei habentis esse. Non est autem in­ tem a diversis superficiebus succes­ conveniens, quod materia mutetur sive, quarum una subrogatur alteri in esse actuali, sicut mutatur in in­ in locando. Et animal dicitur habere formatione transeundo de privatione idem corpus, licet diversæ partes ad actum et de una forma ad aliam. 35 succedant, quia sub eadem forma it consequenter do uno esse ad aliud, et dispositione et ordine succedunt. quod non est corrumpi nisi per ac­ Sic licet materiæ succedant diversa cidens et quantum ad successionem esse inadæquate ex diversis formis, in esse, non quantum ad totalem de­ quia tamen succedunt in ordine ad bitionem, quia ipsa entitas materiæ <0 conservandum eandem entitatem poest capax existendi per quamcumque tentialem materiæ, quæ est capax formam ex his, quas potest recipere. omnium formarum, ideo permanet Unde esse modo sub una forma, modo eadem entitas materiæ sub diversa sub aha non est totaliter desinere successione existentiæ et esse forma­ ct amittere esse, sed transmutare il­ rum, et ideo generans tales formas, lud relinquendo unum modum inad- licet communicet materiæ effectum æquatum essendi et acquirendo alium formalem et esse formæ, non tamen intra sphæram suarum formarum, a dicitur materiam corrumpere aut ge­ quibus habet esse, sicut si humanitas nerare, quia non primo et adæquato mea modo assumeretur a persona dat esse, sed conservat entitatem 580 ΓΗ IL. NAT. III. P. Q. I. ART. V. eius in successione diversi esse; sicut Sed instabis: Nam subiectum (o:· | e contra, qui diversas partes materiæ mæ eductæ vel unitæ uon solun I successive aggenerat animali, licet quoad mutationem, sed etiam qu^; J diversum corpus materialiter tribuat, informat ionem est materia, non cot I non tamen dicitur generare illud, s positum, ergo et subiectum eduitk- | sed sub eodem corpore conservare. nis seu generationis. Nec tamen quia materia fit a Deo Antecedens est certum, quia id, sub forma, dicitur fieri ex illa ut ex quod est informabile a forma sub­ subiecto, sed dependenter ab illa stantiali, non est nisi materia prima, ut ab actu. Quare nullo modo potest 10 illud autem dicitur subiectum form**, creatio materiæ assimilari creationi quod est informabile ab ea. Cowanimæ rationalis, quia anima fit ut quentia tenetur, quia actio identic· habens in se esse et subsistens inde- catur cum termino; ergo quod eat pendenter a materia, licet communi- subiectum termini seu formæ, erit cabiliter materiæ, et quia communi- 15 subiectum actionis ad illam. Confirmatur, quia in aliis mo­ cabiliter, non suppositaliter, materia autem non fit ut habens esse indepen- tibus in eo subiecto est actio, ubi denter a forma, sed ut recipiens a est terminus, quia subiectum, in quo inhæret mutatio, debet esso corn­ forma. Ad rationem dubitandi a principio eo mune utrique termino mutationis. ad probandum, quod subiectum ge­ Ergo cum subiectum utriusque ter­ nerationis, quantum ad inhæsio- mini seu formæ, quæ generatur, st nem, non sit res generata, respon­ materia prima (illa enim recipit detur ex dictis, quod subiectum mu­ utramque formam), illa etiam debe. tationis non est subiectum inhæsionis 25 esse subiectum generationis quantum sub eadem formalitate et ratione. ad inhæsionem. Denique faciunt ad hoc aucto­ Est enim subiectum mutationis, qua­ tenus est in potentia ad aliquam ritates S. Thomæ ut in 1. de Ge­ formam, est vero inhæsionis, non nerat. lect. 10. 2 et 8. Metaph. solum ut recipit, sed ut est in actu 30 lect. 1. 3 et 1. p. q. 45. art. 2. ad 2. dans esse et sustentans in esse for­ et q. 3. de Potentia art. 3. ad 4,1 mam inhærentem. Unde cum ratione et in 2. dist. 12. q. 1. art. 1. ad 2. ' materiæ substantia sit in potentia ad Ubi perpetuo assignat pro subiecto formas substantiales, ratione totius proprio susceptibili generationis et habeat existentiam, ita quod ipsa 85 corruptionis materiam primam. Respondetur negando consequen­ materia secundum se eam non habet, sed prout in toto, inde fit, quod ra- tiam quantum ad subiectum inhætione sui materia sit subiectum muta- sionis. Et ad probationem respondetionis, non vero sit subiectum inhæ- tur, quod actio identificatur cum sionis nisi mediante toto, in quo so- 8ed præmul habere dispositionem ultimam 35 sertim videri potest D. Thomas in 3. et formam corruptam. Et sicut forma dist. 13. q. 3. art. 1. e, ubi distinguit genita ut formaliter expellat cor­ triplex genus dispositionis: «Uno ruptam, non requiritur, quod simul modo ita, quod caelat medium inter cum illa sit in materia, alias duæ subiectum et perfectionem ΛΗΙ illam quasi formæ essent in illa, sed sufficit, quod «> instrumentum perfectionis illius, sicut coniungatur illi per successionem et diaphaneitas disponit ad lucem. Alio expulsionem, non per simultatem, modo disponit aliquid ad formam ita ut dispositio ultima expellat dis­ sicut praeparando materiam ad receppositive formam corruptam, non re­ tionem formæ, ita quod praeexistat in • ’ • • • • Ρα IX. 443 α. 1. c. 441 a. 1. c. 442 b. Ρα VII. 778. sq. 1. c. 781 a. I. c. 143 b. DE GENERATIONE SUBSTANTIALI PHIL. NAT. III. P. Q. I. ART. VII. 591 materia ante formam ordine flendi, quatenus illud instans est terminus non ordine essendi, sicut calor dispo­ prioris temporis, in quo fiebat, usur­ nit ad formam ignis, non quia me­ pat sibi id, quod priori tempori de­ dium cadit inter formam et mate­ betur ». Ergo sentit D. Thomas, quod riam, sed materia appropriatur ad 5 dispositioni ultimæ in facto esse formam ignis per adventum caloris. etiam convenit esse terminum ante­ Tertio modo aliquid disponit ad per­ cedentis dispositionis et prioris tem­ fectionem aliquam, sicut quod facit poris, et sic eius denominationem ad bonitatem et decentiam perfectio­ usurpat sibi. nis, sicut decor personæ facit ad dig­ 10 Igitur dispositio ultima secundum nitatem regiam ». Ecce, S. Thomas istos duos respectus seu formalitadistinguit dispositionem præparan- tes potest consequi ad formam et tem materiam ad formam a disposi­ disponere materiam in diverso ge­ tione ornante et conducente ad de­ nere causæ. Quia enim est accidens centiam, et in primo ordine ponit 15 incompossibile cum forma praece­ dispositionem ultimam, ut calor ad dente, connexum autem et subordiformam ignis, quæ ordine fiendi tan­ natum formæ genitæ tamquam pro­ tum præcedit, non ordine existendi prium accidens illius, necesse est, seu ut medium existens inter mate­ quod ab ea dependeat et ad eam se­ riam et formam, et consequenter non 20 quatur. Quia vero est terminus et prius existens in materia quam forma. consummatio praecedentis alteratioExplicatur autem conclusio o- nis, per quam materia disponebatur stendendo illa duo non esse incompos- ad formam generandam, ideo per illam sibilia, scilicet dependere seu causari ultimam dispositionem terminative et a forma et praeparare seu determinare 25 consummative materia disponitur et materiam ad talem formam consum­ praeparatur. Et sic illa ultima dispo­ mative et terminative, sicut dispo­ sitio terminat duplicem actionem ge­ sitio antecedens et alteratio ad illam nerantis secundum diversam formali­ præparat et disponit materiam in­ tatem, scilicet alterationem et ge­ choative. Quod patet, quia dispositio 30 nerationem: alterationem quidem, in ultima, v. g. calor ut octo, est ac­ quantum est consummatio et termi­ cidens connexum cum forma ignis nus praecedentis alterationis, genera­ ab iliaque dependens in esse tam­ tionem autem, in quantum est pro­ quam propria passio in eius radice pria passio connexa formæ substan­ contenta, sicut clare videmus, quod 35 tiali, et sic formam substantialem ignis genitus habet calorem ut octo consequitur. Nec est novum ad unum tamquam proprietatem. Et secundo effectum concurrere duas actiones se­ habet calor ut octo esse eiusdem ra­ cundum diversas formalitates, sicut tionis et speciei eum calore ut sex sol et homo ad generandum homi­ vel septem, qui ante instans gene­ 40 nem, vel si datur una tantum actio, rationis disponebat lignum ad for­ scilicet generatio, illa virtualiter con­ mam ignis, et sic dispositio ultima ha­ tinebit vim alterationis praecedentis, bet esse terminus et consummat io ca­ cuius loco subrogatur complendo loris antecedenter disponentis. Quod ipsam. 8. Thomas aperte fatetur in q. 28. 45 Dico tertio: Dispositio ultima de Veritate art. 9. ad 10. *, ubi in­ non est virtus efficienter influens in quit, quod ea, quæ in instanti fiunt, generationem substantialem neque in dicuntur fleri et factum esse, « quia corruptionem formæ oppositæ. * l'a IX. 445 a. 592 PHIL. NAT. III. P. Q. I. ART. VII. Est D. Thomæ q. 28. do Veritate ad remissionem culpæ, quod est cor art. 8. ad 5. ex his, quæ secundo ruptio formæ opposite, sed per ialoco ponuntur \ ubi inquit, « quod formationem subiecti; informai/, dispositio non facit aliquid ad for­ enim expellit formam oppositam, lol mam effective, sed materialiter tan­ 5 efficiendo. Et ratio est, quia elite· tum, in quantum materia per dispo­ tia non est directe ad corruptions, sitionem efficitur congrua ad recep­ alias terminaretur per se primo ad tionem formæ ». Et loquitur de dis­ non ens, quod est nihil efficere, ·« positione ultima. primo et per se terminatur ad ipsa Ratio autem conclusionis mani-10 aliquam generationem seu ad format festa est ex dictis, quia dispositio ct secundario ad corruptionem alte­ ultima cum sit accidens, non potest rius. Ergo si dispositio ultima non operari effective nisi ut virtus re­ potest effective concurrere ad genera­ cepta in aliquo subiecto et ut inbæ- tionem, neque effective influet in rens illi. Neque enim calor dicitur 15 corruptionem. calefacere, sed calidum, quia non Sed ex conclusione insurgit gba.v potest operari forma seu principium bis difficultas, qua virtute gene quo, qualis est calor seu dispositio rans, quando est absens, effective at­ ultima, nisi operante aliquo princi­ tingat ipsum genitum. Nam disposipio quod, siquidem principium quo 20 tio ultima, ut diximus, non concurri: essentialiter est alicuius operantis effective ad generationem, dispositio per illud; est enim id quo aliquid autem infra ultimam non est suffi­ operatur, ergo essentialiter supponit ciens ad producendam formam ge­ principium quod. Si ergo dispositio nitam, v. g. calor ut septem ad pro­ ultima operatur efficienter genera- 25 ducendam formam ignis, tum quia tionem, necessario id facit ut re­ non potest producere calorem ut octo, cepta in aliquo subiecto. Sed non re­ cum sit illo inferior, ergo neque for­ cipitur in corrupto, quia desinit esse, mam ignis; tum quia illa dispositio neque in aliquo corpore circumstanti, antecedens subiectatur in ipso cor· quia illud non disponitur neque ex ao rupto, quia compatitur cum eius illo generatur res, ergo in ipso genito, forma, ergo in ipso instanti generatio­ ut ostensum est, quia ad eius for­ nis non existât, ergo neque effective mam consequitur. Ergo non potest operatur. Nec potest dici, quod ma­ effective attingere ipsam generatio­ net virtualiter, aut quod ilia disponem, quia non potest effective agere as sitio antecedens continuatur cum in subiectum, in quo recipitur, ut forma genita, ut significat D. Thomas dicit D. Thomas 1. 2. q. 85. art. 1. 3. p. q. 7. art. 13. ad 2. dicens, «quod ad 4. ; et si posset efficere, non tamen dispositio, quæ vi generationis pro­ generare, quia si recipitur in illo, cedit, naturaliter perfectionem se­ ut efficiat, iam supponit esse gene- 40 quitur, quam aliquis iam consecutus ratum et existens. est, sicut calor, qui fuit dispositio ad Si dicatur influere saltem effective formam ignis, est effectus profluem in corruptionem formæ oppo- a forma ignis ». Et q. 9. art. 3. ad 2. sitæ, contra hoc instat D. Thomas dicit, <( quod per calorem disponitur q. 28. de Veritate art. 8. in corpore 2, 45 materia ad suscipiendam formam ubi ostendit gratiam non posse per ignis, i qua tamen adveniente calor actus a se elicitos effective operari non cessat, sed remanet quasi qui· 1 Pa IX. 443 a. • 1. c. 442 b. DE GENERATIONE SUBSTANTIALI 593 dam effectus talia formæ». Contra dentibus ponitur. Et hoc manife­ hoc instatur, quia si ita est, non fiet stum est, quia dispositio ultima est in generatione substantiali resolutio effectus coniunctus et annexus ipsi usque ad materiam, quia illa disposi­ formæ genitæ, ita quod non existit, tio precedens continuatur cum forma o nisi ubi existit forma genita, sicut genita, et sic manet in materia vel calor ut octo non existit, nisi ubi saltem manet aliqua virtus, in qua forma ignis. Ergo non operatur nisi virtualiter continetur illa dispositio, existente forma ignis, ergo non ipsam et hæc virtus aliquod accidens est. formam seu generationem eius effec­ Ad hoc ergo kj tive attingit. dico quarto: Virtus generantis, Secunda vero pars, quod illa vir­ quæ effective operatur ut decisa et tus effectiva non sit in subiecto cor­ diffusa ab ipso generante tamquam rupto, quando operatur in instanti instrumentum illius, non est dispo­ generationis, constat, quia in illo in­ sitio ultima, sed cum dispositionibus u stanti non est illud subiectum, siqui­ antecedentibus invenitur, et in in­ dem corrumpitur, ergo neque est illa stanti generationis non operatur ef­ virtus, quæ inhærebat illi. Quod au­ fective ut existens in subiecto cor­ tem non est, non operatur effective rupto neque in subiecto genito, sed per seipsum; per aliquam autem vir­ in parte propinquiori ipsi rei genitæ. 20 tutem non operatur, quia de hac Supponit hæc conclusio, quod ge­ erit eadem difficultas, in quo sub­ nerans dupliciter potest se habere iecto sit. erga materiam, ex qua generat. Vel Tertia pars, quod non existât enim est illi indistans et immediatum in re genita tamquam in subiecto, immediatione suppositi et virtutis, εβ neque in eius materia, constat ex sicut ignis est proximus ligno, quod doctrina S. Thomæ 1. 2. q. 85. art. 1. comburit, et tunc virtus effectiva ge­ ad 4. et q. 110. art. 2. ad 1. et Quod­ nerantis non est nisi in ipsomet sup­ lib. 10. art. 3. ad 2. ’, ubi statuit posito generante, scilicet calor, qui dispositionem seu accidens non agere est in igne. Aliquando vero gene- 30 effective in suum subiectum, sed rans est distans a materia, ex qua formaliter actuando illud. Ergo dis­ generat, et solum est immediatum positio existens in re genita non po­ illi per suam virtutem, sicut sol, test illam generare, ut de se constat, cum generat herbam, et animal, quod quia sic supponeretur existens ante mediante semine generat aliud ; etS5 subiectum, et consequenter deberet tunc etiam datur virtus effectiva esse in alio subiecto. Nec potest diffusa et decisa ab ipso agente tam­ supponi ut existens in materia et quam instrumentum ipsius, ut dicit agere effective in ipsam et ex ipsa, S. Thomas q. 3. de Potentia art. 11. quia cum accidens non possit ope­ ad 9. 1 et aliis pluribus locis, et nos <0 rari nisi ut quo, et consequenter ip­ probavimus q. 12. Phys. 2 De hac sum subiectum, cui inhæret, debet ergo virtute diffusa in absentia vel operari ut quod, idem esset dicere, distantia generantis procedit con­ quod accidens operatur effective in clusio. subiectum, ac dicere, quod subiec­ Et prima pars dicit, quod non est 45 tum operatur effectivo in seipsum. dispositio ultima, sed cum antece- Nihil aut em seipsum movet effective. ' Pa vni. 55 a. • »rt, i. ' Pa IX. 602 a. 38. — Ιο. λ S. THOMA, Cursu» Phil. Thom. , H. vol. PMI. Hat. I. 594 PHIL. NAT. III. P. Q. I. ART. VII. et multo minus materia prima, quæ calor, qui est infra gradum caloni nullo modo est activa, sed passiva. ut octo, non potest per modum caua Ergo non potest accidens existons in principalis producere nisi calorem >jmateria prima operari in illa effec­ milein sibi, et non calorem ut octo, tive. s Si tamen consideretur non solum ? Quarta pars conclusionis, scilicet calor, sed ut calor virtuosue, id e;: quod in casu, quo generans est di­ ut derivatus ab igne tamquam instnstans a materia, quam disponit et mentum eius ad producendum sub­ ex qua generat, debet assignari ali­ stantiam similem sibi, et consequeuqua pars proxima, quæ per virtutem o ter calorem ut octo, sic operatur a generante decisam cum dispositio­ illum instrumentaliter, non principa­ nibus antecedentibus effective agat liter. Quodsi absente vel destructo in partem proximiorem et sic fiat generante virtus illa debilior et im­ generatio, inde constat, quia nihil perfectior facta sit aut egressa fueeffective agit in seipsum, sed oportet i 5 rit, quam ut possit producere sub­ distinguere agens et passum, partem stantiam, si eam producit, id fiet vir­ moventem et partem motam. Ergo tute causæ superioris, scilicet cœli vel oportet, quod generatio fiat agente causæ primæ supplentis, quod deest una parte in aliam, quando ipsum de virtute generantis, et sic plure generans non est ibi præsens, ut per formæ inanimatæ quandoque pro­ seipsum agat. Et hoc etiam bene ducuntur a coelo, ut quando cadaver notarunt Conimbric. 1. de Generat, generatur ex iugulatione vel ex suf­ cap. 5. q. 9. art. 2. § Quare nostra. focatione. Ferrum enim non est pro­ Et si instes: Quia pars proxi­ ductivum directe formæ cadaveris, mior non habet in se dispositionem : sed ferri; tamen tollendo dispositioultimam, v. g. calorem ut octo, sed nes vitales, v. g. calorem, qui est in aliquid infra illam, alias esset in ea sanguine, relinquit locum coelo, ut ignis genitus, et non solum virtus introducat formam cadaveris. Quid ad ignem generandum, ergo non autem sit in virtute illa, quæ est potest talis virtus inferior producere μ quædam qualitas, esse virtutem sub­ dispositionem ultimam effective: Re­ stantiæ, explicavimus q. 12. Phys. ’, spondetur, quod illa virtus licet en- quod non est aliquid superadditum titative et formaliter sit infra ca­ qualitati, sed tantum ab ipsa sub­ lorem ut octo et infra dispositio­ stantia esse derivatam, et aliquid nem ultimam, virtualiter tamen in i se illius in ordine ad producendam si­ quantum instrumentum generantis, milem substantiam. Ceterum in generatione viven­ a quo est decisa talis virtus, habet vim ad attingendum effective for­ tium specialis difficultas est, quomodo mam substantialem rei genitæ et distinguatur pars efficiens et pan ipsam dispositionem ultimam illius. « ) effecta, eo quod vivens non genera­ Et hoc sumitur ex D. Thoma 1. p. tur successive a parte in partem sicut q. 76. art. -1. ad 4. dicente, « quod inanimata, sed organizato corpore et in mixto manent qualitates propriæ integre disposito tota generatio in elementorum licet remisse, in quibus instanti perficitur, et ideo non ap­ est virtus formarum elementalium ». « paret, quomodo a parte vicina proce­ Censet ergo, quod etiam infra calo­ dat ipsa forma viventis et ultima rem ut octo potest virtualiter ma­ eius dispositio. nere vis formæ generantis. Itaque Sed respondetur ex doctrina * art. 2. (Htipra 257 b 11) ct ari. 3. (259 b 1). DE GENERATIONE SUBSTANTIALI 595 D. Thomæ 1. p. q- 118- art. 1. ad 3. qualitas activa seminis licet formaet q.3. de Potentia art. 11. præsertim liter sit inferior ad dispositionem ad 8. ’, ubi docet, quod virtus activa ultimam, non tamen virtualiter, in seminis non est in toto semine, sed in quantum est virtus substantiæ derispiritibus, qui in ipso semine inclu­ 5 vata ab ea ad agendum. Ex quo manifestum est, quomodo duntur, in quo etiam spiritu est aliquis calor ex virtute corporum ce- dispositio influat effective ad intro­ lestium, quorum virtute agunt ista ductionem formæ vel corruptionem. inferiora. Et istæ partes spirituosæ Constat enim ex dictis, quod virtus seminis ngunt in alias, quæ se ha- io effectiva influens debet esse in alia bent ut materia, et formant illas, parte vel subiecto distincto ab illo, et licet materia illa corpulenta, ex quod disponitur, et sic semper di­ qua fit generatio animalium, va­ stinguitur pars movens et pars mota rietur per diversas formas, quas vo- evitaturque illud inconveniens, quod ne formas embryonis, usque ad ia dispositio non existens in ultimo perfecte formæ introductionem, non instanti operari possit, existit enim tamen destruitur illa pars spirituosa, tunc virtus operans in parte proxi­ in qua est virtus activa seminalis, miori. Similiter etiam constat, quo­ nec mutatur, ut dicit S. Thomas so­ modo materia dicatur disposita, sive lutione illa ad 8. ; et sic semper ma­ a dispositione ultima sive ab antece­ net distinctio inter partes, quæ ef­ denti. Non per extrinsecum deno­ fective agunt, et partes, in quibus minationem, sed per realem infor­ introducitur forma animalis. In illis mationem, quia ante instans gene­ enim partibus spirituosis, quæ spu­ rationis disponitur materia quasi in mosiores sunt, non introducitur forma fieri et tendentia ad formam per genita, quia ex illis non formatur dispositiones antecedentes, quæ sub­ fœtus, sed ex corpulentiori crassio- lectantur in ipso toto, quod est cor­ rique materia seminis et sanguinis; rumpendum, et ipsam materiam de­ alioquin, ut ibi argumentatur Divus terminant ad formam introducendam. Thomas, si partes illæ spirituosæ 30 In instanti autem generationis determntarentur et formaretur ex illis minatur materia in facto esse et confœtus ut ex materia, destrueretur illa summative per ipsam ultimam dispo­ virtus seminalis, et sic non posset sitionem, quæ non recipitur in sola virtute seminis usque ad completum materia, sed in ipso toto, quia semper perfici generatio. Quid autem fiat ss est connexa cum ipsa forma. Sed de illis partibus habentibus virtutem tamen illa dispositio habet duplicem feminis, postquam forma animalis respectum seu officium, secundum iam est introducta, respondet Divus quod correspondet duplici principio, Thomas quæst. illa 118. cit. ad 4., scilicet formæ genitæ, ad quam con­ quod evanescente spiritu ct disso- « sequitur ut propria passio, et alteluto semine, desinit esso illa virtus rationi, quam terminat et consummat. activa, quæ erat in semine, eo (piod Et non est necesse, quod secundum erat vis instrument alis, quæ cessat utrumque respectum præparet et dis­ producto iam effectu. Itaque resol­ ponat materiam, sed sufficit, quod, vitur pars illa spirituosa et evapo- «a ut terminus alterationis est, illam ratur in aliquod corpus ; et sic semper disponat, non ut proprietas formæ. distinguitur pars agens a parte, in Sed quia de facto inhæret et existit quam introducitur forma. Et illa in ipso toto et in eius materia ut in * Pa VIII, 55 λ. HH 596 PHIL. NAT. III. P. Q. I. ART. VII. principio quo recipiendi, hoc sufficit, quam disponit, neque se haberer ut per realem et intrinsecam denomi­ virtutem generantis, sed solum i; nationem dicatur disponere illam. dispositionem cum duplici respects, Ad illa loca D. Thomæ, in qui­ primo ad formam genitam ut & bus videtur dicere, quod calor, qui annexam per modum propriæ pa*. erat in corrupto, manet in genito, sionis, secundo ad dispositione; & respondetur non loqui de eodem tccedentes, quarum est consummat?, numero calore, sed de simili, qui ideo et terminus, et secundum primuc dicitur non cessare, quia per calo­ respectum subsequitur formam, wrem similem continuatur, non tamen i eundum posteriorem antecedit, non idem numero manet, ut expresse duratione, sed natura et causalitate dicit D. Thomas 1. de Generat. ut dictum est. Ad probationes contra hoc: lect. 10. 1 et aliis locis praec. art. cit. Et cum calor adveniens per in­ primam 3 de efficientia respondetroductionem formæ profluat ab ipsa 15 tur, quod virtus effectiva generanti» forma, ut eisdem locis, quæ in con­ non convenit dispositioni ultimæ for­ trarium citantur, affirmat Doctor mali, sed dispositioni antecedenti, sanctus, non potest loqui de eodem ut est virtus substanti® generanti* numero calore, quia hic non potest respiciens formam substantialem proprofluere a forma introducta, qui 20 ducendam et ordinata ad illam, et antea praecesserat in subiecto. consequenter ad dispositionem ulti­ Ad difficultates A principio 2 mam, quæ ipsam concomitatur, Et positas respondetur ex dictis: Ad ita ultima dispositio formalis est primam dicimus solam alteratio­ terminus seu effectus virtutis genenem, quæ praecedebat in subiecto ss nantis, non virtus officiens rei gecorrupto, non producere ultimam nitæ; nisi dicamus, quod dispositio dispositionem nisi interveniente et antecedens et infra ultimam, in quan­ adiuvante generatione, quæ producit tum est virtus substanti® generanti-, formam substantialem et dispositio­ est etiam dispositio ultima non fornem ultimam ut illi annexam et ut 30 maliter, sed virtualiter, quatenu; virterminum alterationis praecedentis; tute illam continet sicut et formam et secundum respectum ad formam, substantialem. ad quam sequitur, est posterior illa. Ad aliam probationem 4 ex parte Secundum vero quod terminat altera­ praeparationis materiæ respondetur. tionem praecedentem et consummat 35 quod ultima dispositio praeparat ins­ iliam in eodem ordine accidentis, t oriam consummative et terminative sic fungitur officio dispositionis tam­ seu in facto esse, ita quod usque ad quam terminus et consummatio eius, instans generationis exclusive sup­ quæ praecedebat, et quatenus con­ ponit materiam praeparatam in fieri summat et virtualiter continet prae- w et tendentia per dispositiones ante­ cedentem dispositionem, virtualiter cedentes. In illo autem instanti in­ dicitur praecedere. troducitur forma in materiam conto· Ad secundam difficultatem mitanter praeparatam per illam dis­ respondetur ultimam dispositionem positionem ultimam, quatenus ternon causare effective formam, ad « minus est et consummatio disposi' * • ‘ Le III. 300. n. 0. 588 a 37. 588 b 4U. 589 a 9. DE GENERATIONE SUBSTANTIALI 597 tionum antecedentium et illis coor­ agit effective in subiectum, in quo dinator. Et sic habet vim illarum est inhæsive, ut ex D. Thoma dicitur tamquam terminus, in quo consum­ in argumento, sed est in parte proxi­ mantur, et sub hac ratione etiam miori, in qua etiam invenitur virtus habet vim causalitatis materialis et generantis in eius absentia, ut satis præcedenti® ad formam, sicut habe­ supra 2 ostensum est. bant dispositiones antecedentes. Ipsa Ceterum P. Suarez disp. illa 3 autem forma secundum respectum et Metaph. sect. 3. n. 28. non quiescit causalitatem formalem, quia infor­ cum doctrina tradita existimat que mat materiam, intelligitur respicere non satisfacere illam distinctionem materiam secundum entitatem nudam de mutua prioritate inter dispositio­ materiæ, id est ut substantialiter in- nem et formam. Et instat contra formabilem. Sic enim materia non illam, quia dispositio si est vere est informabilis a forma substan­ praeparans, et non solum ornatus ac tiali mediante accidente, sed per se- u perficiens subiectum, oportet, quod ipsam immediate, et ita sub hoc re­ determinet ei quasi limitet capaci­ spectu informandi solam entitatem tatem eius ad talem formam, ergo materi® respicit forma, non dispo­ etiam determinat ipsum agens ad sitiones accidentales. Solum enim talem formam introducendam; ergo respicit illas ut determinantes indif- 20 fieri non poterit, ut talis forma effecferentiam materiæ ad talem formam, tive sequatur ex forma introducta. et ad hoc sufficit, quod concomitanter Consequentia patet, quia si disporit ibi dispositio in eodem instanti, sitio fuit a forma et forma efficitur dicatur autem praecedere sub re­ ab agente, ergo agens non potest spectu et ordine causalitatis materia- 25 determinari a tali dispositione, quæ lis, in quantum terminus et consum­ producat formam, sed potius me­ matio praecedentium dispositionum, diante forma determinatur agens ad quas virtualiter continet. talem dispositionem. Et ita cum instatur, quomodo ma­ Confirmatur, quia illa dispositio neat materia praeparata, virtualiter m non potest exercere causalitatem maan formaliter, et in qua forma dica­ terialem et habere prioritatem na­ tur virtualiter manere illa praeparatio, turæ, neque respectu actionis, qua respondetur in re et in ipso instanti fit forma, neque respectu materiæ, generationis dari ipsam dispositionem quam disponit. Non respectu actionis, ultimam annexam formæ, quæ tam- sô quia illa dispositio sequitur mediante quam terminus ct consummatio prae­ forma, ergo non potest habere causa­ cedentium dispositionum virtualiter litatem et prioritatem respectu illius illas continet et continuat praepara­ actionis, qua fit ipsa forma, siquidem tionem et determinationem, quam quando fit forma, nondum existit illae faciebant in materia usque ad « illa dispositio, nec est facta, ut possit time causare. Respectu vero ma­ illnd instans exclusive. Ad ultimam difficultatem 1 teriæ non potest habere istam priori­ respondetur dispositionem, quæ est tatem, quia non potest disponere’ma­ virtus generantis effectiva, non esse teriam nisi informando illam. Non in subiecto, quod corrumpitur, nec « autem potest informare illa dispositio in subiecto, quod generatur, quia non materiam in illo priori, siquidem 1 389 a 20. * 594 a 0. > 14. 598 DE CORRUPTIONE PHIL. NAT. HI. P. Q. I. ART. VII. materia ante formam informatur ab tionis respondetur dispositionem ι < accidentibus. Illud autem accidens suscipere in se actionem, qua £· non potest disponere nisi informando forma, sed præparare materiam jj et inhaerendo, quia sine inhaerentia facto esse, ut recipiatur in ea fornu, non est et sic neque disponit. Si quæ est terminus actionis, et L: autem in illo priori non disponit, ratione disponere dicitur ad acti·.· cui inhaeret illa dispositio? Non formæ nem in suo termino. Nec requiritur quia sequitur ad illam, et sic pro illo ad munus causæ materialis, quod priori nondum inhaeret formæ. Non existentia praecedat, sicut in causa composito, quia praeparat ad illud, efficiente, sed sufficit, quod in r? non vero disponit illud, sed mate­ concomitetur, ita quod in nulla du­ riam ad illud; ei autem inhaeret, quod catione detur causa materialis sii·· disponit, ergo inhaerebit soli mate­ existentia, ut in q. 11. Phys. 1 pro­ riæ, atque adeo non est necesse, quod bavimus. Ad probationem ex parte materia consequatur ad formam, sed inest respondetur illam dispositionem non materiæ ab agente. Respondetur dispositionem ulti­ posse disponere nisi inhaerendo et mam non determinare ipsum agens, informando inhærentia et existentia ut efficiat, sed determinare tamquam concomitante et in ro inventa, non effectum eius. Dicitur autem ultima autem inhærentia formalizante dispositio determinare agens non ut constituente formaliter omnem priovirtus eius ad efficiendum, sed ut ritatem et causalitatem materiæ erci terminus dispositionis antecedentis, formam vel formæ erga materiam. quæ erat virtus determinata ipsius Et ita pro illa prioritate natura sen agentis et ab eo decisa. Deinde addo, 2s formalitate et conceptu, quo matera· quod agens neque per ipsas disposi­ intelligitur substantialiter recipere tiones antecedentes, quas emittit in formam, non intelliguntur dispositio­ materiam, determinatur ad generan­ nes informare materiam (licet de facto dum, sed antequam illas emittat, ibi sint), sed solum materiam subdeterminatur ad generandum et tam- m stantiale compositum cum forma conquam medium necessarium et vir­ stituere. Ipsa autem præparatio et tutem agendi emittit illas disposi­ determinatio materiæ erga talem for­ tiones, quæ se habent ut effectus mam solum præsupponitur ibi coneius et virtus determinata ad gene­ comitantor vel antecedenter, non an· I randum formam ; et sic dispositiones m tern formaliter intelligitur, sed id I istæ procedunt ab agente determi­ pertinet ad aliam prioritatem vel nato, siquidem in virtute eius deter­ posterioritatem naturæ. Est enim ibi | minate operantur. Nec obstat, quod antecedenter ratione dispositionum I dispositiones antecedentes non suf­ antecedentium, concomitanter autem ' ficiunt determinare materiam vel ratione ultimæ dispositionis, quæ in agens; non sunt enim sufficientes facto esse illas terminat. Et sic pa­ determinare in facto esse et consura- tet ad illam interrogationem: Ubi· mative, bene tamen in tendentia et nam pro illo priori inhæret disposi­ inchoative, et in quantum virtus tio? Dicemus enim, quod pro illo sunt substantiæ generantis, etiam priori formali non inhæret., quia illa effective. prioritas non est fornialitas inhaAd confirmationem negatur ante­ rendi, sed substantialiter componendi. cedens. Ad probationem ex parte ac- Concomitanter vero et in re tunc 1 1’bll. nat. 1. p. q, ii, art. 1, («upra 230 a 0). I 599 Dubium autem est in duobus: Pri­ inhæret in composito ut in subiecto qwod et sustentante illam, in materia mum, an ex eo, quod terminus ad vero ut in subiecto quo recipiendi quem corruptionis sit desitio formæ, et determinabili per illas dispositio­ amittat rationem mutationis sub­ nes. Nec est necesse ad hoc, ut inhæ- s stantialis, et solum sit privatio ge­ reat in composito, quod partim sit nerationis. Secundum, an ex eo, quod in forma, partim in materia, sed solum est in subiecto capaci, dif­ sufficit, quod in materia ut in sub­ ferat ab annihilatione, qua res tota­ iecto quo et in toto composito ut liter desinit in nihilum. Ideoque main subiecto quod, ut latius dicemus in- io nebit dubium, an utraque, tam annifra q. 9.1 hilatio quam corruptio, sit mutatio. Et loquimur hic de corruptione in ratione mutationis; nam in ratione actionis seq. art. tractabimus, an QUÆSTIO II. is generatio et corruptio sint eadem actio vel quomodo connectantur in­ DE CORRUPTIONE. ter se. Est ergo aliquorum sententia corruptionem non esse realem mutaArticulus Primus. 20 tionem, sed privationem tantum ac­ QUOMODO DIFFERAT CORRUP­ tionis et concursus, quo forma præceTIO IN RATIONE MUTATIONIS A dens conservabatur. Opponitur enim GENERATIONE ET AB ANNIHI­ corruptio generationi, et non quia LATIONE. aliquid producit, sed quia destruit; se ergo privative se habet, et sic realem Ut resolvimus in 3. Phys. q. 14. 2 mutationem non importat, imo neque et 5. Phys. q. 19. art. 1. et 2.3 ex Ari­ identitatem in actione cum genera­ stotele, motus, ut distinguitur a mu­ tione, sed connexionem et nexum, tatione communiter dicta, duas exigit quia sicut introducta una forma seconditiones: Prima ex parte subiecti, w quitur aliam extirpari, ita posita quod eius subiectum sit ens in actu, generatione consequitur corruptio, id est informat um forma substantiali, consecutive ergo se habent, non iden­ non ens in potentia, quod est materia tice. Et hoc non semper, aliquando prima, quæ tamen sufficit ad muta­ enim potest dari generatio sine cortionem. Secunda ex parte termino- as ruptione, ut si non præsupponatur rum ut videlicet motus proprie dictus forma positiva in materia, quæ cor­ ut inter terminos positivos et conse­ rumpatur. Ratio huius est, quia cor­ quenter proprie seu positive contra­ ruptio tendit ad negationem, id est rios. Ad mutationem vero sufficit op­ ad non esse, ergo non est mutatio positio privativa de non esse ad esse « positiva, sed negativa; ex termino vel e contra in subiect o capaci utrius- enim ad quem denominatur mutatio. Alia sententia est per aliud ex­ que. Ex quo apparet corruptionem non esse motum stricte dictum, ut tremum, quæ sentit corruptionem contraponitur mutationi, eo quod ita esse positivam mutationem, ut non est inter terminos positivos, sed etiam annihilatio positiva mutatio versatur ab esso ad non esse. sit, eo quod ad annihilationem requi’ art. 1. • Phil. nat. 1. p. q. 14. art. 2. (302 a 34). • [bid. q. 19. art. 1. (391 a 29) ct 2. (395 b 14). 600 PHIL. NAT. III. P. Q. II. ART. I. ntur virtus infinita sicut ad crean­ dum. Ergo ipsa annihilatio est aliqua mutatio positiva seu operatio, si­ quidem fundatur in virtute positiva. Nihilominus dico primo: Cor­ ruptio essentialiter et formaliter est mutatio distincta a generatione. Dico „ essentialiter ” et „ forma­ liter ”, quia suppono generationem ipsam, cui opponitur corruptio, non solum radicaliter, sed etiam formaliter esse mutationem, ut probatum est quæst. præc. art. 1. Corruptio autem si est mutatio, cum sit formaliter op­ posita generationi, formaliter etiam erit mutatio sicut ipsa, quod magis verificatur in corruptione quam in generatione, eo quod ad corruptio­ nem necessario exigitur, quod praece­ dat tamquam terminus a quo ipsa forma, quæ corrumpenda est, et non potest praecedere solum prioritate naturæ, eo quod per corruptionem desinit esse forma. Nihil autem de­ sinit, nisi prius existât, cum sit trans­ itus de esse ad non esse. Nihil autem existit nisi in aliqua duratione, non autem in sola prioritate naturæ, quæ non est prioritas existentiæ, sed sig­ nificationis et formalitatis et causalitatis, quatenus per illam signi­ ficatur hoc dependero ab illo et se­ cundum hanc formalitatem, et non secundum aliam coordinari cum illo. At vero generatio, cum procedat de non esse ad esse, non supponit aliquam durationem sui termini a quo, et ita sufficit ad rationem muta­ tionis in generatione, quod privatio præcedat prioritate naturæ. Sufficit enim, ut aliquod subiectum, quantum est ex natura sua, careat aliqua forma cum capacitate illius, ut indigeat actione acquisitiva talis formæ, et consequenter quæ respiciat illam tam­ • Pa IX. 427 a. ' 1. o. 439 a. • 224 b 35; 225 b 12, 17. • U II. 232. n. 2. eqq. • Pa IX. 427 a. quam terminum ad quem talis acqui­ sitionis, et consequenter aliquem ter­ minum a quo respiciat, qui utique , est privatio, non quæ in illo in- | stanti existât seu afficiat subiectum, sed quæ in illo instanti expellatur, et non permittatur sequi ad naturam. Sufficit autem ad rationem termini a quo, ut in ipso instanti sit in expelli a subiecto, non ut existons, et conse­ quenter verificatur mutatio, quod aliter se habeat in isto nunc temporis quam ante in prioritate natura. Quod ergo corruptio sit di­ stincta mutatio a generatione, manifeste asseritur a D. Thoma q. 23. de Veritate art. 1.1 et 6.2 et sumitur ex Philosopho 5. Phys. cap. 1. *, lect. 2. apud D. Thomam 4, ubi distinguit tamquam duas mutationes eam, quæ est de subiecto in non subiectum, hæc est corruptio, et eam, quæ est de non subiecto in subiectum, hæc est generatio. Quæ autem est de subiecto in subiectum, est motu?, quia versatur inter contraria, et non inter contradictoria. Dicitur autem mutatio de subiecto in subiectum, vel de non subiecto in subiectum, intelligendo nomine subiecti non ipsum suppositum seu substantiam, sed ip­ sum esse vel non esse, seu affirmatum et non affirmatum, ut explicat Divus Thomas q. 28. cit. art. 1.6 Ratio autem huius est, quia non so­ lum aliquid mutatur, quando acqui­ rit formam, sed etiam quando amit­ tit. Imo tunc maxime apparet mu­ tatio, quando forma aliqua amittitur, ut cum aer amittit lucem vel corpus albedinem, quia tunc verificatur, quod aliter se habet nunc quam prius. Quod autem sit distincta mutatio a generatione patet, quia respiciunt distinctos terminos tam ad quem, DE CORRUPTIONE quam a quo. Mutatio autem cum con­ sistat in transitu do uno axi aliud, ubi eat distinctus terminus a quo et ad quem, est distinctus transitus, et consequenter distincta mutatio. Con­ stat autem, quod corruptio transit de esse formæ ad non esso illius, gene­ ratio autem e converso de non esse alicuius formæ ad esse illius; ergo important distinctum transitum se­ cundum distinctos terminos a quo et ad quem. Quod vero corruptio sit muta­ tio realis, ostenditur distinguendo I de eo, quod est reale tamquam quid positivum, vel de eo quod est reale, id est a parte rei inventum, licet a parte rei non ponat, sed tollat, sicut dicimus tenebras et caecitatem dari a parte rei, quia non ficte, sed vere inveniuntur. Hoc secundo modo di­ stinguit D. Thomas realiter cor­ ruptionem a generatione q. 28. cit. art. 6. 1 1 ΣΙ ratio est, quia hoc modo a I parte rei invenitur et verificatur Iipse terminus formalis seu muta­ tum esse corruptionis, scilicet desitio formæ, quia do facto corrumpitur forma, ergo et ipsa mutatio seu fieri realiter invenitur. Non tamen dicitur mutatio positiva, quia terminus eius positivus non est, ergo neque ipsa mutatio positiva esse potest; nec enim positive fit aut transit id, quod in se positivum non est, sicut non esse formæ. Dices: Per corruptionem non so­ lum aliquid negativum resultat, ut terminus, scilicet privatio formæ, sed etiam aliquid positivum, scilicet for­ mam illam manere in potentia ma­ teriæ in ordine ad agens supernatorale, quæ antea erat in actu; ergo aliqua positiva mutatio invenitur in materia, scilicet novus modus potentialitatis et ordo ad diversum agens. ’ Pa IX. 430 a. 601 Respondetur materiam ipsam nihil positivum recipere per abla­ tionem formæ, quod antea non ha­ beret, quia etiam ante dicebat or­ dinem ad formam ut educibilem se­ mel ab agente naturali et pluries ab agente supernatural!. Quare educta forma et immutata materia per ipsam cessat respectus ad agens naturale, ne amplius possit eam educere, non ex mutatione potentiæ in materia, sed ex defectu agentis naturalis ex­ trinseci. Quando autem forma cor­ rumpitur, nulla amplius mutatio fit in ipsa potentia materiæ quoad istum respectum continendi formam. Ex CONCLUSIONE POSITA COLLI­ GITUR, quod si in generatione ali­ cuius rei non detur forma aliqua i corrumpenda positiva, sed tantum privatio tollenda, ut cum lux destruit tenebras, tunc corruptio et generatio non sunt duæ mutationes, quia cor­ ruptio non invenit formam, quam destruat et transire faciat ab esse ad non esse, sed solum invenit pri­ vationem ex parte termini a quo, quæ non mutatur de privatione in aliam privationem; transitus enim de non esse in non esse, non est mutatio. Ergo solum erit mutatio de privatione ad esse, ergo corruptio privationis non est alia mutatio quam transitus ad esse, qui utique generatio est. Et ita doceri solet in materia de iustificatione, quod si culpa, quæ destruitur, non est nisi privatio in anima, iustificatio est unica mutatio, in quantum ponit gratiam et remittit culpam. Si vero culpa, quæ destruitur, relinquit ali­ quid habituale per modum positivi et conversionis ad creaturam, tunc est duplex mutatio, ablatio illa culpæ et introductio gratiæ. Dico secundo: Corruptio et an­ nihilate differunt ex parte termini ad quem, quia per annihilationem res 602 TIIIL. NAT. III. P. Q. II. ART. I. totaliter desinit esse, tam ex parte tivum requiritur actio et positio formæ quam ex parte subiecti; et alicuius influxus producentis vel at­ ita annihilatio non est mutatio pro­ tingentis illum terminum. Ergo ή prie dicta sicut neque creatio, licet annihilatio est suspensio totius con­ significetur per medium mutationis. 5 cursus, omnem terminum positivum Hæc conclusio manifesta est, quia sibi adiunctum excludit, alias non annihilatio opponitur creationi, et desinet aliquid per viam annihilaita sicut creatio nullum concursum tionis, sed ex vi productionis alterius habet ex parte causæ materialis, termini incompossibilis cum re, qu& sed solum ex parte causæ efficientis, 10 destruitur. Itaque ad annihilationem quæ dat totum esse, tam ex parte utrumque requiritur, et destructio formæ quam ex parte materiæ, ita totius esse et desitio in nihilum, annihilatio non est desitio per con­ sine alicuius termini adiuncti posi­ cursum alicuius causæ materialis, tione hoc ipso, quod fit per suspensed per solam ablationem et suspen-15 sionem divini concursus, Sed dices : Bene potest Deus anni­ sionem concursus divini perficientis et dantis totum esse; unde cum non hilare formam non annihilata ma­ fiat in aliquo subiecto, non est mu­ teria, et accidens non annihilato tatio. Ex quo fit, quod terminus subiecto. Ergo non est de ratione annihilationis dicitur esse totaliter 20 annihilationis destructio totius esse, ipsum nihil, non solum, quia tota­ Tunc enim licet esse formæ in actu liter desinit ipsa res, quæ corrum­ destruatur, sed manet in potentia pitur, sed etiam, quia nullus ter­ materiæ, sicut quando per corrup­ minus positivus illi adiungitur, qui tionem desinit esse. de novo fiat, in quem desinat ipsa 25 Respondetur istam annihilatiorei destructio, sed pure ex parte nem non esse simpliciter et omnibus termini ad quem invenitur nihil. Et modis annihilationem, sicut e con­ hoc præcipuum est in annihilatione, verso productio solius formæ vel acci­ scilicet quod desinat in nihilum. Unde dentis a Deo non est simpliciter creaquantumcumque aliquid destruatur, 30 tio, sed concreatio, quando fit simul sive totaliter sive partialiter, si ta­ cum materia. Ita suspensio concursus men non desinat in nihilum, sed erga solam formam non est annihilaadiungatur illi aliquis terminus po­ tio simpliciter, sed reducitur ad annisitivus, in quem desinat, non est an­ hilationem tamquam ratio quædam nihilatio. Et hac ratione in Eucha- 35 illius et quia habet modum annihila­ ristia non annihilatur panis, licet tionis, in quantum fit per suspen­ totus destruatur et desinat esse, sionem concursus sine hoc, quod illi non tamen desinit in nihilum, sed in succedat alia forma, sed desinit in corpus Christi, et ita est destructio nihilum. Ille enim concursus conpanis per conversionem, non per anni-« servat rem illam cum totali depenhilationem. dentia et subordinatione ad Deum, Ratio huius est, quia annihilatio, et ideo eius suspensio dicitur anni­ ut diximus, fit per suspensionem con­ hilatio, licet solum tollat partem cursus totaliter conservantis in esse. entitatis. Quod vero maneat in poErgo non solum pertinet ad ipsam 45 tentia subiecti, non quidem in ordine totaliter rem aliquam destruere, sed ad agens naturale, sed in ordine ad etiam nullum terminum positivum potentiam divinam, non arguit, quod illi adiungere et subrogare, in quem id fiat per actionem positivam, quia destructio rei terminetur, siquidem hoc, quod est manere _ _ _ in potentia ad ponendum istum terminum posi- 50 materiæ, non est terminus vel effcc- 603 DE CORRUPTIONE tus talis suspensionis concursus, sed in ipsa materia praebebatur ex pro­ pria natura materiæ, et quia hoc non destruitur per suspensionem concur­ sus, ideo non est annihilatio omnibus modis, tam ut est in actu quam ut in potentia subiecti. Ex quibus colliges male aliquos affirmare posse per divinam poten­ tiam aliquam creaturam attingere annihilationem, eo quod non requi­ ritur tanta virtus ad destruendum quam ad producendum, facilius enim est destruere quam ædificare; atque ita cum per destructionem non po­ natur aliqua entitas, sed tollatur, non involvit repugnantiam, quod a creatura aliqua fiat. Oppositum tamen sentit D. Thomas 3. p. q. 13. art. 1. loquendo etiam de causa instrumental!, quam negat dari posse ad annihilationem. Et ratio est manifesta, quia licet destruere aliquid ponendo formam seu dispositionem illi incompossibilem sit facilius quam ædificare, quia talis forma vel dispo­ sitio destruens facilius ponitur et producitur, tamen destruere aliquid per suspensionem concursus alicuius causæ non pertinet nisi ad illam cau­ sam, quæ talem concursum exhibet. Unde cum concursus, qui suspendi­ tur per annihilationem, sit· concursus exiens ab ipso Deo, ad nullam causam creatam pertinere potest eius suspen­ sio nisi ad solum Deum. Quando vero causæ secundæ aliquid corrum­ punt, tollitur etiam concursus Dei erga formam corruptam, non quia per ipsas creaturas fiat talis suspensio, sed quia per ipsas fit productio formæ incompossibilis, ad quam etiam Deus concurrit, et concurrendo ad ipsam desinit concurrere ad oppositam. De quo art. seq. dicemus. Ad rationem dubitandi posi­ tam pro contraria sententia 1 respondetur ex dictis corruptionem ' 590 b 18. non esse meram privationem, sed mutationem consecutam ex genera­ tione et terminatam ad privationem formæ, est enim transitus de esse ad non esse. Et sic probat argumentum, quod non est mutatio realis positiva, id est ponens aliquid ex parte ter­ mini, sed realis corruptiva seu pri­ vativa, quæ dicitur realis, quia in re invenitur, non quia aliquid posi­ tivum ponat in re. Articulus II. UTRUM CORRUPTIO ET GENERA­ TIO SINT EADEM ACTIO, RATIONE CUIUS GENERATIO UNIUS SIT CORRUPTIO ALTERIUS. Duæ istæ difficultates connexae sibi sunt et ex unius resolutione alterius resolutio dependet. Circa primam ergo dubium est, an corruptio aliquo modo sit actio saltem secundario, an vero ad ra­ tionem actionis nullo modo perti­ neat, et quomodo ab actione generativa distinguatur. In quo varie sentiunt auctores. Quidam negant terminari aliquo modo actionem generativam in ra­ tione actionis ad corruptionem formæ ; tactus enim actionis ubicumque tan­ git, sive primario sive secundario, est actus efficientiæ. Omne autem, quod efficientia tangit, dando esse tangit; ubi autem non dat esse, sed tollit, ibi desinit tangere. Quare corruptio fiet ipsa suspensione concursus seu omissione, non vero secundaria at­ tingentia actionis. Alii existimant efficientiam seu actionem secundario et distincta sal­ tem formalitate attingere corruptio­ nem. De quo videri potest Mag. Bafiez sup. cap. 3. libro 1. de Gene­ rat. explicans hoc axioma, quod 604 PHIL. NAT. III. P. Q. II. ART. II. «generatio unius est corruptio alte­ actio influit ad corrumpendum, neque rius n, ibique citat Caietanuni. Et enim influxus intelligi potest, quia ratio est, tum quia generatio et respectu formæ corrumpondæ nihil corruptio sunt unus motus, licet influit, sed tollit. Ergo influxus posiincludat duas mutationes, ut ex lo­ 5 tivus non continuatur, quia non cis præc. art. cit. constat, ergo est datur ulterior terminus positivus, ad una actio; tum quia suspensio con­ negationem autem non est necessa­ cursus si sola sit, non corrumpit, rius influxus. At vero posita forma, sed annihilat, adiuncta vero seu con­ quæ terminus actionis est, dicitur secuta ex actione pertinet saltem 10 virtualiter continere actionem, sci­ secundario ad actionem illam. Non licet terminative. Hæc autem secum enim minus pertinet ad actionem ter­ importat incompossibilitatem forms minum producere quam oppositum oppositæ, quia habet adinnetam pri­ tollere, et sic ut corrumpi est verum vationem illius, et sic tangit illam pati et verum mutari, ita corrum­ s et expellit non efficientia, sed incom­ pere et destruere est verum agere, possibilitate orta ex efficientia formæ, saltem secundario. id est ex forma effecta et terminante Ceterum utrumque componi videtur efficientiam. dicendo, quod corruptio non est jorQuæ resolutio deducitur ex Diro maliter actio, etiam mediate, sed vir- 20 Thoma in 2. dist. 34. q. 1. art. 2. tualiter. Dupliciter enim potest in­ ad 5. **, ubi inquit: «Illud, quod telligi, quod aliqua actio mediate corrumpit et generat, non ex eodem attingat aliquem terminum: Uno habet, quod generat et corrumpit, modo, quia principaliter unum ter­ sed ex eo, quod formam suam inminum attingit, et continuando ean-25 ducit, generat; ex eo autem, quod dem influentiam seu rationem agendi forma sua necessario coniungitur pri­ tangit alterum ut minus principa­ vationi alterius formæ, corrumpit . lem et sub priori contentum, sicut Ulii D. Thomas non ponit corruptio­ producitur principaliter et immediate nem in influentia actionis, sed in ipsa aliqua natura et mediate propria w appositione formæ habentis priva­ eius passio, mediatione tamen in- tionem adinnetam. Unde non oportet fluentiæ et causalitatis in illam. hoc reducere ad meram suspensio­ Alio modo, quia producto princi­ nem concursus conservantis formam pali termino cessat influentia activa, oppositam, sed ad actionem prodiiseu mediante causalitate formali seu 35 centeni formam illi incompossibilem, informatione formæ productæ fit ex­ qua incompossibilitate posita et ei pulsio seu privatio alterius incompa- vi illius cessat -concursus. Et sic tibilis cum tali forma producta, et etiam salvatur unitas actionis seu sic qui facit rem incompatibilem cum motus propter unitatem termini poaltera, dicitur effective illam cor- w sitivi, duplex autem mutatio in vi rumpere efficientia virtuali, non ac­ illius effîcientiæ, quia duplex ter­ tuali, scilicet mediante termino, cuius minus tangitur, alter agendo, alter informatio expellit et corrumpit al­ destruendo, ut explicatum est. teram formam per modum effectus Circa secundam difficultatem, quoformalis secundarii. -« modo scilicet ordinentur istæ dum Dicimus ergo, quod corruptio non mutationes, generatio et corruptio, est actio priori modo, sed secundo. ita ut generatio unius dicatur cor Non enim producta forma ulterius ruptio alterius, aliqui existimant or‘ Pa. VI. 697 a. DE CORRUPTIONE 605 Diximus in conclusione « quando dinari tantum istas mutationes con­ secutive et successive, non identice generatio habet annexam corrup­ in eadem actione seu motu. Ceterum tionem n ad denotandum id, quod D. Thomas q. 28. de Veritate art. 6. præc. art. significavimus, non dari ad ultimum 1 evidenter dicit, « quod 5 corruptionem, quæ sit vera et rea­ generatio imius dicitur a Philosopho lis mutatio, nisi quando datur forma corruptio alterius per concomitan- positiva corrumpenda. Si enim sotiam, quia de necessitate sunt simul, Ium præcedit privatio tollenda per vel propter unitatem motus, quia ad formam generatam, ut quando aer has duas mutationes terminatur ». 10 tenebrosus illuminetur tunc ablatio Ubi nomine motus intelligitur actio illius privationis non fit per muta­ habens illam duplicem mutationem. tionem negativam distinctam a ge­ Et in 1.2. q. 113. art. 6. ad 2. inquit, neratione lucis, sed per ipsam genera­ 1 quod infusio gratiæ et remissio tionem positivam sine alia mutatione culpæ secundum substantiam actus 15 corrumpitur privatio, eo quod non idem sunt ». Et eodem modo com­ tollitur nisi per positivum esse, ergo parat generationem et corruptionem. per generationem, quæ est transitus Sentit ergo quod ideutificantur in seu mutatio de non esse ad esse, de ratione actionis. privatione ad formam, licet verum Quare generatio unius quando 20 sit, quod per nostros conceptus poshabet adiunctam corruptionem sumus distinguere in luce conceptum alterius, dicitur esse corruptio positivum constituendi lucidum et duplici ratione: conceptum remotivum tenebrarum Primo, propter successionem et seu non esse privationis, eo quod priordinem formarum sibi succedentium, 25 vatio accipitur a nobis ut ens rationis eo quod formæ sunt incompatibiles, atque adeo ad instar esse, quod cor­ et sic intrante una recedit alia. Et rumpitur; in re tamen privatio illa tunc est sensus, quod generatio unius est non esse, et physice non tollitur est corruptio alterius causaliter, quia nisi per esse, quod totum docet connectitur et succedit generationi 30 S. Thomas q. 28. de Veritate art. 6. corruptio. in corpore 2. Secundo, strictius dicitur genera­ Unde obiectiones, quæ fieri pos­ tio unius esse corruptio alterius, non sunt ex eo, quod generatio aliquando solum propter successionem forma­ datur sine corruptione, nihil obrum et mutationum, sed propter uni- 35 stant. Fatemur enim non omni genetatem actionis seu motus, eo quod rationi essentialiter annecti corrup­ comiptio non est actio distincta a tionem, sed tantum illi, cui annecti­ generatione, sed eadem actio forma- tur forma positiva corrumpenda; et liter generativa est virtualiter cor­ si forma corrumpenda fuerit partialis, ruptiva ratione termini generati, ut «o tunc etiam corruptio partialis erit, incompossibilis cum forma opposita, et productio aggeneratio. Nec Divus in qua incompossibilitate virtualiter Thomas in 2. dist. 34. supra 3 cit. ‘ manet influentia positiva ut termi­ dixit, quod generatio et corruptio nata ad formam genitam, ut dictum solum ratione differunt, sed dixit, 45 quod forma ignis et privatio aeris est. 1 ' • • Pa IX. 430 a. b. L c, a. 004 b 20. Pa VI. 097 a. 606 PHIL. NAT. III. P. Q. II. AUT. II. sunt idem subiecto, sed ratione dif­ ferunt, quod est dicere privationem et formam non distingui realiter, eo quod privatio extremum reale non est ; non tamen est dicere, quod ipsa gene­ ratio et corruptio non sint mutationes distinctæ eo modo, quo dictum est. erga alterum. Hoc autem non datur, quia vel mutuo se causant, et W non, quia corruptio non potest haben· causalitatem in generationem, cum 5 sit privatio, vel non mutuo se cau­ sant, sed altera tantum est causa et altera effectus, et hoc non, quia im­ primis corruptio non potest causate, ut dictum est, et sic non potest ipsa Solvuntur obiectiones. 10 esse causa et generatio effectus, et Primo arguitur: Corruptio est pri­ quia alias esset per se primo intenta, vatio saltem ex parte termini ad generatio autem ut consecuta. Si au­ quem, generatio autem est positiva tem generatio est causa et corruptio actio. Ergo nullo modo possunt iden­ effectus, prius recipietur forma genita, tificari·, vera enim realitas non potest 15 quam expellatur opposita, et sic non identificari cum eo, quod est nihil recipietur forma genita in nuda mate0W et ens rationis. Secundo: Quia eadem ratione, Denique: Si generatio unius est qua probatur generationem et cor­ corruptio alterius, oportet, quod in ruptionem identificari in ratione mo­ 20 eodem instanti sint. Si enim sunt in tus et actionis, probatur identificari diversis, non identificantur. Hoc au­ in ratione mutationis, quia sicut ea­ tem esse non potest, quia corruptio dem dispositiva actio et motus suf­ tenet se ex parte dispositionis ultimæ, ficit primario introducere formam et quæ tollit formam incompossibilem secundario destruere oppositam, ita 25 formæ genitæ ; dispositio autem ultima simplex et unica mutatio positiva præcedit formam in ipso subiecto, in primario erit transitus ad formam quo fit corruptio. Ergo corruptio non genitam et secundario transitus formæ identificatur cum generatione. Ad primum respondetur negatio­ oppositæ. Nec enim repugnabit mu­ tationem negativam identificari cum 30 nem alterius formæ bene posse iden­ positiva, sicut negativa actio, id est tificari cum aliqua positiva forma. destructio, cum positiva generatione. Privatio enim et negatio diversorum Tertio: Quia si generatio identi- non opponuntur, sed imbibitur et ficatur cum corruptione, erit genera­ identificatur talis negatio cum ipsa tio verus motus, quod tamen negat S5 forma, in qua fundatur, sicut fides Philosophus in 5. Phys. cap. 1. 1 Se­ habet obscuritatem et calor privatio­ quela patet, quia in quantum iden- nem frigoris et quæcumque res nega­ tificatur cum corruptione, habet pro tionem eius, quod a se distinguitur. termino a quo aliquid positivum et Ad secundum negatur esse ean­ ratione sui, ut generatio est, habet 40 dem rationem de mutatione et de terminum ad quem positivum. Ergo motu, secundum quod motus signi­ saltem identice est inter duos termi­ ficat actionem per modum influennos positivos a quo et ad quem, quod tiæ. Non enim repugnat eandem est esse motum saltem identice. numero actionem attingere plnree Quarto: Si generatio et corruptio 45 terminos ordinate se habentes vel habent ordinem inter se, oportet, consecutos, sive negativos sive po­ quod fundatur in aliqua causalitate sitivos, eo quod contingit actionem seu ordine prioris et posterioris unius esse virtualiter multiplicem et ad • 225 a 35. DE CORRUPTIONE 607 multa se extendere, sicut et virtus latitudinem inter terminum a quo ipsa, a qua procedit. At vero mutatio et ad quem. Tunc autem constituitur non dicit aliquid efficiens, sed pu­ positiva latitudo et distantia inter rum transitum inter terminos, et terminos, quando sunt positivi et potius dicit aliquid effectum quam 5 habent medium, ita quod ipsa ex­ effectivum. Unde ubi est distinctus trema conducunt ad talem latitudi­ transitus inter terminos, ibi est di­ nem, quatenus ex eorum commensustincta mutatio, non autem ubi est ratione aut coniunctione constitui­ distinctus effectus etiam materiali­ tur medium, et per se postulant ter^ est distincta actio efficiens. Sed io transitum ex una forma ad aliam per tamen id, quod materialiter se habet tale medium. Formæ autem substan­ ad rationem actionis, nec multipli­ tiales non se habent ut extrema, per cat illam, formaliter se habet ad quorum commensurationem aut conrationem mutationis eamque mul­ iunctionem constituatur medium, nec tiplicat, quia formalitas mutationis 15 per se ex una forma ad aliam fit solum consistit in illo transitu ef­ transitus per aliquod medium, sed fecto, ut dictum est. quæcumque forma immediate recep­ Ad tertium negatur sequela. Non tibilis est in materia, si dispositio enim sufficit ad rationem motus contraria non obstet. Unde solum stricte dicti et ut distinguitur a 20 ratione dispositionis petit transitum mutatione, habere terminum a quo per aliquam formam mediam. positivum concomitanter et prop­ Ad quartum respondetur, quod ter incompossibilitatem adiunctam, inter corruptionem et generationem sed formaliter et per se. Generatio datur mutuus ordo prioris et posteautem substantialis formaliter et per 2s rioris, sicut inter formam expulsam se non est a termino positivo, sed a et generatam. Est enim expulsio privatione formæ. Quod autem cor­ formæ corruptæ prior in genere causæ rumpat formam substantialem præ- materialis, forma autem generata existentem, non est, quia habeat est prior in genere causæ formalis. illam pro formali termino a quo; per 30 Unde D. Thomas q. 28. de Veri­ accidens enim et materialiter se ha­ tate art. 7. 1 inquit, « quod expulsio bet ad formam ignis, quæ generatur, formæ precedent is est prior natura­ quod fiat ex stuppa vel papyro vel liter in ratione causæ materialis. ligno, per se autem, quod fiat ex Omnis enim dispositio ad formam non igne. Sed tamen corrumpit for- 35 reducitur ad causam materialem, de­ mam præcedentem, quæcumque illa nudatio autem materiæ a forma sit, quia sunt incompossibiles formæ contraria est quædam dispositio ad in eodem subiecto propter privatio­ forma' susceptionem ». Quod vero nem adiunctam, quia utraque est introductio formæ sit prior in genere forma substantialis et consequenter 40 causæ formalis, docet in 4. dist. 17. prima in subiecto. Undo non admittit q. 1. art. 4. quæstiunc. 1. 2 « Quia aliam tamquam secundam. Non ta­ remotio », inquit, « formæ secundum men se habet tamquam terminus a ordinem causæ materialis pnecedit quo formalis forma præcedens. Tunc nat uraliter introductionem formæ, sed enim se habet ut formalis terminus cessivo et cum corruptione aliarum. quatenus dicit naturam corruptibilem. ' • • • Ρα VIII. 306 a. Pa VII. 174 a. Phil. nat. 1. p. dispositionem non datur per se alte­ ratio, quia se habent ad aliquid. Non autem datur motus per se primo in ad aliquid, ut probatur in 5. Phys. 2, quod non est ita intelli> gendum, quasi dispositio et habitus consistant in relatione prædicamentali, quæ sola non potest terminare motum per se. In hoc tamen pu­ rificantur relationi prædicamentali, quia, sicut relationes consequuntur ex fundamento et ideo ad ipsum fundamentum terminatur motus per se primo, ad relationem autem conse­ cutive, ita, quia dispositiones istæ corporales resultant ex debita commensurationo vel proportione quali­ tatum, id quod primo attingitur per 2. (397 u 11). 624 PHIL. NAT. III. P. Q. III. ART. II. alterationem, erit qualitas illa ut alteratio primo et per se, sicut ad proportionate vel attemperata, con­ colorem viridem vel rubrum et alias secutive autem ipsa dispositio con­ qualitates, quæ ex frigore et calore veniens vel disconveniens. resultant, et tamen pertinent ad Quod attinet ad secundam speciem 5 speciem qualitatis, ut densitas et qualitatis, scilicet potentia et impo­ raritas aliaque similia, ad quæ ta­ tentia, constat non terminare primo men datur per se primo alteratio. et per se alterationem, non solum in Respondetur esse diversam ra­ potentiis spiritualibus, quas non at­ tionem, quia istæ qualitates secunda, tingit physica et corporalis alteratio, 10 quæ resultant ex primis, etiam pu sed etiam in potentiis naturalibus, se alterationem terminare possunt, tum quia non invenitur in potentiis nec eodem motu attinguntur primo latitudo contrarietatis sicut nec in­ et per se terminato ad aliam quali­ venitur magis vel minus ratione sui tatem et secundario ad se, sed reprecise; tum quia potentiæ sunt quiruut distinctum motum præter principia innata, tamquam propriæ illum, qui terminatur ad primas qua­ passiones ab ipsa natura dimanan­ litates; tum quia aliquando fiunt tes, ergo non acquiruntur per alte­ sine alteratione erga illas, sicut cum rationem primo et per se, sed ad aliquid dealbatur vel denigratur non generationem consequuntur. De hoc precedente aliquo frigore vel calore; tamen vide quæ dicemus quæst. seq. tum quia, quando fiunt isti colores ex temperie primarum qualitatum, art. 1. Denique in quarta specie, scilicet fiunt per mixtionem sicut aliæ qua­ figura et forma, non datur per se litates secundæ. In mixtione autem primo alteratio physica, tum quia corrumpuntur qualitates miscibiles. figura non admittit latitudinem con­ et sic fit una tertia. Unde necesâ trarietatis, sed habet se sicut nume­ est, quod alteratio non sistat io rus, quia quolibet addito vel sub­ qualitatibus primis ut in termino, tracto variatur et sic latitudinem non consecutive autem resultent secundæ, habet; tum quia figura resultat ex > sed potius quod destruantur primæ terminatione quantitatis, et ita ali­ et tamquam ad terminum ad quem quando producitur ad ipsam quanti­ tendat alteratio ad secundani, qua tatis productionem in ipsa prima ge­ est mixta ex illis, et ideo per se datur neratione rei, ut cum aliquis nascitur alteratio ad illam. Secus est in discum tali figura. Aliquando vero re­ > positione corporali ut in sanitate, sultat ex divisione quantitatis, et quæ non est qualitas mixta ex cor­ tunc etiam non terminat alteratio­ ruptione seu mixtione primarum re­ nem. Aliquando denique ex altera­ sultans, sed ex proportione et comtione aliqua consequitur, ut ex nimia mensuratione; sanitas enim calorem densitate vel raritate aut aliquo si­ non corrumpit nec frigus, sed commili figura ipsa mutatur, et tunc non mensurata habet. primo et per se terminat alteratio­ nem, sed terminatur alteratio primo Solvuntur argumenta. et per se ad illam qualitatem, ad quam consequitur mutatio in termi­ Primo arguitur ad probandum dari natione quantitatis. per se alterationem ad primam spe­ Dices discursum hunc nimium pro­ ciem qualitatis. Nam quando acqui­ bare. Sequitur enim ex illo, quod ad ritur sanitas vel pulchritudo, aliquo aliquas qualitates medias, quæ re­ speciali motu seu mutatione acqui­ sultant ex primis, non possit dari i ritur. Alia est enim mutatio de ægri- DE ALTERATIONE IN COMMUNI 625 tudine ad sanitatem, quæ est sanatio, gatur sanitas et ægritudo ex vi ali­ quam a frigore ad calorem, quæ est cuius mutationis, quæ quidem in re calefactio. Invenitur etiam diversa est alteratio, tamen quia non attin­ contrarietas inter ægritudinem et sa­ gitur ut terminus primo et per se at­ nitatem, quam inter calorem et fri­ 6 tactus, sed ut consecutus, siquidem gus, et diversus terminus a quo et ad semper debet fieri mediante aliqua quem. Ergo dantur omnia requisita, alteratione caloris aut frigoris aut ut dentur distincti motus, præsertim alterius primæ qualitatis, ideo mu­ quia illa mutatio seu actio, quæ iden­ tatio ista prout tangit sanitatem et tificatur cum sanitate, non identifi- ra identificatur cum illa, non est primo catur cum calore, et talis motus seu et per se alteratio physica, nec sa­ mutatio, ut ad sanitatem, praecise non nitas per se immediate attacta, sed est nisi alteratio nec ad aliam speciem consecutive. Et ideo potius ex ipso motus pertinere potest. Ergo datur al­ argumento sequitur, quod non detur teratio per se primo ad primam spe- u alteratio primo et per se ad istas ciem qualitatis, saltem eo modo, quo dispositiones, sed consecutive. Secus ad qualitates secundas seu mixtas da­ est de qualitatibus mediis eiusdem tur alteratio, licet resultent ex primis. tertiæ speciei, quæ ex mixtione pri­ Et confirmatur, quia in prima marum qualitatum resultant et ita specie qualitatis datur proprie et per 20 exigunt distinctum motum termina­ le intensio et remissio, ergo et alte­ tum ad ipsas qualitates medias et ratio, siquidem intensio et remissio corrumpentem ac miscentem primas, sunt species alterationis, ut art. præc. quod non contingit in acquisitione diximus. Datur etiam in illa vera sanitatis, ut dictum est. contrarietas, ut inter errorem et 25 Ad confirmationem responde­ scientiam, vitium et virtutem, sani­ tur intensionem et remissionem phy­ tatem et ægritudinem. Ubi autem est sicam et corporalem esse species alcontrarietas primo et per se, ibi est terationls physicæ et corporalis, sic fundamentum motus primo et per se. tamen non inveniri in habitibus et Respondetur negando, quod sit 30 actibus spiritualibus. Unde nec in diversa mutatio formaliter ad ægri­ illis datur alteratio physica, de qua tudinem vel sanitatem, quam ad pri­ in præsenti loquimur, et similiter con­ mas qualitates, ex quarum propor­ trarietas, quæ datur, non est contra­ tione vel disconvenientia consurgunt. rietas physica seu corporea, sed com­ Et illa contrarietas inter ægritudi­ muniter dicta et quæ ad generationem nem et sanitatem et diversitas ter­ et corruptionem non ordinatur. mini a quo et ad quem totum conse­ Secundo arguitur: Nam in secunda cutive se habet et est materialiter specie, quæ est potentia et impotentia, diversum respectu alterationis, quæ potest dari vera alteratio. Nam pofit ad tertiam speciem. Quod dedu- « tentia potest debilitari et impotens citur ex ratione D. Thomæ 1. 2. reddi per aliquam novam transmu­ q. 52. art. 1. ad 3., ubi inquit, « quod tationem, sicut visus, qui est acutus alteratio primo quidem est in quali­ et vigorosus in iuvene, potest fieri tatibus tertiæ speciei, in qualitati­ debilis in sene, et ingenium etiam bus vero primæ speciei potest esse « hebetari et impotens reddi ex aliquo alteratio per posterius ». Et subdit accidenti. Istæ autem transmutatio­ rationem: «Quia facta alteratione nes non possunt pertinere ad aliam «eundum calidum et frigidum se­ speciem motus quam ad alterationem. quitur animal alterari secundum sa- Ergo alteratio potest versari primo et num et ægrum ». Igitur licet attin-w perse circa potentiam et impotentiam. — Io. A S. Thoma, Cursus Phil. Thom., II. vol. Phil. Nal. I. 626 PHIL. NAT. 1Π. P. Q. III. ART. III. Respondetur, quod potentia, quæ alium producit, vel in ratione moto; semel dimanavit a natura tamquam qui utramque mutationem includi·, a proprio subiecto, non potest tolli quomodo videlicet sit unus motus ve) nisi vel per impotentiam oppositam una aut plures mutationes. Conti· vel per extrinsecum impedimentum. 5 nuitas autem potest tripliciter con­ Primo modo non potest accidere per­ siderari in alteratione: Uno manente una et eadem natura in ratione subiecti, in quo est, quod eodem statu; nec enim potest ab ea­ scilicet per partes continuas alicui’;· dem natura modo dimanare potentia, subiecti diffundatur qualitas. ,<ι· modo impotentia, sicut ab homine 10 eundo ratione temporis, quod scilicet risibilitas et irrisibilitas. Quodsi pro sine ulla interruptione durationis condiversis statibus dimanaret ab eadem tinuetur alteratio. Tertio ex parte natura modo potentia, modo impo­ formæ, quod videlicet forma non tentia, sicut diversæ passiones solent solum introducatur in instanti et convenire pro diversis statibus, adhuc is indivisibiliter tota, sed aliquid illiu· tamen non terminarent alterationem continuative in tempore et aliquid in primo et per se, sed nova dimanatione instanti. resultarent. Si vero impotentia con­ sistat in extrinseco impedimento eius­ De unitate alterations. dem potentiæ, tunc alteratio versa­ Dico ergo primo: Alteratio in ra­ bitur circa illud extrinsecum impe­ dimentum, non circa ipsam poten­ tione motus est unus, includit vero tiam. Extrinsecum enim impedimen­ duas mutationes, alteram corruptivam tum pertinet ad qualitatem aliquam termini a quo, alteram, quæ est ac­ tertiæ speciei, per quam ipsa dispo­ quisitive termini ad quem. Quod istæ duæ mutationes den­ sitio debita organi ita alteratur, quod potentia, quæ a dispositione organi tur, constat ex his, quæ supra di­ dependet, non potest stante tali in- ximus agendo de generatione et cor­ quæ duplicem istam mu­ dispositione debite operari. Et hac ruptione ratione visus acutus redditur debilis tationem important, et in q. II. et ingenium hebetatur, quia orga­ Phys. art. 2. 2, ubi ostendimus has num visus impeditur ex aliqua intem­ mutationes esse necessarias ad mo­ perie dispositionum ; et similiter ima- tum, quia in illo fit transitus de quo­ ginativa vel phantasia redditur in­ dam in quiddam et consequenter disposita ad subministrandum intel­ acquirendo unum et corrumpendo lectui, quod pertinet ad ingenium, aliud. Quod vero motus sit umu, et ad istas qualitates dispositivas patet, quia est unus transitus et via potest per se dari alteratio. de subiecto in subiectum, id est de termino positivo in terminum positi­ vum, inter quos invenitur latitudo t: Articulus III. distantia vel contrarietas. Hæc au­ tem est una, quando solum sunt duo UTRUM ALTERATIO SIT UNUS termini, inter quos exercetur. Sic MOTUS ET CONTINUUS. autem invenitur in alteratione, cum Unitas alterationis potest conside­ sit transitus de uno contrario in rari vel in ratione mutationis, qua­ aliud contrarium; ergo datur unus tenus unum terminum destruit et motus. Et eadem ratione est una 1 q. 2. art. 1. • eupra 302 α 43. < __ « actio, quia est unum agens et unum motus, cum tamen in art. 1. dixeri­ passum, et consequenter una proces­ mus illas esse duas species motus. Sequela probatur: Nam quando est sio causalitatis. Sed dices: Cur similiter generatio motus a calore ut uno ad calorem substantialis et corruptio, quæ sunt 5 ut septem, ibi est intensio caloris, dus mutationes, non facient unum qui acquiritur, et remissio frigiditatis, quæ deperditur; tantum enim deper­ motum sicut in qualitatibus? Respondetur, quod etiam muta­ ditur de frigiditate, quantum acqui­ tiones non efficiunt motum, nisi in­ ritur de calore. Ergo illa frigiditatis ter ipsos terminos positivos fundetur io mutatio est remissio, et tamen est aliqua distantia positiva vel contra­ unicus motus, siquidem est tantum rietas vincenda, et non solum esse una via et unus terminus acquisitus vel non esse mutandum. Cuius ra­ et unus deperditus, alioquin quoties tio est, quia in mutatione, ut præcisa intenditur qualitas, essent duo momutatio est, solum intenditur aequi-15 tus, alter a minori calore ad maioeitio alicuius esse de novo, et con­ rem, alter remissivus frigiditatis a sequenter ex parte termini a quo maiori ad minorem. êolum per se petit non esse seu pri­ Respondetur intensionem et re­ vationem. Si vero hæc privatio sit missionem secundum se esse motus roniiincta alicui formæ positivæ, id 20 distinctos sicut accretionem et deerit per accidens ad talem mutatio­ cretionem, ascensum et descensum; nem, quatenus scilicet illa privatio et tunc sunt contrarii, quando ver­ invenitur coniuncta ad aliquam for­ santur circa eandem formam, v. g. mam. At vero in motu non solum in­ intendendo aut remittendo calorem. tenditur acquirere esse de novo, sed 25 Quando autem versantur circa di­ distantiam vincere inter terminos, versas formas, v. g. intendendo ca­ inter quos versatur, et hi debent esse lorem et remittendo frigus, vel ha­ positivi. Nam inter privativum et bebunt se disparate illi motus, si positivum non datur latitudo, quia formæ ipsæ ordinem et connexiosine medio opponuntur tamquam esse 30 nem inter se non habeant, vel cooret non esse, et si aliquid invenitur de dinate se habebunt, si formæ ipsæ medio, est ratione alicuius positivi consecutive se habeant, ita ut una pnesuppositi; contraria autem ha­ remittat vel expellat aliam. Ceterum bent medium, per quod positive di­ quando invenitur motus intensionis stant et opponuntur. Unde cum inter 35 corrumpens frigiditatem vel atteformas substantiales non attendatur nuans, non est per se motus remis­ aliqua latitudo contrarietatis, sicut sionis, quia non est per se minoratio, invenitur in qualitatibus, eo quod ex sed ex consequenti, quatenus est participatione formarum substantia­ corruptio frigoris inventi in subiecto. lium tamquam ex extremis non par- 40 Quia tamen hoc per accidens est ticipatur nec contemperatur aliquod respectu intensionis caloris, ideo ille medium, neque in una et eadem motus non denominatur remissio nec forma invenitur magis vel minus, fit per modum motus, sed per mo­ ideo non invenitur distantia et con­ dum mutationis corrumpentis ali­ trarietas inter formas substantiales « quid de frigore ex consequenti et per fundans motum sicut inter quali­ accidens, cum intendatur calor. Mo­ tus autem non sumit speciem suam tates. Secundo instabis cont ra conclu- neque constituitur in ratione motus Bionem: Nam sequitur ex illa, quod penes id, quod est per accidens et ex intensio et remissio non sint duo « consequenti, sed penes id, quod est _ r . DE ALTERATIONE IN COMMUNI 628 PHIL. NAT. III. P. Q. HI. ART. III. per se ot ex parte termini ad quern se tenet, non ex parte termini a quo tantum. Et ideo quando intenditur calor, licet detur remissio frigoris, non tamen est motus remissionis, quia illa minoratio frigoris præcise se tenet ex parte termini a quo ut ter­ minus mutatus et destructus et con­ secutive se habens ad acquisitionem caloris, non ut motus per se minorativus, cuius terminus ad quem sit mi­ noratio frigoris. Et ideo non est per se motus remissionis, sed mutatio destructiva frigoris, non per se minorativa et temperativa illius. Po­ test autem dari aliquando intensio sine remissione oppositi, ut in in­ tensione lucis, quæ iam supponit tenebras expulsas, et in intensione caritatis, quæ supponit peccatum expulsum per sui primam introduc­ tionem; unde non semper intensio est coniuncta remissioni, etiam per mo­ dum mutationis et per accidens factæ. De continuitate alterationis. Dico secundo: Alteratio, quæ vere est motus, est continuus, ut opponi­ tur discreto, si attendamus ad conti­ nuitatem, quæ fit per extensionem qualitatis in partibus continui, sive quæ fit penes durationem temporis, sive quæ fit per intensionem formæ. Et dicimus « ut opponitur motui discreto », quia si sumamus conti­ nuum, ut dicit rationem perpetui et nou cessantis, sic alteratio non est continua, sed finitur et interrumpitur saepissime. Itaque licet qualitas pos­ sit produci in instanti, ut quando fit ultima dispositio, tamen quando fit per verum motum, neque fit in in­ stanti neque per multas instantaneas actiones, ita quod inter instans et instans nihil producatur de qua­ litate, sed solum disponatur, ut in instanti fiat productio, ut aliqui senserunt. Sed oppositum tenets! communiter, ut videri potest apod Mag. Bariez super 1. librum de Ce· nerat. ad cap. 4. q. 6. de Alteration, s et Cursum Cannei, disp. 2. de Alte· ratione q. 10., Conimbric. 1. de Ce nerat. cap. 4. q. 2. art. 2. et alios. Duo ergo nobis probanda sunt: Primum, quod alteratio non poter o fieri in instanti, sed habet succen­ nem in duratione temporis. 8(w,dum, quod in extensione vel inten­ sione qualitatis non solum in instan­ tibus, sed etiam in tempore interme­ dio inter instans et instans produci­ tur aliquid qualitatis, et non cessat actio alterative. Primum probatum est a nobb q. 21. Phys. art. 2. ’, quia motu· successivus non habet esse in instanti, quia hoc ipso, quod est successira·, non est indivisibilis. Omnis enim successio dicit partem post partem, ergo dicit divisibilitatem, ergo non coexistit nec mensuratur instantanea duratione. Deinde deducitur ex doctrina Divi Thomæ 1. p. q. 53. art. 3., ut etiam ibi adduximus, quia non potest stare, quod subiectum aliquod toto tempore quiescat sub una forma et in ultimo instanti illius temporis sit sub alia forma quasi mutatum ad illam io facto esse. Ergo motus numquam po­ test perfici in unico instanti, ita quod ante illud instans nihil sit do mota et in ultimo instanti sit motus et terminus motus seu mutatum osse, quia non potest dari mutatum esse, nisi præcedat aliquod moveri, id est aliqua tendentia ad illam formam acquirendam et oppositam expellen­ dam. Ut autem quiescat toto tem­ pore ante, oportet, quod ita sit sub una forma, quod non sit in via cor­ ruptionis ad eam, nec tendentia· ad aliam, sed ita se habeat nunc sicut ante. Ergo non potest stare, quod DE ALTERATIONE IN COMMUNI 629 in ultimo instanti aliquid sit muta­ pore, sed toto instanti, et in alio tura et toto tempore non præcedat instanti sit in alio loco. Sed tunc desitio unius loci, quæ est in instanti moveri, sed quiescere. Quod etiam in instantaneis muta­ et per ultimum esse et incœptio al­ tionibus, si ordine et modo naturæ 5 terius, quæ est in alio instanti, non fiant, apparet. Præcedit enim aliquis mensuratur unico instanti, sed duo­ motus, sive per modum dispositionis bus; et ita motus ille discretus non sive per modum applicationis, sicut est in instanti, sed in instantibus. patet in generatione substantiali et Unde numquam verificatur motus, in illuminatione. Nam generatio sub- io etiam discretus, in unico instanti, stantialis fit dependenter ab alteraSecundum in hac conclusione pro­ tione præcedenti, quæ est motus. Et bandum est, quod, si detur motus similiter luminosum non illuminat continuus continuitate se tenente naturaliter in hoc spatio, ubi ante ex parte formæ in hoc sensu, quod, non illuminabat, nisi quia hic de novo u si aliquid formæ producitur in inproducitur vel quia hic de novo ad­ stanti, aliquid etiam illius acquiri­ ducitur. Si de novo adducitur, præ­ tur in tempore, et non cessat actio cedit motus localis, si de novo pro­ et continuatio formæ inter instans ducitur per generationem naturalem, et instans; et sic negatur ab aliut si fiat ignis, præcedit alteratio. 20 quibus ista pars. Deducitur tamen Et ita naturali modo numquam po­ ex D. Thoma in 2. dist. 5. q. 2. nitur aliquid sub nova forma, etiam art. 1. ubi probat dispositiones ad in instanti, nisi præcedat aliquis mo­ generationem substantialem pnecetus. Si autem virtute divina aliquid dere tempore introductionem formæ, producatur vel creetur subito sine 25 quia alteratio est motus continuus, aliqua dispositione vel motu præce­ et ideo principium eius et medium denti, hoc non pertinet ad naturalem præcedunt introductionem formæ; modum operandi, de quo loquimur ergo alteratio datur in tempore, et in præsenti. Sic etiam non est mi­ non est discreta per instantia. Eanrum, quod corpus Christi ponatur 30 dem continuitatem alterationis per sub speciebus panis in aliquo instanti, tempus medium inter duo instantia cum ante nullus esset motus ad illud, ponit S. Doctor in Quodlib. 9. art. quia hoc fit supernatural! virtute, 9. 2 Et videri etiam potest in 1. non naturali modo. Et hac ratione de Generat, lect. 24. 3 circa texprobat D. Thomas loco cit. ange- 35 tum 84. 4 et 5. Phys. lect. 7. 8 Et Ium non posse moveri in instanti sumitur ex Philosopho in eodem 5. quiescendo toto tempore antecedente Phys. textu 39. e, ubi dicit, « quod in alio loco. Si autem angelus existit continuus omnis motus est, et sim­ in alio loco per totum et integrum pliciter quidem unum et continuum instans sine ullo tempore vel motu 40 esse necesse est ». Batio autem est, quia vel inter quiescendo, oportet, quod aliud sit instans pro existentia in uno loco, et duo instantia continuatur aliquis mo­ aliud pro existentia in alio, ita quod tus, ita quod non cessat actio neque in uno loco quiescat non toto tem- quiescit, vel cessat inter instans et 1 Pa VI. 430 a. ' Pa IX. 594 u. •Le III. XIX. η. 6. • c. 10. (327 b 22). • Le II. 252. η. 1-5. • c. 4. (228 a 20). 630 PHIL. NAT. III. P. Q. III. ART. III. instans omnis motus et actio produc­ tiva qualitatis. Si primum, ergo ille motus et fluxus inter instans et instans non potest intelligi sine aliqua forma fluente, quæ in instanti quidem habeat mutatum esse, seu in facto esse fiat, in tempore autem seu motu fit in fieri et moveri, quia motus non est præter res, ad quas est motus. Et sic si realiter datur motus inter instans et instans, rea­ liter datur forma, cum qua identi­ ficatur tamquam cum termino fluente et successive transeunte de non esse ad esse. Si secundum dicatur, est impossibile, quia si in hoc instanti datur qualitas producta et imme­ diate post cessat motus, et in se­ quenti instanti datur aliquid pro­ ductum, illud non erit acquisitum per motum nec per alterationem, quæ est motus, sed alia actione distincta a successione et motu, quæ non appa­ ret, quæ sit. Deinde, quia inter instans et instans agens est debite applica­ tum ad agendum et passum capax ad recipiendum, et non impeditum, non minus quam in sequenti instanti, quia ut supponimus, nec passum est mutatum inter instans et instans a sua dispositione, neque agens a sua acti­ vitate, quomodo ergo suspenditur ab agendo inter instans et instans? De­ nique, in motu locali non cessat ali­ quis moveri inter instans et instans, quia paulatim de uno loco ad alium transitur per medium et vincitur distantia inter duo loca; ergo simi­ liter distantia et contrarietas qua­ litatum et intensionis eius vinci de­ bet per successionem et continuatio­ nem motus producendo aliquid inter instans et instans. Nec potest dici, quod inter in­ stans et instans agens producit ali­ quid, sed non formam, v. g. calorem, sed dispositionem aliquam ad calo­ rem, v. g. raritatem vel quid simile. Sed contra: Nam præterquam quod ad calorem non datur dispositio, cum ipsa sit prima qualitas, adhuc hoe dato idem argumentum fit do illi dispositione. Nam vel est qualiuvel non. Si non est qualitas, non e? assignabile, quid sit et ad quod pn dicamentum pertineat, vel si et modus eiusdem qualitatis, quis mo­ dus sit præter intensionem et remisionem; isti enim si producuntur b tempore, iam motus intensionis en· continuus. Si autem illa dispositi) est qualitas, v. g. raritas, ergo iam aliqua qualitas producitur inter in­ stans et instans et consequenter ea­ dem ratio erit de ipso calore. Dices: Licet in intensione quali­ tatis motus sit continuus et produ­ catur aliquid inter instans et instans, tamen quando alteratio est de una qualitate ad aliam, v. g. inter album et nigrum, quid qualitatis produci­ tur inter instans et instans, cum qua­ litas media non producatur divisibiliter, sed indivisibiliter, est enim species vera qualitatis habens eindivisibile et terminans mutatum esse! Respondetur, quod cum transitur de albo ad nigrum per mediam qualitatem, v. g. per pal­ lidum, tunc inter instans et instans fit pallidum imperfecte, quatenus in­ cipit albedo deflorescere et deficere a perfectione sua et est albedo in corrumpi, quod est pallidum in fieri. Et hoc fit inter instans et instans, quia habet latitudinem illa corruptio albedinis et acquisitio palloris, et ita secundum aliquid latitudinis fit in tempore, et in facto esse consum­ matur in aliquo instanti. De indivisibilibus alterations Cum continuum constet ex parti bus connexis, quæ ut ique aliquibus in divisibilibus continuant ur, oportet ex­ plicare, quomodo in qualitatibus et alterat ione successiva dentur ista in­ divisibilia. Respondetur, quod iuxta diver· i DE ALTERATIONE IN COMMUNI 631 sos modos indivisibilitatis in quali­ consistat in aliquo indivisibili, in tate debent considerari eius indivi­ quo finitur et terminatur, sive in ali­ sibilia. Est enim invenire di visibi­ quo alio modo vel ratione, tamen il­ litatem extensionis ratione sublecti lud constituit formaliter mutatum quanti, et divisibilitatem motus ra- 5 esse, quod constituit mobile in alia tione successionis, et denique divisi­ atque alia dispositione terminative et bilitatem jonnœ penes magis et mi­ in facto esse, ita quod omnes partes, quæ sunt in fieri per tempus, sint in nus in intensione et remissione. Quantum ad primum, sicut acci­ instanti in facto esse, et ex illo dentia habent extensionem quantita-10 facto esse sequatur aliud fieri alterius tivam mediante quantitate, quæ af­ partis, quæ in facto esse sit in alio ficit substantiam et extendit eam et instanti, usque ad ultimum, in quo accidentia, quæ in ea sunt, sic me­ sistit. Qualitas ergo sic induens di­ diante quantitate redditur qualitas versa mutata esse constituit diversa extensa et divisibilis, et consequenter is indivisibilia successiva motus altemediante ipsa habebit etiam indivi­ rationis. sibilia continuantia talem divisibi­ Quoad tertium, scilicet de indivi­ litatem quantitativam. Et sicut sub­ sibilibus ipsius qualitatis seu formæ, stantia non habet divisibilitatem quæ acquiritur per alterationem, ponec indivisibilia nisi mediante quan- so test esse difficultas vel intra eantitate, ut probatum est in 6. Phys. dem qualitatem, quando intenditur q. 20.1 et in q. 16. Logicæ 2, ita ne­ vel remittitur, an ista latitudo inten­ que qualitas et alia accidentia ma­ sionis vel remissionis, quæ divisibilis terialiter extensa habent indivisi­ est, aliquibus indivisibilibus partes bilia huius extensionis nisi mediante 25 suas debeat continuare et copulare, quantitate; est enim eadem ratio Et de hoc pertinet ad sequentem de ipsis et de substantia quoad hoc. quaestionem, ubi de intensione et re­ Quoad secundum dicimus, quod missione qualitatum agemus. in alteratione, quatenus motus est, Potest etiam esse difficultas, utrum dantur indivisibilia sicut in aliis so in ipsa latitudine seu distantia, quæ motibus, scilicet quod indivisibilia invenitur inter duas contrarias qua­ sunt ipsa mutata esse in successione litates, per quam fit transitus de una qualitatis, quæ terminant vel conti­ ad aliam (ut inter album et nigrum nuant ipsam successionem motus, ponitur pallidum, viride, cæruleum sicut explicavimus q. 20. Phys. 35 etc.), an etiam ponenda sint indivi­ art. 1. 3 Hoc autem mutatum esse, sibilia, quibus ista latitudo et distan­ ut sumitur ex D. Thoma. 1. p. tia, quæ divisibilis est, coaugmenq. 53. art. 3., explicatur per hoc, tetur. Sed tamen in hoc non ap­ quod mobile non sit in eadem dispo­ paret ratio aliqua constituendi indisitione in quolibet instanti illius ,1u»d ^toet ad SIO, ET K QUIBUS FORMIS INVE- on e*‘: Hoc a“ten' “n‘ NIATUR stat eX ip8a exPenentia· ^am ν1(1θ1 ’ mus qualitates crescere aut decre30 scere penes magis aut minus, quod Gexeraliter loquendo omne aug­ non potest reduci ad alias duas ex­ mentum vel decrementum dicitur tensiones seu magnitudines dictas. quantitas, in quacumque re contin­ Nam videmus calorem vel albedinem gat, eo quod id, quod nobis sensibi­ aut lucem aliquando esse perfectiolius et manifestius est in augmentis 25 rem et maiorem, non quia plures rerum, est quantitas. Tripliciter au­ partes subiecti occupet, sed easdem, tem potest inveniri ratio ista quan­ nec quia subiectum sit densius vel titatis in qualitatibus vel formis: rarius, siquidem in eodem aere lux Uno modo per extensionem in sub­ solis est perfectior quam lunæ, stante iecto; et hoc solum convenit quali- 30 eadem raritate aeris; et ita hoc aug­ tatibus, quæ inhærent in subiecto mentum non pertinet ad quantita­ habente partes quantitative, sicut tem extensionis formalis. Similiter ne­ cum albedo diffunditur per aliquod que pertinet ad extensionem victua­ subiectum et crescit in illo, quia est lem, quia lux et calor et similes in pluribus subiectis, et hoc modo di- 35 qualitates non habent diversa obcitur qualitas magna seu quanta per iecta, circa quæ versentur, sed subaccidens quantitate subiecti. Alio iecta, quæ informent. Relinquitur modo attribuitur quant itas seu mag­ ergo, quod sit quantitas et aug­ nitudo qualitati ex parte obiecti, mentum intensionis penes magis et circa quod versatur, sicut convenit *> minus, Secundo supponimus definitionem habitibus intellectus vel voluntatis, qui versantur circa aliqua obiecta et intensionis, quod pertinet ad quae­ aliquando plura, aliquando pauciora stionem, quid est. Definiri autem po­ comprehendunt, et secundum hoc test intensio, quod est « motus ab dicuntur extendi vel augeri in ordine « imperfectiori esse sive statu eiusdem ad obiecta. Et hæc vocatur extensio qualitatis ad perfectiorem eodem vidualis seu quantitas virtutis, eo subiecto sensibili manente »; remissio quod magna virtus dicitur per ordi- vero e contra « a perfectiori ad im- vero dicit, quod alteratio non fit per partes, sed subito, intelligitur de alteratione pro ultimo effectu et dispositione, non absolute et secun- > Pa VIII. 571 b. I 636 PHIL. NAT. III. P. Q. IV. ART. I. perfectiorem ». Ita tradit Mag. Ba- cap. de Quantitate ·. Et de relatione ùez 1 q. 2. de Alterat. Et dicitur « ab etiam docet 4, quod non suscipit imperfectiori esse vel statu », ut de­ magis et minus nisi ratione sui fun finitio abstrahat ab omni opinione, damenti, sicut est intensior simi an fiat intensio penes diversos gradus s litudo, quando convenientia extre­ vel diversos modos vel diversam par­ morum est maior, licet formæ ips? ticipationem in esse, de quibus postea seu res minus sint intensæ in se, et dicemus. Dicitur autem ,, motus ”, ita sequitur intensio relationis inten­ quod est genus ad alterationem et sionem fundamenti proximi, non reconsequenter ad intensionem. Sed io moti. Fundamentum huius conclusionis quia non omnis intensio fit per al­ terationem proprie dictam, ut in in communi sumi potest, quia ad spiritualibus qualitatibus, ideo uti­ ista tria prædicamenta primo et per mur generali nomine motus. Et ex­ se non datur motus stricte dictus, cluditur etiam per hoc acquisitio ie scilicet qui fit secundum latitudinem novi status in aliqua qualitate vel positivam, intensio autem motus est. forma non per motum, sed per ali­ Quodsi aliquis motus datur, est se­ quam elevationem vel modum ope­ cundum extensionem, ut in augmenrandi diversum, sicut caritas, quæ tatione quantitatis. Nam substuest in via, mutat statum in patria, 20 tiam constat fieri per mutationem, et non per maiorem intensionem et mo­ non per motum, cum non fiat ei tum, sed per novam apprehensionem eodem subiecto sensibili, sed ei obiecti clare visi. Denique significa­ materia prima. Similiter quantity tur distinctio intensionis a simplici quando primo producitur, consequialteratione per hoc, quod sit eiusdem 25 tur ipsam generationem sine alio qualitatis ad perfectiorem statum seu motu. Quando autem postea exten­ esse, quia alteratio simplex producit ditur, admittit motum augmentatioipsam qualitatem primo et per se, nis, sed non alterationis et intensio­ non autem solum perfectiorem sta­ nis. Unde una pars quantitatis adμ dita alteri non facit perfectiorem gra­ tum vel esse illius. Inquirimus autem, quænam formæ dum, sed eiusdem perfectionis exten­ sint capaces huius incrementi et sionem ; facit enim maius, non melius, magnitudinis penes magis et minus, Et hoc præsertim, quia species quan­ quæ est intensio et remissio! Et titatis variantur essentialiter penes hæc difficultas per aliquas conclu- as diversam terminationem, ut patet in siones resolvenda est. numeris et figuris, in bicubito et triDico primo: Substantia est inca­ cubito etc. Ergo do earum ratione pax augmenti intensionis, et simili­ est indivisibilitas seu terminatio, ergo ter quantitas et relatio. non admittunt in eadem specie latiSententia est expressa Philosophi, « tudinem. Ad relationem denique non et sequuntur communiter omnes eius datur per se motus, ut in 5. Phys. interpretes. Nam in cap. de Sub­ dicitur et ibidem probavimus q. 19. *, stantia 2 ponitur inter proprietates solum enim relatio resultat posito eius non suscipere magis et minus. fundamento, non ad illam motus daEt de quantitate idem docet in « tur, et ita non habet intensionem per 1 • ■ 4 • 1. 1. do Generat, et Corrupt, ad c. 4. q. 2. versu» flnem. Catcg. e. 5. (3 b 33). I. c. c. β. (0 α 25). !· c. c. 7. (6 b 20). Phil. nat. 1. p. q. 19. ort. 2. (307 α 41). DE INTENSIONE ET REMISSIONE 637 se primo, sed si habet, est consecuta lem et per se, forma autem acciden­ talis non, sed supponit speciem con­ ex fundamento. Secundo in particulari sumi­ stitutam. Unde signanter D. Tho­ tur fundamentum ex D. Thoma in 1. mas loco cit. non dixit ideo formam 2. q. 52. art. 1., quia videlicet forma, δ substantialem non suscipere magis et ex qua sumitur species rei, quam minus, quia habet speciem vel dat acniat, non potest non consistere illam quomodocumque, sed quia par­ in indivisibili, et consequenter non ticipans talem formam habet spe­ suscipere magis neque minus. Si ciem secundum ipsam. Quare respi­ enim id, quod speciem constituit, ciendum est ad munus, quod exercet haberet latitudinem, vel tota illa forma in suo participante seu in suo latitudo requireretur ad constituen­ subiecto, in quo recipitur. Si enim dam speciem, vel sine tota posset subiectum ita respicit aliquam for­ species constitui, etiamsi aliquid il­ mam, quod per ipsam habet spe­ lius deesset. Si primum, non salvatur ciem suam et constitutivum suum, divisibilitas in tali forma, siquidem talis forma in tali participante non non constituitur species per ipsam suscipit magis et minus. Formæ au­ eius latitudinem, sed per totalitatem tem aliæ, quæ ita adveniunt sub­ et consummationem eius, quod ut ique iecto, ut per eas participans non ha­ indivisibilitatem dicit; ultimum enim beat speciem, sed potius speciei con­ semper est indivisibile. Si secundum, stitute adveniant, ex hac parte non ergo sine aliqua parte illius latitudinis repugnat, quod aliquam latitudinem salvatur species, et sic illud, sine quo habeant in tali subiecto, non obstante, salvatur, non spectat ad constitu­ quod habeant aliquam speciem, sed tionem speciei, neque est prædica- non constituentem ipsum subiectum, tum quidditativum, cum sine ipso in quo participantur; et ideo ex tali quidditas salvetur. participatione in subiecto non re­ Ex quo deducitur formam sub­ pugnat latitudinem penes magis et stantialem non suscipere magis ot minus habere. minus, quia per se intrinsece ordiQuodsi dicas: Nam omnis spe­ nator ad constituendam speciem sub­ cies consistit in aliquo indivisibili; stantialem rei, cuius est forma. Et sunt enim species sicut numeri, qui licet qualitas et alia accidentia etiam quolibet addito vel subtracto va­ habeant suam speciem et essentiam, riantur: Respondetur aliud esse, quod tamen formæ illæ non ordinantur ad 35 species quantum ad sui constitutioconstituendam speciem sui subiecti, nem consistat in indivisibili, aliud quod informant, sed supponunt con­ quod per ipsum constituatur ipsum stitutam, et ita per se primo non subiectum participans talem formam, constituunt speciem eius, in quo sunt. vel quod ipsa indivisibili! as sit aliForma autem substantialis constituit «o quod pnedicatum ex constitutivis per se primo speciem eius, in quo est, talis speciei. Hoc enim non inveni­ et propter hoc forma substantialis tur in omni specie, et ideo non omnes habet repugnantiam cum intensione repugnant divisibilitati et latitudini, seu receptione magis et minus. Non quam habent in participatione sub­ autem ex hac parte id habet forma «e iecti, licet dicatur quælibet species accidentalis, licet, ut de facto intensio in indivisibili consistere propter in­ ei conveniat, plures aliæ conditiones tegritatem, quam requirit, omnium requirantur; sed sufficit pro nunc, paedicatorum essentialium ad sui quod forma substantialis in eo, in constitutionem. Non tamen omnis quo invenitur, dat speciem essentia- eo species divisibilitatem excludit ex 638 PHIL. NAT. III. P. Q. IV. ART. I. parte participationis subiecti, unde citur ad Philip. 1. >; «Oro, ut ca­ sumitur latitudo intensionis, ut di­ ritas vestra magis ac magis abun­ cemus statim. det ». Apoc. ultimo2: «Qui iustus Dico secundo: In sola qualitate est, iustiflcetur adhuc ». Et denique invenitur intensio, non tamen in omni 5 in iustitia accepta crescere sanctispecie qualitatis. ficatos definit Concilium TridentiEt quidem loquendo de intensione num sess. 6. cap. 10. physica, quæ est species alterationis, Quod attinet ad secundam spe­ non est dubium, quod sicut alteratio ciem, aliqui existimant non suscinon datur nisi in prædicamento qua- io pere magis et minus, ut intellectulitatis, ita neque intensio, eius spe­ et voluntas, potentia visiva etc., cies. Sed tamen ne aliquis dicat, quod quia sunt propriæ passiones et im­ intensio potest inveniri in spirituali­ mediate sequuntur essentiam rei per bus, et non solum in alteratione, ideo dimanationem, non autem per mogeneralius probanda est conclusio. Et u tum et secundum contrarietatem laimprimis quod in hoc prædicamento titudinis conveniunt subiecto. Op­ inveniatur intensio saltem quoad ali­ positum tenet Mag. Banez 1. de Ge­ quas eius species, nullo modo dubi­ nerat. cap. 4. q. 3. concl. ultima, potari potest, cum manifestæ nitatur nitque exemplum in potentia visiva, experientiæ, sicut videmus calorem 20 quam constat magis ac minus suscialiquando magis intendi, aliquando pere, et modo esse acutioris visus, remitti. Et idem est de aliis primis modo hebetioris. Certe aquila videt qualitatibus et de qualitatibus mediis, intensius quam homo, et inter ho­ ut colore, raritate et densitate et mines quidam melius et fortius aliis, es et incomparabiliter videbunt acutius similibus. Discurrendo vero per species oculi eiusdem hominis post resur­ istius prædicamenti, quæ sunt capa­ rectionem quam modo. Nec obstat, ces intensionis non solum alterativæ quod sint propriæ passiones anima·, (hæc enim ad solam tertiam speciem quia etiam calor et siccitas aliæque reducitur sicut ipsa alteratio), sed primæ qualitates sunt proprietates etiam communiter dictæ, constat im­ elementorum, et tamen suscipiunt primis, quod habitus et dispo­ magis et minus. Caietanus 1. 2. sitio est capax intensionis, quia ha­ q. 52. art. 1. in fine3, media via in­ bitus virtutum aliquando sunt fer- cedit et dicit, quod potentiæ natura­ ventiores, aliquando remissiores, et les, quæ consequuntur immutabiliter similiter scientia aliquando est pro­ substantias, non intenduntur, sicut fundior et eflficacior, aliquando obtu­ neque ipsæ substantiæ; quæ vero sior. Non solum penes extensionem non immutabiliter consequuntur, sed ad diversas conclusiones, sed circa dependenter ab aliqua alteratione, eandem veritatem potest dari maior ut durum et molle aliaque similia, claritas et resolutio ad sua principia, non inconvenit, quod suscipiant ma­ quod pertinet ad maiorem intensio­ gis et minus. Et quia potentiæ afnem, et ita denominatur aliquis ma­ fix® organis corporeis dependent a gis sciens vel magis virtuosus. Et qualitatibus alterativis, quibus or­ hoc etiam extenditur ad supernatu- gana temperantur, ideo videtur, quod rales habitus, sicut de caritate di- illæ possunt suscipere magis et mi■ 0. • xxn. 11. • Le VI. 333. η. X. DE INTENSIONE ET REMISSIONE 639 nas, sicut potentia visiva potest esse sequenter intensio inveniri potest, acutior et similiter auditus etc. Et quæ est eius species, idque etiam ad videtur hæc sententia satis rationa­ sensum patet calore et frigore ali­ bilis. Non enim est ratio, cur non isque qualitatibus sensibilibus, quæ suscipiant magis et minus huius- β ad istam speciem pertinent. Denique in quarta specie quali­ modi potentiæ, quæ a qualitatibus primis vel alteratione dependent, tatis non invenitur motus intensionis, praesertim cum experientia suffra­ quia de ratione figuræ, quæ ad ta­ getur, quæ in illis intensionem et re­ lem speciem pertinet, est terminamissionem sentit, ut in potentia vi- io tio quantitatis, ex qua resultat, et riva et molli et duro et aliis constat. hæc variatur in specie quacumque Nec obstat, quod per generationem varietate terminationis facta. Ter­ instantaneam fiunt, quia etiam aliqua minatio autem secundum aliquid in­ quæ instantanée fiunt, possunt in­ divisibile fit, et ita non compatitur tendi, ut lux et actus spirituales in- w latitudinem intensionis, tellectus et voluntatis. Quod autem Dico ultimo: Præter intensionem, aliquæ potentiæ non intendantur, ideo quæ est motus secundum magis et est, ut Caietanus dicit *, quia im­ minus, et præter extensionem per mutabiliter sequuntur ad aliquam na­ partes quantitativas corporis datur etturam, id est independenter a quali- 20 iam augmentum extensivum in alitatibus alterativis. Et præsertim quæ quibus qualitatibus, non penes partes alicui conveniunt secundum ultimum subiecti, cui inhæret, sed penes obgradum constitutivum naturæ, ut iecta, quæ attinguntur, quia sunt obintellectus et voluntas ad gradum iecta inadœquata, et secundum quod rationalem, non suscipiunt magis et 25 aliquis habitus diversa obiecta attinminus, quia ipse gradus ultimationem git, magis dicitur augeri extensive. quamdam dicit. Itaque non est hoc Ita sumitur ex D. Thoma 1. 2. regulandum per hoc, quod aliqua q. 32. art. 1. ad 2. et 2. 2. q. 24. qualitas sit propria passio vel non, art. 5., ubi docet, quod habitus qui­ sed per hoc, quod aliqua indivisibi- 30 dani augentur per additionem re­ litas sit de ratione alicuius formæ vel spectu obiectorum, sicut scientia, quæ non sit, ut supra insinuavimus. Et ita paulatim addiscitur, augetur de novo quia quædam potentiæ sunt imme­ circa diversas conclusiones, quas an­ diate consecutæ ad substantiam et tea non attingebat. Et hoc augmen independentes ab aliqua alteratione, 35 tum non est intensio, quia non verideo aliquæ non recipiunt latitudinem satur circa eandem veritatem, sed secundum magis et minus, aliæ vero circa diversas. Intensio autem scien­ quæ non ita immediate consequuntur, ti® fit per hoc, quod clarius et pro­ neque independentes sunt ab aliqua fundius eandem veritatem comprealteratione et primis qualitatibus, re- *) hendat. Circa hoc augmentum extensivum cipiunt magis et minus ratione earum. Quod attinet ad tertiam spe­ nota tres positiones D. Thomæ: ciem qualitatis, non est dubitan­ Prima, quod tale augmentum non dum in illa posse inveniri intensionem contingit in omnibus formis seu quaeamque physice alterativam, siqui- «e litatibus, sed in illis, quæ specificandem in tertia specie qualitatis, ut tur ab aliquo extrinseco seu dicunt probavimus quæst. præc., inveni- ordinem ad aliud. Ita docet 1. 2. tur proprie alteratio physica, et con- q. 52. art. 1. in fine corporis. ' 1. 2. q. 52. art. 1. {Lt VI. 333. η. X). I h! 610 PHIL. NAT. III. P. Q. IV. ART. I. Secunda est, quod neque in om­ sufficiet in scientiis ad superanda·· nibus habitibus dicentibus ordinem distinctas difficultates circa distincta* * ad obiectum specificans invenitur conclusiones, licet requirat ad ilh istud augmentum. Caritas enim dicit diversa motiva inadæquata, eo quod ordinem ad obiectum, nec tamen ad­ s uniuntur sub eadem ratione ίοτπώ mittit additionem per augmentum et lumine; sunt enim coordinata inter extensivum, ut docet S. Thomas 2. 2. se illa motiva, quatenus unum dedu­ q. 24. cit., eo quod quæcumque mi­ citur ex alio. Itaque ducitur efficai nima caritas implet totam legem et argumentum a simili ad probandum, omnibus tentationibus resistit, et io quod una qualitas sufficiet ad attin­ sic quælibet attingit omnia obiecta, gendum diversas conclusiones, lice’ scilicet Deum et proximum; non quælibet habeat suam probationer, ergo fit maior per extensionem ad et motivum distinctum et diversam obiecta. Scientia vero indiget ista difficultatem ex parte ipsius medii. extensione, quia per distincta media et non solum ex parte operantis, procedit ad distinctas conclusiones quia adhuc restat locus unitati ha­ probandas, licet omnia coordinate bitus, quia salvatur principalis ratio, sint inter se et sub eodem lumino unde sumitur unitas eius, nempe ea­ ideoque ad eundem habitum spec­ dem ratio formalis scientifica, sub tant, sed diversam explicationem qua omnia illa motiva et probationes obiecti petunt et distinctas spe­ coordinantur et continentur. Unde cies vel ordinationem earum, ac di­ si non repugnat, quod qualitas una stincta media probativa, de quo la­ attingat distinctas materias et vin­ tius diximus in Logica q. 27. art. 2. 1 cat distinctas difficultates ex part·· Quodsi dicas: Nam etiam virtutes operantis, dummodo servetur eadem morales, etiam si sint infusæ, pos­ ratio formalis, ut patet in virtutibus, sunt habere novam difficultatem circa etiam non repugnabit stante unitate diversa obiecta partialia, ut in loco rationis formalis, quod eadem qua­ cit. Logicæ 2 diximus. Imo inde ar­ litas attingat diversas conclusionegumentum sumpsimus ad proban­ et vincat distinctas difficultates re­ dum, quod scientia est simplex ha­ quirentes distincta media sub eadem bitus, licet vincat distinctas diffi­ unica ratione formali et lumine or­ cultates inadæquatas. Ergo falso et dinata. Tertia propositio est, quod inconsequenter dicimus in præsenti virtutes morales non suscipere addi- hoc augmentum extensivum dicitur» tionem, sed solum scientiam. D. Thoma fieri per additionem, qua Respondetur, quod, ut diximus cit. augetur habitus secundum se, inten­ loco Logicæ in solutione ad confir- sio vero per radicationem in subiecto, mationem primi argumenti 3, virtu­ et non per additionem, non quia tes infusæ, ut caritas et fides, pos­ nova qualitas addatur in augmento sunt habere diversam difficultatem extensivo (id enim negat S. Thomas circa diversas materias, non ex parte 1. 2. q. 54. art. 4.), sed quia additur ipsius virtutis, sed ex parte operantis, novum augmentum obiectivnm, et quæ est difficultas accidentalis, et quia ordo ad obiectum dicitur con­ tamen unica qualitas simplex sufficit venire habitui secundum se, parti­ ad illas superandas. Similiter ergo cipatio vero et radicatio intensioni? 1 I. 833 b 21. 830 b 40. • I. 833 α 30. • I. 835 b 22. DE INTENSIONE ET REMISSIONE 641 fiat per ordinem ad subiectum in pertinente ad individuationem, se­ sententia D. Thomæ, ideo ad distin­ quitur, quod formæ substantiales guendum unum augmentum ab alio possint intendi, quia potest salvari dicitur illud augmentum fieri per indivisibilis species, quam præbet additionem, hoc vero non, quia ibi 5 forma cum augmento penes magis additur novum obiectum et nova et minus in aliquo extrinseco indi­ explicatio habitus ad illud, hic vero vidual!, ut quia perfectiori modo non additur novum subiectum, sed uniuntur subiecto vel sunt radix in eodem fit intensio, nec etiam nova perfectioris modi operandi. Cur ergo entitas qualitatis, et ita ex nulla io in illis non erit augmentum inten­ parte fit additio. sionis? Et idem argumentum fieri potest de quantitate, quia secundum diver­ Solvuntur argumenta. sum modum terminandi subiectum Primo arguitur: Quia non stat, is potest perfectius et imperfectius par­ quod intensio augeat qualitatem se­ ticipari in subiecto modo quodam cundum magis et minus, nisi ipsa extrinseco, et non pertinente ad species et essentia qualitatis varie­ intrinsecam speciem. Cur ergo non tur; ergo ratio intensionis explicata recipiet magis et minus? est nulla. Antecedens probatur, quia 20 Respondetur negando antece­ illud, in quo qualitas fit magis et mi­ dens. Et ad probationem dicitur nus, est ipsa propria ratio et species per intensionem non variari speciem, qualitatis; species autem sunt sicut sed modum speciei in actuando sub­ numeri, ut quolibet addito vel sub­ iectum et perfectius reducendo de tracto varientur. 25 potentia ad actum, ut seq. art. di­ Si dicatur fieri intensionem per cetur. Ut autem additio aliqua vel magis et minus non in ipsa ratione subtractio variet speciem alicuius essentiali et specifica, quæ consistit formæ, debet addere vel subtra­ iu indivisibili, sed in aliquo extrin­ here aliquod prædicatum quidditaseco, ut in additione gradus vel en- 30 tivum vel modum talium prædicalitatis novæ aut in maiori participa­ torum intrinsecum et essentialiter tione vel radicatione in subiecto: requisitum, non autem addere vel Contra est, quia imprimis intensio tollere solum aliquem modum dinon potest fieri per additionem novæ versæ participationis in subiecto vel qualitatis eiusdem speciei, ut dice- 35 additionem novæ entitatis quasi inmus art. seq. Diversa autem parti­ tegralis, sicut videmus in substantia cipatio in subiecto et radicatio non materiali plures vel pauciores partes potest fieri secundum aliquid acci­ intégrales addi vel subtrahi sine va­ dentale, sed secundum ipsam essen­ riatione speciei. tiam qualitatis. Et oppositum dicit VI. 335. η. III. • I. 848. n. 842. • 5. Metaph. c. 13. q. 1. eect. 4. • diep. 46. Metaph. eect. 1. • In 1. 2. tom. 1. dhp. 82. c. 3. • In 1. de Generat, ct Corrupt, tract, do Alterat, q. 5. n. 145. T In 1. 2. controv. 4. disp. 38. n. 1. • Pa VI. 144 b. • Pa VIII. 570. ·· Pa VI. U3 a. DE INTENSIONE ET REMISSIONE raudus in 1. dist. 17. q. 7. n. 25. et Thomæ locis nuper allegatis, ubi ex alii, quod intensio producat novam professo quæstionem istam tractat qualitatem totalem destruendo anti­ et resolvit. Et quidem prima pars, quam. Hæc enim sententia non po­ quod non producatur forma, quæ nit eandem qualitatem intendi et re­ 5 corrumpat præcedentem, communiter mitti, sed diversam generari et cor­ ab omnibus admittitur, quia illa qualitas præcedens non potest de­ rumpi. In sententia autem D. Thomæ strui a superveniente, quia non est explicando non parum etiam labo­ illi contraria, sed eiusdem speciei ratur circa id, quod intelligitur no-10 nec ex defectu subiecti vel causæ mino radicationis seu communicatio­ conservantis, quia manent, ut sup­ nis maioris. Et communiter intel­ ponimus, et quia alias, ut diximus, ligitur esse aliquem novum modum, non esset intensio augmentum et per­ sed valde dividuntur auctores in fectio eiusdem qualitatis, sed generaexplicando, quis modus sit. Nam 15 tio novæ, sicut non posset dici quanfllijin' ponunt esse novum modum, titas augeri, si corrumperetur praece­ qui præbeat qualitati novam vim dens et alia de novo produceretur. informandi subiectum quasi ratio­ Secunda vero pars, quod scili­ nem formalem se communicandi. Alii cet non fiat in intensione nova pars vero solum ponunt modum novæ 20 formæ seu qualitas, quæ addatur prae­ terminationis vel explicationis formæ existenti, manifeste est D. Thomæ. in subiecto, quod pertinet quasi ad Et præsertim videri potest loco cit. unionem et applicationem ipsius. ex 1. 2. 1 solut. ad 2., ubi inquit, Unde aliqui dixerunt esse novam « quod causa augens habitum facit unionem seu inhærentiam qualitatis, 25 quidem semper aliquid in subiecto, alii novam existentiam, alii novam non autem novam formam, sed facit reductionem subiecti de potentia ad quod subiectum perfectius particiactum, esseque distinctum modum pet formam praeexistentem ». Et ad ab inhærentia et unione. Alii putant 3. inquit, « quod id, quod est minus consistere hunc modum in eo, quod so calidum aut album, non est in po­ plus abiciatur de forma contraria, tentia ad formam, cum iam actu ita quod ipsa forma purior et imper­ formam habeat, sed est in potentia mistior maneat. Et redit hic eadem ad perfectum participationis modum, difficultas circa praecedentes senten­ et hoc consequitur per actionem tias, an videlicet isti novi modi ha- m agentis ». Et 2. 2. q. 24. art. 5.: beant inter se aliquam subordina- « Formam », inquit, « esse maiorem tionem nec sint eiusdem rationis et est eam magis inesse susceptibili, non æqualitatis, an vero omnes æquales autem aliam formam advenire; hoc sint et solum dicatur secundus vel enim esset, si forma haberet alitertius, quia præsupponit priorem. 40 quam quantitatem ex seipsa, non Dico ergo primo: Intensio non comparatione ad subiectum ». Ergo fit per additionem alicuius novæ secundum D. Thomam maior radiformae vel qualitatis, sive quæ cor­ catio in subiecto non fundatur in rumpat pristinam et novam producat, nova entitate formæ, sed in novo sive quæ supponendo priorem aliam 45 modo participationis formæ. Unde producat tamquam partialem illique non solum negat Thomas fieri intensionem per additionem, ne videatur coniunctam, quæ maiorem efficiat. Hæc conclusio est expressa Sancti ponere distinctionem formarum, eo » F 645 > e. 52. art 2. PHIL. NAT. III. P. Q. IV. ART. II. 646 quod ad intensionem pertinet, quod sine mutatione ipsius entitati * in. eadem forma remaneat; sed ulterius trinsece invenitur in forma, per mo­ se explicavit D. Thomas, quod non dum scilicet ei additum. fit per additionem intensio, quia non Supposito ergo, quod hæc est senacquiritur nova forma, sed novus s tentia S. Thomæ, restat tradere fusmodus seu participatio formæ. Ergo damentum huius veritatis. Ad ilhd sentit absolute non fieri intensionem autem tradendum supponit 8. Tho­ per novam entitatem, sed per mo­ mas tamquam certissimum, quoi dum. si augmentum intensionis fiat seNec obstat, quod aliqui obiciunt io eundum additionem formæ ad fordixisse D. Thomam ignorare pro- mam, impossibile est hoc intelligere priam vocem, qui dicunt qualita- sine aliqua distinctione et numero tem intendi secundum maiorem ra- formæ ad formam. Idem enim sibi dicationem in subiecto, et non se­ ipsi addi non potest, et ipsa separatio cundum essentiam. Ex quo inferunt graduum, quando qualitas remittitur sensisse 8. Doctorem, quod inten­ et perdit illos, manifeste ostendit sio non fit sine additione entitatis. distinctionem aliquam eius, quod per­ Cetertim sensus D. Thomæ claris­ ditur, et eius, quod remanet. Quo supposito duo sunt, quæ in simus est. Redarguit enim eos, qui volebant qualitatem intendi in sub­ sententia D. Thomæ incompossibiiecto sine hoc, quod intrinsece in se lem reddunt intensionem per addi­ perficeretur, sed solum quia sub­ tionem qualitatis ad qualitatem: Primum, quia secundum ipsum iectum diversimode se haberet in participando formam, ipsa forma D. Thomam non possunt duo acci­ omnino invariata manente in seipsa, dentia numero solo distincta et eimquod repugnat, et est ignorare pro­ dem speciei recipi in eadem parte et priam vocem. Nec enim forma potest indivisibili subiecto, ut ostendemus communicari subiecto per solam ex- infra q. 9. 1 Si autem intensio fieret trinsecam denominationem, sed per per additionem novæ qualitatis eius­ intrinsecam immutationem, siqui­ dem speciei, necessario reciperet idem dem perficitur forma ex ipsa commu­ subiectum diversa numero acciden­ nicatione subiecti, siquidem ad hoc tia, eo quod quælibet ex istis quali­ intrinsece ordinatur eius essentia, ut tatibus, si sola sumatur et sine consubiectum informet. Unde loco cit. iunctione cum altera, est sufficiens ex 2. 2. art. 4. ad 3. postquam facere unum individuum accidentis, dixit D. Thomas, quod ignorant ut patet, quando ante additionem propriam vocem, qui dicunt cari­ manebat qualitas in subiecto inditatem non augeri secundum essen­ viduata sine illa nova parte superad­ tiam, sed secundum radicationem vel dita. Id ergo, quod postea superad­ fervorem, subdit: «Quia nihil aliud ditur, de se etiam individuari po­ est eam secundum essentiam augeri, stulat a tali subiecto sicut praece­ quam eam magis inesse in subiecto, dens. Ergo iam sufficienter possunt quod est magis radicari in subiecto ». duo accidentia individuari ab eadem Ergo augeri secundum essentiam non parte subiecti; per accidens autem est apud D. Thomam augeri per ad­ est, quod coniungantur in unum. ditionem, sed est idem, quod magis Et in hoc fundatur id, quod D. Tho­ radicari et inesse subiecto, quod non mas 1. 2. q. 52. art. 2. 1 citat es 1 art. 5. ’ Sed contra. DE INTENSIONE ET REMISSIONE 647 omnia valde absurda sunt et incon­ Philosopho in 4. Phys. textu 84. quod non potest intensio fieri per venientia. Si ergo plures partes componunt additionem, «quia ex calido fit ma­ gis calidum nullo addito in subiecto unam qualitatem, vel sunt partes calido». Reputat enim D. Thomas integrantes illius vel essentiales. Es­ pro eodem, quod addatur calor et sentialem esse non possunt, tum quia quod addatur calidum, eo quod ca­ sine qualibet illarum salvatur essen­ lor non potest addi, nisi addatur di­ tia qualitatis, ut patet in qualitate stinctum subiectum, a quo indivi- remissa; tum quia partes essentiales duatur; et sic perinde est addi calo­ si componunt unum per se, habet al­ rem et addi calidum. Sed de hoc tera se habere ut materia, altera ut infra tractandum est dicta q. 9. 2; forma, sive ut potentia et actus. ideo in præsenti non oportet illud Illæ autem partes sive gradus se ha­ expendere. bent ut formæ, quia informant subSecundum ergo principium in iectum. Non autem una se habet ut doctrina D. Thomæ est, quia nulla materia, altera ut forma, vel ut po­ forma potest habere quantitatem et tentiæ actus, alias qualitas infor­ partes nisi per ordinem ad subiectum maret qualitatem tamquam forma et per accidens, non autem per se, materiam, neque illa, quæ se habe­ quia alias esset composita ex pluri- ret ut materia, esset activa et opebus partibus, et sic non esset pura rativa per se, sed solum quando ha­ forma, sed aliquid constitutum et beret actum suum, quo informaret, compositum, quod est contra ratio- cum tamen videamus, quod tam pars nem formæ, quæ debet esse aliquid remissa caloris, quæ -videtur esse simplex et pars componens, non au- es materia, quam intensa, quæ videtur tem res composita. Si autem forma esse forma, operativæ sint et actuales. adveniens non componit cum praece­ Partes autem intégrales esse non denti nec constituit unum per se, possunt, tum quia forma ex illis solum erit qualitas intensa unum partibus non potest esse composita, per accidens, id est plures qualitates so quia de ratione formæ est, quod sit remiss® in eodem subiecto consti­ principium compositi, non autem pata?. Unde non esset ita una quali­ principiatum et compositum, sed tas intensa sicut remissa, nec motus simplex principium; tum etiam quia intensionis esset circa eandem qua­ specialiter repugnat formæ seu qualitatem, quæ magis aut minus esset 3s litati compositio ex partibus intetalis, sed circa diversas. Et ulte­ grantibus, partes integrantes sunt rius qualitas operativa (sicut calor) materiales et ratione materiæ conve­ quando esset intensa, non posset niunt, ut infra dicemus q. 9. 3, eo unica operatione operari, sed deberet quod partes intégrales conveniunt plures operationes facere, quia non « in forma et differunt penes quantiprocederet ab unica qualitate, sed a tat em, siquidem sine qualibet illa­ pluribus, et sic faciens actum quali­ rum salvatur quidditas et substantia tatis intensum, faceret plures actus, rei, et sic additio partis integralis non et non unum, quia procederet a plu­ facit additionem formæ. Cum autem ribus formis remissis, quarum quæ- « forma sit id, quo aliquid constituilibet haberet operationem suam, quæ tur tamquam principio, additio formæ ' c. 9. (217 α 33). •art. 5. • L c. 648 PHIL. NAT. III. P. Q. IV. ART. II. per modum partis integratis non addit tute. Pertinet autem ad rationem in­ rationem formæ, sed potius materia- tensionis, quod forma eadem ma­ lizat ipsam formam et multiplicat nente flat perfectior et virtuosior, secundum aliquid materiale, non for­ ergo si hoc potest fieri per maioren male. Et sic non facit formam per­ communicationem sui ad subiectum fectiorem et magis talem in ratione sine additione novæ entitatis, con­ formæ, quod pertinet ad intensionem, venientius hoc erit ad naturam in­ sed materialiter multiplicatam, quod tensionis. pertinet ad extensionem. 311 Nec potest Dico secundo: Intensio non fit dici, quod sint partes intégrales si-10 per additionem alicuius novi modi militudinarie eo modo, quo in vir­ præbentis formæ novam vim infortutibus assignantur partes intégrales mativam seu novam rationem for­ a D. Thoma et theologis 2. 2. q. 48. malem informandi, sed novam expli­ et q. 128. et q. 143. Etenim istæ cationem eiusdem form® in subiecto, partes integrates non intendunt vir- is tollendo confusionem et potentialita· tutes, sed important conditiones quas­ tem ipsius et reducendo illam ad ma­ dam vel dispositiones seu habitus iorem unitatem et subiectum magis adiunctos principaliori virtuti, dantes subiciendo ad talem formam. Ex hoc diversas operationes. Et hæc etiam autem consequitur, quod, si habuerit in virtute remissa inveniri possunt 20 contrarium, expellat illud; non tamen sicut temperantia habet honestatem in hoc formaliter consistit intensio. Ita sumitur ex D. Thoma in 1. et verecundiam, fortitudo fiduciam et magnificentiam, prudentia me­ dist. 17. q. 2. art. 2. ad 3. », ubi moriam et docilitatem, etiamsi sint inquit, « quod non est de ratione in­ remissæ. Qualitas autem intensa et tensionis alicuius qualitatis, quod sit remissa non ita differunt, sed utra­ per remotionem a contrario, sed hoc que habet eandem rationem activi­ accidit qualitati, secundum quod est tatis vel operationis, licet non eun­ in subiecto participante contrarium. dem modum perfectionis, non tamen Sed hoc est de necessitate intensionis una se habet ut conditio vel dispo­ ut qualitas educatur do imperfecto ad perfectum, sicut patet in diasitio ad alteram. Denique probatur conclusio, quia phano, in quo nihil est contrarium multiplicatio entitatum, quanto mi­ luci, quod potest lumen intendi se­ nor fuerit, tanto est convenientior cundum crementum virtutis domi­ naturæ. Si ergo non fuerit impossi­ nantis. Hæc autem imperfectio est bile neque inconveniens, quod sine ex potentialitate ipsius naturæ, quæ additione formæ et entitatis novæ subicitur perfectioni et actui. Cum fiat intensio, talis additio non erit enim omnis potentia receptiva ad ponenda. Quod autem hoc non sit multa se habeat, secundum istam impossibile, neque inconveniens, pro­ mult itudinem ipsius dissimile est prin­ babitur amplius conclus, seq., ubi cipio agenti, quod est terminatum ad ostendemus posse fieri perfectiorem actum unum. Et secundum quod ista unionem alicuius formæ sine ad­ coniunctio potentialitatis magis sub­ ditione novæ entitatis, idque ma­ icitur actui, perfectior perficitur actus gis explicat unitatem et simplici­ et ipsum perfectum magis officitur tatem formæ, quia quanto minor unum et magis assimilatur principio fit additio, tanto est simplicior in agenti ». Ita D. Thomas, qui etiam entitate, licet sit multiplex in vir­ in 2. 2. q. 24. art. 5. in corpore et ad 3. ■ Pa VI. 145 b. DE INTENSIONE ET REMISSIONE 649 explicat istam intensionem fieri per bere, et sic magis vel minus assimihoc, quod subiectum magis reducatur lare sibi subiectum et reducere poin actum, et per hoc, quod forma ma­ tentialitatem eius ad unitatem actuagis insit subiecto, et quod fieri ma­ litatis, sicut etiam totus Deus vi­ iorem ipsam formam est eam magis 5 detur a quolibet beato, sed non to­ inesso susceptibili, non autem aliam taliter, ideoque potest diverso modo uniri et se communicare sine addi­ formam advenire. Ut FUNDAMENTUM huius conclu- tione entitatis per maiorem expli­ sionis tradatur et explicetur, duo fa· cationem eiusdem. Similiter in gratia cienda sunt; Primum, ostendere, quod io videmus, quod unita uni subiecto non repugnat unionem et communi­ explicat aliquem effectum, v. g. fa­ cationem formæ ad subiectum ha­ cere filium adoptivum, quem in alio ltere latitudinem et posse variari subiecto ut in Christo propter incasine hoc, quod addatur nova entitas pacitatem personæ facere non poformæ; secundum, quod modus iste w test. Et species visibilis in aere non non debeat addere novam vim infor- reddit informatum subiectum repre­ mativam, sed novum modum commu­ sentative et intentionaliter, sed so­ nicationis et unionis. lum entitative, in oculo autem etiam Primum constat aliquibus exem­ intentionaliter informat sine ulla adplis. Nam videmus, quod eadem 20 ditione entitatis. Et similia multa quantitas sine additione partium et alia exempla suppetunt, quæ mani­ quantitatis novæ potest mutare ter­ feste ostendunt eandem formam sine minationem et modum existendi in additione eutitativa posse explicare subiecto, ut infra dicemus q. 7. diversos effectus formales vel eunsicut fit in rarefactione et condensa- 25 dem diverso modo propter diversam tione. Similiter forma substantialis dispositionem subiecti, quæ diversianimæ sine additione novæ entitatis mode subicitur formæ. Imo addo, potest se diverso modo explicare et quod, etiamsi intensio fieret per ad­ unire materiæ advenienti per nutri- ditionem formæ ad formam, adhuc tionem, et in una parte unum effectum so necesse esset variari unionem si­ præbere, in alia alium, ut in oculo quidem cum accrescit una pars ad dat potentiam videndi, in manu alteram partem et ex utraque fit tangendi, et potest privari uno ef­ una forma, non potest illa unio, quæ fectu, et non alio, et rursus effectum ante uniebat et solum modificabat illum, quem perdidit, prebere, si 85 formam antecedentem, modificare et materia debite disponatur. Similiter allicere illam novam formam, quæ ergo non repugnabit, quod eadem ex utraque conflatur. Ergo oportet qualitas diverso modo subiectum novam unionem dari, sicut et novam actuet communicatione sua et di­ formam conflari, nisi forte dicatur verso modo explicet suos effectus « manere plures uniones partiales diin materiam secundum latitudinem, versarum partium eiusdem formæ, quam habet. Cuius signum est ipsa quod tamen non tollit dari unicam contrarietas formarum quæ potest totalem, quæ ex omnibus conflatur, magis perfecte vel imperfecte tolli. sicut datur unica forma, quæ ex Itaque non repugnat totam formam « omnibus illis partibus fit. Unio aucommunicari subiecto, sed non to- tem correspondet formæ; ergo sicut taliter et secundum omnem modum forma totalis est diversa, ita oportet vel effectum, quem potest illi pre- talem unionem variari. 650 PHIL. NAT. III. P. Q. IV. ART. II. Secundum vero explicatur, quia informandi, quod accipere novam in defendenda sententia D. Thomæ actualitatem seu entitatem forma· I duo sunt modi dicendi. Quidam Et hoc est, quod opposita sententu enim ponunt produci per intensio­ dicit, scilicet fieri intensionem pe nem novum modum, qui non solum 5 additionem formæ seu entitatis. se tenet ex parte unionis, sed etiam Et confirmatur, quia ille mofe ex parte ipsius formæ seu principii non potest perficere vim informandi, informativi, ita quod addat illi no­ quæ erat in qualitate remissa, ad­ vam actualitatem et vim informandi dendo ei virtutem informativam ac· perfectius quam sine illo modo. Et 10 cidentalem et distinctam ab enti· hunc modum distinguunt ab ipsa tate formæ; nec eniin forma causât unione et ab existentia et inhærentia nisi per communicationem sui, non vocantque illum modum radicationis. per virtutem additam ut efficiens Et fundamentum est, quia nulla forma ergo per hoc, quod ille modos « potest præbere effectum formalem u habet ut forma seu formalis ratio perfectiorem, nisi in seipsa et tam­ dans effectum formalem intensioni-, quam principium quo sit perfectior cum tamen remissa forma det effec­ et actualior, sive entitative sive mo- tum realem per aliquam realitatem, daliter. Ergo præter unionem opor­ quod stare non potest, cum forma tet, quod forma ipsa perfectior red­ μ intensa tota sit qualitas simplex, non datur et actualior per modum, qui partim qualitas, partim modus, et ipsi formæ det vim et actualitatem effectus correspondentes formæ ut intensæ reales sint, non modales tan­ informandi. Alii vero dicunt, quod modus, qui tum, sicut quod sit dispositio ad de novo producitur seu resultat per 25 formam substantialem, quod maio­ intensionem, non addit aliquid actua- res effectus operetur etc. Ergo corre­ litatis et rationis informativæ ipsi spondent principio reali, non modali. Denique, si intensio in ratione in­ formæ, sed solum tenet se ex parte unionis et explicationis ipsius in tensionis formæ est modus, cum non μ sit maior ratio de isto gradu quam de subiecto. Primus modus dicendi non ita est illo, omnes enim gradus per inten­ conveniens neque perfecte videtur sionem crescunt, sequitur, quod om­ salvare sensum D. Thomæ, sed vide­ nis gradus præsertim certus et alitur ex parte relabi in sententiam im­ quotus erit effectus formalis alicuius pugnatam de additione entitatis ad 35 modi, et reliquum præter omnej formam, quæ intenditur, ut inten­ gradus erit effectus entitatis formæ. sior reddatur. Etenim si ipsa forma Quid autem est illud, quod restat quando redditur intensior, accipit præter omnes gradus in qualitate! maiorem vim informativam tamquam Certe nihil. rationem formalem, ergo accipit ad­ «ο Similiter in hac sententia forma ditionem formæ, siquidem vis infor- non intenditur secundum eandem mativa non est aliquid superadditum formalem rationem, sed unus effectus formæ, sed ipsa entitas et actualitas formalis eius erit realis et quasi es­ formæ. Non enim forma informat et sentialis, proveniens a reali entitate causât effectum suum formalem per 45 formæ, alius modalis et non entitaaliquid superadditum, sicut efficiens tivus, scilicet qui pertinet ad augmen­ per virtutem superadditam efficit, tum; et sic non sunt effectus forma­ sed per communicationem suæ actua- les eiusdem omnino rationis nec dice­ litatis et entitatis causât formaliter. tur proprie intendi forma, quia non Ergo idem est accipere maiorem vim perficitur in ipsamet ratione formali DE INTENSIONE ET REMISSIONE 651 priori, ut realis est, sed aliam accipit et « magis participet illam et ac­ de novo, quæ modalis ait. Quare hæc quirat perfectum participationis mo­ sententia non multum recedit ab dum», ut 1. 2. q. 52. art. 2.; a et per ea, quæ ponit partes entitativas se­ hoc, quod subiectum magis reddatur cundum additionem gradus ad gra­ s in actu ipsius qualitatis », ut q. 1. de aet per hoc, quod dum, siquidem admittit, quod forma Virtut. art. 11. dans effectum formalem remissum forma magis educatur de imperfecto non habet in se sufficientiam quan­ ad perfectum », ut in 1. dist. 17. tum ad ipsam vim formæ seu ratio­ cit. 2; « et per hoc, quod qualitas nem formalem præbendi effectum in­ io magis insit subiecto et radicetur », tensum, ut tenet se ex parte formæ, in 2. 2. q. 24. art. 4. ad 3. Quæ locu­ sed indiget additione novæ rationis tiones indicant modum aliquem ap­ for: HH lis, licet ponat illam in novo plicantem diversimode formam sub­ modo, non iu nova entitate formæ. iecto, non dantem novam vim inforSi vero ille modus ponatur tam- u mativam et mutantem rationem forquam conditio, non ut ratio formalis malem. informans, talis modus non potest Quodsi QU.ERAS: Quomodo ista distingui ab inhærentia seu commu­ unio mutetur per intensionem non nicatione formæ, quia conditio re­ addita nova ratione formali informaquisita non potest esse aliud quam tiva, ita quod ille modus sit nova applicatio seu coniunctio ad passum, unio et nova existentia et inhærentia qua illa forma se explicat et com­ formæ in subiecto: Respondetur, municat subiecto perfectiori modo, quod unio formæ cum subiecto re­ et antea tota illa forma et princi­ quiritur ad duo: Primo, ut constitua­ pium formale in subiecto erat, sed is tur unum ex forma et subiecto; se­ non totaliter. Ergo modus, qui postea cundo, ut mediante tali unione et acquiritur, non pertinet ad vim in- coniunctiono forma habeat esse in formativam et novam rationem for­ subiecto, quia ab illo dependet in malem ipsius formæ, sed ad novum existendo. modum, qui sit conditio tamquam » Quantum ad hoc secundum non ad­ communicatio vel applicatio de novo ditur nova existentia ipsi qualitati, illius form®, qua non solum sit tota quia non additur nova entitas, sed in subiecto, sed totaliter et modo per­ tota entitas formæ iam præhabefectiori, sine qua conditione seu ap­ batur in subiecto, et consequenter plicatione forma non dat illum ef­ w tota existentia, quia existentia se­ fectum perfectiorem, qui entitativus quitur ipsam entitatem ut productam quidem est sicut effectus formalis extra causas. Unde cum in nostra remissus, et antea prœhabebatur in sententia tota entitas formæ sit iu forma, quia tota ibi erat, sed non subiecto, etiamsi non sit totaliter, K) consequenter etiam si crescat per in­ explicatur totaliter in subiecto. Et sic intelligitur mens D. Thomæ, tensionem, non mutatur existentia, qui perpetuo explicat intensionem siquidem non mutatur entitas, et ita formæ per novam explicat ionem ipsius quantum ad hoc non mutatur unio in subiecto, non per additionem novæ seu inhærentia in ratione medii dantis vis informativæ. Dicit enim, quod in- < j existentiam entitati form®. Quantum vero ad unitatem, quam tensio fit per hoc, quod subiectum magis ac magis terminetur illa forma facit forma cum subiecto, in hoc ' Pa VIII. 571 a. • q. 2. art, 2. (Pa VI. 145 b). G 52 PHIL. NAT. III. P. Q. IV. ART. III. crescit unio ipsa seu perficitur, vel quia forma, quæ secundum se est potius forma, quæ nova actione im­ actus, secundum so habet rationem mutatur, ut subiectum afficiat, eo formalem faciendi unitatem, sive ac­ quod subiectum est in quadam po- cidentalem sive substantialem, prout tentialitate et indeterminatione ad 5 ipsa forma fuerit. Et sic quia unita», multa, et secundum illam potest quæ resultat, non est modalis, sed subici diversis formis aut eidem formæ substantialis vel accidentalis, ideo non unico tantum modo et indivisi­ nec ratio formalis nec medium uni­ bili, sed vel magis confuse et poten- endi est modus, sed forma ipsa. Non tialiter vel magis actualiter et deter- w tamen negamus inveniri aliquem mo­ minate secundum reductionem ad dum in unione antecedentem vel submaiorem unitatem et similitudinem sequentem, quatenus extrema debent cum forma. Et sic explicat D. Tho­ immutari vel saltem unum extremo­ mas dist. illa 17. cit. radicationem rum, ut uniatur et dependens fiat et istam per maiorem reductionem ad is ad unitatem cum subiecto immutetur. unitatem et ad diversum modum Ipsa etiam immutatio passive manens terminandi dissimilitudinem seu con­ in ipso extremo unito est modus subfusionem et potentialitatem subiecti sequens unionem, quod magis per­ ad actualitatem et unitatem formæ. tinet ad dependentiam seu statum, Et hoc sufficienter fit per ipsam unio­ quem accipit ex vi unionis forma, nem seu inhærentiam, quia ad unio­ quam ad rationem formalem seu me­ nem pertinet facere unitatem et tol­ dium uniendi; pertinet tamen ad in­ lere confusionem seu potentialitatem tensionem, quia intensio magis præbet ad multa, quæ est opposita unitati. statum formæ in communicando se, Ergo tunc perfecte forma communica- 25 quam vim formalem informandi. tur subiecto, quando perfecta fuerit ista unitas per ipsam unionem. Et Articulus III. hoc est magis radicari, id est magis sibi subicere potentialitatem subiecti, et eius indeterminationem seu con- ao EXPEDIUNTUR ARGUMENTA CONTRA SENTENTIAM PRO­ fusionem ad maiorem unitatem re­ POSITAM. ducere ad modum radicis arboris, quæ quanto plus penetrat in terra, tanto firmiorem reddit arborem. Multi conantur D. Thomam in Sed dices: Unio, ut diximus q. 6. contrariam sententiam adducere, et Phys.x, non est modus medians in­ præcipue fundantur in auctoritate ter formam et subiectum ; ergo si ma­ illa, quam iam supra explicavimus, ior intensio consistit in maiori unione, quando dicit in 2. 2. q. 24. art. 4. et illa non est modus, intensio non ad 3., q. 1. de Virtut. art. 11.2 « quod fiet per additionem modi, cum tamen propriam vocem ignorant, qui dicunt S. Thomas expresse admittat modum qualitatem intendi per radicationem, in intensione, ut patet in 1. 2. q. 52. et non secundum essentiam». Ergo art. 2. ad 2. vult S. Thomas, quod intensio fiat Respondetur unionem in nostra per additionem entitatis, non autem sententia non esse modum tamquam per solam radicationem. rationem et medium formale uniendi, Sed iam hanc auctoritatem supra* * • art. 3. (IU a H). • Pa VIII. 570 b. • 640 α 10. DE INTENSIONE ET REMISSIONE 653 explicavimus, et de ea videndus est modi, quia hæc non potest intelligi D. Thomas Quodlib. 9. art. 13. \ in formis realibus nisi per novam ubi inquit: « Cum dicimus caritatem entitatem dependentem a subiecto. secundum essentiam augeri, denota­ Ergo ubi datur maior eductio formæ, tur augmentum subiecti, ut sit sen­ 5 datur et productio entitatis. Ad hæc facile respondetur, sus, ipsa essentia caritatis augetur, sicut cum dicimus album augetur se­ quod in primo loco D. Thomæ non cundum essentiam suam, non autem intelligit nomine gradus novam en­ designatur forma specificans motum, titatem additam entitati praecedenti, ut sit sensus, augetur secundum es- io sed novam participationem eiusdem sentiam, id est augmentum eius est in subiecto. Et hoc convenienter motus in esse vel in essentia ; et sic appellatur gradus, quia sicut anima dicitur augmentum esse secundum per gradus, quos habet, diverso modo quantitatem ». Ecce quomodo Divus se explicat in materia, stante eadem Thomas interpretatur, quid sit au- is entitate, et non omnibus partibus geri secundum essentiam, non qui­ præbet eundem gradum et formalem dem per additionem novæ entitatis, effectum, ita qualitas diverso modo quasi motus augmenti sit ad novam explicat actualitatem suam subiecto; entitatem sicut ad terminum, sed quia et diversus gradus non est diversa enipsa essentia est res, quæ augetur, m titas formæ, sed eadem diverso modo Xec obstat, quod aliquando negat se communicans et effectus præbens. D. Thomas caritatem augeri tam­ Ad secundum locum dicitur, quod quam subiectum augmenti; negat ex minus calido fit magis calidum, enim, quod caritas dicitur subiec­ sicut ex frigido calidum, non quantum augmenti quasi inhæsionis et ut 25 tum ad entitatem productam, sed quod et sustentans, non tamen quod quantum ad entitatem producendi, dicatur subiectum modificationis, quia quia utrobique fit aliquid de novo ipsa forma est, quæ distincto modo et habetur terminus a quo et ad explicatur et communicatur subiecto, quem. Sed tamen quando fit calidum et sic modificatur ipsa communica- w simpliciter, fit ex potentia ad calitione. dum, quando autem fit magis cali­ Minus obstat, quod adducitur ex dum ex minus calido, non est in po­ D. Thoma 3. p. q. 7. art. 12., ubi tentia ad formam, sed ad modum • Π:; expresse admittit dari gradus in ca­ participationis formæ, ut S. Thomas lore, et consequenter intensio fiet w dicit 1. 2. q. 52. art. 2. ad 3. Quod per additionem gradus, non per vero dicitur non dari eductionem, radicationem. Ac denique additur nisi sit productio, distinguo: Eductio testimonium Philosophi 4. Phys. formæ quoad entitatem non est sine textu 84. 2, ubi inquit, « quod sicut productione entitatis, concedo; educex calido fit frigidum et c contra, «o tio formæ quoad novam explicatioquia eadem, quæ erat in potentia, nem et modum participationis in sic et ex calido magis calidum ». Si subiecto non est sine productione ergo pacificat Aristoteles eductio­ entitatis, nego. Solum enim est me­ nem magis calidi ex minus ipsi educ- lioratio formæ eductæ et solum protioni calidi ex frigido, sicut hoc iit « ductio modi, non entitatis formæ. per novæ entitatis productionem, Secundo arguitur ratione: Quia in­ ita et illud. Nec sufficit eductio novi tensio est motus realiter distinctus a G54 PHIL. NAT. III. P. Q. IV. ART. III. prima productione qualitatis et est corpus Christi, licet non producat vera alteratio; ergo debet producere illud absolute, sed sub novo modo. realitatem distinctam a prima quali­ Et in hoc differt intensio ab aliis tate, et non solum aliquem modum, motibus, quia in aliis acquiritur ali­ quia alteratio primo et per se est e quid distinctum ab illo, quod inerat, ad qualitatem, et non ad modum, ut in augmentatione nova pars, in ct quia virtus intensa ratione inten­ motu locali novum ubi et locus, in sionis habet maiorem virtutem pro­ qualitate vero id, quod prius inerat, ducendi quam non intensa, quia pro­ melioratur et perficitur. Unde non ducit perfectiores effectus; modus io requiritur, quod novam formam pro­ autem non est virtus neque producit ducat, sed eandem sub perfectiori effectus reales, qui illi specialiter modo attingat. Ad hoc autem, ut correspondeant. Nec denique potest motus seu actiones distinguantur rea­ dari novus modus inhærentiæ seu liter, non requiritur, quod termini sint unionis, nisi addatur nova entitas 15 realiter et entitative distincti, quad inhærens, alias eadem entitas du­ materialiter, sed sufficit, quod forma­ plici inhærentia inhæreret. Ergo opor­ liter, alias omnis modus, qui produ­ tet, quod id, quod additur, sit di­ citur in subiecto, ut sessio, ubi etc. stincta entitas, sicut est distinctus non deberet distincta actione reali motus. Ubi autem motus sunt rea­ 20 produci. Quando autem dicitur, quod liter distincti, etiam termini realiter quæcumque sunt eadem uni tertio, debent esse distincti, alias si esset sunt eadem inter se, imprimis intel­ eadem entitas, etiam motus inter se ligitur, quando sunt eadem uni tertio identificarentur, quia quæ sunt ea­ simul, et non pro diverso tempore. dem realiter uni tertio, sunt eadem 25 Deinde, quod sint eadem uni tertio re et ratione, id est sub eadem ratione inter se. Confirmatur, quia alias, si in­ et formalitate, non eadem uni tertio tensio non produceret qualitatem, quasi materialiter et secundum di­ sed modum, posset per solam produc­ versas formalitates, vel secundum tionem modi qualitas produci. Quod 30 quod aliquid est virtualiter multi­ patet, quia motus intensionis non plex, ut intelligit D. Thomas 1. p. habet minimum, sed incipit secun­ q. 28. art. 3., alioquin multas habet dum successionem, non per primum instantias illud axioma. mutatum esse, sed per ultimum non Quod vero additur qualitatem in­ esse. Ergo si per intensionem non 35 tensam ratione intensionis habere producitur entitas, sed modus, po­ plures effectus reales, qui correspon­ test per intensionem incipere qualitas dent ei, in quantum intensa, respon­ ab ultimo non esse gradus, et ita detur istos effectus non correspontota qualitas incipiet per modos. dere qualitati secundum se, neque Respondetur intensionem esse 40 soli modo intensionis superaddito, motum realiter distinctum a prima sed ipsi entitati reali formæ, ut productione qualitatis, cum possit a subest tali modo. Et ideo ut aliqua diverso agente et pro diverso tem­ virtus vel forma producat novos ef­ pore procedere. Et similiter per se fectus, non requiritur additio entiterminatur ad qualitatem tamquam 45 tatis, sed sufficit eadem entitas se­ vera alteratio, non tamen ad quali­ cundum diversam formalitatem et tatem absolute et entitative, sed ad qualitatem sub tali modo, scilicet anima secundum gradum sensitivum ut perficiendam et meliorandam, producit diversos effectus reales sicut transubstantiatio est actio ad 50 quam secundum vegetativuin, nec DE INTENSIONE ET REMISSIONE 655 tamen requirit novam entitatem su­ sicut ferrum candens activius agit peraddi ad illos, sed eandem diverso quam flamma stuppæ; ergo etiam intensio fiet per additionem par­ modo communicari in materia. Quod vero dicitur, novam inhœ- tium, siquidem illa est intensio, quæ rentiam postulare novam entita­ 5 facit virtutem aliquam magis acti­ tem, respondetur novam inhærentiam vam. Respondetur gradus numquam se­ formæ non præhabitæ in subiecto novam quoque entitatem formæ po­ parari a qualitate, sed qualitatem ab stulare, formæ vero in subiecto præ- illis, id est a quolibet eorum seorliabitæ non postulare novam entita- io sum, licet non a tota collectione tem, sed eandem novo participationis quod est signum distinctionis modamodo subiecto communicare, et sic lis, sicut corpus separatur a quolibet non tam dat novam inhærentiam ab­ situ vel ubi, nullum vero ubi a cor­ solute quam novam inhærentiæ ter­ pore. — Quod vero dicitur de contiminationem, ut in ultimo argumento u nuatione calefactionis, respondetur, dicetur. quod continuatur ratione ipsius quali­ Ad confirmationem responde­ tatis seu formæ participata, et sic tur, quod si intensio non inveniat est actio eiusdem rationis cum prima qualitatem in subiecto, sed illam productione qualitatis. Est tamen di­ primo producat, tunc non solum 20 versa ex parte modi participationis; producit modum, sed etiam enti­ et ad talem modum producendum tatem; si autem invenit qualitatem requiritur distincta actio et mutatio productam, solum novum modum realis. Nam etiam modi per realem superaddit, non novam entitatem, actionem producuntur, ut diximus, sicut transubstantiatio corporis Chri- 25 sicut ubi et situs et alii similes; et sic sti si non supponeret illud in rerum talis mutatio est cum novitate essendi natura, substantialiter illud produ­ saltem in modo, qui est terminus pro­ ceret, modo autem non producit il­ ductus. lud, sed convertit panem in illud Ad confirmationem dicemus sub novo modo. 30 quæst. seq. agendo de actione et re­ Tertio arguitur: Quia ubi est realis actione 1 et in q. 7. agendo de den­ separatio, est realis distinctio. Sed sitato 2, ubi ostendemus, quod ra­ separatur unus gradus ab alio, v. g. tione densitatis seu multitudinis par­ secundus a tertio vel a quarto, ut tium non datur maior intensio quapatet in remissione qualitatis. Ergo 35 litatis, nisi occasione illarum partium isti gradus realiter distinguuntur, et agens producat intensiorem qualita­ praesertim cum videamus, quod conti­ tem. De se enim multitudo par­ nuatio calefactionis est similis primæ tium solum conducit ad conditiones productioni et eiusdem speciei, et activitatis, scilicet ut velocius vel vera ac propria act io et mutatio, «o perfectiori applicatione agens opeergo realem terminum et entitatem retur. Quibus tamen conditionibus postulat; nec enim est mutatio sine positis potest agens perfectiorem et novitate, neque actio sine termino intensiorem qualitatem producere, ut ibidem latius dicemus. producto. Confirmatur, quia activitas vir-c Quarto arguitur: Quia non potest tutis agentis fit maior per additio- intensio fieri secundum perfectio­ nem partium et multitudinem formæ, rem modum unionis vel inhærentiæ; 1 art. 2. • art. 2. θ5θ PHIL. NAT. III. P. Q. IV. ART. III. I ergo debet consistere in aliqua addi­ subiecti et dispositionem agentis, con­ tione novæ entitatis. cedo ; quantum potest absolute ex ή | Antecedens probatur, quia unio et formæ, nego. Et quia exiguntur talh inhærentia qualitatis non est divisi­ dispositiones, ut qualitas intensa ώ, bilis, sed semper eadem, quia natura­ 5 ideo naturalis illa unio semper li­ liter inhæret subiecto, et sic inhaeret cit quantum potest iuxta exigentiam quantum potest. Similiter tota inhæ­ subiecti et capacitatem. Remotis an· ; ret et unitur; ergo non apparet, tem omnibus impedimentis et posita quomodo crescere possit ista unio, dispositione requisita ex parte agentis præsertim quando entitas qualitatis 10 et passi, non stat qualitatem non inest indivisibilis, ut qualitas spiritualis, tendi; et ista intensio tunc non fit et in eodemmet subiecto indivisibili sine intrinseca perfectione qualitati·, intenditur. Deinde, quia in ipsa re­ quia ipse ordo participationis ad sub· missione non apparet, a quo produ­ iectum sic dispositum aliquid intrin· catur minor illa unio seu radicatio ca­ is secum est qualitati. i Ad aliam partem argumenti, a quo loris. Nam quando calor ut sex re­ mittitur usque ad duo non est a quo producatur gradus remissior remoto producatur unio caloris ut duo. Non agente intendente, dico, quod proce­ ab agente remittente, v. g. ab aqua dit a duplici causa, una per accidens, I remittente calorem, cum potius sit eo scilicet ab impediente perfectiorem ’ agens contrarium, quod non potest illum et intensiorem modum unions, producere calorem ut duo. Nec ab quatenus redditur subiectum indispo­ aliquo alio agenti, v. g. igne vel aere, situm et inhabile, sicut qui tollit dis­ quia in illam remissionem non ha­ positiones, ut anima sit in corpore, bent influxum, si sit casus, quod 25 occidit hominem. Alia causa est per tunc non detur ignis approximatus, se, scilicet ipsamet forma, ex qua sed solum aqua remittens. Et praete­ emanat ille modus remissior ex ri rea, si quilibet modus gradualis, v. g. prioris actionis, qua unita fuit sub­ ut duo vel ut quatuor, esset indivi­ iecto ab agente, a quo fuit producta. sibilis, tunc si remittitur, aut tota μ Quæ actio producentis licet formaliter illa unio perit aut nihil. Si tota perit, modo non detur, virtualiter tamen i remissio erit corruptio, quia pereunte manet manente forma producta, quæ tota unione perit tota forma unita. fuit terminus eius. Taliter enim fuit unita subiecto fortiore illa et perSi nihil, est intensum. Et confirmatur, quia si intensio 35 fectiore unione, quod virtualiter re­ consistit in maiori unione, ergo qua­ tinet unionem inferiorem et remissio­ litas ut intensa, non poterit separari rem, si dispositiones ad perfectiorem a subiecto, siquidem stante unione tollantur, eo quod minus perfectum non potest separari, sed remota. Ergo virtualiter continetur in magis persi intensio consistit in unione ut in­ 4o fecto, sicut si tollatur punctum ter­ tensa, non poterit separari, et sic si minans lineam, resultat aliud ex vi Deus separaret albedinem nivis et prioris productionis quantitatis. Isti albedinem hominis, illa non esset autem modi intensionis quasi termi­ perfectior ista. nationes quædam sunt, quibus forma Respondetur unionem illam ha­ <5 magis terminat et subicit sibi potentiabere aliquam latitudinem, sicut supra litatem subiecti. Determinatur autem, pluribus exemplis monstratum est. ut resultet potius gradus iste quam ille, Et cum dicitur, quod inhæret natu­ v. g. ut duo vel ut tria, iuxta maim raliter, quantum potest, distinguo: vel minus impedimentum oppositi a· quantum potest iuxta exigentiam eo gentis et dispositionem subiecti. DE INTENSIONE ET REMISSIONE I 657 Denique, ad id, quod additur de illo tia alterius sententiæ, quæ ponit per modo, si est indivisibilis, responde­ additionem partium. Nam vel poni­ tur, quod illa unio est indivisibilis mus plures uniones eadem forma, entitative, sicut et ipsa forma, divi­ quæ sic radicatur et explicatur in sibilis autem virtualiter, quia, ut su­ s subiecto, vel unicam. Si plures, ergo pra 1 diximus, secundum unitatem, iam admittimus in eodem subiecto quam facit forma cum subiecto, et plures modos numero diversos, quod Mtualitatem, qua illud reducit ad in alia sententia evitare intendimus, sui similitudinem, habet illa unio ne ponat plura accidentia numero crescere magis et minus, eo quod, 10 distincta in eodem subiecto. Si uni­ licet forma sit tota uuita, sed non cam, vel est divisibilis vel indivisi­ totaliter. Et sic bene stat, quod enti­ bilis. Si indivisibilis, ergo facta in­ tative sit indivisibilis, respective au­ tensione vel remissione, quælibet unio tem divisibilis seu virtualiter, quia corrumpetur, cum intensio consistat non sub omni respectu et formali-15 in maiori unione et consequenter tate, qua participari potest, forma corrumpit minorem. Et si est divisi­ est unita, etiamsi tota unita sit, bilis, tota corrumpit. Corrupta au­ ut statim magis explicabimus in se­ tem unione corrumpitur forma unita, quenti argumento. et sic incidemus in illam sententiam, Ad confirmationem responde-20 quæ dicebat intensionem fieri per tur, quod qualitas intensa separari corruptionem unius partis et addi­ potest, et dicetur intensa non ra­ tionem alterius. tione unionis actualis ad subiectum Et deinde, si quilibet motus in­ (ista enim destruitur facta separa­ tensionis est indivisibilis, ergo non tione), sed ratione ordinis et habi- es potest terminare motum intensionis tndinis ad subiectum, cui inesse pe­ quia motus non solum requirit indi­ tit non quomodocumque, sed cum visibilia, sed etiam partes, cum motus tali vel tali modo participationis, qui sit divisibilis. pertinet ad intensionem qualitatis. Nec potest dici, quod unio entiUnde sicut in accidente separato non 3o tativa est indivisibilis et virtuali­ manet inhaerentia in actu, sed in ter divisibilis. Nam cum ipsa quali­ aptitudine, qua respicit subiectum, tas dicatur intendi penes modos, et cui debetur, et iste respectus non est non penes entitatem, et istos mo­ in potentia, sed in actu in ipso acci­ dos dicimus esse uniones, ergo in dente separato, licet inhaerentia ipsa 35 ipsis debemus ponere divisibilitatem non sit in actu, ita remanet respectus et latitudinem. Si autem ponimus, talis vel talis modi inhærentiæ, secun­ quod entitative sunt indivisibiles et dum quem fit intensio. Et licet actu virtualiter divisibiles, rursus resta­ non habeat illam unionem, actu ta­ bit alius modus talis unionis, quo men habet respectum et aptitudinem, 619 a 8, 051 b 17. 42. — Io. a S. Thoma, Cursus Phil. Thom., II. vol. Phil. Nat. I. 658 PHIL. NAT, III. P. Q. IV. ART. III. DE ACTIONE ET REACTIONE subiecti, cur repugnabit diversas par­ quantum ad eius terminationem,qr;i tes qualitatis dari in eadem parte fit maior convenientia eius cum ab­ subiecti? Imo hinc deducitur argu­ jecto reducendo confusionem pota· mentum contra nostram sententiam, tialitatis ad unitatem formæ. Et ct quia per motum intensionis non so­ s non restat alius modus unionis, ta lum acquiruntur indivisibilia, sed alius effectus ipsius unionis secun­ etiam partes secundum distantiam et dum diversam terminationem ad sub latitudinem, quam habet. Postquam iectum et diversam unitatem, quaa ergo acquisivit gradum ut duo v. g., facit cum illo. Et in hac termination immediate post non potest acquirere io seu effectu participationis et couvealiquid indivisibile, sed divisibile. Il­ nientiæ unio illa divisibilis est; et lud ergo divisibile vel est pars modi hoc est virtualiter esse divisibilem, vel qualitatis. Si qualitatis, habemus id est ratione effectus et terminationi·, intentum; si modi, ergo modus est entitative autem esse divisibilem. divisibilis et consequenter etiam res id est ex parte entitatis seu forma unita. unitæ. In istis autem effectibus seu Respondetur unionem qualitatis terminationibus non est dare plureintensibilis esse unicam et eandem en­ simul in subiecto, sed successive, quia, titative, sicut et ipsam formam uni­ cum intenditur qualitas, destruitur tam, cui omnino proportionatur, esse 20 præcedens terminatio gradus remissi, autem divisibilem terminative et re­ et acquiritur nova, quæ perfectior est spective, quatenus facit maiorem, et continet totam rationem proce­ vel minorem unitatem subiecti, cum dentis gradus, sicut figura tetrago­ forma, eo quod magis illi assimila- num continet trigonum, id est figura tur et tollitur confusio potentialitatis, i sex angulorum figuram trium, et sicut quæ est in subiecto ad plura et redu­ in quantitate quando crescit, destrui­ citur ad maiorem subiectionem ad tur præcedens terminatio et induci­ ipsam formam, quod est facere maio­ tur nova, non autem duæ termina­ rem unitatem et convenientiam cum tiones sunt simul nec duæ figuro. μ Et sic numquam salvatur, quod duo illa. Ut enim supra 1 diximus, duos modi vel duæ terminationes solo nu­ effectus sortitur forma ex unione: mero distinctæ sint simul in eadem Primus est habere existentiam de­ parte subiecti. Ad instantiam, quæ fit ex parte pendentor a subiecto, cui unitur; et quantum ad hoc, ut diximus, non va- 3s motus intensionis, respondetur, quod riatur unio, quia existentia sequitur licet quælibet terminatio gradualis ipsam entitatem formæ, quæ entitas sit indivisibilis, tamen inter unam indivisibiliter est eadem, ut dictum terminationem et aliam datur trans­ est. Secundus effectus est facere uni­ itus lier modum latitudinis et ditatem et convenientiam cum sub- 40 stantiæ in fieri, non quia sint par­ iecto; et in hoc admittit latitudinem, tes qualitatis acquirenda inter mo­ non in ipsa entitate unionis, quæ non dum et modum, sed quia ipse modus, distinguitur a forma, sed in ipsa ter­ qui acquiritur, dum est in fieri, est minatione et respectu maioris conve­ per modum divisibilem, dum est in nienti®. Neque hoc est dare modum « facto esse, est per modum indivisimodi vel procedere in infinitum, sed bilem, sicut in motu locali mutatum ipsa qualitas unita diversimode perfi­ esse est indivisibile, et inter duo mu­ citur in unitate, quam facit unio tata esse non dantur partes penna- ' I I 1 nentes, sed fluxus et fieri, quod per extensivi quantitatis, sicut D. Tho­ mutatum esse terminatur et consti- mas dixit imaginari eos, qui qualita­ tuitur in facto esse; nec enim proce­ tem per additionem augeri putant, ditur de uno indivisibili ad aliud im­ in 1. dist. 17. q. 2. art. 2. 1 mediate, sed mediante fluxu et fieri, 6 quod habet latitudinem vincendam. Quare non oportet ad motum sive lo­ QUÆSTIO V. calem sive alterationis assignare plu­ res uniones partiales nec plures par­ DE ACTIONE ET REACTIONE. tes qualitatis permanentes et in facto 10 esse simul, sed solum in fieri et ten­ dentia, qua de uno termino et mutato De actione et reactione agit Ari­ esse transitui ad aliud per fluxum stoteles a cap. 6. huius libri usque et tendentiam. Et cum datur altera­ ad 10. Nos autem agimus de illa tio in qualitate de uno extremo ad 15 immediate post tractatum de inaliud seu de qualitate unius speciei tensione, quia reactio et repassio est ad aliam et transitui per diversas spe­ generalis quædam conditio in altecies medias, inter quamlibet speciem rationibus physicis et ad corruptio­ mediam datur motus, et tamen non nem tendentibus, mixtio autem, et acquiruntur partes intermediæ, sed 20 similiter condensatio et rarefactio de una specie fit transitus ad aliam. sunt alterationes minus generaliter Medium autem non est species ali- convenientes, et ideo de illis age­ qua partialis, quæ ibi inveniatur, mus post actionem et reactionem. red ipsum fieri qualitatis et fluxus tendens de uno extremo ad aliud est 25 latitudo ipsa vincenda per motum, Articulus Primus. quia inter quodlibet factum esse da­ tur fieri. Si ergo non est necesse UTRUM ALIQUID POSSIT AGERE in intensione signare indivisibilia et IN SEIPSUM SALTEM PER AC­ CIDENS. partes entitativas permanentes, qua- 30 rum una addat ur ad aliam et com­ ponat cum alia, sed sufficit dari Hæc est prima conditio requisita transitum successivum et fluxum seu ad actionem et reactionem, scilicet fieri de una terminatione ad aliam, ut non sit identitas inter agens et sicut cum in quantitate tollitur 35 passum. Et quod talis conditio re­ una superficies terminans et trans- quiratur ad agendum per se et di­ itur ad aliam, immediate post non recte in aliquod passum, tractaviinvenitur terminatio, siquidem im­ mus 7. Phys. q. 22. 2 An vero salmediate post sequitur pars, sed in­ tem per accidens et quasi consecuvenitur tendentia ad terminationem, « tive possit aliquid agere in seipsum, id est ad aliam superficiem. Quæ quando scilicet agendo in aliud re­ vero ab oppositæ sententiæ auctori­ flectitur ad seipsum, iu prissent i bus de partibus permanentibus quali­ tractabimus. Hoc enim fit vel per tatis et indivisibilibus eas unientibus reflexionem vel per antiperistasim. dicuntur, est facere qualitatem sicut « Prius oportet fundamenta illa, quæ continuum, et ad modum augmenti tradidimus in 7. Phys. ’, in præsenti • Pa VI. 144 b. * 051 b 17. ' Pbll. nat. 1. p. q. 22. art. 1. (447 a ■ I. c. I 659 660 DE ACTIONE ET REACTIONE PHIL. NAT. HI. P. Q. V. ART. I. 661 actu motus, quo constituatur movens sed agit mediante illa. Nec oppositum uberius explicare; ex illis enim de­ sophus in præsenti libro 1. de Gene­ io actu, sed de ipso motu, qui est potest percipi nisi imaginando, quod pendet tota huius veritatis resolutio. rat. textu 48. 2 intulit contra Dem­ effectus, qui cum successive fiat, calor, non autem ipsum calidum est Igitur tamquam certum in Phi­ eritum, quod si simile ageret in < prius attingitur una pars quam alia, calefaciens seu movens, quod est losophia proposuimus præfato loco mile, etiam idem ageret in seipsur.. et sic dicitur exire de uno in aliud. 5 dicere calorem non esse principium illud axioma Aristotelis tenendum 5 quasi hoc sit maximum inconvenk Nihilominus explicationes istæ suf­ quo calefaciendi, quia principium esse, quod « omne, quod movetur, ab nec possit ullo modo admitti. ficientes non sunt, sed intelligi debet quo est id, quod alicui est ratio alio movetur ». Quod diximus verifiEx duplici tamen capite potui ipropositio allata in tota sua latitu­ agendi, et sic supponit alterum, cui cari universaliter de omni agente per axioma enervari et restringi: Primo, dine et universalitate in quocumque coniungitur ut agenti et moventi motum, seu procedente de potentia dicendo, quod non potest idem agere genere motus. Atque ita ubi inveni-10 quod per talem calorem. Numquam ad actum, explicaturque a D. Thoma io in seipsum et in eandem partem tur progressio de potentia ad actum, ergo virtus, quæ est principium quo, de eo, quod movet et movetur per se motu gcnerativo vel corruptivo. Nihil oportet quod non moveat seipsum est movens, et subiectum eius est primo, ad excludendum id, quod se enim potest se generare vel se de­ K-cunduni eandem partem vel se­ motum ab ipsa, siquidem hoc ipso movet ratione partium, ita ut una struere, aliis tamen motibus, ut lo­ cundum eundem actum. Nec suffi­ quod dico virtus movens, ibi iam pars sit movens et alia sit mota. Tale cali et augmentations et multo ins­ cit habere virtutem opera tivam, per 15 intelligitur subiectum movens ut enim mobile dicitur non movere nec u gis motibus spiritualibus, potest idem quam dicatur aliquid esse in actu ad quod; ergo non distinguitur ibi vir­ moveri per se primo, sed per partem. agere in seipsum et se movere. movendum seipsum, ut est subiec- tus ut movens et subiectum ut mo­ Id autem, quod convenit alicui per Secundo, quod non potest idem tum receptivum motus, sed oportet, tum, sed utrumque ut movens. Et partem, non convenit per se primo, agere in seipsum vel se movere se­ quod constituatur in actu ultra ipsam eadem ratione neque forma est mo­ imo motum in partem nominat Phi­ cundum eandem rationem, bene tavirtutem per aliquem motum, quo 20 vens respectu materiæ, tum quia losophus motum per accidens in 8. 20 men secundum diversam, id est semoveatur ad aliam partem motus vel forma solum est ratio agendi ut quo, Phys. *, quia ipsi toti convenit per cundum quod est in actu, potest « ad alium actum. Et hunc motum, ipsa quidem substantialiter et prima­ aliud, id est per ipsam partem, quæ movere, et secundum quod est in po­ per quem est in actu ad movendum, rio, accidentia autem activa ut eius distinguitur a toto, alioquin si in- tentia, moveri. Nec sequitur, quod non potest ab ipsamet virtute ha­ instrumenta, et sic eadem ratio curtelligimus illud axioma, quod omne, erit simul in actu et potentia eodem quod movetur, ab alio movetur, id 25 modo, sed virtualiter in actu et for- I bere, siquidem illa ut operetur, exigit 25 rit ac de illis ; tum quia materia sola est ab alio supposito distincto, falsi- ma liter in potentia. In summa: Suffi- | motum. Ergo quando primo operatur non est capax motus proprie dicti, ficarctur in viventibus, in quibus una cit habere virtutem activam in se, ut . ab alio habet illum; a se enim habere sed solum mutationis, motus enim repars movet aliam, vel ex uno actu possit agere in seipsum tamquam in I non potest nisi operando, nec operari quirit subiectum completum in actu, nisi supponendo motum. ut constat ex Philosopho 5. Phys. x, proceditur ad alium, et sic dicuntur subiectum et per formam in mateRatio huius est, quia virtus mo- 30 et ibi advertimus q. 19. 3 movere seipsa. Intelligitur ergo præ- 30 riam. Et favet S. Thomas q. 8. de vens et agens solum est principium Ex eo autem, quod ista virtus mo­ dictum axioma, quod omne quod mo­ Veritate art. 6. ad 7. 3, ubi inquit, quo agendi, et similiter est de se tiva sit indifferens et ad plura se ha­ vetur, non primo et per se movet quod licet aliquid, quod est in po­ indifferens et in potentia ad plures bens saltem in individuo, sequitur, seipsum, sed ab alio movetur, sive sit tentia essentiali, non possit seipsum actiones saltem in individuo. quod ipsa non sufficit movere deteraliud tamquam quoddam distinctum, reducere ad actum, sed per aliud. Ex eo autem, quod est principium 35 minate et in singulari nisi ut mota, sive sit tamquam pars vel tamquam 35 tamen « quod est in potentia acci­ juo, sequitur, quod non sit movens, ita ut prius debeat esse in actu de­ nctus diversus, sicut ex actu finis fit dentali, sicut habens habitum, dum sed ratio qua aliquid movet, quia terminate, quam se reducat de po­ motus ad media, ex principiis ad con­ non considerat, potest per seipsum omne principium quo debet esse ali­ tentia in actum. Et huius ratio clusiones; quod autem eadem res exire in actum, nisi dicatur, quod re­ cuius, quod se habet ut principium est, quia si aliqua virtus est in poprimo et per se sit movens et mota, ducitur in actum per voluntatem, qua quod; unde illud, quod movet, est 4« tentia ad producendum aliquid, et est impossibile. Et hoc dicimus esse 40 movetur ad actu considerandum ·. subiectum, in quo est talis virtus. non in actu, oportet, quod ut produ­ habendum pro principio in Philoso­ Quod vero dicitur requiri ad motum, Ergo oportet, quod concurrat cum cat illud, moveatur seu mutetur de phia, quia fundatur in ipsa essentiali quod ex una parte motus transeat ad tali virtute activa, non ut in poten­ potentia ad actum, quia ex potentia natura motus, quæ est de quodam in aliam, et ideo prius ipsa virtus mo­ tia neque ut patiens ab ipsa, sed ut potentia, id est ut est in statu quiddam, de potentia ad actum, id est vens debet esse in actu mota, quam ut ageris per illam saltem radicaliter 45 potential!, non procedit actio. Licet per id, quod habet de actu ad id, ad 45 moveat et immutet id, quod est in ct ut principium quod, atque adeo enim ex potentia activa, ut activa quod est in potentia. Unde Philo- potentia, non cogimur intelligere de prout sic non patitur a tali virtute, est, procedat actio, tamen quatenus I 1 C. 4. (251 b 10). 1 C. 7. (323 b 17). • Pa IX. 121 a. 1 C. 1. (224 b 1). • art. 1. (391 b 15) ct 2. (395 b 18). I 662 PHIL. NAT. III. P, Q. V. ART. I. habet statum potentialem illa acti­ sed simplicem dependentiam, tw. vitas, actio non procedit, nisi talis quia hæc essentia habetur a gatstatus tollatur, et ipsum tolli est ranto producente formam et qtu moveri. Vocamus autem statum po­ sunt consequentia ad formam, scili« tentialem, quamdiu aliqua virtus non proprias passiones, respectu tali» g.est ultimo determinata ad aliquam nerantis et moventis iam supponitur operationem vel effectum, sed ita moveri ab alio, et non a se. Qw> potest operari hoc, quod est adhuc virtus procedens de potentia ad actum suspensa, ut operetur aliud, vel potest in operando oportet, quod procedit etiam impediri et non operari. Tunc ut mota prius, tollendo talem potenenim restat aliquid, ut vel expediatur tialitatem, et hoc non a se, sed ab seu tollatur impedimentum, vel ut alio, quia non potest tolli nisi per ope­ tollatur suspensio et determinetur rationem, operari autem non po­ in singulari ad hoc potius quam ad test, quamdiu est in potentialitate. illud, et multo magis si debeat deter­ Ergo prius est sublata potentialité minari ad ipsam speciem actus vel quam operetur, ergo ab alio debet ad aliquam conditionem requisitam. tolli. Et cum non sit processus in in­ Nihil autem aliud est actuari seu ha­ finitum in moventibus, oportet, quod bere statum actualem agendi, quam primi motus alicuius operantis redu­ ultimo determinari determinatione cantur ad causas extrinsecas et ills tollente potentialitatem et suspen­ tandem ad primam causam. Nec tamen propter hoc reducuntur sionem, non tollente potestatem et universalitatem agendi diversos ac­ omnes isti motus ad proprium ge­ tus, eo quod potentialitas, quamdiu nerans, sed dicimus, quod ad prinon est determinata, non est ad- 25 mam causam, quia ut reducatur ad æquata actui seu effectui faciendo generans, requiritur, quod sint tale’ nec plene proportionata; restat enim motus, quod pertineant ad ipsum aliquid semper, quo ultimate illi ad- primum statum seu instans primum æquetur, ut exeat actio in singulari. naturæ et naturam ut genitam et ad Illa ergo virtus, quæ operatur suppo- 30 motus, qui sunt naturæ ut natura nendo potentialitatem ad operandum, quia scilicet sunt motus, quibus mo­ oportet, quod mutetur de tali poten- vetur, non qui præcise movent aliud tialitate ad actualitatem, et talis mu­ sicut calefactio ignis non est operatio tatio non potest nasci a se, quia ut ei data a generante, quia in illa non nasceretur, deberet esse sublata po- 35 explicatur motus naturæ, quia in illo tentialitas, ergo ab ipsa potentialitate non movetur, sed movet aliud. Ex qua doctrina colligitur primo, tolli non potest, sed supponere, quod sit mota, et sic sublata potentialitate quod etiam viventia in suis primis operabitur. motibus, quibus constituuntur in Quodsi de se sufficienter sit deter- w actu, ut possint se movere in aliominata in actu et nullo modo in po­ actus, indigent movente extrinseco, tentia, operabitur non per motum eo quod etiam in illis primis motibu? et transeundo de potentia ad actum vere moventur et operantur exeundo (de quo solum loquimur in præsenti), de potentia ad actum. Et bene stat, sed vel per simplicem emanatio- 45 quod vivens eliciat active illum prinem vel per actum excludentem mum motum, et tamen non moveat omnem potentialitatem ad agendum, se, sed ab extrinseco moveatur, quia qui est actus purus. Emanatio au­ ille primus motus non se habet ut tem licet respectu essentiæ, a qua propria t x_ Λpassio __________________ ipso vivente merer_paspassio dimanat, non dicat motum, w sive se habente, sed est propria actio, DE ACTIONE ET REACTIONE 663 utpote vitalis egrediens et elicita ab est primus motus vitæ, et ad gene­ ipso, in virtute tamen generantis et rans spiritum pertinet dare primum moventis extrinseco, eo quod est motum intellectus et voluntatis, quo vita habita et participata ab alio, incipiat se movere in illo genere vitæ. et consequenter potest esse mota et 6 Nam etiam vita intellectiva in nobis inchoata ab alio. Et sic motus cordis est participata et operatur exeundo et primus motus intellectus et vo­ de potentia ad actum, et sic operatur luntatis ab extrinseco movente sunt, ut mota. Secundo colligitur primum illum licet ab intrinseco eliciantur, quia cum perfectio viventis consistat in io motum cordis vel intellectus aut vooperari, et non in quiescere, et hæc luntatis vel quemcumque alium pri­ est operatio vitæ, quia scilicet movet mum motum cuiuscumque rei non se, et movetur, quia per motum mo­ posse esse deficientem, si de facto vet, necesse est, quod a generante datur, nisi deficiat ipsum movens, detur illi non solum virtus movendi, is sicut si generans est debile, poterit sed etiam virtus mota, id est consti­ quoque producere motum cordis de­ tuta in actu, ut se moveat, siquidem bilitatum, et similiter si intellectus virtus non est in actu, sed in potentia, et voluntas posset moveri in primo ut moveat et operetur, et ita indiget suo motu virtualiter vel formaliter ab moveri et esse motam, ut moveat. 20 aliquo agente deficiente, posset quo1 Ergo necesse est, quod a generante que ille motus esse defectuosus. Et constituatur virtus viventis mota, dico ,, formaliter ” vel,, virtualiter ”, quia pertinet ad primum statum quia licet in omni operatione, quæ naturæ viventis, et non potest esse de novo incipit, Deus sit primum momota a seipsa ob rationem dictam, 25 vens et prædeterminans formaliter, quia ut se constitueret motam, de­ tamen si supponuntur alii actus præberet operari. Operatio autem cum cessisse, ita quod illa operatio non sit fiat per motum, supponit esse motam. simpliciter omnium prima, tunc po­ Debet ergo ille primus motus fieri test in virtute praecedentium actuum non a se, sed ab alio extra se, sci- 30 incipere motio istius novæ operatiolicet a quo vita ipsa participatur. nis. Nec tenetur Deus movere iuxta Ideoque in primo motu vitæ parti­ modum suum, sed potest se accom­ cipat» non est necesse, quod se mo­ modare iuxta modum relictum virtua­ veat vivens, sed quod participet mo­ liter ex prioribus actibus. Et ideo in tum vitæ et inchoative vivat non 35 aliis operationibus, quæ de novo in­ complete et consummate; incipit enim cipiunt, potest aliquis incipere demotu illo se movere, quatenus con­ fectuose sine hoc, quod attribuatur stituitur in actu, ut in sequenti actu defectus primo moventi, sed prius se moveat. Et quia hoc debetur vi­ disponenti. Ceterum in motu, qui est venti in ipso primo instant i, quia est 40 omnium primus nec supponit ahum perfectio propria et illi debita, ideo etiam ut disponentem, determinatio sicut res inanimata generatur ut quie­ eius non potest oriri ex aliquo priori scens in loco proprio, quia debetur actu, nec iuxta illum accommodari illi quies, per accidens autem, si non primum movens ad movendum, et sit in loco proprio, movetur a gene- 45 ita nec formaliter nec virtualiter mo­ rante, ut tendat ad illum, ita opor­ vetur a se, sed solum a primo mo­ tet, quod vivens non generetur ut tore operante iuxta modum suum, quiescens, sed ut motum, ut moveat. et non iuxta accommodationem re­ Et sic pertinet ad causam generan- lictam ex aliquo priori actu in ipso tem animal dare motum cordis, qui w mobili. Unde ex vi talis motus non 664 PHIL. NAT. III. P. Q. V. ART. I. potest sequi aliquis defectus in mo­ eliciat actionem, si est in potentia de­ bili. Et licet propter indifferentiam terminabili et suspensa ad agendun, suæ potentiae et libertatem possit quæ indeterminato non potest tofi non operari et non sequi illum motum ab ipsa per suam operationem, ,·. primi motoris, quia movet non co­ 5 quidem ut operetur, exigit detenu: gendo libertatem nec tollendo, ta­ nari. Et ideo esse movens et motum men ex hoc non sequitur, quod possit opponuntur circa idem tamquam po­ illud mobile deficere et peccare, sed tentialitas indeterminationis et actuisolum potest non facere per nega­ litas determinationis ad agendum. tionem aut suspensionem actus, non 10 Potentia autem sustentans in esse et ex vi dictaminis alicuius deficientis, recipiens per inhæsionem, non pug­ sine quo nulla omissio vel commissio nat cum ipsa virtute activa ad agen­ peccaminosa est voluntaria. Et ita dum, quia posse sustentare aliquam aliud est posse non facere, quantum actionem vel formam etiam fundaest ex meritis potentiæ et obiecti, u tur in actualitate essendi, quia pequod pertinet ad libertatem, ut non fectius est esse sustentans quam operetur coacte, aliud est posse non inhærens. Præterquam quod actio facere peccando, quod requirit fa­ immanens non secundum idem pro­ cere cum deficientia in principio vo­ cedit et recipitur. Nam procedit in lente et in dictamine proponente, 20 intellectu a potentia et specie, reciquod dictamen in illo statu primæ pitur autem in sola potentia; in vo­ operationis non est dabile, cum a luntate vero procedit ab appetitu ut solo Deo moveatur, sicut nec in bea- actuate per propositionem obiecti et titudine ratione status optimi nec moto a cognitione, recipitur vero in in Christo ratione personæ divinæ. 25 sola potentia voluntatis. Quod vero attinet ad emana­ Et sic a posse non facere ad posse non facere peccando semper mutatur tionem propriæ passionis, iam appellatio etiam respectu eiusdem ostendimus in q. 12. Phys. 1 et q. 23. 2, quomodo emanatio non diactus. Tertio colligitur, quod actus im- 30 stinguatur ab actione generantis. Et manens licet? recipiatur in agente, ita iam supponit aliquid distinctum, non tamen est idem movens et mo­ a quo procedat et a quo sit, quod tum primo et per se, et similiter in iterum ostendemus uberius q. 2. de emanatione passionum, ut frigoris ab Anima art. 2. aqua calefacta. De primo constat, 35 Ultimo sequitur bene posse aliquid quia licet sit idem agens et recipiens movere seipsum per hoc, quod una actionem, non tamen est idem movens pars moveat aliam, quod etiam veet motum, quia, ut dictum est, aliud rificari potest de motu corruptivo. est elicere actum, aliud movere et Constat hoc, quia in vivente una moveri. Nam etiam virtus eliciens « pars agit in aliam, et una pars ægra debet esse mota, ut eliciat, et sic potest corrumpere sanam, et nutri­ prius est moveri quam elicere actio­ tio fit per hoc, quod una pars cor­ nem. Non est autem contra rationem rumpit alimentum et generat car­ virtutis activæ, quod sit in potentia nem in aliquo sibi propinquiori. Non ad sustentandum actionem, et ut 45 tamen potest effective aliquid se gesibi inhæreat. Est tamen contra ra- nerare, quia sic esset, ut generaret, tionem potentiæ activæ, ut agat et et non esset, ut generaretur, et con1 Pbil. nat. 1. p. q. 12. art. 4. (208 a 19). • art. 1. (404 b 13). DE ACTIONE ET REACTIONE 665 terra permittitur ille calor exire et aqua redit ad suam frigiditatem. Quæritur ergo, quomodo illa qualitas agat in seipsam et se intendat, 5 et a quo fiat illa actio antiperistatica. In QUO SUPPONENDUM EST, per De antiperistasi. talem antiperistasim vere intendi et Supposito, quod nihil potest agere perfici qualitatem, non solum se­ in seipsum immediate et directe, 10 eundum apparentiam nec solum sequod est agere per se, restat videre, cundum condensationem neque se­ an possit per accidens, scilicet se­ cundum actionem intentionalem, sed cundum actionem aliquam reflexam. vera et propria intensione. Quod Contingit autem reflexio ista dupli­ licet aliqui negaverint, nihilominus citer: Uno modo per hoc solum, is in hac parte experientiæ fidendum est, quod aliqua actio inveniat aliquod quæ est mater Philosophiæ, cum in obstaculum, ne ulterius transeat, sed contrarium non obstet aliqua ratio, qualitas ibi recepta rursus agat in quæ experientiam sensuum corrigat. suum agens, a quo educta est, vel Et talem antiperistasim ponit Aristoin medium, per quod transivit, et » teles 1. Meteorolog. 1 et ibi S. Thosic in ipso medio intensior redda­ mas lect. 14. 2 et 15. ’, ubi hoc re­ tur. Alio modo invenitur qualitas ducit ad experimentum, quod iam aliqua crescere ex eo, quod agens attulimus de aqua subterranea in circumdatur a contrario fortiori, qua æstate et hieme. circumdatione posita reflectit qua- 25 Nec potest dici, quod ibi est de­ litas ad se, quia non potest transire ceptio sensus, quasi manus calida per contrarium, sed tunc non fit applicata aquæ fontis videatur sibi reflexa eiaculatio a contrario, sed frigidior, non quia frigida est, sed solum circumobsistentia, quæ non quia manus est calida. Nam contra potest vincere totam activitatem 30 est, quod eadem manus tangens aliam agentis contrarii, et ideo reflectitur aquam communem et illam subter­ ab illa in seipsam magisque intendit raneam sentit differentiam inter hanc se. Et ista circumobsistentia græce et illam. Ergo non potest reduci dicitur antiperistasis, quasi cir­ ad solam dispositionem manus, quæ cumdatio et circumobsistentia con- 35 unica tantum est, sed ad diversam trarii. dispositionem aquæ. Imo si manus Dari autem istam antiperistasim frigidæ reddantur sicut in hieme et experientia comprobatur. Videmus tangant illam aquam fontis et aliam enim in æstate aquas subterraneas calidam, discernunt differentiam friesse frigidiores, in hieme calidiores, *0 giditatis in illa, et non in ista; ergo quia in hicine circumdante frigore et non est ibi deceptio sensus. Similiter constipante terram calor, qui vel ab hoc non lit per maiorem addensatioæstate vel ab exhalationibus calidis nem vel raritatem aquæ, tum quia erat ibi inclusus, non permittitur aqua densior, qualis est aqua maris exire, et ita ad se rediens intendit 45 si non ponatur intra terram, non sencalorem aquæ, in æstate vero laxata titur frigida, ergo non provenit illa sequenter neque potest effective se corrumpere procedendo de esse ad non esse, quia corruptio sequitur ad generationem, quæ semper est circa alterum, non circa sc. • c. 10. (347 b 0); c. 12. (348 b 2, 349 a 8). ' Lt III. 360. n. 10. ' I. c. 371. n. 10.; 372. n. 13. I 666 PHIL. NAT. III. P. Q. V. ART. I. frigiditas ex maiore densitate neque est ita vehemens, quod possit totali­ calor ex maiore raritate, quia stante ter extinguere contrarium, ita tamet ' eadem raritate aqua calida redditur forte, quod possit refrangore. Cau|j intra terram, et non extra. Praeter­ autem per se talis intensionis ali­ quam quod eadem manet difficultas, 5 quando est causa intrinseca et par|| a qua causa proveniat ista maior cularis, aliquando extrinseca et uni­ addensatio vel rarefactio, et ridicu­ versalis. Est causa intrinseca et pu· lum videtur negare experientiam de ticularis, quando posita antiperist|ii maiore calore vel frigore, quod expe­ crescit in qualitate sibi innata f. rimur in aqua, et affirmare de rari-10 ex eius visceribus proveniente, v. tate et densitate, quam non expe­ quando aqua circumdante calore aurimur. Denique neque hoc fit per so­ piius frigescit, ut aquæ putuales |d lam actionem intentionalcm, et non æstate. Et tunc dicimus, quod eiçtjt per physicam intensionem caloris vel frigus emanat ab ipsa aqua et solo® frigoris. Nam species intentionales, ia propter impedimentum oppositupi quæ solum sunt repræsentativæ, non non emanabat in tota sua perfection, intendunt alterative ipsam qualita­ ita cum obsistente contrario fit wtem. Videmus autem per antiperista­ flexio ipsius frigoris, tollitur magis sim effectus reales et physicos, qui impedimentum et melius disponitur non possunt reduci ad species inten- 20 ipsa aqua ad emittendum frigidity tionales, ut quando aqua ita frigescit, tem perfectiorem, tum quia natura quod congelatur, aut exhalatio ita conatur vincere contrarium, et it| calefit per antiperistasim, quod igni­ ad maiorem sui conservationem for­ tur. Ergo hoc non potest reduci ad tius agit; tum quia reflectente actionem intentionalem ; præterquam 25 gore manet corpus proximum, quod quod calor vel frigus non emittunt tangit aquam, minus calidum mimuex se species intentionales perfectio­ que impediens emanationem ipsiui, res seipsis. Ergo a talibus speciebus frigore enim in ipsum reflectente ab non potest fieri maior intensio quali­ flcitur; tum denique, quia circum· tatis realis, quia intensio fit a maiori 30 dante calore evaporantur exhalatioet perfectiore virtute. Et ex eadem nes adustæ, si quæ ibi sunt relictae, ratione non potest dici, quod in anti- et sic redditur aqua minus oppressa peristasi qualitas reflectens sine alia et magis libera, ut in suam proprie­ causa intendit præiacentem, quia tatem se reducat. qualitas reflectens cum originetur a 35 At vero si per antiperistasim crescit præiacente, supra quam reflectit, non aliquid in qualitate non propria, potest esse maioris virtutis quam ea, sed extranea, ut quando aqua fit a qua procedit, ergo per se solam calidior vel exhalatio sicca magis non potest eam intendere, quia in­ etiam calefit, quæ qualitas non potest tensio fit a maiori virtute, et simile « dimanare ex ipsa natura aquæ vel non potest agere in suum simile, ut exhalationis, tunc dicendum est, quod seq. art. dicemus. causa directa illius maioris intensioni·, Quare his omissis dicendum est, est illud agens, quod ibi primo po­ quod maior illa intensio causata in suit virtutem caloris. Quodsi non Bit antiperistasi habet causam per ac- 45 sufficiens ad tantam intensionem, et cidens et causam per se. tamen crescat qualitas in ea, tunc Causa por accidens est obsi­ oportet, quod adiuvetur ad illam ma­ stentia contrarii, ratione cuius impe­ iorem intensionem vel etiam ad ge­ ditur actio ultra transire ct refrangi- nerandum ignem a causa unirerur, quam o contrarium obsistens non 50 sali, quæ est coelum, ad quod perti· DE ACTIONE ET REACTIONE I I 667 net huiusmodi defectibus succurrere, dior; tum quia manet eadem difficul­ quando non est agens proximum de­ tas, quomodo illæ exhalationes pos­ terminatum, a quo fiat effectus. Coe­ sunt intendere illum calorem in aqua lum autem positis dispositionibus ne­ ultra proprium gradum caloris, quem cessariis agit usque ad formam sub­ 5 habent ex eo solum, quod circum­ stantialem, sicut quando iugulatur dantur a frigido; tum denique, quia animal vel suffocatur, laqueus vel iam assignatur pro causa directa ferrum non generant cadaver, sed illius caloris agens illud, quod talem removendo dispositiones requisitas ad calorem illis exhalationibus imprestemperamentum animalis et ponendo 10 sit, quod fuit sol. Unde si intendatur quæ sufficiunt ad inanimatum, coe­ magis ille calor, necesse est recurrere lum ipsum generat formam cadave­ tamquam ad causam directam ad ris. Sed quia coelum utpote causa uni­ ipsummet solem, qui illum calorem versalis non determinatur ad produ­ primo produxit, vel ad aliquam caucendum talem vel talem formam nisi ie sam fortiorem, quæ calorem illum posita aliqua dispositione ex parte intendat, quæ non apparet alia quam corporis inferioris, ideo quando qua­ ipse sol vel coelum. litas extranea intenditur per antipe­ Ex ista antiperistasi nascuntur ristasim, etiam usque ad generatio­ multi effectus, qui mirabiles appanem alicuius substantiæ, v. g. ignis, 20 rent eo, quod habent pro causa condispositio ibi est maior congregatio trarium obsistens, sicut quod ful­ caloris et reconcentratio eius ex cir­ men generetur intra nubem humidam cumdatione frigoris, ut docet Divus in exhalatione sicca; quod iniecta Thomas 1. Meteorolog. lect. 14. 1 aqua in calcem vivam vel in prunas Atque ita congregatio illa calidi est 25 fortius erumpat calor, quia per hudispositio, productio vero intensioris mectationem condensantur aliquæ caloris vel etiam ignis est a cœlo, partes et resolvuntur plures vapores siquidem ponenda est causa extrin- calidi in calce vel fortius etiam inten­ seca huius qualitatis extraneæ, et ditur calor in prunis contra illud non sufficit illud agens, quod illam m frigus et humectationem aquæ conprimo produxit quia, ut supponimus, densantis partes prunarum. Et alia debilem virtutem produxit. Ergo multa exempla possunt occurrere, de oportet, quod reducatur ad coelum, quibus in libro Meteorologicorum. In quod est causa extrinseca univer­ his tamen omnibus non est idem mosalis. Quod vero aliqui, ut P. Suarez 35 vens et motum, sed reducuntur in didisp. 18. Metaph. sect. 9. n. 19. et 20. versa, tam ex parte causæ directæ et Rabio 2, hic dicunt aquam reddi quam per accidens, ut ostensum est. calidam in hieme propter exhalatio­ nes calidas, quæ a sole extrahebantur De intensione medii a terra, sed non fuerunt perfecte ele- « PER REFLEXIONEM QUALITATIS. vatæ, et ideo manserunt circa terram Contingit interdum qualitatem evol aquam et calefaciunt illam, hoc non sufficit: Tum quia non semper missam per aliquod medium invento extrahitur tanta copia exhalationum aliquo obstaculo ipsum medium forex omnibus locis subterraneis nec deistius alterare, sicut radii solis inter­ eo nobis constat, et tamen in omni- dum emissi reflectuntur et ipsum bus subterraneis invenitur aqua cali- medium calefaciunt. Propter quod ■ Le III. 360. n. 10. • 1. do Ooncrat. ot Corrupt., tract, do Actione ot Reaction©, q. 7. n. 121. 668 PHIL. NAT. III. P. Q. V. ABT. 1. ista ultima regio aeris calidior est, Quare inquirendum RESTAT a quam secunda, ubi concrescunt nu- qua causa proveniat illa maior inbes, quia illuc reflexio radiorum non tensio lucis in eadem parte medii, pervenit. Nec enim potest ad solam densita­ Et est dubium, a qua causa fiat e tem corporis opaci, unde fit reflexio, illa maior intensio, siquidem tam reduci, tum quia densitas opaca non radii directi quam reflexi sunt eius­ importat maiorem lucem neque il­ dem intensionis, atque adeo vel si­ lam, quam recipit, intendere potest, mile aget in simile vel idem in se- cum sit qualitas divers® rationi·; ipsum. Et non solum fit per istam 10 tum quia lux non transit superficiem reflexionem intensior calor, qui vir­ primam corporis opaci, alioquin ii tualiter tantum continetur in luce, transiret, illud, per quod transit, sed etiam ipsa lux magis intenditur, esset transparens, et non opacum. sicut videmus, quod lux candelæ, si Si autem in sola superficie recipitur, retro ipsam ponatur corpus opacum, 15 ibi non est densitas, ratione cuius intensius illuminat ipsum medium, lux ipsa magis congregetur, quia den­ quia ab opaco resilit lux ad medium. sitas non est proprietas superficiei, Supponimus autem in ista refle­ sed corporis, cuius tamen parte» xione vere intendi qualitates istas, non penetrat illa lux. sive calorem sive lucem, quia expe-20 In hac difficultate duo in· nentia continua id testatur, cum vi­ volvuntur: Primum et principale deamus non solum ipsum corpus opa­ est, quomodo in actione reflexa unum cum, unde fit reflexio, sed etiam me­ simile agat in aliud simile et magi» dium ipsum reddi clarius aut calidius, intendat illud, v. g. lux ut duo re­ ut patet, quia si in ipso medio pona­ flexa agat in lucem ut duo direc­ tur scriptura, facilius legitur et me­ tam, et de hoc agemus in seq. art., lius videtur; ergo signum est ipsam ubi omnes difficultates allatas dis­ lucem intendi in medio, et ita non po­ solvemus. Secundum est, an in ista test recurri ad maiorem densitatem, actione reflexa idem agat in seipsum (piia aer ipse non est densior in refle- a saltem per accidens et supposita xione radiorum quam in directa emis­ reflexione. Et ad hoc dicimus in præsend, sione. Dicere autem, quod non inten­ ditur lux illa, sed quod plures luces quod etiam in actione reflexa una numero distincta? in eodem subiecto pars agit in aliam, non eadem in ponuntur, sicut cum plures candelæ « seipsam. Cum enim illa lux emittitur e lu­ accenduntur in aliquo loco, hoc est impossibile, quia duo accidentia nu­ minoso, certum est, quod lux recepta mero distincta non sunt in eodem in una parte et inhærens illi non transit in aliam. Nec enim unum acsubiecto, ut q. 9. ostendemus *. Quodsi ponerentur, adunarentur in « cidens migrat e subiecto, sed pro· unum, sicut duæ aquæ fiunt una ducit aliam lucem et multiplicat aqua, quando coniunguntur. Plures illam ab una parte in aliam. Unde autem candelæ magis illuminant ali­ quando illa lux tangit corpus opacum quem locum, quia quælibet diversam ibique inhæret et propter opacitatem partem attingit, in qua erat lumen « non transit ulterius, agit illa lux debilius, et sic plus illuminant, quam reflectendo in medium, et sic numsi esset una tantum candela, et quam agit in seipsam, sed in partem ideo non est simile. distinctam, siquidem intensiorem qua1 art. 5. DE ACTIONE ET REACTIONE 669 litatem producit in ipso medio, me­ miles ideoque in consummatione ac­ dium autem distincta pars est a cor­ tionis etiam passum debeat esse si­ pore opaco, unde fit reflexio. Quo­ mile agenti, tamen a principio debet modo autem obsistente contrario et esse dissimile, ut ad similitudinem reflectente illuminatione intensior lux s istam producatur. Dico ergo prlmo: Quando agens generetur et a qua causa proveniat illa maior intensio, ad seq. art. per­ et patiens sunt similia triplici illo modo similitudinis, non potest dari tinet. actio, et ita formaliter loquendo si10 mile non potest agere in simile, sed Articulus II. debet aliquo modo esse dissimile a principio. UTRUM · sensus τ»ν·ι u· vxBUJi SIMILE POSSIT AGERE IN Est. communis Philosophi SUUM SIMILE. traditurque ab Aristotele in hoc liu bro 1. cap. 7. 1 et ibi a D. Thoma Ostenso, quod idem non potest lect. 19. 2 et aliis multis locis. Et agere in seipsum, restat videre, an ratio est manifesta, quia unumquod­ possit agere in simile, quod est quasi que patitur, in quantum est in po­ alterum se. tentia, et agit, in quantum est in Est autem supponendum, quod 20 actu. Ergo passum ut passum non tripliciter potest esse aliquid simile debet esse simile omnino agenti, vel dissimile alteri: Primo in ipsa quia si esset simile, deberet utrum­ specie qualitatis, v. g. quod utrum- que esse in actu vel utrumque in po­ que habeat vel non habeat calorem. tentia, et sic non fundaret unum Secundo quantum ad gradus, ut 25 actionem et aliud passionem, quod utrumque sit eiusdem gradus Confirmatur: Nam agens si vere caloris, v. g. ut quatuor vel ut agit, oportet, quod aliquid ponat de duo. Tertio quantum ad conditiones novo, quod antea non erat. Ubi enim agendi vel patiendi, ut quod sint non fit aliquid de novo, nihil fit, sed eiusdem raritatis aut densitatis, fi- 30 actum est, et solum ponit id, quod gune vel situs et reliquarum condi­ antea erat. Ergo ut fiat aliquid de tionum, quæ aliquo modo conducere novo, oportet, quod modo sit, quod possunt ad agendum vel patiendum. antea non erat, et consequenter sit Inquirimus ergo, an, quando dissimile passum in principio actionis agens et patiens habent istam simi- 35 ipsi agenti, utpote non habens in litudinem, sive omnes istas tres sive principio, quod postea in fine. Et iu aliquam illarum, possit agens agere hoc fundatur commune dictum, quod in passum. Et loquimur de actione, agens intendit assimilate sibi passum, quando incipit, non quando consum­ et quod actio procedit a victoria matur. Nam in fine actionis potius «o agentis supra passum. Hæc enim agens et passum debent esse similia, omnia requirunt dissimilitudinem in­ cum ad hoc tendat actio, ut assimi- ter agens et passum a principio let sibi passum. Nec est difficultas do actionis. Dices: Inter similia est minus reagentibus æquivocis, quæ manifeste sunt dissimilia non solum passo, sed 45 sistentiæ, ergo est facilior actio. Item etiam effectibus, sed loquimur de uni- similia facilius conservant suam virvocis, in quibus licet effectus sint si- tutem, sicut duæ manus se calefa1 323 b 29. 1 U III. Append. V. n. 5. ot 6. 670 PHIL. NAT. HI. P. Q. V. ART. II. ’ ciunt et conservant calorem, licet siquidem est ignis, ergo quia haU æque calidæ sint; ergo simile agit in materiam densiorem. ’ simile, saltem quando agendo se conIn hac difficultate aliqui sen­ servant. tiunt densitatem materiæ conduces Respondetur inter duo similia 5 ad effectum intensiorem, ita ut virtn» esse minus resistentiæ positivæ, ma­ seu activitas sequatur multitudinem gis autem negativæ, quia est inca- formæ in materia, non autem inten­ pacitas recipiendi novum terminum, sionem formæ, ut sentit Mag. Soto 2. nisi sit aliqua dissimilitudo in reci­ Phys. q. 4. ad 5., Toletus x, Niphus* * piente, alias iam illum haberet, non io et alii. autem de novo recipit. Et ideo non E contra vero alii existimant acest facilior actio, quando est tanta t ivitatem formæ solum desumi pene? similitudo, ut non possit aliquid de intensionem et gradus, non penes novo fieri in subiecto. Ad secundum densitatem aut raritatem, atque ita dicitur conservationem caloris in is non posse agere calidum ut quatuor manibus non fieri intendendo et au­ quantumcumque densum in aliud ca­ gendo ipsum calorem nec eundem lidum ut quatuor magis rarum, atque producendo, sed a contrariis defen­ ita dicetur perfecte simile agens d dendo. Si autem una manus produ­ passum, quando assimilantur in speceret in altera calorem vel illum in­ 20 cie et gradu qualitatis, etiamsi in ' tenderet, supponeret in altera vel densitate et raritate aliisque condi- , non esse calorem, vel non esse tan­ tionibus dissimilia sint. Ita Mag. Bafiez 1. dc Generat, cap. 9. q. 2., Car­ tum. Dico secundo: Si agens sit simile mel. disp. 8. q. 2. § 2., Conimbric.1, passo in specie, dissimile autem in 25 Suarez 4, Rubio 5 aliique plures, quos gradu et conditionibus requisitis, po­ citant. Quorum fundamentum est, quia ratio formalis activitatis et vir­ test agere in passum. Conclusio est certa et communiter tutis sumitur ex forma et ex actu. admissa ipsaque experientia constat. Unumquodque enim agit, in quanNam calidum excellens potest agere in μ tum est in actu, est autem in actu per calidum remissum illudque intendere formam, quæ tollit potentialitatem. et assimilare sibi, et tamen constat Ergo quamdiu non crescit in ista actualitatc, non crescit ratio formalis iam habuisse speciem caloris. Tota difficultas reducitur ad agendi neque activitas. Densitas auhoc, an possit simile agere in simile 35 tem et raritas non pertinent ad for­ tam in specie quam in gradu, dum­ mam caloris v. g. vel frigoris, sed ad modo sit dissimile ex parte conditio­ aliam qualitatem, quæ oritur ex con­ num, puta quia est magis densum stipatione vel ampliatione partium vel rarum, siquidem experientia vi­ materiæ. Ergo ex vi illius non est ma­ detur monstrare, quod calor in ma­ ior activitas nec aliqua dissimilitudo teria densa, ut in ferro ignito vel quantum ad rationem formalem ca­ carbone, vehementiorem calorem pro­ loris respectu passi habentis æquaducit, quam flamma in stuppa, et lem gradum caloris. Et ita densitas et non quia habet calorem intensiorem, raritas solum pertinebunt ad maiorem cum flamma habeat calorem ut octo, extensionem qualitatis, non ad ma’ • • • • 1. de Generat, et Corrupt, q. 13. 1. dc Generat, et Corrupt, com. 195. 1. de Generat, et Corrupt, c. 9. q. 2., pnceerUm art. 3. dlep. 18. Metapb. sect. 9. n. 7. 1. de Generat. et Corrupt., tract, dc Actione et Reactione q. 5. n. 90. DE ACTIONE ET REACTIONE 671 iorem intensionem qualitatis, et sic tur ratione, qua est in actu, non qua conducent ad aliquos effectus exten­ est in potentia. Sed hos etiam gradus sivos, ut quod agens velocius et ci­ ut sex potest producere calor in ma­ tius agat et ad maiorem sphæram teria rara, ergo sunt æqualis acti5 vitatis, siquidem habent æquales ef­ se extendat. Nihilominus dico tertio: Den­ fectus, scilicet calorem ut sex, licet sitas et raritas et aliæ similes con­ una tardius altera operetur, ad maio­ ditiones ad agendum requisitae non res autem gradus sunt in potentia. augent activitatem et virtutem agentis Ergo ex précisa ratione densitatis formaliter et directe, conducere tamen 10 formaliter et directe non sequitur, possunt indirecte et per modum cuius- quod aliquis calor intensior fiat, nisi dam dispositionis, ut virtus aliqua, quæ aliquid amplius addatur. debilior erat, fortificetur et intensior Secunda pars conclusionis diffici­ fiat virtute agentis in medio habente ta­ lior est nec in ea omnes conveniunt, lem dispositionem, quæ non potest ita 15 ut videri potest apud P. Suarez intense produci in medio carente illa. disp. 18. Metaph. sect. 9., Rubio Itaque nonnumquam conditiones tract, de Actione et Reactione q. 8. , * iste conducunt, ut resultet maior et Murcia disp. 4. q. 4. Sunt enim in intensior activitas, non quidem ab hac parte duo principia ab aliquibus ipsis, sed ab agente, præsupposita 20 tamquam certa admissa, quæ omnem tamen tali dispositione aut condi­ intensionem videntur excludere: Pri­ tione ipsarum; et posita tali inten­ mum, quod ex maiori densitate cor­ sione poterit corpus densum fortius poris et multitudine materiæ non fit et intensius operari, non ratione den­ virtus intensior neque effectus persitatis vel aliarum condit ionum, sed 25 fectior, licet eundem effectum veloratione maioris intensionis. cius producat. Secundum, quod virtus Prima pars satis videtur convinci diffusa per medium, cum magis ac fundamento secundæ sententiæ, et magis debilitetur, non potest in parte constat etiam, quia materia sive remota intensiorem effectum produdensa sive rara potest esse in poten- 30 cere, etiam si ibi inveniat maiorem tia, ut sit magis vel minus calida. dispositionem, v. g. maiorem densi­ Ergo etiam in ipsa densitate potest tatem aut raritatem et similia. Qure esse diversitas graduum caloris. Po­ principia admittit Murcia, ubi su­ namus ergo, quod sit calor ut sex in pra, sequens P. Suarez cit. sect. 8. materia densa, inquiro, in alia mate- 35 n. 31. Sed tamen idem Suarez postea ria rara vel possunt etiam esse sex sect. 9. in fine, propter argumentum, gradus caloris vel non? Hoc secun­ quod deducitur ex actione reflexa, dum dici non potest, quia possunt in coactus est unum ex illis principiis materia rara esse usque ad octo gra­ negare et magis inclinat· ad negan­ dus, siquidem potest inflammari et in dum hoc secundum. Et revera nos ignem converti, ergo a fort iori potest censemus negandum esse ex doctrina, habere sex. Tunc ergo utraque ma­ quam tradidimus 7. Phys. q. 22. art. teria, tam rara quam densa, est in po­ 2. 2 et nunc amplius explicabimus. Sentio ergo utrumque hoc tentia ad perfectiorem gradum, scili­ cet ad septem, ergo non poterit agere principium esse moderandum et producere calorem ut septem, sed iuxta sententiam S. Thomæ. solum ut sex, siquidem solum opera­ Nam imprimis, ut omnes fatentur, 1 n. 137.; q. 5. n. 00. J His suppositi». ■ <52 a 10. 672 riHL. NAT. III. P. Q. V. ART. II. non repugnat virtutem emissam ab Et hoc ipsum in terminis loquenj aliquo agente habere in remotis ali­ de densitate et raritate medii osten­ quem effectum, quem in propinquo dit D. Thomas 3. Meteorolog.lect.6,1 non potest propter indispositionem in digressione de coloribus iridi *, subiecti, ut optime tradit S. Thomas e ubi inquit: «Quod autem lumen in 7. Phys. lect. 4. 1 et in 2. dist. 15. medio habeat debilius esse quam in q. 1. art. 2. ad 6. 2, ubi inquit, « quod corpore lucido, satis manifestum est. cuiuslibet agentis habentis situm ac­ quia medium, quod est perspicuum, tio prius recipitur in medio quam in est rarum, et lumen propter raritatermino, non tamen oportet, quod tem medii facile pertransit et non est recipiatur in utroque eodem modo, multæ permanentiæ in eo. Sed in sed secundum quod existit dispositio corpore illuminato est densitas, qua utriusque, sicut piscis, qui detentus corpus lucidum et etiam lumen ali­ in rete, stupefacit manum, præter qualiter terminat, et propter densi­ hoc quod stupefaciat rete, quod stu- tatem talis corporis lumen in eo est pefactionis capax non est ». Sicut maioris permanentiæ. Et in huius ergo virtus emissa licet longius pro­ signum lumen existens in medio grediatur, potest effectum aliquem debilius operatur quam existens in non debilitatum sortiri in distantia corpore lucido vel illuminato; debiremota (intra suam tamen sphæram), lior autem operatio consequitur de­ quia ibi invenit dispositionem conve­ bilius esse, quia modus operandi con­ nientem, et non ante, et tunc virtus sequitur modum essendi ». Ita Divus illa, quæ transeundo per medium vi­ Thomas. Quibus ultimis verbis aperte debatur debilitata, efficaciter opera­ fatetur lumen reddi intensius in cor­ tur inventa congrua dispositione, cur pore densiori quam in medio rariori, similiter non dicemus, quod licet in per quod transit, et consequenter in medio formaliter sit qualitas debili­ remotiore distantia posse fortius ope­ tata, quia diffunditur uniformiter dif­ rari quam in propinquiori propter formité!, tamen virtualiter, in quan­ diversam dispositionem recipientium, tum est virtus fortioris agentis, reti­ Denique, conjunctionem diversorum net vim efficiendi effectum intensio­ luminum facere intensius lumen et rem, ubi invenerit densiorem mate­ multiplicare ipsum, quando radii con­ riam, quæ aptior est, ut producatur currunt ad idem punctum, aperte intensior effectus, non propter ipsam docet D. Thomas in 2. dist. 13. q. 1. densitatem præcise, sed propter vim art. 3. ad 2. 4 et super cap. 2. Dio­ caloris seu qualitatis diffusæ, qui po­ nysii de Divinis Nomin. lect. 2. ’ test diviso modo explicari et fortifi­ Ergo in sententia D. Thomæ negan­ cari in medio diversimode disposito, dum non est, quod propter maiorem etiamsi longius distet, quia num­ coniunctionem radiorum vel multi­ quam illa qualitas amittit, quod sit tudinem et spissitudinem materiæ virtus agentis fortioris, et ita quod potest agens intendere suam quali­ virtualiter contineat vim producendi tatem, quam in medio rariori non in­ effectum intensum, ubi invenerit dis­ tendebat ex defectu dispositioni *, positionem aptam, licet in se forma­ quamvis id non fiat formaliter a den­ liter debilitata sit. sitate vel raritate, sed ab agente dif• Le II. 335. n. 1. • Pa VI. 515 a. ’ Z> III. Append. CI. η. 7. ‘ Pa VI. 501 α. » Pa XV. 280 b. DE ACTIONE ET REACTIONE fundente illam qualitatem supposita stuppam vel sulphur distans, et non tali dispositione, idque poterit facere aerem intermedium, quia invenit dis­ inremoto,etiamsi in propinquiori parte positionem in stuppa, ratione cuius non fecerit ob defectum dispositionis. potest crescere calor usque ad octo, Et fundamentum sumitur ex 5 qui in medio non crescit, sed forma­ actione reflexa luminis vel caloris, liter minor erat calor in parte magis quia quando lux vel calor reflectitur, distanti, siquidem uniformiter difpartes illæ propinquiores angulo re­ formiter diffunditur. Ergo signum flexionis recipiunt intensius lumen est a qualitate minus intensa forma­ et vehementius. Et quanto illud cor- io liter posse produci intensiorem popus, unde fit reflexio, fuerit densius sita tali vel tali dispositione, eo qnod aut tersius, tanto lumen intensius pro­ virtualiter est intensior, in quantum ducit, ut quando reflectitur a speculo est virtus et instrumentum substan­ vel ab auro. Et hoc non potest fieri ab tiæ, et sic habet vim ad producendam ipsa densitate vel opacitate corporis is totam intensionem usque ad disposifonnaliter loquendo, nec est necesse tionem ultimam, si invenerit sub­ recurrere ad causam universalem, quæ iectum aptum, et cum illum invenit est cœlum, ergo fit ab ipsa virtute in distanti, ibi producet illam. agentis, quatenus virtualiter habet Ad hæc varie respondent auctores. producere intensiorem effectum tam- 20 Aliqui negant in reflexione luminis quam instrumentum sui agentis, ubi esse lumen intensius, sed visum videre meliorem invenerit dispositionem. clarius, quia movetur ab ipso corpore Minor constat, quia densitas vel denso, a quo fit reflexio, solum autem opacitas non sunt virtutes productivæ lumen fieri maius extensive. lucis, sed omnino illi dissimiles, nec es Sed obstat, quia ipsum corpus, oportet recurrere ad causam univer­ a quo fit reflexio, non potest cla­ salem, nisi quando omnino deficit rius vel melius movere nisi ratione causa particularis, quæ in præsenti maioris lucis, quæ est ratio movendi; non deficit, scilicet ipsa virtus agentis ergo si intensius et clarius movet, diffusa, in quantum instrumentum w etiam intensius lumen est. eius est. Maior autem deducitur Alii dicunt in reflexione lucis dari ipsa experientia. Nam ex reflexione quasi duo luminosa, quia illud, a quo lucis videmus ipsum aerem reddi cla­ fit reflexio, iterum per aliam lineam riorem, quia melius ibi aliquid vide­ emittit lucem et illuminat; et sicut tur aut legitur. Videmus etiam ex w quando dantur duo luminosa, v. corpore densiore et tersiore ita in­ duæ candelæ in diversis partibus, est tendi lucem, ut producat et eiacu- maius lumen intensive, non exten­ letur aliud simile lumen usque ad sive, ita quando fit reflexio a corpore aliud corpus, unde dicitur 1. Maccha- opaco, fit intensio maioris luminis, bæorum cap. 6. 1 : « Refulsit sol in w quia emittitur per diversam lineam, clypeos aureos et resplenduerunt non quod corpus opacum sit efficiens montes ab eis ». Videmus etiam ca­ illius luminis, cum potius opacitas lorem per reverberationem radiorum contrarietur luci, sed quia luminosum ita crescere, quod aliquando gene­ illud ibi frangens radios fit quasi durat ignem. Ergo illud calidum in- c plex in virtute, non in entitate. Sed contra, quia illa virtualis tensius fit, et non solum extensius, siquidem etiam ignem producit. Sf- generatio luminosi (etiam dato, quod mililcr constat ignem inflammare flat per diversam lineam reflexa illa » I 673 1 3». 43. — 10. A S. Tuoma, Cursus Phil. Thom., II vol. Phil. Nat. I. 674 PHIL. NAT. III. P. Q. V. ART. II. emissio) non potest intelligi, nisi dium, sed etiam corpus oppositus, ponatur nova et maior intensio in ut videmus in speculo et Scriptas ipso corpore, unde fit reflexio. Nam Sacra dicit de clypeis aureis, a tpj. quando duo luminosa ponuntur in bus montes resplenduerunt. Splt diversis partibus spatii, ideo fit maius s dor autem ille in montibus non p.· lumen, quia in illa parte, ubi poni­ terat fieri maior ex corpusculis ifc. tur secundum luminosum, erat lux minatis a lumine reflexo, quia luna remissior, et ideo potest ibi ab inten­ reflexum illuminabat illa corpurah siori luminoso intendi, et ita toto a parte contraria et aversa ipsis motspatio intensius lumen videtur. Ergo 10 tibus ; ergo maior eiaculatio illa h si eodem modo fiat in reflexione lu­ minis non fit isto modo per illumi­ minis, oportet, quod intensior lux nationem atomorum. applicetur illis partibus, ubi erat Denique alii dicunt, quod per re­ minor, ut clarius et lucidius videatur flexionem non solum ipsum medimni!· totum medium. Hoc ergo est, quod is luminatur intensius, sed etiam ipsum inquirimus, unde sumatur illa maior luminosum, a quo directe lumen emis­ sum fuit, nisi sit summe intensum, intensio luminosi in reflexione. Alii dicunt esse maiorem lucem sicut sol. Si autem uon habeat lu­ solum extensive, videri autem ma­ cem summam, ut lucerna, poterit ab iorem intensive propter medium ex ipsa luce perfici per reflexionem. Sed hoc, praeterquam quod non omni parte illuminatum posita re­ flexione, quod antea non erat. Quod explicat, quomodo fiat maior inten­ explicant sic, quia aer iste plenus est sio luminis in aere a reflexione lumi­ parvis corpusculis, qualia videmus ad nis solaris, adhuc respectu lucernæ pa­ radios solis. Corpora autem ista ex titur easdem difficultates, eo quod a directa lucis emissione irradiantur corpore, unde fit reflexio, non potert solum ab una parte, cum vero fit lumen lucernæ intensius fieri, nin reflexio, irradiantur etiam ab oppo­ transeat per medium, quod est inter sita, et ideo medium clarius videtur ipsam lucernam et corpus opacum, i et luminosius, quia magis illuminata quo reflexio fit. Et de illo lumine, sunt illa corpuscula, quod est illam quod transit per medium usque ad lucem extensive esse maiorem, id est lucernam, remanet difficultas sol­ penes diversas partes, non intensive. venda, a quo fiat talis intensio. Non Sed contra, tum quia ubi nulla enim potest fieri a corpore opaco, est istorum corpusculorum permixtio, unde fit reflexio, quia densitas et ut in regionibus frigidissimis, ubi istæ opacitas formaliter non faciunt maio­ exhalationes et corpuscula aut non rem lucem, neque lucerna, quia non elevantur aut consumuntur, tamen recipit in se intensius lumen nisi per ibi ex reflexione speculi vel alterius medium illuminatum lumine inten­ corporis tersi lit maior lux. Tum in siori, et quia alias ipsa lucerna se corporibus coelestibus, quæ sunt sine intenderet, quia totum lumen, quod istis atomis, et tamen cum lux solis ibi est, ab ea procedit, ab opaco incidit in partem stellatam, reverbe­ enim formaliter solum refrangitur, ratur maior lux quam in parte dia- non augetur lux. phana, ut patet in luna et in stellis; Quapropter dicendum est, quod lu­ ergo reflexio lucis etiam sine illis minosum vel calidum emittendo di­ corpusculis intensiorem effectum ha­ recte lucem vel calorem et iterum bet. Tum denique, quia cum specu­ reflectendo non intendit lucem ultra lum vel aurum recipit in se radios gradus, quos in se habet; boc enim solis, non solum magis illuminat me- est impossibile, alias excederet vir- DE ACTIONE ET REACTIONE 675 Secundo: Quia qnalitas diffunditur tutem propriam. Neque formaliter fit intensior lux a corpore opaco, a per spatium uniformiter difformiquo fit reflexio, eo quod densitas vel ter, ergo non solum debilitatur in se opacitas non est ratio formalis pro­ formaliter, sed etiam ut est virtus ducendi maiorem lucem. Sed dicen­ a agentis, et sic etiam virtualiter non dum est, quod lux diffusa a luminoso potest intensius operari, quia etiam per medium magis ac magis debili­ ut virtus agentis est, remittitur. Unde tatur, quia procedit uniformiter dif- etiam videmus, quod calor ignis, si formiter stante medio in eadem dispo- sit multum remotus, non producit sitione. Si tamen tangit corpus ter-10 ignem, etiamsi ibi ponatur corpus •uni vel densum, a quo possit fieri densius et magis siccum, et lux, quæ reflexio, intenditur illa lux ab ipsa valde debilitata est, non crescit per luce remissiore, quæ erat in medio, reflexionem, ergo amittitur illa virnon quatenus formaliter remissa, ut tualis intensio. de se patet, sed quatenus virtualiter Tertio: Quia alias idem contin­ est intensior, quatenus est virtus geret in antiperistasi, quod tamen su­ ipsius luminosi vel agentis, a quo pra 1 negavimus. Nam posset dici, emanavit, a quo habet virtutem, ut quod aliquod calidum per antiperiubi invenerit dispositionem talis den­ stasim fit calidius, quia calor ille atatis vel tersitatis, possit explicare virtualiter potest esse intensior, li­ se in maiorem effectum et intensio­ cet non formaliter, et ita potest in­ nem, in quantum est virtus agentis tensius agere, etiamsi procedat a ca­ intensi, sicut calor diffusus ab igne lore minus intenso. Cur ergo in an­ in aere intermedio, quia humidus est, tiperistasi dicimus maiorem inten­ non producit flammam, et in sulphure sionem fieri a coelo, in actione autem vel stuppa aliquantum distante pro- reflexa fieri ab agente directo? ducit illam, quia licet ibi calor sit Quarto: Generaliter loquendo ubi remissior formaliter quam in aere corpus est densius, ibi est plus ma­ propinquiori igni, est tamen virtua­ teriæ, ergo est etiam plus formæ, liter intensior, in quantum operatur quia omnes illæ partes formam ha­ ut virtus ignis generantis alterum bent. Ubi autem est multum formæ, ignem, ubi invenerit materiam ha­ est multum actualitatis et conse­ bilem, et non impeditam. quenter activitatis. Ergo intensior actio sumitur a multitudine formæ et densitate materiæ. Suffragatur Solvuntur argumenta. etiam experientia, quia videmus fer­ Obicies primo: Quia lux tangens rum candens non habere calorem ut corpus opacum solum tangit eius su­ octo, alias haberet formam ignis, et perficiem, alias si ultra illam trans­ non ferri, quod est falsum, siquidem iret, ultra illam non esset opacum, redit ad accidentia ferri relictum suæ sed diaphanum. Sed in superficie naturæ, et tamen actio ferri can­ non datur densitas, quia luec petit dentis est vehement ior (piam flainmæ, partes magis coadunatas. Ergo si ergo ratione densitatis materiæ po­ lux non intrat partes, non recipitur test idem calor intensius operari. Ad primum respondetur : Non de­ ibi intensius ratione densitatis, ergo ab ipso non potest fieri intensior sunt, qui negant lucem recipi in sola Ini magis quam ab aere medio, quod superficie et consequenter negant dari corpora perfecte opaca, sed aliest rarum. 676 PHIL. NAT. III. P. Q. V. ART. II. quid habere transparentiæ, eo quod cet non in superficie corpora opaâ I si lux reciperetur in sola superficie, tamen ab illa in aerem medium r , daretur superficies lucis separata ab explicatio novi effectus et lucis. Ntn omni parte divisibili, repugnat au­ quod ponatur lux similis illi, qnt tem separari indivisibile a partibus. 5 fuerat producta per actionem fi. | Ceterum non apparet, cur nege­ rectam in aere medio, sed quod ipt . mus corpora perfecte opaca, sicut lux, a superficie opaca retrocedens t; I dantur corpora perfecte transparen- coniuncta cum luce directe producti. | tia. Si autem est capacitas et poten­ ipsa geminatione et reflexione di»· i tia respectu unius contrarii perfecti, 10 ponitur, ut operetur intensius, h etiam et alterius, transparentia autem quantum virtus est luminosi habens et opacitas contraria sunt. In perfecte in se intensiorem lucem virtualité, autem opaco certum est, quod in quam in illo medio erat diffusa, « sola superficie recipitur lux, et non sic operatur ut intensior virtualiter. in profunditate partium, nec propter is non formaliter. Cuius signum est, hoc dabitur indivisibile separatum, quia lux ista sic reflexa numquam quia qualitas non habet indivisibile pervenit ad maiorem intensionem, speciei per seipsam, sed per quanti­ quam sit lux ipsius luminosi, unde . tatis superficiem, hæc autem a par­ primo originata est directe. tibus non est separata. Est autem 20 Ad secundum respondetur, quod ' inconveniens, quod naturaliter indi­ qualitas diffunditur uniformiter diivisibile sit separatum a partibus, eo formiter amittendo seu diminuendo quod est terminus earum. Quod vero formalem intensionem, sed non eodem qualitas subiectetur in superficie con­ modo diminuitur virtualis, quæ con­ * iuncta partibus, nullum est incon­ ns sistit in hoc, quod illamet qualita veniens, quia talis qualitas potest etsi diminuta et remissa sit, tamen suam habere divisibilitatem in ra­ in quantum procedit a tali agente, tione qualitatis et intensionis, licet a quo primo et originaliter emanavit, in ratione extensionis qualitatis non sic est virtus eius et operatur in vi m illius, a quo primo emanavit, si in­ habeat nisi superficialem. Quidquid tamen sit de hoc, ad ar­ venit dispositionem convenientem. | gumentum respondemus, quod si lux Ubi vero dispositionem convenientem recipiatur in corpore non solum opaco, non invenit, quæ eam faciat amplius sed etiam terso, ibi non est difficul­ explicari, qualitas ipsa formaliter di­ tas, quia corpus tersum aliquid habet es minuitur ob dispositionem passi non transparentiæ, et sic in partes pro­ potentis eodem modo multiplicare fundiores intrat lux, et propter mul­ qualitatem. Quod vero aliquando qua­ titudinem partium et densitatem litas ita attenuetur, quod non possit geminantur radii et crescit virtus etiam ut instrumentum et virtus agentis supposita tali dispositione. 40 agentis ampliorem effectum produ­ Si vero corpus nullo modo sit tersum, cere, hoc ideo est, quia requiritur sed totaliter opacum, ita quod lux proportio aliqua in qualitate, etiam in sola superficie recipiatur, dicimus, ut possit excitari in maiorem effectum quod licet ibi non recipiatur plus tamquam virtus et instrumentum lucis, tamen propter materiæ densi­ 45 agentis. Potest tamen ita esse via cor­ tatem et opacitatem plus ei resisti­ ruptionis attenuata et oppressa, ut tur, ne ulterius directe generetur non possit amplius agere ut virtus et multiplicetur. Et ex tali resistentia agentis, sicut etiam tandem amittit retrocedit lux in partem oppositam, esse. IIoc enim a posteriori deduci­ et sic geminatur et multiplicatur, li­ tur ex aliis effectibus. Licet enim lux DE ACTIONE ET REACTIONE possit excitare calorem in subiecto disposito, potest tamen ita attenuari, quod etiam in nulla dispositione pos­ sit calorem excitare. Similiter ergo poterit ita attenuari, ut non va­ leat etiam per reflexionem intendi. Quando autem potest intendi, hoc fit in virtute ipsius agentis princi­ palis per se loquendo, quia illa qua­ litas sic diffusa non solum est ef­ fectus habens formaliter tantam vel tantam intensionem, sed etiam est virtus et instrumentum agentis, quod quamdiu est in mensura proportionata, potest in tantam intensionem explicari, quantum habet agens si passum permittit. Ad tertium respondetur, diver­ sam esse rationem in antiperistasi, quia aliquando fit per intensionem qualitatis extraneæ et non habentis radicem in ipso subiecto, unde in­ cipit actio, v. g. quando aqua fit calidior in hieme posita intra terram, vel exhalatio in nube ignitur per antiperistasiin. Et tunc vel illa qualitas extranea per antiperistasim non cre­ scit ultra virtutem primam, a qua introducta est, ut v. g. si exhala­ tiones calidæ, quæ aquam in hieme reddebant calidam, habebant inten­ sionem ut quatuor et a frigido cir­ cumstante aliquo modo remittuntur sed non omnino extinguuntur, tunc si crescit calor per antiperistasim in medio, solum usque ad gradus ut quatuor poterit procedere a virtute illa primo impressa, quæ habebat calorem ut quatuor tamquam a causa per se; et in hoc casu eodem modo philosophamur sicut in actione re­ flexa. Vel illa qualitas crescit in illa antiperistasi ultra illos gradus ut quatuor, a quibus primo originata est, sicut quando pervenit ad hoc, ■ ut concipiat ignem, et tunc necesse est suppleri illam maiorem vim ab aliqua causa extrinseca, scilicet a 1 Le ΠΙ. 365. n. 5. 677 causa universali, quæ supplet de­ ficientiam causæ particularis; nec enim est alia, ad quam recurratur, quando effectus fit ultra virtutem causæ particularis. Quando vero in­ tenditur qualitas per antiperistasim non in subiecto extraneo, sed proprio, ut cum aqua redditur frigidior in æstate, tunc non recurrimus ad cau­ sam universalem, sed ipsa aqua est causa per se illius maioris intensionis, sicut de actione reflexa dictum est. Ad quartum respondetur, quod ubi est plus densitatis et materiæ > est plus de forma et activitate ex­ tensive, quia plures partes sunt par­ ticipantes illam qualitatem et vir­ tutem, non tamen est plus intensionis ex vi solius densitatis formaliter » loquendo, sed est dispositio, ut po­ sita illa concurrentia et coadunatione partium participantium eandem qua­ litatem, virtus agentis in maiorem et intensiorem effectum se explicet; ί coadunationem enim qualitatis ad talem effectum maiorem conducere constat ex D. Thoma 1. Meteorolog. lect. 14. 1 et aliis locis supra cit. Ad argumentum ergo dicitur, quod > solum probat multitudinem formæ seu densitatem per se conducere ad extensionem caloris seu virtutis, dis­ positive autem et per accidens etiam ad intensiorem effectum potest con> ducere, ut explicatum est·. Ad experientiam de ferro candente vel alia materia valde densa multi dicunt producere maiorem calorem etiam usque ad inflammationem et calorem ut octo, quia retinet aliquid ignis intra poros ferri. Cum enim per ignem evacuetur aliquid ex ferro, consequenter dilatantur eius partes et aperiuntur pori et in illis particulæ quædam ignis intrant; quod constat ex scintillis, quas ferrum emittit et splendore seu rubore igneo, quo tin­ gitur. Neque obstat, quod materia 678 PHIL. NAT. III. . Q. V. ART. III. I quo densior est, minus habet de poris, tivarn, quæ nihil aliud est quamc- | et tamen facilius comburit stuppam capacitas et repugnantia ad aliqujl < sibi applicatam. Dico enim, quod li­ recipiendum, et positivam duplices | cet pauciores habeat poros materia alia passiva seu materialis, quæ β·, densior, quantum est de se, tamen indispositio subiecti seu impropa- I quia plus caloris imbibit, plus etiam tio respectu agentis et eius virtuti·, i resolvuntur et evaporantur partes sicut magna moles lapidis difficult-· I tenuiores, et sic aperiuntur pori per movetur propter excessum gravitatu I calorem. Sed et si pauciores aperi­ ad virtutem motoris. Alia resistentu I rentur, tamen hoc ipso quod ape­ > positiva est activa seu in genere cau.-.riuntur et recipiunt ignem ex con­ efficientis, sicut unum contrarius | sortio partium densarum, quæ fortius resistit alteri et expellit illud, sicut i calorem ebibunt, efficiunt, ut fortius frigus resistit calori et e contra. I agat ignis circumdatus tota densi­ Solet etiam vocari resistentia passin I tate partium, quam si per modum u ab aliquibus formalis; materialis qui· I flammæ poneretur in aere. Secundo dem, quia tenet se ex parte subiecti; dicitur, quod materia densa ali­ formalis autem, quia convenit passo I quando potest ignire vel ut instru­ ratione alicuius formæ, quam habet, mentum ignis, cuius virtutem defert quæ reddit illam inhabilem et indiset participat, vel ut instrumentum eo positam. Itaque resistentia negativa non est lucis, quæ virtualiter est ignitiva, sicut cum ex speculis per reflexionem superabilis ab aliquo agente, quia radiorum ignis accenditur. Et quia supponit incapacitatem et repugnan­ materia densa perfectius retinet et tiam in subiecto, sicut angelus e! conservat virtutem ignis seu calorem 25 cceluin resistunt corruptioni. Resi­ et a contrariis defendit, ideo etiamsi stentia autem passiva et activa su­ sit distans ab ipso igne, potest ignire, perabiles sunt tanto magis vel minus quia virtualiter agit ut instrumen­ quanto est maior vel minor proportio tum seu virtus ignis et producit ca­ agentis erga passum vel e contra. lorem ut octo in materia apta, quem 30 Et istam duplicem resistentiam odin ferro vel in alia non potest, sicut mittit D. Thomas iu 4. dist. 11. q. 1. etiam sulphur distans ab igne accen­ art. 3. quæstiunc. 3. ad 2.2 et dist. lî. ditur non accenso aere medio, quia q. 1. art. 5. quæstiunc. 1. ad 2. * virtus unius agentis melius operatur Et ratio est manifesta, quia resi35 stere nihil aliud est quam retardare in una materia quam in alia. seu impedire aliud, ne faciat, quod potest vel non ita facile. Ubi autem Articulus III. agentia sunt contraria, cum detur pugna inter illa, quia actio unius QUÆ PROPORTIO RESIST ENTIÆ « conatur destruere vel minuere alte­ REQUIRATUR INTER AGENS ET rum, consequenter datur debilitatio PATIENS AD REACTIONEM. virtutis unius ab altero. Debilitata autem virtus retardatur et impeditur, Supponendum est ex Mag. Baflez ergo resistitur illi, sicut cum ignis 1. de Generat, cap. 6. q. 3. 1 et aliis « agit in aquam vel e contra. Similiter resistentiam triplicem esse: nega- invenitur aliquando talis dispositio * ! Λ lia opinio esi communis, ’ Pa VII. 037 tt. • 1. c. 780 a. DE ACTIONE ET REACTIONE 679 ei parte alicuius subiecti, quod im­ litas magis activa et alia magis repedit agens, ne agat vel ne explicet sistitiva contra Aristotelem 2. de totam suam virtutem, sicut cum Generat, textu 8. 1 et 4. Meteorolog. ealor informans aquam resistit illi, cap. 1. 2, ubi ponit calorem et frigus ne redeat in suam frigiditatem, et illa 5 esse qualitates activas, siccitatem et resistentia non est activa, quia ac­ humiditatem passivas. cidens non agit in suum subiectum, Ad primum omissa aliorum ergo est formalis, et sic datur resi­ longa solutione respondetur, quod stentia sine actione. resistentia passiva fit, dum agens apQuodsi dicas: Nam ista resisten-10 plicatur passo et ex illo conatur eli­ te passiva non potest intelligi, ne­ cere actionem. Cum enim agens non que antequam agens agat, neque possit sine subiecto actionem elicere, postquam egit, neque dum agit, ergo quia ab eo ut a causa materiali de­ non datur. pendet, et hoc subiectum oportet, Antecedens quoad primam et 15 quod sit debite proportionatum et secundam partem constat, quia dispositum, ut virtus possit ex eo antequam agens agat, nondum ei re­ operari, inde est, quod cum agens siditur, et postquam egit, iam re­ inchoat seu facit conatum ad elicien­ sistentia est superata vel transacta. dam actionem ex materia, si non inQuoad tertiam vero probatur, 20 venit eam ita dispositam, ut possit quia quando agens agit, actu ponit vel absolute vel secundum totam effectum, alias non ageret, et sic vel virtutem emittere actionem, dicitur tollit totam formam oppositam resi­ impediri vel absolute vel quoad totam stentem sibi, et tunc tota forma in­ explicationem virtutis. Et hoc imtroducitur, ut in actione instantanea, 25 pediri est resistentia ex parte passi rei tollit partem seu gradum ali­ seu ex parte indispositionis et con­ quem, ut in actione successiva, et ditionis materialis requisitæ. Non tunc illa pars, quæ tollitur, non re­ ergo impeditur actio, quando iam sistit, aliæ vero, quæ non tolluntur, actu agit, siquidem impeditur, ne nondum resistunt, quia nondum eis 30 agat, non quando agit. Unde aliud applicatur agens. est, resistere agenti ex parte materiæ, Et confirmatur, quia non apparet, aliud resistere actioni eamque retar­ quomodo passum habens formam re­ dare seu debilitare; hoc enim fit ddat oppositæ ratione suæ propriæ in resistentia activa, in qua unum informationis, sed potius ratione ac-35 pugnat et consequenter agit contra tionis, qua conservatur in esse a aliud. In passiva autem resistentia causa prima, et sic reducitur ad re­ ipsum agens impeditur exire in actio­ sistentiam activam, conservatio enim nem vel in totam actionem propter illa actio quædam est. indispositionem subiecti, vel si ista Secundo, quia resistentia activa w indispositio supervenit post elicitam non est aliud quam actio contraria, actionem, impeditur eius conservatio ut debilitat virtutem agentis, ut cit. seu continuatio, et tunc incipit re­ locis docet S. Thomas. Ergo qua­ sistentia passiva seu impedimentum, litas, quæ est activa, tantum habet non eliciendi, sed continuandi actioresistere quantum agere, et eiusdem 45 nem, sive in totum sive in partem, erit activitatis ac resistenti», nec Nec impeditur, ut actio facta non dabitur unum elementum vel qua- fiat, sed impeditur, vel ne incipiat, • c. 2. (329 b 24). ' 378 b 12. PHIL. NAT. ΠΙ. P. Q. V. ART. III. 680 vel ne conservet et continuet actio­ De quibus iam supra 1 diximus, e nem. amplius de istis qualitatibus & Ad confirmationem respondetur, mentorum agemus infra q. 10.1 quod non oportet istam resistentiam Hoc supposito currit difficult seu impedimentum reducere ad actio­ 6 principalis, quænam proportio nnem conservativam formæ, sed ad quiratur inter activitatem et res;· ipsam formam, quatenus non solum stentiam, ut exeat actio, quod alii! præbet informationem sui, sed etiam verbis solet inquiri, an semper » causât expulsionem alterius cum tali proportione victori® agentis supn dispositione, qua reddatur difficilior io passum fiat actio, hoc est an reqniexpulsio formæ a tali subiecto, et ratur, quod activitas sit maior quae sic dicitur impedire seu resistere op­ ipsa resistentia passi, an vero suffi­ posite agenti, ratione dispositionis ciat, quod sit æqualis vel etiam mi- | illius improportionatæ virtuti agen­ nor. Et dato requiratur inœqualita tis, licet verum sit requiri actionem 15 seu maior activitas, secundo «t diicausæ conservantis formam in sub­ ficultas, an requiratur, quod sit de­ iecto, non ut rationem formalem re­ terminata proportio et superiorita», sistendi, sed ut præbentem existen­ an vero sufficiat quæcumquc inde­ tiam indisposition! illi, a qua fit re­ terminata. 20 sistentia. Circa primum est duplex sententia Ad secundum respondetur quali­ extrema et duplex media. Prima tates primas non esse æqualiter acti­ extrema tenet etiam a minori ac­ vas, sed quasdam esse magis activas, tivitate dari posse actionem. Pro­ ut calor et frigus, quasdam minus batur exemplo gutta cavantis lapiactivas et magis passivas, ut humi- 25 dem, cuius maior est resistentia qum . ditatem et siccitatem. Et hoc est, activitas guttæ. Secundo, quia ali» quod dixit Aristoteles; non vero di­ non posset dari mutua actio et xit, quod humiditas et siccitas sunt reactio inter agens et passum, eo­ magis resistitivæ, sed intelligendum ius oppositum seq. art. ostendemu’. est, quod calor et frigus, quia sunt 30 Probatur sequela, quia si agens ad magis activæ, sunt etiam magis re­ hoc, ut agat in passo, debet suppo­ sistitivæ resistentia activa, siccitas nere illud esse inæquale et infe­ autem et humiditas magis resistunt rius sibi, ut agat in illud, ergo tale resistentia passiva. Et ideo elementa, passum non poterit rursus reagerein ubi istæ qualitates prædominantur, ipsum agens, quia inferius est illo, dicuntur magis resistere active vel vel si potest, aliqua actio dabitur a passive, prout eis prædominatur qua­ proportione minoris inæqualitatis. litas active vel passive resistens. Secunda sententia extrema Quando autem ita comparamus istas asserit omnem actionem esse a pro­ qualitates, loquimur in sensu formali portione maioris inæqualitatis, ita et ex meritis propriis. Potest enim quod omne, quod agit, vincit pas­ iuvari vel infirmari virtus illa, seu sum in eo, in quo agit. .Fundatur, activa vel passiva resistentia, ex quia hoc ipso, quod aliquod agens conditionibus requisitis et concur­ agit in passum, ponit in eo aliquem rentibus ad agendum vel patiendum, effectum et imprimit aliquam for­ ut ex maiori vel minori densitate, mam vel partem form®; ergo in eo, applicatione, situ et aliis similibus. quod imprimit, subicit sibi passum. ' 877 b 13, 878 b 45. • art. 2. ct 3. DE ACTIONE ET REACTIONE 681 Patet hoc, quia tale passum non alias ad reactionem requiretur omni­ impedit exire actionem ab agente, moda æqualitas inter agentia, quod ergo subicitur ei. Et confirmatur, quia est absurdum. Nam potius tunc non intentum resistentis est impedire ac­ dabitur actio et reactio, cum stante tionem agentis, intentum vero agen­ 5 æqualitate mutuo se impediant et tis imprimere effectum passo et as- neutrum agat. Ratio autem huius similare sibi saltem in aliquo. Ergo est, quia quando dantur duo agen­ si agit, saltem in aliquo consequitur tia, activitas unius non agit in aliud, suum intentum, etsi passum in eo non quatenus etiam habet activitatem, resistit; ergo in eo manet inferius 10 sed ut passum est, in quantum an­ et agens superius, atque ita agens, tem passum potest esse inferius, li­ in quantum agit, semper vincit, et cet in agendo sit maius; ergo inter passum in eo, quod patitur, semper resistentias activas potest dari actio subicitur, licet secundum aliam ra­ a minore activitate. tionem possit esse e converso. Inter has sententias secunda et Sententiæ mediæ sunt duæ: prima quarta parum aut nihil differunt distinguit duplex genus actionis, al­ quia quarta concedit, quod agens tera perfecta et plena, qua agens semper est formaliter superius pa­ totaliter vincit passum, et hæc sem­ tiente. per est a maiori activitate, siqui- 20 Quare dicendum est cum se­ dem totaliter excedit passi resisten­ cunda sententia, quod agens in eo, tiam et ex omni parte. Alia actio in quo agit formalité? loquendo, su­ est imperfecta et remissa, quæ non perius est et maiorem activitatem ha­ potest, vincere resistentiam passi, sed bet quam passum resistentiae, licet conatur; et hæc non procedit a ma- 25 materialiter aliquid minoris activitaiore activitate, quia potius cedit re- tis possit agere in magis activum, non sistentiæ passi. in quantum magis activum est, sed Secunda sententia media di­ in quantum in aliquo cedit alteri eique stinguit de resistentia passiva et ac­ subicitur. tiva, et dicit, quod in passum, in quo 30 Et hæc quidem præter fundamenta est sola resistentia passiva, agens non allata, ipsa experientia actionis et potest agere, nisi sit maior activitas reactionis, de qua in seq. art., aperte et excedat resistentiam passi. Ratio eam comprobat, cum non semper est, quia resistentia passiva est, quæ utrumque agens sit æqualis virtutis, impedit agens, ne agat. Ergo si agit, 35 sed inæqualis, et tamen etiam quod non impedit, et sic non datur resi­ est minus, reagit in id, quod maius est. stentia, sed vincitur, etiamsi violen­ Sed difficultas est in intelliter fiat; ergo excedit activitas resi­ gendo, quomodo minus activum pos­ stentiam passi. Si vero resistentia sit debilitare virtutem magis activi, sit activa, potest fieri actio etiam a w siquidem magis activum se toto agit minore proportione, quia resistentia et sic videtur totaliter impedire actio­ activa seu reactio non solum fit, nem minoris activi. Ad quod respondetur, quod licet quando utrumque agens est æqualis virtutis, sed etiam quando alterum activum se toto agat, non tamen est excedens, et alterum inferius, « potest instantanée destruere opposiergo ab agente inferiore potest esse tum activum, licet sit minus, sed actio. Constat hoc manifeste, quia successive, eo quod per motum agit si ponatur calidum ut octo et frigi­ in illud, et cum non consistat in dum ut septem, non solum agit ca­ indivisibili, sed habeat latitudinem fidum ut octo, sed etiam frigidum, 50 graduum, paulatim et divisibiliter 682 PHIL. NAT. III. P. Q. V. ART. III. debet illam amittere, et sic relinquit se. In eo autem, in quo tale agem locum, ut etiam minus activum agat repatitur a minori agente, non re­ in maius, non quidem vincendo seu sistit, sed potius ei aliquo modo ce­ superando totum, sed partem ali­ dit. Resistentia autem passiva non quam saltem minorem, respectu cu­ 5 fit debilitando virtutem, sed impe­ ius, quia minor est, habet superio- diendo actionem ex improportione ritatem et illam vincit, licet plus dispositionis, ne agens agat in tale perdat de sua activitate, quia a for­ subiectum seu passum. tiori agente invaditur. Quare quod Ad primum fundamentum op­ se toto agat, non infert, quod de­ 10 positum PRO PRIMA SENTENTIA lestruat totum de activitate opposita, spondetur, quod gutta cavat lapi­ sed iuxta proportionem maioris ex­ dem, non quia agat quælibet gutta cessus, quem habet illud totum ma­ tollendo aliquid a lapide, sed quia ius supra hoc totum minus, plus con­ ultima agit in virtute proceden­ sumet de ipso, sed non ita extinguet 15 tium, ut D. Thomas docet 2. 2. q. 24. subito, ut non relinquat aliquid, art. 6. ad 2., quarum quælibet non quod vicissim agat in illud saltem tollit et dividit aliquam partem la­ quantum ad aliquid eius, in quo ei pidis, sed humectando lapidem et proportionatum est; et sic quantum siccitati eius se opponendo, dispo­ ad hoc patitur agens intensioris vir­ 20 nit lapidem, ut ultima gutta tollat tutis, non tamen in quantum inten­ particulam lapidis. Introducit enim sioris virtutis est, sed quoad aliquid aliquam humiditatem, licet valde minus. Nec tamen ex hoc sequi­ parum, quousque continuando sol­ tur, quod agens minoris virtutis po­ vitur aliquid siccitatis et mollificatur terit consumere activitatem maioris, 25 durit ia, ita ut ipso ictu ultimæ guttæ agendo paulatim in partes eius, quia cadentis aliqua particula separetur. cum a maiore agente debilitetur, Et similiter, cum parva aliqua ani­ , non semper durat in eadem virtute, malia, ut formicæ, de cursu suo lased magis et magis debilitatur, quous­ pidem vel terram terunt, id faciunt que totaliter extinguitur, antequam 30 impulsu pedum sæpissime multipli­ cato, quo particulas aliquas mimi, possit consumere maius activum. Sed dices ex hoc sequi, quod tissiinas terne vel lapidis dividunt; non distinguitur resistentia activa a impulsus enim divisivus est, et per formali seu passiva, quia si agens multiplicationem notabilem separa­ fortius resistit secundum activita­ 35 tionem faciunt. I tem suam, tantum resistit, quantum Λ d see u n d u m respondetur posse agit, agit autem secundum omnes agens inferius et inæquale reagere in partes, ergo secundum se totum re­ superius activum, non quatenus ma­ sistit, et ita non poterit superari gis activum est, sed quatenus in ali1 in aliquo ab agente inferiori. Si vero 40 quo remanet passivum et inferius, superatur in aliqua parte, ideo est, quia passive non resistit. quia secundum illam partem non agit, Quodsi dicas: Nam illud agens ' sed patitur, et recipit actionem alte­ magis activum habet de opposita rius; ergo resistentia activa non di­ qualitate plures gradus, v. g. ignis stinguitur a passiva illius partis. 45 habet calorem ut octo et omnes Respondetur resistentiam activam gradus simul resistunt opposite qua­ consistere in hoc, quod agens præser- litati, scilicet frigori, siquidem omnes tim fortius debilitat virtutem passi agunt, ergo non remanet in se pas­ reagentis in se, et sic debilitando et sivum respectu agentis minoris acti­ agendo impedit, ne ulterius agat in 50 vitatis, et sic non poterit reagere in DE ACTIONE ET REACTIONE I 683 illud propter totalem eius resisten­ stentia passiva divisibiliter resistente tiam, sicut non potest quis movere et per gradus, qui possunt diminui lapidem magnum, etiamsi aliquali vel intendi, sicut in qualitatibus alimpulsu id conetur, quia lapis ille se terativis, quæ habent contrarietatoto resistit, et sic nec multum nec δ tem. Hæc enim resistentia successive parum movetur, nisi impulsus omnes tolli potest et admittere aliquid de partes afficiat, alias terra quolibet opposito, quia paulatim diminuitur motu moveretur, contra id, quod ut ceteræ qualitates contrariæ. Re­ diximus q. 23. Phys. 1 Ergo similiter sistentia vero passiva gravitatis et ignis, quia habet calorem in summo, 10 ponderis non fit divisibiliter et per non poterit admittere aliquid de fri­ gradus respectu impulsus, sed per gore, ita quod corrumpatur aliquid modum totius, eo quod in continuo caloris. inanimato non potest una pars mo­ Respondetur, quod licet omnes gra­ veri seorsum ab alia. Et ideo nisi dus caloris operentur et resistant 15 agens impediat totum et afficiat imactive, tamen quia subiectum non pulsu omnes partes, non movet nec habet aliam resistentiam quam acti­ vincit resistentiam ponderis passi­ vam, non inhabilitatis et indisposi- vam in continuo. tionis passivæ, et activitas resistens AD RELIQUA FUNDAMENTA ALIAet debilitans oppositum non destruit 20 rum sententiarum responsum est totum simul, sed paulatim et per ex dictis. Secundæ enim et quarta» motum, ideo relinquit locum, ut pos­ sententiæ fundamenta concedimus ex­ sit recipere in se aliquid frigoris per cepto, quod dictum est de resistentia reactionem passi in ipsam, licet multo passiva. debilius, quia est minoris activitatis. Quantum ad secundum punctum Et sic debilitatur aliquid de calore, supra propositum, an requiratur de­ licet parum, et id, quod debilitatur terminata et aliquota proportio, ut seu tollitur de calore, non agit, quous­ agens vincat resistentiam passi, que crescente actione et victoria in respondetur : requiri, ita quod, frigidum restauratur. At vero in gra- 30 sicut non potest substantialis forma vitate lapidis non invenitur resisten­ suscipi sub qualibet quantitate, sed tia activa, sed passiva reddendo sub­ requiritur determinata quantitas iuxta iectum improportionatum ipsi mo­ exigentiam formæ, ita ad agendum venti, et cum non possit moveri una supra passum requiritur determinata pare aliis non motis, quia continuum 35 virtus habens determinatum aliquem est et inanime, ideo non est simile. excessum, nec sufficit quælibet pro­ Quodsi instes: Ergo aqua num­ portio, etiamsi divisibilis sit, sed po­ quam poterat vincere terram, quia test esse tam minima virtus, ut non terra in resistentia formali seu pas­ sufficiat ad agendum in aliud. sive cetera elementa superat, pas­ « Probatur ratione D. Thomæ 1. 2. siva autem resistentia nisi tota tol­ q. 5. art. 6. ad 2., ubi inquit, « quod latur, non recipit actionem agentis, non omnia calefacta et illuminata quia subiectum est indispositum: possunt alia calefacere et illuminare, Respondetur, quod siccitas terne sic enim illuminatio et calefactio non potest vinci per impulsum, bene 45 essent in infinitum ». Quæ sequela tamen per aliquam alterationem, manifesta est, quia si quælibet vir­ sicut gutta cavans lapidem, ut dictum tus quantumvis minima potest agere, est. Et ideo dist inguendum est de resi- ergo virtus communicata et impressa 1 Phil. nat. 1. p. q. 23. art. 2. (174 b 5). 684 PHIL. NAT. III. P. Q. V. ART. IV. ab ista quantumvis minima iterum quo agens excedit, ergo in eo aget. posset agere, et similiter iterum com­ Item quæcumque proportio et ex­ municata ab illa, et cum sit divisi­ cessus constituit maioritatem in vir­ bilis, in infinitum agere posset. tute, ergo sufficit ad agendum, quia Dices: Impedietur illa virtus mi­ 5 ubi est maior proportio virtutis, nima ab aliquo contrario, et sic non sequitur actio. aget in infinitum, sed tunc solum Respondetur ad primum negando aget, quando non inveniet contra­ antecedens, quia ille excessus licet rium seu passum non resistens, et sit maior quasi mathematice, non in hoc dicit opposita sententia non io tamen physice et prout requiritur requiri determinatum excessum, ut ad agendum, sicut neque res natu­ agens agat, requiri tamen aliquem, ralis potest esse in quacumque mi­ quicumque ille sit. Si autem ita di­ nima quantitate, licet mathematice minuatur virtus aliqua, ut nullum sit in infinitum divisibilis. Ad mexcessum habeat supra passum, tunc w eundum respondetur quemcumque non aget, sed hoc non est contra op­ excessum constituere maioritatem positam sententiam, quæ dicit non quasi mathematicam et indetermi­ requiri, quod excessus determinatus natam, non physicam et virtuosam, sit, licet ipsa virtus in se determi­ qualis requiritur, ut ens naturale 20 sit et operetur. nata esse debeat. Sed contra: Nam si ipsa virtus de­ bet esse determinata, ut agat, ergo Articulus IV. et excessus supra passum. Nam vir­ tus non excedens est perinde ac si virtus non esset ; ergo eadem ratio 25 UTRUM OMNE AGENS IN AGENDO REPATIATUR. est de virtute et de excessu. Ideo enim virtus debet esse determinata, ut agat, ne sequatur processus in Repat i agens in agendo nihil aliud infinitum. Ergo eadem ratione exces- est quam ita agere in aliquod pas­ sus debet esse determinatus, ne sic 30 sum, quod vicissim passum agat in posito quolibet excessu agat, quia illud, et ita illa actio, qua passum cum excessus sit in infinitum divi­ rursus agit in suum agens, dicitur sibilis sicut et virtus, poterit de se reactio, quasi rediens ad suum agens agere in infinitum. Quodsi impedia­ et utens illo tamquam passo. tur ab alio, id erit per accidens, et sic Unde ad istam actionem et reactio­ terminus et sphaera activitatis in nem concurrere debent tres con­ agentibus limitatis non ponetur ab ditiones: Prima, quod agens ct intrinseco et per se, sed ab extrin­ passum communicent in materia, id seco impediente et per accidens. est, quod si agens operatur in pas­ Unde in illuminatione per diapha- sum, habeat agens materiam, qua num, ubi non est impedimentum, po­ possit pati ab actione passi, defectu terit minima lux, v. g. candelæ, il­ cuius cœlum est agens in inferiora, luminare usque ad cœlum et in infi­ nec tamen patitur ab illis, quia non nitum. habet materiam capacem actionis Si dicas: Quia quicumque exces­ horum inferiorum, v. g. calefactionis sus ad resistentiam passi sufficit, ut aut infrigidationis, et multo minus dicatur agens plus posse agere quam spiritus repati potest a corpore, quia passum resistere, ergo sufficit ad caret eius materia. Secunda est, quod actionem, quia tollitur aliquid de agens et passum non solum sint eius­ resistentia passi, in eo scilicet, in dem materiæ, sed utrumque se ha- DE ACTIONE ET REACTIONE 685 beat in potentia ad formam seu ef­ mutuo poterunt agere et pati, quia fectum alterius, v. g. frigidum est concurrunt in eis conditiones ad agen­ in potentia ad calorem et calidum dum et patiendum, scilicet utriusad frigus, quia carent illis formis et que activitas et utriusque potentiacontrarie se habent. Si autem calidum s litas, et nullum est impedimentum agat in minus calidum, ut illud in­ ad mutuo agendum, cum non sit tendat, non repatitur ab ipso, quia impedimentum ad pugnandum ad in­ non caret eo calore, quem præbet, vicem. et lucidum non repatitur a diaphano, Tota difficultas consistit in exquod illuminat, quia diaphanum non 10 plicando, quomodo ista mutua reacopponitur luci. Debet ergo passum tio et repassio fieri possit. Nam et agens contrario modo se habere, propter argumenta quædam, quæ ut detur actio et reactio. Tertia con­ in hac parte sunt difficilia, auctores ditio est, ut agens et patiens sint divisi sunt. Et quidam dixerunt intra sphæram activitatis utriusque ; 15 agens et patiens mutuo agere, sed extra sphæram enim actionis non non penes easdem partes, sed agere sequitur actio ut per se notum est. secundum unam et pati secundum His positis unum in hac parte aliam, quod est simpliciter non reest certum apud omnes philoso­ agere, sed secundum diversas partes phos scilicet inter agens et patiens, 20 habere actionem et passionem. Imo in quibus huiusmodi conditiones con- alii addunt oomnino mnino non agere et currunt, dari mutuam actionem et pati ad invicem, sed si agens repareactionem; id enim continua expe- titur, id esse ex virtute coelestium nentia approbat et ratio persuadet, corporum. Alii dicunt, quod agens Erperientia quidem, quia videmus 25 et patiens etiam secundum eandem pomum frigidum calefieri a manu partem agunt et reagunt, sed non se­ ct similiter gelu liquefieri, manum cundum eandem contrarietatem qua­ vero ab utroque frigefieri; aciem gla­ litatum, v. g. calidum et frigidum dii percutientem alterum gladium ad non agere mutuo ratione istarum invicem hebetari; et alimentum com- 30 qualitatum, sed ignis agit ratione municare corpori suas qualitates, ab caloris in summo, quem habet, pa­ eius vero calore in carnem con­ titur autem non a frigore contrario verti. Similiter constat, quod mixtio calori, sed ab humiditate in quantum fit per alterationem miscibilium ad est siccus. invicem, ut seq. quæst. ex Aristo- 35 Nihilominus communis sententia tele dicemus. Si autem elementa absolute tenenda est, quod ubi con­ mutuo in se non agerent, mixtio currunt conditiones supra positæ, non fieret, nec ad invicem elementa etiam penes easdem partes et secun­ pugnarent, nisi mutuo in se agerent. dum eandem contrarietatem qualitaDenique ratio ipsa id ostendit, quia « tum datur actio et repassio. Sumitur ex Philosopho 1. de Ge­ ex eo, quod aliquid sit agens ra­ tione activitatis propriæ, non amit­ nerat. textu 14. 1 et D. Thoma ibi­ tit, quod sit in potentia ad aliam op­ dem lect. 20. ’, et communiter inter­ positam qualitatem, et ex eo, quod pretes in hoc 1. libro do Generat., aliud sit passum, non amittit acti- 45 qui videri possunt apud Conimbric. vitatem, qua possit agere in aliud, hic cap. 2. q. 3. art. 2., Carmel.disp. 8. Ergo si ista duo debite applicentur, q. 4. § 2. Idque constat ex expe­ * c. 7. (324 a 34). • U III. Appoud. VII. n. 3. 686 PHIL. NAT. III. P. Q. V. ART. IV. rientiis et fundamento allato. trario, v. g. frigefieri et calefieri. Po. Neque evaditur difficultas dicendo, namus enim, quod ignis diffundit quod non datur actio et reactio se­ suum calorem per aerem et aqua cundum qualitates contrarias, sed per eundem aerem diffundit suum I secundum disparatas, ut quod aqua 5 frigus, et mediantibus virtutibus sit I per humidum agat in ignem calidum. diffusis ad invicem agunt et pa­ Nam etiam hoc modo contrarietas tiuntur. Ergo ille aer medius simul debet poni, siquidem humidum im­ frigeflt et calefit, quod est moveri mo­ mediate agit in siccum et destructa tibus contrariis, qui si sint in gnsiccitate destruit ignem. Sicut ergo io dibus intensis, sunt incompossibiles, inter humidum et siccum datur actio unde inter agentia contraria intenn et reactio, et tamen est contrarietas non poterit dari actio et reactio per HUI ediata inter illa, cur non etiam aliquod medium. dabitur inter alia contraria imme­ Confirmatur, quia si agens calidiata, ut inter calorem et frigus? Si- u> dum agit in frigidum et repatiturab militer etiam secundum easdem partes eo, sequitur, quod pars ultima illius fit actio et reactio, scilicet penes illas, agentis calidi infrigidetur a passo penes quas se tangunt. Nam ubi non frigido, et sic manet minus calida se tangunt, saltem per virtutem non quam reliquæ partes talis agentis. est applicatio agentis et passi, ergo 20 Ergo reliquæ partes, quæ calidiore? neque actio et reactio, quæ agendo sunt, agent in illam partem minus et patiendo fit. Nec tamen sequitur, calidam seu infrigidatam; una enim quod etiam idem possit agere in seip- pars eiusdem continui potest agere sum secundum eandem partem, qua­ in aliam, dummodo non sit eiusdem tenus est in potentia et in actu. Hoc, 25 similitudinis et actualitatis. Ergo ainquam, non sequitur, quia idem mul eadem pars calefiet ab aliis non potest moveri a se respectu eius­ partibus talis continui et frigefiet ab dem qualitatis seu formæ; sic enim agente frigido, a quo repatitur. Varie ad hoc argumentum soesset in potentia et in actu respectu eiusdem. In actione autem et reae-μ let responderi: Quidam dicunt, tione subiectum non est in potentia quod non potest dari actio et reactio et actu respectu eiusdem, sed re­ nisi agens et patiens sint coniuncta( spectu diversorum; agit enim v. g. non autem per medium, ut evitetur difficultas argumenti. Sed hoc in se calorem et patitur frigus. Contra hanc autem resolutionem 35 est falsum et non evitat inconve­ sunt aliqua argumenta, quæ diffici­ niens. Est falsum, quia actio et relem semper habent solutionem et ex actio datur, quandocumque passum eis magis dilucidabitur sententia pro­ est intra sphœram agentis, ut in tertia posita. Reducuntur autem ad duas condit ione diximus, et sic non requi­ classes: Quædam procedunt ad pro­ ritur, quod sint immediata, sed suf­ bandum, quod non potest dari actio ficit, quod intra sphæram. Non evi­ et reactio secundum eandem partem, tatur inconveniens, quia si virtus sed secundum diversam; quædam utriusque diffunditur per aerem, tan­ vero ad probandum, quod non po­ dem pervenient ad aliquam partem test dari secundum eandem contra- seu punctum, ubi immediate se tan­ rietatem qualitatum. gant; ergo ibi curret eadem difficul­ Ex primo capite arguitur: Quia si tas, quomodo moveatur illa pars mutuo agerent aliqua contraria, pos­ duplici motu contraria. Curret etiam set idem subiectum secundum ean­ difficultas tacta in confirmatione, dem partem moveri duplici motu con- quando utrumque agens se contingit, DE ACTIONE ET REACTIONE 687 et pars ultima tangens movetur a tur motibus contrariis, tamen quando contrario, et moveri potest a partibus postea miscentur et in aliquo medio seu puncto temperantur et modifi­ eiusdem agentis. d/ii dicunt illud medium moveri cantur, ibi mutua actio debet esse. ab utroque agente contrario, sed pe­ Nec enim fit temperamentum nisi per nes diversas partes medii, et non per mutuam actionem, et curret argu­ eandem lineam. Illa enim diversa mentum de motibus contrariis in illa agentia diversas partes medii tan­ parte. Secunda autem solutio corruit, quia gunt et per illas diffundunt suam vir­ tutem, et sic penes diversas partes 10 quando illæ virtutes diffusæ pervemovetur medium motu contrario. niunt ad idem punctum et se redu­ Cum autem illæ virtutes sic diffusæ cunt ad temperamentum, hoc faciunt, perveniunt ad hoc, ut invicem con­ quia ad invicem se debilitant et pug­ iungantur, tunc partes medii agunt nant inter se. Ergo ista resistentia ad invicem reducendo se ad aliquod 15 non est passiva, sed activa, siquidem temperamentum, quousque fortius fit penes virtutes activas. Ergo fit agens vincat et totum medium ad se duplex motus contrarius, quorum reducat. Addunt alii, quod cum per­ unus resistit alteri debilitando et venerint illæ virtutes sic diffusæ ad agendo. Ergo in illa parte, ubi datur unum punctum seu terminum (an- 20 pugna ista et resistentia activa, datur tequam enim perveniant, non mo­ ille motus contrarius. ventur eædem partes, sed diversæ Quare cum tota differentia in­ illis motibus contrariis), tunc illa ter agentia, quæ immediate se tan­ pars seu terminus non movetur du­ gunt, et quæ per medium agunt, in plici motu contrario, quia cum illa as eo consistat, quod quando coniunduoΛ contraria Λ - - pugnent inter se, unum guntur, datur mutuus contactus ilresistit et aliud agit, unde tantumt lorum duorum agentium et consemovetur ab uno contrario, resistit quenter datur duplex superficies, quia vero per aliud, cuius virtutem in se ea, quæ se tangunt, non in eadem recipit, et conatur expellere alterum, 30 superficie conveniunt, sed si se tan­ ne recipiat. ;gunt, sunt contiguæ et consequenter Utraque tamen solutio non plures superficies petunt, quæ sunt solvit punctum difficultatis. simul. Tunc in istis superficiebus non Et supponimus ex supradictis, quod est inconveniens, quod una patiatur actio et reactio non salvatur, si ita 35 ab alia et simul una agat in aliam; fiat per diversas lineas et partes, patitur enim unum, v. g. calorem, quod numquam coniungantur, nec et agit aliud, v. g. frigus. Ceterum immediate nec mediate, per virtutem quando per medium diffunduntur suam. Hoc enim non est ad invicem virtutes, et qualitates oppositae per­ agere, sed unam partem agere, aliam w veniunt ad unam superficiem, in quam pati, quod est idem ac disparate se exercent suos diversos motus, qui habere vel sicut diversa supposita, cum diffundantur per idem medium quorum unum agit, aliud patitur. seu continuum, et in ipso continuo Loquendo autem de agentibus, quæ non dantur duæ superficies immead invicem se tangunt, et unum appli- «5 diatæ, sicut cum duo agentia se tancatur alteri penes eandem lineam gunt, oportet, quod in una ad invi­ seu partem, tunc prima solutio non cem conjungantur et operentur. Et tenet, quia licet toto illo tempore, tunc dicimus, quod illa superficies, quo illa virtus per diversas partes in qua conjunguntur illæ virtutes, diffunditur, eadem pars non movea- w non movetur motibus contrariis in­ PHIL. NAT. III. P. Q. V. ART. IV. 688 tensis, sed remissis, quia temperantur litatem sic temperatam. Nec enim et modificantur, et in hoc non est impediuntur omnino operari, sed im­ inconveniens, sed solum ne moveatur pediuntur operari intense, ideo pos­ idem mobile motibus contrariis in­ sunt reduci ad operandum remise, tensis. Moveri autem duplici motu e et subiectum moveri potest duplki contrario remisso vel altero intenso, motu contrario remisso, quousque altero remisso, non repugnat, ut di­ prœvaleat una ex illis qualitatibus ximus q. 19. Phys. art. 5. 1 Quod et aliam consumat. Quodsi omnino ideo est, quia qualitates in gradibus manerent æquales, ita ut neutra reremissis se compatiuntur, ergo et lo mitteretur, non daretur actio propter actiones. Si autem unus gradus fuerit æquale impedimentum utriusque. intensus, dummodo non sit in summo, Ad confirmationem principa­ compatitur secum aliquem gradum lis argumenti respondetur, quod remissum oppositum, ergo bene po­ illa pars ultima aquæ, quæ calefit ab test esse, quod eadem superficies mo­ ύ igne, non frigescit a partibus suis imveatur duplici illo motu caloris et mediatis effective, neque per emana­ frigoris. Si uterque quidem tempe­ tionem a se propter impedimentum ratur et mitigatur, ab utroque motu contrarium ignis calefacientis. Et ita remisso movebitur; si autem alter sive sit qualitas nativa et emanans manet intensus, alter vero remissus, 20 sive extranea, dum occupatur a conetiam ab utroque movebitur, licet trario intense agente, non potest si­ non sentiatur nisi motus intensus, mul recipere contrariam qualitatem. Sed dices: Quomodo illa ultima quia prædominatur. Et in summa : Si subiectum est capax duplicis quali­ pars aquæ impeditur frigefieri et re­ tatis contrariæ in gradibus remissis, w cipere suam propriam qualitatem, et vel unius in gradu remisso, alterius in non impeditur frigefacere seu reagero intenso, non repugnabit tali duplici in contrarium, siquidem aqua me­ motu contrario moveri et ad medio­ diante illa ultima parte, quæ tan­ critatem reduci, quousque alterum gitur ab igne, reagit in ignem; est vincat et totaliter destruat alterum. 30 enim pars immediata illi, ergo debet De quibus plura dicemus infra q. 10. habere similem frigiditatem, qua rea­ git in ipsum ignem, ergo a partibus art. 2. Sed instabis: Quia quando duæ immediatis vel per emanationem na­ virtutes in gradibus intensis con- turæ a se. Respondetur, quod impeditur illa iunguntur, non potest ex utraque exire unica actio et unus motus, ultima pars frigefieri, id est super­ quia diversa agentia sunt, ergo ne­ addi sibi frigus propter agens con­ que unus effectus seu qualitas, v. g. trarium, v. g. ignem, quod fortius tepiditas. Ergo duæ qualitates exi­ est ad impediendum motum contra­ bunt, calor scilicet et frigus, et sic rium frigefactionis et receptionem movebitur illa superficies vel pars frigoris. Non tamen impeditur pars duplici motu contrario. illa ultima frigefacere, quando a prin­ Respondetur, quod illæ qualita­ cipio applicatur igni, quia tuno non­ tes oppositæ non uniuntur per se ad dum est totaliter destructa sua frigi­ faciendum unum effectum, sed quæ­ ditas, quam habebat. Et ita donec libet conatur suum producere. Sed destruatur ab igne, reagit per illam quia ad invicem impediuntur, ope­ et aliquo modo frigefacit, quousque rantur remisse et faciunt illam qua- calore ipso superante totaliter vin» 409 α 33. DE ACTIONE ET REACTIONE 689 catur, et tunc etiam impedietur seu agcre in invicem nisi per mixtionem. desinet frigefacere, nisi frigus ipsum Nam cum aliquid agit et repatitur instauretur per aliquam causam vin­ ab alio, illa pars, quæ repatitur, tem­ centem fortitudinem ignis, et tunc peratur et modificatur ex illo, quod Μ habet; ergo vicissim impediet ignem, ne ab illo 5 recipit et ex eo, quod calefiat, et sic numquam movebitur fit mixtio, et sic idem esset actio et reactio quod mixtio. motibus contrariis intensis. Denique, quia ignis v. g. non so­ Secundo arguitur: Quia sequuntur plura inconvenientia ex eo, quod lum resistit aqnæ contraria per camutua actio et reactio detur: Pri-10 lorem, sed etiam per suam substan. mum, quia non possent aliquid agere tiam, a qua ille calor conservatur; secundum totam suam intensionem, ergo habet maiorem resistentiam r. g. ignis non poterit agere calorem quam aqua activitatem, siquidem ut octo in aerem vel in aquam, quia resistit per calorem et per substandum agit, repatitur et per passionem us tiam. Ergo aqua non poterit per frialiqnid diminuitur, alias nihil repa- gus agere in ignem, quia maior est teretur, ergo illud minus producit, et resistentia passi quam virtus seu non qualitatem eandem. activitas agentis, quæ sola est qua­ Quodsi dicatur vinci illam diminu- litas frigoris; substantia enim non tioneni a naturali virtute agentis, et 20 agit nisi per accidentia, recipit au! sic demum producere qualitatem in- tem ratione substantiæ, et sic ra­ ( tensam, contra est, quia sic prius aget tione sui resistit. ipsum agens in partem sui, quæ repa­ Ad PRnmi inconveniens negatur titur, utpote proximiorem, quam in antecedens. Ad probationem dici·Ι· agens contrarium, et sic dum conatur 25 tur, quod quamdiu agens repatitur expellere illius ultimæ partis repassio- et aliquo modo temperatur eius vir­ nem, vel non agit in contrarium, vel tus, non poterit agere secundum to­ I illa pars movebitur motibus contra­ tam suam intensionem, eo quod mo­ riis, quia continuo repatitur a con­ dificatur a reagente, sed postea retrario et a se reducitur ad pristinam 30 moto hoc impedimento et crescente 1 virtutem. virtute vel ex nativa emanatione Secundum inconveniens est, quod vel ex causa extrinseca, tunc aget se­ idem subiectum maneret superius cundum totam suam intensionem. et inferius respectu eiusdem, siqui­ Et ad instantiam in contrarium redem eadem qualitas, quro patiendo ss spondetur, quod illa pars ultima, movetur, agendo intenditur, quia quæ repatiebatur, fortificatur et vin­ actio non est nisi a proportione ma­ cit per hoc, quod reducitur ad totam ioris inæqualitatis. suam virtutem a causa intrinseca, si Tertium, in casu, quo subiectum sit virtus nativa per emanationem, esset præditum calore ut quatuor et «o vel a causa extrinseca fortificante, si frigore ut quatuor, si aqua et ignis sit virtus extranea. Et tunc illa pars ageret in tale subiectum, uterque simul patitur intense ab uno et re­ aliquid produceret de novo, quia a- misse ab alio; contrarium enim agens geret et reageret, et non produceret, remissius agit, quando illa virtus quia neuter posset excedere illum « sui passi vel a nativa emanatione vel gradum ut quatuor, quia de calore et ab extrinseca virtute fortificatur. Nec frigore non potest haberi ultra octo repugnat, ut supra diximus, idem mo­ gradus; tunc autem sunt octo habendo veri duobus motibus contrariis, altero quatuor ex uno, et quatuor ex alio. reinisso, altero intenso, vel utroque Quartum non possent elementa « remisso, quia tunc non se expellunt. I I 44. — Ιο. λ S. ΤΠΟΜΛ, Cursus Phil. Thom., Π. vol. Phil. Nat. I. 690 PHIL. NAT. III. P. Q. V. ART. IV. Ad secundum inconveniens ne­ resistentia passiva non est tanta ia gatur, quod idem sit superius et in­ igne, quanta est activitas frigoris M ferius respectu eiusdem in eodem agendum, quia in resistentia passiva tempore, sed cum patitur, diminuitur non inultum eminet ignis, sicut in qualitas, cum vero fortificatur, ut 5 activa. Si autem sit aliquod passum, intensius operetur, iit maior, et tunc quod magis resistat passive quas non manet minor, quia vincit oppo­ agens agat active, tunc magis re­ situm. Unde numquam verificatur, tardabitur eius actio, quousque vin­ quod idem sit superius et inferius cat illam resistentiam. formaliter. 10 Ultimo arguitur : Quia si sint duo Ad tertium negatur sequi illud agentia inæqualia, unum non rea· inconveniens, quia illud agens, quod get in aliud, quia a proportione mi­ agit in subiectum calidum ut qua­ noris æqualitatis non fit actio, et tuor et frigidum ut quatuor, vel est sic illud minus non reaget. Si autem fortioris virtutis, ut possit vincere 15 æqualis virtutis sint, mutuo se im· aliquem gradum caloris, vel non. pedient. Ergo numquam dabitur reac­ Si non, tunc nihil aget, sed conser­ tio et repassio, quia semper actio est vabit calorem in illo gradu ut qua­ a proportione inaioris inæqualitatis. tuor, nec aliud faciet de novo, quia Et de igne dicit Aristoteles 2. de non est, unde faciat. Si vero est for- 20 Partibus animalium cap. 2. \ quod tioris virtutis, plus vincet de frigore numquam est frigidus, ergo saltem quam patiatur ab ipso, et in illo ignis non repatietur. Et confirmatur, quia in aliis mo­ plus, quod facit, intendet calorem et remittet frigus non ultra gradum tibus, ut locali et augmentationis, non ut octo, sed proportionaliter, ut si 25 est necesse dari actionem et repas· auget calorem ad quinque, remittet sionem. Si enim manus movet lapi­ dem, non est necesse moveri ab eo, frigus ad tria, et sic de aliis. Ad quartum respondetur in omni et quod crescit in augmentatione, actione et reactione aliquam mix­ non decrescit ex alia parte per (limi· tionem dari saltem imperfectam, id 30 nutionem ergo nec erit idem in est, ipsarum qualitatum sine cor­ inotu alterationis. ruptione substantiæ, præsertim a prin Respondetur, quod agens in®· cipio. Postea autem vel unum ex quale reagit in agens fortius, non agentibus totaliter vincit, et sic sol quatenus agens est, sed ut in potentia vitur mixtio etiam quoad qualita 35 existit respectu qualitatis contrariæ, tes, vel manent in aliquo tempera et respectu talis potentiæ agens illud mento; quod si tale sit, quod sub remissum fortius est in activitate. stantiam mutet, erit perfecta mix Sed tamen quia in agendo simpli­ tio, sin minus, erit imperfecta, solum citer aliud est agens fortius, ideo quoad qualitates. « agens minoris activitatis non agit Ad ultimum respondetur, quod simpliciter in aliud, sed agit re­ ignis in resistentia activa purificatur misse et imperfecte et in corrumpi, aquæ, quia utrumque agit per qua­ siquidem debilitatur et destruitur litates formaliter et per substantiam a fortiori agente, et talis modus radicaliter. Quantum ad resistentiam « agendi potest esse a minori acti· autem passivam, licet ignis per sub- vitate. st antiam et siccitatem resistat pasQuodsi dicas: Quomodo frigidum ut aivæ receptioni frigoris, tamen illa quatuor potest diminuere de calido 1 048 b 30. DE MIXTIONE 691 ut octo ipsum gradum octavum, (pii ceteris est perfectior, siquidem re­ ducit calidum ut octo ad calorem ut QUÆSTIO VI. septem et ut sex, ergo tollit gradum octavum! s DE MIXTIONE. Boponddur, quod licet gradus ut octo vel unio ut octo sit perfectior ceteris, tamen hoc ipso, quod per­ Quia mixtio fit per mutuam actio­ fectior est, necessario compatitur mi­ nem et repassionem, ideo valde afnus de opposito et destruit non solum io finis est mixtio actioni et reactioni, id, quod maius est, sed etiam quod Et sic agimus de illa, antequam de minus de forma opposita. Si autem rarefactione et condensatione, aliquid de ipsa compatitur, hoc ipso minus perfectionis habet. Et sic mi­ Articulus Primus. nor gradus non opponitur nec de- u struit minorem oppositum, (juin po­ QUID SIT MIXTIO, tius cum eo compatitur, cum simul ET QUOMODO FIAT. sint in gradibus remissis, sed oppo­ nitur perfectiori, ut perfectior est, et imperfectum excludit. 2> Communis et accepta mixtionis Ad id vero, quod Aristoteles dicit definitio est, quod mixto est «mide igne, quod non dicitur frigidus, scibilium alteratorum unio ». Quam intelligitur quantum ad denomina­ definitionem tradit Philosophus in tionem, sicut aqua dicitur calida hoc libro de Generat, cap. 10. 1 et etiam denominative, eo quod frigus 25 ibi D. Thomas lect. 25. 2, et communumquam potest prædominari igni, niter philosophi consentiunt. sicut calor aquæ ut ab ea denomi­ Pro qua definitione explicanda duo netur frigidus, quia semper denomi­ adverte: Primo, quod mixtio du­ natio fit ab excellentiore prédomi­ pliciter fieri potest, uno modo impronante. Bene tamen potest ignis re- 30 prie et large pro omni conjunctione cipere aliquid frigoris, alias num­ aliquorum in unum, etiamsi ex illis quam extingueretur, si oppositam non fiat unum simpliciter, quod po­ dispositionem non susciperet. tius est constipatio quædam plurium Ad confirmationem responde­ quam vera mixtio. Fit enim per tur in aliis mot ibus non semper dari 35 iuxtapositionem partium minimarum contrarium agens, a quo fiat reactio. congregatarum in unum, sicut cum Nec enim si ego proicio lapidem, ne­ diversa grana miscentur, hoc est cesse est, quod lapis habeat vim mo­ simul confuse aggregantur, ut fa­ tivant respectu mei, nec est ne- rina hordei et tritici vel alia grana cesse, quod quando aliquid augetur w minuta. Secundo modo sumitur mixagendo in alimentum, ipsum alimen­ tio stricte et rigorose, prout non solum tum habeat vim diminuendi id, a aggregantur plura per iuxtapositioquo immutatur. Et ideo non semper nem in uno loco et constipationem, sequitur in aliis motibus repassio, sed per veram unionem, hoc est re· sicut inter qualitates contrarias, quæ c sultantiam unius per se; et ad hoc ad invicem agunt ratione contra- requiritur mutatio extremorum, ut rictatis activie. non maneat unumquodque in seipso. » 328 b 22. » U HI. Append. XXIII. n. 12. 692 PHIL. NAT. III. P. Q. VI. ART. I. 1 Primo modo aliqui ex antiquis ac­ nem, quod miscibilia mutuo divi­ ceperunt mixtionem, ut refert et im­ dantur ad hoc, ut unum intret p« pugnat Aristoteles loco cit. textu 85. partes alterius, quia si extra manet, et 86. 1 Quæ tamen non est proprie poterit quidem alterare vel generare mixtio, sed aggregatio multorum, s ex illo aliquid, sed non misceri cum quia quodlibet granum vel quæli- illo. Unde quando duo liquores mi· > bet pars minima non manet con­ scentur, videmus unum dividere al· ' tinuata alteri, sed contigua et seor­ terum et permeare illud. Et Aristo­ sum separata. Mixtum autem, quod teles in textu ultimo huius cap. simpliciter est, tale debet esse eius­ io io. 3 inquit, quod oportet miscibilia dem rationis in toto et in parte, et esse terminabilia et passiva. Hoc consequenter habere partes conti­ autem, ut ait D. Thomas **, est nuas. In illa autem mixtione quæ- bene terminabile, quod est bene di­ libet pars minima conservat suam visibile in parva, sicut corpora hu­ speciem; non ergo ex illis fit mixtum, is mida, quæ idcirco sunt magis misci­ sed aggregatum, ergo neque ibi est bilia. Tertia conditio est ex parte qua­ vera mixtio. Secundo est notandum ad mix­ litatis, quod scilicet sint activa et tionem rigorose dictam quatuor re­ passiva secundum qualitates, non ita quiri conditiones: Prima pertinet ad eo tamen, quod unum prædominetur al­ substantiam, secunda ad quantita­ teri, adeo ut trahat illud ad se tam­ tem, tertia ad qualitatem, quarta quam partem, sicut fit in augmentatione, sed requiritur, quod ex utro­ ad ubi. Prima est, quod mixtio præsup- que fiat unum tertium temperatum. ponat diversas substantias, ex qui­ 25 Et ideo requiritur ista qualitatum bus fiat et tendat ad unam, quæ activitas et passibilitas, quia quando ex illis facienda est. Hoc enim est, ex elementis fit mixtum vel ex liquo­ quod dicit Philosophus loco cit. ribus, non debent manere qualitates textu 83. 2, quod oportet miscibile in toto suo vigore et cruditate, sicut existere separabile; si enim separata μ sunt in elementis, sed temperari ad non essent, non oporteret mixtio­ invicem, et sic requiritur mutua alte­ nem facere ex pluribus. Quod vero ratio, sicut explicat Philosophus loco tendant ad unum patet, quia si unum cit. textu 89. 5 et D. Thomas ibi non fierent, mixtio non esset, sed vel lect. 25. 6 aggregatio multorum vel generatio 35 Quarta denique conditio tenet se simplex unius ex alio, non mixtio. ex parte ubi, scilicet quod conve­ Quando enim elementum generatur niant in unum locum miscibilia, alias ex aliquo, non est ibi mixtio, quia non non fiet mixtio nec resultabit unum fit mixtum, eo quod non generatur ex nec dabitur mutua actio et passio, si pluribus inter se immutatis ct unitis, non applicentur localiter in uno loco. sed potius resolutis in tale elemen­ A quo autem agente fiat mixtio prætum. sert im elementorum, dicemus respon­ Secunda conditio est ex parte quan­ dendo ad argumenta. titatis. Eequiritur enim ad mixtioHis positis dico primo: Datur • c. 10. (327 b 31). • 1. c. 21. • 328 b 18. • Le HI. Append. ΧΧΙΠ. η. 12. • 328 α 28. • U III. Append. XXII. η. 8. DE MIXTIONE 693 de facto mixtio, qualis a nobis expli­ mixta, quia alias ignis violenter mo­ veretur. Sed tamen hoc fundamentum cate est. Ita Aristoteles contra aliquos an­ debile est, tum quia in terra verus tiquos, qui mixtionem negabant, ut datur ignis, qui non est mixtum, sed patet in textu 82. et 83. », ubi po­ B corpus elementale, licet non ita pu­ test videri D. Thomas 2. Et constat rum sicut in sua sphæra; ergo ex illo Ium experientia, quia videmus multa possunt mixta generari. Tum quia non ad invicem misceri, id est ex pluribus repugnat aliquam exhalationem in­ in unum tertium convenire, ut ex flammari sursum ab igne elemental! variis liquoribus, in quibus simplicia 10 et decidere in alias exhalationes aut non penitus extinguuntur quoad vir­ etiam usque ad terram, sicut fulmen. tutem, licet formæ substantiales non Quæ licet sint exhalationes ignitæ, remaneant, quod est signum mani­ tamen secum deferunt ignem, cum festissimum mixtionis. In generatione •videamus comburere et inflammare enim, quæ mixtio non est, unum u multa. Ergo non est negandum posse penitus extinguitur quoad formam ignem descendere et in mixtis ex tali et virtutem, sicut si ex terra fit ignis, inflammatione generatis virtualiter nihil de terra manet, si gutta vini manere et ad alia communicari. radat in fluvium, nihil de vino ma­ Dico secundo: Optima est definet, et ideo illa non est mixtio, sed 20 nitio Aristotelis tradita de mixtione. fimplex generatio. Ergo ut mixtio Eam acceptant communiter omnes dt, aliquid manere debet. Tum et­ philosophi, licet non defuerit aliquis, iam, quia videmus corpora aliqua qui illam reprehenderit tamquam vi­ non esse simplicia, sicut elementa, sed tiosam, eo quod traditur per æque invenitur aliquid de omnibus ele- 25 ignotum, scilicet per miscibile (tam mentis, videlicet qualitates elemen- ignotum est enim, quid sit miscibile tales. Ergo oportet, quod talium quam quid sit mixtio), et quia in corporum generatio sit mixtio, non ea circulus committitur, quia mixtio simplex generatio. Tum denique, quia definitur per miscibile et miscibile in corporibus datur mutua actio et 30 per mixtionem, reactio, ut in quæst. præc. ostensum Ceterum conclusio nostra manifesta est. Ergo oportet dari mixtionem, si­ est, quia per hanc definitionem ex­ quidem ex ista mutua reactione ipsæ plicatur natura mixtionis, ut distin­ qualitates miscentur et temperantur; guitur a simplici generatione, quæ ergo tanta potest esse corruptio, quod 35 simpliciter fit ex uno, quod corrumilla corpora non maneant in suo statu pitur, sicut cum ignis generatur ex nec cum debitis dispositionibus, et ligno. At vero in mixtione datur ge­ consequenter quod fiat aliquod ter­ neratio ex contemperatione et con­ gregatione aliquorum, quæ inter se tium ex illis, quod est mixtum. Quodsi inquiras, an omnia qua-« divisa sunt. Unde oportet fieri per tuor elementa concurrant ad compo­ modum unionis seu congregationis sitionem mixti, de hoc dicemus am­ contemperantis et coniungentis multa plius q. 11. art. 1.3 Non enim desunt, divisa in unum tertium. Unde hæc definitio preesupponit qui id negent, solum quia existimant ignem non posse descendere ad lo- « definitionem generationis substantiacum mixti, id est ad terram, ubi fiunt lis in communi, scilicet quod sit 7 1....................... — • 327 λ 34. • Z/ III. Append. XVIII. η. 2. ct 3. • 627 b 31. ------- 694 PHIL. NAT. III. P. Q. VI. ART. I. mutatio de non esse substantiali ad ruptiva nüscibilium, ut ex D. Thoma esse substantiale in materia, expli­ advertimus, alias non fieret unum ex cat autem id, in quo differt gene­ ipsis miscibilibus. Ex parte ter­ ratio mixtiva a simplici generatione mini ad quem explicatur, quod fiat non miscente neque congregante ali­ unum tertium ex illis, et non quod­ qua, ex quibus unum tertium for­ libet eorum maneat. Ex parte et­ metur. Et ideo D. Thomas in hoc iam actionis seu modi procedendi 1. libro de Generat, lect. 25. in significat ipsa unio actionem mixtifine 1 explicans hanc definitionem vam, id est quæ non solum sit uniAristotelis dicit « quod mixtio est io tiva formæ et materiæ, sed congre­ miscibilium alteratorum, corrupto­ gati va plurium miscibilium in unum. rum secundum formas, unio ». Ita­ Ex quibus colligitur, quomodo que ly unio idem est, quod actio con- mixtio differat a generatione sub­ gregativa seu factiva unius ex mul- stantiali, et quomodo illam inclu­ tis substantialiter. Et ita non signi­ dat. Differt enim a generatione sub­ ficat unionem materiæ cum forma, stantiali simplici, non a generatione quæ est communis omni genera­ substantiali communiter dicta, tioni, sed ex pluribus, quæ corrum­ quam tamquam genus includit. Addit puntur contemperationem et congre­ autem supra generationem simplicem gationem in unum. Et ideo requiritur, fieri per modum unitivi et congrequod alterentur miscibilia, non qua­ gativi, manentibus qualitatibus ad cumque alteratione, sed corruptiva medium redactis. Et quando Philo­ illorum et redigente illa ad unum sophus probat mixtionem differre a generatione, non loquitur de gene­ tertium. Sic ergo in ista definitione tria ratione in genere, sed de genera­ tione simplici, quæ est species gene­ essentialiter requisita ad mixtionem explicantur, scilicet ex parte rationis et nomine generationis abso­ termini a quo, ex quibus fiat; ex lute nominatur, sicut dispositio di­ parte termini ad quem, quid fiat; ex citur species condivisa contra ha­ parte actionis, quomodo fiat; quod bitum, cum tamen etiam detur dis­ est plene explicare mixtionem. Ex positio generica ad habitum. Nec parte termini a quo, quod non propterea negandum est dari for­ fiat ex uno tantum, quod totaliter mam substantialem in mixto, cui corrumpatur, sed ex pluribus miscibi­ qualitas temperata debita sit. Nam libus, id est in se quidem distinctis, ut docet S. Thomas 4. Contra Gent, sed in unum congregabilibus. Additur cap. 81., « forma mixti dupliciter „ alteratorum ” propter duo: Primo, intelligi potest, uno modo, ut per ut intelligatur, quod mixtio primo et formam mixti intelligatur forma sub­ per se debet fieri in qualitatibus, stantialis corporis mixti. Alio modo quæ alteratione ipsa confunduntur et dicitur forma mixti qualitas qu®· in unam virtutem seu qualitatem me­ dam composita et contemperata ex diam conveniunt. Hæc enim debet mixtione simplicium qualitatum, qu® manere in mixto, si verum mixtum ita se habet ad formam substantia­ fiat, ad distinctionem eorum, quæ lem corporis mixti, sicut se habet miscentur sine alteratione solum per qualitas simplex ad formam substan­ divisionem minimarum partium si­ tialem corporis simplicis». Atque ita mul congregatarum. Secundo, ut sig­ mixtio non ad solam qualitatem ter­ nificetur talis alteratio, quæ sit cor­ minatur, sed ad substantiam, et ita * Le III. Append. ΧΧΙΠ. η. 12. DE MIXTIONE 695 differt ab alteratione, quia non amplius dividi non possit. Secundum solum illam pnesupponit, sed etiam non, quia non est maior ratio, cur di­ substantialiter generat. Generatio au­ vidatur in istas partes quam in illas. Respondetur miscibilia corrumpi tem simplex dicitur illa, quæ vel ge­ nerat corpus simplex, scilicet elemen­ formaliter, sed manere virtualiter in » tum, vel quæ generat modo simplici, mixto ratione qualitatum. Et mixtio id est non per congregationem et tem­ fit ex miscibilibus, quæ actu existant perationem multorum, sed simpliciter in principio, quando mixtio inchoa­ corrumpendo unum et generando a- tur, non existant autem in termino, liud; sicut si gutta aquæ iniciatur in 10 quando generatur mixtum ex illis magnam quantitatem vini, non fit corruptis. Ad confirmationem responde­ ibi unum tertium ex miscibilibus, sed ei uno fit aliud, scilicet ex aqua tur mixtionem fieri per divisionem vinum. in partes minimas, nec tamen una Unde colligitur Philosophum u solum manet iuxta illam, sed agit non definisse mixtionem per aliquid in illam, quia actio et reactio facilius ignotius. Nam miscibile prius expli­ transmutat rem sic divisam et com­ cavit per suas conditiones, deinde minutam in partes minimas, et inde mixtionem per miscibile. Et similiter resultat forma mixti. Quando autem non commisit circulum, quia mi- 20 quæritur, an dividatur in omnem scibile non per mixtionem ipsam suam partem, respondetur non dividi notificavit præcise, sed per alias con­ in omnem suam partem quasi ma­ ditiones ad miscibilia requisitas, ut thematice, hoc enim est impossibile, constat ex textu; et sic potuit Ari­ cum omnis pars sit semper divisibilis, stoteles per miscibile iam aliunde ex- 25 sed solvitur in partes minimas natuplicatum mixtionem explicare. rales, in quibus scilicet conservari potest species talis corporis, ut ad invicem agant. Aliquando etiam fiet Solvuntur argumenta. in maiores partes, prout agens, a quo Primo arguitur ad probandum mix- so fit mixtio, magis vel minus commitionem non dari in rerum natura nuerit illas, et materia ipsa patiatur, argumento illo antiquorum, quia vel et ad mutuam actionem et reactionem corrumpuntur miscibilia ad mixtio­ sufficiat. nem vel non. Si non corrumpuntur, Secundo arguitur: Mixtio, quæ fit ergo non magis sunt mixta quam »5 ex elementis, non est naturalis neprius, sed solum congregantur in que violenta, ergo nulla. Non est unum, non fiunt unum. Si corrum­ violenta, quia sic non esset a na­ puntur, ergo ex illis non fit mixtio, tura ordinata ad producenda corpora quia ex non entibus non fit mixtio. mixta, nec productio inisti esset proConfirmatur, quia mixtio vel fit *> ductio rei naturalis. Non est naturalis, per divisionem partium vel per pene­ quia elementa aliqua debent extra trationem. Hoc secundum naturaliter locum suum poni, ut ex eis fiat esse non potest . Primum vero si fiat, mixtum, sicut aer et ignis debent imprimis solum mixtio erit per iuxta- descendere ad locum inferiorem, ubi positionein unius partis ad aliam; fit mixtum. Et præsertim non apdeinde vel solvitur continuum in om­ paret, quomodo mixta, quæ fiunt nem suam partem vel non. Primum intra mare ex concursu aeris et ignis esse non potest, quia quælibet pars fieri possint. Confirmatur, quia si elementa est divisibilis, et sic non potest di­ vidi in omnem suam partem, ita ut » conveniunt ad mixtionem, oportet, » 1 696 PHIL. NAT. III. P. Q. VI. ART. I. quod moveantur ad locum, in quo Ad confirmationem responde­ fit mixtio ab aliquo movente; non tur, quod elementa ex propriis non a se, quia de se unumquodque ele­ moventur ad mixtionem, bene tame, mentum tendit ad suum centrum, a causa superiori, v. g. a cœlo vel à non ad locum cuiuscumque mixti. s Deo, qui in principio produxit om­ Neque elementa intendunt formam nia mixta ex elementis. Et licet mixti, sed suam propriam generare, aliqua dicantur facta esse ex aqua quantum est de se, præsertim cum ele­ vel ex terra, non propter hoc tol­ mentum sit imperfectius quam mix­ litur, quod omnia elementa saltem tum, et sic non potest ex propria 10 virtualiter concurrant ad mixta, cum virtute intendere eius generationem etiam in piscibus, ut diximus, inveet se movere ad illam. Neque mo­ niatur calor, qui est virtus ignis, sed ventur elementa ab alio mixto, quia dicuntur fieri ex illo elemento, quod loqui possumus de primo mixto, quod magis prædominatur in tali mixto. factum est ex elementis et non sup- is De quo D. Thomas 1. p. q. 71. 1 posuit aliud prius mixtum, a quo in corpore et ad 1. moverentur elementa. Neque moAd instantias autem confirmantes ventur a cœlo, quia est causa uni- respondetur, quod elementum seversalis et remota, nec potest esse eundum se et ex propriis solum moimmediata causa omnium mixtorum, 20 vetur ad suum centrum et ad gene­ nt patet in animalibus perfectis. randum suum simile, tamen ex im­ Respondetur mixtionem esse na­ pressione causæ superioris potest aturalem utpote a natura ordinatam gere ad productionem mixti, sicut et ad naturalis entis productionem sola terra non germinat herbam nec terminatam. Nec obstat, quod alicui producit metalla, sed ex impressione elemento fiat violentia, quia hæc vio­ cœli. Et quando dicitur, quod cœlnm lentia tenet se ex parte elementi, est causa universalis et remota, et quod corrumpitur et transit in mix­ non potest in omnia mixta, respon­ tum, non autem ex parte ipsius mixti, detur, quod respectu aliquorum mix­ quod producitur. Nullum est autem torum est sufficiens causa, ut re­ inconveniens, quod in generatione spectu herbæ et metalli et similium, naturali corruptum aliquam patiatur respectu vero animalium perfecto­ violentiam. Licet enim sit violentia rum non est causa sufficiens, et ita respectu corrupti, est tamen natu­ oportuit, quod prima animalia pro­ ralis materiæ et ad bonum universi ducerentur a Deo, deinde coelum ordinata, et ita simpliciter est natu­ cum prædictis animalibus concurrit ralis mixtio, licet præsupponat ali­ ad generandum. quam violentiam ex parte eius, quod Tertio arguitur contra definitio­ corrumpitur. Nec est necesse, quod nem mixtionis: Quia unio nou est elementa omnia formaliter intrent aliquid præter relationem, ut dixi­ in quemcumque locum, ubi formatur mus in q. 6. Phys. 2 Sed relatio mixtum. Sufficit, quod virtualiter et non pertinet ad speciem generationis, per suas qualitates intrent, sicut in quæ est actio. Ergo mixtio, quæ est profundo maris invenitur calor in species - generationis, inconvenienter piscibus ad operationes vitales, qui delinitur per unionem. calor est virtus quædam ignis et po­ Confirmatur, quia mixtio differt test participari a cœlo. a simplici generatione ex parte ter1 art. unico. • Phil. nat. 1. p. q. g. art. 3. (Ill α 10). DE MIXTIONE 697 mini ad quem ecu formæ, ad quam quod uniantur per mixtionem, licet terminatur, scilicet ad formam mixti. corrumpantur, quia non uniuntur Ergo sicut generatio definitur, quod formaliter tamquam extrema compo­ est transitus a privatione formæ sub­ nentia, sed virtualiter in uno tertio, stantialis ad formam substantialem 5 quod resultat ex talibus miscibilibus in materia, ita mixtio, quæ est spe­ in unum contemperatis. cies generationis, deberet definiri, Ad confirmationem responde­ quod sit transitus a privatione formæ tur, quod mixtio est transitus de mixti ad formam mixti, non autem forma miscibilium ad formam mixti. per hoc, quod sit unio. Formaliter 10 Sed quia non est simplex transitus, enim est transitus, quia est gene- sed congregativus ex multis, nomine ratio, non autem unio, quia non unionis designatur, eo modo quo est relatio. dictum est. Bespondetur, quod ly ,, unio ” in definitione mixtionis non signi­ ficat ipsam relationem vel modum Articulus II. unitivum extremorum, sed est actio unitiva et generativa tali modo, id QUOMODO MIXTIO FIAT IN LI­ est ex congregatione miscibilium in QUORIBUS TAM EIUSDEM QUAM DIVERSÆ SPECIEI. unum, quod temperatur et congre­ e gatur ex omnibus, non autem ex uno tantum generatur. Et sic sub no­ Duplex est genus miscibilium : Quæ­ mine unionis non intelligitur unio in dam sunt ut liquores, quædam ut facto esse, quæ de formali importat elementa. In hoc art. agemus de relationem inter extrema convenien­ s liquoribus, in seq. de elementis. tia in unitatem, quam per unionem Circa mixtionem liquorum suppo­ acquirunt, quatenus ad invicem se nimus posse in illis dari mixtionem communicant. Et ideo præsupponere late sumptam, quæ fit per solam debent actionem aliquam et passio­ aggregationem partium in unum Ιο­ nem, qua unum communicetur alteri ; ί cum. Id enim manifeste constat ex­ ad talem unitatem constituendam, perientia, cum videamus aliquos li­ non quidem per aliquem modum su­ quores in se confundi. peradditum tamquam per rationem Difficultas est in duobus: Pri­ formalem, eo quod ista unitas, in mum, an inter istos liquores inter­ qua extrema conveniunt, non est s cedat propria mixtio, quæ facit uformaliter unitas modalis, sed sub­ num tertium ex corruptione eorum. stantialis vel accidentalis. Et ideo Secundo, specialiter quando miscen­ non habet pro medio et ratione for­ tur duo liquores eiusdem speciei mali modum, sed ipsam extremorum et eorundem accidentium, an possit communicationem, quæ fit per eorum w fieri vera et propria mixtio cum corentitatcs tali actione vel passione ap- ruptione miscibilium et generatione plicatas. Et ista actio sic tendens ad unius tertii. communicandum vocatur etiam uDico premo: Inter liquores divers® nio activa. Et hæc intelligitur no­ speciei habentes contrarias qualitates mine unionis in definitione mixtionis, i datur vera et propria mixtio. Conclusio est satis nota sumiturque non quidem actio uniens materiam formæ, quia hoc est commune omni ex D. Thoma 3. p. q. 77. art. 8., generationi, sed qua uniuntur mi- ubi inquit, « quodsi permisceatur ali­ gcibilia, ad hoc ut corrupta inter se quis liquor in tanta quantitate, quod unum mixtum faciant. Et ideo stat, i possit diffundi per totum vinum, to- G 98 PHIL. NAT. III. P. Q. VI. ART. II. tum fieret permixtum. Quod autem deretur alteri vino consecrato, ibi est commixtum ex duobus, neutrum desineret esse corpus Christi, cum miscibilium est, sed utrumque transit tamen utrumque consecratum sit. in quoddam tertium ex his compo­ Sequela patet, quia fit alterum nu· situm. Unde sequeretur, quod vinum 5 mero distinctum ab utroque miscibili, prius existens non remaneret, sed et illud tertium non est consecratum, liquor permixtus esset alterius spe­ quia de novo fit, ergo sub illo non ciei, puta si permisceretur aqua, sol­ manet corpus Christi. Quod a for­ veretur species vini et esset liquor al­ tiori sequitur, si aliquod vinum non terius speciei ». Et idem docet in 4. io consecratum misceatur consecrato; dist. 12. q. 1. art. 2. quæstiunc. 6. 1 tunc enim etiam resultabit unum Ratio est, quia inter liquores ha­ numero distinctum, quod consecra­ bentes contrarias qualitates concur­ tioni non fuit subiectum. Et ita runt conditiones veræ mixtionis, si­ aperte affirmat S. Thomas cit. loco quidem ex parte quantitatis cum sint 15 ex 3. parte. Quod confirmatur, quia, humida, facile possunt dividi, ut ad­ ut dicitur cap. Cum Marthæ, de ce­ vertit Philosophus in hoc 1. libro lebrat. missarum 3, quando vino con­ textu 89. 2 Similiter ex parte quali­ secrato infunditur aliud vinum, hoc tatis habent quidditates contrarias, secundum nec transit in sanguiergo sunt capaces alterationis cor- 20 nem nec sanguini co HUI iscetur; ergo ruptivæ, quia hæc fundatur in con- supponit decretalis, quod non fit trarietate qualitatum, et consequen­ mixtio ex liquoribus eiusdem spe­ ter sic possunt temperari, ut corrum­ ciei. An hoc dico secundo: Quando pantur liquores et fiat unum tertium. Circa liquores vero eiusdem spe­ coniunguntur duo liquores eiusdem ciei, qui non habent qualitates con­ speciei non habentes qualitates con­ trarias, et tamen ad invicem divi­ trarias, time non fit corruptio neque duntur et copulantur, difficultas ma­ mixtio, sed sola continuatio unius ior est. Nam ex una parte videtur liquoris ad alium, et in tali casu non fieri unum mixtum simpliciter ex dicit D. Thomas fieri aliud numero, illis, quia fit unum numero per copu­ vel desinere sanguinem sub speciebus lationem partium, sicut ex duabus consecratis, si eis miscetur aliud vinum. Prior pars, quæ est communis aquis in uno vase fit una aqua nu­ mero. Ex alia vero parte non datur thomistarum, ut asserit Mag. Nufio alteratio, cum non habeant qualitates 3. p. q. 77. art. 8. circa 4. conclusio­ contrarias, ergo neutrum alteratur nem D. Thomæ, probatur, quia ad alteratione corruptiva, quæ essentia­ mixtionem, de qua in præsenti lo­ liter requiritur ad mixtionem. Cor­ quimur, non sufficit divisio partium ruptio autem non datur de uno indi­ et continuatio earum, ut fiat mixtio, viduo in aliud, quia simile non agit sicut probat Philosophus in hoc 1. in simile, sed de una specie in aliam. libro textu 84. et 85. *, alias mixtio Item, quia alias si fieret mixtio ex esset aggregatio partium et iuxtapoduobus liquoribus eiusdem speciei sitio, et sic quando ignis aggencrat cum corruptione utriusque, sequere­ sibi alium ignem, diceretur ibi fieri tur, quodsi vinum consecratum ad- mixtio, cum tamen nullum fiat mix‘ * ' • Pa VII. COO a. c. 10. (323 b 3). c. 6. j 1. X. Do eclebr. MUsaram III c. 10. (327 b 22). 41 < i . ! DE MIXTIONE 699 Dico tertio : Quando liquores sunt tum. Quare mixtio generativa essen­ tialiter requirit alterationem misci- eiusdem speciei, sed habent qualita­ bilium, et talem, quæ corrumpat tes contrarias, potest dari vera mix­ miecibilia, ut fiat. Ergo ubi non est tio et corruptio miscibilium. alteratio et corruptio penes formam, & Et in hoc casu loquitur S. Thomas, non est mixtio; ubi autem non est quod non manebit sanguis in specie­ contrarietas qualitatum, non potest bus consecratis, si misceatur alius esse alteratio corruptiva, quia omnis liquor eiusdem speciei, qui facit, ut corruptio in contrarietate fundatur. sit aliud numero, ut patet ex verbis Ergo inter liquores non habentes io ipsius cit. loco. « Si esset », inquit qualitates contrarias, non potest fieri « eiusdem speciei liquor adiunctus, mixtio, de qua loquimur in præsenti, puta si vinum permisceretur vino, re­ quæ fit ex contemperatione et cor­ maneret quidem eadem species, sed ruptione miscibilium, sed solum po­ non remaneret idem numero vinum, terit dari continuatio unius partis is quod declarat diversitas accidentium, cum alia, ut cum aqua miscetur a- puta si unum vinum esset album et quæ nullo mixto producto, sed ele­ aliud rubrum ». Ergo ex hac declara­ mento continuato. tione colligitur, quod Hi loquitur S. Tho­ Secunda pars constat ex eodem mas de liquoribus eiusdem speciei hacontextu D. Thomæ quæst. illa 77 . μ bentibus diversa accidentia. Praeser­ cit. art. 8. Dicit enim, « quod corpus tim hoc adiuvatur ex alio loco in et sanguis Christi manet in speciebus, Quodlib. 10. art. 3. *, ubi tractans quamdiu illæ species manent eædem eandem quæstionem et impugnans numero, quia consecratur hic panis eos, qui dicebant per quamlibet gut­ et hoc vinum, unde si fiat tanta per- es tam liquoris mixtam speciebus desimixtio liquoris cuiuscumque, quod nere ibi esse sanguinem Christi, in­ pertingat ad totum vinum consecra­ quit, a quod ipsa additio non tollit tum et fiat permixtum, erit aliud essentiam dimensionis, sed variat ter­ numero, et non remanebit ibi san­ minationem eius, quæ quidem variaguis Christi ». Quæ verba procedunt w tur non solum per additionem, sed ex suppositione, quod fiat mixtio li­ etiam per divisionem. Unde si talis quoris cum liquore, et fiat permixtum, variatio sufficeret ad hoc, quod desi­ atque adeo supponendo corruptionem, neret esse sub speciebus corpus vel et non solam continuationem utrius­ sanguis Christi, sequeretur, quod per que liquoris. Et solutione ad 2. in- 35 divisionem specierum desineret esse quit, « quod permixtione facta cor- similiter, quod patet esse falsum ». nimpuntur species vel in toto vel in Quare secundum D. Thomam per ad­ parte ». Ergo supponit fieri permix­ ditionem vel continuationem liquo­ tionem corruptivam, et consequen­ rum non solvitur substantia misciter alterationem fundatam in con- «0 bilium vel specifica vel numeric», per trarietate qualitatum, non vero solam mixtionem autem solvitur, quia est continuationem specierum; de hac cum corruptione. enim non dicit, quod sufficit ad hoc, Et ex hoc PROBATUR CONCLUSIO, ut desinat ibi corpus Christi, imo quia in liquoribus eiusdem speciei oppositum approbare videtur in 4.45 si dentur accidentia opposita, raad Annibaldum dist. 12. quæst. unica tione quorum unum sit activius alart. 3. ad 3. 1 tero, sicut indicat diversus color vel 1 Pa XXII. 357 ft. ' Pa IX. C01 b. 700 PHIL. NAT. III. P. Q. VI. ART. II. acrimonia talium liquorum, tunc da­ Ad secundum dicitur, quodsi vi­ tur sufficiens contrarietas ad cor­ num consecratum misceatur alteri ruptionem in qualitatibus, et datur consecrato, potest hoc fieri dupliciter: etiam divisio partium inter ipsos li­ Uno modo, quando utraque species quores, ut videmus fieri. Ergo datur 5 vini habet easdem qualitates, v. g. quidquid requiritur ad veram mix­ est eiusdem acrimonia?, caloris etc.; tionem, scilicet divisio, alteratio et alio modo, quando habet diversa corruptio. Nec obstat, quod sint qualitates, quarum una potest alteri eiusdem speciei, quia bene potest misceri et contemperari. Primo modo unum individuum sortiri qualitates 10 est certum, quod non fit mixtio, sed oppositas alteri, ratione quarum agat continuatio unius speciei ad aliam, ad corruptionem alterius in aliud et sic non corrumpit miscibilia. Illis tertium, in quo illæ qualitates ma­ autem non corruptis non desinit esse neant temperatae, cum non solum sanguis, sicut argumentatur S. Thounum individuum, sed etiam una 15 mas, quia etiamsi dividatur et fiant pars possit agere in aliam in eodem plura individua ex speciebus vini vel individuo, ut patet in viventibus. panis, non desinit ibi esse corpus Deficiente enim alimento una pars Christi. Si secundo modo fiat, ita quod agit in aliam et consumit illam, unde inter ipsas species vera mixtio conredditur animal macilentum et tenue. 23 ficiatur tunc censent aliqui esse Ergo similiter poterit unum indivi­ probabile, quod ibi desinat esse san­ duum esse fortius altero, sicut unum guis Christi, eo quod fit unum ter­ vinum est fortius altero et per suam tium individuum corruptis miscibiqualitatem agit in illud et dissol­ libus, et super illud non cecidit vit illud contemperando in uno ter- 25 consecratio. Quod vadetur insinuare tio; tunc enim non agit simile in S. Thomas dicta q. 77. 1 et exsimile, quia dissimilia sunt secundum presse tenet Mag. Nuilo cit. 2, licet qualitates oppositas. dicat non esse certum. Existimo taEx quo patet ad rationes dubi- men non loqui in illo casu S. DocTANDi a principio: Ad primum e-30 torem, quo duæ species consecrat® nim respondetur, quod quando duo miscentur, quia licet fiat unum ter­ liquores sunt omnino similes in spe­ tium individuum, quia tamen omnes cie et qualitatibus, tunc unum non partes fuerunt consecrate, totum corrumpitur ab alio nec miscetur, remanet consecratum ratione parsed continuatur præcedenti, et sic 35 tium, sicut e converso quando divinon fit aliquid distinctum numero, ditur hostia et fiunt duo individua, sed idem numero fit maius per conti­ quodlibet retinet consecrationem, nuationem, sicut animal crescit per quia licet non fuerint consecrata ut augmcntationem. Si vero sint diver­ duo individua, quia tamen fuerunt sarum qualitatum, quæ possunt in « consecrata in suo principio, a quo unum contemperari, tunc fit mixtio dividuntur et multiplicantur, ideo et resultat unum tertium individuum retinent consecrationem. At vero si corruptis miscibilibus. Neque est ne- vinum non consecratum habens di­ cesse, quod omnis corruptio sit de versas qualitates misceatur conseuna specie in aliam, sed potest esse 45 crato, ita quod totum pervadat et de uno individuo in aliud, ut iam perfundat, in hoc casu fit alterum explicavimus. individuum ex utroque. Et cum non 1 3. p. art. 8. ■ ad hunc locum S. Thomæ circa 4. conci. DE MIXTIONE 701 sit consecratum in omnibus suis par­ quando quodlibet mixtum genera­ tibus et in se sit aliud numero di­ tur, ibi formaliter conveniant omnia stinctum ab eo, quod consecratum elementa, cum hoc vix accidere pos­ fuit, probabile est desinere in illo sit, ut in animalibus et his, quæ ge­ toto esse sanguinem; et in hoc casu 5 nerantur intra aquam, manifestum loquitur S. Thomas. Sed quia non est. Sed sufficit, quod virtutes ele­ est omnino certum, vinum illud re­ mentorum, quæ in prioribus mixtis ligiose servandum est. fuerunt contemperatæ, de uno mixto Ad confirmationem respondetur de­ ad aliud transfundantur. Et quidem cretalem solum dicere, quod vinum io ex eo, quod inveniatur in mixtis appositum speciebus consecratis non gravitas, manifestum est in illis con­ miscetur sanguini intus contento currere elementa gravia, et non so­ nec illud perfundit aut tangit, cum lum terram, sed etiam aquam, quia non sit ibi modo connatural! et ex­ alias haberent siccitatem sine aliqua tenso. Non tamen docet non mi- u humiditate, et sic non possent contisceri speciebus, ut fiat unum ter- nuari et coagulari, sed magis in pultium, quo resultante desinat ibi esse verem reducerentur, quia nimia sic­ sanguis. citas in pulveres reducit. Alia autem duo elementa, scilicet ignis et aer si etiam concurrunt in mixto, quia si Articulus III. terra et aqua concurrunt, oportet, quod concurrant contemperata et QUOMODO FIAT MIXTIO INTER alterata. Non possunt autem alteELEMENTA ET QUOMODO " ‘ rari, ita ut temperentur, nisi a suo MANEANT IN MIXTO. 25 contrario, quia si frigus aquæ v. g. rilïï est in summo, non poterit temperari De elementorum mixtione duæ a calore modico, sed a concursu possunt esse difficultates: Pri- alterius caloris summi, qualis est in ma, an vere omnia quatuor elementa igne. Si enim esset calor modicus, misceantur, ita quod ex illis compona- w consumeretur a frigore summo, non tur mixtum; secunda, quomodo di­ antem temperaretur. Ut ergo ex ele­ cantur manere elementa in mixto mentis fiat temperatio mixtorum, nevirtualiter, et non formaliter, et quid eesse est omnia elementa concurrere, sit virtualiter manere. si duo concurrunt ut terra et aqua De primo disseruit Aristoteles in as propter gravitatem mixtorum et coahoc libro 2. cap. 8. textu -19. ubi gulationem, quæ elementa commu­ ostendit omnia elementa esse in quo­ niter dominantur in mixtis, ut infra libet mixto et ad illud concurrere. dicemus ex D. Thoma. Si quæ enim Et quidem quod omnia elementa mixta ascendunt, ut quædam me­ possint esse in quolibet mixto seu « teora ignita aut etiam vapores, hoc concurrere ad illud, iam supra 8 di­ non fit ex propria earum natura, sed ximus ostendendo, quomodo etiam ex virtute solis elevantis vel ignis ignis possit ad constituendum mixtum deferentis. Unde vapores relicti suæ concurrere. Quod vero de facto in naturæ resolvuntur in aquam, sicut omni mixto inveniantur omnia ele- « etiam aves, licet virtute vitali volare menta, asserit Aristoteles cit. loco, possint, tamen naturali pondere deQuod non est intelligendum ita, ut cidunt. ' 334 b 31. ’ 693 a 40. 702 PHIL. NAT. III. P. Q. VI. ART. III. Secunda difficultas longior est plu­ q. 1. 3 Tum specialilcr, quia forma· raque habet explicatu difficiliora. elementorum non possunt simul acNam cum mixtio fiat ex substantia tuare eandem materiam, quia pe­ elementorum et qualitatibus, dubi­ tunt qualitates contrarias in summo, tatur tam ex parte formarum sub­ atque adeo non possunt compati ia stantialium quam ex parte qualita­ eadem parte materiæ. Quodsi sunt tum, quomodo fiat mixtio. Ex parte in diversis partibus, quarum quælibe quidem formarum dubitantur duo: habet diversam formam elementi, Primum, an formæ elementorum sub­ non dicetur mixtum, sed congregastantiales formaliter maneant in mix­ io tum ex pluribus partibus habentibus to; secundo, an dato, quod formali- diversas formas specie, quod non est ter non maneant, an maneant vir­ facere unum mixtum per se. tualiter et per modum gradus, sicut Similiter etiam non possunt ma­ vegetativnm et sensitivum in anima. nere istæ formæ imperfecte, tum Ex parte vero qualitatum simi­ is quia formæ substantiales non pos­ liter dubitantur duo: primum, an sunt intendi et remitti, sed vel tota qualitates elementorum maneant in forma est in materia vel nihil. Si mixto formaliter vel solum virtua­ autem non remittuntur, ergo vel ma­ liter ratione alicuius tertiæ qualita­ nent integræ vel sunt alte, et non tis ex illis resultantis. Secundo, an 20 ipsæ formæ elementorum. Ponere ehoc sufficiat, ut dicantur elementa nim aliquas entitates, quæ sint prin­ cipia formarum, et non formæ ipsæ, manere in mixto. Ab PRIMAM DIFFICLTLTATEM RE­ omnino absurdum est, cum ad com­ positum naturale solum concurrant SPONDETUR certum esse, quod in mixto non manent actu formæ substantiales 25 tamquam extrema materia et forma, non autem alia entitas, præterquam elementorum. . Est communis fere omnium philo­ quod totum hoc est ponere plure· sophorum, licet Avicenna 1 senserit formas substantiales, licet imperfec­ manere formas elementorum sub­ tas, in eadem materia, et sic inciditur stantiales integras in mixto, qualita­ 30 in idem inconveniens. Quare ex sub­ tes autem ad medium reduci. Aver- stantia elementorum sola materia roes 1 2 autem dixit manere easdem manet in mixto formaliter, form® formas elementorum, sed non per­ autem miscibilium corrumpuntur; fectas et integras, sed remissas et ideo enim alterantur miscibilia, ut imperfectas. Nihilominus oppositum 35 corrumpantur. Et sic explicavit Di­ constat ex D. Thoma 1. p. q. 76. art. 4. vus Thomas in hoc libro 1. lect. 25. ad 4. et 2. Contra Gent. cap. 58. et in fine4*,definitionem mixtionis, quod communiter omnes sequuntur, de qui­ sit « miscibilium alteratoruin et se­ bus videri potest Mag. Bafiez in hoc cundum formam corruptorum unio’. 1. libro de Generat, cap. 10. q. 2. « Nec Aristoteles umquam docuit mi­ Ratio est tum generalis, quia plu­ scibilia manere actu in mixto, sed res formæ substantiales non possunt in potentia et virtualitate, quod ex­ esse in eodem composito, quia alias plicat ratione qualitatum suarum, in non esset per se et simpliciter unum, quibus tamquam in virtute formæ ut probabitur in libris de Anima, 45 continentur, ut infra 6 dicemus. 1 5 * 4 • 1. Sufllc. c. 10. 1. de Generat, com. 90., 3. de Cœlo com. 67., in cpiL Metaph. tract. 1. art. 3. Le III. Append. XXIII. n. 12. 705 a 7. DE MIXTIONE 703 Nec obstat, quod secundum hanc qualitatum, sed etiam virtualitate doctrinam ex duobus elementis aut substantiali ratione graduum, quia ei tribue poterit fieri mixtum, et non forma substantialis mixti continet requiritur, quod semper concurrant formam elementorum per modum omnia quatuor, quia illud, quod habet gradus, sicut anima continet vegetaaliquam qualitatem in summo, etiam tivum et sensitivum. Caietanue vero poterit temperari per reactionem a 1. p. q. 76. art. 4. 2 et alii thomistæ minori qualitate, v. g. frigidum aquæ, tenent formam mixti non continere quod est summum, poterit temperari substantialiter formas elementorum a calido aeris, quod est excellens, virtuali illa continentia, sed solum vel ab alio minori ; et sic fuit funda­ accidentali et ratione qualitatum ele­ mentum, quod Aristoteles et nos mentarium, ut postea dicemus. ante posuimus omnia quatuor ele­ Fundamentum Scoti est, quia menta esse necessaria in mixto. etiam antecedenter ad mixtionem Respondetur enim, quodsi elemen­ 15 qualitatum forma ipsa substantialis tum habens calorem in summo, pa­ est essentialiter forma mixti, ergo titur ab opposito, quod non est etiam essentialiter est ex formis elemento­ in summo, licet primo congressu re­ rum et continet illas. Mixtum enim patiatur et contemperetur, non ta­ ut mixtum continet virtualiter miscimen sistit in illo temperamento, sed 23 bilia, ex quibus est, alias esset corpus ulterius procedet usque ad vincen­ simplex. Ergo cum antecedenter ad dam illam qualitatem minorem, eo qualitates detur ista forma mixti et quod illa qualitas in summo habet corpus mixtum, antecedenter ad qua­ activitatem fortiorem emanantem litates datur virtualis continentia elecontinuo a natura, et per illam con­ 25 mentorum. Deinde, quia qualitates tinuam emanationem vincet repas- et formæ elementorum pereunt, et id, aoneni minoris et remissioris quali­ quod de illis manet, est in gradu ita tatis. Unde ut redigatur avi tempera­ imperfecto quantum ad qualitates, mentum et mixturam permanentem, quod nullo modo potest virtualiter oportet, quod alia qualitate etiam 30 continere ipsam formam elementi, summa habente similem emanatio­ siquidem qualitas mixta et temperata nem a natura resistatur illi vel sup­ non est virtus elementi. Ergo non pleatur a causa universali, id quod potest elementum manere in mixto deberet fieri ab elemental!, quod est virtualiter ratione qualitatum, siquirecidere in idem, illa enim virtualiter jb dem qualitates, quæ manent, non est tale elementum. Quare si duo sunt virtutes elementorum, sed de­ elementa concurrant ad aliquod mix­ ficientes ab illis, ergo solum pos­ tum, oportet alia duo opposita con­ sunt contineri elementa in mixto vir­ currere, ut temperamentum perma- tualiter ratione gradus substantialis. nenter fiat ex utraque. ** J Quodsi sufficit retinere qualitates ele­ mentorum debilitatas et in statu im­ ClBCA SECUNDAM DIFFICULTATEM dissensio est inter Scotum et Oaieta- perfecto, ut dicantur elementa ma­ num aliosque thomistas. Nam Scotus nere in mixto, posset aqua, quando in 2. dist. 15. quæst. unica 1 videtur calefit, dici mixtum, quia retinet concedere, quod formæ elementorum 45 omnes quatuor qualitates, licet in manent virtualiter in mixto, non so­ statu imperfecto, scilicet calorem, lum virtualitate accidentali ratione quia calefit, et aliquid frigoris, quia ■ Π. 563. n. 616. • Le V. 227. n. XX · 704 totum non expellitur, et humidum in seu miscibilibus corruptis resultat, et gradu excellenti cum aliqua siccitate quia fit ex corruptione illorum, non tum naturaliter habita tum ab igne continet ea per modum gradus, con­ augmentata. tinentia substantiali, sicut neque liFundamentum vero sententiæ 5 quor mixtus liquores, ex quibus mi­ Caietani ex eo desumitur, quia si scetur, sed solum illa forma, quæ re­ daretur in forma mixti continentia sultat ex talibus miscibilibus, conti­ illa substantialis elementi, oporteret, net virtualiter et radicaliter quali­ quod mixtum haberet gradum ele- tates illas, quæ erant in elementis mentalem, sicut anima habet gra­ 10 seu miscibilibus, et hoc modo dici· dum vegetativum, ita quod natura tur continere virtualiter accidentamixti esset principium operationum liter elementa, non virtualiter sub­ propriarum mixti et operationum stant ialiter. propriarum elementalium ratione Ad secundum respondetur, gradus elementalis, sicut ratione gra­ quod formæ elementorum pereunt in dus vegetativi operatur anima ea, substantia et manent in virtute seu quæ sunt propria naturæ vegetantis; qualitate, non quod maneat eadem vere enim et proprie nutritur, ge­ qualitas numero, sed quod succedat nerat etc. Et sic lapis v. g. ratione aliqua similis a primis miscibilibus gradus elementalis deberet ignire aut derivata. Et cum instatur, quod illa quali­ madefacere sicut aqua, quod nequa­ quam habet; ergo non habet gradum tas sic derivata non est virtus ele­ illius elementi, siquidem non habet menti, sed mixti, cum sit modifi­ operationem. Prœterea, vel contine­ cata et temperata, respondetur esse ret mixtum per modum gradus omnes virtutem elementi non in statu per­ formas quatuor elementorum vel so­ fecto, sicut est in ipso elemento, sed lum alicuius determinati elementi. Si cum aliqua modificatione, sicut ali­ omnium, deberet omnium operatio­ quid ab elemento derivatum, eius­ nes exercere, quæ tamen ob sui con­ dem tamen essentialis rationis cum trarietatem se impedirent, sicut ob ipsa virtute elementi. Si enim habe­ gradum ignis deberet ignire, ob gra­ ret illam in summo, haberet illam dum aquæ infrigidare et humectate, per modum ultimæ dispositionis ad etc., quod est contra experientiam. elementum, et sic non esset virtus Si alicuius tantum elementi, ergo participata, sed propria ipsius ele­ iam virtualiter contineret reliqua e- menti. Quia tamen est ab elemento lementa sine continentia substan­ ipso derivata, licet modificata iuxta tiali virtuali; atque adeo bene stat naturam mixti, dicitur virtualiter conaliqua elementa contineri in mixto, tinere elementum, sicut multe qua­ et non ratione gradus substantialis. litates, quæ a cœlo participantur in Idem ergo dicetur de omnibus ele­ inferioribus, ut lux vel alias similes, mentis. Denique, elementum non est participative sunt qualitates ccelealiquid commune respectu mixtorum, stes, licet non in ea perfectione, qua sicut vegetativum aut sensitivum in cœlo sunt. respectu animalium, sed elementa Quod vero additur, quod hoc sunt corpora condivisa contra mix- 45 modo posset unum elementum dici tum; ergo non potest contineri ele­ mixtum, quando participat omnes mentum in mixto tamquam gradus. qualitates elementales, negatur con­ Ad primum fundamentum sequentia, quia quamdiu tale ele­ Scoti respondetur ante qualitates mentum non corrumpitur, licet dis­ dari formam mixti, quæ ex elementis ponatur per qualitatem alterius ele- DE MIXTIONE 705 etiam pugnare et contrariari inter se, sicut in corpore animalis con­ trariai qualitates pugnant et agunt ad invicem. Ergo signum est formaliter manere qualitates elementales. Denique, si istæ qualitates non es­ sent formaliter in mixto, neque es­ ClECA TERTIAM DIFFICULTATEM aliqui existimant, qualitates elemen­ set formalis contrarietas, et conse­ torum non manere formaliter in quenter non corrumperetur mixtum mixto, sed virtualiter ratione alicuius 10 ex causa intrinseca, siquidem corI qualitatis mixta seu mediæ virtua- ruptio accidit penes contraria, quæ . liter continentis illas extremas. Et mutuo in se agunt. Una autem qua­ I hoc ideo, quia forma mixti substan- litas ex omnibus conflata non agit I tialiter est una, ex corruptis misci- in seipsam, ut se corrumpat. Ergo si ! bilibus consurgens ; ergo debet 0,0 ------ ei ia ab intrinseco corrumpuntur, ab in­ I correspondes tamquam propria una trinseco habent contrarietatem et I qualitas etiam mixta. Quod etiam consequenter qualitates elementorum ridetur asserere Aristoteles in hoc formaliter, quia in illis solum contra­ I 2. libro textu 48. 1 dicens, quod rietas ista exercetur. I ei calido et frigido fit unum me- « Ad oppositum fundamentum dium, quod non est alterum illorum respondetur non debere formæ mixti « simpliciter. corresponded unam qualitatem, sed Nihilominus oppositum dicen­ sufficere, quod correspondeat una dum est manere scilicet in mixto proportio et temperamentum plurium formales qualitates elementorum, v. g., 25 qualitatum, eo quod ex earum tempe­ formalem calorem vel formale frigus, ramento consurgit mixtum, et ideo redactas tamen ad mediocritatem. retinet illas ad mediocritatem redac­ I Itaque cum frigidum et calidum mi- tas. Quia tamen forma mixti est I scentur, utrumque amittit intensio- una, poterit etiam sortiri aliquam I nem suam, quod pertinet ad modum, 30 qualitatem, quæ una fit, v. g. ali­ fed non amittit substantiam suam, quam virtutem activam, sicut mag­ wilicet rationem ipsam caloris et fri- nes attrahit ferrum, vel aliquem co­ I goris, sine illa tamen perfectione et lorem proprium ipsius mixti aut excellentia intensionis. Et sic censet aliquid simile. Sed istæ qualitates S. Thomas 1. p. q. 76. art. 4. ad 4.: 35 consequuntur formam mixti, non ex «Manent»,inquit, «qualitatespropriæ earum temperamento mixtio fit. elementorum, licet remisse, in quibus Ad testimonium Aristotelis est virtus formarum elementalium ». respondetur Aristotelem non dicere, Et q. 5. de Malo art. 5. ad 6. 2 in­ quod ex calido et frigido fit unum quit, » quod ita contrariæ sunt quali- c. 7. (334 b 13). • Pa VIII. 307 1. dc Generat, ct Corrupt., tract, de Itorefact. et Condensât. q. 1. n. 137. • PhU.nat. 1. P- a· 15· ert- 3· <324 b 4>* 714 PHIL. NAT. III. P. Q. VII. ART. I. Phys. 1 Nos autem in præsenti loqui­ iuxta doctrinam a nobis tradita 6. mur de lineis et punctis, quæ sunt Phys. q. 20. art. 2. 2 et 3. », quod in actu; et de his dicimus non esse punctum afficit partem line® non tot in maiori quantitate et in mi­ adæquate, sed inadæquate, quia non nori, nec unam posse correspondere s proportionantur adæquate pars di­ adæquate multis. visibilis et punctum indivisibile, et Ad argumentum ergo factum re­ idem est de aliis indivisibilibus re­ spondetur aquam rarefactam plura spectu suarum partium. Quia ergo puncta et indivisibilia habere quam quodlibet punctum afficit aliquid de antea, non tamen plures partes, sed io parte, quia immediate post punc­ maiorem explicationem et dilatatio- tum sequitur pars, quæ divisibilis nem earundem partium. Explicatio est, et non adæquatur illi, in hoc enim et extensio partium quoad lo­ potest esse magis et minus, ut vide­ cum fit per novam terminationem licet illa entitas divisibilis, qu® affiquantitatis, et consequenter per ad­ citur immediate ipso puncto, afficia­ ditionem indivisibilium et punctorum, tur magis vel minus inadæquate. quibus fit nova terminatio et extensio Si enim non totaliter et adæquate quantitatis ad locum, quia, ut statim illi correspondet, utique nec indivi­ dicemus, eadem pars, quæ nectitur sibili et unico modo correspondet, unico indivisibili cum alia, potest sed potest plus vel minus correspon­ pluribus connecti, eo quod indivi­ dere. Quare quando quantitas ra­ sibile inadæquate correspondet parti, refit, non est necesse addere plures et non adæquate, ideoque locum ha­ partes, ut dictum est, sed plura bet, ut pluribus indivisibilibus cor­ puncta, quia pars, quæ corresponrespondent eadem pars. Et tunc di­ débat inadæquate uni puncto, fit citur dilatari, cum pluribus indivisi­ correspondens pluribus, et sic laxa­ bilibus explicatur extensio partis in tur. Quando autem addensatur, fit loco, tunc autem contrahitur, quando illa pars correspondens inadæquate unico indivisibili vel paucioribus con- uni puncto, cum tamen possit cor­ nectitur. Et ita non est bona conse­ respondere pluribus. Et ideo non pe­ quentia : Sunt plura indivisibilia, ergo netrantur illæ partes, quia ad pene­ plures partes, sed: Vel plures partes trationem requiritur, quod existenvel maior explicatio earundem erga tibus pluribus partibus distinctis se­ cundum diversa indivisibilia, secun­ locum. Ad confirmationem responde­ dum eadem ponantur sub eodem tur in condensatione comprimi partes, spatio. Sed si minuuntur puncta seu non penetrari, nec occupare locum indivisibilia et partes reducuntur, ut alterius quantitatis totalis, sed locum sint sub paucioribus punctis, tunc di­ sibi adæquatum et commensuratum cuntur comprimi seu addensari. Nec iuxta partium dispositionem. Quo­ tamen penetrantur, quia numquam modo autem compressio partium in- sub diversis punctis vel indivisibi­ telligatur sine penetratione, cum par­ libus existens in eodem spatio po­ tes, quæ ante diversum spatium oc­ nuntur, quod ad penetrationem re­ cupabant, modo occupent unum, dif­ quiritur. Penetratio enim exigit, quod ficile intelligitur. Sed omissis aliis plures partes in actu, id est termiexplicationibus probabilius videtur natæ diversis indivisibilibus, ponan­ 1 Phil. nat. 1. p. q. 20. art. 2. (122 b 33). • 424 b 41. • 429 a 35. DE CONDENSATIONE ET RAREFACTIONE 715 tur sub eodem spatio, non autem pe­ densitas in habente partes compres­ netratio fit per hoc, quod partes, sas; ergo non provenit a qualitate quæ antea habebant plures termina­ illa partium dispositio seu positio, tiones, modo habeant unam et fiant sed supponitur. Tum quia posita ista partes quasi in potentia. Unde dicit 5 dilatatione partium sive alia quali­ Philosophus 4. Phys. textu 84. \ tate intelligitur sufficienter rarefac­ quod rarefieri est, quod magna di­ tio, ad quid ergo illa qualitas de­ mensio, quæ prius erat in potentia, servit! Dilatatio enim per situatiofiat in actu, quod utique intelligitur nem vel positionem partium in loco de dimensione quoad terminationem 10 sufficienter intelligitur. Tum denilocalem, quod fit per puncta et in­ que, quia si extensio in loco est mo­ divisibilia. dus et proprietas quantitatis, non Secundo arguitur ad probandum, indiget qualitate, ut ab illa dimanet. quod rarefactio et condensatio per Bespondetue ad principale arse primo terminentur ad quantita-15 gumen tum negando assumptum, tem, non ad qualitatem. Nam ra­ Ad primam probationem dicimus no­ rum definitur, quod habet parum mine dimensionum rari et densi non de materia sub magnis dimensioni­ intelligi ipsam quantitatem secun­ bus, densum vero e contra. Ubi nulla dum se, sed secundum commensuramentio fit qualitatis, sed solum di- 20 tionem ad locum, quam eadem quan­ mensionis; dimensio autem, sive in titas variare potest secundum densi­ ordine ad totum sive in ordine ad tatem et raritatem. Ceterum raritas locum, ad quantitatem pertinet vel ipsa et densitas non consistunt in saltem ad situm. Deinde, quia vide­ hoc, quod de facto quantitas sit ita mus per rarefactionem magis expli- & extensa et situata (hoc enim est cari seu extendi quantitatem quoad effectus illius, et in corpore Christi locum, ergo acquiri debet nova quan­ in Sacramento datur densitas, et non titas. Nam extensio quoad locum est situatio in loco), sed consistit in tali propria passio et modus quantitatis, dispositione partium, quæ petit ilergo nova extensio ad locum novam w lam situationem pro effectu. Et ita requirit quantitatem. Denique, quia licet non fiat mentio qualitatis in alias quantitas susciperet magis et definitione rari et densi explicite, inminus, siquidem eadem quantitate telligitur tamen implicite, quia idem existente magis vel minus explicat est dicere: Earum est, quod habet partes substantiæ, sicut intensio al-35 parum materiæ, ac dicere, quod est bedinis consistit in hoc, quod magis dispositum habere parum materiæ vel minus se explicat in actum et ra­ sub magnis dimensionibus. Quomodo dicatur in materia. Imo sicut in­ autem in speciebus Eucharistie de­ tensio non acquiritur nisi acquisito tur rarefactio et addensatio, cum novo gradu ex parte qualitatis, ita <0 nulla ibi sit materia, respondetur non nec rarum et densum sine nova esse ibi substantiam formaliter, sed suppleri in quantitate, quatenus per parte quantitatis. Confirmatur, quia sine aliqua separationem gerit vices substantiæ. Ad secundam probationem dicitur qualitate ponitur rarum vel densum, ergo superline qualitas ponitur. J.n- 45 extensionem ad locum esse propriam tecedens constat, tum quia ista qua- passionem quantitatis, sed quod sit litas raritatis non suscipitur nisi in tanta vel tanta, accidit illis, et per subiecto habente partes dilatatas, et aliquam qualitatem disponitur. Ne­ ' c. 9. (217 II 26). 716 PHIL. NAT. III. P. Q. VII. ART. I. que est necesse, ut detur maior ex­ Ad secundam probationem dicitur, tensio, quod addatur nova quantitas, quod posita dilatatione partium sicut etiam ut grave moveatur ve­ quoad situm intelligitur raritas « locius circa finem quam in principio, densitas præsuppositive, quia quali­ non indiget additione gravitatis, ita 5 tas, quæ est raritas, est causa illiu» quælibet quantitas ut diversimode dilatationis et situationis partium, extendatur et situetur erga locum, quæ est effectus eius. Si tamen ali­ Illi non indiget additione quantitatis et quando detur ista situatio sine tali partium, licet qualitas aliqua detur qualitate, non erit raritas formali», sic disponens partes, ut novis indi- io quæ est dispositio partium ordinata visibilibus correspondeant, ita quod ad conservationem vel corruptionem, magis laxentur vel minus. sed erit aliquid pertinens ad situatioAd tertiam probati&nem dicitur nem partium ex motu locali consecu­ quantitatem non suscipere magis vel tum sine formali raritate, ut supra1 minus per hoc, quod fiat illa maior w expositum est. vel minor extensio, sed raritatem Ad tertiam probationem dicitur, ipsam vel densitatem suscipere magis quod licet extensio ad locum sit pas­ vel minus. Ipsa autem quantitas in sio quantitatis, tamen quod sit tanta ratione ordinandi partes extra partes vel tanta, est accidens et pertinet ad non radicatur magis vel minus in 20 qualitatem, quatenus conducit ad subiecto, ut illa maior vel minor ex­ temperamentum partium, ut melius tensio fiat. Quantitas enim in ra­ conserventur vel corrumpantur. Nec tione quantitatis non potest magis esset repugnans dicere, quod qualitas radicari in eadem parte subiecti ne­ sit passio quantitatis, sicut patet in que accipere aliud augmentum quam 25 figura, licet raritas et densitas in corpenes additionem partium, quæ non poribus inferioribus, quatenus fiunt est intensio, cum non fiat in eadem ex mixtura primarum qualitatum, parte subiecti, sed in diversis, alias non possit sequi immediate ad quan­ penetrarentur illæ partes. Rarefactio titatem, sed mediantibus primis quaautem, quæ magis dilatat partes, 30 litatibus. non facit magis radicari et perfici Si quæras, an rarefactio requi­ quantitatem in subiecto, sed facit rat motum localem, quo fiat illa magis radicari ipsam raritatem, quæ maior extensio loci, præter altera­ est qualitas, et in ordine ad locum tionem, qua fit raritas ipsa, affirdilatari quantitatem. 35 mant Conimbric. hic 1. de Gene­ Ad confirmationem responde­ rat. ad cap. 5. q. 17. art. 5. Ceterum tur negando antecedens. Ad primam non est necesse ponere motum lo­ probationem dicitur raritatem non calem distinctum ab ipsa altera­ Hill subiectari nisi in habente partes di­ tione, sed hoc est in commune omlatatas, non ante ipsam raritatem, « nibus motibus seu mutationibus, quæ sed per ipsam, sicut anima dicitur terminationem quantitatis attingere actus corporis organici, quod tamen vel variare possunt, quod habent per ipsam animam et corpus est et vim producendi aliquod ubi non di­ organicum. Nec tamen raritas petit recte et per se sicut motus localis, partes esse dilatatas actu, sed solum « sed consecutive et mediate, prout aptitudine, sicut in corpore Christi ubi sequitur ad extensionem quanti­ in Sacramento habet raritatem et tatis, sicut generatio substantiæ pro­ densitatem sine situatione in loco. ducit ubi mediate, quatenus generat 711 b 20. DE CONDENSATIONE ET RAREFACTIONE 717 Confirmatur : Probabile est Deum substantiam in loco, et augmentatio producit ubi, quatenus addendo quan­ posse ponere unum corpus in di­ titatem ponit illam in loco, et simi­ versis locis stante eadem densitate. liter id habet illa alteratio, quæ la­ Ergo etiam poterit ponere illud in xat vel contrahit partes quantitatis. e loco immediato sibi, et tunc conti­ Quare non est necesse assignare ter­ nuabitur cum eo et erit maius, quia minum a quo localem, qui deseritur, occupabit plura loca, et sine addi­ quin non acquiritur locus seu ubi per tione quantitatis, quia est idem cor­ motum localem, qui deserat unum pus, et sine rarefactione, quia relocum et acquirat alium, sed per io tinet eandem densitatem, actiones variantes terminationem Confirmatur secundo, quia Deus quantitatis, quæ mediate acquirunt fecit Evam ex costa Adami, non ubi, non destruendo antiquum abso­ per rarefactionem (sic enim non es­ lute et totaliter, sed addendo novum, set similis carnis et ossium, si ita destruunt tamen antiquum quoad u raresceret), neque ex materia alia adterminationem, quam ante habebant, iuncta, quia hæc debuisset esse maior quam costa Adami, atque adeo ex illa potius diceretur facta Eva quam Articulus II. ex costa. Ergo etc. 2o Oppositam sententiam tenet S. Tho­ DTBUM SINE RAREFACTIONE ET mas 1. p. q. 92. art. 3., ubi inquit: SINE ADDITIONE QUANTITATIS α Dicere materiam multiplicari abs­ POSSIT ALIQUID FIERI MAIUS que rarefactione est dicere contradic­ ALTERO. toria esse simul, scilicet definitionem 25 absque definito ». Et in 2. dist. 18. Aliqui affirmant citaturque pro q. 1. art. 1. * contra Magistrum Sen­ ea sententia Durandus in 2. dist. tentiarum et alios affirmat, quod est 18. q. 1. n. 9., Magister Sententia­ inintelligibile sine additione materiæ rum ibi (2. dist. 18. cap. 4.), Henri- seu quantitatis fieri aliquid maius cus 1 et alii. Et sumitur funda-so nisi per rarefactionem. Et D. Thomentum ex dictis art. præc., quia mam sequuntur plures, qui videri rarefactio est motus ad qualitatem, possunt apud Conimbric. 1. de Ge­ non ad quantitatem vel extensio­ nerat. ad cap. 5. q. 18. art. 1. et Eu­ nem ad locum nisi ex consequenti. bio ibid, in tract, de Condensat. Ergo poterit Deus sine rarefactione 35 q. 3. n. 162. Intelligitur autem hoc extendere quantitatem in loco et de rarefactione tam secundum qua­ eam magnam facere, neque addi­ litatem quam secundum situm seu tis partibus quantitatis neque ad­ positionem loci, ut statim dicemus. Et probatur, quia implicat indita qualitate rarefactiva. Nam sicut materia est in potentia ad magnum maius quam antea. Unde D. Thomas situm, ut illam situâtionem petat, ac locis supra cit. in raro et denso non proinde separari posse illam situa- nominavit qualitatem, sed solum di­ tionem ab illa qualitate, respondent, mensiones, quod pertinet ad situm, quod qualitas illa necessario connotât alias eius ratio non concluderet, δύ­ illam partium situationem et sine ο licet quod esset ponere definitionem illa intelligi nequit, sicut nec effec­ sine definito, siquidem definitio ra­ tus albi sine albedine, alias posset ritatis, ut est qualitas, non est habere manere densitas, quæ est qualitas, actu partes materiæ sub magnis di­ corpore ipso situaUter rarefacto et mensionibus, sed habere dispositiolaxato, quod repugnat. Non autem s nem seu aptitudinem ad magnas di­ repugnaret, si hæc situalis extensio mensiones sub parva materia. inveniri posset sine raritate, quæ Ad rationes dubitandi in oppo­ est qualitas; hæc enim sola contra­ situm: Ad primam respondetur rariatur densitati. refactionem alterativam esse motum Sed contra hoc urgeo, quia ex­ 1 ad qualitatem, et ideo sine illa non DE NUTRITIONE ET AUGMENTATIONE 719 inveniri, rarefactionem autem non al­ quia costa fuit primum, mediante terativam posse sine qualitate in­ quo reliqua materia pertinuit ad veniri, non tamen sine dilatatione formationem mulieris, sicut licet em­ aliqua situali, quæ connaturaliter exi­ bryo accessione novæ materiæ cregit qualitatem, non essentialiter. Ideo- 5 scat et fiat in debita quantitate, non que sine rarefactione saltem situali tamen dicitur fieri ex materia acce­ vel additione partium non poterit dente, sed ex semine et prima ma­ fieri aliquid maius, bene tamen sine teria, quæ se habet ut fundamentum qualitate. Et quando dicitur, quod formationis totius corporis. materia est in potentia obedientiali 10 ad magnum et parvum sine raritate, negamus antecedens, quia non solum QUÆSTIO VIII. raritas est medium naturale, sed etiam essentiale, loquendo de raritate non DE NUTRITIONE solum ut est qualitas, sed etiam ut u ET AUGMENTATIONE. est situs, ut dictum est; est enim pertinens ad ipsam definitionem rari, ut S. Thomas dicit habere magnas di­ Agimus de his motibus in præ­ mensiones cum parva materia. senti, non quatenus ab anima sunt Ad primam confirmationem 20 et proprie competunt corpori ani­ respondetur illam opinionem a nobis mato, sic enim ad libros de Anima non admitti, ut ostendimus 4. Phys. spectant, sed prout fiunt cum aliqua q. 16. * 1 Sed ea data, non concessa, generatione vel corruptione, et sic respondetur, quod si idem corpus communiter se habent ad ipsam agponeretur in duplici loco immediate e generat ionem. ita, quod non solum esset contiguum, sed continuum, hoc ipso re­ duceretur ad eundem locum, et non Articulus Primus. occuparet maiorem, quia esset con­ tinuum sibi ipsi, nihil autem sibi » QUID SINT AUGMENTATIO ET ipsi continuatum facit additionem. NUTRITIO ET QUOMODO DISTIN­ GUANTUR. Si autem esset contiguum, et non continuum, esset duplex superficies, et non una, et sic non esset eadem Duo hæc in præsenti tractamus, quantitas, sed divisa utpote duplici s quia inter se valde affinia sunt, quid superficie terminata, unde non facit sint augmentatio et nutritio et quo­ maiorem rem, sed quasi duplicem. modo distinguantur. Ad secundam confirmationem respondetur costam Adami fuisse æDe essentia augmentationis dificatam in mulierem per accessio­ 1 ET NUTRITIONIS. nem novæ materiæ vel factæ per Circa primum supponimus defi­ creationem de novo vel per conver­ sionem alterius, ut censet D. Tho­ nitiones nutritionis et inquirimus, mas locis cit. Et ad re plicam re­ an talis vera nutritio inveniatur spondet dist. illa 18. cit. ad 2. a, i in rerum natura. Nutritio definitur, quod non dicitur facta mulier ex illa quod sit « conversio alimenti in sub­ materia superaddita, sed ex costa, stantiam aliti». Augmentatio, quod 1 art. 5. (350 λ 33). 1 1. 2. q. 1. art. 1. VI. 542 b). 720 PHIL. NAT. III. P. Q. VIII. ART. I. sit « motus a minori ad maiorem rarefactionem. Non per creationem quantitatem ». Aggeneraiio, quod sit novæ materiæ, quia creatio materiæ « acquisitio partialis substantiæ », non est opus naturæ, sed potentia sicut etiam videmus in igne acqui­ creativæ, et sic nutritio, quæ est rente et convertente in se partes 6 operatio partis vegetativæ, non essel papyri. opus naturale, sed excedens na­ Igitur nutritionem aliqui nega­ turam. Si est per conversionem, est verunt dari etiam in viventibus, sed id, quod intendimus. Si per raresolam substantiam, in qua primo factionem, sequitur, quod corpus aliquid generatum est, pertinere ad 10 hominis augmentât! esset rarius et substantiam viventis eiusque par­ minus solidum quam recenter nati, tes dilatari, non autem novam sub­ cuius contrarium ad sensum vide­ stantiam ex alimento acquirere, sed mus. Denique probatur conclusio, quia solum cedere illam substantiam ali­ menti in pabulum caloris naturalis, u nutritio ordinatur ad restaurandum Quæ fuit opinio Magistri Senten­ id, quod deperditur per calorem tiarum in 2. dist. 30. cap. 15. 1 Simi­ naturalem. Ergo id, quod restau­ liter fuerunt aliqui philosophi anti­ rat, debet pertinere ad veritatem qui, ut refert Aristoteles 2. de Anima humanæ naturæ, alias non subrotextu 40. 2 qui etiam non viventia 20 garetur in locum eius, quod deper­ dicebant nutriri, imo omnia ani­ ditur. Nec dici potest, quod illa malia dicebant virtute ignis nutriri·, prima substantia, quæ accipitur in videmus enim ignem depascere alia generatione, non tangitur a calore naturali, siquidem constat, quod est corpora et in se convertere. lominus circa hoc sit unica 25 substantia corruptibilis sicut et ge­ conclusio: Vera nutritio datur in nerabilis, ergo per alterationem mu­ viventibus per conversionem alimenti tari potest et deperdi, sicut tandem in substantiam aliti, non tamen in in ipsa morte deficit et perit. Ergo potest etiam a principio illa prima non viventibus. Prima pars est communis theolo- 30 substantia paulatim deperdi et loco gorum et philosophorum eainque eius alia subrogari. contra Magistrum docet S. Thomas Secunda pars conclusionis, scilicet 1. p. q. 119. art. 1. et in 2. dist. 30. quod non viventia non nutrian­ q. 2. art. 1. 3 et Quodlib. 8. art. 5. 4 tur, est sententia Philosophi 2. de Et fundamentum sumitur ex duo- 35 Anima textu 116. 5 et D. Thomæ bus: Primum, quia videmus corpus ibi lect. 9. 6 et in hoc libro 1. de hominis crescere, et omnes illæ par­ Generat, textu 42. 7 lect. 17.8 tes primo et per se informantur ab Ratio est, quia id proprie nutriri anima, siquidem videmus illas sen­ dicimus, quod per virtutem, quam tire et vivificari sicut aliæ partes, * *> habet, consumit aliquid de propria Ergo vel adveniunt per creationem substantia et restaurat illud per con­ novæ materiæ vel per conversionem versionem materiæ iuxtapositæ in alimenti in ipsam vel per maiorem propriam substantiam. Constat au• Mlgno P. L. CXCII. 723. n. 13. • c. 4. (410 α 9). • Ρα VI. 061 a. • Ρα IX. 575 b. • c. 4. (410 b 9). • Ρα XX. 02 a. » c. 5. (322 a 28). • Zx III. 321. n. 0. DE NUTRITIONE ET AUGMENTATIONE 721 temquod hoc non invenitur in non priam naturam. Hoc autem est im­ viventibus, siquidem neque virtus possibile, præsertim in homine, quia propria rei non viventis, v. g. ignis ad hoc deberet nova unio animæ vel aquæ, consumit aliquid de pro­ fieri ad illam novam partem, cum pria substantia, sed de aliena, neque 5 tamen tota anima erat unita par­ per conversionem extraneæ materiæ tibus præexistentibus. Quomodo ergo restaurat deperditam substantiam et potest mutari illa unio ad novam conservat præcedentem. Ergo non partemî Et præsertim cum sit unio habet propriam nutritionem, qualis spiritualis sicut ipsa anima, quofit per intussusceptionem alimenti io modo potest fieri virtute corporea, et conversionem in propriam sub­ qualis est calor seu virtus potentiæ stantiam. Invenitur tamen nutritio nutritivæî çvadam similitudinaria in rebus in­ Respondetur negando minorem. animatis, quatenus ab extrinseco Ad primam probationem dicitur, quod agente contrario possunt aliquid de- u humidum radicale potest reparari perdere, licet non per virtutem pro­ per humidum nutrimentale, sed non priam, et per aggenerationem ag­ in eo vigore et perfectione, qua fuit gregare sibi aliquid de materia iux- in principio, eo quod omne agens taposita, quod potius de se est ge­ agendo repatitur et debilitatur. In neratio et multiplicatio quædam ex 20 hoc autem lignum vitæ habebat applicata materia, licet per conti­ excellentiam, quia habebat vim for­ nuationem aggregetur praecedenti. tificandi humidum radicale contra Sed obictes: Quia non potest re­ debilitatem provenientem ex ad­ staurari substantia perdita per ca­ mixtione extranei et reddere ita pulorem substantialem, tum quia hu- w rum sicut a principio, ut docet nüdum radicale nequit restitui, ut S. Thomas 1. p. q. 97. art. 4. Et medici docent et similiter theologi, indigeret homo sæpius sumere de qui in eo ponunt mirabilem effec­ illo fructu, quia habebat limitatam tum arboris vitæ, quod restaurabat virtutem nec poterat reparare dehumidum radicale deperditum per w bilitatem, quæ ex alimento postea calorem naturalem; ergo nutritio ex sumpto proveniret, nisi iterum sucommuni alimento facta ad id non meretur. .Ad secundam probationem: sufficit. Tum etiam, quia alias pos- Quare homo non potest semper vi­ iethomo non mori nec infirmari ex vere, quia ita afficitur peregrinis causa naturali, si tantum de alimento m qualitatibus ab humido extraneo et et tam temperate sumeret, quantum nutrimentali, ut tandem humidum deperdit de propria substantia; sic radicale dissolvatur et pereat ani­ enim perpetuo sustentaretur, ne pe­ mal. Videatur D. Thomas 1. p. riret humidum radicale. q. 119. supra cit. art. 1. ad 3. et 4. Ad primam confirmationem respon­ Confirmatur ex illo Matthæi 15. 1 <0nme quod intrat in os, in ventrem detur ex D. Thoma ibidem, quod in vadit et in secessum emittitur ». Ergo illa auctoritate ly omne intelligitur nihil transit in substantiam aliti, si­ in sensu distributionis accommodæ, id est, ex omni, quod intrat in os, quidem omne emittitur. Confirmatur secundo, quia ad ve- «s aliquid emittitur. Quod quadrat inram nutritionem requiritur, quod tentioni Christi Domini, quod ea, anima viventis uniatur materiæ ali­ quæ intrant per os, non coinquinant menti convertendo ipsum in pro- hominem, cuius ratio redditur, quia ■ 17. 40 __ Jo. A S. Tiioma, Cursus Phil. Thom., II. vol. Phil. Nat. I. 722 PHIL. NAT. III. P. Q. VIII. ART. I. omne, quod intrat, si inquinat ho­ omnes partes augeatur viveni, p* minem, est ratione eius, quod impu­ quod hoc fiat per intussusception^ ritatis habet. Hoc autem, quod im­ non per iuxtapositionem, conlra puritatis habet, emittitur, et sic omne quia etiam prima conditio repetitu quod intrat, non inquinat, quia quod s in non viventibus, ut cum vinum inquinare potest, emittitur. scetur aqua, omnes partes eius ib Ad secundam confirmationem re­ aqua tanguntur, quia omnis ei» spondetur non esse particularem dif­ virtus debilitatur. Secunda etian ficultatem in nutritione, sed eadem conditio non deest, quia lapis rd procedit in generatione hominis, quo­ io ferrum et alia metalla intra potu modo unio animæ ad corpus corpora­ suscipiunt aliqua corpora, quæ con­ lis sit. Et dicimus hanc unionem vertuntur in ipsa; præterquam quod nullo modo esse spiritualem, quia ista conditio non videtur necessa­ neque ipsa substantia spiritualis fit rio requisita ad augmentationem. Si dependens a corpore, nec ipsa unitas is enim motus localis et alteratio sunt totius compositi resultans unitas spi­ veri motus, etiamsi fiant ab eitrinritualis est, sed corporea, sicut et seco, cur sola augmentatio petit ab ipsum compositum, cuius est illa intrinseco fieri et per intussuscepunitas, nec habet fundamentum in tionem’ Unde D. Thomas 2. de aliqua mutatione et actione spiri­ 2o Anima lect. 8. 2 aperte dicit in tuali, sed corporali, quia disponitur elementis solum ignem nutriri. Respondetur hæc omnia non et applicatur per alterationem ma­ teria ad talem formam, et sic si tota sufficere ad nutritionem proprie dic­ immutatio et dependentia, in qua tam, licet sufficiant ad impropriam, fundatur ista unio, tenet se ex parte as quæ in se est generatio et multipli­ corporis seu materiæ, tota utique catio alicuius ex materia sibi con­ corporea est. Quod vero dicitur, iuncta, per accidens autem, quia quomodo si tota anima est unita res genita propinqua est generanti corpori, possit aliis partibus etiam et illi fit continua, videtur augeri tota uniri, respondetur, quod anima so res inanimata. Ad propriam autem est virtualiter multiplex, licet enti- augmentationem, ut distinguitur a tative indivisibilis. Et sic potest virtute generativa, requiritur, quod esse unita tota, sed non totaliter per se primo aliquid immutetur et nec omni modo, quo communica- convertatur loco partium, quæ debilis est, nec explicata in omnes perditæ sunt ex ipsa virtute intus partes, quibus potest de novo com­ depascente proprias partes et sic municari, sicut de intensione for­ intus suscipiente ad restaurandum marum diximus supra q. 4. 1 illas. Et hoc non invenitur in non Secundo obicies ad probandum, viventibus. quod etiam non viventia augeantur, Nec obstat, quod ignis videtur quia ignis adhibito combustibili et aliquid deperdere et aliquid acqui­ vinum admixta aqua per propriam rere, ut cum aspergitur aqua vel virtutem convertunt illa in pro­ oleo, guttæ illæ aliquid de igne expriam substantiam; ergo nihil deest, tinguunt, et rursus ignis ille oleum quominus dicantur augeri. - vel aquam ipsam in se convertit. Si dicatur deesse aliquas conditio­ Respondetur enim, quod hæc deper­ nes augmenti, scilicet quod secundum di tio et acquisitio fit propter mutuam * nrt. 2. (051 b 17). • Pa XX. 50 b. DE NUTRITIONE ET AUGMENTATIONE 723 actionem et reactionem, non autem realiter augmentatio et nutritio, ita propter specialem rationem nutri­ quod augmentatio, ut tendit ad tionis. Hæc enim non consistit so­ quantitatem, sit distinctus motus re­ lum in deperditione et acquisitione, aliter a generatione. De quo egimus quæ nascitur ex communi ratione s in 5. Phys. q. 19. art. 3. *, ubi actionis et reactionis, sed ex eo, quod ostendimus ad quantitatem dari per aliquid per virtutem propriam agat se motum distinctum a nutritione. in partes suas casque depascat, et In præsenti ergo uberius explicanda in earum subrogationem per intussu- est ista distinctio. sceptionem aliquid in se convertat, io Et supponimus non loqui de Unde si in non viventibus invenitur augmentatione largo modo, prout conversio alicuius in propriam sub- respicit quodeumque augmentum in rtantiam, etiamsi intra poros eius quocumque genere, sive qualitatis ingrediatur (licet communiter fiat sive quantitatis, sed specialiter in per iuxtapositionem extrinsecam), u genere quantitatis, et non de illo tamen hoc non fit propter virtutem augmento, quod fit per rarefactiorestaurativam deperditi, sed gene- nem, sed quod fit per additionem rativam et agentem in quodeumque partium, non solum per iuxtaposibi approximatum vel iuxtapositum, sitionem, quod in re fit per veram atque ita in non viventibus gene- 20 generationem, sed quæ fit speciaratio rei proximæ, etsi illi contiuua- liter in viventibus per motum a mi­ bilis, facit per accidens, quod per se nori ad maiorem quantitem per in­ et proprie nutritio in viventibus. Et trinsecam virtutem. De hac inqui­ licet alii motus non semper petant rimus, an sit distinctus motus a fieri a principio et virtute intrin- 25 nutritione, quia illa tendit ad quanseca, augmentatio tamen id petit, titatem, ista ad substantiam. quia est motus vitalis et nutrition! Multi ergo negant ad quantita­ couiunctus et ordinatus ad restau­ tem dari per se motum ex duplici rationem partis intrinsecæ, quæ fue­ principio inducti: Primo, quia exirat deperdita a propria virtute. » stimant quantitatem semper se ha.4 403 a 31. I 724 PHIL. NAT. III. P. Q. VIII. ART. I. quenter quantitatem unius quanti­ 5. Phys. cap. 2. 4 et in postpraditati alterius. Solum ergo faciunt camentis cap. de Motu1 inter alui augmentationem motum per acci­ species motus numerat accretiouen dens, id est ratione alterationis ad- et decretionem, idque etiam probi· iunctæ, non per se et ratione quan­ 5 vimus et defendimus in q. 19. Phys. titatis, quam producat, quia hæc art. 3. 8 non acquiritur, sed supponitur in Nunc solum restat probare, quoi 1 materia, atque adeo quando una augmentatio a nutritione distingua­ quantitas additur alteri, solum pro­ tur. Quod aliqui probant, quia di· ducitur aliquod indivisibile uniens io stinctum est subiectum nutritionis, illas, sicut etiam nutritio in nobis scilicet ipsa materia alimenti, ei solum producit unionem animæ ad quo fit nova pars substantiæ, et novam partem materiæ. Denique, subiectum augmentationis, in quo Aristoteles in hoc libro de Generat, ponitur quantitas. Alii ex distinetextu 41. * 1 inquit, « quod nutritio 15 tione termini primarii utriusque, quia et accretio est idem, ratio autem nutritio est ad substantiam, augmentatio ad quantitatem. Alii ei diversa ». Accumulatur autem nova dif­ operatione nutritionis, quia potest ficultas ex alio capite, quia in fieri nutritio et impediri a Deo re· nostra sententia substantia secun­ 2o sultantia novæ quantitatis, et sic dum se non habet partes, sed solum separabitur nutritio ab augmentaper quantitatem, ut docuimus in Lo­ tione. Sed tamen istæ rationes ineffica­ gica q. 16. art. 1. 2 et in Physica q. 20. art. 2. 3 Ergo substantia, ut ces sunt, nisi aliquid addatur, quia distinguitur a quantitate, non po­ 25 in ipsa generatione substantiali in­ test terminare nutritionem, siqui­ stari possunt. Nam forma producitur dem nutritio non est ad totam et in materia, quantitas vero et prointegram substantiam, sed ad par­ priæ passiones in ipso composito; tem, hanc autem non habet sub­ similiter distinctus terminus est ipsa stantia nisi per quantitatem. Ergo 3o substantia et propria eius passio in non est alia actio terminata ad ratione rei productæ. Potest etiam partem substantiæ et ad quantita­ impediri, ne resultet propria passio a tem, quia per illam substantia ha­ natura, quando generatur, et tamen negari non potest, quod eadem acbet rationem partis. Nihilominus opposita sententia 35 tione generatur natura et produci­ communis est inter philosophos, ut tur propria passio consequens. Ergo testatur Rubio hic tract, de Aug­ similiter posset aliquis dicere, quod ment. q. 2. n. 18. et Carmel, disp. 6. producitur eadem actione substan­ q. 1. Et quidem augmentationem esse tia partialis in nutritione et qnanvere et proprie motum terminari- w t itas partialis tamquam quid conse­ que ad quantitatem perpetuo docet cutum ad illam, non obstante, quod Aristoteles, qui tres species motus sint distincti termini entitative et nominavit, alterationem, augmen­ habeant distinctum subiectum, etc. tationem et lationem, ut constat Quare aliter probanda est cos1 c. 5. (322 a 23, 25). ’ L 513 b 30. • <25 a 33. 1 226 a 21. • CatcK. c. II. (15 a 14). • 402 a 38. DE NUTRITIONE ET AUGMENTATION E 725 elutio posita, sicut probavimus in tatem ut maiorem, est enim motus a q. 19. Phys. cit. 1 Et est duplex minori ad maiorem quantitatem. ratio: Prima, quia quantitas par­ Illa autem formalitas maioris et mi­ tialis non est obiectum augmenta- noris non est in quantitate propria tionis absolute loquendo, sed sub passio, sed aliquid accidentale, et ratione augmentât® et crescentis, ideo quantitas, ut stat sub illo ad quod non sufficit productio nov® respectu et formalitate, terminare partis substantiæ, quæ nutritur, potest novum motum. Et hæc ratio et quantitas, quæ ad illam sequi­ probat, quod non solum per accidens tur, sed quantitas ut superaddens et ratione alterationis, sed per se et præexistenti, ad quod requiritur, ratione quantitatis habet terminare quod ita acquiratur quantitas, quod motum, quia habet fundare illam plus acquirantur de illa, quam de­ formalitatem secundum rationem perdatur, et quantum ad istam for- maioris et minoris. malitatem non est propria passio, is Ex quo manet explicatus for­ sed accidens, et petit fieri distincto malis terminus nutritionis. Nec enim motu, nec enim hoc semper con­ est sola unio, sed ipsamet forma venit quantitati. substantialis, non sicut in genera­ Et hinc sumitur secunda ratio, tione, scilicet ut totaliter et de novo quia augmentatio non durat tan­ 2o introducta in totam materiam, sed ut tum, quantum nutritio. Nutritur de novo applicata et informans par­ enim animal, quamdiu vivit, et in tem inadæquatam materiæ. Compa­ omni nutritione sicut acquiritur ratur autem nutritio ad aggeneranova pars substantiæ, ita et nova tionem sicut aliquid specificum et quantitas part ialis ; augmentatio au- J35 particulare ad genericum et com­ tem non durat per totam vitam, mune, quia aggeneratio est sola nec enim semper animal crescit, acquisitio substantiæ, sive fiat in vi­ licet semper nutriatur. Ergo signum ventibus sive non, nutritio autem est, quod ad augmentationem non solum est vitalis acquisitio substansufficit nova nutritio nec sola ema- J» tiæ, sicut generatio communiter dicta natio quantitatis partialis, quia est aliquid superius ad generationem hoc totum invenitur in omni nu­ vitalem. Augmentatio autem dicit tritione, nec tamen invenitur sem­ pro formali termino quantitatem ut per augmentatio, ergo aliquid am­ maiorem modo explicato et statim plius requiritur ad augmentationem 3e explicando. Ad fundamenta opposita respon­ quam emanatio partialis quantitatis. Hoc autem non est aliud quam re­ dimus q. 19. cit. 3 et ostendimus, spicere quantitatem ut crescentem et quod quantitas licet secundum se superaddentem ad aliam; sub hac sequatur ad corpus partialiter vel enim ratione non est quantitas pro- «> totaliter tamquam propria passio, pria passio nec sola actione nutritio- tamen in quantum maior et ut cre­ nis fit, sed novam actionem seu mu­ scens, sic non est propria passio, sed tationem requirit. Nutritio enim so­ requirit specialem mutationem, qua lum respicit novam partem substan­ plus acquiratur de quantitate quam tiæ et ex consequenti novam partem « deperdatur. Si instes: Quia quantitas ut quantitatis, prout emanat ab illa, augmentatio autem respicit quanti­ maior vel minor solum addit relatio- 726 PHIL. NAT. III. P. Q. VIII. ART. II. nem maioris vel minoris, ad rela­ tionem autem non datur per se motus. Respondetur, quod quantitas ut maior formaliter importat relatio­ nem, et sic non potest terminare 5 per se motum, fundamentaliter au­ tem dicit formalitatem aliquam, ad quam potest per se dari motus. Sic enim est quantitas ut coniungeuda præcedenti sine tanta vel maiori 10 deperditione. Sic enim fit motus a minori ad maiorem quantitatem, quod non potest per solam nutritionem fieri secundum se, quia licet semper partem quantitatis attingat, w non tamen semper acquirit illam cum fundamento augmenti et maioritatis, id est cum coniunctione novæ quantitatis sine deperditione antiquæ. Quod vero dicitur mate­ riam esse subiectum quantitatis independenter a forma, hoc omnino negamus, ut ostendetur infra q. 9. 1 Materia enim solum se habet ut subiectum quo inhæsionis tamquam ratio recipiendi, non ut ratio actualitatis sustentativæ, nec quantitas sequitur materiam nudam, sed ra­ tione formæ corporeitatis. Ad auctoritatem Philosophi respon­ detur ex D. Thoma cit. loco de Ge­ nerat. lect. 17. 2 Aristotelem loqui de nutritione et augmentatione ex parte materiæ, circa quam versan­ tur, quia ex eodem alimento aliquis nutritur et augetur, quamdiu aug­ mentatio durat, non tamen loquitur de augmentatione et nutritione pro ipsis actionibus, quasi sint eadem actio vel mutatio. Nam circa ean­ dem materiam possunt divers® ac­ tiones seu mutationes versari se­ cundum diversam formalitatem. Præterquam quod frequenter Aristo­ teles dicit aliqua esse ratione di• • • • art. 1. Zz III. 320. eq. n. 3.» 5. I. 547 a 30. 420 b 10. versa, id est essentia et definitioni seu formalitate. Et sic intelligitur in præsenti, non autem ratione, il est solum per intellectum. Ad ultimam difficultatem dicemw art. seq. Articulus II. QUOMODO INTELLIGATUB NU­ TRITIO FIERI AD PARTES SUBSTANTIÆ. Hæc difficultas currit in nostra sententia, quam tradidimus in Lo­ gica q. 16. art. 1. 3 et in Physica q. 20. art. 2. 4, quod substantiæ non convenit habere partes formaliter nisi per quantitatem, ex se au­ tem solum radicaliter, et tamen constat ex dictis, quod nutritio ter­ minatur formaliter ad substantiam, non totalem, sed partialem. In præsenti ergo breviter fun­ damentum, quod in cit. locis posui­ mus, resumendum est. Denegamus itaque partes formaliter ipsi sub­ stantiæ et solum concedimus illi radicaliter. Per quantitatem autem dicimus constitui partes formaliter in esse et formalitate partis, quia formalitas partis requirit divbibilitatem et ordinationem, qua una ponatur extra aliam et addat aliquid ad aliam. Si enim est intra illam et non coordinate et extra, manebit penetrata et confusa cum illa, unde omnes partes reducentur ad caren­ tium divisibilitatis, neque enim po­ test aliquid dividi nisi accipiendo unum et relinquendo aliud. Ubi autem omnia sunt confusa et pene­ trata intra alia, non sumitur unum, quin tollatur aliud. Si ergo substantia DE NUTRITIONE ET AUGMENTATIONE 727 ante quantitatem haberet partes sub etiam dabitur terminativum, ut in formalitate partium, id est ut ordi­ eo subiectetur indivisibile quanti­ natas et divisibiles in ordine ad se, tatis terminativum, quia non potest licet non in ordine ad locum, et hoc in hac sententia in partibus sub­ substantialiter haberet, et non me- 5 lectari. Ergo sicut indivisibile sub­ diante aliquo accidenti, oportet, quod stant iæ continuativum facit, quod illæ partes substantialiter non se partes continuât® non penetrentur totis, sed penes extremitates seu in­ inter se nec se totis uniantur, ita divisibilia unirentur. Si autem per indivisibile substantiæ terminativum indivisibilia uniuntur, ergo habet faciet, quod cum alio corpore con­ substantia sufficiens principium im- tiguo non penetretur, sed maneat penetrationis ex vi unionis substan­ indivisibile terminativum iuxta in­ tialis partium, et sic superfluit quan­ divisibile alterius corporis, quod titas, siquidem proprium quantitatis est non penetrari nec se totis con­ est extendere partes resistendo pe­ is iungi. netrationi, non quidem actualiter, Dices: Ergo substantia materialis quia divina virtute possunt duæ quantum ad id, quod entitatis sub­ quantitates penetrari, sed secundum stantialis est, tota est sub tota quan­ aptitudinem, sicut accidens petit in- titate et tota sub parte; non autem hærere aptitudinaliter. 20 pars sub parte et tota sub tota quan­ Sequela probatur: Quia si in titate. Hoc autem est contra ipsum substantia ante quantitatem uni­ effectum formalem quantitatis, quia rentur cum formalitate partium, quæ quantitas extendit partes substantiæ . est ordinatio et divisibilitas in or­ et ordinat illas, unam post aliam; dine ad se, ergo sine confusione, et es ergo facit, quod pars substantiæ sit non se totis uniuntur, confusio enim sub parte quantitatis et tota sub opponitur ordinationi. Ergo nulla tota. Sequela vero probatur, quia si pars quantumvis minima est intra ita est, quod pars substantiæ cori aliam, nec se tota unitur alteri, ergo respondet parti quantitatis, et non debet uniri per aliquid indivisibile w tota cuilibet parti, ergo iam ex ' seu per extremitatem, quia si per parte substantiæ et quantum ad aliquid divisibile, aliquid illius esset id, quod substantiale est, datur di­ intra alteram, ergo si omnino est stinctio partis a parte, quæ non extra, per aliquid indivisibile unitur. potest formaliter a quantitate proSi ergo dantur indivisibilia substan­ » venire, quia quantitas accidens est, tialia, ut partes ordinentur inter se, illa autem ratio partium substantiæ et non penetrentur nec se totis in ratione substantiali accidentalis uniantur, ergo habent in se sufficiens non est. Ergo evertitur fundamen­ principium resistendi penetrationi tum allatum, quod substantia non tum inter se, quia non se totis1 » habet ex se partes substantiales, si­ uniuntur, tum corpori contiguo et quidem subtracta quantitate non so­ propinquo, nec enim stat, quod ali­ lum accidentales habet, quæ sunt quid resistat penetrationi partium quantitatis, sed etiam substantiales inter se, ne confundantur, et non eis correspondentes. resistat corpori contiguo, ne pene- < s Respondetur in hoc latere ætretur. Quod enim sufficit ad irnpe- quivocationem et posse esse diffe­ nctrationem continuitatis, sufficit ad rentiam in modo loquendi. Oportet impenetrationem contiguitatis. Et enim distinguere, quid habeat sub­ præsertim, quia si datur indivisibile stantia secundum se remota quan­ substantiale continuativum partium, w titate, quid formaliter habeat per 728 PHIL. NAT. III. P. Q. VIII. ART. II. quantitatem, quid denique exerceat substantialiter, supposita tamen quantitate ut conditione. Nam substantia secundum sc et re­ mota quantitate non habet formalitatem partium, quia removetur princi­ pium dividendi et distinguendi partes ut ordinatas et sub formalitate or­ dinationis, qua una est extra aliam. Ex ipsa autem quantitate formaliter solum habetur accidentalis distinctio partium, quia effectus formalis non potest excedere suam formam. Ex ipsa autem substantia posita quantitate ordinante et distinguente accidentaliter tamquam conditione resultat unio substantialis partium sic ordi­ natarum, sicut quando per quantita­ tem fit divisio, ex ipsa materia re­ sultat incommunicabilitas et individuatio substantialis, ut infra dicemus q. 9.1 Ratio autem est, quia si posita divisione quantitatis non solum accidentaliter, sed etiam substantia­ liter differunt (alias Petrus et Paulus non essent duo individua substan­ tialiter diversa), ergo quando fit con­ tinuatio et unio quantitatis ad quan­ titatem, etiam substantialiter partes uniuntur, alias illud compositum ex partibus non esset unum totum substantiale, sed substantialiter es­ sent duo et accidentaliter unum, et sic quando individuum augmentatur, non maneret idem individuum sub­ stantialiter. Ergo necesse est, quod supposita unitate quantitatis inter partes, fiat etiam unio substantialis inter ipsasmet partes, ut illud indi­ viduum substantialiter sit unum. Unde D. Thomas in 3. dist. 13. q. 2. art. 2. quæstiunc. 2. 2 dicit, « quod in corpore naturali invenitur qua­ druplex unio membrorum ad invi­ cem. Prima est secundum conformitatem naturæ, quia omnia membra 1 art. 4. • Pa VII. 142 a. • Pa VIII. 498 a. constant ex eisdem similibus py. tibus et sunt unius rationis, riart manus et pes ex carne et osse, et ύ dicuntur membra unum genere rd specie. Secunda est per colligat»· nem eorum ad invicem per nervci et iuncturae, et sic dicuntur unnr. continuatione. Tertia est, secundnu quod diffunditur vitalis spiritus « i virtus animæ per totum corpus. Quarta est, secundum quod omnh membra perficiuntur per animam, quæ est una numero in omnibu membris ». Ecce quomodo D. Thomw > in ipsis membris, quæ utique sunt partes intégrales, distinguit unio­ nem per modum continuationis, quæ sine dubio est quantitatis, ab unione, quæ est secundum conformitatem ) naturæ, quæ est unio substantiæ, si­ quidem in substantia conformantur partes naturæ. Similiter in qutst. de Anima art. 10. ad 16. ’ dicit, « quod anima est forma substantia· i lis corporis dans esse et speciem toti et partibus, et totum ex par­ tibus constitutum est unum simpli­ citer », et loquitur de partibus integralibus ipsius corporis, do qui­ bus procedebat argumentum et lo­ quebatur in articulo. Sentit ergo D. Thomas partes ipsas uniri sub­ stantialiter et tamquam extrema unita constituere totum faciendo unum simpliciter, quod utique est substantiale. Ex quo colligitur partes, quæ in nutritione vel augmentation adve­ niunt, non fieri unum substantia­ liter per identificationem unius par­ tis cum alia. Nam ea, quæ physice identificantur, separari non possunt nisi ablata identification. Hæc au­ tem tolli non potest per ablationem unionis et compositionis, siquidem non datur in illa sententia; neqne DE NUTRITIONE ET AUGMENTATION 729 per ablationem alicuius modi, quia talitatem partium per accidens et non est identificatio illa rei cum ratione quantitatis, ratione vero esmodo, nec enim modus aliquis in sentiæ seu substantiæ totum est in substantia advenit per adventum toto et totum in parte, ut patet partium, quis enim est iste substan­ & in 1. p. q. 76. art. 8. et 2. Contra tialis modus! Ergo non potest mo- Gent. cap. 72. et alibi sæpe, imo dalis identificatio in substantia dari. in 3. ad Annibaldum dist. 21. art. 1. Si autem identificatur realitas sub­ ad 4. 2 dicit, quod in divisione stantiæ, cur non poterit separari et continui non fit omnino novum tolli unum non ablato alio? Si autem io corpus licet unum dividatur in separari possunt, ut de facto sepa­ multa. rantur, non datur identitas, sed vera Respondetur sensum D. Thomæ compositio in uno esse, sicut inter esse, quod tota forma et substantia materiam et formam, quæ possunt est in qualibet parte, si sumatur separari. In partibus autem inte-15 secundum modum substantiæ sine gralibus fit separatio etiam substan- quantitate, posita tamen distinctione tialis, ut cum dividuntur partes et partium per quantitatem non negat resultant diversa individua. Ergo D. Thomas fieri unionem et composi­ quando coniunguntur, non erant tionem substantialem, non autem soidentificata, sed unita, quia separa- 2j lam identificationem, sicut etiam fit bilia, nec per identitatem unum, sed substantialis diversitas, si fiat divisio per compositionem; nec enim unitas per quantitatem. Et quando dicit in identificationis addit super unitatem divisione continui non fieri omnino compositionis, nisi quod ista est novum corpus, licet unum dividaex extremis separabilibus, illa caret 25 tur in multa, sensus est manifestus, extremis, et ita non habet aliquid quod non fit novum corpus novitate separabile, sed idem. Et mirum est, generationis ex materia, bene tamen quod cum materia et forma compo­ novitate multiplicationis et divisio­ nunt unum, non identificantur, sed nis corporis, quia modo ponuntur uniuntur, et tamen sunt partes es-siin actu, quæ ante erant in potentia sentiales physicæ, partes autem inté­ multa et unum in actu. Quare ante grales non uniuntur, sed identifi­ divisionem non sunt plura in actu cantur, cum tamen dicat D. Thomas pluralitate existentiæ et diversi esse, ordinari ad unum totum constituen­ sunt tamen plures partes substandum quæst. de Spirit. Creat, art. 4. sj dales pluralitate extensionis et conad 14. 1 Quare facta additione par­ tinuationis, quæ formaliter fit per tium et distinctione earum secundum ipsam quantitatem ordinantem par­ quantitatem etiam fit unio substan­ tes et continuantem. Ea tamen con­ tialis inter ipsas partes sic quantita­ tinuitate posita fit substantialis unio tive distinctas et continuatas, sicut « inter ipsas partes, quatenus facta facta divisione et separatione fit distinctione per quantitatem illa en­ etiam distinctio substantialis, et titas substantialis, quæ subicitur non solum accidentalis inter indi­ parti quantitatis inadæquate, com­ paratur ad totum substantiale, et vidua. Nec obstat, quod aliquando S. «5 divisibilis et separabilis est ab Doctor videtur asserere, quod formæ illo, et propterea indiget uniri et aliquæ seu naturæ habent hanc to- componere cum altera entitate sibi • Pa VIII. 441 n. • Pa XXII. 202 b. 730 PHIL. NAT. III. P. Q. VIII. ART. III. adiuncta, et hoc est dari unio­ nem, et non identificationem inter partes substantiales, supposita ta­ men distinctione facta per quanti­ tatem. Ex HOC AUTEM PATET AD ARGU­ MENTUM, cuius occasione hæc omnia dicta sunt, scilicet quomodo per nutritionem acquiratur pars substan­ tia, cum rationem partis habeat a quantitate. Dicimus enim, quod per nutritionem acquiritur pars substan­ tia, sed tamen affecta quantitate, et ita ex quantitate, qua est affecta, habet formalitatem partis, ex se autem solum radicaliter est pars. Et per nutritionem formaliter et directe non acquiritur formalitas partis, quæ est quantitas, sed en­ titas substantial inadæquate se ha- s bens ad totum, quæ radicaliter est pars et subicitur illi quantitati, a qua habet formalitatem partis. Et rursus per nutritionem illa entitas, quæ habet formalitatem partis se- 5 eundum quantitatem, trahitur ad esse totius per veram et substantia­ lem compositionem et unionem tam­ quam entitas inadæquate participans esse totius, et consequenter non ut i totum, sed ut componens totum compositione substantiali, licet coor­ dinationem et formalitatem partis habeat per quantitatem. Itaque sicut generatio directe producit substan­ tiam totalem et individuam, licet in ratione divisionis et designationis a quantitate dependeat et sub ea individuetur, ita aggeneratio seu nu­ tritio respicit directe substantiam partialem, licet formalitas partis a quantitate dependeat ordinante et continuante partes, sicut individuatio dependet a quantitate ut dividente et separante. Plura de hoc videri possunt cit. loco Logicæ q. 16. 1 et q. 20. Phys. 2 1 art. 1. (I. 519 b 8). • art. 2. (426 b 19). Articulus III. IN QUA ACTIONE CONSISTAT FOR. MALITER NUTRITIO, ET UBI RESIDEAT NUTRITIVA FACULTAS. Plures actiones concurrere ad nutritionem et augmentationem certum est, quarum aliqua sunt prævia, alia consummativa; sicut etiam in generatione animalium plures pro­ cedunt actiones, non solum dispo­ nentes, sed etiam formas intermedias generantes, quousque deveniatur ad ultimam, in qua generatur ipsum animal. Cum ergo nutritio ad hoc tendat, ut alimentum convertat in substantiam aliti, et alimentum a principio sit valde dissimile, eget pluribus alterationibus et decoctio­ nibus, quousque assimiletur ipsi vi­ venti et in eius substantiam conver­ tatur. Similiter cum substantia ipsa animalis habeat tot et tam diversas partes, quæ diversa indigent muta­ tione alimenti, sicut aliter nutritur caro, aliter nervus, aliter ossa, aliter fit sanguis, aliter spiritus, aliter semen, oportet varias esse actiones, quibus alimentum distribuatur et nutritio fiat. Breviter autem (quia res ista ma; gis ad medicos pertinet) proponemus mutationes, quæ in alimento requi­ runtur, quousque totaliter conver­ tatur in partes solidas. Igitur ante­ quam alimentum exuat formam in> animatam et induat formam viventis, præcedunt duæ mutationes, altera in ore animalis, altera in ventriculo, antequam transeat in formam san­ guinis. In ore fit mutatio masti5 cando et conterendo cibum. Alte­ ratio autem fit per ipsam salivam et humorem oris, quæ ad alterandum ci- DE NUTRITIONE ET AÜGMENTATIONE 731 bum plurimum valent, ut docet Ga­ vero simul cum sanguine miscetur lenus libro 1. de Simplicibus cap. 6. per corpus et venas, quia facile in In ventriculo autem, qui habet sanguinem mutatur. Quodsi ex atra substantiam nervosam, membraneam aut fiava bile non fiat discretio, sed fibrisque contextam, ut facile con­ 5 pariter cum sanguine involvatur trahi et dilatari possit, congregatur per venas, inde consurgit ægritudo cibus deductus per fauces et ibi et mala animalis dispositio. Alius foretur calore ventriculi, sicut in vero humor secernitur ex iecore, qui lebete ad ignem res concoquuntur, cedit in lotium seu urinam, eo quod quousque fiat ex alimento ibi posito io e ventriculo descendit ille humor i massa quædam liquida, quæ vocatur cum massa alba seu chilo quasi eius chilus, estque albi coloris. Et ibi vehiculum, et quia amplius non secernitur, quod impurum et grossum deservit conversa illa massa in san­ est, ab eo, quod est magis purgatum. guinem, redundat in urinam et foras Et succus ille magis defæcatus per ie emittitur. Scio aliquos negare, quod venas quasdam, quas mesaraicas seu omnes quatuor humores fiant in mesenterii vocant, defertur ad iecur, hepate, sed solum sanguinem, cui ut ibi transmutetur in sanguinem, cognata est hepatis conditio, quæ quod vero crassum et excrementi- eiusdem coloris est. Sed tamen quod tium est, ad intestina detruditur, ut 20 diximus, communiter sentit médi­ teras mittatur. corum schola cum Galeno 2. de Fa­ Deducto alimento in forma illa li­ cultatibus cap. 1., tum propter ex­ quida a ventriculo ad iecur, transit perientiam, quia inveniuntur simul ibi in sanguinem maiori virtute et ca­ omnes quatuor humores in iecore lore decoctum et depuratum, et ideo & ante massæ discretionem; tum quia non potuit ista decoctio fieri in ven­ virtus, quæ est in iecore, sicut ha­ triculo, quia petit maiorem calorem bet efficaciam ad convertendum ma­ et virtutem, ut magis purificetur teriam sibi ministratam a ventriculo transeundo in formam sanguinis. In in sanguinem, ita in reliquos huilla autem massa sanguinaria in ie- 30 mores, qui non sunt maioris per­ fore facta relucent etiam alii tres fectionis, nec maiorem decoctionem humores, scilicet flava bilis seu cho­ requirunt. lera, atra bilis seu melancholia et Sanguis autem, qui nutriendo ani­ pituita seu phlegma, de quibus vi­ mali deservit, bifariam ex iecore deri potest Galenus 2. de Natura-35 diffunditur. Pars trahitur ad cor, ut libus Facultatibus cap. 9. et libro 4. ibi formentur spiritus vitales, qui de Usu Partium cap. 3. An vero san­ purissimus et· delicatissimus sanguis guis induat formam viventis, licet sunt, et ad cerebrum, ubi spiritus respectu partium solidarum adhuc animales generantur, qui ad functiohabeat esse alimentum proximum, « nes partis sensitivæ et sensuum operationis deserviunt. Pars derivatur dicemus statim. Ex iecore iit multiplex et varia dis- per venas, quæ variis ramusculis to­ tributio tam sanguinis quam alio­ tum pervadunt corpus, ut ipsi nu­ rum humorum in varias partes cor­ triendo deserviat. Et primum ab poris et receptacula. Nam imprimis e ipsis venis sugendo attrahitur sannatura separat choleram et melan­ guis, deinde a partibus adhærencholiam, quæ ad nutrimentum aptæ tibus per poros, adiuvaturque ipsa non sunt, et emandat choleram ad pituita, quæ cum sanguine fertur, folliculum fellis ipsi iecori vicinum, ut perlabatur per venas et per totum melancholiam ad splenem, pituita » corpus. Et denique sanguis positus PHIL. NAT. III. P. Q. VIII. ART. III. 732 in poris transit a forma liquida in lute, sed purissimum, qui sunt spi­ solidam, sive in carnem sive in ossa ritus vitales, in capite autem fieri aut nervos et similia. Et tunc con­ animales. Hæc sufficit breviter de­ summatur tota nutritio, quia pars libasse pro intelligendo artificio nusolida non amplius deservit pro nu­ tritionis. Plura de his apud medicos trimento, sed solum est pars nutrita; videri possunt et apud Conimbric. sanguis autem licet sit pars nutrita super cap. 5. de Generat, q. 3., Ru­ ex alimento externo, servit tamen bio tract, de Augment, q. 1. et î. tamquam alimentum internum pro His positis restat explicanduï, parte solida nutrienda. an nutritio solum consistat forma­ Denique sanguis attractus ad cor liter et proprie in illa ultima con­ maiori virtute decoquitur, ita ut pu­ versione, qua alimentum internum rissimus evadat, fiuntque spiritus convertitur in partem solidam, an vitales ad pulsationem requisiti et etiam in illa conversione, qua ali­ ad functiones vitæ, quia in eis præ- mentum externum convertitur in cipue residet calor vitalis, siquidem sanguinem et humores. Quod de­ a corde non poterat calor derivari pendet ex illa celebri quæstione, an nisi per aliquem liquorem seu hu­ sanguis informetur ipsa anima vel morem, in quo talis calor vivificus tantum sit humor nutrimentalis; ex insideret. Et sicut calor ille est pu­ quo etiam deducitur, in qua parte rior et vividior, utpote ab ipso prin­ tamquam in subiecto sit facultas nu· cipio vitæ profectus, ita maxime de­ tritiva. Quomodo vero in ipsis poris purat et attenuat ipsum sanguinem, fiat nutritio et aliorum humorum in tantum quod spiritus mortuo ani­ emissio, dicemus infra art. 5. Ad hanc ergo quæstionem dico mali evanescunt propter tenuitatem suam. Similiter quia cerebrum est primo: Nutritionem ibi proprie et principium vitæ sensitivæ, sanguis formaliter inveniri, ubi alimentum eo delatus per venas maxime puri­ transit in partem solidam, ita quod ficatur fiuntque spiritus animales, non amplius remanet alimentum, quibus calor ad sentiendum requisi­ sed alitum et nutritum; imperfecte tus ad sensus et ad nervos defer­ tamen et inchoative invenitur nu­ tur. Et in istis spiritibus insident tritio in ipsa sanguinis et humorum imagines seu species, siquidem dor­ formatione, iuxta sententiam, quam miente animali per commutationem statim approbabimus, quod sanguis spirituum variæ formæ offeruntur, animatur. quæ somnia efficiunt. Itaque de actione nutritive loqui Scio Aristotelem sentire sangui­ debemus sicut de generativa in vi­ nem non in iecore formari, sed in ventibus. Sicut enim generatio non corde, in eoque etiam effici spiritus perficitur unica actione, sed pluri­ tum vitales tum animales, quia pu­ bus, quæ per diversas formas trans­ tat cor esse principium vitæ sensi­ eunt usque ad ultimam, in qua con­ tivæ. Medici tamen censent officinam summatur generatio ultima forma sanguinis esse iecur ibique formari introducta, ut explicat S. Thomas tum ipsum tum alios tres humores, q. 3. de Potentia art. 9. ad 9.1 (con­ quia iam ibi habet colorem rubeum, stat enim, quod prius disponitor et inde distribuitur per venas, in qui­ materia seminis et sanguinis et efbus verus sanguis invenitur. In corde formantur membra et introducitur autem generari non sanguinem abso­ forma embryonis, et tandem forma 1 Pa Vili. 47 b. de nutritione et augmentations 733 animalis perfecti); ita in nutritione in sanguinem vel humorem alium prius alimentum diversis dispositio­ positum in poris, et inde coagulant nibus transmutatur et diversas for­ illum in partem solidam, sicut caro mas substantiales induit. Nec enim nutritur ex sanguine posito in poris, eadem forma substantialis, quæ erat et aliæ partes solidæ, ut ossa, nervi in pane vel in alio cibo, manet in cartilagines et alia similia ex pro­ massa liquida, quæ fit in ventriculo, portionate sibi alimento. Dico secundo: Probabilius est et multo minus in sanguine. Specia­ liter autem cum nutritio essentiali­ sanguinem et spiritus vivere et inter habeat fieri ex alimento, opor- io formari forma animalis saltem quoad tet, quod ibi consummetur nutritio, gradum vegetativum. ubi consumitur alimentum transitDistinguimus solum illum dupli­ que in rem alitam. Tunc autem cem sanguinem, quorum primus est transit in illam, quando non amplius nutrimentalis et habet veram formanet nutrimentum. Si enim nu- is mam. Nam si quis alius invenitur trimentum manet, adhuc non est illo imperfectior, non est verus san­ consummate nutritum, sed nutribile guis, sed humor non plene decoctus, icstatque aliquid transmutandum, licet aliquo modo sanguini immixtus nt pure nutritum sit. Ibi ergo con­ et eius colore tinctus. ill II summatur nutritio, ubi fiunt partes m Hanc conclusionem negant ali­ solidæ, quia partes solidæ ita sunt qui existimantes sanguinem etiam nutritae, quod amplius non nutriunt spirituosum non vivere, sed esse in nec se habent ut nutrimentum, san­ venis et corpore sicut aqua in vase. guis autem si nutritur, etiam ulte­ Ita Conimbric. cap. 4. huius libri rius potest esse nutrimentum. 25 q. 24. art. 2. cum aliis multis, quos Ex QUO deducitur facultatem nu- citant, et Rubio tract, de Augment, tritivam iuxta diversas functiones, q. 5. Et fundatur primo in Aristo­ quas exercet, in diversis organis seu tele in 2. de Part. Animal, cap. 3. 3 partibus debere poni. Etenim facul­ qui dicit, quod « sanguis non est tas naturalis pro ea parte, qua facit »o continuus carni neque cognatus, sed sanguinem, qui ita est nutritus, in corde ac venis quasi in vase con­ quod etiam est nutrimentum par­ tinetur ». Et in 3. de Hist. Anim. tium solidarum, est in iecore, quia cap. 19. 3 inquit, quod « palpitat ibi est virtus formativa sanguinis. intra venas sanguis omnium anima Virtus autem formativa spirituum et as lium pulsusque simul undique monutritiva illorum est in corde, quia vetur ». Secundo, quia sanguis est ibi spiritus formantur et inde dis­ quid liquidum, ergo non potest con­ tribuuntur. Similiter facultas nutri- tinuari corpori solido, sed in eo con­ tiva spirituum animalium est in illa tineri. Tertio, quia sanguis est aliparte, ubi tales spiritus formantur, *) mentum pro partibus solidis, ergo nempe in cerebro, ut iam supra 1 non potest habere eandem formam diximus. Denique facultas naturalis, cum illis, siquidem de ratione ali­ quæ convertit substantiam humi- menti est, quod convertatur in sub­ dam, scilicet sanguinem, in partes stantiam aliti, ergo transit de una «olidas est in toto corpore diffusa et « forma ad aliam et consequenter non in ipsis partibus solidis, quæ agunt habet eandem formam cum re nuI 732 b 2. • 650 b β. ’ 521 a 0. 734 PHIL. NAT. III. P. Q. VIII. ART. III. ultimo loco nuper allegato pro sen­ sanguis emittitur e vena extra cor­ tentia contraria, ubi expresso dicit, pus, continuatur is, qui Huit extra, quod sanguis animatur et fervet; cum eo, qui est in vena, sed qui est ergo sentit ita contineri in veni·, extra non animatur, ergo neque qui s quod etiam animatur ab anima. est intra. Et ratio est, quia sanguis par­ Nihilominus oppositum est pro­ ticipat accidentia vitæ, habet enim babilius et conformius D. Thomæ, calorem, imo est caloris vehiculum, qui sentit sanguinem pertinere ad augetur etiam et crescit, ut quotiveritatem humanæ naturæ, et ideo io die experimur, et movetur in toto connumerat illum cum aliis partibus, corpore. Pertinet etiam ad verita­ quæ resurgent in homine tamquam tem naturæ animalis multo magis partes humanæ naturæ, ut patet in quam ungues et pili, qui tamen in­ 3. p. q. 54. art. 2. et Quodlib. 5. formantur eadem forma totius, licet art. 5. 1 et in 4. dist. 44. q. 1. art. 2. is non eodem gradu, quia non sen­ quæstiunc. 3. 2, ubi optime distinguit tiunt. Ergo non est aliqua ratio, cur de sanguine seu humore, prout est dicamus non informari sanguinem in statu transmutationis de forma eadem anima, licet non eodem gradu. humoris in formam membri, et sub Item est magnum inconveniens, quod hoc statu non resurget, sed secun­ eo ad constituendum unum corpus et dum se, ut habet formam determi­ naturam, quæ est unum ens sim­ natam sine statu transmutationis, pliciter, concurrat aliquid, quod non sic resurget. Quando autem dicit informatur eadem forma, et conse­ D. Thomas 3. p. q. 31. art. 5. ad 1. quenter non est continuum, sed conquod « sanguis non est actu pars, 25 tiguum alteri. Sic enim ex sanguine sed potentia tantum », ipse se sta- et ex aliis partibus non consurget tim explicat, quod sanguis est po­ unum ens per se, sed unum per ac­ tentia caro, ex sanguine enim fit cidens, scilicet conflatum ex diversis caro, et ita sanguis non est actu ta­ rebus discontinuis. Natura autem lis pars. Et cum 1. p. q. 119. art. 1. so animalis est una tamquam unum ad 3. inquit, quod « humidum nu- ens simpliciter; ergo sanguis non per­ trimentale nondum pervenit ad su­ tinet ad veritatem humanæ natura?, scipiendum perfecte naturam speciei, quia non pertinet ad unitatem eius sed est in via ad hoc sicut sanguis », simpliciter. Nec obstat dicere, quod bene ibi 3 advertit Caietanus non sanguis est pars non integralis neque dixisse D. Thomam absolute, quod essentialis, sed ut quid necessarium non participat naturam speciei, sed ad servandam vitam. Nam quomo­ quod non perfecte participat, et documque appelletur, non informa­ ita non concluditur, quod non sit tur eadem forma totius, nec con­ pars animata, sed quod non sit tinuatur in eodem supposito, sed perfecta pars sicut membrum seu solum aggregatur illis ut res di­ caro. Sequuntur D. Thomam com­ stincta. Ergo non componit unum muniter eius discipuli, Caietanus simpliciter cum aliis partibus et cit. locis et Mag. Bafiez 1. de Ge­ consequenter non pertinet ad veri­ nerat. cap. 4. q. 8. art. 5. Et pro tatem talis naturæ, quia non com­ eadem sententia stat Aristoteles in ponit nec constituit illam, sed se ha• Pa X. 530 a. • Pa VH. 1078 a. • Le V. 575. η. IX. DE NUTRITION E ET AUGMENTATIONS 735 bebit sicut dispositiones, quæ etiam guis informatur anima, licet non requiruntur ad conservandam vitam. secundum omnem gradum, a forSed inquires, an cum hoc di­ tiori semen, alias non verificaretur, cimus de sanguine, intelligendum quod generans de sua substantia sit de aliis humoribus et etiam de 6 generat filium, si semen non est lacte et semine, et qua vita dicantur substantia eius, sed distinctum sup­ vivere. Respondetur omnes istos hu­ positum sicut aqua in vase, ita mores, qui cum sanguine vel ex san­ quod non decidatur a toto, quia guine generantur, vitali forma infor­ ei non continuatur. Sed tamen est mari. Habent enim accidentia vitæ io advertendum, quod sicut in sanguine et nutriuntur atque augentur, sicut consideratur et ipsa substantia san­ constat de lacte et semine, quæ guinis, quæ informatur anima, et augentur et calorem vitalem partici­ status eius, quatenus est in trans­ pant, quamdiu sunt intra animal, et mutatione et via ad nutriendum et similiter est de cholera et pituita, u formandum membrum, scilicet carquæ pertinent ad integritatem et nem vel ossa, et in hoc statu non compositionem corporis animalis, resurget in hominibus, quia est sta­ quod non minus est ex quatuor tus corruptibilis, non integritatis na­ humoribus quam ex quatuor ele­ turæ, ita neque resurget semen et mentis. 2o lac, quia sunt humores solum deser­ Nec obstat, quod dicit S. Tho­ vientes statui generationis et cor­ mas 1. p. q. 119. art. 2., quod se­ ruptionis. Unde videmus sine ipsis men non informatur anima, et idem salvari veritatem humanæ naturæ, docet in q. 3. de Potentia art. 12. x, sicut in pueris non est semen, quia et similiter in 4. dist. 44. q. 1.25 totum nutrimentum ipsis necessaart. 2. quæstiunc. 3. 2 docet, quod rium est ad augendum corpus, et in lac et semen non resurgent in homi­ his, quæ non genuerunt, non est lac. nibus. Non, inquam, obstat, quia Sed hoc non obstat, quia etiam sine sensus est, quod semen non infor­ manu aut pede salvatur essentiamatur anima perfecte sicut caro et ao liter humana natura, et tamen inforreliqua membra, sed imperfecte et niatur eadem anima et pertinet ad cum tendentia ad ulteriorem informa­ eius integritatem. Semen tamen de­ tionem vel formationem, quia semen cisum et lac emissum perdunt actua­ est in potentia, ut ex eo fiat caro et lem informationem vitæ, quia dismembra fetus. Atque ita in eo » continuantur a vivente, sed nos logradu et ratione, qua sanguis dicitur quimur de illis, quamdiu sunt con­ informari anima, licet ex eo nu­ juncta, et non emissa. Quando autem inquiritur, quo triantur partes et fiant membra, pertinet etiam semen, licet ex eo for­ gradu vitæ informentur isti humores, metur fetus. Dicit enim D. Thomas « respondetur, quod informantur gradu in 2. dist. 30. q. 2. art. 2. ad 2. ’, vitæ imperfecto, scilicet vegetativo, quod « sanguis aliquo modo dicitur quia non sentiunt sicut neque un­ esse de substantia generantis, et gues et capilli, sed crescunt et multo amplius semen, quod est ad nutriuntur, et ita sanguis quando ulteriorem digestionem productum ». <5 extrahitur, non dolet·, sicut nec Quare si in sententia S. Thomæ san- capillus, quando tondetur. Quare 1 Pa VIII. 50 o. ■ Pa VII. 1077 b. • Pa VI. C07 a. 736 PHIL. NAT. III. P. Q. VIII. ART. III. D. Thomas in loco nuper cit. ad 3.1 se, secundo modo est deserviens inquit, quod σ humores sunt de per­ parti perfectiori. fectione corporis humani sicut et Sic ergo dicimus ad auctorita­ aliæ partes, quamvis non perve­ tes Aristotelis, quod sanguis eet niant ad totam perfectionem sicut s intra venas sicut aqua in vase quan­ aliæ partes. Sicut autem partes om­ tum ad rationem liquidi, sed tamen nes universi perfectionem a Deo ut liquor animatus, quia, ut ibi dicit consequuntur non æqualiter, sed se­ Aristoteles, sanguis animatur et fer­ cundum suum modum unumquod­ vet in venis. Nec obstat, quod ali­ que, ita etiam humores aliquo modo io quando sanguis exsudatur tamquam perficiuntur ab anima rationali, non sudor et excrementum. Responde­ tamen eodem modo sicut partes per­ tur enim, quod vel ille humor non fectiores ». Qui locus manifestissimus est sanguis perfectus et excoctus, est pro nostra sententia, nec enim sed adhuc informis, licet colore san­ perficiuntur ab anima rationali nisi u guinis tinctus ex laxatione nimia corporis, qua ille humor sanguine ut a forma. Ad fundamenta oppositæ sen- permiscetur eiusque colore tingitur; tentiæ respondetur notando senten­ vel si sudatur verus sanguis, id con­ tiam Caietani 1. p. q. 119. art. 1. 2, tingit aut ex ruptione venæ aut ex quam sumpsit ex D. Thoma 4. dist. 20 nimia pororum laxatione, in quibus 44. cit., quod in sanguine et simi­ sanguis continetur, non quia in se libus humoribus est duplex respec­ excrementum sit. Ad primam rationem respon­ tus seu officium. Nam et habent ra­ tionem partis integralis, licet minus detur, quod licet sanguis sit substan­ perfect®, et habent rationem viæ et 25 tia liquida, potest tamen aliis mem­ tendentiæ ad perfectiores, quæ ex bris continuari mediantibus fibris, imperfectioribus formantur, sicut ele­ qu® in corporibus animalium ha­ menta in mundo comparantur ad bentium crassum sanguinem, ut in mixta, ut corpora minus perfecta, tauris, manifestius apparent. Ilem ex quibus mixta formantur, sunt 30 continuatur aliis membris in suo tamen partes universi, licet minus principio, scilicet in iecore et in perfect®. Et in toto quantitativo li­ corde, ubi sanguis decoquitur, et nea et superficies vere sunt partes ibi animæ informationem habet et in suis extensionibus, tamen respectu continuatur, licet quia liquidus est, profunditatis seu corporis sunt ter­ 85 dicatur esse in illis ut in vase. Ter­ mini seu indivisibilia. Ita non re­ tio continuatur in poris cum mem­ pugnat aliquid, quod absolute sit bris solidioribus, quatenus paulatim vere pars in corpore, tamen com­ coagulatur et solidatur cum illis. parative ad alias partes perfectiores Nec est inconveniens partem solidam sit materia, ex qua formantur. Et 40 continuari coagulat® et coagulatam ita sanguis est pars imperfecta et liquid®, sicut lac dum ex una præbens materiam, ex qua ali® parte concrescit, continuatur alteri partes solid® formantur. Quod alio parti liquid®, et pars aqu® conge­ modo distingui potest de sanguine lat® alii parti adhuc liquid®. quoad substantiam vel quoad sta­ 45 Quod vero (ultimo) additur de tum transmutationis de liquido in sanguine dum emittitur e venis, et solidum, et primo modo est pars in de lacte dum exprimitur, et de se1 4. dist. 44. q. 1. art. 2. quaatiunc. 3. (Pa VII. 1073 a). • V. 573. η. IX. DE NUTRITIONE ET AUG.MENTATIONE 737 mine dum eiaculatur, respondetur priori gradu formæ in ultimum seu non continuari tales humores extra- in modum informandi perfectum et missos, sed decidi, et ita, licet vi­ substantialem, quod etiam substan­ deantur continuari, sanguis qui est tialis mutatio dici potest. in vase, et qui est in aere, et qui 6 in vena, ibi tamen dum e vena Articulus IV. erumpit, corrumpitur et amittit vi­ tam aliamque formam induit sicut cadaver, licet aliquid caloris vel UTRUM AUGMENTATIO DUM DUsimilis virtutis retineat. Neque hoc 10 RAT, ET NUTRITIO TOTA VITA est mirum, cum etiam membrum SINT SUCCESSIVÆ ET CONTINUÆ. aridum videatur continuari sano, et virga sicca viridi, et tamen non Duplex est controversia de conti­ ) continue, sed contigue se habent, nuitate horum motuum: Primo, quia habent diversas formas. Discon- is an durent continue, id est toto vitæ tinuatur autem sanguis, quia rum­ tempore. Secundo, an sint motus puntur fibræ, quæ tenuissimae sunt, continui et successivi, id est non et sic decidit a vena mutaturque in discreti nec instantanei, sed divialiam speciem et formam sicut ca­ sibiliter et per partes continuentur; daver. 20 et rursus, an, si per partes conti­ Ad secundum fundamentum nuantur, habeant continuitatem re­ dicitur, quod sanguis est nutrimen­ gularem, id est, quod si tantum tum intrinsecum et decoctum, non acquiritur in tanto tempore, dieitrinsecum. Non est autem incon- midium in medietate acquiratur et veniens, quod nutrimentum in sua 25 quarta pars in quarta parte tempoultima decoctione sit informatum ris, an vero irregulariter, sicut cum anima, non quoad gradum perfec- excavatur lapis a guttis cadentibus, . tum, sed quoad vegetativum. Transit ita tollitur pars lapidis in hoc tem­ I autem in formam membri solidi, pore, quod tamen in medietate temquod nutrit, non induendo novam poris non tollitur dimidia pars lapiformam, sed novum gradum et no­ dis, sed disponitur toto illo tem­ vum modum informationis substan- pore, ut in ultimo tollatur. Itialis. Et cum urgetur, quod tunc Quoad primum, duo videntur certa : nutritio ultima, qua fit conversio Primum, quod nutritio proprie in partem solidam, non erit sub- 35 loquendo et nisi aliquod impedistantialis mutatio, quia non est a mentum per accidens obstet, du­ privatione formæ ad formam, re­ rat toto vitæ tempore post pri­ spondetur, quod est substantialis mum instans et post aliquantulum mutatio perfecte et consummative, temporis, quod requiritur, ut aliet a privatione gradus perfecti ad <0 mentum apponatur et disponatur, ut perfectum. Ut autem inveniatur ibi converti possit in substantiam aliti, transitus a privatione formæ ad for­ in quo tamen tempore incipit alte­ mam, sumenda est tota collectio ratio et dispositio ad alimentum con­ | mutationum a mutatione cibi seuvertendum, et sic iam inchoative est alimenti ex tertia usque ad ultimam «s nutritio. Secundum est, quod augmutationem in formam carnis, ubi inentatio non durat toto vitæ tem­ est ultimus terminus intentus, licet pore, secundum quod a nutritione quia paulatim fit, quando est in ul­ distinguitur. Primum probatur et explicatimo complemento, iam non est mu· tatio de forma in formam, sed de m tue ex Aristotele dicente in hoc I 47 - Ιο. λ S. Thoma, Curtus Phil. Thom., II. vol. Phil. Nat. I. 738 PHIL. NAT. III. P. Q. VIII. ART. IV. 1. libro x: «Quamdiu salvum ma­ tempore duret, quia toto vit® ternnet animal, etiamsi decretionem sub­ pore aliquid deperditur per calorem eat, nutritur, sed non semper cre­ consumentem humidum, et conse­ scit », ubi etiam videri potest S. Tho­ quenter deperditum indiget reparari. mas lect. 17. 2 Et explicatur sic, 5 Sed quia non semper æqualiter calor quia non est necesse, ut ita duret agit in humidum nec semper est nutritio toto vitæ tempore, quod eadem dispositio caloris vel humidi si in quocumque etiam brevissimo nec appositio alimenti, in hoc est tempore non detur, pereat animal, latitudo et aliquando interruptio, sed quod semper sit indigentia ali- io licet non statim moriatur animal, sed menti et nutritionis, quamdiu vivit incipit disponi, ut moriatur, si desit animal, ita ut in nullo statu vitæ alimentum. Unde etiam colligitur ra­ ponatur terminus huic indigentiæ tio, quare aliqua animalia dicuntur naturaliter loquendo, sicut natura­ aliquibus temporibus sine alimento liter ponitur status et terminus aug- is vivere, ut glires, ursi, aliqui serpenmentationi, ita ut amplius non cre­ tes, et si qui similes (si historiæ vera scat. Quodsi aliquo tempore cessat sunt). Hoc enim ideo est, quia licet vel propter morbum et debilitatio­ externum alimentum non recipiant, nem vel propter carentiam alimenti, habent tamen internum aliquem Ini­ non statim peribit animal, incipiet 20 morem crassiorem seu pituitam, quæ tamen in statu corruptionis esse. tempore illo a calore naturali conco­ Ratio huius perpetuæ necessita­ quitur vice alimenti et ob caloris de­ tis præter quotidianam experien­ fectum lente et paulatim illum con­ tiam sumitur ex ipso viventium sumunt. Si qui vero homines ditemperamento, quod constat ex ca- » cuntur plures dies vixisse aut annos lido et humido, et calor debet esse sine cibo, vel id fabulosum est vel abundans, eo quod functiones et causam naturalem non habuit, sed operationes viventium calore mi­ vel per verum miraculum vel a dænistrantur. Calor autem propter sui mone cibi aliqui ministrati sunt, aut acrimoniam agit in humidum atque 30 ipsi sibi occulte ministrabant aut ob illud depascit, sicut videmus in igne, aliquam caloris naturalis debilitatem qui lignis aut oleo aut aliis combusti- ita parum consumebant, ut vide­ bilibus conservatur, et ita si hu­ rentur non comedere. midum ipsum in viventibus non Quod vero augmentum non duinstauretur, etiam evanescet. Et ideo »5 ret toto tempore vitæ, experienquia calor continue perdit de substan­ tia manifestum est et asseritur ab Ari­ tia humidi, si debet durare, oportet, stotele loco nuper cit.3 et 3. de Anima quod continuo convertat alimentum textu 59.1 et a D. Thoma super eadem extrinsecum in suam substantiam, loca 6 et 2. 2. q. 147. art. 4. ad 2. et ipsumque intrinsecum alimentum si «0 in 2. dist. 30. q. 2. art. 1. ad 5. * et continuo non sustentetur et foveatur 1. p. q. 119. art. 1. ad 4. Quod semen ab extrinseco, brevi peribit. Et hæc non informatur anima et idem do­ est ratio, quare nutritio toto vitæ cet in 3. de Potentia art. 12. 7 et 1 c. 5. (322 α 24). • U ΠΙ. 321. n. 4. • Do Generat, et Corrupt. I. 5. (322 a 24). ‘ O 12. (43 4 α 22). • Le III. 321. η. 4. et Pa XX. 141 a. • Pa VI. 663 b. ’ Pa VIII. 56 a. DE NUTRITIONE ET AUGMENTATIONE 739 similiter in 4. (list. 44. q. 1. art. 2. bere fortiorem calorem et melius ali­ mentum decoquere quam infantem qwstiunc. 3. 1 B fundamentum deducitur tum ex et tamen infans augetur, non inve­ continua reactione, qua alimentum nis; ergo male fundatur ista ratio ipsum agit in calorem naturalem, si­ in fortitudine et perfectione caloris. quidem ipsum debilitat et minuit. Tertio, quia nova materia addita Calor autem deficiens non potest tan­ additur viventi novus calor, ergo tum er alimento convertere, quan­ et nova virtus, ergo quando auge­ tam deperdit, et sic non potest au­ tur animal, non decrescit virtus, sed geri animal. Augmentum enim pro­ augetur. Diminutio autem accidit venit ex eo, quod plus acquiritur ex debilitatione virtutis, non autem quam deperditur. Tum etiam, quia debilitatur, sed crescit crescente sub­ id, quod acquiritur, cum sit extra- iecto. Et sic in quacumque nutritione I neam, etiam suas qualitates impri­ cum nova pars aggeneretur præeximit humido nutrimentali, quod ad­ stenti, novum etiam augmentum et venit de novo, et sic non est ita nova virtus ei advenit. Denique, quia I purum, sicut humidum primum ra­ posset animal sustentari cibo facilis dicale. Ubicumque enim fit mixtio digestionis, quando perveniret ad extranei, non ita purificatur virtus, terminum augmenti, et tunc facilius jed per ipsam mixtionem languescit converteret tale alimentum, quam et mutatur, et consequenter relin­ perderet de propria substantia, ergo quitur illa virtus minus conducens ad tunc augeretur. augendum, quia virtus permixta et Ad primum respondetur calorem eitranea minus potest se explicare debilitatum minus consumere de hu­ et augeri quam fortis et pura. Tum mido nutrimentali et adventitio. Præitnique, quia si viventia semper au­ supponitur tamen plus consump­ gerentur, acquirerent tantam quanti­ sisse de radicati, quando pervenit tatem, quod non possent unica anima ad illum statum caloris debilitati per eam informare et ab uno corde vivi- ætatem. De humido autem adventitio ficare, nisi eius virtus etiam auge- 30 quanto minus consumitur, tanto maretur et fortificaretur, unde quanto gis animal gravatur indeque potius magis viveret animal, tanto adhuc generantur morbi, et tandem animal posset diutius vivere secundum na­ moritur. Similiter quanto magis calor taram, quia maiorem haberet vir­ debilitatur, tanto difficilius decoquit tutem. 35 alimentum extraneum, quia magis Sed obicies: Quia si calor na­ dissimile et crassius est, facilius au­ turalis debilitatur per continuam re­ tem consumit humidum proprium et actionem alimenti et ideo minus de partes suas, sunt enim facilioris eva­ alimento convertit, etiam minus de porationis a calore naturali. Temhumido consumit; in eodem enim *> pore autem, quo durat augmentum f calore fundatur, quod consumat de quia purior adhuc est substantia et proprio et acquirat de alieno. Et humidum radicale, consequenter calor consequenter non bene infertur ces­ vitalis magis virtuosus et purior sare augmentum, quia plus perdit est ideoque plus potest de alimento quam restaurat, siquidem ea ratione, «s convertere,, quam de propria sub­ qua non restaurat propter debili­ stantia deperdere. Ad secundum respondetur, quod tatem caloris, neque etiam consumit. Stcundo, quia videmus iuvenem ha- calor in iuvene est fortior quasi acci• Pa VII. 1077 b. 740 PHIL. NAT. III. P. Q. VIII. ART. IV. dentaliter, non quasi essentialiter, calor in ferro candenti, sed non «id est entitative et in ratione caloris eundum vim vitalem. In hoc enir. est fortior, sed non vitaliter aut ani­ magis ac magis debilitatur ipsa cod maliter, quia non est ita purus prop­ t-inua reactione, actione et repiter admixtionem extranei, licet prop­ 5 sione ; neque enim in quocumque ca ter maiorem soliditatem et densita­ lore consistit perfectio vitalitatis, si­ tem partium corporis et pluralitatem quidem si nimis excrescat, potius in­ partium calor in iuvene fortior sit et terit animal. Illud ergo temperamen­ vegetior pluresque actiones operetur, tum vitalitatis numquam ita per quæ maius robur postulant. Et quia io fecte invenitur in materia acquisita humidum adventitium minus consu­ sicut in primo insita et generata. mitur a calore ipsumque magis im­ Ad quartum dicitur, quod cibupurum reddit, ideo nec tantum perdit quantuincumque delicatus aut faci­ de isto humido, quantum adolescens lis digestionis semper est impurior vel infans, nec tamen plus acquirit m ipso humido radicali et insito. Unde de augmento. Nec obstat, quod ali­ licet ex hoc possit dilatari vita. ?i quando cessante statu et ætate aug­ minus impurum reddatur humidum menti pinguescat animal, quod etiam ex cibo minus crasso et indigesto, pertinet ad augmentum, crescit enim tamen tandem consumetur, quia ali· in latera. Sed respondetur, quod ani- 20 quid impuritatis miscetur, et solum mal non dicitur augeri, nisi quando proprium erat arboris vitæ humidum crescit secundum longitudinem, ita radicale ad illam priorem puritatem quod ossa et partes solidiores fiant reducere. maioris quantitatis, augmentum vero Circa secundam difficultatem, sci· illud in sola pinguedine vel carne, 25 licet an nutritio et augmentatio sim etiamsi diffundatur in latera, et multo motus successivi et continui a tem­ magis si solum crescat in humore pore, quo animal incipit nutriri, aliquo magis turgido, non est augmen­ aliqui existimant non esse motum tum simpliciter et quoad omnes partes continuum nec successivum. Quam animalis, sed solum secundum quid et m sententiam sequitur Toletue 1. libro quoad aliquam partem, scilicet quoad de Generat, q. 11. et Pomponatius li­ carnem vel humorem etc. bro de Nutrit, et Augmentât, cap. 19. An vero dentes semper crescant, et alii. Et probatur primo ex D. Thom. Aristoteles affirmat libro 2. de Gene­ rat. animalium cap. 6. 1 et saltem non 35 2. 2. q. 24. art. 6., ubi inquit: descrescunt, quia propter necessita­ « Augmentum corporale in animali tem cibi conterendi providit natura, bus et plantis non est motus con­ ne ipso continuo attritu decrescant, tinuus, ita scilicet, quod si aliquid sed aliunde suppleatur eorum de­ augetur in tanto tempore, necesse fectus, alias totaliter deficerent cum 40 sit, quod proportionaliter in qua· animalis dispendio. libet parte illius temporis aliquid Ad tertium respondetur, quod ca­ augeatur, sicut contingit in motu lor de novo adveniens in materia ac­ locali, sed per aliquod tempus natura quisita non est eiusdem puritatis operatur disponens ad augmentum et efflcaciæ in ratione vitalis, sicut 45 et nihil augens actu, et postmodum primus calor insitus, in quo genera- producit in effectu id, ad quod dis· tur vivens, licet propter spissitudi- posuerat, augendo ipsum animal vel nem et soliditatem sit fortior, sicut plantam in actu ». Ita D. Thomas. 1 745 a 25. DE NUTRITIONE ET AUGMENTATIONS 741 Secundo probatur ratione diffi­ quitur indivisibilis duratio. Si di­ cili, quia si nutritio sit motus suc­ visibile, ergo immediate post non cessivus et continuus, sequitur, quod incipiet, siquidem prius immediate substantia alita incipiat per ulti­ post incipiet medietas illius divisi­ mum non esse et substantia ali­ bilis quam tota, ergo immediate post menti desinat per ultimum esse; non erit tota et completa atque adeo utrumque autem repugnat modo in­ nec ultima dispositio. cipiendi et desinendi substantiæ. Quoad secundam vero partem pro­ Sequela constat, quia motus succes­ batur, quia si aliqua substantia desisivus non incipit in instanti intrin- lo nit per ultimum esse, sequitur, vel ■eeo, quia in instanti non datur suc­ dari duo instantia immediata, scilicet cessio, et sic non est verum dicere: instans ultimum desitionis et primum tNunc est», quod pertinet ad pri­ incœptionis sequentis formæ, aut mum esse, sed « Nunc non est, im­ dare materiam sine forma pro aliqua mediate post erit », quod pertinet ad is duratione, si desinente una forma ultimum non esse. Similiter cum ad altera expectat aliquod tempus, ut incœptionem nutritionis desinat nu­ incipiat. trimentum, quia quamdiu non est Denique sequitur, quod alimen­ nutritio, nutrimentum non est con­ tum possit desinere vel forma vi­ versum. Si est verum dicere: « Nunc so ventis introduci, antequam materia non est nutritio et immediate post sit plene disposita, quia si disponi­ erit », etiam erit verum dicere: « Nunc tur successive et continue, et si est nutrimentum et immediate post convertitur alimentum in substan­ non erit », ergo nutrimentum desinet tiam aliti, quando pervenerit ad ulper ultimum esse. « timas partes alimenti, in quibus con­ Minor vero probatur quoad pri­ servari possit versus minimum, prius mam partem, tum quia omnis sub­ attingetur medietas unius partis stantia incipit per primum esse, ut motu successivo quam alia medie­ diximus in 6. Phys. 1 Neque enim tas. Ergo in illa ultima medietate minus consistit in indivisibili sub­ μ desinet alimentum ratione minimi, stantia ut aucta quam ut primo antequam introducatur ultima dis­ generata, nec minus procedit de positio, siquidem hæc successive in­ privatione ad formam, quod est ca­ troducitur. rere latitudine, nec minus exigit Postremo suffragatur Aristoteles, determinatam quantitatem, atque »s qui 8. Phys. textu 23. 2 docet dimiadeo non potest in quavis minima nutionem continue non fieri exemplo introduci. Deinde, quia si in aliquo lapidis excavati a guttis cadentibus, instanti est verum dicere: « Nunc quæ non continue diminuunt partes non est forma viventis in alimento lapidis, ita ut si tanto tempore exet immediate post erit », vel in illo 4o trahatur tanta pars, in medio illius instanti est completa et ultima dispo- temporis extrahatur medietas, sed sitio vel non. Si est, ergo et forma, toto illo tempore disponitur et in quia ultima dispositio non est sine ultimo pars extrahitur. Ergo idem forma. Si non, ergo vel deest aliquid dicendum erit de augmentatione. divisibile vel indivisibile. Si indivi- « Omitto inconveniens, quod ali­ sibile, non poterit incipere immediate qui inferunt, quia si nutritio incipit post, quia immediate post non se- immediate post instans, alteratio de' Phll. nat. 1. p. n. 21. art. 1. (433 b 41). • c. 3. (253 b 16). 7-12 PHIL. ΝΛ'Γ. III. P. Q, VIII. Λ HT, IV sinit, ni illo instanti, quia immediato poet him eut substantia, quam dispo nebat alteratio. Omitto hoc, quia iam supra q, I. 1 diximus ultimam dispositionem non introduci ab alto o ratione formali, sed ab ipsa genera tionc substantiali, qine est, alteratio eminenter, quia introducitur simul cum forma «ubntantiali. Unde in ea duratione, qua int roducitur forma io substantialis, sive in instanti sive post instans, iam est ull ima dispo­ sitio et desinit alteratio, qua- inline diftte anteponebat aliquid infra dispo u sitionem ultimam, aflirmal. augment at Ionem non m actionem instimtnncam, ud numsivam, Idem est autem do nutrilim.· quin augmentationem concomiUlur Quod vero non sint, motus conta in secundo sensu, id est regulae-, secundum proportionem iimdgnaU·.. constat, ex locis Aristotelis et Diri Thomm allegatis in primo el ultii argumento. Ex his sumitur fundamentum con <'lusionis, quod est duplex: Primum, quia augmentatio est verus motio, ut distinguitur contra mutationem ut in 5. Phys. cit. diolt Aristotele» et nos probavimus ibi

l 3, ' ί. U0Ï « .14). * »" ». (ia» » n,), quantitas sicut od primam generationem, ergo augmentatio et nutritio successive debet fieri dilfumii-iido qualitatem uniformiter dillorinltci Antecedenti probatur, quia in nu l,ritionc et augmentât ione supponitur vivens habere iam quantitatem nqui sitam ad suam consistentium tam qiioiid organa, quibus operari poiett, quam quoad debitam monsuram ultra minimum, in quo esse non potest Ergo iam non requiritur determinati quantitas in alimento convertendo, neque propter ipsius viventis exigen­ tiam, quia iam habet siilliiienlvin quantitatem ultra minimani, nequs propter partem de novo aggregate dum, siquidem non magis requiritur <1 tinniitHK, ut informetur de novo pars aggreganda, quam ut iam ag­ gregatio contineantur sub forma Quando enim adveniunt de novo <-t 713 DE NUTIUTIONE ET AUGMENTATIONE uniuntur, tamquam partes adveniunt. Ergo non exigitur ad illas maior quuntititH, quam ut partes totius esse poulnt et cum aliis partibus totum componere. Iit autem aliquid possit n><· pure, non requiritur determinata quantitas, ergo nequi· ut aggregetur Umquom pars. Imo quanto minor «t purs, tanto perfectius aget in illam el convertet in se sicut ignis minores partes stuppa· vel ligni con­ vertit in se neque expectat, ut ad determinat ani pariem crescant. Ergo ud aggenerundum rei iam productio aliquam materiam non conducit de terminata quantitas, sed quanto mi­ nor est, perfectius aggenerabitur. Unde putet consequentia, quia si non requiritur determinata quantitas, sed quuciimque minor ac minor est < a pax aggenerationis, non obstabit ali­ quid continuitati augment ationis, nisi exparte qualitatis quie est dispositio, non detur continuitas. Ex hac nutem parte non delicii,, quia dispositio illa Iit per alterationem, qua·, est motus continuus, et ipsa qualitas disposi­ tif» diffunditur uniformiter ditior miler, ita ut si in hae parte datur dispositio ultima, in parte immediata detur immediatum infra illam, et in alia minus ac minus usque ad non gradum. Ergo coniinnando actionem aggciivrant is continuabitur etiam in Iroductio dispositionis in parte mi nori ac minori immediate conse­ quente, et sic eadem proportione in eii Introducetur forma aggenerantis. Quodsi inquiras, quie sit ratio ponendi istum modum dillusionis qualitatis uniformiter difformitcr, rctpi/ndttur imprimis id constare ex pe rienlia. Nam (pianto aliquis magis appropinquat ad ignem, tanto for­ tius (alelll, et qtmnto magis recedit, * inimis; ergo calm non diffunditur ab Igne mquiditcr in tota sim sphn-ra, led in una parte magis, in altera minus. Hecundo constat ratione, quia qualitas non diffunditur ab agente i per hoc, quod eadem numero trans­ eat de uno subiecto ad aliud, sed per multiplicationem producitur ab una parte in partem Immediatam, et, sic est diversa rpialilas in una et in alia. Quælibet autem pars medii, in quo multiplicatur qualitas, im­ perfectiori modo recipit qualitatem, (piam sit in subiecto proprio, ergo » imperfectius illam producit, et sic (pianto magis elongatur ab ipso primo agente, tanto magis debilitatur ipsa (piaillas a sequentibus partibus pro­ ducta. Minor constat, quia si icqnali » modo reciperent omnes partes medii qualitatem, numquam agens haberet torminum ab intrinseco et per se, quia si non debilitaretur eius virtus, tam intensum offectum produceret in parte b immediata (piam In parte distanti; et rursus illa pars distans æque po­ terit offectum suum ponere in parte immediata (piam in distanti, et de qualibet est eodem ratio, ergo po­ sterit sine termino producere in qua cumque distantia, nisi ponatur iin pedimentum extrinsccum, et sic ab Intrinseco non esset determinata sjdnera virtutis. Hi autem qualitas o paulatim diminuitur nec ponitur icqualiter in omnibus partibus, ergo necesse est, quod duu· partes non sint similes neque icipiales, sed altera magis, altera minus participet, ot hoc icst multiplicari uniformiter diffor­ miter, id (-Ί cum dissimilitudine pei omnes paries, sed oum uniformitate in observando istam imcqualitatem. Ad AIUIUAIENTA FACTA IN CON- 'ikajiium; Ad primum ex auctori lato 1>. Thomæ respondetur ex dictis, quod augmentatio non est ( oiitinua continuitate regulari, ita quod si in tanto tempori * crescit, in medietate temporis crescat dimidium, non t omen negat continuitatem successivam, quæ opponitur instantaneis mutationibus, ut ex eodem I). Thoma diximus. Quod autem dixit 1), Thomas, quod aliquo tempore operatur natura dispoucn», 744 PHIL. NAT. III. P. Q. VIII. ART. IV. et non augens actu, verificatur in lute ita est, sed per accidens et ra­ duobus casibus, tum in tempore im­ tione adiunctæ divisibilitatis datur mediato post primum instans genera­ latitudo et transitus divisibilis, qiu tionis, in quo alimentum non statim tenus transit non a privatione sub­ est dispositum; tum si ex aliqua in­ 5 stantiæ absolute, sed a privatione firmitate vel ex defectu alimenti substantiæ ut tanta, ad hoc, ut tanta discontinuetur ipsa dispositio requi­ sit. Neque ad hoc exigitur determi­ sita ad introducendam formam viven­ nata quantitas in ipsa parte, quæagtis, et sic necesse sit iterum consu­ generatur, sicut requiritur in toto, mere tempus, ut disponatur. Extra io quando de novo generatur, ut iam hos casus si dispositio currenti modo ostensum est. Sufficit enim ad agintroducatur et sine impedimento, per generationem determinata quantité· motum continuum fit. præsuppositive, in eo scilicet, cui ad­ Ad secundum respondetur, quod denda est nova pars substantiæ, non introductio formæ substantialis ge- u in ipsa parte, quæ de novo acquirinerative et totaliter, quando primo tur, siquidem acquiritur ut pars et fit, debet incipere per primum esse, et per modum divisibilis, non per mo­ opposita desinere per primum non dum totius, ut totum et unum est. esse. Continuatio autem et aggeneAd secundani impugnationem huratio substantiæ partialis non est 20 ius primæ partis respondetur supinconveniens, quod incipiat ad mo­ ponendo, quod ultima dispositio in dum motus et per ultimum non esse nutritione eodem modo concomitato et iuxta modum divisibilitatis par­ formam substantialem ut partialem tium. seu partialiter introductam, sicut ulEt ad primam impugnationem primæ 25 tima dispositio ad generationem conpartis respondetur, quod substantia comitatur ipsam formam substantia­ secundum se et ut totaliter fit prima lem ut primo introducendam et per generatione, indivisibilis est et modo modum tot ius, ita quod eodem modo indivisibili fit, in quantum fit in­ servatur prioritas et posterioritas integra et totaliter, ut autem subest 30 ter ultimam dispositionem et formam quantitati et ad modum partis et substantialem in una atque in alii. divisibilitatis acquiritur, modo etiam Quo supposito respondetur ex his. divisibili fit et secundum latitudinem quæ diximus q. 21. Phys. art. 2. *, partium, et tunc non fit absolute a quod bene potest qualitas certa, id privatione formæ, sed a privatione as est determinati gradus, qualis est formæ, ut tanta et in tanta materia dispositio ultima, incipere in parte et in tali parte, quæ divisibilis est, incerta et indesignata per ultimum et ratione eius induit modum divisi­ non esse. Et ita in ipsa aggeneratione, bilitatis. Et licet nutritio fiat ali­ quando in aliquo instanti est verum quando sine augmentation, non ta-43 dicere: « Nunc non est dispositio men fit sine nova quantitate, quæ ultima sive introductio forma1, et constituat rationem partis in sub­ immediate post erit », et inquiritur, stantia, quæ de novo acquiritur non an in illo instanti desit aliquid divi­ absolute, sed ut aggenerata et se­ sibile vel indivisibile, respondetur cundum rationem partialem. « deesse aliquid divisibile indesignaQuando autem dicitur, quod a pri­ tum et indeterminatum, non determi­ vatione ad formam non est transitus natum. Et quando instatur: Ergo divisibilis, respondetur, quod abso- immediate post non incipiet, nego * 438 b 41. de nutritione EX AUGMENTATIONS consequentiam, quia per se loquendo immediate post sequitur aliquid di­ visibile indesignatum, et sic per par­ tem motus, qui immediate post erit, vincitur illa pars divisibilis talis qua­ litatis, quæ restat acquirenda. Quodsi urgeas: Nam in nost ra sen­ tentia immediate post iam non se­ quitur motus alterationis, sed actio ipsa substantialis, a qua mediate Iit ipsa dispositio ultima, ut supra q. 1.1 diximus, ergo non vincitur illa pars divisibilis per motum. Quodsi per generationem vincitur, iam sup­ ponitur res genita, quando dispo­ sitio ultima introducitur et vincit illam divisibilitatem, quæ deerat, ut res generaretur. Respondetur, quod aliqui dicunt deesse aliquid divisibile et vinci per motum in tempore immediato, si­ quidem etiam motus divisibilis est. Quod et nos diximus q. 21. Phys. 2 loquendo de motu, qui immediate post illud instans incipit. Loquendo autem de actione substantiali, quando immediate post instans incipit, sicut in nostro casu, cum immediate post non desit aliquid acquirendum per motum alterationis, quia iam iste cessat, sed per actionem substan­ tialem, quæ introducit formam et dispositionem ultimam (supponimus enim non deesse aliquid præter ta­ lem ultimam dispositionem), ideo dicendum est, quod (piando imme­ diate post instans incipit actio sub­ stantialis nutritionis, iam in illo in­ stanti non deest ex parte qualita­ tis disponentis, scilicet ultimro dis­ positionis, nisi aliquid indivisibile, scilicet ipsa ultima dispositio, qure eat terminus reliquarum partium dis­ positionis. Terminus autem aliquid indivisibile est, sed tamen aliunde, < ■ • • • art. art. 438 102 7. (59G a 23>. 2. (439 a (3). a *1. b 38. 745 scilicet quia introducitur in parte incerta et indesignata continui, ideo ex parte talis quantitatis, quæ etiam ad dispositiones pertinet, divisibili modo introducitur illa ultima dispo­ sitio, sicut et forma substantialis, et per ultimum non esse incipit. Sed hoc est per accidens, ut iam diximus, quatenus substantia acquiritur aci i modum partis et in parte incerta, forma autem certa et indivisibilis in parte incerta incipit per ultimum non esse, ut diximus q. 21. Phys. art. 2. in 2. reg. 3 s Ad secundam partem argu­ menti respondetur, quod alimentum quoad illam partem, in qua incipit conversio per ultimum non esse, necesse est, quod desinat per ultimum ) esse, quia incœptio unius et desitio alterius proportionate se habent in hoc. Sed hoc totum est per accidens et quia illa pars substantiæ desinit ut tanta et divisibiliter, non ut tota et i indivisibiliter. Ad tertium respondetur, quod, ut diximus q. 8. Phys. art. 3.4, quando in alimento convertendo pervenitur ad illas ultimas angustias, ut iam • non sit quantitas, in qua etiam via corruptionis conservari possit forma alimenti, ilhe dispositiones, quæ non perveniunt ad ultimam, per accidens redduntur ultimæ, quatenus sublata quantitate requisita destruuntur om­ nes dispositiones conservantes for­ mam alimenti, et consequenter ipsa forma solvitur a materia, et agens potest utendo generatione introducere formam suam. Sic ergo per accidens ex remotione quantitatis et conse­ quenter reliquarum dispositionum, quæ in ea fundantur, potest intro­ duci forma substantialis et dispositio ultima eam consequens, quia non 746 PHIL. NAT. III. P, Q. Vf 11. ART. V. DE NUTRITIONE ET AUGMENTATIONE 747 ditis adduntur etiam novæ partes quia in utraque indeterminata et inmanet impedimentum in materia, Prima per se est satis nota, de se­ proportionales pluralitate quasi mul­ designabiles sunt. Crescente ergo et generans vel virtus eius est cunda agemus in hoc art., de tertia titudinis in potentia, non incre­ quantitate, vel partes illæ manent sufficienter approximata, ut sub­ in seq. menti, quia scilicet plures partes indeterminatæ et indesignatæ sicut stantialem generationem in illa eDe secunda ergo conditione tri­ possunt accipi proportionaliter quam 5 antea vel non. Si non, ergo fiunt 5 plex oritur difficultas: Prima, liciat. designatæ et aliquotæ, et sic in aliantea. Ad ultimum respondetur Philo­ an ita augeantur omnes partes vi­ Sumitur ex D. Thoma 1. de Ge­ quotis fiet augmentum, et cum essent sophum stare pro nobis, quia solum ventis, quod non solum partes ali­ nerat. lect. 15. ’, qui explicans illud in infinitum partes illæ proportio­ negat continuitatem, quæ importat quotæ, sed etiam proportionales au­ dictum Philosophi, quod de ratione nales numerabiles, si fiunt aliquotæ regularitatem, non vero negat conti­ geantur. Secunda, quomodo aliaugmenti est, ut quodlibet signum 10 et designatæ, manebunt infinitæ parnuitatem, quæ opponitur instanta- w mentum, quod est in poris, intrat ad sensibile maius minusve reddatur, tes designatæ, quod est reddi infini­ neæ mutationi. Hoc enim non de­ partes solidas inter porum et porum inquit quod quodlibet signum sensa­ tum in actu. Dicere autem, quod aliserviebat ad eius intentum, sed pri­ sine penetratione. Tertia, quomodo tum, id est, quælibet pars sensibi­ quæ indesignatæ fiunt designatæ et mum, quia ibi intendebat nullum ex eisdem partibus emittantur partes, lis eius, « quod augetur, fiat maior augentur, præterquam quod non est motum esse continuum, id est per­ quæ corrumpuntur et evaporantur, petuum, nisi localem et circularem, is et aliæ excrementitiæ particulæ per in augmento aut minor in diminu- u maior ratio de una quam de alia tione». Nec valet dicere Aristotelem iam hoc erit negare, quod non omnes Ad quod sufficit, quod augmentatio eosdem poros sine hoc, quod pene­ non est perpetua, sed sæpe inter­ trentur cum alimento, quod est in solum voluisse dicere, quod per ipsas partes simul augentur. Si vero æque rumpitur propter indispositionem sub­ eisdem partibus. partes sensibiles motus augmenta­ indesignatæ manent sicut antea, ergo Ad primum aliqui existimant in tionis redditur sensibilis, licet non non augentur neque crescunt magis iecti aut defectum alimenti. Et in hoc tenet similitudo de excavatione 20 augmentatione non solum partes alipropterea neget partes etiam pro- 20 quam antea in ratione continui et lapidis per guttas, quia licet quando quotas et certas augeri, sed etiam portionales augeri. Sed contra est divisibilis, licet quia adduntur novæ fit, non fiat in instanti, neque enim proportionales. Et fundantur in eo, quia hoc commune est omni motui partes aliquotæ, etiam plures propars, quæ extrahitur, potest separari quia Aristoteles docet omnes partes sensibili, ut fiat in magnitudine portionales addantur, quæ in illis et removeri nisi in tempore, tamen augeri sine ulla distinctione, ergo habente partes sensibiles, et sic ni­ includuntur additione pluralitatis, propter dispositiones requisitas ex 25 et partes proportionales, quia vere hil speciale diceret Philosophus et 25 non incrementi. Sed illa pluralitas parte guttarum mellificantium sæpe sunt partes. Deinde, quia partes ali· D. Thomas de motu augmentationis, non est in actu seorsum, sed inclusa interrumpitur sicut etiam augmen­ quotæ non habent aliam entitatem quomodo petat partes eius augeri. in partibus aliquotis. tatio. Ultima autem gutta extrahens distinctam a proportionalibus, ergo Et deinde, quia si motus, ut sit Ad rationes oppositas responde­ partem divisibili motu extrahit non si augetur aliquota, debet augeri sensibilis, requirit partem sensibilem tur: Ad Aristotelem dicimus, quod tamen tali proportione, quod si tanta 30 etiam proportionalis. Denique, quia et aliquotam, ergo cum pars pro- 30 docet omnes partes augeri, sed quopars extrahitur tanto tempore, me­ augeri aliquid immediate et per se portionalis per se sensibilis non sit, modo augeantur non dicit. Augentur dietas eius medietate temporis ex­ potest sumi dupliciter: Uno modo, sed per aliquotam, quia non est de- enim partes aliquotæ etiam secunquia non per aliquid extraneum, sed trahatur. signahilis, ergo per se non terminat dum continuitatem, quia maiores sibi intrinsecum, alio modo, quia motum sensibilem, ergo neque mo­ fiunt et in plures partes sunt divisi35 non secundum partem tantum, sed tum augmentationis, qui essentialiter ss biles, partes autem proportionales Articulus V. secundum omnes partes augeatur. est species motus naturalis seu sen­ non fiunt maiores secundum conti­ Primo modo tam pars aliquota quam sibilis. nuitatem, quia non sunt capaces, ut UTRUM IN NUTRITIONE ET AUG­ proportionalis dicetur augeri, quia Ratio autem conclusionis est, quia maiores sint, hoc ipso quod indesig­ MENTATIONE QUÆLIBET PARS mediante ultima parte seu extremipartes proportionales si crescerent natæ sunt, quia licet quælibet pars VIVENTIS AUGEATUR ET NU­ « tate suscipit incrementum. Secundo aut minuerentur, possent fieri maio- *> designata sit divisibilis, tamen non TRIATUR. modo nec pars aliquota nec propor­ res vel minores, et sic crescendo per est determinate divisibilis nisi per tionalis augebitur, quia alimentum augmentum fierent designatæ, siqui­ aliquotam. Unde aliquota crescet vel Restat in his ultimis articulis solum applicatur ipsi extremitati, non dem crescente quantitate, usque ad minuetur accipiendo terminum maio­ aliquem terminum deberet crescere rem vel minorem, quod pertinet ad examinare conditiones, quas Aristo- intus per omnes partes transit, alias teles ponit in augmentatione, quæ « vel augmentatio esset mixtio vel peet partes sub illo termino essent de- « divisibilitatis determinationem, sed sunt tres: Prima, quod aliquid de netratio partium. signabiles. Deinde, quia partes pro- solum partes proportionales crescent novo adveniat seu addatur; secunda, portionales non minus sunt infinitæ in numero adveniente nova parte aliNihilominus partes proportiona­ quod quælibet pars augeatur; tertia, les non possunt dici augeri conti­ in parva quantitate quam in magna, quota, quia pluries designari potest quod res augmentata eadem ma· nuitate seu magnitudine, sed solum neat. » aliquotæ et determinatae, quibas ad■ Lt III. 315. n. 1. 748 PHIL. NAT. III. P. Q. VIII. ART. V. et in plures partes proportionales augmentatio per iuxtapositionem ·. dividi. Respondetur enim, ut constat ei Ad primam rationem dicimus, littera et ex S. Thoma ibi lect. 23. quod partes aliquotæ non habent circa finem 2, illos philosophos po· aliam entitatem a proportionalibus, 5 suisse poros, ut in illis essent quæ­ sed non eundem modum, quia ali­ dam corpuscula seu atoma, quæ quotæ habent extensionem deter­ componerent additionem sine ulla minato modo et ideo determinate transmutatione, hoc autem esset de­ crescere vel minui possunt, propor- struere augmentationem et altera· tionales autem sunt indeterminatae, io tionem. et ita non sunt capaces crescendi Hoc posito restat difficultas, et decrescendi continue, quia aug­ quomodo ex ipsis poris partes solids mentum non fit nisi accipiendo augeantur, ita quod transeat ali­ novum terminum maiorem vel mi­ mentum ad partes inter porum et norem et consequenter determina­ porum, et tamen non dividat illas tum. nec penetret. Et similiter partes, Ad secundam respondetur, quod quæ resolvuntur et deperduntur augmentum appositum extremitati per calorem, debent evaporari et partis auget aliquotam continue et emitti per ipsos poros, ipsi autem secundum determinatum terminum, pleni sunt alimento, ergo penetra­ proportionales autem non continue buntur cum ipso alimento existendo nec secundum terminum determina­ simul et transeundo per ipsum po­ tum, sed ad modum numeri, quia rum. pluribus modis redditur ipsa quan­ Respondetur neque penetratio­ nem fieri nec divisionem in nutrititas divisibilis. Circa secundam et tertiam diffi­ tione, quia alimentum liquidum seu cultatem supponimus alimentum non sanguis positus in poro a vicina deduci ad partes solidas nisi per parte carnis per virtutem nntritivam poros, qui sunt tenuissima quædam coagulatur in carnem et unitur illi foramina, quæ replentur corpore te­ extremitati partis tangentis porum, nui alimenti, et per quos exit su­ et in ea parte sic coagulata fiunt dor vel aliæ evaporationes. Est ta­ etiam pori de novo. Resolvitur autem men inter porum et porum pars ali­ aliquid carnis in evaporationem ex­ qua solida, alias totum esset va­ crement itiam, et illa potest transire cuum. Est autem necesse ponere istos per porum, quia facta coagulatione poros, quia alias non possent mi­ sanguinis in carnem iam sanguis nutiora corpuscula vel liquida aut occupat minus loci in poro, et in evaporabilia subintrare vel exire a ipsa parte nova carnis fiunt etiam corpore nisi vel penetrando alias pori de novo, et sic datur locus sudori partes, quod est impossibile, vel vel evaporationi exeunti: sicut po­ dividendo, quod esset corrumpere sito lebete aquæ ad ignem et cale­ et dolorem causare. Neque obstat, facta parte immediatiori, pars su­ quod Aristoteles in hoc 1. libro perior, quæ frigidior est, descendit, textu 80. 1 refutat aliquorum sen­ et pars calida levior effecta ascen­ tentiam, qui admittebant poros, ut dit sine ulla penetratione, quia pars mediis illis fieret augmentatio. « Sic frigidior sua gravitate scindit par­ enim n, inquit Aristoteles, « fieret tem subtiliorem et calidiorem. Sic ' c. 0. (327 a 22). • Iz III. Append. XVII. n. 0. DE NUTRITIONE ET AUGMENTATIONS 749 coagulata parte sanguinis in carnem sicut palpebræ, alias toto vitæ tem­ occupat minus loci, quia densior facta pore, sicut dentes propter necessi­ et, et sic dat locum, ut alia pars tatem, ne continuo attritu ciborum J subtilior intret vel alia emittatur, destruantur. Quædam etiam propter j Similiter cum illa pars sanguinis coa­ 5 abundantiam materiæ et facilitatem gulatur in carnem, unitur extremi- transmutandi perpetuo augentur, i tati partis, non autem scindit vel in- sicut capilli et ungues. Semper enim ' immittitur in partem solidam, sed suppetunt excrementitiæ fuligines, ex pars solida paulatim resolvitur vi ca- quibus capilli coaugmentantur, et 1 loris et illi paulatim succedunt illœ w ista excrementa in quacumque ætate i novæ, quæ coagulantur, et sic pars abundant, nisi propter aliquod impe­ J procedens non penetratur nec divi­ dimentum aut dispositionem con­ ditur, sed eius extremitati unitur, trariam impediatur illa capillorum I interiores autem partes vi caloris formatio, ut in calvis. Possunt tamen paulatim resolvuntur, et sic penes u semper crescere, quia calor semper I extremitates fit augmentatio. Deni- habet sufficientem virtutem ad plus I pori isti facile dilatantur vel resolvendum et convertendum de constringuntur, sicut fit in utribus, istis excrementis in capillos et un­ I sttunduni quod magis vel minus gues, quia minori indigent decoctione. replentur alimento, præsertim in par- 20 Quod vero aliqui crescant magis in tibus tenerioribus et facile ceden­ quibusdam partibus quam in aliis, tibus, et tunc plus vel minus intrat per accidens est, propter abundan­ de alimento aut exit de excremento tiam caloris in aliquibus et defec­ faciendo constipationem aliquam par­ tum in aliis partibus, vel etiam tium quantum requiritur, ut magis 25 propter abundantiam aut defectum ponis dilatetur. Et sic non est ne- alimenti, cessarium recurrere ad penetratio, nem, ut exeant illi vapores per poArticulus VI. | ros, quando pleni sunt, sed ad consti­ pationem vel condensationem ali- 30 quam. Neque ex hoc sequitur fieri QUOMODO VIVENS MANEAT IDEM nutritionem per iuxtapositionem tan­ TOTO TEMPORE NUTR1TIONIS ET AUGMENTI. tum, sicut aquæ additur aqua, sed I ultra illam etiam requiritur conversio partis iuxtapositæ in substantiam 35 Hæc est ultima conditio, quam alike et deperditio alterius, quæ per Aristoteles exigit ad rationem augillam novam reparetur. mentationis, ut id, quod augetur, ; Sed quæres: Cur aliquæ partes semper maneat idem, ut patet in non crescunt, sicut palpebræ, aliæ hoc libro textu 33. 1 et 34. 4 et ibi voro partes etiam cessante augmenta-c D. Thomas lect. 14. 3 Et ratio est I tione totius semper crescunt, ut ca- aperta, quia si id, quod augmentatur, ' pilliet ungues. Respondetur partes non maneret idem, corrumperetur 1 corporis non esse eiusdem tempera­ et desineret esse, et consequenter menti et qualitatis et ita non eodem aliud generaretur, et sic non fieret modo recipere augmentum, sed ali- « augmentatio eiusdem, sed corruptio quas tardius vel parum crescere, unius et generatio alterius, et ita I c. 5. (321 a 17). • J. c. 34. ■ U III. 312. n. 4. 750 PHIL. NAT. III. P. Q. VIII. ART. VI. augmentum esset in perditionem et 1. de Generat, textu 35. et 36.1 dicit, malum rei augendæ, cum tamen quod secundum speciem seu for IlW augmentatio et nutritio ordinentur manet et secundum materiam adve­ ad conservationem eiusdem subrecti nit et recedit in augmento, atque ita et continuationem eius. Si autem 6 manet idem numero formaliter, non corrumperetur, cessaret finis tabs materialiter. Quod aliqui sinistre vo­ nutritionis transiretque in genera­ luerunt interpretari, quod manet tionem et corruptionem. Si autem caro secundum speciem, id est ea, non corrumpitur, ergo manet idem, quæ primo accipitur a generante, adio venit vero et recedit ea, quæ sumitor quod antea, quia non desinit esse. Ceterum ex ipsa natura nutritionis ex alimento. Quæ expositio exclu­ oritur dubitatio circa istam condi­ ditur a D. Thoma 1. p. q. 119. art.l. tionem, eo quod nutritio fit per no­ ad 2. et supra 2 a nobis exclusa est, varum partium accessionem et anti­ (piia cum calor naturalis agat in quarum deperditionem, ergo non ma- is omnes partes alterabiles, non est nent eædem partes quæ antea, imo ratio, cur non agat in illas, quæ per tandem omnes corrumpuntur et aliæ primam generationem accepta sunt. adveniunt; ergo neque manet idem An vero omnes partes, etiam duriores, totum, quia hoc non est aliud quam ut ossa, totaliter per calorem conra20 mantur vel aliquid semper de eis suæ partes. Nec solvitur hoc dicendo, quod remaneat, aliqui affirmant, sed rea manent eædem partes formales, et est omnino incerta propter varieta­ non materiales. Contra enim est tem temporis vitæ. Nam animalia, primo, quia partes formales non quæ longissimo tempore vivunt, non sunt aliud quam materia ipsa et en- 25 est dubium, quin calor etiam duriores titas partium sub tali forma et modo. partes ab initio generationis ac­ Ergo desinente ipsa materia per suc­ ceptas tandem transmutet et con­ cessionem novarum partium, etiam sumat, quæ tamen brevioris vitæ forma, quæ in tali materia erat, sol­ sunt, fortassis non consument omnes vitur, et sic non stat materiales par- 30 istas partes duriores, prout magis vel tes deperdi, et non formales. Se­ minus duraverit vita. Quare S. Thomas distinctionem cundo, quia unitas numerica par­ tium et totius dependet a materia et illam Philosophi explicat de carne Jin quantitate eius ut a principio indi- secundum speciem et secundum maviduationis. Ergo si partes materia- 35 teriam iuxta diversam consideratio1C8 deperduntur, etiam principium nem. Si enim consideretur secun­ identitatis numericæ solvitur, atque dum id, quod est formale in ipsa, sic adeo non manet idem numero vivens manet eadem caro; secundum vero neque idem numero totum sicut ne­ id, quod est materiæ, sic non manet, que partes. Tertio, quia in animali- Dices: Etiam materia prima re­ Ad secundum dicitur, quod acci- « ut conditione tantum, esse per se sola nat primum esse, præbeat autem esse quirit existentiam, ut recipiat for­ dens recipitur in subiecto, prout est subiectum inhæsionis accidentium ma­ dependens et consecutivum. Unde mam substantialem, alias recipere­ in potentia ad effectum formalem et terialium, sed ipsum compositum est in hoc maxime differt forma sub­ tur in nihilo seu in non ente, ergo specificum accidentis, qui communi­ subiectum inhæsionis. Materia autem stantialis ab accidentali, quod licet ista doctrina non subsistit. Item accatur subiecto tamquam actualitas solum est receptiva accidentium tam­ utraque uniatur et dependeat a sub- « cidens non recipitur in ipsa existai· eius. At vero idem accidens quoad « quam subiectum quo, quatenus est iecto, tamen forma substantialis so- tia subiecti nec in quantum est ens exercitium existendi dependet ab exi­ id, quo compositum recipit accidentia lum dependet a potentialitate sub- actu, sed ut est in potentia ad tale stentia subiecti, quæ est existentia post receptam formam substantialem per se, non ut a ratione formali re­ in materia. cipiendi, sed ut a terminante exiEt loquimur de accidentibus ma· 1 IV. 20 b. 1 Dc principiis natunc (Pa XVI. 338 a). stentiam accidentis, quod per se stare 59 terialibus, quia accidentia spiritua- 756 PHIL. NAT. III. P. Q. IX. ART. I. lia, ut intellectus et voluntas, in sola stituit esse substans et subsistens in anima recipiuntur, quæ subsistens actu, sed solum est principium com­ est sine ulla dependentia a ma­ positi subsistentis et substantis, ergo teria. non constituit rationem subiecti acHæc sententia sine dubio est s cidentium. D. Thomæ, qui communiter docet Probatur consequentia, quia quod materiam primam non esse subiectum est proprie subiectum, et non solum accidentium, ut affirmat in cap. 7. principium subiecti seu subiectum de Ente et Essentia * 1 et 1. p. q. 76. quo accidentium, debet esse sub­ art. 6. et q. 77. art. 6., ubi inquit, stans et simpliciter habens esse. Nam « quod quia forma substantialis facit accidens dependet in suo esse ab esse simpliciter, eius subiectum est illo, quod est esse simpliciter, nec ens in potentia tantum. Forma autem sufficit esse inchoatum seu princi­ accidentalis non facit esse simpli­ pium essendi, quia accidens non citer, sed esse tale aut tantum aut acquirit esse in subiecto, nisi ut aliquo modo se habens, subiectum accipiat terminationem et sustenta­ enim eius est ens in actu ». Nec op­ tionem in suo, siquidem de se acci­ positum huius docuit S. Doctor q. 25. dens est forma et principium eri· de Veritate art. 5. vel 6., ut ibi stendi, sed quia imperfecta et se­ cundum quid, exigit non sistere nec manifeste videri potest 2. Fundamentum huius sententiæ su­ terminare hoc esse in se, sed in alio mitur ex dictis, quia in materia subsistente, nec sese habet ut forma prima non inveniuntur conditiones substantialis, quæ ipsum primum et requisita, ut formaliter et proprie esse constituit, accidentalis autem sit subiectum inhæsionis acciden­ supponit illud et dat esse secundarium tium, bene tamen ut sit princi­ et dependens a primo. Materia au­ pium componendi tale subiectum, tem est pars seu principium illius et id, quo subiectum redditur reci­ primi esse substantis et subsistentis, piens; forma vero est principium, nec in se habet illud, quia cum forma quo redditur actuatum ad susten­ substantiali constituit unum esse sim­ tandum. pliciter. Ergo constituit unum esse Quod desint materiæ conditiones subsistens et substans, ergo secun­ dictæ, probatur, quia subiectum in­ dum se et sine forma non habet illud hæsionis debet constare illis duabus esse substans, nisi tantum ut quo et conditionibus, scilicet actualitate ad ut principium substandi. firmandum et terminandum in esse, Et confirmatur, quia primo et per potentialitate ad recipiendum. Ex se substans est substantia prima, ut parte autem actualitatis mate­ docet Philosophus in cap. de Sub­ ria prima caret ex se omni actuali­ stantia δ. Est enim proprietas eius, tate, tam formali quam entitativa, ut quod sit maxime substans, et con­ probavimus in 1. Phys. q. 3. 3 et su­ sequenter principaliter et primo. At pra q. 1. 4 Et dato quod aliquod esse substantia prima non est sola ma­ haberet, illud est imperfectum et non teria, sed compositum, quia est ho< sufficiens ad existendum simpliciter aliquid, ut ibi dicit Aristoteles. Ma­ sine forma, nec per se solam con­ teria autem non est hoc aliquid, ut • Pa XVI. 336 a. ’ Pa X. 384. eq. • art. 2. 1 art. β. • Catcg. c. 5. (2 a 11). DE SUBIECTO ACCIDENTIUM ET PRINCIPIO INDIVIDUATIONIS 757 constat ex 7. Metaph. 1 et 5. Phys.2, deinde eam, cum qua constituit esse ubi probat Philosophus materiam accidentale et secundum quid. Et non esse subiectum motus, quia non huius ratio est, quia potentialitas est hoc aliquid. Et constat mani­ materiæ est potentialitas substantia­ feste, quia hoc aliquid seu primo 5 lis, ergo essentialiter ordinatur et substans est id, quod substat prædi- specificatur ab actu substantiali, ergo catis superioribus et accidentibus. Id immediatius recipit formam substan­ ergo se habet ut substans accidenti- tialem quam accidentalem, siqui­ ’ bus tamquam prima substantia, quod dem potentia susceptiva duarum forsubstat· prodicatis superioribus; illud io marum illam immediatius respicit I Mtem substat prædicatis superio­ quæ est illi magis proportionata et ad ribus, quod subicitur illis et de eius specificationem per se pertinet. i quo illa prodicantur; sed non præ- Ergo cum forma substantialis sit dicantur de materia prædicata su­ actus specificans potentiam substanperiora, ut homo, animal etc. quia « tialem illique immediate proportioI materia est pars, sed non id, de quo natus, essentialiter materia respicit i ista prodicantur. Ergo non est hoc illam immediatius quam formam ac­ 1 aliquid neque maxime et primo sub- cidentalem, et consequenter sicut I stans; ergo neque formaliter et per se non est capax respicere formam acciI est subiectum accidentium, quia sub- 20 dentalem nisi mediate, id est meiectum debet esse substans et ter- diante forma substantiali, ita nec 1 minans et sustentans accidentia. Ergo erit capax recipere, quia eo modo reri id facit materia, erit in virtute cipit, quo respicit, primi substantis seu primæ substanDenique fil argumentum in acti1 tiæ, quia id, quod est primo et ma- 25 bus sensuum et in virtutibus opexinie tale, est causa, a qua partici­ rati vis; actiones enim immanentes pant ea, quæ non sunt maxime talia, sublectantur in eo principio, a quo •imilem effectum. Ergo materia si eliciuntur, alioquin non essent im­ I mbstat in virtute primæ substan- manentes. Sed non eliciuntur a po’ tiæ, id habet non in virtute propriæ w tentia subiectata in sola materia, Mtnalitatis, etiam dato, quod illam siquideni non habent a materia acti­ haberet, quia non habet illam ut vitatem et influxum, sed ab anima, prima substantia, sed ut componens cuius instrumentum et virtus est primam substantiam et ut pars illius; illa potentia, et eodem influxu, quo ab ipsa vero prima substantia per se 35 potentia operatur, substantia, cuius dependebit accidens ut a terminante est potentia, influit, et sic cum et sustentante eius esse, non ut a influat forma mediante tali vir­ tute, oportet, quod ipsi sit unita, et conditione tantum. Quod vero ex parte potential!- non soli materiæ. Si autem talis potatis materia prima non sit imme- *> tentia et actus eius est unita non diate susceptiva accidentium, patet, solum materiæ, sed etiam formæ, quia potentialitas illa essentialiter idem dicemus de quantitate et re­ respicit formas ordine quodam, primo liquis accidentibus, tum quia est substantialem, deinde accidentalem. eadem ratio, tum quia illa virtus senPrimo enim respicit eam, cum qua « sitiva et actus eius debent recipi constituit naturam et esse simpli- in parte organica et modo extenso, citer, quod est esse substantiale, alias non operaretur materialiter, ergo ' c. 3. (1029 Λ 20). ' c. 1. (224 b 1). 758 PHIL. NAT. III. P. Q. IX. ART. I. sicut potentia et eius actus respi­ recipiendi ut principium quo, sicut ciunt utrumque principium, scilicet visio non recipitur in omni parte ho­ formam et materiam ut subiectum minis, sed solum in oculis et ratione inhæsionis, ita et quantitas, mediante eorum convenit toti homini videre. 5 Sic accidens mediante materia re­ qua inhærent. Ultima denique pars conclusio­ cipitur tamquam principio quo reci­ nis, quod materia sit subiectum quo piendi, licet etiam a forma dependeat seu principium recipiendi, constat, ut a principio dandi esse. Et hac ra­ quia materia est prima radix poten­ tione ipsum compositum dicitur subtialitatis et receptionis in composito, io iectum quod accidentium, non solum cum sit pura potentia et primum in quia est subiectum denominationi», genere recipiendi. Unde quidquid in sed quia est habens in se conditiones composito recipitur, habet pro prin­ et principia requisita ad inhæsiocipio quo et prima radice recipiendi nem, scilicet principium potentialiipsam materiam, similiter forma sub- is tatis ex parte materiæ et actualitatis stantialis est prima radix et princi­ ex parte formæ. Nec est in accidente pium actualitatis et esse, siquidem duplex unio ad utramque partem com­ est principium ipsius esse simpliciter positi, quia non se habet utraque ut seu esse substantialis, quod datur extremum, sed extremum integrum per formam. Unde autem oritur esse 20 est compositum, materia autem et simpliciter, a fortiori dependet esse forma non sunt extremum, cui fit secundum quid. Ergo materia et unio, sed principia constituentia tale forma solum se habent ut principium extremum. Et ideo est tantum uquo, quia sunt constitutiva ipsius nica unio, non duplex, etiam partiasubiecti a quo dependet accidens 25 lis, quia illæ duæ partes, scilicet ma­ quantum ad rationem potentialitatis teria et forma, non sunt duæ par­ per materiam, et actualitatis per tes tamquam duo extrema unionL», sed ut constituentes unum extremum, formam. Quare non est imaginandum, quod in quo indivisibiliter sint omnes consubiectum inhæsionis sit compositum 30 ditiones, ut sit subiectum accidentaliter, quod cuilibet parti æque inhæ- tium, non in qualibet parte seorsum reat et recipiatur in illa accidens, sed conditiones istæ inveniuntur. Sed inquires, an hoc composi­ recipitur mediante materia ut prin­ cipio quo recipiendi, et in forma non tum, quod dicimus esse subiectum, recipitur, sed a forma dependet tam- 35 sit ipsa natura, quæ componitur w quam a principio dante actualitatem materia et forma, an vero suppo­ et esse, quod quia est esse simpliciter, situm. Si enim est natura, cum sit terminat et firmat in existendo acci­ etiam principium quo, nondum as­ dens, quod dat esse secundum quid. signamus principium quod inhæsioEt sic tam materia quam forma se « nis, sed solum principium subiecti habent ut principia subiecti inhæ­ inhæsionis. Si vero ipsum supposi­ sionis, sed non æqualiter, nec utrum­ tum est subiectum quod, ergo variato que recipiendo, sed alterum ut prin­ supposito variabuntur accidentia, cipium recipiendi, alterum ut prin­ et ita si modo Verbum dimitteret cipium actualitatis et esse simplici- <5 humanitatem vel si assumeret meam, ter et per se, a quo dependet esse omnia accidentia humanitatis varia­ secundum quid accidentis. Nec requi­ rentur. ritur ad recipiendum accidens in com­ Respondetur, quod sine dubio posito, quod quælibet pars recipiat, suppositum est subiectum inhæsioni» sed sufficit, quod una pars sit ratio w ut terminus, sicut materia et fornu DE SUBIECTO ACCIDENTIUM ET PRINCIPIO IN DIVIDEATIONIS ; ! Ï I I ! 1 ! 759 principium quo, alterum recipiendi, priæ passiones, quæ inter se habent alterum actuandi, ut diximus. Quare ordinem, una est ratio, quare altera accidentia humanitatis Christi non dimanet, sicut voluntas ratione in­ rant inhæsive in Verbo per modum tellectus, et quantitas disponit ad receptionis, sunt tamen terminata a 5 recipiendum qualitatem, et potentia Verbo mediate, mediante scilicet ter­ cognoscens ad recipiendum actum minatione humanitatis; ex conse- cognoscitivum. Non tamen dicitur qnentienim manet terminatum et ab accidens esse medium, quasi præbeat existentia eius dependens, quidquid rationem vel virtutem sustentandi illi unitum est et adiectum. Unde si 10 sicque constituat rationem subiecti. humanitas dimitteretur a Verbo, non Et sic colligitur ex D. Thoma 1. p. mutarentur accidentia, sicut inu- q. 77. art. 7. ad 2., ubi inquit, « quod untur soluta unione formæ et ma- accidens non potest per se esse sub­ teriæ, quia a materia et forma de­ iectum accidentis, sed unum accipendent accidentia ut a principiis a dens per prius recipitur in substantia immediatis, a subsistentia autem ut quam aliud, sicut quantitas quam a termino mediato. Variatis autem qualitas ». Et similiter 1. 2. q. 7. principiis, quibus immediate aliquid art. 1. ad 3. inquit, «quod duo ac­ unitur, desinit quoque forma unita, cidentia aliquando comparantur ad uon autem variato eo, quod se 20 subiectum sine ordine, ut album et habet ut terminus et ut quid im­ musicum, aliquando cum aliquo or­ mediatum, sicut in Eucharistia de­ dine, puta quia subiectum recipit structa substantia panis et vini, quia unum accidens alio mediante, sicut tamen manet quantitas, cui imme­ corpus recipit calorem mediante sudiate uniuntur accidentia, illa non 25 perficie, et sic unum accidens dicitur destruuntur; si tamen destrueretur alteri inesse ». Videantur, quæ di­ quantitas, destruerentur accidentia ximus in Logica q. 15. 1 ei coniuncta, etiamsi substantia ma­ Sequitur ex dictis potentiam suneret. sceptivam accidentium debere entiEt si petas, an quantitas se ha- 30 tative esse substantialem, siquidem beat ut principium quo sicut materia, non quomodocumque est receptiva, quia est ratio et medium recipiendi sed etiam sustentativa accidentium. accidentia materialia eo modo, quo Ad sustentandum autem requiritur intellectus est ratio recipiendi in­ perfectius esse, scilicet esse simplitellectionem , respondetur, quod as citer, a quo dependeat esse rei, quæ quantitas non est principium tam­ sustentatur et inhæret. Ceterum re­ quam radix ad recipiendum acciden­ lative et terminative dici potest po­ tia, et ita proprie non est principium tentia receptiva accidentium acciden­ quo recipiendi, sed medium, quia vi­ talis, ad differentiam potentiæ redelicet quantitas non est principium «o ceptivæ substantialis formæ, ad eum substandi, quod pertinet ad ratio­ modum, quo potentia obedientialis nem subiecti inhæsionis, sed dicitur entitativo est naturalis, secundum ca­ esse medium recipiendi, quatenus pacitatem autem subicitur principio inter ipsa accidentia est ordo, ita supernatural! et terminatur ad forquod omnia non iæque immediate « mam supernaturalem. Quod vero po­ conveniunt substantiæ, sed unum est tentia et actus debeant esse in eo­ dispositio ad aliud vel ratio, quare dem genere, intelligitur de potentia unum conveniat subiecto, sicut pro- et actu, quæ omnino adæquantur, ‘ art. 2. (I. 529 b 29). 1 PHIL. NAT. III. P. Q. IX. ART. I. 760 non de potentia et actu, quæ se ha­ bent excedenter. De quo axiomate vide explicationes positas q. 12. applicari forma, quæ solum appli­ catur tantæ vel tantæ materiæ, ergo prius debet recipere quantitatem et Phys. art. 2. 1 dispositiones quam formam substan­ 5 tialem. Et confirmatur, quia acciden­ Solvuntur argumenta. tia nullo modo pendent a forma nec Primo examinari oportet funda­ forma habet causalitatem in ipsa, mentum P. Suarez disp. 14. Me­ nec enim materialiter causât ea, taph. sect. 3., ubi tenet, quod ma- io cum non dicat potentialitatem reteria prima esse potest et aliquando ceptivam illorum, nec formaliter, cum est subiectum proprium, cui soli non informet accidentia, sed mate­ quantitas inhæreat, quia materia de riam, neque efficienter, cum multa se habet potentialitatem ad recipien­ accidentia non emanent a forma, nec dum accidens, et habet sufficiens ifi forma efficiat sine accidentibus, ergo, esse ad ipsum sustentandum, cum Respondetur, quod materia non non careat existentia, siquidem est est actu sine forma, cum ab ipsa ens actu et extra causas, alias esset participet existentiam, ex se autem nihil. Quod autem dependeat a forma, habet capacitatem receptivam esse non refert, quia dependet ab illa ut 20 substantialis mediante forma, ut sæpe a causa extrinseca, sicut etiam com­ probatum est. Et dato, quod ex se positum dependet a dispositionibus, haberet aliquod esse non communi­ et tamen non recipit accidentia per catum per formam, sed independens ipsas. Ergo materia secundum se est ab illa, non tamen est sufficiens ad sufficiens subiectum inhæsionis ac- 25 sustentandum accidentia, quia non cidentium. est esse substans et terminatum in se, Antecedens probatur: Nam mate­ ut possit terminare esse accidentis, ut ria habet entitatem sufficientem ad dicatur esse in alio; nec potest im­ sustentandum formam substantia­ mediate respicere esse accidentale, lem, ergo a fortiori ut sustentet acci­ quod est secundum quid, nisi prius dentia, quia sunt debilioris entitatis respiciat esse simpliciter, quod est et sic minus actualitatis supponunt esse substantiale. Quare non depen­ in subiecto. Quod vero ita de facto det materia a forma ut a conservante, contingat, quod soli materiæ unian­ sicut compositum dependet a dispo­ tur accidentia, probat exemplo ho­ sitionibus, siquidem forma non potest minis, in quo quantitas non potest conservare materiam nisi mediante uniri formæ, quia spiritualis est, aliquo effectu formali, iste autem ergo soli materiæ, quia non restat effectus formalis non est dispositivus aliud, in quo uniantur. Eodem autem materiæ, quia est substantialis in­ modo unitur quantitas in corpore formatio, dat enim effectum forma­ humano et in aliis corporibus. Deinde lem praebendo ipsum esse substan­ quia accidentia eadem manent in ge­ tiale vel determinando indifferen­ nito et corrupto, ut idem color, tiam et potentialitatem ipsius esse, eadem figura etc. Item quia materia quod habet materia. Ergo oportet, debet determinari per dispositiones quod materia in suo esse dependeat a ad formam, et per ipsas debet forma forma, si conservatur ab illa, siqui­ educi, quantitas etiam prius debet dem determinatur per formam et dividere partes materiæ, quam illi accipit esse substantiale a forma. ' 253 b 45. DE SUBIECTO ACCIDENTIUM ET PRINCIPIO INDIVIDUATTONIS 761 Quod vero materia habeat sufficien­ diate sola anima recipit, quia ut spi­ tem vim ad sustentandam formam ritus recipit et sic est subiectum substantialem, non arguit, quod pos­ subsistens et ut çuod, et non solum ât sustentare accidentalem, quia for­ ut quo. mam substantialem non sustentat 5 Ad id, quod dicitur de acciden­ dando illi esse, sed accipiendo ab illa, tibus manentibus in genite et cor­ et tantum præbet ei modum exi­ rupto, iam supra negatum est et stendi receptibiliter et non permit­ explicatum q. 1. art. 6. 1 tendo ulterius communicari, acciden­ Ad confirmationem respondetalem autem formam sustentat dando 10 tur, quod forma concurrit ad inhæei esse tamquam per se terminans et sionem accidentium non ut princi­ substans illi, et ita ad primam suf­ pium recipiendi, quod est potentiate, ficit potentialitas receptiva esse sub­ sed actuandi, non quidem ipsamet stantialis, ad secundam vero requi­ accidentia, constituendo cum eis aliritur substantialis actualitas et com-15 quam naturam, sed informatione 1 pleta ac per se, quæ secundarium esse actuante materiam. Et quia dat esse accidentis sustentat. substantiale, quod est esse primum Ad id vero, quod dicitur de homine et esse simpliciter, ideo est ratio ! sustentante quantitatem et reliqua terminandi et sustentandi esse seJ accidentia, ex dictis constat , quod 20 cundarium, quod est esse accidenforma humana non concurrit reci- tale, siquidem per formam substanpiendo sicut nec aliæ formæ, quia tialem præbetur esse subsistens, a ; nec est subiectum quod recipiens, quo ut a primario termino dependet cum non sit totum, sed pars, nec esse inhærens, quod non est in se, est subiectum quo recipiendi, cum 25 sed in alio, non sit principium recipiendi, sed Secundo arguitur: Illi subiecto inactuandi, quod etiam requiritur ad hærent accidentia, de cuius po­ inhæsionem ex parte subiecti, sicut tentia educitur forma substantialis. ; et conditio potentialitatis ad reci­ Sed educitur de sola materia, ut piendum, cuius principium est ma-30 constat;; ergo accidentia inhærent teria. Et non repugnat animam ra- soli materiæ. I tionalem esse rationem et comprinConfirmatur, quia saltem gene­ cipium ad inhæsionem accidentium ratio substantialis, quæ est actio, materialium, licet in se sit entitas non potest habere pro subiecto ipsum spiritualis, quia non concurrit ad 35 compositum, sed solam materiam talem inhæsionem, quatenus spiri- primam, quia ex sola illa educitur I tualis est, sed in quantum dat gra­ eique unitur forma, et similiter re­ dum corporeum et sensitivum. Sicut latio, quam habet materia ad for­ I enim non repugnat, quod anima sit mam et ad Deum creantem, et ad entitas spiritualis et propter eminen- «aliam materiam sibi similem vel dis' tiam suam eliciat operationes cor­ similem, non possunt subiectari nisi poreas sensuum et pnebeat effectum in ipsa materia, quia solum ipsam formalem corporeum constituendo denominant, et non compositum. corpus et animal, ita non repugnat, Ergo. quod se habeat ut principium quoad 45 Respondetur negando maiorem. terminanda accidentia corporea in Nec obstat, quod accidens disponens i esse. Accidentia tamen immaterialia, materiam debet educi ex eodem sub­ ut intellectum et voluntatem, imme- iecto, ex quo educitur forma, ad quam » 580 n 27. 762 PHIL. NAT. III. P. Q. IX. ART. I. disponit. Dicimus enim, quod bene in illo. Contingit autem applicari stat accidens inhærere composito, et uni subiecto secundum fomialitatamen determinare ac disponere ma­ tem et respectum sustentandi for­ teriam, quia accidens quando in­ mam in esse, et sic denominat subhæret composito, mediante materia s iectum sustentans unionem, alii au­ tamquam principio (pio receptionis tem applicatur secundum exercitium recipitur, et sic sufficienter datur et formalitatem extremi seu partis locus, ut ipsam materiam disponat unitæ, et sic non denominat subiec­ et dicatur educi ex ipsa tamquam ex tum unitum, quia non est pars, wd principio (pio recipiendi, quia sicut 10 materiam. Itaque diversis applicatur in composito inhærent accidentia me­ et denominat secundum diversam diante potentialitate materiæ, per formalitatem et effectum. Nec obstat, quam recipiuntur tamquam per prin­ quod relatio identificatur cum fun­ cipium (pio, ita ex eius potentiali­ damento, et sic fundamento non in­ tate in eodem sensu dicantur educi, hæret, quod est materia, nec etiam ex composito autem simpliciter tam­ debet inhærere relatio, quæ identi­ ficatur cum illa. Respondetur enim, quam ex subiecto quod. Ad confirmationem responde­ quod id, quod identificatur cum alio tur, quod attinet ad generationem, ut modus, bene potest in suo esse de­ ipsam inhæsive esse in toto compo­ pendere a toto et quantum ad formasito generato tamquam in subiecto litatem modi, quam superaddit, inhæ­ quod, a quo dependet ut forma quæ­ rere, quantum vero ad materiale et dam in suo esse, eius tamen exer­ identicum, cum quo entitative est citium in ratione actionis eductive idem, non inhærere. Sed hoc est tan­ solum respicere pro subiecto educ- tum materialiter, scilicet quia illa entitas, cuius est modus, non in­ tionis ipsam materiam. Quod vero attinet ad relationem, hæret, sicut sessio non distinguitur sive creationis vel potius concreationis realiter a sedente, et tamen entitas materiæ ad Deum, sive materiæ ad sedentis non inhæret, ipse vero modus formam vel ad aliam materiam, di­ inhæret, id est dependet in suo esse cimus, quod aliquæ sunt, quæ solum ab esse substantiæ. Tertio arguitur: Nam si accidentia habent materiam pro fundamento, sicut illæ in argumento relatæ. Non inhærent toti et non soli materi», tamen habent illam solum pro sub­ sequitur, quod agant ad corruptio­ iecto inhæsionis. Eadem enim ratio nem sui, imo ipsum subiectum agat est de relatione ac de reliquis acci- ad sui corruptionem. Consequens est dentibus, sicut etiam relationes fun- falsum, ergo sequela patet. datæ in ipsis accidentibus, v. g. in Quia calor v. g. agit ad corrup­ albedine vel actione, licet proxime tionem aquæ, in qua est, ergo agit fundentur in accidentibus, inhærent per se ad corruptionem sui, cum tamen toti composito ut subiecto per se agat ad corruptionem causa’ substanti, sic etiam relationes, licet sui, quæ est aqua. Et similiter ipsa fundatæ in materia, tamen inhærent aqua, quæ est subiectum, agit per toti ut substanti. calorem in se receptum. Nam cum Quod vero denominent solam ma­ calor sit qualitas activa et insit teriam, et non compositum, a quo aquæ, non ipsa sola, sed subiectum sustentantur, non tollit, quominus per illam operatur, calidum enim composito inhæreant et non mate­ est, quod calefacit, non calor. Ergo riae, quia denominatio fit in subiecto si per calorem destruitur aqua, et iuxta applicationem et exercitium aqua est subiectum caloris, aqua DE SUBIECTO ACCIDENTIUM ET PRINCIPIO INDIVIDUATIONIS 763 agit ad sui destructionem. Similiter quia non defertur nec transit idem etiam sequeretur, quod aqua calida numero accidens de subiecto in sub­ non posset calorem a se expellere iectum vel de parte in partem, ergo ei se reducere ad frigiditatem, quia multiplicatur accidens per sui com­ impossibile est, quod tota aqua sit a municationem et consequenter per agens et patiens, ergo non potest productionem, quia novum et di­ tota esse subiectum caloris et tota stinctum accidens est. Quodsi pro­ agere in calorem corrumpendo il­ ducit, ergo ut causa principalis se lam. Quodsi dicatur, calorem non habet, quia assimilât passum seu ef­ « habere ut virtutem efficientem fectum productum formæ illi, per in aqua, sed ut dispositionem ad quam agit una pars in aliam, quod formam ignis, tunc fit instantia, quia est signum esse causam principalem accidentia disponunt materiam ad in agendo, quia causa principalis est formam, et non compositum, ergo illa, cui immediate et per se assimiinhærent illi, siquidem non dispo­ latur effectus, licet quia non est ac­ suit nisi inhaerendo, et ita sicut de­ cidens proprium nec habet radicem nominant materiam dispositam, ita in tali subiecto, sed solum partici­ et sustentantem talem dispositio­ pative et per modum transeuntis, nem. dicitur habere modum causæ inConfirmatur, quia potest conti-20 strumentalis quantum ad modum nuari aliquis motus in corrupto et in habendi formam, non quantum ad genito, ut quando canis cadens e ipsam formam habitam, quæ per turri moritur in medio non disconti- se et principaliter est operativa al­ mndo motum; ergo non potest terius sibi similis, v. g. calor cajubiectari in composito, quia sic 25 loris, discontinuaretur. Ad id vero, quod dicitur de aqua Respondetur negando, quod ca­ reducente se ad frigiditatem, diximus lor vel aqua calida agant effective in 7. Phys. q. 22. 2 et supra q. 5. ad sui corruptionem, quia, ut su­ art. 1. 3, quod illa reductio fit a gepra diximus q. 1. ex D. Thoma l, wnerante mediante forma aquæ, quia accidens numquam effective in suum est propria passio, quæ semper re­ mbiectum, sed una pars continui ducitur in ipsum generans tamquam agit in aliam et unum contiguum in efficiens. Quod vero attinet ad in aliud. Et sic calor numquam dé­ dispositiones, iam diximus, quod in truit se effective, sed illud efficiens, m re dispositiones numquam inhærent quod agit in calidum vel illa pars, in sola materia, quia in re semper quæ agit in aliam, destruit illum est informata forma, et sic semper calorem. Et quando una pars agit datur compositum, cui inhæreant. in aliam et mult iplicat calorem, ali­ Quia tamen mediante materia tam qui dicunt aquam vel subiectum, in « quam principio quo receptionis inquo multiplicatur, solum se habere hærent, ideo materiam dicuntur dis­ ut deferens, non ut causa principa­ ponere et determinare, sed ab ipso lis producens. Ceterum non vide­ composito sustentari. Ad confirmationem responditur posse intelligi, quod medium sit deferens, nisi sit etiam producens, « mus in 5. Phys. q. 19. art. 4.4 illum 1 »tt. • art. ■ 664 • 400 7. (5?9 n 35). 1. (440 λ I®)· b 20. b 32. 761 PHIL. NAT. III. P. Q. IX. ART. I. motum non esse continuum ex parte quantitas sequitur ad compositum subiecti, cum corrumpatur illud, in ratione materiæ et qualitas ratione quo prius erat, sed discontinuari in formæ. Unde non oportet, quod sub· ipso instanti generationis, licet quia iectentur nisi in ipso composito. solum illo instanti discontinuatur per 5 Imo non est intelligendum, quod quietem negativam, et non privati­ quantitas sequatur ad materiam nu­ vam, videatur continuari ex parte dam sine forma, cum constet sequi ad temporis. gradum corporeitatis, qui probetur Ultimo arguitur: Quantitas sequi­ a forma. Sed intelligitur sequi ma­ tur materiam sicut qualitas for­ io teriam, vel quia solum invenitur in mam, ergo saltem quantitas debet rebus materialibus, qualitas autem inhærere materiæ, quia si sequitur sequitur actum, etiam si immateria­ materiam, præcedit formam, et sic lis sit, et sic proprium est qualitatis erit in sola materia, quod præsertim, qualificare sicut et formæ; tum etiam ut iam dictum est, verificatur in ho­ 15 quia quantitas se habet in genere mine, in quo quantitas nullo modo accidentium, sicut materia in genere potest inhærere formæ, quæ spiri­ substantiæ, quia non est activa, sed medium receptivum aliorum acci­ tualis est, ergo soli materiæ. Et confirmatur, quia divers® dentium et inter reliqua primum, quæ formæ non recipiuntur in eadem 20 omnia proportionem et analogiam materia, sed in diversa; est autem dicunt ad materiam primam, et ideo diversa per divisionem quantitatis. dicitur sequi illam secundum istas Ergo prior est quantitas in ma­ conditiones. Ad confirmationem responde­ teria tamquam dividens et afficiens ipsam, quam quod forma recipia­ 25 tur diversas formas recipi in diversis part ibus materiæ sive in materia di­ tur. Denique hæc videtur sententia visa per quantitatem non existenS. Thomæ, quia in 4. dist. 12. q. 1. tem ante formam, sed concomitan­ art. 2. quæstiunc. 4. 1 docet ex tem ipsam et consequentem eam Averroe, quod oportet intelligere di­ 30 sicut aliæ dispositiones, quarum una mensiones interminatas ante adven­ et prima est quantitas. Sed tamen tum formæ substantialis, alias non quia dispositiones, ut supra q. 1. posset intelligi divisio materiæ, ut late tractatum est 2, licet in genere in diversis partibus materiæ divers® causæ formalis sequantur formam, formæ substantiales essent. Similiter 35 tamen in genere causæ materialis, in 4. Contra Gent. cap. 81. dicit, qua determinant et disponunt ma­ « quod anima rationalis manet post teriam, præintelliguntur ad formam mortem, materia etiam, quæ tali prioritate naturæ seu dependentia1, formæ fuit subiecta, manet in eisdem non existentiæ. Ita quantitas secun­ dimentionibus, ex quibus habebat, 40 dum quod intelligitur dividere ma­ ut esset materia individualis ». Ergo teriam et coaptare illam formæ, nt secundum D. Thomam materia se­ tanta materia et non plus subiciatur cundum se est subiectum quanti­ formæ, sic intelligitur præcedere for­ tatis. mam præcedentia naturæ, quia sic Respondetur, quod illud axioma 45 consideratur per modum dispositio­ « quantitas sequitur materiam et qua­ nis materialis, et sic vocatur quan­ litas formam » intelligitur sic, quod titas interminata sub præcisa ratione, 1 Pn VII. 659 a. • 596 b 8. de subiecto accidentium et PRINCIPIO INDIVIDUATIONIS 765 qua facit divisionem, ut dicemus art. 3. Eadem tamen quantitas Articulus II. ut formata et suis terminis figu­ rata sequitur formam, et in re ac secundum durationem semper exi- QUID DEBEAT FIERI IN ACCI­ stit cum forma et dependenter ab DENTE, UT SEPARATUM MANEAT A SUBIECTO. ' iUa. Ad D. Thomam dicimus, quod in primo loco utitur sententia Com­ Supponimus accidens reale, quod mentatoris quantum ad hoc, quod vere et proprie est inhærens, posse 1 est quantitatem interminatam præ- separatum a subiecto conservari. Et intelligi in materia prioritate na- dicimus accidens inhærens, quia mo­ ! tura?. Nam quod non præexistant in dus, qui non habet esse distinctum materia dimensiones secundum du­ realiter a subiecto, sed identificatur rationem, expresse reprobavit in A- u cum eo, ideo non est capax existendi I verroe S. Thomas opusc. 32. cap. 4. 1 separatim ab eo, quia si realiter se­ In secundo loco loquitur D. Thomas pararetur, hoc ipso haberet esse rea­ ei suppositione et ad hominem contra liter distinctum a subiecto, quia se­ Gentiles negantes resurrectionem, paratum. Accidens ergo præsertim quos convincit ex his, quæ ipsi con­ cedebant, scilicet materiam semper realiter distinctum, sine subiecto con­ habere easdem dimensiones, ut di­ servari potest a Deo, ut patet exemplo cebat Commentator. Sic solvit Fer- quantitatis, quæ in Eucharistia sine rariensis ibidem 2 et Banez hic q. 9. substantia panis et sine alio subiecto art. 3. Potest tamen etiam dici, quod 25 inhæsionis conservatur a Deo. Et materia dicitur a D. Thoma manere deinde, quia vis sustentativa acci­ sub eisdem dimensionibus, quatenus dentium convenit substantiæ non in­ tali forma' fuit subiecta, ut sit sen­ formando ipsum accidens, sed suo sas, quod materia ut subiecta formæ esse coniungendo et mediate termisub eisdem dimensionibus manet post i» nando quoad exercitium existentiæ, mortem, non quia maneant eædein non quoad informationem aliquam seu dimensiones, sed quia fuit subiecta genus causæ formalis dantis speciem formæ sub talibus dimensionibus, et accidenti. Et ita coniunctio illa ad manet in materia ordo ad illas dimen­ substantiam ordiuntur ad hoc, ut siones sicut et ad formam, cui sub 35 accidens conservetur in esse et actu illis fuit subiecta, non tamen ipsæ existât non in se, sed in alio, quia non dimensiones actu manent, sed ordo ad est capax existendi in se et per se illas. Et hoc ideo est, quia ibidem sicut substantia. Cum ergo existât paulo post dicit D. Thomas, quod in alio tamquam in oxtrinseco sibi, corporeitas, quæ est forma acciden- «) ut conservetur in esse et habeat talis, secundum quam dicitur corpus existentiam sic dependentem et ter­ else in genere quantitatis, in nihilum minatam, totum hoc potest Deus cedit corpore humano corrupto. Ergo supplere siue tali causa sustentante, sentit D. Thomas, quod quantitas quia omnis conservatio existentiæ non manet actu ; hæc enim est c excellentius fit a prima causa effi­ corporeitas, quæ est forma acciden­ ciente quam ab aliqua causa creata extrinseca, sive materiali sive effltalis. • De nntnni materiæ et dltnonidonlbtw Interminati» (Pa XVI. 345 a). ■ 4. Contra Oent. c. 81. (Z* XV. S56. »q. η. VI. et VII). 766 PHIL. NAT. III. P. Q. IX. ART. II. ciente, siquidem id facit in virtute Suarez 2. torn. 3. p. disp. 56. sect. 2· primæ causæ, et sic ea remota, adhuc Oppositum vero tenet Scotus in 1 in virtute Dei sustentari potest, quia disp. 12. q. 1., Mag. Soto ibi1 r illa dependentia a substantia solum Nufio super locum cit. 3. p. Divi est dependentia in existendo, non in 5 Thomæ 3. constituendo naturam accidentis. Si Nihilominus dicimus, quod acci­ tamen effectus hic non esset sola dens per separationem non acqui­ conservatio in esse, sed aliquis alius rit novum esse, sed antiquum rema­ effectus formalis, non pertinens præ- net, ut sæpe affirmat D. Thoma cise ad exercitium existentiæ, sed ad q. 77. cit., præsertim art. 1. ad 3., aliquam specificationem vel formali­ ubi dicit, quod « remanent acciden­ tatem intrinsecam, non posset a solo tia virtute divina in illo esse indi· efficiente Deo suppleri, quia efficiens viduato, quod antea habebant . Et supplet existentiam, quam proprie loquitur de illo, quod habebant in respicit et praebet, non autem speci­ substantia panis et vini. Ratio est, quia actio divina con­ ficationem vel formalitatem aliquam constitutivam. Et in hoc consistit servans esse accidentium non mutat ratio S. Thomæ 3. p. q. 77. art. 1., earum entitatem, alias non conserva­ quod idcirco potest Deus conservare ret eandem. Ergo neque mutat esse accidens sine subiecto, quia effectus proprium, hoc enim non mutatur magis dependet a causa prima quam a entitate immutata, nec unit illis ali­ causa secunda, et ideo remota causa quam existentiam extraneam, quia secunda, per quam conservabat esse non potest assignari, quænam sit. accidentis, adhuc se sola potest illud Nec enim est divina, cum non unian­ conservare. Quare solum supplet Deus tur accidentia Deo; nec creata esse effectum causæ secundæ in eo, quod potest, cum nulla detur aliena, quæ est conservare esse, non in eo, quod illis accidentibus uniatur, nec possit est constituere vel quoad specifica­ existentia unius creata servire alteri tionem formalizare. Et ita non sup­ propter sui limitationem. Actio ergo plet Deus causam materialem exer- divina separans accidentia non est cendo officium causæ materialis vel productiva novi esse, sed conserva­ formalis, sed solum id, in quo illa tiva antiqui, licet non cum depen­ causa erat conservativa existentiæ, dentia antiqua. Nec obstat, si dicas, quod inhæin hoc supplet per efficientiam id, quod illa faciebat per terminationem m rentia accidentis et existentia sunt idem realiter, vel saltem inhærentia vel sustentationem. Sed tunc est difficultas, quid pro­ est medium recipiendi accidentium ducat Deus in accidente, et quid in existentiam, sicut subsistentia est illo fiat, ut se solo et sine substantia medium recipiendi existentiam subsustentetur in esse. In quo aliqui 4o stant iæ; ergo non potest removeri insentiunt, quod additur aliquis modus hærentia, nisi removeatur existentia. ipsi accidenti, quando sustentatur Respondetur, quod inhærentia est extra subiectum et redditur per se modus existendi distinctus ab ipsa existons. Quod insinuat Caietanus existentia accidentis, sicut in sub3. p. q. 77. art. 1. x, licet obscure *5 stantia distinguitur subsistentia ab loquatur, et esse probabile fatetur existentia. Et sic separari potest exi1 XII. 105. η. IH. ’ diet. 10. q. 2. art. 2. • q» 77. art. 1. f circa quintum argumentum. DE SUBIECTO ACCIDENTIUM ET PRINCIPIO IND1VIDUATI0NIS 767 ‘tentia ab inhærentia ct manere sine producta, sed solum remotis causis illa, saltem ut modus sine modo, secundis dare illis esse, quod per eo quod inhærentia essentialiter est tales causas daret. Ergo similiter ad modus dependentia: a causa mate­ separandum accidens sufficit separata riali et subiectiva tantum, seu a 5 causa secunda illius esse conservare, causa substante, existentia vero præ- ergo non requiritur alius novus modus cipue a producente; et quia Deus superadditus. Et præsertim quia ille est principaliter producens, potest modus nec potest esse substantialis nec accidentalis. Non substantialis, istam sine illa conservare. Et ex hoc amplius constat diffe-10 quia nulli substantiæ est debitus vel j rent ia inter existentiam substantiæ proprius. Substantiæ enim debetur et accidentis, quod existentia sub- modus existendi per se sine aptituI stantiæ est existentia perfecta et per dine ad inhærendum, illud autem I se et dat primum esse, et sic per accidens manet cum aptitudine ad .«e requirit et supponit subsistentiam, 15 inhærendum et solum actuali inhæI quæ est terminus totius, quia illud sione destituitur, ergo non accipit I esse primo convenit toti seu termino, modum substantialem. Nec etiam non parti, quæ dependentor a toto est accidentalis, quia modus acci­ i habet esse et consequenter supponit dentalis non potest extra subiectum ■ ipsum totum tamquam prius. Unde 20 sustentare et constituere, cum ex se remota subsistentia removetur talis petat subiectum et respiciat illud existentia substantialis, prout est hoc ipso, quod accidentalis est et existentia perfecta et per se; parti positivus constituens subiectum in enim non convenit nisi ut quo. At modo accidentali essendi seu provero accidens non habet existen-25 prio accidentis; ergo non datur, sed tiam perfectam et totalem, sed indi­ sola continuatio existentiæ cum gentem alteri adiungi, ut ibi termi­ privatione dependentiæ a subiecto, netur, et non decidat. Unde prius sicut quando anima separatur a cor­ convenit ei talis existentia quam in- pore, licet amittat modum inforhærentia, per quam perficitur, cum 30 mandi positivum, non tamen acquirit alteri innitatur et terminata reddatur, novum modum nisi tantum priva­ non sicut existentia substantiæ, quæ tivum, scilicet existere sine corpore ex se postulat non inniti alteri, sed et habere suum esse non communica­ per se subsistere. Et ita sublato tum corpori. subiecto, cui innititur accidens, con- 35 Sed obicies: Ille concursus Dei, servat Deus sine ista innitentia ipsum quo sustentantur accidentia sine sub­ iecto, non est idem, quo sustenta­ esse, quod antea conservabat. Secundo dico, quod non est ne- bantur ante mediante substantia, cesse producere novum modum po­ sed perfectior et efficacior, ergo hasitivum superadditum accidenti sepa- to bet distinctum terminum et distine­ nto, ut existât per se, sed sufficit con­ tam perfectionem in illo, ergo vel servare illud esse sine illa inhaeren­ novum esse vel novum modum. Secundo, D. Thomas affirmat quæst. tia, et sic solum consequitur modus privativus, scilicet existere sine illa illa 77. art. 1. ad 4., quod quantitas dependentia ; sicut ad hoc, quod Deus « separata ita habet esse, quod comproducat sc solo effectus aliquos in ponitur ex ,, quo est ” et ,, quod rerum natura, v. g. sanitatem sine est ”, quod antea non habebat, et medicina et lucem sine sole aut ho­ art. 1. ad 2. dicit, quod accidens ac­ minem sine generante, non indiget cipit modum substantiæ, et art. 3., ponere novum modum in ipsa re sic so quod accipit unitatem substantiæ, 768 DE SUBIECTO ACCIDENTIUM ET PRINCIPIO INDIVIDUATIONIS PHIL. NAT. III. P. Q. IX. ART. II. ergo habet aliquid positivum, quod ante non habebat. Tertio, connaturalius est, ut quando tollitur aliquis modus, præsertim si sit modus terminans esse, succedat alius, sicut ablata terminatione quan­ titatis, ut figura aut situs aut ubi, succedit alius modus. Ergo sublata inhærentia alius modus succedit et præcipue, quia nobilior est modus existendi separate et sine dependentia a subiecto quam cum illa. Existere autem sine dependentia non potest esse sine aliquo positivo et non per solam negationem dependentiæ, ergo a fortiori modus existendi separate a subiecto. Quodsi illa perscitas non est positivus aliquis modus, eva­ cuatur fundamentum ad ponendum contra Scotum, quod subsistentia sit modus positivus. Denique, concursus, quo per ma­ teriam conservabatur accidens, erat idem cum concursu ipsius causæ secundæ sustentantis. Modo autem in­ venitur sine tali concursu causæ se­ cond® et sine eductione et dependen­ tia a subiecto, ergo est distinctus et consequenter distinctum terminum habet in ipso accidente. Ad primum respondetur, quod ille concursus, quo Deus conservat accidens separatum, distinctus est ab illo, quo conservatur in subiecto, non ex parte rei productæ vel modi superadditi, sed ex parte modi pro­ ducendi, quatenus conservatur illud accidens cum concursu non identi­ ficato cum sustentatione materiæ, antea autem conservabatur cum con­ cursu identificato cum tali subiecti sustentatione. Ista autem diversitas modi agendi non infert novum mo­ dum positivum superadditum ipsi rei productæ, sed sufficit, quod tollat aliquam dependentiam, quam antea habebat. Idem enim, quod Deus producit concurrendo cum alia causa, potest producere agendo se solo, ut in exemplis supra adductis patet, sine hoc, quod novum inodum pro­ ducat superadditum ipsi rei pro­ duct». Ad secundum respondetur, quod 5 D. Thomas non explicat, quod iste modus, quo existit accidens separa­ tum, sit modus positivus et superad­ ditus, sed sufficit, quod sit privativus, ut explicatum est. Et quando dicit, quod accidens separatum est compo­ situm ex esse et quod est, ly „ quod est ” non importat essentiam acci­ dentis cum modo positivo, sed suf­ ficit ipsa essentia accidentis cum remotione inhærentiæ. Sic enim com­ ponit cum sua existentia tamquam id, quod est, id est tamquam entitas actu non existens in alio, nec in­ formans ut quo et consequenter ut quod, et ad hoc sufficit negatio inhæ­ rentiæ cum conservatione existen­ tiæ, et consequenter cum composi­ tione cum ipsa. Dicitur etiam habere modum aut virtutem substantiæ, non positivum modum accipiendo, sed inhærentiam relinquendo, in quo se habet ad instar substantiæ. Ad tertium respondetur, quod etiam hic succedit aliquis modus modo inhærentiæ, sed privativus, non positivus. Nec enim semper succedit positivum alteri positivo, ut patet cum mortuo filio non suc­ cedit patri altera relatio, sed privatio relationis, et luci succedunt tenebra et visui cæcitas. Cur ergo non po­ terit succedere modo inhærentiæ pri­ vatio eius? Et quando dicitur, quod est nobilior modus existendi in ac­ cidente separato, respondeo, quod est nobilior per remotionem actualis dependentiæ, quæ est quædam im­ perfectio, non per modum superad­ ditum positive postulantem illam perfectionem, sicut modus substantiæ, quæ habet perseitatem intrinsecam. Et sic concursus Dei sic conservans perfectior est, quatenus per se sine causa secunda agit, non quia per­ fectiorem effectum seu modum pro­ I I I . I 1 769 ducat, sicut in superioribus exemplis prædicamenti, sicut genus supremum ostensum est. Et sicut anima ratio­ dicit gradum primum. Et iste gradus nalis ex separatione habet perfectio­ ultimus fit per differentiam ultimam, rem statum essendi quam cum exi­ quæ est individual» contrahens spe­ stentia in materia, quatenus ab illa 5 ciem. Logice dicit relationem subiciâliquo modo aggravatur et materia- bilitatis ad prædicata superiora et Uzatur, nec tamen novum modum prædicabilitatis de uno tantum, id positivum oportet quod acquirat. est de seipso, et utrumque est seQuod vero additur de ipsa substantia, eunda intentio. Physice est ipsa respondetur, quod substantia non 10 unitas numerica, qua aliquid ita est solum habet negationem actu de­ unum, quod est indivisivum in se et pendendi, sed non habet capacitatem divisum a quolibet alio, sicut illud nec aptitudinem ad inhærendum, et definit S. Thomas 1. p. q. 29. art. 4. ita debet habere modum sic exi- Itaque qua parte dicit unitatem stendi, quod excludat omnem poten- u incommunicabilem et ulterius inditiam dependendi, non autem, quod visam, dicit individuation em ut in tolum removeatur actualis depen­ uno tantum; qua parte dicit divisum dentia. In accidente autem solum a quolibet alio, supponit vel admittit uetualis inhærentia removetur, unde multiplicationem individualem, ita sufficit in eo actualis privatio sine 20 quod unum individuum dividatur et modo positivo; in substantia autem separetur etiam a quolibet individuo modus positivus requiritur, quia ab sub eadem specie constituto, si detur. intrinseco reddit incapacem inhæ­ Unde in hac difficultate non pos­ rentiæ. sumus loqui de individuatione subAd ultimum iam diximus concur- 25 stantiæ materialis, quin etiam loquasnm divinum, quo sustentatur ac­ mur de eius multiplicatione et utrius­ cidens, esse distinctum ab eo, quo que rationem assignemus. sustentabat mediante subiecto, quia Principium individuation» dici­ non identificatur cum illo, sed re­ tur fundamentum illud vel radix, moto illo operatur. Nec tamen se- w unde sumitur ista unitas sic indivisa quitur, quod producat novum mo­ seu ulterius indivisibilis in plura, et dum positivum, sed idem esse cum divisa a qualibet alia etiam similis remotione dependentiæ a causa se­ unitatis individualis. Et inquiri­ cunda, ut explicatum est. mus, an desumatur ex principiis 35 constitutivis et propriis ipsius na­ turæ, an vero ex aliquo, quod sit Articulus III. extra conceptum naturæ et quiddiA QUO PRINCIPIO SUMATUR IN- 'Oportet cninli quod ad indiTidua. SU BSl ANTIÆ w tionem multiplicandam concurrant v duæ conditiones: Prima, quod id, quod individuat, pertineat ad subPro clariori notitia terminorum stantiam et substantialem unitatem oportet supponere, quid sit forma- faciat, siquidem individuum substanliter individuatio in substantia, quid c tia' etiam pertinet ad pnedicameneius principium, et quis terminus. tum substantiæ tamquam ultimum Ixdividuatio ergo potest consi­ in eius linea. Secunda, quod ita mul­ derari et mctaphysice et logice et tiplicet substantiam substantialiter, physice. Metaphysice dicit ulti­ quod non essentialiter nec formaliter, mum gradum in serie cuiuscumque w quia individualis distinctio non oppol'IXIDl AI IO 49. _ Io. A S. Tuoma, Cursus Phil. Thom., II. vol. Phil. Nat. I. 770 PHIL. NAT. III. P. Q. IX. ART. III. nitur unitati formali, prout specifica gulari et eius principiis et genera­ est, sed totam speciem et quiddita­ tione. Et ita hæc diversa successo tem conservat in uno individuo et in non multiplicat naturam, siquidem alio, non autem formalem distinctio­ etiam eidem singulari naturæ connem specificam et quidditativam 5 venit, sive materialis sive immate­ facit. rialis sit. Quamquam in hoc hærere Terminus individuationis est potest sententia et non improbabi­ subsistentia seu suppositalitas, quæ liter defendi, quod ab unica et sin­ per se solum invenitur in individuis gulari natura solum potest emanare substantialibus, quæ per se termi­ 10 unica subsistentia propria, ita quod nantur et per se sistunt in esse. Ac­ si semel habuit propriam et illa im­ cidentia autem non habent in se ter­ pediatur per assumptionem hyposta­ minationem et subsistentiam, sed ticam, si iterum dimittatur talis na­ per inhærentiam ad rem subsisten­ tura, non emanabit alia subsistentia, tem redduntur terminata. Et non in-1 5 sed peribit substantia, eo quod sub­ dividuatur substantia per istum ter­ sistentia et existentia non se habent minum, sed per illam modificatur sicut propriæ passiones, quæ suppo­ seu terminatur, quatenus redditur nunt naturam existentem, non ad ulteriori supposito incommunicabi­ constituendam existentiam pertinent lis. Videmus enim, quod humanitas » 1 sicut terminus subsistentiæ et eiiChristi Domini non habet propriam stentiæ, quibus sublatis perit et de­ subsistentiam, et tamen habet pro­ sinit natura, sicut etiam cum motus priam singularitatem, quia ut sin­ cordis cessat, non potest alius ema­ gularis et distincta ab aliis naturis nare, quia perit natura, multo ergo assumpta est, non autem per ipsum 25 minus dimanabit existentia vel sub­ Verbum singularizata est. sistentia semel ablata. At vero si Ex quo nascitur, quod cum subsi­ numquam propria subsistentia ema­ stentia se habeat ut terminus et mo­ navit, sicut modo in humanitate dus ultimus substantiæ, non repugnat Christi, quæ numquam habuit proex eadem natura singulari, si impe- s > priam subsistentiam, si dimitteretur, diatur aut removeatur propria subsi­ emanaret in vi primæ generationis. stentia, postea dimanare aliam nu­ mero diversam a priori sine ulla VARI.® SENTENTIÆ. singularitatis divisione. Sicut ex ea­ dem numero quantitate, si remo­ « Circa principium ergo individua­ veatur superficies vel punctum termi­ tionis variæ sunt philosophorum sennans, dimanabit aliud, sic ab eadem tentiæ, quæ varietas inde orta est, numero natura, etiamsi multiplica­ quia multa requiruntur ad singula­ bilis non sit, quia singularis est, sive ritatem, quæ non videntur in unam sit corporea sive incorporea, illæ « radicem et principium reduci posse. plures subsistentiæ sic succedentes Nam in individuatione invenimus uni­ dimanabunt et sub eodem ordine ad tatem, et sic videtur sequi ad enti­ principium individuans continentur, tatem. Invenimus etiam divisionem quia dimanant ab eisdem principiis a quolibet alio, et sic videtur sequi in virtute primæ generationis, quæ 15 quantitatem. Invenimus, quod sit. ita produxit hanc naturam singula­ ultimus gradus in serie prædicamenrem sub ista numero subsistentia, tali, et sic videtur sequi ad eandem quod si impediretur, succederet alia formam, ad quam sequuntur alii loco illius, quæ omnes per modum gradus. Invenimus, quod non constiunius censentur sub tali natura sin-1 0 tuit gradum quidditativum neque DE SUBIECTO ACCIDENTIUM ET PRINCIPIO INDIVIDUATIONIS 771 facit differre essentialiter, cum omnia tiæ redditur ipsa essentia actu exiindividua sint eiusdem rationis, et stens. Ita sumitur ex Scoto in 2. ric videtur sequi axi accidentia, quæ dist. 3. q. 6. 6 extra quidditatem sunt. Denique, in­ Tertia sententia attendens ad di­ dividuum habet incommunicabilita- 5 visionem, quam facit individuatio tem, quia non est commune nec com- intra eandem speciem, et quia actus municabile pluribus, et sic videtur est, qui distinguit, assignat pro prin­ sequi materiam. Ex bis diversæ sen- cipio individuationis aliquam formam. tentiæ derivatæ sunt, quæ præcipue Quidam formam substantialem, quod reducuntur ad quatuor. io attribuitur Averroi 1. de Anima Prima affirmat unumquodque in­ cap. 7. et Avicennæ libro 6. Natura­ dividuari seipso et ex propria enti- lium p. 1., alii quantitatem, quod tate, et sicut seipsa habet unitatem Scotus cit. loco q. 4. 6 attribuit Goformalem, et omnis unitas est passio tifredo ’, et ex parte sequuntur Sonentis, ideo ipsam entitatem ponit pro u cinas 7. Metaph. q. 34 Ferrarienprincipio individuationis. Ita tenet sis 1. Contra Gent. cap. 21. 8, Ca­ P. Suarez disp. 5. Metaph. sect. 4. preolus in 2. dist. 3. q. 1. art. 1. ’, Et pro ea citantur alii antiqui, ut quatenus ex duobus, quæ ad indiviNiphus \ Zimara 2, Avicenna 3, Aver­ duationem requiruntur, scilicet quod roës 4 et alii. so sit incommunicabile multis et di­ Secunda sententia per aliud extre­ stinctum numeraliter ab aliis, hoc mum est Scoti, qui videns individua- secundum tribuunt quantitati. Fationem non addere prædicatum quid- vetque D. Thomas in 4. dist. 11. ditativum nec facere differre quid- q. 1. art. 1. quæstiunc. 3. ad 4.10 ditative, dixit individuationem fleri 25 et aliis locis postea citandis, per aliquid distinctum et tamquam Quarta sententia attendens ad mo­ eitrinsecum adveniens naturæ, quod dum proprium individuationis et vocavit hæcceitatem, cuius effectus singularitatis, qui est incommuniformalis est reddere naturam indi­ cabilitas, affirmat materiam primam visibilem in partes subiectivas. Nec 30 esse principium individuationis, id oportet quaerere intra naturam prin­ est ultimum subiectum incommuni­ cipium singularitatis, sed solum in cabile. Sed cum materia de se sit pura natura est potentia et indifferentia, potentia et indifferens ad plura in­ I ut sit hæc vel illa, sed per additionem dividua, imo ad plures species, indientitatis extrinsecæ id debet fieri 35 viduatio autem supponit naturam ’ nent per entitatem ab extra adve- specificam constitutam, ideo qui­ I nientem, quæ est prædeterminatio, dam assignaverunt pro principio in­ qua indifferentia potentiæ operantis dividuationis materiam ut informa­ determinatur, ut iuxta modum suum tam forma substantiali, quia actus singularem et certum effectum ope- «o est, qui distinguit. Alii vero ponunt retur, et sicut per additionem existen- materiam ut signatam quantitate ’ 5. Metaph. (Map. 5. • Theoremata, prop. 97. • 6. Natural, p. 1 • 3. Phy», com. 60 ; 4. Phy». com. 38.; 1. cutivum, non intrinsecum et formale gum, ut sit hoc determinate. Sicut determinans intrinsece indifferentiam stat bene convenire per se aliquid naturæ, ut individuetur hac potius vage et secundum disiunctionem ali­ individuatione quam illa. Et sic ex cui, ut quantitati habere aliquam efficienti sumitur individuatio exe­ figuram vel ubi, et tamen hæc figura cutive et tamquam a principio po­ vel hoc ubi determinate non conve­ nente illam in esse extra causas, non nit ei per se, et sic semper restat autem ut a principio extrinseco for· * O. 4. (73 b 20). * 778 b 15. DE SUBIECTO ACCIDENTIUM E Γ PRINCIPIO INDIVIDUATIONIS 775 mali. Unde etiam efficiens plurium communes sint per seipsas, non inindividuationum seu individuorum dividuabuntur! Et ex alia parte est productivum, et non solum ratio forma est, quæ distinguit et est in unius tantum individuationis. actu per se, et non indifferens et in Tertio probatur conclusio de­ 5 potentia; ergo potius ipsa erit prin­ struendo fundamenta Suarez: cipium individuationis. Primo, quia unitas est passio entis. Ergo ad entitatem realem per unitas est passio entis et sequitur seipsam sequitur unitas realis. Hæc ad totum ens, sed iuxta diversas autem necessario est singularis, quia io considerationes unitatis sequitur ad in re non datur unitas abstracta. diversas considerationes entis. Nam Unde hoc ipso, quod ponitur in re­ ut est unitas formalis et specifica rum natura sine alio addito, fit sin­ sequitur ad entitatem ex parte formæ gularis; ergo unitas transcendens qua­ et actualitatis. Ut autem illa unitas tenus realis debet coincidere cum is est incommunicabilis et individua, numerica. sequitur ad entitatem, ut habet in Secundo, quia individuatio perti­ se principium incommunicabilitatis. net ad lineam prædicamenti et ad Et ita si est natura materialis, quæ gradum metaphysicum, siquidem de ratione materiæ incommunicabilitaindividuo prædicantur alia prædi- 20 tem habet, unitas ut individua sequi­ cata superiora. Sed omnes gradus tur ad unitatem ratione materiæ, ut metaphysici profluunt ab eadem en- est principium incommunicabilitatis. titate et forma et seipsis conveniunt Et sicut unitas communis et univer­ illi. Ergo sicut alii gradus prove­ salis sequitur ad ipsam entitatem, niunt ab eadem entitate, et non di­ ut est in statu abstractionis, et non stinguuntur in re, sed solum per in­ remoto illo statu, ita unitas ut indi­ tellectum, ita et individuatio. Atque vidua, quia pertinet ad statum con­ adeo non indigebit alio supperaddito tractionis, sequitur ad entitatem non ad habendam istam individuationem absolute, sed ut est in tali statu con­ et unitatem, sed sicut seipsa est tractionis et incommunicabilitatis, realis entitas, ita seipsa est realis et quod habet ratione materiæ. Itaque ad entitatem realem sequitur unitas singularis unitas. Tertio, quia non dependet indi­ realis, sed iuxta modum et statum viduatio ab accidentibus ut a prin­ entitatis sequitur modus et status cipio, quia accidentia non possunt unitatis. Quod enim sit unitas sin­ esse principium substantialis unitatis, gularis vel universalis aut unitas et possunt variari accidentia, etiam formalis et specifica, sequitur ad en­ ipsa quantitas, non variata indivi­ titatem non absolute et secundum se duatione naturæ et substantiæ. Ergo consideratam, sed ut est sub tali non sumitur ab accidentibus indivi­ statu et modo. Et cum dicitur, quod natura hoc duatio. Nec etiam a materia, quia hæc est potentialis et indifferens ad ipso, quod ponitur in re, non est plures formas specificas, ergo etiam universalis, sed singularis, respon­ ad plures individuas, ergo ipsa indi­ detur, quod hoc ipso, quod ponitur gebit individuari ex alio principio, in re, non ponitur nuda et absoluta non autem erit principium individua­ ab omni circumstantia et statu in­ tionis. Si autem non indiget, sed communicabilitatis, sed cum illo, et seipsa individuatur, cum tamen sit ita redditur unitas singularis et in­ communis et specifica, cur etiam dividua, non ratione entitatis abso­ aliæ naturæ substantiales, licet ex se lute sumptæ, sed circumstantionatæ 776 PHIL. NAT. III. P. Q. IX. ART. III. et incommunicabilis. Itaque aliud est, terialis identificatio, sicut patet in quod natura posita in re est singu­ praedicatis accidentalibus, ut cum laris, aliud ex quo principio et radice dicitur „ corpus est album”, idenhabet, quod sit singularis et hæc. tificantur enim ratione suppositi ha­ Et licet natura secundum se sit in­ 5 bentis albedinem, ut docet D. Thomas differens ad plura indifferentia nega­ 1. p. q. 13. art. 12. tiva, tamen ista indifferentia tolli Ad tertium respondetur, quod debet non per principium essentiale, ab accidentibus non fit individuatio sed per modificativum essentiae, eo substantialis ut a ratione formali quod illa indifferentia solum est, ut io et principio seu radice propria, sed natura modificetur et materializetur ut a conditionibus requisitis, ut exer­ per singularitatem et individuatio- ceatur individuatio, sicut postea nem, non autem ut amplius quiddi- dicemus, et sumitur ex definitione tative constituatur. Porphyrii \ cum dicit, quod «inAd secundum respondetur, is dividuum est, cuius collectio pro­ quod individuatio pertinet ad gradum prietatum non est in alio ». Est autem metaphysicum non ut prædicatum materia principium et radix huius constitutivum et quidditativmn, sed individuationis, non quatenus est in modificativum et pertinens ad sta­ potentia et indifferens ad plures tum naturæ. Unde magis habet 20 formas, sic enim potius est princi­ rationem subiecti quam praedicati, pium generis, quod est totum potenquia est ultimum, cui alia insunt. tiale, sed dicitur principium indiviSumitur autem individuatio ab ea­ duationis, quatenus est ultimum sub­ Illi· dem entitate, a qua reliqui gradus, iectum, ultra quod non fit communised non sub eadem habitudine, sed 25 catio, et sic reddit ipsas formas et connotando accidentia aliqua, a qui­ totam entitatem non communicabibus dependet individuatio. Nec in- lem pluribus, quod est proprium in­ telligitur sumi ab eadem entitate, dividui, quod non est commune multis id est a forma partiali, a qua alii et sic principium incommunicandi gradus desumuntur, et non a mate- 30 est principium individuandi. Unde patet, quod materia secun­ ria. Sufficit enim, quod sumatur ab eadem forma totali, v. g. ab humani­ dum diversas considerationes et est tate, quæ etiam includit materiam ratio habendi communitatem et in­ seu principium incommunicabilitatis, dividual ionem, communitatem qui­ et sub ista habitudine entitatis seu 35 dem, quatenus est indifferens et comformæ, non ut dicit constitutionem munis ad plures formas, individuaquidditatis, sed ut dicit rationem tionem autem, quatenus est princi­ et habitudinem incommunicabilitatis, pium non communicandi aliis sub· sumitur gradus individualis, sicque iectis seu partibus materiæ, quatenus non totaliter extrinsece provenit, ut « ultimum subiectum est. Sed tamen • contra Scotum statim dicemus, sed ab non exercet hanc incommunicabili· ipsamet entitate, a qua reliqui gradus tatem inter partes materiæ nisi sup­ desumuntur, sub diversa tamen habi­ posita separatione et divisione, quæ tudine et connotatione alicuius ex- fit per signationem quantitatis tam· trinseci. Ad verificandam autem præ- «δ quam per conditionem requisitam, dicationem aliquam non est necesse, ut statim dicemus. quod aliqua identificentur ex omni Quod vero dicitur, quod eadem parte et omni modo, sed sufficit ma- materia indi viduatur scipsa, dicimus, 1 Wo~; c. 2. (Opera Arirtot. IV. 2 b 48); ct. Logica 2. p. q. 0. art. 1. (425 b 33). DE SUBIECTO ACCIDENTIUM ET PRINCIPIO INDIVIDUATIONIS i * i quod individuatur scipsa ut princi­ ceitas ab extrinseco totaliter advepio individualionis totius et conse­ niens substantiæ, et non ab aliquo quenter etiam sui. Unde non inve­ principio intrinseco materiali provenitur sub diversis formis materia niens. eadem numero positive, sed negative. 5 In hac conclusione excludimus sen­ Materia enim de se, remota omni tentiam Scoti. Et notandum est, Jorma, non habet unitatem positivam quod „ hæcceitas ” potest dupliciter et individuatam, sed indifferentem ad sumi: Uno modo, ut sit idem quod formas et ad individuationes earum, differentia individualis seu unitas est tamen principium individuandi 10 numerica, quæ formaliter constituit cum ordine ad designationem acci­ et reddit naturam hanc et singula­ dentium, ubi transit materia de una rem. Et sic non est dubium dari hæc­ forma ad aliam. Et manet quidem ceitatem. Si enim datur effectus for­ materia eadem secundum se, id est malis hæcceitatis seu differentiæ insecundum rationem potentialitatis is dividualis, scilicet esse hoc, quid suæ, non tamen cum eadem signa­ mirum, quod detur hæcceitas, quæ tione quantitatis et accidentium. Et est forma ipsa seu differentia indivi­ sic non manet positive individuata dualis? Quodsi Scotus non amplius ei seipsa, licet in re semper id ha­ vellet dicere, quam quod natura redbeat, sed ex se solum est principium 20 ditur individualis formaliter per difindividuationis. Et sic dicit S. Thomas ferentiam individualem, verissimum 1. de Generat, lect. 9. in fine l, est nec ullus ei contradicit. Sed non • quod materia eorum, quæ transmu­ tangit tunc punctum difficultatis, tantur, aliqualiter est eadem, ali- quia in præsenti supponimus dari qualiter alia; est enim eadem sub-25 differentiam individualem, inquiri iecto, sed non secundum esse, quia mus autem de principio talis indialiam rationem et aliud esse accipit, viduationis seu unitatis, quia cum secundum quod est sub diversis for­ omnes gradus metaphysici et prædimis et secundum quod ordinatur ad cata quidditativa ex unica forma diversas formas ». 30 proveniant, restat difficultas, an graDenique ad id, quod dicitur, quod dus individualis, qui quidditatem /orma est principium individuatio- non constituit, ratione quidditatis, sed nis, quia actus est, qui distinguit, in ratione modificantis et incommu­ respondetur, quod actus est, qui di­ nicabilis unitatis, ne de pluribus præstinguit formaliter, sed modus di- 35 dicetur, proveniat etiam ab eadem stinguendi materialiter et incommu- forma vel a materia vel a quo. >SÏ vero intendit hæcceitatem esse nicabiliter est ex parte materiæ ut es principio, supponendo tamen, quod non solum differentiam individualem, materia sit in actu per formam, quia sed non dari aliud principium indisine forma non datur individuatio in « viduationis intra ipsam entitatem, a actu. Sed hoc requiritur concomi­ quo illa hæcceitas proveniat, sed esse tant er et propter existentiam, non formam ab extrinseco advenientem, quia forma sit radix seu ratio propria sicut albedo vel aliud simile accidens, individuationis, ut præcise dicit mo­ in hoc ei contradicimus. dum distinctionis individualis, de quo e Et ratio est, quia illa entitas, quæ dicitur hæcceitatis vel est sub­ statim plura dicemus. Dico secundo: Non potest assig­ stantialis vel accidentalis. Non ac­ nari pro principio individuationis hæc- cidentalis, tum quia constituit indi• U III. W. n. c. 'I 778 PHIL. NAT. III. P. Q. IX. ART. III. viduum substantiale seu primam seco provenire, ut modus transubsubstantiam in linea, et prædica- stantiationis aut unionis hyposta­ mento substantiæ, ergo non potest tic®, quæ provenit tantum ab effi­ esse accidentalis entitas. Tum quia ciente. Tum quia ideo requirimus nec est accidens proprium neque 5 nos prædeterminationem physicam in commune. Non proprium, quia hoc causis efficientibus subordinatw, ut dimanat a principiis naturæ, et sic determinentur ad producendum indi, omni tali naturæ convenit, indivi­ viduum, cum de se sint indifïerenteâ duatio autem non convenit omni ad plura, et tamen illa prædeterminaturæ, sed uni tantum individuo. 10 natio totaliter est ab extra, scilicet Non commune, quia hoc potest adesse a causa prima et non nascitur nec et abesse seu variari sine corrup­ fundatur in ipso subiecto operante tione subiecti, principium autem in- ut in principio illius, ergo neque dividuationis vel hæcceitas illa non hæcceitas. potest abesse sine corruptione hu­ 15 Respondetur, quod iste modus sin­ ius subiecti individui. Si autem est gularitatis, sicut et ipsamet natura, substantialis entitas, ergo in aliqua debet provenire ab efficiente extrin­ substantia fundatur et ratione illius seco in genere causæ effectivæ et per convenit, quia vel est entitas sub­ modum exequentis, cum quo tamen stantialis vel modus. Si entitas, non 20 stat, quod requirat pro principio ra­ distinguitur ab ipsa re, quæ est dical! et fundamentali aliquid tenens substantia, et sic non venit ab ex­ se ex parte subiecti. Efficiens enim trinseco, sed est idem cum entitate, non producit inesse effectum nisi quod est declinare in aliam extremam iuxta principia, a quibus dependet, et sententiam. Si autem est modus sub­ 25 iuxta proportionem sui fundamenti, stantialis, fundatur et originatur in a quo oritur et fundatur, sicut etiam ipsa substantia, alias substantialis propriæ passiones producuntur ab non esset, si substantiam non affi­ efficiente, dependenter tamen a na­ ceret substantialiter. Neque natu­ tura, a qua originantur et derivantur. ralis esset, si ex ipsa substantia 30 Et similiter existentia et subsistentia naturali non originaretur, siquidem ab ipso efficiente procedunt, sed modus naturalis identificatur cum tamen iuxta principia naturæ, cuius substantia et proportionatur illi, ergo sunt, nec tamen ipsa existentia et originatur ab ea, vel oportebit assig­ subsistentia sunt principia indivinare aliud principium substantiale, 35 duationis, ut iam supra diximus, sed a quo originetur, et sic illius erit in­ termini et complementum; unde da­ dividuatio, non autem alterius, a tur in humanitate Christi individua­ qua non originatur. Et sic necessario tio naturalis, nec tamen oritur ex ponendum est pro principio hæccei- subsistentia naturali. tatis et singularitatis aliquid intra 40 De modo autem transubstantialionii ipsam substantiam, et hoc dicimus vel unionis hypostaticœ, si datur, non esse materiam, non autem hæccei- est ponendum aliquod principium tatem ab extrinseco tantum adve­ in natura, quia non sunt naturales, nientem. sed supernaturale». Quod vero dicitur Dices: Sufficit, quod iste modus 45 de prœdeterminatione respondetur, substantialis ab extrinseco efficiente quod potest considerari vel entitaproveniat, non autem habeat pro tive, ut res quædam est in se indiviprincipio ipsammet substantiam aut duabilis, et sic individuatur a sub­ eius materiam, tum quia aliquando iecto sicut reliqua accidentia vel modus substantialis potest ab extrin­ 50 modi inhærentes, de quibus dicemus DE SUBIECTO ACCIDENTIUM ET PRINCIPIO INDIVIDUATIONIS 779 infra ’. Si autem consideretur sub q. 50. art. 4. et de Ente et Essentia præcisa ratione efficientis et in eius cap. 6. 4 linea, quatenus est ultima applicatio Ratio autem et fundamentum causæ inferioris ad agendum ex subor- est, quia forma ut forma est prin­ dinatione ad superiorem, a qua de­ 5 cipium speciei, ergo est principium pendet in agendo, sic necessario de­ alicuius communicabilis in plures seu bet ab extra provenire, et non ha­ communis ad multa. Ergo prout bere aliud principium quam efficiens stat sub conceptu formæ, non est superius, quia propria eius ratio principium individuationis, sed oporin hoc solum consistit, quod deter-10 tet, quod induat aliud principium minatio et applicatio efficientis sit. quam formæ, scilicet rationem incom­ Substantia autem, ut individuetur municabilis ad plura, quam si forma in se formaliter, debet etiam a causa habet ex se, erit forma immaterialis, materiali dependere et a principiis non informans materiam; si autem naturæ, quam individual, licet in 15 ex se id non habet, sed ex materia 1 quantum effectus producendus de­ quia illi communicatur, individuabeat a causa efficiente dependere et bitur ex materia. Unde roboratur fieri. hæc ratio, quia principium indivi­ Dico tertio : Primum et radi­ duationis debet virtualiter et in racale principium individuationis non 20 dice continere id, quod ipsa indi vipotest esse forma substantialis nec duatio formaliter. Sed individuum accidentalis, licet ad illam requiratur. est id, quod non est communicabile De forma substantiali id sæ- multis, sed de uno tantum prædicari pius docet D. Thomas dicens non potest. Ergo principium talis indiviesse hanc et singularem per se, sed 25 duationis debet esse principium talis ex materia, cui adiungitur seu ex incommunicabilitatis ad plura. Forma ordine ad illam, ut specialiter videri autem ut forma non est principium potest in 2. Contra Gent. cap. 93. incommunicabilitatis nec unitatis ut ratione 2., ubi inquit, quod « diffe- individu®, sed ut formalis et sperentia, quæ ex forma procedit, in- 30 ciflcæ et ut communis multis. Cum ducit diversitatem speciei, quæ autem enim forma ex vi formæ non sit ex materia, inducit diversitatem se­ recipiens, sed receptibilis, ex ipsa cundum numerum ». Et 10. Metaph. ratione formæ communicabilis est, lect. 11. 2: « Quæcumque », inquit, quia recipi est communicari, et sic < contrarietates sunt in ratione, id 35 de se importat conceptum communiest ex parte formæ, faciunt differre cationis ad alia, in quibus recipiatur, speciem, quæ vero sunt ex parte et consequenter ad quæ comparatur materiæ, quæ sunt propria individui, tamquam ad inferiora et subiecta quod est acceptum cum materia, non sibi. At vero materia est recipiens, faciunt differre speciem ». Et denique «o et ideo non communicatur alteri ut pro communi principio habet Divus inferiori et subiecto sibi, sed si com­ Thomas, quod nulla forma vel na­ municatur forma', potius est ut ex­ tura multiplicat numerum nisi in di­ tremum, cui formæ se communicat, versitate materiæ, ut videri potest quam extremum, quod communicain 2. dist. 3. q. 1. art. 4. 3 et 1. p. *s tur. Nec enim est id, quod recipitur, 1 • • • art. 5. l'a XX. 580 a. l'a VI. 415 b. Γα XVI. 330 a. PHIL. NAT. III. P. Q. IX. ART. III. 780 sed id, in quo recipitur et cui fit stinctio non proveniat ex ipsa forma, communicatio, sicut non proprie di­ secundum quod facit officium forma, cimus humanitatem communicatam id est ut præbet formalem effectum Verbo, sed Verbum humanitati, nec dividendo et distinguendo formaliter. vas liquori aut hominem gratiæ, sed δ sed ex aliquo alio præter formam. gratiam homini et liquorem vasi. Dividere enim seu distinguere for­ Tandem, quia forma est principium mam, et non secundum formalem di­ differentiæ et distinctionis formalis, stinctionem, est distinguere formam distinctio autem individuorum est non secundum quod facit officium materialis, ergo magis habet pro fun-10 formæ, sed secundum aliquid illi damento materiam, quam formam. adi unctum, quod forma non sit seu Minor patet, quia duo individua non exercens officium formæ. Sicut non differunt quidditative, licet sub­ autem materia non potest esse prin­ stantiæ sint, quia omnia prædicata cipium distinctionis formalis, licet quidditativa, quæ sunt in uno, sunt ia recipiat illam, ita e converso licet in altero, alias non participarent in­ forma dividatur secundum distinc­ fimam et ultimam speciem, si dis­ tionem non formalem illamque par­ convenirent in aliquo prædicato quid- ticipet, non tamen potest proveniri· ditativo et essentiali, quia hoc ad ab ipsa forma ut a principio, sed ab ipsam naturam et speciem perti­ alia parte, quæ est materia. Secunda vero pars conclusionis, neret, quidditas enim et natura spe­ cies rei est, et quæ differunt quiddi- scilicet de forma accidentali,ma­ tate, specie differunt. Ergo si con­ nifeste traditur a D. Thoma opusc. 70. veniunt duo individua in specie in­ q. 4. art. 2. 1 et opusc. 15. cap. 7.5 * fima, conveniunt in omnibus prædi- et opusc. 29.3 et 7. Metaph. lect. 15.* catis quidditativis et specificis, et et in 4. dist. 12. q. 1. art. 1. quæ· consequenter non differunt inter se in stiunc. 3. ad 3. 5 Et ratio est manifesta, quia aliquo prædicato quidditativo. Quare sicut videmus, quod partes inte­ individuatio substantiarum materia­ grates non differunt essentialiter, si­ lium et distinctio earum substantia­ quidem participant eandem formam, lis est. Ergo oportet, quod princi­ sed materialiter, licet substantialiter; pium eius proprium et radicale àt ita et individua, quia ut aliqua fiant substantiale. Nec enim accidentia individua, sufficit partes integrates possunt esse prima radix distinctio­ dividere et solvere continuitatem ea- nis substantialis, sed semper id, quod rum. Ergo si quando sunt continuæ, substantiale est, reducendum est ad non differunt essentialiter, neque substantiam tamquam ad radicem. quando discontinuantur, quia discon­ Ergo cum individuatio substantiæ tinuatio sola non importat aliquod sit aliquid pertinens ad ipsam li­ essentiale et quidditativum prædi- neam et prædicamentum substantiæ. catum faciens differentiam, sed solum necesse est, quod reducatur in aliquid materialem divisionem, et consequen­ substantiale ut in ultimam radicem. ter non facit divisionem formalem, Deinde, quia primum principium licet faciat divisionem formæ et sub­ individuationis debet esse principium stantiæ. Ergo oportet, quod ista di- incommunicabilitatis ad aliquid sibi • • • 4 4 In llbr. Boetii de Trinitate (Ζ'α XVII. 374. nq.). De subet. separati» seu de anteite (Pa XVI. 190 a). De principio individuation!* (Ρβ XVI. 329 b). Pa XX. 505 a. Pa VII. 055 a. DE SUBIECTO ACCIDENTIUM ET PRINCIPIO INDIVIDUATIONIS 781 tiones, scilicet quod faciat distinc­ tionem substantialem, et non essen­ tialem. Quæ omnia non possunt a forma provenire, ut exercet officium 5 formæ, bene tamen a materia, non sua indifferentia et potentialitate, sed ut determinata et signata, ut statim dicemus. Et praeterea ex Aristotele probaio tur, quia in 5. Metaph. textu 12. 8 et 10. Metaph. textu 25. 9 et aliis locis expresse affirmat esse unum numero, quorum materia est una, quæ vero differunt secundum contrarietatem et distinctionem formæ, Articulus IV. differunt specie. Expresse etiam 12. Metaph. textu 49. 10 probat Deum QUID SIT MATERIA SIGNATA esse unum numero, quia caret ma­ QUANTITATE, QUÆ EST PRINCI­ teria, et quæcumque numero sunt PIUM INDIVIDUANS. multa, materiam habent. Quæ auctoritas valde premit auc­ Expressa D. Thomæ sententia est tores oppositæ sententiæ, et aliqui, ut innumeris locis materiam quantitate Scotus 11, dicunt Philosophum non signatam esse primum principium loqui de materia proprie dicta, sed individuationis. de hæcceitate. Vazquez vero 1. p. Et specialiter videri potest opusc. 2. tomo disp. 181. cap. 1. et 3. n. 10. 29. 1 et opusc. 32. 2 et opusc. 15. fatetur Aristotelem loqui de materia cap. 7. 3 et opusc. 70. q. 4. art. 2. 1 prima, sed ad locum Aristotelis non et in 4. dist. 12. q. 1. art. 1. quæ- respondet. Nec ad illum etiam re­ stiunc. 3. ad 3. 5 et 3. p. q. 77. art. spondet P. Suarez libro 1. de An­ 2. et 1. p. q. 39. art. 2., de Ente et gelis cap. 15. et disp. 5. Metaph. Essentia cap. 6. ° et 7. Metaph. sect. 2. a n. 23., sed ad alia loca lect. 10. 7 Aristotelis, in quibus non facimus Fundamentum sumitur ex dictis tantam vim. Unde contra ipsos non præc. art., ubi ostendimus indivi- est, quod urgeamus auctoritatem duationem importare unitatem non Philosophi. quomodocumque, sed cum modo inContra Scoti vero interpretatio­ communicabilitatis ad inferiora. Si­ nem urgemus: militer multiplicatio individualis in Primo, quia si nomine materiæ substantia requirit illas duas condi- intelligeret Philosophus hæcceitatem, inferius, quantitas autem et reliqua accidentia de se communicabilia sunt tamquam forma·, ergo non possunt esse primum principium incommunicabilitatis in substantia, imo po­ tius ipsa quantitas et accidentia indiriduatione indigent in seipsis eamque habent a subiecto, ut art. 5. dicemus. Ergo non sunt principium ndicale individuationis, licet possint deservire ad illam ut conditio. Obiectiones contra hanc resolutionem seq. art. ponentur. 1 De principio In <11 viduati onia (Pa XVI. 328). • Do natura matoriæ ot dimensionibus IntermiQAtU (Pa XVI. 343). • Do eub^tantlle «opamtle (Pa XVI. 190 a). • Id llbr. Boetii do Trinitate (Pa XVII. 374). • Pa VII. 655 n. • Pa XVI. 336 a. » Pa XX. 487 n. • c. 6. (1010 b 32). • c. 9. (1058 b 1). »· c. 8. (1074 a 33). “ Vide 2. dNt. 3. Q. 5. (II. 258. n. 276 c; 250. o. 27 7 c). PHIL. NAT. III. P. Q. IX. ART. IV. 782 quando probat, quod Deus est unus autem probationes, quas afferunt ad numero, quia caret materia, sen­ unitatem Dei probandam, et alia si­ sus esset, quod est unus, quia ca­ milia non valent, sequitur, quod non ret hæcceitate, quod est absurdum, cognoverunt verum Deum, qui unus sic enim sine hæcceitate esset unus 5 est. numero. Vel si intelligitur, quod ideo Dico secundo: Signatio materia Deus est unus numero, quia non ha­ non fit formaliter per ipsam quan­ bet materiam, sed hæcceitatem loco titatem tamquam per formam inhamateriæ, petit principium. Cum enim rentem materiæ et afficientem ipsam, hæcceitas sit ipsa differentia nu­ 10 sed fit per intrinsecum ordinem mameralis et individua, sensus esset, teriœ ad quantitatem ut ad formam di­ quod Deus est unus numero, quia est videntem et separantem, et ita quan­ unus numero, vel ideo non est multi­ titas potius est terminus signationis plicabilis numero, quia non habet materiæ, ad quam dicit ordinem, quam hæcceitates plures, quod est petere forma intrinsece signans, et hoc modo principium; de hoc enim inquiritur, dicitur se habere ut conditio et concur non habeat hæcceitates et diffe­ notatio individuationis. Et in isto ge­ rentias numerales. nere, scilicet ut conditio, quantitas est Secundo, quia probat Philosophus primum, licet materia sit primum Deum esse unum numero, quia caret et radicale individuandi principium. materia ita, quod est spiritualis et Itaque materia signata quantitate immaterialis. Ergo de illa materia idem est, quod materia ordinata ad loquitur, per cuius carentiam aliquid quantitatem ut dividentem. Quæ di­ redditur spirituale et immateriale. visio licet non fiat sine informatione Sed redditur aliquid spirituale et 25 quantitatis, et quantitas, ut disposi­ immateriale per carentiam materiæ tio quædam est, dimanat a forma, ta­ primæ seu materiæ corporalis, non men sub ratione dividentis procedit hæcceitatis; ergo de ea loquitur Phi­ in genere causæ materialis ipsam losophus, quando dicit Deum esse formam, sicut de dispositionibus g®· unum numero, quia non habet ma- 30 pius dictum est, licet in genere causæ teriam. Minor constat, quia per ca­ formalis e converso sit. rentiam hæcceitatis dicitur aliquid In hac conclusione explicanda satis universale, non vero spirituale neque variant thoinistæ. Namcumininactus purus. Deus autem dicitur ca­ dividuo reperiantur duo, quia et rere illa materia, quam si habe­ i est unitas incommunicabilis pluribus ret, non esset spiritualis neque actus et est divisio seu separatio ab alio purus. Ergo ratione carentiæ talis individuo, dicunt aliqui concurrere materiæ dicitur aliquid non multi­ ad utrumque materiam et quantita­ plicari numero. Et advertendum est, tem, illam ut subiectum ultimum in­ quod istæ probationes philosopho­ communicabile, hanc ut formam di­ rum, quibus probant unitatem Dei videntem et separantem, ita tamen, aut eius perfectionem, non sunt con­ quod quantitas concurrit ut actu in­ temnendae, sed explicandae, quia per formans, quia sic actu dividit. Ita ipsas cognoverunt verum Deum. Te­ Ferrariensis 1. Contra Gent. cap. 21.! statur autem Apostolus ad Rom. 1. ’, < et Soncinas 7. Metaph. q. 34. et alii. quod « cum ipsi cognovissent Deum, Quidam vero ponunt materiam ut or­ non sicut Deum glorificaverunt ». Si dinatam ad hanc quantitatem, non ut * 21. * U Χ1Π. 65. η. IV. DE SUBIECTO ACCIDENTIUM ET PRINCIPIO INDIVIDUATIONIS 783 informatam illa, esse principium in­ imo esse principium gradus commu­ dividuationis. Sed dividuntur, quia nioris, scilicet generis. At vero re­ aliqui intelligunt materiam determi­ spectu alterius materiæ sibi similis nari ad hanc quantitatem per ali­ incommunicabilis redditur, licet pos­ quem modum substantialem superad­ & sit per mixtionem misceri et confundi ditum, qui est quasi determinatio et cum alia, sed tunc fiet corruptio for­ agnatio materiæ in ordine ad quanti­ marum et accidentium, nec stabit di­ tatem. Alii vero simpliciter dicunt visio materiarum. Stante autem di­ ipsam materiam signari non quanti­ visione pertinet ad materiam, et non tate ipsa actu informante nec modo 10 ad formam, facere istam incommunisnbstantiali superaddito, quo deter­ cabilitatem, quia pertinet ad ipsam minetur, sed ipso ordine et habitu­ ratio ultimi subiecti. Unde nec for­ dine, qua respicit talem quantitatem. mam ultra communicari sinit nec Ut autem inter has varietates sen­ ipsa alteri materiæ communicabilis sum nostrum explicemus, dicimus, is est substantialiter, hoc ipso quod quod in materia ly ,, esse signatam ” divisa est. Sed ut sit divisa, requi­ potest dicere duo: Uno modo id, ritur quantitas, non ut præcise in­ quod est esse notatam et designa­ formans, sed ut separans et dividens, tam, quod pertinet quasi ad mani­ qua divisione facta ex materia nafestationem et apparentiam designa- » 1 scitur substantialis incommunicabilitionis erga nos. Alio modo ly signata tas et multiplicatio. est idem, quod clausa et incommu­ Hoc posito dicimus, quod signa­ nicabilis reddita, etiam respectu al­ tio materiæ non fit per ipsam inhæ­ terius materiæ et individui; et hoc rent iam quantitatis seu per quantisupponit separationem et divisionem s 5 tatem ut informantem neque per ab alio cum reclusione in se. Et primo aliquem modum absolutum superad­ modo non est dubium materiam sig­ ditum materiæ. Non per quantitatem ut in­ nari ipsa quantitate ut informante et reliquis accidentibus. Hæc enim formantem, tum quia quantitas, reddunt nobis materiam sensibilem » sicut et alia accidentia, inhærent et designabilem. Sed non loquimur in toti composito. Ergo signatio ma­ hoc sensu in præsenti, sed de ipsa teriæ non fit per ipsam informatio­ individuatione substantiali loquimur. nem quantitatis, siquidem informa­ Et sic dicimus, quod in secundo tio non est in ipsa materia, sed in sensu materia sola non sufficit indivi- 35 composito. Ergo signatio materiæ duare non intellecta quantitate, quia per aliud quam per informationem materia et habet habitudinem seu re­ sumenda est. Tum quia, etiamsi Deus spectum ad formam et ad aliam ma­ separaret quantitatem a substantia, teriam similem sibi. Secundum habi­ adhuc maneret individuum, et tamen tudinem ad formam importat poten- « non maneret informatio quantitatis, tialitatem et confusionem ad multa, sed ordo ad illam. Ergo quantitas non et sic non fundat individuationem, sed individual per informationem actua­ potius est principium generis, qua­ lem, sicut etiam anima separata per tenus est principium potentialitatis ordinem ad corpus individuatur, ut ad plures formas, quibus actuari et 45 docet D. Thomas 6. cap. de Ente et determinari potest. Et sic species Essentia \ et accidens separatum constituitur ex materia et forma, et manet individual um per ordinem ad sic materia potest concipi in communi, subiectum. Tum etiam, quia ipsa » Γα XVI. 336 a. 784 PHIL. NAT. III. P. Q. IX. ART. IV. quantitas in quantum informans in­ diget individuari sicut et alia acci­ dentia. Ergo prout sic formaliter non est individuans, sed individuata. Nulla enim forma in quantum forma seipsa est individua, ut docet Divus Thomas opusc. 70. q. 4. art. 2. 1 Tum denique, quia quantitas et re­ liqua accidentia ratione informationis solum dant esse accidentale. Sed in­ dividua non solum quantum ad uni­ tatem, quam habent in se, sed etiam quantum ad distinctionem ab alio substantialiter se habent, differunt enim differentiis individualibus, quæ sunt intra genus et lineam substan­ tiæ, quia individua substantiæ ad prædicamentum substantiæ pertinent. Ergo non potest præberi iste effectus ab aliqua forma accidentali, quia non solum ratione constitutivi, sed etiam ratione distinctivi duo indi­ vidua substantiæ substantialiter di­ stinguuntur. Et sic dicit D. Thomas opusc. 70. cit. ad 4. 2, « quod ea, quæ differunt numero in genere sub­ stantiæ, non solum differunt acciden­ tibus, sed etiam materia et forma ». Et in eodem loco ad 2. inquit, « quod dimensiones, cum sint accidentia, per se non possunt esse principium unitatis individuæ substantiæ, sed materia, prout talibus dimensionibus subest, intelligitur esse principium talis unitatis et multitudinis » 3. Et idem docet opusc. 29. 4 et opusc. 15. cap. 7.5, ubi inquit, « quod non habet ex dimensionibus materia corporalis suscipere formam particulariter ». Et denique 7. Metaph. lect. 15. 8 docet, « quod quantumcumque aggregentur forma, non erit certa assignatio huius singularis nisi per accidens, in quan­ tum contingit omnia in simul col­ ' • • • • • In libr. Boetii de Trinitate (Ρα XVII. 37 4 b). t c. 375 b. l. c. 375 a. Do principio individuation^ (Ρα XVI. 329 b). Do substantiis separatis (Ρα XVI. 190 a). Ρα XX. 505 a. lecta in uno solo inveniri ». Et aie infert, quod collectio accidentium non est principium individuationis ut quidam dicunt, sed materia de­ signata. Quod vero materia non sit princi­ pium individuationis ut modifi­ cata aliquo modo absoluto in or­ dine ad quantitatem, probatur, quia ille modus superflue ponitur. Nam ut materia sit radix individuationis, nou indiget, nisi quod sit ultimum sub­ rectum, hoc vero non habet per mo­ dum superadditum, sed per seipsam. Quod vero determinetur ad hanc quantitatem, non habet per illum modum superadditum, nec enim me­ diante modo suscipit quantitatem sicut nec alia accidentia, sed subiec­ tum suscipiens ea per se immediate habet potentialitatem receptivam il­ lorum. Et eadem difficultas currit de ipsismet modis, qui recipiuntur in tali subiecto, an sint singulares per se vel a materia. Si enim singularizantur a materia, supponitur illam sine modo esse principium individua­ tionis saltem respectu illius modi, et eadem ratione erit respectu aliorum. Si autem est singularis per se, ergo iam aliquid individuatur per seipsum sine materia, cur ergo non alii modi et formæ et accidentia id habebunt! Quapropter signatio materiæ ex­ plicanda est per ordinem ad quan­ titatem ut dividentem et separantem ipsas partes materiæ. Sicut autem materia licet non informetur ab ac­ cidentibus nisi mediante composito, tamen dicit ordinem ad illa ut ad dispositiones, quibus ipsa potentialitas materiæ determinatur respectu istius formæ potius quam alterius, ita dicit ordinem ad quantitatem ut de subiecto accidentium et PRINCIPIO INDIVIDUATIONIS 785 ad unam ex dispositionibus. Sed cidentia non faciunt divisionem. Et tamen quantitas inter alias disposi­ tandem explicat, quod sola materia tiones non solum habet officium in­ est principium individuationis, quan­ formandi subiectum, in quo est, titas vero solum concomitanter, non dando ei formalem effectum exten- 5 vero ut causans formaliter ipsam in­ sionis quantitative, sed etiam respicit dividuationem in subiecto, licet de­ ipsam ut dividentem unam portio­ monstret illud sensibus ut designa­ nem materiæ ab alia, qua divisione tum, opusc. 29.3 et opusc. 32. cap. 3.4 posita tamquam conditione resultat et opusc. 70. q. 4. art. 2. ad 2. 5 De non ex ipsa quantitate formaliter, sed i eadem sententia videri potest Caieex ipsa materia incommunicabilitas tanus 1. p. q. 29. art. 1. ·, Mag. Baet distinctio substantialis respectu nez 1. de Generat, cap. 5. q. 3. art. 8., materiæ sic divisæ; et hæc est indi- Gonzalez 1. p. disp. 23., theologi viduatio substantialis. Et sic intel- Carmel, tract. 1. disp. 1. dub. 5. ligo materiam signari radicaliter ia Et ratio sumitur ex dictis, quia quantitate, non quia materia sola sic salvamus principium individuatiosit radix quantitatis, cum radix: illius nis substantiale ex parte rationis forsit corpus, quod non dicit solam ΠΒΊ lis distinetivæ et facientis incommateriam, sed materiam informatam municabilitatem ; salvamus etiam forma corporeitatis, sed dicitur radi­ quantitatem et proprietates indivicaliter signari, quia non per ipsam duales, quarum collectio ad indivi­ actualem informationem, quæ est in duationem requiritur, ut constat ex composito, quod est ipsum corpus, fit. definitione individui, et non ut for­ Sxl per ordinem ad quantitatem ut maliter constituentes, quia indivi­ determinantem et dividentem mate- duum constitutum substantiale est. riam, id est ipsa divisione sufficien­ ipsæ vero accidentia sunt, ergo ut tem formæ tantum vel tantum de ma­ conditiones requisito, quod amplius teria, nascitur ex ipsa materia in- ex argumentorum solutione elucida­ communicabilitas determinata sub- bitur. stantialis et substantialiter indivi­ duans, posita tamen illa divisione SOLVUNTUR ARGUMENTA. quantitatis ut conditione requisita. Primo arguitur contra dicta: Quia Et sic intelligitur D. Thomas, qui quantitatem numquam ponit ut prin­ iste ordo, quem ponimus, patitur cipium individuationis absolute, sed easdem difficultates ac modus abso­ cum restrictione, scilicet tamquam lutus vel alia accidentia actuantia, principium secundarium vel ut quod­ quæ reicimus, siquidem etiam ordo dam principium vel ut conditio, ut ille informat materiam et individuavideri potest in 4. dist. 12. q. 1. tione indiget. Item quia quantitas art. 1. ad 3. 1 et 3. p. q. 77. art. 2. non dividit materiam nisi afficiendo et 4. Contra Gent. cap. 65. Et ta­ ipsam et compositum, ergo infor­ men inter accidentia specialiter attri­ mando individual et consequenter buit quantitati rationem individuandi iam supponit subiectum individuaQuodlib. 7. art. 10. -, quia reliqua ac­ tum. Item quia si se habet tantum ■ Γα • Ρα VII. 655 a. IX. 560 b. • Do principio Indlvlduatlonie XV I· 329 b). • Do natura materixo et dimenrionibuj Intonnlnatli (Ρα XVI. 3<5 a). • In libr. Boetii do Trinitate (Ρα XVII. 375 a). • Zz IV. 329. η. IX. et X. 50,__Io. A S. Tuoma, Cursui Phil. Thom., II. vol. Phil. Jiat. I. 786 PHIL. ΝΛΤ. III. P. Q. IX. ART. IV. ut conditio, poterit Deus eam sup­ determinandum et determinate inplere, ut patet in applicatione agentis dividuandum substantiam. ad passum. Item in natura divina et Ad tertiam probationem dici­ humanitate Christi sine incommuni- tur, quod quantitas dividens non re­ cabilitate datur individuatio, utra­ 5 quiritur ad individuationem ex parte que enim est communicabilis suppo­ unitatis, sed ex parte multiplicationisito; et sine divisione in angelo datur individuorum et ut exerceri possit individuatio. Ergo non requiritur incommunicabilitas substantialis re­ quantitas ut conditio. Denique, vel spectu huius et illius. Unde est con­ materia signatur per quantitatem io ditio intrinsece requisita ad multi­ ut terminatam vel ut interminatam. plicationem. Nec enim alium modum Terminata esse non potest, cum multiplicandi materiam novimus nisi stante eodem individuo terminatio per divisionem, neque hanc fieri nisi quantitatis variari possit, modo enim per quantitatem, cuius est distin­ est maior, modo minor. Interminata 15 guere partes. Et ita non est conditio, esse non potest, cum in se individua quæ suppleri possit, sicut neque sup­ non sit nec determinata, sed variari pleri potest existentia ad efficien­ dum, apprehensio ad finalizandum, possit. Ad primam probationem re­ sic divisio ad multiplicandum ma­ spondetur, quod ordo ille est ad 20 terialiter in substantia, sive partes quantitatem ut dividentem, qua di­ sive totum. Ad quartam respondetur, quod visione supposita exercetur incommunicabilitas substantialis ipsius ma­ communicabilitas naturæ ad perso­ teriæ et oritur ab ea respectu ma­ nalitates nihil obstat singularitati, teriæ per quantitatem divisæ. Et ita 25 sed iuvat ad illam, quia singularitas ordo non individuat formaliter sub­ et individuatio solum dicunt incom­ stantialiter, sed requiritur ut condi­ municabilitatem ad inferiora seu ad tio ad hoc, ut materia exercere pos­ alia a se divisa, non autem ad suum sit incommunicabilitatem substan­ terminum, per quem redditur subsi­ 30 stens natura et ulteriori termino seu tialem respectu extremi divisi. Ad secundam probationem supposito incommunicabilis. Esse au­ respondetur, quod quantitas non di­ tem communicabile proprio termino, vidit nisi actuando, distinguo: ac- per quod individuatio redditur sub­ tuando formaliter, nego, concomi- sistens in se, nihil obstat singulari­ tanter, concedo. Divisio enim ut 35 tati, sed illam reddit ultimo comple­ divisio non est informatio, sed du­ tam et terminatam, imo et commu­ plicatio et discontinuatio actuationis; nicari accidentibus nihil obstat inactuatio enim salvatur in uno, sicut communicabilitati individuationis. mea quantitas actuat me totum. Ad ultimam dicitur, quod Divus Divisio autem formaliter dicit huius 40 Thomas opusc. 70. q. 4. art. 2. 1 actuationis discontinuationein, quæ affirmat, quod quantitas, quæ signat quidem actuationem supponit, sed materiam, est quantitas interminata. non dicit illam formaliter. Imo quan­ « Dimensiones », inquit, « possunt du­ titas ut actuans individual! indiget pliciter considerari, uno modo se­ in se sicut cetera accidentia, ut au­ <5 cundum earum terminationem, et tem dividens determinat, quod tan­ sic non possunt esse principium in­ tum vel tantum de substantia sub- dividuationis, quia cum talis dimen­ iciatur formæ, et sic est conditio ad sionum terminatio varietur frequen» In libr. Boetii ut fidei, sed cognitionis discursivæ, albedo hoc album, et non amplius. qua veritas divina cognoscitur redu­ Ergo solum potest prædicari de uno, cendo ad suas rationes et principia. ergo quod est unum numero per Dices: Saltem quantitas indivimodum secundi prædicabilis, non est duatur a se, quia est prima in suo commune modo quinti prædicabilis. 25 genere, scilicet ut conditio requisita Sed inquires, an ipsa materia ad individuandum. Unde D. Thomas prima sit principium individuationis 3. p. q. 77. art. 2. et Quodlib. 7. art. radicale solum et remotum ut quo 10. 2 et aliis locis fatetur quantita­ individuationis accidentium, an vero tem seipsa individuari. solum ipsum compositum, cui in-30 Respondetur de hoc satis nos dixisse luerent. art. præc., quod quantitas considera­ Respondetur solum a composito, tur dupliciter: Uno modo quantum ad quod est ens completum in actu, effectum dividendi partes materiæ, et non a materia individuari, ut do­ quantum ad hunc effectum a se indicet S. Thomas opusc. 29. circa fi- m viduatur, id est partes propriæ quannem *. Licet enim accidens indivi- ritatis non ab alia quantitate di­ duetur a composito, quod est subiec­ viduntur, sed per seipsam, reliquæ tum, et subiectum ipsum a materia vero formæ et substantiæ per quan­ prima ut a radice, tamen hoc est titatem. Et ita in hoc habet aliquid in linea individuationis substantialis, « speciale inter cetera accidentia. Alio quæ quidem præsupposita esse debet modo consideratur quantum ad ef­ ad accidentalem. Sed tamen for- fectum formalem, quem præbet in­ malitcr loquendo radix illius indivi­ formando sicut alia accidentia; ex­ duationis accidentium sistit in ipso tendit enim partes substantiæ et ter­ composito, quia sistit in ente com-« minat. Et sic consideratur ut quanpleto et in actu; hoc enim est sub- titas terminata, et sub hac consideraiectum sustentativum accidentium, tione quantitas individuatur a sub­ * Do principio Indlv. (Pa XVI. 320 b). • Pa IX. SCO b. 792 I’ll IL. NAT. III. P. Q. IX. ART. V. iecto sicut alia accidentia, et non seipsa tantum; participat enim esse a subiecto sicut alia accidentia. Unde dicit S. Thomas opusc. 70. q. 4. art. 2. ad 3. ’, quod quantitas « habet du­ plicem modum individuationis, unum ex subiecto sicut et quodlibet aliud accidens, alium ex seipsa, in quan­ tum habet situm, ratione cuius in abstrahendo a materia sensibili ima­ ginamur hanc lineam et hunc cir­ culum ». Quare qua parte individua­ tio importat divisionem ab alio numeraliter, dependet a quantitate ut a conditione requisita et faciente di­ visionem, et in hoc aliæ formæ et­ iam substantiales dependent a quan­ titate, ipsa vero non dependet ab alia ut a tali conditione. Qua parte vero individuatio dicit unitatem indivisam in se, dependet quantitas a subiecto, a quo habet accidens esse, et conse­ quenter etiam sustentatur in uni­ tate. Nec D. Thomas in aliis locis adductis loquitur nisi de quantitate, ut facit divisionem, in quo quantitas praebet conditionem requisitam ad individuandum tamquam primam in illo genere. Difficultas ergo restat in hoc art., quæ et præcipua est circa id, quod sæpe affirmat D. Thomas, quod duo accidentia solo numero di­ stincta non possunt esse in eodem subiecto seu in eadem parte, eo quod ab illo individuantur, ut expresse af­ firmat 3. p. q. 35. art. 5. et in 3. dist. 23. q. 3. art. 4. quæstiunc. 3. 2 et in 4. dist. 12. q. 1. art. 1. quæ­ stiunc. 3. 3 et aliis multis in locis. Et quidem multi in hoc etiam conve­ niunt saltem loquendo de acciden­ tibus absolutis, sed non ex eodem fundamento. Aliqui enim id probant ratione superfluitatis, alii propter 1 • ■ • In llbr. Boetii dc Trinitate (Fa XVII. 375 a). Pa VII. 258 a. L c. 654 b. Le XI. 358. d. X. identiticationem, quia posite acci­ dente eiusdem speciei cum alio in eadem parte subiecti redigitur in unum cum illo, sicut si misceantur 5 duo liquores. Ceterum fundamentum D. Thomæ sumitur ex principio individuationis sæpe iam dicto, quia forma ex vi formæ non habet principium divisionis numeralis, sed formalis. Ergo debet sumi ex aliquo principio extra formam, quod se habeat ut princi­ pium materiale recipiens et reddens incommunicabilem talem formam, at­ que adeo accidens cum in se solum habeat rationem formæ, materiam vero non includat intrinsece, sed so­ lum dicat ordinem ad illam, ex isto ordine multiplicabitur multiplicatione non formali, quæ est numerica. Si autem ex parte istius principii ma­ terialis non incipit divisio, non re­ manet in ipsa forma aliqua ratio multiplicationis individualia. Et sic recte dixit Caietanus 3. p. q. 35. art. 5. 4 fundari hanc doctrinam Diu Thomæ in illa maxima, quod «omni· divisio fit aut per principia formali i aut per quantitatem seu divisionem materialem ». Et ita remota divisione materiali et quantitative ex parte subiecti et stante unitate for­ mali ipsius formæ non datur prin­ cipium multiplicationis numeric®. Cuius intelligentia consistit in hoc, quod semper divisio numerica debet causari et oriri cx aliquo principio materiali diviso. Quodsi hoc princi­ pium materiale non multiplicatur, semper forma manebit una ex uni­ tate principii extrinseci individuantis. Hoc autem principium indi viduans accidentia est subiectum, in quo re­ cipitur, quia ex ipso provenit incommunicabilitas, ut satis probatum est DE SUBIECTO ACCIDENTIUM ET PRINCIPIO INDIVIDUATIONIS 793 supra. Ergo si hoc principium ma­ modos aliquos in se recipiunt et inditeriale non dividitur, ita quod ab viduant. Si autem loquamur de ipso incipiat distinctio materialis, unione, non pro inhærentia, sed pro non poterit dari multiplicatio indi- immutatione, qua subiectum immu­ & tatur ad illa accidentia suscipienda, vidualis formæ accidentalis. Quodsi forma accidentalis semel illæ immutationes sequuntur actio­ individuatur per ordinem ad hoc sub­ nem Dei transferentis accidentia ad iectum, in quo producitur, sive sit illud subiectum, quæ cum diversa subiectum proprium sive extraneum, immutatio sit a naturali alteratione etiamsi postea separetur vel in alio 10 producente accidens in subiecto, disubiecto ponatur, non amittit indivi- versæ etiam speciei unionem dicet ex duationem, quia retinet ordinem et parte immutationis. Quare si duo ac­ I respectum ad illud primum subiec­ cidentia diversa numero supernatu­ tum, unde individuatum fuit. Nec ral! actione uni subiecto uniantur, id est. inconveniens, quod duæ albedi- h debebit fieri immutatione diversæ nes individuatæ a diversis subiectis speciei, ut non sint duæ uniones eius­ divinitus separentur ab illis vel etiam dem speciei ab eodem subiecto indivi­ uniantur in uno tertio subiecto con­ dual. Qua etiam ratione si unam servata cuiusque individuatione. Nam humanitatem plures personæ divinae tunc erunt plura individua accidentia 20 diversis unionibus assumpserint, dein uno subiecto per accidens, non ta­ bebunt esse uniones diversæ speciei, men per se in di viduabuntur ab illo, quia ad diversas personas terminan­ sed a diversis subiectis, in quibus tur. producta fuere, et per ordinem ad quæ individuationem suam primo 25 SOLVUKTUE ARGUMENTA. factam præsupponunt. Nec obstat, quod illæ uniones in Primo obicies: Si non potest plura illo tertio subiecto, in quo recipiun­ accidentia eiusdem speciei recipere tur, etiam sunt eiusdem speciei nec subiectum, nisi dividatur, ergo neab alio individuantur quam ab illo- 30 que plura individua diversæ speciei, met subiecto; ergo saltem illæ duæ Nam illa vere plura individua sunt, uniones recipientur simul iu eodem ergo etiam ad dandas illas diversas subiecto tamquam duo individua individuationes diversitas subiecti re­ eiusdem speciei. quiritur, quod est aperte falsum, Respondetur enim, quod illa unio si 35 Similiter etiam non poterit idem sumatur pro inhærentia accidentis, subiectum recipere duo accidentia est modus identificatus cum ipso ac­ numero distincta successive, nisi cidente et multiplicatur numero ad etiam successive phirificetur; non multiplicationem ipsius entitatis rea­ plurificatur autem successive sublis accidentium. Unde in illo casu, inaiectum. Quod vero tempus discontiquo supponitur ipsa accidentia esse nuetur, non refert, quia tempus so­ individuata non ab illo subiecto, in lum est circumstantia, non radicale quo sunt, sed ab aliis, quorum pro­ principium individuationis, et sic non pria sunt, iam possunt ipsa accidentia requiretur divisio radicatis principii, individuate in se modos, non ratione « quod est subiectum. Ac tandem visubiecti, cui de novo coniunguntur, demus plura lumina esse in eodem sed ratione suæ entitatis individuatæ subiecto, si applicentur plura lumi­ ex aliis principiis et subiectis, ad nosa, cuius signum est, quia fiunt quæ ordinem dicunt, sicut etiam plures umbræ, quæ solo numero quando separata sunt a subiectis, w sunt distinct», sicut et luces. H 794 PHIL. NAT. III. P. Q. IX. ART. V. Respondetur, quod in receptione unum, quod existit et individuatur plurium accidentium specie, non fit actu. multiplicatio numeralis, sed speci­ Ad tertiam partem argumenti fica, posita tamen in suis individuis. respondetur, quod duplex luminosum Et ideo non indiget dividi principium 5 cum non penetretur, sed quodlibet materiale, cum divisio fiat ex parte sit in diversa parte medii, diversum formæ et distinctionis formalis, sed quoque lumen efficit vel intendit sufficit ponere in subiecto capacita­ secundum diversas lineas. Quod vero tem plurium formarum specie di­ fiant duæ umbræ, etiam fiunt in versarum, quæ, ut D. Thomas docet diversis partibus spatii, sicut et ips® q. 8. de Veritate art. 14. 1 recipiun­ luces diversæ sunt, a quibus corpus tur secundum diversas potentias sub­ opacum per diversas lineas tangitur. Secundo arguitur in his, quæ re­ iecti, id est secundum diversos re­ spectus participandi formas, sicut lative se habent: Cum enim relativa dulcedo recipitur ex participatione respiciant terminum extra se, ei humidi, albedo ex participatione lu­ multiplicatione illius, et non solum cis. Hæc autem capacitas non inve­ ex subiecto habebunt multiplicari. nitur in materia prima ad plures Cur enim non a terminis multipli­ formas substantiales simul habendas, cabuntur sicut a subiectis! Et sic quia quælibet forma substantialis ha­ unus pater ad plures filios habebit bet privationem alterius, quia quæ­ diversas relationes, siquidem perelibet dat primum esse et esse simpli­ unte uno filio manet respectus ad citer. Ceterum quando non dantur alios. Et idem est de albo recipiente formæ diversæ speciei, si multipli­ plura alba ut similia. Tum duæ spe­ catio debet fieri, cum non oriatur ex cies intentionales vel duæ visiones parte formæ, ut forma, seu distinc­ aut conceptus repræsentantes duo tionis formalis, oriri debet ex divi­ individua eiusdem speciei non dif­ sione principii materialis, ad quod ferunt nisi numerice sicut obiecta cum dicat forma habitudinem, re­ ipsa, et tamen sunt simul in eadem sultat multiplicata individuatio in potentia. Similiter charitas habuit in Christo duos actus erga Deum, forma. Ad secundam partem argu­ alterum necessarium, quo fruebatur, menti respondetur, quod in casu alterum liberum, quo merebatur di­ successionis formarum eiusdem spe­ ligendo Deum, et tamen erant eius­ ciei, non est necesse subiectum enti­ dem speciei sicut charitas ipsa, a tative dividi in actu, quia non datur qua procedebant. Denique, causa multiplicatio formarum in actu, sed efficiens et finalis duas numero ac­ una tantum est in actu, alia vero tiones efficere et finalizare possunt, præteriit et in aotu non est. Unde ergo et causa materialis plures nu­ sicut multiplicatio est in potentia, mero formas recipere. unitas vero in actu, ita sufficit unum Respondetur aliquos sentire, quod subiectum materiale in actu, licet plura accidentia relativa vel respec­ in potentia et virtualiter se habeat ad tive se habentia ad diversos ter­ plura. Et sic tempus non est princi­ minos seu habentia diversos status pium radicale multiplicandi, sed so- « vel modos possunt multiplicari un­ ium circumstantia, est tamen prin­ mero in eodem subiecto. Sed est ex­ cipium consumendi unum, quod præ- presse contra D. Thomam 3. p. q. 35. teriit, et relinquendi in actu solum art. 5., ubi loquitur de relatione ad * Pa X. 138 a. DE SUBIECTO ACCIDENTIUM E Γ PRINCIPIO INDIVIDUATIONIS 795 plures filios, quam dicit non multi­ eadem ratione formali. At vero sub­ plicari in uno patre, quia fundamen­ iectum seu causa materialis ita formas tum est unum, scilicet potentia ge- recipit, quod incommunicabilitatem nerativaut reducta ad actum, et quod ex ipsa receptione præbet atque adeo fit per plures actiones vel ad plures s individuationem; et si multiplica­ terminos, materialiter se habet. Nam tur, individuatio multiplicabitur. etiam unica actione contingit plures De causa vero efficiente et filios generari et nasci ex uno partu finalizante dicimus, quod non se et tunc relatio est una, quia fundatur habent ut intrinseca individuationis in unica actione, termini autem ma­ io principia incommunicabilitatem fun­ terialiter solum plures. Eodem au­ dantia, sed ut extrinseca, vel exetem modo se habet relatio ad plures quendo vel alliciendo seu dirigendo. filios natos per plures actiones vel Unde quod plures actiones numero per unam. De quo latius egimus in distinctas attingant vel non attinLogica q. 17. art. 6. 1 Itaque rela­ 15 gant, non ex efficienti præcise sumi­ tio patris potest attingere adæquate tur aut fine, sed ex dispositione ma­ omnes procedentes ab isto, quia sub teriæ, a qua in hac parte efficiens hac ratione fundatur ista relatio. pendet et cui se accommodat, ut Mortuo autem uno filio manet relatio plures numero actiones habere possit, eadem ad alium quasi intensive, sed so materia vero ex se habet hoc princi­ non quasi extensive et adæquate. pium. Et idem est de convenientia albi Ad aliam partem argumenti de ad plura alba vel pauciora. speciebus, conceptibus et actibus re­ Et ad instantiam, cur non sume­ spondetur, quod respectu obiectorum tur multiplicatio a diversitate ter­ 25 se possunt habere dupliciter: Primo, minorum ad quos sicut a diversitate quod talis species vel cognitio ad­ subiecti, respondetur causam esse, æquate se habeat ad istud indivi­ quia terminus ad quem non respi­ duum; secundo, quod inadæquate, citur per se ut principium materiale quia attingit plura ut contenta sub et divisionis materialis, sed ut for­ ) una ratione aut medio. Si hoc secundo male et specificat ivum, quia species modo, non multiplicantur species vel sumitur ab obiecto et a termino ad actus, sed eadem species multis acti­ quem. Quod vero ratio ista formalis bus deservit, eadem numero visione inveniatur in pluribus vel paucioribus, plura in hoc medio contenta video, pertinet ad materiale eius et facit ad i quia illa pluralitas est materialis ex extensionem talis actus, non ad prin­ parte obiecti attacti, quæ non est cipium multiplicandi ipsum, quia non principium multiplicandi individuaest principium incommunicabilitatis liter visiones. Si primo modo, sunt et incommunicabilis multiplicationis, actus aut repraesentationes specie di­ sed est subiectum habens in se ra- c st inctæ, quia id, quod individuatio­ tionem formalem, quam respicit talis nis est, in obiecto respicitur per se et actus, et ita respiciendo rationem for­ ut adæquans talem actum, et con­ malem respicitur id, in quo invenitur sequenter ut specificativum eius. Et tamquam materiale attactum, non ut ideo tales differentiae individuantes, incommunicabile reddens. Cuius sig- c quia sumuntur ut rationes adæquandi num est, quia eadem actio potest et per se distinguendi actus, sumun­ diversos terminos materiales attin­ tur ut specificantes, et licet in se gere quasi inadæquate contentos sub entitative solum individualiter diffe1 I. 805 a 17. ■ 796 PHIL. NAT. III. P. Q. IX. ART. V. rant, tamen obiective sunt specifica- possunt, atque adeo non solo nu­ tiva diversa. mero distinguuntur, licet procedant Quod vero attinet ad actus ab habitu eiusdem speciei, sed ha­ caritatis, aliqui tenent Christum bent diversam speciem incomplb Dominum non habuisse nisi uuum s tam sicut duæ partes heterogeneæ numero actum caritatis regulatum in homine. Sic caritas habet duos a visione beatifica, qui, ut ferebatur actus distinctos, ut fatetur D. Thomas in Deum, erat necessarius, et non 2. 2. q. 44. art. 2. ad 1., alium erga meritorius, ut autem in creaturas, Deum, alium erga proximum, qui ferebatur libere, et sic poterat esse io possunt esse simul, ergo plus quam meritorius, de quo videri potest Al­ mi mero distinguuntur. Quid ergo mi­ varez 3. p. disp. 45., et in id aliqui rum, quod etiam erga Deum possit thomistæ inclinant. Alii nec impro­ eadem caritas habere duos actus babiliter existimant caritatem ha­ specie quasi incompleta et partiali bere plures actus specie incompleta ie distinctos, alterum necessarium fruiet imperfecta distinctos, sicut distin­ tionis regulatum visione beata, alte­ guuntur diversi actus religionis, ut rum liberum regulatum scientia in­ devotio, oratio, votum, adoratio etc. fusa non vidente clare Deum, et con­ Et fortitudo habet duos actus, ag­ sequenter tales actus sint simul, gredi et sustinere, et aliæ virtutes 20 sicut actus erga Deum et erga prosimiliter, quos actus simul exercere ximum? Sed de his plura theologi. CIRCA LIBRUM SECUNDUM DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE DE CORPORIBUS GENERABILIBUS SUMMA TEXTUS LIBRI SECUNDI ARISTOTELIS DE GENERATIONE ET CORRUPTIONE 1 Explicata generationis et corruptionis non est aliquod corpus sensibile, sed natura restat ad ipsa generabilia et materia prima, quæ potest esse pars corruptibilia descendere. Et primo oc­ cuiuslibet corporis. Nec tamen est se­ currunt elementa, quæ sunt corpora parata ab omni forma substantiali, ne­ simpliciora in genere corruptibilium, δ que ab omni contrarietate, id est ab deinde mixta, quæ ex eis constant. omni prima qualitate, et ita per hanc Et quatuor facit: Primo explicat contrarietatem fit transmutatio de una principia generationis elementorum et forma ad aliam. Et circa talem mate­ eorum numerum; secundo explicat riam tamquam circa subiectum com­ ipsam elementorum generationem; ter-10 mune fiunt generationes et corruptiotio, generationem mixtorum; quarto, nes elementorum. Et hoc ideo, quia universales causas generationis et cor- contraria non possunt agere ad invicem ruptionis eiusque perpetuitatem. et transmutari nisi ratione alicuius subiecti communis, in quo exerceatur 15 et fiat transmutatio elementorum. Summa cap. 1. Agit hoc capite de principio mate­ Summa cap. 2. riali elementorum. Et primo, relatis his, quæ in primo libro tractata sunt, reiAssignat in hoc capite principium cit varias opiniones antiquorum, 20 formale seu formas elementorum, non qui pro principio materiali elementorum quidem formas substantiales, sed acci­ ponebant- aliquod corpus, alii unum dentales. Et duo facit: Primum, docet tantum, scilicet aerem vel ignem; alii formas istas elementorum esse formas plura, ut ignem et terram vel etiam tangibiles non quascumque, sed primas. aerem et aquam etc. ; alii dixerunt esse μ Secundo, enumerat omnes qualitates unum receptaculum omnium formarum, tangibiles ot ostendit quatuor ex eis esse non explicantes, quid per illud recep­ primas, ad quas ceteræ reducuntur. taculum intelligerent. Hæc, inquam, Circa primum, ostendit formas pro­ reicit et suam sententiam explicat, prias elementorum debere esso qualiquod principium materiale elementorum 30 tates tangibiles, quia elementa consi» 328 b. 798 SUMMA TEXTUS LIBRI SECUNDI DE GENERATIONE ET CORRUPT. derantur ut generabilia et corruptibilia, quatuor combinationes. Ex auctori­ ergo ut activa et passiva. Sed exercent tate id probat, quia nullus antiquorum passionem et actionem per contactum. excessit quaternarium numerum elemen­ Ergo propriæ eorum formæ sunt quali­ torum, licet aliqui pauciora posuerint. tates ut tangibiles, et cum sint prima s Circa secundum, attribuit elementi? corpora, debent esse primæ qualitates primo, quod superiora, scilicet igni­ tangibiles. et aer, habent superiorem locum sub Circa secundum, reducit omnes qua­ cœlo, inferiora vero, scilicet aqua et litates tangibiles ad septem contrarie- terra, inferiorem, id est circa centrum. tates, quas attingit tactus, scilicet ca­ io Secundo, quod extrema, scilicet ignis lidum et frigidum, humidum et siccum, et terra, puriora sunt quam media. grave et leve, durum et molle, lubri­ Tertio, superiora esse inferioribus con­ cum et aridum, asperum et lene, cras­ traria. Quarto, igni dominari calorem, sum et tenue. Ex quibus duæ, scilicet aeri humiditatem, aquæ frigiditatem, grave et leve, sunt principia actionis, 15 terræ siccitatem. quæ est motus localis. Eeliquæ vero reducuntur ad quatuor illas primas, Summa cap. 4. scilicet calidum et frigidum, humidum et siccum, quia sunt primæ in agendo Ab isto capite incipit agere Philoso­ et patiendo, et ideo sunt proprie formæ 20 phus de generatione elementorum per primorum corporum generabilium, quæ tria capita sequentia. Et in isto primo generantur et corrumpuntur per actio­ ponit quatuor regulas ad dignoscendum, nem et passionem. Calidum autem et quomodo elementa in invicem transmutan­ frigidum sunt activa, quia calidum est, tur. Et supponimus alia esse elementi quod congregat ea, quæ sunt eiusdem 25 dissymbola seu extrema, quæ scilicet generis; frigidum, quod congregat ea, non conveniunt in aliqua qualitate, ut quæ sunt diversi generis. Humidum ignis et aqua, alia media, quæ in aliqua et siccum sunt passiva, quia humidum qualitate conveniunt, ut ignis et aer, est, quod facile cedit alienis terminis; aqua et terra. siccum, quod difficile alienis, et facile 30 Prima ergo regula est: Absolute loquendo quodlibet elementum potet continetur propriis. converti in aliud, siquidem contrarie­ tatem aliquam habent. Secunda re­ Summa cap. 3. gula: Facilior est transmutatio inter In hoc capite duo jacit Philosophus: 35 symbola elementa quam inter dissym­ Primo ostendit numerum elementorum bola, quia in illis est minus contrariiesse quatuor. Secundo docet, quis locus tatis quam in istis. Tertia regula: et quæ qualitas dominetur in quolibet Ex duobus dissymbolis facilius tertium aliquod generatur quam unum dissymelemento. Circa primum, ostendit numerum e- 40 bolum ex alio, ut ex igne et aqua faci­ lementorum ex combinationibus qua­ lius generatur aer quam aqua vel ignis, tuor primarum qualitatum et ex aucto­ siquidem plus contrarietatis est vincen­ ritate antiquorum. Ex combinatio­ dum, ut inter se transmutentur, quam nibus quidem, quia quodlibet elemen­ ut in unum tertium conspirent. Quarta tum debet habere duas qualitates ut per 45 regula: Ex duobus elementis symbolis unam conveniat cum uno elemento, non generatur tertium, sed unum ex per aliam differat. Non possunt autem alio; sunt enim facilis transmutationis. combinari duæ qualitates contrariæ, quia se excludunt, solum ergo debent Summa cap. 5. combinari non contrariæ. Istæ autem 50 solum quatuor modis combinari possunt, Inquirit in hoc capite Aristoteles scilicet calidum et siccum, calidum et de materia, ex qua fit transmutatio ele­ humidum, frigidum et humidum, fri­ mentorum. Nam licet supra determi­ gidum et siccum. Ergo tantum erunt naverit, quod sit materia prima, quæ quatuor elementa, quia tantum sunt 55 est communis omnibus, hic specialiter i SUMMA TEXTUS LIBRI SECUNDI DE GENERATIONE ET CORRUPT. 799 contra aliquorum opiniones procedit. tum quia tollit augmentum, id est quod Jligui enim ponebant aliquod corpus possit unum elementum crescere, si non completum seu ens in actu esse materiam potest de alio transmutare; tum quia huius transmutationis, sive unum cor­ tollit generationem; si enim elementa pus seu elementum esset sive plura. 5 non corrumpuntur nec transmutantur, Alii vero ponebant non omnia elementa sed solum congregantur vel disgreganesse transmutabilia ad invicem, sed tur, non datur nova forma substantialis, solum symbola. Alii nulla omnino esse sed solum accumulatio diversorum, ergo ad invicem transmutabilia. non datur generatio substantialis. Et priores opiniones refutat in prima u paete capitis, alteram vero in secunda Summa cap. 7. parte. Ultimam vero opinionem in se­ quenti capite reicit. Priores ergo opinio­ Ab isto capite incipit agere de ge­ nes, contra quas sæpius egit, præsertim neratione mixtorum, postquam de ele­ in primo Physicorum, ex eo hic impug- is mentorum qualitatibus, numero et ge­ nat, quia si aliquod ens completum et neratione actum est. Tractat autem de in actu esset principium transmutatio­ mixtis isto capite et sequenti. In isto nis elementorum, talis transmutatio es­ quidem capite proponit dubium, quo­ set alteratio, non substantialis generatio, modo mixtum flat ex elementis. In sequia manet subiectum integrum et com- a) quenti ostendit omnia quatuor elementa pletum sub utroque termino, ergo eius concurrere ad mixtionem. esse substantiale et primum non mu­ Circa primum supponit duas fuisse tatur, sed accidentale et superadditum. opiniones circa elementa, alteram, Circa secundam partem capitis o- quod sunt transmutabilia, quia habent stendit contra præfatam sententiam om- 25 materiam communem ; alteram Empe­ nia elementa, etiam dissymbola, esse doclis, quod transmutabilia non sint, transmutabilia, quia habent contrarie­ quam praecedenti capite reiecit et in tatem ad invicem, et sic agunt et pa­ isto iterum reicit, quia ex ea sequitur tiuntur et transmutantur. Et secundo non dari veram mixtionem, quia non ostendit nulla elementa, nec extrema i» transeunt elementa in mixtum, sed ele­ nec media, esse principium generationis menta manent, et solum quia congre­ aliorum, quia si omnia sunt generabilia, gata sunt, dicuntur mixtum. nullum est principium generationis, quia Unde respondet ad dubium pro­ principium generationis est ingenerabile, positum dicendo, quod qualitates elealias esset processus in infinitum. :» mentorum sunt contrariæ, ut calor et frigus, siccitas et humiditas, et susci­ piunt magis et minus. Atque ita ali­ Summa cap. 6. quando una earum est perfecta et in Reicit in isto capite tertio sententiam, actu, et de opposita nihil est nisi in poquæ est Empedoclis, quod scilicet nulla 40 t entia, ut si calor sit in summo ; ali­ elementa sunt ad invicem transmuta­ quando vero una non est perfecta in bilia. Quam sententiam dupliciter co­ actu, quia non est in summo, sed aliquid arguit: Primo eam contradictionis ar­ de opposita permittit. Sic ergo unum guendo, secundo ad impossibile dedu­ elementum potest alteri applicari dupli­ cendo. citer: Uno modo ita, ut unum superet Contradictionis quidem arguit, aliud et transmutet in se, et time non se­ quia Empedocles fatebatur elementa quitur mixtio, sed simplex generatio; esso ad invicem comparabilia, quæ alio modo taliter, quod neutrum vincat comparatio fieri potest aut secundum totaliter, sed in unum tertium attempe­ quantitatem aut secundum virtutem ratur, quia qualitates eorum remittun­ seu qualitatem, vel eiusdem speciei vel tur et ad certum gradum attemperan­ diversæ. Quæ autem sic sunt compa­ tur, et tunc fiet mixtum. Unde non est rabilia, sunt etiam transmutabilia, quia necesse, quod in mixtione elementa ita agunt et patiuntur. corrumpantur, quod nihil de illis re­ Ad impossibile autem deducit, maneat nisi materia, sed ita transmu- 800 SUMMA TEXTUS LIBRI SECUNDI DE GENERATIONE ET CORRUPT. tantur, quod qualitates eorum rema­ nent refractæ, et hoc est manere vir­ tualiter. aliam extrinsecam, scilicet efficientem. Et in his materia est principium, ut sint et non sint, quia habet potentiam ad unam formam et ad privationem eius, Summa cap. 8. o Forma autem est principium tantum. ut res sit, et ab ea res habet speciem, Ostendit in hoc capite in mixto con­ et cum ea coincidit finis, quia eius currere omnia quatuor elementa. gratia operatur agens in materia. De Quod probat sic, quia mixta sunt efficiente vero est tota difficultas. in terra et ad eam naturaliter moven­ Circa secundum ergo proponit du­ tur, ergo participant de terra, quod plicem opinionem antiquorum circa cau­ etiam ostendit eorum crassities. Terra sam efficientem. Prima fuit Platonis, autem cum sit nimis sicca, nisi iuve- qui posuit ideas seu species separatas tur ab aqua, non coagulatur, sed re­ per impressionem sui in materiam cau­ digitur in pulveres; ergo ut figura sare species rerum et per abiectionem mixti sit debite terminata, indiget hu- corrumpere. Alia fuit opinio, qum non mido coagulante, quod est aqua. Rursus distinguebat materiam ab efficiente, terra et aqua alterantur in mixto, ergo sed ipsam dixerunt esse transmutationis a suis contrariis, contraria autem sunt principium per qualitates, quas habet, ignis et aer, ergo etiam ista duo ele­ ut per calidum et frigidum. Reicit autem primani opinio­ menta ad mixtum requiruntur. Secundo id ostendit a signo, quia nem, tum quia si idea separata per mixta nutriuntur istis duobus elemen­ sui impressionem faceret res, cum ista tis, scilicet aqua et terra, ut patet in idea semper sit eadem, semper face­ plantis, quæ simpliciori alimento nu­ ret idem, non autem modo faceret, triuntur, et tamen duobus elementis modo non faceret; tum etiam, quia indigent, scilicet aqua et terra ad sui in artificialibus datur efficiens præter alimentum, ergo a fortiori alia viven­ ideam, ut medicus effective sanat et tia. Si autem eis inest terra et aqua, doctor docet, ergo etiam in natura­ etiam ignis et aer propter rationem libus, quia ars imitatur naturam. Se­ supra allatam, ergo similiter ex om­ cundam autem opinionem reioit, nibus elementis erunt, sicut ex illis tum quia materia est pura potentia nutriuntur. Incidenter vero docet inter passiva, ergo non est principium acti­ elementa solum ignem nutriri, non vum seu efficiens, sed passivum; tum tamen proprie sicut viventia, quæ per quia in arte instrumenta et materialia intussusceptionem, ignis autem consu­ non se movent, sed moventur ab arte, ergo et in natura materia non mo­ mendo pabulum appositum. vet, sed movetur, quantumcumque ha­ beat illas qualitates, sicut serra licet SUMMA CAP. 9. habeat qualitatem ad scindendum, nisi Ab hoc capite tractat ultimam par­ moveatur ab alio, non movet. tem libri, scilicet de universalibus cau­ sis generationis, præsertim de causa Summa cap. 10. efficiente. In hoc ergo capite facit duo: Primo enumerat triplicem causam pro In hoc capite tradit sententiam suam generatione requisitam, scilicet mate­ de causa efficiente generationum. Et rialem, formalem et efficientem; secundo tria facit: Primo repetit et supponit reicit opiniones circa causam efficien­ ea, quæ in 8. Phys. 1 dixerat do imi­ tem et relinquit probatum, quod illa tate primi motoris et primi motus. requiritur præter materiam et formam. Secundo proponit dubium de varietate Circa primum, ostendit requiri tres generationum et corruptionum, undo causas ad generationem, duas intrin­ proveniat. Tertio colligit quædam co­ secas, scilicet materiam et formam, rollaria. 1 c. 0. (supra 459 b). SUMMA TEXTUS LIBRI SECUNDI DE GENERATIONE ET CORRUPT. 801 Circa primum supponit, quod dic­ hoc facit tria: Primo quædam præmittum est in 8. Phys., scilicet dari unum tit ad probandum intentum; secundo primum motorem et unum primum probat illud; tertio solvit duo dubia. motum circularem et per se conti­ Circa primum, supponit quasdam nuum, per quem primus motor est causa s generationes esse necessarias, quæ sci­ perpetuitatis generationum, quia cum licet habent causam determinatam, ut ille motus sit perpetuus atque continuus, quod cras oriatur sol, quasdam contin­ rationabile est, quod sit causa reliquo­ gentes, ut quod cras Petrus ambulet. rum motuum, qui non semper sunt; Supponit secundo, quod quando in potius enim id, quod est, debet esse 10 una generatione est tota materia altecausa eius, quod non est, quam e rius, ex generatione prioris sequitur converso. posterioris generatio, - sicut ex evapora­ Circa secundum, oritur ex hoc sta­ tione sequitur nubes, ex nube pluvia. tim dubium, quia idem manens idem Si vero generatio unius non sit tota masemper facit idem. Sed primum mobile u teria alterius, sicut fundamentum non est est idem et motus eius semper unus, tota materia domus, ex generatione ergo non alterabunt generationes et prioris non sequitur posterius, licet e corruptiones, sed semper idem facient, contra generata domo sequitur fuisse cuius oppositum videmus. generatum fundamentum. Respondet Aristoteles, quod in 20 Circa secundum, probat generatio­ cœlo est duplex motus: Alter unifor­ nes esse perpetuas per circulum et re­ mis ab oriente in occidentem, qui est gressum in idem, non per rectam tenproprius primi mobilis, et iste non dentiam in res semper diversas sine re­ causât varietatem generationum et cor­ gressu ad priores. Si enim esset semper ruptionum. Alter est non uniformis, 25 tendentia recta, si esset finita, tân■ ■d constat accessu et recessu ad nos. Γdem consumeretur, _________________________ et sic non esset Et hunc causât sol per zodiacum et perpetua. Si infinita, non haberet priratione huius causatur varietas gene- mum et ultimum, et sic unum non esset rationum, sicut accedente sole ad nos propter aliud tamquam propter finem, in puncto arietis omnia revirescunt, re- 30 quia ibi non est finis. Unde ex positione cedente autem in puncto libræ decre decre-­ unius non esset necessarium ponere al­ scunt. Et sic non manet semper idem terum. In circulum autem videmus et secundum illas partes contrarias ac­ perpetuari generationes propter circu­ cessos et recessus causât contrarios ef­ larem motum, quo eadem semper re­ fectus generationis et corruptionis. grediuntur suis temporibus, et sic sol Circa tertium colligit duo corolla­ extrahit vapores, et isti coguntur in ria: Primo, quod singulis viventibus nubes, nubes resolvitur in pluviam, et statuta est certa ac determinata vite terra madefacta iterum evaporat et fa­ periodus et terminus. Secundo, quod cit nubes, estque inter istas necessaria generationes et corruptiones possunt « series, quia unum dat totam materiam esse perpetuæ, quia causa earum effi­ alteri. ciens, quæ est sol, habet perpetuum Circa tertium, ponit duo dubia: motum et perpetuitatem generationum Primum, cur in quibusdam est cir­ intendit. Postremo ostendit, quod cuitus in generationibus, ut vapor, sicut dictum est in 8. Phys. et 12. Me- «δ nubes, pluvia, in aliis non, ut inter hotaph., si motus est, motor est, et si minos et animantia. Respondet, quod motus est continuus et perpetuus, mo­ in illis est tota materia alterius, non in tor debet esse sempiternus, ad quem Iris; tota enim materia nubis est vapor, tota vero materia hominis non est pater omnes motus reducantur. eo eius. Secundum dubium, an ita sit circularis generatio, quod regrediatur Summa cap. 11. idem numero iam corruptum vel solum In hoc capite intendit probaro Ari- in idem specie. Respondet, quod ea, stoteles generationes non esse perpetuas quæ in transmutatione non corrumquasi in rectum, sed circulariter. Et ad m puntur in substantia, reiterantur eadem 51. — lo. a 3. Thoma, Cursus Phil. Thomt, II. vol. Phil. Nat. I. 802 PHIL. NAT. III. P. Q. X. ART. I. numero, ut idem sol, qui occidit, ori­ tur. Quæ vero in substantia corrum­ puntur, non iterantur eadem numero, sed specie. aqua, aere et igne. De quibus agi­ tur tum in 3. de Cœlo1 tum hic. &d ibi agitur de illis, secundum quod petunt determinatam situationem in 5 universo. In præsenti autem pron». sunt prima generabilia et corrupti­ QUÆSTIO X. bilia, sicque ad generationem et cor­ ruptionem spectant. DE ELEMENTIS Definitur autem elementum, quod ET PRIMIS QUALITATIBUS. io est « corpus, in quod cetera corpori dividuntur, in quibus inest actu ve! potentia, ipsum autem est indivisi­ Articulus Phimus. bile in diversa secundum speciem >. QUID SIT ELEMENTUM ET QUO- Ly corpus ponitur loco generis et TUPLEX, ET QUÆ SINT QUALITA- u excludit illa elementa, quæ sunt TES PRIMÆ. prima principia corporum, ut miteria et forma, non autem sunt Elementum sumi potest dupliciter: corpus; neque enim materia est corUno modo late et communiter, pus, sed principium corpori». &liprout complectitur prima principia quæ particules ponuntur ad distin­ et causas intrinsecas rerum, qua ra­ guendum ista elementa a reliquis tione 1. Phys. q. 2. art. 1. 1 ex Divo mixtis, quæ non sunt corpora sim­ Thoma diximus tria ista, scilicet prin­ plicia, et dicitur non dividi in alia cipium, causa, elementum, habere corpora, id est resolvi per altera­ se sicut magis et minus commune, tionem et corruptionem. Mixta enim salvari autem elementum per hoc, resolvuntur in elementa, elemenL quod sit aliquid principium et causa vero non resolvuntur in alia, sed intrinsece componens. Causa autem unum corrumpitur ab alio, vel in magis communiter se habet et com­ unum tertium, quod est mixtum, plectitur etiam principia extrinseca, conspirat. Dicitur autem inmt tl·· a quibus aliquid procedit cum de­ mentum actu vel potentia in mixto, pendentia et participatione. Princi­ quatenus elementa virtualiter ma­ pium autem adhuc communius di­ nent in mixto per suas qualitates, citur id, a quo aliquid procedit, ut supra q. 6. 3 dictum est. Et licet etiamsi sine dependentia et partici­ etiam partes integrantes sint in cor­ patione, ut in divinis. Alio modo su­ pore actu vel potentia, et in eas di­ mitur elementum strictius pro prin­ vidatur totum, non tamen dividitur cipiis, quæ in se etiam sunt compo­ per resolutionem alterativam, sed per sita et principiata, utpote corpora divisionem quantitativam, ipsæ autem composita ex materia et forma. Quia partes etiam resolvuntur in elementa. tamen sunt corpora simplicia, di­ Quotuplex autem sit elementum, cuntur elementa, quatenus distin­ etiam ex tractatu in 3. de Cœlo guuntur a mixtis, quæ ex illis com­ constat. Omissis enim antiquorum ponuntur. Et sic sumuntur pro qua­ opinionibus, constat ponenda e.«e tuor vulgaribus elementis terra et e quatuor elementa, quæ supra * * nu1 • • • 38 b 11. Hic ct lutra (2 secunda pars Philon. naturalis ab auctore tangitur. art. 3. a 44. DE ELEMENTIS ET PRIMIS QUALITATIBUS 803 merata sunt. Id probat Aristoteles excludit oppositam nec facit comtum in 3. de Cœlo 1 ex motibus lo­ binationem cum illa, vel est intensa calibus et situatione in universo, et citra summum, ita quod admittat ex gravitate et levitate, quæ om­ aliquid de opposito in gradu remisso. nes probationes in idem redeunt, 5 Et hoc magis pertinet ad mixta quia solum sunt quatuor loca infra quam ad elementa, quia mixta sunt cœlum, scilicet summum, quod tan­ illa, quæ possunt habere omnes qua­ git cœlum, infimum, quod est cen­ tuor qualitates inter se temperatas; trum terræ, alterum prope summum, tunc autem illud corpus, quod habeet alterum prope infimum. Et sic 10 ret calidum et frigidum, non repugcorrespondet etiam levitas summa su­ naret habere omnes quatuor quali­ premo loco, gravitas summa infimo, tates. Posset enim etiam alias duas, mediis autem locis gravitas et levi­ scilicet humidum et siccum, eodem tas media. Et sic sunt quatuor ele­ modo temperatas habere sicut camenta, quæ petunt ista quatuor loca is lidum et frigidum, supposito quod et levitates atque gravitates. nullam haberet in summo. Ergo ut In præsenti autem 2 probat nume­ aliquid sit elementum non habens rum elementorum ex numero quali­ omnes quatuor qualitates, oportet, tatum contrariarum, scilicet calore quod aliquam habeat in summo, ut et frigore, siccitate et humiditate. 20 ratione eius aliquam totaliter excluCum enim istæ sint qualitates primæ, dat. proprie et per se conveniunt primis Ceterum, quia hæc ratio supponit corporibus, quæ vocamus elementa, dari quatuor primas qualitates, opor­ ex his autem aliqua debent compe­ tet. explicare, quid sint et quomodo tere in summo ipsis corporibus sim- ss sunt primæ. Quia ergo primum diplicibus. Si enim nulla competerent citur in aliquo genere per negationem in summo, sed omnes temperate et alicuius prioris, illæ dicuntur primæ moderate, competerent eo modo, quo qualitates, quæ non habent alias mixtis, in quibus omnes qualitates priores, saltem in illo genere. Unde sunt moderatae. Conveniente autem 30 definiri possunt primæ qualitates aliqua qualitate in summo, solum ad modum primorum principiorum: possunt fieri quatuor combinationes « Quæ nec ex aliis qualitatibus, nec in convenientia istarum qualitatum; ex seipsis mutuo fiunt, sed aliæ ex ergo solum possunt dari quatuor ipsis ». elementa. s> De istis autem primis qualitatibus Minor probatur, quia solum pos­ possumus loqui vel absolute in omni sunt fieri istæ combinationes, scilicet genere qualitatis vel strictius in ge­ calidum et siccum, calidum et hu­ nere corporali vel adhuc strictius in midum, frigidum et humidum, frigi­ genere corruptibili. dum et siccum. Alire vero duæ, quæ «ο Primo modo certum est quabtapossunt fieri inter qualitates contra­ tes spirituales tam dignitate quam rias, ut frigidum et calidum, siccum causalitate esse priores, quia per et humidum, non pertinent ad rem. ipsas moventur prima corpora, a Nam si utraque est in gradu intenso, quibus dependent primæ qualitates non possunt esse simul in eodem sub- « corporales, iecto. Si autem altera est intensa, vel Secundo modo datur etiam aliest intensa in summo, et sic totaliter qua qualitas prior istis primis qua• c. 3. (302 b 3); ct totum c. 5. • c. 3. (330 α 30). 804 PHIL. NAT. III. P. Q. X. ART. I. DE ELEMENTIS ET PRIMIS QUALITATIBUS 805 litatibus, sicut sunt qualitates coe­ Quodsi dicas: Nam præter istas cura aliis, quæ similiter sensibiles lore aut frigore, quia pertinet ad lestes, inter quas principalior est qualitates dandæ sunt aliæ virtuales sunt. Et cum alias non indigeat sub­ calidum et frigidum congregare vel lux, tum quia primo facta est a in elementis, quæ dicuntur tales, stantia ad emanationem qualitatis disgregare, quod importat actio­ Deo, cum dictum est Genesi 1. x: quia mediis ipsis substantia elementi sibi convenientis alia qualitate media, nem. « Fiat lux »; tum quia est imma­ 5 producit ipsas quatuor primas quali­ ut fiat ista emanatio, superflue ponun­ 5 Ex DICTIS COLLIGERE POSSUMUS, terialior ceteris et minus pendens tates. Nam cum aqua v. g. vehemen­ tur istæ qualitates virtuales, ut primæ quomodo explicandæ sint definitio­ a motu; manebit enim illuminatio ter calefit, nihil retinet de frigiditate formales emanent. Quod vero in ali­ nes istarum primarum qualitatum, etiam cessante motu coeli; tum quia formali, siquidem non sentitur in quibus mixtis istæ qualitates virtua­ quas Aristoteles in præsenti definit convenit perfectissimo corpori, sci­ ea aliquod frigus, et tamen retinet les inveniantur, non est ad illud mu­ iuxta activitatem vel passivitatem licet soli et coelo empyreo. Simili­ io aliquid de virtuali, quia potest ex­ nus, ut videlicet aliæ qualitates me-10earum. Calidum ergo definitur «id, ter figura et forma sunt qualitates pellere per se illum calorem et ad diantibus illis emanent, sed ut ipsa quod homogenea et similaria con­ communes corpori corruptibili et frigiditatem reduci. Illa autem fri­ incorruptibili, nec semper sequun­ giditas non potest immediate a sub­ 1 agant in alia; piper enim non se ca­ gregat»; frigidum, «quod congregat lefacit, sed stomachum. Cum enim dissimilia»; humidum, «quod facile tur ad alterationem primarum qua­ stantia aquæ dimanare, quia sub­ litatum, sed ad solam divisionem is stantia non est per se activa, ergo 1 mixta fiant ex commixtione elemen- terminatur alieno termino, difficile tonim, contingit in aliquibus tale 15proprio »; siccum e converso, «quod continui vel ad creationem ipsius cor­ ab aliqua qualitate, quæ dicitur virfieri temperamentum, ut calor vel difficile terminatur termino alieno, tualis frigiditas, et idem est in aliis poris incorruptibilis. frigus prædominetur, et cum illud facile proprio ». At vero tertio modo dantur elementis. temperamentum mixti a calore sto­ Quæ definitiones intelliguntur more Respondetur aliquos ita sentire, primæ qualitates generabiles et cor­ machi dissolvitur, prodit fortius illa physico, id est quod tales qualitates ruptibiles, quæ sunt prima contra­ 20 quod dentur istæ virtuales qualitates, qualitas prædominans, scilicet calor 20 istos effectus petunt, quantum est ria in qualitatibus physicis, et sunt quales etiam inveniuntur in aliquibus vel frigus et acrius operatur. ex se, licet per accidens impediri illa quatuor, scilicet calor et frigus, mixtis, sicut piper et vinum dicuntur Sed inquires, quare ab Aristotele possint. Nam calidum dicitur con­ siccitas et humiditas. Et dicuntur virtualiter calida, et alia inveniuntur quædam ex istis primis qualitatibus gregare homogenea, quia id petit ex primæ qualitates, quia in genere al­ virtualiter frigida. Ceterum in elevocentur activæ, quædam passivæ. vi suæ activitatis. Imo si aliquando terative et corruptibili ipsæ primo 25 mentis non possumus illas admittere Respondetur Aristotelem tum in 25 videtur congregare ea, quæ sunt di­ deserviunt ad omnem generationem sicut in mixtis. Nam istæ qualitates hoc libro 2. textu 8. », tum in 4. Me- versi generis, aut laxare et resolvere substantialem, tam mixtorum quam virtuales in elementis vel sunt eius­ teorolog.2 dicere, quod ex istis quali­ ea, quæ sunt eiusdem, ut cum con­ elementorum. Et ideo propter suam dem speciei cum formalibus vel non. tatibus calor et frigus sunt activæ, sic­ gregat plures cibos et ex illis facit universalitatem in deserviendo ad Si sunt, ergo superfluunt. Ad quid citas et humiditas passivæ. Quod non liquorem in stomacho, aut cum regenerationem sunt primæ, et de­ μ enim duæ qualitates eiusdem speciei! est sic intelligendum, quasi ipsa sic- m solvit glaciem, plumbum, æs et si­ inde quia deserviunt ad primam sen- Et currit eadem difficultas, quomodo titas et humiditas absolute et secun­ milia, id facit non congregando ea, sibilitatem et primum sensum om­ scilicet istæ qualitates virtuales a dum se non sint activæ, agunt enim quæ sunt diversi generis manentibus nium, qui est tactus; sunt enim per se subiecto possint dimanare. Nam si ad invicem et producunt sibi similia. in diverso genere, sed potius unam primo tangibiles, tactus autem est dimanant per alias, erit processus in Humiditas enim humectât, siccitas quamdam substantiam tertiam ex ilprimus sensus et fundamentum ce­ 35 infinitum, si per seipsas, cur simi­ exsiccat, et expellunt se tamquam 35 lis educendo, v. g. liquorem tertium, terorum. Et denique quia omnes aliæ liter non dimanabunt qualitates for­ contraria. Intelligitur ergo, quod com­ quem facit esse unum, et consequen­ qualitates corruptivæ et alterativæ males? Si non sunt eiusdem speciei, parative ad mixtum et in ordine ad ter congregat rem unius generis. Et in istis inferioribus resultant ex istis quomodo possunt esse ratio produ­ constituendum illud siccum et hu­ similiter resolvendo glaciem aut li­ tamquam ex prioribus et simpliciori­ cendi qualitates formales, cuius spe­ midum magis materialiter se habent quefaciendo plumbum facit unum bus, odor, sapor, color, gravitas, le­ ciei non sunt, siquidem simile solum et passive quam calidum et frigidum, «o esse, quæ sunt unius generis, quia vitas, molle, durum et alia similia, agit in sibi simile? Unde ea, in quibus humidum prædo- per ipsam resolutionem et liquefactioquæ sunt qualitates mixtæ, quia pro­ Item quia vel illa qualitas virtuaminatur, sunt bene passiva, quia fa­ nem segregantur, quæ sunt unius prie conveniunt corporibus mixtis, lis est per se sensibilis vel non. Si cilius terminantur terminis alienis, generis ab alio, sicut quod admixtum et sic resultant ex aliis prioribus, quæ non, est qualitas ignota et non con­ quod pertinet ad humidum, vel reti­ est plumbo et aliis metallis, secerconveniunt corporibus simplicibus, venit primo corpori per se sensibili, nent proprios, quod pertinet ad sic- «s nitur, et in alimento quod impurum et non sunt aliæ quam illæ quatuor quale est elementum; omnes enim cum. Quæ autem sunt vehementiora est, ab eo, quod est purum, et ita dictæ, quas in elementis reperiri qualitates eius sensibiles sunt. Si est in agendo, magis participant de ea- semper quæ sunt unius generis, con­ constat. sensibilis, ergo erit eiusdem speciei • c. 2. (329 b 24). • c. 1. (378 b 12). !< b' 806 PHIL. NAT. III. P. Q. X. ART. I. gregantur a calore, et disgregantur, lore. Tum quia caret pabulo in tanta quæ sunt diversi generis. altitudine, ergo non potest ibi con­ Frigus vero si congregat, non id servari. facit resolvendo, sed potius spis­ Confirmatur, quia elementa asando, et ideo non excernit, sed unum s pud nos inveniuntur cum qualitatibus cum altero aggregat. Per accidens mixtis, ut aqua cum sapore; datur tamen dicitur frigus dissolvere, non enim aqua dulcis, vel falsa vel amara. rarefaciendo, sed quia recedente ca­ Invenitur etiam terra cum peculia­ lore, manent partes suo officio im­ ribus virtutibus ad diversos effectus, peditae et solutæ, ut cum dicuntur 10 qui exigunt temperamentum parti­ membra solvi frigore, quia receden­ culare, ergo non est elementum, sed tibus spiritibus vitalibus membra mixtum. Respondetur concedendo pro­ manent impedita. Similiter siccum dicitur difficile prium locum ignis esse supra aerem terminari alieno termino per se et u et prope cœlum. Hoc enim petit na­ ex vi siccitatis, non per accidens, turalis inclinatio eius, quia habet ma­ sicut ignis v. g. ex vi siccitatis dif­ iorem levitatem quam aer; esset au­ ficile terminatur alieno termino, imo tem contra naturam dare igni talem de se libertatem quierit, et si nimis inclinationem et perpetuo privare il­ occludatur, perit. Tamen quia domi­ 20 lum tali loco. Ad locum ergo Aristo­ natur calor et facit ipsum ignem telis dicimus, quod non negat prope rarum, hac ratione non operatur sola lunam esse ignem quoad substan­ siccitas, sed etiam raritas, quæ facile tiam elementi, sed quoad conditiones cedit alieno termino. Et similiter quas habet apud nos et ratione qua­ pulveres minutissimi propter suam 25 rum vocatur ignis. Ibi enim propter tenuitatem admittunt multum de suam tenuitatem potius videtur esse aere inter partes minutas et sic, si flamma, apud nos autem propter nimiam concretionem dicitur ignis non constipentur, facile cedunt. sicut glacies non est elementum 30 aquæ, sed excessus frigoris concreti Solvuntur argumenta. in aqua. Ad secundam probationem respon­ Contra numerum elementorum fit argumentum de igne: Quia si esset detur, quod ignis ibi non lucet prop­ elementum, deberet habere locum ter nimiam raritatem; ut enim ali­ determinatum in universo, sicut re­ 35 quid luceat, requiritur, quod sit cor­ liqua elementa habent; sed hoc est pus terminatum et spissum, ut emit­ falsum, ergo. tat radios, sicut etiam cœlum empyMinor probatur, quia si haberet reum non lucet, licet sit lucidissimum, talem locum, deberet esse supra ae­ propter suam raritatem, ut advertit rem, quia ignis maxime levis est; 40 D. Thomas 1. p. q. 66. art. 3. adi sed non competit ei esse supra ae­ Non calefacit autem ignis hæc infe­ rem. Tum quia Aristoteles 1. Meteo- riora, quia calor ignis funditur in di­ rolog. cap. 3. 1 dicit, quod id, quod rectum et ad latera, quia ibi diffundit prope lunam est, non est ignis, licet suam virtutem, in quod tendit; in in­ a nobis ignis vocetur. Tum quia ibi 45 feriora autem non tendit, et sic non neque lucet neque calefacit ; si autem diffundit calorem ad hæc inferiora vel ibi esset, non posset tam vastum ita parum, quod ad tantam distan­ corpus non sentiri, et in luce et in ca­ tiam non sentitur. • 340 b 0. DE ELEMENTIS ET Γ IMIS QUALITATIBUS 807 Secundo arguitur: Quia numerus Ad tertiam dicitur, quod ignis in propria sphæra non indiget pabulo quatuor elementorum neque dedu­ sicut apud nos, quia hic patet multis citur ex motu corporum simplicium contrariis, et cum sit substantia valde neque ex loco eis debito neque ex tenuis, facile interimitur, nisi in ali­ combinationibus primarum qualita­ qua densiori materia fortificetur, quod tum, ergo ex nullo principio. Antecedens probatur: Nam si atten­ non currit in sphæra propria. Ad confirmationem responde­ damus ad motum, sunt tres differen­ tur aliquos sentire non dari purum tiae, scilicet a centro, ad centrum, elementum, sed solum elementa in­ circa centrum, ergo erunt tria ele­ veniri in mixtis, contra quos videri menta. Si attendamus ad locum, sunt potest Mag. Bafiez 2. de Generat, duo, scilicet sursum et deorsum, duæ cap. 3. q. 1. circa ultimum argu­ etiam virtutes movendi, scilicet gra­ mentum. Dicendum ergo, quod ele­ vitas et levitas, ergo solum duo elementum potest dici purum dupli­ 15 menta. Si attendamus ad combiciter: Uno modo substantialiter, id nationes primarum qualitatum, illæ est quod non habeat aliam formam possunt fieri multo plures quam qua­ substantialem quam elementi. Alio tuor. Possunt enim coniungi istæ modo accidentaliter et quoad suas primæ qualitates secundum diversos qualitates, de quibus possumus loqui 2o gradus pluribus modis, ut calidum in dupliciter, vel prout sunt in propriis summo et siccum infra summum, et • IIH locis vel extra illa. Igitur quoad for­ mam substantialem omnia elementa idemque de calido et humido, et de etiam extra loca naturalia sunt pura, frigido et sicco dici potest. In gra­ quod patet, quia ex hoc quod po­ ss dibus autem remissis plures etiam nuntur extra propria loca, non cor­ combinationes fieri possunt, cum et­ rumpuntur nec fiunt mixta, ergo ma­ iam contrariæ qualitates in gradibus nent substantialiter elementa. Quoad remissis simul esse possint, et non qualitates autem certum est, alicubi solum qualitates non contrariæ. Pluinveniri elementa pura, sicut ignis i » res ergo combinationes possunt fieri in sua sphæra aut prope concavum quam quatuor, et consequenter plura lunæ, ubi nullum aliud corpus repe- elementa. Respondetur, quod quando col­ riri potest, a quo reddatur impurus; et terra etiam in profundioribus par­ ligimus numerum elementorum ex tibus, quo non perveniunt alteratio- 3 s motu simplicium corporum, intelli­ nes cœli, erit pura propter exclusio­ gitur de simplicibus corporibus cor­ nem alterius corporis mixtionem fa­ ruptibilibus. Incorruptibile enim, cientis. Et probabile est etiam in pro­ quod est cœlum, movetur circulafundo maris inveniri aquam puram, riter seu circa centrum, ut monstrat sed ibi nec habebit saporem nec co- « eius figura et quotidiana experientia. lorem. Quod vero aqua usualis apud Motus ergo simplicium corporum cor­ nos saporem habeat, extraneum est ruptibilium solum est a centro vel ad ipsi, et non ex propriis. Et pneser- centrum, sed duobus convenit per tim salsedo maris ex adustis exhala­ extremum, scilicet terne in ipso centro tionibus provenit et a Deo attributa « et igni distantissime a centro, id est est illi propter generationem piscium prope cœlum, aliis duobus medio et commoditatem navigationis, ut modo, scilicet prope centrum aquæ et prope ignem aeri. Idem dicimus dicemus in Meteoris tract. 7. 1 1 cap. 3. (877 α 42>. 808 PHIL. NAT. III. P. Q. X. ART. II. de loco, quod est duplex, loquendo ratione gradus et status, quem ha­ quasi in genere, scilicet sursum et bent, ita ut solum in gradibus in­ deorsum, sed dividitur in quatuor tensis contrarientur, non in remissis, modos, scilicet sursum et deorsum Inde enim dependebit cognoscere, in per extremum et sursum et deorsum 5 quo fundetur ratio contrarietatis, et medio modo. Gravitas etiam et le­ cur unum contrarium expellat alte­ vitas invenitur vel in summo, ut in rum, deservietque hæc doctrina et­ terra et igne, vel medio modo, ut in iam pro contrariis moralibus et in­ aqua et aere. Quod vero attinet ad tellectualibus. alias combinationes, iam supra 1 di­ io Dico primo: Contrarietas, quæ ximus illas non esse possibiles pro est specialis oppositio, licet origmetnr elementis, sed vel pro mixtis, si a contradictoria et privativa, aliquid qualitates contrariæ reducantur ad tamen speciale addit supra illas, sci­ temperamentum, vel si pro elementis licet quod in ea inveniatur medium sunt possibiles qualitates in gradu u cum positivis extremis. remisso, id necessario debet esse Constat hoc ex 10. Metaph. textu cum exclusione sui contrarii. Nam si 15. 3 lect. 6.4 apud D. Thomam et utrumque contrarium admittatur in opusc. 37. de Oppositis5. Et ratio gradu remisso, habebit temperamen­ est, quia de ratione cuiuscumque optum omnium qualitatum primarum, eo positi est, quod repugnet suo oppo­ quod est proprium mixti. An vero sito. Si enim non repugnat illi, sed detur elementum, cui conveniant duæ solum convenit cum illo et simul pos­ qualitates in summo vel duæ in sunt esse, non est oppositum illi, sed gradu excellenti et nulla in summo, appositum et conveniens. Debet ergo 25 unum includere negationem alterius, dicemus art. 3. quia repugnantiam et exclusionem alterius habet; excludere autem non Articulus II. potest nisi negando illud. Omnis autem negatio et positio principaUTRUM QUALITATES CONTRARIÆ so liter inveniuntur in contradictoriis, SE EXPELLANT IN GRADIBUS IN­ deinde in privativis. Caecitas enim TENSIS ET COMPATIANTUR IN importat negationem visus, in con­ REMISSIS. trariis album negationem nigri, et in relativis filius non est pater illius, Contrarias qualitates mutuo se ex­ 35 cuius est filius. Hæc autem sunt om­ pellere tum experientia quotidiana nia genera oppositorum. In quo autem consistat specialis monstrat, tum definitio ipsa contra­ riorum tradita ab Aristotele 10. Me­ repugnantia contrariorum, dif­ taph. cap. 4. 2: «Contraria sunt, quæ ficile satis explicatur. Specialem enim sub eodem genere maxime distant « repugnantiam habere constat, quia et ab eodem subiecto mutuo se ex­ specialiter distinguitur ab aliis spe­ ciebus oppositionis, inter quas una pellunt ». Difficultas ergo est, an ista est ipsa contrarietas. Difficile autem repugnantia et expulsio fiat ratione explicatur propter aliqua, quæ muipsius entitatis qualitatum, an solum 45 tuo se expellunt et sub eodem genere ' ’ • • • 803 α 36. cf. 1055 a 20. c. 4. (1055 b 2). Ρα XX. 567 b. c. 1. (Ρα XVI. 307 ·); c. 2. (1. c. 368 b). DE ELEMENTIS ET TRIMIS QUALITATIBUS 809 inveniuntur maxime distare, et ta­ etiam inter se carent medio, cum men contraria non sunt, ut duæ privatio sit quædam negatio formæ, formæ substantiales, v. g. forma ignis sed tamen ratione subiecti potest et aquie, sub genere corporis, duæ habere medium, quia requirit sub­ formæ animalium, v. g. hominis et iectum determinatum, ut talis ne­ vermis, sub eodem genere animalis. gatio privatio sit, et quia non semper Maxime enim distant inter se, quia tale subiectum determinatum inve­ plura habent intermedia minus di­ nitur, potest dari medium, sicut stantia seu disconvenientia, neque lapis neque est cæcus neque videns, enim requiritur ad maximam distan­ quia subiectum non est capax visus, tiam, quod in ipsis formis inveniatur et consequenter neque cæcitatis. At magis et minus aut quædam succes­ vero contraria, licet privationem in­ siva expulsio; tum quia dantur ali­ cludant aut fundent, tamen habent qua contraria immediata, quæ non illam imbibitam in aliquo positivo, successive et paulatim, sed indivisi- quia contraria positiva extrema seu biliter, et non per partes se expel­ formas requirunt inter quas contra­ lunt, ut par et impar, sanum et rietas versatur, quæ tamen debent ægrum, et ideo necesse est alterum recipi in eodem subiecto, quia con­ eorum inesse in subiecto capaci. traria debent versari circa idem, id Alia vero sunt mediata, ut album 20 est circa subiectum capax utriusque. et nigrum, neque enim necesse est Quare non solum ratione determinati alterum inesse. Et similiter error subiecti, id est habentis capacitatem et scientia, odium et amor sunt con­ utriusque contrarii, sed etiam ex parte traria, et tamen non se expellunt ipsorum extremorum oportet, quod successive, sed simul ac totaliter. 25 fundetur determinata distantia et op­ Dicendum tamen est hanc specia­ positio inter ipsa contraria, eo quod lem repugnantiam consistere in eo, contraria debent esse comparabilia quod diximus, quod contrarietas ha­ ad invicem, quia unum dicitur melius bet medium cum positivis extremis. altero, sicut virtus melior vitio, scienQuanto enim aliqua oppositio minus 33 tia errore, albedo nigredine, sani­ latitudinis habet et magis coarctat, tas ægritudine etc. Quæ autem sunt ut unum affirmetur seu assumatur sub diverso genere, non sunt com­ et aliud relinquatur, tanto maior parabilia, sed magis distant, quam est. Quanto plus habet latitudinis ut comparari possint, quia non pos­ et minus coarctationis, tanto magis as sunt ad invicem transmutari ne­ relinquit de medio, quia non est que unum meliorari pne alio, sicut necesse alterum extremorum assu­ non dicitur album melius quantitate mere, sed potest assumi medium. vel figura, sed unum dicitur melius Tanto autem extrema magis se coarc- per comparationem ad suum oppotant et minus relinquunt de medio, 4o situm sub eodem genere. Et ideo quanto unum ex ipsis extremis uni­ oportet, quod contraria, quia compa­ versalius est et minus determinatam rabilia sunt ad invicem et transmudistantiam relinquit in repugnando tabilia, contineantur sub eodem ge­ alteri. Et ita contradictio caret omni nere, et consequenter habeant de­ medio et latitudine et distantia tam « terminatam distantiam, non solum ex parte ipsarum formarum inter se, ratione subiecti, sed etiam ratione quam ex parte subiecti, in quo sunt, sui generis, quod non habent priva­ quia versatur inter puram negatio­ tive neque contradictorie opposita, nem et affirmationem, id est inter esse quia extrema, inter quæ versantur, et non esse. Privatio autem et forma w non sunt sub eodem genere, scib’cet 810 PHIL. NAT. III. P. Q. X. ART. II. negatio et forma. Ulterius autem non riatio sicut in numeris, in quibus quæ. opponuntur in respiciendo sicut re­ libet additio variat speciem, in quali­ lativa, sed in transmutando et expel­ tatibus autem contrariis et physicu lendo ab eodem subiecto. fit variatio ad modum continuitatis. Additur vero in definitione con­ Ex eo enim una forma transmutatur trariorum, quod non solum sint sub in aliam, quia aliqua additione vel eodem genere, sed etiam, quod ma­ diminutione fit alia, sicut album de­ xime distent, id est quod sub illo generando in pallidum et in viride genere se habeant ut termini seu fit nigrum, et calidum diminuendo ultima, inter quæ fit transmutatio gradus caloris fit tepidum et transit et processus de uno in aliud. In illis in frigidum. enim, quæ differunt genere physico, Prima ergo transmutatio non per­ non est accipere transmutationem venit ad contrarietatem propriam, de uno in aliud, neque est medium, sed est principium contrarietatis, quia per quod fiat transitus, quia non quælibet forma substantialis habet communicant in materia (genus phy­ adiunctam privationem alterius, pri­ sicum vocatur materia), sicut qua­ vatio autem est principium contra­ litas non transit in substantiam nec rietatis, et sic principia naturalia substantia in quantitatem, sed trans­ dicuntur esse contraria contrariemutatio fit in his, quæ sunt in eodem tate inchoata, quæ est privatio et genere. Unde cum in ista transmuta­ forma, ut diximus 1. Phys. q. 2. ’ tione sit processus de uno in aliud Secunda vero contrarietas est for­ et sistatur in aliquibus ultimis, ne malis et propria. Ratio est, quia procedatur in infinitum, illa quæ ul­ prima transmutatio non fit secundum timo sistunt processum et transmu­ distantiam determinatam vincendam tationem, dicuntur maxime distare, per motum et per modum cuiusdam quia extreme distant. Unde ex trans- continuitatis, sed per modum muta­ mutatione recte colligitur contrarie- tionis. Et hoc ideo est, quia quæ­ tas, ut collegit Philosophus 10. Me- libet forma substantialis hoc ipso, taph. 1 et D. Thomas ibi lect. 6. 2 35 quod substantialis est, dat primum Ut autem ex his constare possit, esse, quod est esse simpliciter, et sic quomodo in formis substantialibus excludit aliam per incompossibilinon inveniatur contrarietas proprie tatem, quia repugnat in eodem sub­ dicta, est notandum, quod ista iecto duas formas esse æque primas transmutatio est duplex: Alia 35 et dare primum esse, quod est esse sine motu, sicut quæ fit in materia simpliciter. Et sic non opponuntur prima, ut est pura potentia ad formas penes aliquam distantiam maximam substantiales ; alia cum proprio motu, et positivam sub eodem genere, sed quando scilicet potest inveniri inter penes primum et totale esse, et non formam et formam aliqua continuatio, eo primum seu non totale, inter quæ vel secundum magis et minus vel se­ non est latitudo nec distantia divi­ cundum additionem aut minoratio­ sibilis, sed indivisibilis oppositio. De nem formæ, quæ illam variare facit. quo etiam diximus q. 2. 1. Phys. ' In formis enim substantialibus fit va­ et q. 19. 5 et supra etiam q. 3. 1 ■ ' ’ ‘ • • c. 4. (1055 b 16). Pa XX. 567 b. Phil. nat. 1. p. q. 2. art. 2. (44 a 1). 1. c. (44 b 46). art. 5. (408 a 36). art. 1. (617 α 4). DE ELEMENTIS ET PRIMIS QUALITATIBUS 811 Secunda autem transmutatio cum quatenus formæ tales sunt, quod per habeat transitum divisibilem et de­ additionem vel minorationem varian­ terminatam distantiam ex parte ip­ tur, vel quatenus penes magis et sorum extremorum seu formarum, minus crescere aut décrescere pos­ inter quas versatur, quatenus inter 5 sunt et ratione illius magis vel mi­ ipsas formas est aliqua continuatio nus excludere formam oppositam, et vel successio secundum magis et cum maxime excludit seu oppo­ minus, ratione cuius una forma fa­ nitur, tunc maxime distat. Formæ cilius vel difficilius removetur a sub- ergo, quæ ex sua propria ratione non iecto et dat locum alteri ex ipsa possunt fundare exclusionem per mo­ propria ratione sui, quod etiam in­ dum latitudinis et divisibilitatis, sed venitur in ipsis habitibus et actibus, per se et ab extrinseco sine ulla la­ sicut remissio amoris dat locum odio, titudine et divisibilitate se exclu­ et qui remittit virtutem, paulatim dunt, contrarietatem non fundant. admittit vitium: ideo fundatur per­ Quæ doctrina videri potest in Divo fecta et consummata contrarietas in Thoma 10. Metaph. lect. 6. 1 et 11. huiusmodi transmutatione, quia in­ Metaph. lect. 12. 1 venitur in ea perfecta latitudo, se­ Ad id vero, quod dicitur de ac­ cundum quam formæ sint transmu- tibus erroris et scientiæ, odii tabiles et distant maxime sub eodem i et amoris, respondetur, quod etiam genere, quæ est definitio contrario­ habent latitudinem divisibilem, quia rum. suscipiunt magis et minus, et conse­ Sic ergo formæ substantiales licet quenter per se et ab intrinseco se sint sub eodem genere et possint magis vel minus excludunt ab eodem habere distantiam secundum maio- ï subiecto, secundum quod forma op­ rem vel minorem convenientiam, non posita est magis radicata et intensa et tamen habent rationem magis vel difficilius expellitur. Et licet etiam minus in accedendo vel recedendo ad aliquæ formæ substantiales difficilius invicem, ita quod transmutentur de expellantur quam aliæ, id tamen una ad aliam per motum. Duplici- : non est ex ipsa ratione formæ, quæ ter enim potest sumi distantia: Uno ex propria ratione habeat magis vel modo, ut opponitur convenienti® et minus inesse, sed propter disposi­ similitudini, et sic est idem quod dis­ tiones, quibus forma introducitur et similitudo. Alio modo, ut dicit reces­ conservatur in subiecto, et istæ su­ sum continuitatis et propinquitatis. spiciunt magis et minus. Quod vero dicitur de contrariis Et sic primo modo est distantia in relatione, secundo in quantitate seu mediatis vel immediatis, respon­ divisibilitate. Et primo modo potest detur omnia contraria habere me­ inveniri in substantia, quia quæ­ dium ex parte latitudinis formarum, dam magis conveniunt et alia minus io quia suscipiunt magis et minus, si sub eodem genere, et ita magis par­ talia contraria sint de genere quali­ ticipant de similitudine vel dissimi­ tatis; nam par et impar sunt de ge­ litudine. Secundo autem modo non nere numeri. Non tamen omnia haest distantia in substantiis, quia non bent latitudinem et medium ex parte est divisibilitas. In qualitatibus au- capacitatis vel indifferenti® subiecti, tem est distantia secundum latitudi- quia in aliquibus subiectum ita est nem divisibilem vel inter formant, determinatum, ut unum vel alterum • Pa XX. 566-63. • l. c. 617 b. PHIL. NAT. III. P. Q. X. ART. II. 812 contrarium necessario debeat habere, conveniunt in hoc, quod debent e.;se et respectu subiecti sic determinati et in se privata alio contrario, quia dispositi dicuntur contraria aliqua quælibet forma et natura propter sui immediata. Quæ vero subiectum ha­ limitationem habet privationem albent non ita determinatum, ut ne­ 5 terius. Ceterum hæc non est proprie cessario habeat alterum contrario­ privatio contrariorum, sed negatio rum, respectu illius dicuntur mediata. quædam imbibita in essentiali con­ Et ita explicat D. Thomas 10. Me­ ceptu cuiuscumque entis limitati, taph. cit. lect. 10. 1 sicut homo habet negationem lapidis Dico secundo: Contraria in gra-io et leonis etc. Secundo, habent condibus intensis naturaliter repugnant traria privationem respectu subiecti, esse simul, non tamen de potentia quatenus se expellunt a subiecto, in absoluta, quantum est ex vi con- quo inhærent, et non solum a ratione trarietatis, licet ex aliquo adiuncto et prædicatis essentiæ seu form® in is se. Et hoc modo non convenit omnialiquando sit impossibile. Prima pars satis manifesta est, bus formis ista privatio. Quædam tum experientia, quia crescente ca­ enim se compatiuntur in subiecto, ut lore videmus non compati frigus; calor et color et similia, alia vero se tum ex definitione, quia contraria expellunt et sunt contraria. pugnant inter se. Ergo aliquid debet Sed in his adhuc est differentia, vincere et aliud cedere seu expelli, quia quædam habent istam privatio­ alias pugna non terminaretur. Sed nem expulsivam formæ opposite a quando unum contrarium est in subiecto quasi secundario et consecu­ gradu intenso, perfecte sibi subicit tive ad informationem ipsius formæ subiectum et vincit illud; ergo opor­ in subiecto, quædam vero habent il­ tet, quod expellat aliud oppositum, lam quasi antecedenter et ex parte quia est impedimentum, ne perfecte subiecti requisitam, ut talis forma in subiciat sibi subiectum. Denique, mo­ illo subiecto subiectetur illudque in­ tus est inter contraria, ergo accessus formet, ita quod subiectum non pos­ ad unum habet pro termino a quo sit suscipere unum contrarium, nisi recessum ab alio. Sed terminus a quo prius in se supponat privationem al­ excluditur per terminum ad quem; terius. ergo unum contrarium expellit aliud. Quando ergo primo modo se habet Secunda pars maiorem habet dif­ contrarietas in formis, cum privatio ficultatem et negatur ab aliquibus, seu expulsio alterius sit effectus se­ eo quod contraria afferunt secum cundarius post informationem formæ, privationem, et si ponantur simul, non repugnat de potentia absoluta sequitur, quod erit forma et sua pri­ impediri, quia est privatio secun­ vatio, quod nec de potentia abso­ dario consecuta, non pertinens ad es­ luta stare potest; praeterquam quod sentialem informationem formæ, sicut in aliquibus est omnino impossibile, etiam stat bene duas quantitates pe­ v. g. quod sint simul error et scien­ netrari et non se expellere a loco, tia, odium et amor, par et impar, et quia expulsio illa est effectus secun­ alia similia. Quare oportet reddere darius quantitatis. Deinde, nisi aliud rationem, cur quædam possint simul obstet, bene poterit talis effectus reperiri divinitus, quædam non. impediri in formis contrariis, etiamsi Dico ergo: Quod cum omnia con­ sit privativus et expulsivus alterius traria fundentur in privatione, omnia formæ, quia videlicet ipsa privatio ■ Pa XX. 577. eq. DE ELEMENTIS ET PRIMIS QUALITATIBUS 813 formæ non est requisita anteceden- pax, nullo modo sine ea forma recipi ter et ex parte subiecti ad hoc, ut potest. Credens enim v. g. requirit, aliud contrarium recipiat. Ratio hui-us ut subiectum sit capax credendi, at, quia omnis expulsio aliquorum quod sit non videns, quia requirit I a subiecto nascitur ex aliquo, quod obiectum esse non visum denominaper se est expulsio. Per se autem tive a negatione videntis, et requirit , primo expulsio est inter esse et non subiectum esse in motu seu non pos­ esse, quæ est prima ratio omnium sidere per visionem. Videns autem oppositionum, non ex aliquo præsup- requirit subiectum quiescens in re posito consecuta, et ideo contra­ visa, quies autem est privatio motus. dictoria oppositio est radix et prin­ Similiter odiens requirit subiectum cipium ceterarum oppositionum. Ergo fugiens, quod excludit quietem, quæ I in his, in quibus per se primo et es­ est in amore, et idem est in tristitia sentialiter invenitur ipsa ratio exclu * et gaudio et aliis, quæ opponuntur ' sionis, nullo modo potest etiam de penes fugam et prosecutionem seu potentia absoluta esse coniunctio, quietem. Ægritudo etiam est ten­ eo quod essentia unius in ipsa exclu­ dentia ad mortem, sanum vero est sione consistit. Ubi autem unum quies in forma vitali, id est petit, essentialiter non est exclusio alterius, quod informet anima sine motu ad poterit unum esse cum alio, etiamsi 20 corruptionem. Quod vero dicitur ta­ naturaliter sequatur ad alterum ad lem negationem seu exclusionem cau­ modum propriæ passionis, quia po­ sari et consequi ad formam oppositam test impediri ista resultantia. Si au­ introductam, respondetur, quod sive tem antecedenter prærequiratur ex illa negatio ex parte subiecti requi­ parte subiecti negatio alicuius, ut es sita causetur a forma, v. g. ab actu recipiatur forma opposita, non po­ fidei negatio videndi, sive præsupterit tunc coniungi in tali subiecto, ponatur ab alia causa in subiecto, quia ipsa negatio, quæ præsuppo- quod est verius, tamen illa revera re­ nitur, essentialiter est exclusio. quiritur ex parte subiecti, ut sit Quodsi dicatur requiri ex parte » capax talis formæ, et ideo non relin­ subiecti negationem contrarii non quitur in subiecto semel habente ta­ essentialiter, sed naturaliter, imo illa lem formam capacitas ad oppositum, negatio et expulsio est causata ex quia obstat privatio eius requisita opposita forma introducta, non au­ ex parte subiecti, ut recipiat aliam, tem prius acquiritur in subiecto quam ijs Ceterum in aliis formis expulsio unius forma, ad quam sequitur ut negati­ formæ præcise sequitur formam et vum ad positivum, non ergo distin­ conditionem eius, quæ introducitur, guitur ab expulsione consecuta, et quatenus incompossibilis est cum al­ sic poterit esse aliquid simul vi­ tera, et sic præcise est expulsio eius, dens et credens, amans et odiens idem < 4. Contra Gcnt. c. 81. (lx XV. 256. η. V). pa IX. 510 b. CaU®. c. 10. (13 a 33). c. 4. (228 a 0). 836 PHIL. NAT. III. P. Q. XII. ART. I. idem, nisi actio diversa talis emi­ Et hæc est ratio S. Thomæ in 2. nentiae sit, quod ex omni parte con­ dist. 1. q. 1. art. 4. ad 3. 2, ubi inquit, tineat totum, quod est in altera ac­ « quod Deus non habet operationem tione etiam individualiter, quod so­ determinatam ad aliquem effectum, lum invenitur in actione divina re- 5 imo una sola operatione potest om­ spectu creatæ. Et hac ratione pro­ nes effectus, quos vult, producere. bavimus in q. 10. Phys. l, non posse Unde eundem effectum specie, quem eundem effectum procedere a du­ natura producit, potest Deus sine plici causa totali creata, quia nec natura operante facere ». At vero potest eadem actio emanare a du­ quod actio creata formalis, quæ prae­ plici causa creata, nec actio unius teriit, redeat eadem numero, fieri totaliter et omni modo continere non potest, non solum quia Deus actionem alterius, etiam quoad indi­ non vult præbere eundem numero viduationem, propter limitationem concursum, quem antea præbuit, sed actionis singularis creatæ. Atque ita, quia illa actio, quæ præteriit, non quod redeat eadem actio numero, a potest eadem numero redire, nisi qua dependet unitas singularis istius redeat idem numero tempus seu effectus in suo fieri seu quotiescum­ motus, a cuius continuitate et uni­ que fit vel est, quia redit eadem ac­ tate dependet unitas illius actionis, tio formalis creata, per quam primo quæ desiit esse et ipsa desitione dis­ effecta est, vel quia redit eadem actio continuât» est. Non potest autem eminentialiter, id est illa actio, quæ idem motus et idem tempus numero eminenter continet totam actionem, postquam præteriit redire, sive sit qua res illa facta est, etiam in quan­ tempus continuum sive discretum tum singularis est. Et hoc dicimus aut spirituale, ut seq. conci, dice­ non posse inveniri in aliqua actione mus, a qua dependet veritas istius. creata, sed solum in divina, quia non Dico secundo: Neque per poten­ potest aliqua actio creata, cum limi­ tiam absolutam potest res successiva tata sit, continere omnia principia semel transacta iterum reproduci; individuantia alterius actionis, sci­ et idem est de quibuscumque actio­ licet eandem materiam sub eadem sig­ nibus, quæ fiunt aut dependent ab natione, accidentibus ac tempore, a aliquo motu. quibus omnibus dependet individuatio Hæc sententia est expressa Divi actionis, et consequenter effectus eius Thomæ Quodlib. 4. art. 5. 3, et com­ ut producti. Quæ tamen omnia sub­ muniter sequuntur auctores supra sunt actioni divinæ, quia unica actione relati. Et peæcipuum fundamen­ tendit in omnes effectus, non vero tum sumitur ex doctrina D. Thomæ pro quolibet effectu habet suam di­ cit. loco, quia si res successiva se­ stinctam actionem; et ita quia et­ mel transacta reproducetur, erit et iam cessante effectu non cessat actio non erit idem numero, et coneDei, eo quod etiam antequam effectus spondebit eidem tempori imaginario producuntur in tempore, erat actio et non correspondebit, habebit prius Dei æterna, quia non distinguitur ab et posterius respectu eiusdem, et de­ eius substantia, ideo potest Deus id, nique erit successivum fluens et non quod desiit, reproducere, quia semper fluens, sed permanens. Quæ omnia manet eadem actio Dei, qua produxit. manifeste implicant. * art. 5. (215 b 14. 220 b 31). * Pa VI. 390 a. * Pa X. 510 b. de reproductione rei corruptæ 837 Quod autem sequantur, probatur, consistit in hoc, quod positive faciat quia si motus hesternus hodie re­ id, quod tempus imaginarium nega­ troducitur, ergo est idem numero, tive. Si autem tempore imaginario qui fuit heri et qui fuit hodie, vel transeunt e tempus positivum non ergo est unum per continuitatem, 5 transit, sed est idem numero hora vel per identitatem. Non per conti­ pneterita et quæ modo est, ergo ma­ nuitatem, quia motus hesternus et net res permanens et non successiva hodiernus interrupti sunt per cessa­ quod est contra essentiam temporis. tionem talis motus, ut supponitur, Et hoc patet, quia tempus non fluit siquidem iam ille motus transivit 10 nisi desinente una parte et incipiente et cessavit. Non per identitatem, quia alia; componitur enim ex futuro, identitas magis exigit unitatem et pneterito et præsenti. Si autem remagis opponitur interruptioni quam produceretnr idem tempus præteri­ continuitas. Ergo si interrumpitur tum, non constaret ex præterito et et dividitur motus, non poterit esse is præsenti sed solum ex præsenti; idem numero, sed interrumpitur per præteritum enim fit præsens, et sic intermediam quietem vel cessatio­ non flueret per desitionem unius nem. Ergo implicat, quod sit unus partis et accessionem alterius, sed per identitatem, qui transivit heri staret in eodem. Quare identitas temet qui hodie reproducitur; unum enim 20 poris reproducta contradicit succeset divisum seu interruptum contra­ sioni et fluxui temporis, atque adeo dictorie opponuntur. Motus autem eius essentiæ et quidditati. et tempus cessatione interrumpuntur Si autem tempus hesternum seu et dividuntur, sicut superficies quan- hora immediate pneterita reproducta litatis interposito aliquo corpore me- 25 jaceret maius et superadderetur ad dio dividitur, et non remanet una seu præteritam, ergo iam non idem temin di visa. pus, quia idem respectu eiusdem non Nec obstat dicere, quod habeat facit maius, et sic erit idem tempus easdem partes motus hodie et heri. et non idem. Et præsertim, quia idem Nam contra est, quia habendo eas- ao tempus positivum non potest cordem partes simul habet divisionem respondere durationi imaginaris heet interruptionem in illis, quia illæ sternæ et hodiernæ, quia si correspon­ partes transierunt· et interruptæ sunt deret utrique, faceret additionem, cessatione intermedia, et tamen per quia aliquid maius posset mensurari reproductionem fit unum et idem, 35 per illud tempus sic correspondons quod est non esse interruptum, sed utrique, quam si uni tantum dura­ indivisum; ipsa enim interruptio fa­ tion! corresponderet. Si autem utri­ cit divisionem seu potius est divisio que non corresponde^ non erit idem tempus heri præteritum et hodie in successione. Secunda et tertia implicatio « reproductum. Nec valet dicere, quod tempus probatur, quia si tempus præteri­ tum, v. g. hora immediate pnete­ verum et positivum potest coexistere rita, postquam est pneterita, repro- diversis partibus temporis imaginarii, duceretur, vel sic reproducta faceret eo quod hæc coexistentia non est maius tempus vel omnino idem. Si « per aliquem realem modum, sed per omnino idem, ergo esset permanens comparationem intellectus; quod non ct non fluens, et sic non correspon­ currit in corpore posito in duplici deret diverso tempori imaginario, loco adæquato, quia debet existere quod repugnat et est contra ipsam per diversa ubi et per diversas prærationem t emporis, cuius essentia 50 sentias, quibus in spatio ponitur. 838 PHIL. NAT. III. P. Q. XII. ART. I. Contra enim est, quia, sive ista non repugnat per diversas actiones coexistentia temporis fiat per modum vel diversas partes actionis eundem superadditum sive non, tamen con­ effectum numero attingi et conse­ stat, quod duratio positiva, quæ cor- quenter reproduci, si destruatur. respondet tanto tempori imaginario, Secunda, quia si ista ratio ali­ non potest fundare correspondentiam quid probat, etiam probaret Deum alteri tempori imaginario, quia idem non posse idem numero reparare, non potest esse distans a se et addi­ eo quod actio Dei ut passive immu­ tum sibi. Tempus autem imagina­ tans etiam transit, v. g. actio, qua rium hodie et heri est distans nega-10 factus est Adam, vel actio, qua intive. Ergo non potest sine distantia fusa est gratia iam perdita, et qui­ positiva repleri, sicut nec distantia cumque concursus Dei semel datus localis sine novo corpore. Ergo tem­ statim transit. Ergo æque probat pus positivum, quod replevit tempus illa ratio de causis naturalibus, quod imaginarium hesternum, non potest 15 non possint idem numero reprodureplere hodiernum sine distantia po­ cere, atque de Deo. sitiva sui, sicut tempus imaginarium Confirmatur, quia stante eodem ef­ distans est; distantia autem positiva ficiente et eadem numero materia cum identitate omnimoda implicat. et quantitate aliisque accidentibus Si inquiras de tempore angelico, manent eadem principia individuanan possit a Deo reproduci cum a motu tia; ergo poterit idem individuum non dependeat, respondetur, quod reproduci. Nam quod sit diversum licet non dependeat a motu corporeo, tempus, non refert, quia tempus non includit tamen prius et posterius in est principium individuans intrinse­ actibus, licet quilibet actus in se sit cum, sed extrinsecum. Nec desunt aliqua exempla id sua­ indivisibilis, ideoque necessario exi­ git componi ex transitu unius et ad­ dentia, ut cum ex una aqua plures ventu alterius; hoc autem destruitur, fiunt et iterum congregantur, idem si idem reproducitur, sicque eadem totum fit, quod antea erat, et cum ratio currit ac de tempore successivo auricula vel nasus præcisus unitur non discreto. iterum animali, manet eadem pars viva, quæ ante. Ergo idem numero reparari potest. Solvuntur argumenta. Respondetur ad primam in­ Contra primam conclusionem argui­ stantiam, quod idem effectus nu­ tur: Quia tota ratio, propter quam mero potest a diversis numero actio­ diximus non posse idem numero re­ nibus conservari conservatione exparari per naturam, est, quia non trinseca, non intrinseca. Vocamus potest eadem numero actio redire conservationem extrinsecam, quæ fit semel extincta. Contra quod fit in­ per remotionem contrariorum et ap­ stantia prima: Quia non repug­ plicationem convenientium extrinsenat per diversam actionem conser­ eorum, intrinsecam vero, quæ fit per vari idem numero effectus, qui per effluxum ab aliqua causa, sicut lux aliam factus est, sicut calor factus conservatur a luminoso, calor vero per hunc ignem potest conservari conservatur fovendo illum et ap­ per alium, et per eundem motum plicando materiam convenientem et cœli continuum conservatur hodie removendo contraria. Id ergo, quod idem homo vel lapis, qui heri conser­ conservatur per effluxum ab aliqua vabatur, et tamen pars motus cœli, causa, si mutetur actio influens, non quæ est hodie, non fuit heri. Ergo manebit idem numero effectus, quia DE REPRODUCTIONE REI CORRUPTÆ 839 est eadem ratio de ista actione sic dem individui, quod pertinet ad continuante atque de prima produ­ fieri et ad actionem, optime ex di­ cente. Si vero conservatio sumatur versitate temporis colligitur diversa secundum extrinseca, potest conser­ actio creata seu mutatio, ex diversa vari idem numero effectus per di­ 5 autem actione diversitas effectus pro­ versam actionem, quia per illam non ducti. procedit effectus neque dimanat a Ad exempla autem, quæ afferuntur, causa, sed solum ea, quæ extrinseca respondetur, quod in illa divisione sunt, illi applicantur vel ab ea re­ aquæ, si redit idem individuum, ideo moventur, quod non variat entita- io est, quia mansit tota entitas partium tem individuam. Si autem res semel els sub diversa terminatione, unde perit, ut reproducatur, non sufficit potest iterum coniungi et fieri indi­ causa conservans per extrinseca, sed viduum entitative, sed non terminaper influxum dans esse de novo. Quod tive. Sub diversa enim terminatione vero eadem actio continuata conser- u seu modo quantitatis ponitur, et ita vet eandem rem numero, cum tamen terminatio quantitatis penes diversas actio illa habeat diversas partes, partes semel amissa non redit, entitas ideo est, quia etiam res conservata autem modo divisa et iterum conhabet ducationem unam continuative iuncta redit, quia simpliciter non pe­ et secundum diversas partes, non in- 20 rierat manentibus partibus eius didivisibiliter unam. visis, et solum variatur terminatio et Ad secundam instantiam re­ unio partium, quæ non variat essen­ spondetur, quod actio Dei passive tialiter individuum. Sed melius di­ sumpta et concursus ad extra, qui citur diversum individuum aquæ fieri subiectatur in creatura, perit pe- 25 quando iterum coniunguntur partes reunte effectu, sed quia restat actio, illæ diversæ, praesertim si in partes quæ se tenet ex parte Dei, in qua notabiles totaliter sit divisum, ita continetur eminenter res illa, quæ ut prior individuatio substantialis periit, et concursus, quo facta est, amissa fuerit, hæc enim reparari non et omnis alia actio causæ creat», μ potest. Si autem mansit maior pars etiam quoad individuationem, ideo integra et solum parvæ particula? potest eundem effectum numero divis» sunt et iterum unit», cur­ causæ creat» se solo producere et rit prima solutio. In secundo autem etiam reproducere, quod causa creata exemplo non amittitur individuatio non potest. 133 totius, eo quod solum modica quæ­ Ad confirmationem respondetur, dam pars fuit abscissa, et ideo non quod ex eodem agente et materia mirum quod maneat idem indivi­ sub diversis circumstantiis praeser­ duum. Non tamen manet eadem pars, tim temporis, non potest produci quæ de novo unitur in ratione partis idem effectus numero. Licet enim <0 et terminationis, sed est nova auriteinpus sit extrinsecum ipsi indivi­ cula vel nasus, si omnino præcisus duo in facto esse, non tamen ipsi fuerat, quia tunc facta precision© non individuo in fieri et actioni, qua fit mansit illa particula informata anima et producitur, quatenus fit per ac­ nec sub eadem quantitate. Unde si tionem, quæ est mutatio. Tempus au- a de novo informatur naturaliter, nova tem fundatur in motu seu mutatione, pars facta est. Secus si supernaturaet secundum unitatem vel disconti­ liter restitueretur, ut cum Dominus nuitatem motus datur unitas et dis- restituit auriculam Malcho; tunc enim continuatio temporis. Et ita cum in id fit per actionem divinam, quæ con­ præsenti agatur de reproduction© eius-w tinet eundem numero effectum, qui 840 PHIL. NAT. III. P. Q. Nil. ART. I. amissus fuerat, quoad omnia, quod habet unitas rei permanentis et ideo non continet agens naturale, ut dic­ ista reproduci potest eadem numero, non prima. tum est. Secundo arguitur contra secundam Instabis: Ergo aliquid est redditum conclusionem: Quia non minus in po­ impossibile omnipotentiæ Dei, et cum tentia Dei continetur eadem actio omnipotentia requirat necessario pos­ et motus successivus, quo aliqua res sibilitatem cuiuscumque creatura, fuit producta, quam res ipsa, quæ reddita una impossibili, mutaretur fuit producta et iterum corrupta, tota potentia Dei. Consequentia pa­ siquidem utrumque est effectus Dei tet, quia iste motus et ista actio et ab eo participatur. Ergo si res erat possibilis produci, illa vero transsemel facta et corrupta reproduci po­ eunte iam non est amplius possibilis, test, etiam actio et motus successivus, ergo redditur illa creatura impossi­ qui præterierat. bilis. Respondetur nihil esse immu­ Confirmatur, quia potest Deus tatum de omnipotentia Dei nec de actionem instantaneam præteritam possibilitate creaturæ, quia ille motus reproducere, v. g. illuminationem, numero sic erat possibilis pro illo quia hæc cum instantanea sit, non tempore et impossibilis pro aliis, dependet a successione temporis ma­ postquam transivit, et ita eodem gis quam res ipsa permanens. Ergo si­ modo se habet nunc sicut antea, nec militer non repugnabit actionem suc­ novam impossibilitatem acquirit, sed cessivam iam præteritam reproducere, nunc est possibilis pro illo tempore, nec enim videtur esse dispar ratio. quo fuit, et impossibilis pro alio, Confirmatur secundo, quia si quod etiam habuit ab initio. Quod motus non potest reproduci, maxime non currit in re permanenti, quæ est propter dependentiam a tempore, hæc terminus illius motus et a quo sumit autem dependentia vel est a tempore speciem. Motus enim sumit speciem reali vel ab imaginario. Si a reali, ab illo cum quadam dependentia ab est petere principium, quia hoc tem­ unitate temporis in suo fieri, quod pus essentialiter est ipsemet motus, non habet ipse terminus in facto esse. et sic repugnare reproductionem mo­ Ad primam confirmationem tus propter tempus est repugnare re­ respondetur actionem instantaneam produci motum propter motum. Si dependere ab instanti temporis, sicut ab imaginario, præterquam quod hoc actionem successivam a successione, tempus est aliquid fletum, a quo non et ideo reproduci non posse in alio pendet per se ens reale, etiam adhuc instanti. Actiones autem immanen­ instatur, quia sicut albedo, quæ in­ tes si qualitates sunt, poterunt sicut trinsece individuatur ab hoc sub­ aliæ qualitates reproduci a Deo non iecto, potest manere separata ab illo vitali modo, sed ut quædam entiretinendo ordinem ad illud, ita non tates sunt; modo enim vitali dicunt repugnabit manere hoc tempus reale essentialem ordinem ad potentiam et verum in alio tempore imaginario, creatam vitalem, a causa autem cum ordine tamen ad imaginarium creata nullus effectus potest repro­ præteritum. duci. Si vero actiones sunt, et non Respondetur Deum continere il­ qualitates, eodem modo loquendum lam actionem et motum in sua om­ est de illis ac de aliis actionibus innipotentia iuxta modum et naturam stantaneis. eius, id est ut dependentem intrin­ Ad secundam confirmationem sece in sui unitate a continuitate respondetur motum dependere non temporis, quam dependentiam non w solum a tempore positivo, quod in DE REPRODUCTION E REI CORRUPTÆ 841 rc motus quidam est, sed connotare temperamentum. Nam respectu causæ essentialiter tempus imaginarium ut violent® et extrinsecæ, a qua ali­ correspondons ipsi tempori positivo, quid corrumpi potest, non potest sicut locus positivus corresponde! certus terminus designari, quia se et replet locum imaginarium. Et licet 5 habet per accidens et fortuito. tempus imaginarium sit quædam ne­ Respondeo ergo omnia corrup­ gatio, quæ non se habet ut causa, a tibilia habere ab intrinseco deter­ qua dependeat ens positivum, potest minatum terminum suæ durationis tamen se habere ut aliquid essentia- eo modo, quo corruptibilia sunt, non liter requisitum, sine quo non inve­ tamen omnia eundem habent ter­ nitur, sicut sine negatione leonis non minum. invenitur homo, et sine obscuritate Ita sumitur ex Aristotele in præ­ non invenitur fides, et sic de multis senti libro cap. 10. textu 57. 1 et aliis, a quibus tamen negationibus non ibi communiter interpretes, ut Mag. dependet ut a causis. Et ad ultimam u Banez 2, Conimbric. 3 et alii. Et vi­ instantiam respondetur non posse deri etiam potest D. Thomas in 2. salvari tempus positivum sine cor- dist. 19. q. 1. art. 4. * * Dixi: „ Eo respondentia de facto ad imagina­ modo quo corruptibilia sunt ” prop­ rium et cum sola aptitudinali, eo ter elementa, quæ per partes cor­ quod de essentiali ratione temporis so rumpi possunt, sed non integrum est, quod sit ens actu successivum elementum. et fluens, non vero successivum in Imponitur autem rebus terminus potentia et aptitudine. Unde actu durationis primo quidem a divina debet habere partes distantes et suc­ voluntate et ordinatione. Unde dicedentes, ergo et actu correspon- 25 citur lob 14. 5: « Constituisti ter­ dentes distantiæ durationis imagina­ minos eius, qui præteriri non po­ ri® seu replentes illam, sicut locus terunt ». Et omnia tandem finienda positivus imaginarium. At vero ac­ esse saltem pro die indicii constat cidens essentialiter non est inhæ- ex illo 2. Petri 3. ·: «Cum igitur rens actu, sed aptitudine, ideoque i o hæc omnia dissolvenda sint » etc. Se­ salvatur eius individuatio per ordi­ cundo, terminus durationis corrupti­ nem ad subiectum, non per actua­ bilium dependet a causa universali, lem correspondentiam, quæ fit per quæ est cœlum, quia est in perpetuo conjunctionem ad illud. motu atque adeo causare debet con3 ( trarietatem aliquam et alterationem, quæ unicuique rei finem afferat et Articulus II. corrumpat aliamque generet. Tertio, UTRUM OMNIA CORRUPTIBILIA oritur iste terminus ex causa intrinIIABEANT DETERMINATAM PE- seca corruptibilium mixtorum, quia KIODUM DURATIONIS A NATURA. 40 sunt composita ex contrariis, quæ ad invicem agunt et patiuntur, et Loquimur de termino naturaliter consequenter causant alterationem, imposito duration! corruptibilium quæ est via ad corruptionem. Et cum iuxta intrinsecam dispositionem et vis activa et resistiva sint finitæ et ■ ■ • • » • 330 b 10, 2. de Generat, nd c. 10. q. 2. 2. do Generat, o. 10. expilo. text. 57. et q. 1. art. 2. et 3. Pa VI. 55«. 5. 11. 842 PHIL. NAT. III. P. Q. XII. ART. II. limitatae, oportet, quod finitum et peccatum inducta est, non est ergo limitatum terminum habeant agendi naturalis homini, quin potius natu­ et patiendi atque adeo tandem de­ rale est homini et euicumque rei sinant. desiderium perpetuandi Buum esse, Secunda vero pars conclusio­ fi non ergo a natura determinatur cer­ nis ipsa experientia manifeste con­ tus durationis terminus. Quarto, per stat, cum quædam animalia sint lon­ lignum vitæ reddebatur homo im­ gioris vitæ quam alia, ut homines mortalis, ergo non erat ei naturalis quam oves vel equi, et inter res in­ periodus vitæ, alias non posset illo animatas lapides quidam et metalla io naturali cibo prolongari. Similiter quam viventia. Ad quod multum arte medica per aurum potabile seu iuvat complexio, quod sit magis uni­ quintam essentiam auri liquati lon­ formis et habeat partes magis ho- gissime protrahitur vita, ergo non mogeneas; hæc enim melius conser­ est naturaliter et necessario consti­ vantur. Ubi autem est multiplex 15 tutus vitæ terminus. Denique, in varietas et diversa temperies par­ prima mundi ætate homines longis­ tium, ibi est plus contrarietatis, et sime vivebant, ergo periodus vite consequenter plus corruptionis, quia etiam nunc poterit ad illorum ter­ accidentia sunt magis diversa et minum naturaliter extendi, ergo non opposita. Facit etiam maior humidi 20 est præfinitus terminus naturaliter concoctio et tenacior. Humida enim saltem ita brevis sicut nunc, poteritminus tenacia et fluida magis di­ que arte aliqua prolongari. labantur, ut humida aquea, quæ Ad primum respondetur, quod permiscentur frigido, quod est tem­ elementa ab intrinseca natura ha­ peramentum minus vitale. Facit et­ 25 bent esse passive corruptibilia, non iam durities. Membra enim magis active agente una parte in aliam, compacta et solida diutius durant, nec per contrariorum admixtionem ut videmus in ossibus, unde etiam intrinsecam, quia compositionem mi­ in animali mortuo facilius carnes, scibilium non admittunt nec sunt et adhuc facilius viscera et interiora 30 resolubilia in alia elementa, et sic organa, quæ molliora sunt, corrum­ ab intrinseco non habent quasi acti­ puntur. Denique, loci temperies mul­ vam corruptibilitatem ex contrariis, tum iuvat et aliæ extrinsecæ in- sed passivam, unum elementum in fluentiæ cœlestes. aliud. Mixta vero inanimata ab in­ Sed obicies primo: Nam elementa, 35 trinseco habent causam corruptionis, non sunt composita ex contrariis, quia sunt ex contrariis et semper ali­ ergo solum ipsa ab intrinseca causa qua qualitas prædominatur, ut docet non sunt corruptibilia neque certam S. Thomas in 2. dist. 19. q. 1. art. 4. habent durationis periodum. Secundo, ad 2. 1 Sed tamen, quia homogenea si res inanimatæ propter compositio­ 40 sunt et omnes partes habent eandem nem ex contrariis certum terminum dispositionem, vix potest una agero habent, ergo in eis unum contra­ in aliam, ideoque fere semper indi­ rium agit in aliud, et sic una pars gent adiuvari ab extrinseco cor­ rei inanimatæ aget in aliam, et rursus rumpente. Cum vero ignis remoto convertet aliquid de corpore sibi ad- 45 combustibili deficit, non est, quia iuncto vel intra poros posito. Ergo ab intrinseco una pars agat in anihil ei deerit, ut dicatur nutriri liam, sed quia propter tenuitatem sicut viventia. Tertio, quia mors per suam non potest a contrariis dé­ * Pa VI. 558 b. DE REPRODUCTIONE REI CORRUPTÆ 843 fendi, nisi alicui densiori materiæ specie per multiplicationem, in in­ dividuo quantum potest secundum innitatur. Ad secundum respondetur in­ leges naturæ. animata carere determinatis partibus Ad quartum respondetur, quod et organis a natura destinatis, ut s lignum vitæ non reddebat hominem una agat in aliam et subministret simpliciter immortalem, sed restau­ alii. Et ideo per se non habent nu­ rabat puritatem humidi radicalis ab triri per intussumptionem, quia nu­ admixtione extranei et fortificabat tritio requirit determinata organa et virtutem naturalem, idque limitate partes destinatas a natura ad repa- io et ad tempus, quia virtus eius erat I rationem eius, quod deperditur. Li­ finita, et sic debebat iterari eius cet propter mixtionem contrariorum sumptio, ut longius protraheretur una pars possit agere in aliam, quando vita, ut docet S. Thomas 1. p. q. 97. ' in aliqua prædominatur aliquod con­ art. 4. Unde non tollebat periodum trariorum, tamen hoc de se æque po- μ determinatam vitæ, sed ampliabat. ί test convenire cuilibet parti, ubi An vero effectus illos naturaliter fa­ qualitas prædominetur, cum omnes ceret! S. Thomas in 2. dist. 19. q. 1. homogeneæ sint, nec a natura sint art. 4. ad 5. a videtur concedere, destinatæ aliquæ partes et organa quod virtus illa ligni erat naturalis, specialia ad talem reactionem et re­ eo sed non dabat immortalitatem simpli­ parationem. Quod vero convertat in citer, ut dictum est. At vero in cor­ se id, quod iuxta ponitur, potius est pore art. dicit, « quod lignum vitæ generare sibi simile et per accidens subveniebat homini, quia virtute di­ aggregare quam nutrire, ut latius su­ vinitus concessa alimentum assumpra diximus q. 8. 1 25 ptum in perfectam assimilâtionem Ad tertium respondetur, quod assumebatur » 3. Virtus autem divi­ mors est naturalis et debita homini nitus concessa non videtur naturalis considerato secundum sua naturalia, et ex principiis naturæ orta. Unde ut componitur ex contrariis, est au­ dubius est Mag. Bailez in hac re tem pœnalis homini considerato se­ 301. p. q. 97. art. 4. dubio unico cundum statum, (piem acceperat a ad 4. Si tamen dicatur supernatuDeo ex originali iustitia, in quo ralis illa virtus, videtur pertinuisse locum non habebat mors, et ideo eo ad vim miraculosam et solum instruamisso in pœnam inducta est, sicut inentaliter fuisse in illo fructu, non rebellio appetitus sensitivi etiam in i« radicaliter, sicut si alicui rei conce­ pura natura esset, et tamen facta deretur virtus sanandi cæcitatem. est poenalis supposita amissione sta­ Ad illud vero de quinta essentia tus. Videatur S. Thomas 2. 2. q. 161. auri liquati dicimus esse merum com­ art. 1. ad 1. et 1. 2. q. 85. art. 5. et 6. mentum; nulla enim ars potest ita Quod vero cuilibet sit naturale de- «» purificare humidum et fortificare aderium se perpetuandi, dicimus esse virtutem debilitatam, licet reparare desiderium eo modo, quo res pos­ et a contrariis aliqualiter defendere sunt, non quidem durandi sine ter­ possit et a morbis aliquibus pwesermino in eodem individuo, id enim vare. Ad ultimum respondetur, quod per naturam impossibile est, sed perpetuitas intenditur absolute in in prima mundi ætate etiam daba1 art. 1. (721 a 12). ’ Pa VI. 550 a. • 1. c. 558 b. 844 PHIL. NAT. III. P. Q. XII. ART. II. tur certa vitæ periodus et termi- D. Thomas in q. 4. de Malo art. 8. I nus, sed longior quam nunc, prop- ad 11. 1 et in 2. dist. 32. q. 1. art. 3. J ter maiorem naturæ virtutem quam ad 4. 2 existimat virtute divina fuisse nunc; maiorem alimentorum natu- tunc concessam diuturnitatem lon­ ralium efficaciam, præsertim non- 5 giorem ad multiplicationem generis dum terra per salsedinem aquarum humani. diluvii pene sterilizata ; maiorem Et hæc sufficiant pro expositione li­ aeris salubritatem et hominum so­ brorum de Generatione, ad laudem et brietatem et vigorem omnium pene gloriam Salvatoris nostri lesu Christi causarum naturalium. Et nihilominus io et B. Virginis et S. Thomæ Aquinatis. TRACTATUS DE METEORIS AD QUATUOR LIBROS METEOROLOGICORUM ARISTOTELIS 1 Pa IX. 288 a. • Pa VI. 680 a. Opus hoc, quod „ Meteorologica ” Ari­ et impressiones ipsas, quæ in elementis stoteles 1 appellat, appendix est comple­ tamquam in loco proprio gignuntur. mentumque librorum de Generatione. Quantum vero utilitatis præsens doc­ Cum enim Philosophus in libris de Ge­ trina afferat non solum ad perfectam neratione agat de transmutationibus ele­ 5 rerum naturalium cognitionem asse­ mentorum et mixtorum in communi, in quendam, sed ad divinae maiestatis ad­ libris istis agit in particulari de trans­ mirationem eiusque potentiæ formida­ mutationibus quibusdam specialibus, bilis timorem commendandum, testan­ quæ accidunt circa elementa, per quas tur satis sacræ litterae, præsertim in generantur mixta quædam imperfecta, io cap. 38. lob, ubi Dominus varias de imutpote quæ ad ipsa elementa proxi­ pressionibus istis quæstiones proponens mius inter cetera corpora accedunt, vel ad suam inde excitat admirationem et etiam substantialiter sunt ipsa ele- extollit magnitudinem. Quod et pulchre menta attenuata, quæ mutationes vo­ ac luculenter in Ecclesiastico prosequicantur meteorologic® impressiones. Di- u tur Spiritus Sanctus cap. 43., fere per citur autem ,, meteorologicum” a „me- totum, ubi post varia istiusmodi meteore ”, quod græce idem est quod ele­ teora enarrata concludit : e Gloriantes vatum seu excellens, propter quod illa, ad quid valebimus! Ipse enim omnipo­ quæ principaliter considerantur in isto tens super omnia opera sua, terribilis opere, sunt quædam, quæ in sublimi a» Dominus et magnus vehementer, et migenerantur, ut cometæ, pluriæ, fulmina rabiit? potentia ipsius » ·. Quod et om­ etc. Et licet tractet etiam de aliquibus, nibus fere gentium et antiquitatis con­ quæ producuntur in infimo, ut de terræ sensu firmatum semper fuit ; deo supremo motu et de metallis, quia tamen prin­ inanium deorum, lori, fulminum ictus cipalia et. magis admiranda sunt, quæ in 25 eontorsionemque quasi formidabiles excelso oriuntur, ideo ab illis totum quosdam divinitatis effectus tribuerunt. Quod indicavit poeta 4. Æneidos ·: opus denominatur esso de meteoris. aAnte genitor cum fulmina torques, Itaque obiectum horum librorum est Nec quidquam horremus cæcique in mixtum imperfectum, quod mutationi­ bus seu impressionibus elementaribusge- 30 nubibus ignes, neratur. Unde non tractatur hic de eleTerrificant animos et inania murmura mentis nisi in ordine ad explicanda mixta miscent ». ■ 338 a 20. • 30., 31. • 208. 846 TRACTATUS I. CAPUT 1. Constat ergo, quanta huius scientiæ utilitas sit, quod obiectum, quis inter cetera Philosophiæ opera locus. Prius autem quam de obiecto ipsius in parti­ culari tractemus, de causis meteororum in communi eorumque loco agendum est. quod in hieme, si ad spirationem oris manum admoveas, ipse halitus in hu­ morem aquamque concrescit. Exha­ latio autem, quia non est naturæ aqueæ, 5 non concrescit ibi a frigore, sed potest ulterius ascendere, quamvis sæpe mixta cum vapore ipso concrescente ibi sistat, ut dicemus tractantes de nube ali­ quando deorsum impellatur sicque geTRACTATUS PRIMUS. io nerantur venti. Ut autem exhalatio ista igne corripiatur sicque fiant ex illa DE METEORIS IN COMMUNI. meteora ignita, non debet esse summe sicca, sed pinguedinem aliquam reti­ nere, qua flamma nutriatur. Quod enim Caput Primum. is summe siccum est, flammam in se QUÆ MATERIA, QUÆ CAUSÆ SINT nequit sustinere, sicut patet in cinere, METEOROLOGICARUM IMPRESSIO­ qui ab igne consumi non potest. Porro NUM. advertendum est, quod ista materia meteororum, scilicet vapor et exhalatio, Relicta causa finali, quæ ad præsens 20 solum ex duobus elementis prodit, scinon spectat, et formali, quam secundum licet ex aqua et terra, quia illa solum speciales rationes specialiter sumus ex­ sunt vaporabilia et habent partes cras­ plicaturi, de materiali et efficienti in sas et subtiles, per quarum segregatio­ nem fit evaporatio, et probabilius apcommuni agemus. Est ergo advertendum, quod proxima 25 paret, quod specie non differunt ab materia harum impressionum meteoro- elementis, a quibus educuntur, quia logicarum est duplex, scilicet vapor et solum differunt ab illis penes raritatem exhalatio. Vapor est quidam subtilis et densitatem, et ideo per solam con­ halitus, qui ex humore aqueo provenit densationem vapor reducitur ad aquam. seu procedit, sicut videmus in olla fer­ Unde easdem proprietates retinet cum venti, quæ evaporat ex se subtiliores aqua. Qui autem dixerit specie differre, partes, quæ vi caloris elevantur in su­ sed ob imperfectionem istarum specie­ blime, sic ex aqua virtute solis et astro­ rum posse mutuo de una ad aliam fieri rum elevantur vapores, ex quibus fiunt transitum, nihil improbabile dicet, præpluviæ, rores etc. Exhalatio autem sertim in vaporibus et exhalationibus, est halitus quidam, qui ex terra edu­ quæ evaporantur ex mixtis, sicut v. g. citur virtute solis et astrorum, ideoque in humoribus, quæ a corpore animalis siccus ex tali adustione; et ex hac fiunt resolvuntur et exhalantur. meteora sicca et ignita, ut venti, to­ Causa efficiens impressionum meteonitrua, fulmina, cometæ etc. Et sic rologicarum est etiam duplex: Una per utraque hæc retinet speciem fumi, et se, alia per accidens. Per se est vir­ in utrisque est calor non proveniens a tus solis, astrorum et ceterorum corpo­ corpore, e quo educuntur, sed impressus rum coelestium imprimentium elemen­ a calefaciente, a quo elevantur. Et tis, ut in his generentur meteora. Ista vapor quidem non ascendit ultra me­ enim causæ calore suo exhalant vapo­ diam aeris regionem, exhalatio vero res et exalationes subtilizando et segre­ etiam ad tertiam et supremam partem gando partes subtiles a crassis separant, ascendit. Cuius ratio est, quia, secunda ex calore vero imprimunt, levitatem, ut aeris regio cum sit frigida, ut statim di­ sursum ferantur, quia calor immediate cemus, quando ad eam pervenit vapor, et per se non movet loco nec producit qui est naturæ aqueæ, statim concrescit ubi,' sed levitas, quæ ad calorem se­ reduciturque in aquam, sicut videmus, quitur. Deinde, in sublimi ea inflammant • tract. 0. c. 1. (860 b 18). DE METEORIS IN COMMUNI 847 mediante motu aut aliis dispositionibus, lestes, ut D. Thomas 1. p. q. 78. art. 1. vel etiam coagulant, si humida sint, explanat. Movetur autem orbis iste aut disponunt vel movent secundum motu proprio ab occidente in orientem diversas formas meteorologicas, ut vi­ quadraginta novem millibus annorum debimus in progressu. Causa autem s secundum computationem Alfonsi regis, per accidens, quæ ut in plurimum vel secundum Ptolomæum triginta sex concurrit in his meteoris, est antiperi- millibus. Supra hunc est decimus orbi» stasis, id est circumobsistentia contrarii, seu primum mobile, qui summa rapi­ tunc enim crescit aliquod contrarium ditate, hoc est viginti quatuor horis ex eo, quod a suo cont rario circumdatur 10 movetur ab oriente in occidentem, seet obsidetur. Quæ causa dicitur per cumque rapit omnes inferiores sphæras accidens, quia circumdatio contrarii et efficit motum diurnum. Ultimo con­ non influit in illum effectum, sed est stituitur a theologis coelum empyreum, occasio talis effectus et excrescenti® hoc est igneum seu lucidissimum. De eius, ut pluribus explicavimus in q. 5.15 quo agit D. Thomas 1. p. q. 66. art. 3., de Generat, art. 1. 1 et ut notat Doctor sanctus, hoc cœlum non invenitur per rationes astrologicas, cum non moveatur, sed ex auctorita(„1 à piTT T_ tibus sanctorum, videlicet Basilii hom. QUÆ SINT LOCA IN TOTO UNIVERSO, » 2. in Hexaemeron a medio ‘, Bedæ 1 UBI ACCIDUNT METEOROLOGICÆ IM- et Strabi 1 super 1. cap. Genesis. Est PRESSIONES. autem cœlum hoc ad gloriam beatorum ordinatum et ideo perpetuo quiescit Tota hæc universi machina ex ele- pulchritudine summa luceque conspimentari et coelesti mundo consistit. 25 cuum, quæ tamen ob sui raritatem raCœlestis constat undecim sphæris dios in nos non emittit, ut videri pos­ seu corporibus simplicibus, quorum sit. Et creditur ex parte superiori qua­ primi septem ab orbe lunæ usque ad dratum esse, non rotundum, iuxta illud orbem Saturni septem planetis depu­ Apocalypsis 21. ■> Civitas in quadro tantur: Primus scilicet lunæ, secundus «j posita est ». Elementaris autem mundus quatuor Mercurio, tertius Veneri, quartus soli, quintus Marti, sextus lovi, septimus Sa­ simplicibus corporibus seu ele­ turno. Quorum motus varii sunt et eo­ mentis constat, scilicet igne, aere, rum magnitudo diversa, ut explicavimus terra et aqua. Et relicto igne, qui ob in libris de Cœlo 2. Supra hos septem 35 sui acrimoniam omnia consumit, in orbes planetarum est firmamentum seu reliquis omnibus meteora contingunt, apiane, qui continet stellas fixas, qua­ praesertim vero in aere, qui in tres re­ rum licet immensus sit numerus, eas ta­ giones dividitur. Suprema, quæ nubes men, quas astrologi observarunt, in sex excedit et ob ignis vicinitatem est raquasi classes magnitudinis divers® dis-*o rior et calidior; alia media, ubi nubes tribuunt, de quibus in libris de Cœlo · et pluviæ generantur, et quæ frigida actum est. Supra firmamentum collo­ est; infima denique nostris hic usibus catur novus orbis, qui dicitur crystal­ deserviens, quæ calida est ob reflexio­ linus, eo quod nullum habet astrum, nem radiorum solis c terra iterum ascensed est perfecte diaphanus. Et hic orbis « dentium, quæ reflexio terminatur usque est, qui in sacris litteris vocatur aquæ ad mediani aeris regionem. Has autem super cœlos positœ; non enim ibi sunt diversas regiones experientia docet·. AJelementarcs aquæ et fluidæ, sed cœ- tissimi enim montes superant non solum ■ con λ 43. • Hic auctor mentionem facit "eunda partie l’hiloeopbiœ naturelle. • Etiam hic secunda pars Philosophiæ naturalia commemoratur. • n. 5. (Mlgnc *I. G. XXIX. 42. A). 1 Hcxacm. llb. I. (Mlgnc P. L. XCI. 13.-14). • GJohba ordln. ad Gcnce. I.» 1. (op. cit. CXIII. 68. C). ’ 16. 848 TRACTATUS II. CAPUT I. hanc nostram regionem, sed etiam se­ cundam, et usque ad tertiam transcen­ dunt, ut Olympus in Thessalia, de quo S. Augustinus refert 3. de Genesi ad lift. 3. cap. 2. 1 aerem in eius vertice esse adeo tenuem, ut neque aves neque homines sustinere valeat. Licet autem ex natura sua aer sit summe humidus et excellenter calidus, in suprema tamen regione calidior est ob vicinitatem ignis, quam natura sua postulat; in media re­ gione frigidior, quam eius naturalis con­ ditio exigat, invenitur, tum propter va­ pores ipsum refrigerantes, tum propter defectum radiorum solis et elongationem ab igne, tum propter antiperistasim. Nec tamen ideo aer istius regionis gra­ vior est aere nostro, quia noster aer ob multas terne concretiones spissior multo est et crassior ideoque in infima parte ponendus. Nec violenta censenda est hæc frigiditas in aere, cum et univer­ sali naturæ consentanea sit et naturali concursu causarum flat et a disposi­ tione naturali ipsius aeris sit mediante inter duas regiones calidiores. Igitur secundum ordinem elemento­ rum disponemus tractatus de meteoris, ut primo de his, quæ in aere generantur, deinde de his, quæ in aqua et mari con- ; tingunt, et tertio de his, quæ in terra fiant, dicemus ; prius tamen oportet inve­ stigare, an in cœlo possint esse meteora. « Est via sublimis cœlo manifesta sereno, Lactea nomen habet candore nota­ bilis ipso». 5 Adeo autem notabilis, ut in diversas opiniones et fabulas mentes philosopho­ rum ac poetarum diverterit. Nota est fabula de lacte Opis seu lunonis, ex cuius aspergine lacteam illam viam o emersisse finxerunt, alii ex casu Phae­ thontis semitam illam relictam, alii ex conversione solis ad orientem ob fa­ cinus Thyestis. Huiusmodi igitur nugis relictis varias 5 Aristoteles refert philosophorum senten­ tias in cap. 8. 1. Meteorolog. **, lect. 12. apud D. Thomam de huiusmodi cir­ culo. Quorum quidam ad calorem seu ignem, qui in cœlo fit, eius causam reo tulerunt. Qui ex eo coarguuntur, quia elementarem qualitatem aut substan­ tiam in cœlestibus ponunt, cuius op­ positum late demonstrat Philosophus in 1. de Cœlo 4. Alii vero putarunt illum s circulum esse splendorem aliquarum stellarum, quæ a sole propter umbram terræ non aspiciuntur, et sic nec ob­ scurantur a splendore solis. Sed hoc omnino falsum est. Primo quidem, quia > umbra terræ, ut docent mathematici, non pertingit nisi ad orbem Mercurii, qui est secunda sphæra, non autem ad firmamentum. Cum autem corpus solare sit maius tota terra, secundum princi< i pia perspectivorum eius radii coeunt post finem umbræ corporis opaci sibi op­ TRACTATUS II. positi. Unde iunguntur radii solis post sphæram Mercurii, ubi terminatur um­ DE IMPRESSIONIBUS OŒLESTIBUS bra terræ, et sic totum firmamentum QUÆ IN IPSO CŒLO VIDENTUR. illustrat nec a terræ umbra aliquid eius absconditur, et sic omnes stellas firmamenti aspicit. Et secundo, etiam si non Caput Primum. aspiceret, tamen cum sol in cursu suo DE GALAXIA SEU CIRCULO LACTEO. annuali in diversis partibus cœli et zo45 diaci ponatur, diversimode stellas respi­ Apparet serena nocte in cœlo via ceret, modo scilicet unas, modo alteras, quædam seu circulus candidus ad mo­ atque adeo non ex eisdem stellis con­ dum lactis, qui a Græcis galaxia di­ staret via lactea, quod est contra expe­ citur, a Latinis via lactea, de qua rientiam. Ovidius 1. Metamorph. 7.: Aristoteles autem posuit viam lac• • ’ • n. 3. (Migne P. b. XXXIV. 280). 845 a 11. Le ΙΠ. 358-59. c. 2. (209 b 13). de impressionibus cœlestibus, quæ in ipso CŒLO VIDENTUR team non esse in cœlo, Red in nuprema aeris regione, eRaeque quamdam exha­ lationum copiam late diffusam et a vi frequentium Rtellarum, quæ in ea parte cœli sunt, elevatam quasi perpetuum quemdam cometam flagrare. In ea enim parte, qua gignitur iste circulus, magna frequentia et spissitudo Rtellarum est, quæ sporaticæ, id est seminatæ dicun­ tur, a quibus perpetuo exhalatio illa : elevatur et inflammatur in aere, sicque claritatem illam candidam emittit, quia, sicut inquit Philosophus, exhalatio ele­ vata ab aliquo sidere et inflammata cometæ faciem exhibet, sic a multitudine stellarum, quæ sunt in illa cœli parte, elevata copia exhalationis diffusam illam viam ostendit ad modum circuli lactis claritatem habentis. Et signum, inquit, huius est, quia via lactea non est ubique similis, sed in una parte ostendit du­ plum lumen quam in alia. Cuius non est alia causa quam midtitudo exhala­ tionum in una parte conglobata, quæ in alia rarior est, et ideo tantam non iaculatur claritatem. Quod autem non fiat similis circulus sub zodiaco, in quo magna etiam stellarum frequentia est, manifesta est responsio, quia sub zo­ diaco non potest diu congregari exha­ latio, quia dissipatur a nimio calore solis et ceterorum planetarum decurren­ tium in illo, sicut eadem de causa circa solem et lunam non generatur cometes, quia dissipatur in brevi exhalatio per motum et calorem solis ac lunæ, et ideo circulus lacteus intersecat et dividit zodiacum protendit urque a septentrione ad meridiem, cingens et secans cœlum per Sagittarium et Geminos. Sententiæ Aristotelis contradicit uni­ versa astrologorum schola et diutissima experientia, quæ circulum illum lac­ teum non in aere, sed in ipso apiane seu octava sphæra ponit, cum compertum sit ab observationibus astrologicis eo­ dem motu moveri, quo octava sphæra, et non est aliud quam multitudo et frequentia Rtellarum, quæ sibi propinquæ sunt, et ita propter distantiam ni­ miam una discerni nequit ab alia, sicque omnes unum videntur splendorem effi­ cere, vel potius sunt partes quædam densiores octavæ sphæræ, in quibus densius lumen recipitur, ut possit ter-1 849 minare visum, ut non transeat sicut per diaphanum, et ideo partes illæ densæ reflectunt lumen et iaculantur illud, quod quia non adeo excellens est, candidum refert colorem. Sane quod galaxia non sit in aere neque ex inflammatione exhalationum resultet, multiplex experientia sua­ det: Primo, quia impossibile est tan­ tam exhalationum copiam tanto cir­ culo necessariam in tot annorum sæculis eodem semper tenore suppetere et durare in aere, cum vix sit co­ meta, qui uno anno duret, nullus, qui ad duos annos pervenerit, adhuc scia­ tur, præsertim quia in frigidissimis re­ gionibus fere nullæ exhalationes ascen­ dunt ob caloris penuriam, ideoque re­ giones aliquæ, quæ maxime ad polum i accedunt, ventis carere dicuntur, et tamen ibi apparet galaxia. Secundo, quia cum circulus iste transeat per Sa­ gittarium et Geminos, quando sol de­ currit illa signa, fervore suo dissiparet s omnem exhalationem ei suppositam, sicque appareret tunc circulus divisus. Denique, quia si in aere esset, non vide­ retur eodem modo ex omni parte terræ, sicut neque cometa? videntur sub eadem > stella ex omni parte. Constat autem circulum istum ex omni parte terræ vi­ deri et circa eadem astra. Signum ergo est in cœlo esse. Quare subiectum galaxiæ octava sphæra est, ut diximus, i tibi tamquam in luminoso corpore re­ sidet illa claritas, quæ per cœlos et elementa diaphaua defertur usque ad nos sicut lux solis. Sed quid agemus de Aristotele! laI vellus putat codicem, quem nunc habemus, corruptum esse, quia secundum an­ tiquam translationem, quam sequitur Albertus, ponitur galaxia in octava sphæra. Sed mirum est, quod in transla­ tione D. Thomæ, qui Alberti discipulus fuit, id non inveniatur. Sane non impro­ babiliter posset dici, quod licet galaxia sit in octava sphæra subiective, tamen quod color eius appareat candidus, cau­ satur ab exhalationibus aeris supposita densitate aut mult itudine stellarum, quæ in illa parte cœli sunt. Ita quod sicut cœlum ex ea parte, qua diaphanum et rarum est, apparet cæruleum, non quia cæruleum sit in se, cum sit expers co- 54. — Ιο. Λ s. Tuoma, Curtu» Phil. Thom., II. vol. Phil. Nat. I. 850 TRACTATUS II. CAPUT 11.4 II. loris, sed quia propter exhalationes continuas et distantiam visus ita ap­ paret; sicut sol aut luna in ortu suo aliquando videntur ardere ob eandem causam; sic in ea parte, qua coelum 5 modice densum est, apparet album, non quia in se album sit, sed quia lux eius, per aerem exhalationibus plenum traiciens, speciem candoris refert, et ideo ab exhalationibus causari dicitur io ab Aristotele galaxia. Hæc tamen on asseveranter dixerim, quia neque in auctore aliquo reperio. videtur eclipsis, quia non eandem servat interpositionem respectu omnis partis terræ, similiter neque terra ubique eandem dispositionem montium ac ne­ morum habet, præsert im in mari, et sic non posset inde imaginem illam um­ brosam in luna tamquam in speculo ubique gignere neque ex omni parte eodem modo apparere. Vera igitur causa huius maculæ est dissimilitudo partium ipsius hmæ. Quæ· dam enim sunt densiores, aliæ rariores. Densiores plus imbibunt de luce, sicutetiam ferrum plus imbibit de calore is quam lignum, rariores autem minus, et Caput Π. ideo densiores plus lucis iaculantur darioresque apparent, rariores vero subDE MACULA LUNÆ. obscuræ et umbrosæ propter paucita­ Experientia docet in luna, præsertim tem lucis. Habet autem hanc partium quando plena est, apparere maculas 20 diversitatem luna, eo quod cum infi­ quasdam, quæ effigiem hominis reprae­ mum corpus sit inter coelestia, accedit sentant, vel ut Alberto 1 videtur, leonis quodammodo ad naturam elementalium, caudam habentis versus orientem, caput ideoque quamdam obscuritatem et de­ versus occidentem. Sententias di­ formitatem habet quasi ipsis propinqua versas de illa refert D. Thomas 2. 25 et proportionate, sicut etiam terra, quia de Coelo lect. 12. 1 Putarunt aliqui ni­ intimum elementum est, magis grossum hil tale in lima inveniri, sed visum no­ ac deforme est ceteris, sic luna quia strum hallucinari sicut collum columbæ, infimum est inter coelestia, deformita­ quando radiis sobs opponitur, coloribus tem aliquam sortitur. quibusdam spargi videtur, qui tamen 30 ibi non sunt. Sed cum lii non assig­ Caput III. nent causam deceptionis huius, decepti ipsi videndi sunt. Alii putant causam NUM IN CŒLO METEORUM ALIQUOD huius esse interpositionem alicuius cor­ DE NOVO GENERETUR. poris inter nos et lunam, ob quam 35 Rationem dubitandi præbuit por­ plene claritas lunæ videri nequit, sicque ex illa parte, qua illa corpora in­ tentosum illud sidus, quod apparuit terponuntur, obscuram videri ac ma­ anno Domini 1572 inter sidera Cassioculosam. Alii existimant maculam hanc peæ, quæ sunt tredecim, et cum tribus esse imagines montium ac nemorum, « illarum perficiebat figuram quadrangu­ quæ in luna velut in speculo quodam larem. Duravit autem duobus annis, et resultant e terra. primo plus quam sidus primæ magnitu­ Utraque hæc positio refellitur dinis effulsit, utpote qui stellam Veneris a D. Thoma, quia ex illis sequeretur claritate superabat ; deinde post menses non videri lunam ex omni parte terræ 45 aliquot visum est quasi tertiæ magnitucum eisdem maculis, quod experienti® dinis sidus, ac tandem evanuit. No­ adversatur. Etenim corpus, quod in­ stris etiam diebus sidus aliud vasum est· terponitur inter nos et lunam, non novum in coelo circa annum 1603 tanta eodem modo interponitur ex omni parte magnitudine, ut caniculæ maioris amterræ, et sic neque similem ex omni parte 50 plitudine videretur. umbram efficere potest, sicut quando Supponunt autem astrologi, qui de luna eclipsat solem, non ex omni parte ea re scripserunt, illam stellam fuisse in * 2. de Ccelo et Mundo tract. 3. c. 8. text, et com. 49. (ed. Vlvès IV. 188). • Le III. 1β8. η. 9. DE METEORIS IGNITIS IN AERE APPARENTIBUS 851 cœlesti regione, non in aere, sicut qui­ losue cœlum stetit », et in vita S. Hibusdam visum fuit: Tum quia visa est larionis simile quid accidisse narrat («dem modo moveri sicut astra, cum D. Hieronymus ·, Ezechiæ quoque tem­ tamen cometae, qui sunt in acre, tardius pore sol decem lineis retro conversus ferantur; tum quia, quæ apparent in est 4, et in passione Christi Domini aere, non eodem modo videntur ex luna soli opposita propter plenilunium omni parte terra·. Stella autem illa et subito sub ipso collocata est, ut solem in omni parte et eodem modo ubique eclipsaret **. Quapropter non est mirum, risa est, et ob eandem rationem non quod his etiam temporibus aliquid vir­ potuit esse exhalatio inflammata in tute supernatural! a Deo immutatum aere sub aliquo sidere minori, quæ tunc sit in corpore coelesti. faceret illud apparere maius. Tunc enim non posset ex omni parte terræ vi­ deri exhalatio illa nec sub eodem si­ TRACTATUS III. dere, præsertim quia, cum exhalatio 15 in aere tardius moveatur quam sidus, DE METEORIB IQNITIS non posset semper circa sidus apparere, IN AERE APPARENTIBUS. cum non uniformiter moveatur sidus et exhalatio. Observatum etiam fuit ab astrologis non fuisse sidus illud ali­ Caput Primum. quod ex tredecim, quibus constat CasDE COMETARUM MATERIA fiopea; fuerunt enim tunc observatae ET CAUSA EFFICIENTI. tredecim in Cassiopen sicut modo, et ultra illas splenduisse novam hanc stellam. i Etsi plura sint meteora ignea variis lïoc supposito quidam dixerunt inter se differentiis segregata, tamen fuisse meteorum seu cometam in ccelo inter omnia primum sibi locum vindicat generatum secundum causas naturales, cometa, qui dum apparet, ita omnium et ideo fatentur esse possibile, quod me- in se oculos convertit, ut nemo sit, qui teora naturaliter in coelo generentur. eius naturam scire non appetat, igna­ Sed obstat sententia hæc communi rus, ut inquit Seneca 7. Natur. Quæst. philosophorum consensui, qui cum Ari­ cap. 1., utrum mirari debeat, an ti­ stotele in 1. de Coelo 1 constituunt cœ- mere. Ium esse incorruptibile et consequen­ Igitur circa generationem cometæ diter ab omni impressione elemental! alie­ 35 versa? fuerunt philosophorum sen­ num. Sane si naturaliter cœhim ab ele­ tentia?, quas refert Aristoteles 1. Memental! impressione pati posset, quis teorolog. cap. 6. ♦ et ex parte secutus dubitet sphaeram ignis aliquid in cœlo est postea Seneca cit. Et quidem om­ lunæ sibi contiguo tot sæculorum decur­ nes conveniebant in hoc, quod cometa sibus immutasse? Quare nullo modo o esset stella quædam cœli ex his, quas ponendum est meteorum aliquod cor­ errantes dicimus, quæ sunt planetae, ruptibile in cœlo generari posse. Et vel omnes vel saltem quinque ex illis ideo tamquam probabilius faten­ excepto sole et luna, ut dicit D. Tho­ dum est sidus illud supernatural! Dei mas 1. Meteorolog. lect. 9. 7 Et qui­ virtute miraculose formatum fuisse in 4 dem Democritus et Anaxagoras existi­ regione cœlesti ad aliquem effectum mabant cometam esse conjunctionem nobis occultum, sicut etiam tempore aliquarum stellarum errantium, qua· ■ c. 3. (270 a 12). • Ιοβ. 10., 13. • c. 25., c. 41. (Mfgno !’. I>. XXIII. 42. D, 52 A). • !h. 38., 8. • Luo. 23., 45. - 342 b 25. » Lc HI. 348-340. 852 TRACTATUS III. CAPUT I. quando inter se appropinquant, appa­ rent propter confusionem luminis quasi stella longior et cometa. Huic sententiæ ex parte convenit illa, quæ est Apollonii et Senecæ existimantium co­ metam esse coniunctionem plurium stel­ larum errantium, quæ diversæ sunt a septem planetis habentque motum ab illis distinctum, quas Seneca putat esse nobis ignotas, et stellæ istæ certis tem­ poribus apparentes cometæ sunt. Alii existimarunt cometam non esse plu­ rium stellarum coniunctionem seu con­ gregationem, sed imam ex stellis erran­ tibus, quæ propter viciniam ad solem non apparent obscuratæ ab eius splen­ dore, cum vero digreditur a sole post longum tempus discernitur, habetquo comam vel propter partem sideris ab eo fluentem vel propter exhalationem attractam et suppositam ipsi sideri, in qua repercussus solis splendor ut in speculo. claritatem illam reddit, quæ quasi coma sideris, cui subicitur, ap­ paret. Has opiniones improbat Phi­ losophus pluribus rationibus. Et quidem quod cometa non sit plurium stellarum errantium congressus, patet primo, quia planetae solum possunt con- : iungi in zodiaco, quia solum in illo suos motus peragunt, cometæ autem frequenter sub variis cœli partibus ap­ parent, et pauci sub zodiaco, quia ex­ halatio, quæ est eorum materia, dis- ; sipatur ibi a calore zodiaci. Secundo, quia planetarum inter se congressus pauco tempore durat, ut patet in coniunctione solis et lunæ, cometa au­ tem solet multis diebus et mensibus durare. Tertio, quia quando omnes planetæ inter se disiuncti cernuntur, ap­ paret interdum cometa, et aliquando posito congressu planetarum, aut inter se aut cum aliqua stella firmamenti, non apparet; ergo falsa est illa sen­ tentia. Ex quo etiam convincitur po­ sitio Apollonii et Senecæ. Præterquam quod ponere plures stellas errantes quam septem planetas est præter com­ munem astrologorum et philosophi scho­ lam. quia cum ex motu deprehendantur * 343 b 14. ■ Zz ΠΙ. 352. n. 7. tales stellæ, ubi non agnoscitur motus earum, neque fundamentum est, ut po­ nantur. Quod autem cometa non sit una stella ex errantibus, ex eo convincit Aristoteles, quia aliquando visi sunt duo cometæ simul, quod et refert 8caliger exercitatione 70. in Cardanum, se vidisse duos cometas diversæ latitudinis simul, ergo cometa non est una stella. Et deinde, quia si apparitio comete esset digressio et separatio stellæ a sole, occultatio eius esset per hoc, quod ite­ rum appropinquaret ad solem. Testatur autem Aristoteles 1. Meteorolog. cap. 6. x, lect. 10. apud D. Thomam ·, quod omnes cometæ suo tempore apparentes defecerunt sine hoc, quod appropin­ quarent ad solem existentes adhuc super horizontem longe a sole, imo retroce­ dendo a sole quidam cometa cum per­ venisset ad zonam Orionis, ibi fuit dis­ solutus; ergo. Igitur Aristoteles omnesque eius sec­ tatores consentiunt in hoc, quod co­ meta fit ex materia sublunari, et non in coelo, sed in aere apparet. Est ergo materia cometæ multa exha­ latio sicca et calida et pinguis et bene condensata et crassa. Talis enim ma­ teria apta est, ut incendatur, et inflam­ mationem diu potest retinere propter pinguedinem et viscositatem. Et quando continuo ascendit huiusmodi exhalatio propter aliquam stellam illi prædominantem, diutius durat cometa, illud autem, quod perfecte incenditur de tali exhalatione, habet figuram stellæ. Re­ liqua vero exhalatio magis diffusa et nondum perfecte ignita comæ figuram facit, ut dicemus seq. cap. Aliquando vero exhalatio supposita alicui stellæ unum quid videtur cum stella, et tunc sola coma est in regione aeris, stella manente seu existante in cœlo, sicut quando apparet circulus circa solem aut lunam, qui in aero est planetis in cœlo manentibus. Quod autem hæc sit materia cometæ, a signo probat Philo­ sophus, quia apparente cometa magna ventorum vis et siccitas generatur prop­ ter multitudinem exhalationis e terra evocata in aere, de quibus Philosophus DE METEORIS IGNITIS IN AERE APPARENTIBUS 853 Figura cometæ etiam triplex esse exempla aliqua refert, quæ circa suum tempus acciderunt. Denique, quod in solet. Alii enim sunt criniti, id est ha­ aere sit huiusinodi apparitio, mathe­ bentes figuram comæ seu crinium, alii matici convincunt, quia deprehendunt barbati, id est speciem barbæ referen­ instrumentis suis, quibus metiuntur al­ tes, alii caudati. Quæ diversitas pro­ titudinem cœli, cometam inferiori loco venit ex diversitate densitatis, raritatis quam lunam apparere, ergo non in cœlo, ac diffusionis materiæ. Si enim exha­ sed in elemental! plaga apparere debet. latio in medio sit densa et secundum Confirmabitur amplius hoc in cap. seq. omnes extremitates rara ac diffusa, Causa autem efficiens cometæ remota 10 quando inflammatur, apparet quasi est sol et astra materiam illam viscosam stella crinibus sparsa. Si vero secun­ et pinguem e terra educentia, proxima dum unam extremitatem sit solum rara autem inflammans cometam est vel et materia ibi longe extendatur, time motus exhalationis, motus enim est quando inflammatur, apparet cauda. causa caloris, et aliquando ignis vel 15 Si denique exhalatio sit rara et atteparticula aliqua decidens in illam mate­ nuata versus aliquas extremitates, sed riam ex elemento ignis, vel fulmen ali­ non versus omnes, et illæ sint modice quod ex nube in partem superiorem vi­ extensæ, diffunditur splendor per illas bratum, in quam frequenter fulmina ad modum barbæ. Unde sequitur, erumpunt. Non est autem halitus ali- 20 quod si tota materia cometæ sit undiquis recipiens in se radios solis et sic que addensata et ex nulla parte rara, lucens, alias posset de nocte eclipsari apparebit ad modum pilæ ignitæ, non per interpositionem terræ inter ipsum autem ut radios emittens, quia radii ex et solem. raritate splendoris et materiæ inflam25 matæ proveniunt. . T Motus cometæ varius est. Aliquando ρυτ π· enim movetur ab oriente in occiDE ACCIDENTIBUS COMETARUM. dentem motu primi mobilis, qui im­ primitur in corporibus coelestibus et Accidentia cometæ partim sunt in- 30 adhuc durat in igne et suprema parte trinseca, ut color, figura, motus, signi­ aeris. Quia vero aer non recipit effica­ ficatio, partim extrinseca, ut locus et ciam huius motus, sed propter motus tempus. Igitur color cometæ non est ipsius deficientiam et aeris tenuitatem verus, sed apparens, hoc est non ex languidius movetur, inde est, quod comixtione quatuor primarum qualita- 35 meta tardius moveantur quam ipsum tum proveniens, sed ex luce et inflamma­ cœlum, ideoquo videantur quodam modo tione cometæ. Solet autem triplex esse moveri ab occidente in orientem color cometæ. Quidam enim sunt ar­ retardando priorem motum ab oriente gentei coloris, alii rubei et cruenti, in occidentem. Movetur etiam a 8 e p alii nigri et tristes, quæ diversitas colo-40 tentrione ad austrum et ad alias rum ex diversitate materiæ, quæ incen­ partes ob virtutem alicuius sideris do­ ditur, provenit. Si enim exhalatio sit ra­ minantis et trahentis cometam, aut rior et tota inflammetur, apparet albi propter materiam, quæ sibi ab aliqua coloris, sicut flamma rarior apud nos parte suppeditatur, ad quam inflammancandidum refert colorem. Si vero sit 45 dam serpit ignis cometæ. Et ob eandem exhalatio adeo densa, ut non perfecte rationem potest moveri sursum aut inflammetur, igniatur tamen, apparet deorsum, quia ex parte inferiori aut rubeus sicut ferrum aut carbo igni­ superiori ponitur illi materia, quam in­ tus. Si denique sit nimium viscosa et flammet, deficiendo ex parte opposita. densa materia, ut neque inflammari ne- κ Significatio cometæ est multiplex. que igniri possit, sed potius ignem sibi Primo enim significat magnam ven­ propinquum extinguat, tunc apparet torum vim et terrae motus, quia dum quasi carbo niger, vel etiam propter cometa generatur, magna copia exhala­ nimiam fumositatem materiæ occultatus 'tionum -------- eaque crassa elevatur, ut nuignis apparetque nigri aut fumidi coloris. 55 triatur cometa. Unde si talis exhalatio TRACTATUS III. CAPUT III. 854 libere e terra ascendat ad aerem, magna caloris dissipatur, sicut fieret in æstate, pars illius relinquitur in media et infima si ascenderet, in hieme vero frigus et huregione aeris, a qua causantur venti; miditas siccitatem et calorem exhalatio­ si vero liberum exitum e terra non nis impediunt. Tempus autem, quo durat inveniat, concutit terram fitque terræ 5 cometa certum non est, cum aliquando motus. Ex quo sequitur, quod enun­ multa exhalationum copia ei suppetat, tiet tempestates, quæ ad ventorum aliquando pabulum deficiat, aliquando ortum sequuntur. Secundo significat ignis, qui materiam illam depascit, len­ sterilitatem terræ et famem, quia cum tus est diuque durat, aliquando fortis ex forti calefactione solis et stellarum 10 et cito materiam consumens. Dicitur multa exhalationum copia ascendat, suc­ tamen in excidio Hierosolymitano tem­ cus terræ consumitur ob tantam evoca­ pore Titi, uno anno perpendisse come­ tionem exhalationum, sicque manet sicca tam supra civitatem, ut auctor est loseet sterilis et fructus pereunt. Tertio phus libro 7. de Bello ludaico cap. 44. significat intemperiem aeris, epidimiam 15 Raro ultra sex menses cometæ durant. et alios morbos, quia cum exhalatio illa De quo videri potest Seneca 7. Natur. crassa sit et viscosa ac nimium calida, Quæst. cap. 12., et ad octoginta dies aerem reddit venenosum et conspersum eorum durationem extendit Plinius li­ exhalationibus istis, qui attractus ab bro 2. cap. 25. hominibus eisque adhaerens humores 20 corrumpit et morbos generat. Ex quo Caput III. quarto sequitur, quod significet mor­ tes principum et magnorum, quia faci­ DE TONITRUO ET FULGURE. lius a tali aere inficiuntur utpote deli­ catius viventes. Quæ tamen causa non 25 Relictis opinionibus philosophorum, est sufficiens, cum plures infantes sint quas in 2. Meteorolog. cap. 9. », lect. 17. principibus teneriores, ac multi e plebe apud D. Thomam », refert Aristoteles delicatius vivant quam aliqui principes, circa generationem tonitrui, vera causa quorum tamen mortem cometa non de­ sonitus illius est exhalatio sicca et ca­ signat. Sed verius est mortem principum 30 lida intra nubem densam compressam in speciali significare ex beneplacito Dei, eamque motu suo disrumpens, ex qua qui cometam tamquam signum mortis dirruptione sequitur ingens ille sonus. regum exhibet, ut ait Damascenus 2. Contingit autem sic: Quando exhalatio de Fide cap. 27. ‘, aut saltem ex usu, sicca et calida includitur intra nubem quia videmus frequenter sic accidere 35 crassam ac densam, exhalatio illa vel mortes principum ex apparentia come­ motu vel antiperistasi incalescit ac ra­ tarum. Denique, significare solet bella refit et ampliorem locum quærit, nubes et prælia propter multitudinem sicca; vero frigore secundæ regionis compressa exhalationis et calidæ, quæ choleram et coagulata comprimit etiam exhalatio­ excitat ac nutrit et ad iram vindic­ 40 nem illam, quæ dum crescente calore tamque inclinat. exitum quærit et huc illucque discurrit, De loco cometæ, quia accidens est ex- vehementia caloris agitata nubem con­ trinsecum, diximus in præc. cap., quod tundit et rumpit sicque causât fortem generantur in suprema aeris parte. sonitum, qui vocatur tonitruum, sicut De tempore autem dicimus, quod omni 45 etiam venti verberantes mare ingentem anni tempore cometa gigni potest, præ­ sonum excitant, et castanea posita ad sertim in autumno, quia propter nimium ignem, incalescente ac subtilizato spi­ calorem æstatis præcedentis multa vi­ ritu exitum quærente, cum strepitu fran­ scosa et crassa calidaque exhalatio in gitur. Eadem quoquo ratio est sonitus, terra genita est, quæ tunc elevatur in 50 quem edunt tormenta bellica et scloautumno, nec tamen propter fervorem petæ incenso pulvere tormentario, qui ■ Mlgne P. G. XCIV. 894. C. ■ 369 b 11. • U III. ΛΡΡ. LXXXLII. DE METEO RIS IGNITIS IN AERE APPARENTIBUS 855 in angusto loco inclusus, dum igne ac­ stentis frigoris nubis. Si motus exhala­ census rarefit et ampliorem locum quæ­ tionis et collisio sit ad nubem densam rit, aerem concutit ac frangit ingenti et resistentem, fit fulgur simul cum to­ boatu pilamque emittit. Non est tamen nitruo. Si vero nubes non adeo resistat, necessarium semper ad tonitruum, quod 5 quia levior est et non crassa, fit sola co­ exhalatio accendatur et ignem corripiat, ruscatio sine tonitruo, qualem æstivis cum ex sola concussione possit generari noctibus persæpe videmus. vehemens illo sonitus; imo ut placet Sed quæret aliquis, si ex collisione et aliquibus, inter quos est Lucretius et dirruptione nubis provenit incensio et iSeneca, sino eruptione exhalationum et io inflammatio exhalationis, prior ergo est fractione nubis possunt tonitrua edi ex motus eius et sonitus inde resultans vehementi nubium collisione inter se, quam fulgur, quod ex tali inflammatione sicut ex collisione aquarum immanis fit, quare ergo apparet fulgur prius, fluctuum resonat fremitus. Quod vero quam audiatur tonitruum. Respondet sine nubibus aer tonare visus sit in his u Aristoteles causam esse, quia visus præmontibus, qui flammas eructant, proprie cedit auditum. Visio enim non indiget illa non sunt tonitrua, sed emissio ali­ tempore, sed in instanti, quo apparet cuius spiritus et exhalationis in terræ lucidum, emittuntur eius species ad ocu­ cavernis inclusse cum arena et cineribus lum et fit visio. Auditus autem cum peraut· etiam saxis commixtæ, quæ per » cipiat sonum, qui fit per motum et tem­ montium voragines erumpens ingentem pore perficiatur, species quoque eius edit sonum ad modum bellici tormenti. tempore et successive deferuntur ad au­ Porro multiplex est tonitruorum dif­ ditum, et sic indiget tempore, ut per­ ferentia. Aliquando enim edunt mugi­ cipiatur sonitus, et ideo potest prius tum seu grave quoddam murmur per » videri fulgur. Apparetque hoc in per­ modum tumultuationis. Cuius causa est, cussione, quæ a longe videtur; prius quod spiritus et exhalatio clausa in con­ enim videmus malleum tangere rem cavis partibus nubium volutatur in percussam et iterum elevari ad secun­ illis et agitatur, non tamen tanto im­ dum ictum, quam audiatur sonus prioris petu, ut scindat nubem, quia nondum o ictus, et remi prius videntur ferire amultum incaluit, et tunc raucum edit quam et elevari, quam audiatur sonus sonum signumque esse solet pluviœ. primæ percussionis. Aliquando vero exhalatio scindit nubem uno ictu continuo, ad eum modum, quo Caput IV. membrana vel pannus toto conatu rum­ ( pitur, et tunc oblique nubes scinditur DE FULMINE ET EIUS EFFECTIBUS. successive, incensa sicca exhalatione, Fulmen dicitur exhalatio ignita e quæ nubem successive percutit ac disrumpit. Aliquando vero pluribus ictibus nube magno impetu excussa. Differt a exhalatio succensa scindit nubem, et . fulgure et a tonitruo: Λ fulgure tunc fit crepitus similis combustibili in quidem, quia exhalatio fulguris magis igne crepitanti, quod contingit, quando rara est, fulminis vero crassior, utpote exhalatio est subtilior et inflammata quæ non dissipatur in aere, sed ad ter­ quærit ampliorem locum inter distinctas ram descendit. Item, quia fulgur non partes nubis sicque diversis vicibus dif- « (excutitur nec vibratur a nubo, fulmen ferent iæ videri possunt in Aristotele vero e nube vibratur, unde et maior vis requiritur ad fulmen quam ad ful­ libro 2. cap. 9. 1 Fulgur non est aliud quam exhalatio gur. Λ tonitruo vero differt, quia toni­ in nubo accensa et igneo tincta colore. truum est sonus factus eo modo, quo Incendit ur aliquando hæc exhalatio ex w diximus, fulmen vero est ignea substan­ motu et collisione spiritus ad nubem, tia ex nube excussa. aliquando per antiperistasim circumobsiGeneratur ergo fulmen hoc modo: • 369 a 24. 856 TRACTATUS III. CAPUT IV. Quando exhalatio bene sicca et aliquan­ fit illud humidum ad modum luti, tulum addensata, taliter, quod partes quod ab exhalatione sicca et accensa eius bene inter se sint coluerentes, in­ decoquitur et exsiccatur, ad modum cluditur intra crassam et magnam nu­ quo lateres decoquuntur, sicque indu­ bem, accidit, ut exhalatio illa vel motu δ ratur quasi lapis, qui e nube maiori vel per antiperistasim incalescat et in­ impetu quam pila tormenti bellici ex­ cendatur sicut fulgur. Tunc vero cum cutitur, quidquid sibi obvium fuerit exhalatio illa sit densior, fortius incale­ evertens ipsamque terram penetrans, scens nubem illam vehementiori impetu licet, ut Plinio videtur libro 2. Na­ concutit, ac sibi diu resistentem magna io turalis Historiæ cap. 55 non altius vi frangit, et si contingat, quod per in­ quinque pedibus intra terram mer­ feriorem partem eam rumpat, ipsa ve­ gatur. hementia impetus, qua nubem disrumHinc fit varia esse genera fulminum. pit, fertur ad terras, et quia partes ha­ Aliqua enim sunt valde penetrativa et bet bene cohærentes, non statim dissi-15 tenebrantia, et talia habent flammam patur in aerem, sed ad terram pertin­ tenuem propter multitudinem exhala­ git omnia quæque obvia dissipans ac tionis subtilis, ideoque per angustissima perfringens, sicut fecit in nube. Quia loca solent penetrare. Alia vero sunt, vero fulmen ita fortiter vibratur, com­ quæ dissipant et findunt, et talia conmotionem causât in aere, qui natus 20 stant exhalatione densa et indurata, ac est ab exhalationibus moveri, et ideo nonnumquam lapidem ferunt. Alia de­ fulmen præcedit et sequitur plurimus nique urunt, eo quod exhalatio, licet halitus ad modum venti, ratione cuius sit densa, non tamen est omnino indu­ aliquando fulmen non recte descendit, rata, et ideo propter densitatem ignitur sed obliquatur et varias in partes iuxta 25 sicut carbo, non vero in flammam verventi illius impetum deducitur. Habet titur, et ideo nec penetrat sicut flamma autem nonnumquam fulmen odorem nec findit sicut lapis, sed erit sicut car­ sulphureum. Cuius causa est, vel quia bones. exhalatio, ex qua constat, e terra sul­ Fulminum effectus adeo varii sunt et phurea elevatur, vel quia ob siccitatem 30 mirabiles, ut naturam videantur exet humiditatem sic aliquando tempe­ cedere. Invenitur enim aliquando ful­ ratur in nube exhalatio, ut qualitates men liquefacere ensem in vagina et sulphuris acquirat. aurum aut æs in sacculo, ipsa vagina Sed quæres, an fulmen deferat ali­ et sacculo prorsus illæsis. Et de milite quando lapidem, ut vulgo putatur, 35 quodam narrat D. Thomas libro 3. Mesicque possimus dicere fulmen esse la­ tcorolog. lect. 2. ’, qui ictus a fulmine pidem. Respondetur, quod ut notat habens scutum ligneum et sub eo arma D. Thomas 3. Meteorolog. lect. 2. ’, ferrea, fulmen confregit et partira li­ fulmen numquam est corpus solidum quefecit arma scuto illæso. Solet etiam seu lapis, sed spiritus aut exhalatio sicca w hominem interficere illaesis vestibus, et et accensa, licet possit contingere, quod ossa comminuere integra carne. Horum deferat secum lapidem, qui tamen non autem ratio est, quia fulmen, ut diximus, est fulmen, sed aliquid delatum a ful­ solet esse subtilis exhalationis, bene mine, sicut globus emissus a bombarda tamen coadhærentes et unitas habens non est ipse impetus seu vis bombardæ, « partes, et ideo in corporibus flaccidis sed aliquid ab eius vi delatum. Potest ac porosis subtilitate sua per poros autem Iapis iste aliquando generari in ingreditur, et quia sibi non resistunt ipsa nube ab exhalatione calida dige­ talia corpora nec diu in illis moratur, rente humidum nubis. Si enim vapor ideo non multum operatur in eis. Ubi nubis sit viscosæ humiditatis, habens w vero invenit corpora duriora et sibi readmixtum multum exhalationis terre· sistentia, diu in eis moratur, et sic maetris, quod potest aliquando contingere, iorem imprimit effectum, præsertim quia ■ U III. App. LXXXVIII. n. 4. ' 1. c. n. 3. DE METEORIS IGNITIS IN AERE APPARENTIBUS 857 spiritus quando ei resistitur, multipli­ catur et fortificatur agitque vehementius. Caput V. Magni enim turbines, qui arbores e ra­ dicibus evellunt et saxa frangunt, mol­ DE ALIQUIBUS IGNIBUS IN AERE liores arundines et stramina ilhesa re­ & APPARENTIBUS. linquunt. Sic fulmen in vagina et sac­ culo non diu moratur et eadem facili­ Ut ab eo, quod frequentius accidit, tate, qua intrat, exit; ferrum autem aut exordiamur, primo occurrit de sideri­ æs intus existons fortius adurit. Visum bus discurrentibus seu stellis, quas viest etiam aliquando fulmen percussisse 10 demus in aere volitare, quæ dupliciter dolium vini ct fractis tabulis et asseri­ generantur: Uno modo, quando exha­ bus, vinum ipsum stetisse concretum, latio aliqua tenuis successive exten­ neque effundi, ut refert Albertus Mag­ ditur et accenditur et ita ignis per ma­ nus tract, de Tonitruo cap. 19. 1 et teriam illam successive aggencratur, ex Seneca D. Thomas lect. cit. Ali- u sicque videtur stella discurrens, quia quando vero e contra, ut refert Lucre­ enim exhalatio est tenuis, de facili ac­ tius, inventum est fulmen totum vinum cenditur et splendorem exhibet. Alio consumpsisse dolio intacto. Causa primi modo contingit, quia exhalatio in uno est, quia aliquando contingit unum esse loco accenditur et deinde motu fertur grossum ac viscosum et siccas habens 20 ad alium locum, aliquando quidem surexhalationes admixtas, et ideo a calore sum a levitate innata, aliquando deor­ addensari potest, sicut addensatur sal et sum pulsa a frigore secundæ regionis sulphur; et si super tale vinum cadat vel alicuius nubis, aliquando ad latus, fulmen subtile et penetrativum, do­ quando scilicet levitas sursum ferens et lium ob sui resistentiam frangit, vinum 25 frigus deorsum trudens non ad modum autem, quia non habet poros, ut pene­ se vincunt, et ita in latus tendit. Quando trari possit, diffunditur fulmen circa autem per antiperistasim accenditur exteriores partes et in crustum adden­ talis exhalatio et quando deorsum fer­ sat, et sic quasi corio circumdat detinet- tur, manifestum est gigni infra supreque vinum, ne effundatur. Si vero do- w mam aeris partem, quia in supre HTP lium non sit adeo forte et fulmen non frigus non est, a quo antiperistasis fiat sit subtile, sed grossius ideoque calidius, et deorsum impellatur exhalatio. Proinde non penetrat vas, et ideo tale fulmen quando magna istarum stellarum copia non multum lædit dura et resistentia, apparet, horridi denuntiantur venti temsed rara. Unde ob nimium calorem et ss pesta tesque, eo quod ad earum generasiccitatem consumit vinum dolio non tionem exhalationum siccarum copia Iffso, quia non restitit vehementi® ful­ debet ascendere, ex qua etiam venti minis. gignuntur. Si quæras, quare animalia percussa Secundo, generantur in aere ignes a fulmine faciem inveniantur habere <0 quidam, qui dicuntur capræ saltantes, versam contra impetum fulminis, re­ cum scilicet materia exhalationis in spondetur causam esse, quia animal longum protenditur magis quam in la­ naturaliter vertit se ad illam partem, tum, et in lateribus est rarior, ut quasi unde sentit sibi venire nocumentum, fila habere videatur, tune si inflammanundo quando a vento, qui antegredi- «s tur, illa materia videtur saltare propter tur fulmen, tangitur, vertit se ad par­ scintillationem tenuis materiæ. Et quia tem fulminis, a quo citius interfici­ in longum protenditur, videtur habere tur, quam possit caput avertere, et similitudinem capræ, et sic appellantur ideo manet conversum ad partem, unde capne saltantes, vel certe generatur hoc fulmen vibratur. Plures effectus vide » meteorum, si diversæ sint exhalationes in Ia vello, in tract. 6. Meteororum disiunctæ quidem inter se, sed aliqua subtiliori parte concretœ, per quam una cap. 1. • Ubr. 3. Meteor, tract. 3. De fulgure ct tonitruo ct veuto turbinis (cd. Vivde IV. 059 b). 858 TRACTATUS IV. CAPUT I. alteri ignem porrigat, ut quasi ab una viscosum et pinguem, qui rarefactus ad aliam saltare ignis videatur. motu ipso animalis calorem ignemque Tertio, contingit draco volans gene- concipit, qui dispersus per aerem solet raturque ex exhalatione non admodum capillis inhærere et scintillare. Simili· calida nec valde densa et coagulata, 5 ter contingit aliquando ignis, qui vo­ quæ dum in sublime ascendit, occurrit catur fatuus, qui frequenter apparet iu aliquando frigidæ nubi et deorsum im­ coemeteriis et super capita pendentium pellitur et motu aut per antiperista­ in patibulus, quia generatur ex viscosa sim accenditur. Et quia ab impulsione exhalatione habente partes satis congiofrigidæ nubis obliquatur et flectitur, o limitas, qualis frequenter ex cadaveribus speciem habet ventris draconis, quia emittitur et per antiperistasim frigoris vero subtilior est ex una parte, qua nocturni vel collisionem ac motum accenrecedit a nube, videtur scintillare et ditur et ad motum aeris movetur modo ignem evomere, ex alia vero parte, huc, modo illuc; unde aliquando bo­ qua nubem frigidam attingit, quasi con­ is mines sequi videtur, aliquando præcedere stringitur et speciem refert caudæ dra­ aut alio tendere secundum aeris motum conis. ideoque fatuus dicitur. Quarto, contingit lancea et fax. Lan­ cea fit, quando exhalatio æquali crassi­ tudine in altum porrigitur et inflamma- 20 TRACTATUS IV. tur et immobilis videtur stare; fax au­ tem, quando conglobatur multa exha­ DE COLORIBUS latio æque distensa et fit subtilis, ut IN AERE APPARENTIBUS. simul tota inflammetur, time subito ardet tanto aliquando splendore, ut 25 noctem vehit diem illustret. Quinto, contingunt aliqui ignes in in­ Caput Primum. fima regione aeris : Primo quidem in tempestatibus, qui a nautis ignis DE IRIDE EIUSQUE SIGNIFICATIONE. sanctus dicitur, a Græcis Castor et Pol­ Inter omnia meteora, quæ ex luce lux et Helena. Constat ex exhalatione pingui et viscosa inflammaturque agi­ ac radiis solis apparent, nullum pul­ tatione et motu ventorum vel per anti­ chrius ac mirabilius est quam iris, de peristasim; et aliquando apparet unum, qua Ecclesiasticus cap. 43. 1 : « Vide ar­ aliquando vero duo. Si in inferiori parte cum et benedic eum, qui fecit illum; navis appareat, formidabilis esse solet valde speciosus est in splendore suo. nautis et infaustæ significationis; si Gyravit cœlum in circuitu gloriæ suæ, vero in antennis et superiori parte, fau­ manus Excelsi aperuerunt illum ». De ea stus et propitius, quia cum illa exhala­ agit Aristoteles 3. Meteorolog. 1 ibique tio elevatur, signum est non ita turba­ D. Thomas latissime lect. 5., 6. et 7. ’ tum esse aerem, cum iam non impe­ Relictis vero antiquorum opinionibus diatur ascendere, ideoque frangitur tem­ et fabulis circa iridis generationem di­ pestas. Si vero in inferiori parte appa­ cendum est cum Aristotele generari in­ reat, signum est pluriinæ turbationis dent ex oppositione solis ad nubem ventorum, a quibus impeditur, ne ascen­ roridam, quæ a parte exteriori sit dat. Aliquando invenitur ignis, qui translucida, ut lumen imbibat, et ex vocatur lambens et apparet in capitibus interiori sit opaca, ut nubem reper­ hominum aut equorum generaturque cutiat. frequenter ex sudore animalium, præ­ Unde definitur iris, « quod est ar­ sertim calidi temperamenti, quia inca­ cus multicolor in nube rorida, opaca et lescente corpore emittit vaporem illuni concava ex reflexione radiorum solis • 12., 13. • c. 4. et 5. (373 fi 32, 375 b 10). • U III. App. XCVI-CVI. DE COLORIBUS IN AERE APPARENTIBUS 859 oppositi apparens ». Pro huius intelli- cas. Tunc enim radius solis feriens ex di­ gentia est notandum, quod radius cor­ recto nubem refrangitur in corpore illo poris luminosi est triplex: rectus, re­ diaphano et terminato, quod est nubes flexus et refractus. Rectus est, « qui rorida, veluti in quodam speculo recimultiplicatur per medium secundum 5 piente lucem et refrangente illam. Unde lineam rectam ». Reflexus est, « qui ut contingat iris, debet nubes esse oppo­ occurrit medio, per quod transire ultra sita soli. Quia vero lux taliter refran­ non potest, sed redit in seipsum vel in gitur in guttis illis roridis, ut densitate partem contrariam aut obliquam », sicut ipsa medii et opacitate nubis modifiquando radius lucis cadit super spe­ 10 cetur, et non maneat lux pura, ideo culum et reflectit. Refractus est, « qui apparet ex illa luce sic refracta color, non habet incessum rectum nec re­ quia lux modificata est color, et non flexum, sed veluti decidentem et frac­ manet pura lux. tum », quia ratione medii crassioris fran­ Quodsi quæras, an colores sint in guntur radii, et ita solet apparere lumi­ is nube ipsa sicut in subiecto, an vero in nosum aut coloratum maius, ut quando partibus roridis, qnæ fluunt ex nube astra videntur maiora in caligine, aut et faciunt ipsam esse corpus speculare, quando videtur lignum tortuosum in respondet D. Thomas 3. Meteorolog. aqua. In omni autem corpore plano et lect. 6. l, digressione de coloribus iridis terminato, ut inquit Aristoteles cit., re- 20 dub. 4., quod sunt subiective in par­ frangi potest radius. Dicimus autem cor­ tibus roridis seu guttulis cadentibus, pus planum et terminatum, quod ex non in ipsa nube, quia in illo subiecto una parte, scilicet anteriori, est diapha- sunt colores, ubi sunt actu principia num seu tersum, ex alia parte, scilicet eorum. Principia autem colorum iridis ex posteriori, est opacum, sicut videmus 25 sunt radii incidentes in partes roridas quando specula ex parte anteriori sunt nubis seu in diaphanum ipsarum par­ polita et tersa, et ex parte interiori tium terminatum aliquo modo per opa­ sunt opaca, ut ibi fiat refractio et re­ cum nubis, ergo in illis sunt sicut in flexio lucis aut coloris, et aliquando subiecto, et non in nube, licet visui corpus aliquod diaphanum fit speculum μ appareant esse in nube, quia propter ex profunditate seu tenebrositate, quam nimiam distantiam non discernit oculus habet a parte interiori, sicut aqua nimis guttas illas roridas a nube, quia quando profunda et umbrosa. Ad refractionem unum corpus videtur iuxta aliud a tamen lucis non requiritur semper, quod longe, videntur ambo veluti in eadem corpus, in quo fit refractio, sit plene 35 superficie. Unde aliud est subiectum speculum, sed sufficit, quod medium talium colorum, quod est illud, ubi re­ reddatur crassius, ut ibi frangantur ra­ frangitur radius luminosi, aliud est lo­ dii, sicut in guttis elevatis ab aqua re- cus, in quo videntur a sensu, scilicet franguntur radii solis et efficiunt varios nubes ipsa, propter distantiam, ob colores; fit enim refractio, quando opa-< w quam visus non discernit· inter imum citas seu densitas medii non est tanta, et aliud. Quaeres secundo, quæ sit· causa va­ ut reflexionem causet, est tamen talis, ut non permittat radium transire uni­ rietatis colorum iridis. Respondetur tres praecipue colores in iride videri, scilicet tum, sed frangit illuni. Igitur circa iridem duo explicanda « 5 puniceum seu flavum, viridem et pur­ sunt: Alterum de coloribus eius, alte­ pureum. Quorum causa est hæc, quia rum de figura, quæ est semicirculi. Circa radius lucis refractus ab exigua opaci­ colores advertendum est, quod ad illos tate, causât colorem puniceum seu fla­ concurrunt duo, scilicet sol oppositus vum, refractus vero a mediocri opaci­ nubi rorida», et nubes habens partes ro- so tate facit viridem, refractus vero a ridas seu diaphanes ex parte exteriori, maiori facit purpureum, eo quod magis ex parte autem interiori densas seu opa­ accedit ad nigredinem, licet aliqui e ■ Lt HI. App. CII. n. 10. TRACTATUS IV. CAPUT I. 860 contra censeant, viride magis accedere ad præsens non spectat. Solum bre­ ad nigrum et ideo fieri in opacitate den­ viter dicimus, quod sole existente in siori, nubes autem in parte exteriori oriente vel in occasu si fiat iris in nube subtilior est et magis translucida, ideo- sibi opposita, apparet semicirculus, quia que ibi causatur flavus color, quia fit 5 tunc partes roridæ nubis, in quibus fit refractio in perspicuo minus denso, in iris, maxime apparent ipsi soli, quia ma­ parte media mediocris est opacitatis, in xime sunt ei oppositæ, et ideo sol tunc parte vero interiori maioris; unde in emittit radios directe in totum horizonmedia parte fit viridis et aliquando cæ- tern sibi oppositum, qui tegitur a nube, ruleus, si sit satis humida et minus densa, 10 et cum horizonte habeat se ad modum in ultima purpureus. Sic explicat D. Tho­ semicirculi, consequenter radii directe mas lect. 6. 3. Meteorolog. 1 dicens, et ex opposito emissi a sole in illum ad quod ubi est fortior et intensior actio modum semicirculi tenduntur, unde cum luminosi in nubem propter minorem impingunt in nubem roridam tegentem distantiam, ibi clarus color solis mu- 15 semicirculum, consequenter efficiunt coCil tatur in puniceum, et talis refractio fit lores in guttis, quæ sunt prope nuL-., in prima circumferentia seu peripheria quia iridi ex directo sol opponitur, non nubis. Refractio autem facta in secunda vero his, quæ sunt prope terram, quia peripheria est debilior et facit viride, ex directo tunc non respicit terram, ideo in tertia autem circumferentia alurgus 20 non fit color in nube et in terra, sed soseu cæruleus aut rubeus. Nec sunt plures lum in nube et in roratione, qu® di­ colores principales in iride, quia nec recte a sole aspicitur, ubi radius non plura loca, ubi fiat refractio. frangitur, licet aliquando iris videatur Quaeres tertio, an hi colores sint habere pedem in terra, quia pars illa veri vel apparentes. Respondetur, quod 25 directe a sole aspicitur ut claudens hocolorem esse verum, potest dupliciter rizontem. Si autem sol sit elevatus ab accipi: Uno modo, quod ly verus sit oriente aut ab occidente, tene si fiat idem, quod naturalis seu permanens in iris circa horizontem, non apparet se­ subiecto perfecte in eo habens esse, et micirculus, quia tunc sol directius rely apparens sit idem, quod per mo- 30 spicit terram quam horizontem, et ideo dum transitus et imperfecte existens. nubes existons circa horizontem rorida Alio modo ly verus potest sumi, prout magis ei occultatur, quia minus ei oppo­ dicit essentiam ipsam coloris, sive per­ nitur, corpus enim quanto magis oppo­ fecte sive imperfecte existât. Dico ergo, nitur luminoso, tanto magis ei apparet quod primo modo colores iridis non 35 et ab eo illustratur, sunt veri, sed apparentes, prout ly ve­ Notandum est autem, quod ali­ rum opponitur apparenti, quia solum quando potest duplex iris simul cau­ ex modificatione lucis ibi apparent, non sari, idque dupliciter: Primo existente ex mixtione primarum qualitatum. Se­ sole in meridie, si ponatur nubes rocundo vero modo colores iridis sunt 40 rida ex parte occasus et alia ex parti veri, quia colores iridis habent essen­ orientis, tunc efficitur duplex iris ex tiam et formam coloris, quæ resultat ex emissione radiorum in diversas illas par­ lumine, quæ est vera causa colorum, quia tes, tunc autem valde exigua appare­ ex eius participatione colores fiunt, unde bit, quia sol non est eis perfecte opet sensus non fallitur in coloribus diiu- 45 positus. Alio modo potest causari dndicans eos esse colores. Constat autem, plex iris in eodem situ, scilicet in quod color secundum veritatem est oriente vel in occidente. Ratio huius obiectum visus. Ita sentit D. Thomas est, quia contingit aliquando esse du­ plicem nubem roridam in una parte, Circa figuram iridis multa tractant 50 ima altior alia, et in unam directe emitperspectivi, quorum rationes examinare tens radios sol efficit iridem. Iris vero ■ u m. App. xcix. • 1. c. ci. n. 9. d. 2. DE COLORIBUS IN AERE APPARENTIBUS 861 causata in tali nube causai aliam in sibi vicinam velut-i in speculo, quia in tali situ ponitur, ut in eam possit emittere Caput Π. radios suorum colorum, unde talis iris debilior est in ultima quam in prima, 5 DE VARIETATE COLORUM AERIS Iquia non fit ex repercussione lucis di­ TEMQUE DE HALO SEU CORONA, VORAGINE ET HIATU. recte, sed ex repercussione radiorum seu lucis iam modificat» in prima, et quæ erat color. Potest autem fieri arcus Varios in aere colores ex lucis re­ etiam a luna, et aliquando visus est, to percussione consurgere quotidiana nobis licet raro. Non tamen habet plures experientia demonstrat, qua nubes aliis colores, sed unum, scilicet album, quia atque aliis coloribus illustrari videmus. lux lunæ valde tenuis est, unde non ita Hi autem colores non ex mixtione pri­ profunde penetrat nubem, sed in exte­ marum quatuor qualitatum, sed ex re­ riori superficie solummodo candorem is flexione luminis in addensatum aerem illum aspergit similem ipsi luci lunæ, aut vaporem gignuntur. Unde eorum quæ candida videtur. materia est vapor aut exhalatio seu Circa significationem iridis dicimus ha­ aer addensatus, in quem radii impin­ bere duplicem significationem naturalem, gunt; efficiens est luminosum radios et ex instituto naturaliter sig­ so emittens; forma est lux varie modifi■ Itl nificat duo: Primum est pluviam, quia cum nubes rorida sit, resolubilis est in que ex diversa receptione in materia, aquam, et sic significat pluviam, quæ partim ex diverso aspectu luminosi est nubis resolutio. Secundo, significat oriuntur colores. Igitur si id, in quod de proximo non futuram magnam plu­ 25 incidit lux in aere, est valde densum, viam. Cuius ratio redditur a D. Thoma apparet veluti umbrosus et niger color; Quodlib. 3. art. 30. *, quia magna plu- si autem densum aliquantum sit et si­ viæ inundatio solum contingit, quando mul humidum, apparet cæruleus soletnubes sunt valde gravidæ et copiosa va­ que signum esse pluviæ, quia coagulatioporum multitudine nigrescentes. Tunc 30 nem vaporum testatur. Si adhuc autem autem nubes densa non est ad recipien­ minus densum sit medium, purpureus dos radios solis, quin potius veluti cor­ color efficitur, qualem præcipue videmus pus omnino opacum eis resistit; quare in occasu solis ex tenuitate lucis et ex­ oportet nubem generantem iridem non halationum generari. Si tenuiores ad­ esse ita nigram et opacam, sed translu­ is huc sint exhalationes, apparet punicecidam sicque non magna? pluviæ ef­ us color, nonnumquam vero albus seu fectricem . argenteus color ridetur, nonnumquam Ex instituto autem Dei signifi­ aureus. Causatur enim candor in nube cat iris non amplius futurum diluvium ex multitudine lucis receptæ in nube, universale in terra, ut patet Genesi 9. ’, o quæ exhalationes habet plures et minus ubi Dominus dicit ad Noe: α Arcum humorum; unde tales solent apparere meum ponam in nubibus, et recordabor nubes circa meridiem aut fervorem solis. fœderis mei vobiscum, et non erunt ul­ Aureus autem fit ex receptione radio­ tra aquæ diluvii ». Quod autem ex in­ rum solis directa et multitudine lucis, stituto hoc significet, patet, quia ante i quando materia non nimis densa et hu­ diluvium erat iris, nec tamen significa­ mida est, unde nec. pluviam designat. bat diluvium non futurum, licet non de­ Apparet autem aliquando circa solem fuerint aliqui, qui putarunt non fuisse aut lunam vel etiam astra fulgentiora ante diluvium arcum in nubibus, de­ circulus quidam aut corona cingens cepti tamen sunt, cum naturaliter in astrum, quæ a Græcis halo dicitur et nube rorida sol exprimat illos colores. differt ab iride, quia iris est semper ■ Pa IX. 507 a. ’ 13., 15. 862 TRACTATUS IV. CAPUT III. semicirculus, halo vero est circulus dii solis ad nubis cavitatem se accom­ plenus. Fit autem halo, quando exha­ modantes perpendiculariter versus ter­ latio aut nubes squali densitate circa ram refranguntur penetrando nubem, astrum spargitur. Tunc enim radius et ideo figuram virgarum et colores in astri recta tendere non valens ob den­ s illis efficiunt. sitatem medii, intercidit seu refrangitur Notant tamen aliqui, quod dupliciter diffunditurque circa extremitates orbi­ contingunt huiusmodi virgæ: Aliquando cularis densitatis, ideoque varii colores enim nubes non est continua, sed fo­ in ea resultant, quibus astrum cingi ramina habens ad modum panni per­ videtur, et corona dicitur, quæ tamen io forati, et transeuntes radii solares per aliquando deficiente materia seu exhala­ huiusmodi foramina refractique ab ali­ tione integre non apparet. Si corona quibus vaporibus existentibus in fora­ addensetur, signum est phiviæ, quia minibus nubis causant similitudinem multitudinem humidorum vaporum, a cordarum, quæ visui nostro apparent quibus addensantur, id testatur. Si ab 15 tamquam virgæ. Aliquando vero nubes una vel pluribus partibus dissipetur, est continua, sed rarior in aliquibus ventos, e quibus talis dissipatio fieri partibus quam in aliis, et radii solares incipit, designat. Si tota simul eva­ penetrantes nubem in partibus raris nescat, serenitatem indicat ob purifi­ efficiunt virgas aliquando virides, ali­ cationem aeris ab huiusmodi exhala­ 20 quando puniceas, aliquando nigras, prout tionibus. dominatur lux et modificatur in illa Contingit autem aliquando, quod nocte materia. circa lunam aut astrorum lumen multæ Parhelii autem nihil aliud sunt quam exhalationes constipatæ in sublime a- imagines solis in nube aliqua express», scendant, quæ in medio densiores sunt 25 quæ traductæ ad nos plures soles vi­ et ex parte extremitatum rariores, ta­ demur aspicere. Contingit autem sic: leque obscurantur in medio, illustran­ Quando ad latera solis occurrit nubes tur vero in extremis, unde referunt rorida, seu quæ in aquam proximo re­ similitudinem foveæ, quæ si magna solvatur et habet æqualem densitatem sit, dicitur vorago, si parva, hiatus. 30 similiterque ex parte exteriori est trans­ Ratio est, quia quod est obscurum, lucida et diaphana, ex parte vero inte­ videtur nobis remotius aut profundius, riori terminata taliter, quod se habeat quod vero magis illustratur ac nitet, ut speculum, sol imaginem suam in videtur propinquius, eo quod candi­ eam imprimit sicut in speculo, et ex dum magis movet visum, unde et 35 eo quod est æque densa, perfecte re­ pictores si antrum aut profunditatem fert imaginem solis, et quia radii illi aliquam volunt depingere, nigro uni- non refranguntur, quia ferit illam eo brosove colore utuntur apposito circa modo, quo speculum, quod nos poni­ illum albo. mus contra solem aut in obliquo ad 40 latus eius, et similitudinem solis osten­ dit, aut etiam sicut in pelvi aquæ vide­ Caput III. mus eclipsim solis, quia ibi eius imago apparet non refracta, ideo in nubo illa DE VIRGIS ET PARHELIIS. apparet effigies et imago solis, non au­ 45 tem colores sicut in iride, et ita appa­ Virgæ generantur circa latera solis, rent nobis aliquando duo soles, ali­ quæ designantur ab astrologis septentrio quando etiam tres, si in duplicem nu­ et auster. Quando ergo ex latere solis po­ bem habentem illas conditiones cadant nitur aliqua nubes habens aliquas partes radii solis, aut si ex una nubo reflec­ densas et alias raras, quæ proxime pos­ 50 tatur imago ad aliam sicut ex uno sit in aquam resolvi, si talis nubes per- speculo ad aliud. Potest etiam fieri hu­ pendicu lariter feriatur, a radiis solis ef­ iusmodi imago et generatio parhelio­ ficitur similitudo virgarum, quæ variis rum circa lunam; sic enim refert Pli­ coloribus imbuuntur ob refractionem nius libro 3. cap. 32. tres aliquando lu­ in nube illa rorida et densiori, quia ra­ 55 nas simul visas. Narrat autem Aristote- DE VENTIS 863 les libro 3. de Meteorolog. cap. 2. 1 ali­ quia considerant qualitatem, quam ha­ quando conspectos fuisse duos parhelios bet e terra et quam a secunda aeris apud Bosporum tempore meridiano et regione, a qua repercutitur, partici­ durasse usque ad solis occasum. Rarius pat; ab aliis autem dicitur calida, con­ tamen cont ingit fieri parhelios existent® 5 siderando calorem extrinsecum, quem sole in meridie, sed ascendente ab ortu habet ab elevatione solis, a qua subtiaut vergente ad occasum, quia cum lizatur. Nec tamen negandum est exha­ sol est in meridie emittens directe lationes istas habere vapores admixtos, radios ad terram densitatem nubium tum quia sæpe e mari exoriuntur venti, ad huiusmodi parhelios aptam dissol- io a quo licet exhalationes consurgant vit, nec debet nubes esse infra solem propter eius salsedinem et terrenæ con­ nut valde prope, sed quasi oblique cretionis admixtionem, tamen non pur® illum excipere, alias dissipabitur ab exhalationes, sed mixt® vaporibus eleeius fervore. vantur; tum quia venti e mari exorti u humidi solent esse, et aliquando plu­ vias generant et nubes congregant, quod sine mixtione vaporum fieri non TRACTATUS V. posset. Quod autem materia ventorum sit DE VENTIS. so exhalatio prædicta, multis signis probat Philosophus: Primo quidem, quia eo tempore maxime vigent venti, quando Caput Primum. multitudo huiusmodi exhalationum sup____ „ _ petit, ut in vere et autumno, et matuDE MATERIA ET ( Al SA EFFICIENTE gs tino tempore sole oriente, quo commoVENEORUM. vetur aer, quia tunc exhalatio a terra ascendit ob solis ortum. Et similiter Varie circa generationem ventorum igneus color aeris sole occidente et philosophi antiqui opinati sunt, qui etiam comet® ventos denuntiant, quia tamen penitus naturam eorum non pene- 3o ex siccis exhalationibus generantur sicut trarunt, quia vel impetum aeris vel agi­ color ille et ipsius cometæ. Secundo, tationes eius aut fluxum ventos esse ab effectu, quia venti exsiccant, quod putaverunt. non facerent, nisi ex materia sicca Illud tamen præsupponendum est constarent, et ideo pluvi® cessare faut certum, non quemlibet aeris motum 34 ciunt ventos, quia humectant et infriappellari ventum. Quando enim manu gidant siccam illam et calidam exhala­ aut flabello aerem expellimus, quando tionem, qu® erat materia ventorum. Et cymbalis crepantibus aut tormentis bel­ rursus cessante pluvia solet ventus in­ licis ingenti strepitu aer concutitur, cipere, quia cum pluvia ceciderit, fer­ motus aeris causatur, non tamen ven- 40 ram humectât, et tunc exhalat terra tus. Igitur secundum Aristotelem 2. Me- exhalationem siccam, sicut si in vas teorolog. 2, lect. 7. apud D. Thomam plenum cinere infundatur aqua, exha­ et· seq. ’, materia ventorum est exha­ latur multum a cinere. Ex illa autem latio sicca et calida, non tamen debet exhalatione facta a caliditate solis geesse taliter calida et sicca, ut sit in-c nerantur venti, quia talis est eorum flamma bilis, quia non debet esse vi­ ma teria. Circa motum ventorum et vim, a qua scosa aut. pinguis, sed debet esse ter­ restris, et ideo participare qualitates cientur, magna difficultas est id per­ terra·, quales sunt frigidum et siccum, fecte explicare. Occulta enim valde propter quod ab aliquibus dicitur, quod so causa est, in tantum quod peculiariter exhalatio illa debet esse frigida et sicca, Deo attribuitur in Sacra Scriptura, ut ΗΪΠ > 372 n. 15. * c. 4. (300 Λ 12). • III. 409. n. 4. 864 TRACTATUS V. CAPUT II. Ps. 134. 1 : « Qui producit ventos de thesauris suis ». Difficultas autem in Caput II. eo est, quia motus ventorum non est sursum nec solum deorsum, sed in DE NUMERO VENTORUM EORUMQUE obliquum, quod exhalationi non com­ PROPRIETATIBUS. petit, nec ex principiis materiæ, ex qua constat, quæ est substantia ter­ Egimus in præc. cap. do ventis se­ rena, quæ deorsum gravitat, nec ex cundum communem eorum rationem; calore solis, qui sursum attrahit. Et de aliquibus enim particularibus ventis, est similis difficultas illi, quam infra qui magis turbines quam venti dicendi tractabimus de fluxu et refluxu ma­ sunt, infra agemus. Nunc autem de nuris ». Cum ergo tria concurrant ad mero ventorum iuxta hydographiæ ra­ ventum, scilicet aer, in quo fit, agi­ tionem ac eorum, qui artem nauticam tatio et vis in obliquum faciens im­ colunt, agendum est. Igitur principales pelli has exhalationes et ipsum aerem, venti sunt quatuor, qui ex quatuor an­ dicimus huic motui duplicem causam gulis cceli oriuntur et spirant. Dividi­ assignari: Prima est, influxus astro­ tur enim mundus in quatuor partes, sci­ rum, et præsertim solis et lunæ. Nam licet orientem et occidentem, meridiem sicut ex impressione hmæ mare fluit et septentrionem. Ventus ergo ab o­ et refluit, ita ex impressione eiusdem aut riente spirans vocatur subsolanus, ab aliorum astrorum obliquatur exhalatio occidente favonius seu zephyrus, a me­ et truditur in hæc inferiora. Secunda ridie auster, a septentrione septentrio causa est frigiditas secundæ regionis, ad seu notus. Has quatuor partes dupli­ quam aliquando exhalatio pertingit, quæ cant nautæ significantque octo partes est satis subtilis ac viscosa et pinguis, coeli, unde venti spirant, et tales partes multum in se caloris suscipiens, et tales vocant rumbos. Deinde istas octo partes elevantur ultra secundam regionem, nec iterum duplicant et intermediis desig­ eis obsistere potest frigiditas eius, aut nant alias octo, quas vocant medias inter nubes includuntur præstantque partidas, et in ultimo has sexdecim ignitis meteoris materiam ; aliæ vero partes iterum duplicant, quia inter me­ exhalationes magis terrestres sunt. Et dia secant, quas vocant quartas. Sio­ ideo ab illo frigore addensantur paulu­ que fiunt triginta duo venti a triginta lum et deorsum truduntur, nec permit­ duabus coeli partibus spirantes, prout tuntur sursum ascendere. Cum autem latius in acu nautica et hydographiæ ipsæ calore sibi impresso a sole vel ab circulis scripti videntur, et quidem sex­ alio astro sursum conentur, fit, ut tali decim ventorum propria nomina sciun­ agitatione obliquentur et aerem agi­ tur, aliorum non ita; quæ tamen adpræ­ tent, tanta nonnumquam vi, ut arbores sens describere tædio esset et oneri. domosque evertant, nimirum propter Observandum tamen est aliquos esse multitudinem exhalationum confestim 4o ventos, qui provinciales dicuntur, eo ascendentium et addensatarum ab illo quod in certis regionibus agnoscuntur, frigore secundæ regionis, a quo deorsum et ultra non transeunt, sicut Athenis aguntur. Correspondet etiam impetus teste Plinio libro 2. cap. 47. flat scyro, maior ac minor ventorum vehementiae, quæ reliquæ Græciæ ignoratur. Et ali­ qua ab astris sursum elevantur exhala­ qui venti sunt, qui principaliter domi­ tiones illæ terrestres et condensabiles a nantur et infestant regionem aliquam, frigore secundæ regionis. Fatendum ta­ sicut Calabriam yapix, Galliam circius, men est multas alias causas nobis oc­ atabulus Apuliam, ut ait Seneca libro 5. cultas ad ventorum motum concurrere. Natural. Quaestionum cap. 17. Alii au­ Hæc tamen probabilius a philosophis tem venti sunt, quos Græci etesias, sunt cognitae. hoc est anniversarios vocant, eo quod • tract. 7. c. 2. DE VENTIS 865 singulis annis certis temporibus spirant, et plenis nive, unde et serenitatem in­ sicut in ortu Orionis contingunt venti ducit, quia ob frigiditatem suam dissi­ intolerabiles, ut dicit Aristoteles 2. Me­ pat humidum vaporem prohibetque, ne teorolog. ‘, lect. 9. apud D. Thomam ’, resolvantur in aquam; et similiter ter­ et in canicularibus diebus post ortum 5 ram constringit, ne emittat ex se hucanis venti quidam solent spirare, quos midos vapores. Et quia minus tortuo­ a nomine anniversario etesias vocant. sum et obliquum statum habet directe Similiter post tropicum seu conversionem tendens per nubes, secat illas et dissipat, solis æstivalem, quando facto solstitio non cogit. Dicitur tamen septentrio in in iunio in signo Cancri convertitur io aliquibus locis, ut apud Cyrenem et sol versus Capricornium, flant venti Hellespontum, pluviam creare. Auster boreales. Cuius ratio redditur a Phi­ est calidus et humidus, quia oritur in losopho loco cit., quia boreales venti meridie et transit per mare, quod ob flant a locis, qui sunt sub polo arctico salsedinem calidas spirationes excitat, seu septentrionali, in quibus est magna u cogit etiam nubes et pluviam inducit nivium et aquarum copia, hæc autem propter oppositam causam a septen­ magis liqueliunt a sole post solstitium trione, licet in Africa dicatur nubes seu post tropicum aut conversionem dissipare. Subsolanus est calidus et æstivam, quam quando ad nos appro­ siccus propter præsentiam solis, a quo pinquat in vere aut in ipso solstitio 20 movetur, et a quo exsiccatur et calefit seu tropico æstivo, quia sol maiorem illa exhalatio. Denique zephyrus est effectum imprimit post solstitium quam humidus et frigidus, quia sole accedente antea, eo quod diutius duravit calor eius ad occasum, unde hic ventus spirat, re­ in terra, et magis dispositæ materiæ manet exhalatio eius frigida, et ob solis dominatur, quam quando ad nos ascen- 25 absentiam non exsiccata, sed humida. dit vel etiam in ipso solstitio; et ideo Ex his autem qualitatibus sequitur in tempore caniculæ sunt maximi calores, ventis, quod alii salubres sint hominibus, quod est post solstitium, et tunc lique­ alii noxii variosque morbos inducant. ffill factis pene nivibus septentrionis exha­ Maxime enim salubres sunt septentrio latur copia spirationum, eo quod nives 30 et zephyrus seu favonius, auster vero multam concretionem terrenam habent, noxius et veluti corpora dissolvens, quia et sic flant venti. causât putredinem ob calidum et humiCirca ventorum proprietates notan- dum, quod præetat. dum est, quod illæ spectari possunt vel penes principia substantialia, ex quibus 38 constant, vel penes id, quod a solo et Caput 111. sideribus habent, vel penes regiones, DE TURBINIBUS, ECNEPHIA, TYPHOunde spirant et per quas transeunt. NIS ET PRÆSTERE. Primo modo ventis competit esse sic­ cos et frigidos, sicut ipsa terra est, unde 40I Do his agit Aristoteles in initio 3. elevatur exhalatio, et si habent admix­ Meteorolog. * Sunt autem turbines istis tos vapores, qui elevantur ab aqua, ha­ ceteris omnibus periculosiores ac for­ bent etiam ex hac parte esso humidi et midabiles ob nimiam violentiam, qua frigidi. Secundo modo venti sunt 1obvia quæque prosternunt. Igitur eccalidi et sicci, et si habent admixtum «s nephias generatur ad modum fulminis, vaporem calidi et humidi, calore extrin­ quando scilicet multa exhalatio spissa secus a sidere impresso, sicut aqua ca­ et iniuus subtilis intra nubem cavam lida est ab igne. Tertio modo diver­ congregatur, fit tunc, ut motu aut ansis ventis diversæ competunt proprie­ tiperistasi incalescat ac maiorem libertates. Nam septentrio est frigidus et » tatem quærens 0 nube segregetur eamsiccus, quia ex locis frigidissimis spirat que disrumpat more fulminis, nisi quod ■ c. 5. (301 b 30). • /> III. 115. n. 3. • 370 b 3. 55. — Io. a S. Thoma, Cursus Phil. Thom., II. vol. Phil. Nat. I. 866 TRACTATUS VI. CAPUT I. incensa non est sicut fulmen, et ita deorsum impellitur magna velocitate et violentia propter fortitudinem frigidi TRACTATUS VI. segregantis, ut inquit D. Thomas 3. Meteorolog. lect. 1. 1 Sub æquinoctiali 5 DE METEORIS HUMIDI8 GENITIS a nostris nautis turbo nonnumquam vi­ IN AERE. sus est magno ipsorum periculo. Dicitur autem ex tali turbine asperginem aquæ calidæ profluere, quæ vermes gignit Caput Primum. ίο vestesque putrefacit. DE NUBE ET PLUVIA. Trophæo autem seu typho generatur eo modo quo ecnephias, nisi quod ro­ tato circulo movetur. Quando enim ex Nubes principium sunt omnium con­ rlii diversis nubibus aut diversis partibus cretionum humidarum aeris, sicut optime eiusdem nubis flatus erumpunt et con- is notavit D. Thomas in cap. 37.1 lob circa globantur inter se ac impinguntur, eo illa verba: « Numquid nosti semitas nu­ quod a frigiditate loci per angustam bium magnas et perfectas scientias! ». nubis scissuram expellitur flatus et ad Materia ergo nubium est vapor calore aliud corpus seu flatum repercutitur, solis aut aliorum astrorum elevatus. fit ut illi flatus durante tali pugna re- 20 Hinc dum ad mediam aeris regionem torqueantur inter se ac vorticem effi­ pervenit, tum ob debilitatem radiorum ciant, sicut videmus, quod in angipor­ solis, quorum reflexio illuc non attingit, tis et angustis viis pulvis rotatur a tum ob frigus illius secundæ regionis vento et in fluminibus vortices efficiun­ condensatur, et talis vapor addensatus tur ab aqua impingente ad saxum ali- 25 dicitur nubes. Quia vero ex his vapoquod. Talis igitur flatus maxima vi se­ ribus aliqui habent partes raras et gregatur et excussus a nube ob fortitu­ aereas, faeile in aeris naturam permu­ dinem frigidi segregantis per antiperi- tantur, aut etiam ventis deserviunt ex­ stasim, non tamen incendentis illum, halationibus permixtis. Alii vero gra­ et in gyrum contortus dicitur typho. 30 viores sunt, et ex his generatur pluvia. Qui tanta vehementia discurrit, ut saxa Unde non omnes nubes in pluviam resol­ et arbores secum rapiat ac nonnumquam vuntur, sed multæ in aerem, aliæ in navigia integra in altum elevet a mari ventos ob exhalationes admixtas, aliæ gyro illo ea involvens. Quodsi tales in nebulas et caligines diffunduntur, ut flatus vel antiperistasi vel repercussu 35 postea dicemus, contingat aliquantulum inflammari, di­ Igitur cum pluvia nihil aliud sit, citur ille turbo præster, sternens et com­ quam nubes in aquam resoluta, quæburens omnia, differtque a fulmine eo, res primo, quæ sit ratio, cur pluviæ quod fulmen plus do igne habet, et de minutim cadant, et non tota simul efflatu minus, hic e contra plus flatus, « fundatur e nubibus, cum naturali gra­ minus ignis corripit; et etiam, quia ful­ vitate ac pondere sic videretur fieri minis materia subtilior est quam istius. debere. In quo videtur peculiaris Dei Observandum tamen est ad has tem­ providentia relucere, sicut Scriptura pestates excitandas multum conducere Sacra testatur lob 26. a, ubi dicitur: quorumdam siderum influxus, in quo- 45 « Qui ligat aquas in nubibus suis, ne rum ortu frequenter procellæ accidunt, erumpant pariter deorsum ». ut in ortu Orionis, Hyadum et Aqua­ Respondetur causam huius esse te­ rii; sicut etiam loca quædam sunt, quæ nuitatem vaporis a modico et non ni­ maxime infestantur procellis, ut pro­ mis violento frigore addensatam. Tunc montorium Bonæ Spei et ille maris trac- 50 enim paulatim addensatur vapor et in tus, quo a Sina in laponem itur. aquam convertitur; unde et paulatim ■ Lt HI. App. LXXXVI. n. 2. • 10.; lect. 2. (Pa XIV. 124 b). • 8. DE METEORIS HUMIDIS GENITIS IN AERE 867 decidit, et non tota simul ruit, et sicut etiam ad huiusmodi impetum vis ven­ infécond» nubes, quæ in aerem con­ torum, quia impulsæ exhalationes eadem vertuntur, non simul secundum omnes vi secum deferunt aquam, sicut in magnis partes in aerem transeunt, sic multo tempestatibus videmus. E contra vero melius quando in aquam convertuntur, 5 quia quando generatur nix, non est caliquie crassior est et maiorem requirit den­ ditas circumstans, ratione cuius violente sitatem, convertuntur paulatim et minu- frigus comprimat nubem, sed libere in tim in aquam, non simul. Addo etiam, eam ingreditur et congelat. Inde est, quod quod nubes ipsa ex sui dispositione ve- sine impetu descendit, nisi ab aliquo luti stillicidium quoddam est ob partium 10 vento nimis impellatur. Quando vero nusuaruin raritatem modice addensatam, bes est remisse calida, ita quod non mul­ unde et aquam stillatam dimittit, et tum resistit frigori comprimenti, sed facile consequenter minutim, et non simul. penetrat partes nubis, blande quoque Illud tamen advertendum est: Ma­ compressa nubes a tali frigore paulatim iores crassioresque guttas generari ob decidit ac sine strepitu. Ex quibus patet, maioris frigoris vim, quæ nubem magis quod ad pluviam generandam vapores addensat, et consequenter densiores gut­ debent esse calidi ; et ita calidiores venti, tas aquæ facit, quod frequenter contin­ ut australes, solent pluviam generare. git in estate, quia tunc ob calorem cir­ Quæres tertio, an naturaliter sit cumdantem nubem per antiperistasim possibilis talis aquarum inundatio, quod intenditur frigus, et consequenter ad­ universale diluvium possit efficere. Fuisse densatur aqua fiuntque guttæ crassiores. præter universalem cataclysmum inun­ Secundo quæres, cur imber cum dationes alias, partim ex pluviis, par­ magno strepitu et impetu descendit, tim ex maris emptione constat ex scrip­ quod et Dominus cum admiratione inter- toribus historicis. Et unam extitisse rogavit lob 38. 1 : « Quis dedit vehemen- ante universale diluvium tempore Enos, tissimo imbri cursum », aliquando vero quæ tertiam terræ partem perdidit, re­ sensim sine strepitu illabitur, quasi aqua fert Genebrardi Chronographia, et plu­ ex stillicidiis eliquata. res alias referunt S. Augustinus 18. de Respondetur causam vehementi» im­ Civitate Dei cap. 8. ** et 10. » et S. Isipetus esse frigus comprimens partes dorus libro 13. Originum cap. 22. * nubis et cum violentia in eas intrans, Respondetur tamen non posse naturali­ tanto autem violentius et fortius in­ ter tantam fieri inundationem aquarum, trant, quanto maior est caliditas fri­ ut universale inducat diluvium. Ratio giditati resistens eamque nitens expel- J est, quia dispositio naturalis totius uni­ Iere. Tunc enim ob contrarium vin- versi non ordinatur ad eius destructiocendum cum maiori violentia nubem nem aut ad destructionem ordinis uniingreditur et comprimens fortius eius versi, qui ex elementorum dispositione partes cum maiori impetu facit eam constat, quare nec est facultas in na­ resolvi, sicut quando fortiter compri­ tura, ut totam terram aquis perdat et mitur spongia aut pannus madefactus, eius compositionem et ordinem dissol­ copiosius et fortius descendet aqua. vat, et ideo Deus in coelesti corpore tot Compressio autem nubis a violentia astra, quorum virtutes et effectus sibi frigoris fit, cuius signum est, quod in adversantur, protulit, ne si omnia ad iestate quando est maior caliditas et 4 eundem effectum conspirarent, totius hu­ frigus violentius nubem intrat, irape- ius inferioris mundi ordinem dissiparent. tuosius descendit imber; et similiter Fuit ergo universale diluvium speciale grando, quia generatur ex frigore vio­ divine potestatis opus sic agentia natura­ lento per antiperistasim caloris circum­ lia disponentis, ut ultra suam naturalem dantis, descendit impetuose. Deservit w potentiam in mortales omnes desævirent. ' • • < 25. Miffne P. L. XLI. 560, 1. o. 568. op. cit. LXXXII. <04. : TRACTATUS VI. CAPUT II. 868 Quæres quarto, quæ sit causa ali­ expellit. Contingit autem sic: Quando quarum pluviarum, quæ præter usi­ nubes habens plures partes aereas ad­ tatum cursum extraordinariae et prodi­ mixtas per aerem spargitur, frigus ex­ giosae sunt, ut quod pluat sanguine, cellens, quod tunc viget, ingreditur lacte, ranis, pisciculis, aliquando de­ 5 partes illas nubis, et cum resolvi de­ cidat ferrum et lapides. beant partes eius in aquam, ab excellenti Respondetur res istas ordinari ex dis­ illo frigore congelantur et duriores aqua positione divina ad inducendum homi­ efficiuntur. Quare vero non omnino ri­ nibus terrorem. Potest tamen aliqua­ gescant sicut aqua gelata, statim dicerum reddi naturalis causa. Sanguine lo mus. Causa ergo efficiens niris est enim et lacte aliquando pluit, non quia frigiditas excellens sparsa per nubem veram formam sanguinis et lactis ha­ non admodum obscuram, sed claram, bent hæ pluviæ, sed colorem solum et congelans et adunans partes nubi», apparentiam, quod contingit vel ex eo, quando debent resolvi. Generatur autem quod ex locis cruento humore madidis is nix in inedia aeris regione, ubi frigus sol vapores elevat, qui colorem illum maius est, et in illis regionibus, quæ non retinent sicque pluviam illo inficiunt, multum incalescunt radiis solis, unde vel quia ex forti aliqua decoctione ab in montibus altissimis perpetuo nix igne seu calore intra nubem incluso va­ conservatur et gignitur ob excellentem pores habentes admixtas partes fumo­ eo algorem talium regionum. Et quia illuc sas, qua facile colorem recipiunt, in ru­ non pervenit radiorum solis reflexio, borem permutantur aut in candorem, fere numquam aestatem sentiunt, et ex eo quod humidiores partes resolvun­ similiter in partibus septentrionalibus, tur et manent clariores, sicut nix, quæ ubi oblique solis radii feriunt, perpetuo aliquod concretionis terrestris habet, 25 fere generantur nives. etiam candorem recipit. Eanæ autem Nix est candida et mollis. Causa aut pisciculi videntur aliquando deci­ candoris eius est multiplex: Primo dere, aut quia ab aliquo violento tur­ quidem, quia propter claritatem nubis, bine elevantur et postea decidentes e qua generatur, multum participat pluere illis videtur, aut quia intra hu- de luce, quæ principium est candoris midum et calidum nubis tale tempera­ in corpore terminato, quod coloris est mentum aliquando concurrit, sicut in susceptivum, sicut aqua, quæ dlaphana paludibus ad generanda huiusmodi ani­ est, si terminetur et solidetur per gelu, malia, præsertim quando viscosus hu­ redditur alba. Secundo, propter partes mor, ex quo communiter in aqua gene­ aereas, quibus abundat nix. Tales enim rantur, includitur in nube. spumam generant, undo et Aristoteles 2. De præsagiis autem temporum et sig­ de Generat. Animalium cap. 2. 1 nivem nis pluviæ videri potest Plinius libro 18. spumam appellat, spuma autem de se Nat. Hist. cap. 35., lavellus tract. 3. alba est, et si adiungatur ei excellens Meteorolog. cap. 2., Conimbric. tract. 7. frigus, intensior candor generatur, quia cap. 3. ubi late de huiusmodi signis frigus candoris parens est, ut in homini­ agunt, nos brevitatis causa, quia res est bus septentrionalibus videmus, et quando non multi momenti, omittimus. laxior est spuma, tanto albior apparet nix. Dicitur tamen nix vetustate ru45 bescere, ut in 5. do Ilistor. Animal, Caput II. cap. 19. ’ refert Aristoteles, quia partes aereæ tempore consumuntur redditurDE NIVE ET GRANDINE. quo illa mixtura qualitatum, quæ ruNix generatur e nube, quæ ab ex- borern referat. cellenti frigore congelatur, et ideo nix eo Causa autem quare nix sit mollis, siccior est quam pluviæ, quia frigus est, quia calidum vaporis in nube non dum congelat et constringit, humorem simul expellitur a frigore, sed succes* 735 b 21. * 552 b 7. DE METEORIS HUMIDIS GENITIS IN AERE 869 sive, et ideo non permittitur omnino guttæ prius congelantur, quam in ter­ rigescere calido repugnante, et sic re­ ram cadant. Quod ergo facit rigor fri­ manet aqua addensata, sed non om­ goris in hieme toto aere sparsus, facit nino rigida sicut gelu, sed mollior. Item parum frigus vaporis a circumdante ca­ diam, quia intrant nubem vapores illi, lore congregatus et inclusus per anti­ qui non habent admixtum multum de peristasim, et ideo quanto propinquius terrestri concretione, et sic vapor ille ad nos grando generatur, tanto durior est est nimium subtilis. Ut autem geletur et magis congelata, quia constipatur et indurescat aqua, debet esse crassa frigus a calore prope nos existente, qui et terrestres habens concretiones. Quo io maior est. Deservit autem ad citius enim subtilior, minus dura efficitur, congelandam aquam etiam ipsius vapo­ unde vapor ille, qui nimium est subtilis, ris calor, quia aqua calida citius con­ non maiorem duritiem admittere potest gelatur quam frigida, quia cum rarior quam illa, quæ in nube videtur, unde sit ea, quæ _______ ________________ est calida, minus resistit non durescit, quia non est capax tante is contrario et citius ab eo vincitur. Genecongelationis, sicut si esset aqua crassa; ratur autem grando et in secunda aeris pruina autem magis durescit, quia habet regione et in infima. In secunda quidem plus crassitudinis et terrestris concre­ aeris regione, aut quia omnia rigescunt tionis. gelu, si grando generetur in hieme, aut Grando autem generatur, quando aqua 20 quia circumstante calore nostro constipluviæ congelatur, antequam ad terram patur frigidum nubis, et non solum reperveniat, ut auctor est Aristoteles li­ solvitur, sed usque ad congelationem in­ bro 1. Meteorolog. cap. 12. *, lect. 15. duratur a frigido aqua resoluta. In in­ apud D. Thomam ·. Unde materia fima autem fit, quando a calido unitur grandinis est imber seu aqua nubis 25 frigiditas aquæ descendentis, quia licet calida resoluta; proximum efficiens aqua illa calidi vaporis sit, nativam est aut frigus circumdans illam aquam tamen habet frigiditatem et compara­ et congelans, aut calor circumstantis ae­ tione nostri caloris frigida est, quæ ris per antiperistasim eius calorem expel­ proinde unita a maiore calore usque ad lens et congelans. Fit autem hoc modo: 30 congelationem intenditur. Et signum, Quando nubes calidi vaporis resolvitur quod generatur aliquando in infima re­ in aquam, contingit aliquando, ut reso­ gione, est, quia secum grando defert lutio ista fiat propter calidum congre­ paleas aut aliud quidpiam, quod prope gans frigidum naturale vaporis perve­ terram volitat. Quando autem congenientis ad secundam regionem, et facit 33 latio hæc, quæ accidit circa aquam, aeipsum in aquam converti tanto vehe­ ciclit circa nivem, quæ in minuta gra­ mentius, quanto fortius a calido circum­ nata a frigore condensatur, dicitur stante frigidum congregatur. Unde et granedula. Contingit autem grando tunc oriuntur maiores guttæ in pluvia, omni anni tempore, præsertim tamen in quia fortior congregatio frigidi plus ma- 40 autumno aut· vere, quia time præsertim teriæ convertit in aquam. Quando au­ elevatur vapor calidus, qui tumen non tem magis ac magis includitur frigidum consumitur sicut in œstate, potestque ex et circumdatur a calido, non solum facit illo generari grando, in hieme vero ob resolvi aquam, sed etiam ipsam con­ rigorem non ita elevantur vapores calidi. gelat et fit grando. Quod autem possit 45 sine multa mora congelare aquam ex eo Caput III. est, ut dicit· Philosophus, quia vehe­ mentia frigoris a circumdante et congre­ DE NEBULA ET GLACIE. gante calore tanta est, quod minori tempore congelat, quam motus localis so Sicut in nutritione viventium accidit, aquæ fiat, sicut in hieme solet aliquando quod ex alimento pars convertitur in tantum vigere frigus, quod decidentes substantiam aliti, scilicet quod magis • 348 b 14. • Lt III. 372. n. 10. i 870 TRACTATUS VI. CAPUT IV. depuratur et defaecatur a calore natu­ Quod idem in grandine et nive accidit, rali, pars vero in excrementa tamquam quæ congelantur ob admixtam terre­ inutilis reicitur, sic in vaporo nubis strem concretionem et exhalationem cum quædam partes sunt crassiores et tumi­ vapore, unde et aliquid caloris comidiores, quæ in aquam convertuntur, 5 tatur aquam gelidam, quantum con­ quædam flatuosæ, quæ in ventos, quæ­ cretio terrestris admittit. dam subtiles et minus ad conversionem Si quæras, utrum mare possit con­ aquæ idoneæ et a frigore noctis paulu­ gelari, aliqui negant præsertim ob ca­ lum addensatæ descendunt usque ad lidas exhalationes, quibus mare abunnos, et tales sunt de facile in aerem con­ 10 dat propter salsedinem suam, et ita vertibiles vocanturque nebula seu ca­ dicunt, quod licet videatur superficies ligo. Itaque partes illæ nubium, quæ æquoris constringi, tamen eam aquam deberent in aerem converti ob subtili­ non esse maris, sed fluminum et pa­ tatem et carentiam humiditatis, adden- ludum, quæ in mare intrant, et quia satæ a frigore noctis et ad nos descen­ leviores sunt, in superficie enatant, et dentes nebula est, et ideo ascendente tales gelantur. Nihilominus hac de re sole facile dissipantur soletque signum nulla potest esse dubitatio, cum ex esse serenitatis, quia scilicet non sunt nostri temporis navigationibus constet nubes, ut in aquam converti possint, sed circa arcticuin polum ad octuagesiinfœcundæ et tamquam reliquiæ nu­ mum gradum aut circiter mare septen­ bium, ut Philosophus dicit ». Contin­ trionale adeo gelu indurari, ut inna­ git autem aliquando, ut nebula ingros- vigabile reddatur. Narrat id etiam de setur a vaporibus ex aqua seu lacu Mare Scythico Pomponius Mella libro 3. aliquo aut terra humida ascendentibus, de Situ Orbis, de Mari Gothico Olaus et tunc iterum vapor ille elevatur a Magnus libro 11. de Rebus Septentriosole fitque nubes, quæ in aquam solvi­ nalibus cap. 3. Herodotus idem conti­ tur. Ex hoc autem constat, quod ne­ gisse scribit in Bosporo. D. Thomas in bula levior est quam nubes, quia fa­ illud lob 38. 3: « Superficies abyssi cilius a sole dissipatur et quia humore constringitur » inquit mare iuxta sucaret, a quo praegravatur vapor, licet m perficiem congelari, non tamen in proob frigus addensans descendat, non fundo, quia illuc vis frigoris non pertamen ideo fit gravior, licet ei causa tingit ‘. ascendendi deficiat, quæ est calor, quem quia nubes crassiores plus retinent, non Caput IV. descendunt. 35 Glacies est aqua congelata. Ad con­ DE RORE, PRUINA, MELLE gelationem autem aquæ licet requiratur ET MANNA. tamquam efficiens causa excellentia fri­ goris, tamen ex parte materiæ requiritur, Eadem est materia roris et pruinæ quod aqua admixtum habeat aliquid scilicet vapor exiguus et subtilis. In de concretione terrestri, quæ ad indu- causa efficienti partim conveniunt, rationem et concretionem maxime iuvat. partim differunt. Conveniunt, quia uEtenim solum frigus non sufficit aquam triusque efficiens est frigiditas noctis, congelare, alias aqua cum ex natura sed unius, scilicet roris, est frigiditas, sua postulet summum frigus, ut dixi­ quæ solum vaporem illum subtilem mus q. 10. de Generat. », ex sua natura addensat in aquæ guttulas; alterius, postularet congelationem, et sic non scilicet pruinæ, est frigiditas intensa esset fluida naturaliter, quod est falsum. non solum in aquam addensans vapo­ Quare aqua gelata non est aqua omnino rem, sed indurans et congelans, unde et pura, sed terrena concretione admixta. pruina durior est nive. Ex quo fit, quod ’ ’ • ‘ 1. Mctcorolog. c. 9. (346 b 32). art. 3. (820 n 42). 30. lect. 2. (Pa XIV. 130 b). DE METEORIS HUMIDES GENITIS IN AERE 871 ros est temperate calidus et frigidus, principio hiemis, tunc enim albescunt quia generatur ex modica frigiditate, campi et tecta domorem pruina propter quæ non omnino excludit calorem. intensionem frigoris congelantis vapo­ Pruina autem est omnino frigida, ut­ rem tenuem; rigente vero hieme non pote frigoro intenso generata, ideo solet 5 permittitur vapor ille ascendere, et pruina gigni stante borea, qui frigidus ideo non fit pruina. est. Ros autem fit serena nocte, quæ si Mei generatur ex vapore subtili, sicut nebulosa sit et turbulenta, exiguum ac ros, sed ulterius habet ille vapor ad­ subtilem vaporem dissipat, nec in gut­ mixtas aliquas partes terrestres, subtulas sinit addensari, et sic ros est io tiles et humidum etiam aereum, unde signum serenitatis. ex commixtione talium partium, quando Si autem quæras, quo in loco ge­ humidum non multum dissolvitur, sed nerentur ros et pruina, respondetur di­ caliditate aeris digeritur ac decoquitur, versas circa hoc esse opiniones. Videtur fit succus seu ros dulcis, qui nocte fritamen probabilius, quod generetur ros 15 goris pinguescens adhæret floribus ac infra secundam regionem aeris seu in foliis, unde ab apibus colligitur et in superiore parte infimæ aut circa illam, alvearia defertur. Nec enim apes mei ut tenet Commentator 1. libri Meteoro- efficiunt, licet perficiant ac magis de­ log. cap. 4., quia ibi est debitum tem­ coquant, sed colligunt ex herbis et peramentum ex calido et frigido, tum 20 floribus. Unde videmus, quod cellulæ ex frigore noctis, tum ex propinqua- earum uno aut altero die repletæ inve­ tione ad secundam regionem. Alias si in niuntur, quod non esset, si ab eis de­ ipsa secunda regione generaretur, nimis beret fieri et ex earum alimento gene­ condensaretur ille vapor ab immodica rari, et etiam in autumno seu hieme non frigiditate secundæ regionis, per quam m reparant mei sibi detractum, licet ali­ caderet ros, si per cacumina montium, qui flores et herbiculæ suppetant illo in quibus tamen etiamsi altissimi non tempore, quia tunc non generatur melsint, non invenitur. Ac denique, quia lis ros. Unde inquit Aristoteles libro 5. si generaretur in suprema parte se- de Historia Animalium cap. 22., quod cundæ regionis, ut dicit Albertus ‘, 30 apes favos construunt e floribus, ceram quia ibi est temperamentum calidi ac ex arborum lacryma affingunt, mei ex frigidi, cur non etiam suprema pars in- aeris rore colligunt. Et sane in aliqui­ fimæ regionis erit locus per se roris? bus floribus, præsertim antelucano tem­ Quia idem habet temperamentum ex pore succum prædulcem inveniri expeappropinquatione ad secundam regio-m rient ia testatur his, qui flores inventos nem et nostram, ne ponamus locum roris sugunt ac dulcem eliciunt succum. superiorem esso loco pluviœ. Cur autem De meile silvestri, quale D. Bapti­ in montium cacuminibus ros non de­ stam comedisse refertur in evangelio, cidat, causa est, quia vapor roris est quidam existimant probabilius esse mei admodum exiguus et subtilis, quia ex « montanum a silvestribus apibus con­ Jocis humidis exhalatur, nec ita alte fectum, quod summe amarum est voascendit; tum quia summitates mon­ caturque a Plinio libro 11. cap. 16. eritium ventis perflantur, qui concretio­ ceum, quia ex erica eligitur ab apibus, nem roris impediunt. Pruina autem ex qua infacundum contrahit saporem, generatur in infima aeris regione, quando e sicut etiam in Sardinia mei amarum gigintensum frigus in ea viget. Ibi enim nitur, quia ex absinthio ab apibus col­ condensatur aqua et guttulro eius con­ ligitur. Tenet illam sententiam Isidores gelantur, præsertim concurrente influxu Pelusiotes libro 1. epist. 5. et epist.132. *, alterius planète) frigidi et sicci, qualis Chrysostomus · et· Theophylactus *, qui est Saturnus. Pruina ordinarie fit in eo dicunt agrestibus apibus fieri illud mei. 1 • • • 2. .Meteor, tract. 1. ο. 3. (cd. Virés IV. 531). Mlgi'o P. O. LXXVIII. 270 C. <>j>. cit. LIX. '62 (Inter epuria). op. cit. CXXIII. Π4. (®d Math. 3, 4). TRACTATUS VII. CAPUT I. 872 Similem generationem quam mei ha­ circa Constantinopolim emergit Mare bet manna, nisi quod manna humidum seu Pontus Euxinus, cuius ultima pare aqueum seu vapor valde decoquitur, et paludem Mæotim claudit. Maro Rubrum terræ partes manent cum exigua humi- circa Æthiopiam et extremas Africa ditate, et ex tali maiore decoctione lit 5 oras versus orientem ex Oceano circa liquor candidus, sicut etiam mei candi­ oppidum Aden incipit, inde per 350 dum ob maiorem humidi decoctionem leucas inter Ægyptum penetrans prope generatur. Manna autem in ramis, her­ Palæstinam desinit. De nomine Rubri bis et lapidibus aspergitur inde que in Maris an a colore dicatur, an ab Erythra medicinæ usus asportatur. Nec putan­ io rege, qui interpretatur Rubus, decertant dum manna Hebraeorum specie distinc­ scriptores, et multi eiusdem esse coloris tum fuisse ab isto vulgari, nisi quod eius cum ceteris affirmant. Felicius ex no­ generatio altioribus causis perficiebatur, strorum navigationibus compertum est, ut tamdiu duraret et talibus temporibus quod aquæ illius ob arenarum ruborem, colligeretur, forte angelis sic materiam et coraliorum, quibus scatet, abundan­ disponentibus, ministrantibus ac plu­ tiam rubrum referunt colorem, licet e ribus perfectionibus et qualitatibus illud mari extracta aqua perlucida sit, sicut secundum Dei ordinationem immutan­ ceteræ, quod ex loanne Barrio decade 2. tibus, unde et angelorum panis dictus libro 8. cap. 1. Conimbric. referunt hic est. Sed tamen hæc specificatam distinc­ tract. 8. cap. 2. Mare Persicum ostium tionem non efficiunt, sed accidentalem, habet in Oceano Indico indeque Per­ sicut vinum, quod Christus ex aqua sidis partem alluit in eoque Tigris et convertit, non differebat specie a vul­ Euphrates influunt. Et hæc sunt ma­ gari vino, licet multo esset excellentius. ria, quæ aperte ex Oceano oriuntur. Unde et in modum pruinæ cecidisse Præter hæc vero numeratur adhuc manna super terram Scriptura refert Mare Caspium circa Armeniam, quod cap. 16. Exodi ». occultis viis ex Oceano creditur oriri, undique tamen montibus cingitur, et magis lacus multorum fluviorum in 30 cursu stagnans quam mare nominari TRACTATUS VII. posset. Igitur circa Oceanum, qui aquarum DE MARI EIUSQUE MOTU omnium parens est, notandum eat, ET SALSEDINE. quod eius congregatio in vastissimo illo 35 loco, quo iacet, tertia die creationis mundi facta est, cum Deus dixit Ge­ Caput Primum. nesi 1. *: « Congregentur aquæ, quæ sub coelo sunt, in unum et appareat DE SITU MARIS. arida ». Quantum enim est de se aqua 40 petit terram operire, sicque operiebat Supponendum est, quod licet varia in principio. Ad usum autem hominum ab historiis maria numerentur, omnia divina providentia factum est, ut terra tamen ex Oceano, qui est ipsum ele­ appareret, aquæ vero elementum in mentum aquæ vastissimum, omnem unum locum congregaretur; quæ conterram circumdans, ortum habent vel <5 gregatio mare seu oceanus dicitur. Ule manifeste vel occulte. Nam Mare Bal- vero locus seu hiatus et intercapedo, ticum circa Daniam ex Oceano influit, in qua interfusa est huiusmodi aqua­ Mare Mediterraneum per fretum Gadi­ rum vastitas, abyssus dicitur propter tanum ex Oceano incipiens usque ad profunditatem suam immensam, quæ Palæstinam terminatur. Ex Mediter- so tamen non æqualis ubique est, sed raneo vero primo per Propontidem Æ- montes ac rupes, camposque sub ageumque Mare, deinde per Bosporum quis illis esse certum est. Insulæ enim 1 14. ‘ 9. DE MARI EIUSQUE MOTU ET SALSEDINE 873 maris non aliud sunt quam excelsi licet non altissimos terræ montes. Adde, montes e maris profundo emergentes, quod locus ille, in quo congregat® sunt et similiter vadosa loca aut. rupes ad su­ aquæ, nec tam profundus esse videtur, perficiem maris aut non longe a super­ ut absque tumore profunditatem aqua­ ficie ascendentes terra est a profundo rum, quæ totam terram operiebat, po­ maris elevata usque ad superficiem. tuerit excipere, sicut patet in diluvio, An vero ex hac aquarum congrega­ in quo non obstante tota profunditate, tione mare in tumorem elevatum sit, in qua continetur, nihilominus terram ita ut terra sit altius, dubium est apud operuit. Et quod faciat unam sphæram philosophos et theologos. Et difficultas : i cum terra, non obstat eius elationi. Nam non est in aqua, quam prope littus vi­ etiam montes faciunt unam sphæram demus, sed de ea, quæ longius a terra cum terra, quia totum hoc respectu protenditur, an ita in tumorem seu in coeli, cuius centrum sunt, quasi nihil maiorem altitudinem elevetur, ut ma­ reputatur. Nec valet dicere, quodsi neat ibi mare terra altius. Nam D. Tho­ s mare est altius terra, tunc æquali vento mas 1. p. q. 69. art. 1. ad 2. censet pro­ flante citius naves portum peterent, babilius esse, quod mare terra sit altius, quam ab eo discederent, cum e portu quod experimento compertum esse in ascenderent, ad portum vero tendentes Mari Rubro affert ex D. Basilii homil. 4. descenderent. Hoc, inquam, non valet. in Hexaemeron ante medium * *, qui ean­ μ Nam mare non ita sensibiliter a terra dem tenet sententiam. Alii vero plurimi elevatur, ut circa portum possit depre­ auctores oppositum tenent in eamque hendi illa maior celeritas. Præsertim sententiam adducunt S. Hieronymum 1 quia fluxu et refluxu circa portus exiiu illud Ps. 32.: «Congregans sicut stente impeditur ille maior ascensus aut in utre aquas maris », et D. Augusti­ 25 descensus. Sed existimandum est, quod num 135. 3 aliosque Patres. Sane quod mare secundum se elevatius est terra, D. Thomas et D. Basilius non loquuntur præsertim ubi multum a terra distat, de mari comparato ad altissimos montes quæ tamen elevatio prope terram non terræ, illud argumento est, quod D. Ba­ sentitur, eo quod ibi modice et fere silius de Mari Rubro loquitur respectu » insensibiliter supra terram videatur ele­ terræ Ægypti, quæ montosa non est, vari, præsertim propter æstus fluxum sed planior et mari depressior. Cuius et refluxum quotidianum, qui elevatio­ simile in Zelandiæ littore nos ipsi vidi­ nem istam aut deprimit aut æquat aut mus, ubi ad oculum mare terra ipsa al­ extollit. Quod vero dicunt aliqui citius tius est. Ipsæ etiam insulæ, quæ montes ;35 una hora oriri et occidere solem in quidam sunt in medio mari ostendunt Hispania existentibus, quam quindecim tumorem aquæ non vincere altitudine gradus ultra Hispaniam versus novum supremos montes; habere tamen tu­ orbem præcedentibus, quod non esset, morem aliquem mare, ita quod terra nisi mare esset altius terra nostra. Hoc altius sit, negandum non videtur, quia <» nihil est, quia quod sol nobis citius hic tanta aquarum immensitas, quæ totam oriatur quam ibi, causa est distantia operiebat terram, in unum locum con­ loci, qui a sole tam cito illuminari ibi gregari non posset et manere depressior non potest sicut hic. Nam etiamsi ultra terra nisi consumpta multa aquarum illos quindecim gradus ponerentur altiscopia, quæ tamen potius crescit ex *ssimæ insulæ, tardius ibi oriretur sol, fluminum in mare influxu et genera­ et· tamen altiores essent nostra terra, tione aquæ, præsertim circa septentrio­ quia essent montes altissimi, ergo illa nem. Quare ex tali aggregatione aqua­ ratio est nulla. Sed de his latius age­ rum in tumorem aliquem excrescere mus Deo dante ad 1. p. D. Thomæ in debuit mare, quo terram supervincat, w 2. tomo * agentes de opere sex dierum. ' ■ ■ * n. 3. (Migne P. Ο. XXIX. S3. C). Commentarioli in Ρκαίιηοβ (G. Morio, Anecdota Marcdnolana, Vol. 3. paru 1. pag. 40, 21). n. 7. (Mlgno P. L. XXXVII. 1758). Cornua theologici. 874 TRACTATUS VII. CAPUT II. austrum, ideoque ex ea parte aqu® fluunt, licet multum ex liis motibui Caput II. coelestium pressioni tribuendum sit. Omitto alios motus, qui in Oceano DE MOTIBUS MARIS. 5 notantur, non generales, sed ex variis Præter descensum, qui aquæ com­ finibus, et concursum aquarum in mo­ petit ex naturali gravitate, et motum, dum vorticis confluentium, ut in sinu qui a ventis mari imprimitur, aliqui Mexicano et in Oceano Æthiopico et motus in mari videntur, qui occultis­ promontorio Bonæ Spei aliisquo locis, simas habent causas. Deprehenditur 10 ubi aquæ reflexionem accipiunt ex sienim Oceanum moveri ob oriente in nuosa gyratione circa terram indeque occidentem. Qui enim ex Hispania in maiori impetu fluunt. novum orbem traiciunt, intra mensem Principalis ac notabilior magisque plus minus cursum conficiunt, quando mirabilis maris motus est quotidianus vero revertuntur ex America in Hispa- w æstus, seu fluxus ac refluxus, quo per niam, trium aut quatuor mensium spa­ sex horas fluit et a littore recedit, tamen lilii tium consummant obtinente in contra­ æstus non eodem modo in omnibus ma­ rium aquæ motu. Eundem motum in­ ris tractibus invenitur. Nam in medio veniri in Mediterraneo, eodem signo mari non deprehenditur, sed circa littora deprehensum est, cum tardius ex Hi- 20 et in his varie. Nara in aliquibus parspania in Palæstinam quam e contra tibus vix sentitur æstus, ut in aliquibus cursus fiat. Huiusmodi motum occulto locis Maris Mediterranei, ut apud Bar­ siderum et cœli influxui tribuendum, cinonem et Narbonam et in Mari præsertim diurno solis aut hinæ motui, Thyrrheno, ob quam causam aliqui qui a primo mobili rapiuntur, proba- 25 putant in Mari Mediterraneo æstum bilius censetur. non esse, cum tamen in aliis eius locis Alius motus, qui in Oceano adver­ sentiatur. In Oceano Hispanico, Gal­ titur, est a septentrione ad austrum, lico, Belgico et communiter circa alias qui magis circa septentrionem notatur. partes, sex horis fluit, sex refluit. Circa Et videtur Aristoteles libro 2. Meteo- 30 aliquas tamen Galliæ partes, ut circa rolog. cap. 1. *, lect. 1. apud D. Tho- Aquitaniam, septem fluit et quinque mam circa finem *, huiusmodi motus refluit. In aliquibus Africæ locis fluit causam reducere in altitudinem partis quatuor horis, refluit octo. Inter cetera septentrionalis respectu australis, a qua mirabilis est maris æstus in littore Camproinde necesse est aqua defluere. AI- 35 bayæ in faucibus Indi fluvii, ubi duabertus libro 2. Meteorolog. tract. 3. bus horis mare triginta leucas inundat, cap. G. J addit multum aquæ generari duabus iterum tantum spatii detegit, circa septentrionem propter loci frigi­ et ita tanta rapiditate agitur, ut ho­ ditatem et solis absentiam, et prop- mines cymbali sonitu admoneantur, ne terea ad austrum decurrere. Sed hæc « incauti rapiantur ab æstu. Denique causa licet in Mari Mediterraneo versus in Euripo, quod est angustum illud septentrionalem eius partem, quæ est mare inter Euboeam insulam et Auli­ Pontus Euxinus, locum habere videa­ dem, septies in viginti quatuor horis tur, non tamen in Oceano, quia ex parte fluit et refluit mare. poli australis seu antarctici vehemen- 45 Generalis causa huius motus ma­ tius frigus vigeat quam in septentrio­ rini relictis variis philosophorum opi­ nali, et ita deberet etiam multum aquæ nionibus lunæ attribuendus est, secun­ ibi generari fierique motum ab austro dum quod diversimode a sole aspicitur ad septentrionem. Probabilior ergo est diversosque in mari motus causât. Hanc prima Aristotelis causa, quia terra de- w opinionem perpetuo sequitur D. Thoclivius esse videtur a septentrione ad mas, ut opusc. 34. de Occultis Naturæ ' 354 a 27. • U III. 388. n. 8. * e