FARIS. - IMPRIMERIE PIERRE LA-OUSSb
ftur woTJtr-Tuvr Drt-ciuuM, 43

COMMENTARIA
IN

SCRIPTURAM SACRAM
/

II. P. COlìN’ELll A LAPIDE
E SOCIETATE JESD,

SANCT/E SCR1PTURÆ OLIM

LOVaNII»

POSTEA ROMÆ PROFESSORIS,

ACCURATE RECOGNOVIT AC NOTIS ILLUSTRAVIT

AUGUSTINUS CRAMPON,
DKXCK31S AMMAN. PHLItHTAll.

------------ Ô------------

EDITIO NOVA
ACCURATE

EXPURGATA MI.MUS

yUX

IX

PRIOREM

IRREPSERANT.

TOMUS DECIMUS SEPTIMUS

IN ACTA APOSTOLORUM

-LIBRARY----of the Missionaries of the S. Heart,
NATICK, R. 1.
PARISHS
APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM
13, VIA VULGO LICTA DLLAMIIRE, 13

M DCCC LXXIV

UtU5nVtn\UWWVWVU%\5WlVUV\VMW\n^XVWWVAX\\1

AD

BENEVOLUM LECTOREM
PROŒMIUM.
A Duodecim Prophetis Veteris Testamenti transeo ad toti­
dem Novi, duodecim inquam Apostolos, quorum Acta conscribit
S. Lucas, Epistolas suas ipsimel scripsere, acque ac Apocalypsin,
quæ ut propria, ita unica est prophetia legis Evangelica*. Hi ni­
mirum sunt Vates Christi, Evangelistas Dei, Doctores veritatis,
Dictatores fidei, Legislatores orbis, Principes Ecclesiæ, imo coeli
animali, Angeli et Archangeli, qui enarrant gloriam Dei, quos
in spiritu praevidens Regius Propheta admirabundus exclamat :
In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terree
verba, eorum. Brevis ero more meo. ut Acta Apostolorum, septem
Epistolas Canonicas, et Apocalypsin eodem Tomo Complectar :
quatuor enim Evangelia tertio in Novum Testamentum Tomo
reservo (1). Chronotaxin, sive brevem temporum seriem præmitlo, quod illa magnam singulis lucem afferet, adeoque facem
legentibus ubique praeferet.
(1) Ab hoc ordine nobis paululum recedere visum est. Itaque singuli libri in nostra editione
eo ordine in lucem exibunt, quem in Concilio Tridentino, sess. IV, et in omnibus Catholicorum
bibliis obtinent.

APPROBATIO CENSORIS ORDINARII.

Hæc expositio et Commentarius in Acta Apostolorum, a R. P. Cornelio Cornelii a Lapide,
Societatis Jesu Theologo, et sacrarum Litterarum iu Collegio Romano Professore, concinnata,

est docta et pia, multisque floribus variorum Auctorum exornata. Unde et ad Roman® Ecclesia;

doctrinam confirmandam, et rituum in primitiva Ecclesia usurpatorum cognitionem mire
faciet, ut tam doctis quam indoctis inserviat : Quod testor, 18 februarii, anno 1626, qui hæc
scripsi, et subscripsi.

EGBERTUS SPITHOLDIUS,
Cdnomcur et Plebanus Antuerpiensh, S, T. L, Librorum

MUTIUS VITELLESCUS,
SOCIETATIS JESU PBXPO81TU5 GENERALIS»

Cum Commentarios in Acta Apostolorum, Ii. P. Cornelii Cornelii a Lapide, nostræ Socie­
tatis , aliquot ejusdem Societatis Theologi, quibus id commissum fuit, recognoverint, ac in
lucem edi posse probaverint; facultatem concedimus, ut typis mandentur : si ita iis, ad quos
pertinet, videbitur. In quorum fidem has litteras manu nostra subscriptas, et sigillo nostro

munitas dedimus, Roniæ 1 maii, anno 1625.

MUTIUS VITELLESCUS.

Annotations quibus Commentaria R. P. Cornelii a Lapide in Actus Apostolorum, iliustravil cl ditavit Aug. Crampon, Presbyter dioecesis Ambianensis,
Nil obstat quin imprimantur.
Datum Amblan., 15 octobris, anno 1857.

»

t JACOBUS ANTONIUS,
Ambiati. Episcopus*

CIIRONICON ACTUUM APOSTOLORUM.

Conf, egregias sano disquisitiones tum Kuinoelii, Prolegom. tn Act. Apóstol. §7; tum Hug, Einleittmg
n <?. Schriften D. N. T. Tb. II; tum I). Claire, Introduction nux Livres de l’Anc. et du Nouv. Test., t. V,
ad calcem; tum Alzog, opere cui titulus in vernacula, Hist, univers. de V Eglise, t. I; tum denique
Hanebcrg, Einleltung in's alte und neue Testament, p. 599 seqq. Nos quidem in constituendis annis,
quibus singul® potions momenti res gest® evenerunt, ducem potissimum habuimus Sepp, opere cui
titulus in vernacula, La Vie de N.-S. J.-C., tom. II.

1. Christus moritur, die veneris, xv calend. aprilis, expleto 34 suo anno cum tribus mensibus,
anno autem periodi Julian® 4742, U. C. 782, ær. vulg. 29, Tiberii post Augustum imperantis 15,
cum Augusto vero 18.
2. Die Pentecostes Spiritus Sanctus descendit super omnes discipulos, eodem anno, 5 junii,
vel 6 Tw Nisan.
Duo argumenta ex Actis petita, quibus nititur Sepp, hæe sunt :
o) S. Chrysoslomus, horn, in Princip. Apostol., asserit Paulum 35 annos a conversione Christo ser­
viisse. Porro, juxta S. Hieronymum, in suo Catalogo, ex Chronico Eusebii deprompto, Petrus et Paulus
martyrio coronati sunt anno post Christi mortem 37, imperii Neronis 14, id est, U. C. 820, ®r. vulg. 07 :
Nero enim primum imperavit 13 octobris, ann. 807, vel a Christo 54. Si vero ex apostolato Pauli 35 annos
demas, habebis ejus conversionis annum, scii. U. C. 785, vel 25 jannarii 786, imperii Tiberii 19, post
mortem Christi 3 cum dimidio. Ergo si chronologia vulgaris, juxta quam Christus mortuus est armo 33,
vera est, discipulos ante Christi mortem Paulus persecutus esset, quod repugnat.
6) Firma Veterum traditio est, Petrum Boni® sedisse annos 25. Cum vero anno 820 mortuus est,
Rom® sedem fixerit anno 795, seu ®r. vulg. 42, post Christi mortem 13, Decesse est. Quod optime con­
sentit alto traditioni ab Apollonio primum, deinle a Clemente Alexandrino et Eusebio memorat®, asse­
renti scilicet, Christum jussisse Apostolis no anto annos 12 a morte sua computandos Hierosolymis
discederent, et ad Gentes transirent. Hovera Hierosolyinm manserunt Apostoli (solumque ad tempus
in regiones vicinas excurrerunt, crebro Judæam et Jerusalem revisentes) usquo od mortem Beat®
Virginis, qu®, juxta vetustissimam traditionem, Hierosolymis mortua est die 21 januarii, ann. 42,
annos nata 60, paulo ante Herodis Agrippa adventum in Judæam. Notum quoque est Agrippam, prime
suo adventu, Jacobum Majorem necari jussisse movisseque persecutionem, tumque Apostolos ad Gentes
Iransiisse. Porro, posito quod Christus mortuus sit ann. ær. vulg. 33, ut vulgo perhibent, anni 25 quibus
Petrus Horn® sedit, reperire nequeunt. Nam si bis annis addas 7 quibus sedit Antiochia», supererunt
2 anni tantum inter Christi mortem et Petri sedem in urbe Antiochia, quod admitti nullatenus potest :
ergo Christum mortuum esse ante ann. 33 ®r. vulg., scii. ann. 29, ut in tom. XVI probavimus.
3. Stephanas lapidatur die 2G decembris, anuo ær. vulg. 32, imper. Tiberii 19, ut ait Eusebius
in Chronico.
■i. Sanius ad fidem convertitur, ann. U. C. 785, vel 25 januarii ann. 78G, imper. Tiberii 19,
ær. vulg. 33. Cæcus Damasci 3 diebus commoratur; dein, ex insidiis a præfecto regis Aretæ sibi
structis elapsus, in Arabiam se confert.
5. Baptizatur Cornelius Centurio, Gentibusque ostium Ecclesiæ aperitur, ann. ær. vulg. 35.
G. Pauli primum 1 lierosolymam iter, cum Apostolis de re Christiana colla turi, aun. 36.
7. Petrus Antiochi® sedet, ann. 35 vel 3G, die 22 februarii.
8. Tiberius moritur, die 15 martii, ann. imperii ipsius cum Augusto 26, a morte Augusti 23,
ær. vulg. 37. Quem Canis Caligula excipit iisdem mense et anno.
9. Caii mors, die 21 januarii, ann. 41 ; cum excipit Claudius.
10. Herodes Agrippa Roma 1 lierosolymam venit, a Claudio rex renuntiatus, ann. 42, U. C. 795.
11. Jacobus Major supplicio afficitur, Petrus vero e vinculis liberatur ab angelo, ann. 42,
martio exeunto.
Alexandrini quotannis victoriam do Antonio ab Augusto sub ipsorum mænibus reportatam die t augusti
festo celebrabant. Quam consuetudinem quum tollere statuisset Eudoxia, Tliepkbü Juni 'ris imperat.

ni.. T, Ipso boc die sacrum indixit festum in honorem S. Petri o vinculis ab angelo liberati : hoc. festum
diinde in ordinem receptum tota Ecclesia eodem dio celebravit. At, cum incarcerationem Petii paucis
diebus antecesserat Jacobi mors, inde factum est ut dio 25 julii hujus festi sedes fixa fuerit, etsi ad aliud
tempus hi duo eventus referri debeant.
12. B. Virgo, 60 annos nata, in cœlum assumitur, die 21 januarii, ann. 42.
13. Disjierguntiir Apostoli hoc quoque jam adulto anno, extremo vero Petrus Rom® sedet.
14. Herodes Agrippa, rex, 54 annos natus, a Domino percussus misere interit, paulo post
Paschalis festum, ann. ær. vulg. 44; cui succedit Cuspius Fadus, Procurator.
15. Fame in .ludæa grassante, anno Claudii Imperat. 4 exeunte, seu ær. vulg. 45, Paulus
secunda vice una cum Barnaba Ilierosolymam venit, et eleemosynas ab Antiochenis collectas
Christianis Hierosolymitanis defert.
16. Missio Pauli prima, post jejunium, orationem ac manus impositionem, ann. 44-48.
17. Fadum Procuratorem excipit Tiberius Alexander, Alexandri Lysimaci filius, ann. 46.
18. Romæ, ob festum sæculare, ab U. C. octavum, dies festi a Claudio magno sumptu insti­
tuuntur, ann. 47.
19. Judæi (simulque Christiani) Roma expelluntur edicto Claudii, ann. 49.
20. Concilium Hierosolymitanum I, ann. ær. vulg. 49, a primo Pauli cum Apostolis con­
gressu 14, a conversione vero 17.
21. In locum Tiberii Alexandri Procuratoris venit Ventidius Cumanus, ann. 47-52.
22. Altera Pauli missio, ann. 49-53.
23. Paulus eodem anno 49 Corinthum venit, ,’bique reperii Aquilam et Priscillam ex Italia
expulsos; in illa urbe per integrum annum et sex menses versatur.
24. Paulus, ann. 51, mense martio, solvit e Cenchris, Hierosolymamquo quartum pervenit,,
circa Paschalis festum, quod eo anno agebatur diebus 18-25 aprilis.
25. Cumano Procuratori succedit Felix, ann. 52-55.
26. Nicopoli Paulus hiemat ann. 51 exeunte; se confert Ephesum, ibique cum biennium et
3 menses consumpsisset, a mense aprili, ann. 54, Philippis in Macedonia commoraltE' ad hiemam, quam exigit in Achaia.
27. Nero primum imperat, die 13 octobris, ann. U. C. 807, ær. vulg. 54.
28. Pascha agit Paulus Philippis, ann. 55 (a 30 die martii ad diem 6 aprii.).
29. Petrus Romam redit ann. 55.
30. Paulus Hierosolymæ Pentecostes festum celebrat, ann. 55, diebus vero 19-26 maii; ibiqtk
m vincula conjicitur.
31. Procuratori Felici succedit Porcius Festus, ann. 55.
32. Paulus eodem anno, mense octobri, Romam transportatur; naufragium facit; in insula
Melite hiemat; Romæ advenit mense martio, ann. 56, ubi in vinculis biennium exigit, usqtld
ad annum 58 vel 59.
33. Jacobus minor capite truncatur, ann. Neronis 7, U. C. 814, ær. vulg. 59.
34. Paulus ex Asia rediens occurrit Petro Corinthi, ann. 60.
35. Idem in Hispania evangelium praedicat ann. 60-65.
36. Incendium Romæ a Nerone, die 20 julii, ann. 64; ab eodem in Christianos edicitur per­
secutio.
37. Petrus et Paulus Romam iterum veniunt, .ann. 65.
38. Uterque e carcere Mamertino eductus, martyrio coronatur, die 29 junii, ann. U. G. 820, a
Christo 67, Neronis imper. 14.
39. Urbs Hierosolyma a Romanis expugnatur, ann. 70.

IWI

~~

CUBONOTAXIS

ACTUUM APOSTOLORUM
EPISTOLARUM CANONICARUM
ET APOCALYPSEOS,
ADEOQUE TOTIUS PHIMI A CHRISTO CHRISTIANI SÆCULI, IN OMNIBUS CONSENTIENS ANNALWl’»
CARDINALIS BARONII , PAVCIS EXCEPTIS.

__ _ —

LIBP/lRY

of the Missionaries of the S. Heart
NATICK, R. ],

Anno a nativitate Christi 34, Tiberii Imperii 18.

Anno Christi 34 per 1res menses inchoato, qui
fuit annus mundi 398-1, a diluvio 2327, ab Abra­
ham 2035, ab exitu llebræorum ex Ægypto 1530,
a tempio Salomonis 105!, ab Isaia et Prophetis 800,
Olympiadis 202 annus quartus, a Roma condita
7Sii, a captivitate Babylonica 625, a Cyro 565, ab
initio 70 hebdomadum Daniclis 487, puta in me­
dio 70 et ultimre hebdomad®, uti prophetavit
: Daniel, cap. ix, 26, ab annis Græcorum, sive
Sclcucidarum 344, a Machabæis 199 (vide tabu­
lam Chronologicam quam praefixi Pentateucho),
hoc inquam anno aetatis su® 3-f, Christus Domi­
nus, Princeps Pontificum, Ecclesiae Hierarcha,
Redemptor et Salvator orbis, sacerdos secundum
ordinem Melchisedeob , expleturus vota et pro­
missa Patriarcharum, legis umbras et figuras,
ac vaticinia Prophetarum, perfecit munus su®
legationis et œconomi® in carne, ac redemptio­
nis nostr® sibi a Patre demandatum : quare pro
nobis passus est atrocissima tormenta, et cruci­
fixus inter latrones quasi latro, mortuus est, ut
nobis vitam daret, die 25 martii : quo pariter die
ante 34 annos obumbrante Spiritu Sancto con­
ceptus et incarnatus erat in intemerato Beat®
Virginis utero, ut habet communior Doctorum
Met i et sententia : consequenter resurrexit die 27 martii;
*■
ascendit in cœlum post 40 dies, die quinta maii ;
misit Spiritum Sanctum in specie linguarum
ignearum die quinquagesima, puta in Pente­
coste, die 15 maii, uti ostendam Ad. i, 12.
Paulo post ascensionem Christi ante Pentecos­
ten , agente S. Petro, Matthias sorte suffectus est
in locum et apostolatum Jud® proditoris.
Accepto Spiritu Sancto in Pentecoste, illice Pe­
trus prædicans convertit tria millia hominum,
Art. n, 41, qui omnes vendebant possessiones
suas, et pretia carum ponebant ad pedes Apos­
tolorum, perdurantes unanimiter in templo, et
frangentes circa domos panem, sumebant cibum
cum exultatione. Paulo post Petrus ad portam
XVII.

templi speciosam sanans claudum, indeque con- aaimi
cionans ad populum, convertit quinque homi-”num millia : quocirca a Pontificibus incarceratus, libere respondet, oportere magis obedite
Deo quam hominibus, Act. in et iv. Inde, cap. v,
Ananiam et Sapphicam sulfurantes de pretio agri
sui, morte punit. Mox iterum cum c®leris Apo­
stolis incarceratile, sed ali angelo liberatus, ju­
betur concionati in templo : qua dc causa a ma­
gistratu reducius ad concilium, examinatus et
increpitus, idem quod prius intrepide respondet:
agit causam ejus Gamaliel, Ipse et c®tcri Apostoli
flagellati « ibant gaudentes a conspectu concilii,
quoniam digni habiti sunt pro nomine Jesu con­
tumeliam pati. »
Eodem anno paulo post Pentecosten, ob murmur Græcorum contra Hcbræos, Apostoli crea- 'itrunt septem Diaconos : inter quos præcipuus et
quasi archidiaconus eminuit S. Stephaniis, qui
ardenter et assidue disputans contra Judæos
cosque convincens, tandem ab eis lapidibus ob­
rutus, glorioso martyrio coronatur die 26 do
ceiubris, Act. vi et vu.
Eodem anno sequenti die, puta 27 decembris,
S. Jacobus, frater Domini, creatur primus Episco­
pus Hierosolymorum. Ita illico mirifice post
Christi ascensum ct missionem Spiritus Sancti
crevit Ecclesia, cum Christus ascendens tantum
reliquerit duodecim Apostolos, 72 Discipulos et
quingentos Christianos, I Corinth. xy, 6.
Anno Cbrtsti 35, Tiberi» Imp. 19.

Ob Stephanum Judæi insanientes, persecuti
sunt cælcros Christianos : hinc illi omnes dispersi
sunt per regiones Jud.T® et Samari®, præter Apo­
stolos. Quocirca Philippus Diaconus Samari®
prædicans, eam convertit. Unde Petrus et Joan­
nes eo profecti sunt, ut baptízalos a Philippo sa­
cramento Confirmationis communirent. Ibi S. Po­
tros primum certamen habuit cum Simone Mago.
Philippus ab angelo raptus, convertit Eunuchum
Candacis, regin® Ælhiopum, qui deinde in Æihlo*
1

CHRONOTAXIS ACTLTIM APOSTOLORUM, TTC.
pia fidem Christi propagavit. Censent multi
consciverat, teste Clemente, Ub.VUI Consfit.,cap. r.
Cardinale Baronio, in eadem persecutione Ju­ Sed et Annas, socer Colpirò, malo periit, teste N’idaeos invasisse amicissimos Christi, nimirum cephoro, lib. II, cap. x. Tiberius voluit Christum
S. Magdalenam, Maritam, Laxarum, Maximinum, inter deos referro, sed repugnante senatu, per
Marcellam ei Josephum ab Arimathia, cosque edictum accusatoribus Christianorum commina­
navi sine velis et remis imposuisse, ut in alto tus est mortem. Ita Tertullianus in Apolog., et ex
vi ventorum et fluctuum mergerentur; sçd De¡ eo Eusabjus in Chron.
ductu navis, salvis omnibus, Massiliam appulit,
Anno Christi 39, Pouli 4, Crii Caligli!» imp. 1.
ubi Christi fidem disseminarunt; ac tandem Mag­
dalena in proruptum montem secessit, ubi pœMoritur Tiberius Cœsar XVII Calendas aprili»,
nitentiæ, ìacrymis et contemplationi vacans, per anno ¡viatis 78. Successit ei Cains Caligula, qui
30 annos vitam egit angelicam atque ab angelis Herodem Agrippam in vincula a Tiberio conjec­
quotidie rapta in altum, angelicis hymnis pasta, tum liberavit cumque pro ferrea catena a Tibe­
rio ei injecta, ornavit aurea ejusdem ponderis
cibum omnem humanum fastidivit.
ac regem Judœœ constituit. Tiberio hoc epita­
Addo Christi 36, Paoli Apostoli i, Tiberii Imp. SO.
phium Poeta nuper posuit :
Die 2V> januarii Saulus conversus, factus est
Ilie Livi® filius, Augusti privignus,
Paulus. Spirans enim minarum et cædis in Chris­
Matris inores tenuit, non vitrici.
tianos, cœlitus prostratus in terram, Chrislo se
Acuto in pessimis ingenio, obluso in optimis,
Dextram fortunam, sinistram virtutem habuit.
dedidit. Unde missus ad Ananiam, ab co est bapTriumphator aliorum SÆpe, nunquam sui.
tizatus. Anani® enim dixerat Deus : « Vas elec­
Repugnante vitrico, matre propugnante
tionis est mihi iste, ut portet nomen meum co­
A4 Imperium ab exilio venit, in exilium missurus Imperium.
ram gentibus, et regibus, et filiis Israel. » Paulus Tam sceptri amans cum non haberet, quam amens cum habuit.
mox Damasci incipit predicare Christum. Inde
abiit in Arabiam : ex qua rediit Damascum, Gal. Paulus, elapsis tribus annis ab abitu suo in Ara­
biam, Damasci prædicans, quæsitus ad vincula a
017.
Judæis et Arcta rege, sporta per murum demis­
Anno Christi 37, Pioli Î, Tiberii lmp. Î1.
sus effugit abiitque Hicrosolymam, ut videret
S. Petrus visione lintei, in quo erant omnia Petrum, Galat. i, 18; et II Corinth, xr, 32.
quadrupedia et serpentia terra?, audiensque:
Anno Chriiti 40, Pauli 5, Caie Imp. 2.
«Surge, Petre, occide et manduca, » cognovit
Gentilis admittendos ad Ecclesiam, eisquo præHerodes Agrippa, Roma proficiscensinJudæam
dicanduin esse Evangelium. Quare vocatus a Cor­ per Alexandriani, ibi a civibus eodem modo illu­
nelio Centurione, eum cum familia instruxit et sus est, quo Christus a Judæis, quorum rex erat
baptiza vit, itaque ostium fidei publico Gentibus Agrippa, illusus fncrat. Eodem anno Herodes An­
patefecit. Unde eodem anno cathedram suam po­ tipas, pairuus A grippæ, qui Christum veste alba
suit Antiochi®, in eaquo sedit septem annos. indutum spreverat, ab Agrippa nepote accusatus
Quocirca, patefacto jam Gentibus Evangelio, eo­ apud Caium tosarem, tetrarchia et fortunis suis
dem anno S. Jacobus profectus est in Hispaniam, spoliatur, ac cum impia Herodiade uxore sua,
csterique Apostoli in suas provincias evangeli- perpetuo exilio damnatur apud Lugdunum Gal­
zatuni juxta Christi præcepturn abierunt. Ante li® urbem : ubi uterque moerore contabescens
separationem et discessum composuerunt Sym­ interiit, quia Joanncm Baptistam occiderat et
bolum, quod ab iis Apostolorum vocatur, quasi Christum illuserat.
communem fidei tesseram. Baronins divisionem
Anno Chrhti 41, Padi 6, Crii Imp. 3.
ei discessionem Apostolorum consignat anno
Christi 41. Verum causas cur citius ea ponenda
Hoc anno, si credimus Eusebio in Chronico.
Wdeatur, recensui Aci. xn, i.
quem sequitur Baronins, S. Malthæus scripsit
Evangelium hebraico, quoti od Indos abiturus
Aodo ChriiG 38, Paoli 3, Tiberii lmp. 22.
descriptum seenni detulit S. Barlholomæus Apo
Pflatas, fico ulciscente necem Christi, a Vitel­ slolus, ihisque reliquit, ait Eusebius, lib. V Hist.,
lio Syri® preside cxauctoratus et in ordinem cap. x, et S. Hieronymus, lib. De Script. Eccles.,
redactus, Romam missus fuit, ut coram Impera­ in Panteno, cap. xxxvi. Illud quoque manu sua
tore objecta sibi crimina dilueret : ubi mortuo descripsit S. Barnabas : unde illud cum corpore
Tiberio, a Calo Imperatore perpetuo exilio Vicnnœ ejus inventum est tempore Zenonis Imperatoris.
Galli® reclusus, tantisque ibi irrogante Caio lan­ Testatur S. Hieronymus Evangelium hebraicum
guoribus cunctatus est, ut sua se manu trans­ S. Matthæi suo ævo exstitisse in Bibliotheca
verberant. Ita Eusebias, Ado et Cassiodorus in S. Pamphili Martyris, seque illud descripsisse.
CAnmro, ac Josephus, lib. XV1H, cap. v. Paulo Ita ipse, lib. De Viris illust., in Matthœo. Idem
ante Caiphas pontifex, qui Christum ad necem Evangelium Hierosolymis editum, a Jacobo fra­
postulara!, vita* pcrtÆsus panier mortem sibi tre Domini expositum fuisse, testatur Athanasius

8
CHRONOTAXIS ACTUUM APOSTOLORUM, PTC.
in Synop. Verum quod do hop anno asseritur, Januarii, fundatque Romanam Ecclesiam. Antio­
mirum videtur, unum Matlhæum eousque h as­ chi® post S. Petrum primus Episcopus creatur
sisse Hierosolymis, cum cæteri Apostoli inde in Evodius. Ita Eusebius in Chronie.
Eodem anno Paulus mittitur evangelizatum Act.im*
suas provincias discesserint anno Christi 37.Quare
verius videtur, eodem discessisse et Matlhæum Gentibus. Quocirca, jussu Spiritus Sancti ordina­
composito prius Evangelio. Nam illud secum de­ tus Episcopus, quasi Apostolus ab Antiochena
tulit Barlholomæus ad Indos. Quin et S. Mat- Ecclesia missus, cum Barnaba proficiscitur obitthæum præcipientibus Apostolis scripsisse Evan­ que evangelizando Gentes circumquaque.
Herodes Agrippa, ulciscente Deo necem S. Jagelium testatur Epiphanius, hœresi 51. Denique
communis Doctorum sententia est, Matlhæum cobi et incarceralionem S. Petri, audiens accia»
scripsisse Evangelium antequam Apostoli disce­ mationes populi, a Dei voces et non hominis, »
derent in suas provincias, quod factum esse dixi cisque tacite applaudens, percussus ab angelo,
anno Christi 37. Ergo tunc pariter scripsit Mat- consumptus a vermibus interiit, Ador, xn, 23.
Eodem S. Petrus Romæ scribit primam Epis­
thæus Evangelium.
tolam ad fideles dispersos in Ponto, Galatia, Cap­
Anno Christi 41, Pauli 7, Carit Imp. 4.
padocia, Asia ct Bithynia.
*
Eodem S. Marcus Romæ scripsit Evangelio®
Cœpit fames in toto orbe, prædicta ab Agabo
et mox profectus est Alexandriani, ibique Evan-¡
Xei.xi. Propheta, diuque duravit, Ad. xi, 28.
Sub idem tempus Barnabas et Paulus evange­ gelium praedicavit et Alexandrinam Ecclesiam
lizan! Antiochi® per annum integrum doccntquo erexit rexitque quasi Episcopus mira sapientia
turbam mullam, ila ut Antiochi® primum disci­ et sanctitate.
puli cognominati sint Christiani, Ad. xi, 2G.
Atreo Christi 40, Petri t, Pioli 11, Claodii Imp. 4.
Caius Cæsar persecutus est Judæos justo Dei
Paulus ct Barnabas cum peragrassent Scleujudicio, eo quod illi persequerentur Christum
et Apostolos. Unde statuam suam poni voluit in ciam, indeque Cyprum navigassent, ac venissent
templo Hierosolymitano, et in ea a Judæis ado­ Salaminam universamque insulam perambulasrari. Quarc a Judæis missus est Philo cum sociis sent, Paphum denique venientes, Sergium Pau­
ad Caium, qui id deprecaretur, sed Caius ad cos lum Proconsulem ad Christum convertunt, excr­
ringendo conversus : a Vosnc, inquit, illi diis in­ eando Elymam magum Evangelio resistentem,
visi , qui me omnium confessione Deum declara­ cujus occasione nomen Sauli in Paoli commuta­
tum soli aspernamini ? » Vide Philonem in Le- tum est. Inde perrexerunt Porgeri Pamphyliæ et
qaliono ad Caium, et Josephuin, XVllí Antiq., Antiochiam Pisidte; sed a Judæis expolsi conver­
tunt se ad Gentes abeuntque Iconium, Ador.
cap. Xu.
mu, 4 et scq.
Anno Christi 43, Pauli 8, Claudii Imp. 1.

Hoc anno Thaddæus missus Edessam ad Abagarum, cum cum regno convertit.
Eodem Caius Gassar a militibus Prælorianis oc­
cisus est anno imperii quarto, ® tal is 29. Successit
ci Claudius, Drusi Neronis filius et Livi® August®
nepos, qui Agrippam in regno confirmavit eiquQ
adjecit Samariam et cætcram Judæam.

Anso Ch risii 47, Petri 3, Pauli IS, CJaadii Imp. 5.

Iconii Paulus predicando convertit multos Ju- mw.
dæos ct Gentiles, ac inter cos S. Theclam, quam
miris elogiis Patres celebrant. Quocirca multo
tempore, ail Lucas, ibidem commoratus est, do­
nee concitato a Judæis tumultu, ab eis lapidatus
confugit iu Lycaoniam, Ador, xiv, 1 et seq.

Anno Christi 41, Pauli 9, Claudii Imp. 2.

Anno Chriali 48. Petri 4, Pauli 13. Claudit Imp. 6.

S. Jacobus ex Hispania rediens Hicrosolymam,
occisus est ab Herode Agrippa circa Pascha. Ab
eodem incarceralus est S. Petrus, sed ab angelo
liberatus, evangelizando peragrat Cæsarcam, Be­
rytum, Sidonem, Tripolini, Byblum, Orlhosiam,
Antandrum, Batanaos, Laodiceam, Cappadociam
aliasque urbes et provincias, ubique Ecclesias,
Sacerdotes ct Episcopos constituens, tandemquo
Romam ingreditur.
Paulus iturus evangelizatum Gentibus, rapitur
in tertium cœluiu auditque arcana verba, quia
non licet homini loqui, II Corinth, xn, 2.

Paulus pervenit Lystram, ubi claudum miraculo
sanavit : quocirca a turbis acclamatus est Deus,
puta Mercurius et Barnabas Jupiter, cumque eis
sacrificare vellent, totis viribus restiterunt : mox
a Judicis concitata seditione. lapidatus et pene
occisus Paulus, perrexit Derben. Inde relegens
¡1er, revisit et confirmavit fideles in Lystra, Icoi
nio, Antiochia Pisidiae, ac cvangcliznns transiit
Pisidiam, Pamphiliam et Attaliam, Ador, xiv, 0
et seq.

Anno Christi 45, Petri Pontificis Romani I, Pauli 10,
Claudii Imp. 3.

S. Petrus Romæ cathedram constituit die 18

Anno Christi 49, Petri 5, Pauli 11, Claudii Imp. 7.

Paulus post quinquennium in hac sua pere­
grinatione et apostolato positom, cum Barnaba
rediit Antiochiam ibique biennium commoratur,
Ador, xiv, vers. ult.

CÏIRONOTAXIS ACTUUM APOSTOLORUM, etc.
lloc anno tres simul soles apparuerunt, statimAodo CLriiti 50, Petri 6, Paoli 15, Cliudti Imp. 8.
que simul in cumdem orbem coierunt, ait Euse­
Paulus Antiochi® docet, Petrus Rom®, inde­ bius in Chron.
gne per urbes ct provincias totius orbis quaquaAnno Christi 52, Petri 8, Pauli 17, Cliadii Imp. 10.
versum mittit Episcopos ct Apostolos, qui Evan­
gelium propagent, ac Ecclesias ubique fundent et
Paulus Athenis in Areopago prædicans conver­
regant.
tit Dionysium Areopagitam ct insignem matro­
nam Damarim, Ad. xvn, 16. Opinantur inulti tunc
Anno Cbrbti 51, Priri 7, Paoli 16, Claudii Imp. 9.
quoque fuisse conversum S. llierotheum, quem
ir. Claudius Imperator Roma expellit Judaeos : passim in suis libris celebrat et sequitur S. Dio­
quocirca S. Petrus, Dei consilio urbe excedens, nysius, cumque vocat a divinum suum magis­
redit in Jerusalem. Orta enim controversia Antio- trum. «
chi® de servanda a Christianis lege Mosis, Paulus
Eodem anno Paulus Athenis profectus Corin­
et Barnabas missi sunt llierosolymam ad Apos­ thum, mullos ibi convertit, ac inter eos Crispum,
tolos, ut ejus decisionem peterent. Eodem ergo principem Synagogæ. Quare oraculo Dei monitus
anno celebratum est primum Concilium Ilicro- diutius ibi evangelizavit. Ibidem, post adventum
solymæ, cui præsedit S. Petrus, interfuerunt Sil® cl Timothei, scripsit priorem epistolam ad
S. Joannes, Jacobus, Paulus et Barnabas, in quo Thessalonicenses, Ad. xvm, 1 et seq.
ventilata diu quæstione, tandem Petrus eam de­
Eodem anno, inquit Baronius, Agrippina, Ger­
cidit primusque tulit sententiam, edicendo lega­ manici, fratris Claudii Imperatoris, filia, quam
lia Christianis non esse servanda : cujus senten­ post interitum Messalin® Claudius in uxorem
tiam confirmavit illico S. Jacobus cælcrique acceperat, August® titulo augetur, ejusque filius
omnes. Sententiam hanc Antiochiam deferunt Domitius ab eodem Imperatore adoptatus in fa­
Paulus, Barnabas, Silas ct Judas.
miliam Claudiam, Nero Claudius est appellatus.
xn. Paulus separatur a Barnaba : hic enim cum Hic est Nero, qui Claudio quasi patri adoplivo
Joanne Marco pergit in Cyprum, Paulus vero in imperium successit : quo cliam anno Agrip­
cum Sila perambulat Syriam et Ciliciam, confir­ pina, in oppidum Ubiorum, in quo illa, agente
mans Ecclesias. Pervenit autem in Derben ct Lys- ibidem cum exercitu Germanico patre, genita
tram, ubi circumcidens Timotheum, eum comi­ erat, coloniam duci jussit, cui nomen hinc est
tem suæ peregrinationis et prædîcationis assump­ inditum, ut ex ipsius nomine Colonia Agrippina
sit. Transeuntes autem, ait Lucas, Ador, xvi, 6, sit dicta. Porro Agrippina fuit filia Germanici,
Phrygiam et Galati® regionem, vetiti sunt a qui fuit filius Drusi Germanici, fratris Tiberii Im­
Spiritu Sancio loqui verbum in Asia. Cum venis­ peratoris ex Livia matre, uxore Augusti Impera­
sent autem in Mysiam, descenderunt Troadem, toris.
ubi Paulo visio ostensa est. Vir Macedo quidam
Anno Cbriiti 53, Petri 9, Pauli 18, Claudii Imp. It.
erat stans ct deprecaos cum, et dicens : a Trans­
iens in Macedoniam, adjuva nos. » Quare a Troade
Corinthi secundum annum egit Paulus. Ibidem
navigavit in Samothraciam, inde Neapolim, inde scripsit Epistolam secundam ad Thessalonicenses.
Philippos, ubi Lydiam purpurariam convertit ct Ibidem Judæi tumultuantes protraxerunt Paulum
dæmonem Pythonem e puella ejecit ; quare ab ad tribunal Gallionis, qui fuit frater Sencc® phi­
horis puellæ quæstum facientibus ex oraculis losophi et præceptoris Neronis Imperatoris. Gallio
Pythonis accusatus Paulus flagellatur et in car­ cos repressit et abegit; unde Judæi furentes Soscerem conjicitur, ubi media nocte co cum Sila thenem archisynagogum, quasi Paulo faventem,
orante et laudante Deum, immisso a Deo terræ coram Gallione verberarunt; et nihil horum Gal­
motu ostia carceris panduntur ct vincula omnium lioni cur® erat. Addit S. Chrysostomus ab iisdem
dissiliunt. Quo viso, custos carceris in Christum verberatum ct Paulum. Paulus post tumultum
credidit, Paulique et Sil® plagas lavil. Magistra­ multo adhuc tempore remansit Corinthi, tandem
tus audiens a Paulo cum esse civem Romanum, abiturus in Syriam, ex voto totundit caput in
Ati»
veniam precatur eumque liberum dimittit.
Cenchris, qui erat portus Corinthi, Ador, xvm, 41
xvm.
Àïf.iTii Egressi Paulus ct Silas Philippis, ait Lucas, cl scq.
Actor. X, 1, cum perambulasscnt Amphipolim et
Anno Cbriiti 54, Petri 10, Pauli 19, Claudii Imp. 19
Apolloniam, venerunt Thessalonicam, ubi mul­
tos converterunt, et mulieres nobiles non paucas.
Paulus navigans in Synam per mare Icarium,
Unde concitarunt seditionem Judæi, cl Paulo non quod est pars maris /Egei, appulit Ephesum :
invento Jasonem pertraxerunt ad tribunal, qui ubi parum moratus, relicto Aquila et Priscilla,
data satisfactione liber abiit. Paulus et Silas noctu solvit Cæsarcam, inde llierosolymam, ubi Eccle­
a fralnbus dimissi sunt Beroeam, cujus incoi® siam primigeniam et cæterarum matricem salu­
avide susceperunt Evangelium; sed Judœis Pau­ tavit : mox reversus Antiochiam, perambulavit
lum insectantibus, ipso a fratribus deductus est ex ordine Galalicam regionem clPhrygiam, con­
firmans omnes discipulos, Ador, xvm, 19.
Athenas.

CimONOTAXÎS ACTUUM APOSTOLORUM, etc.
5
Addo Cbriiti 57, Petri 13, Pioli 22, Neronis 1.
Apollo, vir eloquens ct potens in Scripturis,
Ephesi instructus ab Aquila et Priscilla, pergit
Sublato jam per mortem Claudii edicto de Ju­
Corinthum , ubi fideles confirmat valideque Judiéis Roma abigendis, Paulus tertium annum
dœos revincit, Actor, xvm, 24.
Eodem anno, inquit Eusebius in Chronico, qui Ephesi agens cogitat Romam ; sed prius Ecclesias
fuit Olympiadis 207 annus 4, Philippus Apostolus Achai® ct Macedoni® visitare ac llierosolymam
apud Hierapolim, Asi® civitatem, dum Evange­ reverti decernit. Epheso ergo propediem abitu­
lium populo annuntiaret, cruci affixus lapidibus rus, scribit priorem Epistolam ad Corinthios.
Opifices argentarii Dian®, concitante Demetrio,
opprimitur. Occubuit ergo 20 anno a passione
Christi sub Claudio, secundum Eusebium ejus- movent seditionem contra Paulum vociferantes:
que asseclas : licet Hippolytus, tract. De 72 Disci­ « Magna Diana Ephesiorum. * Sedat eam Alexan­
pulis, asserat eum passum sub Domitiano Impe­ der. Mox Paulus, vocatis discipulis, exhortatus
eos valedixit, ac relicto ibidem Timotheo , quem
ratore.
et primum constituit Ephesi Episcopum, profec­
Addo Cbriiti 55, Petri 11, Pauli 20, Claudii Imp. 18.
tus est in Macedoniam, Ador, xix, 23 ; per Mino­
Paulus, peragratis superioribus partibus Asi®, rem ergo Asiam iter faciens, venit Troadem urbem,
venit Ephesum, ibique per tres annos, puta per qu® adjacet Hellesponto, ubi quærens Titum,
Aer. xa. biennium ct tres menses, residet ctprædicat. Act. cum non invenisset, transmisso freto abiit in Ma­
Nix, 1, et cap. XX, 31. Ephesi Paulus fuit objectus cedoniam, 11 Corinth, ii, 12.
Ex Macedonia ad Timotheum, quem Ephesi re­
bestiis, I Corinth, xv, 32. Ibidem virtutes non
quaslibet faciebat Deus per manum Pauli, ita ut liquerat, hoc anno scripsit priorem Epistolam,
qua eum instruit in munere pastorali.
etiam super languidos deferrentur a corpore
Paulus, obitis et confirmatis Macedoni® Eccle­
ejus sudaria ct semicinctia, ct recedebant ab eis
languores, ct spiritus nequam egrediebantur, siis, per /Egœum mare Cycladas adnavigans per­
venit Cretam, ibique reliquit et creavit Episcopum
Ad. MX, 12.
Titum, discipulum charissimum, epist. ad Titum,
Anco diritti 56, Petri 12, Pauli 21, Claudii Imp. 14.
cap. i, 5.
Paulus secundum annum agit et prædicat
Addo Chriili 58, Petri 14, Pauli 23, Neronii 3.
Ephesi. Occasione Judæorum exorcistarum in
quos insiliit dæmon, magna facta est Ephesiorum
Hoc anno gesta sunt omnia qu® narrat Lucas 2<r.rx.
ad Christum et Paulum accessio.
cap. XX Actor., et deinceps usque ad cap. xxvin,
Mulli credentes veniebant confitentes et annun­ vers. ult. Paulus enim peragrans Græciam, venit
tiantes actus suos.
Nicopohm, ibique statuit hiemare:unde ex Creta
Mulli qui curiosa fuerant sectati, contulerunt eo vocat Titum scribens ad eum Epistolam ad
libros et combusserunt, Ad. xix, 13 et seq.
Titum, cap. in, 12. Nicopoli quoque videtur scrip­
Eodem anno, dic 13 octobris, moritur Claudius sisse Paulus Epistolam secundam ad Corinthios :
Imperator annum agens ætalis G i, Imperii 13 cum mox ipse videtur adiisse Corinthum ibique in
octo mensibus. Ita Suetonius in Vita Claudii, portu Cenchrensi scripsisse Epistolam ad Hornacap. XLv, ct Dio, lib. LX.Sic igitur defuncto, Agrip- nos. Inde perrexit Philippos in Macedoniam, mox
pin® uxoris dolo veneno illi propinato, successit Troadem, ubi a morte suscitavit Eulychum : inde
in imperium Nero, filius Agrippina*, annum agens Asson, Mitylenen, Chium, Samum, Miletum: quo
ætalis 18, tenuilque annis 13, mensibus 7, excluso convocans majores natu Ephesi, eis longa cohor­
Britannico, puero germano Claudii Imperatoris, ex tatione ultimum valedicit, Actor. xx. Mileto navi­
Messalina uxore filio, ideoque legitimo imperii gat Coum, Rhodum, Palaram, Tyrum, Ptolemai­
hærcdc, quem proinde paulo post Nero veneno dem, Cæsaream, ubi Agabus ei vincula Hieroso­
sustulit. Ita Josephus, lib. XX Anti<¿.,cap. v. Porro lymitana praedicit ; ac tandem eodem anno sub
Nero ex Sabinis oriundus, lingua Sabina idem Pentecosten, uti statuerat, pervenit Hierosolyest quod foriis ac strenuus, inquit Suetonius in mam ; ubi suadente Jacobo, purificans se in tem­
Tiberio, cap. i, ct Gellius, Id). XIII, cap. xxi : plo, a Judiéis capilur et peno occiditur; sed eripit
« Nerio, inquit, sive Nericnes verbum Sabinum eum Tribunus; a quo potestate loquendi facta,
est, quo significatur virtus ct fortitudo. Itaque ex populum alloquitur, Actor, xxi et xxn. Populus Aer. xxi
Claudiis, quos ex Sabinis oriendos accepimus, audiens a Paulo ipsum, relictis Judœis, missum <lluqui erat egregia ac praestanti fortitudine, Nero esse ad Gentes , occlamat poscitque eum ad mor­
appellatus est. Sabini autem id nomen a Græcis tem. Quare Tribunus eum flagellari imperat, sed
accepisse videntur, quia vincula et firmamenta Paulus dicens se civem Romanum, flagellis se
membrorum
dicunt: unde nos quoque ialine eximii, Ad. xxn.Moxiu concilium adductus Pau­
nervos appellamus. Servius Claudius vero, Nerio lus positusque inter Phansæos et Sadducæos,
interpretatur quasi Ncirio, id est sine ira, placi- dicens se Pharisœuin et de resurrectione mor­
uus, milis, tranquillus; » qualis inilio Imperii tuorum judicari, dissidentibus inter se judicibus,
fuit Nero.
judicium evadit. Tendunt ilii insidias Judæi, quas

CHRONOTAXIS ACTUUM APOSTOLORUM ETC»
per judicium sui nepotis Paulus evadit. Quare gravit, ac nominatili) Hispaniae , ubi inter alios
Tribunus cum vinctum mittit Cæsaream ad Feli- Xantippmn et Polyxenam ad Christum convertit.
Hoc anno Homœ S. Lucas finiens Acta ApostoXet cem Presiden), Aci. xiiii; ibi eum accusat Tcrnu- tullus orator, defendit se Paulus: ac rursum lorum (ubi ct imagines B. Virginis ao Christi
nti' coram Felice disputans de justitia, castitate et ju- Domini depinxit, quas hodie ibidem veneramur),
un. dicio, eum percellit. Felici succedit Fortius Festus, reversus in Græciam, evangelizando obiit Dalma­
Acf. xxiv. Cum Festus vellet Paulum Hierosolymis tiam, Galliam, Italiam, Macedoniam, Lybiain, etc.,
coram Judiéis judicare, Paulus Cmsarem appel­ ao tandem, cœlebs ad annum ælalis 84, Patras
lans, Romam mittitur, cum prius causam suam urbem Achaiae adiens, ibidem Apostolatum suum
egisset coram Agrippa rege, Aci. xxv et xxvi. nobili martyrio conclusit. Eodem anno Nero ma­
faulus ergo cum Centurione navigat Sidonem, trem suam Agrippinam oeeidit, justo Dei judicio,
inde Cyprum, inde Lystriam, ac tandem naufra­ utpole qu® Claudium Imperatorem maritum
gium patitur. Apparet ei Christus, omnesque in suum veneno sustulerat, ut filius suus Nero ei in
navi salvos evasuros pollicetur : omnes ergo salvi imperio succederet ; qu® ergo maritum occidit
Àet- perveniunt Melitam, Actor, xxm.
propter filium, a filio ipso occisa est. Justa enim
xni:
Eodem anno paulo post Pauli adventum Hie- et congrua numinis vindicta, filius matricida
rosolymam, R. Virgo agens annum ælatis 72 ex factus est matris su® niarilicidie carnifex, et ne­
Jerusalem terrestri abiit ad coelestem, cum trium­ cis vitrici sui ultor : a Hanc illi gratiam non pro
pho ab angelis deducta in paradisum. Vide dicta nativitate solum referens, verum etiam quod ejus
Actor. XXI, 17.
artibus nd imperium provectus fuisset, ait Jose­
Eodem anno, S.Lucam scripsisse Evangelium phus, lib. XX Antiq., cap. v.
censet Baronius, sed anterius id a Luca scriptum
Anno Christi 62, Petri 18, Pauli 27, Neronis 6.
esse, ostendam Actor, xvi, 10.
Festus Judœœ Prases, qui S. Paulum vinctum
Anno Chriiti 59, Petri 15, Paoli 24, Neronii ».
Romam miserat, obiit : cui successor a Nerone
Paulus vinctus ex Melilo navigat Syracusas, designatur Albinus. Ila Eusebius in Chronico.
UTn' inde Rhegium, inde Puteolos, inde pedestri iti­
Agrippa Rex pontificatu deposuit Joscphum,
nere Romam ingreditur die 6 julii. llospitatus est ciquo surrogavi! Ananum, A nani senioris filium:
in domo conducta, qu® postea conversa est in ita Josephus, lib. XX Antiq., cap. vin.
ecclesiam S. .Maria) in Via lata. Postero die, convo­
Roma varii» prodigiis concussa fuit : nam ob
catis Judœis, sui suæque fidei rationem reddidit : ortum recentis comelæ et ob fulmen illapsum
ex quibus aliqui crediderunt, alii non credide­ in mensam Neronis, quasi certior reddita esset
runt. Mansit Rom® cum eustodiento so milito de ejus morte, omnia studia convertit in Rubelbiennium, suscipiens omnes liberequo prædicans lium Plautum, quod ex Julia gente per matrem
Christum ; esto ob Neronis nictum, omnes sui originem duceret, qui Neronis jussu solum ver­
eum deseruissent. Astitit enim illi Christus cum­ tero et in Asiam proficisci coactus est. Ha Cornoque confortavit, ut per eum prædicatio implere­ Uu3Ticilus, lib. XIV.
tur et audirent omnes gentes; quin ct eripuit eum
Laodicea, urbs Asiro illustris, cujus meminit
de ore leonis, puta Neronis, 11 Timot/i. iv, 16 et 17. Apostolus, Episl. ad Colossens., terne motu collapsa
Rom® scripsit Paulus Epistolam ad Philippenses, prosternitur; sed a civibus, nipote opulentissi­
per Epaphroditum eorum Episcopum ; item Epis­ mis, brevi in integrum restituitur.
tolam ad Ephesios, quam misit per Tychieuin.
Uoc anno Christi 62, S. Andreas crucifixus est
Patris Achaiæ, ait Onuphrius in Chronico.
Anso Chriiti 60, Petri 16, Piali 15, Ntraoii 4.
Paulus agens secundum annum Rom® in vin­
culis, scripsit Epistolam ad Colossenses et Epis­
tolam ad Philemonem, rogans cum ut Onesimum
servum fugitivum in gratiam domumque recipiat.
Fecit id Philemon , quin et Onesimum libertate
donavit, qui virtutibus excrescens, post Timo­
theum creatus est Episcopus Ephesiorum. In hao
Epistola, vers. 23, meminit Epaphra, concaptivi
sui, Marci, Aristarchi, Dem® et Luc®, cosque
quasi adjutores suos in Evangelii propagatione
commendat. Eodem anno scripsit Paulus Episto­
lam ad Uehrotos.

Anno Christi 63, Petri 19, Pauli 28, Neronis 7.

Hoc anno, ait Eusebius in Chron., S. Hierony­
mus, lib. De Scrip. Eccles., in Ja^oLo, Baronius ct
alii, S. Jacobus, frater Domini ct Hierosolymo­
rum primus Episcopus, qui Canonicam scripsit
epistolam , Christum constanter prædicans, a Judæis e pinna templi dejicitur, et fullonis vocio
percussus, orans pro suis interfectoribus glorio­
sum obit martyrium, cum 29 annis sanctissimo
illam rexisset Ecclesiam. Ejus necem mox ulcis­
cente numine, cœpit Judæa variis casibus et pro­
digiis, ultimi excidii praenuntiis, exagitari. Quo­
circa Josephus, licet Judæus, quem citat Eusebius,
Sue Chriiti 61, P«tri 17, Pioli 16, Itami. 5.
lib. H, cap. XXII, et Orígenes, lib. I Contra Celsum,
Paulus biennio in vinculis exacto a Nerone di- excidium Hierosolymæ et Judææ per Titum,
musu», variai provincias evangelizando peta­ ascribit neci hujus Jacçbi, qui ob insignem sane-

7
CHRONOTAXIS ACTUUM APOSTOLORUM, xtc.
timoniam et inorum Christi similitudinem, cog­ ses continuos, donec supra murum consistens,
nominatu» est justus et frntcr Domini. S. Jacobo « V®, væ civitati, templo, populo, ac mihi, >
in Episcopatu Hierosolymitano successit Simeon, maxima voce clamitans, lapide, tormento Roma­
illius Cleophæ, Christi propinquus, qui usque ad norum misso, ictus interiit. Ita Josephus, lib. VH
annum œtatis 120 sancte Hierosolymitanam guber­ Belli, cap. XII.
Hoc anno Persius Volaterranus, satyricus poeta,
navit Ecclesiam, atque sui) Trajano cruci affixus,
supra vires et ælalem constanter martyrium pro moritur. Ita Eusebius in Chron.
Christo, sui causa crucifixo, subiit, cujus diem
Anno diritti 66, P»tri 22 Pioli 31, Ncrooi» 10.
natalem celebrat Ecclesia die 18 februarii.
Roma horribili incendio conflagravit, cujus
Eodem anno S. Barnabam in Cypro occisum,
causati) Nero per calumniam conjecit in Christia­
tradit L. Dexter et Onuphrius in Chronico.
nos , coque nomine illos ravissimis iisdemque
Anno Cbritli 6«, Petri 20, Pauli 29, Neroni» 8.
diversis mortis generibus enecavit, a ut ferarum
S. Marcus Evangelista Alexandri® martyr occu­ tergis contecti, laniatu canum interirent, aut cru­
buit, cum enim a S. Petro Boma, ubi Evangelium cibus affixi, aut flammandi, atque ubi defecisset
scripserat, Alexandriani Evangeli! causa aman­ dies, in usum nocturni luminis urerentur, » ait
datus esset, ibidem Ecclesiam constituit tanta Tacitus, lib. XV. Fuerunt h® Martyrum primitiae,
doctrina? et vita continentia, ut omnes sectatores eorum catalogo in Martyrol. Romano ascripta die
Christi ad sui exemplum cogeret. Essenos enim 24 junii.
Hoc anno occisum S. Matthiam Apostolum tra­
quasi primos Religiosos et viros Angelicos, quos
mire celebrant Philo, Eusebius, S. Hieronymus et dit L. DexterctOnuphrius in Chron. Addit Dexter:
alii, instituit. Quocirca Gentiles quadam die Do­ «Helena, Adabienorum regina, Christiana floret Hie­
minica, cum Missam celebraret, in eum irruentes, rosolymis, prædicatione Apostolorum conversa. »
fune in collum injecto raptantes eum per saxa,
Anno Cbriiti 67, Petri 23, Piali 33, Neroni» It.
carnes ejus dilacerarunt : unde peno spiritum
Nero pi roam in Christianos persecutionem pu­
redditurus in carcerem detrusus, apparente sibi
Domino una cum angelis, ad futurum certamen blico edicu instituit eamque usque ad finem
instauratur. Mano autem facto, rursum e carcere Imperii et v\^ prorogai it. Quocirca in ea jam
eductus, ct per scabra loca raptatus, agens Deo ante inchoata, permulti e Christianis illustre
gratias dicensque : a In manus tuas commendo obiere martyrium, qui sparsim in Martyrol. Rom.
spiritum meum,» impollutum eum Deo reddidit, recensentur, uti S. Barnaba», S. Andreas, S. Jacosepullusqué est honorifice a discipulis suis. Ita bus, frater Domini, cæterique Apostoli, licet di­
Monologami Græcorum, Bedaet Ado in Martyrol., versis annis et locis. Item complures ex ipsius
Neronis familia, quorum meminit Paulus, Philipp.
die 25 aprilis.
Eodem anno Noro Octavium uxorem et sororem IV, 22, inter quos eminuit Torpes et Evelliu», qui
(nipote filiam Claudii Imperatoris, qui duxerat Martyrologio Rom. ascripti sunt die II et 17 maii.
Agrippinam, matrem Neronis, ideoque cum in Insuper S. Processus et M irtimanus, custodes car­
filium adoptarat) calumniis circumventam in in­ ceri»; Herodion, Olympias ac religiosissimo) fo­
sulam relegatam. mori tandem balnei vapore miti® Basilissa et Anastasia, Apostolorum disciputa, qu® martyribus associata leguntur in
compulit. Ita Tacitus, lib. XV.
Eodem anno Simon et Judas Apostoli occisi Martyr., dio 15 aprilis, quos suis opibus alebant
sunt in Perside, nil Onuphrius in Chronico, sed id et sepeliebant. S. Lucina et Perpetua baptixata a
negat Baronius et alii : de qua re dicam proœmio S. Petro, de quibus in Martyr., die 30 junii. Rom®
Nero plure» Senatores et primarios, eo quod in
in Episl. S. Juilœ.
necem suam conjurassent, Interfecit, ac inter eos
Anno Christi 05, Petri 21, Pauli 30, Neroni» 0.
Senecam praeceptorem suum, et Lucanum Poetam,
Hoc anno, qui fuit quarius ante bellum Judai­ Seneo® nepotem, atque Plautum Lateranum Concum, ct octavus ante Hicrosolym® obsidionem, sulem designatam, qui palatium habebat in
Jésus quidam (suo nomme et vaticinio Jesum Cœlio monte, quod postea a Constantino Impe­
Christum, ob cujus necem exscindenda erat Ju­ ratore in templum Salvatoris conversum, ob eo
dina, rppwsonlaus), Annui filius, plebeius et rus­ denominatum est Basilica Lateranensis, uti testa­
ticus, a Deo instinctus clades urbi imminentes tur S. Hieronymus, epist. 30 cui Oceiuium. Secuta
prædixit. Repente enim clamare coepit: «Vox ab est mors Poppæ® Sabm® Augusta, quam, licet
Oriente, vox ab Occidente, vox a quatuor ventis, amalissimuin, Nero ira percitus, ictu calcis per­
vox in Hierosolymam et templum : vox in omnem cussum occidit. Ha Tacitus, Dio et alii.
hunc populum, n Quocirca a Magistratu acriter
Anso Christi 68, Petri 24, Pauli 33, Neronis lì.
flagellatus, non veniam precatus est, nec illaS. Petrus et Paulus Romam redierunt, et co^
cryinavit, sed quotidie valut orationem quamdam
meditan» : a V®, vœ Hierosolymis, » vocifera­ tabentem pene Ecclesiam ob Neronis persecutio­
batur , idque per annos septem et quinque men- nem instaurarunt.

CHRONOTAXIS ACTUUM APOSTOLORUM, ÉTC.
S. Petrus secundam scripsit Epistolam, in qua
Vespasianus cum exercitu missus a Nerone
significat ex revelatione sibi constare, velocem contra Judæos, gravissimis cladibus eos affecit,
quas recenset Josephus, lib. Ill Belli, cap. iv.
fore depositionem tabernaculi sui.
Jerusalem civibus mutuo inter se digladiantiPaulo post Judas scripsit suam Epistolam Ca­
nonicam. Nam in illa alludit in multis ad secun­ bus, ac præsertim Zelotis in cives grassantibus,
maximis stragibus afficitur, quas recenset Jose­
dam Petri Epistolam.
Simon Magus suis magicis artibus Romanos, et phus, lib. V Belli, cap. ¡.
prassertim Neronem dementans, ab iis divinos
Addo Christi 70, Lìdi 1, Neronii 14,
honores est consecuius. Certant contra eum
Nero anno necdum elapso a nece Apostolorum,
S. Petrus et Paulus , eumque tandem volare conantem ex alto precipitant. Nam cum Simon a in sanguinis Apostolici ultionem , a Senatu dam­
dffimonibus in aera raperetur, precibus S. Petri natus, eo quod eumdem universum interficere
prostratus , fracta coxendice et cruribus, paulo deslinassct, fugiens ex urbe in speluncam, pavi­
post infelicem animam exhalavit. Quocirca Nero dus sibi manus intulit, quem ægre morientem
indignans suas maghe delicias sibi ablatas, S. Pe­ unus ex libertis, Epaphroditus , confecit die
trum et Paulum carceri mancipat Mamertino, prae­ 10 junii (eadem die, qua ante decem annos Oc­
sertim quia Paulus quoque pellicem a Nerone taviam uxorem interfecerat), agens suæ ætalis
abstraxerat et ad Christum traduxerat. E carcere annum 32, imperii 14, atque in eo omnis Augusti
Paulus scribit Epistolam secundam ad Timo­ familia et stirps regia cxlincla est. Ita Suetonius,
theum, vocans eum ad se, ut instantis suæ mor­ in Nerone, cap. xliii et seq.
Neroni successit Servius Sulpitius Galba, a mi­
tis et martyrii sit spectator.
Eodem anno ApolloniusThyanæus,Simoni Mago litibus, quibus præerat, acclamatus Imperator,
succedens, Romam venit, contra quem Apostoli et tenuitque per menses septem.
Floret Plutarchus philosophus et M. Fabius
Christiani pari modo certarunt.
Eodem prodigia excidium Hierosolymæ por­ Quintilianus orator. Ita Eusebius in Cfaron.
Josephus Judæus historicus, dux belli Judæotendentia apparuerunt, nimirum die octava apri­
li», hora nona nocturna, circa aram et templum rum, cum a Romanis interficiendus esset, Vespa­
tantum lumen effulsit per mediam horam, ut cla­ siano praenuntiat mortem Neronis, eumque in im­
rissimus dies putaretur. Bos cum ad hostiam du­ perium illi successurum, cujus rei causa vitam
ceretur, agnum in medio templi peperit. Orien­ dono accipit. Ita Eusebius in Chron.
talis templi porta tenca et gravissima clausa,
Addo Christi 71, Liui 2, Othonis 1.
sponte aperta est hora noctis sexta. Die 21 maii,
in aere visi sunt currus ferrei, et armatas acies
Galba Imperator occiditur a militibus ab cis­
urbi circumfuste. In Pentecoste audita est vox in que eidem surrogatur Marcus Silvius Otho, qui
templo : «Migremus hinc.» Ita Josephus, lib. VII cum imperasset menses tres, rebellante Vitellio,
Belli, cap. xu.
mortem sibi conscivit; imperium ergo capessit
Eodem anno, mense maio, Neroni et Romanis Vitellius tenelque per menses octo.
rebellare coeperunt Judæi ortumque est bellum
Vespasianus interea multas JudϾ urbes sibi
Judaicum, ob Cestii Flori, procuratoris Judæœ, ac Romanis subigit. Unde multi opinati sunt ip­
avaritiam et tyrannidem. Ita Josephus, lib. II Belli, sum esse Messiam, ulpote cui regnum Juda a
cap. mi. Christiani ergo juxta Christi monitum Prophetis promissum erat. Quocirca opera et
Hierosolyma excedentes, in urbem Pellam se con­ prœstigiis ApolloniiThyanæi visus est cæcum illu­
tulere.
minare et œgro manum restituere. Ita ex Tacito,
lib. I, cap. iv, et Suetonio in Vespasiano, cap. vu»
Amo Chriiti 69, Petri 25, Pauli 34, Neronis 13.
Baroni us, qui hœc mendacia ab adulatoribus con­
Hoc anno ab incarnatione Christi 69, ab ejus fida esse convincit.
passione et morte 36, S. Petrus et Paulus die 29
Eodem anno Evodio ex humanis sublato, ei­
Julii e carcere Mamertino (ubi Processum et dem in cathedra Antiochena succedit S. Ignatius,
Martinianum custodes suos, cum aliis 47 ad qui post annos fere 40 sub Trajano, anno Christi
Christum converterant et miraculosa aqua e car­ 110, Romæ Iconibus objectus, glorioso martyrio
cere subito scaturiente baptizaran!) educti glo­ est coronatus, cum primus ipse Antiochiæ cho­
riosum obiere martyrium. S. Petrus in Vaticano rum psalmodiæ, quo alternis canerent, instituis­
crucifixus est, capite deorsum vergente ; id enim set , eo quod angelos SS. Trinitatem eo ritu lau­
ipse petierat, no Christo crucifixo videretur assi­ dantes vidisset et audissct.
milar! et æquari. Paulus vero ad aquas Salvias
Addo Christi 72, Lioi 3, Vespasiani 1,
capite truncatus, o cervice recisa pro sanguine lac
manavit ; caput vero terno saltu 1res fontes elicuit,
Vespasianus a militibus suis creatus Imperator,
qui eliamnum visuntur multisque sunt saluti. Romam navigans, ibidem Capitolium bello civili
S. Linus in pontificatu S. Petro succedit, sedet- concrematum restituit, ac Titum filium ad confi­
que anno* undecim.
ciendum bellum Judaicum destinat. Titus ergo

8

9
CHRONOTAXIS ACTUUM APOSTOLORUM, êtc.
Hierosolymam obsidet in Paschato, cum unde- eurous, Diogenes junior, qui ob maledicentiam
quaquo eo Judæi ad festum confluxissent, ut a Vespasiano capite mulctatus est. Verum hos
omnes ab eo concluderentur ct mactarentur vel omnes obtrivit et sepelivit S. Joannes Apostolus,
caperentur : sicut ipsi eodem festo ante annos 38, Ecclesia? columna et Patriarcha, cum suis sociis
ibidem Christum crucifixerant. In ultionem ergo et asseclis, et Dionysio Areopagita, Ignatio, Her­
sanguinis Christi, utriusque Jacobi Apostoli, et ma, Polycarpo , Clemente , etc., quibus proinde
S. Stephani, ac vinculorum SS. Petri ct Pauli, Deus vitam longaevam concessit ct in multos an­
atque persecutionis et expilationis Christianorum, nos prorogavit.
Eodem anno occisum esse S. Thomam apud
Jerusalem Romanis capta ct cum templo incensa
funditus eversa est, uti ei prædixerat Christus, Indos asserit Onuphrius in Chron. •
Luca* XIX, 43. E Judæis toto bello occisa sunt un­
Annii Christi 76, 77, 76, 79, S0; L«oi 7, 8, 9, 10, H;
decies centena millia, capta 97 , ait Josephus,
Vespasiam 5, 6, 7, S, 9.
Ac/.iui. lib. NHBellij cap. 17.
Anno Christi 77 , templum Pacis augustissime
Anno Christi 73, Lini 4, Vespasiani 2.
aedificatum, dedicatum est, in eoque ornamenta
Titus de Judœa subacta Romæ triumphavit. e loto orbe quæsila, sed præsertim c templo Hie­
Extat ctiamnum Romæ arcus ejus triumphalis, rosolymitano sublata, sunt reposita. Ita Jose­
in quo candelabrum templi, quod in triumphum phus, lib. I Belli, xxiv. Titulus templi erat : « Paci
duxit, expictum cernitur. Judæis in Ægypto tu­ ætcrnæ. »
Anno Christi 80, Linus pontifex, cum sedisset
multuantibus, mandat Vespasianus demoliri eo­
rum templum, Heliopoli ante 333 annos ædifica- annos 11 , jussu Saturnini consularis martyrio
tum ab Onia pontifice, indeque vocatum Onion. coronatur die 23 septembris. Succedit ei Cletus.
Per hæc tempora S. Bartholomæus, qui ct Natha­
Aooo Christi 81, Cleti 1, Vespai»ani 10, Titi 1.
nael, Apostolus apud Persas Christum prædicans,
Vespasianus agens annum ætatis 69, Imperii
excoriatus capite plectitur , ait Onuphrius in
Chron.
decimum, moritur ; succedit ei filius Titus, orbis
deliciæ, qui urbis luxum et luxuriam castigavit.
Anno Clirûti 74, Uni 5, Vespasiani 3.
Unde de eo Martialis, lib. VI, epigr. ix :
Ebion et Cerinthus, hœresiarcbœ negantes
Plusque tibi debet Horna, pudica quod est.
Christi divinitatem, suas hæreses spargunt. Con­
futat eos S. Joannes Apostolus , tam factis quam Adeo vero beneficus fuit, ut, cum semel super
verbis ; idcoque nec balneum eorum ingredi sus­ comam recordaretur se eo die nemini beneficium
tinuit, dicens: «Fratres, egrediamur hinc, ne contulisse, exclamarit : «Amici, diem perdidi; »
cadat balneum et pereamus cum Ebione, qui in­ iis qui in necem suam conjurarunt, pepercerit,
tus est in balneo, propter ipsius impietatem. » dicens ; « Periturum se potius, quam perditu­
Ita Epiphanius, hccresi 30; licet Irenæus, lib. Ill, rum, » ct : « Principes fato dari. » Ita Suetonius
cap. iv ; Eusebius, lib. Ill, xxn , et Theodoretus, in Tifo, cap. xi ; Dio, cap. vin et ix.
lib. Il llœret. 1'abul., id non Ebioni, sed Cerintho
Anno Christi 82 ct 83, Cleti 2 et 3, Tiü 2 et 8.
ascribant.
Eodem anno S. Martialis, Episcopus LemoviUrbs Roma, immisso divinitus incendio, tribus
censis et Galliarum Apostolus, eo amandatus diebus totidemque noctibus conflagravit. Ita Dio
Roma a S. Petro, cum Lemoviccnscs, Tolosanos, in Tito. Titus Amphitheatrum Romæ (edificai, et
Burdigalenses, Cadurcenses, Aquitanos aliosquc in dedicatione ejus quinque millia ferarum occi­
ad Christum convertisset, diem clausit extremum dit. Ila Eusebius in Chron. Hoc solum cum Pan­
abiitque in coelum. Innocentius Pontifex, Extra- theo, ex veteris Romæ magnificentia reliquum, in
vag. de Sacra Unctione, in fine, scribit S. Martia­ urbe etiamnum spectamus.
lem buculo sibi a S. Petro Romæ dato, mortuum
Anno Christi 83, Titus Imperator veneno a fra­
ad vitam revocasse.
tre Domitiano ( ut fama fuit) sublatus est an­
num agens ætatis 41, imperii tertium. Succedit
Anoo Christi 75, Lini 6, Vespasiani 4.
ei Domitianus, natura sævus, ingenio ferox et
S. Apollinaris a S. Petro Ravennam missus, cum vafer. Ita Suetonius, Dio et alii in Tito et Domi*
29 annos illi sedi præfuissct, ct continuum pene tiano.
martyrium perpessus esset, varie tortus martyr in
cœlum evolavit. Successit ei in episcopatu Ade­ Anni» Christi 84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91; deli 4, 5, 6,
7, 8, 9, 10, li ; Domitiam i, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8.
ritila , et post eum Eleucadius , olim Platonicus
Josephus Judæus historicus, Romæ in honore
philosophus.
Philosophi orbem circumeunt, ut instar Christi est apud Domitianum, uti fuerat apud Titum ct
discipulos post se trahant. Tales fuere Apollonius Vespasianum.
Thyanæus, Euphrates, Demetrius, M usonius, Damis
Anno Christi 84, Titus a Senatu inter deos re­
Pythagoreus, Epictetus Stoicus, Lucionus Epi- fertur. Ita Eusebius in Chron.

CHRONOTAXIS ACTUUM APOSTOLORUM, ne.
10
Domitianus philosophos urbe exegit, ac inter Eugenias , Toletanus Episcopus ; Mancius, civis
alios Musonium , Dionem Chrysostomum, Epic­ Romanus Eboræ, ct alii.
icli! m Stoicum et Peregrinum | nonnullos vero
Anno Cbriiti 93, Clementis 1 , Domitiani 10.
accidit, ut Rusticum Arulenum et Maternum So­
Cletus Pontifex, cum sedisset annis 12, martyrio
phistam. Ita Eusebius in CAron., et Dio in Domi­
coronatur. Succedit ci S. Clemens.
nano.
S. Joannes in Pathmos omnes insulæ accolas
Domitianus delubrum Jovis Capitolini concre­
matum, ingenti sumptu restauravit. Ita Suetonius ad Christi fidem et pietatem instituit, aitOEcumcnius, prooemio in Apocal.
et Dio in Domitiano.
Sub hoc tempus Antipas martyrium subiit Per­
Anno Christi 87, Anianus, cum post S. Marcum
22 annos præfuisset Ecclesia* Alexandrin», e gami in Asia, de quo dixi Apocal. n, 13.
terris in coelum abiit. Ita Eusebius, lib. Ill,
Anno Christi 9á, Clementis 2, Domitiani 11.
cap. Xu.
Acilius Glabrio superiori anno consul Romæ
Anno Christi 88, Domitianus sanxit ut deinceps
anni numerarentur per agones Capitolinos ; sic- cum aliis martyrio allicitur. Ita Dio in Domit.
que ab hoc anno primus agonalis captus est nu­
Anno Christi 95, Clementis 3, Domitiani 12.
merari. Agonalis instar Olympiadis quatuor con­
S. Clemens scripsit Epistolam ad Corinthios do
tinebat annos. Ita Censorinus, Do die natali,
pace ct concordia, quam colebrat Eusebius, lib.
cap. XIV.
Anno Christi 89, Domitianus jussit octobrem Ill, cap. xii. Piltres alias scripsit atque Constitu­
mensem Domitianum vocari ; se vero Deum et tiones Apostólicas.
Dominum appellari. Unde illud : « Edictum Do­
Anno Christi 96, Clementis 4, Domitiani 13.
mini Deique nostri, d Ita Suetonius in Domitiano,
Hoc anno Josephus historicus, ut ipse testatur
cap, xm. Idem quotidie secretam quietem cap­
tabat, in qua nihil aliud curabat, nisi muscas in finelib. XX, Romæ (init commentarium De Anpræaeuto stylo configere, ita Eusebius in L'Aron. tiquitatibus Judaicis in vigiliti libros distributum,
Apollonius Tyanopus Rom® a Domitiano incar- in quo videns Jerusalem cum templo ct judaismo
ceralus,per magiam invisibilis factus evanuit, et eversam, videns pariter Vespasianum defecisse,
Puteolis improvisus apparuit, indeque Ephesum cui vaticinatus tribuerat, quod Christo a Prophe­
concessit, ubi cum 8. Joanne certavit.
tis pronuntiatum erat, imperium ; jatnque tem­
pus Messi® præteriisse, ipse, licet Judæus, con­
Anno Cbriiti 01, ClrG 12, Doraitiioi 0.
victus tamen rei evidentia, luculentum Jcsu nostro
S. Joannes Apostolus Epheso Romam, ad Do­ crucifixo perhibuit testimonium, quod ipse sit
mitianum Imperatorem reus impietatis, a Procon­ Messias, sive Christus. Sic enim de eo scribit,
sule Asi® vinctus mittitur : ubi ante porfam lib. XVIII Aatiq., cap. ir : <t Eodein tempore fuit
Latinam In ferventis olei dolium missus, integer Jesus, vir sapiens, si tamen virum eum fas est
et illæsus exivit, testo Tertulliano, Ub. De Pres­ dicere. Erat enim mirabilium operum patrator
cript., cap. xxvi. Quare a Domitiano relegatur in et doctor eorum qui libenter vera suscipiunt, pluinsulam Pathmos, Apoca/, i, 9. Exstat Rom® mar­ rimosque tam de Judæis, quam de Gracis secta­
tyrii S. Joannis locus ecclesia illustratus, ac dies tores habuit. Christus hic erat : quem accusatum
a nostra gentis principibus, Pilatus cum addixis­
in bibulas Ecclesiasticas relatus est G mali.
Domitianus, alt Strabili*, lib. VI, cap. till, set cruci, nihilominus non destiterunt eum dili­
alteram post Neronem In Christianos movet per­ gere, qui ab initio cœperant. Apparuit enim tertia
secutionem. Erat enim crudelis admodum : unde die vivus, ita ut divinitus de eo vates hoc et alia
a Gentilibus vocatus est alter Nero. Audi Juve­ mulla miranda prodixerant, ct usque hodie Chris­
tianorum genusab hoc denominatum non deficit, n
nalem, sat. 4 :
Hunc locum ex Josephi translatione llebraa, ab
Cum jam temiimmum laceraret Flavius orbem
ipsis facta, sustulerunt Judæi, sed Josephus scrip­
Ultimus, et caho leniret Horna Neroni :
sit Grace : exemplaria autem Graea ct Latina ita
Sub Domitiano ergo, sequentibus ejus annis, multi habent, ut retuli. Ita Romæ cuidam Rabbino id
passi sunt Martyres, tuter quos illustriores fuere objicienti, ropoiuli.
S. Eutropius, Episcopus Santoncnsis, in Gallias a
Addo Christi 97, Clementis 5, Domitiani 14.
S. Clemente missus, ascriptus Jlartyrol. die 30
Hoc anno S. Joannes u Domitiano relegatus in
aprilis; Lucianas, Episcopus Bellovacensis, die 8
januarii, ac Maximianus et Julianus presbyteri ; Pathmos, ibi per exilium pro Christo, meruit ab
Camoti vero Ceraunus, 28 maii; item Nlcasius, co accipere Apocalypsin, sive revelationem eorum
Episcopus Rothomagensis ; Quirinus Presbyter, qu» futura crani m Ecclesia et orbe, præserlim
Scabiculus Diaconus, Patientia virgo, item S. Ro­ in fine mundi, ut iis fideles a fide metu persecu­
mulus; Fcsulanus in Tuscia Episcopus, illuca tionum, vel blandiloquentia Ebionis, Cerinthi
S.Petro im^us; Ptolemaeus, Episcopus Tuscam®; aliorumque hæreticvruin aberrantes, aut vacil-

CHRONOTAXIB ACTUUM
tantes, in eadem confirmaret roboraretquo eos
corumque posteros, nd instantes reliquas octo
generales Ecclesia» persecutiones, a totidem I im­
peratoribus concitandas, constanti animo susti­
nendus. Ipse enim ex omnibus Apostolis solns
superstes et grandævus, quasi fidelium omnium
pateret patriarcha, molem Ecclesiæ,voluti Christi
familiæ sibi ab co commissœ, sua auctoritate, sa­
pientia et sanctitate quasi Atlas sustentabat. Ita
Irenæus, lib. V, in fine, Baronins ct alii.
S. Dionysius Areopagita scripsit Epistolam, quæ
numero est decima, ad S. Joannem in Pathmos,
significans sibi a Deo revelatum esse quod brevi
al) exilio liberandus foret, I unique seso invicem
essent visuri cl fruitori. Ita factum mox post
mortem Domitiani, quæ anno sequenti contigit.
Domitianus cos qui do genere erant David, in­
terfici præcepit, ut nullus Judæorum regno reli­
quus foret, itaque Messi® exspectationem eis eri­
peret. Ila Eusebius in Chron., ct alii.
Anno Chruli 93, Clementi! 6, Domitiani 15.

Flavius Clemens, Consul Romanus, cognatus Do­
mitiani (cujus sororem Flaviam Domitillam habe­
bat uxorem) et S. Clementis Pontificis, a Domi­
tiano, eo quod religionem Christianam coleret,
occiditur, cum antea ejus filios successores Im­
perii destinasse!, alterumque Vespasianum, alte­
rum Domitianum appellasse!. Ita Suetonius in
Domitiano, cap. xv. Eadem de causa sæviit in
Clementis uxorem ct neptem, utramque scilicet
Flaviam Domitillam, aliosque ejus domesticos
Christianos. Hoc ergo anno Flaviam Domitillam
juniorem, Flavii Clementis Consulis ex sorore
Plautilln neptem, in insulam Pontiam relegavit :
ita Eusebius, lib. Ill, cap. xiv. Hæc est illa Domi­
nila celebris virgo et martyr, cujus mater Plan­
tilla a 8. Petro instanto martyrio conversa ct
baplizata, filiam hanc Domitillam tradidit Chris­
tianis virtutibus imbuendam S. Clementi, qui
eamdem, cum virginitatem suam Deo incitanti­
bus eam S. Nereo et Achilleo eunuchis vovisset,
sacro velamine consecravit. Quare Aurelianum
sponsum respuens, in Pontiam relegatur, quo
eam secuti sunt Nereus et Achilleus : qui inde
abstracti et Tarracinam missi, ibi post varia tor­
menta capile mutatati sunt. Flavia vero post
longum exilium, tandem sub Trajano gloriosum
obiit martyrium. Ha habent Acta SS. Nerei ct
Achillei.
Hoc anno Domitianus ob crudelitates, pruder­
ti m in Christianos excitatas, a conjuratis, ac nominalim a Stephano, S. Flavi» Domitilbe procura­
tore, confossus occubuit, annum ætatis agens 45,
imperii 15; quare slatnæ ejus omnes arcusquo
illico eversi fuere, nomen etiam c saxis eradi jus­
sum. Ita Dio in Domitiano, et Suetonius, cap. xvii.
Vidit hanc Domitiani necem Apollonius Tyanœus
Ephesi existons, per magiam, revelante dæinone.
Nam concionans ad populum, torvis oculis in

11
APOSTOLORUM, ftc»
terram aspiciens, dixit : « Percute tyrannum; »
ac postea tabellarii Roma venientes nuntiarunt
eodem tempore occisum esse Domitianum. Ita
Philostratus, lib. Vili Vita Apollonii.
Domitiano successit Nerva Coccei us tam senatus
consensu, quam militum, imperavitque annum
unum , quem mire laudant Historici, qui omnes
exutas in patriam reduxit vetuilque quempiam
religionis causa accusari. Ita Dio in .Verva. Quare
S. Joannes Apostolus tunc cx Pathmos, ubi exulabat, Ephesum est reversus, atque Asi® Ecclesias
gubernavit. Ita Eusebias, lib. Ill, cap. xv, qui et
cap. xvii , recenset mirum charitalis S. Joannis
exemplum in juvene, olim discipulo suo, a latro­
ciniis revocando, cum diceret Episcopo, cui eum
commendarat : « Age, Episcope, depositum nobis
redde, quod ego ct Christus Ecclesia teste, quam
gubernas, tibi commisimus. Adolescentem repeto,
animam fratris, n
Tunc quoque S. Joannes certans cum Apollonio
Tyanæo thaumaturgo, mortuum suscitavit alia­
que complura miracula in fidei et fidelium con­
firmationem patravit. Ita Eusebius, lib. V^cap.
xvn: Sozomcnus, lib. VII, cap. xxvi; Baroniui
et alii. Quin et L. Dexter in Chronico, anno Christi
100 : «Stacteus, inquit, Zotici, vel Gelulici filius;
quiZoticus Ephesi negotiorum causa morabatur:
mortuus Stacteus a Joanne ad vitam revocatur.
Convertitur Zoticus et Symphorosa cum filiis ad
fidem, qui reversi ad Italiam passi sunt. » ilæc
ille de cujus fide dicam in fine Chronotaxis.
Dionysius Areopagita, Athenarum Episcopus ,
adit S. Joannem ex Pathmos reducem, ejusque,
ut videtur, consilio Romam ad Clementem Pon­
tificem se contulit, a quo cum Rustico et Eleu­
therio in Gallias missus est, ut Martiali, Eutropio,
Luciano aliisque a S. Petro eo missis, et jam vita
inarlyrioque perfunctis in Evangelii prædicatione
succederet : qui multis conversis, tandem sub
Adriano Imperatore Apostolatum illustri martyrio
decoravit. Porro Dionysio in Atheniensi Episco­
patu successit Publius, Publio Quadratus. Ita
Eusebius, lib. IV, cap. xxii; et S. Hieronymus,
lib. De Script. Eccl., in (juadrato
Anno Chniti 99, Ckmentii 7, Nerr»

S. Joannes, post reditum ex Pathmos, coactu»
ab Asia) Episcopis et mullarum Ecclesiarum le­
gationibus, post indictum publicum jejunium et
supplicationes, scripsit Evangelium, et quasi filius
tonitrui illud proœmium e codo veniens eructavil : a In principio erat Verbum, et Verbum eral
apud Deum, et Deus erat Verbum, » ait S. Hiero­
nymus, Pnefal. in Evangel. S. Matthai. Addit
Netaphrastes, quem sequitur Baronins, S. Joan­
nem scripturum Evangelium, quasi alterum Mo­
sem, legem novam cœlitus accepturum, ascen­
disse in verticem montis, et elevatis manibus
mentem a sensibus abstraxisse : u Tuncque hor­
renda tonitrua, inquit, terrores et fulgura, his

CnnONOTAXIS ACTUUM APOSTOLORUM, ETC.
similia, qu® antea Mosi legem recipienti contige­ præserlim cum suis precibus fontem, ad levan*
rant, facta sunt. Ad extremum tonitrua in vocem dim aquarum penuriam, indicante locum agno
exprimuntur, atque resonant, In principio erat elicuit : quo miraculo mire ibidem propagala est
Verbum. » Porro Græce scripsit Evangelium con­ Christi fides ct religio.
Flavia Domitilla una cum Euphrosyna et Theo­
tra Ebionem et Cerinthum, tunc grassantes, qui
docebant Christum esse merum hominem, et dora, cum a Christiana religione divelli nidiate*
ante Mariam non fuisse. Quocirca totus est in di- nus possent, incenso cubiculo martyrium convinilate Christi astruenda, atque gesta Christi ante summarunt. Persecutio in Christianos efferbuit.
Idcarcerationcm Joannis Baptistæ, a cæteris Evan­ Erat enim Trajanus magnus deorum cultor, vino­
gelista praetermissa, supplet ct persequitur. Ita lentus et masculorum concubitor ; atque inter
S. Hieronymus, lib. DeScript. Ecd., in Joan., cap. ix. alios Adrianas, consobrini filius, qui in imperio ei
Scripsit pariler S. Joannes tres Epistolas cano­ successit, ejus pædcrasliæ inservivit.
nicas, e quibus duas priores contra Basilidem et
Anno Cbriili 10!, Clemcnlis 9, Trijaoi 2.
alios Christi carnem negantes, docentesque non
S. Joannes Apostolus et Evangelista, Aposto­
veram, sed phantasticam fuisse Christi incarna­
tionem, passionem, mortem, etc., exaravit. Unde lorum ultimus eorumquo quasi Mathusalem,
hæresin hanc elidens ita orditur : « Quod fuit Ephesi moritur annum agens 97, et juxta urbem
ab initio, quod audivimus, quod vidimus oculis sepultus est, cum prius omnes fideles ad charinostris, quod perspeximus, et manus nostree con­ tatem fraternam crebro et impense esset exhor­
trectaverunt de Verbo vita : et vita manifestata tatus, adcoque dum præ senio non posset in
est, et vidimus, et testamur. » Quocirca S. Hiero* plura vocem verba contexere, illud tantum per
nymjjs, epist. 85 ad Evagrium : « Clangit, inquit, singulas solebat proferre collectas : «Filioli, alte­
tuba filius tonitrui, quem Jesus amavit pluri­ rutrum diligite; » cumque discipuli tœdio affecti
mum, qui de pectore Salvatoris doctrinarum quod semper idem audirent, rogarent, Cur sem­
fluenta potavit : Presbyter electa Dominio et filiis per eadem loqueretur? dignam respondit Joanne
ejus, quos diligo in veritate. » Porro sicut doctri­ sententiam : « Quia præceplum Domini est, ct,
narum, sic et ignis ac flammarum fluenta e Christi si solum fiat, sufficit, » uti refert S. Hieronymus
pectore potavit : unde lotus spirat amoris cha- in epist. ad Galat., lib. III, cap. vi. Plura vide
apud Baronia m.
ristatisque ignes et incendia.
S. Joanni in Episcopatu Ephesino successit
Eodem anno Apollonius Tyanaeus magus, oc­
cultam appetens mortem (quo immortalis crede­ Onesimus, Pauli discipulus, vir eximi® charitatis.
retur in coelum esse translatus), incerto exitu diem S.Joannis auditores insignes fuerunt, Papias,
Episcopus Ilieropolitanus; Ignatius Antiochenus
clausit extremum. Ita Philostratus, lib. VIII.
Nerva videns se senio fatiscentem, ut consuleret et Polycarpus Sinyrnæus. Paulo post S. Joanncm,
imperio, præterilis sibi sanguine junctis, M. Ul­ nimirum anno sequenti, qui fuit Christi 102,
licissimus, jussu Trajani
pium Trajanum Hispanum adoptavit in filium S. Clemens, S. Joanni
ac Cæsarem nominavit. Ita Dio et Plinius in anchora ad collum appensa projectus in mare,
Pancgyr. Trajani.
martyrii lauream obtinuit. Orante vero populo,
retrocessit mare ad tria fere milliaria, quo in­
Anco Cbriili 100, Ck mentii 8, Nena 2, Trajani 1.
gressi Christiani, invenerunt in figuram templi
Nerva agens annum ætatis 05, ait Dio, senio ct marmorei habitaculum a Deo paratum, ct illie
morbis consumptus, magno omnium luctu diem silum corpus S. Clementis cum anchora. Singulis
obiit die 27 januarii. Successit ei Trajanus agens deinde annis simili modo, in dic transitus illius
Agrippinæ, quem anno praecedente in filium sibi retrocessit mare. Contigitque semel incuria pa­
Nerva adoptarai. Decreto senalus Nerva inter deos rentum puerum quemdam illic relinqui, qui
anno vertente vivus rcperlus est, ita habent Vita
refertur. Ita Eusebius in Chron.
Anno hoc sæculari mire crevit et floruit Christi et Acta S. Clementis.
Nota : Ante annos fere 1200, ævo S. Hieronymi
Ecclesia : deorum fana, delubra, oracula, ar®
velut fulmine icta collabebantur.
ct Augustini, FI. Lucius Dexter, filius S. Palloni,
Plinius Secundus, præfeclus Bithyni®, scripsit postea Episcopi Barcinonensis, Præfeclus prœtoad Trajanum, quid de Christianis fieri vellet ? rio Orientis sub Theodosio Imperatore, Hispanus
nihil aliud se de sacris eorum competisse, quam ct Hispanorum enconáosles, scripsit Chronicum
quod antelucanis cœtibus hymnos Christo cane- a natali Christi usque ad annum Christi 430, quo
itnt. Rescripsit Trajanus, « Eos inquirendos non mortuus est S. Augustinus, illudque dedicavit
esse, oblatos vero puniri oportere, cœtusque et S. Hieronymo (et eo jam vita functo, Paulo Oro­
sodalitates, quas hæterias vocant, prohiberi. » sio), uti ipse testatur lib. De Script. Eccles., in fine,
quem librum S. Hieronymus vicissim eidem
Ita Plinius, lib. X, epist. 97.
Trajanus Clementem Pontificem in Tauricam L. Dextro inscripsit. Quæsivit illud Cardin. Baro­
Chersonesum jussit deportari : ubi Christianos ad nins, sed non reperii : post mortem ejus inven­
marmora secanda damnatos mire consolatus est, tum u*t m Bibliotheca Barcinonensi , co olmi

CÏIRONOTAXIS ACTUUM
francatura ex Bibliotheca Fuldonsi, uti ferunt,
typisque editum est in Hispania Cœsaraugustœ
anno Domini 1619, cum appendicibus Maximi,
Braulionis et Hælccœ, Episcoporum Cæsaraugustanoruin, qui illud alternatim et successive usque
ad sua tempora continuarunt et prorogarunt.
Multi viri docti, præsertim Hispani, illud avide
arripiuntcitantque. Nonnulli tamen eruditi, qui­
bus acris est crisis, spurium censent, vel certe
aliorum laciniis assutum et vitiatum : tum quia
varia ejus circumferuntur exemplaria, qu® inter
se evariant et dissonant; tum quia stylus rudior,
Dextri stylum non æquat; tum quia paradoxis
d parachronisrais inspersum videtur; tum quia
ubi, quando et a quo post tot sœcula primo re­

13
APOSTOLORUM, rrc.
pertum sit, ignoratur. Sane Fuldæ Hind studiose
perquisivi, nec inveni. Nolim ego in hac lite se*
dere arbiter, nec tanti auctoris judicium mihi
vindicare, ut fidem illi derogem, vel arrogem.
Audio esse in Hispania qui illud recu«nri et li­
maturi, cique fidem arrogaturi sint. Subinde,
sed parce, illud citabo, praesertim ubi verisimi­
liora et rariora narrans, aliorum gravium aucto­
rum testimonio fulcitur et roboratur.
Denique totam seriem peregrinationis S. Pauli
ordinarunt, et ad amussim conscripserunt multi,
ut Orontius Finæus, Petrus Appianus, Marcus
Jordanus, Arias Montanus et alii ; eamque in ta­
bula Chorographica spectandam exhibet Orteliut,
m Ttaofro, pag. 114. Actum ergo non agam.

EFFIGIES

SANCTI PAULI,
SIVE IDEA VITÆ APOSTOLICÆ.

Sanctus Paulus cœterique Apostoli adeo vir­
tutibus omnibus exccllueriinl, adeoque singulas
continue per actus heroicos exercuerunt, ut a
Deo cunctis fidelibus per omnia saecula, positi
sint in perfectione earum exemplar et speculum,
quod omnes pro viribus æmulari satagant. Nam
ut sæpc inculcat S. Chrysostomus in homiliis octo
De Laud. S. Pauli, Paulus eamdem nobiscum ha­
buit naturam, idem corpus, eamdem animam,
ac proinde quod ille effecit, ct nos efficere pos­
sumus per gratiam Christi, quam Deus uti Paulo
elargitus est, ita et singulis fidelibus eam postu­
lantibus, eique strenue collaborantibus liberaliter offert et impertitur, camquc majorem semper
cl majorem pro merito orationis cl operationis.
Auxit ille mirifice Dei gratiam per quotidianos
pro fide labores et agones, nos quoque simili
ratione eamdem miris quotidie per opera pre­
clara, præsertim heroica, incrementis angore
possumus. « Fuerunt Apostoli precones Christi,
pugiles veritatis,athlete Dei, organa Spiritus
Sancti, religionis presides, Ecclesiæ principes,
sanctitatis antistites : » nostrarum partium est cos
sequi contento passu, ac licet is eis sit impar,
eum tamen jugiter agglomerando, quos eminus
sequimur, tandem cominus si non assequemur,
certe insequeniur. Huc nos invitant eorum cer­
tamina, coronæ, trophæa, huc tituli cl elogia,
quibus eos condecorant ct celebrant Patres ad
unum omnes. Accipe pauca e mullis selecta.
Fulielo-S. Chrysostomus, hoin. i l)c Laudibus S. Pauli :
«Nihil prorsus, inquit, erraverit, qui pratum
insigne quoddam virtutum, ct paradisum spiri­
tualem Pauli animum nuncupaverit : tam mira
enim gratia floruit, tamque huic gratia? con­
gruente vit® perfcclione resplenduit : quoniam
enim vas electionis effectus est, ct bene seipsum
emendare curavit, largissime in eum Spiritus
Sancti munus effusum est. Qu® autem lingua
inveniatur laudibus ejus œqualis, cum omnia
qu® sunt in hominibus bona una anima possi­
debat, ct ea cuncta plene ac cumulate, qu® non
solum hominum sunt, sed quod amplius est, an­
gelorum’? » Rursum : « Paulus cœli civis, Eccle­
siarum columna, angelus terrestris, cœlestis
homo. Sicut enim missum in igne ferrum, totum
profecto ignis efficitur, sic Paulus charitate suc­
census lotus effectu* est chantas. * Idem suavius

et uberiqs in cap. x S. Matth. : « Misit, inquit,
Christus Apostolos quasi sol radios suos, quasi
rosa suavitates odoris sui, quasi ignis scintillas
suas dispersit, ut sicut sol in radiis apparet, sicut
rosa in odoribus suis sentitur, sicut ignis in scin­
tillis suis aspicitur, sic in illorum virtutibus
Christi potentia agnoscatur. Quis enim videns
discipulos bene instructos, non scientiam magis­
tri collaudet? » Breviter, sed nervose, S. Augus­
tinus in serm. 1 De Apost. Petro et Paulo : « Pau­
lus, ait, dum urget gladiis sanctos, fidei suscipit
jugum ct magister factus est Gentium, forma Mar­
tyrum, formido dæmonum, indultor criminum
fonsque virtutum. » Idem : « Dedit, ait, Dominus
Apostolis potestatem super naturam, ut eam cu­
rarent; super dæmones, ut eos everterent; super
elementa, ut ipsa immutarent; super mortem,
ut eam contemnerent; super angelos, ut corpus
Domini consecrarent. » Ikec etiam potestas data
est eorum successoribus, secundum illud Apoc.
xi, G : « Hi habent potestatem claudendi cœlum
cl convertendi aquam in sanguinem, n
Porro æque heroica et admirabilis fuit eorum Mon b*.
mors, ac fuerat vita. Audi S. Augustinum, serm.
jam citato : a Nullatenus, ait, potest explicari,
quibus modis interfectio Apostolorum pretiosa
pensetur. Moriuntur abjecti, ct orbis terrarum
capiunt principatum. Moriuntur terrenæ dignita­
tis extranei, et eorum opificio cœlum reseratur
et clauditur, d Idem, serm. 5 De Dcdic. Ecclesiæ :
« Per illos ergo est salus confirmata credentium;
quia videmus eos veritatem, quam annuntiarunt
predicando, confirmasse moriendo : rebus, non
sermonibus declarantes, quantum sil bonum il­
lud spe certum, io retributione gloriosum, in
possessione jucundum, pro quo lux ncgligitur,
gladius non timetur, anima incunctanter affici­
tur. p Idem, lib. I Dp Civit., cap. xxxn, Scipionem Jleroti
preferì diis Romanorum : « Tolerabilius, inquit, ‘hit
divinos honores deferretis illi Scipioni, quam
deos ejusmodi coleretis. Neque enim erant illi dii
suo pontifice meliores. » Et Tertullianus, in Apol.,
cap. xi, dicit satin* fuisse deos fieri, sapienti®
Socratem, justitia? Aristidem, militi® Themisto­
clem, eloquenti® Ciceronem, felicitatis Syllam,
opum Crassum, sublimitatis Pompeium, gravi­
tatis Calonem: hi enim diis ipsis prestaban! hisce
rebus. Quid jam dicemus de Apostolis? hi enim

«
SlVE IDEA VITÆ APOSTOLICHE.
non unius gantis, sod omnium, non unius vir­ « Athanasium laudans, virtutem laudabo. Idem
tutis, sed universarum fuerunt culmina, imo ful­ enim est illum dicere, quod virtutem laudibus
mina. Hi ergo Christianis non humani, sed divini efferre : quoniam virtutes omnes in unum col­
fuere Pontifices, Scipiones, Socrates, Aristides, lectas tenebat, et eliamnum tenet : virtutem
Themistocles, Cicerones, Pompeii, Catones. Illis autem laudans, Deum laudabo, a quo virtus
enim vero competii illud Psal. lxxxi, 6 :< Ego hominibus est. n Idem potius de Paulo dicam :
dixi, Dii estis, et filii Excelsi omnes, » Et illud Paulum laudans, apostolatum laudabo, imo
Psal. cxxxvni, 17 :« Mihi autem nimis honorifi­ Deum, qui Pauli et apostolati^ est auctor. Nam,
cat i sunt amici tui Deus, nimis confortatus est ut ait S. Leo, serm. 1 De SS. Petro et Paulo : « De
principatus eorum. » Et illud Pío?. xviu, 1 : illis Ecclesiæ apicibus, imo oculis, qui omnem
« Cœli enarrant gloriam Dei, ct opera manuum loquendi superant facultatem, nihil diversum,
ejus annuntiat firmamentum. In omnem terram nihil debemus sentire discretum, quia illos et
exivit sonus eorum, ct in fines orbis terræ verba electio pares, et labor similes, ct finis fecit
¿pòrtoli eorum. » « Ecclesia, inquit S. Bernardus, serm. 27 æquales. »
wiutcaii. Jf¡
habet cœlossuos, homines spirituales
vita ct opinione conspicuos, fide puros, spe fir­
mos, lætos charitate, contemplatione suspensos.
DX PAULI MORIBVS ET VIRTVTtBtS DEUM
Et hi pluentes pluviam verbi salutaris, tonant
CONCgBXFSriBLS.
increpationibus, coruscant miraculis. Ili enarrant
Prima dos ct virtue, singularis Dei electio et vocatio,
gloriam Dei. n
ejusque humillima acnitio, crati a rum actio et admiratio.
Jam particulatim Pauli ct Apostolorum mores
depingamus, ut cos melius contemplari, admi­
Primo, Paulus singulari Dei gratia ab (eterno
<•
rari et æmulari possimus. Distinguam eos or­ prædestinatus est, non tantum ad fidem et sanc­
dinis et memoriæ causa in tria capita. Primum titatem, sed etiam ad Apostolatum, cumque exi­
crit de iis qui Deum concernunt ; secundum, de mium , ut nimirum præ cæteris Apostolus fieret
iis qui seipsum; tertium, de iis qui proximum admirabilis Evangeli! præco, et doctor Gentium
spectant. Paulum præ cæleris ex Luca pingo. ubilibet degentium. Ila ipse, ad Ephcs. i, 11, agens
Nam cum S. Chrysoslomo, horn. 11 tn Genes. : de praedestinatione Christi omnia instaurantis ;
«Flagro amore hujus viri, ct proplerca continuo « In quo, ait, et nos sorte vocati sumus secun­
versatur in ore meo, ct quasi in archetypum dum propositum ejus, qui operatur omnia se­
aliquod exemplar, ita in illius animam respi­ cundum consilium voluntatis suæ, ut simus in
ciens, obstupesco in hoc viro miram affectionum laudem glori® ejus nos, qui ante speravimus in
calcafionem, fortitudinis excellentiam, amoris Christo. » Et Artor. ix, 15, de co Deus ait Ana­
in Deum fervorem, et arbitror quod unus homo nias : « Vas electionis ( ab aeterno a me electum »
omnes virtutes congregant ct perfecerit. » Idem, et c tot hominum millionibus selectum) est mihi
hom. 22 ad Populum : « Paulus, inquit, Aposto­ iste, ut portet nomen meum coram gentibus, ct
lus, Gentium doctor, etc., Christum in sc habens regibus, et filiis Israel. » Hic verum est illud :
loquentem; terrestris angelus ct coelestis homo > « Ñon volentis, neque currentis, sed miserentis
receptaculum Spiritus Sancti, qui in corpore est Dei, » Pom. ix, vers. 1G. Porro Apostoli
corruptibili paradisum habitavit : zelo incompa­ orbem commoverunt amore, ProphcLe vero
rabilis, charitate magnus, Ecclesiarum Dei solli­ (errore. Prophète enim terrent, Apostoli sua- Proph*
citus curator, orator pietatis, imbecillium de­ dent. « Deus enim nunc virga utitur, nunc fla- Llr..?r"
ductor, credentium pronubus, Judæorum redar­ gallo. Virga, ut corrigat; flagello, ut suadeat.
gutio, nostri omnium sagena, post mortificationem Hecta illic, hic inflexa præceptio, qua peccatoris
ductor, et post mortem prœco, qui nobis de­ conscientia velut lento verbere flagellatur. Alii
monstravit quomodo in cœlos ascendere opor­ sunt enim terrores prophetici, alte apostolica
teat. » Quocirca Paulus per excellentiam ct suasiones : in utroque tamen unius verbi est
antonomasiam vocatur Apostolus, ait S. Augus­ disciplina, » ait S. Ambrosius, lib. IX in Lue.,
tinus, qui et lib. XIV bc Civit., cap. ix : « Inve­ cap. XIX, in fine capitis. Idem, lib. VII : a Eos, in­
himus, ailx doctorcm Gentium in fide ct veritate, quit, misit ad seminandum fidem, qui non co­
qui ct plus omnibus suis coapostolis laboravit ct gerent, sed docerent ; nec vim potestatis exerce­
pluribus epistolis populos Dei instruxit: illum, rent, sed doctrinam humilitatis attollerent. »
Secundo, Paulus eadem Dei gratia, in tempore
K
inquam, verum athletam Christi, doctum ab
illo, unctum de illo, crucifixum cum illo, glo­ ab eo vocatus est ad gratiam simul et ad Apos­
riosum in illo, in theatro hujus mundi, cui tolatum uno codemque instanti; qu® gratia fuit
spectaculum factus est, et angelis ct hominibus, eximia, tum in se, tum ex hoc capite, quod ipse
legitime magno agone certamen ct palmam su­ vocatus sit in ipso ardore persecutionis, cum sci­
perum vocationis in anteriora sectantem, etc. » licet spiraret minas et caules in Christianos. Tunc
)uarc quod S. Gregorius Nazianzenus, orat. 20 enim subito irradiante Deo, ex lupo factus esi
De Laudibus S. A franasti dicturus, ita orditur: ovis, ex Saulo Paulus, cx persecutore pra’dieafor,

CAPUT PRIMUM.

<6
EFFIGIES SANCTI PAULI,
Act. n, 6 ; imo mox ab occiso et lapidato a se Pro Christo ergo legatione, fungimur, tanquam
Stcphano conversus, illico illi in predicanone Deo exhortante per nos. Obsecramus pro Christo,
successit : « Nam postquam siluit os Stephan i, reconciliamini Deo, » II Cor. v, 20. Paulum imi­
mox sonuit tuba Pauli. n ait S. Chrysostomus, tentur, qui se a Deo ad statum Apostolicum vo­
homil. De Convert. S. Pauli. Hœc fuit ejus ante­ cari sentiunt, ut Deo vocanti alacriter obediant
cedens, et quasi in actu primo vocatio ad Apos- strenueque cooperentur. Nam, ut ait S. Basilius
tolatum; consequens enim et quasi in actu se­ in cap. i Isaiœ : « Nisi in fundamento Apostolorum
cundo fuit ea, qua Antiochi® consecratus episco­ perseveremus, œdificantes pretiosa et honoro
pus, proxime missus est evangelizatum Gentibus, digna, quasi nullo subnixi fundamento , preciAct. xm, 2, dicente Spiritu Sancto : « Segregate pites ibimus, fietque ruina nobis non exigua. »
mihi Sauliim et Barnabam in opus ad quod as­
Secunda dos ct virtus est Missio legitima.
sumpsi eos. » Porro, Paulus abundanliorem c®ó.
teris Apostolis accepit gratiam, ut Deus magis
Primo, Paulus immediate a Christo per revelatio­
ostenderet suum esso quod dat, non hominis : nem edoctus est didicitque Evangelium, ut ipso
sicut medicus excellentiam artis su® ostendit in diserte asserit Galat. i, 12. Hinc nonnulli Gnostici
®gro desperato, ait S. Augustinus in Psalm. cxxx. docebant, ex Apostolis solum Paulum cognovisse
Unde et cæteros Apostolos Christus vocavit verbo, veritatem, co quod per revelationem manifesta­
Paulum vero prosternendo et cæcando coegit ad tum ei esset mysterium, quos refutat Irenæus,
fidem, ait idem Augustinus, epist. 50 ad Boni- lib. Ill, cap. xm.
7.
facium.
Secundo, Paulus proxime iturus evangelizatum
••
Tertio, Paulus huic Dei vocationi illico plane Gentibus, raptus est in tertium cœlum annoChristi Ripidi
terpleneque obedivit, dicens : a Domine, quid me 44, a conversione sua nono, ibique audivit ar- tiumcœ»
9
vis facere? » Act. ix, 6. Unde baptizatus « con­ cana verba qu® non licet homini loqui, II Cotinuo in Synagogis praedicabat Jesum , quoniam rinth. XU, 2, ut quasi alter Moses a Deo mitti, ct quin n *
hic est Filius Dei. » Ibidem, vers. 20, et ad Ga­ quasi c cœlo cœleslis Gentium doctor prodire vi­
latas i, 15 : « Cum autem placuit ei qui me se­ deretur. Unde S. Bernardus, serm. 23 in Cant. :
gregavit ex utero matris mcæ, et vocavit per gra­ « Thomas, inquit, in laterc, Joannes in pectore,
tiam suam, ut revelaret Filium suum in me, Petrus in sinu Patris, Paulus in tertio cœlo secreti
continuo non acquievi carni et sanguini, etc. » hujus gratiam sunt assecuti. Thomas in solido
Quarc illico se pro Christo periculo vit® exposuit, fidei, Joannes in lato charilatis, Paulus in intimo
Jndæis in ipsum quasi apostatam frendentibus, sapienti®, Petrus in luce veritatis. » Et S. Am­
tata ultro seso evangelizando objiciens. Paulus enim brosius, in Psalm, xtvii : « Vide, ait, Paulum cum
£ llttl<>acri fuit ingenio et ardenti indole , ac natura persequeretur Ecclesiam Dei, latus Aquilonis
igneus, ut patet Act. ix, 1. Unde, accedente et fuisse. Vide nunc cum legitur in Ecclesia, mon­
naturam informante Dei gratia, factus est orga­ tem esse speculatorium ( Sion ) per quem Christi
num Dei electum, efficax et eximium; quare gloriam cognoscimus ct videmus. »
8.
S. Bernardus, serm. De Corners. S. Pauli : « Con­
Tertio, nihilominus instinctu Dei contulit suum
versus Paulus, inquit, conversionis minister fac­ Evangelium et doctrinam cum S. Petro aliisquo Confert
doc! ri»
tus est universo mundo, etc., et ne adhuc qui­ Apostolis, ut illi eam probarent eique veritatis nun cum
dem cessat ab hominum conversione : dico au­ testimonium apud fideles darent : a Contuli, in- r<itrotem exemplo, oratione, doctrina, p
quit, cum illis Evangelium quod prædico in Gen­
<•
Quarto, Paulus ubique hanc Dei in se gratiam tibus, etc., ne forte in vacuum currerem aut cu­
admiratur, ct mira animi demissione, gratitudine currissem, » Galat. n, 2. Et vers. 9 : « Cum co­
et cxultationo celebrat cldcpradicat. Unde epis­ gnovissem gratiam qu® data est mihi, Jacobus,
tolas ita fere orditur : « Paulus vocatus Aposto­ et Cephas, et Joannes, qui videbantur column®
lus, non ab hominibus, neque per hominem, sed esse, dederunt mihi dextras societatis, ut nos in
per Jesum Christum, d Et : « Milu, inquit, om­ Gentes, ipsi autem in circumcisionem. »
*
nium Sanctorum minimo data est gratia hœc, in
Quarto, Paulus, etsi a Deo electus Apostolus,
Gentibus evangelizare investigabiles divitias tamen auctoratus fuit ab Ecclesia. Unde jussu
Christi, et illuminare omnes, qu® sit dispensatio Spiritus Sancti ab ejus primoribus consecratus
Sacramenti absconditi a reculis in Deo, qui om­ est Episcopus missusque prœdicatum Gentibus,
nia creavit, p Ephes. m, 8.
Act. xm, 2. Ordo enim hierarchicus a Deo insti­
Quinto, Paulus hac Dei vocatione demandatam tutus id poscit, ut homines inferiores ab homi­
Evangeli! predicationcm intelligens, ad eam nibus superioribus regantur et mittantur, ne fraus
sc obligari censui!, adeo ut si eam negligerci, et dolus subesse possit. Sic enim pseudoprophegrave peccatum admitteret. Hoc est enyn quod t® et hæretici mentiuntur se mitti a Deo, cum
ait, 1 Cor. ix, 16 : «Nam si evangelizavcro, non mittantur a diabolo, ideoque omnem Pontificum
est mihi gloria; necessitas enim mihi incumbit ; Ecclesi® missionem et directionem respuunt, de
V® enim mihi est si non evangcbzavero. n Et : quibus jure queritur Dominus per Jeremiam,
n Deus posuit in nobis verbum reconciliationis. cap. xxiii, vers. 21, dicens : u Non mittebam Pro-

17
SIVE IDEA VITA APOSTOLICA.
phclas, ct ipsi currebant : non loquebor ad eos,
Quarto, Paulus pro fide immensos labores,
"
et ipsi prophetabant. »
itinera, pericula, verbera, carceres, ac tandem
ioQuinto, Paulus in dubiis et controversiis de mortem ct martyrium constanter sustinuit. Ce­
Ai»
servan{^s legalibus, adiit S. Petrum ct Apostolos, lebrat S. Augustinus, serm. 120 De Temp., fidem
lo».
corumque sententiam secutus, eamdem toti Ec­ boni latronis, quod in cruce confessus sit Chris­
clesias Antiochena! capessendam servandamque tum : «Solus, inquit, testis est majestatis, qui
proposuit, Act. XV. Ita S. Hieronymus, licet doc­ socius probatur doloris. » Major fuit fides Pauli,
tor Ecclesia, tom. Il, epist. B7 ad Damasum Ponti­ qui non tantum cum Christo , sed et pro Christo
ficem, ab co petit decisionem quæstionis : An in tot tantaque passus est. Præclare S. Cyprianus,
Dco diccndæ sint tres hypostases, an uno? «A tract. De Mori alit. : « Ad omnia, inquit, te parapastore , inquit, præsidium ovis flagito. Cum tum facere timor Dei ct fides debet. Sit licet rei
H
successore piscatoris ct discipulo crucis loquor. familiaris amissio, sit de infe-tantibus morbis as- Martyri
Ego nullum primum nisi Christum sequens, bea­ sidua membrorum et cruenta vexatio ; sit de bMtitudini tuæ, id est cathedræ Petri, communione uxore et liberis tristis avulsio ; non sint tibi scan­
consocior. Super illam petram œdificatam Eccle­ dala ista, sed prælia ; nec debilitent aut frangant
siam scio, etc. Quicumque tecum non colligit, spar­ Christiani fidem, sed potius ostendant in colluc­
git ; hoc est, qui Christi non est, Antichrist! est. » tatione virtutem, cum contemnenda sit omnis
injuria malorum præsentium, fiducia bonorum
Tertia dos ct virtus fuit, PræsUns potensque Odes, ctiam
futurorum. Nisi præcesserit pugna, non potest
ad patrandum miracula.
esse victoria ; cum fuerit in congressione pugnæ
il.
Primo, Paulus fide cxcclluit. Nam quasi doctor victoria, tunc datur vincentibus corona. Guber­
eam ubique prædicavil et propugnavit contra nator in tempestate dignoscitur, in acie miles
Judæos, philosophos, oratores, magos, reges et probatur. Arbor quæ alta radice fundata est,
tyrannos. Præclare S. Chrysostomus in cap. xx ventis incumbentibus non movetur. Sic et Apo­
S. Matthœi, explicans illud : At illi magis clama­ stolus Paulus post naufragia, post flagella, post
bant : «Talis, inquit, est natura fidei, quanto carnis ct corporis mulla et gravia tormenta, non
magis vetatur, tanto magis accenditur. Virtus fi­ vexari, sed emendari se dicit adversis ; ut dum
dei in periculis secura est, in securitate pericli­ gravius affligitur , verius probaretur. » Idem,
tatur. Quid enim sic laxat vigorem fidei, sicut lib. IV , epist. 6 ad Tibaritanos : « Gaudere nos,
longa tranquillitas? » Idem in cap. xxv S. Matth. : inquit, ct exultare voluit in persecutionibus Do­
« Fides, inquit, lampas est; quia sicut lampas minus; quia quando persecutiones fiunt, tunc
illuminat domum, ita fides animam. » Idem in dantur coronæ fidei, tunc probantur milites Dei,
illud Symboli, Credo in Deum : « Fides, ait, lu­ tunc Martyribus patent cœli. » Et inferius : « Hoc
men est animæ, ostium vike, fundamentum sa­ enim est robur virtutis et fidei credere et scire
quod Deus a morte presente liberare possit, ei
lutis æternœ. »
isSecundo, Paulus raptus in tertium coelum, vi- tamen mortem non timere, nec cedere, ut probari
j'tc’t’i'dit mysteria quæ fido credimus, 11 Cor. xn, 2. fortius fides possit. » Idem, lib. I, epist. 3 ad Cor­
/ictur. Quin S. Augustinus, lib. XIII De Trinit., cap. u, nelium : « Manere, inquit, apud nos debet, frate!
docet fidem nostram suo modo ct videre et vi­ diarissime, fidei robur immobile , ct stabilis at­
deri, in suis scilicet operibus et effectis. Sic rur­ que inconcussa virtus contra omnes incursui
sum per opera heroica ingentem suam fidem atque impetus oblatrantium fluctuum , vdut po
toti orbi conspicuam exhibuit Paulus. Sapienter træ objacentis fortitudine et mole debet obsis
S. Bernardus, serm. 24 in Cant. : « Mors fidei, tere. »
Quinto, Paulus habuit fidem miraculorum, qua
is.
inquit, est separatio charitalis. Credis in Chris­
tum? fac Christi opera, ut vivat fides tua. Fidem plurima supra naturam, omnemque vim creatam
tuam dilectio animet, actio probet. Non incurvet angelorum et dæmonum, miracula patravit, ac
terrenum opus, quem fides cœlcstiuin erigit. » mortuos suscitavit, adeo « ut super languidos
El S. Ambrosius, serin. 1 : «Fides Christiana, in­ deferrentur a corpore ejus sudaria ct semicinc­
quit, quasi granum sinapis, prima fronte videtur tia, et recedebant ab eis languores, et spiritus
esse parva, vilis, tenuis, non ostendens potentiam nequam egrediebantur, » ail Lucas, Act. capi
suam ; at ubi diversis tentationibus teri cœpcrit, xa, vers. 12. Unde S. Augustinus, lib. Qua*
statini vigorem suum prodit, acrimoniam indicat, novi Testamenti, Quæst. XLll, docet Apostolo»:
calorem Dominicœ credulitatis aspirat, ct tanto tripliciter recepisse Spiritum Sanctum : Primo,
divini ignis ardore jactatur, ut et ipsa ferveat, ut fideles, per gratiam sanctificantem; secundo,
ut Episcopos, ad conferendum aliis Spiritum
et participantem sibi ardere compellat. »
Tertio, Paulus fidem suam, Prophetarum et Sanctum in Sacramento Confirmationis et Or­
Apostolorum celebrat possim, uc pnescrlim toto dinis; tertio, ut thaumaturgos, « in signis ac
cap. xi ad llcbr. : « Fides, inquit, est substantia miraculis faciendis ad fidei incrementum. Se­
rerum sperandarum, argumentum non apparen­ mina enim sunt fidei, virtutes per Apostolos
factæ. »
tium. » Vide cætera quæ sequuntur.
xvu.

EFFIGIES SANCTI PAULI,

firmitatem cmlosli voce corroborans : Ego autem
in Domino gaudebo, ct exiillabo in Deo salutari
Porno, Paulus in spem contra spem credidii et meo. Exultant semper in Domino Christiani, ct
speravit, dum supra vires humanas, supra natu­ lætanlur ct gaudent in Deo suo, ct mala atque
ram multa conatus est, Deiqiio invocatione et ope adversa mundi fortiter tolerant, dum dona et
perfecit. Nam, ut ipso ait, Rom. vin, 24 : « Spes prospera futura prospectant.» Ita fecerunt Sancti,
qu.T videtur, non est spes. Nam quod videt quis, ut Job, cap. xiií, 15 : « Etiamsi, inquit, occiderit
quid sperat? » Et vers. 26 : « Ipse Spiritus pos­ me, in ipso sperabo. » Jeremías, cap. xvii, 7 :
« Benedictus vir qui confidit in Domino, ct erit
tulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus. »
Secundo, Paulus hac spe superavit omnia naturae Dominus fiducia ejus. » Et Thrcn. m, 21 : « Pars
non tantum difficilia, sed et impossibilia. Nam ut mea Dominus, dixit anima mea : propterea ex­
ipso ait, Rom. vin, 31 : « Si Deus pro nobis, quis spectabo enm. Bonus est Dominus sperantibus in
contra nos?» De talibus vere S. Bernardus, semi. illum, animos quaerenti illum. » Vide Paulum do
32 in Cant. ; a Magna, ait, audent, quoniam magni hac spei, quasi anchorae, fortitudine disserentem
sunt; et quæ audent, obtinent. Magna siquidem /Icbr. vi 17, et cap. X, 23,35 ct sequent. Vero
fides magna meretur, et quatenus in bonis Do­ Psaltes, Psalm, xxxi, 10 : « Sperantem in Domino
mini fiduciæ pedem porrexeris, catenas posside­ misericordia circumdabit. » Et S. Augustinus in
bis. Isliusmodi magnis spiritibus magnus occurrit Psal. m : « Vita vero mortalis, spes est vilæ im­
sponsus, et magnificabit facere cum cis. » Idem, mortalis. » Et S. Bernardus, serm. 0 in Psal. Qui
serm. 3 De Annuntiat. Rom. : « Sola, ait, spes habitat : « Si insurgant adversum me prælia, si
apud te (Domine) miserationis obtinet locum, nec saeviat mundus, si fremat malignus, si ipsa caro
oleum misericordiae, nisi in vase fiduciæ ponis.» adversus spiritum concupiscat, in te ego sperabo.»
21,
Sexto, Paulus hac spe audacter insiliit in quae­
Tertio, Paulus hac spe gloriabatur in persecu­
tionibus .-«Gloriamur, inquit, in tribulationibus, vis vilæ discrimina. Ita in tumultu Ephcsino con­
scientes quod tribulatio patientiam operatur, pa­ tra se concitato, insilire voluit in theatrum, cum
tientia autem probationem, probatio vero spem ; tamen sciret se unum caputquc suum peti, Actor.
XIX, 30. Ita profectus est llierosolymam, Prophetis
spes autem non confundit, » Rom. v, 3.
Quarto, Paulus non tantum sibi, sed et suis ubique priedicentibus,cum ¡bifore vinciendum:
fidelibus in quibusvis afflictionibus speravit, et quibus ipse respondit : « Quid facilis flentes, ct
sperando obtinuit Dei opem, robur et victoriam. affligentes cor meum? Ego enim non solum alli­
Hanc enim spem afllans Corinthiis, epist. Il, cap. gari, sed ct mori paratus sum propter nomen
i, 0:«Quæ, inquit, operatur tolerantiam carum- Domini Jcsu, » Actor, xxi, 13. Quocirca hac spo
dem passionum, quas et nos patimur, ut spes omnia sua ct suorum pericula superavit Unde
nostra firma sit pro vobis, scientes quod sicut in naufragio apparuit ei angelus, spondens nox
socii passionum estis, sic erilis et consolationis.» tantum ipsi, sed et omnibus vectoribus propter
I*ræclare S. Cyprianus, be Exhortai, Martyr. ; «In ipsum liberationem ei salutem : « Ne timeas, in­
persecutionibus, ait, nemo cogitet, quod pericu­ quit, Paule, Cæsari te oportet assistere : ct cccc
lum diabolus importet, sed consideret quod auxi­ donavit tibi Deus omnes qui navigant tecum, »
lium Deus importet; nec mentem labefactet hu­ Actor. XXVII, 23.
mana infestatio, sed corroboret fidem divina pro­
Septimo, Paulus certa spe praecipiebat gloriam
21
tectio : quando unusquisque secundum divina ct coronam cœleslem : «Scio enim, inquit, cui
promissa, et fidei suæ merita, tantum accipiat dc credidi, ct certus sum, quia potens est depositum
Dei ope, quantum sic credat accipere; ncc sit meum servare in illum diem, » II Tirnoth. i, 12.
quod omnipotens prestare non possit, nisi acci­ Et cap. IV, 7 : « Bonum certamen certavi, cursum
pientis fides caduca defecerit. »
consummavi, fidem servavi. In reliquo reposita
Quinto, Paulus continua experientia opis divinæ est mihi corona justiliæ, quem reddet mihi Do­
edoctus, securus erat in qualibet difficultate, de minus in illa die justus judex. »
prospero rei exitu et eventu. « Ipsi, inquit, in noQuinta foil, Eiimlus Dei Cbrlitiquo amor.
blsmetipsis responsum mortis habuimus, ut non
simus fidentes in nobis, sed in Deo, qui suscitat
Primo, Paulus ardebat amore Dei ct Christi : 13.
mortuos, qui de tantis periculis nos eripuit et unde aiebat, Horn, v, 5 : « Charitas Dei diffusa est
eruit : in quem speramus, quoniam et adhuc in cordibus nostris, per Spiritum Sanctum, qui
eripiet, » 11 Cor. i, 9. Paulum secutus S. Cypria­ datus est nobis. » Præclare Orígenes, horn. 2 in
nus scribens ad Demetrianum judicem, et Chris­ Cant., interprete S. Hieronymo, tom. Ill : « Vul­
tianorum hostem : a Viget, ait, apud nos spei ro­ nerata charitale ego sum. Quam pulchrum est,
bur, et firmitas fidei, et inter ipsas sœculi labenlis quam decorum a charitate vulnus accipere ! Alius
ruinas erecta mens est, et immobilis virtus, et jaculum carnei amoris excipit, alius terreno cu­
sunqaam non læta patientia, et de Deo suo sem­ pidine vulneratus est; tu nuda membra tua, ct
per anima secura, sicut per Prophetam Spiritus præbe te jaculo electo, jaculo formoso : siquidem
ime tus loquitur et hortatur, spei ac fidei nostros Deus sagittarius est. Posuit me, inquit, ut sagitQoiHâ ridai full, învktâ in Deum spei cl confidentia.

•e.

n

u.

b.

M.

17.

SIVE IDEÀ VH’AÎ APOSTOLICHE.
10
tam electam. Quam beatum est hoc jaculo vul­ normam praescribit : « Christas omnia, ut qui
omnia propter Christum dimiserit, unum inve­
nerari I n
Secundo, Patiitis optabat mori, ut suo Christo niat pro omnibus, et libera possit voce procla­
fruoretur : « Coarctor, inquit, c duobus : deside­ mare : Pars mea Dominus. » Denique PauV.s
rium habens dissolvi, et esse cum Christo, » Christo confixus cruci, clavis non ferri, sed amo­
Philip, i, 23. Et : a Infelix ego homo, quis me ris, in ipso vivebat vitam amatoriam, át ait
liberabit de corpore mortis hujus? » Rom. cap. vu, S. Dionysias, cap. iv, De Divin, nomin., quia Chris­
vers. 24. Paulus ergo erat columba gemens et tus in eo vivebat tanquam principium, regula et
suspirans in cadum, teste S. Augustino, in Psal. finis omnium ejus cogitationum, desideriorum,
uv; dicebat cum Sponsa : a Fulcite me flori­ sermonum et operum. Et hoc est quod ait :
bus, stipate me malis; quia amore langueo, » « Mihi vivere Christus est; » q. d. Vita mea est
Cani, ii, 5.
Christus, cogitatio mea est Christus, desiderium
Tertio, Paulus provocabat hostes, œrumnas, meum est Christus, amor meus est Christus;
pericula, diabolos totumque infernum ct mun­ meum velle, meum loqui, meum operari est
dum, quasi ad duellum pro amore Christi : a Quis, Christus; aliud non volo, aliud non sapio, aliud
ait, nos separabit a charitate Christi? tribulatio? non ago, aliud non cogito et loquor quam Chris­
an angustia? an fames? an nuditas? an pericu­ tum.
lum? an persecutio? an gladius? sicut scriptum
Sexto, Paulus et Apostoli quasi amore Dei ebrii,
ts.
est : Quia propter te mortificamur tota die, aesti­ cum ubique eructabant celebrantes magnalia
mali sumus sicut oves occisionis. Sed in his om­ Dei, Actor, n, 13. Vide ibi dicta : « Sive enim, in.bdnibus superamus propter eum qui dilexit nos. quit, mente excedimus, Deo : sive sobrii sumus, «■
Certus sum enim quia neque mors, neque vita; vobis. Chapitas enim Christi urget nos, etc., ut
neque angeli, neque principatus, neque virtutes, et qui vivunt jam non sibi vivant, sed ei qui pro
neque instantia, neque futura, neque fortitudo, ipsis mortuus est et resurrexit, » II Cor. v, 13.
neque altitudo, neque profundum, neque crea­ Hinc passim cum efflat aliisque afflat : « Imple­
tura alia poterit nos separare a charitate Dei, quæ mini, inquit, Spiritu Sancto, loquentes vobumetest in Christo Jesu Domino nostro,» Rom. cap. vin, ipsis in psalmis et hymnis, et canticis spirituali­
vers. 35.
bus, cantantes ct psallentes in cordibus vestris
Quarto, ex tam incenso Dei amore manabat Domino, gratias agentes semper pro omnibus in
ardens amor in proximos, adeo ut lotum orbem nomine Domini Jesu Christi, Deo et Patri, •
ad Christum convertere satageret, de quo plura Ephes. v, 19.
iulerius. Vero S. Hieronymus, epist. 14 ad Celan­
Septimo, nomen Jesu erat Paulo in deliciis, ac
:»•
tium : « Grandem, inquit, vim obtinet vera dilec­ mei in ore, melos in aure, jubilus in corde. Unde El
tio : et qui perfecte amatur, totam sibi amautis illud in paucis suis parvisque epistolis iterat du­
vindicat voluntatem. Nihil est imperiosius chari- centies decies novies, Christi vero quadringenties
tale. Nos si vere Christum diligimus, si ejus nos ct semel. « Non est, inquit Chrysostomus, lib. 111
redemptos sanguine recordamur, nihil magis De Sacerdotio, qui Paulo vehementius Christum
velle, nihil omnino debemus agere, quam quod dilexcril ; nemo qui apud Deum gratiosior quam
illum velle cognoscimus. »
Paulus fuerit. » Hinc vicissim Jesus cum ita suis
Quinto, Paulus adeo Christum amabat, ut in consolationibus mulcebat, ut voluptates carnis et
eum transformatus videretur. Amoris enim elïec- mundi sperneret, imo detestaretur ut stercora.
tus, imo apex, est intima unio, excessus, raptus­ Dicebat ergo cum Sponsa : * Anima mea lique­
que in amatum : anima enim magis est ubi amat, facta est, ut dilectus locutus est, » Cant. v. Et :
quam ubi animat. Hoc sonant illæ Pauli voces : n Dilectus meus mihi, et ego illi, qui pascitur in­
« Mihi vivere Christus est, et mori lucrum, » ter lilia, donec aspiret dies et inclinentur umbræ.»
Philip. i, 21. « Clnisto confixus sum cruci. Vivo Sic legimus de S. Ephrem, eum ita abundasse
ego, jam non ego, vivit vero in me Christus. dulcedine divina, ut exclamaret : « Contine, Do­
Quod autem nunc vivo in carne, in fide vivo Filii mine, undas dulcedinis tua*, quia sustinere non
Dei, qm dilexit me et tradidit semetipsum pro valeo. » El S. Xaverius Indorum Apostolus :
me, » Galat. n, 20. Et cap. vi, 14 : « Mihi autem « Satis est Domine, satis est. » Et B.Aloisius Gon­
absit gloriari nisi in cruce Domini nostri Jesu zaga : « Recede a me Domine. »
Christi, per quem mihi mundus crucifixus est, et
Scila fuit, Profund» Pci reverentia el religio.
ego mundo. » Et vers. 7 : « De cætcro nemo milii
Primo, Paulus ubique Deum præ oculis habens,
M,
molestus sit : ego enim stigmata Domini Jesu in
corpore meo porto. » Christus ergo videbatur venerabatur, cogitans se in divino ejus conspectu
esse mens, anima, vita et spiritus S. Pauli, qui augelorumquo omnium versari, agere et loqui.
per eum loquebatur, operabatur, patiebatur, «Spectaculum, inquit, facti sumus mundo, et
a An, inquit, experimentum quaeritis ejus, qui in angelis, et hominibus, » 1 Cor. n , 9. Ita S. Ber­
me loquitur Christus? » H Corinth, xiu, 3. Hinc nardus cum Deo in nube versabatur et habitabat.
8. Hieronymus Pammachio lume vile ct animis Sic et S. Benedictus, qui proinde erectis in cœlum

EFFIGIES SANCTI PAULI,
M
manibus moricns stetit, et ultimum suirilum in­ œternum Dei ad obeditionem fidei,» Hom. xvt, 25.
ter verba orationis efflavit, ait S. Gregorius, lib. II « Quod oculus non vidit, nec auris audivit, neo in
cor hominis ascendit, » I Cor. n, 9. Rursum idem
Dial., cap. XXXVII.
u.
Secundo, Paulus profunda cordis corporisque vocat « investigabiles divitias Christi, dispensatio­
demissione Deum colebat et adorabat : « Habe­ nem Sacramenti absconditi a sœculis in Deo,
mus, inquit, gratiam, per quam serviamus pla­ multiformem sapientiam Dei; ut possitis, inquit,
centes Deo cum metu et reverentia. Etenim Deus comprehendere cum omnibus sanctis, qu® sit la­
noster ignis consumens est, » IMr. xn, 28. Et : titudo, et longitudo, et sublimitas, et profundum,
« Hujus rei gratia flecto genua mea ad Patrem scire etiam supereminentem scienti® cbaritatem
Domini nostri Jesu Christi, ex quo omnis pater­ Christi, ut impleamini in omnem plenitudinem
nitas in cœlis et in terra nominatur, ut det vobis Dei, » Ephes. in, 8 et 18.
secundum divitias gloriæ su®, virtute corrobo­
Septima virtus fuit, Plena voluntati* suto eum divina
rari per Spiritum ejus in interiorem hominem, »
conformità] et in eam resignatio.
Epha>. in, 14. Et : « Orabo spiritu, orabo et
Primo, Paulns per omnia se suosque conformamente: psallam spiritu, psallam et mente,»
bat voluntati divin® : « Ut probetis, inquit, qu®
I Cor. XIV, 15.
».
Tertio, Paulus Deum crebro invocabat, et Chris­ sit voluntas Dei bona, et beneplacens, et per­
tianorum orationes poscebat, ut Deus fidelium et fecta, » Horn, xn, 2. Hinc rectissimam in omnibus
infidelium, quibus prodicabat, mentes illumina­ actionibus habebat intentionem, intendens per
ret : « Gratias, inquit, ago Deo meo, in omni me­ omnia soli Deo placere ; unde hominum judicia,
moria vestri, semper in cunctis orationibus meis laudes et vituperia nihili faciebat ; neque se ul­
pro omnibus vobis, cum gaudio deprecationem lius amore vel odio, blanditiis aut minis, a justo
faciens, » Phil, i, 3. Et : « De cætero, fratres, orale et recto abduci sinebat ; sed ubique sincerus erat,
pro nobis, ut sermo Dei currat et clarificetur, si­ rectus, constans, immobilis et imperturbabilis,
cut et apud vos, et ut liberemur ab importunis quasi in Deo defixus, ideoque superior rebus
et malis hominibus, » II Thessal. ni, 1. Et : « Ora­ universis, tam prosperis quam adversis : « Mihi,
tioni instate, etc., orante simul et pro nobis, ut inquit, pro minimo est, ut a vobis judicer, aut
Deus an«riat nonis ostium sermonis ad loquen­ ab humano die; sed neque mcipsum judico.
dum mysterium Christi, » Cotoss. IV, 3. Idem scribit Nihil enim mihi conscius sum , sed non in hoc
justificatus sum; qui autem judicat me, Domi­
Ephes, cap. vi, vers. 18 et 10.
u.
Quarto, Paulus, ait S. Chrysoslomus, homil. 1 nus est. Itaque noliteante tempus judicare, quoad­
de ejus laudibus : a Semetipsum Deo per singulos usque veniat Dominus, qui et illuminabit abs­
dies immolabat ; quam hostiam dupliciter offe­ condita tenebrarum, et manifestabit consilia cor­
rebat, cum quotidie moricns, tum corpori suo dini» ; et tunc laus erit unicuique a Deo , »
mortificationem sine intermissione circumferens. I Cor. IV, 3. Hinc rursum Paulus in omnibus, sive
Tnpin Nam et ad pericula jugiter parabatur, consum- adversis, sive prosperis, Deo agebat gratias,
mans voluntate martyrium, et naturam in se Coloss. in, 17, ejusque providentiam laudabat,
mortificando carnis, nihil minus quam immolate dicens cum Psalte : « Benedicam Dominum in
hosti® Deo munus implebat, imo etiam multo omni tempore. » Idem S. Hieronymus præscribit
amplius. Propter quod dicebat : Ego enim im­ Pammachio : « Sanus sum, inquit, gratias refero
molor, sanguinem utique suum immolationem Creatori; langueo, et in hoc laudo Domini volun­
vocans. Neque vero his tantum sacrificiis conten­ tatem. Quando enim infimior, tunc fortior sum,
tus fuit, sed quia seipsum consecraverat Deo, et virtus spiritus in carnis infirmitate perficitur. »
etiam orbem universum studuit offerre. »
Ita S. Servulus pauper et paralyticus; ait S. Gre­
MQuinto, Paulus Deum, S. Trinitatem ejusque gorius, IV Dialog. XIV : « Studebat semper in do­
opera et consilia obstupescit et obmutescit : a 0 lore gratias agere, hymnis Deo et laudibus die­
altitudo, inquit, divitiarum sapienti® et scienti® bus ac noctibus vacare. » Unde moricns suis
Dei, quam incomprehensibilia sunt judicia ejus, psallentibus ait : « Tacete, numquid non auditis
et investigabiles vi® ejus ! Quis enim cognovit quant® resonent laudes in coelo? » Quibus inten­
tensum Domini? aut quis consiliarius ejus fuit? dens animam Deo reddidit, cum mira quam spi­
aut quis prior dedit illi et retribuetur ei ? Quo­ rabat odoris fragrantia.
niam ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia ;
Secundo, Paulus Dei voluntatem ubique exea«.
ipsi gloria in sæcula. Amen. » Hom. xi, 33. Præ- culus est, quasi angelus terrestris. Unde eum Anserlim vero admiratur mysterium redemptionis, gelis comparat S. Chrysoslomus, hom. 1 De lau- terrciincarnationis, passionis et crucis Christi, ac vo­ dibusS. Pauli ; de iis enim scriptum est, Psal. cm, 4, üb.
cationis Gentium et reprobationis Judœorum, il- et llebr. ï, 7 : « Qui facit angelos suos spiritus, et
ludquc profunde scrutatur et magniloque cir­ ministros suos flammam ignis.» Et Psalm, en, 20:
cumscribit, vocans Hlud « mysterium temporibus « Potentes virtute, facientes verbum illius. » Pau­
xtcrms tacitum, quod nunc patefactum est per lus enim præcepla Dei non tantum implevit, sed
scripturas Prophetarum, secundum prœccplum st superavit, addens consilia evangelica, ut quod

sTVp IDEA V1TÆ APOSTOLICÆ.
fine sumptu gratis evangelizare! : « Quœ est, in­
quit, merces mea? Ut Evangelium prædicans,
sine sumptu ponam Evangelium,» 1 Cor. ix, 18.
« Paulus, inquit Chrysoslomus, hom. 1 De laud.
S. Pauli, vclut ignis ac spiritus totum terrarum
percurrit orbem , pcrcurrendoque purgavit. Et
hoc omnino mirabile : quia talis versabatur in
terris, et mortali adhuc came circumdatus cum
incorporalium potestatum virtute certabat. Quanta
ergo sumus condemnatione digni, cum uno ho­
mine bona omnia in se congregante, ne minimam
quidem eorum partem studeamus imitari ? Hæc
assidue mento volventes , et nos ipsos inculpa­
biles praebeamus, et ad illius zelum studeamus
accedere, ut ad eadem bona pervenire merea­
mur. »
Tertio, Paulus in omnibus faciebat id quod
perfectius est et Deo gratius. Id se facturam vovit
B. Theresia, multo magis Paulus. Hinc evangeli­
zaos laborabat manibus, ne cui esset oneri. Hinc
vixit in perpetua paupertate, castitate et obedientia instar Religiosi, imo quasi dux et patriarcha
Religiosorum. De quo mox plura.
Quarto, Paulus mentem per orationem et con­
templationem habebat conjunctam cum Deo, non
tantum per diem, sed etiam per noctem. Unde
Philippus in carcerem conjectus cum Sila, media
nocte orans laudansque Deum, terræ motu car­
cerem concussit, ostiaque omnia reseravit,
Act. XVI, 25. Ita S. Jacobus, frater Domini, ut ha­
bet ejus vita , callosa habebat genua, ex crebra
longaque genuflcxione in oratione. Ita S. Paula
invitans S. Marcellam in Bethlehem, epist. 17,
apud S. Hieronymum : «Ecce, inquit, in hoc
parvo terræ foramine coelorum conditor natus
est ! Cum per Silo et Bethel ad nostram spelun­
cam redierimus, canemus jugiter, crebro flebi­
mus, indesinenter orabimus, et vulnerat® jaculo
Salvatoris in commune dicemus : Inveni quem
quæsivit anima mea, tenebo cum, et non dimit­
te «i illum. Et : Quemadmodum desiderat cervus
ai fontes aquarum, ita desiderat anima mea ad
te Deus. »
Quinto, Paulus ingentem habebat zelum honodivini propagandi : « Ha ut ab Jerusalem per
circuitum usque ad Illyricum repleverim, inquit
ipse,Evangelium Christi,» Jlowi. xv, 19. Hoc zelo
/pposuit se S. Petro, suo et cæterorum Apostolo­
rum principi, cumque libere corara omnibus re­
darguit , dicens : « Si tu cum Judæus sis, genti­
liter vivis, el non judaicé, quomodo Gentes cogis
judaizare? » Galat. n, 14. Quocirca vero Nazianlenus, Orat. 25 : a Nonne, inquit, Apostoli pere­
grini fuerunt ? nonne mullarum nationum atque
urbium hospites? in quas divisi sunt, ut Evange­
lium quaquaversum curreret, ne quidquam tri­
plicis luminis (S. Trinitatis) expers esset, ac veri­
tatis luce minime perfusum, adeo ut iis etiam qui
In tenebris et umbra mortis sedebant, ignoranti®
cabgo discuteretur. »

CAPUT SECUNDUM.
DB MORIBUS FT VIRTUTIBUS S. PaUU C1RC*
SBIPSUM.
Prima virtoj, Patientia.

Primo, Paulus admirabilis, adamantinae et am- **
plissimæ fuit patientiae. Eam enim quasi funda­
mentum vit® Apostolic® in anima sua collocavit.
Quocirca ipse perfectum virum Apostolicum de­
pingens, H Corinth, vi, i : « In omnibus, ait, ex- InlJiaT1hibeamus nosmetipsos sicut Dei ministros in "
multa patientia, in tribulationibus, in necessita­
tibus, in angustiis, in plagis, in carceribus, in se­
ditionibus, in laboribu», in vigiliis, in jejuniis,
in castitate, in scientia, in longanimitate, in sua­
vitate ; in Spiritu Sancto, in charitate non ficta,
in verbo veritatis, in virtute Dei, per arma justiti® a dextris et a sinistris, per gloriam et ignobi­
litatem, per infamiam et bonam famam : ut se­
ductores, et veraces : sicut qui ignoti, et cogniti ;
quasi morientes, et ecce vivimus : ut castigati, et
non mortificati : quasi tristes, semper autem gau­
dentes : sicut egentes , multos autem locupletan­
tes : tanquam nihil habentes, et omnia possi­
dentes. » Unde S. Hieronymus, ad Nepotianum :
« Per bonam famam, inquit, et malam, a dextris
et a sinistris Christi miles graditur, nec laude ex­
tollitur, nec vituperatione frangitur ; non divitiis
tumet, non contrahitur paupertate : et Ista con­
temnit et tristitia : per diem sol non urit eum,
neque luna per noctem.» Talis exemplo Pauli
fuit S. Athanasius qui per 4G annos toto orbe
fugitans, Arianorum persecutiones invicto animi
robore sustinuit, cui proinde merito hoc dat
elogium S. GregoriusNazianzenus,orat.20 : «Atha­
nasius fuit percutientibus adamas, diffidentibus
magnes. »
Secundo, Paulus hanc patientiam per totam vi- 4t
tam ubilibet exercuit, et exercendo quasi in im­
mensum auxit. Quocirca S. Chrysoslomus, hom. 1
De laud. S Pauli, eum præfert S. Job, « qui, in­
quit, est athleta mirabilis, et qui Paulum ipsum
vehit ex adverso possit aspicere, ob patientiam
puritatemque vil®, ob testimonium Dei propter
illam cum diabolo fortissimam pugnam, propter
victoriam qu® pugnam secuta est ; at Paulus non
mensibus tantum, sed annis plurimis in agone
perdurans, tam clarus emicuit, non terr® gleba
saniem carnis eradens, sed in ipsius intelligibilis
os leonis frequenter incurrens, ei pugnans adver­
sus lentaliones innumeras, omni erat lapide tolerantior, qui non a tribus aut quatuor amicis, sed
a cunctis infidelibus, a falsis etiam fratribus op­
probria sustinebat, consputatus ab omnibus at­
que maledictus. » Et post pauca : « Sed vermes
et vulnera sævos ac intolerabiles S. Job dolores
inferebant; et ego fateor. Verum si per tam mul­
tos annos Pauli verbera et cum jugi fame etiam
nuditatem, catenas, carcerem, insidias, pericula-

R

EFFIGlfiS SANCTI PAOLI,

que consideres, qu® a domesticis, ab extraneis,
a tyrannis, a toto postremo patiebatur orbe ; ad­
das etiam his profecto amariora, id est pro eis
qui latebantur, dolores, sollicitudinem quam pro
Ecclesiis, ustionem quam pro scandalizatis sin­
gulis perferebat, videbis quam erat omni saxo du­
rior anima ista perpetiens, et ferrum atque ada­
mantem superans. »
Tertio, 1res sunt grados patienti® : Primus, pati
patienter; secundus, libenter; tertius, cxultanter,
in eoque gloriari, ac passiones et persecutiones
ambire. Ilis omnibus excelluit Paulus : gloria­
batur enim in tribulationibus, Horn. v, 3, in iis­
que Deo gratias agebat. S. Franciscos Xaverius
in acerrimis persecutiooibus et tribulationibus,
ita consolationibus divinis exuberabat, ut eas
non capiens diceret : « Satis est, Domine, satis
est;» de laboribus vero et persecutionibus diceret,
posceretque : «Amplius, Domino, amplius. Non
me liberes hac cruce, nisi graviorem immittas. »
Ita habet ejus Vila el Acta canonizationis. Hoc di­
dicerat, hoc hauserat a S. Paulo et S. Jacobo, qui
ait, cap. i, vers. 2 : « Omne gaudium existimate,
fratres mei, cum in tenlationcs varias incideritis,
scientes quod probatio (Idei vestr® patientiam
operatur; patientia autem opus perfectum habet.»
Ita Paulus in vinculis exultât : « Ego, inquit,
vinctus in Domino, » Ephcs. ni, 1 , hocquo titulo
magis gloriatur quam diademate coronatus, ait
Chrysostomus. Vide ibi dicta. Hinc et S. Petrus,
Epist. I, cap. «v,vers. I3: «Communicantes,inquit,
Christi passionibus gaudete, ut et in revelatione
glori® ejus gaudeatis exultantes, »
Quarto, Paulus a Deo electus Apostolus, simul
auctoratus fuit dux passionum et pah- iti®, ut
disceremus Apostoli insigne esse omnige im pa­
tientiam : « Vas, inquit, electionis est m.ni iste,
ut portet nomen meum coram Gentibus. > Cau­
sam subdit : « Ego enim ostendam illi, quinto
oporteat cum pro nomine meo pati, Act. ix, '5.
Vide ibi dicta. Hinc Paulus, 1 Cor. iv, 11 : « L’«q» e
in hanc horam, inquit, et esurimus, et sitiniu.-,
et nudi sumus, et colaphis cædimur, et instabiles
sumus, cl laboramus operantes manibus nostris ;
maledicimur, et benedicimus : persecutionem
patimur, cl sustinemus : blasphemamur, et ob­
secramus. » Et epist. II, cap. XII, 12 : «Signa, ait,
Apostolati» mei facta sunt super vos in omni pa­
tientia, in signis, cl prodigiis, ct virtutibus. »
Parliculatim vero suos agones recensens, in iis­
que quasi troph ris triumphans, cap. xi, 23 :
■ In laboribus, inquit, plurimis, in carceribus
abundantius, in plagis supra modum, in mortibus frequenter. A Judœis quinquies quadragenas
una minus acccpi. Ter virgis caesus sum, semel
lapidatus sum, 1er naufragium feci, nocte et die
in profundo maris fui, in itineribus sœpc, peri­
culis» ilumiuum, periculis latronum, periculis ex
genere, periculis ex gentibus, periculis in civitate,
jxricuUs in solitudine, periculi' in mari, periculis

in falsis fratribus : in labore et ®rumna, in vigi­
liis multis, in fame et siti, in jejuniis mullis, ia
frigoro et nuditate; præter illa qu® extrinsecus
sunt, instantia mea quotidiana, sollicitudo om­
nium Ecclesiarum, » etc.
Quinto, Paulus mira patientia sustinuit suos
®mulos, invidos, detractores, calumniatores.
Vide II Cor. cap. x et xi. Et Philip, i, 17 : « Qui­
dam, inquit, ex contentione Christum annun­
tiant, non sincero, existimantes pressuram se
suscitare vinculis meis. Quid enim? dum omni
modo, sive per occasionem, sive per veritatem
Christus annuntietur, et hoc gaudeo, sed et gau­
debo, etc., quia in nullo confundar, sed in omni
fiducia sicut semper et nunc magnificabitur Chris­
tus in corpore meo, sive per vitam, sive per
mortem. » Et : a In omnibus tribulationem pati­
mur, sed non angustiamur : aporiamur, sed non
destituimur : persecutionem patimur, sed non
derelinquimur : dejicimur, sed non perimus, »
II Cor. iv, 8. Vere S. Gregorius, hom. 35 in Evang.:
« Patientia, ait, est martyrium occulta cogita­
tione. »
Sexto, Paulus plurimas non tantum infirmita­
tes ct angustias corporis, sed et animi, adeoque
graves, et continuas carnis tentationes heroice
sustinuit ct superavit : « Ne magnitudo, inquit,
revelationum extollat me, datus est mihi stimu­
lus carnis me®, angelus Satan®, qui me cola­
phizet. Propter quod ter Dominum rogavi, ut
discederet a me, ct dixit mihi : Sufficit tibi gra­
tia mea : nam virtus in infirmitate perficitur. Li­
benter igitur gloriabor in infirmitatibus meis, in
contumeliis, in necessitatibus, in persecutioni­
bus, in angustiis pro Christo. Cum enim infirmor,
tunc potens sum, » II Cor. xn, 7.
Secunda virios, Poenitentia cl jugis mortificatio.

Primo, Paulus suum infidelitatis et pcrsecutioni^Christianorum peccatum, licet ex ignoran­
tia commissum, jugiter deflevit et publice siepe
confessus est magno doloris sensu, quem suis
scriptis ad omnes posteros omniaque sæcula
transmisit. « Ego, inquit, sum minimus Aposto­
lorum : qui non sum dignus vocari Apostolus,
quoniam persecutus sum Ecclesiam Dei, » 1 Cor.
XV, 9. Et : « Fidelis sermo et omni acceptione
dignus, quod Christus Jesus venit in hunc mun­
dum peccatores salvos facere, quorum primus
(non tempore, sed malignitate, ait S. Augustinus
in litui. Psal. i.xx) ego sum : sed ideo misericor­
diam consecutus sum, ut in me primo ostenderet
Christus Jésus omnem patientiam, ad informa­
tionem eorum qui credituri sunt dii in vitam
æternam, » I Timoth. i, 15. Sic S. Petrus singulis
noctibus ad galli canium procidens in genua petensque veniam, defiebat peccatum negationis
Christi uberrimis lacrymis, adeo ut oculi jugiter
ruberent, quasi sanguine respersi, et in genis
canalis, lacrymis quasi excavatus, appareret, uti

li.

48.

1«

»1.

23
SIVE IDEA ÏÏTÆ APOSTOLICÆ.
testatur oculatus testis cjusque discipulus S. Cle­ tantum minimum Apostolorum et Sanctorum
mens, el ex co Niccphorus, lih. II, cap. xxxvn. omnium, Ephes. hi ; 8, sed et peccatorum om­
Sic S. Hieronymus, epist. 5 ad Florentium : « Ego, nium primum et maximum, l Timoth. i, 14. Hino
inquit, cunctis peccatorum sordibus Inquinatus, suis non mandat, sed supplicat : « Obsecro, in­
diebus ac noctibus opperior cum tremore red­ quit, vos ego vinctus in Domino, ut digno am­
dere novissimum quadrantem : sed tamen quia buletis vocatione qua vocati estis, cum omni hu­
Dominus solvit compeditos, et super humilem ct militate et mansuetudine, » Ephes. iv, 1. Idem
trementem verba sua requiescit, forsitan ct mihi Kuslicum docci S. Hieronymus, Epist. iv : a Ser­
in sepulcro scelerum meorum jacenti dicat : Hie­ vias, inquit, fratribus, hospitum pedes laves,
passus injuriam taceas, præpositum monasterii
ronyme, veni foras. »
Secundo, Paulus, ut pro hoc .peccato satisfa­ timeas ut dominum, diligas ut parentem. Credis
ceret, longe magis inhiavit propagationi fidei, tibi salutare quidquid illi præceperit, nec de ma­
quam prius ejus persecutioni studuerat, idcoque jorum sententia judicet, cujus officii est obedire
omnes homines omnesque Gentes immensis la­ ct implero quæ jussa sunt, dicento Moyse : Audi
Israel et tace. » Et inferius : « Ne ad scribendum
boribus ad Christum traducere contendebat.
Tertio, Pauli vita non fuit aliud, quam conti­ cito prosilias, multo tempore disco quod doceas:
nua patientia et pœnitentia, cui voluntarias poe­ ne credas laudatoribus tuis, imo irrisoribus aurem
nas a se sponte susceptas addidit : « Castigo, in­ no libenter accommodes, qui cum te adulationi­
quit , corpus meum ct in servitutem redigo, ne bus foverint, et quodam modo impotem mentis
forte cum aliis prædicaverim, ipse reprobus effi­ effecerint, si subito respexeris, aut ciconiarum
ciar, » I Cor. ix, 27. Causam dat S. Hieronymus, deprehendes post te colla curvari, aut manu au­
ad Eustoch. de virgin, custod. : « Magnis, ait, ini­ riculas agitari asini, aut æstuantem canis pro­
micorum circumdamur agminibus, hostium plena tendi linguam, p
Secundo, Paulus ima humilitate subjecit se non
sunt omnia : caro fragilis, ct cinis futura post
modicum, pugnat sola cum pluribus; cum au­ tantum Deo et angelis, sed et omnibus homini­
tem fuerit dissoluta et venerit princeps hujus bus, eorum quasi servum et mancipium se effi­
mundi, et invenerit in ea nihil, tunc secura au­ ciens. a Factus sum, inquit, infirmis infirmus,
diet per Prophetam : Non timebis a timore noc­ ut infirmos lucrifacerem : omnibus omnia factui
turno. » Et inferius : « Si Apostolus post nudita­ sum,» omnium infirmitates, animi angustias,
tem, jejunia, fames, carcerem, flagella, supplicia, opprobria, verbera humiliter excepi et toleravi,
exclamat : Infelix ego homo, quis me liberabit a ut omnes facerem salvos, » 1 Cor. ix, 22. Hinc
de corpore mortis hujus? tu te putas securam esto esset Apostolus ct Episcopus, subditos tamen
non tam imperando, quam obsecrando et mons­
esso debere ? »
Quarto, Paulus jugiter studuit omnigenæ mor­ trando regit, docens magis exemplo quam verbo,
tificationi carnis, sensuum et affectuum : « Sem­ juxta illud S. Petri, Epist. I. cap. v, 2 : « Pascite
per, inquit, mortificationem Jesu in corpore nos­ qui in vobis est gregem Dei, providentes non
tro circumferentes, ut ct vita Jesu manifestetur coacte, sed spontanee secundum Deum : neque
in corporibus nostris. Semper enim nos qui vivi­ turpis lucri gratia, sed voluntarie : neque ut do­
mus, in mortem tradimur propter Jesum, ut ct minantes in cleris, sed forma facti gregis ex
vita Jesu manifestetur in carne nostra mortali. animo. » Sapienter S. Hieronymus, adPaulinum :
Ergo mors in nobis operator, vita autem in vo­ « Quantumcumque, ait, te dejeceris, Christo hu­
bis, » 11 Cor. iv, 10. Causam duplicem subdit. milior non eris, p Et, Epist.7, scribens de monas­
Priorem, vers. 16 : « Licci is qui foris est noster terio S. Paulœ in Bethleem : « Humilitatis inter
homo, corrumpatur : tamen Is qui intus est, reno­ omnes, ait, hic contentio est. Quicumque novis­
vatur de die in diem. » Secundam, vers. 17 : « Id simus fuerit, hio primus reputatur. » Et, in Fifa
enim quod in presenti est momentaneum et leve S. Paulœ : « Paula cum frequentibus Virginum
tribulationis nostre, supra modum in sublimi- choris cingeretur, et vesto, et voce, et habitu,
tate ælernuin glorio pondus operatur in nobis, ct incessu minima omnium erat, p
Tertio, Paulus nihil virtutis et tantorum me­
non contemplantibus nobis quo videntur, sed
quo non videntur. Quo enim videntur, temporalia ritorum sibi, sed totum Deo cjusque grati® asscripsit. «Gratia, inquit, Dei sum id quod sum, »
sunt; quo aulem non videntur, oterna sunt. »
Quinto, Paulus hanc mortificationem fidelibus I Cor. XV, 10, ct cap. iv, 7 : « Quis te discernit?
commendat : « Qui, Inquit, sunt Christi, carnem Quid aulem habes quod non accepisti? Si autem
suam crucifixerunt cum vitiis ct concupiscentiis, » accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis. »
Halat, v, 24. « Si enim secundum cameni vixe­ Et cap. i, 20 : « Videte vocationem vestram fra­
ritis, moriemini : si autem spiritu facta carnis tres, quia non multi sapientes secundum carnem,
non multi potentes, non multi nobiles, scdquiu,
modificaveritis, vivetis, » Rom. vin, 13.
stulta sunt mundi elegit Deus, ut confundat sa­
Tertia virio* t Humilita».
pientes; et infirma mundi elegit Deus, ut confun­
Primo, Paulus se æstimabat et vocabat, non dat fortia; al ignobilia elegit Deus et ea qua* noy

À

EFFIGIES SANCTI PAULI,
sunt, nt caquæ sunt destrueret, ut non glorielur quia ad loquendum vi charltalis impellitur, ex
omnis caro in conspectu ejus. » Praeclaro S. Hie­ necessitate quidem officium locutionis suscipit,
ronymus, ad Eustochium, De Custodia Virg. : sed ex magno desiderio otium taciturnitatis quæ­
« Nolo, inquit, tibi superbiam venire de propo­ rit. Hoc servat voto, illud exercet ministerio. Hanc
sito, sed timorem. Onusta inccdisauro; latro libi autem dicendi formulam arrogantes ignorant.
vitandus est : stadium est hæc vita mortalibus : Neque enim loquuntur quia causa; eveniunt, sed
hic contendimus, ut alibi coronemur. Nemo inter causas evenire appetunt ut loquantur. Quorum
serpentes ct scoquones securus ingreditur. Et nunc lleliu speciem signat, qui in locutione sua
inebriatus est, inquit Dominus, gladius meus in immensa se vitio elationis exaltat. »
cado, et tu pacem arbitraris in terra, quæ tribu­
Quinto, Paulus omnium etiam vilissimorum
los generat, ct spinas quas serpens comedit? »
exactam gerebat curam : undo mullis sermoni­
m.
Quarto, Paulus in omnibus non suam, sed bus servos ct ancillas, quin et anus instruit, ad
Christi gloriam quæsivit. « An quæro, inquit, Titum, II, 1 ct scq.; Ephes. vi, 5; Coloss. m, 22;
hominibus placere? Si adhuc hominibus place­ imo propter Oncsimum servum fugitivum scrip­
rem, Christi servus non essem, » ad Galat. i, iO. sit totam Epistolam ad ejus herum Philemonem,
Et : « Loquimur non quasi hominibus placentes, ut illum ei reconciliet. Vide ibidem dicta in argu­
sed Deo qui probat corda nostra, etc., nec quae­ mento. Ila S. Paulinus Note Episcopus, se in
rentes ab hominibus gloriam, neque a vobis, servum pro filio viduffi redimendo Vandalis tra­
neque ab aliis. » Idem docet Corinthios, epist. 1, didit, caque re meruit omnes cives suos e servi­
X, 31 : « Sive manducatis, sive bibitis, sive aliud tute eadem liberare, cujus proinde humilitatem
quid facitis, omnia in gloriam Dei facite.» Et Ro­ et charitatem celebrat S. Augustinus, S. Grego­
manos: « Nemo, ait, nostrum sibi vivit, ct nemo rius lotaque Ecclesia, quasi vivum Christi, qui
sibi moritur. Sive enim vivimus, Domino vivi- pro nobis ex Domino omnium factus est omnium
mus; sive morimur, Domino morimur, » Rom. servus, exemplum ct speculum.
XIV, 7. Vere Nazianzenus, epist. 43, vel juxta aliam
Sexto, Paulus palam prædicat sua peccata, sci«
editionem 30 ad Greg. Nyssenum : « Ingloriam vo­ licet quod fuerit infidelis, persecutor Ecclcsiæ cl
cat gloriam, et (temonum pessimam ambitio­ blasphcmus : suasque infirmitates et lentalioncs,
nem. » Gloriosa enim gloria; et angelorum op­ ut stimulum carnis, II Cor. xn, 7, et motus con*
tima, est humilitas, qua quis non suam, sed Dei cupisccntiæ, Rom. vu, 8 ct seq.; occultât veri
gloriam quærit. Hæc est tc legitima ambitio, » ut suas visiones, virtutes et charismata, ncc nisi
idem ait, Orat. 33, animi nimirum morumque coactus illa prodit, uti raptum in tertium coelum.
modestia ct moderatio. Porro qualis ct quanta « Factus sum, inquit, insipiens : vos me coegis­
debeat esse Apostoli et praedicatoris humilitas, tis, » II Cor. Xu, 11. Eo utique major, quo minor
aureis sententiis ct documentis depingit S. Gre­ esse cupiebat; eo celebrior, quo occultior : Deus
Mnnllii gorius, lib. XXIII Moral., cap. i, in fine : a Sancte,
enim ejus sapientiam, virtutes et magnitudinem
p -?ÌC4inquit, Ecclcsiæ prædicalor in cunctis quæ dicit, toti mundo patefecit. Nimirum vera animi mag­
nitudo est humilitas, qua quis magnitudinem
Kfc'uia. solerli cura se inspicit, ne in co quod recta præ(licat, vitio se elationis extollat; ne vita a lingua suam abscondit instar Verbi incarnati, quod se
discordet;’ nc pacem quam in Ecclesia annuntiat, in carne celavit; imo camdem ignorat. Vera mag- Vera
in seipso dum bene dicit, ct male vivit, amittat. nitudo est in magnis esse ct exhibere se parvum, doa¿"’haSed studet summopere contra maledicos rumores magna despicere; parva ambire; ut, esto sis millUi.
adversantium, et defendere loquendo quod vivit, egregius, nolis tamen esse singularis, sed sis
et ornare vivendo quod dicit. Nec in Ius omnibus vclut unus e cætcrorum grege: hic enim magnis
suam, sed auctoris gloriam quærit : atque omnem omnibus major est ct celsior. Vera magnitudo
sapientiæ gratiam, quam ut loqueretur accepit, est, magna omnia Deo arrogare, non sibi ; ac
non suis se œstiinat meritis, sed eorum interces­ nihil magnum ¿estimare, nisi quod ælernum est
sionibus, pro quibus loquitur accepisse. Sicque ct immensum: Deum inquam, qui est ipsa rerum
dum se infra dejicit, superest; quia suæ nimirum omnium immensa magnitudo ct celsitudo. Hoc
tnagis mercedi proficit, eo quod bona quæ exer- est quod monet Eccli., cap. m, 20 : « Quanto mag
eero praevalet, alienis meritis reddit. Indignum nus es, humilia te in omnibus, ct coram Deo in­
omnibus judicat, etiam cum dignius cunctis venies gratiam. » Unde S. Augustinus, Dc Virgin.,
vivat. Scit enim quod bona quæ innotescunt ho­ cap. XXXI : « Mensura humilitatis, inquit, cuique
minibus, sine periculo esse vix possunt. Et quam­ ex mensura ipsius magnitudinis data est, cui est
vis sapientem se esse sentiat, vellet tamen esse periculosa superbia, quæ amplius amplioribus
sapiens non videri, atque hoc sibi omnimodo insidiatur. »
quod loquendo proditur, pertimescit; et si liceat
Quarti virtus , Magnanimitas et animi celsitudo.
tacere, appetit, dum esse multis tutius silentium
cernit; eosque se feliciores putat, quos intra sanc­
Primo, Paulus uti in se rebusque suis fuit hutam Ecclesiam locus inferior per silentium oc­ millimus, ita in iis quæ ad Christum Deique glo­
cultat : et tamen ut sanciam Ecclesiam defendat; riam pertinent, animo fuit erecto et celsissimo.

25
SIVE IDEA vita apostolica.
Unde ofïlcium et apostolatum suum exaltat : « In tur. Quid enim in eum humana mutabilitas possit,
quo, inquit, ego positus sum prædicator, et Apos­ qui omnibus quæ mutationi obnoxia sunt, relic­
tolus ct doctor Gentium, » II Tim. i, 11. Et: tis, omnes ejus aditus interclusit ? Quocirca quasi
« Quandin quidem ego sum Gentium Apostolus, supra ventorum flatus in Olympo positus, immo­
ministerium meum honorificabo,» Rom. xr, 13. bilis semper manens omnibusque eventibus su­
Vide cap. m, epist. II ad Corinth., quo toto minis­ perior, jugi mentis serenitate gaudebat. Vere
terium apostolatus; prro ministerio Mosis et Aaro- S. Cyprianus, tract. De Orat. Domin. : « Qui, in­
nis exaltat.
quit, renuntiavit jam sroculo, major est honoribus
sa.
Secundo, Paulus honores, opes, gloriam, om- ejus et regno ; et ideo qui se Deo ct Christo d&niaque terne bona pedibus calcabat : « Quæ mihi, dicat, non terrena, sed codestia regna desiderat.»
inquit, Philip, ni, 7, fuerunt lucra, hæc arbitra­ Et S. Gregorius, lib. V Moral., cap. xxxrv: « Mag­
tus sum propter Christum detrimenta. Verum nus est, ait, qui roterna concupiscit.» Huc accedit
tamen existimo omnia detrimentum esse propter S. Hieronymus in Threnos, lib. I, cap. ni :*Is vere
eminentem scientiam Jesu Christi, propter quem el non ex parte magnus est, qui et in eremo squa­
omnia detrimentum feci, et arbitror ut stercora,» lorem solitudinis, ct in coenobio infirmitates fra­
quæ ct vilitate, et sordibus, et foetore odiosa sunt. trum æquali magnanimitate sustentat. »
Ratio est, quia in coelo mente habitans; celsior
Quarto, Paulus libere prædicabat philosophis,
orat terra, omniaque terrena sub se despiciens, regibus, tyrannis, quasi omnibus superior omvilipendebat. Idem se relicto saeculo fecisse in niumque magister : quare intrepide eos monebat,
monasterio scribit S. Gregorius; lib. I, epist. V : arguebat, castigabat. Nam, ut ait S. Gregorius,
OMudo « Nihil, inquit, in hoc mundo appetens, nil per- lib. VII Moral., cap. xv : « Sancti velut in magni
SG'-ro timescens, videbar mihi in quodam rerum vertice vertice montis siti, præsentis vitro gaudia plene
stare, ita ut in me pene impletum crederem, despiciunt, seque ipsos per spiritualem celsitudi­
quod pollicente Domino ex Propheta (Ifai. lviii, nem transcendentes, subjecta sibimet intus vident,
Ll) didicissem : Sustollam te super altitudines qurocumque per carnalem gloriam foris tument.
terne. Super enim ipsam altitudinem terræ sus­ Unde et nullis contra virtutum potestatibus par­
tollitur, qui et ipsa; quro alta ct gloriosa prrosen- cunt, sed quos attolli per elationem conspiciunt,
tis videntur saeculi, per mentis despectum calcat. per spiritus auctoritatem premunt. » Ita Paulus
Et, ut idem ait, lib. XXXI Moral., cap. xix: coram Felice prroside animose disserens de justi­
« Altitudines terræ sunt lucra rerum, blandimenta tia, castitate et futuro judicio, cumdem perculit
subditor -i. livitiarum abundantia. Honor et et tremefecit, Actor, xxiv, 25. Ita in vinculis Chris­
sublimitas dignitatum, quæ quisquis per ima tum, propter quem vinctus erat, audacter prædi­
adhuc desideria incedit, eo ipso alta œstimat, cabat Festo pnesidi et judici, qui proinde excla­
quo magna putat. At si semel cor in coelestibus mans, ait : « Insanis, Paule, inultre littera? te ad
figitur, mox quam abjecta sint cernitur, quro alta insaniam redigunt. » Cui Paulus : « Non insanio,
videbantur. » Unde tales sunt aquilro de quibus optime Feste, sed veritatis et sobrietatis verba lo­
Job XXXIX, 27 : « Numquid ad praeceptum tuum quor. » Et Agrippa? regi dicenti : « In modico
elevabitur aquila, ct in arduis ponet nidum suades me Christianum fieri,» respondit: «Opto
suum ? » Sancti enim nidum suum habent in apud Deum et in modico et in magno, non tan­
coelo, dicuntquc cum Paulo : « Nostra conversatio tum te, sed etiam omnes qui audiunt hodie fieri
in coelis est. » Nam, ut ait S. Chrysostomus, hoin. tales, qualis et ego sum, exceptis vinculis his, »
13 ad Pop.: Sicut si quis e summo altissimi montis Actor. XXVI, 2-4 et 29. Sic Athenienses Sophos et
vertice deorsum prospiciat, omnia ei pusilla vi­ Areopagilas libere vocavit superstitiosos, Actor.
dentur, ac non solum homines et arbores, sed XVII, 22. Sic Actor, xvi, 37, magistratus Philip­
etiam urbes integrro ct magni exercitus formica­ penses per custodem Paulum carcere eximi juben­
rum instar super terram ire videntur; sic qui tes, magnanime injustitia? arguit, dicens: «Crosos
animo erecto in superna, transcendens nubes, in nos publice indemnatos homines Romanos mi­
coelis consistit, ibiquo sedem figit, illi omnia hu­ serunt in carcerem, et nunc occulte nos ejiciunt?
mana, omnis potentia, gloria, opes, ita minuta Non ita, sed veniant, et ipsi nos ejiciant. Timueet exigua apparent, ut ne digna quidem judicet, runtque audito quod Romani essent, et venientes
quibus hanc immortalis animi nobilitatem appli­ deprecati sunt eos. » Quanta Pauli celsitudo, qui
cet. Hinc primo, omnibus est admirationi; secundo, judices sibi fecit supplices? Ita ad Ananiam pon­
si quem habet inimicum, ab ejus telis et insidiis tificem inique jubentem se perculi : « Percutiat,
tutus est, ulpotc extra, imo supra omnem teli inquit, te Deus, paries dealbate. Et tu sedens ju­
jactum positus; tertio, inferiora ista, tanquam a dicas me secundum legem, et contra leges jubes
se tanto intervallo remota, qurodam vix videt, me perculi ? » Actor, xxui, 3. In repentinis enim
ct improvisis periculis maxime apparet fortitu­
quædam ne videt quidem. Hinc
»9.
Tertio, Paulus quasi terra major, ejusque tur­ dinis habitus, ait Aristoteles, III Ethic, vin.
Quinto, eadem magnanimitate Paulus magis et
binibus celsior, jugiter in adversis, æque ac pros­
peris, summa animi pace et tranquillitate frueba- dromonibus erat formidabilis, cosque plectebat et

**•

«u

EFFIGIES SANCTI PAULI,
expellebat. Ita Elymam magum avertentem Ser­ martyria. Ita certus ex continuo Dei oraculo s®
gium Paulum proconsulem a fido, perculit, di­ a Judæis vinciendum, et, ni Deus impediret, occi­
cens : « 0 plene omni dolo et omni fallacia, fili dendum, si Hierosolymam pergeret, eo tamen
diaboli, inimice omnis justiliæ, non desinis sub­ intrepidus alacerque invitis suis sociis cæterisvertere vias Domini rectas ? Et nunc ecco manus que Christianis perrexit, dicens : « Quid facitis
Domini super te, cl eriscœcus, » Ador. xin, Í0. flentes, et affligentes cor meum? Ego eniin non
Ita dæmonem Pythonem, licet se laudantem e solum alligari, sed ct mori in Jerusalem paratus
puella expulit, Ador, xn, 18. Ita ejus sudaria fu­ sum propter nomen Domini Jcsu, » Ad. xxi, 13.
Rursum, Paulus magnanime excussit pulverem
is ibant spiritus immundos, Ador, xix, 12.
Sexto, Paulus hac animi celsitudine contempsit pedum in faciem Judæorum, repellentium Evan­
omnes Neronis et tyrannorum minas, vincula, gelium Antiochios Pisidice, ut tam impia terra
equuleos, ignes, gladios, bestias et cruces; «Pau­ non solum se dispulveraret, sed et prorsus expullus occidi potest, superari non potest, » ait veraret, Ador, xin, 51.
Odavo, Paulus jubet Christianos omnes esse
S. Gregorius, lib. XXXI Moral., cap. xv. Aureo
S. Chrysostomus, horn. 2 De Laudibus S. Pauli, generosos et magnanimos, quasi qui duellum
cum non tantum tyrannis et dæmonibus, sed ct inituri sint cum diabolo, imo cum toto daemo­
Angelis superiorem facit: « Hujus rei studio, in­ num exercitu omnibusque inferni viribus. « Non
quit, non tantum urbes, gentes, exercitus, pro­ est nobis, inquit, colluctatio adversus carnem ct
vincias, pecunias, potestates velut arenam vilia sanguinem, sed adversus principes ct potestates,
reputavit; sed ct pro Christi dulcedine non ange­ adversus mundi rectores tenebrarum harum,
lorum, non archangelorum admiratus est digni­ contra spiritualia nequitiae in coelestibus : prop­
tatem , nec quidquam similo concupivit. Quod terva accipite armaturam Dei. »> Unde mox eis
enim majus erat omnibus, Christi amore frueba- arma suggerit, et panopliam a capilo ad talos,
tur: cum hoc beatiorem so cunctis putabat, sino nimirum pro scuto fidem, pro galea spem, pro
hoc autem neque dominationum, neque princi­ gladio verbum Dei, pro lorica justitiam, pro cin­
patuum socius esso cupiebat; sed cum hac dilec­ gulo veritatem, pro ocreis præparationcm ad
tione magis esse extremus optabat, imo etiam ex Evangelium toto orbe circumferendum, Epius. vi,
numero punitorum, quam sine hac inter sum­ 12,13,14. Hos Pauli animos induit noster' .dtnunmos, et honoro sublimari. » Causam assignat, dus Campianus, nobilis fidei athleta, Angliæ
aitquo : u Perfrui enim charilato Christi, hoc illi Apostolus et Martyr, quando evidentia causai et
vita erat, hoc mundus, hoc angeli, hoc præsentia, fidei certitudine confisus, omnes in Anglia Cal­
hoc futura, hoc regnum, hoc promissio, hoc bona vini doctores provocavit ad disputationem : cujus
videbantur innumera. Præter hœo vero nihil in provocationis rationes decem edens, eas conclu­
tristium parte ponebat. Horum enim quæ hic ha­ dit exhortando omnes, ut salvi esse velint, veri­
bentur nihil asperum, nihil etiam suave reputa­ tatem fulgentem oculis excipiant, illecebras Lubat, sio despiciebat universa quæ cernimus, ut Ihcranas despiciant. At quænain lice? inquit:
solet herba jam putrefacta contemni. Tyrannos « Aurum, gloriai, delicia: Veneris : contemnite.
vero ipsos, ao populos spirantes furorem, velut Quid enim aliud ista sunt, nisi terrarum ilia,
quosdam culices æstiinabat ; mortem vero, et canorus aer, popina vermium, bella sterquilinia?
cruciatus, ct mille supplicia quasi ludum putabat Spernite, Christus dives est, qui vos alet. Rex est,
esso puerorum, dummodo propter Christum ali­ qui ornabit. Lautus est, qui satiabit. Speciosus
quid sustineret. Hæc enim amplectebatur liben­ est, qui felicitatum omnium cumulos largietur.
ter, et decorabatur vinctus catena magis, quam Huic vos"adseribile militanti, ut cum eo trium­
diademate coronatus. Etenim coarclalus carcere phos , vere doctissimi verequo clarissimi repor­
habitabat cœlum, ac libentius verbera excipiebat tetis. » Praeclaro eniin Nazianzenus, orat. 25 :
et vulnera, quam alii bravia diripiunt : dolores « Magnis , ait, et excelsis viris patria una est su­
non minus quam prtemia diligebat, cum ipsos perna Jerusalem in quam conversionem nostram
uhque dolores loco duceret præmiorura ; prop­ recondimus : omnibus genus unum, si inferiora
terva enim illos et gratiam nominabat. » Quo­ hæc spectare velis, pulvis; si superiora, spiracu­
circa Paulus Romæ in primis vinculis, multos ex lum illud cujus participes facti sumus, quodque
aula Neroni» convertit, de quibus Philip. iv, 22 : conservare jubemur, et cum quo mihi ad tribu­
< Salutant, inquit, vos omnes Sancti, maxime qui nal sisti necesse est, ut divinitus indila: nobilitatis
de Cassaris domo sunt; » e quibus plures mar­ imaginisque rationem reddam, »
tyrio laureati sunt, ut dixi in Chrono taxi, anno
Quinta urtili, Paupertas Evangelica.
Christi 67. In secundis vero vinculis pellicem
Neronis convertit, et ab eo abstraxit, adeoque
Primo, Paulus et Apostoli Christum pauperem
martyrii palmam tulit, ut dicam inferius.
pauperes secuti sunt : « Egeni in terris, in cœlis
Septimo, Paulus adeo fuit magnanimus, ut non divites, spiritales divitias credentibus largieban­
fugeret, sed sciens et prudens ambiret ct adiret tur, » ail S. Ambrosius in 11 Corinth, vi. Audie­
ccrUtAiuia vitw pericula, vincula, tormenta et rant enim a Christo, Mutth. v, 3 : « Beati pauperes
M

rr

SIVE IDEA VITAS APOSTOLICHE.
•plritu, quoniam Ipsorum ost regnum cœlorum.» non equitando, sed propriis pedibus peregit,
Unde et eidem dixerunt Matth. xix, 27 : « Ecce nos solo baculo, cui inniteretur, contentus: idque
reliquimus omnia, ct secuti sumus te, quid ergo quindecim annis continuis fecit. Veruni postea ex
erit nobis? » «Hoc votum potentissimi voverant, » quadam /egritudine quæ ei supervenit in tibia,
ait S. Augustinus. Apostoli ergo fecerunt votum necessitate compulsus, habuit asinum, quo vehe­
paupertatis, uti jam faciunt Religiosi; /eque ac batur, ait auctor Vike ejus, lib. Il, cap. vu.
castitatis et obedientiæ, uti ostendam Ador, v, 2.
Quarto, Paulus in tot tantisque Evangelii labo*■
Ipsi enim fuerunt vitæ religiosa) et perfect® an­ ribus, noluit a fidelibus sumptus accipere, sed
tistites, parentes et choragi. Quin et S. Hierony­ operatus est manibus suis scenofactoriam exer- bon* ar­
mus, vitam Clericorum ita ex Apostolis pingit cens , ut non tantum sibi, sed et suis omnibus
Nepotiano : « Clericus qui servit Ecclesiæ, inter­ victum pararet : quod sane admirabilem ejus
pretetur primo vocabulum suum, et nominis de­ paupertatem, charitatcm ct zelum liquido demon­
finitione prolata, nitatur esse quod dicitur. Si strat : « Argentum, inquit, ct aurum, aut vestem
enim
Græce, sors Latino appellatur, proplc- nullius concupivi, sicut ipsi scitis : quoniam ad
rea vocantur Clerici, vol quia de sorte Domini ea quæ mihi opus erant, et his quimecum sunt,
sunt, vel quia ipse Dominus sors, id est pars ip­ ministraverunt manus îstæ : omnia ostendi vobis,
sorum Clericorum est. Qui autem ipse pars Do­ quoniam sie laborantes, oportet suscipere infir­
mini est, vel Domini partem habet, talem se mos, ct meminisse verbi Domini Jesu; quoniam
exhibere debet, ut ct ipse possideat Dominum, ipse dixit, Beatius est magis dare quam accipere,
et possideatur a Domino,» non ab auro, aliave re Act. XX , 34. Paulum eminus imitatus est celebris
creata.
ille Spiridion Trimithuntis Episcopus, qui pecua­
•6.
Secundo, Paulus vixit in fame, siti, nuditate; riam exercuit, de quo Ruffinus, lib. X, cap. v; Sofatigaüone, I Corinth, iv, 11, et II Corinth, xi, 27. zomenus, lib J, cap. xi ; Nicephorus, lib. Vili, cap.
Et Philip, iv, 12 : « Scio, inquit, et humiliari (ino­ XLit. Et Zenon, Majum® Episcopus, qui lanificium
piam pati), scio et abundare (ubique ct in omni­ exercuit, non paupertatis, sed humilitatis studio et
bus instructus sum), et satiari, et esurire, et exemplo, de quo Sozomenus,lib. VII, cap. xxvii,et
abundaro, ct penuriam pati : omnia possum in Nicephorus, lib. XII, cap. XLvn. Unde et S. Hie­
eo qui me confortat. » « Paulus, inquit Chrysosto- ronymus præfat. in Job, Nepotianum et Rusticum
mus, hom. 4 in epist. II ad Timothy homo erat, ad opus manuale provocat. Vide Isidorum Pelusio­
qui siepe cum fame luctatus est, dormivitquo in­ tam , lib. I, Epist. 470, ubi opus manuum probat
carnatus, homo nudus, ct cui vestitus ipse sæpe exemplo Pittaci Mitylenei regis, qui pistrinum
necessarius deerat. In frigore, inquit, ct nuditate.» versans, farinam et panem quo vesceretur sibi pa
Verc S. Hieronymus, ad Ilcliodor. : « Affatim, in­ rabat. QuinetConciliumCalhaginenselV,cap. l,l
quit,, dives est, qui cum Christo pauper est. » et tui, et Concilium Nannetense, atque ex iis can
Hinc S. Paula in Bethlehem pauper cum Christo 2, 3,4, disi. 91, præcipiunt, ut Clerici sibi victum
in votis habebat, ut mendicans moreretur, ut vestitumquo agricultura aut honesto artificio
unum nummum filiæ (Eustochio) non derelin­ comparent, quod intclligc, cum sunt pauperes,
queret, et in funere suo aliena sindone involve­ nec Ecclesia cos alere potest, Itaolim : nunc enim
retur. Trini hujus voti plene facta est compos, decreto Concilii Tridentini, sess. xxi, cap. ii, et
itaque plane ut optaral ei, accidit. Ita S. Hiero­ aliorum vetustiorum sancitum est, ut nemo or­
dinetur, nisi qui seipsum ex bonis vel propriis,
nymus in ejus Vita.
Tertio, Paulus exemplo Christi pedes obivit vel Ecclesia) alero potest.
Paulum hoc sœculo imitatus est P. Andreas idem feI,nil|QS inagnitsquc provincias, uti ostendam Ad.
ton i
XX, 13. Apostolos ergo, imo Christum sequuntur, Oviedo, qui e Societate nostra a Pontifice creatus
v* obi- qui cum S. Francisco non in equis ct curribus, Patriarcha Ætbiopiæ, ibidem usque ad mortem p1Uiar
Ioni itr
K»
sed pedibus evangelizando obeunt pagos et ur­ vixit in tanta paupertate, ut propriis inanibus
k - < I jabes. Romæ in templo S. Pauli, ostensa mihi est aratrumduccrelsereretquefrugesquascomedereb thx v.x.
«*•
pars baculi S. Pauli, cui innixus Romam pedes undo revocatus a Gregororio Xlll Pontifice, litteras
ingressus dicitur. Idipsum Christus Apostolis ut ad eum dedit exaratas in marginibus, quas e Bre­
facerent, proscripsit Matth. x, 10 et 14. Unde in viario suo prociderat, eo quod aliam ad scriben­
regula S. Francisci, quæ Aposlolicum vivendi dum chartam non haberet; quibus enixe obse­
modum exprimit, cap. in, in Constit. Benedicti crabat Pontificem , ut permitteret se Ecclesia* suæ,
Papæ XII, sub gravissimis pœnis interdicitur, «ne quam sibi desponderat, usque ad finem vit® as­
quis obequitet, nisi gravis cogat necessitas, aut sistere. Visis hisce litteris illacrymatus est Grego­
valetudo. » Idem Societatis nostro Religiosis, qui rius , suamque illi benedictionem impertiit. Atque
Apostolorum more obeunt provincias, graviter hujus paupertatis et constanti® jam fructus vide­
ac serio commendat Congregatio 3 generalis, mus, nimirum Æthiopiæ imperatorem ejusquo
can. 12. Sic S. Vincentius Fcrerius vir Apostoli­ fratrem et proceres Ecclesia) Human® reconciliatos,
co», qui evangelizando peragravit Italiam, Gal­ novum expetere Patriarcham, Episcopos et Reliliam, Angli am, Hiberniam, Hispaniam, cto(/ « itor giusui, qui vastum illud imperium plane pleno-

EFFIGIES SANCTI PAULI,
que convertant. Porro S. Hieronymus ad Rusticum Act. XXI, 26, slatirtique postero dio explevit : Naepist. 4: « Facito, inquit aliquid operis, ut te zarei enim vino, sicera et deliciis abstinebant. «Si
semper diabolus inveniat occupatum. Si Apostoli esca, inquit, scandalizat fratrem meum¿ non
habentes potestatem de Evangelio vivere, labo­ manducabo carnem in æternum, » I Cor. vnr,
rabant manibus, ne quem gravarent, et aliis tri­ 13. Et : «Bonum est non manducare carnem et
buebant refrigeria, quorum pro spiritualibus de­ non bibere vinum,» Rom. xiv, 21. Quod aliis
bebant metere carnalia, cur tu in tuos usus ces­ consuluit Paulus, utique cl sibi ipsi. Ha S. Petrus
sura non prepares? Vel fiscellam texe junco, vel victitabat lupinis, teste S. Nazianzeno, orat. De
canistrum lentis plecte viminibus : sarriatur hu­ cura pauperum. Ita S. Jacobum fratrem Domini
mus , arcolne requo limite dividantur. Apum fa­ carne, vino ct sicera abstinuisse, pano ct aqua
bricare alvearia. Texantur ct lina capiendis pis­ vixisse, ex Eusebio lib. Il Historice, cap. xxir,
cibus. Scribantur libri, ut ct manus operetur ci­ Nicephoro et aliis scribit Baronius, anno Christi
bum , ct animus lectione saturetur. In desideriis 36, ctalii in ejus Vita.S. Mathæum carnibus absti­
nuisse asserit Clemens Alexandrinus, lib. II Pœ~
est omnis otiosus, d
dag., cap. i. Balio est, quia Apostoli debebant
Sexta, Sobrietas ct Castitas angelica.
dare exemplum sobrietatis omnisque virtutis toti
«».
Primo, Paulus in tanta paupertate necessario Ecclesiæ, omnibusque statibus et sæculis : erant
sobrie vixit. Sic enim videmus opifices, qui ex enim ipsi dati mundo in exemplar sanctitatis, per­
opere manuali vivunt, ut sibi suisque alimenta fectionis ac vitæ coelestis, ad quam omnes verbo,
comparent, sobrie victitare. Sapienter S. Hiero­ et magis exemplo incitare debebant. Ridicule enim
nymus, epist. ad Eustoch. de aistod. virgin., ei satur hortabitur alios ad jejunium, deliciosus ad
hanc sobrietatis diælam prescribí t : «Sil tibi mo­ abstinentiam, incestus ad castitatem, vino madens
deratus cibus et nunquam venter expletus. Plures ad aquæ potum. Ita S. Francisais Xaverius Indo­
quippe sunt, quæ cum vino sint sobriae, ciborum rum Apostolus, vino et carne abstinebat nisi esset
jejo- largitate sunt ebrire. Sint tibi quotidiana jejunia, apud hospites, scmclque in die tantum cibum su­
Sl jm et refectio satietatem fugiens : nihil prodest biduo mebat cumque vulgarem ct modicum, ne pane
t
’ triduoque transmisso vacuum portare ventrem, quidem explens famem, ait Turselius in ejus
si pariter obruatur, si compensetur saturitate je­ Vita, lib. Vi, cap. vii. Quin cl S. Augustinus
junium. Illico mens repleta torpescit, ct irrigata Episcopus Hipponensis « mensa usus est frugali
humus spinas libidinum germinat. » Idem ad Pau­ ct parca, quæ inter olera ct legumina etiam carnes
lin. epist. 13 : «Sit vilis, ait, ct vespertinus cibus; aliquando, propter hospites, vel quosque infir­
olera et legumina, inlerdumque pisciculos pro miores continebat,» ait Possidonius in ejus Vita,
summis deliciis ducas. Qui Christum desiderat, cap. xxn.
Tertio, Paulus parvi erat somni magnamqiic
et illo pane vescitur, non quærit magnopere de
quam pretiosis cibis stercus conficiat; quidquid noctis partem vigilabat, tum orando, tum labo­
post galani non sentitur, idem sit libi quod panis rando, tum sollicite curando salutem omnium
ct legumina. »
Ecclesiarum. Unde ipse ait, se vixisse in vigiliis
70.
Secundo, Paulus crebro jejunabat, uti ipse as­ multis, II Cor. xi, 27. Pastoris enim propria vir­
serit II Cor. xî, 27 ; deliciis, vino et carne absti­ tus est vigilantia, qua gregi suo invigilet. Quare
nebat. Nam, ut ait S. Hieronymus ad Nepotianum : minus vera ct plena videtur illa temporis ct ho­
«Fortissimum jejunium est aqua et panis; sed rarum distributio, quam nonnulli Paulo assignant,
quia gloriam non habet, et omnes pane ct aqua nimirum Glossa in Act. ix, 9, ex Beda (sed in Beda
vivimus, quasi publicum ct commune, jejunium id non invenitur): «Tradunt quidam,inquit,quod
non putatur. » Idem, ad Helidor. epist. 3 : « Ne- ab hora quinta usque ad horam nonam ct deci­
potianus, inquit, jejunia in aurigæ modum, pro mam disputationem protraheret Paulus, ita ut
lassitudine et viribus temperabat. » Idem, ad Rus­ horas operi (scenofactorio) quinque, alias quinque
ticum epist. 4 : «Jejunia, ait, moderata sint, neni- doctrina, duas cibo et orationi daret. » Sed addit,
mia debilitent stomachum, ct majorem refectio­ « nulla hoc auctoritate firmari; » et merito, ait
nem poscentia erumpant in cruditatem, quæ pa­ Hugo, ct Lorinus ibidem. Quid enim reliquis duo­
rens libidinum est. Modicus ac temperatus cibus et decim dici naturalis horis agebat ? certum est
carni et animae utilis est. » Idem faciebant cæteri cum non dormisse, sed post exiguum somnum
Apostoli, nisi ab aliis invitati, convivio intéressent. orationi ct operi se dedisse. Unde media nocte in
Tunc enim ex precepto Christi, omnibus quæ ap­ carcere inventus est orans, Act. xvi, 25. Vere S.
ponebantur, vescebantur, tum urbanitatis causa, Hieronymus ad Eustoch. : «Sanctis, ait, ipse etiam
tura vitanda; singularitatis ergo, tum ne hospiti somnus oratio est. Esto cicada noctium : psallo
suo molesti essent. Id liquet exemplo Timothei spiritu, psalle et mente; lava per noctes Iccium
cui scribit Paulus Epist. I, cap. v : « Noli adhuc tuum, lacrymis tuis stratum tuum riga. »
aquam bibere, sed modico vino utere propter
Quarto, Paulus castitate fuit angelica. Unde vistomachum tuum et frequentes tuas infirmitates.» xit cælcbs, imo virgo per omnem vitam. Hinc HIdem patet ex volo Nazareatus, quod fecit Paulus, dclibus proponens consilium virginitatis et castita

ApodoH
muniter

71

*

SIVE IDEA VIT E APOSTOLIC E.
tatis Evangelic®, alt : « Volo, (velim , optarim)
omnes vos esse sicut moipsum , » I Cor. vu, 7 ;
ita S. Ambrosius ibidem, S. Hieronymus, Contra
Jovin., et alii passim. In hac castitate mire crevit
per continuam luctam cum stimulo carnis, eum
assidue comprimens et subjugans, II Cor. xn, 7.
Hinc inter juvenculas et matronas versabatur
quasi angelus, casque non tantum ad fidem, sed
et ad castitatem traducebat : uti a Nerone abstraPanlui xil pellices, persuadens eis castitatem, ideoque a
J Nerone occisus est, factus castitatis hostia, uti
docet S. Chrysostomus.
73.
Quinto, Paulus etsi haberet donum castitatis,
in caque æque ac in gratia esset a Deo confirma­
tus, tamen non tantum studiose vitabat tentationes et pericula, sed etiam carnem suam severo
maccrebat ct austere castigabat, I Cor. ix, 27.
Sine lioc enim difficile, ct quasi impossibile est
servare castitatem, uti asserebat S. Carolus Boromæus. Hinc noluit mulieres pias, quæ cum ale­
rent, se comitari : « Numquid, inquit, non habe­
mus potestatem mulierem sororem circumdu­
cendi , sicut et cæteri Apostoli?» I Cor. ix, 5et 15;
Ftyifelni « ego autem nullo horum usus sum. » Quin ct
nuli.H- g Theclam ab ore Pauli pendentem cumque se­
qui volentem prohibuit, eamque domum aman­
davit, uti habet S. Thcclæ Vita. Idem fecit aliis;
mox enim ut eas converterat, alio migrans, illas
ibi relinquebat. Magnum enim et castitali et famæ
periculum creatur ex crebracum mulieribus, etiam
piis ct devotis, conversatione. Vide S. Cypria­
num, tract. De singularitate Clericorum. Quocirca
S. Franciscas Xaverius, licet vir esset cœlcslis,
« nunquam tamen cum femina ulla, nisi luce pa­
lam et adhibitis arbitris, de rebus utique neces­
sariis collocutus est, ratus mulieres adiri minori
emolumento quam periculo, » ait Turselius, in
ejus Vita, lib. VI, cap. vi. Quin ctS. Hieronymus
Nepotiano Clerico ita praescribit : « Hospitiolum
tuum aut raro, aut nunquam mulierum pedes te­
rant : omnes puellas et virgines Christi aut aequa­
liter ignora, aut icqualiler dilige. Ne sub eodem
tecto mansites, nec in preterita castitate confidas.
Nec sanctior Davide , nec Samsono fortior, nec
Salomone potes esse sapientior. Memento semper,
quod paradisi colonum de possessionesua mulier
ejecerit, n Idem ad Rusticum, epist. 4 : a Matrem,
ait, ita vide, ne per illam alias videre cogaris,
quarum vultus cordi tuo hæreant, ct tacitum vi­
vat sub pectore vulnus. Ancillas quæ illi in obse­
quio sunt, tibi scias esse in insidiis : quia quanto
vilior carum conditio, tanto facilior est ruina. Et
Joannes Baptista sanctam matrem habuit, ponlificisquc filius erat, ct tamen nec matris affectu,
nec patris opibus vincebatur, ut in domo paren­
tum cum periculo viveret castitatis. Vivebat in
eremo, et oculis desiderantibus Christum, nihil
aliud dignabatur aspicere. Vestis aspera, zona
pellicea, cibus locusta? melquc silvestre, omnia
vii tuti et continenti® preparata. Quamdiu in pu­

tria tua cs, habeto cellulam pro paradiso : varia
Scripture poma decerpe, his utere deliciis. Si
scandalizat te oculus, pes, manus, projice ea.
Nulli parcas, ut soli parcas anima», » etc. « Vas
electionis, in cujus ore Christus resonabat, ma­
cerat corpus suum et subjicit servituti, et tamen
cernit naturalem camis ardorem suæ repugnare
sententi®, ut quod non vult, hoc agere compel­
latur, et quasi vim patiens vociferatur et dicit :
Miser ego homo, quis me liberabit de corpore
mortis hujus ? Et tu te arbitraris absque lapsu et
vulnere posse transire, nisi omni custodia serva­
veris cor tuum , et cum Salvatore dixeris : Mater
mea ct fratres mei hi sunt, qui faciunt volunta­
tem Patris mei? Crudelitas ista pietas est, » etc.
« Mihi oppidum career, solitudo paradisus est. »
Et inferius : a Volo ego te non habitare cum
matre, ne oleum igni adjicias, et inter frequen­
tiam puellarum per diem videas, quod nocte
cogites. » Scribit de S. Augustino Possidonius in
ejus Vita, cap. xxvi : « Feminarum, inquit, intra
domum ejus nulla unquam conversata est, nulla
mansit, nec germana quidem soror , quæ vidua
Deo serviens multo tempore, usque in diem obi­
tus sui preposita ancillarum Dei vixit ; sed ne­
que patrui sui filiæ , et fratris sui filiæ, quæ pa­
riter Deo serviebant. » Et mox causam dans :
a Ob hoc ergo, inquit, dicebat, nunquam debere
feminas cum servis Dei, etiam castissimis, in una
manere domo, ne aliquod scandalum vel offen­
diculum tali exemplo poneretur infirmioribus.
Et si forte ab aliquibus feminis ut videretur, vel
salutaretur, rogabatur, nunquam sine clericis
testibus ad eas intrabat, vel solus cum solis un­
quam est locutus, nisi secretorum aliquid inte­
resse!. V
Septima , Modestia , Gravitas et Comitas.

Primo, Paulus « gravitatem morum hilaritate
74*
frontis temperabat » (quod Nepotiano ad Helio­
dorum scribit S.Hieronymus), eratque vultu se­
reno et amœno, nipote indice animi serem et
amœni, coque omnes ad se alliciebat. Vultum
hunc ejus repræseutant Roinæ imagines antiquæ,
ac in primis illa S. Sylvestri Constantino Impera­
tori per visum exhibita. Hinc Nicephorus, lib. II,
cap. XXXVII, Paulum ita pingit : «Paulus, inquit, Piuli»t>
corpore erat parvo et contracto, et quasi incurvo, *u; ‘ ‘z
ac paululum inflexo, facie candida, annosque ?ur
plures pre se ferente, capite modico; oculis
multa inerat gratia, supercilia deorsum verge­
bant; nasus pulchre inflexus, idemque longior,
barba densior et satis promissa, caque non mi­
nus quam capitis coma, canis respersa. Ambo
autem Christi discipuli (Petrus et Paulus) cum in­
spicerentur, divinum quiddam præ se ferebant.
Spiritu Sancto et divina gratia ita referti, ut qui
eos viderent fideles, cx aspectu solo arcanam
quamdam et latentem conciperent gratiam, mo­
resque et vitam una cum fide conformaient, et

EFFIGIES SANCTI PAVLI,
in melius converterent. » Hine semper idem ci sed in virtute spiri lus annuntians regnum Bel.'
eral animus , idem vultus, mores per omnia si­ Videbatur inluentibus homo alterius sœcuh ;
miles. Secus faciunt leves et ficti, dc quibus di­ quippe qui mente ac facie in cœlum semper in­
citur : « Intus Nero, foris Cato. » Et : « Prima Ico, tentus, omnes sursum trahere conaretur. » Et
postrema draco, media ipsa Chiraæra, » ait cap. Xu : « Omnis ©las omnisquo sexus prope­
S. Hieronymus ad IlusKcum.
rabat virum novum mundo cœlitus datum cer­
Stranito, modestiam hanc fidelibus commen­ nere ct audire, » Sic ct illi homonymus ac sup­
dans : «Modestia, ait, vestra nota sit omnibus par noster S. Franciscus Xaverius, Indorum Apo­
hominibus, n Philipp, rv, S. El vers. 8 : « De cæ- stolus, monte oculisque in superna defixus, non­
tero, fratres, quæcumquc sunt vera, quæcumquc nisi paradisum cogitabat, spirabat, praedicabat,
pudica, quæcumquc justa, quæcumquc sancta, acquasi homo cœlo lapsus, ad cœlum omnes
quœcumque amabilia, quæcumquc bonne fam®; traducere satagebat. Multo magis horum dux ct
si qua viitus , si qua laus disciplinen , hæc cogi­ princeps Paulus, in paradisum raptus cœlcstes
tate. » Et cap. ni, vers. 17 : « Imitatores mei es­ induerat mores, ac quasi angelus cœlo lapsus,
tote fratres, ct observate cos qui ita ambulant ad homines in cœlum revocandos missus a Deo
sicut habetis formam nostram, n Et I Cor. xiv, 40: videbatur, llinc cum Psalte admirando clamabat :
« Omnia autem honeste ct secundum ordinem « Filii hominum, ut quid diligitis vanitatem et
quieritis mendacium? Qu® sursum sunt quærite,
fiant. »
"<•
Trtio, Paulus in verbis mire fuit affabilis et qu® sursum sunt sapile, non qu® super toi ram. »
gratiosus, in sermone jucundus, in conversatione Deorsum corpora, sursum sint corda. Despice
benignus et blandus : «Facti, inquit, sumus si­ terrena, suspico cœlcslia. « Quid enim mihi est
cut parvuli in medio vestrum, tanquam si nutrix in cœlo, et a te quid volui super terram , Deus
foveat filios suos. Ha desiderantes vos, cupide coniis mei, et pars mea Deus in ©ternum?» Prævolebamus tradere vobis non solum Evangelium clare S. Chrysostomus in cpisl. I ad Timoth.,
Dei, sed etiam animas nostras, quoniam diarissi­ hom. 2 : «Hujusmodi, ait, tibi unguenta eme,
quorum odor implere possit orbem. Talem fra­
mi nobis facti estis, p I TAess. u, 7.
n.
Quarto, Paulus officiosus est in salutando, tam grantiam Apostoli spirasse noscuntur. Odor enim,
omnes in communi initio epistolarum, quam sin­ inquit, suavitatis sumus, aliis quidem in mortem,
gulos nominati© in fine earumdem ; tum ut suam aliis vero in vitam. Quid autem sibi hoc vult?
in cos comitatem ostendat ; tum quia efficax est Fertur nempe et sus fragrantia odoris suffocari.
Sanctorum salutatio. Salutem enim quam appre- Non autem corpus Apostolórnm tantum, sed et
lutA' 7 catur, suis mentis impetrat ct preestat : uti B. Virgo indumenta ipsa unguento spiritualis grati® plena
tu.
salutans Elisabcthani, eam cum fœtu sanctifica- crant. Ila enim Pauli indumenta suavissimum
vil, ct Baptistam Christi prodromum effecit, spirabant odorem ut etiam dæmoncs pellerent,
Lu^. i, 41. UndeS. Chrysostomus, in II Timoth. i : Art xiv, 12. Quod folium, quam casiam , quam
« Sufficit, ait, sola Pauli salutatio gratia implero myrrham hujusmodi odor non suavitate et utilieum, qui ea salutatur, p Quin ct Paulus vinctus tato transcendit? »
ad Neronem missus, «salutavit Neronis pocillato­
Octava, Studium proficiendi.
rem ct concubinam , p ait Chrysostomus, hic
Primo, Paulus, esto in virtutis culmine consis­
hom. <M. Creditur illa fuisse Poppæa Sabina, qu®
præcœtcris in deliciis a Nerone habebatur, inquit teret, tamen quotidie seipsum superaro et ad al­
Baronius, ae forte per eam Neronem sibi conci­ bora conscendere satagebat. Hinc sibi persuade­
liavit , ut liber dimitteretur e primis Hom® vin­ bat sc esse impcrfcclum : «Non quod jam accepe­
culis.
rim, inquit, aut perfectus sim; sequor autem si
7«.
Quinto, Paulus oculis, ore, opere, gestu, habitu quo modo comprehendam, in quo et compre­
ommque actione ct motu spirabat animi morum­ hensus sum a Christo Jesu. Fratres, ego me non
que compositionem, pietatem, devotionem, sanc- arbitror comprehendisse. Unum autem, qu® re­
hnhno» Ütatcm vitamque cœlcslem. « Paulus, nil Chry- leo sunt obliviscens, ad ea vero qu® sunt priora
M^tomus , hom. I Dc ejus laudibus , semetipsuin extendens meipsum , ad destinatum persequoq
mundo crucifigens, non solum humanorum cor­ ad bravium supern® vocationis in Christo Jesu, t
porum pulchritudines, sed diam omnia qu® vi­ Philipp, ni, 12. Sapienter S. Hieronymus ad Pau^
dentur rebus clara atque decorala, ila cernebat, linum : « Nihil in te mediocre esso contentus sum;
sicut nos favillam cincrcmquc despicimus, qui totum summum, lotum perfectum desidero. »
quasi mortuus prorsus ad mortuum immobilis
Scrunilo, Paulus quotidie augebat labores: hinc
permanebat, p S. Franciscus animo et vultu in novas et novas semper regiones adibat ct evan­
corium intentus non aliud vita ct voce, habitu el gelizando obibat. Paulus, ait S. Chrysostomus,
gestu condonabatur, quam «ad cœlum, ad cœ- hom. 2 De (jus laudibus, quotidie celsior assur­
lum. p AudiS. Bonavcnturam, cap. iv Vil® ejus­ gebat, majores ambiens agones, majora certa­
dem : < Evangélicos præco civilalcs circuibat el mina, majora pericula , majora tormenta pro
castella, non in doiú» human® sapienti® verbis, Christo, perinde ac (lumina in svlvam immissa
90

u.

n

ti

u.
VUI.

SIVE IDEA MT.E APOSTOLICA.
31
Jugitor proserpit, aonco totam sylvam subigat, vertit: ita ct Paulus nulla hominum hostiumque
ct in immensum crescat incendium.
copia, nullis minis ct persecutionibus terrebatur
Tertio, Paulus fideles in spiritu ct virtute pro­ aut lædebatur ; sed hæc omnia erant fomenta ac
vehere ct perficere studebat, omnesque ad sanc­ flabra, quæ ignem hunc charitatis quotidie magis
titatis incrementa incitabat. Unde Ephes, iv, 15: accendebant ; ille enim omnia devorabat et in se
« Veritatem, inquit, facientes in charitate cresca­ convertebat, juxta illud Cant, vin, G : «Fortis est
mus in illo per omnia, qui est caput Christus. » ut mors dilectio, dura sicut infernus æmulatio;
Et vers, 23 : « Renovamini spiritu mentis vestro, lampades ejus, lampades ignis atque flamma­
et induito novum hominem, qui secundum Deum rum. Aqu® multæ non potuerunt extinguere
creatus est in justifia et sanctitate veritatis. » charitatem, nec flumina obruent illam.» Hin«
}Iodum crescendi proscribit Rom. xii, 11 : «Sol­ ct Christus constituens Petrum suum Vicarium,
licitudine, ait, non pigri, spiritu ferventes, Do­
Episcopum, Pastorem ct Apostolum totius orbis,
mino servientes, in tribulatione gaudentes, ora­
ter rogavit : « Petro, amas me? » eoque respon­
tioni instantes, » etc. El S. Petrus, Epist. 11, i, 10: dente : « Domine, tu scis quia amo te ; » sub­
«Praires, ait, magis satagite, ut per bona opera junxit : « Pasce oves meas ; » ut significaret pas­
certam vestram vocationem ct electionem fa­ torem animarum quotidie crescere debere in
ciatis. » «Paulus, ait S. Augustinus, serra. 11 in amore, ut pariter crescat in pastura, adeoque
Evangel, secundum Matth., homines deos vel an­ mensuram amoris esse mensuram pasturo. Vir
gelos ^sse cupiebat. »
ergo Apostolicus dum apostolalum init, et v. g. .
Quarto, Paulus curabat ut Episcopi et pastores Indiam, Athiopiam, Angliam, llollandiam adit, 1".
Ecclesi® essent eximii in doctrina ct virtute. sibi persuadeat sejam prorsus alium esse deber
Unde non nisi maximo idoneos promovebat, cos ab eo qui fuit, ac cx Saulo fieri Paulum, cx ani­
scilicet, qui maxime videbantur Christianos in re mali spiritualem , cx terrestri coelestem , ut sil
Christiana promoturi. Vide quot quantaque hac quasi novus homo coelo lapsus, veniens in no­
do re proscribat Timotheo Episcopo Ephcsino, vum orbem, qui amorem et ardorem divinum
Epist. 1, toto cap. in, el Tito, cap. i, vers. G ct ore, vultu, gestu, oculis spiret, vibret ct cttulguscq. Ila S. Gregorius Thaumalurgus, Coman® in ret, idque magis semper ct magis : ac proinde
Ponto , postpositis mullis nobilibus ct primariis, cum S. Xavcrio quotidie, crebro ardentibus sus­
qui a variis proponebantur, Episcopum croavit piriis invocet Spiritum Sanctum ejusque hym­
Alexandrum Carbonarium , licet reluctantem, num ardenter recitet, ut is eum magis magisque
qui cum esset vir sapiens, studio latendi, ad car­ accendat ct igniat.
bones in urbem devehendos se abjecerat, eo
Septimo, Paulus fidelibus quibusque quos ad
quod nullus eo esset magis idoneus; qui proinde Christum convertebat, inspirabat suum anima­
adeo præclarc rexit istam Ecclesiam, ut pro ea rum zelum, etiam plcbciis et feminis. Unde sin­
sanguinem fuderit eamque martyrio suo conde­ gulos quasi faciebat Apostolos, ut singuli sata­
coravit. Testis est Gregorius Nyssenus in vita gerent Christi gloriam et fidem propagare, ad
eamque parentes, filios, cognatos, servos, an­
Thaumaturgi.
Quinio, Paulus, etsi haberet scientiam a Deo cillas, vicinos adducere. Atque hac ratione sta­
revelatam ct infusam, tamen per otium sacris tini per urbes cl oppida mire propagata est re­
litteris et lectioni dabat operam. Undo vinctus in ligio Christiana, granumque sinapi crevit in ma­
carcere a Nerone sibi a Timotheo suos atterri gnam arborem ct segetem. Idem faciant viri
jubet libros ct membranas, 11 Timoth. iv, 13. Et Apostolici ; sic enim non unius apostolati^, sed
idem proscribit, Epist. I, iv, 13, dicens : « Dum plurimorum habebunt laudem, frudum, meri­
venio, attende lectioni. » Et Epist. II, u, 15 : a Sol­ tum ct gloriam. Alioqui unus solus parum effi­
licite, inquit, cura leipsum probabilem exhibere ciet.
Deo, operarium inconfusibilem, recte tractantem
verbum veritatis. » Si hæc faciebat Paulus, quierat
CAPUT TERTIUM.
orca virtutum ct pelagus sapienti®, spiritus ct
OS VIRTVTIBUS PaH.1 PIIOXIVIM SPECTANTIBCS.
zeli, quid nos facere convenit. Ita Nepolianus, ait
S. Hieronymus, in ejus Epitaphio ad Heliodorum,
Trima est , Indefessa Evingchi prrdlcalio.
lectione assidua et meditatione diuturna « pec­
tus suum bibliothecam fecerat Christi. »
Primo, Paulus non aliud prodicabat quam JeSexto, Paulus erat quasi homo igneus (sic et sum Christum el hunc crucifixum, 1 Corinth, u, 2.
cwteri Apostoli, ait Chrysostomus, hom. 4 in Et Ephes. in, 8 : « Mihi, ait, omnium Sanctorum
K' Acta, erant quasi homines ignei) et quasi flamma minimo data est grafia hæc, evangelizare in Gen­
immissa in stipulas ct silvam, quæ quotidie pro­ tibus investigabiles divitias Christi, ct illuminare
serpens, in majus cl majus semper crescebat in- omnes, quæ sit dispensatio sacramenti absconditi
."cndium. Unde sicut ignis non limet multitudi­ a sæculis iu Deo, qui omnia creavit, ut innotescat
nem stipularum vel asperitatem, nec ab ea læ- principibus et potestatibus in coelestibus per Ec­
dilur, sed potius augetur omniaquo in se con­ clesiam; multiformis sapientia Dei secundum

e

EFFIGIES SANCTI PAULI,
præflnitionem saeculorum, quam fecit in Christo Societatis nostrro ; cum primis patribus studioso
Jesu Domino nostro. »
catechesin exercuit, eamdemque omnibus Sociis
r.
Secundo, Paulus prædicabat non in humana impense commendavit. Vide Ribadeneiram, lib. HI
sapicnta el eloquentia, seel magna efficacia ct Vite ejus, cap. xxiv. Unde S. Francisons Xaverius
telo, « in ostensione spiritus ct virtutis, » I Cor. apostolatus sui in India fundamenta jecit per ca­
cap. it, vers. 4. Nam, ut ipse ail, cap. iv, vers. 20 : techesin rudium ct puerorum, adeoque per pue­
« Non in sermone est regnum Dei, sed in virtute. » ros, parentes, famulos, ancillas convertit : quin
Unde S. Hieronymus in Apoloij. ad Pammach., pro et per eosdem miracula magna et multa patravit,
libris adversus Jovinianum : «Paulum, inquit, uti narrat Tursellinus in ejus Vila, lib. II, cap. in,
Apostolum proferam, quem quotiescumque lego, vi et vu. Xaverium secutus est Gaspar Barzrous,
videor mihi non verba audire, sed tonitrua, etc.; qui Armuziam per pueros quasi convertit, ac inter
quocumque respexeris fulmina sunt. » Hinc alia fanum Saracenorum dejecit, uti refert Nico­
prædicabat gratis : non enim quærebat lucrum, laus Triguatius in ejus Vila, lib. II, cap. iv et xix.
sed animas. Rursum intrepide, libere , sincere, Ha Deus humilibus favet, et per parvos pueros et
fortiter, asseveranter : « Licet nos, inquit, aut innocentes mira opcralur.
Quarto, Paulus socios suro prrodicationis et pe­
angelus de croio evangelizet vobis praeterquam
quod evangelizavimus vobis, anathema sit, » regrinationis plures allegit, ut Barnabam, Silam,
Galat. i, 8. Et H Timoth. iv, 1 : «Testificor, ait, Lucam, Titum, Timotheum, Clcrcontcm, etc.,
coram Deo et Jesu Christo, qui judicaturus est quos omnes quasi fratres, imo filios complectens,
vivos et mortuos per adventum ipsius ct regnum trajiciebat in viscera sua ac si eos unum faceret
ejus; prædica verbum , insta opportune, impor­ secum : et seipsum vicissim transmittebat in in­
tune : argue, obsecra, increpa in omni patientia teriora eorum, quasi se faceret unum quid cum
illis; ita ut in seipso omnes intueretur, et scipet doctrina. »
Tertio, Paulus studiose cathcchizavit infideles sum in omnibus, omnia illorum bona et mala
¡•ei lm* ( 1 Adel68, praesertim rudes cl parvulos primi tanquam propria aspiciens. Unde fiebat id quod Vii
c
illius rovi Christiani, adeoque pleraque ejus con- de Religiosis scribit Chrysostomus, hom. 77
-.
ciones non fuerunt aliud quam catecheses. Doce­ Joannem, nimirum quod mulli per charilatem sint
bat enim et confirmabat prima fidei rudimenta : unus ita ut per eamdem charitalis unionem sin­
« Facti, ait, sumus sicut parvuli in medio ves­ guli sint multi : « Unio, inquit, decem Religiosotrum, tanquam si nutrix foveat filios suos, » rum efficit, ut unus sit decem : nam unus est in
1 Thcssal. ii, 7. Et : «Tanquam parvulis in Christo omnibus decem, et omnes decem in uno. Quare
lac vobis potum dedi, » I Corinth, in, 1. Id primitus unusquisque habet viginli manus, viginti oculos,
sanxit et prostitit Christus: « Sinite, inquit, par­ ct ita respirat et spirat per decem animas, tan­
vulos venire ad me, ct ne prohibueritis eos; ta­ tam enim quisque curam gerit de allero, quan­
lium enim est regnum Dei, » Marci x, 13. Id se­ tam de seipso. Ideoque oculi, manus ct pedes
cutus S. Petrus optat omnes repuerascere, Epist. omnium decem serviunt unicuique : nullus enim
Leap, n, vers. 2 : « Deponentes, ait, omnem contentus est cura sui ipsius, sed etiam curam
malitiam ct omnem dolum el simulationes, sicut gerit reliquorum. Ac idcirco unus potest mulla,
modo geniti infantes, rationabile, sine dolo lac quia potest sicut decem. Quod si unio est cen­
concupiscite, ut in eo crescatis in salutem, u Nam, tum Religiosorum , unusquisque poterit quanut ait S. Hieronymus, epist. 12 ad Gaudentium, tum centum possunt. » Hroc Chrysostomus. Hoc
< ut aqua in areola digitum sequitur proceden­ symbolice significant sancta illa animalia Cheru­
tem, ita ælas mollis ct tenera in utramque pariem bica, Ezcch. i, quro erant numero quatuor, ct ta­
flexibilis est, et quocumque duxeris trahitur. » men, Ezcch. x, lì) ct 20, vocantur unum animal :
Sic olmi, teste Eusebio, lib. VI Ilistor., cap. in, per unionem enim omnia quatuor erant unum,
vin el XU, catechumenis instruendis in Alexan­ ct ita quatuor erant in uno, ut unumquodque
drina Ecclesia profuerunt Panlcnus, Clemens, Orí­ vicissim esset in quatuor. Unde ct addit, cap. i, 9.
genes, Heracles ; ac procedenti sæculo Joannes Ger­ « Junctroque erant pcnnro eorum alterius ad alte­
son, Cancellarius Parisiensis, qui pueros calcchis- rum. » Paulus enim se solo non poterat omnia
muiu docebat corumquc confessiones audiebat. prrostarc. Per Titum ergo catcchizabal, per Timo­
Et S. Vincenlius Fercrius vir Aposlolicus, de quo theum privatila hos illosvo instruebat, per Silam
ita scribit Petrus Ranzanus in ejus Vita : « Neque alibi prædicabat, per Lucam scribebat, etc. Apos­
tantum provectos erudiebat, sed etiam pueros tolatus ergo plures ct plurium conspirationem
certis ad se horis evocatos instituebat, docens eos exigit. Id vidit S. Ignatius fundator Societatis nos­
jruce se signare, orationem Dominicam, Saluta­ tro, nimirum se solum parum poMse in fide et
tionem Angelicam, fidei Symbolum, Deum colere, pietate Christiana per totum mundum propa­
parentibus et proximis quibusque honorem ha­ ganda. Quocirca socios sibi adjunxit, ct Societa­
bere, 11 debita officia persolvere. » Hi enim sunt tem instituit, quro toto orbe sparsa, per hanc
Reipublics seminarium, qui in viros civesque unionem el gratiam Dei tanta prostat, quanta
probos adolescent. Quocirca S. Ignatius fundatur cum gaudio videmus et audimus. Sic S. Vincea32

e®.

ai.

•i.

u

SIVE IDEA V1TÆ APOSTOLICE.
33
flus Fcrerius evangelizando obiens provincias, pii exhibitione. » Idem, epist. 201 : « Pasce, ait,
multos sccum ducebat presbyteros, qui eum ad­ verbo, pasce exemplo, pasce sanctarum fructu
juvarent et pœnitentium confessiones exciperent, orationum. » Hinc rursum ait Paulus : a Imitato­
ut habet ejus Vita. Porro Paulus, fide et Ecclesia res mei estote, sicut ct ego Christi, » I Cor. xi, 1.
aliqua loco plantata, illico eidem aliquem ex Hoc ex Paulo didicit S. Basilios, de quo preclare
sociis, aut ex aliis dabat Episcopum, qui plantata dixit Nazianzenus in ejus Epitaphio : « Basilii
u se rigaret ct proveheret. Ita Ephesiis dedit Ti­ oratio erat tonitru, quia vita erat fulgur. » Deni­
motheum, Cretensibus Titum, Rheginis Stepha­ que Paulus semper ct ubique prædicabat, etiam
in vinculis et martyrio, tum verbis, tum epistolis
nii m, etc.
Quinto, Paulus adibat metropoles, ut Corinthum quarum plures et ardenliores scripsit e carcere.
in Achaia, Ephesum in Asia, Athenas in Grecia, Porro S. Chrysostomus, lib. IV De Sacerdotio, in
Philippos in Macedonia, Romam in Italia. His epistolis Pauli agnoscit a Isocratis tersum lævoenim conversis, reliquie urbes cl pagi cis subjecti rem, Demosthenis amplam sublimitatem, Thucy­
r
facile convertuntur ; quælibel enim suæ metro­ didis verendam majestatem, Platonis excellentem
polis et principis fidem ac religionem sequitur. dignitatem. » Idem, hom. 6 De Pœnit., Paulum
Ita S. Xaverius Meacum, Japoniæ metropolim, in- vocat a Christi rhetorem, mundi piscatorem, qui
deque ad regem Sinorum contendit : eo enim per quatuordecim Epistolas, voluti spiritualia re­
converso, totam Chinai» et Japoniam, quæ Chinæ tia, ad salutem captat. »
religionem sequitur, convertisset.
Secunda, Prudenti
Sexto, Paulus prima ubique jaciebat fidei ct
Ecclcsiœ fundamenta. «Sic, inquit, predicavi
Primo, Paulus rerum occasiones prudenter cap­ IV
Evangelium hoc, non ubi nominatus est Christus, tabat. Unde captus a Judæis, cum videret judices
ne super alienum fundamentum ædificarcm, sed suos partira esse Pharisæos, partira Sadducmos,
sicut scriptum est : Quibus non est annuntia­ exclamavit se esse Pharisœum, et de resurrectione
tum de co, videbunt; cl qui non audierunt, intel­ mortuorum judicari, itaque Pharisæos in suam
ligent, » Rom. XV, 20. Ipse ergo ubique ingenii partem attraxit, qui cum contra Sadducæos tutati
animo et conatu, primus glaciem ct aciem per­ sunt, Act. cap. xxiii, vers. 6. Rursum Paulo prima
fringebat ; ipse primus aratrum fidei in novale sui erat cura : « Ne forte, inquit, cum aliis prae­
genlilismi, evulsis errorum vepribus et spinis, dicaverim, ipse reprobus efficiar, » 1 Cor. ix, 27.
immittebat. Unde scribens Corinthiis, Epist. 1, cap. « Quid enim prodest homini si universum mun­
iv, IS, ait : « Nam si decem millia pædagogorum dum lucrelur, animæ vero suæ detrimentum pa­
habeatis in Christo, sed non multos patres. Nam tiatur?» Adde, sui cura et sanctitas est optima
in Christo Jcsu per Evangelium ego vos genui. » dispositio et via ad curandum et sanctificandum
Hoc imitatus est noster Xaverius, de quo ita scri­ alios. Sic enim mater, quo majores ct meliores
bit P. Nicolaus Trigautius, lib. 1 De Vita Gasparis cibos comedit, eo plus generat lactis quod infan­
Barzœi, cap. xv ♦ « Erat S. Xaverius ex iis impe­ tibus impertiatur.
ratoribus , qui non modo nunquam plus militi
Secundo, Paulus, ait Chrysostomus, hom. 5
suo imponebat, quam ipse sibi sumeret; sed qui, ejus Laud., a in verbis et actibus erat varius
ut apud Lucanum Cato, dicere suis posset : Peri­ multiplex, non mutando sententiam , nec alte
cula vestra pretentate meo. Solebat enim ipse factus cx allero; sed ipse quod erat semper ma­
aliis ad difficillima quæque vitam premunire, et nendo, eorum quæ dicta sunt usum pro causa­
initia omnia quæ fere solent esse difficiliora, rum opportunitate variabat. Sic enim medicum
prelibare. »
videmus nunc urentem, nunc foventem; nunc
Septimo, Paulus raptus in paradisum, a illic jejunium, nunc cibum indicentem; nunc aquam
arcana sacrorum disciplina a veritale initiabatur, calidam, nunc frigidam propinantem : quia hoc
atque illinc ad obediendum fidei in omnibus gen­ ægri cl ægritudinis variatio deposcit. Hinc Paulus
tibus, vim sermonis accipiebat. Unde totius prope- nunc custodit legem, nunc despicit; nunc servat
modum orbis terrarum paler exstitit, » ait Nys- presentera vitam, nunc contemnit; nunc postulat
senus in Laud. S. Basita.
pecunias, nunc refutat ; nunc circumcidit, nunc
Octavo, Paulus prædicabat tum verbis, tum circumcisionem excludit. » Quocirca S. Gregorius
magis precibus et vitæ exemplo. Unde ait : a Imi­ Nazianzenus Paulum ct Apostolos vocat ambi­
tatores mei estote, et observate eos, qui ita am­ dextros. « Bonum ducem efficiunt labor in ne­
bulant, sicut habetis formam nostram, » Philipp. gotiis, industria in agendo, in providendo con­
ni, 17. Notat solerter S. Bernardus, semi. 2 De silium, et celeritas in conficiendo, » ait Cicero.
Resurrect., Christum dum Petro pastori commen­ Talis per omnia fuit Paulus.
daret suas oves, ter ingeminare : « Pasce oves
Tertio, Paulus prudenter se personis accom­
meas, » Joan, xxi, 15, ut significet eum tripliciter modabat, ut cum Judæis videretur Judæus, cum
pascere debere, nimirum mente, lingua, manu, Gentilibus Gentilis, cum infirmis infirmus : «Om­
a Pasce, inquit, mente, pasce ore, pasco opere. nibus, inquit, omnia factus sum, ut omnes salvos
Pasce animi oratione, verbi exhortatione, exem- facerem » Idem egregie imitatus est S. Xaverius.
3

34

EFFIGIES SANCTI PAULI,

Ulne prudenter ntorque studuit conciliare sibi quinimo ipsos homines quasi ex dromonibus in
principes et magistratus, laudando eorum offi
angelos provehens, n Hinc quasi fulgur, ut ait
cium et politiam quasi a Deo institutam, ac ju­ Chrysostomus, hom. 2, celerrime orbem pertransbendo ut Christiani eis, licet Ethnicis, obedien- iit et subegit. Pinxit Apelles Alexandrum Magnum
tiam. honorem ct tribulum præstent, Rom. xiii, 1 fulgur manu tenentem, eo quod instar fulguris
et seq. Hoc imitentur viri Apostolici, ac principes eum pervaserit et subjugari!. Unde et Alexander
tam laicos quam ecclesiasticos sibi devinciant : usurparo poterai illud Julii Cffisaris : <i Veni, vidi,
illi enim eorum operas valde vel promovere, vel vici.» Paulus superavit Alexandrum, quia orbem
impedire possunt. Unde ct S, Petrus, Epist. I, subegit verbo, non ferro, Christo non Alexandro.
cap. n, vers. 13 : « Subjecti, inquit, estote omni Ita S. Chrysostomus, cujus verba recitabo, Act.
human® creatum propter Deum, sive regi quasi XX, 16. Ex hoc zelo plus cœleris Apostolis labo­
pnpcellonti, sive ducibus tanquam ab eo missis, ravit, ut ipso ait, I Cor. xv, 10.
ad vindiciam malefactorum, laudem vero bono­
Secundo, cor Pauli ita magnum erat, latum ct
rum : quia hæc est voluntas Dei. » Hac do causa amplum , ut totus mundus ei videretur exiguus.
Paulus impenso orari jubet « pro regibus et om­ Audi S. Chrysostom uni, hom. 32 in epist. ad Rom., cor hanibus qui in sublimitate sunt, ut quietam et tran­ in Morali : a Cordis illius , ait, pulverem videre ?uiu
quillam vitam agamus, in omni pietate et casti­ vellem : quod si quis totius orbis cor dixerit, ct
tate, » I Timot\. n, 2.
elementum primarium salutis nostre, non erra­
Quarto, Paulus eleemosynas pro pauperibus verit. Cor istud adeo latum fuit, ut in sosuscepe- Cor Pauli
Christianis qui erant Hierosolymæ, per Timo- rit integras urbes, populos et gentes. Cor enim, c
tboum et socios colligebat, no quis suspicaretur inquit, meum dilatatum est, sed ut latum fuerit, cbariueum pro se petere, aut aliquid in proprios usus tamen srope numero.occupavit et pressit illud quæ
convertere, II Corinth, vin, 20. Ita et S. Xavcrius ipsum dilatabat dilectio. Ex mulla quippe tribu­
Gaspari Barzroo mandat, ut eleemosynas sibi latione, inquit, et anxietate cordis scripsi vobis.
oblatas ad elemosynarios amandet, mullasquo Et dissolutum etiam videre vellem cor istud, erga
hujus rei causas ct utilitates assignat, quas recen­ unumquemque pereuntium accensum et igni­
set Turscllinus in ejus Vita, lib. VI, cap. Xii.
tum, secundo parturiens filiorum abortus, Deum
Quinto, Paulus prudentissimus erat morborum videns hostiam factum, coelis ipsis sublimius,
animi medicus ; cuique enim congrua et propria orbo latius, radiis solaribus exhilaratius, igne fer­
exhibebat pharmaca, quæ ex eo hausit ct accu­ ventius, adamante solidius, fluvios emittens (flu­
rato dispersit S. Gregorius, tota 111 parte Pastor., vii siquidem fluent ex ventre ejus, inquit, aquœ
uni fuse docet qua ratione et modo admonendi vivre), ubi erat fons exiliens et rigans non terre
sint viri, qua feminæ ; qua teli, qua tristes ; qua superficiem, sed animas hominum. Unde non
subditi, qua Prelati; qua hebetes, qua sapientes; solum fluvii, sed et fontes lacrymarum noctes
qua verecundi, qua Impudentes; qua rogri, qua atquo dies emanarunt. Cor, inquam, quod novam
sani ; qua pigri, qua precipites ; qua mansueti, vitam, non hanc nostram, vixit. Vivo enim , in­
qua iracundi; qua pertinaces, qua inconstantes ; quit, jam non ego, vivit vero iu me Christus.
qua humiles, qua elati, cto. Idem, part. II, vivam Cor itaque Christi erat cor Pauli tabulaquo
veri Pastoris ideam ita depingit : a Sic necesso est Spiritus Sancti, atque charitatis volumen. »
cogitatione mundus, actione prœcipuus, discretus
Tertio, Paulus habebat zelum admirabilem
in silentio, utilis in verbo, singulis compassiono animarum. Hio enim eum impulit ad tantos la­
proximus, pre cunctis contemplatione suspensus, bores pro iis continue exantlandos omniaque
bene agentibus per humilitatem socius, contra vil® discrimina animose subeunda. « Æmulor,
delinquentium vitia per zelum justitiæ erectus, inquit, vos Dei œmulationo : despondi enim vos
internorum curam in externorum occupatione uno viro virginem casiam exhibere Christo, » II
uon minuens, exteriorum providentiam interno­ Cor. xi, 2. Zelo ergo videba/nr esse angelus, imo PanlQ’
rum sollicitudine non relinquens, » qua; dcindo Seraphinus. Nam, ut ait S. Ambrosius, in Psat. Xnpiusigillatila ordine loto libro prosequitur.
cxviii, serra. 18 : « Angeli sine zelo, nihil sunt, mu.
et substanti® suæ amittunt prærogalivam, nisi
Tertia, Zelue.
eam zeli ardore sustentent. » Et paulo post : « Et
Primo, Paulus charitate complexus est totum quid miremur, si angeli eum habent? ipse Deus
orbem cumque studuit «Deo olferre, ait S. Chry- Pater ait : Zelans zelabo Jerusalem zelo magno :
sostomus, hom. i De ejus Lauditjus; qui terram vi­ quia Deus magnus, ideo ct zelus magnus est ; et
delicet ac mare, Grrociam simulque Barbariam, pro uniuscujusque potenti® qualilate, ita et zelus
olnncmque prorsus quanta sub coelo est regio­ aut mediocris aut magnus est. Zelo vindicatur
nem, quasi volitans circumivit, non simplici Jerusalem , zelo Ecclesia congregatur, zelo fides
labore, vclut In vacuum itinera percurrens, sed acquiritur, zelo pudicitia possidetur. Dominus
peccatorum spinas pariter evellens, ct verbum quoque Jesus ait : Zelus domus tuæ comedit me.»
seminans ubique pietatis, fugans errores, verita­ Et rursum : « Zelum habere debet sacerdos, qui
tem reducens, ex hominibus angelos faciens; incorruptam servare studet Ecclesia^ castitatem.»

SIVE IDEA VITA APOSTOLICA.
33
Ita Phineos sacerdos, zelo suo occidens principem gloria ct ignominia. Tonlationes autem sic con­
idololatrantem, idololatriam compescuit, indig­ temnit, et flagella, et carceres, quasi in alieno
nationem Dei ct vindictam sedavit, memitque corporo pateretur ; vel perinde ac si adamantinum
pontificatum perpetuum, Num. xxv, II. Pergit possideret corpus. Quæ autem suavia sunt in hac
Ambrosius ; a Bonus zelus et utilis in sacerdote, vita, ita ridet, et non sentit, sicut nos ipsi mortui
precipuo ne negligens, ne remissus sit (unde corpora mortua : et sicut muse® in medium
vulgo dicitur : Qui non zelat, non arnat); zelus flamm® non incidunt, sed fugiunt, ita et affec­
Dei vita est. Zelum habuit Elias, ct ideo raptus tiones animi illos accedere non audent. » Cele­
ad cœlum est. Zelans, inquit, zelavi pro Domino brant Gentiles plenis buocis duodecim labores
Deo exercituum,» 111 Jlcg. xix, 10. « Zelum habuit et heroica facinora Herculis, quos ita decantat
Mathathios, qui adversus sacrilegia Antiochi exci­ Poeta :
tavit plebem ad resistendum,» I Mach, n, 27.
Compressit Neme® primom virtute Leouem.
Quarto, Paulus zelum exercuit in idola, dœExlinda est anguis que pullulat, Hydra secando.
Tertias evictus Sos est Erymanthias ingeos.
mones, vitia et vitiosos, illa extirpando, hos
Cornibus auratis Cervum necat ordino quarte.
corrigendo, secutus Christum, qui ait, Luca xxn,
Dejicit horrisono quinto Stymphalidis arcu.
49 : «Ignem veni mittere in terram, et quid volo
Abstulit Hippoljt® sexte sua vincula victe.
nisi ut accendatur?» et Psaltem, qui ait, Psal.
Septimas Augi® stabulum labor egerit ur.di».
cxvm, 139 : «Tabescere me fecit zelus meus,
Octavo domuit magno luctamine Taurum.
Tum Diomedis equos nono cum rege peremit,
quia obliti sunt verba tua inimici mei. » Unde
Geryonem decimo triplici cum corpore vicit.
S. Ambrosius loco jam citato : « Zelum qui ha­
Undecimo abstractus vidit nova Cerberus astra.
bent, inquit, omnes sibi inimicos suos putant,
Postremo Hesperidum victor tulit aurea mala.
qui sunt hostes Dei, quamvis patrem, fratres,
Longe verius et potiori jure celebrat sancta
socios. Omnibus dicit : In hostes facti sunt mihi,
sicut David ait. » Et S. Gregorius, H part. Pastor., Scriptura heroica gesta Samsonis, Davidis, Judœ
cap. ví : a Sit rector, inquit, per humilitatem ct fratrum Machabteorum ; sed hos omnes supe­
socius, contra delinquentium vitia per zelum ravit Paulus, non corpora, sed animas vinciens
justitiæ erectus, ut ct bonis in nullo sepræfcrat; et vincens; non bruta, nec homines duntaxat,
et cum pravorum culpa exigit, potestatem sui sed et diemones subjugans ; non unam gentem,
protinus prioratus agnoscat, ut erga perversos sed totum orbem Christo subjiciens. Paulus ergo
jura rectitudinis exercere non formidet. » Sic est verus Christi Hercules, verus Samson , verus
Paulus jubet Tito, cap. i, vers. 13, ut duros dure David, verus Machobæus, qui non duodecim,
sed mille trophæa erexit, mille triumphos peregit.
increpet.
toa.
Quinto, Pauli quasi hominis ignei, sermo pa­
Quarta, Compásalo,
riter erat igneus, instar Eliæ, de quo dicitur :
Primo, Paulus omnium infirmitatibus na com­
« Surrexit Elias propheta quasi ignis, ct verbum
ipsius quasi facula ardebat, » Eccli, xlviii, 1. patiebatur et cruciabatur, ao si omnium esset
7zlie(Tct- Unde ct curru igneo raptus est in cœlum. Nam, mater : proinde eos curare ac in se suscipere
ut ait Psaltes, Psal. cxvm, 141): «Ignitumeloquium satagebat, secutus illud Isai® de Christo , cap.
tuum vehementer, et servus tuus dilexit illud. » tin, vers. 4 : a Vere languores nostros ipse tulit,
« Hoc igne, ait S. Ambrosius, ibid., apostolicum et dolores nostros ipso portavit. » Preclare
illud aurum probatur. Hoc igne calefactus dicit S. Gregorius, prædicatores vocat cervas et ibices,
Jeromias : Et erat ignis flammigerans in ossibus qus pre cæteris animalibus difficillimo, maximeis. Hoc igne pretiosi illi lapides illuminantur, moque nisu et cruciatu pariunt. Unde de eis mys­
fœnum autem et stipula consumitur. Mundat ergo tice explicat illud Job, cap. xxxix, vers. 1 : «Num­
hic ignis animum, consumit errorem. Ilie est ignis quid nosti tempus partus ibicum in petris, vel
qui ardet ante Dominum : nisi enim quis flagran­ parturientes cervos considerasti? Incurvantur ad
tiam devotionis sumpserit, presentimi! Domini fcetum, ct pariunt, et rugitus emittunt. Video,
habere non poterit. Hoc igne urebatur rubus, ct ait, Paulum quasi cervam quosdam in suo partu
non exurebatur. Urit enim sermo divinus, ut magni doloris rugitus emittentem : 0 insensati,
corrigat conscientiam peccatoris, non exurit ut ait, Galntæ, quis vos fascinavit? Et : Sic stulti
perdat. » Preclare S. Augustinus, in Psal. javiii : estis, ut cum spiritu ccepcrilis, carne consumme­
«Quis, ait, comeditur zelo domus Dei? qui mini? Currebatis bene, quis vos impedivit veritati
omnia quæ forte ibi videt perversa, satagit emen­ non obedire? Qualis in hujus cervie portu rugitus
dare, cupit corrigere, non quiescit : si emendare fuit, qu® diu conceptos foetus cum tot difficulta­
non potest, tolerat, gemit. Non excutit de area tibus peperit, et quandoque parius ad moliti®
granum, sustinet paleam, ut intret in horreum, uterum redisse cognovit? Consideremus quid
cum palea fuerit separata. » El S. Chrysostomus, doloris habuerit, quid laboris, quæ et postquam
hom. 52 in Acta : « Qui igne, inquit, Christi potuit conceptu edere, rursum compulsa est ex­
captus fuerit, talis fit, qualis esset homo solus stincta suscitare.» Videeumdem lib. XXX -MuruL,
super terram habitans : adeo nihil ei cure est cap. ix et X.

I Ok

Panini
cerva
parta*
tieni.

EFFIGIES SANCTI PAULI,
te.
& undo, Paulus per compassionem crebro fle­ tes vero firmaro, humi jacentes erigere, sanaro
bat. Unde aliquo in peccatum labente, mœslilia, contritos, torpentes oleo exhortationis animaro.»
omni verme molestior, eum consumebat, ait S. Paulum imitatus est Nepotianus, de quo S. IlioS. Chrysostomus, homil. 1 De ejus Laud. : a Hinc et ronymus in ejus Epitaph, ad Ileliod. : a Clericatum,
juges lacrimarum fontes, inquit, ex eo non inquit, non honorem intelligens, sed onus, pri­
diebus «Kjlum, sed etiam noctibus affluebant, mam curam habuit, ut invidiam humilitate supe­
omnique muliere parturiente vehementius affli­ raret, subvenire pauperibus, visitare languentes,
gebatur in singulis, propter quod etiam dicebat : provocare hospitio, lenire blanditiis, gaudere
Filioli mei, quos iterum parturio, donec Christus cum gaudentibus, flere cum flentibus; cæcorum
formetur in vobis, » Galat. iv , 19. a Et in causa baculus, esurientium cibus, spes miserorum,
ejus qui fuerat fornicatus, ait S. Chrysostomus, solamen lugentium fuit. Ita in singulis virtutibus
bom. 3 De Laud. S. Pauli, non minus ipso qui eminebat, quasi costeras non haberet. Inter pres­
pro peccato suo lamentabatur, dolet, proque illo byteros et coæquales primus in opere, extremus
alios deprecatur dicens (II Cor. n, 8) : Confir­ in ordine. »
mate in illum charitatem. Sed etiam quando illum
Quinto, Paulus non tantum animarum, sed et
ab Ecclesiae corpore separabat, quam multis hoc corporum curam gerebat. Unde studioso in
lacrymis gemituque faciebat : Ex multa, inquit, Achaia et Macedonia collectam pecuniarum fecit curator,
tribulatione et angustia cordis scripsi vobis per pro pauperibus Hierosolymitanis, Il Cor. vm ct ix.
multas lacrymas, non ut contristemini, sed ut Ipse ergo sibi labore manuum vicium parans, alios
sciatis quam charitatem habeam abundantius in insuper alebat; ipse pauper, alios ditabat; ipso
vos, » ibid., vers. 4. Idem, horn. G in Matlh.: esuriens, alios pascebat; ipse pedibus incedens,
« Paulus, inquit, crebro flevisse legitur, risisse socios navi imponebat, Act. xx , 13 ct 34 : a Non
nunquam, æque ac Christus, d Idem, hom. 2 De enim quæro quæ vestra sunt, sed vos : nec enim
Laud.S. Pauli: « Nullus, ait, tanto affectu mala debent filii parentibus thesaurizare, sed parentes
propria, quanto Paulus deflebat aliena, »
filiis,» ait ipse, II Cor. xn, 14. Vere S. Hieronymus
im.
Tertio, Paulus videns avariores et arctiores ad Paulinum : a Verum Christi templum, ait,
Christianorum a se conversorum animos ad dan­ anima credentis est : illam exorna, illam vesti,
dam ct debitam juro natura ct divino alimoniam, illi offer donaria, in illa Christum suscipe. »
non refrixit in evangelizando, sed majori chari- Idem, epist. 4 ad Rusticum, : << S. Exupcrius,
lato cos complexus, eorum oblationes et dona inquit, Tolos® Episcopus, vidu® Sareptensis imi­
recusavit, gralisque eis prædicavit, nocte et die tator, esuriens pascit alios, et ore pallente jeju­
cum lacrymis docens, et monens unumquemque niis, fame torquetur aliena, omnemque substan­
eorum, uti ipse ait, Act. xx, 31. Vide S. Chrysos- tiam Christi visceribus erogavit. Nil illo ditius,
tomum, hom. 44, cujus verba ibidem recitavi. qui corpus Domini canistro vimineo, sanguinem
Hinc rursum ait Corinthiis tenacioribus, Epist. H, portat in vitro, qui avaritiam ejecit e templo,
cap. xn, vers. 15 : « Ego libentissime impendam, etc. »
et superimpendar ipse pro animabus vestris, licet
Sexto, Paulus suo ct Christi exemplo, impenso io*.
plus vos diligens, minus diligar. »
Christianis commendat, ut mutuas ct aliorum
•«7.
Quarto, Paulus sicut omnes lapsos benigne in quorumlibet infirmitates tolcrent, sustentent ct
gratiam recipiebat, ita labantes omni ope sus­ curent. Hoc enim non tantumindiciumcssc magn®
tentabat. «Quis, ait, infirmatur, et ego non cl robust® virtutis; sed ct causam meritoriam,
infirmor? Quis scandalizatur, et ego non uror?» ut Deus vicissim nostras infirmitates toleret ct
Il Cor. xi, 29; et de iisdem sollicitus, cap. xn, curet, a Debemus, inquit, nos firmiores imbecil­
20 : «Tuneo, ait, ne forte cum venero, non litates infirmorum sustinere,» Rom. xv, 1. Et
quales volo inveniam vos, ct ego inveniar a vobis, cap. xiv, vers. 1 : a Infirmum autem in fide assu­
qualem non vultis; ne forte contentiones, æmu- mite. » Et Galat. vi, 2 : a Alter alterius onera
laliones, animositates, dissensiones, etc., sint portate, ct sic adimplebitis legem Christi. » Vide
inter vos; ne iterum cum venero, humiliet me ibi dicta.
Deus apud vos, ct lugeam multos.» «Omnem
Septimo, Paulus studiose vitabat ct cavebat 110.
enim, inquit Chrysostomus, hom 3 De Laud. quodlibet scandalum : «Sineoffendiculo, inquit,
8. Pauli, prorsus hominem Deo exhibere cupie­ estote Judæis ct Gentibus, sicut ct ego per omnia
bat, et omnes quantum ad ipsum spectat, exhi­ omnibus placeo, non quærcns quod mihi utile
buit : quasi enim universum mundum genuisset, est,sed quod mullis, ut salvi fiant, » I Cor. xi,
sic perturbabatur, sic currebat, sic omnes in 32. Hinc vetuit idolothyta comedi ob scandalum.
regnum Dei festinabat inducere , docendo, polli­ VideBom. cap. xiy, et I Cor. vm. Sapienter S. Hie­
cendo, meditando, orando, supplicando, ter­ ronymus , in Epitaphio Ncpotiani ad Heliodorum
rendo, dœmones animarum corruptores fugando : Episcopum : « Domus , ait, tua ct conversatio
aliquando epistolis, abituando præsentia : nunc quasi in specula constituta, magistra est public®
sermone, nunc rebus : nunc per discipulos, nunc disciplinen : quidquid feceris, id sibi omnes fa­
per Mmelipsum conabatur erigere labantes, stan­ ciendum putant. Cave ne committed q lod aut
36

SWE IDEA MT/E APOSTOLIC E.

qui reprehendere volunt, digne lacerasse videan­
tur; aut qui imitari, cogantur delinquere. »
Quinta, Amor inimicorum.

Primo, Paulus Judæos hostes et insidiatores
suos infensissimos, qui ejus sitiebant cruorcm
eumque quotidie discerpere gestiebant, ait S. Chry­
sostomus, ita amavit, ut eis jugiter prædicarit,
ubique prius ingrediens synagogas Judaeorum,
quam ad Gentes diverteret, ut patet ex Artis,
cap. sin et seq. Ubi admirare heroicam Pauli
constantiam, qua toties repulsus a Judæis, sem­
per ad eos rediit, sperans se eos conversurum.
Nam, ut ait S. Chrysostomus,hom. 1 ad Populum:
a Mollis et ignavus ex primo statini impetu con­
cidit, vehemens autem et excitatus, licet millies
interpelletur, tanto magis divinis rebus instabit,
quantum in se est omnia implens. Amantis enim
maxime est, nunquam ab his quæ amato compla­
cent, absistere.»
Ut
Secundo, optabat pro eorum salute millies mori,
imo gehennæ tormenta subire, Hom. ix, 1 : « Ve­
ritatem, inquit, dico in Christo, non mentior,
testimonium mihi perhibente conscientia mea in
Spiritu Sancto, quoniam tristitia mihi magna est,
et continuus dolor cordi meo. Optabam enim ego
ipse anathema esse a Christo pro fratribus meis,»
puta pro Judæis. Vide ibi dicta.
••3.
Tertio, Paulus pscudoaposlolos sibi invidentes
humilitate sustinuit, patientia fregit, prudentia
discussit, magnanimitate superavit, charitate sub­
jugavit. Vide totum cap. x ct xi, epist. II ad
Corinth., et ea quæ ibi dixi. « Quanto amplius,
inquit Chrysostomus, hom. 3 De Laud. S. Pauli,
efferabantur inimici, tanto eorum magis misera­
batur insaniam. Ut enim aliquis indulgentissimus
pater afficitur erga filium phrenesi comprehen­
sum, cujus quanto magis conviciis ictibusquo
pulsatur, tanto potius eum miseratur et defiet :
ita Paulus qui ipsam magnitudinem passionum
eorum a quibus affligebatur, existimaret furo­
rem , majora illis adhibebat fomenta pietatis :
sæpe lacrymahatur, vehementer pro illis dolebat;
volentes illis insultare prohibebat, excusabat.
Mordebatur enim vehementer, ac penitus disse­
cabatur, cum cos pereuntes videret. »
ll«.
Quarto, Paulus fidelibus impense commendat
dilectionem inimicorum quasi notam Christi ct
Christianismi : «Si esuricrit, inquit, inimicus tuus,
ciba illum. Si sitit, potum da illi : hoc enim fa­
ciens, carbones ignis congeres super caput ejus.
Noli vinci a malo, sed vince in bono malum, »
Hom. xn, 20. Christus enim idipsum sanxit præ
gentilibus Philosophis et Judæis, Matth. v, 43 :
« Audistis, inquit, quia dictum est (Judæis): Di­
liges proximum tuum, ct odio habebis inimicum
tuum. Ego autem dico vobis : Diligite inimicos
vestros, benefacite his qui oderunt vos, ct orate
pro persequentibus vos, ut sitis filii Patris vestri
qui in coelis est, qui solem suum oriri facit super

■II.

37

bonos et malos, ct pluit super justos ct injustos.»
Quinto, Paulus persecutiones, contradictiones,
infortunia aliaque impedimenta sibi in praedica­
tione objecta, ascribebat diabolo. Unde ejus ma­
chinationes sapienter indagabat, et fortiter ac
constanter superabat. Ita fornicarium Corinthium
a se cxcommunicatum, post poenitentiam jubet
absolvi, ne in pusillanimitatem et desperationem
incidat, « ut non circumveniamur, inquit, a Sa­
tana : non enim ignoramus cogitationes ejus, »
II Cor. n, 11. Et cap. xi, 14 : « Satanas transfigu­
rat sc in angelum lucis. » Et cap. xn, 7 : « Datus
est mihi stimulus carnis meæ, angelus Satanæ,
qui me colaphizet. » Et 1 Thessal. n, 18 : «Volui­
mus venire ad vos , etc., sed impedivit nos Sata­
nas. » Unde orat, Homan, xvi, 20, dicens : « Deus
autem pacis conterat Satanam sub pedibus ves­
tris velociter. » Et Ephesios, cap. ir, 27, monet:
a Nolite locum dare diabolo. » Sic et S. Petrus,
Epist. 1, cap. v, 8 : « Sobrii, inquit, estote ct vi­
gilate, quia adversarius vester diabolus, tanquam
leo rugiens circuit quærens quem devoret, cui
resistite fortes in fide. »
Sexu, Martyrium.

Primo, Paulus toto apostolatus sui tempore fuit u«.
Martyr : longum enim in perpetuis periculis.
ærumnis, persecutionibus, quas ipse recenset, ^uui’
II Cor. xi, obivit martyrium. Hinc ipse e primi
sub Nerone vinculis, quasi martyrii candidatus,
illud avide exspectans et ambiens, scribens ad
Philip., cap. u, 17 : «Sed et si immolor, inquit,
supra sacrificium et obsequium fidei veslræ, gau­
deo, et congratulor omnibus vobis, » q. d. Sacri­
ficium meum est prædicatio Evangeli!, vos estis
mea hostia quam sacrifico, libamen sit sanguis
meus : libens ergo sanguinem pro vobis fideque
vestra profundam, ut eo vos quasi hostiam con­
diam, sanciam, libem offeramque Deo. Et, I Cor.
XV, 31 : « Quotidie morior per vestram gloriam,
fratres, quam habeo in Christo Jesu Domino nos­
tro. » Unde S. Bernardus, serm. 1 in die S. Petri
ct Pauli : a Isti, inquit, sunt præclari Martyres,
Martyrum duces, Apostolorum principes, duo
magna luminaria, quos Deus in corpore Ecclesiæ
suæ constituit, quasi geminum lumen oculorum.
Illi mihi traditi sunt in magistros, et in mediato­
res, quibus secure me committere possim. »
Secundo, Paulus laureæ apostolatus sui impo- itr.
suit coronidem martyrii. Cum enim Romauos a
Simone Mago, pellicem a Nerone ad Christum
traduxisset, ait Chrysostomus, lib. I Contra Vituper. vita: monastica!, a Nerone anno imperii
sui 13, securi in columna, quæ ctiamnum juxta
Romam ad aquas Salvias visitur, percussus, cur­
sum suum glorioso martyrio conclusit et decora­
vit. Quis animi ipsius in ultimo illo vitæ articulo
sensa ultima, quis animæ Dei Christique desideri'.»
ardentis votaelpreces, quiscolloquiacumChristo,
quis suspiria, quis gaudia, quis raptus commo

EFFIGIES SANCTI PaU.I, rtc.
moret, imo coptatione assequatur? Sane in illo totius orbis sibi subjecti, caput submittat. Vere
vita et mortis confinio, in illo temporis et æter- Tertullianus, in Scorpiaco, cap. xv : « Orientem
nitatis horizonte jam quasi cœli civis, imo quasi fidem, ait, Roma* primus Nero cruentavit. Tunc
Seraphinus, toto in Christum mentis rapiebatur Petrus ab altero cingitur, cum ertici astringitur.
excessu. Unde el ore cl voce Jesnm ingeminans, Tunc Paulus civitatis Domante consequitur nati­
u.a' lu'i faPu*> 1**«* a cervice recisum, 1res Ingentes «ledit vitatem , cum illic martyrii renascitur generosi­
fccirteh- saltus, quibus totidem miraculo ingenti fontes e tate. n Idem, De Prescript. adversus hœret., cap.
«.u-i
terra elicuit, quibus etiamnum Roma fruitur, XXXVI, Romanam Ecclesiam celebrans : « Statu
perennibus utique testibus fontium doctrinos et felix Ecclesia, inquit, cui tolam doctrinam Apos­
gratia*, quos vivens in Romam el totum orbem toli cum sanguine suo profuderunt, n VideS. Cliryscaturivit et eructavit. Hinc etiam insolito vultus sostomum, hom. .32 in epist. ad Roman., in Morali,
vocisque ardore, lictores suos militesque ad Chris­ ubi inter alia ait: « Quis mihi nunc dabit circum­
tum convertit. Denique o cervice recisa non san­ fundi corpori Pauli, afilgi sepulcro, videro pul­
guis, sed lac emanavit, ut non tam cruentatus verem oris Illius, per quod locutus est Christus?»
emori, quam lacteus vivere solitumque doctrino) Voto potitus est non in vita, sed post mortem.
sum lac fidelibus, etiam morions porrigere vide­ Nam corpus S. Chrysostomi Romam transla­
retur. Vere S. Hieronymus, ad Eustoch. de custod. tum, conditum est ad limina Apostolorum Petri
virg. : a Pretiosa, inquit, in conspectu Domini et Pauli, ut eorum ostiarius esse videatur : ubi
mors Sanctorum ejus. Hmc est sola digna retri­ eum quasi Pauli discipulum et asseclam illi asso­
butio cum sanguis sanguine compensatur, ct re­ ciatum, co quo par est cultu et devotione vene­
dempti cruore Christi pro Redemptore libenter ramur. Porro Chrysostornus, hom. 6 De Pamit.,
Neronem vocat victum, Paulum vero victorem :
occumbimus. »
Hi.
Tertio, Paulus martyrii fidelibus fuit dux ct « Respuebat, inquit, Cilix pellium sutor, vinctus,
antesignanus, coquo cæteris Martyribus tanto pauper fameque confectus, Romanæ opulentiæ
exemplo præivit, ut Ronue et alibi multa centena regem imperantem omnibus. Quis ergo clarior?
fidelium millia cum animose secuta, sanguinem qui vincebat in vinculis, an qui superabatur in
pro Christo fuderint, martyriumque non tantum purpura? qui contemnebatur imperans, an qui
obierint, sed et ambierinl. « Ut tu sine offensione jussus nihil curabat jubentis imperium? qui solus
gradiaris, discipuli Domini amictu proprii se cor­ cum esset,vicit, anquí innumero vallatus exercitu
poris exuentes, inter adversa turbarum viam tibi vicius est ? Vinctus catena diadematum prostra­
suo stravere martyrio, » ait S. Ambrosius, lib. IX vit regem. » Denique Paulus fuit
in Lucam. Idem S. Ambrosius, lib. VII, epist. 1,
Quidam quasi in terris obambulans Deus,
qure inter omnes est numero S3, narrat S. Paulum
Et sanctus in cartie angelus :
sibi apparuisse et revelasse locum in «pio sepulta
In regeneratione similis futurus Dei Filio,
Suaque mensura Deus.
erant corpora S. Gcrvasii et Protasii martyrum,
discipulorum et asseclarum suorum, ac jussisse
ut ea eximeret et Ecclesiam eorum nomine fabri­ Hæc de effigie Pauli breviter dicta sunt. Nam eamcaret, in qua honorifice illa reconderet. « Appa­ dem plenius et copiosius efformat nosler P. Tho­
ruerunt (S. Gervasios ct Prolasius) mihi, inquit, mas Massutius integro opere, quod hoc titulo el
cum tertia persona, quæ similis esse B. Paulo argumento adornat.
Apostolo videbatur, cujus me vultum pictura
VOTUM AUCTORIS
docuerat, in tantum ut ipse mccum, illis tacenti­
Ex S. Hilario, lib. I De Triait.
bus, loqueretur dicens : Isti sunt epii monitis meis
obtemperantes, predia et divitias respuentes,
« Ego hoc vel præcipuum vitæ men* officium
secuti sunt Domini nostri Jcsu Christi vestigia ;
nihil terrenum, nihil carnale concupiscentes, in debere me libi, Pater, omnipotens Deus, conscius
media hac Mediolanensi urbe per decem annos sum, ut te omnis sermo meus el sensus loquatur.
in Dei servitio perdurantes, ad hoc pertingere Neque enim ullum aliud majus premium hic
meruere, ut Christi Martyres flerent. Quorum cor­ ipso usus mihi a te concessus loquendi potest
pora in eo loco invenies, in «pio stas ct oras. » referre, quam ut predicando te tibi serviat, tcque
Porro Paulus morions animam cœlo, famam œter- quod es, Patrem scilicet Unigeniti Dei, aut igno­
nitati, fideles Ecclesia*, corpus et sanguinem cum ranti sæculo, aut neganti hæretico demonstret.
fide Romæ transmisit et consecravit, factusque Et in hoc quidem tanturn voluntatis mea; profes­
non tantum civis, sed et Consul ac Imperator Ro­ sio est : cœtcrum auxilii ct misericordia) luæ
manus, ibidem arcem imperii obtinuit, deturba- munus orandum est ut extenta fidei nostra con­
toque dæmonum et Gentilitatis cultu, Christi cru­ fessionisque vela flatu Spiritus tui impleas, noscis vexilla constituit, ut jam Roma Ethnica facta que in cursum prædicationls iuilæ propellas. >
Christiana, Christo non tantum suum, sed et Amen.

COMMENTARIUS
IN

ACTA APOSTOLORUM.
ARGUMENTUM.
Tria hic præmittenda sunt : primum, de libri
argumento ; secundum, de fine ct scopo ; tertium,
de auctore.
Quoad primum : Argumentum liquet ex titulo.
Inscribitur enim hic liber a Græcls, rissati;, a
Latinis Actus, a Syro Historia Apostolorum, quia
eorum gesta, non omnia, sed præcipua magis­
que illustria circa Evangeli! promulgationem et
Atu propagationem enarrat. Quocirca S. Chrysostoruui tunt,nus cum cognominat Librum dogmatum de SpiEvangc- ritu Sancto, ct OEcuincnius F.vangelium Spiritus
1¡'‘"i'Si'1’Sancti (perinde ac Itali Pentecosten nuncupant
y*1,1”,* Pascha Spiritus Sancti : prius enim Pascha est
Christi resurgentis) ; nam uti, inquit, quatuor
Evangelista) scribunt Evangelium Actaque Christi,
sic Lucas hic describit Evangelium Aciaque Spi­
ritus Sancti, qure scilicet ipse gessit in Apostolis
et per Apostolos. Sicut enim Eilius Dei amore
nostri e coelis descendens incarnatus est, ut ore
proprio nos doceret viam virtutis et salutis, atque
arcana Patris abscondita a constitutione mundi :
ita post Christum ad nos visibiliter descendere
voluit Spiritus Sanctus, ct quasi Christi æmulus,
quodammodo incarnali in linguis igneis, ut iis
imbueret Apostolos primosque fideles. Quia, ut
(¿.4 ' ait S. Gregorius Nazianzenus ct ejus interpres
Christum Nicetas, orat. <i i : « Cum filius corpore sensibili
cl conspicuo nobiscum consuetudinem habuisset,
lin-uh parerai, ut Spiritus quoquo corporaliter appaIéwü. rercl ; sicut etiam apparuit primum in forma
columbæ, nunc in forma linguarum ignearum.
• Et cum Christus ad ea quæ Deo conveniebant,
reversus esset, sutvque gloriœ restitutus, Spiritum
ad nos post Christum descendere oportebat, » ut
testimonium Christo perhiberet ejusque coepta
compleret. Qua de causa plura et prieclarlora
gessit quam ipso Christus. Christum enim decebat
in humilitate carnis cl passionis redemptionem
nostram peragere : qua peracta, congruebat ut
Spiritus Sanctus eum per miracula, praedicatio­
nem Evangeli!, conversionem et subjectionem
omnium gentium toto orbo celebraret et glori­
ficaret, juxta id quod ait Apostolus, Philip. 11,8 :
« Humiliavit semetipsum factus obediens usquo

ad mortem, mortem autem cnicis, etc. Propter
quod ct Deus exaltavit illum, et dedit illi nomen
quod est super omne nomen, ut in nomine Jesu
omne genu flectatur coelestium, terrestrium et
infernorum. » Spiritus Sanctus ergo a Christo
Apostolis promissus, et post ejus in cœlum as­
censum in Pentecoste ad eos missus, quasi alter
Christus, non jam mortalis, sed immortalis et
gloriosus, eos implevit sapientia, robore, zelo,
virtute miraculorum omnique charismate coelesti,
quibus ipsi quasi panoplia, a capite ad talos
armati debellarunt idola, dæmoncs, philosophos,
oratores, reges et principes, ac triumphantes
totum orbem subegerunt Christo. Hoc enim opus
fuit non hominum paucorum et rudium, sed
Spiritus Sancti. « Conspicies hic, inquit Chrysostomus, Apostolos seu volucres terram maria­
que percurrentes, ac timidos illos quondam ru­
desque subito in alios homines esse versos, fastu
divitiarum, gloria, ira, concupiscentia, breviter
rebus omnibus superiores esso factos ; » utique
non alia vi, quam Spiritus Sancti eos agentis ct
impellentis, a Apostoli, ait S. Hilarius in cap. v Aetoli
Matth., vers. 13, sunt rorum colestium predicatores ct reternilatis vclut satores, immortalitatem
omnibus corporibus, quibus eorum sermo as­
persus fuerit, conferentes. » Ex Actis ergo dis­
cimus, quanta sit virtus ct sanctitas Christi et
christianismi, ac quam apud paucos primaeva
illa remanserit.
Disputat hic Valla, ct alii, an hic liber potius
Actus vocandus sit, an Arta? Sed hoc leviculum
de syllabis litigium grammaticis dirimendum re­
linquamus (1). Romani aliique docti indigitant
Actus, quæ vox prope respondet Græco
uti Valla aliique fatentur. Actus hosce esse Scrip­
turam Canonicam, de flde est, uti censuit Eccle­
sia sæculorum omnium et consentiunt haeretici
omnes moderni. Historia ergo hœc certissima est,

(1) Quamvis receptius sit, ut acta dicantur documenta
qua) in publicas tabulas relata sunt, idem tamen sape
significant actus et acta, ut olfectus et eifecla , eventui
el eventa ; ct Cicero etiam, quidquid quisquam egit, id
nivdo acta, modo actus vocat.

'• A*\

ARGUMENTA IN ACTA APOSTOLORUM.
jucundissima, uti.¡¿sima, augustissima. Narrat planus; quare in eo explicando more meo exactus
enim gesta non tam Apostolorum, qui Ecclesia» ero, sed brevis : qui plura cupit variamque
fuere principes, quam ipsiusmet Spiritus Sancti eruditionem, legat nostrum Lorinum, quo nemo
fusius, nec eruditius commentatus est. Mihi pro­
per Apostolos.
Arr Hoc itaque libro describitur infantia Ecclcsiæ positum est lectoris quaquaversum commodis
Christian® et primaevi Christianorum mores, consulere iisque obsequi, ideoque quæ ab aliis
fafintia fervor et sanctitas aspirata a Spiritu Sancto per fuse, vel confuse, vel involuto ct obscure dicta
prædicationcm Apostolorum, praesertim S. Pauli, sunt, ea breviter, methodice, aperte et clare dicere
cujus comes individuus et oculatus testis, imo complectiquc contendo; quæ vero ab aliis tacita,
cooperator fuit S. Lucas, quem hujus libri auc­ vel omissa sunt, addo. Sequor enim brevitatem,
torem esse habet inscriptio Græca, Compluten­ methodum, claritatem, integritatem ct copiam :
ses et omnes consentiunt. Audi S. Hieronymum, an assequar, judicet lector. Deum rogo, ut quod
lib. De Script. Eccles., in Luca : a Aliud quoque minus ego, ipse plenius assequatur; utque hæc
mea vota uni ipsius gloriæ bonoque publico
edidit volumen egregium, quod titulo
Âzoçùw’* prænotatur, cujus historia usque ad plene planeque serviendi secundet, præstet ct
biennium Romæ commorantis Pauli pertinet, id compleat. Amen.
Prater Commentaria S. Chrysostomi, OEcumeest, usque ad quartum Neronis annum : ex quo
intelligimus in eadem urbe librum esse compo­ nii ct aliorum, pulchro carmine Acta Apostolositum. » Idem habet inscriptio marmorea, quam rum vertit et explicuit Arator Diaconus, tempore
vidi Romæ in Ecclesia S. Mari© in Via lata, quæ Justiniani Imperatoris, sub annum Domini 530.
Quoad secundum (1) : Finis ct fructus hujus F,nU 1
fuit statio S. Pauli et Lucæ in primis vinculis.
Captus est enim Paulus a Judæis Hierosolymæ, libri est, ut in eo aureum primitive Ecclesie sæ- puf’
et appellans Cæsarem, a Festo præside missus culum intuentes, videamus quantum ab illo
est Romam ad Neronem anno secundo ejusdem, desciverimus, omnique studio ad idem redire •
ibique mansit per biennium : ubi S. Lucas hanc conemur. Sane cum priscos et priinævos Chris­
suam historiam finit, et concludit diceus,cap. tianorum mores adeo sanctos vitamque admi­
ult., vers. ult. : a Mansit autem (Paulus) biennio rabilem et actus heroicos intuemur, pudere et
loto in suo conducto ( hospitio ) ; et suscipiebat gemere nos oportet, ac cum Jeremía in Threnis,
omnes qui ingrediebantur ad eum, prædicans cap. IV, 1 , exclamare : « Quomodo obscuratum
regnum Dei, et docens quæ sunt de Domino Jesu est aurum, mutatus est color optimus, dispersi
cum omni fiducia, sine prohibitione. » Hinc se­ sunt lapides sanctuarii in capite omnium platea­
quitur, hunc librum 27 annorum circiter acta rum? Egressus est a filia Sion omnis decor ejus.
complecti. Tot enim fluxerunt ab ascensione Filii Sion inclyti ct amicti auro primo quomodo
Christi in cœlum, quæ contigit anno ejus 34, a reputati sunt in vasa testea, opus manuum
Per !7 qua orditur Lucas, usque ad annum 4 Neronis, figuli ? n 0 domus antiqua, quam dispari domino
ubi finit, qui incidit in annum Christi G0 : ita dominaris ! Primi Christiani plerique omnes
S. Hieronymus. Quanquam Baronías biennium sanctitate et sapientia erant argentei ct aurei,
( puta finem biennii ) hoc carccris S. Pauli con­ nunc multi cupiditate sunt terrei, imo ænei ct
signat anno 5 Neronis, qui fuit annus Christi Gl, ferrei. Ernie hæc rcrum tanta vicissitudo? Primi
ita ut 28 annorum hic texatur historia, quot illi hoc praemeditatum et in mente fixum cercpariter libri sunt capita. Unde sequitur, eodem bant, quod ab cis didicit docuitquc S. Hilarión ,
anno Christi G0 vel Gl, librum hunc a Luca esse teste S. Hieronymo in ejus Vita, « preterire
conscriptum, vel perscriptum et finitum.
figuram hujus mundi, et eam esse veram vitam,
Dqjtlibri
Dure sunt precipu® libri partes. Priore, a cap. i quæ vitæ praesentis cmcrctur incommodo. »
usque ad decimum, recensetur fundatio fidei et Audierant a Paulo, I Corinth, vu, 29 : « Hoc itaque
Ecclesiœ in Judæa et Samaria, juxta praceplum dico fratres : Tempus breve est : reliquum est, ut
Christi, Ador, i, 8. Posteriore, a cap. x usque ad et qui habent uxores, tanquam non habentes
finem enarratur propagatioEvangelii per Syriam, sint; et qui flent, tanquam non flentes; ct qui
Lycaoniam , Pamphyliam, Græciam oliasque gaudent, tanquam non gaudentes; et qui emunt,
gentes opera Apostolorum, prœsertim S. Pauli, tanquam non possidentes ; ct qui utuntur hoc
facta (1). Ubi notat Irenæus, lib. Ill, cap. xiv, mundo, tanquam non utantur. Preterit enim
Lucam ea quæ Pauli sunt, quæque ipse prœsens
(1) De speciali scopo et consilio Lucæ in scribendis Actis
viderat, imo cum Paulo gesserat, exacte et seria­ Apostolorum, multum disputant interpretes. Hinc ditlitim conscribere, cælera obiter perstringere vel cullas oritur quod multa, nec levis momenti, in hoc libro
transilire. Stylus Lucæ historicus est, facilis ct omissa sunt, haud omittenda certe, si Lucas histoiiam
plenam ct accuratam hujus temporis voluisset exantfe.
(i) Preplaccl libri distinctio in tres precipuas partes, Vide de hac re D.Glaire, ibid., pag. 311. Equidem inihi
data a l). Glaire, Introduction aux livres de Cane, H du videtur Lucam eam ob causam scripsisse, ut Theophilo
*ow. Testament, t. V, pag. 30%, quarum prima cap. suo traderet quasi in summa et specimine propagationem
hvii, ircunda cap. vni-xu, tertia cap. xm-xxviii am­ ct fundationem Ecclesiae tum apud Judæos, tum apud
plectitur.
Gentiles, Petro et Paulo imprimis ad laborant ibus.
40

•C

ARGUMENTA IN ACTA APOSTOLORUM.
41
figura hujus mundi. » Nimirum mundus hic non apertos, ct Filium hominis stantem a dextris
habet rerum veritatem, sed umbram duntaxat Dei ; » ct plurima talia per singula capita. Quo­
et figuram ; ejus opes, pompæ ct gaudia umbra­ circa vere ct apposite S. Hieronymus ad Paulitica sunt, ficta et picta, non vera ct solida. Hoc num : a Acta Apostolorum, inquit, nudam qui­
sciebant, hoc ruminabant primi fideles, idcoquc dem videntur sonare historiam, et nascentis
terram ct terrena spernebant, cœlum ct coelestia Eccleste infantiam texere ; sed si noverimus
ambiebant diccbantque cum S. Hieronymo : scriptorem eorum Lucam esse medicum, cujus
«Terra eram, cœlum factus sum n per baptismum laus est in Evangelio, animadvertemus pariter
et Christianismum. Secus jam faciunt mulli , qui omnia verba illius, animæ languentis esse medi­
quasi talpæ terra» inhiant, ideoque in terrenis cinam; b præscrlim quia passim inculcat Christi bvm
oculum vident ut lynces, in coelestibus cœcutiunt nostramque resurrectionem ct vitam œtemam,
ut nocluæ. Asserit S. Chrysostomus, in litulum quæ omnium dolorum est levamen et stimulus™0^
Psalm. L : « Prophetas esse velut quosdam pic­ ad omnia ardua vel agenda, vel toleranda. Unde
tores virlutis ac militi® qua contra peccata ct S. Augustinus, in Psalm, ctx : « Spes, ait, vitœ*'*"”*•
diabolum decertamus. » Ita scilicet Abraham immortalis est vita vite mortalis. » Quapropter Uoaca*
quasi pictor, in scipso suâque vita vivis coloribus vere S. Chrysostomus : a Quod maxime, inquit,
pinxit nobis fidem, Isaac obcdicnliam, Joseph agit hic liber, est resurrectionis declaratio : quæ
castitatem, Job patientiam, Abel innocentiam, si credita fuerit, et cœteris aperta est via. » Hæc
Moses mansuetudinem, David psalmodiam, Elias Acta ergo docent, in cruce et morte Christi non
zelum : pictores Christi fuerunt Evangéliste, fuisse extiuctam el sepultara ejus scholam (uti
pictor pictor Apostolorum viteque Christian® et Pauoptabant et putabant Judæi ) et Ecclesiam, sed
a¡o>m • ¡¡næ csl g. [jUCaSt pinxit ipse penicillo imagines
potius tunc crapisse ejus regnum et gloriam per
ui.
Virginis Deiparæ, et Verbi incarnati, imo infantis, resurrectionem Christi ejusque fidelium, eamque
quas cliamnum Romæ magna veneratione intue­ duraturam in aeternum, uti promisit per Prophe­
mur et colimus : al longe excellentes in hisce tas et per angelum, Luca i, 32. Igitur
hæ
Aclis pinxit ideam vite Christian®, perfecte ct Àzcçiàut» docent praxim Evangeli! et doctrinæ
Apostolicæ, ut eam posteris omnibus quasi spe­ Christi : hanc enim in praxim redegerunt et in
culum
exemplar quod cernularentur, propone­ actus contulerunt Apostoli. Inde merito dolet
ret, et ad eam consectandam primorum Christia­ S. Chrysostomus, argumento in epist. ad Phile­
norum exemplo accenderet. Quis enim non monem , acta eorum plurima, etiam minutissima
accendatur ad contemptum rerum terrenarum, intercidisse : a Utinam, inquit, non defuisset,
ad amorem coelestem, ad charitalem, ad zelum, qui Apostolorum nobis historiam diligentissime
ad martyrium, quando legit primos fideles, quasi traderet, non solum quid scripserint, quidve
homines cœlesles et angelos quosdam terrestres, loculi sint, sed ut sese per omnem vitam ha­
opes calcasse, ad cœlum suspirasse, jugiter ora­ buerint, quid et quando comederint, quando
tioni et Eucharistia vacasse ; carceres, mortes ct sederint, quo ierint, quid diebus singulis gesse­
martyria pro Christi amore non fugisse, sed rint, et in quibus partibus vixerint, quam introie­
quæsiisse? Quis non inflammetur ad forliter luc­ rint domum, quo navigaverint, ubinam appli­
tandum cum carne, inundo et dœmono, ad ge­ cuerint, atque omnia diligenter exponeret, adeo
nerosam sui suarumque passionum ct cupiditatum illorum omnia eximia utilitate referta sunt ! Si
victoriam, ad animarum lucrum, ad Christi reg­ enim cum loca tantum cernimus, ubi sederunt,
num propagandum, quando classicum Lucæ seu vincti sunt, loca inquam inanima, illuc sœpe
audit? « Repleti sunt omnes Spiritu Sancio, ct dil igamus animum virtutesque illorum conspicœpcrunl loqui variis linguis prout Spiritus Sanc­ ciamus, et expergiscamur, ct promptiores eva­
tus dabat eloqui illis. Multitudinis credentium damus, multo id profecto magis Ceret, si verba
end cor unum ct anima una : nec quisquam illorum et reliqua gesta audire contigisset. Certe
eorum quæ possidebat, aliquid suum esse dice­ de amico quis perlibenter interrogat, ubinam
bat, sed erant illis omnia communia. Quotidie degit ? quid facit ? quo procedit ? non longe dig­
perdurantes in templo, ct frangentes circa domos nius de communibus orbis magistris id fieri
panem , sumebant cibum cum exultation© ct decuit (1)? »
simplicitate cordis, collaudantes Dcuin ct ha­
(!) a Esi utique in ipsa hac historia demonstratio
bentes gratiam ad omnem plebem. Quotquot
simplicissima el firmissima veritatis religionis chrisuau® ;
(non sacerdotes, sed laici et conjugati) posses­ nam ex ea discimus hanc «••digionem non vi et armis,
sores agrorum aut domorum erant, vendentes dolo ct piis fraumbus, sed umee upc atvma et salutarium
afferebant pretia eorum qu® vendebant, ct pone­ veritatum, quas complectitur, præstantia ct efficacia
bant ante pedes Apostolorum. Dividebatur autem esse propagatam. Sed aliis etiam ex causis hic liber est
singulis prout cuique opus erat. Ibant gaudentes utilissimus. Continentur enim in eo varii sermones Apos­
tolorum , Petri potissimum et Pauli, unde discimus,
a conspectu Concilii, quoniam digni habili sunt quxnain partes religionis ab Apostolis pro maxime ne­
pro nomine Jesu contumeliam pati. Obcdire opor­ cessariis habita» sint. Vix enim dubitari potest Apostolos
tet Deo magis quam hominibus. Ecce video cœlos Judæiset Paganis, quos ad Christianam religionem addu-

ARGUMENTA IN ACTA APOSTOLORUM.
inai Quoad tertium. Auctor hujus libri est S. Lucas, Lucam non omnia Christi acta vidisse, sed quon­
medicus Antiochenus, inter omnes Evangelistas dam vidisse, quísdam audivisse. Unde S. Grego­
lingua» grœcæ eruditissimus, nit S. Hieronymus, rius, loco jam citato, censet Lucam fuisse comitem
epist. 145 ad fìamasum, qui patrio idiomate, pula Clcophœ, et utrique Christum se revolasse in Em­
Græco eleganter primo Evangelium, deinde Acta maus per fractionem panis, Luca xxiv, 23 et seq.
conscripsit, perinde ac civis ejus et assecla S. Joan­
Quarto, Apostolus, tum quia apostolatus Pauli,
nes Antiochenus græce ooncionntus est et scripsil; laborum et periculorum fuit comes et coopera­
qui ab eminenti Grrecanicm lingnæ eloquentia tor, idque ex suffragiis et electione Ecclesiarum,
Chrysostomus, id est os aureum, est cognominatus. uti jtsscrcro videtur Apostolus, H Cor. vm, 19: Apo»t»
Antiochia enim, utpote a Gracia, puta ab Antio­ unde liquet eum Spiritu Dei pro cœteris plenum lus.
chia, Alexandri Magni successoribus condita et et eximium fuisse: idem « patet ex miraculis quin
gubernata, eorum idioma Grœeum suscepit, esto nunc per illum fiunt, » ait S. Chrysoslomus; tum
et proprium haberet, puta Syrum, utpote Syrire quia, postquam Roma discessit, ait OEeumenius,
metropolis (1).
prooemio in Lucam, in Orientem est reversus,
r.T«£«- Quieres, qualis fuit S. Lucas? Respondeo : Primo, rursumque Libyam petiit, et Thebanos Christiana
U:jfuit Evangelista, scripsit enim Evangelium, in quo religione instituit, et, ut ait Epiphanias, hares. 51,
præ cœteris documenta Christi ad mores et per­ praedicavit primum in Dalmatia ac Gallia, et in
fectionem spectantia enarrat. Fuit ergo Cherubi- Italia ac Macedonia. Multos ergo labores, aerum­
nus, uti mox ostendam, scilicet unua e quatuor nas, persecutiones in hoc suo apostolato pro
Cherubim quos vidit Ezechiel, cap. i,et S. Joan­ Christo sustinuit usque ad annum ælatis 81, teste
nes, Apec. ¡V, 7. Ergo Lucas ex medico corporum S. Hieronymo. Quocirca hoc ei elogium dat Ec­
factus est medicus animarum.
clesia : a Qui crucis mortificationem jugiter in
Virja.
Secundo, fuit virgo aut crelcbs : nunquam enim suo corpore, pro tui nominis honoro portavit. »
uxorem duxit. Ha S. Hieronymus in Luca.
Idcirco apposite inter quatuor animalia Cherubica,
r uîidij- Tertio, S. Eplphanius, hares. til ; S. Gregorius, Ezech. i, 10, et Apec, iv, 7, sicut aquila assigna­
ajuiia. præfat tn
cap.t; Dorotheas, in Vita S.Luca; tur S. Joanni, homo S. Matlhieo, Ico S. Marco,
Mariana et alii censent cum fuisse unum c 72 ita bos S. Lucæ : bos enim laborum est patiens,
Clirisli discipulis : sed contrarium insinuat ipse et assidue in agro heri ad segetem et messem fnt«
Lucas initio Evangeli!, ubi ait se id scribere non exercetur. Hinc aliqui viri docti consuerunt apex visu, sed ex auditu. Fuit ergo ipse non Christi, posite Lucam prisca lingua Latina significare bo- cur?
sed Apostolorum, puta S. Pauli discipulus. Ita vem, decepti verbis Plinii dicentis, lib.VHI, cap.vi :
•renieus, lib. I, cap. xx; Tertullianus, lib. IV Con­ a Elephantes Italia primum vidit Pyrrhi regis
tra Manion., cap. n ; Thcodoretus, in Præfat. Vit. bello, et boves lucas appellavit, in Lucanis visos
SS. Patrum; S. Hieronymus, in cap. lxv Isaia; anno Urbis CCCCLXXU. » Hæc enim verba signifi­
Baronius et alii : licet Mariana ad id respondeat, care videntur boves nb Italis vocatos esse lucas :
cere vellent, eas doctrinas ab initio tradidisse, quæ ma­ sed longe alitis est Plinii sensus, nimirum Italos,
xime necessaria: esse viderentur. Discimus etiam ex his qui ante Pyrrhum elephantes non viderant, ob
Adir methodum qua usi sunt Apostoli in tradenda re­ monstrorum magnitudinem, cos vocasse boves
ligione, temporibus et locis et personis plane accommo. lucos, id est Lucanos, eo quod in Lucania in Pyr­
daiam. Sic e. c. Judíos ex libris veteris Testamenti edo­ rhi exercitu primum cis visi sint : bovem emm
cebant Jesum Naiarenum esse verum Messiam ; in ins­
tituendis autem Paganis omnem institutionem a natu­ vocabant maximum animal, qualo est elephas,
rali religione petebant, atque id agebant, ut eos primum sed cum cognomento luca, quia in Lucania pri­
ad agnitionem unius veri Dei, deinde etiam ad cogni­ mum visus. Ita Varro, lib. VI De Lingua Latina,
tionem Jesu Christi cl aliarum doctrinarum perducerent. diserte asserit bovem lucam vocari elephantem,
Discimus denique ex hoc libro disciplinam Apostolorum, non tam a Lucania, ut vult Plinius, quam, in­
ex qua magna elucet indulgentia et humanitas, dum quit, « quod longe relucebant propter inauratos
Judaeis mulla indulgebant, adooquo observationem quo­
rumdam rituum Mosaici Legis permittebant, no eos regios clypeos, quibus eorum tum ornattB erant
alienos redderent a religione Christiana ; erga Paganos au- turres. » S. Lucas ergo est bos lucens : bos, quia
temeautebanlur moderatione, ut Mosaici legis jugum non victima laboris, mortificationis et martyrii ; lu­
imponerent. » Hæc Ki.senmullerus, Scholia ir. Acta A/ort. cens, per doctrinam et Evangelium. Idem est bos
(1) Lucam fuisse commentariorum de Actis Apostolorum luca, puta elephas, quia sicut elephas inter ani­
auctorem, non tantum libri initium docet, sed ipsa quo­
quo scriptoris oratio, cum dictione quii» in Evangelio malia est sapientissimus et proximo ad hominis
Loca: deprehenditur, ita conspirans, ut facile intelliga- rationem accedit, ita et S. Lucas sapientia ex­
tur utrumque librum ab uno eodemque auctore e&c pro­ cellit , ac præ cœteris cvangolistis sapientiam
fectum. Igitur de Adorum authentia a quibusdam, im­ Verbi incarnati ejusque sapientia dicta, dogmata
primis a de Vette, eo tantum sensu dubitatum est, quod, ac consilia practica, et ad mores conformandos
juxta Rationahstas, quidam facta vel dicta e spuriis
apposita enarrat. Lucas ergo, si Latinum etymon
fontibus Lucas hausisset : quos confutatos videas apud
Olshauscn, hiô/ùcAer Commentar uber sammtliche usumque scruterà, est elephas; si Hebmum,
Schriften dee N. T. Bandi, 8. 566; et optimo apud Lucas est doctor, qui scientiam vel historiam a
majoribus acceptam posteris tradit, a radice npb
Glaire, ibid., p. 210.
45

ARGUMENTA IN ACTA APOSTOLORUM.
43
,’ethach, id est doctrina accepta et tradita : Hcbr. Rursum Gaudentius, Episcopus Brixianus, qui
enim chef in Grœeum et Latinum S liquescit, uti claruit eodem quo Ambrosius sæculo , hæc ha­
ex Maschiach fit Messias. Si Grecmn etymon spec­ bet : « Horum quatuor habemus in præsenti reli­
ies, Lucas est lotor, scilicet peccatorum, a>z6u, quias; qui regnum Dei et justitiam predicante»
id est lavo, inquit Pagninus in Nominibus IhbraU, ab incredulis et impiis occisi, Deo semper vivere
Ln«» qui cf addit, Lucas hebraico idem esso quod operationum suarum virtutibus demonstrantur,
b'l(rt-r'4 Op "I1? lo cam, id est ci resurrectio, scilicet com- Joannes in Sebaste Palœstin®, Piornas apud Indos,
praVto- petit ob labores et passiones : aut Lucas idem Andreas et Lucas apud Patras Achaiae civitatem
tor, hit-esse quod Lucius, quod Latinum est nomen a consummati referuntur, n Ha ipse, serm. in Dcdic.
lucc dictum, quasi lucidus, quod etiam sensit Eccles.
De eodem hæc Nicephorus , lib. II, cap. mn,
Orígenes in Epist. ad fìoin., in fine, et no tor
paucis vitam illius complectens : a Lucas AntioSanchez hic. Qui enim a Græcis Lucas irti rf.;
id est a luce, idem Latinis Lucius a luce pariter chiæ, quae est in Ccelesyria, ortus, medicus simul
dici videtur; quin et Varrò, lib. VI, elephantes et pictor egregius, Piebis ad Paulum venit; atque
vocat boves lucas, id est lucentes. Lucas ergo ibi nuntio patrio errori remisso, ad Christum
videtur esse nomen etymon habens Grœeum et accessit, pro corporum curatione animarum
Latinum, sed terminationem Syram, utpote in medicus factus. Evangelium suum Paulo praeci­
Syria. Preclare S. Augustinus, lib. II De Doct. piente scripsit, atque itidem Acta Apostolorum.
Christ., cap. svi, notat nomina peregrina, ut Cum Paulo autem Romæ cum fuisset, in Graciam
« Hebrea, non parvam habere vim atque adju­ est reversus, plurimosque ibi divin® doctrina» et
torium ad solvenda œnigmata Scripture, si quis cognitionis luce illustravit; et tandem a divini
possit ea interpretari. » Nam, ut idem ait cap. vi, verbi contemptoribus ex fructifer® ole® arbore
lib. Do Genesi ad litter, imperfecto, « nomen ap­ suspensus, quod aridi ligni, unde crux fiepellatur quasi notamen, quod rem notet. » Unde
Cogmhi» infert Sanchez Lucam fuisse cognatum S. Pauli : davit, cum octoginta, ut dicitur, annos natus
8. Pioli. f||[ssc cn[ni jpsuni Lucium, quem inter cognatos esset. »
Pergit deinde Nicephorus narrare miracula ad
suos numerat Paulus, Rom. xvr, 21 ; Lucœ enim de­
disse Latinum nomen Lucius, quia ad Romanos scri­ ejus sepulcrum patrari solita, deque Christi,
bebat, ideoque forte Pauli comes fuit individuus. Deipare, Petri et Pauli imaginibus ab eo pictis.
N rtyr.
Quinto, S. Lucam martyrio vita fuuclum et Eadem de martyrio in olea peracto habet Glycas,
laureatum indicat S. Nazianzcnus, orat. 1 in Ju­ lib. HI Aiutai., additque liquorem medicum ex
lian., dum ait : a Non victimas pro Christo caesas reliquiis scaturire, eoque indice illas esse reper­
es reveritus ? non magnos pugiles extimuisti ; tas. Eadem habet Cedrenus in Compend. Hist.
Joannem illum, Petrum, Paulum, Jacobum, Ste- Denique in Luca et per Lucam completum est
phanum, Lucam, Andream, Theclam, eos qui illud Psaltls, Psal. xnn, S : « In omnem terram
et post illos, et ante illos capitis sui periculo ve­ exivit sonus eorum, et in fines orbis terre verba
ritatem protexerunt : qui cum igni et ferro, et eorum ; » ut merito ei attribuas quod de Thoma
bclluis, et tyrannis, et præsentibus malis, et de­ Aquinate (quem condiscipuli ob juge silentium
nuntiatis, alacri auimo, velati in alienis corpori­ vocabant bovem mutum) dixit Albertus Magnus :
bus, imo quasi corporum exportes dimicarunt? » aBos mulus talem vocem edet, quam audiat totus
Paulinas Nolanus his item versibus ipsum nomi­ orbis. » Denique caput S. Luc®, S. Gregorius,
cum esset apocrisiarius Constautinopoli, detulit
nat Martyrem :
Romam, ubi etiamnum iu basilice S, Petri visi­
Hic pater Andrea», cl magno nomino Lucas
tur et colitur.
Martyr, ct illustris sanguine Nazarius*
lilii

CAPUT PRIMUM.
SYNOPSIS CAPITIS.

Qua fttnf capitis partes. Prior enarrat Christi ascensionem in cœlum. Posterior, Natlhiam per
sortem Judœ surrogatimi in Apostolato.

1. Primum quidem sermonem feci de omnibus, o Théophile, quæ coepit Jesus facere
et docere, 2. usque in diem, qua præcipiens Apostolis per Spiritum Sanctum, quos elegit,
assumptus est : 3. quibus et præbuit seipsum vivum post passionem suum in mullis argu­
mentis per dies quadraginta apparens eis, et loqueas de regno Dei. 4. Et convescens, prae­
cepit eis ab Hierosolymis ne discederent, sed exspectarent promissionem Patris, quam
audistis (inquit) per os meum : 5. quia Joannes quidem baptizavit aqua, vos aulem bap­

tizabimini Spiritu Sancto non post multos hos dies. 6. Igitur qui convenerant, interroga­
bant, eum dicentes : Domine, si in tempore hoc restitues regnum Israel? 7. Dixit autem
eis : Non est vestrum nosse tempora vel momenta, quæ Pater posuit in sua potestate;
8. sed accipietis virtutem supervenientis Spiritus Sancti in vos, et eritis mihi testes in

Jerusalem, et in omni Judæa et Samaria, et usque ad ultimum lerræ. 9. Et cum hæc
dixisset, videntibus illis, elevatus est, et nubes suscepit eum ab oculis eorum. 10. Cum­
que intuerentur in coelum euntem illum, ecce duo viri astiterunt juxta illos in vestibus
albis, qui et dixerunt : 11. Viri Galilæi, quid statis aspicientes in coelum ? hic Jesus, qui
assumptus est a vobis in coelum, sic veniet quemadmodum vidistis eum euntem in coelum.
12. Tunc reversi sunt Hierosolymam, a monte qui vocatur Oliveti, qui est juxta Jerusa­
lem, sabbati habens iter. 13. Et cum introissent in ccenaculum, ascenderunt ubi mane­
bant Petrus et Joannes, Jacobus et Andreas, Philippus et Thomas, Bartholomæus et Mat­

thaeus, Jacobus Alphæi, et Simon Zelotes, et Judas Jacobi. 14. Ili omnes erant perseverantes
unanimiter in oratione cum mulieribus, et Maria matre Jesu, et fratribus ejus. 15. In
diebus illis exurgens Petrus in medio fratrum, dixit (erat autem turba hominum simul,
fere centum viginti) : IG.Viri fratres, oportet impleri Scripturam, quam praedixit Spi­

ritus Sanctus peros David de Juda, qui fuit dux eorum qui comprehenderunt Jesuin :
17. qui connumeratus erat in nobis, et sortitus est sortem ministerii hujus. 18. Et hic qui­
dem possedit agrum de mercede iniquitatis, et suspensus crepuit medius; et diffusa sunt
omnia viscera ejus. 19. Et notum factum est omnibus habitantibus Jerusalem, ita ut ap­
pellaretur ager ille, lingua eorum, Ilaceldama, hoc est ager sanguinis. 20. Scriptum est
enim in libro Psalmorum : Fiat commoratio eorum deserta; et non sit qui habitet in ea;
et episcopatum ejus accipiat alter. 21. Oportet ergo ex his viris, qui nobiscum sunt con­
gregati in omni tempore, quo intravit et exivit inter nos Dominus Jesus, 22. incipiens a
baptismate Joannis usque in diem qua assumptus est a nobis, testem resurrectionis ejus
nobiscum Geri unum ex istis. 23. Et statuerunt duos, Joseph qui vocabatur Barsabas, qui
cognominatus est Justus, et Mallhiam. 24. Et orantes dixerunt : Tu , Domine , qui corda
nosti omnium, ostende quem elegeris ex his duobus unum, 25. accipere locum ministerii
hujus, et apostolatus, de quo praevaricatus est Judas, ut abiret in locum suum. 2G. Et
dederunt sortes eis, et cecidit sors super Malthiam, et annumeratus est cum undecim

Apostolis.

45
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. I.
1. PiumÜm. — Nomen est, non adverbium : tum Jesu Chrisli Evangelium secundum Lucam.»
Greco enim est w r.^i} id est priorem, scilicet Ita humiles, qui se suaque deprimunt, Christus
sermonem feci. Ita S. Chrysostomus, q. d. Scopus ct Ecclesia exaltant. Eadem modedia Lucas in
meus fuit, cl est, scribere historiam Verbi incar­ hisce Actis, nullam operum suorum optsque,
nati, puta Christi ct christianismi : Christi histo­ quam insignem S. Paulo præstilit, facit mentio­
riam scripsi in Evangelio, scilicet ejus incarnatio­ nem, sed sua omnia alto silentio premit.
nem, gesta ct mortem per 31 annos vite, nunc
De omnibus, — præcipuis scilicet mysteriis, vel
ejusdem prosequor gesta post mortem, scilicet punctis, quæ sufficiunt ad Christo fidem conci­
christianismi et Ecclesiæ institutionem ct propa­ liandam et ad ejus doctrinam vitamque ex­
gationem usque ad prima vincula Pauli, quæ plicandam. Nam quæ de suscitato Lazaro, de
contigerunt viginti octo annis post mortem Christi. absoluta adultera, de cæco illuminato , de aqua
Ergo Lucas tam in Evangelio, quam in Actis hisce in vinum mutata, etc., S. Joannes in Evangelio
pertexit historiam Christi et Ecclesiæ, per primos enarrat, Lucas tacet et prælerit: quin-et Evange­
ejus sexaginla duos annos.
lista? omnes simul juncti pauca Christi gesta dic­
Quidem. —Græcum
id est quidem, commu­ taque conscripserunt, plurima siluerunt : « quæ
niter post se requiritur x«, id est autem, at non si scribantur per singula, nec ipse mundus capere
semper; subinde enim additur duntaxat ad nu­ posset eos qui scribendi essent libros, » ait
merum et pondus narrationis, præsertim in exor­ S. Joannes in Erang., cap. xxi, 25.
dio, ut illa alto quasi cothurno incessum ordiatur,
O Théophile. — Primo, S. Salvianus, epist. ad Theopat
uti notant Lexicographi ex Demetrio Phalereo. Solonium, Theophilum vertit Dei amorem, quasi
Utrumque hic facit. Nam et hisloriæ majestatem Lucas hunc librum scripserit et dedicarit amori Pnm.
addit, et implicite priorem posteriori nectit, ab Dei, qui eum impulit ad scribendum, ut eumdem
caque ad hanc transitum parat et facit, q. d. Prio­ mentibus legentium imprimeret. «Sic Timotheus,
rem quidem sermonem in Evangelio feci de vita inquit, idem est quod honor Dei. Itaque cum legis
Christi; nunc aulem posteriorem et subalternum Timotheum ad Ecclesiam scripsisse, hoc inlellifaciam de vita Apostolorum Chrisli (1).
gere debes, pro honore Dei ad Ecclesiam scrip­
Sermonem feci, — in Evangelio a me scripto. tum esse, imo potius ipsum honorem Dei scripta
Syrus vertit, librum scripsi; hqoç enim ct verbum misisse : quia recte ipse scripsisse dicitur, per
ct sermonem, ct librum sive volumen, ut vertit Va- quem factum est ut scriberetur. » Hoc ingeniosum
tablus ct Gagneius, significat. Sic Cicero, lib. III est, symbolicum et pium, et non litterale, nec
tòpi cixcvcpitxcY vertit, vocatque librum (Eco- genuinum. Theophilus enim cl Timotheus no­
nomicum Xenophontis (2).
mina concreta sunt, non abstracta, ac proinde
Notat S. Chrysostomus, modestiam S. Lucæ, non Dei amorem ct honorem, sed Dei amantem
quod suum Evangelium non vocet Evangelium, cumque honorantem significant. Illi ergo, non
sed sermonem : « Non enim, inquit, dicit : Prius Deo, Acta hæc inscribit dicatque Lucas. Unde
Evangelium quod cvangclizavi,scd: Priorem qui­
Secundo, melius alii censent Theophìli nomea SxofrfA.
dem sermonem feci, nimirum Evangelii prædi- esse commune cujusvis fidelis, non proprium
cationcm magnificentius quiddam esse ducens, alicujus. Ha Orígenes ct Ambrosius, in cap. i
quam pro ipsius dignitate aut viribus. Et tamen Evang. S. Lucæ, et Epiphanius, hœres. 51.
Apostolus cum ornat hoc titulo : Cujus laus est in enim Græcis idem est quod diligens Deum, ut ait
Evangelio,» imo Ecclesia, quæ sermonem librum­ Orígenes; vel dilectus a Deo, Deoquc gratus, uti
que ejus do Christo indigilal ct inscribit a Sanc­ 5. Ambrosius, cui recte datur epithetum xpinw,
id est potentissimus. Amor enim facit amantes
ii) Vocula piv eleganter a scriptoribus Græcis ponitur Deum omnipotentes, tum quia amicorum omnia
in libris posterioribus ad libros priores a se scriptos sunt communia ; tum quia « fortis est ut mors
provocant. Prior Lucæ liber fuit Evangelium ; Adorum dilectio, dura sicut infernus æmulalio,» Cunt, vin,
liber secunda pars totius operis est, quandoquidem Nos­
ter historiam evangclicam duobus est complexus volu­ 6. Sic Theodorelus historiam religiosam S. Ana­
minibus, quorum utniniquo ad cumdcm scripsit Theo- choretarum inscribit Phitotheum (quod inverse
ptiilum, ct posterius auspicans prioris facit mentionem. idem nomen est quod Theophilus), quia AnachoHœc enim historia, quid aliud est quam Evangelii pars, relæ fuerunt Philothei, id est amantes Deum et
caque non minima. Si quidem illic describitur granum amati a Deo.
frumenti solo conditum; hic describitur enatum, suasTertio, Titus Bostrenus, in Lucce i, censet hunc T^rU*
quo paulatiin aperiens ac proferens opes. Quod ni per
Lucam cognovissemus quibus modis Christus reliquerit librum a Luca inscribi certa’ person®, sed incer­
terras, ubi, quo loco, quibus modis advenerit promissus tum esso an ca nomine proprio, an vero com­
ille Spiritus, quibus initiis cœperit Ecclesia, quibus re­ muni vocata sit Theophilus, id est Dei amator ct
bus polluerit, quibus creverit rationibus, nonno bonam cultor.
Evangelii partem ignorassemus?
Quarto et genuine, S. Chrysostomus, Thcophy- Qnwto.
(S) Apud optimos quoquo scriptores Græcos
est historiographus, e. c. Xenoph. Cyrop. vili ,5, 13; laetus, OEcumenius, Euthymius, Tolclus et alii in s*0013*
Herodot. Il, 143. Et ab Hebræis
do libro codomque Luca: i ac v ; S. Augustinus, lib. IV De consensu
hislor ico adliibctur, ut l Paralip. xux, ¿9.
Evang., cap. iv, censent Theophili nomen osse

4*

COMMENTARIA IN ACTA AfOSTOLORCM, cap. I.

proprinm, non commune (uti hodie multi nomino
proprio vocantur TheophilIJeumquo fuisse virimi
eximium et potentem : hoc enim significat epi*
thetum «pine», id est potentissimo (Noster vertit,
optanti, quod ei dat Lucas, Evany, cap. i, vers. 3;
ollm enim presides et profecti vocabatur spinta,
id est potentissimi vel optimi : ut «optime Felix,»
Ador, XXIV, 3; « optime Feste, » Actor, xxvi, 33.
Quocirca Theophylaclus et Euthymius censent
hunc Theophilum fuisse, senatorem vel principem ;
(Ecumenius, praesident provincia ; Nicophorus,
lib. Ill, cap. XXV, Episcopum sextum Antiochia.
Sed cplthelum »?xnçs potius presidan aut prin­
cipem (huic enim datur) quam Episcopum fuisse
«ignificat; nisi dicas ex principe creatum Episco­
pum, uti S. Ludovico aliisquo contigit. Porro du­
bitat S. Augustinus an hic Theophilus sit idem
cum eo cui Evangelium inscripsit S. Lucas. Sed
certum videtur esse eumdern, Idque significat hic
Lucas, dum se ei poster‘orem hunc librum Acto­
rum dicare scribit, quia ei priorem Evangeli! di­
cami : ita S. Chrysostomus, Theophylaclus, CEcumenius, Toletus et alii. Forte hio Theophilus fuit
is Antiochenus vir nobilis, quem S. Petrus con­
vertens, ejus domum vertit In ecclesiam, In qua
Cathedram suam Antiochenam collocavit, uti
narrat S. Clemens, lib. X llccog,, cap. nil.; ideoquo forte hic omittit Lucas titulum
, id est
optime, quo eum compcllarat initio Evangeli!,
quod is magistratu jam se nbdlcasset, et modes­
tia» Christian® studio vitam privatam et silentem
ageret. Ita censet Baronius cujus conjectura proba
est, quod scilicet Lucas Antiochenus videatur ad
Theophilum pariter Antiochenum quasi civem
suum hæc scripsisse. Denique quod Theophilo
scribit Lucas, hoc nobis scriptum cogitemus, pnesertim cum omnes simus, vel ambiamus esso
TheopbiU Dciquc cultores. Addit Theophylaclus,
in cap. i Evany. S. Luta!, Theophilum Luc® fuisse
discipulum ct catechumenum.
Coepit Jésus facere et ducere. — Jesus est no­
men proprium, non Dei, sed hujus hominis a
Filio Dei assumpti, sive Verbi incarnati, sicut
meum nomen proprium est Cornelius, alterius
Petrus, Paulus, etc. Christus enim vocatus est
Jtsus, id est Salvator, quia a Deo destinabatur
orbis Redemptor et Salvator, Matth. t, 21. Vido
dicta Philip. ii, 10. Sensus est, q. d. In Evangelio
scripsi acta Christi, orsus a primis gjus factis et
documentis, Imo ab ejus infantia, caque pertexui
usque ad ascensum ejus in cœlum.
Jloralilcr : Nota hic modum, sapientium et effi­
caciam Christi in docendo, scilicet prius fecit,
deinde docuit; prius docuit exemplo, deinde
verbo. I nde primo, nihil docuit, quod prius ipse
non fecerit. Idem fecisse S. Rasilium docet Naxlanxenus, in ora/, funebri ejusdem, ac S. Malachiam
et S. 1'rauciscum docent S. Bernardus et S. Bo­
naventura in eorum Vita. Principium ergo fa­
ciendi, est via ct principium docendi. Secundo,

plura fecit quam docuit. Nam per annos primos
triginta vit® su® fuit in continua actiono, docuit
vero tribus tantum ultimis annis ejusdem, nimi­
rum voluit Christus docere lanquam potestatem
habens, ac «darò voci sum vocem virtutis, ut
instrueret ita alios docere, ut etiam teipsnm do­
ceas, » ait 8. Bernardus, serai. 59 in Cantío., &
epist. 101. Aureum et regalo est documentum Pa­
cati, in Panegt/r. Theodosii Imperatoris : u Exaspe­
rat homines imperata correctio, blandissime ju­
betur exemplo. » Porro Christum id fecisse, per
exempla demonstrat S. Chrysostomus : « Consi­
dera, inquit, quo pacto Christus dictis suis per
opera fidem conciliant. Ad mansuetudinem hor­
tatus est dicens : Discile a me quod mitis sum et
humilis corde; docuit nos paupertatem, et utrum­
que factis demonstravit: siquidem Filius hominis,
inquit, non habet ubi caput suum reclinet. Rur­
sum, procepit ut diligeremus inimicos : exhibuit
hoc in cruce deprecaos pro crucifigentibus. Dixit :
Volenti trahero in jus ut tunicam eripiat, permitto ut et pallium auferat : ipse vero non vestimenta tantum, sed sanguinem quoque suum de­
dit. Idem ut facerent et discipulis procepit. Unde
et Paulus dixit : Sicut habetis formam ex nobis.
Nihil enim doctore frigidius, qui verbis dunlaxat
philosophatur. Neque enim hoc doctoris est, sed
histrionis et hypocrita. Ideoque Apostoli prius
vita» exemplis docebant, deinde verbis : quin
potius ne verbis quidem erat opus, cum clama­
rent opera. » Addit deinde : « Nec aberrarli a
vero, qui passionem ejus actionem dixerit. Nam
patiendo fecit ingens illud et admirandum opus,
quo mortem dejecit reliquaque omnia peregit, »
2. UsQUH IN DIEM, QUA PRÆCIPIHXS (GroCC Osi

|

I
[
I

i
L

Veri. S.

aoristus 6rtc)jiuive$, id est cum prœcepissct : post
proceptionem enim assumptus est : ita Syrus et
alii) Apostolis i*eh Spiritum Sanctum, quos eleGIT, assumptus est, — rt per Spiritum Sanctum, nerSpthabet difficultatem, quo enim refertur ? quid sig- ritum
nificat? Primo, Syrus refert ad quos elegit, ut sit
anastrophe, hoc modo ordinanda : « Precipiens r*,p.
Apostolis, quos elegit per Spiritum Sanctum ; »
insufflando eis Spiritum Sanctum, dixit: a Accipite Spiritum Sanctum, quorum remiseritis pec­
cata, remittuntur cis, » Joannis xx, 22. Sed luna
anastrophe hiulca ct duriuscula est, præsertim
quia Romani aliique codices râper Spiritum Sanetum per comma dirimunt et sejungunt a quys
elegit.
Secundo, Idacius, lib. Ill Contra Varimundum, Renodi '
refert ad predicare, quod ipse subaudit : a In die,
inquit, qua Apostolos elegit per Spiritum Sane|
tum prodicare Evangelium.» Verum ripredicar»
I
Evangelium non est in textu, nec apud ullum
|
Interpretem.
1
Tertio, S. Chrysostomus refert ad verbum prm- Tt,rttoi
cepit, q. d. Christi procepta erant sancta et spiri­
tualia , non carnalia ct tarreña : quia omnia sua
procepit ex instinctu Spiritus Sancti, quem sibi
I

|
!

i
i

|
j
|

COMMENTARIA IN ACTA
habuit pomper assistentem et inhabitantem, imo
comitem et cooperatorem. Undo ait Christus :
« Verba quro loculus sum vobis, spiritus et vita
sunt, » id est spiritualia ct vitalia sunt ex sug­
gestu Spiritus Sancti manantia, Joan. vi, 61.
Quarto, alii referunt ad rfc assumptus est, 7. d.
Christus in coelum assumptus est virtute Spiritus
Sancti. Sed tunc durius interjicitur tò quos elegit.
Hunc sensum sequebatur Nestorius, ex co con­
tendens Christum non esse Deum, utpote qui
aliena ope, puta Spiritus Sancti, indiguisset. Ve­
runi Spiritus Sanctus non est alienus, sed intimus
ct ¿u-woic; Christo qua Deus est.
plinto
Quinto, genuino et proprie referas ad ro Apostolis, ut eorum sit titulus et auctoramentum «
per Spiritum Sanctum, q. d. Prrocipicns Apostolis,
qui a Christo vocati, electi ct designati ad apostolatum per instinctum Spiritus Sancti, paulo post
ab eodem Spiritu publice in Pentecoste rcipsa
auctorandi et consecrandi erant Apostoli : intelligiturenim Grrocus articulus twç, nimirum q. d.
ìvTtilàjuvcf rei; i-cçsWi, tei; iti mtúuaTCf áfícj, id
est, «prrocipicns Apostolis, qui (ales futuri erant
por Spiritum Sanctum, n Est idiotismus Grrocorum, apud quos passim relativum cum verbo
substantivo subauditur. Addit hoc Lucas, ut
auctoritatem tum Apostolis, tum hisce eorum
Actis conciliet, utpote gestis per Spiritum Sanc­
tum , cujus ipsi fuerunt organa.
Addit Vatablus : « Per Spiritum Sanctum, » id
est, inquit de Spiritu Sancto, ut ri per Spiritum
Sanctum partim referatur ad w Apostolis, eo sensu
quem jam dedi, partim ad ri prœeiplens : itaque
plenus erit sensus, 7. d. Christus Apostolis a se
electis, ct mox creandis auctorandisquc per Spi­
ritum Sanctum, prroccpit de eodem Spiritu, scilicet
exspectando, ut nimirum Apostoli cum ejusquo
adventum, ct missionem per orbem patienter
exspectarent, et ad eum quiete et pie se compara­
rent. Ita enim hoc prroceptnm ct hroc verba ex­
plicat, dum mox subdit, vers. 4 : « Prroccpit eis
ab Hierosolymis ne discederent, sed exspectarent
promissionem Patris , quam audistis (inquit) per
os meum : quia Joannes quidem baptlzavil aqua,
vos autem baptizabimini Spiritu Sancio non post
multos hos dies. » Ecce hoc est tí « prrociplens
Apostolis per Spiritum Sanctum , » et do Spiritu
Sancio : ncc enim aliud prroceptum Apostolis a
Christo in die ascensionis datum legimus. Idem
confirmat Lucas, Erang. cap. ult., vers. 49, ubi
immediate ante ascensum Christi in cœlum prae­
mittit ejus promissum et prroceptum :«Ego,
inquit, mitto promissum (Spiritum Sanctum)
Patris mei in vos : vos autem sedete in civitate,
quoadusque Induamini virtute ex alto, » Nam
illud prroceptum : «Euntes, docete omnes gentes,
baptizantes cos in nomino Patris, ct Filii, et
Spiritus Sancti, » datum est Apostolis non in as­
censione , sed anterius in monte Galilaero, ubi
Christus post resurrectionem se ex condicio toti

APOSTOLORUM, cap. 1.

4T

discipulorum cœtui redivivum ostendit, ut patet
Matth. xxvnr, tfl. Huc facit Glossa, quro -rf a per
Spiritum Sanctum » explicat, « propter Spiritum
sanctum, » 7. d. Prroccpit Apostolis sedero tn
Jerusalem propter Spiritum Sanctum, ut scilicet
eum Ibidem descensurum in Pentecoste reciperent.
Accedit ct Cajetanus qui per «Apostolis per Spi­
ritum Sanctum,» putat undecim Apostolos distin­
gui ct secerni a Juda. Judas enim fuit electus in
apostolatum a Christo, sed non auctoratus a
Spiritu Sancto : unde eo excidit et periit. Hinc
palet Apostolos fuisse creaturas Spiritus Sancti ¡
sicut Cardinales creaturro sunt Pontificis. Spiritus
Sanctus enim cis dedit, primo, potestatem prædicandi Evangelium ex officio, ut scilicet id facerent A
quasi legati iprius, roque ac Christi; secundo, itn- nua.
plevit cos spiritu suo, puta mente et lingua ignea,
ut ingenti zelo ct efficacia praedicarent, percelle­
rent ct converterent omnes gentes; tertio, dedit
eis potestatem patrandi miracula, ut eis quasi
sigillo Spiritus Sancti prtedicationcm suam con­
firmarent et obsignarent ; quarto, astitit ct direxit
eos per omnia, ita ut non tam ipsi, quam Spiritus
Sanctus per eos loqui ct agere videretur, uti
promiserat Christus : « Non enim vos estis qui
loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquitur
in vobis, 1» Matth. x, 20 (1).
Quos elegit. — Grroce c&; fl&flpro, quos degerat,
scilicet jam pridem, multo ante, nimirum Matth.
x, 1 ct 2. Hinc Tertullianus, lib. De Prescript.,
cap. XX, sic legit ct intelligit, quos lateri suo adlegit, q. d. Quos Christus quasi summus Ponti­
fex, Legatos a latere misit per totum orbem. Hoc
est quod ait Paulus, II Cor. v, 20 : « Pro Christo
legatione fungimur, lauquam Deo exhortante per
nos. »
Assumptus est , — non ab angelis, sed sua vir­
tute et a seipso, puta a sua divinitate, per dotem
agilitatis humanitati beata; et gloriosa; a se indi­
tam. Assumptus est ergo sursum (hoc enim signi­
ficat Grrocum <L«in ànXirçôr,), hoc est ascendit in
cœlum. Sic ¿vxXsuCxhw IxGrw, significat ad scipsum redire, scipsum colligere ex metu, in locum
suum sc restituere, idque non externa, sed interna
et propria vi ct virtute. Fecit hoc Christus annum
a latis agens 34, uti habet verior et communior
Theologorum ct Chronologorum sententia. Sed
cur tam cito assumptus est? Cur non pluribus
annis suam praesentiam terne ct hominibus adeo ¿in ci'ìò
desideratam et proficuam exhibuit : juxta id quod **sodirt

(1) Harum interpretationum prior facillima o«t, ct
utpote talis, cum, quocumque modo verba explicentur,
transp ositio quæduin admittenda sit, omnino proferenda
videtur; secunda omni fundamento caret; lerli.v obsUl,
quod, ea admissa, veri» inserta quos elegit sini plane
Otiosa ; quarta*. ut taceam \erbis adjectis 71/0» degit ora­
tionem quoquo languidam reddi, obstat insuper quod
hæc verborum trajectio est sane durissimi ; quinta est
intricata nimis ct parum luculenta; denique, Jiá acci­
pere pro
el vertere de vel propter, ut Vatablus el
Glossa, rcfr.igat lingua: usus.

COMMEM AHI A IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. I.
queritur Jeremias, cap. xiv, vers. 8 : • Exspectatio sccus fuit in Christo. Decuit eniin animam Christi »00
Israel, quare quasi colonus futurus es in terra, per se resurgere, ne videretur egere ad hoc ope
ct quasi viator declinans ad manendum? Quare Angelorum. Anima ergo Christi sufficiens erat mioac.
futurus cs velut vir vagus ? n Respondeo : Vari® principium, sicut ad disponendum corpus, ita
Pr. * sunt causæ : prima, quia Christus venit maxime, etiam ad colligendas partes quæ dispera® erant,
Ci tui.
ut sua morte nos redimeret et vitam suam pro imo extra sepulcrum, uti erant sanguis, capilli
nobis offerret. Decebat autem illam offerri cum aliique humores in passione sparsim effusL Hæc
est fiorentissima, puta florem ætatis, qui est anno enim omnia Christi anima duxit in sepulcrum,
34. Hæc enim hostia fuit nobilissima et dignissima faciendo ut penetrarent lapidem illud obtegen­
Deo, præsertim quia Adam in eadem ælate crea­ tem, ac rursum insererentur corpori : quod deinde
tus
abusus est ad offensam Dei, quam eadem ipsa ad informationem disposuit et organizavit
retate ct flore reparare venit Christus.
ad sui unionem, ac disposito quasi socio suarum
eco oda
Secunda, quia 34 annis perfecit opus suæ lega­ passionum et instrumento meritorum, rursum
tionis, puta evangelizavit, fecit miracula, dedit seso inseruit illudque animavit, vivificavit, bea­
exempla virtutum omnium, obivit totam Judæam vit et glorificavi!. Porro hæc virtus connaturalis
evangelizando : nil restabat amplius. Ipse enim est animæ Christi ratione unionis hypostaticas:
solis Judæis prædicavit, utpotc Messias eis promis­ quia ex unione ad Verbum habet illa anima po­
sus; ne si ad Gentes diverteret, Judæi haberent testatem permanentem, et per modum habitus
ansam calumniandi, quod non esset Messias cis ad efficienda hujusmodi miracula. Unde anima
promissus, sed alius Gentium.
Christi hic se habet non ut merum instrumentum,
Tertii.
Tertia, quia Christus paucis annis plurimos ct sed instar causæ secundœ, quæ in se vim agendi
perfectissimos omnium virtutum ct officiorum habet : hæc Suarez. Quocirca Christi monentis et
suorum edidit actus, adeoque plures quam nos resurgentis hieroglyphicum est sol occidens ct
Hin
centum, imo mille annis : consummatus
ergo in oriens, cujus pariter symbolum est phoenix,
quem avem finxerunt ct pinxerunt cum alis ex­
brevi, explevit tempora multa.
QtuiU.
Quarta, quia corpori ejus divino debebatur pansis, ut iis solis radios adumbrarent. Porro
cœlum, quasi proprius ejus locus, ubi ipsum Christo competit ænigma phœnicis apud Sympo­
angeli avide exspectabant : ergo non decebat illud sium:
diutius quam necessitas legationis requireret,
Vita mihi mors est, morior si empero nasci.
in terra relinqui, ubi Judæis erat probrum,
Sed prius est fatum, lætæ quam lucis origo.
Gentibus scandalum : præsertim quia diutina
Sic solos manes ipsos mihi dico parentes.
conversatio minuit œslimationem et paril con­
Ix multis argumentis, — per multa argumenta,
temptum.
Moraliter,ul doceret nos non desiderare longam grace ruarla, id est indicia signaque certa, indu­
vitam, sed anhelare ad cœlum, illudque : a Annos bitata ct necessaria, ut ex Aristotele docet Quin­
virtutibus imple, » ct illud Sapient. iv, 8 : « Se­ tilianus, lib. V, cap. vu, quibus Christus proba­
nectus venerabilis non diuturna, neque annorum vit suam resurrectionem. Talia fuerunt tot Christi
numero computata : cani autem sunt sensus ho­ apparitiones, manducationes, locutiones, stig­
mata plagarum, quæ ostendit tangique voluit a
minis, et œtas senectutis vita immaculata. »
Vert. J.
3. Quibus et, —Hæc recte nectuntur proceden­ Thoma; miracula, ut, quod clausis januis, eas
tibus. Hisce enim explicat Lucas ti assumptus est, penetrando, ad discipulos introiret, ct subito
modum scilicet ct seriem ascensionis Christi cum vellet, dispareret : quæ omnia simul sumpta
ejusque dispositiones prævias, quibus nimirum sufficienter faciebant credibilem et credendam
Apostolis probavit vere se resurrexisse, eorum- resurrectionem Christi, adeoque corpus ejus non
que animos sensim disposuit, ne ægre ferrent tantum redivivum, sed ct beatum, subtile et
suum discessum abitumquein cœlum.
gloriosum demonstrabant, accedentibus præser­
Pubuit seipsum vivum, — Kafiçww, id est tim testimoniis Angelorum et sanctæ Scripturo,
• stitit, exhibuit, repræsentavit ex morte redivi­ ita ut cis non posset subesse deceptio aut flclio.
vum , » scilicet suscitando se, et virtute divi­ Loquor de demonstratione et evidentia morali,
nitatis suæ resurgendo, ac resuscitatila sistens non mathematica; ita D. Thomas et Suarez, 111
mí vivum spectandumque exhibens Apostolis :
part., Quœst. LV, art. 6, ubi docet Christum se
utrumque enim significat w?içw. Unde Francis­ redivivum ostendisse per opera triplicis vitæ,
cos Suarez, 111 part., tom. I, disp. xlv, sect. 2, cum scilicet vegetativa?, dum comedit et bibit; senD. Thoma, docet Christum resurrexisse virtute di- sitivæ, dum ostendebat se videre ct audire; invinitatis? quasi causæ primæ et principalis, quæ tellectivæ, dum loquebatur, ct de Scripturis
post mortem toto triduo mansit hypostatice unita disserebat.
tam corpori quam animæ Christi, ac virtute ani­
Per dies quadraginta, — non continue, sed Cur diae
mæ quasi in> frumenti, aut potius causæ secundœ. per vices ct interpolate. Quærcs, cur præcise tot?
al cu Licet enim nostra resurrectio futura sit, non ab
Respondeo : Prima causa est, quia hic numerus
Ufuü anima nostra, sed ministerio Angelorum; tamen est perfectus, ct sacer crcberquc in Scriptura :

43

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLOS ’I

sacratus enim est jejunio Mosis, Eli® et Christi,
multisque aliis.
ftçvud*. Secunda, quia in dic !>0, puta in Pentecoste.,
missurus erat c cœlo Spiritum Sanctum : decebat
ergo ut quadragesimo die eo ascenderet, ut cum
Spiritu Sancto in coelo de descensu ejus ageret
eo teinporc, quo discipuli, eo absente, per
preces et suspiria ad Spiritus Sancti adventum se
disponebant.
Iain.
Tertia, ut quadraginta horarum absentiam in
morte totidem dierum præsentia compensaret,
ait Glossa. Mortuus enim est Christus hora nona
ferite sext®, ct resurrexit in aurora diei Domi­
nic®; ergo a morte ejus usque ad resurrectio­
nem intercesserunt horte 40, quibus anima ejus
fuit in inferno; corpus vero jacuit in sepulcro
duntaxat 3G horis, nam post 1res horas a morte
sepultus est. Ita habet sensus Ecclcsiæ, et docet
S. Augustinus, in Dial, ad Orosium, lxv Quastionum, Quæst. XXVI.
Ouatia
Quarta, ut anlitypus typo responderet, scilicet
Christus Deo, Petrus Mosi. Deus enim presenten)
se exhibuit Mosi, dum per quadraginta dies egit
in Sina legemque ab eo excepit : decuit ergo ut
Deus incarnatus, puta Christus, in Sion totidem
diebus cum Petro et Apostolis, quasi novis et
Evangelici legislatoribus degeret, cisque legem
Evangelicam traderet ct explicaret.
Bjuil ot.
Symbolica causa est, quod quadragenarius
numerus sil symbolum peregrinationis nostra
in hoc mundo. Unde quadraginta annis peregri­
nati sunt filii Israel in deserto, tendentes in ter­
ram promissam : ita pariter Christus quadraginta
diebus hic quasi peregrinatus est, ct iis peractis
ascendit in cœlum, ut pari modo doceret nos
peregrinari tota hac vita, ct quasi peregrinos
per sœculum pertransire, nec ulli rei creata)
mentem afligere, sed in ccelo conversari, quo,
peracto quadragenario exilii nostri, perventuri
sumus. Hinc rursum quadragenarius symbolum
est pœnitenli®, purificationis et jejunii, quo
rite consummato ; cum Christo perveniemus ad
Pascha coeleste et ad quinquagesimam jubilci,
quasi ad mcrccdem laboris et continenti®. Unde
S.Thomas, III, Quast. LVII, art. 1, ad 4 : « Per
quadraginta dies, inquit, tempus præsenlis ra­
dili, quo Christus in Ecclesia conversatur, potest
intclligi : quia homo constat ex quatuor clemen­
tis, et eruditur contra transgressionem Decalogi.»
Moni.
Moralitcr : voluit Christus discipulos sensim
ablactare ct abducere a sua præsentia corporali,
ne percellerentur, si subito in cœlum ascenderet.
Rursum, voluit ostendere Deus quanto ipse libe­
ralior sit in consolationibus; quam poenis ct
desolationibus irrogandis; nam pro 40 horis
absenti® Christi in morte, dedit discipulis qua­
draginta dies presenti® ejusdem. Horam ergo
afflictionis die consolationis pensavit.
CbiiUuj Ubi Christus versatus sit hisce quadraginta diehir,4odi«-bus> curiosum est quœrere ct temerarium defiXVU.

CAP. I.

ñire. Probabiliter suspicantur aliqui cum egisse bn»
cum Elia ct Enoch in paradiso, sive illo primigenio , Genes, n , 8 , sive quo simili : tum quia dliC'
hic locus ct societas decebant corpus Christi bea­
tum ct gloriosum ; tum quia id merebatur Elias,
qui ei astiterat ct testimonium perhibuerat iu
transfiguratione; tum quia id quasi jure suo
poscebat Eli® el Henoch translatio, remoraque
ct dilatio bcatiludinis , ut quia propter Christum
per tot annorum millia vivi remanent in terris,
nec ad cœlum , sicut cætcri viri sancti omnes,
transferuntur, ut contemplentur Deum coque
(ruantur, saltem viderent humanitatem Christi
redivivam in terris agentem caque gloriosa fruerentur, atqne ab ea acciperent legationem qua
fungentur, ct mandata qu® excquentur in fine
mundi, cum redibunt ut Christi fidem contra
Antichristum propugnent ct pro ea martyres oc­
cumbant : ita opinantur S. Justinus Martyr in
Quæstionibus ad Orthodoxos, Quast. LXXV,
LXXVI ct LXXXV; Irenæus, lib. V, cap. v ; Nice­
phorus, lib. I Iltstor., cap. xxxi; S. Bonaventura,
in Méditât., cap. set cl xcviii. Favet S. Thomas,
in III, /list, xin, Quast. Ill, art. 2, in fine, ubi
opinatur animas Patrum qui cum Christo resur­
rexerunt , fuisse in paradiso terrestri ; nam ubi
h® fuerunt, ibi fuit et Christus.
Loquexs de regno Dei. — Regnum Dei proprie iv-mna
est regnum cœlorum : ibi enim Deus per glonam
“
regnat in beatis, qui per potentiam ct providen­
tiam regnat in toto orbe. Ad hoc regnum Deus
creavit ct vocavit homines a mundi exordio;
hic cnim est hominis finis ct beatitudo. Quocirca
S. Joannis Baptist® concionis hoc erat thema :
« Poenitentiam agite , appropinquavit enim reg­
num cœlorum, » Matth. m, 2. Idem deinde
thema fuit Christi, Matth. iv, 17, et ejus jussu
Apostolorum omnium, Matth. x, 7. Verum quia
hoc regnum Dei sese diffundit, illudque Deus
communicat Ecclcsiæ, ct fidelibus Sanctisque in Etint-r
ca militantibus , hinc et Ecclesia militans vocatur
regnum Dei, scilicet spirituale, tum quia in ea
regnat Deus per fidem, gratiam cæterasque vir­
tutes; tum quia ipsa est via, pars et inchoatio
Ecclesi® triumphantis, quæ proprie ct perfecte
est regnum Dei ; nam ad eam tendit suosque fi­
deles ducit. Itaque per metonymiam Ecclesia,
uti et prædicatio evangelica, fidesque subinde
vocatur « regnum Dei, » ut cum ait Christus :
« Pervenit in vos regnum Dei, » id est fides evan­
gelica, per quam Deus in vobis regnat, quæquc
vos facit membra Ecclcsiæ, qu® est regnum Dei,
ut jam ad ejus ditionem et regnum pertineatis.
Sensus ergo est, q. d. Christus per 40 hos dies
ante suum in cœlum ascensum, locutus est Apo­
stolis de regno Dei, tum coelesti, puta de gloria
et felicitate æterna in Ecclesia triumphante ; tum
terrestri, quod ad cadeste ducit, puta de Ecclesia
militante : nimirum docuit Apostolos quomodo
Ecclesiam instituere, formare, perficere deberent

M)

COMMENT\Rî\ IN ACTA
per prædicntionem Evangeli! in loto orbe ; per
varios Episcoporum, Sacerdotum, Diaconorum,
Subdiaconorum, etc., ordines: per varios populi
fidelis gradus et status; per Sacramenta; por hu­
militatem, patientiam, charitatem cœtcrasquo vir­
tutes. Quocirca Christus hic docuit Apostolos ma­
terias el formas, ritusquo singulorum Sacramen­
torum et Ordinum, quas in Scriptura nusquam
expressit; jejunium quadragesimale , baptismum
parvulorum; Eucharistiam non tantum esse sa­
cramentum , sed et sacrificium pro vivis ct de­
functis quotidie Deo offerendum , aliasquo tradi­
tiones Apostólicas, quas ab illo acceptas Apos­
toli Ecclesiæ et posteris, ac postcri suis succes­
soribus per manus continue per singula swcula
usque ad nos tradiderunt. Docuit rnrsum fideles
debere continuo luctari cum suis concupiscentiis,
cum mundo et diabolo, ferre crucem, multa pati,
ut ad regnum cœlorum perveniant : « Regnum
enim calorum vim patitur, ct violenti rapiunt
illud, » Matth. xi, 12. Docuit virtutes Christianas
omnes, quibus quasi viis ad cœlum tenditur. Do­
cuit instantes ipsis et Ecclesiæ persecutiones, cas­
que continuas, quas mox a Christo passa est Ec­
clesia per trecentos annos usque ad tempora
Constantini Imperatoris, etc.
Moralitcr, docui nos Christus crebro loqui de
regno cœlorum, coque actiones omnes nostras
dirigere, et in omni tribulatione ejus spe cons­
tantiam sustentaro, ac ad illud aspirale. Hujus
enim fido et spe Sancti omnes tot heroica opera
patrarunt, qu» recenset Apostolus, llcbr. xi, toto
capito. Nam, ut ait Tertullianus, lib. De Resurrect.;
n Spes Christianorum ost resurrectio mortuorum.»
m. 4.
4. Et co.xvescfxs. — Græci codices hic variant.
Nonnulli legunt
id est conversans cum
eis in eadem aula ct hospitio; unde ct aliqui co­
dices ialini pro comment, legunt conversans. Ve­
rum S. Chrysostomus, Syrus, Theophylaetus,
OEcumenius et alii passim legunt
quod Tigurina, Erasmus et Pagninus vertunt
congregans cos in idem loci, a voce a).U, sivo iXU,
quæ concilium sivo congregationem significat. Vo­
luit enim Cbrislqs abiturus, omnes adesse, ut
omnibus extremum vaio diceret, ulliuiaquc daret
monita, ac coram omnibus ascenderet. Sed me­
lius (l)S. Hieronymus,ad Hedibiam, Q.V1I; S. Chry­
sostomus, Theophylactus, (jEcumenius vertunt
conti <kens, ut
dicatur a salis communione.
Nam qui invicem convescuntur, de eodem salo cl
salino participant : ôbç enim Cnecis idem est
quod tal Latinis. Siepe enim Grœcam aspiratio­
nem Latini in litteram S vertunt, ut tartf, super;
ft;, noj
serpo;
scrpyHum; Cùjh, sylva.
Eodem utraque lectio et versio rodit. Nam qui in
eodem hospitio degunt, eodem hospitii pano et

(l) Moncndurn tamen ducimus ab hodiernorum pleris*
que
verti quum congrega tset, tum quia hic
hujus verbi significatus usitatior trt, tum quia alter con­
tera aermoiu uiw»>s coaveuiens ewo videtur.

APOSTOLORUM, cap.

l

sale vescuntur. Hinc Pythagoras, teste Laertio in
ejus Vita, censuit salem potissimum in mensa ap­
ponendum, quod æquitatis ac justiÜæ nos ad­
moneat, ut quod cl servet lucaturquo quidquid
occupavit, ct liquidissimis rebus aqua marique
fìat. Rursum, sal symbolum est amicitia*, quia
corpora condit ct diutissime conservat; hinc sal
fœderis nuncupatur, Levit, ii, 13. Quare hospiti­
bus ante alios cibos apponi solitum, quo amici­
tia firmitas ac perpetuitas significetur. Unde non­
nulli ominosum habent, si sal in mensam pro­
fundi contigerit. Inde adagium : « Non oportet
transgredi salem ct mensam, » id est, jus ami­
citia. Sicut enim sal cx mullis aquis ct fusilibus
in unum quoddam ct solidum coit, ita cx diverso
convenientes in unum animi coalescunt, iilque
illud Platonis (imo S. Lucæ), pi
inquit Pie­
rius, Jlicrog. lib. XIII, cap. x ; quocirca Orígenes,
in Matth. cap. xxvn , agens de Juda proditore :
« Neque salis ejusdem, ait, ncque mensæ, neque
panis communicati memor fuit. »
Insuper rò
notat frugalitatem vete­
rum , quod pani non aliud obsonium adderenL
quam sal, siculi potus cis crat aqua. Hinc illud
Diogenis, qui, vocatus a Cratere ad hospitium, res­
pondit a se mallo Athenis salem lingere, quam
alibi opiparis vesci epulis. » Et illud Horatii :

’ k

Cum sale pois
Latrantem stomachum bene leniet.
Idem alibi Tigellium cautorem ita loquentem in­
ducit :

Sil mihi mensa tripes, cl concha sal» puri.
Eodem spectat quod Cicero, lib. De Amicitia,
mullos cum eo prius salis modios sumendos præcipit, cum quo amicitiam inire cogitas. Plinius,
lib. XXXI, cap. vu, ex Varrone, sale pulmentarii
vice usos veteres, illosque salem cum pane esi­
tasse testatur. Hinc Homerus salem vocal divinati^
cl Plato, sacrosanctum,, do quo vide Plutarchum,
in Sympos., Decad. 5. Hino el Apostolos sauxisso,
ut Christiani feria quarta el sabbato non nisi
pane, sale ct aqua vescerentur, scribit Epipha­
nias, lib. V, tom. I, hcercsi 73; nuo S. Naziuuzunus
perpetim sc non aliud quam hæc tria sumpsisse,
testatur, Carm. 9, dum ita canit :

Ihcvisquc voluptas
Airunuus multai comites label. At mihi corii
Est nanis rigidus, mihi grata obsonia prsbH
Sal purum, simplex nultoque InstiucU hlwru
Mensa, tleiii Ulices mila sobria potuta fundunt.
ILd mi hi divihx summa, Chrislu^pæ ululis
Auctor.

lisdemvictilassc Anachoretas et Ccenobitas priscos,
patet cx Vitis Patrum.
Porro, significat Lucas h(c, et Evangel, xxiv, Irt,
Christum paulo ante ascensionem comedisse et *>crn’in'
prandisse cum Apostolis, idque docet S. liicro-

1

81
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM» cap. L
eiim nymus, loco jam citato, el S. Augustinus, tract. cum interesse! Vesperis, canens : « Gloria Patri el
lû1 Cur? Penu^* ,n Joanncm.
Filio ct Spiritui Sancto, n anno Domini 731,
Causea fuerunt : Prima, « no ipsum spectrum el ætatie 59. Ita auctor Vitæ ejus, et cx co Baronins,
phantasma putarent, n ait S. Chrysostomus. Se­ anno Christi jam dicto.
Quæres, quæ ct qualis fuerit hæc Christi cocunda, ut abiturus insignis (lignationis, amicitire,
humilitatis et cliarilalis (perinde ac fecerat in ul­ mestio in ore ct corporc ejus jam glorioso? Dico
tima cœna iturus ad mortem) exemplum eis daret, primo, auctor De Mirabit. S. Script., lib. Ill, larr^tto
et aculeum ad imitandum et redamandum infi­ cap. XIV, apud S. Augustinum , censet fuisse co- wtn
geret. Quis enim non miretur Christum, non jam meslionem non veram, sed apparentem, qualis wa*
mortalem et passibilem, sed immortalem et glo­ fuit Raphaelis, Tobia xn, 19, dicentis : « Videbar
riosum, qui cibo angelorum, imo Dei ipsius ves­ quidem vobiscuin manducare et hiberc, sed ego
citur, ad rudium et pauperum Apostolorum cibo invisibili et potu, qui ab hominibus videri
mensam, escam et salinum vile el luteum se de­ non potest, utor, n Comestio enim est actio vi­
mittere, eis assidere, cum eis convivari, eadem talis, qua scilicet vi anime cibus ex ore in sto­
esca et sale vesci, quasi socium cum sociis, ami­ machum cl membra quæ anima informat, vita­
cum cum amicis»? Ex adverso Luiherns non Apo- liter trajicitur et concoquitur. Raphael autem ron
stolicus, sed Apostatici^ et fanaticus, ut sui informabat corpus assumptum, sed ei tantum as­
cacan gei i i auctorem ostenderet, jactabat se cum sistebat : unde loculio ejus, comestio, perfec­
diabolo modium salis comedisse. Diaboli ergo tio, etc., non erant actiones vitales, id est facte
fuit conviva, socius, Apostolus. Vide nostrum Se­ vitaliter ab anima informante corpus, sed extrin­
rarium, lib. I)c Lulheri magistro. Tertia, ut daret secus per corpus ct in corpore quasi organo
typum et quasi praelibationem convivii coelestis, exercite. Trajiciebat ergo angelus cibum ex ore
juxta illud : a Ecce ego dispono vobis, etc., re­ in stomachum; sed sicut os ejus et stomachus
gnum, ut edatis el bibatis super mensam meam non erat verum ct humanum os el stomachus,
in regno meo, » Luca xxn, 29. Unde sal est sym­ sic nec vera ct humana erat ejus comestio. Verum
bolum ælernilatis, œque ac sapienti® et discre­ secus fuit in Christo : Christus enim post resur­
tionis, quam Christo convescentes Apostoli ab eo rectionem verum assumpsit corpus, quod anima
participarunt, ut fierent sal terne. Vide dicta vere ut prius informabat, ac proinde sicut vere
ct vitalis fuit ejus locutio, visio , auditio, sic cc
Levit. ii, 13.
Ascendit
Ex hoc loco multi colligunt Christum paulo comestio. Vitaliter vi animai trajiciebat cibum cx
l,os* Perac^um prandium, quod fieri solet in me­ ore in stomachum. Fuit ergo hæc ejus comestio
ridie, plena luco et palam coram omnibus dis­ non apparens, sed realis et propria, quia cam
cipulis in cœlum ascendisse. Ita S. Prosper, Sen­ adhibuit quasi certum argumentum vite, et con­
tent. 203, inter sententias ex Augustino collectas, sequenter resurrectionis suæ : ita passim Pa­
quæ habentur in tine tom. 111. S. Augustinus certo tres.
Dico secunda, hic autem cibus non fuit a Christo E1
tradit Christum meridie ascendisse. Quocirca in
°™
inultis locis pia est consuetudo, ab hora meri­ digestus cl in corpus ejus conversus, uli vu1»
diei usque ad horam primam post meridiem, Waldensisct Durandus in 111, dist.xxn, Quæsl.Ui, unni,
orationi vacare, in memoriam Dominio® Ascen­ ad 2 ; corpus enim gloriosum ali et crescere aut
sionis, ail Francisons Suarez, 111 part., loin. I, decrescere nequit : est enim impassibile et inal­
disp, li, sect. 2. Nam slatini finito prandio, quod terabile. Nam, ut ait S. Augustinus, epist. 19,
factum est lliorosolymæ in cœnaculo Sionis, edu­ Quæst. I, et ex co Beda : « Aliter aquam absorbet
xit Apostolos in montem Oliveti ; in quo itinere, terra sitiens, aliter solis radius candens; illa in­
et in congregandis aliis discipulis aliquid tem­ digentia , iste potentia. » Unde sequitur, quod
poris insumptum est ; mox in monte Oliveti va­ hæc comestio non tam sit anima» vegetantis, utledicens el benedicens eis ascendit. Causam dal pole cujus actiones cessant in corpore glorioso,
S. Prosper ex S. Augustino, loco jam citato : quam animæ sentientis cl loco motivæ. Est enim
«Vigor, ait, fidei chrislianæ Iribus temporibus quasi applicatio quædam materi®, in quam exeinitiatur, vespere, mane et meridie. Vespere enim rere possit virtutem suam facultas nutritiva, si
Dominus in cruce, mane in resurrectione, meri­ nutrimento egeret, aut ejus esset capax, uli est
dio in ascensione. Unum ad patientiam occisi, corpus mortale, non autem immortale, qualo
aliud ad vitam resuscitati, tertium perlinet ad erat Christi. Christus ergo virtute sua divina su­
gloriam majestatis in Patris dextera considentis. » bito hunc cibum consumpsit cumque in aerem
•
Sicut ergo in meridie crucifixus est, sic ui merito aut præjacenlem materiam resolvit; vel per do«
crucis in meridie ascendit, ul quo tempore se tem subtilitatis stomachus Christi penetravit ci­
humiliavit ad mortem crucis, eodem et ascendens bum, itaque in alium a cibo locum transivit ; ac
exaltaretur in cudo. Unde sub idem tempus mo­ consequenter cibum a se exclusit cumque in
,
nens Ven. Beda sceutus osi Christum Dominum locum quem voluit translulit : ita Suarez, Hl part.
ascendentem in cœlum. Mortuus est enim V. Beda tom. 1, di 4>. xi mi, • I ».
Objicies ; ergo non fui! realis el propria Christi
ipso festo Ascensionis Christi, id que sine moibo,

•• 3

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. I.
Mt comestio, qualis est in nobis, qui ex ca vegela- quam in aliis Judraie urbibus. Adde, in Jerusalem
"r*. mur <1 nutrimur. Respondeo, nego consequen- erat Sion ct templum, in quo colitur et pneses
, u» tiara ; nani ad rationem verra et proprim comcs- est Spiritus Sanctus.
'
• tionis requiritur ct sufficit, ut per vitalem aclioSexta, quia in Sion regnavit David et Salomon,
ncm ct organa vite ( puta, linguam, dentes, ma­ quorum filius fuit Christus ei« promissus. Hic
xillas, fauces, etc.) cibus orc sumptus transmit­ ergo pariter in Sion regnare debuit. In Sion ita­
tatur in stomachum : quod non est in angelo, si que fundavit Ecclesiam, quasi suum regnum.
corpus assumat. Nec enim in eo est actio vitra, Unde illa a Prophetis vocatur Sion, ut Is ice n, 3 :
sed tantum motio localis per corpus, cui quasi « De Sion exibit lex, et verbum Domini de Jeru­
auriga assistit. Verum tamen est in Christo non salem. n Et cap. lu , vers. 1 : « Spiritus Domini
fuisse tam perfectam comestionem , quam est in super me, etc., ut prradicarcm annum placabi­
nobis. In nobis enim est opus animæ tam vege­ lem Domino, eie.; ut ponerem lugentibus Sion,
tantis, quam sentientis ; in Christo , sentientis ct darem cis coronam pro cinere ; n et srape
dnntaxat. Media ergo fuit hrec Christi comestio alibi.
'nlcr nostram et angelorum. Nostra enim est ac­
Tropologice : Jerusalem, id est visio pacis, TrripoL
tio animra sentientis ct vegetantis; in Christo; sen­ symbolum est animæ juste, qura pacem colit cum
tientis , non vegetantis ; in angelo ncc vegetantis, Deo, secum ct cum proximis. Hrac enim sedes ct
nec sentientis , sed loco moventis , sive motum templum est Spiritus Sancti, juxta illud: «Factus
localem circa stomachum et corpus assumptum est in pace locus ejus, ct habitatio ejus in Sion, »
exercentis.
Psalm, lxxv, 3.
Cu n..- Piueceht eis ab Hierosolymis ne discederent.
Allegorico : Jerusalem typus est Ecclesia), in Allego»
1r 1
— Qurarcs, cur Christus Hierosolymis, non alibi qua sola est et ostendit so Spiritus Sanctus, juxta
spiritu miserit Spiritum Sanctum ? Respondeo : Prima illud : « Ubi sunt duo vel tres congregati in no­
’• causa fuit, quia in Jerusalem fuit passus; Jerusa- mino meo, ibi sum in medio eorum,» Matth.
lem enim elegerat passioni, Bethleem nativitati, cap. xviii, vers. 20. Nemo ergo se separet ab Ec­
nit S. Leo, serra. De Pass. Domini, quia gloriam clesia, a sua congregatione, ordine, collegio, si
suam abscondere, et ignominiam toti orbi osten­ velit recipere et retinere Spiritum Sanctum. Rur­
dere voluit, ut nos idem facere doceret : passio­ sum quisque fidelis, Clericus, Religiosus fre­
nis autem merito missus est Spiritus Sanctus; quentet templa ccelusquc publicos, ut litanias,
decebat enim ut ubi Christus passus erat ignomi­ conciones, collationes, etc.; ibi enim sentiet loniam, ibi subiret ct gloriam. Nam Spiritus Sanc­ quentem Spiritum Sanctum ejusquo inspirationes
tus fuit Christi gloria, cumque in Judica et toto et dona percipiet. Quocirca monet Apostolus fide­
orbe celebravit, ut nos doceret pali ignominiam, les dicens : « Non deserentes collectionem nos­
spe certa, quod illam Deus versurus sit in glo­ tram, » Ilcbr. x, 25.
Anagogice : Sion ct Jerusalem terrestris, typus Amgog,
riam.
Sex i
Secunda, quia in Jerusalem, puta in monte Oli­ est coelestis, in qua Spiritus Sanctus suas opes ct
veti, qui imminet llicrosolymra, in coelum ascen­ glorile dotes effundit in Beatos, qui ejus gratin) ct
dit. Ibi ergo pariter misit Spiritum Sanctum, ut donorum in terrestri fuere participes, juxta illud
significaretur ipsum esse qui mitteret, uti prra- Ilcbr. xn, 22 : « Accessistis ad Sion montem, ct ci­
vitatem Dei viventis, Jerusalem coelestem, et mul­
dixerat ct promiserat, non alium.
i
Tertia, quia in Jerusalem Christus docuit, ins­ torum millium angelorum frequentiam, et Eccle­
tituit Apostolos, fundavit Ecclesiam. Ibidem ergo siam primitivorum, qui conscripti sunt in coelis,
venit Spiritus Sanctus, ut hæc omnia confirmaret ct judicem omnium Deum, ct spiritus justorum
perfectorum, ct testamenti novi mediatorem Jcct promoveret.
C
Quarta, ut Spiritus Sanctus significaret se, abo­ sum, et sanguinis aspersionem melius loquentem
lito Judaismo (hujus enim metropolis erat Jeru- quam Abel. Videto ne recusetis loquentem. »
ilem), instituere Christianismum. In Pentecoste
Sed exspectarent, — primo, ad acuendum in eis
enim Apostoli, pleni Spiritu Sancio, coeperunt le­ desiderium Spiritus Sancti; « oportebat enim illos
gem novam promulgare. Ilice autem promulga­ desiderio promissi teneri, atque ita donum acci­
tio publice fieri debebat in Jerusalem, ut omnes pere, » ait S. Chrysostomus. Secundo, oportebat
Judrai eam possent audire ct cognoscere, inde- in coelo comparere naturam nostram et perfec­
que discere antiquatam esse legem veterem.
tam reconciliationem fieri, ao tum venire Spiri­
Qutnfa, quia Jerusalem erat caput Synagogra ct tum , quo merum purumque gaudium fieret. »
populi fidelis, uti jam est Roma. Sicut ergo ani­ Tertio, quia a noluit Christus discipulos ante
ma magis est vigetque in capite quam in crateris Spiritus Sancti adventum tanquam inermes et si­
membris : ita Spiritus Sanctus magis erat et vi­ cut absque auriga equos prodire in publicum, ■
gebat llicrosolymra ( uti jam viget Romæ, dum ■ait idem Chrysostomus. Succubuissent enim la­
dingit Pontificem ct Cardinales in regimine Ec­ boribus, tcntalionibus, persecutionibus, philoso­
citate, dumque fidelibus ibidem tantum fervo­ phis, tyrannis, nisi Spiritus Sanctus eos armassel,
rem , tolque pie talis et charitatis opera aspirat), et invictos, imo omnium victores, effecisset. Hiiu

COM MENTALIA IN ACTA
cxpli ans hoc Christi proceptum Lucas Evange­
lica, XXIV, 49: «Vos autem sedete, inquit, in ci­
vitate, quoadusque induamini virtute ex alto, »
Moraliter : non incogitantibus, torpentibus et dor­
mientibus, sed exspectantibus, orantibus et vigi­
lantibus Spiritus Sanctus ejusque dona obve­
niunt.
Promissionem Patris. — Est metonymia : po­
nitur actus pro objecto, puta promissio pro pro­
misso vel re promissa. Promissio ergo est Spi­
ritus Sanctus promissus, tum a Christo, tum a
Patre ; modestia.' tamen causa vocat cum promis­
sionem, non suam, sed Patris, sicut et in Evan­
gelio apud S. Joannem, vocat eum donum, non
suum, sed Patris ; quia scilicet Pater est primus
fons ct origo SS. Trinitatis. Ab eo enim haurit
Filius suam deitatem et consequenter vim spi­
randi , ut scilicet cum Patre spiret et producat
Spiritum Sanctum. Hujus modestiae testes sunt hi
sermones Christi : « Ego rogabo Patrem, ct alium
Paracletum dabit vobis, » Joann, xiv, 1G, q. d. Ego
fui prior Paracletus, a Patre ad vos docendos et
redimendos missus : docui, redemi vos : peracta
ergo mea legatione in ccelum redeo : oraibo Pa­
trem et impetrabo, ut mei loco alium Paracletum
mittat vobis, puta Spiritum Sanctum qui ea quæ
ego docui, illustret etpcrficiat, juxta illud vers. 26 :
«Paracletus autem Spiritus Sanctus, quem mittet
Pater in nomine meo, ille vos docebit omnia, et
suggeret vobis omnia quæcumquc dixero vobis. »
Spiritui
Nota ; Spiritus Sanctus est donum et dos propVopHui Pria nov* Testamenti, puta legis Christian® et
rovo ics- grati® Christi : illius enim est pignus ct promisuuento. 8Um. illo proinde caruit vetus Testamentum, puta
lex Mosis, Synagoga et Judæi, utpote duri, ter­
restres et carnales : si qui vero illum habuerunt,
ut Elias, Moses, David, illi filii fuere novi Testa­
menti potius quam veteris. Hinc illud prodixe­
runt ct promiserunt Prophet®, utEzechiel,xxxvi:
« Dabo vobis cor novum, et Spiritum novum
ponam in medio vestri, ct auferam cor lapideum
dc carne vestra, et dabo vobis cor carneum. Et
Spiritum meum ponam in medio vestri ; et faciam
ut in præceptis meis ambuletis.» Et Jeremías, ca­
pite XXXI, vers. 33 : « Hoc erit pactum quod fe­
riam cum domo Israel post dies illos, dicit Do­
minus : Dabo legem meam in visceribus eorum,
et in cordo eorum scribam eam, ct ero cis in
Deum, ct ipsi erunt mihi in populum. Et non
docebit ultra vir proximum suum, et vir fratrem
suum, dicens : Cognosce Dominum : omnes enim
cognoscent me a minimo eorum usque ad maxiinuz. » Joel, n, 28 : « Effundam Spiritum meum
supttt' omnem carnem , ct prophetabunt filii
vestri, » de quo cap. n (1).
x

(1) « Quam audistis ( inquit ) per os meum. » Subito
ab oratione obliqua transit Lucas ad rectam ; quare in
versione vulgata,perspicuitatiscausa,insertum est inquit;
esi autem hæc loquendi ratio perquam usitata Scripto­
ribus sacris pariter atque profanis.

APOSTOLOHUM, cap. I.
JH
!>. Olia Jo -v E-. ql:bf.u faf.izavit aqua — S-Vm. j.
dæos quoslibet, imo et Apostolos, antequam a
Christo vocarentur, ait S. Chrysostomus , Euthymius ct Tertullianus, lib. De Baptismo, cap. xn
( etsi id negare videatur Beda ), præsertim Andreara ejusque socios, qui erant discipuli Joannis.
Vos ALTEM BAPTIZABIMINI SPIRITU SANCTO, — SCÎ-

licct in baptismo Christi. Hunc enim opponit bap­
tismo Joannis, inquit S. Chrysostomus, Theophylactus et Euthymius, in cap. m Joannis, qui
consequenter censet Apostolos, Christo moriente,
resurgente et ascendente, necdum baptismo Christi
baptízalos et per aquam lustratos fuisse. Acce­
dunt ad hanc sententiam alii qui opinantur bap­
tismum Christi non ante, sed post mortem et re­
surrectionem ab eo institutum fuisse, Matth.
cap. xxvin, vers. 19, cum dixit : « Euntes, docete
omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris,
ct Filii, et Spiritus Sancti. » Ita opinatur Tertul­
lianus, lib. Dc Baptismo, cap. xi ; S. Hieronymus,
Dialog, contra Lucifer.; Chrysostomus, hom. 28 in
Joan., cl obiter S. Thomas, 111 part., Quast. LX.XllI,
ari. 5, ad 4. Verum jam diu ante institutum fuisse
baptismum a Christo patet Joan, m, 3, esto pro­
mulgatus fuerit post Christi ascensum in Pente­
coste, tumque omnes obligare coeperit, ut patet
Act. n, 38. Ita censent passim Interpretes et Doc­
tores cum D. Thoma, Ill part., Quast. LXVI, art. 2,
ubiidtractatexprofesso. Undeet ApostolosChristi,
æque ac Joannem Baptistam, in aqua baptizasse,
utique baptismo non Joannis, sed Christi, ideoque ortam esse contentionem inter discipulos de
baptismo Joannis et Christi, legimus Joan, iv, 25.
Quocirca S. Evodius, successor S. Petri in cathe- Ap».todra Antiochensi, epist. qu® inscribitur Tô çi;, id
est Lumen, asserit Christum suis manibus bapti­
zasse ex mulieribus solam Virginem, ex viris so­
lum Petrum : Petrum autem baptizasse Andream,
Jacobum et Joannem; et hos tres baptizasse re­
liquos Apostolos.
Dico ergo ad litteram, baptismum Spiritus
Sancti vocari hic effusionem Spiritus Sancti in
Pentecoste, qua copiose instar aqu® in Apostolos
effusus est, cosque iu seipso quasi mersit et absorpsit. Baptismus igitur significat copiam charis­
matum quam receperunt Apostoli in Pentecoste,
adeo ut non lingi, non imbui, sed profundi, re­
pleri et inebriari viderentur. « Ut enim is qui Baptuaqua mergilur et baptizatur, undique ab aquis “u* si“’
circumdatur, sic et illi a Spiritu baptizati sunt s»n.u*d
perfecti, » ait Cyrillus, catechesi 17. Opponit ita- ■<;«“.
que Christus mysticum suum baptismum effu- ,u,*f
sionis Spiritus Sancti, litterali baptismo Joannis
Baptist®, in eo quod ille duntaxat datus sit iu
aqua, nec contulerit remissionem peccatorum,
gratiam aut justitiam, sed ad eam in baptismo
Christi recipiendam disposuerit, inducendo ho­
mines et voce et gestu ad poenitentiam et lacrymas, uti docet S. Augustinus, in cap. i S. Joannis,
tract. 5, et alii passim ; Christi vero baptismus

commentaría ÍN ACTA APOSTOLORUM, CAP. !.
mysticus dandus sit in Spiritu Sancio, ostendente « Hoc ipsum, inquit, maximum est miraculum;
se non in aqua frigida, sed in igne ardenti ; quia est miraculum absque miraculis orbem terrarum
daturus erat in Pentecoste Apostolis cor igneum accurrere, n duodecim pauperibus et illitteratis
ct linguas igneas, q. d. Joannes baplizavit in hominibus attractum. »
aqua duntaxat, at ego non tantum in aqua, sed
Nox post multos nos dies, — puta decimo
et in Spiritu Sancto baptizo. Nam brevi mittam abhinc die in Pentecoste, sed noluit Christus cer­
in vos Spiritum Sanctum, qui suo spiritu et sanc­ ium diemeisindicare,«utsemperessenl vigilantes,
titate ita vos opplebil, ac si in eo toti baptizare­ ait S. Chrysostomus, ac sollicitius promissum
mini ct mergeremini, ut deinceps vos etiam alios exspectarent, non enim datur, non datur, inquam,
possitis baptizare in aqua et Spiritu Sancto. Ita gratia, nisi vigilanti. Annon vides quid dicat
factum est. Nam Apostolis baptizantibus descen­ Elias discipulo? Si videris me cum abripiar, sic
debat Spiritus Sanctus in fideles, non tantum in­ erit tibi, hoc est, continget tibi quod postulas, »
visibiliter , sed et visibiliter in specie ignis, etc., puta Spiritus meus duplex, IV Bcg. u. « Sic et
uti primitus in ipsosmet descenderat in Pente­ Paulo non statini data est gratia, sed triduum
coste: ita S. Chrysostomus, ÚEcumcnius, Beda, intercessit, quo fuit c®cus, atque interim metu
Lyranus et alii. Porro, missionem Spiritus Sancti purgatur ac præparatur. Nam sicut qui purpuram
Christus vocat baptismum , quia baptismus signi­ tingunt, prius aliis quibusdam coloribus præpaficat, primo, purgationem peccatorum el affectio­ rant id quod tincturam accipiet, ne flos dilutus
num, quam Apostolis contulit cl in dies confert et evanidus fiat : sic ct hic prius animi sollicitu­
Spiritus Sanctus. Sicut enim aqua in baptismo dinem Deus præparat, ac deinde infundit gratiam.
corpus tangens cor abluit, ut ait S. Augustinus, Eamdcm ob causam nec Spiritum illico misit,
omnequo peccatum ab eo extergit ; ita Spiritus sed in die quinquagesimo. »
Sanctus in Pentecoste cor mentemque Apostolo­
6. Igitur qu convenerant,— non soli Apostoli,
rum ab omni peccato, vitio et cupiditale terrena sed et alii discipuli, coram quibus Christus as­
abluit ct expurgavit.
cendit. « Simul coeunt, ait S. Chrysostomus, ut
Secundo, vox baptismus significat plenam sanc­ pudore quodam ac reverentia multitudinis, quod
tificationem. Sicut enim baptismus animæ a pec­ scire desiderant, extorqueant. » Vox igitur
catis expurgat® inserit fidem, spem, chari totem innuit quod Apostoli putarint Christum quasi
et sanctitatem ; ita Spiritus Sanctus in ¡Antéeosle Messiam, jam post resurrectionem suam restitu­
indidit Apostolis omnem gratiam, virtutem et turum regnum Israel jampridem collapsum,
sanctimoniam, idquo in gradu perfecto ct he­ ideoque missurum Spiritum Sanctum, ut id res­
roico.
tituat, haneque esse promissionem Patris per
Tertio, eadem vox significat plenitudinem et Prophetas. Amos enim, cap. ix, 11, sic vaticina­
abundantiam charismatum. Sicut enim corpus tur : « In die illa suscitabo tabernaculum David
in baptismo aqua circumdatur et obruitur, ita quod cecidit, el reoidificabo aperturas murorum
Apostoli Spiritu Sancto ejusquo donis quasi cir­ ejus, » etc. El Osee, cap. xiv, 6 : « Ero quasi ros
cumdati ct obruti fucre.
Israel, germinabit sicut lilium, et erumpet radix
Quarto, significat ardorem el zelum. Ilie enim ejus ut Libani. » Et Joel, cap. in, 20 : « Judica in
eorum baptismus fuit igneus, non aqueus; Spiri­ œlernum habitabitur, et Jerusalem in generai iotus Sanctus enim in specie ignis eis insidens igni­ nem et generationem, » etc. « Et Dominus com­
vit corda eorum. Hoc est quod ipse S. Joannes morabitur in Sion. » Et Abdias, vers. 17 : « In
Baptista Judiéis eum interrogantibus do suo bap­ monte Sion erit salvatio, et erit sanctus; el pos­
tismo, respondit : a Ego quidem baptizo vos in sidebit domus Jacob eos qui se possederant. »
aqua in pœmltnliam, qui autem postine ventu­ Denique Gabriel Archangelus, nuntians Christi
rus est, fortior ino esi, cujus non sum dignus ortum Virgini Deipara : « Dabit, inquit, illi
calceamenta portare ; ipse vos baptizabit in Spi­ Dominus Deus sedem David patris ejus, et reg­
ritu Sancto eligoi, p Mat Ih. in, IL
nabit in domo Jacob in œternum, » Lucœ i, 32.
p,, titHinc’l heologi triplicem distinguunt baptismum,
Si (id est an, num, ut vertit Pagninus, Tigurina
” «n- fluminis, flaminis et sanguinis. Fluminis, est el alii) ¡x tempore hoc ( lu® resurrectionis,
t’ 'nn. communis, qui fit per aquam. Sanguinis, est glori® et triumphi) restitues (Grace àzczxOtçànti,
r.Kirx-ui- martyrium : hoc enim expiat omne peccatum, id est restituis in præsenli) regnum Israel. —
® ** a que ac bapti>mus. Flaminis, est hic Apostolo- Græce tú lepori, id est Israeli, q. d. Israel jam
rum, et etiatn eorum qui contriti desiderant sa­ perdidit regnum, imo illud translatum est in
cramentum Baptismi, sed ob defectum aqu®, aut Herodem Idumæum el alienigenam. Scimus ex
ministri illud suscqiere nequeunt. Hi enim justifi­ prophetiis, praesertim Jacobi, Gen. xlix, 10, trans­
cantur sua contritione cum volo baptismi, quod lato jam sceptro propediem Messiam venturum,
aspirat eb flamen, id esi Spiritus Sanctus. Deni­ ut illud Israeli restituat : ergono id modo praque hic baptismus maximum fuit innovati mundi stabis? Scimus enim elcredimus te esse Messiam,
miraculum. Quocirca vere S. Chrysostomus in id est novum vei unique Davidem Israelis. Errant
Gentiles, qui negabant Apostolorum miracula : in eo, quod putent regnum Messi® fore tempom

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM , caí. I.

rale , quale fuit Davidis el Salomonis, non
spirituale. Sed hic communis Judæorum (uli jam
est omnium ) œvl illius fuit error. Unde Joannes
et Jacobus petierunt dextram el sinistram in regno
Christi, Matth. xx, 20; et duo discipuli euntes in
Emmaus : «Sperabamus, inquiunt, quod ipso
redempturus esset braci, » I4caxxiv,2i. Quocirca
Christus ad quæsiionem eorum directam non dat
solutionem, quia ejus adhuc erant incapaces, sed
retundens eorum curiositatem, indirecte et tacito
eamdem solvit, nimirum venturum Spiritum
Sanctum, ut intrepide Christi regnum spiritalo
per fidem, in Judæa et Samaria totoque orbe
propagent. Spiritalis enim Israel est populus
fidelis ei Christianus, ad quem carnalis Israel
aggregabitur in fine mundi, quando regnum hoc
evadet gloriosum omnesquo Sanctos in anima
el corpore beabit in æternum.
Vmí. 7.
7. Non est vestrum rosse témpora, — succes­
siones, decreta et eventa temporum.
Vel momeSta. — Græce
id est opportu­
nitates temporum ; ita Pagninus ct alii ; Tigurina,
articulos temporum ; Vatablus, opportunitates, sci­
licet rei gorendæ. Noster docte eas vocat vertitque
momenta, quia momentum hic non significat
instans, sed pondus el inclinationem temporis.
Sic Cicero, lib. V De Finibus, ait: a Inclinationes
rerum el momenta temporum, » et lloratius, lib. 1,
epist. 6 : « Certis momentis decedentia tcmpora-i »
Rursum Cicero, lib. VI, epist. 10 ad Trebatium :
«Omnia, inquit, momenta (id est occasiones)
obser.’ahimus, neque ullum prætcrmittcmus tui
juvandi el levandi locum. » Momentum enim
Grammatici deducunt a moveo; momentum enim,
sive occasio, est quasi pondus rem movens et
inclinans ad rem gerendam : hinc vocantur judi­
ciorum cl rerum maximarum magna momenta,
id est qure magnum pondus habent ct effica­
ciam, ut res huc ilhicve inclinet. Sic et Sapiens,
cap. xi, 23, dixit: « momentum stateræ, » Græce
Jmwi , id est inclinatio, motus, propensio stateræ,
sive bilancis. Sic vulgo dicimus : « Favor in
aulis magnum habet momentum, parvum eru­
ditio (I). »
Moraliter : Deus regnorum rerumque omnium
vicissitudines, exordia, modia ct lines peragit
suis momentis el opportuno tempore. Opportu­
nitas enim rei gerendie magnum atTert, tum
momentum et pondus, tum facilitatem, tum dcFmridm- coroni. Quod si ea desii, Deus procurat ut adsit
til Dei per congruos providenti® sum modos, quos in
componit
it ru m co­ thesauris sapienti® suiv reconditos habet, quibus
usionem facit ut omnes rerum teinportnnquo successus
invicem apposito nectantur, ac vclut ansuke sibi
invicem inserantur, ut catenam elegantem effi­
ciant. Quocirca Boetius, lib. IV De Consol., prosa 6,
(1) Ilice Hoseiunullcrus : « Particulai apud Græcos
haud raro conjunctionis loco ponitur» ut idem sil quod
xxi, Quare voces
simpliciter vertenda
sunt, temera. v

æJ

providentiam docet esse seriem causarum rerum­
que in mente Dei, quæ omnia suis nectat ordi­
nibus miris arctisque, sed arcanis nodis: veteres
fatum appellavete. Stoici enim fatum dixere esse
prmcedentium causarum subsequentiumque perplcxlonem quamdam, et instar caten® connexio­
nem. Verum quia hoc, utpoto indeclinabile et
inevitabile, necessitatem inferre ct libertatem
voluntati hominis et angeli adimere censuerunt;
hinc merito impii, imo fatui sunt, qui fatum vel
fando usurpant. Audi S. Augustinum, tract. 37
tn Joan. : a O si cor tuum non esset fatuum, non
crederes fatum. »
Ita Deus congrue ct opportune fecit, ut regnum
ct monarchia Cyri ct Persarum succederet monar­
chi® Chaldæorum ; Dario deinde et Persis succe­
deret Alexander et Græci ; his Romani, qui
regnum Israel per Pompeium et Augustum, in­
trudendo alienigenam regem Herodem, capite
minuerent, et paulo post ob cædem Christi per
Titum et Vespasianum delerent : ut ita abolito
regno Israel et Judaismo, succederet regnum
Christi ct Christianismus, cui Israel aggregabitur
in fine mundi, idque opportune et congrue. Tunc
enim mittet Deus Henoch, ex quo quasi patriar­
cha prognati sunt Israelites; et Eliam, qui fuit
Judæus, et propheta celeberrimus Judæorum, cui
proinde Christum annuntianti, quasi civi el pro­
phet® suo credent Judæi, æque ac Henoch, utpole
patri et patriarch® suo.
Idem exemplo suo docet nos Deus, nimirum Moni,
ut opportune omnia agamus, et occasiones rei
bene gerendæ studiose captemus, nec effluere
sinamus. Nam, ut ait Cato,
Fronte capillata est, a tergo occasio cabra,

ut, cum transierit, eam apprehendere nequeas.
Et Ovidius :
Temporibus medicina valet : data tempore prosunt,
Et data Hon apto tempore vina nocent.

Phocylidis monitum fuit : a Occasioni obtempera,
ct noli spiraro contra ventos ; p Menandri : « Oc­
casio legibus est potentior multo, et multarum
rerum est causa : celerrime permutat res, et ipsa
celerrimo dabitur ct avolat ; » Vegetii, lib. Ili De
De miM., cap. XXVI : a Occasio in bello amplius
solet juvare quam virtus; » Demosthenis, orat, ad
Leptin. : * Parvee occasiones magnarum rerum
causæ existant ; « alterius : « Occasio aniina ac­
tionum esi; » Livii, lib. Il, Decado3 : « Armatus
inteulusquc his neque occasioni Ime desis, neque
suam occasionem hosti des. » Sic qui versantur
cum puellis, dant dæiuoni occasionem tentandi
se libidine; qui cmn superbis, do fastu; qui cum
gulosis, de gula; nam si vel filum aut pilum illi
concedas, inde plectet tibi funem, quem omni
robore vix dirumpes. Antigonus Pyrrhoad bellum
provocanti respondit : < Suam militiam non mar
gis annorum, quam temporum usss : Pyrrho, si

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. I.
5(5
ilium vite suæ tædium cepisset, satis multas ad facit omnes qui in se sperant. » Et inferius : « l(u
interitum vias patere : » ita Plutarclius in Pyrrho ; Verbo innixum ct indutum virtute ex alto, nulla
Themistocles adolescenti qui occasionem negle­ vis, nulla fraus, nulla jam illecebra poteris vel
xerat : « 0 adolescens, ait, sero quidem ambo, stantem dejicere, vel subjicere dominantem. »
Supervenientis. — Grece iiî«lWnc«, in aoristo,
sed tamen sapere coepimus, » Ita Plutarchus
in Apopht. Scipionis Africani dogma fuit : id est cum, vel postquam supervenerit. Prius enim
« Non esse pugnandum nisi aut invitaret occasio, datus est Spiritus Sanctus personaliter Apostolis,
aut urgeret necessitas. » Ita Plutarchus in ejus deinde existons in cis cosque inhabitans, suam
Vita. Quocirca Gentilium prudentia maxime in virtutem ct dona in cos transfudit ; perinde ac
opportunitate captanda enituit. Egregie Plinius, sol, postquam ortus est, suos radios in orbem
M ™<n-lib. XV, cap. xxn’ : a Morus, ait, novissima om- diffundit ; de quo plura cap. n.
Spiritls Sancti. — Quis, qualis et quantus sit
Va'- nium germinat, et tamen parit inter primas : ita
qui tempus idoneum operiuntur rei conficiendæ, hic Spiritus, dicam initio cap. ii.
etiamsi serius coeperint, tamen maturius confi­
Et eritis mihi, — «Mihi, » meæ scilicet incarna­
ciunt. » Idem, lib. XI, cap. vi et x : « Apes pera­ tioni, morti, redemptioni, resurrectioni, ascen­
gunt opus suum non statis diebus, sed quoties sioni cælerisque mysteriis quæ hucusque peregi ;
cœli commoditas invitat : ita suo quæque tempore q. d. Docebitis ct testificabimini me esse Filium
rapienda est occasio. » Denique S. Chrysostomus, Dei, qui pro salute hominum incarnatus ct cru­
li b. I De Compunctione : « Sicut, ait, in corporibus cifixus sum, ac proinde me esse Salvatorem
et fistulis, nisi quis prius humorem influentem mundi, ideoque cos in mc credere debere ut
sistat, mali fonte non obstructo, incassum om­ salventur, nec enim extra me est salus.
nia facit : itidem ct nos, nisi occasionem quasi
Testes, — per miracula, per vite sanctimoniam,
fontem mali caverimus. » Porro ¡dipsum non per predicationem, sapientiam et efficaciam non
tantum in factis, sed et in verbis dictisquo locum humanam, sed divinam, q. d. Vidistis, o discipuli,
habet; verbum enim opportune prolatum plus o filii mei, vitam meam, doctrinam audistis,
efficiet, quam mille importune. Vere Sapiens, spectastis mea miracula, itinera, labores, con­
Proverò, xxv, 11 : « Mala aurea in lectis argenteis, tradictiones , tormenta, mortem, crucem, resur­
qui loquitur verbum in tempore suo. » Christia­ rectionem, mox spectabitis meam ascensionem
nus ergo hæc sibi adaptet, et occasionibus om­ ct missionem Spiritus Sancti; ubique vidistis
nibus ad bene agendum utatur, ut lucra coelestia meum in homines amorem ct zelum, qui mc e
adaugeat, quæ quotidie mire augere potest, si coelo in terram et in crucem traxit : ite, testifica­
occasiones captet, uti captat mercator occasionem mini, ct docete hæc in toto mundo, ut suam sa­
negotiandi, miles vincendi. Post hoc enim breve lutem amentet curent, sicut ego amavi et curavi,
tempus et occasionem, non erit tempus nec oc­ ut me ipsos amantem redament : cccc ascendo, ut
parem eis locum in coelo : suadete ergo, ut vanas
casio lucrandi.
Vrn. i.
8. Sed accipietis virtutem, — SinMut, id est terre opes pompasque contemnant, ut timeant
potentiam, robur, vim, efficaciam, quæ tanta fuit Dei judicium et gehennam, ambiant aspirentqiie
in Apostolis, ut reges, tyrannos, gentes feras et ad cœlum. Ecce quales et quanti hi testes Christo
barbaras totumque orbem subegerint Christo, fuerunt.
Vide hic dignitatem Apostolorum, do qua præ- Encomi»
cum ipsi essent pauci, pauperes, rudes, ignobi­
les. Hoc est quod ait Christus, Lucœ xxiv, 49 : clarcS.Chrysostomus,hom. DeS. Andrea, quæcxtat apo,,®i>• Ego mitto promissum Patris mei in vos : vos apud Surium dic 30 novemb. : « Nihil tale , in- r“‘‘
autem sedete in civitate, quoadusque induamini quit, unquam fuit, quale fuerunt Apostoli. Ili cum
virtute ex alto, n Preclare S. Bernardus, serm. 83 Dei verbi essent ministri, attrectarunt incarnatum
in Cant.: a Opus virtute habes, inquit, et non illum, qui ut Deus figuram non habet. Secuti sunt
quacumque, sed qua induaris exalto. Ipsa enim, ambulantem cum, qui ubique prasens est. Discu­
si perfecta sit, facile facit animum victorem sui, et buerunt una cum illo, qui nullo loco circumscri­
sic invidum reddit ad omnia. Est quippe vigor bitur. Ejus vocem audiverunt, qui verbo fecit
animi cedere nescius pro tuenda ratione. Vel sic : omnia. Mundum ipsum lingua, tanquam sagena
Vigor animi, quod in se est, omnia ad rationem quædam concluserunt. Circumierunt suis cursi­
cogens vel dirigens,» etc. « Felix anima quæ bus fines orbis terrarum. Errores ut zizania era­
angelis spectantibus præbuit gaudium pariter et dicarunt ; aras ut spinas quasdam amputarunt-'
miraculum sui, ut audiret de se loquentes: Quæ idola tanquam feras interfecerunt; dæmones ut
est ista quæ ascendit de deserto deliciis affluens, lupos profugarunl ; Ecclesiam ut gregem quem­
innixa super dilectum suum? Alioquin frustra dam collegerunt; orthodoxos tanquam frumen­
nititur, si non innititur. » Et mox : a Quidni tum congregarunt ; hærescs ut paleas projecerunt ;
omnia possibilia sint innitenti super eum qui Judaismum tanquam fœnum arefecerunt; Gracoomnia potest ? Quante fiduciæ vox : Omnia pos­ rum sectam tanquam stipulas quasdam igne com­
sum in eo qui me confortat? Nihil omnipotentiam busserunt; humanam naturam cruce ipsa tan­
Hrbi clariorem reddit, quam quod omnipotentes quam aratro quodam excoluerunt, et verbum

COMMENTARIA IN ACTA
Dei ut sementem quamdam spai serunt; ad sum*
mam, omnia illorum facta tanquam sidera quae­
dam effulserunt. Quamobrem clara voce illis
dicebat Dominus : Vos estis lux mundi. Siquidem
Orientem habet Christianus homo, illum qui e
Virgine natus est : diluculum habet, eum qui
baptismatis parens fuit ; splendorem habet, Christi
crucifixi gratiam ; radios, admirabiles illas lin­
guas ; diem, futurum illud saeculum ; meridiem,
tempus quo in cruce ipsa mansit Dominus ; occi­
dentem, sepulcri habitationem ; vesperam, bre­
vem illam mortem ; solis fulgorem, resurrectio­
nem a mortuis. Vos estis lux mundi. Intuere astra
hæc, et illorum splendorem obstupesce. »
Ln Jerusalem. — Apollonius, vetus ecclesiasti­
cus scriptor, ait Eusebius, lib.V Ilistor., cap. xviii,
in fine, « meminit Thraseæ cujusdam martyris,
qui quasi ex traditione priorum se accepisse asse­
ruit Salvatorem præcepisse Apostolis suis, ne
ante duodecimum annum ab Hierosolymis disce­
derent. » Sed hoc cum grano salis accipiendum :
satis enim constat ex Actis, ob necem Stephani,
quæ paulo post Christi ascensionem contigit, dis­
persos fuisse Apostolos; ac eorum divisionem per
orbis provincias ante duodecimum annum conti­
gisse, inulti Historici et Doctores docent. Nam
5. Jacobum, qui ante duodecimum annum martyr
iccubuit, in Hispanias profectum, ibique evange¡izasse constanter asserunt Hispanicæ Annales et
'•ontinua traditio.
9. Et cum hæc dixisset, — aliaque quæ recen­
sent S. Lucas, Matthæus ct Marcus in line Evan­
geli!. Verisimile est Christum, finito prandio, Apos­
tolos aliosquc discipulos prius convocatos (quos
120 recenset Lucas, vers. 15) e Jerusalem per me­
diam urbem, Judæis vi divina cohibitis, stupe­
factis et attonitis, eduxisse in montem Oliveti, ac
ex itinere divertisse in adjacentem Bcthaniam, ut
ait Lucas, Evang. cap. xxiv, 50, ut valediceret
Magdalcnæ, Marthas cl Lazaro, cosque secura pa­
riter eduxisse, ut cis ascensionis suæ visionem et
consolationem impertiretur, utpolc sibi amicissi­
mis: ita Suarez, HI part., disp, li , sect. 2. Quæ
omnia facile horam a prandio exactam signifi­
cant , antequam Christus perveniret in montem
Oliveti ibique suis valedicens ascenderet. Quæ
fuerint colloquia suavissima ct ultima Dciparæ
Matris ct Christi, item amplexus ejus ct discipu­
lorum aliaquo plura quæ studio brevitatis tacet
Lucas, contemplari possumus, enarrare nequi­
mus. S. Augustinus, serra. G De Ascens., qui est
179 De Temp., ail Apostolos hæc Christo dixisse
(intelligc corde potius quam ore) : «Domine, quare
nos derelinquis ascendens, qui nos elegisti in
ripa præcedens ? Domino, quando sumus verba
tua super mcl ct favum eminus percepturi, ct
stillantis rorantisquo gratiæ balsamum de luis
labiis ac faucibus libaturi? Aut instrue quo as­
cendis, aut ne deseras cum ascendis : quasi scuto
benignitatis Ime remansimus in aperto nudati,

APOSTOLORUM,

cap.

1.

57
tanquam pupilli matris amplectentis pennato
velamine destituti. Quando venies ad nos, qui
redemisti nos ? Mors tua fuit peccatum nostrum ;
sit ascensus tuus pignus nostrum, ne nimis ab­
sorpti moerore mergamur, quos elevasti de gemi­
tibus inferorum. » Christum vero eis respondisse
per angelos a se submissos : « Viri Galilæi, quid
statis aspicientes in cœlum? Hic Jesus qui assump­
tus est a vobis in cœlum, sic veniet, » etc. Unde
serm. 7, hosco duos angelos vocat duos pretores
et duos palatinos cœlestis imperii. « Oportebat
enim, inquit, cœlestesmitti consolatores, ne re­
manerent trepidi piscatores.» Noster Ludovicus de
Ponte, méditât, de Ascens., pie et probabiliter
meditatur Christum abeuntem in cœlum, ut ma­
jorem sui fidem, spem, amorem et reverentiam
discipulis imprimeret, dedisse eis osculandas suas
manus et pedes (ut tangerent sacra vulnerum in
iis stigmata), ex quibus suavissimus odor fragra­
bat, quo illorum corda mire recreabantur et con­
fortabantur : matri vero suæ obtulisse etiam os­
culandum latus, quæ in illud se abdere, in coque
cum Christo ascendere gestiebat. Discipulos ergo
summo amore et reverentia manus et pedes
Christi osculatos esse, uti osculata fuerat Magda­
lena ejusque comites mulieres, Joan, xxix, 17, ct
Mat th. XXVIII, 9.
Elevatus est. — « Non subito raptus, » ut Elias CLri.bu
et Henoch, «non furtim sublatus, sed videntibus iK'c-‘"
illis elevatus est, » ail S. Bernardus, De GraJ.
'40’
humil., cap. i ; idem, serm. De Ascens. : «Quid, ait,
putatis, fratres, quantus dolor et timor irruperit
Apostolica pectora, cum cum viderunt a se tolli
et attolli in acra, non scalis adjutum, non suble­
vatum funibus, etsi angelico comitatum obsequio,
non tamen fultum auxilio, sed gradientem in
multitudine fortitudinis suæ?» «Elevatus» ergo a
se suaque virtute per dotem agilitatis, idque
sensim et pedetentim, ut diutius pasceret oculos
discipulorum intuenlium. Hoc enim significat
Lucas, Evang. cap. xxiv, 50 : « Et elevatis manibus suis, benedixit eis. Et factum est dum bene­
diceret illis, recessit ab eis, et ferebatur in cœlum.»
Ex quibus verbis liquet, primo, Christum elevasse Pria*»,
manus, tum ut Deum oraret et invocaret ad be­
nedicendum Apostolis ; tum ut elevandoci depri­
mendo, vel certe transversim collocando manus,
uti fecit Jacob, Genes, xlvui, 14, signum crucis
ctïormaret, uti docet noster Grvtserus, hb. 111 De
Cruce, cap. ivi. Per crucis enim meritum omnem Chriam
benedictionem nobis impetravit. Unde moluit in !
Ecclesia consuetudo , ut tam in publicis et sacris aQmcn>'
Officiis, quam in privatis benedictionibus Præla- mu­
torum , Sacerdotum, Sanctorum vel parentum,
is qui benedicit, signum crucis eflbrmet super
eum quem benedicit ; quam esse traditionem
Aposlolicam testatur S. Basilius, hb. De Sptnlu
Sancto, cap. xxxvii.
Secundo, liquet Christum discipulis benedixisse, S<o J*
id est Patris opem et gratiam eis apprecatum

COMMENTARIA IN’ ACTA APOSTOLORUM, cap. I.
filose, qua et ipsi in fide vitaque Christiana pro­ vestibus de Bosra? » etc., Tsaiœ txiii; ac trium­
ficerent, et alios ad eamdem verbo et exemplo phantes cecinerunt : «Attollite portas, principes,
provocarent, utque Deus omnia eorum opera se- vestras, et elevamini porte œternales, et introibit
cundaret per omnem vitam, uti tie facto fecit, rex glori®, n Psalm, xxiii. Undo 8. Augustinus,
fui! enim efllcax h®c Christi oratio et benedictio. serra. 3 De liesurrect. : « Viderunt, inquit, cœlites
Addit noster Ludovicus de Ponto, modii, dc Ascen- cuncti speciosum vulneribus Christum, spolia e
tfime, Christum ascendentem discipulis faciem castris tyrannicis reportantem, et admirantes ful­
solito amabiliorem fct radianliorem exhibuisse. gentia divin® virtutis vexilla, talibus concrepant
Formula vero benedictionis hac usum esse : « Be­ hymnis dcducuntquo Letantes : Quis est iste rex
nedicat vos Dominus et custodiat. Ostendat Do­ glori®? » Hoc est quod jubilat Psaltes, Psal. lxvii,
minus faciem suam vobis, et misereatur vestri. » 18 : Œ Currus Dei decem millibus multiplex, millia
Hinc enim Dcuspræscripsit Aaroni, qui fuit typus laetantium : Dominus in eis in Sina in Salicto. »
Christi, Num. vi, ±3. Aut hac : « Pater sancte, serva Et Psal. XLVt: « Omnes Gentes, plaudite manibus,
cos in nomine tuo, quos dedisti mihi, utsint unum jubilate Deo in voce exiillationis. Quoniam Do­
sicut et nos. Pater quos dedisti mihi, volo ut ubi minus excelsus, terribilis: Rex magnus super
ennsum, ct illi sint mecum,ut videant claritatem omnem terram, etc. Ascendit Deus in jubilo : et
meam, » etc., Joan, xvii, li, 2Ì, 21; aut simili. Dominus in voco tub®. »
Octavo, Beda, lib. Do Locis sanctis, cap. vu, tes- Octavo,
Porro Christi benedictio fuit efficax : quare dis­
cipulos replevit bonis illis coelestibus, quæ bene­ tatur solcmnitatem hujus diei quotannis recur­
rentem, fuisse coelestibus prodigiis, in eo loco
dicendo illis apprecabatur.
f rUa
Tertio, Christum sensim ascendisse : hoc enim quo Christus ascendit, illustratam, a Nam in die,
inquit, ascensionis Dominic® per annos singulos,
significat H recessit, ct ferebatur.
QiiitA.
Quarto, Manichei censebant Christum restitisse Missa peracta, valide flaminis procella de sursum u.
in cado solis, Ideoque solem quasi numen odo­ venire consuevit, et omnes qui in ecclesia fuerint,
rabant, idque ex eo quod scriptum est Psal. in terram prosternere. Tota ibi ea nocte lucem®
xvm, 5 : u In sole posuit tabernaculum suum. » ardent, ut non illustrari tantum, sed ct ardere
Refert ct ridet hoc S. Augustinus, tractat. 31 in mons et supposita loca videantur : » de loco as­
Joan. Certum est Christum ascendisse super om­ censionis dicam vers. 12.
Quæres, quibus de causis Christus mox post
nes codos. Hoc enim asserit Apostolus; Ephes, ¡v,
resurrectionem ascendit in coelum. Respondeo :
10. Vide ibi dicta.
Qi t*
Quinio, do fido est Christum non tantum qua Prima est, ut suam legem ct doctrinam confir- suum «
° 4,“ Densest, sed etiam qua homo, ascendisse ad so- maret et ostenderet esse coelestem. Se enim e rcl^rnJ>
* ' jT lium Dei Putris, ibique ad dexteram ejus quasi cœlis descendisse, ut eam doceret, ideoque eo pf¡mi
f
Dominum cadi et terræ, angelorum et hominum redire quasi unigenitum Dei Filium, juxta illud catua.
r cons^pro- Idcniin docet Apostolus, Coloss, ni, I ; Joan, in, 13 : « Nemo ascendit in cœluin, nisi qui
* uu (lnia
Christus se In cruce infra omnes crea­ descendit de cœlo, Filius hominis qui est in cœlo.»
turas humiliavit, hinc et meruit super omnes Unde S. Maximus, hom. 2 De Pentec. : « Sicut,
inquit, aquila humilia deserit, alla petit, cœloexaltari, Philip. n, 10.
sttu
Sexta, Christus stia morte cadum ob peccatum ruin vicina conscendit ; ila et Salvator humilia
Ad® ct posterorum clausum reseravit; unde et inferni deseruit, paradisi alliora petiit, coelorum
primus eodem ascendit. Bino et secum duxit in fastigia penetravit, p
Secunda, ut coelum hominibus peccato Adæ Scornai,
triumphum omnes animas SS. Patrum el Patriar­
charum , quos o limbo eduxerat. Hoc enim est clausum reseraret, utque ostenderet regnum
quod ait Psaltes, Psal. txvn, 19, et ex eo suum non esse terrenum ct temporaneum, uti
Paulus, Bphes. iv, 8 : « Ascendens in altum putabant discipuli, sed coeleste ct iclemum: quo­
captivam duxit captivitatem. » Porro preci­ circa sequacibus suis terram et terrena omnia
pui ex illis cum Christo resurrexerunt, ut palet esse despicienda. Nam, ut ait S. Augustinus,
Malth. xxTii, 33, ac consequenter in corpore glo­ serra. 173 De Temp., « cum Christo non ascendit
rioso cum Christo ascenderunt, quasi resurrec­ superbia, non avaritia, non luxuria, nullum vi­
tionis ejus primiliæ. Hoc est quod ait Michæas, n, tium nostrum ascendit cum medico nostro. Et
ideo, si post medicum desideramus ascendere ,
1.3 : « Ascendet enim pandens iter ante cos. o
/. Septimo, Christo per dotem subtilitatis cados debemus vilia et peccata deponere, p
penetranti, quasi Domino regique suo, occurrit
Tertia, ut corpori ejus ita in terris humiliato ol Terti*
lota oœlestu aula omnesque omnino angeli, uti afflicto justam daret nwrccdcm et gloriam : cor­
docuit S. Cyprianus, Epiphanias, Nyssenus, serra. poris enim gloriosi congruus propriusque locus
De A<tns.,etaln, ct salis colligitur ex illo, llebr. est cœlum, non terra ; hœc enim est locas gene­
!, 6 t u El cum iterum introducit primogenitum rabilium et corruptibilium. Undè S. Augustinus,
in orbem terræ dicit : Et adorent eum omnes an­ serm. 107 De Temp.: «Noster, ait, hic Samson,
geli Dei ; » qui admirantes ejus gloriam interro­ ablatis portis imperioque inferni el mortis, ascen­
garunt: a Quis est iste qui venit de Edoni, tinctis dit per turbinem in cœlum. p

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CiP. R
«9
Olirti.
Quarta, ut angelos bua prwsculia ct gloria ex­ sentiuntquo aninve sapientes et sancta. Christus
hilararet, ac cœium exornaret; nam «lucerna ergo in fidelibus beatitudini* et regni cœlcstia
ejus est Agnus,» Apoca!. xxi.23. Unde et ei accla­ fidem solidavit, et «peni acuit eo ascendendo :
marunt : .i Dignus est Agnus qui occisus est, ac­ « Ubicumque enim fuerit corpus, illic congrega­
cipere virtutem, cl divinitatem, el sapientiam, ct buntur et aquila?, « Matth. xxtv, 28. Et S. Augus­
fortitudinem, et honòrem, ct gloriam, » Apoca!. tinus, serm. 3 De Asccns.: «Nos, ait, Christi
v, 12. Addo, ut sederet a dextris Dei tanquam mors vivificavit, nos resurrectio erexit, nos as­
contubernalis Patri, a quo in hunc mundum mis­ censio consecravit. » Et S. Bernardus , serm. 2
sus fuerat, ait (JEcumenius, in cap. ni, vers. 21. De Asccns. : a Quæramus, ait, quæ sursum sunt,
Preclaro S. Augustinus, serm. 37 De Tempor. : quia illic profecto thesaurus noster est Jesus
« Quam mirifico, ait, mysterio noster Jesus Chris­ Christus, in quo sunt omnes thesauri sapienti®
tus vel tactu corporis sui, vel transitu gloriœ suæ el scienti® absconditi, in quo habitat omnis ple­
omnem ad momentum creaturam sanctificat, vi­ nitudo divinitatis corporaliter. »
Secundo, ut doceret nos quanti apud Deum
vificat el illustrat? Aquas enim consecrat, dum
baptizatur; terram sanctificat, dum sepelitur; meriti sit humilitas, eamque efficaciter nobis per­
mortuos suscitat, dum resurgit ; cœlcstia glori­ suaderet. Nam, ut ail Apostolus, Ephes, iv, 10 :
ficat, dum ascendit ad cœium, cl sedet ad dexte­ « Qui descendit, ipse est ct qui ascendit sapor
ram Patiis. »
omnes cœlos, ut impleret omnia. » Ita S. Fran­
Quinti.
Quinta, ut e cœlis mitteret Spiritum Sanctum ciscos per humilitatem ascendit ad Seraphinos,
nostramque causam jugiter apud Patrem ageret, uti ex visione cujusdam Sancti testatur S. Bona­
ostendens ei sacra sua vulnera. « Talis enim de­ ventura. UndeS. Bernardus, serm. 2 De Astens.,
cebat. ut nobis esset pontifex, sanctus, iunoccns, « Neque enim , ait, ascendere potes nisi descen­
impollutus, segregatus a peccatoribus, cl excel­ deris , quia ut ¿eterna lege fixum est, omnis qui
sior cœlis faclus, » llebr. vu, 26. a Sio cœpit esse se exaltat, humiliabitur, et qui se humiliat, exal­
divinitate præsenlior, qui factus est humanitate tabitur. 0 perversitas, o abusio filiorum Adam!
quia cum ascendere difficillimum sil, descendere
longinquior, » ait S.Leo, serm. 2 Dc Astent.
Sexta, ut S. Trinitati rationem suæ legationis nutem facillimum, ipsi et leviter ascendunt, et
in terra peractæ redderèt, cique redemptione difficilius descendunt. »
Tertio, ut doceret heroica virtutum opera pa- Terdl
hominum peracta honorem , lælitium et gloriam
atterrei. UndeS. Cyprianus, serm. De Astent., asse­ traro et dura pali, etiam martyria, juxta illud
rit : « Nec linguis hominum, nec angelorum, nec Apostoli, H Timoth. ii, IO: u Ideo omnia sustineo
cujusquam acumine ingenii definiri posse, quæ propter electos , ut ct ipsi salutem consequantur,
Patris in reditu Filii hilaritas fuerit : perinde ac si quæ est in Christo Jesu , cum gloria cadesti ; »
ulla ad immutabile illud gaudium esse accessio quod explicans subdit : « Fidelis sermo : nam si
potuerit.» Et S. Epiphanius, orat, de Asccns.: commortui sumus, ct convivemus ; si sustine­
n Christus, ait, ingenti gaudio triumphans, ovem bimus, et conrognabimus. p Deus Paler ergo
human® natura) humeris impositam Patri obtu­ exaltans Christum ad suam dexteram , nos a con­
lit , alqnejiro tali munere munus Spiritus Sancti sedera fecit in eœleslibus in Christo Jesu, » ut
quod reddat, impetrat. » Et S. Chrysostomus, nit idem, Ephcs. u, 6. Nam, ut ait S. Leo, serm.
serm. Dc Asccns. : « Christus ascendens in cœium i Dc Ascens. : « Quia Christi asceurio nostra est
natur® nostræ primitias obtulit Patri, et oblatum provectio, et quo praecessit gloria capitis, eo
donum miratus est Pater, quod et tanta dignitas spes vocatur et corporis, dignis, dilectissimi, exul­
offerebat, et quod offerebatur, nulla macula fœ* temos gaudiis el pia gratiarum actione tatemar.
dabatur. Nam ct suis manibus suscepit oblatum, Hodie enim non solum civès paradisi firmati sumus,
et suæ sedis fecit esse participem, etc. Illa natura sed etiam cœlorum m Christo superna penetra­
est quæ audivit : Terra es, cl in terram ibis. » vimus. idem, $cnn. 2 : « Sursum vocatos animos
Et inferius : « Hodie angeli atque aivhangeli na­ desideria terrena non deprimant, ad interna
turam nostram in sede Dominica immortali gloria pntdectos peritura non occupent, viam veritatis
ingressos fallaces illecebrae non retardent, el ita
fulgentem viderunt. »
Moni
Meralitcr : Christus coram Apostolis et discipu­ a fidelibus bæo temporalia decurrantur ut pere­
lis uscendil, quasi oculos et cor eorum (utinam grinari se in hac valle cognoscant, m qua. etiamsi
ct nostrum!) seeiim vehens in cœium, docens quædam commoda blandiantur, non amplectenda
r,,r b nos primo, ut cum Apostolis oculis animi eum in nequiter, sed transeunda sunt furliter. > Et supe­
astra sequamur, et mente in coelestibus habitemus. rius : a Hanc fidem ascensione Domini auctum,
Ipse enim est amor noster ; ubi autem amor, ibi et el Spiritu Saucii munere roboratam non vincula,
oculus ct cor. Quocirca Apostolus, Coloss. ¡i, I : non carceres, non exilia, non fames, non ignis,
«Quæ sursum, inquit, sunt quærite, ubi Christus non laniatus ferarum, nec exquisita persequeœest in dextra Dei sedens i quæ sursum sunt sapile, lium crudelitatibus supplicia terruerunt. Pro hao
non quæ super terram. » Patria enim nostra cœ- fide per universum mundum non solum viri, sed
lumett, lorr¿i vero exilium cl corde? ; ita judicant etiam fumín®, nec tantum impubes pueri> »ed

60
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. i.
etiam tenera* virgines usque ad effusionem sui situs decet corpus gloriosum. Ergo nubes hœc
sanguinis decertarunt. Et S. Gregorius, hom. 29 magis a Christo ferebatur, quam illum ferrei, ait
in Etang. : a Ecce, ait, iste venit saliens In monti- GEcumonius.
bus, transiliens colles, etc. Vultis ejus saltus agnos­
Tertio ergo et genuine, nubes hæc fuit vera, T»
cere? De cœlo venit in uterum , de utero in pre­ sed gloriosa et eximia luce corusca, ad hoc a ■ ““I
sepe , de presepi in crucem, de cruce in sepul­ Deo adducta, vel producta, ut corpus Christi
crum, de sepulcro rediit in cœlum. Quia exultavit tegeret, ct ab oculis Apostolorum eximeret, siut gigas ad currendam viam, ut nos ei diceremus : mulque suo fulgore majestatem ascendentis os­
Tralie nos post te, curremus in odorem unguen­ tenderet. Ita Suarez, 111 part., disp, lu, sect. 2, et
tano tuorum. Unde, fratres diarissimi, oportet ut S. Chrysostomus, qui et addit : «Hanc nubem
illuc sequamur corde, ubi cum corpore ascendisse fuisse cœli symbolum, declarans quod in ipso
credimus. Desideria terrena fugiamus, nihil jam signo divinæ potentiæ ascenderet, juxta illud
nos delectet in infimis, qui Patrem habemus in Psalm. cm : Qui ponis nubem ascensum tuum. >
cœlis. » Et S. Augustinus, serm. 3 De Ascens. : Passim enim in Scriptura Dei majestas dicitur
« Ascendamus post illum , et per vitia ac passio­ tegi ct velari nubibus. Unde ct Sancti rapientur
nes nostras : si utique unusquisque nostrum sub­ in nubibus obviam Christo in aera, I Thess. cap.
dere eas sibi studeat, ac super eas stare consues­ IV, vers. 17. Porro nubem hanc Christus secum
cat , ex ipsis sibi gradum construit, quo possit non deduxit in cœlum, sed suo loco in aere re­
superiora conscendere. Elevabunt nos, si fuerint liquit.
infra nos : de vitiis nostris scalam nobis facimus,
Nota : Christus sensim ascendit eo usque quo
si vitia ipsa calcamus, d Et S. Bernardus, serm. pertingere poterat Apostolorum visus : deinde
4 De Ascens. : a Quid , inquit, grave illi videri subduxit cum nubes ; ac mox illico instar fulgu­
poterit, qui semper mento tractat, quod non sunt ris per dotem agilitatis libravit se in cœlum cmcondignæ passiones hujus temporis ad futuram pyreum, non quasi transeundo ab extremo in
gloriam? Quid concupiscere poterit in sæculo extremum sine medio, ut censet Abulensis, Para­
I
nequam, cujus oculus semper videt bona Domini doxo N, cap. xm, sed successive singulos coelos
in terra viventium, semper videt æterna premia? mira celeritate transeundo, ut tanquam supremus
quoniam transibo in locum tabernaculi admira­ omnium Dominus omnium possessionem accipe­
bilis usque ad domum Dei. » Et inferius : « As­ ret , ct quodammodo sua presentía sanctificaret,
cende, Domine, super asinum istum, conculca hos juxta illud Ephes, iv , 10 : « Ut impleret omnia. »
bestiales motus, quia domari debent, ne domi­ Ita Suarez, disp, li, sect. 2. Ubi adverte vim dolis
nari pravaleant; nisi enim calcati fuerint, concul­ agilitatis Christi : per eam enim subito in iclu
cabunt nos ; nisi premantur, oppriment nos, oculi, instar fulguris se libravit ex aere in verti­
etc. Sequere etiam ascendentem crucera , exalta­ cem et culmen cœli empyrei, quod spatium in­
tum a terra, ut non solum super eam, sed et super gens est cl quasi immensum. Alpharabius, nobilis
omnem quoque mundum mentis fastigio collo­ inter Arabes astrologus, asserit tanto intervallo
ceris, etc.; nulla te mundi oblectamenta incli­ firmamentum, sive octavam sphoeram, in qua
nent, nullæ adversitates dejiciant. » Vide eumdem, sunt slcllæ fixæ, a terra distare, ut vix quisquam
octo annorum millibus co pervenire posset.
serm. 6.
Noles
Et nubes suscepit eum. — Quærcs, quæ ct Cæleri Astronomi docent, terram distare a concavo
qualis fuit bœo nubes? Primo, Cajelanus hic ct firmamenti octoginta millionibus milliarium:
ex co Medina, III part, Quœst. LVlll, art. 4,cen­ spissitudinem vero firmamenti esso eamdem, sci- ra?
iamo. sent nubem hanc non fuisse nubem, sed splen­
licet octoginta mülionum : quanta ergo debet esse
dorem , quem Christi corpus ex se sparsit cum distantia, spissitudo et amplitudo cœli noni,
cœlo appropinquaret, cujus simile est in via decimi, ct si qui alii iis sunt superiores, ac ma­
lactea. Verum aliud est splendor, aliud nubes : xime cœli empyrei ? lidera docent stellam quam­
ille clarus ct subtilis, hœc obscura ct densa. libet in æquinoctiali positam singulis horis con­
Adde, nubes hœc velavit Christum, ne cum ficere 42 milliones milliarium : lapidem molarem,
amplius viderent discipuli : fuit ergo vera nubes, si e firmamento caderet, casurum per nonaginta
íícctr’o. Secundo, Abulensis, Paradoxo V, capite ix, annos, antequam terram attingeret : per quatuor
putat hanc nubem fuisse Christo instar sedis et millia annorum vix te perventurum ad convexum
throni, qua partira nuditatem suam tegeret, par­ firmamenti, etiamsi quotidie recta ascendens
tira gloriosus quasi in sella gestatoria c terra in conficeres centum milliaria, uti ostendi Genes, i,
altum ascenderet, non elevatus ab Angelis, sed in opere quarke diei. Hæc omnia Christus pene
virtute propria. Verum nubes hæc Christum in in momento transmisit, facilque ut animæ sancke
altum evectum suscepit et abscondit. Unde post mortem eadem quasi in momento transmit­
S. Augustinus, serm. 179 De Temp., eam excel­ tant. Hæc cogita, his te solare, cum quis labor
sam indigitat. Non ergo fuit ci loco sedis, nec te fatigat, cum tardum pigrumque corpus te in
in terra, sed in œthere eum suscepit; Christus opere pio delassat.
Deni<AUu Abuleas¡s , Paradoxo V, cap. xxxiv,
enim erectus ascendit, non sedens ; hic enim

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. I.

61
AnChri* consci Christum posi resurrectionem, nipote gio- hic Apostolorum admirationem , laetitiam, amo­
iins nn- rjOsuin, nullas induisse vestes, scd nudum sem- rem, spem, omnesque animorum motus, omccodcihi per, cl solo splendore glori© sure vestitum dis­ neque pathos exprimat, imo mente concipiat?
cipulis apparuisse, ac consequenter nudum e S. Bernardus, serm. 3 De Ascensione, addit eos
terra in coelum ascendisse sola nube ct luce cir­ plorasse.
cumdatum. Ratio ejus est, quia alioqui non po­
Duo vnu , — duo angeli in assumpto cor­
tuisset vulnus lateris Thomre oslcndcre, ct tan­ pore apparentes, quasi duo viri eximii et glo­
gendum exhibere ; vestes enim manum Thomæ riosi (I).
exclusissent. Scd respondendum est, Christum
Ix vestibus audis. — Hic enim color eorum pa­
post resurrectionem tales vestes assumpsisse , ut ritatem Christi que gloriam ct triumphum denotat.
illæ quinque vulnera non tegerent, nec vestirent; Unde de Beatis Christum sequentibus ail Joannes,
aut si tegerent, facile retegi possent in locis vul­ Apoc. xix , 14 : « Et exercitus qui erant in cœlo
nerum, ut ea ostenderet discipulis, ex iisque sequebantur cum in vestibus albis, vestiti byssino
probaret se idem corpus habere quod vulnera albo et mundo. © Notat S. Gregorius, hom. 49
exceperat. Christus enim Magdalen© apparuit in Evang., a Christo nascente, non legi candidatos
ut hortulanus, duobus discipulis euntibus in Em­ angelos apparuisse : quia in nativitate apparuit
maus ut peregrinus : habebat ergo habitum ves­ Deus humilis, in ascendente ostensus est homo
tesque, quæ intuentibus hortulani et peregrini sublimis.
II. Viri Galiljei. —Apostoli enim e Galitea Veffc lle
esse videbantur : ergo pariter vestitus ascendit
in coelum, quousque visus est ab Apostolis; cum erant oriundi, sed alludunt angeli ad etymon ct
vero nubes eum suscepit, vestimenta dimisit. significatum. Qalilxus enim hebr. idem est quod
Corpus enim gloriosum sua dote claritatis vesti- transmigrans; q. d. Estote Galilæi, a terra in cœ­
tur instar Dei, qui amicius est lumine sicut vesti­ lum mente et vita transmigrate, fortiter depug­
mento, Psalm, en. Quare Beati in ccelis non veste, nantes contra mundum, carnem et diabolum.
sed gloria vestiuntur.
Erant enim Galitei bellicosi et pugnaces, teste
An in Porro Christum in veste rubra ct purpurea as- Josepho, qui Galiteorum dux cum iis fortiter
rn' condisse, censet Fredcricus Nausea in Catcchis., contra Vespasianum et Romanos depugnavit, uti
71 *
cap. XXXVI, probatque ex illo tsai. lxiii , 2 : ipse narrat, lib. De lidio Judaico.
« Quare ergo rubrum est vestimentum tuum? »
Quid statis aspicientes. — Syrus, quid statis
Et Apocal. XIX , 13 : « Vestitus erat veste aspersa ct suspicitis, id est fixe quasi firmo statoque pede
sanguine, » nimirum ut illa significet cruentam suspicitis? q. d. Sal suspexistis : Christus enim
victoriam Christi sanguine partam. Alii censent jam ab oculis vestris subductus est; eum amplius
Christum in stola candida ascendisse, hæc enim videre non potestis; sed scitote eum rediturum
decet corpus gloriosum. Unde Christi vestimenta ad judicium, ut vos secum assumat in cœlum.
in transfiguratione facta sunt candida ut nix ; et Ergo domum redite, et ad munus Apostolicum
Beati a Joanne visi sunt vestiti stolis albis, Apocal. quod ipse vobis demandavit, ac ad Spiritus
vu, 9, et byssino candido, Apocal. xix, 14. Verum Sancti adventum vos comparate.
quia Christus coram Apostolis gloriam suam pene
Moraliter docent nos Apostoli : crebro oculis
u
abscondit namque tenuiter tantum ostendit, ut tam mentis, quam corporis cœlum suspicere, ad
4
u
cum iis familiariter agere, videri ct tangi posset; illudque anhelare, cogitantes nos in hoc mundo
hinc crediderim eum in veste communi , qua in peregrinos esse, patriam vero habere cœlum.
vita uti solebat, iis apparuisse, ut idem videre­ Conscripti enim sumus cives Sanctorum, et do­
tur esse qui resurrexerat, non alius ; ac in eadem mestici Dei. Sanctis ergo terra est exilium, et «wascendisse, ita tamen ut ascendendo radios glori© jia est cTULx, id est corpus est career, ut aiebat
sure in eam transfunderet, eamque radiantem Plato : tum quia in eo anima illigatur, deprimi­
claritate pari i m candicante , parti in purpuras­ tur, affligitur, cruciatur mille rerumnis quasi in
cente efficeret. Sic enim dos claritatis ct lucis carcere, uno quasi in equuleo; tum quia ob cupi­
Beatoruin in cœlo erit colorata ct varia. Nam ditates et tentationes, quas animre suggerit, illi
in Martyribus erit purpurea, in Virginibus can­ creat periculum damnationis et gehena© ; tum
dida, in Doctoribus viridis, ail D. Solo in IV, quia sancti aspirant ad suum thesaurum et amo­
rem, puta ad Christum, B. Virginem, Angelos et
dist. xlix, in fine.
ÎWI. ÍC. 10. CUMQUE INTUERENTUR, — àwRçvrtç, id est in- Sanctos, ac ad SS. Trinitatem, ut ejus visione
tendentes, ct intentis defixi oculis, ac, ut S. Ambro­
(1) Kuinoclii sententia, per Angelos hic significari
sius, serm. 00, suspensi : tiívm enim est tendo, a
vero epitasin addit augclquc. Apostolorum typus fulmina ct tonitrua, quibus visis et auditis, discipuli
fuit Elisreus, sicut Christi Elias ascendens in cœ­ dixerint ct crediderint Deum per Angelos declaras»
quæ ipsi cogitassent, quum Christus abusset, nullam
lum curru igneo. Unde in eo intendens Elisreus præ se fert ventatis speciem, ait ipse KosenmuHerus.
: acclamabat : « Pater mi, pater mi, currus Israel Etenim Hcbræi procellas et fulmina Deo ut ministros tri­
bt auriga ejus. » Et : u Obsecro ut fiat m mo buebant, ut Pial, civ, 5; at vero desideratur locus ubi
appellantur.
c piiìÀ r'i;;tus tum» » IV Ilcg. ii, 9 et 12 Quis fulmina aut tonitrua

COMMENTARIA IN ACTA
62
beentur, canique perpetim adorent, ament, glori­
ficent.
fctapb
Ila S. Mariions jugiter aspiciebat cadum caque
nota a caderis dignoscebatur, adeo ut vulgo cog­
nominaretur swspex cali. Unde ct moriturus in
ardente febre, supinus oculis in cœlum intentis
orabat, cumque discipuli peterent ut converso
corpore tantisper, dum remitteret vis morbi,
pronus conquiesceret: « Sinite me, inquit, cœlum
potius quam terram aspicere, ut suo jam itinere,
iturus ad Dominum spiritus dirigatur.» Ita Sulpilius in ejus Vita.
S. Antonius in oratione pernoctans, in iisdem
vestigiis consistens, iisdem oculis sursum elatis
solem orientem aspiciebat, quibus occidentem
aspexerat, ait S. Athanasius.
S. Magdalena non tantum oculis, sed et cor­
pore toto quotidie septies ab angelis elevabatur
in cœlum, ibique ccplestjs melodi® musicam au­
diebat, ut habet ejus Vita.
S. Maria Oigniacensis versabatur cum angelis
et Sanctis in coelo, ut cos inter se distinguere
posset, quin ct rcalitcr ipsos Sanctos audiret
cum iisquo familiariter colloqueretur; de qua
mira scribit Cardinalis Jacobus de Vitriaco, cap.
vin Vilæ ejusdem.
S. Franciscus ita assidue et affectuoso in cœ­
lum spectabat, ut corpore in cœlum ascenderet :
nimirum tanta erat vis amoris ct desiderii, ut
sccum sursum attolleret molem corporis. Quocirca
pingitur ipse pede globum terne calcans, oculis
cœlum suspiciens cum hoc lemmate : « Quæ sur­
sum sunt, non quæ super terram, n
S. P. Ignatius, fundator Societatis nostræ, so­
lebat in solarium ascendere, unde libere in cœ­
lum poscet suspicere, ibique fixis in cœlum oculis
ubertim lacrymans Deum adorare. Unde illa ejus
vox : « Quomodo sordet mihi terra, cum cœlum
aspicio!» Ha Ribadenclra. lib.V Vit®ejus,cap.i.
Hic Jesus, — qui vobis fuit crllquc semper
Jesus, kl est Salvator : cujus proinde mellifluum
nomen jugiter in corde et ore gerite, dicentes :
■ Jesu nostra redemptio, amor ct desiderium,
Deus creator omnium, homo in fine temporum,
qua' tc vicit clementia, ut ferres nostra crimina?»
Sic Vl.XIET QUEMADMODUM VIDISTIS EUI EUNTEM,—

propria virtute, non aliena ope deductum, ait
S. Chrysostomus.
h coelum. —Tria hic Apostolis ingerunt angeli,
tribusque de causis eis apparuerunt : primo, ut
quod discipuli oculis corporis videre non pote­
rant , scilicet Christum In cœlum pervenientem,
verbis suis docerent ac confirmarent; secundo,
ut Apostolos consolarentur, cosque instruerent, ut
tide potius quam visu corporeo Christum intue­
rentur ac exspectarent; tertio, ut significarent
Christum ad immutabilem quemdam statum et
<t lernitali» consortium ascendisse. Hoc enim est
quod aiunt : « SÍC veniet quemadmodum vidistis
eum euntem m cœlum, » id est in eadem gloria et

APOSTOLORUM, cap. I.
majestate, ct eum eadem anima et corpore, quæ
nulla temporis durationo alterari poterunt aut
mutari. Quæ verba ita ponderavit Ignatius, epist.
10 ad Smyrnenses, Chrysostomus et Reda, in Acta,
et Tertullianus, lib. De Carne Christi, cap. xxtv, ct
lib. De Resurrect, carnis, cap. xxxt.
12. TlXC REVERSI SUNT IllEROSOLYMAM , A MONTE Ver». II.

Oliteti , — ab oleis ct olivis, quibus
consitus ct fertilis est, uti juxta Hornam mons
Tiburtinus. Hinc patet Christum e monte Clivo*1
in cœlum ascendisse. Unde alibi hic mons sano
tus et inclytus vocatur. Videtur huc allusisse
Zacharias, cap. xiv, vers. Í, cum ait : « Stabunt Chridn
pedes ejus in dio illa supra montem Olivarum , “¡"’"i*
qui est contra Jerusalem ad Orientem. » Vide ibi «wmiiu
dicta. Sed cur indo? Respondeo : Primo, quia ibi
inchoavit passionem, dum in horto orans sudavit
aquam et sanguinem, moxque a Juda proditus,
captus, ligatus ct protractus est ad Annam et Caipham; ibi ergo pariter decuit eum finire et co­
ronidem imponere passioni suie el vil® Ierren®;
ut ubi pœnam injuste sustinuit, ibi ct justitia
innocenliaquc ejus declaretur ct glorificetur. Eece
rursum, ut instrumenta et loca passionis Christi
ei vertuntur in gloriam et triumphum.
Secundo, quia in hoc monte sæpe Christus ora- Secunda,
vit et pernoctavit, ut patet Lucæ cap. xxi, xxii
et xxin , æque ac David fugiens Absaloncm,
HI Deg. cap. xv.
Tertio, ut in conspectu impi® et Judaic® Jcru- Tertb»
salem, qu® eum depresserat ct occiderat, gloriosais ascenderet, itaque abolito judaismo Christia­
nismum sanciret ct illustraret. Mons enim Oliveti
tant® altitudinis est, ut ex eo omnes pene piate®
Jerusalem (quin et mare mortuum) conspiciantur.
Quarto, quia olivetum ct oleum symbolum 0nirU*
est grati® et misericordi®, quam Christus nobis
in hoc monte patiens et ascendens impendit.
Hinc pariter in hoc loco judex considebit, cum
in fine mundi redibit ut judicium universale per­
agat. Hoc enim futurum est in valle Josaphat,
qu® subjacet monti Oliveti, ct exiguo spatio
inter cum ct urbem Jerusalem interjacet, ut Judæi infideles ct impii, qui passionis et ascensionis
ejus oleum ct mei spreverunt, ibidem sentiant
gustentque acetum ct fel ir® ipsius et vindici®.
Quinto, quia mons Oliveti, ®quo ac oliva sym- 0|linU»
bolum est Ecclcsi® et Sanctorum. Oliva enim
symbolum est pacis, concordi®, modesti®, obe­
diente®, eleemosyn®, splendoris, æternitatis, qu®
dotes omnes competunt Ecclcsi® cl Sanctis, uli
ostendi Jercm. xi, 16, cl Zachar. xiv, 4, et Apec.
xi, 4.
Nota tria continua miracula quibus in monte Tri» mi»
Oliveti Deus illustravit Christi ascensum. Primum, X’foiU»
Christus ad sui suæque ascensionis monunn n- ¡n ¿¿nu
tum, huic monti petroso instar cor® impressit, et Oliveti,
impressa reliquit sacrorum pedum suorum vos- rriulttm•
lìgia, qu® nulla ratione tot sæculis deleri potue­
runt, ibique etiamnum miaqui vocatur

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, Cap. I
M
visuntur, cum tnmon peregrini devotionis causa tum ex Josopho, qui lib. VI Beili, cap. tn, asserit
ea eradant, ut lerræ a Christi pedibus quasi sa­ Jerusalem a monte Oliveti distare stadiis quinque,
crata» particulas quasi reliquias sccum auferant. ab ejus vero culmine sex : stadinm autem conti­
Ita S. Hieronymus, in Loris Ilebr.; S. Paulinus, net 125 passus, quinque ergo stadia faciunt 625
cpisl.lt adSevcrum; Sulpitius,llb. 11 Ulli. Sacra.; passus ; tum ex S. Hieronymo, epist. 1M ad AlqaBoda , De Locis sanctis, cap. vu, rccentiores Geo- siam, Quicst. X, ubi ex R. Akiha, Simeon ct Hillel,
grnphi, ac peregrini terni» sancire. Porro hrec «1er sabbati definit esse ambulationem bis millo
Christi vestigia conversa sunt ad Occidentem , ct pedum : ubi per pedes non passus, uti volunt
vorsus Catholicam ex Gentibus Romanam spec­ nonnulli, sed pedes, ut vox sonat, accipit : jam
tant Ecclesiam , ad quam ipso ejus caput, tan­ quinque pedes conficiunt passum ; ergo bis mille
quam geminos ct illustres oculos, S. Petrum, pedes faciunt 400 passus ; tum ex Origene apud
suum in torris Vicarium, et S. Paulum, doctoren» (lEcumenium, qui ait iter sabbati esse militare
Gentium missurus orat. Ita Adrichomius et alii, duorum millium cubitorum, cubitus est pes cum
Sccnn- in Descript. Jerusalem. Secundum, locus ille e quo dimidio : duo ergo millia cubitorum faciunt tria
,lini*
Christus ascendit, nunquam se tegi, aut marmoro millia pedum, quæ faciunt passus 000 ; tum ex
paviri ornariquo est passus, semper excussis, Wilhelm©, Arcliieplcopo Tyri, qui lib. Vili Beiti
solo respuente, quæ manus humana adornandi sacri, cap. xi, ait montem Oliveti milliario distare
studio tentabal apponere, uti testatur S. Paulinus ab urbe Hierosolyma.
Tertium. jam citatus. Tertium, eodem in loco postea tem­
Favet huic sententi®, quod Josué, ni, vers. 3,
plum rotundum ct magnificum, in honorem as­ jusserit, ut populus in aciem progrediens, ab
censionis est erectum a 8. Helena, matre Constan­ arca distaret spatio duorum millium cubitorum.
tini Imperatoris, quod in se includebat Christi quia scilicet hoc erat iter sabbati, quod quovis
vestigia, cqjus tectum ea parte qua Christi corpus dio, etiam sabbato, Levitœ conficere poterant, et
ascendit nunquam contegi ct concamerari potuit, ad arcam, cum opus erat, accedere , quod aoc**
sed transitus ejus e terra ad cœlum usque manet dit ad sententiam Josephi, qui numerat passus
apertus, uti Romæ videmus in Pantheo. Ita S. Hie­ G25 a Jerusalem usque ad radices montis Oli­
ronymus ct Beda loco jam citato. Adde quartum veti, sed usque ad culmen ejus, ex quo Christus
flaminis et venti, quod verbis Bedæ recensui ascendit, numerat sex stadia, quæ faciunt passus
vers. 9.
750. Iter ergo sabbati est medium mdliare Itali­
Porro, S. Athanasius, vel potius Anastasios cum, et insuper 200, vel 150 passus. S. Chrysos(nam Quast. Ill et VIH citat Epipbaniuin et Nys- fonms ri sabbati habens iter putat addi, eo quod
seniim, qui S. Alhanasio fuerunt posteriores), in Christus ascenderit die sabbati, q. d. Esto Christus
Quast, sancta Scriptura, Quæst. XXXVII, docet ascenderit dio sabbati, tamen licuit illi cum Apo­
ÁdOrien- ideo Christianos adorare Deum et Christum con- stolis ire eo dio in montem Oliveti, quia illud iter
vertendo so ad Orientem, quia Christus ascendit exiguum est, et in sabbato permissum. Verum
t,„ ¿m. in monte Oliveti, qui est ad Orientem Ilicroso- certum est Christum ascendisse feria quinta, sive
»u.
lynwn. Affert ibidem duas alias rationes. Prior dio jovis. Si enim a Paschatc numeres dies 40,
est, quia in Oriente oritur sol : unde ibidem non incides in diem jovis : Christus autem quadra­
solem, uti veteres Romani et Gentiles, sed Deum gesimo dio a resurrectione sua ascondit.
solis auctorem, ct cum solo nobis quasi alfulgenPorro quo mense, quotoquo ejus dio Christus
tem veneramur et invocamus, ut lucem diemque ascenderit, non constat, cl variant Doctores, quia
totam nobis prosperet. Posterior, ut memores variant in consignando dic passionis Christi et
paradisi, qui erat in Oriente, Gc/ies. xxvm, juxta paschatc. Multi enim opinantur Christum pas>um
Septuaginta, ex quo per peccatum excidimus, ro­ osse ot mortuum in aprili, alii dio 1Ü, alii 2, alii 3;
gemus eo restitui.
plurcs in martio, alii die •7, alii 23, alii 30. Com- ChrUi<
Denique mulli opinantur Antichrislum Christi, munior sententia est S. Augustini, lib. XVIHDb Cit.,
«jusque ascensionis et gloriai romulum, in monte cap. ult.; Tertulliani, lib. Contra Judaos, cap. vili;
Oliveti dæiuonum ope elevandum in alium , ut Chrysostomi, serm. De Nativi!. S. Joarinis Bay
in cœlum videatur conscendere, sed siderabit tista j D. Thomas, in cap. u Joannis , Antonini,
eum Christus spirituque oris sui interficiet, Platinæ, Usuanti et Suarez, HI p., disp. xt, sect, o,
H Thcssal., u, 8.
Christum passum esse et mortuum die 25 marlii,
Sabbati habías iter, — id e^t distans a Jerusa­ sicut eadem die incarnatus est; ac consequenter
'I
"er
lem tanto spatio s quantum Judiéis in sabbato li­ resurrexisse 27 marlii, ascendisse in cœlun
U?
cebat proficiscendo conficere (Ju jais enim tanta quinta maii, misisse Spiritum Sanctum IGinafL
religione prreccptum erat sabbatum, ut capessere Idem diserte affirmat Lucius Dexler, priefee tus peti­
non licaret iter nisi modicum, uti liquet Ecodi torio, in Chronico, quod ipse dedicat S. Hieronj-»
cap. ivi, vers. 29 ), quod multi censent duorum mo, uti vicissim eidem dedicavit S. Hieronymua
fuisse milliarium. Mdliare est spatium mille suum tract. De Script. Eccles : quod Chronio A
passuum: Syrus vertit, septem stadiorum, id est a Baronio et aliis mullis studiose qua&itum, lai»
873 passuum. Verum minus fuisse Eoe iter liquet dem post Bai onii mortem nuper repertum et eA

0»

n-

COMMENTARIA IN ALIA APOSTOLORUM, cap. I.

tum est, de quo plura dixi in fine Chronotaxros.
Favet Martyrologium Romanum, quod 25 marlii
consignat diem obitus S. Latronis, puta S. Dismæ,
hic enim cum Christo crucifixus est eodem dic et
loci.
13. Et cum introissent in coenaculum, ascende­
rint. — Ita dispungunt Romana. Sed ex Græco
liquet aliter esse dispungendum, et comma po­
nendum post introissent, non post cœnaculum. Sic
enim habet Græcus : Kxì óti ttaxXta, àW€r.cxv «; to
(rtnfócv, cu ¿ír» xxriixí^c/ri;, GTtnír^c; xxt ’ixxuCc;, etc.,

id est : Et cum introissent, scilicet urbem vel po­
tius domum , ascenderunt in superiorem domus
partem, ubi erant manentes et Petrus et Jacobus, etc.; quœ lectio perspicua est et clarum
dat sensum. Veteres enim Hebræi, æque ac Ro­
mani degebant in superiore parte domus, ibique
aulas habebant amplas ad convivia, cœtus et cœnas, quas proinde cœnacula vocabant (1). Cujus
hæc. domus et cœnaculum fuerit, non constat.
Nicephorus, lib. 1 Histor., cap. xxvm, et Ccdrenus
putant fuisse S. Joannis Evangelista?; Thcophylaclus, in Matth. xxvi, censet fuisse Simonis le­
prosi; Euthymius ibidem ait fuisse Joscphi ab
Arimathia, Nicodemi, aut similis viri potentis et
Christiani. Probabilius Baronins, anno Christi 34,
censet fuisse domum Marite, matris Joannis, qui
cognominatus est Marcus, fuitque consobrinus
Barnabæ, quo Petrus e carcere liberatus se con­
tulit, ubi et cætcros discipulos ad preces collcctos reperii. Idem etiam testatur Alexander in Vita
S. Barnabæ : <t In illo cœnaculo, inquit, Dominus
q uk* pascha fecit, in illo apparuit Thomæ Apostolo,
cum a mortuis surrexisset; illuc, postquam in coe­
lis assumptus est, discipuli cum reliquis fratribus
centum vigiliti, in quibus erat Barnabas et Marcus,
ex monte Olivarum convenerunt ; illuc Spiritus
Sanctus in linguis igneis ad discipulos descendit
in die Pentecostes. Illic collocata nunc est magna
et sanctissima Sion , ecclesiarum omnium maxi­
ma. » Meminit ejusdem ecclcsiæ in Sion positæ
S. Hieronymus, epist. 27, et Beda in Locis sanctis,
cap. ni, adduntque in eadem positam fuisse co­
lumnam, ad quam ligatus et flagellatus est Chi is(1) ‘Tiriez , subintellecto cuctuxtx, superiores cedium
denotant part*, superiora cœnacula diceres cum Plauto,
Amphitr. act. HI, sc. i, vers. 3. Opponuntur tztzi-ia.
Attici, ut auctor est Moeris, Jit.ji; dicunt. Erat enfin
consuetudo Judæoruni, ut, si vacare vellent religioni,
precari, meditationibus rerum divinarum incumbere,
aut cum aliis de lege divina colloqui, in summum con­
clave se conferrent. Alii, quos inter Ludovicus do Dieu,
per to
hic intclligunt cellam superiorem in tem­
plo Hierosolymitano, qua? kxt
» appellata sit Ozipû&v ;
conf. Joscpbum, Antíg. Vili, ni, 3; XI, v, 4. Hanc sen­
tentiam confirmare quidem videntur loci Ad. n, 46; xxiv,
53; sed, ut alias sileam difficultates, vix credibile est,
ut recte animadvertit Kuinocl, Apostolos, homines pau­
peres, et Galilæos, Judæisque ob Magistrum invisos,
ausos cs;o quicquam facere, prater aliorum consuetudi­
nem, in templo, in quo a Sacerdotibus et Leviti» obser­
vari poterant.

tus. Hinc liquet cœnaculum hoc fuisse in monto
Sion, juxta arccin David. Addit Adrichomius, m
Descript. Jerusalem, n. G : « In eodem cœnaculo
prima Petri concione ter mille Judæi conversi et
baptizad sunt. Ibidem Jacobus, frater Domini, cog­
nomento Justus, primus Hierosolymorum Epis­
copus ab Apostolis est creatus, atque Stephanos
et reliqui sex Diaconi sunt ordinati; ibidem Apos­
toli primum celebrasse Concilium, Act. xv, et
in sua divisione, Aposlolicum calholicæ fidei
Symbolum edidisse videntur. Eodem loco S. He­
lena amplissimum extruxit templum, in cujus
postico cœnaculum circumclusit; postea in hoc
cœnaculi loco ædificatum est monasterium Franciscanorum, etc. Turcæ ex eorum monasterio pa­
latium sibi fecerunt, locumque hunc in tanta ha­
bent veneratione, ut non nisi discalceati cum in­
trent. »
Petrus. — Petrus hic ct alibi passim ab Evan­
gelio primus nominatur, quia primas Ecclcsiæ et
caput Apostolorum. Ila S. Chrysoslomus et alii
passim.
Jacodus Alpiiæi , — scilicet filius, qui cogno­
minatus est Justus , fuitque primus Episcopus
Hierosolymorum, cujus festum celebrat Ecclesia
die! maii. Prior enim Jacobus, frater Joannis,
fuit filius Zebcdæi.
Simon Zelotes, — id est Cananæus; Hebræus
enim XDp cana significat zelari : inde Cananæus
idem est quod zelotes. Ha Gagneius. Addit Baro­
nins, cum ita dicium a pairia, scilicet a Cana Ca­
lifica : unde cum Niccphoro, lib. Vili, cap. xxx,
opinatur hunc Simonem fuisse sponsum in nup­
tiis in Cana Galilææ, Joan, ii, 1, a quibus Christus
eum avocarit ad aposlolalum. Quidquid sit de
sponso, videtur plane hic Simon dictus Cana­
næus a Cana patria ; sed quia Cananæus hebraico
idem est quod zelotes, idque congruebat Simoni,
utpote qui zelo fervebat, ait S. Hieronymus,
epist. 53 ad Riparium; hinc pariter Zelotes est co­
gnominatus , æque ac Cephas dictus est Petrus,
quia petra Ecclcsiæ: perinde ac si S. Gregorium
indigitaresVigilantium;Theodorum, Deo datum;
Phronliscum, Prudentium. Sic Roma primitus vo­
cata fuit Valentia ; Pwum enim græco vocatur ro­
bur quo pollebant Romani : ita Plinius, lib. Ill,
cap. v, et Solinus Polyhistor, cap. i.
Judas Jacobi. — Supple, frater. Hic Judas alibi
cognominatur Thaddœus, quasi mammetis : tad
enim syriace idem est quod hebr.
sad, id est
mamma ; alibi Lcbbœus , id est corculum ( Hebræis
enim nb leb est cor), sicut Scipio Nasica appel­
latus est corculum, ob eximiam sapientiam , testo
Cicerone , Tuscul. I ; aut leunculus (hic enim vo­
catur ob labi). Erant ergo hi quatuor fratres,
scilicet Jacobus, qui dicitur Minor, vel Alphæi,
vel frater Domini; Joseph, Simon et Judas,
Matth. Nili, 55; Marc, xv, 47 : omnes cognati
Christi, e quibus tres in Apostolos elegit, Jacobum, Simonem ct Judam. Ita censent inulti;

COMMENTARIA IN ACTA
5(5<1 hoc discutiendum Maith, cap. xtii , vers. 85.
('reterà quæ de vocatione, ordinc, officio, dig­
ni hito, vita Apostolorum dici possent, spectant
ad cap. X S. Matth.
Veu .4.
14. Ill OMNES ERANT PERSEVERANTES UNANIMITER
in oratione. — Nota hic tres virtutes quibus va­
carunt Apostoli, ut se disponerent ari adventum
Spiritus Sancti : prima , esi oratio , secunda, una­
nimitas, tertia, perseverantia. Hæ enim ad se
provocant ct alliciunt Spiritum Sanctum, utpote
divinre cique charissimæ. Adde quartani, fami­
liaritatem ct devotionem erga B. Virginem , de
qua sequitur : a Cum mulieribus ct Maria matre
Jesu.» Hæc enim, cum sit Dei Patris filia, Eilii Dei
mater, Spiritus Sancti sponsa, quidvis obtinet.
Quid enim non impetret filia a patre, mater a
filio, sponsa a sponso ? Nota : Pro perseverantes,
græce est Kfca/.xpnpcOvr<;, quod significat esse as­
siduum, perstare, insistere rei cuipiam arduæ et
prolixæ, nec ab ea discedere, sed sustinere et
fo*titer superare molestias, labores, fatigationes,
tædia, tenlationes, etc., quæ vel rei difficultas,
vel hostis sagacitas, vel naturæ imbecillitas sug­
gerit, qualia experimur in oratione, præsertim
longa et continua, qua mens humana instar ar­
cus tenditur et continuo extenditur ad cœlestia et
divina.
Cuji mulieribus, — quarum antesignana et prin­
ceps in amore et fervore erat S. Magdalena.
Er Maria matre Jesu. — Quasi inatrefamilias
hujus sacri cœlus et familiæ Christi. Chrislusenim
paterfamilias abiens in cœlum, idcirco in terris
reliquit amantissimam matrem, ut loco sui esset
quasi mater Apostolorum omniumquo fidelium.
Humili- Miratur S. Bernardus eam hic ultimo loco poni :
.D* « Hanc, ait, et mulierem seso ultimam exhibebat,
mira. ut novissima omniumponcrelur? » Causam dat:
« Cum Maria quanto major erat, humiliaret se non
modo de omnibus, sed cl præ omnibus. Merito
facta est novissima prima, quæ cum prima esset
omnium, sesc novissimam faciebat. Merito facta
est omnium domina, quæ se omnium exhibebat
ancillar/. Merito denique super angelos exaltata
est, que et infra viduas et pœnilcntes, infra eam
de qi/a ejecta fuerant septem dæmonia, ineffabili
sesc mansuetudine inclinabat. Obsecro vos, filioli,
æmu lamini hanc virtutem, si Mariam diligitis, si
contenditis ci piacere, p Ita ipse, serm. De verbis
Apoc. xn, «Signum magnum. » Hisco consonat
effigies B. Virginis, quam ex antiquis imaginibus
et ex Epiphanio ita pingit Nicephorus, lib. II,
cap. XXIII : « Mores autem, formæquc et statura)
ejus modus talis (ut inquit Epiphanius) fuit : Erat
in rebus omnibus honesta et gravis, pauca ad­
modum caque necessaria loquens, ad audiendum
facilis ct perquam affabilis, honorem suum et
venerationem omnibus exhibens : statura me­
diocri , quamvis sint qui cam aliquantulum me­
diocrem longitudinem excessisse dicant. Decenti
dicendi libertate adversus homines omnes usa
MU.

APOSTOLORUM, cap. Î.
05
est, sine risu , sine perturbatione et sine iracun­
dia maxime; colore fuit triticum referente, ca­
pillo flavo, oculis acribus, subflavas lanquam
olcæ colore pupillas in cis habens; supercilia
erant ct inflexa ct decenter nigra, nasus longior,
labia florida et verborum suavitate plena; facies
non rotunda, nec acuta, sed aliquantulo longior,
manus simul ct digiti longiores. Erat denique
fastus omnis expers, simplex minimeque vultum
fingens, nihil mollitiei secum trahens, sed humi­
litatem præcellentem colens; vestimentis, quæ
ipsa gestavit, coloris nativi contenta fuit, id quod
ctiamnum sanctum capitis ejus velamen ostendit.
EI ut paucis dicam, in rebus ejus omnibus multa
divinitus inerat gratia.» Simili ergo modo Lucas
hic ponit pingitque B. Virginem, talem, qualis
ipsa in se erat, qualemque sc exhibebat : mini­
mam, quia ut minimam se gerebat ; novissimam,
quia novissimam se exhibebat. Hoc imitatae sunt
sanctæ matres familias, ut S. Monica, quæ < erat
serva servorum tuorum, o Domine, etc. ita curam
gessit, quasi omnes genuisset ; ita servivit quasi
ab omnibus genita fuisset,» ail S. Augustinus,
lib. IX Confess, cap. ix. Et S. Paula, de qua Hie­
ronymus in ejus Epitaph. : « Quæ prima, ait,
Christianorum virtus est, tanta se humilitate de­
jecit, ut qui eam non vidisset, ct pro celebritate
nominis videre gessisset, ipsam esse non crederet,
sed ancillularum ultimam. Et cum frequentibus
choris virginum cingeretur, et veste, et voce, et
habitu, et incessu mmima omnium erat. »
Et fratribus ejus, — puta cognatis tam Jesu,
quam Mariæ ; hos enim Hebræi vocant fratres.
Ili ergo cognati fuerunt fideles, ct crediderunt in
Christum. Unde junxerunt se Apostolis, ct cum
cis exspectarunt Spiritum Sanctum.
15. In diebus illis exurgens Petris. — Est hic v?n. is.
altera pars capitis, qua Lucas enarrat surrogationem Mattina' in lucum Judæ. Incipit hic Petrus
fungi suo officio cl primatu, primumque ejus .
actum exercet ; nimirum curat collegium Apostolicum Judæ lapsu imminutum, per alterius Apo­
stoli surrogaliouem instaurari ct compleri. Scie­
bat enim non lanium fidelium, sed ct Apostolo­
rum sibi, quasi præsidi et primati, curaiu a Christo
commissam, cum ab eo audivit : a Et tu aliquan­
do conversus confirma fratres tuos, » Luc. xx, 32.
Hanc pastoralem vigilemque Petri sollicitudinem
admirons S. Chrysoslomus , Aonii/. 3 : « Quam,
inquit, est fervidus, quam cognoscit creditum sibi
a Christo gregem ? quam in hoc choro princeps
est, ct ubique primus omnium incipit loqui? »
Et inferius : « Primus omnium auctoritatem usur­
pat in negotio, ut qui omnes habet in manu. Ad
hunc enim dixit Christus : Et tu aliquando con­
versus confirma fratres tuos. » S. Chrysostomum
sequitur QEcumenius : a Surgit, ait, Petrus, et non
Jacobus, tanquam ferventior et velut is cui dis­
cipulorum præsidenlia commissa est. » Id significai vox exurgens, nimirum primo, quasi presses
5

66
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. I.
ut çiiio- c * kris eminens, et statu graduque excelsior. Se- « Exspectarentur votu civium, testimonia populo­
cundo, exurgens, ut quasi condonaturus acturus- rum, honoratorum arbitrium, electio clericorum;
que de republica totius collegii et Ecclesiæ, atten­ quæ in sacerdotum solent ordinationibus, ab his
tionem auditorum excitaret, mentesque, vultus et qui norunt Patrum regulas, custodiri, n Populis
aures omnium ad se evocaret, accommode faci- ergo competebant vota, id est desideria ct testi­
Icque a singulis audiretur. Tertio, -ri exurgens monia, clericis autem solis jus eligendi.
significat pastoralem vigilantiam Petri, nipote qui
Erat autem turda hominum. — Greece
quasi pastor erectus stet, ct totum gregem cir- id est nominum, hoc est capitum quæ nominatilo
cumspiciat ct circumlustret. Quarto, significat censentur. Est metonymia. Similis est Apoc. nr, 4:
animi confidentiam et celsitudinem , quod quasi « Habes pauca nomina, » id est cupita ct homines,
Vicarius Christi audeat ejus officio se ingerere, « in Sardis, n Vide ibi dicta. Scribit Climacus ex
imo succedere, ac ccelum Apostolorum ab eo in­ hisce 120, in quos delapsus est Spiritus Sanctus,
choatum supplere et perficere. Quinto, modesti® prodiissc quatuordecim hæresiarchas. Clima­
studio exsurgendo toti coetui Apostolorum et Ce­ cum citat noster Salmeron in illud I Joan. n, 19 :
deste honorem exhibuit, cumque salutavit ac «Ex nobis prodierunt, sed ex nobis non erant; »
praesertim B. Virginem, quæ praesens aderat, in­ sed in Climaco idipsum hucusque non reperì.
quit S. Chrysostomus. Síq præccptor inchoaturus Sane S. Paulus, xx, 30 : « Ex vobis ipsis, inquit,
lectionem, surgit et salutat discipulos.
exurgent viri loquentes perversa, ut abducant
h medio. — Symbolice vox medium notat au­ discipulos post se. » Tanta est hominum , etiam
ream mediocritatem, qua pastor et praelatus de­ sanctorum, infirmitas, inconstantia, vanitas.
bet praecellere, ut inter subditos, qui disparis,
16. Viri fratres: — Primo, S. Petrus Apostolos Ver>
imo contrarii sunt humoris, judicii, voluntatis, vocat fratres, quia omnes Apostoli in Apostolati!
versetur quasi medius, ut in nullam partem af­ erant pares ct quasi fratres, esto ipse eorum
fectu suoque favore inclinet, sed omnibus sc in­ esset præses. Sic Pontifex Cardinales et Episcopos
differentem, benevolum ct amicum, imo patrem vocat fratres. Secundo, cætcros omnes fideles vo­
exhibeat, itaque omnes, licet inter sc diversos, in cat fratres cognatione, non carnis, sed fidei rege­
se nectat et uniat, sicut caput in se unit omnes neratione, baptismi, non uteri. Fratres ergo, id
sensus membraque hominis. Vide dicta llabacuc est Christiani. Sic omnes Christian® vocabantur
cap. ni, vers. 1. Secundo, to «in medio » innuit et vocabant se invicem sorores. Sic Paulus in
modestiam qua S. Petrus, licet cæteris superior, Epistolis passim fideles vocat fratres et sorores.
inter eos tamen sc gerebat quasi frater potius Ratio est, quia Christus instituit Ecclesiam quasi
quam pater, secutus exemplum Christi, cujus familiam suam, in qua voluit fideles sibi invicem
erat Vicarius, qui ait, £uc. xxn, 27 : a Ego in me­ esse conjunctissimos et sese invicem amare ut
dio vestrum sum, sicut qui ministrat. » Aurea fratres, habentes eumdem patrem Christum, et
est gnome S. Bernardi : a Si sis egregius, esto eamdem matrem Ecclesiam eumdemque uterum
quasi unus e grege. »
baptismi; eamdem domum, scilicet templum,
Poterat enim S. Petrus solus, uti docet Chry­ eamdem mensam Eucharisti®, eamdem educa­
sostomus, successorem Judte eligere ct Aposto­ tionem, eadem Sacramenta, eamdem patriam coe­
lum duodecimum designare ; sed noluit, tum ut lestem, etc. Vox ergo fratres notat summam fide­
ostenderet se non dominari in cleris, sed modesti lium conjunctionem ct communicationem mu­
regiminis darect initiare exemplum; tum ut ma­ tuam bonorum omnium. Nam, ut ait Aristoteles,
jus pondus adderet electo, majoremque ei amo­ lib. Vili Ethic., cap. XI : « Fratribus communes
rem cl reverentiam conciliaret, ulpote qui cæle- sunt parentes, uterus, sanguis, ortus, educatio,
roruin calculo fuisset electus; tum denique ut domus, generis claritas, res familiaris, patrimo­
Dei voluntatem in tanto negotio, per Ecclesiæ nium, disciplina, mores, n Quocirca merito Psal­
suffragia sortesque exquireret. Constituere enim tes jubilat, Psal. cxxxn : « Ecce quam bonum ct
Apostolum proprium videbatur esse Dei. Quo­ quam jucundum habitare fratres in unum ! Sicut
circa Summi Pontifices, S. Petri exemplo, uou unguentum in capite, » etc. Audi Tertullianum,
facile quippiam majoris momenti, praesertim Apolog., cap. xxxix : « Quod, ait, fratres nos vo­
circa res fidei definiunt, nisi ex consilio ct decreto camus, non alias, opinor, infamant, quam quod
Episcoporum, ad id c loto orbe congregatorum apud ipsos omne sanguinis nomen clc allectione
in Concilio (Ecumenico. SpMlus Sanctus enim simulatum est. Fratres autem etiam vestri sumus
plene planeque assistit capili Ecclesi e, quando (o Gentiles) jure naturo matris unius, etsi vos
illud suis membris tolkfuc corpori ( quod Epis­ parum homines, quia mali fratres. At quanto
copi reprwseutanl) conjungitur. Totacnim Ecclesia dignius fratres ct dicuntur et habentur qui
est sponsa unica, unlcequc dilecta Spiritus Sancti. unum patrem Deum agnoverunt, qui unum Spi­
Hinc rursum priscis temporibus ii duntaxat or­ ritum biberunt sanctitatis, qui de uno utero igno­
dinabantur Episcopi, quos populus postulasse!, ranti® ejusdem ad unam lucem expaverint veri­
ut ct ipsi pupulo chariore», ct ipse populus eis tatis? »etc. a Ex substantia familiari sumus fratres,
chariot esset. Audi S. Leonem, cpn*. 87 vel 89 : quæ penes vos iere dirimit fraternitatem. Itaque

io.

COMMENTARIA TN ACTA APOSTOLORUM, CxF. I.
67
Pro sortem Græcc est
: unde Clerus ct
quia animo animaquo miscemur, nihil de rei
communicationo dubitamus : omnia indiscreta Clerici vocati sunt, qui segregati a laicis, quasi Do­
sunt apud nos pruder uxores. » Et Minutium, in mini sors et hærcditas, deputati sunt peculiari ejus
Octavio : a Fratres, inquii, vocamur, ut unius cultui et Ecclesiæ obsequio ad procurandas res
Dei parentis homines, ut consortes fidei, ut spei sacras. Hinc quando Clerici creantur ab Episcopo
cohæredes. »
ct tonsuram clericalem accipiunt, audiunt dis»
Qui fuit düx, — non ut capitancus, sed ut dux cuntqno ab eo quotidie dicere illud Psal. xv, 5 :
vire: hunc enim proprie significat Graecum íírql;. « Dominus pars hrereditatis mere et calicis mei :
Unde Pagninus vertit, dux itineris; Valablus, tu es qui restitues hrereditatem meam mihi. »
commonstrans viam.
Sicut enim olim Le vi tre nullam habebant hreredi­
Van. 17. 17. Sortitos est sohtem. — q. d. Judas quasi tatem inter fratres suos, sed Dominus, id est Do­
sortito, vel sorto obtinuit sortem, id est partem, mini oblationes ct victima*, erat eorum hærcditas,
puta duodecimum locum ministerii, hoc est, Nmn. xvm,6 et Î3 : ita in novo Testamento Cleri­
Sondeo apostolatus nostri. Nota : Apostolatus hic vocatur corum sors est Deus Deiquc cultusct obsequium,
twuii. 8ors> quja Apostolis singulis hrec dignitas obve­ ut proinde discant non ambire bona in terra, sed
nit non ex natura, non ex prosapia (uti posteris in cerio. Quocirca S. Hieronymus, ad Nepolianum :
Aaronis primogenitis obvenit pontificatus ex jure «Clericus, ait, interpretetur primo vocabulum
primogenitura!), non ex jure, non ex merito, sed suum, et nominis definitione prolata nitatur esse
Greece, vel sors Latina
ex mera Dei dignatione ct gratia, qui sine ullis quod dicitur. Si enim
eorum meritis, hosce duodecim cx tot millionibus appellatur, propterea vocantur Clerici, vel quia dt
hominum selegit, vocavit et cooptavit in suos sorte sunt Domini, vel quia ipse Dominus sors,
legatos et Apostolos ex suo beneplacito, ita ut id est pars Clericorum est. »
ex parte Dei fuerit destinata voluntas ct decre­
Tropologice : disce hic nullam esse tam sanetum eligendi hos, non alios ; ex parte vero Apos­ tam sodalitatem, quæ non habeat suam frecem,
tolorum fuerit casus ct sors felicissima; perinde suum nrevum. Quid mirum ? Christus in suo creta, l»a.>nun
ac si Deus super eis jecisset aleam ejusque jactus in sua familia habuit Judam. Audi S. Augusti- '‘j
felix incidisset in ipsos : quia ipsi ad Apostola- num, suum monasterium purgantem a scandalo '
tuin nullum habebant jus, meritum, gradum ct quod in eo acciderat, epist. 137 : «Quantumlibet,
ordinem. Simili modo Saul sorte ex agasone, ct ait, vigilet disciplina domus mere, homo sum, ct
David ex opilione factus est rex. Sic quivis fidelis inter homines vivo ; nec mihi arrogare audeo, ut
sorte, id est gratia, non merito, vocatus est cx domus mea melior sit quam arca Noe, ubi tamen
infidelitate ct peccato ad fidem et cultum Dei, inter octo homines reprobus unus inventus est ;
juxta illud Apostoli : « Qui dignos nos fecit in aut melior sit quam domus Abrahre, ubi dictum
partem sortis sanctorum in lumine, » Coloss. i, est : Ejice ancillam et filium ejus ; aut melior sit
12. Et : « In quo etiam ct nos sorte vocati su­ quam domus Isaac, cui de duobus geminis dic­
mus, praedestinati secundum propositum ejus, tum est : Jacob dilexi, Esau autem odio habui ;
qui operatur omnia secundum consilium volun­ aut melior sit quam dotnus ipsius Jacob, ubi lec­
tatis sua*, n Ephes. i, 11. Fidelis ergo non super­ tum patris filius incestavit; aut melior sit quam
biat de sua fide, nec justus de sua justitia, noe domus ipsius David, cujus filius cum sorore con­
Episcopus do suo episcopatu, nec Apostolus de cubuit, cujus altcr filius contra patris tam sanc­
suo apostolati!, quia hæc bona sors ei obtigit non tam mansuetudinem rebellavit; aut melior quam
ex ipsorum dignitate, sed ex mera Dei gratia et cohabitatio Pauli Apostoli, qui tamen si inter
liberalilate,qui cos ad illam, infinitis aliis iisquo omnes bonos habitaret, non diceret quod supe­
nobilioribus, doctioribus, melioribus, aptioribus, rius commemoravi : Foris pugnre, intus timores ;
etc., pnetennissis, eligere et vocare dignatus est. nec diceret cum de sanctitate et fide Timothei lo­
Itdit ei- Hinc liquet Judain non tantum apostolatus gra- queretur : Neminem habeo qui germane de vobis
I iitdx- dum, sed ct ministerium participasse, acconsc- sollicitus sil; omnes enim sua qurerunl, non quæ
muu"‘ quenter evangelizarse, expulisse dremones, fecisse sunt Christi; aut melior quam cohabitatio ipsius
miracula, perinde ut fecerunt creteri Apostoli a Domini Chrisli, in qua undecim boni perfidum
Christo missi per Judæam et Galilæam. Ita S. Au­ et furem Judam toleraverunt; aut melior sit pos­
gustinus, lib. Ill Contra litteras Pelihani, cap. ia ; tremo quam coelum unde angeli ceciderunt. »
Cyrillus Hierosolymitanus, Catechesi 7 ; S. Leo, Subdit deinde experimentum notabile. « Simpli­
semi. 16 De Passione Domini. Addii Nazianzenus, in citer autem fateor charitati vestr® coram Domino
Christo patiente : « Quod doctrina) sure verbis Deo nostro, qui testis est super animam meam,
multos genuit filios. » Fuit ergo primitus ipso ex quo Deo servire erepi, quomodo difficile sum
non tantum sanctus, sed ct zelo praedicationis expertus meliores quam qui in monasteriis pro­
sure sanctificans alios, donec procurator a Christo fecerunt, ita non sum expertus pejores quam qui
constitutus, loculos habere et amare erepit, ¡ade­ in monasteriis ceciderunt ; ita ut hin arbitrer in
quo effectus est fur ct proditor Christi. Ita Ter- Apocalypsi scriptum : Justus justior liat, et sor­
lulliouus, lib. Dc Anima, cap. iv, et alii.
didus sordescat adhuc. Quapropter etsi contrista-

cap. I.
ut valido corporis gravis impulsu et libratione,
illico laqueum collo astringeret, ilaquo se suffo­
caret.
Addit Theophylaclus, in Hfa/tA. xxvn, 3, Judam,
laqueo rupto, supervixisse, ac tandem post Christi
resurrectionem praecipitio vitam finiisse. « Scias,
inquit Thcophylaetus, quod laqueum quidem
posuit in collum, et cum penderet ab arbore, ca
inclinata supervixit, Deo volente ipsum vel in
poenitentiam conservare, vel in traductionem ct
confusionem. Dicunt enim quod morbo hydro­
pico laborant, ita quod transire non potuerit
orbitam, ct deinde pronum cecidisse sive praeci­
pitatum, ct crepuisse medium, id est esse disruptum, ut in Actis dicitur. » Addunt alii alia ex
Papia, Œcumenio et Eulhymio, in Matth. xxvn,
Judam, rupto laqueo, Christo supervixisse, inflato
tamen corpore, atque ita cum se movere non
posset, curru occurrente fuisse obtritum ct dis­
cerptum. Verum hæc parum consentiunt cum
S. Luca hic, ct cum S. Malthæo, cap. xxvn, 3;
dicente : « Abiens laqueo se suspendit; » Græce
strangulavit, id est suffocavit et occidit se. Nam
a suspensus crepuit medius, » ut sequitur. Dico
ergo Judam, post relatos argenteos, ut ab ango­
ribus conscicntiæ se liberaret, illico se suspen­
disse et suspendio se strangulasse, ita ut mole
corporis, vel potius vindicta numinis crepuerit
medius; « ut gultur per quod vox proditionis
exierat, laquei nodus necaret, » ait Beda; utque
anima sacrilega non per os, quo perfide Christum
osculatus fuerat, sed per viscera instar hesite vel
fere laniate, egrederetur. Simili modo Arius
blasphemas, quasi alter Judas cum visceribus
ct per viscera impiam animam in secessum cftudit, inquit Nazianzcnus, orat, in S. Athanasium.
Porro Juvencus pocla et Beda in Locis sanctis,
cap. iv, scribunt Judam se suspendisse c ficu,
quæ suo tempore etiamnum Hierosolyma) exsta­
bat. Vulgus inter nos, ait Mariana, ex sambuco
suspensum sentit : scilicet Romæ canes quotannis
ex sambuco suspendebant, eo quod Gallis Seno­
nibus in Capitolium ¡rrepenlibus non latrassent,
inquit Plinius, lib. XXIX, cap. iv. Et est ca arbor
suspendio apta, tum ob duritiem, uti testatur
idem Plinius, lib. XVI, cap. xxxix; tum quia in­
frugifera, idcoquc inter infelices arbores, quas
reorum suspendio destinabant, juxta illud Livii,
lib. 1 : « I, lictor, caput obnubito, infelici arbori
suspendito, n
Ex casu Judæ discimus primo, quantum malum Monl.4t
sit avaritia; hæc eniin fuit causa sceleris ct pro-¿¿*oJ**
ditionis. Secundo, quam profunde ruant qui in
alto gradu consistunt indeque prolabantur, ut
de iis dici possit : a Tolluntur in altum, ut lapsu
graviore ruant. » Vulgo dicitur : Ex vino dulcis­
simo, si corrumpatur, fit acidissimum acetum;
ex Lucifero diabolus, ex Apostolo apostata, ex
monacho hæresiarcha, ex Sancto nebulo. Tertio,
quantum peccatum sit desperatio. Gravius emm

COMMENTARÍA IN ACTA apostolorum

mur de aliquibus purgamentis, consolamur ta­
men etiam de pluribus ornamentis. Nolite ergo
propter amurcam, qua oculi vestri offenduntur,
torcularia detestari, unde apothecæ Dominico)
fructu olei luminosioris implentur. »
Ven. ii. 18. Et hic quidem possedit agrum. — Judas pro­
prie non possedit agrum figuli, quia retulit pre­
tium, et abiens se suspendit; sed eo sacerdotes
emerunt agrum in sepulturam peregrinorum :
dicitur tamen eum possedisse figurate, quia sci­
licet possedit pretium, quo postea emptus fuit
ager. Quia ergo ager hic comparatus fuit pecunia
Judæ, hinc Judas dicitur eum possedisse per ca­
tachresin. Jure enim quod meo ærc emptura est,
hoc meum censetur. Unde S. Gregorius, lib. 1
Moral., cap. ix : « Possedit, inquit, id est possi­
dere fecit. » Et Grece est cxrwcto, quod Tigurina
vertit paravit ; OEcumenius et Vatablus, acquisivif, per emptionem sacerdotum. Aliter Rabanus,
possedit, quia scilicet in co sepultas est Judas.
Sed hoc incertum est, ncc satisfacit : sepultus
enim non possidet lotum agrum, vel coemeterium,
sed ut summum fossam ct loculum suum. Deni­
que Joannes Alba Electorum, cap. xcviii : « Pos­
sedit agrum de mercede iniquitatis, » hoc est,
inquii, de mercede iniquitatis ejus possessus vel
emptus est ager. Sic cap. vin : « In humilitate ju­
dicium ejus sublatum est, » id est sublatus est
humilitate judicii, sive humili judicio, vel sup­
plicio abjecto, hoc est, morte probrosa et abjec­
tissima. Similis hypallage est Eccli. xlix, 18 :
* Ossa ipsius (Joseph) visitata sunt, et post mor­
tem prophetaverunt, » hoc est, prophetavit Joseph
de illis (nempe fratribus suis) post mortem suam
visitandis a Deo, et de suis ossibus asportandis in
Chanaan mandavit eis. Nam, Genes, l, ait : a Deus
visitabit vos, asportate ossa mea vobiscura. »
Hæc Alba.
De mercede iniquitatis. — Triginta argentei
Judæ, quibus emptus fuit ager, vocantur « merces
iniquitatis, » quia fuerunt merces ct pretium pro­
ditionis ct venditionis Christi, quod fuit summa
iniquitas : puta summa simonia, summum sacri­
legium, summum parricidium, imo Chrislicidium
et Deicidium. Venditus enim illa fuit Christus ad
crucem ct mortem.
Joda» u>
Er SUSPENSUS CREPUIT MEDIUS. — PfO SUSpCnSUS
!» nh’- Grece est rprá; Ttvdpmç, quod Boza ct Bullingcrus
qi amor-vertunt pracipitavit ; putant enim Judam non
uu*t
laqueo, sed precipito vitam finiisse. Verum er­
rant; nam Matth. xxvn, 3, de eo diserte dicitur:
« Et abiens laqueo se suspendit, » Græce
id est strangulavit : ita Syrus ; t‘o ergo
tocaf.'.;, ad verbum verte cum OEcuracnio, Eras­
mo, Vatablo et aliis passim, prœccps, vel dejecto
capite, ct in terram prono, ut legit S. Augustinus,
lib. 1 Contra Felicem Munich., cap. iv, qui est ges­
tus suspensorum; aut, sesc praxipitans. Videtur
enim Judas ad celeriorem mortem fune in collum
inserto affixoque arbori, ex ea se precipitasse,

COMMENTARIA IN ACTA
peccavit Judas desperando, quam Christum tra­
dendo; desperatio enim cum ad laqueum el
gehennam adegit: a Quia ut laqueo respiratio,
ita prohibetur desperatione Spiritus Sanctus, » ait
S. Augustinus, hom. 27, inter 50. Quocirca S. Leo,
serm. 16 De Pass. :« Tu, inquit, impiissime homo,
semen Chanaan, et non Juda, nec jam vas elec­
tionis, sed filius perditionis et mortis, utiliora
tibi diaboli incitamenta credebas, ut facibus in­
flammatus avariti®, ad triginta argenteorum lu­
crum inardesceres, et quid divitiarum amitteres,
non videres. » Et mox : « Unde facinus commer­
cii tui non ideo detestandum est, quia Dominum
viliter ©stimasti, sed quia redemptorem etiam
tuum, ut tibi parceres, vendidisti. Et merito libi
tua pœna est commissa, quia in supplicium tuum
nemo te sævior potuit inveniri. »
Ven. 19. 49. Haceldama. — Syrus xoi Spn chakaldema,
lbcd(h. cl j(a videtur vocatus hic ager; Judæi enim post
reditum e captivitate non pure hebraico, sed
corrupte ct semichaldaice, id est, syracide vel
syrochaldaice loquebantur. Ita Pagninus, in
Nomin. Hebr.
Hoc est ager sanguinis. — Hæc interpretatio
nominis Syri non est addita a S. Petro, ut vult
Hugo, utpote Syris syriace loquente, sed a
S. Luca, qui Græcis græce scribens, Syram vocem
Haceldama per Græcam est interpretatus (1). Ager
hic vocabatur primo, figuli ; quia ex ejus ar­
gilla figuli vasa figulina formabant. Secundo,
ager Judæ, quia pecunia Judæ comparatus,
ut dixi vers. 18. Tertio, sanguinis; quia pretio
sanguinis Christi emptus, idque Dei consilio, ut,
cum ipsi suum scelus ac emptione in speciem pia
obruere ct sepelire vellent, ipse ager juge esset
homicidii, imo Christicidii eorum monumentum;
ut, quoties agrum sanguinis nominarent, toties
sanguinis Christi a se occisi recordarentur, ait
S. Chrysostomus, scircntquc hunc sanguinem
non alio, quam suo sanguine expiandum, uti
factum a Tito ct Romanis.
Ven. to. 20. Scriptum est enim (Psalm. Lxvm , 26) : Fiat
COMMORATIO EORUM DESERTA. — q. d. Impia paiTÌcidarum imo Christicidarum civitas, pula Jeru­
salem , in qua ipsi securo quasi inexpugnabiles
commorantur, capiatur, succendatur et desoletur
a Tito ct Romanis. Idem prædixil cis Christus
ingemiscens et lacrymans : a Ecco relinquetur
(1) Non tantum verba, hoc est ager sanguinis, sed totuin hunc vers. 19 pro Luc© additamento habendum esse
ait Kuinochus : quorsum enim Petrus Apostolis dixisset,
Judæ triste fatum omnibus Hierosolymitanis innotuisse?
Imo vers. 18 quoquo parenthesin non Petri, sed Lucæ
quidam esso volunt. «Lucas, ait llcinrichsius ad h. L,
in Evangelio do morio Judo? nil memoraverat, adeoque
monendus do ea erat Theophilus, qui alitor non perspe­
xisset , quem in tinom hæc locutus rii, aliumque Apos­
tolum suffecerit Petrus. Jam autem perspicuum fit, quo­
modo V. T. locus, jam vers. 10 a Petro annuntiatus,
vers. 20 demum proferatur, quod alias contra morem
prorsus (lerci. »

APOSTOLORUM; cap. 1.
69vobis domus vestra deserta, n Matth. xxm, 3.
Et episcopatum ejus accipiat alter. — Combi­
nat hic S. Petrus duos versus diversorum psal­
morum. Prior enim habetur Psalm, txvin, 26;
hic vero legitur Psalm, crin, 8. Pro episcopatum
hebr. est imp9 pekuddato, id est præfecturam,
regimen et principatum ejus, puta aposlolatum
Judæ, « accipiat alter, » scilicet Matthias. Nola :
toto Psalm, cnn, David dura imprecatur Jud»
proditori, et Judæis in lypo et persona Doeg
proditoris sui apud Saulem, ut docent ibidem
S. Augustinus et Theodorctus. Quocirca plenus est
minis et maledictis, adeoque nonnulli numerant
tot maledictiones, quot argenteos acceperat Judas,
nimirum triginta. Prima est, vers. G : « Constitue
super eum peccatorem, » quasi impium judicem
et tyrannum ei perfice, qui acriter eum judicet
el puniat. Secunda : < El diabolus stet a dextris
ejus,» q. d. Diabolus, id est calumniator ei
astet, ut eum apud judicem criminetur, et mor­
tis reum peragat. Rursum, in judicio divino pro­
prie diabolus in eum potestatem accipiat, eum
accuset, teneat, præcipitet, exagitet, et ad restim
adigat. Sic in Judam ingressus est Satan, Joan.
xin. « Diabolus, ait S. Augustinus in Psal. cvm,
stetit a dextris Jud®, cum avaritiam præposuit
sapienti®, pecuniam saluti suæ , ut Christum
proderet ; et sic noluit possideri a Christo, sed
a diabolo. » Tertia : « Cum judicatur exeat con­
demnatus » ad mortem præsenlem et æternam.
Quarta : « Et oratio ejus fiat in peccatum, » id
est in offensam, q. d. Oratio hominis tam impii,
jam quasi condemnati et desperabundi, oranlis
pro remissione, non tam culpæ quam pcen<e,
magis offendat et exasperet judicem, tum homi­
nem, tum Deum. Ha Theodorctus Chaldaicum
vertit, oratio ejus sit in condemnationem. » Quid
boni exspectandum illi cui nihil t uperost nisi
oratio, quæ ei vertitur in tormentum, imo in
peccatum? Quinta : « Fiant dies ejis pauci.»
Ha paucis horis proditioni su® superviví Judas,
i 11 ¡coque se suspendit. Sexta : a Et epu^opatum Epb»ejus accipiat alter. » Vide, et computa tdiquas.
græce idem est quod
id est ins- c<iUXS‘
pector, superinfendens, custos, speculator, qui
alicui rei intendit ct invigilat quasi Prafcctus :
Episcopi enim munus est,
id est,
intendere rei sibi commissa. Unde, li £s>a XI, 22,
Azzi vocatur « Episcopus, » id est inspector
et præfeclus « Levilarum. » Et Cicero fuit Epis­
copus or® Campania»; sic enim ait, lib. VII,
epist. ad Atticum : « Vult enim mo Pompeius
esse, quum tota hæc Campania et maritima ora
habeat Episcopum, ad quem delectus ct negotii
summa referatur. » Et Arcadius Imperator, Digest.
De Muncr. ct Honor. : « li, inquit, proprie dicuntur
Episcopi, qui præsunt pani et cæteris venalibus
rebus. »
21. Qui NODISCUM SUNT CONGREGATI, — PagllinUS V<«-

et Tigurina, conversati.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. I.
ÏS OMTT TEMPORE QUO INTRAVIT ET EXIVIT INTER phæi et Mari®, ideoque consanguineus Christi.
sos Dominus Jesus, — id est quo inter nos ver­ Unde inter matronas astantes Christo crucifixo,
satus est; est hebraismus : ingredi enim et egredi nominatur hæc « Maria Jacobi et Joseph mater, »
Ilebræis significat totam vitæ seriem et conver­ Matth. xxvii, 56. Ilio Joseph postea creatus est
sationem , puta omnes actiones, sermones, ges­ Episcopus Eleutheropolis in Palestina ,• ait Dorotus et gesta. Secundo, ingredi el egredi coram cœtu theus in Synopsi; inter Sanctos relatus legitur in
vel populo, est ei præesso, eum ducere et regere. Martyrologio Romano, die 20 julii, hisce verbis :
Ducis enim est egredi ante populum, instar pasto­ «Eodem die natalis B. Joseph, qui cognominatus
ris ducentis oves; sic Moses ait, Deuter. xxxi, 2 : est Justus, quem Apostoli cum B. Mattina sta­
« Non possum Ultra egredi ct ingredi, » id est tuerunt ut locum Apostolatus Jud® proditoris
ducere et gubernare populum. Et Salomon, II impleret ; sed cum sors cecidisset super Matlbiam,
Paral, i, 10 : « Da, inquit, mihi sapientiam et ipse nihilominus prædicationis ct sanctitatis officio
intelligentiam, ut ingrediar et egrediar coram inserviens, multamque pro fide Christi a Judæîs
populo tuo; n quod explicans subdit : «Quis persecutionem sustinens, in Judæa victorioso
enim potest lume populum tuum digne, qui tam fine quievit; de quo etiam refertur quod venenum
grandis est, judicare? » Ingredi ergo et egredi biberit, ct nihil ex hoc triste propter Domini
idem est quod judicare et regere populum.
fidem pertulerit.» Ejusdem meminit S. Dionysius,
22. Incipiens a baptismate Joannis. — Inde cap. xi, dicens : a Ipsa divina pax ct tranquillitas
enim cœpit Evangelium et gesta Christi. Joan­ quam S. Justus (Joseph enim cognominatus est
nes enim in suo baptismate omnibus annuntia­ Justus) silentium appellat. »
bat et demonstrabat Christum dicens : a Ecco
Qui vocabatur Barsabas. — Barsabas idem est
agnus Dei, ecco qui tollit peccatum mundi,» quod filius Sab®, sicut Bcrabbas idem est quod
Joan, i, 29; ideoque Christus ab eo baptizari filius Abbæ; Bartimmus idem est quod filius Timæi,
voluit, indeque ordiri suam prædicationem.
Barjona idem est quod filius Jon®, vel Joannis :
Testem resurrectionis ejus. — Apostolus ergo pater enim S. Petri vocabatur Joannes, et per
idem est quod testis resurrectionis Christi, ac crasin Jonas. An idem dicendum sit de hoc Barconsequenter cæterorum mysteriorum et gesto­ saba, quod scilicet pater ejus vocatus vel cogno­
rum ejus, quæ in resurrectione, quasi in suo minatus sil Sabas, incertum est. Potest enim to
fino ct scopo terminantur et concluduntur. Ideo sabas accipi ut appellativum, non ut proprium<
enim natus, passus, mortuus est Christus, ut significans vel juramentum, vel saturitatem, vei
resurgeret, suaque resurrectione peccatum et reversionem, ut Barsabas idem sit quod filius
mortem aboleret nosquo ab iis resuscitaret, juramenti (perinde ac Barsabce idem est quod
juxta illud Rom. iv, 25 : « Qui traditus est prop­ puteus juramenti, Genes. xxi, 31), vel saturitatis,
ter delicta nostra, et resurrexit propter justifica­ vel reversionis, vel conversionis: ita S. Hierony­
tionem nostram. » Vide ibi dicta. Primitus enim mus et Pagninus, in Nomiti. Ilcbr. Alius est hic
hic articulus resurrectionis creditu erat difficilli­ Barsabas a Barnaba consobrino S. Pauli, qui
mus : unde eum maxime inculcabant Apostoli, pariter vocatus est Joseph, Actor, iv, 36.
coque persuaso facile cæteros persuadebant. Unde
Qui cognominatus est Justus, — ab insigni ejus
S. Petrus vult eligi talem, qui omnium actorum justitia et sanctitate, æque ac ejus frater Jacobus
Christi a baptismo Joannis usque ad ascensio­ ab eadem cognominatus est justus ct frater Do­
nem in coelum, sit conscius, eorumque œque mini. Justus enim non Hebræum, ut Beda aliique
ac resurrectionis possit esse testis, ut tesletur et putant, sed Latinum est nomen, estque proprium
dicat : « Ecce qui edebat, qui bibebat, qui cru­ vel nomen, vel cognomen, sicut hodie mulli
cifixus est, idem illo resurrexit, » ait S. Chry­ nomen habent Justus : quocirca grajee vocatur
sostomus.
pariter ’loGçcç. Sic inultas voces Latinas Evangelist®
23. Er statuerint. — Apostoli cæteriquc fide­ grasce scribentes, usurpant quasi Graecas. Tales
les communi consensu nominarunt e toto numero sunt prœtorium, flagellum, colonia, legio, sudarium,
duos excellentiores in fide, virtute rerumque census.
.
,
Christi cognitione ; eos deinde scorsim statuerunt
Vide hic, ut ad praelaturas non semper aptio­
quasi Apostolatus canditatos, nt super utrumqno res sint justi et sancti. Aptior enim est qui habet
jacerent sortem, quæ Apostolum designaret. Iltec talentum regendi et gubernandi, quod magis in
omnia facta sunt dirigente S. Petro, qui totius prudentia et gratia , quam in sanctitate consistit,
hujus operis fuit choragus. Unde S. Augustinus, uti dicebat S. Theresia, quæ proinde Superiores
lib. 1 De Artis cum Pelice Munich., cap. iv, pro eligi volebat prudentes potius ct discretos, quam
statuerunt legit statuit, scilicet Petrus cum Apos­ sanctos , si alterutrum deesset.
tolis et per Apostolos. Porro uterque fuit e nu­
Multi censent hunc Joseph fuisse fratrem S. Ja­
mero 72 discipulorum, inquit ex Clemente Ale­ cobi Minoris, Simonis ct Jud® : hos enim quatuor
xandrino Beda.
fuisse fratres insinuat S. Matlh®us,cap. xm, vers.
Joseph. — Hic Joseph videtur fuisse frater Ja- 35 ; ac proinde noluisse Christum ut in cum sors
Minoris et Judæ Apostolorum, ac filius Al- caderet, tum ne tot cognatos suos videretur ex70

»

COMMENTALA IN ACTA
ternis praeferre ; tum , no quatuor fratres simul
essent in collegio duodecim Apostolorum : perinde
ac Canones cavent ne in eadem Ecclesia pater ct
filius simul beneficium obtineant; ct plura Capi­
tula in suum Canonicorum cœlum nolunt admit­
tere plurcs fratres, no ii inter se conspirent cæterisquo dominari velint ; itaque factiones et
schismata concitent.
Miv.Liu, Matthiam. — Matthias hebraico idem est quod
Bum'lnt
maltan ja, id est douum Dei, vel donatus a
Deo. Unde Beda censet nomen cjus fuisse omen
quod donandus esset apostolato. Hinc idem pene
est nomen Matthias, quod Malthanias ct Natlhinæus : imo Pagninus Matthiam non aliter quam
Matthamach nuncupat. Idem est nomen geminata
littera thau Matlhathias, qui fuit pater Judæ, tona­
tine ct Simonis Machabæorum , idemque sonat
quod donum Domini, vel interfectio Domini ; in­
terfecit enim ipso ducem Antiochi ex zelo. Sane
Matlhalhiæ in zelo similis, imo superior fuit Mat­
thias. Addit Beda et alii, Matthias hebr. idem esso
quod parvus Dei, quod Apostolorum fuerit ulti­
mus, quodque merito humilitatis evectus sit ad
aposlolatum, juxta illud Christi, Matth. cap. xi,
vers. 25 : <t Confiteor tibi Pater, Domine coeli irt
terrai, quia abscondisti hæc a sapientibus et pru­
dentibus, ct revelasti ea parvulis : » Verum non
video unde Matthias idem sil quod parvus Dei,
nisi dicas per commutationem litteræ m cum p
(eo quod ulraquo sit labialis) Matthias idem esso
quod Pelhias : pclhi enim hebr. significat portutum; vel certe Matthias conflatum esse ex HO
il’ finti ma atta ja, id est quid tu, Deus? Quid
tu, Domine, quid ego ? tu abyssus entis omuisquo
boni, ego abyssus nihili omnisque mali. Sic Mi­
chael idem est quod quii ut Deus '? Clemens AleAnfucrit xandrinus, lib. IV Slrom., consci Matthiam fuisse
.ic-ius. 2ach(BUIn, qui ex al bore sycomoro a Christo vo­
catus sil factusquo o 72 discipulis, ac postea ab
Apostolis Judæ suffectus crcatusque Apostolus,
dictus sil Matthias. Verum cum Zachoeus fuerit
princeps publicanorum, ut patet Luc. xix, 2,
multi censent eum fuisse Gentilem : Judæis enim
infame erat hoc nomen ct ofllciuni ; Christi autem
Apostoli omnes Judrei fuere, nulli Gentiles. Ita
censet Tertullianus, lib. IV Contra Mare., xxxvu,
cui assentili videtur S. Cyprianus, epist. G3 ad
Cat ilium, S. Ambrosius et Beda in cap. xix Lura.
Sed hanc rationem confutat S. Hieronymus, epist,
146, ex co quod S. Mallhæua fuerit publicanus,
el tamen Judreus, ideoque Apostolus ; rursum
Judanis fuit publicanus , qui cum pharisæo ora­
turus ascendit in templum, huc. xvm, 10. Quo­
circa Zachæum fuisse Judiciun censent Euthymius,
Lyranus, Cajetanus , Montauus, Jansenius, Sal­
meron et Barradius, in Luca cap. xix, tum quia
ibidem, vers. 9, vocatur « filius Abrahæ; » tum
quia dicit Christo : «Si quid aliquem defraudavi,
reddo quadruplum, » quod Judæis praceplum
erat Exod. xxu, 1, non Gentilibus. Mugis obstat,

APOSTOLORUM, CAP. I.
71
quod S. Clemens , lib. 1 et HI /leroqn., in fine, os­
terai Zachæum a S. Petro ordinatum Episcopum
Crcsare® Palestinæ ; quod si verum est, liquet eum
non fuisse Apostolum; sed de libri Rccognit. auc­
tore el fide multi dubitant. Solebat gloriari Caro­
lus V.quod, natus festo S. Malthis,sortem imperii,
felicitatis ct victoriarum obtinuisset.
24. Ei orantes dixerunt. — Docent Apostoli
orationem communem ct publicam præmittendain electioni Pastoris et Episcopi, ut dignissi­
mum Deus concedat; ab eo enim pendet salus
vel perditio gregis. Sic Christus designaturus
Apostolos pernoctavit in oratione, Luca, vi, 12.
Sic Concilium Tridenlinum, siM.xxtv, cap.i, jubet
ut, Episcopatu vacante, indicantor per totam
diœcesim public® preces pro electione boni Pas­
toris.
Qui corda sosti omnium. — Graci unica voce
significantius Deum vocant invocantque, Kúpu
Domine cordis inspex, qui scilicet solus
cordis, id est mentis, sinus fundumque inspicis
el perspicis, qui ejus latebras omnes scrutaris,
qui pervides liberas ct arcanas cujusque mentis co­
gitationes, consilia, desideria, intentiones etiamsi
ipsi menti s®pe velatas, fucatas ct incognitas;
ac proinde optime nosti, quis ad hoc apostolatus
ofllcium aptissimus sit. Homines enim in eligendo
sæpe falluntur, quia exteriora tantum respiciunt,
corda vero videre nequeunt, in quibus sæpe
multa latent, quæ hominem pastoralu et officio
maxime dignum vel indignum efficiunt : Deus
ergo solus est xifiicpüçr.?, non homo, non an­
gelus.
Ostende qvem elegeris. — Videntur hi duo,
Joseph et Matthias, dotibus fuisse quasi pares,
inquit Glossa; aut se habuisse ut excedens et
excessum, ut, licet unus in uno superaret alium,
tamen in altero ab eodem superaretur, ut proinde
Apostoli nescierint uter alteri præferendus esset;
ideoque Deum invocarunt, ul is aptiorem desi­
gnaret. Sciebant enim sc, utpote Ecclesiam no­
vellam Christi , ipsi cordi et cura esse, ipsumque
in re tanti momenti adforc ; ac sicut olim unde­
cim Apostolos elegerat, ita el nuuc duodecimum
demonstraturum. Hanc fiduciam sibi ab eo aspi­
rari sentiebant, ideoque fidenter orant, non
dubii quin voti sini futuri compotes, et id quod
orant impetraturi.
23. Accipere locum. — Grace
id est
tern, de qua vers. 17.
De quo prevaricatos est Judas. — Pagni­
nus et Tigurina vertunt , unde provaricatus excidit
Judas, hoc est. ex quo per pravaricationem (puta
proditionem, desperationem et sui '■trangutte
tionom) excidit Judas. Est melalepsis. Grace
i; í; ir*?tëa , quod aliqui vertunt, ex quj oberra­
vit, ul ROfl&i pro
ct rwiixzn; pro ttx;«a£x<n{, id est digressio, alterat io, ponatur. Est enim
vocatio nostra et status quasi via ct stadium, in
quo recta decurrimus ad metam, ut bravium

'

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. I.

cœlcstis gloriæ nanciscamur : a quo aberrant, qui
in avia tendunt, alioque flectunt curvantquo
cursum.
Ut adiret in LOCUM such, — se dignum, puta
In laqueum quem sibi nexuit, ait GEcumenius;
aut, in infernum (i); quia hactenus occupaverat
locum alienum, et ex propriis demeritis damna­
tionis locum suum efficit, inquit Cajctanus. Sub­
tiliter S. Bernardus in Psalm, xc, serm. 8 : a In
locum suum, id est, inquit, ut suspensus in aere
creparet aeriarum collega potestatum ; nipote
quem veri Dei ct veri pariter hominis, qui de
calo venisset operaturus salutem in medio terree,
hujus inquam proditorem, nec cadum reciperet,
nec terra sustineret, juxta illud :Si non in calis,
stes ubicumque velis. »
Eratne ergo Judas in loco suo, cum erat in
apostolatu ? Nequaquam : nam, ut ait Cajctanus,
« abiit in locum suum, quia hactenus occupa­
verat alienum apostolatus ct ministerii locum, n
Quamvis enim apostolatu insignis videretur,
revera aposlolatum non habebat, quia illo, ut
par erat, non utebatur. Ita plane et pastores, qui
suis ovibus regendis non attendunt, nihil minus
habent, quam dignitatem pastoralem, de qua
ipsi sua se incuria ac socordia deturbant. Quare
D. Bernardus, serm. ad pastores in synodo con­
gregatos, in illud bavidicum : Confusi sunt, quo­
niam Deus sprevit eos. Psalm, lu, vers. 6, sic
pastores alloquitur: « Et vos, ait, confusi estis
m actibus vestris: non honorati, sed onerati
dignitatibus vestris, quoniam Deus sprevit vos.d
Quæ moraliser dicta accipe : nam certum est ad
litteram Judam verum habuisse apostolatum, et
impios pastores verum habuisse pastoratum.
few. m. 20. Et dÍdbÍünt sortes eis. — Syrus, ct conje­
cerunt sortes ; P agninus, et dederunt sortes eorum;
Tigurina, ct miserunt sortes eorum ; Grece enim est
id est eorum in genitivo, non cis in dativo.
Son
Quieres primo, quæ et quales fuerunt hæ sortes?
z 7J Respondeo : Aliqui, ut Gagneius, censent fuisse
Pnnu scrutinium suffragiorum. Accedunt nostri Saline4i uuii. ron et Sanchez, qui censent Apostolos orasse ut
Deus illuminaret mentes eorum, ac declararet cui
eos vellet suum dare suffragium, et hoc vocare
sortem. Probant ex eo quod pro « annumeratus
est, n Grece sit œqxaritjnrçwûn, id est communibus
calculis cooptatus est. Verum sic non fuisset sors
et sortitio, sed electio : nec sors cecidisset super
(I) Valle torserunt hunc locum multi hodierni inter­
prete*, quorum opiniones videre est in Kumoelii Cotnmeour. ad h. I. Communior tunen relinenda est interprctaUo : m locum tuum, id est, proprium, qui ijisi
conveniebat, scii, per eupheinistnuin, Gehennam, dam­
natorum locum. Hac loquendi ratione passim utuntur
seri plores ecclesiastici : Ignatius iu epist. ad Magnes.
cap. v : « Quia igitur res Üncni habent, incumbunt duo
âmul, mors et vita, ct unusquisque in suum locum itu­
rus est; v Clemens Hum., epist.I ad Corinth., de Petro:
« Plures labores, ait, perperus est, atque ita martyrium
in debitum gloriæ locum ingressus est. v

Matthiam, sed jure suffragiorum creatus esset
Apostolus.
Secundo, S. Dionysius, Ecclesiast. Hierarch., Sc.».ruii<
can. fi, part. Ill, quem S. Antoninus, Turianus,
Baronins, Sanchez et alii sequuntur, censet fuisso
signum quoddam divinum ; at quale fuerit, non
explicat. « Videtur milii, inquit Dionysius, Scrip­
tura sortem appellasse divini quiddam et preci­
pui muneris, per quod ille choro sacratissimo
insinuaretur, qui esset divina electione declara­
tus. » S. Antoninus, I part., tit. G, cap. ir, cen­
set fuisse radium c calo demissum in Matthiam,
sicut radio lucis demonstratus fuit Gregorius
Magnus Pontifex ct alii nonnulli. Dionysius
Carthusianus censet fuisse columbam calitus
delapsam in Matthiam, sicut S. Fabianus illapsu
columb® creatus est Pontifex. Alii censent fuisse
donum prophetia, vel sapientia aspiratum Mat­
tili®.
Si objicias : Quomodo ergo Apostoli dicuntur
dedisse eis sortes? Respondeo, hoc sensu, quod
Apostoli signum hoc ex instinctu divino prefinierint, dicendo : Super quem descendet radius, *
aut columba e calo, illo Dei judicio erit Aposto­
lus ; tumque Deum orarunt, ut ipse has sortes
ostenderet et ederet, perinde ac fecit Eliezer,
servus Abrahæ, quærens uxorem Isaaco, ac per
signum oblationis hydri® cognovit ct elegit Rcbcccam, Gen. xxiv, 14. Simili modo Gentiles sua
oracula et responsa deorum vocabant sortes,
quia a diis eortiinque sacrificulis, consultore
quasi sorte, ac sæpeper sortilegia reddebantur.
Hinc apud Valerium, lib. I, praecipi sortibus idem
est quod praecipi oraculis.
Verum dare aut mittere sortes, non hoc, sed
longe aliud significat, ut cuivis patet ex com­
muni terminorum significatione et usu. In sorte
enim eventus est fortuitus et a casu exspectatur,
ut is vincat, in quem sors quasi felix alea ceci­
derit. Dico ergo Apostolos misisse sortes proprie Trfi %*
dictas, ut verba sonant, et sortem cecidisse nu,ul*
super Matthiam. Porro qua re et modo miss®
sint hæ sortes, incertum est. Nostri Lorinus ct
Mariana censent nomen Mattili® uni chart®,
nomen Joseph alteri fuisse inscriptum, itaque
utrumque injectum in urnam, ibique commis­
tum, ut cujus primo educeretur, is esset Aposto­
lus; ac primo eductum esse nomen Mattili®.
Scimus varias apud veteres sortiendi fuisso
rationes et modos. Nam, Proverb. xvi,33, iu sinum
conjiciebantur chartul®, lesser®, globuli> aut
lapilli; apud Homerum, Iliad, r., in galeam;
apud Plautum in Cosina, in situlam; apud Cicero­
nem, lib. IV In Verrem, in hydriam ; apud Virgiliuni,
Æneid. VI, in urnam. Quo modo ct ratione usi
sint Apostoli, incertum est . certum est Deum
per eam declarasse Matthiam, tum dirigendo sor­
tem, ut caderet in Matthiam, juxta illud Proverb.
XVI, 33 : a Sortes mittuntur in sinum, sed a
Domino temperantur; * tum addendo signum

COMMENTARIA IN ACTA
aliquod copleóle, v. g radium aut quid simile,
quo sortem comprobaret, uti censet S. Dionysias
et alii jam citati. Item S. Augustinus, conc. 2 in
PsaJ.six, ct Orígenes, hom, 23 in Jome; idquo
ne Matthias creteris Apostolis, qui a Christo ipso
electi erantesset inferior. Id patet ex oratione
Apostolorum sorti previa, qua Deum rogarunt
ut magis idoneum designaret : non dubium au­
tem quin Deus hanc orationem communem
Apostolorum et Ecclesire exaudierit cosque voti
compotes fecerit. Quocirca sorshrec humana fuit,
si sortientes Apostolos spectes; eadem tamen
divina fuit, si calculum quem Deus ei adjecit,
consideres. IIoc enim ait S. Dionysius, qui utique
sortem illam optime norat. Et sic hrec tertia sen­
tentia jungenda est secundes.
On aro
Quieres secundo, qua conscientia Apostoli rem
Ak'I«h (an(ara commiserunt sorti, id est casui et for¡¿'.p.'1 lume? Respondent pruno, aliqui ex (Rossa, id
Primi. cos recte fecisse, eo quod eligendi in dotibus
externis essent pares : tum enim sorte res decidi
et dirimi potest. Unde S. Augustinus, epist. 119,
cap. xx, ct epist. 180, docet sorte decidendum
esse, qui sacerdotes persecutionis tempore fideli­
bus assistere debeant, qui vero fugere. Idem
censendum tempore pestis similisvc necessitatis.
Eodem modosancit Plato, Dc Republica, dialog. 5,
sortis aequalitate in república utendum esse ad
mullorum offensas vitandas, ita ut Deum et
bonam fortunam in precationibus invocemus, ut
ipsi sortem ad id quod justissimum est, dirigant;
Deus enim est moderator fortunas, adeoque ipse
est fortuna activa ct fortunans. Et Plutarchus, in
Moral. : « Ut in democralia, inquit, cui sorte
contigit imperium, cum oportet imperare ; sic in
vita hominum quod sors dederit, boni consu­
lendum est. »
Beando. Secundo, Apostoli secuti sunt exempla S. Scrip­
ture. Sic enim Saul sorte creatus est rex, 1 Rcg.
x, 20. Sic sorte deprehensus est Achan, Josué
vu, IG. Sic sorte divisa est terra promissa inter
12 tribus, Josué XV, etc. Unde S. Hieronymus in
Jonœ cap. i; S. Augustinus, serm. De S. Matthia;
S. Chrysostomus et Beda hic, ac S. Thomas 1 II,
Quest. XCV, art. 8, censent Apostolos adhuc rudes
et inexpertos, id fecisse ex consuetudine Patrum
veteris Testamenti, antequam recepissent Spiritum
Sanctum, ideoque post cum receptum id non
fecisse in electione Diaconorum, cap. vi, perinde
nc jam omnis sors in electionibus Pastorum ct
Ecclesiasticorum est prohibita jure Canonico, ut
patet cap. Ecclesia, de sortilegiis, sub finem.
Nam jure nature, divino ct humano ad beneficia,
presertim habentia curam animarum annexam,
eligendus est dignior, uti sancit Concilium Tridentinum, sess. 24, cap. xviit De Reform.; idemque docent passim Theologi cum D. Thoma,
quos citat ct sequitur noster Lcssius, lib. li De
Justitia, cap. xxxiv, dub. 14. Simili modo Ro­
mani, Gentiles licet, legem tulerunt, ne quis

APOSTALORTTM,

cap.

I.

sacerdos sorte aut pretio crearetur, uti refert
Dio, lib. II Ilist. Rom.
Tertio et genuine , Apostoli jecerunt hanc sor- 7"tio
tem licite, quia id fecerunt ex instinctu divino, •wulaaquo tacite Deus promittebat se suam voluntatem
per eam demonstraturum, ct magis idoneum
designaturum. Ita noster Lcssius, lib. II De Jus­
titia, cap. xuH, dub. 9, apud quem vide plura
de divisione et varietate sortium, qureque ex eis
licita sit, qnre illicita. Simili enim modo jussit
Deus Samucli dare sortes pro creatione Saulis
regis, et Josué pro deprehensione Achan ct
pro divisione terre sancire, de quibus paulo ante
dixi, et S. Francisco sortito capere sententias
S. Scripture primo in Evangeliis occurrentes,
casque capessere pro regula vitre, uti referi
S. Bonaventura.
Preclare S. Augustinus, conc. 2 in Psal. xxx,
explicans illud: In inanibus tuis sortes mea : «Sors,
ait, res est in dubitatione humana divinam
indicans voluntatem. » Et mox sortem interpre­
tatur gratiam Dei : « Quia in sorte, inquit, non
est electio, sed voluntas Dei. Nam ubi dicitur,
Iste facit, iste non facit, merita considerantur,
ct ubi merita considerantur, electio est, non sors.
Quando autem Deus nulla merita nostra invenit,
sorte voluntatis sure salvos nos fecit, quia voluit,
non quia digni fuimus. Hrec est sors. »
Et cecidit sobs slper Matthias. —Ex hac sorte Ab tue
Matthiam fuisse primum Clericum, indeque Clcricos originem ct nomen accepisse, censet S. Au- ¿V. ' ,t
gustinus in Psal. lxvii : a Nam et Cleros, inquit, Cieno,
ct Clericos hinc appellatos puto, qui sunt in
Ecclesiasticis gradibus ordinati, quia .Matthias
sorte electus est, quem primum per Apostolos
legimus ordinatum. Clericus enim dicitur a
id est sorte, quia sorte in sortem Domini ascisci­
tur. » Idem cum S. Augustino sentit Isidorus,
lib. H Etymol., cap. u, et S. Antoninus loco
paulo ante citato , etsi aliis aliud videatur. Sane
antiquiorem Clericum Matthia non legimus ; atque
ex hac sententia Cleri nomen coepit cum Aposto­
lis, imo ab Apostolis, primusque clericus fuit
Apostolus.
Moralitcr : Primo, sorte hac docuit Christus , in Morat,
electione ad officia ecclesiastica, se nolle haberi
rationem consanguinitatis. Nam Joseph consan­
guineo suo in Apostolatu pretulit Matthiam extra­
neum. Secundo, quemque vocationem suam a
Deo exspectare debere eaque esse contentum :
sicut Joseph non doluil sibi prelatura Matthiam,
nec inde in prredicatione Evangvlii segnior eva­
sit, sed icque strenue Christo in aliis muniis
deservi vil, uti superius dixi. Multi enim reprdsani
passi ab episcopatu vel officio, schisma vel h®resim invexerunt. Ut Tertullianus, Novatus et
nostro sreculo Lutherus. Tertio, apostolatum
siinilesque prreeminentias ct gradus non cadere
sub meritum de condigno : Deus enim Matthiam
casterosque Apostolos sorte elegit, non merito.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. I.
Simili modo alii heroos a Deo missi ad Ecclesia
vel defensionem, vel reformationem, vel illumi­
nationem, ut S. Augustinus, Hieronymus, Rasilius,
Chrysostomus, Benedictus, Bernardus, Dominicus,
Francisons ct similes, sorte, id est gratia Dei,ad
hoc electi sunt. Ad hanc tamen gratiam se dispo­
suerunt eamquo meriti sunt de congruo sua
humilitate profunda, agnoscentes so ad tantum
opus plane indignos ct ineptos esso, sequo ad id
destinari sorte et dono Dei (quod sonat nomen
Matthias, ut dixi). QuocircaS. Franciscos a multis
rogatus, quid haberet grati® aut boni, ob quod
a Deo ad tantum sanctitatis ct auctoritatis fasti­
gium esset exaltatus, ut totum mundum ad se
suique amorem et venerationem traheret : Tu
enim, inquiebant, non es nobilis, non dives,
non doctus, non eloquens, non speciosus ; qui
ergo totus mundus post te currit? Respondit :
Idcirco Deus me ad hoc elegit, quia nil habeo in
quo gloriari possim, ut ostendat hoc opus non
esse hominis, sed Dei.
Hanc ejus humilitatem imitemur eique ingen­
tem zelum glori® Dei propaganda? jungamus, et
Deus per nos magna cfllciet. Ita David tantus fac­
tus est Propheta et Psalles, quia sensit et dixit :
« In manibus tuis sortes me®, n Psal. xxx, 1(1.
Ita de Sanctis in hac vita spretis et humiliatis,
sed in die judicii exaltatis et glorificatis admirabundi dicent impii : « Ili sunt quos aliquando
habuimus in derisum et in similitudinem impro­
perii. Nos insensati vitam illorum wstimabamus
insaniam, et finem illorum sine honore. Ecce
quomodo computati sunt inter Filios Dei et inter
Sanctos sors illorum est, » Sapient, v, 3. Unde
sero pœnitentes gementesque subjungunt : « Ergo
erravimus a via veritatis, » cto. Merito errastis,
quia dixistis : a Coronemus nos rosis antequam
marcescant, nullum pratum sit quod non portranscat luxuria nostra,» etc. a Hæc est pars
nostra, et hæc est sors. Opprimamus pauperem
justum, » etc., Sopient. n,9. Ex adverso, a Felix
est sterilis, et incoinquinata, etc., ct spado, qui
non operatus est per manus suas iniquitatem,
ncc cogitavit adversus Deum nequissima. Dabi­
tur enim illi fidei donum elootum, et sors in
templo Dei acceptissima, » Sapient, m, 13. Quo­
circa monet Ecclesiasticus, xvu,24 : « Cognosco,
inquit, justitias et judicia Dei, et sta in sorte
propositionis et orationis altissimi Dei. In paries
vade occuli sancti cum vivis et dantibus confes­
sionem Deo. » 7. d. Sta et constanter persevera
iu sorte tibi proposita, hoc est, in vocatione tua,
tum novæ viud, tum certi status sancti. Similiter
permiste in sorte orationis, ut scilicet crebro
Deum ores gratiamque impetres, qua digno

vocatione tua vivas. Hæc enim est utilissima ora­
tio, si jugiter in rebus omnibus ores : Domino
dirige me ca sorte, eo statu, illis viis quibus me
prævides sancte victurum, ct inoffenso pede recta
ad cœlum sortemquo Beatorum perventurum,
a In partes vade, » q. d. Per bona opera profico,
ut pars sæculi sancti, id est futura gloria coeles­
tis tibi obtingat, adeoquo illam hic inchoa Deum
laudando ore et opere, cum justis qui adhuc
vivunt et dant laudem Deo. In cœlis enim per­
petua erit laus Dei.
Et annumeratus est. — Grace,
>
id est communibus calculis cooptatus est, q. d.
Omnes sortem divinam, ac per eam electionem
Matthiæ consona voce laudarunt et comproba­
runt. Valablus vertit, suffragiis additus est ad
numerum undecim Apostolorum; Pagninus, suffra­
giis additus est undecim Apostolis. Unde non recte
colligas Matthiæ sortem fuisse suffragia, sed sorte
addita fuisse suffragia. Triplici ergo calculo elee- Triplicitus est Matthias, primo sortis, secundo Dei signique Jf r.
divini, tertio Apostolorum sortem Deique calcii- thbs.
Ium collaudantium.
Adde,
per catachresin transferri
ad quamlibet electionem, idemque significare
quod eligi, accenseri , annumerari , ut vertit
Noster, sive id fiat suffragiis, sive sorte, sive alia
ratione.
Vidi et veneratus sum Trevi ris reliquias S. Mat­
tili® in ecclesia cathedral!, cui hi tituli assig­
nantur, quos recenset S. Antoninus loco jam ci­
tato : « Fuit in lege Domini doctissimus, corpore
mundus, animo prudens, in solvendis quæstionibus S. Scriptura acutus, in consilio providus,
in sermocinatione expeditus, multorum signo­
rum patrator, extensis in cœlum manibus martyr
spiritum Dei reddidit. » Tria axiomata S. Matthiæ Tresgno.
recenset Clemens Alexandrinus. Primum, lib. II
Strom. : «Oportet admirari praesentia,» nimirum *
ut admiremur opera Dei visibilia, ct ex illis ad
invisibilia ascendamus admirantes et contem­
plantes in ois Dei majestatem, potentiam, sapien­
tiam, bonitatem. Secundum, lib. III : «Si electo
vicinus peccavit, peccavit electus. Nam si sa ita
gessisset ut jubet verbum vel ratio, ejus vitam ita
vicinus esset reveritus, ut non peccasse!, » lia
S. Bernardini adirne juvenis sanctitatem ejus
coœvi reverebantur, ut eo præsenle omnes ad
modestiam so componerent dicerentque ; Tacete,
Bernardinus adest. Tertium, lib. VII, quod ct citat
Eusebius, lib. Ill Hist., cap. xxix : « Adversus
carnem pugnandum, cl in nullo prorsus volup­
tati ejus ac libidini concedendum ; animam vero
olendam sapientia pastibus, cl scienti® cibis ia
majus semper augendam. »

COMMENTARIA EX ,XC1 A.ÀPO’rr'H.ORUM .

cap.

ffj

™

CAPUT SECUNDUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
e
Tría hic agit Lucas. Primo, a vers. 1 ad 14 describit Spiritus Smeli adventum in Pentecoste, sub specit
tenti validi et linguarum ignrarurn. Secundo, a vert. 14 ad 42, enarrat primam concionem S. Pi.tn,
qua convertit tria hominum millia. Tertio, a vers. 42 usque ad [inem, describit continuas orationes,
synaxes, charitatem et mores sanctos primorum Christianorum.

1. Et cum complerentur dies Pentecostes, erant omnes pariter in eodem loco; 2. et factus
est repente de coelo sonus, tanquam advenientis spiritus vehementis, et replevit * '*am
domum ubi erant sedentes. 3. Et apparuerunt illis dispertite linguæ tanquam ignis, seditque supra singulos eorum; 4. et repleti sunt omnes Spiritu Sancto, et coeperunt loqui
variis linguis, prout Spiritus Sanctus dabat eloqui illis. 5. Erant autem in Jerusalem habi­
tantes Judæi, viri religiosi ex omni natione quæ sub coelo est. 6. Facta autem hac voce
convenit multitudo, et mente confusa est, quoniam audiebat unusquisque lingua sua illos
loquentes. 7. Stupebant autem omnes et mirabantur, dicentes : Nonne ecce omnes isti qui
loquuntur, Galilæi sunt? 8. Et quomodo nos audivimus unusquisque linguam nostram in
qua nati sumus? 9. Parthi, et Medi, etzElamite, et qui habitant Mesopotamiam, Ju­
daeam et Cappadociam, Pontum et Asiam, Phrygiam et Pamphyliam, .Egyptum et par­
tes Libyæ, quæ est circa Cyrenem, et adven® Romani. 11. Judæi quoque et Proselyti,
Cretes, et Arabes : audivimus cos loquentes nostris linguis magnalia Dei. 12. Stupebant
autem omnes, et mirabantur ad invicem dicentes : Quidnam vult hoc esse? 13. Alii autem
irridentes dicebant : Quia musto pleni sunt isti. 14. Stans autem Petrus cum undecim,
levavit vocem suam et locutus est cis : Viri Judæi, ct qui habitatis Jerusalem universi,
hoc vobis notum sit, ct auribus percipite verba mea. 15. Non euim sicut vos æstimatis,
hi ebrii sunt, cum sil hora diei tertia; 16. sed hoc est, quod dictum est per prophetam
Joci : 17. Et erit in novissimis diebus (dicit Dominus), effundam de Spiritu meo super om­
nem carnem, ct prophetabunt filii vestri et filiæ vestræ; et juvenes vestri visiones vide­
bunt, ct seniores vestri somnia somniabunt. 18. Et quidem super servos meos, et super
ancillas meas, in diebus illis effundam de Spiritu meo, et prophetabunt; 19. et dabo pro­
digia in coelo sursum, et signa in terra deorsum, sanguinem, et ignem, et vaporem fumi.
20. Sol convertetur in tenebras, et luna in sanguinem, antequam veniat dies Domini
magnus et manifestus. 21. Et erit : omnis quicumque invocaverit nomen Domini, salvus
erit. 22. Viri Israelite, audito verba hæc : Jesuin Nazarenum, virum approbatum a Deo
in vobis, virtutibus, et prodigiis, et signis quæ fecit Deus per illum in medio vestri, sicut
et vos scitis : 23. hunc definito consilio et præscientia Dei traditum, per manus iniquorum
affligentes interemistis : 24. Quem Deus suscitavit, solutis doloribus inferni, juxta quod
impossibile erat teneri illum ab eo. 25. David enim dicit in eum : Providebam Dominum
in conspectu meo semper ; quoniam a dextris est mihi ne commovear : 26. Propter hoc
lætatum est cor meum, et exullavit lingua mea, insuper et caro mea requiescet in spe :
27 Quoniam non derelinques animam meam in inferno, nec dabis Sanctum tuum videro
corruptionem. 28. Nolas mihi fecisti vias vite ; et replebis me jucunditate cum facie tua
29. Viri fratres, liceat audenter dicere ad vos de patriarcha David, quoniam defunctus est,
et sepullus : et sepulcrum ejus est apud nos usque in hodiernum diem. 30. Propheta igi­
tur cum esset, et sciret quia jurejurando jurasset illi Deus de fructu lumbi ejus sedere

76

COMMENTARLA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. II.

super sedem ejus. 31. Providens loculus esi de resurrectione Christi, quia neque derelictus
est in inferno, neque caro ejus vidit corruptionem. 32. Hunc Jesum resuscitavit Deus,
cujus omnes nos testes sumus. 33. Dextera igitur Dei exaltatus, et promissione Spiritus
Sancti accepta a Patre, effudit hunc, quem vos videtis et auditis. 34. Non enim David
ascendit in cœlum; dixit autem ipse : Dixit Dominus Domino meo : Sede a dextris meis,
35. donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum. 36. Certissime sciat ergo omnis
domus Israel, quia et Dominum eum, et Christum fecit Deus, hunc Jesum quem vos cru
cifixislis. 37. Ilis autem auditis, compuncti sunt corde, et dixerunt ad Petrum et ad redi
quos Apostolos : Quid faciemus, viri fratres? 38. Petrus vero ad illos : Poenitentiam
(inquit) agite, et baptizetur unusquisque vestrum in nomine Jesu Christi, in remissionem
peccatorum vestrorum ; et accipietis donum Spiritus Sancti. 39. Vobis enim est repromissio
et filiis vestris, et omnibus qui longe sunt, quoscumque advocaverit Dominus Deus noster.
40. Aliis etiam verbis plurimis testificatus est, et exhortabatur eos, dicens : Salvamini a
generatione ista prava. 41. Qui ergo receperunt sermonem ejus, baplizali sunt; et appo­
sitae sunt in die illa animæ circiter tria millia. 42. Erant autem perseverantes in doctrina
Apostolorum, et communicatione fractionis panis et orationibus. 43. Fiebat autem omni
animæ limor, multa quoque prodigia et signa per Apostolos in Jerusalem fiebant, et metus
erat magnus in universis. 44. Omnes etiam qui credebant erant pariter, et habebant omnia
communia. 45. Possessiones et substantias vendebant, et dividebant illa omnibus prout
cuique opus erat. 46. Quotidie quoque perdurantes unanimiter in templo, et frangentes
circa domos panem, sumebant cibum cum exultatione el simplicitate cordis, 47. collau­
dantes Deum, ct habentes gratiam ad omnem plebem. Dominus autem augebat qui salvi
fierent quotidie in idipsum.
1. Et cum complerentur dies Pentecostes, —
1
puta dies quinquaginta aPaschate, ita ut jam
d, |
adesset dies quinquagesima ; Pentecoste enim
ur. Gra?cc significat tam dies 50 praevios, quam ipsam
diem quinquagesimam, quæ erat festum Pente­
costes. Latinus ergo Interpres Pentecosten sumit
priori modo, Græcus vero textus posteriori. Sic
?nim babet, i» tu
ri.v Tjiqiv t£; U«>rrja^f.;, in impleri, hoc est, dum impleretur dies
Pentecostes, id est dum advenisset dies quinqua­
gesima a Paschale ct resurrectione Christi. Pente­
coste enim unica dunlaxat die, puta quinquage­
sima , celebrabatur; cum ex adverso Pascha, uti
et Scenopcgia, per septem dies continuos celebra­
retur, ut docet Philo, lib. De Decalogo, et liquet
ex Levit. xxni, 45. Hinc sequitur, vocem compleri
ex phrasi Hebræa sumi hic in actu inchoato, non
perfecto. Die enim quinquagesima inchoata, puta
mane, venit Spiritus Sanctus, non vero in vespera
et fine diei. Simile est Luc. n,22: «Postquam
impleli sunt dies purgationis ejus, » hoc est post­
quam impleri coeperunt, cum scilicet advenisset
et illuxisset dies quadragesimus a partu Deipara.
Et Jcrcm. XXV, 12 : «Cum impleti fuerint septua­
ginta anni. » Nam, ut ex Josepho et Chronologis
Ikjvet, laxata est captivitas Babylonica anno septuagedmo ineunte, non finiente.
>¡vt Nota primo : Judæis indicium erat a Den festum
' Pentecostes duplici de causa. Prior fuit in memou
riam datæ illo die legis per Mosen in Sina, Exodi
Tm.i

xix, 1. Posterior, in gratiarum actionem pro novis
illius anni frugibus, quas tum metere incipie­
bant : unde earum primitias, puta duos panes ex
frugibus illius anni pistos, Deo offerebant in Pen­
tecoste. Hæc fuerunt typus ct umbra Christianæ
Pentecostes, in qua promulgata est lex nova a
S. Petro et Apostolis per Spiritum Sanctum appa­
rentem in linguis igneis : unde in ea pariter pri­
mitiae fidei, puta tria millia animarum oblata ct
dicata sunt Christo. Præclare S. Chrysostomus,
homil. 2 De Pentecoste, in fine tom. Hl : « Quæ
igitur lex, inquit, quam hodie e cœlo datam dis­
cis ? Spiritus gratia. Quæ rationales tuæ tabulæ,
in quibus hæc lex insculpitur? anima ct corpus.
Quæ tua spiritualis circumcisio ? omnis mala) con­
cupiscentia? excisio, ct ab ea aversio. Quod tuum
altare?mens tua spiritualis. Quod spiritale tuum
sacrificium? omnis bona operatio. Quis altaris
lui ignis? compunctionis calor. Quod templum •
tuum a Deo conditum? mundum cor, in quo Deus
habitare amat. »
Nota secundo : Prima Christianorum Pentecoste rrin-‘
incidit in diem Dominicum : in Dominica enim
descendit Spiritus Sanctus, æque ac Christus re- Dvmiuisurrexit. Numera enim a Dominica resurrectionis “•
dies quinquaginta, et reperies quod Dominica
septima sit dies quinquagesima, id est Pentecoste.
Unde sequitur, primam Pentecosten Christiano­
rum, quam hic describit Lucas, fuisse diversam
et distinctam a Pentecoste Judæormn. Illi enim

CÔMMRKTAÎUA IN ACTA APDSTOLOnUM, cap. IL
77
eam celebraran! in sabbato immediate pfœce- dies ab ascensu Christi, avide exspectantes Pen­
cedente, Apostoli vero eam celebrarunt in Domi­ tecosten et Spiritum Sanctum. Idem faciant Chris­
nica subséquente; ut significaretur legem novam tiani. Quid enim optabilius adventu Spiritus
velcri succedere, vclcremque in novam desinere, Sancti, qui sicut primitus in Apostolos cum do­
illique, quasi peracto cursu suo, lampada tradere. norum suorum plenitudine descendit in Pente­
Cum ergo ait Lucas : « Dum complerentur dies coste, ita in eadem quotannis descendit in fideles,
Pentecostes, n Pentecosten Christianam , non Ju­ qui ad ejus adventum sc digne præparant el
daicam intelligc. Sicut enim Christiani differunt aspirant. Est enim Pentecoste festum proprium
a Judæis in celebrando Paschale, ita et conse­ Spirilus Sancti ejusque jubtleum. Sicut enim
quenter in Pentecoste. Judæi enim Pascha cele­ annus quinquagesimus erat jubilcum, in quo ritJ
brabant 15 die primi mensis, quæcumquo ea sil, servi fiebant liberi, omnesque redibant ad avitas
indeque dies quinquagesima est eorum Pente­ hæreditates, etiamsi millies fuissent divenditæ,
coste, sive ea incidat in feriam primam, sive se­ ita per Spiritum Sanctum redimus ad gratiam et
cundam, sive quam aliam. Christiani vero Pascha amicitiam angelorum, ad libertatem gloriæ filio­
celebrant in Dominica, quæ proxime sequitur rum Dei, ad hær editatelo ct regnum cadeste.
Quocirca Græci neg? nies Spiritum Sanctum pro­
decimam quintam lunam, sive diem primi men­
sis, sive æquinoclii verni, idque in honorem re­ cedere a Patre et Filio, sed a solo Patre, cum de
surrectionis Christi, qui in Dominica resurrexit : hoc errore sæpius, ac ultimo in Concilio Floren­
atque exinde numerando 50 dies, consequenter tino a Latinis reprehensi fuissent, perstiterunt
Pentecosten celebrant in Dominica; quia in illa tamen in illo. Unde in Concilio Florentino præpariter descendit Spirilus Sanctus, qui per Apos­ dixit cis Nicolaus V Pontifex per litteras, fore,
tolos legem novam promulgavit in Sion. Et hoc ut triennio exacto in Turearum potestatem veni­
enarrat hic Lucas : est enim ipse Historicus pri­ rent: quod ita plane evenisse testatur Gennadius,
mi t i væ Ecclesiæ, qui ejus infantiam, progressum, ipsorum Patriarcha, in eo libro quem contra
festa, religionem , etc., ordine prosequitur. Unde Græcorum errorem scripsit. Idem mullo prius
,
Evangelio suo hæc Acta subnectere se scribit prædixerat illis S. Brigida, ut notavit Thomas
cap. i, 1, quasi continuationem Historiæ Christi Bozins in Signis Ecclesia, signo 99. Et ne quis du- Tutù in
cl Ecclesiæ. Sicut ergo finit Evangelium in primo bilaret cos ob blaspbemiam in Spiritum Sanctum £ *
Paschale Christiano, puta in resurrectione Christi, bac pœua mulctalos, capta est Conslantinopolis a ‘
ita ab illa mox hic in Actis numerat primam Turcis, occisus Constantinus, ultimus Græcorum
Pentecosten Christianam, non Judaicam, in qua Imperator, cl deletum penitus Orientale impe­
per Spiritum Sanctum facta est promulgatio legis rium die tedia Pentecostes, anno Christi 1453.
novæ : præsertim, quia ipse hæc scripsit 28 annis Juste Tureis Deum unum confitentibus et trinum
post Christi ascensionem in cœlum, uti dixi in negantibus, ideoque Spiritum Sanctum respuen­
Prooemio, quo tempore abolita erat Pentecoste tibus , traditi sunt Græci, qui Latinis SS. TrinitàJudaica, el ubique apud Christianos celebris erat lem ct Spiritus Sancti divinam cx Patre et Filio
Pentecoste Christiana, cujus originem ipse hic processionem confitentibus consentire et subdere
describit. Christiani enim audientes nomen Pen­ se noluerunt. Juste durum Turearum jugum su­
tecostes, non Judaicam, sed suam, puta Christia­ beunt, qui suave Ecclesiæ Romance jugum excus­
nam, concipiebant et intelligebant. Quare sicut serunt. Juste Tureis quasi mancipia serviunt, qui
cap. i,3, numeravit quadraginta dies a Christi ad Turearum errorem accesserunt, quique fra­
resurrectione usque ad ejus ascensionem, ita hic ternam unionem ct germanitatem cum Ecclesia
ab eadem numerat 50 dies usque ad Pentecosten Latina per immane odium ct schisma discide­
Christianam, in qua descendit Spiritus Sanctus. runt. Implicite enim tollunt e medio Spiritum
Ita Franciscas Suarez, 111 part, Quast. LUI, disp. Sanctum. Si enim Spiritus Sanctus non procedit
XLYI, sect. 1 ; Vatablus et alii. Pluribus idipsum a Filio, ergo ab eo non distinguitur, sed est ipse
Filius. In divinis enim non est personarum dis­
confirmavi Levit, xxiii, 15.
Moralité? : Notât H.Moses, filius Maymon, in tinctio, nisi per processionem : ex hac enim ori­
Aesolutionc dubiorum legis, lib. Ill, cap. xuv, tur relationum oppositio, et ex ca personarum
Deum statuisse 50 hosce dies ante suum in Sina distinctio.
ad Mosen el populum adventum, ut per tot die­
Erant omnes.— Christiani numero 120, de qui­
rum moram sui adventus desiderium in eis accen­ bus cap. præced. a vers. 15 hucusque egit agitderet : « Sicut, ait, qui exspectat visionem amici que Lucas. Ita S. Chrysostomus el S. Cyprianus,
quem diligit ex animo, numerat dies donec vi­ serm. De Spiritu Sancto ; imo Joel, quem S. Pe­
deat ipsum. » Undo tradunt aliqui Judæos a Pas­ trus citat vers. 17. Quare inepte et imperite Beza
chale quotidie convenire solitos in Synagoga, restringit ad solos Apostolos hunc Spirilus Sancti
ibique post preces ct benedictionem numerine el adventum, ac ab eo excludit B. Virginem, ridet- Vir^
proclamare eolitos : Hic est primus dies, hic se­ que pictores , qui eam pingunt in medio Aposcundus, hic tertius, etc., usque ad Pentecosten. tolorum recipientem Spiritum Sanctum. Notat um
Ita numerabant Apostoli ct primi fideles singulos S. Augustinus, serm. i 16 l)c Temp., Spiritum Sane-

COMMENTALA IN ACI a APOSTOLORUM cap. Il;
•
78
tum a Christo promissum duodecim Apostolis, in fino tomi III : « Hodie, ait, nobis terra facta
datum vero numero decuplato : decies enim duo­ est cœlum, non stellis de cœlo in terram descen­
decim faciunt centum viginli. Ea est fidelitas, dentibus, sed Apostolis ad cœlos ascendentibus :
imo liberalitas Christi, docens nos pauca pro­ quia effusa est copiosa gratia Spiritus Sancti, ct
mittere, sed decuplo plura prestare.
universum orbem operata est cœlum, non im«
Paritfr. — Græce
, id est unanimiter. mutans naturam , sed voluntatem emendans.
Unanimis enim concordia, consentio et oratio Invenit namque publicanum, el Evangclistam
elicuit ad se Spiritum Sanctum , qui est amor in­ effecit; invenit persecutorem, ct Apostolum red­
creata*, ideoquo amator concordi®.
didit; invenit latronem, et in paradisum indu­
In eodem loco,—cœnaculi, de quo dixi cap. r, xit; invenit meretricem, et virginibus coæquavit;
vers. 13. .
invenit magos, el Evangelistas ostendit ; fugavit
Vert-1
2. Et factus est repente de coelo sonus. — malitiam, et induxit benignitatem ; exterminavit
Hic sonus symbolum erat sonitus Evangelii loto servitutem, et induxit libertatem ; concescit
orbe ab Apostolis recepto Spiritu Sancto praedi­ debitum, et intulit gratiam Dei. Ideo cœlum fac­
candi, juxta illud Pia/. svili : a In omnem terram tum est terra, et hoc saepius dicens non cessabo.
exivit sonus eorum, » coelorum scilicet, non tam Qu® enim tales steli® sicut Apostoli? Stell® in
materialium, quam spiritualium, puta Apostolo- cœlo, Apostoli super cœlos. Qu® sursum sunt
rum, « et in fines orbis terne verba eorum. »
(inquit Apostolus), sapito, ubi Christus est in
Ad litteram, hic sonus excitabat tum animos dextera Patris sedens. Stell® de igne insensibili,
fidelium ad devote excipiendum Spiritum Sanc­ Apostoli de igne intelligibili. Stell® in nocte
tum adventantem, tum Judíeos per orbem spar­ lucent, in die obscurantur : Apostoli in die et in
sos, ut ejus fragore exciti accurrerent ad cœna- nocte suis radiis, hoc est virtutibus, effulgent.
culum Apostolorum : in illud enim sonus hic Steli® orto sole obscurantur, Apostoli sole jusferebatur illiquo incumbebat, perinde ac tonitru liti® resplendente sua claritate lucescunt. Stell®
el fulmen certum locum domumque ferit.
in resurrectione cadent sicut lolia, Apostoli in
Repente. — Duplici de causa. Prior est, ut os­ resurrectione rapientur in aera in nubibus. Et in
tenderet Spiritus Sanctus hanc sui plenitudinem illis quidem sideribus alius Antifer, alius Lucifer
suaque dona, prœsortim linguarum, aliaque gra­ appellatur : in Apostolis autem nullus Antifer est,
tis, sino fidelium merito aut dispositione suffi­ omnes Luciferi, et ideo stellis majores Apostoli. »
cient, ex mera ejus liberalitate ipsis infundi. El paulo post : a Vinitores erant, et illis absenti- Elo-(u
Posterior, ut declararet suam celeritatem, vim et bus corpore, vinea florescit et botros affert. Eteefficaciam, qua repente homines terrenos in cœ- nim vinitores erant ct piscatores, el turres, et
lestes transmutat : perinde ac S. Paulum repente column®, et medici, el duces, et doctores, ct
ex persecutora fecit Apostolum, Magdalenam ex portus, et gubernatores, et pastores, et alhlet®,
peccatrice pœnitentem et sanctam. « Nescit enim el pugnatores, ct coronas gestantes. Column®
larda molimina Spiritus Sancti gratia, « ait S. Am­ quidem , quoniam virtute sua Ecclesia* robur
brosius, in cap. i Etang. S. Luca. Sic in Samso- sunt ; fundamentum autem, quia in confessione
nem, quoties patraturus erat opus heroic® ct ipsorum fundata est Ecclesia, dicente Domino :
supcrnaturalis fortitudinis, dicitur irruisse Spiri­ Tu es Petrus, cl super hanc petram fundabo Ec­
tus Domini, quasi eum ad id praeparans, exci­ clesiam meam. Portus autem, quia tempestates
tans, elevans et corroborans.
impias represserunt. Gubernatores, quoniam
Praeclare S. Gregorius, hom. 3u in twang. : a 0 orbem terrarum viam rectum docuerunt. Pasto­
qualis, inquit, est artifex iste Spiritus ! nulla ad res, quoniam lupos abegerunt, et oves conser­
discendum mora agitur in omne quod voluerit. vaverunt. Aratores, quoniam spinas eradicave­
Mox enim ut tetigerit mentem, docet, solumque runt. Vinitores, quoniam labruscas eradicaverunt,
tetigisse, docuisse est. Nam humanum subito ut et semina pietatis plantaverunt. Medici, quoniam
illustrat, immutat offectum: abnegat hoc repente vulnera nostra curaverunt. Et ut discas me non
quod erat, exhibet repente quod non erat. Pen­ incassum hæc dixisse, adducam Paulum in me­
semus sanctos Praedicatores nostros, quales ho­ dium hæc omnia facientem. Vis eum plantatorem
dierna die reperii, quales fecit ! » Et paulo ante : videre? audi : Ego plantavi, Apollo rigavit, sed
« Ecce gaudet Petrus in verberibus, qui ante in Deus incrementum dedit. Vis eum structorem
verbis timebat, cl qui prius ancili® vocem requi­ videre? Sicut sapiens, inquit, architectus funda­
situs timuit, post adventum Spiritus Sancti vires mentum posui. Vis eum dimicantem videro? Sio
pugno, non ut aerem cædens. Vis eum videro
principum cœsus premit, n
Dr coelo. — Primo, quia in cœlo est thronus cursorem ? Ab Hierosolyma et in circuitu usnuo
glori® Dei et Spiritus Sancti. Secundo, ut signi­ ad Illyricum, et inde ad llispanias ct in ultimus
ficaret se Apostolos ct fideles ad cœlum vocare paries repletum est Evangelium Christi. Vis eum
et evehere cosque facere cœleslcs, ut ipsi c®tc- videre athletam? Non est nobis colluctatio ad­
ros homines pariter ad cœlum vocent ct dedu­ versus carnem et sanguinem. Vis cum videre du­
cant. Audi S.Chrysostomum, serm. 1 DePe/ilccwle, cem? Assumite arma Dei, ut induite loricam

COMMENTARIA IN ACTA
fidei, et galeam salutis et gladium Spit itus Sancti.
Vis cum videre certantem ? Certamen bonum
certavi, fidem servavi. Vis videre coronatum? De
unterò reposita est inibi corona justitiæ. Et cum
esset unus, omnia faciebat, Dominum suum
imitans. Etenim cum sit divinitas unius substan­
tia», ct immutabilis, pro nostra salute omnibus
Zbgia omnia iit. » hiem, hom. 2 : a Spiritus Sanctus,
inquit, nostræ imaginis est reformatio, mentis
perfectio spiritalis, mentalium oculorum nostro­
rum sol, interni nostri hominis lumen, Lucifer
ia pectoris cœlo, » etc. « Spiritus Sanctus est
copula unionis nostræ in Christo, animarum
exultatio, cordis tripudium, ignis, fons roru­
lentus. Spiritus Sanctus lugentium consolatio,
mœstudinis depositio, mentis requies, sapienti®
communicatio, prudenti® inventio, præsciüntiæ
illustratio. Hoc Prophet® illustrantur, Reges
inunguntur, Sacerdotes ordinantur, Doctores
declarantur, Ecclesiæ sanctificantur, altaria fun­
dantur, unguentum consecratur, aquæ purgantur,
dæmones abiguntur, morbi curantur. » Et mox :
a Ostendit animœ intrinsecus quasi in speculo, cum
ineffabili gaudio futurum ©ternum gaudium,
adhortaturque eam, et dicit : Veni ad Patrem,
veni ad supernam patrium, veni ad supernum
regnum, veni ad incorruptibilem sponsi thala­
mum , » etc.
Ex dictis liquet quam insana fuerit arrogantia
et hæresis Manichini, qui docebat Spiritum Sanc­
tum non per Apostolos, sed per Manichæum ad
nos venisse, idcoque hanc Lucæ historiam Ac­
taque Apostolorum velul conficta respuebat,quem
recte confutat S. Augustinus, lib. De Utilitate cre­
dendi, cap. ni, et lib. XIX Conti a Paus! urn, cap. xxxi.
Ita juxta nomen suum Manes, id est insanus
(hoc enim Græce est povfc : unde mania est
insania), insane; qui proinde impictatisetinsaniæ
suæ meritas dedit pœnas, cum a rege Persarum
vivus excoriatus est, eo quod ejus lilium ægrum,
quem se sanitati restituturum promiserat, pro
vivo mortuum (uti nuper fecit Calvinus) stite­
rit, teste Socrate, lib. 1 Hist., cap. xvii, ubi et
addit, quod Curbicus, qui se Manem appellavit,
se non tantum Apostolum, sed ct Paracletum
nuncupant.
Tanquam advenientis spiritus. — Græce
id est flatus venti.
Vehementis. — Græce ficaia;, id est violenti.
UndeS. Cyprianus, lib. HI Tcstimon, contra Judœos,
legit, « quasi ferretur flatus vehemens; » Vatablus, « similis flatui violento qui fertur; p Pagninus, < tanquam impetu venientis » ( hoc enim
ed to ftpqdvnc, flatus vehementis. Hic ergo spiritus
non fuit Spiritus Sanctus, sed flatus, sive ventus
* vehemens; ac proindo cum impetu veniens et
quasi irruens in cœnaculum, ut repræsentarel
efficaciam, vehementiam et impetum Spiritus
Sancti adventantis in Apostolos, quo eos facturus
erat efficaces, validos et impetuosos ad invaden-

79
APOSTOLORUM , cap. IL
dum, debellandum et subjugandum totum orbem
Christo. «Flatus illo a carnali palea corda pur­
gabat, ignis illo fanum veteris concupiscenti®
consumebat; p ail S. Augustinus, term. 188 De
Temp.
Nota : Spiritus Sanctus vario in variis figuris,
pro varietate operationum et significationum ap­
paruit. Nam primo, apparuit in Christi baptismo
in specio columbæ, ad significandam innocen­
tiam et facunditatem bonorum operum, quæ
Christo ct baptizatis facienda suggerit. Secunda,
in transfiguratione apparuit tanquam nubes res­
plendens ad significandam pluviam doctrmæ,
quam tradit, et protectionem quam accipit, suo­
rum fidelium. Tertio, in cœnaculo a Christo fuit
datus tanquam aspiratio ad significandam spiri­
tualem vitam, quam per Sacramenta nobis con­
fert. Unde et discipulis insufflans Christus dixit :
« Accipite Spiritum Sanctum, quorum remiseritis
peccata, remittuntur cis, » Joan. xx. Quarto, iu
Pentecoste datus est in specie tum ignis, quia
instar ignis mentes purificat, illuminat, accendit
et ad res coelestes elevat ; tum spiritus vehemen­
tis, ad significandam efficaciam prædicationis
Apostolorum, eis inditam a Spiritu Sancto. Ita Spiritui
S. Thomas, 1 part., Quast. XLIIl, art. 7 ad6. Sicut
enim validus ventus, turbo et procella, praesertim d
ecnephias, non tantum sternit segetes, frutices,
arbores, sed el domos integras a fundamentis
evellit, et in altum rapit alioque transfert; ita
pariter omnem mundi potentiam, sapientiam,
eloquentiam, etc., straverunt Apostoli, et a gen­
tilismo in Christi Ecclesiam transtulerunt, juxta
illud : « In spiritu vehementi conteres naves
Tharsis, » Psal. xlvii, 8. Et : < Vox Domini in
virtute, vox Domim in magnificentia, Psal. xxvm,4.
Quocirca sonus hic Apostolos et fideles non per­
culit , ncc exanimavit, sed ad amorem, reveren­
tiam et desiderium Spiritus Sancti acuit ct exci­
tavit, simulque significavit quales ipsos elcæteros
fideles esse oporteret, nimirum vehementes in
studio virtutis et salutis, « regnum enim calorum
vim patitur, et violenti rapiunt illud : » ita Cyrillus,
Catcch. 17. Ex adverso, Eli® zelanti et indignanti
idololatris, optantique eorum necem et excidium,
apparuit Spiritus Sanctus iu vento et aura, non
vehementi, sed leni, ut ejus indignationem et
zelum nimium leniret, eique spiritum patientia*
ct mansuetudinis inderet, 111 Reg. xix,il. Nam
ut ait S. Bernardus, serin. 23 tn Cant. : uTran­
quillus Deus tranquillat omnia, et quietum aspi­
cere quiescere est. v Vide septem dotes el com­
moda ventorum quæ recensui Daniel, ni, 65, caque
mystice accommoda Spiritui Sancto.
Denique multi censent hic realem fuisse ven­
tum, qui cum impetu perflaverit cœnaculum
Apostolorum : sicut rcalis fuit sonus a vento
perstrepente, ut videtur, productus. Alii tamen
censent realem fuisse sonum, sed non ventum, fu>. ooa
tum quia Lucas ait: w Tanquam advenientis spi- vtatuk

«0
COMMENT MUA IN ACTA APOSTOLORUM , cap. U.
ritas : * vox enim fanquam, significat spiritus, id festo Pentecostes : « Orantibus Apostolis Deum
est venti, non essentiam, sed similitudinem, 7. d. venisse nuntiat. »
Auditus est sonus et frapor ingens, qualis excitari
3. Er apparuerint illis dispertita linguæ. — Ver».
solet a vento valido ingruente ; esto hic non « Disperi ite,» id est distribute per singulos, ita ut
esset talis ventus. Deus enim fragorem ct sonum, quisque suam haberet partialem linguam capiti
quem causare solet ventus, sine vento producere suo insidentem, licet integram et indivisam, uti
potest : quin ct homines certa «arte et collisione communiter pictores cos depingunt. Mulli tamen
corporum similem sonum repraesentant, perinde probabiliter censent linguas singulas proprie
ac nonnulli vocem philomelie aliarumque avium fuisse dispertitas, id est dissecias, ut vertit Tigu­
el bestiarum ita imitantur, ut a voce ipsarum rina (hoc enim significat Græcum JujMpcÇoutvxt), LingCJ
avium discerni nequeant. Tum quia si realis ita ut sedili forma apparuerint, quam ita possu­ piarti
Tuisset ventus, ejus vehementia tesisset et stra­ mus concipere, ut imaginemur singulis incubuisse
visset Apostolos, humique afflixisset; tum deni­ plures partíales linguas, quæ tamen inferne in
que quia pariter linguæ ignem non fuerunt reales unam quasi radicem coalescerent, ila ut inferne
et propria?, sed carum species ct similitudo dun- videretur esse una totalis lingua, do qua dicitar:
taxat, uti mox dicam.
« Seditque supra singulos eorum ; » quæ exurgens
Afoni
Moraliter S. Chrysostomus, hom. De Spiritu in plures linguas quasi culmos ct calamos, sese
Sancto, in fine tom. Ill : « Da, ait, mihi navim dispertiret cl divideret. Unde Ecclesia in missa
vacuam, gubernatorem, nautas, funes, anchoras, Pentecostes, infra Actionem, dicit linguas hasee
omnia disposita, et nusquam esse spiritum venti, fuisse innumeras. Ignis enim, cujus speciem ha­
nonno tardat omnis quantuscumque est appara­ bebant hæ linguæ, ob suam agilitatem et volu­
tus, si desit operatio spiritus ? Ita fieri solet, licet bilitatem in varias partes quasi linguas Tacilo se
sit ampla sermonis supellex, et mens profunda, dividit et dispertit. Ratio est, quia hæ linguæ
et eloquentia, cl intelligente, si non adsit significabant Spiritum Sanctum incumbentem
Spiritus qui vim suppeditat, otiosa sunt omnia. » Apostolis, cisque indentem omnium linguarum
Et replevit (sonus venti, non ventus, ut jam tot gentium, ad quas ituri erant, cognitionem :
dixi) totam domum. — Ut significaret incolas do­ multe ergo linguæ multiplices gentium linguas
mus replendos Spiritu Sancio. Unde symbolum ( quas Apostolis indebat Spiritus Sanctus ) repræhoc explicans subdit, vers 4 : a Et repleti sunt sentabant. Addit S. Cyprianus, serm. De Spiritu
omnes Spiritu Sancto. » Per domum ex phrasi Sancto, hac multiplicitate linguarum significari
Hebræa intelligo cœnaculum : in eo enim erant multiplicitatem donorum, quam cuique commu­
sedentes Apostoli ct fideles ; qui enim extra illud nicabat Spiritus Sanctus, juxta illud I Corinth.
erant, non receperunt Spiritum Sanctum. Unde xn, 4: « Divisiones gratiarum sunt, idem autem
S. Cyprianus, lib. Ili Testim., cap. ci, legit : a Et Spiritus. »
implevit totum illum locum (I). »
Simile est quod narrat Diodorus Siculus, lib. II,
firmóte*
Ibi erant sedentes. — Vel proprie, uti censet cap. ult., in insula quadam reperir! homines qui
pnd !
Cajelanus. Sessio enim quietis et collecte mentis habent disseciam linguam, ita ut simul dupliciter,
{quæ optima ad recipiendum Spiritum Sanctum ideoque cum duobus loqui possint : una enim
est dispositio ) est symbolum. Unde in vilaS. Ber­ parte linguæ loqui uni, alia alteri. Verum viri
nardi legimus eum fere sedendo contempla­ cordati juro id pro fabula habent, præsertim
tioni vacasse. Hinc illud Philosophi : a Anima cum nulli Historici classici tanti prodigii memi­
sedendo fit sapiens. « Vel « sedentes, » id est de­ nerint. Porro serpentes , quorum prudentiam Serpam
gentes ct commorantes, hoc enim significat imitari nos jubet Christus, Matth.x, 16, linguam tri h n*
Hebr.
iascab, id est sedere. Credibile enim est habent trifidam ct trisulcam, eamque ardentem Suis.
fideles orationi vacasse et invocasse Spiritum et urentem, ut trilingues esse videantur.
Sanctum, cum ipse in cos advenit : ac proinde
Nola : Voluit Spiritus Sanctus hoc visibili signo
vel genibus nixos, vel stantes more Judæorum se quasi visibilem exhibere, ct visibiliter Apos­
*dipsum fecisse, juxta id quod canit Ecclesia in tolis illabi. Causam dat Nazianzenus ejusque in­
terpres Nicetas, orat. 44 : « Nam, inquit, cum
(i) Nonnulli w (Xxfft h. 1. non de domo aliqua privata Filius corpore sensibili el conspicuo nobiscum
(cœnaculo), sed de œco seu conclavi quod in templo consuetudinem habuisset, par erat ut Spiritus
fuent, inleltigeniluin csóc existimant; tales autem acos
ia templo Hierosolymitano fuisse, in quibus et doctores quoque corporalitcr appareret : sicut etiam ap­
legis do rebus siens scholas haberent, testis est Jose­ paruit primum in forma columbee, nunc in forma
phus, Anbq., Vili, m, ï. Huic tamen sententiæ obstat, linguarum ignearum. El cum Christus, clc.,
primo, quod Apostoli, etsi templum adire iis velitum ad ca quæ Deo conveniebant, reversus osci,
non ecei, sine concessione peculiari magistratus Judaici suæque glorile restitutus, Spiritum ad nos post
ocvm templi vix occupare potuissent : tale quid auteni Christum descendere oportebat. » Sicut ergo
concessisse Jutaos Christi discipulis sibi exosis, non est
credibile; secundo, quod Lucas mentem suam dilucidius Christus incarnatus est, ut ore proprio doceret
explicuisset, si per
cUov acum templi voluisset iutel- nos viam virtutis et salutis, atque eructaret in
sinu Patris abscondita a coustitutiouc mundi, ita

COMMENTARIA TN ACTA
post Christum quasi incarnatus est Spiritus Sanc­
tus in linguis igneis, ut iis imbueret Apostolos et
fideles.
Lingua
Linguæ. — Quæres, cur specio linguæ Aposlolum s*i-1*5 ,nsc(M Spiritus Sanctus ? Respondeo : Primo,
' 01115* Quia Apostolos hic constituebat prædicatores
Mneti, Evangelii : prædicationis autem instrumentum
rdnn cst lin"ua. Per linguas ergo accipiebant donum
(anu. linguarum. Ubi nota : Donum linguarum com­
plectitur tria : primo, ipsam cognitionem vocum
variarum; secundo, significationem earumdem;
tertio, habiluationcm potentiarum motivarum ct
organorum, ad voces diversorum idiomatum
recte el prompte formandas, per quam habiluationem habebant habitualem facultatem debite
componendi, coordinandi et pronuntiandi voces
ct sententias cujuscumque linguæ. Hæc enim habituatio alia est in lingua Hispanica, alia in Ger­
manica, alia in Gallica. Et in hoc proprie consis­
tit habitus, sive donum habituale linguarum.
Adde quarto, cum linguis inditam fuisse Aposto­
lis perfectam sapientiam ct cognitionem rerum
fidei ac sublimium mysteriorum, ad quæ prædicandum destinabantur, idque significabatur per
linguas, tum quia linguæ ct voces symbola sunt
rerum ct veritatum eis significatarum , tum quia
eædem sunt instrumentum ad cas prædicandum.
Si enim Spiritus Sanctus dedit cis instrumentum
accessorium, ergo multo magis dedit ipsum prin­
cipale, quod est motor cl fons talis doctrinæ et
prædicationis. Hoc autem est clara fides ct con­
templatio veritatis salutaris ad hominum salutem
necessari® vel convenientis, inquit S. Bernar­
dus, semi. 1 in Pentecoste. Insuper acceperunt
Apostoli hic prudentiam supcrnaturalem, qua
provide ct prudenter omnes suos actus ct ser­
mones per tot difficultates, pericula, rerum ct
personatum diversitates componerent et dirige­
rent ad suam aliorumque salutem. Denique acce­
perunt audaciam ct zelum cælerasquc virtutes ct
doles ad tantum munus necessarias, casque in
actu perfecto ct heroico. Cui enim sol ille divi­
nus fulget, huic facile cuncta refulgent.
leoinda. Secunda causa est, quia, ut ait S. Gregorius,
hom. 30 in Evang., habet cognationem maximam
lingua cum verbo. Sicut enim verbum mentis
producit vocem linguæ, sic a verbo spiratur et
producitur Spiritus Sanctus. Ha Nazianzenus,
orat. 44 de Pentecoste, per linguam censet signi­
ficari cognationem ct vinculum quod est inter
Filium cl Spiritum Sanctum. Rursum, sicut lingua
est ejusdem naturæ cum oro et cæleris membris,
ita Spiritus Sanclus est consubstantialis Patri cl
Filio, ita ut quasi lingua eorum arcana ct secreta
nobis enuntiet, juxta illud 1 Cor. xn, 3 : a Nemo
potest dicere, Dominus Jesus, nisi in Spiritu
Sancto. » Ila S. Gregorius, hom. 30 in Evang.
Teith.
Tertia, sicut lingua discernit sapores cl distin­
guit dulce ab amaro , sapidum ab insipido, ita
Spiritus Sanctus mentem illuminans, facit eam
X'..

APOSTOLORUM , cap. IL
8f
distinguere res cœlestes ct eternas a terrenis ct
caducis, ut illas eligamus, has contemnamus.
Hac de causa ait Apostolus, I Cor. ¡v : « Animalis
homo non percipit ea quæ sunt spiritus,» quia
scilicet non habet gustum sincerum nec linguam
hanc Spiritus Sancti. Linguæ ergo hæ significa­
bant quod Spiritus Sanctus intimos gustus rerum
divinarum vimque gustativam ipsarum divinitus
Apostolis dabat, ait S. Bernardinas, serm. 1 de
Pentecoste, cujus sermones pios et eruditos manu
ipsius propria scriptos anno Domini 1427 magna
cum animi voluptate vidi, legi et deosculatus
sumRomæ inillustriBibliothecaDucisdeAllemps,
qui proinde eosdem aureo involucro ornavit.
Quarta, quia lingua mullum juvat digestionem, Quarfw
nam cum dentibus cibum dividit, masticat et
quasi in chilum vertit. Unde Physici docent pri­
mam digestionem fieri in ore, secundam in sto­
macho, ac proinde sanum et perutile esse ut cibus
bene prius masticetur in ore, antequam in sto­
machum trajiciatur. Ita Spiritus Sanclus facit, ut
per meditationem quasi linguam ruminemus et
masticemus verba Dei, itaque ea in mentem tra­
jiciamus nobisque incorporemus.
Quinta, quia lingua est membrum homini vel Ooidu.
utilissimum, vel maxime noxium. Nam ut dicitur
Proverb. xn : « Mors ct vita in manu linguæ. »
El S. Jacobus ait, cap. ni, 8 : a Linguam nullus
hominum domare potest : inquietum malum,
plena veneno mortifero. » Quare opus est Spiritu
Sancio, qui linguam domet, regat, sanctificet,
juxta illud Prov. xvi : a Hominis est præparare
cor, Domini autem gubernare linguam. » Spiritus
Sanctus enim docet pauca loqui cum discretione
ct multa operari cum fervore, ac jugiter laudare
Deum. In hoc enim perfectio vit® spiritualis con­
sistit.
Viderunt id per umbram Gentiles. Scitum est Perfect*
illud Anacharsis, qui rogatus, a quid esset in homine pessimum et quid optimum? » respondit:
« Lingua. » Hæc enim utilissima est, si recta ra­
tione gubernetur ; pestilentissima vero, si secus.
Ha Laertius, lib. I De Vitis Philosophy cap. ix.
Stobæus, serm. 34, narrat Theocritum Chium, cum
Anaximenes dicturus esset, ita pnrfalum esse:
« Incipit verborum flumen, mentis gutta; » signi­
ficans illum esse multiloquum , sed parum sa­
pientem. Demosthenem vero rogatum, a cur ho­
mo haberet unam linguam, aures vero duas? »
respondisse : « Quoniam duplo magis audire ho­
minis expedit, quam loqui. » Unde Zeno adoles­
centi in convivio loquaci dixit : « Aures tibi in
linguam defluxerunt, » ut refert Laertius, lib. VII,
cap. i.
Tanquam ignis. — Vox tanquam videtur signifi­
care has linguas non fuisse verum ignem, sed
ignis duntaxal habuisse speciem et similitudinem,
primo, in colore rubeo ; secundo, in fulgore ; tertio,
in volubilitate cl motu. Ita Cajctanus. Verum
mulli probabilité casent verum fuisse ignem,
6

82

COMMENTARÍA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. II.

w sicut verus fuit sonus. Vox enim tanquam vel
sicut, srepe in Scriptura non similitudinem,
sed veritatem significat, ut : « Vidimus gloriam
ejus quasi unigeniti, » Joan, i, 14. Adde, tan­
quam significare potius multitudinem fuisse in
Unguis, quam in igne, ut sit hypallage, q. d.
• Linguæ tanquam ignis, n hoc est ignis tanquam
lingure, aut potius ; q. d. Linguæ hæ non erant
veræ linguæ, humanæ et carncæ ( hæ cnim fuis­
sent crassæ et indecentes, ac incongruæ ad re­
praesentandum Spiritum Sanctum, qui subtilissi­
mus est spiritus), sed erant similes igni ; quia
ignis hic in linguæ specie apparebat et insidebat
Apostolis.
Prior sententia uti simplicior, ita germanior
videtur, tum quia vox tanquam significat fuisse
ignis similitudinem, non veritatem; tum quia
grasce est ¿altrove, id est tanquam ignis, in geni­
tivo, g. d. Linguæ hæ non erant veræ, sed instar
ignis, sive erant linguæ non carncæ, sed ignis
speciem referentes, perinde ac si ex igne fuissent
efficta». Sicut ergo non fuerunt linguæ carneæ et
humanæ, sic nec verus fuit ignis, sed ejus species
et similitudo, sicut pictores pingere solent ignem.
Ilie autem vivacior fuit ignis pictura et specio ,
quia videbatur ardere, agitari ct in altum assur­
gere instar veri ignis. Tum denique, quia non
fuit vera columba, sed ejus duntaxat species, quæ
descendit in Christum dum baptizaretur in Jor­
dane , Matth. in, 16, uti graviores doctores cen­
sent, et significat Matthæus dicens : a Et vidit
Spiritum Dei descendentem sicut columbam. »
Vox enim « sicut » indicat fuisse columbre simihtudinem. Similo fuit do vento, ut dixi vers. 2 ;
denique si fuisset verus ignis, aillasset et com­
bussisset capillos et capita Apostolorum. Videtur
ergo ignis hic similitudinarius fuisse aer aut va­
por densior, cui Deus indidit lucem roseam et
rubeam instar ignis, in linguæ speciem confor­
matus, ita ut videretur esse lingua ignea, tum quia
ignis per so pyramidalis est, sensimque se arctant
in conum assurgit, uti facit ct lingua ; tum quia
Deus hunc ignem proprie in bngure modum efformabat. Fuerunt itaque linguæ wpk, id est
ignis, puta flanimæ ignis, qure longe acutiores
sunt, quam linguæ nostrœ.
thro b
Quarc plane pyramidales crant ct in acumen
acsurgebant ct desinebant, idquc quinque dc
•ai p,, causis. Prima est ut significaretur quod Spiritus
*t
Sancti ardor mentem acuit ct profunda Dei pcncIrarc facit. Secunda, in signum quod corda disci­
pulorum subtilissimo ct acutissime subintrabat
et penetrabat. Tertia, in signum quod ca faceret
suspirare ct anhelare ad cœium et coelestia.
Quarta, in signum quod linguis eorum ad pene­
trandum et inflammandum mentes auditorum
miram efficaciam inderet, juxta id quod Christus
pr « H liserat Lu xxi : « Ego dabo vobis os et sa­
pientiam, cui non poterunt resistere et contra­
dicere omnes adversarii vestri. » Quinta. in si­
An

gnum quod daret eis donum discretionis spiri­
tuum, quo penetrarent mentes, affectiones et so
creta cordium, ut iis congrue ad salutem loqui,
prædicare et consulere possent. Hoc cnim donum
iis qui animas tractant, ut Confessariis, Concionatoribus, Rectoribus est valde utile et oppor­
tunum.
Quærcs, cur linguæ hro fuerint ignore? Respon- Curt
deo : Primo, quia Deus,ac præsertim Spiritus Sanetus, est amor subtilissimus, efficacissimus, poten- wiu.
tissimus, agilliinus. Unde ejus symbolum est ignis,
juxta illud Detti, iv, 24 : « Deus tuus ignis consu­
mens est.» Idipsumper mullas analogias ostendi
Levit. IX, 23. Rursum, sicut lex vetus fuit data in
Sina per ignem et cum igne, imo cum fumo, tonitruis et fulguribus, ut dicitur Exodi xix, 16 et
18; ita multo magis ejus antilypa lex nova danda
fuit per ignem. Illo enim ignis repræsentavit has
linguas igneas, tonitrua reprresentarunt sonum
venti vehementis, fulmina conciones ct miracula
Apostolorum, fumus contritionem et poenitentiam
Judreorum et Gentium. Causam dat Isidorus Pe­
lusiota, epist. 491 : « Ut, inquit, unus Deus in
utroque Testamento cognosceretur, quod scilicet
idem ipse utriusquo esset auctor, ideoque pro
jure et arbitrio suo vetus aboleret novumque ei
surrogarci. »
Secundo, quia sicut Spiritus Sanctus auctoravit Secunda
Prophetas per ignem, ita multo magis decebat ut
auctoraret et Apostolos. Dc Prophetis liquet : nam
Isaiam, cap. vi, 6, creavit Prophetam et sui rovi
Apostolum, tangens purgansquo labia ejus car­
bone ignito. Sic dc Elia ait Ecclesiasticus, xlviii,! .
u Surrexit Elias quasi ignis, ct verbum ejus quasi
facula ardebat ; » unde et raptus est in cœium
curru igneo, IV Dcg. xxi, 11 ; ct Jeremías, Thren.
cap. i, vers. 13 : « De excelso, inquit, misit ignem
in ossibus meis, et erudivit me. » Et Ezechicl qua­
tuor Cherubinos stipatores currus glorire Christi
ita describit, cap. i, 13 : « Aspectus cornm quasi
carbonum ignis ardentium ct quasi aspectus
lampadarum. » Hi autem typi fuerunt Apostolo­
rum, qui quasi Cherubini, imo Seraphini, currum
Ecclesire ct glorire Dei egerunt per totum orbem,
dum Dei ct Ecclesire magnificentiam toto orbo
celebrarunt et propagarunt. Quocirca Christus
idipsumprredixit dicens, Lwc.xn, 49: «Ignem veni
mittere in terram, et quid volo nisi ut accenda­
tur? n Hinc et Spiritus Sanctus repræsentatus fuit
columna ignis et nubis, qure prreivit ct deduxit
castra Hebrreorum per desertum in terram pro­
missam, uti dixi Exodi xm, 21.
Tertio, ut significaret legem Christi, quam mox T,rU*
promulgaturus erat, esse legem ignis, Id est charitatis ct zeli, juxta illud Deut. xxxtn, 2 : « In dex­
tera ejus ignea lex. » Ignis ergo significat incen­
dium amoris, quod Apostolis et fidelibus immittit
Spiritus Sanctus.
Quarto, ut significaret effectum quem Spiritus
Sanctus operaturus erat in animis Apostolorum

COMMENTARIA IN \CTA
cietcrorumquo fidelium, nimirum quod in eis
torporem, timorem, concupiscentias et vitia con­
sumeret et combureret quasi ignis, cosque igneos,
id est zelosos, efficaces et agiles ad omne bonum
efficeret, sicut ignis ignit ierruin, ait Cyrillus, Ca­
techesi 17. « Hio ignis, ait Chrysostomus,hom. 4,
mundi peccata quasi sylvain exussit. « Et infe­
rius : «Sicut enim igneus homo, si in medias in­
cidat stipulas, nihil lædetur, sed magis vim excrct suam ; ita hic evenit.n Et S.Gregorius, hom. 30
in Evang. : « In linguis igneis, ait, apparuit Spi­
ritus, quia omnes quos repleverit, ardentes pari­
ter ct loquentes facit. Linguas igneas doctores
habent, quia dum Deum amandum praedicant,
corda audientium inflammant. Nam et otiosus est
sermo doctoris , si prœberc non valet incendium
amoris. Hoc doctrina) incendium ab ipso veritatis
ore conceperant, qui dicebant : Nonne cor nos­
trum ardens erat in nobis, cum loqueretur in via
ct aperiret nobis Scripturas ? » Verum est illud
Ciceronis dc oratore praeceptum, lib. II De Orat. :
« Ardcat orator, si judicem velit accendere. »
Oportebat ergo hoc igne ardere Apostolos, ut eo
totum orbem frigore torpentem et gelidum in­
flammarent.
jointa.
Quinto, Cyrillus Hierosolymitanus, Catechesi 17 :
« Ignis, ait, portendit tribulationem magnam et
multiplicem, quam passuri erant Apostoli et fi­
deles ; sed superaturi per ignem amoris divini,
quem idcirco hic eis indidit Spiritus Sanctus. »
Setia.
Sexto, ignis significat acre examen ct lumen
quod menti suggerit Spiritus Sanctus. Audi
S. Bornardinum, serm. 2 Dc Pentecoste : « Quid,
ait, a te quœrit, quì tanta sollicitudine te quaesi­
vit, nisi te sollicitum ambulare cum Deo tuo?
Hanc sollicitudinem non facit, nisi Spiritus Sanc­
tus, qui scrutatur profunda pectorum nostrorum,
discretor cogitationum et intentionum cordis,
qui nec minimam paleam intra cordis, quod pos­
sidet , habitaculum patitur residere , sed statini
igne subtilissimro circumspectionis exurit. Spiri­
tus dulcis ct suavis, qui nostram voluntatem
flectat, imo erigat et dirigat magis ad suam, ut
eam et veraciter intelligcre, ct ferventer diligere,
ct efficaciter implere possimus. »
Sqitiuu.
Denique S. Augustinus, serm. 185 De Temp. :
a Ipso (Spiritus Sanctus), inquit, Apostolos suos
vivæ lucis fonte perfudit, ut ipsi postmodum
universum mundum, tanquam duodecim solis
radii, ac totidem lampades veritatis illuminent,
et inebriati novo vino rcpleant atque irrigent
sitientia conia populorum. » Quocirca idem toto
affectu eum invocans in Mcdit. ix .- «Jam, inquit,
divini amor numinis, Patris omnipotentis prolis­
que beatissimos sancta communicatio , omnipo­
tens Paraclete Spiritus, moerentium consolator
clementissime, jam cordis mei penetralibus po­
tenti illaberc virtute, et tenebrosa quæque huis
neglecta latibula, corusci luminis fulgore pius
habitator læliüca, tuique roris obundantia, longo

APOSTOLORUM, cap. IL
83
ariditatis marcentia squalore,visitando fœcunda.
Saucia interioris hominis arcana tui amoris ja­
culo, ct torpentis medullas jecoris flammis salu­
taribus penetrando succende, sanctique fervori»
igne illustrando intima mentis et corporis uni­
versa depasco. Pota me torrente voluptatis luas,
ut nil jam mundanorum degustare libeat vene­
nata: dulcedinis. Judica me, Domine,ct discerne
causam meam de gente non sancta, doce me fa­
cere voluntatem tuam, quia Deus meus es tu.
Credo ergo, quia quemcumque inhabitaveris, Pa­
tris ao pariter Filii domicilium condis. Beatus
qui te merebitur hospitari, quoniam per te Pater
ct Filius apud eum faciunt mansionem. Veni jam,
veni, benignissime dolentis animæ consolator,
protegens in opportunitatibus, in tribulation»
adjutor. Veni, mundator scelerum, curator vul­
nerum; veni, fortitudo fragilium, relevator labentium ; veni, humilium doctor, superborum des­
tructor.»
Viderunt idipsum Gentilium Philosophi. «Stoici
enim, ait S. Cyrillus, lib. 1 Contra Julian., Deum
vocant ignem artificialem, via incedentem ad na­
tivitatem mundi. Democritus asserit Deum esse
mentem in igne orbicularis speciei, esseque ani­
mam mundi. »
Seditqck super singclos eorum.—« Sedit, » id est
institit, incubuit : nec enim lingua, vel ignis pro­
prie sedet. Jam sedit, non sonus, aut ventus :
hic enim non sedebat, sed agitabatur et perfla­
bat totam domum, sed ignis hic linguarum, vel
lingua ignea, ac consequenter Spiritus Sanctus,
hisce linguis repraesentatus, qui unus erat in
omnibus linguis. Unde ait sedit, non sederunt :
tum quia una erat lingua totalis, licet in varias
partiales dispertita, quæ singulis insidebant, ut
dixi vers. 3 ; tum quia unus erat Spiritus Sanctus,
cujus index erat lingua. Syrus tamen vertit, ct
sederunt, scilicet linguæ igneas, quæ plures erant
in pluribus, imo in eodem, sed partiales, ut dixi.
Ha S. Cyprianus, lib. 111 Testimon., cap. ei : « Et
vis® sunt, inquit, illis lingua) divisai quasi ignis,
qui et insedit in unumquemque illorum. » Com- S
muniter Patres censent linguas has insedisse ca-carî
pilibus Apostolorum, licet aliqui eas in os eorum
so inseruisse censeant. Causam dat Cyrillus Ilierosolymitanus, Catechesi 17 : « Sedit, inquit , super iùos, ut nova) corona» spirituales per linguas
igneas imponantur capiti illorum. Secundo, quia
in Apostoli^ quasi in Cherubico throno resedit
majólas Spiritus Sancti, ait Naziaiuenus, orat. i i.
Tei tío, ut eos auctoraret orbis Doctores eosque T rd*.
ostenderet essu coelestes, ideoque coelesti sapientia
et facundia praulilos. Ita Ammonius hic. Quarto, Qu»1**
ut ostenderet Spiritus Sanctus, inquit Chrysosto­
mus , se in iis eorumquo successoribus perman­
surum usque ad finem mundi, juxta promissum
Christi, Joannis xiy, 16. Quinto, sessio hæc signicabal primo, tranquillitatem animæ onmiumque
appetituum ; secundo, stabilitatem et constantiam

S4

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. TI.

mentis, nc prosperis elevarentur et adversis de­
jicerentur; tertio, gravitatem ct maturitatem mo­
tan. rum, quam cis indebat Spiritus Sanctus. Sexto,
addit noster Franciscus Turrianus, lib. i Dc Hierar.
ordinat. Minisi., cap. n, citans S. Dionysium, Dc
Eccles. Hierarch., et S.Hieronymum, Dial, contra
AnSpiik Lucifer.; item Ammonius, Damianus ct alii, Apostolos hoc symbolo creatos esse Episcopos in
ickÂx Pentecoste, cum prius a Christo in ultima cœna
tmrit dicente : « Hoc facite in meam commemorationem,» creati essent Presbyteri. Ratio eorum est,
quia in Pentecoste, inquiunt, acceperunt Apostoli
potestatem dandi Spiritum Sanctum, per imposi­
tionem manuum; puta per sacramentum Confir­
mationis ct Ordinis. Verum ad hoc dici potest
Apostolos potestatem hanc tunc accepisse in actu
secundo, cum cam prius accepissent in actu pri­
mo ; nam non congruebat cos hac potestate uti
in actu secundo, antequam ipsi Spiritus Sancti
plenitudinem in Pentecoste recepissent. Tunc
enim ipsi in gratia confirmati, coeperunt confir­
mare ct ordinare alios. Quare verius est eos crea­
tos esse Episcopos ab ipso Christo post resurrec­
tionem, cum eis dixit, Joan, xx, 21 : « Sicut misit
me Palcr, ct ego mitto vos. » Hisce enim verbis
creavit suos Vicarios orbisque Doctores, ac con­
sequenter suum officium ct auctoritatem, puta
omnem potestatem Ecclesiasticam cis commu­
nicavit, ac proinde eos creavit Episcopos, uti ibi­
dem asserunt S. CyriUus, Chrysostomus, Tbcophylactus, Ruperlus et alii.
Denique aliqui, ut Dionysius Carlhusianus, cen­
sent Apostolos hic confirmatos esse in gratia per
assistendam ct protectionem continuam Spiritus
Sancti, quæ eis hic ab illo deputatur et addicitur,
ita ut deinceps ab ea excidere, nec mortaliter,
sed vcnialiter duntaxat, peccare possent. Confir­
matos enim cos fuisse in gratia docet S. Ambro­
sius, lib. De Benedict. Patriarch., cap. iv, ct passim
Scholastici : nec apparet ubi confirmati sint in ea,
nisi in Pentecoste; tunc enim Spiritus Sancti ple­
nitudinem acceperunt, perinde ac baptizati, in
sacramento Confirmationis dicuntur in gratia
baptismo accepta confirmari, roborari et perfici
ac repleri Spiritu Sancto, licet non ea plenitudine
qua Apostoli. Unde Eusebius Emisscnus (vel quis­
quis est auctor), hom. Dc Pentecoste, asserit in
sacramento Confirmationis illud robur Spiritus
Sancti conferri; quod collatum est Apostolis in
Pentecoste.
V 4.
4. Et espleti sunt omnes. — Qui antea habe­
bant Spiritum Sanctum, jam ejus plenitudinem
acceperunt, ait S. Leo, serm. 3 De Pentecoste.
Porro non omnes parem acceperunt gratiam, sed
alius majorem, alius minorem, quisque scilicet
pro suo, tum officio ct gradu, tum dispositione,
sicut vasa minora ct majora replentur vino ; sed
majus plus recipit capitquc quam minus, ob ma­
jorem capacitatem. Capacitas autem major ad re­
cipiendum dona majora Spiritus Sancti, est major

dispositio et praeparatio, major humilitas, maju
eorum desiderium, spes, oratio, etc. Præchiro
S. Augustinus, serm. 185 Dc Temp. : « Quanta,
ait, ct quam ineffabilis pictas Redemptoris! ho­
minem portavit ad cœlum, ct Deum misit ad ter­
ras. Quanta est auctori cura pro instauratione
facturae su®? Ecce iterum nova de supernis me­
dicina mittitur, ecce iterum infirmos suos per scipsam majestas visitare dignatur. Ecco iterum
humanis divina miscentur, id est vicarius suc­
cessor Redemptoris, ut beneficia quæ Salvator
inchoavit, peculiari Spiritus Sancti virtute con­
summet, ct quod iUe redemit, iste sanctificet:
quod ille acquisivi!, isto custodiat. »
Ubi nota : S. Augustinus Spiritum Sanctum vo- Awk*
cat Vicarium, id est successorem Christi. Spiritus
Sanctus enim voluit descendere m mundum, ut carnatio,
imitaretur Verbi, puta Christi, descensum, ejus- ni* et adque cœpta et acta compleret. Quocirca descensus
Spiritus Sancti in Apostolos similis fuit descensui SancU.
Christi in mundum, puta incarnationi. Primo,
quoad substantiam. Sicut enim Verbi substantia
descendit in carnem, sic Spiritus Sanctus substan­
tialiter descendit in Apostolos. Secundo, quoad
modum. Sicut enim modus incarnationis fuit
unio hypostatica, sic hypostasis Spiritus Sancti
unita fuit Apostolis modo quodam simili. Unde
sicut Verbum in carne fuit quasi ignis in carbone,
ideoque illud carboni ignito assimilant S. Cyrillus, Damascenus ct alii; ita pariter Spiritus
Sanctus fuit quasi ignis incidens Apostolis. Ignis
enim quoad splendorem repræsentat Verbum,
quod est sapientia, lux et splendor Patris : ignis
vero quoad calorem repræsentat Spiritum Sanc­
tum, qui est calor, id est amor Patris et Filii :
lingu® vero repraesentant carnem, quæ sunt pars
carnis nobilissima, ac connexionem habent cum
pulmone et corde, ex quo omnis spiritus, san­
guis et vita carnis oritur. Tertio, quoad causam.
Tam enim descensus Spiritus Sancti quam Christi
causa fuit amor immensus et divinus, quo ipse
quasi Deus ct summum bonum, cupivit summe
benefacere hominibus iisque se summo modo,
adcoque substantialiter et personaliter commu­
nicare et donare. Quarto, quoad proprietates.
Sicut enim proprietates human® natur® in Christo
attribuuntur Deo et Verbo, et vice versa per com­
municationem idiomatum, qua Deus dicitur na­
tus , esuriisse, sitiisse, passus, mortuus, cruci­
fixus, quia scilicet humana natura quam assump­
sit, nata est j esuriit, passa est, mortua ct cruci­
fixa ; ac vicissim hic homo dicitur esso Deus,
omnipotens, immortalis, æternus, quia scilicet
persona Verbi cui juncta est humanitas, est Deus
omnipotens, immortalis, œternus : ita pariter est
quædam communicatio idiomatum inter Spiri­
tum Sanctum ct Apostolos, per quam communi­
cationem Apostoli dicuntur effecti divini, spiri­
tuales, sancti, ob Spiritum divinum ct sanctum
quem receperunt, ac vicissim ipse Spiritus Sano

COMMENTARIA IN ACTA
tus dicitur apostolici», mullilinguis, propheticus,
doctor, prædicator, quia tales effecit Apostolos,
adeoquc per eorum ora ct linguas locutus docuit
et prædicavil. Quinto, quoad fructus et effectus.
Sicut enim Verbum incarnatum purgavit nos a
peccatis, illuminavit, omni gratia donavit, per­
fecit, beavit ct ad gloriam œternam perduxit :
ita pariter purgat, illuminat, perficit, beat nos
Spiritus Sanctus.
Spiritai
Spiritu Sancto. — Quæres, quis, qualis, quantus cst Spiritus Sanctus? Respondeo et dico :
Primi Primo, Spiritus Sanctus vocatur tertia persona
coudu- s. Trinitatis quam spirant ct spirando producunt
M0’ Pater et Filius, sicut homo spirando producit
flatum, sive anhelitum ct spiritum. Sicut enim
cor per os producit flatum, ita Pater per Fi­
lium producit Spiritum Sanctum, ipse ergo est
spiritus ct anhelitus Patris et Filii. Aut potius,
sicut anima ex intellectione rei amabilis spirat et
producit amorem ejusdem, ita Pater per Verbum
spirat Spiritum Sanctum. Ergo Spiritus Sanctus
est ct dicitur Amor castus ct sanctus, spiratus et
productus a Patre ct Filio. Amor enim est quasi
sphitus quem expirât affectus : unde ct amantes
apud homines languent. Hinc et de Sapientia, cu­
jus fons cst Spiritus Sanctus, ait Sapiens, vìi, 25 :
« Vapor est enim virtutis Dei, ct emanatio quon­
dam est claritatis omnipotentis Dei sincera. »
Nota : Hic Spiritus non cst extrinsecus Deo ab
coque emissus ct efflatus, sed intrinsecus ct sub­
stantialis. Est enim Spiritus hio non creatura, sed
vere ct proprie Deus, ct tertia persona S.Trinitatis,
in eadem numero Deitate cum Patre ct Filio sub­
sistens, ab iisque ab œterno naturali emanatione
spiratus ct productus, idcoque utriquo consub­
stantialis, coaeternus ct per omnia œqualis. Audi
S. Cyrillum Hierosolymitanum, Catechesi, 17 :
« Unus, ait, cst Spiritus Sanctus, subsistens, qui
ubique Patri et Filio adest, non qui ab ore Patris et
Filii loquente formetur, vel effletur, ut in aerem
diffundatur,sed substantialis, loquens ipse et ope­
rans. » Hinc S. Gregorius Thaumaturgus in sua
confessione, quam refert Gregorius Nyssenus, in
orat. De illius Laudibus, Spiritum Sanctum vocat
imaginem Filii, quia scilicet a Filio, ut a sui
principio et exemplari procedit : « Unus, inquit,
Spiritus Sanctus ex Deo ortum et existentiam ha­
bens , qui per Filium apparuit, imago perfecta
Filii perfecti.» Et S. Athanasius, in Symbol. :
« Spiritus Sanctus, ait, a Patre et Filio non factus,
nec creatus, nec genitus, sed procedens. » Idem,
serm. 4 Contra Arianos, ostendens quomodo in
uno Deo sint tres personas, affert simile de sole.
Sicut enim in sole est splendor et lux, quæ duo ex
se emittit, ita in Patre est Filius et Spiritus Sanc­
tus, quos ambos ex se producit, Filium gene­
rando, Spiritum Sanctum spirando : « Non enim,
inquit, tria principia, aut tres Patres introduci­
mus, sicut Marcionistæ, cum non tres soles ad
comparationes adducamus, sed unicum solem,

APOSTOLORUM, cap. II.
ejusque splendorem , unicamquc cx ambobus
lucem. » Alias similitudines arboris el fontis af­
fert Tertullianus, lib. Contra Praxtam : « Tertius,
inquit, est Spiritus a Deo ( Patre) et Filio, sicut
tertius a radice fructus cx frutice, et tertius a
fonte rivus ex flumine, ct tertius a sole apex ex
radio. Nihil tamen a matrice alienatur, a qua
proprietates suas ducit. »
Dico secundo : Sicut Filius procedit ab intcl- Sc.
lectu et intellectione Patris, qua se Pater intelligit et comprehendit, quasi hujus intellectionis
terminus adæquatus, et Verbum consubstantiale,
idcoque genitus et Filius, sic Spiritus Sanctus pro- Spiritui
cedit a voluntate et dilectione, qua se invicem
Pater et Filius infinite diligunt, quasi hujus dilectionis terminus adæquatus et amor consubstan- uu ut
tialis, idcoque Spiritus Sanctus, spiratus, non genitus. Unde Richardus de S. Victore, epist. ad
S. Dernardum, de Processione Spiritus Sancti: «Si tu,
inquit, recte diceris amaro te amore cordis lui,
cur non etiam recte dicantur Pater et Filius amare
se amore cordis sui, qui est Spiritus Sanctus? »
Et communis est hæc sententia Patrum : « Pater et
Filius diligendo se invicem, producunt Spiritum
Sanctum, » ait Franciscus Suarez, de Deo trino et
uno, lib. XI, cap. n. Spiritus Sanctus ergo ex vi
processionis suæ est amor notionalis, primus,
increatus, immensus, divinus, ipseque Deus:
ac proinde hunc amorem nobis communicat,
dum seipsum cum charitate creala quam nobis
infundit, nobis communicat, juxta illud Apostoli,
Roman, v : a Charitas Dei diffusa est in cordibus
nostris per Spiritum Sanctum, qui datus cst no­
bis. » Hic verum est illud Philosophi : < Deus est
circulus, qui incipiens in se, desinit in seipsum. »
Incipiens enim in Patre generare Filium, desinit
in Spiritum Sanctum qui idem Deus est cum
Patre et Filio; « Deus enim charitas est, ct qui
manet in charitate, in Deo manet, et Deus in
eo, » 1 Joan, iv, 16. Deus ergo charitas est ei
cui charus ante omnia 'st Deus. Rursum S. Au­
gustinus, lib. XI Civit., cap. XXIV : «Vocatur,
ait, Spiritus Sanctus tanquam sanctitas substan­
tialis et consubstantialis amborum. » Hinc idem
S. Augustinus, lib. VI De Trintt., cap. v, Spiritum
Sanctum vocat « unitatem, charitatcm et sanctita­
tem Patris et Filii. » Et S. Bernardus, serm. De
Pentcc., ait, a Spiritum Sanctum procedere lanquam firmissimum et indissolubile vinculum
Trinitatis. » Et serm. 8 in Cant., eum vocat « oscu­
lum Patris ad Filium. »
Hinc dico tertio : Spiritus Sanctus est primum Ters*.
ct increalum donum Patris et Filii, in quo suam
essentiam cum omnibus divinis attributis ei do­
narunt, ut camdem nobis donare et co Hill uni­
care posset; ita S. Augustinus, lib. IV De Triait.,
cap. xx : «Spiritui Sancio, ait, donum Dei esse,
est ex Patro (Filioque) procedere. » Idem, lib. V,
cap. XV : a Quia, ait, Spiritus sic ab œternopro­
cedebat, ut posset donari, jam donum erat ante-

M
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. IL
quam esset cui donaretur. Aliter enim intelligitur art. 3 et G ; ibidem ejus discipuli, ne Gregorlut
cum dicitur donum, aliter cum dicitur donatum. de Valentia , Vasquez, et fuso Francisons Suarez,
Nam donum potest esso et antequam detur: lib. XII De Doo trino ct uno, cap. v, ubi et aliam
donatum autem nisi datum fuerit, nullo modo rationem moralem adjungit, scilicet baño: Plena,
dici potest, v Vide D. Thomam et Scholasticos, ait, amicitia exigit præsentiam amici; justitia
I part; Quast. XXXVIII. Audi S. Rasilium, lib. V autem et charilas est amicitia Dei plena : ergo
Contra Eunomium, sub finem : a Spiritus, inquit, Deus animæ sanctae, quasi amico suo, est præsens
imago Filii dictus est, et Dei spiritus, et verbum, in caque habitat quasi in templo suo , ut anima
et Spiritus oris, et bonus Spiritus, et rectus, ct eum præsentem colat, amet cl veneretur. Quo­
principalis, et Spiritus potenti®, et Dominus , ct circa S. Basilios, homil. De Spiritu Sancto, docet
Deus dictus est Dei Spiritus, sicut etiam ipsum justos per gratiam fieri Deos agereque vitam di­
verbum, p Ubi nota improprie per catachresin vinam, quia inhabitat eos Spiritus Sanctus, qui
Spiritum dici imaginem cl Verbum, quia scilicet quasi anima cos vivificat et agit ad orano bonum.
Patri et Filio, a quibus procedit, est similis, Verba S. Basilii sunt : « Habet homo per inhabi­
licet ex vi processionis suœ formaliter non proce­ tatorem Spiritum dignitatem propheticam, aposdat ut similis : hoc enim proprium est genera­ tolicam ct angelicam > cum antea fuerit terra et
tioni Filii, qui proinde solus proprie est imago cinis, p Et mox ; a Hujus gratia Deus est quisque
et Verbum Patris, ac proinde ejusdem character, Sanctorum ; dictam enim illis a Deo est : Ego
splendor et pulchritudo. Pulchritudo enim nihil dixi: Dii estis, et filii Excelsi omnes. Et: Deus
est aliud, nisi summi boni splendor in Verbo, Deorum (utique Sanctorum) locutus est. Et : Vide­
ae per Verbum in creaturis refulgens.
bitur Deus Deorum (videlicet Sanctorum) in Sion.
Ourto.
Dico quarto, reipsa et physice nobis donari Necesse est aulem divinum esso Spiritum , et ex
ipsam personam Spiritus Sancti, cum gratia ct Deo esse, qui Diis divinitatis est causa. » Et paulo
chántate, ac consequenter Patrem quoque et post : a Sicut in igne caliditas est partira quam
Spirits Filium ; id patet ex Joan, xiy , 13 : < Si quis dili- in se habet, partira quam affert aquæ ; ita et
nXir
me> sernionem moum servabit, et Pater meus Spiritus in scipso habet vitam, et qui participes
illius sunt, divino quodam modo vivunt, vitam
datur diliget eum, et ad eum veniemus, ct mansionem
>uUi. apud eum faciemus. » Ergo mansio Dei et sedes, adepti divinam ao coelestem. Quapropter et omnia
templum ac thronus Dei et S. Trinitatis est anima in illo perfecta sunt, dileclio, gaudium, pax,
justi, ac proinde proprie magisquo intimo est in tolerantia, bonitas, prudentia, sapientia, con­
ea prrosens Deus, quam est in rebus creatis per silium , securitas, pietas, scientia, sanctimonia,
essentiam, præsentiam ct potentiam ; imo si per redemptio, fides, operationes virtutum, dona
impossibiloDeusnon esset in anima per essentiam, sanationum et quæcumque alia illis similia. Qui
præsentiam ct potentiam, per gratiam et justitiam se illi conjunxerit, et quasi in unum coierit,
inciperet ibi esse realiter praesens, inquit Suarez, audiet illud Apostoli : Qui Domino adhæret, unus
loco mox citando, sicut incipit esse corpus Christi cum illo spiritus est. » Idem, lib. III Contra Eunom. :
sub speciebus panis per verba consecrationis, et «Sicut, ait, ferrum quod in medio ignis jacet,
sicut deitas Verbi cœpit esse præsens humanitati ferri naturam non amisit, vehementi tamen ignis
Christi, cum eam sibi hypostatica univit; adeo ut, actione ignitum, cum universam ignis naturam
si ante non fuisset in ea præsens, per hanc unio­ in semetipsum acceperit, et colore, ct calore, et
nem hypostaticam cœpisset in ea realiter existero actione ad ignem transit : sic sanctae virtutes ex
et esse præsens : cœpit enim ibi esse hypostatice, communicatione, quam cum illo habent qui na­
id est personaliter ; sic et hic. Est enim hic summa tura sanctus est, per totam suam subsistentiam
Dei unio inter Deum et animam sanctam, qua receptam, jam quasi innatam sanctificationem
nulla creaturæ puræ potest dari major. Nam, ut habent : diversitas vero ipsis a Spiritu Sancto hæc
ait S. Petrus, per eam fimus divinæ consortes est, quod Spiritus natura sanctitas est, illis vero
natur®. Sicut ergo Beatis realiter est præsens participatione inest sanctificatio. » Quocirca GyDeus, cum illis suam essentiam ostendit, eamque rillus, Catechesi 1G, Spiritum Sanctum vocat gra­
fruendam ct possidendam communicat; sio ct tiarum parochum, id est præbitorem, largitorem
est in anima sancta, ac proinde mox in ea suam ex officio. Parochus enim vocatur, cui officium
gratiam, charitalem aliaque dona divina diffun­ rem aliquam curandi ct prreslandi incumbit.
dit ct communicat : uti sol, ubi oritur, mox suam
Dico quinto, omnibus quidem justis dari Spiri- QowO»
lucem, radios ct calorem spargit. Posita ergo tum Sanctum, sed tamen non dici mitti ad quem­
ultima dispositione ad justitiam, v. g. contritione, piam , « nisi quando proficit in aliquem novum
statim subintrat in animam Deus ct S. Trinitas, actum, vel novum statum grati® , ut puta cum
ac deinde eidem suam charitatem ct gratiam com­ aliquis proficit in gratia miraculorum, aut pro­
municat. Hoc significat ri « mansionem apud cum phetic ; vel in hoc quod cx fervore charitatis ex­
faciemus. » Ita S. Bonaventura, in 1, diet. xiv, ponit se martyrio, aut abrenuntiat his quæ possi­
art 2, Quast. I; ¿fctd. Magister, Scotus, Gabriel, det, aut quodeumque opus arduum aggreditur,»
Manilius ac D. Thomas, 1 part., Quast. XLII1, ait D. Thomas, I part., Quast. XLIII, art. 6, ad 2.

COMMENTARIA IN ACTA
Sic in Pentecoste missus est ad Apostolos, quia
contuliteis excellentiam donorum omnium. Idem
significat r« « repleti sunt, » ita nimirum ut eum
quo pleni erant, quasi supereffluentes in alios
effunderent. Praeclaro Richardus do S. Victore,
infn.io, serm. De missione Spiritus Sancti, tres in eo gra«uirndo du8 ponit ct distinguit, nimirum Sancti Spiri*
Spiiitni tus infusionem, diffusionem, effusionem. Infusio
’meli, est, cum suam gratiam anima? infundit, etiamsi
eam non impleat ; sicuti cum vinum vasi infun­
ditur usque ad vasis dimidium. Diffusio, quando
per totam animam diffunditur, ita ut nullam
ejus pariem vacuam relinquat. Effusio, quando
ita eam replet, ut supereffluat, eumquo iu alios
effundat. Et sic Apostoli hic aliique fideles in
Adis dicuntur repleti Spiritu Sancto. UndoS. Au­
gustinus, serra. 183 De Temp. : u Affuit, inquit,
in hac dic fidelibus suis non jam per gratiam
visitationis ct operationis, sed per ipsam præsen­
tiam majestatis, atque in vasa non jam odor bal­
sami, sed ipsa substantia sacri defluxit unguenti.
Idem asserit Nuzianzenus, orat. 44. Et S. Leo, serm.
De Pentecost. : « Spiritus Sanctus, inquit, inspira­
tor fidei, doctor scientia?, fons dilectionis, signa­
culum castitatis, ct totius est causa virtutis.» Et,
serm. 2, asserit Apostolos in Pentecoste accepisse
« constantiam illius charitatis, quæ omnem for­
midinem foras mitteret et furorem persequen­
tium non timeret; quia Spiritus Sancti nova
abundantia repleti, ardentius velle ct efficacius
posse coeperunt, proficientes a praeceptorum
scientia ad tolerantiam passionum ; ut sub nulla
jam tempestate trepidantes, fluctus sæculi et
elationes mundi fide supergrediente calcarent,
ct morte contempta omnibus Gentibus Evange­
lium veritatis inferrent. » Invocemus ergo sanc­
tum hunc Spiritum, dicamus cum Poeta Chris­
tiano , imo cum S. Ecclesia :
Aura potens, amor ignipotens, spirabile numen,
Amborum (Patris cl Filii) communis amor, cœli
aurea flamma,
Sancte, veni, sanctis accendo ardoribus orbem.
0 dium flamen, nostris to mentibus otila.

Reple luo nos flamine, flumine, lumine, numine;
«Veni, creator Spiritus, mentes tuorum visita,
imple superna gratia, quæ tu creasti pectora.
Accende lumen sensibus, infunde amorem cor­
dibus : infirma nostri corporis virtute firmans
perpeti. Reddo mihi læliliam salutaris tui et spi­
ritu principali confirma nw. » Denique proprie­
tates, epitheta et dotes plurimas Spiritus Sancti
recenset Sapiens, cap. vu, vers. 22, dicens:
« Est enim in illa (Sapientia, cujus fons et auctor
est Spiritus Sanctus) spiritus intelligenti® sanctus,
unicus, multiplex, subtilis, disertus, mobilis,
incoinquinatus, certus, suavis, amans bonum,
acutus, quem nihil vetat, bono faciens, humanus,
benignus, stabilis, certus, securus, omnem habens
virtutem, omnia prospiciens, ct qui capiat omnes

APOSTOLORUM, cap. H.
87
spiritus, intelligibili*, mundus, subtilis. » Hinc Cnrmnvocalur «Spiritus, » non tantum ratione
li® ct modi procedendi, quia scilicet spiratur ut tu.’
spiritus, uti dixi initio; sed etiam ratione effica­
cia? et efficienti®, quia subtilis est, penetrans,
efficax , etc., ut spiritus, ut patet ex verbis jam
citatis. Additur « Sanctus, » quia purissimus et
sanctissimus est, omnisque sanctitatis creatae
fons et causa.
Er coepkrlxt loqui. — Non poterant se conti­
nero Apostoli Spiritu Sancto quasi musto pleni,
quin ilhco in Dei laudes erumperent, ac donum
sibi a Spiritu inditum monstrarent et in alios
effunderent. Ad hoc enim eos urgebat vis et ple­
nitudo Spiritus, perinde ac B. Virgo, Verbo con­
cepto , Deo plena erupit cecinitque : « Magnifi­
cat anima mea Dominum, » etc. Præclare S. Leo,
serm. 1 De Pentecoste, exclamat : « 0 quam velox
est sermo sapientia?; et ubi Deus magister est,
quam cito discitur quod docetur , etc. Ab hoc
igitur die tuba Evangelic® praedicationis intonuit,
ab hoc die imbres charismatum, flumina bene­
dictionum omne desertum et universam aridam
rigaverunt. » Et S. Augustinus, in Psal. liv : < Per
superbos homines divisa? sunt linguæ, per hu­
miles Apostolos congregata? sunt linguæ. Spiri­
tus superbi® dispersit linguas, Spiritus Sanctus
congregavit linguas.» Idem, lib. De BlaspAenua in
Spiritum Sanctum : « Ideo, ait, Apostoli Unguis
omnium Gentium locuti sunt, quia per linguas
constat consociatio generis humani. Et oportebat
per linguas omnium gentium significari istam
societatem filiorum Dei et membrorum Christi
futuram in omnibus gentibus, ut, quemadmo­
dum tunc ille apparebat accepisse Spiritum Sanc­
tum qui loquebatur linguis omnium, ita nunc
ille se cognoscat accepisse Spiritum Sanctum, qui
tenetur vinculo pacis Ecclesia?, quæ effunditur in
omnibus gentibus.»
Vabiis likguis : — tum quia unus una, alius alia
lingua, v. g. Andreas parthice, Joannes granee,
Jacobus persico, Simon germanice loquebatur.
Quæres : Quomodo id factum? Aliqui censent Apostoli
Apostolos una duntaxal lingua locutos, nimirum n0,n
patria, quæ erat syro-bcbræa; sed a varus vana- hxuuit
rum linguarum gentibus fuisse intellectos, sicut i«au
S. Vincentius Ferrarius hispanice loquens et concionans, ab Italis, Gallis, Elandris elAnglisintelligebalur ; et S. Xaverius unica responsione
duodecim diversa quaerentibus satisfaciebat. Favet
huic sententi® quod dicitur, vers. 11 : a Audivi­
mus eos loquentes nostris linguis. » Et quia im­
plicat eumdem eodem tempore simul diversis
linguis loqui. Non enim potest quis simul nisi
unam vocem ct orationem proferre. Ita censent
S. Cyprianus, serin. Do Spiritu Sancto, Arator,
OEcumenius et Dionysius Carthusianus hic.
Verum dico Apostolos ct fideles singulos hic
vicissim cl successive variis linguis esso locutos. Probitar
Probatur pròno, quia id clare hic dicitur : < Lo-pnmo*

COMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. H.

quebantur, inquit, variis linguis, » græce Wpxtc,
id est, « aliis et diversis a sua patria, » quæ erat
Syrochaldaica et Galilœa. Syrus , Loquebantur
lingua et lingua, id est pluribus linguis.
•wnaift. Secundo, quia alioquin miraculum hoc non
tam loqucntium, quam audientium fuisset : non
enim fuisset in Apostolis, sed in Judæis, qui
eos audiebant. Deus autem hoc dono linguarum
ornare et glorificare voluit ipsos Apostolos. Ita
Nazianzcnus, orat. 44.
Twtk.
Ter/fo, quia idipsum promisit Isaías, cap. xxvin,
uti explicat Apostolus, 1 Corinth, xiv, 21, dicens :
« In aliis linguis, et in aliis labiis loquar populo
huic. » Unde ct Apostolus ibidem gloriatur:
« Gratias, inquit, ago Deo meo quod omnium
vestrum lingua loquor, n Hoc est, quod eis polli­
citus est Christus : « Linguis loquentur novis, »
ilare. xn, 17.
fluito
Quarto, quia idipsum significat Ecclesia in
Missa Pentecostes, dum infra Actionem ita orat :
« Communicantes, et diem sacratissimum Pente­
costes celebrantes, quo Spiritus Sanctus Apostolis
innumeris (id est plurimis) linguis apparuit. »
Onwio.
Quinto, quia multis miraculis fuisset opus, si
ipsi una lingua loquentes, a variis gentibus in
variis linguis fuissent auditi : debuisset enim
sigillatine vox et lingua cujusque a Deo in aere
formari, itaque ad aures ejus deferri. Sin autem
ipsos variis linguis locutos dicamus, unum duntaxat fuit miraculum, scilicet infusio linguarum
facta Apostolis. Deus autem et natura non solent
opera et miracula sine necessitate multiplicare.
Frustra enim fit per plura, quod fieri potest per
pauciora.
fcuo.
Sexto, quia ita censent Cyrillus, Catech. 17;
S. Augustinus, tract. 93 in Joan.; S. Ambrosius,
in Psal. xvni, ubi idipsum probat ex ejus
vers. 4 : a Non sunt loquel® neque sermones
quorum non audiantur voces eorum ; » Nazianze­
nus, orat. 4-1; S. Leo, serm. 1 De Pentecoste;
S. Gregorius, hom. 30 in Evang., et alii.
Addo tamen Apostolos subinde una lingua lo­
quentes et concionantcs, ab auditoribus variarum
linguarum fuisse intellectos; ac consequenter
¿troque modo habuisse hoc donum linguarum
quasi duplicatum. Si enim id concessum fuit
S. Vincentio aliisque viris Apostolicis, multo
magis ipsis Apostolis. SaneS. Franciscum Xaverium utroque modo habuisse donum linguarum
testatur processus canonizationis ejusdem. Unde
Illustrissimus Cardinalis de .Monte, in revelatione
facta in Consistorio coram Gregorio XV Pontifice,
ita cx Actis do co profitetur : * Diversarum gen­
tium linguis quas non didicerat, cum eas Evan­
geli! causa adiret, ita eleganter et expedite loque­
batur, ac si ibi natus et educatus esset ; et conti­
git non raro, ut eum condonantem diversarum
nationum homines, sua quisque lingua plane et
polite loquentem audiverit : id quod pro maximo
miraculo ub ea gente habitum, non solum auxit

venerationem Xavcrii, sed multos etiam ad fidem
convertit. »
Porro, Apostoli acceperunt hic cognitionem Apodoli
omnium linguarum totius orbis, quia ad omnes
gentes destinabantur, omniumquo erant Apostoli gniuoet doctores. Ha S. Ambrosius, epist. .33. Nume- n;’ni f'n
rantur autem a plensque pnmævœ lingua sep- g(uraw
tuaginfa : tot enim in divisione linguarum tem- iotiu>«.
pore fabricæ turris Babel, totidem familiis ex blfc
Noe prognatis indita fuisse censent. Verum Gen.
X, 32, ostendi, eo tempore S3 tantum fuisse fami­
lias, ac consequenter totidem linguas; sed ex
illis multæ alta tot labantibus sæculis prognata
sunt, multa etiam novæ adinventa. Legi in una
duntaxat valle Indiæ Occidentalis numerari sep­
tingentas linguas, adeoque quamlibet urbem
sæpe habere propriam linguam, ne ab incolis vicinæ urbis, cum quibus hostilitatem exercet, intelligatur, neve cum hostibus vel in lingua com­
municet. An hæ omnes Apostolis indita sint, in­
certum est. Sed certum est omnes primævas ct
primarias lateque patentes eis esse inditas : item
dialectos earumdem, et particulares alias, quæ
illarum gentium ad quas Deus eos ituros prævidebat, erant propriro. Facile est enim Spiritui
Sancto hæc et plura indere, sicut eidem facile fuit
omnibus angelis in primo instanti creationis in­
dere species et scientias rerum omnium, earumque signa et linguas spiritales, quibus ipsi suos
conceptus aliis enuntiare et inter se colloqui
possent. Hinc S. Leo, serra. 1 De Pentec. : « Nec
dubium, ait, iu illo omnium humanarum vocum
exultante concentu, majestatem Sancti Spiritus
fuisse præsentem. »
Ex quo sequitur, non solos Apostolos, sed ct b. virgo
cæteros fideles numero 120, tum viros, tum feminas, hoc donum linguarum accepisse, præsertim iinsr4.
B. Virginem ac S. Magdalenam : ipsa enim fuit nua.
Apostola, ac ut talis prædicavit Massiliensibus,
cosque convertit, uti habet ejus Vita. Ita contra
Cajctanum id de B. Virgine negantem, docet inter
alios Franciscus Suarez, III part.. Quant. XXXVII,
disp. XX, sect. 2. Erat enim ipsa Apostolorum
omniumque fidelium ad se, quasi ad Christi ma­
trem, ct toto orbe visendi causa conllucnlium
doctrix et consolatrix, ac consequenter ut cos
resalutare, animare et instruere posset, debebat
eorum callere linguam. Addit Suarez eam ante
adventum Spiritus Sancti habuisse hoc donum ;
nam cum tribus magis eorum lingua locuta est.
Quin ct deinceps primis illis Ecclcsiæ sæculis,
mullis hoc donum datum fuit. Nam Ircnæus,
lib. V, cap. vi, testatur « audisse se mullos uni­
versis linguis loquentes. » Sic S. Basilius, ait Am­
philochius in ejus Vita, S. Ephrem Syro-Græcæ
linguæ cognitionem a Deo postulavit et obtinuit.
Sic S. Antonius Ulyssipponensis coram Pontifice
prædicans, a variarum nationum et idiomatum
auditoribus intellectus est. Sic Bernardinum in
Concilio Florentino latine loquentem, Græci, Ia-

COMMENTARIA TN ACTA
tini sermonis ignari, intellexerunt. In his ergo ve­
rum est illud Sap. i : « Spiritus Domini replevit
orbem terrarum, in hoc (hic Spiritus græcizat :
nam miùput, id est Spiritus, Græcis est neutrum)
quod continet omnia, scientiam habet vocis; n
ac proinde eam suis, quibus vult, communicat
et aspirat. Sic ctiamnum Patres Societatis nostræ,
qui quasi Apostoli Indias obeunt, magnam faci­
litatem in addiscendis earum linguis, ex dono
Spiritus Sancti, ad illas gentes convertendas ne­
cessario sentire se scribunt. Si enim natura non
deest in necessariis, multo minus Deus et Spiritus
Sanctus. Qui ergo linguas igneas desiderat, vitam
Apostolicam ambiat casque ardenter et crebro
efflagitet a Spiritu Sancto. Memorabile est exem­
plum F. Gentilis Franciscain, qui sub annum
Domini 1330 in Persidem Evangclii causa profec­
tus, cum Babylone degeret, neque in ediscendo
Arabico idiomate, cujus illic usus est, magnopere
proficeret, decrevit in Italiam regredi; in ipsa
autem via accurrit ei adolcscentulus, qui, causa
cognita, redire eum jussit, quoniam Deus illius
linguæ notitiam ei inderet : itaque ab ea hora
tam bene et expedite Arabice locutus est, ac si
in Arabia natus fuisset. Ha habent Chronica Franciscanorum, et ex iis Hieronymus Piatus, lib. H
Dc bono Status relig., cap. xxx.
Prout Spiritus Sanctus dabat eloqui illis. —
Græce àzcçôi-fpGûxt t id est præclare et sententioso
loqui quasi gnomas divinas ct apophthegmata
cœlcslia, inquit Chrysoslomus, non ad elegan­
tiam ct pompam composita, sed ardentia, et ad
corda audientium compungenda et inflammanda,
igne Spiritus Sancti succensa. Improbabile est
quod asserit Jacobus de Valentia super Magnifi­
cat, Apostolos hic vidisse Dei essentiam quasi
obiter et per transennam, in caque audisse arcana
verba quæ non licet homini loqui : nec enim
Mosi, nec Paulo, nec ulli Prophet®, vel Apostolo,
id in hac vita concessum fuisse ostendi II Cor.
xn, 4, ct Exodi XXXIII, 19. Porro loquebantur
« magnalia Dei, » ut patet vers. 11.
Moni.
Moraliter : disce hic Apostolos ct viros sanctos
Primum, non loqui Ca quæ natura, imaginatio aut volunrtgeu-3 las propria, sed quæ Spiritus Sanctus suggerit.
di.
Ille enim in mento eorum degit sicut sol in
mundo, illuminans eam; sicut rex in suo regno,
gubernans eam ; sicut pater in familia, regens
cam; sicut magister in schola, erudiens eam;
sicut hortulanus in horto, irrigans eam. Est enim
ipse lux intellectus, ardor voluntatis, suscitator
memori®> frænum timoris, anchora spei, sal
gustus spiritualis anima?, medicina passionum,
nauclerus appetituum ct desideriorum.
SêCUDRursum disce quemque loqui cx spiritu intus
dOOL
in corde dominante : hic enim spiritus cor ad
loquendum per os movet. Si sanctus est, movet
ad sancta verba ; si malus et impurus, ad mala
et impura. Vis ergo sciro cor et secreta cujusquc?
vis scire qualis quisque sit? Considera quftlia

APOSTOLORUM, cap. TT.
89
crebro et libenter loquatur. Si videris eum delec­
tari colloquiis vanis, curiosis, turpibus, superbis,
invidis, rixosis, maledicis, scito cor ejus esse
vanum, curiosum, turpe, superbum, invidum,
rixosum , maledicum ; sin gravibus, pudicis, hu­
milibus, benignis, beneficis, sapientibus, spiri­
tualibus , scito eum gravem, pudicum, humilem,
benignum, beneficum, sapientem, spiritualem,
a Ex abundantia enim cordis os loquitur, » ait
Christus. Quin et Socrates : « Loquere, ait, ado­
lescens, ut te videam. Imago enim et speculum
mentis est sermo. » Hinc Apostoli, quia pleni
erant Spiritu Sancio, non nisi sancta, divina,
ignea eructabant. Vas enim per orificium exhalat
odorem ejus rei, qua intus plenus est : si vino
plenum, exhalat odorem vini; si aceto, aceti;
si meile, mellis; si fœtorc, fœtoris, etc. Quare
assidue invocandus est Spiritus Sanctus doctori,
concionatori et cuivis fideli, ut cor ejus possi­
deat, ex eoque linguam regat, ut eo modo do­
ceat, concionelur, loquatur, quo audientium
mentes feriat illasque Dei cognitione illuminet,
ejusque timore et amore accendat, uti sibi concio­
nanti accidisse narrai S. Augustinus, apud Possi domum, in ejus Vita, cap. xv. ita Esther con­
versura Assuerum orat Deum, dicens : a Tribue
sermonem compositum in ore meo in conspectu
leonis, b Esther xiv, 13.
5. Erant altem in Jerusalem habitantes, — id v«i %
inn
est commorantes,
degentes ad tempus, ad cele­
brandum ibi festum Pentecostes, juxta legem
Exodi, XXIII, 17, aut studiorum, vel pietatis causa,
perinde ac multi Romam veniunt, ibique aliquot
septimanas vel menses commorantur, ut visitent
loca sancta; alii per plures annos, studiorum, vel
negotiorum causa. Nam ex sequentibus liquet
hos in aliis provinciis natos recedisse. Aiunt enim,
vers. 8 : a Audivimus unusquisque linguam nos­
tram in qua uati sumus, Partili, et Medi, et rElamitæ, et qui habitant Mesopotamiam. ».Unde et
a Judæis in Judæa natis et habitantibus, so dis­
tinguunt vers. 11, dicentes : a Judœi quoquo et
Proselyti, Cretes et Arabes, b Denique expresse,
vers. 7, inter eos nominantur «advenæ Romani.»
Ita Nazianzcnus, orat. 41, OEcumenius et alii.
Nota : In Jerusalem, quasi in matrice et metro­
poli Synagogæ, erant collegia et hospitia omnium
gentium : Judœi enim per gentes dispersi, æque
ac proselyti, in Jerusalem confluebant tum reli­
gionis, tum sapienti® et legis addiscendœ causa.
Talia jam sunt Romæ.
Viri religiosi. — Syrus, timentes Deum; alii,
cultui Dei addicti; alii, Dei et pietatis cultores ,
quales vulgus jam devotos vocat. Non enim erant
Religiosi votis tribus Religionis Deo "religati et
astricti, quales jam sunt : sed Religiosi a virtute
religionis, cui proprium est, ut Deo cultum reduat, illi debitum majestati, tum ob ejus præstantiam et excellentiam, tum ob beneficia quæ ab
eo accepimus* et perpetuo accipimus. Undo Gi-

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM cap. n.
BJi.io cero, lib. ÎI Dê Natura deorum, religionem dici pu- fidelium, concurrerent et simul resonarent. Sio
ur. kdic- (at a relegendo, ut qui omnia quæ ad Dei cultum de S. Paulo ait S. Hieronymus, epist. 6! ad
pertinent, diligenter pertractarent et tanquam re­ Pasnmachium : « Pauhis vas electionis, tuba Evan­
legerent, Religiosi appellarentur. S. Augustinus geli!, rugitus leonis nostri, tonitru Gentium,
vero, Hb. DeVcra religione, circa finem, religionem quem quotiescumque lego, videor mihi non
a religando deducit, quasi hœo virtus sit, quæ verba, sed audire tonitrua. » Adde, hnno vocem
quasi vinculum Deo nos alligat et religat, nipote a paucis auditam, in phires fuisse divulgatam.
creaturam suo Creatori, hominem suo Numini. Unde Tigurina vertit, is rumor cum increbuisset,
Sic ait S. Jacobus, cap. r, 27 : a Religio munda et convenit multitudo, non tantum ob vocis citatio­
immaculata apud Deum et Patrem hæc est, visi­ nem, sed maximo ob impulsum Spiritus Sancti,
tare pupillos et viduas in tribulatione eorum, ct qui eos interius incitabat, ut causam hujus vocis
immaculatum se custodire ab hoo sæculo ; » quia inquirerent, caque ratione Petri concionem audi­
scilicet virtus religionis hos actus misericordi®, rent, converterentur et crederent in Christum. Ha
puritatis ct innocenti® non elicit, sed imperat.
Cajetanns.
ManliPreclare S. Augustinus, tract. 29 in Joan. :
Multitudo, — multorum millium. Nam mox
« Quid, inquit, tam tuum, quam tu? quid tam ex ea tria millia conversa esse ait Lucas, vers. 41.
non tuum, quam tu, si alicujus es, quod es? » Cœnaculum ergo hoc per omnium linguarum et
tonant.Nam ut jumentum quidquid est, hominis ost,sio gentium confluxum fuit quasi compendium
homo multo magis totus est Dei. EtS. Gregorius, mundi et microcosmos.
lib. X Moral., cap. x : « Recesso est, ait, ut homo in
Et mente confusa est. — tò amonte» non est in Onin»
cunctis suis motibus sub dispositione disciplina) Greco, sed tantum omxMn, quod primo, Syrus
religetur, et tanquam domesticum animai loris vertit, conturbata est. Secundo, Chrysostomus,
vinctum serviat atque sternis dispositionibus res­ perculsi sunt, ob pavorem conscienti® suggeren­
trictum vivat. » Et S. Bernardus, semi. De qua­ tis se occidisse Christum, ejusque sceleris vin­
druplici debito: « Ecce, inquit, in januis est qui dictam Deum eis hoc fragore comminari et
fecit cœlum et terram; ct Creator tana est, tu intentare. Tertio, Bcda, «confusa,» inquit, id
creatura : tu servus, ille Dominus; ille figulus, est commista est, « sicut olim confusum est
tu figmentum. Totum ergo quod es, illi debes, labium univers® torre, et vocatum est nomen
a quo totum habes, illi precipuo Domino, qui ct loci ejus Babel, » Gen. xi, 9. Quar/o, alii « con­
te fecit, et benefecit libi, qui tibi ministrat side­ fusa,» inquiunt, « est» pudore, q. d. Erubuit
rum cursus, acris temperiem, fœcunditatem terrai, ad tantum prodigium quo Deus glorificabat
fructuum ubertatem. Huic revera totis medullis, Christum, quem ipsi occiderant. Quinto, alii,
tolis viribus serviendum, ne forte indignationis tumultuata est, uti solet fieri in hominum conoculo te respiciet et despiciat, et conterat in æter- fluxu et turba ad spectaculum insolitum et pro­
num. > Ha Psaltes, imo Christus, Psal. xxi : digiosum. Alii enim stupebunt, alii rogabant :
« Anima mea, inquit, illi vivet, et semen meum Quidnam vult hoc esse? Alii irridebant dicentes,
serviet ei. »
eos esse musto plenos, ut patet vers. 12. Sexto,
Ex omni NATIONS. — Judæi cniin ob varias per­ et genuine, «confusa est n admiratione, stupore
secutiones , præserlim Antiochi Epiphanis, toto sacroque timore, reverentia ct horrore tanti
orbe dispersi, ubivis gentium degebant, uti etiam- tamquo novi et insoliti miraculi. Ita Vatablus,
num degunt. Ita Nozianzcnus, orat. 44. Porro Cajetanns et alii. Nam, ut sequitur, vers. 7 : «Stu­
Deus ita disposuit, ut ex omni natione adessent, pebant omnes et mirabantur. » Unde causam
qui hujus prodigii testes, domum reversi, illud hujus confusionis simulquc ipsam confusionem
apudsuos enarrarent, itaque essent semina futur® explicans subdit Lucas :
prædicotionis in toto orbo : ite Chrysostomus.
Quoniam audierant unusquisque lingua sua il­
Hi ergo fuerunt quasi præcursores Apostolorum los loquentes. — Dubitat Naziauzenus, orat. 41,
cisque viam ad evangelizandum straverunt. Noten quo referri debeat to « lingua sua, » an ad audie­
« exomni, » id est ex plurimis. Est hyperbole, non bat, q. d. Quisque sua lingua audiebat ct inlcllienim erant absolute ex omni natione; quia non gebat illos loquentes una lingua, scilicet patria et
legimus hic adfuisse ludos, Japones, Sinas, imo Hebraica : an vero ad loquentes, q. d. Quiscpio
nec Gallos, Germanos, Hispanos, Sarmatas.
audiobal eos loquentes variis linguis, ac conse­
Vm «.
G. Facta autem hac voce, — tum soni vehe­ quenter et sua in qua natus erat. Verum dico ad
mentis, vers. 2, hic enim quasi tuba sonora utrumque pertinere : quia enim Apostoli variis
excivit omnes incolas Hierosolyma? ad cœnacu- linguis loquebantur, hinc audientium quisque
lum Apostolorum, cui incumbebat, ut dixi audiebat in eis suam pariter linguam, uti dixi
vers. 2: ita Syrus; tum locutionis Apostolorum vers. 4.
variis linguis. Undo liquet Spiritum Sanctum
7. Stupebant, — ¿vmxno , id est extra se rapie- Vcri.T,
sonoram et tubalem vocem, œque ac mentem bantur quasi in extusin.
ardentem Apostolis indidisse, quæ procul audi­
Galilei sunt. — Mirantur Galilæos esse poretur, præsertim cum tot hominum, puta 120 lyglossos, quia Gihbei hebetiori, sed marlio
go

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. IL
01
ingenio, magis ad anna quam ad litteras et lin­ rarum ct gentium, quas hucusque recensuit;
erant prognati. Opponit enim cos Proselytis, qui
guas erant idonei, ait Glossa.
▼et». ».
9. .'Elamita?. — Duplexes! Ælain, una in Persia, scilicet erant oriundi ex Gentibus, sed Judaisaltera in Media, contra quam prophetat Jeremías, murn erant amplexi, q. d. Quos hactenus nomi­
navi , « Parthi, Medi, Ælamitæ, » etc., tam Judæi
cap. XLix. Vido ibi dicta.
Qui habitam Mesopotamia» et Judæam. — g. <1. fuerunt, quam Proselyti. Cajetanus per Judaeos,
Tam ii qui Mesopotamiam, Parthiam, Cappado­ accipit eos qui orti erant ex tribu Juda, ac diversa
ciam, etc., quam qui ipsam Judæam incolunt. a cæleris Judæam incolentibus dialecto loque­
Mirabantur enim ipsi Judæi in Judæa habitantes, bantur.
Apostolos Judaeos non tantum judaico, sed tot
Proselyti. — Est vox Græca
id est
peregrinis linguis loqui, esto ipsi eas non intelli- advenai, vel a/lventitii, qui scilicet ex Gentibus
gerent. Notu, Spiritum Sanctum Apostolis gen­ advenientes aggregabant so Judæis eorumque
tium plurium, quam hio nominentur, linguas circumcisionem et sacra capessebant. Ili ergo
indidisse. Neo enim nominantur hic Brasilii, erant Gentiles natione, sed Judæi religione. Nota :
Mcxicani, Pcruani, Germani, Galli, quorum Lucas non curat hic situm et ordinem nationum :
tamen linguas calluerunt Apostoli, ulpo te ad eos undo subdit : « Cretes et Arabes, » qui a Creten­
propediem mittendi et ituri.
sibus remoti, præ Parthis, Medis, etc., Judæis
Et Asiam. — Asia est tertia pars orbis, sed sunt vicini, imo contermini. Tantum hac enume­
magnitudine cœtcris duabus, puta Europte et ratione significat, promiscue quoslibet populos
Africœ, por imo major, adeoque ipsa est quasi audisse suam linguam ex ore Apostolorum reso­
dimidia pars orbis: complectitur enim Indias nantem , non tantum Judæos, sed et Proselytos.
usque ad Sinas inclusive. In Asia, puta juxta Ba­
Magnalia Dei , — Syrus, mirabilia De» facinora,
bylonem, fuit paradisus terrestris. Asia est duplex, tum olim per Moscn, Patriarchas et Prophetas
major et minor. Hugo hic Asiam minorem accipit, edita ; tum paulo ante per Christum, ct modo
quæ hodie Turcici imperii inclior ct feracior est per Spiritum Sanctum patrata. Celebrabant enim
portio, vocaturquc Anatolia, eo quod «vmxfo, Christi nativitatem, vitam, miracula, mortem,
id est Orientem spectet, inquit Ortclius in redemptionem, ascensionem, missionem Spiritus
Theatro orbis. Verum quia hæo complectitur Cap­ Sancti, œque oc Spiritus Sancti erga se et Eccle­
padociam ct Phrygiam, quæ quasi discretæ ob siam amorem, dignationem et magnificentiam:
Asia hic recensentur, bino distinctius alii per perinde ac cecinit B. Virgo Dei erga se munifi­
Asiam accipiunt Propontidem, de qua Ptolemæus, centiam qua Dei mater est effecta, dicens : « Ma­
Hb. V, tab. 1 Asia, et S. Petrus, Epist. I, cap. i, gnificat anima mea Dominum. » Idem videre est
vers. 1 : « Petrus, inquit, Apostolus Jesu Christi in cantico Anna, 1 Rcg. n. Erant ergo lingua
electis advenis dispersionis Ponti, Galalite, Cap- Apostolorum quasi canoræ cilharæ, organa et
padociæ, Asiæ, etc.» Ita Salmeron, Lorinus et plectra Spiritus Sancti, oro quasi decachordo
Sanchez hic, qui secundo addit, a Asiam » accipi personantia et modulant’.! Dei laudes ct magna­
posse civitatem in eo tractu præcipuam, ejusdem lia.
12. Et mirabantur, — Jnuwfoi», quod Tigurina Ver». H
cum provincia nominis, ut in Africa est civitas
•Africa, a qua provincia nomen accepit; ct in vertit hasitabant ; alii, interrogabant : Jut-cpw enim
Hispania sunt metropoles Valentia, Toletum, inulta significat , nimirum dubito , ambigo,
Corduba, Hispalis, Murcia, a quibus provinciæ ancipitis animi sum et consilii inops, admiror,
integræ nomen sortitæ sunt (i).
interrogo, inquiro. Hi enim affectus connexi
▼m. io. 10. Libyje, quje est circa Gyrem m ,— idooque sunt : nam ex admiratione sequitur dubitatio, cx
a sua metropoli Cyrene, apud Cosmographos dubitatione interrogatio.
vocatur Cyrenaica. Ex hac ortum fuisse Simonem
13, Alii autem irridebant. — Verisimile est hos
in­
Cyrenensem, patrem Alexandri ct Rufi, quem fuisse Scribas et Pharisæos, eorumque asseclas.
Judæi angariaverunt ut Jesu crucem bajularet, Hi enim uti Christum, ita et Christianos, præsercenset Gagncius ct alii; licet alii ex alia Cyrene, tim Apostolos irriserunt et persecuti sunt : irrisio
quai est in Cypro, aut ea quæ est in Syria, pro­ enim luce profecta est, non ex ignorantia, sed
gnatum putent.
ex malitia, fucilo enim videbant Apostolos non
Advinæ Romam. — Syrus, qui venerunt ex urbe vino, sed Spiritu Dei agi : nullum enim vinum
Horna, nimirum erant Judæi Romæ commorantes, est, quod peregrinas linguas inspiret. Ita (JEcu
qui Hicrosolymam religionis vel negotiorum manius.
causa venerant.
Musto pleni sunt isti. — Gnecum -¡àxù*c; et
rtri. ii. 11. JUDSI quoque et Proselyti. — Paulo ante musium, ct vinum succuinque dulcem significat,
nominavit cos a qui habitant Judæam : » hio ergo unde alii hic vertunt, « vino dulci pleni erant. »
a Judíeos » vocat cos qui ex Judæis ubivis tcr- Nam hæc dixerunt in Pentecoste, puta in maio,
cum non sunt uvæ, ut ex eis musium vinumquo
recens exprimi possit. Verum irridendo ct sub­
(1) Atia hic est tractus Asi® Minoris, speclatim co
sannando hoc dicunt. I nde non curant congrue.
nomino nuncupatus, olim Ionia nomino celeber.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. II.
.<cd maledice loqui (1). q, d. isti videntur ebrii cmot® mentis, ac a ratione naturali ad supernaet insanire, perinde ac si mustum bibissent. turalcm eum transfert, ut amplius non sapiat
Mustum enim, quia lentum, turbidum et faecu­ terrena ct humana, sed coelestia et divina.
lentum magis inebriat turbatqueccrebnim,quam
Secundo, sicut ebrius non cognoscit amicos, sed Scc”°'u
vinum vetus et defecatimi, præsertim quia ob cos impugnat cl ferit, ita ebrius Spiritu Dei non
dulcedinem avidius et majori copia bibitur, curat parentes, fratres, cognatos, cum se a Dei
atque ob lubricitatem facile cerebrum permeat. cultu, a religione, a martyrio avocare conantur,
Ita OEcumenius. Unde ab Ovidio, lib. Ill Tristium, uti feceruntlævitæjussu Dei occidentes idololatras,
elegia x, vocantur fervida musta. Et Plinius, etiamsi fratres essent, lilii ct patres, juxta illud
lib. XIV, cap. XX : « Pugnacibus mustis, inquit, Mosis, Deut. XXXIII, 9: « Qui dixit patri suo et ma­
crapulæ plus inditur, lenibus parcius. » Unde et tri su® : Nescio vos ; el fratribus suis : Ignoro vos,
Cicero, lib. De Claris orator.: a Sic ego , ait, istis et nescierunt filios suos, hi custodierunt eloquium
consuerim, et novam istam quasi de musto ac tuum et pactum tuum servaverunt. »
Tertio, sicut ebrius discurrit per plateas, et Tertii
lacu fervidam orationem fugiendam : » licet alii
contrarium censeant, scilicet vinum vetus, utpote obvios invadit; ita Apostoli discurrerunt per
potentius, magis inebriare novo, puta musto.
orbem invadentes reges ct principes, cosque
« Vera dicunt Judæi, inquit Cyrillus, Cate­ subjugarunt Christo.
Quarto, ebrius lælissimus est, ita et Apostoli. 0<wrU.
chesi 17, sed irridendo. Novum enim vere
erat illud vinum, novi Testamenti gratia. Sed Audi S. Bemardum, tract. De diligendo Deo: «Tunc
novum hoc vinum est a spirituali vinea, quæ prorsus, inquit, inebriat charissimos suos, tunc
jam antea sæpe in Prophetis fructum ferebat, ct torrente voluptatis su® potat : quoniam quidem
in novo Testamento refloruit. Ut enim sensibilis in complexu illo arctissimo ct castissimo sponsi
vinea semper manet eadem, successu autem et spons®, fluminis impetus lætificat civitatem
temporis novos affert fructus ; sic ct Spiritus Dei. »
Sanctus, idem semper manens siculi est, qui sæpe
Quinto, vinum accendit hominem, ita et diari- Quini*,
in Prophetis operabatur, nunc novum quiddam tas gratiaque Spiritus Sancti. Unde S. Bernardus,
et admirandum declaravit. » Et inferius : « Non ibidem: « Hinc, ait; sobria illa ebrietas vero,
ita sicut vos existimatis, isti ebrii sunt, sed sicut non mero, ingurgitans : non madens vino, sed
scriptum est : Inebriabuntur pinguedine domus ardens Deo. » Et serm. 49 in Cant., explicans
tuæ, et torrente voluptatis tu® potabis eos. Ine­ illud Cant. : Introduxit me rex in cellam vina­
briati sunt sobria ebrietate, quæ peccatum mor­ riam, ordinavit in me charitatcm: «Ebria, inquit,
tificat, et cor vivificat : ebrietate omnino contra­ est sponsa, sed amore, non vino, nisi quod
ria illi corpore® ebrietati. Illa enim et cognito­ amor vinum est, etc. Erant Apostoli ebrii, sed
rum inducit oblivionem, hæc etiam ignoratorum Spiritu Sancto, non musto.» Hanc ebrietatem
notitiam donat. Inebriati sunt bibentes vinum sobriam sanctamque bibunt eximii Sancti in Eu­
spiritualis vitis illius, quæ dicit : Ego sum vitis, charistia, de qua Psaltes, Psalm, xxii, 5 : « Et
vos palmites. » Considera hic utriusque ebrietatis, calix meus inebrians quam præclarus est; » et
corporalis scilicet ct spiritualis, analogias. Zacharias, cap. ix, 17 : « Quid enim bonum ejus
Aulo- «Ebrietas, inquit S. Bernardus, lib. De Modo est, et quid pulchrum ejus, nisi frumentum
rivendi, cap. xxv, corpus debilitai, men- electorum, cl vinum germinans virgines?» Vide
ponili tt lem illaqueat. Ebrietas generat perturbationem
il i dicta.
nicnlis- Ebriolas auget furorem cordis. Ebrietas
Sexto, ebrius exhalat et eructat vinum et eranutrit flammam fornicationis. Ebrietas ita alienat pulam, quo plenus est, cantat ct vociferatur : sic
mentem, ul homo nesciat semetipsum, etc.; nec cl Apostoli « bulliebant musto, el musto bulliente
est aliud ebrietas quam manifestissimus dæmon. » lingu® gentium profluebant,» ait S.Augustinus,
Similis, sed in opposito genere, est ebrietas semi. 186 De Temp. Et serm. 188 : a Jam enim
spiritalis; et sicut ebrius vino, videtur incarnatus facti fuerant utres novi, sanctitatis gratia reno­
diabolus, sic ebrius amore et Spiritu Sancto vati, ul vino novo, hoc est Spiritu Sancto repleti,
videtur incarnatus angelus.
linguis omnibus loquendo ferverent, cl Ecclesiam
Pfiiur
Primo, enim sicut ebrietas corporalis rationem Catholicam per omnium Gentium linguas futu­
naturalem adimit, ita et spiritalis facit hominem ram, evidentissimo illo miraculo præsignarent. n
Septimo, ebrius vino œstuans, animosus ct Septfau
(1) Rectius Rosen®ulienis ad h. I. : « Lucas videtur pugnax nil limet, sed intrepidus ruit in enses
illud musti genus inlclligere, quod Plinius ¿iqXittac, cl ignes. Unde Kosaki aliique milites pugnaturi
reliqui scriptores generis nomine
nuncuparunt. implent se vino adusto, coque pleni non nisi
Veteres sic praepararunt, ul contra suam naturam, qua, pugnas el minas spirant ; ita Apostoli antea ti­
cum fervei, in vinum mutatur, per longum temporii
spatium, imo per totum annum, integrum cl incor­ midissimi, post receptum Spiritimi Sanctum facli
ruptum re conservaret, atque musti jucundum saporem animosissimi, non nisi bellum conira infidelita­
retineret. » Vid. Walchii Dwrert. de natura et indole tem, impietatem cl dæmonem spirarunt, ac in­
trepide in pericula, carceres et martyria se

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, Càp. TI.
93
conjecerunt. Audi ebrium Apostolum : «Quisnos et patriam suam fugiunt. Exeunt, nullo compel­
separabit a charitato Christi : tribulatio? an an­ lente , de terra ct de cognatione sua ; et mortui
huic mundo alios spiritualiter animarum inqui­
gustia? an fames? etc. » Hom. vin.
OcUra
Octavo, ebrietas parit insaniam. Nam , ut aie­ runt parentes, ct liberi sub jugo veniunt, ct
bat Anacharsis, primus calix qui bibitur, est ne­ paulo ante elati atque sublimes humilia affectant,
cessitatis, secundus hilaritatis, tertius voluptatis, superba fastidiunt et cupiunt esse quod antea
quartus insani® : ita ebrii Spiritu fiunt mundo despexerant : el odisse incipiunt quod fuerant.
et mundanis insani. Pulchre S. Bernardus, tract. Prrosentium hospites, futurorum appetitores, ©•
De Natura divini amorís, cap. ni : « Audi, ait, ternam illam patriam, contempla temporalium
sanctam insaniam : Sive mente, inquit Apostolus, falsilate, suspirant Hoc itaque musto spiritales
excedimus Deo , sive sobrii sumus, vobis. Vjs animro inebriat©, el penitus commutat®, absti­
ad hæc audire insaniam? Si dimittis, inquit, eis nentiam deliciis, vigilias dulcibus somnis, pau­
hoc peccatum, dimitte : sin autem, dele me de pertatem divitiis anteponunt. Arduum contra
libro vitæ, » Exodi, cap. xxxn. « Vis aliam ? Ip­ vitia laborem, jucundissimam computant volup­
sum audi Apostolum : Optabam, inquit, anathema tatem : dulcescunt cis vilia, et quro prius fuerant
esso a Christo, llæc ad Sancti Spiritus adventum pretiosa, vilescunt : diligunt inimicos suos, et
Apostolorum fuit ebrietas, hæc Pauli insania, benefaciunt his qui se oderunt. Non convincuntur
cum diceret ad eum Festus : Insanis, Paule. Mi- (forte legendum conviciantur) indignantibus,
rumne erat si insanire pronuntiabatur, qui in non irritantur in opprobriis; non franguntur in
ipso mortis periculo, ipsos judices suos a quibus injuriis : prorsus horum nihil sentiunt propter
pro Christo judicabatur, ad Christum convertere fervorem Spiritus Sancti et propter roternam re­
nitebatur? Non hanc insaniam multæ lillcræ in eo tributionem. Hoc spiritali mero calebant Martyres,
faciebant, sicut dicebat Rex veritatem intelligcns, quando abjicientes et post se jactantes omnia
sed dissimulans; sed, ut dictum est; Sancti Spi­ sroculi blandimenta, ibant ad passiones, oblivisritus ebrietas, in qua et in parvo ct in magno centes facultates et affectiones, patrimonia ac ma­
similes eos sibi facere gestiebat, qui cum judi­ trimonia sua, et vincentes armatam contra se par­
cabant. Et ul antera omittam, quro major, quro vulorum pignorum fletibus pietatem, vociferantes
magis inopinata insania, quam hominem re­ quidem parentes, pulverem mittentes in capita
licto sroculo desiderantem et ardentem inhærerc sua, ct matres facies suas avulsis crinibus dila­
Christo; pro Christo rursum necessitate obedien- cerantes. Sed illi hæc omnia tanquam ebrii non
tiro et charitatis fratern© inhrorere sroculo ; ten­ videbant, nec cognoscebant suos : quia infuso
dentem in cœlum semetipsum mergere in cœnum? præcordiis suis Spiritu Sancto ad dolores, ad
Hic est Benjamin adolescentulus, qui in mentis supplicia, tanquam ad consolationes et ad pre­
suro excessu nec suum aliquid sentit, sed cum mia festinabant. »
solum in quem totus excessit, llac insania insani
14. Stans altem Petrls, — quasi Primas Apo- Verserant Martyres, inter tormenta ridentes. Cur hic stolorum caputquc Ecclesia*. Unde ipse solus pro
.Mon dicam, quod in fervore lascivi© suro lascivus omnibus loquitur, cl prodigii rationem reddit
Poeta dixit : Insanire libet? » Sicut ergo vinum, ita ac legem Gvangelicam solemniler promulgat. In
ct amor facit insanos. Videre hoc est in iis, qui Pentecoste a Petro, quasi Christi vicario, fieri de­
perdite amant feminam quampiam : quid non buit hæc prima et solemnis in Sion legis Christi
agunt, quid non tentant, quro pericula non promulgatio, qua abrogata est lex vetus , ita ut
adeunt, ut ejus gratiam consequantur? Nil aliud deinceps obligare desierit, uti docet D. Thomas
cogitant, nil somniant, nil loquuntur nisi deca, cl Theologi passim. Porro erexit se Petrus stequasi insani. Idem, sed potentius, facit amor in­ litque, ut a tot millibus videri et audiri posset.
census zelusque Dei, qui hominem ita inebriat, Unde et levavit vocem, id est elata voce clamavit.
ut non aliud cogitet, somniet, loquatur, quam Verisimile enim est, tot millia cœnaculo capi non
Deum, ct ea quro Dei sunt. Cupit enim ubique potuisse, sed circum illud in locis vicinis ipsaDeum celebrare omnesque ad Dei cultum ct amo­ que platea constitisse ; nisi quis dicat cum non­
rem pellicere, imo impellere. Quocirca multa di­ nullis, Petrum eduxisse turbam in templum ibicit cl facit, qua} mundani œsliinanl insaniam. que concionem hanc ad eam habuisse.
Denique optat pro Deo quotidie subire mille pe­
Tropologice : tò a stans » significat constan­
tiam cl celsitudinem animi in Petro post recep­
ricula, labores ct mortes.
Graphice hanc ebrietatem describit S. Augus­ tum Spiritum Sanctum, qui prius ad vocem
tinus, serm. 185 De Tcmpor., cujus proinde sensa ancili® expaverat et negarat Christum. Audi
plena spiritu hic ad verbum, in gratiam et com­ S. Chrysostomum, hom. 4 in Acta : « Erat, in­
modum lectoris ascribam. Sic ergo ait : « Hoc quit , Petrus os omnium, causam fidei agit pro
musto inflammantur, cl hoc preclaro poculo omnibus, doctrina sua instruit omnes : ipse prroquotidie inebriantur etiam corda fidelium, et cipuus fidei assertor est, praecipuus Catechista
anima1 convertentium. Quod frequenter fieri vi­ habetur, ct primus extilit verbi concionator, cl
demus., quando pro desiderio salutis suro patentes primus ciuuÿt Ecclesiam, eamque non ex Hiero-

94
COMMENTARIA ÎN ACTA APOSTOLORUM . cap. lì.
solymitanis, ct circumcirca habitantibus Judæis; num dat sensum. Non enim vult dicere Lucas
sed ex Parthis, Medis, Phrygiis, Libycis, Ægyp- Christum susceptum fuisse a Deo, sed orbi de­
tiis, Arabibus, advenis Romanis ct aliis. Et qui monstratum et comprobatum per inulta pro­
omnium pastor fuit a Domino institutus, ex om­ digia.
nibus nationibus cogere cœpit oves : docuit cos
In vobis. — Syrus, apud vos; Pagninus et Tigu­
fidem, simul ct Apostolices mores, nempe re­ rina, erga vos, vestri scilicet causa, ut vestris
nuntiaro omnibus, simul convenire in oratione animis* ct corporibus consuleret vosquo in utro­
que homine salvaret.
ct panis a Christo edocta fractione. »
Vea is, 13. Non enim i ele., ni ebrii sunt, cum sit hora
Virtutibus, et prodigiis, et signis. — Hæc tria
diei tertia. — Ab ortu solis Judæis dies erat duo­ idem, vel peno idem sunt, connotato dumtaxat
decim horarum, quas in quatuor partes divide­ differentia; sed exaggerationis causa junguntur,
bant, nimirum primam, tertiam, sextam, nonam, ut multitudinem ct magnitudinem miraculorum
cuique ternas horas assignantes. Prima compu­ Christi significent. Miracula enim vocantur vir­
tabatur ab ortu solis, et complectebatur tres tutes, Græce
, quia sunt opera virtutis, id
horas; quibus evolutis succedebat tertia, cum est omnipotenti® Dei, quæ hominum et angelo
totidem horis, post quas in meridie sequeba- rum vires transcendunt. Eadem vocantur pro­
batur sexta, quæ testo Plularcho, lib. Vili Symp., digia, quia portentosa et stupenda sunt, præser­
Quæst. VI, apud omnes pene Gentes solet esse tim cum in aero aut coelis fiunt. Eadem vocantur
tempus ct hora prandii. Unde ct prandium, ait sójna, quia significant res vel futuras, vel prœPlutarchus, dicitur quasi
tvJwv, id est juxta sentes, v. g. Christum, eorum auctorem, esse
meridiem, vel meridianum. Ila Josephus in Vita Messiam Dei Filium, tum quia Messiam illa pa­
sua, ct ex eo Baronius, tradunt Judæos in festis traturum prædixit Isaias aliique Prophet®, tum
omnibus abstinere solitos usque ad sextam.
quia Christus illa hoc fine faciebat, ut iis Judæis
Venit
Dmc patet, Spiritum Sanctum descendisse in •. probaret se esso Dei Filium.
sputui APosio*os tempore matutino, puta hora ab ortu
23. Hunc definito consilio. — Hoc dicit, ne Ju- Ven.nbori trr- solis tertia : idque primo, quia eo tempore homi- dæi putent Christum casu, aut necessitate ct vio­
tii. cur? nes post somnum vigiles, et ante cibum jejuni, lentia crucifixum, q. d. Ne putetis vos vestris
viribus vim intulisse Christo, eumque non po­
oum' 6°lcrtl essc aptiores ad recipiendos Dei illapsus.
tuisse manus vestras evadere; fuit id ab œterno
Secunda. Secundo, quia iisdem do causis auditores magis
idonei erant ad hoo prodigium considerandum decretum in consistorio S. Trinitatis, ac conse­
Tertia,
et ad prædicationcm Petri audiendam. Tertio, quenter ab ipsomet Christo, qua Deus est : libere
quia illa hora, ait Beda, apud Judæos erat ora­ ergo ct sponte mortem ipse subiit eique se obtu­
tioni destinata, uti ct nunc est apud Christianos. lit. Poterat enim se subducere, poterat vos omnes
Quocirca hac hora solent celebrari Misso», quia are facete, occiderc, imo annihilare. Merito Ter­
eadem in orantes Apostolos descendit Spiritus tullianus, Apolog., cap. xxv; ridet Gentiles, quod
Sanctus, ait ilupcrtus, lib. X Officior., cap. xviii. deoset Jovem subjicerent fato : « Misera, inquit,
Qmru. Quarto, quia hora tertia, scilicet finiente, cruci­ illa conjux Jovis ct soror, adversus fata non va­
fixus est Christus, ait S. Marcus, cap. xv, vers. 23, luit (tueri Carthaginem contra Romanos) plane.
qui proinde eadem hora implevit quod in vita Fato stat Jupiter ipse. »
Moraliter S. Chrysostomus : « Petrus, inquit,
promisit et in cruce promeruit, scilicet missionem
Quinti. Spiritus Sancti, ait S. Cyrillus, Catv h. 17. Symbo­ lentat liberare eos a crimine, ut quondam fratres
lice Hugo : « Hora, ait, tertia significat dari orbi suos Joseph, a quibus venditus fuerat, dicens,
tertiam legem. Prima enim fuit lex naturai, se­ Genes, cap. xmt, vers. 8 : Non vestro consilio, sed
cunda Mosis, tertia Christi. »
Dei voluntate huc missus sum. » Et cap. l; vers.
Vtr». 17. 12. Effundam db Spiritu meo. — id est effundam 10: « Nolite Uniere ; num Dei possumus resistere
Spiritum meum, ut vertit nosler Interpres, Joel. voluntati? Vo* cogitastis de me mala, sed Deus ver­
cap. ii, vers. 28. Estllebraismus. Hoc Joelis ora­ tit illud in bonum, ut exaltaret me, etc., ct salvos
culum exposui Joelis cap. it, vers. 28, eo enim faceret multos populos. » Secundo, per to definito
spectat: quare quæ ibi dixi, hic non repetam.
consilio, significat quam Christus libenter ac li­
bere passionem subierit, et a Deo præfinilis co­
Vu». î*.
22. VlRUM APPROBATUM. —
, qUOd
Pagninus vertit, designatum; Tigurina, exhibitum; operatus sit, ait OEcumenius.
Vatablus, demonstratum, quem scilicet mullis si­
Et pbbscientia,— imperite et impie Calvinus,
gnis ostendit a se esse missum; Tertullianus, lib. Boza, pro prascientia, vertunt, providentia et de­
Ue Carne Christi, cap. xv, destinatum ; Syrus, qui creto. Censent enim Deum esse auctorem operum
a Deo apparuit; Noster, approbatum a beo, quem omnium, tam malorum, quam bonorum, v. g.
scilicet Deus multis demonstrationibus compro­ tam proditionis Judæ, quam vocationis Petri :
bavit esse suum filium ct legatum. Non ergo tam crucifixionis Christi, quam conversionis
nccesse est dicere cum Erasino, nostrum Interpre­ S. Pauli. Deum enim esse primam rerum el actio­
tem legisse cbwMcrflxiw,
tcû ¿‘rccA^quu, id est num omnium causam, ac proinde actiones omnes,
rtapio, approbo; imo luce lectio frigidum et alie­ tam malas ; quam bonas, quæ in tempore fiunt,

95
C05HIENTARÎA TN ACTA APOSTOLORUM , cap. H.
nb micino decrevisse et sanxisse ut flerent, atque hæc enim sequitur actum liberum eumque prreex vi hujus decreti Deum easdem in tempore supponit. Ideo enirn vidit Deus Judæos occisuros
procurare ct efliccre ut fiant. Unde sequitur, Christum, quia ipsi libere cum erant occisuri, si
Deum esso auctorem peccati, reque ac virtutis : ipse illis cum objiceret; non vero c contrario,
quæ horrenda etiam Gentilibus et sæculis omni­ ideo Judrei occiderunt Christum, quia Deus prae­
bus inaudita est impietas ct blasphemia. Hoc ex­ viderat illos eum occisuros, hoc enim falsum est.
cludit hic Petrus dicens Kpcqróoit, id est prmscientia, Visio enim sequitur et piri upponit rem visam,
hoc est prrenotione et previsione, qua scilicet quasi suum objectum : quod enim non est, vi­
prævidcbat impias Judæorum voluntates, quæ deri nequit : prius ergo necesse est ut sit, ac
Christum eis a se traditum et objectum avide deinde quasi posterius sequitur, ut videri possit,
susciperent ( quod significat Græcum lagwrrç) et actuquc videatur, uti recte docet S. Augustinus,
morte afficerent. Hæc ergo fuit series ct combi­ lib. V Civit., cap. X.
Instabis primo : Præscientia Dei est ab reterno,
nado præscientiæ cum decreto Dei. Prævidcbat
Deus per suam omniscicntiam , Scribas ct Phari- actus vero liber fit in tempore : Prior ergo est
sæos tali tempore et loco fore tam impios ct per­ præscientia, quam sil actus liber. Ergo necessitas
versos, ut, si Christum cis objiceret, præsertim præscientiæ est antecedens libertatem, non con­
taxantem eorum scelera, ipsi eum invaderent el sequens. Ergo libertatem ab actu libero tollit,
crucifigerent. Tunc decrevit ct dixit : Volo Chris­ cique necessitatem imponit, quia quidquid ante­
tum eis objicere, ac volo ut ipse crucem ct mor­ cedit actum liberum, ita ut ex eo necessario se­
tem ab cis infligendam patiatur ct subeat, ut per quatur actus, hoc actum determinat facitque ne­
cam satisfiat offensæ et injuriæ mihi factæ per cessarium, non liberum. Talis autem videtur esse
peccatum Adæ ct posterorum ejus, itaque redi­ Dei præscientia.
matur ct salvetur genus humanum. Præscientia
Respondeo : Necessitas præscientiæ est antece­
ergo fuit impietatis Judæorum, decretum vero dens tempore, sed consequens causalitate. Ante­
passionis Christi et redemptionis nostræ. Hoc est cedit enim actum liberum tempore, imo antecessit
quod Theologi communi axiomate celebrant : ab reterno, cumdcm tamen consequitur objective,
Actio displicuit, passio grata fuit. Actio, scilicet et in genere causæ materialis. Deus enim sua
occisio et crucifixio Christi facta a Judæis, sum­ præscientia prævertit existentiam rerum futura­
me displicuit Deo, quia fuit immauc parricidium, rum, atque erninus quasi cx alta specula æterniimo Christicidium et Dcicidium. Passio vero tatis prrevidet actus, qui post multa sæcula futuri
Christi, hanc crucem suscipientis, summe placuit sunt. Itaque tempore cos antecedit, sed objective
Deo, quia fuit actus summaj humilitatis, obe- cos sequitur. Prius enim est rem esse futuram;
dientiæ, charitatis et religionis, qua se in holo­ quam futuram a Deo prævideri ; sicut prius est
caustum Deo pro nobis obtulit. Vide S. Leonem, hominem ambulare, quam a me videri ambu­
serui. Iti De passione. Poterat Deus decernere et lare. Sicut ergo visio mea, qua video Petrum am­
jubere alicui Regi aut Prophet®, ut Christum im­ bulantem , illi non imponit necessitatem ambu­
molaret, sicut præccpil Abrahæ immolaro filium landi, quia, ca non obstante, potest quandocumIsaac. Sed noluit, quia non decuit. Maluit ergo que vult cessare ab ambulatione camquc sistere ;
uti ad hoc impiis Judæorum voluntatibus, quas ita et praiscicntia Dei non imponit necessitatem
ipso (ali tempore certo fore ccrloque id facturas actibus liberis futuris : quia, ea non obstante, po­
prævidcbat.
test voluntas quandocumque vult ab iis cessare
OM/ctio
Dices: Posita hac Dei præscientia ct decreto, imo contrarium facere, itaque tollere Dei præd'
infallibile ct necessarium erat Christum a Judicis scicntiam, ac facere ut eos amplius Deus non
f,ærJie3n. occidi : præscientia enim Dei falli nequit, ideó­ prreviderit. Ergo necessitas præscientiæ simpli­
te. ■ t ii- que impossibile est ut non eveniat, quod ipse citer non est antecedens libertatem, sed conse­
' Præsc** f°vc- Er6° Pos*ta hac Dei præscientia, nc- quens, qu® consensum voluntatis liberum sequi­
1 ’ ccssarium erat ct fatale Judæos occidere Chris­ tur et præsupponit, etiamsi (empore, imo retertum. Quare occisio eorum fuit necessaria, quo­ nitate cani antecedat.
modo ergo cis fuit libera ?
Instabis secundo : Impossibile est hæc duo inter
Respondeo : Duplex est necessitas, æque ac im­ se componi, simulque consistere et esse vera,
possibilitas : una antecedens actum liberum, sive nimirum Deum præscire actum futurum,ct tamen
consensum liberi arbitrii : altera cumdcm con­ illum non fore, sive non esse futurum. Ergo
sequens. Antecedens tollit libertatem facitquo ut posito quod Deus prresciat eum futurum, neces­
consensus voluntatis non sit fiber, sed necessa­ sario fit; ponitur autem Deus nunc eum præscire,
rius. Tale est Dei decretum, reque ac gratia efficax ergo nunc necesse est ut quandoque fiat sitque
et prredeterminans, quam ponit Calvinus. Hæc futurus.
Respondeo : Bree impossibilitas ct necessitas est skuuj*.
enim se sola actum producit in voluntate, ca
nihil libere cooperante. Consequens necessitas ex suppositione actus futuri, ideoque consequens,
non tollit libertatem actus, sed eam sequitur ct non antecedens. Ideo enim impossibile est ut non
prresupponil. Talis est necessitas præscientiæ Dei ; sit futurum, quod Deus prrescit futurum, quia

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. n.
06
impossibile est ut id quod futurum est, idcoque suit prescientiam et pradestinationem Dei esso
praescitur a Deo esse futurum, non sit futurum ; quasi fatum inevitabile, quod homini liberum
sed sicut futurum est libere, ita et Deus prævidet adimat arbitrium : sicut ex adverso Cicero ita
illud libere futurum : nullam ergo ei sua præ- liberum statuit arbitrium, ut Dei negaret pr®scientia necessitatem imponit, qua necessario sit scientiam ; utque tolleret fatum, sustulit provi­
futurum. Uree ergo necessitas non est ab‘a quam dentiam, atque ita dum homines fecit liberos,
ea, qua res dum est, necessario est; dum est fecit sacrilegos, aitS. Augustinus, lib. V Do Civit.,
praeterita, necessario est preterita ; dum est fu­ cap. IX ct scq.
Ex dictis sequitur, falso plcbeios nonnullos
tura, necessario est futura : quæ rem reique
existentiam consequitur ; idcoquc non tollit liber­ culpare praescientiam Dei, in eamquo conjicere
tatem, sed eam presupponi!. Sic Antichristus suas ct sortes et casus, quin ct damnationem vel
peccabit libere ; posito tamen quod peccabit, ne­ salutem. Narrat ct reprehendit S. Augustinus,
cessarium est ut peccet. Impossibile enim est, ut lib. De Bono persever., cap. xv, quemdam sui mo­
idem simul sit futurum, et non futurum, sive ut nasterii Religiosum, qui cum do defectibus suis
idem simul sit, et non sit. Sic posito quod videam argueretur, respondebat : « Qualiscumquo nunc
Petrum ambulantem, necessarium est ut ambu­ sim, talis ero qualem me Deus futurum esse
let : nec enim videre possum id quod non est; et praescivit. » Melius dixisset : « Talem mo Deus
tamen libere ambulat Petrus, quia potest visio­ fore praescivit, qualis vel per mo peccando, vel
per gratiam Dei bene agendo esso voluero.» Nam
nem meam non ambulando tollere.
T«iiu.
Instabis tertio : Id quod videtur et previdetur, suo illo axiomate negligens curam su® salutis
jam est extra causas, jamque existit, et est in eamquo in Deum rejiciens, tandem monasterium
facto esse : ergo impossibile est ut non existât, deserens, factus est vclut canis reversus ad suum
et sit infectum : ergo necessario existit, non vomitum.
Traditum. — &£orev, id est expositum ; Syrus,
libere.
Respondeo : Actus liber dupliciter potest spec­ segregatum. Nota: Traditus est Christus, tum a
tari : primo, ut est in fieri ; ser undo, ut est in facto Patre, Rom. vm, 32, et a seipso, Galat. n, 20 ; tum
osse : priori modo est libe
esteriori necessa­ a diabolo, Joan, xiii, 2, ac a Juda, a Judæis, a
rius : libero enim cgrediK i
libera electione Pilato in mortem et crucem : sed passive et ob­
voluntatis, ita ut in potestà» - voluntatis sit eum jective a Patre et a se; a diabolo vero cæteriselicere, vel non elicere, imo contrarium elicere ; que ejus asseclis active et positive. Rursum fine
postquam tamen egressus est, non potest tron diverso, nam a Patro et a se traditus est, ut mun­
esso egressus ; utrumque sua praescientia previde! dum salvaret; a diabolo, ut Judæos ad Christi
Deus : praevidet enim eum libere egredi a volun­ parricidium impelleret; a Juda, per cupiditatem
tate, ct postquam jam egressus est, non posse pretii; a Judæis, per malignitatem ; a Pilato, per
non esse egressum, ideoque priori consideratione metum. Ita OrigenesetS. Thomas, in Matth. xxyi.
Per manus iniquorum. —ll®c verba referri pos­
esse liberum, posteriori necessarium : providet
enim rem ut in se fit, omnemque ejus et dum sunt tum ad traditum, quod processit : Christus
incipit, ct dum completur seriem modumque enim traditus fuit per manus iniqui Jud® et sa­
contemplatur. Hrec dixi obiter ob quorumdam tellitum ejus, Ann® ct Caiph® pontificibus; tum
objectiones, qui iis se miro torquent : sed unica ad affigentes, scilicet cruci, ut habet Syrus; Chris­
distinctione necessitatis in antecedentem ct con­ tus enim cruci affixus est per manus iniquorum
sequentem, ct altera, qua consideratur actus nunc militum.
24. Quem Deus suscitavit, solutis doloribus Ver- i*,
in fieri, nunc in facto esse, res tota facilis est
clarcquc perspicitur, œque ac concordia grati® inferni. — Tò a inferni » legit quoque Irenæus,
efficacis ct praedestinationis cum libero arbitrio ; lib. Ill, cap. xn; S. Augustinus ct alii apud eum,
utraque enim innititur prescienti® Dei. Gratia epist. 99 ad Evodium, et Syrus qui vertit, solutis
enim efficax est, qu® ita allicit mulcetquc liberum funibus inferorum. Ilcbr. enim San ehebcl, et fu­
arbitrium, ut illi persuadeat eliciatquc effectum, nem, et dolorem significat : quia dolor est quasi
puta liberum arbitrii assensum : quare efficax funis ligans, arctans ct stringens, acriterquc pun­
non est, ct consequenter praevideri nequit, nisi gens afflictum. Verum Græca habent zúax;
provideatur quod liberum arbitrium libere sinet to OiiáTcu, id est solvens dolores mortis, idque cla­
se ab ea flecti, quodque eam acceptabit eiquo rius et planius est. Sed eodem res redit, nam idem
libere consentiet, cum facile possit eamdem re­ quasi est mors ct infernus, quia olim ante Chris­
futare illiquo dissentire, si velit. Idem est de pre- tum omnes qui moriebantur, ibant in infernum.
destinatione, qu® grati® efficaci, ct consequenter Unde tunc teneri morte, vel inferno, idem essa
prescienti® Dei innititur. Prædestinatio enim non videbatur : anima enim post mortem ibat ad infer­
est aliud quam grati® præparatio, puta decre­ num, corpus ad sepulcrum. Unde de utroque
tum Dei, quo decernit, v. g., Petro dare gratiam resuscitando subdit, vers. 27 : « Quoniam non de­
efficacem eamquo continuare usque ad finem relinques animam meam in inferno, nec dabis
vii®. Hoc non intellexit Calvinus, ideoque cen- sanctum tuum videre corruptionem. »

COMMENTARIA IN ACTA
Quœrcs, qui sunt dolores mortis ct inferni,
quos Deus solvit suscitans Christum? Primo, Cal­
vinus censet esso pœnas, anxietatem et despera­
tionem, quam damnati patiuntur in inferno. Hanc
enim nobis debitam, in se luendam suscepisse
Christum, ideoque in cruce desperasse, dum cla­
mavit : « Deus meus, Deus meus, ut quid me
dereliquisti? n Verum hoc non minus stolidum
est, quam blasphcmum et impium, uti ostendi
Jkbr. v, 7.
ikcuodi.
Secundo, alii censuerunt hic significari quod
Christus moriens liberarli damnatos ex inferno,
idquo videtur innuere S. Augustinus, epist. 99.
Verum hæc est hæresis, quam recenset ct refutat
Àlem S. Augustinus, hœresi 79, et S. Gregorius,
lib. VI, epist. 179. Melius alii censent Christum
monentem vel omnes, vel plurimos ex Purgatorio
liberasse cisque dedisse primam et plenariam
indulgentiam, uti dixi lachar. ix,ll.
Tau».
Tertio, alii ex Syro censent dolores vel funes
mortis hic vocari vires mortis, quibus quasi fu­
nibus corpus Christi mortui ligabat et detinebat
in sepulcro, animam vero in inferno.
•’tuita.
Quarto, Cajctanus ex S. Thoma censet dolores
mortis ct inferni vocari pœnalitates, quas natura­
liter ct communi sorte ac juro patiebatur Christi
corpus in sepulcro, et anima in inferno, qu®
duæ erant. Prior, quod anima esset separata a
corpore, quasi a suo compare, ad quod natura­
lem habet inclinationem, itaque quasi esset altera
sui parte trunca ct mutila. Posterior, quod deti­
neretur in loco tam vili ct infimo, qualis est se­
pulcrum ct infernus. Verum dolor et pœna omnis
Christi finita est in ejus morte. Et certum est
Christi animam non fuisse detentam in inferno,
nec corpus in sepulcro in vindictam, vel suppli­
cium, aut satisfactionem alicujus peccati; sed
fuit hoc corpori mortuo quasi natur® debitum
ct commoditas, anim® vero fuit potius honor ct
triumphus : quia per eam Christus quasi victor
inferni ct liberator Patriarcharum, eo descendit.
Quinta.
Quinto, alii respondent quod Christus dolores
vel funes inferni paratos ut se constringerent,
sicut alios omnes morientes constrinxerant ct
constringunt, solvit, id est discussit et dispulit,
fccitque ne iis constringeretur. Rursum do facto
solvit cos in aliis qui in limbo vel Purgatorio iis
constricti tenebantur, dum cos inde liberavit et
eduxit. Ita S. Augustinus, epist. 99. Hic sensus
probabilis et appositus est»
fciia.
Sexto, S. Chrysostomus ct OEcumcnius res­
pondent dolores hos non fuisso Christi, nec fide­
lium, sed ipsius mortis: a Mors enim, inquit,
illum detinens doluit, sicut cetus absorpto Jona
quasi indoluit, ideoque eum evomuit, » q. d.
Deus per Christi resurrectionem ipsam mortem a
doloribus quasi parturientis liberavit : mors enim
et infernus suo utero tantum Christi onus ct pon­
dus ferre non volentes, quasi dolorem patieban­
tur cum cum clauderent, quem tenere et capere
xvu.

APOSTOLORUM, cap. IL
97
non poterant. Verum hoc subtilius est quam so­
lidius ct germanius.
Septimo ergo ct genuine, dolores mortis et in- PHm
ferni inctonymice vocantur dolores gravissimi,
qu i hominibus mortem afferunt corumque animas
in infernum mittunt, ut ibi quasi in tenebris et
carcere ineluctabili perpetuo detineantur et de­
gant. Hinc illud Psal. xvn, 5 : « Circumdederunt
me dolores mortis, etc., dolores inferni circum­
dederunt me, praeoccupaverunt me laquei mor­
tis. n Quo alludit hic Petrus. Unde pro dolores
mortis, Interpres, II Reg. xxn, S, vertit, contritio­
nes mortis ; ct pro dolores inferni, vertit funes in­
ferni. Debrai enim dolores metaphorice vocait
chable, id est funes, quia instar funium strin­
gunt ct affligunt. Ha S. Rasilius et Theodoretus,
in Psal. xvn, ct Suarez, HI part., Quast. LU, disp.
xlüi, sect. 1.
Sensus ergo est, </. d. Deus suscitavit Chris­
tum , solutis doloribus mortis et inferni, hoc
est, superata per Christi suscitationem morte ct
inferno cum omnibus doloribus illam comitanti­
bus, puta tum præcedcntibus in agonia, pas­
sione ct cruce ; tum qui illam subsequi solent in
inferno, q. d. Deus per Christum resurgentem
dissolvit ct destruxit mortis et inferni regnum,
cum omnibus suis doloribus ctærumnis. Rursum
per hypallagen, dolor mortis et inferni accipi
potest mors dolorosa, sive dolor mortalis ct in­
fernalis , qualis est morbus vel cruciatus lethalis,
qui animam o corpore sua acerbitate avellit ct
extorquet, q. d. Per resurrectionem Deus solvit
et abolevit mortem, qu® in Christo fuit doloro­
sissima. Huc accedit expositio Riber® in Osea
cap. xiii, vers. 14, qui sic explicat : a Solutis
doloribus mortis, » id est solvens et irritans id,
quod per tot dolores et cruciatus mors effecerat,
ut scilicet anima Christi a corpore separaretur,
dum eam separatam rursum in resurrectione cor­
pori univit. Mors enim ct infernus suis ærumnis
et doloribus, quasi funibus, videbantur Christi
animam et corpus quasi colligata et incarcerata
detinere, ut non videretur esse spes inde exeundi
ct remeandi ad vitam. Sed Deus hæc vincula et
hosco funes dissolvit, dum Christum ex iis ad
lucem ct vitam redivivum redierit. Morti, sive
inferno dat epithetum et titulum « dolorum , »
tum quia mors in se est plena doloribus : unde
« terribilium omnium terribilissimum est mors,»
ait Aristoteles ; tum quia proprie significat dolores
Christi, quos in passione et morte habuit pluri­
mos ct maximos, adeo ut superarint omnes do­
lores omnium Martyrum. Ita S. Leo, serm. I De
Ascensione : « Post passionem, inquit, ruptis
mortis vinculis ,• qu® vim suam in cum qui pec­
cati erat nescius, incedendo perdiderat, infirmi­
tas in virtutem, mortalitas in immortalitatem
contumelia transivit in gloriam. »
Tropologice S. Hieronymus ct S. Augustinus, Tiopo’
in Psalm, xvn : Dolores inferni, inquiunt, sunt

M
COMMENT AHIA IN ACTA
Invidia* detrahentium et calumoiantium et ex­
probrantium, quæ mortem infernalem operantur,
animamque in mortem secundam et infernum
precipitant, quales a Scribis et Judœfs passus est
Christus, etiam pendens in cruce, dum ab iis
audiit : « Vah! qui destruis templum Dei, cl in
triduo rcœdificas illud : salva temetipsum. Si
Filius Dei es, descende de cruce,» Matth. cap.
mu, vers. 40.
Ym.14»

JL1TÀ Qüoü IMPOSSIBILE erat teneri illum

— inferno scilicet ct morte: tum quia
Christus erat innocentissimus et sanctissimus ;
mors autem ct infernus sunt pcena ct career
peccatorum ; tum quia Christi divinitas, œquo
ac humanitatis vis et robur claudi ct detineri
nequibant morte ct inferno, sed potius Christus
quasi victor, dominator et triumphator ea sua
manu ct potestate clausit, imo dissolvit, ener­
vavit, abolevit.
Vm. n. ¿3 David enim dicit in eum. — Do co : ita Syrus,
puta de Christo. Vel, a in eum, » id est in persona
ejus, ait Cajelanus, David enim in Christi per­
sona hœc dixit :
Providebam Dominum in conspectu meo semper.
— í/.’d. In omni mea actione, passione, cruce ct
morte prospiciebam ad Dominum cumque mihi
proponebam, fortiter for tique spe omnia agens
cl sustinens, quasi decertans pro Deo in cjuá
conspectu ; perinde ac milites acriter pugnant,
dum sunt in conspectu sui ducis. Sciebam enim
me jugiter a Deo conspici, ac proindo vicissim
jugiter eum conspiciebam, dicens cum Elia :
«Vivit Dominus, in cujus conspectu sto, » Ili Reg.
cap. XVII, vers. I ; ac proinde omnem meam
spera, amorem et affectum in Domino me
contuente defixi, certus quod ex omni tribula­
tione me liberabit et a inorte ad vitam glorio­
sam suscitabit. Unde subdit : a Quoniam a dextris
est mihi, » tanquam hyporaspistes, protector ct
propugnator, « ne commovear, » etc. «Et caro
mea » crucifixa, mortua el sepulta « requiescet
in spe n resurrectionis, quod scilicet tertio dic
eam a morte ad vitam suscitabis. Ita Sancti om­
nes ambularunt in conspectu Dei, cogitantes se
semper et ubique præsentem habere Deum, ac
in ejus presentía omnia operar i et pali, ideoque
per omnia studuerunt ci placere. Hic enim acer
e>t stimulus ad virtutem. Inde S. Eplircm, semi.
De Virtute, cap. X ; asserit, « continua Dei recor­
datione animæ passiones recedere, instar male­
ficorum protore accedente. » Hinc Deus procepil
Abrahœ : « Ambula coram me, et esto perfectus,
Grn. xvu, L Vide ibi dicta. S. Basibus, Admonit.
ad fthiun spiritalem : « Memento, ait, te sub
Domini conspectibus stare, qui occulta cordis
prospicit ct abdita mendum novit. Quodcumque opus inchoaveris, primo invoca Dominum,
et ne desinas gratias agere, cum perfeceris illud.
Qudire Dominum, et invenies eum : nec dimittas
cum tenueris, ut copuletur inuris tua m amore
ab eo ,

APOSTOLORUM. cap. H.
ôjus. Hoc sludo in vita tua, ut orationem puram
offeras Deo. Qualem cupis erga te esse Dominum,
tabs esto ipse erga conservum tuum. In omni
opero quod cogitas facero, prius examina si
secundum Dominum est, quod cogitas. Et si
rectum est coram Deo, perfice: si vero adversum
fuerit repertum, amputa illud ab anima tua.»
A dextris est mihi. — <7. d. Mihi Christo, qua
homo sum, Deus Pater proxime adest el assistit,
ut me protegat, conservet et resuscitet ; Deus
vero Filius mihi assistit quasi hypostasis, el sup­
positum me sustentans , per unionem hypostati­
cam, quam nunquam dissolvet : ac proinde esto
[n morte separetur anima a corpore, tamen di­
vinitas utrique manebit unita; perinde ac qui
panem manu frangil, partes panis a sese invicem
separat, sed ulramque manu retinet, unam dex­
tra , alteram sinistra.
Ne commovear. — « Sed stabiUler in eo perma­
neam , » ait S. Augustinus, in Psalm, xv.
27. Quoniam non derelinques animam meam Ver •,7’
in inferno. — Ergo de fide est Christi animam
post mortem descendisse ad inferes, ut habet
Symbolum Apostolorum. HaS. Ambrosius, serm.
74 De MarC;S. Hieronymus, in Psal. xv; S. Au­
gustinus , epiii. 99, et alii passim. Inepte ergo et Chruiut
impie Beza secutus Calvinum, vertit : « Non derelinques cadaver meum in sepulcro ; » animam ínter­
in cadaver, infernum in sepulcrum inaudita uuu>’
metamorphosi histrionica levitate transmutans.
Negat enim ipse cum suo Calvino Christum des­
cendisse ad inferos, itaque reipsa tollit hunc ar­
ticulum e Symbolo : a Descendit ad inferos, »
dum eum ita interpretatur, ut idem sit quod
descendit ad sepulcrum : explicat enim, inquit,
(imo obscurat, depravat et evertit) id quod pro­
cessit: « El sepullus est. » Inepte, inquam. Nam,
ut alia taceam, opponitur hic anima carni. De
carne enim processit : a Caro mea requiescet in
spe ; » et sequitur : « Non dabis Sanctum tuum
videre corruptionem,» scilicet in sepulcro. Do
anima vero per anlithcsin subjungit: «Nondere­
linques animam meam in inferno. » Secundo,
quia Græcum
semper infernum, nunquam
sepulcrum significat. Vide Bellarminum, lib. ¡V
De Anima Christi, cap. xii. Nota t» quoniam : hæc
enim vox dat causam ejus quod processit : « Et
caro mea requiescet in spe, » q. d. Ideo caro mea
secure in sepulcro quiescet in spe resurrectionis,
quoniam tu, Domine, non derelinques animam
meam in inferno, uti prodixisti ct promisisti per
Davidcm, Psal. xv, sed tertio die eam ex inferno
ad sepulcrum reduces, ut carnem rursum in­
duat, vivificet et glorificet.
Inepte rursum Calvinus el Brentius censent
descendere in infernum idem esse quod exstin­
gui, perire el interire, q. d. inquit Calvinus;
Non sines animam meam interire el exstingui,
quia divinitate suffulta est. Unde recte inferas
cætcrurum hominum animas, quæ unione by-

COMMENTARIA IN ACTA AVn.ÇTOî.Ont M, cap. H.

postntica divinitatis non suffulciuntur, interire ct
exstingui, perinde ac animas brutorum. Vide lúe
ut Calvinus viam sternat atheis ct atheismo.
Nec ihuis (fnnbx al titten, id est non sines,
non permittes) Saxctum tuum. — Grace est vox
masculina rto lawi, qua notatur Christus, qui
est Sanctus per antonomasiam, utpole Sanctus
Sanctorum, q. d. Non sines, o Domino, me
Christum secundum corpus corrumpi, quia sum
Sanctus Sanctorum, quem non decet corruptio,
seti incorruptio ct immortalitas. Ubi nota : Sola
unio hypostatica non sufficiebat (esto id exigebat)
servare Christi corpus a corruptione ; sed prater
eam requirebatur actio physica divinitatis, quæ
corpus conservaret, ct tueretur ab aere , humo­
ribus aliisque rebus quæ corpora mortua cor­
rumpere et putrefacere solent. Unde S. Augusti­
nus , in Psal. xv, hunc locum sic exponit, q. d.
a Neque sancfificatum corpus, per quod alii
sanctificandi sunt, corrumpi patieris. » Idipsum
ad sanguinem a Christo patiente effusum exten­
dunt Durandus et Gabriel, quos citat ct sequitur
noster Suarez, 111 part., tom. Il, disp. xLvn,scct. 3,
scilicet sanguinem hunc in triduo mortis Christi
non fuisse corruptum, uti corrumpi solet sanguis
ab aliis hominibus effusus, eo quod eum a cor­
ruptione tutaretur Verbi divinitas, cui, æque ut
ante, manebat hypostatice conjunctus, ut fuse
ibidem probat Suarez, aitque id definitum videri
a Clementc VI et Pio 11. Contrarium tamen, sci­
licet sanguinem Christi in triduo mortis ejus cor­
ruptum fuisse, mansisse tamen unitum hyposta­
tice Verbo, non est improbabile : licet enim
corruptus fuerit quoad formam vitalem (sive illa
sit anima, sive alia) quam habuerat in corpore
Christi vivo, idem tamen mansit incorruptus
quasi sub forma cadaveris sibi accommodata;
atque eo modo quo mansit illo sanguis quasi
mortuus, seu quasi cadaver sanguinis, ita pariter
mansit unitus Verbo.
Videre, — id est sentire, experiri. Est catachre­
sis : visus enim omnium sensuum nobilissimus,
pro quolibet sensu ponitur in Scriptura : hic pro
tactu ponitur.
Corruptioxem. — Christi viventis corpus vidit
corruptionem, quia mortuum est : mors enim est
hominis et vitæ corruptio. Christi vero morientis
corpus non vidit corruptionem, Græce Jiaçfepà»,
puta putrefactionem et iucineralioncm. CælcroruiM enim hominum corpora post mortem putre­
fiunt : ex putrefactione nascuntur vermes cl
bufones, qui carnem usquead ossa depascuntur :
que facto ipsi, deficiente alimento, moriuntur,
putrescunt, ct in sua elementa, terram ct aquam,
resolvuntur. Cadaver ergo abit in putredinem ct
vermes, indo in terram, itaque impletur prima
Dei in hominem peccantem sententia : u Pulvis
es, cl in pulverem reverteris, » Gen. m, 19.
Christi vero corpus ab hac sententia immune fuit,
tum quia p^ecat^ uumuuo cl sanctum ; lum quia

hypostatice unitum erat Verbo; tum denique quia
passione sua meruit dominium mortis ct corrup­
tionis, ejusque exterminium per suscitationem
sui et nostri.
28. Notas mihi fecisti (Syrus, manifestasti,
ostendisti, exhibuisti) vias (Hebr. ct Syriace,
viam) vite , — id est, me cx morte ct inferno ad Vb
vitam reduxisti et revocaci. Resurrectio enim ct
glorificatio corporis sunt viæ quibus Christus
progressus est ad vitam immortalem ct gloriosam,
nosque progredi faciet in universali resurrectione.
Unde pro « notas mihi fecisti, » Hebr. est
todieni, quod cum sit futurum in Hiphil, proprie
significat, facies me docere, notas facere, demon­
strare vias vitæ, ut scilicet eas ostendam et exhi­
beam , tum Patriarchis ct Sanctis mecum resur­
recturis , tum meis fidelibus in dio judicii mea
virtute resurrecturis, 11® vocantur vice vitæ, tum
quia ducunt ad novam resurgentium vitam ; tum
quia ducunt in cœlum, quæ est terra vitæ ct
viventium. Hinc Theologi docent quod Christus
in hac vita fuerit viator usque ad resurrectionem,
operando ct merendo nobis salutem, sibi resur­
rectionem : esto simul fuerit comprehensor, quia
anima ejus videbat Dei essentiam, eaque visione
erat beata.
Tropologico S. Augustinus, in Psalm, xv,
exponit, q. d. : a Notas fecisti per me humilitatis
vias, ut ad vitam redirent homines, unde per
superbiam ceciderant ; in quibus quia ego sum,
notas mihi fecisti.» Christus enim est via, veritas
et vita. S. Bernardus, serm. 1 in festo Apost. Petri
ct Pauli : a Putas, ait, parva res est, scire vivere?
Magnum aliquid, imo maximum est. Non vivit qui
superbia inflatur, qui luxuria sordidatur, qui
cæteris inficitur pestibus ; quoniam non est hoc
vivere, sed vitam confundere et appropinquare
usque ad portas mortis. Bonam autem vitam ego
puto et mala pati, ct bona facere, ct sic perseve­
rare usque ad mortem. » Et paulo post : « Arbi­
tror autem quod tu, qui in congregatione es, bene
vivis, si vivis ordinabiliter, sociabiliter ct humi­
liter. Ordinabiliter tibi, sociabiliter proximo,
humiliter Deo. Ordinabiliter, ut in omni conver­
satione tua sollicitus sis observare vias tuas, et
in conspectu Domini, et in conspectu proximi :
cavens et tibi a peccato, et illi a scandalo. Socia­
biliter , ut studeas amari cl amare, blandum te
ct affabilem exhibere; supportaro non solum
patienter, sed et libenter infirmitates fratrum
tuorum, tam morum quam corporum. Humiliter,
ut cum hæc omnia feceris, spiritum vanitatis
studeas exsufflare, qui ex hujusmodi nasci solet;
et quantumcumque illum senseris, negare con­
sensum. » Et S. Ambrosius, serm. 22 : « Martyres,
inquit, sicut viam passionis Christi experti sunt,
ita experientur et vitæ. Scriptum est enim :
Notas mihi fecisti vias vitæ. Hoc utique iu resur­
rectione ex persona dicitur Salvatoris, ut qui
dum post mortem ab inferis redit ad superos,

COMMENTARLA IN ALTA APOSTOLORUM, cap. lì.
incipiat notam habere viam vit®, quæ ante xxvii, S3, ac proinde amplius non fuisse in se­
habebatur ignota. » Et mox : « Notas enim mihi pulcro. Nam verius est Sanctos qui cum Christo
fecit vias vitæ,cum me docuit fidem, misericor- resurrexerunt, non rediisse ad mortem et sepul­
diam , justitiam, castitatem. His enim pervenitur crum, sed resurrexisse ad vitam immortalem
itineribus ad salutem : et licet nos in resolutione atque cum Christo in corpore et anima gloriosos
corporis mortis umbra circumdet, Lamen gressus ct triumphantes ascendisse in cœlum. Hoc enim
suos vita non deserit, sed inter ipsas medias decebat triumphum Christi, ul cum in corpore
inferni leges, incunctanter Christi virtutibus am­ glorioso triumpharet, haberet pariter Sanctos in
bulamus. Unde ait S. Propheta : Nam etsi ambula- corpore triumphi sui asseclas et stipatores, quos
tero iu medio umbra! mortis, non timebo mala quo- quasi captivitatem et prædam morti ereptam,
triumphans secum duceret in cœlum. Hoc etiam
iiiam tu mecum es.
Replebis mr jucunditate cum facie tua , — id decebat ipsos Sanctos, quibus sane miserius fuisset
est coram facie tua, praesento facie tua : ita rursum mori, quam optabile resurgere ad vitam
S. Hieronymus ct Chald. ; puta, cum faciem tam brevem. Adde, animæ eorum jam erant
tuam, id est te mihi praesentem et benevolum beat®, ac proinde par erat eas non uniri cor­
exhibueris, q. d. Replebis me omni gaudio et poribus nisi gloriosis et immortalibus. Ita Ori­
lælitia, tam in corpore, quam in anima, cum gines, S. Hieronymus, Beda, Anselmus, D.Thomas,
mihi resuscitato ostendes faciem luam, ut jam in Matth. xxvn, 58; Clemens Alexandrinus, lib. VI
non tantum anima, uti factum est in triduo Strom.; Eusebius, lib. IV Demonstr., cap. xii ;
mortis meæ, tuam faciem videat caque beetur; Epiphanius, hœresi 75, ct passim Rcccntiores.
sed ct corpus per animam eamdem conspiciat
30. De fructu lumbi ejus. — In lumbis enim Vin.
caque fruatur : praesertim quia ab ea, mediante est origo seminis, quod ex iis per venas in mem­
gloria animæ, hauriet impassibilitatem, claritatem bra generationi destinata descendit. Fructus ergo
aliasque dotes gloriosas. Unde S. Hieronymus, lumbi, vel ventris, ut vertit Syrus, sunt proles
in Psalm, xv, vertit: «Ostendes mihi plenitu­ et posteri. Nota : Textus Græcus hic addit r.xri
dinem lælitiarum ante vultum tuum. » Quocirca aipjj. àvxçraai Xpiçcv, q. d. Sciens quod Deus sibi
subdit Psaltes : « Delectationes in dextera tua jurasset do fructu lumbi ipsius, nimirum Chris­
usque in finem, * q. d. Sedens ad dexteram tum, secundum carnem suscitaturum, vel resur­
tuam, id est in summis glori® tu® bonis, tibi recturum (nam tq dbxpSaou, vel active suscitaturum,
proximus ct vicinissimus, perennes inde delecta­ vel passive resurrecturum vertas), quem colloca­
tiones hauriam.
ret super sedem ejus. Vel, ut OEcumenius, q. d.
Ve». ¿x 2<x De patriarcha David. — Probat citatum Cum jurasset de fructu ventris ponere super
locum, Psalm, xv : « Nec dabis Sanctum tuum sedem ejus, secundum carnem resurrecturum
videro corruptionem,» non competere Davidi, Christum prævidens, locutus est de ejus resur­
co quod ipse defunctus, sepultos et corruptus rectione. Verum hæc verba nec habet Syrus, nec
sit, sed Christo post triduum mortis resur­ noster Interpres, et sine iis sensus constat. Unde
genti (1).
Erasmus suspicatur ea in Græco ab eruditulo
Et sevulcbum ejus est apud nos. — 7. d. Cor­ quopiam, cui sensus non videbatur esse adeo
pus Davidis usque ad hunc annum jacuit in clarus et absolutus, fuisse adjecta in margine,
sepulcro: ergo corruptum, putrefactum ct in indeque postea in textum esse translata.
pulverem redactum fuit. Ergo David non dc sc,
Sedere super sedem ejus , — occupare regnum
sed dc Christo prophetavit, cum dixit: «Non Davidis patris sui in ejusque throno quasi regem
dabis Saucium tuum videre corruptionem (2). n sedere. Hoc Christi regnum non fuit temporale,
ìiota : Caule dicit S. Petrus : « Sepulcrum ejus uti Davidis, sed spirituale ctætemum. Regnum
est apud nos, n non corpus, aul caro ejus : quia ergo Christi est Ecclesia, primum in Judrea,
videtur David paulo ante inter alios Patriarchas, deinde per totum orbem sparsa, jam militans,
puta Adam, Abraham, Isaac, Jacob, Mosco, ele., quæ in fine mundi erit triumphans. Cliristus enim
cum Christo ex sepulcro resurrexisse, Matth. stirpem et regnum Davidis collapsum restituit, sed
augustiuset nobilius : nam pro terreno coeleste, pro
(1) « Liceat audenter dicere ad vos dc patriarcha Da­ caduco perenne substituit. Hanc regni sui instaura­
vid. 1» Pro audenter Gnccum habet
quæ vox tionem a Proplielis promissam, avide Judæi tem­
srpo irne iu Adii est libertas dicendi. Benigna igitur est
pore Christi exspectabant,uti etiamnum exspectant.
compellatio, concilians audientium animos, quod singu­
laris c«et et eximia de Davide existimatio Judæorum, Unde Gabriel nuntians Deiparæ Christi conceptio­
de quo tamen illa recitata accipi non posse, Petrus erat nem ct incarnationem, Luca 1,32 : « Ilie, inquit,
demomlraturus; q. d. Salvo respectu, quem Davidi de­ erit magnus ct Filius Altissimi vocabitur, ct dabit
beo et ipw, id tamen libere prutltcn licebit, etc.
illi Dominus sedem David patris ejus, ct regnabit
(1) « Et lepulcrum ejus apud nos est. » Quum alia in domo Jacob in œlernum, et regni ejus non erit
sepulcra extra urbem essent, monumentum Davidis el
i UDiliæ ejus iu ipsa urbe erat (Vid. Neh. 111,16), el hujus finis. » Quarc frustra miseri et abjecti Judæi hoc
I* ud semel meminit Josephus, e. g. Antiq. NIH, vin, 4 ; sui Messi® regnum carnale, exile et caducum
praestolantur.
Wtt vu, 1.
ion

w

10!
COMMENTARÍA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. H.
Vert.31.
31. Providens, — «feïàùv, id est prctvidens. Ita bini. Canit enim David illo psalmo non Abrahæ,
nec Davidis, nec Ezechiæ, uti somniant Judæi,
Syrus.
Quia neque derelictus est in inferno, — quoad sed Christi regnum per resurrectionem et ascen­
animam, sed illa ex eo cgrediens ad sepulcrum sionem in cœlo el in terra, quo ex Sion cœpit
carnem suam resumpsit, et cum ea gloriosa regnare in omnes gentes, donec impios conterat
in die judicii.
resurrexit.
Dixit. — Hebr. ÛZDX3 neum, id est dictum, effa­
Ve» »3. 33. Dextera igitur Dei exaltatus, — dum per
dexteram, id est potentem Dei virtutem et opera­ tum, pronuntiatum, decretum, oraculum Do­
tionem, quasi victor ct triumphator peccati, mor­ mini de Christo Domino meo.
Dominus (Deus Pater) Domino meo. — Hebr.
tis, dæmonis ct inferni, gloriose resurrexit et
adoni, q. d. Christo, qui meus, puta Davidis,
ascendit in cœlum.
Promissione Spiritus Sancti accepta a Patre.— cum sit filius, est tamen ct Dominus, non tantum
q. d. Christus accepit a Patre potestatem promit­ qua Deus est, sedet qua homo. Nam qua homo,
tendi et mittendi Spiritum Sanctum , vel accepit jure et titulo redemptionis, aeque oc unionis
a Patre, ut posset mittere in Apostolos Spiritum hypostatica:, qua in immensum omnes homines
Sanctum quem eis promiserat. Nam Deus Pater ct angelos antecellit, omnium hominum ct ange­
quasi promisit Christo, Christus nobis, Spiritum lorum , ac consequenter meus, id est Davidis, est
Dominus, a Dixit » ergo Deus Paler Christo ho­
Sanctum.
Effudit hunc (Spiritum Sanctum) quem vos vi­ mini, cum triumpho ascendenti in cœlum:
Sede a dextris meis , — id est mihi proximus
detis (in linguis igneis) et auditis, — per os
nostrum variis linguis loquentem magnalia Dei. in summa mea gloria regna. Ita S. Hieronymus
Hinc Patres probnnt contra Arianos, Christum ct Theodoretus, in Psal. cix. Quomodo Christus
esso Deum. Nam «quomodo Deus non est, qui sedeat ad dextram Dei, fuse explicui Colos, m, 1.
Citant hunc Psalmi cix versum Christus.
dat Spiritum Sanctum? Imo quantus Deus est,
qui dat Deum?» ait S. Augustinus, lib. XV De Matth. XXII, et S. Paulus, Hebr. i, 13, ex coque
probant Christum esse majorem angelis, esseque
Trinit., cap. xxvi.
Ven. 34.
34. NON ENIM DAVID ASCENDIT IN COELUM. — q. d. Deum : hoc enim dominium m Davidem omnesque
Ergo David cum ait, Psal. cix, uti jam citabo, homines Christus homo obtinuit, non vi huma­
« Sede a dextris meis, » non de se loquitur, sed nitatis, sed unionis hypostaticæ, quia scilicet
de Christo resuscitato, quia ascendit in cœlum, ipse non est purus homo, sed homo Deus.
35. Donec ponam inimicos tuos (in die judicii) v«ri- *'•
sedetque ad dextram Patris, ac inde effudit Spi­
ritum Sanctum in nos. Romæ quidam eruditus, SCABELLUM PEDUM TUORUM , — Ut Scilicet plane
Rabbino-Chrislianus, mihi asseruit S. Petrum hoc victi, tibi tuisque pedibus subjecti sint, el subs­
judzo* dixisse contra gtTi(«.<^úxwow Pythagoras : ccnsuit trati quasi vile scabellum. Sic Sapores, rex Persarum enim Pythagoras animas de uno corpore in aliud rum, Valerianum Imperatorem bello victum fecit
transmigrare. Qui error Hebrœos quoque perva- scabellum pedum : dorsum enim quasi scabel­
Vcï'bjh’”sit : und° dicunt ipsorum Cabalistæ, Adam tres lum præbebat pedibus Saporis in equum ascen­
Albi», habere litteras, quæ singulæ virum illustrem suri, inquit Eutropius cl Victor in Valeriano.
significant : prima est A, quæ significat Adamum; Idem fecit Tamberlanes Bajazeti, Turearum Impe­
secunda est D, quæ significat Davidcm ; tertia est ratori victo ct capto. Nola : « «donec» non signifi­
M, quæ significat Messiam, sive Christum. Hos cat quod cousque duniaxat sessurus sit Christus
ergo tres falere Adam, id est unum quasi homi­ ad dexteram Dei, quasi deinceps non sil sessurus
nem ; co quod anima Adæ migrarit in Davidcm, et regnaturus ; sed potius contrarium, q. d. Sede
et ex Davicc in Christum. Quocirca S. Petrum et regna apud me donec omnes hostes tibi subji­
hunc errorem hic perstringere, ac dicere animam ciam, quando longe magis sedebis et regnabis:
Christi, nor Davidis, ascendisse in cœlum. Ita nam non tantum apud me, sed toto orbe domi­
ipse. Nam alias, inquit, quis nescit David esse naberis, quiaomues hostes tibi subjugabo. Simile
mortuum, nec ascendisse in cœlum? Aut quis est Matth. i, 25 : « Non cognoscebat eam donec
alius unquam deliravit dixitque quod David peperii filium suum,» q. d.B. Virgo non concepit
ascenderit in cœlum, ut Petro idipsum hic refu­ ex Joseph, quia non cognovit eam usque ad
tandum csscl? Favet, quod simili ratione Herodes partum ; mullo minus cognovit eam post parium.
putabat animam Joannis Baptistæ, a se occisi, Porro inimicos vocat infideles, Saracenos, Paga­
transmigrasse in Christum, Matth. xiv, 2. Et nos , hærelicos omnesque impios-, qui Christo
Judæi animam Phinees censent transmigrasse in noluerunt se subjicere et obedire.
Omnis domus (id est tota familia, tota posteritas,
Eliam, Eliæ vero animam in Joannem Baptis­
tam. Undo cum interrogant : « Elias es tu ? » tota gens) Israel , — id est Jacobi patriarcha?.
36. Quia et Dominum eum, et Christum fecit ver*.M.
Joan, i, 21.
Dixit autem ipse. — Hinc patet quod David sit Deus , hunc Jesum. — q. d. Deus Pater evexit
auctor Psal. cix, non Melchisedech, nec Eliezcr, Jesum ad hoc dignitatis fastigium, ut sit Domi­
servus Abraham, aut quis alius, uti fingunt Rab- nus universorum et Christus sivo Messias, hoc

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. IL
est. unctas prati© plenitudine, de qua omnes putantur apud Deum. Compunctio cordis sanitas
accepimus: evexit, inquam, eo ipso quo eum est animæ. Compunctio lacrymarum remissio est
divin® person® et natur® in incarnatione univit. peccatorum. Compunctio Spiritum Sanctum redu­
Quare perperam Ariani h®o verba torquent con­ cit ad so, quia cum Spiritu Sancto mens visita­
tra divinitatem Christi; q. d. Petrus: Christus tur, statim homo peccata sua plorat. » Subdit
non fuit Deus et Dominus per naturam divinam, deinde quatuor causas et motiva compunctionis :
sed a Deo Patre fartus ct denominatus est per « Ploramus enim, inquit, propter peccata nostra,
communicationem divin® auctoritatis et potesta­ ct propter miseriam hujus mundi, ac proptap
tis. Nam S. Petrus loquitur de Christo, non qua compassionem proximi, el proptar dilectionem
Deus, sed qua homo est : Jesus enim est nomen coelestis præmii. Propter peccata fiebat ille qui
proprium hujus hominis, et qua homo factus est dicebat : Lavabo per singulas noctes lectum
Dominus omnium, ct Christus orbisque redemp­ meum, lacrymis meis stratum meum rigabo. Idem
tor, dum a Judæis crucifixus est. Ita S. Cyrillus, de miseriis hujus mundi gemebat, cum dicebat :
lib. IX TAesauri, cap. ni; S. Basilios, lib. IV Con­ Heu mihi, quia incolatus meus prolongatus est/
tra Eunomfum, et alii. Perperam quoque Theo­ Habitavi cum habitantibus Cedar, multum incela
dorus MopsupMenus docens Christum fuisse fuit anima mea. Dominus per compassionem
merum hominem, quia sua sanctitate meruerit flevit super Lazarum et super civitatem Jerusa­
conjunctionem cum divina natura, idipsum ex lem , dicens : Quia si cognovisses ct tu. Etiam
hoc loco probabat. Audi Vigilium : « In supra- Paulus Apostolus, qui praecepit gaudere cum
scripto XXXIX cap. rursum illud quod B. Petrus gaudentibus, et flere cum flentibus, per conipasdixit, Artor. n, Jesum a Nazareth, quem unxit Deus sionem dolebat, dicens ; Quis infirmatur, el ego
spiritu ct virtute, exponens dicit, per unctionem non infirmor? Cum dilectione coelestis præmii
spiritus quod meruit, et immaculatum cum per plorabant justi dicentes illud Psalmista) : Super
omnia factum, et ad divinam naturam meruisse flumina Babylonis, illic sedimus et flevimus, dum
conjunctionem : qu® verba Christum purum recordaremur lui Sion, » etc. Actus vero heroicus
hominem aperte significant. Qui ergo hœc ita effeclusque compunctionis est, quem assignat
sapit, docet, credit, aut prædicat, anathema S. Chrysostomus, lib. 11 De Compunctione, dicens :
sit. n Ita Vigilius papa in codice Vaticano, quem « Hœc est humiliati cordis vera compunctio,
magna agere et humilia loqui : justa operari
citat Baronius, anno Christi 553, pag. 417.
Quem vos crucifixistis. — Ilie ingens est stimu­ ct super peccatores timere ac tremere. »
38. Poenitentiam agite, — Pœnitenti® ante bap­
lus quo S. Petrus mira libertate et sinceritate
pupugit corda Judæorum, 7. d. Videte quantum tismum requisita el necessaria est contritio, non
scelus commiseritis : crucifixistis enim Jesum, perfecta, qu® est dolor de peccatis ex amore Dei,
id est Salvatorem mundi, qui est Dominus uni­ quia scilicet homo per eum Deum super omnia
versorum et Messins, sive Christus vester. Undo diligit, quem olim offendit;quem tamen requirit
notat S. Chrysostomus multos ex Judæis, qui iNavarrus in Enchirid., cap. 1, n. 38; sed imper­
coram Pilato contra Christum clamaverant : fecta, qu® a Theologis dicitur attritio, estque do­
« Crucifige, crucifige cum, n huic Petri concioni lor do peccatis ob melum gehennæ et damna­
interfuisse, caque compunctos se ad Christum , tionis. Hac enim dispositione posita, baptismus,
quem crucifixerant, convertisse.
qui est regeneratio animæ, ei gratiam, quasi no­
. 37. Compuncti sunt, — intimo dolore et con­ vam primamquo Spiritus vitam infundit: alioqui,
tritione, quod Christum occidissent cl sprevis­ si contritio perfecta requireretur, cum luec manet
sent. ITrum hic miremur magis, Christine in ex perfecto amore Dei, ideoque hominem justifi­
suos parricidas potentiam ? an clementiam ? an cet et vivificet, sequeretur vitam requiri ante vi­
potius utrumque? Clementia enim cos ad poeni­ tam; nec baptismum regenerare, sed contritio­
tentiam vocavit, et pœnitentes in gratiam rece­ nem illi praeviam. Excitandi tamen sunt pœni­
pit habuilque loco charlssimorum filiorum : tentes baptizandi ad veram contritionem, nipote
potentia meutes eorum hostiles ct saxeas com­ perfectiorem, uti Petrus hio eos, licet compuncti
punxit , ct commutavit fedtque benevolas ct essent, excitat ad compunctionem augendam, de­
amicas, ut Chi istum, quem antea summe ode­ clarandam el perficiendam.
rant, diligerent. liceo mutatio dexter® Excelsi.
Baptizetur unusquisque vestrum in nomine Jesu
ILec vis compunctionis.
Christi,—puta in fide, professione, virtute, meri­
Preclare S. Bernardus, tract. De Modo bene tis cl baptismo Jesu Christi (non Joannis Baptista?,
oidi, scrm. IO: « Maria Magdalena, inquit, aut Pharisœorum, qui sua multaque habebant
per compunctionem el lacrymas meruit a Domino baptismata), credendo et profitendo hunc esso
audire : Remittuntur tibi peccata tua. Bona com­ Christum, unicumquo mediatorem a Deo Patre
punctio thesaurus est desiderabilis, ct inenarra­ propositum ad assequendam remissionem pecca­
bile gaudium in mente hominis. Anima qu® in torum, justitiam el salutem. Porro baptismus
oratione habet compunctionem, proficit ad salu- Christi est is qui confertur in nomine SS. Trini­
um. Lacry "Li pernitentium pro baptismate ro­ tatis, dicendo : Ego te baptizo innomine Patris,
105

COMMENTARIA TN ACT/V
et Filii, ct Spirita* Sancti. Tros enim person®
SS. Trinitatis (hujus enim confessio et professio
est baptismus) explicite ct distincte in baptismo
exprimondæ sunt. Licet enim de hac re olim non­
nulli dubitarmi, imo negarinl id esse necessa­
rium, censentes sufficere ut baptizans dicat : u Ego
le baptizo in nomino Jesu Christi, » eo quod id
hic dici videatur, tamen contrarium declaravit ct
definivilEcclesia.Vide Franciscum Suarez, HIporL,
tom. ill, disp. m. Adde, fortasse Apostolos pri­
mis illis temporibus, fornire baptismi addidisse
nomen Jesu Christi dicendo : Ego te baptizo in
nomine Patris, et Filii Jesu Christi, et Spiritus
Sancti, ut huic novo nomini fidem, amorem ct
reverentiam conciliarent. Quare certum est S. Pe­
trum, antequam hosce pœnitentes baptizaret, catechizasso eos ac docuisse mysterium SS. Trini­
tatis al i osque symboli articulos, ac deinde eos in
nomineS.Trinitatis baptizasso: quie omnia com­
pendio perstringens S. Lucas, ait eum dixisse:
«Baptizetur unusquisque vestrum in nomine Jesu
Christi. » Nam, ut notat S. Augustinus, lib. Ill
Ceñirá Maximin., cap. xvii, una persona SS. Tri­
nitatis aliam non excludit, sed includit : quo­
circa Scriptura nunc unam , nunc alium, nunc
omnes nominat, ut significet omnes 1res esse
ejusdem essenti® et potenti®. El Theophylactus,
in fine Etang. : «Christi, id est uncti, nomen, in­
quit, in se continet et Patrem ungentem, et unc­
tionem Spiritum, ct unctum Filium. »
Tropol.
Tropologice S. Chrysostomus, hom. 13 in II ad
Viren- Corinth. : «Cum, inquit, per Jesum Christum
ïbriito? mortuum vivamus, ei utique ob quem vivimus,
vivere debemus. » El S. Bernardus, serm. Detptadruplici Debito : « Christo Jesu, inquit, debes om­
nem vitam tuam , quia ipse vitam suam posuit
pro tua, et cruciatus amaros sustinuit, no tu per­
petuos sustineres. » Ac post mulla ita concludit :
« Cum ergo ei donavero quidquid sum, quid­
quid possum, nonno istud esi sicut stella ad so­
lem, gutta ad fluvium, lapis ad montem, granum
ad acervum? » Idem, tract. De Dilig, Deo : « Si
totum me debeo pro me facto, quid addam jam
pro refecto, el refecto hoc modo? Nec enim tam
facile refectus quam factus ; nam qui me sonici,
et tantum dicendo fecit, in reficiendo profecto ct
dixit mulla, cl gessit mira, el pertulit dura ; nec
tantum dura, sed cl indigna. In primo opero mo
mihi dedit, in secundóse; et ubi se dedit, mo
mihi reddidit. Datus ergo ol redditus, mc pro mo
debeo, et bis debeo. Quid Deo retribuam pro se?
Nam etiamsi me millies rependere possem, quid
sum ego ad Deum? >» Idem, serin. 30 in Cant. :
« Dignus plane est morte, qui libi, Domino Jesu,
recusat vivere, et mortuus osi; et qui libi non sa­
pii, desipit; et qui curat esse nisi propter te, pro
nihilo est, el nihil est. Propter tcnwtipsum, Deus,
. fecisti omnia, et qui vult osse sibi et non (ibi,
nihil esse incipit inter omnia. »
Et accifii.us du.ni m Spiriti* Sancii. — Primo,

APOSTOLORUM, cap. IL
1Û8
7. d. Accipietis ipsum Spiritum, qui ert primum
el increatum Dei donum, uti ostendi, vers. 4. Sccundo, q. d. Accipietis gratiam ct justitiam, qure
est donum Spiritus Sancti. Tertio, Franciscos
Suarez, tract. De Sacramento Confrmationis, disp,
xml, sect. 1, per « donum Spiritus Sancti • acci­
pit gratiam sacramenti Confirmationis, qu® exi­
mia est et singulare donum Spiritus Sancti. I nde
sacramento Confirmationis hunc effectum tribuit
Scriptura, quod conterat Spiritum Sanctum, ut
patet Ad. vm el cap, xix. Olim enim cum gran­
daevi baptizabantur, mox a baptismo confereba­
tur cis sacramentum Confirmationis
39. Vobis bnim est repromissio,— ad vos quasi **»«• *•
filios Abrahœ, pertinet promissio Abrahæ facta de
Christo, quod scilicet per eum benedicende, id
est justificanti® el salvami®, essent omnes gentes,
Gen. XXII. Hœc ergo promissio est de Christo, ac
consequenter de Spiritu Sancto, quem æque ac
Apostoli recepturi erant in baptismo, si eredereni in Christum.
Omnibus qlt longe slnt,— a Deo, Ecclesia, fide
ct salute, putii Gentilibus, quibus ait Apostolus,
Ephcs. n, 12; «Eratis dio in tempore sine Christo,
alienati a conversatione Israel, ct hospites testa­
mentorum , promissionis spem non habentes et
sine Deo in hoc mundo. Nunc autem in LtirisU
Jesu vos qui aliquando eratis longe, facti estL
prope in sanguine Christi. »
40. Testificatis est, —
id est quasi
**
testibus adhibitis asseverabat, confirmabat et
contestabatur vera esse sua dicta ct dogmata Je
Christo. Testes hi erant, tum Scriptura et prophetiæ de Christo, tum commemoratio sanctitatis et
miraculorum vit® ct passionis Christi, tum ips:
Apostoli cœterique fideles, quin et ipsi Jud®JA
qui Christi vitam, miracula et mortem viderant.
Exhortabatur. — Syrus, postulabat, vel efliagiiabat ab eis.
Salvamini a generatione ista prava. — q. d.
Per fidem et baptismum Christi vitamque Chris­
tianam segregate vos ab hoc sæculo infideli ct
impio, puta a Judæis et Gentibus infidelibus
impiis, ul salvatis animas vestras, Præclare S. Eu*
chorius, epist. ai Valerianum ; « Vera, inquii,
beatitudo est, sœculi bcatitudinem spernere, neglectisqua terrenis in divina flagrare. Abrumpa­
tur illa interminabilis sæcularium ne^utioruxn
catena. Nihil est magnum rc, quod parvum tem­
pore : neo longis dilatatur gaudiis, quidquid
arcto fine concluditur. »
Muraliter nota, conversationem cum sæcula- Mrtic
ribus el impiis esso periculosam ac ducere ad
interitum «ternum. Pauci enim tam fortes et
m
constantes sunt, ul tot pravis exempUs, sermonibus, invitationibus, irrisionibus, minis, etc., <itndu
impiorum semper resistant, nec iis se ad eorum
mores flecti sinant. Qui ergo sapii, cum Lolli fugiat
de Sodoma, ne ejus, incendio affletur. Verum enim
est illud Ecdcs. xm : « Qui tetigerit picem, inqui-

<01
COMMENTARIA IN ACTAk APOSTOLORUM, CAP. IL
nabitur ab ea; et qui communicaverit superbo, id est, uti alibi sæpe accipitur ; aut potius con­
induet superbiam. » Et illud S. Hieronymi , suit esse hendiadyn, qua unum per duo dicitur,
epist. 7 : a Proclivis est malorum imitatio, ct ut apud Virgilium : a Aurum frœnosque momor­
quorum virtutes assequi nequeas, cito imitaris dit, » id est aureos frænos momordit. Sic « in
vitia. » Nam, ut ait S. Cyprianus, lib. De Spectae., communicatione et fractione panis, » id est in
« nihil facilius, quam ut superbia superbiam, communicatione fractionis panis, vel quæ com­
iracundia iracundiam, omne denique vitium, sui municatio erat fractio, sive in fractione panis :
genens vitium in aliorum animis pariat, non alioqui to «communicatione» caret genitivo, nec
modo nescientibus el non advertentibus, sed sæpe explicatur cujus rei fuerit hæc communicatio.
etiam invitis. » Exemplo est S. Augustinus, qui Unde pro «communicatione,» Græce estxGcwwx, Uncu,
lib. II Confess., cap. in et ix, deplorat quod ju­ id est communio, sive communis unio, quo nomine
venis inter coætancos suos jactantes vilia sua, a S. Paulo et Patribus vocatur Eucharistia qua-nio qu*ipse etiam stimulabatur non modo ad eadem fa­ tuor de causis. Prima est, quia ipsa est mensa el dru^ui*
cienda, sed etiam ad fingenda quæ non fecerat, cibus communis, cui assident et communicant
ne videretur abjectior, quo erat innocentior; ct omnes fideles. Unde Graeci camam quasi xw, id
nc vilior haberetur, quo erat castior. Nimis enim est communem, nuncupari censent. Secunda, quia s‘cunJ*
contagiosam rem esse malos sodales, cum dici­ in Eucharistia communicamus cibo plane eidem
tur: « Eamus, faciamus, ct pudet non esse im­ et individuo, puta corpori Christi, quod non iit
pudentem. » Similis huic concioni Petri est con­ in aliis camis, ubi unus hanc cibi partem, alius
cio S. Joannis, Epist. I, cap. ii, dum ait: « Nolite aliam sumit et manducat. UndeS. Chrysostomus,
diligere mundum, neque ca quæ in mundo sunt. hom. 88 in Mat th., ait a nos per communicatio­
Si quis diligit mundum, non est charitas Patris nem cum Christi corpore fieri massam unam ; »
in co. Quoniam omne quod in mundo est, concu­ et Cyrillus Alexandrinus, lib. IV in Joan., cap.
piscentia carnis est, et concupiscentia oculorum, XVII : a Sicut, ait, cera ceræ liquefaclæ miscetur,
el superbia vitæ. » Et S. Leonis serm. S De Qua- ct ignis ferro ignito se insinuat, ita nos miscemur
drages. : a Plena, ait, omnia periculis, plena la­ corpori Christi, » ac consequenter ejus divinitati ;
queis. Incilant cupiditates, insidiantur illeccbræ; itaque efficimur « concorporei et consanguinei
blandiuntur lucra, damna deterrent; amane sunt Christi, » imo Christiferi. Quocirca Isidoras Pelu­
obloquentium linguæ, nec semper veracia sunt siota, lib. I, epist. 228, asserit « communionem
ora laudantium.» Quocirca sapienter S. Bernardus, vocari, propler conjunctionem cum Deo; et quia
epist. 103 : « Beatus, inquit, qui post illa non abiit regni participes reddit, n Hoc est quod ait Paulus,
quæ possessa onerant, amata inquinant, amissa I Corinth, x, 1G : «Calix benedictionis cui benedi­
cruciant.» VideS. Ambrosium, lib. DeFugasœculi. <cimus, nonne communicatio sanguinis Christi
Ven. ti. 41. Apposita sunt — Ecclesiæ ct cœtui fidelium <est? et panis quem frangimus, nonne participatio
qui tum collecti erant pauci numero, puta 120, <corporis Domini est? » Ubi et tertiam rationem Tertiu
super quos descendit Spiritus Sanctus. Sic ait £subdit, dicens : « Quoniam unus panis, unum
Jeremías, l, 5 : « Apponentur ad Dominum fœdere (corpus mulli sumus omnes, qui de uno pane par­
sempiterno. »
t
ticipamus, » g. d. Eucharistia est communis om­
ANIMA,— homines. Est synecdoche : pars enim inium fideliam unio; nam unit omnes eidem cor­
ponitur pro toto.
I
pori
Christi, ac consequenter unit omnes inter
Tau millia. — Vide hic fructum sanguinis ise. Quæ enim sunt eadem uni tertio, sunt et eadem
Christi : vide ct linguam igneam Spiritus Sancti, inter
i
se. Quocirca S. Dionysius, Eccles. Hier., cap.
per os Petri jaculantem ignea verba quasi tela, in:
i
«Divinissima,inquit, uniusejusdemquepanis
quibus totum auditorum coetum amore Christi ac- <atque poculi communis pacificaque communica­
cendit ct inflammavit. Erant hæ primiliæ fervoris tio,
i divinam illis velut convictoribus morum con­
el spiritus.
jjunctionem sancit; » additque quod Eucharistia Quarto,
m.
42. ERANT ALTEM PERSEVERANTES,— «pwxfnpnn;, £sit omnium « Sacramentorum consummatio et
id est perdurantes magna continuague instantia et perfectio.
¡
» Denique Eucharistia uniendo nos
constantia. Vide dicta cap. i, 14.
i
Christo, omnibus ct singulis Christi sanguinem,
In doctrina Apostolorum , — audienda, rumi- passionem
i
et merita communicat.
nanda, meditanda.
Fractionis panis. — Beza et hœrelici, ac non­
Et communicatione fractionis panis. — Græce nulli Catholici accipiunt panem communem, g.d.
communicatione ct fractione panis, a Communica­ Christiani habebant mensas communes, agitabant
tione,» scilicet bonorum, inquit Vatablus, et cili­ convivia communia. Verum hæc non est laus
ciorum mutui obsequii, ait Cajetanus, g. d. Primi Christianorum, sed Epicureorum. Dico ergo
Christiani mutuo suas opes, res et obsequia magna Græce esse tcG
id est illius panis, scilicet
charitate communicabant : erant enim ipsis om­ Eucharistici et divini. Unde Syrus clare vertit,
nia communia. Verum dc hac operum commu­ Eucharistia: : hoc enim nomen, licet Græcuin,
nione dicet Lucas, vers. 44. Quare melius noster retinuerunt Syri, uti et Latini. Et patet cx circuinInterpres -rô et accepit quasi exegeticum, pro btantiis : luec enim fractio panis interjicitur inter

COMMENTARIA. IN ACTA
doctrinam Apostolorum et orationes. Erat ergo
ejusdem ordinis, puta spiritualis, uti illa erant
spiritualia, non carnalis. Alludit enim Lucas ad
verba sui Pauli, \ Corinth. x, 1G, paulo ante
citata, ubi Eucharistiam vocat fractionem panis,
ob causas quas ibidem recensui ; quibus adde
primos Christianos post Eucharistiam agitasse
commune convivium, quod ob symbolum dia­
ri tatis vocabant agapen, in qua cumdcm panem
cibumque frangebant et manducabant, de quo
dixi, I Corinth, xi, 21. Porro ha»c mox a Pente­
coste prima descensuque visibili Spiritus Sancti
contigerunt. Post eam ergo illico a fidelibus
cœpit frequentari Eucharistia, indeque tantus
eorum fervor. In cujus rei memoriam, festum
Corporis Christi institutum ab Urbano IV Ponti­
fice, ab eodem jussum est celebrari feria quinta
post Octavam Pentecostes. Nam, ut ait S. Thomas,
in Officio Eccles, illius festi, « congruit ut tanti
Sacramenti institutionem illo tempore specialiter
recolamus, quo Spiritus Sanclus corda discipu­
lorum edocuit, ad plene cognoscenda hujus
mysteria Sacramenti : nam et in eodem tempore
cœpit hoc Sacramentum a fidelibus frequen­
tari. »
Trhpri- Nota hic tria primaria primorum Christian ofidMium rum ™n¡a et exercitia, nobis, quoad possumus,
oiiicia: imitanda et frequentanda. Perseverabant enim
pinnum. primo, in doctrina Apostolorum : ita et nos in
■‘°’ concionibus verboque Dei audiendo, legendo,
ruminando perseveremus. « Qui enim cx Deo
est, verba Dei audit, » ait Christus, Joan, vili, 47.
Verbum Dei est lux animæ el semen orationis,
meditationis omniumque bonorum operum,
juxta illud Psalm, cxvin, 105: a Lucerna pedi­
bus meis verbum tuum , Domine , ct lux semitis
meis. »
Sccun- Secundum est, sancta communio Eucharisliæ,
diun.Eu- pcr qUain jpSi Christo realiler ct substantialiter
unimur. Sicut enim cibus unitur corpori, et in
í’lud convertitur ; ila Christus quasi cibus unitur
nobis : verum non se in nos, sed nos in seipsum
convertit, juxta illud quod dixit S. Augustinus:
« Non me mutabis in te, sed tu mutaberis in
me. » Qua de causa primi fideles quotidie com­
municabant, uti hic innuil S. Lucas, caque
præcipua fuit causa tantæ sanctitatis el perfec­
tionis eorum. Idem facere etiamnum dicuntur
Abyssini sub Prclo-Joanne. Hoc est quod oramus
in oratione Dominica : a Panem nostrum quoti­
dianum , » Græce Orctpcúsicv, id esi supersubs­
tantialem, ut vertit Interpres S. Mattinai, cap.
vi, 11, «da nobis.» Hinc Tertullianus, lib. De
Oratione, cap. ult., ait « solvendam esse oratio­
nem , corpore Domini accepto. » Hac de causa
olim fideles Eucharistiam domum deferebant,
praesertim tempore persecutionis, ac quotidie
eam sumebant, ut se armarent ad martyrium;
eaque fuit causa fortitudinis tot Martyrum, uli
docet S. Cyprianus, lib. De Spectae., et Exhort, ad

APOSTOLORUM, cap. IL
IOS
Mart. Quocirca Concilium Florentinum docet
effectum Eucharisliæ esse augmentum graliæ, ct
omnem illum effectum, quem materialis cibus
in corpore efficit. Et infra subdit Eugenius Pon­
tifex: « Hujus Sacramenti effectus, quem in anima
efficit digne sumentis, est adunatio hominis ad
Christum ; et quia pcr gratiam homo Christo
incorporatur, ct membris ejus unitur, consequens
est, quod per hoc Sacramentum in sumentibus
digne gratia augeatur.» EtTridentinum,sess.xm,
cap. n, docet « hoc Sacramentum esse institu­
tum tanquam spiritualem animarum cibum, quo
alantur ct confortentur viventes vita illius qui
dixit: Qui manducat me, el ipse vivet propter
me ; et antidotum quo liberemur a culpis quo­
tidianis et a peccatis mortalibus prœservemur.»
Hinc vocatur « panis, » sed sacer et Lranssubstanlialus, non tantum quia habet spccicm panis,
sed etiam quia ad omnem cibum adhibetur pa­
nis ; unde panis a pascendo dicitur. Hinc et ab
Hebræis quilibet cibus et pabulum dicitur panis.
Eucharistia autem omnimodo pabulo animam
pascit ; est ergo panis et plusquam panis.
Preclare S. Cyprianus, De Cana Domini : « Qui
manducat, ait, ex hoc pane, ultra non esurit:
qui bibit, ultra non sitit* quoniam mysterii
hujus sic sufficit gratia, sic reficit intelligcnlia,
ut cuicumque tantæ rei innotuerit plenitudo,
omnis consummationis fine invento, Christi
bajulus ipsum ferat in pectore, ipsum gerat in
mente, el omni tempore habitatori suo dicta ct
facta jubilatione consona laudes resonent el
gratiarum actiones decantent. Hæc ebrietas non
accendit, sed exstinguit peccatum : in hoc vino
non est luxuria, nec movetur ad ludum post
hunc potum lascivia. Cum sopivit oblivio cuncta
carnis ludibria, mira sunt quæ sentit, magna
quæ videt, inaudita quæ loquitur : quin (quem)
Agnus iste paschalis inhabitat, cujus animam meri
hujus fortitudo hilaritate inexplicabili lætificat
cl delectat.»
Tertium est, oratio qua Deum laudamus, gra- TmtmaK
tias agimus, novamque gratiam poscimus et
impetramus. Ubi obiter nota, Lucam hic tribus
verbis describere ritum et ordinem quem primi
fideles servabant in suis cœtibus et synaxibus:
primo, enim audiebant verbum Dei ; secundo,
communicabant; tertio, Deo canebant hymnos,
psalmos el cantica spiritualia, uti ostendLi, 1 Co­
rinth. cap. xiY. Hæc enim tria sunt necessaria
Ecclesiæ et cuivis fideli, ejusque sunt qua*i anima
ct vita. Sicut enim ad vitam corpoream requi­
runtur tria, scilicet sol, panis et halitus sive
respiratio, ita totidem requiruntur ad vitam spi­
ritualem , nimirum spiritualis sol, puta verbum
Dei; spiritualis panis, puta Eucharistia ; et spi­
ritualis halitus, puta oratio : hac enim halitum et
spiritum divinum e cœlo attrahimus et haurimus,
juxta illud Vsal. cxvm, vers. 131 : « Os meum
aperui, et attraxi spiritum. » Hæc tria adum-

COMMENTARIA IN ACTAí APOSTOLORUM, cap. II.
Prodigia. — Hisce enim a Deo erat confir­
brafn fnerunt tribus vasis in templo veteri, puta
in Sancto, quæ erant candelabrum septíccps, manda nova primaqno fides de Christo, ut per ea
men-a panum propositionis et altare thymia­ credibilia fieret hominibus ; alioqui temero cre­
matis : candelabrum enim repræsentat verbum didissent. Quare similia ab hmrcticis nova dog­
Dei; mensa panum, Eucharistiam ; altare, ora­ mata afferentibus poscenda ct exhibenda sunt.
tionem, hæc enim est thymiama Deo odoratissi- si sibi credi velint. Vero Richardus Victorious,
miim rt gratissimum, ut palet Apec, vin, 3. lib. I De Trinit., cap. n : <t Si error, inquit, cst
Porro, « oratio perfecta est, ait S. Bernardus, quod credimus, a te decepti sumus : ista enim in
tract. De Natura divini amoris, cap. ni, in qua nobis iis signis et prodigiis confirmata sunt, quæ
tanta sit fides, ut speret omnia; tanta devotio, non nisi a te fieri potuerunt, »
ut Dcnm videatur cogere (qualis erat S. Catha­
Et metis erat magnus in universis. — lìmo
rina? Senensis, dicentis: Domine, non dimittam verba desunt in Greco et Syro, quia idem sunt
te, nisi hanc illainve animam, virtutem aut gra­ cum co quod processit : « Fiebat autem omni
tiam mihi concesseris ) ; tantus amor, ut omnia anima? timor,» illudquc exaggerant et inculcant.
quæ petit, in ipsa oratione se sentiat obtinere;
44. Omnes etiam qui credebant, erant pariter.
tam benigna humilitas, ut in omnibus non suam, — Greco ¿raw ini tò «uro, erant in idipsum; Syrus, Vert. 44
sed Dei voluntatem in se fieri præoptel. » Talis erant simul; Tigurina et Pagninus, erant conjuncti,
fuit horum primorum fidelium, idcoque omnia non quod simul habitarent; hoc enim erat im­
quæ poposcit a Deo, protinus impetravit.
possibile in tenta hominum, præserlirn conju­
Panis. — Ex hoc loco colligitur, sufficere laici» gatorum ct mechanicorum turba. Quæ enim
sumere Eucharistiam sub una specio panis, neo domus tot millia fidelium cepisset? Erant ergo
requiri alleram, puta calicis. Crescente enim in simul, quia statis horis simul ad synaxin, puta
immensum numero fidelium, difficile et pene ad concionem, communionem et orationem, de
impossibile erat omnibus dari calicem. Adde, quibus pjulo ante dixit Lucas, in templum con­
multos esso abstemios, qui abhorrent a vino ; veniebant. Id nostri Anabaptiste), quasi simiæ
esseque in tanto numero evidens periculum imitantur in Moravia: quisque enim eorum
irreverente et effusionis sanguinis, præsertim suam domum et officinam habet, sed stetis horis
in turba rudium et rusticanorum. Objiciunt ad suas synaxes coeunt omnes. Adde , Apostolos
hmretici, sub pane intelligi calicem ; nam cer­ et capite Ecclosice, puta primarios fideles, simul
tum est Apostolos ct sacerdotes obtulisse sacrifi­ habitasse juxta templum in porticu Salomonis.
cium, in quo requiritur consecratio tam vini, Hoc est enim quod ait Lucas, cap. v, 12 : <x Per
quam panis. Respondeo: Lucas hic non loquitur manus autem Apostolorum fiebant signa et pro­
dc sacrificio sacerdotum, ad quod requiritur digia multa in plebe. Et erant unanimiter omnes
utraque species, sed de communione fidelium in porticu Salomonis. »> Denique sociabant se, ut
laicorum, in qua cum duntaxal nominet panem, vicini invicem habitarent circa templum, quoad
colligimus cum solum fuisse datum et distribu- pnterant,
]
et quantum officia rerumque status
tum in tot millium turba.
<cuique permittebant, uti videmus in urbibus
constitutis, cives qui ejusdem suntscclæ;
vert. u. 43. Fiebat autem omni animai timob. — « Timor » recte
i
, mercature, vel opificii, simul habitare
hic erat sacer quidum horror et reverentia, qua nationis
i
mah. videntes Unguas igneas ct audientes sermones in
i eadem platea. Et hoc innuit Lucas dicens,
igneos, timebant ct venerabantur Apostolos 1vers. 46 : a Frangentes circa domos panem. >
quasi homines ccclcstcs ct divinos, qui miracula
Et habebant omnia communia. — Meum enim ct
patrare, ct cum Elia ignem c cœlo devocare et Ituum est causa omnis discordia?, ait S. Chrysosin hostes vibrare possent. Sic a primus in orbe tornus.
i
Plato ideam perfecta? reipublicœ «lescrn
deos fecit limor,p ait Pocla. Sic, visis Christi pro- bens
!
deposcit, ut in ea omnia sint communia, ad
digiis, dicuntur turbai timuisse, Lwarvii, IG : perfectam
]
civium unionem ct concordiam, etiam
timor hic non erat aliud quam religio ct reve- uxores.
i
Sed in eo foede erravit: uxorum enim
renila erga Christum, cx ejus miraculis con- communitas
<
repugnat legi nature, quæ sancit
cepia. Sic Mattiacus, cap. ix, 8, sanato pa- unam
i
cum uno copulandam ad prolis certitud!*
ralytico a Christo, ait : « Timuerunt turine, n nem ct debitam educationem. Primi Christiani
Grece Itawuv, id est admirata: sunt ; admirationis ergo hoc sustulerunt omniaquo habuerunt com­
enim effectus cst timor, sive reverentia. Unde munia preter uxores, ac proinde vixerunt quasi
S. Lucas idem narrans, cap. v, 26 Etang., scri­ Religiosi; imo religiose^ vite» fundamenta ab eis
bit : «Apprehendit omnes» fcçâmc, id cst ecstasis, jacta esse, docent 8. Hieronymus, lib. De Viris
puta timor cx stupore manans et in Dei glorifi­ illustr., in S. Marco; S. Augustinus, epist. 109, et
cationem erumpens. Ecce ut Spiritus Sanctus S.BasiliusinTltyiil. fusior., R»?g. xix ct xxxn. Vidit
Apostolos antea timidos voluti cervos, facit om­ hoc per umbram Pythagoras, cum auream hanc
nibus terribiles quasi Icones. Ecco quanta est vis gnomon edidit : « Amicorum omnia communia ; »
sanctitatis, quam etiam impii verentur ct expa­ ex quo Diogenes colligebat, « sapientis esse
vescunt
omnia quæ in orbe sunt : » hæc enim sunt Dei,

107
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM , CAP. ÍT1
cnjn« amicus cst sapiens; testis est Seneca, lib. VII opibus ct deliciis terrenis , quasi vilibus et exili­
bus, cumque totum transfert in Deum ct res co»
De Dene/kiït, cap. in (1).
Ex hoc ergo loco, quod primi Christiani ha­ lestes : quo fit, ut in cœlo defixus qpasl aquila,
berent omnia xeni, id est communia, orturn est pnmpas omnes et dignitates terre valut formicas
OriittCa-xuHCta, pula Cœnobia et Cœnobite, inter quos aspiciat et despiciat, ac quasi rex omnibus emi­
primi fuerunt Essœi, quorum parens fuit S. Mar­ neat et dominatur, juxta illud ab Isaia, cap. i.viii,
cus, de quorum sanctitate mira scribit Eusebius, promissum : « Sustollam te super altitudines
lib. Il Hist., cap. XVII ; S. Hieronymus, lib. De tèrre, et cibabo te hærcditate Jacob patris tui. »
Script. Eccles., in Vita S. Marci. Quocirca recte Nam, ut ait S. Cyprianus, tract. De Orat. Domin,:
idem S. Hieronymus, eodem libro in Philone: « Qui renuntiavit jam sæculo, major est honor*
«Talis, inquit, primo credentium fuit Ecclesia, bus ejus et regno; et ideo qui sc Deo et Christo
quales nunc Monachi esse nituntur ct cupiunt, ut dedicat, non terrena, sed cadentia regna deside­
nihil usquam proprium sit, nullus inter cos rat. » Coenobita ergo celsior est mundo, dominus
dives, nullus pauper : patrimonia egentibus universi, par angelis, civis Sanctorum , domesdividantur, orationi vacetur et psalmis, doctri- ticus paradisi, lueres Dei, cohæres Christi. Vide
næque et continenti», quales el Lucas refert S. Chrysostomum, homil. 15 ad Popul. Hinc nul­
primum Hierosolymis fuisse credentes. Quocirca lum, licet potentem et principem, timet, nulli
ex tunc cœpit vita Religiosa et Cœnobitica a viris adulatur, sed libere quorumvis vilia carpit,
perfectionis avidis , qui primævam Apostolorum audacter tyrannis resistit, ut Elias restitit Achab,
ct fidelium vitam æmulari conabantur, quorum Nathan David , Elisæus Joram, Moses Pharaoni,
ingens fuit multitudo per orbem sparsa, uti qui proinde a Deo audivit : < Constitui te Deum
testatur S. Dionysius, Eccl. llicrach., cap. x. Eam Pharaonis,» Exod. vn.
Tertio, parit meritorum et bonorum omnium
deinde post annum Domini 300, instauravit
S. Antonius in /Egypto, S. Basilius in Graecia, communionem. Unde S. Basilius, Const, monast.,
S. Hieronymus in Syria, S. Augustinus in Africa, cap. lix : «Communis, ait, cis est Deus, com­
S. Benedictus in Italia totoque Occidente, quem munis pietatis mercatura, communis salus,
deinde secuti sunt S. Bernardus, S. Dominicus, communia certamina, communes labores, com­
munia premia ct certaminum coronæ, ubi multi
S. Franciscus, etc.
Canum- Porro hæc communio bonorum, magnum cst unus, et unus, non solus, sed in pluribus. >
Quarto, aufert materiam lilium, cupiditatum, QuH’u
frùciwrT v’r*llt’s Perfectionis compendium. Nam primo,
Waul*, ingens est charitatis mutuæ incentivum. Unde vitiorum et lentalionum omnium; ac cx adverso
S. Laurentius Justinianus, lib. De Obedient ia, materiam tempusque et aptitudinem suggerit
cap. ivi» : «Quid aliud, inquit, esse dixerim vacandi sibi ct Deo, meditandi, exercendi opera
Religiosorum monasteria, et Deo famulantium pietatis, spei, charitatis ct virtutum omnium,
loca, quam stadia militaria atque spiritualia juxta illud Psal. xxxix : « Ego autem mendicus
castra pugnantium? Nonne in eisdem frequentis- sum et pauper : Dominus sollicitus est mei. ■
simæ devotionis lacrymæ, compunctionis gemi­ Vere S. Augustinus, serm. 33 Dc Verbis Apost. ;
tus, suspiria pietatis, compassionis ct charitatis « Amor, inquit, rerum lerrcnarum viscus est spi­
ad Deum incessanter effunduntur vota? » Et ritualium pennarum. Ecce concupisti, hæsisli.
paulo post : « Quid oro locupletius, quam nihil Quis dabit tibi pennas ut columbæ? quando vo­
¡labore et omnia possidere? Carere rebus super­ labis ubi vero requiescas, quando hic ubi male
fluis, ct uti necessariis? Proprium spernere pa­ bæsisti, perverse acquiescere voluisti ?v
Quinto, parit animi pacem, serenitatem, læli- Qointx
trimonium, et Christi esse hærcdem? Monaste­
riorum quippe redditus thesauri sunt Salvatoris, tiam ot jubilum perpetuum. Hæc ergo vita acce­
ii profecto communes fiunt omnibus in com­ dit ad vitam quam egit Adam et Eva in paradiso,
mune viventibus. Non secernitur persona divitis, estque inchoatio vitæ cœlestis, quam Beati agunt
non potentis statui defertur; sed prout cuique in cœlo. Quocirca hæc primurum Christianorum
expedit, erogantur; quod est opus divinum, « vita erat angelica, » ait S. Chrysostomus, juxta
commendatio grati» , charitatis officium et illud Christi : « Si vis perfectus esse , vade, vende
quæ habes, et da pauperibus, ct habebis thesau­
natur» exemplum. »
tam. Secundo, quia amorem et affectum avocat ab rum in cœlo, » Mat th. xix, 21. Et illud Psalm.
ill.
Lixii : « Quid mihi est in cœlo, el a te quid volui
super terram , Deus cordis mei, et pars mea Deus
(Î) Non fuit absoluta bonorum communio in Ecclesia
Hierosolymitana;ct si luit, saltem non diu duravit. Nam in œternum? » Undo S. Laurentius Justinianus,
Opuse. De Monastica conversat., cap. n, pulchritu­
ipsorum Apostolorum tempore collect» in usum paupe­
rum , I Cor. ivi, frequentat» sunt, quibus certo opus dinem vilæ cœnobiticœ, qualem agunt claustra­
non luisset, si bonorum a singulis facta universorum ex- les, describens ; < Est, inquit, claustrum hortus
tilbset collatio. Imo liberum cuique fuit, facere hoc aut
conclusus, paradisus deliciarum, thahuuus nup­
non incero, ut ostendit Ananiæ exemplum, cap. x, vers.
4. Describitur ergo ct bic ct aliis locis IjoiioIìccuIììo ot tialis, cubile immaculatum, virtutum schola,
tabernaculum fœderis, reclinatorium spongi,
fratomæ charitatis studium acre et eximium.

COWTENTARIA IN ACTA APOSTOLORTHT, cap. IT.
<09
bellatorum statio, sanctitatis domus, castitatis Grœcum xat’ dxa* vertat circa domos, puta domacustos, prudenti® firmamentum, religionis ma­ tini, per domos singulas, idque recte ex grecis­
gisterium et obedienti® sanet® speculum sin­ mo; quia, crescente numero fidelium, per varias
domos eos distribuere in iisque Eucharistiam
gulare. »
Possessiones — Agrorum aut domorum, ut ex­ celebrare oportebat. Atque exinde orte et distinc­
plicat Lucas, cap. iv ; unde possessio dicitur quasi te paraci®, quibus singulis suus præest Parochus,
pedum sessio aut posilio, ait Festus : fundi enim sive Pastor, cum primitus una esset guc;, sive
aut domus possessio capiebatur immittendo domus et cœnaculum fidelium , uti palet cap. i,
in eam pedem, quasi in rem propriam et pecu­ vers. 13. Alii tamen, ut Lyranus, Cajetanuset
Carlhusianus significant hunc panem fuisse usua­
lium.
tu:. 45. 43. Er substantias ( bona mobilia, ut pecora lem et communem, q. d. u Frangebant, » id est
ct supellcctilia) vendebant, — studio tum pau­ distribuebant per domos panem, id est cibum,
pertatis ct perfectionis calcantes terrenas opes ct pro numero, qualitate et quantitate incolarum
anhelantes ad cœlestcs ; tum vit® communis ct cujusque domus. Unde notat Chrysostomus , dici
charitalis, ut ca in fratres, puta Christianos, panem, q. d. Alimentum necessarium, non deli­
præsertim egentes distribuerent ; tum ex instinctu cias. Huic sensui favet id quod sequitur : a Sume­
Dei quasi presagíenles imminentem persecutio­ bant cibum cum exultatione, » sed hoc recto acci­
nem , no bona hæc a Judæis confiscarentur, sed pias de agape post Eucharistiam, q. d. Post
ut ipsi cx eorum pretio viverent aliisque fideli­ Eucharistiam sumebant agapen, sive cibum in
bus in persecutione bonis suis spoliatis succurre­ epulo ct convivio communi, instituto in memo­
rent, juxta illud Apostoli, Hcbr. cap.xi, vers. 34; riam ultimæ can® Chrisli communis, ad sym­
« Nam ct vinctis compassi estis, ct rapinam bo­ bolum ct stimulum charitalis. Unde pro sumebant,
norum vestrorum cum gaudio suscepistis, cognos­ græce est
id est simul sumebant cibum
centes vos habere meliorem et manentem sub­ communem, scilicet in agape, quam post Eucha­
stantiam.» Unde Melchiades Pontifex, XII, Quast., ristiam celebrabant (1).
I, cap. Futuram, ait quod futuram Ecclesiam in
Cum exultations, — tum ob receptam Christia­
gentibus Apostoli prævidebant, idcirco pradia nismi gratiam, tumob supradlctam Eucharistiam,
in Judæa minime sunt adepti, sed pretia tantum­ tum ob agapen tantamque in se invicem chamodo ad fovendos egentes : præsertim quia rilalem mutuam. Videbant enim novam in mundo
prævidebant Jerusalem ct Judæam paulo post a rempublicam Christianam, qualis nunquam visa
Tito et Romanis plane vastandam. Idem fecerunt fuerat in mundo, eamque similem vite cadesti
deinceps Christiani, qui, vigente persecutione, et angeliche; seque in eam per Dei gratiam esse
parabant se ad martyrium, ut S. Valerianus, cooptatos, ac proinde omnium Spiritus Sancti
S. Cæcilia, S. Sixtus, S. Laurentius, qui bona charismatum in ea factos esse participes. « Nul­
etiam Ecclesiæ divendebant et distribuebant inter lum enim majus signum inhabitantis Spiritus est,
fideles egenos, ne persecutores ea confiscarent quam lælitia spiritualis, » ait S. Bernardus. Rur­
et raperent, prudenti sane pioque consilio.
sum : a Secura mens quasi juge convivium,» ait
Prout cuiqub opus erat. — « Non quod pueri­ Sapiens. Nimirum : u Vox exaltationis et salutis
liter quis gestire poterat : nil ibi otiosum erat, ac in tabernaculis justorum, » Psal. cxvn. Ita in
multo minus superbum : quod opus erat, hoc S. Synaxi exultabat S. Franciscus, ut ait S. donaest, quantum ad indumenta, quod ct nuditatem ventura, in ejus Vila, cap. ix : « Flagrabat, in­
legeret et frigus repelleret, » ail S. Bernardus, quit, erga Sacramentum Dominici corporis fervore
Apolog. ad Gul. Abb.
omnium medullarum, stupore admirans permaVew. 4«. 46. In templo. — Hoc imitantur hodie Coeno­ ximo illam charissimam dignationem et dignanbii® et sæculares pii, tam viri, quam matron®, tissimam charitatcm : sæpc communicabat et tam
quæ omne tempus quod a negotiis liberum ha­ devote, ut alios devotos efficeret, dum ad imma­
bent, in templo orationi, lectioni et concioni culati Agni degustationem quasi spiritu ebrius,
impendunt. Ubi enim quis melius, jucundius, in mentis ut plurimum rapiebatur excessum. »
Porro Tertullianus bona et delectationes Chris- Volopt*
utilius, nobilius versetur, quam cum Deo in ejus
Pianismi, in quibus jure exultant Christiani, ita Affili*]
domo?
ET FRANGENTES CIRCA DOMOS PANEM, — (GræCC slrictim recenset et compensat, lib. Dc Spectaculis,
m»t’ tuw*, id est circa domum, puta Dei, hoc est
templum, ait OEcumenius ) qui proinde cum
(1) « Frangentes circa domos panem. » Ex nostra lal­
multis aliis censet panem hunc quem in templo lem sententia, scrino hic est ad litteram de epulis quæ
quæ ad omnes tideles pertinebant,
frangebant, fuisse Eucharistiam. Unde pro panem, dicebantur
Syrus vertit munus benedictum, puta panem ita tamen ut ditiores in subsidium pauperorum necessa­
conterrent. Kxt’ c(x.v>, scii, ¿axotg/, id est, singulis
consecratum et transsubstanliatum, Dcoque quasi ria
in domibus, modo in hac, modo in illa. Nemini autem
mintha in sacrificium oblatum. Idque est valde ignotum est, primis temporibus ante, deindo por/ has
probabile, quia Eucharistia a Paulo et Luca epulas, Eucharistiam fidelibus distribui de moro fuisse.
vocatur fractio panis. Nec obstat, quod Noster Vid. Bergier, Dictionnaire de Théologie, voc. Agapes.

COMMENTARÍA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. R.
<00
cap. XXIX : « Quid, inquit, jucundius quam Dei utpote « cui non sit aliquid habere, quod vel
Patris ct Domini reconciliatio, quam veritatis possit amittere ; vel aliud sit habens, aliud qriod
revelatio, quam errorum recognitio, quam habet, sicut vas aliquem liquorem , aut corpus
tantorum retro criminum venia? quæ major vo­ colorem , aut aer lucem , aut anima sapientiam.
luptas , quam fastidium ipsius voluptatis , quam Nam neque vas liquor est; nec corpus color, nec
sæculi totius contemptus, quam vera libertas, aer lux, neque anima sapientia est. Hinc èst
quam conscientia integra, quam vita sufficiens, quod etiam privari possunt rebus quas habent.»
quam mortis timor nullus ; quod calcas deos Et inferius : « Secundum hoc ergo dicuntur illa
nationum, quod demonia expellis, etc., quod simplicia, quæ principaliter vereque divina sunt,
Deo vivis? H® voluptates, hæc spectacula Chris­ quod non aliud est in eis qualitas, aliud sub­
tianorum sancta , perpetua, gratuita. » Et mox : stantia; nec aliorum participatione, vel divina,
« Vis cl pugillatus cl luctatus? prosto sunt non vel sapientia , vel beata sunt. » Unde idem alibi :
parva, sed multa. Aspice impudicitiam dejectam « Simplex eris, si te mundo non implicaveris,
a castitate, perfidiam cæsam a fide, sævitiam a sed explicaveris : explicando enim te a mundo
misericordia contusam , petulantiam a modestia (unies te cum Deo simplicissimo, itaque) simplex,
obumbratam; cttales apud nos sunt agones, in implicando duplex eris. » Et Ficinus, in cap.vn
quibus ipsi coronamur. Quale autem spectacu­ Tûnæï Platonis : « Simplicitas, inquit, suprema
lum in proximo est adventus Domini jam indubi­ super aeternitatem cxlat, a qua in divinis menti­
tati, jam superbi, jam triumphantis? Quæ illa bus sit integritas, ct in animalibus rationabilibus
cxultatio angelorum, quæ gloria resurgentium aeternitas tempori mixta, ct in mundi sphæris
Sanctorum? qualo regnum exinde justorum? sempiternitas temporalis : in his autem quæ
qualis civitas nova Jerusalem? etc. Qualia illa sphærarum motu virtuteque fiunt, quædam portio
sunt quæ nec oculus vidit, nec auris audivit, nec temporis.» Quo ergo quis simplicior est, co
in cor hominis ascenderunt? » Unde <paulo ante proximius ad Deum ct divinitatem accedit. Quo­
concludit: «Delicatus es, Christiane, sietin sæculo circa monet Christus : « Estote prudentes sicut
voluptatem concupiscis , imo nimium stultus, si serpentes, ct simplices sicut columbre, » Matíh.
hoc existimas voluptatem. Dicas velim, non X ; q. d., ait S. Hieronymus , epist. ad Rustic. :
Habeto simplicitatem columbre, nc cuiquam
possumus vivere sine voluptate, qui mori cum
voluptate debebimus?Nam quod est aliud votum machinaris dolos ; ct astutiam serpentis, nc alio­
nostrum, quam quod ct Apostoli, exire de sæculo rum supplanteris insidiis : quia non multum dis­
et recipi apud Dominum? Hæc voluptas ubi ct tat in vitio, aut decipere, aut decipi posse.»
Idem; in cap. vu Oscœ: « Prudentia, ait , absque
votum. »
Et simplicitate cordis , — id est sine malitia, simplicitate malitia est, et simplicitas absque
dolo, suspicione, invidia, mœstitia; benevole, ratione stultitia nominatur. »
Simplicitati opponitur hypocrisis, quæ virtu­
candide, sincere, integre, hilariter, liberaliler.
Significat omnia bona fide esse gesta ; nullas ex­ tum simulatione clausum vitium abscondit ct
quisitas fuisse delicias, nullas etiam sectas vel arte palliat, quam proinde acriter passim insec­
schismata; sed quemque sua libenti ct alacri tatur Scriptura. Hypocrita enim est vulpes , his- iiypor ianimo fratribus communicasse, ait Chrysosto­ trio, Mercurius triceps ct simia in purpura.
mus, ac vicissim qure ex distributione sibi obtin­ camelopardalis collo refert equum, pedibus et
gebant, simpliciter, candido, hilari ct grato cruribus bovem, capite camelum, maculis ti­
animo accepisse, non respiciendo an alteri me­ grini aut pardum : ita inter hypocritas sunt qui
varias hominum formas exprimunt. Si cultum
lior vel major pars distributa fuisset.
HnpliciNota : Sicut in rebus naturalibus simplicia di­ inspicias, sanctum quempiam esse existimes;
t i phy.
cuntur corpora, quæ non sunt mixta ct composi­ si orationem audias, satrapam loqui putes; si
tía rt
vitam expendas, nebulonem invenies ; si scripta,
morali» ta, qualia sunt cœhun ct elementa, cx quibus
quid? reliqua corpora componuntur ct conflantur : ita
bubulcum. Vide S. Gregoriuni, lib. X Moral., cap.
in moralibus simplices vocantur, qui carent fuco, xxviì, in illud : « Deridetur justi simplicitas,» ubi
dolo ct cupiditatum passionumque mixtura. graphice simplicium , ¿eque ac duplicium sensa
Qtioclrca Deus simplicissimus est, tam physice ct mores depingit ; et Climacum, gradu xxiv, ubi
in natura, quam moraliler in virtute, candore inter alia ait, simplicitatem esse habitum anima
clpuritate. Unde prceclare S. Augustinus, lib. XI varietate carentem toliusque perverse cogitatio­
Civit., x : « Est, inquit, bonum solum simplex, nis ignarum, et qui nulla mala cogitatione mo­
ct ob hoc solum incommutabile, quod est Deus. veatur. Sic S. Paulus exhortaos ad eleemosj nam,
Ab hoc bono creata sunt omnia bona, sed non jubet ut eam faciant in simplicitate : a Qui tri­
simplicia, et ob hoc mutabilia. Creata sane, id buit, ait, in simplicitate,» /torn., cap. xii, vers. 8.
est facta, non genita. Quod enim dc simplici bo­ Vide ibi dicta. Simplicitatis insignis et priuuev®
num genitum est, pariter simplex est,» puta fidelium æmulœ, domesticum in Societate habe­
Verbum ct Filius Dei. Et mox : « Ideo simplex mus exemplum et speculum R. P. Paschasnun
dicitur, quoniam quod habet, hoc est,» etc., Broetum, qui, unus e decem primis Patribus

COMMENTARIA IN ACTA AVl)N PO LORUM, cap. ni.
HO
Er uabentes GRAHAM, — id est amabiles, grati
S. P. N. Ignatii sociis, creatus NuntiusApostolicus
per Hiberniam, ac præ cœteris omnibus a S. Igna­ et accepti toti plebi. Pro gratiam, Syrus vertit
cio dignus judicatus patriarchatu Ælhiopi®, ob XOnn radiarne, quod significat visceralem affec­
raram sapientiam ct sanctitatem cum miro can­ tionem, ct ex intimis visceribus manantem com­
dore et simplicitate conjunctam ; adeo ut ab eo­ passionem, amorem et benevolentiam. Porro
dem Societatis angelus nuncuparetur. Sic enim de hanc gratiam ct dilectionem populi fidelibus
eo scribit noster Sacchinus, tom. Il Hist. Societ., « conciliabat beneficentia eleemosyna;, ct morum
lib. VI, num. 97 : « Propria ejus laus dicebatur candor atque simplicitas, » ait S. Chrysoslomus;
simplicitas mixta prudenti®. Hanc principio com­ item modestia, mansuetudo, sanctitas in vultu,
plexus, toto vite cursu tenuit. Hanc praedicabat verbis omnique actione relucens.
ipse frequenter, ct commendari ab omnibus cu­
Dominus autem augebat, — tyurfa, id est ad­
piebat; p idque Iribus de causis: «Prima, quia debat numero coetuique fidelium, puta Ecclcsiæ,
materia maxime capax coelestium donorum sim­ ut habet Græcus, de quo mox, plures alios « qui
plicitas est : perennis fons beate cordis tranquil­ salvi fierent, » inspirando eis fidem ct deside­
litatis, impenetrabile diabolo munimentum, virtu­ rium baplismi ac Christian® vite, quibus justifi­
tum cœlerarum conciliatrix, altrix ct decus. Nam carentur, cl, si in iis usque ad vite finem perse­
quod in ore formoso est hilaritas, hoc est in vir­ verarent, salvarentur et aeternam beatiludinem
tutis quasi vultu simplicitas. Secunda, quod ipsa consequerentur.
sit alienæ bcnevolenliæ rapax illicium. Nihil enim
In idipsum , — id est simul, videlicet in Ecclesia,
ita blandum et amabile, ut candidum et aper­ ut habent Græcus ct Syrus. Porro Græcus tò ¿tu
tum, ct cui te securus credas, ingenium; ut nes­ auro, id est in idipsum, rejicit ad initium capitis
cius cuiquam nocere, ac cuivis prodesse paratus sequentis. Verum videtur Lucas scripsisse hic l-ì
animus. Tertia, quod simplicium congressu et to auro, quod aliquis explicuerit addens in margine,
Deus ct homines mirifice delectantur. Denique TphoOtaux, iti est in Ecclesia ; quod deinde ab alio
simplicitas in eum maxime statum reponit hu­ putante hoc ad textum pertinere, in textum
manam sobolem, unde serpentis fraus parentem translatum est, excluso
-rò auro in caput se­
primum dejecit. » Simplicitatis quoque illustre quens. Sed quocumque modo legas, idem esi
nuper dedit exemplum Illustrissimus Cardinalis sensus. In idipsum enim idem est quod simul,
Bellanninus; adeo ut, cum quidam liberius di­ pariter, puta in Ecclesia, ut dixi. Denique tam
ceret cum non fuisse evectum ad pontificatum, exacte S. Lucas hic ct insequentibus enarrat vir­
eo quod haberetur simplex, candide et hilarjtcr tutes et vitam primorum fidelium, quia ipsa fuit
responderit : « Felix simplicitas, quæ me tanto interpretatio Evangeli! et praxis doctrinæ Christi,
onere liberavit!»
quæ ejus legem nobis ad vivum factis expri­
17
47. Collaudantes Deum. — Notat cos post cibum mit, ac proinde ipsa nobis viva est lex et norma
alias egisse Deo, cumque de suis alimentis vite Chrislianœ. a In Sanctorum vita cognosci­
quasi donis collaudasse. Hinc post agapen cane­ mus quid in Scriptura legere debeamus, » ait
bant Deo hymnos et cantica spiritualia, ut ait S. Gregorius, hom. 40 in Ezech. Et vice versa
Apostolus, Ephes, v, 19. Qui rursum, 1 Tini. iv, 4 : Evangelium et a lex scripta est commenta­
<Nihil, inquit, rejiciendum, quod cum gratia­ rius vite Sanctorum, » ait Philo, lib. De Abra­
rum actione percipitur, » Vide ibi dicta»
ham.

CAPUT TERTIUM.

'

SYNOPSIS CAPITIS.
Sanctus 1'elrus claudo gressum restituit ; inde docet populum so huc miraculum non tua.
sed Christi wtute effecisse, ut in eum credant,

ascendebant in templum ad horam orationis nonam. 2. Et
quidam vir, qui erat claudus ex utero matris suæ, bajulabatur : quem ponebant quotidie
aJ portam templi, quæ dicitur Speciosa, ut peteret eleemosynam ab introeuntibus in tem­
plum. 3. Is cum vidisset Petrum et Joannem incipientes introire in templum, rogabat ut
eb emosynam acciperet. 4. Intuens autem in eum Petrus cum Joanne, dixit : Respice in
nos. 5. At ille intendebat in eos, sperans se aliquid accepturum abéis. 6. Petrus autem
dixit : Argentum et aurum non est mihi; quod autem habeo, hoc libi do : In nomine Jesu
i. Petrus autem el Joannes

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM,

cap.

111.

Ili

('.liristi Nazareni surge, et ambula. 7. Et apprehensa manu ejus dextera allevavit eum, et
protinus consolidat® sunt bases ejus ct plant®. 8. Et exilions stetit, et ambulabat; et in­
travit cum illis in templum ambulans, et exilions, et laudans Deum. 9. Et vidit omnis
populus eum ambulantem et laudantem Deum. 10. Cognoscebant autem illum, quod ipse
erat qui ad eleemosynam sedebat ad Speciosam portam templi ; et impleti sunt stupore et
extasi in eo quod contigerat illi. H. Cum teneret autem Petrum et Joannem, cucurrit
omnis populus ad eos ad pollicum quæ appellatur Salomonis, stupentes. 12.Videns autem
Petrus, respondit ad populum : Viri Israelii®, quid miramini in hoc, aut nos quid intue­
mini, quasi nostra virtute aut potestate fecerimus hunc ambulare? 13. Deus Abraham, et
Deus Isaac, et Deus Jacob, Deus Patrum nostrorum, glorificavi! Filium suum Jesum,
quem vos quidem tradidistis et negastis ante faciem Pilati, judicante illo dimitti. 14. Vos
autem sanctum et justum negastis, ct petistis virum homicidam donari vobis; 15. aucto­
rem vero vil® interfecistis, quem Deus suscitavit a mortuis, cujus nos testes sumus. 16. Et
in fide nominis ejus hunc, quem vos vidistis et nostis, confirmavit nomen ejus : et fides,
qu® per eum est, dedit integram sanitatem istam in conspectu omnium vestrum. 17 Et
nunc, fratres, scio quia per ignorantiam fecistis, sicut et principes vestri. 18. Deus autem,
quæ prænuntiavit per os omnium Prophetarum, pati Christum suum, sic implevit.
19. Pcenilemini igitur, et convertimini, ut deleantur peccata vestra, 20. ut cum venerint
tempora refrigerii a conspectu Domini, et miserit eum qui prædicatus est vobis, Jesum
Christum, 21. quem oportet quidem coelum suscipere usque in tempora restitutionis om­
nium , quæ loculus est Deus per os sanctorum suorum a sæculo Prophetarum. 22. Moyses
quidem dixit : Quoniam Prophetam suscitabit vobis Dominus Deus vester de fratribus ves­
tris, tunquam me, ipsum audietis juxta omnia quæcumque locutus fuerit vobis. 23. Erit
autem : omnis anima quæ non audierit Prophetam illum, exterminabitur de plebe. 24. Et
omnes Prophet® a Samuel, et deinceps, qui loculi sunt, annuntiaverunt dies istos. 23. Vos
estis filii Prophetarum, et testamenti, quod disposuit Deusad patres nostros, dicens ad
Abraham : Et in semine tuo benedicentur omnes famili® terræ. 26. Vobis primum Deus
suscitans Filium suum, misit eum beuediceutem vobis, ut convertat se unusquisque a ne­
quitia sua.
1. Petrus autem èt Joannes.— Græcus præflgit
irti tí «wtí, id est in idipsum, hoc est simul, pa­
riter. Verum hoc pertinet ad finem capitis praece­
dentis, uti jam dixi : licet Cajelanus, Pagninus,
Tigurina ct alii referant hoc ad cap. m, g. d.
Petrus et Joannes ascendebant in templum simul
et pariter; vel, ut Cajelanus, sub idem tempus,
quo scilicet gesta sunt ea quæ audivimus cap. 11.
Notat S. Chrysoslomus combinationcni Petri ct
Joannis, tam hic quam cap. vin, 14, et Joannis xx,3,
indicem magnæ inter ulrumque conjunctionis et
amicitia), ut suo exemplo doceant Prælutos et
capita congregatiohum unionem et concordiam.
Erant enim hi duo primarii, ct quasi duo oculi,
non tantum Ecclcsiæ, sed et Apostolorum. Nimi­
rum sequuntur institutum Christi, qui Apostolos
binos misit ad evungelizimdum, Matth. vi, 7. Hoc
exemplum sequantur Religiosi, qui nunquam
soli, sed semper cum comite, qui ville sil testis
et adjutor, incedant ; adeo, ut S. Thomas Aquinas
Religiosum, qui solus incederet, vocare sit soli­
tus duimuuein olit inni. Hoc enim inter codera

ejus apophthegmata recenset Casliglius in ejus
Vita.
Ascendebant in trjiplvm. — Templum enim
situra erat edito loco in monto Sion, ut toti urbi
esset conspicuum, ad quod proinde per gradus
ascendebatur, in quibus mulli censent recitatos
fuisse psalmos, qui inde Graduales dicantur
Templum enim est domus, uti Dei altissimi, ita
ct orationis, qua colloquimur cum Deo, et ad
Deum mente ascendimus. Oratio enim est
mentis in Deum elevatio : ila S. Chrysoslomus.
Porro templum hoc erat atrium laicorum, non
Sanctum, multo minus Sanctum sane toruu : ia
illud enim solis sacerdotibus Aoronicis, iu hoc
soli pontifici semel iu anno patebat ingressus.
Disce hic contra hureticos, meliorem «se ora- -Vfhor
tionem quæ fit in templo quam alibi, »dque
quinque de causi®. Prima est, quod oratio inumili,
templo sil publica Dei invitatio, lause! adoratio bi.ob
coram tola Ecclesia, ideoqu major el bonoriii- *{.'"„7,7
eenlior Deo, qualn qiw lil alibi solitarie. Secunda, pnuu.
quod in tempio quad in dosi > ia habite! Deus,

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. ili.
1/2
ao proinde ibi suam praesentiam exhibeat et Deo ejusque templis honorem, ut suo exemplo
postulata exaudiat, uti precatus est Salomon, II! alios idem facere doceat.
Id sapiebat Theodosius Imperator, qui ndeo ve­
Rcg. vii,Deusquo ei promisit ibidem, cap. rx, vers.
3, dicens : «Erunt oculi mei ct cor meum ibi nerabatur templa, ut cum armis et diademate illa
cunelis diebus.» Tertia, quia in templo, ob con­ ingredi noluerit, sed ufraque ad eorum fores de­
sociationem, preces unius adjuvantur a precibus posuerit, dictitans hanc rever mliam so debere iis
ct meritis omnium præsentium, ac praesertim sa­ locis, in quibus magis resplendet divinitas et ma­
cerdotis^ qui spedalini pro omnibus praesentibus jestas Domini. Ita refertur in Concilio Ephesino,
sacrificat. Sicut ergo nummus unus non habens cap. xxi.
S. Gregorius Nazianzcnus, orat. 19, laudat
justum pondus, si detur creditori, ab eo rejici­
tur; sin vero multis aliis misceatur, acceptatur, Nonnam matrem suam ita venerantem templa,
(ransilque cum caderis : ita ct oratio solitarii, si 0 ut in iis nunquam illius vox audita sit, quod
sit tepida, vaga, negligens, rejicitur a Deo; sin silentio Sancta honorarii, quod veneranda) men­
voro multis aliis ferventibus jungatur, earum vi sa nunquam lerga obverterit, nec in divinum
ct quasi alis attollitur, et in coelum ad Deum evo- pavimentum expuerit. » Nam, ut recte ait S. Au­
lat. Quarta, oratio in templis facta adjuvatur a gustinus in Regula, ct refertur disi. xlii, can. G :
Sinetis, quorum corpora ibidem sepulta sunt. « In oratorio prater orandi et psallendi cultum
Quhu. Quinta, eadem dat aliis orandi exemplum alios- penitus nihil agatur, ut nomini huic et opera ju­
giter impensa concordent. » Est enim et vocatur
que ¿edificai.
Quare fanatica est hærcsis recenter exorta in domus orationis : ibi ergo non aliud agendum,
Ilollandia, quæ damnat templa et oratoria pu­ quam ut orationi vacetur. S.Chrysostomus, hom.
blica, coelusque fidelium et Ecclesia non nisi in 2 in epist. II ad Corinth., in fine, agens de litur­
privatis cubiculis cogendos ct celebrandos docet, gia Ecclesia : « Quidam, ait, adeo sunt incogi­
•bique suos cogitet celebrat, nixa male intellectis tantes, stulti ac dissoluti, ut non solum co tem­
Christi contra Pharisæos, suæ devotionis ostenta- pore, quo hæc aguntur cum catechumenis, sed
lores, verbis Maith, vi, 6: « Tu autem cum etiam in his quæ aguntur cum fidelibus, stent et
oraveris, intra in cubiculum tuum, et clauso ostio, fabulentur. Hinc subversa sunt omnia, hinc perie­
ora Patrem tuum in abscondito. » Ut quid enim runt omnia, et quidem eo tempore, quo maxime
jussit Deus Mosi fabricare tam amplum taberna­ Deus erat placandus, illo magis irritato discedi­
culum ct Salomoni tam augustum templum, mus. D
promittens se in eo ipsius et fidelium preces
S. Mauritius tanta reverentia ct devotione ver­
exauditurum, III Reg., cap. vili ct ix, nisi quia sabatur in templo, ut nunquam visus sil sedere,
in eo volebat publice coli et adorari ? Ut quid sed genu flexus semper, aut stans facie pavida ct
folies David, Christus, Petrus ct Joannes hic as­ pallida. Rogatus causam, dixit : « Non pavebo,
cenderunt in templum, nisi public® orationis non tremam, sciens me hic stare coram Deo? »
causa? Ut quid a tempore Constantini piissimi Ita Severus in ejus Vita.
Imperatores, Reges, Pontifices singulis sœculis
Quin ct Abyssini omnes etiam laici, quantum­
ædifleaverunt tot basilicas, tot templa tanta am­ vis senes, in templo ex reverentia nunquam se­
plitudine et magnificentia, quantam ubique ter­ dent, sed gcnuflectunt, vel certe stant innixi sci­
rarum cernimus, nisi ut fideles in iis lurmatim pionibus , si senes sint, vel infirmi ; id Romæ
adunati Deum unanimiter ct propalam invocarent mihi asseverarunt viri graves et Abyssini ipsi.
Moraliter, S. Gregorius Nazianzcnus, in Senten­
ct laudarent? juxta illud regii Psallis : « Confi­
tebor libi in Ecclesia magna, in populo gravi, n tiis : « Perpetuum, inquit, sit libi hoc studium,
id est multo, imo plurimo, «laudabo te. n Et ut mentem tuam templum Deo extruas : sic enim
illud Christi : « Apud te laus mea in Ecclesia cum pro spirituali statua in intimo corde habe­
magna : vola mea reddam in conspectu timen­ bis. » Modum proscribit idem Nazianzcnus, in
tium eum, y Psal. xxi,26. EI illud: «Omnes gen­ Monasticis, dicens :
tes, plaudite manibus, jubilate Deo in voce exulAgendorum initium cl finis sit Deus, etc.
lationis. Quoniam Dominus excelsus, terribilis,
Si beneficili fueris, imitaberis Deum.
rex magnus super omnem terram,» Psal.xlvi, 1.
Fac sii benignus, ut benignum habéis Deum.
Quocirca Deus horribiliter ulcisci solet tem­
piorum violationem vel eversionem : quin ct Vide dicta in fine Aggæi prophet®.
Gentiles Historici multa raraque exempla nar­
Ad HORAM orationis nonam , — quæ incipiebat OHjÇC
rant eorum qui in multas gravesque inciderunt hora tertia post meridiem, cl finicbalur in ves­ Horarum
Canoni*
calamitates, eo quod reverentiam debitam tem­ pera solisque occasu. Judæi enim diem ct noc­ carum.
plis falsorum suorum deorum non detulissent. tem dividebant in quatuor partes ct vigilias, puta
Unde Socrates, lib. VII Hist., cap. xxiii, sapienter in horam primam, tertiam, sextam et nonam,
notat profanationem templorum certum esse si­ et quamque pie ordiebantur a Deo et precibus,
gnum iræ Dei, et cladis reipublicæ imminentis. juxta illud : « A te principium, tibi desinet. » Fi­
Porro quo quis maior
majorem debet deles enim omnia suo opera

ORIENTARIA ÎN ACT,\ APOSTOLORUM, cap. ITI.
113
æque ac finire docci. Hinc Psaltes, licet totius rixa cædem; ita una virtus provocat aliam : est
regni curis districtus : « Septies, inquit, in dic enim virtutum, seque ac vitiorum inter se concalaudem dixi tibi, » /W. cxvin, vers. 104; et Ju­ tenalio, et quasi contesseratio : « Somnus som­
dici, e Babylone reduces, « legerunt in volumine num adescai, et vigilias vigili® pariunt, » ait
legis Domini Dei sui quater in dic, et quater con­ S. Dominicus Loricantis, ut habet ejus Vita.
fitebantur ct adorabant Dominum,» ait Esdras,
Tertio, devotis ct euntibus ad orationem omnia
lib. Il, cap. IX , vers. 3. Daniel quoque in Baby­ prospere succedere, Deumque mira providentia
lone « Iribus temporibus in dic flectebat genua eorum res dirigere, secundare et exaltare.
sua, ct adorabat confitcbalurqiie coram Deo suo,»
Denique docet hic S. Petrus fideles, præsertim 0°”'
Daniel, cap. vi, vers. 10, ubi causas hujus rei re­ Ecclesiasticos , observare stata et ab Ecclesiatwm'
censui. Rursum Psaltes, Psalm, cxvm, vers. 62 : sancita orandi, et horarias preces persolvendi
«Modia, ait, nocte surgebam ad confitendum tempora, ut scilicet eas non simul et conjunctim,
tibi.» Ex quibus locis liquet, discrimen hora­ sed divisim suis quibusque horis et temporibus
rum orationi destinatarum ante Christum apud legant, quantum fieri potest, ct quantum officia
Judœos ct veteres fuisse, idemque Ecclesiam recte et occupationes cujusque patiuntur. Hac enim de
imitatam esse, imo perfectius facere per septem causa ab Ecclesia per horas distincta et distributa
Horas Canonicas; nimirum, primo, in honorem sunt. Qua in reexcelluil Illustrissimus Cardinalis
SS. Trinitatis, ut tertia quaque hora eam laude­ Bellarminus pi® memori®, qui licet tot studio­
mus, quam semper laudare deberemus ut an­ rum, lectionum, consultationum negotiis distrin­
geli; sed cum id curæ ct necessitates corporis et geretur , solebat tamen singulas seorsim et stato
vito non permittant, id saltem faciamus initio ab Eccclesia tempore, v. g. Nocturnas noctu, Pri­
cujusque horæ, puta ad primam, tertiam, sextam mam hora prima , Tertiam tertia, Sextam sexta,
et nonam, juxta illud Thren. cap. n, vers. 19 : Nonam nona recitare.
« Consurge, lauda in nocte, in principio vigiliaNarrat beatus Petrus Damianus, epist. ad Desi­
rum. »
derium, Cassinense™ abbatem, S. Severinum, ColoSecundo 9 in gratiarum actionem ob beneficium niensem Archiepiscopum, post mortem apparuisse
creationis. Septem enim diebus Deus omnia crea­ cuidam clerico, ac tactu manus suæ tantum ci
vit, Genes. cap. i.
ardorem indidisse, ut e manu ejus carnes usque
Tertio, ob septem primaria mysteria redemp­ ad ossa defluerent, ac dixisse se relegatum ad
tionis , quæ totidem horis recolimus. Nam noc­ ignes Purgatorii, hoc solo nomine et culpa,
turnis horis tara natus, quam captus est Christus. « Quia in aula regia, inquit, constitutus, imperia­
Prima judicatus est, ct resurrexit. Tertia condem­ libus me consiliis vehementer implicui, Cano­
natus est, et misit Spiritum Sanctum in Pente­ nic® synaxis officia per distincta horarum spatia
coste. Sexta crucifixus est et in coelum ascendit. non persolvi. Mane quippe simul omnia coacer­
Nona mortuus est, et in limbum ad patres li­ vans, tota die negotiis ingruentibus secura liber­
berandos descendit. Vespere e cruce depositus tate vacabam. Ob hanc itaque negligentiam ho­
est, omnibusque completis scpultus, quod reco­ rarum , ardoris hujus fero supplicium.» Idem ex
limus Completorio: ita S. Cyprianus, serra. Dc Damiano refert Baronius, tom. XI,anno Christi
Oratione Dominica; Tertullianus, Contra Psychi­ 1062, ubi tamen recte censet pro Severino legen­
cos, cap. x; S. Athanasius, serm. Dc Virginii. Vide dum Peregrinum, qui creatus est Archiepiscopus
Bellarminum et Navarrum, tract. Dc Horis Cano­ Colonionsisanno Domini 1021, et præfuit annis IG.
Magnus ille Sabbas abbas pro suorum negotiis
nicis.
Porro, apud Judæos primaria) orationis horæ adiens Justinianum Imperatorem, caque cum illo
erant duæ, nimirum prima ct nona, ob duplex tractans, audita hora tertia illico ab imperatore
juge sacrificium agni, quod iis offerebant, transtulit se ad statas illius horæ preces; cum­
nempe matutinum, quod mane hora prima, et que socius ejus Jeremías diceret hoc esse inde­
vespertinum, quod hora nona immolabant, de corum et incivile, respondit : « Imperator facit
quo dixi Exodi cap. xxix, vers. 39. Initium ergo officium suum,no3 nostrum;» ita habet ejus
<liei æque ac finem Judæi dabant Deo, per so- Vita die 5 decembris.
2. Vir — 40 annorum, ut dicitur vers. 22.
vert. i.
lemnom adorationem et sacrificium. Idem multo
Claudus.*-Non dubium plures alios a Petro ct
magis facere decet Christianos.
Moraliter, disce hic primo, pietatem omnia a Apostolis esse sanatos, inquit S. Chrysostomus, et
! eo impetrare : quia enim Petrus ascendit iu satis insinuat Lucas, cap. v, vers. 12; hujus tamen
templum pietatis et orationis causa, hinc meruit unius curationem enarrat, tum quia cæleris fuit il­
lustrior, præsertim quia facta est juxta templum,
curare claudum.
Secundo, unum opus bonum disponere ct ster­ ubi erat turba populi; tum quia ejus occasione
nere viam ad aliud : ita hic oratio sternit viam concionem habuit S. Petrus ad turbam, qua
ad eleemosynam, eleemosyna ad sanationem et quinque millia ad Christum convertit, ut patet
miraculum. Sicut enim peccatum allicit et advo­ cap. tv, 4.
Quem ponebant quotidie ad portam templi. *
cat aliud, ut superbia invidiam, invidia rixam,
xvii.
8

COMMENTARIA TN ACTA APOSTOLORUM, CAP. Di.
/
Ihnc
npud Judæos, pauperes ct œgros et datissinjum erat, fabricata esset, quæ multum,
mancos præ foribus templi mendicasse, uti iit ait idem Josephus, cœteras portas argento inclu­
bqrri| Romæ et apud Christianos multis in locis; idquo sas ct inauratas decore et honore superabat,
cíc^ ¿ .
ut Christianis, qui raro hospitalia et car- quia crassiori argento ct auro vestiebatur, quod
Pnoa. ceres visunt, eleemosyna? cogitationem montem- quidem novem portis infuderat Tiberii pater
que injiciant. Secundo, ut per eleemosynam dis­ Alexander. Sicct Ribera, lib. I De Templo, cap.xxxii.
ponant so ad orationem, sciantque se esse men­ Verisimile est hanc portam non fuisso templi,
dicos Dei, et ab co vicissim eleemosynam pe­ puta atrii, mediam, ut nonnulli volunt, sed exti­
tant ct accipiant. Rursum, mendici docent nos mam; licet enim Josephus, lib. VI Belli, cap. vi,
modum orandi piamque rhetoricen, scilicet af­ subindicel cæcos et claudos templum laicorum,
fectuose , miserabiliter ct clamose miserias nos­ puta atrium, ingredi potuisse, tamen cos ibi men­
tras Deo proponere, ejusque liberalitatem ct opes dicasse non est credibile, tum quia id non dece­
celebrando, opem ct gratiam quasi stipem emen­ bat sanctitatem loci, tum quia illo locus tantum
dicare. Unde S. Chrysostomus, hom, Dc Marhjrib., erat Judæorum et mundorum, extimus vero erat
quæ est tomo V, ordine secunda : « Proveniuntur, Gentilium quoquect immundorum. Mendici ergo
ait, precibus preces : rogantem claudum roga­ ut tam a Gentilibus ct immundis, quam a Judæis
turi ante audiunt, quam procentur; nec per­ et mundis stipem poscerent, anto extimam extimi
mittit claudus orare illos quos petit, nisi prius atrii portam sese collocabant. Et ita eam exti­
Tetui. acciperet ipse quod optavit. » Tertio, ut admo­ mam, anto atrium Gentium, graphice depingit
neantur miserim ct fragilitatis human©, memores Adrichomius in tabula Chorographica urbis Je­
sibi idem contingere posse, quod in mendicis rusalem : qui et addit portam hanc fuisse Orien­
intuentur. Ex eadem carne constamus omnes, ct talem. alias, Sur, alias Seir dictam; et Speciosam
eadem lege nati sumus, eidem peccato originali cognominatam, quod omnium portarum esset
ejusque pœnis obstricti nascimur. Altos ergo spi­ maxima, altissima et pulcherrima, per quam
ritus cristasque ponant, Deoque gratias agant, etiam principalis in templum erat introitus. Hanc
quod in sorte mendicorum cos non collocant. collapsam Joathan rex instauravit, 11 Paral.
Quarto, ut mendicorum preces efflagitent, sciant- cap. XXVII.
que se plus ab eis accipere quam dare. Quocirca
3. Incipientes introire in templum. — Cur non Ver^K
Christus : « Ego, inquit, dico vobis, facile vçbis potius in egressu post orationem, quam in in­
amicos dc mammona iniquitatis, ut cum defece­ gressu hoc miraculum patrarunt? Variœ sunt
ritis, recipiant vos in ©terna tabernacula,» Luc. causæ : Prima, quia in ingressu statim occurrit clau­
cap. ivi, vers. 9. Mendici ergo sunt janitores dus hic eleemosynam ab Apostolis petens, quam
coeli, cubicularii Dei, divilum non tam clientes proinde illico ei prostiterunt, bis enim dat qui
quam patroni; ita S. Chrysostomus, hom. 28 ad cito dat. Secunda, ut hac beneficentia pararent se
Popul.
ad orationem, uti jam dixi. Tertia, ut divinalibePorro Antverpke aliisque multis per Germa­ ralitas Apostolorum preces antevertens ostende­
niam ct Belgium bene ordinatis urbibus, non retur. Sic exponit D. Chrysostomus, in fine tom. I,
permittitur ut mendici fores templi obsideant; serm. quodam in cap. in Sap.: « 0 gloriosum,
aut publice; multo minus per templum, mendi­ inquit, meritum Apostolorum, qui ante in tem­
cent, no orantes obturbent, ne infirmis et prae­ plo operantur, quam ipsi Dominum dcprccentur;
gnantibus nauseam et abortum moveant, neve ante virtus ostenditur, (piam oratio ad Dominum
mendici audaces et clamosi aliis honestis egenti­ promittatur : effectus preces proveniunt; virtu­
bus, sed timidis et verecundis, eleemosynas prae­ tes desideria antecedunt : ncc exspectatur ut vola
ripiant, imo ipsis dantibus ditiores evadant, uti ad Dominum promittantur; quia Dominus ipse
subindo dcprcbensuhi est. Quare Elcemosynarios ante efficit, quam oretur, n
publicos constituunt, qui templum obeant ct
Rogabat. — «Quia vidit illos, inquit Chry­
eleemosynas petant, quas in egentes per hospi­ sostomus, miracula facientes, et pios ex ipso ha­
talia a se distributos, pro cujusque necessitate et bitu judicavit. »
meritis congrue distribuant. Quod sane uti or­
4. Respice in nos. — Jussit claudo Petrus, ut ver*. 4«
dinatius, itaci satius sancliusquc est,idquo olim in se respiceret : primo, ut ejus attentionem ad
decrevit Concilium Turonensc 11, cap. v, nuper- futurum miraculum excitaret; secundo, ut ejus
que Mediolani renovavit beatus Carolus Borro- spem erigeret et dirigeret, 7. d. Oculos, spem et
mæus.
mentem in nos delige, quasi quid novum el mag­
QuM DIOTUl Speciosa, — a specie et pulchritu­ num a nobis recepturus; tertio, u claudus in se
dine. næccnim est quæ a Josepho, lib. XV Antiq., respiciens modum miraculi vW ret scirelque
cap. xiv, inter decem atrii portas pulcherrima illud a se proficisci invocato noinu e Jcsu, ac con­
fr** describitur, quam proinde Baronius, anno Christi sequenter audiret illud : «in nomine Jesu Christi
censet esse illam, quæ al) eodem Josepho Nazareni, surge et ambula; » caque fide dextera
Corinthia nuncupatur , eo quod ex ære Corin­ apprehensum erigeret et sanai et : quare Christo
thio, quod apud veteres prcestaulissiinum ct lau- miraculum tribueret. ct cratias ageret, in eum-

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. HI.
115
que crederet, ac ¡dip- am coram aliis profiteretur auris tua, » Psal. ix. PergitS. Augustinus: «Deo
dives est inops auri, virtutes largitur et gratias
el celebraret.
...¡^ctoi Moralitcr : docuit Petrus quam potens sil vel confert. » Et superius : « Testimonium virtutis
sancto- gojus 0SpCC[Ufi Sanctorum. Sicut enim basiliscus secuturo, est professio paupertatis. Unde Apos­
»Vij. suo aspectu cos quos aspicit, enecat; ita Sancti tolus loquebatur : Nihil habentes, et omnia pos­
suo aspectu virtutem, gratiam et Dei benedictio­ sidentes. Qui aurum non habet, fidem habet,
nem eis quos intuentur, aspirant. Ea do causa virtutem habet. Videamus quid amplius coruscet.
S. Chrysostomus, in cap. i ct ult. ad Hom., scribit Aurum, quod nemo tutum habet, nisi qui semper
S. Paulum tam oillciosum esse in salutationibus, abscondit? Aurum, quod in perniciem Domini
quia sola Sanctorum salutatio efllcax est potens- fulget? Aurum, quod per tenebras quaeritur, per
quo afferre salutem, uti beata Virgo salutans tenebras custoditur ? Aurum, cujus inquisitio
Elisabeth, eam cum prole sanclificavit. Undo ipsa damnatos habet, cujus amor Judam facit? Aurum,
exclamavit : « Undo hoc mihi, ut veniat mater quod apud avarum animum profertur Christo?
Domini mei ad me? Ecco enim ut facta est vox cujus gravis acquisitio œrumnosa possessio. >
salutationis tuæ in auribus meis, cxullavit in Hæc et plura ibidem sparsim S. Augustinus.
Aliam causam dat S. Ambrosius, lib. X, epist.
gaudio infans in utero meo, » Luca i, 43.
YeroS. Ambrosius, explicans illud Psal. cxviu, 82 : a Gloriatur, inquit, in paupertate, quasi re­
Oui timent te, videbunt mo, ct ¡celabuntur: a Pre­ fugiat contaminationem. » Quasi diceret : Conta­
tiosum est, inquit, videre virum justum : pleris- minatio erat D. Petro, opulentia; gloriatio, ino­
qno enim justi aspectus admonitio correctionis pia : hanc quodammodo ostentare, illam penitus
est, perfectioribus vero lœlilia. » Et mox : « Justi abdicare cupiebat. Certe Jacob pauper et pere­
sanat aspectus, et ipsi oculorum radii virtutem grinus in .-Egypto, sic abundabat, ut suis filiis
quamdam videntur infundere iis qui fideliter omnium bonorum benedictiones impertiret,
eum videro desiderant, p Ita solus S. Francisci Genes, xlix, 2. De qua re D. Ambrosius, lib. Ii
aspectus intuentes compungebat et accendebat De Jacob et Vita beala, cap. ix : « Quis, inquit,
ad amandum Deum et cœlestia, ail S. Bonaven­ tam dives in regno, quam iste in peregrino loco?
tura in ejus Vita. Idem do S. Dominico, S. Fran­ Denique* reges benedicebat. Nec immerito pauper
cisco Xaverio, beato Aloysio Gonzaga, testantur non erat, qui nullo indigebat ; pauper non erat,
qui sc pauperem non putabat. Et quis paupe­
eorum Vilœ.
Ven. C.
6. AUGENTEM ET AERUM NON EST MIDI. — Apostoli rem dicat, cujus comparatione dignus non erat
pauperes erant censu, ideo divites erant sensu, mundus? »
Legi vitas plurimorum Sanctorum, et depre­
spiritu et fide, ut ait S. Jacobus, cap. n, B. Audi
Pauper- Nazianzcnum, orat. 27 De Amore pauper. : « Adeo
hendi cos solos excelluissc miraculorum copia
,all‘ pauper vivendi genus sibi Petrus proscripsit, ut ct pondere, qui cxcclluerunt in paupertate et
f'K'’ lupinis famem expelleret. » Lupini sunt pisa austeritate vitzn, quasi ejus merces et præmium
congrua a Deo decretum fuerit donum miracu­
amara et agrestia.
Proclaro S. Ambrosius in illud Psal. cxvm, 57, lorum : tales fuere S. Bernardus, S. Dominicus,
Porlio mea, Domine : « Cui, ait, porlio Deus est, et 1res S. Francisci, nimirum Assisias, de Paula
totius naturo possessor est effectus, videlicet to­ et Xaverius, qui pauperrimus in India 25 mor­
tus quidam cum Domino dominus. » Declarat id tuos, ut alia taceam, suscitavit
Legi apud auctores graves, S. Thomam Aquina­
exemplo S. Petri, qui, quia relictis omnibus secu­
tus est Dominum, ipse quoque naturo dominus tem, cum ad Innocentium IV Pontificem venisset,
esso meruit; nam claudo petenti eleemosynam coram quo forte magna vis auri signati numera­
dixit : a Quod habeo tibi do : In nomine Jesu batur, ct ei Pontifex dixisset : Videsne, Thoma,
Christi, surge et ambula. Eccc Petrus sub Christi Ecclesiam non amplius, sicut olmi cum primum
nomino quasi unus Christus, ao ideo omnium inciperet, dicere posse : a Aurum et argentum
dominus factus est, qui naturo damna repara­ non habeo? » modeste respondisse : a Fatendum
bat. Quomodo ergo poterat naturo damna sen­ hoc est, Pater sancto ; sed etiam Ecclesia modo
tire?» Sic recto dixit S. Chrysostomus : a Agrum non potest, sicut primitiva, ad claudum dicere :
pauperis esso crumenam divitis. » El S. Augus­ Surge, ambula, sanus esto. » Et tamen certum
tinus, serm. 28 Dc Verbis Apostoli: « Non libi dis­ est Ecclesiam beilo ct utiliter, imo necessario,
pliceat paupertas tua, nihil ea potest ditius inve­ possidere pecunias et prodia, uti docte contra
niri. Vis nosso quam locuples sit? coelum emit. Joannem Wiclefum demonstrat Bellanninus,
Quibus thesauris conferri possit, quid videmus tom. 1, lib. 1 Da Cleric., cap. xxvi. Verum Deus
paupertati indultum?» Hincct Cliinacus, gradu pro rerum ct temporum exigentia ita sapientis­
17, asserit pauperem monachum dominum osso sime sua dona partitus est, ut Ecclesia primitus
mundi, ct quia jactavit curam suam in Deum, in pauper coruscaret miraculis, ad infidelium con­
eo per fidem possidere omnes res et gentes in versionem : iis vero conversis, miraculis :unplius
servos. Nam « desiderium pauperum exaudivit non indigens, opibus et donis fidelium ¡>uum jus
Dominus, proparationem cordis eorum audivit et dignitatem tueretur : <¿uin et nonnullis eximus

COMMENTARIA IN ACTA APOSTO!,ORUM, cap. III.
ufi
in ra sanctis etiam Pontificibus, præsertiin pau­
Nazareni, — scilicet ex Nazareth oppidulo
pertatis studiosis, gratiam miraculorum concessit. oriundi, quem proinde Judmi per contemptum
uti S. Martino, qui prater alia tres mortuos ad vocarunt Nazarenum , imo cruci ejus hunc titu­
vitam revocavit, de quo canit Ecclesia : « Marti­ lum praefixerunt: «Je us Nazarenus rex Judæo
nas hic pauper et modicus, cœlum dives ingre­ rum. » Quare Deus eum ita humiliatum nunc
ditur, » etc. Et S. Gregorio, cujus vitam et mira- exaltat, ac in nomine Nazareni tc sanat tibique
cula Joannes Diaconus quatuor libris conscripsit: ætalis florem ct membrorum vigorem restituit.
sed et hic censu licet dives, spiritu tamen fuit Nazarenus enim hebraico idem est quod flori­
pauperrimus; adeoque suum patrimonium, quod dus, ct floridos cfllciens. Talis factus est Chris­
erat amplissimum, ac factus Pontifex omnes pon­ tus per resurrectionem, juxta illud Psal. xxvn, 7:
tificatus redditus ct opes in eleemosynas profudit, a Refloruit caro mea. »
quibus omnes pauperes Romæ ct per totam Ita­
7. Protests. — Ut appareret esse instantánea, Ven?,
liam, quin et in terra sancta aliisque provinciis, ideoque non naturalis et medicinalis, sed divina
vere pauperum pater, aluit ct sustentavit.
sanatio. Fuit hæc subita sanatio symbolum nos­
Quod altfm habeo, noe tibi do. — q. d. Potes­ tra resurrectionis, quæ fiet in momento. Unde
tatem faciendi miracula quam habeo, tibi ap­ S. Augustinus, hom. 28 De Verbis Apostoli: « Tes­
plico, per eamque tibi sanitatem dono. Potesta­ timonium, ait, velocis resurrectionis, est veloci­
tem enim hanc habebat Petrus permanentem, tas ex debilitate surgentis in momento, in ictu
non per habitum (nullus enim habitus dari po­ oculi, in novissima tuba. » Hoc miraculum fecit
test, qui physice quaevis miracula patret), sed Petrus anno 34 Christi, eodem scilicet quo in Paras­
instar habitus : Dei enim assistentiam habebat ceve Christus est passus, in Paschale resurrexit :
per modum habitus, ut per ejus omnipotentiam unde quadragesimo die in coelum ascendit, ac
sibi paratam, quoties vellet, toties miraculum die quinquagesimo in Pentecoste misit Spiritum
ederet. Deum ergo Deique potentiam Petrus quasi Sanctum : nam paulo post Pentecosten, de qua
habebat in manu, ac per cam erat quasi omni­ cap. præccd., Petrus patravit primum hoc suum
potens. Ecce quid facit Dei amicitia ct sanctitas ! miraculum. Lucas ergo hic recenset fructus pas­
Ecce quomodo Deus se suaque omnia Sanctis sionis Christi, et effectus.
communicat !
Consolida™ sükt bases ejus , — puta crura cl
Dicit ergo Petrus : «Quod habeo, hoc tibi do,» tibia, hisce enim quasi basibus moles corporis
q. d. ait Ambrosius, in illud Psal. cxvm, 57, fulcitur, ait Lyranus.
Porlio
Domine : a Portio mea Christus est.
Et plan™. — Grace «7^, quod Boza vertit
Iu portione mea dives sum ; in portione mea po­ malleoli, id est ossa juxta talos extantia : sed fri­
tens sum. Quomodo poterat Petrus portionis suœ gide;
enim significat lotum pedem, uta
damna sentire, qui naturai damna reparabat? » tibia secernatur. Unde ofvpott idem est quod calceo,
Imo felicior est, qui Deum possidet, quam qui et tCffçvpôç, bene calceatus. Quare minutius minustotam naturam possideret : hic enim suas sæpe que recte Pagninus ct Tigurina
vertunt,
jacturas patitur, ille nullas. Unde subdit S. Am­ tali. Melius Noster et Syrus vertunt, plantas, puta
brosius de eo qui Deum possidet : « Portio tua, pedes, quibus totum corpus insistit; qui in pa­
inquit, non ariditate siccatur, non imbre dilui­ ralyticis, humore aqneo in cos defluente, resoluti
tur, non frigore uritur, non tempestate quassa­ sunt, in claudis contracti, debiles et manci.
tur. Ea est potior, quam terrenæ partes æquarc
Mystice : claudus hic erectus a Petro significat
non possunt. »
Judæos, quos quasi animas claudicantes, Petrus
Moraliler : docet hic S. Petrus, ut in donis ac­ hoc sanationis miraculo ad fidem adduxit, ait
ceptis a Deo, communicandis simus liberales : Nyssenus, oral. De S. Stcphano. Et S. Ambrosius,
ideo enim a Deo communicantur. Quocirca quis­ serm. 2 De S. Petri ct Pauli cncomiis, docet me­
que det quod habet. Qui habet opes, det opes; rito S. Petrum primum edidisse miraculum in
qui eas non habet, porrigat manum, det linguam, pedum claudi confirmatione, ul ostenderet se
consolando, docendo, etc.; porrigat cor compa­ esse fundamentum Ecclcsiæ : « Ut sicut, inquit,
tiendo, orando, etc. a Esto calamitoso Deus, » ait in Ecclesia fidei fundamentum continet, ila el in
Nazianzcnus, orat. 27, ut vicissim Deum pro- homine membrorum fundamenta (quæ sunt pe­
mercare, isque tibi sit Deus, id est beneficus et des) confirmet; ul jam non trepidus, nec imbe­
cillis possit, supra petram Ecclcsiæ, sed robustus
liberalis.
Quare Petri Deiquo dissimiles sunt divites et fortis incedere. » Quocirca sæpius hoc miracu­
avari, qui, ut aitS. Hieronymus, ad Eustodi. de lum in claudis operatus est S. Petrus.
ruitod. tirg., cap. xiY, « licet sermone taceant,
Memorabile est quod legimus in vita S. Eduardi,
opere loquuntur : Fidem et misericordiam non regis Angliæ, scripta ab Alredo, qui floruit anno
habeo ; quod autem habeo argentum ct aurum, Domini 1164, nimirum contractum quemdam
hoc tibi non do. »
utroque pede, missum a S. Petro ad S. EdnarIm nomine Jesu Coiusti,—qui, scilicet, est Chris­ dum, ut ei diceret se curatum iri, si EduarduR
tus, id est Messias, tibi luisque Judwis pi omissus. eum suis humeris impositum, ad templum S. Petri

COMMENTARIA IN ACTA
perferret. Quare Eduardutn illico id fecisse, ita­
que ei integram sanitatem gressumque restituisse.
Porro revelara! contrado S. Petrus sc velle Eduardum in hoc miraculo habere socium, utpote sibi
valde devotum : nuncuparet enim votum visi­
tandi limina S. Petri Roinæ; sed votum jussu
Pontificis, ad Anglorum petitionem, commutavit
in templum hoc, quod in honorem S. Petri exae­
dificavit.
MoraliTropologice : claudicant qui nunc in vitium,
*'dicauo* nunc ’n virtutem, nunc in fidem, nunc in hærcmptica sim inclinant, quos consolidat Petrus, id est Pasqur m tor ct Prælatus vi verbi et gratiæ Christi, Hebr.
‘ ‘XII, 13. Claudicatio cniin hæc periculosa est, ut
vicina ruin® exirem®, ac Deo vehementer injuria
el exosa. Componit enim el conjungit Deum cum
(temone, cumque Deo quasi æmulum opponit,
imo anteponit. Quocirca Elias, III Reg. xvm, 21,
ait ad populum : « Usqucquo claudicatis in duas
partes? Si Dominus est Deus , sequimini eum; si
nutem Baal, sequimini illum. » El Josué, cap.
nil., 19 : « Non poteritis servire Domino : Deus
enim sanctus ct fortis, (emulator est, nec ignoscet
sceleribus vestris, etc. Testes vos estis, quia ipsi
elegeritis vobis Dominum, ul serviatis ei. » El
Moyses, Douter. xxxn, 16 : a Provocaverunt cum
in diis alienis, ct in abominationibus ad iracun­
diam concitaverunt. » Et vers. 39 : «Videte quod
ego sim solus, ct non sil alius Deus præter me.»
Et Christus, Matth. vi, 24 : « Non potestis Deo
servire et mammonœ. » Et Paulus, II Cor. vi, 14 :
«Nolite jugum ducere cum infidelibus. Quæ enim
participatio jusliti® cum iniquitate? aut quæ sociclas luci ad tenebras? Quæ autem conjunctio
Christi ad Belial? »
Ita Politici in Republica conjungunt hœreticos
cum Catholicis, itaque fidem et simul Rempublicam evertunt. Tales fuerunt Cuthæi, sive Sama­
rite, ex Assyria translati in Samariam, qui colue­
runt Deum Israelis, ct simul Deos Assyriorum,
IV llcg. XVII, 33. Tales sunt quasi chanueleoutes ;
nam pro varietate locorum cl personarum omni­
bus sc conformant, cum haereticis loquuntur hae­
retice, cum Catholicis catholice, cum piis ct castis
simulant pietatem et castitatem, cum impiis cl
impudicis impia et impudica effutiunt; præsentibus adulantur, absentes lacerant; bilingues,
trilingues, imo omnilingues sunt. Sedent sellis
duabus, imo omnibus : fidem habent labilem,
ideoque nullam. Vere noster lïusius do tanta sectarnm hujus ®vi varietate : a Cur nunc tot fidi­
bus luditur una fides? » Talis Proteus fuit Ju­
lianus Apostata; ail Nazianzcnus, orat. Contra
eumdem, qui cum Constantino ct Christianis erat
Christianus, cum Gentilibus Gentilis; modo pal­
liatus, modo togatus; trocho versatilior, polypi
mentem obtinens; biceps ul amphisbena; anceps
ut mulus; Euripo inconslanlior, luna mutabilior,
pila mobilior, magis varius quam hydra.
Præclare Cassianus; Collât. 6, cap. xii : « Mens

aPOSTOconuM, cap. in.
417
justi, ail, non debet esse rimllis cone, qu®
semper characteri signantium cedens, pro ejus
forma el imagine figuratur, etc.; quin potius
debet vehit quoddam esse adamantinum signa­
torium, ut inviolabilem mens nostra figuram sui
semper custodiens characteris, universa quæ
incurrerint sibi, qualitate sui status signet atque
transformet, ipsa vero insigniri nullis incursibus
possit.» Objecitolim Æscbines Demoslheni,quod
commutata factione, Euripum ipsum inconstan­
tia sua superasse!, csselquc Euripistes ct incerte
fidei. Quot hodie sunt Euripiste, quibus nulla
est nisi Græca, aut Punica fides !
8. Ambulans et exilien*. — In co ergo imple<
tum est illud Isaiæ, cap. xxxv, 6, de Christo ct
Apostolis oraculum : « Tunc saliet sicut cervus
claudus, » ait S. Cyrillus, Catechesi 17. Nota :
Ilie duplex fuit miraculum : prius, quod claudo
restituta sit pedum rectitudo cl firmitas; poste­
rius, quod illico prompte incesserit, imo exilierit. Qui enim diu non ambularunt, esto sani
sintel valeant pedibus, ut incarcerati, tamen ex
longa desuetudine ambulandi, expedite incedere
nequeunt; sed sensim ambulare discunt ejusque
usum et facilitatem ambulando acquirunt, uti
experientia constat : ita Sánchez.
10. Et impleti sunt stupore et EXTASI, — VcnIO.
oiuCcy; xxi ¿xçàaïuç; Pagninus et Tigurina, repleti
sunt admiratione et stupore ; Syrus, admiratione et
éxtasi; Biblia Gothica quæ citat Mariana, stupore
ct mentis consternatione. Extasis liic significat
admirationem maximam, qua attoniti et perculsi,
quasi emote mentis, extra se fierent, perinde ac
in extasi sive raptu proprie dicto mens a terre­
nis ad cœleslia Yapitur. Unde S. Augustinus ex­
plicans illud Psal. XXX : a Ego dixi in excessu
(Grœce n ¿xçcivu, hebr. piana bcchippazon, id est
in trepidatione et paoorc) mentis mes : Omnis
horno mendax. In excessu mentis, inquit, duo
intclligunlur : aut pavor, aut intentio ad su­
perna , ila ut quodammodo de memoria laban­
tur inferna. »
11. Ccm texeret (ita et Græca ct Syrus : perpe- Vtn II.
ram ergo aliqui legunt tenerent; alii, viderent)
autem Petrum et Joanxkm, — puta claudus a
Petro sanatus. Sed cur tenuit eos ? Respondet
OEcumenius, ex timore, ne, si ab eis disjunge­
rent, rursus in claudicationem incideret; nam
apprehensa dexjera ejus a Petro, sanus evaserat.
Melius S. Chrysostomus censet id eum fecisse ex
amore, reverentia et gratitudine, ut suos sana­
tores arcte complecteretur, stringeret el ab eis
avelli non posset, cosque loti populo ostenderet
et dcprædicaret.
Ad porticum quæ appellatur Salomonis,— ante
quam Petrus sanaverat claudum : claudus enim
jacebat mendicans ante hujus porticus portam,
quæ vocabatur Speciosa; sed a Petro erectus,
cum eo per portam in porticum hanc introivit,
celebrans miraculum ct miraculi auctorem Pe-

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. III.
frum. Unde populus, ut id videret, tam nd sancitum esset. Sic et apud Romanos mendicorum
claudum curatum, quam ad Petrum curantem statio orat ad pontem, uti etiamnuin est, ut
patet ex Juvenali, Satyra iv, et Martiali, lib. X,
cucurrit.
frrtKw Quæros, quænam fuit porticus Salomonis? Epigram, v. Ita Sanchez.
Tertio ergo alii censent porticum Salomonis Te>r >
Nota : Templum Judæorum proprie duas habebat
,q” partes, Sanctum et Sanctum sanctorum : in illud fuisse atrium Gentium, aut certo ejus partem.
soli sacerdotes ingrediebantur, in hoc «olita pon­ Hoc enim orat quasi templum Gcntiuin, in quo
tifex semel in anno. Quare pro populo aule ipsæ Deum adorabant, et ante illud ejusque por­
Sanctum adjectum fuit atrium, ut populus In eo tam Speciosam sedebant mendici. Erat hoc
spectaret sacrificia Deumquo oraret. Atrium hoc atrium tale, qualia videmus Romæ in palatiis,
duplex erat : prius Judæorum, posterius Gentium nimirum sub dio, ita tamen ut ad latera haberet
ct immundorum. Judæorum bipartitum erat : porticus tectas columnis insistentes, ad quas
orior enim ejus pars vicina Sancto, in qua erat tempore pluviæ vel æstus reciperet se populus,
altare • holocaustorum ; cedebat sacerdotibus ; caque do causa vocatur porticus Salomonis, non
posterior laicis, sed mundis. Porro nou licebat quod Salomon in co oraret (orabat enim in atrio
sub poena mortis Gentibus, puta Romanis, ex Judæorum, nipote Judæus et Judæorum rex), sed
suo atrio transire in atrium Judæorum, nec Ju­ quod hæc porticus ex incendio templi facto per
dæis in atrium sacerdotum, teste Josepho, Chaldæos, superstes manserit, saltem bona sui
lib. VI Belli, cap. vi. Jam quæstioni huic triplici­ parte, ita ut facile a Zorobabele, ct postea ab
ter respondent Interpretes.
Herode instaurari potuerit, inquit OEcumenius.
Pnsu
Primo enim aliqui censent, porticum hanc Ita Villalpandus, lib. HI De Templo, cap. ix , ubi
fuisse exterius adhærentem ipsi Sancto, quæ idipsum confirmat ex eo quod Gentiles, qui non
proinde instar Sancti erat longa vigiliti cubitos, nisi in atrio Gentium versari poterant, adierint
lata decem, uti dicitur III Peg. vi, 3, perinde ac Philippum in pitrticu Salomonis, ut viderent
videmus Romæ Basilicis S. Petri, S. Laurentii, Jesum. Jesus ergo tunc in atrio Gentium degebat,
S. Cæciliœ, ct aliis extrinsecus adhærere porti­ Joannit xn, 20. Idem, lib. V De Templo, disp. iv,
cus, per quas in basilicas introitile ; ita Adricho- cap. txviï et lxviii, in tine, idipsum confirmat ex
mius in Descriptione Jerusalem. Verum obstat Josepho, lib. XX Antiquit., cap. xiv, ubi porticum
quod in hanc porticum, imo in atrium sacer­ hanc ait fuisse extimam templi, eanique vocat
dotum, quod erat ante porticum, nulli nisi a opus Salomonis, » non Herodis. In hanc ergo
sacerdoti Aaronico fas erat introire. In hanc porticum, ingrediente Petro cum claudo sanato,
autem porticum ingressus est Petrus; claudus accurrit populus turmatim, et concionante Petro
conversa sunt quinque millia. Undo liquet
totusquo populus.
Secundo, alii censent porticum hanc fuisse porticum hanc, quæ tot millia caperet, fuisse
ipsum atrium Judæorum, dlciquc Salomonis, ingentem, ideoque fuisse idipsum atrium Gen­
mn quia in eodem loco ct area eredum fuit ab tium. Id enim dictum est a porticus, n tum quia
Herode, in quo olim Salomon suum erexerat ; erat extimum, tum quia pro immundis et profa­
tum ad distinctionem porticus extimæ, puta atrii nis Gentibus erat quasi immundum ct profanum
Gentium, quod atrio Judæorum adjecit Herodes : respectu atrii Judæorum, quod pro fidelibus ct
ita Ribera, lib. I De Templo, cap. xvi ct seqq. sanctis Judæis quasi mundum et sanctum erat,
Censet enim ipse Salomonem ftdiflcftssc tantum ct vocabatur templum, non porticus. Sic enim
atrium Judæorum, nou veru atrium Gentium, Sed etiamnuin vestibula ante templa, quia extima et
illud adjectum esse ab Herode, ac proinde atrium quia extra templum sunt, vocamus porticus, non
Judæorum vocari porticum Salomonis, atrium templum aut templi partem. Atrium ergo Gen­
vero Gentium porticum Herodis. Quare porticus tium vocabatur « porticus, » ad distinctionem
Salomonis fuit templum Judæorum, in quo atrii Judæorum, quod vocabatur u templum,»
Christus docuit ct miraculo patravit. Verum cui atrium Gentium exterius adjacebat quasi
obstat quod porticus hæc erat extima, uti eam porticus.
vocat Josephus, quodque mendici ante atrium,
12. Ait poiestate. — Legit Interpres in Grajeo v«r*- «
non Interius Judæorum, sed extimum Gentium iíwií?, id est potestate. Quocirca ct Syrus vertit,
desidebant, ut tam a Gentibus introeuntibus,
> cscultanam, id est imperio nostro. Unde
quam a Judæis stipem poscerent. Non enim Sultani Ægypti, Babylonis, Tartarorum, vocan­
decebat sordidos et putidos mendicos in loco tur corumdcm principes ct Imperatores. Jam
id est pietate, itaque in Latinis
Judæis sanctissimo, tanto numero jugiter desi­ legunt
dere : nec Judiei id permisissent, præsertim ne Bibliis legunt Lyranus, Hugo et Dionysius
eorum clamore et tumultu in sacrificiis ct preci­ Inepte broc Calvinus torquet contra invocationem
bus obturbarentur. Erant enim ipsi in sacris Sanctorum , quasi nulla sil in eis corumquo reli­
religiosi, imo superstitiosi ; ct practicaban! illud quiis potestas. Non enim hoc vult Petrus, sed
vulgo tritum : ■ Caeci et claudi non intrabunt in tantum docere potestatem patrandi miracula,
templum, » 11 Rtg. v, 8, etiamsi nulla lege id quam ex elfeclu cum habere constabat, no . t

COMMENTÀRI IN ACTA APOSTOLORUM, cap. III.

119

suam, id est sunrum virium, sed Dei, ab coque moralis, puta meritoria, principalis fuit Christus
sibi gratis concessam : Sancti enim, inquit S. Gre­ ejusque merita; instrumentons fuit fidesS.Petri,
gorius, lib. II, Dialog. 30, faciunt miracula, vel ob tres rationes et modos quos Jam recensui ;
preco, vel potestate, hoc est, nunc invocando ita D. Thomas, de Potentia, Quast. VI, ad 19.
Deum, nunc per Dei virtutem sibi communicatam,
Et fides, qu® per eum (hoc est, In eum) est,
imperando dæmonibus, morbis, etc., ut absce­ DEDIT INTEGRAM SANITATEM , — fcocW», id est
dant.
integritatem corporis et membrorum, puta pe­
Vera. ia. 13. Et justum, — tum formaliter, tum causa­ dum. Aliter Chrysostomus : Fides, inquit, quæ
liter, hoc est, justificantem cæteros omnes, ita per cum, puta Christum, est predicata et evan­
ut nemo hominum sit justus, nisi qui justitiam gelízala , dedit sanitatem claudo : fides autem a
a Christo acceperit eique illam acceptam refe­ Christo predicato, est fides in ipstim Christum ;
rat.
verum Petrum modestia», causa id non statini
Vtra. te. 10. Et in fide nominis ejus. — q. d. Per fldem exprimere, sed velare et circumscribere, ne
et invocationem nominis Christi, per fidem qua aversos a Christo Judæos offendat, donec sensim
in Christum credimus eumque Salvatorem agnos­ se in mentes eorum insinuans idipsum declaret
cimus et prædicamus ; vel per fldem quam ha­ et clare denuntiet.
bemus nomini Christi, id est ipsi Christo a me
Moraliter : Nota hic primos Sanctos sua mira- Moni,
nominato et invocato, «hunc claudum, quem cula et dotes non sibi adseribere, sed Deo, cujus Pr‘
vos vidistis ct nostis, confirmavit, » id est con­ sunt, reddere cum gratiarum actione et glorifi­
solidavit et sanavit, « nomen ejus, » puta Christi, catione, ac dicere cum Psalte : « Non nobis, Do­
q. d. Christus in quem credo, a me nominatus mine, non nobis, sed nomini tuo da gloriam;»
et invocatus confirmavit et curavit hunc clau­ quod cum facimus, Deus novas in nos gratias
dum, non ego mea medicina, vel virtute. Est effundit : gratia enim congruit daturque grato,
hic triplex hebraismus.Primo, enim prepositio in quæ aufertur ingrato. Vide S. Gregorium, hom. 5
ponitur pro per : « in fido, » id est « per fidem.» in Ezech., sub finem : « Idcirco, ait, viri sancti
Secundo, « fides nominis » passive hic vocatur semper laudem Creatori reddunt, ut vera stabi­
fides quæ habetur nomini Christi, id est Christo litate persistant in ea virtute quam accipiunt. »
Secundo, quanta sit virtus fidei excellentis el s'<“ipsi : non enim active fides Christi hic vocatur
illa, quam in se habet Christus (in Christo enim heroicæ : hæc enim omnia quæ credit et sperat.
non fuit fides, sed visio); sed passive, quam impetrat a Deo juxta promissum Christi, Marci
scilicet nos hebemus in Christum, qua credimus xi, vers. 21 : « Omnia quæcumque orantes peti­
Christo. Tertio, nomen Christi mctonymice voca­ tis , credito quia accipietis, et evenient vobis. »
tur ipse Christus nominatus ct invocatus ; vel Talis est fides miraculorum, per quam S. Petrus,
S. Paulus, S. Gregorius Thaumaturgus et simi­
certe ipsa invocatio nominis Christi (1).
Nota : Fidei tribuitur hio miracolosa sanatio les , tot tantaque prodigia ediderunt.
Tertio, quantam fidem, spem et amorem detanquam causæ non primarité, sed instrumen­
tante. Primo, enim fides est causa applicans nobis beamus gerere erga Christum, quem Deus nobis
merita Christi, per quæ sanamur. Secundo, fides dedit redemptorem, salvatorem, mediatorem
est dispositio ad sanitatem mentis et corporis. omnisquo boni datorem, per quem nos benedixit
Tertio, fides et invocatio est quasi causa impe­ omni benedictione spirituali in cudestibus, uti
tratoria sanitatis : ipsa enim est oratio vel tacita, ad mirabundus docet et eructat S. Paulus toto
vel expressa, quæ sanitatem a Deo impetrat: cap. i ad Ephes. Unde ipse alibi passim non nisi
unde et eam meretur; non do condigno, sed do Jesum et Christum sonat ct crepat, dicens se
congruo. Causa ergo physica principalis curatio­ nihil predicare, nihil scire, nihil sperare, nihil
nis claudi fuit Deus, inslrumcntalis fuit S. Petrus, amare, nisi Jesum Christum et hunc crucifixum ;
manu elevans et erigens claudum. Causa vero imo sc in so non vivere, sed Christum : « Vivo,
inquit, ego, jam non ego, vivit vero in me Chris­
(1) Hæc in h. I. llosonmullenis : « Nomen ejut (Jesu) tus. Mihi absit gloriari nisi in cruce Domini
b. I. est Jews ipse, ut salpo in V. Test, nifi’ DÜ Jeho­ nostri Jcsu Christi, per quem mihi mundus cru­
vah, venerandum Numen. TsA, propter, ad : t«ì cum cifixus est, et ego inundo. Milii vivere Christus
dativo sæpius linoni ct scopum indicat. Eum in lineili Jesus est, et mori lucrum. »
huc miraculum por nos edidit, ut et vos convinceremini
Idem fuit sensus primorum fidelium, ut S. Igeum esse verum Messiam. Quoi tamen interpretatio Kuinoelio uliisquc minus commoda videtur, qui potius ver­ natii, epist. ad Rom. : « Amor meus crucifixus
bis in fide nominis ejus hunc sensum tribuendum arbi­ est, » ucconsequenter et fides, ct spes mea cru­
trantur : propter fiduciam nostram in Christi auxilio cifixa est; S. Joannis, qui in Evangelio ct Epis­
repositam. Certi quid statuera difficile est ob Græcœ cons­ tolis, non nisi Christi amorem, quem ex ejus
tructionis ambiguitatem. Priorem autem explicationem
pedore hausit, spirat; S. Polycarpi, S. Dionysii,
prælero, quum de Apostolorum fiducia in subsequentibus commodius cogitetur. Altera Interpretatione admissa, S. Laurentii, etc., qui Christi amore ebrii ad
non intelligiiur cur iu utroque hemistichio eadem fero ignes, furcas et leones ibant quasi ad epulas. Sa­
sententia proponatur, d
pienter S. Naziauzenus, in Sententiis : « Abi, ia-

120

~ COMENTARÍA in acta APOSTOLORUM, cap. HI.

quit, aurum, alii argentum, alii mensas delicatas,
id est vitæ ludibria in pretio habeant. Ego vero
Christum amplissimarum opum instar duco :
quem utinam aliquando puramente mihi intueri
contingat; cætera autem mundus habeat.» Præ­
clare S. Bernardus, lib. De Conscientia, cap. i :
« Cum amor Christi, inquit, totum absorbuit af­
fectum hominis, ut ncgligens et immemor sui,
nil nisi solum Jesum Christum ct ea qu® sunt
Jesu Christi, sentiat, tunc demum in co perfecta
est charitas. Non est onerosa ci paupertas; iste
non sentit injurias, ridet opprobria, contemnit
damna, mortem lucrum deputat; imo ncc mori
se putat, cum magis de morte ad vitam transire
se sciat. » Et cap. ni : « Premat corpus, trahat
mundus, frendeat diabolus, secura erit consscienlia, » in Christo defixa. Vere oleum effusum
nomen tuum, Jesu Christe. Vide cumdcm ,serm.
11 in Cani.
ten. 17
17. Peh ignorantiam fecistis, sicut et principes
vestri. — Sed longe culpabilior fuit principimi
ignorantia, quam populi, utpole crassissima vel
etiam affectata : quia tamen hæc quoque aliquo
modo in scelere minuit audaciam, impudentiam
et irreverentiam in Deum, eo quod minuit vo­
luntarium ( gravius enim pcccasscnt si Christum
cognitum, quod scilicet ipse esset Messias et Fi­
lius Dei, voluntarie el destinata malitia occidis­
sent ), idcirco a Petro hic allegatur quasi causa
Christicidium excusans, non in toto, sed in tanto.
Unde Christus pro iis orans in cruce : « Paler, in­
quit, ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt. »
Et Paulus, 1 Cor. cap. il, vers. 8 : « Si enim cogno­
vissent, nunquam Dominum glori® crucifixis­
sent »
Ten. is. 18. Deus autem, quæ (ita Græca et Rom., non
qui, uti nonnulli legunt) prænuntiayit (scilicet)
pati Christum, — ut sequitur, g. d. Passiones ct
tormenta Christi, quæ Deus praenuntiavit per
Prophetas, omniaque de Christo passuro oracula,
implevit per vos vestramque ignorantiam ,qua
factum est, ut Christus de facto pateretur ea om­
nia quæ cum passurum pranunliarant Propheta).
Vm.<9. 19. Ut deleantur. — Non legantur, ut volunt
hærelici, non superficie tenus radantur, sed plane
deleantur et aboleantur, ac, ut Syrus, expun­
gantur : sicut littera e tabulis ceratis olim ex­
pungebantur , ct nunc c membranis expungun­
tur.
rm io. 20. Ut cum vexerint tempora refrigerii. — Vatablus, refodllationis, scilicet a pacatis ct ira Dei,
subaudi : salvi sitis, vel refrigeremini et vos. Re­
frigerium, vel, ut Syrus vertit, tranquillitatem et
quietem, vocat salutem ct beatitudinem œternam,
qua ab æslu tentationum, persecutionum ct af­
flictionum hujus vitæ , quibus in hujus vit® pe­
lago assidue jactamur et urimur, quiescemus et
refrigerabimur. Alludit S. Petrus ad excidium Je­
rusalem et Judæorum mox futurum per Titum,
te ad Judæorum œrumnas, quibus toto orbe

vagi continue agitantur, a quibus in fine mundi
liberabuntur.
Porro hoc refrigerium pœnitentibus et conver­
sis ad Christum obveniet a conspectu Domini, id
est ab ipso Domino præsente ct conspiciente
Pro conspectu, Grace est ufcaAno, quod Tertullia­
nus, lib. De Resurrect, cam., vertit a persona Do­
mini; Cajetanus, a facie Domini : quia, inquit,
facies Christi erit objectum et causa beatitudini.
Visio enim divinitatis Christi est objectum bea*
titudinis essentialis; visio vero humanitatis ejus­
dem est objectum primarium beatitudinis
cidentalis. Unde Vatablus exponit, g. d. Quæ re­
frigeratio erat, cum rursus conspectus erit Chris­
tus (1). Notat Sanchez pro refrigerii Grace esse
qu® vox et resurrectionem et refrigerium
significat; ct utrumque huic loco convenit, g. d.
Cum venerit àvx'Ç-jfo > qu® resurrectio est cl rcanimatio (fyw enim est anima), illa ipsa tunc im­
plebit nominis sui mensuram; nam vobis justis
erit ipsa refrigerium, æque ac e morte ad vitam
beatam resurrectio. Unde vers. 21, eamdem vo­
cat restitutionem omnium. Unica ergo hac voce
duos Symboli articulos complectitur, nimirum :
a Credo carnis resurrectionem, » et, « vitam ©ter­
nani. »
Qui predicates est. — Ita et Pagninus, Tigu­
rina et Vatablus, legentes in Graco
,
q. d. prœconizatum ct proclamatum; alii legunt
id est prœparatum, ut vertit Syrus,
itaque legit Irenæus, lib. HI, cap. xn ;• Tertullia­
nus, lib. De Resurrect, cam., vertit, praedesigna­
tum : forte legit
21. QUEM OPORTET QUIDEM COELUM SUSCIPERE. — Vers. 21.

Ambiguum est, ait Cajetanus, andicerevelitquod
Jesuscœlum suscipiat, sicut rex suscipit regnum;
an vero quod cœlum suscipiat Jesum, sicut locus
suscipit locatum; utrumque enim est verum, et
utrumque huic loco convenit; ac prius involvit
posterius. Prior sensus augustior, posterior sim­
plicior est, si cum Syro vertas, quem oportet cœlo
capi. Ex quo contra Ubiquetarios concludas Christi ChrUios
corpus non esse ubique, uti ubique est ejus divinitas. Sed ex eo contendebat Berengarius Christum
c.ipb
non esse in Eucharistia, nipote cœlo conclusum; tur.
quem secutus Beza : Nota, inquit, Christum cœlo ieusuY
capi, contra eos qui, pro eo quod fide nobis
ascendendum est in cœlum, ut capiti nostro con­
jungamur, Christum iterum e cœlo, velul Jovem
quemdam Elicium evocandum, pertinacissime
tuentur. Sed respondendum : Non docemus Chris­
tum cœlo evocandum ad Eucharistiam, quasi cœ­
lum deserens locali motu ad nos descendat (hoc
enim lanium liet in die judicii), sed quod manens
in cœlo, per omnipotentiam Dei se præsenlem
sistat in Eucharistia (sive id fiat per corporis
(t) Noctius, a conspectu Domini, id csU, auctore Deo,
ut Deus venire, exoriri jubeat, xr., h. I. ut saepius,
causam, auctorem indicat, ct
redundat.

COMMENTARIA IN ACTA
ejus replicationem, sive per acquisitionem diintaxat novi loci, de quo inter sc disputant Scho­
lastici), idque invisibiliter et indivisibiliter, cum
in cœlo sit visibiliter et divisibiliter respectu loci :
alio enim in loco est Christi caput, in alio col­
lum , in alio pectus, in alio pedes, cum in Eucha­
ristia omnia Christi membra sint in eodem loco,
puta in cadem hostia, eodemque hosliæ puncto.
Christus enim in Eucharistia est sicut anima in
corpore, nimirum totus in tota et totus in qua­
libet ejus parte.
Insuper nota Christum, post ascensum in cœ­
lum, subinde visibiliter in terris apparuisse, ut
S. Paulo, dum eum convertit, Act. cap. ix, vers.
4, ac S. Petro. Cum enim ipse e carcere rogatu
Christianorum fugisset, occurrit ei Christus, rogantique Petro : « Domine, quo vadis?» respondit:
«Vado iterum crucifigi.» Ex quo intellexit Petrus
Deum velle, ut in carcerem rediret seque pararet
ad crucem et martyrium. In cujus apparitionis
memoriam, Romœ extra portam S. Sebastiani, in
ipsoinet apparitionis Christi loco erectum est sa­
cellum, cui vulgo nomen Domine quo vadis? Sic
apparuit S. Antonio post victoriam luctas cum
dæmonibus, ait S. Athanasius in ejus Vita; item
5. Tarsillæ, testo S. Gregorio, in Dial., lib. IV,
cap. XVI. Quocirca S. Thomas ct Cajetanus cen­
sent Christum tunc modico tempore coelum reli­
quisse, ac descendisse in terram ad S. Pclruin,
Paulum, Antonium, ctc. Alii putant has visiones
fuisse imaginarias, vel etiam reales, non corporis
Christi, sed corporis aerei formati ab angelo,
quod repræsentaret Christum, sicut ante incar­
nationem Verbum in corpore aereo Abraha:, Ja­
cobo aliisque Patriarchis et Prophetis apparuit.
Verius videtur quod Christus aliquando simul
in cœlo el simul in terra fuerit, et utrobique realiter proprieque sit visus, ut cum apparuit S. Pe­
tro et Paulo. Nara, ut hic dicitur, cœlum non re­
liquit , et tamen in terra fuit apparuitque S. Petro
ct Paulo. Ergo tunc simul fuit utrobique. Insi­
nuat id S. Chrysoslomus. Videtur autem Christus
cœlum modico tempore reliquisse, cum descen­
dit ad B. Virginem in ejus morto : nara cum ea
rursum gloriose in cœlum ascendit. Obiter ergo
tunc cœlum reliquit. Quod ergo hic dicitur, « opor­
tet eum cœlum suscipere, » intellige quod thro­
num gloria: suœ in cudo firmiter collocavit, ita ut
ex eo gloriose el publice non sil descensurus, nisi
die judicii, cui non repugnai quod secreto,
invisibiliter ct obiter ad B. Virginem descenderit.
Ita Suarez, 111 part., Quast. LVlil, in fine.
AninlQuaeres, an simili modo cœlum, purgatorium
wio* etinfernus teneant ct claudant animas cæterorum
inferno hominum , ut indo exire nequeant ante diem ju­
egredi dicii? Aliqui censent animas damnatorum nun­
qu» aht?
quam egredi ex inferno, ac consequenter nun­
quam apparere hominibus. Ratio est, quod inferno
quasi perpetuo carceri el gehennte sint manci­
pate. Rursum, quod in inferno nulla sit redernp-

APOSTOLORUM, cap. HT.

12i

tio. Ita censet Dominicos Soto, in FV, dist. xlv,
Quast. I, art. 4, ad 1; Victoria, Hebet. de Magia,
num. 27; ct Abulensis, in IV l\eg. cap. iv, Q. LVL
Verum alii probabilius opinantur animas tam in
inferno ct purgatorio, quam in cœlo commo­
rantes, subinde egredi ct viventibus apparere,
idque ad hoc, ut efficacius iis vel gloriam coeles­
tem, vel pœnas ignesque inferni sive verbis, sive
reipsa per flammas ostendant, itaque majore^
vel spem, vel metum ct terrorem eis incutiant.
Nec hoc quidquam de illorum gloria, vel de ho*
rum pœna decerpit, quia utrique utrumque se­
rum portant. Damnati ergo cum apparent, suum
carcerem, puta ignem cui alligati sunt, sccum
ferunt, uti ex pluribus eorum apparitionibus
constat. Ita sentiunt D. Thomas, in IV, dist. xlv,
Quæst. I, art. 1, ad 3; Abulensis, in cap. xxv
S. Matthæi, Quæst. DCCLUl ; Alphonsus Men­
dosa, Quæst. V Scholastic. De Veris mart, appar.,
ct noster Petrus Thyrœus, lib. I De Spirit. appar.,
num. 117 ct 219, qui tamen recte addit animas
c cœlo et ex inferno rarius per se ct personaliter
apparere, sed crebrius id fieri per angelos. Rur­
sum, animas c cœlo apparere, quoties eis libue­
rit : animas vero cx purgatorio ct inferno non
posse egredi, nec apparere , nisi cx peculiari
dispensatione Dei.
Usque in tempore restitutionis omnium, —
usque in diem judicii, quo Deum hominem lap­
sum in peccatum, ærumnas et mortem, Deo, gloriœ ct felici immortalitati restituet, itaque instau­
rabit angelorum ruinas. Pariter tunc cum homine
cœlum, elementa totumque orbem primævæ in­
tegritati, incorruptioni ct splendori restituet. Erit
enim tunc renovatio ct quasi regeneratio totius
mundi, uti docet Apostolus, Rom. cap. vin, vers.
21, et S. Petrus, Epist. II, cap. ni, vers. 13.
Omnium, — non tantum temporum, ut vertit
Syrus; sed ct hominum rerumque omnium, uti
jam dixi.
A s.eculo. — llebr. abiPD meolam, q. d. Qui
Prophète ab olim, a priscis sœculis, ante ali­
quot annorum millia hanc mundi restitutionem,
a Christo in die judicii faciendam, prædixerunt.
22. Movsks quidem dixit. —E mullis Prophetis Vere, st
unum citat, cumque primarium, puta Mosca, qui
clare de Christo Salvatore prophetavit, Deui er.
cap. xvm, vers. 18. Ejus oraculum ibidem expli­
cavi : quare hic illud non retexam.
23. Exterminabitur de plebe.—Moses, DeuLxvni. Ven. u.
habet : « Ego ( Deus ) ultor existam : » quæ verba
paraphrastic# hic explicat et interpretatur S. Pe­
trus : cum enim Deus ad ultionem prosilit, exter­
minat et occidit vel morte corporali, vel spirituali
et æterna. Utraquo hic significatur. Judæi enim
Christo increduli excisi sunt corporaliter a Tito,
et spirilualiler œterna morte puniuntur in ge­
henna.
24. Dies istos,—adventus ct redemptionis Mes- Vm. «4.
siœ, puta Christi.

Î22
COMMENTARIA IN ACTA
r.r»
SXVosbstBMLh Prophetarum.—«Filii,» scilicet
spirituales in fide et religione, q. d. Vos amplec­
timini ct creditis Prophetarum oracula eornmque
fidem sequimini, quasi germani eorum in pietate
filii. Sicut ergo ipsi in Christum venturum credi­
derunt cumque praedixerunt, ita ct vos in cumdem jam natum, passum ct resurgentem credite,
ne a majorum vestrorum fide ct spiritu degene­
retis, imo aposfatetis
Et testamenti, — hoc est. foederis, pacti ct pro­
missionis divin®. Nota Ilebraismum : filii fœderis vocantur Judæi, ad quos pertinet fendus a Deo
cum Abraham patre eorum initum : Deus enim
Abrahæ et posteris ejus promisit Messiam ejusque benedictionem, id est gratiam, justitiam et
salutem, q. d. Vos estis filii Abrahæ, ac conse­
quenter filii fœderis, quod Deus cum Abraham
pepigit; ac promissionis, quam ei dedit de Mes­
si® redemptione et saluto : nunc ergo cum illa
per me vobis a Deo ostenditur et offertur, avide
el ambabus, ut aiunt, manibus illam excipite.
Vos enim sicut estis filii et bærcdes Abrahæ, ita et
promissionis illi a Deo fact®. Sic et Christiani vo­
cantur filii novi Testamenti, quia illi ascripti sunt
per fidem, el ad illos perlinent Sacramenta, gra­
tia oinniaquo bona, qu® in novo Testamento
Christus Christianis promisit ct exhibuit.
In semine tuo. — In filio tuo, pula in Christo
ex semine et posteris tuis nascituro. Ila explicat
Apostolus, Gofat. cap. in, vers. 2G, et ipse Petrus
dicens vers. 26, « suscitans filium suum : » hic
ergo est semen benedictum Abrahæ promissum.
Benedicentur (id est justificabuntur oinnemque gratiam ct gloriam accipient) omnes familia
terrai , — puta omnes gentes. Dei enim benedictio
est efficax, ncc verbalis tantum, uti est hominum;
sed realis, qu® bonum quod dicit et imprecatur,
rcipsa confert et praestat : Dei enim benedicere,
est benefacere, non quomodo libet, sed eximio et
divine. Hoc enim decet Deum Deiquo immensam
libcralitatcm ct munificentiam. Magnum enim
magna dare decet, ut aiebat Alexander Magnus.
De hac Abrahæ benedictione, vide ea qu® dixi
Gena. cap. xn, vers. 3.
imii. 26. Vobis primum. — Primo enim et directe
missus est Christus ad Judæos, quasi Messias
patribus eorum promissus. Undo ab Apostolo
vocatur « minister circumcisionis,» Rom. xv, 8,
id est circumcisorum, puta Judæorum, quia per
«e iis solis praedicavit.
Suscitans , — àviçr.ix; in aoristo, id est cum
luKdasscl cum. Alludit Petrus ad illud Mosis :
• Prophetam suscitabit vobis Deus, » quod cita­
vit vers. 22. Jam «suscitans,» id est resuscitans,
puta postquam resuscitavi! eum a mortuis. Post
resurrectionem culm Christus suam benedictio­
nem, id est Spiritum Sanctum, gratiam ct salu­
tem, copiose iu Judæos effudit. Resurrectio enim
grace vocatur Awlçimc.
Benedicentem vobis. — Quia vobis benedicet,

APOSTOLORUM, cap. ill.
id est benefaciet, dando flumina gratiarum In
hac vita, et glori® in futura, ut in dio judicii ab
co audiatis: «Venite, benedicti Patris mei, pos­
sideto paratum vobis regnum a constitutione
mundi.» Ita «qui crucifixus est, suos crucifixores
benedixit, » ait S. Chrysostomus.
Ut convertat. — i» rS âmcpfçuv, quod tripli­
citer verti potest. Primo, conditionato, q. d. a Si
convertat se quisque et poenitentiam agat : » ita
Syrus. Secundo, assertive, q. d. « Dum quemlibet
vestrum convertit:» ita Gagneius. Tertio, finaliter ct optative, q. d. Hoc fine misit Deus Chris­
tum , ut scilicet vos convertat a peccatis per suam
gratiam ct justitiam. « Iste est enim omnis fructus,
ut auferatur peccatum, » ait Isaías, cap. xxvii, 9.
Ablatio peccati enim non Iit nisi per gratiam, et
justitiam et charitatem infusam a Deo. Quocirca
remissio peccatorum in Scriptura celebratur quasi
summum Dei opus, patrandum a Messia, ejusque
proprius finis et effectus ; ut a Zacharia : « Jus­
jurandum, inquit, quod juravit ad Abraham
patrem nostrum, daturum se nobis, ut sine
timore do manu inimicorum nostrorum liberati ,
serviamus illi in sanctitate ct justitia coram ipso,
omnibus diebus nostris, etc. Ad dandam scien­
tiam salutis plebi ejus, in remissionem peccato­
rum eorum,» Luca i,73. Idem celebrat S. Paulus,
in Ephes, cap. i ct u, et passim alibi.
Quocirca docent Theologi quod remissio pec- Quinto m
catorum ct justificatio sit majus Dei opus, quam
creatio cceli et torr® : tum quia peccatum magis
distat a Deo, quam nihil ab ente ; tum quia nihil
ita Deo contrarium ct exosum, ac peccatum.
Sicut enim peccatum est summum malorum
omnium, ita Deus est summum bonorum om­
nium. Unde el pro peccato Deo satisfieri, ac pec­
catum ipsum expiari remittique non potuit, nisi
per mortem ct crucem ipsius unigeniti Filii Dei.
Tum quia per gratiam peccata remittentem el
justificantem, peccator ex abysso profundissima
suorum scelerum elevatur quasi in cœlum empyreum, dum peream fit non tantum sanctus et
amicus Dei, sed el consors divin® natur®, Dei
filius et hœrcs, quod donum majus, sublimius
et divinius est, quam cœlum et terra omniaquo
qu® in iis creata. Ita diserte S. Augustinus,
tract. 72 in Joanncm, ubi et addit : « Judicet, ait,
qui potest, utrum majus sit justos angelos creare,
quam impios justificare : certo si æqualis est
utrumque potenti®, hoc majoris est misericor­
di®. » El luso D.Thomas, 1 11, Quœst. CXIH,
ari. 9.
Vide hic quantum malum, quamque fugiendum
et exeerandum sit peccatum ; ac ex adverso
quanta sit bonitas Dei et Christi, dum nos pecca­
tores ex potestate diaboli, peccati el inferni
transfert in regnum grati® et dilectionis filii sui,
faeitquo hæredes, imo reges codi, ut illam
merito admirari, gratias agere et celebraro
debeamus tota vita, uti fecit S. Paulus, S. Mag-

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. IV.
123
dalcna, S. Pelagia aliiquo pœnilcntes, imo pet redemisti no* Deo in sanguine tuo ex omni tribu,
totam ætcrnilatein, uti faciunt Beati in calo. ct lingua, et populo, et natione, ct fecisti nos
Quocirca Christus a S. Joanne Baptista hoc Deo nostro regnum ct sacerdotes, ct regnabimus
elogio, quasi indico toti orbi indicatus et predi­ super terram. » Et cap. vu, 9; cap. xir, 1 ; cap.
catila est : « Ecco Agnus Dei, occo qui tollit pec­ XV, 3; cap. xix, 7; cap. xx, 9 et 22.
cata mundi,» Joan, i, 29. Quem secutus S. Joan­
Quare merito hoc eximium Christi donum ad­
nes Evangelista, passim in Apocalypsi Christum miraos Michæas, oracula sua de Christo ita
indigitat Agnum pro peccatis nostris occisum ct concludit, cap. vu, 18 : « Quis Deus similis tui,
immolatum, cumque ut talem a Beatis in cado qui aufers iniquitatem, et transis peccatum reli­
adorari ct laudari pronuntiat, ut cap. v, 6: «Vidi quiarum hærcditatis tuæ?» Et mox : « Revertetur
Agnum stantem tanquam occisum, etc., ct viginti ct miserebitur nostri, et projiciet in profundum
quatuor seniores ceciderunt coram Agno, etc., maris omnia peccata nostra. Dabis veritatem
dicentes : Dignus es, Domine, accipere librum; Jacob, misericordiam Abraham, quae jurasti pa­
ct aperire signacula ejus, quoniam occisus es, cl tribus nostris a diebus antiquis. » Vide ibi dicta.

CAPUT QUARTUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Petrus et Joannes, co quod predicant Christum resurrexisse, incarceranfur, atque in concilio vetiti pre­
dicare Christum, constanter respondent oportere magis obedire Deo quam hominibus. Secundo, vers. 23,
dimissi et reversi ad suos, laudant et invocant Deum, impetrantque libertatem et robur evangelizandi :
in cujus signum terree motu concussus est locus tn quo orabant. Denique, vers. 32, narrat Christianis
plisse cor unum et animam unam, nullumque inter eos fuisse egentem, sed ex pretio agrorum et domorum, quod singuli afferebant ad pedes Apostolorum, divisum fuisse cuique tantum quantum opus ha­
bebat.

1. Loquenlibus autem illis ad populum, supervenerunt Sacerdotes el magistratus tem­
pli, et Sadducæi, 2. dolentes quod docerent populum, et annuntiarent in Jesu resurrec- ’
tionem ex mortuis. 3. Et injecerunt in eos manus, et posuerunt eos ir 'ustodiam in cras­
tinum; erat enim jam vespera. 4. Mulli autem eorum qui audierant verbum, crediderunt,
el factus est numerus virorum quinque millia. 5. Facium est autem in crastinum, ut con­
gregarentur principes eorum et seniores, et scriba» ili Jerusalem; 6. et Annas, princeps
Sacerdotum, et Calplras, el Joannes, et Alexander, el quotquot erant de genere sacerdotali.
7. Et statuentes cos in medio, interrogabant : In qua virtute, aut in quo nomine fecistis
hoc vos? 8. Tunc repletus Spiritu Sancto, Petrus dixit ad eos : Principes populi et senio­
res, nudile : 9. Si nos hodie dijudicamur in benefacio hominis infirmi, in quo isle salvus
factus est, 10. notum sit omnibus vobis et omni plebi Israel, quia in nomine Domini nos­
tri Jesu Christi Nazareni, quem vos crucifixistis, quem Deus suscitavit a mortuis, in hoc
iste astat coram vobis sanus. 11. Hic est lapis qui reprobatus est a vobis ædificanlibus,
qui factus est in caput anguli; 12. et non est in alio aliquo salus. Nec enim aliud nomen
est sub cœlo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri. 13. Videntes autem Petri
constantiam et Joannis, comperto quod homines essent sine litteris, et idiote, admiraban­
tur ct cognoscebant cos quoniam cum Jesu fuerant : 14. hominem quoque videntes stan­
tem cum cis, qui curatus fuerat, nihil poterant contradicere. 13. Jusserunt autem eos
foras extra concilium secedere; et conferebant ad invicem, 16. dicentes : Quid faciemus
hominibus istis? quoniam quidem notum signum facium est per eos, omnibus habitan­
tibus Jerusalem manifestum est, et non possumus negare. 17. Sed ne amplius divulgetur
in populum, comminemur eis no ultra loquantur in nomine hoc ulli hominum. 18. Et
vocantes eos, denuntiaverunt ne omnino loquerentur neque docerent in nomine Jesu.

124

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. IV.

19. Petrus vero et Joannes respondentes, dixerunt ad eos : Si justum est in conspectu Dei
vos potius audire quam Deum, judicate : 20. non enim possumus quæ vidimus et audi­
vimus, non loqui. 21. At illi comminantes dimiserunt eos, non invenientes quomodo puni­
rent eos, propter populum, quia omnes clarificabant id quod factum fuerat in eo quod
acciderat. 22. Annorum enim erat amplius quadraginta homo, in quo factum fuerat sig­
num istud sanitatis. 23. Dimissi autem venerunt ad suos et annuntiaverunt eis quanta ad
eos principes Sacerdotum et seniores dixissent. 24. Qui cinn audissent, unanimiter leva­
verunt vocem ad Deum, et dixerunt : Domine, tu es qui fecisti cœlum et terr un, mare
et omnia quæ in eis sunt : 25. qui Spiritu Sancto peros patris nostri David, pueri tui,
dixisti : Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania? 2G. Astiterunt reges
terræ, et principes convenerunt in unum, adversus Dominum, et adversus Christum ejus?
27. convenerunt enim vere in civitate ista adversus sanctum puerum tuum Jesum, quem
unxisti, Herodes, et Pontius Pilatus, cum gentibus et populis Israel, 28. facere quæ ma­
nus tua ct consilium tuum decreverunt fieri. 29. Et nunc, Domine, respice in minas eorum,
et da servis tuis cum omni fiducia loqui verbum tuum, 30. in eo quod manum tuam
extendas ad sanitates, et signa et prodigia fieri per nomen sancti filii tui Jesu. 31. Et cum
orassent, motus est locus in quo erant congregati; et repleti sunt omnes Spiritu Sancto,
ct loquebantur verbum Dei cum fiducia. 32. Multitudinis autem credentium erat cor
unum, et anima una; nec quisquam eorum quæ possidebat, aliquid suum esse dicebat,
sed erant illis omnia communia. 33. Et virtute magna reddebant Apostoli testimonium
resurrectionis Jesu Christi Domini nostri ; et gratia magna erat in omnibus illis. 34. Neque
enim quisquam egens erat inter illos. Quotquot enim possessores agrorum aut domorum
erant, vendentes afferebant pretia eorum quæ vendebant, 35. et ponebant ante pedes
Apostolorum. Dividebatur autem singulis prout cuique opus erat. 36. Joseph autem, qui
cognominatus est llamabas ab Apostolis (quod est interpretatum filius consolationis),
Le,des, Cyprius genere, 37. cum haberet agrum, vendidit eum, et attulit pretium et
posuit u?fe pedes Apostolorum.
1. I.OQLEXTIBLS AUTEM ILUS. — Sollis PetrilS (licitur locutus, cap. præc., vers. 12; sed Petri
verba approbabat Joannes, quasi ejus socius et
assecla, itaque pcr Petrum loquebatur. Adde,
Joannem non fuisse elinguem, sed zelo plenum
idem asseruisse et predicasse turbis eum cin­
gentibus, quod publice predicara! Petrus.
SlPERVEXERUNT. — GræCUIU ilrfçww, SCCUntlo
verti potest, institerunt eis; Tigurina, prasto
fuerunt illis; Syrus, insurrexerunt in cos.
Magistratus templi. — Tigurina, prafectus
templi ; Pagninus, dux templi : in tanto enim Sa­
cerdotum, Levitarum et populi e tota Judæa,imo
c toto orbe ad templum quotidie confluentis nu­
mero, ne quid turbarum, tumidius aut seditionis
oriretur, institutus erat magistratus, quasi praetor
L mpli, ait Beda, suos habens satellites et milites,
. qui omnes in cilicio contineret, et eos qui turbas
aut tumultus concitabant, in carcerem abduceret.
Quocirca S. Chrysostomus, magistratum hunc vo­
cat « ducem militum templi. « Et hoc significat
Grecum cjanrji;, scilicet unum aliquem cæteroruin militum ducem : est enim singularis numeri,
lude patet magistratum fuisse militarem pro

reis capiendis, non autem judicandis, vel con­
demnandis institutum. Ita Sigonius, lib. VII ne
Rep. Ilcbr., cap. xni. Atque hic fuit, qui cum Juda
proditore mittens suos aliosque satellites, Chris­
tum cepit in horto, Lucœ xxii, 4. Videtur ergo
hic unus fuisse e pontificibus, socios et milites
habens minores sacerdotes et levitas : his enim a
Deo commissa erat custodia templi, Num. 4. Ita
censent Arias Montanus, Salmeron, Sigonius,
lib. VII De Rep. Uebr., cap. xiii, el alii. Ratio est,
quia Judæi non tolérassent pretorem Gentilem in
loco sacro, imo nulli Gentili templum eorum
ingredi licebat sub pœna capitis, teste Josepho.
Habebant tamen Romani suoque praesidio fir­
mabant Antoniam, quæ erat arx amplissima ct
munitissima vicina templo, ut docet Josephus,
lib. XV Anti*/., cap. xiv; idque tum ad templi
custodiam, tum ne Judæi e templo arcem face­
rent et Romanis rebellarent. Huic arci ergo et
presidio prepositus dux, vel tribunus Romanus,
si gravior tumultus in templo concitaretur, acci­
tus a pretore templi accurrebat cum suis militibus , motusque omnes componebat. Talis videtur
fuisse tribunus Romanus, qui accurrit cepitquo

COMMENTARLA TN ACTA
Paulum, et in Castra, quæ crani in arce Antonia,
perduxit, cap. xxi. Et hoc tantum probant argu­
menta Sanchez, qui opinatur prætorem templi
fuisse Romanum, puta Antoni® præfccturn, non
llebræum.
Sadducei. — lia dicti, quasi justi essent, aut
potius quod justos se jactitarent (Ilcbr. enim
pny tsaddic vocatur justus), aut potius a Sadoc,
eorum auctore, inquit Epiphanius, haresi 14.
Fuit hæc una e sectis Judæorum, a Samaritis
prognata: unde cum iis solum Mosis Pentateu­
chum recipiebat docebatque non esse resurrec­
tionem, nec angelum, nec spiritum, Actor.
xxm, 8, ac consequenter animam non esse im­
mortalem; nec esse Numen res humanas diri­
gens, pios præmians, impios puniens; sed
quemque sibi suæ sortis et fortume esse fabrum.
Erant ergo hi Judæorum quasi Epicurei, reipsa
dictitantes illud : « Ede, bibe, lude, post mortem
nulla voluptas. « Quocirca Christo el Apostolis
prædicantibus Dei judicium et resurrectionem
bonorum ad gloriam, malorum ad tormenta,
perpetim se opposuerunt.Vide Joscphum, lib. XIII
Antiq., cap. ix, et lib. XVIII, cap. n.
Vers.s.
2. Dolentes, — Jiazcvcfyuvci, Syrus, indignan­
tes; Tigurina et Pagninus, moleste ferentes; alii,
anxii.
in Mu
Jesu. — Ita Græca ct Romana, non in Jcsum.
vr1^.Jam primo, « in Jesu, n id est in nomine Jesu,
tur1 per Jcsum. Ita Tigurina et Pagninus. Secundo, a in
Jesu, » id est de Jesu. Sic enim Hebræi et Græci
sæpe in usurpant pro de : proprie enim Petrus ct
Joannes prædicabant Jcsum resurrexisse ; inde
tamen colligebant, vel auditoribus colligendum
relinquebant, Jesu discipulos quoque ejus ope ct
virtute resurrecturos. Endo tertio, tò in Jesu, ex­
plicari posset, instar Jesu : sæpe enim llebræum
□ , id est in, sumitur pro vicino □ , id est sicut,
instar, Christus enim resurgens est causa nostrae
resurrectionis, tam exemplaris, quam meritoria
et efficiens.
Ven. 3.
.3. Posuerunt eos in custodiam. — a In custo­
diam,» puta in carcerem; Tigurina, dederunt
(miserunt) in custodiam. Hic est primus career
S. Petri , quem deinde mulli alii consecuti sunt ;
Apostolalus enim insigne est persecutio cl career,
non minus illustre cl gloriosum quam signa ct
prodigia, uti docet Paulus, 11 Cor. xi, 23, qui
proindo in vinculis suis solet exultare el gloriari.
Vide ea quæ notavi Ephes, ni, 1. Cum Petro et
Joanne incarccratum quoque fuisse claudum
sanatum, quasi criminis materiam ct objectum,
patebit vers. 7, 9 ct 10.
Erat enim jam vespera, — utpote post horam
nonam ab ortu solis : nona enim sanaverat Petrus
claudum, cap. præc., vers. 1 ct 7.
V*n i.
4. Multi autem qu audierant verbum, — prae­
dicationem Petri, sanatione claudi cl magis in­
trepida hilarique constantia in carcere, inquit
S. Chrj sostomus, confirmatam.

APOSTOLORUM, cap. IV.
<25
Quinque millia. — Diversa prorsus sunt hæc
quinque millia, a tribus millibus prima Petri
concione conversis, cap. n. Quare iis adjecta
effecerunt numerum octo millium : tot ergo mox
fuere fideles, conversi a Petro. IlaS. Hieronymus
in cap. xi, Isaia;; S. Augustinus, tract. 39 in
Joannem; S. Chrysostomus hic, Lyranus ct Beda,
qui addit hæc quinque millia convertenda fore
typice præsiunificasse Christum, cum mandavit
Apostolis ut quinque hominum millia paucis
panibus pascerent, Matth. xiv, 1G. Porro hæc
quinque millia fuerunt «virorum,» ait Lucas,
quibus si adjicias feminas et pueros, quos non
dubium est loi viris plurimas fuisse permixtos,
longe major fuit numerus, femineus enim sexus
præ viris magis solet esso devotus. Ecce hic
verum est illud S. Chrysostomi. hom. De Virtute
ct Vitio : « Modicum fermentum Apostolorum
magnam farinæ massam convertebat; quia non
quantitate numeri, sed gratia Spiritus vim suam
justi tenent. » Nunc aliquot centeni sacerdotes in
civitate vix totidem centenos cives convertunt,
quia refrixit utrorumque spiritus. Denique So­
phronius, in Fragmento dc laboribus S. Petri ct
Pauli, quod cxtal torn. VII Biblioth. S. Patrum,
asserit S. Petrum constituisse decem millium vi­
rorum Ecclesiam : quia scilicet verba ejus ani­
mata erant Spiritu cadesti, ct quasi jacula igne
divino ardentia, corda audientium feriebant ct
incendebant.
5. Ut congregarentur principes, etc. — Fuit VcT*
hoc magnum concilium 72 virorum, quod Græce
trjviJpcv, indeque Hebr. ct Syriace Sanedrín vo­
catum est, primitus institutum a Deo, Num. xi,
24etseq., ut ibi dixi. Conflatum erat non ex solis
viris Iribus Juda, uti volunt Joannes Annius ct
Lucidus in Brevior. Temper., nec ex solis sacerdo­
tibus, ut vult Abulcnsis, sed ex duodecim tri­
buum duodecim principibus, ct ex 24 principi­
bus sacerdotum, qui totidem eorum familiis
præsidebant, jussu Dei instituti, et in 24 classes
distributi a Davide, 1 Paral, xv, G. Harum enim
praesides in Evangeliis, Actis, Esdra, etc., crebro
vocantur « Principes sacerdotum ; » atque ex
cæteris populi primoribus, praesertim Scribis et
Legisperitis. In hoc concilio damnatus fuit Chris­
tus, praesidento eodem Caipha pontifice, qui hic
nominatur,ejusque socero Anna, Matth. xxvu, 1.
Unde mirum est illos qui recenter tam infensi
fuerant crantque Christo, mitius egisse cum ejus
Apostolis : sed retinebat eorum furorem Dei ma­
nus, ct populi, magno numero cis credentis,
metus, ne eum in se concitarent ab coque lapi­
darentur.
Seniores, — qui tum annorum, tum potius
prudenti® et morum maturitate grandævi sunt,
ideoque populo venerabiles, ait S. Gregorius,
lib. XIX Moral., cap. xiii. Hinc ab his senibus
dictus est Senatus, inquit Cicero.
Scrule. — Sicut Græci suos sapientes vocabant

COMMENTARIA IN' ACTA APOSTOLORUM, ar. IV.
Ufi
philosophos, Chaldœi magos, ita Hcbræi cos Josephus, lib. XX Antiq., cap. m, ct ex eo Ilaroappellabant 0’1213 sopherim, a 120 scpher, id nius, anno Christi 34, qui et addit : « Hic est Ale­
est littera, vel liber. Septuaginta vocant ypauani;, xander Lysimachus, cujus pater Tiberius portas
id est litteratos; eorum enim erat S. Scripturam templi argento et auro sumptuosissimo exorna­
dc<eriberc, docere, interpretari. Ita Epiphanius, vit (1). »
hccresi 15; Josephus, lib. II Conira Appion,, et alii.
Qlotqcot eram db genere sacerdotali. — id
Vado Esdras vocaliir Scriba. Sic Appion, Philo- est pontificio, ut vertit Syrus, Tigurina et Pagniponus et alii vocati sunt Grammatici, id est nus; hoc cnim significai Græcum á^xu^TuaS. Erant
litterati et dodi, non solimi in Grammatica, sed ergo hi principes sacerdotum, puta 24 familia­
et Rhetorica, Philosophia omniquc litteratura. rum sacerdotalium capita, uti paulo ante dixi.
Tea ».
G. Er Annas, princeps Sacerdoti;)!. — Videtur Hi enim principes vocabantur pontifices, quibus
ergo Annas jam fuisse summus pontifex, ipse praesidebat unus summus pontifex.
7. In qua virtute, —Suwjui, id est qua potentia.
enim cum Caipha genero suo, alternis annis ge­
rebat pontificatum, a Romanis, ut videtur, emp­ Ita Pagninuset Vatablus.
tum. Rices : Paucis septimanis ante, summus
Fecistis noe? — non tam miraculum, quam
pontifex erat Caiphas, qui Christum condemna­ prodigium magicum claudi sanati; undo per
vit, Joan, xi, 19 ; ergo Annas non fuit tunc ponti­ despectum, ait OEcnmcniiis, non vocant miracu­
fex. Respondent Glossa Interlinearía, Hugo et lum , sed hoc, scilicet vulgo notum et famosum
Gagneius, post mortem Christi, puta in Paschale, praestigium, quod in claudo credo cernimus.
de more Caipham annuo pontificatu perfunctum, Volebant scilicet Apostolos obruero sua auctori­
cessisse illum Annæ. Annus enim sacer (quo ute­ tate et præjudicio, ut faterentur so non miracu­
bantur in pontificatu ineundo, vel deponendo) lum in nomine Christi, sed ludicrum quid arto
npud Judæos incipiebat a Nisan, id est martio, mirabili, sive magica edidisse. Ita Chrysoslomus.
et a Paschale, utpote fcòlo primo et maximo; Vere Plato in Theaeteto : « Antiquitatis auctoritas
idquecx decreto Dei, Erodi xn, 1. Adde, prae­ est sæpc malum praejudicium. » Ex dictis infert
poni Annam Caiphæ, quia erat senior ct socer Lyranus claudum ipsum cum Apostolis fuisse
Caiphæ, adeoque felix ct venerandus, ut filios incarceratimi, et e carcere cum iisdem eductum
suos omnes,numero quinque, pontifices viderit, in tribunal, Annie et Caiphæ praesentem astitisse,
testo Joscpho, lib. XX Antiq., cap. vin. Aliqui idque patet vers. 10. Hanccnim ejus praesentiam
hunc Annam putant esso Jonathan!, Annæ filium, videtur innuere pronomen hoc, scilicet novum ct
qui, remoto Caipha, factus est pontifex a Romanis, mirum, quod videtis in claudo recte gradiente.
teste Joscpho, lib. XVIII, cap.vi, ct vocari etiam Porro Christum ab infidelibus habitum fuisse
Annam de nomine patris credunt. Unde ct Nice­ magum et magiæ doctorcm, patet Lucas xi, 14,
phorus, in sua Chronol., siç hujus ævi pontifices ct Joan, vili, 48, cl idipsum de suo ævo testatur
numerat : Annas, ct cx alio genere Ismael; Elea­ S. Augustinus, lib. 1 De Consensu Evangel., cap. YH!.
zar, filius Annæ; Simon, Caiphas, Annæ gener; Unde passim in Actis S. Agnclis, l.uciie, Agatino
Jonalhas ct Theophilus; Annæ filii. Pontificatus aliorumque martyrum, legimus Christianos a
judicibus insimulatos magiæ, idcoquc damnatos
enim tunc erat annuus. Ita Mariana.
Et Caimas. — Nola ; Paulo ante Petrus in domo ad ignem : censebant cnim miracula eorum, ac
Caiphæ pavidus, ter cum juramento negarat praesertim quod a bestiis, equuleis aliisque tor­
Christum ; jam Spiritu Sancto in pentecoste re­ mentis exirent illæsi, esse opus magicum patra­
cepto roboratus, coram eodem negationem suam tum ope, non Ilei, sed diaboli.
8. Tunc repletus Spiritu Sancto. — Nova est v’ •
retractat, ct Christum generose confitetur, itaque
priorem lapsum ct scandalum sarcit et reparat. hæc repletio Spiritus Sancti, ab illa quam accepit
Caipham, Sciibas et Pharisæos Christicidii sui in Pentecoste : illa enim fuit habitualis, hæc ac­
justas Deo dedisse pœnas, adeoque Caipham, tualis, nimirum qua Spiritus Sanctus actu move­
æque ac Pilatum, necem sibi intulisse, indicat bat, dirigebat ct roborabat Petrum, ut libere,
Nicephorus, lib. II llistor., cap. x; quin ct Cle­ constanter ct prudenter responderet, ct profite­
mens Romanus, lib. VIII Consti?., cap. ii, et cx retur fidem Christi, sc scilicet ejus invocatione et
eo S. Athanasius vel potius Anastasias, Episcopus virtute claudum sanasse. Hoc est quod Petro ct
Apostolis promiserat Christus, Luca: xn, 11 : «Cum
Nicænus, Qtmf. XVIII ni Script.
Joannes. — Hic unus fuit cx quinque Annæ autem inducent vos in Synagogas, ct ad magis­
filiis, adeoque pontifex, alio nomine Jonathas tratus, et ad potestates, nolite solliciti esso qua­
appellatus, in pontificatu gerendo œquus ct liter aut quid respondeatis, aut quid dicatis;
dexter, unde eum laudat Josephus, lib. Il Belli, Spiritus enim Sanctus docebit vos in ipsa hora
quid oporteat vos dicere. » Sinuli modo quoties
cap. XXV.
Alexander — Hunc opibus, æque ac virtute et
(1) Mangey, in praefatione Philoni suo preposita, inpietate celebrem, Alexandriæ gessisse magistra­ tclligil quoquo Alexandrum Lysimachum, fratrem Phi­
tum Halabarchæ, id est Præfecti salis (ix; enim lonis Judæi, cujus filius Alexander Tiberius duxit Bere­
Graecis est sal,ijxwj praefectus, princeps), narrat nicen, Agrippæ majoris Ilham (Joseph. Antiq. XIX, v,l).

.
1

¡
<

*•

127
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. IV.
Samson patraturus erat opus aliquod hcroicœ li». » Ila fecerunt Martyres omnes, Idcoquo mar­
fortitudinis, dicitur prius : « Irruit Spiritus Do­ tyrio coronati sunt.
Deis, — Paler, fmo ct Deus Filius; ced hoc nec­
mini in Samson, » scilicet incitans cum, animans
et roborans ad illud tum aggrediendum, tum dum capere poterant Scribœ et Judæi, qui Chris­
opero perficiendum, Judie, xiv, vers, fi, 10 ct tum ideo occiderant, quod diceret se esse Deum
scq. Ad opera cnim heroica non sufficit commu­ ct Dei Filium ; idcirco subliccl hoc Petrus, aitque
nis ct habitualis gratia, sed nova actualis, caque in genere Deus. Ita Œcumenius.
Astat. — Ergo claudus ipse erat præsens in
communi major et potenlior requiritur. Sæpe
enim ista opera habitum gratiæ prresentem su­ Concilio, utpote c carcere eductus cum Aposto­
lis, ut dixi vers. 7.
perant et transcendunt.
♦«n. 9.
9. Si NOS HODIE DIJLDICAMLR, — àvzxpi«u.l9z, id
11. Hic est lapis. — Citat Psalm, cxvn, 22:V«*IU
est, discutimur, in queestionem et examen vocamur. « Lapidem, quem reprobaverunt .-edificantes, hic
Ila Gricci : hoc est, examinamur, ut vertit Tigurina factus est in caput anguli ; » quod Chaldæos
et Pagninus ; hinc Syrus, si in jus vocamur. Vox explicat de Davide, q. d. David primo rejectus a
conditionalis si pendet et expletur a notum sit Saule ejusque asseclis, deinde creatus rex factus
omnibus volis ; potuisset dicere : Quia dijudica­ est quasi lapis angularis Synagogas, nectens sibi
mur ; sed inodestiæ causa dicit: Si dijudicamur. Judam et Israclem, hoc est tam duas, quam de­
In benefacjo. — Ob beneficium, puta ob sani­ cem tribus. Verum, licet ad Davidcm pcalmus ille
tatem claudo collalam. Est llebraismus : Hebrreum alludat, est enim in co gratulatio solemnis tum
cnim □, id est in, sæpe est index pretii vel me­ Davidis, tum populi de Davidis coronatione in
riti, significans ob, propter, q. (1. Nosob meritum Ilebrón, vel potius de arca in pace ab eo trans­
in crimen vocamur : benefecimus cnim claudo, et lata in Sion, ut patet vers. 19; tamen per Davidis
examinamur ut malefici. Tacite ergo perstringit typum describit Christi resuscitati gloriam et
taxalque judices inhumanitatis et injustitiae, qui regnum, ac fidelium ei acclamantium, vers. 17,
potius hoc beneficium celebrare el remunerari gratulationem, nimirum cum turba in die Pal­
debuissent. Judaicum ergo ct Pharisaicum est, marum eiquasiMcssiæ regi acclamavit : s Hosanna
sinistre interpretari ct calumniari benefacta, etiam filio David, n Mat th. xxi, 9. Uti enim David , ita
miracula, caque tribuere, non Spiritui Saucto, multo magis Christus rejectus a pontificibus et
cujus sunt propria, sed vitio, imo Beelzebub et Scribis, qui erant quasi architecti Synagogæ, post
diabolo, uti Judœi exprobrarunt Christo, Hat th. resurrectionem factus est lapis angularis ; utpote
cap. xn, vers. 24. Hoc faciunt invidi virtutum qui totum Ecclcsiæ ædiflcium contineat et nectat,
ct bonorum operum; quod proinde est peccatum Judœos scilicet et Gentes, imo angelos ct homines,
in Spiritum Sanctum, uti Christus docet loco ci­ uti fuse explicat Apostolus, Ephes, n, 14 el scq.
Vide ibi dicta.
tato.
Nota primo : Utitur Psaltes, et cx eo Petrus, Cb>=In quo, — qua ratione, quomodo, qua vi ct
virtute. Sic capitur llebr. Ì1D3 lamine, id est in metaphora lapidis, dum Christum vocat lapidem,
quo. Est cnim hoc 3 modi vel instrumenti, He­ quia loquitur de fabrica Ecclesias : fabrica autem r. ....
cx lapidibus consurgit. Unde in llebr.eo est ele- rrias%
braeis frequens.
Ve», io. 10. In nomine, — id est in invocatione, hoc est, gans paronomasia inter ¡3X cien, id est lapis, el
per invocationem ct virtutem Jesu. Vide dicta HJ3 lana, id est ædifleavit : a lana cnim dicitur
cien, q. d. Ex cien bana binian, id est cx lapide
cap. ii, vers. 38.
Nazareni, — oriundi cx Nazareth oppidulo, ae redificavit suum ædiflcium, puta ex Christo Ec­
proinde a vobis despecti, sed a Deo exaltati, cum clesiam ; ha'c cnim est fabrica ct domus Dei, non
in resurrectione cum fecit Nazarenum, id est materialis, sed spiritualis.
Secundo, hic lapis est durior marmoro : unde Swundo.
efflorescentem vita, immortalitate, fama ct glo­
ncc carie consumi, nec scalpris concidi potest,
ria. Vide dicta cap. iti, G.
Quem vos crucifixistis. — Nota hic intrepidam sed illæsus manet in reternum : quia sustinet
libertatem ct heroicos animos Petri, quibus in 0'lernam fabricam, scilicet Ecclesiam duraturam
publico Concilio judicibus objicit Chrislicidiam, in reternum, cui nulla vis, adeoque portas, id
ut cos pungat et compungat : crux enim Christi est omnes vires inferorum prrevalere nequeunt,
unica est mundi snhis, ideoque intrepide ubique uti petra Christus asseruit, ct promisit Pelro vi­
praedicata a Pelro, Paulo, Andrea cæterisquc cario suo, Matth. xn.
Tertio, hic lapis est probatus a Deo, angelis lo- Tert^
Apostolis.
Moralitor : disco veritatem, prœserlim fidei, toque mundo et pretiosus, ut ait Isaías, cap.xxvm,
cum de ca quis juridice et legitime interrogatur, vers. IG, quia ipse est pretium et lytrum sœculi,
libere et fortiter profitendam esse, etiam cum hoc est, omnium hominum. Undo S. Joannes
periculo vitre. Quærebant Scribœ, vers. 7 : a In Apoca/. xxi, 18, vidit ei inaedificatam Jerusalem
qua virtute, aul in quo nomine fecistis hoc vos? m cœlestem ex duodecim gemmis pretiosissimisj
Respondet Petrus vere cl libero : a In nomine jaspido , smaragdo, amethysto, etc. Ecclesia
Domini nostri Jesu Christi, quern vos crucifixis- cnim tum militans, tum maxime triumphans, est

12$
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. IV.
quasi palatium Dei pretiosissimum, cujus lapides invocatione salvemur. « Nomen » enim sumitur
sunt gcmmæ, puta Apostoli, et fideles omni vir­ pro re nominata, vel pro persona cujus est no­
tute prestantes; lapis vero angularis et prima­ men, puta pro Christo, quem nomine suo invo­
rius , idcoquc pretiosissimus, est Christus. De his camus, sperantes ct impetrantes ab eo salutem.
vaticinatus est Zacharias, cap. ix, 16 : « Lapides Est Hebraica metonymia. Sic dicitur Proverb.
elevabuntur super terram. » Vide ibi dicta.
xvm, 10 :« Turris fortissima nomen Domini,» id
Olí factus est in caput anguli. —- Alludit ad est Dominus nomine suo invocatus. Sic passim
fabricam Jerusalem, restauratam a Nehemia, de Scriptura jubet invocare nomen Domini, id cs
qua Nchcmiœ cap. in, 19, dicitur, « Ædifica- ipsum Deum omnium Dominum. Hinc grava
vit, etc., contra ascensum firmissimi anguli : p Theologi docent, post promulgatum Evangeliun
Jerusalem enim fmt typus Ecclesiæ, Nehemias omnibus hominibus ad salutem, id est ad justi­
Chrisli. Sed proprie citat Psalm. cxvn, 22.
tiam ct ad felicitatem æternam acquirendam,
In caput anguli, — id est capitalis et angula­ necessariam esse necessitate, non tantum prae­
ris, ut scilicet duos parietes, Gentium et Judæo- cepti, sed et medii, fidem explicitam Christi :
rum, in se velul angulo conjungat.
hunc enim « Deus proposuit propitiatorem per
Nota : a Angulus d in Scriptura symbolum est fidem in sanguine ipsius, » Rom. m, 21. Quocirca
principis, regis et regni, quia quod in fabrica est Ethnici et Pagani salvari nequeunt, nisi cognos­
angulus, in ostio cardo, hoc in república est rex cant et credant in Christum, esto alias bene vive­
ct princeps : omnes enim sibi vincit et unit. rent. Ila Hugo Victorious, Magister Sententiarum,
Christus ergo vocatur « angulus, » quia rex ct S. Thomas, Bonaventura, Alensis, Albertus, Marprinceps est Ecclesiæ. Vide dicta Isaiœ xix, 13.
silius et Gabriel, quos citat et sequitur Gregorius
Quæres, quis est hic lapis angularis, an sum­ de Valentia, H H, Quœst. II, puncto 4.
mus, an imus in fabrica? Noster Villalpandus,
Moraliler : hic disce quam reverendum, ama­
tom. II in Ezech., pag. 477, censet esse summum. bile et desiderabile cuivis fideli esse debeat no­
Christus, inquit, factus est in caput anguli, id men Jesu Christi, nipote a quo solo salutem
esi in summum angulum, hoc est, in lapidem omneque bonum exspectare debeat, quamque ei
qui in domo eminet quasi culmen cl fastigium, obedirc, cumque in omnibus, quoad fieri potest,
sive frontispicium, quem llebræi et Latini vocant imitari debeamus. Nam a hoc solo constat nomine
pinnam. Melius alii passim accipiunt lapidem nostra salus. » Vide ea quæ dixi cap. m, 6, ct
imum. Nam huc alludens Isaias, cap. xxvm, 16, Philip, n, 10. Preclare Clemens Alexandrinus,
vocat hunc lapidem « in fundamento fundatum ; » Adhortatio ad Gentes : «Apparuit, inquit, homi­
el S. Paulus, Ephes, n, 20, dicit fideles omnes nibus hic ipse Verbum, qui solus est ambo, Deus
huic lapidi superaedificari, quasi
, id ct homo, et est nobis omnium causa bonorum ,
est imo angulari. Christus ergo factus est caput a quo edocti recte vivere, ad vitam æternam
anguli in fundamento, id est lapis angularis transmittimur. » Et sub finem ait : « Nullum esse
fundamentalis Ecclesiæ. Sic enim S. Paulus et aliud opus Christi, quam ut homo salvus fiat. »
alii passim Christum vocant fundamentum Eccle­ Et S. Augustinus, cone. 1 in Psalm, ci : « Chris­
siæ, scilicet primum ct imum, cui deinde in­ tus, inquit, est pellicanus nascendo, nycticorax
cumbunt duodecim fundamenta secundaria, puta moriendo, passer resurgendo : quia natus in so­
duodecim Apostoli, Apec, xxi, 19.
litudine, » ut pellicanus; a passus in tenebris
Arroganter et impie Calvinus hæc sibi appro­ Judæorum tanquam in nocte, in prevaricarono
priât , jactatque se esse lapidem, qui reprobatus tanquam in ruinis, » ut nycticorax; resurgendo
sit a Papa et Ecclesia Romana, sed a Deo factus a factus est sicut passer volando, id est ascen­
sil fundamentum ct caput Ecclesiæ Reformat©, dendo singularis in lecto, id est in codo. » Et hæc
hoc est, deformai©. Ita tbraso ille audet sc com­ tria fecit, ut nos salvaret. Idem, serm. 55 in
parare Christo, sequo facere caput ct Papam S. Joanncm : « Filius Dei, inquit, qui semper in
Ecclesiæ Christian®, cum sit Satanic® : alioqui Patre veritas et vita est, assumendo hominem
det ipse signa, quibus so a Deo missum doceat, factus est via. Ambula per hominem, et pervenis
pula miracula, prophetias, Scripturas, etc., quæ ad Deum. Per ipsum vadis, ad ipsum vadis, etc.
dedit Christus.
Ambula moribus , non pedibus. Multi enim
12. Et non est in alio aliquo salus. — Non est ambulant bene pedibus, cl male ambulant mo­
alius qui salvet homines, tum in corpore, uti ribus. » Et sermon. 54, in fine : « Qui Christum
sanavit hunc claudum : ita S. Cyprianus, lib. II possidet pietate, omnia possidet, quia per ipsum
Contra Judœos,cop. xvi; tum potius in anima, facta sunt omnia. »
dando illi gratiam, et per eam post hanc vitam
13. Videntes (Outpe&rn;, id est considerantes, V*
gloriam et salutem æternam. Unde Syrus vertit, contemplantes ) Petri constan ham, —
non ett m alio aliquo redemptio. Quapropter ex­ id est <n dicendo libertatem. Ita Tigurina; Pagniplicans subdit :
nus, in dicendo audaciam. Nam Apostoli, ut ait
Nec enim aliud nomen est, — id est non est Chrysostomus : « Non solis verbis ostendebant se
alius quam Jesus Christus, in cujus virtute vel non curare de quibus judicentur, ctauod extrema

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. IV.
intentcntur pericula; sed etiam habitu, ct voce, tes in conspectu bei eam dijudicare.Quienimserio
cl aspectu , in summa omnibus libertatem apud cogitat sc stare coram Deo, cumque suorum ju­
populum demonstrabant, per ea quæ loque­ dici orum, dictorum et factorum credit judicem
bantur. >
cl vindicem, hic recte de omnibus judicat et sen­
Sine litteris, — ¿qpáp^xarci, illitterati, qui non tit. Hoc ergo cuique sapienti et prudenti in qua­
didicerant litteras, utpote mechanici ct piscatores. libet re ct deliberatione faciendum, ut, sepositis
Idiotæ. — « Idiota est qui proprio (idios enim affectibus, coram Deo statuat id quod in judicio
est proprius) tantum naturaliquo idiomale, seu extremo coram tribunali Chrisli consistens, volet
lingua ct scientia contentus, nescit studia littera­ se statuisse.
rum , » ait Boda. Unde Cicero in Pisonem : «Tu,
Nota : Non tenebantur Apostoli hac in re obeinquit, eruditior quam Piso, prudentior quam dire pontificibus et Synagogæ : primo, quia jam
Colla, abundantior ingenio, consilio, sapientia, ei non erant subditi, eo quod jam per promulga­
quam Crassus, ea contemnis qua illi idiote, ut tionem Evangelii et Ecclesiæ desiisset et mortua
tu appellas, preclara duxerunt, n
esset vetus Synagoga, ac consequenter omnis pon­
Et cognoscebant eos, quoniam cum Jesu fue­ tificum auctoritas et judicandi potestas; secundo,
quia Synagoga in hac causa resistebat Deo man­
rant, — recordabantur se vidisse cos cum Jesu
ambulante et predicante. Unde Pagninus et Tigu­ dami Apostolis ut pnvdiearent Christum, idque
rina vertunt, agnoscebant cos fuisse discipulos Jesu, per miracula confirmanti, ne ignorantiam Syna­
idcoquc cum predicare et celebrare.
goga prælexere posset, u Quid enim? inquitS. Ber­
Vers. te.
IG. Quid faciemus hominibus istis? — «Verba nardus, epist. 7, quod jubet homo, prohibet
hæc viciis conveniunt, non vincentibus, » ait Isido­ Deus; et ego audiam hominem surdus Deo? »
ras Pelusiota, lib. m, epist. 182. Vincebantur enim
20. Non enim possumus quje vidimus.—q. d. Chris- Ven. Mi
tum « facti evidentia, » ait Lyranus, tum cons­ tus voluit nos esse testes suos, ideoque nos suos
tanti asseveratione Petri et Joannis, æque ac comites ct Apostolos constituit : ergo quæ de co
claudi, uno ore asserentium, in nomine Jesu vidimus et audivimus, licite silere non possumus.
Chrisli cum sanatum esse : quare videbant se Secundo, quia, ut ait S. Gregorius, lib. I in lib.
juste non posse cos in carcere delinere, multo 11 Peg. cap. i : « Nino coelesti ebrii se continere
minus flagellare, vel occidere ; et tamen excæcati non poterant, et a prædicationis fervore minis
malitia, in Christum credere nolunt, imo ejus victi, tepescere nolebant. » « Non possumus ergo,
nomen, praedicationem et memoriam opprimere id est non volumus, p ait Glossa.
satagunt. Hæc est agnite veritatis impugnatio,
21. Quia omnes clarificabant, — íM-afc w tofo, Ven. ti.
quæ est peccatum in Spiritum Sanctum. Unde id est glorificabant Deum. Ita Pagninus, Tigurina
subdunt :
et alii. Ecce populus hic sapientior est, sincerior,
Ver», n. Comminemur. — Grece, minis comminemur, id æquior et pienlior suis principibus, adeoque
est, ut Tigurina, minaciter comminemur; Pagninus, « vox populi, vox Dei. »
minaciter interminemur. Atrocibus ergo minis eos
22. Annorum enim erat amplius quadraginta ve». î*
percellere et ad silentium adigere conantur.
homo.— Cum enim ab utero fuerit claudus; uti
Ne ultra loquantur in nomine hoc, —ne sci­ dicium est cap. m, 2, lalisque manserit per 40 an­
licet amplius Jesu Chrisli nomen prædiccnt, in­ nos , certum erat hanc claudicationem ei fuisse
vocent ct in ejus nomine miracula faciant. Ecco naturalem versamque in naturam , imo ex natura
quo prorumpil invidine ct odii malitia, ut verita­ primitus vitiata manantem, ideoque medicinas et
tem luce clariorem cernere nolit camquc aliis nature, quin et magiæ viribus incurabilem; ac
invideat; quin et ejus beneficia ac miracula po­ proinde Petrum, qui eum subito uno instanti sa­
pulo tam salutaria, imo necessaria, inhibeat. Nota naverat, non nature, nec magiæ, sed Dei viribus
Hebraismum : Loqui in nomine, idem est quod per miraculum id fecisse.
loqui nomen, vel de nomine. Sic, Psal. cxvm, di­
23. Venerunt ad suos. — Syrus, ad fratres
citur : a in tuis justificationibus, » id est tuas jus­ suos.
tificationes, pula præccpla, « doce me. »
Quanta,—¿ax, Syrus,Tigurina et Pagninus,qua­
in
Denuntiaverunt, —
quod et de­ cumque. Noster significantius vertit « quanta, » id
nuntiare et prœcipcre significat. Unde Syrus et Pa­ est quam magna, quam gravia et alrocia eis di­
gninus vertunt, preeeeperunt; Tigurina, edixerunt. xissent et comminati essent.
Denuntiatio ergo hæc fuit non simplex admoni­
24. Unanimiter. — Non lanium uno animo, sed Ven.1^
tio, sed imperiosa præccplio, et interminatio cum uno quasi ore eadem verba, non sine magno
minis verberum cl carcerum, uti præccssit.
miraculo proferentes, ail Dionysius. Nam unam
v«i. p. io. si justum est. — Tigurina ct Pagninus, an camdemquc orationem quæ sequilur, omnes una
justum sit in conspectu Dei vos potius audire quam cademque voce protulerunt, inspirati utique a
Deum, judicate. Adeo ergo juslitiæ justeque suæ Spiritu Sancto. Densant enim preces, itaque ar­
causas prefidunl, ut hostes suos ejus constituant matas offerunt Dec; eique quasi vim faciunt, ut
judices, dummodo deposita passione et prejudi­ ab eo robur contra instantem persecutionem im­
cio, velint cx rationo ct veritate sincere quasi slan- patient, cl, ul ila dicam, extorqueant, utquo ipse
XVII.
9

7

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. IV.
28. Tacere quæ manus tua. — « Manus, n id est
persecutorum consilia infatuet, animosque ct
iras vel franpnt, vel molliat.
pedentia, ait S. Chrysostomus, opus enim redemp­
T«i. ». 23. Pieri tui.—Serti minia Syrus. Est hebrafs- tionis nostra? e potestate mortis, peccati, diaboli
mus, servi enim sunt heris, quod pueri parenti­ ct inferni, peractum per Christi passionem, nipote
rem infirmissimam, opus fuit ingentis potentia?
bus, discipuli magistris, juvenes senioribus.
Quare fremi erunt (aliqui vertunt, frenduerunt) Dei. Secundo, « manus, » id est providentia cl di­
Gentes,—S. Hilarius, in Psal. n, per Gentes accipit rectio : manu enim omnia dirigimus. Sensus est,
Gentiles persecutores Christi et Christianorum, ait OEcumenius, 7. d. Judæi non praevaluerunt
prasertim Imperatores Romanos, qui decem per­ Christo, nec eum sua vi occiderunt, ejusque no­
secutiones peno continuas et atrocissima*, per men ct fidem deleverunt, uti intendebant; sed
trecentos annos usque ad Constantinum, contra Deus omnia moderatus est ad suam voluntatem
Ecclesiam concitarunt : per populos vero accipit et gloriam omniaque ad optimum finem, puta ad
Judaeos, quales hic erant pontifices et Scribæ. Christi laudem et Ecclesiæ propagationem per­
Simplicius alii censent idem esse gentes, quod duxit. Tertio, « manus, » id est operatio : Deus
populi. Solet enim Psaltes posteriori hemistichio enim passionem Christi, ct per eam redemptio­
idem pene inculcare et exaggerare quod dixit nem nostram ac Ecclesiæ institutionem operatus
priori, sed aliis verbis. Gentes ergo sunt populi est. Quarto, « manus, » id est gratia cl beneficen­
tam Judæorum, quam Gentilium, turmatim cons­ tia (hæc enim fit manu); opus enim redemptionis
pirantes et insurgentes contra Christum et Chris­ nostræ per Christum, fuit opus summæ gratia? ct
tianos. Id ita esse patebit vers. 27.
beneficenti Dei : « ut mirabilior esset gratia ct
Inania. — Hébr. pH rie accipi potest dupliciter. potentia Dei, quæ dc tam duris animis, tam te­
Primo, ut nomen, significans vacuum, inane, ct sic nebrosis mentibus, tam inimicis cordibus, fecit
acceperunt Septuaginta et ex iisS. Lucas, vertentes sibi populum fidelem, subditum, sanctum, » ait
«rè, id est vacua. Secundo, ut adverbium, significans S. Prosper, lib. Il De Vocat. Gent., cap. xv.
vacue, frustra, inaniter, 7. d. Pontifices et Scribæ
Et consilium, — PwAi; Syrus, voluntas tua;
agitant consiliade evertendo Christo ct Ecclesia, no- significantius Noster vertit, consilium. Redemptio
bisque minantur exterminium, sed inane et inani­ enim nostra, œque ac Ecclesia a Christo fundata,
ter, nec enim tuum, 0 Domine, dc ea consilium ct fuit opus summæ sapienti® et consilii divini, uti
decretum convellere possent-.imple ergo quod de­ docet S. Paulus, 1 Corinth, cap. 11 et alibi.
crevisti, reque ipsa ostende, quod eorum minæ et
Decreverunt, —
id est pradofinivit.
• onsilia inania sint, dissipando ea, sicut spuma
Fieri , — pati scilicet Christum, ob salutem ct
a mari, bulla a vento dispellitur et dissipatur.
exaltationem tum Ecclesiæ, tum suam. Perperam
n- n.
26. Astiterunt. — Ilebr.
ytialsebu, id est ergo Reza pro fieri passivo, ponit activum facere,
latuerunt se, erexerunt se; Syrus, icp kamu, id vertitque quee definieras facienda, quasi Judæi vi
est insurrexerunt.
decreti divini acti et impulsi sint in necem Christi,
Convenerunt ln unum. —In concilium congre­ itaque Deus primus auctor fuerit tam immanis
gati sunt, vel conspiraverunt.
operis et sceleris, puta Christicidii. Græco enim
Adversus Dominum. —Quia licet colerent Deum, est qivfaOn, id est fieri, non facere. Ita Pagninus,
quasi unum omnium Dominum, tamen perse­ Tigurina ct alii passim. Undo Syrus vertit ninon
quendo Messiam, sive Christum ab eo missum, demeheue, id est ut fieret ; male ergo latinus Syri
pugnabant contra Deum : qui enim legatum per­ Interpres vertit active, facienda. Dicit itaque S. Pe­
sequitur, aut injuria afficit, regem, cujus vicem trus , Deus passionem ct necem Christi jam ante
et personam gerit, persequitur et injuria afficit.
ab œterno decreverat, sed praevisis prius per præ■». x?. 27. Convenerunt, —Syrus, congregati scientiam conditionatam perversis Judæorum vo­
sunt.
luntatibus, quod scilicet Pontifices et Scribæ su­
Vere, — juxta oracnlum Davidis, Psal. 11, jam perbi, avari et impii Christum essent occisuri, si ikcrerit
citatum, q. d. Illud jam vere et reipsa vidimus in Deus illum cis objiceret vitia eorum et scelera D.MBP15% fononi,
nobis expleri.
redarguentem ; atque ex vi hujus decreti jussit imu 14Puerum tuum.—Syrus,
bench, id est filium Christo passionem hanc a Judæis excipere, pali­ timiiìia
tuum. Sic enim se explicat vers. 30.
que crucem et mortem. Secundo, Deus etiam de­ n re irf
Chrfclb
Qu i m unxisti , — unxione grati®, tum unionis crevit positive permittere scelera Judæorum, el
hyposl.it)' , tum habitualis et infusæ, uti dixi vim quam illaturi erant Christo, ut Christus pati
cap. n, vere. 36.
posset, itaque Ecclesiam redimere, quod erat ar­
Cum gentibus et populis Israel. —Ecce quod canum Dei consilium, Judæis, imo et dæmonibus
dixi vers. 2 >. Gentes et populos esse eosdem, hic incognitum. Dei enim providentia et decretum
liquet. Nam gentes, sive populi, vocantur hic positivum non tantum versatur el attingit id
Judæi : neque enim in concilio et cœtu hoc Ju­
græc. Xaci«. Vereio antiqua latina legit >.im, cl hæc eat
dæorum, intererant Gentiles (1).
foreiUn vera lectio; aut Xom; positum est pro singulari
).xú, quo accuratius hæc verba responderent verbis vers. Î5
(1) Nou âTgüUDdmn est in plurali numero ¡-opulis. e Psalmo allatis.
f30

COMMENTARIA IN ACTz\
quod positive ab ea decernitur, ut ipse vel per
se, vel per creaturas faciat ; sed etiam id quod
ab ea decernitur, ut permittatur fleri ab impiis.
Egregie id déclarais. Leo. serm. 16 De Posatone,
ubi citatis hisce Luc® verbis : u Quæ manus tua
cl consilium tuum decreverunt fieri : Numquid,
inquit, iniquitas persequentium Christum ex Dei
est orta consilio? et illud facinus, quod omni ma­
jus est crimine, manus divinæ præparationis ar­
mavit? Non hoc plane do summa Justitia sentien­
dum est, quia mullum diversum mullumque
contrarium est id quod in Judæorum maligni­
tate præcognilum, et quod in Christi est Passione
dispositum. Non indo processit voluntas interfi­
ciendi, unde moriendi: nec de uno exlitit spiritu
atrocitas sceleris, ct tolerantia Redemptoris. Non
enim impias furentium manus immisit in se Do­
minus, sed admisit; necpræscicndo quod facien­
dum esset, coegit ut fieret, cum tamen ad hoc
carnem suscepisset, ut fieret. » Et inferius : a Quod
itaque Dominus Jesus Christus furorem fremen­
tium pati voluit, in nullo auctor eorum criminum
fuit, nec egit ul hæc vellent, sed cessit ut possent;
cl sic usus est occæcatæ plebis insania, quomodo
cl perfidia traditoris, quem ab immanitate con­
cepti sceleris, et beneficiis est revocare dignatus
ct verbis, assumendo in discipulum, provehendo
in apostolum, monendo signis, consecrando mys­
teriis, ut cui nihil benevolenti® deessel ad correc­
tionem, nihil occasionis superesset ad crimen. »
Tropoio- Tropologice : S. Prosper ad objecta Gallorum
pi<T. per- responsione 13 docet, per miram Dei providentiam
ûbîiX't persecutiones cedere in bonum Ecclesiæ, adeoflJclibns que persecutores fabricare coronas iis quos pertoivna.. SCqUuntur> n Inspicietur, ait, primum ipsa crux
Christi, in qua magno scelere Judæorum miseri­
cors voluntas Dei, ul pro redemptione nostra uni­
cus filius ejus occideretur, impleta est. Inspiciatur Apostolorum gloriosa tolerantia, inter perse­
quentium fremitus hac unanimi voce ad Deum
clamantium : Convenerunt vere adversus sanc­
tum puerum tuum Jesum, quem unxisti, Herodes
el Pontius Pilatus, cum gentibus et populis Israel,
ut facerent quæ manus tua ct consilium tuum
decreverunt fieri. Inspiciantur denique innumera­
bilium Martyrum palmæ, quibus do crudelissima
infidelium sævitia felix est parta victoria. Audiatur
etiam Apostolus, Ecclesiam Dei ad perseveran­
tiam pietatis instituens : In nullo, inquit, terrea­
mini ab adversariis, quæ illis est causa perditio­
nis, vobis autem salutis, cl hoc a Deo, * Philip.
cap. i. Idem ad excerpta Genucns. respondens, ad
dub. 7, ex hisce Lucæ verbis docet, a quod in
malorum potestate est peccare : ut autem pec­
cando hoc, vel hoc illa malitia faciant, non est
in eorum potestate, sed Dei dividentis tenebras
et ordinantis eas; ut hinc etiam quod faciunt con­
tra voluntatem Dei, non impicatur nisi voluntas
Dei. Male enim velle facillimum est malis, et eorum
damnabilem voluntatem non dubium est a Dei

APOSTOLORUM, cap. IV.
131
potestate concludi, ut effectum cupiditatis suæ,
nisi ille permiserit, habere non possint. Uti autem
sapientiam ct justitiam Dei etiam malorum ope­
ribus, quæ ex illorum prodeunt appetitu, ad im­
plenda consilia cl judicia sua, nullus vel tenuiter
secundum pietatem doctus ignorat, qui videt Dei
Patris optimam voluntatem, non parcentis Filio
suo, sed pro nobis omnibus tradentis eum, pes­
sima traditorum Judæ et Judæorum voluntate
completam. » Judæi ergo, persequendo Christum
el Ecclesiam, cos exaltarunt : quia occidendo
Christum, fecerunt cum salvatorem mundi et fun­
datorem Ecclesiæ; occidendo fideles, fecerunt eos
martyres, seque et rempublicam perdiderunt; ob
hoc enim excisi sunt a Tito ct Romanis. Sic Aman,
persequens Mardochœum, illum exaltavit, se per­
didit. Sic fratres Joseph, vendendo eum, crearunt
principem /Egypti. Ecco quam potens, quam
mira, quam fidelis Dei providentia in suos!
29. Respici in minas eorum , — ut eas compes- Ven. i>.
cas et a nobis avertas ; aut nos contra eas armes
ct robores.
Da servis tuis cum omni fiducia loqui, — juri
quod primo Syrus vertit, clare, mani*
feste, publica; secundo, Pagninus, cum omni
audacia : unde S. Chrysostomus ait fideles hic
poscere animum imperterritum ; tertio, alii, cum
omni libertate; quarto, Noster, cum omni fiducia;
hæc enim libertatem, audaciam, fortitudinem
et constantiam involvit vel adducit. Qui enim
Deo fidit; liber est, audax, intrepidus et con­
stans.
30. IN IO QUOD MANUM. — q. d. Dabis nobis Vera A
fiduciam prædicandi, si prædicationcm nostram
manu tua juves el confirmes, operando per nos
ad invocationem Jesu Christi sanitates et signa;
quibus ei attestons; fidemque apud auditores
concilies.
31. ET CUM ORASSBNT, MOTUS EST LOCUS. — Primo, Vera. 31.
ul hoc signo significaretur eorum orationem a
Deo esso exauditam, ait Chrysostomus, Reda el
Lvranus. Sio orante Paulo et Sila in carcere terra Terr^
mota est, cap. xvi, vers. 26. Secundo, ul significaretur Deum eis esse præsentem, ad opem feren- fXiuÌ
dam conira omnes terrores et hostes ; Deus enim Seomsuam præsentiain ct magnificentiam solet ostendure per terræ motum, ut sui metum et reveren­
tiam hominibus incutiat. Hinc cum descendit in
Sina, daturus legem Mosi el Hebreis, mola est
terra a facie Domini, Psal. exui, 6;Krud. xix, 19.
Hinc Psal. Lxxiv, 4, dicitur : «Liquefacta est
terra (a facie Dei in eam descendentis) et omnes
qui habitant in ea; ego confirmavi columnas
ejus. » Et Psal. cm, 32 : « Qui respicit terram, et
facit eam tremere. » Vide Eccli. xvi, 18. Tertio, Twtinn».
ut significaret Deum hostibus eorum minacibus
el terribilibus fore terribiliorem, omnesque eorum
minas et terrores majori terrore incusso discus­
surum. Quarto, ut indicaret gentes terræ incolas, qua>
audito E vangeli i preconio, ejus metu et reveren-

0

Seür

LH
COMMENTARÍA LN ACTA
th concutiendas eique subjugandas. Ila Boda cl
Lyranus: idquc patet Aggiri n, 7. Quinto, ad
acuendas fidelium mentes contra instantes Judaeorum persecutiones. Sexto, symbolum terne
motus tignum est et excitnnwnliim lætitiæ : terra
enim præ gaudio videtur subsilire cl Apostolis
Deique servis applaudere. Ha Arator canit :
Horum sub gressibus ergo
L*b movetur humus.

Hinc Christo resurgenti terra applaudens tre­
muit et subsiliit, Matth. cap. ult. Idem fecit cubi­
culum S. Paulini Episcopi Nolani, eo moriente :
gaudebat enim terra, quod tam sancti viri corpus
mox gremio suo exciperet, animam vero in
cœlum transmitteret. Hujus rei symbolo cum
populus Israel exiret de terra /Egypti, pergerelque per siccum maris Rubri alveum in terram
promissam, quæ typus erat cœli, « Montes exal­
taverunt ut arietes et colles sicut agni ovium, n
Septi- quasi præ gaudio tripudiantes, Psa/. cxm. Septimo, terne motus signum erat advenientis in eos
Spiritus Sancti, qui datums erat eis fiduciam ad
concutiendum et convertendum terrena et dura
hominum corda. Unde explicans subdit :
Et repleti sunt omnes SPIRITO Sancto. — Jam
in Pentecoste Spiritu Sancto repleti fuerant, sed
quasi in habitu ; nunc eodem replentur quasi in
actu, ut scilicet in persecutione loquantur verbum
Dei cum fiducia, per linguas igneas quas tunc
receperant. Unde S. Chrysostomus : « Reaccensi
sunt, inquit, Spiritu Sancto, et reaccensum in
ipsis charisma. » Quocirca a jam non metuunt,
quia cor eis Spiritus Sanctus mutavit, n ait
S. Gregorius in cap. x lib. I Regum. Hinc disci­
mus gratiam habitualem justi non sufficere ad
vincendas inzruentes acres lentationes *et perse­
cutiones , sed ad hoc opus esse novo crebroquc
impulsu ct robore Spiritus Sancti, illudquo pre­
cibus continuis et ardentibus efflagitandum et
impetrandum esse, uti hic fecerunt fideles.
Vm. ?!. 3Î. Multitudinis autem credentium erat cor
unum , et ANIMA una. — Nota to multitudinis : jam
enim Christiani ad octo millia et amplius ex­
creverant, ut patet ex dictis. Erant tamen pauci, si
cum Judæis ct Gentibus conferrentur. Verum, ut
recte ait Chrysostomus, hom. 40 ad populum An­
tiochen. : «Non in numeri multitudine, sed in vir­
tutis probitate multitudo consistit. Elias unus erat,
sed totus mundus non erat dignus, qui ipsi re­
prehenderetur. m Non physice, quia quisque ha­
bebat suum cor et suam animam : non enim datur
una anima communis, quasi idea Platonica, sin­
gulis individuis se communicans ; licet enim id
sensisse Platonem dicat passim Aristoteles, tamen
alia fuit mens Platonis ; non etiam datur intellec­
tus unus abstractus*singulis assistens: licet enim
id sensisse Averroem nonnulli putent, tamen
longe alia fuit mens Avcrrois, uti fuse ct erudite
explicat noster Dandinas, lib. IU Dc Anim. Erat

APOSTOLORUM, cap. IV.
ergo fidelium cor unum el anima una, non phy- Cnnenrsice; sed moralitcr, </. d. Ita animis et sensibus
r,cil
erant concordes, ac si omnes unum idem Imbuis- un(Jnl.
sent cor ct unam animam. Ratio erat, prima, Curt
quia per charitatem perfectam, pariter perfcc- CauM
tam habebant inter se amicitiam : hæc autem in
aequalitate et concordia animorum consistit,
quasi in omnibus esset una et eadem anima :
sicut amicus cst alter ipse, inquiebat Pythagoras.
Secunda, quia omnes Christum induerant, in coque s*xnniw
summe tam cum ipso quam interse erant uniti :
quæenim sunt unum cum eodem tertio, sunt ct
unum inter se. Ha enim amabant Christum Chrislique discipulos, ut parati essent pro eo mori,
quem ante poposcerapt crucifigi, ait S. Leo,
serm. 11 De Passione. Tertia, quia omnes non Tenu,
suam ; sed Dei voluntatem cognoscere ct implere
satagebant : Dei autem voluntas una est et eadem.
Unde S. Gregorius, in cap.i lib. I Reg. : « Per in­
tentionem rationis, inquit, solum conditorem
aspiciebant, et per affectionem amoris solam ejus
faciem videre desiderabant. » Quarta, quia om- Qmru.
nes possidebantur et regebantur eodem Spiritu
Sancto, quem ad hoc cis a Patre poposcerat
Christus, dicens : « Pater sancte, serva cos in
nomine tuo quos dedisti mihi, ut sint unum
voluntate, sicut ct nos unum sumus » essentia
ct substantia, Joan, xvii, 11. Unde S. Augustinus,
tract. 14 in Joan., sic legit : «Multitudinis creden­
tium erat illis anima una et cor unum in Deum; v
quia scilicet vinculum charitatis mutuæ erat Deus
ct Spiritus Sanctus. Sicut ex adverso « nihil æque
est molestum dæmoni ut concordia, etc.; hinc
ægerrime fert teneri in terra, quam non potuit
conservare in cœlo, » ail S. Bernardus , cap. xli
De Modo bene vivendi. Infert S. Augustinus : a Si
charitas, inquit, de tot animabas fecit animam
unam, cl de tot cordibus fecit cor unum, quanta
est charitas inter Patrem et Filium ?w Quinta, Quinta,
quia omnes uni Petro, tanquam suo Patri ct Pas­
tori Ecclesia», plane ct plene obediebant. Obedientia enim mater est unionis et concordi®, uti
patet in Religionibus, ubi ea viget. Ergo unum
cor et una anima primorum fidelium, erat primo
perfecta amicitia etcharitas mutua; secundo, idem
Christus singulos inhabitans, ct quasi animans;
tertio, eadem intentio omnium in Deum Deique
voluntatem ; quarto, idem Spiritus omnes agens
ct movens; quinto, eadem omnium obedientia c
reverentia erga S. Petrum.
Audi Origenem, hom. De Elcana : « Cur, ait,
non omnes unum dicantur, quorum cor ct anima
una esse describitur? Unam semper omnes sa­
pientiam meditantur, unum sapiunt, unum sen­
tiunt, unum Deum venerantur, unum Dominum
Jesum Christum confitentur, uno Spiritu Dei re­
plentur. Unde merito et ipsi omnes non solum
unum, sed ct unus dicuntur, sicut Apostolus de­
signavit dicens : Omnes quidem currunt, sed
unus accipit palmam, I Cor. cap. ix, vers. 24.

133
COMMENTARÍA IN’ ACTA APOSTOLORUM, cap. IV.
Vides manifeste quia omnes isti unus crst. » sua: ReipubL, Dialog, v, sed modum eam in pra­
MoraliPorro hæc unio inter Cliristianos primævos diu xim apud homines redigendi non inveniebat.
Xriia* vjEuit. Testis est Tertullianus, qui vixit sub annum Hanc ergo , ait ille, civitatem, sive rempnblicam
sive dii alicubi, sive deorum filii unaptam inco­
fraterni. Christi 200. Is enim, Apolog. xxxix, scribit totam
Evangclicam legem consistere in charitate invicem lant , certe beatos omnique gaudio cumulatos
exhibenda, ita ut communis Gentilium de Chris­ esse. Hac de causa Apostolus toties hanc unionem
tianis esset vox : <t Vide ut se diligant, ut alter fidelibus commendat, ac præsertim Ephes, iv, 1
pro altero mori sint parati. » Et S. Pachomius. et sequent. Vide ibi dicta. Porro abbas Anub
Ilie enim cum Gentilis esset militaretque in hunc modum concorditer vivendi fratribus prae­
exercitu Constantini Magni, videretque Christia­ scripsit: «Nos, inquit, qui septem fratres sumus,
norum in milites egenos charitatem , curam et si vultis ut maneamus simul, efficiamur sicut
munificentiam, ad Christum conversus, mona­ statua hæc, quæ contumeliis affecta non turbatur.»
chus, quin et monachorum pater ct princeps Ita habetur in Vitis Patrum, lib. V, cap. xv De
effectus cst, uti habet ejus Vita. Hinc Christiani humilitate, num. 11. Et lib. VII, cap. xlii, abbas
olim se invicem fratres appellabant. Porro Agathon adolescenti petenti, qua ratione cum
« melior cst, inquit S. Augustinus, serm. 25, vel, fratribus habitare posset et deberet, respondit :
ut alii numerant, 27 (qui sermo habetur quoque « Observa præ omnibus, ut qualis primo die
inter Ambrosianos, num. 9 et 29) De Verbis Apos­ ingrederis apud ipsos, talis reliquum tempus per­
toli, fraternitate sanguinis, Christi fraternitas: agas, et cum quiete adimpleas peregrinationem
quoniam illa interdum sibi inimica est, Christi tuam. » Idem rursum : « Si habitas, inquit, cum
autem fraternitas sine intermissione pacifica est. proximo , esto sicut columna lapidea, quæ si in­
Illa inter se communia cum æmulatione dividit : juriatur, non irascitur ; si glorificatur, non ex­
tollitur. » Porro quam grata sit Deo hæc unani­
hæc ea cum gratulatione communicat. »
Refrixit crescente fidelium numero hæc unio. mitas, ex hoc Dei oraculo disce. B. Macario
Unde ejus retinendæ causa instituta sunt coenobia, anachoreta celebri revelatum fuit, duas mulieres,
in quibus tanta fuit unio et communio, utS. Ba­ quæ erant uxores duorum fratrum, ipso esse
sibus , Const it. monast. cap. xix, admirelur sanctiores, eo quod in eadem domo per quin­
« homines ex diversis nationibus et regionibus decim annos ita concorditer vixissent, ut nun­
profectos, per exactam morum ac disciplina) quam litem aliquam habuerint, vel verbum as­
similitudinem adeo vehit in unum coaluisse, ut perius invicem dixerint, uti refert Ruffinus in
in pluribus corporibus unus tantum animus Vitis Patrum, lib. HI, num. 97.
Nec quisquam eorum quæ possidebat, aliquid
inesse videatur, vicissimquc plura corpora unius
animi instrumenta.» Unde et . Gregorius, in cap. suum esse dicebat. — Abdicabant ergo rerum
i lib. I Reg., docet monachi nomen non tantum proprietatem et dominium, ex studio et voto (ut
significare solitudinem et unionem cum Deo, ut patebit cap. v , vers. 1) paupertatis æque ac chaail S. Dionysius, Eccl. Hierarch, cap. x, sed et ritatis et communis vita. Hoc fecerunt primi
unionem fraternam, puta unanimem multorum Christiani Hierosolymis duntaxat (qui cæteris
in eodem Dei cultu et obsequio consensum et secuturis sanctiores, eis perfecta sanctitatis dare
concentum : hæc enim est musica Deo gratissi­ voluerunt heroicum exemplar), non vero in aliis
ma. Sic et S. Augustinus, in Psal. cxxxn, expli­ Gentilium provinciis, quibus prœdicabat Paulus.
cans illud : «Ecce quam bonum ct quam jucundum Hos enim possedisse res suas et habuisse pro­
habitare fratres in unum ! » docet id primitus prias opes et fundos, patet ex collectis, quas pro
impletum esse in hisce primis fidelibus, quibus pauperibus fieri jubet, 1 Cor. xvi, 1, et ex elee­
erat cor unum et anima una; ac deinceps in mosynis in Christianos pauperes erogandis, ad
Monachis, qui inde sortiti sunt nomen, scilicet a quas eos adhortatur, H Cor. vin et ix et alibi,
id cst unus, solus. « Nam qui sic, inquit, ac S. Joannis Epist. I, cap. m, vers. 17.
Quare erraverunt hæretici, ab æmulatione vita Erro.- ivvivunt in unum, ut unum hominem faciant, ut
sil illis vere , quod scriptum est, una anima et Aposlolicæ dicti Apostolici, quos tempore S. Auunum cor ; mulla corpora, sed non multœ animæ ; gustini secutus est Pelagius, et nunc Anabap­
mulla corpora, sed non multa corda : recte dici­ tista, dum hoc Hierosolymitaruiu spontaneum
tur
id cst unus, solus. » Quare signum flo­ propositum volunt esse præceptum, non consi­
rentis disciplinæ ct virtutis vilæque religiosæ in lium Evangelicum. Errat ex adverso Calvinus,
cœnobio vel collegio, evidens est, si in eo magna qui censet cos retinuisse dominium bonorum,
Conce» vigeat animorum unio et charitas. Ad eam vero sed ea sponte et liberaliter cum Christianis cæte­
dur.iii n elinendam ct augendam Cassianus, Collât. 16, ris communicasse. Non enim habebant quid pro­
cap. vi, duo necessaria esse docet : primum, ut prium, sed erant illis omnia communia, ut ait
omnes divitiarum ct cujuslibet rei terrenæ cupi­ Lucas : ergo abdicabant se dominio, illudquo in
ditates eliminentur; secundum, ut ita quisque communitatem, id est in totam Ecclesiam trans­
suas resccctvoluntates, ut alterius potius, quam ferebant. Adde, Ananiam ct Sapphiram, cap. v,
suo arbitrio stare velit. Optabat cam Plato in idea punitos essu morte, quia res suas a se prius ha-

<34
COMMENTARIA IN ACTA
dicatu, rursus sibi vindicare et appropriare vo­
lebant.
Cor pri- Quærcs, cur tam studioso primi illi fideles Hierosob’m‘s amplexati sunt paupertatem? Responpi!wr- deo : Primo, quia audierant a Christo et Apostolis,
tórmí man) wsc primam et summam beatitudine»! :
’ ■ Reati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est
regnum cœlorum, » Matth. v. Rursum Christus in
paupertate constituit perfectionem virtutis et vit®
Christian®, non formalitcr (perfectio enim hujus
vit® formaliter consistit in charitatc, futur® vero
in visione et fruitione Dei), sed causaliter, quia
scilicet paupertas nudat nos amore rerum terre­
narum , ut impleat amore Dei rcrumquc coeles­
tium. Audi S. Hieronymum, epist. VMadHcdibiam,
Quæst. I : a Vis, inquit, esse perfecta, et in primo
stare fastigio dignitatis? fac quod fecerunt Apos­
toli ; vende omnia qu® habes, et da pauperibus,
ct sequere salvatorem, ut nudam solanique crucem
nuda sequaris et sola. Non vis esse perfecta? sed
secundum vis tenere gradum virtutis? dimitte
omnia quæcumque habes, da filiis, da propin­
quis. » Idem ad Ncpotian. : « Optimus, ait, dispen­
sator est. qui sibi nihil reservat. » Idem in Epitaph.
Ncpotiani ad Heliodorum : a Nepotianus, ait, bal­
teo posito habituque mutato, quidquid castrensis
peculii fuit, in pauperes erogavit. Legerat enim :
Qui vult perfectus esse, vendat omnia qu® habet,
et det pauperibus, et sequatur me. Et iterum :
Non potestis duobus dominis servire, Deo et mam­
mon®. Excepta vili tunica et operimento pari,
quo tecto tantum corporo frigus excluderet, nihil
sibi amplius reservavit. Cultus ipse, provinci®
morem sequens, nec munditiis, nec sordibus no­
tabilis erat. » Et inferius : a Possideant opes sub
Christo paupere, quas sub locuplete diabolo non
habuerant, et suscipiet eos Ecclesia divites, quos
tenuit mundus ante mendicos : Nepotianus nos­
ter aurum calcans, schedulas consectatur ; ct sicut
in carne sui contemptor est et paupertate incedit
ornatior, ita totum anim® investigat ornatum, d
Idem ud Rusticum, epist. 4 : a Sectare vestigia
eorum quos sacerdotium et humiliores facit et
pauperes : aut si perfecta desideras, exi cum Abra­
ham de pairia et cognatione tua, et perge quo
nescis. Si habes substantiam, vende et da pau­
peribus; si non habes, grandi onere liberatus es :
nudum Christum nudus sequere : durum, grande,
difficile; sed magna sunt præmia.
**2*il- Secunda, quia paupertas ex diametro opponi­
tur, et evertit cupiditatem, qu® est radix omnis
peccati et mali. Nam ex divitiis oriuntur vilia
omnia, ac præsertim superbia et fastus, ac gula
et libido : hisce enim opes, arma et fomenta mi­
nistrant. « Omne quod est in mundo, concupis­
centia camis est, et concupiscentia oculorum, ct
superbia vitæ, » puta gula (et libido), avaritia et
superbia, aitS. Joannes, Epist. 1, cap. n, vers. 10.
Ex avaritia autem oritur superbia et gula ; ergo
ip»a est radix omnis seccati. Audi Paulum, I Tiin.

APOSTOLORUM, cap. IV.
cap. vr : « Habentes autem alimenta et quibus to.
gannir, his contenti simus. Nam qui volunt divi­
tes fieri, incidunt in tentationem ct laqueum dia­
boli, et desideria multa inutilia et nociva, qu®
mergunt homines in interitum ct perditionem.
Radix enim omnium malorum est cupiditas, quam
quidam appetentes erraverunt a fide, ct inserue­
runt se doloribus multis. »
Tertia, quia paupertas liberat hominem a mille T«tu
distractionibus ct curis, facitquc ut sit liberet
expeditus ad vacandum sapienti®, contempla­
tioni, Evangelio ct rebus divinis. Undo S. Bernar­
dus : « Noli, ait, amare (bona terrena) qu® pos­
sessa onerant, amata inquinant, amissa cruciant.»
« Nonne ipsa sunt qu® concupita inardescunt,
adepta vilescunt, amissa vanescunt? » ait S. Au­
gustinus. Et S.Chrysostoraus, hom. 17 in Matth. :
« Si, inquit, intueri volueris animam hominis
aurum amantis, invenies eam ut vestimentum a
decem millibus vermium corrosum, ita eam per­
foratam undique a sollicitudinibus, et a peccalis
putrefactam et ærugine plenam. Verum non talis
est anima pauperis voluntarii, sed potius fulget
ut aurum, splendet ut gemma, efflorescit ut rosa.
Non est illic tinca, neque fur, neque sollicitudo
negotiorum hujus vil®, sed sicut angelus ita con­
versatur. Non subjacet dæmonibus, non assistit
Regi, sed assistit Deo; non militat cum homini­
bus, sed cum angelis; non habet thesaurum ter­
ram, sed cœlum; non indiget servis, magis autem
habet servos possessiones et cogitationes, qu®
rebus dominantur. Quid igitur hoc paupere me­
lius ? At non habet equos et currum : quid vero
his opus est ei, qui super nube vehi debet, et
esse cum Christo ? »
Quarta, quia paupertatis merces ct premium a Ouiru
Christo promissum sunt opes coelestes, immens®
et œtcrnæ. Sicut ergo mercator sapit, qui aureo
uno emit merces, quas postea decem aureis di­
vendet; ita multo magis sapit Christianus, qui
paupertate emit opes divinas. Paupertas enim fa­
cit hominem peregrinum terra, civem coeli, so­
cium angelorum, domesticum Dei : pauper ergo
soli, dives est coeli. Unde S. Augustinus in Sen­
tentiis , sententia 20 : « Dives, ait, qui talis est,
ut contemnat in se quidquid illud est, unde in­
flari superbia solet, pauper est Dei, » idcoquc
homo coelestis, angelicus et divinus. Angeli enim
et Beati cx alto despiciunt ct rident exiguum hoc
terra punctum omnesque ejus opes et doles.
« Generosi enim magnique animi est, nihil ad­
mirari præter Deum, » ait S. Cyprianus. Quare
vere et preclare Climacus, gradu 17 : « Pauper­
tas, ait, est abdicatio sollicitudinum sæculi, iter
ad Deum sine impedimento, expulsio omnis trisliti®, fundamentum pacis, munditia vit®, qu®
nos liberat omnibus curis vite transeuntis, ct
facit ut Dei mandata perfecte exequamnr. » Facit
enim paupertas, ut animus ab amore rerum tem­
poralium abstractus, non nutet se hic habere ci-

QainU

óotl.

FaU|irtUlb

CLn»!i

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. IV.
<35
vitalem permanentem, «sed cum Abrobamo futu­ nius, cujus vitam a se conscriptam Romam do­
ram semper inquirat, cujus artifex et conditor ttili! S. Athanasius, caque multos Romanos divites
est Deus, Ifcbr. xi, 10.
et potentes commovit ad eamdem imitandam :
Quinta, quin paupertas facit ut homo totus Deo inter quos prima fuit S. Marcella, ait S. Hiero­
adhtercat, in coque omnem spem ct umorem coi- nymus in ejus Epitaphio. Sub idem tempus Gal­
loccl : quocirca Deus vicissim vicariis providenti® licanus, destinatus Constanti® sponsus, et Cons­
au® brachiis cum ut suum amplectitur, ditatque tantini Magni gener, ac Romanus Consul, relictis
non tantum omni gratia, sed et rebus omnibus omnibus, ad Ostia Tiberina hospitale ædificavit,
ad vitam necessariis. Hoc est enim centuplum, in quo ipse pauper pauperibus et œgris serviebat;
quod pauperibus promisit Christus, Alatili, xix. qui deinde a Juliano Apostata occisus paupertatii
Et Psaltes, Psal. liv, 23 : a Jacta super Dominum studium martyrii laurea coronavit.
curam luam, ipse te enutriet : » quem versiculum
Idem studium paulo post suscitavit exemplo
suis fratribus pro viatico dare solebat S. Fran- æque ac verbo S. Paulinus, cx Consule Romano
ciscus. Et Psal. xxxin :« Divites, inquit, eguerunt monasticen amplexus, indequo creatus Episco­
et esurierunt, inquirentes autem Dominum non pus Nolanus; itera S. Hieronymus, quando cum
minuentur omni bono. » Quocirca S. Bernardus, S. Paula secessit in Bethleem eoque traxit nobi­
serm. 21 in Cant., docet quod Christus de se dixit : litatem Romanam. Porro S. Paula ita paupertatis
« Si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me erat amans, ita omnia sua (quæ erant amplissima
ipsum, » idem omnibus ejus fratribus esse com­ ct opulentissima) erogabat in pauperes, ut nec
mune, quibus omnia non solum adjiciuntur, sed obolum sibi relinqueret, sed in aliena sindone
etiam subjiciuntur, dummodo se terrenis rebus sepeliri peroptarel; quod et ei contigit. Matrem
liberent, ao super illas se elevent. « Quod si ita secuta est lilia Eustochium, et cætere, ao gener
est, inquit, non putent divites hujus sæculi fra­ Pammachiut, qui, ex Consule Romano factus mo­
tres Christi sola ccelestia possidere, quia audiunt nachus, domum suam in ecclesiam convertit, qu®
dicentem : Beati pauperes spiritu, quoniam ipso­ ctiamnum titulo S. Pammachll inscripta Visitur,
rum est regnum coelorum. Non eos, inquam, ®s- ct nuncupatur S. Joannis et Pauli : quem proinde
timent sola coelestia possidere, quia ea sola au­ miro celebrat ejus incentor S. Hieronymus, Epi­
diunt in promissione. Possident et terrena, ct stola ad euradem Pammachium De Obitu Paulin®
quidem tanquam nihil habentes et omnia possi­ uioris : a Nobis, inquit, post dormitionem som­
dentes, eo pro certo magis domini, quo minus numque Paulin®, Pammachium monachum Ec­
cupidi. Denique ildcli totus mundus divitiarum clesia peperit posthumum, et patris et conjugis
est. Totus plane, quia plane tam adversa quam nobilitate patritium, eleemosynis divitem, humi­
prospera ipsius, æque omnia serviunt ei et co­ litate sublimem. » Et mox : « Quis hoc creder t
operantur in bonum. Ergo avarus terrena esurit ut Consulum pronepos, et Furiani germinis decus,
ut mendicus, fidelis contemnit ut dominus. Illo inter purpuras Senatorum furva tunica pullatus
possidendo mendicat,iste contemnendo servat. » incederet, ct non erubesceret oculos sodalium,
Sexta, quia Christus Dominus, Verbum ol Sa­ ut deridentes se derideret? Lucet margaritum in
pientia Patris sterni, c codis in terram venit, ut sordibus, et fulgor gemm® purissim® etiam in
paupertatis pretium ct dignitatem non tantum luto radial, b Et inferius : a Nunc omnes Christi
verbo, sed ct exemplo sanciret : « Ego, inquit, Ecclesi® Pammachium loquuntur, miratur orbis
mendicus sum ct pauper, » Psal. xxxtx. Quocirca pauperem, quem hucusque divitem nesciebat,etc.
pauperem elegit matrem, patrem fabrum; nec in Parva dimisimus, ct grandia possidemus. Centu­
domo, sed in stabulo nasci voluit ; nec in cunis, plicato fœnore Christi promissa redduntur, etc.
sed In presepio, coquo alieno reclinari. Tota vita Fecit hoc Crates Thebanus, fecit Antisthenes : plus
nil proprium possedit, sed aliorum eleemosynis debet Christi discipulus prestare, quam mundi
vixit : « Vulpes, ait, foveas habent, ct volucres Philosophus, glori® animal ct popularis aure
codi nidos ; Filius autem hominis non habet ubi atque rumorum venale mancipium. Tibi non suf­
caput reclinet, n Alatlh. vni. Discipulos ct Aposto­ ficit opes contemnere, nisi Christum sequaris.
los instituit non divites, sed piscatores, plebcios Christus sanctificatio est, sino qua nemo videbit
et pauperes. Quocirca Christum in paupertate se­ Deum. Christus redemptio, idem redemptor et
cuti sunt S. Petrus, Paulus, Apostoli et discipuli pretium. Christus omnia, ut qui omnia propter
omnes, et posterioribus reculis Prelati ct viri Christum dimiserit, unum inveniat pro omnibus,
Apostolici, S. Basilios, S. Nazianzcnus, S. Chry­ ct possit libero proclamare : Pars mea Domi­
sostomus, S. Murtinus, S. Augustinus, S. Grego­ nus, cto. » Et paulo post : « Sive legas, sive scri­
bas, sive vigiles, sive dormias, amor tibi semper
rius, etc.
Floruit hoc paupertatis studium in paco Eccle­ buccina in auribus eoncl, hic lituus excitet ani­
siae sub Constantino Magno. Post recidimi enim mam tuam; hoc amore furibundus, quære in
Martyrum, quod fuit ante Constantinum, secu­ lectulo tuo quem desiderat anima tua, et loquere
tum est sæculum Monachorum ct Anachoretarum, confidenter : Ego dormio, ct cor meum vigilat.
quorum dux et antesignanus fuit saucius Anto- Cumque inveneris eum, et tenueris, ne dimittas. »

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. [V,
Subdit deinde dc Pammachii xenodochio : « Audio rudi panno vestiebatur, perpetuo rigidoque e
te xenodochium in portu fecisse Romano, et vir­ setis porcinis ad nudam carnem cilicio utebatur,
gam de arbore Abraham in Ausonio piantasse nudipes incedebat, vili tenuiquo cibo vescebatur,
littore : primus inter monachos in prima urbe, non cubabat in lecto, sed humi vel super asseres.
primum sequeris Patriarcham. Hæc monco, fra- Hæc et plura habet ejus Vita.
Denique tanta tanque varia et illustria sunt
ter carissime, pietale qua te diligo, ut non solum
pecuniam, sed et teipsum Christo offeras hostiam paupertatis bona, ut eam ambierint Gentiles
viventem, sanctam, placentem Deo, ct imiteris quoque philosophi et principes, vel ut sapientia»,
Filium hominis, qui non venit ministrari, sed vel ut gubernaculis reipublicæ toti vacarent,
ministrare. Quantumcumquc tc dejeceris, Christo caque clarissimi evaserint. HincS. Chrysostomus,
humilior non eris. Esto nudis incedas pedibus, lib. II Contra Vituperat, vita: monastica:, compa­
fusca tunica vestiaris, œqueris pauperibus, ino- rat pauperes cum opulentis regibus, Diogenem
pum cellulas dignanter introeas, ipse aquam por­ •cum Alexandro, Platonem cum Dionysio, Socra­
tes, ligna concidas, focum extruas; ubi vincula? tem cum Archelao, docetque illos gloriosiores
ubi alapæ? ubi sputa? ubi flagella? ubi patibu­ fuisse sua paupertate quam hos suis regnis. Lau­
lum? ubi mors? Et cum hæc omnia feceris, al) dat quoque Epaminondam, Thebanum principem,
Euslochio tua Paulaque vinceris, si non opere, qui in concionem vocatus , cum venire non
certe sexu. » Hæc et plura sparsim S. Hiero­ potuisset, quia vestem laverat, nec aliam habe­
nymus.
bat, omnibus qui eo venerant illustribus viris
Hos in paupertatis instituto secutus est S. Be­ spectatior et illustrior fuit. Crates Thebanus, ait
nedictus, S. Bernardus, S. Dominicus, S. Fran­ S. Hieronymus, epist. 13, magnum auri pondus
ciscas, qui paupertatem ita adamavit, ut eam projecit in mare, quod diceret non posse se divi­
quasi sponsam sibi suisque desponsarit. Unde ro­ tem satis bene philosophari : « Mergam, inquit,
gatus sæpe a Fratribus, a quænam virtus maxime vos, ne mergar a vobis, n Seneca, magnus pau­
nos Christo commendaret gralosque faceret ? » pertatis ct frugalis vitæ cncomiastes, epist. 17:
cum jubilo respondit : « Paupertas; hæc est enim « Si vis, inquit, vacare animo, aut pauper sis
via salutis, humilitatis fomes, perfectionis radix, oportet, aut pauperi similis. Non potest studium
quæ fructus nobilissimos cosque multiplices pro­ salutare fieri sine frugalitatis cura. » Apuleius, in
ducit, sed occultos et paucis cognitos, n Quocirca Apologia : a Paupertas, inquit, est apud Græcos
ipse Romæ ad sepulcrum S. Petri et Pauli cum in Aristide justa, in Phocione benigna, in Epa­
lacrymis supplicans, ut sese de thesauro pauper­ minonda strenua, in Socrate sapiens, in Homero
tatis instruerent, meruit eos videre, qui et eum diserta. »
osculo salutantes, dixerunt : a S. Francisco, quia
Sed audi Ælianum breviter eorum heroica pau­
hoc petis quod Christus et Apostoli servarunt, pertatis facinora, sane memoranda, recensen­
certiorem te reddimus tuum desiderium esse tem, lib. XI Variœ Hister., cap. ix : Aristides,
exauditum : en thesaurus sanclæ paupertatis tibi inquit, Lysimachi filius, qui mulla preclare
tuisque asseclis perfecte conceditur; ac quicum­ domi militiæque gessit, et Græcis tributum im­
que eum capessent, de regno beatitudinis erunt peravit, non tantum post obitum reliquit, ut
securi et a Domino benedicti. Hinc idem dictita­ exequiis celebrandis sumptus esset. Phocion etiam
bat : Pauper est typus Christi, qui propter nos egenus erat; attamen cum mitteret ei Alexander
egenus factus est, ut nos sua inopia divites efll- centum talenta, interrogavit : « Quam ob causam
ceret ; qui ergo pauperi maledicit, Christo male­ hæc mihi donat ? » Qui cum responderent :
dicit. Ex adverso pecunia servis Dei non est aliud « Quoniam tc solum ex omnibus Atheniensibus
quam diabolus ct coluber venenosus, n Ejus dis­ bonum honestumque virum judicat. — Sinat igi­
cipula, et in instituto Religioso filia S. Clara, cum tur, inquit, mc talem esse.» Etiam Epaminondas,
esset nobilis et opulenta, sua omnia distribuit in Polymnidis filius, pauper erat. Cum autem Jason
pauperes, Ordinem pauperum Religiosarum in­ ei quinquaginta aureos nummos mitteret : a In­
stituit, ac palam professa est suum hoc collegium juriam, inquit, mihi facere incipis. » Et quin­
fore stabile ct Deo gratum, quamdiu paupertate quaginta drachmas a cive mutuatus, ut essent
fuerit opulentum. Quamobrcm ab Innocentio HI pro viatico, profectus est in Pcloponesum. Cum
Pontifice novum ct eo usque inauditum pau­ vero nuntium allatum esset, armigerum ejus a
pertatis privilegium petiit ct impetravit, quod et captivo quodam pecunias accepisse : « Mihi,
Pontifex propria manu conscripsit. Cum deinde inquit, da scutum. Tu vero libi cauponam ume,
Gregorius IX Pontifex ipsi suaderet, ut in Ordi­ in qua vivas. Non enim ulterius pericula subire
nem possessiones admitteret, seque do facto ip­ voles, cum dives sis faclus. » Pelopidas, cum
sam a voto, illis adverso, absolvere, respondit : objurgarent cum amici quod pecuniariœ rei ad
« Nolo, Pater Sancte, a Christi sequela in perpe­ vitam luendam conferentis nullam curam gere­
tuum absolvi. » Porro ipsa cæteris raro præivil ret : « Et, inquit, me hercule res utilis est, verum
exemplo : licet enim per viginti octo annos gravi huic Nicomedi,» intento digito in hominem quem­
morbo affligeretur, tamen simplici tunicula ct dam claudum et mutilum. Scipio,
annorum
Jfw

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. IV
137
vitæ spatium emensus, nequo emit, neque ven­ impedimentis retardatur. Adhæc tutiores sunt ab
didit quidquam; adeo paucis fuerat contentus. hostium incursu apud quos est æqualitas, ct ex
Cum autem quidam ei scutum eleganter appara­ æqualitate concordia. » Hæc illi lumine natura)
tum ostenderet, dixisse fertur : « Atqui Romanum viderunt, et fecerunt reipublicæ, philosophi® et
civem par est in dextera spem ponere, non in si­ laudis causa : sed ad paupertatem Evangelicam ,
nistra,» puta in gladio qui dextera, non in scuto quæ inducit bonorum communionem, quaeque
quod sinistra geritur. Ephialtcs, Sophonidæ filius, unius Dei ct vito æternæ amore suscipitur,
pauperrimus fuit; etsi vero amici ei decem assurgere non potuerunt. Ad eam assurrexerunt
talenta dono darent, non accepit: «Hæc, in- primi hi Christiani, quorum proinde vita fuit
quiens, me cogerent, siquidem reverenter vos interpretatio Evangelii et doclrinæ Christi, uti
haberem , aliquid prœtcr jus concedere : sin mi­ docet S. Augustinus, lib. De Mendacio, cap. xv:
nus vos observarem, ingratissimum videri. » Hæc « Divin® Scripturæ, ait, non solum præcepta
continent, sed etiam vitam moresque justorum;
Ælianus.
/Eque memoranda sunt quæ recenset Anto­ ut, si forte occultum est, quemadmodum acci­
nius in Melissa, part. I, serm. 33 : Democritus, piendum sit quod praecipitur (vel consulitur), in
inquit, audiens quemdam do paupertate sua factis justorum intelligatur. »
Erant illis omnia communia. — Quia propria
conquerentem , dixit : « Si non multa desideres,
pauca tibi multa videbuntur. Desiderium enim fecerant communia. Omnia ergo possidebant in
contractum, paupertatem divitiis æquipollentem co nili uni, et sic quisque pro uno prius sibi pro­
reddit. » Idem dictitabat, a Pauperis conditionem prio, conferendo illud in commune, possidebat
divitis multo beatiorem esse. Pauperes quippe omnia cæterorum in communi. Hoc ergo uti
maximis malis non infestantur, ut insidiis, odio, commodius est et lucrosius, ita nil derogat pau­
invidia, quibus divites quotidie expositi sunt. » pertati et perfectioni, uti patet in modernis Reli­
Aristides diviti sibi pauperiem objectanti ; dixit : giosis plerisque, qui bona possident in com­
a Mihi quidem nihil adferet mali paupertas, tibi muni : esto aliqui majoris resignations et fiducia?
vero divitiæ non paucas perturbationes. » Aris­ in Deum studio, nil omnino, ne in communi
toteles aiebat, a paupertatem multis quidem quidem, habere velint, sed vivere in diem men­
indigere, incxplebilitatem autem omnibus. » Cato dicato. Porro hæc communio bonorum nasce­
dicebat honestam paupertatem impiis divitiis batur ex communione animorum, « ut qui
longe præferendam esse ; hoc enim opprobrii, eodem consortio religionis tenebantur, eodem
illud miserationis causa fieri solet. Hæc Antonius. consortio fruerentur ct vito; ut quibus erat una
Talia quoque sunt quro narrat Stobæus, serm. 95. fides, esset una substantia; quibus erat commu­
Socrates Archelao ipsum ditare volenti, renun­ nis Christus, communis esset et sumptus. Non
tiari jussit : a Quod farinœ chœnices quatuor quœrit chantas quæ sua sunt, » ait S. Augustinus,
obolo venirent Athenis, et fontes aquam funde­ serm. 27 De Verbis Apost., qui in lib. VI Con­
rent. Nam si res meæ mihi non sufficiunt, at ego fess., cap. xiv, narrat sc ante conversionem agi­
ipsis sufficio; et sic etiam ipsæ mihi. » Diogenes tasse consilium tum sociis de vita communi
sibi pauperiem exprobranti respondit : « Infelix, ineunda, ut remoti a turbis otiose viverent : « Ut
quid ais? At ego nominem vidi lyrannidem ge­ unam, inquit, rem familiarem conflaremus ex
rere propter paupertatem, omnes vero propter omnibus ; ut per amiciliæ sinceritatem non esset
divitias. » Idem paupertatem appellabat virtu­ aliud hujus, et aliud illius, sed quod ex cunctis
tem auTc&SaxTcv, id est quæ per se discitur. Divi­ fieret unum , ct universum singulorum esset, et
tes indigeni multis præccptis ut frugaliter rivant, omnia omnium. Et placuerat nobis, ut bini an­
ut corpus exerceant, ne pompis inhient, ele., nui tanquam magistratus omnia necessaria cura­
quæ omnia seipsam docet paupertas : ipsa ergo rent, cæteris quietis. Sed posteaquam cœpit (Rocogit ad virtutem. Hæc Stobæus. Idem Diogenes inanianus unus e sociis) cogitare, utrum hoc
gloriari solebat, quod esset ¿Wçio;,
ázárpt;, inulierculæ sinerent, quas et alii nostrum jam
¿xpT.uxTo;, açxr&c, xai tçr.ui^Ctc;, id est carens domo, habebant, et nos habere volebamus, totum illud
civitate, patria, pecunia, nullam habens certam placitum, quod bene firmabamus, dissiluit in
sedem, sed erro, ct in diem vivens. Ha Laertius, manibus, atque confractum est. Inde ad suspiria
et gemitus convertebamur, et gressus ad sequen­
lib. VI.
Sic nostro ævo dc se jocantem audivimus Hen- das latas et tritas vias sæculi. »
33. Et virtutr magna. — Graece, Juvxfui, id est v<n. ia
ricum IV, postea Francia) regem, quod rex esset
sine regno, et maritus sine uxore, ac dux belli potentia, robore. Ita Syrus, Tigurina et Pagninus.
sine pecunia. Plularchus, in Lacon, narrat Ly­ Robur hoc consistebat tum in fiducia et audacia
curgum rogatum, « quomodo Sparta salva ct praedicandi Christum, tum in patrandis miracu­
invicta contra hostes consistere posset ? » respon­ lis , uti rogarant Deum, vers. 29.
Reddebant, — quasi depositum sibi a Christo
disse : « Si pauperes fueritis, nec alius alio plus
Ita Chrvsosrequirat. Ad opulentos enim spes prædæ invitat commissum. Hoc enim est
hostem, nec facile potest elabi qui sarcinis et tomus.

COMMENTARIA IN ACT,\
Et gratta magna erat in omnibus illis , — tum
«quia gratiam habebant ad omnem plebem, » ut
dixit cap. it, vers. 47, id est tofi plebi erant
amabiles et gratiosi; tum quin Deus eos sua
gratia et donis spiritualibus cumulabat, quæ in
eorum vultu, verbis Omnique actioni resplende­
bat : undo Pagninus vertit, gratia magna erat
super amnes illas; tum proprie, quia fideles
in mutua conversatione ostendebant magnam
gratiam, benevolentiam et beneficentiam, ut vi­
derentur esse fratres, imo angeli et gratiarum
filii. Unde Tigurina vertit, gratiague magna (Syrus
bonitas) aderat omnibus illis. Hunc esse sensum
palet ex ratione quam subdit : « Neque enim
quisquam egens erat inter illos, » etc.
33.
35. Et PONLDANT AME PEDES APOSTOLORUM , —
tum fitudio humilitatis et reverenti® erga Apos­
tolos: unde Hugo et Glossa censent eos, flexis
genibus, sua obtulisse Apostolis; tum ut ostende­
rent opum contemptum, quasi e® non manibus
traclandæ, sed pedibus calcanda essent; unde
Arator :
IM

Câlcandumque docent quod subdunt gressibus aurum,
Do quo terreo® veniunt ad pectora cur® ;

tum ut ostenderent se non tam gratiam facere,
quam recipere ab Apostolis. Audi S. Chrysostomum, in I Corinth, cap. xi : a Majoris ducebant
quod ab eis reciperentur, quam quod darentur
dona ; hoc enim est potissimum contemnere opes,
hoc est pascere esurientem Christum, si absque
arrogantia et fastu id facias, sicque des quasi libi
ipsi plura, quam danti beneficia dare videaris. »
Das enim terram, imo terne particulam, et reci­
pis cœlum.
Denique S. Chrysostomus hic, homil. 11, cona­
tur hanc primorum fidelium devotionem, et
bonorum communionem suadere suis civibus
Conslantinopolitanis, ut omnia sua in commune
conferant vivantque in commune, promittens eis
similem Dei benedictionem, ita ul nihil cuiquam
desit, sed omnia ad vitam necessaria affatim ad­
sint : sed in tanta civium (erant enim in urbe ul
minimnifi centum millia Christianorum, ut ipse
ait) multitudine divitibus et opulentis id persua­
dere non valuit. Quare hæc vitæ communitas ct
æqualitas apud primos tantum fideles Hieroso­
lymis modico tempore constitit ; mox ab cis ad
sacerdotes et clericos transiit ; ab his illico di­
gressa est ad Monachos el Religiosos, qui soli
eam retinent el luentur.
Porro, ex hac primorum fidelium reverentia
erga Apostolos, videtur manasse priscus mos
demittendi se ad pedes, non tantum Pontificis,
sed ct Episcoporum ac virorum sanctorum, juxta
oraculum Isaiæ xux, 23 : « Vultu in terram
demisso adorabunt te , ct pulverem pedum tuo­
rum lingent. » Vida ibi dicta. Ita S. Domna, illus­
trissima el pulcherrima femina, 24 annorum gen­
tilitiis deorum sacrificiis prœtecla, legens Acta

APOSTOLORUM, cap. IV.

Apostolorum, ad Christum conversa est, ct a
Cyrillo, Nicomcdicnsi Episcopo» instructa: inde,
quod in Actis Apostolorum primos fideles fecisse
legerat, quœcumque habuit, ul geminas, thesau­
ros et vestes pretiosas, ad Cyrilli pedes in pau­
peres eroganda portavit. Quare accusata el in
carccrcm detrusa, post longum agonem martyrio
coronata est tempore Maximiani Imperatoris : ita
ex Actis Martyrum Nicomediensium Baronins,
tom. II, anno Christi 293.
36. Joseph autem. — Hujus unius exemplum
ponit S. Luens, tum quia vir fuit illustris et inter
fideles primarius; tum quia deinceps ejus cre­
bram et magnificam faciet mentionem : fuit enim
ipse socius S. Pauli, destinatus a Spiritu Sancto
ad evangelizandum Gentibus quaquaversum ; tum
quia hæc ejus oblatio et donum fuit eximium ;
nam Alexander monachus, in Vita S. Barnab®,
narrat cum cum ditissimus esset, non agellum
quempiam, sed latifundium amplissimum ma­
gnificis decoratum ædificiis Christi causa vendi­
disse, pretiumque ad pedes Apostolorum obtu­
lisse; atque hac ratione so ad apostolulum
disposuit, ad cumque evehi meruit, do quo
cap. xin.
Qui cognominatus est Barnabas ab Apostolis.
— Alius ergo est a Barsaba, qui fuit compositus
S. Malthiæ, eique postpositus in apostolati!, cap. i,
esto uterque vocatus sit Josephus. ItaS. Chrysos­
tomus.
Quod est interpretatum filius consolationis,
— id est totus consolatorius, plenus consola­
tione, ingens consolator, consolationem omnibus
afferens. Causam dat cur ei Apostoli mularint
nomen, vel potius Josepho dederint cognomen
Barnabas, quia scilicet Barnabas idem est quod ihrt»
filius consolationis. Talis autem orat Joseph :
miai
Primo, quia hoc suo præclaro oblationis exemplo
Apostolis consolationem omnibusque redilicationem attulit, qui proinde certatimeum imitati Clir?
sunt. Secundo, ob eximiam mansuetudinem, hi­
laritatem, suaviloquentiam, gratiam, sanctita­
tem, pollebat gratia consolandi afflictos ct mi­
seros. Ita Alexander in ejus Vita. Tertio, quia
pauperes suis eleemosynis consolatus est. Ita
OEcumenius.
Nota: Hæc interpretatio videtur nonnullis non
a S. Luca, sed ab Interprete addita, et S. Lucæ
inserta, lum quia non solet Lucas etyma inter­
pretari, tum quia hæc interpretatio non videtur
etymo consentire. Verum certum est S. Lucam
cam inseruisse, quia ca non tantum in interpre­
tatione el Bibliis Latinis, sed in ipso autographo
Græco Lucæ textu, quin el in Syriaco habetur.
Voluit enim Lucas rationem reddere cur Joseph
cognominatus sit Barnabas, quia scilicet erat
plenus consolatione, quod hebraico significat
Barnabas. Sic nomen Elyinie interpretatur magus,
cap. xni, 3.
Quieres : Quomodo Barnabas hebraico signifia

COMMENTALA IN ACTA APOSTOLORUM, c*r. IV.
139
Etymon cal filium consolationis 'f /’rimo, Erasmus ct alti
Barnabas, inquit, idem est quod filius consola­
ihnn- nonnulli nomen Barnabas derivant a no bar, id tionis, vel filius refugii; sed etymon non indi­
enuium. csl filius, et ©03 naphns, id est respiravit, 7. d. cat, forte quia peregrinum erat, v. g. Cyprium
Filius respirationis el refrigerii, puta consolationis priscum, Barnabas enim fuit Cyprius.
in cestu tcntationum et tribulationum : a naphas
Aut potius etymon est Syrum jam dictum, puta
enim dicitur ©D3 nephcs, id est anima, spiritus, X»3 baita, id est consolatus est, exhilaravit;
halitus, respiratio refrigerans et consolans cor: unde
metaita est consolator. Id ita essa
sicut Græcis Çu/j, >d est anima, dicitur a Ç6-/U, id patet cx interprete Syro, qui Barnabas hoc loco
est refrigero, ait Plato in Cratylo. Verum obstat interpretatur NX’135 K53 bcra dcbviaa, id est filius
quod Barnabas scribatur per b, naphas autem per consolationis.
p, nisi dicas has duas litteras, ulpote labiales ct
Le vites. — Licet enim Levitas, Num. xvin, 20,
ejusdem pene soni, esse commutabiles, uti Ger­ vetentur possidere agros in Judea, non tamen
mani eas commutant, dum pro b dicunt p. Pro extra cam, imo nec in Jud-ea, si ii sint pascuales
Barnabas dicunt Barnapas. Addit Erasmus se du­ duntaxatad alenda pecora, ut patet JVum.xxxv, 3.
bitare, annon pro Barnabas legendum sit Bama- Unde Hugo censet hunc Barnaba; agrum fuisse in
chum, id est filius consolationis; 053 nacham Cypro; Alexander vero, in Vita S. Barnabæ, ait
enim proprie significat consolari. Verum omnia eum fuisse in Judæa.
exemplaria habent Barnabas, non Barnachum, ct
Cyprius genere. — Judæi enim post tot captivi­
ita deinceps audiemus eum vocari in apostolato tates sparsi erant per totum orbem, et ubique
et comitatu Pauli.
gentium fixerant domos, uti et modo fixerunt.
Sccun- Secundo, « Barnabas» proprie dicitur quasi Addit Alexander Barnabam, natum in Cypro,
dnm.
>33 53 tar nabi^ jj cst filius Prophetæ : Propheta habitasse Hierosolymis, ibique una cum Stephano
enim dicitur is, qui exhortatur ct consolatur et Saulo sacris Litteris imbutum fuisse a Gama(unde Græce vocatur filius tzxjoxXt.w*;, id est tam liele; ac demum ad Christum venisse una cum
exhortationis, quam consolationis), lloc enim est consobrino suo Joanne, qui cognominatus e.-t
ejus officium, ut ait Paulus, I Corinth, xiv, 31. Marcus, In cujus domo coalescere cœpit nova
Unde cap. xv, 32, ait Locas : « Judas autem ct hæc Christi ecclesia, ut dixi cap. 1. Unde BarnaSilas, ct ipsi cum essent Prophetæ, verbo plu­ bam fuisse unum e 72 Christi discipulis tradit
rimo consolati sunt fratres, et confirmaverunt. » S. Epiphanius, Itares. 1; Eusebius, lib. Ili His! ?r.,
Hinc ct Isaias, princeps Prophetarum, « consolatus cap. xxxiir, et alii.
est lugentes in Sion, » ait Ecclesiasticus, cap.
Porro Sophronius,Patriarchallierosolymitanus,
XLvni, 27. Unde Isaias, cap. xt, 1, proclamat : in Fragmento de laboribus S. Petri et Pauli, quod
« Consolamini, consolamini, popule meus, dicit extat tomo VU Biblioth. S. Patrum, tradit S. Petri
Deus vester : loquimini ad cor Jerusalem; » ct uxorem fuisse filiam Aristobuli, fratris Barnab r,
cap. LXi in persona Christi : « Spiritus Domini ex qua susceperit filium et filiam. Sophronio
super me, etc., ut consolarer omnes lugentes, astipulatur Helecas, Episcopus Cæsaraugustanus,
et ponerem lugentibus in Sion, et darem eis in Addition, ad Chronicon Lucii Dextri et M.
coronam pro cinere, oleum gaudii pro luctu, .Maximi, quod anno Domini 1593 repertum ct
editum est Cæsaraugustœ. Sic enim scribit :
pallium gaudii pro spiritu moeroris. »
Tertium.
Tertio, Pagninus, in Nomin. Hebr., Barnabas de­ a S. Petrus in honore habetur in Hispaniis, et
ducit a bar el p33 naba, id est eructavit, ema­ uxor ejus Concordia passa Rom® sub Nerone
navit, scaturivit, ebullivit, prolocutus est. Unde non multo prius quam ipse pateretur. Fuit hæc
JP3D mabbia est vena, fons, scaturigo, scatebræ, (ut docet M. Maximus ad epistolam S. Petri) filia
ebullitiones, q. d. Filius ebullitionis el eloquii Aristobuli, id est Zebcdæi, et Salomes, socrus
ebullientis, id est sermone profluus, hoc est, S. Andro®, qui duxit alleram sororem Conçois
consolator. Eloquentes enim ct verbis proflui, di®, et Jacobi et Joannis. Fuit autem Aristobulus,
quibus sermo in ore quasi bullit, solent pollere cognomento Zcbedæus, frater Barnabæ apostoli
gratia consolandi ct exhilarandi. Sunt enim velut Domini. Idem Zcbedæus et Barnabas consobrini
vente et fontes jugiter emanantes aquas dulces Joannis, cognomento Marci,et nepotes Mari®, ubi
blandi et suavis eloquii, quibus cor angustiatum Christus camam ultimam celebravit, et ubi Spi­
ritus Sanctus venit in Apostolos. » Sic ergo juxta
refrigeratur, reficitur et consolatur.
fairinm. Forte etiam radix naba illo ævo S. Lucæ pro­ Helecam, Barnabas fuit frater Aristobuli, qui
prie significabat consolali. Jam enim valde res­ alio nomine dictus est Zcbedæus, fuitque pater
tricta est lingua llebru'a et Syra, ideoque multa S. Jacobi et S. Joannis Apostolorum, quorum
verba el verborum significata illius aivi ignora­ proinde Barnabas fuit patruus, ®que ac uxorum
mus. Id eniin exigere videtur hoc loco textus S. Petri et S. Andrete : quare primarii hi Apostoli
Lucie. Favet quod ex naba, per aphæresin fit­ fuerunt consanguinei, vel allines. Porro de Zetene nun, deducium videtur Syrum modernum bedæo, fratre Barnabæ, hæc addit Helecas : « In
X’3 huía, id est consolari ; unde buina nostris Britannia celebris est memoria multorum Marty­
Syris est consolatio. Hinc et Lexicon Syriacum : rum, precipue S. Aristobuli, unius de septua-

HO

COMMENTARIA ÎN ACTA'APOSTOLORUM,

ginla duobus discipulis, qui dictus est etiam
Zcbebæus, pater Jacobi ct Joannis, maritus Ma­
ri® Salomes, qui cum Petro Romam petivit : inde,
relictis domesticis suis, missus in Angliam Epis­
copus, occubuit martyr anno secundo Neronis. »
Et inferius de uxore ejus: «Celebris, ait, me­
moria est apud Hispanos S. Mariæ Salomes,
matris S. Jacobi et uxoris Zebedæi, quæ cum

cap.

V.

attigisset annum nonagesimum anno Christi 42,
sub Jacobo, filio Alphæi, Episcopo Hierosolymi­
tano , die 24 maii sanctissime decessit ad cœlos
in Italia, diciturque Verulis quiescere, et mors
ejus multis nobilitata miraculis. » Idem tradunt
Verulcnscs. Cæterorum, utpote novorum, nec ab
aliis traditorum, fides sit penes Helecam et Sophronium.

CAPUT QUINTUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Primo, S. Petrus Ananiam et Sapphiram, ob fraudatum agri pretium, morte punit. Secundo, vers. 12,
recensentur miracula crebra Petri et Apostolorum. Tertio, vers. 17, incarcerantur Apostoli, sed ab
angelo liberantur : inde condonantes in templo a Magistratu abducuntur in condlium, a (pio increpiti
intrepide respondent : Obedire oportet Deo magis quam hominibus. Quarto, Gamaliel, vers. 34,
sapiens pro Apostolis dat consilium. Denique, vers. 40, flagellantur Apostoli; sed in iis exultantes,
alacrius el audacius Christum prcedicant.

I. Vir autem quidam, nomine Ananias, cum Sapphira uxore sua, vendidit agrum, 2. et
fraudavit de pretio agri conscia uxore sua; et afferens partem quamdam, ad pedes Aposto­
lorum posuit. 3. Dixit autem Petrus : Anania, cur tentavit Satanas cor tuum, mentiri te
Spiritui Sancto, et fraudare de pretio agri? 4. Nonne manens libi manebat, et venumdatum in tua erat potestate? Quare posuisti in corde tuo hanc rem? Non esjnentitus homi­
nibus, sed Deo. 5. Audiens autem Auanias hæc verba, cecidit et expiravit. Et factus est
timor magnus super omnes qui audierunt. 6. Surgentes autem juvenes amoverunt eum,
el efferentes sepelierunt. 7. Factum est autem quasi horarum trium spatium, et uxor
ipsius, nesciens quod factum fuerat, introivit. 8. Dixit autem ei Petrus: Dic mihi, mulier,
si tanti agrum vendidistis ? At illa dixit : Etiam tanti.*9. Petrus autem ad eam : Quid
utique convenit vobis tentare Spiritum Domini ? Ecce pedes eorum qui sepelierunt virum
tuum ad ostium; et efferent te. 10. Confestim cecidit ante pedes ejus et expiravit. Intran­
tes autem juvenes, invenerunt illam mortuam, et extulerunt, et sepelierunt ad virum
suum. 11. Et factus est timor magnus in universa Ecclesia, et in omnes qui audierunt
hæc. 12. Per manus autem Apostolorum fiebant signa ct prodigia multa in plebe. Et erant
unanimiter omnes in porticu Salomonis. 14. Cæterorum autem nemo audebat se conjun­
gere illis; sed magnificabat eos populus. 14. Magis autem augebatur credentium in Domino
multitudo virorum ac mulierum, 15. ita ut in plateas ejicerent infirmos, et ponerent in
lectulis ac grabatis, ut veniente Petro, saltem umbra illius obumbraret quemquam illo­
rum, et liberarentur ab infirmitatibus suis. 16. Concurrebat autem et multitudo vicinarum
civitatum Jerusalem , afferentes ægros et vexatos a spiritibus immundis, qui curabantur
omnes. 17. Exurgens autem princeps Sacerdotum et omnes qui cum illo erant (quæ est
hæresis Sadducæorum), repleti sunt zelo; 18. et injecerunt manus in Apostolos, ct posue­
runt eos in custodia publica. 19. Angelus autem Domini per noctem aperiens januas carceris et educens eos, dixit : 20. Ile, et stantes loquimini in templo plebi omnia verba vilæ
hujus. 21. Qui cum audissent, intraverunt diluculo in templum , et docebant. Adveniens
autem princeps Sacerdotum et qui cum eo erant, convocaverunt concilium et omnes se­
niores liliorum Israel, et miserunt ad carcerem ut adducerenlqr. 22. Cum autem venissent
ministri, et aperto carcere non invenissent illos, reversi nuntiaverunt, 23. dicentes ; Car­

COMMENTARIA IN ACT A. APOSTOLORUM , CAP. V.

141

cerem quidem invenimus clausum cum omni diligentia, et custodes stantes ante januas;
aperientes autem neminem intus invenimus. 24. Ut autem audierunt hos sermones magis­
tratus templi et principes Sacerdotum, ambigebant de illis quidnam fieret. 25. Adveniens
autem quidam nuntiavit eis : Quia ecce viri, «pios posuistis in carcerem , sunt in templo
stantes et docentes populum. 20. Tunc abiit magistratus cum ministris, et adduxit illos
sine vi; timebant enim populum ne lapidarentur. 27. Et cum adduxissent illos, statuerunt
in concilio, et interrogavit eos princeps Sacerdotum, 28. dicens : Præcipiendo præcepimus
vobis ne doceretis in nomine isto ; et ecce replestis Jerusalem doctrina vestra, et vultis in­
ducere super nos sanguinem hominis istius. 29. Respondens autem Petrus et Apostoli,
dixerunt : Obedire oportet Deo magis quam hominibus. 30. Deus patrum nostrorum sus­
citavit Jesum, quem vos interemistis, suspendentes in ligno. 31. Hunc principem et salva­
torem Deus exaltavit dextera sua, ad dandam poenitentiam Israeli, et remissionem pecca­
torum. 32. Et nos sumus testes horum verborum, et Spiritus Sanctus, quem dedit Deus
omnibus obedientibus sibi. 33. Hæc cum audissent, dissecabantur et cogitabant interficere
illos. 34. Surgens autem quidam in concilio Pharisæus, nomine Gamaliel, legis doctor
honorabilis universa plebi, jussit foras ad breve homines fieri, 35. dixitque ad illos : Viri
Israelita}, attendite vobis super hominibus istis quid acturi sitis. 36. Ante hos enim dies
extitit Theodas, dicens se esse aliquem , cui consensit numerus virorum circiter quadrin­
gentorum ; qui occisus est; et omnes qui credebant ei, dissipati sunt, et redacti ad nihilum.
37. Post hunc extitit Judas Galilæus in diebus professionis, et avertit populum post se, el
ipse periit; et omnes quotquot consenserunt ei, dispersi sunt. 38. Et nunc itaque dico
vobis, discedite ab hominibus istis, et sinite illos, quoniam si est ex hominibus consilium
hoc, aut opus, dissolvetur; 39. si vero ex Deo est, non poteritis dissolvere illud, ne forte
et Deo repugnare inveniamini. Consenserunt autem illi. 40. Et convocantes Apostolos,
cæsis denuntiaverunt ne omnino loquerentur in nomine Jesu; et dimiserunt eos. 41. Et
illi quidem ibant gaudentes a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine
Jesu contumeliam pati. 42. Omni autem die non cessabant in templo et circa domos docen­
tes et evangelizantes Christum Jesum.
Ver», u

•r» 1.

1. Axaxias. — Hebr. idem est quod donum Do­
mini, auod scilicet per votum Domino obtulit ;
vel paupertas Domini, id est Domino dicata : sed
ex Anawia factus est Cananias, id est institor ct
mercator Domini, quia pretii partem Deo dica­
tam sibi quasi mercator retinuit, ideoque rur­
sum factus est Ananias, id est afflictio Domini,
quia a Domino morte mulctatus est.
Sappmira. — Hebr. idem quod numerans, scilicet
pretium ; aut, ut Syrus, pulchra, vel sapphirina.
Agrum. — Syrus xnnp keritha, id est ager ct
villa : quæ vox deducta est ab hebræo rn’Tp kiria, id «st civitas, pro quo Chaldaei dicunt xnip :
unde Carthago vocata est civitas nova a Didone
condita; lingua enim Punica Hcbrœœ est affinis,
nipote ab ea progenita.
2. Et FRAUDAVIT DE PRETIO AGRI, — ivcot¡ií<nTO ,
id est callide surripuil, ab oculis domini vel heri
calido removendo ; Syrus, sustulit. Erat ergo hoc
furtum et sacrilegium rei Deo dicatæ. Ergo vel
diserte voverat, vel certo professus erat verbis,
aut ipso facto plenam bonorum eorumque pretii
abdicationem el oblationem, uti faciunt Religiosi

jam voventes paupertatem. Negat tamen Cajetanus, fideles eam tum vovisse : idem negant
constanter Calvinus, Marloratus aliique hæretici,
votorum et Religionis hostes, dicentes Ananiam
solo mendacio solaque hypocrisi peccasse, quod
simularet se dare totum cum daret partem, ideo­
que morte punitum esse. Verum errare cos, patet A-uniu*
primo, cx verbo fraudavit : fraus enim non fit in
re propria, sed aliena, puta cum res alteri data, piaperuvel vendita aut promissa surripitur. Unde græce tl».
est fcwfíwtto, id est callide surripuil. Fuit ergo
fur ct sacrilegus ; quia scilicet violavit votum ct
professionem paupertatis quam fecerat. Unde
S. Augustinus , semi. 27 De Verbis Apostoli :
« Dum, inquit, ex eo quod promiserat, partem
subtraxit, sacrilegii damnatur et fraudis. Sacrile­
gii, quod Deum in pollicitatione fefellerit; frau­
dis, quod integris muneribus portionem quam­
dam putaverit subtrahendam. » Secundo, quia SecuraU
Petrus Ananiam culpans ait : u Cur lentavit Sa­
tanas cor tuum, mentiri te Spiritui Sancto, et
fraudare de pretio agri? » Si enim non vovisset,
nec promisisset, fuisset tantum mendacium offi-

IH

COMMENTARIA ÏN ACTA APOSTOLORUM, cap. V.

riorum, non perniciosum, utpote in re propria,
ideoque veniale; sicut qui donaret amico centum
aureos, dicens : Plurcs darem si haberem, at
non habeo, peccat tantum mendacio officioso ct
veniali, ncc dicitur fraudare, multo minus men­
tiri Spiritui Sancto. Instat ei Petrus acrius :
« Quare posuisti in corde tuo hanc rem » tam
nefandam, tum sacrilegam? « Non es mentitus
hominibus, sed Deo. » Ergo Deo voverat et pro­
miserat. Ille enim dicitur mentiri Deo ct Spiritui
Sancto, qui id quod ei promisit ct vovit, non
Trrtio, servat. Tertio, idem patet ex pama : Petrus enim
punivit eum, œque ac uxorem morte, caque
subita, publica et infami. Fuit ergo lethale et
grande hoc scelus: fuit ergo violatio voti ct sa­
crilegium. Si enim non vovissent, licite potuis­
sent pretium, vel ejus partem sibi relinere, et
etiamsi dixissent hoc totum esse agri pretium,
nemini fecissent injuriam, ideoque non pcccassent fraude Iclhali, sed mendacio tantum veniali.
Cunto. Quarto, ila passim docent Patres. S. Basilios,
serm. 4 De Instil. monadi. : « Humante, ait, glori®
cupiditate Ananias quidquid bonorum habebat,
Deo palam consecrara!, ul hominum do se opinio­
nem excitaret. » S. Augustinus, verbis paulo ante
citatis; S. Chrysostomus hic, hom. 12 : « Quare,
inquit, hoc fecisti? Voluisti habere? oportebat
initio habere, et non promittere; nunc autem
postquam consecrasti, majus sacrilegium com­
misisti. P S. Hieronymus, epist. 8 Ad Dcmetr.,
claro : a Ananias, inquit, ct Sapphira dispensa­
tores 1 nidi, imo corde duplici,ct ideo condem­
nati; quia post votum abstulerunt quasi sua, ct
non ejus cui semel ea voverant, partemquo sibi
jam alienæ substanti® reservantes. » S. Grego­
rius, lib. I, epist. 33 Ad Venantium : « Ananias,
inquit, pecunias Deo voverat, quas postea victus
persuasione diaboli subtraxit; sed qua morte
inulclutus est, scis.» S. Fulgentius, epist. Dc Debito
conjugali , cap. vin : « Quam, ait, sit malum
quamque sollicite fugiendum, si quis de hoc
quod Deo voverit, relinere aut rapere aliquid
mortifera prævaricatiouo pertentet, exemplo sunt
Ananias el Sapphira. » Idem asserunt S. Athana­
sius, serm. De Passione ct Cruce; Nazianzcnus,
m Carm. de Virginii. prœc.; Cyprianus, lib. ill
Testimon., cap. xxx; Cassianus, Collât. XVIII,
cap. vu, atque in hoc caput commentantes CEcumeuius, qui peccatum Anani® vocat sacrilegium ;
Arator, Beda, Hugo, Lyranus ct alii possim,
quin ct, quod mireris, Beza, veritatis utique
nimis clara luce convictus.
Aetoli
Pono, si primom fideles, etiam conjugati, vov ebani paupertatem, mullo magis cam voverant
mat Apostoli, eorum in virtute duces, sanctitatis ct
perfectionis magistri, ac Evangclicorum consi­
liorum præconcs exemplo magis quam verbo,
idque diserte docci S. Augustinus, lib. XVII Civit.,
cap. iv : «De terra, inquit, suscitatus est ille
(Paulus/ super omnes divites pauper, ct de illo

stercore erectus supra omnes populos opulentos
ille inops, ul sedeat cum potentibus populi, qui­
bus ait : Sedebitis super sedes duodecim, ct se­
dem glori® hœreditalis dans eis. Dixerunt enim
potentes isti : Ecce nos dimisimus omnia; ct
secuti sumus te. Hoc votum potentissimi vove­
rant. Sed unde hoc eis, nisi ab illo do quo hic
continuo dictum est : Dans votum voventi ?» Et
S. Thomas, II H, Quaxt. LXXXVIH, art. 4, ad 3:
« Apostoli, inquit, intclliguntur vovisse perli­
nentia ad perfectionis statum, quando Christum
relidis omnibus sunt secuti. » Idem mullis pro­
bat Alvarus Pelagius, lib. H Dc Planctu Ecclesia,
cap. lx, el ex eo noster Hieronymus Piatus,
lib. Ii De Bono status Relig., cap. xx.
Porro, licet D. Thomas loco citato negaro
videatur Christum eadem vovisse, idemque di­
serte doceant Medina et Cajetanus, tamen multi
contrarium censent : licet enim in Christo non Anchó»,
fuerit illa causa vovendi quæ est in nobis, scilicet
ad firmandam voluntatis inconstantiam, quæ in
Christo nulla fuit (quod tantum videtur voluisse
S. Thomas), tamen muli® ali® fuerunt, scilicet
prima ut Deo offerret nobilissimum religionis
actum : hic autem csl vovere et votum, quo non
tantum res et actus, sed ct voluntas ipsa in totum
Deo consecratur, ita ut rem ncc habere, nec
velle possit; sicut plus est dare arborem cum
fructibus, quam solos ejus fructus, ait S. Ansclmus, lib. Dc Similit., cap. Lxxxiv. Secunda, ut
ipse perfectionis magister, ejus Apostolis nobisque daret specimen et exemplum quod sequa­
mur, Matth. xix, 21 ; Luca: xiv, 33, ubi Apostoli
se Christi exemplum in paupertate secutos asse­
runt. Tertia, quia perfecta opum abrenuntialio
non fit nisi per votum : illo enim vovens non
tantum praesentia, sed et futura bona quæ habere
potest, libere a se abdicat. Quarta, quia tria
vota Religionis sunt tria prestantissima holo­
causta : Christus autem se suaque in perfectissi­
mum holocaustum Deo Patri obtulit. Unde ejus
hæc est vox, Psal. xxi, 2G : « Vota mea, » id csl
promissa mea, ait ibi S. Basilius ct Theodorclus,
«reddam in conspcclu timentium cum.» Hanc
sententiam probabilissimam esso censet Franciscus Suarez, Hl part., Quatit. XL, disp, xx, sect. 2,
ct Salmeron, tomo V, tract. 4. Videtur ergo
Christus in primo instanti conceptionis sum, sc
cl omnia sua obtulisse ac vovisse Deo præseiv
tini per paupertatem, castitatem ct obedientiam.
Nam homini obedientiam vovere non poterai, eo
quod non haberet superiorem. Sic in Vita S. Thèrèsi® quasi quid illustre ponitur, quod ipsa vo­
verit se in qualibet ro facturam id quod erat
perfectius.
Insuper, si primi fideles Hicrosolymilæ vove- P/imo*
bant paupertatem, valde quoque probabile csl
eosdem vovisse tunc castitatem, el uxoribus u*tiudeinccps abstinuisse. Probatur id primo, quia Um*
qui fecerunt majus, fecerunt cl minus. Majus Priaw-

COMMENTARIA IN AÍ7TA
autem csl abdicare a so bona omnia ad vitam
necessaria, qnain abstinere conjugio voluntario,
cl non necessario, cum mulli eo abstineant, quod
nolint illo illigari, ncc pati molestias uxorias cl
rei familiaris. Addo, ad alendas proles, quæ ex
conjugio continuo suscipiuntur, opus esso mul­
tis opibus, ac proinde non posse eas abdicari.
Becuodo. Secundo^ quia hodie videmus cos qui faciunt
votum paupertatis, facere el costilatis; sed non
vice versa : multi enim castitatem vovent, qui
Xhuo. bonis suis frui volunt. Ter/io, id suadet fervor
Christianorum illius ævi, et primitiæ Spiritus
quas ipsi hauserant. Undo do iis ait Lucas,
cap ii,42: «Erant perseverantes in doctrina
Apostolorum ; « hæo autem assidua erat, ncc
lanium tradebat praecepta, sed et consilia Evan­
gelica, inter quæ unum præcipuum orat illud
Christi : «Sunt eunuchi qui so ipsos castraverunt
propter regnum cœlorum. Qui potest capere,
copiai, v Matth. xix , 12. Castratio enim hæc non
solam abstinentiam ab usu conjugii, sed ct ejus
impotentiam significat, non physicam, sed mo­
ralem , qu® ill per votum, per quod homo licite
0<i«rio. non potest uti conjugio. Quarto, quia de iisdem
ail Lucas ibidem : « Quod erant perseverantes in
communicatione tractionis panis et orationibus. »
El vers. 46 : «Quotidie quoque perdurantes una­
nimiter in templo, el frangentes circa domos
panem, » Si quotidie communicabant, si perpelim erant in templo orantes, ergo se continebant.
Hoc enim jubet Apostolus, 1 Corinth, vu, B.
Qumu. Quinto, quia ea de causa Corinthii putabant fidoics omnes deboro vivere cælibes, quia videbant
primos llierosolymitas ita vivere, ac proinde hoc
dubium proposuerunt Paulo : quibus ille respon­
det cælibatum non esse pr®cepium, sed consi­
lium Evangclicum, ut patet loto cap. vii prio­
rità ris epistola» ad Corinth. Serto, quia Esseni, quos
S. Marcus Alexandri® instituit, ad instar primo­
rum fidelium, quos viderat Hierosolymis insti­
tutos a S. Petro, uti docet S. Hieronymus, De
Script. Eccles, in Marco/ Esseni, inquam, colue­
runt cælibatum. Audi Plinium , lib. V, cap. xvii :
« Gens ( Esscnorum ) sola in loto orbe prætcr
anteras mira, sino ulla femina, omni venere
abdicata, sine pecunia, socia palmarum, in
diem cxiequo convenarum turba renascitur, etc.:
ita gens œlerna est in qua nemo nascitur : tam
fœcunda illis aliorum vito pœnitentia est. » El
Solinum, Polyhist. cap. xxxvi ; « Interiora Jacto®
Esseni tenent, qui prendili morali disciplina,
recesserunt a ritu gentium universarum, majes­
tatis, ut reor, providentia ad hunc morem des­
tinati ; nuli® ibi feminæ, venere sc penitus abdi­
cant : pecuniam nesciunt, palmis victitant; nemo
ibi nascitur, ncc tamen deficit hominum multi­
tudo. Locus ipse addictus pudiciti® est ; ad quem
plurimi licci undique gentium properant, nul­
lus admittitur, nisi quem castitatis fides et inno­
centi® merilum prosequatur. Itaque incredibile

APOSTOLORUM, CAP. V.
dictu, gens sterna est cessantibus puerperiis. »
Iisdem argumentis probatur fideles primos
professos esse obedientiam Apostolis et S. Petro.
Unde cl bona sua, ac se totos cum bonis ad pe­
des Apostolorum obtulerunt, cap. iv,vers. 1*L
Voluit enim Deus in his primis dare primum cl
perfectum exemplar vit® Christian®, quod omnia
deinceps sœcula intuerentur et imitarentur. Ege- r
rimi ergo ipsi vitam religiosam verique fuerunt
Religiosi, uti docet S. Hieronymus, De Script. Rd>e-M«)
Eccles., in Phflpne, cujus verba recitavi, cap. ir,
vers. U, et Cassianus, lib. Il De Instil. Tienunt.,
cap. v, el Collât. XVII!, cap. v, ubi docet Coenobi­
tarum institutum a tempore Apo-tolorum initium
sumpsisse, cum multi perfectionis avidi, non eo
tantum contenti essent quod omnes facerent, ut
sua omnia in commune conferrent : sed etiam
liis altiora meditantes, in secretiora loca subur­
bana secederent, qui quod a conjugibus et a
suorum consortio , imo ab omni mundi conver­
satione abstinerent, idcirco a solitudine Monachi,
a communitate Cœnobita» «int nuncupati. Inter
hos autem principem et cætcrorum magistrum
extitisse S. Marcum Evangclistam in .Egypto;
sicut in Æthiopia extitit S. Matthœus, qui Iphige­
niam regis filiam cum sociabus in monasterio
Deo consecravit ; in Gracia S. Paulus, qui Theclam; Romæ S Clemens, qui Flaviam Domitillam ; in Gallia S. Martha, quæ in cœnobio a se
crecto cum aliis feminis Deo dicatis cœlestem
vitam duxit. Idem liquet ex S.Dionysio, Eccles.
Hierarch., cap. x,ubi ritus consecrandi monachos
suo, id est Apostolorum, ævo usitatos describit,
liinc S. Chrysostomus, lib. Ill Contra Vituper. vita
monast., docet institutum Religiosorum esse Apos­
tolicen : sic ct S. Augustinus, Eusebius ct alii
superius citati. His ergo parentibus et ducibus
gloricnlur Religiosi, corumque virtutem et ardo­
rem æmulenlur , scientes se primaevum christia­
nismi spiritum cl perfectionis apicem consectari,
ut sint sancti totique Deo consecrati, sicut primi
illi fideles a Patrio et aliis passim nuncupantur
sancti.
Denique quam religiosa, sancta et excelsa fuerit E primorum fidelium vita, liquet ex Essenis, quos
instar Hierosolymitarum Alexandria* instituit
S. Marcus. Essasi enim, vel Esseni nuncupati sunt
quasi
id est, sancti, ait Eusebius, lib. Vhf
i’iayar. Evang., iv, ex Philone; vel a Jcsu, quasi
lessici, Jcsuæi, Jesuini, Jesuíta» : ita Epiphanius,
lueres. 29; licet Judæorum Esseni dicti videan­
tur nonnullis ab Hebr. non chasa, id est vidit,
quasi videntes ; vel a chosen, pro quo Josephus,
lib. Ill Antiq., cap. ix, grace vertit Essen, id est
rationale, quod erat in pectore pontificis, cui
inscripta erat doctrina et veritas, q. d. Rationales,
contemplativi, qui toti vacabant rationi, menti,
doctrina!, < t veritati rebusque divinis contem­
plandis; vel potius Esseni dicti sunt ab Hebrao
chasid, et Syro chasi, de quo mox plura.

<44

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM

De Essente ita ex Philone scribit Eusebius, loco
citato : a Nulla animi perturbatione feruntur, sed
vera soli hominum libertate fruuntur. Nemo pro­
prium aliquod possidet, non domos, non pecus,
non vas aliquod, sed omnibus in medio positis
communiter utuntur : habitant simul, ct con­
vivunt quasi sodales. Cumque omnia pro com­
muni utilitate faciant, alia aliorum negotia sunt,
quæ impigre subeuntes certant ; non frigus, non
calorem, non aliquam acris mutationem formit dantes. Sunt autem eorum alii agricolae, alii pastores, alii apum cultores, alii aliarunf artium
magistri. Cumque a laboribus suis mercedem
ci perint, apud cum deponunt qui quæstor crea­
tus est. Is omnia diligenter procurat quibus egent :
egent autem paucissimis, cum omnem luxum,
tanquam animæ et corporis morbum, aspernentur. » Et inferius : « Nemo servus apud eos est,
sed cum universi liberi sint, alteri alteris serviunt,
etc. Illam philosophi® partem solum approbant,
qua de Deo ct creatione omnium scrutamur.
Morali maxime invigilant. Die septima ad loca
sacra concurrentes, ordinc sub senioribus juvenes
considere solent. Leguntur Scripluræ diligenter
ct exponuntur. Discunt igitur pie, sancte justeque
vivere; triplici regula utentes, amore Dei arden­
tissimo, virtutis cultu diligentissimo, charitate
proximi ferventissima. Quod igitur summe Deum
diligant, multa nobis argumento sunt, castitas
perpetua, jurisjurandi nulla mentio, mendacii
odium, et precipue quod bonorum omnium,
nullius mali, Deum causam esse opinantur. Quod
vh tuti studeant patet, quia pecuniam negligunt,
gloriam spernunt, voluptatem oderunt, constan­
tes, severi magnique animi sunt. Charitalis
autem argumenta sunt benevolentia, societas,
æqualitas. Nullus enim domum habitat, quæ
omnium communis non sit; unum ærarium,
unus sumptus omnibus est : vestis communis,
communis cibusct potus, communis mensa,omnis
vita communis est. » Hæc de Essæis cx Philone
Eusebius, qui eadem ct plura de iisdem ex Por­
phyrio recenset, lib.lX bcPrapar.Evang., cap. i, et
Josephus, lib. I De Dello, cap. vn, ubi ait eos fuisse
opuin contemptores, paupertatis et vite commu­
nis amantes, religiosos erga Deum, silentio de­
ditos, psalmodos, mites, fideles, pacificos, con­
tinentes, justos, abstinentes, longævos, in
tormentis constantes, imo ridentes, immortalitati
et a ternitati viventes, quasi heroes ct semideos :
quos origine et genere fuisse Judæos ; sed in
christianismum transisse, et fide ac religione
fui>sc Christianos, docet Epiphanius, loco citato;
S. Hieronymus, inWnfone et S. Marco, Sozomenu*, Cedrenus, iteda et alii apud Baronium,
tomo 1, anno Christi 64; et fuse idipsum contra
Scaligcrum ct Novantes ostendit noster Nicolaus
Scran -, lib. Ill Trihœrcs. cap. xvii, ct cap. iv,
ubi quioquarinlaEssenorum dogmatact instituta
enumerat. Et cap. i, Essenos nomen accepisse

CAP. V.

censet ab Hebreo TOH chasid, a quo Syriacum
chasi, et chosio, id est
puta sanctus : quod
pre cœteris undecim etymis, quæ ibi recenset,
videtur probabilius; quin et idem Eusebius, lib.
Il Hìstor. cap. XVII, ubi citans verba Act. iv, in
fine, quibus primorum Christianorum vitam
communem ct virtutes Lucas depingit, docet
talcs fuisse Essæos. Quos rursum ex Philone ita
describit : « Hoc in primis testatur, quod facul­
tatibus suis renuntiarint, ac bonis ad se pertinen­
tibus cesserint ii qui philosophari coepissent, et
cunctis vitæ hujus curis abstinuerint, relictisque
muris, in agris et hortis solitarie conversati sint,
certo scientes consortia eorum qui disparem
sequebantur vivendi rationem, inutilia et noxia
esse illis qui tum temporis hoc, ut par erat,
agebant. Hæc prodictus Philo testificatus ad ver­
bum subjicit, dicens : Est autem in multis quidem
terrarum locis hoc genus hominum (oportebat
enim perfecti boni participes fieri tam Grecos,
quam Barbaros); verum in Ægypto in singulis
profecturis, siculi vocant, abundant ct maxime
circa Alexandriani. Deinde et habitationes eorum
quales fuerint describens, do ecclesiis ejus re­
gionis hæc dicit : In singulis autem sacrum do­
micilium est, quod monasterium vocatur, in quo
manentes sancte vitæ mysteria celebrant, nihil
illuc inferentes, nec potum, nec cibum, neque
aliud quidquam eorum quæ sunt ad corporis
sustentationem necessaria, sed leges et oracula
Prophetarum, et hymnos et reliqua hujusmodi,
quibus scientia et pietas augentur ct consumman­
tur. Et aliquanto post dicit : Totum autem illud
temporis spatium, quod est a diluculo usque ad
vesperam, in exercitium illis insumitur. Sacras
quippe Scripturas legentes philosophantur, ac
patriam philosophiam aUegorice tractant. Etenim
putant ea quæ in manifesta sunt Scripturarum
expositione, quiedam esse abscondite nature
symbola per figuras significata. Habent autem ct
commentarios priscorum virorum, qui cum dis­
ciplina* eorum duces essent, mulla in forma rerum
aUegorice traditarum post se monumenta relique­
runt. Continentiam autem primum, tanquam
fundamentum quoddam in anima collocant,
deinde et alias virtutes superstruunt. Cibum aut
potum nemo illorum ante solis occasum usurpat.
Etenim philosophi® studium luce, corporis vero
necessitates tenebris dignas esse judicant. Unde
et diem illi, istis vero modicam noctis partem
tribuunt. Nonnulli ex eis toto triduo cibi non re­
cordantur, quibus majus scienti®, quam cibi
desiderium insedit. Nonnulli ita tetantur ac de­
lectantur sapientia pasci, qu® dogmata opulente
et abunde subministrat, ut duplicato temporis
spatio abstineant, ac vix per sex dies necessario
cibo gustantes vescantur. Addit preterea, apud
illos, de quibus loquitur, mulieres quoque repe­
rivi , quarum pleræquc grandævæ virgines casti­
tatem non necessitate, sicut qu.edam sacerdote

COMMENTALA IN ACTA
apud gentes, magis quam sua sponte, propter
zelum ac studium sapientia» custodiant : cujus
commercium studiose colentes, corporum volup­
tates aspernantur, cum immortales potius liberos,
quos solus amans Dei animus ex se gignere potest,
quam mortales habere cupiant. Quid opus est
istis adjicere, quomodo in unum congregati,
separatimque viri, ac separatim mulieres, con­
versali sint, et quæ illis exercita fuerint, quæ
adhuc apud nos durant, et precipue circa salu­
taris passionis festum diem, in jejuniis ct vigiliis
nocturnis divinorumque sermonum lectione
exercere consuevimus? Et ut unus cx omnibus
consurgens in medio, psalmum honestis modulis
concinat, ulque ci præcinenti unum versiculum,
omnis multitudo respondeat ; atque in ipsis die­
bus in terra recumbentes, vinum quidem nemo
omnino, ne gustu quidem contingat, sed nec
quamlibet carnem : tantum autem aqua sit eis
Pane ct poculum, et panis cum sale vel hyssopo cibus.
Vehant’ Addit autem quomodo sacerdotes, vel ministri
exhibeant officia sua, vel quæ sit supra omnia
Episcopalis apicis sedes. »
Tales ergo laniique fuere Essæi, puta primi
fideles tam Hierosolymæ quam Alexandriæ, de
quibus vere dixit Nyssenus, initio tract. Quid sibi
velit nomen Christiani : « Christianismus est vitæ
divinæ imitatio. » Et Nysseni frater S. Basilios,
Hexamer. : « Christianismus quid est?
guetoffi. Assimilati© Dei > quatenus eam assequi potest
eia . humante fragilitas naturæ. Voline reus es te
Christianum fore? ne cunctere Deo fieri similis :
Christum indue. » Et S. Augustinus, lib. I De
Symbolo ad catcchum., cap. v : « Christianus est
templum Spirilus Sancti. » Idem (vel quisquis est
auctor : non enim videtur esse S. Augustinus ),
lib. De Vita Christiana, cap. i, tom. VI : a Chris­
tianus est Christi imitator. » Et cap. vi : « Chris­
tianus, inquit, justitiæ, bonitatis, integritatis,
palientiæ, castitatis, prudenliæ, humilitatis,
humanitatis, innocentiæ, pietatis est nomen ; ct
tu illud quomodo defendis cl vindicas libi, cui
de tam plurimis rebus nec pauca subsistunt?
Christianus est qui polcsl jusla voce dicere : Ne­
mini hominum nocui, juste vixi cum omnibus, v
El cap. Xlv : a Christianus ille esi, qui omnibus
misericordiam facit, qui omnino non movetur
injuria, qui opprimi pauperem se præsente non
patitur, qui miseris subvenit, qui indigentibus
succurrit, qui cum mœrentibus mœrcl, qui do­
lorem alterius sicut proprium sentit, qui ad fletum
fletibus alienis provocatur, cujus domus com­
munis est, cujus janua nemini clauditur, cujus
mensam pauper nullus ignorat, etc., qui Deo die
noctuquc deservit; qui ejus præcepta indesinenter
meditatur; qui pauper mundo efficitur, ut Deo
locuples fiat; qui inter homines habetur inglorius,
ut coram Deo ct angelis ejus gloriosus appareat ;
qui in corde suo nihil videtur habere simulatum
vel fictum; cujus simplex ct immaculata est
xvu.

APOSTOLORUM , cap. V.
anima, cujus conscientia fidelis et pura est, cujus
tota mens in Deo esi, cujus omnis spes m Christo
est, qui cœlcstia potius quam terrena desiderat;
qui humana spernit, ut possit habere divina.»
Similia habet S. Ambrosius, serm. In die Ascen­
sionis Domini, el Irenæus, lib. Il Contra horres.
cap. i.vii, sub finem.
2. De pretio agri, — partem sibi reservantes,
ut humana prudentia sibi in tempore necessitatis,
v. g. persecutionis, fugæ, senectutis consulerent,
diffidentes Deo. Unde S. Hieronymus, epist. 8 ad
Demetr., vocat eos « Dispensatores timidos, ac
metuentes famem, quam fides non limet. » Addit
Lyranus voluisse de una medietate pretii expen­
sas habere communes, uti cæteri, et de altera
lautius vivere in occulto ; itaque communitatem
hac parte defraudabant.
Afferens partem quamdam , — medietatem, ait
Didyinus, lib. I De Spiritu Sancto, et Ljranus,
quin et Cassianus, Collât. VI, cap. xi; censet enim
potiorem prelii partem attulisse, et exiguum quid
sibi reservasse. Verum pro «partem quamdam,»
græce est uq*; ti, ubi n est diminutivum, et signi­
ficat pariem unam e pluribus, hoc est, particu­
lam, vel particellam ab eo fuisse allatam : plures
ergo partes prelii sibi retinuit, unam duntaxat
attulit. An partem hanc pretii acceptant Petrus
incertum est. S. Chrysostomus, hom. ult. in Epist.
ad Titum, innuit non acceptasse, idque in detes­
tationem sacrilegii. Unde hoc ejus exemplum
secuti videntur S. Gregorius et alii, quos mox
citabo, qui pretium proprietariorum in eorum se­
pulcrum injiciebant, clamantes : « Pecunia tua
sit tecum in perditionem. »
3. Dixit autem Petrus, — quasi primas Apos~
tolorum et Ecclesiæ caput, lia Glossa et Hugo.
Cur tentavit. — Græce tarfpmv, id est implevit.
Sic ct Syrus, q. d., ait Beda : Cor et mens hominis
a solo Deo impleri potest : cur ergo tu permi­
sisti illud impleri, id est plene possideri a diabolo,
ejusque prava suggestione el consiliis; cum ipse
illud, esto velit, implere revera non possit? Noster
cum S. Eniphanio, hœrcsi 59, legit talpam, hoc
csl, tentavit, id est tentando vicit, et impulit in
scelus el sacrilegium : verbum enim tentavit su­
mitur in actu perfecto et consummato, uti sæpc
fit apud Hebreos. Nam alioqui peccatum non
erat tentari a diabolo , nec m potestate Ananiæ
erat facere, ut ab eo non lentaretur. Sic Christus
in oratione Dominica jubet nos orare : « Et ue
nos inducas in tentationem,» ita scilicet, ut ea
superemur, q. d. Ne permittas nos vinci tentatione, sed da gratiam, qua eam, cum ingruit,
vincamus. Potest tamen secundo a tentavit » ac­
cipi simpliciter in actu inchoato, q. d. « Cur
lentavit Satanas, » id est cur vestra cupiditale et
avaritia occasionem dedistis diabolo, ut vos len­
taret ad hoc furtum? Diabolus enim non solet
lentare nos nisi eo vitio in quod nos videt esse
proclives, ideoque facile vinci posse : perinde
10

i

í«

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. V.

nt dux belli civitatem oppugnat ea parte qua Sancto. Ponitur enim siepe a Græcls et Latinis
debilior est. Sic qui aspiciunt feminas, dant oc­ accusativus pro dativo, ut benedico le, id est
casionem tcntationi libidinis, taciteque volunt benedico tibi ; evangelizóle, id est tibi. Adde,
non tantum significat mentiri, sed et
ea a diabolo lentari. Nota hic spiritum propheti©
in Petro, quo occultum Anani© scelus ex Dei re­ fallere ac fraudare. Unde verti potest, fallere,
vel fraudare tc Spiritum Sanctum. Aliter Vatablus
velatione cognovit.
ntv T
Satanas.—S. Justinus, Contra Tryphon.; Ircnæus, et Cajetanus, y. d. «Cur mentitus es, » id est cur
'rlib.V, cap. XXI ; Beda, in cap.xvi Matth.; Oleaster, præ le tulisti te habere Spiritum Sanctum, ct ex
in cap. XXVI Gaies., nomen Satanas derivant a ejus instinctu fecisse hanc pretii oblationem et
Huw sata, id est declinavit, defecit, apostatavil, fraudem, cum potius feceris eam instinctu Salame,
ut « Satanas » sit idem quod apostata : primus qui lentavit cor tuum, uti precessi!? Porro men­
autem apostata a Deo fuit Lucifer ejusque asse­ tiri Spiritui Sancto, est negare Spiritui Sancto
cla» dæmones, cui proinde antonoinaslice com­ rem illi promissam et voto obligatam, sive fidem
petit nomen Satanas. Addit S. Justinus Satanas illi datam fallere, et, ut Apostolus ait I Timoth.
ierivari a sata, id est recessit, apostatavi!; et v, 12, irritam facere. Unde explicans subdit : « Et
nas., quod per crasin idem est quod ’¿’m nachas, fraudare de pretio agri.» Ha Patres omnes quos
id est serpens : ut « Satanas » sit idem quod citavi vers. 1 (1). Discant hic voventes, quam
« apostata serpens. » Verum hebraico vocatur stricte vota servare debeant : si enim ea violent,
mentiuntur Spiritui Sancio. Mentitur ergo Spiritui
« Satan : » undo ejus proprium etymon est
satan, id est adversari, quod expressit Zacharias, Sancto, qui cum voverit obedientiam , jussus a
cap. in, 1 : a Satan stabat a dexteris ejus (Jesu Superiore aliquid minus placens, vel minus
pontificis) ut adversaretur ei. » Hebraice wsb honorificum facere,respondet: Non possum, pro:
listens), a rad. pjp satan, id est adversatus Non volo.
4. Nonne manens tibi manebat. — Est hobrais- ver». 4.
est, q. d. Satan, id est adversarius, stabat,
ut ex nomino cl officio suo adversaretur Jesu. mus, q. d. Omnino tuum manebat pretium, libe- •
Idem significat S. Petrus, Epist. i, cap. v, vers. 8, rum libi erat illud mihi offerre, vel non offerre,
dicens : a Quia adversarius vester diabolus si videlicet voti religione et promisso te pro­
(Satanas) quasi leo rugiens circuit quærcns quem prietate rerum non abdicasscs ; y. d. Cur te voto
devoret, v lia Orígenes, tractat. 1 in Matth., obstrinxisti, si illud violare volebas ? Poteras
et S. Hieronymus, epist. ad Marcellam. Porro enim non vovere, itaque tuum tibi agri et pretii
hinc liquet minus verum esse quod addit Justi­ dominium reservare. Perperam ergo ex hoc loco
nus et ex eo Hilarius in cap. iv. S. Matthœi, no­ Cajetanus inferi Ananiam non fecisse votum. •
men Satan© primitus a Christo impositum esse Syrus vertit, nonne tuus erat ager antequam ven­
diabolo, cum eum lentavit, Matth. iv. Nam diu deretur.
Et vknumdatum. — Græce,
scilicet
ante Christum Zacharias, cap. hi , 1, eum vocavit
< Satanam. » u Satanas » ergo pene idem est /.TT.xx, id est venditus, scilicet ager, in tua erat po­
quod diabolus, pro quo Dorice dicilur Zabulus testate. Ita Syrus, Tigurina et Pagninus. Dices: si
(Dores enim pro Jwc dicunt i»), id est calumniator, ager erat venditus, ergo jam non erat in potestate
a JtiCxux», id est calumnior. Denique quia Salan et dominio vendentis Ananiæ, sed alterius qui eum
hebraico significat quemlibet adversarium et emerat. Respondeo : to venditus potest primo,
contrarium, hinc Christus Petrum su© passioni accipi materialiter pro re vendita; q. d. Res ven­
obsistentem vocavit a Satanam, » dicens : « Vado dita, puta ager, antequam eum venderes, erat
post me, Satana, » Matth. xvi, 23. Denique non in lua potestate, q. d. Nemo coegit te ut agrum
omne peccatum committitur lentante diabolo, venderes : poteras eum tibi servare : cur ergo
uli nonnulli consuerunt, quia ad mulla impellit eum vendidisti ejusque pretium Deo vovisti,
nos concupiscentia innata; sæpe tamen illi se cum ejus pretium majori ex parle tibi contra
insinuat diabolus, eamquo excitat et accendit, votum reservare velles? Secundo, rb venditus ac­
quia incredibili in Deum odio, et in homines
invidia flagrai, eslquo solerlissimus et perspica­
ti) « Mentiri te Spiritui Saucio.» Vox
pro
cissimus concupiscentiarum nostrarum indaga­ accusativo, ut vult usus linguæ græcæ, construitur hic
tor, ut per eas nos in rumam impellat, uti docet cum dativo ex usu hebraiiaulis sermonis. Sensus est :
Calanus, Cullai. V, cap. xv. Qui ergo a sciendo Incidisti in Satanicam illam cogitationem, ut fraude
fallere velles nos Apostolos, Spiritu Sancto repletos. Nam
vocatur dæmon> a calumniando diabolus, idem non potuit Ananiæ in mentem venire fraude Íallero
ab adversando vocatur Satan.
ipsum Deum. Alii sensum hujus loci sic acceperunt
M intuii tb Spiami Sancto. — Græce est men­ quasi Ananias experiri voluisset, an Apostoli fraudem
tiri te Spiritum Sanctum; Syrus mentiri te in Spi­ detecturi essent; fecisse autem hoc co pessimo consilio,
ritum Sanctum, et sic habent nonnulli codices ut ludibrio exponerent Apostolos, quasi non essent do­
norum Spiritus Sancti participes. Quæ tamen inter pro­
Græci tí<T¿snú|jLx to
Verum hæc umma idem latio e narraliono ipsa probari nequit. Nihil enim in
ignificanl. mimi urn id quod Nosier, Tigurina, textu legitur, ex quo colligi posríl Auamaiu esse in
j’agmuuo el alu clare vertunt, mentiri te Spiritui Apostolus uúvnsum.

147
COMMEM ARIA IN \CTA APOSTOLORUM, cap. V.
cipi potest formalilcr; seel tunc wjcr metonymice gratis dal® : quare ingratus ei erat Ananias, dum
sumitur pro pretio agri, 7. d. PreHum agri a te res suas modicas illi promissas subduxit, et sul­
venditi erat in tua potestate, scilicet antequam furatus est. Hæc enim erat magna indignitas,
illud Deo voveres et offerres. Cur ergo illud Deo avaritia ct ingratitudo; perinde ac si principi
vovisti ct obtulisti, cum ejus pariem fraudaro cl danti mille auri taleola, recipiens fraudaret et
BUrripere cogitares? Hinc videtur quod ante negaret unum obolum ei promissum. Hoc est
votum Ananias vendiderit agrum, ac votum quod indignans Deus queritur, Isaia lvii, 17:
emiserit in pretii oblatione. Cum enim fideles « Propter iniquitatem avarili® ejus iratus sum,
pretia rerum suarum ad pedes Apostolorum de­ et percussi eum ; abscondi a te faciem meam, et
ponerent, vel expresse, vel tacite profitebantur indignatus sum ; et abiit vagus in via cordis sui.»
se omnem suam substantiam a se abdicare Insignis enim el iniquissima cstavarilia, sesuaque
eamque transcribere Deo cl Ecclesiæ, ut in ejus negare Deo, qui omnia dedit, cuique mille nomi­
jus el dominium transferretur, distribuenda nibus obstricti sumus , cl totum debemus quod
deinde in fideles, prout Apostoli eorum principes possidemus, imo quod sumus. Quarto, quia Spiconsuissent. Communitas ergo, puta Ecclesia, ritus Sanctus est spiritus veritatis, quem Christus
fiebat domina horum bonorum a fidelibus obla­ dedit Ecclesiæ, ut eam doceret omnem verita­
torum. Apostoli vero, utpole ctipsi paupertatem tem, Joan, ivi, 13. Veritati autem adversatur
professi, non erant domini, sed dispensatores, mendacium, quale erat hoc Ananiæ. Rursum
uti modo sunt Generales, Provinciales et Hedores Spiritus Sanclus est spiritus candoris et sinceri­
Religiosorum.
tatis , cui repugnat simulatio ct hypocrisis, qua­
Quare posuisti m corde? — Cor vel est in­ lis erat hæc Ananiæ.
tellectus, vel voluntas. Ponere ergo in corde,
5. Audiens. — Hinc Porphyrins arguebat S. Pevel esi cogitare : unde Vatablus vertit, cur conce­ trum sæviliæ cl cædis, quod occidisset Ananiam,
pisti? vel velle et decernere : unde Tigurina ver­ cui respondéis. Hieronymus, epist. vm,negando
tit, cur induxisti in animum? cur statuisti et quod Petrus eum occidisset, cum ne quidem
decrevisti hanc rem, hoc sacrilegium et votifra- mortem ei intentant aut minatus sil. Unde Orí­
gium?
genes, tract. 9 in Matth., censet Ananiam tam
Non es mentitus hominibus (scilicet tantum, vel gravi et inopinata Petri increpatione perculsum,
precipue : alias enim vere Ananias mentiebatur ingenti pudore et mœrore animam exhalasse :
Petro el Apostolis), sed Deo, — puta Spiritui sicut de multis aliis legimus quod nimia tristitia
Sancio, ut paulo ante dixit, cui tua vovisti. Unde expirarint. Quin et Plinius, Üb. VH, cap. lui,
recte contra Macedonium inferunt Patres, Spiri­ testatur Diodorum quemdam dialectic® profes­
tum Saucium esse Deuin. Ita S. Athanasius, lib. sorem pudore subito obiissa, eo quod lusoriam
be Communi essentia; Nyssenus, orat. l)c Filio ct quæ>lioneiu non protinus dissolvisset. Verius est
Spiritu Sancto; Hieronymus, in cap. lxiii Isaia; eum ad vocem Petri divinitus plaga lethali per­
Ambrosius, lib. Ill De Spiritu Sancto, cap. x, el cussum interiisse. Fuit enim hæc ejus mors non
alii. Erat ergo hoc peccatum Ananiæ sacrilegium naturalis, sed peccati pœna et plaga a Deo
el injurium Spiritui Sancio. Verum proprie non inflicta. Unde Dionysius Carlhusianus ait /ina­
erat peccatum quod a Christo, Matth. xn, 31, niam et Sapphiram secreto occisos ab angelo. Vox
vocatur in Spiritum Sanctum. Illud enim est, cum ergo Petri fuit tantum occasio, vel causa inslruopera Spiritus Sancti, v. g. miracula tribuuntur mentalis occisionis, eaque non physica, sed
Beelzebub et dæmoni, uti ibidem liquet.
moralis, ut patet. Unde Tertullianus, lib. De Pu­
Nota : Ananias dici poterat mentitus quoquo dicitia , cap. XXI; censet eam fuisse typum excom­
Patri cl Filio, proprio tamen dicitur mentitus municationis.
Spiritui Sancio : Primo, quia, post ascensum
Notant Orígenes, tract. 8 in Matth.; S. Augus­
Christi in cœlum,Spiritus Sanctus, in Pentecoste tinus, lib. III Contra Pannai., cap. i; Cassianus,
missus in Apostolos et Ecclesiam , factus est ejus Collât. VI, cap. i; Isidoras Pelusiota, lib. I,
dominus, sponsus, pastor, imo anima et vita: epist. 181, hanc mortis pœnam Ananiæ divinitus
A*
quare fraus ab Anania commissa in Ecclesiam, inflictam; ad terrorem novello) Ecclesiæ, ut eo XmJ?
censetur commissa in Spiritum Sanctum. Secundo, sanciretur publica disciplina, crescente numero u>î
quia Spiritui Sancto tanquam primo et increato fidelium : neque tamen Ananiam in ælernmu
amori tribuuntur omnes gratile, virtutes el bona damnatum ; sed potius per carnis interitum con­
opera, pnescrlim heroica, qualo est so et sua sultum fuisse ejus et uxoris saluti spirituali el
consecrare Deo. Spiritus Sanctus ergo movit adernæ : pœnituerunt ergo audita increpatione
Ananiam ad hanc tam sublimem consecrationem Petri ; antequam expirarent ; el forte contritione
et votum : quare ille resiliens votumque vio­ et doloro nimio expirarunt, uti contigit malefico
lans, fefellit Spiritum Sanctum ejus auctorem. illi audienti concionem beati Vincentii Fererii,
Tertio, quia Spiritus Sanctus se liberalilcr in uti in ejus Vita narratur : nisi dicas cos non
Ananiam et fideles omnes effuderat, dando eis expressum votum, sed tacitam tantum bonorum
omnia dona grati®, tum gratum facientis, tum obrenuuliutiunem ipsa eorum oblatione fecisse;

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. ¥•
ac proinde rerum Evangelicarum adhuc-rudes inquit, est privata possessio.» Dices, cui furatur?
consuisse, sine gravi peccato posse se aliquid ex Respondet S.Basilius : « Societatis enim expilatio
iis in suos usus servare, itaque per ignorantiam est rei cujuscnmque et undecumque in privatum
excusari et vcnialiter tantum deliquisse : ita usum sevocatio. n Quocirca idem S. Rasilius, uti
Petrus Damianus, epist. 15, cap. m. Sic enim Deus refert Cassianus, lib. VII De Inst. Rcnunt., cap. xix,
percussit Ozam ob arcæ contactum, quod scilicet senatori cuidam, qui abdicata dignitate, mundo
eam tabentem sustentassct, ! Regum vi, 7. Sic et opibus, monachum professus erat, ita tamen,
Prophetam per Iconem occidit, quod contra ut nonnulla sibi reservaret, ne manibus, ut es­
præceptum suum in Bethel comedisset, seductus teri monachi, laborare cogeretur, dixit : « El se­
ab alio Propheta, qui sibi contrarium revelatum natorem perdidisti, et monachum non fecisti.»
asserebat, 111 Regum xnr, 24, ubi tantum vide­
Referi Auctor semi, ad Fratres in erano . tom. X
tur fuisse peccatum veniale. Contrarium innuit S. Augustini (certum enim est hos sermones non
S. Augustinus, serm. 27 Dc Verbis Apostoli: esse S. Augustini), serm. 5, Januarium monachum
« Ananias, inquit, pariter et vitam perdidit, et retinuisse sibi secreto centum siclos, quos cum
salutem. » Et S. Basilios, serm. 1 Dc Instit. Mo- post mortem ejus fratres invenissent, injecerunt
nach., dicens : « Ad pœnilenliam aditum invenire in ejus sepulcrum plangentes et dicentes : « Pe­
non potuit, » nipote subita morte percussus.
cunia tua tecum sit in perditionem. Non enim
Moral»
Moraliter, hinc discant Religiosi quam arcte licet nobis servis Dei eam collocare in victu, vel
. x tî votum paupertatis observare; ita testamentorum in vestitu, vel in opere monachorum, quia pre­
^nprfu.exccutores, quam studiose pia legata excqui’, tium damnationis est. »
nec ea in suos vel profanos usus avertere de­
Simile refert Cæsarius, lib. Klltsfor. memorab.,
beant : Deus enim hujus sacrilegii acerrimus est cap. LXiv, de proprietario monacho, quem ex­
vindex. S. Hieronymus, epist. 22, ad Eustochium, humantes ct in agrum projicientes cum suis
De Virginitat., scribit adeo arctam fuisse in mo­ quinque solidis conclamaverunt : « Pecunia tua,
nachis sui temporis paupertatis professionem, ut quam clam nobis conira professionem tuam pos­
nemini liceret vel necessaria petere, tametsi sedisti, tecum sit in æternam perditionem. »
vigilabat præpositorum diligentia, ne cui aliquid Plura his similia recenset noster Alphonsus Ro­
necessarium deesset. Additque quadam vice in driguez, tract. De Paupertate, in fine. De pauper­
monasterio quodam Nitri® repertum fuisse mo­ tate el proprio vide S. Augustinum, epist. 109, ct
nachum jam moriturum, qui aliquot solidos S. Basilium loco citato, el S. Bernardum, tract. De
sibi retinuerat : quapropter placuisse Macario, Modo bene vivendi, cap. xlyiii. Scholastice vero
Isidoro et aliis senioribus, ut cum mortuo pe­ el didáctico vide nostros Suarium, Lessium et
cunie infoderentur, clamantibus omnibus : « Pe­ Thomam Sanchium, trai*. De Voto paupertatis.
Ex hoc loco S. Bonifacius (el post eum omnes
cunia tua tecum sit in perditionem. Nec hoc,
inquit, crudeliter quispiam putet facium, tantus Episcopi cum ordinantur), dum ordinarelur Epis­
cunctos per totam Ægyptum terror invasit, ut copus Mogunlinus a Gregorio II, hac formulai
unum solidum dimisisse sit criminis, n Idem in eidem juramentum obedicnliæ et fidelitatis prae­
simili casu fecit S. Gregorius, ut ipse narrat lib. stitit : a Quod si (quod absit) contra hujus pro­
i\Dialog., cap. ix.Quin etEcclesia olim Religiosos missionis meæ seriem aliquid facere quolibel
proprietarios punivit carentia sepulturae. Nam modo, seu ingenio vel occasione teniavero , reus
Clemens III, can. Super quodam, de statu Mona­ inveniar sterno judicio, ultionem Ananiæ et Sapchorum, sancitu! Canonicus regularis, qui non phiræ incurram, qui vobis (id est beato Pelro)
resignavit proprium, in morte careat Christiana etiam de rebus propriis fraudem facere praesumpsepultura, et, si sepultus sit, exhumelur. Idem serutt. » Ubi videtur indicare eos esso damnatos.
sancit Innocentius IH in Concilio Latcran., ut ha­ Rursum S.Gregorius, exemplo Ananiæ, increpat
betur ibidem, cap. Monachi.
Venantium, qui ex monacho factus erat Patricius
ONuitio Porro votum paupertatis in eo proprie consistit, et Cancellarius llaliæ. Sic enim ad eum scribit,
*
hoc obligat sub peccato mortali, ut nihil lib. IX, epist. 33 : « Ananias pecunias Deo vo­
t qao liceat habere quasi proprium, aut sine venia Su- verat, quas post diabolica vicius persuasione
penoris , qui bonorum communium est dis­ subtraxit; sed qua morte mulctatus est, scis.Si ergo
pensator. Unde S. Augustinus, De Communi vita ille mortis periculo dignus fuit, qui eos quos de­
Cleric., et habetur cap. Non dicatur, xn, Quast. I : derat nummos Deo abstulit, considera quanto
« Certum est, ait, eos nihil habere, possidere, periculo in divino judicio dignus eris, qui non
Hili
sed temetipsum Deo omnipotenti, cui
dare vel accipere sine licentia Superioris debere. » nummos,
Idem, in cap. xxvm III Reg. : « Quod si, inquit, te sub monachali habitu devoveras, subtraxisti?»
aliquid detur alicui, ut vestis, redigatur in com­ Insuper ex ruina Ananiæ discant Confessarli, non
munem rem, et cui necessarium fuerit, præ- facile suis pœnitentibus permittere ut voveant,
beatur. Quod si aliquis rem sibi collatam cela­ praesertim rem integram et perpetuam, nisi diu
verit, furti judicio condemnetur. » Et S. Basi­ mullumque eorum constantiam probarint. Potius
bus, m Cimstit. munasl., cap. xxxv : « l'urium, suadeant eu vola partialia ct temporaria, v. g.
14S

f

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. V,

ut voveant se hanc illamve eleemosynam, aut
opus pium facturos, se castitatem servaturos ad
mensem vel annum, quo exacto novum novi
mensis et anni votum nuncupent, si prius bene
cesserit. Sic enim habebunt meritum voti sine
periculo sacrilegii.
fcri T-

7. UXOR IPSIUS, NESCIENS QUOD PACTUM FUERAT.—

Quia, ut ait Chrysostomus, « non est ausus quis­
piam annuntiare quod acciderat : adeo Petrum
observabant et reverebantur eiquo obediebant. »
Ten. s.
8. Dixit — « Salutanti mulieri, » inquit Cajctanus. Simplicius Syrus pro respondit, vertit, di­
xit, ut et Noster. Sic enim Hebræi respondere su­
munt pro dicere ct ordiri sermonem.
Si tanti. —Expressit Petrus pretii quantitatem,
quæ ab Anania oblata fuerat. Ita Lyranus ; eam
tamen tacet Lucas.
Veri. 9.

9. Quin UTIQUE CONVENIT VOBIS. —Tí

6juv,

plicibus, plebeiis et pauperibus, non item doctis,
nobilibus ct divitibus.
In porticu Salomonis, — ut ibi liberius et plu­
ribus predicaren!. Erat enim hæc porticus in atrio
Gentium, ut dixi cap.m, vers. 2, quod omnibus,
etiam immundis et Gentilibus patebat aditus; cum
atrium Judæorum solis Judæis mundis et incon­
taminatis pateret. Adde porticum hanc fuisse am­
plissimam , ideoque capacem tot millium jam
conversorum ad Christum, qui ad Apostolos ora­
tionis, Eucharistia et prædicationis causa con­
fluebant.
13. Ceterorum autem nemo. — Primo, aliqui Vert
sic exponunt, q. d. Nemo Judæorum adhuc infi­
delium audebat nomen dare Christo et se aggre­
gare Ecclesiæ et Apostolis, ob metum principum
Apostolos persequentium. Verum obstat quod
sequitur : « Magis autem augebatur credentium
in Domino multitudo. » Secundo, alii explicant,
q. d. Nemo fidelium eorum qui necdum se bonis
abdicaverant, audebat se sociare Apostolis : ti­
mebant enim ne in casum Ananiæ et Sapphire
inciderent. Sed hoc parum est probabile : ex
casu enim Ananiæ potius incitati sunt ad contra­
rium , scilicet ad liberaliser offerendum sua om­
nia Apostolis : hoc enim faciendo, certi erant sibi
nihil mali irrogandum ; non faciendo autem,
dubii et meticulosi. Dico ergo sensum esse, q. d.
Apostoli soli degebant in porticu Salomonis, ne­
mo cæterorum audebit se iis adjungere, se iis
inserere, se profiteri Apostolum, aut Apostolis
familialem, idque partim metu Magistratuum,
partim ex admiratione et reverentia Apostolorum, quod ad eorum dignitatem et virtutem se
assurgere posse diffiderent. Erant enim, inquit
Chrysostomus, « sicut angeli ita admirabiles, »
interriti ad minas et pericula, divitiis et deliciis
superiores, spirantes ignem divinum, gravitate
el vultu venerabiles, affabilitate amabiles, charitale fervidi, oratione cœlestcs, moribus divini.
Unde sequitur : « Sed magnificabat eos popullXS (1) . »
14. Credentium in Domino, — id est credentium Ven. tt.
Domino , scilicet Jesu Christo. Est hebraismus,
puta beth contactus, quod Hebræi jungunt om­
nibus verbis quæ tactum aliquem, sive corpora­

id est quid convenit inter vos? quid compacti
estis? Tigurina et Pagninus, quid conspirastis in­
ter vos.
Ten fare Spiritum Domini.— «Spiritus» hicpnmo,
propheticus accipi potest, q. d. Ut quid voluistis
tentare et experiri, an ego Spiritu prophetico
præditussim,sciamque occultam vestram fraudem
et furtum? Esto enim ipsi non intenderent hanc
tenlationcm, re ipsa tamen tentabant. Ita Cajetanus. Secundo, Spiritus hic accipi potest pro ju­
dicio, condemnatione, zelo et indignatione Do­
mini, cui pretium oblatum suffurati erant, q. d.
Ut quid voluistis experiri judicium,indignationem
et punitionem Domini? Unde sequitur :
Ecce PEDES EORl M, QUI SEPELIERUNT VIRUM TUUM,
ad ostium. — q. d. Juvenes, qui occisum hiuin
maritum sepelierunt, sunt ad ostium, ut pari
modo efferantcl sepeliant te; Spiritu enim divino
video eos redeuntes a sepultura viri tui, et pedi­
bus suis appropinquantes ostio domus hujus.
ii.
11. Et factus est timor. — « Nullus, ait Chry­
sostomus, ibi ingemuit, nullus ejulavit, cum di­
vinum judicium venerarentur ct discerent Deum
non esse contemnendum. »
Et in omnes, — super omnes. Ita Pagninus.
Ergo etiam Judæos non credentes in Clrristum
timor hic pervasit : cogitabant enim, si Petrus
fideles ita perculit ct occidit, ergo etiam nos po­
test percellere et occidcrc, si eum offendamus.
ti) «Oeterorum autem nemo, etc.» Obscurior est hic
Vm. i*. 12. Per manus autem Apostolorum, — hoc est, veritorum nexus, ut certi quid de sensu eorum vix pos­
per Apostolos, quasi per instrumenta thauma- sit definiri. Caterorum oppositum esse potest r» popu­
turga omnipotentia Dei; manus enim est orga­ lus; cateri igitur videntur esse proceres, vel etiam divites
num organorum, ait Aristoteles, lib. De Partibus moribus el ingenio similes Ananiæ, ul dicatur, neminem
porro ausum esse lucri causa sese adjungere Christo. Ita
animal. Adde revera multa miracula facta esse Rosei miu Herus. Ex Heinrichsii sententia, atteri sunt
per manus, puta benedictione, extensione, eleva­ Christiani novissimo conversi, quorum nemo (id est hum
tione vel contactu manuum, uti Petrus, manu multi) ausus sil familiariorem cum Apostolis consuetu­
elevans claudum, eum sanitati restituit, cap. m, dinem inire, quia crederent Apostolis inesse divinum
quid, hominique propius accedenti noxium. Qu.e intervers. 7.
In plebe — simplici, humili, credula, ideoque prelalio Kuinoelio nimis longe petita esse videtur; ipse
vero arbitratur arteros opponi Apostolis in porticu Sa­
magis disposita ad Dei dona præ principibus su­ lomonis versantibus, el significari reliquus in purlieu
perbis opulentis et incredulis. Sic etiamnum vi­ pratentes, sive Christiani luerint, sive Judæi ; nam/oo
demus Sanctos fere per miracula opitulari siiu- tus est timor may nus, etc., vers. 11.

1M

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. V.

lem, sivo spiritualem significant. Dicunt enim
tangere in manu, id est tangere manum; per­
cutere in capite, id est percutere caput; credere
in Domino, id est credere Domino. Credere enim
significat contactum spiritualem; qui enim cre­
dit, montem suam per fidem extendit ad cum
cui credit, itaque eum spiritualiler fide sua tan­
git. Vide dicta Exod. cap. xiii, vers. 31.
îm- b 15. fa plateas ejicerent, — in plateas efferrent:
hoc enim est Græcum bufa™, q. d. Tanta erat mira­
culorum multitudo, tanta aegrorum ad Apostolos
concurrentium copia, ut cos nec ad Apostolos de­
ferre, nec Apostoli eos domatim obire possent;
quare efferebant eos in plateas, per quas transituri
erant Apostoli, ut ibi ab eiscurarentur. ItaCajetan.
Grabatis. — Grabatum est species lecti simpli­
cior et vilior, qualis est pauperum et œgrorum
gestatilis, dum in eo jacentes a bajulis, vel jumen­
tis ad nosodochlum portantur, vel alio transfe­
runtur. Ita Cicero, lib. H De Divinat.
Ut veniente Petro saltem umbra illius obum­
braret quemquam illorum. — Mira thaumaturgia
Petri : non tantum corporo; sed et umbra sola
corporis, quæ res inanis est corporisque et lucis
mera privatio, sanat infirmos. Ecco hic impletum
illud Christi : « Qui credit in me, opera qu® ego
facio ct ipse faciet, et majora horum faciet.» Pe­
trus cnim fecit miracula majora quam Christus.
Porro non umbra, sed corpus Petri per umbram
suam contingens ægros, sanabat cos quasi ins­
trumentum et causa instrumentaría Dei omnipo­
tentis, vel physica, vel potius moralis. Notat Do­
rius, lib. XVIII De Notis Etcì. cap. i ( idque insi­
nuat S.Chrysostom us), tò «quemquam illarum,» ccnsetque eo significari, quod umbra Petri tangente
unum duntaxat, cæleri omnes qui illi vicini vel
in eadem platea expositi erant, sanarentur, esto
ab umbra Petri non contingerentur. Sequitur
cnim in plurali : a Et liberarentur al) infirmita­
tibus suis. » In hunc sensum pronus est totus
hic contextus nostræ versioni* Latin®, non vero
Græcus, nec Syrus; uterque cnim expungit illud :
«Et liberarentur ab infirmitatibus suis, n Simpli­
cior ergo ct certior sensus est, q. d. Certatim om­
nes ambiebant inserere se in umbram Petri :
quotquot enim ea tangebantur, sanabantur. Sic
S. Vincentius Fererius; serm. in Parasceve, ait
quosdam censere ideo unum duntaxat latronem,
qui a dextris erat Christi crucifixi, fuisse conver­
sum, quia ipsum solum tangebat umbra Christi
crucifixi. Causam dat S. Ambrosius, lib. Ill Ilex.:
• Hanc viriditatem gratiæ semper florentis in
Christo, inquit, secula Ecclesia dicit, Cant, n :
In umbra ejus concupivi ct sedi. Hanc proro­
gativam doni virentis acceperunt et Apostoli,
quorum nec folium unquam potuit elabi, ut eo­
rum etiam umbra curaret œgrotos. Obumbrabat
enim infirmitati corporis fides mentis, ct florenda
merita virtutum. »
Symbolic e, Deda cen^-t per umbram Petri si­

gnificari Ecclesi® Sacramenta ( qu® quasi grati®
sunt velamenta), quorum in præsenti vita, qu®
umbratica est, ct instar umbr® pertransit, con­
tactu justificamur, itaque per ca deducimur ad
res cœlestcs quæ umbris hisce figurantur. Rur­
sum S. Augustinus, semi. 29 Do Sanctis, infert, si
tantum potuit umbra Petri, quantum poterunt
ejus caten® el reliqui®? a Si tam medicabilis, in­
quit, fuit obumbratio visitantis, quanto magis
catena vincientis? etc.; plus enim de corpore
meruerunt attrahere salubritatis ferreo pondero
sacris impressa membris vincula passionis. »
Rursum si hoc potuit umbra; quid poterit imago
Petri? Umbra enim est naturalis imago corporis,
sed inanis et evanida; imago vero est realis ct
stabilis. Unde ab umbra ortam esso pingendi ct
effigiandi artem, post Plinium docet Clemens
Alexandrinus, in Exhortai.
Denique Petri umbra docet prælatos debere
residere, ut præsenles subditis suis eos curent,
obumbrent, tegant ct regant. Physice Plinius,
lib. XVIf, cap. xn, docet corpora suam qualita­
tem communicaro umbr® : quare magnam vim
in utramque partem inesse umbr®, ideoque in
arboribus serendis ejus exactam habendam esso
rationem, a Umbra, inquit, juglandium gravis ct Umbra
noxia, etiam capiti humano, omnibusquo juxta
satis, etc. Ficorum levis, quamvis sparsa, ideo­
que inter vincas seri non vetantur. Ulmorum le­
vis, etiam nutriens quœcumqua opacat. Jucunda
platani, quanquam crassa. Populo nulla, luden­
tibus foliis. Pinguis alno, sed pascens sata. Vitis
sibi sufficit, mobili folio jactatuquo crebro solem
umbra temperans. Omnium fere levis umbra,
quorum pediculi longi. Non fastidienda hæc
scientia, atque non in ultimis ponenda, quando
quibusque satis umbra aut nutrix, aut noverca
est. Juglandium quidem, pinorumque et picea­
rum, ct abietis, qumcuinque attigere, non dubie
venenum est. » Idem, lib. Vili, cap. xxx, scribit:
< ümbræ hyœnæ contactu canes obmutescunt. »
Simili modo umbra Petri ct Sanctorum salutifera
est bonis, noxia malis, non vi naturali, sed di­
vina. Allusit ergo Deus in hoc umbr® Petri mira­
culo, ad naturalem umbr® proprietatem jam re­
censitam.
16. Vexatos ( ¿¿bug/vouc, M
turbatos, pertur- Vers. tô.
batos, agitatos) a spiritibus immundis, — puta
energumenos a dœmonibus vel possessos, vel
obsessos el divexato*. Dicuntur immundi, quia
ardent superbia, ira et odio Dei ct hominum ; ct
quia homines ad gulam, venerem omniaque
peccata sollicitant. Hinc et cum apparent, non
nisi in specie asinorum, hircorum, felium, por­
corum similiumque foedorum et immundorum
animalium apparent.
Nota : Hic et in Evangeli!* crebra fit mentio
possessorum a dæmonc, quos curavit Christus
et Apostoli : imo crebrior quam in loto veteri
Testamento ; quia vigebat tempore Christi hæ-

COMMENTARIA IN ACTA
resis Sadducæorum, negans esse angelos ct spi­
ritus , ad hanc refutandam permisit Deus dæmoni
corpora humana possidere in cisque sc ct vim
suam ostendere, idque aliquando sine culpa, ali­
quando ad puniendam culpam vel obsessorum ,
vel parentum, praisertim gravem ct Icthalcm;
subinde tamen quoque oh venialem, uti modi­
cam gulam , iram, acediam, quorum exempla
exstant apud S. Gregoriana, lib. 1 Dialog, cap. iv;
Cassianum, Collât. VII, cap. xxvii, ct alios. Simili
do causa Deus nunc permittit tot sagas ct magos,
totquo eorum maleficia, contra atheos, qui pari­
ter negant omnem spiritum, imo omne numen.
Porro, inter alias dotes ct notas Ecclcsiæ collatas
a Christo, una eminens est, potestas ejiciendi
dæmoncs, uti ex continua experientia Gentilibus
objicit S. Justinus, dialog, contra Tryph., et
S. Antonius, apudS. Athanasimn. Unde exorcistas
ad hoc Ecclesia ordinat, ut per sacros exorcismos
dæmoncs expellant: cum cx adverso Lulherus,
anno 1 filo, volens ejicere daemonem, ab eo in
extremas angustias redactus sil, uti narrat ejus
tunc discipulus, sed postea hostis, Staphylus in
responsione Contra Smidclinum, et Bredembachius, lib. Vil Collât, cap. xl, qui ct cap. xui et
xliii plura similia exempla recenset.
Qui curabantur omnes. — Verisimile est mul­
tos cx his, visis miraculis Apostolorum, credidisse
in Christum, ac cum baptizarentur, vi baptismi,
utpote in quo adhibetur exorcismus ad expellen­
dum dæmonem, a dæinono liberatos esse. Id
cnim mullis aliis contigisse narrat hic noster Lorinus : cos vero qui post baptismum corripie­
bantur a dæmono, vi sacramenti Confirmationis,
quod suscipiebant, ab eo liberari solitos narrat
Prudentius, in Apotheosi, ct Lactantius, lib. IV,
cap. XXVII.
Ver». i7. 17. Qu.« est ileresis, — id osi secta; Tigurina,
factio, ut patet Act. cap. xxiv, vers. 14.
SaddUCÆORUM.— Syrus, qui erant cx doctrina
Sadducaorum, q. d. Pontifex cum suis, qui secla
erant Sadducæi,persecuti sunt Apostolos, eo quod
prædicarent resurrectionem, quam ipsi, utpote
Sadducau, pertinaciter negabant. Innuit Pontifi­
cem fuisse pariter Sadducœqm, ideoque Apostolis
indignatum.
Repleti sunt zelo.— Pagninus, emulations;
Syrus, invidia, q. d. Induerunt zelum suai secte,
puta Sadducæismi tuendi, ideoque inviderunt
Apostolis eum per miracula impugnantibus, ct
quasi do eo triumphantibus, cosque opprimere
conati sunt; sed zelus Apostolorum, utpote ecc­
lesiis ct divinus, vicit ct oppressit zelum terre­
num et perversum Sadducæorum.
Ver». i«. 18. In custodia publica, —
id est popu­
lan ct picbcia, in qua incarcerali tenebantur fures
ct latrones aliique malefici plebcii ct viles, ut
eo majori ignominia ct dolore aflieorent Aposto­
los, quasi aliis maleficis similes, uti in culpa,
ita ct in penna. Nobiles cnim ponebantur in car­

APOSTOLORUM, c.kx>. V.

ili

cere secreto honoratiore et commodiore, ait Hugo.
,tt. Angeles altem Domini. — Aliqui censent
<»•
fuisse S. Michaelem, cui commissa est cura Ec­
clcsiæ , ideoque ct capitis ejus, puta Pontificis,
qualis erat S. Petrus. Ita Pantaleon Chartophylax
in Encomio S. Michaelis, quod extat apud Suriuin29 septembris; Sophronius, tom. II fìillioth.
S. Patrum, in Encomio angelorum, ct alij. Addit
Arator angelum hunc venisse cornscum ingenti
lumine, coque carcerem el noctem illustrasse,
alioqui enim eum videre non potuissent Apostoli.
Aperiens januas carceri*. — Rupertos, Diony­
sius, Gagneius ct alii censent januas revera non
fuisse apertas, sed per phantasiam: angelum
cnim cos eduxisse c carcere portis clausis, per
penetrationem dimensionum (uti Christus nas­
cens penetravit clausum matris uterum, et resur­
gens penetravit lapidem quo clausum erat sepul­
crum), sed ita expedite, ac si per portas carceri»
apertas cos eduxisset : unde eis visum fuisse
quod per portas apertas egressi essent. Verum
contrarium est verius, scilicet angelum revera
aperuisse carcerem : angelus enim non potest
facere, ut corpus unum penetret aliud; sed mox
ut cos eduxit, rursum januas clausit : unde eas
clausas invenerunt ministri Magistratus, vers. 23.
Moraliter, disce hic in rebus arctis maxime
suis adesse Dcuin, tumque suam potentiam,
etiam per miraculum, in iis tuendis ostendero :
itaque nemini tunc desperandum, sed potius
acuendam spem in Deum, ejusque opem maxima
fiducia invocandam esse, uti hic fecisse Aposto­
los non est dubium.
20. Ite, et stantes, — quasi constantes in fide v»r». 14
et prædicatione Christi. Statio enim est symbo­
lum ct gestus constantiæ et constantium. Unde
Sap. cap. V, vers. 1, de iis dicitur : «Stabunt justi in
magna constantia adversus cos qui se angustia­
veruni. » Nota hic quantam libertatem el gene­
rositatem a pnrconibus suis requirat Deus et
angeli, ut scilicet sesc opponant loti concilio, eoque invito prædiccnt, ejus nec minas, nec tor­
menta, ncc mortem metuentes.
Loquimini, etc., omnia verra vite hujus.—« Vitæ, » illesi instituti, puta Christianismi ; secundo,
avite, » scilicet Christianas; tertio, « vite, » sci­
licet relernæ i quæ nimirum viam ostendunt,
ducuntque ad salutem el vitam sternam.
21. Intraverint diluculo in templum,—Syrus, v r- «•
tempore pulchritudinis. Aurora enim esi pulcherrima, tum sole Oriente auricomo, tum avium
cantu, tum suavi per lucem et calorem e flori­
bus, herbis, germinibus et rore, exhalante spi­
ritu. Scribit Plato, lib. X Dc Legibus, Grtecos om­
nes, æque ac Barbaros sole tam oriente quam
occidente adorare Deum : quocirca Clemens, lib.
Il Const it., cap. xxiv, acriter redarguit Christianos
tardius templa adeuntes, cum Gentiles et Jiubei
suas Synagogas diluculo frequentent ; quin et
Sapiens, cap. xvi, vers. 28, docet manna cmlitus

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM. CAP. V.
ninxisse diluculo : « Ut notum omnibus esset, tratui, sive Praetori Apostoli, etsi non tenerentur
inquit, quoniam oportet provenire solem ad be­ possenlque ejus vim propulsare plebis sibi ad*
nedictionem tuam, ct ad ortum lucis te ado­ dicte auxilio, ut darent exemplum Evangelica)
rare. » Ita hic Apostoli dimissi e carcero, primo humilitatis patientiæ, integritatis, constantia» et
diluculo adeunt templum, tum orationis et gra­ obedientiæ erga Magistratus, etiam infideles et
tiarum actionis, tum praedicationis causa, scientes hostiles, juxta mandatum Christi, Matth. cap. x,
utique Judæos auditores de more diluculo ad vers. 12, et Joan. cap. xiv, vers. 27. Nihil enim
timet bona conscientia nixa Deo cerlaque ejus
orationem venturos in templum.
ta Deo Proclare Climacus, magnus spiritalis vite ma- ope et presidio, «qui tanquam volucres illos
¿aw1?!gradu 26, docet quemque debere diem (Apostolos) semper ex ipsorum (Judæorum) ina­
<pe h.cum oratione incipere et finire, ut cum Deo evi- nibus eripiebat, » ait S. Chrysostomus.
dürnuco-gilet eique indormiat : inde enim lotum reli28. Pr.ecipie.ndo præcepimus. — q. d. Diserte, Veri a
duB‘ quum vel diem, vel noctem pendere; ac proinde graviter et severe sub poenis magnis præcepimus
dœmonium vespertinum vespere, matutinum vobis.
Et vultis inducere. — q. d. Vultis nobis impu­
vero mane nobis insidiari : « Quoties, inquit,
quietis causa lectulo decubuerimus, adveniens tare et imponere crimen homicidii, quod scilicet
immundus spiritus iniquas ac sordidas cogita­ impie et injuste Christum verum, innocentem cl
tiones, vehit spicula quœdam jaculatur in nos, sanctum occiderimus, itaque nobis afilare infa­
ut cum per desidiam ad orationem non exsurgi­ miam ct periculum vite, tum apud plebem, tum
mus , neque contra illum ocyus armamur, in apud Romanos rerum dominos, potentes æque ac
sordidis obdormiamus cogitationibus sordida- justos scelerum vindices. Inducere enim sangui­
que videamus somnia. » Subdit deinde de matu­ nem alicujus super alium, est eum reum facere
tino : n Est c spiritibus unus qui procursor dici­ homicidii, cjusque pœnas ab eo deposcere, scili­
tur, qui nose somno surgentes protinus excipit, cet ut det suum sanguinem, et vitam pro san­
primumque nostrum cogitatum inquinare nititur. guine alterius quem injuste effudit. « Oblitus est,
Da Domino primitias diei tuæ. Erit enim tota ait Beda, princeps Sacerdotum debili, quod ipse
ejus, qui prior occupaverit. Memorabile verbum sibi et suis imprecatus erat, dicens : Sanguis ejus
operarius quidam optimus loculus est : Ab ipso, super nos et super filios nostros. »
inquit, matutino tempore cursum totum meum
Hominis istius, — Jesu Christi, quem dedignan­
dici scio.» Fideles ergo illico ut evigilant, instar tur nominare, vel propter ejus claritatem, inquit
volucmm et cum volucribus incipiant jubilare Glossa : quia nimirum ei invident cjusque no­
men obscurare et abolere conantur; vel propter
Deo.
Adveniens, — ad locum concilio destinatum. odium; quos enim odimus, nec videre, necaudire,
Convocaverunt concilium. — Syrus, suos socios nec nominare sustinemus.
tt collegas, puta pontifices inferiores, qui ei a
29. Respondens autem Petrus, et Apostoli. — Veri.w.
consilio erant, uti modo sunt Cardinales Ponli- Lyranus censet Petrum solum locutum esse pro
fid (I).
cætcris, ne si omnes loquerentur, esset confusio
vm •!. 24. Magistratus templi, — çpwrpc, id est dux vocum, quæ intelligi nequiret. Melius Hugo, Dio­
militum, clquasi prolor templi, ut ex Chrysos- nysius et alii censent, Petro responsionem in­
tomo et Beda dixi cap. iv, vers. 1.
choante, alios ei succenturiatos fuisse, ac quem­
De illis quidnam fieret? tí ow-ffcctro tcûto , quid­ que responsionem confirmasse : erant enim pleni
nam hoc esset ; vel, quidnam dc illis factum esset ? zelo et ardore, tum prædicandi et profitendi
Ita Syrus; Tigurina, quidnam hoc sibi vellet ? Vata- Christum, tum pro eo patiendi.
blus, quomodo hoc factum esset? An scilicet Apostoli
Obedire oportet Deo magis quam hominibus. —
pecunia corrupissent custodes carceris, ad eum Aurea est hæc gnome, modesta et foriis, cordibus
ipsis aperiendum, an vi perfregissent carcerem, omnium insculpenda, quæ praxim exigit quoti­
an magico prestigio ex eo evasissent, uti videtur dianam et jugem in quovis loco et tempore. Ea
fccisso Apollonius Thyanæus, qui Romæ a Domi­ freti Apostoli et Martyres, opposuerunt se edictis
tiano incarceratus, subito Puteolis apparuit, teste Imperatorum de adorandis idolis aliisque rebus
Philostrato, lib. Vili Vite ejus, cap. iv. Aliter ver­ a Deo velitis, usque ad ignes, cruces et bestias.
tit Pagninus, quidnam hoc futurum esset ? q. d. Ita Machabœi responderunt Antiocho mandanti
Nesciebant quonam res hæc evaderet, quem exi­ ut contra legem Dei vescerentur carne porcina :
tum habitura esset.
a Non obedio precepto regis, sed precepto legis,
v«r> •). 26. Adduxit illos sine vi. — Paruerunt Magis- quæ data est nobis per Moysen, » II Machab. cap.
vu, vers. 30. Huic simile est axioma Platonis
(1) Concilium ct omnes Seniores pMù ¡trae!, id est, in Phedro : u Nulli hominum fas est discedere ab
xyncilnum et tutum senatum Israeliticom. Per senatum eo munere quod Deus ei imperavit. » Nam, ut
mteliigcodi sunt quicumque e singulis tribubus ætalc
idem ait in Eutyphro : « Illud sanctum est, quod
et prudentia ad judicandum idonei videbantur, ncc Sa­
cerdotum, nec Levitarum cla&si adscript! essent. Supra Deo gratum est et placet. »
Secundo, Apostoli tacite hac sententia et sf
nr, •, hdem vocati sant Seniores Israel.
<»

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM , cap. V.
fJB
qiienti perstringunt suos judices et pontifices : per nos intrepide eloquitur hoc de Christo testi­
« Magna enim sapientia ostendunt, quod illi monium, quique per nos in fidem hujus sui tes­
cum Deo pugnent, n ait S. Chrysostomus.
timonii tot signa ct miracula operatur, imo om­
ii. 3i. Hunc Pbincipem et Salvatorem. — mrrfy«t do nibus in Christum credentibus se communicat,
quo S. Augustinus, lib. Ill De Trinit., cap. x, ac proinde et vobis, licet Christicid® sitis, se
«qui est hebraico Jesus, inquit, græce auñf, communicabit, si in Christum credatis. Porro
nostra autem locutione Salvator. >> Sic Gentiles Spiritus Sanctus non tantum dabat testimonium
Antiochum cognominarunt Soterem, a salute suis Chrisli per Apostolos, sed et per seipsum, tum
quia in forma linguae, ignis, venti, visibiliter
allata.
Exaltavit, — a terra in cœlum per gloriosi Ull ¡Habebatur credentibus in baptismo; tum quia
ascensionem, ait S. Chrysostomus, sicut cumdcm, menti credentium internam suggerebat fidem,
vers. 30, «suscitavit» a morte per resurrectionem. spem et amorem in Christum. Qualis quantusque
Rursum exaltavit eum in terra per nostram præ- testis sil Spiritus Sanctus, docet S. Cyrillus, lib. X
dicaliontm, dando ei nominis claritatem, cique in Joan., cap. xixiii.
sensim subjiciendo Judæoset Gentes, « ut in no­
33. Hæc cum audissent, dissecabantur.—Syrus,
mine Jesu omne genuflcclatur, coelestium, terres­ dilacerabant se præ furore; alii, frendebant et stri­
trium et infernorum, et omnis lingua confiteatur, debant dentibus, quasi per os serram traherent.
quia Dominus Jesus Christus in gloria est Dei Optime Nosler dissecabantur, quasi serra iræ et
Patris, » Philip, cap. n, vers. 11.
furoris per medium cor dissecti et disserrati;
Al> DANDAM POENITENTIAM , — Ut pCT Christum ,
hoc enim est Græcum Jtvrpíwfcu. Nam ingens do­
porque Christi merita, ad ejus gloriam, daret Is­ lor, livor et ira, est quasi serra mentem irati dis­
raeli locum modumque pœnitentiæ, et per eam secans, et discerpens in mille cogitationes, motus
remissionem peccatorum, puta justitiam et salu­ et æstus impatienti® et indignationis. Ex adverso
tem : non quod justificatio nostra consistat tota Apostoli miles et fortes, inter medios hostes con­
in remissione peccatorum per imputatam nobis stituti, summa pace mentisque serenilate fruejustitiam Christi, uti delirat Calvinus, negans gra­ bantur. Tanli est mens sibi conscia recti et in
tiam habitualem et virtutes infusas, cujus proinde Dcuin defixa.
Cogitabant, — ¿CcuUúcvro, id est consultabant,
errorem damnat Concilium Tridenlinum, sess. vi,
can. 11 ; sed quod justificatio nostra in hac vita, ut vertit Tigurina et Pagninus.
potius peccatorum remissione constet quam per­
34. Phakisæus. — Pharisæus hebraice idem est
fectione justitiæ, ait S. Augustinus, lib. XIX DeCw., quod expositor, explanator, scilicet S. Scripture et
cap. XXVII. Nam post peccatum originale remissum legis divin® ; vel separatus ab aliis, scilicet reli­
in baptismo, remittuntur nobis peccata mortalia gione cl vite sublimitate. Habebantur enim inter
post baptismum admissa in sacramento Pœni­ Judæos legis peritissimi et observanissimi. Unde
tentiæ ; post illud crebro ex innata concupis­ et Paulus ante conversionem fuit Pharisæus,
centia retabimur in peccata saltem venialia, pro cap. xxiii, fi, et Philipp, m, fi. Vide ibi dieta.
quorum remissione quotidie oramus ex præcepto
Gamaliel.— Fuit hic magister S. Pauli, S. BarChristi, dicentes : « Dimitte nobis debita nostra, nabæ ct S. Stephani, qui postea credidit in Chris­
sicut cl nos dimittimus debitoribus nostris.» Vide tum cjusque fidem publice professus est, ac re­
Bellarminum, lib. II Dc Justificat., cap. m et vi. latus inter Sanctos in Martyrol., die 3 augusti,
Porro Petrus præ aliis donis Christi ct Chris­ una cum filio suo Abibone, ut patet ex Luciano
tianismi, proponit judicibus remissionem pecca­ in Delatione inventionis corporis S. Stephani, Nitorum, quia eis objiciebat peccatum gravissi­ codemi, Gamalielis ct Abibonis, quam recenset
mum , quod scilicet Christum occidissent ; ne Baronius. Luciano enim apparens Gamaliel, lo­
ergo ejus veniam desperent, asserit Deum per cum sepulture su® et sociorum revelavit. Jam
Christum omnia omnino peccata, etiam hoc ergo occulte favebat Christo et Apostolis, imo
Chrislicidii, eis, si pœniteant cl credant in Chris­ S. Clemens, lib. I Decogn., cap. ix, et ex eo Beda
tum, condonaturum. Nam a Christus, inquit OEcu- asserunt eum jam fuisse Christianum ( licet id
menius, a Deo exaltatus, injuriarum obliviscitur.» neget Chrysostomus), sed Apostolorum suasu
Fuu 3î. 3Î. Et nos sumus testes rorum verborum, — id fidem celasse, ut in concilio Apostolos tueri et
est harum rerum cl mysteriorum (verbum enim Pontificum contra eos consilia dissipare posset,
ponitur pro re verbo significata, per metony- uti fecit S. SebastianiLs pro Christianis apud Dio­
miam), puta Chrisli resurrectionis, ascensionis cletianum. Porro Gamaliel hebraice idem est
et exaltationis, ac pœnitentiæ et remissionis pec­ quod retributio mea Deus, vel ablactatus Dei, vel
catorum, a Deo in Christum credentibus pro­ camelus meus foriis, inquit Pagninus in Nominibus
miss®. Ita Lyranus.
hcbraicis, quæ omnia Gamalieli egregie quadrant.
Et Spiritus Sanctus. — Græce xai to
mí tò
Honorabilis, — tîjuoç, id est in pretio habitus.
âpcv, hoc est ut Pagninus cl Tigurina, insuper Ila Tigurina et Pagninus, idque tum ob sapien­
autem et Spiritus Sanctus, q. d. Non tantum nos tiam, tum ob virtutem morumque gravitatem.
testes sumus Christi, sed et Spiritus Sanctus. «pii
Jussit foras ad breve homines fieri. — q. d.

n

COMMENTARIA TN ACTA APOSTOLORUM, CAP. V.
Presidi concilii suggessit, ut juberet Apostolos
ad breve tempus extra concilium educi. Ita Syrus,
tum ne collegis suspicionem injiceret, quod Apos­
tolis occulte faveret, si eos in presentía excusas­
se!, ait S. Chrysostomus; tum ut absentes effica­
cius defenderet. Ita Lyranus.
v»r». is. 33. Attendite vobis. — Lenit furorem judicum,
suadendo cunctationem maturam, q, d. Nolite
precipitare sententiam ex passione et ira, ne ejus
vos postea, sed sero pceniteat. Ita S. Chrysosto­
mus. Sapienter Aristoteles, lib. VI Ethic.., cap. ix,
asserit, n celeriter quidem deliberata agenda esse,
cum mora autem consulendum, n
Ver». »«. 3G. Extitit Tiieodas. — Alii Thcudas. Alius est
L.’*'” h*c a Thcuda, de quo Josephus, lib. XX Antiq.,
cap. n, qui sub Cuspio Fado, Preside Judææ, id
est anno quarto Claudii Cæsaris, prophetam sc
finxit, multis post hanc Gamalielis orationem
annis (hæc enim dixit Gamaliel anno 3i Christi,
qui fuit 18 Tiberii Cæsaris : cui deinde successit
Caius Caligula, Caio Claudius). In quo falsus est
Eusebius, lib. Il Ilistor., cap. xr, Reda, Dionysius
et alii ; nisi dicas in chronologie Theudæ errare
Josephum, ac Thcudam diu ante Claudium re­
bellionem apud Judæos concitasse, quod tamen
creditu est difficile, scilicet Josephum tot annis
in re revi sui errasse; fuit enim ipse Claudio corevus. Forte Thcudas Josephi fuit filius vel nepos
Theudæ nostri, qui ejus rebellionem sopitam sus­
citaro patrisque vel patrui necem vindicare co­
natus est, uti et hodie fieri videmus.
Dicbss se esse aliquem. — Greca addunt gifav,
id est magnum ; Syrus, dicens se esse Bab, vel Babbi,
id est magnum quemdam doctorem et prophe­
tam. Persuasum erat populo ex oraculis Prophe­
tarum, et ex sceptro a Juda in Herodem alienige­
nam translato, instare tempus Messiae, qui Judiéis
regnum restitueret et toti orbi imperaret. Hujus
persuasionis meminit quoque Tacitus, lib. XXI,
et alii. Mulli ergo impostores eam occasionem
arripuerunt so pro Messia venditandi, inter quos
videtur fuisso hicTheodas. Audi de eo Josephum :
• Apud Judæam presligiator quidam, nomine
Tiieodas, persuasit magnre vulgi multitudini, ut
assumptis suis facultatibus sequeretur se od Jor­
danem fluvium (prophetam enim se jactabat),
pollicens scissurum se verbo Jordanem fluvium,
ac facilem prebiturum transitum, talique pro­
missione mullos seduxit. At Fadus misit in cos
equitum turmas, qui ex improviso irruentes ex
his multos interemerunt, mullos vivos ceperunt,
et in his ipsum Theodam, cujus caput abscissum
reportavit Hierosolymaiu. »Sive enim unus idemque fuerit Theodos Josephi et Gamalielis hic, sive
diversus, certo uterque similis fuit genii et ingenii.
Cui CONSENSIT, — ú
, id est cui agylulinatus at; Pagninus, cui adhasit (1).
(\) Pru «ptrnclXífa, in aliis codd. legitur npatxÀiOr^
mt/mata, tnnûrur ut, qiuin lectionem genuinam ju-

37. Post hunc extitit Judas Galtusus. — Hinc Ver».w.
rursum colligas alium fuisse Theudam nostrum, i"f“nG1*
alium Josephi ; hic enim fuit sub Claudio; noster q.un
sub Augusto : fuit enim ante Judam Galilaeum,
qui Romanis rebellaro coepit nascente Christo.
Ita Orígenes, lib. I Contra Celsum, ct tract. 21 ïn
Matth., docet Theudam fuisse ante Christi nati­
vitatem , Judam vero paulo post eam, puta in
censu quem fecit Augustus nascente Christo. Sic
et Lucius Dexter, in Chronico, anno secundo Christi,
qui fuit urbis Romae 733, hæc habet : « Tres soles
apparuerunt in Ilispaniis in unum collecti. Au­
gustus Tiberium ct Agrippam in filios adoptat.
Judas Galilæus Judæos ad rebellandum Romanis
cohortatur ; » imo et Lucas hic, aut potius Ga­
maliel dieens :« Post hunc extitit Judas Galilæus
in diebus professionis, » id est in diebus census,
ut mox dicam. Alii, qui volunt eumdem esse
Theudam nostrum cum illo Josephi, idcoque
posteriorem Juda Galilæo, respondent post hunc
idem esse quod prater hunc : Graecum cniin p-i-à,
non semper significat ordinem temporis, sed re­
rum connexionem. Verum dura et contorta vide­
tur hæc expositio : Grœce enim [uri «5«», pro­
prie significat post hunc, ut vertit Noster, Tigurina,
Pagninus ct alii passim, non prater hunc.
Ix DIEBUS rnOPESSIOXIS, — âx-.ffxçi;, id OSt des- Dies pn>

criptionis. Ita Tigurina. Syrus, in diebus quibus f"
homines descripti sunt in pecunia capitationis, [iuta
capitatici in censu. In censu enim fiebant hæc
tria -.primo, singuli profitebantur se subditos
Cæsaris Augusti ; secundo, ei solvebant censum
in signum subjectionis ; tertio, describdbanlur a
preside in tabulis Cæsareis, ad ineundum nu­
merum Judaeorum et aliarum gentium, qum se
Cæsari subditas profitebantur, ut ex illo sciret
Cæsar quantæ essent provinciarum vires, tum
ad pendendum vectigal, tum ad conscribendum
militem, vel ctiain imponendum, ne provincia
fretæ sua multitudine et robore, Cæsari rebella­
rent. Hic est census de quo Lucas, cap. n, 1 :
a Exiit edictum a Cæsarc Augusto, ut describere­
tur universus orbis. Hæc descriptio prima facta
est a preside Syriæ Cyrino : ct ibant omnes ut
profiterentur singuli in suam civitatem. Ascendit
autem cl Joseph, etc. » Judas ergo, occasione ac­
cepta hujus census, coepit concitare Judæos ad
rebellandum Romanis, dicens indignum esse ut
gens fidelis, et filii Abraha: hucusque liberi, ser­
vire inciperent infideli Cæsari et Romanis. Adde­
bat lege iis velitum esse dare Romanis vectigal.
Nam Dcuter. xxiii, post versum 17 :« Non ern Vectigal
meretrix, » etc., Septuaginta addunt : « Non erit Judeis
vetitura.
rúj-stfifií de filiabus Israel, » quod Tertullianus, D- uter.
lib. De Pudicitia, cap. ix, ct S. Hieronymus, c»p.xxin,
epist. 14G, vertunt : <i Non erit vectigal pendens qnalir
dicant Gricsbachius, Knapglns ot Schottus ; in aliis
nfcaixi.iOr., advocatus est, qua; lectio Kuinoclio pnefarcoda videtur,

COMMENTARIA ÎN ACTA APOSTOLORUM, cap. V.

ex filiis I rad ; » tOxç enim lignificai vectigal.
Verum perperam ; nam hæc sententia non habe­
tur in Hebreo textu, nec in Latino et aliis. Quare
videtur addita n Septuaginta ad explicandum
procedentem legem : « Non erit meretrix de filia­
bus Israel, neo scortator dc filiis Israel, n scilicet
per meretricem et scortatorem maxime hic intolligi eos qui se suamquo turpitudinem Veneri et
Priapo sacrilege dedicabant, qualis fuit mater
Aza, regis Juda, ot effeminati, de quibus lil Deg.
XV, 42 et 23;
unim non tam a tDac, id
est vectigal, quam aviXi-.i, id est consecrat io, de­
ducitur. Unde S. Augustinus, lib. X De Civit.,
cap. ix, ait, hac voce teletarum significari con­
secrationes quasdam, quæ vere erant fallaces
ritus dæmonuni, in quibus scilicet meretrices ot
effeminati dona ac præserlim partem pretii et
lucri suæ turpitudinis offerebant Veneri, vel
Priapo, sicut canephoro apud Athenienses; pla­
neque videtur
dictum do femina, non
do viro. Sequitur enim, « de filialius Israel. » Et
mox : a Et non erit
id est initiatus, de
filiis Israel. » Ubi Thcodoretus, Qurost. XXVIII in
Dcuter. : «Tí)xot- ¿^, ait, vocat eum qui mysteriis
initiat; Tthaxquw autem eum qui initiatur, » id
est consecratur Veneris aut Priapi sacerdos, aut
cultor vel cultrix. Tales enim liebraico vocaban­
tur /aides kadcsca, quod Noster in Deutor. vertit
meretrix ct scortator ; alibi vero effeminati. Kades
enim proprio significat sanctum et consecratum
alicui numini, ut hic meretricem Veneri. Ita ct
S. Cyrillus, lib. XV De Adoratione.
StcUGs- Judas ergo hio fuit auctor seclœ Galilæorum,
lilio- (jUj pro libertate sua tuenda omne vectigal et
ruin* dominium Cæsaris, etiam morte proposita ab­
nuebant. Vide Josephum, lib. XVIII Antiq., cap. i,
qui et lib. XX, cap. m, addit Judœ filios, Jacobum et Simonem, sub Claudio Imperatore, cadam
de causa crucifixos esse. Sed audi eumdem de
Galilæorum, etiam puerorum, pertinacia scri­
bentem, lib. VII Belli , cap. xxix : a Omni genere
tormentorum et vexatione corporum in eos ex­
cogitata, ob hoc duntaxat, ut Cæsarcm dominum
faterentur, nemo cessit, neque dicere velle visus
cst ; sed omnes illa necessitate validiorem sen­
tentiam conservavero, tanquam brutis corpori­
bus, non animis etiam cruciatus ignemque susci­
perent. Maxime voro puerorum ælas miraculo
spectantium fuit : neo enim vel eorum quisquam
commotus est, ut dominum Cæsarcm nominaret,
usque adeo corporum infirmitatem vis audaci®
superabat. »
Diu hoBC secta inter Judæos viguit, adcoque
erupit m publicum bellum, quo Judæl a Tito et
Vespasiano subjecti et excisi sunt, Hac dc causa
Christus ct Apostoli, quia sub idem tempus cœperunt docere, et quia æque ac Judas ejusque
associ®, erant Galilæi, in hæresis eorum suspicio­
nem apud Judæos et Romanos venerunt, idcoque
ut ab ea se alienos ostenderent, passim docent

1«J

jubentque ut fideles principibus, etiam infide­
libus, obediant, cisque debitum honorem ct tri­
butum impendant. Vide S. Paulum toto cap. xni
ad Dom. Quin ct Christus hac de causa voluit
solvero tributum, etiamsi ad id non obligaretur,
Mattb. xyli, 27. Hinc et Scribæ tentarunt Chris­
tum, ut eum apud Pilatum accusarent, dicentes:
« Licctno tributum dare Cæsari, an non ? » Matthan XXII, 17. Ita S. Hieronymus ibidem.
Hi sunt Galilæi quos occidit Pilatus miscendo
sanguinem sacrificiis eorum, Lura xui, 1. De iis­
dem agit Hcgesippus, lib. II De Excid. niera*.,
cap. v, ubi tamen eos Samaritanos vocat. Sed res­
pondeo origine fuisse Galilæos, secla Samarita­
nos, idcoque a Judæis separatos templo, religione
et sacrificiis. Aut certe mixti erant ex Samaritis
et Galilæis. Porro quo fine et sensu Gamaliel citet
rebelliones Theudæ et Judæ, mox patebit.
Avertit popülü». — Grace additur
id
est multum. Sic et Syrus.
Dispersi sint , — annihilata est eorum secta ct
rebellio, quia omnes vel occisi, vel dispersi sunt,
q. d. Pari modo annihilabitur hæc Apostolorum
secta, si vergai ad seditionem vel aliud scelus ;
co enim detecto , præscs Romanus eos compre­
hendet ct puniet, æque ac nos Pontifices et Scribæ,
qui in eorum doctrinam et mores invigilamus;
sin autem eorum secta sit pia et a Deo , non pos­
sumus , ncc debemus ei resistere, uti ipse subdit
vers. 38. Quare non pracipitcmus consilium et
sententiam, sed exspectemus et videamus quonam
res eorum evadent : ita in nullam partem pecca­
bimus; ncc enim a populo vel Preside negligentiæ , neo a Deo imprudenti® et temeritatis argui
poterimus. Hoc est quod subdit :
38. Er nvxc itaque dico vobis : discedite ad
IIOMIXIBLS ISTIS. — Hoc est, Ut SjTUS, Tigurina Ct G^h'!
Pagninus , abstinete ab hominibus istis, g. d. Ii* 00mlNolite vos miscere eorum prædicalioni : uti eam llttnu
non probatis, ita nec improbate : tempus, quod
veritatis est magister, docebit nos an ex Deo sil,
an ex spiritu humano ; hactenus neminem Lése­
ront , nec quid impii aut perversi docuerunt :
non enim docent cultum idolorum, nec blasphe­
mant Deum Israelis : ergo adhuc in eos actionem
nullam habemus, nullum jus persequendi aut
puniendi. « Discedite » ergo, græce àtriçxTi, id est
abscedito et desistite a vestra contra eos inquisiliono, nolito eorum res et acta dijudicare, nolite
eorum conciones impedire, no si novi Prophetæ
sint a Deo missi, in Deum injurii sitis, ab eoque
castigemini : sin autem humano seditionis aut
ostentationis spiritu agantur, ille se prodet, cos­
que populo contemptibiles ot magistratibus reos
constituet, qui proinde eoscompescent et punient;
itaque hoc eorum opus et consilium per seipsum
dissolvetur ct corruet.
39. Si vero ex Deo est, no.n poteritis (necVm*n*
physice, nec etiam moraliter, q. d. Liate non
potestis, ncc debetis) dissolvere illud. — Unde

4M
COMMENTARIA IN ACTA ATftSTOLORUM, cap. V.
significat verberare et excoriare.
seguitar : a Ne forte et beo repugnare invenia- G necum
mini.» Poterat dicere Gamaliel : Certum est hoc Fecerunt id, quia quoquo modo « sure libidini
Apostolorum opus esse a beo, idque probant tot satisfacere voluerunt, ne nihil egisse viderentur,
eorum miracula. Verum guia judices ab eis plane et insipienter ea tentasse qure ipsis impossibilia
aversos, imo in eos furentes vidit, prudenter erant,» ait S. Chrysostomus. Porro S. Clemens,
Id tacuit, ne et suum in Apostolos affectum pro­ lib. V Const it., cap. n, hujus verberationis auctores
teret , et Judæorum furorem magis concitaret, facit Caipham, Annam et Alexandrum, asseritque
ibique et Apostolis vitre periculum crearet. Dicit non semel, sed srepius ab eis verberatos esse
?rgo condi lionate : « Si vero ex Deo est (uti revera Apostolos. VereS. Athanasius, epist. ad Orthodoxos
est), non poteritis dissolvere ; n ut injecto Dei metu, in persec. : « Flagella pati, inquit, Christianorum
quasi agna frigida, eorum furorem mitiget et est, inferre Caiphre et Pilati. » Impletur hic ora­
restinguat, quem plane estinguere et suffocare culum, quod Apostolis predixit Christus: «In
non poterat. Simul hoc dicto innuit, ut serio et synagogis suis flagellabunt vos, » Mattii. x, 17.
sine passione inquirant an hoc opus non sit ex Preclare S. Nazianzcnus, oratione 23 in laudem
Deo : si enim considerent eorum mores sanctos Meronis : « Philosophi animus ex eo quod passus
ac miracula, facile visuros hoc esse opus Dei, est, generosior redditur, atque ut candens fer­
q. d. « Credite quod non poteritis dissolvere, » rum frigid® aspersione, ita ipse periculis obdu­
ait S. Chrysostomus. Esto enim Apostoli docerent rescit. »
Ne LOQUERENTUR IN (id est de) NOMINE JESU , —
novam legem novumque Testamentum, quo vetus
lex ct sacrificia abroganda erant, tamen id ipsum ne de Jesu prredicarent, scilicet eum resurrexisse
futurum esse predictum fuerat a Prophetis. et esse salvatorem mundi.
41. Ibant gaudentes. — «Tam foriis, ait Chrysos- Ven. 4i.
Hujus autem mutationis jam tempus adesse,
multis Scripturis et miraculis probabant Apostoli. tomus, invictaque res est virtus ; et dum patitur,
Abutuntur hac sententia Gamaliels hæretici, affligentes vincit.» Et mox : « Est quippe fortitu- Gaodinm
dicentes, cum accusamur apud Magistratus novre dinis excellentissimus gradus, non tantum padoctrinas, respondendum eis est : Si hoc opus tienter et libenter, sed Iretantor quoque adversas
est ex hominibus, dissolvetur; si ex Deo, non res ferre. Hoc est omne gaudium, in varias tenpoteritis dissolvere illud. Sed perperam : certum tationes incidere, » ut ait Jacobus, cap. i, vers.2.
enim est omnem breresim esse haeresim, id est Additque hanc fortitudinem et Iretitiain in plagis,
doctrinam falsam et pestilentem , a Deo et Eccle­ mirabiliorem esse omnibus signis et miraculis.
sia damnatam, quam proinde Magistratus sta­ Cassianus, Collât. XII, cap. xni, narrat Christ ih- Exemplx
tini succidere debent, ne proserpat, multosque num quemdam a Gentilibus divexalum, cum illi
inficiat et perdat. Notum est quantum indurire a petulanter rogarent : « Quid miraculi Christus
Carolo V coacto dalie hærcticis in Germania vester, quem colitis, ferit? » respondisse : « Ut
usque ad Concilium generale, nocuerint Eccle­ his, ac majoribus, si intuleritis, non movear,
siae, hœresimque propagarmi, ut illa hucusque nec offendar injuriis. »
eradicari non potuerint. «Sermo enim eorum ut
Ita S. Paulus exultât passim et gloriatur in suis
cancer serpit,» II Timoth. n, 17. Quocirca eos vinculis, plagis, flagellis, lapidationibus. Vide
statini occidi jussit Deus, Deutor, xni, !>. Secus totum cap. xi Epist. II ad Cor.
fuit hic in Apostolis ; certum enim erat Gamaliel!
Unde S. Chrysostomus, horn. 1 in II ad Cor. :
eorum doctrinam esse sanctam et divinam. Scribis « B. Paulus, ail, cum videret quasi nivis cumu­
vero et judicibus idipsum si non certum , certe los tentationes quotidie ingruentes, non aliter
dubium esse debebat ob tot signa et prodigia, quam si in medio paradiso vixisset, gaudebat
qu® indies de Apostolis audiebant vel videbant. gestiebatque. » Et S. Augustinus, lib. LXXXIII,
In tanto autem dubio non poterant bona cons­ Quast. II, asserit « justos etiam sequestrata spe
cientia Apostolos damnare ; cumque ex prrecon- future vitre, jucundius et ludius pre amore ve­
cepto contra eos prejudicio et aversione non ritatis torqueri, quam luxuriosi pre cupiditate
vellent eos absolvere, omnino faciendum cis erat ebrietatis epulentur. »
Gamalielis consilium, scilicet : Absistite ab ho­
Ita in craticula exullabat S. Laurentius, irri
minibus Istis, quoniam si ex hominibus est hoc dens tyrannum : u Assatum est, versa et maa
eorum opus, dissolvetur ; sin ex Deo, dissolvere duca. »
non poteritis illud. Quid enim aliud suadeas ho­
Ita in equuleis et acerbissimis tormentis exulla­
mini furenti et in scelus ruenti?
bat S. Vincentius, sua Irelilia vincens et afiliguu
COBSKNSIRUNT AUTEM ILLI , — SCÍlicCt, 110 ApOS- Dacianum judicem et tortorem.
tolos interficerent, uti paulo ante furentes cogita­
S.Tiburlius, prunis candentibus insistens nudis
ran! vers. 33; non tamen furor eorum ita restinctus plantis, dicebat « se super rosas ambulare. »
fuit, quin eos flagellarent et juberent predica­
S. Theodorus Martyr die nona novembris, toto
tion? Chñsti abstinere, ut sequitur.
corpore dilaceratus cantabat : « Benedicam Domi­
40. Ccsis ddiuntîav erunt ; — flagellarunt ergo num in omni tempore. »
vel fastigarunt Apostolos ; Syrus , verberarunt.
S. Bonifacius, 14 mai i ungulis excarnificatu*

COMMENTARÍA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. V.
1.Í7
jubilabat: «Gratias tibi ago, Domine Jesu Christe S. Augustinum, inSoWov.'Cap.xxn: «Ta, Domine,
Fili Dei. »
es dulcedo inæslimabilis, per quam omnia amara
S. Ignatius damnatus ad leones, audiens eos dulcorantur. Tua enim dulcedo Stephano lapides
rugientes in amphitheatro Romano, exultans ex­ torrentis dulcoravit; tua dulcedo craticulam beato
clamabat :« Frumentum Christi sum, dentibus Laurentio dulcem fecit; pro tua dulcedine ibant
bestiarum molar, ut panis mundus inveniar. »
Apostoli gaudentes a conspectu concilii, quoniam
S. Barlaam manu thure plena, igni a carnifici­ digni habiti sunt pro nomine luo contumeliam
bus ante idolum imposita, ut, si manum ab igne pati. Ibat Andreas securus ad crucem ct gaudens,
retraheret, thusque in ignem excuteret, videretur quoniam ad tuam dulcedinem properabat. Haec
idulo thurificasso, manum ardentem immotam enim tua dulcedo ipsos Apostolorum principes
in igne continuit, psallens : « Benedictus Domi­ sic replevit, ut pro ipsa crucis patibulum unus
nus Deus meus, qui docet manus meas ad prm- eligeret, aller quoque caput ferienti gladio sup­
lium,et digitos meos ad bellum.» HaS. Basilius, ponere non timeret. Pro hac emenda Bartholoorat, tn S. Jlarlaam.
mæus propriam pellem dedit. Pro hac quoque
Joannes Fischcrus, Episcopus Roflensis, dam­ gustanda veneni poculum intrepidus Joannes
natus ab Henrico Vili, Angli® rege schismatico, potavit. Hanc vero ut gustavit Petrus, omnium
ad mortem, cum duceretur ad supplicium, cane­ interiorum oblitus, clamavit quasi ebrius dicens :
bat hymnum : « Te Deum laudamus. »
Domine, bonum est nos hic esse, faciamus hic tria
Idem fecit noster Campianus in tribunali dam­ tabernacula : hic moremur, te contemplemur,
natus, cui Scherwinus in damnatione socius quia nullo alio indigemus : sufficit nobis, Domine,
succinens, in hunc mentis vocisque jubilum eru­ videre te, sufficit, inquit, tinta dulcedine sa­
pit: « Hæc dies quam fecit Dominus, exultemos tiari. Unam enim stillam dulcedinis ille gustavit,
et lætemur in ea. » Hoc est quod ait Jeremías, ct omnem aliam fastidivit dulcedinem. Quid pulas
Thren. ni, 30 : a Dabit pcrculienti se maxillam , dixisset, si magnam illam multitudinem dulce­
saturabitur opprobriis, » quasi ea esuriens iisque dinis divinitatis tu® gustasset, quam abscondisti
se pascens et exultans. Vide ibi dicta.
timentibus le! Hanc tuam dulcedinem ineffabilem
Quocirca S. Saturninus durum obiens in mar­ ct illa gustaverat virgo (S. Agatha), de qua legi­
tyrio dolorum agonem, aiebat : a Breviter patior, mus quod lietissima et glorianter ibat ad carce­
libenter patior; gratias ago, ncc agere sufficio. rem , quasi ad epulas invitata. Hanc, ut rcor, et
Christe, da sufferentiam. Tibi laus, tibi decus. » ipse gustaverat, qui dicebat : Quam magna mul­
Ita habet ejus Vita apud Surium die 11 februarii. titudo dulcedinis luæ, Domine, quam abscondisti
Marcus Arethusius sub Juliano Apostata excar­ timentibus te ! quique monebat : Gustate et vi­
nificatus, eo quod idolum confregisset, stylis dete, quoniam suavis est Dominus. Hæc est enim
confossus, meile illitus et suspensus, ut a vespis illa beatitudo, Domine Deus noster, quam exspec­
comederetur, suos tortores irrisit dixitque eos tamus daturum te nobis, pro qua tibi, Domine,
abjectos esse et humi repere , se vero erectum ct continue militamus; pro qua tibi mortificamur
in sublimi positum. Hac constantia ct alacritate tota dic, ut in tua vita tibi vivamus. »
Contumeliam pati. — Vere S. Hieronymus:
eos convertit. Ita Theodorctus, lib. Ill cap. vi. Idem
dixit nuper Martyr quidam in Anglia, ex alto « Non quieras gloriam, ct non dolebis cum eris
inglorius : qui laudem non appetit, nec conlu-Chn*u>.
suspensus.
Quoniam digni habiti sunt. — Est enim ingens molias sentit. » Id videre est hic in Apostolis, qui
Dei donum , ut docet Apostolus, Philip, i, 29, spernendo contumelias, veram gloriam adepti
pati pro Christo, ac consequenter ingens est sunt. Quid enim gloriosius , quam pati pro Deo
dignitas, laus ct gloria. Vide dicta Philip, i, suaquo passione Dei gloriam illustrare? Quid
ac S. Cyprianum , tract. Dc Exhort, martyrii, ct gloriosius, quam vitam expendere et sanguinem
epistola nona ad Martyres, ubi cos vocat fortis­ profundere pro co qui eam nobis dedit? Quid
simos, fidelissimos, benedictos, beatissimos. gloriosius, quam Christo tanta et tam dura pro
Vide et Tertullianum, lib. ad Martyres, ubi eos nobis passo vicem reddere (ut ait Tertullianus,
vocat pugiles veritatis, milites Christi, victores lib. Dc Resurrectione canus), plagas plagis, probra
sœculi. Idem, lib. Dc Anima, cap. xxxii : «Tota probris, cruore») cruori rependere? Etsi enim
paradisi clavis, inquit, tuus sanguis est, » o illius eruor infinities majoris sit pretii quam
Martyr. Idem, lib. Dc Cultu femin., in fine : «Stola», noster, tamen noster nobis pariter maximi est
inquit, martyriorum præparantur, angelis baju­ pretii : nec enim habemus quid pretiosius, quod
lis sustinentur. » Et Clemens Alexandrinus, lib. ei rependamus. Hinc ill® laure®, ill® eoronæ,
IV Strom. : « Martyria, inquit, sunt gloriosæ con­ illi triumphi Martyrum in Ecclesia tam militante,
quam triumphante. Sanctissimi viri, ut S. Franversationis exemplaria. »
Pao nomine Jesu. — Hæc est causa tantæ digni­ ciscus, S. Xaverius, S. Antonius do Padua, am­
tatis passionum et patientiie, scilicet quod pro bierunt martyrium, idcoque ad Barbaros profecti
nomine, honore et umore Jesu patiantur. Hoc est sunt ; sed Deus eos hoc dono dignatus non est :
mei, quod omne dolorum fel dulcorat. Audi hinc Martyres, qui eo digni habiti sunt, summa»

iss
COMMENTARIA IN ACTA
pro eo Deo egerunt gratias, ut patet ex Aclis
S. Agnetis, S. Luciœ, S. Agathæ, S. Polycarpi,
S. Marci ct Marcelliani et aliorum Martyrum.
Quocirca S. Ignatius, fundator Societatis nostræ,
Christi causa in vincula conjectus, cum ab eo
qurercret Franciscus Mendosius, postea Episco­
pus Burgensis ct Cardinalis, num dolenter ferret
illum carcerem ac vincula? respondit : « An
tantum malum tibi videtur career osse ? at vero
non tam multa! Salmanticœ compedes sunt, non
tot calenæ,quin ego plurcs pro Christo cupiam. »
Ita Ribadencira, in ejus Vita, lib. l,cap. xv. Idem
roganti, « Quænam esset compendiaria via ad
perfectionem? » respondit : « Multa pati pro
Christo, » idque assidue postulare a Deo.
Merito ergo S. Hieronymus, epist. ad Hedibiam,
Quast. XI : n Triumphus Dei, inquit, est passio
Martyrum, ct pro Christi nomine cruoris effusio,
inter tormenta mira perseverantia stare, torqueri
et in suis tormentis gloriari. Ideo odor dissemi­
natur inter gentes, et subit tacita cogitatio, nisi
verum esset Evangelium, nunquam id sanguine
defenderent. » Id sapiebat Michael illustris in
Japonia martyr anno Domini 1609. Audi ejus
animos et ignes, c litteris quas e carcere ad suos
scripsit: « Non possum, inquit, Dei in me be­
neficentiam verbis exæquare, quod pro ejus fide
captus sim, nimirum ex illo clic dignatam esse
augustissimam illam Majestatem, et animæ ct
corporis mei velut adire et capere possessionem :
inde in summa pace fui. Æstuabat cor meum in­
aestimabili desiderio^ sui ad omnem Dei nutum,
in prosperis et adversis, ad unguem confor­
mandi. V Et nonnullis interjectis : « Nunc intelligo irrisiones, contemptus, fastidia, quaslibet
denique injurias pro Dei amore æquo animo to­
leratas, omnibus regum ct Imperatorum sceptris
ac diadematibus esse infinitis partibus antepo­
nenda. Quadriennio fui in carcere ita lætus et
alacer, ut uno tantum dic mihi fuisse videar. »
Ecce hi sunt spiritus primilivæ Ecclesiæ, in
novella Japonutn Ecclesia recalescentes, quos
suscitat mustum Spiritus Sancti.
V»r> 41. 42. Omm autem die non cessabant. — Mirare
hic tum Apostolorum lentitudinem, tum Pontifi­
cum et Magistratuum Stuporem. Paulo ante cæsis
denuntiaverunt, ne amplius prædicarenl Chris­
tum : predicant nihilominus ipsi ubique ct pu­
blice, et tamen tacent Pontifices et Magistratus,
perinde ac si elingues et enerves essent: nimi­
rum Deus ligabat eis mentem, manum ct lin­
guam.
Cuica domos, —**? cîw, per domos, de domo
in domum; Tigurina, domesticatimi Pagninus, m
singulis domibus. Ita boni Pastores nou tantum
-uas oves pascunt ct docent publice in templo,
'

APOSTOLORUM, CAP. V,
sed ct privatim obountes singulorum domos, eos
instruunt, consolantur, hortantur et incitant ad
omno bonum.
Nota : Sub hoc tempus occasione persecutio­
num Judæorum, Apostoli cx impulsu Spiritus
Sancti quem recenter in Pentecoste ad hoe rece­
perant, emporiint cogitare do implendo testa­
mento Christi : « Euntes in mundum universum
predicato Evangelium omni creatura), » Matth.
XXVIII. Quocirca Lucius Dexter, Prefectos pretorio
Orientis, in suo Chronico nuper edito (si tamen
illud ipsum sincerum est), quod dedicavit S.Hie­
ronymo, sicut vicissim S. Hieronymus eidem
dedicavit tract. Dc Scriptor. Ecclesiasticis, dc lis
ita scribit : u Anno Christi trigesimo quarto (quo
mortuus est, resurrexit et ascendit in cœlum); ul­
timadie junii, sancti Dei Apostoli, triginta et octo
diebus plus minus post adventum Spiritus Sancti
(puta post Octavam Pentecostes), conveniunt in
cœnaculo Sion (quæ domus erat Mari®, matris
Joaunis, cognomento Marci), ac habito consilio
sorlitionequc divina, provincias mundi prædicationie gratia inter se partiuntur. Contigitquc
S. Jacobo, Zebedffii filio, Hispania; Joanni Asia,
Matthaeo Æthiopia, Thomæ India, Philippo Scy­
thia ct Gallia (forte Gallogrecia sive Galatia). Quo
tempore Canones eduntur et Apostolica) Consti­
tutiones componuntur, ad Sacramentorum et
totius Ecclesiæ oeconomiam, » multo magis
Symbolum Apostolorum. Unde subdit anno
Christi 37, qui fuit tertius post ascensum Christi
in cœlum, S. Jacobum profectum esse in Híspa­
nlas, ibique evangelizasse, de quo plura cap.vm, 1.
Addit Dexter : « Sacra virgo
Maria consilio1, luce Ddoctrix
;
. M
doctrinæ ct mirabili vitre exemplo collegio prie- Apostolo
sidet Apostolico, nihilque grave gerunt illi, quod
non ejus consilio ductuque gerant. » Et mox :
«Anno Christi trigesimo septimo B. Virgo, Jacobo
preces fundenti Cæsaraugustie in columna ap­
paret in spiritu, veniente quoque Joanne Theo­
logo. n Et paulo ante : « Jacobus primum tem­
plum, vel oratorium B. Virgini, ex ejus jussu
præsentiaque super columnam Cæsaraugustæ
erexit. » Et inferius ad annum Christi 86 : « Apud
Messanenses celebris est memoria B. Virginis
Mariae, missa prius ab eadem dulci epistola. » Et
iterum ad annum Christi 33 : « Ad quam (B. Vir­
ginem) frequens ex Hispania fiebat peregrinatio. »
Hac enim de causa Christus matrem sibi supers­
titem esse voluit, ut quasi sui Vicaria, columen
esset Ecclesiæ, doctrix Apostolorum et consola­
trix fidelium. Verum de his alias. Sane mox a
Pentecoste Apostolos e Jerusalem abiissc in suas
provincias, censent Gaspar Sanchez, Christophorus a Castro aliique viri eruditi ; qua do re quid
sentiendum videatur, dicam cap. xn.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM . cap. VI.

lì»

CAPUT SEXTUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Ad sedandum murmur Gracorum, Apostoli creant septem Diaconos, inter quos eminens S. Stephanas,
vers. 19, disputans cum Judais, cosque convincens, ab eis capitur, et reus violata legis Mosaica in
concilio agitur.

In diebus autem illis, crescente numero discipulorum, factum est murmur Græcomm
adversus Hebraeos, eo quod despicerentur in ministerio quotidiano viduæ eorum. 2. Con­
vocantes autem duodecim multitudinem discipulorum, dixerunt : Non est æquum nos de­
relinquere verbum Dei, et ministrare mensis. 3. Considerate ergo fratres, viros ex vobis
boni testimonii septem, plenos Spiritu Sancto et sapientia, quos constituamus super hoc
opus. 4. Nos vero orationi el ministerio verbi instantes erimus. 5. El placuit sermo coram
omni multitudine. Et elegerunt Stephanum, virum plenum fide et Spiritu Sancto, et Phi­
lippum, et Proeliorum, et Nicanorem, el Timonem, et Parmenam, et Nicolaum, advenam
Antiochenum. 6. Hos statuerunt ante conspectum Apostolorum; et orantes imposuerunt
eis manus. 7. Et verbum Domini crescebat, el multiplicabatur numerus discipulorum in
Jerusalem valde; multa etiam turba sacerdotum obediebat fidei. 8. Stephanusautem ple­
nus gratia et fortitudine, faciebat prodigia et signa magna in populo. 9. Surrexerunt
autem quidam de Synagoga, quæ appellatur Libertinorum, et Cyrenensium, et Alexan­
drinorum, et eorum qui erant a Cilicia et Asia, disputantes cum Stephano; 10. et non
poterant resistere sapienti® et spiritui qui loquebatur. 11. Tunc summiserunt viros, qui
dicerent so audivisse eum dicentem verba blasphemiæ in Moyseu et in Deum. 12. Com­
moverunt itaque plebem, et seniores et Scribas ; et concurrentes rapuerunt eum, et ad­
duxerunt iu concilium. 13. Et statuerunt falsos testes, qui dicerent : Homo iste non cessat
loqui verba adversus locum sanctum et legem. 14. Audivimus enim eum dicentem : Quo­
niam Jésus Nazarenus hic destruet locum istum, et mutabit traditiones quas tradidit nobis
Moyses. 15. Et intuente* eum omnes, qui sedebant in concilio, viderunt faciem ejus tauquam faciem angeli.
i.

frr». i.

I. In diebus illis, — quibus incarcerati et
llagellati fuerunt Apostoli, uti praiccssit. Ita
S. Chrysostomus. Lucius Dexter in Chronico tra­
didit Diaconos hos creatos anno Christi 34, paulo
post ejus ascensum in cœlum, nutu et consilio
B. Virginis : a Apostoli, inquit, septem Apostó­
licos Diaconos, ex Græcis omnes creant. » Eodem
anno eos creatos docet Baronius, quietex Eusebio
in Chronico addit, eodem anno Jacobum Alphiei,
fratrem Domini, a S. Petro ordinatum esse Epis­
copum Hierosolymorum, 27 dic decembris, ac
sedisso annis 29.
Crescente numero. — Per persecutiones enim
semper crevit crescilque Ecclesia : « Plurcs effi­
cimur quolies metimur a vobis : semen est san­
guis Christianorum , u ait Tertullianus, Apolog.,
cap. ull. Tanta enim modestia, pietas, innocen­
tia, fortitudo, charitas, tantus tormentorum et
mortis contemptus, lanius ardor patiendi pro

Christo, elucebat in vultu Apostolorum et Marty­
rum , ut Gentiles ad eorum fidem et vitam ca­
pessendam raperet. Videbant enim has dotes esse
supra naturai vires, nec ab alio quam a Deo
posse aspirari. Dine S. Hieronymus, in Vita S. Malchi : « Persecutionibus, inquit, crevit Ecclesia,
martyriis coronata est. »
Factum est murmur Grxcorum adversis Hebuxos. — Ecco post persecutiones schismata
vexant Ecclesiam, quorum causa fuit duplex.
Prima, multitudo et turba : inter paucos stetit
una anima el unum cor, inter inultos multai
subintrarunt animæ el multa corda, diversa
scilicet judicia, desideria, voluntates, cupiditato , quæ unionem hanc ex parte disciderunt.
Idem videmus facium m Ordinibus et monastenis, juxta iUud : « Multiplicasti gentem : non
magnificasti lætitiam, » Isater IX, 3. Secunda, di­
versitas nationum : Græei enim certant cum

(60

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. vi.

Hebrais. Solet enim quisque suam gentem prae
extera amare, quin ct exteram parvipendere,
imo subinde aversari ct odisse. Quocirca Paulus
crebro fideles monet, in Cliristo ct Ecclesia
ponenda esse hæc gentium, linguarum et morum
dissidia : « Non est Judaeus, inquit, neque Gracus ; non est servus, neque liber ; non est mas­
culus, neque femina. Omnes enim vos unum
estis in Christo Jesu, n Galat. in, 28 (1).
Græcorum, — 'EAXwçûv, id est Grœcistarum, sive
Grœcizantium, puta Judæorum, qui extra Judæam
in Gracia nati, aut in ca diu versati. Graea
utebantur lingua Græcisquc moribus. Hi enim
non
id est Grœci, sed ’EXh^cçac, id est Grœcista,, vocabantur. Hebreos enim colonias in
Grecian), ut Laccdcmona, et in Ioniam duxisse,
tradii Josephus, lib. XÍI Antíg., cap. v; et lib.
XIV, cap. ix; et lib. XVI, cap. iv. Nam Gentiles
necdum videntur admissi fuisse ad Ecclesiam et
Christianismum : primus enim ad eam admissus
videtur fuisse Cornelius, de quo cap. x. Contra­
rium tamen censet Glossaci alii, qui pcrGracos
accipiunt Gentiles : aliquos enim Gentiles mixtos
Judæis, probabile est audita pradicatione Petri,
ad Christum esse conversos, de quo plura,
cap. x. Notat Bozius, De Signis Eccles.', lib. XIX,
cap.m, Grecos, uti prinii murmurarunt, ita pri­
mos schisma fecisse ct discessisse al) Ecclesia
nipote in novitates et factiones proclives : quanquam Greci hic, rive Græcizantes, vocentur non
solum illi qui e Grecia, sed etiam qui ex Cilicia,
Parthia, Media aliave quavis Gentilium regione
venerant : nam post tempora Alexandri Magni et
Antiochi, Judæi omnes Gentiles vocabant Gre­
cos. Unde Apostolus, Roman, i, 16, et alibi,
opponit Judæum Greco, id est Gentili.
Hebræos, — qui in Judæa nati Hebraico, sed
corrupte, hoc est Syriace, loquebantur.
Minhtc*

EO QUOD DESPICERENTUR IN MINISTERIO QUOTI-

D,AW0 V,DOJB korum. — Quis hic despectus? quod
ministerium? Primo, Rabanas censet Grecas
tum. mulieres ab Hebrais deputatas ad viliora mi­
nisteria nimioque labore oppressas. Secundo ,
S. Chrysostomus et Bcda censent Grecas viduas
quasi rudiores repulsas fuisse ab Hebrais a mi­
ll) DifctpuZi,
sunt omnes ii, qui postea
nominili sunt Christiani; Hebrtti vocantur ii qui ex
Judæis Christi doctrinam amplexi erant, ut tí fon
Christiani antea Gentiles. Judæi autem sic distingue­
bantur : Judai Palvitinewi, seu Hebrai proprie dicti,
et bisase?* ’EXXww, qui hic HeUenùtœ sive Grttcienses
vocantur, religione quidem Judæi, sed inter Grecos
educati. linguæquo eorum et dogmatum periti : quæ
nomina in primordiis Christianismi retinebantur. Jam vero
inter Judæoe in Palaestina viventes, et Hellenistas erant
odia, tum propter diversitatem sermonis, quoniam hi
lingua greca, non sancta, utebantur, et versionem Ale­
xandrinam in synagogis suis prelegebant; tum etiam,
quia extra sanctam terram, inter paganos homines, ergo
inter impuros vivebant; et quodammodo Græcorum mo­
res imitabantur. Hinc inter Judæos Palæs Ii ne uses ct Hclleûsus. etuxu Christianos factos, exorta est dissensio.

lustrando, ut rarius ministrarent quam Hebrew.
Tertio, Œcumenius, quem sequuntur Gagneius ct
Cajctanus, ministerium hoc non active, ut Bcda,
sed passive accipit, quo scilicet illis dividebantur
et ministrabantur necessaria ad victum, q. d. Malo
alebantur viduæ Græcorum. Omnes hi sensus
probabiles ct connexi sunt. Viduis enim compe­
tebat ministerium non tantum passivum , sed et
activum proprie dictum : ipsæ enim, nipote s
niores matres familias, ministrabant et dividebant
aliis necessaria. Nam in earum locum ad hoc
ministerium ordinati sunt Diaconi. Apostoli enim
murmuri occursuri, active dicunt : « Non est
æquum nos ministrare mensis, » ideoque creant
Diaconos, qui loco viduarum iis ministrent. A
viduis ergo totum murmur proserpit ad viros :
feminæ enim, uti minus habent judicii quam
viri, ita magis privatis ducuntur affectibus.
Origo ergo murmuris videtur fuisse hæc, quod Origo
viduæ Hcbrææ, eo quod Hcbrææ essent, arroga- ranrint>
rent sibi honoratiora et locupletiora ministeria,
prasertim distribuendi cibos ct vestes, ut patebit
vers. 3, viliora vero ct tenuiora relegarent ad
Grecas. Rursum, quod in distributione ciborum
et vestium, magis favere plusque dare videren­
tur Hebrais, quam Græcis.
Moraliter : hinc disce, in omni republica et Æquaiicommunitate, pacis et concordi® causam esse tu
squalitatem, si videlicet omnes pari jure ct modo di>.
tractentur ; murmuris vero et discordi® causam
esse inæqualitatem, si alii aliis dominari, vel
plus habere velint. Ita videmus in monasteriis,
ubi hæc æqualitas exacte servatur, perfectam
esse pacem et disciplinam : ubi vero non,
utramque languere et interire.
2. Non est æquum (Tigurina, non est commenda- Ver», i
bile; Pagninus, non est placitum Deo et homini­
bus; Syrus, non est res pulchra; alii, non est
conveniens : omnia hæc significat âpiçw) nos deiuilinquere verbum Dei (docere et pradicarc) 1ST
MINISTRARE MENSIS. — q. d. Nostrum est pOSCCDB
animas vestras cibo spirituali, puta verbi Dei :
ergo par est ut non distineamur cura pascendi
corpora vestra ciba corporali : aliis ergo minus
occupatis eam demandemus. Hinc patet « minis­
terium, » in quo despiciebantur viduæ Græcorum,
ideoque murmurabant, fuisse « ministrare men­
sis , n puta curare ea quæ ad cibum ct potum
vitæque sustentationem perlinent. Ubi nota men­
sas has parlim fuisse sacras, partili) profanas «et
communes. Primo enim hi primi fideles celebra­
bant Eucharistiam, deinde agapen, id est convi­
vium commune omnium fidelium in signum
charilatis; ct ad utrumque ministerium deputati,
imo ordinati sunt Diaconi, dc quo mox plura. A
ministerio enim nuncupati sunt grace Diaconi,
id est ministri.
Nolent hic Episcopi et Prelati, procurationem
rerum suarum temporalium aliis demandare, sib1.
vero Ecclcsiæ regimen et prædicatiouem compe

161
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. VI
tero. Id cognoscebant S. Basilius, S. Nazianzcnus, Durandus, in IV, Dist. xxiv, Quant. R, qui absolute
S. Augustinus, qui nc quidem de rebus suis negat Diaconatum esse Sacramentum : solum
temporalibus loqui, aut carum rationes audire enim Sacerdotium esse Ordinis sacramentum.
sustinebant, ut patet in eorum Vita, ac præscr- Durando consentit Cajctanus, tom.I, tract. 11. Et
tim S. Augustini ; apud Possidonium, cap. xxiv. scribens in hunc locum Adorum, negat Diaconos
Vide S. Bernardum, lib. ¡V De Consid. cap. ix.
fuisse ministros altaris. Idem habet spurius Canon
ien.x
3. BONI TESTIMONII , —
id CSt, ut
sexi® Synodo affixus , cap. x, apud Theodorum
•
Valablus, bono testimonio probatos; Tigurina, Balsamum. Verum dico utrumque esse falsum;
spectata: probitatis, quibus scilicet populus præ- etsi enim non sit de fide (eo quod nec in Scrij>beat testimonium prudenti®, fidei cl probæ vit®, tura expressum , nec ab Ecclesia definitum sit),
puta qui sint bon® fam®. Sic S. Leo , epist. 87, tamen communis sententia Patrum et Doctorum
cap. i, in Episcoporum electione requirit a vota est, Diaconatum esse Sacramentum, eoque hic
civium, testimonia populorum, honoratorum initiatos septem hosee primos Diaconos.
Id ita esse patet primo, quia hi septem Diaconi Dis­
arbitrium, electionem clericorum.» Testimonium
ergo ad populum spectat, electio ad Clericos, ordinati sunt per impositionem manuum, id est
ordinatio ad Episcopos. Referi Sophronius, vel simili ritu quo Episcopi et Presbyteri : ergo sicut nent m,
potius Joannes Moschus, in Prato Spirit., cap. illi, sic et Diaconi suscipiunt sacramentum OrcxLix, hunc S. Leonem ad sepulcrum S. Petri in duns.
Secundo, quia in Diaconos hic non alii electi
oratione pervigilasse, ac peccatorum suorum
veniam postulasse, cique S. Petrum respondisse : sunt, nisi qui a populo haberent probitatis testi­
« Oravi pro te, et dimissa sunt libi peccata tua; monium, plenique essent Spiritu Sancto et sa­
prælerquam impositio manuum : hoc solum abs pientia : hæc autem non requiruntur ad ministe­
te requiretur, sive bene, sive fortasse male rium mensarum, quod antea obierant communes
egeris. » Videant ergo Episcopi, quales ordinent, viduæ, sed ad sacram ordinationem. Hinc rursum
eosque diligenter prius examinent et perscru­ eosdem ordinaverunt previa oratione, uti fieri
solet in ordinatione Sacerdotum.
tentur.
Viood
Septem , — ad instar septem angelorum : sicut
Tertio, quiaS. Slcphanus paulo post ordinatio- Tertto
*Gur?’ en’m Hl* Dco quasi primarii ministri assistunt et nem cœpit predicare Evangelium, idque tanta vi
ur ‘ ministrant, ita hi septem Diaconi assistebant et spiritus et grati®, quam in ordinatione accepe­
ministrabant S. Jacobo cæterisque Apostolis. rat, ut nemo Judæorum ei posset resistereVide dicta Apoca!. i, 4. Ergo delegerunt septem
Quarto, quia S. Paulus semper conjungit DiaDiaconos in Ecclesia militante, ut illi responde­ conos cum Episcopis, sub quibus comprehendit
rent totidem Diaconis, id est ministris Dei, in et Sacerdotes, ab cisque magnam sanctitatem et
Ecclesia triumphante. Utraque enim hæc Ecclesia perfectionem exigit. Insuper Ephesi, Philippis et
est una et eadem, una alteri connexa est et sub­ Crei® cos instituit, ubi lamen non erat vita, nec
ordinata. Horum ad instar Hom® constituti sunt mensa fidelium communis, ac proinde non erant
olim septem Diaconi vocati Regionari!, a septem ibi mensarum prœfecli : ergo Diaconi ibidem
urbis regionibus, quibus a Fabiano Pontifice, ut aliud et altius habebant ministerium. Vide I Tihabet ejus Vita, prepositi fuerunt. Evaristus moth. cap. ni, vers. 2; ad Titum, cap. i, vers. 6;
quoque Pontifex septem Diaconos sanxit, qui Philipp. i,l.
Episcopum concionantem custodirent. In Con­
Quinto, quia Diaconi in absentia Sacerdotum Qaiuto.
cilio Romano 11, sub Sylvcslro, statuitur, can. G, possunt baptizare, Eucharistiam ministrare, re­
ut Diaconi Cardinales in urbe sint septem. Idem conciliare pœnitentes publicos, predicare, etc.,
sanxerunt ali® Ecclesiæ, ut patet in Concilio ut palet ex Conc.Nicœno, cap. xiv ; S. Cypriano,
Aquisgranensi, cap. vii. Sed crescente fidelium lib. Ill, epist. 17; S. Gregorio, lib. IV, epist. 88;
numero, hic Diaconorum numerus pariter laxatus Conc. Valensi II, cap. n, ct ex Vita S. Vincenlii
.Mailyris et Diaconi, qui jussu Episcopi predica­
et amplificatus est.
Plenos Spiritu Sancto , — tum ad patienter bai : imo olim ordinarie Diaconi sanguinem Do­
ferendum ac sedandum oblocutiones ct mur­ mini populo ministrabant, ut patet ex aclis
mura viduarum et orphanorum, ut vult OEcume- S. Laurentii, et ex S. Cypriano, serm. 5 De Lapsis,
nius; tum ad alia Diaconorum munia, dc quibus et ex S. Justino, Apoloy. ii, ct cx Concil. Carthag.
lib. IV, cap. xxxviii. Ergo sicut ad ha?c ordinan­
mox, rite obeundum.
Quos constituamus super uoc opus. — Hinc tur Sacerdotes gratiamque ad hæc rite obeunda
S. Chrysostomus, GEcumenius, Beda et Mariana recipiunt, ita ct Diaconi.
Sexto, Diaconatus semel susceptus amitti aut Scita,
censent hos septem Diacono* constitutos fuisse
duntaxat mensarum prefectos, non autem ordi­ iterari nequit;’ergo imprimit characterem : ergo
nationem aliquam sacram adeptos : itaque di- est Sacramentum.
Septimo, Diaconatus ex Apostolorum instituto Sepuuw.
versoscos fuisse a nostris Diaconis, qui ordinantur
ad ministerium Eucharisliœ et Ecclesiæ. Ulterius habet annexum cælibalum , ut docet Concilium
progrediuntur hærelici, quin et e Catholicis Carthag., lib.ll, cap. u. Idem sancitum est in Con­
XVU-

ii

<62

Octo

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. VI.

cilioAncyrano,cap.ixvelx; Agathensi, sub Sym­ spiritu, sustinuerunt pondus Ecclcsiæ, præsertim
macho; Arelatcnsi II, cap. n; Arausicano I, in persecutione, in caque roboro et alacritate cor­
cap. xin ; a Syricio, epist. ad Episc. African., poris ct animi Pontifices superarunt, totiquo
cap. n ; S. Leone, epist. 95; et aliis : ergo esi Ecclcsiæ exemplum constanti® et exemplar mar­
Ordo sacer.
tyrii dederunt, uti fecit S. Laurentius, tempore
Octavo, quia Diaconis ex officio competit so- S.Sixli Pontificis; Vinccntius, tempore Valerii,
leninis recitatio vel decantatio Evangeli!, oratio Episcopi Cæsaraugustani ; S. Cyriacus, Largus,
cum Pontifice, cura silentii et pacis in Ecclesia, ut Smaragdus, eto., tempore S. Marcelli, sub Diode- •
ait S. Clemens, lib. Il Consta., cap. vi, cura vaso- tiano, quibus omnibus praeivit ct pr.eluxit hic
rum sacrorum et thesauri Ecclcsiæ, eleemosyna­ S. Stephanus quasi eorum primicerius et cho­
rum distributio ; quæ sane postulant ministrum ragus.
sacrum et sacratum.
Dices : S. Anacletus, cpist. 2; S. Cyprianus, Otycit®
Nono, id convincitur ex Patribus. S. Dionysius lib. Ill, cpist. 9, et Damasus, epist. 3, asserunt
Diaconos quasi Ordinis sacri ponit in sua Eccles. Diaconos non a Christo, sed ab Apostolis esse
Dierarch., cap. ii el sequent., aitque, inter alia, institutos : ergo Diaconatus non est Sacramentum;
eos panem sanctum et calicem benedictionis, id omnia enim Sacramenta a Christo, non ab Apo­
est consecrationis Eucharistiæ, imponere altari. stolis, sunt instituta, uti definit Concilimi! TriS. Ignatius, cpist. ad Meronem Diaconum, qui ipsi dentinum, sess. vu, cap. i.
in Episcopatu Antiocheno successit : «Nihil, ait,
Respondeo, hos Patres tantum vello dicere
sine Episcopis facito : sacerdotes enim sunt, tu quod Christus nullos ordinarit Diaconos, sicui
vero sacerdotum minister : baptizant, sacrificant, ordinavit Episcopos et Presbyteros : inde tamen
eligunt, manus imponunt; tu vero illis ministras, non sequitur Christum non instituisse Diaconatui
ut S. Stephanus Jacobo. » Idem, opist. ad Trallia­ sacramentum, sed tantum ejus cxecutioneiu
nos : « Oportet et Diaconos, mysteriorum Christi commisisse Apostolis. Pari modo Christus nui
ministros, per omnia placero : noe enim ciborum lum confirmavit, el tamen instituit Confirmatio­
et potuum ministri sunt (nota), sed Ecclcsiæ Dei nis sacramentum, jussitque Apostolis ct Episco­
ministratores. » Et inferius : « Quid vero Diaconi, pis ut illud administrarent.
quam imitatores Angelicarum virtutum? qui
Dices secundo : Diaconi hic instituuntur occa- ObjWtu
purum el inculpatum ministerium illis (Sacerdo­ siono murmuris, et mensis duntaxat præficiun- s
tibus) exhibent, uti S. Stephanus B. Jacobo, tur : ergo non fuerunt ordinati ad aliud sacrum
Timotheus ct Linus Paulo, Anacletus et Clemens ministerium.
Petro : qui igitur his non obedit, atheus prorsus
Respondeo primo , occasionem instituendi »<sp.
et impius est. x Idem tradit S. Cyprianus, lib. III, hosce Diaconos fuisse murmur de mensis, inde
epist. 9 ; docet hos Diaconos ab Apostolis ordina­ tamen non sequi eos duntaxat præfectos fuisse
tos esse ad hoo, « ul haberent Episcopatus sui et mensis. Nam Apostoli hac occasione usi, cxccuti
Ecclesi® ministros. » S. Polycarpus, epist. ad sunt præccptum Christi de creandis Diaconis,
Smyrnenses, asserit Diaconos esse ministros non eisque demandandi omnia officia a Christo san­
hominum, sed Christi.
cita, tam spiritualia, quam corporalia, quale
Porro septem hosce primos Diaconos sacrum erat mensarum ct eleemosynarum distributio. Ha
Diaconatus Ordinem suscepisse docet S. Diony­ Innocentius HI, lib. Ill De Mysler. Misses, cap. v
sius, Eccles. Hierarch., cap.v; Cyprianus, cpist. et Lvi.
ad Rogaliauum; S. Augustinus, serm.4 De Sanctis?
Respondeo secundo, mensas has fuisse sacras,
Arator., Baronius, Salmeron et passim alii hic. nimirum celebrationis Eucharistiæ; et post eam,
Quin et S. Clemens, lib. Vili Consta., cap. xvii el agapes, sive convivii communis in signum chax>iii, tradit Episcopum ordinare Diaconum im­ ritatis. Primi enim Christiani quotidie communi­
ponendo d manus et certis precibus, quibus cabant, et post communionem simul comabant, ut
postulat ci dari plenitudinem Spiritus Sancti, patet I Cor. xi, 21. Unde non sumebant cibum
s nt co impletus est S. Stephanus. Et S. Hierony­ corporalem, nisi prius sumpsissent sacrum. Dia­
mus, epist. I, asseverat Nicolaum, unum e sep­ coni ergo instituti sunt, ut ministrarent tum
tem hisce Diaconis, ministrasse calicem Domini. sacerdoti in mensa, hoc est altari Eucharistiæ,
Concilium Aquisgranense, cap. vu, docet Dia­ quam constat omnino esse sacram ; tum populo
conos in Ecclesia ordinari ad instar septem horum in mensa agapes, quæ, licet corporalis esset, erat
primorum Diaconorum quos repræsentarunt tamen spiritualis quoque ct sacra ; tum quia erat
Levita in veteri Testamento : imo Ecclesia in appendix et quasi clausula ac consummatio Eu­
Diaconorum ordinatione orat, ut digni existant charistiæ; turn quia mensa hæc benedicebatur a
gradu et ordine, quo in septenario numero Apos­ sacerdote sacrificante ; tum quia instituebatur
toli Stephanum cum sociis elegerunt. Quocirca communis, in symbolum amoris et charitatis;
Concilium Neocæsar., can. 14, asserit Diaconos ab lum denique quia instruebatur ex bonis fidelium
Apostolis institutos regulam esse Diaconorum. Deo oblatis ct dicatis, quæ proinde jam erant
Insuper Diaconi, uti juveues <etale» vigore ct ecclesiastica el sacra, uun laica et profana. Ergo

COMMENTARIA IN ACTA
Diaconi utrique mensas ministrantes, obibant
ministerium non profanum, sed sacrum; ad
quod proinde rite obeundum exigebatur pecu­
liaris Dei gratia, quæ eis dabatur in impositione
manuum Apostolorum , puta in ordinatione.
nixono- Denique prætcr officia Diaconorum jam re­
in® od- censita, eorum erat, primo, circumspicere omnia
i'iïmum. iln,B *n Ecclesia flebant caque referre ad Episco­
pum. Unde S. Clemens, lib. III Constit., cap. six,
Diaconum vocat « animam et sensum, » puta
s«cun- oculum, auditum, os ct cor « Episcopi, n Se­
dum.
cundo, cx Diaconis eligebantur Apocrisiarii, id
est nuntii ct legati Sedis Apostolicen, ut patet ex
Tertium, S. Gregorio, lib. XI, epist. 43. To tio, Diacono­
rum erat obire carceres; ct Confessores futurosque Martyres consolari, animare, alere omnique
ope spirituali ct corporali adjuvare, ut patet cx
Quar-S. Cypriano, lib. HI, epist. 15. Quarto, eorum
<uu.
era( gCS|arc ct curare sacras reliquias, ut patet
ex Victore Uticensi, lib. IV Pcrsccut. Wanda!.
Plura eorum officia recenset S. Clemens, lib. III
Constit., cap. six, quæ et enumerantur in DcQuin-creto, distinet. 93, cap. Diaconi Ecclesia. Idem
tttm*
Clemens, lib. II Constit., cap. ui ;« Diaconus,
inquit, loca videat, ut quilibet ingrediens (in
ecclesiam) in suum locum concedat, ac piaster
decorem ne sedeat. Attendat ne quis murmuret,
feitum. neve connivcat, vel nutet. » Et mox : a Diaconi
absoluta oratione; alii oblationi Eucharistiæ sint
Sq>u- intenti, ministrantes corpori Domini ; alii turbas
mnm. videant quielemquc illis imperent. Dicat autem qui
ixiivom. assistit Pontifici Diaconus, populo : Nequis contra
aliquem ; ne quis in hypocrisi, » scilicet accedat
ad S. Eucharistiam. Idem, lib. Vili, cap. viietix,
Nouiun. tradit Diaconum solitum emittere cx Missa ener­
gumenos ct catechumenos stato tempore, uti
finita Missa omnes fideles dimittit, dicens : « Ile
n«i- musa est. » Ac cap. xin, ait Diaconum solitum
indicere preces populo pro Episcopis, Presbyte­
ris, viduis, virginibus, orphanis, catechumenis
omnique statu Ecclcsiæ.
Porro recte notat Baronius, anno Christi 34, hos
septem Diaconos non ita præfcctos fuisse mensis
ut (quod ministrorum mensarum est) «cleris
accumbentibus, ipsi quæ ad cibum polumque
pertinebant, illuc inferrent; sed quod ca qu»
cuique essonl opus, eleemosynas dividendo , cu­
rarent : quod usu retentum esse S. Leo, in serm.
De S. Laurentio, testatur dum do eo ait ; « Non
solum ministerio Sacramentorum, sed etiam dispensationo Ecclesiasticae substanti» præomincbat.» Idem patet cx Actis S.Sisinnii,Gjriaci, Largi
et Smaragdi, Diaconorum, qui Christianis ud
lutum et lateres in thermis Diocletiani damnatis
eleemosynas fidelium distribuebant. Sic ct Titus
Diaconus pecunias pauperibus dispertiens, occi­
sus martyr occubuit, testo Prospero in Chronico,
anno Domini 429. Idem do Diaconis (radimi
S. Ambrosius, lib. De Ofli’'., cap. ult., et S. Hie­
ronymus, tn Escch., cap. xi.vni. Adeo vero erat

APnsTni orum, fur. vi.
<63
Diaconis commissa cura rerum Ecclesia), ut ad­
versus Episcopos eas dilapidantes se constanter
erigerent, uti fecit Honoratus, Archidiáconos Ec­
clcsiæ Salonilanæ, teste S. Gregorio , lib. II,
cpist. 13.
Hinc et Homæ aliisque in locis, ubi Romana
Ecclesia latifundia possidebat, diaconiæ erecte
erant, in quibus elcemosynæ a Diacono, rectore
diaconlæ, ct fructuum cx latifundiis collectorum
dispensatore distribui solebant, uti passim in
epistolis docet S.Gregorius; quæ diaconte etiamnum Romæ extant, priscumque nomen retinent.
Romæ ante S. Gregorium diaconte æque ac Dia­
coni Cardinales erant septem, sed ejus tempore
duplicatus est numerus crcatiquc quatuordecim,
juxta totidem regiones vel vicos in quos urbs
erat distributa, ut quæcumquc regio suam ha­
beret Diaconum Cardinalem, qui sub se alios
habebat Diaconos, per quos pauperibus omni­
bus regionis sibi commissæ eleemosynas distri­
buebat. Ilis quatuordecim Gregorius ill Pontifex
adjecit alios quatuor, ul universim essent octo­
decim, teste Onuphrio in ejus Vita. Atque hæc est Duomi
origo octodecim Cardinalium Diaconorum, qui £*r'hn,‘:
olim in collegio Cardinalium visebantur : in quo
ante Leonem X numerabantur quinquaginta duo
Cardinales. Auxit hunc numerum Leo X, et se­
quentes Pontifices. Quare ne vagus et nimius
esset Cardinalium numerus, Sixtus V, in bulla
quæ incipit : Vetus ille, sauxil ul universim
cssenl septuaginta, juxta numerum septuaginta
seniorum quos Deus addidit Mori in regimine
populi, Num. xi, 16. Idem, in Consi. Postquam,
quæ est 50, statuit ut inter septuaginta Cardinales,
quatuordecim sint Diaconi, quot fuerunt tempore
S. Grcgorii ; sex Episcopi , cætori Presbyteri.
Itaque Diaconorum primi ct principes erant
Arehidiaconi, qui Romæ appellabantur Diaconi
Cardinales, uti colfigilur ex Concilio Romano 11,
cap. mi. Cardinales enim in tres classes sive
ordines distributi sunt : alii enim sunt Cardinales
Episcopi, alii Cardinales Prcsbylm, alii Cardi­
nales Diaconi ; et ad hos omnes, cosque solos
spectat electio Papæ, nipote qui ejus sunt fami­
liares ct consiliarii : quæ consuetudo ccepit anno
Domini 1059, si credimus Sigonio, lib. IX De
Regno ¡taha; qui et lib. Ill, docet sancitum esso
a Stephano 111 Pontifico, anno Domini 779, no
quis aliando quam ex Cardinalium numero Pon­
tifex eligatur.
4. Nos veno oiuTiom. — Nota hio primum v?™. «.
Apostolorum officium fuisso oraro pro so et tota
Ecclesia, alquo in oratione hauriebant a Deo ea
quæ erant docturi et prædioaturi. Idem imitentur ntanuo,
Episcopi, Prælati, Doctores et Concionatores, Cnrî
« ul quieti contemplantes sorbeant, quoti occu­
pali erga proximos loqueóles refundant, » ait
S. Gregorius, lib. VI Moral., cap. xvii, vel juxta
aliam editionem, xxv. Nisi enim Spiritus Sanctus
eorum cord* accendat linguamque imbuat ct

184

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLOKUM, cap. VI.

regat, nt eo modo dicant quod congruit audi­ marlyr. Unde Lucianus, epistola De inventione
toribus ad feriendum eorum corda, nihil effi­ S. Slephani, vocat cum primicerium aliorum et
cient, ut docet S. Augustinus, lib. IV De Doctrina Archidiaconum. Damascenus, lib. IV De Fide,
Christ., cap. iv. Unde S. Prosper, lib. I De Vita cap. ivi, vocat eum primum Diaconum, id est
contempi., cap. xxiii : « Lacrymas, inquit, quas ministrum Christi : ibidem vocat eum Aposto­
vult a suis auditoribus fundi, ipse primitus fun­ lum. Et S. Augustinus, semi. 94 De Diversis, ait
dat, et sic eos compunctione sui cordis accendat. » quod inter Diaconos erat a primus, ut inter Apos­
Ita faciebant Cherubini, qui « ibant (ad homines) tolos Petrus. » Et Nicctas apud Metaphrasten :
et revertebantur (per contemplationem ad Deum) «Erat, inquit, inter Apostolos Apostolus, Pro­
in similitudinem fulguris coruscantis,» Ezech. r. pheta inter Prophetas, Doctor inter Doctores. »
Sic erunt « quasi flumina, quæ ad locum unde Addit S. Augustinus, serm. 2 De Sanctis, S. Ste­
exeunt per contemplationis secretum, per publi­ phanum fuisse juvenem speciosum, ac virginem :
cam operationis seu prædicationis instantiam unde et faciem habuit angeli, vers. 15. Damas­
revertuntur, » ait S. Gregorius, hom. 5 in Ezechiel. cenus asserit eum prestanti fuisse indole, in
Preclare S. Bernardus, epist. 201 : « Nunc, in­ caque Spiritum Sanctum gratiœ radios fulgcntiores
quit, manent tria, verbum, exemplum, oratio: effecisse. S. Hieronymus, lib. I Contra Jovinian.,
major autem horum oratio : ea namque operi et et Nyssenus, orat. De S. Stephana, negant eum
voci gratiam et efficaciam promeretur. »
gratia inferiorem fuisse Apostolis : nam officio,,
Vr«
5. Elegerunt Stephanum. — Electio hæc non puta Diaconatu, constat fuisse iis inferiorem.
fuit ordinatio, nec institutio aut creatio Diaco­ S. Augustinus, serm. 5 De Sanctis, ait eum emi­
norum. Hæc enim spectabat ad Apostolos, non nuisse castitate : « In hac re, inquit, quod prae­
ad populum ; sed oblatio et præsenlatio, q. d. positus est feminis (viduis), testimonium meruit
Populus ex omnibus discipulis selegit Stephanum sincerissima: castitatis. » Et serm. 6 : « Stephano
cum sociis, quasi cæteris aptiores ad hoc munus, martyri et pulcritudo erat corporis, et flos ætatis,
cosque auctorandos et ordinandos obtulit Apos­ et eloquentia sermocinantis, et sapientia sanctolis, si illi eorum electionem probasseni. Sic tissimæ mentis, et operatio divinitatis. »
hodie principes laici, qui habent jus patronatus
Plenum pide. — Primo, «fide» Christiana: unde
beneficiorum, seligunt aliquem quem præsentant eam propugnavit usque ad mortem. Secundo, ,npIex‘
Episcopo, ut is ei beneficium conferat, eumque « fide, » id est fidelitate : hæc enim maxime in
Canonicum vel Pastorem, etc., creet et instituat. dispensatore eleemosynarum requiritur. Tertio,
Porro S. Epiphanius, hceresi 21, censet hos Dia­ « fide, » id est sapientia Christiana : hæc enim
conos electos esse e numero 72 discipulorum requiritur in diaconatu ct dispensatione rerum
Christi. Sed S. Augustinus, serm. 94 De Diversis, Ecclcsiæ. Quarto, «fide,» id est fiducia in Deum,
dubitat an Stephanus ad Christum conversus sit quod necessaria subministraret ad alendum tot
post ejus ascensionem.
viduas et pauperes. Quinto, a fide, » id est robore
sifpUni Stephanum. — «Stephanus» Græcum est no- fidei, ad superandum non tantum murmura
° men significans coronam, a çtçaw'u, id est corono : pauperum, sed et lapides ac tormenta Judœorum.
licet Beda censeat esse Hebræum, et significare Sexto, « fide, » id est excellentia fidei tanta, ut
regula vestra , quia primus martyrium obiit cœ- etiam miracula patraret, quæ est fides miraculo­
terisque Martyribus exemplar patiendi et mo­ rum , eadem cum fide Catholica, sed excellens,
riendi pro Christo dedit : sed non video a qua et annexam habens ingentem fiduciam in Deum,
radice hebrea vel etymo. Unde Pagninus ct alii v. g. patrandi hic et nunc miraculum, uti dixi in
passim censent Stephanus, uti et cœtera horum Evangcliis.
Et Spiritu Sancto , — puta septem donis Spi­
Diaconorum nomina esse Græca. Unde videtur
quod ipsi, licet genere essent Hebræi, patria ritus Sancti, omnibusque virtutibus ct gratiis,
tamen fuerint Græci. Elegerunt ergo Græcos, non tum gratum facientibus, tum gratis datis, ac
Hebreos, ut magis satisfacerent murmuri Greco- præsertim charitate et zelo. Unde Nicetas, apud
rum, Gracos Diaconos preponendo mensis cl Metaphrasten, ait de S. Stephano, « quod magis
eleemosynis. Ita Lucius Dexter in Chronico, anno ardebat charitate ; quam omnes Sancti sui tem­
Christi 34, diserte asserit omnes bos Diaconos poris , » puta fideles cæteri : excipiuntur enim
fuisse Græcos. Favet quod multorum sententia Apostoli, qui plenitudine Spiritus, uti et aposto­
sit, S. Stephanum fuisse cognatum S. Pauli : lato; cæteris antecellebant.
Philippum. — Hic, utpote Diaconus, alius est a PhillpPaulus autem erat Cilix, puta Tarsensis : Grecus
enim hic idem est quod inter Gentiles natus vel Philippo Apostolo. Hic tamen ab Eusebio, lib. lit P,l*iai<ï
educatus.
Hist., cap. ull.; Tertulliano, lib. De Baptismo.,
,i i„ Nota: Primus el quasi princeps Diaconorum cap. viu; Isidoro Pelusiota, lib. I, epist. 147 ct
fuit S. Stephanus. Ille enim cæteris eminebat ple­ sequent., vocatur Apostolus, non quod unus
nitudine gratiœ. fidei el spiritus, item vi dispu­ fuerit e duodecim Apostolis, uti nonnulli falso
tandi et efficacia prædicandi. Hinc et primus opinati sunt, sed Apostolus, id est vir Apostopro Cbriito c*? tamen obiit faclusque est Proto- licus. Unde idem, cap. xxi, vers. 8, vocatur

iftS
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. VI.
Evangelista, quìa scilicet instar Apostoli Evan­ est ascriptus Sanctorum catalogo in Martyrolog.
gelium prædicavit, ut patebit cap. vin. Habuit
Advenam, —
id est proselytum. Erat
quatuor filias Prophetissas, cap. xxi, vers. 9. ergo hio Nicolaus gentilis, sed conversus ad ju­
De eo sic legimus in Romano Martyrol., die 6 daismo ro, talis enim græce vocabatur proselytus,
junii : « Cæsareæ in Palæstina natalis B. Phi­ latine advena.
lippi , qui fuit unus de septem primis Diaconis.
Antiochenum , — oriundum Antiochia.
Hic signis ct prodigiis clarus Samariam ad
6. Orantes. — Sub oratione comprehendit sacri- Vert- ••
fidem Christi convertit, et Candacis, Æthiopum ficium Eucharistia», uti indicat S. Clemens, lib.VIII
reginæ, eunuchum baptizavit, ac demum apud Constit., cap. ult. Unde etiamnum non nisi in sa­
Cæsaream requievit : juxta quem tres virgines ejus crificio ordinantur Diaconi. Addit S. Chrysosto­
filiæ Prophetissœ tumulata jacent : nam quarta mus jejunium, cujus expressa fit mentio in Ordi­
filia ejus, plena Spiritu Sancto, Ephesi occubuit.» natione Sauli et Barnabæ, cap.xm, vers. 3. Unde
Adhuc tempore S. Hieronymi, Cæsareæ tediatila etiamnum Ecclesia ordinationi semper praemittit
Philippi, et cellulæ filiarum integræ perma­ publicum et solemne jejunium.
Imposuerunt eis manus. — Hinc patet Diacona­
nebant, quas omnes S. Paula profectura Hierosolymam invisit, ut idem scribit, epist. 27 ad tum esse Ordinem ct ordinationem sacram. Impo­
nere enim manus apud Apostolos est ordinare.
Eustochium.
riocho Prochorum. — Hic inter sanctos relatus extat Unde ordinatio a Græcis vocatur
e$t
rUK
in Martyro log. Roman., die 9 aprilis, ubi sic dici­ manuum impositio. Ergo hi Diaconi praecipue non
tur : a Antiochire S. Prochori, qui fuit unus de sunt ordinati ad ministrandum mensis ( ad hoc
septem primis Diaconis, et fide ac miraculis cla­ enim non requiritur ordinatio solemnis, uti patet
rus martyrio coronatus est. » Extat torn. Vil Bï- in œconomis aliisque mensarum ministris), sed ad
blioth. SS. Patrum, Vita S. Joannis scripta a Pro- ministrandum Ecclesia? ct Apostolis in Missa, con­
choro, sed multa eo indignaci fabulosa continet. cione aliisque ministeriis sacris, ut patet ex usu t^poiQuare auctor, ulsibi fidem conciliaret, Prochori et traditione totius antiquitatis. Secundo, hinc vinomine mentitus est. Cæ tero qui veteres testan­ detur quod impositio manuum non sit quid acci- *emu
tur Prochorum scripsisse Acta S. Joannis, inter dentale, sed materia essentialis sacramenti Orquos Lucius Dexter, in Chronico, ad annum Do­ dinis, uti recte contra D. Soto docet Bellarminus,
mini 91 j ita loquitur : a Prochorus scripsit res lib. I De Ordinat., cap. ix. Immo hic non poterat
gestas S. Joannis, unus ex septem Diaconis. » Sed esse alia materia : nam liber Evangeliorum, qui
hic Prochorus deperiit, nec hactenus comparait. nunc datur Diaconis in ordinatione, estque mate­
Nicanor.
Nicanorem. — De hoc ita legimus in Martyrol. ria Ordinis diaconatus, ut definit Concilium Flo­
Roman., die 10januarii : a In Cypro B. Nicanoris rentinum in Bulla unionis, tunc necdum extabat,
Diaconi de septem primis, qui gratia fidei et vir­ quia necdum scriptus erat. HincS. Paulus, I Tim.
cap. iv, vers. 14, et alibi, docet per impositionem
tute admirandus gloriosissime coronatus est. »
Timon.
Timonem. — De hoc die 19 aprilis, in Romano manus dari gratiam ; idque visibili signo co­
Martyrolog., hæc habentur : « Natalis S. Timonis lumbio, aut simili ostendit Deus in ordinatione
Diaconi de septem primis, qui primo apud Be- S. Chrysostomi et aliorum SS. Episcoporum. Et
ræam Doctor resedit, ac deinde verbum Domini Concilium Tridentinum, sess. xxm, cap. iv, docet
disseminans venit Corinthum, ibique a Judæis et dari gratiam quando Episcopus super ordinan­
Græcis ( ut traditur) flammis injectus; sed nihil dum (utique manus imponendo) dicit : < Accipe
læsus, demum cruci affixus martyrium suum Spiritum Sanctum. » Causa est, quod impositio
manus repræsentet illapsum Spiritus Sancti, ejusimplevit. »
PinneParmenam. — De hoc 23 januarii Martyrologium que obumbrationem et plenitudinem, quæ requi­
nu.
Roman, scribit : « Philippis in Macedonia S. Par­ ritur in iis qui ordinantur, ideoque postulatur et
mense, qui fuit unus do septem primis Diaconis. datur in ordinatione, ut scilicet Spiritus eum ro­
Hic traditus gratte Dei, injunctum sibi a fratribus boret, illuminet, dirigat in omnibus suis minis­
officium prædicationis plena fide consummans, teriis, quæ commune Ecclesiæ bonum spectant.
Ila ex S. Dionysio Amalarlas, lib. l De Eccks. Oflll
sub Trajano martyrii gloriam est adeptus. »
Wiœiiui. Nicolaum.— Hic fuit causa et auctor, ut tradunt dis, cap. i, vers. 12.
Mystice, significatur ordinandum offerri Deo
Ircnæus, lib. I, cap. xxvii; Epiphanias, hœresi
25; Tertullianus, lib. De Prœscript. cap. xlvi , quasi victimam et holocaustum : huic enim in
et alii, vel certe occasio, ut volunt alii, hæresis lege veteri manus imponebatur juxta legem, Levit.
Nicolai tarum, quæ docet licere fornicari, do qua cap. i, vers. 4, ut moneantur ordinandi se quasi
dixi Apoc. cap. ii, vers. 6 et 15; vido ibi dicta. victimas debere seipsos suaque omnia consecrare
Nicolaum enim ab hac turpitudine et hœresi ex­ ct expendere ad Dei obsequium ct cultum. Plura
cusat Clemens Alexandrinus, lib. Ill Strom., cap. de impositione manuum in ordinatione dixi
m; Eusebius, lib. HI Histor., cap. xxm; Augusti­ I Timoth. cap. iv, vers. 14.
nus, lib. DeHœres., cap. v, Baronías el alii: ob hoc
Porro viduæ hæ amote a mensis et cedentes
dubium, soluse septem Diaconis Nicolaus non Diaconis, aliis minoribus officiis deputate sunt,

f(W
commentary ÎX ACTA APOSTOLORUM, CAP. VT.
Ifow ♦- faclæquœ Diaconisre, quarum tria erant munia phaniis, nec predicavi!, nec miracula patravit;
J* / precipua : primum, nudare feminas ad baptis- post eam vero, imo per eam, omnia hæc pres­
bu
mam et racram unctionem; secundum, custodire tili!, uti advertit S. Chrysostomus.
portas feminarum feminisque precesse in templo;
0. De Synagoga. — Non quod una omnium se- Var*
tertium, tempore persecutionis, ab Episcopo vel quentium fuerit Synagoga, ut vult Cajetanus,
Parocho mittebantur ad fideles, praesertim in sed «de Synagoga,» id est de Synagogis. Est enal­
carcere, juvandos et animandos. Vide dicta 1 Tim. lage numeri, ludan enim Alexandrini suam ha­
bebant synagogam Hierosolymis, suam Cyrenen­
cap. v, vers. 9.
7.
7. Er ferrum Domini crescebat , — in numero, ses, suam Cilices, etc. : ita Chrysostomus ; perinde
æque ac in fide et opere credentium, ait Glossa : ac Romæ Germani suum habent collegium,
quia Apostoli liberati cura mensarum, magis Angli suum, Scoti suum, Maronite suum, Greci
totosque se dabant orationi et praedicationi, sicut suum. Sicut enim nunc Horna, ita tunc Jerusalem
crescente agricolatione, irrigatione et cura agri­ erat metropolis fidei, religionis et sapienti®, ad
cola), crescit seges in agro. Alludit ad parabolam quam proinde Judæi sparsi per orbem mittebant
seminis et seminantis, cui a Christo comparatur suos filios, ut lege et sapientia Dei imbuerentur,
verbum Dei, Marc. cap. iv, vers. 2G.
et ad hoc variarum nationum collegia, quas sy­
Molta etiam turba sacerdotum, — communium nagogas vocabant, erant instituta.
ct minorum (hi enim vocantur turba), non sum­
Quæ appellatur Libertinorum,—id est filiorum
morum ct principum, uti videtur velle S. Chrysos­ qui prognati erant cx parentibus in servitutem a
tomus, qui et miratur hio Spiritus Sancti gratiam, Pompeio aliisque Romam aliovo abductis, sed
ct Christi clementiam, quod eos qui paulo ante libertate donatis. Ita S. Chrysostomus, Reda, Cabjasphemarant Christum in cruce dicentes : jelanus et alii. Hi enim, utpote e servili genera
«Alios salvos fecit, seipsum salvum facere ne­ prognati, videntur a cæteris, quasi liberis rejecti,
quit, » perduxerit ad fidem et salutem.
ideoque peculiarem constituisse synagogam. Alii
Obedierat pidh. — Syrus, auscultabat, id est Libertinos censent vocari oriundos cx Libya. Ita
assentiebatur fidei, puta crcdebal in Christum. OEcumcnius, Glossa, Gagneius, Hugo et Lyranus.
Ad fidem magis requiritur voluntatis pia inclina­ Unde nonnulli suspicantur corrupte legi Libertitio, quam intellectus propensio; res enim fidei narum, pro Libyrtinorum, vel potius Libystinorum,
sunt obscur® ct supra rationis captum. Ende ad q. d. Libyes, qui inter Cyrenaicam et /Egyplum
eas credendas pia voluntas movet intellectum, habitant, quique suam habebant in Jerusalem
hic caecutientem, eumque subjicit el quasi capti­ synagogam, quæ a gente ct regione vocabatur
vat in obsequium fidei, ut ait Apostolus II Cor. Libystinorum. Verum omnia exemplaria Greca
cap. X, vers. B.
et Latina habent Libertinorum, non Libystinorum.
Tropologice, obedit fidei Christianus, qui facit Quare prior expositio est verior, quæ confirmatur
ea quæ fides facienda dictat et jubet, qui scilicet exeo quod Romæ Judæi vocabantur Libertini, qui
juste, pie ct sobrie vivit • pie Deo , sobrie sibi, libertate donati in Transtiberina regione habita­
juste proximo ; cujus proinde vita fidei respon­ bant; de iis enim ita scribit Philo in Legatione
det, ct inores professione adaequantur : sic enim ad Caium, sub medium : « Non passus fuisset
vivit ut credit.
Augustus trans Tiberim bonam urbis partem te­
Vrti. s.
8. Plenus gratia. — Syrus, xnw tabula, id neri a Judæis, quorum plerique erant Libertini :
est bonitate. Greca nuno habent irfçw;, id est fide, quippe qui belli jure in potestatem redacti, ab
de qua dixi vers. 5.
heris suis manumissi fuerant, permissi ritu majo­
Et fortitudine. — Lyranus, gratiam, multa rum vivere : hos sciebat suas habere proseuchas,
heroica operandi; fortitudinem, multa dura pa­ in quibus suos caelus facerent, præserlim sabba­
tiendi accipit. Verum dico , per gratiam, qtiodli- tis (f).
bet charisma ct virtutes omnes, nipote gratiro
Cyrenensium. — Cyrene alia erat in Syria, alia
'omites el quasi filias (b® enim omnes sunt in Media, alia in Africa. Do tertia hic agi censent
gratile quia gratis a Deo infusœ), intelligi, ac con­ Chrysostomus, CEcumenius, Gagneius : quia
sequenter ipsam quoque forti(udinem ; sed quia Cyrenenses hic junguntur Alexandrinis, qui pa­
in ea < xcclluilS. Stcphahus, hilte ait, et fortitu­ riter sunt Afri. Sic ergo fama Slephani tres orbis
dine, q. d. Plenus orat omni gratia, sed maximo partes pervagata est. Disputavit enim cum Liber­
fortitudine, tum ad agendum, præscrlim ad in­ tinis Romanis, qui sunt in Europa ; cum Cilicibus,
trepide praedicandum, disputandum ct convin­ qui sunt in Asia; cum Cyrenensibus et Alexan­
cendum Judæos ; tum ad offerendum se minis, drinis , cpii sunt in Africa.
periculis, tormentis, lapidati mi et martjnrio ; tum
Alexandrinorum, — qui oriundi erant Alexan­
ad patrandum signa ct prodigia, quibus suam dria, metropoli Ægypti, de quo dixi Nahum
fidem cl doctrinam de Christo confirmabat, uti cap. ni, vers. 8.
•equitur.
Nola hic vim ct effectum Sacramenti ordina(I) Vide Sepp, opere cui titulus in versione Gali. : hi
unnU; nam anteeam, nec gratia plenus fuit Ste­ Vie de N.-S. J^us-Chriit, loin. Il, p. 279 et seqq.
_ _

COMMENTARIA IN ACTA
Eorum qui erant a Ciucia, — quæ hodie Caramania dicitur, ut patet ex Theatro oriris Ortelii,
in Turcia. Ex hae synagoga videtur fuisse S. Pau­
lus j æquc ac S. Stephanus, nipote Pauli conso­
brinus, ut censet Sanchez, Salmeron et alii. Fuit
enim S. Paulus Cilix, puta Tarsensis; ideoque
S. Stephano , usque ad verba ct verbera, ipsamque mortem se opposuit, ut patet cap. vu. Erat
enim ipse ardenti ingenio, et zelator legis veteris»
ideoque cum collegis suis in Stcphanum, utpoto
cognatum suum, ct ejusdem secum scholæ ac
synagoga?, quasi in Apostatam acrius insurrexit.
Fratrum enim, ct consanguineorum, ac collega­
rum odia sunt acerbissima; amor enim acuit iras.
Et Asia , — Minori, quæ Ciliciæ adjacet : ca
nunc vulgo Turcia vocatur. Hinc disce quanta
fuerit gratia, virtus, efficacia, sapientia, prodigia,
fulgor S. Stephani, quæ omnium in se synago­
garum oculos convertit, animosque et linguas
armavit, utpotc gloriæ ipsius invidentium.
Vers. IO.
10. Et NON POTERANT RESISTERE SAPIENTJÆ — divi­
nai qua plenus erat S. Stepbanus. Hac enim cos
convincebat, ct cx sanctis Scripturis aliisquo no­
tis ct signis demonstrabat Jesum Christum esse
Messiam orbisque Salvatorem.
Et Spiritui, qui loquebatur. — Legit Interpres,
S ùóAu ; jam legunt 9 iA&u, id est quo, vel per quem
loquebatur. Glossa addit, cum omni fiducia et sine
timore. Ecce in Stephano impletur illa promissio
Christi : « Non enim vos estis qui loquimini, sed
Spiritus Patris vestri, qui loquitur in vobis, »
Mat th. cap. x, vers. 20. Et : « Ego dabo vobis os
et sapientiam cui non poterunt resistere, et con­
tradicere omnes adversarii vestri,» Luo. cap. xxi,
vers. IB.
Vus. ii. 11. Tunc submiserunt, — W&ów, id est, ait Ti­
gurina, subornarunt; Pagninus, clam acceperunt
viros qui dicerent, etc.
Verba blaspiiemiæ; —
Græce idem est
quod Suavxuix, id est mala fama ab alio sparsa,
vituperium, calumnia, maledicentia : sed usu
ecclesiastico significat injuriam, sive probrum
jactatum in Deum ct Sanctos, uti hic in Musen
crimen ejusquo legem. Hanc enim accusationem inten's s" tfint
Stephano, cum scilicet dixisse contra
piano. Moscn, quod lex Mosis a Christo jam abolita sit,
ideoque non fuerit cx Deo; ao consequenter quod
Moses mentitus sit, cum dixit cam esse divinam
forequo internam : contra Deum vero cum blas­
phémasse, co quod dixisset Deum velle per
Christum abolere legem veterem, quasi illa non
luisset data a Deo vero el sempiterno, quodque
Deus finxerit se Mosi eam dedisse, falsoque pro­
miserit eam foro perpetuam.
Notais. Augustinus, serm. 93 Do Sanctis, hosco
falsos testes eamdem pene calumniam impingere
S. Stephano, quam paulo ante Scribæ impege­
rant Christo. Nam falsum hoc suum testimonium
explicantes vers. 13, dicunt: «Homo iste non
cessat loqui adversus locum sanctum et legem;

APOSTOLORUM, cap. VI.

167

audivimus enim cum dicentem, quoniam Jesus
Nazarenus hic destruet locum istum, ct mutabit
traditiones quas tradidit nobis Moses. Contra
Christum vero dixerunt : Hic dixit : Possum des­
truere templum Dei, et post triduum rcædificare
illud,» Matth. cap. xxn, vers. 60.
Rursum notat S. Augustinus, hanc eorum ac­
cusationem verum fuisse oraculum, perinde ac
fuit sententia Caiphre contra Christum, Ioan, xi,
50. Porro eos mentiri et calumniari S. Stophanum
patet, quia Stephanus nihil dixerat contra locum
sanctum, id est contra templum, vel Jerusalem,
quæ erat civitas sancta, neque contra legem :
nam et Christus do se dixerat : « Non veni solvere
legem, sed adimplere,» imo perficere, Matth.
v, 17 ; neque dixerat quod Jesus destrueret tem­
plum, vel Jerusalem; aut quod mutaret tradi­
tiones, ii <Th>, id est ritus, cæremonias, cultum,
legesque et instituta a Mose tradita. Et esto id
dixisset, si legem mutare erat crimen, non Stephantim id vaticinantem, sed Jesum id facientem
invadere debebant. Unde exclamat S. Gregorius
Nazianzenus, orat. De S. Stephano : « O injustam
audientium sententiam! Quoniam, inquiunt,
Jesus mutavit leges, lapidetur Stephanus. »
Sumina ergo accusationis ct criminis quod Ste­
phano intentant, est hæc : Stephanus dixit quod
lex nostra in evangelium sit transitura, judais­
mos in christianismum, Moses in Christum, qui
est Dei Filius : ergo blasphemavit legem nostram
et Deum, dando ejus divinitatem Jesu Christo,
quem scimus fuisse merum hominem. Verum
dicunt in sua sententia, puta in sua perfidia et
judaismo, et vere hæc prædicabat Stephanus, et
sic vere coram concilio Judaico eum capitis reum
agebaut, uti Christum reum egerant; sed alia
immiscent falsa: impingunt enim Stephano multa
quæ ipse non dixerat, uti jam dixi. Porro allu­
dunt ad id quod dixeral Christus, templum cum
urbe vastandum a Romanis, Luc. xix, 44. Sed de
suo mendaciter addunt, id facturum esse Jesum,
cum id non dixerit Jesus (mullo minus Stepha­
nus), sed poliusdixcrit id facturas esse Gentes,puta
Romanos. Denique martyr est Stephanus, quia
pro praedicatione Christi et Evangelii occubuit : in
illud enim transituram legem veterem, Moses et
Propheke praedixerant ; sed hæc eorum oracula
inlelligero nolebant, et etiamnum nolunt Judæi.
15. VlUERUNT FACIEM EJUS TANQUAM FACIEM AN- Vfrt. 15.

— Erat Stephanus naturali specio vulluque
speciosissimus, ait S. Augustinus, serm. 6 De
Sanctis; sed supra naturam hio ei addita fuit pul­
chritudo. Facies eniin angeli significat eximium
quid, augustum ct coeleste in vultu, puta spe­
ciem et majestatem angelicam. Patet id ex illo
Esther, cap. xv, 16, ad Assuerum regem : a Vidi,
inquit, te, Domine, quasi angelum Dei, et contur­
batum est cor meum prie timore gloriæ tuæ.
Valde enim mirabilis es, Domiuo, olfacies tua
plena est gratiarum. »
geli.

<68
COMMENTARIA IN Ar*fa
Contulit creo Deus Stephano novum mirumque
splendorem, et quasi radios corporis gloriosi,
fîfûîp^ quales contulit Mosi, Erodi xxxiv, 1, et S. Anto­
ra^ nio, S. Francisco nostroque S. Ignaflo. Unde
S. Augustinus, serm. 99 De Diversis, ait, a Faciem
Stcphani radiasse instar solis; » idque primo, ut
exterior fulgor vultus indicaret internum fulgo­
rem et puchritudinem mentis. Nam, ut ait S. Hi­
larius Arelatensis, hom. De S.Stephano; «abundan­
tia cordis transierat in decus corporis, et in fa­
ciei pulchritudinem candor splcndorque animi
exundabat, ac abscondita pectoris ornamenta
speculum frontis irradiabant, atque cum haberet
in se Spiritum Sanctum, os præ so gestabat angelicum. Secundo, quia S. Stephanus in moribus
et doctrina, puta in disputando et prædicando
æmulabatur puritatem, innocentiam,libertatem,
fortitudinem, sapientiam, zelum ct sanctitatem
angelicam : quare in amico et æmulo angelorum
Evangelica similitudo apparuit, ait S. Augustinus,
Tertia serm. 6 De Sanctis. Tertio, ut gloria sui corporis
resurrectionem Christi jam factam, et nostram
futuram incredulis repraesentaret ; utpote de qua
cum Judæis disputaverat, et quam ægre audie­
bant, præserlim Sadducœi. Unde S. Augustinus,
loco jam citato, ait quod S. Stephanus « ad con­
fusionem illorum, revelata facio spéculons in
cœlum gloriam Filii Dei, resurrectionis annuntiaOwru. bat Sacramentum.» Quarto, S. Hilarius Arelatcnsis,
hom. jam citata : « Facies, ait, Stcphani assumpsit
speciem resurgentis, adversariis ad poenam pec­
cati, ct tormentum invidiæ, et exprobrationem
impietatis, el testimonium criminis. » Judæis
ergo facies Stcphani visa est formidabilis, ChrisCalot* tianis vero amabilis el admirabilis. Quinto, quia
S. Stephanus jam erat quasi canditatus martyrii,
el triumphi gloriæque coelestis : unde ejus prælustres quosdam radios evibrabat. Hinc quasi
mox evolaturus in coelum exclamabat : « Ecce
video cœlos apertos, et Jcsum stantem a dextris
virtutis Dei. » Stupeant ergo omnes in vultu Slephani gloriam triumphantis, ait Petrus Damianus,
serm. De S. Stephano. Hinc el Tertullianus, lib.
De hcsurrect. carnis, cap. lv, ait S. Stcphanum,
instar Christi in transfiguratione, angelicum fastigium induisse.
Allegorico : Doctoribus novi Testamenti, qualis
erat S. Stephanus, dictum est a Christo : « Vos
estis lux mundi, » Matth. v, i l. Hinc et Christi,
utpote Doctoris mundi, facies resplenduit quasi
sol, Matth. XVII, 2. Nam, ut ait Apostolus,
fl Corinth. ni, 9 : « Si ministratio damnationis
(id est legis Mosaic®, quæ minatur mortem et
damnationem) gloria est; multo magis ministe­
rium justiti® (in Evangelio) abundat in gloria. »
*
*
Anagogice: «Qui docti fuerint, fulgebunt quasi
splendor firmamenti, et qui ad justitiam erudiunt
multos, quasi steli® in perpetuas œternitates , »
Da/ad. cap. xii, 3.
7'
1 topologico : Impiorum mens el facies nigrescit

3ST0L0RIIM, cap. VI.

ut olla, piorum serena est et nitescit ut jubar
auror® ; mentis enim decus vel dedecus in vultu
emicat. Unde Chaldæus, Cantic. i, vers. 3, paraphrastice hœo addit: « Quando Israelita; fecerunt
vitulum, denigrat® sunt facies eorum sicut
/Ethiopum, qui habitant in tabernaculis Cedar;
et quando egerunt prenitentiam, et dimissum iis
fuit peccatum, multiplicatus est splendor glori®
vultus eorum sicut vultus angelorum. » Denique
S. Chrysostomus, commentons in cap. vu, vers. 35,
censet, Stephanum faciem angelicam induisse ex
conspectu glori® Dei et Christi ; ait enim, vers.
55 : « Ecce video coelos apertos, et Jcsum stantem
a dextris Dei. » Hanc enim visionem eum ab
initio habuisse, sed prudenter tacuisse, ne Jud®os hoc spectro offenderet. Sic Mosi ex aspectu
et consortio Dei afflati sunt radii, et quasi cor­
nua lucis, Exodi xxxiv, vers. 29. Deus enim quasi
sol lucidissimus suis suam lucet afflat : nam fa­
cies angelica Stcphani maxime sita erat in radiis
lucis et splendore angelico. Idem sentit S. Augus­
tinus, serm. 6 De S. Stephano : a Stephanus, ait,
revelata facio speculabatur in cœlum gloriam
Dei Filii, ideo videbant vultum ejus Judæi tan­
quam vultum angeli Dei. Et nunc tantummodo,
beate martyr Stephane, terram despice, cœlum
conspice ; et pontificem sperne, Patrem attende. »
Atque hæc videtur propria et litteralis causa
fuisse faciei angelic® in S. Stephano. Simili modo
Christus in transfiguratione radios sui splendo­
ris et glori® afflavit Mosi et Eli®, qui pariter visi
sunt in gloria et majestate, ut ait Lucas, Evang.
cap. ix, 31.
Addit S. Chrysostomus, ob hunc angelicum
faciei decorem Judæos, licet hostes Stcphani
infensissimos, permisisse tamen diutius eum li­
bere concionavi, ut tanto decore oculos pasce­
rent. Verum in sua perfidia pertinaces, hoc
splendore interius non illuminali, sed magis
cxcæcati obduruerunt, ideoque ejus faciem ®que
ac doctrinam obscurare et lapidibus opprimere
sategerunt.
Simili modo S. Joannes Baptista castitate, vita, Angeli»
sermone, zelo, vultu fuit angelicus, ideoque a
Christo vocatus est angelus, Matth. xi, 20.
eiemj,!».
Malachias propheta a moribus, prædicatione
ct suaviloquentia vocatus est Malachias, id est
angelus Domini ; imo Orígenes cum, œquo ac
Joannem Baptistam, ccnsuit fuisse vere angelum,
non hominem, uti dixi initio Malachi®.
S. Cæcilia familiariter cum angelo virginitatis
su® custode conversans, puritatem, alacritatem,
efficaciam, gratiam specicmque induit angelicam :
unde ct Valerianum sponsum, ejusque fratrem
Tiburtium, ac 400 alios ad Christum convertit.
Quocirca in officio Ecclesiastico de ea canit Ec­
clesia : « 0 beata Cæcilia, qu® duos fratres con­
vertisti , Almachium judicem superasti, Urbanum
Episcopum in vultu angelico demonstrasti.
S. Basilius gravitate, devotione, ordine hie-

COMMENTARIA TN ACTA APOSTOT.ORUM, cap. VIT.

rarchico, vultuque angelico perculit Valentem
Imperatorem, eumque saevientem contra Catholi­
cos compescuit, et pene exanimavit. Nam, ut refert
S. Gregorius Nozianzenus, orat. De Laudibus S. Ba­
sila, cum Valens multis satellitibus stipatus, in
festo Epiphaniæ templum ingressus, a audivit
psalmodiam instar tonitrui personantem, plebis­
que pelagus vidit, omnemque ordinem et con­
cinnitatem, angelicam potius quam humanam;
atque ipsum Dasilium ante populum recto cor­
pore stantem, nec oculis, nec animo, perinde ac
si nihil novi contigisset, ullam in partem se
moventem, sed Deo et altari affixum ; eos autem
a quibus cingebatur, cum timore quodam ac re­
verentia stantes : humanum quidquam passus
est, atque oculorum vertigine ac tenebris lotus
impletur, etc. Ita enim titubare coepit, ut,
nisi quispiam ex Sacrarii ministris vacillantem
supposita manu retinuisset, misere utique ct
luctuose prolapsurus fuerit. » Subdit eum tanta
sapientia et gratia cum Valente prolocutum,
ut Dei voces esse viderentur, quibus proinde
Valentis iras flexit et sedavit. Addit Amphilo­
chius, in Vita S. Basilii, eum dum sacrificaret, ab
Eubulo visum clarissimo lumine ac angelis cir­
cumdari.
Ita S. Zosymas, cura audissct vitam angelicam
S. Mariæ Ægyptiacœ, eamque vidisset supra flu­
men Jordanis ambulantem, ac in oratione raptam
in aerem, rediens ct requirens cara , orans dice­
bat : « Ostende mihi, Domine, absconditum the­
saurum, quem mihi,peccatori, manifestare digna­
tus es. Ostende mihi, obsecro, Domine, in corpore
angelum, cui totus comparari indignus est mun-

dus, n uli ipse refert iu ejus Vita. Vere enim
Anastasins Nicaenus ad Antiochum, Quaxt. XXX,
angelum ita definit : « Quid est angelis? Est
vivum rationale, hymnisonum immortale. »
S. Thomas Aquinas ab innocentia et castitate
baptismal!, quam pcr omnem vitam conservavit,
ut nunquam stimulum carnis senserit ab eo tem­
pore, quo angeli lumbos ejus cingulo castitatis
accinxerunt; insuper ab intellectus, sapientiæ et
doctrinæ eminentia, nuncupatus est Doctor An­
gelicus.
S. Mechtildis, ait Engclhardus in ejus Vita,
cap. v, a silentium tantum indixerat sibi, ut
mutam crederes : si vero loqueretur, cum angelo
te conferre putares ; » quæ proinde, cum qua­
dam vice ei inadvertenter verbum otiosum exci­
disset, illud diu multis lacrymis et voluntariis
poenis castigavit. Silentium ergo angelicum nos
docet cum angelis, et ab angelis cum hominibus
angelice loqui. Unde et de S. Thoma Aquinate,
quem condiscipuli ob juge silentium « bovem
mulum » appellabant, dixit Albertus Magnus
ejus magister : a Hic bos mutus brevi tantam
dabit vocem, ut eam audiat totus orbis, ■ imo
omnia saecula eam quasi angelicam admirentur.
Noster B. Aloysius Gonzaga virginitate, modes­
tia, mansuetudine, blandiloquio, verecundia,
oratione, contemplatione, vultu erat angelicus :
unde a matre Comitissa Castillionensi non aliter
vocabatur, quam a meus angelus. » Quin et
Auditores Rotae in processu Canonizationis ejus­
dem , ipsi * Angelici » titulum ultro et motu pro­
prio dederunt.

CAPUT SEPTIMUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Stephanus suam causam agens, docte ct fuse perorat in concilio, alteque exordiens refricat historias
Abrahæ, Isaac, Jacob, Mosis ct Prophetarum, qui praenuntiarunt Christum, quibus uti restiterunt
prisci Judæi, multosque ex eis occiderunt, ita nunc posteros eorum persequi Christum ejusque discipulos,
libeie proclamat. Unde ingenti zelo, libertate ac spiritu, vers. 51, in illos detonat : Dura, inquit,
cervice, et incircumcisis cordibus et auribus, vos semper Spiritui Sancto resistitis : sicut patres
vestri, ita et vos, vocatque proditores et homicidas Christi. Quocirca illi stridentes et furentes rapiunt
eum, ac lapidibus obruunt : ille vero interritus, oculis in coelum intentis, videns gloriam Dei et Jcsur'r
Domine Jesu, inquit, suscipe spiritum meum.

1. Dixit autem princeps Sacerdotum : Si hæc ila se habent? 2. Qui ait : Viri fratre^
patres, audite : Deus gloriæ apparuit patri nostro Abrahæ cum esset in Mesopotamia,
prius quam moraretur in Charan, et dixit ad illum : 3. Exi de terra tua, et de cognatione
tua, et veni in terram quam monstravero tibi. 4. Tunc exiit de terra Chaldæorum et habi­
tavit in Charan. Et inde, postquam mortuus est paler ejus, transtulit illum in terram
istam in qua nunc vos habitatis. 5. Et non dedit illi hæreditatem in ea, nec passum pedis;

i“0
COMMENTARIA IN ACTA Arn«rrnT.nRVAf • CAP. vn.
sed repromisit dare illi eam in possessionem, et semini ejus post ipsum, cum non haberet
filium. 6. Locutus est autem ei Deus : Quia erit semen ejus accola in terra aliena, et ser­
vituti eos subjicient, et male tractabunt eos annis quadringentis; 7. ct gentem cui servie­
rint, judicabo ego, dixit Dominus, et post hæc exibunt ct servient mihi in loco isto. 8. Et
dedit illi testamentum circumcisionis; ct sic genuit Isaac, ct circumcidit eum die octavo;
et Isaac Jacob, el Jacob duodecim Patriarchas. 9. Et Patriarch® «emulantes, Joseph ven­
diderunt in Ægyptum, et erat Deus cum eo; 10. et eripuit eum ex omnibus tribulatio­
nibus ejus, et dedit ei gratiam et sapientiam in conspectu Pharaonis, regis Ægypti, et con­
stituit eum Præpositum super Ægyptum et super omnem domum suam. 11. Venit autem
fames in universam Ægyptum et Chanaan, et tribulatio magna; et non inveniebant cibos
patres nostri. 12. Cum audisset autem Jacob esse frumentum inzEgyplo, misit patres
nostros primum; 13. et in secundo cognitus est Joseph a fratribus suis, et manifestatum
est Pharaoni genus ejus. 14. Mittens autem Joseph accersivit Jacob patrem suum, et
omnem cognationem suam in animabus septuaginta quinque. Io. Et descendit Jacob in
Ægyptum, ct defunctus est ipse et patres nostri. 16. Et translati sunt in Sichem, et positi
sunt in sepulcro, quod emit Abraham pretio argenti a filiis Ilemor, filii Sichem. 17. Cum
autem appropinquaret tempus promissionis, quam confessus erat Deus Abrahæ, crevit
populus et multiplicatus est in Ægypto; 18. quoadusque surrexit alius rex in Ægypto,
qui non sciebat Joseph. 19. Hic circumveniens genus nostrum, afflixit patres nostros, ut
exponerent infantes suos ne vivificarentur. 20. Eodem tempore natus est Moyses, et fuit
gratus Deo, qui nutritus est tribus mensibus in domo patris sui. 21. Exposito autem illo,
sustulit eum filia Pharaonis, et nutrivit eum sibi in filium. 22. Et eruditus est Moyses
omni sapientia Ægypliorum, et erat potens in verbis et in operibus suis. 23. Cum autem
impleretur ei quadraginta annorum tempus, ascendit in cor ejus ut visitaret fratres suos
filios Israel. 24. Et cum vidisset quemdam injuriam patientem, vindicavit illum, et fecit
ultionem ei qui injuriam sustinebat, perctlsso Ægyptio. 25. Existimabat autem intclligere
fratres, quoniam Deus per manum ipsius daret salutem illis; at illi non intellexerunt.
26. Sequenti vero die apparuit illis litigantibus; et reconciliabat eos in pace, dicens : Viri,
fialres estis, ut quid nocetis alterutrum ? 27. Qui autem injuriam faciebat proximo, re­
pulit eum dicens : Quis te constituit principem et judicem super nos? 28. numquid inter­
ficere me tu vis, quemadmodum interfecisti heri Ægyptium? 29. Fugit autem Moyses in
verbo isto, et factus est advena in terra Madian, ubi generavit filios duos. 30. Et expletis
annis quadraginta, apparuit illi in deserto montis Sina angelus in igne flammæ rubi.
31. Moyses autem videns, admiratus est visum, el accedente illo ut consideraret, facta est
ad cum vox Domini, dicens : 32. Ego sum Deus patrum tuorum, Deus Abraham, Deus
Isaac, et Detis Jacob. Tremefactus autem Moyses, hon audebat considerare. 33 Dixit
autem illi Dominus : Solve calceamentum pedum tuorum; locus enim in quo stas, terra
sancta est. 3i. Videns vidi afflictionem populi mei, qui est in Ægypto, et gemitum eorum
audivi, ct discendi liberare eos. Et nunc veni, et mittam te in Ægyptum. 35. Hunc
Moysen, quem negaverunt, dicentes : Quis te constituit principem el judicem? Hunc Deus
principem et redemptorem misit, cum manu angeli, qui apparuit illi in rubo. 36. Hic
eduxit illos, faciens prodigia et signa in terra Ægypti, et in Rubra mari, et in deserto
annis quadraginta. 37. Hic est Moyses, qui dixit filiis Israel : Prophetam suscitabit vobis
Deus de fratribus vestris, tanquam me, ipsum audietis. 38. Hic eat, qui fuit in Ecclesia
m «oli lodino cum angelo, qui loquebatur ei in monte Sina, et cum patribus nostris : qui
accepil verba vitee dare nobis. 39. Cui noluerunt obedire putres nostri; sed repulerunt et
aversi sunl cordibus suis in Ægyptum, 40. dicentes ad Aaron : Fac nobis ileos, qui præ-

commentaria t5 acta APOrrnLOTUJM, r*r. Vît.

171

cedant nos; Moysei» ettiui nie, qui eduxit nos de terra Ægypti, nescimus quid factum sit
ei. 41. Et vitulum fecerunt in diebus illis, et obtulerunt hostiam simulacro, et lælabantur
in operibus manuum suarum. 42. Convertit autem Deus, et tradidit eos servire militi®
codi, sicut scriptum est in libro Prophetarum : Numquid victimas et hostias obtulistis mihi
annis quadraginta indeserto, domus Israel ? 43. Et suscepistis tabernaculum Moloch, et
sidus dei vestri Dempham, figuras quas fecistis, adorare eas. Et transferam vos trans
Babylonem. 44. Tabernaculum testimonii fuit cum patribus nostris in deserto, sicut dis­
posuit illis Deus, loquens ad Moyscn, ut faceret illud secundum formam quam viderat.
43. Quod et induxerunt, suscipientes patres nostri cum Jesu in possessionem gentium,
quas expulit Deus a facie patrum nostrorum, usque in diebus David, 4G. qui invenit gra­
tiam ante Deum, ct petiit ut inveniret tabernaculum Deo Jacob. 47. Salomon autem aedi­
ficavit illi domum. 48. Sed non Excelsus in manufactis habitat, sicut Propheta dicit:
49 Cœlum mihi sedes est, terra autem scabellum pedum meorum. Quam domum aedifi­
cabitis mihi, dicit Dominus, aut quis locus requietionis meæ est? 50. Nonne manus mea
fecit hæc omnia? 51. Dura cervice et incircumcisi cordibus et auribus, vos semper Spiritui
Sancto resistitis, sicut patres vestri, ita et vos. 52. Quem Prophetarum non sunt persecuti
patres vestri ? Et occiderunt eos qui prænuntiabant de adventu Justi, cujus vos nunc pro­
ditores et homicidæ fuistis; 53. quia accepistis legem in dispositione angelorum, et non
custodistis. 54. Audientes autem hæc dissecabantur cordibus suis, et stridebant dentibus
in eum. 55. Cum autem esset plenus Spiritu Sancto, intendens in cœlum, vidit gloriam
Dei, et Jesum stantem a dextris Dei. Et ait : Ecco video cœlos apertos, et Filium hominis
stantem a dextris Dei. 50. Exclamantes autem voce magna continuerunt aures suas, et
impetum fecerunt, unanimiter in cum. 57. Et ejicientes eum extra civitatem lapidabant :
ct testes deposuerunt vestimenta sua secus pedes adolescentis, qui vocabatur Sanius.
58. Et lapidabant Stephanum invocantem et dicentem : Domine Jesu, suscipe spiritum
meum. 59. Positis autem genibus, clamavit voce magna, dicens : Domine, ne statuas iliis
hoc peccatum. Et cum hoc dixisset, obdormivit in Domino. Sanius autem erat consentiens
neci ejus.
Nota : Ilistoriæ pleræquo quæ hoc capito re­
censet S. Stephaniis, petike sunt cx Genesi ct
Exodi, ubi cas explicui : quæ ergo ibi dixi, hic
non repetam. Porro in mullis Stcphanus videtur
Sitcm repugnare Genesi. Septem enim hic occurrunt
Libxnæ antilogica, partiin in Genesi solutæ, parlim hic
r. M.m. breviter solvcndæ (1).
(î) Quum non integram Stephani orationem habea­
mus, sed tantum particulam ejus, et fere nihil nisi in­
troductionem , mirum non est magnam deprehendi opi­
nionum diversitatem in constituendo hujus orationis
consilio. Pi.vcipuas rcccntiorum Interpretum sententias
examinavit Kuinoelius, Coma,catar. th Acta, ad ti. I.
Ipso nutem de Stephani consilio satis probabiliter disserit
hoc modo : « Postuleront de pXxêçr.p-ia Stephanum,
quod dixisset, Jesum templum esse destructurum, atque
ordinatos a Mose ritus aboliturum. Ad hits criminationes
Stephaniis Ita respondit, ut ex historia Isiaelitarum ea
seligeret, quæ ad causam suam defendendam facerent.
Atque hoc dicendi genere usus est, ut eo attentiores au­
ditores contineret : Judæi enim pergratum erat, data
quavis occasiono, populi fala repetere, cl providenti»
atque amoris documenta a Deo ipsorum majoribus data
recensere. Hinc etiam immiscet nonnulla ex historia po­
puli deprompta, quæ non propius ad rem perlinent. Hoc

2. Viri fratres et patres. — « Fratres » vocat v'
sibi æqualcs ct coævos ; « patres » vero, seniores,
pontifices ct judices coram quibus causam suam
agebat in concilio. Ita Lyranus et Hugo.
Deus g lori i, — scilicet origo, fons ct causa,
hoc est, Deus gloriosissimus, cui competit omnis
honor et gloria, caque divina et immensa; quiimprimis demonstrari volebat, ritus a Mase proscriptos
Deum quidem habere auctorem, sed Judæos sola legum
ritualium observatione Deo non probari, etiam templum
destrui posse, ct destructum iri, ut olim fuerit, si non
ad meliorem frugem redirent (Addi potest, Stephanum
etiam ostendero voluisse, ipsos Judæorum proceres, qui
pro Dei ct Mosis auctoritate acriter pugnare sibi videan­
tur, uiriusquo esse contemptores, quum ncque Mosis
legibus, neque Deo, qui leges tradidit, parcant). Vole­
bat prælerea etiam haud dubie, hac data occasione, os­
tendero Jesum a synedris repudiatum Messiam esse ha­
bendum, ej usque doctrinam amplectendam. Quum m eo
esset ut fala populi Israelitici ab ipso'enarrata in rem
suam transferrei, ad supplicium rapiebatur. Quotisi ora­
tionis filum pertexere potuisset, in altera orationis parte,
opinor, ostendisset vanam esse spem el fiduciam, quam
Judæi in circumcisione, rehquisque ritibus ct templo
ponerent, quum Abrahamus, antequam circumcisus

<72

Prir j

cnvvF? tabu lx act\ \nnsTninnnf. cap. vil

que angelis et hominibus omnem gloriam, quam
habent, cornuunicat. Notat S. Chrysostomus id
dicere S. Stcphanum contra Judæos, putantes
gloriam Dei alligatam esse templo et legi ipsorum,
q. d. Deus ante legem et templum fuit Deus glo­
ri® , suamque gloriam ostendit Abrahæ ct patri­
bus vestris, quos divites, victoriosos, felices,
gloriosos effecit : ergo pari modo potest suam
gloriam nunc avocare a templo ct lege vestra,
camque transferre in Christum et Ecclesiam.
Vide quæ de Dei gloria et glorificatione dixi Rom.
n , 33, et Isaiœ vi, 3, et Apocal. iv, 8.
Apparuit patri nostro Àbrami. — incipit ab
Abraham, quia is Judæorum, hoc est fidelium ct
Synagogæ, fuit primus paler et patriarcha , primusque promissionem explicitam accepit do
Christo ex se nascituro.
Accusarant Judæi Stcphanum quod locutus
esset contra eorum Deum, legem, templum,
Mosen et Prophetas. Refellit id Stcphanus, hono­
rifice loquendo de Deo Abrahæ, ac vocando cum
Deum glori®; deque ipso Abraham, vocando
cum patrem nostrum ,ac de lege, templo, Mose
ct Prophetis. Ostenditquo Judæos potius iis oblo­
qui et resistere, dum Christum a Deo, Mose ct
Prophetis promissum, ac in lege et victimis tem­
pli adumbratum, ejusque discipulos persequun­
tur, q. d. Accusatis me quasi blasphcmum, eo
quod Christum præponam Mosi et Prophetis,
afferamque eum esse Dei Filium ct redemptorem
mundi. At vero idipsum credidit Abraham, Moses
et Prophet®, qui et idipsum prædixerunt. Imita­
mini ergo patrem vestrum Abraham, legislatorem
Mosen vestrosque Prophetas, ac in Christum
jam natum credite, siculi ipsi in Christum nasciturum crediderunt, eumque vobis prædixerunt
et promiserunt : alioqui non ego, sed vos a fido
Abrahæ, Mosis et Prophetarum degeneres, iis
adversos el hostes vos ostendetis. Ita S. Augusti­
nus , serm. 93 De Diversis.
In Mesopotamia. — Est hic prima antilogia.
\idelur enim Stcphanus hic pugnare cum Mose,
Gmcs. XII, i, juncto cum Genes, xi, 31, ubi dici­
tur quod Abraham vocatus et eductus sit de Ur
Chaidæorum. .
Respondeo, S. Slephanuin u Mesopotamiam»
hoc loco late accipere, pro omni regione quæ est
trans Euphratem ; opponit enim eam terne Chanaan Judæis promissas, quæ se extendebat usque
ad Euphratem; hic enim ejus limes statuitur a
esset, Deo probatus fuerit, et luculenta favoris ac bene­
volenti® Dei documenta acceperit, multi vero ex cir­
cumcisu Deo non placuerint, et diu ante templum
exstructum Deu? in gentem Israeliticam mulla el insi­
gnia U nelle ia contulerit ; se ergo non contumeliose in
Deum ct Motent locutum esse, quum professus sit, a
circumcisione ct templi cultu non pendere Dei favorem,
templum destrui posse el destructum iri, ni resipisce­
rent , « porro mores majorum imitarentur, qui ingrati
Mosen repudiassem, eorumque exemplo Jesum Mesriam,
i Mow annuntiatum, rejicerent. » Hæc fere Kuinoeliua.

Deo, Dealer. xi, 24. Quare sub Mesopotamia,
comprehendit hic Chaldæam. Id ita esse patet ex
vers. 4, ubi ait : a Tunc exiit de terra Chaldæorura. » Porro quomodo Genes, xn, 4, dicatur
Abraham egressus de Ilaran, ibidem explicui :
eo enim perlinet.
Guaran. — Choran, sive Ilaran sunt Charra;,
quæ fuit urbs Parthorum, sila in finibus Meso­
potamiae versus lerram Chanaan, juxla quam
cæsus est M. Crassus a Parthis, de quo Lucanus,
lib. I De Bello civili :
Assyrias Latio maculavit sanguine Charras.

3. Exj db terra. — Præclaro S. Hieronymus, Vers.!,
qui Stridonem et Dalmatiam patriam suam dese­
rens, per orbem discendi causa peregrinatus,
tandem in Bethlehem consedit et conquievit, Sanctis
epist. ad Paulinum : a Credenti, ait, totus mundus
divitiarum est, et facile contemnit omnia, qui se temedsemper cogitat esse moriturum. » Et Poeta :
hua*
Omno solum forti patria est, ul piscibus aequor.

Hinc Socrates dicebat se esse cosmopolitan!, id
est civem mundi. Et ex Platone Plotinus, apud
S. Augustinum, lib. IX De Civit., cap. vi : « Fu­
giendum est, ait, ad clarissimam patriam ; et
ibi pater, et ibi omnia : quæ igitur classis, aut
fuga? Similem Deo fieri. Si ergo Deo tanto similior,
quanto fit quisque propinquior, nulla est ab illo
tanta longinquitas, quanta ejus dissimilitudo. »
Sumus enim ab æterno ab eo conscripti cives
Sanctorum et domestici Dei, quasi ejus filii et
hæredes, cohærcdcs autem Christi : patria ergo
nobis est cœium, terra vero exilium. Ilicque fuit
communis Abrahæ et Sanctorum omnium sensus,
uti multis ostendi, Ilcbr. xi, 9.
4. Transtulit, — pirùwtv, id est habitare fecit; Vers. 4.
S. Augustinus, lib. XVI De Civit., cap. xvi, legit
collocavit; Syrus, mutavit ; scilicet Abrahæ de­
mum, sedem cl habitationem transtulit ex liaran
in Chanaan.
In qua vos nunc habitatis , — non ego,
quia terram ct omnia terrena cum Apostolis
reliqui, el vicinus morti ad cœium propero. Ha
Glossa.
5. Et non dedit illi hæreditatem in ea, nec Vers.*.
passum pedis. — Græcum p-rjxa, primo significat
vestigium, ut vertit Syrus, Pagninus ct Tigurina.
Secundo, passum, ut patet ex Plutarcho in Deme­
trio; passus autem est mensura quinque pedum :
hos enim efficit distensio et divaricano unius
pedis ab altero, q. d. Ne minimam quidem terræ Secandi
mensuram dedit illi. Est hic secunda antilogia.
Nam, Genes, xxm, 9, Abraham in Chanaan emit h
ct possedit speluncam duplicem, ad sepulturam
Saræ et suorum. Respondeo : primo, illam non
dedit ei Deus, sed pretio suo eam sibi comparavit
Abraham. Ita S. Augustinus, Quæst. LVi in Genes.
Secundo, non possedit illam quasi hæreditatem ,
scilicet ut vivus eam quasi prædium coleret vel

COMMENTARIA IN ACTA
incoleret, sed ut sepulturam, in qua mortuus
quiesceret. Sepulcrum enim non est hæreditas
nec domus, vel ager vivorum , sed potius crypta
subterranea mortuorum. Ha Glossa.
Cum non haberet filium. — Hoc auget promisBionem Dei el fidem Abrahæ. Deus enim promisit
Chanaan Abrahæ, id est posteris ejus, cum tamen
nondum haberet filium, sed ipse esset senex , ct
uxor ejus Sara sterilis; atque Abraham promit­
tenti Deo credidit, quia credebat Deum esse om­
nipotentem , atque senibus el sterilibus posse
restituere vim generativam, idquo hic juxta pro­
missa facturum, uti de facto fecit, cum iis dedit
virtutem generandi Isaac, qui cum posteris, Deo
dante, futurus erat hæres Cbananææ.
6. Quia erit semen ejus accola in terra aliena.
— Pro accola greco est
, id est advena,
peregrinus, in terra aliena, non incola ct civis
in propria, q. d. Posteri lui, o Abraham, erunt
peregrini in Chanaan (uti cxprimuntSeptuaginla,
Exod. XII, 40) et in /Egypto, ibique Ægyptii cogent
eos servire sibi per annos quadringentos.
Annis quadringentis. — Est hic tertia antilogia.
Nam , Exod. xii , 41, ct Galat. m, 17, numeran­
tur anni 430, et ita hic legendum censent Rabanus,
S. Thomas, Cajctanus ct Glossa. Respondeo, a
vocatione Abrahæ quæ facta est anno vilæ ejus
75, fuisse annos 430, hic vero eos computari a
nativitate Isaac, qui natus est Abrahamo post 25
annos, puta anno vilæ ejus centesimo. Inde enim
usque ad exitum Hebræorurn ex servitute Ægyptiaca, fluxerunt anni 405 præcise, qui hic vocan­
tur quadringenti, numero ct compulu rotundo,
omissis quinque, qui hunc computimi excedunt.
Scriptura enim sæpe ponit numeros integros et
rotundos, præserlim centenarios, etiamsi pau­
culi iis desint vel supersint. Sic enim dicimus nos
vidisse centum milites, etiamsi duo vel 1res huic
numero desint. Sensus enim est : vidi centum, id
est circiter centum, plus minus centum. Pari
modo hi anni præcise numerantur quadringenti
infra, cap. xiii, 20, et Gcn. xv, 13. Vide ibi dicta.
7. Judicabo, — id est condemnabo, ulciscar ct
puniam : ita Vatablus. Deus enim occidit Pharaonem cl Ægyptios oppressores Hebræorurn , mer­
gendo cos in mari Rubro ; Chananæos vero mac­
tavit in præliis per Josué.
Exibunt , — de /Egypto in Chanaan, quam eis
promisi.
8. Et dedit illi testamentum circumcisionis.
— « Testamentum , » id est fœdus vel pactum :
Deus enim conditionem fœderis inter se et Abra­
ham ejusque posteros inili, voluit esse circum­
cisionem , promittens se Abrahæ et posterorum
fore Deum, provisorem et protectorem, si ipsi
ex ejus voluntate et lege se circumciderent, ac
vicissim eum colerent, non idola. Vide dicta
Genes, xvn , 7 et sequent.
9. /Emulantes , — invidentes. Ha Tigurina.
Joseph iündidehünt. — Memiull Joseph, quia

APOSTOLORUM, cap VTT.

173

is expressus pr® cæteris fuit typus Christi ven­
diti, capti et afflicti a Judæis, idque tacite hic
eis insinuat ct objicit S. Stcphanus.
Et erat Deus cum eo, — educens eum e car­
cere, sublimans in principem Ægypti, omniaque
ejus opera secundans ct prosperans, uti mox
explicat S. Stcphanus. Vide Sapient, cap. x, 13
ct 14.
13. Et in secundo, — scilicet adventu fratrum v-rt-,l
Joseph in /Egyptum; Syrus, in secunda vice;
Tigurina el Pagninus, cumque iterum misisset eos.
14. In animabus septuaginta quinque. — « Animabus,» id est hominibus, puta filiis el nepotibus
ex Jacob prognatis, in his enim stabat tota co­
gnatio , id est prosapia et posteritas Jacob. Est
synecdoche.
Est hic quarta antilogia. Nam Gen. xlvi, 26, Olirti,
numerantur lanium 70, el non 75. Respondeo,
fuisse 70. Sed Septuaginta, quos sequitur S. Sle­
phanus, numerant 75, quia annumerant filios cl
nepotes Joseph natos in /Egypto, ut dixi Gen.
cap. Lxvi, vers. 26 (1).
16. Et translati sunt in Sichem.— « Sichem, »
le­
sive Sichar, urbs erat Samariæ precipua, quæ
post Mabartha, teste Josepho, lib. V Belli., cap. iv,
vel ut ait Plinius, lib. V,cap. xiii, Mamortha dicta
est, deinde Flavia Casarca a Flavio Domitiano,
qui co coloniam deduxit; denique Neapolis est
appellata, nunc Naplos dicitur, in qua natus est
S. Justinus Philosophus et Martyr, S. Slephani
in fide propugnanda æmulus : unde gloriosum
illius ad instar, pro ea martyrium obiit anno
ætatis circiter 50, Christi 168, ut habet Chroiiicon Alexandri, licet Baronius id consignet anno
Christi 165.
Est hic quinta antilogia. Nam Abraham, Isaac Quiau.
el Jaeob sepolti sunt in Hebron, ut palet Gen.
XXV, 9, et l, 13. Respondeo, Abraham, Isaac el
Jacob sepultos esse in Hebron, duodecim vero
Patriarchas qui fuerunt filii Jacob, sepultos esse
in Sichem. HaS. Hieronymus, in EpitaphioS. Paulœ.
Aut certe hi quoque primum ex /Egypto translati
et sepulti sunt in Sichem, inde in Hebron, uti
diserte docet Josephus, lib. 11 Antiq., cap. iv, ubi
asserit omnes, excepto Joseph, sepultos esse iu
Hebron. Josephum quasi gnarum ct fidum suæ
gentis historicum, sequuntur Magister, Ihst.Schol.,
Dionysius et Gagneius, atque idipsum hic signi­
ficat Stcphanus, cum subdit : « Et positi sunt iu
sepulcro quod emit Abraham, » utique in He­
bron, ul patet Genes, xxm, non in Sichem.
(1) « Probabillima ratio nostrum locum cum illo Genesi*
conciliandi est hæc : Alexandrinos (quos Stcphanus secu­
tus est) Jacobi posteris quinque filios Manassisel Ephraimi,
in Ægypto natos, ex 1 Paralip. vn, 14, addidisse. No­
tandum est etiam hoc, Judæos habuisse traditiones vel
ore vel scriptis propagatas, quas Alexandrini, Josephus
interdum, Philo plerumque secuti sunt. Non igitur est
mirum, Stcphanum, Hellenistam, adsuelum versioni Aloxandriæ, cum illis Alexandrinis locutum esae. » ita ap­
posite Rosenmuller us.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. ATI,
174
Et rosin suxt ra sepulcro , quod emit Abra­ Idem vocatur Dardanus, id est Dardanides, puta
ham PRETIO ARGENTI A FILIIS HEMOR, FILII SiCHEM. —
Dardani soboles, Æneid. IV :
Est hie festa antilogia, enque maxime implicata
Hauriat hunc oculis ignem crudelis ab alto
Stiu. et difficillima : nam Abraham sepulcrum emit
Dardanus.
ab Ephron. filio Seor, Genes, xxni, 16, non a filiis
Hemor, filii Sichem. Ab illis enim partem agri in Sic Trojani vocantur Teucri, a Teucro progeni­
Sichem emit Jacob, non Abraham, Genes, cap. tore; Græci vocantur Danai, a Danao, rege Argi­
xxxin, vers. 19.
vorum. Sic Romani a Romulo, ab Roratio, lib. IV
r p.
Respondent primo, Reda, Rabanus et ex iis Carm., vocantur gens Domala. Verum liæ phrases
Melchior Canns, inline lib. 11 De Locis Theolog., conveniuntur Poclis ct Prophetis, non vero His­
S. Stepbanum lotum alteri rei, puta causæ suæ toricis , qualis est hic S. Stephaniis.
de Christo, intentum, hic lapsum esso memoria,
Tertio, Cajelanus et alii censent esse hyperba- Terti,
el pro Jacob nominasse Abraham : confudisse ton; verba enim sic esse ordinanda : « Et trans­
enim duas emptiones, ct commiscuisse in unam, lati sunt a filiis Sichem patres nostri filii Jacob,
scilicet priorem Abrahæ, de qua Genes. xxm, IC>, cl positi sunt a filiis Sichem, filii Hemor in se­
et alteram Jacoh, do qua Genes, xxxin, 10. Verum pulcro, quod emit Abraham pretio argenti in
quis hoc credat de S. Stephano, qui plenus erat Hebron. » Causamque dat, quod Sichimitæ, me­
fido et Spiritu Sancto, imo in quo loquebatur mores cladis acceptai a Simeon et Levi, filiis Jacob,
Spiritus Sanctus; pnesertim cum ipso hic publice non passi sint eorum corpora apud se mañero in
coram doctissimis Rabbini», suis adversariis, con- Sichem, ideoque ea transtulerunt in Hebron. Ve­
cionarelur traclarctquo controversiam de Christo, rum hoc fictilium videtur : potius enim insepulta
æque ac causam suæ religionis et fidei, vitæque abjecissent; et hyperbaton illud durum et con­
ct necis? Erat cnim jam martyrii cœliquo candi­ tortum apparet. Adde, Cajetanus mutat genealo­
datus, viditque gloriam Dei. Minus improbabile gia! seriem. Ait cnim : « a filiis Sichem, filii He­
est quod censent alii, nomen Abrahæ pro Jacob mor, » cum textus ex adverso habeat : « a filiis
hic irrepsisse, æque ao nomon Joremiæ irrepsisse Hemor, filii Sichem. »
Quarto, Gagneius respondet eumdem agrum in on*.
Jlatth, xxvii, 9, multi viri docti autumant. Si
enim pro Abraham ponas Jacob, aut ex puncto Sicliem prius emptum fuisse ab Abraham, etiamsi
Abraham repetas nomen Jacob, quod paulo anto id non narretur in Genesi, cumque abalienatum,
precessi!, tola sententia plane fluit, nec ullum rursus emptum casea Jacob i»ost 117 annos, cum
ingerit scrupulum. Ha Eugubinus ct Lipomanus cx Mesopotamia rediit in Chanaan. Sed et hoc sino
in Calena, Genes, xxxin ; ae Andreas Masius in cap. fundamento asseritur.
Quinto, ergo et verisimillime, S. Gregorius, Quint*
ullim. Josué, vers. 32. Verum omnia exemplaria
Greca, Lalina et Syria constanter habent Abraham lib. VH, epísl. fifi, Lyranus, l.urinus ct alii hic, ac
ir "i larob; nec ullus vetoruin pro Abraham legit fuse Pererius, in Gc/ies. xxiu, num. -ÍG et se­
Ji< ob, nec est quidquam quod ad ita legendum quentibus, censent hic sermonem esse de emp­
* cogat; sunt enim alii hæc loca conciliandi modi, tione speluncæ facta ab Abraham Genes, xxiv,
iique magis probabiles et expediti.
non agri facta a Jacob Genes, xxxin, 19. Proba­
se a<h. Unde, se- undo, respondet Vatablus, Sanchez ct tur id primo, quia «Abraham» diserte habent
alii, Abraham patronymice sumi, ut idem sit quod omnes codices, non « Jacob. » Secundo, quia
Abrahamides, puta Abrahæ filius, scilicet Jacob : S. Stephaniis loquitur de emptione sepulcri ; hoc
aulì/, d. Abraham, qui primus el famosissimus fuit autem pro Sara uxore defuncta emit Abraham,
parens Israelitariun, ac hæres terræ promissæ a non Jacob : Jacob enim emit agrum ad altare,
Deo institutus, emit suis hunc agrum, non per se, non ad sepulcrum. Tertio, quia S. Stephaniis ait
sed per nepotem suum Jacob, Genes, xxxin. Sio sepulcrum hoc emptum esse pretio argenti, sci­
Christus vocatur Israel, id est Israolilidcs, sive licet quadringentis siclis argenti, de quibus dicit
Israelis filius, Isaia, cap.xLix, vers. 3s « Servus Ephron venditor sepulcri ad Abraham emptorem,
meus es tu Israel. » Idem vocatur David, id est « illud est pretium inter mu el le, » (¡cues, xxiv, 13.
Davididcs, sive Davidis filius, Ezech. cap. xxiv, Jacob autem emit agrum nun pretio argenti, sed
vers. 23 : « Suscitabo super eos servum meum centum agnis, ut dicitur Genes, lui. Denique
David. Ego autem ero eis in.Deum, et servus Hemor ille Jacobi, dicitur fuisse paler Sichem :
meus princeps in medio eorum. » Idem vocatur hic voro Abrahæ, dicitur fuisse filius Sioliem ;
Salomon, in titulo Psal. lxxi, id est Salomoni- Quare diversus ab eo fuit, esto idem habuerit
des. Sic Trojanus vocatur Tros, a Troe parente, nomen. Sed ad hoc responderi posset, I lemon’s
Æneid. VI :
patrem, æque ac filium vocatum fuisse Sichem :
undo Græce est vw SvjJth quod tam patrem, quam
Tros Anchisüde, fieilt» ductans Arenti.
filium Sichem significat,
Dices : Abraham sepukrum emit ab Ephron,
Et lib. I :
filio Scor, non a filiis Hemor, filii Sichem.
Troe Tjnnsve sibi Bullo discrimine ageUir.
Respondeo, Ephronis patrem fuisse bmomium.

COMMENTARIA IN ACTA
vocatus enim est Seor, vocatus est et Hemor. He­
braei enim multi fuerunt binomii, ut patet, si
nomina qute inilio lib. I Parajip. recensentur,
tonteras cum iis quæ ponuntur in Genesi. Porro
Hemor fuit filius Sichem, non illius, a cujus
filiis emit agrum Jacob, sed eo longe antiquioris.
Hemor autem multos habuit filios, inter quos
major ct primogenitus videtur fuisse Ephron,
qui nomine cœterorum fratrum sepulcrum ven­
didit Abrahæ.
Dices secundo, quomodo verum est quod ait
Stophanus : Jacob el Patres nostri translati sunt
in Sichem, ct positi in sepulcro Abrahæ? hoc
cnim erat in Hebron, non in Sichem : ncc Jacob
ex Ægypto translatus est in Sichem, sed in He­
bron , Genes, l, 13.
Respondi paulo ante dupliciter : Primo, Jacob
cum Isaac ct Abraham, sepultura esse in Hebron,
Jacobi vero filios in Sichem. Est synecdoche ;
partialiter cnim hæc explicanda sunt; quia S. Ste­
phaniis concise loquitur, ct paucis multa conglo­
merat et perstringit. Cum ergo ait « Patres nos­
tri,» intelligit non tantum Jacobi filios, sed et
parentes, scilicet Abraham el Isaac, quos nomi­
navit vers. 8, ubi genealogia eorum descripsit,
non mortem, ncc sepulturam. Utramque ergo
hic generatim consignat, dicens eos defunctos
el posilos in sepulcro quod emit Abraham, puta
juxta llcbron. Secundo, duodecim Jacobi filii
primo translati sunt in Sichem, deinde in llcbron,
uti cx Joscpho ct aliis asserui. Nec id negat
S. Hieronymus in Epilap/uo S. Paulee. Ibi cnim
lanium dicit duodecim Patriarcharum sepulcra
adhuc sua ætatc ostendi solita in Sichem ; quia
enim ibi primo scpulli sunt, hinc sepulcra eorum
ibidem manserunt, et religiose a posteris asser­
vata el frequentata sunt; esto ipsi deindo ex
Sichem in Hebron translati sini, uti asserere vi­
detur hic S. Stephaniis (I).
Paulo aliter respondet Percrius, nimirum, cum
S. Stephaniis nominal Jacob ct patres nostros,
solum intelligere Jacobi filios, non parentes:
filios autem sepultos esse in Sichem, Jacobum
vero in llcbron ; ut sil enallage numeri, positi,
pro positus ; sicut discipuli dicuntur apud Matlh.,
cap. XXVI, vers. 8, murmurasse contra Magda­
lena™ effundentem unguentum super caput
Christi, cum solus Judas murmurant, ut ait
Joannes, cap. xn,vcrs. i. Verum hæc enallage
hoc loco duriuscula est, præcedit enim : « Et
translati suul in Sichem» » quod iu plurali acci­

17*5
APOSTOLORUM, CAP. VTL
piendum esse, omnc« consentiunt. Ergo et id
quod ei copulatur, scilicet : « Et positi sunt in
sepulcro quod emit Abraham, > in plurali ut
sonat accipiendum videtur, non in singulari dc
solo Jacob.
17. Quam confessus , — id esi professus erat, ut v«». U.
legunt nonnulli codices, hoc est promiserat cum
jurejurando. Syrus, fptam pollicitus erat cum ju­
ramento. Græca enim jam habent íiot , id est
juraverat. Ha Tigurina. Forte Interpres noster
legit ¿¡Acixqr.c’.-», id est confessus, professus erat.
18. Nox sciebat, — ignorabat quanta beneficia v<n. u.
Joseph Hebræus contulisset Ægypto, ideoque ab
Hebraeis aversus eos affligebat.

19. HlC CIRCUMVENIENS GENUS NOSTRUM, — «va- Vervi»,

«ÿicàiuw;, id est sophismatibus implicans, dolosis
artibus quasi retibus capiens ; Syrus, dolum compo­
nens. Exodi i, 10, Hebr. est ib nMIUU nitchockcma Io, id est sapientiores simus eo : quod
Noster clare vertit, sapienter, id est aslute, oppri­
mamus cum. Neque enim Ægyptii Hebræos mani­
feste opprimere audebant, aut poterant, cum
nullam hujusce rei causam haberent. Porro doli
hi et fraudes Pharaonis narrantur Exodi, i, sci­
licet: primo, quod vectigalibus et laboribus late­
ritiis eos afflixerit; secundo, quod obstetricibus
mandant, ut infantes eorum masculos in partu
clam occiderent; tertio, quod jusserit, ut jam
natos in flumen projicerent.
Ut exponerent infantes suos. — g. d. Pharao
coegit patres nostros exponere infantes suos, dum
per ministros suos ita perscrutabatur domos Hebræormn, ad rapiendum et mergendum infantes
eorum, ut Hebrœi eos non possent domi abscon­
dere, sed cogerentur eos in agris, vel ripis flu­
minum exponere, uti a matre expositus est
Moses, Exod. q, 3. Alium sensum dat Syrus, qui
Grœeum airrGw vertit eorum, non suos, ut Noster.
Sic enim habet : « Mandavit ut essent abjecti filii
eorum ne viverent, » q. d. Præcepit Pharao suis
.Egyptiis, ut filios llebræorum abjicerent in flu­
men ibique cos mergerent ct occiderent. Utraque
versio est commoda et vera. Utrumque enim fecit
Pharao, et Grœeum Mrra, tam expositos, quam
ejectos ct projectos, scilicet in flumen, significat.
Ne viv ificarentur. — Referi hoc ad Pharaonem,
non ad patres infantium, q. d. Coegit Pharao
Patres nostros exponere suos infautes, ne vivifi­
carentur, id est vivi servarentur, sed expositi, vel
fame morerentur, vel a lupis ct feris devoraren­
tur, vel reperti a ministris suis submergerentur.
Græce est iit p. Çwepdçftu, id est ne vitales essent,
ti) « lite diUlcullaies, ail KulnooHus ad h. 1., ineo ne livi gignerentur, vel producerentur : quia anloquidem judicio, commodissimo solvuntur, si translati quam nascerentur, ab eo morte erani damnati, ct
sunt el positi sunt referuntur lautum ad verba ¡Mires paulo post nativitatem occidendi.
nostri, el vocabulum Abraham tanquom spurium c textu
20. Moyses fuit gratus Deo. — Grœeum içuxsi- ver», ifc
ejicitur, ut adeo verba reddenda sint : Translati sunt S;- gnifical elegantem, ut vertit Noster, Exod. u, 2, urba­
cliemum, et condili in sepulcro, quod emptum erat
num, festivum : sed quia additur rû û«i, hinc hoc
impersonaliter sumpto) argenti pretio a filiis
il .un, pains Sicheuii. » Qua tamen interpretatione se- loco idem est quod xafí“í, vel wx*?'í. id est gratio­
sus, gratus, chorus Deo, q. d. Moses infans adeo erat
lur ixitfi» quam w|vnur nodus.

«6
COMMENTARIA IN ACTA
elegans, decorus et gratiosus, ut tam Deum, quam
homines in sui amorem alliceret : elegantia enim
corporis prætcr solitum Mosi a Deo indita, effec­
tus et indicium erat eleganti®, quæ animæ erat
ab eodem indita el indenda. Unde Syrus vertit,
fuit dilectus Deo. Sic ct S. Chrysostomus et OEcumenius,qui tamen secundo, àçtîo; vertit, irrepre­
hensibilis. Tertio, recentior quidam sic interpre­
tatur : « Moses erat elegans Deo, id est insigniter
elegans, eximie pulcher : n quæ enim Deo pulchra
•unt, eximia sint oportet. Sic in Scriptura vocantur
« cedri Dei, montes Dei, » id est cedri ct montes
excelsissimi. Hinc Deus Mosen diligens, eum a
nbmersione et morte, in vita mirabiliter serva­
vit, cumque suis donis et gratiis cumulavit, ac
tandem ducem populi sui creavit, qui per plagas
et portenta admiranda Israelem educeret ex
Ægypto. Aliter Cajctanus, q. d. « Fuit Moses Deo
acceptus, non cx propriis meritis, sed ex Dei
bonitate, tanquam ætcrnaliter predestínalas,
cique ad plurima bona opera agenda preordína­
los. » Ostendit hic Stephanus se Mosis non esse
hostem, ut objiciebant Judæi, sed amicum et
encomiasten.
Allegorico, Moses elegans fuit typus Christi,
qui fuit « speciosus forma præ filiis hominum, »
Psalm. xliv, 3, quia corpus perfectissimum ha­
buit, ulpotc formatum et organizatum a Spiritu
Sancio, ut index esset animæ ipsius elegantis­
sima pulcherrimæ. Divinitas enim velut sol
resplendebat per humanitatem Christi, cique
suam pulchritudinem alDabat. Vide Abulensem,
Paradoxa 1, et Nicephorus, lib. I Histor., cap.
ult., ubi Christi formam et figuram describit.
Vere auctor Panegyrici ad Constantinum :
«Natura ipsa, ait, magnis mentibus domicilia
corporum digna metatur. » Et S. Ambrosius,
lib. II De Virgin. : «Corporis, ait, species simu­
lacrum est mentis figuraque probitatis, n Similo
dat Maximus Tyrius, serm. 10 : « Ut ante sol exo­
riens, inquit, præmiltit fulgorem, qui cacumina
montium illustret, uberioris lucis spo ; ita splen­
descenti animo prefulget in superficie corporis
decor, spem afferens multo melioris. » Id patet
in Salomone, Sap. vii, 11 ; Davide, 1 Reg xvi, 12;
Josepho, Genes. xxxvi, G; Judith, x, 4. Porro
splendidum est (nendacium Plinii,lib. XXX, cap. i,
Mosen magnum fuisse socium Jaunis (qui fuit
magus Pharaonis, contra Mosen decertans), imo
magicæ factionis apud Judæos auctorem. Sic ct
alii Historici Gentiles de Mose et Judæis, utpote
sibi invisis, miras narrant fabulas et calumnias.
Reliqua quæ de Mose hic recenset Stephanus,
explicui Exod. n, ct sequent.
23. Existimabat autem. — Stephanus tacite
perstringit Judæos ct judices suos, q. d. Patres
vestri in figura non cognoverunt ncc receperunt
M«ncn missum sibi a Deo Salvatorem : sic nec
vos Christum Mose adumbratum et a me pre­
dicatimi agnoscere aut recipere vultis; idque

APOSTOLORUM, cap. VIL

clarius significat ct inculcat vers. 33 : <t Hunc
Mosen quem negaverunt, » etc.
29. In verbo isto, — ad verbum istud, quio.Vr‘,-îl*
videbat propalatam esso suam cædem, quam
putabat occultam.
34. Descendi. — « Descensus Dei, ait S. Augusti- Vcr1, **
nus, lib. XVI De Civit., cap. v, significat aliquid in
terra fieri præter usitatum natura cursum, n Des­
cendere igitur dicitur Deus, non quasi dc loco su­
pero ad inferum se transferal, cum sit ubique ; sed
, cum in terra insigne quid opera­
tur, præsertim circa ultionem impiorum, vel pro­
tectionem piorum, uti hic descenditad liberandum
Hebreos de tyrannide Pharaonis, et ad Pharaonem cum suis perdendum. Sic descendisse dici­
tur Deus ad fabricam et fabros turris Babel, cum
opus disturbavit per linguarum confusionem,
Genes, xi, 5. Sic descendit in Sodomam, et pro­
tinus secuta est urbis ct Pentapolis conflagratio,
Genes, xvm, 21. Sic descendit in montem Sina,
cum in eo legem dedit Mosi et Hebreis, Exod.
XIX, 20.
33. Quem negaverunt, — uti vos negatis Chris- Vcffc
tum Mosis antitypum ; sed sicut iis invitis Deus
Mosen constituit a principem et redemptorem, »
Grece
id est liberatorem, scilicet populi
sui ex Ægyptia servitute : ita ct Christum nunc
vobis invitis constituit principem et redemptorem
mundi.
Cum manu angeli, — id est per manum, puta
per opem, operam et ministerium, sive ductum
angeli : nam « manus » significat tum potentiam,
tum causam mediam ctexccutricem. Manus enim
omnium artium et operum est administra, ait
Cicero.
37. Hic est Moyses, qui dixit filiis Israel : Ver*
Prophetam suscitabit vobis Deus, — puta Chris­
tum , Prophetarum principem. Ecce hic est scopus
dictorum de Mose a S. Stephano, nimirum ut
ostendat Mosen prophetasse de Christo, ac proinde
se non adversari Mosi,-sed potius consentire <
dum Christum prædicat : Judæos potius adver*
santés Christo, adversari quoque Mosi, Chris?;
prænuntio.
38. Hic est qui fuit in Ecclesia, — puta in Ven.38,
populi fidelis cœtu et congregatione, cui ipse
prœerat.
Verba vitæ,— Decalogum ali as que Dei leges,
quarum observatione ad vitambeatam etæternam
in cœlis ingredimur.
39. Aversi sunt cordibus suis in /Egyptum, —
scilicet redire volentes. Aliter Vatablus, q. d. De­
siderio Ægypti flagrarunt : est hebraismus.
41. Et vitulum fecerunt. — Recte : hoc enim Yen. au
est
; Syrus vero pro « legens <, scilicet
fyuwxozGvwn, vertit in singulari, et vitulum fecit,
scilicet Aaron. Aaronem id fecisse, non magos
Ægyptios, ut vult Lippomanus, patet Exod. xxxu,
2 et 3. Certum est ergo Aaronem hic graviter
peccasse, quia debebat potius morti se exponere,

COMMENTARIA IN ACTA
quam furenti populo idolum fabricare. ItaCyrillus Hierosolymitanus, Catechesi u. Metus tamen
mortis, et a furor » populi qui eum coegit fabri­
care vitulum, effecit ut hoc ejus peccatum minus
esset : coactio enim et metus minuunt volunta­
rium quod requiritur ad culpam et peccatum.
Et hoc tantum volunt S. Ambrosius, epist. 32,
Theodorctus, Lyranus, Abulensis, Hugo ct alii, in
Exod. XXXII, dum Aaronem excusare conantur.
Nota Deum permisisse duos summos Pontifices,
unum veteris, alterum novi Testamenti, labi in
re tam gravi, qualis erat idololatria et negatio
Christi, scilicet S. Petrum et Aaronem, ut doceret
eos et posteros compati lapsibus subditorum.
Et LÆTABANTUR IX OPERIBUS MANUUM SUARUM, —
puta in idolo, scilicet vitulo quem fabricarunt,
circum illum quasi Deum choros ct choreas
agendo, cantando, convivando, etc.
Ver*. 41.

42. CONVERTIT AUTEM DEUS. —

qUOd Vata-

tablus vertit, avertit se ab eis Deus ; Pagninus, con­
vertit se ; alii, retraxit se ab cis. Melius Noster vertit
active, convertit: çp?<o enim idem est quod (lecto,
converto, inflecto, q. d. Deus videns Judæos con­
tinue sibi rebelles, convertit ct tradidit eos servire
militiœ cacti, id est adorare solem, lunam et astra :
convertit, inquam, et tradidit eos, non positive
impellendo, sed permissive ct occasionaliler, ni­
mirum deserendo eos sua ope ct gratia, atque
occasiones objiciendo, idque in poenam rebellio­
nis et præcedentium peccatorum ipsorum: nimi­
rum omnes gentes vicinas, quæ idola astraque
colebant, ditando ct prosperando, quæ proinde
Judæos ad idolorum cultum provocarunt, spe
similis prosperitatis rerumque abundantioe (1).
Quem modum plenius explicui, can. 36 et 37 in
Prophetas Majores.
In libro Prophetarum.—Amos, cap. 5, vers. 22,
cujus verba, quæ hic recitat Stephanus, ibidem
explicavi : hic ergo ca non repetam, nec actum
agam.
Ven. 43.
43. Moloch.—Meloch, Mclcch, vcl Mclchom, id est
rex eorum, est Saturnus, vcl Jupiter, vcl sol, qui
in militinoceli eminet ct effulget ut rex. üempham
est Lucifer, sive stella Veneris: hanc enim eliamnum colunt Saraceni et Turca nomine Cubar;
unde adorantes exclamant : Alia ova Cubar, hoc
est, Deus ct Venus; quod ipsum memorat Cons­
tantinus Imperator, lib. De Administr. lmp., ad
Romanum filium, cap. xiv. Vide dicta Amos,
cap. v, vers. 23 (2).
(1) Aliter etiam sensu activo fcrpt^i intelligi posset,
fubintelligendo alûtou; : Convertit animos eorum ab una
idololatria ad aliam, atque ad cultum sideribus praes­
tantium pronos reddidit. Mihi quidem eorum præplacet
sententia, qui verbum
accipiunt, pro
et subaudiunt txufot, quæ ellipsis frequentissima est, ve
tc irpcawzcf odirou. Dicitur autem Deusse, vel faciem suam
avertere ab iis quibus infensus est.
(2) Suscepistis tabernaculum Moloch, id est, sursum
tulistis, cum pompa quadam et processionis ritu ges­
tastis ct circumtulistis.

xvu.

APOSTOLORUM, CAP. VIL
177
44. Tabernaculum testimonii, — id est fonder is; Verl- u
dicitur testimonii, quia continebat arcam in qua
erat lex sive labulæ legis, quæ vocatur testimo­
nium, quia Judæis testabatur voluntatem Dei,
quid scilicet eis præciperet, quidque ab eis exi­
geret Deus. Tabernaculi fabricam vide Exod.
cap. XXVI, vers. 1.
<
Ut faceret illud secundum formam quam vide­
rat. — Deus ideam tabernaculi Mosi ostendit in
Sina, ut juxta eam illud fabricaret. Hoc est enim
quod ei ait : « Inspice, ct fac secundum exemplar
quod tibi in monte monstratum est, » Exod. cap.
XXV, vers. 40.
45. Quod et induxerunt. — q. d. Patres nostri
tabernaculum cum arca, duce Jesu, id est Josué,
induxerunt in Ch&naan, quæ erat possessio gen­
tium, id est Chananæorum quos Josué ea expulit
Arca enim præibat castra, et in arca Deus quasi
residens, pro Hebraeis pugnans cædebat Cháña­
meos, Josué ni, 14.
Usque in diebus David,—id est, ut habent Greca
el Syriaca, usque ad dies David, q. d. Tabernacu­
lum Mosis duravit usque ad tempora Davidis :
nam David per Salomonem, vice Tabernaculi exi­
gui ct mobilis, stabile et augustum ædificavit
templum. Ita Lyranus, Glossa et alii. Unde expli­
cans subdit:
46. Qui invenit gratiam ante Deum (puta gratus,
41
dilectus et o toto Israele in regem electus fuit a
Deo ), et petiit ut inveniret tabernaculum Deo
Jacob , — cum nimirum a juravit Domino, et
votum vovit Deo Jacob : Si introiero (id est quod
non introibo ) in tabernaculum domus meæ, etc.,
donec inveniam locum Domino , tabernaculum
Deo Jacob, » locum scilicet, in quo Deo templum
(in quo tabernaculum Mosis includam) erigam/
Psal. cxxxi, vers. 2 cl seq. Hoc autem videtur
vovisse David in plaga qua Deus per angelum
percussit populum, ob eum a Davide numeratum,
H Reg. xxiv, 1. Tunc ergo, ul Deum sibi populo­
que infensum placaret, vovit se non introiturum
domum suam donec Deus ei revelaret locum
quem petebat, nimirum in quo ei ædificaret tem­
plum ad solemnem pereunemque cultum, suppli­
cationes et sacrificia. Unde Deus tunc per Gad
prophetam revelavit ei so velle coli in Moria
monte, super quem conspexerat angelum gla­
dium vibrantem in populum. Quocirca David
illico in eodem Deo sacrificium obtulit, emitque
aream Ornam Jebusæi cæleraque omnia ad fabri­
candum in ca templum opportuna comparavit.
Ita tradunt Hebræi.
Deo Jacob. — Quem scilicet coluit Jacob, qu
alio nomine dictus est Israel, omnesque ejus po*
Ieri, puta Israelite : quique vicissim se Jacobo et
Israclitis jugiter Deum , id est patrem, protecto­
rem et benefactorem eximium exhibuit, cum
inulti ex posteris Abrahæ, puta Ismaelite, et ex
posteris Isaac, puta Idumæi, Deum non coluerint,
noe vicissim ab co pro populo suo habiti siuL
13

178
COMMENTARIA IN ACTA
Dei enim Ecclesia, sive populus fidelis, duntaxat
erat domus Jacob, id est populus Israel.
v<n. «. 47, Domlji,— templum. Hoc enim est domus
Dei apud homines.
v«r*. 41. 48. Sed nox Excelsis in bianufactis habitat.—
q. d. Deus proprie non eget, nec habitat in domibuSjDuta templis manu fabrorum ædificalis et
factis; ipse enim est p’bp Elion, id est Excelsus
et Altissimi», qui non tantum terram, sed et coe­
los omnes sua majestate ct gloria, æque ac situ
et immensitate transcendit, ideoque ubique est,
et ubique latria colendus. Notat Slephanus Ju­
díeos, qui Deum templo suo delectari eique
quasi affixum putabant, unde putabant se esse
invictos : Deum enim nunquam passurum do­
mum suam capi et possideri a Chaldœis. Hinc
Jeremía-, cap. vu, templi excidium prædiccnti,
acclamabant: a Templum Domini, Templum Do­
mini, Templum Domini est. » Dicit ergo Slephanus : Ne insolescatis vestro templo cjusque riti­
bus judaicis, quasi illi perpetue futuri sint; neve
dcspiciatis Christum et Ecclesiam, quasi adhuc
carentem templo. Nam suo tempore non unum,
ut vos, sed plurima et augustissima toto orbo
habebunt templa. Deus enim proprie non habitat
in templo, ut vos putatis; sed formaliter habitat
in seipso suaque divinitate, immensitate; parti­
cipative vero et effective per operationem habitat
in loto mundo, præsertim vero in mentibus fide­
libus cl sanctis, quales nunc habent Christiani,
non Judœl.
Sicut PaoPiUTA dicit. — Isaías, cap. lxvi, ubi
hæc ejus verba explicui.
er» 45.
49. QliIS LOCUS REQUIETIONIS MEÆ. — q. d. EgO
habito cl quiesco in meipso, uti antequam mun­
dum crearem per œterna sæcula in meipso habi­
tavi ct quievi : nulla ergo mihi a vobis, o judœl,
ædificari potosí domus et templum, nisi ad hoc
tantum, ut in illo a vobis colar, vos exaudiam,
vobis adsim cl prosim : vobis, inquam, non mihi.
•r». ji. SI. Dura cervice, — ut eam cum mente flecta­
tis Deo Christoque ejus, q. d. Duri, cervicosi;
inflexibiles, pervicaces estis in resistendo Christo
cl Evangelio.
ir st - Quæres, cur Slephanus, hucusque lûûjs et mansuetus, nunc subito acer tonet el fulminet in
“j.. Judteos? íle'pondet primo, OEcumenius, quia
i* - • viddbal illos non advertere animum his quæ diccboatur, sed persistere in sua pertinacia ct perfi­
dia persequendi Christum el Christianos, ipsuinque Stephunum occidendi. Duros ergo dure incre­
pat, juxta pr.eccptum Apostoli ad TU. i, 13. Forte
etiam cos intuitus, vidit magis a se aversos, ma­
gisque in vultu cl gestu accendi eorum odia cl
iras, co quod sœpius taxusset patres eorum quasi
Mosis rebelles, ac dixisset Deum non egere, nec
habitare in templo Hierosolymitane. Jure ergo
eorum duritiem increpat et contundit ageus cum

ft iuh. ut ostenderet zelum iu Glu latum Chris-

APOSTOLORUM,

cat.

VII.

tique fidem, insectando Judæorum incredulitatem
et perfidiam. Unde S. Augustinus, serm. 1 Da
Sanctis, docet S. Slephanum hic significare se
perfecto odio odisse non Judæos, sed Judæorum
pervicaciam.
Tertio, ut declararet libertatem et fortitudinem
Evangelici, imo Apostolici spiritus.
Quarto, quia ambiebat et anhelabat ad marlyrium, quod exterius videbat sibi a Judiéis parm i,
ct interius a Deo sentiebat se ad id agi ct incilari.
Tropologice, S. Fulgentius, semi. De S. Ste- TropoL
phano, docet S. Slephanum dare hic formam
concinnatoribus et Prœlatis, ut vitia subditorum
acriter insectentur, et tamen apud Deum pro eis
intercedant; hanc enim esse perfectam charilatem : « Ha ut ideo, ait, in oratione quam postea
pro eis fudit, audiri meruerit lenitas ejus, quia
sine charitate non fuit in correctione severitas; et
Ecclesiasticum dispensatorem erudierit, ut ad cor­
rigendum cujuslibcl peccati errorem, non desit
in ore corrcplip, ct ad Deum pro eo supplex ef­
fundatur oratio ; ut qui malum fecit, per incre­
pationem de malis operibus confundatur, et per
orationem apud Deum adjuvetur. » .-Eque aeris
objurgatio, Isai.i elx; Jcr.xxn et xxm, Ezech. ct
aliorum Prophetarum correptio non tantum po­
puli, sed et principino regumque Juda. Similis
fuit Machabœorum in Antiochum, Il Mach, vu,
S. Laurentii in Valerianum, S. Vjnccntii in Dacianum, S. Sebastiani in Diocletianum, aliorumquo
Martyrum in tyrannos libertas, fortitudo, zelus
el increpatio. Pulchre S. Augustinus, serm. I De
Sanctis : « Eia, ait, S. Stephane, dic aliquid Ju­
daeis, ut incipias lapidari, ct possis coronari; ja­
culare verba, ct excipe saxa. Dic aliquid de incircuineisis cordibus, cl morieris lapidibus.
Et 1NCIBCUMCIS1S CORDIBUS ET AURIBUS. — q. d.
Vos estis rebelles ct obstinati, qui cor el aures in­
fidelitatis pellicula obductas habetis, ut credere
non possitis, quia illam circumcidere ct auferre
non vultis. Hinc Constantinus Imperator rebel­
libus Judæis jussit amputari auriculas, uti (ra­
dit S. Chrysostomus, hom. 2 Contra Judaos. In
hujus rei symbolum S. Petrus Malcho, contra
Christum præ cæteris insolescenti, amputavit au­
riculam dextram, ut repræsentaret Judíeos perdi­
turos aurem dextram, qua spiritualia et coelestia
Chrisli dogmata capiant, nec nisi sinistra aure Dei
el Mosis maadata percepturos , qua videlicet res
temporales tantum curent, ut ait S. Ambrosius,
in cap. XXII Lucæ, donec Christus in fine mundi
per Eliam eis aurem dextram restituat, ut nunc
omnis Israel salvus fiai.
32. Justi, — Christi. Hic enim antonoinastice Ve»».si
vocatur justus, quia ita eminenter justus est, ut
omnes in se credentes justificet. Unde a Daniele,
cap. ix, vers. 24, vocatur a Sanctus Sanctorum et
justitia sempiterna. » Vide Isai. xlv, 8 , et Jerem.
cap. xxm et sequent.
Cujus vos nunc proditores kt homicida fuistis

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. VI!.
179
— Quia per Judam eum prodidistis, ejusquo pro­ referantur. Ita Œcumcnius : a Christi, ait, prodi­
ditioni consensistis, imo eam pecunia emistis. tores ct occisores dicit, quod eorum essent parti­
Rursum prodidistis cum Pilato, postulantes cum cipes qui ipsum crucifixerunt, idque cum legem
occidi et crucifigi.
accepissent ordinationes habentem, quæ facerent
Ve», m. 53. In dispositione Angi lorum. — Græcum ?•.«- cos qui. ipsam opere complerent, Angelis similem
uó in -V
6'r1i^Ì|'"1 dispositionem, ordinationem, p¡ accp- servare politiam. »
Angelorum. — S. Chrysostomus Ambrosiastcr,
forumbilum '■ SixTxrroenim significat collocare, disponere,
d.ui<b in ordinem componere, edicere, mandare. Unde Sy- Eu thyinius, Theophylactus, S. Thomas et alii
qub’t ruo • ^BUJfina ct Yalablus vertunt : Per praecepta commentantes in Galat. m, 19, per angelos acci­
et mandata Angelorum. Angelus enim vice Dei piunt Dei nuntios, puta Mosen, Aaronem et Josué.
quasi legatus, proclamans legem cx Sina, jube­ Verum simplicius illi ipsi, et olii passim veros
bat eam omniaque ejus præcepta servari. Verum accipiunt angelos. Idem docet S. Paalus, Galat.
Noster melius vertit, in dispositione Angelorum, id m, 19, ct llebr. n, 2. Angeli enim sunt adminis­
B*»P»
est : primo, ministerio Angelorum; secundo, pro- tratorii spiritus a Deo in ministerium missi, ut
&cun<io. Pric in dispositione, quia Angeli recto ordine le- ait Apostolus, Hcbr. i. Porro dicit angelos in
’ gem disponentes, tradiderunt Mosi. Nam primo, plurali, quia etsi unus fuerit primarius angelus,
Eccod. XX, tradiderunt legem naturalem, puta v. g. S. Michael, qui nomine Del decalogum pro­
Decalogum : inde cap. xxi, vers. 22, tradiderunt clamavit in Sina, is tamen honoris causa multos
leges judiciales; denique cap. xxv et seq., tradi­ alios inferiores angcloshabuitasscclas, quiignem,
derunt leges cæremonialcs. Rursum Angeli ita fumum, terræ motum, tonitrua cæteraque pro­
disposuerunt legem Mosaicato, ut media esset digia partilis inter sc operis excitarunt.
inter legem naturar, quasi ea4perfectior, et legem
Porro S. Stephanus legem veterem vocat Ange­
Evangelii, quasi ad eam, u^ote perfectiorem, se lorum, non Mosis. Primo, ut ostendat quanti eam
faciat ct refellat calumniam Judæorum, qui eum
suosque dirigens ct ducens.
Tatio.
Tertio, dispositio hæc complectitur omnes dis­ quasi contemptorem et hostem legis Mosaicœ ’
positiones (Græce enim est Siava-pç, in plurali) ct accusabant. Secundo, ut arguat Judæorum ingra­
prodigia quæ, quasi pompa, vel antecesserunt, titudinem cl inobedientiam, qui legem angelicam,
vel comitata, vel secuta sunt legem, puta quod nipote a Deo per angelos datam, non custodie­
Angeli jusserint populo, ut se præpararct ad acci­ rint ; nec Christum in lege adumbratum et
piendum legem per purificationem et sanctifica­ prædictum receperint. Blasphemiam ergo legis
tionem , id est lotionem vestium ct abstinentiam contempte, quam adversarii ipsi objecerant, in
ab uxoribus; .Mosi vero, ut ascenderet in Sina ipsosmet retorquet.
Tropologice : verius arguas Christianos, qui
montem ; quod Angeli daturi legem descende­
rint in Sina cum igne, fumo çt terræ motu; quod legem Evan geli cam, quæ non per angelos, sed
voce tubali Decalogum ex Sina proclamarmi, etc., per ipsum Dei l'ilium, ca de causa incarnatum,
quæ narrantur Exod. xix. Hæc enim pompa op­ data est, non observant, qui proinde graves ¡psi
time disposita, vocatur hic dispositio : per eam pœnas dabunt, uti minatur Apostolus, Ilebr. n,î,
enim populo rudi significabatur legis ct legisla­ ct xn, 25.
toris dignitas, terror, potentia ct magnificentia,
51. Dissecabantur, — Jirejiewo, id est dis*
ut cam religioso observaient, nec violaro aude­ serrabantur, serra scilicet irœ, angoris ct indigna­
tionis. Vide dicta cap. v, 33. Notat S. Chrysosto­
rent.
Quarto, dispositio significat distributionem lo­ mus angoris Judæorum causam fuisse, quod
gum in tres classes, quæ plene el perfecte quoquo­ vellent occidere Stephanum, nec lamen ad id
versum disponebant, formabant ot componebant justam causam invenirent. Stephanus enim legem
vitam moresquu Hebraeorum. Prima enim classis lauderai, sed ipsos violate legis accusarat : fu­
erat Decalogi ct legis naturalis, quæ recte cos in runt ergo el strident frendentque in cum denti­
sc componebat, ut actus corum lum interni, tum bus, quod verum dixerit, ipsosque acriter taxaexterni essent conformes rcctæ rationi et legi rit, nec tamen honestum se de eo vindicandi
æternæ. Secunda erat legum cauemonialium, qui­ titulum captare queant. Esto enim eum, ut in
bus rite ct sancte colerent Deum, ciquo debitum suos maledicum calumniari, ejicere aut flagellare
honorem exhiberent. Tertia erat legum judicia­ possent; non tamen occidero, quod volebant.
lium, quibus disponebantur ut recto so gererent Pulcino S. Augustinus, serm. (J De Sanctis :
erga proximos, cisque sua jura et debita tribue­ « Super martyrem Stephanum, inquit, dentibus
colubrinis stridebant, quem quasi serpentem in
rent.
Mystico cl anagogico, hæc dispositio significa­ corde habebant. »
55. CuM AUTEM ESSET PLENUS SPIRITU SaNCTO vtr»
bat cos qui legem servarent, se disponere ad vi­
tam stalumquc Angelorum, ut inter Angelos em­ (Syrus, plenus fide ct Spiritu sanctitatis) inten­
bistes quasi Angeli terrestres angelico vivant Deo­ dens in coelum . — Significatur hic nova plenitudo,
que serviant, ct post hanc vitam inter eorum puta novus illapsus et impulsus Spiritus Sancti
ordines et hierarchies pro meritis disponantur et roborans Stephanum contra furorem Judæorum,

ISO

animansque ad instans martyrium. Undo movit
cum, ut deserens terram et terrena omnia, nipote
vilia ct exilia, oculos mentis et corporis intenderet
figeretque ( hoc enim est ¿nvw») in coelum, quasi
candidatus gloriæ, eo anhelans et suspirans : ita
Lyranus et Glossa; simul o cœlo opem et robur
postulans, ad instantem martyrii agonem fortiter
obeundum. Censet S. Chrysostomus S. Slephanum ab initio suæ concionis vidisse cœlum aper­
tum et gloriam Dei Christique, indeque faciem
ejus visam lumine cœlesti radiantem instar angeli ;
sed in initio tacuisse, ne Judæos tam insolito
nuntio offenderet et a se averteret.
Moraliter : Petrus Damianos, serm. DcS.Stephana,
notat Spiritum Sanctum docere oculos intendere
in cœlum : « Quia, inquit, qui Spiritu divinitatis
afflatur, conculcatis terrestribus, coelestibus inhiat
et œternis : p ubi enim cst oculus, ibi ct cor ct
amor. Ex adverso mundani lerram intuentur,
quia terrenis inhiant : qui de terra est, terra
loquitur. Rursum, pii in tribulationibus in cœlum
aspiciunt dicuntque cum Davide : a Levavi oculos
meos in montes, unde veniet auxilium mihi, »
Psal. cxx, 1. Mundani ad humana auxilia respi­
ciunt eaque conquirunt : idcoque justo Dei ju­
dicio ea non inveniunt. Vide dicta cap. i; vers. 9
et 11. Causa fortitudinis est intentio in cœlum.
Unde Plato, in Cratylo : «
inquit, id cst for­
titudo, dicitur quasi «vu fai, id cst sursum /luxus :
quia fortitudinis cst malis obviis obniti, sursumque ferri, p Qui id facit, est
id est vir, ct
id est mas, non femina. Unde idem in Apo­
logia Socratis, cum injuste damnatum ad mor­
tem, co quod deos plurcs negaret, unicumquc
duntaxat esse assereret, ita sc consolantem
læloque animo morientem inducit, ut dicat :
« Nihil unquam bono viro quidquam mali eve­
nire posse, ncc vivo, ncc mortuo ; neque unquam
ejus res a diis negligi. Ncc sane meæ res iste
fortuito contigerunt, sed hoc mihi certum perspicuumque cst ; mihi et mori, ct negotiis adeo
liberari melius esse atque condicibilius. Illic ver­
sabor cum Orpheo, Musæo, Hesiodo, Homero,
cum Minoe, RhadamantOj cum Ajace et aliis
injuste damnatis, uti ego injuste damnor, p
Gicru
Vidit gloriam Dei. — Primo, aliqui censent
Stcphanum vidisse Dei essentiam. Ita aliqui apud
Lyranum. Favet Gregorius, Nysscnus, orat. De
¿np S. Skpha.no, dum ait u eum vidisse ipsum lumen
rnacw ¡n lumine Dei, plena mentis comprehensione,
atque Deum et Trinitatem, n Et Hilarius Arelat.,
hom. De S. Stephana, asserit cum jam tunc acce­
pisse premium, et vidisse Deum ; et quod spera­
batur desideriis, oculis ejus demonstratum , et
spem in re, spiritu adhuc intra carnem militante,
perfectam. Et S. Augustinus, serm. 96 , affirmat
«eum vidisse revelata facie Patrem, Filium et Spi­
ritum Sanctum, p Et serm. 99 : « Vidisse Deum,
ac Trinitatem ipsam et divinitatem, p Verum,
Hxod. xxxui. 11, et il Cor. xi, ostendi ncc Mosen

cap.

ML
nec Paulum in raptu, ncc quem alium in hao
vita vidisse Dei essentiam.
Secundo, alii censent Stcphanum vidisse Deum Socnnda
Deique gloriam, non in se, sed in imagine aliqua,
puta in phantasmate a Deo in phantasia ejus
efformato repraesentatam, quomodo Isaías, cap. vi,
vidit Deitatem et Trinitatem per schema quoddam
corporeum, uti ibidem dixi. Unde Bcda, Detract,
in Acta, ait Stcphanum future vilæ gaudia in
hac adhuc vita, cum divinitus sublimatus esset,
esse speculatum eo modo quo Paulus cum rap­
tus est ad tertium cadum.
Tertio, Dionysius Carthusianus censet hanc Tedio»
Stcphani visionem non fuisse imaginariam, sed
pure intellectualem in apice mentis, qualis solet
esse contemplantium et exstaticorum, per splen­
didissimam quamdam irradiationem increate
lucis œternæ.
Quarto et simplicius, Ca
censent Qiwi*
Stcphanum vidisse gloriam Del, Id est claritatem
quamdam corporalem eximiam ct augustam, ita
ut Dei praesentiam testaretur et præ se ferret :
hanc enim vidit Stephanusoculiscorporeis, dum
cos in cœlum intendit; æque ac iisdem vidit
Jesum stantem a dextris virtutis Dei : nulla enim
est qualitas, quæ nobis Majestatem ct gloriam
Dei magis repræsentet, quam lux, claritas et
fulgor insolitus. Et sic Moses et Hebraei sæpe di­
cuntur vidisse gloriam Dei, quia viderunt coeles­
tem quamdam lucem et splendorem, quæ Dei
Majestatem repræsentaret. Sic Exod. xxiv, 17,
dicitur : « Erat autem species gloriæ Domini
quasi ignis ardens, n Similia sunt, Num. xiv, 10;
et 111 Ilcg. vin, 10, ct alibi. Et sic Apostoli in
transfiguratione viderunt gloriam Christi, quia
resplenduit facies ejus sicut sol, Malth. xvn.
Porro, cum oculis corporis S. Stcphani elevati
sunt a Deo pariter oculi phantasiæ et mentis, ut
sublimius cœli empyrei Deiquo gloriam, quasi
ejus jam candidatus, contemplaretur, uti dixe­
runt auctores sccundæ et tertiæ sententi©. Unde
Petrus Damianus, serm. De S. Stqyhano : a Si,
ait, vidit oculis corporalibus, certum cst hunc
omne hominum genus disparitale gloriæ prælervolasse, et pennis fidei et virtutum incorporeis,
etsi non comprehendisse, apprehendisse tamen
luminibus. « Et hoc tantum videntur voluisse
S. Augustinus, Hilarius ct Nysscnus citati pro
prima sententia : dum enim dicunt Stcphanum
vidisse Deum , intelligc non in essentia sua, sed
in imagine vel specie sua, parlim corporea,
qualis est lux ct claritas; parlim incorporea,
qualis est phantasma et visio mentalis.
Et Jesum stantem a dextris Dei. — Sic loge
cum Romanis cl Græcis : ergo dele
virtutis,
quod nonnulli interserunt. « Dei, p id est gloriæ,
sive lucis auguste, quæ Deum repræsenlabat,
uti paulo ante dixi. Porro Christus dicitur stare
a dextris Dei Patris, non quasi ei non sit consubslanlialis qua Deus est, sed qua homo Verbo

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM

COMMENTARIA ÏN ACTA APOSTOLORUM, CAP. VIL
481
unitus, eo sensu quem dedi Colus, m, 1. Ubi et tune, inquit, in pace erat causa divinitatis ejus;
addidi Christum dici sedere a dextris Dei, ad in Stephano autem Salvatoris causa vim patieba­
significandam ejus regiam Majestatem, dominium tur, ideo sedente judice Deo stans apparuit,
CorT
ct potestatem judiciariam : stare vero, primo, quasi qui causam diceret. Omnis enim qui cau­
Plittio.
quia hic silus est naturalis corporis valentis et sam dicit, stet nece&se est. At quia bona causa
gloriosi. Ita S. Chrysostomus, OEcumenius, Beda ejus est, ad dexteram judicis stabat. » Hæc Au­
et S. Gregorius, hom. 29 in Eeang.,el S. Augusti­ gustinus. Allusit ad veterem romanum morem ,
nus, Quæst. LXXXVII1 inter Quast, novi Testa­ quo non Lanium rei stantes causam dicebant,
Secundo. menti. Secundo, stat quasi miles et dux , cum , et
sed et parentes, cognati, amici cum illis simul
pro Stephano pugnaturus contra Judíeos. Unde stabant sordidati, intonsa barba et capillis, ac si
Petrus Damianus, orat. Dc S. Stephano : o Chris­ ipsi cum reo rei essent : ejus enim sortem in se
tus, ait, cum Patre stante stabat, et cum bellante suscipiebant. Ita enim hic Christum Stephano
bellabat, nec minor erat illo, » ut suum juvaret causam suam agenti compati, assistere et quasi
et propugnaret athletam. » Et S. Ambrosius, in reum cum reo stare, ut ejus litem agat et peragat.
Psal. lxi, ait Stephanum interritum inter hostes Sic Deus visus est Mosi in rubo ardenti, Erod. m,
et saxa stetisse, quia immobilis fide immobilem ut significaret se ipsi et Hebræis in Ægypto
Christum vidit, iliique se totum animo obtutu­ afflictis, et quasi in rubo ardenti constitutis con­
que afflxit. Addit S. Augustinus, serm. 98 De dolere, et re ipsa compati, eamdemque cum ipsis
Diversis, Stephanum vidisse quoque angelos, sortem et conditionem subire, ut eos consolaretur,
quasi milites Christum ducem suum sequentes, juvaret et liberaret.
et pro se quasi commilitone suo decertantes .Fe­
Secundo, stat Christus, ut insigne et jucundum smaU.
runt Alexandrum Magnum prandere solitum ad hoc Stcphani spectaculum et certamen spectet,
tibias, cumque tibicines, mutato tono delicioso, eoque se oblectet. Nam , ut ait Apostolus, 1 Cor
bellicum intonarent, subito arrectum sine sensu IV , 9 : a Spectaculum (Graece theatrum, scilicet
corripuisse lanceam ; quod evidens erat indicium quo quasi damnati ad bestias, ignes, saxa, etc.,
pugnacis animi ct virtutis imperatori®. Longe spectamur) facti sumus mundo, et angelis, et
verius Christus in cœloempyrco deliciis affluens, hominibus. » Unde Nyssenus, orat. De S. Stephano,
suorum fidelium rebus et luctis ita intendit, ut ait ad ejus hoc spectaculum praesentes fuisse
simul ac increpuerit luctantium clamor, illico a omnes angelos. Et Petrus Damianus de eodem :
deliciis assurgat ad arma. Stat ergo hic armatus o Curramus, ait, ad spectaculum, ad quod
omnipotentia sua, ut Stcphanum Judæis insupe­ currit qui exultât ut gigas ad currendam viam. »
rabilem reddat. Ita stetit astititque S. Antonio
Ecce video coelos apertos. — Stephanus pri­
certanti contra dæmones, uti scribit S. Athana- mus post Christum vidit coelos apertos ; vidit et
Tertio. s¡us jn cjus vita. Tertio, stat Christus quasi ad­ introivit, ut canit Ecclesia : sed ante eum, in
vocatus et quasi sacerdos Stephanum in marty­ Christi baptismo, aperti sunt coeli, eosque apertos
rio, quasi victimam ct holocaustum suavissimum vidit non solus Christus, sed omnis astantium
Patri oblaturus, ait S. Ambrosius, lib. Ill De Fide, turba, æque ac columbam inde descendentem
Omito. cap up Quarto, stat quasi agonotheta, ut ani­ in Christum, quæ erat index Spiritus Sancti ; ac
mam Stcphani victoris cum triumpho excipiat, vocem inde in cumdem a Patre delapsam audivit :
eique braviumvicloriæconsignet, ac juxta nomen, n Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi com­
corona gloriæ cum coronet. Ita S. Ambrosius, placui , ipsum audite. » Quæ omnia non imagi­ Cali
epist. 82.
naria , sed sensibilia fuerunt, et realiter contige­ aperti
Porro Stephanus naturali oculorum acie pertin­ runt , idque primo, ad hoc, ut vox e cœlo labens iaChristo
biptiv
gere non poterat ad cœlum empyreum, ibique Christi dignitatem Joanne ipsum baptizante mavidere Jesum in sua forma et quantitate, cum jorem significaret; secundo, ut cœlum Christo et
cha­
multas stellas quro sunt in firmamento, ac con­ pee Christum omnibus aperiri monstraretur, ait “■
sequenter longe inferiores cœlo cmpyrco, videro ibidem S. Chrysostomus ; tertio, ut vis baptismi
non possimus, qure tamen non tantum corpore coelestis indicaretur, nimirum, per illum gratiam
Jesu, sed toto terræ globo longo sunt majores. cœlestem dari, quæ nobis caelos aperiat et in
Ergo vi divina confortatus ct elevatus fuit ejus eos inducat, idcoque per baptismum nos ad
oculus et visus, ut Jesum integrum in sua specio cœlestem vitam et ad caelestia dona et bona vo­
et figura in cœlo, imo super cœlum empyreum cari. Ita S. Thomas, 111 part., Quast. XXXLX,
stantem claro, distincte et perfecte videret.
art. 5.
Quæres : Quomodo cœli solidi aperiri potue- órnala
,TrHuo
Symbolice : S. Augustinus, Quast. LXXXVIII
n“°’ super novum Testamentum, docet Christum stare runt ? Respondeo : Aliqui imaginantur eos vere
ut Stephano stanti, patienti et reo, ipso quoquo fuisse apertos, quasi realiter eorum soliditas distans, quasi patiens ct reus compatiatur. Qurerit visa et discissa sit. Veruin hæc est vulgi rudis
enim Augustinus, cur Christus anto triumphos crassaque imaginatio : hoc enim naturaliter est
visus sit Isaiæ, cap. vi, sedens, Stephano autem impossibile, supernaturaliter superfluum.
post triumphos stans ? ac respondet : « Quoniam
Secundo, alii censent per fulgura et fulgetra s«a> u

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. VIL
crebro a Deo immissa, visum fuisse hominibus tempus habemus, operemur bonum, u Galat. vi.
æthercm dividi et aperiri ; unde vox quasi toni­ Quod si tempus pœnitcntiæ neglexeritis, scitote
truum erupit : « Hic est Filias meus, etc. » Favet, Demn c cado aspicere vestra scelera, cumque
Psal. xxvni, 3 et 6, in sensu allegorico : idquc ad fore judicem ct vindicem, ut e cado in gehennam
hoc, ut per hæc terribilia populus excitaretur ad et tartara vos deturbet et præcipitel. Ita Moneta, Moneta
intuendam hanc cœli aperturam, et audiendam celebris Bononiœ Doctor, ad capessendum S. Do- h¿cü¿‘^
vocem in Christum illapsam, juxta illud Ps. lxxvî: minici institutum permotus est cujusdam ex eo
« Illuxerunt coruscationes tuæ orbi terra. » Sic concionatoris, hæc verba S. Stcphani explicantis,
ait Silius Italicus : « Ruptoqne polo, micat igneus voce, diccntisque : « Ecco nunc cœli aperti sunt
æther, » id est fulgurat. Et Statins : « Abrupta tre- volentibus introire; sed mox in œternum clau­
miscunt fulgura, et attritus subita face rumpitur dentur iis qui hoc vitæ et bene agendi tempus
ælhcr. » Ita Prado in Ezechicl. i, 1.
neglexerint, » uti narrant Chronica ordinis S. Do­
Tertia, alii censent coelos realitcr non fuisse minici, part. I, lib. II, cap. xxxvn.
apertos, sed per visionem intellectualem, vel
Er Filium hominis, — id est Christum, qui animaginariam S. Stephano aliisque inditam, uti tonomaslice vocatur a homo, » quia horno Deus.
Ezcchicli, i; 1, per visionem aperti sunt coeli. Ita Quærit S. Augustinus, serm. 8 De Sanctis, cur
Auctor Imperfecti in Matth. cap. m, ct S. Tho­ S.Stcphanus Christum vocant «Filium hominis, »
mas loco citato. Verum quia in baptismo Christi et non potius Filium Dei, qui dignior est titulus?
vox fuit realis, æque ac columba; ct Slephanus ac respondet : Quia Judæi confitebantur Filium
realitcr oculis corporeis vidit Christum in coelis Dei, sed negabant Filium hominis, id est incar­
apertis : hinc
nationem Verbi : « Ct, ait, ad confutandam Ju­
Quarti.
Quarto, alii melius censent in baptismo Christi dæorum incredulitatem, illo martyri ostenderetur
visum fuisse verum quemdam hiatum, hoc est in cado, qui a perfidis negabatur in mundo; ct
speciem apertura sensibilis in suprema acris re­ illi testimonium cœlestis veritas daret, cui fidem
gione, ex qua vox illa de coelo lain videbatur terrena impietas derogaret. » Porro solum Ste- SoiuiSi*
cum columba. Porro hiatus hic hoc modo factus phanum vidisse Jesum ct gloriam Dei docet S. Auest : fecit Deus partes acris extremas et supremas gustinus, serm. 92 De Diversis : « Soli, ait, ap- m
densiores ct lucidiores, ita ut ad illas terminari parebat, et alii non videbant, sed invidebant; »
posset intuenlium visus : acrem autem interjec­ innuitque Judæos vidisse in fronto Stcphani cru­
tum fecit manere rariorem, ita ut de more non cem, quasi ea signatus esset tanquam signo thau,
videretur : hoc enim modo videbatur hominibus Ezech. ix. Crux enim est signum Christi et Chris­
in aere esse hiatus, vacuum ct apertura. Ita Sua­ tianorum. Censent nonnulli Christum exiliissc do
rez, III part., Quast. XXXIX, art. 5; Euthymius, cado, ac propius accessisse, ut seipsum commode
Jansenius et alii in Matth. cap. in. Talcs hiatus Stephano videndum exhiberet.Verum contrarium In cœb
quasi spectra sæne apparent in acre, de quibus videtur verius, scilicet eum suo loco mansisso in "ur*
Aristoteles ct Philosophi in Mcteoris. Verum quia cado cmpyrco, ibique visum a Stephano : Primo,
Stcphanus hie non tantum acrem, sed ct cœlos quia Stcphanus vidit Jesum stantem juxta glo­
omnes apertos vidit usque ad convexam superfi­ riam Dei, id est juxta Deum Patrem; gloriam au­
ciem cœli empyrei, ubi vidit Jesum : hinc
tem suam Pater Beatis ostendit in cado cmpyrco.
Quinto et genuine, dico cœlos hic dici ei fuisse Secundo, quia vidit non cœlum, sed cœlos aper­
cucirà.
non scissos, sed apertos, id est patentes; quia tos, omnes scilicet, ait Petrus Damianus, serm. De
nimirum oculus ejus per Dei concursum super- S. Stephano : ergo et cmpyrcum, ut scilicet ibi
xaturalcm elevatus, cœlos omnes quasi patentes videret stantem Christum. Tcttio, quia Stcphanus
penetravit, ct porrectus fuit usque ad cœlum cm- vidit locum Beatorum, in quem jam vocabatur
pyreum, ut in co clare perspiceret Dei gloriam per martyrium, in quo præsidet Jesus.
et Jesum a dextris Dei. Sic enim nos per acrem
Dices : Naturaliter oculus hominis aciem suam
apertum videmus remota, puta solem, lunam, nequit porrigere tam alte ct remote. Respondi
astra; ita Stcphanus per coelos apertos, id est pa­ jam ct dixi supernaluralitcr a Deo elevatam, ct
tentes ct perspicuos, vidit gloriam Dei et Christi : eo usque extensam fuisse aciem visumquo Sload hoc enim duntaxat ei aperti sunt cœli. Porro phani.
hoc roagnæ puritatis ct fervoris Stcphani fuit in­
Quæres : Cur id dicit Slephanus Judæis, qui c*r
dicium. Ait enim : « \ideo cœlos apertos, n </. d. Jesum non videbant, nec cum a Stephano videri
Non timeo vestras, o Judæi, minas, nec mortem; .credebant ? Respondeo : Id dicit partim ex ardenti
J®sum?
quia video cadum apertum, ut me in suum cívém amore in Jesum, ac desiderio co fruendi, q. d.
Cauii
ad gloriam æternam suscipiat. Secundo, his ver­ Video Jesum amorem meum, me invitantem: prima.
bis invitavit cos ad pœnitentiam, q. d. Cœlum ad eum anhelo ct propero; quare non curo, imo
œterni gaudii, salutis ct felicitatis apertum est ; desidero vestra saxa, ut per illa transeam ct
videte, ut accurratis ct introeatis antequam clau­ transvolem ad meum Jesum. Ila S. Augustinus,
datur, juxta illud : a Dum lucem habetis, credite serm. 94 De Diversis : a Non tacuit Stcphanus
in lucem, ut filii lucis sitis, » Joan. xn. Et : a Dum quem vidit, ut perveniret ad cum quem vidit;

COMMENTARIA IN ACTA
quia festinabat mori pro illo, ut viveret cum
facmxli. illo, » inquit idem, serin. OS. Secundo, id dicit ex
ingenti ildueia, zelo el fortitudine, quasi dicat :
Non contra me mortalem pugnatis, o Judæi, sed
contra Jesum cl Deum immortalem, qui e coelis
vos vestraquo scelera prospicit, ibique stat ut
vos judicet et puniat, si in scelere persistatis. Ita
T«rth S. Augustinus, serm. 98 Dc Diversis. Tertio, id
dicit, ut eos invitei ad poenitentiam, q. d. Jesus
stat a dextris Dei, tanquam advocatus peccato­
rum et pœnilcnlium : poenitentiam ergo agite, ut
per eum veniam ct misericordiam consequamini.
Qturta. Quarto, ut resurrectionis Christi, quam Judæi
pernegabant, non tantum auritum, sed ct ocula­
tum testem se esse ostendat, qui poslmodum mul­
tos credituros sciebat, qui ejus patientiam, sancti­
tatem, vultum angelicum ct martyrium vidissent.
Ver». 58. 56. Exclam antes autem voce magna continuerunt
aures suas. — Grœce,
id est horribili
voce corvorum more crocitantes, ait Petrus Damianus, orat. De S. Stephano. Nam, ut ail Ecclesiaslicus,
XXVII, 15 : u Loquela multum jurans (multo magis
blasphemans) horripilationem capiti statuet, et
irreverentia ipsius obturatio aurium. » Horrende
ergo clamant, quasi qui horrendam audierint
Stcphani blasphemiam, quod scilicet viderit coe­
los apertos, ct gloriam Dei, et Jesum stantem a
dextris Dei, quem ipsi pro malefico habebant,
et ut maleficum crucifixerant. Undo continent au­
res, ne blasphemiam audiant. « Aures clauserunt
et ad lapides cucurrerunt, v ait S. Augustinus,
serm. 1 De Sanctis. Ergo exclamant quasi incla­
mantes Deum, ut tantam blasphemiam vindicet,
et c coelo sideret. Ita Glossa. Addit S. Augustinus,
serm. 98 Dc Diversis, eos exclamasse contra Je­
sum, quem Slephanus exaltabat, cumque blas­
phémasse. Hinc el prœtermisso ordine juris, Stephanum necdum a Concilio damnatum, furentes
rapiunt ad necem : licet Cajctanus asserat id eos
fecisse cum Pilati præsidis consensu.
Ver». 57. 57. Ejicientes eum extra civitatem. — Ne illam
Extra d- sna hlasphcmia contaminaret, juxta edictum Do'¿[ itnr mini, IVum. xxiv, 14. Ita Judæicensebant,sed revera
tribu»<b extra civitatem ejiciebatur, quasi advena mundi,
““‘h* ct non habens hic manentem civitatem : futuram
enim tota mente quærebat. Secundo, quia Jeru­
salem impia non erat digna tam sancto martyre,
leque ac mundus non est dignus vita et morte
justorum. Tertio, ut similis in hoc, uti et in creteris esset Christo, qui extra Jerusalem passus
est, ut nos eligeret el vocaret de mundo ad cœ­
lum : a Exeamus igitur ad cum extra castra, im­
properium ejus portantes, n Ilcbr. xiii, 12 et 13.
Vide ibi dicta.
Lapidabant, — quasi blasphcmum. Sic blas­
phemas tempore Mosis, jussu Dei extra castra a
toto populo, in criminis exccralionem, lapidatus
est, Num. xxiv, 14. Hinc et Judæi dicunt Christo:
« De bono opere non lapidamus te, sed dc blasphemia, » quod scilicet diceret so osse Deum et

APOSTO!,ORUM, cap. VU.
183
Dei Filium, Joan. x, 33. Porro S. Stcphanus lapi- I”
datus est in valle Josaphat, quæ inter montem
Oliveti ct Jerusalem interjacet, juxta torrentem
Cedron ; quia juxta aquas magnas solet esse la­
pidum copia : nbi eliamnum locus sanguine
S. Stcphani consecratus, magna veneratione co­
litur. Unde portam Jerusalem quæ ad hanc val­
lem vergit et ducit, peregrir. -*t Christiani Hicrosolymæ degentes, vocant portam S. Stcphani. Id
Lucianus in Descriptione inventionis S. Stcphani.
se accepisse ait ex revelatione Gamalielis. Idem
tradit Bcda, Borchardus, Ceverius, Auringus,
Adrichomius, Zwallardus, et alii in Desmptione
Terra: Sancta (et ex iis noster Villalpando, tom. II
in Ezech , part. I, lib. Ill, cap. vu, pag. 161 ), e
quibus addit noster Lorinus (quod et peregrini
asseverant, idemque mihi Romæ asseveravit R.
P. Melchior ab Helmont Anluerpiensis, Francis­
canos, qui quater Hicrosolymam est peregrina­
tus , ibique diu habitavit, qui et addidit signa
et effigiem capitis et scapularum S. Stcphani la­
pidi, dum expirans retrorsum caderet, impressa,
etiamnum in eo ostendi, seque illa vidisse) ibi­
dem ostendi lapidem, in quo B. Virgo cum
S. Joanne pro Stephano, toto lapidationis tem­
pore preces fuderit. Ergo S. Stcphanus suam B. v¡r-»
martyrii coronam debet B. Virgini, œquo ac
S. Paulus suam conversionem, quam moriens nò.
pariter impetravit oi S. Stcphanus. Insuper eo­
dem in loco in quo lapidatus est S. Stcphanus,
Endoxia Augusta ingentem basilicam exædificavit, uti testatur Evagrius, lib. I Histor., cap. xn,
et Nicephorus lib. XIV, cap. lve Addit Bada. lib.
Dc Locis sanctis, cap. m, quod Christiani Hiero­
solymis religiose asservarent petram super quam
Judæi lapidarunt S. Stephanum.
Præclare S. Augustinus, serm. 2 De Sanctis : « In
ipso, ait, juventutis floro, decorem ætalis suœ
sanguine purpuravit; » videtur enim fuisso cir­
citer 34 annorum : tot enim orat ejus cognatus,
cotevus el condiscipulus Saulus, ut mox dicam.
Tam ergo Saulus, quam Stcphanus, fuit cotevus
Christo. « Slephanus græco, latino corona appel­
latur. Jam coronæ nomen habebat et ideo palma
martyrii suo nomine pneferobat. n Idem, serm. 5:
a Cum, ait, S. Slephanus Diaconus ab Apostolis
ordinatus sit, Apostolos ipsos beata ac triumphali
morte præcessit ; ac sic qui erat inferior ordino,
primus factus est passione; et qui erat discipulus
gradu, magister ccepit esse martyrio, complens
illud Psallis : Quid retribuam Domino pro omni­
bus quæ retribuit mihi ? Retribuero enim voluit
primus Slephanus Martyr Domino, quod cum
omni humano genero accepit a Domino. Mortem
enim quam Salvator dignatus est pro omnibus
pati, hanc ille primus reddidit Salvatori. » Eodem
enim anno 34, quo Christus passus est 25 mailii,
Slephanus creatus est Diaconus post Pentecosten,
ac paucis post mensibus martyrium obiit. S. An­
toninus, I part. Hist., tit. VI, cap. n, § 4, cl Adri-

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. VII.
Denique S. Augustinus, semi. 31 et 32 De Dis.
chomiiF in Descript. Terra? Sanctœ, pag. 273, cen­
sent eum obiisse die tertia augusti, feria quarta. versis, scribit lapidem qui cubitum S. Stephani
Verum errant, diem inventionis cum die mortis ferlerai, a quodam viro pio, qui lapidationi ejus
commutantes : corpus enim ejus inventum est dio presens fuerat, delatum Anconam, Italia? urbem,
L iijxh- tertia augusti. Unde Baronius et alii passim ccn- mullis miraculis claruisse : nimirum decebat ut
sent cum obiisse dio 26 decembris : tunc enim lapis cubitalis in urbe cubitali poneretur eamque
Ecclesia ejus diem natalem felicitatis ælern® ce­ tueretur; Ancona enim dicitur ab ¿7x0*, id est
lt 1*- lebral, nimirum postridie nativitatis Christi. Idem cubitus, «quia in ipso flectentis se oræ cubito sita
•yk* testantur omnia Martyrologia, et Patres in hom. est, » ait Plinius, lib. HI, cap. xin. Hujus lapidis
¿n<t¡ De S. Stcphano. Ideo enim Christus natus est in accepti festivitatem a priscis temporibus celebrant
M. terra, ul Stephanus nasceretur el coronaretur in die 3 augusti, in quem postea diem incidit inven­
cœle, ut docet S. Fulgentius, serm. DeS. Stéphane. tio S. Stephani, quam proinde eodem die recolit
AddR Beda in Martyr., et ex eo Baronius postridie Ecclesia.
necis et triumphi S. Stephani, puta die 27 decem­
Er TESTES DEPOSUERUNT VESTIMENTA SUA.—SyrUS,
bris, eodem anno Christi 34, S. Jacobum, fratrem ipsorum, non Stephani, ut ait S. Bernardinas,
Domini, creatum esse Episcopum Hierosolymo­ semi. De S. Stephana, dicens per contactum ves­
rum, ibique sedisse annis 29; irrepsit ergo error tium S. Stephani, æque ac per ejus preces, Saulum
in Chroniam Glycœ, qui lib. Ill Annal., ex Hippo­ fuisse conversum ; « vestimenta, » scilicet extima,
lyto; et Nicephori lib. II, cap. in, qui ex Evodio qualia sunt pallia, ut expeditius lapides vibra­
scribunt S. Stephanum anno septimo post Chris­ rent : hæc enim significat vox Greca tywcnac.
tum occubuisse : pro anno septimo enim ponen­
Secus pedes adolescentis, qui vocabatur Sau­
dum est mense septimo.
lus.—Saulus lapidationis fuit dux et choragus,
te^mii Tropologice : Nyssenus, tract. De Beatitud., do- quia indigne ferebat Stephanum, cognatum ct
cel S. Stephanum initiasse illam Christi beatitudi- condiscipulum suum, a se suaque lege et schola
nem : a Beati qui persecutionem patiuntur prop­ defecisse; insuper eloquentia, sapientia et mira­
ter justitiam, quoniam ipsorum est regnum cœlo­ culis, ab eo jam Christiano se superari invidebat;
rum. Idcirco, ait, magnus ille Stephanus gaudet quare lapidationis fuit incentor, ideoque non con­
lapidibus undique petitus, ac velati suavem quem­ tentus se solo illum lapidare, omnium lapidan­
dam rorem, crebros lapidum ictus in modum tium vestes servans, per omnes eum lapidabat.
floccorum nivis incidentium, corpore cupide ex­ « Ab ipso, ait S. Augustinus, serm. 1 Dc Sanctis,
cipit; ac benedictionibus nefarios homicidas pro­ omnium lapidantium vestimenta servabantur, ut
sequitur, etc.; currenti ei per confessionem, quod tanquam in manibus omnium ipse lapidare vi­
sperabatur, ostenditur cœlum apertum. » Idem, deretur. » Idem confitetur Saulus jam factus Pau­
orat. De S. Stcphano : a Per omnia, ait, magnitu­ lus, cap. XXII, vers. 20 : « Et cum funderetur san­
dine animi atque indolis excellebat, iræ quidem guis Stephani testis tui, ego astabam (greco,
lenitatem, minis vero despicientiam, mortis ter­
id est superstabam, hoc est præeram) et
rori vit® contemptum, odio dilectionem, male­ consentiebam, el custodiebam vestimenta inter­
volenti® benevolentiam, calumniæ veritatis prae­ ficientium illum. » Unde S. Fulgentius, semi. De
dicationem opponens. » Et inferius : « Nam orbe S. Stephana, ait eum occisum lapidibus Pauli.
lapides undique conjicientium, quasi corona cinc­
Porro Saulus vocatur adolescens, græce
tus, ita accepit id quod agebatur, quasi corona id est juvenis, aut vir juvenili audacia ct robore
victori® premium in manibus adversariorum proditus, quia eral 31 annorum. Nam post toti­
necteretur. » Hinc pro corona lapidum ferien­ dem annos, occisus est a Nerone anno regni
tium, accepit coronam lapidum pretiosorum, ejus 13, cum universim esset 68 annorum, ut tra­
juxta illud : « Posuisti in capite ejus coronam de dii S. Chrysostomus, hom. De Principibus Apos­
lapide pretioso. » Psal. xx, 4; et S. Augustinus, tolorum, tom. V. Sic Pythagoras adolescenliam
serra. 94 De Diversis : a Quando, ait, B. Stepha­ extendebat ab anno vigesimo ætatis usque ad
nus pro Christo primus sanguinem fudit, quasi quadragesimum. Unde et Cicero, lib. DcSencct., Adniwcorona processit do cado, ut eam sumerent se­ adolescenliam extendit usque ad senectutem : r,nli*
*
dF11U
quentes in premio, qui procedentis pietatem imi­ « Qui enim citius, ait, adolescenti® senectus, quam
tarentur in prelio. Impleverunt postmodum ter­ puerili® adolescentia obrepit. » Idem, orat. 23,
ram crebro martyria. Quicumque postea sangui­ Isocratem nunc virum vocat, nunc adolescentem :
nem pro Christi confessione fuderunt,imposuerunt a Adolescens, ait, etiam nunc, o Phædre, Isocra­
coronam illam capiti suo, et eam secuturis inte­ tes est; sed quid de illo augurer, libet dicere. »
gram servaverunt. »
Et paulo post: « Inest enim natura philosophi®
Symbolice ibidem S. Augustinus, et serm. 92 : in hujus viri mente quædam. n Hæc de adoles­
« Ad lapides, ait, currebant, duri ad duros ; et cente Socrates apud Ciceronem auguratur. Aliopetris lapidabatur, qui pro petra, (pii Christus est, qui a physicis et medicis adolescens proprie quis
moriebatur; et a lapideis, qui legem acceperant dicitur a fine puerili®, scilicet ab anno 12 us*
in lapideis tabulis, b
que ad 25, quamdiu scilicet homo crescit in lon184

COMMENTARÍA ÎN ACTA APOSTOLORUM; Cap. VIL
488
î»r«. s», gitudino : cuín cnim pcrcrevit, adultus vocatur. bus, quæ propter me pateris, » uti habet Vita
59. Domine Jesu, suscipe spiritum meum, —ut ejus apud Surium die 27 julii.
S. Men® Martyri cum oculi effoderentur, evel­
cum victorem, quasi agonotheta sistas Deo Patri,
corona gloriæ decorandum, q. d. ait S. Augusti­ leretur lingua, caro dilaceraretur, apparuit Chris­
nus, serm. 93: «Tibi vixi, tibi morior : quia ad­ tus atque omnia ipsi membra restituit et sanavit ¿
juvisti me, vicit quem suscipis : accipe spiritum hortatusque est ad constantiam, promittendo ei
meum de manu eorum qui oderunt tuum. » Et præsentem suam opem et auxilium, uti habet
term. 51 : « Fecisti me victorem, recipe me in ejus Vita apud Surium die 11 novembres.
S. Barbara in carcere apparuit Christus, suo­
triumphum : illi persequuntur, tu suscipe; illi
ejiciunt, tu intromitto : dic spiritui meo, intra in que splendore carcerem illustravit, ac plagas sa­
ni gaudium Domini tui. » Hinc multi censent Chris- navit, animando cam ad instans martyrium, pol­
«ncnim
lum suorum servorum et servarum animas statini licens prascnlem suam opem.
excipit
.
S.Elizabctha, Hungarorum regis filia, oculis in
•Qlmis. a morte excipere, casque quasi fructus laborum
Modui suorum Deo Patri offerre. Nota hic optimam mo- cœlum intentis vidit Christum ab coque audivit;
fin’jj0’ræn(ormam. Primo, non de corpore, sed de « Bono animo esto, filia, ego tecum sum. » Cui
spiritu curam gerit : contrarium faciunt impii. illa : « lia Domine, tu mccum, et ego tecum. •
Secundo, fidem profitetur, Jesum vocans Domi­ Eidem post vitam mullis annis religiose transac­
num , scilicet creatorem, redemptorem ct salva­ tam Christus apparuit, dixitque : « Veni, sponsa,
torem suum totiusque mundi. Tertio, spem in cadesti thalamo potire, n
S. Tarsilla, amita S. Gregorii, ut ipse refert
eum defigens, ipsum invocat, meritis suis diffi­
dens : hinc vocat cum Jesum, qui scilicet velit ct lib. IV Dialog., cap. xvi, moriens, « sursum res­
possit cum salvare. Quarto, per amorem ei ani­ piciens Jesum venientem vidit, el cum magna
animadversione cœpit circumstantibus clamare
mam spirilumque resignat.
Quocirca Christus resignatum sibi a suis spiri­ dicens : Recedite, recedite, Jesus venit. Cumque
tum excipit : ac qua homo peragit particulare ejus in eum intenderet quem videbat, sancta illa anima
judicium, in quo eumdem cœlo adjudicat beat- e corpore est egressa. Tantaque subito fragrantia
que, ac cum triumpho in cœlum traducit; sin miri odoris aspersa est, ut ipsa quoque suavitas
adhuc aliquid purgandum habeat, ad Purgato­ ostenderet, illuc Auctorem suavitatis venisse. »
Sic S. Dionysio Areopagitæ crucifixo, in car­
rium, ut cxpictur, transmittit. Porro hæc facit vel
per se, vel potius per angelos. Nam si per se id cere apparuit Christus insolita luce coruscus,
faceret, cum singulis horis, et sæpe momentis, eumque ad ultimum martyrii agonem constanter
plurimi per orbem moriantur, deberet Christus obeundum animavit.
S. Antonius de Padua agens animam cecinit :
singulis momentis ad singulos morientes c cœlis
descendere, imo cum eodem momento multi in a 0 gloriosa Domina, excelsa super sidera, » etc.;
variis locis moriantur, deberet simul ad varia deinde sublatis oculis, cos in cœlum fixe inten­
loca descendere, seque multoties replicare. Quare dit. Rogatus, quidnam aspiceret? «x Video, inquit,
Barlhol. Sibylla, in Speculo peregrini, Quæst. de­ Dominum meum, » ac mox feliciter in Domino
cade 1, cap. ii, Quasi. IX, censet Christum hoc obdormivit anno Christi 1231.
S.Eligius, Episcopus Noy iomensis, moriens ocu­
particulare judicium cujusque committere angelo
custodi ejusdem, ut is deinde cum pro meritis lis in cœlum intentis : a Nunc dimittis, ait, ser­
vel ad cœlum, vel ad Purgatorium, vel ad infer­ vum tuum, Domine, secundum verbum tuum in
num deducat, aut dæmoni deducendum tradat. pace. In manus tuas commendo spiritum meum.
Hoc cnim ad angeli custodiam perlinere videtur, Tu scis quia semper spes mea fuit in tua miseri­
ejusquo esse finis ct clausula. Alii censent hoc cordia, ct fides mea in tua credulitate permansit.
judicium ab ipso Christo, manente in cœlo em- El nunc quoque in confessione sancti tui nomi­
pyrco, fieri per mentalem Christi locutionem; nis, extremum Christi anhelitum meum efflabo
sicut angelus ad angelum, licet remotissimum, Suscipe ergo me secundum magnam misericor­
menlalitcr loquitur, ul dixi Zachar. xn, 10. Judi­ diam luam. »
S.Arnulpho, Suessionis Episcopo, c vivis mi­
cium vero universale in fine mundi per se pera­
get Christus; unde ad illud omnibus Angelis ct grante, cella contremuit : contremiscente Everol*
Sanctis comitatus, c cœlo gloriosus descendet, pho presbytero : « Ne paveas, ait, dilecte frater;
Matth. cap. XXV, vers. 31. Nonnullis tamen il­ sunt cnim hæc omnia divin® majestatis signa. »
lustrioribus Sanctis morientibus Christus per se Et mox iterato terra motu : a Sub prima, ait,
apparuit, corumquc animas excepit. Audi exem­ quassatione B. Petrus Apostolus ad me venit,
significans mihi peccata remissa et vitæ januam
pla selecta.
S. Pantalcon Martyr in ligno suspensus, ferreis patere. Aderat Beatorum frequens cœlus laudes
laniatus ungulis, lampadibus ustulatus, oculis in divinas continenter modulantium. Sub alteraquascœlum intentis orans, vidit Christum in habitu salionc cum mullis angelicis spiritibus S. Michael
Hermolai sui magistri, qui cum ad martyrium me invisit, pollicens se duce me ad beatemi vitam
animnbat : « Ego cnim, ait, tecum sum in omni- ingressurum. Tertia concussione adfuit Domiua

»88

.

COMMENTARIA IN ACT,A APOSTOLORUM, cap. vb.

nostra, vere misericordi® mater: multis stipata
S. Virginum agminibus, benignissima me voco
certiorem faciens de anima mea inter Assumptio­
nis ejus gaudia in coelos transferenda, n Quare in
festo Assumptionis B. Virginis expirans, ab ipsa
assumptus est in ccelum.
S. Nicolaus Tolentinas sex totis anto obitum
mensibus, paulo ante nocturnas preces singulis
noctibus suavissimum angelorum concentum au­
divit, qui illi prægustum futura; vit® praebebat.
Unde ipso ingeminabat : a Cupio dissolvi el esse
cum Christo. » Jamque in extremo spiritu gestiens
et exultans, rogatus causam, attonitus rei magni­
tudine, vixque pr® gaudio sui compos, respon­
dit : «Dominus meus, Jésus Christus, S.Matri su®
et Augustino Patri nostro innixus, dicit mihi :
Euge, serve bone et fidelis, intra in gaudium Do­
mini tui; » in quibus verbis expiravit. Ita habet
ejus et cœterorum Vita apud Surium et alios.
60. Posais autem genibus, —ut genuflexione
ostenderet summam curam, dolorem, compas­
sionem ct compunctionem, ut ea Saulo sævicnti et
Judæis obstinatis veniam impetraret, ait S. Chry­
sostomus, orat. 2 De Parasceve. Nota: S. Stepha­
nus pro sc oravit stans, pro hostibus vero genu
flexit. Causam dat S. Augustinus respondens in
persona Stcphani, serm. 2 Dc Sanctis : a Pro me
stans oravi, quia pro me qui recte Deo servivi,
orando et impetrando non laboravi : quia qui
pro justo orat, non laborat, ideo pro se stans
oravit. Ventum est ul oraret pro Judæis, pro in­
terfectoribus Christi, pro interfectoribus Sancto­
rum, pro lapidatoribus suis, attendit tam mul­
tam et magnam esse impietatem ipsorum, qu®
difficile donari posset, genu flexit, était: Domine,
ne statuas illis hoc peccatum. »
Clamavit voce magna, — quantum vires illo ar­
ticulo deficientes ferebant : nam cum hac voce
expiravit ; alioqui miraculi speciem habet, quod
in morte quis clamet, uti miraculum fuit in Christo,
quod expirans clamarit : « Pater, in manus luas
commendo spiritum meum. » S. Augustinus,
serm. 99 De Diversis, addit Stephanum clamori
miscuisse lacrymas, ideoque efficax fuit ejus
oratio.
Domine , ke statuas illis hoc peccatum. — Non
orat Stephanus, ut Deus peccatum, puta homici­
dium Judœorum, non œstimet peccatum, nec
homicidium ; hoc enim est impossibile Dcoque
injurium, quia tribuit ei perversum de peccato
judicium, ul scilicet judicet peccatum non esso
peccatum : sed « ne statuas, » id est ne statis
fixisque oculis illud intuearis, </. d. Ne quieso fir­
miter ct perenniter coram te hoc scelus maneat,
sed cito ab eo oculos averte illudque condona,
convertendo meos lapidatores ad poenitentiam.
Servado, ne statuas culpam eorum ad poenam,
hoc est, noli eos punire obduratione et morte
sterna, quam merentur; sed poenam cum culpa
cis remitte. Stant enim fixe ante Deum peccata,

quasi vindictam petentia : statuuntur quasi ma­
leficiorum statu® marmore®, cum peccator in iis
obfirniatiir, obduratur et moritur; ita ut maneant
in emissa, ut plectantur igne æterno. Ex adverso
de bonis Cornelii operibus dicitur cap. x,vers. 4:
« Orationes tu® cl elccmosyn® tu® ascenderunt
in memoriam in con tectu Dei. » Græcmn tpiu»
mulla significat; nimirum sistere, statuere, fir­
mare, finire, erigere, appendere, ponderare; et om­
nibus his modis hic accipi potest, g. d. Ne sistas,
ne firmes, ne finias hoc eorum peccatum, ne sci­
licet sinas eos in illo finire vitam, et damnari; ne
erigas in statuam et monumentum eorum mali­
tiam ct vindictam, ne appendas, ne ponderes in
rigida tu® justiti® lance hoc scelus, sed excusa
quasi commissum per passionem et ignorantiam,
ut eis clemens veniam concedas.
Stephanus imitatur Christum, quem stantem in
ccelis intuebatur, ait Nyssenus, qui in cruce pro
suis crucifixoribus oravit : « Pater, ignosce illis,
quia nesciunt quid faciunt. » « Putas, ait S. Au­
gustinus, serm. 91 De Diversis, verba ista audi­
vit Paulus? audivit subsannans, sed irrisit. » Hi­
larius Arelatensis, serm. De S. Stephano, dicit,
« nescisse Stephanum iis irasci, per quos sibi
videret aulam regni coelestis aperiri, per quos
æternis sæculis intelligeret consecrari ; et sic ex
oleastro novum ramum coepisse inferri, ut olivam
veterem nollet abscindi. »
Notat S. Fulgentius, serm. Dc S. Stephano, arma Ahm
quibus contra Judæos pugnavit Stephanus, et vicit,
fuisse charitatem, præsertim erga suos hostes et ntu.
lapidatores : « Per charitatem Dei, ait, sævientibus Judæis non cessit; per charitatem proximi,
pro lapidantibus intercessit. Per charitatem ar­
guebat errantes, ut corrigerentur ; per charitatem
pro lapidantibus orabat, ne punirentur. Charilatis virtute subnixus, vicit Saulum crudeliter s®vicnlem, ct quem habebat in terra persecutorem,
in coelo meruit habere consortem. » Sane arden­
tissima fuit h®c Stcphani charilas, qu® furorem
ardentissimum Sauli et Judæorum vicit ct supera­
vit. Voluit enim Deus in Stephano quasi in Proto­
martyre , cæteris omnibus martyribus secuturis
dare illustre fortitudinis, patienti®, innocenti® ct
cæterarmn virtutum exemplar, ac præsertim charitatis, qua tortores suos converterent, uti fecit
S. Paulus, S. Jacobus et passim alii Martyres.
Notat secundo, S. Augustinus, serin. 1 De vis pmSanctis, efficaciam orationis S. Stcphani : « Si c'*'“
S. Stephanus, ait, non orassct, Ecclesia Paulum
non haberet : sed ideo erectus csl Paulus, quia
in terra inclinatus exauditus est Stephanus. Et
serm. fi, docet longe amplius Stephanum planxisse
scelus hostium, quam suos dolores, ideoque
pro illis tam impense el ferventer orasse : « Plus,
ait,dolebal illorum peccata, quam sua vulnera ;
plus illorum impietatem, quam suam mortem.
Et recte plus : in illorum quippe impietate erant
mulla qu® plangi potuissent, in illius autem

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. VIL
18?
morte non erat quod debuisset dolori. Illorum immitti. Simili est quod scribit S. Angnstinus,
impietatem mors sequebatur oeterna, hujus autem lib. XAH De CMt., cap. vm, Martialem, virum
mortem vita perpetua. »
honoratum, a gentilismo ad Christianismum, cui
Outio
Nota tertio, cfllcacissimam esse orationem ar- antea semper restiterat, a genero et filia fuisse
dentem, qu® funditur pro inimicis, qualis fuit conversum per invocationem S. Stcphani, perqué
cKiMi-* hæc Stcphani : tum quia ipsa est actus difllcilli- flores ex altari S. Stcphani desumptos, et capiti
«ui. mte et eminentissimæ charitatis; tum quia eam Martialis; cum æger decumberet, suppositos;
Ca/T Deus nobis consuluit, imo imperavit, Matth. v, adeo ut deinceps perpetim in ore haberet ultima
41 ; tum quia injuria hæc proprie tangit homi­ S. Stcphani verba : « Christe, accipe spiritum
nem. Si ergo is læsus, jus ct actionem suam meum. »
contra lædcntem remittat, imo oret ut et Deus
Et era noe dixisset, oddobmivit n Domixo.
remittat, cogit quasi Deum ad remittendum : — Quasi mori ct quiscere nequiret, nisi prius
Deus enim homine longe dementior est, et videri hostibus bene precatus, veniam a Deo impetras­
vult. Quocirca hæc Stcphani oratio impetravit et se!. Nota : S. Panini Christianos morientes vocat
quasi peperii Paulum, eumque fecit Apostolorum dormientes , I Cor. xv, et I Thessal. v, quia eorum
s. *<!• orbisque doclorem. Quocirca Cardinalis Vitriaco, mors non tam mors est, quam sommus, ob
Vita
^ari<e Oigniaernsís, lib. II; cap. xi, spem brevi futur® resurrectionis, interim anima
*ninum scribit eam in éxtasi cognovisse S. Stephanum transeunte ad requiem et gloriam æternam, ut in
Fault s. Pauli decollati animam excepisse, et Deo
visione et fruitione Dei felix el beata conquiescat,
obtulisse : « Dicebat, ait Vitriaco, cum de B. dicatque cum Psalte, Psal. m : a in pace in idipStephano Protomartyre caneret, quem paradisi sum dormiam ct requiescam. » Ubi S. Augustinus :
rosarium appellabat, ilii sub mortem oranti, « 0 in pace ! inquit, o in idipsum '. o dormiam
Dominum pro munere dedisse S. Paulum : ct et requiescam ! » Hinc fidelium pius est mos, ul
S. Paulo peracto martyrio c corpore excedente, aliquo c suis moriente non dicant ; Talis mortuus
S. Stephanum adfuisse, ejusque spiritum obtulisse est, sed : Obdormivit in Domino. « Felix som­
Domino, atque dixisse : Domine, hoc ingenti et nus, ait Petrus Damianus, orat. De S. Stephano,
singulari munere tu mo donasti ; ego vero mul­ cum requie , requies cum voluptate , voluptas
tiplici fructu auctum tibi illud reddo. »
cum æternitatc. » Nam ut dicitur Psal. cxxvi,2,
Oratio ergo pro inimicis apud Deum est poten­ cum dederit dilectis suis somnum, ecce hæretissima , eumque pone cogit ad parcendum ini­ ditas Domini. » Et Apoc. cap. xiv, vers. 13 :
mico ; quia pure fit ad gloriam Dei ; itaque e « Beati mortui, qui in Domino, » id est in Domini
mera puraque charitate proficiscitur : nullus fide, gratia et sinu, quasi viva ejus membra, «mo­
enim hic se miscet amor sui; vel amor natur®; riuntur. » Vide ibi dicta.
quia contra naturam sua benevolentia el benefi­
Hic fuit finis, hic triumphus, hæc coronis el
centia tendit in hostes natur®, quibus a Deo corona primi Christi alhlet®, S. Stcphani, quem
ignosci ct benefieri optat et orat, ut Deus per S. Augustinus, Nyssenus, Fulgentius, Emisscnus,
hoc glorificetur ; uti revera hæc summa est Dei Chrysologus, Bernardus, Nicetas et alii suis hogloria; puta clementia divina, qua ex inimicis inilii., prosecuti, miris enconáis celebrarunt.
suis et nostris facit amicos, imo filios et hæredes
Miracula post mortem per sacra ejus lipsana
suos ; quam proinde poscenti concedit Deus, qui et reliquias patrata magna cl multa recenset
glori® divin® est zelotes magis quam nos, uti S. Augustinus, lib. XXII De Civit., cap. vm, et hom.
7 De Sanctis, et Prosperus, lib. Do Prodici, dimidii
par est, justum ct sanctum.
Probabiliter opinatur Œcumenius, non solum temp., cap. vi; Gregorius Turonensis, lib. I /Dst.,
Saulum, sed et plurcs alios lapidatores Stcphani, cap. XXXI ; Gcnnadius, Nicetas ct alii plurcs. Porro Festum
per has ejus preces veniam, gratiam ct salutem jam indo ab ejus obitu, tanto in honoro et cultu 5,h^
s. sit- esse adeptos. Hinc denique S. Stephanus singula- apud omnes fideles fuit, ut S. Clemens, lib. Vili undti.a
pbinn» r¡s potensque c^t patronus ct advocatus eorum Conslit., cap. XXXIII, scribat Apostolos sanxisse, »b -'í*3*
Jrj'tnün QU* suos inimicos ®quo ac homines sceleratos ct ut quotannis dies martyrii ejus publice festus u’l“'
bout- obduratos ; uti sunt Judæi, convertero satagunt, celebretur. Undo sanctus Martialis, Apostolorum
i' tici'1 ul* mu^l*s experientiis coastal; id enim ipse suo discipulus, altare S. Stephano in Gallia dedicavit,
zelo, exemplo ct martyrio meruit : eum ergo uti ipse testatur in epist. ad Burdegal.; cujus exem­
plum secui® muli® ali® Gallican® Ecclesia
invocent.
Kí'í.1- Narrat Baronins, anno Christi 418, ex Severo, nomino ct titulo S. Stcphani magnifica templa et
pb.
Episcopo Majoric® insui®, reliquiis S. Stcphani basilicas erexerunt. Primus Iluugarorum Ilex et
Majonam (qu® urbs est in Majorica) illatis, omnes Martyr S. Stephanus, a S. Stephano cl nomen,
Judæos, quorum numerus erat 541), per miracu­ ct regnum , et martyrii lauream est adeptus, uti
lum fuisse conversos, cum nimirum viderent habet ejus Vila 25 augusti.
Denique S. Dorotheas, in Synopsi, asserit eo­
suis saxis, qu® quotidie jaciebant in Christianos
reliquias gestantes ct comitantes, neminem l®di ; dem dio cum Stephano occisum esse a Judæis
cl Dei vindicta ignem caelitus in synagogam suam Nicanorem Diaconum, ct insuper duo Chrfctia-

COMMENTARIA IN ACTA
norum millia. De Nicanore idem tradit S. Hippo­
lytus, lib. De 72 Discipulis, Verum Martyrologium
Romanum iO jamiarii asserit Nicanorem in Cypro
esse occisum. Idem habet Menologium Gracorum
13 julii, quod et addit, id contigisse sub Ves­
pasiano.
Ito nunc, S. Stephane, ito pugil Christi, ito ad
Jcsum tuum, pro cujus fide ct amore tantum
agonem obiisti. Jesus te exspectat ut coronet, qui
spectavit ut vinceres. Bonum certamen certasti,
cursum consummasti, fidem servasti, accipe coro­
nam gloriæ. Ito, Martyr fortissime, in domum for­
tium Dei. Ilo, Virgo fastissime, in supernum mon­
tem Sion ; sequere cum choris S. Virginum Agnum
quocumque ierit, canta cum eis Canticum novum,
imo illud cæteris præcine. Ito, Christi Evangelista
ct prœco, in aulam cœlcstem Christi. Ille victorem
<88

APOSTOLORUM cap. VTTL
et felicem tuum spiritum excipiet. Ille tibi saxa
in gemmas convertet; pro corona saxorum im­
ponet capiti tuo coronam carbunculorum, ada­
mantum, smaragdorum. Ille ab oculis tuis lacrymas, a vultu sudorem, a corpore cruorem omnem
absterget : ille Deo Patri victorem te sistet, ut
pro modico agonis tempore æterni regni diadema
accipias. Ito, Protomarlyr, cæteris iter in cœlum
præi, viam ad triumphum sterne, sequentur to
ut ducem toto orbe per omnia futura sæcula,
innumera Martyrum agmina. Paucis horis fortiter
luctando teipsum meritis, Apostolos gaudio, fide­
les exemplo, Ecclesiam gloria, orbem fama, ange­
los cxultatione, cœlum civibus, paradisum Marty­
ribus implesti et condecorasti.Eia! ex alto nos res­
pice, ut lui certaminis vestigia fortiter sequi, itaque
gloriæ tuæ brevium consequi mereamur. Arnen.

CAPUT OCTAVUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
A morio Sltphani oritur gravis Ecclesia persecutio; unde fideles disperguntur, et Samariam convertunt,
in taque Simonem Magum : sed ille volens emere potestatem dandi Spiritum Sanctum a S. Petro incre­
patur. Denique, vers. 26, Eunuchus Candacis regina a Philippo baptizatur.

1. Facta est autem in illa die persecutio magna in Ecclesia, quæ erat Hierosolymis, et
omnes dispersi sunt per regiones Judææ et Samariæ, præter Apostolos. 2. Curaverunt
autem Stephanum viri timorati, et fecerunt planctum magnum super eum. 3. Saulus
autem devastabat Ecclesiam, per domos intrans, et trahens viros ac mulieres tradebat in
custodiam. 4. Igitur qui dispersi erant, pertransibant, evangelizantes verbum Dei. 5. Phi­
lippus autem descendens in civitatem Samariæ, praedicabat illis Christum. 6. Intendebant
autem turbæ his quæ a Philippo dicebantur, unanimiter audientes, et videntes signa quæ
faciebat. 7. Mulli enim eorum qui habebant spiritus immundos, clamantes voce magna
exibant. 8. Multi autem paralytici et claudi curati sunt. 9. Factum est ergo gaudium
magnum in illa civitate. Vir autem quidam nomine Simon, qui ante fuerat in civitate
Magus, seducens gentem Samariæ, dicens se esse aliquem magnum : 10. cui auscultabant
omnes a minimo usque ad maximum, dicentes : Hic est virtus Dei, quæ vocatur magna.
11. Attendebant autem eum, propter quod multo tempore magiis suis demenlasset cos.
12. Cum vero credidissent Philippo evangelizanli de regno Dei, in nomine Jesu Christi
baptizabantur viri ac mulieres. 13. Tunc Simon et ipse credidit; et cum baptizatus esset,
udhærebat Philippo. Videns etiam signa et virtutes maximas fieri, stupens admirabatur.
14. Cum autem audissent Apostoli, qui erant Hierosolymis, quod recepisset Samaria ver­
bum Dei, miserunt ad eos Petrum el Joannem. 15. Qui cum venissent, oraverunt pro
ipsis ut acciperent Spiritum Sanctum : 16. nondum enim in quemquam illorum venerat,
sed baptizad tantum erant in nomine Domini Jesu. 17. Tunc imponebant manus super
illos, et accipiebant Spiritum Sanctum. 18. Cum vidisset autem Simon, quia per imposi­
tionem manus Apostolorum daretur Spiritus Sanctus, obtulit eis pecuniam, 19. dicens:
Date et mihi hanc potestatem, ut cuicumque imposuero manus, accipiat Spiritum Sanctum.
Petrus autem dixit ad eum : 20. Pecunia tua tecum sit in perditionem; quoniam donum

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cip. Vili.

180

Dei existimasti pecunia possideri. 21. Non est libi pars, ncque sors in sermone isto; cor
enim tuum non est rectum coram Deo. 22. Pœnitentiam itaque age ab hac nequitia tua,
et roga Deum, si forte remittatur tibi hæc cogitatio cordis lui. 23. In felle enim amaritu­
dinis el obligatione iniquitatis video te esse. 24. Respondens autem Simon, dixit • Preca­
mini vos pro me ad Dominum, ut nihil veniat super me horum quæ dixistis. 25. Et illi
quidem testificati et locuti verbum Domini, redibant Ilierosolymam, et multis regionibus
Samaritanorum evangelizaban!. 26. Angelus autem Domini loculus est ad Philippum,
dicens : Surge, ct vade contra meridianum, ad viam qua! descendit ab Jerusalem in
Gazam : hæc est deserta. 27. El surgens abiit. Et ecce vir /Ethiops, eunuchus, potens
Candacis reginæ Æthiopum, qui erat super omnes gazas ejus, venerat adorare in Jeru­
salem ; 28. et revertebatur sedens super currum suum, legensque Isaiam prophetam.
29. Dixil autem Spiritus Philippo : Accede, et adjunge te ad currum istum. 30. Accur­
rens autem Philippus, audivit eum legentem isaiam prophetam, et dixit : Putasne intelligis quæ legis? 31. Qui ait : Et quomodo possum, si non aliquis ostenderit mihi? Rogavitque Philippum ut ascenderet, et sederet secum. 32. Locus autem Scriptura quam
legebat, erat hic : Tanquam ovis ad occisionem ductus est, et sicut agnus coram tondente
se, sine voce, sic non aperuit os suum. 33. In humilitate judicium ejus sublatum est. Ge­
nerationem ejus quis enarrabit, quoniam tolletur de terra vita ejus? 34. Respondens
autem Eunuchus Philippo, dixit : Obsecro te, de quo Propheta dicit hoc? de se, an de
alio aliquo? 35. Aperiens autem Philippus os suum, et incipiens a scriptura ista, evangelizavit illi Jesum. 36. Et dum irent per viam, venerunt ad quamdam aquam, et ait
Eunuchus : Ecce aqua, quid prohibet me baptizari? 37. Dixit autem Philippus : Si credis
ex toto corde, licet. Et respondens ait : Credo Filium Dei esse Jesum Christum. 38. Et
jussit stare currum ; et descenderunt uterque in aquam, Philippus et Eunuchus, et baptizavil eum. 39. Cum autem ascendissent de aqua, Spiritus Domini rapuit Philippum, et
amplius non vidit eum Eunuchus. Hiat autem per viam suam gaudens. 40. Philippus
autem inventus est in Azoto, et pertransiens evangelizaba! civitatibus cunctis, donec
veniret Cæsaream.
Ver., i.

1. Facta est autem in illa die (id est illo tem­
pore, est synecdoche) persecutio magna in Eccle­
sia (i), — iri TT.K ix*).r.aixv, id est in Ecclesiam, contra
Ecclesiam. Ita Tigurina. Dorotheas tradit cum
Stephano occisos esse bis mille Christianos, uti
paulo ante dixi. Certe plures tunc occisos indicat
Paulus, Act. XXVI, 20, dicens: « Et cum occide­
rentur, ego detuli sententiam. » Hæc ergo fuit
prima generalis Ecclesiæ persecutio, quain mo­
verunt Judæi hostes ejus exinde, et deinceps sem­
per infensissimi. Ita Eusebius, in CAromco.
B.
Multi censent hoc tempore S. Magdalcnam, cum
dâkn» sorore S. Martha, fratre Lazaro, Maximino, Marcel'a cl Joscpho ab Arimathia (qui deinde in
Mini. Britanniam trajiciens, ibi evangelizans Christum
,<ini T in pace quievit) a Judæis navi sine velis et remis
impositos, Dei ductu Massiliam appulisse, ibique
Christi fidem propagasse. Ita ex Actis S. Magda­
lena:, ct Historia Vaticana Baronius, tom. 1 Annal.,
(i) Optime procederet narrationis ordo, si versus 1
insereretur inter s ct 8 : ideoque quidam librarii culpa
hum- vers, hoc loco poni suspicantur.

et in Martyrol. 22 julii, licet Lucius Dexter in
Chronico tradat tardius id contigisse, scilicet anno
Christi 48, qui ct subjungit : «Anno Christi 48,
Maria Magdalena miraculis clara, mirifice divinis
laudibus et contemplationi dedita, in Galliam
migrat. » Sic et alii plures scribunt eam grandae­
vam, octogesimo ætatissuæ anno e vita migrasse.
Postquam enim apostolati! perfuncta Massilienses
ad Christum convertit, instinctu Dei secessit in
montem, futura sæculis omnibus poenitentiæ et
contemplationis exemplar; ibi per triginta annos
vitam angelicam in orationibus el lacrymis egit.
Hoc enim ei denunliarat S. Michael Archangelus
dicens : « Deus quem lautum, o Magdalena, con­
cupiscis, et semper habes, tc vult hunc locum
lacrymis irrigare profusis, ut futuris sæculis
exemplum pœnitentiæ perpetuo fias. » Ac iterum
angelus, qui ad Purgatorii loca eam deduxerat,
reponens ipsam ad crucem in Bauma, edixit, c t
prædixit : a Quanto tempore tuus ac noster amor
Jesus, in terris tc propler evixit, tanto tu quoque
in hac spelunca moraberis; » uti ipsa apparens
Eliæ anachoret® Baumam suam incolenti narra-

COMMENTARIS IN ACTA APOSTOLORt’M, cap. VIH,
190
vit, teste Doctore Sylvestre Prierate apud Suriuin, bat peregrinatio ; lolamquo provinciam undique
die 22 julii. Sane Judæi præ cæteris Magdalenas, mirificis et inauditis nuntiis complent. Ex hi»
ejirsque familia; infensi, ob eximium ejus in primi a beato Jacobo eliguntur urbium Pontifices
Christum amorem, et ob mirum dolorem, quem et Pastores. Dubinin an omnes Judæi fuerint. His­
in morte Christi cruci astans ostenderat, in eam pani præcipue Judæi mittunt legatos ad Aposto­
virus odii sui illico evomuisse videntur.
los, u| quam primum aliquis eorum veniat ad
eos, qui de rebus recensitis do Christo eos verius
Er OMNES DISPERSI SUNT PER REGIONES JuD.r.E. —
« Omnes, » scilicet fideles, qui erant de Ecclesia ct uberius doceat. » Unde mox addit, ad cos
de qua præcessil: non ergo soli seniores dispersi profectum S. Jacobum anno 37 Christi, qui fuit
sunt, ut videturvellc Eusebius, lib.II liât., cap. i, tertius ab ejus ascensu in cœlum : « S. Jacobus,
sed et cæteri ; nonnulli tamen qui potentes ha­ ait, Apostolus, Zebcdæl filius, peragratis urbibus
bebant amicos, vel in latebras sese abdebant, Hispaniæ, multisque erectis Ecclesiis et Episco­
aut periculis et carceri sc offerebant, remanse­ pis creatis ex advenis, Petrum Bracar® reliquit
runt. « Omnes » ergo intellige commode, qui Episcopum; ac primum oratorium B. Virgini,
scilicet facile fugcie poterant, q. d. Plerique, ejus jussu prasentiaque super columnam Cæsarpermulti disperi! sunt, Græce Ji«n:ap¡4«t, id est augustæ erexit. » Idem tamen Dexter paulo post
«disseminati sunt, quasi seminantes frumenta addit plerosque alios Apostolos tardius disces­
ad panem superecelestem conficiendum ; univer­ sisse in provincias quæ sibi obtigerant, nimirum
sumque orbem peragrantes, vivificis doctrinas anno Christi 41. Sic enim ait : « Ex Hispania
virtutes, efllcaciasquo disseminarunt,» ait S. Atha­ rediens Jacobus, Galliam invisit, ct Britanniam,
nasius, hom. Do Fermento.
et Veneliarum oppida, ubi prædicat, ac HiorosoEcco quantum bonum ex malo elicit Deus, lymam revertitur, de rebus gravissimis consultu­
quantam cx persecutione Ecclesiæ dilatationem, rus B. Virginem et Petrum. Jacobus interest pro­
ct Gentium conversionem : ita « crescit adversis fectioni ad prædicandum nonnullorum Apostoloagitata virtus. » Unde Nyssenus, hom. De S. Ste­ rum ; scilicet Mattili», Thoniæ, Andrene, Philippi,
phano, docet persecutionem S. Slophani Evan­ Barlholomæi, Simonis, Judie ct Matthæi, qui
gelium per orbem evulgasse. Ob ejus enim cædcm Deo duce profecti sunt hoc anno, cum eodem
discipuli per alias regiones dispersi, eas conver­ anno scripsisset is Evangelium. Eodem anno
terunt ; et S. Stephanus c cœlo carum conversio­ Joannes Theologus, comitante B. Virgine, Ephe­
nem suis precibus impetravit, ac precipuo ut sum proficiscitur. » Additque anno sequenti, qui
S. Paulus conversus orbem evangelizando obiret. fuit Christi 12, Jacobum redeuntem llierosolymam,
Sic enim impiorum conatibus, quibus opera Dei ibidem ab Herode fuisse occisum.
impedire conantur, Deus opera sua promovet ct
Porro constat Apostolos in hac persecutione
excquitur, uti ostendi cap. iv, 98. Primo ergo S. Stcphani non fuisse dispersos. Ait enim Lucas,
dispersi sunt a per regiones Judæœ et Samariae; » « preter Apostolos. » Ex quo merito Beda hic
sed mox inde longe ulterius so sparserunt. Testis refellit Pseudo Melitoncm, libro De Obitu lì. Virgi­
est Lucas, cap. xi, 19 : «Et illi quidem,ait, qui nis , qui asserit anno secundo a Christi ascensione
dispersi fuerant a tribulatione, quæ facta fuerat Apostolos dispersos, profectos esse in suas pro­
sub Stephano, perambulaverunt usque Phœnicem vincias. Dei enim consilio et protectione manse­
et Cyprum, ct Antiochiam. » Quare Antiochiæ, runt Apostoli Hierosolymæ, ut inibi Ecclesiam a
crescente fidelium numero, primum discipuli Christo et a se inchoatam fundarent et firma­
cognominati sunt Christiani : Idem ait, vers. 26. rent, ne Judæi eam a se dispersam et eversam
Unde Baronius conjectat dispersorum numerum criminarentur ; sed potius ipsa ibidem Sj nagogæ
fuisse ad quindecim millia, additque illos ipsos succederei, eamquo sepeliret. Hinc rursum non­
cs.-e quibus S. Petrus ct Jacobus suas epistolas nullis parum probabile videtur, quod aliqui apud
inscribunt, dicentes : « Advenis dispersionis Baronium, in Marlyrol., 23 julii, censent in hac
Ponti, Galatiæ, etc.; n vel : « Duodecim tribubus dispersione S. Jacobum profectum esse in Hispa­
qua; sunt in (lispcrsionc, salutem. »
niam, ibique llispanis non Gentilibus, sed JuAstipulatur Lucius Dexter, in Chronico, quod dæis dunlaxat, evangelizasse : fuit enim el ipse
dedicat S. Hieronymo (illi enim fuit coævus); sic unus ex Apostolis, quos Lucas ait non fuisse
enim habet : « Anno Christi 33, occiso lapidibus dispersos. Nisi dicas unum Jacobum hic excipi.
Stephano, magna persecutio Hierosolymis ct con­ Sane Verulis In Italia valde colitur S. Maria Sa­
finiis exoritur : plusquam quindecim mille viri, lome, mater S. Jacobi, quam ferunt Hierosolymis
qui predicanlibus Apostolis in Christum credi­ tunc co profugisse, ct labore rctateqne fractam
derant, fugantur. Alii ad Asiam, nonnulli ad ibidem in Domino pio obdormivisse ; ita Baro­
Europam veniunt Ex his plusquam quingenti nius et Hibadeneira in VitaS. Jacobi. Sed de hoc
navo Cypro educti, ad portum Carthaginenscm plura dicam cap. xii.
Hispaniæ perGugunt : divisi per Hispamos, mor­
2. CtHAAtUUNT AU1BM StEIUANUM. — SyrU-S , pO- Ver». ».
tem Christi resurreetionemque denuntiant, cl situm in ami sepelierunt. Griecum
significat
Mariæ vitam j ad quam frequens cx Hispania fie- curare, gestare, portor», cstqrio subinde verbum

COMMENTARIA IN ACTA
funerale, significans mortuum c//u»< ct sepelire.
Quocirca Noster uti generalius, ita plenius vertit,
• liraverunt. Curare enim funus et corpus defuncti,
est illud abluere, componere, ungere, vestirò,
loculo imponere, efferre, sepelire, justa persol­
vere, omnemquo funeris pompam adornare. Porro
Græcum
id est curaverunt una, vel pa­
riter, ut vertunt Pagninus et Tigurina, signifi­
cat viros timoratos unanimi consensu, eollatisque operis funus composuisse. Minus recte Caje­
tanus interpretatur, una cum persecutione eos
funus S. Stephani curasse. Alii vertunt, compor­
tarunt, simul extulerunt, uti videmus funera mul­
tis simul succollantibus efferri.
Vim timorati,— cjiaCii;, id est pii, religiosi. Ita
Pagninus et Tigurina. Nam « limor Dei » in Scrip­
tura, idem est quod pictas, religio el cultus Dei :
et « timere Deum, » est eum pie venerari et co­
lere. Horum dux fuit Gamaliel : nam ut ipse
revelavit Luciano, qui idipsum scribit in Invent.
S. Stephani, Judæi corpus Stepliani abjecerunt in
agrum, ut a feris et volucribus voraretur; quo­
circa per diem et noctem ibi mansit insepultum,
et a feris avibusqno Dei nutu intactum; sed Gama­
liel nocte sequenti misit viros fideles et religiosos,
qui illud occulte ad villam suam deferrent, quæ
cx nomine suo dicebatur Caphargamala, viginti
passuum millibus distans a Jerusalem, ibique
eum posuit in monumento novo, faciens ei
planctum 70 diebus.
Nota hic proprium piorum opus esso sepelire
mortuos, a quo in Scriptura laudatur Tobias, et in­
coia» Jabes Galaad sepelientes Saniem, II Jlqj.n,4.
Celebratur in Marlyroloq. die 8 decembris S. Butychianus Pontifex, quod suis manibus sepelierit
342 martyres. Idem de martyribus sanxit Pius 1 Pon­
tifex et Martyr anno Domini 1G0, epist.2 ad Justum,
Viennensem Episcopum, quæ exstat tomo 1 Biblioth.
SS. Patrum: «Cura, ait, S. Martyrum corpora,
sicut membra Dei, quemadmodum curaverunt
Apostoli Stophnnum. » Additque : a Carceres
Sanctorum visita, ne aliquis tepescat in fide.
Martyria sancta Spiritu Sancto proba. Ut perseve­
rent in fide, eis incilator insiste. Plebs universa
tua sanctitate protegatur. Revelatum mihi esso
scias, collega beatissime, citius me finem hujus
vitæ essu facturum : » sequenti enim anno mar­
tyrio est coronatus.
FUnclnt

FlCEIlUNT PLANCTI M MAGNUM SOTER EUM. — SyiUS,

<iuidT plau.i < uni cum vehementer. Quieres, quis et qualis
hi’ào.
planctus? Respondeo primo, inisse luctum
cl lacrymos. « Quis enim, ait Chrysostomus, non
plorasse!, videns illum mansuetum agnum lapi­
dari el jacere mortuum? » Plangunt enim pii suos
mortuos, non quasi omnino perierint, ut mun­
dani faciunt, qui exlincto corpore de salute actum
esse credunt, quos redarguit Apostolus , 1 Thess.
ir, 1; sed ex umore ct «boritali» offectu, quia
eorum præ.vmba, ope et consolatione vident se
destitutos. Plangunt Mephaumq. vit UEcumemus,

apostolorum, cap. vin.
1ÎH
quod se tanto profectu, tanto patrono, tanta doc­
trina, tantisque signis privatos conspicerent Sic
.Martha el Magdalena planxerunt Laxarum, quin
ct Christus ipse, Joan. xi. Sic Joseph planxit Jacob,
Gen. i-, Israelitas Moscn, Deutcr. cap, ult., el Josué,
cap. ult. Iloccst quod Sapiens mon-1, EccJi. xxn, 10:
« Super mortuum plora, di.fi ‘ <nimluxcjus,etc.
Modicum plora super mortuum, quoniam requie­
vit, etc. Luctus mortui septem diebus : fatui au­
tem et impii, omnes dies vitæ illorum. » Quare
nullo modo mortuis compati, ncc rnœrerc, misantliropon est, Timonicum ct ferinum; nimium
autem dolere, muliebre et Ethnicum; moderate
lugere, humanum est et pium. Porro Judæi in
luctu funebri plangebant non tantum voce lugu­
bri et lacrymis, sed et gestibus, complodendo
manus, stringendo brachia, tundendo pectus, etc.
Et hoc proprie significat Græcum /.«nrk, a
id est pulso, ferio. Hinc adhibebunt tibicines, qui
triste carmen modulantes, cierent planctum et
ejulatum, ut patet Matth. ix, 23.
Secundo, planctus hic significat funebrem pom- SxoaJa.
pam, puta atras vestes (in funere enim omnia
erant furva; unde et funus nomen accepit, ait
Festus), aromata et unguenta, quibus corpus un­
gebant : thurificalionem, lugentium catervas ¡
Ledas funebres, exequias, eleemosynarum di tri­
butionem in pauperes, convivium funebre, etc.;
ad hæc, orationes et sacrificia pro defuncto. Sed
his non eguit Stephanus, nipote martyr : « Quo­
niam injuriam facit martyri, qui orat pro mar­
tyre, cujus nos debemus orationibus commen­
dari, » ait S. Augustinus, tract. 84 in Joan. « Sic
planctus magnus et tortis lotius .Egyptipro Jacob:
non longas imperabat Ægyptus lacrymas, sed
funeris monstrabat ornatum, » ait S. Hieronymus
«d Paulam, consolans eam de obitu filiæ Blesillæ,
ubi ct addit : « Grandis m suos pictas, hoc est
effusa; nimium lacrymæ, impietas in Deum est. »
Tertio, planctus hic significat processionem cum Tertia,
accensis cereis, psalmodiam ct hymnodiam, tum
cleri, tum populi m funere, etiam Sanctorum,
adhiberi solitam. Lude tradit Nicetas, orat, de
Martyr, et Invent. S. Stephani, Apostolos ipsos
cum frequentia fidelium, iu psalmis ct hymnis
transtulisse et sepelivisse Stephanum, facientes
piandum magnum per quadraginta dies. Sic et
S. Hieronymus, epist. S3 ud Hiparium, scribit
Apostolos curam corpori Stephani impendisse;
funus enim hoc erat non fidelis cujuslibel, sed
martyris, ejusque primi el illustrissimi. Planctus
ergo hic significat pompam religiosam, sed glo­
riosam, martyris triumpho debitam et impensam.
Quocirca merito urget hunc locum S. Hieronymus
pro cultu SS. Reliquiarum Contra Vigilantium,
epist. jam citata : « Ergo, ait, martyrum immuudœ
sunt reliquias? Et quid passi sunt Apostoli, ut
immundum Stephani corpus tanta funeris ambi­
tione præcedcrcnt, ut facerent ei planctum mag­
num, ut eorum lucius in nostrum gaudium v<-r-

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. MU.
Rursum vero accensis cereis, cantu prosequi
feretur?» Ad planctus hujus pompam pertinet
martyrium, id est martyris tumulus et monu­ pompam funeris apud Christianos antiquo usu
mentum , ad quod orationis causa convenire so­ receptum esse, mullis habetur testatum exemplis;
ut quod habet Pontius Diaconus de funere S. Cy­
lent fideles.
Ita in Actis S. Laurentii, qui S. Stephano fuit priani martyris his verbis : « Inde cum cereis ct
compar et consimilis, tum diaconatu, tum forti­ scholaribus in area cujusdam Candidi procura­
tudine ct zelo, tum martyrii gloria, legimus, eo toris magno triumpho sepultum est. » Quod in­
in craticula animam Deo exhalante, convenisse super Gregorius Nyssenus facium tradidit in fu­
S. Justinum sacerdotem, Hippolytum aliosque nere Meletii, cum ait : « Quomodo utrimque quasi
fideles, praesertim pauperes, in quos opes Lede­ ignei omnes continentibus facibus, tractu conti­
ste jussu S. Xisti Pontificis distribuerat, cumque nuo perpetuoque fluentes, quoad oculi longissime
planxisse lacrymando, ac funebri el solemni prospicere solent, porrigebantur. » Gregorius Napompa corpus ejus efferendo in agrum Voranum, zianzenus de matre sua in funere Cæsarii filii
ibique tumulum honorificum ei erigendo, juxta gestante faces, hæc habet : « Cum multiplici hym­
quem omnes constiterunt tribus diebus in jeju­ norum cantu deducitur, cclebrique pompa ad
niis, vigiliis nocturnis cl orationibus, poscentes martyrum sedem afferlur, sanctisque parentum
ejus ope beneficia sibi dari a Domino Deo : qui­ manibus honoratur, matre accensas faces ges­
bus exactis, S. Justinus Missam celebravit, in qua tante. » Eadem plane habet cum agit de funere
omnes communicarunt; itaque cos dimisit, ne Constantii, in orat, i Adversus Julianum Apostaa persecutoribus comprehenderentur, co quod tam. Hoc etiam idem qui supra Gregorius Nysse­
rumor hujus conventus et pomp® jam percre­ nus, cum meminit de funere S. Macrin® sororis,
testatur. Idipsum Eusebius in funere Constantini;
bresceret.
Similes fuerunt planctus ct pomp® funebres sed et Hieronymus de funere S. Paul®, hæc ait :
aliorum martyrum, uti videre est in eorum Adis. cc Translata Episcoporum manibus, et cervicem
Denique huc pertinet memoria cl celebritas annua feretro subjicientibus, cum alii Pontifices cereos
S. Stephani ct S. Martyrum, ab Apostolis fideli­ lampadesque, alii choros psallentium ducerent,
bus indicia et sancita, leste S. Clemente, lib. Vili in medio ecclesiæ speluncæ Salvatoris est posita. »
Consta., cap. xxxui. Similia leges de S. Poly- Athanasius eadem feliciter ct explicat cl probat,
carpo ct Martyribus Lugdunensibus, apud Euse- cum ait : « Si quis diem obierit, licet in aere po­
bium, lib. V Hist., cap. xv, ct lib. V, cap. i ct natur inhumatus, ne omiseris oleum ct ceram, in­
scq. Hæc nota contra hæreticos, pro cultu Sanc­ vocato Christo Deo ad sepulcrum accendero : ac­
torum ct reliquiarum eorumdem. Caute quoque cepta enim Deo sunt, plurimamque sccum referunt
hic legendus Cajetanus, qui funus hoc ct planc­ retributionem : oleum et cera holocaustum est;
tum Stephani mere Judaicum fuisse putat. Hoc incruente vero hostiæ oblatio, propitiatio est. »
Quid vero Chrysostomus? « Quid, ait, ardentes,
enim cx Adis liquet esse falsum.
Rursum, ex hoc loco recte Baronius tradit ori- quæso, lampades sibi volunt? nonne tanquam
pihnrT 8inem ritumque (uneris Christianorum : « Exem- athletas eos comitamur? Quid autem hymni?
Chiiiiu- pio, ait, Apostolorum, laudabilis in Ecclesia Dei, nonne glorificamus Deum, ct illi gratias agimus,
■ûmœ. ¡Q curandis defunctorum corporibus consuetudo quia jam defunctum coronavit, ct ab incertitupermansit, ut eadem in primis aromatibus con­ dinc sublatum penes se relinet? » Idemque alias
direntur; unde Tertullianus : Si Arabi® quœrun- laudatissimam Christianorum consuetudinem in
tur, sciant Sabæi pluris ct carius suas merces celebrandis exequiis defunctorum sæpe commen­
Christianis sepeliendis profligari, quam diis fumi­ dat. Incenso etiam thure, defunctos honorari con­
gandis. Gregorius Nyssenus hæc in funere Meletii : suevisse, idque praetermisisse piaculum grande
Sindones mundœ, ct panni serici, unguentorum existimatum esse, salis declarant Ada sacrosanct®
ct aromatum largitas, liberalitas mulieris ornat® Synodi Chalcedonensis : ubi recitatur libellus ac­
et honestæ, etc. Gregorius Nazianzenus non sine cusationis adversus Dioscorum, oblatus ab Ischymyrrha Cœsarium fratrem sepelivit. De qua etiam rione Diacono, quo inter alia datur crimini, quod
consuetudine pristina Prudentius agit his ver­ ejus avaritia factum sil, ut in funero Peristeriæ,
piissimæ feminæ, qjiœ sua legaverat sanctis locis,
sibus :
oblatio incensi (quantum ad ipsum pertinuit) fuo­
Candore nitentia diro
ri l prælcrmissa.
Pretendere lintea mos est,
Porro, post annos 380, puta anno Christi 415,
Aspcrsaquc niyrrln Sabio
qui fuit Innocentii 1 Pontificis 14, Honorii Impe­
Corpas medicamine servat.
ratoris 21, invente sunt reliqui® S. Stephani, per
Et in fine :
revelationem Gamalielis apparentis Luciano pres­
bytero, qui rem gestam fuse perscripsit, ex coque
Nos inia fovebimus ossa
Beda, Marcellinus, Gennadius, Nicephoros et Ba­
Violis ac tnmdc frequenti,
ronius, anno jam nominato. Addit Lucianos :
Titulumque et frigida saxa
Liquido spargemus humore.
< Joannes, Episcopus Hierosolymorum (cui quasi
I9S

S. SUphjntiB
apfuret
Fukberii.

COMMENTARIA IN ACTA
Episcopo loci in quo erat sepulcrum, juascrat
Gamaliel Luciano demandare translationem cor­
poris S. Stephani scpulti ) assumpsit secum duos
alios Episcopos, Eleutherium de Sebaste, et Eleu­
therium de Jericho, ct venerunt ad locum. Qui
cum aperuissent domini Stephani thecam, slatini
terra motus factus est; el tanta suavitas et fra­
grantia odoris inde egressa est, quantam nullus
hominum se meminit vel audivisse, vel sensisse;
ita ut putaremus nos in amcenilate paradisi esse
positos. Multitudo namque populi aderat nobiscum, inter quos erant plurimi infirmi variis lan­
guoribus. Et ipsa hora mox dc odore suavitatis
ejus septuaginta tres animæ curatæ sunt : ab aliis
fugati dæmones ; aliorum fons restinctus est san­
guinis ; alii strumis ct furunculis liberati ; alii a
stringio sanati, alii a tertianis et quartanis; alios
febris reliquit, alios morbus regius; alii a cephalea curati ct hemicrania; nonnulli a viscerum
occulto dolore liberati; et multas alias curatio­
nes senserunt homines, quas enumerare longum.
Exosculantes sacras reliquias iterum clauserunt.
Et tunc cum psalmis et hymnis portaverunt reli­
quias B. Stephani in sanctam ecclesiam Sion, ubi
et Archidiaconus fuerat ordinatus, etc. Tunc jugis
et infinita siccitas erat; sed eadem hora pluvia
magna descendit, et abundanter inebriata est
terra. » Hæc Lucianos. Meminit ejusdem S. Au­
gustinus, serm. 51 Dc Diversis : « Latuit, inquit,
tanto tempore corpus ejus : processit quando Deus
voluit, illuminavit terras, tanta miracula fecit :
mortuus vivos facit mortuos, quia nec mortuus. »
Idem enim S. Augustinus, lib. XXII De Civit.,
cap. vin, narrat, per reliquias S. Stephani, sex
mortuos revocatos ad vitam. Nam Paulus Orosius
peregrinatus in Terram Sanctam, incidens in tem­
pus inventionis S. Stephani, reliquias ejus detulit
in Africam ad S. Augustinum, qui per varias Ec­
clesias eas dispertitus est. Partem alteram detulit
Orosius secum in Minoricam, insulam tertiam,
et in suam Hispaniam : inde in Lusitaniam fuere
distribute et Franciam, ubi multis claruere mi­
raculis, teste Gregorio Turonensi, lib. Dc Gloria
Martyr., cap. xxxnj, et lib. 1 Ilistor., cap. xxxi.
Ita Stephanus vita functus, quasi primarius Ec­
clesiæ Diaconus, more majorum ex eminenti sug­
gestu Evangelium, quod omnes credant, ctiamnum populo decantat, fidemque Catholicam ct
Apostolicam præconio nuntiat, camdemquo se­
quentibus signis obsignat. Nimirum sanguis ejus
instar Abelis clamat apud Deum, postulans mi­
sericordiam : idem clamat apud homines, præ­
dicans fidem orthodoxam.
Rursum anno Domini 439, qui fuit Theodosii
Junioris Imperatoris 32, Eudoxia ejus uxor, pere­
grinata Hicrosolymam, inde reliquias S. Stephani
secum detulit Constantinopolim, casque in mar­
tyrio, id est templo, S. Laurentii martyris collo­
cavit. Ita ex Marcellino et aliis Baronius, qui ct
addit ex Ccdreno : « Cum rcliquiæ dextera maXYU.

APOSTOLORUM, cap. VIH.
<03
nus S. Stephani essent Chalcedonem perlai®, ea
ipsa nocte Pulcheria Augusta (soror Theodosii
Imperatoris) S. Stephanum vidit sibi dicentem :
En impetrasti quod precibus tuis petebas, et ego
Chalcedonem veni. Itaque ipsa, assumpto fratre
obviam sacris reliquiis profecta est, iisque in pa­
latium illatis, munificum templum B. Stephano
condidit, in coque reliquias deposuit. » Hic ve­
rum illud quod de Christo ct Christi asseclis prædixit Isaías, cap. xi, vers. 10 : a Erit sepulcrum
ejus gloriosum. » Et Psaltes, Psal. cxxxvin :< Ni­
mis honorati sunt amici tui Deus. »
Porro rcliquiæ S. Stephani Hornam translate,
in monumento S. Laurentii collocate, nobile archidiaconorum martyrumque par, quasi gemi­
nos, cosque lucidissimos Ecclesiæ oculos, urbi
orbique dederunt. Ita tabulis sacris in Martyrol.
consignatum est die 7 maii, ubi sic legimus :
« Translatio corporis S. Stephani Protomartyris,
quod, Pelagio summo Pontifice, a Constantinopoli
ad urbem allatum, atque in sepulcro S. Lau­
rentii martyris in agro Verano positum, ibidem
magna piorum religione colitur, m Ferunt S. Lau*•
rentii corpus, veniente S. Stephano, per miracu- unXalum se commovisse, ac adventanti hospiti locum tin*,
cessisse, iliumque intra suum loculum recepisse.
Ita refert Pompeius Ugonius in Station. Roman.,
stat. 19; Petrus de Natal., lib. IV, cap. xiii, ei
alii, quos citat et sequitur Octavius Pancirolius
in Thesauris ¡lomee, secundæ editionis, agens do
templo S. Laurentii extra muros. Estque hæc fi­
• •Tí
delium Komæ
traditio.
Quid mirum? S. Stephanus loto orbe tot corruscavit miraculis, utS. Augustinus, lib. XXII De
Civit., cap. viu, multis recensitis, tandem multi­
tudine victus, reliquis recensendis supersedeat.
«Si enim, inquit, miracula sanitatum, ut alia
taceam, modo velim scribere, quæ per hunc
Martyrem, id est gloriosissimum Stephanum,
facta sunt in Colonia Calamensi et in nostra,
plurimi conficiendi sunt libri ; nec tamen omnia
colligi poterunt. » Continuum vero et perenne
S. Stephani miraculum est, quod sanguis ejus
concretus in vitrea ampulla ex Africa Neapolim a
S. Gaudioso Episcopo delatus, et nunc in ecclesia
S. Gaudiosi repositus, quoties inter Missarum
solemnia in altari exponitur, liquescit fluitque,
ac si recens effusus esset. Testes oculati sunt cives
Neapolitani.
Denique Christianis Hicrosolymam invadentibus
S. Stephanus eamdem tradidisse videtur. Nam,
ut narrat Gulielmus Tyrius, lib. VIH Belli sacri,
cap. XVI ct sequent., cum Christiani oppugna­
tione urbis defatigati recederent, ct dilaberentur,
« Eccû rebus desperatis adfuit virtus divina. Nam
dc monte Oliveti miles quidam (forte S. Stepha­
nus, aut angelus ab eo missus), qui tamen postea
non comparuit, splendidum el refulgentem ven­
tilando clypcum, signum dabat nostris legionibus
ut redirent in idipsuiu el congressum iterarent.
13

Vw».

W» t

COMMENTARIA IN ACTA
Accessit oracnmm viri sancti, qui habitans in
monte Oliveti, praedixerat urbem illo dio capien­
dam. t> Quo signo exhilaratus dux Godcfridus
Fullonius, primus cum fratre Eustachio in mœnia conscendit, quem alii secuti, illico ejus jussu
effregerunt portam S. Stophani, qu® monti Oliveti
obversa est, ac per cam totum in urbem induxe­
runt Christianorum exercitum. Itaque a Godefrido
ct Christianis copta est Hierosolyma anno Christi
1099, dic 15 julii, feria sexta, qua olim Christus
monens ibidem de morte hostibusque omnibus
triumpharat, ut hanc Christianis dc infidelibus
parerei daretquo victoriam.
Ecce quantam gloriam in cœlo et in terra, laboro
et fervore septem mensium (tot enim circiter
tinxerunt ab ejus diaconatu, usque ad diem vige­
simum sextum decembris quo martyrium obiit)
consecutus est S. Stcphanus. a Consummatus in
brevi explevit tempora multa, n Vere dixit ille :
« Praestat mori ut leonem, quam vivere ut asi­
num : » praestat paucis annis vivere in fervore ct
efficacia heroicorum operum, quam multis in
tepore, vel torpore. Christus tribus dunlaxat
annis evangelizaos, fundavit Ecclesiam per omnia
sœcula duraturam. Totidem annis praedicans
S. Joannes Baptista in spiritu vehementi, contrivit
naves Tharsis, puta tumida et dura Judæorum
corda, ac gloriam eximiam adeptus est. S. Xaverius
undecim annis apostolati! in India perfunctus,
quot quantunque gentes fide imbuit? quanta
patravit mira cl miracula? quantum nomen ct
decus æternum sibi peperit? Gaspar Barzæus,
septennioGoœel Armuziæ exacto, quanta patravit?
quantos labores exantlavit? quot infideles ad
fidem, quot fideles ad pietatem el sanctitatem
traduxit ? stupet qui legit Vitam ejus scriptam a
P. Nicolao Trigautio. Ex adverso quam mulli
Sancti initio fervidi, longitudine temporis refri­
xerunt, imo ceciderunt ct dederunt maculam
in gloriam suam , uti dedit Salomon, Tertullia­
nus, Orígenes, etc.
3. Sai lis autem devastabat. — Ecce Benjamin,
puta Paulus oriundus o Benjamin, quasi lupus
rapax servit ct furit in gregem homini, adeo ut
non tantum viros, sed ct mulieres Christianas
domatim perscrutetur trahatque in carceres ad
tormentad mortem, uti ipse conversus confitetur
cap XXII, vers. I. Quod enim nos habemus per
domos, græcc est, xxrà tvj: 6xw;, quod Tigurina
vertit, domesticatali ; Pagninus, per singulas domos : scrutabatur ergo singulas domos et angulos,
ut Christianos persecutionem fugientes ct latebras
<ju F rentes reperii cl ct raperet ad vincula, pe­
rinde -o faciunt modo pnelores et lictores Catho­
licorum in Anglin.
I.Qll DISTERSI ERANT, PERTRANSIBANT, EVANGE-

— Ecce quam provide pieque primi illi
fidi le », Bei instinctu, bona sua vendiderunt preliumqiic nd pedes Apostolorum deposuerunt,
• i n vers. 31 : alloqui enim illa in hac perseì.ihMK

APOSTOLORTM,

cap.

VIH.

culiono diripuissent Judæi; ac fideles occupati ut
ea tutarentur, venderent vel conservarent, non
fuissent expediti ad fugam, ut dispersi evangeli­
zaren! aliis gentibus. Nunc autem iis venditis,
expedito fugiunt el evangelizan!, dicuntquo illud
Biantis : « Omnia mea mecum porto. »
5. Philippus, — non Apostolus, ut vult Poly- tei i
crates apud Eusebium, lib. V llisfor., cap. xxiv :
Apostoli enim manserunt Hierosolymis, uti Lucas
dixit vers. 1 ; sed Diaconus, cap. vi, vers. 5,
primus a S. Stcphano ejusque hieres, ait Glossa.
Unde non potuit imponere manus Samaritis; sed
ad hoc, vers. LI, mittuntur apostoli Petrus et
Joannes. Hic tamen Philippus, licet Diaconus,
vocatur subindo Apostolus, ut a Tertulliano,
lib. De Baptismo, cap. vin; S. Augustino, lib. i
Dc Doctrina Christiana, in Proœmio, ct aliis, quia
circumibat regiones evangelizando. Sic et Paulus,
Barnabas aliique similes vocantur Apostoli,
etiamsi non fuerint c numero duodecim Apos­
tolorum. Porro cx hac evangelizalione, quam
Philippus primus fecit in Samaria, Evangelista)
nomen accepit, cap. xxi, vers. S; ita Baronins.
Descendens. — Jerusalem enim affiori loco sila
erat, quam Samaria.
In civitatem Samarle, — hoc est in Samariam
civitatem, quæ erat metropolis provincias Soma­
ri®, æque c.c regni Israel, sive dcccm tribuum,
ac proinde illi nomen suum dedit. Distat a Jeru­
salem sedecim leucis : sila erat in monte Sonicron.
a quo ct nomen accepit : uti ct mons a suo
possessore Semer., Ill Bcj. xvi, 24. Postea in
honorem Augusti Cæsaris, cui illam dedicavit
Herodes Ascalonila, sive Infanticida, appellata est
Si€xçr„ id est Augusta : fuit enim in fabricis mu­
rorum , domorum, palatiorum, æque ac opibus
cl deliciis magnifica et superba. In hac sepulti
sunt Elisants el Abdias prophet®, item Joannes
Baptista, ad quorum sepulcra cum pervenisset
S. Paula, multis intremuit consternata mirabili­
bus. Nam videbat dæmoncs variis rugire crucia­
tibus, et ante sepulcra Sanctorum homines ener­
gumenos ululare more luporum , vocibus latrare
canum, fremere Iconum, sibilare serpentoni,
mugire taurorum , alios rotare caput el post ter­
gum terram vertice tangere , ait S. Hieronymus,
in Epitapho S. Paulœ, et in Ailier cap. i.
Prædicabat illis Christum. — Praecepit Chri*
tus ut se vivo non praedicarent Gentibus, nec
Samaritis, Mat th. x, 5 ; sed iturus in cœium per
misit, imo prœceplt iis prædicari Evangelium,
Actor, i, 8. Primi ergo post Judæos fidem Christi
suscepere Samarita?, quia ct ipsi inter Judæos
generali nomine censebantur, etsi ab eis in fido
ct religione, uti regno, ita et schismate essent
divisi a Jeroboam, primo eorum rege, subducente
se suosque a Roboam, filio Salomonis. Unde el
Christus vivens in transitu, biduo cis prædicaverat mullosque converterat, Joan. cap. iv , JO.
Missum fuisse Philippum Samariam prædicntrrm

19»
COMMENTARTI rs U;tA APOSTOLORUM, cap. VIH.
ab Apostolis, tradii S. Cyprianus, epist. 37 ad tino, Epiphanio, Philaslrio et aliis qui scribunt
de hæresibus, inlcr haeresiarchas primo loco
Jubaianum.
(i. Intenderant, — non tantum audiendo ; sed collocatur. Illo ergo Mago, qui cum daemone rem
habebat, duco ct chorago glorientur Lulherus,
et credendo. Ha Syrus, et patet ex sequent.
7. Multi imm eorüm qu iiarerant spiritus Calvinus cœtcriquc hæresiarchæ, qui pariter
immundos. — Ita lege cum Bomanis, id esi mulli dæmoncs, partim visibiliter, partim invisibiliter
spiritus habentium spiritus, hoc est, multi spi­ familiares habuerunt, ab coque sua dogmata
ritus dæmoniacornm, sive energumeno!inn, hauserunt, uti ostendi I Timoth. cap. iv, 1. Hinc
clamantes exibant, scilicet ex dæmoniacis, sive et a priscis haereticis, Simonis asseclis, puta
energumenis. Adjectivum ergo mulli non referi Marco, Menandro, Basilide, Carpocratianw, Gnossubstantivum homines habentes spiritus, puta ticis, cultam fuisse magiam, testatur S. Irenæus,
energumenos, sed spiritus, quod sequitur ; hoc lib. 1, cap. vni; Epiphanias, Contra Gnósticos;
ergo hic subauditur, et repetendum est. Nec enim Tertullianus, lib. Dc Vrxs'rípt., æque ac a mo­
spiritus ex seipso, sed ex energumeno egreditur. dernis nostris eadem Laudatur et defenditur. Sane
Nostcr legit r.t'ú* , videlicet
id est mulli Lulherus, hneresum hujus ævi pater ct princeps,
spiritus in nominativo; jam legunt
in lib. Dc Missa angulari, saxonice scripto, palam
genitivo , id est mullorum, quod clarius se non­ profitetur sibi notum et familiarem esse malum
nulli vertere putant hoc modo : Multorum enim spiritum, seque cum co plus quam modium
habentium spiritus immundi clamantes exibant. salis comedisse. Idem refert Jacobus Lingæns in
Unde Pagninus ct Tigurina vertunt : Spiritus enim Vila Lulhcri.
Horsum nola hic superbiam esse fontem hæreimmundi e multis, qui illis tenebantur, exibant.
Sed sensus omnium eodem redit. Est hebraísmos : sis; hæc enim Simonem impulit ut talia et tanta '
Hebræi enim sœpe rei magis quam verbis intenti, dose jactaret, seque faceret Deum. Eadem impu­
verbum aliquod ex iis quæ præcedunt vel se­ lit caleros liæresiarchas ad commiscendum novos
errores, ut eorum haberentur inventores, in
quuntur, inlelligendum relinquunt.
9. Simon, qui antb fuerat (et cliamnum erat, cosque post se ducerent discipulorum agmina.
ut mox patebit, sed exterius simulabat sc velle Proprium ergo signum et quasi stigma haeretici
converti fierique Christianum) ix civitate Magus. est superbia; æque ac orthodoxi,præsertim doc— Græce, pwrçwMv, id est magiam exercens, magica loris ,esl humilitas. Hic enim sequitur S. Petrum
patrans opera, magicas piœstigias ostentans ct et Paulum, qui fuerunt humillimi, imo Christum
seducens. Est hendiadys, q. d. Magicis suis artibus qui a cum in forma Dei esset, non rapinam arbi­
erat seducens mullos. Græce est, tÇtçwv to fb&c, tratus est esse se œqoalem Deo, * id est non
id est obstupefaciens el quasi in extasin rapiens rapuit divinitatem, uti fecit Simon ; < sed semel»
ipsum exinanivit in similitudinem hominum
vulgus. Nostcr, vers. Ii, vertit, dementans.
Dicens se esse aliquem magnum, — puta Pro­ factus, et habitu inventus ut homo, » Philipp, n, 7.
phetam, vel angelum, aut semideum, imo Deum Denique vide hic odium diaboli in Christum ct Ec­
et Dei Filium. Unde S. Hieronymus, m cap. xiv clesiam, et ex adverso Christi virtutem omnia ejus
S. Matthœi, ait Simonem hunc in tantam proru­ tela superantem. Diabolus enim hostes Christo
pisse superbiam, ul diceret : a Ego sum sermo suscitavit, Annam, Caipham, Scribas cl Phari­
Dei, ego sum speciosus, ego paracletus, ego sæos : aemulos vero , Thcodam in Judæa, Judam
omnipotens, ego omnia Dei. » Et S. Augustinus, Galilœom in Galilæa, Simonem hunc in Samaria,
lib. Do Ha res., cap. i, ait eum se vocasse Chris­ Apollonium Thyanæum in Asia ; sed hos omnes
tum et Jovem, id est Messiam Judæorum ct Deum supplantavit sua sapientia, sanctitate ct miraculis
Gentium, ut ab utroque haberetur Deus. Addit Christus ejusque Apostoli. Idem respectet vir
S. Augustinus : a Dixerat, inquii, se in monte s;inclus et zelosus qui magna molitur, cogitet se
Sina legem Moysi in persona Patris dedisse diabolum lotumque infernum ad duellum provo­
Judæis; tempore Tiberii in Filii persona putative casse : virtutis enim comes est invidia, tum
apparuisse ; postea se in linguis igneis Spiritum diaboli, tum hominum malevolorum. I bi recto
Sanctum super Apostolos venisse; Christum autem advertit Barouius daemonem esse simiam Christi.
nec venisse, ncc a Judæis quidquam pertulisse. » Sicut enim Christus primum Apostolorum suorum
Ubi adverte quædam ex bis dixisse post auditum creavit Simonem, quem deinde vocavit Petrum,
Evangelium et susceptum baptismum. Nam aule ita diabolus primum ei antagonistam, suum
illud nesciebat, nipote Judæus ct Samarita, imo pscudoapostolum opposuit Simonem Magum,
nec audierat nomen Paracleti, aut Verbi vel ideoque Simon Petrus a Christo et Apostolis
sermonis Dei; sed utrumque didicerat a Philippo destinatus est Samariam , ut Simonem Magum
ct Apostolis evangclizanlibus, a quibus baptizatus, profligaret.
Symbolice : Simon Magus, puta superbus et
factus est apostata et hæreticus, imo hæresiareln,
isque omnium qui post Christum existeront, insipiens, se jactat osso aliquem, cum sit nullus et
pnrnus. Unde a S. Igualio, epist. ad Trallianos, nihil. Ex adverso humilis et sapiens dicit se esse
vocatur u primogenitus Satanée ; » ac a S. Augus­ nullum el iuhil,cum per D ’um sit omnia. Sapuit

COMMENTARIA IN ACTA
I9B
hoc prudens Ulysses, qui vocando se Nullum,
Cyclopum manus evasit. Nam, ut narrat Homerus,
Odyss. n, Ulysses cum sociis captus a Polyphe­
mo Cyclope, petensque ab eo gratiam libere
redeundi in patriam, rogatus a Polyphemo « quod
ejus esset nomen?» respondit :Oín;, id est Nullus
vocor. Cui Polyphemus : a Ego, inquit, Nullum
sociorum suorum ultimum comedam , alios vero
prius : hoc nostrum munus habeto. » Ulysses
ergo Polyphemum inebriavit ebriumque exocu­
lavit Evigilans ille exclamat advocatque alios
Cyclopes dicens : a Adjuvato, Nullus me per
dolum excæcavit. » Cui illi : a Si nullus tibi soli
exislenti vim affert, morbum magni Jovis non
est evitare, » q.d. Si nullus hominum, sed Jupiter
te ferit, nolumus contra Jovem pugnare, ut tibi
opem feramus, ita evasit Ulysses tectus pelle
arietis. Simili modo humilis Cyclopum, id est
dæmontim, manus evadit. Unde S. Antonius,
cum vidisset totum mundum usque ad cœlum
plenum laqueis dæmonum, ct anxius rogaret,
a Quis hos laqueos evadet?» audivit, a Humilitas. »
Ita S. Athanasius, in ejus Vita.
▼en. 10.

JU, jjfc EST VIRTUS DEI, QUÆ VOCATUR MAGNA. —

Tigurina, iste est potentia Dei illa magna, q. d.
Simon est Dei potentia, non qualis qualis, sed
maxima et sublimissima. Unde Theodorctus, lib.
I De Dabulis hceret., asserit Simonem se vocasse
infinitam potentiam, id est Deum omnipotentem.
Et Clemens Romanus, lib. H llecog., « Excelsam
virtutem supra creatorem Deum. » Audi Tertul­
lianum, lib. De Prescript., cap. xlvi : «Simon
Magus, inquit, ausus est summam se dicere vir­
tutem , id est summum Deum : mundum autem
ab angelis suis institutum, etc. Post hunc Menan­
der, discipulus ipsius, similiter Magus, eadem
dicens quæ Simon ipse : quidquid se Simon di­
xerat, hoc se Menander esse dicebat, negans ha­
bere posse quemquam salutem, nisi in nomine
suo baptizalus fuisset. » Et Irenæum, lib. IX, cap.
XX : « Hic (Simon Magus) a multis quasi Deus glorificatus est, et docuit semetipsum esse, qui inter
Judæos quidem quasi Filius Dei apparuerit in
Samaria, quasi Pater descenderit, in reliquis vero
Gentibus quasi Spiritus Sanctus advenlarit. Esse
autem se sublimissimam virtutem, hoc est, eum
qui sit super omnia Pater. Hic Selenem quamdam
secum circumducebat, dicens hanc esse primam
mentis ejus conceptionem, per quam initio mente
concepit Angelos facere et Archangclos, » etc.
Vide hic ingenium haeresiarcharum, nimirum
quam carnales sint et mulierosi. Pergit Irenæus
de Simone docente , a Cum angeli moderarentur
mundum, eo quod unusquisque eorum concu­
pisceret principatum, se venisse ad rerum emen­
dationem, et descendisse transfiguratum et assi­
mulatum virtutibus, et potestatibus, et angelis,
ut et in hominibus homo appareret, cum non
esset homo, et passum in Judæa putatum, cum
npn esset passus. Prophetas autem e mundi fa­

APOSTOLORUM, cap. VIH.

bricatoribus angelis inspiratos, dixisse prophe­
tias : quapropter nec ulterius curarent eos hi,
qui in cum et Selenem ejus spem habeant, et ut
liberos agere quæ velint : secundum enim illius
gratiam salvari homines, sed non secundum
opera justa. » Hæc fecit post susceptum baptis­
mum, seque pro Christo ipso substituit. Hunc fas­
tum didicit Simon a patre suo diabolo, de quo
S. Antonius apud S. Athanasium : « Vidi, inquit,
aliquando diabolum excelsum corpore, qui se
Dei virtutem ct providentiam ausus est dicere, et
ait ad me : Quid vis ut a mc tibi donetur, Antoni ?
At ego sputum vi maxima in os ejus ingeminans,
totum me Christi nomine armatum in eum in­
gessi ; et statini ille procerus aspectu inter medias
manus exolevit, n
11. Propter quod, —id est eo quod, propterea Vers, tu
quod : patet ex Græco.
12. De regno Del — Regnum Dei est Ecclesia Ven. a
tum militans, in qua Deus per gratiam regnat in
fidelibus; tum triumphans, in qua Deus in iisdem
regnat per gloriam. Utrumquc prædicavit Philip­
pus et Apostoli.
In nomine Jesu Christi baptizabantur. — Ita
Romana, q.d. Baptizabantur baptismo, non Joannis, non Pharisæorum, sed Christi, in quo inter
cœteras personas S. Trinitatis, invocatur nomen
Filii Dei, puta Jesu Christi. Vide dicta cap. n,
vers. 38.
Aliter hæc legunt et dispungunt Græci codices
moderni, nimirum : Cum vero credidissent Phi­
lippo evangelizanti de regno Dei ct dc nomine Jesu
Christi, baptizabantur : ita Tigurina, Pagninus et
alii. Sic quoque accipi ct dispungi potest nostra
versio Latina, si ante baptizabantur ponas comma.
Tunc enim erit sensus, q. d. Cum credidissent
Philippo evangelizanti de regno Dei, scilicet illud
acquirendum esse in nomine, id est per fidem et
invocationem nominis Jesu Christi, baptizaban­
tur.
13. Credidit, — ficte, id est simulavit se ere- Vers. ii
dere, tum ne a suis discipulis Philippo credenti­
bus desereretur, tum ut potestatem loquendi variis
linguis ct faciendi miracula acciperet, sicut vide­
bat eam accepisse Philippum et fideles in bap­
tismo. Audi Eusebium, lib. H Hist., cap. i : « Simon
calide se in Christi religionem insinuavit, ct us­
que co fidem in Christum veteratorie simulavit,
quoad baptismatis lavacro tinctus est, » additque
idem suo adhuc tempore factitari solitum ab ejus
asseclis Simonianis. Hinc S. Augustinus, tract. G
in Joannem, ait quod Simon ut corvus ingressus
sit in Ecclesiam. Idem censcnl S. Hieronymus,
scribens in cap. xvi Ezcck.; Irena us, lib. 1, cap. xx ;
S. Gregorius, in Psal. ivpœnitentiali; Ambrosius,
lib. 11 DePaenit., cap. iv ; Cyrillus Hierosolymita­
nus, Cathech. 3; Chrysostomus hom. 60 ad Po­
pulum, qui ait Simonem accessisse ad íidem el
Ecclesiam, sicut Judas in ultima coma accessit ad
Eucharistiam.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. VIH.
107
Nota : Scriptura «epe loquitur more hominum, ejusque familiam, mox ut credidit nnte baptis­
iis enim se accommodet : homines autem judi­ mum, cap. X, vers. 44, tamen id non fuit bap­
cant ct loquuntur de rebus et personis prout tismo proprium, ideoque rarum, ac forte conces­
exterius apparent, interiora enim ct arcana cor­ sum duntaxat S. Petro ob primatus apicem. Unde Io
dis perspicere nequeunt. Sic ergo Simon hic di­ nec hic in baptismo Samaritarum, nec vers. 38 in “Vtnr*
citur credidisse, quia exterius profitebatur se cre­ baptismo Eunuchi, nec alibi legimus in baptismo Spinine
dere; esto id lingeret, ct revera interius in corde visibiliter datum fuisse Spiritum Sanctum; sed id
non crederet.
reservatum est sacramento Confirmationis, ni­
Virtutes , — Jwxjwç, id est opera potentia et pote in qua confertur robur ct plenitudo Spiritus
Sancti, ad libere profitendum et praedicandum fi­
miracolosa. Vide dicta cap. n, vers. 22.
Admirabatur, — tum quia majora faciebat Phi­ dem Christi, ut patet vers, seq., et cap. xix, vers.
lippus , quam ipse Simon ; tum quia miracula 5 et G.
Notat Epiphanius, lib. I, Turns. 9, Samaritarum
Philippi vera erant et realia, Simonis autem ple­
raque erant prestigi®, quibus oculis hominum hæresim fuisse non esse Spiritum Sanctum, ita­
illudebat, ut videretur faccro quod revera non que eo mitti Petrum, ut eam evellat, non tam
faciebat; tum denique quia videbat in baptismo argumentis, quam reipsa per Confirmationis sa­
Philippi visibiliter in baptízalos descendere Spi­ cramentum, visibiliter conferendo eis Spiritum
ritum Sanctum in specie ignis, linguarum, etc. Sanctum.
17. Tunc imponebant manus super illos , — conn.
Quod sane uti novum et divinum, summe
mi erat
F'1
stupendum et reverendum. Quid enim mirabilius, ferendo illis sacramentum Confirmationis. Ha erm**
quid majoris dignationis, quid optabilius, quam passim Doctores contra Calvinum , qui negat us.
Deum omnipotentem in hominem descendere, in Confirmationem esse Sacramentum, aitque hanc
manus impositionem fuisse meram orandi pro
co inhabitare, loqui, operari?
Ven. h. 14. Miserunt. — Mittitur hic Petrus, non tan­ aliquo cærcmoniam. Vide Bellarminum de hoc
quam minor, cui jubeatur; sed ut caput et supe­ Sacramento. Et patet : quia per hanc manus im­
rior, qui rogatur, ut hoc iter tam sanctum et positionem accipiebant Spiritum Sanctum, qui
arduum, ad Dei gloriam et Ecclesia* propagatio­ est effectus Sacramenti.
Nota hic primo, solius Episcopi esse conferre
minem, capessat, quomodo respublica rogat regem,
ut proficiscatur ad legationem maximi momenti : hoc Sacramentum. Unde Philippus Diaconus id
ut cum S. Leo Pontifex, ut votis fidelium satisfa­ non poterat, sed ad hoc vocavit Episcopos, puta poi.
ceret, profectus est ad Attilam , ejusque furorem Petrum et Joannem. Ita definit Concilium Floren­
a Romana Ecclesia avertit. Sic Pater misit Filium tinum in formula unionis Armcnorum; etTridenin mundum, ct cum eo misit Spiritum Sanctum tinum, sessione vn, can. 3. In necessitate tamen
in Pentecoste ; esto omnes tres person® in divi­ Summus Pontifex potest presbyterum auctorare
nis, auctoritate et gloria sint pares. Unde Cajeta- facereque ministrum sacramenti Confirmationis,
nus : « Petrum, inquit, Apostoli mittunt, non im­ uti S. Gregorium fecisse legimus, lib. IV, epist.
perio , sed fraterna charitete ac impulsione, ut 33. Vide Franciscum Suarez. Dc Sacram. Confirm.
Porro in tribus Sacramentis imponitur manus,
multi fratres mittunt quandoque majorem; el ca­
pitulares mittunt Episcopum ad Papam, vel Cæ- scilicet in Ordine, Poenitentia et Confirmatione;
sarem.p Porro mittitur Peirus potius quam alius, de qua hic agi patet ex eo quod conferebatur
tum ut quasi pastor Ecclesia) in eam gentem recens baptizatis.
Nota secundo : Dubium est an Petrus cl Joannes
externam recipiat; tum ut quasi caput omnium,
Samarites uniat Judæis, a quibus ante implaca­ hic adhibuerint chrisma, an vero per solam ma­
bili schismate dissidebant; tum ut se opponat nus impositionem contulerint hoc Sacramentum.
Utrumlibet est probabile : nonnulli Doctores pro­
Simoni Mago ct primo hærcsiarchæ futuro.
▼en. 15. 15. Oraverunt pro ipsis, — ut scilicet ipsi con­ pendent in hoc quod non adhibuerint chrisma,
grue se disponerent ad sacramentum Confirma­ dispensante in hoc Deo, eo quod tunc loco chris­
tionis, utque in eo super cos visibiliter descen­ matis esse ipsum visibile signum, per quod
illabebatur in confirmandos Spiritus Sanctus. Ita
deret Spiritus Sanctus.
Ut acciperent Spiritum Sanctum, — puta pleni­ S. Thomas, Bonaventura, Scotus, Durandus, Ga­
tudinem Spiritus Sancti, per signum visibile, de briel, Richard us, Paludanus et Solo, in IV, dist.
quo mox : alioqui enim jam in baptismo invisi­ vn, Suarez ct alii. Favere videtur Concilium Flo­
biliter acceperant Spiritum Sanctum, per gratiam rentinum , dum ait sacramentum Confirmationis
successisse loco manus impositionis Apostolic®.
sanctificantem. Unde sequitur :
Verum longe probabilius est, iqio quasi cer- Apodo▼eu. ic. 16. Nondum enim in quemquam illorum venerat.
—Greco
id est crai illapsus, puta per hnn, nunquam Apostolos hoc Sacramentum sine
signum visibile : licet enim Spiritus Sanctus visi­ chrismato exhibuisse,ut docet HugodeS. Victore, chriinu.
biliter illapsus sit in baptismo super primos cre­ lib. II De Sacram., part. VII, § 2, et Waldensis,
dentes, ad primas conciones S. Petri, cap. ii, tom. II, cap. exui. Et probatur primo, quia in cæ- Probatur
vers. 41, et cap. iv, vers. 4, atque in Cornelium teris Sacramentis non habuerunt istam libertatem, 1 "n

19R

COMMENTARÍA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. Vili.
ncque alia Sacramenta sine sua ordinata materia et Innocentius III, cap. Cum venisset, tit. DeS. Une­
administraverunt. Secundo, quia nullus veterum done, dicit per frontis chrismationem designari
dicit illos hoc Sacramentum vario modo admi­ manus impositionem Apostolorum. Respondeo,
nistrasse, nempe nunc per solam manus impo­ non distinguunt isti ritum a ritu, sed tantum mo­
sitionem, nunc per chrismatis unctionem, cum dum loquendi a modo loquendi : nam solum
tamen multi dicant illos usos fuisse chrismate, ut volunt dicere idipsum quod Apostoli faciebant,
S. Dionysius, cap. iv Eccl. liter.; Clemens Roma­ cum dicebantur manus imponere, nunc facere
nus, lib. VII Constit. Apostolie.9cap. xuv; Fabianus Episcopos, cum dicuntur confirmare : quod cnim
Papa, epist.2, denique ipseS. Thomas, 111 part., tunc vocabatur manus impositio, nunc vocatur
r.
Quast. LXXII,aii. 2. Tertio, quia sub nomine Confirmatio ; quanquam sil idem prorsus Sacra­
impositionis manuum commodissime simul com­ mentum. Quod hoc velint dicere clarissimum est,
prehendimus unctionem , etiamsi non exprima­ si loca inspicientur : alioquin dicerent tempore
tur, ut docent tingo et Waldensis supra. Nam Apostolorum non fuisse sacramentum Confirma­
qui inungit, manus imponit : quia manus impo- tionis.
nere phrasi hebraica significat tangere. Unde Marci
Et accipiebant Spiiutum Sanctum. — Nam sa­
m, 2, cum quidam petiissent a Domino, ut luna­ cramento Confirmationis datur plenitudo gratiæ
tico manus imponeret, ipse id fecit digito tangens accepta) in baptismo. Unde S. Cyprianus, epist. 73
linguam ejus et aures. Vide Pagninum in verbum ad Jubaianum, illud vocat a signaculum Domi­
*|OD samach, quod significat ungere, imponere, nicum quo Christiani consummentur ; » ut qui
confirmare, fulcire, stabilire, seu (angere ad ful­ antea erant fideles, jam fiant milites, athletæ ct
ciendum. Sic dicitur, Sap. vm, 12 : « Manus ori pugiles Christi. Et S. Melchiades, epist. ad EpisQuito. suo imponent, » id est apponent. Quarto, quia cop. Hisp. : a In Baptismo, inquit, regeneramur
Patres qui uno loco dicunt Spiritum Sanctum ad vitam, in Confirmatione armamur ad pugnam. »
dari manus impositione, ¡idem dio loco dicunt Et S. Urbanus, in Epist. Decret. : a Omnes, inquit,
dari unctione chrismatis : tanquam hæc duo pro fideles per manuum impositionem Episcoporum,
eodem habentes, vel alterum in altero per com­ Spiritum Sanctum post baptismum accipere de­
pendium intelligentes, ut patet in testimonio Ter­ bent, ut pleni Christiani inveniantur.» Quocirca
tulliani mox citando, ubi meminit unctionis, S. Cornelius Pontifex, epist. ad Fabianum Antioch.,
signationis et manus impositionis. Idem autem, apudEusebium, lib. VI Hist., cap. xxxin, agens de
lib. I Contra Marcionem, solum exprimit unctio­ Novato : a Non fuit, inquit, signaculo chrismatis
nem; Cyprianus, epistola 70, solum meminit consummatus ; unde nec Spiritum Sanctum potuit
unctionis; epist. autem 72, vocat manuum impo­ promereri. » Et S. Dionysius, Eccl. Hier., cap. n,
sitionem; et tamen idem significat. Accedit, quod p. 3 : a Perficiens, ait, illa unctio facit perfec­
Apostoli facile potuerint habere oleum et balsa­ tum. » Pulchre vero Tertullianus, lib. Dc llesur.
mum , u(pote quod in Judæa nascitur iliique est carnis, cap. vm, paucis totum Sacramenti hujus
proprium : cx oleo autem et balsamo conficitur ritum,puta unctionem, signum crucis et manus
chrisma. Cur ergo illud a Christo sancitum omi­ impositionem perstringit : « Caro, inquit, ungi­
sissent, ubi nulla urgebat causa vel necessitas? tur, ut anima consecretur; caro signatur, ut
Secus est de libro Evangeliorum : hunc enim ad­ anima muniatur; caro manus impositione adum­
hibere non potuerunt in ordinatione primorum bratur, ut anima Spiritu illuminetur. »
Diaconorum, eo quod ille necdum esset conIn sacramento Confirmationis datur Spiritus in Confli*
JuitiH. scriptus. Quinto, quia Patres, quando dicunt solus Sanctus: Primo, quia dalur augmentum gratiæ milione
datur
Episcopos dare Spiritum Sanctum per unctionem accepta) in bapti>ino, ac consequenter virtutum spiritui
chrismatis, id probant ex hoc loco Act. vm et xix, omnium. Unde Eusebius Emissenus ( vel quis- Sanctoi,
ubi soli Apostoli manus imponebant : ergo aperte quis est Auctor, certe priscus est et gravis), hom. qnomodot
significant in illa manus impositione fuisse com­ Do Pentecoste : « Spiritus Sanctus, inquit, qui Hop.
prehensam chrismatis unctionem. Vide Cypria­ super aquas baptismi salutifero descendit illapsu, Primo.
num, epist. 73; innocentium, epist. I, et Damas­ in fonte plenitudinem tribuit ad innocentiam, in
ene conum, epist. 4. Sexto, quia familiare est Scrip­ Confirmatione augmentum prestai ad gratiam. »
ture res multas conjungi solitas per compendium
Secundo, quia datur in eo plenitudo septem Secunflf.
perstringere, una tantum expressa, ut, Ad. vm donorum Spiritus Sancti, ac presertim ingens
el xix, dicit Lucas Apostolos baptizarse in no­ robur ad luctandum cum diabolo. Audi S. Cy­
mine Christi, relinquens nobis alias personas prianum (vel quisquis est Auctor), tract. De Cardi­
cointelligendas; Act. vm, dicit Eunuchum a Phi­ nal. Christi operibus : a Hujus unctionis beneficio,
lippo baptizaluin, cum dixisset : a Credo Filium et sapientia nobis, ct intellectus divinitus dalur,
Dei esse Jesum; p tamen non est dubitandum consilium et fortitudo codi tus Hiabitur ; scientia,
quin de aliis multis fuerit interrogatus Eunuchus. ctpietas, ct limor inspirationibus supernis infun­
Dices : Concilium Florentinum, in Instruet. ditur. Hoc oleo uncti cum spiritualibus nequitiis
Armen,, dicit, loco impositionis manuum Apos­ colluctamur. » Unde forma sacramenti Confir­
tolorum, dari nunc in Ecclesia Confirmationem; mationis est hæc : a Consigno te signo crucis el

aarto.

499
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. VIR.
confirmo te chrismato salutis, in nomina Patris, dum, paululum tardans reperii puerum jam
el Filii, el Spiritus Sancii. » Quocirca in historiis defunctum. Quare hanc suam, ut ipse dicebat,
legimus sœpo energumeno» in susceptione hujus negligentiam multis annis luxit, ac relicto epis­
Sacramenti a dæmono fuisse liberatos. Idipsum copatu , secreto fugiens longam ct molestam pe­
quoquo testatur Nazianzcnus, orat, in Julian.; Lac­ regrinationem suscepit, uti refert Venantius For­
iant., lib. IV, cap. XXVII ; Prudentius, in ApotAeosL tunatus in ejus Vita.
18. Ccm vidisset. — Recte hinc infert S. Chry- Vmx- ,f
Quin et S. Bernardus, in VitaS. Malachite, sic scri­
bit de ejus pneccptorc, Malcho Episcopo : « Pue­ sostomus visibili signo, puta ignis, linguarum
rum mente captum cx his quos lunaticos vocant, ignearum, columbos, aut quo slmili tunc in
inter confirmandum sacra unctione curavit. » Ex fulcies confirmatos descendisse Spiritum Sano
xlvcrso Eusebius, lib. VI Hist., cap. xxxv, vel tum: unde el visibiles, id est sensibiles, ejns
juxta aliam editionem, xxxiv, scribit Novatum re­ affectus emanabant, ut quod loquerentur variis
jicientem hoc Sacramentum a dæmono fuisse cor­ linguis, quod prophetarent, quod jubilarent,
reptum ; et cum esset presbyter, in persecutione psallerent, condonarentur supra captum homi­
præ metu negasse se esse presbyterum. Rursum num, quasi enthuaiasmo Spiritus Sancti acti et
Gregorius Turonensis, lib. I Dc Gloria Martyr., impulsi. Quocirca Simon Magus pecunia voluit Ster*
cap. xn, narrat artes magicas, per præsentiam idipsum emere ab Apostolis, scilicet ut non tancujusdam Christiani qui chrismate confirmatus tum ipse reciperet Spiritum Sanctum, sed ut ct
aliis quoque eumdem communicare, imo vendere
erat, fuisse irritatas cl discussas.
7’rr/to, datur animus cl fortitudo ad intrepide posset, longe utique majori tumpecunice, tum
profitendam fidem, præserlim in persecutione el honoris et glori® pretio. Ita ŒcumeniUR et
martyrio. Unde ejus virtute Martyres de tyrannis, S. Cyprianus, serm. T)e Jejunio cl Tentai ione.
tormentis ct morte triumpharunt : qua de re Mulli cnim ingens ei dedissent pretium, si per
inter alia illustre est exemplum Aproniani, qui, impositionem manus conferendo Spiritum Sanc­
cum esset commentariensis, cl Sisinnium Diaco­ tum, contulisset pariter ipsis donum loquendi
num prœsîdi examinandum sisteret, vocem o variis linguis, revelandi arcana el futura, expli­
cœlo audivit: a Venite, benedicti Patris mei, candi S. Scripturam (ha^c enim multi ambiunt
percipite regnum quod vobis paratum est a cons­ magnique æstimant), uti faciebant Apostoli.
titutione mundi ; d qua voce conversus, a Sisinnio
Hinc sequitur Simonem saltem implicite (forte
baplizatus, et a Marcello Papa confirmatus, ad ellam explicite) ambivisse et voluisse emere Epis­
martyrium vocatus, fortiter ejus agonem obiit, copatum : quia solorum Episcoporum est impo­
uti habent ejus acta apud Surium 10 januarii. nere manus, et hac impositione conferre Spiritimi
S. Bonifacios, Germanorum apostolus in Frisia, Sanctum in sacramento Confirmationis ct Ordinis ;
dum a so baptizólos Confirmationis sacramento hanc autem potestatem conferendi Spiritum Sanc­
munire parat, a Frisiis trucidatus, ejus fidem tum emero volebat Simon. Rursum cupiebat
prior ipse eo confirmatus, suo sanguine confir­ superbus Simon inter suos Samarites excellere
mavit. Ha habet ejus Vita apud Surium die 3 Junii. cl eminere quasi propheta et vir divinus, uti
(huirlo, sa’pe Deus per hoc Sacramentum pa­ hactenus per magicas artes vxcelluerat. Quare
ti avit miracula, quæ sunt opera Spiritus Sancti videtur voluisse a S. Petro creari Ilicrarcha et
et gratiæ gratis datœ. Proffer ea quæ jam recen­ Episcopus Sainariæ: unde ab eo hodie qui emunt
sui, S.Rembcrlus, secundus Bremensis Archiepis- episcopatus ct beneficia, vocantur Simoniani vel
copus, ante annos 800, cum in Sueciam profectus Simoniaci. Ita Bcllarminus, lib. IV De Notis Ecd.,
esset et ibi Pontificali more sacro chrismate cap. xni : «Constat, ait, cx Acf. vhi, Simonem
cæcum inunxisset, illi visum restituit. Ha habet Episcopalem auctoritatem ambivisse, et data pe­
cunia emere voluisse: ubi vero exclusus fuit,
ejus Vita apud Surium I februarii.
Sic el Faro, MeldCnsls Episcopus, puerum cæcum hæresim novam excogitasse, ut qui in Ecclesia
confirmans illuminavit, ut habet ejus Vita apud non poterat, saltem extra eam principatum ge­
reret. » Simili enim modo Arius, \aleutinus,
Surium 5 octobris.
Memorabile est quod scribit OptatusMilcvilanus, Marcion, Montanus, Novatiauus, Lutherus cœlo
lib. II Contra Donatista*, nimirum ampullam sacri ¡¡que hæresiarchœ, quia ab episcopatu, similivt
chrismatis a Donatislis impie violatam, et per officioct gradu, quem ambiebant, repulsi suut,
fenestram praecipitatam, ab angelis fuisse excep­ nova dogmata et hærcses adinvenerunt, novasque
cathedras extra Ecclesiam sibi erexerunt, uti
tam, ne frangeretur aut læderetur.
Fideles ergo mature curent suos filios confir­ ostendam II Pdr. n.
En tibi primum post promulgatum Evangelium
mari, ut hæc Spiritus Sancti dona percipiant;
Episcopi vicissim diligentes sint, ut illud suis (nam ante illud simoniaci fuerunt, Balaam, pre­
impertiant, ilioque suas, imo Christi oves obsi­ tio volens vendevo sua oracula, benedictiones et
gnent et confirment. Celebre est exemplum maledictiones, Aum. xxn, 7 ; et Esau, vendens
S. Maurilii, Episcopi Andcgavensis, qui vocatus jus priinogenitur.r, cique annexum sacerdotium,
ad quemdam puerum moribundum confirmau- fralri Jacubo, I/c6r. xn, 16; et Giexi, a Naaman

COMMENTARLA TN ACTA APOSTOLORUM, CAP. Vlff.
500
exigens protium miraculosro curationis a lepra, ct ideo gratis dari debent, propter sua lucra
IV Reg.?, 20; et Jason, emens ab Antiocho pon­ vendit vel emit, cum eodem Simone donum Dei
tificatum, Il Mach. iv, 8, roque ac Annas Caiphas, pecunia possideri existimat, etc., cum principalis
eumdem redimentes a Romanis), simoniro paren­ intentio Simonis fuerit, sola pccuniro avaritia, id
tem : en primum sacrilegum Spiritus Sancti ins­ est idololatria, ut ait Apostolus Paulus. »
titorem, Simonem Magum. Tradit S. Clemens,
Hinc rursum Henricus II Imperator, anno
lib. VI Const, cap. vir, diaboli consilium fuisse Domini 1017, ob simoniro labem a Spiritu Sancto
per Simonem Apostolos, « pecunia delinitos et desertus, professus est se loto triduo dromones
captos, dono Del privare, sicut Adamum post de­ infestos vidisse, flammam in se per fistulam jf’
gustatum cilium interdictum, promissa immorta­ culantes adeo pertinacem, ut noster ignis ,n
li ta te priva rat. » Recte notat Tharasius, I, Quast. I, comparatione illius jocus putetur, ct nihil calere ;
cap. Eos qui, pejorem esse simoniam hroresi sed liberatum fuisse a juvene semiustulato,
Macedonianorum : « Illi enim, inquit, creaturam, scilicet a S, Laurentio, cujus ecclesiam restaura­
et servum Dei Patris ct Filii ; Spiritum Sanctum verat. Ha cx Wilholmo Malmesburiensi ct Matdelirando fatentur; isti vero eumdem’Spiritum throo Westmonasteriensi refert Baronius, tom. .XI,
efficiunt suum servum, » imo quasi pecus cl pe­ anno Christi 1017.
culium a se empturo, quod aliis divendere ad
20. PECUNIA TUA TECUM SIT IX PERDITIONEM. — Ven. M
libitum possint.
Maledicit hic Petrus Simoni, ex zelo justitia», non
Quocirca simonia proprie est peccatum contra vindictae, tanquam judex vindexquo sceleris, puta
Spiritum Sanctum. Hinc referi Petrus Damianus, simoniro, ad croterorum exemplum ct terrorem.
epist. t», cap. vu, simoniacum quemdam scelus Ex charitate ergo id fecit, et studio religionis, ut
suum parvi pendentem, jussum pronuntiare primi Christiani discerent quantum esset Simonis
doxologiam SS. Trinitatis : « Gloria Patri, ct Filio, et Simoni® flagitium, q. d. Pereas et damneris,
et Spiritui Sancto, » nequivisse dicere, « Et Spi- o sacrilege, cum tuis nummis sacrilegis. Justam
Sinwai»- ritui Sancto ; » sed tantum , « Gloria Pat?i, ct enim in scelus profert sententiam, eique debitam
*■ Filio, » etiamsi secundo et tertio idem iterando, poenam irrogat ; subaudi : Nisi pœnitentiam agas,
¿rre do- conatus fuisset addere, « Et Spiritui Sancto, » sed teque emendes. Unde paulo post ad illam eum
¡at. Spi- frustra. Nam, ut subjicit Damianus : uMerito Spi- hortatur, dicens : « Poenitentiam itaque ago. »
ritum Sanctum dum emit, amisit, ut qui exclu­ Magis ergo minando, quam feriendo id dicit,
sus erat ab anima, procul etiam consequenter q. d. Dignus es qui percas morte praesenti ct
esset a lingua. »
roterna : minor libi, et ex parte Dei denuntio, te
Porro Urbanus II Pontifex, anno Domini 1099, periturum iturumque in gehennam, nisi ab hoc
ut grassanlem illo sæculo simoniie pestem repri­ crimine resipiscas. Alioqui enim, si absoluta et
meret, contra eam scripsit epistolam decretalem efficax fuisset hroc Petri sententia, non autem
ad Lucium, prroposiluinS.Juvcntii apud Ticinum, comminatoria, utique subito occidisset Simonem,
qua inter alia docet, simoniam esse emere vel cumque trusisset in tartara, uti occidit Ananiam
vendere beneficium Ecclesiasticum, aut aliam rem ct Sapphiram, cap. v, qui tamen longe minus
sacram, eo quod Simon idem hic fecerit. Audi peccaverant quam Simon. Sed voluit Deus servari
eum : « Objicitur utrum vendere Ecclesiasticam Simonem ad majores S. Petri cum eo Romæ
rem, simoniacum sit? Hoc simoniacum esse pa­ coram Nerone agones el triumphos.
tenter colligitur ex hoc quod beatus Petrus
Addunt Beda et Glossa hroc verba Petri non tam
Apostolus ait Simoni : Pecunia tua tecum sit in esse imprecationem, quam prophetiam et prroperditionem, quia donum Dei existimasti pecunia dictionem, quod scilicet Simon in hoc suo sce­
possideri. Donum quippe Dei est Spiritus Sanctus, lero aliisque esset periturus ct damnandus ; esto
et donum Dei est res ipsius Ecclesia! oblata. Et si ex officio suo hortetur cum ad poenitentiam,
bene advertis; Simon Magus qui ficte ad finem vers. 22. Sic maledicit Psaltes impiis ex eodem
accessit, non Spiritum Sanctum propter Spiritum zelo, Psal. Lxvui : « Deleantur do libro viven­
°'Jctum quo ipse indignus erat (quoniam scrip­ tium. » Sic et iisdem maledicit Christus, non
tum est : Spiritus Sanctus disciplina» effugiet fic- minando, sed feriendo in dio judicii, dicendo :
Uun), sed ideo quantum in ipso est emere voluit, « Ite, maledicti, in ignem roternum. » Porro
<1 ex venditione signorum, qua.» per eumdem maledicit Petrus non tantum Simoni, sed ct ejus
fiebant, multiplicatam pecuniam quam obtulerat, pccuniro, non qua pecunia est : sic enim est Dei
lucraretur. Nec Apostolus emptionem Spiritus creatura, ct consequenter res bona ; sed quatenus
Sancti, quam bene noverat fieri non posse, sed pretium erat simoniro ct sceleris materia. Sic
ambitionem talis qurostus, id est avaritiam , qua* enim pecunia hroc erat impia ct sacrilega, dignaest idolorum servitus, in eodem Simone exhor­ que perire, roque ac impius ct sacrilegus ejus
ruit , et maledictionis jaculo perculit. Quisquis nundinator Simon. Unde S. Hieronymus, in
itaque res Ecclesiasticas, quro Dei dona sunt, cap. m Mïchœœ : « Oblatam, inquit, pecuniam
quoniam a Deo fidelibus, et a fidelibus Deo cum offerente damnavit. » Et S. Chrysostomus
donantur, quroque ab eodem gratis accipiuntur, sic explicat, q. d. a Peccatum tuum sit in perdi-

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. Vili.

tionem. » Et S. Bernardus, epist. 237, citatis hisco
Petri verbis, exclamans ait: « 0 vox tonitrui,
o vox niagniflcentitn et virtutis, ad cujus terro­
rem confundantur ct convertantur retrorsum
omnes qui oderunt Sion ! » Vide do maledictione
ct quomodo creatura! maledicere liceat, disse­
rentem S. Thomam, li II, Quast. txxi.
Narrat Baron ius, anno Christi 1017 (quo sæculo
ob tres pscudopontificœ valde grassata est simo­
nia; cui proinde præ aliis valido so opposuit
B. Petrus Damianus), cx Desiderio, Abbate Cassi­
nensi , episcopum quemdam Gallino a Leone IX
Pontifice a sacris suspensum, furlim data pecu­
nia a Cancellario Leonis absolutionem et restitu­
tionem officii Episcopalis impetrasse. Intellecta
fraude Leo, vocato presbytero qui pecuniem no­
mino Episcopi dederat, ait : « Pecunia tua tecum
sit in perditionem, quia donum Dei furtim ten­
tasti pecuniis possidere. » Cujus sermonem divina
mox ultio est secuta, ita ut amissa mente ab illa
die usque nunc, inquit Auctor, ubique .vagabun­
dus incedat, nec ulla domus, vel claustra, ultra
duos dies vel tres eum retinere valeat.
Quoniam donum Dti. — Nomen proprium Spiri­
tui Sancto est quod sit donum, quia ipso est do­
num primum mercatura ct notionalo : procedit
enim a Patro ct Filio quasi amor utriusquo : amor
aulem est primum optimumquo donantis donum,
quo gaudet ille cui donatur, et a quo cætcra
dona largiter profluunt, coque largius quo major
est amor. Ita ex S. Augustino S. Thomas, 1 part.,
Quast. XXXVIII, art. ult., ibique Scholastici ad
unum omnes. Simon ergo volebat emere Spiri­
tum Sanctum, ut cum aliis venderet, puta dona
et gratias Spiritus Sancti, non tam gratum facien­
tes, quam gratis datas : hæ enim ostentationem,
gloriam et quæstum apud homines pariunt;
quales sunt; loqui linguis, prophetare, morbos
curare, etc. Ita Urbanus II, cujus verba paulo ante
recitavi.
21. Non est tibi tatis , neque sons in sermone
isto , — id est in re ista ; Tigurina vertit, in hoc
negotio, puta in receptione ct donatione Spiritus
Sancti. Est metonymia. Sermo enim ponitur pro
re, quam suo sermone expresserat Simon, requo
ac Petrus. Syrus legit, non est tibi pars, nec sors
in fide ista; Clemens, lib. VI Constit., cap. vil :
« Non est tibi pars in sermone hoc, neque sors in
fide hac. » Sic quoque legunt S. Augustinus, tract.
G in Joan., ct Ambrosius, lib. II De Ponit., cap. iv,
q. d.Tu non habes fidem veram Christi, sed fingis
te cam habere, ac proindo Christian® religionis
et Ecclesiæ non es particeps, atque consequenter
Spiritus Sancti non cs capax.
Rursum Vatablus proprio accipit sermonem pro
prœdicatione, q. d. Prædicatio nostra nihil ad te
pertinet : neque enim cs ex eorum numero, qui
revera credunt ; vel, non es dignus qui admittaris
in consortium Evangelistarum, quorum est con­
ferre Spiritum Sanctum.

•01
Addunt aliqui S. Petrum hac voco Simonem
expulisse ex Ecclesia, ideoque Jure Canonico «imoniacos excommunicari. Ita Tmrianus, in lib. 1
Constit., cap. xi. Quin et S. Petrus, in Canon.
Apost., can. 28 : a Si quis, ait, Presbyter, etc., per
pecuniam hanc obtinuerit dignitatem, etc., a
communione modis omnibus abscindatur, sicut
Simon Magus a me Petro abscissus est. » Memo­
rabile est quod scribit S. Hieronymus, in Vita S. Hi-1 nilf
lationis, nimirum eum, cum plurimos miraculose
curaret, nihil unquam ab eis oblatum gratitudi-1»
•»
nis erga voluisse recipere, illudque Christi obten- rlU *
disse : a Gratis accepistis, gratis date. » Cumque
Oriouùs, vir primarius, quem a legione dæmonum liberaverat, veniret ad cum quasi gratiam
redditurus, dona afferens, dixit ei Sanctus : « Non
legisti quid Giezi, quid Simon passi sint, quorum
alter accepit pretium, alter obtulit, ut ille vende­
ret gratiam Spiritus Sancti, hic mercaretur? Cum­
que Orionus flens diceret : Accipe, et da paupe­
ribus, respondit : Tu melius potes tua distribuere,
qui per urbes ambulas, et nosti pauperes : ego
qui mea reliqui, cur aliena appetam? Tristi au­
tem et in terra jacenti : Noli, inquit, contristari,
fili : quod facio, pro me et pro te facio. Si enim
hæc accepero, ct ego offendam Deum ; et ad te
legio revertetur. » Disce hic quam Deus velit sua
gratis dari.Sanctosque, pnæserlim thaumaturgos,
ab avaritia esse puros et ab acceptione munerum
esse liberos.
Con enim tuum non est rectum coram Deo, —
quia distortum per avaritiam et ambitionem, el
fletum per hypocrisin.
22. Si forte remittatur. — Dices : Ergono du- Vfr*"
bitat Petrus num Simoni, si vere poeniteat, remit­
tendum sit peccatum? Respondeo : Nequaquam.
Nam primo, ti forte non est dubitantis, sed potius
expletiva confirmantis particula : Græce enim est Snatt»
quod non tantum forte, sed ct utique, sane,
profecto significat, estque sæpe expletiva particula
apud Homerum, ut notat Gaza, lib. 11 Grainmat.
Sic Christus ait, Matth. xi, 23 : a Si in Sodomis
faetæ fuissent virtutes quæ facto sunt in te (o Capharnaum), forte mansissent usque in hanc
diem ; » ubi ri forte, non est dubitantis ( sciebat
enim determinate Christus, quid in hoc casu fu­
turum fuisset), sed confirmantis : Græce enim est
*», id est tdiqtie. Pluribus exemplis id demons­
trat S. Ambrosius, lib. il De Ponit., cap. iv et v,
ubi docet nullum esse tam gravo peccatum, quod
pernitentia non deleat. Secundo, ri forte significat
dubium eventum et effectum remissionis, ex du­
bia causa : licet enim certum esset quod Simon,
si ageret poenitentiam, veniam consequeretur, ta­
men quia anceps et incertum erat an esset acturus
pœnitentiam, hinc pariter anceps et incertum
erat an veniam consequeretur. Liberi enim erat
arbitrii, cx coque libere poterat poenitere, vel non
pœnitero ; ac videtur Petrus per ri forte hic innuero,
quod non esset acturus poenitentiam, ac proindo

2Û2
COMMENTARIA IN ACTA
veniam non consecuturus, uti revera non egit,
ncc consecutus cst. Sic forte Latini usurpant in
rebus quæ evenerunt, sed incerta de causa; forte
cnim idem est quod contingenter, casu ct velut
per sortem. Sic Terentius in Andria : « Forte, in­
quit, aspicio militem, aggredior hominem. » Et
Livius, lib. I : « Forte evenit. » Et infra: a Forte
ita acciderat. Tertio, tò forte significat fortuitam
remissionem non culpæ, si pœniteat, sed prence,
v. g. mortis temporalis : Deus cnim sæpe pœnitentibus, licet condonet culpam, non tamen con­
donat poenam, ut patuit in Davide pœnitente,
Il Peg. x», H : «Non morieris, verumtamen, etc.,
filius qui natus est tibi, morto morietur. » Simile
fuit in Ninivitis, quibus intonabat Jonas : a Adhuc
quadraginta dies, ct Ninive subvertetur; » egernnt cnim poenitentiam, etsi non essent certi sc
per eam evasuros excidium. Inde S. Augustinus,
•n Psal. l, 8 : « Ninivite, inquit, do incerto ege­
runt poenitentiam, et certam misericordiam inve­
nerunt. »
Cogitatio, — úríwa, id cst consilium, conceptus,
excogitatio, machinatio; Syrus, dolus.
y.n «. 23. In pelle e.ndi amaritudinis, — id est in felle
dr i?”? amarissimo. Jam primo, per boo fel accipi potest
Primum. ira et invidia : ine cnim sedes et materia cst fel,
c/. d. Video te vehementer iratum esse amaro ct
invido corde, eo quod videas te a tuis despici,
tuosque discipulos a te ad nos transire : invides
ergo nobis excellentiam, tum gratiarum, tum
auctoritatis cl æslimationis. Ita Vatablus.
Sreatb
Secundo, per fel hoc accipi potest hypocrisis.
Sicut enim fel colore est simile melli, sed sapore
di»imiliiinum, ita hypocrite os habent melleum,
sed felleum cor, q. d. Tu simulas bonitatem, et
ambis columbam follis expertem, id cst Spiri­
tum Sanctum suavissimum, ejusque dona; at
intus plenus es malitia ct impietate : os ergo ha­
bes melicum et columbinum, sed cor felleum ct
senpentinum.
frnhrn. Tertio, per fel accipi potest simonia : hoc cnim
fuit proprium Simonis peccatum. Simonia cnim
vocatur fel, quia ipsa cst sacrilegium felleum, id
est pessimum et amarissimum. Porro Simon vide­
tur non tantum voluisse emere ct vendere Spiri­
tum Sanctum, sedet pertinaciter sensisse hoc esse
licitum, quæ est hæresis. Fuit ergo ipse hærcticus, ut habetur 1, Quast. V, can. Petrus. Hæresis
ergo est fel amaritudinis.
furila Quarto, fd significat quodlibet peccatum, quod
amai icat conscientiam, ct exacerbat Deum ac Spi­
ritum Sanctum, qui totus suavis est ct mulleus.
Hinc in Scriptura peccatores dicuntur Deum suis
peccatis exacerbare, amaricare, potare fello ct
aceto , ut patet Psal. lxviu, 22; Oscœ xii, I », et
Deutcr. xxxn, 32, et maxime Dealer, xxix, 18 :
« Ne forte, etc., sit inter vos radix germinans fel
et amaritudinem,» quo hic alludit S. Petrus.
Hujus ru symbolo Judæi fellei Christo in cruce
propinarunt fel ct myrrham, Malth, xxvn, 31.

APOSTOLORUM, CAP. Vili.
Peccator ergo habet cor felleum, id est pessimo
affectum erga Deum, erga legem, erga virtutem
et honestatem, hæc enim omnia odit.
Nota : Pro fel, locis citatis hebr. est
ros, p* ’•
quod tam toxicum, quam fel significat. Peccatum ‘¿¡piuergo est fel et toxicum : primo, occidens ipsam u:.
animam qu® peccat; nam a anima qu® pecca­
verit, ipsa morietur, » Ezech. xxvm, 20; secundo,
Deo et hominibus noxium, invisum et exosum,
adeoque est Deicidium et Christicldium. Si enim
veneno, vel telo aliquo perimi ei occidi posset
Deus, non alio quam peccato occideretur, uti do
facto eodem occisus est Christus. Hinc vicissim
Deus peccatis et peccatoribus erga se felleis, est
felleus, cisque fel irœ et vindicte su® propinat,
juxta illud Job xx, 14 : a Panis ejus m utero illius
vertetur in fel aspidum. » Et Jerem. vili, H :
a Potum dedit nobis aquam fellis. d Et cap. xxiii,
13 : u Cibabo eos absinthio, et potabo eos fello.»
Et Thren. m, 5 :a Circumdedit me felle et labore.»
Hoc fel gehonnæ longe amarius cst omni fello
terræ, quod ejus respectu pictum tantum est ct
fictum. Cogitent hoc sal gulosi ct peccatores, qui
hic cupiditatis su® exiguum mei sorbent, dieanlque : Tanti pœnitere non emo, non ita demens
ero, ut modico meile œternum et amarissimum
fel mihi accersam.
Denique pro in felle amaritudinis, Grace est, itç
xoliv
id est in fel acerbitatis video te esso :
in fel, id est in felle, ut vertit Noster. Sæpe cnim
<k ponitur pro h. utrumquo enim respondet De­
braio belh, id est in ; nisi subaudias
M
currentem, vel ruentem. Unde noster Lorinus sus­
picatur Petrum per revelationem Dei vidisse ct
cognovisse Simonem fore reprobum ct addicen­
dum pœnis æternis, nipote in quas hoc suo sce­
lerum felle sponte rueret, quoique sunt fel omnis
amaritudinis. Unde ct subdit :
Et obligatione iniquitatis. — Grace d:
id est in colligatione, q. d. Video te mullis
peccatis, quasi funibus ct catenis, undique colli­
gatum esse. Syrus, in vinculis iniquitatis te esse
video. Significat Simonem mullis peccatis obstric­
tum, in iisque obstinatum esse; scilicet immer­
sum esse superbi®, avariti®, invidi®, magi®,
hypocrisi, simonia?, sacrilegio» etc. Talibus into­
nat Isaias, cap. v, 18 : a V®, qui trahitis iniquita­
tem in funiculis vanitatis, ct quasi vinculum
plaustri peccatum. » Vide ibi dicta. Eccc quam
acri censura simonia in suo auctore, Simone, a
S. Petro perstricta cst ct damnata : quam proinde
concionalores in ejus asseclas, puta simoniacos,
pari ratione et jure intorqueant. Denique noster
Mariana, per felle et obligat ione iniquitatis, accipit
pœnam, non culpam, g. d. Video te felli et obii*
gationl, id est gravi supplicio et vinculis, desti­
nari : quia enim irretitus es peccatis, hinc video
quod te maneant fel ct supplicium.
ÍL Precamini. — Simon fingit sc pœnitere, ut Ver -1*
poenam evadat; timebat cnim nc morte muleta-

203
COMMENTALA IN ACTA At'USTOLORUM, cak VIH.
retur, uti Ananias mulctatus erat ab codem Petro,, nil Curtius, lib. XIII ; altera Philistinorum, quæ
quem in signis terribilem ct lhauinalurgum vide­ plane eversa ct vastata fuit ab Alexandro Magno,
bat ct metuebat. Nam post discessum Apostolo- teste Curtio, lib. IV, idcoque vocatur Deserto. Ita
rum inultos Samaritanos seduxit et afide Christi Boda, Hugo, Cajctanus, Gagneius ct all! (1).
avertit, uti indicat Irenœus, lib. I, cap. xx. Refcit Perperam ergo Bcza putat
hæc est deserta irre­
6. Clemens, lib. VI Consta,, cap. vii,S. Petrum psisse in textum, esseque delendum : unam
rursum cum Simone Cæsareæ congressum, eum cnim tantum esse Gazam , scilicet quintam Satra­
disputando convicisse, ac ad fugam in Italiam piam Philistinorum, quæ nunquam plane fuerit
coegisse. Inde ergo proficiscens Petrum præve­ deleta, ut dici possit deserta. Hoc enim falsum
nit, et Neronem circumvenit, cui ob suas praes­ cst. Audi Adrichomium in Descript. TcrræSanctæ,
tigias in admiratione fu«l, adeo ut illi in insula in Gaza : Alexander Magnus statini atque Tyrum
Tiberina, ubi nuno est templum S. Bai Iholoinæi, expugnavit, Gazam post bimestrem obsidionem
statua posita fuerit hoo titulo : a Simoni Deo occupans, in sempiternum vertit tumulum :
sancto, n teste Eusebio, lib. II Hist,, cap. xiii. Sed unde ob id deserta appellatur. Nova vero Gaza
tandem certans cum S. Petro, ct volans per aera, non longea veteri codificata,tempore Machabæoejus precibus dejectus et ad saxum afflictus, crura ruin, Josephi et Hieronymi magnopere floruit :
confregit, testo Epiphanio, /«eres. 22. Qua do causa unde juxta cam vixit S. Hilarión; sicut olrm et
Nero, ægro ferens suas in Simone curiosas deli­ Samson in Gaza veteri mirum sui roboris decus,
cias sibi ereptas, S. Petrum cum S. Paulo morte vivens, auferendo ejus portas , ct morions colli­
sione columnarum domum cum tribus hominum
damnavit, uti habent ejus Acta (i).
Veri. 25.
23. Er ILL! QUIDEM TESTIFICATI,— itaaajrjputvtt,
millibus evertens ct occidens, ostendit, Judie xvi,
id est suo testimonio confirmantes ca quæ dc 21 ct 29. Quæ, qualis, ct quanta fuerit Gaza,
Christo predicata fuerant a Philippo, dicendo se dixi Jerem. xlvii , 1.
eadem vidisse et audisse a Christo, esseque testes
27. Æthiops, — Abyssinus : ubi nunc regnat Ven. n.
non lanium auritos, sed ct oculatos. Sic in judi­ Preto Joannes. Unde liquet cum fuisse Gentilem
cio et tribunali JuxuapzvpCw, dicebatur is qui affir­ genere; an etiam religione, dubium est. Affir­
mabat ct testificabatur quiddam, non in sua, sed mant Buda, Hugo, Cajctanus, noster Lorinus et
in aliena causa, in qua exceptionem intendens Sanchez. Verius negant Irenæus, lib. IV, cap. xl;
liti so offerebat, quo facto litem suam faciebat Baronías, Carlhusianus ct alii, censcnlquc eum
testificando, qui si mendacii convinceretur, yw- religione fuisse Judfeum, puta proselytum, tum
«pTusiwv, id cst falsi testimonii, crimino damna­ quia legebat Isaiam, tum quia venerat adorare
batur, ait Budæus in Comment.
in Jerusalem, tum quia primo Gentili, puta
Et MULTIS REÜIOMUUS. — GræCO, X»*»;, id est Cornelio Centurioni, Evangelium prædieavit
oppidis, vittis, castellis; Syrus, pagis; Pagninus, S. Petrus, Act. x, tum quia magna fuit .Elhiovicis : nec cnim in Samaria erant multa regiones, pibus cum Judæis familiaritas, et in religione
id est provinciæ; sed ipsa unica erat regio in­ consensio, testo Strabone, lib. XVII. Unde et
tegra, sive provincia. Apostolicum ergo cst circumcidebantur æque ac Judæi, teste Joscpho,
evangelizando obire pagos et villas, ct rusticos lib. Vili, cap. IV, præsertim quia reges Æthiopiæ
docere res fidei ct salutis. Id enim fecerunt hic scribunt sc lilios Salomonis ct Davidis, utpotc
S. Petrus ct Joannes, imo Christus, dicens: prognatos a regina Saba ex Salomone, uti fuse
« Pauperes evangelizanlur, » uti recte advertit narrat DamianusGoes, lib. DcMoribusÆthiopum.
Ilie adimpletum cst illud Psal. lxvii , 32 ;
S. Chrysostomus.
▼an 20. 26. Vade contra meridianum. — Vado versus «/Ethiopia pra veniet manus ejus Deo:® prævtniet,
meridiem, ita Tigurina ct Pagninus. Samaria id est prima veniet, prima extendet, manus ejus,
enim , unde veniebat Philippus, erat ad septen­ id est suas (ut patet ex Hebræo), Deo, scilicet ud
fidem, obedientiain, fœdus ot munera ei offe­
trionem Gazæ.
Hæc est deserta. — « Hæc, » scilicet non via, renda. Unde S. Hieronymus vertit, Ethiopia
ut vertit Syrus ; sed urbs Gaza. Addii hoc Lucas festinet dare manus Deo; Pagninus, currere faciet
ad distinctionem. Duplex cnim fuit Gaza : una in wujius suas Deo.
Persido, ila dicta, quod in ca, nipote munitis­
(1) Alii tamen hæc referunt ad via, tum quia urbs
sima, Cambj’scs omnes suas opes congesserat,

(I) Dr Sepp, op. cit. tom. n, p. 2$9, asserit probabi­
lius esse Simonem Magum nunquam Hornam ivisse.
Statua,ait, vel potius columna de qua Etisohlós, altcraque
similis anno 1074 inventa, hunc præferobat titulum :
Semoni Sanco Deo Fidio (non vero Simoni Do yan to),
et dicabatur Herculi somniti, ccu fculcnun deo, cui
Etrusci duodecimam cadi regionem assignaverant. Ad­
dendum tamen est huic assertioni repugnare veterum
multa ncc levit momenti tuilimonia.

Gaza, disjecta quidem ab Alexandre, restaurata postea
fuit a Gabinio, tradente Josepho, lib. XIV Antiq.v, 3; et
scriptores sæculi I docent hanc urbem tum temporis
fuisse cultam ct incolis plenam, quorum locoe collegit
Wetslonius ad h. I.; tum quia verisimile est, cum duplex
via Hicrolospnis Gazam versus cxistcret, Angelum jussi'SO ut Philippus eam adeat, qua obviam veniret
Eunucho, viam uempo
desertum, vel non frequestfem
hominibus. Ostendunt elbam nunc Incohu terno sanrLr
locum desertum, nomine DttKzur, ubi Eunuche Phi­
lippum occurrit*) alunt.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. Vili,
Mystice S. Augustinus : Credendo a prævcnict oporlct. » Simile est Joan, xn, 20; Sophon. n, II,
manus, » id est opera sua ; fides enim prnecedit et alibi.
28. Legensque Isaiam prophetam. — Videtur Vers, n
bona opera. Per hunc enim Æthiopem principem,
®qne ac paulo post pcr S. Matthæum Apostolum ergo calluisse linguam Hebraicam , ait Hugo et
eodem missum, /Ethiopia fidem Christi recepit. Glossa, quasi proselytus; nisi dicas Isaiam fuisse
Ita S. Hilarius, Basilius et alii, in Psal. unni, ac conversum in linguam Æthiopicam (2). Notat
S. Chrysostomus diligentiam et devotionem hu­
S. Hieronymus, in Abdiam.
Eünccbcs, — id est princeps, regin® ctgynæcci jus Eunuchi, qui etiam per iter in curru leclitart
custos : quia enim feminarum regiarum pudicitia Isaiam. Et S. Hieronymus, epist. 103 ad Pana*
commendabatur eunuchis, hinc illi effecti sunt num : « Reliquit, inquit, aulam regiam, ct tantu.i
ante principes, adeo ut eunuchus idem fuerit amator legis divinæquo scienti® fuit, ut etiam
quod princeps, ut dixi Daniel, cap. i. Nam, teste in vehiculo sacras Litteras legeret. » Sic hoc sae­
Aristotele, cum estera animalia mansuescant si culo Cardinalis Hosius , Concilii Tridentini l’rœcastrentur, solus homo eo fit ferocior. Unde ses, ne quid temporis in itinere perderet, solebat
Euthymius, in Psal. CLxrn, scribit hunc Eunu­ in curru lectitare, ac nominalim lectitabat para­
chum in imperio Æthiopi®, post reginam, fuisse phrasim Osorii in Isaiam, qu® tunc recens pro­
primum (1).
dierat, ait Protonotarius Reschius in ejus Vita.
Candaces. — Nazianzenus, orat, in S. Baptisma,
29. Dixit altem Spiritus Philippo, — scilicet Ver» u.
et Euthymius, in Psal. lxvii, censent hoc esse Spiritus Sanctus per internam inspirationem et
nomen Eunuchi. Verum alii omnes censent esse locutionem. Ha Beda, Hugo ct Dionysius, licet
nomen regin® Æthiopum : nam hi regebantur a Cajetanus et noster Lorinus accipiant angelum.
feminis quasi reginis, quas Candaces nuncupa­ Hic enim vocatur Spiritus Domini, vers. 39.
bant. Ha Plinius, lib. VI, cap. xxix ; Strabo, lib.
31. Quomodo possum, si non aliquis ostende-Ver», ji.
XVII, et Eusebius, lib. II Hist., cap. i. Post regi­ rit mihi ? — Græcc ¿ír.-pícp, id est dux vias mihi
nam enim Saba, qu® venit ad Salomonem, vide­ fuerit, ut vertit Pagninus et Tigurina. Ergo verba
tur receptum ut regin® regnarent, ait Mariana. intelligcbat, non sensum abditum, cujus ducem
Sic Pharao, et postea Ptolemæus, fuit commune et interpretem postulat. Notent hoc hæretici, qui
nomen regum Ægypti; Antiochus, regum Syri® ; sacram Scripturam intellectu facilem et cuilibet
Cæsar, Imperatorum Romanorum.Tradunt/Ethio- apertam pronuntiant. Audiant S. Hieronymum,
pes hanc Candacem, sive reginam Æthiopi®, vo­ epist. 103, jam citata : « Nec sanctior sum hoc
catam fuisse Indicb, eamque ab Eunucho conver­ Eunucho, nec studiosior, qui, etc., ignorabat
sam ad Christum, convertisse pariter Ælhiopiam. cum quem in libro nesciens venerabatur. Venit
Sic enim aiunt apud Damianum Goes, cap. Philippus, ostendit ei Jesum qui clausus latebat
XVI, De Ælhiagum moribus : « Nos ferme prius in littera, etc.; ut intelligeres tc in Scripturis
cæteris Christianis omnibus, baptismum ab Eu­ Sanctis sino prævio et monstrante semitam non
nucho Candacis, regin® Æthiopi®, cui nomen posse ingredi. » Idem senserunt et fecerunt
erat Indich, accepimus. » Idem refert Ortclius, S. Basilius et S. Nazianzenus, apud Ruffinum,
in Theatro orbis, in Abyssia, qui pro indich, ait lib. XI Hist., cap. ix, ctS. Augustinus, epist. 119,
eam vocatam Judith.
cap. XXI : « In ipsis, ait, Sanctis Scripturis multo
Qll ERAT St PER OMNES GAZAS FJUS, — qui pt®Cnescio plura, quam scio. » Idem, lib. XII Confess.,
rat thesauro regio, quasi regin® thesaurarius, cap. XIV : «Mira, ait, profunditas eloquiorum
sicut Rom® dignitas erat quæsturœ et quœstorum, tuorum, Deus meus, mira profunditas ; horror
qui præerant thesauro reipublic®.
est intendero in eam, horror honoris, ct tremor
Venerat adorare in Jerusalem, — scilicet Deum amoris. » S. Ambrosius, epist. 44 ad Constant. :
verum Judæorum, tum proprio dicta oratione « Mare, inquit, est in se Scriptura divina, habens
et adoratione, tum sacrificio. Hoc enim ex legis in se sensus profundos, altitudinem prophetico­
proscripto nullibi peragi poterat, nisi in templo rum œnigmatum. » Quocirca S. Hieronymus,
Hierosolymitano; cum oratio et adoratio in præfat. in epist. ad Ephes. : «Nunquam, ait, ab
/Ethiopia et quovis alio loco fieri posset. Sic adolescentia aut legere, aut doctos viros qu®
« adorare » sumitur pro sacrificaro, Joan, iv, 20. nesciebam interrogare cessavi, aut ino ipsum
• Patres nostri in monte hoc adoraverunt, ct vos habui magistrum. Denique nuper Alexandriam
dicitis, quia Hierosolymis est locus ubi adorare
20»

(i) Eùkûxïç, proprio < w tw, lectum vel cubiculum
ru'tódiens; deindo eviratus, quia plerumque evirati cuslodiendis gynxeeis regiis adhibebantur. S.epc est nomen
dignitatis, ministrum regium in genero denotans, hebr.
OH©. Talis ohm Putiphir fuerat, qui
dicitur,
quuiquam in matrimonio vixit, Gen. xxxvit, 38. Hoc
rtiam loco IÔ.CÜX-:
minister regit. Additur Amism;,
; - tens, ut tigrulicetur mmtrter regius primanus.

(i) Legen-tque haiam prophetam, sino dubio versionem Alexandrinam, in Ægypto frequentatissimam, qua
et ipse Philippus, Hellenist.!, usus est. Cæterum quum
Eunuchus Hierosolymis fuisset, non potuit non audivisse
do Jesu, qui Messiam sc professus fuerat. Audiverat
etiam Christi asseclas provocare ad Prophetas, qui de eo
cecinissent. Quibus multisque aliis auditis, quum cla­
riorem hujus rei cognitionem desideraret, jam Prophe­
tarum vaticinia revolvit, quxrens num ea concinerent
illis qu® de Jesu praedicabantur.

COMMENTARÍA IN ACTA
perrexi, ut viderem ûidymum, et ab eo in
Scripturis omnibus quæ habebam dubia ; scisci­
tarer. » Idem dicunt alii, quos citavi Proœmio
tn Pentateuchum.
<«rs.3L 32. Locus autem Scriptura. — Direxit Spiritus
Sanclus oculos Eunuchi in cap. un JWœ, quod
totum est de Christo ejusque passione, ut ex eo,
explicante Philippo, Christum agnosceret in
L*tio cumque crederet. Unde discimus, quam utile sit
biuoruín *eBct’c libros pios, pnesertim S. Scripturam. Huic
itiiiMi- enim lectioni interserit sc Spiritus Sanclus, eorum
auctor, piasque rerum lectarum cogitationes in­
tellectui et allectiones voluntati instillat, quibus
homo convertatur, vel ad majorem sanctitatem
provehatur, ita ex lectione Vil© S. Antonii, con­
versi sunt duo illi aulici Imperatoris, ipseque
S. Augustinus, uti ipse refert, lib. VIII Confess.,
cap. vi et vii. Imo cum S. Athanasius fugiens
Arianos, Vitam S. Antonii asc scriptam Romam
detulisset, camque legendam dedisset, multi
Romani nobiles, viri ct femin®, spreto mundo
vitam religiosam instar S. Antonii amplexi sunt :
quorum dux fuit S. Marcella, teste S. Hierony­
mo, in ejus Epitaphio, epist. 1G ad Principiavi,
ejus filiam. Sic Societatis noslræ fundator S. Igna­
tius, ex vulnere decumbens, cum casu, vel potius
Dei nutu et ductu, Vitam Christi et Sanctorum
lectitaret, ex milite sæculari factus est dux mili­
ti© sacrai el religios©, uli narrat Ribadcneira,
initio Vil© ejus.
Qui ergo su© salutis ct perfectionis, ©que ac
divin® inspirationis et grati® est avidus, sequatur
et exequatur hoc S. Basilii, imo Spiritus Sancti,
placitum : « Lectioni pi© succedat oratio, ora­
tioni lectio. » Et illud S. Augustini, serm. 112
De Tempore : a Qui vult cum Deo semper esse,
frequenter debet oraro ct legere. Nam cum ora­
mus, ipsi cum Deo loquimur; cum vero legimus,
Deus nobiscum loquitur. » Fecit hoc S. Marcella,
do qua S. Hieronymus, epist. 1G jam citata:
«Divinarum, inquit, Scripturarum ardor erat
incredibilis, semperquo cantabat : In corde meo
abscondi eloquia tua, ut non peccem tibi. Et
illud de perfecto viro : Et in lege Domini voluntas
ejus, ct in lege ejus meditabitur die ac nocte;
meditationem legis non in replicando qu® scripta
sunt, ut Judæorum existimant Phariswi, sed in
opere intelligens, juxta illud Apostolicum : Sive
comeditis, sive bibitis, sive quid agitis, omnia
ad gloriam Domini facientes. Et Prophet© verba,
dicentis : A mandatis tuis intellexi, ut postquam
mandata complesse!, tunc se sciret mereri inlelligcntiam Scripturarum.» S. Ambrosius, serm. 35:
« Quod, inquit, sacrarum litterarum lectio vita
sil, Dominus testalur dicens, Joan, vi : Verba
quæ ego locutus sum vobis, spiritus et vita sunt. »
Idem, lib. 1 O/fic., cap. xxvi : a Cur, ait, non
illa tempora, quibus ab Ecclesia vacas, lectioni
impendas? cur non Christum revisas, Christum
alloquaris, Christum audias? Illum alloquimur

APOSTOLORUM, cap. vin.

205
cum oramus, illum audimus cum divina legimus
oracula. » S. Chrysostomus, hom. 35 in Genes. :
« Magna, inquit, diligentia divinarum Scriptura­
rum lectioni vacemus. Nam, licet desit nobis ho­
minis magisterium, ipse Dominus superne corda
nostra intrans illustrat mentem, rationi jubar
suum infundit, detegit occulta, doclorque fit
eorum qu® ignoramus, etc. Igitur lectioni vace­
mus magna pietate ct attentione, ut possimus a
Sancto Spiritu ad scriptorum inlelligentiam duci,
et mullum inde fructum percipere. » Id deinde
probat exemplo nostri hujus Eunuchi, quod fuse
explicat ct perurget.
Tanquam ovis. — Vide hæc explicata in ipso
Isaia.
35. Aperiens autem Philippus os suum, — id **»•’*•
est, orsus loqui, docere et prædicare Jesum. Hæc
enim phrasis significat rem , quam quis ore suo
prolocuturus est, esse gravem ct sublimem,
camque cum pondere et auctoritate eloqui. Sym­
bolice Beda : Apposite, ait, hæc apertio oris allu­
dit ad nomen Philippi, Philippus enim hebraice
idem est quod os lampadis ; quæ scilicet hic obs­
curitatem prophetis Isai® illustret et convertat
in lucem scienti®. Porro Philippus hic calechizavit Eunuchum, cumque docuit mysterium in­
carnationis ct redemptionis Christi, illi antea
inauditum. Sic ct Apostoli omnes fuerunt cale- Aetoli
chiste, corumque conciones erant catecheses, uli
ait Paulus, Galat. vi, G. Hisce ergo ducibus glorienlur nostri catéchiste, sciantque suum munus
esse Apostolicum. Alacriter ergo et strenue rudes,
puta pueros , plcbeios, rusticos catechizent.
Hoc fecit Christus, hoc Apostoli. Vide dicta
Galat. vi, 6.
36. Ecce aqua. — Modeste petit baptismum.
q. d. Baptiza me, « fides plena est, aqua prope,
baptizator prœsens, » ait Glossa. Inde hæc aqua
vocata est fons .Elhiopis, de quo ex S. Hierony­
mo ct Salignaco audi Adrichomium, in Descnpt.
tribus Dan : « Fons Æthiopis, inquit, est in medio
itinere quo itur ab Jerusalem in Gazam contra
Belhsuram, vigesimo ab urbe lapide, ad radices
montis ebulliens, ct eadem qua gignitur, sorbetur
humo, in quo Philippus Eunuchum Æthiopem
baptizavit, qui dum in curru vetus instrumentum
relegeret, fontem reperii Evangeli!. »
37. Credo Filium Dei esse Jesum Christum (1). Te/*. r
— Multa alia credenda sunt, ut quis digne sus­
cipiat baptismum : ut mysterium S. Trinitatis,
Ecclesia Catholica, remissio peccatorum, resur­
rectio cl cælera quæ Symbolo Apostolico con­
tinentur. Quare dubium non est ea evangelizase
Philippum ctcreditaesse ab Eunucho. Præcipuum
ergo articulum de Christi divinitate duntaxathic
nominat Lucas, et sub eo cæleros intelligit, quia
is unus toti orbi erat novus ct pene incredibilis,

(i) Deesl hoc comma cl in nonnullis codicibus el vefsioni bus antiquissimis; in aliis \arie exhibetur.

commentaría in acta
ac recenter peractus : eum ergo ubique prœ co­
ieris predicábanle! inculcabant Apostoli. Similiter
non est dubium Philippum exegisse et Eunu­
chum exhibuisse signa doloris ct contritionis dc
peccatis admissis. Hic enim dolor requiritur ante
baptismum, ut quis sit capax remissionis coruniilem et justificationis. Ha S. Augustinus, lib. 1 De
Pide et Operibus, cap. vm el ix.
39. Spiritus Domini, — puta angelus, qui no­
minatus est vers. 2G. Ila Salmeron, Sanchez,
¡irinus, et innuit Hieronymus, in cap. lxiii
baia.
Philip. Rapuit Philippum. — Sicut rapuit subitoque ex
uiAbuH Jn(læa *n baby Ionem transtulit Ilabacuc, ut fergrb oh ret prandium Danieli, cap. xiv, 35, sic hic subito
im q0. (.x via Gazcnzi transtulit Philippum in Azotum,
°*
quæ a Gaza distat quadraginta milliaribus. Ha
S. Chrysostomus, OEcnmenius el alii. Idquo primo,
ut per hunc raptum sciret Eunuchus Philippum
esse virum admirabilem et divinum, ait S. Chry­
sostomus; secundo, ut sciret Philippum a Deo ad
ipsum catechizandum et baptizandum, esse mis­
sum : unde eo facto, ab eodem abripi; ita Lyranus; tertio, quia alias Eunuchus diutius deti­
nuisset Philippum, quem Deus volebat aliis
quoque evangelizare. Ha OEcumenius. Porro hæc
omnia contigerunt paulo post cædem S. Stcphani,
ut patet ex vers. 4. Unde Chronicon Alexand.
asserit secundo anno ab ascensu Christi in coelum
conversum esse Eunuchum a Philippo, et Cor­
nelium a S. Petro, de quo cap. x. Idem sentit
Gaspar Sanchez, tract. 1 De l’rœdic. S. Jacobi in
Hispan., cap. IX.
Ibat alten per viam suam gaudens. — Gaudium
enim est fructus Spiritus Sancti quem in baptismo
receperat. Merito gaudebat de tam magno Dei dono,
et tam mira et speciali ejus providentia sibi collato.
Vere S. Augustinus io Sententiis, Sentent. 90:
et*1"?tus “ ^0D P°^>
quisquam fraudari dclectationimi'mü- bus suis, cui Christus est gaudium. /Eterna enim
dium, exultatio est ei qui bono lœ tallir (eterno. » Et
Sent. 131 : n Christiano recte gaudendi causa,
non preseassaeculum est, sed futurum. » S. Hie­
ronymus, in cap. lui Isaiœ, scribit hunc Eunu206

APOSTOLORUM, cap. IX.

chum predicasse Christum in ÆlhmpTa, rnmimqiie Apostolum Æthiopum, ac de discipulo ma­
gistrum. Idem testatur Ircnæiis, lib. Ill, cap. xn;
Cyrillus, Catechesi 17, cl Eusebius, lib. II Histories,
cap. i. Fertur ipse suscepisse S. Mallhaiim in
/Ethiopian! missum, in urbe Nadaber, inquit
Gagneurs. Addit Dorothcus, in Synopsi Sanctorum,
et ex co Nicephorus, lib. II, cap. vi et vu, hunc
Eunuchum in Arabia Felici, Taprobana, el uni- fowM
versa Erythra Evangelium predicasse, tandem-V|U
que martyrio coronatum ibidem sepultum :
insuper coemeterium ipsius fidelibus esse muni­
mentum insuperabile, barbaros et scelestos fu­
gans, morbos depellens, et sanationes operans
usque ad praesentem diem.
10. Donec veniret Cacarean. — « Casarca» Vert.w.
urbs Palestina sila inter Dorataci Joppem; prius
dicta est Turris Stratonis; sed ab Herode Ascalo­
nia in honorem Augusti Casaris, cui eam dedi­
cavit, dicta est Casarca; diversa fuit a Casarca
Phibppi, quæ scilicet a Philippo, Herodis filio, in
honorem Tiberii Cæsaris, ad radices Libani csl
ædificata; inde nomen utrumque accepit, ac
postea ab Herode Agrippa in honorem Neronis,
dicta csl Neronias. Porro, in hac nostra Casarca
Philippus hic Diaconus domum habuit, in qua ct
habitavit cum quatuor suis filiabus Prophetissis,
de quibus cap. xxi. In eadem Herodes Agrippa
senior, cum quinquennalia celebraret, ncque
adulatores compesceret, qui ei peroranti accla­
mabant : « Vox Dei, non hominis, » ab angelo
percussus interiit, Act. xn. In eadem Cornelius
Centurio a S. Petro baplizalus, primus in ca
Episcopus fuisse traditur, Act. x. Hic quoque
Agabus propheta zona Pauli sc astringens, ejus
vincula prædixit : unde paulo post Hierosolyma
Paulus vinctus, missus est Cæsarcam, ubi coram
rege Agrippa et Felice preside causam suam egit,
ac detentus in vinculis a Festo Cæsarcm appella­
vit, Act. win ct seq. Hujus urbis Episcopus postea
fuit Eusebius, Ecdcs. Historice scriptor, qui inde
Caisareensis est dictus; sicutS. Basilius alterius
Casarca, qua est in Cappadocia, fuit Episcopus.
Ha Adrichomius in Descriptione Terree Sanctos.

CAPUT NONUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Describitur hic primo, conversio S. Pauli; secundo, duo miracula S. Petri, scilicet curalio Ænta
paralytici, vers. 32, et Dorcadis defuncta suscitatio, vers. 38.

1. Saulus autem, adhuc spirans minarum et cædis in discipulos Domini, accessit ad
principem Sacerdotum, 2. ct petiit ab eo epistolas in Damascum ail Synagogas; ut, si
<pios invenisset hujus viæ viros ac mulieres, vinctos perduceret iu .lenisalem. 3. Et cum
• uu Liceret, contigit ut appropinquaret Damasco; et subito circumfulsit eum lux de cœlo.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM,

cap.

IX.

,

207

4. Et codons in torram audivit vocem dicentem sibi : Saule, Saule, quid me peraequeris?
5. Qui dixit : Quis es, Domine? Et ille : Ego sum Jesus, quem tu persequeris; durum est
tibi contra stimulum calcitrare. 0. Et tremens ac stupens, dixit : Domine, quid me vis
facere? 7. Et Dominus ari eum : Surge, ct ingredere civitatem, et ibi dicetur tibi quid te
oporteat facere. Vii i autem illi, qui comitabantur cum eo, stabant stupefacti, audientes
quidem vocem, neminem autem videntes. 8. Surrexit autem Saulus de terra, apertisque
oculis nihil videbat. Ad maniis autem illum trahentes, introduxerunt Damascum. 9. Et
erat ibi tribus diebus non videns, et non manducavit, neque bibit. 10. Erat autem quidam
discipulus Damasci, nomine Ananias; et dixit ad illum in visu Dominus : Anania. At ille
ait : Ecce ego, Domine. 11. Et Dominus ad eum : Surge, et vade in vicum qui vocatur
Decius, et quiere in domo Judæ Saulum, nomine Tarsensem : ecce enim orat. 12. Et vidit
virum Ananiarn nomine, introeuntem, et imponentem sibi manus ut visum recipiat.
13. Despondit autem Ananias : Domine, audivi a multis de viro hoc quanta mala fecerit
sanctis tuis in Jerusalem ; 14. et hic habet potestatem a principibus Sacerdotum alligandi
omnes qui invocant nomen tuum. 15. Dixit autem ad eum Dominus : Vade, quoniam vas
electionis est mihi iste, ut portet nomen meum coram gentibus, et regibus, et filiis Lrael.
16. Ego enim ostendam illi quanta oporteat eum pro nomine meo pati. 17. Et abiit Ana­
nias, et introivit in domum; et imponens ei manus, dixit : Saule frater, Dominus misit
me Jesus, qui apparuit tibi in via qua veniebas, ut videas el implearis Spiritu Sancto.
18. Et confestim ceciderunt ab oculis ejus tanquam squamae, el visum recepit; et surgens
baplizalus est. 19. Et cum accepisset cibum, confortatus est. Fuit autem cum discipulis,
qui erant Damasci, per dies aliquot. 20. Et continuo in Synagogis praedicabat Jesum,
quoniam hic est Filius Dei. 21. Stupebant autem omnes qui audiebant et dicebant : Nonne
hic est qui expugnabat in Jerusalem eos qui invocabant nomen istud; et huc ad hoc venit,
ut vinctos illos duceret ad principes Sacerdotum ? 22. Saulus autem multo magis conva­
lescebat, ct confundebat Judæos qui habitabant Damasci, affirmans quoniam hic est Chris­
tus. 23. Cum autem implerentur dies multi, consilium fecerunt in unum Judæi, ut eum
interficerent. 24. Note autem facte sunt Saulo insidia» eorum. Custodiebant autem et por­
tas die ac nocte, ut eum interficerent. 25. Accipientes autem eum discipuli nocte, per
murum dimiserunt eum, submittentes in sporta. 26. Cum autem venisset in Jerusalem,
teniabai se jungere discipulis, et omnes timebant eum , non credentes quod esset discipu­
lus. 27. Barnabas autem apprehensum illum duxit ad Apostolos, et narravit illis quomodo
in via vidisset Dominum, et quia locutus est ei, et quomodo in Damasco fiducialiter egerit
in nomine Jesu. 28. El erat cum illis intrans el exiens in Jerusalem, et fiducialiter agens
in nomine Domini. 29. Loquebatur quoque gentibus, et disputabat cum Græcis; illi autem
quaerebant occidere eum. 30. Quod cum cognovissent fratres, deduxerunt eum Caesaream,
et dimiserunt Tharsum. 31. Ecclesia quidem per lotam Juda’am, etGalilæam, ct Sama­
riam , habebat pacem et aedificabatur ambulans in tiiuorc Domini, et consolatione Sancti
Spiritus replebatur. 32. Factum est autem ut Petrus, dum pertransiret universos, deveni­
ret ad sanctos qui habitabant Lyddæ. 33. Invenit autem ibi hominem quemdam, nomine
Æneam, ah annis ocio jacentem in grabato, qui eral paralyticus. 31. Et ait illi Petrus:
Ænea, sanat te Dominus Jesus Christus; surge, et sterne tibi. Et continuo surrexit. 35. Et
viderunt eum omnes qui habitabant Lyddæ et Saronæ : qui couverai sunt ad Dominium
36. In Joppe autem fuit quædam discipula, nomine Tabitha, quæ interpretata dicitur
Dorcas. Hæc erat plena operibus bonis et eleemosynis quas faciebat. 37. Factum est autem
in diebus illis ut infirmata moreretur. Quam cum levissent, posuerunt eam in cce nacido.
38. Gum autem prope esset Lydda ad Joppen, discipuli audientes quia Peli us esset iu ea.

SOS

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM,

cap.

IX.

miserunt duos viros ad eum, rogantes : Ne pigriteris venire usque ad nos. 39. Exurgens
autem Petrus venit cum illis. Et cum advenisset, duxerunt illum in cœnaculum et cir­
cumsteterunt illum omnes viduæ tientes, et ostendentes ei tunicas ct vestes quas faciebat
illis Dorcas. 40. Ejectis autem omnibus foras, Petrus ponens genua oravit; et conversus
ad corpus, dixit : Tabitha, surge. At illa aperuit oculos suos, et viso Petro, resedit.
41. Dans autem illi manum, erexit eam. Et cum vocasset sanctos, et viduas, assignavit
eam vivam. 42. Notum autem factum est per universam Joppen, et crediderunt mulli in
Domino. 43. Facium est autem ut dies multos moraretur in Joppe, apud Simonem quem­
dam Coriarium.
Vm. i.
1. Saulus. — Ha dictus est a Saul, primo rege
Saul» suæ tribus Benjamin. Qui enim hebraico dicitur
à'si?!1 Saul, Latine vocatur Paulus. Undo vers. 4, pro
rege. Saule, Saule, Græca el Syra habent, Saul, Saul.
Hinc censent S. Chrysostomus et S. Hieronymus,
epist. 27, quosdam c tribu Benjamin servatos
esso in communi ejus strage et excidio, Judie.
ix, 45, ut ex ca Saulus hic, futurus Paulus, nas­
ceretur. Sicut ergo Saul hebraico vocatus est
quasi blStf schaul, id est postulatus, scilicet rex
a populo, et commodatus a Deo; ita dictus est
Saulus, « quod ad vexandam Ecclesiam fuisset
a diabolo postulatus, » ait S. Hieronymus, in
epist. Ad Philemon. Rursum sicut Saul persecutus
est Davidem, ita Saulus persecutus est Chris­
tum, Davidis antilypum, ait S. Augustinus in
Psal. li.
Symbolice, Saul et Saulus alludit ad bsB scheol,
id est infernum, ita dictum, quod semper pos­
tulet, ut nunquam satietur, juxta illud : « Infe­
rus insatiabiliter cava guttura pandit. » Saulus
enim fuit quasi infernus semper hians ad sangui­
nem et cædes fidelium, sed conversus in Pauluin
factus est cœlum virtutum omnium, hians ad
Gentium salutem. Ita Arator agens de lapidatori­
bus S. Stephani :
Ad Sauh, ait, posuere pedes xelamina savi,
Infernum quod Hcbraus ait.

Aldus Rursum Paulus apposite Græca voce et etymo
prrr-pe alludit ad cxXixaûxi, id est jactari, et agitari, ut
«drHflur ^au^us ^cm
(Iu°d inquietus, omnia agitans,
tus. C lurbans et vexans, quasi oxte;, id est fluctus et
concitatio maris; undo Latinum salum, id est
mare el fretum æluosum. Ita Ambrosiaster, in
cap. i ad Roman., vers. 1. Denique Saulus fuit axûXs;, id est vitiosus, fluxus, delicatust laevis.
Adhuc. — ç. d. Necdum suam sævitiam el avi­
ditatem sanguinis Christiani expleverat neco Ste­
phani ct aliorum Christianorum virorum ct mu­
lierum , quos trahebat ad vincula et tribunalia,
cap. % in, vers 2.
Spirans minarum et CÆDIS. — Pagninus, spirans
minas et caedem, scilicet instar leonis furentis proloqucns, et eructans minas atrocissimas el lethiferas. Hic mystice impletum est illud Jacobi de
Ikiyamm ( ex eo enim prognatus est Saulus) va­

ticinium : « Benjamin lupus rapax, mano co­
medet prædam, et vespere dividet spolia, » ut
ex S. Chrysostomo, Hieronymo, Ambrosio et
Beda, dixi Genes, xlix, 27. Sævit ergo ut lupus, ranks
Unde matri Ecclcsiæ fuit Benoni, id est filius doloris : sed mutatus in Paulum, factus est Benjamin, id est filius dexteræ. Hæc cnim ejus mutatio min ob
fuit opus dexteræ Excelsi ; ac renasccns in Christo, q‘“Xr
mairi Synagogæ mortem intulit, æque ac Benja- g,^
min matri Rachcli. Rursum sicut Benjamin inter
duodecim fraires Patriarchas fuit minimus et ul­
timus, ita ct Paulus inter Apostolos. Et sicut
Benjamin a Josepho multis privilegiis fratribus
fuit prælalus, Genes, XLii, 44, ita ct Paulus a
Christo dotatus fuit præ aliis Apostolis.
Unde S. Chrysostomus miratur Dei potentiam
et gratiæ Christi virtutem, ulpote quæ Paulum
ferocientem ct furentem, in ipso æslu furoris stitit,
fregit et immutavit; nec exspectavit donec furor
hic sævicndo subsideret : «Ut ostenderet, ait,
potentiam suam, vincens ct superans persecuto­
rem in media insania : Sic enim medicum ma­
xime admiramur, quando febrim, cum infestior,
ct flammam morbi cum vehementior est, exlinguercet penitus abolere potest. » Nimirum hæcCnraiw
fuit vis orationum S. Stephani ct fidelium, ac
maxime B. Virginis pro Saulo, uti dixi cap. vu,
vers. 57 et 59. Causa finalis fuit, ut Deus per Saulum, hostem acerrimum Christianorum jam con­
versum, confunderet Judæorum incredulitatem,
camque per ipsum revinceret. Quis cnim non
credat Christo ct Christianismo, cui hostis Pau
lus tam luculentum perhibuit testimonium ? Ita
S. Chrysostomus, OEcumenius ct alii. Porro hic
ardor sævicndi in Paulo oriebatur tum ex zelo
legis Mosaica, uti ipse ait Galat. i, 19, lum cx
ardore juventutis ct indolis, tum cx invidia gloi
riæ S. Stephani, Barnabæ aliorumque fidelium.
Hæc enim invidia in cædes erupit, nimirum
in
uti nomine, ita re sibi affinem.
Minarum et cadis.— Hinc patet Saulum, præler
Stephanum, plurcs alios fideles occidisse. Unde
ipse pœnitens ait, Aci. xxu, 4 : « Hanc viam (vi­
tam Christianorum) persecutus sum usque ad
mortem. » Et cap. xxvi, 10 : a Et cum occideren­
tur, detuli sententiam. »
Ad piuxcirLM sacerdotum, — qui tunc erat An-

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM , cap. IX.
209
nus, vel expicto anno Caiphas,aul aliquis cx obscurum el pene incognitum eral Christiano­
rum nomen, coranique hostilitas in Jadaismum,
Annro filiis, ut dixi cap. iv, vers. 6.
2. Epístolas in Damascum. — Damascus erat ca­ uti Saulus censebat, ideoque metuebat no ibidem
put Syriœ, Sila ad latus Libani, distans a Jeru­ mitiores in eos forent Synagogæ principes.
3. Ut appropinquaret Damasco. — Primo, ut Vertsalem ilinero quinque dierum, puta 50 leucis
Gallicis. Unde sicut Syria, sic ct Damascus, Judæis Damasci clarius conversionis ipsius miraculum
non erat subdita, sed suum habebat regem Arc­ ac proventus appareret, ait Glossa, dum non
tam, II Cor. xi, 31. Habebant tamen Judæi suas initio, sed in termino itineris ct persecutionis
plateas Damasci, ubi suis jus dicebant ct exerce­ suæ, subito cœlitus feritur ct immutatur. Secundo,
bant : id cnim eis concessit Denadad, rex Syria;, ut cæcitatc percussus, illico Damascum introduci
III ïleg. XX, 34. Adde Arctam a Judæis persuasum posset ad Ananiam, qui cum juvaret, catcchicis consensisse in persecutione Christianorum, ut zaret et baptizaret. Denique Damascus insigniter
nobilitata est conversione S. Pauli. Porro hic lo­
patet II Cor. xi, 31 (1).
Nota hic ardorem Pauli quo grassatus in fideles cus, in quo conversus est S. Paulus, distat Da­
Ilierosolymæ cætcraque Judœæ loca, furorem masco dimidium rnilliare; atque in ejus conversi
suum extendit in cos Damascum usque. Hoc est memoriam, posteri in honorem S. Pauli templum
quod ipse ail, cap. xxvi, vers. 11 : a Et amplius ibidem erexerunt: ibidem etiamnum Christiani,
insaniens in cos, persequebar usque in exteras qui Damasci habitant, sepeliri solent. Locus hic
civitates : in quibus dum irem Damascum, » etc. a Syris Mergisafer dicitur. Atque Christianorum
Addit S. Justinus contra Triphonem, principes exercitus in bello sacro, duce Godefrido Bullonio
Sacerdotum alios quoque in alias regiones mi­ Damascum petens, ipso conversionis S. Pauli die
sisse, qui Christianos caperent ct persequerentur, eodem pervenit, ac ibidem biduo commoratus
forte Pauli exemplo el instinctu. Porro Damasci est. Ila ex Ludovico Romano, Bredembachio , el
potius quam in aliis urbibus Saulus perscrutatus Guilielmo Tyrio, Adrichomio, in Descriptione Ter­
est Christianos, eo quod dispersos in nece Slc- ree Sonetee, in Damasco : qui et graphice locum
phani eo confugisse audisset; nipote qui in urbe hunc in tabula geographica delineat. Idem milii
Gentili ct regia Judæis non subdita, ac remota, retulerunt Romæ viri graves oculati testes, qui
putarent se immunes fore a persecutione Judæo­ Damascum et loca sancla visitarunt.
Subito circumfulsit eum lux df. coelo. —Auget
rum; nec in aliis vicinis urbibus, nipote Judææ
subditis, vel confoederatis, lutos ab ea se fore miraculum tempus, lucisque magnitudo. Nam
in meridie hoc contigit cum sol est lucidissimus,
arbitrarentur.
Hujus viæ, — id est hujus instituti, puta Chris­ ac proinde lux hæc suo fulgore vicit splendorem
tianismi seclalores el professores. Vide dicta cap. solis, uti Paulus ipse testatur, cap. xxvi, vers. 13.
Euii ergo hæc lux instar fulguris ot coruscationis, Lot &
¡i, vet's. 38.
Vinctos perduceret. — Ergo multos secum ad­ ait Lyranus; nec tantum S. Pauli, sed omnium
ducebat comites, vel milites, vel satellites, ut comitum ejus oculos perstrinxit, ut ipse ait cap. cur?
putet vers. 7, plûtes politurus ab Archisynagogo xxvi, vers. 31. Idque primo, ut lux hæc furorem
oculorum animique ejus repercuteret et stornerei,
Judæorum Damasci, si iis opus haberet.
In Jerusalem, — tum quod majori auctoritate itaque mente serenata vocem Christi attentius
hæc fieri vellet, inquit S. Chrysostomus, tum perciperet, ail S. Chrysostomus, hom. De ferendis
quod Hierosolymis sciret Annam, Caipham ca> Bcprehens. Secundo, ut lanquam lupus nocturnis SccxuxU
lerosque Judæorum principes Christo et Chris­ operans tenebris, effusa luce cæcaretur, aitS. Am­
tianis esse infensissimos : Damasci autem adhuc brosius, lib. De Benedict. Patriarch., in Benedict.
Benjamin. Tertio, ut lux hæc exterior interiores Tertio,
(1) « Quxritur quid juris vel Pontifici, vel senatui Hie­ mentis tenebras ei panderet, juxta illud Sophorosolymitano fuerit in Damascenos, prorsus ad alterius niœ, i, 17 : « Tribulabo homines, el ambulabunt
ditionem perlinentes? Enim vero tanta erat synedrii
Hierosolymitani auctoritas, ut non solum qui in vicinia ut cæci, quia Domino peccaverunt. » Quarto, ut Qturta
lcrræ Israelitica* habitabant Judæi, sed Babylonii etiam lux exterior repraesentaret lucem internam quam
Deus Pauli menli infundebat, quaque ei lam seet Alexandrini statuta ejus venerarentur ac jussa capes­
serent , magnum illum senatum agnoscentes pro firmis­
melipsum, quam persecutionis ipsius scelus pa­
sima arce totius legis oralis, præsertim quando agebatur tefaciebat, juxta illud quod ipse ail : </ Deus qui
do crimino hæreseos et judicio capitali in falsos pro­
dixil de tenebris lumen splendescere, ipse illuxit
phetas; quod unice huic senatui competiisse volunt.
Romani autem, quorum imperio cum Arabia sua uni­ in cordibus nostris, » II Cor. iv, G. Et illud : «Omversa Arelas ipso tunc suberat, permittebant etiam nia quæ arguuntur,a lumine manifestantur: omne
synedrio jus prehensionis ct verberum, non in Judæos cnim quod manifestatur, lumen est. Propter quod
Palæstlnæ tantum, sed in alias quascumquo synagogas, dicit : Surge qui dormis, et exsurge a mortuis, ct
quæ sponte sua jurisdictionem in re religionis agnosce­ illuminabit te Christus, » Ephes, v, 13. Idem in­
rent. Probe tamen tenendum est Paulum non potuisse
trucidare Christianos, sed nonnisi vinculis constringere tonat Deus cuilibet peccatori, cum in mente ejus
atque ad causam dicendam Hierosolymam ducere el sine­ fulgurat coruscationem el cogitationem mortis,
drio tradere. » Ita Roscnmullcrus.
judicii, gehennæ, etc. Quinto, ul ex hac luce dis- QuioU
xvu.

14

*fO
COMiæNTARÏA IN ACTA APOSTOLORUM CAP. IX.
ceret deinceps sibi ambulandum esse in luce fuisset ejus casus, nec sufficiens ad ejus ferociam
tvangelii, grati® et bonorum operum, juxta illud edomandam. Contrarium tamen sentit noster
quod ipse scribit adEphes. v, 8 : « Eratis aliquando Salmeron et alii, et innuit S. Augustinus dicens
tenebras, nunc autem lux in Domino ; ut filii eum ambulasse peditem, estquo probabile : tum
lucis ambulate. Fructus enim lucis est in omni quia Scripturam nusquam ejus equi, vel equilis
ântu bonitate, et justitia, et veritate, n Sexto, hæc lux meminit; tum quia Judæi religiosiores, uti Phaerat symbolum doctoratus Pauli, quo illumina­ risæi, qualis erat Paulus, vix equis utebantur,
turus erat omnes gentes luce doctrina? et vit® uti dixi Dcuter. xvn, 16; tum quia ipse erat juve­
Christian®, uti ipse Act. xxvi, 18 , Christum sibi nis uti manu acer, ita pedibus ccler.
ÜBiê? dixisse significat. Porro hanc lucem spargebat
Audivit vocem, — Hebraica lingua, ut refert
eorpus Christi gloriosum. Christus enim hic appa­ Paulus, Act. xxvi, 14. Et cap. .\xn,9,asscrilsesoluiu
rens Sanio, ut patebit vers. 5, quasi duellator hanc vocem audisse, non corniles suos ; corpus
cum luce sua sidorabat, cœcabat ct sternebat, enim gloriosum per Dei virtutem sibi assisten­
juxta illud Uab. m, i l : a Sol ct luna steterunt in tem potcsl facere ut ab uno videatur el audia­
habitaculo suo : in luce sagittarum tuarum ibunt, tur, non a cæteris, quia sui suæque vocis spe­
in splendore fulgurantis hastæ tu®. > Sic in trans­ ciem potest diffundere ad unum, non ad c® toros,
figuratione, splendor corporis Christi radios uti docent Scholastici. « Vox de cœlo Saulo allata
suos afflavit Mosi ct Eli®, quin ct Apostolis, Lueœ est, ut ostenderetur prædicalioncm quæ ipsi
cap. lx, vers. 31.
committebatur, esse coelestem, d ait Isidorus Pelu­
Ve,a- *
4. Et cadens in terram. — Quasi perculsus ct siota, lib. I, epist. 400.
sideratus a luco fulgurante, ut jam dixi. Fulmen
Moraliter, Deus in Paulo dedit schema et ty-.'
Christi enim sternit homines, imo animalia, ar­ pum conversionis peccatorum. Lux enim repræ-’
bores, domos et templa. Lucem hanc adjuvit vox sentat gratiam excitantem et internam mentis peccatoGhrisli terribilis, instar tonitrui : a Saule, Saule, illuminationem; prostratio in terram, adversita- rom P®*
quid me persequeris? » Nam, ut ait Job, xxvi, 14: tem ; vox, reprehensionem contionatoris, magis-’
« Quis poterit tonitruum magnitudinis illius in­ tri, socii, etc.; stimulus, conscienti® remorsum;
tueri ? » Sic Scraphinis alterna voce Deo concla­ Ananias, confessarium ; cæcitas, clausuram ocu­
mantibus : a Sanctus, Sanctus, Sanctus, commota lorum et animæ ad res terrenas, ac considera­
sunt superliminaria cardinum a voce clamantis, d tionem ©ternarum et coelestium ; triduanum
hai. Yi, 3 et 4. Porro non tantum Saulus, sed et jejunium, satisfactionem pro peccatis per jejunia
omnes ejus comites hac luce prostrati sunt in ct preces ; casus scamarum ab oculis est depo­
terram, uti narrat Paulus, xxvi, 14. S. Gregorius, sitio excusationum; Baptismus est poenitentia et
hom. 8 in Ezechiel., opinatur S. Paulum in faciem confessio, quæ est secunda post naufragium ta­
cecidisse : pœnitentes enim et sanctificandos in bula, et quasi alter baptismus; cibus est Eucha­
faciem cadere, quasi mox per poenitentiam in­ ristie frequentatio; versari cum discipulis, est
surrecturos; impios vero et impoenitentes resu­ agere cum probis. Vide S. Bernardum, serm. Dc
pinari in dorsum, ut nunquam resurgant, uti quatuor orandi modis. Ha Salmeron hic. Fulgura,
cecidit Judas et satellites Christum comprehen­ Domine, coruscationem, Paulinæ similem, inani­
suri, Joan, xviii, G. Hæc tamen distinctio non est mas nostras, ut ad te toto corde convertamur. Fac
perpetua : nam et Goliath infidelis morions in nos vasa electionis, ad luam gloriam toto orbe
faciem cecidit, 1 lleg. xvn, 49.
celebrandam.
p*uln.< Nonnulli Paulum censent peditem venisse et
Saule, Saule. — Græcc et Syre, Saul, Saul, sic
“72’*? cecidisse; sed communis opinio ( quam passim enim Hebraice vocabatur Saulus, et Christus hic
Meóle, exprimunt picluræ) est eum fuisse equitem, et ex Hebraice loquebatur, uti jam dixi. Geminatio hæc
equo cecidisse : turn quia longum faciebat iter, index est, tum alti somni quo in peccato suo
scilicet quinque vel sex dierum a Jerusalem in dormiebat Saulus, tum ingentis amoris et com­
Damascum; tum quia veniebat quasi prodor sti­ miserationis, æque ac efficacis, et ad intima Pauli
patus satellitibus. Ila Sanchez, Lorinus ct alii. penetrantis, vocationis Christi, ut durum et obs­
Tertio, idipsum suadet Sauli generositas ct ani­ tinatum cor Sauli feriret ct molliret. Clamat Chris­
mositas ; fastu enim cl ira tumens spirabat mi­ tus, ul Sauli a se remotissimi aures mentemque
nas et cœdes, esto ex zelo legis, ut sibi videbatur. perstringat. AudiS. Augustinum, hom 14 inter
Quarto, idem innuit ejus ruina et prostratio : nam 50 : a Quantum distat Ortus ab Occidente, longe
cum Christo quasi duellans, ab eo dejectus equo, fecit a nobis iniquitates nostras. Quantum distat
gravique casu collisus , sed eodem ictum mode­ Oriens ab Occidente, avertere ab Occidente, con­
rante et infringente non elisus, nec oppressus, vertere ad Orientem. Occidunt tibi peccata, oritur
sentiens potentem ejus manum, toto corpore con­ inde justitia. In Occidente vetus, in Oriente no­
quassatus et afflictus, illico suos spiritus cristas­ vus. in Occidente Saulus, in Oriente Paulus.» Cla­
que deposuit, et humiliatus ac supplex Christo mavit ergo Christus in Oriente, ut in Occidente
victori se dedit, dicens : « Domine, quid me vis audiret et obediret Paulus.
farer**? n Si enim ppde* fuisset, exiguus et levis
Quid me persequeris? — Chrfafn*
! ibet

-AI

COMMENTARIA IN ACTA
in «rio, corpus in terris : corpus enim mysticum
Christi est Ecclesia, membra sunt fideles. Saulns
Christum in cœlo persequi non poterat : hinc
cum in terra, puta in fidelibus suis persequitur.
AudiS. Augustinum, traci. 10 in Epist. S. Joan. :
« Non expavescis, ait, vecem capitis do cado cla­
mantem pro membris suis : Saule, Saule, quid
me persequeris ? persecutorem suum vocavit
persecutorem membrorum suorum.» Idem,scrin.
De Sanctis : a Membris adhuc positis in terra, ca­
put clamabat in cœlo, et non dicebat : Quid per­
sequeris fideles meos ? sed : Quid me perseque­
ris? » Adeo Christus diligit Ecclesiam ct fideles ;
adeo cum eis se unit, ut eorum velit esse caput,
spiritus, anima et vita, uti dixi 1 Cor. xn, 12. Et
S. Bernardus, serm. De Conversione S. Pauli ;
« Vere deprehensus est Saulus ; non est dissimu­
landi locus, non est facultas ulla negandi. In
iiBï legationis,
manibus sunt Epistolae crudelissimae
auctoritatis execrandæ, potestatis iniquæ. Quid
me persequeris? inquit. An non persequebatur
Christum, qui Christi membra trucidabat in ter­
ris? An vero persecuti sunt Christum, qui sacra­
tissimum illud corpus Crucis affixere patibulo ;
ct non persequebatur eum, qui adversus corpus
Haliti* ejus, quod est Ecclesia, odio furebat iniquo? De­
•ondili nique si proprium sanguinem dedit in pretium
guau U?
redemptionis animarum, non tibi videtur gra­
viorem ab eo sustinere persecutionem, qui sug­
gestione maligna, exemplo pernicioso, scandali
occasione avertit ab eo animas quas redemit,
quam a Judreo, qui sanguinem illum fudit?
Agnoscito, dilectissimi, el expavescito consortia
eorum qui salutem impediunt animarum. Hor­
rendum penitus sacrilegium, quod ct ipsorum
videtur excedere facinus, qui Domino Majestatis
manus sacrilegas injecerunt. » Nota hoc dogma
morale S. Bernardi de scandalo.
Pallio?
Jam si singula Christi verba ponderes ct pre­
▼odi
mas, magnum habent pondus, magnum pathos :
Chris! i.
« Saule, Saule, quid me persequeris » ad necem,
qui te persequor ad vitam, ut ex Saulo efficiam
Paulum ? Ego sum dulcis, melleus, tuique amantissimus : nulla in re to læsi; no vel verbulo un­
quam offendi : quid me quasi hostem perseque­
ris? Ego intimus tui sum amicus : in manibus el
corde meo descripsi lo, satagoquo ut in intima
cordis mei to trajiciam ct recondam, ut in ejus
centro inhabites : quid me persequeris? Ego
propter te in terram descendi, factus homo : jam
rursum propter to solum o cœlo ad te descendo.
Ego pro te lacrymas, easquo in horto sanguineas
elfudi; pro te sudavi cl alsi; pro to sanguinem
et vitam dedi, millies adhuo daturus, si opus
esset : quid me persequeris? Ego pro to mauus
in cruce extendi ad Patrem, clavis confixus sum,
spinis coronatus, flagellis concisus : quid me per­
sequeris ? Ego te elegi in moum ducem, destinavi
to Apostolum ct vas electionis : quid me perse­
queris? In passiono et ciuco tot probris et tor-

;

APOSTOLORUM , cap. IX.

Ml

menti» allectus non querelam, non gemitum, non
votum emisi; dc tc queror ct juste queror; de
te gemo, do te vocem lugubrem emitto : quid
me, id est meos fideles, qui mihi vita chariorer
sunt, persequeris? quid eos ame avellere et per­
dere satagis? Mc persequeris, qui sum Jesus, id
est tuus Salvator, tua salus? Cur in me teipsum
tuamqua salutem exitialiter impugnas? ut ego
peream, vis teipsum perimere? Haec, ct longo
plura interius in mente Pauli loquebatur, et quasi
fulgurabat Christus.
Quocirca Saulus jam conversus, hanc Christi
post sc quasi currentis dignationem ct amorem
immensum ponderans, passim hanc ejus in se
clementiam intimo animi sensu depradicat, ut
I Timoth. i, 15 : a Fidelis sermo, inquit, et omni
acceptione dignus, quod Christus Jesus venit in
hunc mundum peccatores salvos facere, quorum
primus ego sum (Nam, ut ait S. Augustinus,
serm. 10 De Vertas Apostoli : « Nemo acrior inter
persecutores : ergo nemo prior inter peccatores.»
Hunc compunctionis et humilitatis S. Pauli spiri­
tum imitetur et induat ; totaque vita conservet,
quicumque aliquando peccavit Deumque offen­
dit. Ita S. Chrysostomus, lib. Il De Compunti., et
S. Augustinus, lib. De Fera et Falsa poenitentia,
cap. xi» ). Sed ideo misericordiam consecutus
sum, ut in me primo ostenderet Christus Jesús
omnem patientiam, ad informationem eorum «pii
credituri sunt illi in vitam æternam;» «utdicant
sibi omnes, ait S. Augustinus, serm. 9 De Verbis
Apostoli : Si Paulus sanatus est, ego quare des­
pero ? Si tanto medico tam desperatus æger sa­
natus est, ego cur meis vulneribus illas manus
non aptabo, ad illas manus non festinabo? Ul
hoc dicerent homines, ideo Saulus factus est ex
persecutore Apostolus. » Similia habcl 1 Corinth.
XV, 9 ; ad Ephcs. m, 8, et abbi. Vide ibi dicta.
Denique S. Augustinus, in Psalm. Lxxn : « Ipse,
inquit, primo Saulus, postea Paulus, id est primo
superbus, postea humilis et'modicus. Saul enim,
unde dictum csl nomen Sauli, nostis quia rex su­
perbus et infrenis fuit : Paulum autem, modicum
est. Audi quomodo fuerit Saulus, et quomodo sit
Paulus. Quid fuit prius? Quid? blasphemus, et
persecutor, et injuriosus. Audisti Saulum, audi et
Paulum : Ego enim sum, inquit, minimus Aposto­
lorum. Quid est minimus, nisi ego sum Paulus?
El sequitur : Qui non sum dignus vocari Aposto­
lus. Quare? quia fui Saulus. Quid est fui Saulus?
Ipso dicat : quia persecutus sum Ecclesiam Dei.
Sed gratia Doi, ait, sum id quod sum. »
Quocirca Ecclesia quotannis celebrat fcstuiu Coam.
Conversionis S. Pauli : primo, ut cum omnibus r,ioa;“3’
ce­
peccatoribus in exemplum pœnitentiæ proponat;. Pauli
lebrai
secundo, ut Deo gratias agat, quod Ecclesia) dede­ Ecclesia
rit Paulum doctorem Gentium; tertio, ut Paulum ob tres
CJUS3S.
conversum invocet, ut e cœlo peccatores conver­
tat ; adhuc enim, licet translatus in cœlum, plu­
rimos convertit suo exemplo, precibus, epistolis.

•12
COMMENTARIA IN ACTA
Tradit cx Fazello Alanus Copus, lib. ill, cap. xxvm
Dialog., eos qui nascuntur in festo Conversionis
S. Pauli, venenatis morsibus sua saliva mederi.
twi.i
5,
dixit : Quis es, Domine? — Paulus luce
Christi perstrictus et cœcu tiens vocem Christi
audiebat ; sed cum ingenti splendore undique
circumfusum distincte videre et agnoscere non
poterat. Rogat ergo, quis sit, an Angelus, an
Deus; cique tacite se quasi servum submittit, vo­
cans eum « Domine, d Ita S. Chrysostomus.
Trni«
Nota : Saulus hic vidit Christum, esto confuse,
cul. Hoc enim do eo asserit Ananias, vers. 17, dicens:
tam. « Saule frater, Dominus misit me Jesus, qui appa­
ruit tibi in via. » Et vers. 27 : « Narravit illis quo­
modo in via vidisset Dominum. » Quin et Paulus
ipse, I Corinth, xv, 8 : a Novissime, ait, omnium
tanquam abortivo visus est mihi : n esto enim
sæpius deinceps viderit Christum, hic tamen duntaxat fuit abortivus, quia violenter conversus et
renatus in Christo. Ita Tertullianus, lib. Contra
Praxeam, cap. xv ; Primasius, S. Thomas et Glossa
in I Cor. xv ; licet Ambrosiaster, Sedulius et Haymo
id accipiant de visione Christi, quam Paulus ha­
buit in templo, de qua Actor, xxii, 17. Porro
Christus videtur hic descendisse de cœlo, eo ta­
la ero men non relicto, ad aerem Paulo vicinum, inde
viat». enjm Y0ccm emittebat (quam Paulus clare et dis­
tincte audivit, ita ut cum eo colloqueretur), ac
lucem tantam, quæ eum cæcaret et comites ster­
neret. Ita S. Ambrosius, lib. De Benedict. Patriar.,
cap. ultimo; S. Thomas, III part., Quœst. LVII,
art. G, ad 3, et alii. Vide dicta cap. ih, 21. Fuit
ergo Christi corpus tunc in duobus locis, puta in
cœlo et in aere. Quod nota contra Calvinum ct
Sacramentarlos, qui negant Christi corpus posse
esse in cœlo ct in Eucharistia simul.
Ego sum Jesus — Nazarenus, uti addit Syrus
hic, et Paulus, Actor, xxn, 8. Non dicit : Ego sum
Deus ct Dei Filius, sed, Jesus; quia divinitatem
credebat Paulus, scdjncarnationem, id est Jesum,
impugnabat, q. d. « Humilitatis meæ infima sus­
cipe, et tuie superbire squamas depone, » ait cx
S. Gregorio Beda.
Durum est tibi contra stimulum calcitrare (I).
— Est adagium sumptum a bobus cervicosis, qui
cum ab aratoribus, vel aurigis stimulo (qui ex eo
|humi vocantur) punguntur, illi recalcitrant;
sed eo magis stimulum induunt, coque acrius
punguntur : significans simili modo cum qui
potentiori obluctatur, uti Paulus Christo, frustra
id facere et cum damno proprio; provocat enim
polcnlioris iram, ut ictus et plagas graviores ct
crebriores illi infligat. Innuit Christus Paulum
hactenus contra se quasi stimulum calcitrasse :
stimulis enim miraculorum, sanctitatis, et dis­
ti) Haec verba cl
usque ad vocem ¡urge omittun­
tur in mullis odd., in antiqua Latina versione, a ChryKjstocno ct aliis Patnbus hunc locum tractantibus. Ai ea
<«e profeta, imo hic legenda, liquet ex locis pi­
ni' lix, Ad. mi, 10; livi, 11.

APOSTOLORUM, CAP. IX.
putationum S. Stephani, ac adhortationum S. Bar*
nabæ (ut habet ejus Vita) crebro Christus pupu­
gerat mentem Sauli, ut in se crederet; sed ille
recalcitrans impegit in stimulum validiorem ,
quem illi hic impegit Christus, prosternens eum
humique affigens. «Verba enim sapientium sicut
stimuli ct quasi clavi in altum defixi, quæ per
magistrorum consilium data sunt a pastore uno,»
ail Eccles, xii, II. Porro durus conscienliæ pec­
cantis stimulus est, ipse ejus remorsus et obla­
tratio. « Durus animo ipse accusator, judex, car­
nifex, vermis remordens, » ait Quintilianus, lib. V
Instit. Nec dubium hunc conscienliæ stimulum
non raro Saulum sensisse. Ergo « durum esi tibi
contra stimulum calcitrare, » hoc est, durum est
tibi contra Deum pugnare; cum enim provocas,
qui lacessitus plagas acres el inevitabiles infligit:
perinde aequi stimulo recalcitrat, non stimulum,
sed seipsum lædit, juxta illud Plauti in Trucul. :
« Si stimulos pugnis cædis, manibus plus doles.»
Quocirca sapienter Euripides in Bacchis ait :
Potius sacra illi fecerim, quam calcibus
Stimulos ferire coner, iracundia
Citus in Deum mortalis ipse cum siem.

6. Et tremens ac stupens, — ad tantam lucem, v<u*.c
vocem, gloriam, potentiam ct majestatem prresenlis Christi, qua se cœcari et ad terram affigi
sentiebat, præsertim, quia ob praeteritas perse­
cutiones male sibi conscius, videns se a Christo
comprehensum, ac in ejus esse potestate et ma­
nibus, metuebat ne acres ct meritas do co exige­
ret scelerum pœnas. Solet enim Deus primo pec­
catoribus incutere timorem pœnarum, mortis,
judicii et gehennæ ; ac ex eo movere cos ad dolo­
rem et detestationem scelerum; inde ad spem
veniæ, Dcique amorem ct obedientiam. Timor
enim est velut acus vel seta, quæ filum amoris
introducit, ut ait S. Augustinus, tract. 9 in Epist.
1 Joannis. Porro tanta csl Majestas angelorum, et
multo magis Dei, ut illico homo eam videns cor­
ruat. Ita Daniel, cap. x, 1G, viso angelo : « Domino,
inquit, in visiono tua dissoluta? sunt compages
meæ, ct nihil in me remansit virium. » Et Ezcchicl,
cap. ii, vers. 2, visa Dei gloria : a Cecidi, inquii,
in faciem meam. » Quin ct Manuc, pater Samsonis : a Moriemur, inquit, quia vidimus Deum,»
puta angelum vicarium Dei, Judie, cap. xiií,
vers. 22.
Dixit : Domine, quid me vis facere? — Sunt
verba hæc animi plene compuncti, humilis, re­
signati, devoti, tradentis et dedentis se Deo. Undo
S. Augustinus, serm. 14 De Sanctis : « Jam, in­
quit, parat se ad obediendum, qui prius sæviebat
ad persequendum. Jam formatur ex persecutore
prædicator, ex lupo ovis, ex hosto miles. Ovis au­
diat, quid facere debeat. » Unde patet; Paulum PxqIm
tunc per contritionem tantam non tantum justi- «RiHi^
ficatum, sed ct eximie instar S. Magdalenæ, Lucœ fcatu'.1
cap. vu, sanctificatum fuisse. Ha passim inter-

COMMENTARIA IN ACTA
prêtes, ac nominalim S. Gregorius, lib. XI Moral.,
cap. vi vel vir.
Panins
Notat hic primo S. Chrysostomus Paulum non
libere
coacte ct necessario, sed sponte et libere se con­
cnnMIMI». vertisse, hoc enim ejus verba significant. Negant
id Lutherus, Calvinus ct alii, qui hominis arbi­
trium non liberum, sed servum esse volunt; ac
gratiam Paulo datam fuisse tam efficacem, ut
violenter eum ad Christum raperet sicut rapiun­
tur fures a Prætorc ad carcerem : quos damnat
Concilium Tridentinum, seu. vi, can. 4, !5 cl 0, et
S. Augustinus, lib De Spiritu et Littera, cap. xin.
Ubi docet Deum internis externisque suasionibus
mentem pulsare, ut se convertat ; sed consentire
vocationi vel dissentire, proprie hominis volun­
tatis esse.
Effica­
Nota secundo, magnitudinem ct efficaciam gra­
cissi­
tte, qua attractus et conversus est Paulus. Nam
ma ejus
gritiaT ea subito ex acerrimo persecutore factus est sum­
mus amicus Christi. Unde S. Augustinus, eam
Primo, sæpc vocat efficacissimam. Audi eum, lib. I ad
Simplic., Quæst. II : a Quam rabida, ait, voluntas,
quam furiosa, quam cæca iu Saulo? qui tamen
una desuper voce raptus est, occurrente utique
tali viso, quo mens illa et voluntas refracta sae­
vitia retorqueretur ct corrigeretur ad fidem. »
Hinc S. Gregorius, lib. Ill Dialog., cap. xvii :
« Majus, ait, est miraculum prædicationis verbo
et orationis solatio peccatorem convertere, quam
carne mortuum suscitare. Lazartnn quippe camo
Dominus suscitavit, Saulum monte, » quia mon­
tem ejus immutavit totam, ut cx diabolica fieret
plusquam angelica, uti ibidem ostendit S. Grego­
rius. Hæc ergo gratia fuit tam potens, ut primo
summam Pauli hostilitatem in summum Christi
obsequium converteret.
Secundo, ut non tantum peccata, sed et pecca­
Secundo.
torum radices habitusque pravos illico abolcret :
secus fit in aliis peccatoribus. Si quis enim ebrio­
sus, vel libidinosus convertatur, esto peccata
praeterita ei per poenitentiam et absolutionem
dimittantur, tamen manent habitus ebrietatis et
libidinis, qui cum pungere ct sollicitaro ad pris­
tinam crapulam ct libidinem non cessant, donec
longo tempore per multos contrarios actus evel­
lantur, vel potius refringantur et sopiantur. S. Pau­
lus vero, quia efficacissimam habuit gratiam.
eique heroice cooperatus est dando totum suum
cor Deo, ac dicendo : « Domine ; quid me vis
facere? » hinc omnes vitiorum habitus, et quasi
memoriam e mente sua abstersit. Quocirca hrec
lux ct impetus grati® divina; subito eum totum
in alium, imo contrarium hominem immutavit,
ut ex leone fieret agnus, cx lupo Pastor, cx per­
secutore Apostolus.
Hinc tertio, hæc gratia ei tantum Christi amo­
Tei tío.
rem indidit, ut qui paulo ante Christum ct
Christianos volebat occidero, jam pro cis optaret
inori, vitamque omnem pro iis expenderet, offe­
rens se omnibus itineribus, laboribus, pcrsccu-

APOSTOLORUM , CAP. TX.
213
tionibus, fami, sili, carceribus, tormentis, mor­
tibus, ut Christi gloriam et Ecclesiam propagaret;
adeoque totus videbatur transformatas in Chris­
tum. Unde ait : « Mihi vivere Christus est, et mori
lucrum. » Et : « Vivo autem, jam non ego, vivit
vero in me Christus. » Hinc non aliud sciebat,
non aliud sapiebat, non aliud spirabat cordo,
ore et opere, quam Christum crucifixum, qui
tradidit, inquit, semetipsum pro me: cætera
omnia quæ in mundo sunt, arbitrabatur ut ster­
cora. Hinc ille zelus lucrandi animas Christo, ut
omnibus omnia fieret, ut totum orbem Christum
predicando percurreret, ut omni retali, sexui,
conditioni leges vite Christian® praescriberet; ut
infatigabilis, nocte et dic non cessaret docere et
Evangelizare Christum. In hac ergo prima sui
conversione Saulus accepit gratiam, non tantum
Christianam communem cretcris fidelibus, sed et
Apostolicam propriam Apostolis ; atqile ccelilus
a Christo electus et creatus est Apostolus, uti
patebit vers. 15.
Nota tertio : Christus hic quasi duellum init cum
Saulo, eumqne vincit et sternit: unde jure duelli eamX
poterat eum occidere, sed ejus miserens vitam 1«.
ei condonat : quocirca Paulus gratias agens ei
servum perpetuum se mancipat. Hinc ct initio
Epistolarum fere omnium hunc titulum prafert :
a Paulus , servus Jesu Christi. » Ita Rupcrtus. Si­
milis fuit vox superbi Turni duello victi et pros­
trati ab .Enea, quam graphice exprimit Virgilios,
XII Æneid., in fine :
Ille (Turnus) humilis supplcique oculos, dextramque pro­
cantem
Protendens : Equidem merui, nec deprecor, inquit;
Utero sorto tua (occide mo si libet); miseri te si qua pa­
rentis
Tangere cura potest, oro ( fuit ct libi talis
Anchises genitor), Dauni miserere senecte :
El me seu corpus spoliatum lumine mavis.
Redde meis; vicisti (et victum tendere palmas
Ausonii videre), tui est Lavinii coojux.
Ulterius ne tende odiis. Stetit acer in armis
Æneas volvens oculos, dextramque repressit, etc.

Sed mox ut agnovit balteum sui Pallantis, qt
se accinxerat Turnus, indignans ct ulciscens cum
trucidavit. Longe ergo mitior el dementior fuit
Christus in Saulum, quam Æneas in Turnum.
Paulus igitur fuit quasi rhinoceros superbus et
ferus, quem Deus sibi subjugavit, imo suum
prœconem effecit, juxta illud Jo6, xxxtx : «Num­
quid volet rhinoceros servire tibi? numquid alli­
gabis rhinocerotem ad arandum loro tuo? » in
quem locum vide S. Grcgorium, lib. XXI Moral.,
cap. it ct in.
Moralitcr, docet hic nos S. Paulus, cum senii- MUr
mus divinas inspirationes, Denmque ad emendationem ct sanctitatem, vel perfectionem noscl,mli¿.
vocantem, quid ci respondere debeamus, nimirum : « Domine, quid ine vis facere? » Hac enim J'adttn’’
submissione, rcsignalione, devotione, prompti-

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. IX.
lodine, alacritate animi ad omnia parati, totum- ut edoceatur, quam ut ab eo baptizetur et a ec­
qnc se Deo offerentis, disposuit sc, cl meruit de citate curetur. Undo signanter ait : « Quid (o
congruo evehi ad apostolati!* apicem, fleriquo oporteat facere : n nimirum suscipere baptismum,
doctor Gentium. Ita Abraham vocatus a Deo, de quo plura cap. ix.
Stabant. — Dices : Cap. xxvi, 10, ait Paulus
Gaia. xn, i, respondit : «Adsum. » Sic ct Jacob,
Gaia, risi, 11, et Moses, Exodi tu, A. Et Ananias comites suos secum fuisse prostratos : ergo non
hic, vers. 10: «Ecce ego, Domine. » Et Isaías, stabant. Respondeo primo, «stabant,» id est ibi
cap. n, 8 : « Ecco ego, mitte me. » Sic ctSamuel erant, ibi sistebantur, ibi manebant ; statio enim
vocanti Deo respondit : « Loquere, Domine, quia hic opponitur non sessioni aut prostrationi, sed
audit servus tuus, » I Reg. in, 10. Et Psaltes: motui ct progressioni. Sic Magdalena dicitur stans
« Paratum cor meum, Deus, paratum cor meum : retro secus pedes Jcsu, lavisso ejus pedes :
cantabo et psallam in gloria mea, » Psalm, evil, 2. astans, » id est procumbens, genu llcxo, Lucœ
Solebat S. Franciscus audiens Deum in cordo vu, 38. Secundo, « stabant, » quia post prostra­
loquentem, etiamsi in itinere esset, gradum sis­ tionem se e terra levarunt ct in pedes erexerunt,
tere, mentemque intra so colligere, ut totus illi ut Saulum erigerent. Solus enim Saulus in terra
intenderei; ac mox id quoti audierat, opere exe- jacens Jesum videbat et cum co colloquebatur,
quebalur. Ita ad apicem sanctitatis pervenit, uti mentemque sibi mutari sentiebat. Permisit ergo
Deus comites Sauli in Judaismo permanere, ut
refert S. Bonaventura in ejus Vita.
Ikniquo S. Bernardus, serm. 1 De Conversione essent testes Judæis omni exceptione majores
S. Pauli ; « Hæcplane, fratres, ait, perfect® con­ hujus miraculos® conversionis S. Pauli, omniumversionis est forma. Paratum, inquit, cor meum, que mirabilium qu® in ca acciderant. Ita S. CbryDeus, paratum cor meum : Domine, quid mo vis sostomus ct QEcumenius.
Stupefacti. — Syrus, Pagninus ot Tigurina,
facere? 0 verbum brovo, sed plenum, sed vivum,
sed efficax, sed dignum omni acceptione, etc. Heu attoniti; alii, muti; qui enim stupent, obmutes­
plureshabemus Evangelici illius oeci, quam novi cunt : pavor enim et stupor vocem eripit, æque
Apostoli imitatores? Quid vis (ait Dominus ad ac mentem ct memoriam : et Græcum iwwl etiam
cæcum illum) ut faciam tibi? Absit hoc, Domino : mutos ct surdos significat.
Audientes quidem vocem, neminem autem vi­
tu magis dic, quid mo faceto velis ? Sio enim
decet, sic omnino dignum est, non meam a to, sed dentes. — Dices : Ador, xxn, 9, contrarium di­
a mc luam quæri ct fieri voluntatem, etc. Sic citur, nimirum a lumen quidem viderunt, vocem
profecto, sic multorum usque hodie pusillanimi­ autem non audierunt. » Respondeo, additur
tas el perversitas exigit, ul ab ois quæri opor­ ibidem : a Ejus qui loquebatur mccum, » id est
teat : Quid vis ut faciam tibi ? non ipsi quierant : Christi, q. d. Meam vocem audierunt, non Christi.
Ita S. Augustinus, in Psalin. lxvh , Lyranus,
Domine, quid mo vis facere? n
7. Subge , — « sta super pedes tuos, » ut ba­ Hugo, Vatablus et alii hic. Secundo, dici potest
cos quoquo vocem Christi audisse, sed confuse
lbetur cap. livi, 56.
Et ingredere civitatem (Damascum), et ibi di- duntaxat : quia attoniti vocem ejus articulatam
CETUU TIBI QUID TE OPORTEAT PACERE. — DiCCS :
distincte audire ct intelligero non poterant.
Actor. XXVI, 16, dicitur Christum Saulo id dixisse :
8. Subrexit autem Saulus. — Partira sponte
« Ad hoc enim apparui tibi, ut constituam to sua obediens nixusque voci Christi, dicentis,
ministrum el testem eorum qu® vidisti, etc., a Surge ; » partira adjutus ct erectus a comiti­
ego mitto te aperire oculos eorum, ut conver­ bus.
tantur a tenebris ad lucem, » etc. Respondeo :
Nihil videbat. — Noster Interpres legit c-jíív,
Christus Saulo in genero dixit se vello eum cons­ id est nihil : jam legunt cWtw, id est nominan :
tituere suum præconcm; sed in particulari do quod aliqui restringunt ad Christum, q. d. Chris­
baptismo instrui eum voluit ab Anania. Hoc enim tum non vidit amplius, quem paulo ante jacens
habet suavis Dei dispositio, ut, sicut angeli ab in terra viderat. Verum eum nihil vidisse et cæ­
angelis, ita homines ab hominibus edoceantur : cum fuisse, patet cx eo quod a comitibus in
qua de re illustro extat exemplum apud Sopbro- urbem trahi debuerit, ut sequitor. Christus enim
nium, vel potius Joannem Moschum, in Prato Spi- sua luce magis feriit oculos Pauli, quam comi­
rituali, cop. cxcix; idque ne quis fanaticus suos tum : ille enim cæcatus fuit, non hi, ad hoc
errores ot somnia tueatur, obtendendo internum scilicet, ut cum ducere possent in urbem. Ita
instinctum Spiritus Sancti, uti faciunt Anabap­ S. Chrysostomus ct QEcumenius. Quare non est
tist®. Ita Cassianus, Collât. Il, cap. xv. 8c:undo, probabile quod ait Dionysius, Paulum nihil vi­
hic, oil S. Bernardus, serm. 1 Dc Conversione disse, quia mens ejus a sensibus abrepta erat
S. Pauli, « socialis vit® commendatur utilitas, ut in exstasin. Nam Paulum non tantum fuisse pri­
edoctu- pet hominem discat et ipso secuudum vatum usu oculorum, sed ct potentia videndi,
datam abi gratum hominibus subvenire. » Tertio, patet, quia ex oculis ejus ceciderunt squamte,
Paulus triduo jejunans et cæcus, Damasci edoc­ cum paulo post miraculose curatus est ab Anania.
tus (uil a Deo ; sed ad Ananiam mittitur, non tam Undo sequitur immanem fuisse lucem, quæ ocu-

•fi

"’H. 7.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. IX.
215
los ejus Instor fulguris ita perstrinxit, ut visum sine intermissione, qurorentes, petentes, pul­
ei ademerit, non humorem crystallinum sic­ santes : quia exaudiet eos Pater coelestis in tem­
cando, aut tunicas oculares lædendo, sed pelli­ pore opportuno. »
10. Ananias. — Fuit hic inter fideles insignis, Vm-w.
culas quasi squamas eis obducendo, de quo
vers. i!>. Ubi adverte Christum hanc lucem initio ait S. Chrysostomus. Imo ipse Paulas; cap. xxii,
temperasse > ut Paulus eum aliquo modo con­ 12; S. Augustinus, lib. Il Quæst. Evany., Quæst.
fuso , utpote gloriosum et luce circumdatum XLVII, censet eum fuisse Presbyterum, OEcumeconspicere posset; at mox subducens se, eam nius vero Diaconum duntaxat, sed unum e 72
intendit ut Paulus surgcns senserit ea se plano Christi discipulis. Idem babet Dorotheas in Sy­
crocatum : idque primo, ut ex eo conjiceret Paulus nopsi, qui et addit eum postea creatum fuisse
quanta esset Christi claritas, potestas, majestas Damasci Episcopum. De eo sic legimus in Domano
el gloria; ita Ruperitis; secundo, ut exterius croca­ Marlyrol., dic 2;> januarii : « Apud Damascum
tus, intus oculos mentis colligeret, ad conside­ natalis S. Ananiro, qui eumdem Apostolum baprandum ea quæ suro salutis erani quroque Deus tizavit. Ilie cum Damasd et Eleutheropoli, alibiab eo poscebat; tertio, ut per caecitatem corporis que Evangelium predicasse!, sub Licinio judice
luerit caecitatem mentis, quain sponte induerat nervis erosus ct laniatus, demum lapidibus op­
claudens oculos, imo resistens luci Evangeli! : pressus martyrium consummavit. >
unde S. Bernardus, serm. 1 De Cono. S. Pauli:
Mystico, mittitur Benjamin lupus rapax, puta
a Felix, ait, crocitas, qua male quondam illu­ Saulus, ad Ananiam, id est, ad gratiam el mi­
minati in praevaricatione, tandem in conversione sericordiam Dei, ut ab ea veniam obtineat et
oculi salubriter excrocantur; » quarto, ut disceret transformetur in ovem. Aliter S. Augustinus,
oculos claudere rebus bonisquo terrenis, et ape­ serm. 14 De Sanctis : « Adductus est, inquit, ad
rire coelestibus, q. d. Despice terram, suspice Ananiam, et Ananias interpretatur ovis (nescio
coelum.
qua lingua : sane non Hebrea, nec Syra, ncc
All MANUS AUTEM ILLüM TRAHENTES. — « En trahi- Greca). Ecce lupus rapax adducitur ad ovem se­
tur quasi captivus Christi, qui Christianos trac­ quendam , non rapiendam : et ne rapientem ovis
turus venerat ad carceres, » ait S. Chrysostomus. expavesceret lupum, ipso Pastor de croio, quia
Quale spectaculum sui prrobuil hic Paulus Judrois omnia faciebat, nuntiavit lupum venturum ovi,
et Damascenis civibus ? quale vero et quam ju­ ccd non sroviturum ; ct tamen tam immanis fama
cundum Deo, Angelis, Ananiro, Apostolis omni- lupum illum pracesserat, ut non posset ovis
busque Christianis ?
audito ejus nomino non conturbari. » Et mox :
a Lupo srovitia interdicitur. Lupus ad ovem cap­
Vtrt. P.
9. Et ERAT IBI TRIBUS DIEBUS NON VIDENS, ET
tivus ducitur. Ab Agno pro ovibus mortuo fit
non manducavit, — orationis et pronitentiro causa.
Nam, ut ait S. Chrysostomus, a compungebat 60 ovis secura dc lupo. »
11. Vadb in vicum, — in plateam. Urbs enim di- Vm. it
propter ea quro fecerat, confitebatur, precabatur,
orabat Deum. » Unde in hoc triduo didicit a Deo viditur in regiones, regiones in vicos sive plateas,
mysteria fidei Christianro ct Evangelii : nam illa vici in domos. Unde a vico dicitur vicinus, qui
paulo post publico cœpit prædicare, vers. 20. in eodem vico habitat.
Rectus, — qui erat longus ct rectus, uli Romæ
Quarc initio epist. ad Galat.: a Paulus, inquit,
Apostolus non ab hominibus, neque per homi­ trans Tiberim est platea quro vocatur Longara,
nem, sed per Jesum Christum. » Et vers. 12, ait quia longissima et rectissima.
Saulum nomine Tarsensem. — Ti nomine refer
se Evangelium non didicisse ob homine, sed per
revelationem Jcsu Christi. Hinc Ueda, Rugo et ud Saulum, non ad Tarsensem. Pauli enim nomen
Glossa censent Paulum hoc triduo fuisse raptum erat Saulus, cognomen vero Tarsensis a patria;
in tertium coelum, II Corinth, xii, 2. Verum ibi­ quia natus erat Tarsi, quroest metropolis Ciliciro.
dem ostendi posterius illum raptum contigisse. Undo Tigurina, roque ac Greca ponunt coimua
Quod ergo Paulus ad Ananiam sit missus, non post nomine, q. d. Quaere in domo Judro virum
tam doctrina), quam curationis a crocitato ct quemdam, cui nomen est Saulus; patria vero
baptismi causa fuit, ut scilicet ab oo illumina­ est Tarsensis. His enim indiciis Ananioj indicat
retur ct baptizaretur, ait S. Chrysostomus. Idem, Saulum, ne pro eo alius quis ei se olferat, vel
hom. 4 Dc Laudibus S. Pauli : a Pauli, inquit; ingerat. Porro Tarsus navigationibus, mercibus et
crocitas totius orbis illuminatio ellecta est. Quo­ opibus adeo fuit celebris, ut ab ea mare vicinum
niam enim videbat malo, cum excrocavit Deus, et aliud quodlibet ab Hebraeis vocatum sit Tarsis :
quocirca Solinus Polyhistor, cap. xlvii, Tersum
ut utiliter jam videret in reliquum. »
Tropologice, S. Bernardus, serm. 1 Dc Cotners. vocat matrem urbium.
Eccb enim orat. — Nola : w enim dat causam
S. Pauli : a Sano, ait, quod triduo Paulus sino
cibo manet persistens in oratione, ad eos maxime cur jubeat udiri Saulum, omnemque metum
pertinet, qui noviter sroculo abrenuntiantes, nec­ Ananiro adimit, q. d. Ne timeas, .Inania, adiro
dum incidesti consolatione respirant.Sustineant Saulum, paulo unte persecutorem fidelium :jam
ergo Dominum ct ipsi in omni patientia, orent enim non est Saulus, qui fuit : jam non pertn

•16
COWMEN FARIA IN ACTA
quitur, sed orat, ut sc ad meliorem vitam et
baptismum disponat. Ita S. Chrysostomus, Hugo
et Lyranus. Aliter Syrus, qui hæc nectit sequen­
tibus. Sic enim vertit : a Ecco enim, dum ipse
oraret, vidit per visionem virum Ananiam no­
mine. » Verum Gracus textus nostrœ Latin®
versioni consentit et astipulatur.
is. 12. Er vidit virum. — llic versus in Bibliis
Romanis ct Græcis parenthesi includitur; continet
enim verba, non Christi loqucnlis ad Ananiam,
sed Luc® historici ea referentis, g. d. Eo tempore
quo Ananias a Deo missus est ad Saulum, ipse
Sanius orans per visionem, non corporalem (erat
enim cæcus), sed imaginariam, vidit Ananiam
ad sc venientem seque curantem ; idque ad hoc,
ut mox veniente Anania, ex ejus voce et specie,
quam in visione viderat, ab eo illuminatus eum
agnosceret ct reciperet quasi a Deo ad sc mis­
sum.
Ves. o. 13. Domine, audivi. —Tanta erat Sauli saevitia,
tanta furoris fama, ut ad solum Sauli nomen
Ananias, licet a Deo ad eum missus, cohorresce­
ret. Unde sc excusat, q. d., ail S. Chrysostomus :
« Timeo cum nc forte me in Jerusalem ducat.
Quid mc projicis in os leonis? cur mc huic pro­
dis? » Timet ovis ire ad lupum, nesciens lupum
mutatum in ovem, uti paulo ante dixi ex S. Au­
gustino.
▼m. h. 14. Et mc habet potestatem, — id est hoc in
loco, puta Damasci, grace enim est Wi. Hic ergo
est adverbium, non pronomen.
Ver», is. 15. Vas electionis (id est instrumentum sin­
gulariter electum ) est Mini iste , — Sanius. De­
brai enim ’bs kdi, id est vas, vocant quodlibct
instrumentum. Sic « vasa cantici, n Amos, vi, 5,
junt instrumenta musica; a vasa belli, » Gen.
xLix, 5, sunt arma et armati quibus bellatur ;
< vasa mortis, » Psal. vili, 14, sunt gladii et tela
quibus mors infertur. Hinc Tigurina vertit, orga­
num dedum, hoc est, homo selectissimus et prastantissimus, est mini iste, ait Vatablus.
Pialar
Quæres, cur Pauius vocatur vas, id est instru‘mentum electum? Respondeo primo, quia Deus
p/iwo’ eum ex tot millenis hominum millibus pra caele­
ris, etiam Apostolis, elegit ad evangelizandum
ubique, tam Judæis, quam Gentibus. Unde hanc
ejus electionem explicans, subdit : a IJt portet
nomen meum coram Gentibus et Regibus, ct
filiis Israel. » Hinc palet Saulum in prima sui
conversione accepisse Apostolalum ct gratiam
Apostolicam, ac a Christo creatum esse Aposto­
lum.
fccardo. Secundo, «vas electionis,© id est praedestinatio­
nis, q. d. Paulus ab (eterno a Deo ad magnam
gratiam et gloriam fuit praedestinatus, juxta illud
Galat. i, 15 : « Cum autem placuit ei qui me
segregavit ab utero malvis mcæ, et vocavit per
gratiam suam.» Ila S. Hieronymus, ibidem.
Simili modo Apostolus praedestinatos vocat va^a
in honorem, puta aurea ct argentea ; reprobos

APOSTOLORUM, cap. IX.
vasa in contumeliam, puta lutea et fictilia, IT
Timoth. ii, 20.
Tertio, S. Chrysostomus censet electionem Tertio,
hanc respicere tum indolem acrem ct ardentem ,
tum zelum legis divin® in Sanio, q. d. Deus elegit
Saulum ardentem et zelantem, ut hunc ardorem
et zelum corrigeret et transferret ad Christum,
ut scilicet acer esset ct zelosus Christi propug­
nator et praeco. Ad tam arduum enim Evangclii
et Apostolatus munus requirebatur indoles he­
roica, qu® adjuta ct imbuta gratia Dei, omnes
difficultates, pericula ct persecutiones superaret.
Frigidi enim ct phlegmatici, esto sancti, ad tam
ardua perfringenda minus idonei sunt. Unde
P. Chrysostomus, quœrcns cur electus sil a Deo
Saulus ravus et ferus? respondet, ut homo ad
cædes compositus Christianorum, converteretur
ad cædcs errorum, ut scilicet jugularet Judaismum et Gcntilismum.
Quarto, « vas» electum, id est sanctum, fuit
Paulus, tum quia virginitatem virginumquo ani­
mum jugiter in corpore illibato, quasi in vase
sancto, conservavit, ut patet I Cor. vn, 7; ita
S. Gaudentius, tract. 8, tom. H Bibliotheca SS. Pa­
trum : nam, ut ait Cicero, Tuscul. I : « Corpus est
quasi vas cl aliquod animi receptaculum; » tum
quia fuit organum Spiritus Sancti. Sicut enim in
organo resonat spiritus ct flatus follibus illi in­
spiratus, in coque suavem edil melodiam; sic in
Paulo ejusque ore resonabat Spiritus Sanclus, et
coelestem edebat harmoniam, qu® homines, diam
feros et barbaros, ad sc raperet, ct ipsos angelos
oblectaret. « Movit Amphion, n ac longe magis
Paulus, « lapides canendo.» Orpheum celebrat
Virgilius, IV Georg., sua voce ct cantu
Mulcentcm tigres, cl agentem carmine quercus.

Orpheus verus, Paulus, inquam, modulante per
cum Spiritu Sancto, ferina et quernea saxeaque
hominum corda mollivit ct cicuravit. Ipse ergo
fuit vas, id est organum, cithara, tibia, tuba et
chelys meloda ct canora Spiritus Sancti. Unde
S. Hieronymus, epist. Gl ad Pammadi,: « Ubi,
inquit, electionis vas, tuba Evangclii, rugitus
leonis nostri, tonitru Gentium, flumen eloquen­
ti® Christian®, qui mysterium, rctro generatio­
nibus ignoratum, ct profundum divitiarum sa­
pienti® et scienti® Dei magis miratur, quam
loquitur, n
Quinto, fuit <i vas electionis, » quia strenue et QntaU
ardenter vocationi et electioni divin® cooperatus
est, juxta illud : « Gratia ejus in me vacua non
fuit, sed abundantius illis omnibus laboravi, w
I Corinth, xv, 10. Et illud : « Si quisse emunda­
verit ab istis, erit vas in honorem sanctilicatum
ct utile Domino, ad omne opus bonum paratum.»
Labor et amor sunt gemelli, ait Plato : quia quem
quis amat, pro eo laborat, nec ullum pro amato
laborem recusat, uti Paulus pro Christo, quem
sumine amabat, nullum recusavit, sed omnem

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cm*. IX.
217
ambivit. Fuit ergo Paulus prodigium natura, tantalio, sed ¡n mediis quoque tempestatibus
miraculum gratiæ, stupor Gentium, terror Ju- ipsam meridiei claritudinem suo splendore supe­
dæorum, portentum universi, Dei servus electus, ravit. Sol enim iste qui in Paulo luxit, tales radios
Christi Apostolus selectus et dilectus. Sic heri non emittebat, qui tentationum concursu potue­
servos electos ct dilectos vocant cos qui omnia rint obumbrari, sed tum potissimum elucesce­
eorum jussa statim exequunlur omniaque opera bant. Unde et dicebat : Sufficit tibi gratia mea.
ct negotia illico conficiunt.
Nam virtus mea in infirmitate perficitur. /Emuta­
Caito
Sexto, sicut sol, Ecrits. xun, 2, vocatur a vas mur itaque illum , et nihil erit etiam nobis colla­
admirabile opus Excelsi,» quia sol est vas lucis, tum cœlum istud, ncque sol, neque universus
quo Deus totum mundum illuminat; ita etS. Pau­ iste mundus. »
lus, ipse enim fuit quasi sol orbis. Unde S. Chry­
Idem,lib. Il Dc Compunctione cordis: «Paulus,
sostomus, in cap. i ad Roman. : a Pauli, inquit, ait, super terras incedens, ipsum tenebat cœli ver­
lingua supra ipsum etiam solem illuxit, rateros ticem, etc. Amor autem ejus, et desiderium quod
omnes verbi doctrina exsuperans; unde a Genti­ habebat erga charilatcm Christi, non solum tres
libus Mercurius esse credebatur. » Act. xiv, 11, penetraverat cœlos, sed etiam omnes omnino
et lib. 1 Dc Procidentia : a Nullus Paulo major transcenderat, et usque ad ipsum pervenerat
est, aut etiam æqualis. n Unde
Christum, instar flammæ immensæ, quæ univer­
Septimo, S. Hieronymus, in cap. vm Osece: sam repleret terram , et inde ascendens, repletis
Séptimo*
« Vas electionis, inquit, est Paulus, quia est vas omnibus, usque ad ipsa perveniret cœli fastigia;
legis, et sacrarum Scripturarum armarium. » sed et inde superans omnia, etiam illum qui
Sicut S. Antonius dc Padua ob peritiam S. Scrip­ super cœlum est, acrem transcenderet : atque ubi
tum a Pontifice vocatus est « Arca testamenti. » et quæ ibi sunt spatia compleret, ascenderet us­
Octavo.
Octavo, alii S. Paulum proprie vocari volunt que ad tertium cœlum, ct omnia hæc uno atque
«vas electionis, » quia plenus fuit sapientia et eodem igne compleret; ita ut nec terra ullum,
gratia, adeo ut de ejus plenitudine omnes gentes nec cœli, imo nec cœlorum spatium vacuum re­
biberint, ita Orígenes, lib. Ill Periarchon, ct linqueret. » Vide eumdem, in fine epist. ad Rom.,
S. Ambrosius, serm. 11 De S. Petro ct Paulo. Hoc et homiliis octo quas dc laudibus S. Pauli scripsit,
est quod ait Sapiens, Proverb, xx, 15 : a Est au­ in fine tom. Ill, ubi in octava Paulum confert ct
rum ct multitudo gemmarum , ct vas pretiosum prafcrl omnibus non tantum Patriarchis, Prophe­
labia scienti©.
tis et Sanctis, sed ct Angelis, Cherubinis et ScraNono, S. Thomas, præfatione in Epist. S. Pauli, phinis. An non hic est vas electionis? Quam feli­
de eo explicans illud quod ab Ecclesiastico, ces in quos cadit hæc Dei electio ? Terque quatercap. t, vers. 10, dictum est de Simone magno que beati, quos Deus ab omni ævo destinavit sibi
pontifici, «Quasi vas auri solidum ornatum omni vasa electionis. Ulinam ct nos dignetur rara sua
lapide pretioso : Paulus, ait, fuit vas auri ob electione ct sancta vocatione Christus amor noster;
sapientiam, solidum ob charilatcm, ornatum ra­ ac vicissim nos vocationi et gratiæ cjus ex æquo res­
tería omnibus virtutibus. » Vide apud eum plura. pondeamus, itaque eam jugiter augeamus ct trans­
Decimo.
Decimo, Paulus fuit «vas electionis,» quia elec­ cendamus. Hæc enim est unica via ad eximiam
tus et destinatus fuit ad mullos labores, persecu­ virtutem ct sanctimoniam. Ora pro nobis,S. Paule,
tiones et tribulationes patiendum pro Chi isto ct ut admirabilis tuæ electionis ct vocationis parti­
Evangelio. Hanc enim causam subdit Christus cipes effici mercamur. Arnen.
dicens : a Ego enim ostendam ci, (pianta opor­
Ur portet nomen MEiM : — Primo, sicut praco PaoIm
teat cum pro nomine meo pati ; » do quo ibi suo præeonio audacter prafert et portat nomen portit
Chris­
sui principis legislatoris, cujus leges ac edicta tum
plura.
^nlnl Denique vis scire ad quanta ct quam subli- promulgat; secundo, sicut Propheta suis oraculis qmntal«r. i vmia electus a Deo ct evectus sit Saulus? Audi portat ct prafcrl nomen Dei dicens : a Hæc dicit pliater.
S. Chrysoslomum, hom. 18 in cap. xi ad Rom., Dominus; » tertio, sicut legatus libere portat ct
in Moral., ubi cum codo comparat ct anteponit : prafcrl nomen Regis a quo mittitur; quarto,
« Cœlum namque, inquit, licet tanto sit tempore sicut miles ct vexillifer intrepide ac fortiter por­
visum, non tamen admodum permovit : Paulus tat, praferlquc nomen ct insigne sui ducis; quinto,
voro exiguo condonatus tempore, totum orbem sicut doctor portat ct prafcrl nomen sui Auctoris,
attraxit. Cœlum enim suum servans terminum ct cujus libros ct doctrinam docci cl explicat. Porro
canonem, eadem statione consistit, mentis vero Paulus portavit Christi nomen in cordo per amo­
Paulin© sublimitas omnes cœlos transcendit ipsi- rem ardenlissimum , in orc per eloquium effleaquo Christo conversatur. Est autem tanta ejus cissimum, in opere per labores ct passiones con­
pulchritudo, ut ct Deus illam deprædicct. Astra tinuas ct gravissimas, in Epistolis per sapientiam
quidem cum fierent, admirabantur angeli : hunc et zelum fervenlissimum. Unde ait : « Ego stig­
vero Deus ipse admiratus est, dicens : Vas elec­ mata Domini Jesu in corpore meo porto, » Calot
tionis iste mihi est. Cœlum istud rapo a nube vi, 17 ; hæc enim stigmata sunt quasi characters
obtegitur ; Pauli vero mentem nulla obnubilavit nominis Jesu.

flS

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. IX.

Coram Gentibus. — Hinc ejus titulus est, a Doc­ tem, mortificationem cupiditatum, ctc., multos
senserunt irrisores, contradictores et persecuto­
tor Gentium, p I Timoth. n, 7.
Et begibcs , — ut coram Agrippa, rego Judææ, res. Secundo, merito hanc poenam Sanio pro
Artor. XXVI, Nerone, et aliis provinciarum, quas peccatis inflixit Deus. Audi S. Augustinum, serm.14
plurimas Evangelizando obivit, regibus. Similis l)e Sanctis : « Ostende, ait, persecutori non solum
fuit electio et vocatio S. Joannis Chrysostomi : bonitatem, verum etiam severitatem tuam : pa­
Flaviano enim Palriarcbœ mane crauti apparuit tiatur, quod fecit illos el pati ; qui faciebat, sen­
angelus, jussifque adire monasterium in quo tiat et ipse quod aliis inferebat. Ego, ait, illi
monachum agebat Chrysostomus, cumque conse­ ostendam quæ illum oporteat pali pro nomino
crare sacerdotem : u Ille enim, inquiebat, instar meo: qui faciebat contra nomen, patiatur pro
Pauli futurus est vas electionis et verbo compre­ nomine. O sajvitia misericors ! Vides illum pre­
hensurus totum orbem, p Cumque Chrysostomus, parare ferrum, secturus est, non perempturus.»
silentii et monasticos adamator, illum honorem Tertio, quia Christus mullo plura pro eo et ab Tertu
onusquo subterfugeret, ei quoquo apparuit an­ eo passus erat : decuit ergo ut et ipso vicem
gelus, jubens ut Flaviano non repugnaret, sed rependeret Christo, et multa pateretur pro eo.
acquiesceret, dicens : «Quæ Deus statuit, quis Quarto, quia decuit prædicatorcm Chrisli crucifixi Quiru.
poterit vitare?# ita habet Vita S. Chrysostomi. eum magis predicare exemplo, quam verbo :
Et pilus Israel. — Ili ultimo ponuntur loco, hoc enim efficacius est magisquo persuadet.
quasi digniores Gentibus, nipote qui erant filii Quinto, quia actus majoris fortitudinis est fortia
Abrahæ, ct consequenter cis proprie promissus pati, quam agere, utpoto longo difficilior. Sexto, suu.
ct missus erat Christus : hos tamen infensissimos quia amor ille ardens, ipso a Christo inditus sa­
sui, œque ac Chrisli hostes expertus est Paulus. tiari non poterat, nisi magnis mullisque laboribus
vttt. i«. 1 C. Ego enim ostendam illi, quanta oporteateum et tribulationibus pro eo toleratis. Undo ipse ait :
pbo nomine meo pati. — Ostendit hoc Deus Paulo,
«Gloriamur in tribulationibus,» Roman, v, 3;
tum per internam inspirationem (solet enim Deus præsertim quia videbat se a Christo tantopere
instantia mala gravia Sanctis suggerere, et quasi diligi, tot beneficiis affici, ac nominatim divinis
presagire, ut ad ea paratiores et animosiores consolationibus affluere in mediis persecutioni­
accedant) ; tum per externam, ut cum per Agabum bus. « Quoniam, ut ipso expertus ait II Cor.
prodixit ei vincula quæ paulo post subiit Hie­ i, 5, sicut abundant passiones Chrisli in nobis,
rosolymis, cap. xsl, 11; tum per experientiam ita per Christum abundat consolatio nostra : »
quotidianam, cum scilicet cum quotidie novas quantum ergo crescebat tribulatio et desolatio,
et majores experiri et subirò fecit persecutiones tantum quoque crescebat Dei consolatio.
et cruces. Sic saepe in Scriptura « ostendere n
Porro quanta et quam gravia assidue pro
idem est quod reipsa exhibere, prestare, facere, Christo passus sit Paulus, patet tum cx sequen­
ut cum toties orat Psaltes : « Ostende nobis, Do­ tibus capitibus hujus libri usque ad finem, tum
mine, misericordiam luam. » Ostende, id est ex­ ex Epistolis S. Pauli, ac præsertim toto cap. xi
hibe, presta, fac. Et Daniel, cap. ni, vers. 44 : epist. II ad Corinth. Christus enim ei magnam
« Confundantur omnes qui ostendunt (id est fa­ preparai in coelis gloriam ct coronam, quæ ei
ciunt) servis tuis mala. » Et Psalm, iv, 7 : « Quis promerenda erat per magnos labores et dolores.
ostendet (dabit) nobis bona. » Et Psalm, l : « Os­ « Non enim sunt condignæ passiones hujus tem­
tendisti (fecisti) populo tuo dura. » Et Psalm. poris ud futuram gloriam, quæ revelabitur in
lsx,20 : « Quantas ostendisti irin lisisti) mihi tri- nobis, » Rom. vin, 18. Quocirca summa dignitas
bulationes. v
et gloria est, multa magnaque pati pro Christo :
Ai«»ioU Nota : T® enim ^at causam procedentium, cur quam Deus non omnibus, sed electis el dilectis
scilicet Paulus futurus sit vas electionis el quo- suis dat, ut S. Paulo et similibus. Vido dicta
modo portaturus sil nomen Christi coram Judaeia cap. vi, 41.
ct Gentibus, q. d. Paulus erit mihi vas electionis,
Simili visione et multa patiendi symbolo
n ntfo. quia portando nomen meum coram gentibus et S. Franciscus Xavcrius cœlitus evocatus, ct quasi
***' regibus, mulla magnaque pro mc generoso et auctoratus est Indorum Apostolus. Dum enim
constanter patietur. Undo liquet Paulum alios- Romæ in hospitali domo ægris ministraret, in
que electos Dei servos, magis a Deo eligi et desti­ somnis revelavit et repræsentavit ei Deus ingen­
nari ad multa pro eo patienda, quam agenda. tes labores et rerumnas, quos in India pro sui
Servitus enim Dei, œque ac apostolatus, magis nominis gloria erat subiturus. Quos iulueus Xaconsistit in mulla passione, quam operatione; verius alacer : a Plus, inquit, Domino, plus,
nimirum : « Fortia agere Romanum est ; fortia plus; » idque iteravit voce tam alla, ut P. Simo­
pati Christianum est,» imo Apostolicum et Pauli- nem Rodericum, cubiculi socium, e somno exci­
f»1*- num. Nam pruno, Paulus ct Apostoli evangeli­ taret et percelleret. Idem sibi visus est in somnis
zantes novam fidem et paradoxam, nimirum sæpius, humeris gestare ludum airum instar
Christum crucifixum esse Deum el Salvatorem /Elhiopis, adeo gravem, ut sub lauto onere non
mundi, servandam esse continentiam, sobrieta­ posset caput attollere. Id ipse referens P. Jacobo

210
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. TX.
Layncz tum «odo suo : « Adhuc, ait, cx hoc cæcitas Pauli non fuerit Intrinseca, nimirum sita Cwiu»
somnio tantam corporis fatigationem et <fuasi in lesione organi, puta in dcslccationo vel exai>
contusionem in membris persentisco, ac si reipsa tinctione humoris crystallini, vel tunic® ocularis ;
cum Indo illo luctatus essem. » lia ialer alios sed extrínseca, scilicet quod oculi ejus obducti
refert P. Luccna, gravis theologus, lib. I Vita fuerint pelliculis, quasi squamis. Similis fuit
Tobiœ cæcitas, quæ naturaliter felle piscis dis­
Xavcrii, cap. vu.
Vm. n. 17. Imponens ei manus. — Calvinus censet Ana- cussa est. Unde de ea cap. xi, 14 : « Et cœpit, ait,
niiun Saulo impendisse sacramentum Confirma­ albugo cx oculis ejus, quasi membrana ovi
tionis. Hoc enim vocatur impositio manuum. egredi, quam apprehendens Tobias traxit ab ocu­
Undo infert illud non a solis Episcopis, sed et a lis ejus, statimque visum recepit.» Sicut ergo
Troppi. Presbyteris aliisque (talis enim erat Ananias)
stercus hirundinum cadens in oculos Tobi®, ibiti° mi- p0SSC conferri. Sed errat : nam necdum baptiza- que cum affluente ex cerebro humore, sive pi­
nix qui- tus erat Saulus; ergo hæc impositio manuum non tuita concrescens, eos pellicula obduxit et cæcalut
fuit Confirmatio, quæ sequi debet baptismum ; vit, ita ct hic lux illa feriens oculos Pauli, suo
sed partira fuit curatio et illuminatio Sauli, juxta calore ct occulta vi humores ex cerebro in oculoa
illud Chrisli, Marci cap. ult. : « Super œgros deduxit, ibique eos coagulavit, ut in pelliculas
manus imponent, et bene habebunt; » partira instar squammarum duras concrescerent, itaque
fuit dispositio et præparatio ad baptismum. Sic oculos obtegerent et cæcarent Similis cæcitas mul­
enim catechumenis ohm manus imponebantur a tis hodie obvenit cx humore defluente ; in pelli­
sacerdote, ut pro eis oraret cisque Dei benedic­ culam concreto, oculosque velante, quam periti
tionem imprecaretur : cujus cæremoniæ testes chirurgi sœpo arte sua curant, acu pelliculam
sunt S. Dionysius, Eccles. Hier., cap. De Baptismo; auferentes. Verum in Paulo pcllicul® ct caecitatis
S. Cyprianus, epist. BC; S. Augustinus, lib. Dc ablatio fuit miraculosa, quia sola impositione
Vide ct Oper., cap. iv ; ct Concilium Carthag. IV, manuum Ananiæ ct invocatione nominis Jesu
can. 85. Adde, peculiaria multa fuisse in Saulo : illico facta : nec enim Ananias fello piscis exter­
vocatus cuiro o coelo, edoctus a Christo, rem gente, vel acu educente pelliculam et squamam
Sacramenti percepit sine Sacramento, puta re­ exemit.
pletus est Spiritu Sancto, qui est effectus sacra­
Tropologice: S. Gregorius, lib. XXXlll Moral.,
menti Confirmationis, sine hoc sacramento. De­ cap. XXIV, per squamas accipit velamen carnalis
nique repletus est Spiritu Sancto non permanuum sapienti®, aut excusationum et hypocriseos : «t»Anuniæ impositionem, ut vult Calvinus, sed per « Carnalis tegumenti duritia, ait, illum (Saulum) “ap­
presserat, et idcirco radios veri luminis non
baptismum, uti mox dicam.
Saule frater. — Olim Christiani invicem vo­ videbat. Sed postquam superb® repugnationes
cabant se fratres, et feminas sorores, scilicet ejus victæ sunt, defensionum ejus squam® ceci­
spiritu, non carne : nam omnes eodem baptismo derunt corporis, sed ante jam sub Dominica
renati, eumdem habebant patrem Christum, et increpatione ceciderant ab oculis cordis, cum
eamdem matrem Ecclesiam, in qua magis amico prostratus dixit : Domino, quid me vis facere?
et concorditer vivebant, quam germani fratres Repulsis videlicet squamis, jam ad cordis viscera
in eadem paterna domo. Esto enim Paulus nec­ veritatis sagitta pervenerat, quando deposita eladum reipsa esset Christianus, quia necdum bap- liono superbi®, cum quem impugnaverat Domi­
tizatus, voto tamen erat coque ardentissimo; jam num confiions, ct quid ageret nesciens require­
enim plane fidem, amorem ct spiritum Chrisli bat. Unde audivit : Ego sum Jesus, q. d. Humili­
tatis meæ infirmasusclpe, et tuœsuperbiæ squamas
induerat.
Dominus misit mu Jesus. — « Nomen Jesus in­ amitte. Sciendum tamen est, quod iste defen­
terponit, ut significet illius virtute afferri sanita­ sionum squamo?, quamvis pene omne humanum
tem , sicut significavit Petrus, cum claudo gres­ genus contegant, hypocritarum tamen specialiter
sum restituit, » cap. m, G,ait S. Chrysostomus. el callidorum hominum mentes premunt. Ipsi
Manum ergo Saulo imponens, nominando ct tacite enim culpas suas tanto vehementius confiteri re­
invocando Jesum, cæcitalem discussit, eique vi­ fugiunt , quanto se citius videri ab omnibus peo
calorcs erubescunt. Correpta ilaque sanctitatis
sum restituit.
Ut videas (per hanc manuum mearum impo­ simulatio, et malitia occulta deprehensa squamas
sitionem, Jcsuquo invocationem ), et implearis objicit defensionis, et veritatis gladium repellit. »
Spjiutu Sancto, — in baptismo, quem mox tibi Hypocrit® ergo ct sui amatores cæci sunt. Si­
conferam. Id itu esso patet ex co quod proximo mulatio enim squama est, calva excusatio squama
sequitur : «Et confeslim ceciderunt ab oculis ejus est, amor sui squama est, quæ eis velat oculos
tanquam squamm, et visum recepit, n Ubi nihil mentis, visumque. veritatis adimit. Sed has squa­
mas Jesus per Ananiam, id est per gratiam Dei,
additur de Spiritu Sancto, sed do co subdit :
▼tr». |J. 18. Er CONFESTIM CECIDERUNT AD OCULIS EJUS porque contionatores , confessorios aliosquo vi­
ros spiritales dissolvit el discutit.
tanquam squamai, — similes squamis piscium,
inquit Lyranus ct Cajctanus. Hinc videtur quod
Er surgens baitizatüs est. — Nec enim ante

220
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. IX.
bapüsmum repletus fuit Spiritu Sancto, præsertini januarii, conversus est S. Paulus. Pavet, quod
cum hic descensus et repletio Spiritus Sancti illo precibus S. Stephani, dum lapidaretur, conversus
tempore fieret per signum visibile ignis, aut lin­ sit Paulus : ergo mox a lapidatione ejus : alioqui
guarum ignearum. Hoc autem signum ordinario enim preces ejus per annum integrum, quo per­
non dabatur nisi in Confirmatione, et subinde in missus est in Ecclesias grassari Saulus, fuissent
Baptismo; uti hic in gratiam Pauli, in eo dedit inefficaces et quasi Irritat Ita Eusebius, in Chronico;
illud Deus. Alia fuit ratio in descensu Spiritus Guilielmus Durandus, lib. VII Rationalis Divin.
Sancti ad concionem Petri super Cornelium, Offic., cap. iv; Christophorus a Castro, in Chronol.
antequam baptizaretur, cap. x, 44, ut ibi dicam. Deipara? ; ct Adrichomius, in Chronolog., qui ait
Addit Nyssenus, orat. DeS. Basilio, ct S. Hiero­ Paulum conversum anno 35 Christi feria quarta,
nymus, tn Ezech. i, Paulum visum recepisse, non sive die mercurii. Huc etiam reduci possunt Hip­
per impositionem manuum Ananiæ, sed per polytus Thebanus et Evodius, qui dicunt Steph abaptismum ; ut sit hoc loco hysterologia. Verum num septimo anno a morte Christi passum, ct mox
contrarium est verius, uti jam dixi; id enim ab ejus nece conversum esse Paulum : ibi enim
exigit ordinata series contextus. Ita passim Inter­ pro anno videtur legendum mense, ut dixi cap. vn,
pretes. Addit Paulus, Actor, xxn, 14, Ananiam vers. 57. Porro paradoxum est quod scribit Chrosibi exhortando dixisse : « Deus patrum nostro- nicon Alexandrinum, Stcphanum lapidatum esse
rum praeordinavit te, ut cognosceres voluntatem anno primo Claudii Imperatoris, ct Paulum con­
ejus, ct videres justum (Christum) et audires versum anno secundo ejusdem. Annus enim pri­
vocem ex ore ejus; quia eris testis illius ad omnes mus Claudii incidit in annum a Christi nativitate
homines, eorum quæ vidisti et audisti : Exsurge 43, qui fuit a morte ct ascensu Christi nonus.
et baptizare, cl abluo peccata tua. »
Ex adverso alii putant Paulum conversum esse
Et baptizatis est. — Licet enim jam ante cum anno 2 a morte Christi, qui ab ejus natali fuit 36, *
diceret: «Domine, quid me vis facere? » per ita ut præcise a die mortis Christi usque ad diem ¡
contritionem ei dimissa essent peccata, tamen conversionis S. Pauli, intercesserit biennium, ex- '
hæc contritio includebat votum ct obligationem ccptis duobus mensibus, qui fluxerunt a die 25
baptismi : qua proinde hic se exsolvit Saulus. januarii, quo conversus est Paulus, usque ad
Rursum baptizatus est, ut Christianismo initiare­ diem 25 marlii, quo passus est Christus, uti eodem
tur, utque fieret capax Confirmationis, Ordina­ ante 34 annos fuerat annuntiatus et conceptus,
tionis czetcrorumque Sacramentorum : horum factus homo in utero Virginis. Ita censent OEcuenim janua est baptismus.
menius, Sanchez, Lorinus, Baronius ct Pererius
Censet S. Ambrosius, serm. 31, Saulum in bap­ in Prolcgom. epist. ad Homan., disput. i, num. 24.
tismo mutasse nomen, vocatumque esse Pau­ Favent Marlyrologium Romanum, ct Usuardi, cl
lum. Verum contrarium verius est, de quo cap. Isodorus, lib. De Vita et Morte Sanctorum, cap.
xni, 9.
Lxxi, qui dicunt Paulum conversum anno 2 ab
Porro, per baptismumSaulus recepit Spiritum ascensione Christi. Licet enim alii ad hoc respon­
Sanctum ejusque plenitudinem. In baptismo enim deant, hos auctores computaro annum I ab as­
omnia peccata, el omnes peccatorum pœnæ ab­ censione cum qui immediate ab ascensione fluxit
luuntur, ac infunditur gratia, charitas, omnes- usque ad Calendas januarii, quibus inchoabatur
que virtutes ct dona Spiritus Sancti. Quarc non novus annus, isque secundus; tamen communiter
est verisimile Saulum horum plenitudinem re­ aliter loquuntur et computant homines, el per
cepisse per nudam impositionem manuum Ana­ annum secundum significant biennium. Favet el
niæ, quæ non erat Sacramentum, sed mera ratio, quia quæ narrat Lucas post necem S. Ste­
cæremonia el orationis symbolum. Ergo recepit phani de persecutionibus Sauli, de conversione
cam per baptismum, qui est primum et praeci­ Samariæ, de itineribus et gestis Philippi, deque
puum Christi et Ecclesiæ Sacramentum. Porro Ecclesia jam collecta Damasci, non videntur fleri
ex speciali Dei dono Saulus, utpote Apostolus, potuisse uno mense, sed facile unum annum re­
cl mox futurus praedicator, longe majorem in eo quirunt; nisi quis dicat multa ex illis post con­
recepit plenitudinem, quam cælcri fideles.
versionem S. Pauli contigisse, Lucam vero ca
Vert. IS.
19. Et CUM ACCEPISSET CIBUM, COXFOÎITATU9 EST.—
praeposuisse, ut simul gesta Philippi, qui S. SteNam, ut ait S. Chrysostomus, « debilitatus erat phano successit, pertexeret. Hæc sententia, uti
ex itinere, ct ex melu, ct ex jejunio, el ex tristi­ communior ct Marlyrologiis conformior, ita et
tia, » puta compunctione animi.
verior videtur. Permisit ergo post preces Stephani
Quaeres, quoto anno a nativitate ct passione Deus adhuc annum integrum sævire Paulum, ul
Sauini Christi, conversus est Paulus? Respondent ali- totum malitiæ virus expromeret, itaque facilius
•wì (IUI > conversum esse anno proximo a passione curaretur, utque eo major ipsius gratia et poten­
Christi, qui fuit ab ejus nativitate 35, anno tia in eo convertendo toto orbe splendesceret :
enim 34 passus est Christus in mari io, el eodem, suorum enim preces esto exaudiat Deus, non ta­
in decembri die 2G, lapidatus est Stcphanus -.inde men slatim adimplet, sed tempore suis consiliis
fere post mensem, puta anno 35 Christi, die 25 ct decretis opportuno et commodo. Unde prius

221
COMMENTARIA TN ACTA APOSTOLORIJM , cap. IX/
permisit eum grassari in Christianos per totam nielem, Petrum , Paulum, Uatthmum intueor, ct
Judœam, antequam iret ct vexaret exloros, puta sanctus iste Spiritus qualis sil artifex considerare
Damascenos, ut ipse insinuat cap. xxvi, 11, ubi volo, sed in ipsa mea consideratione deficio. Im­
ait se per omnes Synagogas cos esse persecutum. plet namque cilharædum puerum (Davidcm), et
Idem insinuatur cap. vin, 2. Iloc autem facere Psalmistam facit. Implet pastorem armentarium
non potuit uno mense, sed uno anno. Judæa sycomoros vellicantem, cl Prophetam facit. Implet
enim est ampla ct vasta, præsertim quia, ut ibi­ abstinentem puerum, et judicem senum facit.
dem dicitur vers. 3, Saulus scrutabatur singulo­ Implet piscatorem, et predicatorem facit. Implet
rum domos, ct fideles, occiso Stcphano, dispersi persecutorem, ct doctorem Gentium facit. Implet
sunt per omnes regiones Judææ et Samarite, quos publicanum, ct Evangelistam facit. 0 qualis arti­
omnes Saulus spirans minarum capere ct exstir­ fex est iste Spiritus ! nulla ad discendum mora
agitur in omne quod voluerit. Mox enim ut teti­
pare satagebat.
Hinc sequitur Saulum conversum esso anno gerit mentem, docet ; solumque tetigisse, docuissi
ætalis 34, ac totidem deinde annos serviisse est. Nam humanum animum subito ul illustrat,
Christo ; defunctus enim est anno ætalis G8, ait immutat; abnegat hoc repente quod erat, exhi­
S. Chrysostomus, quem citavi Prooemio in S. Pau­ bet repente quod non erat. Pensemus sanctos
lum. Ouarcquod quidam citant S. Chrysoslomum, prædicatorcs nostros, quales hodierna die reperii,
hom. Dc Princip. Apost., dicentem dc Paulo : quales fecit, » etc.
Quoniam (in, id est quod) is esset Filius Dei.—
« Triginta quinque annis servivit Domino cum
omni promptitudine, » indeque colligunt Paulum Ha Tigurina, Pagninus ct alii.
21. Stupebant autem omnes , — Judæi scilicet,
conversum esse anno Christi 33 ineunte, non 3G;
ego hucusque in S. Chrysoslomo non reperì. el Gentiles infideles, ait S. Chrysostomus ; quin cl
Sed si id dicat S. Chrysostomus, secutus videtur fideles ac Christiani mirabantur tantam ct tam
Chronicon Eusebii tunc recens editum, quod ne­ subitam in Saulo mutationem, ut, sicut de Saule
cem Pauli consignat anno Neronis 14, qui fuit prophetante dicebant : a Num ct Saul inter Pro­
Christi 70. Si enim numeres annos Christi a 36 phetas? » 1 Peg. x, sic ct de Saulo dicerent : a Num
quo conversus est Paulus, usque ad 70 quo in Saulus inter Apostolos? Numquid ille Jesum pre­
Chronico Eusebii ponitur occisus, invenies annos dicai, qui Jesum persequi solebat?» ait S. Grego­
Pauli post conversionem 35. Verum errat hic Chro­ rius, lib. IV in lib. 1 Peg. cap. x.
Qui expugnabat, — ¿
Tigurina, qui
nicon. Nam S. Petrum ct Paulum occisos esse anno
Neronis 13, non 14, convincit exeo Baronías, grassabatur; Vatablus, qui vastabat, vel popula­
quod anno 14 dic 29 junii, quo occisi sunt Apos­ batur. « Expugnabat » ergo, id est oppugnabat,
toli, Nero non erat in vivis; occisus enim cslsub expugnare cl exlinguerc satagebat : sumitur enim
initium junii ejusdem anni 14. Hoc ergo Baronii in actu inchoato, non perfecto : nec enim Eccle­
computa dicendum est Paulum 34, non 35 annos sia , nec fideles in fide constantes ulla persecu­
tione expugnari vel everti possunt. Sic ait Psaltes,
serviisse Christo.
Fuit autem cum discipulis, qui erant Da­ Ps. cxxvm, i : « Sæpc expugnaverunt me a ju­
ventute mea,» id est oppugnaverunt; nam sequi­
masci, per dies aliquot. — S. Chrysostomus le­
git, per dies tres : pro
enim, id est aliquot, tur : « Etenim non potuerunt mihi, » q. d. Oppug­
legit
id est 1res : qui el causam hujus man­ naverunt me, sed non prevaluerunt, non expug­
sionis subdit : «Consolatio, ait, ista adducto (con­ narunt. Mirantur merito, quod Saulus paulo
verso) Paulo, compensabat moerorem quem ex ante acer oppugnator Ecclesiæ, illico fiat acrior
morte Slcphani fideles conceperant : nec facile ejusdem propugnator.
22. Saulus autem multo magis convalescebat , Ver*. it
potest æstimari quanto cuncti gaudio triumpha­
rent, ct quas Deo gratias agerent, et Sanio gratu­ — id est invalescebat, ut vertit Tigurina, valentior
fiebat, majores vires el animos sumebat, validius
lationes exhiberent. »
Vm.10. 20. Et continuo (iOOíw;, id est confestini) in Sy­ oppugnabat Judæos.
Et confundebat Judæos, — wwxjm, id est con­
nagogis prædicabat Jesum. — Hinc patet Paulum
illo triduo quo cæcus mansit Damasci, a Christo turbabat; Syrus, terrebat. Confundere ergo hic
fuisse edoctum, cl accepisse scientiam infusam , proprie non significat pudore afficere, sed com­
el intclligcntiam Scripturarum do Christo : illico movere, conturbare, perplexos reddere : ut nes­
enim cœpit eum predicaro, cl cum Judæis doc­ cirent quomodo se expedirent et Pauli argumenta
tissimis disputare cosque convincere. Nota hic solverent.
Affirmans,—, id est conferens aptansmiram mutationem Pauli, animos et ignes subi­
tos. a Non erubescebat, ait Chrysostomus, muta­ que, nempe tempora promissi Messiœ ct oracula
tionem, neque formidabat destruere ea in quibus Prophetarum inter se comparans el componens,
conlirmansquecx omnium collatione atquoconvcantea clarescebat. »
Vi* Spiri- Hæc nimirum est vis cl energia Spiritus Sancti, nientia, Christum crucifixum esse semen illud
luiSmcqUa preclare S. Gregorius, hom. 30 in Evang.: benedictum Abrahæ ct Prophetis promissum, in
« Ecco apertis, ait, oculis fidei David, Amos, Da- quo bcncdiccndæ, id est justificandæ et salvando*.

•i ■
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. IX.
crani omnes gentes, hoc est Christum esso .Mes­ cialiter docuerit in nomine Jesu, id est nomen Jesu,
siam, salvatorem et redemptorem mundi. Conge­ puta Jesum vero esse Jesum. id est salvatorum
‘
|
rebat enim Saultts testimonia dc Christo ex Mose, mundi. Verba enim contactus, tum corporalis,
Isaia, Jeremía aJiisque Prophetis, ac ostendebat tum spiritualis, qualis est docere (vox enim Dooomnia inter se congruero ; ncc aliud dicere, quam (oris tangit aures mentemque discipuli) apud llo«quoniam,» id est quod « hic» Jesus a Jtidæis cru­ brreos construuntur cum ablativo mediante pro­
cifixus, « est » Messins, sive « Christus. »
positione in, ut tangere in manu, est tangere
Vert. U.
23. Cují AUTEM IMPLERENTUR DIES MULTI, — pilla manum: percutere in capite, est percutere caput:
post triennium. Nam Saulus Damasco abiit in sio docere in nomine Jesu, est docere nomen
Arabiam, inde rediit Damascum, ubi bm ipsi po­ Jesu, pula Jesum : nomen enim metonymice pro
sit® sunt insidi®, quas effugiens profectus est re cujus est nomen, puta pro persona nominata
1
Hierosolymam, uti ipso narrat (¡al. i, 17 ct 18. ponitur.
Vide ibi dicta. Nam si hæc ejectio Sauli e Damasco
28. Et erat cum illis intrans et exiens, — id Vew.ii,
contigisset ante hoc triennium, puta ante ejus est familiariter, jugiter et ubique commanens
abitum in Arabiam, uti nounulli volunt, ita ut et conversans : intrare enim et exire, Hebraeis
time o Damasco occulte debuerit fugere, imo (li­ significat quemlibet actum, q, d. Quidquid age­
mili! per murum in sporta; certe eodem palam ret, hoc agebat cum illis, continuo et perpetim
post triennium non fuisset reversus, conjecisset versabatur cum illis. Vide dicta cap. i, 21.
enim se in manifestum vito periculum. Ita Ba29. Loquebatur quoque Gentibus. — Vox Gen- Vei». it.
ronius.
libus non est in Græco, ncc Syro, nec Latino Go­
Vfr».ii. SI. Custodubart autem et portas. — Persua­ thico, testo Mariana, ncc in Beda, ncc in Cbrysosserant cnim Judæi Arete, regi Damasci Saulum tomo aliisque Gnecis Interpretibus ; undo Ma­
esse proditorem ct exploratorem, uti dixi II Cor. riana censet eam redundare. Domani tamen Co­
xi, 32, Vide ibi dicta.
dices jussu Clementis VIII emendati cam habent,
Tu», m. 20. Culi autem vexisset in Jerusalem, teistabat uti et cæteri Latini. Porro non est verisimile Sau­
se jungere discipulis , — id est Christianis, prrelum hic predicasse Gentilibus; hoc cnim primum
sertim Petro et Apostolis : videndi enim Petri, jussu Dei fecit Petrus Cornelio Centurioni, ut au­
utpote Apostolorum et Ecclcsiæ Principis, causa diemus cap. scq.; nec Judæi etiam ad Christum
fatetur so ivisse Hierosolymam, Galat. i, 18. Pro conversi, passi fuissent eum evangelizare Genti­
jungere Græce est «dOJtotat, id est se agglutinare ; bus, uti hac de causa expostularunt cuín S. Petro,
sicut cnim charta charte glutino, ita Christianus cap. xi, vers. 3. Dici ergo potosí primo, eosdem
Christiano cbaritate agglutinatur : licet cnim hic esse Grcecos et Gentes : voluit enim Lucas ex­
triennium jam a Pauli conversione esset exactum, plicare qnœnam essent hæ Gentes, vocando eas
Lamen quia ipse toto eo tempore delituerat in Græcos. Pro Gnecis autem Græce est non "EUr.wç,
Arabia, idcirco ejus conversio et mens mullis sed 'EûwKçal, id est gratinantes. hoc est, Judæi in
adhuc erat incognita ct suspecta ob priorem ejus Græcia, puta inter Gentes nati, vel educati ct con­
vitam, acremque fidelium persecutionem, ne forte versati ; aut, ut Syrus vertit, Judœi qui sciebant
fingeret sc conversum, ad explorandos ct divexan­ græce. Idem ergo est « loquebatur Gentibus, »
dos Christianos : uti faciunt proditores Christia­ quod «disputabat cum Græcis, » puta cum Judneis
norum in Anglia.
c Græcia venientibus. « Gentes n ergo hic vocan­
Vm. n
27. Barnabas autem , —qui noverat intime Sauli tur Judæi inter Gentes nati, vel conversati. Hi
indolem ct mores, certoque cognoverat ejus con­ cnim vocantur Græci, Græce '£W.r.r.çat : illo cnim
versionem , utpote Saulo a puero familiaris ct tempore Græcus idem erat quod Gentilis, uti dixi
condiscipulus sub Gamaliele magistro, quique cap. vi, 1.
continuo cum ad conversionem sollicitabat, ut
Secundo, respondet Bellarminus, lib. I De no­
habet ejus Vita. Hic ergo duxit Saulum ad Apos­ mano Pontif., cap. xxi!, Saulum disputasse cum
tolos, ut ab cis non tantum inter Christianos, sed Gentibus, non eas ad fidem pertrahendo, sed
cl inter Apostolos admitteretur, utpote a Deo fidem Christianam ab earum calumniis defen­
creatus Apostolus, imo clcctus in vas electionis.
dendo.
Et quomodo in Damasco fiducialiter egerit in
Tertio, « Gentes » hic accipi possunt Gentiles
rosine Jesu, — brajjwi-nro, id est manifeste,
proselyti, hoc est conversi ad judaismum : illi
libere, fidenter egisset In nomine Jesu, hoc est, enim utpote religione jam Judæi, capaces erant
magna libertate, fiducia, audacia ct fortitudine Christianismi.
in Synagogis Judœorum docuisset et demonsQuarto, si omnino velis hic accipere Gentiles
trasset Jesum esse Christum, sive Messiam. Vide manentes in gentilismo, dicito cum Sanchez hæc
contigisse post conversionem Cornelii a S. Petro,
de hoc verbo ea quæ notavi cap. iv, 29.
Nola : « In nomine Jesu, » Iwc est nomine Jesu. cap. X, qui aperuit ostium fidei et Ecclcsiæ Gen­
pro Jesu. Ita Tigurina. Vel, in, id est dc nomine tilibus. Nam hæc contigerunt post triennium a
Jesu, docens scilicet cum esse Jesum, id est sal­ conversione S. Pauli : triennio cnim egit in Ara­
vatorem mundi. Tertio, verti potest, quomodo fidu­ bia , ut dixi vers. 23 ; inde rediens Damascum.

COMMENT ARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. IX.
m
ob insidias Judæorum fugit Jerusalem, íbique tremore. » Prov. xiv : « Timor Domini fons vili?. »
locutus est Gentibus, ut hic dicitur. Quare cum Ecdi. i : u Timor Domini, gloria ct gloriatio. ■
Paulus conversus sit anno Christi 3G, adde trien­ Et cap. xxi : « Consummatio timoris Dei, sapien­
nium, habebis annum Christi 39, quo vel post tia. n El cap. XXV, 13 : « Timor Dei super omnia
quem hæc contigerunt : ante quem videtur con­ se superposuit. Beatus homo, cui donatum esi
versus a Petro Cornelius, do quo cap. seq. Est habere timorem Doi : rjui tenet illum, cui assimiergo hic hystcrologia. Voluit enim Lucas per­ labitur ? Timor Dei initium dilectionis ejus. » El
texero res Pauli continuo filo, dcindo aggredi cap. XL, vers. 28 : a Timor Domini sicut paradisus
gesta S. Petri.
benedictionis, ct super omnem gloriam operue­
Illi autem quæredart occidere eum.—u Propter runt illum. »
adeo acrem efilcacemque disputationem ejus pro
Et consolatione. — Græcum ea^óawc tria sinomine Christiano, » ait S. Chrysoslomus. Veri­ gnificat, scilicet consolationem, cxhortatlone-n ct
simile cnim est cum disputasse cum sua Syna­ patrocinium : inde Spiritus Sanctus est et dicitur u.
goga Judœorum, qui erant o Cilicia, de qua Paracletus, quia hæc tria Sanctis pneslat. Unde
cap. vi, 9, qui uti lapidarant Stephanum, ita et Græca ct Syra habent, ct consolatio Spiritus Sancti
lapidare cogitabant Saulum, eo magis, quod is multa erat, juxta illud Psal. xxx, 20 : « Quam
quasi Synagogœ transfuga et proditor» Christia­ magna multitudo dulcedinis tuæ, Domine, quam
norum acerrimus esset propugnator. Ipso enim, abscondisti timentibus te l » Hoc esi manna abs­
utpote Tarsensis el Cilix, olim cum S. Slcphano conditum vincenti promissum et datum, Apoca!.
fuerat e Synagoga Cilicum.
n, 17. Vide ibi dicta. Ilis divinis solatiis abunda­
Vw». 30. 30. Deduxerunt eum Cæsaream. — Quæ a Phi­ bat in Indicis laboribus S. Xaverius, quando eli­
lippo Tetrarcha cognominala est Philippi. Syrus mabat : a Satis est, Domine, satis est : nec enim
ait nocte deductum, ut scilicet nodo silenti secu­ cor humanum in hac vita tantum voluptatis tuæ
rius abiret. Porro videtur abiisse jussu Dei, sibi torrentem capit. » El Psaltes, Psal. lxxvi : a Re­
apparentis in templo, uti ipse ait, cap. xxn, nuit consolari anima mea : memor fui Dei, et de­
vers. 17; illa cnim ejus visio quæ illo cap. enar­ lectatus sum. » Præclare S. Bernardus, serm. De
ratur, videtur hoc tempore contigisse. Porro fugit Vertis .Apostoli, Non est regnimi Dei esca et po­
Paulus, non ex metu, sed ex fortitudine, a Fortis tus. o Gaudium, inquit, de regno Dei, etc., est
enim prædicator Dei teneri intra claustra noluit, gaudium in Spiritu Sancto. Unde autem hoc gau­
quia certaminis campum quæsivit, » ait S. Grego­ dium , nisi de justitia et pace procedit ? Ipsa ergo
rius, II Dial-, in.
procedant tanquam cellulæ mellis, p Et mox :
T»», ai. 31. Ecclesia. — Græco íxxXr.aíai, id est Ecclesia n Hoc est duplex gaudium quod habes in Spiritu
in plurali : plures cnim erant particulares per Sancto, de memoria futurorum bonorum, et ma­
Judæam, Galilæam et Samariam Ecclcsiæ, quæ lorum præsenlium tolerantia, p Idem serm. 4 in
unam conflabant totalem el universalem.
Vigilia Nativitatis : « Gaudete in Domino sem­
ilAiiEDAT pacem. — Jam enim a persecutione et per, iterum dico, gaudete. Gaudete de exhibi­
neco Stephani, qui occisus est anno Christi 34, tione, iterum gaudete de promissione : quoniam
in fine, agebatur annus quintus, puta annus et res plena gaudio, et spes plena gaudio est.
Christi 39, uti paulo ante dixi : quo pariter anno, Gaudete, quia jam percepistis dona sinistro) :
imperii sui ultimo Tiberius Cæsar, teste Eusebio gaudete, quia exspectatis præmia dextræ. Lœva,
in Chron., audiens mira quæ Christus gesserat in inquit, ejus sub capito meo, et dextera illius am­
Syria, eum ut Deum habendum et colendum cen- plexabitur me. Lreva quidem levat, dextera sus.
suit, qua de ro retulit ad Senatum : « Senatus cipil. Lœva medetur ct justificat, dextera amplec­
quia non prior probaverat, respuit. Cæsar in sen­ titur ct beatificat. In lœva ejus merita, in dextera
tentia mansit, comminatus periculum accusato­ vero præmia continentur, p Plura vide apud S. Au­
ribus Christianorum, » ait Tertullianus, Apolog., gustinum, concion. 20 in Psal. cxvm; Gregorium,
cap. V. Atque hæc non parva pacis Ecclcsiæ fuit hom. 30 m Evang.; Chrysostomum, hom. 1 in 11
causa : ita Deus persecutioni pacem, tristibus læla ad Corinth.; Cassiauum, Collât. IV, cap. v; S. Ber­
submittit, nimirum « post nubila Phoebus. »
nardina, in Cantic. serm. 1, 2,3, 74, etc.
Æ'.diitcadatur, — crescebat numero ct virtute
32. Dum perthansirf.t universos (1),— tanquam
fidelium : hi cnim quasi lapides vivi ædificanl caput fidelium lustrans universos, sicut princeps
domum Dei, quæ est Ecclesia, ad Ephes. cap. n, perambulat regiones sibi subjectas, omnia lus­
vers. 20.
trans , omnibus providens et jus dicens, u Per­
Ambulans in timore Domini. — Timor hic filialis ambularo » cnim in Scriptura csl principino, el
est idem cum charitatc. Charitas cnim sicut unico denotat auctoritatem ct jus regendi, uti ostendi
amat Deum, ita summe.timet ct cavet no qua re lachar. i, 10 et 11. « Sicut dux in exercitu, inquit
eum olfcndat. Ilie est timor Sanctorum, dc quo
Psaltes : « Timete Dominum omnes Sancti ejus,
(1) Aliam hic Lucas incipit sectionem, Minera enar­
quoniam nihil deest timentibus eum. » Et Ps. u : rans que Petrus susceperit, ut condita/ in Palestina
* Servito Domino in timore, ct exultato ei cum Ecclesias visitaret. Conf. Sepp, iM<l i. * ?

*

Ses
COMMENTARIA IN ACT,\
Chrysostomus, obambulans considerabat quæ
pars sit coadunata, quæ ornata, quæ suo adventu
egeat : vide illum ubique circumcursaro et pri­
mum inveniri. »
Moraliter, discant hic Pastores a Principe Pas­
torum obire et visitaro suos subditos, uti inter
alia mandat Concilium Tridenlinum, sess. xiv,
cap. m be Reformat., nimirum : « A bove majori
discit arare minor, n
S.PMru Nota : Multa hic omittit Lucas, ut quod S. PetMrim"lrus ,n h°c trans*tu (quem ad biennium durasse
censet Baronius) devenerit Antiochiam, ibique
cbutinno quasi in metropoli Syriœ, ad quam magnus erat
Judæorum confluxus, ct ad quam multi Chris­
tiani in dispersione facta post necem Stcphani,
profugerant, fixerat cathedram pontificiam, fun­
dando Ecclesiam Antiochenam ( quam postea
predicando auxerunt Saulus et Barnabas, ita ut
discipuli primum Antiochi® cognominati sint
Christiani, cap. xi, vers. 26), quod S. Hierony­
mus, in cap. n ad Galat., et Eusebius, in Chron.,
cum fecisse censent anno ultimo Tiberii, qui fuit
Christi 38; licet Baronius et alii anno sequenti,
qui fuit Caii Caligo]® Imperatoris primus, ct
Christi 39, idipsum factum putent. Sedit autem
S. Petrus ibidem Pontifex per 7 annos, scilicet
usque ad annum 2 Claudii, qui fuit Christi 44,
quo Romam pergens, ibique Romanam Ecclesiam
erigens, eo cum sua persona cathedram Pontiliciani, omuequo jus summi Pontificii transtulit,
uti ex S. Gregorio, Parnaso et aliis ostendit Ba­
ronius anno Christi 39. Ubi ct refellit Onuphrium
Pan vinum, qui contra veterum consensum, cen­
set S. Petrum primum fundasse Ecclesiam Roma­
nam, deinde Antiochenam. Porro dicitur fixisse
ibi cathedram, non quod illi urbi affixus fuerit,
et nunquam cx ca pedem extulerit, hoc enim
falsum est : circumibat cnim visitando fideles
aliarum urbium et evangelizando infidelibus;
sed quod illam Ecclesiam primam fecerit Orien
talium omnium, nipote cujus ipso erat Episcopus,
qui simul erat Pontifex orbis. Illius ergo Episco­
patui annexuit pontificatum, donec utrumquo
Romam transtulit.
Ad Sanctos. — Olim omnes Christiani vocaban­
tur <t Sancti, n quia vocali ad sanctitatem, et sanc­
tificat! in baptismo, vivebant vilam sanctam, uti
dixi repe in Comment. Epist. S. Pauli.
Lyddæ. — Civitas erat ad mare sita inter Joppcn
et Jerusalem, una ex undecim JudϾ toparchiis,
ordine quinta. Tempore S. Hieronymi vocabatur
biospolis, id est Jovis civitas. In hac, ait Guliclmus Tyrius, lib. VII Belli latri, cap. xxii, usque
hodie egregii martyris Georgii gloriosum sepul­
crum ostenditur, in quo secundum exteriorem
hominem in Deo creditur conquiescere, ad cujus
honorem Justinianus Imperator ecclesiam multo
studio et devotione ædiûcari praecepit. Erat cnim
in ea urbe decollatus S. Georgius : unde etiam
nunc ad S. Georgian dicitur, uti cx Vitriaco, Bre-

APOSTOLORUM, CAP. IX.
dembachio et aliis scribit Adrichomius in Descrijh
tione Terra Sancta.
33. /Exeam ; —Syrus Anfani. Anias enim He-Vrrt’fc
bræum et Syrum cst nomen significans paupe­
rem, humilem, mansuetum Domini; Æncas La­
tinum.
Sanat te. — Ita assertivo legunt Greca, Latina,
Romana ct Syrus. Certa cnim fido ct spe asserendo,
ct assertione sua curando in virtute Christi, Petrus
sanat Æneam ; S. Gregorius tamen, lib. XXIII
Moral., cap. xiii vel xv, Glossa ct Interpretes le­
gunt optative : « Sanet te. » Eodem res redit. As­
sertio cnim Petri tacitam continet optationem,
precem et invocationem Christi, cujus virtute sa­
natus est Æncas.
.
1
34. Et sterne tiri , — q. d. Stratum tuum non Vwt. Mextende, sed collige : tolle grabatum tuum et am­
bula : non cnim jubet sternere, id est componere
lectum, ut in co decumbat, cum cum sanet ct c
lecto erigat.
Mystice : « Surge, cl sterne libi, g. d. Torporem
in quo fessus jacuisti, discute, ct bona opera in
quibus requiescere valeas, para. » Ha Beda. Et
S. Gregorius, lib. XXIII Moral., cap. xv : « Quid est
dicere, Surge, nisi mala quæ perpetrasti, dere­
linque? Et quid cst dicere, Sterne tibi, nisi mer­
cedis causas, in quibus requiescere debeas, ope­
rare? ut ct deserat resurgendo quæ fecit, ct in­
veniat sternendo quod fecerit. Quod utramque
Propheta breviter comprehendit dicens : Declina
a malo, et fac bonum. Declinare quippe a malo,
est ab eo in quo jacuit, surgere : bonum vero fa­
cere, cst mercedis opera in quibus requiescere
debeat, præparare. »
Nota : Christus siepe exegit fidem ab iis quos
sanabat dicens : Credis me hoc posse facere?
quia ipsi ægri, vel ægrorum parentes aut amici
rogabant Christum, ut cos sanaret : unde vice
versa jure ab eis poscebat hanc fidem. Hic vero
Petrus ab /Enea non fuit rogatus, sed ipse eum
prævcnit, ut eo illustrius esset miraculum, quo
liberalius erat beneficium. Addit S. Chrysoslomus hoc Petrum patrasse, non tam ad paralytici
privatum commodum, quam ad commune bo­
num, ut scilicet co credentes in fide confirma­
ret, ct non credentes ad eam invitaret, caque de
causa illum ultro et liberaliler curasse, non exi­
gendo ab eo fidem, ullamve praeparationem vel
conditionem.
33. Sàronæ. — « Saron, Sarona et Lassaron, n Vc«. j*.
Græce Assaron, mons cst, ct urbs egregia, quam
cepit Josué, cap. xii, rege illius interfecto. Inde
tota regio campestris, quæ a Cæsarca Paleslinæ
usque ad Joppcn protenditur, dicitur Saron, estque pinguis ct fertilissima, idcoque saginandis
pecoribus apposita : quocirca ibi pascebantur
regis animalia. Hæc « juxta soli qualitatem, Petro
prædicanti fidei continuo fructus germinavit, »
inquit S. Hieronymus in Locis Hebr., ct cx eo Adri­
chomius ; omnes cnim Lyddenscs et Saronenscs,

COMMENTALA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. IX.
22N
viso hoc Petri miraculo, conversi sunt ad Domi­ tunt saliuntque in montes. ItaS. Hieronymus, in
num, ut subdit hic Lucas. Tunc impletum est Ezechiel. xlv. Tertio, fuisse castam , timidam et
illud Isaiœ, dc Ecclesiæ flore ct felici propagino verecundam, ac fugisse conspectus virorum, qua­
vaticinantis, oraculum, cap. xxxv, vera. 2 : a Glo­ lis est dorcas, juxta illud Cant, vm, 14 : « Fugo,
ria Libani data cst ei, decor Carmeli et Saron : dilecte mi, et assimilare capreæ hinnnloquc cer­
ipsi videbunt gloriam Domini, et decorem Dei vorum super montes aromatum.» Quarto, mentis
fideique acie penetrasse cados, ac deditam ora­
nostri, p
Vir». 36. 36. In Joppe.— « loppe, » inquit ex S. Hiero- tioni penetrasse coelestia. Quinto, fuisse amabi­
'U'1110, Josepboctaliis Adrichomius,quæ etJapho lem plenamque operibus charitatis et misericor* 11 ' dicitur, id est pulchritudo aut decor, urbs anti­ diæ. Caprea enim est symbolum gratiæ, amoris
quissima, a Japhet, filio Noe, ante diluvium con­ et benevolentiæ , juxta illud Cantic. it, 9 : «t Si­
dita, sita ad mare in edito promontorio, littore milis cst dilectus meus capreæ hinnuloque cer­
saxoso, alto ct arduo, arce ac incenibus munita vorum; » ct Prov. v, 19 : a Cerva carissima, et
valde. Est portus Hierosolymæ et Judææ totius, gratissimus hinnulus. » Tales sint nunc puellæ,
ad quem ligna et lapides pro templi structura dc et erunt dorcades (1).
Talis dorcas fuit S. Margareta, regina Scotis,
Libano ratibus transferebantur, atque hinc ter­
reno itinere curribus pervehebantur Hierosoly- tota in eleemosynas pauperum effusa et in ora­
inam. Portus autem impetuosissimus cst : ob id tione perennans, de qua S. Adalredus Abbas in
ad excursus piraticos commodus : in quem usum ejus Vita, apud Surium 10 junii : «Nihil, ait, illius
Machabæorum tempore sœpe est occupatus, ilic fide firmius, vultu constantius, patientia toleran­
Jonas navem intravit, cum fugeret a facie Domini tius, consilio gravius, sententia justius, colloquio
in Tharsis, hoc cst Ciliciam. Hanc Machabæi sœpe jucundius : » quæ dum moreretur, audiens mo­
occuparunt ct munierunt. In hac D. Petrus Tabi- riturum suum regem cum filio in praelio ceci­
Iham a mortuis suscitavit : hic hospitatus apud disse : «Gratias, ait, tibi ago, Domine, quia hoc
Simonem coriarium (cujus domus erat sub rupe dolore me crucias, et hanc justam peccatis meis
posita juxta mare, quo loci postea sacellum S. Pe­ poenitentiam irrogas. »
37. POSUEBUNT EAM IN COEN ACU LO, — in altiore Ven.w.
tro constitutum est) recepit viros de Cæsarea a
Cornelio Centurione, ad angeli monitum eo trans­ scilicet et publica domus parte : « Quippe quæ
missos. In hujus littore monstrantur saxa ad bonis operis ad summa conscenderat, » ait S. Hie­
A.-nlio- qUæ catenis religata fuisse dicitur Andromeda, ronymus in cap. XLi Ezechiel.
"t4a' devoranda a bellua uiarina, nisi Perseus illam
38. Ne pigritebis. — Tigurina et Pagninus : -Ve
liberasset. Denique in Joppe exscendunt peregrini, graveris; alii, ne cuncteris, ne tardes. Hæc enim
et sesquidiei itinere terrestri perveniunt Hieroso- omnia significat tówu. Non enim verisimile est
eos S. Petrum insimulasse pigritiæ ; aut eum vo­
lymam.
Discipula, — id est Christiana, sicut discipuli, caturos fuisse pigrum, si vocatus statini non ve­
scilicet Christi et Apostolorum, primitus voca­ nisset.
39. Exsubgens autem Petrus. — « Impigre pro Vcn. n
bantur Christiani.
Tabitha. — Hebr. »3Y tsebi, idem est quod glo­ Apostolica humanitate venit, » ait S. Cyprianus,
ria, decor, res jucunda, dilecta ct desiderabilis : lib. I De Oper. ct Elecmos., cap. n.
Ostendentes ei tunicas , — ad ostendendam
qua de causa terra Israel vocatur tsebi, Daniel.
xi, 15, et 1erem. in, 19 : « Quomodo, inquit, po­ tum charitatem et pietatem Tabithæ, tum suam
nam te in filios, et tribuam tibi terram desidera­ orbitatem, quod tali curatrice et quasi matre des­
bilem (hebraico tsebi, tsibot), hæreditatem praecla­ titute essent, ut utraque moverent S. Petrum ad
ram exercituum Gentium ? Vide utrobique dicta. eam in vitam revocandam. Ita S. Chrysostomus.
Simile est quod scribit Abdias, in Vita S. JeanInde tsebi et tsebia, est capreolus, dannila, caprea.
Syri mutantes litteram tsade in tau, pro tsebia nis Evang., scilicet viduas ostendisse ei ex Pathmo
reverso vestes quas ei faciebat Drusiana Ephedicunt tabitha. Grace diciturJcpxi;, lirt «5
id
est a videndo ; dorcades cnim, sive capreæ, acu­ sina jam defuncta : qua re commotum S. Joantissimo pollent visu. Sic quoquo Syro hebraum nem eam ad vitam revocasse.
Ita S. Martinus in porta Ambianensi dimidium cbrisTabitha alludit ad Ü33 nabat, id est cerno, video;
quod hoc animal acri sit oculorum acie. Undo chlumydis discindens, dansque pauperi nudo
Plinius, lib. XXVIII, cap. 11, docet dorcades, uti meruit nocte sequenti videre Christum, illud ipct capreas, non lippire : ad hæc, noctu æque cer­ sum chlamydis frustum ostentantem, cumque saudire coram angelorum choris gloriautem : °1’
nere ac die.
ivrexiii
Innuit ergo Lucas hanc discipulam apposite « Murtinus adhuc catechumenus hac me veste
vocatam Tabitham, id est Dorcadem, quia dor­ contexit,» uti refert Sulpitiusin ejus Vita, cap.u.
cadi erat similis, nimirum primo, eam fuisse vigi­
(1) Tabitha est ex Hebr. oy, caprea, vel dama ayk
lantem et sobriam, uti sunt dorcades, aitS. Chry­ veslris, quam Arabico nomine gazellam appellare solant.
sostomus. Secundo, eam in montana virtutum Quod nomen, ob formæ venustatem datum, familiare
conscendisse cum U. Virgine, uti dorcades pc- tum lui^j Judæis docent Lighfootus ct Bocharlos.
xvu.

13

-

«G
COMMENTARIA IN ACTA
8. Mar Ita Uartyrius suo pallio involvens leprosum, et
lTni*
humeris asportans, sensit se Christum involvisse
et portasse. Ab eo enim audivit ; a Martyri, (u
non erubuisti me super terram, ego te non eru­
bescam super calos, » uli fuse narrat S. Grego­
rius, hom. 39 in Evang.
n i rw- Ita S. Franciscas suis vestibus se exuens, iisquo
(i*L
induens pauperem, nocte sequenti vidit palatium
speciosum et magnum cum militaribus armis,
erucis Christi signaculo insignitum, audivitque
hoc suum foro militumque suorum, uli refert
S. Bonaventura, cap. 1 Vite ejus.
? cubi- S. Catharina Senensis tunica se spolians, eam‘ \>8c’ Quo dans pauperi, nocte proxima vidit Christum
L
' gestantem hanc tunicam, margaritis el coruscan­
tibus gemmis conspicuam, ab eoquo audivit :
« Dabo tibi vestem invisibilem, quæ a te arceat
omno noxium utriusque hominis frigus. » Ab eo
tempore nunquam hiemis intemperiem sensit :
quare iisdem hieme, quibus æslale, vestibus ute­
batur; atque ejusdem promisso cognovit, se prae­
cellenti in coelis gloria sine fine perfruituram. Ita
habet ejus Vita. Quare merito dicebat S. Job,
cap. XXXI, vers. 19 : « Si despexi pereuntem, eo
quod non habuerit indumentum, et absque operi­
mento pauperem. Si non benedixerunt mihi lalera ejus, ct do velleribus ovium mearum cale­
factus est. »
Quas faciebat illis Dorcas, — tum pannum
emendo, tum ex eo vestes conficiendo, easque
consuendo, uli pauperibus fecisse feminas, etiam
principes et reginas, pula S. Eiisabclbam, filiam
regis llungarorum, et S. Elisabelham, reginam
Lusitaniœ, et similes, in earum Vita legimus;
quas multe hoc secolo strenuo imitantur magno
pauperum bono et majore orbis exemplo. Græca
addunt jmt’ atriw wax, id est dum essd cum ipsis,
dum inter eas versaretur et viveret : quibus ver­
bis notat Lucas humilitatem, el benevolam fami­
liaritatem Dorcadis, quod ipsa dives et eleemosynaria, inter viduas pauperes degeret ageretque
quasi mater cum filiabus, vel quasi soror cum
sororibus, cum iis amica colloquens, operans,
sarciens, carumque opera utens ad vestes pluri­
bus pauperibus conficiendas. IU S. Chrysoslouus. a Unde sensit Petrus impetrari posse, quod
sic petebatur, dog defulurum Christi auxilium vi­
duis deprecanbbus, quando esset in viduis ipse
vestitus, » ail S. Cyprianus loco jam citato.
pia u. 10. Ejectis avum omnibus, — ut Deum secre­
tius ctDcaciusque oraret, ait Lyranus.
Tabitila, surge. < In nomme Jesu Christi,» uti
addit S. Cyprianus, non enim suo, sed Christi
nomine, vel voce, vel mente invocato, eam sus­
citavit.
At illa AFiRurr oculos, —qui mortuis solent
claudi. « Aperiendo oculos, mortem instar somni
iisse ostendit, » ait S. Chrysostomus.
Resedit. — q. d. Quæ jacebat quasi mortua,
jam subitala se erexit el viva resedit.

APOSTOLORUM, cap. ft.
4L Dans autem illi manum, erexit ham, — in V««.4V
pedes, ut quæ iu lecto resederat quasi viva, sed
adhuo debilis, jam a Petro erecta o lecto surgeret et firma pedibus consisteret. Dando ergo ei
manum, primo, significavit se sua manu, id est ope
et auxilio eam suscitasse, sicut Christus puellam
manu tenens eam ad vitam revocavit, Matth.
cap. ix, S3. SocumIo, eam quæ resurrexerat, sed
adhuc debilis resederat, firmam et validam red­
didit, ut stare et ingredi posset. Tertio, apprehensa
manu eam viduis el Christianis vivam assignavit.
Moraliter Arator :
llh manns meruit Petri contingere dextram,
Pauperibus quæ larga fuit.

Inde Petrus eam Ungendo, tacite ejus beneficenliam commendavit
Cum vocassbt Sanctos, — pula Christianos.
Tabitha
Assignavit eam vivam,— xa^çww, id est stitit ,
et, ut Tigurina, exhibuit eam vivam. Verisimile est piate.
Tabitham, utpote misericordem el piam femi­
nam in statu gratte decessisse, ac proinde coelo
vel certe Purgatorio destinatam : quocirca revo­
catam a Petro ad vitam, certam fuisse do sua sa­
lute : alioqui enim Petrus ei non beneficium, sed
potius maleficium intulisset, si a certo salutis
statu ad dubium eam revocasse!.
Unde recte censet noster Lorinus, el fuse Bellarminus, lib. II De Purgatorio, cap. vni, certum
videri, eum qui semel evaserit periculum dam­
nationis, illud donno non Subire. Rursum, nec
de numero damnatorum, nec do beatis qucniquam suscitari. Tabitham ergo vel e Purgatorio
fuisse revocatam; vel,si nihil purgandum habe­
bat, suspensam fuisse ejus beatiludinem, quia
destinabat Deus eam remittere ad vitam mor­
talem, orante S. Petro.
Ita S. Salvius, qui postea fuit Episcopus Albi- Sleet A
gensis, cum defunctus raptus esset ad cœlum,
ibique vocem Dei audisscl : « Revertatur hic in
sæculum, quoniam necessarius est Ecclesiis nos­
tris; ingemuit : Heu ! heu l Domine, inquit, cur
mihi hæc ostendisti, si his frustrandus eram?
Ecce hodie ejicis me a facie tua ut revertar ad
sæculum fragile, ct huc ultra redire non valeam:
Ncquæso, Domine, auferas misericordiam luam a
me, sed deprecor ut permittas me hic habitare,
ne illud decidens peream. Et ait vox quæ locpicbalur ad eum : Vade in pace : ego enim sum
custos tuus donec reducam te in hunc locum. »
Ila Gregorius Turoneiisis, Ilist. Francor., cap. i.
Hinc iu Vita S. Stanislai Episcopi Cracoviensis
et Martyris, legimus quod, cum ipso a morte
suscitasse! Petrum quemdam, cumque quasi tes­
tem venditi a se agri ad tribunal Polesini regis
iniqui produxisset, dato a Petro testimonio, ab eo
quæsierit : « Visne , Petre, ut graliludinis orgo
petam a Domino, ut liceat tibi nobiscum ad annos
aliquot in» terris commorari? » Cui respondit Pe­
trus : a Ego, Pater sancte, uolim in hac vita pcr

COMMFAT IRIA IN ACTA
manen!, quam ego rectius moi lem appi liandam
censeo; sed illam peto beatam in qua videtur
præsens Dei vultus. Versor in Purgatorio; spero
me brevi ad superos migraturum. Tu quæso, mi
Pater, pro me ora, ut id cito flat, n Promisit Sta­
nislaus se curaturum quod petebat, et ille re­
diens ad sepulcrum, animam rursurn expiravit.
BtSSic S. Christina Mirabilis , defuncta et deducta
Chp‘'/> nd Purgatorium, videns horrendas animarum
pœnas, optionem accepit a Deo : «Optionem in­
quit , tibi facio, vel nunc in æternum apud me
permanere in gloria, vel redire ad terras, ibique
harum animarum pœnas luere, casque illis libe­
rare, efflccrequc ut homines tu® pœnilcnli® et
vitæ exemplis ad me conversis, a suis facinoribus
abstineant el resipiscant, ac peractis omnibus
ad me multis aucta meritorum cumulis reverti.»
Illa vero illico respondit, se ad corpus velle re­
verti ; ac reversa admirabiles pro animabas illis
subiit cruces ct poenitentias, quibus peractis glo­
riose ad Deum transiit. Ita habet ejus Vita apud
Suriuin die 23 junii, cap. iti etseq., quam laudat
Jacobus de Vitriaco Episcopus ct Cardinalis.
s.ignatii Memorabile est quod in Actis Canonizationis
gnor r. g p p. Ignat;; legimus, cum P. Jacobo Laynez,
qui ci in Generalati! successit, proposuisse hanc
quæslionem : « Si Deus daret tibi optionem, vel
statini eundi ad cœlum, vel manendi in hac vita
cum dubio salutis, ostenderctque tamen te in hac
vita preciarum aliquod ipsi obsequium posse
prestare, utrum eligeres?» Camque Laynez res­
pondisset : a Eligerem ire ad cœlum et assecuraro
meam salutem.» — «Ego vero, inquit S.Ignatius,
eligerem manere in vita ut explerem Dei deside­
rium, eique obsequium ab eo cupitum præstarem.
Non enim dubito quin ipse, qui longe me est fi­
delior el liberalior, salutis me® curam habiturus
esset, nec permissurus ut hæc mea electio facta ad
ejus gloriam, cum me® salutis inccrtitudine ct
periculo, mihi fraudi foret, sed longe magis cam
custodiret ct assecuraret. Hæc mea de divina bo­
nitate est sententia ct confidentia, » utique he­
roica, digna Ignalio, imo digna Deo.
Vn<
43. apud Simonem quemdam Coriaríüm. — Non
curialem, ut vult Hugo et Dionysius, sed coriarium,
qui scilicet coria macerabat vel concinnabat, ut
inde ocreæ el calcei, vel thoraces ct vestes confici
possent, hic enim græce vocatur
No­
tat S. Chrysostomus modestiam Petri, qui non
apud Tabitham aliosque diviles, sed apud plebeium coriarium hospitium elegii. Cum enim esset
Princeps Ecclesiæ, pauperes non est dedignatus,
sed cum illis commorari preelegit, quasi eorum
socius ct conviva4 ut illis animum adderet Ta-

APOSTOLORUM, CAF, IX.
ÎT7
bilhæ domum declinavit, ne videretur pro mira­
culo hospitii gratiam recipere, sed ut puram puturn suum esset beneficium. Forte etiam, quia
virgo erat aut vidua, apud quam non decebat
virum, præserlim Apostolorum Principem , com­
morari. Simonis ergo domum elegit, quia ei no­
tus erat Simon, vel quia ardentius ab eo invita­
batur. Adfle, quia domus hæc coriarii erat extra
urbem juxta mare, ut dicitur cap. x, vers. 0, ubi
cliamnuin peregrinis ejus cx ruinis residuum
ostenditur, ait Gagneius; imo ibidem sacellum
S. Petro fuit erectum, ut dixi vers. 36. < Segre­
gata enim ab urbibus loca sectabantur Apostoli,
utpote solitudinis et quietis amici, » ait (Ecumonitts. Coriarii enim, ne peUium maceratarum fe­
tore publicum aerem inficerent, solebant olim
extra urbes, vel ad loca semota relegari, uti etiamnum fit. Audi Artemidorum, lib. I, cap. xv : « Co­
riariam exercere malum omnibus : corpora enim
mortua tractat coriarius, ideoque ab urbe seclu­
ditur. »
Rursum nota magnitudinem amoris et animi
in Simone, qui licet coriarius, ausus est invitare
ct excipere mensa et hospitio continuo ipsum
summum Ecclesiæ Caput ct Pontificem, cumque
libcralilcr pro dignitate personæ, quantum vires
cl opes ferebant, alere et tractare.
Preclare S. Leo, serm. 2 De Quadrag. : « NulH,
ait, parvus est census, cui magnus est animus,
nec do rei familiaris modo mensura miserationis
pendot ac pietatis. Nuuquam merito caret etiam
in tenui facultate bon® voluntatis opulentia. »
Voluntas hæc opulentissima est, quia a possi­
bilitate non pendet, sed egisse putalur,quidquid
efficaciter cupit. Hac pauperes largas eleemosy­
nas erogant; imbecilles seipsos minime tangen­
tes, quia præ infirmitate non valent, multis
corporis afflictionibus macerantur; indocti doc­
trinam Evangelismi pcr lotum orbem predicant ;
quia pro operibus quæ præstcire non possumus,
abundo substituitur efficax bonæ voluntatis
affectus. Et unusquisque unus cum sil, sola
voluntate fit multiplex, quia per eam potest
mullorum labores ct ministeria complecti. Deinde
hic affectus excitat ardentem orationem, qua
petimus a Deo ut per alios id præslet, quod nos
optamus et prestare non possumus : ardens
autem oratio id quod petit, impetrat. Unde
9. Bernardus, serm. 46 in Psalm. Qui habitai :
« Merito, ait, non exauditur qui clamare dissimu­
lat, aut omnino non postulans, aut tepido pos­
tulans, et remisse. Siquidem in Dei auribus desi­
derium vehemens, clamor magnus; e region?
autem remissa intentio, vox submissa.

COMMENTARIA IN ACn APOSTOLORUM,

cap.

X,

CAPUT DECIMUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Cornelius, Centurio Romanus, a S. Petro, jussu Dei, per visionem lintei et quadrupedium, id significan!if.,
tn fide Christi instruitur el baptizatur; itaque Gentibus omnibus palam aperitur ostium ad Evangelium
et Ecclesiam.

1. Vir autem quidam erat in Cœsarea, nomine Cornelius, Centurio cohortis quæ dicitur
Italica, 2. religiosus ac timens Deum cum omni domo sua, faciens eleemosynas multas
plebi, et deprecans Deum semper : 3. is vidit in visu manifeste, quasi hora diei nona,
angelum Dei introeuntem ad se et dicentem sibi : Corneli. 4. At ille inluens eum, timore
correptus, dixit : Quid est, Domine? Dixit autem illi : Orationes tuæ et eleemosynae tuæ
ascenderunt in memoriam in conspectu Dei. 5. Et nunc mitte viros in Joppen, et accersi
Simonem quemdam, qui cognominatur Petrus : 0. hic hospitatur apud Simonem quem­
dam Coriarium, cujus est domus juxta mare : hic dicet tibi quid te oporteat facere. 7. Et
cum discessisset angelus qui loquebatur illi, vocavit duos domesticos suos, et militem me­
tuentem Dominum, ex his qui illi parebant. 8. Quibus cum narrasse! omnia, misit illos in
Joppen. 9. Postera autem die, iter illis facientibus, et appropinquantibus civitati, ascendit
Petrus in superiora, nt oraret circa horam sextam. 10. Et cum esuriret, voluit gustare.
Parantibus autem illis, cecidit super eum mentis excessus : 11. et vidit cœlum apertum,
et descendens vas quoddam, velut linteum magnum, quatuor initiis submitti de cœlo in
terram, 12. in quo erant omnia quadrupedia, et serpentia terræ, et volatilia coeli. 13. Et
facta est vox ad eum : Surge, Petre, occide et manduca. 14. Ait autem Petrus : Absit,
Domine, quia nunquam manducavi omne commune et immundum. 15. Et vox iterum
secundo ad eum : Quod Deus purificavit, tu commune ne dixeris. 16. Hoc autem facium
est per ter : et statini receptum est vas in cœlum. 17. Et dum intra se haesitaret Petrus,
quidnam esset visio, quam vidisset, ecceviri qui missi erant a Cornelio, inquirentes do­
mum Simonis, astiterunt ad januam. 18. Et cum vocassent, interrogabant si Simon, qui
cognominatur Petrus, illic haberet hospitium. 19. Petro autem cogitante de visione, dixit
Spiritus ei : Ecce viri tres quærunt te. 20. Surge itaque, descende el vade cum cis nihil
dubitans; quia ego misi illos. 21. Descendens autem Petrus ad viros, dixit : Ecco ego sum
quem quaeritis : quæ causa est, propter quam venistis? 22. Qui dixerunt : Cornelius Cen­
turio, vir justus et timens Deum, et testimonium habens ab universa gente Judæorum,
responsum accepit ab angelo sancto, accersire te in domum suam, et audire verba abs te.
23. Introducens ergo eos, recepit hospitio. Sequenti autem die surgens, profectus est cum
illis : ct quidam ex fratribus ab .loppe comitati sunt eum. 24. Altera autem die introivit
Cæsaream. Cornelius vero exspectabat illos, convocatis cognatis suis et necessariis amicis.
25. Et factum est cum introisset Petrus, obvius venit ei Cornelius, et procidens ad pedes
ejus adoravit. 26. Petrus vero elevavit eum, dicens : Surge, et ego ipse homo sum. 27. Et
C»
loquens
cum illo intravit, et invenit multos qui convenerant, 28. dixitque ad illos : Vos
scitis quomodo abominatum sit viro Judæo conjungi aut accedere ad alienigenam; sed
mihi ostendit Deus, neminem communem aut immundum dicere hominem. 29. Propter
quod sine dubitatione veni accersitus. Interrogo ergo, quam ob causam accersistis me?
30. Et Cornelius ait : A nudius quarta die usque ad hanc horam, orans eram hora nona
in domo mea, et ecce vir stetit ante me in veste candida, et ait : 31. Corneli, exaudita est

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. X.

229

oratio tua, et eleemosyna: tuæ commemorata: sunt in conspectu Dei. 32. Mitte ergo in
Joppen, et accorsi Simonem, qui cognominatur Petrus; hic hospitatur in domo Simonis
Coriarii juxta mare. 33. Confestim ergo misi ad te, et tu bene fecisti veniendo. Nunc ergo
omnes nos in conspectu tuo adsumus, audire omnia quæcumque libi præcepta sunt a Do­
mino. 34 Aperiens autem Petrus os suum dixit : In veritate comperi, quia non est perso­
narum acceptor Deus; 35. sed in omni gente, qui timet eum et operatur justitiam, accep­
tus est illi. 36. Verbum misit Deus tiliis Israel, annuntians pacem per Jesum Christum
(hic est omnium Dominus). 37.Vos scitis quod factum est verbum per universam Judæam :
incipiens enim aGalilæa, post baptismum quod prædicavit Joannes, 38. Jesum a Nazareth:
quomodo unxit eum Deus Spiritu Sancto et virtute, qui pertransiit benefaciendo et sa­
nando omnes oppressos a diabolo, quoniam Deus erat cum illo. 39. Et nos testes sumus
omnium quæ fecit in regione Judæorum , ct Jerusalem, quem occiderunt suspendentes in
ligno. 40. Hunc Deus suscitavit tertia die, et dedit eum manifestum fieri, 41. non omni
populo, sed testibus præordinatis a Deo, nobis qui manducavimus et bibimus cum illo
postquam resurrexit a mortuis. 42. Et præcepit nobis praedicare populo, et testificari quia
ipse est qui constitutus est a Deo judex vivorum et mortuorum. 43. Iluic omnes Propheto*
testimonium perhibent, remissionem peccatorum accipere per nomen ejus omnes, qui cre­
dunt in eum. 44. Adhuc loquente Petro verba hæc, cecidit Spiritus Sanctus super omnes
qui audiebant verbum. 45. El obstupuerunt ex circumcisione fideles qui venerant cum
Petro; quia et in nationes gratia Spiritus Sancti effusa est. 46. Audiebant enim illos
loquentes linguis et magnificantes Deum. 47. Tunc respondit Petrus : Numquid aquam
quis prohibere potest, ut non baptizentur hi qui Spiritum Sanctum acceperunt sicut et
nos? 48. Et jussit eos baptizari in nomine Domini Jesu Christi. Tunc rogaverunt eum ut
maneret apud eos aliquot diebus.
ten. i

1. In C.esabfa , — non Philippi, sed Palæstinœ,
quæ sita erat in littore maris Mediterranei, eratque munitissima : hinc et (uriis Stratonis dicta
est, erat enim quasi arx et antemurale Palæstinæ : unde a Romanis firmo præsidio custodie­
batur, in quo Centurio erat Cornelius. Cæsarea
conversa ad Christum, facta csl Ecclesiarum Pa­
læstinœ metropolis, sub se continens Ecclesiam
Hierosolymitanam, tum quia Cæsareæ, converso
Cornelio, apertum fuit ostium Ecclcsiæ Gentibus;
tum potius quia Cæsarea primitus sub Romanis
erat Palæstinœ metropolis, et maxima civitatum
Judæ, teste Josepho , lib. Ill Dc Dello, cap. xv.
Sed postea anno Christi ti‘j.3, Vigilius Papa in
Concilio Constantinopol. Hierosolymitanam Ec­
clesiam fecit Patriarchalem, eique subjecit Cæsariensem. Ita Baronins anno jam dicto.
Nomine Cornelius. — Videtur hic fuisse Italus
(erat enim centurio cohortis Italie®) et Romanus.
Rom® enim illustres celebresque fuere Cornelii,
c it. i.o- ct domus, imo gens, Corneliorum nobilissima:
òi'i'ib b' s*cut Belgio ampla est familia Corneliorum, ex
“ ‘ ’ qua ego prognatus sum : unde omnes ex illa
oriundi cognominantur Cornelii. Romæ enim
illustris fuit Cornelius Cossus, tribunus militum ,
qui Tolumnium Laertem, Veientium regem, occi­
dit, secundoque opima spolia Jovi Feretrio retu­
lit, teste Livio, hb. IV, Decad. i. Et Cornelius

Centimalus, qui cum Annibai moenibus appro­
pinquaret, trepidante urbe, ei occurrens, extra
urbem castra posuit, teste Plutarcho. Et Cornelius
Merula Consul, qui contra Boios in Galliam
missus, duodecim millia hostium cecidit, teste
Livio, De Bello Maced., lib. V. Et Cornelius Me­
rula, superioris nepos, flamen Dialis, qui in­
gresso urbem Mario, ne in ejus, utpote hostis
potestatem veniret, in Jovis æde venis succisis
sibi mortem conscivit, sacerdotisque sui san­
guine foci vetustissimi maduere, inquit Valerius
Maximus, lib. IX, cap. xii. Similes fuere plu­
rimi , inter quos emicuere Cornelii Scipiones,
præsertim S. Cornelius Scipio, cognomento Afri­
canus a devicta Africa, bis consularis ct censo­
rius, ac triumphalis, ter Princeps Senatus ; qui
fratrem habuit consularem et triumphalem, ne­
potem vero filii adoptione bis consularem, bis
triumphalem, ct censorium, ct augurem : cujus
soror Cornelia, mater Gracchorum, virago fuit
magni animi, prudenti® et eloquenti®, quam
laudat Quintilianus, lib. 1, cap. i, et Cicero in
Bruto. Fuit ergo Romæ Corneliorum familia non
una, sed plurimæ; adeo ut gentem integram
conflare posset. Ejus enim familiæ, et quasi
partes erant Scipionum, Lentulorum; Cinnarum,
Balborum, Merularum, Rutulorum, Ccthegorura,
Mamercorum, Dolabellarum : Mammularum .

ii

±70
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. X.
Severorum; et ali® plures; quas fuse recenset æthere, non in ®re ; in sole et cado, non in solo
Antonius Augustinus, lib. Dc Familiis Romano- et salo. Talem enim decuit osse hunc Cornelium,
rum. Ex his ergo oriundus videtur hic Cornelius primipilum Ecclesiæ Gentilis, qui Gentibus om­
Centurio. A primo enim illustri Cornelio, filii, nibus quasi dux et antesignanus viam ad Eccle­
nepotes et posteri omnes dicti sunt Cornelii.
siam , imo iter in cœlum panderet ; nimirum
» * Porro nonnullis eruditis ita dicti videntur a nobilem Romanum; militum ducem, qui nobi­
cornu, quasi cornei, robusti et constantes. Unde libus Romanis, mitilibus et principibus fidei et
S. Cornelius, Romanus Pontifex et Martyr, S. Cy­ virtutis exemplum daret : unde eum paulo post
priano per litterasfamiliaris, pingitur cum cornu secuta sunt tot agmina Romanorum, pnesertim
in manu, quia Decio ct Volusiano imperatoribus militum et nobilium , non tantum ad fidem, sed
constantissime restitit, uti narrat S. Cyprianus; et ad martyrium. Fuit ergo ipse gloria gentilita­
cornu enim est robur animalium : unde cornu tis, et Gentium primitiæ, ait Orígenes, hom. 11
symbolum est fortitudinis, victori®, regni, glo­ in Num.; et S. Hieronymus, ad Salvinam : a Pri­
ri® ct triumphi, juxta illud de Joseph : a Cornua mus, ait, Cornelius salutem Gentium dedica­
rhinocerotis cornua illius, » Dcut. zxxin, 17. Et vit. ©
Ptalm XLiii, 6 : a In te inimicos nostros ventila­
Centurio. — Qui centuriæ militum præerat, <>ntnri<
bimus cornu. » Et Psalm, xci, 11 : a Exaltabitur qu® primo constabat centum militibus : sed quh
sicut unicornis cornu meum. » Et Psalm, cxxxi, variis de causis subinde adauctus est hic numerus.
17 : « Illuc producam cornu David. » Et Psalm. Cajctanus opinatur Cornelium hunc fuisse Centu­
exi, 9 : « Cornu ejus exaltabitur in gloria. » Et rionem prim® cohortis ex decem, quibus cons­
lachar, i, 21 : a H®c sunt cornua qu® ventilave­ tabat legio, qui proinde primipilus dicebatur,
runt Judam. » Hinc Psalm, xeni : « Psallite cui præferebatur vexillum aquilæ, quod erat
Domino, ait, in tubis ductilibus, et voce tub® Romanorum insigne, ac 100 milites in prima acie
corne®, » hoc est mystice, in robore virtutis. gubernabat, quasi primi ordinis ductor, teste
« Duas, ait ibidem S. Hieronymus, habetote tubas, Vegetio, lib. II, cap. yi. Unde et equestribus
et argenteam, et corneam. Argenteam, ut ha­ ornamentis ccnsuque decorabatur, uti docet
beatis sermonem ; corneam, ut habeatis virtutem. Lipsius, lib. II De Militia Romana.
Legimus in Levitico : Nullum animal offeratur,
ConoRTis. — Græce i* <raï?x;, id est ex cohorte :
nisi quodeumque cornutum est, etc. Et nos ergo cohors enim plures habebat centurias ct centu­
quamdiu habemus cornu, meremur victima esse riones, e quibus unus fuit Cornelius. Cohors enim
Dei. Si autem cornu nostrum fuerit excussum, primitus erat decima pars legionis, constans
quasi debiles sumus, et inter sacerdotes Dei quinquaginta manipulis, manipulus autem 25
venire non possumus.© Et S. Augustinus, ibidem : militibus : quare cohors constabat 1,250 militi­
< Cornu, ait, excedit carnem, necesse est ut bus ; legio 12 millibus et quingentis, ut patet ex
carnem superando sit firmum ad perdurandum, Cæsaro, lib. VI De Bello civili; Velleio, lib. II, et
et capax vocis. Qui vult esso tuba cornea, supe­ aliis. Jam cohors vulgo a Gallis vocatur regimen­
ret carnem, transcendat carnales affectus. » Et tum, et qui ei præest dicitur Tribunus, sive
inferius : u Tuba cornea te erigat adversus dia­ Chiliarcha*. Verum postea uti legionis, ita et co­
bolum , non tuba cornea adversus fratrem hortis numerus imminutus est, idquo varie pro
tuum. © Quocirca S. Cornelius quasi roboris varietate temporum et locorum. Legio tandem
antistes et Martyrum primipilus, ad robur œque redacta est ad sex millia ct sexcentos.
ac ad decus martyrii impetrandum, a fidelibus
Italica,— ab Italis militibus quibus constabat.
invocari solet. Ita, ut alios taceam, cum sibi co­ Opinatur Baroniue hanc cohortem ordino fuisse
gnominem martyrii causa invocare solebat Cor­ sextam, ct cognominatam Ferratam : hanc enim
nelius Musius, apud Belgas Poeta laureatus, qui ab Augusto collocatam fuisse in Judæa scribit
proinde hunc ct hymnum saepe concinebat :
Dio.
2. Religiosus ac timens Deum. —Vatablus, pius Ve|f
Beile Christi Pontifex, Chrislique Martyr inclyte,
et religiosus erga Deum. Est hic problema, An
Ibnc gnlum Combo luo ben i gnu-» impetra,
Cornelius antequam acccrseret Petrum, fuerit jus- j<m fa»
Ut, exprimo quetu nomine, le duritate, le (Ido,
tificalus, necne? Negat S. Chrysostomus, OEcuEl auerendx ludicra U veritatis exprimam.
menius et Staplctonius hic, et S. Basilius, in Rcgul. 'u
Ac ab co voti compos effectus est : nam Lugduni breviorReg. ccxxiv. Favet S. Augustinus, lib. De
Batavorum sub annum Domini 1572, a Calvinis­ Prœdest. Sane., cap. vn. Huic sententi® favent ea
ti* naso, auribus, manuum pedumque digitis qu® dicuntur vers. 5, 43, 44, ct cap. seq.,
truncatus, trabi in foro affixus, et laqueo stran­ vers. 14.
Longe verius affirmant S. Gregorius, hom. 9
gulatus, anno ælatis 72, gloriosum obiit marty­
rium , uti refert Aubcrtus Mineus in Elogiis Bel­ et 19 tn Exedi.; Bcda, Dionysius ct Lorinus hic;
Magister, in III, disi, xxv, ibique Albertus, Bona­
gicis.
i Vel certe Cornelius dicilur a corde, quasi cor- ventura, et S.Thomas ibidem, ac IH part., (Juœst.
datusj q. d. Corneli, cor ne linque solo : cor sit in LXIX, ait. 4, ad 2; Ruardus Tapperus, ai t. 7; Al-

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. X.
Î3Î
fonsus a Castro, verbo Baptismus, haereri 10; Gre­ relinendam justitiam : necessarium, inquam, non
gorius do Valentia, H II, disp. ï, Quœst. II, puncto Unium necessitate præcepti, ut vult Andreas Vega,
4. Favet S. Hieronymus, in cap. v epist. ad Galat. lib. XT Tn Conc. Trident., cap. xx, ct Dominicu?
Prob.
Probatur primo, quia Cornelius hic vocatur a re­ Soto, lib. II De Natura et Gratia, cap. xi ct xn,
Pruno.
ligiosus ac timens Deum ; » ergo non tantum sed cliam necessitate medii. Nam post sufficien­
tem Evangelii promulgationem, nemo potest
Secundo, crai justus, sed et pius ac religiosus. Secundo,
quia vers. 4, dicuntur opera et eleemosyn® ejus justificari el salvari, nisi per explicitam fidem
ïertio. ascendisse in memoriam in conspectu Dei. Tertio, Christi mediatoris, ut habet verior ct communior
quia id diserte videtur asserere S. Petrus, vers. 34, Theologorum sententia. Perperam enim Melchior
dicens : « In veritate comperi, quia non est per­ Canus, et ex eo Dominicus Bancz, IIII, Quast. II,
sonarum acceptor Deus; sed in omni gente qui ari. 8, separant salutem a justitia, dicuntque
timet cum, ct operatur justitiam, acceptus est Cornelium ct similes sine fide explicita Christi
illi : n loquitur autem de Cornelio. Ergo Corne­ potuisse justificari, sed non salvari. Salus enim
lius acceptus et gratus erat Deo : ergo erat jus­ individue adhæret jusliti® : justitia enim ct gratia
tus : nullus enim est gratus Deo, nisi justus. est semen glori®, ut quicumquc moritur in gra­
Primus enim effectus grati® justificantis est, faccro tia, certus sit de salute et gloria sterna. Hoc est
hominem gratum ct acceptum Deo. Deinde, qui quod ait S. Gregorius loco citato, Cornelium
operatur justitiam est justus: Cornelius autem, « per bona opera meruisse fidem, » scilicet ex­
testo S. Petro, operabatur justitiam ; ergo erat plicitam de Christo ; ct simul « per fidem, » sci­
Quarto, justus. Quarto, quia vers. 22, de eo dicitur: licet implicitam, « venisse ad bona opera. >
a Cornelius vir justus ct timens Deum, ct testi­ Rursum per fidem venisse ad bona opera, sed
monium habens ab universa gente Judæorum, per opera esse solidatum in fide. Porro baptizaresponsum accepit ab angelo sancto, acccrsire vit Cornelium Petrus, ut eum Christianismo ini­
tc. v Denique vers. 2, de eo dicitur : a Faciens tiaret, gratiamque acceptam augeret el confir­
eleemosynas mullas plebi, ct deprccans Deum maret : jam enim baptismus incipiebat eum omsemper. » Hæc autem duo consistere nequeunt nesque alios obligare. Non ergo baptízalos est, ut
cum peccato, sed præsupponunl gratiam sancti* remissionem peccatorum acciperet, quam ante
ficanlcm. Quare Cornelius, ante adventum S.Pe* jam acceperat, nisi forte venialium, si quæ irretri, a Judæis quibuscum Cæsarcæ versabatur, missa habebat, uti ct poenarum peccatis mortali­
didicit hausitque fidem explicitam unius Dei, ct bus procedentibus debitarum, si quæ adhuc
implicitam Christi mediatoris, coluitquo verum remittend® restabant. Adde, culpam peccatorum
Deum, sicut cl Job ejusque amici : non enim soli mortalium ei remissam fuisse per contritionem,
Judæi ante Christum, sed ct nonnulli Gentiles quæ includebat votum implicitum baptismi : unde
coluerunt verum Deum, qui servantes legem debebat baptizari, ut hoc voto se exsolveret, illius
natur® et charitatis, justificati sunt, indeque enim intuitu remissa ei erant peccata.
eleemosynas aliaque pia opera prostiterunt. Hæc
Dices secundo : Ad verba S. Petri, vers. 44, des­
autem facere non potuerunt per vires solius na­ cendit in cum Spiritus Sanctus : ergo ante non
turili, uti censebant Pelagiani, sed ad hoc ege­ descenderat. Respondeo : Tunc visibiliter descen­
bant gratia Dei excitante et cooperante, uti recto dit, qui prius in eum invisibiliter descenderat;
docet S. Prosper, lib. ì)c Libertate arbitrii.
contulilquc ei augmentum grati®, ct insuper
c.n crço Dices : Si erat justus, quid opus erat ad cum gratias gratis datas, ut donum linguarum, etc.,
u“ ““ mittere S. Petrum? Respondeo: Opus erat ad do quo vers. 4 L Minus recte ergo aliqui eum
mi s. h°c>
per cum disceret explicitam fidem Christi tunc primo justificatum censent. Argumenta ad­
Mnu. omniumque ejus mysteriorum : nam implicita versariorum petila ex versibus citatis, in illorum
r- fides non sufficiebat. Jam enim facta orat pro­ explicatione dissolventur.
mulgatio nov® logis el fidei explicita) de Christo
Deprecaos Deüm semper, — quantum scilicet
mediatore in Pentecoste Hierosolymis ; iliaque per negotia domestica ct militaria licebat ; « sem­
*
sensim serpebat ad alias vicinas urbes, ita ut de per » ergo, id est frequenter, assidue. Nota hic
illa inaudierit Cornelius, ut patet vers. 22. quatuor virtutes Cornelii, cuivis Christiano,
Quare ejus obligatio incipiebat ubique induci, ct præscrlim Superiori, imitandos. si su® vocationi
consequenter obligare Cornelium, qui hactenus, atque officio satisfacere velit. Trima est relìgio;
laborara! ejus ignorantia invincibili : Sed illa fuit enim ipso vir religiosus erga Deum. Secunda
jam incipiebat fieri vincibilis, ideoque culpabi­ est timor Del. Tertia est misericordia el eleemo­
lis; qui si illam depellere ct obligationi Jam syna : qui enim in proximum misericors est,
dici® salisfdccro neglexisset, peccasset et ami­ vicissim Deum in se misericordem experietur,
sisset justitiam. Unde ut eam non amittat, sed juxta illud promissum Christi : « Beati miseri­
relineal el augeat, jubetur ab angelo acccrscre cordes, quoniam ipsi misericordiam consequenPetrum, qui explicite cum doceat illa quæ de (ur, n Matth. v. Unde Nnzianzenus, orat. De Cura
Christo scirc ct credere necessarium erat, non pauperUM t «Eslo, inquit^ calamitoso Deus, ut
Unium ad acquirendam vel augendum, sed ad vicissim Deus in tua calamitate sit (ibi Deus. »

f

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM , cap. X.
Ha Cornelius per eleemosynas meruit visitari ab visionem el vocationem Cornelii ad fidem, uti
angelo ct a S. Peiro, ab coque percipere fldem hac de re expostularunt cum co, cap. xi, 3.
Christi > ut ait ei angelus, vers. 4. Quarta est Tertio, ut Gentiles e Cornelio scirent certo ct ma­
oratio frequens: hæc enim est quasi fistula, e nifeste, sibi apertum esse ostium Evangeli!.
cœlo eliciens omnem gratiarum imbrem.
Quarto, quia Gentibus manifeste revelandus erat
Tropologice, S. Hieronymus, cpist. 9 ad Sal­ Christus Christique fides ; Judæi vero cxcæcandi
tinovi, hiec omnia applicat Nebridio, ejus marito erant et ad suæ legis umbras relegandi.
jam defuncto, qui fuerat Imperatorum nepos,
Quasi noiu diei nona,—qu® incipit a tertia
natus cx sorore Auguste : a Quidquid, inquit, de pomeridiana, ct protenditur usque ad vesperam.
illo (Cornelio) dicitur, hoc nomine commutato, Unde hora nona erat hora orationis vespertina;
in Nebridio meo vindico. Sic religiosus fuit, ct sicut prima erat matutina, uti dixi cap. m, vers. 1.
amator pudiciti®, ut virgo sortiretur uxorem; Videtur ergo Cornelius more Judæorum, inter
sic timens Deum cum omni domo sua, ut oblitus quos agebat, utrumque orandi tempus observasse;
dignitatis omne consortium cum monachis habe­ cumque vespertinam lior® non® orationem obi­
ret et Clericis, fantasque eleemosynas faceret in ret, apparuit ei angelus. Orantibus enim se inter­
populis, ut fores ejus pauperum ac debilium serunt, astant et apparent angeli, quorum opus
obsiderent examina : certe sic semper orans et delici® est oratio. Ita Cassianus, lib. Ili De
Deum, ut illi, quod optimum esset, eveniret. Inst. Renun., cap. m. Et S. Chrysostomus, qui et
Raptus est, no malitia mutaret mentem ejus, quia causam dat cur potius vespertina hora apparue­
placita erat anima illius Deo. » Et mox : « Nihil rit angelus, quam matutina: «Quia postrema
nocuit militanti paludamentum, et balteus, et hora hæc erat, inquit, quando cur® dimittuntur,
apparitorum catervæ : quia sub habitu alterius ct vacatur precibus atque compunctioni. » Cor
alteri militabat. Legimus et in Evangelio, Matth. cnim curarum expers ct compunctione saucium,
vili, de alio Centurione Domini testimonium : capax est illustrationum rerumque coelestium,
Nec in Israel tantam fidem inveni. Joseph post optimeque ad eas dispositum.
Pharaonem regis ornatus insignibus, sic Deo
Mysticam causam dat Beda : « Quoniam, in­
chartis fuit, ut super omnes Patriarchas duarum quit, in morte illius (Christi) baptizandus erat,
tribuum pater fieret. Daniel et tres pueri sic qui spiritum tradidit hora nona. » Hinc Alcuinus,
præerant Babyloni® opibus, ut habitu Nabucho- lib. De Divinis offic., cap. De Sabbato sancto, docet
donosor, Deo mente servirent. Mardochæus ct catechumenos baptizari hora nona, quia ca hora
Esther inter purpuram, sericum et gemmas, su­ ad primum e Gentibus catechumenum, puta ad
perbiam humilitate vicerunt; tantique fuere Cornelium, venit Angelus jubens vocari Petrum,
meriti, ut captivi victoribus imperarent. » Et in­ qui cum baptizaret.
ferius : « Mirum dictu est : nutritus in palatio,
Tropologice S. Chrysostomus : « Cornelius, in­
contubernalis et condiscipulus Augustorum, quit, vit® religios® sibi tempora constituit : non
quorum mens® ministrat orbis, ct terra ac maria enim est vir pius qui sibi stata orandi ct bonis
serviunt, inter rerum omnium abundantiam, in operibus vacandi tempora non præfigil. » Et
primo ætatis flore tant® verecundi® fuit, ut vir­ S. Hieronymus, cpist. ad Salvinam viduam, hoc ei
ginalem pudorem vinceret, ct ne levem quidem dat monitura : « Semper in manibus tuis sit divina
obscœni rumoris de se fabulam daret. Deinde lectio, et tam crcbr® orationes, ut omnes cogitatio­
purpuratorum propinquus, socius, consobrinus, num sagitt®, quibus adolescentia perculi solet,
iisdem cum ambobus studiis eruditus, non est hujusmodi clypeo repellantur. » Inter Apophtcginflatus superbia; sed cunctis amabilis, ipsos mata S. Thom® Aquinatis primarium hoc recen­
principes amabat ut fratres, venerabatur ut do­ setur : a Religiosus non est, qui non semper ver­
minos. Ministros autem eorum sic sibi charitate satur cum Deo, aut cogitat de Deo. » Quocirca
sociarat, ut qoi merito inferiores erant, officiis ipse ita assiduus erat in oratione, ut omnem suam
se pares arbitrarentur. » Notent hæc Principes, scientiam illi potius, quam studio, cui tamen se­
aulici, duces, milites, notent et imitentur.
dulo vacabat, attribueret, dicerctque scientiam
Virt.a.
3. h vmiT în visu manifeste. — Fuit ergo hæc suam magis esse cœlitus infusam, quam huma­
visio corporalis et ocularis ; hæc enin sola est nitus acquisitam. Rursum : « Anima, inquiebat
manifesta. Adde, factam esso non noctu, sed per S. Thomas, sine oratione non proficit. Religiosus
diem hora nona in vigilia, cum oraret Cornelius : 'sine oratione est velut miles nudus , qui pugnat
ergo fuit corporalis : nam quando per visionem sine armis, » ideoque inermis facile ab hoste
duntaxat imaginariam quid videtur, solet id fieri vincitur.
Angeim noctu. Angelus ergo in corporc assumpto appaAngelum Dei. — Lyranus ct Dionysius probabi­
LuT™- ru^ C°rnefi°- Causæ fuerunt quatuor. Prima, liter opinantur angelum hunc fuisse Custodem
» , q». ne Cornelius, aut ejus domestici putarent fuisse Cornelii. Angeli cnim Custodis officium est curare
1 lin illusionem nocturnam. Secunda, ne Judæi putan- sui clientis catechesin, baptismum et salutem*
cicìu
se solos pertinere Messiam, fidem et Evan­ Quare falsum est quod cansuit Orígenes, hom.6
gelium, objicerent S. Petro, surreptitiam fuisse in Matth., angelum Custodem incipere custodire
232

COMMENTARIA ÎN ACTA
clientem suum a tempore baptismi. Nam et intideles non baplizdli habent Custodem angelum,
qui eos a peccatis avocet ct ad virtutes, præser­
tim fidem ct baptismum, deducat, ut habet com­
munis Theologorum sententia.
▼•n.4.
4. Timore correptus. — Angeli cnim majestas
ct gloria videntem percellit, uti dixi cap, vu, 32.
Quid est, Domine? — Ita Romanus, Græcus ct
Syrus, 7. d. Quid a me poscis, Domine? quid me
vis facere? Aliqui codices Latini legunt : a Quis
es, Domine?» uti dicebat Saulus, cap. ix, 5. Sed
priorem lectionem esse genuinam, patet ex res­
ponsione angeli. Ait enim : « Orationes tuæ ct
elccmosynæ tuæ ascenderunt in memoriam, »
Græce, ifc fxvr.u/xnvov, ut scilicet quasi memoriale
a te submissum ad Deum, serventur, ct semper
obversantur conspectui Dei. Vatablus, a recorda­
tus est Dominus orationum et eleemosynarum
tuarum, » ideoque eas digno præmio remunerari
volens, mittit me ad tc, ut ostendam tibi viam ad
fidem et salutem. Tertullianus, lib. De Jejunio,
cap. vin, addit, crei jejunia : » eleemosyna cnim
et jejunium sunt quasi duæ alæ quibus oratio
evehitur ct evolat in cœlum ad Deum. Credibile
enim est Cornelium miscuisse orationi et eleemo­
synis jejunium. A Judæis enim didicerat illud
angeli consilium datum Tobiæ, cap. xii, 8: « Bona
est oratio cum jejunio et eleemosyna, magis quam
thesauros auri recondere : quoniam eleemosyna
a morte liberat, et ipsa est quæ purgat peccata et
facit invenire misericordiam et vitam æternam.»
Nota : To ascenderunt alludit ad ritum sacrificio­
rum, præsertim holocausti, quod totumperignem
et fumum ascendebat ad Deum, indeque dictum
est nW ola, id est ascensio. Orationes enim sunt
instar holocausti : inde enim vocantur vituli la­
biorum, sacrificium laudis, etc.
Ven.5.
5. Et nunc mitte. — Non dicit: « Vade tu ad
Petrum ; » quia volebat cum eo totam ejus fami­
liam catechizari et baptizari : hæc autem tota
domo abire non poterat. Ita Hugo. Rursum ange­
lus per bo hæc non prestai, quia homines a Deo
ordinali sunt ministri verbi Dei et baptismi, non
angeli. Sic Saulus ab Anania baptizatus est, Eu­
nuchus Candaces a Philippo. Porro voluit Deus
accersiri Petrum, non Joannem, vel quem alium,
quia decebat ut Petrus quasi caput Ecclcsiæ,
sicut primus omnium post Christum prædicaverat
Judæis, Act. ii el 111, ita primus predicarci et
Gentibus, puta Cornelio ejusque familiæ. Ipso
enim quasi totius Ecclcsiæ Pastor, debebat in
eam, quasi in unum ovile Christi, congregare tam
Gentes quam Judæos, ut utrique eum quasi com­
munem patrem agnoscerent, colerent, obedirent
et sequerentur, in coque utrique, licet inter se
diversi, imo adversi, unirentur.
s.
8. Misit illos in Joppen, — perquirere et accor­
sero Petrum non imperando, sed rogando ut
dignaretur venire ad domum Cornelii.
Veri. 9

9. ASCENDIT PETRUS IN SUPERIORA, — ùçSwjix, id

APOSTOLORUM, CAP. X.
233
est in lectum domus : tecta enim in Palestina sunt
plana, ut in iis ambulare, sedere, orare possint,
quæ Grece domata, Romæ solaria vel mœniana
appellantur, ait S. Hieronymus, epist. 135 ad
Simiam. Ascendit ergo ct secessit, ut liberius cœ­
lum intueretur, coque a terra oculos ct mentem
oraturus attolleret. Oratio enim est ascensus men- Smcu
tis ad Deum, quem juvat ascensus corporis. Hinc ¿
Christus, Moses, Elias, Elisæus. S. Franciscos
\
aliique Sancti oraturi ascendebant in montes, ut «r?
sicut loco, sic el cogitatione cœlo vicini efficeren­
tur, ait S. Ambrosius, serm. 11.
Circa horam sextam. — Nota hic horam sextam
orationis : quia ea uti homo creatus est et pecca­
vit, ita et recreatus est a Christo cruci affixo ; et
quia ea hora solet sumi prandium, cui exemplo
Petri cl Ecclesiæ promittenda est oratio. Vide
dicta I Timoth. iv, 3 et 4.
10. Et cum esuriret , — cibum corporalem : Vm. 10.
hujus enim fames solet obvenire adventante tem­
pore prandii. Quare quod S. Ambrosius, serm. 10,
Beda et alii accipiunt de esurie spiritali animarum, eo quod videret paucos Judæos converti ad
Christum, mysticum est, non litterale, ut patet ex
sequentibus.
Voluit gustare. — Vox gustare notat sobrieta­
tem S. Petri, quasi cibo non se opplere, sed eum
duntaxal pro necessitate degustare, et summis,
ut dicitur, labris delibare voluerit (1). Rursum,
quod in hac vita sit tantum gustus et delibatio
voluptatis, in futura vero saties, juxta illud Psal.
XVI, 15 : « Satiabor cum apparuerit gloria tua. »
Quocirca vir sapiens dixit cor nostrum esse py­
ramidale, ita situm in homine, ut ejus basis sur­
sum, conus deorsum vergat, ad significandum,
quod terram ct terrena quæ deorsum sunt, tan­
tum obiter el levissime, quasi in puncto duntaxal
tangere et gustare, totum vero cordis mentisque
sinum el capacitatem sursum ad cœlestia erigere
et expandere debeamus. Unde mystice S. Hiero­
nymus, epist. 4 ad Rusticum : « Petrus, ait, esu­
riens in Judæis, Cornelii saturatur fide, el famem
incredulitatis eorum, gentium conversione restin­
guit ; atque in vase Evangeliorum quadrangulo,
quod de cœlo descendit ad terram, docetur el
discit omnes homines posse salvari; rursumque
quod viderat, in specie candidissimi linteaminis
in superna transfertur, et credentium turbam ad
cœlum rapit, ut pollicitatio Domini compleatur :
Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum vi­
debunt. »
Cecidit super eum mextis excessus,—q. d. Rap­
tus est in exstasin. Vox cecidit significat hanc
exstasin non fuisse naturalem, qualis est ea quæ
ex vehementi ira, pavore, amore, studio et con­
templatione nascitur, sed divinum, nimirum cœnW
litus S. Petro immissam
fuisse hanc visionem el
(1) Gustare, id est cibum capere, comedero; hæc huju.
verbi notio salis frequens est Groxù.

COMMENTALA IN ACIA APOSTOLORUM, cap. X.
raptum. Vide quæ do cxstasi dixi præfatione in
Tropologice : per vas hoc multi accipiunt sta- Trop*,
Minores Prophetas, can. 19
tum Religionis, qui constat lino, id est macera- ri-' <i
íi.
11. Et vidit com-» apertam. — « Vidit, » scili­ tiono carnis et mortificatione appetituum. Linum
‘7
cet in mentis excessu, de quo praecessit. Unde enim varie maceratur ct carminatur, ut fiat linum: ni a.
sequitur hanc visionem non fuisse oculorum, sed quatuor initia sunt quatuor regni® quatuor pris­
imaginationis ct mentis.
corum Ordinum, puta regulaS. Basili!, S. Augus­
Symbolice, significatur hic primo, arcanum tini, S. Benedicti cl S. Francise! : in eo sunt ani­
mysterium dc cœlis et Dei praedestinatione recon­ malia immunda, id est peccatores qui ut peccata
ditum, do Gentium vocatione ad Christum, jam in sœculo admissa expient, pœnitenti® causa se
toti mundo reserandum ct patefaciendum esse, mancipant Religioni. Ha Glossa. Porro quomodo
- ait Bcda. Secundo, Petro quasi coeli clavigero, da­ lineum ct linteum sit symbolum puritatis, pœni­
tas esse claves ad aperiendum et claudendum tenti®, patienti®, fortitudinis, religionis, etc.,
coelos, Matth. xvi, 19,
dixi Exodi XXVIII, 39, et Jeremía xin, 1. Similo est
Er IlESCF.NDENS VAS QUODDAI. — « Vas, n id CSt hoc vas lineum vasi intemerato, de quo noster
receptaculum, non aeneum, ncc ferreum, nec lig­ Causinus, Parabol. Hist., lib. XII, cap. lxxi,cx
neum, sed lineum. Unde sequitur a velut linteum Pausania. Tradit enim Pausanias in Arcadia esse
magnum, n Erat ergo hoc linteum sive linteamen, Stygem fluvium, cujus aqua adeo acris ct potens
velut uter lineus, continens omnis generis escas, est, ut omnia vasa sive ®rea, sive ferrea, sive la­
inferne concavus ct clausus, superne apertus, qui pidea disrumpal, excepto vaso quod fit cx ungula
quatuor sui angulis e cœlo demittebatur ad Pe­ equi, quod proinde vas intemeratum dicitur;
trum, eique esurienti omnes has escas ad mandu­ estque bieroglyphicum B. Virginis, qu® nullo
candum offerebat.
peccato, vel originali, vel actuali (cujus symbolum
Quærcs, quid ad litteram significat hoc vas, est Styx) Infici aut lædi potuit. Simili modo Reli­
sive linteum? Respondet primo, Glossa Interli- gio est vas intemeratum, quia omnia peccata el
nearis, significare corpus Christi, quod est ut lin­ peccatorum occasiones amovet et excludit, quan­
teum, quoniam sine semine conceptum, cando­ tum fragilitas humana patitur.
rem castitatis custodit; ct quia mortuum : mag­
Symbolice Œcumcnius : Vas, inquit, linteum s_rai.it
num vero propter deitatis consortium, et quia denotat totum orbem, qui ad Christum vocatur: cef;1
resurrexit. Ita ct Cassianus, lib III Dc Instit. quatuor mitia sunt quatuor elementa, quibus hic ct t
Renun., cap. in.
inferior mundus constat et propagatur ; animalia
Secundo, melius alii accipiunt Dei sermonem varia sunt varii hominum status. Consequenter
et praedicationem Evangeli!, in qua molliter quies­ vas linteum est homo, qui est microcosmus con­
cunt peccatorum animæ in coelestis grati® illapsu, stans quatuor clementis; quare cogitet se, uti cx
et supernae glori® spe. Ita S. Ephrem, serm. iis conflatus est, ita brevi in ea resolvendum cl
DcS. Dasti., tom. V, et S. Gregorius, lib. XXXIII per mortem rediturum. Quocirca Antistites in
Moral., cap. xvi, vel xx.
Æthiopia, cum cruce sibi prœfcrri curant vas ci­
v>- «t Tertio et aptissime, S. Augustinus, serm. 26 De nerum, quod cos jugiter memores reddat su®
Diversis ; S. Ambrosius, serm. 10; S. Cyrillus, vel mortalitatis, tacitcque eis inclamet : « Memento,
potius Orígenes, hom. 7 in Levit. ; S. Hieronymus, homo, quia cinis cs, ct in cinerem reverteris, n
in epist. 89 ad S. Aug.; Gregorius, loco jam citato, Ita Nicolaus Causinus, lib. V Parabol. Hist., cap.
Bedaetalii accipiunt Ecclesiam Christi. Hæc enim iv, cx Sabellico, lib. IV, cap. iv.
est quasi vis lineum, id est purum, propter in­
Quatuor imitus.— Syrus et Vatablus, quatuor
corruptibilem veritatem ct fidem ; quia purissima angulis; Tigurina, quatuor extremitatibus. Græce
et sanctissima est tum in fide, tum in vita ct mo­ additur ideutw, id est alligatum : cum enim lin­
ribus, non habens maculam, neque rugam, Ephcs. teamen hoc esset quadratum, ncc esset expansum
», 27. Hæc de cœlo demittitur, quia ipsa est civi­ instar straguli, sed instar vasis, vel utris con­
tas sancta, Jerusalem nova descendens de cœlo a strictum ad capienda animalia, necessario debe­
Deo, Apocal. xxi, 2. Quatuor anguli sunt quatuor bat in quatuor sui extremitatibus constringi et
Evangelia, quibus per quatuor plagas mundi et colligari, ne animalia diffluerent vel dilaberenquatuor partes terne disseminatur Ecclesia. Hoc tur. Hi quatuor anguli significant quatuor Evan­
vas ter e cœlo demittitur, quia fide et sacramento gelia spargenda per quatuor orbis plagas, uti
SS. Trinitatis fideles innovantur ct in Ecclesiam jam dixi.
12. Ix QUO ÌRANT OMNIA QUAURUPHUIA , — id Csl Ven It
admittuntur. In eo sunlimmund® et fer® bestiae,
id est quævisgentes, qu® prius erant turpibus ct omne genus quadrupedum. Ha Syrus; est enim
ferinis moribus, atque a legali Judæorum mun­ hic distributio pro generibus singulorum, non
ditie alien®. Audi S. Grcgorium : « Quid, ait, autem pro singulis generum : neo enim omnia
signatur linteo sindonis, nisi subtilis intextio individua omnium animalium capi poterai* unico
sanclæ prædicationis, in qua molliter quiesci­ vase ct linteo. Græco additur Or.ji», id est fera.
tur, quia mens in illa fidelium superna spe re­ S. Hieronymus, in cap. xxxviii Excc/t., et Oríge­
nes, homil. 2 in cap, n (jen., censent in nuc
fovetur. »
34

COMMENTARIA IN ACTA
linteo fuisse animalia tam munda ,quam immun­
da , sicut fuerunt in arca Noe : munda significa­
bant Judæos, immunda Gentes ; ex utrisque
enim una conflatur Ecclesia. Probabilius censet
Justinus, Quæst. LXXX1X ad Orthod., in hoc linteo
fuisse sola animalia Immunda : nam si munda
fuissent, Petrus non exhorruisset, sed ea acce­
pisset, relictis immundis. Jam autem videns omnia
immunda exhorrescens dixit : « Nunquam man­
ducavi omne commune et immundum. » Signifi­
cabant enim Gentes immundas. Unde volatilia
denotant superbos ct ambitiosos, serpentia invi­
dos el iracundos, quadrupedia avaros, gulosos
et lubricos :hi enim oculos mentemque in terram
et terrena projectam gerunt. Ita Lyranus. Sic fere
et S. Basilius, in cap. xiv Isaías, nisi quod per
volatilia intelligat leves et instabiles. Erant tamen
in hoc vase munda nonnulla, sed perpauca et
sub immundis abscondita : nam munda signifi­
cabant Judæos cum immundis, id csl Gentibus,
capiendos esse Ecclesia Christi.
Ver>. 13
*3. Et facta est vox,— non realis et sonora,
sed imaginaria vel mentalis, talis enim solet fieri
in exstasi.
Occide, — 05«i» verti potest primo, occide',
secundo, sacrifica vel immola. Ita Beda, olim
enim manducabant, etiam laici, ex victima occisa
et immolata Deo. Unde apposite S. Ambrosius,
serm. 10 : a In Ecclesia, ait, primum Deo animal
ex Gentibus Centurio Cornelius est immolatus. »
Hæc occisio et immolatio significabat in Gentibus
occidendam esse infidelitatem et vitia, ut in eis
viveret Christus, fides et virtus. Unde S. Hierony­
mus, vel quisquis csl Auctor, m Threnor. cap.
m, censet Petro quasi capiti Ecclesiæ dictum
esse dc Gentibus: «Macta et manduca, id est
vetustatem earum contere, ct in corpus Ecclesiæ
». p-trns ac tua membra converte. » Comparat Petrum
wìnèdit0
iIu* fi’135* rcx animalium ea mactat et cogèntes inédit, ac leænæ, id est Ecclesiæ ea transcribit.
Unde S. Gregorius, lib. .Will Morat., cap. xx vel
XXII : « Ipsi,ait, primo Pastori (Petro) quasi hujus
leænæ ori dicitur : Macta cl manduca. Quod mac­
tatur quippe, a vita occiditur : id vero quod
comeditur, in comedentis corpore commutatur.
Macta ergo et manduca dicitur, id est a peccato
eos qui vivunt, interfice, et a scipsis illos iu tua
membra converte, puta in novam vitam societa­
tis Ecclesiæ, » ut ait S. Augustinus, serm. 26 De
Diversis, cap. vu.
Hinc palet minus esso verisimile quod censent
aliqui animalia hæc in linteo visa fuisse, non
integra et solida, sed in ipso linteo quasi in
charta depicta, vel impressa. Probatur id ex
S. Cyrillo, lib. IX Contra Julian., ubi docet ani­
malia hæc in linteo non fuisse vera, sed effigiata
el expicta. Verum S. Cyrillus tantum vult dicere
ea non fuisse realia et viva, sed instar statuarum
fuisse exsculpta et effigiata, ita ut cfilgiem vero­
rum et vivorum haberent. De his enim, non

APOSTOLORUM, cap. X.
autem de impressis pictisque In ipso linteo, apte
recteque In visione Petro dicilur : « Occide et
manduca. »
Tropologice : Prælatus et prædicator cogitet se
debere esse leonem, fortem ac magnanimum in
*
jngidandiscrroribus, pravis moribus et amoribus,
.lsibiqnc æque ac S. Petro dictum esse : « Occide et u”thamanduca. » Ita S. Gregorius, lib. XXX Moral., cap.
vu vel xi. Quocirca leonino et calidissimo debet
esse stomacho, ut instar struthionis ferrum dige­
rat , quin ct serpentes aliaque venenata animalia
in bonum Ecclesiæ succum convertat. Medici tri­
plicem statuunt stomachum. Primum debilem ct
infirmum, qui escas boni succi in malum, puta
in bilem aut phlegma , convertit. Secundum bo­
num , qui cibos boni succi in bonam alimoniam
convertit. Tertium optimum, qui vi caloris res
mali succi in bonum commutat. Ita symbolice
primo, debili charitatc sunt et virtute, qui volentes
saculares convertere ab eis pervertuntur, mores­
que eorum induunt. Secundo, alii sunt, qui bonos
in bonitate conservant. Tertio, optimi sunt, qui
vi charitatis malos, serpentinos, imo saxeos ho­
mines in bonos, ovinos et cereos convertunt.
Talis fuit Christus, qui Magdalenam ct Paulum
convertit. Talis Paulus cœtcrique Apostoli. Talis
ergo sit vir Apostolicus, animarum et Dei gloriæ
zelator.
14. Ait alteji Petrus : Absit, Domixe; quia VtnNUNQUAM MANDUCAVI OMNE COMMUNE ET IMMUNDUM.

— « Commune,
» id est impurum et profanum,
" "
ut legit S. Cyrillus, lib. IX Contra Julian., quod
scilicet communiter comedi poterat a quibuslibet
Gentilibus el immundis. Judæi enim, ne Gentes
offenderent, cibos eorum, lege Mosis vetitos et
immundos, non vocabant immundos, sed «com­
munes. » Hic communicare, sive communs farete,
est inquinare, vel immundum reddere, ut Matth.
xv , i 1 : « Non quod intrat in os, coinquinat ho­
minem , » Græce xitxî, id est « communicat. »
Dicit hoc Petrus, quia adhuc cum fidelibus, utpote Judæo-Christianis, servabat legem Moysi, et
differentiam ciborum mundorum et immundo­
rum ea praescriptam Levit. xi, cujus difference
rationes ct causas ibidem assignavi. Nota hebraisinum, non omne, id est nullum : non mandu­
cavi omne commune, id est nullum commune.
15. Quod Decs purificavit, tu commise (id estVertprofanum , pollutum et immundum) ne vixeris.
— (/. d. Deus purificavit omnes cibos hoc ipso, poiloquo legem veterem vetantem aliquos cibos quasi
legaliter immundos, per novam Christi legem
abolevit. Unde R. Moyses et R. Salomon apud
Lyranum, Genes, ix , 4 , tradunt tempore Messiaj
nulla animalia fore immunda, uti prius sub Mose,
sed omnia fore munda, perinde ac fuerunt tem­
pore Noe, qui proinde tam immunda quam mun­
da induxit in arcam, Genes. vn, 28.
Symbolice, Irenæus, lib. Ill, cap. xu, censet
umilia purificala e&so per sanguinem Christi : quia

236
COMMENTARIA IN ACTA
scilicet sanguis Christi abstersit legem veterem,
ciimomni sua immunditie. Et S. Ambrosius, lib. VII
in Luc. cap. X, censet ea purificata per baptis­
mum : per illum enim inserimur Christo, Eccle­
siæ et legi nov®, in qua omnia sunt munda;
sicut tempore diluvii omnia in arca Noe fue­
runt munda, etiam ea quæ postea Moses sanxit
immunda.
Ne dixeris. — Græce ¡xíi «ww, id est ne com­
mune facias, hoc est, ne contamines, ne polluas,
id est ne contaminatum et pollutum dixeris, aut
censueris. Est hebraisinus : ponitur enim factum
pro dicto, vel censura. Sic Levit, xm, sæpe dici­
tur de leproso : «Contaminabit eum sacerdos, »
id c*t contaminatum eum judicabit et pronun­
tiabit.
Vei». <4.
Jfi. Hoc PACTUM EST PER TER. — q. (i. Ter in
r rúü.0 csc,as*
Petrus vas e cœlo ad se demitti. Ter
w' ’ audivit : « Occide et manduca. » Ter respondit :
«Nunquam manducavi omne commune el immun­
dum. » Ter iterum audivit : « Quod Deus purifi­
cavit , tu commune ne dixeris, » Ita S. Cyrillus,
lib. VII in Levi/. Ternarius, primo, confirmat vi­
sionem, oslenditque eam esse veram vereque a
Deo immissam, non somniatam, ait Cyrillus,
loco jam citato. Secundo, symbolum est SS. Tri­
nitatis, in cujus nomine baptizandæ et regenerandæ erant Gentes. Ita S. Augustinus, Ambro­
sius el alii supra citati. Unde in vita hujus S. Cor­
nelii, quæ exstat apud Surium 13 Septembri,
dicitur per visionem hanc ter repetitam, adum­
bratam fuisse trinam immersionem Óornclii et
cælerorum in baptismo.
Et statuì receptum est vas in coelum , —
unde primitus dimissum erat. Ut significaret
Ecclesiam Christi, in quam cooptandæ erant
Gentes, e coelis descendere, suosquo fideles in
cœlum ducere ct transcribere. Ita Lyranus et alii.
Vw» it
17. Ecce viri. — Deus suavi sua providentia ita
hæc dirigebat, ut Petro indaganti significationem
suæ visionis, illico occurrerent viri quos signifi­
cabat hæc visio, simulque indicavit illi propter
eos hanc visionem illi immissam, cosque repre­
sentare. Undo et eorum gressus ita direxit, ut
nescientes recta pergerent ad domum Simonis,
in qua erat Petrus : « Ibique astiterunt ad ja­
nuam ; quia vilis erat domus, ait S. Chrysosto­
mus , infra rogabant, non vicinos. » Notat
S. Gregorius, hom. 1 tn Esec/uelem, varios esse
prophetiae modos ct species, ac inter eos unum,
cum mentem Prophetae Deus èx parte tangit, et ex
parte non tangit, uti hic mentem Petri tetigit
visione Unici, et mittendo ad eum legatos Cor­
nelii ; sed quid hæc sibi vellent, ei non indica­
vit, nisi ipso rei eventu. Spirilus Sanctus enim
sensim per occasiones et eventus, more humano
voluit docere Petrum ct Apostolos. Vult enim
Ecclesiam imitari puerum Jesum, qui œtate cres­
cebat et sapientia, ait Hilarius.
IS. Et cum vocas sent — aliquem ex Incolis

APOSTOLORUM, CAP. X.
domus, sive ex domesticis . vel «vocasscnt,»
id est puisassent januam ; qua phrasi vulgo His­
pani utuntur, ait Mariana.
19. Dixit Spiritus, — puta Spiritus Sanctus per Vir*- **•
internam inspirationem. Ita S. Chrysostomus ;
S. Cyrillus, Catech. 17; S. Ambrosius, lib. II De
Spiritu Sancto, cap. xi, et S. Gregorius, lib. XXVIII
Moral., cap. ii. Aliter Dionysius et Glossa : per
Spiritum enim accipiunt angelum vicarium Spi­
ritus Sancti, qui exterius sensibili voco dixerit :
« Ecce viri 1res quœrunt te. » Verum sic angelus
apparuisset Petro in corpore assumpto, cujus
bic nulla fit mentio, imo contrarium innuitur,
cum vocatur «spiritus:» «Spiritus enim carnem
et ossa non habet, » Luc. xxiv, 39; ct cum sub­
ditur : « Ego misi illos , » Spirilus Sanctus enim
mittebat illos.
20. Vade cum eis. — Jubetur Petrus ab oratione v“'
et Deo transire ad opera vitæ activæ cum proxi­
mo, æquo ac Moses, Exod. xxxii, 7 ; ut doceat
idem nos facere, ac cum officium, necessitas vol
charitas poscit, a Maria transire ad Martham, id
est a contemplatione ad actionem.
Ego misi illos , — ego movi Cornelium ut mit­
teret illos.
21. Ecce ego sum quem quæritis. — Instinctu Ven.!ii
Spirilus Sancti descendit Petrus, offertque se ig­
notis antequam eorum quæstionem audisset, ut
ipsi sciant eum virum esse divinum et Prophetam
a Deo edoctum, ac proinde ei credant. Insuper
mirentur et imitentur ejus promplitudincm, hu­
militatem, benevolentiam, cbaritatcm ad obse­
quendum. Ila S. Chrysostomus.
22. Et testimonium iiabe.ns ab universa gente
Judæorum. — q. d. Omnes Judæi testantur Cor­
nelium esse virum probum, justum ct timentem
Deum, uti precessit, ideoque eum, licet Gentilem
(aquo naturaliter Judæi abhorrere solent) amant
et venerantur. Dicunt hoc primo, ut suæ asser­
tionis , quod sit justus el timens Deum, proferant
testes; secundo, ut Petri, ulpotc Judæi, gratiam
Cornelio Gentili concilient; tertio, ut JudæoChrisliani qui cum Petro venerant, aliique qui
Hierosolymis erant audituri Cornelium Gentilem
admissum esse ad fidem et Ecclesiam, id non
œgre ferant, utpote quem Judæi cæteri diligant
el colant.
Responsum accepit, — puta oraculum : hoc
enim est ix?r,uxrw»n. Sic sæpe alibi responsum ca­
pitur pro oraculo.
Et audire verba abs te. — «Verba, » scilicet
Christi, Evangelii, salutis et vitæ æternæ, uti
explicatur cap. sequenti, vers. 14. Hæc enim antonomastice ct per excellentiam sunt « verba. »
Unde « verbum » in Epist. S. Pauli sæpe capitur
pro Evangelio ejusque prædicatione, æque ac
Scriptura capitur pro sacra et divina.
23. Recepit hospitio, —
id est hospitio Ve».U
excepit, laute babuit, xeniis et muneribus quasi
hospites donavit. Nota hic hospitalitatem insignem

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. X.
237
n<*pUa- S. Petri,quom ipso hospes ct peregrinus, in pc- disperserunt casque converterunt. Unius ergo
,,,J* T 108r¡D°s°Hcna in domo exercuit, ne cætcrosfi- Cornelii conversio fuit initium et causa conver­
r’ ' 7 deles verbo ct exemplo docuit, sed maxime in sionis tot millionum in gentibus. Narrant Annales
h- Romanam Ecclesiam transfudit, in qua proinde Hispaniæ S. Jacobum sub idem hoc tempus iu
ctiamnum hospitalia et nosocomia visuntur tot et ca novem, vel, ut alii referunt, septem duntaxat
tanta, ut unum hoc urbis orbisque prodigium convertisse : sed per hosce sparsa est fides, ac
videatur. Ita olim ibidem similia erexerunt Pam- sensim tota Hispania conversa, quæ deinde per
machius , gener S. Paute, Fabiola ct Gallicanus, alias provincias Indiasque utrasque eamdem fi­
gener Constantini Magni, qui suis manibus pere­ dem propagavit, et ctiamnum propagat, ut me­
grinis serviebat, totamque vitam ct opes hospiti­ rito columna ct colurnen Ecclesiæ nuncupari pos­
bus ct hospitalitati consecravit : qua dc causa sit. Ita Christus uai mulieri Samaritana praedica­
martyrii lauream sub Juliano Apostata meruit.
vit, sed per eam Samariam convertit, Joan. iv.
Merito ergo hoc elogium Ecclesiæ Romanie dat
Secundo, esto nullus, vel parvus concionis esset
Martinus Papal, epist. 1G, quod quisquis mise­ fructus, tamen integram laboris et charitatis suæ
rabilis homo ad eam veniat, illum hospitio reci­ mcrcedem condonator a Deo recipiet, qui reddet
piat , omnia ad usum ci præbcal, nec ullum re­ unicuique secundum opera sua, non secundum
pellat, detque panem mundissimum ct vinum fruclum ex operibus secutum : hic enim sæpe in
diversum. Eamdem hospitalitatis laudem Romana manu est Dei, non nostra. Qua de causa S. Fran­
Ecclesiæ dat Dionysius, Corinthi Episcopus, apud cisons , ait S. Bonaventura in ejus Vita, eadem
Euscb., lib. IV, cap. xxni. Ita sane hoc anno 1622, spiritus alacritate condonabatur paucis ac multis,
quo Italia fame primum, deinde morbis afflicta plebcis ac nobilibus.
est, Roma non tantum suos indigenas, sedet
Tertio, ad Dei et Ecclesiæ magnificentiam spec- Tcrtl*
omnes cx cælcra Italia aliisque provinciis lur- tat, multos habere doctores et concionalorcs
matim affluentes hospitio excepit, aluit, curavit, qui Deum celebrent, etsi pauci sint auditores; si­
cumque vetera xenodochia ct nosocomia turbam cut ad decorem civitatis facit, ut in ea pluies sint
non caperent, nova instituit, cardinalibus aliis­ fontes semper scaturientes, etiamsi pauci ex iis
que sumptus liberaliter præstantibus. Hæc ergo aquam hauriant. Non cessat fons aquam eadem
charitatis cl misericordi® dos, ab initio a S. Petro copia emanare, etiamsi nemo hauriat: et tu eo­
Romæ aspirata, ctiamnum in ca perdurat, estque dem spiritu crucia verbum Dei, esto pauci au­
vene fidei cl virtutis priscæ ingens indicium. Plura diant. Alioqui per omnem vilam inquietus eris
dc hospitalitqtc dixi Genes, xvni, 1, ct Ucbr. cap. cl miser, nipote pendulus ab auditorum phanta­
xm, vers. 2.
sia cl mutabilitate.
Et quidam ex fratribus. — Ut minimum sex, uti
Quarto, tales justificant Deum, ejusque causam
habetur cap. xi, 12. Quidam Codices addunt: aut agunt : satagunt enim nomine Dei omnes docere,
Petro testes sint ; » sed hæc explicationis causa a omnesquo peccatores convertere. Quare si non
quopiam ad marginem addita, postea in textum convertantur, ipsorum est culpa et inexcusabiles
•rrepserunt. Ita Glossa.
sunt. Deus enim in judicii die justificabit se per
V.n tu 21. Altera autem die introivit Cas aream.—Hæc hosce doctores, dicetque : Ecce ego dedi vobis lot
enim distat a Joppe itinere quindecim leucarum, tantosque concionalorcs ; feci quidquid potui ut
sive horarum , ut patet cx tabulis Adrichomii : vos a peccatis avellerem. At vos tam illos, quam
quare commode hoc spatium biduo contici po­ me sprevistis : igitur digni estis maledictione ct
tuit a Petro et comitibus, etiam peditibus, ut vi­ igne æterno. Quare solentur se coucionatores,
dum paucos vel refractarios habent auditores,
detur.
Moral.
Moralitcr, notent hic Concionalorcs, Doctores ct exemplo Christi, qui tales habuit, et Dei, qui so­
. ^inrilcs, se non debere spectare copiam el nobi- lem facit oriri super bonos ct malos, pluit super
iXh et li talem auditorum, sed eadem alacritate adire justos et injustos, qui tot tantaque bona in dies in
homines effundit, etiamsi pauci ad ea advertant,
rudibus, cl docere paucos ac inultos, rusticos ac nobiles,
barbaros ac civiles. En libi S. Petrus summus pro iisquo Deo gratias agant. Noli ergo animum
Pontifex non dedignatur adire unum Cornelium dejicere, ne sinas tibi ligari linguam, cum audi­
Gentilem militem, et hoc nomino Judæis invi­ torium minuitur, imo tunc valentius concionale :
sum. Nomine enim Romanorum Judæos subjugo ostende te Dei gloriam quærere, non hominum.
delinebat. In ejus domo coram eo ct paucis c fa­ Si uni Deo placere et satisfacere in animum indu­
milia, docet cl condonatur. Ratio est multiplex. cas, non curabis an mulli, an pauci audiant.
*ian. Primo, quia in paucis subinde ct rudibus major Signum minus recte intentionis est, cupere vel Auditor
fruclus fit, quam in multis divitibus. Et Deus quærere cathedras honoratas el frequentes, nimihumilitatem el charitalcm Doctoris remunerari rum quod quieras plaurum hominum magis,
solet, et fecero ut e paucis fructus in mullos quam uni Deo placere. Et hoc vanitas est, a qua
spargatur. En tibi per Cornelium apertum est nos liberet veritas. Verum est illud Gallorum
ostium Evangeli! ad Gentes : mox enim cœteri proverbium : lleaucoup de bruit, peu de fruit. Ea
Apostoli secuti exemplum S. Petri, in gentes so quæ plausum li ibent, parum habent planctus et

CO\BIE\’TARf\ ÍX \CT\ APOSTOLORUM, r\r. X.
fructus. Videmus in mullis Academiis professores venerantur; quod notent hæretici. Addit vir
Medicina* et Juris paucos habere auditores, et doctus Cornelium proprie adorasse Petrum :
tamen animose docere per multos annos, imo putasse enim in Petro esse quid numinis, cum­
per totam vitam hoc nomine, quod Academia que esse quid svpcr hominem, imo super angelos,
requirat tales, ei quod integra semper percipiant ufpote ad quem ab angelo missus esset, auditurus
stipendia. Idem apud se statuai condonator. Plato ab eo verba salutis, ct majora quam ab angelo
uno Aristotele discipulo contentus, cum is in scho­ audiisset. Unde et S. Hieronymus, lib. Contra
lis adesset, etiamsi cæferi abessent, docebat, di­ Vigilant., ait Cornelium co errore laborasse quo
cens : «Auditorium est.» Nos magnum habemus Lycaonii, qui Paulum esse Mercurium opinaban­
auditorem Deum, quid ultra requirimus? Strato- tur, Barnabam vero Jovem, Act. xtv, 11. Sic enirn
nicus musicus cum in ludo suo haberet pictas Gentiles, præsertim platonici, heroes censebant
Musas novem, Apollinem unum, discipulos autem esse deos quosdam inferiores, terrestres ct me­
tantum haberet dnos, rogatus a quodam quot dios inter Deum el homines cælcros. Verum hoc
haberet discipulos? Cum diis, inquit, duodecim: de Cornelio unum Deum cognoscente cl colente,
ila Alhenæus, ctcxeo Brusonius, lib.V, cap.it. Tu, imo religioso, justo cl sancto, parum videtur
si sex habeas, cogita (e totidem auditores habere credibile, præsertim cum ipse hæc omnia faceret
angelos, eorum costodes.
Deo astante, ducente, gubernante. Sciebat enim
0«iou
(juinfo, Deus non tam considerat quantum quam unum esse Deum, non plures, uti recte advertit
cx quanto faciamus, puta ex (¡nauta humilitate, Salmeron hic, et Suarez, III part., tom. I, disp, lui,
charitate et zelo ; ex iis enim opus suam vim, va­ sect. I, ct Vasquez, lib. I De Adorat., cap. in,
lorem ct meritum sortitur. Qua in re errant ple- num. 161.
rique : putant enim meritum consistere in ma­
Dices : Cur ergo Petrus hanc adorationem recu­
gnitudine operum, cum in eo non consistat, sed sat, causam allegans dicensque : « Surge, ct ego
in magi!Udine charitalis. Fac opus parvum ma­ ipse homo sum? » Respondeo : Id facit humilitatis
gna charitate, plus mereberis quam is qui facit et modestiæ studio, ad exemplum fidelium ; præopus magnum ex parva charitate; radix enim, scrtiin quia apud Judæos unum Deum adorantes,
norma et mensura meriti est charitas. Hæc magis inusitata ct suspectata erat hominis quælibct ado­
piiriusque exercetor coram paucis quam multis; ratio : qua de causa Mardochæus noluit adorare;
coram plcbciis ct rusticis, quam divitibus el no­ id est genua flectere coram Aman. Unde Petro
bilibus, ,ubi sæpc so miscet carnalilas et cupi­ in primis illis tenuibus sui pontificatus initiis,
ditas, cum in illis sit mera puraque charitas.
hic honor visus est æquo major et immoderatior,
AppmiSfcut mathematicus considérât lineam in se, et ut ait S. Gregorius, lib. XXI Moral. x yel xi. Sensus
lom eiabstraxit ab co quod sit aurea, vel ærea, nec li­ est ergo, q. d. Surge, Corneli : ego enim homo
e > pl«ro
sum lui similis, ac proinde nolo ut te ante ine
Mute- bentius auream quam æreain speculatur : ita
n¡aUa. sanctus doctor et prædicalor unum Deum spec­
prosternas. Hæc enim prostratio nobis Juchéis est
tat : illi soli placere intendit, illius voluntatem insolita, ncc fere fieri solet nisi angelo, aut Deo,
explere satagit, nec curat an id fiat in officiis et qualis ego non sum. Itaque, licet tua erga me, id
pulpitis splendidis, vel vulgaribus; an coram est Patrem tuum spiritalem, reverentia ct vene­
mullis, vel paucis. Denique S. Monica unum dis­ ratio bona sit ct sancta, lamen hoc tempore eam
cipulum habuit, filium S. Augustinum : quot quan­ mihi adhiberi nolo, tum ut dem humilitatis ex­
tùnque pro eo uno formando labores ct dolores emplum; tum ne Judæos comites meos, quibus
subiit? Al per unum Augustinum quotquantosquo illa nimia, nec homini, sed angelo, vel Deo de­
docuit, el etiamnum docet et convertit? Anacho­ bita videri potest, offendam : tua enim tam pro­
rète plerique unum allerumve duntaxat habe­ funda mentis, vultus et corporis ante me demis­
bant discipulum, in eo poliendo el perficiendo sio, eis videtur numini potius quam homini com­
totam vitam insumebant, ut eum suæ vite et petere : quare ergo hunc honorem, modestiæ
doctrinae, æque ac celte, relinquerent hærcdem. ct scandali vitandi causa, declino, fateorque me
At unus ille alterve m virum perfectum evade­ hominem esse, ac ut hominem comiter cl fami­
bat, eratque instar mille, qui proinde multos alios liariter velle tccum agere. Simili de causa noluit
ad vitam religiosam ct perfectam instituebat, uti angelus a Joanne adorari genullexione, Apoc.
videre esi in Vitis Patrum.
10, uti ibi dixi.
NtczssARiis amicis.-—q. d. Amicis non omnibus,
Tolerabilius dici posset Cornelium putasse Pe­
sed magis intimis, puta necessitudine cl propin­ trum esse angelum incarnatum, ct ut talem ado­
quitate conjunctis.
rasse , ideoque prohibitum a Petro dicente : « Et
▼en u 25. Adobavtt, — non latria, sed adoratione ci­ ego homo sum. » Verum Cornelium scivisse Pe­
vili ct religiosa, sicut Abraham adoravit filios trum esse hominem, non angelum, palet ex dic­
lletb. Gen. xxnr, 7; et Alexander Magnus Jaddum, tis ct ex circumstantiis notisque Petri, quas ei
pontificem Judæorum. tede Josepho, lib. XI Ant. indicavit angelus, jubens eum vocari vers. 5 ct6.
vin ; ct sicut modo, exemplo Cornelii, fideles ado­ Adoravit ergo eum ut hominem, sed Prophetam
rant pontificem, eumque genuflcxi osculo pedis et Spiritu Dei plenum : Petrus vero modeste hunc
*

CafT»A-

li'11 -|>
ral ¡'o.
tniaj,

do?

COMMENTARÍA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. X.
honorem recusavit, de quo vide S. Rasilium, in orationis su®, quando ei apparuit «angelus, et quia
Moral, lix.
jam paulo ante ab oratione cesserat, scilicet mox
tai, «s. 2K. Abominatum sit.—Gnaeum ¿Oqmw, id est t//t- ut advenit Petrus. Verum hic sensus dissentit a
citum (ut habent Biblia Gothica, teste Mariana), Græco ct Syro : quare ut ei consentiat versio
iniquum, nefarium, abominabile, deducitur aOi^^ nostra Latina, sic exponenda est, q. d. Nudius­
id est lex, jus, fas, et a privativo : 7. d. Contra jus quarta die, id esi nudiusquartusi, eram orans hora
et fas est. Judæi enim abominabantur ct aversa­ nona usque ad hanc horam, scilicet vespertinam :
bantur alienigenas, id est Gentes, quasi infideles, videtur enim Petrus vespera pervenisse Joppen,
impias, exleges, impuras, pollutas; uti vicissim ct ingressus domum Cornelii, ut itinerantes fa­
Gentes spernebant Judæos, quasi viles, singula­ cere solent. Primus ergo sensus est genuinus.
res et lego ac religione diversos et separatos a Nudius quartus enim, ait Festus, componitur ex
cæteris populis; cosque per contemptum voca­ nunc et die quarto, q. d. Nunc est dies quartus.
bant verpos, recutitos, apellas.
Unde a nudiusquarta die idem est quod, ex nunc
Sfcl) M1UI OSTENDIT DEUS, NEMINEM COMMUNEM AUT
quarta die, sive quarta abhinc die, ut habent
immundum dicere. — Neminem scilicet ut immun­
Grecus et Syrus : nudius enim idem est quod
dum et pollutum, abominandum esse et aversan­ nunc dies.
dum. Obtendit autem id Deus per visionem vasis
Orans eram noax nona.— NotantBedaetGlossa
lintei ct animalium immundorum, quæ signifi­ nonnullos codices Latinos et Græcos sic legere,
cabant Gentiles, dicendo : « Occide ct manduca : adorans eram a sexta usque ad nonam. Unde el
quod Deus purificavit, tu commune,» id est pol­ OEcumcnius censet eum orasse per tres horas
lutum ct immundum, a nc dixeris, p
antequam angelus veniret ; sed vera lectio ct ex­
v 15. !9. 29. Sini dubitatione, —id est citra positio est ca quam paulo ante dedi.
contradictionem, ut vertit Tigurina; Syrus, expe­
In veste candida. — Grece
id est splen­
dite; Pagninus ct Valablus, incunctanter.
dida; color enim candidus est lucidus et splen­
Interrogo. — Sciebat Petrus cx visione lintei, didus. Unde olim vestis candida erat nobilium
etex instinctu Spiritus Sancti, el ex nuntiis pro­ et ambientium magistratus, qui inde vocabantur
missis, quid vellet Cornelius. Interrogat tamen Candidati.
cum, ut plenius Cornelii animum perscrutetur,
31, Exaudita est oratio tua, — qua orasti pro VerK
acualque ejus desiderium audiendi res fidei et salute tua ct tuorum : unde suggero Ubi, ut voces
salutis. Ha S. Chrysostomus.
Petrum : hic te docebit fidem Christi, quæ te ad
▼cr> 30. 30. A NUDIUSQUARTA DIB, — dro nrxpTMÇ
y
salutem ct beatiludincm perducet.
iti est dic abhinc quarta. Ha Tigurina, Pagninus et
Et ELEEMOSYNA TUA COMMEMORATA SUNT, — q. d.
Syrus. « Prima dic viderat angelum, et miserat Deus recordatus est eleemosynarum tuarum, ac
nuntios; secunda hi pervenerunt Joppen ; iidem propter eas impertiet tibi lucem Evangelii. Vide
inde cum Petro profecti sunt; quarta reverterunt dicta vers. 4.
33. Nunc ergo omnes nos in conspectu tuo ad- Ven.3>
Cæsarcam, » ait Lyranus.
Porro Graeca et Syra sic habent : Die abhinc sumus, — quasi prompti et parati audire et facere
quarto usque ad hanc horam eram (hoc est enim quæcumque ex Deo jusseris. Greca jam habent,
fawv, licet Tigurina et alii apud Gagneium legant in conspectu Dei, quod Tigurina vertit, teste Deo ;
Í7.jxrtv, id est sedebam) jejunus, et hora nona precabar Valablus, conscio Deo omnes adsumus, q. d. Testa­
dona mea : quorum verborum sensus clarus est mur Deum cl juramus nos paratos audire et fa­
hic, q. d. Quarto abhinc dio eram jejunans usque cere ca quæ tibi præcepla sunt a Deo (i).
3-4. In veritate comperi, —
id est Ven. IU
ad horam hanc vespertinam, quando more meo
orans hora nona , vidi angelum. Aliter vertit comporta, deprehendo, video.
Quia non est personarum acceptor Drus. —
S. Chrysostomus, scilicet «a quatuor diebus eram
jejunans, cum hora nona orans vidi angelum. » Græce eleganter dicitur una voce, c4x í-, -pcawxoq- d. Deus non est personaceps, ut sciCenset enim ipso quatuor hosco dies jejunii Cor­
nelii precessisse apparitionem angeli, quasi eam licei Judíeos (ut ipsi putant) præ Gentibus, sicut
meruerit Cornelius per prævium quatriduauum ad Synagogam Mosis, ita el ad Ecclesiam Chrisli
jejunium. Aliter quoque ex versione nostra vul­ elegerit, sed paralus est omnes iu Christum cre­
gari interpretantur alii, q. d. Ab hora nona nu- dere volentes in gratiam recipere, sive Gentiles
diusquartus, quando mihi oranti apparuit ange­ sint, sive Judæi. Hoc enim nationis discrimen in
lus, hucusque mansi jejunus ct orans. Hunc enim electione hac ad gratiam, Ecclesiam et salutem,
sensum exigere videtur -o a nudiusquarta die. non respicit Deus. Nota : Hæc personarum accep­
Undo sequitur Cornelium in oratione jejunum (ut tio hoc loco non est illa, quæ est vitium opposi­
habent Greca et Syra) perstitisse per quatriduum, tum justitias distributive ; Deus enim hac justitia
scilicet usque ad adventum S. Petri, ¡laque se
(!) Sed vetustior esse videtur lectio Syri et Latini
preparasse ad recipiendam Christi fidem ct Bap­ ahonnnque, m conspertu tuo. Quodsi enim vera lectio
tismum. Dicit vero eram, potius quam sum, vel esset m compectu D<i, Lucas , in line versus, pro « D
mansi, aut manco, quia maxime urget initium mino ficripsi&el nb illo.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, Ckv. X.
non ligatur, quia homines ad Dei gratiam, íideiu angelo, primusque gentilium publice a S. Petro
4 salutem nullum jus habent. Unde Deus sine Christianismo initiari. Quocirca S. Chrysostomus,
olla injuria ct sine vitio acceptionis personarum omnibus Cornelium in exemplum justitiæ et bo­
potuisset eligere Judæos ad christianismum, et norum operum, æque ac renumerationis divinos
ab eo excludere Gentes. Ergo hæc acceptio perso­ proponit.
narum hoc loco est illa, quæ fit in rebus gratui­
36. Vehdum misit Deus. — Hic Petrus finita præ- V«i.n.
tis, quæ ex mera donantis libertate pendent, ut falion.'1 rom orditur; ac Centurionem cum suis
si dives velit facere eleemosynam, sed certis per­ catcchizat, ait Tertullianus, lib. Dc Corona militis,
sonis duntaxat, v. g. suis civibus, vel subditis. cap. xi. Primæ enim Apostolorum conciones fue­
q. d, Deus in distribuendis suis fidei et gratiæ do­ runt catecheses : de quo glorientur nostri cate­
nis non respicit personam, an videlicet Judreus chista: sintque eorum tumuli. Docet enim Petrus
sil an Gentilis, sed utrislibet eam offert, ac pne- Jesum Christum a Patre missum in carnem, ad
sertim , « in omni gente, qui timet Deum ct ope­ redimendum homines, ideoque passum, cruci­
ratur justitiam, acceptus est illi, » uti tu, o Cor­ fixum, resurrexisse, venturum judicem ; per ejus
neli, licet Gentilis, quia limes Deum et operaris merita remitti peccata, dari gratiam et salutem.
justitiam ( hoc ipso enim dignior es Judæis ), ac­ Nota : « Verbum » hoc accipi potest, primo, pro VdrbntS
ceptus es illi, ideoque per mc libi fidem explici- sermone et prædicatione Evangclii; secundo, pro triple!»
lam Christi, baptismum et christianismum imper­ Verbo ælerno, id est Filio Dei incarnato, hoc est.
tiet. Vide quæ de personarum acceptione dixi Jesu a Nazareth, uti sc explicat Petrus, vers. 38.
Rom. n, 11.
Sic enim de eo ail Joannes in initio Evany. : « In
Ven. 3S.
35. Er operatur justitiam. — « Justifia » hic principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum,
¿listiti*
primo accipi potest generaliter, ut virtutes omnes et Deus erat Verbum, ole. Et Verbum caro factum
hi pici.
contineat silquo carum complexio, a qua deno­ est. » Ita Hugo, Glossa et Dionysius hic, ac S. Atha­
Pitra.
minatur justus. Sic etiam accipitur ab Aristotele, nasius, orat. Contra Arian, in illud, Deus dc Deo.
V Ethic. i.
Tertio et plane, « verbum n hic accipias pro re
¿í-cujAi.
Secundo, «justitia n accipi potest pro eleemo­ verbo significata, puta pro rebus a Christo dictis
syna : Cornelii enim justitia maxime sita erat in ct factis, de quo mox plura. Alludit Petrus ad
erogandis eleemosynis; sic accipitur Psal. exi, 9: illud Isaiœ ix, 8 : « Verbum misit Dominus in
« Dispersit, dedit pauperibus : justitia ejus manet Jacob, et cecidit in Israel. » Est enim utrobiquo
Eittn»- in sæculum sæculi ; » justitia, id est eleemosyna, eadem phrasis, sed dispar scopus et sensus. Vide
quam dispersit in pauperes. Ratio est, quia per ibi dicta.
eleemosynam explemus triplex jus et debitum,
Annuntians pacem per Jesum Christum , — puta
nimirum id quod debemus proximo, nobis et pacem et reconciliationem cum Deo, indequeeum
Deo : homo enim homini debet humanitatem ; proximis, æque ac pacem conscientiæ. Unde An­
sibi debet, ul suæ naturæ consortem ac concor- geli Christo nato illico cecinerunt : « Gloria in
poralem et consanguineum, quasi suum fratrem altissimis Deo, et in terra pax hominibus bonæ
adjuvet ; Deo debet, ut, cum ipsi in sc benefacere voluntatis, » Luc. n. Hanc pacem allatam a Christo
non possit, id faciat ejus imagini, puta homini, sæpe co filli endat Apostolus ac præsertim, Ephes.
quem Deus creavit ad suam imaginem et simili­ n, 14 : « Ipse enim est pax nostra, qui fecit utra­
tudinem, ut esset quasi Deus quidam terrestris; que unum, n etc. Vide ibi dicta.
Ihc EST OMNIUM DOMINUS. — «IÜC, n SCÍlíCCt JCSUS
præsertim cum Deus in tota Scriptura id tanto­
him
pere jubeat ct commendet,
sibiquo id fieri æsti- Christus, qui proxime præcessit. Undo Christi
mcl, atque hujus rei rationem exacturus sit in divinitatem contra Arianos ex hoc loco probat
die judicii, ac misericordes coelo, immisericordes S. Athanasius, loco jam citato, ct alii.
inferno adjudicaturus, Mat th. xxv,35; hinc Hebr.
37. Vos scitis (1) (id est rumore audistis, ex fama Ven*
affines sunt voces, et per metathesim pene eædem comuni i confuso; nara distincte et particulatim
TDn chcsed, id est pietas, misericordia; et plV ignorabant : undo edocentur hic a Petro ; cognotsedee, id est justitia, adeoquo TOH diasi'', id est
pius, misericors, idem est quod justus et sanctus.
(t) Vers. 36 ct 37. Luculentam, ut opinor, hujus loci
nimium ab interpretibus versionibusque vexati, inter­
Causas dedi 11 Cor. ix, 9, ct Pan. iv, 21.
XertJ*.
Tirtio, « justitia » hic accipi potest antonomas- pretationem dat Kuinoelius : scilicet verba ûimî; cîÆxt*
licc, scilicet non qualis qualis, sed illustris, eximia a commate 37 avellit ; tw tójcv vero et comma 37 rà
uti per appositionem juncta censet, atque
ct heroica. Sic capitur Eccli. xx, 30 : « Qui ope­ verba gJtg; can zrów xúfiG; uncis includit ; ut sensus
ratur justitiam, ipse exaltabitur. » Et Hebr. xi, 33 : sit : a Doctrinam quam Deus Israelites tradendam cura­
«Sancti per fidem vicerunt regna, operati sunt vit, annuntians pacem per Jesum Messiam (qui est
justitiam : a ibi enim Apostolus heroica patrum omnium Dominus), vosmel nostis, doctrinam
facta, quasi fidei illustres effectus ct elogia com­ inquam, quæ per lotam Judæam propagala est, exorsa
a Galilæa, inde a baptismate quod Joannes commen­
memorat Pari modo Cornelius non tantum jus­ davit. n Nostis non est de plena atque accurata religionis
tus Tat, sed illustria justitiæ et eleemosynæ faci­ Christianas intelligendum ; sed de prædicatione, v. g.
nora edebat Unde præ cœteris meruit visitari ab Philippi, Ad. viti, 40.
540

COMMENTARIA IN ACTA
▼isfis) quod pactum F.sr VERBUM. — « Verbum » hic
paulo aliter a nonnullis capitur, (juam vers,
præccd.; ibi enim Græco erat
hic vero est
fixx. Verbum enim roternuin, puta Dei Filius, in
Scriptura vocatur
non pr.ox :
ergo signi­
ficat Evangclii pruni icat ionem factam a Christo
per totam Judæam. Ita lingo, Glossa et Dionysius.
Secundo ct planius, «verbum » hic capiturmetonymice pro re, puta pro summa dictorum ct
factorum Christ i, quam Græci vocant oeconomiam
Christi : hanc enim in sequentibus explicat ct
enarrat S. Petrus. Ita Lyranus, Cajetanns, Gagneius
et noster Lorinus, q. d. Audistis famam prædicationis, miraculorum et gestorum Christi. Hunc
esse sensum patet ex textu Græco, qui sic habet :
Ojuîç ctíari ri -pviar/ov pxux xxû’ ÍXr.; ri.; TwSxíx;,
âsÇâuivcv xri rii; TxXO.xix; , atra ri fiximaax ô txxpÇcv
’íwxvvr,;, ’ír.oriv
¿ri NxÇoqir , ¿>; ÎXÿtffW
¿

Kvtúpart á-pu, ete.j id est : Vos scitis et verbum
quod factum,est per totam Judæam, exortum a Ga­
li loca, post baptismum quem praedicavit Joannes,
Jesum a Nazareth, quomodo unxerit eum Deus Spi­
ritu Sancto. Ha Pagninus, Tigurina, Vatablus,
Gagneius cl alii passim. Unde patet primo, « ver­
bum» hoc esse « Jesum a Nazareth, » puta dicta
ct gesta Jesu Nazareni, quæ scilicet ipso post sus­
ceptum a Joanne baptismum, accepto ab eo tes­
timonio quod ipse esset Messias, cœpit docere ct
facere, incipiens a Galilæa, ct prosequens per
till Judæam. Unde illud explicans Petrus
universam
subdit : «Quomodo unxit eum Deus Spiritu Sancto
et virtute, qui pertransiit benefaciendo et sa­
nando omnes oppressos a Diabolo. » Quare Vata­
blus per metat besin unius vocul® «quomodo» sic
exponit : « Vos scitis verbum quod facium est,
scilicet, quomodo unxit Deus Jesum Nazarenum
Spiritu Sancto,» etc., ut pronomen «cum,» per
pleonasmum Hebræum redundet. Palet secundo,
a verbum» hoc versu idem significare quod vers,
præccd., scilicet diclaet facta Christi. Palet tertio,
ri incipiens, vcl, ut alii vertunt, exortum, referre
verbum quod præcessit, non Deum : licet ergo
Latina versio habeat, incipiens enim a Qalitœa, sub­
audi : fuit; tamen Græca non habent ri enim : eo
enim omisso, sensus plane fluit.
Post baptismum quod prahhcavit Joanxes. —
Pronomen quod, refert baptismum, quia sicut Græcis f/xzTtajix dicitur in neutro genere, et |tarrt<qri;
in masculino, sic et latine dicitur baptismus mas­
culine, et baptismum neutre, uti neutre usurpat
sæpe S. Augustinus, S. Hieronymus et alii. Aliter
hæc legunt Habanus et Beda, nimirum sic : «Vos
scitis ut prœdicavit Joannes Jesum a Nazareth.»
Ver*. 3îk 38. Jesum a Nazareth. —Scilicet, scitis esse ver­
bum jam dictum : inde enim connexe hæc omnia
pendent, uti jam ostendi ex Græco. De nomine
Nazareni dixi cap. n, 22.
Quomodo unxit eum Deus Spiritu Sancto. — Dc
hac unctione dixi cap. iv, 27. Vide Eusebium, lib. i V
De Demonstr., cap. xv, ubi docet gratiam Spiritus
xv u.

APOSTOLORUM, cap. X.
141
Sancti recte vocari oleum et unctionem, quia
instar olei nitidos facit, lucidos, fortes, vegetos et
hilares.
Et virtute , — ò/»xuti, id est potentia. Hanc
enim Christus divinam ostendit in patrandis mi­
raculis , ejiciendis dromonibus , convertendis
animis.
Qui pertraksivit betefaciexdo,—ricoprir*, id est chri*n
benefaciens ; ut recte Christus cognominari posset
E vergetés, id est benefactor, utique longe venus
quam Plolemrous ille rex Ægypti, ordine tertius.
Proprium ergo Christi ejusque asseclarum est,
nemini male, sed cuilibet benefacere, ut ubicum­
que degit, spargat radios suæ beneficenti® instar
solis, qui jugiter currit et pertransit, ut lucem .
calorem ct influxum suum communicet homini­
bus et plantis in toto orbe dispersis.
Vere S. Bernardus, epist. 253 ad Gnarinum : Mnnli< Pertransiit, ait, sicut non infructuose, ita non
remisse, non pigre, non lento gressu, sed quem- tu.
admodum de eo scriptum est : Exullavit ut gigas ad currendam viam. Porro currentem non
apprehendit, qui et ipse pariter non currit. Et
quid prodest Christum sequi, si non contingat
consequi? Ideo Paulus aiebat : Sic currito ut
comprehendatis. Ibi tu, Christiane, fige lui cursus
profectusque metam, ubi Christus posuit suam.
Factus est, ait, obediens usque ad mortem, mor­
tem autem crucis, n Idem, semi. 11 inter parvos:
«Justitia, ait, est in duobus, in innocentia et
in beneficentia. Innocentia justitiam inchoat, be­
neficentia consummat. » Idem, epist. 181 adllaimcricum : a Benevolus nil sibi carius ipsa «sti­
mai benevolentia, qua et benevolus nominatur,
ct beneficus est.» S. Chrysostomus, hom. 27 in
Genes. : « Benefacere, ait, homini, est beneficium
magnum apud Deum deponere. » Dei enim pro­
prium est benefacere, sicut diaboli malefacere.
Deum ergo patrem suum imitantur benefici. Audi
Christum, Matth. v, 44 : « Benefacite his qui ode­
runt vos, ct orate pro persequentibus et calumnianlibus vos, ut silis filii Patris vestri qui in coe­
lis est, qui solem suum oriri facit super bonos et
malos, ct pluit super justos et injustos. »
Quare Gentilis, non Christiana est ista Cicero­
nis vox : « Beneficium nec in juvenem, nec in se­
nem conferendum est: in hunc, quia perit ante­
quam gratiæ referendæ detur opportunitas; in
illum, quia non meminit. » Pientius Titus Vespa­
sianus Imperator aiebat : « Non licere quem­
quam a vultu imperatoris tristem discedere. »
Idem recordatus sc eo die nemini benefecisse :
« Amici, ait, diem perdidimus*; » ita Suetonius,
in ejus Vita. Pythagoras rogatus, a qua ratione
homines diis similes haberi possent? Respondit:
Si veritatem amplecterentur et cunctis beneface­
rent. » Ita /Elianus, lib. XII. Theophrastus rogatus
« quidnam vitam humanam conservaret? res­
pondit : Beneficentia. » lia Stobrous, serm. 41.
Auaxilaus interrogatus « quid esset in regno
16

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. X.
beatissimum^ respondit : Nunquam vinci be- ticulari : hoc enim universali annexum ct suborüefirns. d Publius Mimus : « Beneficium, ait, qui dinatum est. Christus enim parliculatim singulos Qanmodt
dare nescit, injuste petit. » Alexander Severus homines judicat, dum moriantur, non quod
Imperator, rogatus : « Quis esset optimus? res- singulorum anima1, deferantur in cœium, Chris- tîcaUn
pondit : Qui amicos muneribus retinet, et inimi­ toque judici judicandæ sistantur, ut velle videtur cri‘,li«e
cos beneficiis ambit sibique conciliat. » Ita Ma­ S. Augustinus, lib. De Vanitate suculi, cap. i ; * 1 **
ximus, serm. 9 fíe Magist. Epictetus : « Sicut sol, S. Chrysostomus, hom. 40 ad Popul., et S. Ber­
ait, non expeetnt preces ut exoriatur, sed illico nardus, in Meditation., cap. n : nec enim decet
fulget ac salutatur ab omnibus; ita neque tu ex- peccatores in cœium elevari; non etiam quod
pectaveris plausus, strepitus ct laudes ul benefa- Christus personaliter in terram descendat, ut
facias, sed sponte confer beneficili, et æque ac quemque morientem judicet, uti videtur velle
sol ambieris, » teste Slobœo, serm. 14 fíe Magist. Innocentius III, lib. II De Contemptu mundi, cap.
Præclariüs S. Gregorius Nyssenus, orat. Dc Pauper, XLiu; sic enim Christus quolibet momento debe­
amandis : « Beneficentia, ait, est omnium virtu­ ret e cœlo in terram, imo in varia terræ loca
tum laudatarum prestantissima. Hæc est felici­ simul descendere : sed quod animæ defuncti
tatis comes. Hæc assidet Deo, et magna est cum stathn post mortem intellectualiter loquatur, eiipso necessitudine conjmícta. »
que sua facta repræsentet, ac pro mentis, vel
Et sanando omnes óppressos a diabolo, —- demeritis cuique sententiam quasi judex dictet
xiro^uvïçtx^vcuç, id est potentia et tyrannide dia­ et proferat. Sicut enim angelus in Oriente potest
boli in potestatem ejus redactos, oppressos et loqui alteri angelo, qui est in Occidente, per
sub jugum missos, possessos scilicet a diabolo, mentalem locutionem, ita Christus, gloriosus in
vel corpore, vel anima, vel utroque. Diabolus cœlo, nientaliter potest loqui animæ exislenti in
enim erat princeps mundi ; sed eum suo prin­ ferris. Ita Franciscos Suarez, III part., tom. II,
cipatu tyrannico dejecit Christus, Luc. xi, 12.
disp. JB, sect. 2; licet nonnulli sentiant Christum
Dmi in Quoniam Deis erat cum illo : — primo, per particulare cujusque judicium peragere per an­
tri 4id- ,in,onexn hypostaticam ; secundo, per gratiam gelum ejus custodem, uti dixi cap. vn, 58.
ur. eximiam, singularem ct capitalem, qualis dece­
Nota : Hanc potestatem judiciariam habuit
bat unigenitum Dei; tertio, per potentem opera­ Christus in actu primo, a primo instanti con­
tionem miraculorum et sanitatum, porque efficd- ceptionis suæ et unionis cum Verbo. Ex tunc
cem prædltationem, qua mentes hominum illu­ enim habuit jus et potestatem judicandi omnes,
minabat et ad Deum convertebat. Inde vocatus æque ac dominium universi ct creaturarum om­
est Emmanuel, id est Nobiscum Deus, Isaia vn, 14. nium ; sed usum et exercitium hujus potestatis
Facessat ergo Nestorius, qui ex hoc loco ct simi­ accepit in resurrectione : tunc enim accepit glo­
libus inferebat Christum esse merum hominem, riam regnantis statumque dominantis, dum enim
non Demit, quia Deus erat cum illo, scilicet viveret habuit statum se humiliantis et patientis,
homine Christo : alia ergo erdt persona hominis mœrentis el morienlis.
Christi, alia Dei, qui erat cum illo homine. Res­
Vivorum et mortuorum, — id est Jüstoriim el
pondeo enim negando couscquentiam : nam ro injustorum, ait S. Chrysostomus, hom. I De
illo significat hominem Christum existentem, non Symbolo, et S. Augustinus, Enchir., cap. li; ani­
subsistentem ìh propria persona, sed in persona marum et corporum, ait RufTlnus in Symbolo.
Verbi, ac proinde non significat personam homi­ Verum hæc mystica et symbolica sunt. Dico ergo
nis, sed haturam ct exisuntiam hominis in con­ ad litteram vivos hic vocari eos qui in die Ju­
creto : in hac enim erat Deus per unionem hy­ dicii vivi reperientur, cæteros vocari mortuos;
postaticam, ac consequenter ei suam hypostasin non quod et illi morituri nbn sint, sed quod e
et subsistentiam divinam communicabat. Aliter morte illico sint resurrecturi, ita ut mors eis sit
ergo Deus est in nobis, aliter in Christo : in nobis potius transitus ad vitam, quam interitus. Vide
enim tantum est per gratiam et operationem ; in dicta I Thcssul. iv, 15.
Christo, etiam per substantiam.
Hinc patet omnes omnino homines TesurreclitNon omni populo. — a Suscitatum Christum ros, præsentes fore Christo in die JlllHcii, ab
nemo vidit impiorum, » ait S. Augustinus, tract. coque judicandos, etiam párvulos Sine baptismo
76 in Joanncm.
in peccato originali mortuos, uti docci S. Gre­
m
42. Qui constitutus
id est de/imtus, gorius, lib. IX Moral., cap. xil vel xvi, et S. Angus
destinatus, designatus) est a Deo Judex, — nimi­ tinus, lib. IH De Libero arbitr., cap. xxm, el
rum qua homo, o quia filius hominis est, n ul ait plerique Scholastici, in IV, disi, xlvii; omnes
Joan. cap. y, 27, ut scilicet in humana natura, enim subditi sunt judici Christo, sicut pro om­
gloriosa, visibiliter judicet omnes homines in nibus idem natus bt mortuus est. Christus itaque
valle Josaphal in ultimo mundi dic. Hæc enim in parvulos proferet sententiam mediam : non
potestas judiciaria debita est humanitati Christi enim admittet cos in cœium, ut beatos, nec
ob unionem cum Verbo : loquitur S. Petrus pri­ damnabit ad ignem geheunæ, ut damnatos. Pu­
mario do judicio filli versal!, secundario de par- niet ergo eus puma damni, id est privatione ctt-

COMMENTARIA IN ACTA
lestis gloriæ ob peccatum originale, non vero
pœnascnsus; hæc enim ropondctpeccato actuali,
quod parvuli non habent.
»«•■43.

43. (U MISSIONI.'I PECCATORUM ACCIPERE, — id CSl,

quod remissionem peccatorum accepturus sit per
nomen ejus, quisquis crediderit in tum, ut vertit
Tigurina, qui scilicet in eum crediderit fido,
non mortua, sed viva, quæ in spei, timo­
ris, invocationis, charitatls et cælerarum virtu­
tum actus se exciit, ut scilicet credat Christum
esse mediatorem inter Deum et homines, ejusque
passionis merito Deum remittere peccata, ac ul
talem invocet, amet, veneretur ejusque legi et
pneceptis per omnia obedial. Ita contra h.ereticos hujus temporis explicat et docet S. Jacobus,
cap. ii , 24. Cur Apostoli passim inculcent bene­
ficium remissionis peccatorum, causas dedi
cap. V, 31, et cap. ii , 38 ; licet enim Cornelius
jam esset justificatus, tamen etiam justus sep­
ties in die cadit, saltem in peccatum veniale.
Adde in domo Cornelii mullos fuisse qui necdum
remissionem peccatorum acceperant, sed jam a
S. Petro erant accepturi per fidem Christi. Deni­
que docet hic S. Petrus vim baptismi, quod
nimirum remittat peccata, ideoque nemo justifi­
cetur nisi eum actu suscipiat, vel habeat in voto,
uti habuit Cornelius.
Ven. 44. 44. Cecidit Spiritus Sanctus,— visibili specie,
Spiritu»1 sc*l¡cetin igneis linguis, incumbens capiti Cornesinctu», hi cl domesticorum ejus. Hac enim specie desquonio- cenderat in Apostolos. Id patet ex cap. seq.,
doT vers. 16, ubi dicitur : « Cecidit Spiritus Sanctus
super eos, sicut et in nos in initio, » puta in
Pentecoste, per linguas igneas. Unde et sequitur :
« Audiebant enim illos loquentes linguis. » Porro
cecidit Spiritus Sanctus in eos antequam bapti­
zarentur : unde sequitur eos ad catechesim S. Pe­
tri fidem in Christum concepisse ae contritionem
dc peccatis, cum audirent remissionem peccato­
rum sperandam el petendam a Christo, per eamque se esse justificatos. Ita disposuit Deus, ut
Judæi Petrum non possent arguere, quod eos
nipote Gentiles baplizasset el Christianismo initiasset, utpote cum vidissent in cos jam ante
descendisse Spiritum Sanctum qui suo descensu
eos sibi in filios adoptabat, itaque significabat
eos in Ecclesiam suam esso cooptandos. Ita
S. Chrysostomus. Quare imperite hoc loco argu­
mentantur hæretici : Cornelius ante baptismum
recepit Spiritum Sanctum, ergo cum non confert
baptismus ; sed is tantum est signum justiliæ et
gratiæ per fidem accepta) : perinde enim est ac si
sic argumentarentur. Contritio confert Spiritum
Sanctum ; ergo cum non confert baptismus,
inepta enim est utraquo consequentia. Idem enim
effectus, puta gratia Spiritus Sancti a pluribus
causis promanare potest, puta a contritione ct a
baptismo. Adde contritionem includere votum
baptismi, et sine eo non conferre Spiritum Sanc­
tum, uti superius dixi. Denique hic illapsus Spi-

APOSTOLORUM, cap. X.
243
ritus Sancti in Cornelium ante oaptlsmum, fuit
privilegium speciale ei soli concessum, quod
rcgulæ logique communi, juxta quam per bap­
tismum dantur remissio peccatorum et gratia
Spiritus Sancti, non præjudicat.
43. Ex circumcisione (ex Judaismo) fideles; — ’«*•
est synecdoche : ponitur enim circumcisio pro tota
lege Mosis, quia ipsa ejus erat initium et professio,
uti est baptismus legis novæ ct Christianismi.
Secundo, « ex circumcisione, » id est circumcisi,
puta Judæi fideles et Christiani. Est grecismos,
dc quo dixi, Rom. iv, 12.
Quia et in nationes (ft-/», id est Gentes et Genrite»)
gratia Spiritus Sancti effusa est. — Putabant
enim Judæi Christum Christique gratiam et Ec­
clesiam Judæis solis esse promissam et destina­
tam a Deo, et Gentes ab ea excludendas.
Gratia, —
id est donum gratuitum, ideo­
que gratia.
46. Et magnificantes Deum. — Loquentes mag- Ve* 4A.
nalia Dei, tum orbi toti, tum sibi præ cæteris
Gentilibus per Christum prestila, ideoque ex
intimo cordis, devotionis et gratitudinis sensu.
Vide dicta cap. ii, U.
47. Tunc respondit Petrus, — id est ccepit di- ver».47.
cere. Nam respondere in Scriptura est ordiri ser­
monem, etiamsi nidia processerit interrogatio,
uti hic nulla processit.
NuÍquíd aquam quis prohibere potest’ — Con­
tradicit Petrus prohibentibus Judaeis, aitS. Chry­
sostomus, 7. d. Vos, o Judæi Christiani, putatis
ad solos Judæos pertinere Christum Christique
baptismum, ideoque vultis prohibera Gentes ne
co abluantur: at non potuistis prohibere Spiritum
Sanctum quominus ¡Haberetur in eas : ergo nec
potestis prohibere quominus ejus baptismo bap­
tizentur, baptismus enim est Sacramentum Spiri­
tus Sancti. Unde S. Augustinus, hom. 23 inter 50:
« Ipsa, ait, attestatione rei magnae quasi accla­
matum est (a Spiritu Sancto et Christo) ad Pe­
trum : Quid de aqua dubitas Î jam ego hic sum.»
Hinc secundo per metathesin vocis « aquam,» ita
plane vertit Pagninus et Tigurina, mu» quis pro­
hibere ¡latest quominus aqua baptise.dur, etc., ut
scilicet per hoc Sacramentum initientur Christia­
nismo fiantque cives Ecclesiæ ?
Sicut et nos , — visibiliter per linguas igneas,
accipiendo donum linguarum.
48. Jussit eos baptizari, — a suis comitibus: v«».«.
Apostolorum enim erat evangelizare, minorum
sacerdotum baptizare, ut docet Paulus, 1 Corinth.
i, 17. Sic Christus per se prædicabat,- per Apos­
tolos baptizabat, Luca iv, 18, et Joan, iv, 2.
In nomine Domini Jesu, — puta baptismo Christi, s. Corar
Vide dicta cap. ii, 38. Cornelium hunc post
Zachæum creatum esse a S. Petro Episcopum ¿Ju»*.
Cæsareensein , testatur ¿Uartyrologium Romanum,
2 februarii, et Clemens, lib. VII Constit., cap. XLVi.
Ad hæc Cornelii domum conversam esse in eccle­
siam, eamque adhuc extitisse tempore S. Hiero-

COMMENTARIA ÎN ACTA APOSTOLORUM, CAP. X.
nymi, docet ipse, epist. 27, ubi describens tiles immixtos, qui ad concionem S. Petri cum
navigationem ct iter S. Paulæ ait, ipsam Cæsareæ Judæis et Proselytis conversi sint ad Christum,
invilisse domum Cornelii jam Christi factam raque ac in altera concione S. Petri, in qua ipse
ecclesiam. Porro Sanctorum catalogo adscriptus quinque hominum millia convertit, Act. iv, 4,
est Cornelius, 2 februarii, ubi sic habet Martyro- probabile est nonnullos ex cis fuisse Gentiles.
logium Bomanum : « Cæsareæ in Palæstina S. Cor­ Rursum Eunuchus Candaces reginæ Æthiopum
nelii Centurionis, quem B. Petrus Apostolus bap- conversus a Philippo, cap. vin, a multis pu­
tizavit, et apud prefatam urbem Episcopali ho­ tatur fuisse Gentilis, utpote Æthiops ct Æthiopum
nore sublimavit. » Vita hujus S. Cornelii exstat princeps. Hoc facit, quod Saulus jam conversus
apud Surium ex Metaphraste, 13 septembris, « loquebatur quoque Gentibus ct disputabat cum
sed in qua quædam apocrypha contineri censet Græcis, » uti audivimus cap. ix, 29. Et cap. xr, 2,
noster Lorinus, et tale quid redolent.
dicuntur fideles ex circumcisione, id est circum­
*rvr«r
Quæres hic primo, an Petrus et Apostoli usque cisi et Judæi, murmurasse contra Petrum, quod
ad Cornelii vocationem ignorarmi Gentes vocan­ ad Cornelium Gentilem divertisset : quo satis si­
ti G«aii- das esse ad Christum cisque prædicandum esso gnificat fuisse alios fideles ex preputio, id est
bu» iit Evangelium? an Cornelius omnium omnino C.en- incircumcisos ct Gentiles, qui factum Petri lau­
lilium primus sit conversus el baptizatus? Affir­ darunt, ct Cornelio, utpote Gentili ct sura gentis
mant nonnulli, quia id videtur visio et narratio ac sortis, applauserunt. Eodem cap., vers. 20,
hujus capitis significare.
dicuntur Cyprii et Cyrenæi evangelizasse Græcis,
¿3^X1 Vcrum contrarium mulli moderni viri docti id est Gentilibus.
117e° sustinent, idque videtur verius. Primo, quia
Quarto, quia idem Lucius Dexter asserit AposProbat. Christus ascensurus in cœlum diserte dixerat ct tolos inter se divisisse orbis provincias ad iis
Pr,!r0- jusserat Apostolis, ul cvangelizarent Gentibus : evangelizandum, anno Christi 34, paulo post ejus
«Euntes,ait, in mundum universum, predicate ascensum in cœlum, nimirum dic ultima junii,
Evangelium omni creature, d id est omni ho­ 36 diebus post Pentecosten ct receptum Spiritum
mini, » Matth. xxviu. Et : « Eritis mihi testes in Sanctum, ct Jacobum anno Christi 37, qui fuit
Judæa ctSamaria, el usque ad ultimum terre, » annus tertius a morte, resurrectione ct ascensione
Act. i.
Christi, profectum esse in Hispaniam ibique
«tenodo. Secundo, quia Apostoli viderant Gentiles deduci evangelizasse : esto enim eo tempore ibidem
ad Christum, ab eoque suscipi, Joan, xn, 20; mulli fuerint Judæi, ut idem asserit, quis tamen
rursum, ab eo sanari filiam Chananææ, utique neget eum Gentibus quoque, quæ longe plures
Gentilis, Matth. xv, 22. Ad hæc audierant primi­ erant, predicasse ?
tus 1res Magos ex Oriente a Deo, duce stella, vo­
Dices : Quomodo ergo vulgo asseritur quod, rob,i«
catos ad presepe Christi : hi autem erant primi­ per conversionem Cornelii, primo Gentibus aper- y”
tiae Gentilium. Insuper viderant curatum a Christo tum fuerit ostium Evangelii et Ecclcsiæ? Res- tii> • - servum Centurionis Romani, Matth. vm, 'i, quem pondeo id accipiendum ct limitandum esse ad ^tli^Cor
Lucius Dexter in Chronico scribit origine fuisse publicam, solemncin ct ex professo apud Gentes nc °
Hispanum, ct Hispanis predicasse Christum. Sic Evangelii predicationcm, quam Petrus, visione
enim ait : « C. Cornelius centurio Capharnau- coelesti accepta, jussus est publice Judrao-Chrismensis, dominus servi quem Dominus sanavit, lianis denuntiare, ne ipsi Apostolis ad Gentes itu­
pater etiam C. Oppii centurionis, erat Hispanus : ris obsisterent ct Gentes ab Ecclesia repellerent.
mirc florei in Hispania. » Et de ejus filio : «C. Op­ Docet id diserte hoc loco S. Chrysostomus, scili­
pius, inquit, Centurio Hispanus, credidit Christo cet S. Petrum secreto scivisse sc ct Apostolos de­
molienti in cruce. Ex Gentilibus hic primus a bere predicare Gentibus : sed id non fecisse, nc
Christi morte credidit, qui fuit civis Romanus, Judæos offenderet, donec visione coelesti admo­
baptizatusque a S. Barnaba factus est tertius nitus, hanc esse Dei voluntatem Judæis persua­
Mediolanensis Episcopus. Vir quidem Apostolicus, sit, præsertim cum ipsi viderunt visibilem Spiritus
qui Christi mortem et eclipsin admirabilem pri­ Sancti descensum in Cornelium el domesticos ejus.
mus omnium Hispanis genti suæ, cum audien­
Ila et L. Dexter in Chronico, anno Christi -10,
tium stupore refert. »
qui fuit sextus ab ascensu Christi in cœlum :
ru* .
Tertio, quia ad hoc Apostoli in Pentecoste re­ « Cornelius, ait, Centurio Italicensis, Petro pre­
ceperant Spiritum Sanctum in linguis igneis, ut dicante, repletur Spiritu Sancto, Hierosolymisque
iis irent prædicalum gentibus omnibus totius or­ denuntiata solemni Gentilium ad fidem Christi
bis. Hoc est enim quod ex Joele citat et profitetur conversione, Cornelius baptizatus floret. » Idem
ibid., vers. 17 et 21, S. Petrus : « Effundam de fuse docet Gaspar Sanchez, in Appendice ad Acta
Spiritu meo super omnem carrvjm, etc. Et erit : Apost., sive tractatu 1 De Praedic. S. Jacobi in His­
Omnis quicumque invocaverit nomen Domini, pania, cap. ix. Porro hic Flavius L. Dexter fuit
salvus erit. » Unde et verisinnie est, in Pente­ præfeclus pretorio, qui Chronicon hoc dicavit
coste , inter tot nationes tot1 aguarum et regio­ S. Hieronymo, uti ipse referi lib. De Script. Eccl.:
num allot recensentur Aci. u inisse aliquos Gen­ sed eo morte prærepto, dicavit illud S. Paulino.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XI.
sa
Vicissim S. Hieronymus Dextro huic inscripsit fiionem Cornelii. Aut quomodo Judæi id æquis
librum fíe Script. Urdes., in quo eumdem ponit oculis cl animis aspexissent, avelli nimirum ase
et dilaudat. Chronicon hoc Dextri nuper Fulda? caput Ecclcsiæ ¡roque ad Gentes, ac ad eas Ecrepertum citat ct laudat noster Gaspar Sanchez, clesi/e primatum et Pontificatum transferre? præ­
Jib. II fíe Profcct. S. Jacobi in Hispan., cap. Ji, ct sertim cum S. Clemens, lib. X Jleeogn., tradat
Chrislophorus a Castro, Hist. Deipara?, cap. xviil S. Petrum cathedram hanc Antiochi® posuisse in
Vide dicta in fine Chronotaxis.
domo Theophili, cui S. Lucas dedicat hæc Acta,
0*»u
Quieres secundo, quoto anno a morte ct as- cap. i, 1, qui Gentilis fuit, non Judceus, ut patet
Chrhtl eenfiU Christi conversus sit Cornelius, ct apertum ex nomine : Theophilus enim est nomen græcum,
Como- publice Gentibus Evangelium? Respondeo id de- significans Dei amantem; et quia Theophilus hic
lin* con- finiri non posse. Variant enim Chronologi. Primo magistratu Antiochi® fungebatur, teste Œcumc*Ui enim Chronicon Alexandrinum, ct Gaspar Sanchez, nio. Eodem quoque anno Christi 37 videtur S. Ja­
tract. 1 He Profed. S. Jacobi in Hispan., cap. x, cobus profectus in Hispaniam, uti dicam cap. xn.
censent Cornelium conversum anno Christi 3G, Sic enim omnia optime cohærent. Nam converso
qui fuit a morte ejus secundus. Secundo, Adricho- jam Cornelio a S. Petro, sine nota et contradic­
mius, in Chronolog., censet cum conversum anno tione Judæorum potuit S. Jacobus publice pra>
Christi 38, qui fuit a morte ejus quartus. Tertio, dicare Hispanis Gentilibus, ac post quinque an­
alii modern icensent anno Christi 39, qui fuit a nos rediens Hierosolymam, anno Christi 43, vel
morte ejus quintus. Quarto, L. Dexter, in Chronico, ut volunt alii 44, occidi ab Herode : ila recentis­
scribit Cornelium conversum anno Christi 40, qui simi quidam, sed magni judicii Chronologi. Hinc
fuit a morte ejus sextus : anno vero Christi 41, et nonnulli censent sub eumdem annum Christi 37
Apostolos ivisse in suas provincias : anno denique Apostolos profectos esse in suas provincias, ni­
Christi 42, S. Jacobum ab Herode occisum. Quinto, pote qui per Petrum cœlitus admonebantur ad
Baronius ct noster Gordonus, in Chronol., censent praedicandum Gentibus. Unde Cajetanus, Ad. ix,
Cornelium conversum anno Christi 42, qui fuit a 32 et aliis, scribit Apostolos per orbem fuisse di­
morte Christi septimus, etCaii Caliguke Imperatoris visos intra triennium, quo in Arabia fuit Paulus;
secundus, quo cl S. Matthæus scripsit Evangelium. hoc autem triennium cœpit a mox conversione
v<ronVerisimilius videtur Cornelium conversum sub ejus, quæ facta est anno Christi 36, et terminatur
*ChrUd° anno Christi 37. Illo anno enim S. Petrus funda- anno Christi 39 ; licet Baronius, quem multi se­
37. vil Ecclesiam Antiochenam, utpote aperto jam quuntur, censeat Apostolos per orbem esse dis­
Gentibus publice ostio fidei et Ecclcsiæ. Unde et persos posi occisum ab Herode Jacobum, anno
in Vita hujus S. Cornelii habetur, quod ipse con­ Christi 44, de quo plura Ad. xn, Î. Itaque hæc
versus profectus sit cum S. Petro Antiochiam. sententia a posteriori valde confirmatur ex eo
Licet enim Chronicon Alexand. tradat S. Petrum quod omnes consentiant S. Petrum Antiochio? se­
posuisse cathedram Antiochi® anno 4 post mor­ disse per annos septem, scilicet usque ad annum
tem Christi, qui fuit annus a nativitate Christi 38 secundum Claudii, qui fuit Christi 44, quo sedem
vel 39, idemque de anno Christi 39 censeat Baro­ transtulit Romam. Computa enim hos septem an­
nius omnesque ejus sequaces, el mulli alii; ta­ nos retrorsum ab anno Christi 44, invenies primum
men mox ostendam id factum esse anno 37. Quia, eorum annum, quo sedere ccepit Antiochi®, in­
autem credat S. Petrum in Antiochia, nipote urbe cidere in annum Christi 37. Ergo eodem, vel certe
Gentili, posuisse cathedram, ante apertum Gen­ procedente, pula 36, conversus est Cornelius. Hæc
tibus fidei ostium, quod facAum est per conver­ magis patebunt ex iis quæ dicam cap. xn, 1.

CAPUT UNDECIMUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Judœo-Christiani expostulant cum S. Petro, quod Cornelium Gentilem induxerit in Ecclesiam. Petrus
narrando suam ct Cornelii visionem, cis satisfacit. Secundo, vers. 20, narratur incrementum fidei,
præsertim Antiochia: : unde eo mittitur Barnabas, qui cum Sauto totum annum ibi evangelizans multos
convertit : quocirca ibidem primo discipuli cognominantur Christiani. Tertio, vers. 27, Agabus prcedidt
famem toti orbi instantem : quare fideles Antiocheni faciunt collectam, quam fidelibus Hierosolymitis per
Saulum et liarnabam transmittunt.

1. Audierunt autem Apostoli, et fratres qui erant in Judæa, quoniam et gentes recepe­
runt verbum Dei. 2. Cum autem ascendisset Peli us Hierosolymam, disceptabant adversus

•46

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOÎ.ORIHÎ, cap. XL

illum, qui erant ex circumcisione, dicentes : 3. Quare introisti ad viros præpulium ha­
bentes, et manducasti cum illis? 4. Incipiens autem Petrus exponebat illis ordinem,
dicens : 5. Ego eram in civitate Joppe orans, et vidi in excessu mentis visionem, descen­
dens vas quoddam velut linteum magnum quatuor initiis submitti de cado, et venit usque
ad me. 6. In quod intuens considerabam, et vidi quadrupedia terræ, et bestias, et reptilia,
et volatilia coeli. 7. Audivi autem et vocem dicentem mihi : Surge, Petre, occide, et man-*
duca. 8. Dixi autem : Nequaquam, Domine, quia commune aut immundum nunquam
introivit in os meum. 9. Respondit autem vox secundo de coelo : Quæ Deus mundavit, tu
ne commune dixeris. 10. IIoc autem factum est per ter : et recepta sunt omnia rursum in
coelum. 11. Et ecce viri 1res confestim astiterunt in domo in qua eram , missi a Cæsarea
ad me. 12. Dixit autem Spiritus mihi, ut irem crin illis, nihil hajsitans. Venerunt autem
mecnm et sex fratres isti, et ingressi sumus in domum viri. 13. Narravit autem nobi».
quomodo vidisset angelum in domo sua, stantem et dicentem sibi : Mitte in Joppen, et
accerei Simonem, qui cognominatur Petrus, 14. qui loquetur tibi verba, in quibus salvus
eris tu, et universa domus tua. 15. Cum autem coepissem loqui, cecidit Spiritus Sanctus
super eos, sicut et in nos in initio. 16. Recordatus sum autem verbi Domini, sicut dice­
bat : Joannes quidem baptizavit aqua, vos autem baptizabimini Spiritu Sancto. 17. Si
ergo camdem gratiam dedit illis Deus, sicut et nobis, qui credidimus in Dominum Jesum
Christum : ego quis eram, qui possem prohibere Deum? 18. Ilis auditis, tacuerunt, el
glorificaverunt Deum, dicentes : Ergo et Gentibus poenitentiam dedit Deus ad vitam.
19. Et illi quidem, qui dispersi fuerant a tribulatione quæ facta fuerat sub Stephano, per­
ambulaverunt usque Phoenicem, et Cyprum, et Antiochiam, nemini loquentes verbum ,
nisi solis Judaeis. 20. Erant autem quidam ex eis viri Cyprii et Cyrenæi, qui cum introis­
sent Antiochiam, loquebantur et ad Graecos, annuntiantes Dominum Jesum. 21. Et erat
manus Domini cum eis, mullusque numerus credentium conversus est ad Dominum.
22. Pervenit autem sermo ad aures Ecclcsiæ, quæ erat Hierosolymis, super istis; et mise­
runt Barnabam usque ad Antiochiam. 23. Qui cum pervenisset et vidisset gratiam Dei,
gavisus est; et hortabatur omnes in proposito cordis permanere in Domino : 24. quia erat
vir bonus, et plenus Spiritu Sancto et fide. Et apposita est multa turba Domino. 25. Pro­
fectus est autem Barnabas Tharsum, ut quaereret Saulum : quem cum invenisset, perduxit
Antiochiam. 26. Et annum totum conversati sunt ibi in Ecclesia; el docuerunt turbam
multam, ita ut cognominarentur primum Antiochiæ discipuli, Christiani. 27. In his autem
diebus supervenerunt ab Hierosolymis Prophetæ Antiochiam; 28. et surgens unus ex eis
nomine Agabns, significabat per spiritum famem magnam futuram in universo orbe ter­
rarum, quæ facta est sub Claudio. 29. Discipuli autem, prout quis habebat, proposuerunt
singuli in ministerium mittere habitantibus in Judæa fratribus : 30. quod et fecerunt,
mittentes ad seniores per manus Barnabæ et Sauli.
1. Apostoli, et fratbes. — « Fratres, » id est Lucæ xn, 6 et 7, hi cnim fere erant Gentiles. Porro
«eteri fideles, Apostolis inferiores et subditi.
Cerinthus judaizans pugnabat pro judaismo, ut
▼>r. s. °. Disceptabakt, — íiujíwrro. Syrus, liliyaijaut ; excluderet christianismum : unde docebat om­
Clirysostomus, « tanquam valde offensi expas- nes homines debere circumcidi ct servare legem
I , racr. tutabant. » S. Epiphanius, haresi 28, tradit auc- Mosis, ideoque contra eum promulgatum est pri­
torem ct incentorem hujus expostulationis et mum Concilium Hierosolymis j Act. xv. Itu Epi­
murmuris fuisse Cerinthum, qui proximus posi phanius, latres. 28, ct Philastrius, lib. De Bçeres.,
Simonem Magum fuit hæresiarcha, cumdemquc cap. Lxxxvii.
3. Manducasti cum illis?—Notat S. Chrysosto- Vm ».
suscitasse Judaeos contra Paulum, ut cum cape­
rent, quasi qui Gentiles induxisset in templum, mus eos non dicere : Quare predicasti illis Chris­
Act. xxi, 28. Sic murmurarant prius Judæi con­ tum? hoc cnim quasi impium ct injurium Christo
tra Christum quod manducaret cum publicanis, omnes exhorruissent ; sed ; « Quare manducasti

▼en i.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM , caí. II,
cum illis» » hoc enim Judæo illicitum videba­ signum est nos id fecisse non ex Deo, sed ex
tur. Hi cnim, si cum Gentibus communicarent in diabolo, puta ex fastu, vanitate, etc.
18. Glorifica veruni Deum. —Ergo, ait Chrysos- v,rt **•
mens», censebantur a Judæis hoc convictu con­
taminari fleriquo immundi. Sed pariter hæc cen­ tomus, horum exemplo bonis proximorum non
sura frigida eral, judaica ct pharisaioa, jamquo invidero, sed gaudere debemus, iisque gratulari
per Christum cum lege velcre ejusque immundi­ et Deum glorificare; esto ipsi nos superent et
tie ct irregularitate sublata ct abolita.
transcendant, uti Gentiles superarunt Judæos in
»*«••»•
4. Incipiens autem Petrus. — Vatablus, rem ab fido et christianismo.
initio repetens Petrus.
Poenitentiam,— id est, tempus et locum pœnivm. s.
5. Vidi m excessu, —Græce, in exstasi; Pagni- tentiæ, ait Lyranus. Secundo, « poenitentiam, »
nus, in raptu; Vatablus, in abstractions, scilicet, id est gratiam et impulsum ad poenitentiam. Ha
spiritus, id est spiritus meus abductus (non Glossa. Tertio, « poenitentiam, » id est offectum
rcalilcr, sed intcllcctualilcr) a corpore meo vi­ et fructum pœnitentiæ : puta remissionem pecca­
dit; Tigurina, raptus extra me vidi visum. Petrus torum. Utrobique est metonymia ; in secundo
hic retexit et repetit totam seriem rei geste enar­ enim sensu ponitur effectua pro causa; in tertio,
ratam capite praecedenti usque ad vers. 18; quare causa pro effectu.
Ad vitam. — Ut vivant, ait Vatablus, scilicet hic
eam hic non repetam.
vita fidei et gratiæ, in futuro vita gloriæ et feli­
Vm. 16.
16. VOS AUTEM BAPTIZABIMINI SPIRITU SANCTO,—
citatis ælernæ.
in Pentecoste. Vide dicta cap. i, vers. b.
19. Sub Stephano, — i-t x-nçÔM», quod primo, v n. i»,
Vm.n. 17. Eamdem gratiam, — *w Jopcx» : Tigurina,
par donum, vel aqualem gratiam : par scilicet in verti potest, propter Stephanum. Ha Syrus. Se­
substantia, licet in quantitate pro dispositione cundo, post Stephanum. Ha Vatablus. Ltrumquc
vel Dei, vel hominis, dispar et majus, vel minus. complectitur Noster, vertens, sub Stephana, id est
Ego quis eram , qui possem prohibere Deum , — tempore Stephani, ob ejus zelum et libertatem
ut scilicet gratiæ Dei descensum et illapsum in arguendi Judæos.
Phoenicem. — a Phœnice, » vol Phoenicia regio
Cornelium inhiberem, sisterem et averterem? Hoc
enim impossibile est, inque ac impium et satanicum, q. d. Sicut non potui impedire descensum tur ) cujus metropolis erat Tyrus : praecellit nunc
Spiritus Sancti, sic ncc baptismum ejusdem. Spi­ Tripolis, ita dicta a trium urbium obtentu, scili­
ritus Sanctus enim suam Cornelio communicans cet Sidonis, Aradi et Tyri, ait Strabo, Plinius el
gratiam, significabat se pariter velle conferre ei Mela, lib. I. Vide Salmeronem, tom. 1, proleg. 41.
per me suum baptismum, ut cœteris suis fideli­ Phoenices, praesertim Tyrii, navigatione fuerunt
bus suœque Ecclcsiæ aggregaretur, q. d. Si ego celeberrimi: unde ab eis condita est Carthago in
Gentiles arcere non potui a Christianismo, nec Africa, ct Afri vocati sunt Pœni, quasi Phceni et
Phoenices. Hinc et Poenorum lingua Syrao et Hevos poteritis. Ita Glossa.
Moralitcr, mirare hic S. Petri modestiam, qua brææ fuit affinis, teste S. Hieronymo, lib. V in
cum esset superior, imo Summus Pontifex, fide­ cap. XXV Jerem., ct S. Augustino, in Psal. cxxxn.
Antiochiam. — ttec ait S. Hieronymus, in cap. vi
lium dc se querelas non respuit, nec imperiose
refutat, dicendo : Ego scio quid agam, non teneor Amos: «Est Syria* metropolis, tertium inter om­
vobis rationem facti mei reddere : vestrum est nes Romani orbis urbes locum obtinens, hoc est,
obedire ct tacere, etc. Sed modeste cl humiliter post Romam cl Alexandriam. n Hinc et S. Petrus
ibi primo cathedram suam constituit. Unde An­
seriem rei geste enarrans, cis satisfacit.
Idem imitari debere Prælatos, cum ab inferio­ tiochena Ecclesia facta est secunda sedes Patriar­
ribus reprehenduntur, ut scilicet eis ex ratione, chate. Prima cnim est Romana, tertia Alexan­
non -. X potestate satisfaciant, docci S. Gregorius, drina, quia eam fundavit S. Marcus missus a
. et
lib. IX, epist. 30: «Nam si in querela fidelium, S. Petro. Atque hæ tres sote fuerunt primai Painquit, aliquid do sua potestate diceret (S. Petrus), triarchalos, quibus postea accessit quarta, sciliprofecto doctor mansuetudinis non fuisset. Hu­ ccl Hierosolymitana : hæc enim facta est Patriar- Patrio»
mili ergo cos ratione placavit, atque in causa re­ chahs explicite a Vigilio Papa in Concilio Romano, Aalimn,
prehensionis suæ etiam testes exhibuit. Si ergo anno Domini 553, ut docet Baronius; implicite
Pastor Ecclcsiæ, Apostolorum Princeps, signa cl vero a Concilio Chalcedonensi, Act. vu, quod ei
miracula singulariter faciens, non dedignatus est subjecit tres Palestinas, ut ejus litem cum Antio­
in causa reprehensionis suæ rationem humiliter chena dirimeret. Accessit quinta, scilicet Consrendere, quanto magis nos peccatores cum de re tantinopolilana, tempore el opera Justiniani Impe­
aliqua reprehendimur, reprehensores nostros ra­ ratoris ibidem residentis : postea adjecte sunt et
tione humili placare debemus. » Sapienter Clima- aliæ, ut Aquileiensis ct Veneta. Vide Sigonium,
cus, gradu 26, hoc dat signum opus esse ex Deo, lib. I De Degno Italiae.
nosque operari secundum Deum, « si cx ejus ac­
20. Loquebantir ad Giiæcos,—‘KMutvtçiç, id Ve/s-tt.
tione plus humilitatis in anima accipiamus, quam est ad Grcecislas, hoc est, ad Judæos inter Üræprius habuerimus. » Si enim ex eo superbiamus, cos, id est Gentiles natos, vel educatos, vel balli-

Î48
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XI.
tantes. Ita Vatablus. Verum quia Grecista) hic op­ sito cordis perseverarent in Domino. Pro hortabatur,
ponuntur Judæis degentibus in Phoenicia, Cypro greco est raptxóUi, quod multa significat, primo,
ct Antiochia, hoc est in regionibus et urbibus cohortabatur; secundo, excitabat; tertio, conso­
Gentilibus : hinc per Græcistas hoc loco, non labatur; quarto, obsecrabat; quinto, efflagitabat,
Judaei inter Gentes nati, vel viventes, sed Genti­ ita Syrus ; sexto, advocabat et quasi advocatus cau­
les significantur. *Dj.r.vtçài ergo hic idem est quod sam eorum agens consulebat omnibus. S. Chry­
•Eaxvtc, hoc est Grecista) sunt Greci, puta Genti­ sostomus: « Hortabatur, inquit, omnes cum pre­
les. Ita Lyranus, Hugo et Cajetanus. Unde palet, conio ct laudibus : et forsan in eo quod laudabat
hosco Cyprios Evangelistas evangelizasse Gentili­ ct approbabat turbam, plures convertit; virtus
bus ante conversum Cornelium, scilicet paulo enim laudata crescit. »
Dogmatice, disce hic perseverantiam, licet sit
post necem S. Stcphani, uti dictum est vers. 19,
qua de re plura dixi in fine cap. x. Forte Lucas eos donum Dei, tamen pendere a libero arbitrio,
vocat
, id est Grœcistas, qui cum essent adcoque in cujusvis fidelis et jusli potestate ct
Syri ct Phoenices, loquebantur tamen græce, hoc arbitrio esse, cum Dei gratia in fido ct charitate
cst, imbuti erant sapientia et eloquentia Greca­ perseverare usque ad finem vita), itaque salvari.
nica : tunc enim Grecorum sapientes et oratores « Deus enim, nisi ipsi illius gratiæ defuerint, sicut
erant celebres, adeo ut Isocrates in Panegyrico cœpit opus bonum, ita perficiet operans velle et
dicat nomen Grecorum jam non nationis gentis­ perficere, inquit Concilium Tridentinum,sess. vi,
que, sed rationis esse ac mentis. Unde et Aposto­ cap. xiii et cap. xi. Deus namque sua gratia
lus, Rom. i, 14, Grecos vocat sapientes, Barbaros semel justificatos non deserit, nisi ab eis prius
insipientes. Et I Cor. i, 22 : « Greci, inquit, sa­ deseratur. » Pie vero S. Augustinus, in Solilo­
pientiam quærunt. »
quiis, cap. Xlv : a In tofo tempore, ait, totum me
▼en 11. 2!. Et ERAT MANUS DOMINI CUM EIS.— « MODUS, » simul semper consideras, ac si nihil aliud consi­
id est assistentia,potentiael cooperatio, 7. d. Deus derare habeas. Sic super custodiam meam stas,
sua potenti manu aderat eis ad faciendum mira­ sicut si omnium oblitus sis, et mihi soli inten­
cula in confirmationem fidei, ad predicandum dere velis. Quocumque iero, tu me, Domine, non
tanta sapientia et efficacia, ut multos Gentiles deseris, nisi prior ego te deseram. »
converterent ad Christum. Ita S. Chrysostomus et
Rursum, duplex est donum perseveranti®. Prius,
OEcumenius.
quo quis in fide et gratia Dei perseverare potest,
Multusqub numerus credentium conversus est si velit. Hoc habent omnes justi in actu primo,
ad Dominum.— « Credentium, » id est incipien­ habituri et in actu secundo, si assiduo gratiam
tium credere : sumitur enim in actu inchoato. Dei invocent cique strenue cooperentur. Poste­
Nam ante Cypriorum praedicationem erant Gen­ rius, quo quis in fido ct gratia usque ad mortem
tiles, id est infideles, non credentes, uno igno­ actu perseverat; hoc habent omnes et soli pre­
rantes Christum. Unde Syrus vertit, mullique ere- destinati, sive electi ad gloriam. Hi enim a Deo
diderunl, ct conversi sunt, id est credendo con­ accipiunt gratiam efficacem, sive congruam, qua
versi sunt a Gentilismo ad Christianismum. Est scilicet prievidet Deus eos non tantum posse per­
hendiadys. Et Tigurina clare vertit, multusque nu­ severare, sed ct actu perseveraturos, co quod
mmis, recepta fide, conversus est ad Dominum.
libero arbitrio ita sit contemperata, ut illud ad
▼m.12. 22. Miserunt Barnabam. —a Recte, ait Cajeta­ cooperandum pelliciat et flectat, idcoque liberum
nus, Cypriis prædicatoribus Cyprium item prae­ arbitrium ei sponte ct continue usque ad mortem
dicatorem adjunxerunt. » Erat cnim Barnabas cooperatur. Ita S. Augustinus, toto lib. De Bono
oriundus ex Cypro. Docet S. Chrysostomus non Perseverantiae, et lib. De Praedestinatione Sancto­
ivisse eo ipsos Apostolos, propter Judæos, ne eos rum. Et Concilium Tridentinum, sess. vi, can. 16:
offenderent, conversando cum Gentilibus Cypriis « Si quis, inquit, magnum illud usque in finem
perseveranti® donum se certo habiturum abso­
et Antiochenis.
▼m, W. 23. CUM VIDISSET GRATIAM DEI, — quod SCÍlíCCt luta ct infallibili certitudine dixerit, nisi hoc ex
Gentiles Antiochi® per gratiam Dei excitati, tam speciali revelatione didicerit, anathema sit. v Unde
avide arriperent fidem Christi, in caque tam essent hoc donum non cadit sub meritum, sed merum
▼ansiantes, devoti ct ferventes. Rursum <t gra­ est Dei donum, qui illud dat quibus voluerit;
tiam, p id cst gratias gratis datas, puta loquendi per orationes tamen fervidas ct continuas illud
linguis, prophetandi, interpretandi Scripturas, postulando, perqué assidua bona opera illud a
celebrandi magnalia Dei, etc., Antiochenis a Deo Deo impetrare et quasi dc congruo emereri pos­
cum fide ct baptismo communicatas.
sumus. Quocirca qui hoc donum ambit, uti qui­
Hortabatur omnes in froposito cordis perma­ libet salutis suæ cupidus ambire debet, sequatur
monitum S. Petri, Epist. H, cap. 1, vers. 10 : « Sa­
nimi in Domino, —hoc est in Domini Jesu Christi
fide, amore, gratia, Ecclesia, puta in Christia­ tagite , ut per bona opera certam vestram voca­
nismo; Graea habent, exhortabatur eos, ut propo­ tionem ct electionem faciatis : hæc enim facientes
sto cordis sui permanerent Domino; Syrus, ut toto non peccabitis aliquando, w Et cap. 111,14 : a Sata­
corde suo adhérèrent Domino; Pagninus, ut propo- gite immaculati et inviolati ei inveniri m pace. *

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XL
249
Mani.
Moraliter, disco quantum donum ex parte Dei, nullatenus discedere debet. » Ibidem Chilon ait ««
j*ne- c| quanta virtus cx parte hominis sit perseveran- tarde quidem aggredienda omnia, verum cum
wiû.M.
g. Hieronymus, cpist. 10 ad Furiam : a Non semel jam incœperis, constantissime in agendo
quaeruntur in Christianis initia, inquit, sed finis. perseverandum esse. Livius, lib. V, decad. 1 :
Paulus male cœpit, sed bene finivit. Judæ lau­ a Ad disciplinam militi®, inquit, plurimum inte­
dantur exordia, sed exitus proditione damnatur. « rest, insuescere militem non solum parta victoria
Idem, lib. I Contra Jovinianum : « Incipere, ait, fruì, sed si res etiam lentior sit, pati tædium, et
plurimorum est, perseverare paucorum. Unde quemvis sene spei exspectare exitum : si non sit
M grande præmium eorum qui perseverarmi, n instate perfectum bellum, hiemem opperiri : nec
Senior ille in Vitis Patrum, lib. V, cap. vii Dc sicut æstivas aves, statim autumno tectarc, reces­
Patientia, num. 35 : « Sicut canis venaticus, in­ sum circumspicere.» Addit, urbes inexpugnabi­
quit, videns leporem sequitur, ncc impeditur les, sola obsidionis perseverantia, per famem ct
propter illos canes qui post se revertuntur, sed sitim expugnari. Sertorius, teste Plutarcho in
neque de præcipiliis, neque dc silvis, neque de ejus Vita : « Perseverantia, inquit, cst cfficacior
vepribus cogitans, raditur et pungilur, et non vi, multaque quæ uno irnpetu confici non pos­
quiescit donec comprehendat : ita et qui Domi­ sunt , paulalim absolvuntur : est cnim assiduita­
num Christum quærit, cruci indesinenter inten­ tis vis invicta, quæ omnem superat exscinditque
dit, quæ occurrunt scandala omnia præteriens, potentiam.» Seneca, epist. 1 : «Nihil, inquit, cst
donec ad crucifixum perveniat, n Ibidem, lib. IV, quod non expugnet pertinax opera, ct intenta
num. 21 : « Perseverantia boni, inquit, victoria ac diligens cura. » Idem, epist. 65 : « In excelso
est certa, ct coronaberis : » nulla cnim re magis est vita beata, sed perseverantia penetrabilis. »
vincuntur tenlationcs carnis ct diaboli, quam Idem alibi : « Turpe est cedere oneri ct luctari
perseveranter cis resistendo vacandoque orationi. cum officio, quod semel recepisti. Non est vir
Hinc inter virtutes sola perseverantia coronatur. foriis ac strenuus, qui laborem fugit, nec crescit
«Nam qui perseveraverit usque in finem, hic illi animus ipsa rerum difficultate. » Ergo
salvus erit, n ait œterna Veritas, Matth. x. Quo­
Perfer et ob-Jun : dolor hic Ubi proderit olim.
circa perseverantia uti virtutum est maxima, ita
Sœpe tulit lassis succus amarus opem.
summum est Dei donum, ut docet S. Augustinus,
24. Quia erat vir bonus, et plenus Spiritu
lib. De Bono Perscverantiœ, et Concilium Tridcntum, sess. vi, can. 1G. « Incassum quippe bonum Sancto, — instar sui condiscipuli sancti Stcphani,
agitur, si ante vilæ terminum deseratur,quiact cap. vi. vers. 5. Tales enim aptissimi, imo neces­
frustra velociter currit, qui priusquam ad metas sarii sunt ut alios exhortantur impellantque ad
venerit, deficit, d ait S. Gregorius ct habetur De omne bonum. Aqua cnim non generat ignem, sed
Pamitent., distinet. 3, canon. Jncassum. Quocirca aquam : sic tepidus ct frigidus frigidos facit, non
S. Paulus : « Quæ retro, inquit, sunt obliviscens, calidos et fervidos spiritu. Plenus ergo Deo sil
ad ea vero quæ sunt priora extendens meipsum oportet vir Aposlolicus, qui frigida hominum
ad destinatum persequor, ad bravium supera® corda Dei amore succendat.
Unde tales singulis sæculis Ecclesi® suæ sub­
vocationis Dei in Christo Jesu,» Philip. m, 14.
Animalia sancta, Ezcch., cap. i, 9, « Non rever­ mittere solet Deus, uti olim submisit S. Augusti­
tebantur cum incederent, sed unumquodque ante num, S. Rasilium , S. Chrysostomuin, S. Grcgofaciem suam gradiebatur. » Ita Victor, proconsul rium,S. Rernardum,S. Dominicum, S. FrancisCarthaginis, ad fidei negationem sollicitatus a cum, etc. Ita hoc sæculo submisit S. Ignalium
legatis regis Ariani : « Dicite, inquit, regi vestro, ejusque socios a Deo ignitos, qui refrigescentem
ut subjiciat me ignibus, adigat bestiis, excruciet in mundo charitatem accenderent. Unde de iis
omni genere tormentorum. Si consentio, frustra P. Petrus Canisius a vidua quadam Arnhemii
sum baptizatus in Ecclesia Catholica. » Ita Victor celebris sanctitatis, ante Societatis nostra» audi­
Uticensis, lib. Ill Wandal. Distor. u Perseveran­ tum nomen, alliata divino Spiritu, vaticinium
tia ergo, ail S. Bernardus, epist. 129, est vigor hoc accepit : «Tu, inquit, fili, cooptaberis in
virium, virtutum consummatio, nutrix ad meri­ novum quemdam sacerdotum Ordinem, quem
tum , mediatrix ad præmium , soror patienti®, in Ecclesia sua ad reformationem ejus, ac mul­
constanti® lilia, amica pacis, amicitiarum nodus, torum salutem parat Deus. Ego eos per visum
unanimitatis vinculum, propugnaculum sancti­ vidi, et te ad eos adjungi. Graves erunt viri,
tatis. » Videeumdem, epist. 253 ad Guarinum. docti, modesti, Deo pleni et .animarum charitate
Denique audi Christum, Apoc. n, 10 : a Esto prædili. » Talem mox Moguntiæ Canisius vidit
fidelis usque ad mortem , ct dabo tibi coronam P. Petrum Fabrum, primum S. Igualii socium,
vilæ.» Et cap. m, vers. 11 : « Tene quod habes, illicoque ei ct Societati nomen dedit, uti referi
ut nemo accipiat coronam tuam. » Vide ibi dicta. P. Sùcchi nus in ejus Vila, lib. I. Ad hanc ideam
Idem viderunt Gentiles. Socrates, apud Sto- ct normam se examinet, formet et perficiat vir
betrn- bœum, serm. 1 De Prudentia : «Utstatua basi, in- Religiosus et Aposlolicus, ut alios iullommct
ihjwfcoo.
vjr jJ0UUS ¡astituto innixus, ab honesto Deoque impicat.

w

•50

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XL
Sapienter S. Bernardus, serna, i8 in Cant. : annum quo Antiochiæ prædicarunt Paulus et
« Si sapis, ait, concham te exhibebis, et non Barnabas, satis innuit hio Lucas. Unde. Baronins
canalera: Hic siquidem pene simili ut recipit et opinatur hoc nomen inditum anno Christi 43,
refundit ; illa vero donec impleatur exspectat, et qui fuit a morte ejus decimus : qui ct addit per­
sic quod superabunda!, sine suo damno commu­ peram a Gentilibus Christianos vocatos Chrestianicat, etc. Verum canales multos hodie habemus nos, el Christum Chrestum. Sub annum enim 43
in.Ecclesia, conchas vero perpaucas, ut ante S. Petrus Antiochia abiit Romam versus.
effundere quam infundi velint, prompti docere
Porro Gentiles partira per ignorantiam, partira
quod non didicerunt, el aliis prreosse gestientes, per irrisionem Christum vocabant Chrestum, et
qniseipsos regere nesciunt. » Et mox : « Concha Christianos Chrestianos. Unde Tertullianus : « Si
imitetur fontem. Non manat illic in rivum , nec nominis odium est, quis nominum reatus ? quæ
in lacum extenditur, donec suis satietur aquis. accusatio vocabulorum ? nisi si aut barbarum
Denique ipso fons viUn plenus in seipso primum sonat aliqua vox nominis, aut infaustum, aut
ebulliens in proxima secreta cœlorum, deinde maledicum, aut impudicum : Christianus vero,
erupit in terras, ac de superfluo homines et ju­ quantum interpretatio est, do unctione deducitur.
menta salvavit. Ergo et tu fac similiter. Implere Sed et cum perperam Christianus pronuntiatur a
prius, etsic curato effundere. »
vobis (nam nec nominis certa est notitia penes
Et apposita est multa turda Domino. — q. d. vos), de suavitate vel benignitate compositum est.
Pcr exhortationes Darnabæ multi conversi sunt Oditur ergo in hominibus innocuis etiam nomen
ad Christum ct ad Ecclesiam ejus aggregati : innocuum. » Et paulo post : « Ante odium nomi­
qui enim apponitur et aggregatur corpori, puta nis, competebat prius de auctoro sectam recog­
Ecclesiæ, aggregatur capiti, puta Christo.
noscere, vel auctorem do secta. At nunc utriusque
Ven ss. 23. Ut quxrerbt Paulum. — Paulus enim vetus inquisitione et agnitione neglecta, nomen deli­
fuerat amicus Barnabæ ejusque condiscipulus netur, nomon expugnatur el ignotam sectam,
sub Gamaliele magistro, longo jam ei amicior ignotum et auctorem vox sola prædamnat, quia
in Christo et Christianismo. Præclare S. Chrysos­ nominantur, non quia revincuntur. » Eodem
tomus : « Venit, ait, Barnabas ad athletam, ad modo loquitur Lactantius : « Ignari, inquit, re­
ducem belli, ad certantem singulari duello : venit rum nostrarum Christum Chrestum, etClirislianos
ad canem venaticum leones occidentem, ad tau­ Chrestianos vocabant : z?*w autem bonus et
rum fortem, ad facem claram, ad os orbi suffi­ commodus dicitur, n Sic ct Justinus Martyr :
ciens. » Addit deinde Pauli virtutis et zeli fuisse, «Nominjs sane quidem appellatione neque bonum
quod tanta fidelium multitudo Antiochias sit Ec­ quidquam, neque malum sino factis sub nomen
clesiæ aggregata, quodque ibidem ortum sit ipsum cadentibus judicatur. El quantum ad no­
nomen Christianorum. Urbem ergo illam celebrat, men ipsum perlinet, quod criminis loco nobis
quod prima omnium ore Pauli frui meruerit, objicitur, optimi certe z?t,çotx-ci sumus. » Sic et
cum tanto suo fructu, laude et gloria, teque ac Theophilus Antiochenus : « Mihi, ait, crimoq
postea fruita est oro aureo, ipso inquam Chry- vertis quod sim Chrcstianus (ita enim latino Greca
sostomo, Pauli discipulo et aemulo.
vox redditur), et insigncpræclaruinquohocnomen
Ven s». 20. Conversati sunt, —su «xz^*»', id est ut ex­ geram. At libere confiteor me esso Chrcslianum,
ponit Syrus, congregati sunt, hoc est, sacras sy- el nihil magis in votis habeo, quam ut sim «úzí»w,
naxes, sacros conventus, sacros cœlus egerunt, id est bonus erga Deum : non enim mihi moles­
convocando et congregando populum in eccle­ tum aut odiosum illud nomen est. » Certo Sueto­
siam , ibique edocendo fidem Christi et predi­ nius : « Judæos, inquit, impulsore Chresto assi­
cando Evangelium. Pagninus, egerunt cum ea due tumultuantes Roma expulit. » Et mihi valilo
congregatione; Tigurina, consuetudinem egerunt verisimile fit, apud Tacitum legendum esso
cum ea congregatione. Græcum enim otnaqw idem Chrestianos et Chrestum. « Vulgus, inquit, Chres­
est quod congrego, colligo, consocio. Unde o-jia-j-Grpr,, tianos appellabat : auctor nominis ejus Chrestus,
id est Synagoga, congregatio, collectio, cœlus, qui Tiberio imperitante per procuratorem Pontium
concio, Ecclesia.
Pilatum supplicio affectus erat (1). »
Ita ut cognominarentur (Tigurina, nuncupa­
(1) « Quæ.runt eruditi, an hoc nomen sibi ipsis impo­
rentur) primiM Antiochie discipuli, Christum,—
a Christo, sicut Platonici a Piatone, Aristotelici suerint discipuli, an ab aliis illud ipsis sit impositumf
Non videntur sibi ipsis imposuisse; potuissent enim gra­
ab Aristotele duce cl magistro. Suidas, verbo viorem invidiam sibi conciliare, si voluissent adeo novo
Christiani, censet id facium , cum S. Petrus abi­ nomine distingui a Judæis. Quamdiu pro secta Jud.eoturus Romam Evodium sibi successorem in sede rum habebantur, iisdem juribus et privilegiis cum his
Antiochena declaravit -, tunc enim, inquit, Chris­ (ruebantur, el facilius odium Romanorum evitare
tiani vocari cceperunt, qui prius vocabantur poterant. Igitur credibile est hoc nomon ipsis ab aliis
esse impositum. Antiochenis, qui ad jocos ct dicteria
Nazareni et Galilæi. Genebrardus id factum putat erant proni, mirum videbatur discipulos Christo, quem
anno Christi 49, qui fuit a morte ejus decimus ignominiosa morte sublatum ipsi fatebantur, adhuc
V.xtus. Verum id anterius factura esso, sub cum adliairero : unde illis per ludibrium istud nomen im|>o-

COMMI'STATUA TN ACTA APOSTOLORUM, CAJ>. XI.
MeniiS. Chrysostomus, hom. 3 ad Populum, miro Alexander Magnus ignavum militem Alexandrum
cl celebrat sunm urbem, puta Antiochiam, vocari vetuit, nisi sc Alexandri animos et decora
tominfi quod in en primum auditum sit nomen Christia- imitaturum promitteret, teste Curtio. Cnr ergo
Ctutab- num. Hoc enim nomen uti fidelium proprium, Christiani vocentur, qui Christi vel fidem, ut
“L ita illustro est et eximium. Unde id prævidens, hmretici, vel mores et vitam, uti improbi Chris­
in spiritu Isaías exultavit, dicens cap. xliii , tiani , lacessunt, traducunt, violant, dedecorant,
vers. I : « Vocavi te nomino tuo : meus es tu, » infamant ? Christianus es, Christum imitare : vive
puta Christianus a me Christo; el cap. ixii, ut vixit Christus ; vive ut vixerunt primi Christiani,
vers. 2 : «Vocabitur tibi nomen novum, quod os Actor, ut ct iv; vive vitam S. Petri, S. Pauli,
Domini nominabit. » Illustrius ergo est esso el S. Joannis, etc.
vocari Christianum , quam esse et vocari regem
Præclarc S. Hieronymus, epist. 10 ad Furiam :
vel principem : Christianus enim est Christi dis­ « Pater tuus, quem honoris causa nomino, non
cipulus , imo filius el hærcs regni coelestis. Quo­ quia consularis et patricius, sed quia Christianus,
circa jure queritur Salvianus, lib. IV Dc Providen­ impleat nomen suum, n Idem ad Paulinum :
tia, sub initium, Christianos perdere vim tanti et « Noli respicere ad phaleras et nomina vana (7
tam nancti nominis vitio pravitatis. « Nam qui tonum. Esse Christianum grande est, non videri.»
Christiani nominis opus non agit, Christianus non Invidit hoc nomen fidelibus Julianus Apostata,
esse videtur. Nomen enim sino aclu atque officio a Galilæos pro Christianis nominans, atque ut
suo, nihil est. Quid est aliud principatus sine ita vocaremur, publica lege decernens. Ex quo
meritorum sublimitate, nisi honoris titulus sine perspicue ostendit Christi appellationem perho­
homine? aut quid est dignitas in indigno, nisi norificam esse maximique ad gloriam momenti,
ornamentum in luto? Circulus aureus in naribus quoniam cam nobis eripere cogitavit. Nisi for­
suis, mulier pulchra et fatua, Prov. xi. Et in tasse hoc ea ratione fecit, quod hujusce nominis
nobis itaque Christianum vocabnlym quasi au­ vim et potestatem instar dæmonum reformidaret,»
reum decus est, quo si indigne utimur, fit ut sues ait Nazianzenus, orat.3 Contra Julian.
cum ornamento esso videamur. »
Ex eodem accipe hæc Christiani partira officia, Quitti»,
Huc pertinet illud Musoni! apud Gellium, lib. partira elogia ct axiomata. Primum, orat. 20,
IX, cap. n,de hominibus improbis, qui se philoso­ quæ est de laudibus S. Basilii, hanc ejus vocem
phos vocabant : « Mihi, inquit, dolori ot œgrilu- celebrat : « Non personarum dignitate, sed fide
dini est, quod istiusmodi animalia spurca atque christianismus insignitur. Cæteris in rebus man­
probra nomon usurpent sanctissimum et Phi­ sueti et placidi sumus, atque omnium abjectissi­
losophi (Christiani) appellentur. Majores autem mi ; verum ubi Deus nobis periclitatur ac propo­
mei Athenienses nomina juvenum fortissimorum nitur, tum demum alia omnia pro nihilo putan­
Harmodii ct Aristogitonis, qui libertatis recupe- tes, ipsum solum intuemur. Ignis autem, et
randæ gratia Ilippiam tyrannum interficere adorsi gladius, clbestiæ, et ungula* carnem lacerantes,
erant, no unquam servis indoro liceret, decreto voluptati ac deliciis nobis potius sunt, quam
publico sanxerunt, quoniam nefas ducerent, terrori. Mors beneficii loco mihi erit : citius enim
nomina libertati patriæ devota, servili contagio me ad Deum transmittet, cui vivo. »
pollui. Cur ergo nos patimur nomen Philosophia?
Secundum, orat. 3 : « Solent Christianorum for- s*«»*
(Christiana*) illustrissimum, in hominibus deter­ tes et generosi animi, ei qui vim afferre parat, 'l"“u
rimis exsordescere ? » Domitianus Imperator contumaciter obsistere, non secus ac flamma,
Metium Pomposianum interemit, quod nomina quæ a vento excitatur : quo amplius perflatur, eo
Magonis ct Annibalis, utpote illustrium ducum, vehementius accenditur. Sic persecutione Chris­
servis indidisset, ait Suetonius in ojus Vita, cap. x
tianam religionem potius illustrarunt, quam debi­
litarunt, animas nimirum ad pietatem roborantes,
suerunt. Christianorum nomen, quod peropportunum ac periculis, ut aqua calens ferrum obdurantes. »
putabatur nd cultores Jesu Christi nb Judæis ln|ernoTertium, in Iambico, iambico 15 : Christianis- T.rtiu».
cemlos, mox extra Palæstinam in omnibus Hptnani im­
perii provinciis frequentari cœpit. Nec tamen ipsi disci­ mus « est lex, mysterium et professio crucis
puli ea jam œtate illud nomen usurparunt, sed soli ex­ Christi. Humanitas Christi mea est refectio. Mors
tranei, vclut rex Agrippa in sermonead Paulum, xxvi, 38, ejus, mortis meæ est exstinctio.»
non liic ipse, Agrippæ respondens; nequo aliter Petrus,
Quartum, orat. 31 : « Cur Christiani, inquit, u®**
i
iv, 16 (satpius illud nomon in Apostolorum
nomen venerabile est ? An non quia Christus tiua
scriptis non reperitur). Etenim si minus infamandi studio
iineptmn id nomen erat, al certo apud ¿notò»;eo lem- Deus? Pelrum honore prosequor, nec tamen
wro in probro habebatur. Quippe Christianorum Secta, Petrianus vocor ; et Paulum, nec tamen Paulianus
ixiv, B, 14 ; xxviit, 23, in suspicionem seditionis adducta nominatus sum. Non fero me ab hominibus no­
fuerat n Jnd.ris, ut qua' non imperatorem Romanum, men ducere, qui a Deo sum creatus. Proinde si
sed alium quemdam, Jesum , regis ac Domini nomino quia Deum ipsum existimas, ideo Christianus
appellaret, xvi,li, 7. Chi stianorum anioni nomon adeo
non aversati sum qui Christo nomen dederant, ut [wlius vocaris, voceris sane ct maneas in nomino, atque
honori sibi ducerent, c> postea relinerent. « live Rusen- adeo in re. Si autem Deum credis, rubus ipsi»
iimitaros, paulum tamen ad brevitatem contracta.
quod credas, ostende. »

»
COMMENTARIA IN ACTA
258
q.ûd- Quintum, orat. 12 : Christianos a Deus pro diviliis habet et divites reddit. »
fcitm. Sextum, ibidem : Christiani a eodem fidei et spei
charactere formati et consignati sunt. »
Srj4i- Septimum, orat. 20 : « Cum aliis alia quædam
“C8U cognomenta sint; vel a parentibus accepta, vel
ex seipsis. hoc est, ex propriis vita? studiis inslitutisque comparata, nobis contra magna res
magnum nomen erat, Christianos et esse et nonominari : atque ca re magis efferebamur, quam
Gyges palæ annuli conversione (si quidem hoc
fabulosum non esset) per quam Lydiorum lyranutdem occupavit ; aut Midas auro, quod ipsi in­
teritum accorsivi!, cum voti sui compos factus,
nihil præter aurum possideret; quæ et ipsa
Phrygia est fabula. Nam quid Hyperborei Abaridis sagittam, aut Argivum Pegasum dicam,
quibus non tantum erat per acrem ferri, quantum
nobis mutua opera, et simul ad Deum attolli ? »
tema. Octavum, Iambico 18 :
Nos ( Chrhliant ) ab omni re proba omnem gloria
Auram fugamus : ut quibus nil sit prius,
Quam ne sinistra, ¿extera quid faciat, fciaL

Nmnh Nonum, in Prœceptis ad Virgines :
Quid mirum in medio si fixus corpore Christus,
Humanos omnes pellat violentus amores?

Deci- Decimum, ibidem :
morn.
Christicolis animus circum præcordia major
Exilit, infestus quoties movet arma tyrannus,
tum dulces hymnos nocluque diuquc canentes,

Sidera summa petunt, mundoque et carne relictis.

UDd'd- Undecimum, ibidem :
BJUID

Ul pbϞix moriens primos revirescit ad annos,
In mediis fiarnmis post plurima lustra remiscens :
Hiud secus egregia redduntur morte perennes,
Dum pia divinis ardescunt pectora flammis.
Duodedfcom.

Duodecimum, ibidem :

animo cernuntur, retrahamus : qua etiam ratione
vulguu magis erudimus. »
Decimum quintum, orat. 3 : « Christianis jucun- TWk
dius est pietatis causa pati, etiamsi nemo id re- ,U1 ’
sciturus sit, quam aliis cum impietate florere
atque in gloria versari. Hominibus quippe placere
parum admodum curamus, id unum expetentes,
ut honorem a Deo consequamur. »
Decimum sextum, ibidem explicanto Billio, nu- Deci­
mer. 96 : « Sicut juxta Pythium oraculum, equa
Thessala reliquis omnibus antecellit, ct mulier
Spartana omnibus aliis mulieribus, ct viri Siculi
omnibus viris, ita etiam Christiani in religiosis
ritibus atque sanctioribus mortales omnes ante­
cellunt, ac principem honoris locum merentur. »
Decimum septimum, orat. 3 Contra Julianum : Doci­
li Nos, inquit, non in virtute proficere, nec ex
veteribus subinde novos effici, sed eodem statu
hærere, in vitio ponimus. » q. d. Chrisliau est
quotidie proficere in melius. Rationem dat : « Ita
enim nobis idem quod trochis accideret, quos
in orbem volvi, non autem progredi videmus. »
Decimum octavum, in Garin, de Vita sua :
Christianus improbus, potissimum
Si sit sacerdos, afficit probro fidem.

Decimum nonum, orat. 4 Contra Julian. ; « Sicut
uce cataractæ Nili ab /Ethiopa in Ægyptum cadenles ulla arte inhiberi possunt; nec solis radius,
etiamsi nube aliquantisper obducatur : sic nec
Christianorum linguas vincula injici, res vestras
insectanti ac proscindenti. »
Vigesimum, Iambico 18 :

ma a
ocUrux

Ded­

v‘o**
mum.

Non turbulento tempori unquam cessimus :
Quin pax habebat languidi si quippiam,
Aut si quis aliis moribus pravis erat,
Hic (inpersecutione) cuncti ad unum pectus obflrmavimw.
Atque solidati flammeo zelo hostium
Tulimus furorem, splendide et victi sumus.
Nemo salutem nam cupit hibenlius,
Pericla quam uos, vera laus quibus comes.

Ita nimirum S. Polycarpus urgenti Præsidi, ut Etempk
juraret per fortunam Cæsaris, unum hoc respon­
dit : « Christianus sum, » cui id non licet; testis
Eusebius, lib. IV, cap. v. Idem responderunt
Decimum tertium, in Beatitudine et spiritualis vitœ Martyres Lugdunenses et Viennenses, de quibus
Eusebius, lib. V, cap. li. Ac imprimis S. Blandina, in tormentis falsis criminationibus interro­
Felix qui Christum fortunis omnibus emit,
gata, non aliud respondit quam: «Christiana
Cunctorumque crucem, quam gerit, instar habet, etc.
Felix qui primos inter numerandus ovilis
sum, nec mali quippiam a nobis committitur. »
CbnsticoU, Udius se tenet inter oves.
El alius, nomine Sanctus, ad cunela interrogata
Felix qui Christum manibus non segnis honorat,
respondebat : « Christianus sum. n « Hoc ille et
Mullisque est \itæ regula lexque pix.
nominis sui, et civitatis, et generis ct omnium
Felix qui mullis junctus, non plurima versans
aliorum loco frequenter confitebatur, nec aliam
Distrabdur, pectus sed dedit omue Deo.
vocem ex illo audiebant Gentiles, » ait Eusebius.
Decimum quartUm, orat. 3 ; « Nos (Clirisliani), «Nihil enim terribile, ubi Patris dilectio; neque
hiquit9 externam speciem ac velut ¡acturam pa­ triste, ubi Christus est gloria. » Christianus ergo
rum admodum curamus : in interno autem ho­ est, cui Christus semper est in corde, ore et
I
mine multo plusoperæ studiique ponimus; idque opere.
27. In his autem dieuus. — illo anno quo Au- Vers.if
potissimum studemus, ut spectatorem ad ea quæ
Corpore in afilíelo sita vis roburque piorum est.
Uxc quisquis bene perspiciet» cum corpore fœdus
Non feriet, poalqoun meliore exarserit igni.

^<1-

APOSTOLORUM, cap. XL

253
COMMENTARLA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XL
tiochiæ docuerunt Paulus cl Barnabas, ait Glossa. terquam in Synagogis Judæorum, statuas, ima­
Supervenerunt ab Hierosolymis Prophetæ. — gines et aras Caio Cesari fuisse consecratas. Hanc
Ecclesia cnim a sui initio habuit Prophetas : pro­ ergo idololatriam Caii loto orbe adorati, Deumque
phetia cnim erat una c gratiis gratis datis Spiritus sua divinitate quasi spoliantis, æque ac lotius
Sancti, ac consequenter et vene Ecclcsiæ, quam orbis Caio vel applaudentis, vel obedientis, gene­
regit Spiritus Sanctus, index, ut patet 1 Corinth. rali totius orbis fame plectere et punire decreve­
XIV. Unde et hi missi sunt Antiochiam, ut illam rat Deus. Porro eadem fame afflixit Judæos, Caii
Ecclesiam jam efflorescentem suæ prophetiæ dote idololatriæ resistentes ; quia ipsi persequebantur
Christum et Apostolos , ait Chrysostomus. Porro
confirmarent el illustrarent (1).
v«n. ti. 28. Agabus. — Quem Dorotheus in Synopsi quantum malum sit fames, ostendi Thren. iv, 9.
Ag»iu». Sanctorum, ait fuisse unum e 72 Christi di'-cipu- Certe fames adducit pestem, nimirum
illsU> lis. Beda nomen Agabus interpretatur nuntius uti hoc anno Domini 1622 Romæ et per totam
euri tribulationis; alii, locusta : xn chagab cnim est Italiam experimur. Ex fame ergo homines didi­
locusta. Apposite : locuste cnim depascendo cerunt , vel dicere debuerunt, panem victumque
germina el segetes, sunt causa et prænuntii famis, et vitam non dari a Caio, sed a Deo, ac proinde
quam prædixit Agabus. Alii, organista, ab amp ab eo solo petendum, eumque solum colendum
ugab, id est organum. Alii Agabi nomen dedu­ ct adorandum esse.
Quæ facta est sub Claudio. — Anno 2 Clau­
cunt ab miy uga, id est torta, vel panis subci­
nericius , qui tempore famis a pauperibus fieri dii , qui fuit annus Christi 43 et ex parte 44, ait
solet, ut illico comedatur. Alii Agabum interpre­ Baronius et Dio Cassius, lib. LX. Alii timen cen­
tantur enthusiastem, vel amatorem : aap agab sent famem hanc contigisse post biennium, scilicet
enim significat amare, insanire, agi enthusias- anno Claudii 4, qui fuit Christi 45, forte quia
mo. Ita Pagninus, in Interpret, nom. Hebr. Rela­ usque ad annum 4 perduravit. Ita Josephus, lib.
tus est Agabus inter Sanctos in Marlyrol. Roman. XX, cap. ii; Eusebius, in Chron.; Orosius, lib.
VII, cap. vi, qui duo ultimi addunt Helenam,
dio 13 februarii.
Significabat per Spiritum famem magnam futu­ Adiabenorum reginam (quam ad Christum con­
versam esse scribit Orosius), Judæis in hac fame
ram in universo orbe. — Voluit Spiritus Sanctus,
ait OEcumenius, hanc famem per Propbetas Chris­ magna munificentia succurrisse. Quarc hæc Agabi
tianos prædici, ne Gentiles eam imputarent chris­ prophetia de fame, videtur facta sub annum
tianismo , quasi propter cum dii irati illam in Claudii primum, Christi 42. Porro Caio Caligula Ct™ i,u
orbem immitterent. Secundo, ut Antiocheni fide­ anno 4 regni sui a militibus occiso, in imperium
les facerent collectam, qua Hierosolymitanorum successit hic Tiberius Claudius Drusus Germaniegestati et fami instanti subvenirent ; uti el fece­ cus, Drusi Neronis et Antoniæ filius, Liviæ Augus­
runt. Verisimileest Deum hac fame universali totius te, Augusti Cresaris uxoris, nepos, annos natus
orbis voluisse punire tum alia ejus scelera, tum 50, creatus Imperator factione militum prætorianorum, regnavitque annos Iredccim : cui succes­
Fîmes recentem idololatriam Caii Caligulæ Imperatoris,
VariinT 'Iu* Claudium antecessit. Caius cnim co dementile sit Nero, quem Claudius in filium adoptarat. Ita
luiiCx- venit, ut ubique adorari voluerit ut deus, adeo Suetonius et alii. Primus ergo post Julium Cæsarcm
M'*«- ul nec Jovi cederet, sed Jovis Olympii effigiem Roma? et orbis Imperator fuit Octavius Augustus,
in suam commutare destinaret, teste Suetonio in Julii nepos ; secundus, Tiberius ; tertius, Caius ;
ejus Vita, cap. xxii, el Dione, lib. LIX ; qui et quartus, Claudius; quintus, Nero : sub quibus
addunt cum salutatum fuisse Jovem Latialem, contigerunt ea quæ in Actis scribit Lucas. Deni­
tcmplaquc ei erecta, in quibus exquisitissimro que Claudius ob famem in medio foro, ait Sue­
hostiæ,puta phœnicoptcri, pavones, meleagri- tonius, cap. .win Vite ejus, s A turba convi­
des phasiani quotidie ei sacrificarentur. Quin ct ciis ac simul fragminibus panis ita infestatus est,
a Judæis adorari v'oluit in imagine, quam poni ut ægrc, nec nisi postico evadere in palatium
jussit in templo Hierosolymitano : qua do causa valuerit, nihil non excogitavit ad invehendos,
Judæi ad cum legatum miserunt Philonem , qui etiam in tempore hiberno, commeatus. »
29. In ministerium, — tl« Stw»»», quod Pagni- Ven. w.
id deprecaretur, uti ipse fuse refert Legat, ad
Caium : ubi, æque ac Josephus et Eusebius, in mis, Syrus el Tigurina vertunt, in subsidium :
Chronico, diserte asserit loto orbe Romano, præ- hoc enim est diaconia, nimirum eleemosynæ,
qua egentibus ministrantur necessaria ad vitam.
Habitantibus in Judæa fratribus. — Tum reli­
(1) Do Prophetis Novi Test, consulenda sunt imprimis
loca in Epist. nd Rom. xii, et 1 Cor. xm, xiv. Euerunt, gionis ergo : agnoscebant cnim cos quasi patres
ut patet ex his aliisque locis, viri tales, qui subito quo­ suos nipote primos fideles ; tum quia fideles in
dam el inopinato sxpe Spiritus Sancti afflatu ad publico Judæa spoliati bonis a Judæis, majori indigentia
dicendum in ecclesia impellebantur, el nunc docebant, laborabant, uti dixi Hebr. x, 34 ; tum quia ipsi
nunc Deum carminibus celebrabant, nunc preces reci­
sponte se bonis abdicarant posuerantque eorum
tabant, vel vaticinia proferebant. Dignitate inferiores
erant Apostolis, superiores vero cæteris doctoribus om­ pretia ad pedes Apostolorum, ut vidimus cap.
iv, vers. 3-4 : quare præ cæteris merebantur junibus, Ephes, ii, 20* m, 5.

PM
COMMENTARIA in acta APOSTOLORUM, cap. XII.
vari. Ila S. Hieronymus, in Epist. ad Galat., cap. fidelium, præscrtiin Diaconos : horum enim erat
n j ver?. 10.
eleemosynas distribuere, ut dixi cap. vi. Nam
ViA-w- 30. Mittbmtes ad seniores, — ad Apostolos, verisimile est Apostolos jam Hierosolymis disces­
ait (Ecumenius. Alii, ad Presbyteros et primores sisse , do quo cap. xn.

CAPUT DUODECIMUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Herodes Agrippa occidit S. Jacobum, et S. Petrum incarcérât : sed ille ab angelo liberatur. Hetundo.
vers. 20, Herodes a populo deus acclamatus, occiditur ab angelo.

1. Eodem autem tempore misit Herodes rex manus, ut affligeret quosdam de Ecclesia.
2. Occidit autem Jacobum, fratrem Joannis, gladio. 3. Videns autem quia placeret Judæis,
apposuit ut apprehenderet et Petrum. Erant autem dies azymorum. 4. Quem cum appre­
hendisset , misit in carcerem , tradens quatuor qualernionibus militum custodiendum, vo­
lens post Pascha producere eum populo. 5. Et Petrus quidem servabatur in carcere. Oratio
autem fiebat sine intermissione ab Ecclesia ad Deum pro eo. 6. Cum autem producturus
eum esset Herodes, in ipsa nocte erat Petrus dormiens inter duos milites ¡ vinctus catenis
duabus : et custodes ante ostium custodiebant carcerem. 7. Et ecce angelus Domini astitit,
el lumen refulsit in habitaculo; percussoque latere Petri, excitavit eum, dicens : Surge
velociter. Et ceciderunt catenæ de manibus ejus. 8. Dixit autem angelus ad eum : Praecin­
gere, et calcea te caligas tuas. Et fecit sic. Et dixit illi : Circumda tibi vestimentum tuum,
et sequere me. 9. El exiens sequebatur eum, et nesciebat quia verum est quod fiebat per
angelum; existimabat autem se visum videre. 10.Transeuntes autem primam el secundam
custodiam, venerunt ad portam Ferream, quæ ducit ad civitatem:quæ ultro aperta est eis.
El exeuntes processerunt vicum unum, el continuo discessit angelus ab eo. 11. Et Petrus
ad se reversus, dixit : Nunc scio vere quia misit Dominus angelum suum, et eripuit me
de manu Herodis et de omni exspectatione plebis Judæorum. 12. Consideransque venit
ad domum Maria?, matris Joannis, qui cognominatus est Marcus, ubi erunt multi congre­
gati, et orantes. 13. Pulsante autem eo ostium januæ, processit puella ad audiendum, no­
mine Rhode. 14. Et ut cognovit vocem Petri, præ gaudio non aperuit januam, sed intro
currens, nuntiavit stare Petrum ante januam. 15. At illi dixerunt ad eam : Insanis. Illa
autem alfirmabat sic se habere. Illi autem dicebant : Angelus ejus est. 1G. Petrus autem .
perseverabat pulsaus. Cum autem aperuissent, viderunt eum, et Obstupuerunt. 17. An­
nuens autem eis manu ut tacerent, narravit quomodo Dominus eduxisset eiiin de bàttere,
dixitque : Nuntiate Jacobo et fratribus hæc. Et egressus abiit in alium locum. 18. Facta
autem die, erat non parva turbatio inter milites, quidnatti factum esset de Petro. 19. He­
rodes autem cum requisivisset eumel non invenisset, inquisitione facta de custodibus, jussit
eos duci : descendensque a Judæu in Cæsaream, ibi commoratus est. 20. Erat autem iratus
Tyriis el Sidoniis. At illi unanimes venerunt ad eum, et persuaso Blasto, qui erat super
cubiculum regis, postulabant pacem, eo quod alerentur regiones eorum ab illo. 21. Sta­
tuto autem die, Herodes vestitus veste regia, sedit pro tribunali, et concionabatur ad eos.
22. Populus autem acclamabat : Dei voces, et non hominis. 23. Confeslim autem percüssit
eum angelus Domini, eo quod non dedisset honorem Deo; et consumptus a vermibus
i xpiravii. 24. Verbum autem Domini crescebat, et multiplicabatur. 25. Barnabas autem el
Saulus reversi sunt ab Hierosolymis expleto ministerio, assumpto Joanne, qui cognomi­
natus est Marcus.

commentaria in acta
Ver»...
<. Eodem autem tempore,— puta inchoato
anno 2 Claudii ct Christi 43, quo cœplt fames,
ut dixi in fine capitis pra;cedentis.
Herodes,— non Ascalonila, qui Infantes in ortu
Christi occidit; nec Antipas, qui Joannem Bap­
tistam decollavit el Christum illusit : sed Agrippa,
illius Aristobuli, filii Herodis Ascalonita:. Ita Sy­
rus et Eusebius, lib. It, cap. x.Vocatur rex, non
tetrarcha, quia regnum regisque nomen a Caio
Caligula Imperatore obtinuerat, eo quod Sub Ti­
berio Cæsare, Calo familiaris, Tiberio celerem
mortem, ut Caius nepos ei in imperio succede­
ret, optasset, ideoque a Tiberio in carcerem de­
trusus esset: linde mox moriente Tiberio, succe­
dens Caius, Agrippam carcere liberatum regem
Judææ creavit, uti narrat Josephus, lib. XVIII,
cap. vin, et lib. XIX, cap. v.
Herodes
Nota : Quatuor fuerunt Herodes : primus, Asca­
vini.
lonita; secundus, Antipas, ülius Ascalonita;; ter­
tius, hic Agrippa, Anlipæ ex fratre nepos; quar­
ius, Agrippa junior, hujus senioris filius, de quo
cap. xiv, 16, qui fuit tempore excidii Hieroso­
lymitani, cui Josephus suam historiam Judaicam
dedicavit.
Ut affligeret. — Quia, teste Josepho, Judaismi
et Judæorum erat studiosissimus, atque a Caio
cum regno jus etiam in res sacras; templum et
sacerdotium obtinuerat. Adeo enim Caio oh op­
tatum et prædictum ei imperium, erat carus, ut
Caius creatus Imperator, mox Agrippa- donarit
catenam auream, pondere parem ferre®, qua
eum onerarat et vinxerat Tiberius, ait Josephus,
lib. XIX, cap. v. Videtur Agrippa Horna- didicisse
crudelitatem a Tiberio Ciesare, a quo conjectus
in vincula, a Caio evectus fuit ad regnum : per­
inde ac Tiberius ab exilio Hhodiensi vocatus est
ad imperium, dc quo Suetonius in ejus Vita,
cap. lix : « Multa; ait, ita sn-ve et atrociter facti­
tavit, ut nonnulli versiculis quoque et præsentia
exprobrarent, et futura denuntiarent mala : »
Asper cl nmnilis, breviter vis Omnia dicam!
Dispcream, si tc mater amaro potest.
Aurea mutisli Saturni sicula, Casar :
Incolumi nam te, ferrea semper eninl.
Fastidit vinum, quia jam sitit iste cniorcm,
Tam bibit hunc avide, quam bibit ante ineram.
Aspice Felicem sibi, non tibi, Romule, Syllam :
El Marium, si vis, aspice, sed reducem.
Nec non Antoni dulia bella moventis,
Nec semel Infectas aspice cæde manus.
El dic : Roma perit : regnabit sanguino multo,
Ad regnum quisquis venit ab exilio.
Ven. Î.
Cjuurxtú S. Ja­
cobi.
Prima.
& eundi.

2. Occidit autem Jacorvm. —Cur Jacobum præ
c.eteris Apostolis? Respondeo : Pròno, quia hic
Jacobus major, frater Joannis, erat unus o pri
mariis tribus Apostolis, ndcoque e columnis Ec­
clesiis. Secundo, quia, ut ail S. Chrysostomus et
iheophj laetus in cap. IVli S. Matth., Jacobus hic
quasi Boanerges, id est filius tonitrui, in pnedicationo Evangeli! erat igneus quasi fulmen, ac

apostolorum, cap. xn.
Judæis terribilis el gravis quasi tonitru , confu­
tando Judæos et judaismum, ideoque ab eis pos­
tulatus ad necem. Tertio, quia ex Hispania oblia T*rtta.
celebris rerumque gestarum gloria clarus, ocu­
los omnium in se convertebat, ac nominatim
quod duos famosos magos, Philethum et Hermo­
genem, ad Christum convertisset : forte etiam
Judæi, qui plurimi tum in Hispania degebant,
ejus predicanone et gestis offensi, litteras ad suos
llierosolymitas dederant, ut Jacobum e medio
tollerent. Denique probabile est cæteros plerosque Apostolos abfuisse Hierosolymis, imo abiisse
in suas provincias, ut proinde eos comprehen­
dere non potuerit Herodes, de quo mox plura.
Occidit autem Herodes Jacobum, tum ut Ju­
dæos magis sibi conciliaret, tum quia Judaismi,
quem S. JaCobus impugnabat, erat amantissimus.
Unde Josephus, lib. XIX Antiq., cap. vii : « Qua­
propter, inquit, libenter et continue degebat Hie­
rosolymis, institutorum ac rituum patri® servator
religiosissimus. Purus enim erat a contaminamentis omnibus, nec ulla dies ei prateribat abs­
que sacrificio. » Porro occisus est S. Jacobus a
Judæis paulo ante Pascha, puta ante U lunam
primi mensis Nisan, vel paulo post, ut volunt
alii. Unde flora. Martyr. 25 julii ait, a prope Pas­
cha , » non definiens alite, an post : nam paulo
post ejus necem, voluit Herodes occidere quoque
Petrum post dies azymorum, id est post octavam
Paschalis. S. Hieronymus, in cap. xeni Ezerb.,
scribit S. Jacobum immolatum altera die Pascha­
lis, scilicet decima quinta luna, in qua Christus
occisus est. AdoTrevirensis, in Martyr., etCalixtus
Papa I, De Miraculis S. Jacobi, scribunt cum oc­
cisum 25 martii, quo pariter die ante decem oi,nos, puta anno Christi M, occisus fuerat Christus.
ChristophorUs tamen a Castro, in Ristat. Dej-tr.,
cap. xviii, censet eum occisum in aprili in diebus
azymorum : festum tamen ejus celebratur die
25 julii, quia eo dic translatum est ejus corpus
Compostellam, ubi miraculis plurimis coruscans
magno Hispanorum, imo peregrinorum e toto
orbe confluentium confluxu colitur; quæ pere­
grinatio celebrari coepit anno Domiui 1220, teste
S. Antonino, I part. Hist., tit. VI, cap. vm.
Gladio. — Quia licet in veteri Testamento vix
legamus Judæos usos gladio in poenis reorum,
tamen postquam in Romanorum potestatem ve­
nerunt, eo, more Romanorum, usi sint eorum
TctraEch® et Reges : unde et Herodes Antipas,
hujus Herodis patruus, gladio occidit S. Joannem
Baptistam.
Porro S. Jacobus vadens ad mortem, suum
accusatorem, nomine Josiam, sua constantia et
sanctitate ita obstupefecit, ut eum ad Christum
converterit martyremque offecerit. Audi ex S. Cle­
mente Euscbium, lib. H Ihst., cap. ix : « Is saue
qui eum ad tribunal duxerat, cum martyrium
subiturum cerneret, ea re motus, et se Christia­
num esso ultro confesses èst Ducti stmt igitur
Ml»

236
COMMENTARIA IN ACTA
simul uterque. Ille vero in itinere petiit ut ignos­
ceretur sibi a Jacobo. Hic cum parumper delibe­
rasse! : Pax libi, inquit, ct osculatus est eum;
atque ita simul uterque decollatus est. » Addit
S. Isidorus S. Jacobum euntem ad martyrium,
paralyticum suam opem inclamantem membris
et sanitati restituisse.
Prfrih- Nota : S. Jacobi laus ct gloria prima est, quod
primus omnium Apostolorum pro Christo marcol»*.
Prictun. lyrium generose obierit, cætcrisquc ad illud dux
et choragus fuerit. Ex adverso frater ejus S. Joan­
nes agmen Apostolorum claudit, ct ultimus om­
nium defunctus est grandævus anno Christi 101.
post Christi passionem 68, post Jacobi necem 58.
Quare hi duo fratres cæterorum omnium Apos­
tolorum vitam el mortem sua morte, quasi ini­
tio ct fine complectuntur, inchoant et terminant,
corumquc sunt quasi A ct n.
saetín. Secunda, quod cognatus fuerit Christi, natus
dcm*
cx patre Zcbcdæo cl matre Maria Salome, quæ
Sanctorum catalogo adseripta, religiose colitur
Verulis in Italia, ubi ejus corpus requiescit.
T--rtiun>. Tertia, quod a Christo mutatum sit ei nomen,
ac cum fratre Joanne vocatus sit « Boanerges, »
id est filius tonitrui, id est tonitru cl fulmen :
fulmineus enim fuit zelo, actione, prædicatione,
miraculis. Nulli alteri Apostolo Christus mutavit
nomen, nisi Simoni, quem vocavit « Cepham, »
id csl Petrum, eo quod illum Ecclesiæ suæ des­
tinarci basin ct Primatem.
Onu- Quarta, quod a Christo præ cæteris Apostolis
,nm'
electus fuerit cl dilectus : hi enim tres, Petrus,
Jacobus ct Joannes, quasi triumviri Christi, soli
interfuerunt ejus transfigurationi in monte Thabor cl orationi ultimæ in horto paulo ante mor­
tem, in qua sudavit aquam ct sanguinem. Insu­
per semper mansit virgo, æque ac frater ejus
Joannes. Unde dc utroque loquens Epiplianius,
liares. 58 :« Quinam ergo, inquit, hi fuerint,
quam generosi Apostoli, cl monasticam vitam
degentes, ac deinceps virgines. »
Qnin- Quinta, quod Christi fuerit amantissimus ejusto®‘
que honoris zelosissimus. Unde Luca ix, 54,
cum Samaritæ Christum spernerent, indignans et
Christi injuriam ulcisci volens, ingenti zelo, etsi
adhuc rudi el impolito dixit : a Domine, vis dici­
mus ut ignis descendat de calo, et consumat
illos? » q. d. Vis ut instar Eliæ cos igne coelesti
ct fulmine afflemus? <i Surrcxit enim Elias pro­
pheta quasi ignis, ct verbum ipsius quasi facula
ardebal, » Eccles, xlviii, 1.
fcitnm.
Scala, quod B. Virgini carissimus fuerit. Unde
ipsa adhuc vivens llicrosolymæ, eidem apparuit
Cæsaraugustæ, insistens columuæ, jussitque ibi­
dem oratorium sibi extrui, prædicens illam His­
panis partem sibi fore devotissimam. Quare S. Ja­
cobus eidem sacellum, omnium in orbe primum,
exædificavit. Ha referunt Ánnales Hispania.
s*pu- Septima, quod Hispaniam a Mauris et Saracenis
liberant, visibiliter præiens aciem llamiri regis,

APOSTOLORUM,

cap.

XII.

dura ilio anno Domini 834, cum innumeris Sara­
cenis c recenti victoria insolentibus, sibique in­
sultantibus, monitu et invocatione S. Jacobi con­
fligens, cos omnes vel cecidit, vel cepit, vel in
fugam egit. Unde ct Hispani in præliis cum jugi­
ter invocant, ct ejus ope illustres contra fidei
hostes obtinuerunt el obtinent victorias. Qn are in
ejus honorem instituerunt Ordinem Militarem
Equitum S. Jacobi, qui coepit sub Alfonso IX,
rege Hispaniae, anno Domini 1138.
Octava, Jacobo debet Hispania quod a Christo OiU
hucusque in vera et orthodoxa Christi tide con­ vo
stans perstiterit, ut merito reges ejus Catholici
cognominentur, ipsaque sit basis et columen fidei
et Ecclesiæ, quodque fidem Christi cum œterna
nominis sui gloria per Indias, tam Orientis quam
Occidentis, longe latequc propagarit, et in dies
magis magisque propaget.
Censet S. Isidorus, ct Lucius Dexter in Chro­
nico, idque habet Liturgia Mozarabum, ct versio
Arabica, S. Jacobum hunc, fratrem S.Joannis,
scripsisse epistolam Canonicam, quæ vulgo S. Ja­
cobi dicitur; Eusebius tamen, S. Hieronymus et
alii multi censent eam scriptam a Jacobo Minore,
qui frater Domini dictus, primus fuit Episcopus
Hierosolymorum; quod in ipsa ejus Epistola dis­
cutiendum erit.
Denique, sicut S. Joannes Baptista occisus est Noma,
ab Herodiade, quæ erat soror hujus Herodis
Agrippæ, eo quod incestas ejus nuptias cum He­
rode Antipa, patruo suo, culpasse!; ita et S. Ja­
cobus occisus est a fratre ejus Agrippa : nimirum
S. Joannem martyrii socium merebatur S. Jaco­
bus; itaque Herodias Joauuicida fratrem Hero­
dem, et Herodes Jacobicida sororem Herodiadcm,
velut dignum patella operculum poscebat, nimi­
rum uterque mali corvi malum fuit ovum. Uter­
que enim prognatus est cx llcrode Ascalonita,
qui fuit infanticida, et in eis Christicida. Hic enim
utriusque fuit avus : genuit enim Arislobulum,
qui fuit pater Herodis Agrippæ et Herodiadis.
Addit L. Dexter in Chronico, anno Christi 41 :
« Ex Hispania rediens Jacobus Gallias invisit, ac
Britannias, ac Venetiarumoppida; ubi prædicat,
ac Hicrosolymam revertitur, de rebus gravissimis
consulturus B.Virginem ct Petrum. » Et mox anno
Christi 42 : « Prædicans acerrime Judæis, prius
interfuit hoc anno consecrationi ædis sacræ Naza­
reth (quæ Lauretum ab angelis translata, inde
nunc Lauretana dicitur), in qua Virgo Deiun con­
cepit, prodentibus nonnullis Apostolorum : suc­
ciso ab Herode capite, recens Hicrosolymam re­
versus, nobile martyrium 25 die niartii (quo
et Christus crucifixus est) gloriose pertulit. Dis­
cipuli S. Jacobi, Dei monitu Virginisque consilio,
corpus magistri Joppc in navi deponentes, Inam
Flaviam Gallæciæ civitatem felici navigatione per­
venerunt. Altare super sacrum corpus erigunt,
et more sacro, Basilius, Athanasius, Chrysogonus,
Agathodorus, Elpidius (qui mintió accepto de

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XII.
corpore sui parentis in Hispania* allato, mox
Sexto, alii censent S. Jacobum occisum ct S Pe
Iriam accurrunt) sacrant, ct Apostolo dicant. » trum incnrccratum fuisse in Paschale, anno Clau­
Subdit anno Christi 50, S. Petrum Hispanias ad- dii 2 incipiente, qui fuit Christi 43, nonus ab
fisse, multis cum comitantibus, inde in Africam ejus morte. Tunc enim Agrippa Roma, ubi a
et Ægyptum transisse. Horum omnium fides sit Claudio in regno fuerat confirmatus, celeriter re­
penes auctorem, quæ quanta sil dixi in fine diens Hicrosolymam ante Pascha, volens Judicis
Chronotaxeos.
gratificari, S. Jacobum occidit et S. Petrum vinxit:
Goo anno Qurares, quoto Christi anno occisus est S. Ja- sed ille ali angelo liberatus, mullis Asine provin­
jkoIu ? c°bus? Erùno Eusebius, in Chronico, ait cum oc- ciis peragratis, Romam ingressus, Romanam ca­
cisum anno Christi 36, qui fuit Tiberii impera­ thedram erexit die 18 januarii, sub finem anni 2
mmo. toris 20, a morte Christi 2. Verum irrepsit error Claudii, qui finiendus erat die 24 januarii, in­
in Chronicon hoc. Nam eo tempore necdum reg­ choato jam anno Christi 44 ; ac eodem jam cur­
nabat Herodes Agrippa, qui eum occidit : coepit rente, et post diem 24 januarii concurrente cum
enim regnare cum Caio, successore Tiberii. Unde anno 3 Claudii imperatoris, Agrippa percussus
hiem Eusebius, lib. II ¡Ustor., cap. vin cl ix, est ab angelo, cum septem annos regnasse!, ni­
ait eum occisum, raque ac Petrum incarceratimi, mirum quatuor sub Caio, tres sub Claudio. Sic
enim omnia apposite inter se per annos distri­
sub Claudio imperatore.
Secundo. Secundo, alii Jacobi necem contigisse putant buta connexa cohrerent. Ha Josephus, qui tum
anno Claudii 8, Christi 49, qui fuit a morte ejus 15, vivebat et hrac spectabat, lib. XIX Antiq., cap.vm.
eo quod Herodes Agrippa paulo post cum occi­ ct ex eo Christophorus a Castro, in Hist. Deipar.,
sum, et Petrum incarceratimi, sit occisus ab an­ cap. xvu!, pag. 530, quem vide. Eodem anno
gelo, cap. Xu. Mortuus est autem Agrippa anno 9 Christi 43, Thaddæus missus est ad Abagarum
Claudii, ait Tacitus lib. Xll Anual. Sed errat Taci­ (uti ei vivens promiserat Christus), cumque cum
tus ; nam Agrippa 3 Claudii anno defunctus est, populo Edesseno fide Christi imbuit cl baptizavit,
uti passim tradunt Historici.
teste Eusebio, lib. I Hist., cap. xiii.
Tatto.
Tertio, Baronius putat S. Jacobum decollatum
Mihi magis probatur sententia Baronii, excepto Saustii
anno Claudii 2, Christi 44, qui fuit a morte ejus 11: anno quo ab angelo percussus est Herodes : illum aucMh»
Herodem vero percussum ab angelo anno Clau­ enim censeo fuisse Christi 45, Claudii tertium :
dii 4, Clu isti 46. Verum crateri tradunt cum tan­ nam ultra tertium Claudii annum non regnasse,
tum 1res annos regnasse sub Claudio, et quatuor nec vixisse Herodem consentiunt Chronologi el
sub Caio, hoc csl universim septem annos.
Historici. Porro primus Claudii annus incidit in
W.
Quarto, Onuphrius, in Chron., et Mariana, Hist. annum Christi 43, non 42, uti tradit Eusebius et
Hispan., lib. IV, cap. n, S. Jacobi necem con­ crateri; nam Christus mortuus est anno Tiberii 18,
signant anno Christi 42, qui fuit Claudii impera­ uti omnes consentiunt, agens annum ratatis 34.
toris primus. Nam anno sequente, puta 2 Claudii, Tiberius autem 22 annos regnavit, cui successit
Petrus statini a neco Jacobi incarceratus, ab an­ Cains per 4 annos. Caio successit Claudius : com­
gelo liberatus profectus est Hornam, uti omnes bina horum annos cum annis Christi, invenies
tradunt. Sic el L. Dexter, in Chronico, tradit Claudii i annum incidere in annum Christi 43,
S. Jacobum occisum anno Christi 42, die 25 non 42 ; anno ergo Christi 44 Petrus e carcere
liber, variis provinciis peragratis, Romam con­
mar li i.
Quinto.
Quinto, Gencbrardi in Chronol., lib. 11, eam po­ tendit ibique cathedram posuit 18 januarii, in­
nit anno Christi 46, qui, inquit, fuit Claudii ter­ choante anno 45 Christi , et finiente anno Claudii
tius, Agrippæ septimus et ultimus : septennium secundo. Nam tertius Claudii annus inchoandus
enim cum regnasse docet Josephus loco mox ci­ erat die 24 januarii ejusdem anni. Id patet ex eo
tando ; nam paulo post occisum Jacobum occisus quod Petrus sederit Rcmra 25 annis. Jam incipe
est, ita ut quatuor annos regnarit sub Caio, 1res ab anno 3 Claudii, el numera reliquos ejus 12 an­
sub Claudio. Verum non slatini a nece Jacobi ab nos (universim enim regnavit 14 annis), adde
angelo percussus est Agrippa : nam, ut ait Lucas, annos 13 Neronis (13 enim anno Neronis, ab eo
in line hujus capitis, Agrippa occisus est Crasa- occisus est Petrus), qui succssit Claudio, habebis
rera : eo autem ascendit post moram aliquam annos 25 Sedis Romanie S. Petri.
Qurares secundo, quoto post Christi in cœlum Qao«a»
actam llierosolymra a nece Jacobi. Rursum non
slatim ut ascendit Cæsarcani, ibi percussus est. ascensum anno Apostoli discesserunt o Judraa in
Nam Lucas narrat interim famem accidisse prae­ suas provincias, ut toto orbe evangelizaren! Gendictam ab Agallo : Tyrii enim el Sidonii facto tibus quibuslibet? Respondeo : varii varium as-Pn*o.
concursu, per Blastum conati sunt Agrippam sibi signant annum. Primo, Apollonius, qui vixit anno
reconciliare, eo quod alerentur eorum regiones Christi 220, scribit apud Euscbium, lib. V Hist.,
ab illo, ut ait Lucas, vers. 20. Non ergo paucis cap. xvu, Christum jussisse Apostolis, no ante 12
diebus Agrippa Crasarcra commoratus est; sed annos a morte sua computandos, Hierosolymis
partem anni sexti regni sui et totum septimum discederent. Id accepit ex Clemente Alexandrino,
ibi transegit. Quocirca
qui pipulo ante vixit et scripsit, scilicet anno
xvu.

17

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM* cap. XII.

Chridi 190. Clemen* onim, lib. VI Strom,, idem guis igneis irent praedicatum per totum nrbnin,
tradit :scd Clementis hujus scripta vitiata sunt ab ut pnfet Art. i; si onirn decem armos mansissent
ha retida, ideoque inter apocrypha relata a Ge­ in Judæa, tardo admodum exeeuti essent man­
lasio Pontifice, æque ac Itinerarium Petri, a quo­ datum Christi do predicando Gentibus per tofum
dam Clemente (non illo Romano Pontifico, S, Petri orbem, el parum temporis ad id oxoquonduin
discipulo at successore, uti pre se fort) compo­ habuissent. Pleriqun enim anno trigesimo apossitum, ubi idem do hisce 12 annis a Christo Apo­ tolatum cum vita et martyrio finierunt. Addo,
stolis praestitutis, dicitur : ex quo primo desumpta pauci fuerunt, puta duodecim, ct tamen hi re­
et propagata vitietur Ineo traditio. Sed eam fal­ motissimas et plurimas gentes, vastas et amplas
sam esse et confictam palet ex hisce Actis Apo­ adire et convertero debebant.
Quarto, quis credat eos omnes decennium in- 9»^ te
stolorum. Nam paulo post necem S. Stephani,
Philippus Samariam convertit; unde eo Hieroso­ tegrum posuisse apud paucos perfidos el obsti­
lymis acciti discesserunt sancii Petrus cl Joannes, natos in sua lege Judæos, cum flcironl tofum or­
ut Samaritis sacramentum Confirmationis impen­ bem sibi a Christo pransoriptum ot demandatum
derent. Rursum ex iisdem patet S, Petrum paulo osso? Sane pauci anni sufficiebant ad praedican­
post lustrasse Joppen, Lyddam aliasque civitates dum per totam Judæam, praesertim cum ibidem
Judææj deinde Cæsareæ Christi fidem predicasse Diaconos ct Presbyteros ordinassent; quin ct
Cornelio; ac tandem cathedram suam Antiochiae S. Jacobum, fratrem Domini, constituissent Epi­
collocasse per septem annos, donec eam Romam scopum.
transferret, quod factum est anno circiter decimo
Quinto, quia S. Paulus, Galat., r, 19, ait se post ’ H llA
post ascensum Christi in cœlum.
triennium a conversione sua (qtue contigit anno
Srctnxto. Secundo, Baronins, quem multi sequuntur, ac Christi 36, vel, ut alii volunt, 35), puta anno
CbXi *'onnus hic ad vers. 20 censent Apostolos se dis- Christi 38, vel 39, ascendentem Ilierosolymam,
44. pavisse per orbem post necem S. Jacobi, anno neminem Apostolorum vidisse, nisi S. Petrum et
Christi 44, qui fuit decimus a Christi morto et re­ Jacobum, fratrem Domini : quia scilicet caderi
surrectione ; unde S. Matthœum paulo ante, puta ad evangelizandum toto orbe erant dispersi, ait
anno Christi 41, scripsisse Evangelium. Causam S. Hieronymus, Anselmos, Claudius Taurinensi
dispersionis fuisse persecutionem Herodis, qua ct Cajetanus ibid. Hinc et S. Lucas describens
occidit S. Jacobum ct incarceravi! S. Petrum, acta S. Petri, ct ortum progressuniffiie Ecclesiæ
eum et reteros occisurus, si potuisset : quocirca in Judæa, nullam aliorum Apostolorum mentio­
illos periculum fugientes, profectos esse ad Gen­ nem facit, nisi S. Joannis; utique facturus si in
tes. Multo longius abeunt, qui Apostolos univer­ ca diutius mansissent.
saliter per orbem dispersos esse opinantur post
Ob h®c ergo argumenta probabilius videtur ,
primum Concilium Hierosolymis habitum, AcLxvj Apostolos longe ante annum Christi 44, qui fuit
hoc enim celebratum esso anno Christi 5i, ut decimus a morte ejus, in suas provincias disces- Cbriitl
vult Baronins, vel 54, ut vult S. Hieronymus. Ci­ sisse : quo anno discesserint, præoiso definire 37*
tant pro hac sententia S. Chrysostomum, hom. 25 non ausim. Probabile est cos discessisse paulo
in Acta, sed falso.
post conversum a Petro Cornelium : fune enim
îufnti- Verum hæc sententia difficilis est creditu. Primo, apertum est publice per cadeste oraculum o ilium
quia Eusebius lib. i Jí.sL, cap. xm, scribit sano fidei Gentibus, iisque jussus est illico Petrus, ao
lumThaddæum, profectum Edessam Syriae anno consequenter et reteri evangelizare. Quocirca
Christi 43, convertisse Abagarum regem et popu­ ipse mox adiit Antiochiam ibique cathedram
lum Edessenum ad Christum, uti Abagaro olim constituit anno Christi 37. Videntur ergo sub idem
scripserat el promiserat Christus. Quocirca Lucius tempus quoque reteri suas adiisse gentes, in
belter, in Chronie., et Genebrardus, in Chronol., cisque Ecclesias erexisse, ibique suas oathedras
censent divisionem Apostolorum factam anno posuisse. Quis enim credat eos cœlosli visiona
Christi 41, qui fuit septimus amorte ejus. Sed Petri admonitos, jam esse tempus pra?dicandi
nec hoc satisfacit, ob sequentes rationes,
Gentibus, tardasse et distulisse hujus monili,
Secundo, quia S. Jacobus in Hispamos profec­ imo praecepti divini exccntionem per septem vel
tus est, utique ante annum Christi 44; nam eo octo annos, puta ab anno Christi 37, usque ad
occisus est ilierosolymæ al) Herode. Eum enim 44. Videntur ergo discessisse sub annum Christi
in Hispania predicasse, universalis est et imme­ 37, unde et anno Christi 36 Deus convertit Sau­
morabilis non tantum Hispania), sed el fidelium lum eumque Gentium Apostolum et doctorum
ubique traditio, cui refragari nemo queat. Jaco- designavit. Quod si quis eodem anno Christi 36
bus ergo in Híspanlas profectus est sub annum contendat Cornelium fuisse conversum, et paulo
Christi 37. Ergo eodem reteri quoque in sua loca post Apostolos, saltem aliquos ivisse insuas pro­
abiis&e videntur.
vincias, non repugnabo. Sub idem enim tempus
Totk.
Tertio, quia Christus jueeerat Apostolis ut ma­ videtur apertum Gentibus fidei ostium, quo
nerent Hierosolymis usque dum reciperent Spi­ Saulus conversus creatus est a Leo Gentium
ritum Sanctum in Pentecoste, ut eo recepto lin­ dnrtor.

COMMENTALA IN ACTA ApnsTALonuw, cat. xn.
J,no no‘tnr Cn%par Sánchez, ti ici 1 Dc Prudic. runt ordinando Hicrosnlymæ. Episcqpnm S. JaroCtrl U
Jacobi in Disponiti, cap. vi, í t Lhri «lophoniN a bum, dispergendo sn par reteras hidatv, Gnb•*3 Castro in Hislor. Deipara■ t cap, xvui, peg. Mt , 1 ere ct Samarir civitates, ibique evangelizando;
consent Apostolo» slatini a Pentecoste, anno tum quia exspectabant occasionem cl tempus,
Christi 31, ivisse in suas provincia*». Probant lei qno a Deo discedere monerentur, ut hoc Judaeis
rn.b. primo, quia ideo in fino illius anni 34, ut tradii
po4 ont obtendere, nn jpsjs abeuntibus obstre­
Eusebius in Chronico, ct alii, ordinasse videntor perent , /mt Rcbisma facerent ; hoc autem fa tum
sanctum Jacobum , fratrem homini, Episcopum rd per vi’ioncm S. Petro oblalarn.
Hiorosolymæ, ut Judœormn curam pastoralem
Rursum illa argumenta recto probant Apodoin ipsum transferrent, ipsi vero discederent ad te^ Iter suum non distulisse per multos, v. g.
Gentes.
docom annos, hj<1 rebus in Judæa componitis
Renodo.
Secundo, id probant ex .Melitene Saninosi, mox dfecessic*e. Hoc autem factum e^t, cum
quem citat Boda in cap..vili Ad., el ex Prochoro, Petru« obite Judæa, Lydda et Joppc, ubi multos
discipulo S. Joannis : sed utriusquo scripta sunt dies m ncit, ait Lucas, cap. ix , missus est Or-ivitiata , apocrypha et fabulosa.
ream ad convertendum Cornelium ;quod factum
Tedio.
Tertio, quia Christus ascendens in cœlum jussit cct sub annum Christi 37, ut dixi in fine cap. x ;
dixitque Apostolis, Marc. cap. ult : a In mundum na consequenter tunc pariter videntur Apostoli
universum euntes, doceto omnes gentes , n q. d. in suos oras profecti. Sic enim omnia suavi dispo­
u Ito, quia jam tempus est, » ait S. Thomas, Hugo sitione et concinna narratione connexa coha*rent.
et Cajetanus, qui et addit, hoc mandato revoca­ Nam ab anno Christi 31 usque ad 37, Apostoli
tum esse illud anterius, « In viam (¿entium no omnes, per triennium integrum evangelizando
abieritis. »
Judaeis, abunde eis satisfecerunt ; unde eo expleto,
Curio.
Quarto, quia Ecclesia in Officio Pentecostes, in anno Christi 37, converso Cornelio e| patefacto
Vesperis secundis, ad Magnificat canit ; a Hodie cœlitus Gentibus ad Ecclesiam ingressu, omnes
completi sunt dies Pentecostes; hodie Spiritus se ad iter in suas provincias accinxerunt.
Sanctus in igne discipulis apparuit, et tribuit cis
Confirmatur primo, quia Lucius Dexter, in Chro­
charismatum dona : misit nos in universum mun­ nico, et alii tradunt S. Jacobum anno Chrteti
dum prædicare. » Similiter loquitur S. lxo,scnn. 37 profectum in suam provinciam, puta Hispa­
1 in Iiatali S. Petri ct Pauli. Item Metaphrastes ct niam : ergo idem cæteri plerique fecerunt alter­
alii. Unde concludit Sánchez paulo post Pente­ nativo. Dico, piehqwi et alternative. Nam non
costen Apostolos predicasse Gentibus et ad eas omnes rimul eodem tempore præcise discesse­
profectos esse ante conversionem Cornelii, quam runt , sed alii citius, alii tardius, pro rerum ct
ipse censet factam anno 36 Christi, qui fuit se­ negotiorum commoditate, vul necessitate, ut recte
cundus ab ejus morte. Licet enim posterius eam advertit Christophoms a Castro, cap. xvm Hist.
narret Lucas, cam tamen esso praeponendam : Deipara, Sic S. Joannes diutus ibidem mansit, ut Ihnù*
Lucam enim per hysterologiam gesta Petri post­ serviret B. Virgini, cui a Christo datus erat cusios 51
ponere, ut narrata conversione S, Pauli, ejus imo filius; S- Petrus Judœis vel prœscns, vel0*-..t
gesta codem historic filo pertexat, quibus per­ vicinus esse voluit per dcccm annos, ex quibus
textis gesta S. Petri enarrare aggreditur.
septem egit Pontificem Anliochix*, sed ite, ut
Rehu. Verum difficile est credilo Apostolos ivisse ad crebro iu Judœam ot Jerusalem excurreret. Unde
lur«
Gentes ante apertum iis cœlitus fidei ostium S. Paulus anno Christi 39, veniens llierosolymam,
per conversionem Cornelii. Ideo enim Deus illam cum ibidem invenit ct convenit, (ìu/uLi, 19;
cadesti visiono Petro præmon>lruvil, ni per illam S. petrus enim precipuo erat Jud vorum Aposto
Apostolis iter ad Genios panderet : aliuqui enim lus, sicut Paulus Genlium , Gala!, n , 9.
Judæi, quales erant pleriquo primi Christiani,
Confirmatur scrundo, quia Apostolos Hieroso­
id non permisissent, imo iis restitissent, uti res­ lymis non discessisse ante conversionem Cornelii,
titerunt S. Petro, cap. xi, vers. 3, Sed Petrus per patet ex oo quod Lucas, cap. xi, vers. 1, dicat
visionem a Deo acceptam eis satisfecit.
illos eam ibidem audivisse ; «Audierunt, ait,
Àd irgli- Quoto argumenta a Sánchez allata probant Apostoli cl fratres qui erant in Judæa, quopiam
mantum duntaxat a Pentecoste lienico Apostolis prœdi- el Gentes receperunt verbum Dei ; » ergo ante
caro Gentibus, uti recte judicavit Gabriel Vasquez, non receperant, nec eis ex professo prædicaranl
quem citat Sánchez, cap. yin; imo eosdem prae­ Apostoli. Quod vero mox post conversum Cor­
dicasse Gentibus, quæ so Judœis miscebant in nelium discesserint in suas provincias, liquet ex
concionibus S. Petri ct Apostolorum : non tamen eo quod paulo post Lucas, vers. 22, dicat Barnaprobant eos slatini a Pentecoste ivisse in suas bam missum esbo Antiochiam, non ab Apostolis,
provincias, tum quia primo satisfacere debebant utpole jam profectis el absentibus / sed a pres­
Juduis, qui prælondcbant Messiam sive Christum byteris Ecclesiæ. u Pervenit, ait, sermo ad aures
ejusque Evangelium ad so perlinere, non ad Ecclesia', quæ erat Hierosolymis, super istis, ct
Genius : illum enim ad so essa missum, vo quod miserunt Barnubam usque ad Antiochiam. »
patribus suis fuisset promissus : hoc autem feceConfirmatur tertio, quia ideo Herodes anno

•60
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XII.
Christi 43 «apprehendit Petrum, et Jacobum oc­ adversariis certabat, ct Jesu nomen palam præ­
cidit præ cæteris Apostolis, cap. xn, vers, f, eo dicans, invocato ejus nomino, præcipua quædam
miracula faciebat. » Et inferius hosco S. Petro dat 8- M*4
quoti cælori jam abiissent ad suas gentes.
OrmoHæc itaque est Chronotaxis Christi, Apostolo- titulos : « Vere liic est Apostolorum firmamentum,cloxU
et sacratus cadorum magister, arcanorum inter­
A
rnm c* primitiva^ Ecclcsiæ.
Christus occisus resurrexit, ascendit in cœlum, pres, nutantium confirmator, lapsos erigens,
indequo misit Spiritum Sanctum in Pentecoste, firmos conservans, pœnitentiæ dux ardcnlissimus : Petrus denique magnum illud orbis terra­
anno a nativitate sua 34.
Eodem anno S. Petrus prædicans convertit tria rum miraculum, Ecclesia) jactatio, discipulorum
et mox quinque hominum millia.
decus, eorum qui recte sentiunt, ornamentum,
Eodem quoque creati sunt primi septem Dia­ Theologorum pulchritudo, Christi os, mens coe­
coni , Ad. vi.
lestis, Trinitatis pulcherrimum tabernaculum,
Eodem anno lapidatus est Stephanus, dio 20 lapsorum reconciliator, honeste viventium duc­
decembris.
tor, recte currentium propugnator, omni cadesti
El die sequenti puta 27, S. Jacobus Minor crea­ et humana laude, omni præconio dignissimus.
tus est primus Hierosolymorum Episcopus.
Cujus si umbra ct lintei morbos profligarunt,
Paulus conversus est ad Christum anno Chris­ certe catenœ quæ venerandum Apostoli corpus
ti 36.
contigerunt, quanto propiorem tactum habue­
Cornelius, conversus a S. Petro, patefacit ostium runt, tanto abundantiorom miraculorum vim
fidei Gentibus initio anni 37.
participarunt, » etc. Subdit hac catena diabolum
S. Petrus posuit cathedram Antiochiæ eodem fugari : a Non enim ferre potest Spiritus Sancti
anno 37, in caque sedit septem annos. Hic annus gratiam has catenas obumbrantem, neque scin­
fuit 4 ab ascensu Christi, ul habet Chronicon tillas ex divino illarum igne exilíenles sustinet,
Alexandrinum.
sed ab ipsis incenditur atque comburitur. »
S. Jacobus in Hispanius profectus est, cætcriErant autem dies azymorum, — qui per septem
que Apostoli in suas provincias, eodem anno dies continuos a Paschale celebrabantur, ita dicti,
Domini 37.
quod in iis nullis panibus nisi azymis, id est fer­
Fames prœdicta ab Agabo toto orbo coepit anno mento carentibus, vesci Judæis liceret. Addit hoc
Domini 42.
Lucas, tum ut denotet tempus necis S. Jacobi et
S. Jacobus rediens Hierosolymam occisus est carccris S. Petri, tum ut indicet causam cur
ab Herode Agrippa circa Pascha, anno Domini 4L non illico occisus sit S. Petrus, sed dilatus post
S. Petrus vinctus est ab Herode, et liberatus ab Pascha, quia scilicet erant dies festi azymorum,
angelo anno Christi 44.
quos sanguine effuso maculare et funestare nole­
S. Petrus post septennem sedem Antiochiæ, li­ bat Herodes; tum denique ut indicet perversita­
beratus o vinculis Herodis, multis locis peragra­ tem Herodis et Judœorum, qui in diebus azymo­
tis, Romam ingreditur, ibiquo cathedram collocat rum, quibus debebant vacare Ileo esseque azymi,
die 18 januarii, finiente anno 2 Claudii Impera­ carentes omni fermento inalili® et nequitiae, ut
toris, sub initium anni Christi 45.
ail Apostolus, I Cor. v , 8, exarserunt odio el
Eodem anno 45 Paulus cum Barnaba missus invidia in Ecclesiam, summumque scelus in ejus
iturusque ad Gentes, rapitur in tertium cœlum ; caput S. Petrum designarunt. Ita et hodie sæpe
dc quo cap. sequent., vers. 2.
fit, ul homines suis cupiditatibus addicti, in
Vin. a.
3. Apposcit ut appreiiexderbt et Petbum. — To majoribus festis majora designent scelera, tum
d æque ac opposuit emphasin habent, q. d. quia festo se suamque malitiam abscondere et
Occiso Jacobo, crevit animus et improbitas He­ latere posse putant; tum quia ad hooeos instigat
rodi, ut etiam in ipsum Ecclcsiæ Primatem, puta diabolus, ut festi sanctitatem atroci scelere pro­
S. Petrum, auderet manus sacrilegas injicirc (1). fanet et violet. De diebus azymorum et Paschale
Causam dat S. Chrysostomus, vel potius Proclus, dixi Exod. xn.
in Encomio vinculorum S. Petri, apud Surium dio
4. Traüexs quatuor quaterntomdus. — Syrus, Ven-4
1 augusti : a Nam putabant (Judæi) illud futu- tradidit cum sedecim militibus custodiendum. Cau­
vum, ait, ut si Petrum Apostolum de medio sus­ sam dat OEcumenius : « Ut singulis noctis vigiliis,
tulissent, facile reliquos Apostolos superarent. hoc est, ternis inæqualibus horis, quatuor ad­
Ille enim erat qui contrarias voces mittebat, qui­ vigilarent custodes, » ut scilicet prioribus fessis
que in conciliis, in judiciis ct in synagogis cum et dormilurienlibus novi et vigiles succederent.
Tam arcte S. Petrum custodivit, quia audierat
(1) Solent Nov. Tett. Scriptores verbum
aliis eum facere miracula, nc per ea claberetur e car­
verbis adderò, ita, ut partim adverbiallter ponatur pro cere , præsertim quia cum ohm ex carcere cum
deinde , amplim , porro, prateria, et indicet aliquem
S. Joanne per angelum evasisse audierat, Ador.
pergere in agendo; partim vero plene abundet. Imitati
sunt hac in ro Scriptores Hebraicos qui eadem ratione 1 , 19.
Post Pascua. — Hinc videtur quod Agrippa
•uum
rtrf a Mere solcai, v. g. Ge»
10 ;
S. Jacobum occiderit ante Pa^cLa - ue dies pasDci4. IU, 16.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XII.
tti
chales ejus nece et sanguine funestaret. Erat enim tri precibus elicitum, ad baptizandum S. Proces­
ipse judaismi studiosissimus, ideoque in iis noluit sum cl Marlinianum, carccris custodes, etiamnum
occidero S. Petrum, sed causam ejus distulit post perennibus cl salutiferis aquis manantem intue­
Pascha, id est post dies paschales, sive post mur cl haurimus.
octavam Pascine; Pascila enim celebrabatur per
An Ecclesia. — Tota ergo Ecclesia orabat pro
septem dies. Secus sentit S. Hieronymus, in cap. S. Petro, quasi pro capite cl Pontifice suo, quem
xi in Ezcch., Christophonis a Castro, Mariana ct intime diligebat ct colebat : œstimans si Petrus
alii, quos initio cap. citavi, scilicet S. Jacobum capite mulctaretur, non tam illi quam sibi caput
occisum esse die primo vel secundo azymorum : truncandum. Id etiamnum imitatur Ecclesia, quæ
simili enim modo Judæi Christum crucifixerunt in Canone missæ semper, ct crebro in collectis
primo die azymorum ; Petrum vero distulisse post orat pro Summo Pontifice. Ipse enim quasi Atlas
Pascha in gratiam Judæorum, no illos cultu ct Ecclcsiæ lotum ejus pondus humeris suis sustinet.
religione dierum et sacrificiorum paschalium Porro hæc oratio fuit efficax, ct per miraculum omio
occupatos, ab iis vel tantillum distraheret, sed S. Petrum e carcere eduxit, tum quia erat densa
iis elapsis plenius Petri, utpote Primatis, cau­ et communis omnium fidelium, qui tunc fere petre.
sam cognosceret, pleniusquo ct jucundius in ejus erant sancti, imo in sanctitate eximii; tum quia
neco; populo jam a sacris fonanti spectaculum erat fervida et continua, etiam noctu : nam noctu
daret. Addit S. Chrysostomus, in Encomio vine. veniens c carcere Petrus fideles orantes invenit.
S. Petri, apud Surium die i augusti, id cum fe­ Ad cujus imitationem institui solet oratio qua­
cisse, ul diuturniore cruciatu carccris, catenarum, draginta Horarum, in honorem sepultura Christi,
famis, metus mortis, vexationis militum, etc., qui totidem horis in sepulcro decubuit.
S. Petrum torqueret : quomodo Tiberius Cæsar
6. Cum autem producturus eum esset. — Disce vm. a.
« vinctorum causas ideo se aiebat serius cognos­ hic Deum sinere S. Petrum et fideles adigi ad ex- D1arJlbla
cere, no affecti supplicio cito levarentur malis trema, ul probet eorum in se confidentiam, ut
quæ meruerant anteactis sceleribus : nunc dum tunc illustriori ope eos liberet, etiam per mira­
longiores moras terunt, multo gravius reddi culum, si opus sit. Quocirca de ejus ope nunquam
illorum infortunium,» ait Josephus, lib. XVIII desperandum, imo quo magis crescunt pericula
Antiq., cap. vm. Sed S. Petrus, ait Chrysostomus, el aflliclioncs, eo magis augenda est spes in Deum.
hisce omnibus fortior evadebat, adeo ut jucunda Ipse enim dixit cl promisit : a Cum ipso sum in
cl secura hilaritate milites confunderet et in ru­ tribulatione, » Psal. xc, 15. Et : « Cum transieris
borem converteret. Ergo in Paschale vinctus fuit per aquas, tccum ero, ct flumina non operient
Petrus, cl tamen festum vinculorum horum te; cum ambulaveris in igne, non combureris, ct
celebratur ab Ecclesia die prima augusti : cau­ flamma non ardebit te, » Isaia xliii, 2.
sam dabo vers. 6.
Erat Petrus dormiens. — Quasi secure quies­
Producere , — primo, in publicum tribunal, ut cens m Dei providentia, cui se cura esse sciebat,
coram populo causam Petri discuteret eumque paralusque vel vivere vel mori, prout Deus norat
publica sententia ad mortem damnaret; secundo, expedire ad majorem sui nominis gloriam ct
in theatrum, in quo publice spectante ct gaudente Ecclcsiæ bonum, a Dormit corpore Petrus, corde
populo, cum excruciaret ct morte mulclaret. ad Deum vigilat; Deus vero custos ipsius nec
Græco est
quod potest verti, offerre. dormitat, ncc dormit, » ait S. Chrysostomus,
Unde Syrus verlit, volens cum tradere populo ; Ly- hom. 8 tn Epist. ad Ephes.
ranus, volens cum exponere morti ad voluntatem po­
Moraliter : Dormii securo in sinu Dei, qui cum
puli. Unde aliqui censent Herodem, ut magis gra­ illo sentit ct dicit : « Quo fata trahunt relrahunltificaretur populo, voluisse ei tradere S. Petrum, que, sequamur. Quidquid erit, superanda omnis
ut ad libitum, eo genere mortis quo luberet, illum fortuna ferendo est. »
Vinctus catenis duabus. — a Quatuor difficul­
cruciaret cl enecaret.
5. In carcere — inlimo, ait S. Chrysostomus, tates cumulant custodiam, career, milites, catenae,
hom. 8 in Epist. ad Ephes. Adrichomius, in custodes,» ait Glossa : eo illustrius fuit Dei auxi­
Theatro Terra Sancta, censet hunc carcerem non lium cl miraculum, hæc omnia momento disji­
fuisse civitatis el magistratus, in quem inclusit ciens et superans, Pelrumquo liberans. Addit
Petrum cl Apostolos, cap. iv; 3, sed regis, cum­ Arias binos milites, inter quos medius vinctus
que silum fuisse in stratopedo, id est in arca re­ erat Petrus, singulos singulas Petri tenuisso cate­
giam Herodis undequaque ambiente, ubi regii nas, no quo modo dormientes fallere ct elabi
milites excubias agebant. Alii alio loco cum col­ posset.
Nota : Has catenas, utpote a S. Petro, principe vioeoh
locant. Ita Romæ ad radices Capitolii videmus
carcerem Mamertinum, profundum cl tenebro­ Apostolorum et Ecclcsiæ, quasi sacratas, pra cæsum, in quem a Nerone conjectusfuitS. Petrus cum tororum Apostolorum cl Sanctorum catenis houoS. Paulo, excoque eductus ad martyrium: quem ravit ct honorat non solum Ecclesia, sed el ipse Deo*.
nunc conversum in sacellum pie veneramur, Deus; ut cujus est in ligandis cl solvendis alienis
præsertim quia in co fontem miraculosum S. Pe­ vinculis præcipua in Ecclesia potestas, ejus etiam

ftî

COMMENTARY IN ACTS \PDSTni ARVM , cAf. xn.

vfn-ula n eundis fidelibus præcipuo in honore
habeantur. juxta Id quod S. Pelio occinimus in
festo S. Petri nd vincula :
Solve, jubente Deo, termnim, Petre, caleñas,
Qui facis ut pateant cœlwlii regni beatis

Dens enim cas hOiloravIt, primo, ex ois miracu­
lose eripiendo S. Petrnm per nngelnm: srundc,
catenam Hcrodianam ctrn .Neroniana miraculose
conneotendo, de quo mox; tertio, multi per eas
miracula operando, quæ recensent Bnronlus, Ribadenelra et alii dic 1 augusti.
l'Rvb. Ecclesia et fideles eas honorant, primo, celci 'u u brando magno urbis confluxit festum Vinculorum
S. Petri calendis augusti, non Pauli (quæ tamen
hic Romæ in ecclesia S. Pauli videmus et vene­
ramur), non aliorum Apostolorum. Cujus festi
occasionem dedit, non Eudoxia, uxor Arcadii
Imperatoris, quæ persecuta est S. Chrysostomnm,
uti putavit Reda, sed Eudoxia, uxor Theodosii
Junioris, qui fuit filius Arcadii et Eudoxiæ. Endoxiacnim, sub annum Domini 437, Hierosolymarii
voti causa profecta, ibidem a Juvenale Patriarcha
accepit duas hasco catenas, quibus S. Petrum
vinxerat Herodes : unam detulit Constantinopolim, alleram misit Romam ad Eudoxlam Augus­
tam suam filiam, Valentiniani Junioris Imperatoris
conjugem : utrobique autem ■ festa dies statuta
est, ct quasi catenarum dedicatio. Unde paulo
post, anno Domini 438, Eudoxia, lilia Eudoxiæ,
Romæ basilicam in earum honorem erexit, quæ
etiamnum exstat in monte Esquflino vocaturque
S. Petri ad vincula, vel titulus Eudoxiæ; æqne
ac mater ejus Eudoxia similem Constuntinopoli
exstruxit. Porro, cum Eudoxia Pontifici Romano
catenam S. Petri llerodianam ostenderet, Pontifex
ei vicissim ejusdem Neronianam ostendit ; quam
cum inter se conferunt, ecco illico una eum altera
coaluit; qualem etiumnum quotannis intuemur
et reverentes osculamur.
s*. siScrunilo, Alexander, Pontifex ct martyr, online
sextus n S. Petro, incurceratus, S. Balblnœ el so­
ciis ejus vincula deosculantibus dixit : « Desine
has osculari boia» (id est catenas jam dictas,
(piasi boum jugum, ait Festus et Isidoras, lib. V
Oriçj.), inquire antem Domini mei Petri Apostoli
vincula ct ea potius osculare. Balblna, his auditis,
cum mullo studio ac desiderio pervenit tandem
ad illa beata vincula, iisque inventis gratias egit
Domino nostro Jesu Christo, prosternensque se
iu oratione dixit : Benedictum sit nomen tuum,
imnipotens Deus, qui per famulum tuum Alexan­
drum mihi ancillæ tute thesaurum spiritualem
indicasti, cœpitquc illa vincula cum mullo timore
o-cularl Ct gratias agere Regi coelorum. » ita ha­
bent Acta S. Alexandri die 3 mali.
T«ru .
Tertio, vincula S. Petri encomio insigni cele­
brat S. Chrysostomus (vel potius S. Proclus, aut
Germanus: nam tempore S. Chrysostomi, nec­
dum Eudoxia hæc vincula repérerai), quod ex-id

apud Surium die I augusti, ubi prmler ili i ex eo
jam citata : « Has, ait, catenas compoMiil Del Pa­
tris Verbum, ejusdem æternitalis et principii pnrficeps, ut ejus do Deo confessionis præmium
essent. Ab his dæmonnm pravi spiritus illigati
enecantur, nb his princeps hujus mundi captivus
ducitur, n fidelibus hominibus illuditur. » Subdit
hisce Ecclesiam cingi et conira hostes invictam
reddi; iisdem Christianorum vertices coronari,
ut ab inimicis sint intacti, a His catenis Apostolus
ornabatur, his exultan* ac gestiens sc oblectabat
ct tanquam regalem aliquem ornatum circumte­
rens exultabat. » Subdit modum quo illæ servatæ
sunt, nimirum per aliquos Herodis ministros, qui
occulte erant Christiani. « Has, ait, In carcere de­
relictas ipsi Herodis ministri, quibus divinos cog­
nitionis lumen offulserat, clam sustulerunt ct
apud sclpsos valut thesaurum conservaverunt. »
Et inferius venerationis causam assignans : « Ca­
tenas hasce videntes Petrum ipsum, ait, mente
inspicere nobis videmur, et eas tangentes, Apos­
tolum a nobis tangi existimamus. Nam has et
illum mente formantes, et per fidem ipsam in
unum copulantes, ad cuín ipsum qui per hæc
passus est, totum referimus.» Ac in fine invo­
cans S. Petrum : n Ilis catenis, ait, nostrarum ani­
marum vulnera, qmeso, liges. His barbaros ipsos
devincias, captivos ducas, et civitati te veneranti
hostiles eorum exuvias conferas. His catenis Im­
peratorem nostrum armes, munias, victoriis et
trophæls corones. »
Quarto, solebat olim limatura catenarum b. Pe- Quiit»,
tri, pro ingenti dono ad reges et principes a Ro­
manis Pontificibus mitti, ac per eam Deus multa
edebat miracula. Moris enim erat eam includere
aure® clavi, ab altari S. Petri acceptæ, sleque eam
ad absentes transmittere, uti eamdem ad Childeberlum, Francorum regem, mittere se scribit
S. Gregorius, lib. V, Epist. 0, et lib. VI, Epist. 23.
Eumdem nb llormisda Papa petiit el impetravit
Justinianus, postea Imperator.
Moraliler : Vide S. Chrysostoinum, hom. 8 in
Epist. ad Ephcs., magnis mirisque laudibus cele­
brantem vinculas. Pauli, ubi ca profferì regnis et
sceptris, Regibus et Imperatoribus, imo Angelis
et Archangelis, adeoque miraculis et suscitationi
mortuorum.
7. Angelus Domini, — in corpore assumpto, Ve<« x
quod in Novo Testamento post et per resurrec­
tionem Chrisli, assumere solent gloriosum, id est
fulgidum et splendidum; adeo ut hoc splendore
suo carcerem totum illustrant. Undo sequitur :
a El lumen refulsit in habitaculo. » Ita in natali
Clir sii, a angelus Domini stetit juxta illos (pasto­
res), et claritas Dei circumfulsit illos, » Liu.œ n, t).
Et de angelo post resurrectionem Christi appa­
rente in ejus sepulcro, ait Matthums, xxvtii, 3 :
« Erat autem aspectus ejus sicut fulgur. »
Nonnulli probabiliter opinantur hunc angelum
fuisse S. Miehaelem : ille enim est praises Eccli •

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, r.KV. XII.
à. Mi- pire : undo tfeut cjn« curam gerit, ita et capili*
uiiì s ej,JS- puta s- p<lri 11,1 Pnn,fI,eon Chartophylnx, In
retnun* Encomio S. Michaelis, quod recital Surins die
29 snptembris. Cernet 8. Cbrysodomus ct G10*«a
hoc lumen resplenduisse soli Petro, quia scilicet
solus ille excitatus fuit ab angelo : custodibus
enim. Inter quos medius vinctus tenebatur Petrus,
angelus immisit gravem soporem, ut nec Inmen
ejus viderent, nec vocem colloquenlis cum Petro,
nec strepitum catenarum cadentium audirent :
alioqui lumen corporis adeo fulgidi refulsit per
totum carcerem, quod utique vidissent custodes
si fuissent vigiles, nisi ab angelo fuissent impe­
diti. Hinc Gcrsonius, III part., tract. 8 super Mag­
nificat, hunc angelum ab effectu vocat Uriel, id
est fulgor Dei ; hunc enim produxit in carcero :
alioqui Idem addit hunc angelum fuisse custodem
S. Petri, quod ct alii mulli censent, puta S. Michaelem, uti paulo ante dixi : sicut principes
Ecclesiæ non angelum, sed Archangelum aliumve
principem angelum custodem habent.
Pbrcussoqub latere Petri. — Quia alte dor­
miebat, alt S. Chrysostomus, quod signum erat
animi securi et intrepidi, utpote in Dei providen­
tiam resignati et placide quiescentis.
Surge velociter. — Non quod metueret ange­
lus, ne si moras necteret, excitarentur custodes :
ipso enim in eis soporem continuabat, quatudiu
volebat; sed quia angoli sunt voloces, alacres et
agillimi? nipote spiritus, et velociter Dei jussa pe­
ragunt, juxta illud : « Qui facit angelos suos spi­
ritus, et ministros suos flammam ignis, » Ilebr. i, 7.
Undo paritor a Petro aliisque clientibus velocem
exigunt actionem ct obedientiam. Rursum ait
velociter, quia somnum Petri excutere volebat :
somnolenti enim sunt lenti et tardi. Denique ri
velociter significat desiderium incitatum angeli
ad liberandum Petrum.
Moralità
Moraliler : Docet hic angelus illud Eccli. xxxi,
de vrJoci
27 : « In omnibus operibus tuis esto velox, et om­
tate.
nis infirmila.* non occurret libi. » Velox enim ct
expeditus excutitacodiam, torporem, languorem,
mduitquc robur, valorem et vigorem angelicum.
Sic de Jonathan et Saule, ducibus Israelis, in pre
lio cæsis, canit David, II Reg. i. 23: «Aquilis
velociores, Iconibus fortiores. >» Et de Asad,uno
fortium Davidis, dicitur ibid., cap. li, 18: « Porro
A«ael, cursor velocissimus, fuit quasi unus de ca­
preis quæ moventur in silvis. » Et Gaddilu* profu­
gientes ad Davidem, « erant viri robustissimi ct
pugnatores optimi tenontes çlypemn el hastam :
factes eorum quasi facies leonis, ct veloces quasi
caprea* in montibus, »1 Parahp. xu,8. Hinc Prov.
Exii. 29, dicilur : « Vidisti virum velocem in opere
suo? coram regibus stabit, nec erit ante ignobi­
les : » reges enim delectantur ministris qui velo*
• citer jussa exequuntur; inulto magis Deus. Jere­
mías, cap. iv, 13, describens robur ct impetum
Nabuchodonosoris et Chaklæorum invadentium
Judæam : « Ecce, inquit, quasi nubes ascendit ct

tM
quasi tempestas currus ejus : velociores aquilis
equi illius. » Unde ct subdit : « Vre nobis, quia
vastati sumus. » Et de iisdem Thren. iv, 19 : « Ve­
lociores, ait, fuerunt persecutores nostri aquilis
cadi : super montes persecuti «tint nos. » Et de
iisdem ait llahacuc, i, 8 : « Leviores pardis equi
ejus, ct velociores lupis vespertinis. » Denique
Isaías xviii, 2 : « Ite, aif, angeli veloces, ite (o Pe­
tre) ad gentem convulsam ct dilaceratam, » q. d.
Ite, o Apostoli, velociter ad Gentes, ad barbaros a
dæmone convulsos ct vitiis dilaceratos, ut eos
liberetis ct salvetis. Ita mystico Vat iblus, nam
alius ejus loci est sensus litteralis, ut ibi dixi.
Et CECIDERUNT CATENJÎ DE MANIBUS EJUS. — Quia
cas frangendo vel aperiendo et solvendo excus­
sit angelus. Videtur Petrus solis manibus fuisse
vinctus : nam pedum hic nulla fit mentio.
8. Procingere. — « Propter carceri* rigorem, v*“ait Beda, Ugamenta ad horam laxaverat, ut tu­
nica circa pedes demissa, frigus noctis utcumque
temperaret. » Non enim interiorem vestem, v. g.
interulam ct indusium, exuerat Petrus, ut nudus
inter milites jaceret (hoc enim fuisset indecens et
inverecundum), sed tantum tunicam extimam :
hanc ergo induere eaque se cingere jubetur.
Unde Proclus , in Encomio vinetti. S. Petri : « Ad
eximendum .inquit, Petro metum, quomodo per
dispositas militum custodias pertransiret, tanto
angelus illum auxilio et praesidio confirmat, ut
otiose pallium induere atque sandalia et laxatam
astringere vestem possit. « Orientales enim, qua­
les sunt Juda-i. longas gerunt vestes, quos ituri vel
operaturi cingunt, quieturi discingunt el solvunt.
Ita faciunt Sin® et Turc®, qui non nisi tunicis sc
accingunt, et femoralibus carent. 9. Augustinus, th
Psal. xcn, distinguit hæc quatuor, cingi, succingi,
precingi, accingi; ut primum sit operaturi, se­
cundum ituri, tertium ministraturi, quartum
pugnaturi ; sed precingi hic ct alibi idem est
quod cingi et succingi.
Er calcea te CALIGAS TUAS.—foriSìwurii«wJiXui Sia

ocj, id est. subliga sandalia lua. Ita Pagninus el
Tigurina. Jam sandalia esse tibialia (qu® vulgus
Germanorum caligas inferiores vocat) censet
Joannes Ferdinandus in Th'sauro S. Scriptura,
verbo calceus. Verum alii passim censent sandalia
esse calceos, sive munimenta pedum, non tibiarum vel crurum. Idque ita esse patet primo, ex
verbo calcea : calceamus enim pedes calceis, non
tibias tibialibus. Secundo, quia veteres liebre!,
Greci ct Romani non utebantur tibialibus ( imo
nec femoralibus,uti dixi Habitetis n, 15), sed tibiis
ct genibus nudis incedebant. Undo Julius Ciesar
cum occideretur, « togam manu demisit, ut
inferior pars corporis lecta collaborator, » ail Va­
lerius, lib. IV, cap. v. Sic Horn® in columna Tra­
jani . videmus ipsum et milites ejus nudis tibiis
exsculptos. Idem do Augusto docet Suetonius in
Vita ejus, cap. lxxxii. Sic Plato, ait S. Hierony­
mus iu cap. X. S. Mattluri, u precepit duas cor-

COMMENTARIA ÍN ACTA APOSTOLORUM, cap. XII.
poris summitates non esse velandas, ncc assue­ tibialia, sed soleas, aut genus calceorum, quod
fieri debere mollitiei capitis ct pedum. » Idem plantas aut calces muniret. »
Spartanis præcepit Lycurgus ct Atheniensibus
Quarto, idem patet ex S. Hieronymo, ad Age- Qmrb.
Phocion, ait Phitarohus in eorum Vita. Achillem, ruchiam, epist. II : « Apostoli, inquit, toto orbe
f
Ajacem, Craterem el alios Philosophos nudipe­ peregrini, non œs in zona, non virgam in manu,
I
des incessisse docet Philostratus : idem Christianis non caligas (id est calceos plenos) habuere in
'
suadet Clemens Alexandrinus, lib. ¡I, cap. xi. Et pedibus. » Et S. Augustinus, in Epist. I S. Joannis,
i
ita priscos fecisse docet Lucianas, dum habitum cap. : « Forte, inquit, caligis ( id est calceis)
Christiani describens in Philopatro ait : « Pallium clavatis conteret pedes tuos. » El Cassianus , lib. 1
putre, sine calceis ct tegmine, capite nudo ince­ Instit., cap. X : « Tantummodo caligis (id est
dens , detonsa coma, d Denique Pompeio fascias calceis) suos muniunt pedes. » S. Benedicius, in
tibiales gestanti, causamque ulceris praetendenti, Regula, cap. lv : u Indumenta pedum, inquit,
< Favonius inquit : Non refert qua parte corpo­ pedules et caligas : » pedules vocat soleas, quie
ris sit diadema;» vocans eum in suspicionem plantas pedum muniunt. Fusius idipsum probat
affectati regni, ait Valerius, lib. VI, cap. n. Ter­ noster Julius Nigronius in erudito libello De Ca­
tio, quia expresse S. Marcus, cap. vi, 9, ait « cal­ liga, ubi cap. iv, num. G, docet caligam, id est
ceatos sandaliis. » Unde Petrus Faber, in Agonist., calceum militarem, non ascendisse ad mediam
lib. II, cap. lxxxiv, asserit sandalia esse « cali­ usque tibiam, uti nonnulli censent; sed soleam
gulas, sive galliculas, ut habet Glossarium Græco- duntaxat fuisse plante inhærentem, pedis cal­
latinum : unde nostrum galoches deductum. » Et caneo alligatam loris, sive habenis, ejusque
Synodus a S. Bonifacio celebrata, cap. ccix, jubet, effigiem in fine libri exhibet. Talis enim visitur
« ut unusquisque presbyter Missam ordine no­ in columna Trajani et arcu Constantini : unde
mano cum sandaliis celebret, » id est cum cal­ perones et calcei talares dicebantur, quod talos
ceis. Judæi enim sacrificabant nudipedes, uti dixi tegerent.
Exod. ni ct xxvm.
Quœres secundo, qua forma fuerint calcei vo- Sinda­
Ciiigim Quæres hic primo, cur ergo Noster vertit « ca- cali usandalia?» Putant aliqui fuisse forma coml
liga»? » Hcspondco, quia caliga olim Latinis muni, ita ut totum pedem tam superne quam 50 ‘
'
I
significabat calceum. Probatur id primo, ex inferne contegerent. Tales cnim fuisse Apostolo- ProbaL
Í
Pnmo. Genes, cap. xiv, vers. 23, ubi ait Abraham regi rum, ut iis per totum orbem inoffenso pede pos- IrinMX
Sodomie : a A filo subtegminis usque ad corri­ sent discurrere. Verum alii passim censent san­
giam caligæ (id est calcei : hic enim habet corri­ dalium duntaxat inferne pedem texisse instar
giam, non tibiale), non accipiam ex omnibus sole®, quæ superne pedi per ligamina astringe­
quæ tua sunt. »
batur : quales modo gestant Capuccini. Tales
Secundo.
Secundo, Caius Imperator a calceo cognomina­ cnim soleas gestasse Christum, docet Clemens,
tus est Caligula : « Quia natus in exercitu fuerat, lib. If, cap. xi. Unde etiamnum calcei Apostolici
cognomentum calceamenti militaris (a quo mi­ vocantur : talibus enim calceati pinguntur Apos¡
lites caligati vocabantur), id est caligula, sortitus toli in antiquis picturis, etiam in templis Græcoest, » ait Aurelius Victor, in Caligula. Unde Au­ rum ct Ruthenorum, uti mihi Rom® oculati testes
sonius, in Monostichis :
affirmarunt : imo Treviris, in templo Calhcdrali,
a R. I). Præposito ostensum est mihi sandalium
Caios, cognomen Caligæ cui castra dederunt.
S. Andre® Apostoli, quod plane formam habe­
Hinc auctor, ut de nimis procero et longo dica­ bat soleæ. Sic el imago Deipara*, quæ Homre
tur, ait : « Caliga Maximini, » id est calceus Ma­ extat in basilica S. Mari® Majoris, picta a S. Luca,
ximini. a Maximinus enim, inquit Capitolinus in puerum Jesum exhibet cum sandaliis, id est
|
ejus Vita, quia erat pedum octo et prope semis, soleis, quæ superne per ligacula circumligantur
r
calceamentum ejus regium constat pede majus pedi, ita ut Christi pedes cl digiti pedum prorsus
intecti sint et nudi, ut ego ipse accurate sæpe
I
fuisse hominis vestigio atque mensura. »
*
Tuti*.
Tertio, S. Isidoras Hispalensis, lib. XIX Ori­ inspexi.
gin., cap. XXXIV, recensens omnes calceorum
Secundo, ita plane cum sandaliis, id est soleis Secnoà^
species : « Caligæ, ait, vel a callo pedum dicte, pingitur Isaias, Ezcchiel aliique Prophet® in
vel quia ligantur ; nam socci non ligantur, antiquis imaginibus Basilii Porphyrogeniti Impe­
sed tantum intromittuntur. » Et S. Gregorius, ratoris, quæ exstant in Vaticano, quas curavi
th, 1 Dialog., cap. iv, ait S. Equitium, eum depingi et præflgi Prophetis. Talibus ergo usi
fornum secaret, calceatum caligis clavatis; so­ videntur Petrus cl Apostoli, ex prœcepto Christi,
lebant cnim calceis afligere clavos, ut fortio­ Marci XVI, 9 : « Calceatos, inquit, sandaliis : »
res essent, uti etiamnum eos inclavant rustici. El nam calceamenta cis vetuit, Matth. x, It), saltem
erudite noster Alphonsus Salmeron hic : « Caliga, in Judæa, regione calida et saxis aspera : soleæ e
>
ait, a ligando calce, id est imo pede dicitur, cnim pedes satis muniebant, ne in saxa impin­
quasi calcibga. Et cum calx a calcando dicatur, gerent. An vero proficiscentes et discurrentes per
ti calceus a calce, liquet proprie caliga» non esse orbem, contra frigora, fatigationem, imbres^
264

COMMENTARIA IN’ ACTA APOSTOLORUM, cap. XII.

et caderas aeris tcrrœque injurias, non mularint
sandalia cl soleas in calceos plenos ct integros ;
merito quis non tantum quærere, sed et suspicari
opinarique potest, ac dicere illud de sandaliis
Christi præccplum temporaneum tantum fuisse,
proco scilicet tempore, quo in Judæa degerent.
Ita S. Augustinus et S. Chrysoslomus in cap. x
S. Matthaei. Idem de sandaliis docet Beda, qui
pro iis vertit soleas; imo S. Augustinus, lib. II
De Consensu Evang., cap. xxx : a Ha ut pes neque
tectus sit, inquit, neque nudus.» Idem docent
Salmeron, verbis paulo ante citalis, Lyranus,
Gagneius, Dionysius et alii.
Tanfo.
Tertio, idem indicat Grœeum ùkgSyiw, id est
subliga: non enim calcei integri, sed soleæ, dum
calceantur, pedi subligantur.
Quarto.
Quarto, idem patet cx imagine antiqua caligæ,
id est calcei militaris. Quam exhibet noster Nigro­
nius paulo ante citatus. Nam in arcu Constantini
ct in columna Trajani milites pinguntur cum
solca, ita ut superior pars pedis sit nuda, sed ei
solea per corrigiam illigetur sitque calceus fe­
nestratus.
Mystice Beda : «Jubetur, ait, Petrus resumere
insignia prædicationis, quæ sunt cingulum el cal­
cei, » Matth. x. Porro mysticam causam et signi­
ficationem duplicem sandaliorum sive calceo­
rum fenestratorum dat Ivo Carnolcnsis, serm. Dc
Signifie, indum. sacerd.; Durandus, in Rationali ;
Alcuinus, Beda, ct ex iis’ Slephanus Durantus,
lib. 11 De Ritibus Ecclcsiæ, cap. ix , num. 21. Prior
est: quia gressus prædicatoris subter debent esse
muniti, ne polluantur terrenis, secundum illud:
«Excutite pulverem de pedibus vestris; » et sur­
sum aperti, quatenus ad cognoscenda coelestia
revelentur. Posterior : sicut sandalia partem pe­
dis tegunt, partem reliquunt apertam ; sic ct
Evangelii doctores partim Evangelium operire,
partim aperire debent : ita videlicet ut fidelis ct
devotus sufficientem habeat doctrinam, infidelis
vero et contemptor non inveniat blasphemandi
materiam.
Circumda tibi vestimentum tuum , — Ifiancv, id
est pallium, q. d. Tunic® injice pallium. Hunc
habitum S. Petri imitantur Clerici ct Religiosi,
qui supra tunicam induunt pallium : imo pallium
olim erat vestis ct insigne Christianorum. Unde
proverbium : « A toga ad pallium, » cum quis a
Gentilismo transisset ad Christianismum. Vide
Tertullianum, lib. Dc Pallio.
%
9. Et nesciebat quia verum est. — « Maxim®
enim res fiebant, quæ præ timore videntur incre­
dibiles,» aitS. Chrysoslomus, præserlim cum
sunt improvis® spemque ct cxpectationem supe­
rant. SicJudæorum e Babylone redeuntium tanta
fiul felicitas et lælilia, ut Psalles de iis dicat,
Psalm, cxxv, 1 : « In convertendo Dominus cap­
tivitatem Sion, facti sumus sicut consolali,»
nebr. awiFD kecholcmùn, id est sicut som­
niantes, q. d. Tam novus, tam jucundus, tam

205

admirabilis nobis fuit reditus e Babylone, ut if
nobis videretur esse somnium, ut cum non
reipsa peragere, sed somniare videremur. Sic
cum accepisset Jacob filium Joseph vivere, « quasi
dc somno evigilans, tamen non credebat cis, »
Genes, xlv, 2G. Idem contigit hic S. Petro. Nam,
ut ait Lyranus : a Fortitudo carceris ct diligens
custodia fecerant illi imaginationem de impo­
tentia evadendi ; propter quod rem gestam som­
nium æstimabat. » Addit Carthusianus S. Petrum
non plene fuisse vigilem, sed semisomnem. Hinc
« existimabat se visum videre, » putans per
visionem hæc sibi in imaginatione pingi, non
revera fieri, sed esse imaginationis ludicra vel
somnii ludibria. Unde ct Mariana : .Eslimabal, ait,
se visum videre, id est somniare et ludi in som­
nio. Plerumque enim somniamus res falsas, fletas,
imaginarias ct aliquando impossibiles, ob specierum el phantasmatum in somno commixtionem
ct confusionem. Unde Plato, in Cratylo, 4»^^» id iri&c
est mendacium, dici putat, quod sil ¿îoç, id est
dormientium stupor. Aliter S. Gregorius, lib. H
Dialog., cap. m, ct Macarius, hom. 7, putant hoc
visum vel visionem Petri fuisse cxslasin ; in eam
enim raptum S. Petrum fuisse in contemplatio­
nis culmine. Verum hic sensus mysticus est;
prior vero litteralis et genuinus, ut patet ex cir­
cumstantiis.
10. Transeuntes autem primam et secundam Ven. io
custodiam — militum custodientium Petrum.
Unde patet, ab cis visum non fuisse Petrum, eo
quod angelus in cos immisisset gravem soporem,
vel certe ¿epama, id est avidentia, cos percussis­
set, æque ac Sodomitas, Gaies, xix, 11, ut ibi
dixi.
Venerunt ad portam ferream, quæ ducit ad Cjfc*
civitatem. — Hinc Arias, Lorinus ct alii censent nbn
carceri m hunc fuisse extra civitatem juxta mon­
tem Calvari® : in eum enim conjectos fuisse sce­
leratiores morte damnatos, vel certo damnandos,
ut vicini essent loco supplicii, puta monti Cal­
vari®. Verum Cajetauus, Baronius, Adrichomius
et alii censent cum fuisse intra civitatem, uti
passim carceres sunt in ipsis urbibus; adeoque
in ipso Herodis regis palatio : in hoc enim erat
porta ferrea, ct 1res turres munitissimæ, scilicet
llippicus, Phaselus et Mariamne, teste Joscpho,
lib. VI Belli, cap. vi. Undo mox ait : « Processe­
runt vicum unum, » puta unam civitatis plateam.
Porro ail, « quæ ducit ad civitatem, » scilicet
veterem, quæ filia Sion et vulgo Jerusalem vo­
cabatur. Hæc enim fuit prima civitas, cui deinde
adjecta est civitas secunda, in qua erat hoc pa­
latium Herodis, ex quo per portam ferream ibatur in civitatem primam, sive veterem. Vide
tabulas Adrichomii. Sic Romœ, qui habitant in
urbe trans Tiberim in Burgo, si in aliam urbis
partem qu® cis Tiberim est, pergant, dicunt se
ire Romam, quia scilicet vetus Roma fuit cis
Tiberim, iliaque etiamnum ita habitata et celo-

APOSTOLORUM, Cat. XII.
Transeúntes ostia jam aperta. non sunt visi nh
ostiorum custodibus, nipote ab angelo sopitisi
sed Venerunt ad portam palatii ejusque me® ex­
timam, puta ferream, quam clausam aperuit an­
gelus, et per eam apertam, extra palatium Hero­
dis, Petrum jam omnino liberum eduxit in civi
tatetn.
PnoCESSEncxr vi um unum. — Non statini a car­
cero, neo n palatio Herodis angelus dimisit Pe­
trum, sed « vicum,» id est plateam integram,
eum deduxit, tum ut eum loco plane securo
poneret : nam juxta palatium Herodis orant ex­
cubitores et milites, in quos potuisset Petrus in­
cidero, qui eum in carcerem reduxissent: tum
ut Petrus in pintea diutius cum angelo deambu­
lando doinosque et palatia urbis spectando ct
agnoscendo, ex montis stupore ad se plane re­
diret, scirctqno se non visionem videro, sed reipsa ab angelo liberari et deduci. Porro Hebræi
tradunt Jerusalem distributam fuisse in 24 vicos,
sive plateas celebriores.
Et continuo niscE v-tT Angelus ad eo. — Nimi
rum disparuit, dimittendo corpus assumptum,
illudque in aerem et sua elementa resolvendo.
Sicut enim natura et Deus nec destini in necessa­
riis, nec redundant in superfluis; sic et angeli.
Satis erat angelo Petrum in tuto collocasse sibique restituisse : non ergo ulterius cum eo
progreditur, sed quasi officio ct legatione sua
perfunctus discedit ; reliquum Petri industri®
committit. Ila S. Chrysostomus.
II. Et Petrcs ad sr «eversus. — Greece ytwuwk Ve
h l»?6, id est factu» in seipto, quasi qui extra se
fuisset, mente ase alienata raptus quasi in oxstasin. Mystice Hichardtis dc S. Victore, lib. V De
Contemplatione,' cap. xni : Petrus, ait, id est mens
sancta piis exercitiis sublimata, ne superbiat, incarceratur ab Herode, id est u stimulis carnis et
concupiscentia!. Herodes enim Hebraicum idem
est quod conceptionem triturans, vel pellis gloriaos,
ait Pagninus. Hæc suis ct aliorum orationibus
liberatur ab angelo, vcl proprie dicto, vel mys­
tico, puta a verbo Dei, Deique gratia, quam menti
immittit Deus, ut humiliata et in se reversa relegat
vestigia pristin® puritatis, orationis et contem­
plationis. Plura vide apud Innocentium III et
Petrum ülesûnscm, serm. De Vinculis S. Vetri.
Misit Dominus angelum suum.—Ha invisibiliter fi­
deles suos a periculis et alllictionlbus liberat Deus
per angelos, quasi suos administros ct nostros
custodes, ut iis grati simus eorumque beneficia
celebremus. Id multis exemplis ostendi Eredi
cap. xxiii, vers. 23.
Er de omni exspectatione (Syrus, machinatione}
plebis (id est populi) JuD.KonuM, — præsertim
Scribarum et Pontificum, qui in Petro quasi in
capite conabantur exscindere novam Ecclesiam et
Christianismum. H®c enim erat eorum machi­
natio et expcctaiio : hi proinde hic nomine plebis
censentur. Sed beus eorum consilia et spes ever-

fltfl
COMMENTARIA IN ACTA
brfltó est, ut ea sola ah Indigenis Roma nutieupctnr : quo fit ut qui in Transtiberina urbis parto
habitant extra urbem habitaro videantur, esto
habitent juxta Vaticanum et basilicam S. Petri
intra muros Roniro.
Qu« eu ho ai'EHta tsTEis, — angelo occulte
«eris reductis eam aperiente. Festivo Arator :
Ferrea qntd miram si ccduul ostia Petro?
Quem Deus œltierc® custodem deputat aulæ,
Infernum superare jubet.

Mati».

Mystice Bcda : ferrea porta qu® ducit ad Jeru­
salem cœlestem, est crux, mortificatio, tribulatio,
martyrium, qu® Petri ct Apostolorum vestigiis
nobis facta est meabilis et pervia, qui sanguino
proprio cam reseraverunt: sicut pori® Caspi®,
qu® et ferre® dicuntur, sunt angusti® inter Cas­
pios montes et rupes, peno impervi®, penctrand® tamen iis qui in Assyriam porgunt, do
quibus Statius, lib. IV Sÿlvarum :
Aul Istrum «enare latus, metueu Jaque portar
Limina Ca.qiacæ.

Hor est qttod ait Christus : a Intrate per angustam
poilam, quin lata porta et spatiosa via est qu®
ducit ad perditionem, o Matth. vn, 13.
Ex hoc loco Ruperitis, lib. XIV, ct Maldonatus,
cap. xx S. Joanais, vers. 19, censent intima ostia
An
carccris fuisse clausa, ac proinde S. Petrum ea
tímiT- v’ divina penetrasse, sicut Christus ea penetravit
tu chu- post resurrectionem, quando, iis clausis, intravit
**’
ad discipulos. Ex co enim quod Lucas ait exti­
mam portam, scilicet ferream, fuisse Petro aper­
tam, videtur colligi intimatu carccris portam nou
fuisse apertam, sed clausam, ideoque a Petro
miraculose penetratam.
Verum probabilius videtur contrarium; majus
enim fuisset miraculum penetrationis , quam
apertionis : quare si hoc expressit Lucas, utique
nec illud tacuisset. Rursum Deus non solet facere
miracula frustra. Hic autem penetratio frustra
fuisset : poterant enim ostia ab angelo aperiri,
sicut aperta est porta ferrea. Tertio, penetratio est
dos propria corporis gloriosi : unde Christus, ut
se tale habere ostenderet, clausis ostiis peindra vit
ad discipulos. Petrus vero adhuc habebat corpus
mortale ct crassum, non subtile ct loriosum.
Denique omnia hæc fiebant per ungeum. Ange­
lus autem non potest facere ut unum coipus
penetret aliud; hoc enim proprium est omnipo­
tenti® ct virtuti divin®. Itaque res hæc sic pe­
racta videtur : angelus assumpsit corpus in stra­
topedo, id est in area palatii Herodis, cx aere
vicino : inde seris occulte reseratis, aperuit ostia
carceris, sicque ingressus carcerem, Petrum sol­
vit cduxitque per ostia, jam ante tam pro suo
corpore assumpto, quam pro Petri corpore a se
ap i la. Aperta enim ea fuisse indicat Lucas v, 10.
Transeuntes « autem primatu et secundam cus­
todiam, venerunt ad portam ferream, » q. d.

2*7
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM . Cai*. XlL
fit ac convertit In majus Ecclesl® bonum et rna- Sanctorum, et ex iis Baronías. Perperam ergo Orí­
joreni Petr! gloriam, mittendo angelum e cedo genes, Euthymius, Victor Antiochenus, OEcn me­
qui cum liberaret. Ita Immanis omnibus priest- nili* ct alii quos citat Sixtus Senensis, lib. II ct Iit
diis deficientibus, in extrema necessitate et quasi BtbUôth., censent ho? duos e^se unum eumdemdesperatione suis adest Deus; sicut Davidem e quo. Joannes Marcus ascriptus e«d catalogo Sane*
manibus Saulis, Eliseutn a latrunculis Syri®, Da- torum ; de eo enim sic legimus in Martyr. J\om.,
nieletne lacu leonum, Ezcchiam e manu Senna­ die 27 septembris : « Bybli in Phœnicia S. Marci
Episcopi, qui et Joannes a B. Luca nominatur. »
cherib, Susan nam a falsis testibus et judicibus, etc
Uni ERANT CONGREGATI ET ORANTES. — Hinc VImiraculose eripuit.
w». ii. 12. Consideransque, — scilicet Dei hoc per an­ delur quod fideles nocturnas egerint vigilias in
gelum beneficium et miraculum, perrexit ad fi­ oratione : noctu enim liberatus e carcere Peints
deles congregatos in domo Mari®, ut eos dc se ad eos venit, ct orantes invenit. Unde h® print®
suspensos anxietate liberaret, gaudium suum in sunt fidelium vigili®, quas deinde Ecclesia eo­
eos transfunderet, omnesque ad Dei laudem et rum exemplo in festis majoribus olim celebravit,
gratiarum actionem excitaret. Secundo, conside­ sed tandem ob abusum abolevit; perdurant ta­
rans suum periculum, seque jom ab angelo sibi men e® in officio Ecclesiastico trium nocturnorum
relictum, ita considerate gressus suos direxit, ut quod noctu decantant Cœnobit® > de quo vida
caveret ne rursum in llerodianorum manus inci­ Francoli num, tract. Dc Horis Canon., cap. ii. Vide
deret, ideoque recta ivit ad domum Mariæ, ut ct S. Chrysostomum hic, et S. Hieronymum, Con­
tra Vigilantium, vigilias improbantem, quem
inter suos tutus esset.
Mordiur Moraliter, disce hic sapientis esse prius consi- proinde Dormitantium appellat.
13. Pulsante autem eo ostium januje. — Gr®-V«*-11
Aerare suas v*as* °Pera ct verba, antequam ea
cum trjXSnx ct januce et vestibuli cum Syro et Pu­
actioni- proloquatur, vel exequatur, a Verba, ait S. Bert»us. nardus, bis ad limam veniant, quam semel ad lin­ gnino verti potest. Domus enim majores, uti pa­
guam. » Hoc est quod monet Sapiens : « Palpebrae latia, solent in ingressu habere vestibula ct atria
luæ procédant gressus tuos. Dirige semitam pe­ quæ suas habent januas, sive portas majores,
dibus tuis, et omnes viæ tuæ stabilientur,!» Prov. per quas primus fit in domum Ingressus, puta in
cap. IV, vers. 23. Omnis enim error, omne vitium, vestibulum, et inde in domum.
Processit ulella, — «rôteai et puellam signifi­
omne peccatum oritur ex defectu considerationis.
Si enim peccator consideraret circumstantias, ef­ cat, quasi femininum a tnx:, id est puer, et ancil­
fecta, pamas et damna peccati, utique illud non lam, uti vertit Chrysostomus ct Pagninus; ostiaperpetraret. Unde Prov. xliv, 22, dicitur : a Errant riæ enim osse solent ancili®. Noster autem Inter­
qui operantur malum. » Errant, quia non consi­ pres, æque ac Syrus, puellam vertentes, subinderant malitiam mali quod perpetrant. Vide dicant non fuisse ancillam, sed honestam, forte
S. Thomam, 1 11, Qiurst. LXXV1I, art.2 in corpore. tiliam, vel neptem domus. Unde et nomen ejus
Præclare S. Bernardus, lib. 1 De Consideratione exprimit Lucas, quod vocata sit llhode : illa ergo
ad Eugen., cap. vu : « Consideratio, ait, mentem vel ex curiositate, vel instinctu divinitus, anne
purificat, regit affectus, dirigit actus, corrigit ex­ forte esset Petrus pro quo fiebat communis in
cessus, componit mores, vitam honestat et ordi­ domo oratio , præsertim quia is noctu veniebat
nat. Postremo, divinarum pariter et humanarum et pulsabat, processit ad videndum quis pulsa­
rerum scientiam confert. Hæc est qu® confusa ret.
determinat, hiantia cogit, sparsa colligit, secreta
Ad audiendum. — Ita Romanum, idque signifi­
rimatur, vera vestigat, verisimilia examinat, (icta cat græcum ùraxouw; aliqui Limen codices le­
et fucata explorat. timo est qu® agenda prmordl- gunt, ad videndum, id est ad audiendum: visus
nat, acta recogitat, ut nihil in mente resideat, aut enim pro quovis sensu sumitur, ut alibi dixi:
incorrectum, aut correctione egens. Hæc est quæ Nec enim noctu pulsanti aperiri solent fores, ut
in prosperis adversa prœsenlit, in adversis quasi videatur quis sit, sed interrogari quis pulset, ut
non sentit ; quorum alterum fortitudinis, alterum ex voce audiatur an amicus sit, an inimicus.
Nomine Rhode. — Uhode hebraico idem est
prudenti® est.»
Venit ad domum Marie, — in qua crat Ecclesia quod visio fortitudinis, ait Glossa. Verius est
et cœtus fidelium orantium pro Petro, de qua Uhudc esse nomen Græcum, ct rosam significare.
Sic enim Rhodus insule ita dicta est a rosa, vel n* Jt»
dixi cap. i, vow. 13.
Qui Cognominatus est Marcus. — Alius est Mar­ quod ros® speciem referat, vel quod amœna ro- u 1 r0*
cus Evangelista, qui comes S. Petri Rom® scrip­ sis abundet. Unde et soli sacra fuit, ait Diodorus,
sit Evangelium, inde Alexandrinam fundavit Ec­ lib. Vi, qui puellam nomine Rhodiam, sive Rho
clesiam, ab hoc Joanne Marco, qui fuit socius dem arnans, ab ea Rhodum nominavit. Nam ut
peregrinationis S. Pauli et Barnaba», do quo s®po scribit Solinus, nunquam ita cœlum nubilum est,
inferius. Ita S. Basilius, lib. V Contra Eunom., cap. ut in sole Rhodus non sil. Aut quod capulo ros®
lilt.; S. Hieronymus, lib. De Script. Ecclesiasticis ; illic invento sit (edificata, ait Strabo. Licet PagaiDorotheas, in Synopsi; hidorus, lib. Dc Obitu nus ex Nica, Rhodum dictam putet a
id est

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. NR.
Et S. Joscio vel Josberlus, monachus S. Ber­
fluxu vertentis pelagi, quod antequam insula
appareret, mullus ibi pelagi fluxus volveretur. tini, moriens anno Domini 1161 , quinque rosas
Porro rosa est flos florum, quia purpura puni- c vultu emisit, unam ex oro cui inscriptum erat
eat, candore nitet et flammeo colore rutilat. nomen B. Virginis Mari©, eo quod vivens quoti­
Quare si quis omnibus laudibus sit cumulatus, die rosarium quinque psalmorum inchoantium
rosa nuncupatur. Unde S. Hieronymus, lib. II, a litteris nominis Maria, in honorem ejusdem
epist. 15, de puella laudatissima : a Universa, in­ recitaret, uti habent Annales ejus monasterii, quos
quit, propinquitas rosam ex se natam gaudeat. » ibidem vidi, et ex iis asserunt S. Antoninus,
Talis fuit hæc Rhode, de qua sic scribit Helecas, Thomas Cantipralensis et Joannes Molanus in
Episcopus Cæsaraugusün, in Addit, ad Chronicon Sanctis Belgii die 30 novembris. Ipsaenim est « rosa
Lucii Dextri et M. Maximi, quod nuper inventum mystica, » ut canit Ecclesia in Litaniis, et ut ait
ct editum est : « Rhode, quæ Rosalia dicta est, S. Bernardus in deprecatione ad B. Virginem,
in persecutione Trajani (ut idem referi Maximus pag. 64 : « Ipsa est viola humilitatis, lilium cas­
super Acta) passa est pro fide, cum aliis marty- titatis, rosa charitatis. » Ergo
bus in Sardinia. »
Necte rosas generosa.
Similis ei et nomine et martyrio fuit S. Rosola,
Plecto flores, Virgo rosa,
Hi
qua? cum S. Cypriano, Episcopo Carlhaginensi
Rosarum pulcherrima.
sub Valerio Imperatore, gloriosum obiit marty­
rium die i i septembris, ut babel Roman. Martyr.
14. Pr.E GAUDIO NON APERUIT JANUAM, SED INTRO Vlrt.ll
El S. Rosa, virgo Franciscana, quæ velut rosa currens nuntiavit. — Primo, ut mœrentes ct moe­
inter spinas resplenduit virginitate, virtutibus et rore pene absorptos ob carcerem Petri, ejus libe­
miraculis, migravilque ad Dominum anno Christi rati nuntio exhilararet ct quasi ad vitam revoca­
1254, Vitcrbii prope Romam, ubi eliamnum ejus ret. Secundo, ut omnes obviam Petro procederent
virgineum corpus non tantum integrum, sedei reverenti® causa, illi liberationem tam inexpecflexile (quod proinde vestiri se sinit) ostenditur, tatam gratulaturi ; simulquc ut sure verecundia)
quæ proinde in Martyr. Romano Sanctis ascripta virginali, quam nomine praeferebat, consuleret.
legitur die 4 septembris. Rosa enim suo odore et Nam, ut ait S. Hieronymus ad Rusticum : a Osten­
lunTrii- c°l°rc roseo> typus est virginis et virginitatis. Hæc dam libi variorum pulchritudinem florum, quid
tkiutb quippe inter cæteros hominum status est, quod in se lilia habeant puritatis, quid rosa verecun­
rosa inter flores, nimirum « florum pyropus, hor­ di® possideat, quid viol© purpura promittat in
torum purpura, odorum sapphirus, aprilis ocu­ regno. » Idem ad Salvinam, ejus filiolam, vocat
lus, veris phoenix, naturæ pompa, » ut ait Ora­ « rosarum et liborum calathum, eboris ostrique
tor. Et Symposios poeta hoc dat ænigma rosæ : commercium. »
Insanis. — Deliras ; Syrus, perterrita, perculsa
Purpura sum terræ pulchro perfusa rubore,
cs, scilicet ex imaginatione vehementi, qua putas
Septaque no violer, telis defendor acutis.
te vidisse spectrum, vel umbram Petri : terror
0 felix, longo si possim vivere fatol
enim facit hominem emotæ mentis, indeque deli­
Est ergo rosa virgo, nimirum :
rum et insanum.
15. Angelus ejus est.—Hinc liquet communem Ve*, u
Virgineus roseo cernitur ore pudor.
tum fidebam opinionem fuisse, quod quilibet a
Sappho apud Achillem Tatium, lib. II De Leu­ Deo haberet sibi deputatum angelum Custodem,
cippe : « rosam indigilat florum reginam , terræ uti ex hoc loco evincit S. Chrysostomus, hom.
ornamentum, plantarum decus, oculum florum, De Ascensione; quod nota conira hæreticos nostri
prati ruborem, pulchritudinem coruscantem, temporis, qui id negant, ac perperam pro angelo
accipiunt nuntium a Petro missum. Unde ct Isi­
terræ risum. »
Quocirca S. Dorothea virgo martyrium obiens doros clarius vertit, nuntium. Aut per ange­
in hiemis rigore, puta 6 februarii, misit ad Thco- lum impcrlinenter ct contorte accipiunt visio­
philum rosas, quibus quasi rhododaphne, id nem angebeain Petro vel aliis de Petro faciam.
est rosario, sive rosacea corona coronanda erat Ita Bcza, qui visionem hanc ex suo cerebro ef­
ejus virginitas a sponso Christo in Paradiso, uti fingit, cum nullum ejus hic sit indicium; quid
enim hæc visio facit ad hanc historiam ? /Eque
habet ejus Vita.
Et S. Ludovicus primogenitus Caroli 11, Sicili® insulse Calvinus, lib. 1 Instil., cap. xiv, num. 7,
regis, ideoque nepos S. Ludovici, regis Franci® respondet hunc angelum fuisse datum custodem
spreto regno, Ordinem S. Francise! amplexus, Petro tempore carceris duntaxat, non per omnem
indeque a Bonifacio Vili creatus Episcopus Tolo­ vitam. Sed unde hoc tam audacter asseveras,
sanus, moriens visus est rosam ex ore emittere imo fingis, Calvine? Unde fideles sciebant ei in
ob mentum virginitatis, quæ tanta in eo fuit, ut carcere duntaxat a Deo destinatum esse ange­
nec matrem osculari, nec feminam in vultu aspi- lum? Quis eum viderat? cui Petrus cum os­
cere unquam voluerit, ul habet ejus Vita dic 19 tenderat, vel revelara!? Tu nihil admittis, nec
credendum censes nisi in S. Scriptura exprèsaugusti apud Ribadeneiram,
•6$

COMMENTARIA ÎN ACTA APOSTOLORUM. CAP. XIL
2f.9
sum, ubi hoc scriptum vel expressum legisti? pauperes erogasse!, indeque depauperata, ex
Nota hic angelos subinde induere speciem et fornicatione victum quærere cogeretur, Undem
personam suorum clientum similiumve homi­ facti pœnitens, baptismumque poscens, cum
num , ut eorum res curent et negotia peragant. nemo ejus vellet esse patrinus ct sponsor, angeli
Sic Raphael comes , imo dux Tobi®, induit spe­ aulicorum quorumdam formam assumentes,
ciem Azariro : « Ego sum , ait, Azarias, Ananiæ sponsores se pro ca præbucrunt.
magni filius, n cap. v, vers. 18. Sic cum tribus
Simile est in Vita S. Stephani I, regis Hungaropueris in fornacem Babylonicam descendit ange­ rum. Cum enim Conradus Imperator ei bellum
lus, «similis Filio Dei, » puta Christo, qui cos ab moveret, jamque exercitus procederet, angeli
igne iltasos servavit, Daniel, m , 92.
nuntiorum specie hileras detulerunt, quasi a Con­
Celebre est in Annalibus Hispanorum miracu­ rado scriptas, quibus jubebat suos pedem retro
lum Paschalis Vivas, qui Mauros in prælio visus referre domumque redire.
est profligare, cum tamen ipse prælio non inte­
Similia sunt in Vita S. Vinceslai, principis Boe­
resse!, sed sacrificio Miss® : nimirum angelus mi®, apud Dubravium,lib. IV et V Hist. Bocmicœ.
ejus personam suscepit, et ejus vice pugnavit ac Hæc angelorum sunt erga fideles et Sanctos offi­
vicit. Ita audiente te devote sacrum, angelus ne­ cia ct beneficia.
17. Ut tacerent. — « Tacere jubet, ait Glossa, Vm.iT.
gotia tua geret, melius quam tu.
Simile est in Chronicis Fratrum Minorum, lib. ne clamore gaudentium adventus ejus in civitate
I, cap. lvii, de F. Joanne Parmensi, qui cum ge­ agnoscatur. »
neralato Ordinis conternplativæ vita studio se ab­
Nuntiate Jacobo, — Minori (nam Major jam crat
dicasse!, Religiosum sui Ordinis habebat Miss® occisus, vers. 1), qui erat Episcopus Hierosolymo­
administrum. Contigit eum tempore Missæ ob­ rum. Unde videtur, quod cætcri Apostoli jam
dormiscere : quare angelus ejus specie et habitu abierant in suas provincias, uti dixi initio capitis :
Missæ ministravit. Sic quando defuncti vivis ap­ alioqui enim cis pariter suam liberationem nun­
parent , crebro id fit per angelos, qui defunc­ tiari jussisset Peirus.
torum formam assumunt, uti docet S. Augusti­
Egressus abiit in alium locum , — nimirum
nus, lib. I De Cura pro mortuis, ct noster Thyræus, Cæsaream , Sidonem, Berythum, Tripolini, Ara­
lib. I De Spirit, apparii., cap. xii.
dura , Antaradum, Antiochiam : inde Galatiam,
Sic S. Placidus, cum mergeretur aquis, vidit Cappadociam, Pontum, Asiam. Bithyniam, ubique
S. Benedictum (qui absens miserat S. Maurum ad evangelizaos, confirmans fideles ct ins^tuens
Placidum liberandum) astantem, seque cx aquis Episcopos, ac tandem iis peragratis hoc eodem
educentem, teste S. Gregorio, lib. II Dialog., anno pervenit Romam, uti cx S. Hieronymo,
cap.vu.
lib. Dc Script. Eccles., ct S. Leone, serra. I De
Sic S. Nicolaus absens apparuit nautis se invo­ Apostol. Petro et Paulo, docet Baronius. Hic enim
cantibus in tempestate, camquc sedavit, ut habet annus est septimus ab initio calhcdr® Antioche- rlvcf\^
ejus Vita. Idem in somnis apparuit Constantino n® : in ea enim sedit septem annos, post quos putei»Magno, jussitque ul 1res viros injuste incarcerates eam transtulit Romani, uti habet communis Doc- dlurdimitteret.
torum sententia. Hoc ergo anno Petrus, primus ex
Sic S. Antonius do Padua, existons in Italia, Apostolis, adiit Romam, imperii orbisque caput,
visus est in Lusitania patrem suum calumnia et ut ibi pariter Ecclesiæ caput statueret eique or­
morte liberans.
bem, conversis Romanis principibus, subjugaret.
Sic S. Francisons absens apparuit fratribus in Quare minus verum videtur quod Simeoiv Metacurru igneo. Hæc enim omnia facta sunt per an­ phrastes in Vita S. Barnabœ tradit, cum primum
gelos, qui simulacrum el speciem Sanclorum omnium Evangelium Romæ predicasse. Undo ct
dictorum eflbrmarunt aliisque repraesentarunt, S. Clemens, initio lib. Rccogn., testatur se S. Baruli docet Thyræus, lib. I, cap. x, præserlim quia nabam Romæ prædicantem audivisse, ct ab oc
ipsi qui exhibentur, plerumque se exhiberi igno­ deductum Cæsaream ad S. Petrum. Verum hic
rant. Undo liquet eos non replicari, nec animam liber mulla fabulosa continet, nec est Clementis,
e corporo egredi, ul alibi appareat, uli nonnulli vel certe ab Ebione (hic enim, teste Epiphanio,
/arresi 30, scripta Clementis corrupit) corruptus,
putarunt.
Sic nostro ævo S. Ignatius, fundator Societatis ideoque a Gelasio inter apocryphos est rejectus.
Porro Deum jussisso S. Pelro ut Romam se
nostræ, Rom® existons, apparuit Coloniæ R. P.
Leonardo Kesselio , qui Sociorum erat Superior. conferret, docet S. Marcellus Pontifex , epistola
Sic S. Franciscus Xaverius in navi existens, ad Antiochen., et S. Leo, semi. 1 De S. Petro et
apparuit in scapha vi tempestatis a navi avulsa, Paulo, ac S. Athanasius, Apol. pro fuga; S.Am­
camquo cum vectoribus ad navim reduxit, utique brosius, orat. Contra Auxent.; S. Maximus, serm. 1
per angelum. Ila babel Vila ct processus Canoni- Dc S. Petro ct Paulo. Hoc autem fuit urbis Ro­
xationis corumdem. .Memorabile est exemplum man® Episcopatum ad summum orbis terræ
apud Joannem Moscum, in Prato Spirituali, cap. Pontificatum evehere, atque cerlo in loco, qui
ccvii , de puella Alexandrina, quæ cum sua in ad orbem regendum commodior esset, collocare

*70
COMWNTARTA. IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XII.
non miteni mnjori minorem Episcopatum adjun­
DESCENDHNSQUB A JuD.BA IN Cl^ARI’x'l. — Quæ
gere. Denique S. Petrus Romæ diverti! in domum prius Stratonis turris dieia est ; ubi solemnes
Pudentis, senatoris Romani, cumque cum filiis ludos celebravit Herodes Aqgrippa pro salute
Timotheo et Novato, ac filiabus Pudenliana ct Cæsaris, ad quam magna multitudo Nobilium et
Praxode, ad Christum convertit, uti habent eo­ procerum cx tota provincia convenerat, ail Jose­
rum Acta. Undo domum ejus in ecclesiam (quæ phus, lib. XIX Antiq., cap. vili. Simul ut se vin­
prima fuit Rom®) consci ravit, quæ postea dicta dicaret de Tyriis et Sidoniis, ut sequitur.
est Titulus Pastoris, ubi etiamnum altare in <fuo
20. Iratus. — Oruua/Av, q. d. Animo molliens bel- V«< i
8. Petrus celebravit, ostenditur. Sedero ergo Ium; Tigurina, bellum animo agitabat in Tyrios;
cœpit PetrusRomæ unno2 Claudii finiente, qui alii, pugnacem et infensum gerens animum. Causa
fui! etilisti 45, scditqiie per annos 25, scilicet ine Herodis nos la|et. Baronius suspicatur fuisse,
usque ad 13 Neronis, Christi GO, quo a Norone quod Sidonii Petrum o carcero elapsum susce­
cum S, Paulo martyrio est coronatus. Insuper pissent, ab coquo facti Christiani, Episcopum ab
sanctum Petrum eecuin felicitatem roipublicæ eo accepissent. Verum id aliis minus placet.
Romam induxisse, docet Paulus Orosius, lib.
Busto, qui erat supeh cubiculum regis. —
VII, cap. vi; nam eo urbem ingresso cessarunt Puta pnnfectus cubiculi, primus regis cubicula­
intestini tumultus, invecti a crudelitate Caii Ca- rius, idcoque ipsi familiarissimus.
ligulæ. Claudius enim ei succedens indixit omni­
EO QUOD ALERENTUR REGIONES EORUM AB ILLO. —
bus opwrisv ct injuriarum oblivionem. Rursum Græce ¿-ó tt; fkunXt»f¿, scilicet, x“?xM ufi praeces­
Deus compressit Furium Camillum, legatum Dal­ sit, id est cx regione, vel ditione regis Herodis. Ita
mati®, eum per milites occidendo, ne tyrannice Syrus. Ex Judæa ergo subministrabatur cis fru­
invaderet imperium. Adhæc Britanniam Claudio mentum omnisquo annona. Pacem ergo petunt,
subjecit sine predio et sanguine, intra paucissi­ ne hanc frumenti exportationem prohibeat He­
mos dies. Plura habet Dio, lib. LX. Verum cum rodes, itaque cos farno conficiat.
idem Claudius anno regni sui 9 Christianos cum
21. Statuto autem die. — Syrus, die percelebri. Veis ib
Judiéis urbe expulit, mox fames urbem invasit, Erat enim dies secundus ludorum pro Cæsaris
ut populus in Claudium insurrexerit, qui furorem salute, ait Josephus loco jam citato, ille ergo dic
populi por posticum fugiens, nigre evasit in pa­ Herodes in magnificentia regia sedit pro tribu­
latium, ac paulo post 35 Senatores et trecentos nali, ut Tyriorum et Sidoniorum causam et pos­
equites Romanos minimis causis interfecit ; ipse tulationem, aut potius satisfactionem et submis­
autem manifestis veneni signis est mortuus. Hæc sionem cognosceret, deque iis ad libitum statue­
Orosius*
ret. Unde ct concinnabatur ad eos, scilicet Tyrios
Vtn, IS
18. Quidnaii FACTU» esset db Petro. — Græce et Sidonios, uti processif. ita Lyranus.
tí ¿p i iiírp; Riviro, ¡d est quid tandem Putrus
Vesiiius veste regia. — u Vestis regia » com­
factui ¿siej ; Tigurina, quonam devenisset Petrus, plectitur purpuram, sceptrum ct coronam ; hisce
an vi magica vel divina e carcere evasisset, vel induti judicabant : hæc enim regni æque ac
in avem, spiritum alinmve rem esset conversus, judiciariæ potestatis sunt symbola. Undo el Jose­
vel alio raptus. Incertum están angelus aperiens phus, lib. XVII Anliq., cap. XI, de Herode nd
januas carcuris et portam ferreum palatii Hero­ sepulcrum elato sic scribit : « Eratquo ipse
dis, eas, educto Petro, post se clauserit, an vero mortuus circumamictus purpureis vestimentis,
apertas reliquerit ; utu) inerit, utrimque ingens caput ejus diademate coronatum, sceptrum quo­
eia! prodigium. Chrysostomus, hom. ir Mallh., que in manu ejus, velut si a vivo teneretur, erat
sentit omnia clausa fuisse, et duorum militum qui appositum. » Porro Agrippæ vestis ex argento
cum Petro dormiebant, manus eadem catena, qua erat, mirabili opere contexta, ait Josephus, quæ
cum illo constricti fuerant, colligatas mansisse. radiis solis percussa diyinum fulgorem emittebat.
Vox». 19.
19. INQUISITIONE FASTA PF CUSTODIBUS. — GræCO
Gestabat ergo purpuram, coronam auream in
àijx^va; rò;
multa significat, capite, et eceptrum, quæ sunt regum insignia,
scilicet inquirere, examinare, torturas admovere: eaque supra modum splendida. Quare modum
item judicare et condemnare. Unde Syrus vertit, et modestiam vestitus excessit superbus Herodpg,
condemnavit custodes.
ansamque dedit Tyriis et Sidoniis supplicibus,
Jussit eos duci, — in carcerem, ait Rabanus, ailulanlibus ei, acclamandi dambque divinos
aut Cœsaream, quo Herodes erat venturus ; ubi honores. Ita Isidoras Pelusiota, lib. I, epist. 74.
paulo post, occiso Herode, custodes dimissi sunt, Quocirca sapienter Justinus Imperator morirns,
ail Cajctanus, Deo ita animum Herodis emolliente, Tiberium successorem monuit, dicens : « Ne te
ne Petri solutio alicui noceret, aut custodibus in errorem ducat vestis splendor, neque illustris
necis esset causa. Melius S. Chrysostomus ; u jussit ornatus illarum repuin quoi sub asnectum cadunt,
eo* duci, p scilicet ad supplicium. Unde Syrus, te decipiat, quibus ipse in fraudem impulsus,
jussit eo» necari. Petrus Alexandrinus, can, 13, meipsum gravissimis suppliciis obnoxium rc4apud Theodorum BaEamonem, tradit eos sulfo* didi. Non elevet te habitus /sicut me. Eccc heus
qm benvlecit tibi : hunc habitum dedit tibi, nou
catos sive strangulatos (uU^t

rnVMrvrATHA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XII.
27*
ego. Honora Ilium nt Iu quoquo honorcrlr b erecta, Daniel, in. adorari vol i, n D > mutatos
co. » Testis est Evagrlus, lib. V, cap. khi. Æque e«t in bestiam, Daniel, iv, 28. Sic Antiochus Eptsapienter S. Bernardus, lib. II De Consider. ad plnn' « qui ex fastu deum terrestrem «e pntibat,
Eugenium, cap. xn, cum moncns, no ex monacho percu««us dolore viscerum et a vermibus corro­
factus Pontifex, in tanto culmino sibi applaudat : sus, æquo ut hic Herodes, interiit, II IferAcft.
«Magnus, ait, cui prœsens felicitas si arrisit; ix. 12. Quara omn^s hi fuerunt typi AntichriMi,
non irrisit. Hæc cnim incautis ad disciplinam qni sodebit in templo voletquo adorari ut Deus,
relaxandam est, quod ignis ad ceram, quod so­ idcoque a Deo adigetur in tartara, Apoe. xni.
lis radius ad nivem vel glaciom. »
Nota : Peccavit Herode® tacendo : sic enln
U».»»
22. POFULUS ALTEM ACCLAMABAT: DE! VOCES, F.T
tacite assensu est blasphcm® acclamationi : dsnon hominis. — q. d. Agrippæ regi- vestium ful­
bebat cnim D< i honorem tutari, ideoque cum a
gor et orationis majorins ita nos perstrinjft, ut se nmoliri populumqiic gravit r reprehendere,
videamur Deum videro et audiro, non hominem. quoi.' Deo liane tam Insignem injuriam intulisset,
Acclamatio hæo orín a Tyrils ct Sidoniis, qui uti fecerunt S. Paulus et Barnabas, quos Lycao­
gratiam Herodis aucupabantur, proserpsit ad re­ nii adorare volebant, hunc ut Jovem, illum ut
liquum C<->'sariensimn populum.Vide hic quantum Mercurium. «Scissis enim tunicis suis, exilierunt
malum sil adulatio, qu® cx rego facit Deum, in turbas, clamantes et dicentes : Viri, quid hæc
idcoque cx homine cadaver : ipsa cnim regem facitis? et nos mortales sumus, similes vobis
occidit. Frequens hoc malum in aulis principara : homines, » Actor. xiv, 13. Tali enim casu verum
unde aulalor est adulator, sed et «*4 est
cst istud : « Qui tacet, consentire videtur : »
id est ndulrdor est corvus, effodiens oculos corum pnpsertim si sit Superior, aut vir sapientia et
quibus adulatur. Præclare Curtius, lib. Vili : auctoritate pollens.
« Perniciosa adulatio perpetuum regum malum
Et consumptus a vermibus (Graece, fartu» esca
est, quorum opes assentatio sæpius, quam hostis vermium), espiravit. — Sic superbos dejicit sideevertit. »
iatque Deus. Juste Herodes volens esse deus, fit
itn.ii. 23. Confestiji (Syrus, eadem hora) autem rF.n- c«ca vermium, ut humiliatus se non tantum
cussiT KLM AXGRLLs DoMixi, — zelotes et vindex mortalem, sed et putidum discat, dicatque illud
honoris divini qui hic a Deo abreptus, sacrilege Jobi. cap. iva, 14: « Putredini dixi : Pater meus
dabatur Herodi. Undo videtur fuisse angelus hic es : mater mea et soror mea, vermibus.» Per
bonus, licet noster Lorinus censeat fuisse malum « vermes, » accipe pediculos qui e corpore putido
et dæmonom.
et fœtido per singula membra ebulliunt, de quo
Morbos
Pbbclssit, — id cst, plaga lethall illum feriil. morbo vide Galenum, lib. De Compos. medie, se­
Bendis, pinga hæc fuit dolor viscerum et tormina, ait
cundum loca, cap. vu. Addit S. Chrysostomus,
Josephus : item corporis putrefactio et fœlor; hom. 26 in Epist. ad Hebr., quod « crepuit ct effusa
indo enim vermes ebullierunt. Sic avus ejus He­ sunt viscera ejus. »
rodes Ascalonila infanticida, qui sanctos inno­
Hac phthiriasi, id cst morbo pediculari et ver­
centes occidit, a pediculis consumptus interiit. mium morte punire solet Deus blasphemes, haBoU Addit Josephus, bubonem visum ful««e super giomachos, fidelium persecutores; sed maxime
caput Herodis, quasi calamitatis nuntium, uti ei divinitatis appetitores, uti Antiochum Epiphanem,
6ni. olim Homæ prædixorat Germanus quidam, teste Herodem infanticidam, dc qnibus paulo ante
eodem Joscpho, lib. XVIII, cap. ni. OEeumcnlus dixi, Hunnericum regem Arianum persequentem
vero pro bubone angelum fuisse visum scribit.
Oi thodoxos, de quo Victor Uticensis, lib. HI Wand.
EO QUOD NOM DEDISSET HONOREM DEO,—id CSt, CO
Histor.t eodem modo periit Pherecydes, Pytha­
quod non defendisset honorem Dei : sed cum sibi gora» pr.Tccptor, atheus et omnis numinis con­
arrogasse!, consentiendo insan® assentationi ct temptor, dc quo cx Aristotele, Plutarcho, .Eliano
i . ulli - acclamationi populi. Narrat hanc Herodis puni*
ct Plinio Rhodiginus, lib. XIX, cap. xxx; ct Maxi­
' “¡j ‘t- lioni in 8. Lucas occasiono occisionis S. Jacobi mianus, in imperio ct persecutione socius Dio­
i cU cl incarcorationis S. Petri : hæc cnim duo ejus cletiani, de quo Eusebius, lib. MH , cap. xxviii;
immania in Christum ct Ecclesiam scelera me­ et Julianus Apostata, de quo Sozomenus, lib. V,
nu runt ejus cxcæcationem ot prolapsum in hanc cap. mi; ct blasphcmus Nestorius, teste Niceidololatriam, ob quam a Deo, sui honoris et di­ phoro, lib. XIV, cap. xxxvi; et impius Calvinus,
vinitatis justo zclolo ct vindico punitus est morte, teste Bolseco in ejus Vita. Præclare Drogo Cardi­
ut appareret esso mortalis, Imo mortuus, qui nalis, tract, de Sai ramento Dornin, passion., tom. II
concupierat esse Deus.
fìiblioth. SS. Patrum: «Quid veste, inquit, nitida
Sic Lucifer ambiens divinos honores, ex primo gloriaris? subter te sternetur tinca, ct operimen­
angelo factus cst telcrriinus cacodæmon. Sic tum tuum vermis est. Il ee tua vestis cst. Illuserunt
Alexander Magnus occisus est a suis, quod vellet tibi, qui chlamyde coccinea circumdederunt. Sic
ab cis adorari ut deus, uti Hermolaus quidam o Antiochus cl Herodes duo, alienis vestibus depo­
conjuratis ei exprobrat apud Curtium, lib. VIII. sitis , in suis vestibus expirarunt. »
Sio hiabuchodouosor, qui in statua aurea u se
Denique historiam morlis hqjus Herodis gra-

•70

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. NIT.
phicc describit Josephus, lib. XIX, cap. vm. ubi eum superstites reliquisse tres filias, Mnriamnem,
tamen in honorem su® gentis et regis, cam Bcrnicem, quæ nupsit Felici præsidi, et Drusil­
emollit, et parum fideliter aequanimitatem Hero­ lam, quarum mentionem facit Lucas, cap. xxiv,
dis commendat : ac tacet ejus vermes, solumque 24, et xxv, 13. Addit Josephus Cæsareenscs et
tormina, quæ nimirum vermes erodentes viscera Sebastenos mortuum Herodem conviciis impetiMmHt- causaban!, commemorat. Sic enim ait : « Jamque visse,æquc ac viventem, præsentem et videntem
tertium Judææ totius regni annum exegerat (Ile- impetiverant in publica comoedia Alexandrini:
f
rodes), cum pervenit in urbem Cœsarcam, quæ in qua iisdem ludibriis cum affecerunt, quibus
prius Stratonis turris dicta fuit, ubi solemnes Judæi, quorum rex erat Herodes, paulo auto
ludos celebravit pro salute Cæsaris; ad quam affecerant Christum præponentes ei Barabbam,
festivitatem magna multitudo Nobilium ac pro­ coronantes spinis, vestientes chlamyde purpurea,
cerum convenerat ex tota provincia. Ejus cele­ et irrisorie regem Judæorum salutantes. Insanum
britatis die secunda processit mane in theatrum, enim quemdam, nomine Carabbam (Baroniufl
amictus veste tota ex argento mirabili opere con­ suspicatur legendum Barabbam ), qui Herodis
texta, quæ radiis exorientis solis percussa et personam referret, in theatrum induxerunt, cujus
mirandum quemdam fulgorem emittens, vene­ capiti diadema imposuerunt papyraceum, pro
rationem cum horrore incutiebat spectantibus. paludamento induerunt storea, pro sceptro frus­
Moxquc adulatores alius aliunde acclamantes, tum arundinis in manum dederunt. Narim, id
deum consalutabant, rogantes ut faveret propi­ est dominum,cum acclamantes, uti narrat Philo
tius : hactenus enim ut hominem reveritos, nunc in Flaccum, cap. xxxi. Ita Deus justo suo ju­
agnoscere et fateri in eo quiddam mortali natura dicio, Agrippœ et Judæis talionem .irrisi Christi
excellentius. Hanc impiam adulationem ille nec reddidit.
castigavit, nec repulit; pauloque post suspiciens
24. Verbum autem Domini crescebat. — q- d.
vidit supra caput suum bubonem, funi extento Persecutione Herodis Agrippæadeo non decrevit,
insidentem : moxque ut sensit hunc esse calami­ ut vehementer creverit Christianorum numerus
tatis nuntium, qui olim felicitatis fuerat, ex in­ ct virtus, presort iin ubi viderunt persecutorem
timis præcordiis indoluit. Secuta sunt ventris a Deo punitum et a vermibus consumptum. Recte
tormina statim a principio vehementia. Conversis S. Nilus, hom. 2 De Christi Ascensione, Ecclesiam
igitur in amicos oculis : En, ait, ego ille vestra comparat vili, quæ quo diligentius putatur, eo
appellatione Deus, vitam relinquere jubeor, fatali fit feracior, a Succidebantur, ait, Ecclesiæ pal­
necessitate coarguente vestium mendacium, et mites, et fidei fructus augescebat, ct florem non
quem immortalem salutastis, ad mortem rapior. marcescentem proferebat : e radice enim illa hi
Sed ferenda est voluntas ecclesiis Numinis: neque palmites nati sunt, qu® verissime dixit : Ego vici
enim male viximus, imo tanta felicitate, ut om­ mundum. Ego sum vilis, vos palmites. Stepha­
nes me beatum predicaren!. Hæc locutus, cres­ nus tanquam ramus excidebatur, cl alius marty­
cente dolore, discruciabatur. Propere igitur relato rum palmes pullulabat. Jacobus et Petrus rese­
in regiam, rumor sparsus est brevi esse moritu­ cabantur, et alius rursum martyr exoriebatur : ct
rum. Quamobrcm confeslim totus populus una hoc resecto, alius rursum multifer palmes e ra­
cum uxoribus atque liberis saccum indutus, more dice hac emittebatur. Vindemiabatur Paulus , el
patrio supplicabat Deo pro salute regis, omnia alius martyrii racemus maturescens Thomas ap­
miscens lamentis et ejulatibus. Rex autem in parebat : cl undique radix vindemiata, copiam
celsiore decumbens cubiculo, ct in faciem stratos uberiorem, præ eo quod isti vindemiarant, ac
humi prospiciens, ne ipse quidem temperabat germen durabilius efferebat. Et quidem isti excisibi a lacrymis. Cruciatu deinde per continuos sores brevi marcescentes exterminati sunt : hæc
quinque dies nihil se remittente, confectus vitam vero semper gravata fructibus, terræ fines suis
limit, annum natus quartum supra quinquage­ germinibus complexa est. » Preclare Tertullia­
simum postquam regnasset per septennium. nus, Apologet., cap. xxvn : u Et illos dæmones,
Quatuor enim annos sub Caio Cæsare obtinuit ait, nunquam magis detriumphamus,quam cum
regnum, primum in Philippi tetrarchia per trien­ pro fidei obstinatione damnamur. » Et cap. nil.:
nium, cui quarto demum anno accessitet Herodis « Plures efficimur, quoties metimur a vobis. Se­
tetrarchia : tribus deinde annis sub Claudio Cæ­ men est sanguis Christianorum. » Ha crescebant
sare, prater jam dictam ditionem, in Judæa Hebrei persecutione /Egyptiorum, « quantoque
quoque regnavit : et Samaria simulque Cæsa- opprimebant eos, tanto magis multiplicabantur,»
rea. »
Exodi i. Unde S. Chrysostomus, homil. 40 in Ju~
Subdit deinde huic Herodi in regno successisse ventinum ct Maximinum martyres : « Sicut planta
filium, scilicet Herodem Agrippam juniorem an­ irrigatæ, inquit, magis crescunt, ita ct fides
norum 17, coram quo Paulus captus causam nostra oppugnata magis floret, et vexata plus
suam egit, cap. xxv, 22; in quo Herodis Ascalo­ exuberat : neque ita hortos aquarum irrigatio
nii® stirps desiit, æque ac reges regnumque reddere fœcundos solet, ut martyrium sanguis
Judææ, eversum a Tito cl Vespasiano : insuper irrigare natus est Ecclesias. » Et S. Leo, serm. 1

▼en.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAI». XIII.
S73
in Natoli S. Petri ct Pauli : « Non minuitur perse­ ut habet Syrus, unde missi fuerant, ut eleemosy­
cutionibus Ecclesia, sed augetur. Et semper Do­ nam deferrent llierosolymitis pauperibus ct fame
minicus ager segete ditiori vestitur, dum grana laborantibus, ut dictum est cap. xi, vers. 28.
qua? singula cadunt, multiplicata nascuntur. i>
Assumpto Joanne, qui cognominitus f.st Marcus.
Idem a pari, vel suppari, lit in quovis fideli. Hic — Hinc colligit Salmeron, Saulum et Barnabam
enim in tentatione et adversitate, virtute et viri­ latuisse in domo hujus Joannis Marci eo tempore
bus crescit, instar palmæ.
quo Herodes plexuit Jacobum et incarceravi!
25. Barnabas autem et Saulus reversi sint ab Petrum. Unde veniens e carcere Petrus eosdem
Hierosolymis. — a Reversi, » scilicet Antiochiam, ibi repent.

CAPUT DECIMUM TERTIUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Saulus ct Barnabas jussu Sjnritus Sancti mittuntur ut evangelizent Gentibus : in Cypro Saulus convertii
Sergium Paulum proconsulem, et Elymam magum excacat. Inde Antiochia Pisidia in synagoga condo­
natur Paulus, sed per lúdaos expulsus, excusso pulvere pedum cum Barnaba pergit Iconium.

1. Erant autem in Ecclesia, quæ erat Antiochiæ, Prophetæ et doctores in quibus Barnabas et Simon, qui vocabatur Niger, et Lucius Cyrenensis, et Manahen, qui erat Herodis
Tetrarchæ collactaneus, et Saulus. 2. Ministrantibus autem illis Domino, et jejunantibus,
dixit illis Spiritus Sanctus : Segregate mihi Saulum et Barnabam, in opus ad quod as­
sumpsi eos. 3. Tunc jejunantes et orantes, imponentesque eis manus, dimiserunt illos.
4. Et ipsi quidem missi a Spiritu Sancto abierunt Seleuciam, et inde navigaverunt Cy­
prum. 5. Et cum venissent Salaminam, prædicabant verbum Dei in Synagogis Judæorum.
Habebant autem et Joannem in ministerio. 6. Et cum perambulassent universam insulam
usque Paphum, invenerunt quemdam virum magum pseudoprophetam, Judæum, cui
nomen erat Barjesu, 7. qui erat cum proconsule Sergio Paulo viro prudente. Hic, accersitis Barnaba ct Saulo, desiderabat audire verbum Dei. 8. Resistebat autem illis Elynias
magus (sic enim interpretatur nomen ejus), quærens avertere proconsulem a fide. 9. Sau­
lus autem, qui et Paulus, repletus Spiritu Sancto, intuens in eum, 10. dixit : 0 plene
omni dolo et omni fallacia, fili diaboli, inimice omnis justitiæ, non desinis subvertere
vias Domini rectas. 11. Et nunc ecco manus Domini super te, et eris caucus non videns
solem usque ad tempus. Et confestim cecidit in eum caligo, et tenebræ, et circuiens quae­
rebat qui ei manum daret. 12. Tunc proconsul cum vidisset facium, credidit admirans
super doctrina Domini. 13. Et cum a Papho navigassent Paulus et qui cum eo erant, ve­
nerunt Pergen Pamphyliae. Joannes autem discedens abéis, reversus est Hierosolymam.
14. Illi vero perlranseuntes Pergen, venerunt Antiochiam Pisidiæ ; et ingressi Synagogam
die sabbatorum, sederunt. 15. Post lectionem autem legis et Prophetarum, miserunt prin­
cipes Synagogæ ad eos, dicentes : Viri fratres, si quis est in vobis sermo exhortationis ad
plebem, dicite. 16. Surgens autem Paulus et manu silentium indicens, ait : Viri Israelite,
et qui limetis Deum, audite : 17. Deus plebis Israel elegit patres nostros, et plebem exal­
tavit cum essent incolæ in terra Ægypti, et in brachio excelso eduxit eos ex ea. 18. Et per
quadraginta annorum tempus mores eorum sustinuit in deserto. 19. Et destruens gentes
septem in terra Chanaan, sorte distribuit eis terram eorum, 20. quasi post quadringentos
et quinquaginta annos : ct post hæc dedit Judices usque ad Samuel prophetam. 21. Et
exinde postulaverunt regem : et dedit illis Deus Saul, filium Cis, virum de tribu Benjamin,
annis quadraginta. 22. Et amoto illo, suscitavit illis David regem, cui testimonium perhi­
bens, dixit : Inveni David, filium Jesse, virum secundum cor meum, qui faciet omnes
xvu.

18

FM

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. NUI.

voluntates meas. 23. Hujus Deus ex semine secundum promissionem eduxit Israel salva­
torem Jesum, 24. predicante Joanne ante faciem adventus ejus baptismum pœnitenliæ
omni populo Israel. 25. Cum impleret autem Joannes cursum suum, dicebat : Quem mo
arbitramini esse? non sum ego, sed ecce venit post me, cujus non sum dignus calceamenta
pedum solvere. 26.Viri fratres, filii generis Abraham, et qui in vobis timent Deum, vobis
verbum salutis hujus missum est. 27. Qui enim habitabant Jerusalem, et principes ejus,
hunc ignorantes, et voces Prophetarum, quæ per omne sabbatum leguntur, judicantes
impleverunt : 28. et nullam causam mortis invenientes in eo, petierunt a Pilato, ut inter­
ficerent eum. 29. Cumque consummassent omnia quæ de eo scripta erant, deponentes eum
de ligno, posuerunt eum in monumento. 30. Deus vero suscitavit eum a mortuis tertia
die : qui visus est per dies multos his, 31. qui simul ascenderant cum eo dcGalilæa in
Jerusalem : qui usque nunc sunt testes ejus ad plebem. 32. Et nos vobis annuntiamus
eam, quæ ad patres nostros repromissio facta est : 33. quoniam hanc Deus adimplevit filii''
nostris, resuscitans Jesum, sicut et in psalmo secundo scriptum est : Filius meus es tu *.
ego hodie genui te. 34. Quod autem suscitavit eum a mortuis amplius jam non reversum
in corruptionem, ita dixit : Quia dabo vobis sancta David fidelia. 33. Ideoque et alias
dicit ; .Non dabis Sanctum tuum videre corruptionem. 30. David enim in sua generatione
cum administrasse!, voluntate Dei dormivit : et appositus est ad patres suos, et vidit cor­
ruptionem. 37. Quem vero Deus suscitavit a mortuis, non vidit corruptionem. 38. Notum
igitur sit vobis, viri fratres, quia per hunc vobis remissio peccatorum annuntiatur; ct ab
omnibus quibus non potuistis in lege Moysi justificari, 39. in hoc omnis, qui credit, jus­
tificatur. 40. Videte ergo ne superveniat vobis quoti dictum est in Prophetis : 41. Videte,
contemptores, et admiramini, et disperdimini : quia opus operor ego in diebus vestris,
opus quod non credetis, si quis enarraverit vobis. 42. Exeuntibus autem illis, rogabant
ut sequenti sabbato loquerentur sibi verba hæc, 43. Cumque dimissa esset Synagoga,
secuti sunt multi Judæorum et colentium advenarum, Paulum et Barnabam, qui loquentes suadebant eis ut permanerent iu gratia Dei. 44. Sequenti vero sabbato pene universa
ei vitas convenit audire verbum Dei. 45. Videntes autem turbas Judæi, repleti sunt zelo,
el contradicebant his quæ a Paulo dicebantur, blasphemantes. 46. Tunc constanter Paulus
et Barnabas dixerunt : Vobis oportebat primum loqui verbum Dei; sed quoniam repellitis
illud, ct indignos vos judicatis æternæ vitæ, ecce convertimur ad Gentes. 47. Sic enim
præcepil nobis Dominus : Posui te in lucem Gentium, ut sis in salutem usque ad extre­
mum ter re. 48. Audientes autem Gentes gavisæ sunt, et glorificabant verbum Domini ;
et crediderunt quotquot erant preordinati ad vitam aeternam. 49. Disseminabatur autem
verbum Domini per universam regionem. 50. Judæi autem concitaverunt mulieres reli­
giosas et honestas, et primos civitatis, et excitaverunt persecutionem iu Paulum et Bar­
nabam ; et ejecerunt eos de finibus suis. 51. At illi, excusso pulvere pedum in eos, vene­
runt Iconium. 52. Discipuli quoque replebantur gaudio ct Spiritu Sancto.
1. AxirocniE, — ad Orontem, quæ erat metro, >lis Syriæ, et a Justiniano Imperatore vocata
•t Thcophilis : unde antonomasticc vocatur An>/na; «etera vero cum addito, Antiochia Pisie, Antiochia Epiphaniæ, etc. (1).
¡’HOrnETjB, — proprie dicti. Spiritus Sanctus
'm in Ecclcsiæ exordiis, inter alia charismata
(i; Incipit hic tertia hujus histonæ Apostolica epocha,
■i»' «J finem libri pertinens, quæ liisloriara ilo Pauli
iU ribui cumprthendiu

dabat donum prophetiie, ut palet Joci, it, 38 •
Ad. n,17; 1 Corinth. xiv. Licet noster Lorinus
Prophetas censeat eosdem esse cum Doctoribus,
puta explanatores S. Scripturœ. Turrianus vero,
lib. 1 De Hierarch. Ordia., cap. xx , per Prophetas
accipit Episcopos,per Doctores Presbyteros. Epis­
copi enim, ut ait S. Dionysius, cap. vi Eccles.
Hierarch., sunt divinorum judiciorum denuutiatores, quin nihil agere debent hierarchicum, nisi
ut a Deo acti. El nos rursus in iis quæ dii hierar­
chice operantur, ad cos lauquam a Deo actos ao-

COMMENTARLI IN ACTA APOSTAT WM, cap, Xííí.
cedere debemus. Unde el a S. Clemente, lib. II Eccleaiæ ordinandos, jejunio implorent; tum ut
Constit., vocantur Prophetae laicorum; imo ordi­ ordinandi jejunio se disponant ad recipiendam
natio Episcopi vocatur prophetia a S. Paulo, I Ti- ordinationis gratiam. Ita S. Chrysostomus hic.
moth. iv. 14.
Dixit — instinctu interno, quem prophetis ct
Simor , qui vocabatur Niger, — a colore atro, primoribus Eccleriæ ingessit.
Segregati mihi Saulum ac Barnabam rx opus.—
ut videtur, sicut a flavo vocabantur Flavii, ab
albo Albini, a rufo liuti apud Romanos.
Segregate Saulum qua>i vas electionis, id est se­
Lucius Cyrenensis. — Quem Cyrenae fuisse Epis­ lectum et eximium per singulare judicium Dei,
copum tradit Beda, Ado, Usuardus, imo Martyr. quo ab ademo decrevit et segregavit Saulum in
Rom. die 6 mail, ubi Sanctorum catalogo ascri­ Apostolum Gentium et orbis Doctoren. ItaS.Cbrybitur.
sobtomus. Unde H Paulus vocat se segregatum,
Manaren. — De quo in Rom. Martyr. die 24 Galat. i, 15. « Segregate » ergo eum per exeeuintrinsic legimus: uAntiochiæ S. Manahen, Hero­ tionem ct missionem, quem Deus ab ¿eterno se­
dis Tetrarchae collactanei, Doctoris et Prophetæ gregavit per electionem ad hanc missionem.
Porro Saulus jam ab initio suæ conversionis a
sub gratia novi Testamenti, in eadem urbe re­
Deo designatus et auctoratus erat Apostolus Gen­
quiescentis. »
Herodis Tf.trarcha, — Herodis Antipæ, qui tium , Act. ix, 15, sed in actu primo et secrete :
fuit filius Herodis Ascalonitæ , et patruus Herodis hic vero in actu secundo et publice designatur
IL»
Agrippæ, de quo cap. xii, vers. 1. Hic Antipas Apostolus earumdem, ut eos evangelizando obeat
Christum induit veste alba et irrisit, ac Joannem el percurrat. Hactenus enim Damasci et Anliochiœ
Baptistam occidit.
duntaxat prædic&verat.
Collactaneus. — Quia puer cum puero Herode
Segregatus fuit quoque Barnabas et sublima­
fuerat enutritus, et ejusdem nutricis lacte lacta­ tus ad apostolatum, ob insignem ejus virtutem
tus. Significat Manahen fuisse insignis et illus­ et zelum, quo omnes suas facultates ad pedes
tris familia?, nipote qui Herodi fuerit collactaneus. Apostolorum posuerat, iv, 36, ut expeditus esset
Ver». 2.
2. Ministrantibus autem illis Domino. — Græce ad ubique evangelizandum. Quocirca S. Barna- Efori* ’
, id est sacrificantibus, ut vertit Eras­ bam hisce elogiis ornat Alexander monachus, ini*
mus, el Tigurina, cum operarentur Domino. Sacris tio Vile ejus : « Baruabas, inquit, magnus Eccle­
enim, vel Deo operari, est sacrificare. Sacrificium sie orator, Evangelica* pradicationis tuba, magna
enim est opus Deo soli debitum et proprium : Christi vox, Spiritus Sancti cithara, divins gratiæ
licet Scholia, Vatablo ascripta, operari Domino plectrum, Christi miles robustissimus, Christiani
exponant per predicare Evangelium, uti et GEcu- ovilis dux certus, Dei Paradisus, fidei germen,
menius el Cajetanus, quod avide arripit Calvinus charitatis rosa suavissima odorem emittens, spei
el Beza, qui negant Missæ sacrificium. Syrus, flos incorruptus, immortalitatis racemus, mei discum preces auspicarentur Deo, puta publicas et so­ tillans, patientiae propugnaculum. Barnabas con­
lemnes, quæ fiunt in sacrificio. Inde cnim sacri- solationis filius, pietatis magister, fidei columna
üiaigü. fidum Missæ vocatur Liturgìa; licet eniin litur­ ac fastigium, turris firmad immobilis, funda­
gia significet ministerium in genere, tamen an- mentum stabile, crepido indissolubilis, fluctuan­
tonomastico significat sacrificium, ul patet ex tium portus, architectus nobilissimus, (pii codes­
Liturgia S. Jacobi, S. Basilii, S. Chrysoslomi, te m in terris tenuit semitam, d parem angelis
Mozurabum, etc. Idem evincit vox Domino ; nul­ vitam duxit, adjutor pauperum, viduarum con­
lum enim ministerium tam proprie Domino exhi­ solatio, orphauomin procurator el pater. Barna­
betur, qumn sacrificium : Evangelium enim pra> bas Christi mysteriorum thesaurus, orthodoxo­
dicatur hominibus, non Deo. Undo et sequitur: rum minister, œgrolantium medicus, Christiani
«Imponentcsquo eis manus,» scilicet in Missa gregis custos vigilantissimus, Gentium dux, Ec­
sacrificio per impositionem manuum ordinando clesiarum prœco, virtutum oelestem odorem spi­
cos Episcopos, uti Apostolos facere solitos tradit rantium rosetum, Christi gratiarum ager fertilis­
S. Dionysius, Ec<les. Hierarch, part. 1, cap.ii.Vide simus, virginitatis margarita, castitatis beryllus,
temperautiæ gemma Christum in se loquentem
Bellarminum, lib. I De Missa, cap. Xlit.
Dices, per sacrificium hic accipi posse Aaroni- habens, electum Dei vas, sanctæ Trinitatis tem­
cum, puta immolationem ovis aut vituli : adhuc plum. »
In opus — scilicet evangelizandi ubique Gen­
enim fideles servabant legem Mosi, non cx obli­
gatione, sed ul Judæos non offenderent. Respon­ tibus.
Ad quod assumpsi eos, —
id est ac­
deo id dici non posso : nam sacrificium hoc ob­
latum est Antiochia), cum Aaronicum non nisi corsivi cos. Ha Pagninus d Tigurina; alii, in auxi­
Hierosolymis in templo Salomonis offerri posset, lium udvocam cos. Meminerint ergo Apostoli et
viri apostolici se in auxilium vocari a Spiritu
juxta legem, Dcut. cap. xvi, 6.
Jejunantibus.— Jejunium cnim ex Apostolo­ Sancto ad animas sanctificandas, ideoque Dei in
rum usu et traditione solet præmilli ordinationi, opero divino et nobilissimo esso cooperatores d
tum ul fideles Dei gratiam, ad idoneos ministros adjutores, ut ait S. Paulus, I Cor. m, 9. Porro

COMMENTARÍA IN ACTA
576
Spiritus Sanctus Sûulum ct Barnabam accorsivi t
hac ipsa vocatione et jussione, dicens : a Segre­
gate mihi San him, etc., n nec enim aliam uspiam
legimus. Secundo, planius, « assumpsi, n ¡d est as­
sumere decrevi ct ab æterno praedestinavi. Verba
enim realia apud Hebreos sæpc per mentalia
exponenda sunt.
V«H. J
3. Titcc jejunantes.— Grece sunt aoristi, quos
Syrus vertit, postquam igitur jejunassent ac pre­
ces auspicati fuissent, imposuerunt (melius, ct im­
posuissent) cis manus, ct dimiserunt cos. Ita Pagni­
nus, Vatabhis ct alii.
A ; Sin- Imponentesque eis MANt’s. — Quœritur, an hæc
impositio manuum fuerit sacramentum Ordinis,
*: i
puta consecratio in Presbyteros vel Episcopos?
Negat Arias hic, ct Cajctanus, cap. vi, 6, quin et
Francisons Suarez, tom. Ill, in III por/., disp.xxxiv,
sect. 1 (ct alii), ubi banc impositionem manuum
asserit fuisse precatoriam, non ordinativam. Ratio
est : Prima, quia jam ante a Deo Saulus erat or­
dinatus Apostolus, Ad. ix, 15. Unde Galat. n, 6,
ait, quod cæteri Apostoli nihil sibi contulerunt.
Hic ergo tantum imponitur ei apostolatus execulio, puta mittitur ad evangelizandum : ad quod
non opus erat nova ordinatione. Simili modo
Paulus, II Cor. vm, 19, ait de socio suo quod
ordinatus, id est constitutus sit comes peregri­
nationis suæ. Secunda, quia Paulus videtur ordi­
natus Presbyter ct Episcopus a S. Petro ct Apos­
tolis, quorum nemo hic nominatur.
Verum melius alii affirmant dicuntque Saulum ct Barnabam hic ordinatos esse Episcopos.
Nam plane verisimile est cos jam ante ordinatos
fuisse Presbyteros. Jam enim per annum Antio­
chias turbam multam docuerant, ut ait Lucas,
cap. xi, vers. 26; hoc autem est proprium Pres­
byterorum, ut recte advertit Turrianus, lib. I be
Hierarch. Ordin., cap. xxvi. Ratio est: Prima, quia
id circumstanti® videntur exigere, scilicet litur­
gia, jejunium prævium et impositio manuum.
Inde enim quasi ex usu et exemplo Apostolorum,
Ecclesia solet promittere jejunia ct preces ante
impositionem manuum, id est ante consecratio­
nem ordinandorum, camquc peragere in Liturgia
Miss®. Secunda, quia nusquam legimus Saulum
el Barnabam ordinatos fuisse Episcopos, nisi hic :
unde et mox cap. xiv et seq., Episcopalia munia
obierunt, ordinando per civitates Presbyteros.
Tertia, quia hæc impositio manuum facta est sub
anno Christi 45, ut deducit Baronius et liquet ex
dictis, cap. xn, vers. 1, quando Paulus raptus
est in tertium cœlum, et audivit arcana verba,
quæ non licet homini loqui, uti ostendi II Cor.
xn, 2; nimirum quia decebat ut Saulus jam
proxime futurus Gentium doctor, et legationem
suam ad eas auspicaturus, in cœlum raperetur,
ut quasi cœlestis doctor, instar Mosis c coelo ad
eas mitti videretur. Quare congruum fuit tunc
quoque ei ultimam manum ordinationis, per con­
secrationem in Episcopum imponi. Quarta, quia

APOSTOLORUM, cap. xin.
Christus ordinavit Apostolos Episcopos, hi alios
et alios : ergo et Paulus ab iis ordinatus • hoc
enim postulat ordo hierarchicus a Christo insti­
tutus, ut cum ipse Petrum ct Apostolos ordina­
rii, cæteri omnes ab eis vel eorum successoribus
ordinentur. Sic multi censent S. Jacobum Mino­
rem ordinatum esse Episcopum Hierosolymorum
a S. Petro, Joanne et Jacobo Majore. Citat eos
Henriquez, lib. Dc Ordin. Sacram., cap. ni. Nus­
quam autem apparet quod ab hominibus ordi­
natus sit Saulus, nisi hic. Ita docet S. Chrysos­
tomus hic. Et S. Leo, epist. 8!, vel juxta aliam
editionem 79, ad Dioscorum Alexand., sancit ut
jejunium promittatur ordinationi, eo quod illud
hic promiserunt Apostoli ordinationi Sauli et
Barnate.
Dices primo : Quomodo ergo ait Paulus de can­
teris Apostolis, a Mihi nihil contulerunt? » Galat.
n, 6. Respondeo id intelligi de doctrina et Evan­
gelio; hoc enim ipse a Christo didicit, non ab
Apostolis. Nam alioqui Ananias contulit ei bap­
tismum, Apostoli Confirmationem et Ordinem.
Dices secundo : Quis hic Apostolus ct Episcopus A iiQo1
eos ordinavit? Non Petrus, ut vult Arator, quia
jam abierat Romam. Non Jacobus Zcbedæi, quia
jam occisus erat ab Herode. Non cæteri Apostoli,
quia jam discesserant in suas provincias. Res­
pondet Lyranus Antiochi® fuisse Episcopos ab
Apostolis ordinatos, qui eos ordinarunt. OEcumenius censet Lucium et Manahen eis manus im­
posuisse. Potuit quoque e Judæa advocari S. Ja­
cobus, Episcopus Hierosolymorum; S. Joannes,
S. Matthias, aut quis alius vicinior Apostolus.
Unde S. Leo loco jam citato ait, eos ordinatos ab
Apostolis.
Quærcs secundo, quo anno ordinatus fuit Sau- anLOfU0
lus cum Barnaba, ac apostolatum suum ad Gen- *n
tes est auspicatus? Respondeo : Beda censet id
fuisse anno 13 ab ascensione Christi, qui fuit a
Christi nativitate 47. Secundo, Chronicon Alexand.,
sive Fasti Siculi, scribunt id contigisse anno quinto
Claudii imperatoris, qui fuit Christi 46.
Verius est eum ordinatum fuisse anno Christi 44,
concurrente cum anno3Claudii imperatoris; nam
initio hujus anni 45, Petrus e carcere liber venit
Romam ibique cathedram constituit, uti ostendi
capite procedenti, vers. 1. Hæc enim procedenti
capiti subnexa, paulo post carcerem Petri conti­
gisse videntur. Ha Baronius ct alii : nimirum con­
gruebat ut, quo anno Saulus adibat Gentes eas
subjugaturus Christo, eodem Petrus, Apostolo­
rum Princeps, peteret Gentilismi arcem, puta Ro­
mam, camque Christo subderet. Addit S. Leo,
epist. citata ad Dioscor., Alex. Episcopum, Sauluiv
ct Barnabam ordinatos fuisse die Dominico, ideo»
que sancit, ut idem deinceps fiat. Unde hæc Leo­
nis sanctio relata est in Jus Canonicum, ct habetur
disi. Lxxv, can. 5 : « Quod die Dominico ordina­
tiones sacerdotum celebrentur, » ctc.
Denique notat S. Hieronymus, epist. 85 ad Eva-

COM MENTA TU A IN ACTA Arr^TOT.nniTM, cap. XIII.
prfum, hanc ordinationem ministrorum Ecclesiæ
adumbratam fuisse in veteri Testamento, ex co­
que usurpatam in novo. Quod enim, inquit ipse,
Aaron ct filii ejus, ac Lcvitæ in templo fuerunt,
hoc Episcopi, Presbyteri ct Diaconi vindicant in
Ecclesia : unde etiam Aaron ct filii ejus imposi­
tione manuum Mosis ordinati sunt, Eiod. xxix,
9 ct scq.
Ten. 4.
4. Abierunt Seleucum.— Quia hæc vicina erat
Anliochiæ, unde mittebantur, cratquc urbs fre­
quens et celebris. Condita et nominata est a Se­
leuco Nicanore, uno e ducibus Alexandri Magni,
qui primus post Alexandrum, anno scilicet duo­
decimo post mortem ejus, diadema Asiæ sibi
imposuit, indeque incipiunt et numerantur anni
Græcorum (id est Macedonum; posterorum Se­
leuci) in libris Machabaorum. Tradit Volaterra­
nus, lib. XI Gcogr., Seleucum urbes sedecim vo­
casse Antiochias, in honorem patris sui Antiochi;
ase novem Seleucias; a matre Laodice, quinque
Laodiceas; ab uxore Apamia, tres Apamias(l).
Er inde navigarunt Cyprum, — quia e Seleucia
commodus est trajectus in Cyprum.
Vers. 5.
5. Salaminam — quæ postea a Constantino Im­
peratore dicta est Constantia, cujus Episcopus fuit
S. Epiphanius; nunc Famagosta, quasi Fama au­
gusta dicitur, a septuaginta annis expugnata a
Selymo, Turearum imperatore.
In Synagogis Judæorum. — A Judæis ordiuntur,
na hi contentiosiores fierent, ait S. Chrysosto­
mus , si vidissent Gentes sibi in Evangelio præponi.
Habebant autem et Joannem (cognomento Mar­
cum, de quo cap. xn, vers. 25) in ministerio.—
Græce úKxiíw, id est ministrum, q. d. Joannes
Marcus ministrabat Saulo et Barnabæ, præscrlim
in cura victus, vestitus rerumque temporalium,
cosque adjuvabat ut facilius et plenius evange­
lizaren!.
G. Cui nomen erat Barjesu. — Multi codices le­
gunt Barjeu, vel Barjchu, q, d. Bar Jehova, id est
filius Dei, puta Jovis. Sicut Simon Magus vocabat
se virtutem Dei, cap. vm, vers. 10. Unde Paulus
huc alludens vers. 10, idque refellens, vocat eum
Bujwi filium, non Dei, sed diaboli. Verum legendum
qui»?
est Barjesu (ita enim legunt Græca ct Romana
correcta), id est filius salvatoris, hoc est salvator.
Hoc enim nomen impostor sibi arrogabat, eo
quod per magiam multos ægros sanaret. Adde,
videtur quod pater ejus vocatus sit Jesus : a Josué
enim, primo Hcbneorum duce percelebri, qui eos
induxit in terram promissam, multi vocali sunt
Josué, sive Jesus : ita Sanchez. Quare minus recte
Syrus pro Barjesu, legit Barschoumo, id est filius
nominis, hoc est nominatus, celebris ct famosus,
(i) Cum plurcs fuerint urbes Selcuciæ nomine insig­
nite, quærunt interpretes quamnam meminerit hic
Lucas. Juxta Kosenmullerum, non csl Seleucia Cilicia,
sed potius Seleucia Syria ad Oronlern fluvium. Conf.
Rosenmuller! Bibi. Alterthumsk. Vol. 1, part. 11, p. «61.

277

quasi Elymas inverse idem sit quod Schwmo, de
quo mox.
7. Qui erat cum proconsule. — « Proconsul » V» i.
erat quasi vicarius consulis, quia scilicet notaina
consulis Romani, potestate consulari provinciam
administrabat : unde et ejus præses, ve! praefec­
tus dicebatur. Hursum, proconsules Romæ voca­
bantur exconsules, qui scilicet præcedenli anno
fuerant consules. Hi enim obilœ dignitatis nomen
ex parte retinebant, et sæpe ut proconsules mit­
tebantur ad regendas provincias. Vide Sigonium,
De Magistrat. Roman. (1).
Desiderabat audire verbum Dei.—
est studiose quœsivit et expetiit : unde et meruit
fieri voti compos. Solet Deus eis quibus fiaem
et gratiam destinat, prius illius desiderium inji­
cere, ut per hoc se ad donum lanium praparent,
illudque efflagitent, et obsecrando quasi eme­
reantur. Unde S. Chrysostomus miraculo deputat,
quod Sergius Paulus præoccupatus a mago, adeo
desiderant audire Apostolos.
8. Elymas magus : sic enim interpretatur nomen v*(i) "*- ••
ejus.— Varii hoc varie exponunt. Primo, Cajetanus pro aureo, id est ejus, vertens suum ( Hebraei gut. qu
enim idem habent pronomen reciprocum, quod
absolutum) sic transfert et explicat, q. d. Barjesu
voluit dici Elymas, id est Dei mensura vel census,
fingens et mentions id significare Barjesu. Sic enim
ipse interpretabatur nomen suum Hebraeum apud
Græcos ; sed quasi magus ct impostor mentieba­
tur et fallebat cos. Nam Barjesu vocabatur quasi
filius Jesu, quod nihil commune habet cum Elyma,
id est censu Dei. Alii minus improbabiliter sic
explicant, interpretatur, id est alio nomine voca­
tur, q. d. Barjesu alio nomine vocabatur Elymas
magus. Sicut si dicas : Petrus interpretatur, id est
alio nomine vocatur Simon. Secundo, ahi volunt Secnadx
Barjesu hebraico significare magum ; sed hoc est
ignorantium linguam hebræam, in qua Barjesu
idem est quod filius Salvatoris. Tertio, Gagneius Tertio.
Elymam interpretatur cæcum : hic enim, inquit,
hebraico dicitur Elimana, vel Eliman, quia Ely­
mas excæcatus fuit a S. Paulo. Sed et hoc falsum
est, æque ac impertinens, quia S. Lucas Elymam
interpretatur magum, non cæcum. Quarto, Arias Q<nrt».
ex Syro : Elymas, inquit, inverse idem e*t quod
Samuel, id est nomen Dei, vel nomen forte et
magnificum, qualia in suis incantationibus adhi­
bere solent magi. Quinto, Mariana : Elymas, iu- Quiat*
quit, dicitur magus, ab Elymaide regione Persi­
dis, in qua abundant magi : sicut Chaldæus idem
est quod astrologus vel magus, quia Chaldai
(i) Duplicis generis magistratus co tempore in pro­
vincias mittebantur. Nonnulla) enim provincia erant
Caesarea; atque in lias mittebantur propraetores, qui iis
præessenL Albo erant provine!» senatus populique Ro­
mani, ct in eas mittebantur proconsules. Cyprus antea
quidem fuerat provincia Casarca, sed Augustus cam
donaverat populo ; undo flebat ut per proconsulem ad­
ministraretur.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. NIH.
Astrologis erant dediti. Sexto, Valablus : Elymas^ priscum,significans magum:sicut Barnabas olim
inquit, græce idem est quod præstigiator, incan­ Cypria lingua significabat filium consolationis,
tator, impostor. Sed a quo themate? ct quo auc­ uti dixi cap. i, vers. 36. Certe Hebræi obp alam
tore? Aliqui deducunt ab
id est niger, ut vocant abscondere et occultare; ct indo Grœci
niger sit idem quod magus; sicut Germani et íxócrv vocant involvere, implicare, ct fXvu« vel
Belga artes nigras vocant magicas, quin cl magia uXu|ia vocant involucrum, occultum; atque Ara­
vulgo meromantia dicitur, sed forte pro necro­ bes ab Hebr. alum, sapientiam vocant alilm, vel
manzia. Alii Elymas vertant, corruptor, perditor, talim, id est rem arcanam; ac alim vocant scien­
vastator, quales sunt magi; ut sit idem quod Xv- tem, litteratum, doctum, quasi similiter Elymas
id est perditor, a
id est pernicies : ver­ apud Cyprios idem fuerit quod impostor; præs­
bum enim Xuftom» significat perdere, corrumpere, tigiator, magus, mystes, qui occultorum scien­
». vastare, idque videtur plausibile. Septimo, alii tiam , mysteria arlesquo arcanas profiteretur. Ita
censent Elymas esse nomen Hebræum, sed varie : nonnulli linguarum periti. Sic ct Pagninus, in
nam primo, S. Hieronymus, in Nominib. Hebr., el Interpret. nomin. Hebr.: Nomen Elymas, ait, sig­
cx eo Beda : « Elymas, inquit, idem est quod nificat magum, sive corruptorem, vel pernicio­
ad transgressionem, vel transgressionem faciens, n sum, aut tegmen ct involucrum, ab itXta, id est
Secundo, Beza Elymas deducit ab rjp bn cl joets, involto, in limo implico : unde et ctaxj id csl lati­
id est Dei consiliarius : magi enim erant Persa­ bulum, lustrum, spelunca, ubi cum donnone collo­
rum sapientes et consiliarii, et Mahomet impos­ qui et magica sua tractare solent magi ; ct <ixútor finxit se esse consiliarium De’
Elymas aaaOxx, id est ad modum serpentis moveri. Dæmon
longe distat ab cl jocts. Tertio, Lyranus : Elymas^ enim sæpo in forma serpentis magis apparet.
inquit, idem est quod Eli mas, id est Dei tribu­ Sano Elymas videtur ex peregrina lingua, uti ct
tum, Dei census, Dei mensura. Quarto, Biblinn- alia mulla, irrepsisse in Græcum. Græce enim lo­
der apud BullingeFum censet Elymas per mela- quuntur Cyprii, ut ct olim locuti videntur, uti
thesin idem esse quod Elias, vel Elisæus, aut Elia mihi Roma asseruerunt Cyprii, et indicat Aristo­
teles, lib. De Poetica, cap. xxi; ubi tamen innuiteos
Moses : hoc enim innuit vox
, scilicet
hoc nomen per aliquam litterarum transpositio­ propriam habuisse dialcclum. Porro sicut S. Pe­
tro certamen fuit cum Simone Mago, S. Joanni
nem vel commutationem exponendum esse :
enim significat trans, quasi Elymas finxerit se cum Apollonio Thyanao pariter mago, sic et hic
esse Eliam, aut habere animam Eliæ ct Mosis. Paulo cum Elyma mago. Diabolus enim per suos
Verum, (fuid hæc ad nomen Magus, quo vocem magos validissitne se opposuit Christo, Apostolis
Elymas interpretatur Lucas. Quinto, alii volunt cl Ecclesiæ, uli eliamnum opponit. Valde enim
esse nomen Syrum : Etyma enim Syre significat crescit magorum et sagarum secta, quæ in fide­
iracundum, ira ebrium et quasi furiosum, uti lium corpora animasque grassatur (I).
9. Saulus autem qui et Paulus. — Hic primum vc«.
magi el energumeni furiis dæmonis aguntur.
Sexto, Elias Hutlcrus, in versione hebraica Novi Saulus vocatur Paulus, quod nomen deinceps
Testamenti, hoc loco pro Elymas vertit fPÚD ’btt semper ei tribuit Lucas. Undo videtur quod oc­
eli maschiaeh, id est EU messins, hoc est Deus meus casione Sergii Pauli proconsulis et apostolatus
Messia*, quasi magus hic finxerit se esse Deum sui ad Gentes, nomen Hebræum-Saulus, in RoMessiam; sive Christum, ac pro Elimcssias per mauum et Græcum Paulus commutarli, ut facilius
crarin vocarit se Elymas; ideoque nomen suum et blandius se Romanis et Græcis, quasi re ct
Barjchu, vel Barjcsu interpretatus sit per Elymas, nomine Romanus; insinuaret. Vide dicla Horn.
id est, Elimcssias : Barjehu enim est filius Dei, Bar- 1,1.
jesu est filius Salvatoris, id est Salvator; qui uti­
RepLetus SpiniTU Sancto. — Novum sentit hic
que non est alitis quam Elimcssias, id est Deus Paulus Spiritus Sancti ardorem Ct instinctum
Christus; sicut nos Jesum interpretamur, addendo ad opus arduum el iniractilosum aggrediendum,
et indigitando Christum. Verum perperam pro nimirum ad Elymam magum confutandum
Elymas substituit EU MaSchfach quod habet litte­ excæcandumque, caque ratione convertendum
ram cM, qua caret Elymns. Rursum Eli scribitur Sergium Paulum proconsulem. Vide dicta cap.
p r (od, Elymas per Mpsiton. Nullus enim per Ely- n, 4.
r uis intellexit dut inielligil significari Messiam.
Intuens in EUM; — iracundis ct ardentibus
Nusquam enim Messte nbmen pet drasin contra­ Oculis Elymæ arcanam malitiam penetrans, per­
hitur, sed ubique integrum ponitur ct pronuntia­
tur. Adde nomen proprium ejus fuisse Elymas,
ii) Juxta hodiernos interpretes, Elymas non est no­
quod interpretatur Magus; Barjcsu enim ejus cog­ men proprium hujus viri, sed æqnipollet voci sequenti
Est idem qui, vers. 0, dictus fuerat Barjcsu.
nomen fuit a parente, q. d. Elymas filius Jesu. ¿
Sic Simon cognominatus est Bar Joña, id est filius Plene ergo vocabatur Barjcsu Elymns, id est Barjcsu
magus, ad indicandam ejus sapientiam. In lingua ara­
Jone.
bica et persica Etymon non solum sapientem, qui re»
Septimo et vcrfcimillime Sanchez : Elymas, ail, divinas et humanas scrutatur, sed etiam Magum, magicas
videtur esse barbarum nomen, ac forte Cyprium artes exercentem, significat.
CT

279
COMMENTALA IN ACTA APOSTOLORUM , cap. NUL
celions et Costigans. « In oculis, ait Plinius, servanda ejus precepto. Nam, ui ait ibidem Sa*
lib. XI, cap. XXXVII, animus inhabitat Ardent, Ionius, qui aliter vivit et facit, non homo est,
intenduntur, nictant, connivent. Animo videmus: sed bestia, quia non rationaliter, quæ est natura
oculi seu vasa quasdam, visibilem ejus partem homini», sed bestiali 1er vivit, nimirum si gulose,
accipiunt atqno transmittunt, n In oculis ergo ut lupus; si dolose, ut vulpes; si superbe, ut
cernitur animus ejusqno passiones et motus ine, leo ; si crudeliter, ut tigris; si libidinose, ut por­
indignationis, amoris, benignitatis, ctc. Lique cus ; si acediosc, ut asinus.
Non desinis sihvlrtebe vias Domivi ocias? —
verius in Sanctis et Apostolis, quorum animos
indequo oculos inhabitat regitquo Spiritus Sanc­ Nervosius Greca et Syrus habent, non desines?
q. d. Quousque non desines subvertere, ct, ui
tus.
Vers» 10.
10. O PLEXE OMNI DOLO (interno) ET OMNI FAL­
Tigurina, invertere vias Domini rectas? « \7æ
LACIA — externa; Pagninus ct Tigurina, omni Domini > sunt Evangelium, fides, lex et gratia
versutia. Syrus, omnibus flayitiis : hæc enim facile, Christi, cui resistebatElymas, pro eia supponens
instiganto diabolo, perpetrant magi ; et Græcum et opponens suas artes magicas, quibus coleba­
significat propensionem ad quodvis fa­ tur diabolus. Illis enim quasi viis animam in­
greditur, eamque quasi templum suum inhabitat.
cinus patrandum, ait Vatablus.
11. Eccb manus, — id est vindicia ct punitio,
h
Fili Diaboli. — « Fili, » non generatione, sed
instinctu ct imitatione, quia ejus contra Christum quæ fit manu. Est melonymia. Mystice ct Chry­
suggestiones ct dolos opere perficis. Diabolus sostomus : Erat, inquit, ¿eo manus medica Dei,
enim quasi serpens, dolosissimus el vaferrimus qnia dirigebatur non ad ultionem, sed ad sana­
est. Nam, ut ait S. Cyrillus, in cap. vi Joan., tionem Elymæ, ut illo excaecatione oculorum
lib. IV, cap. XXX : « Sicut qui adhæret Deo, unus percussus aperiret oculos mentis, Christumque
spiritus fit cum illo; ita qui diabolo, diabolus per fidem agnosceret.
Et eus oecus. — Quia enim alios in mentis
quodammodo efficitur. » Unde ct Judas, quia
dolosus ct proditor Christi, ab eo « diabolus » cæcilatem ct errorem inducis, juste ct congrue
vocatur, Joan, vi, 70. A'ere S. Justinus apud Da­ punit te Deus recitale oculorum, ait Beda.
mascenum, lib. I Paral., cap. xxiv : a Vit®, ait, a
Nox videns solem usqum ad tempus. — Tempo­
ratione aversæ dux ct gubernator, dæmon est. » rariam, non perpetuam, ut vult Glossa, recitaInimici (non casu, non lapsu infirmitatis, sed lera illi inflixit Paulus, ut resipisceret. Censent
studio , proposito , firma malilla et destinata aliqui cum ad tempus resipuisse, Paulo credi­
disse et a recitate curatum esse. Ha Isidorus
lutine voluntate) omnís jüstitis. — Primo, quia Elymas
'phx.1 adversabatur Evangelio Christi, quod tradebat Pelusiota, lib. 1, epist. 354. Sed postea ad juPaulus, in quo continetur omnis justitia. Ita daismum et magiam rediisse liquet : nam S. Dio­
S. Chrysostomus. Secundo, « omnis, n id est hu­ nysius, cap. viu De Dinin. Nominib., asserit Elymante et divinm ; quia impediebat fidem Christi, mam postea rursum restitisse Paulo, ac nominaper quam solam vera justificatio datur, quæ nos lim arguisse ejus dictum : < Deus seipsum negare
justos facit tam coram Deo, quam coram homi­ non potest, d H Timoth. n, 13, quasi inde seque­
nibus. Tertio , a juslili®, » id est virtutis : nam , retur, quod Deus non esset omnipotens. Inde
ut ait Aristoteles, lib. V Ethic., justitia generalis Beda Elymam œlcrnœ Dei ultioni subjicit, ob
est virtus, quæ in sese virtutes continet omnes: insanabile peccatorum pondus.
Caligo, — quæ instar nubis, vaporis vel neomnis enim vera virtus nititur fide ct gratia
cer­
••B
Christi, cui resistebat Elymas. Ita Arias. Quarto, bulæ oculos velaret, eisque vim usiunque
«justitiæ, » id est æqul ao justi, puta legis di­ nendi adimeret : undo ea postea a Deo sublata,
vina*, quæ præscribit id quod justum est, q. d. rursus recte vidit.
12. Tunc proconsul cum vidisset factum, — puta Ven. u
Tu cs hostis legis Evangelica}, quæ in se omnem
legem, scilicet natur® ct Mosoioam, divinam ct Elymæ excavationem et in eo superatum a Paulo
humanam complectitur. Ita Dionysius. Quinto, diabolum, credidit, admirons, ic-Àr.wiwo;, id
omne subinde idem est quod integrum, perfec­ est perculsus, attonitus, sacro horrore perfusus,
tum : ut Eccles. XII, 13 : « Deum timo,et mandata super doctrina Domini ; nimirum eam esse tam
ejus observa. Hoc est enim omnis homo :» omnis, potentem tamque thaumaturgam, ut illico ei
id (hl lotus, perfectus, vel quidquid est homo. resistentem Elymam, licet magum et mirabilium
Sirpe enim Hebræi per catachresin totum-uni­ opificem, recitate percutiat. Porro hic proconsul,
versale sumunt pro toto integro, id est omne quasi illustres primiti® spoliorum Pauli e Genti­
pro toto, q. d. Omne bonum, omne oHicium, bus, ei nomen suum dedit, ut pro Saulo voca­
omnis perfectio, finis ct felicitas hominis in huc retur Paulus. Fuit enim a Paulo creatus Episco­
vita consistit in limoro Dei ejusque legis obser­ pus ao spiritu Apostolico eliixuit, ideoque inter
vant^ Aut : Hoc est quod spedare debet omnis Sanctos relatus est. Du eo imprimis sio scribit
homo, quantus quantus est, in dictis factisquo suis Lucius Dexter in Chronico ad annum Christi 7G :
omnibus et tota vita, ut sibi jugiter et ubique ob «Sergius Paulus Hispali, Corduba, Barcinon®,
oculos ponat Dei timorem, indequo impellatur ud (^usaraugubtæ, Secuntiæ et in plurimis aliw

COMMENTARIA IN ACTA
Híspante urbibus predicai, totasque Hispaniæ
provincias peragrat, d Rursum eum factum esse
P««i » Episcopum Narbonæin Gallia, docet Prudentius,
V ' Peri Stephan., Hymno 4 : « Surget ct Paulo speçaitar- dosa Narbo, » Et Marfyrol. Romano, die 22 martii,
de eo sic habet : « Narbonæ in Gallia natalis
S. Pauli Episcopi, Apostolorum discipuli, quem
tradunt fuisse Sergium Paulum proconsulem, qui
a Paulo Apostolo baptízalos, et cum in Hispaniam
pergeret apud Narbonam relictus, ibidem Epis­
copali dignitate donatus est : ubi predicationis
officio non segniter expicto, clarus miraculis
migravit in cœlum. »
Verdit* ti. Joannes altem (cognomento Marcus) Dis­
•so

cernís Ah EIS, REVERSUS EST HIEROSOLYMAM, — CX

pusillanimitate aliqua nolens tot itinera conficere
et t inta subire pericula, ait S. Chrysostomus et
Baronius. Hinc ortum est dissidium et divisio
Pauli et Barnabæ, de qua cap. seq.
Ven. u. 14. Die sabbatorum , — id est die sabbati, sive
uno die e sabbatis : varia enim per annum el
menses singulos occurrebant sabbata.
Ven. ts. ir,. Post lectionem legis et Prophetarum. —
Lectione enim peracta, aliquis vel e Synagoga,
vel advena habebat concionem, uti in ecclesiis
parochialibus post lectionem Epistolæ et Evan­
gelii in Missa habetur concio, idque ex instituto
Apostolorum, uti testatur S. Clemens, lib. Vili,
Constit. 4. Hinc et in Horis Canonicis post Psal­
mos, Epistolas et Evangelia leguntur homiliæ
Patrum. Porro solebant advenas, si idonei vide­
bantur, ad hanc concionem faciendam ex huma­
nitate invitare, ut hic invitant Paulum. Idem de
Episcopis, cum alium Episcopum aliamque civi­
tatem adeunt, ut ad concionem invitentur, sancit
Concilium Carthaginense IV, can. 33, et S. Cle­
mens, lib. II Constit., !&. Exempla in Vitis Sanc­
torum hac de re passim sunt obvia.
Si quis est in vobis sermo exhortationis. — Ti­
gurina, si est robis in animo sermone exhortari po­
pulum, si bibet sermocinari et exhortari.
ren. ic 16. Manu silentium indicens. — Sic ait Persius :
Fecisse silentia turba
MijcsUte manus.

Hoc enim gestu olim verba facturi silentium in­
dicebant.
Viri Israelita. — Hic est primus sermo S. Pauli
descriptus a S. Luca, plenus sapientia et spiritu
Apostolico, imo Paulino , cujus sumina est hæc,
ait Lyranus : Deus ille qui tot patribus antiquis
contulit beneficia, olim vobis in semine David
redemptionem promisit, hanc nunc in Jesu Naxareno adimplevit : illi ergo ut redemptori cre­
dite et adhrerete.
Er qui timetis Deum.— Primo, quasi hoc sit ex­
positio ct epithetum Israelitarum, sensus est, 7. d.
Vos qui estis Israelite, posteri Israelis, sive Ja­
cobi Patriarchs, ideoque timetis Deum. ItaChryK»tomus. Secundo simplicius, ut hoc sit dispara­

APOSTOLORUM, cap. xhl
tum ab Israeli lis : illud enim indicat copula ct,
q. d. Et vos, o proselyti, sive Gentiles conversi ad
judaismum, qui timetis, id est reveremini et co­
litis, Deum verum. Timor enim in Scripturis si­
gnificat Dei cultum. Nam proselyti cum Judæis m
sabbatis conveniebant in Synagogam ad audien­
dam legem. Ila Arias, Lorinus et aln
17. Elegit patres nostros, — ex omnibus gen- v<r».iL
tibus, ul essent populus et Ecclesia Dei. Elegit
autem in Abraham, Isaac et Jacob, vocando cos
ad sui cultum, el promittendo cis sese fore eorum
Deum ac ex semine eorum producturum Chris­
tum; atque in Mose, qui in Sina accepit legem a
Deo et ritum sacrorum, quibus Israelite cole­
rent Deum.
Et plerem exaltavit, — per Mosen, qui decem
plagas Pharaoni in /Egypto inflixit, quibus cum
coegit Israelitas e servitute liberos dimittere,
quique populi ex /Egypto exeuntis fuit dux po­
tens ct gloriosus, utpote ductus et directus a Deo,
ab eoque instructus et ornatus oraculis et pro­
digiis coelestibus.
Brachio excelso, — maximo robore et poten­
tia.
18. Mores eorum (inconditos, rudes, duros, re- Vei* te
belles) sustinuit. — Erat enim populus dune cer­
vicis : perinde ac mater sustinet non tantum
pueriles, sed ct malitiosos mores et gestus sui fi­
lioli, quem unice diligit. Vide Deutor. xxxn, 10,
ct Num. xi, 11 (1).
19. Terram eorum, — carum, scilicet Gentium. Ven. ic
20. Quasi post quadringentos et quinquaginta
annos. — Varie hos annos subducunt Abulensis,
Julius, Hilarión, Gagneius, Cajctanus, Arias,
Joannes, Benedictus. Dico breviter eos inchoan­
dos esse a nativitale Isaac : nam ille fuit heures
promissionum a Deo factarum Abrahæ patri suo,
de terra promissa, non Ismael ejus frater ex Agar.
Inde enim usque ad egressum cx /Egypto fluxo
runt anni 405, quibus adde 40 annos, quibus
liebrei vagati sunt in deserto, ct quinque, vel
septem, ut multi volunt, annos bellorum Josué,
quibus finitis divisa est Hebræis terra per sortes,
habebis annos 450, aut 452. Solet enim Scriptura
negligere parvos numeros excrescentes, ct consi­
gnare numeros integros et rotundos, quales sunt
430. Ita Beda, Glossa, Lyranus, Hugo, Dionysius
et alii.
In Græcis ct Syris hic est error, ut fatetur etiam
Lutherus et Bcza. Habent enim sic : « Et post hæc
annis circiter quadringentis et quinquaginta dedit
cis Judices. « Hoc enim falsum esse, liquet ex li(1)
tnoret alicujtu tulit, indulgenter
tractavit, ahi legunt irpGçcedpxatv, id est ripiÇtv. Signi*'
fleat nempe hoc verbum ulnis aliquem ferre, ut. nutn^
deinde summam curam et amorem indicat : qu;e notie
optime convenit contextui orationis. Accedit quod hanc
lectionem exhibent bon® notie codices vetusti, /ersio
Syra antiqua curn nonnullis aliis versioni bus, et Patres
nouuuUi.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOî^BTTM, cap. Xîlî.
281
bro ct chronologia Judicum : constat enim cos nlum eumquo Urac!: ostendere, ac corda horni1
non prmfuisse 400 annis. Unde nonnulli pro 450 num ad eum recipiendum preparare.
legendum censent 350, tot enim circiter profue­
Quem me arbitramini esse. — q. d. Vos putati»
runt Israeli Judices. Vide dc his annis dicta Eiod. mc esse Messiam , sive Christum : fallimini, ego
cap. xxxn, vers. 40.
non sum Christus; sed eccc Christus post me
▼wi. 2i. 21. Saul, etc., annis quadraginta. — In his 40 illico veniet, quem ego non sum dignus discab
annis includuntur anni Samuelis, quibus ipse ccare.
ante Saulcm præfuit Israeli. Ita Josephus, lib. XIII
Nola hic humilitatem S. Joannis, qua non tan­
Antiq., in fine ; Eusebius, in Chronica; .Severus Sul- tum recusavit Messiœ nomen ct honorem sibi a
piUus, lib. I llistor. sacra; Abulcnsis, in I Paral. Judæis oblatum, sed et infra pedes Christi se ab­
cap xix, vers. 9, el alii passim, excepto Melchiore jecit, dicens se non esse dignum Christi cal­
Cano, lib. XI Dc Locis, cap. v et seq., qui postSa- ceos tangere, utpote qui esset non tantum homo,
mucleni soli Sauli assignat annos regni 40, secu­ sed et Deus omnipotens, atque hac humilitate
tus Eusebium, lib. X Prœpar., cap. in. Sed Euse­ meruit exaltari, ncc lanium pedes, sed cl caput
bius id retractat in Chronico. Paulus enim hie Christi tingere eumque baptizare, imo esse ejus
Samuclcm non inter Judices, sed inter Prophetas paranymphus el Sponsi amicissimus.
27. Judicantes (idest condemnantes Jesumad Vm.tr.
reponit, adeoque tempus Judicum finit in morte
Iteli, qui Samuclem præcessit. Ait enim : a Et post crucem) impleverunt (scilicet) voces Prophetarum,
hæc dedit Judices usque ad Samuel prophetam.» — qui uno ore prodixerunt Christum pro salute
Ergo tempus Samuelis non Judicibus, sed Begi- nostra passurum et moriturum. Ita Syrus. Vide
bus » qui Judices secuti sunt, annumerat : ac dicta cap. ni, vers. 18.
proinde totum illud tempus quod ab exitu Ju­
32. Quæ ad patres repromissio facta est,— de Verl-3îdicum, seu a morte Beli fluxit usque ad finem Christi incarnatione et redemptione mundi.
regni Saulis ( in quo utique Samuelis Judicis
33. Hanc Deus adimplevit filiis nostris. — Vcrl-31
tempus comprehenditur), quadraginta annis defi­ Grece, filiis eorum, puta patrum nostrorum, sci­
licet nobis. Ha Pagninus, Vatablus, Erasmus ct
nit. Ita Torniellus anno mundi 2979.
Vtw.il. 22. Qui faciet omnes voluntates meas, — id alii, a Nostris » ergo, id est patrum nostrorum,
csl omnia volita, puta omnia praicepla mea, « ex­ puta nostra generationi, nostra genti, nostro siecepto sermone Uriæ Hclhæi, » uli additur II Rcg. culo. Alii legunt, filiis vestris. Eodem omnes h»
cap. xi, vers. 2, scilicet excepto adulterio ct ho­ lectiones recidunt.
micidio Davidis : in quo tamen rursum fecit vo­
In psalmo secundo. — Quidam Greci codices
luntatem Dei, cum illud humiliter confessus est, legunt primo, quia nonnulli psalmum secundum
amare planxit ct per poenitentiam abolevit. Ita cum primo in unum conflant. Melius alii legunt
S. Augustinus ad Dulcitium, Quæst. Vili, tom. IV. secundo : nam communiter alii psalmum secun­
Nam peccatum numerationis populi, uti ct alia dum a primo dispescunt, uti fuse docet Lorinus
nonnulla, ncc tantum fuit, ncc tam Davidis, et Franciscus Lucas hic. in Annot. (1).
Dixit. — Objiciebat olim Eunomius, quo verbo
quam populi, de quo II Jteg. cap. xxiv, vers. 1.
« Omnes » ergo, id est plcrasque, pene om­ dixit? Filius enim est primum unicumque Dei
nes; cum enim in magno cumulo, v. g. homi­ Verbum, per quod creavit omnia. Ergono eodem
num, unus altcrvc tantum deest, dicimus omnes verbo dixit ad ipsum Verbum? Respondeo om­
nino : Verbum enim est id quod dicitur, el di­
adesse.
Ven.Î3. 23. Eduxit Israel, — suscitavit Israeli salva­ cendo producitur gignilurque; ac simul est id
torem Jesum : græce enim est dativus tú
cui dicitur : «Filius meus es tu. » Nam, ut dixi,
Vtn.ii. 24. Ante faciem adventus (græce introitus ) dicendo gignitur : est enim verbum mentis, quod
ejus, —id csl ante adventum ejus, id est ante
intelligendo dicendoque gignitur, non seminando,
eum advenientem, vd etiam coram eo adveniente uti creature suos filios et fœtus producunt. Ncc
et inlroeunte ad Israel. Joannes enim fuit pre­ alio verbo dicitur, cum sil primum (alioqui enim
cursor Christi, cl ante Christum prædicavil poe­ esset progressus in infinitum), sed seipso. Simili
nitentiam , ut venienti Christo viam aptaret, po­ modo Paler et Filius non alio, sed eodem amore
pulumque præpararel ad gratiam, justitiam cl sa­ amant Spiritum Sanctum, quo ipsum spirant et
lutem a Christo recipiendam. Sicut enim Lucifer producunt.
præit solem, ita Joannes Christum.
Ego hodie genui te. — Hunc vers. Psalmi n Iri- Tripiw.
Baptismum poenitentle, — id est baptismum plicitcr exponunt Interpretes. Primo et optime,
qui erat symbolum cl incitamentum pœnitenliæ, de divina Christi generatione; secundo, de ejus- liam.
ad remissionem peccatorum et justitiam baptismo dem incarnatione: vide dicta HeOt.
v; 1erChristi recipiendam. Baptismus ergo Joannis fuit tio, de ejusdem a morte resuscitatione : hæc enim
pœnitentiæ, Christi vero juslitiæ. Vide Matth.
(I) Imo aliqui censent neutrum a Lucæ manu scriptum
m, 11, et Act. i, 5.
fuisse, tum quia Nov. Test Scriptores non soleant enaro
Ven.*5. 25. Cursum suum, — scilicet tam vit® quam numeros ct capita, lum quia in quibusdam codd. repent
sui ministerii : quod erat Christo dare testimo- Griesbachius ml nisi u tú yxÀpA», nullo numero addito.

fse
COMM ENTARTA TN ACTA
in Scriptum vocatur regeneratio. Unde ct Christus
vocahirprimogenitusmortiiorum. Apostolnscnim
hisce verbis videtur velle probare resurrectionem
Christi : in ca cnim fotus est. Nec male congruit
hic sensus fis quæ dicuntur Psal. n de Gentibus
et populis contra Christum insurgentibus, cum
scilicet occidendo, q. d. Etsi Judæi insurgant in
Christum cumque occidant et tonentur ejus no­
men abolere; ego tamen cum resuscitabo ct se­
cundo quasi gignam ; ac resuscitato, ob meritum
passionis ejus et mortis, dabo gentes in heereditatem, ut habeat regnum ct nomen ælernum. Ita
S. Hilarius, Chrysoslomus, Jansenius, Vatablus,
Flaminius, Varlenius, in Psal. n, ct S. Ambrosius,
lib. Ili Dc Sacerd., cap. i.
Quocirca triplicem hujus loci esse sensum :
primum de generatione divina, secundum de in­
carnatione, tertium de resurrectione, concedunt
Suarez, tom. Il De Incani., disp, iv, sect. 1 ; Viegas,
in cap. i Apoc.; Gregorius de Valentia, I part.,
de ipsa Theolog., disp, i, Quœst. I, puncto o; Mo­
lina, I part., Quœst. XXVH, art. 1, disp, n, ct alii,
ut sensus sit : Primo, ego hodie, id est iri æternitate,
quæ est quasi punctum semper durans, et quasi
unum idemque hodie, te lilium meum Deum gonui. Secundo, ego pariter generatione humana in
B.Virgine, to, oChriste, hominem genui hodie, pula
in hoc dio incarnationis ct nativitatis. Tertio, ego
Tenuis hodie, id est hoc die Paschatis, resuscitavi te. VeKD
rllin qUia aliis dura videtur hæc tertia expositio, et
dn' 'i'.'.
Apostolus, /Mr, i, explicat hunc locum de æhîor terna Christi generatione, facilius dici potest do caPrtm. dem hiceumdcm exponere. Hæc enim verba non est
Decesse referre ad tò resuscitans, quod immediate
processit; sed remotius ad tò annuntiamus cam,
quæ ad patres nostros repromissio facta est : hæc
enim repromissio est Christus, sive Christi Filii
Dei missio in carnem ct mundam : Christum enim
Dei l ilium advenisse redemptorem ct jam natum
esso, utique probandum erat Paulo ct Apostolis.
Alterum vero do ejus resurrectione probat in se­
quentibus. Id ita esse, indicat id quod sequitur.

APOSTOLORUM, CAP. NHL

ïïebrœos. i; Genebrardus, in Psal.n; Rellnrminus,
lib. I De Christo, cap. v. Et huc tandem accedit
S. Ambrosius, qui sic exponit, q. d. Ego hodie
proprie genui te, et rursum hanc fui generatio­
nem hodie confirmavi, cum te peremptum in vi­
tam revocavi, iternmque quasi hodie genui te.
Resuscitatio enim Christi fuit index divinitatis
ejusdem, quia vi divina resuscitavi! se Christus
nobisquo eamdem resurgendi potestatem ct gra­
tiam elargitus est. Qui sensus medius est, et
utramque expositionem conciliât, imo jungit.
Sæpe cnim verba activa Ilcbræorum non actio­
nem , sed actionis, probationem , ostensionem ct
confirmationem significant, ut illud tunc fieri di­
catur, cum factum esse demonstratur. Ita San­
chez et Vasqucz, I part., Quœst. T, disp, xviii,
num. G. Sic ergo genui te, id est, ostendi te geni­
tum ex me, sive ostendi quod ego genuerim te.
Verum prior sensus de ipsissima æterna Christi
generatione, uti simplicior, ita germanior est. De
illa enim proprie dicitur : « Ego hodie genui te. »
Nam in æternitafe et in æterna generatione, « ubi
dies nec hesterni fine inchoatur, nec initio cras­
tini terminatur, semper hodiernus est,» ail S. Augustintis. Hodie ergo proprie competit ælernilali.
Nam a hodie præsentiam significat, atque in cefefrriltate ricc præteritum quidqriarô est, quasi esse
desierit; ncc futurum, quod nondum sit, sed
proscris tantum : quia quidquid œternum est,
semper est, » ait S. Augustinus in Psal. n. Idem
tamen competit humanitati, sive Christo nomini,
tam primum ex B. Virgine genito, quam postea
a morte resuscitato, quatenus per resuscitationem
rursum factus est hic homo, qui hypostatice uni­
tur Deo estque Filius Dei. Dc eo enim vere dici­
tur, quod sit ab æterno a Deo genitus, quod sit
Dei Filius, omnipotens, immensus, etc., per com­
municationem idiomatum, uti recte docet Molina
loco jam citato. Per hanc ergo communicatio­
nem, hic locus referri potest ad Christum resur­
gentem.
Quod autem suscitavit. — Hic probat Christi re­
V/-. 34.
31. QUOD AUTEM SUSCITAVIT EUM A MORTUIS, CtC.,
surrectionem, sicut paulo ante divinitatem.
S- ¿odo. ITA burr. — Ubi nola to autem, q. d. Probavi
Amplius jam nox reversurum in corruptionem,
ChrMum esse verum ct naturalem Dei Filium ex — id est in mortem : mors enim est corruptio
Psal. n : a Filius meus es tu : ego hodie genui hominis et naturæ humanæ. Christus enim semel
te. » Quod autem idem a Judæis occisus, a Deo mortuus et resurgens, amplius non moritur : oliol\itre sit resuscitates, probo ex Isai. lv, 3 : a Quia qui ncc in prima morte corruptus, id est putre­
dabo vobis sancta David fidelia. » Tertio, quia per factus et incineratus est, uti mox dicetur.
tò ego hodie genui (e, tantum probat el explicat
Dabo vobis sancta David fidelia. —u Sancta,»
id quod processit, a Filius meus es tu,» q.d. Fi­ id est sancias, pias et munificas promissiones Dei
lius meus es tu, quia ego hodie, id esi in instanti factas Davidi, laciam fideles, id est ratas, firmas
æ terni tatis, genui et semper gigno te. Christus et stabiles : quia cas opere complebo, prostando
autem non est Filius Dei constitutus per resurrec­ quidquid ei promisi de Christo ex semine ejus
tionem» sed per primævam generationem : Christi nascituro. Inter alia autem quæ de Christo ei pro­
enim divinitatem ubique inculcant Apostoli, ne misi, est resurrectio et regnum æterrium illius,
videatur futese menis homo, uti credebant Judtei, ct omnium fidelium per illum, Psalm, xv, io :
idemque postea crediderunt Neslorius, Arius, « Quoniam non derelin«pies animam meam in
aliique hærelici. Ita UEcumCnius, S, Augustinus, inferno, nec dabis Sanctum tuum videre corrup­
Bvda, Cajelanus, Lyranus, Dionysius, Hibera, ad tionem. » Citat Isaiœ lv, 3 : « Feriam vobiscum

•M
COMMENTARIA TN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XTTL
41. Videte contemptores. — Paulus secutus S
v*n.
jactum sempiternum, * per Christum, a misericor­
dias David fideles, p Misericordias vocat promissa, tuaginta legit C3HJD begodim, id est prevarica-*
r
quæ scilicet Deus misericorditer promisit de tores, contemptores : sed Noster, Aquila, Symma*
Christo, quæ Septuaginta vocant 4ota, id est sancta, chus, Theodotion et Chaldæus legunt
pia, religiosa, uti vertit Tertullianus. Ubi Nota, goim, id est in Gentibus. Vide dicta Uabacue i, 3.
Disperdimini. —Ita lege cum Romanis, non
Hebr. TOO chasid, quod Septuaginta vertunt tasv,
id est sanctum, significare pium, misericordem, ct pergimini. Sic et Græca habent
per mclalepsim, sanctum , quia signum cl causa enim idem est quod evanesco, destruor, disperdor,
sanctitatis est pietas, seu misericordia et eleemo­ c conspectu auftror.
Opus operor. — Ad litteram opus hoc fuii vin­
syna, uti alibi dixi. Vide dicta Isaim lv, 3.
Vu'j.35. 3{j, Non Mnis Sanctum Tul’si (Christum Christi- dicta quam Deus per Chaldæos exercuit in gentes
que corpus) videre corruptionem,— id est putre­ impias impiosque Judæos. Mystice, hoc opus est
factionem et incinerationem, uti dixi cap. n, 31. cxcæcatio, reprobatio el perditio Judæorum fidei
Uhde R. Isaac vertit, «non dominabitur post mor­ et Apostolis rebellium, ac vocatio et electio Gen­
tem scolex aut vermis, n Aliter hic sumitur « cor­ tium. Minus recte Theophylaclus et Hugo acci­
ruption quam vers, preced., ibi enirn mortem sig­ piunt Christi incarnationem, Lyranus passionem
nificat, hic putrefactionem : mors enim est ini­ ot resurrectionem, Cajelanus baptismum.
42. Exeuntibus autem illis, — e Synagoga, nl ven.«.
tium corruptionis et via ad putrefactionem.
Virt.36. 30. David enim in sua generatione (sua ætate, habent Græca.
Rogabant. — Græci plerlque codices habent
sua vita et sæculo) cum administrasse? (id est in­
serviisset) voluntati Del — Fuit cnim vir secun­ rogabant eos Gentes. Per Gentes Gagncius ct Cajctadum cor Dei, faciens omnes voluntates ejus, nus accipiunt Gentiles ; sed Chrysoslomus, Theovers. 22. Tigurina, Pagninus el Vatablus vertunt, phylttctus cl alii accipiant turbam cl multitudi­
David cum suæ generationi ministrasse!, id est nem Judæorum : ad hos enim pertinebat Syna­
rexisset populum suæ ætalis, voluntate Dei dormi- goga. Verisimile ostri Gentes o margine in textum
r
vit. Melius vertit Noster : melius cnim dicitur Da­ irrepsisse. Nam illud omittit Noster, Syrus ct multi
vid serviisse voluntati Dei quam suæ generationi. Græci.
Ut sequenti sabbato.—Ha quoque vertit Syrus,
Dormivit, et appositus est ad patres suos, —
id est mortuus est, relatus in numerum patrum OEcumenius, Pagninus, Tigurina; accedit el Vata­
jam mortuorum, aggregatus mortuis¿ quasi in blus qui vertit, intercurrente, vel intermedio sab­
tumulum et cumulum ; quod alibi dicitur : Dor­ bato. Perperam ergo Scaliger, in Emend, temp.,
mivit cum patribus, vel : Appositus est ad popu­ lib. VI, pag. 259, corrigit textum Grœeum sicque
aoêCiTwv, id est in medio sabba­
lum suum, vel : Ingressus est viam universi car­ legit : tic ri
nis : hæc enim via est mors quæ fideles ducit torum, q. d. Diebus fetialibus, qui intercurrunt
inter duo sabbaia (1).
ad immortalitatem.
43. Colentium advenarum, — id est proselyto- ve».
Veri. 37.
37. QlEM VERO DEUS SUSCITAVIT (puta Christus),
rum, ut habent Græca, qui Deum verum cole­
NON VIDIT CORRUPTIONEM, — q. d. ErgO lOCUS illO
Psalmi : « Non dabis Sanctum tuum videre cor­ bant, non idola, quæ prius coluerant cum cœteris
id est pii, reli­
ruptionem, d ad Christum perlinet, non ad Davi- Gentibus. Unde vocantur
giosi, colentes Deum. Aliqui ai&juw passive ver­
dem, nipote qui mortuus sil ct corruptus.
Ven. 3«. 38. Et ab ommdus (q. d. Annuntiatur vobis re­ tunt, miti, honorati, celebres, quasi fuerint viri
missio a peccatis, æque ac ab omnibus cære- illustres.
In gratia Dei, —qua preventi cœperanl sequi
moniis et legis veteris oneribus) quibus non po­
fidem Christi ct Apostolorum.
tuistis jusiificari. —q. d. Christus liberavit vos
45. Zelo, —invidia et indignatione;
ver*. 45.
non tantum a peccatis, sed etiam ab omnibus
46. Indignos yos judicatis, — et judi . u do faci- Ver». 4Ô.
Ceremoniis, quæ quia innumero et graves, erant
onera legis, non commoda. Nain eæ vos justifi­ tis. Dum enim Judicatis spetnendam esse Christi
care ct salvare non poterant; sed solus Christus fidem, tacite pariter judicatis vos indignos vita
æterna. Illa enim nemo dignus esi, nisi qui fidem
ejusque fides, gratia et Sacramenta.
Vtn.a». 39. |n hoc (id est per hunc, vel in hunc, scilicet Christi capessit.
47. Præcepit. — Dum enim predixit per Isaiam ver*. %*
Christum) omnis qui credit (fide non mortua, sed
• viva, quæ per Ch ari talem operatur), justificatur, se decrevisse et velle ut Chnslus sit lux el salus
— non per imputationem meritorum et juslitiæ Gentium, consequenter hoc ipso decrevit et vo­
Christi, ut argumentatur Calvinus, sed per gra­ luit prœcepilque Apostolis, quos Christi precotiam ct justitium infusam, quam scilicet Deus nes destinavit, ut Gentibus Christum predi ¿•i» t,
animæ ob merita Christi infundit et indit.
(1) Et Husenmullcro optimum videtur, ri pura# <riGVen. io. 40. |x Pnoi iiETH, — in uno e Prophetis mino­
interpretari de sabbato proxime intaglienti, quo
ribus, qui apud Hebreos simul in uno codice sensu paulo insolentlori ri jutoÇù apud Josephum oc­
jungi ac proinde simul quoque citari solent, currit, Ml. Jud., lib. II, xi, 4;lib.V,lv,í,Mc., et apud
alius auctores.
puta in llabacuc i, b.

SSI
COMMENTARÍA IX ACTA APOSTOLORUM, cap. XIII.
itaque ejns Jurem et salutem illis impertiant. S. Paulum. Rursum, non significat an facta sit
Apostoli enim a Deo electi fuerunt ad hoc, ut per fidem et post merita, an sino fide et ante me­
essent ejus ia hoc opere administri et voluntatis rita previsa. Unde Doctores qui tenent electio­
ejus exeeutores.
nem efficacem ad gloriam factam ease ex previsis
Poser, —certo ponam : prophetice enim poni­ meritis, accipiunt hic preord¡nationem genera­
tur præteri tum pro futuro, ob futuri certitudi­ lem, conditionatam et inchoatam, quæ est om­
nem, quasi jam non esset futurum, sed preteri­ nium fidelium, hnneque dant sensum: credide­
tane Vide dicta Isaie xux, 6.
runt quotquot ab sterno a Deo preordinati
Ven. 43.
ET CREDIDERUNT QUOTQUOT ERANT PRÆORDIerant, ut in tempore, predicante S. Paulo, per
*7
NATI AD VITAM ÆTERNAM. — Ex 11OC loCO Dionysius
vocationem gratiæ congruæ et efficacis poneren­
Mu» >. Carthusianus el alii probare contendunt, clectio- tur in ordine, via et cursu ad vilain aeternam,
tenuoj, nem efficacem hominum ad gloriam factam esse utque iter ad illam, graliæ Dei cooperando, ca­
a libera et mera Dei voluntate, non ex ineritis pesserent et inirent. Hoc enim iter est, credere et
electorum, imo ante eorum p revisionem. Sensum obedire Evangelio, aggregari Ecclesiæ, censori
enim esse, q. d. Quotquot crediderunt, ideo cre­ inter fideles. Simili modo dicas de duodecim
diderunt, quia ab æterno a Deo absolute preor­ Apostolis : secuti sunt Christum vocantem ad
dinati et predestinati erant ad vitam aeternam» apostolalum, quotquot preordinati erant (ut po­
Efficax enim intentio finis causai efficacem elec­ nerentur in ordine et via) ad lauream Apostolitionem mediorum quæ ad finem intentum asse­ cam in cœlis; el tamen unus ex iis fuit Judas,
quendum sunt necessaria. Quia ergo Deus effica­ qui culpa sua ab hac preordinationo et laurea
citer cos preordinara! ad gloriam, hinc ut finem excidit, eamque irritam fecit : dum enim Chris­
hunc assequerentur, dedit eisdem efficacia me­ tum prodidit, apostolati!, gratia Dei, suo ordine
dia, puta fidem et gratiam congruam, quibus el salute privatus est. Sic recte dicitur : Omnes
hoc fine potirentur.
fideles preordinati sunt ad vitam æternam, quia
r.fjp.
Verum quidquid sit de hac sententia, certe illa Deus per fidem et gratiam suam omnes eo vocat
ex ]10C joco efj]cac¡ter probari aut evinci nequit. ct ordinat, omnesque certo ad illam pervenient,
Nam primo, pro præordinati, Grece est
si continuo usque ad finem vitæ, gratile et voca­
id est ordinati et dispositi erant veluti milites in tioni Dei obsequantur : sed quia multi non obse­
acie et ordine suo, ut videlicet co tempore pone­ quuntur, hinc ea excidunt et pereunt.
rentur in ordine et via ad vitam ælernam. Sic
Porro per ordinationem, non absolutam et coinenim
vocantur ordines militares. El Leo Im­ pictam , sed conditionatam et inchoatam acci- PiW
perator scripsit Txxnxx, id est precepta et mon­ piendam esse colligunt. Primo, ex eo quod non
dimi instruendi aciem ad prelium; ut sensus sil : sit verisimile S. Lucam hic, ubi tantum de fide et
Crediderunt, quotquot jam ordinali et dispositi initio salutis agit, velle dicere hos omnes usque
erant ad vitam æternam, quotquot scilicet habe­ ad unum perseverasse in fide et gratia Dei, essebant verum vitæ æternæ desiderium sibi a Deo que salvatos, multo minus eum voluisse omnes
injectum, quotquot studebant suæ saluti, quot­ illos certos et securos reddere de sua salute. Quo­
quot vestigabant modum et iter quo se salvare circa nonnulli adversæ sententiæ sic exponunt,
et ad vitam æternam pertingere possent. Hi enim g. d. Crediderunt, quotquot preordinati erant ad
videntes hoc iter manifesto a Paulo ostendi esse vitam æternam, scilicet per piam opinionem,
fidem in Christum, illico illam capessiverunt et conjecturam et confidentiam, q. d. Crediderunt,
amplexi sunt. Unde non videtur obstare quod quotquot dabant signum et initium suæ prædesNoster verterit preordinali, quia illud ex Greco tinalionis. Sed incertum est, an hoc signum ct
exponi potest, ut sit idem quod predispositi, initium fuerit efficax, ut in omnibus de facto cau­
scilicet ex libera sua dispositione sibi a Deo in­ sarii salutem. Rursus id colligunt cx eo quod
dita, quæ erat, ex salutis suæ desiderio et non videatur Lucas velle dicere neminem preter
sincero veritatis studio, attendere predicationi cos, qui jam crediderunt, esse salvatum, quod
S. Pauli, illam examinare et videre bene proba­ ex prima illa expositione sequitur : nam .mulli
tam consonamquo oraculis Prophetarum, rationi postea crediderunt et salvati sunt. Slatini enim
et veritati. Ha Isi iorus Clarius, Salmeron ct alii. subdit Lucas : « Disseminabatur autem verbum
Vox enim Tramutai, militaris est, cosque signifi­ Domini per universam regionem. »
cat qui in censum, numerum et classem militum
Secundo, quia sic erit manifesta antithesis cum shunto
quasi ascripti, sub Christi ducis vexillo, recta vers, -iti, quam hic spectare videtur Lucas, q. d.
via cl ordine contendebant in coelum et enite­ Vos, o Judiei, repellitis fidem, ideoque indignos
bantur ad vitam æternam.
vos facilis vitæ æternæ, et ab ejus via omuiuo
SrwJo, tí preordinati ad vitam æternam non deviatis et aberratis : Gentiles vero, qui credunt
exprimit, ncc definit an hæc preordinatio fuerit in Christum, ea se dignos faciunt; unde a Deo ab
generalis, condilionata, inchoata ct co mTïï Ullis ætemo præordinati sunt ad eam, sed .nchoale
omnibus fidelibus, an vero specialis, absoluta, duntaxat el conditionate, si videlicet continenter
completa et propria solis electis. Vide can. 13 m credere el secundum dictamen! fidei vivere por-

2X5
CÛMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. NIH
gnnt usque ad finem vitæ; alioqui si ipsi sponte ci cap. it, vers. 9 : « Vos genus electum, regale
vel a fide, vel a vita quam fides dictat, recedant, sacerdotium, gens sancta, populus acquisitionis,
recedent pariter a via cœli et vitæ æternæ, et ut virtutes annuntietis ejus qui de tenebris vos
viarc. quæ cos recta ducit ad infernum, inibunt. vocavit in admirabile lumen suum. »
Sic S. Paulus, Ephes, i, omnes Christianos Ephe­
50. Mllieres religiosas, — puta zelosas pro7*0-54,
sios vocat prædcstinatos ct electos, scilicet in­ gentilismo, vel judaismo, id est superstitiosas,
choate per fidem et gratiam, non complete : quæ a Gentilibus et Judæis religioso: videbantur
alioqui enim omnibus assecurassct salutem. Ita et vocabantur. Mulieres enim sunt blandiloqua,
S. Prosper, Jib. Dc Libero arbitrio; Salmeron, pertinaces, illices, zelos® pro sua fide vel perfi­
Slapletonus et Sanchez hic ; Gabriel Vasqucz, dia , in pietatem vel pietati® speciem pron® :
tomo I, in lit part., disp, xxxiii, cap. xn. Qui et unde Evangelium valde vel promovere, si ei
addunt, « vitam æternam » hic mctonymice posse credant, vel impedire, si non credant, possunt,
accipi pro via ad vitam æternam, uti accipitur uti hic Paulum impediverunt, immo expulerunt.
Joan. XVII, 3 : « Hæc est autem vita æterna (id est Audi Anastasium Nicænum, tomo VI Bibliothec.
via ad vilain æternam) ut cognoscant te soluin SS. Patrum, Quæst. LXH, § Omnis qui aspeverum Deum, et quem misisti Jesum Christum. » xerit : a Quid est, ait, mulier? cordis lancea,
Et 1 Joan, m, 15 : « Omnis homicida non habet Sanctorum calumnia, quies serpentis, fornax
vitam æternani (id est gratiam, quæ est via ad succensa, os cffrænatum, dux tenebrarum, ma­
vitam æternam) in semetipso manentem, n Sic gistra delictorum, vestita vipera, domus tem­
sæpe in Evangcliis regnum caelorum vocatur Ec­ pestas, viri naufragium, immitis fera,» etc.
clesia , quia hæc per Sacramenta, fidem ct gra­ Quocirca S. Hieronymus, ad Ctesiphontem, torn. 11,
tiam nos dirigit ducitque ad cœlum. Verum id docet omnes hæreses propagatas esse per mu­
dicere non est opus, cum et via et ordo includa­ lieres. «Simon Magus, ait, hæresim condidit,
tur in voce præordinati.
p- adjutus auxilio Helcnæ meretricis. Nicolaus AnPorro perperam ex hoc loco colligit Calvinus, tiochenus, omnium immunditiarum conditor,
omnes fideles esse predestínalos, eo quod fides choros duxit femineos. Marcion quoque Romam
semel accepta non possit amitti : multi enim a premisit mulierem ad majorem lasciviam. Apel­
fide excidunt fluntque infideles ; plures fideles les Philomenein comitem habuit. Montanus Pris­
infideliter vivunt. Denique Arias sic legit et expli­ cam et Maximillam primum auro corrupit, de­
cat : « Crediderunt ii (scilicet Gentiles) qui (non inde hærcsi polluit. Arius, ut orbem deciperet,
minus quam Judæi) præordinati erant ad vitam sororem principis ante decepit. Donatus Lucillæ
æternam : » videtur enim Lucas agere liic de vo­ opibus adjutus est. In Hispania Agape Helpidium,
catione Gentium. Verum græceestiro, id est quot­ mulier virum cæcum cæca duxit in foveam, sucquot, ut vertit Noster, Tigurina, Pagninus et ccssoreinque sui Priscillianum habuit, cui juncta
passim alii : quotquot autem innuit non omnes Galla alterius et viciuæ hæreseos reliquit haere­
credidisse, sed eos duntaxat qui preordinati dem. »
51. At ILLI, EXCUSSO PULVERE PEDUM IN EOS. — Veri. 51.
erant ad vitam æternam.
Addit hoc S. Lucas, ut demonstret dignitatem lusserai Christus Apostolis ut id facerent apud
fidei et Christianismi per ejus finem , scopum et cos qui Evangelium admittere nollent, Matth. x,
premium, nimirum fideles omnes qui credunt l i. Idque primo, in signum contempti ab cis Ewh
et obediunt Christo, ab æterno preordínalos, et Evangelii ; secundo; ut significarent se frustra pro
in tempore ordinatos, vocatos ct destinatos esse iis tantum iter, tot molestias ct fatigationes susad vitam æternam, beatam et gloriosam in cœlis, cepisse ; tertio, ul uihil e terra hominum impio­
q. d. Christianismus est vocatk» ad vitam coeles­ rum, quasi maledicta et anathematizata, secum
tem ct æternam, Christianismus est sublimatio efferrent ; neque in ullo cum illis participarent.
fidelium a terra in cœlum, Christianismus exaltat Sic IH lieg. xm, 9, Propheta a Deo missus in
fideles a vita humana ad Evangelicam, beatam Bethel ad idololatras , jussus est alia via redire,
et divinam , juxta illud II Petri, cap. i, vers. 3 : quasi propria el recta via in Bethel esset polluta
« Qui vocavit nos propria gloria et virtute, nevo vir fidelis et sanctus vel viam cum infidek
per quem (Christum) maxima et pretiosa nobis libns haberet communem. Sic liic excutiunt pul­
promissa donavit, ut per hæc efficiamini di- verem, quasi impium, utpole civitatis impiæ,
vinffi consortes nature. » Et Epistola I, cap. i, idque in incolas impios, ut hoc signo denotent
vers 3 : « Benedictus Deus, et Pater Domini nostri eos esse quasi anathema, exécralos, el condem­
Jesu Christi, qui secundum misericordiam suam nationi æternæ obnoxios, ac proinde se eorum
magnam regeneravit nos in spem vivam, per nihil, ne pulverem quidem velle habere sibi ddresurrectionem Jesu Christi ex mortuis, in hære- hærentem. Quarto, ul hic pulvis in aerem excus­
ditatem incorruptibilem, et incontaminatam, ct sus, quasi in cœlum vindiciam clamet, ac in dio
IHH arccscibilein, conservat
in cœlis in vobis, judicii contra infideles quasi testis et accusator
qui in viriate Dei custodimini per fidem in salu­ insurgat. Unde subdit Christus, « in testimonium
tem, paratam revelari in tempore novissimo.» supra illos, » Luc. ix, 5. Et : * Tolerabilius eril

ÎS0

COMMENTARÍA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XIV.
terre Sodomorum ct Gomorrhæoruni in die jiidi- xxvu. Altera ejusdem nominis est in Cilicia. Do
ai, quam ilii civitati, » Matth. x, 15. Ita S. Hie­ priore hic agitur.
ronymus, Hilarius, Chrysostomus, Ambrosius,
52. Discipuli quoque replebantur gaudio. —
Beda et alii ibidem, ita S. Franciscas Xaverius, Hoc enim Deus lldelibus aspirare solet in perse­
Malacensi prefecto, eo quod iter suum in Sinas cutione, prœsertim cum vident doctorum suorum
impediret, excommunicato, illico «Malaca dis­ (uti hic Pauli cl Barnabæ) in ca constantiam et
cedit a» In urbis porta pulvere de calceis (uti Chris­ alacritatem.
tus Apostolis præceperat) excusso, civitati coeles­
Et Spiritu Sancto, — puta robore fidei, spei
tem iram multasque et graves denuntiat clades. ct charilatis aliorumque donorum Spiritus Sancti.
El denuntiationi respondit eventus. Nam brevi « Nam crescit adversis agitata virtus : » tum quia
fame, bellis, morbis urbs exhausta est, ut fere adversa sunt stimuli ad acriorem luctam robur­
ad solitudinem redigeretur, » ait Turselius, lib.V que colligendum ; tum quia Deus congruum hoc
Vilœ ejus, cap. vu.
merito patientia) premium rependit, ut athlette
Icomui. — Urbs est famosa in Lycaonia ad suo generoso certanti animos addat viresque
Taurum montem, de qua Plinius, lib. V, cap. adaugeat.

(
k

CAPUT DECIMUM QUARTUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Paulus ct Barnabas Iconii multos convertunt : inde putet a Judais fugiunt Lystram, ubi sanantes claudum,
honores divinos Jouis ct Mercurii, sibi a Gentibus delatos refutant; hic rursum opera Judæorum lapi­
dati, fugiunt Derben, ac tandem relegentes suum iter, confirmatis fidelibus ordinatisgue Presbyteris,
redeunt Antiochiam.

1. Factum est autem Iconii, ut simul introirent in synagog
Judæorum, et loqueren­
tur, ita ut crederet Judæorum et Græcorum copiosa multitudo. 2. Qui vero increduli fue­
runt Judæi, suscitaverunt, et ad iracundiam concitaverunt animas Gentium adversus fra­
tres. 3. Multo igitur tempore demorati sunt, fiducialiter agentes in Domino testimonium
perhibente verbo graliæ suæ, dante signa et prodigia fieri per manus eorum. 4. Divisa est
autem multitudo civitatis ; et quidam quidem erant cum Judæis, quidam vero cum Apo­
stolis. 5. Cum autem factus esset impetus Gentilium et Judæorum cum principibus suis,
ut contumeliis afficerent ct lapidarent eos, G. intelligentes confugerunt ad civitates Lycaoniæ, Lyslram et Derben, el universam in circuitu regionem, et ibi evangelizantes erant.
7. Et quidam vir Lystris infirmus pedibus sedebat, claudus ex utero malris suæ, qui nun­
quam ambulaverat. 8. Ilie audivit Paulum loquenlem. Qui intuitus eum, el videns quia
fidem haberet ut salvus fieret, 9. dixit magna voce : Surge super pedes tuos reclus. El
exilivit, et ambulabat. 10. Turbæ autem cum vidissent quod fecerat Paulus, levaverunt
vocem suam, lycaouice dicentes : Dii similes facti hominibus, descenderunt ad nos. 11. El
vocabunt Barnabam Jovem, Paulum vero Mercurium ; quoniam ipse erat dux verbi.
12. Sacerdos quoque Jovis, <jui erat ante civitatem, tauros el coronas aule januas afferens,
cum populis volebat sacrificare. 13. Quod ubi audierunt Apostoli, Barnabas et Paulus,
conscissis tunicis suis exilicruul in turbas, clamantes, 14. et dicentes : Viri, quid hæc fa­
cilis? et nos mortales sumus, similes vobis homines, annuntiantes vobis ab his vanis con­
verti ad Deum vivum, qui fecit cœlum, et terram, et mare, et omnia quæ in eis sunt.
15. Qui in praeteritis generationibus dimisit omnes gentes ingredi vias suas : 1G. Et qui­
dem non sine testimonio semetipsum reliquit, benefaciens de cœlo, dans pluvias et tem­
pora fructifera, implens cibo et lælitia corda nostra. 17. El hæc dicenles vix sedaveruut
lurbas ne sibi immolarent. 18. Supervenerunt autem quidam ali Antiochia ct Iconio Ju< i : el persuasis turbis, lapidanlesque Paulum, traxerunt extra civitatem, existimantes

«

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAF. XlV.

.

-an

eum mortuum esse. 19. Circumdantibus autem eum discipulis, surgens intravit civitatem,
et postera die profectus est cum Barnaba in Derben. 20. Cumque evangelizassent civitati
illi, et docuissent multos, reversi sunt Lystram et Iconium, et Antiochiam. 21. Confir­
mantes animas discipulorum, exhorlantesque ut permanerent in fide : et quoniam per
multas tribulationes oportet nos intrare in regnum Dei. 22. Et cum constituissent illis per
singulas ecclesias presbyteros, et orassenteum jejunationibus, commendaverunt eos Do­
mino, in quem crediderunt. 23. Transeuntesque Pisidiam, venerunt in Pamphyliam,
24. el loquentes verbum Domini in Perge, descenderunt in Attaliam : 25. Et inde navigamut Antiochium , unde erant traditi gratiæ Dei, in opus quod compleverunt. 26. Cum
autem venissent ct congregassent Ecclesiam, retulerunt quanta fecisset Deus cum illis, et
quia aperuisset Gentilius ostium fidei. 27. Morali sunt autem tempus non modicum cum
discipulis.

1. FaCTUMEST AUTEM ICONtI, UT.eto.,LOQUERENTUR ginis corpus violare non posset. Ergo adorabat
(id est evangelizarenl Christi fidem et legem), ita prædam suam bestia, ct proprice oblita natur®,
UT CREDERET JUDÆORUM ET GlUECORUM (id CSt naturam induerat, quam homines amiserant. »
Conrer- Gentilium ) copiosa multitudo. — Ita S. Chrysos- EtS. Zeno, EpiscopusVeronensis,serai.De Timore:
J? _s- tomus. Inter Graecos hic conversos illustrissima a Adversus Theclam, ait, accusator acerrimus
TuCClæe
fuit S. Thecla miris laudibus a Patribus celebrata eximit linguæ gladium, cum suis sibi ministris
et nuncupata /Apostolica, ac primogenita S. Pauli. publica» leges inserviunt. Stimulis acuitur feritas
Hæc enim desponsa juveni nobilissimo, ditissi­ in ferocitatem , et tamen mitior hominibus inve­
mo ct formosissimo, ait S. Epiphanius, hares. 78, nitur. Ne quid sane tam dira» inhumanitatis deesse
audito Paulo ardenter dc virginitate disserente, videatur, immittuntur et marina monstra. Laci­
sponso relicto, ad castrum Cliristi coelestis niis omnibus expoliatur puella, vestitur incendio.
sponsi thalamum advolavit, eique sese voto Inter tot instrumenta mortis spectatore metuente,
virginitatis sacravit, ideoque a matre et sponso secura calcat genera universa terrorum. Incolu­
accusata , plurima et maxima tormentorum mis quasi orbo subacto, de illo feratis caveas loco
genera constanter subiit, ac illaesa superavit, jam non miserabilis, sed mirabilis funereo habitu
nimirum ignes, serpentes, leones, ursos, tauros , excedit, victi sœculi triumphum reportans, quam
etc., in quibus astitit ei Christus, præ se ferens tot suppliciis omnes crediderant perituram. » Et
vultum S. Pauli, eam confortans. Tradit S. Chry­ S. Nazianzenus, in Pracept. ad Virgin. :
sostomus hic, hom. 23, Theclam, ut custodem
Quis Theclam necis cnpud úamoucque periclo T
carccris quo Paulus Iconii detinebatur inclusus,
Quis valido^ ungues vinxit rabiemque ferarum?
sibi conciliaret, gemmis ac mundo muliebri dis­
Virginitas, o res omni mirabilis ætol
tractis, pecuniam inde acceptam illi donasse, ut
Virginitas luiros potuit sopire leones.
ad Pauli colloquium admitteretur. «Audi, ait,
de Beata Thecla illa, ut Paulum videret, aurum Quocirca ab Isidoro Pelusiota, epist. ad Tharar
suum dedit : tu autem, ut Christum videas, nec sium, et ab aliis, Thecla vocatur « Protoiuartyr, »
obolum das. p Addit S. Hieronymus, epist. ad eo quod inter feminas prima pro Christi in thea­
Oceanum, tom. IX : «Thecla, ait, post tentatio- trum descenderit, impietatem per tormenta pros­
nem passionis Antiochia», a Paulo prohibetur traverit, el triumphum fidei ac virginitatis egerit
pariter pergere, d Nam, ut habetur in Actis S. Thc- Unde idem Isidoras Pelusiota, lib. I, qnsf. 160:
clæ, quæ probat Baronins, Thecla a tormentis Adde, inquit, muliebrium victoriarum ac trolibera, verbi cupida, magistri avida, profecta est pluvorum caput, hoc est. illam omnibus laudibus
Antiochiam Pisidiæ ad Paulum : sed ipse, ne celebratam Theclam, quæ Linquam immortalis
quod offendiculum daret Evangelio, eam dimisit. pudicitiae columna prostat, quœque e media tur­
Præclaro S. Ambrosius, lib. II De Virg., eas bidarum affectionum tempestate, tanquam fax
exhortaos : « Thecla, ait, doceat immolari, quæ incensa, ad portum ab omnibus Unctibus huma­
copulam fugiens nuptiarum, el sponsi furore nem appulit. » Hinc S. Hieronymus, m CIuojuc.,
damnata, naturam etiam bestiarum veneratione celeberrimam illam Melaniiun comparut ihcclæ.
virginitatis mutavit : namque parata ad feras, Et S. Gregorius Nyssenus, frater S. Batilli, epist.
cum aspectus quoque declinaret virorum, ac ad Olympium monachum, asserit sororem suam
vitalia ipsa sævo offerret leoni, fecit, ut qui im­ Macrinam, ob egregium sanctitatis meritum,
pudicos detulerant oculos, pudicos referrent. dicendam esse Theclam, idque ex coelesti præCernere erat lingentem pedes bestiam cubitare nuntio. Defuncta est Thecla anno aHatfc circiter
humi, mulo letificante sono , quod sacrum vir- 90, sepulta Seleueiæ, ubi mhaculis clara, lotius

V:rfc i.

riOMMEVTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, w. XIV.

Orientis concursu olim visitabatur. Relata inter laboris veni. Eo enim te Christus mea opera se­
Sanctos in Martyrol. Romano legitur die 23 Sep­ legit, ut ad Apostolicum te etiam munus prove­
tembris.
heret, ct urbem aliquam nondum Christian©
Praeter alios scripsit Vitam S. Theclæ Basilius, religionis præceptis imbutam tibi committeret.
Seleuci© Episcopus, sub annum Domini 450, Nam el tibi tua talenta multiplicanda sunt. » Hœo
qui Concilio Constantiaopolilano etCalcedonensi et plura Basilius, qui subdit Theclam profectam
interfuit, cujus exemplar Græcum Romæ exstat Seleuciam, ibi multos convertisse, ac tandem
in Biblioth.Sfortiana, quam nuper lustravi, quod in ibidem in pace quievisse. Quocirca S. ChrysosloLatinum idioma transtulit PetrusPanlius, Decanus mus dilaudans S. Theclam, eam ob tot tantosque
Druxellensis. In ea mulla Basilius narrat de S. Paulo, agones fortiter superatos « magnum, ante victo­
quæ Lucas praetermisit, ut quod Christus Pauli riam martyrii, martyrium appellat.»
Iconii quoque Paulus convertit S. Tryphrenam
specie Theclæ ad ignem damnat© astiterit, eamque confortant el ab igne intactam servant : et Tryphosam, quas proinde salutat et laudat,
quod Paulus ob Theclam a se conversam fuerit quod laborent in Domino, puta in promovenda
incarceratus, flagellatus, et in exilium actus deli­ fide et pietate Christiana, Rom. xvi, 12; de qui­
tuerit cum Oncsiphoro ejusque filiis in sepulcro, bus in Romano Martirologio, dio 20 novembri»,
ibique plures dies cibo abstinens oraverit pro ita legimus : « Iconii in Lycaonia SS. mulierum
Thocla ad rogum damnata, quæ liberata ad Tryphænæ et Tryphosæ,quæ S. Pauli prædicaPaulum accessit, cum coque Antiochiam perrexit, tioneet exemplo Theclæ, in Christiana disciplina
ubi bestiis objecta, sed a Deo erepta, Paulum plurimum profecerunt : » de quibus habentur
requirens, ab eo Iconium remissa fidei propa- plura in actis S. Theclæ.
2. Ad iracundiam concitaverunt (ixxáxaoa^, id Ven.i.
gandip causa, postquam multos ibidem ct Seleu­
ci® ad Christum convertisset, post multos agones est malignitate impleverunt, [crerunt malos, hoc
et miracula, « haudquaquam vita defuncta est, est, malevolos, aversos, offensos, iracundos)
sed viva subridens, in terram ingressa, quæ Deo adversus fratres, — id est Christianos, praeser­
ita volente in ejus gratiam discessit, seque illi tim Apostolos, quasi novatores essent et turbato­
aperuit eo in loco quo in divina ac sacra Litur­ res Rcipublicæ, inducentes novum Deum cruci­
gis mensa constructa, in orbe columnis argen­ fixum ejusque novam fidem et religionem.
toque undique fulgente cincto, est constituta. Nonnulli Græci codices, teste Bcda, et Latini ma­
Unde tanquam cx canali virginalis suæ benefi­ nuscript! addunt : a Deus autem el pacem fecit, »
centia) , copiose ibidem profluentis, contra om­ q. d. Deus malignitatem hanc cl malevolentiam
nem dolorem atque ægriludincm salutares reme­ discussit convertitquc in benevolentiam, ac
diorum fontesegentibuspostulantibusqueemittit : Gentiles benignos et benevolos Apostolis effecit,
ita ut locus ille publica jam medicinæ officina, juxta illud. Proverb, xvi, 7 : «Cum placuerint
et commune terrarum orbis propitiatoriuin sit Domino viæ hominis, inimicos quoque ejus con­
effectus. » Hæc Basilius, quem laudat Baronius, vertci ad pacem. » Idem per omnia hodie expe­
in Moriyr., dio 23 septembris. Eadem habent Al- riuntur viri pii, praesertim Apostolici et qui ani­
thelmus, Metaphrasles et alii in Vita S. Theclæ. mas Deo lucrifaciunt. Idem experla S. Theresia in
Non quod S. Thccla non sit mortua, sed quod propagando suo Ordine, dicebat se comperisse
instar S. Joannis, in locum subterraneum sibi a illa monasteria fuisse utilissima, quæ initio plus
Deo destinatum descendens, ibi animam virgi­ contradictionis et persecutionis sustinuissent.
neam uni Christo dicatam debilamquo reddiderit. Quocirca neminem debere animo cadere, cum
Adjicit deinde Basilius librum secundum de in primordiis magnorum operum odia insurgunt :
Miraculis S. Theclæ. Simili modo Deus Mosi in hoc enim evidens esse signum secuturi fructus ;
monte Nebo, S. Clementi in mari, S. Catharinæ sicut aspera hiems et nives signum, imo causa
in Sina , S. Agathæet aliis per angelos paravit ct sunt copiosa; frugis ct messis secuturae.
adornavit sepulcrum, imo mausoleum. Denique
3. Multo igitur tempore demorati. — Vox Vers, l*
Basilius S. Theclam quoque vocat Prolomarty- igitur respicit versum primum, eslo remotiorem,
rem,quia prima mul toties martyrium passa est, scilicet « ut crederet Judæorum et Graecorum
esto Deus eam miraculose a morte præservarit. copiosa multitudo : » hæc enim causa, scilicet
Eamdem vocat Aposlolam, quia fidem Christi copiosa conversio, fecit Paulum et Barnabam
disseminavit. Eadem virginum fuit dux ct pri­ diutius ibidem demorari. Aut certe respicit id
miceria. Horum omnium doctor ct incentor fuit quod est hi Graecis nonnullis : « Deus autem pa­
S Paulus, qui et S. Theclæ abeunti, ullimumquc cem dedit. » Pax enim sinebat Apostolos ibidem
sancti latis et perfectionis monitum a se poscenti, commorari et fiducialiter evangelizare. Denique
hoc dedit : « Bene se habent rationes tuæ, o ad proxime praecedentia referas hoc sensu, q. d.
virgo. In omnibus fidei robur tuæ excelluit,et Quia Judæi averterant animos Gentilium 1 Paulo
jam Apostolico* labores curriculaque superasti, et Barnaba, hac de causa fidem ibidem diutius
etc. Abi iritur. cl verbum doce, Evangelicuin- commorati sunt, ut sua patientia, constantia,
qut curo uni perfice, el in portem mei pro Chi isto sanctitate, zelo et miraculis cos ad se ct ud Chns-

COMMENTARIA ÏN ACTA APOSTOLORUM, cap. XIV.
tum converterent. Unde cl sequitur, vers. 4: cantationem. Rursum magna vox indicium et
« Divisa esi autem multitudo civitatis, » etc.
effectus erat magnœ fidei et spei, qua Paulus hoc
Fiducialiter agentes in Domino, —- confiden­ miraculum patravit. Mystice, magna voce evo­
ter, libere el intrepide evangelizantes verbum candus est, qui per pravam consuetudinem ma­
Domini : hoc enim est nasata, dc qua dixi, cap. litiam fere vertit in naturam, cujus symbolum
iv, vers. 29; a in Domino, » id est in negotio fuit Lazarus mortuus quatriduana, quem Chris­
Domini, pula in Chi isti Evangelio propagando; tus valido clamore et lacrymis c sepulcro evoca­
vel «in Domino, » id est ope Domini. Vide can. vit , dicens : « Lazare , veni foras, » Joan, xi, 45.
25 i/¡ s. Paulum.
Ita cx S. Augustino Bcda.
Verro giiatiæ suæ. — Evangelium vocatur
Surge. — Græca, Syra et nonnulli Latini codi­
a verbum grati®,» hic et cap. xx, vers. 24 ct 32 : ces addunt : Tibi dico : In nomine Domini Jesu
primo, quia summam gratiam annuntiat ct affert; Christi, surge, etc. Ubique enim Apostoli Jesum
nimirum Dei amicitiam, justitiam, salutem et Christum praedicabant, coque invocato miracula
vitam ©ternani ; secundo, quia doctrina ejus ct patrabant, ut populis ostenderent ipsum esse
praecepta sunt gratiosa, nimirum blanda, suavia Salvatorem mundi.
et efficacia, quæ animos etiam duros et ferinos
Exilivit, — illico in pedes se erexit, tum ex
flectunt, molliunt, incurvant.
agilitate pedum sibi a Paulo restituta, tum ex
4. Divisa est, — Jaxíoún, id est scissa est, schis­ lætitia, juxta oraculum Isaia xxxv, 16 : «Tunc
mate secta et divisa est.
saliet sicut cervus claudus. »
10. Dn SIMILES FACTI HOMINIBUS (græce
, Ver*. It.
Cum Apostolis — Paulo et Barnaba, qui a
Spiritu Sancto, cap. xni, vers.2, missi sunt evan­ id est assimilati, puta assumentes speciem huma­
geliza]© , æque ac duodecim illi primi a Christo. nam) descenderunt ad nos. — Sicut Christiani c
5. Ut contumeliis afficerent. — Melius trans­ Sanctis Scripturis el Historiis norunt angelos sæpe
tulit Interpres græcum GGpíaai, quam Pagninus, hominibus apparuisse in corpore assumpto ; sic
Erasmus et Valablus, qui vertunt, ut vim facerent; idem de suis diis credebant Gentiles. Unde Poche
quia Apostoli contumelias non timebant, hinc eis multa fabulantur de Jovis, Saturni, Mercurii
vim intoniant, ait Erasmus ; sed neque vim, lapi­ aliorumque deorum descensu in terram, amori­
dationem aut mortem timebant, et Græcum
bus j praeliis, facinoribus et gestis. Porro iguoraproprie significat injuriam et contumeliam verbo­ runl Gentiles Filii descensum in carnem per unio­
rum, non vim verberum.
nem hypostaticam, quo factus est homo. Hinc
Et lapidarent eos, — quasi blasphemos.
patet Paulum ct Barnabam supra hominem di­
G. Intelligentes — Apostoli banc Judæorum vinum quid spirasse in vultu, voce, moribus,
et Gentilium contra se conspirationem. Unde Ti­ miraculis, ut viderentur non tam homines esse,
gurina vertit, re intellecta.
quam angeli, imo dii de cœlo lapsi. Vide Euse7. Infirmus pedibus, — ¿Sixtos, id est impotens, bium, lib. III Prccpar. Evang., cap. ix. Vir ergo
invalidus, qui scilicet pedibus non poterat consis­ Apostolicus cos imitetur, ut inter homines, ait
tere , nec ambulare : unde perpetim sedebat vel S. Chrysostomus, quasi angelus angelice vivat, el
jacebat. Similem claudum simili modo sanavit angelorum sanctitatem, spiritum, beneficentiam,
S. Petrus, cap. m, vers. i.
suavitatem et gratiam imitetur. Hinc Apostolus,
8. Qui intuitus eum, — arenex; aÙTw, id est cum ad Gâtai. scribens, cap. iv, vers. 14 : « Sicut an­
in cum oculos defixisset, cum intento et fixo gelum Dei, inquit, excepistis me, sicut Jesum
Christum. » Sic S. Petrum quasi angelum Dei
obtutu eum esset intuitus.
Et videns quia fidem haberet, ut salvus fie­ veneratus est Cornelius, Act. x, 25. Ita S. Beruardus, S. Dominicus, S. Franciscus colebantur
ret. — Nimirum quod eroderet dictis Pauli, speraretque se ab eo curandum ct sanandum, ac a populis quasi homines cœlo delapsi. Vide dicta
tacile sanitatem ab eo peteret el efflagitaret. Malach. n, 7, ubi sacerdos vocatur angelus Do­
« Nam ejus desideria vultus, oculi, gestus, at­ mini exercituum. Sic ct Alexander Magnus, Judæis
tentio in audiendo, satis prodebant, n ait Bcda. licet infensus, adoravit Jaddum Pontificem eo­
Rursum spiritu prophetico Paulus penetravit in rum, eique omnia postulata concessit.
11. Et vocabant Barnabam Jovem. — Primo, Ver». H
animum claudi, vidilque ejus fidem, spem ct
desiderium sanitatis. Simili dono discretionis quia Barnabas statura et forte ©late erat granspirituum S. Hilarión videbat secreta cordium, dior, ait Lyranus. Paulus vero parvo, contracto juviur
teste S. Hieronymo, in ejus Vita. Idem donum cl incurvo corporo. Unde de co ait S. Chrysos- ob
habuit S. Antonius, S. Franciscus, S. Catharina tomus, « tricubilalis est, et cœlos transcendit. »
Senensis, S. Ignatius, S. Xaverius ct alii : hinc Idem tradit Niccphorus, formam cl figuram Pauli
inferis. Chrysostomus animam hujus claudi prius describens, lib. II Historiar, cap. XXXYU. Secundo, s«ui*U
sanatam esse per fidem, quam corpus.
quia Barnabas, ait S. Chrysostomus, vultu erat
9. Dixit magna voce , — ut tota multitudo ct pulchro et joviali, æque ac moribus liberalis,
claudus, qui longius aberat, eam audirent, sci- benignus, beneficus; sicut Jupiter dicitur a ju­
rentque non esse magicam mussitationem et in­ vando, ait Varro, quasi juvans pater; ac Græci

COMMENTAfiTA IN ACTA
eum vocant Hn„ quod vitæ sit auctor. Unde
Cicero, lib. II De Natura deorum : « A Poetis, inquit; dicilur Divum atque hominum pater, a
majoribus autem nostris Optimus Maximus. El
quidem ante optimus, id est beneficentissimus,
quam maximus, quia majus est cerleque gratius
prodesse omnibus, quam opes magnas habere, n
Nihil enim ita divinitati est proprium, atque be­
nefacere : ipsa enim est velut mare bonorum , in
omnia exundans, et quasi sol radiis suis omnia
quaquaversum illustrans, calefaciens, fœcundans. Quocirca nil hominem ita similem Deo
reddit, ac beneficentia in omnes. Hinc Nazianxenus, orat. De Cura pauperum : « Esto, ait, ca­
lamitoso Deus. » Quapropter Gentiles Jovem
coronabant corona ex olea, quæ semper est
virens, pinguis, benefica et multe utilitatis. Nam,
ut de eo canit Orpheus,
Î90

Jopikr omnipotens est primus, et ultimus idem.
Jupiter est apul et medium : Jovis omnis munus.
Jupiter es* fundamen humi, ac stellantis Olympi.

Tertio, quia Barnabas sua specio et gravitato silens
assistebat Paulo, eiquo quasi nuntio et præconi
suo annuebat, uti Jupiter annuit Mercurio eoque
pneconc utitur. Unde nonnulli putant Jovem ab
Ilebr. Je/iota, et per crasin Joua, qui per Moscn
et Prophetas est locutus, esse nuncupatum. Certe
Varro Jovem Judæorum Deum esse putavit, ait
S. Augustinus, lib. I De Consensu Evang., cap. xxii.
Sic Moses fuit quasi Deus Pharaonis et /Egypli,
cujus Mercurius, id est os et interpres fuit Aaron.
Audi Deum ad Mosen loquentem, Exodi vu, 1 :
« Ecco constitui te Deum Pharaonis, et Aaron
frater tuus erit propheta tuus. » Modum subdit et
explicat : u Tu locpicrls ei omnia qu® mando
tibi, et ille loquelur ad Phoraoncm, ut dimittat
filios Israel de terra sua. •
FnUui
Pacum vero Mercurii», qcomam ipse erat
od mBI. _ Mercurius fuit Jovis filius, ex Maia,
Atlantis filfa, genitus ; habitus est deus sermonis
et facundi® : dictus est Mercurius, quasi medicurius, id est medius inter homines currens, inquit
Arnobius,ctS. Augustinus,lib. 1 DeCivif.,cap. xiv,
eo quod sermo inter homines currat medius.
Græce dictus est
Hermes (isque Trismegis­
tus, Id est ter maximus) db» rtú íptw «d |itxdirr.«9xi,
pi od loqui excogitaverit et machinatus sit, ait
Plato in Cratylo, ct ibidem Proclus : vel ut Phnvorinus, M *5 d?», id est annuntio. Unde et Iris
dicta, quasi nuntia Deorum, coeli et pluvi®. Hinc
Horatius, lib. I Carro., ode 10 :
Tertio.

Me/cun, fbcuode nepos Atlantis,
Qui feros cultus hominum recen tam
Voce tonnasti alus, et decorr
More pabuli a :

Te catum,

ma<ni lotis el Deorum
Nantium, cunaqoe lyra parentem.

Unde et mercibus præerat : inde Mercurium nun­
cupatum esse censet Festus, quasi mercium cu­

APOSTOLORUM, CAP. XIV.
ram, jjp quod inter vendentes et ementes sermo
sit medius, quo paciscuntur et contractum ineunt.
Ideo et alas in capite et pedibus ipsi addunt, vo­
lentes signare velocem ferri per aera sermonem :
ideoet nuntius dicitur, quia per sermonem omnia
enuntiantur, ail S. Augustinus, lib. VII Dc Civil.,
cap. XIV. Hinc secundo, Mercurius dictus est deus
oratorum, mercatorum, negotiorum, pal.vstræ,
viarum et itinerum dux : unde pedibus ejus dant
talaria, cumque alitem ct alipedem vocant. De­
nique dictus est cordis et sermocinationis domi­
nus, rationis ct veritatis deus. Hinc victimarum
linguas offerebant Mercurio, teste Homero : ita
Pierius, Hieroglyp. lib. XXXIII, cap. xl ct xtn.
Ubi addit Mathematicos docere linguam regi a
stella Mercurii; sicut splen regitur a Saturno,
hepar a Jove, sanguis a Marte, cor ct cerebrum
a Sole, renes et genitura a Venere, stomachus a
Luna. Tertio, Cicero, Aristides et alii tradunt
Mercurium invenisse non tantum litteras, sed ct
musicam et palæslram, luctamque ac Geome­
triam. Unde a Galeno, in Suasoria, Mercurius vo­
catur artium omnium parens. Idcirco Mai® et
Jovis filius dicilur, hoc est, tc5 vd> xxt çpwxatuç,
eo quod ex mente et prudentia oratio dicatur;
vel, ut Phurnutus ait, ideo Maia natus est, id est
cx speculatione ct inquisitione: jiaîx enim, id est
obstetrix, quæ obstetricandi officium parturien­
tibus gerit, ita dicta est, quod scrutando et in­
quirendo fœtus in lucem producat. Juniorem
quoque effingebant Mercurium, eo quod non
senescat oratio ; ct quadratum, propter firmitatem
ct veri sermonis robur. Quarto, Mercurius erat
caduceator, interpres, præco ct nuntius Deorum
ad homines : unde ab Orpheo vocatur Jovis an­
gelus, et ab Hesychio óàqqùc;, quia cvangelium,
id est bonum nuntium, affert. Hinc cl pingitur
cum caduceo ac duobus draconibus virga impli­
catis, quod hoc initium fuerat Mercurio pacis.
Quocirca Martialis dc eo sic canit, lib. VII :
Cyllenes, cœlique decas, bornie minister,
Aurea cui torto virga dracone viret.

Isidorus vero : Mercurius, inquit, virgam tenet,
quæ serpentes dividit, id est venena: nam bel­
lantes et dissidentes interpretum oratione sedan­
tur. Virgilius autem, IVÆneûtoi, sic de eo canit:
Tum virgam capit : bac animas ille evocat Orco.

Unde a Laertio vocatur Quæstor animarum, quod
eas post mortem suscipiat, quasi potestatem
habens tam in cadum, quam in infernum. Hinc
ct Nomius, id est legifer, quod leges ferat;
appellatur œque ac /.aploTT.:, id est gratae dator.
Hæc Giraldus, Syntagm., lib. IX, el Pierius, Hie­
roglyph lib. XXXIII. Denique proverbium est,
Èppik, id est communis Mercurius, significans
opes et bona in commune esse conferenda, publicæque utilitati studendum, de quo Luciamu
in Voíü.

COMMENTARIA ÎN ACTA APOSTOLORUM, cap. XIV.

Paulus ergo vocatur Mercurius : "imo, quia
Barnabœ non tantum erat interpres, sed et dux
verbi : facundia enim præccllcbat Barnabam.
Secundo, quia non tantum eloquens erat, sed et
efficax in dicendo. Unde S. Hieronymus, Apolog.
ad Pamniach., pro lib. Contra Jovin. : « Quoties­
cumque, ait, Paulum Apostolum lego, videor
mihi non verba audire, sed tonitrua, etc.; quoT«dic. cumque respexeris, fulmina sunt. » Tertio, quia
pollebat sapientia, eaque verbis exprimebat :
unde Festus praeses eam admirans, dicebat :
« Insanis, Paule ; muli® te litter® ad insaniam
huno, convellunt, » Actor. xxvj, 24. Quarto, quia in
tertium cœlum raptus, cœleslis videbatur orator,
et nuntius e ccelo ad homines missus, qui non
nisi cœleslia spirans, homines Orco addictos
revocare, coelestes efficere et in coelum trans­
mittere satagebat ; ideoque draconum, id est
dæmonum, suggestiones discussit, bellactlitigia
sustulit, pacem plenam induxit, legem et gra­
tiam Christi propagavit, toliquo orbi communem
fecit.
Ta», i». 12. Sacerdos quoque Jovis, qui (scilicet Jupiter,
ut patet Graeco, non sacerdos) erat ante civita­
tem, — q. d. Qui (Jupiter) in suburbiis suam
habebat aram el templum, ®que ac suum sacer­
dotem et sacrificulum. Ita Græca et Syrus (1).
Taurus ef coronas, — id est tauros coronatos.
Esi hendiadys, qualis est illa Virgilii, Il Georg.,
Victori vetitum auro vittisque juvencum,

id est volatum aureis vitiis.
Vlrtim» Et curonas, — quas capiti victim®, puta tauri,
imponebant, iisque illum coronabant, ut signifi­
ca,? carent victimam hanc dari Jovi, qui est rex re­
gum. Unde el apud Persas, non tantum sacerdotes
ejus coronas gestabant in capito, sed ct quotquot
praesentes aderant : quinci templi fores, aras,
columnas, etc., sertis ct coronis exornabant.
Idem fecere Judœi parta victoria, 1 Machab. iv,
vers. 57. Idem fecerunt olim et etiamnum faciunt
Christiani. Unde S. Paulinus, m Natali 111 S. Fe­
licis , ait :
Spargite flore solum, prætcxile limina sertis.

Porro corona primitus soli Jovi et diis dabatur.
Corona enim symbolum est absolut® perfectionis,
cumuli bonorum, regni, victori®, triumphi,
felicitatis et glori®, qu® soli Deo competit. Audi
Plinium, lib. XVI, cap. iv : «Antiquitus nulla
corona nisi Deo dabatur ; » postea heroibus quo­
que data est. Undo subdit Plinius : « Ferunt que
primum omnium Liberum patrem imposuisse
(1) Recte observavit ad h. I. Heiusius, intelligi Jovem
Op«nvXucv, qui -into urbem coleretur, quod ttcXicwx0:,
urbis deus tutelaris, custos et couservator caset. Addit
Lucas hocepiihetvn quia in url>e una unum sæpe numen
pro diversis epithetis singularia beneficia designantibus,
in diversis templis cultum csl, divNwiqne «acra el di­
versos sacerdotes habuit.

f

capiti suo ex hedera; postea deorum honori
sacrificantes sumpsere, victimis simul coro­
nalis. » Idem, lib. XII, cap. xix : «Coronas cx
cinnamo interrasili auro inclusas, primus om­
nium in t mplis Capitolii et Pacis dicavit Impe­
rator Vespasianus. » Ita Pausanias, in Eliaci»,
memorat Jovem ex auro et ebore factum ac olea
coronatum in sede sua sedere. Vide Tertullianum,
lib. De Corona militis. Hoc exemplo Samii ob
placatum sibi ab /Esopo (ut habet ejus Vita)
Crœst/.n, Æsopo ad eos redeunti, velut salutari
cuidam numini, coronas attulerunt. Hinc irrisus
fuit Metellus Pius, a qui se in Hispania deum
faciebat, dum patiebatur sibi in transenna se
denti a demisso Victori® simulacro, cum toni­
truum machinato strepitu, siculi capiti cedesti,
coronas imponi sibique adeo supplicari, » ait
Valerius Maximus, lib. IX, cap. i, et Macro­
bius, lib. II Satum., cap. xiv. Victimas ergo co­
ronabant, quia Deo coronato non nisi coronata,
id est absoluta, selecta, perfecta el eximia offe­
renda sunt. Unde Ovidius, XV Mctamorph. :
Victima labe carens, et presuntissimi fornii
Sititur ante aras, vittis cresiguis et auro.

Ibidem, lib. I Pastor. :
Stale coroniti plenum ad presepe juvenci.

Ita Iphigenia, Agamemnonis filia, cum immolanda
duceretur ad sacrificium, coronata fuit, teste
Euripide in Iphigenia. Plutarchus quoque in
Paulo Emilio : « Post hos, inquit, ducebantur
auratis cornibus armentales boves centum viginli,
mitris ornati et corollis. » Insuper sœpe coron®
h® erant cx illa herba, vel flore, qui deo, cui
sacrificabatur, erat sacer : puta ex hedera, si
Baccho; ex pinu, si Pani; ex olea, si Minerva,
etc., sacrificaretur : co HIM uniter tamen erant ex
cupressu, quia hæc erat feralis indexque mor­
tis. Unde Prudentius, in Apoth.:
Pontificum festis ferienda securibus illic
Agmini vaccarum steleriut, vilulasque revincta
Fronte coronatas umbrabat torta cupressus.

Ante januas. — Tigurina, ad vestibula : utrum­
que enim significat Graecum iroXíóxc, ct vestibula,
sivo atria domorum, sunt in introitu earum juxta
januas. Syrus, ad fores alni, ubi commorabantur,
scilicet Paulus et Barnabas in civitate. Sacerdos
ergo Jovis habitans extra civitatem juxta fanum
Jovis, non ibi voluit sacrificare Paulo et Barnaba,
ulpote absentibus et degentibus in civitate ; sed
comitatus turba populi cum pumpa ingressus est
civitatem, adiitque domum in quam, peracto
miraculo, fugientes humanos laudes, ait Caje ta­
mis, se receperant Apostoli, ibique ante januam
voluit eis sacrificare : quod illi videntes, o domo
exilierunt el sacrificium imo sacrilegium pro­
hibuerunt.
Volebat sacrificare, — tam Mercurio quam

292
COMMENTARIA IN A (Tin
Jovi, id est tam Paulo quam Barnabæ : utrumque
enim credebant esse donni, ita Syrus. Sic Nabuchodonosor Dan idem, cum ei exposuisset suum
somnium, «adoravit, et hostias et incensum
præccpit ut sacrificarent ei, » Daniel. n, 46.
Tm. n. 13. Qiod idi ai dierunt, — scilicet tam voces
clamantium : « Dii similes hominibus ad nos
descenderunt, » quam strepitum et apparatum
sibi sacrificaro volentium. Habebant enim donum
linguarum, æque ac cætcri Apostoli, ac proinde
Lycaones lycaonice loquontes recte intelligebant,
esto id negare videatur S. Chrysostomus.
Conscissis tunicis scis. — Solebant enim Judæi
audientes blasphemiam et sacrilegium (quale hoc
erat sacrificare Apostolis quasi diis), in ejus de­
testationem et exeerationem scindere vestes, ut
hoc signo sibi cor intimo dolore tangi et quasi
scindi testarentur, ac blasphemiam cum blas­
phemo dignam esse quæ plane dirumperetur ct
discinderetur. Quocirca vestes frequentius scin­
debant a collo secundum humeros usque ad
pectus, ubi est cor ct doloris sensus, ut tradunt
llcbræi in libro Misnaioth devotum. parvo, cap. m.
Idem fecisse /Eneam tradit Virgilius, Æneid. V :
Tum pius .Eneas humeris abscindeie Testem,
Anxiboque vocare deos et tendere palmas.

Exit ierunt, — dciTjíSwv, id est insilicrunl in
turbam, ut eam compescerent; sicut herus in­
silit in domum incendio flagrantem, ut illud extinguat.
Moraliter : Dj^ce hic quam Apostoli alieni fue­
rint ab honoris ambitu, ac vicissim quam zelosi
honoris divini, ut illum a se amolirentur, inviolalumque Deo, quasi debitum ct proprium con­
servarent. Vide hic S. Chrysostomum ample de
humilitatis laudo disserentem.
Ven. u. 14. Mortales sumus, similes vobis homines. —
Græce ¿Gai# Own ¿¿¿uro, id est nos simi­
libus passionibus et malis obnoxii, quibus vos, sumus
homines : inter has autem passiones et mala, pre­
cipua est mors. Unde Noster apte vertit, mortales,
q. d. Sumus homines mortales, non dii immor­
tales ; præsertim quia tota hominis vita est cur­
sus ad mortem, imo perpetua ct longa quædam
mors. Nam, ut ait S. Gregorius, hom. 37 in Evang.t
• Ipse quotidianus defectus corruptionis, quid
est aliud quam quædam prolixitas mortis? »
MenbHinc moraliter disce , contra superbiam efficax
remedium esse memoriam ct meditationem mori<rb > lis. Ita Salomon in omni sua gloria dicebat, Sap.
•t
vu, 1 : < Sum quidem ct ego mortalis homo,
similis omnibus, » etc. Et Antiochus humiliatus
et percussus a Deo : « Justum est, ait, subditum
esse Deo, et mortalem non pana Deo sentire, n
11 3f<ic/ia6. ix, 12. Alexander Magnus, teste Curtio,
in morte agnovit se hominem infirmum ct imbel­
lem : « En, ait, morior, quem falso deum esse
dicebatis. «> Constantius Imperator Romam in­
gressus, Hormisdæ Persæ ostendens ejus magni-

avOSTOI.ORUM,

CAP. XIV.
ficentiain^petiit quid sibi do ca videretur? Cui
file : « Romæ, æque ac alibi, homines moriun­
tur, » q. d. Mors omnem hanc magnificentiam
fecum, cum magnificis luis sepeliet. Ita Fulgosius,
lib. VII, cap. n. Alfonsus, Aragonite rex, rogatus,
« quæ res reges ct privatos, divites ct pauperes,
claros ct obscuros, denique omnes prorsus exæquarct ? v respondit : « Cinis, n Quis cnim ex ci­
neribus aut ossibus humanis terra erutis dig­
noscat, dicalquc : Hic fuit rex, ille plcbeius; hic
dives, ille pauper? Ita Panormitanus, lib. IV De
Gestis Alfonsi. Nam ut Secundus philosophus, ro­
gatus ab Adriano Imperatore : a Quid esset mors? n
respondit : « Mors est ælcrnus somnus, dissolu­
tio corporum, divitum pavor, pauperum deside­
rium, inevitabilis eventus, incerta peregrinatio,
latro hominis, somni pater, fuga vitæ, vivorum
discessio, resolutio omnium.» Ita Laertius. Quo­
circa Musonius interrogatus : « Quis optime ex­
tremum diem claudere posset? ait : Qui semper
postremum vitæ diem sibi instare proposuerit.»
Ita Maximus, serm. 36. « Facile cnim contemnit
omnia, qui semper cogitat se moriturum, » ait
Hieronymus ad Paulinum. Hinc /Egyptii cadaver
ligneum in convivio circumferebant, dicentes :
« In hunc inluens pota et oblecta te, talis post
mortem futurus, » teste Herodoto, lib. III.
Annuntiantes vobis ab his vanis (a Jove, Mer­
curio aliisque idolis, quæ non sunt aliud quam
vani ct mendaces dii) converti ad Deum unum , —
vivum et verum. Nam, ut ait Lactantius, lib. I
De Falsa Religione, cap. xi : « Jupiter mortalis
fuit, imbecillis et nihili : quippe qui potuit ct z^ir
tunc cum nasceretur extinguí (a patre Saturno), ¿ir?
sicut frater ejus ante genitus extinclus est; qui, si q»a« vi­
vivere potuisset, nunquam minori concessisset^'^
imperium : ipse autem furto servatus furtimque tumi,
nutritus, W; sive K* appellatus est, non, uti isti
putant, a fervore ignis coelestis (quasi ¿nò tcOÇûv,
id est fervere, quasi ipse sit igneus ct fervida sub­
stantia, uti ccnsuit Tertullianus, lib. 1 Contra
Marc., cap. xin), vel quod vitæ sit dator, vel quod
animantibus inspiret animas : quam cnim possit
inspirare animam, quam ipse accipit aliunde?
sed quod primus cx liberis Saturni maribus vixe­
rit, latitans in specu. » Unde Seneca in Hercul.
furente :
Quid? qui gubernii astra, qui nubes quatit,
Nuru latuit infans rupis exesæ specu?

Subdit Lactantius Jovis libidines, fraudes, rapi­
nas, etc. Similiter a Mercurius fur ac nebulo, quid
ad famam sui reliquit, nisi memoriam fraudum
suarum? Cœlo scilicet dignus, quia pahcslram
docuit, ct lyram primus invenit, » inquit Lactan­
tius, ibidem, cap. x. Unde Mercurius a Poetis vo­
catur furum, furtorum, somni et fraudum deus.
Vide S. Augustinum, lib. VII De Civit., cap ixcl
seq.
15. Dimisit Gentes ingredi has suas, — seçui

llu

<■

COMMENTARIA IN ACTA .-.POSTOLORUM, CAP. XIV.
299
suas concupiscentias, errores et ficta numina; tunc solito tardius ad primum exundationis gra­
. '
«dimisit» autem, non quasi eis omne virtutis et dum constitit. Indignabantur ergo /Egyptii, quod
veritatis auxilium abstulerit. Sic enim necessario non liceret sibi more solito Nilo sacrificare, ut
errassent et impie egissent, ac proinde non pcc- ab eo exundationem impetrarent. Verum paulo
casscnt. Nam usque adeo peccatum voluntarium post adeo præter solitum intumuit et exundavit,
est malum, ut nullo modo sit peccatum, si non ut /Egyptii metuerent ne Alcxandropolim, quæ
sit voluntarium, ail S. Augustinus, lib. De Vera Libyœ pars erat, inundaret. Onde in theatris ex­
Relig., cap. XIV. Sed quod generalia et modica clamabant. quod fluvius, velut senex ac delirus,
duntaxat gratiæ et fidei præsidia eis elargitus sit, /-minxisset, ac ex eo plurimi Ægyptii patria su­
specialia et magna reservans Christo ct legi gra­ perstitione damnata, ad Christianismum tran­
tiæ, idque cx arcano ejus judicio ct beneplacito. sierunt. »
Ita se explicat Apostolus, dum subdit : a Et
Tempora fructífera. — Suis cnim temporibus
quidem non sine testimonio semetipsum reli­ sibi invicem succedentibus, varios fructus et fru­
quit, » etc. Et Rom. i, 20, docet Gentiles potuisse ges producit Deus, quibus homini fastidium adi­
et debuisse Deum ex creaturis agnoscere, imo mat, ct perpetua novitate appetitum acuat et
mullos agnovisse : « Deus cnim illis manifestavit. oblectet. Sic cerasis succedunt ficus, ficubus
Invisibilia cnim Dei, per ca quæ facta sunt, intel- pruna, prunis pyra, pyris poma, pomis uvæ, etc.
locla conspiciuntur, sempiterna quoque ejus vir­ I’nde Joannes Alba Electorum, caput xcxiv, per
tus et divinitas, ita ut sint inexcusabiles : quia hypallagen sic exponit : « Dans tempora fructi­
cum cognovissent Deum, non sicut Deum glori- fera, » hoc est, dans fructus temporibus suis. Vide
ficavcrunt, nec gratias egerunt : propterca, ait, simile, cap. i, 18.
17. V1X SEDAVERUNT TURRAS. — Sacerdotis Jovis Vrrt.IT.
tradidit illos Deus in desideria cordis corum,» etc.
Vide ibi dicta, ctS. Augustinum, epist. 49, cap. it, nulla hic fit mentio. Unde suspicatur Dionysius
et S. Prosperum, lib. I De Vocat. Gent., cap. iv, v Carthusianus eum, cum audiret Jovem suum a
et seq.
Paulo despici et vanum vocari, venerationem in
Impie ct imperite Calvinus hæc adaptat Ecclc­ odium Pauli convertisse, coque relicto domum
siæ, quasi illam pari modo permiserit Deus ire abiisse.
in errores, donec veniret Calvinus, qui illos sua
Supervenerunt autem. — Studio id fecerunt cx
luco dispelleret : aliud cnim est Gentilismos et zelo Judaismi, ct odio Christianismi ac Pauli, ut
Paganismus, aliud Christianismus et Ecclesia, illum everterent.
quæ est domus Dei, columna et firmamentum
18. Persuasis turdis, —quod Paulus et Bar- Ver'veritatis, ut ait Apostolus, 1 Timoth. m, 15, cum nabas quasi novorum, non deoAim, sed dæmoqua Christus se mansurum promisit usque ad con­ num essent praecones, ideoque exilium urbi alla­
summationem sæculi, Matth. cap. ult., vers. ult. turi, forent lapidandi ct occidendi, ut Iconii, quasi
Ver». i6. 1G. Dans pluvias , — quæ terram fœcundent magi, paulo ante lapidati fuerant. Unde Græci
ad producenda omnia fructuum genera. Porro in quidam codices sic habent : « Et cum illi fortiter
Ægypto, ubi non pluit, Deus loco pluviæ dat disputarent, persuaserunt turbis, ul ab cis des­
Nilum qui statis temporibus exundans, eam facit ciscerent, dicentes quod nihil veri dicerent, sed
fertilissimam, adeo ut olim horreum Romano­ omnia mentirentur. »
rum vocaretur. Memorabile est quod scribit So1.APIDANTESQUE PAULUM, — XtSisxrrt; , id CSt cum
Niii crates, lib. I llistor., cap. xiv : a Cum Gentiles, lapidassent Paulum. Unde videtur Paulus solus,
uò»D« nil’ a,^rmarcnl Serapidem esse, qui Nilum ad quia dux erat verbi, lapidatus, non Barnabas,
°* ’ agros Ægypti irrigandos introduceret, propterea idque intra civitatem : nam paulo post « traxe­
quod ulna quædam, id est mensura aquæ inun­ runt extra civitatem, existimantes eum mortuum
dantis, in templum Serapidis esset deportata; esse; » Syrus, propterea quod putarent cum mor­
Imperator (Constantinus Magnus} ulnam illam ad tuum esse. Cadavera enim efferebant extra civita­
Ecclesiam Alexandrinam transferri jubet, «quasi tem, ne eam contaminarent, ct in agris sepelie­
mensuram exundantis Nili Serapidi adimens, et bant. Lapidatur hic Paulus, quia prius lapiderai
Deo, cujus erat, adseribens. u Cum autem sermo ipse Stephanum : congrue ergo patitur id quod
percrebresceret, Nilum præSerapidis ira deinceps alteri irrogavit. Sed irrogavit ut Saulus, patitur
minime inundaturum, non modo flumen anno ut Paulus.
sequenti extra ripas diffluxit, sed etiam inde
Moraliter, disco hic vulgi mobilitatem ct in­
reipsa planum facium est, Nilum non propter constantiam : paulo ante, imo eodem, ut videtur,
hujusmodi superstitiosam religionem, sed prop­ die, Paulum ul Mercurium adorare volebat, mox
ter divinæ providentiæ decreta inundare consue­ ad sibilum Judæorum, eum ut sacrilegum lapi­
visse. » Simile est quod scribit Sozomenus, lib. dat. Vide dicta Num. xi, 4, ct xx, 3.
VII, cap. XX : «Cum Theodosius Imperator, ait,
19. Circumdantibus autem eum discipulis, — ut 'u*.
idolorum, ac consequenter Nili (quem quasi deum vel mortuum sepelirent, uti vult Cajelanus, vel
suum, ob fcecundationem agrorum, colebant vivum tegerent et Judæis absconderent : ita Lyra­
Ægyplii) cultum publico edicto sustulis- ct, Nilus nus et Hugo.

294

COMMENTARLK TN ACTA APOSTOLORUM, cap. XIV.

velis, nolis, crux ab œterno a Deo decreta, tibi
subeunda est : subi ergo eam volens, ne, si no­
lens , pœnam tibi duplices, ac meritum ct coro­
nam amittas. Secundo, oportet, quia decet et con­
gruit ut tantum Dei regnum emereamur heroicis
operibus, agendo ct patiendo multa ardua pro
Deo et cœlo : nec enim datur corona, nisi post
agonem. « Non enim sunt condignæ passiones
hujus temporis, ad futuram gloriam, qure reve­
labitur in nobis, n Quocirca Joannes Abbas dixit
«portam cœli esso injuriarum perpessionem. Hæc,
inquit, csl porta Dei, per quam patres nostri per
multas tribulationes ct injurias gaudentes ingressi
sunt civitatem Dei. » Ha in Vitis Pair., lib. III,
n. SI, auctore Ruffino. Et num. 85, narralur de
alio, qui rogans dicensquo : « Da mihi, Paler,
unam rem quam custodiam, et salver per eam ; »
audivit : «Si potueris injuriari et affici conviciis,
et portare ac lacere, magna est hrec res ct super
alia mandata.» Tertio, oportet, quia Christus, caput
nostrum, per crucem ingressus est in cœlum:
membra autem decet conformari suo capiti. « Si
enim compatimur, et conglorificabimur, n Rom.
vin, 17. Quarto, oportet, quia Patriarchas, Apos­
toli, Martyres, Virgines, Anachoretae Sanetique
ad unum omnes hac via ingressi sunt in cœlum :
nos ergo diversam ingredi non convenit. Quinto,
oportet, quia tribulatione voluti nitro cl lixivio
peccata expianda sunt, et concupiscentiae motus
restinguendi ct expurgandi. Sexto, oportet, quia
vita hæc plena csl miseriis, tenlationibus, perse­
cutionibus, etc., quas nemo evadere potest. Quo­
circa Plolemæus, ut habetur in præfatione Almagesti, inter alias gnomas hanc edidit : a Qui in
mundo permanere voluerit, cor patiens adversi­
tatibus præparet. » Et Menander : a Nccessc est
mortalem multa perpeti mala. » Solon vero Croeso
regi ditissimo beatum se (estimanti : a O Crœse,
inquit, homo est quædam gravis calamitas. Quare
ante mortem nemo beatus censendus est.» /Egre
accepit id Croesus, sed reipsa id verum esse di­
dicit, quando captus a Cyro rogoquo adjudicatus,
« Solon, Solon, inquit, quam vera dixisti ! » lia
Herodotus, lib. I. Quocirca Seneca, lib. 1 De Vita
beata, cap. xv : « Ad hoc sacramentum, inquit,
adacti sumus, ferre mortalia, nec perturbari his
qure vetaro nostrae potestatis non est. In regno
nati sumus : Deo parere libertas est. » Septimo,
oportet,cpúa qui pietati studet, hostes habet infen­
sissimos, nimirum dæmoncs omnes, mundum,
carnem, ac sœpe amicos, cognatos, fratres et pa­
rentes, qui cum tentant, vexant, tribulant, juxta
illud : « Omnes qui pie volunt vivere in Christo
Jesu, persecutionem patientur, » II Timoth. in, 12.
Octavo, oportet, quia dulcia non meruit qui non
gustavit amara: nemo enim sentit quam dulce
sapiat, nisi qui sensit quam amarum desipiat
Hinc Christus «favos post fella gustavit, » ait Ter­
tullianus, Dc Corona militis, cap. xiv; post gusta­
tum enim fel, optime sapit niel. Sic œnopolæ, ut

StmGÉXs. — Miraculo Deus illico restitui! sani­
tatem et vires Paulo, ut qui lapidibus obrutus,
confractus et quasi enecatus jacebat, illico sur­
gerot, ac postridie quasi valens validusque per­
geret in Derben. Ha Lyranus, Dionysius et Lori­
nas. Sic S. Sebastianas sagittis confixus, ac pro
mortuo relictus, illico Dei virtute convaluit,
adiensque Diocletianum ejus impiam crudelita­
tem redarguit, ut habent ejus Acta.
Fo-SI.

20. ClMQUI EVANGELISASSENT. — ECCC pCFSCCU-

tione crescit, non decrescit animus virtusque
Paulo, ut illico valentius ct audacias iisdem in
locis quibus lapidibus fuerat appetitus, evangeHiet. Únde S. Gregorius, lib. XXXI Moral., cap. xv,
vel juxta aliam editionem, xxv, Paulum vocat
equum generosum Dei : a Ecco, ait, lapidibus
obruitur, nec tamen a veritatis sermone remove­
tur. Occidi potest, superari non potest ; vehit
extinctus extra urbem projicitur, sed intra urbem
dio alio illæsus prædicalor invenitur. O quam
foriis huic viro incsl infirmitas! o quam victrix
poena! o quam dominatrix patientia ! Ad arguen­
dum repulsione provocálur, ad praedicandum sa­
lutem plagis erigitur, et ad propellendum labo­
ris lassitudinem pœna refovetur. » ItaS. Abraham
eremita, uti refert S. Ephrem in ejus Vita, missus
ad convertendum Paganos, feros ct barbaros, ab
cis assidue irrisus, vexatus, verberatus, sed for­
tior assurgens, ct majorem amorem semper os­
tendens, per triennalem hanc patientiam, amo­
rem et constantiam tandem eos convertit. Ergo
« tu ne cede malis, sed contra audentior ito. »
Vm. ti.
21. Quoniam pAi multas tribulationes. — Crux
enim a Deo statuta est via paradisi, quam Chris­
tum inire et nobis præiro voluit. Infert hinc
S.Hieronymus,epist. adOcean.de ferendisopprobr.:
« Si, inquit, per mullas tribulationes quibus­
dam coelestis regni aditus aperitur, illis utique
clauditur, qui nolunt sustinere vel paucas, n
Idem, epist. 1 ad Udiódorum : « Delicatus, inquit,
es, si ct hic vis gaudere cum sæculo, ct postea
regnare cum Christo. » Scripsit hac de re totum
cap. ull. lib. II De Imitat. Christi, Noster Thomas
Thcodidactus (falso Gerson indigilalus), aureis
refertum gnomis; illudque hac sententia conclu­
dit : « Omnibus ergo perlectis et scrutatis, sit ista
finalis conclusio : quoniam per mullas tribula­
tiones oporlet nos intrare in regnum Dei. » Porro
dixit hoc Paulus occasione persecutionis suæ,
quam assidue patiebatur a Judæis, ne Gentiles
conversi ea offensi, resilirent a fide , præsertim
cum similia eis ob fidem pati contingeret. Prae­
munit ergo cos, ul sciant sibi causa fidei multa
esse toleranda.
Nota to oportet, q. d. Neccsse est, ita fieri debet,
aliter fieri nequit : idque primo, quia ita sanxit et
decrevit Deus, q. d. .Eterna et irrevocabili Dei
lege sancitum est, ut via ad cœlum sit tribulatio;
ct ab hoc decreto neminem excepit, sed eo omnes
induat : ergo nemo ab eo se excipiendum putet :

COMMENTARÍA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. \IV.
205
vina mia hosplflbiui commendent, eis libanda Tbeodoretus, lib. I Distor., cap. ix, et Greci
dant nonnulla insipida el acerba. Cum proficio passim , qui 7,*i?cwíiv vocant Ordinationem , qua
cerer Romam per Germaniam, vir prudens hoc Episcopi manus non elevant ad dandum suffra­
mihi dedit consilium : in hospitiis hospiti vinum gium, sed imponunt ordinando, ut eum Episco­
propinanti, rogantiquo num bonum sit, respon­ pum vcl sacerdotem consecrent. Idem patet ex
deto, esse bonum, illudqno laudato ; tum enim canon. 1 Apostol. et cx Concilio Nicæno, quod citat
melius ct melina dabit, ut ostendat sc optimis Theodorelus loco jam dicto, et Concilio Laodi­
vinis abundaro. Si enim dicas c«se malum illud- censi , cap. v.
Quarto, idem patet ex continua et immemorabili 0 ^**
qno vituperes, hospes dabit pejus semper ct pe­
jus. ut cogaris repetere prius, dicereque illud praxi Ecclesia, quæ Ecclesia ministros constituit
fuisse longe melius. Itaque mihi res evenit. Sic ct per impositionem manuum Episcopi, non per
Deus congrue suis electis dat hic fel et vinum suffragia populi; esto aliquando Episcopi ex
austerum tribulationis, ut post illud cis melius indulgentia concesserint populo jus eligendi et
sapiat mei ct nectar consolationis et fruitionis præsentandi ordinandos, uti eliamnum multi
Dei in cœlo. Vido dicta de tribulationis utilitate, principes habent jus patronatus præsentandi Ab­
Gen. xxn, 1, et cap. xxxiii in fino, et cap. xi.ii, bates et Episcopos : verum ita, ut eos non cons­
21; Hom. vin, 17; Daniel, xi, 35, ct alibi. Ita tituant, nec ordinent, sed constituendos et ordi­
S. Urbanus Pontifex, magister S. Cœciliæ, cum nandos offerant Pontifici.
Quinto, quia ita Christus per se ordinavit Apos- 0°^
eum in carcere inclusum visitarent Fortunatus et
Justinus presbyteri, ilentesque dicerent : « Ora tolos in Episcopos ct Presbyteros, sine ullo
pro nobis, sanctissime Pater, quia tempus perse­ populi suffragio. Atque idem facere jussit Apos­
cutionis imminet; n respondit : « Nolite ex hoc tolis, non solum suo exemplo, sed et verbo,
flere, sed magis gaudete ; per multas enim tribu­ dicens in ultima cama, cum eos ordinavit Sacer­
lationes oportet nos introire in regnum Dei, » dotes : « Hoc facite. » Christus enim instituit
ac paulo post productus ad tribunal gloriosum modum ordinandi, æque ac conferendi reliqua
martyrium obiit anno Christi 233. Ita habent ejus Sacramenta.
Presbyteros, — tum summos, id est Epis­
Acta.
copos ; tum minores, id est Sacerdotes. Episcopi
Vtrt.ît.
22. ET CUM CONSTITUISSENT ILUS PER SINGULAS
XtifGTG- Ecclesias Presbyteros. — Graece xttpcrcwxvTt;, ergo nomine Presbyterorum comprehenduntur,
v'x quod Erasmus, Pagninus et Tigurina (ct innuit uti dixi 1 Timoth. ni, vers. 1 et 8.
est Oidi- Syrus) vertunt, cum per suffragia elegissent, vel
Et orassent cum jejunationibus. — Est hysteEpLcopi. croassent cis Presbyteros, quasi hi Presbyteri creati rologia, oratio enim et jejunium præmissum fuit
Douhici. sint a laicis, puta suffragiis populi : x«pcwk enim Ordinationi Presbyterorum, æque ut praemissum
est manus extensio; solebat enim populus manum fuit in Ordinatione Pauli et Barnabæ, cap. prae­
elevando ferro suffragium. Hoc verum est in cedenti, vers. 2 el 3, atque eliamnum praemitti­
creatione Magistratuum civilium, at non Eccle­ tur Ordinationi, quæ proinde fit praevio jejunio
siasticorum : hi enim non a laicis. sed ab Eccle­ Quatuor Temporum. Idipsum liquet ex Graeco,
siasticis, puta ab Episcopis, creantur et ordi­ ubi non est conjunctio, etc., sed tantum aoristus
» id est postquam orassent, q. d. Cum
nantur.
Prob.
Id ita esso patet primo, quia to x^^/rxvrtc post orationem et jejunium constituissent eis
nimo. spectat Paulum ct Barnabam, non populum, ut Presbyteros. Porro Lyranus per orationem accipit
patet intuenti textum. Ergo Paulus ct Barnabas hic sacrificium Miss® : in ea enim est tolemnis
erant xúp**cwxvric, id est manus extendentes, sive et publica oratio, in qua proinde ordinari solent
manus imponentes super Presbyteros, atque hac Ecclesia' ministri. Vide dicta capite præcedenti,
manuum impositione eos sacro ritu ordinantes, vers. 2 ct 3.
Commendaverunt (puta Paulus et Barnabas)
non populus.
ficcundw. Secundo, quia Paulus, I TimofA. iv, vers. ti: ros (fideles Lystrenses, Iconienses, etc., cum
<í Noli, ait, negligere gratiam, quæ tibi data est Presbyteris quos eis constituerant ) Domino in
per impositionem manuum Presbyterii, » id est QUEM CREDIDERUNT. — Ut ÌS COS in fidò SUSCCpU
cœlus Presbyterorum. Presbyteri ergo manus conservaret ct promoveret. Minus rede ergo non­
imponebant ordinandis, non laici. Et cap. v, 22 : nulli inverse sic explicant, q. d. Fideles conversi
« Manus cito nemini imposueris. » Et II Timoth. commendarunt Paulum etBarnabam Domino, ut
i,6: « Admoneo te ut resuscites gratiam Dei, is eorum iter et praedicationem dirigeret et secun­
quæ est in te per impositionem manuum mea­ daret, nipote a in quem crediderunt,» id est
cujus providenti® totos se commiserunt et tradi­
rum , » non populi.
Tertio
Tertio, quia x«p*™*<* in Novo Testamento est derunt.
xwpdwfa, id est manus impositio, hoc est sacra
24. Attaliam. — Perperam Vatablus legit, Ita- v«n.u.
Ordinatio, ut palet cx locis jam citatis: idque liam. Sic el Interpres Syri male legit et vertit,
diserte docet S. Chrysostomus, hom. 10 in Epist. Litalcia, cum alio puncto legere el vertere de­
I ad Timoth.; S. Hieronymus, in cap. LViu Isaiœ; buisset Latalia, id est in Italiam. Longe enim

296
COMMENTARIA IN ACTA
aberant hi Apostoli ab Italia : nec Paulus venit in
Italiam ante annum secundum Neronis, quo Ro­
mam ad eum vinctus missus est a Pesto, Actor.
xxvn, I. Errant ergo qui aliter sentiunt. Attalia
urbs est et regio in Pamphylia : ita Ptolemæus,
lib. V, cap. vi, et Strabo, lib. XIV; vel certe juxta
Pergamum, cujus rex fuit Attalus, unde vestes
Atlalicæ, qu® ibi fiebant. Opus cnim Attalicum
est, in quo staminibus sericis aurea subtegmina
intexuntur : nos telam auream vocamus. De quo
Plinius, lib. Ill, cap. xlviii : <t Acum facere
Phryges invenerunt, idcoque Phrygiones appel­
lati sunt. Aurum intexere in eadem Asia invenit
Attalus rex: unde nomen Attalicis. Colores di­
versos pietur® intexere Babylon maxime cele­
bravit et nomen imposuit. Plurimis vero liciis
texere, qu® polymita appellant, Alexandria ins­
tituit ; scutulis dividere Gallia. »
▼eri. 15.

25. U.XDE ERANT TRADIT! GRATIÆ DEI, — puta

traditi Spiritui Sancto, cos exposcenti ac dicenti
cap. xiii, 2 : « Segregate mihi Saulum ct Barnabam in opus ad quod assumpsi cos. » Spiritus
Sanctus enim est Spiritus grati®; qui gratis et
copiosesuis, præsertim præconibus, dona quælibet gratiarum ad ministerium hoc opportuna
tatto aspirat ct subministrat. Gratia ergo Dei hic significat Spiritus Sancti directionem, roborationem,
illustrationem, quibus animabat Paulum ct Barnabam, cosque suo spiritu et zelo igniebat ad
efficaciter et ardenter evangelizandum, et ad
patrandum miracula, quibus converterentur
Gentiles. Secundo, a traditi grati®; » id est gra­
tuito apostolato! et legationi ad Gentes : aposto­
lati enim ingens est gratia. Unde nonnulli per
hypallagen sic exponunt : ubi traditi erant gra­
ti® Dei, id est ubi tradita erat eis gratia Ordina­
tionis et apostolati, hoc est ubi ordinati erant
Episcopi, et constituti Apostoli jussu Dei. Tertio,
•rè gratiœ notat faustas Antiochensium Presbyte­
rorum et fidelium apprecationes, quibus Paulo
ct Barnab® abeuntibus ad aposlolatum omnia
fausta omnemque Dei gratiam ct benedictionem
apprecabantur, commendantes eos Deo ejusque
misericordi® et grati®. Unde hanc gratiam ex­
plicans Lucas, vers. 26, ait: <t Quanta fecisset
Deus cum illis: » Deus enim ejusque gratia erat
quasi pædagogus et auriga Pauli. Hic sensus
▼idetur planissimus, ut Paulus dicatur traditus
grati® Dei per hypallagen, hoc est commendatus

APOSTOLORUM, cap. XIV.

Deo, qui omnis grati® liberalissimus est donator
viris Apostolici.
In opus (ad opus Apostolatus) quod compleve­
runt, — id est fideliter, pleno ct perfecte obi­
verunt. Sic Paulus jubet Timotheo, Epist. II,
cap. ir, 5, dicens : « Ministerium tuum imple. »
Et Christus angelo, id est Episcopo Sardcnsi
arguens dicit, Apocahjp. in, 2 : « Esto vigilans, et
confirma cetera quæ moritura erant; non cnim
invenio opera tua plena coram Deo meo. » Vide
ibi dicta. Baronius censet Barnabam ct Paulum
in hoc opero peregrinationis et apostolatus sui
posuisse quinque annos. Exiisscenim Antiochia ad
praedicandum anno Christi 44, qui fuit Claudii
Imperatoris 2 vel 3, rediisse vero anno Christi
49, qui fuit Claudii septimus, ct majori ex parte
octavus.
26. Et quu aperuisset Gentibus ostium fidei,— Vert.u.
hoc cst Gentes per praedicationem vocasset ad
fidem, ac per fidem ct baptismum vocasset et
admisisset in suam Ecclesiam et coetum fidelium :
Ecclesiæ enim ostium cst fides et baptismus. Os­
tium ergo fidei est praedicatio Evangclii ct fidei,
tum externa per Paulum, tum interna per Spiri­
tum Sanctum, qua Spiritus Sanctus intellectum
et voluntatem movet, ut intendat praedicationi
extern® eique credat et obediat; per prædicationem enim quasi per ostium aurium, sermo fidei
fidesque ingreditur in animam, ac seipsam anim®
insinuat et persuadet : atque vicissim anima
ingreditur in fidem, ei se submittendo, credendo
et tradendo in obsequium Dei, Christi et Apos­
tolorum ejus. Sic moraliter Deus fidelibus ape­
rit ostium humilitatis, patientiæ, charitatis, vit®
religiosæ et Apostolic®, dum eis inspirat pias
affectiones, motus et desideria humilitatis, pa­
tienti®, charitatis, vit® religios® ct Apostolic®,
juxta illud quod ait Christus de sua passione
et obedientia usque ad mortem crucis, ¡saias
cap. L, vers. 5 : a Dominus Deus aperuit mihi
aurem : ego autem non contradico, retrorsum
non abii. »
27. Morati sunt autem tempus non modicum CUM Ver*. 17.
discipulis — Antiochi®. Baronius censet Paulum
ct Barnabam, post reditum Antiochi®, mansisse
biennium, puta anno Christi 49 ct 50, usque ad
Concilium primum Hierosolymitanum, quod ce­
lebratum esse asserit anno Christi 51, de que*
capite sequenti.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XV.

WT

CAPUT DECIMUM QUINTUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Antiochia oritur quaestio, an Gentiles Christiani debeant circumcidi et servare legem Moysi? Ad eam sol­
vendam mittitur ad Apostolos Ilierosolymam Paulus cum Barnaba. Apostoli cogunt primum Concilium,
in quo respondent et definiunt Christianos non obligari lege Mosis. Responsum hoc Antiochiam refert
Paulus et Barnabas; qui paulo post separati, Paulo assumente Silam, Barnaba Joannem Marcum, per­
gunt evangelizare Gentibus.

1. Et quidam descendentes de Judæa, docebant fratres : Quia nisi circumcidamini se­
cundum morem Moysi, non potestis salvari. 2. Facta ergo seditione non minima Paulo et
Barnabæ adversus illos, statuerunt ut ascenderent Paulus et Barnabas, et quidam alii ex
aliis, ad Apostolos et Presbyteros in Jerusalem, super hac quæstione. 3. Illi ergo deducti
ab Ecclesia, perlransibant Phoenicen et Samariam, narrantes conversionem Gentium, et
faciebant gaudium magnum omnibus fratribus. 4. Cum autem venissent Ilierosolymam,
suscepti sunt ab Ecclesia, et ab Apostolis, et senioribus, annuntiantes quanta Deus fecisset
cum illis. 5. Surrexerunt autem quidam de hæresi Pharisæorum, qui crediderunt, dicen­
tes : Quia oportet circumcidi eos, praecipere quoque servare legem Moysi. 6. Conveneruntque Apostoli et seniores videre de verbo hoc. 7. Cum autem magna conquisitio fieret,
surgens Petrus dixit ad eos : Viri fratres, vos scitis quoniam ab antiquis diebus Deus in
nobis elegit, peros meum audire Gentes verbum Evangelii, et credere. 8. Et qui novit
corda Deus, testimonium perhibuit, dans illis Spiritum Sanctum sicut et nobis; 9. et nihil
discrevit inter nos et illos, fide purificans corda eorum. 10. Nunc ergo quid lentatis Deum,
imponere jugum super cervices discipulorum , quod neque patres nostri, neque nos por­
tare potuimus? 11. Sed per gratiam Domini Jesu Christi credimus salvari, quemadmodum
et illi. 12. Tacuit autem omnis multitudo : et audiebant Barnabam et Paulum narrantes
quanta Deus fecisset signa et prodigia in gentibus per eos. 13. Et postquam tacuerunt,
respondit Jacobus, dicens : Viri fratres, audite me. 14. Simon narravit quemadmodum
primum Deus visitavit sumere ex Gentibus populum nomini suo. 15. Et huic concordant
verba Prophetarum, sicut scriptum est: 10. Post hæc revertar, et reædificabo taberna­
culum David , quod decidit : et diruta ejus reædificabo, et erigam illud ; 17. ut requirant
cæteri hominum Dominum, et omnes gentes, super quas invocatum est nomeu meum,
dicit Dominus faciens hæc. 18. Notum a sæculo est Domino opus suum. 19. Propter quod
ego judico, non inquietari eos qui ex Gentibus convertuntur ad Deum; 20. sed scribere
ad cos ut abstineant se a contaminationibus simulacrorum, et fornicatione, et suffocatis,
et sanguine : 21. Mcyses enim a temporibus antiquis habet in singulis civitatibus qui eum
prædicent in synagogis, ubi per omne sabbatum legitur. 22. Tunc placuit Apostolis, et
senioribus cum omni Ecclesia, eligere viros ex eis, et mittere Antiochiam cum Paulo et
Barnaba Judam, qui cognominabatur Barsabas, et Silam, viros primos in fratribus,
23. scribentes per manus eorum : Apostoli et Seniores fratres, his qui sunt Antiochia), et
Syriæ, elCiliciæ, fratribus ex Gentibus, salutem. 24. Quoniam audivimus quia quidam
ex nobis exeuntes, turbaverunt vos verbis, evertentes animas vestras, quibus non manda­
vimus : 25. placuit nobis collectis in unum, eligere viros et mittere ad vos, cum cbarissimis nostris Barnaba et Paulo, 26. hominibus, qui tradiderunt animas suas pro nomine
Domini nostri Jesu Christi. 27. Misimus ergo Judam cPSilam, qui et ipsi vobis verbis re­

M8

COMMENTARIA TN ACTA APOSTOLORUM, cap. XV.

ferent eadem. 28. Visura est enim Spiritui Sancto et nobis, nihil ultra imponere vobis
oneris, quam hæc necessaria; 29. ut abstineatis vos ab immolatis simulacrorum , et san­
guine, et suffocato, et fornicatione; a quibus custodientes vos, bene agetis. Valete. 30. Illi
ergo dimissi, descenderunt Antiochiam, et congregata multitudine tradiderunt epistolam.
31. Quam cum legissent, gavisi sunt super consolatione. 32. Judas autem et Silas, et ipsi
cum essent Propheta?, verbo plurimo consolati sunt fratres, et confirmaverunt. 33. Facto
antem ibi aliquanto tempore, dimissi sunt cum pace u fratribus ad eos qui miserant illos.
34. Visum est autem Silæ ibi remanere : Judas autem solus abiit Jerusalem. 35. Paulus
autem et Barnabas demorabantur Antiochiae, docentes el evangelizantes cum aliis pluribus
verbum Domini. 36. Post aliquot autem dies, dixit ad Barnabam Paulus : Revertentes
visitemus fratres per universas civitates, in quibus praedicavimus verbum Domini, quo­
modo se habeant. 37. Barnabas autem volebat secura assumere et Joannem, qui cognomi­
nabatur Marcus. 38. Paulus autem rogabat eum (ut qui discessisset ab eis de Pamphylia,
et non isset cum eis in opus) non debere recipi. 39. Facta est autem dissensio, ita ut dis­
cederent ab invicem, et Barnabas quidem, assumpto Marco, navigaret Cyprum. 40. Paulus
vero, electo Sila, profectus est, traditus grati® Dei a fratribus. 41. Perambulabat autem
Syriam et Ciliciam, confirmans Ecclesias : praecipiens custodire praecepta Apostolorum et
Seniorum.
Vu» i.

Et qvidam descendentes de Judæa. — Judæi
ergo hujus litis et quaestionis fuere auctores :
nam pro suo judaismo certantes, praetendebant
solis Judæis promissum et missum esse Messiam
ejusque gratiam et salutem ; ac proinde Gentiles
non esse capaces Messile et Christianismi, nisi
prius flant Judæi. Horum auctor fuit Cerinthus,
teste Epiphanio, hares. 28, et Philastrio, lib. De
n<rrct. cap. rui : < Ilie, inquit, sub Apostolisquæstionem seditionis commovit, dicens debere cir­
cumcidi homines : cujus causa contra ipsum et
hærcsin ejus decreverunt de suis Actibus Apostoli
sententiam, non debere jam homines judaismo,
id est circumcisioni aliisque talibus superstitionis
vanæ parere carnalibus, qui dc Gentibus venien­
tes credebant in Christum Dominum nostrum
Salvatorem. » Idem habet S. Augustinus, in Ca­
talogo hæresum, et S. Hieronymus, epist. 89. Unde
et Cerinthus fideles concitavit contra S. Petrum,
eo quod baptizasset Cornelium, ut vidimus cap. x ;
et rursum concitavit Judæos, ut Paulum quasi
Judaismi hostem caperent, uti audiemus cap. xxi.
Cerinthi assecla fuit Ebion, qui mentiebatur Pau­
lum esse Gentilem, sed factum esso proselytum,
ut Hierosolymis filiam sacerdotis in uxorem du­
cere posset : verum hac spe dejectum, facium
esse hostem Judæorum ct Judaismi. Ita Epipha­
nias, lurres. 30.
Qua nisi circcmcidamini. — Sub circumcisione
per synecdochen, totam legem Mosis ct Judaismi
inlcllige, hujus enim initium, ingressus et pro­
fessio erat circumcisio, æque ac baptismus legis
novæ ct Chri'tiaoísmi, ut docet Apostolus, Galat.
cap. v, vers. 3.
SiccNDiM morem Moïsi, — a Mose proscriptum
in lege. Unde Syrus vertit, ritu legis.
1.

2. Facta ergo seditione. — Græcc rráaiuc xxl c5- Ven. i.
txTMiu;, id est facta contentione et disceptatione :
enim significat non tantum seditionem, sed
et secessionem, dissensionem, discordiam, certamen,
contentionem : et sic Noster Interpres sumit hic
seditionem pro secessione et acri contentione, q. d.
Paulus et Barnabas secesserunt et dissenserunt a
Cerintho et Judaizantibus, atquo contra cos acriter
contenderunt Gentiles non debere circumcidi ct
servare legalia. Unde Syrus vertit, ortus est tumultus
plurimus el disceptatio. Ex clamosa enim conten­
tione partium litigantium oritur tumultus, schisma
et seditio. Est catachresis et metalepsis : seditio
enim ponitur pro contentione, ex qua consequi
solet : alioqui Paulus proprie seditiosus dici ne­
quit, sed potius Cerinthus et Jadaizantes : cum
seditiosis autem seditiose agendum; sicut enim
bellum non nisi bello propulsatur, sic et tumul­
tus non nisi tumultu , seditio non nisi seditione,
contentio non nisi contentione superatur et seda­
tur. Nisi enim hæreticis fortiter sese opponant
Catholici, suosque omnes in partem suam ad re­
sistendum evocent, a factione et furore ha;rclicorum opprimentur. Dicitur enim seditio quasi seor­
sum itio. Unde Cicero, lib. VI Dc Jlepubl., cap. vii,
declarat seditionem a discensione civium dic­
tam esse, quod seorsum eant alii in alium. Idem,
actione 3 in Verrem : « Malus civis, inquit, im­
probus Consul, seditiosus homo Cneius Carbo
fuit, n Seditio ergo bona, vel mala est, prout
causa bona, vel mala est. Denique sedibo hæc
potius populo tribuenda est, quam Paulo, q. d.
Populus fidelis, audito jugo legis, quod ei impo­
nere volebant Judaizantes, concitavit tumultum
et seditionem, ac tumultuans adortus est Paulum
et Barnabam, cosque coegit insurgere contra Ju-

COMMENTARIA TN ACTA APOSTOLORÜM, cap. XV.
MO
Et Presbyteros, — tum sacerdotes, tum Epis­
dalzantes, ac populi libertatem Christianam pro­
copos. Episcopi enim soli sunt judices, habentpugnare.
Ut ascenderet Paulus, — cum Tito, ait Theo- que jus suffragii in Concilio ; Presbyteri autem
doretus, quem maxime impetebat Cerinthus, intersunt ut consiliarii et doctores, qui controver­
jusque assedio, co quod, cum esset Gentilis et siam in utramque partem agitante! explicant, ut
îonversus ad Christum a Paulo, non tamen fuis­ Episcopi deinde eam decidant. Vide Bellanniset circumcisus, uti ait Apostolus, Galat. n, 1. num, lib. I De Conciliis, cap. xv et xvi.
5. SURREXERUNT AUTEM QUIDAM. — HflBC Verba
Ubi el asserit se non tantum missum ab Antio­
chenis, sed et secundum revelationem, id est, accepto accipi possunt vel ut Pauli et Barnabæ, vel ut
oraculo jussuque Dei, ascendisse in Jerusalem, ut Lucæ : ut Pauli et Barnabæ, si cum Syro subau­
Evangelium, quod prædicabat Gentibus, confer­ dias, sed inquiunt, quasi hio incipiant ipsi pro­
ret cum Apostolis, ne Judæi criminari possent ponere suam cum Judæis controversiam ; ut
eum quasi Christi posthumum dissentire ab Apos­ Lucæ, si dicamus, Paulo perorante et Gentium
tolis, qui cum Christo vixerant ab coque edocti conversionem celebrante, exsurrexisse ejus ad­
versarios cum criminantes quod Gentes admitte­
erant.
Et quidam alii ex aliis. — Ex parte adversa ret ad Christianismum, nec tamen cogeret eas
Cerinthi et Judaizantium, ut utraque dissiden­ circumcidi fierique prius Judæos. Hunc secun­
tium pars suas rationes proponeret Apostolis, dum sensum videntur præ se ferre plana Lucæ
quibus auditis ipsi pronuntiarent sententiam verba ; el verisimile est Pauli accusatores et hos­
litemque deciderent. Minus recte aliqui per alios tes, eo loquente causamque suam agente, non ta­
accipiunt Titum et alios Paulo et Barnabæ adiné­ cuisse. Priorem tamen exigere videtur ipsa nar­
renles. Nam to alii ex aliis, significat cos fuisse ratio , et connexio historice. Plane enim videtur
ex parle adversa; atqui in judicio debet utraque Paulus loquens simul statum controversi®, ob
quam mittebatur, exposuisse. Idque exposcit vox
pars audiri. Ita Mariana.
Ad Apostolos,— S. Petrum, Jacobum ct Joan­ eos, cum subdit : dicentes, quia oportet circum­
nem, ut patet Galat. n, 9; cæteri enim Apostoli cidi eos : quos? Utique Gentiles, quorum conver­
dispersi erant per orbem. Joannes enim facile sionem celebrabat Paulus. Saepe enim Hebræi
Epheso poterat evocavi, uli et Matthias, et si qui suppositum vel nomen substantivum intelligenalii in locis vicinis degebant. Jacobus aderat, ut- dum relinquunt ex historice circumstantia. Idem
polc Episcopus Hierosolymorum. Alter enim Ja­ exposcit narratio hujus historiée, quam facit
cobus Zcbcdæi, frater Joannis, jampridem erat S. Petrus apud S. Clementem, lib. VI Constitui.
occisus ; S. Petrus Roma expulsus cum cætcris Apostolor. cap. xn.
De ileresi ( secta ) Pharisjborum. — Erat hæc
Judæis a Claudio, ut patet cap. xvtii, vers. 2, pa­
riter in Jerusalem quasi fidelium matricem, nutu primaria secla Judaismi, quæ proinde acrius pu­
Dei redierat. Hoc ergo Concilium tribus primariis gnabat pro Judaismo, etiam post conversionem
Apostolis constabat. Ha Baronius. Addit S. Cle­ ad Christum, ut nobilitatem suam, quam habue­
mens, lib. VI Const it., cap. xn, omnes duodecim rat ct acceperat ex Judaismo, tueretur. Pharisœi
Apostolos per orbem dispersos, instinctu Dei in hi litem moverant Paulo Antiochi®, futuri pariter
Jerusalem convenisse, et quæstioncm hanc defi­ actores contra mundem, vel per se, vel per suos
nivisse. Verum id magnam habet difficultatem. apud Apostolos. Sin juxta secundum sensum jam
Nam Jacobus Zcbcdæi, qui erat unus c duodecim datum mavis eos fuisse in Jerusalem, dicito sub­
Apostolis, quemque mox, cap. xiv, expresse no­ ornatos fuisse a Judæis Antiochenis, Pauli hos­
minat Clemens, huic Concilio interesse non po­ tibus, ut Judaismi causam conira Paulum Hiero­
tuit, utpole jam pridem occisus ab Herode. Quare solymis agerent. Pharisœi enim erant honorati in­
liber hic a Baronie, Bellarmino et aliis censetur ter Judæos,ac consequenter et inter Christianos,
apocryphus. Nam cl lib. HI, cap. vi, distinguit nipote qui ex Judæis prodierant.
Circumcidi eos, — Gentiles, quorum causa hic
Mariam Magdalenam a Maria, sorore Laxari, cum
constet unam camdcmque fuisse ; lib. HI, cap. n, agebatur, quosque nominavit vers. 3, et cap.
quartas nuptias vocat libidinem ct manifestam præccdenti, vers. 26.
Præcipere quoque servare ( id est ut servent
impudicitiam ; lib. VII, cap. xxiv, jubet servari
festum Sabbati, æque ac Dominica; lib. VI, cap. Gentiles) legem Moysi, — æque ac servant Judæi.
6. Coxvem.ruxtque Apostoli et Seniores,— v
xiv, Jacobum, fratrem Dominici primum Episco­
pum Hierosolymorum, constituit extra numerum puta Presbyteri, de quibus vers. n. Hic ergo fuit
duodecim Apostolorum, ponilquo 1res Jacobos, primus conventus Ecclesiæ primumque Conci­
primum Zcbcdæi, secundum Alphæi, quos ait lium , in quo acta est causa Christianismi contra
fuisse Apostolos, tertium fratrem Domini, quem Judaismum. Porro hoc Concilium celebratum luit
negat fuisso Apostolum, sed Episcopum duntaxat anno 14 a conversione S. Pauli, ut ipse ait Galat.
fuisse asserit. Esto hæc mitigare ct excusare con­ cap. n, vers. 1, qui fuit annus a passiono Christi
tendat noster Turrianus, qui censet hos libros 16, ab ejus pativitate 51, Claudii Imperatoris no­
germanos esse S, Clementis et incorruptos.
nus, quo anno a Claudio Judæos expulsos fuisso

.TOO
COMMENTARIA IN ACT/\
Roma, ct consequenter S. Petrum, tradit Orosius,
lib. VII llistor., cap. ve Ha Baronius, Bollarminus, in Chronolog.; Lorinus et Pererius, præfatlone
in Epist. ad Hom., disp. i, num. 34; licet S. Hiero­
nymus et alii, numerando illos annos 14 non a
conversione S. Pauli, sed a triennio post cam acto
Damasci in Arabia, de quo Galat. i, 18, censeant
hoc Concilium celebratum triennio tardius, nimi­
rum anno 17 a conversione S. Pauli, qui fuit an­
nus Christi 51, Claudii Imperatoris 12 vel 1.3. Vide
dicta Galat. n, 1. Sic post trecentos fere annos,
pute anno Christi 323, secundum Concilium cele­
bratum est, nimirum Nicœnum primum, sub
Constantino Imperatore et Sylvestre Pontifice,
in quo acta est causa divinitatis Christi contra
Arium. Deinde post annos .%, pute anno Christi
381, sub Theodosio Seniore celebratum est ter­
tium Concilium (JEcumenicum, pute Constantinopolitanum primum, in quo acte est causa di­
vinitatis Spiritus Sancti contra Macedonium. Quar­
tum Concilium generale fuit Ephesinum, cele­
bratum anno Domini 430, in quo acte est causa
unius persona) in Christo contra Nestori um. Quin­
tum fuit Chalcedoncnsc sub Leone 1 Pontifice ct
Marciano Imperatore, anno Domini 451, in quo
acta est causa duarum naturarum in Christo con­
tra Euthychelem. Hisce ultimis quatuor Conciliis
S. Gregorius quasi quatuor Evangeliis honorem
haberi voluit.
Tm.7.
Surgens Petrus, — quasi princeps Apostolo­
rum et primas Ecclesiæ, qui audite controversia)
in utramque partem disceptatione, hic eam pri­
mus, quasi judex definit. Unde mox ejus senten­
tiam sequitur S. Jacobus, et cæleri omnes. Ita
S. Hieronymus, epist. 89, quæ est inter epis­
tolas S. Augustini, capite iu, ubi ait Petrum
fuisse principem hujus decreti. Et Theodoretus,
epist. ad Leonem Papam : « Si Paulus, inquit, pneco veritatis, tuba Sancti Spiritus, ad magnum
Petrum cucurrit, ut iis qui Anliochiæ de legalibus
institutis contendebant, ab ipso afferret solutio­
nem; mullo magis nos qui abjecti sumus ct pu­
silli, ad Apestolicam vestram sedem currimus, ut
Ecclesiarum vulneribus medicinam a vobis acci­
piamus. Vobis enim per omnia primos esse con­
venit. »
Quoniam ab antiquis diebus , — id est jampridem, jamdiu, ab olim, puta primo, in actu exer­
cito a conversione Cornelii, quæ contigit sub an­
num Christi 37, uti ostendi cap. x, in fine ; mdc
enim computando usque ad annum Christi 51,
quo liæc dixit Petrus, fluxerunt anni 14 de quibus
recte dici potest, «ab antiquis diebus,» pute ab
initio nascentis Evangclii et prædicalionis apud
Gentes. Secundo, in actu signato, Matth. xvi, 18,
ubi Petrus audivit a Christo : « Tu es Petrus, ?t
super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam.»
Id autem dixit Christus sub anuum vitæ ^uæ 33,
hoc est, ante octodecim annos. Aliqui exponunt,
• a diebus antiquis, » id est ab (eterno. Ite Pros-

APOSTOLORUM, cap. XV

per, lib. il Dc Vocat. Gent., cap. xviii. Verum
minus genuino.
DEUS IN NODIS ELEGIT PER OS MEUM. — q. d. DCUS
inter nos mo primum ct principem elegit Apos­
tolum, per cujus os Gentes audiant Evangelium
et credant. S. Chrysostomus, pro in nobis, legit
in vobis, cxplicatquc in Palestina, vel prœscntibus
vobis.
8. Et qui novit corda Deus,— 6
Jicrpuarr.: Ver< 1
6ioc, id est, Deus qui est cardiognostes, hoc est arca­
norum cordis scrutator el inspector, scilicet no­
vit corda Gentilium credentium Evangelio sincere
quærere Deum et salutem suam , ac proinde ca­
pacia esse gratiæ, justitiæ et salutis aliate) a
Christo ; ac consequenter cos admittendos esse ad
Ecclesiam et Christianismum. Unde ct hujus sin­
ceritatis ct capacitatis a testimonium perhibuit,
dans illis Spiritum Sanctum, » in visibili specie
ignis vel linguarum ignearum, a sicut et nobis, »
uti dedit Cornelio ejusque familia), Act. x, 4L
9. Et NIHIL DISCREVIT INTER NOS ET ILLOS —SCÌ- Ver* 9t
licet inter Judæos el Gentiles, quoad gratiam,
justitiam et salutem, g. d. Deus non est acceptor
personarum, ut Judæos in Christianismo præferat Gentibus.
Fide purificans corda eorum. — Occurrit objec­
tioni Judaizantium; dicebant enim : Gentiles sunt
impuri, nipote idololalræ et scelerati : ergo non
sunt admittendi ad puritatem Christianismi. Res­
pondet Petrus Gentiles in Gentilismo fuisse im­
puros, sed Deum per fidem cos purificasse tum
ab idololatria, tum a sceleribus : per fidem enim
agnoverunt idola esse falsos deos, Deumque ve­
rum esse unum in essentia, et trinum in personis.
Rursum, per fidem purificali, id est justificati sunt
a peccatis. Intellige fidem, non nudam, sed sese
cxcrenlcm in actus spei, contritionis, charitalis,
observationis mandatorum et bonorum operum;
sive, ut ait Paulus, fidem quæ per charitalem
operatur. Vide canones 2 et 3 in S. Paulum.
10. Nunc ergo quid tentâtes Deum? — Tentai v,ri |^
Deum, qui ejus clara certaque dicta et jussa iu
dubium revocat. Talis enim lentat Deum, an vere
et serio, non joco hoc dixerit ct jusserit; aut
certe an in dictis et jussis suis sil firmus ct con­
stans, q. d. Deus clare et certo manifestavit suam
voluntatem esse, ut Gentiles admittantur ad
Christianismum, cum in cos visibiliter misit Spi­
ritum Sanctum; quid ergo, o Judaizantes, eam
in dubium revocatis, itaque Deum lentatis, an
serio hoc velit, aut in voluntate sua sibi constet
et perseveret? Illud enim est facere Deum lu­
dionem el ridiculum, hoc levem ct inconstantem.
Secundo, lentalis Deum : quia conamini ejus vo­
luntatem agnitam ad vestram, quæ contraria est,
inflectere, ut, contra id quod decrevit, imponat
jugum legis Gentilibus, quia id vos vultis el cu­
pitis. Tertio, aitCajetanus, a lentalis Deum,» idest
ad iredn et vindictam provocatis, dum vultis ex­
periri an ipse incredulitatem cl injuriam, quam

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM ; cat*. XV.
301
V1^
non credendo cl irrogatis, ulcisci possit ct velit. lib. I in Cant., merito censet B. Virginem quasi
Imponere,— ¿KiGcívxt, Tigurina ct Pagninus ver­ magistram Apostolorum, omnem hanc quæstiotunt, ut imponatur, scilicet a Deo, sive, ut impo­ nem definivisse, non quod ipsa Concilio interfue- yia Unat cis Deus jugum legis peno importabile : quod rii (hoc enim feminam non decebat), sed quod P*'*1'®*
S. Augustinus, semi. 9 Dc Verbis Dorii., vocat sar­ privatim consulta ab Apostolis, prima sententiam
cinam innumerabilium observationum, qua dura hanc pronuntiant.
14. Simon — Petrus : qui enim antea dicebatur Veî1,14
cervix Judæorum premenda erat, ne ad idola ct
idololatras respiceret. Babbi Moses, lib. Ill Duc- Simon, a Christo vocatus est Cephas, id est Petrus,
Quare idem est no­
tons dubiorum, cap. vi, numerat præcepta legis Joan, i, 42. Græce est
affirmativa 218, tot quot sunt membra in homine, men Simon ct Simeon ; Hebræi enim dicunt pjJOT
negativa vero 365, tot scilicet, quot sunt dies in per sccva quiescens; sed Septuaginta seexa illud
anno. Porro Christus non abolevit Decalogum, faciunt mobile, dicunlque Xjxcòv t ut patet Genes.
puta præcepta moralia et naturalia legis, sed tan­ cap. XXIX , vers. 33. Porro Hebræum Simon idem
scarna,
tum cærcmonialia cl judicialia : quia pro cunctis est quod audiens, ol>cdiens, a radice
laciniosæ legis cæremoniis dedit verbum abbre- id est audivit, obedivit. Toletus vero, in cap. i
vialum, id est brevissimum fidei cl dilectionis Joannis, annot. 61, deducit a radice J3V seaman, id
est impinguavi!, ut Simon idem sit quod pinguis,
præccplum, ait S. Hieronymus in Isaia: x.
NeQUP. NOS PORTARE POTUIMUS, — 11OC CSt ægTC, vel impinguatus oleo et gratia Spiritus Sancti.
difficulter portavimus : impossibile ergo mora­
Primum, — id est primitus, sive ab antiquis
lité? hic cape pro valde difficili : Deus enim phy­ diebus, ut Petrus , vers. 7.
Deus visitavit simere f.x Gentibus populum
sice impossibilia non præcipit, hoc enim faciunt
tyranni. Quocirca mulli hoc legis jugum porta­ nomini suo. — Est Hebraica metathesis sive trans­
runt, ut Elizabeth ct Zacharias , de quibus dicitur positio vocum ; illæ enim sic ordinandae viden­
Luc. cap. i, G, quod ct erant justi ante Deum, in­ tur : Deus visitavit in Gentibus , id est Gentes , ut
cedentes in omnibus mandatis el justificationibus ex iis sumat populum nomini suo. Alludit ad
Domini sine querela. » Idem dicitur de Davide, Zachariæ Canticum ; a Benedictus Dominus Deus
Act. mu, 22; dc Josué, xi, 15; de Josia, IV Reg. Israel, quia visitavit et fecit redemptionem ple­
XXIII, 25, et aliis.
bis suæ , » Luc. i, 68. Deus enim Gentes miseras,
v«n. n. 11. Sbd per gratiam Jesu Christi credimus cæcas et perditas visitavit, quasi doctor, medi­
SALVARI QUEMADMODUM ET ILLI , — Scilicet PdtrCS
cus ct salvator, cum per Petrum ct Apostolos
nostri Judæi : ergo multo magis Gentiles non nisi eas imbuit fide el gratia Christi, qua a peccatis
per gratiam Christi salvari possunt. Hinc patcl justificarentur et salvarentur. S. Cyprianus, lib.
neminem ab Adæ lapsu fuisse justificatum, nisi per H Contra Judæos, cap. vu, pro visitavit, legit, w
gratiam Christi. Errarunt ergo Pelagiani, qui do­ prospexit; alii, providit ; alii, cogitavit, destina­
cuerunt a homines ante legem salvos factos esse vit ; alii, considerava, inspexit. Hæc omnia enim
per naturam, deinde per legem, postremo per significat Græcum íkioxí^xví, et Hebræum ipD
Christum, evacuantes quod dicium est, I Tim. pakad.
cap. ii, vers. 5 : Unus Deus, cl unus mediator
Nomini suo , — id est sibi ipsi. Nomen enim
Dei et hominum homo Christus Jesus,» ail S. Au­ Dei est Deus nominatus, per metonymiam. Sic
gustinus, lib. H Contra epist. 11 Pclag., cap. xxi. dicitur Proverb, xviii, 10 : «Turris fortissima no­
Vu», t». 12. Tacuit autem omnis multitudo. — Hoc suo men Domini, » id est Dominus nominatus ct in­
silentio reverens Petrum ejusque dicta appro­ vocatus. Unde et subdit : « Ad ipsum currit justus,
bans, ipsius scnlenliæ definitioni acquievit, eam- et exaltatur : » currit enim ad Deum, ab coque
que confirmarunt Paulus ct Barnabas, a narran­ exaltatur, non a nomine Dei. Secundo, « nomini
tes quanta Deus fecisset signa et prodigia in Gen­ suo, » qui scilicet invocat nomen Dei, ct vicissim
vocatur nomine Dei, puta Ecclesia el populus Dei.
tibus per cos. »
▼m. 13. 13. Despondit Jacobus, — id est orsus csl post Ita Glossa, Hugo el Vatablus. Tertio, «nomini
Petrum primus sententiam dicerc, Potriquc sen­ suo,» id est ad nomen, laudem et gloriam suam,
tentiam roboraro : erat enim ipse Hierosolymo­ per quem scilicet laudetur et glorificetur nomen
rum (ubi Concilium hoc agebatur) Episcopus. Dei.
15. Prophetarim, —propheta' Amos, cap. ix, v' • 1
Unde decebat eum primum post Petrum loqui.
Quare incaute ct falso Abulcnsis, in cap. xvu vers. 11 ct 12. Est enallage numeri pluralis pro
Matth., QuíbsI. XIII, ad 1, quem sequitur Calvinus, singulari.
16. HE.EDIFICABO TABERNACULUM DAVID, — id CSt V< r 1
censet Jacobum quasi Episcopum Hierosolymo­
rum praefuisse huic Concilio, ct quasi majorem Ecclesiam, in qua habitat et regnat Christus filius
Petro definitivam pronuntiasse sententiam. Hanc Davidis, cujus olim typus fuit Iribus Juda cum
enim ante Jacobum pronuntiaret Petrus, quam Benjamin , in qua tabernaculum et sedem quasi
Jacobus secutus est, adjungens tamen paucula, rex et moderator fixit David. Juda enim adhæsit
quai Judæos, quorum ipso erat Episcopus, placa­ Deo. cum cæteræ tribus ad idola ct vitulos aureos
rent ct Gentibus conciliarent. Porro Rupertus, deflexerunt. Hoc tabernaculum cecidit in Judais

302

COMMENTARÍA ÏN ACTA AVOSTOtORtíM, CAP. XV.

Et suffucatis, — tum quin Gentiles censebant Sofltaia
suffocata esse dæmonum cibum, ait Orígenes,
lib. VIH Contra Celsum; tum quia in suffocatis non ClJr
est expressus, sed adhuc inesl sanguis, cujus esus
velatur, ob causas mox afferendas; tum quia Ju­
dæi a suffocatis ex legis proscripto abhorrebant.
Ul igitur Judæi non abhorrerent a Gentibus,
frîl. iS.
18, NOTLM A SÆCÜLO EST DOMIXO OPUS SÜLM. —
g. d. Deus ab ælerno sapientissime procogifavil, jubentur et hæ a suffocato et sanguine abstinere.
prædisposuit et prædcstinavit hoc opus fabric® Ubi nota vetari hic Christianis esum suffocati et
tabernaculi Davidis, id est Christi, puta Ecclesiæ sanguinis, non idcirco quod lex Mosis Judæis
Christian® ædiflcandæ ex Gentibus, etiamsi vobis, illa velarii, quasi lex illa adhuc obligaret, ct ad
o Judæi, novum id et paradoxum videatur : ac­ Gentiles quoque extendenda esset : utrumque
quiescite ergo in Dei sapientissima ordinatione, enim est falsum ; nam paulo ante edixit tam
nec Gentes repellite a Christianismo cogendo eas Petrus, quam Jacobus, legem cl legalia non
ad Judaismum, quasi per illum capaces fieri de­ obligare Christianos : sed quod illorum esus ve­
beant Christianismi : quia si Id feceritis, resistetis titus esset a Deo ante legem Noe ct posteris ejus,
Deo Deiquc prædcstinationi, sed frustra. Deus paulo post diluvium, Genes, ix, 4. Hoc ergo pra>
enim, vobis invitis et male mulctalis, perficiet ceptum positivum a se datum olim toti mundo,
suum hoc opus, quod ab æterno facere decrevit, hic renovat Deus Gentilibus, ut cos cum Judæis
fjailnm Nola : a Sæculum » non significat hio spatium illud observantibus conciliet. Ita S. Augustinus,
a unio. cenium annorum, quod MBOUlum dicitur a senio, lib.XXXII Contra Faustum, cap. xm. Alioqui, uti
quasi spatium senescendorum hominum, ait dixi, lex dc animalibus immundis non comeden­
Varro, lib. V De Lingua Latina; sed sæculum hic est dis , vel tangendis, lata Levit, xi, in lege nova a
Christo fuit abrogata. Unde et Rabbini, in ñíidras
æternitas, quod hobraice olam dicitur, græce
Tehillim, id est in explicatione Psalmorum , ad
Vera. 19.
10. NOX INQUIETAR!. —pii
id est non
turbandos, vel obturbandos esse. Ila Pagninus cl illum versum, Psal. cxlv : « Dominus solvit com­
Tigurina. Aut, non addendam esse molestiam; vel, peditos, » scribunt in adventu Messi® Ilebraos
cibos omnes sine delectu comesturos.
non esse exhibendum eis negotium. Ha Vatablus.
Et saxguixb. — Causam dat Cyrillus Hicroso- Et uaVera.î0.
20. SED SCRIBERE AD EOS, ÜT ADSTIXEANT SE A
lymitanus, Catechesi 4, ut fideles recedant a more gttU*
CONTAMINATIORIBUS SIMULACRORUM, — 11OC CSÍ, ab
Idolothytis, puta a carnibus et cibis qui immo­ Barbarorum. « Multi, inquit, homines feri et im­
lati erant idolis, ideoque contaminati censeban- manes more canum viventes, sanguinem lingunt
* tur, quos qui comedebat, censebatur immola­ instar belluarum, etc.; tu vero Domini Dei ser­
tionis et idololatriæ esse particeps, ac consequen­ vus, cum vesceris, vescere cum religione : »
ter esse idololatra. Vide dicta I Corinth, vili, quasi hic tantum vetetur lingere sanguinem more
canum. Sic ct Justinus, in Quæst. cap. cxlv : « Ut
inilio capitis (1).
FornicaEt fornicatione, — quia Gentes putabant for- separaret, inquii, nos Deus a belluarum simili­
'ubirt nicalioncm simplicem non esse peccatum, saltem tudine. p Scythæ enim et Tartari solent in siti
mortale : unde idipsuin expresse dedocendi erant, equo cui insident venam aperire, ejusque sangui­
non eu< Eumdcm errorem Grœcis tribuit Guido Carmelita. nem potare. Unde Martialis, in Amphitheatro :
Quin ct Durandus, in IV, Dist. ïxxm, Quæst. II,
Venit et epoto Sarmala pastus equo.
docet fornicationem non esse peccatum mortale
jure natura, sed jure positivo, tam divino, quam Et Claudianus, in liuffinum :
humano. Verum certum est eam ellam jure na­
Et qui cornipedes in Docula vulnerat audax
Massageles.-----tura esse peccatum moríale, tum ob alias causas,
tum quia repugnat bonæ prolis educationi, ipsiEt Plinius, lib. XVI11, cap. x ; « Sannatæ, ait, hae
que matrimonio, ita D. Thomas, 11 11, Quæst.
CL1V , ari. 2 ct alii passim (2).
impediretur quominus pii ex Gcnlibus cum piis Hebræis
increduli», qui Christum recipere noluerunt;
suscitatum est in Apostolis et nliis credentibus e
Judæa; sed plane restauratum ex Gentibus, quæ
loco Judæorum huic tabernaculo el domui Dei, ex
toloorbo quasi vivi lapides inædificatæ sunt. Ita
S. Hieronymus, in Amos ix, Í1. Vide ibi dicta.

(1) Mos eral Gentilibus, ul sacrificiis peractis, el cum
data e»cl sacerdotibus pars vicinine Diis consecrata», vel
tenderentur carnes ex victimis residua» in macello, vel
ex iisdem instituerentur epulæ cum amicis, sive in tem­
plis, sive in ædibus privatis. Quare Christiani», qui
antea gentiles fuerant, Injungendum esso consult con­
ventu», ut abstinerent a talibus conviviis invitati, tum
no offensioni sint Christianis c Judæis, quibus 1st® carnes
abominationi erant ; tum ob periculum relapsus ad
Idololatriam ; tum na participes vi Jerentur cultus qm
Idulis præslabatur.
(1) Cum ermo h. I. est de adiapboris per se, quibus ex
charitall* tantum lege cs=cl abstinendum, ne scilicet

in unam Ecclesiam coalcscorcnl, quærunl interpretet
quomodo inter adiaphom fornicatio poterai reponi. Mul­
torum longius quæsita videtur interpretatio. Cæteris
probabilior est eorum sententia qui fornicationem inlèïligunt non in m, sed quoad cum idololatria cl cultu
Deorum erat conjuncta. Constat enim fukso quædam
sacra publica, in quibus scortatio propernodum licita, et
tanquam in parte sacrorum illorum haberetur, voluti
Romanorum Lupercalia, sacra Bonæ Deæ, Græcornmque
Dionysiaca. Jam Mosis tempore conjunctam fuisse illam
veneream nequitiam cutn idolorum cultu, patet Nmmxxv,
1; XXXI,IG. Non Igitur mirum, si Apostoli, ut prohibent
epulas sacrificalem, ita etiam prohibent
cum
epulis illh conjunctam. Cf. Wetslenium ad h. L

COMMENTARIA IN ACTA
pulte aluntur, ct cruda etiam farina equino lacte
Vel sanguine e cruris venis admixto. » Quin et
Romani in sanciendo fœderc mutuum hauriebant
sanguinem, uti de Catilina scribit Sallustius.
Alias causas dedi Genes. ix, i, ubi et dixi omnem
omnino sanguinis esum vel haustum hic prohi­
beri , quomodocumque is fiat.
Tropologice, per sanguinem vetatur homicidium
(imo illud hic ad litteram vetari censet Tertullia­
nus , lib. de Pwlicüia ; et Cyprianus , lib, ad Qui­
rinum, legit, a a sanguinis effusione»); per suf­
focatum, viset rapina; per idolothyta, idololatria.
Unde cum olim Gentiles criminarentur Christia­
nos, quod infantes occiderent corumque san­
guinem haurirent, co quod aliquid de Eucharistia
in qua sub speciebus panis ct vini editur et bibi­
tur caro et sanguis Christi, maudissent, illudque
crudele ct carnaliter intelligercnt, æque ac Capharnaite?, Joan, vi, GO et Gl, Christiani eos hac
lege confutant et convincunt. Audi S. Blandtnara
martyrem apud Euscbium, lib.V, cap. i : « Mul­
tum , inquit, erratis, o viri, quod putetis infan­
tium carnibus vesci cos, qui ne mutorum qui­
dem animalium sanguine utuntur. » Et Minutius
Felix, in Octavio : a Nobis, inquit, homicidium
nec videre fas, nec audire : tanlumqueab humano
sanguine cavemus, ul nec edulium pecorum san­
guinem in cibum noverimus. »
Lex bac Usu abolita fuit hæc lex cessante dissidio Judæorumct Gentium, cum utrique plane in unam
Ecclesiam coaluerunt. Unde S. Augustinus, loco
jam citato, scribit eam suo tempore non amplius
fuisse in usu, scilicet apud suos Hipponenses aliosque vicinos Africanos : nam nonnulli, post ætatem
S. Augustini, ad reverentiam Apostolorum qui
eam tulerant, illam observarunt, præsertim Græci
(qui ctiamnum eam observant), ut patet ex Con­
cilio Gangrcnsi, cap. ii, et Leone Imperatore,
in Novel. Consti!. 58, ubi hanc Apostolorum
legem renovat : quin et Latini aliqui, ut Aurelianenses, quibus hoc edicitur in Concilio Aurcliancnsi 11, cap. xx,ac Wonnatienses, Moguutini aliique Germani, ut palet ex Concilio
Wormatiensi, cap. lxv; et ex Zacharia Papa, in
epist. ad Bonifucium. Verum nunc a multis cen­
tenis annis lex ista ubique gentium (exceptis
Græcis) usu contrario abolita est. Unde nunc
sanguinem in farciminibus, quæ fiunt ex intes­
tinis porcorum cl boum sanguine infartis, come­
dimus.
Vifi.il.
21. Moyses enim. —Hoc dicit Jacobus ad pla­
candam partem adversam, puta Judaizantes
pugnantes pro Mose et lege. Non est quod nos
Christiani solliciti simus do honorando Moyse et
lege ; Moyses enim cl lex satis honorantur et
celebrantur a Judæis in Synagogis suis. Judæi
ergo qui Moysis honorem zelant, ejus synagogas
adeant ibique eum celebrent : nobis enim Chris­
tianis suflicit in Ecclesia Christum, ad quem
Moyses nos remisit, jDcuter.xviii, 18,ejusquo legem

APOSTOLORUM, cap. XV.
303
celebrare. Prier ones ergo Mosis sint Indori, Christi
vero Christiani. Ita S. Chrysostomus (1).
22. Ci m omni Ecclesia, — quæ decretum Lon- v<n
cilii non condidit , sed ab Apostolis conditum
probavit et sparrit. Inde et Epistola nomine
Apostolorum scribitur, in caque fpsi loquuntur,
non Ecclesia.
Cim Paulo f.t Barnaba , — qui in controversia
hac pars una fuerant : unde ut eis credat pars
adversa, junguntur cis Silas cl Judas, qui decre­
tum Apostolorum perferant, Paul oque et Bamab»
causam ab eis adjudicatam significent.
JUDAM, QUI COGNOMINABATUR BàRSABaS.— A1ÍUS
est hic Judas a Joseph ; forte ejus fuit frater :
namque uterquô cognominatur a ¡tersabas; ■
Judas hic, Joseph cap. i, vers. 23.
Et Silam. — Silas hebr. significat Apostolum,
ail S. Hieronymus, epist. 113, ubi et eumdem
esse censet cum Silvano, comite S.Pauli, H Car.
i,l. Nam hunc Silam socium fuisse apostolatus
S. Pauli, patebit vers. 40, el capite sequenti,
vers. 19, et cap. xvii, vers. 4. Ascriptus est cata­
logo Sanctorum in Jfar/yr. Boman., die 13 julii,
ubi hæc ei elogia dantur : « In Macedonia B. Sila?,
qui cum esset de primis fratribus et ab Apostolis
ad Ecclesias Gentium una cum Paulo et Barnaba
destinatus, prædicationis officium gratia Dei ple­
nus instanter consummavit, «atque in passionibus
suis Christum clarificans postmodum requievit. »
Viros primos , — ¿tcujutcv;, id est primarios,
precedentes, preeminentes, ct quasi dures rat erorum. Ita Pagninus, Tigurina et alii. Sic Paulus,
Rom. xm, 7, vocat a nobiles in Apostolis, » id est
inter Apostolos.
23. Scribentes per manls eorum. — Non quod v ‘ '
manus el digiti Sauli et Sil» has litteras scripse­
rint , dictantibus Apostolis, sed quod scriptas
ab Apostolis quasi nuntii detulerint ad fideles
Antiochenos. Sic scribimus per tabellarium, id
est scriptam epistolam mittimus. Est mctalepsis.
24. Turbaverunt vos. — Syrus, terruerunt, vel v
•
terrorem incusserunt, quasi in Christianismo non
sil tuta salus , nisi simul suscipiatur Judaismus.
25. Evertentes animas vestras, — id est des- v-i> i
truentes pacem et quietem animarum vestrarum,
quam habetis in Christo ejusque fide, dum Chris­
tum et Evangelium dicunt non sufficere, ad salu­
tem , nisi ei addatur Moses cl lex. Unde Gnecus
et Syrus addunt : Jubentes vos circumcidi, et
servare legem. Hæreticorum et Schismaticorum
(i) Juxta alios hujus conintatb cohæn?nlia cnm pra>
cedenti hœc est, ratio scilicet reddi videtur cur Chrfeliaui
ex Ethnicis abstinere del»eaut ab esu ciborum, etc. Kevocatur Judæis in memoriam intenlictum harum rerum,
quoties Moses legitur : quare cavendum ne animi eorum
irritentur. Subaudiendum igitur : Alioqum ¡durimi ( Judæo-Chrislianurtnn ) olfenderentur ; sunt enim in sin­
gulis urbibus addicti legi Mods, quoquo mbbato noci­
lata*. Do hac legis recitatione per omue sabbatum vid.
Josephuin, lib. H Contra Appio*., et GLurv, op. cn.,
turn. V, p. 330.

rOVMFVTVRlA TN ACTA ATO5TOLORÜM, cap. XV.
SOI
33. Cidi pace, — 7. d. Controversia de legalibus
proprium est evertere ct perdere animas. Talis

Ver,-

Ver». M.

fuit Novatianus antipapa et æmulus S. Cornelii
Pontificis, quem S. Cyprianus, epist. 1 ad Cornei.,
his titulis insignit, « desertor Ecclcsiæ, miseri­
cordia» hostis, interfector pænilentiæ, doctor
<uporbiæ, veritatis corruptor, proditor cliaritat is.»
26. Tradiderunt animas suas, — id est seipsos
suasquevitas, ut cas vel laborando ct predicando,
vel moriendo impendant et expendant pro Christo
ejusque gloria. Sic ait Psaltes, Psal. cix: « Anima
mea in manibus meis semper, » hoc est, ut ex­
ponit Chaldœus : « Anima mea periclitatur, ac si
in superficie manus meæ esset, » obvio cuilibet
exposita in prædam. Qui ergo amat sincere ct
ardenter Christum, debet esse prodigus animæ,
ut pro eo vitam et valetudinem periculo exponat,
imo prodigat ct perdat cum res poscit.
28. V/SUM EST ENIM SPIRITUI SANCTO ET NOBIS,

— id est, visum est nobis inspiratis et directis a
Spiritu Sancto : est hendiadys. Hinc liquet Spiri­
tum Sanctum in Concilio adesse et præesse, il• ludque dirigere, ut in decernendo non erret. Unde
dicere solent Patres in Concilio : « Hæc S. Syno­
dus in Spiritu Sancto legitime congregata decer­
nit , » etc.
Nihil ultra, — ex lege Mosaica : nam a Deca­
logo , sive jure nature, æque ac lege Christi eos
absolvere ncc voluit, nec potuit.
Ven. Î2.
29. Bene agetis, — id csl recte et Christiane
facietis, vel feliciter vivetis. Unde Syrus vertit,
cumque conservaveritis animas vestras, bene se habebunt, scilicet animæ vostre. Addit S. Clemens,
lib. VI Constit., cap. xn, Apostolos congregatos
multa alia constituisse. Sic enim ait in eorum
persona: a His igitur litteris missis, remansimus
nos pluribus diebus Hierosolymis, conquirentes
una quæ in communem utilitatem ad correctio­
nem spectabant ; » quæ ipse deinde enarrat. Addit
S. Paulus, Galat. n, 9, se dextras societatis de­
disse S. Petro, ut ipse peculiarem Judæorum ge­
reret curam, Paulus vero Gentium. Porro, post
hoc decretum mansisse adhuc aliquid simultatis
inter Judæos ct Gentiles conversos ad Christum,
indicat ibidem Paulus, cum ait se Petro venienti
Antiochiam in faciem restitisse, eo quod timens
Judæos, subduceret se a Gentibus, itaque suo
exemplo cas cogeret judaizare. Vide ibi dicta.
Ven 3i.
31. Gavisi sunt super consolatione, — quam eis
dederunt Apostoli, amoventes ab eis onus et ju­
gum grave legis Mosaic®; Syrus, gavisi sunt ct
consolationem acceperunt.
Vm. ai.
32. Cum essent Prophetæ, — tum proprie dicti,
ul ait Miltiades apud Eusebium, lib. V llistor.,
cap. XVI vel xvn; tum metaphorice, scilicet Prophcke, id est doctores, prædicatores et exhortatores : horum enim est consolari ct confirmare
fratres. Vide dicta 1 Cor. xiv, initio.
Verbo plurimo, — Six
iroXXou, id est verbo
multo, puta copioso, vehementi et efficaci; Syrus,
sermone divite.

Vert. s»,

jam sopita, cum omnes in decreto Apostolorum
acquiescerent, itaque pacem mutuam colerent.
Aut « cum pace, » id est valedicendo imprecantes
eis pacem et prosperitatem, dicentes : Ilo in paco,
vel Deus pacis pacifice reducat vos, vel, Pax vo­
bis. Hæc enim fuit salutatio Christi, a quo eam
didicerunt et usurparunt Apostoli aliique fideles.
Ad eos qui miserant, — ad Apostolos in Jeru­
salem.
36. Visitemus fratres. — Non enim sufficit pa- Tm.li.
rere filios Christo, sed et oportet eosdem lactaro
ac enutrire, ut in fido ct virtute crescant. Ita Epis­
copi debent crebro visitarc suas parochias. Nam,
ul ait Aristoteles, I OEconom., cap. vi, a domini
oculus pascit equum, ct vestigia pinguem faciunt
agrum. » De visitatione hac mulla utilia congessit
hic nostcr Lorinus.
38. Paulus autem rogadat,—wcu, id est œquum Vers. 31.
ct dignum censebat.
Ut qui discessisset, —vel metu persecutionis,
vel fuga laboris, vel amore matris degentis in
Jerusalem. Græce efficacius dicitur, w ¿iroarcivra,
id est qui descivisset, vel defecisset : inde enim
ázcarárr.; vocatur desertor, defector. Ita Pagninus,
Tigurina et alii.
39. Facta est autem dissensio, — ffopcÇwjpw;. Pa- vm.il.
gninus et Vatablus, exacerbatio; Tigurina, acris
disceptatio; alii, irœ vel animi incitatio, sive pri­
mus ire motus primaque bilis commotio. Ira
utrimque bona esse potest, cum utraque pars
legitima ratione movetur, ct pro suo jure vel de­
siderio ardenter contendit et disceptat, uti hic
fiebat; esto in excessum venialem facilis sit lap­
sus. Id factum est nutu Dei, ut Barnabas a Paulo
divideretur, itaque separati diversis ct pluribus
evangelizaren!, ait S. Chrysostomus. Secundo, ut
Joannes, cognomento Marcus, hac disceptatione
et severitate S. Pauli notatus ignominia, suam
culpam inconstantiæ et ignavi® agnoscens, ani­
mosior ct conslantior evaderet; uti factum est.
Unde el Paulus cum resumpsit carumquc cl fidum
comitem habuit. Ita idem Chrysostomus. Præclarc S. Hieronymus, Apolog. contra Puffi num :
a Nonne, inquit, Apostoli salvis inter se amicitiis
dissenserunt, cum Paulus et Barnabas propter
Joannem, cognomento Marcum, stomachati sunt,
cl separavit eos navigatio, quos Evangelium co­
pulabat? » Talis dissensio fuit inter S. Petrum ct
Paulum, Galat. n, inter S. Hieronymum et Au­
gustinum, interS. Chrysostomum ct Epiphanium,
inter S. Cornelium et Cyprianum circa baptismum
hæreticorum non iterandum, etc.
Er Barnabas quidem, assumpto Marco, navigaret
Cyprum. — Lucas deinceps Barnabæ non memi­
nit, sed solius Pauli, cujus discipulus ct comes
fuit, acta persequitur. Ex peregrinatione S. Bar­
nabæ cum S. Paulo, quam hucusque descripsit
Lucas, liquet esse falsum quod ait Clemens in
Pccognit., ct Alexander monachus in Vita S. Bar-

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, c*p. XVI.
305
naba, Barnabam scilicet primo omnium evange­ profectus, ibi apostolatum suum glorioso mar­
lizasse Romæ, indeque Clementem abduxisse tyrio decoravit : cujus corpus, tempore Zenonis
Caesaream ad S. Petrum. Verum post hrec S. Bar- imperatoris, ipso revelante, repertum est, nnacum
nabam in Italiam venisse, in Liguria predicasse, codice Evangelii S. Matthæi sua manu descripto. »
Ecclesiam Mediolanensem erexisse, longe latcque Porro eum fuisse unumc 72 discipulis Christi, tra­
fidem propagasse, firmro traditiones ejusdemque dit Eusebius, lib. II IJísl., cap. i¡; Epiphanius, in
Ecclcsiæ monumenta, plurcsque scriptores fidem Panar., lib. I, sub finem; Beda, in Act. iv, et alii.
40. Traditis grati.? Dei.—Vide dicta cap. xiv, v«í*o.
certam faciunt, ait Baronius. Tandem Barnabas
rediit in Cyprum, ibique gloriosum pro Christo vers. 26.
obiit martyrium. De co sic legimus in Hom. Mar41. PrjECIPIENS CUSTODIRE PRJECEPTA APOSTOLOB. Bimi- hjrol., die 11 junii : « Natalis S. Barnabe Apos- rum. — Ergo non tantum Dei, sed et hominum,
1 '' ni’ toli, qui natione Cyprius, a discipulis cum Paulo puta Superiorum, præcepta servanda sunt, quod
lui
Gentium Apostolus ordinatus, multas regiones negant hæretici. Hæc verba desunt hic in Græco
cum co peragravit, Evangélicas prædicationis in­ et Syro, sed eadem habentur et repetuntur capite
junctum sibi opus exercens : postremo Cyprum sequenti, vers. 4.

CAPUT DECIMUM SEXTUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Paulus ob Judæos circumcidit Timotheum, cumque socium sua pradicattonts assumit in Asia et Bithynia,
aeper visionem evocatur in Macedoniam; Philippis ergo convertit Lydiam purpu triam, damonemque
e puella ejicit : quare virgis casus, cum Sila noctu orans et laudans Deum ciet terra motum quo ostia
carccris panduntur. His visis, custos carccris convertitur, Paulusque a Magistratu liber cum honore
dimittitur.

<4

1. Pervenit autem Derben et Lystram. Et ecce discipulus quidam erat ibi nomine Timo­
theus, filius mulieris Judææ fidelis, patre Gentili. 2. Huic testimonium bonum redde­
bant, qui in Lystris erant et Iconio fratres. 3. Hunc voluit Paulus secum proficisci : et
assumens circumcidit eum, propter Judæos qui erant in illis locis. Sciebant enim omnes
quod pater ejus erat Gentilis. 4. Cum autem pertransirenl civitates, tradebant eis custo­
dire dogmata, quæ erant decreta ab Apostolis et senioribus qui erant Hierosolymis. 5. Et
Ecclesia) quidem confirmabantur fide, et abundabant numero quotidie. 6. Transeuntes
autem Phrygiam, et Galatiæ regionem, vetati sunt a Spiritu Sancto loqui verbum Dei iu
Asia. 7. Cum venissent autem in Mysiam, teutabant ire iu Bithyniam; et non permisit
eos Spiritus Jesu. 8. Cum autem pertransissent Mysiam, descenderunt Troadem; 9. et
visio per noctem Paulo ostensa est : vir Macedo quidam erat stans, el deprecans eum, et
dicens : Transiens in Macedoniam, adjuva nos. 10. Ul autem visum vidit, statini quae­
sivimus proficisci in Macedoniam, certi facti quod vocasset nos Deus evangelizare eis.
11. Navigantes autem a Troade, recto cursu venimus Samothraciam, et sequenti die Nea­
polim. 12. El inde Philippos, quæ est prima partis Macedoni» civitas, colonia. Eramus
autem in hac urbe diebus aliquot, conferentes. 13. Die autem sabbatorum egressi sumus
foras portam juxta flumen, ubi videbatur oratio esse : et sedentes loquebamur mulieribus
quæ convenerant. 14. Et quædam mulier nomine Lydia, purpuraria civitatis Thyatira*
norum, colens Deum, audivit : cujus Dominus aperuit cor intendere his quæ dicebantur a
Paulo. 15. Cum autem baptizata esset, et domus ejus, deprecata est dicens : Si judicastis
me fidelem Domino esse, introite in domum meam et manete. Et coegit nos. 16. Factum
est autem, euntibus nobis ad orationem, puellam quamdam habentem spiritum Pythonem
obviare nobis, quæ quæstum magnum præstabat dominis suis divinando. 17. Hæc sub­
secuta Paulum, et nos, clamabat dicens : Isti homines servi Dei excelsi suiit, qui anuunXVII

sort

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XVI.

fiant vobis viam salutis. 18. Hoc autem faciebat multis diebus. Dolens autem Paula! ,
conversus, spiritui dixit : Praecipio tibi in nomine Jesu Christi exire ab ea. Et exiit eadem
hora. 19. Videntes autem domini ejus quia exivit spes quæstus eorum, apprehendente'Paulum et Silam, perduxerunt in forum ad principes; 20. et offerentes eos magistralibus,
dixerunt : Ili homines conturbant civitatem nostram, cum sint Judæi; 21. et annuntiant
morem quem non licet nobis suscipere, neque facere, cum simus Romani. 22. Et cucurrit
plebs adversus eos : et magistratus, scissis tunicis eorum, jusserunt eos virgis cædi. 23. Et
cum multas plagas eis imposuissent, miserunt eos in carcerem, præcipientes custodi ut
diligenter custodiret eos. 24. Qui cum talc præceplum accepisset, misit eos in interiorem
carcerem et pedes eorum strinxit ligno. 25. Media autem nocte, Paulus et Silas orantes,
laudabant Deum; et audiebant eos qui in custodia erant. 26. Subito vero lerræ motus
factus est magnus, ita ut moverentur fundamenta carceris. Et statini aperta sunt omnia
ostia; et universorum vincula soluta sunt. 27. Expergefactus autem custos carceris et
videns januas apertas carceris, evaginato gladio volebat se interficere, æstimans fugisse
vinctos. 28. Clamavit autem Paulus voce magna, dicens : Nihil tibi mali feceris : universi
enim hic sumus. 29. Petitoque lumine, introgressus est, et tremefactus procidit Paulo et
Sila* ad pedes; 30. et producens eos foras, ait : Domini, quid me oportet facere, ut salvus
fiam ? 31. At illi dixerunt : Crede in Dominum Jesum, et salvus eris tu, et domus tua.
32. Et locuti sunt ei verbum Domini, cum omnibus qui erant in domo ejus. 33. Et tollens
eos in illa hora noctis, lavit plagas eorum : et baptizatus est ipse, et omnis domus ejus
continuo. 34. Cumque perduxisset eos in domum suam, apposuit eis mensam, et lætatus
est cum omni domo sua credens Deo. 35. Et cum dies factus esset, miserunt magistratus
lictores dicentes : Dimitte homines illos. 36. Nuntiavit autem custos carceris verba hæc
Paulo : Quia miserunt magistratus ut dimittamini : nunc igitur exeuntes, ite in pace.
37. Paulus autem dixit eis : Ca*sos nos publice, indemnatos, homines Romanos miserunt
in carcerem, et nunc occulte nos ejiciuut? Non ita; sed veniant, 38. et ipsi nos ejiciant.
Nuntiaverunt autem magistratibus lictores verba hæc. Timueruntque audito quod Romani
essent : 39. el venientes deprecati sunt eos, et educentes rogabant ut egrederentur de urbe.
40. Exeuntes autem de carcere, introierunt ad Lydiam, et vjsis fratribus consolati sunt
eos, et profecti sunt.
tu

1. Filius molieris Jud.es. — Ita Romana, Græca
et Syrus. Aliqui pro ludan legunt vfduœ. Voca­
batur ea Eunice, id est Victoria , quam ajquo ac
aviam Timothei, nomine Loiilem, laudat Apos­
tolus, 11 Timoth. i, 5.
Fidius, —id est Christian®, qu® scilicet a
Judaismo conversa erat ad Christianismum.
Patre Gentili. — Vetita erant Judæis matri­
monia cum Chananæis, Exodi xxm, 32, at pon
cum aliis Gentilibus. Unde Gentiles uxores duxe­
runt Jacob,Genes, xxix, 23; Josephus, Genes, xn, 45;
Moses, Jîæodi n, 21 ; el post datam Mosi legem
David, il Reg. ili, 3; Salomon, ill Reg. HI, 1.
Esther Judæa nupsit Gentili Assuero, cap. n, vers,
17. Sic primitus Christiani contrahebant matrimo­
nia cum Gentilibus, eaque separari vetat Apos­
tolus, I Cor. cap. vu, vers. 12. Postea tamen
Ecclesia irritavit Iw.-c matrimonia : unde impe­
dimentum hoc matrimonii vocatur di spari tas
cultus ; cum hærelicis vero conjugium non irri­
tavit s<*d prohibuit, ob periculum perversionis.

Vide Sanchez, De Matrimonio, tract. De Dispari­
tale cultus.
2. HliIC TESTIMONIUM REDDEBANT — fidei non Veis.*,
ficta*, virtutis et bon® educationis jq studio sa­
crarum Litterarum, ut patet I Timoth, vi, 12, ct
II Timoth. i, 3. Unde Paulus Timotheum vocat
filium charissimum, et pire cæteris puregrinationis suæ adjutorem et administrum fidelem et
strenuum, ac Ephesin® Ecclesiæ Episcopum or­
dinavit, I Corinth, iv, 17; Philipp. n, 20 et 23 j
flor/i. XVI, 21. Vide dicta in ulraque epist. ad
Timoth.
3. Circumcidit eum propter Judíos. — Sponte trs *
id fecit Paulus, ne quod illi negotium facesse­
rent Judæi, eo quod Timotheum Gentilem asci­
visset in socium prædicationis, utque eos deme­
reretur faciliusque ad Christum traduceret : lo­
gaba enim erant mortua, sed necdum mortifera.
Titum vero, æque Gentilem, Paulys non est
passus circumcidi, quia Judæi eum ad id volebant
compellere, ne videretur eorum sententiæ fais®

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cip. XVI

itu. 4.

Ver».

6.

rjuiu'«r
pri<Uare in
cw?t
ile.p.
frimo.

stibscriboro, qua docebant circumcisionem esse
necessariam ad salutoni. Vide dieta Galat, n, 3.
Laudat discretionem S. Pauli S. Gregorius,
lib. XXVlll Mural., cap. vi vel xii : « Plerumque,
inquit, virlus cum indiscrete tonetur, amittitur;
cum discreta intermittitur, retinetur.» EIS. Chry­
sostomus tantam conversionem quanta secuta est
vers. 5, ascribit studio concordiis S. Pauli.
Erat Gentilis , — òst?/»-». Syrus, fuerat Gentilis.
Putant enim nonnulli patrem Timothei hoc tem­
pore fuisse mortuum, itaque dicendum est, si
mater ejus erat vidua, uli dixi aliquos legere
vers. 1.
4. Dogmata , — non fidei, sed legum, id est
praecepta. Unde explicans subdit : a Quæ erant
decreta ab Apostolis. » Ergo obligant leges Apos­
tolorum, Episcoporum, Pastorum, etc., quod
negant hærelici.
6. VETAT! SUNT A SPIHITU SANCTO LOQUI VERNUM

Dbi 01 As,à- — Cur<f ,>crPcra,n <il>qui respondent :
Qu»a> inquiunt, Asiani erant a Deo rejecti et
reprobati ; Deus enim vult omnes homines salvos
^ndc et paulo post Asianis fidem per S. Joan­
nem el Paulum communicavit. Primo, ergo
OEcumenius respondet, quia Paulus praevidebat
famem futuram in Asia-, quai hominum curas a
fide ad panem qurorendum divertit. Undo Beda
et Orígenes, hom. 0 tn La-.it., causam dant,
quod Paulus pnevidebat Asianos contemplaros
verbum Dei. Et 8. Gregorius, hom. 4 m Evany.:
Ne gravius, inquit, do contempta praedicatione
Secundo, mali auditores judicari morerentur. Secundo et
melius, S. Chrysostomus : Quia Asia, inquit, ser­
vabatur S. Joanni, sicut Bithynia S. Lucæ, ait
Tertio.
Gagneius. Tertio, quia Asiani adhuc imparati
erant ct indispositi ad recipiendum Evangelium,
paratiores vero erant .Macedones, ut patet vers. 9 :
ita Sedulius, in cap. i ad Romanos. Sicut ex adverso
jussit Deus Paulum predicare Corinthi : a Quo­
niam, ait, populus est mihi multus in hae civiQuuio, tate, » Act. cap. xviii, 10. Quarto, S. Prosperus,
lib. 11 De Vocat. Gent., cap. ni, censet arcanam
hic fuisse causam, quæ nos latet, ob quam non
negata, sed dilata est Asianis gratia predlcationis. Sic Paulus, Hom. i, 13, scribit se sæpe pro­
posuisse venire ad cos, sed prohibitum fuisse.
Ubi recte notat S. Chrysostomus et Ambrosius a
Dei nutu pendere tum verba, tum itinera predicatorum suorum : hæc enim illi sumrnæ esse
cune.
Mmu.
Moraliter : .Moyses Abbas apud Cassianum,
Collât, i, cap. ult., notat sæpe se expertum quod
sibi volenti exhortari defecerit sermo, et quasi
arefacta fuerit lingua: « Quibus indiciis, inquit,
evidenter agnoscitur Domini gratiam pro merito
(intcllige ex virtute ejusdem gratile) ac desiderio
audientium disputantibus aspirare sermonem. »
Viri ergo Apostolici et pnedicatores toti a Deo
pendeant, eique assidue se commendent, ut iter
linguamque eorum dirigat eo ubi major erit Dei

307

gloria et animarum fructus, ac vicissim fideles
orent, ut tales sibi mittat pastores, doctores,
confessarios ct praedicatores, qui magis eorum
salutem promovebunt.
In Asia — Minori, non tota, quæ complecti­
tur Phrygiam, Pamphyliam, Lycaoniam, Cili­
ciam, Galatiam, etc., totaque mari cingitur,
prater cam partem quæ spectat Orientem; sed
quæ finitima est Epheso : hæc enim proprie Asia
minor dicitur, in qua paulo po«t Paulus predi­
cavi! per biennium, Ador, xix, vers. 1 et 10, ac
deinde S. Joannes Apostolus.
7. In Mysiam. — A S. Hieronymo, in Locis 1/ctr., v»n. ».
vocatur Mesia. Ptolemæus duplicem facit My­
siam , majorem el minorem, ct utramque extra
Bithyniam in Asia, non procul ab Ida. Mysos alii
Thraces, alii Lydos (pissedixerunt. Et quia Lydi
fagum acctosam (qnro rnulta nascitur in Olympo)
Mysam vocavere, ab eo Mysos dictos putaverunt,
quibus sermo fuit ex Lydo Phrygioque permixtus.
Hæc ergo Mysia fuit in Asia. Alia Mysia est in
Europa, quam aliqui vocant Bosniam. Porro
Mysi adeo fuere viles et despecti, ut in prover­
bium abierint, ac de homine vilissimo dicatur,
u Mysorum ultimus. » Ubi vide charitatem et hu­
militatem Pauli, qui vilibus æque ac honoratis
evaugelizat, memor illius dicti Isaiæ pt Christi :
« Pauperes evangelizaniur (i). »
Non i eruisit eos (ob causas paulo ante datas)
Spiritus Jesu, — puta Spiritus Sanctus, qui a
Patre et Filio, puta Christo Jesu, procedit el
utrique est proprius et consubstantialis. Unde
colligas Spiritum Saucium non solum a Pairo,
ut voluere Græci, sed etiam a Filio procedere, ac
consequenlur vere esse Deum, ita S. Cyrillus,
lib. II in Joannem, cap. m, et S. Augustinus,
tract. 09 in Joannem, ac Concilium Ephesinum,
cap. De resurrectione Christi. Idcirco enim vocatur
Spiritus Jesu, æque ac Spiritus Dei Patris.
8. Descenderunt Troauem. — Troas Asi® est
regio Hellesponto adjacens, ita dicta a Trojanis,
el
ait Pomponius Mela, lib. I ; ptolemæus minorem <i.-b»
Phrygiam appellat. In ea urbes nobiliores fuere,
Troja, Anlandrus, Smyrna, Clazomene, Perga­
mus, Thyatira, Philadelphia, Laodicia, Ida et
Tmolus. Porro S. Hieronymus, in Locis Hebr., ac
Barouius censent Troadem fuisse urbem in Asia,
alio nomine Auligoniam appellatam. Verum Sy­
rus et alii censent esse regionem eam, quam jam
(t) Netum est illud Ciceronis, orat, po Flacco, cap. xxvii:
« Namque, ut opinor, Asia vestra constat ex Phrygia,
Mysia, Caria, Lydia. Utrum Igitur nostrum est, an \estnim, hoc proverbium, Phrygem plagis lien solere i no­
tiorem t Quid do tota Caria Y Nonne Ime vestra voca
vulgatum est, si quid cum pcnculo experiri velis, in
Care id potissimum esse faciendum?Quid porrum Græce
sermone tam tritum atque celebratum est, quam si quj
despicatui ducitur, ut Mysoruin phimus essu dicalar?
Nani quid ego dicam de Lydia ? Quis unquam Gnvcus
coino-diam scripsit, in qua senus primarum partium
non Lydus ossei ? »

339

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XVI.

dc<cripsî.Utrumque est probabile. Sane cap. xx, 7, tiam a Deo, III Reg. in. quia in vigilia crebro
eam desiderabat. Idem alibi : « Memores, ait,
Lucas indicat Troadem esse urbem.
rm 9. 9. Et visio per aoctem. — Hæc ergo visio fuit Domine, mandatorum tuorum, etiam in somnis
Ftóii 5001011101 a
Paulo immissum per angelum. peccatis resistimus. » Hinc signum est eximias
Angelus enim in imaginatione Pauli formavit et castitatis, si in somnis nunquam occurrat turpis
pinxit virum habitu Macedonico, ejusque vocem, imaginatio; aut si occurrat, statini ei phantasia
ut videretur macedonico loqui ct dicere : «Tran­ resistat, uti fecit S. Franciscus Xaverius resistendo
siens in Macedoniam, adjuva nos ; » vel certe ipse ei usque ad emissionem sanguinis. Sicut enim
angelus viri .Macedonis speciem et vocem assump­ equi viam sæpc a se inilam et tritam ineunt etiam
sit. Videtur hic angelus fuisse tutelaris cl prœses dum auriga dormit ; sic idem facit sensus, caro
cl phantasia, etiam dum mens sopita est ct ratio
Macedoni©.
Simili visione S. Franciscus Xaverius cognovit dormit. Perinde ergo ac in repentinis secundum
be vocari in Indiam. Visus est enim sibimet sæpe habitum operamur, v. g. si tentatio aut periculum
per quietem, humeris Indum aliquandiu vectare, occurrat, illico generose eam repellimus, si alias
adeo gravem, ul ipso pondere fatigatus excita­ eam soliti simus repellere, sic et in somnis. Nam,
retur a somno : nimirum hoc praesagium erat ut ait Aristoteles, HI Ethic., cap. vin : « Ars per­
gravium ærumnarum et laborum, quos pro In­ fecta non deliberat : tam sibi facilis est actus
dorum salute subiturus erat. Ita Horatius Tursel- suus. » Vis ergo cum Paulo pia somniare de Deo,
linus in Vita Xavcrii, lib. I, cap. vni.
Christo, cado, etc., eadem vigilans frequenter et
Simili modo ad Africanos, Indicos et Ælhiopi- ardenter cogita, ac rumina. Cum enim hujus
cos propagandes fidei agones vocatus est Joannes cogitationis habitum indueris, is quasi natura­
5onnii Nunnius, ex illustri Gusmanorum familia oriun- liter, etiam noctu, in actum suum seso exercet,
cius, is qui primus Patriarcha in Æthiopiam des­ pneserlim si eam sub somnum renovet cique
tinatus a Pontifice Maximo, multis exantlatis indormiat.
10. Stati» qobsivimus, — scilicet ego Lucas, Ver», io.
laboribus, magnam suæ virtutis voræque sanc­
titatis opinionem posteris reliquit. Cum enim Paulus, Silas et Timotheus : hic enim aditesi!
annum integrum supplicasse! B. Virgini, ut sibi Paulo, vers. 3, ui per plures magis spargeretur
indicaret quis vil® status sibi capessendus foret, Evangelium. Sic S. Vincendus Fertorius, sui mvi
in somnis apparuit ei B. Virgo. comitata duobus Paulus, provincias Europæ evangelizando obiens,
o Societate Jesu, Petro Fabro scilicet et Francisco ducebat sccum multos sacerdotes et fratres, tum
Strada, dixitque : a Vis servire filio meo usque sui Ordinis, tum aliorum, qui eum adjuvarent,
ad defatigationem? » Cui Nunnius: a Omnino, ac præsertim pœnitentium confessiones excipe­
Domina. Sequere ergo, ait illa, hos viros. » Mox rent, ait auctor Vilæ ejus, lib. H, cap. vn. Solerille eis obvius factus, in Societatem eorum ad­ ter notat Baronius et alii Lucam hic loqui in i.ucuubi
mitti petiit et impetravit, ac primum in Hispa­ prima persona, dicendo, quœsivimus, ac proinde
nia, deinde in Africa, demum in India pro Christo seipsum comprehendere, cum hactenus locutus
laboravit usque ad defatigationem. Ita P. Maf- sit in tertia persona : undo videri, quod Lucas tew?
feius in Vita S. Ignatii de Loiola, lib. II, cap. vi. primum adhæserit Paulo Troade, indequo indi­
Miul
Moraliter : Nota somnia esse indicia vigilantis viduus fuerit Pauli comes, ut ait S. Hieronymus,
animi, ct virtutis aut vitii. Quæ enim in vigilia lib. De Viris illustr., in Luca, ac proinde deinceps
animus cogitat, agit ct frequentat, hæc et som­ non tam audita, quam visa a se Pauli gesta
niat : naturaliter enim ea noctu recurrunt. Som­ enarret. Hinc infert Baronius Lucam scripsisse
nium ergo est signum rei amatæ, et per frequen­ Evangelium anno Christi 58, illo enim Paulus
tem actionem aut meditationem animo penitus fuit in Achaia et Boeotia (ubi Lucam scripsisse
insite et infix®. Quocirca Plularchus, lib. De Evangelium asserit S. Hieronymus), non ante.
Profectu morum, assignans duodecim signa ac­
Verum alii probabilius censent Lucam ali­
quisite virtutis, unum ex Zenone dat ex somniis. quando abfuisse a Paulo. Primo, quia ab hoc
Si enim somnies dc Deo, de amore Dei, dc con­ versu deinceps per quatuor capita, scilicet usque
vertendis animalius, certum est interdiu te crebro ad cap. XX, 5, Lucas mutat personam, et a prima
do Deo Deique amore ct convertendis proximis redit ad tertiam. Cum enim hoc cap. mutasse!
jogilaro, agere ct satagere ; ac consequenter ar­ tertiam personam in primam dicendo vers. 10 :
dere amore Dei et proximi. Ita Paulus jugiter u Quaesivimus, etc., certi facti quod vocassel nos
u tteutus praedicationi et saluti Gentium, de eadem Deus ; » et vers. 11 : a Venimus Samothraciam ; »
re somniat. Deus tamen illud somnium ita direxit et vers. 12: « Eramus autem; » et vers. 13 :
et attemperavit, ut de Macedonia somniaret, po­ ti Egressi sumus, loquebamur; » et vers. 10 ¡
tius quam Galatia, vel Asia, ideoque vir Macedo « Euntibus nobis ad orationem, etc., Pythonem
vocans in Macedoniam ei appareret, quia eo obviare nobis; » cl vers. 17 : «Subsecuta nos, »
illum destinabat. Idem signum dat S. Augustinus, ut significet se tunc fuisse comitem Pauli : idem
lib. XII De Genes, ad litter., cap. xv, ubi et addit tamen sub finem capitis hujus mutat rursum per­
exemplum Salomonis, qui in somnis petiit sapien­ sonam primam in tertiam, ut significet so tunc a

COMMENTARIA IN ACTA
Paulo abfuisse, Idque facit constanter usque ad
cap. XX, 5. Unde ait hoc cap., vers, ult., de Paulo ct
Sila : «Visis fratribus,consolali sunt cos; et profecti
sunt.» Et cap. xvii, 1 : a Cum autem perambulassent Amphipolim, venerunt Thessalonicam, * etc.,
quibus evidenter significat so tunc non fuisse in
comitatu Pauli. Videtur ergo ab eo abfuisse, us­
que dum Paulus perambulando regiones, rediit
in Grœciam , navigaturus in Syriam, cap. xx, 3;
tunc enim Paulus inter alios socios hujus itineris,
qui illo versu nominantur, assumpsit et Lucam.
Unde de iis, æque ac dc se subdit ibidem Lucas,
vers. 5 : « Hi cum præccssissent, sustinuerunt nos
Troade : nos vero navigavimus post dies azymo­
rum. » Et vers. 15 : « Venimus contra Chium : n
ac deinceps semper eadem persona prima utitur,
ut seipsum includat. In illa ergo ex Graecia in
Syriam, indeque Hornam navigatione, longa ct
periculosa, Lucas individuus fuit comes Pauli,
non ante. Secundo, quia, esto fuisset Lucas ante
comes Pauli firmus et stabilis (quod tamen non
liquet), non idcirco firmiter ei adhæsisset. Crebro
enim Paulus suos comites alio amandabat, ad
Ecclesias a se erectas confirmandas, uti Titum et
Lucam amandavit Corinthum, II Cor. vni, 18;
Silam Athenas, Titum in Cretam, Timotheum
Ephesum, Erastum in Macedoniam, Ad. xix, 22.
Tertio, quia II Cor. vni, 18, per fratrem cujus laus
est in Evangelio, quem Paulus ait se mittere Co­
rinthum, S. Hieronymus, Tertullianus, Anselmus,
imo S. Ignatius (quos ibidem citavi) intelligunt
S. Lucam. Unde sequitur anno Christi 58 (illo
enim scripsit Paulus Epist. 11 ad Corinth.), vulga­
tum jam et celebre Lucæ Evangelium, ac proindo
aliquot annis ante illud a Luca fuisse conscrip­
tum, nimirum inter annum Christi 51, quo Lucas
hic cœpit adbærerc Paulo, el annum Christi 58,
quo illud oro omnium laudari asserit Paulus. Ex
dictis sequitur, pluribus annis Lucam a Paulo
abfuisse. Ubi nola insignem modestiam S. Lucæ,
nipote qui nullam sui Evangeli!, laborum et opis
quam navavit S. Paulo, mentionem facit, cum
tamen eam dilaudet Paulus in suis Epistolis. Sua
ergo alto premit silentio, ac in gesta Pauli se to­
tum effundit : vice versa Paulus Lucam suum
adjutorem vocat ct celebrat, epist. ad Philcm.,
vers. 24, ac charissimum nuncupat, Coloss. iv, 14.
Et in vinculis Romæ agens : « Lucas, inquit, est
mecum solus : » cum tamen dc aliis suis sociis
mox subdat : « Omnes me dereliquerunt : non
illis imputetur, » 11 Timoth. iv, 11 cl 16.
Proficisci in Macedoniam. — Quam cum des­
cripsisset Plinius, lib. IV, cap. x, subdit : « Hæc
est Macedonia terrarum imperio potita quondam,
hæc Asiam, Armeniam, Iberiam, Albaniam. Cap­
padociam, Syriam , Ægyptum, Taurum, Cauca­
sum Irangrossa : hæc in Bactris, Persis, Medis do­
minata, loto Oriente possesso. Haec etiam Indiæ
victrix per vestigia Liberi patris atque Herculis
vagata. Hæc eadem est Macedonia, cujus uno dio

APOSTOLORUM, cap. XVI;
3OT
Paulus /Emilius Imperator noster 72 urbes di­
reptas vendidit. Tantam differentiam sortis pro­
stitere duo homines, n Hanc nunc S. Paulus Chris­
tianus Alexander, et alter Paulus Æmilius, non
Romanis, sed Deo ct Christo subjecit.
11. Samothraciam. — Ita dicta est regio a Samiis
et Thracibus vicinis ct accolis , vel etiam incolis,
teste Diodoro, lib. V, cap. xi. Unde Virgilius,
VII Æneid. :

1 f•

Threidamque Simon, qne noneSimolbnch ferian

Neapolim. — Urbs erat, non in Caria, ut vuii
Dionysius, sed in confinio Th r ac Læ et Macedonis
contra Thesum insulam. Hæc enim, non illa, vi­
cina erat Samothraciae: ita Gagneius, Cajetanus
et Arias; GEcumeuius ait suo ævo nuncupatam
Christopolim.
12. Philippos. — Ita dicta est urbs a Philippo,
IV
patre Alexandri Magni, qui eam instauravit ; con­
versa est ad Christum a S. Paulo.
Qu.e est prima partis Macedonie cititas. — Pî • «•
a Partis, n id est primo, regionis vel provinci®.
Sïcundo, proprie « partis, » id est portionis illius pi akr.
Macedonia?, quæ e Thracia et Samothracia (unde
veniebat Paulus) venientibus occurrit : ampla
enim erat Macedonia, aliasque habebat urbes aliis
provinciis conterminas. Tertio,id est pars, su­
mitur pro principio. Sic sumit Virgilius,VU .Eneïd. :
Pars mibi pads erit dextram tetigisse tynnni.

Ita Budæus in Comment. linguæ Grœcœ; q. d. Phi­
lippi est prima civitas principii Macedoni®, sive
a qua incipit et principium capit Macedonia. Ita
Syrus vertit, quæ est principium Macedonia; et
Erasmus, quæ est in prima parte Macedonia. Unde
quis suspicari posset, in Nostro pro prima, legen­
dum prima : quæ est prim® partis Macedoni®
civitas, sic enim sensus est clarus; verum exem­
plaria Bibliorum Græca et Latina constanter ha­
bent prima. Quarto, ergo planus sensus est hic,
q. d. Philippi est prima civitas in confinio Thraciæ, quæ ad partem, id est sortem et ditionem
Macedoni® perlinet ; aliæ enim ulteriores perti­
nent ad partem, id est ad sortem, jus et ditionem
Thraciæ; imo Philipporum urbis pars una ad
Thraciam, pars altera caque potior ad Macedo­
niam perlinebat (1).
Colonia — Romanorum, ut palet vers. 21, ideoque jure Romanorum civium gaudens, sicut no- ®riçu
bilis Ubiorum civitas Belgio vicina, dicta est
Colonia Agrippina, quia Agrippina, uxor Claudii
Imperatoris et mater Neronis, eo coloniam Ro­
manorum deduci curavit. Coloni enim diceban­
tur cives Romani ad aliquam urbem habitandam
missi, qui non propriis, sed populi Romani legi­
bus vivebant, ait Cicero, lib. Ill De Natura deorum.
Porro colonias ducebant Romani, turnad exono(1) Plura do hac urbo vid. in Kosenmulleri Handb
bibi. Alterthumsk.

MO

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XVI.

random Romam populis opplelam, eoruni exa­ bus primos rationem invenisso lanas purpuras
mina alio deducendo; tum ad pauperes urbis inficiendi. » Verum obstat tí nomine. Nomen ergo
alendos : his enim alibi dividebant jugera terra; proprium erat Lydio, non cognomen a patria.
tum ut iis militibus stipendia solverent, vel prœ- Addo; cognomina non sumi a provinciis tam am­
mia largirentur ; Ium maxime Mt illi Romanorum plis, ut regna sint, qualis erat Lydia : potius ab
jus et imperium iis in locis, ad quæ mittebantur, urbe dicenda erat Thyatircna. Lydia Sanctorum
tuerentur. Ita Cicero, De lege Agraria : « Majores catalogo ascripta est in Marlyrol. dio 3 augusti.
inquit, colonias sic idoneis in locis contra suspi­
Purpuraria.— Aliqui ita dictam censent, quod foj”
ciones periculi collocarunt, ut non oppida Hali»», purpura vestiretur, ulpoto nobilis et prognata e
sed propugnacula imperii esse Riderentur. » Et stemmate regio : regum cnim est purpura. Alii,
pro Fanteio de Gallia provincia loquens : a Est quod purpuram tingeret. Verum Græco cst
in eadem provincia Narbo Martius, colonia nos­ ç’jpsnwhi, id est purpura venditrix, quales solent
trorum civium, specula populi Romani, ac esso divites : imo opes ct gloria Tyri consiste­
propugnaculum istis nationibus oppositum et bant in conficienda ct vendenda purpura, uti dixi
objectum. » Colonia quoquo dicebatur urbs do­ Isaiœ XXIII.
nata jure et privilegiis colonia, etiamsi ex colo­
Civitatis Tiiyatirenorlm. — Civitas est Lydiæ,
nis aliunde missis non esset conflata.
de qua dixi Apoc. i, 18; ex ea ergo oriunda erat
Conferentes. — Ita legunt Romana, id est disse­ Lydia.
rentes, disputantes : Grace enim est OutTpíCwrií;
Colens Deum. — Lydia erat Gentilis : cognovit
unde Seholasticæ disputationes vocantur diatriba, ergo et coluit Deum vel lumine natura, ex crea­
idque probat Erasmus. Alii legunt consistentes; tione et gubernatione universi; vel ex institu­
unde Vatablus et Pagninus vertunt, commorantes. tione majorum; vel ex familiaritate cum Judæis,
Hoc cnim quoque significat Græcuin iixTptCwn;. uti et Cornelius Centurio, Actor, x. Undo Lyranus,
Eodem res redit. Ncc enim commoratio Pauli Hugo, Glossa et Carthusianus censent earn fuisse
fuit otiosa, sed intenta ad disputandum et prtn- proselytum.
dicandum.
Cujus Dominus aperuit cor, — puta illuminavit
i». 13. Ubi videbatur oratio esse. — Græcum r.^ intellectum et movit voluntatem ejus, ut inten­
civxx et orationem, et oratorium, sive locum oratio­ derei iis quæ dicebantur a Paulo, eaque vera esse
nis ( ut vertit Syrus) significat, puta synagogam : intelligerel; itaque Christum cognosceret et dili­
h ec enim Judæis erat locus orandi et prædicandi. geret. Oret prædicator, ut Deus auditorum corda
Unde et Paulus in eo predicare cœpit. Talia loca aperiat : idem orent auditores, si fructum ex con­
extra civitates crebro habuisse Judæos et Sama­ cione referre capiunt.
ntas, tradit Epiphanias, harresi 80 (1). Sic Philo ad
18. Si judicastis me fidelem Domino. — «Si, « id ven. is
Caium, Judæorum Synagogas vocat proseuchas. est quia, q. d. Quia consuistis mc dignam bap­
Et Juvenalis, satyra 3 :
tismo et fide Christiana, quia me fecistis fidelem
ct Christianam, divertile ad me, ut ego vestro
Ede ubi consistas, io qua te quæro proseucha.
alloquio, et vos mea hospitalitate gaudeatis. Ncc
Sic carnatio vocatur canaculum, in quo fit coena- cnim decet Christianos, præsertim Apostolos, nisi
'
tio ; ambulatio vocalur ambulacrum, in quo ipsa apud Christianos hospitari.
fit; catus, consilium et Ecclesia vocalur locus,.in
Et coegit nos. — Hinc colligit S. Gregorius,
quo fit cœlus et congregatio populi vel consi­ hom. 23 in Evang., quod peregrini ad hospitium
liariorum. Unde liquet locum hunc orationis non solum invitandi sint, sed etiam trahendi. Et
fuisse Judæorum, præsertim quia eo convenit S. Ambrosius, lib. I De Abraham, a Christianis,
Lydia, quæ colebat Deum, ut dicitur vers. 10. præsertim Episcopis, requirit ut prasto sint ad­
Salmeron tamen censet fuisse idolimn , ubi Gen­ venientibus, occurrant obviam, ilinera explorent,
tes suos deos colebant et invocabant.
adsint non quærenlibüs, rapiant pralergredienStr- n. 11. Nomine Lydia. — Censent aliqui Lydiam tes, uti fecit Abraham. Sic et discipuli duo co­
dictam, quia oriunda erat e Lydia provincia, cu­ egerunt Christum sccum divertere in Emmaus,
jus rex fuit Crœsus tempore Cyri. Favet quod idcoque eum in fraclione panis agnoscere merue­
scribit Plinius, lib. VII, cap. Lvi, « Lydos Sardi- runt, Lurte XXIV, 29.
16. Ad orationem: — ad locum orationis, ad v<»r».i»,
(1) Fuit moris apud Judæos ut Proseucha quam proproseucham, uli dixi vers. 13.
limo ad fluvios exstruerentur, quo commodius ipsis sup­
Habentem spiritlm Pythonem.— Syrus, spiritum
peteret aqua ad manus lavandas, antequam preces face­
rent Insignis in hanc rem est Josephi locus , Antiq. XIV, divinationis, puta dæmonem familiarem, imo ob­
i, 2J. Tertullianus quoquo , ad Hat. lib 1, cap. un, de sidentem, ait Cajctanus ct Hugo (nam Paulus
pjih>
ritibus Judæorum disserens, eorum preces litici ates com- illum ex ea expulit), qui de futuris oracula red- 1“*’*
memvrai. Cl. Gloire, op. cit. tom V, p. 330. l’roseuchæ, débat. Apollo eniin cognominatus cst Pythius,
ho Oratoria nou semper fuerunt a diticia, sed interdum
loa subdiales et solitarii, septo circumducti, silvula», vel a dracone Pythone, quem in Delo occidit, vel
nil precandi causa convenirent. Vid. Vitringa, De Sy- a TrjOt¿>ai, id est consulere, pula a dandis responsis
et oraculis. Inde spiritus ille quo afflati predica•af. ettcre, p. 119.

COMMENTALA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XVI.

bfttìt futura, Pytho vocari coeptus est, Indo etiam
ffúOm dicebantur, qui Delphos ad consulenda ora­
cula mittebantur, qui publico cum regibus ciba­
ria habebant et vescebantur uba, teste Herodoto,
lib. VJ. Vide dicta 1satos yiii, 19.
V«r«. i7
17. Isti homines servi Dei excelsi sort. — Non
ait, Jesu Christi, quia hic ¡111 exosus cst, utpote
qui cum regno suo dispoliavit. Dixit hoc dæmon
per puellam, vel coactus a Deo : ita Deda, Glossa,
Hugo et Dionysius ; vel sponte, ut hac arte ad sc
plures pelliceret, quasi qui spiritus esset divinus,
utpoto servos Del indicans et dilaudans : ita
S. Chrysostomus, OCcumenius, Lyranus et Cajetanus. Addit S. Chrysostomus, ut Paulum adu­
lando sibi conciliaret, nc se a puella expelleret,
cumque laudando titillaret et ad vanam gloriam
incitaret. Verum potior caüsa petenda videtur ex
eventu, quem dæmon sagacissimus uti prævidebal, ita et malitiosissimus intendebat : nimirum
previdebat Paulum non laturum hasce suas vo­
ces, sed eum expulsurum, sc vero libenter ces­
surum, ut heros Pythonissae jam privatus suo di­
vinationis qttæstu accenderet in Paulum, ut eum
male mulctarent vel occiderent. Pauli enim caput
petebat diabolus, ut ejus praedicationem et con­
versionem Gentium inhiberet j ita factum cst :
nam Paulus ab cis captus, flagellatus ct incarceratus est. Sciebat cnim, si Paulum perderet, sc
plurimos perditurum.
Ver» 18. 18. DoLENS AUTEM PAULUS, — tum puellæ miseriam, tUm diaboli fraudem, qui divinando
populos ad se ct ad magicas artes attrahebat.
Grece pro dolens est ïtascwOilc, id est molate ferens
ct indignans ; Erasmus, tœdio affectus. Noluit hanc
laudem et hoc testimonium recipere a diabolo
Paulus, tum ut ostenderet cum patrem esse men­
dacii, et verum subinde dicere, ut deinceps menlienti credatur ; tum ut ostenderet omnem cum
diabolo communicationem nobis esse interdic­
tam : « Nam beneficia ejus omnibus sunt noccnliora vulneribus, » ait S. Leo, serm. 19 Dc Pas­
sione. « Dum cnim beneficia prestai, magis no­
cet, » aitS. Augustinus, lib.VlH De Civit., cap. xxiv.
Vei», n
19- Au principes. — Syrus, ad primores civita­
tis, inter quos mulli erant e Magistratu : Magis­
tratui enim puniendum obtulerunt Paulum, ut
sequitur.
hi», to. 20. Cum sint Jud.ui. — Conflant invidiam Paulo :
Juduei enim Romanis cl aliis Gentibus erant exosi
ob fidei singularitatem, separationem ct morum
dissimilitudinem. Idem odium in Christianos,
quasi e Judæis oriundos, derivarunt, ut palet ex
Tertulliano, Apolog. cap. vu, ac ex Apologils
Aristidis, Quadrali, Athenagora), Justini et alio­
rum illius ævi.
Vu» ti. 21. Annuntiant morem, — íb», id est mora,
instituta, puta novam fidem cl religionem, novum
modum vivendi, novum novi Dei cultum.
Cum simus Romani, — puta coloni Romanorum,
ac proinde eorum jure vivent*. Romani enim
,

3H

sanxerant, ne quis Deus admitteretur, nisi quem
Senatus approbassel. Unde cum Tiberius Cæsar,
auditis miraculis Christi, vellet eum inter deos
referre, Senatus restitit, eo quod se prius non
consuluisset, teste Eusebio, lib. II Distor.,cap. n.
22. Scissis tunicis eorum, — Pauli et Silis. Id
Ü.
fecerunt tum ad exeerationem sceleris, quod sci­
licet deorum cultum abolere et novum Deum
statuere satagerent; tum ut eos notarent igno­
minia; tum ut eos nudarent ad flagellationem,
qure mox secuta est. Aliter Tigurina et Clarius;
vertunt enim, « scissis tunicis suis, » pro a&ri»
legentes fcfrri», quasi magistratus non Pauli, sed
suas tunicas sciderint, in detestationem audita
blasphemite et nov® religionis quam predicaba!
Paulus. Harte enim ipsi superstitiosam et blas­
phemem impiamque censebant.
23. Et CUM MULTAS PLAGAS EIS IMPOSUISSENT, — Veri. u.
per virgarum flagellationem. Unde Syrus vertit,
ct cum multum eos flagellassent. Alii, preter vir­
gas, putant Paulum ct Silam partim a populo
furente, partim a lictoribus, fustibus et pugnis
fuisse appetitos : hisce enim proprie plag® infli­
guntur. Preciares. Chrysostomus hic, sub finem
hom. 39 : u Paulus, inquit, verberabatur, et nihil míiíu»
dicebat. Hunc et nos imitemur. Referiamus percutientes mansuetudine, silentio, longanimitate.
Difllciliora sunt hæc vulnera : major plaga et ■ riL“onerosior. Gravius enim est percutere animam
quam corpus. Multos percutimus, sed ut amici,
et delectantur; sed quem percusseris cum contu­
melia, quoniam cor tetigisti, valde contristasti.
Ita magis cor illorum percutimus. Quod autem
militas magis verberet quam temeritas, age
demonstremus, » etc. idem, hom. 6 De Laudibus
S. Pauli, docet Paulum eidem cui nos infirmitati
carnis subjacuisse, sed eam virtute transcendisse :
a Non cnim, inquit, habere naturam infirmitati­
bus subditam, sed servire infirmitatibus, crimi­
nosum est ; ut merito magnus illo habeatur atque
mirabilis, qui imbecillitatem natur® Voluntatis
virtute superavit, et hoc ipso ostendit, quanta
sit libere voluntatis potestas, obstruilquo ora
dicentium : Cur non natura boni facti sumus, neo
cum ipsa virtute progeniti? Quid cnim refert
natura esse, quod potes effici voluntate? Imo
præstat sponte coronis et amplissima laude de­
corari. » Et mox: « Paulus, inquit, fuit statua r*ntai
virtutis, qui bona voluntatis in natur® firmitatem
certavit adducere. Dolebat quidem illo corpus,
sed non inferior incorporeis potestatibus, ipsos
contemnebat dolores. Quando enim dicit : Mundo
crucifixus sum, quid aliud videtur dicere, quam
quod etiam ex corporo ipso animi virtute migra­
verit? »
24. Strinxit ligno, — numella, vel cippo, cui Y«n.«fc
seorsim siuguli inserebantur (i).
(i) Tò ÇûXw lignum, fuit inslruiuculuni ligneum, qui­
vis hinc cl inde foraminibus cerio invicem spatio diversis

3«

COMMENTARIA IN ACT,\ APOSTOLORUM, CAP. XVl7

Tm ts.

25. Medía autem noctb Paulus et Silas , oran­
tes, laudabant Deum. — Vide hie Pauli et Silæ
in flagellatione et incarceratione constantiam et
lætitiam, qua exultantes Deo quasi pro ingenti
Tutet’ dono gratias agunt. Idem fecerunt olim Martyres,
brrrif Rursum, quam brevis somni fuerit Paulus, scilijyctn cet dormivit usque ad mediam noctem. Tertio,
mt. h eum solitum media nocte consurgere ad oratioUhnfuft* nem,J instar Davidis dicentis,3 P<alm. cxvm,3 62 :
dì.
« Media nocte surgebam ad confitendum tibi ; »
Cor? ct Isaiæ, cap. xxyi , 6 : « Anima mea desideravit
te in nocte. » Hinc fideles olim media nocte sole­
bant ad orationem surgere, tum quia sub id
tempus natus est Christus, æque ac passus; tum
quia credebant Christum noctu venturum ad ju­
dicium, inquit Lactantius, lib. VII,, cap. ix.
« Quocirca, inquit Clemens Alexandrinus, Il Pœdag., cap. ix, saepe noctu e lecto surgendum est,
Deusque laudandus : beati cnim, qui in ipsum
vigilarunt, seipsos assimilantes angelis, quos
nos ¿Tpqépauc, id est vigilantes, vocamus.» Idem,
exemplo Pauli hoc loco, faciendum esse docet
S.Rasilius, in Peg., interrog. 37, ctS. Hieronymus,
ad Demetriadem, post alias diurnas orandi horas :
«Ad vesperam, inquit, media nocte et mane
semper est exercendum. » Quin et Plinius de
Christianis apud se accusatis ita scribit ad Traja­
num, lib. X, cpuL77 : «Affirmabantautem hanc
fuisse summam vel culpæ suæ, vel erroris, quod
essent soliti stato dio ante lucem convenire, car­
menque Christo, quasi Deo, dicere secum invi­
cem. » Unde liquet non tantum Clericos, sed et
laicos olim noctu ad orationem et hymnos con­
venisse. Atque hinc orti sunt Nocturni, quos quo­
tidie legimus in Officio Ecclesiastico, idque exem­
plo Pauli et Silæ, qui fywwv , id est hymnizabant,
hymnos dicebant, ait Lucas. Unde Ecclesia in
bymno feri® IV ad Matutinum, sic canit :
Mentes nunusquo tollimus,
Propheta sicut noctibus
Nobis gerendum pracipit,
Pauluique gestis censuit.

Bine etS. Hieronymus Eustochio scribit et præscribit dicens : « Esto cicada noctium. » Noctu cnim
canit cicada. Ita Vincenlius Fcrrerius, S. Petrus
Martyr, Ordinis Prædicatorum, S. Xaverius aliique
viri Apostolici per diem prædicabant, noctu ora­
bant, exemplo Christi qui « erat pernoctans in
oratione Dei, n Lue. vi. Plura vide apud Cassia­
num, lib. Il; Francolinum, lib. De Horis Canon.,
cap. n ; Baronium hic, et in Martyrol., ad diem 5
januarii.
Vax !«

26. SlDITO VERO TERRÆ MOTUS FACTUS EST MAGNUS.

— Ut eo ostenderet Deus, se preces Pauli et Silæ
exaudisse, eorumque curam gerere, seque eos e
excavatum. In hæc foramina vel pedes, ut hoc loco, vel
etum cervix, manus et pedes noxiorum inserebantur
vioculisque astringebantur. Hinc invriauffrfpc vocatur;
Latuu nervum appellant.

carcero liberaturum, ac pro cis terram oinniaquo elementa concussurum, si opus esset. Vide
dicta cap. îx , vers. 31. Hic terræ motus videtur
fuisse non tantum in carcero, sed etiam in urbe :
eo enim territus Magistratus, illico jussit cos di­
mitti.
Universorum vincula soluta sunt, — vel vi
terræ motus, vel potius operatione secreta An­
geli : nemo tamen effugit, quia perculsi crant om­
nes, adeoque non advertebant incarcerati so vin­
culis esse solutos, ait Chrysoslomus.
27. Custos carceris. —OEcumenius censet hunc Ver*
custodem fuisse Stephanum, cujus so domum
baptizassc scribit Paulus, I Cor. i, 16, quemque
inter primitias Achairo commemorat ibidem, cap.
ult., vers. 15. Sed obstat quod hæc Philippis
sint gesta in Macedonia, non in Achaia; nisi dicas
custodem hunc oriundum cx Achaia, migrasso
Philippos, ibique conversum a Paulo, rediissc
Corinthum in Achaia.
29. Introgressus est, — ctatin&m, id est, ut Tigurina et Pagninus, irrupit, insiliit.
30. Quid mb oportet facere? — Conversus est Vr,‘
hic custos per terræ motum, quodque Paulus ct
Silas soluti vinculis, in iis tamen perstitissent lau­
dantes Deum; inde cnim videbat Deum pro
Paulo ct Sila, quasi legatis suis pugnare.
31. Crede in Dominum Jesum. — Multa alia ere- Vfrx ndenda erant de Patre ct Spiritu Sancto, de Ecclesia
aliisque Symboli articulis, quæ proinde sigillatim ei exposuit Paulus, vers. 32; sed horum om­
nium caput ct summa erat fides in Christum :
hæc enim includit ct docet cætcra omnia. Fides
cnim Christiana credit traditque Symbolum Apos­
tolorum, quo reliqua credenda continentur.
35. Dimitte homines illos. — Magistratus præ- Vers. 33.
cipitarat sententiam contra Paulum ct Silam :
unde rediens ad se, ct causa melius examinata,
nimirum quod ob pulsum a muliere Pythonem
dæmoncm, id est ob beneficium in cam totamque urbem collatum, cum tam male excepisset;
forte etiam sentiens, vel a custode per nuntium
edoctus dc miraculo terræ motus, Pauliquc inno­
centia et lætilia, quodque a Deo solutis vinculis,
carcere egredi noluisset, eum illico jussit dimitti,
Deo ad id ipsum impellente, ne prædicationis
Pauli cursus inhiberetur : ita Lyranus, Hugo ct
Dionysius. Unde quidam Græci codices addunt :
« Die autem facto, convenerunt Magistratus in con­
cilium, et memores terræ motum factum, timue­
runt ac miserunt lictores; » quaï verba signifi­
cant terræ motum non tantum fuisse in carcere ,
sed per totani urbem, uti dixi vers. 26.
37. Indemnatos.— Taxat injustitiam Magistratus, Vers.it
quod precipitant tam sententiam quam pœnam
causa inaudita. Syrus vertit, innocentes.
Homines Romanos. — In Pandect., leg. v, tit. 26,
lege Julia, dc vi publica damnatur, qui civem Ro­
manum ante ad populum, nunc ad Imperatorem
appellantem, necarit, torserit, verberaril, in vin-

COMMENTARIA ÎN ACTA APOSTOLORUM, cap. XVI.
313
cnla duci jusscrit. Exaggerat Cicero, actione 5 in cilla. Ncque meum vilem habitum despexeris :
Verrem, quod Gavium, civem Romanum, Verres possum cnim me, si velim, extollere : ne ergo
flagellarli. Ncc ulla vox alia, inquit, istius miseri forte Ignorans in crimen aliquod incidas, quænam
inter dolorem crepitumque plagarum audiebatur, sum tibi declaravi. » Additque documentum :
nisi hæc : « Civis Romanus sum. » Recens erat « Oportet cnim adversus stolidos, tanquam cane
Rhodiorum exemplum, qui cum pcccassent in et accipitre uti animi elatione, et in tempore su­
aliquos Romanos cives, Claudius cos libertate perbis in ipsos immittere. Tunc judex se excusavit,
plane privavit, uti narrat Dio, lib. LX. Antiquo et eam adoravit, ct jussit eam absque ullo impe­
enim jure Romanorum nefas erat civem Roma­ dimento cum sanctis viris versari: » ita Palladius
num subjicere flagellis, seu virgis. Id primum in Lausiaca, cap. cxvn. Hac de causa Paulus su­
statuit lota lege Valerius Publicola apud Valerium binde animos, quin et iram assumpsit. Ira enim
Maximum, lib. IV, cap. i. Idipsum confirmatum est cos virtutis, a Iram, inquit ChrysostomuK.-,
est lege Porcia ct lege Sempronia, teste Cicerone hom. 6 De Laudibus S. Pauli , providus creator
pro Rabirio. Vide Sigonium, lib. 1 Dc Antiq. Jur. nobis inseruit, ut dormientes atque resolutas ani­
Roman., cap. vi (1).
mas ab inertia ac desidia suscitaret. Quasi enim
Non ita , sed yeniant, et ipsi nos ejiciant, — gladio aciem, ita menti nostræ irae acumen impo­
, id est educant. Hinc patet Paulum suit, ut eo cum oportet; utamur. Propterea igitur
post cibum in domo custodis sumptum rediisse et Paulus hoc sæpe usus est affectu, et modeste
ad carcerem, ut ibi eum Magistratus inveniret, et loquentibus erat melior iratus, cum tempore om­
Magnani- innocentem pronuntiaret ct dimitteret. Vide hic nia faciens opportuno pro lucro et co
odo
magnanimitatem Pauli, qua carcere egredi non prædicandi (1). »
Vers. n.
vult nisi Magistratus sententiam ferat de ejus in­
39. Deprecati sunt eos. — Ecce Paulus suos
nocentia, idque publice. Simili consilio Socrates judices facit sibi supplices. Unde Gagneius et Dio­
noluit e carcere fugere, ne illa fuga reum potius se nysius : Veniam, inquiunt, deprecati sunt pro in­
convinceret, quam innocentem, ait Plato in Crito. juria violatoque jure civilitatis Romana. Græci
Idem eadem causa et virtute fecit Ignatius, funda­ codices nonnulli addunt Magistratum venisse
tor Societatis nostræ. Lege Ribadeneiram, lib. II cum amicis, ac dixisse : « Ignoravimus statum
Vitæ ejus, cap. my. Sapienter Melania, a praeside vestrum, et quod estis justi. Et educentes cos ro­
Palæslinæ incarcerata, ut ab ca aurum, quod co­ gaverunt dicentes : Exite ex hac urbe, ne forte
piose in monasteria erogabat, exprimeret : a Ego, rursus irruant in vos et vociferentur contravos.»
40. Introierunt ad Lydias , — purpurariam, Vert’ **
ait, illius fui filia, hujus vero uxor, qui in terra
fuit genere clarus, nunc autem sum Christi an­ cap. V, vers. 14, mœslam et orantem pro Pauli
liberatione.
ti) Quaeritur quonam jure Paulus sc civem Romanum
Et visis fratribus, — Luca, Timotheo, et si
dixerit? Fuerunt qui putarent Tarsum, urbem Pauli pa­ qui alii socii erant Pauli; solus enim Paulus et
triam, fuisse coloniam Romanam, aut municipium, adeo­
Silas incarcerati fuerant. Unde pro eo sollicitus
que Tarsenses habuisse jus civitatis Roman®. Tarsus autem
neque municipium, neque colonia erat, sed urbs libera : erat Lucas et Timotheus. Hinc Paulus consolatus
« Cydnus, ait Plinius, V, xxvn, Tarsum, liberam urbem, est cos, narrando terræ motum et cætera quæ
paulo a mari secans. » Libertate donati erant Tarsenses Deus in carcere pro se operatus erat ad gloriam
ab Augusto, ut eos variis in bello civili cladibus afflictus Christi. Undo quidam Græci codices addunt :
recrearet. Cf. Appiam, Bell, civil. V ; Dion. Chrysost., in « Narraverunt quæcumque fecit Dominus illis. »
Tarsica posteriore. Urbes libera» suis utebantur legibus,
suos habebant magistratus, a jurisdictione Romani præ­ Nam Philippis hac vice Paulus tantum legitur
sidia immunes erant, nec presidi is Romanorum tene­ convertisse Lydiam et custodem carceris; sed hi
bantur ; imperium tamen majestatemquo populi Romani sparserunt in alios fidei semen. Unde ad eos
agnoscere debebant, iisquo contra hostes auxilia mittere. scripsit postmodum Paulum epistolam ad Philip
Tarsenses non habuisse jus civitatis Roman® etiam inde penses, zelo ct desiderio martyrii ardentem.
patet, quod tribunus militum, quamvis sciret Paulum
Moraliter, discamus a Paulo eadem alacritate
Tarsoisem esse, flagris tamen eum explorari jussit, a
quo sibi metuens destitit, simul ac eum Romanum et contentione predicare paucis ac multis, pau­
¿Ognovil. Itaque præfcronda est eorum sententia, qui peribus ac nobilibus, feminis et pueris ac viris.
Aatuunt aliquem e Pauli majoribus an< in bellis civi­ Idem dico do doctrina, audiendis confessionibus,
libus jus civitatis Roman® consecutum esse ob bene de catechesi et quavis alia occupatione ac labore.
Hili

Romanis merita, aut jus illud pecunia redemisse. Julium
Caesarem multis peregrinis civitatem civili bello dedisse,
tradit Dio Cassius, lib. XLII1. Imo fuisse in potestate
Presidum provinciarum ut quem vellent, civitate Ro­
man.! donaro possent, ait Cicero, Verr. n, 7. Hinc mullis
in provinciis Presides, auri cupiditate corrupti, soluta
pecunia, civitatem dederunt. El Judæi solebant ab iis
civium Romanorum titulum el jura emero, tum ut
facilior et lullor iis negotiatio esset> tum ut possent
libero suo moro vivere, in iis etiam urbibus qua* Roman®
civitatis juro non gauderent. Cf. Kumoolium ad h. 1.

(i) Sibi ipsi Paulus debuit, ut postularet honestam
deductionem ex urbe. Si cnim clamabiisset, paulopost
rumor fuisset sparsus, effracto carcero ipsum aufugisse»
qu® res fam® el auctoritati Apostolica apud Philip­
penses et alios mullum nocuisset. Cur vero Paulus se
non tuitus est legum Romanarum presidio adversus
duumviros, quum eum virgis cædi juberent? Nempe, ait
Kuinoclius in b. I., tumultus in foro obstitit, quominus
ad civitatis jura provocaret, aut exaudiretur. Confirmat
huic rationem ipsum vocabulum
indemnato*

3Í4

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, ckf. Tvn.

Esto cnim initio parvus ait fructus, Deus tamen
tuo tempore inde majorem eliciet.
Debile principium melior fortuna sequetur.

Ad magna non scanditur nisi per parra t ab ile
ergo inchoandum tendenti ad magna. Vida dicta
7.(ichar. ivj 10.

CAPUT DECIMUM SEPTIMUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Wi/tppis exiens Paulus contendit Thessalonicam, ubi inultos convertit ; sed Judceis eum persequentibus
abiit Beraam, inde Athenas: ubi ex ara Ignoto Deo dicata, demonstrans hunc Deum esse Christum >
mullos ad ejus /idem traduxit, ac inter eos Dionysium Areopagitam.

i.

Cum autem perambulassent Amphipolim et Apolloniam, venerunt Thessalonicam,
ubi erat synagoga Judæorum. 2. Secundum consuetudinem autem Paulus introivit ad
eos, et per sabbata tria disserebat eis do Scripturis, 3. adaperiens et insinuans quia Chris­
tum oportuit pati, et resurgere a mortuis : et quin hic est Jesus Christus, quem ego an­
nuntio vobis. 4. El quidam cx cis crediderunt, et adjuncti sunt Paulo et Silæ, et de colen­
tibus Gentilibusque multitudo magna, et mulieres nobiles non paucæ. 3. Zelantes autem
Judrei assumentesque de vulgo viros quosdam malos, et turba facta, concitaverunt civi­
tatem ; ct assistentes domui Jasonis, quaerebant eos producere in populum. 6. Et cum non
invenissent eos, trahebant Jasonem el quosdam fratres ad principes civitatis, clamantes:
Quoniam hi, qui urbem concitant, et huc venerunt, 7. quos suscepit Jason, et hi omnes
contra decreta Cœsaris faciunt, regem alium dicentes esso, Jesum* 8. Concitaverunt autem
plebem et principes civitatis audientes hæc. 9. Et accepta satisfactione a Jasone, et a cæteris, dimiserunt eos. 10. Fratres vero contestilo per noctem dimiserunt Paulum el Silam
in Beroeam. Qui cum venissent, in synagogam Judæorum introierunt. 11. Ili airtem erant
nobiliores eorum qui sunt Thessalonica?, qui susceperunt verbum cum omni aviditate,
quotidie scrutantes Scripturas, si hæc ita se haberent. 12. Et multi quidem crediderunt ex
eis, et mulierum Gentilium honestarum, et viri non pauci. 13. Cum autem cognovissent
in Thessalonica Judæi, quia et Berœæ prædicalum est a Paulo verbum Dei, venerunt et
illuc, commoventes et turbantes multitudinem. 14. Statimque tunc Paulum dimiserunt
fratres, ut iret usque ad mare : Silas autem el Timotheus remanserunt ibi. 15. Qui autem
deducebant Paulum, perduxerunt eum usque Athenas, et accepto mandato ab eo ad Silam
el Timotheum, ut quam celeriter venirent ad illum, profecti sunt. 16. Paulus autem cum
Athenis eos exspectaret, incitabatur spiritus ejus in ipso, videns idololalriœ deditam civi­
tatem. 17. Disputabat igitur in synagoga cum Judæis, et colentibus, et in foro, per omnes
dies, ad eos qui oderant. 18. Quidam autem Epicuræi el. Stoici Philosophi disserebant
cum eo, el quidam dicebant : Quid vult sominiverbiu» hic dicere? Alii vero : Novorum
daemoniorum videtur annuntiator esse : quia Jesum et resurrectionem annuntiabat eis.
19. El apprehensum eum ad Areopagum duxerunt, dicentes : Possumus scire quæ est
hæc uova, quæ a te dicitur, doctrina? 20. Nova enim quædam infers auribus nostris:
volumus ergo scire quidnam velint hæc esse. 21. (Athenienses autem omnes, ot advenæ
hospites, ad nihil aliud vacabant, nisi aut dicere, aut audire aliquid novi.) 22. Stans
autem Paulus in medio Areopagi, ait : Viri Athenienses, per omnia quasi superstitiosiores
vos video. 23. Præteriens enim et videns simulacra vestra, inveni et aram in qua scriptum
erat : Ignoto Deo. Quod ergo ignorantes colitis, hoc ego annuntio vobis. 24. Deus, qui
fecit mundum el omnia quæ iu eo suul, hic cceli et terræ cum sit Dominus, non in manu-

COMMENT TUTA TN ACTA APOSTOLORUM, cap. XVII.

ill*

fodis templi» habitat, 25. nec manibiis humanis colitur indigens aliquo, cum ipse det
omnibus vitam , el inspirationem , et omnia : 26. fecitque ex uno omne genus hominum
inhabitare super universam faciem terræ, definiens statuta tempora, et terminos habita­
tionis eorum, 27. quaerere Deum, si forte attrectent eum, aut inveniant, quamvis non
longe sit ab unoquoque nostrum. 28. In ipso enim vivimus, et movemur, et sumus; sicut
et quidam vestrorum poetarum dixerunt : Ipsius enim et genus sumus. 29. Genus ergo
cum simus Dei, non debemus æstimare auro, aut argento, aut lapidi, sculpturae artis et
cogitationis hominis, divinum esse simile. 30. Et tempora quidem hujus ignorantiæ des­
piciens Deus, nunc annuntiat hominibus ut omnes ubique pœnitentiam agant, 31. eo
quod statuit diem in quo judicaturus est orbem in aequitate, in viro, in quo statuit, fidem
præbens omnibus, suscitans eum a mortuis. 32. Cum audissent autem resurrectionem
mortuorum, quidum quidem irridebant, quidam vero dixerunt : Audiemus te de hoc ite­
rum. 33. Sic Paulus exivit de medio eorum. 34. Quidam vero viri adhærentes ei, credi­
derunt : in quibus et Dionvsius Areopagita, et mulier nomino Damaris, et alii cum eis.
Vci> i.

1. Cum autem peramrulassent Amphipolim —
CiVi'as est Macedoni® vel Thraciæ, vicina Phi­
lippis : ita dicta, quod aquis undequaque sit cir­
cumdata, isthmo tantum terræ fiohærens : ila
Pollux, lib. IX. llæc Philippo Macedoni et Athe­
niensibus bellorum causam dedit, llano Drasides,
Lacedæmoniorum dux, bello Peloponnesiaco oc­
cupavit: ita Thucydides, lib. IV.
Apolloniam. — llæc vicina est Thessalonica?.
Allæ enim plures alibi fuerunt urbes eodem no­
mine.
Thessalonicam. — Ikec prima, vel inter primas
fuit Macedoni® civitas, ita dictaawcn, id est tictoria, quam de Thessalis ibidem obtinuit Philip­
pus, Macedonum rex. Nunc per apheresin Salónica
vocatur, in qua Judæi habent synagogam, typographiam, imo dominium : ita Strabo, lib. VII,
et Stephanus, lib. Dc Urbibus.
n» t.
2. Secundum consuetudinem .—Consueverat enim
Paulus, ait Chrysostomus, ubique primo adiro
synagogas Judæorum, ibiquo predicate, etiamsi
sæpius ab cis offensus, expulsus ct lapidatus, ut
constantem in suam gentem amorem ostenderet
bonumque pro malo redderet ; itaque multos ex
eis converteret, reliquos nolentes converti faceret
inexcusabiles, ne, si primo Gentibus predicarci,
Judæi pretendere vel objicere possent ipsum
non annuntiare verum Messiam, eo quod hio
promissus esset Judæis, non Gentibus.
Disserebat eis de Scripturis, — à-ô tùv fpxçûv,
id est e Scripturis : ita Tigurina ct Pagninus. E
Scripturis enim probat Jesum Christum esse Mes­
siam et Salvatorem mundi, cujus fide omnes jus­
tificari el salvari debeant. Melius ct nervosius
vertit Noster, de Scripturis. Solebant enim Judæi
in Synagogis non aliud tractare quam Scripturas:
unde si Paulus alimi Iractasset, ac praesertim di­
recte et expresse egisset de Christo crucifixo, ex­
plosissent eum Judæi. Thema ergo Pauli erat
Scriptura, sed ita, ut ex ea opportunis locis sem­
per ingereret ct insinuaret Christum, uti sequi­

tur. Ubi nota sOlerliam et dexteritatem Pauli, qua
Christum artificioso, quasi aliud agens, Judæis in­
vitis et Christum aversantibus insinuat et predi­
cai. Idem faciendum est iis qui venantur animas
vitiis immersas, ct sermonem omnem do virtute
abhorrentes, ut primo de aliis rebus, quas illis
gratas esse sciunt, sermonem faciant, deinde
latenter ad vitia ct virtutes descendant.
Noster fundator S. Ignatius hoc suis dabat r‘■-”«
axioma : « Ingredimini cum eo quod est illorum ,
sed exite cum vestro ; » significans initio nos ho­
minibus sæcularibus accommodare debere et om­
nibus omnia fieri, ut omnes lucrifaciamus, ac
tandem virtutem, quam intendimus, eis persua­
deamus. Ita venatores avium et ferarum, ac pis­
catores piscium, eis escam objiciunt, sed sub
esca retia el hamos abscondunt, quibus cos illa­
queant et capiunt : idem faciat venator et pisca­
tor animalium rationalium, quæ instar ferarum
cl piscium viventia, terrenis inhiant.
Ita S. Barlanin Eremita, fingens se gemmarium s. mrgemmamque afferre eximii splendoris et valorls
( puta fidem Evangelicam ), aditum sibi patefecit,
converlitque Josaphat, regis Indiæ filium, uti re­
fert Damascenus in eorum Historia.
Ha S. Abrahamus neptem suam Mariam lapsam
in fornicationem, fingens sc mercatorem, reduxit
in viam salutis, uti refert S. Ephrem in ejus Vila.
Ita in Vita Aslionis Martyris legimus. Vigilan­
tium parentes adhuc Gentiles dc Astione filio
perquirentes mortem ejus celasse, dixlsseque
cum vivere in regione fortium, puta in cœlo,
itaque cos consolatum esse, ao tandem dextere
martyrium ejus nobile enarrasse cosque ad Chris­
tum convertisse.
Ita S. Xaverius a concubinariis avellebat con­
cubinas, insinuans sc in eorum amicitiam, et
nunc unam, nunc alteram alio pretextu eis adi­
mens, donec ad unam omnes adimeret. Lege
Turscllinum in ejus Vila, lib. VI, cap. x, sub
finem.

310
COMMENTARLA TX ACTA APOSTOLORUM, cap. WIL
▼tn J
3. Adaperiens,— 7. d. Sensim et opportune tes vocentur pii ct religiosi Gentiles unum Deum
aperiens eis Christum in Scripturis latentem, et colentes. Unde Syrus vertit, mullique ex Grœcis
ex iis ostendens Christum debuisse pati et cru­ illis qui timebant Deum. Quocirca Apostolus pos­
cifigi.
tea scribens ad Thcssalon., eorum in credendo
Et insinuans, — ffaforttyroc, id es< proponens, promptitudinem, alacritatem et constantiam di­
explicans, ostendens; Pagninus et Tigurina, alle­ laudat. Sio enim scribit, I Thessal. 1 ct 11 : « Evan­
gans; alii, componens ct conferens gesta ct passio­ gelium nostrum non fuit ad vos in sermone tan­
nes Christi cum verbis Prophetarum, qui illa ipsa tum, sed in virtute et Spiritu Sancto, ct plenitu­
prædixcnmt, sed occultius et obscurius. Noster dine multa, sicut scitis quales fuerimus in vobis
solertius ct profundius vertit, « insinuans, d ob proptervos. Et vos imitatores nostri facti òstie, et
causam jam dictam : forte etiam legit ^x^vTiûfaivc;, Domini, excipientes verbum in tribulatione multa
id est inferens, interjiciens, obiter ct quasi per cum gaudio Spiritus Sancti, ita ut facti sitis
parenthesin insinuans. Sic S. Petrus, Epist. I, forma omnibus credentibus in Macedonia et in
cap. v, vers. 5, ait : a Omnes autem invicem hu­ Achaia, » etc. Vide ibi dicta.
militatem insinuate, d id est in sinum immittite
5. Zelantes autem Judæi, — « increduli, » ut
quasi occulte ct aliud agendo, utpole invitis et addunt Græca; et, ut Syrus, scelerati. Vide Pau­
reluctantibus. Sic Rhetores utuntur insinuatione, lum Judæorum horum zelum, invidiam ct pra­
praesertim in re odiosa, ut judicum, vel audito­ vitatem describentem, 1 Thessal. 11, Liet seq.
rum animos aversos sibi concilient, et quasi ape­
Assumentesque de vulgo viros quosdam malos.
riant, de qua Cicero, lib. I De Invent.: a Insi­ — Pro de vulgo, Græce est rwv áycpaúúv, id est cx
nuatio, ait, est oratio quadam dissimulatione ct circumforaneis : ita Tigurina el Erasinus. Porro
circuitione obscure subiens auditoris animum. » circumforaneos vocat eos qui in foro versari so­
Et ut Sem’us, in XI Æneid. : a Est callidus et sub­ lent, ait Vatablus, quos proinde Pagninus vocat
tilis aditus ad persuadendum, d Sic insinuare se forenses, quales sunt vendentes et ementes, ad
in amicitiam alterius dicitur is qui non recta, sed hæc bajuli, homines inertes et otiosi, item pau­
per quosdam sinus et diverticula latenter in ami­ peres qui herum quærunt suamque operam ad
citiam ingreditur, et quasi irrepit.
omne vel fas vel nefas offerunt, quales mulli
Et quia me est Jesus Christus quem , etc., — sunt e vulgo in civitatibus amplis, uti eral Thes­
7. d. Quia hic scilicet Christus, ita celebratus in salonica. Nam, ul ait Sallustius in Jugurtha :
Scripturis et exspectatus a Patribus, non est alius «Egcntissimo omnia cum pretio honesta videntur.»
quam Jesus Christus, quem ego annuntio vobis. Et Silius Italicus, lib. XIII : « Sceleri proclivis
Aut, ut Græca : « Quia hic est Christus, » nimi­ egestas. » Divinius vero Salomon, Prov. xxx, 9 :
rum a hic Jesus quem ego annuntio vobis. » Ju­ a Mendicitatem, inquit, no dederis mihi, ne eges­
dæi enim negant Jesum esse Christum, sive Mes­ tate compulsus furer, et perjurem nomen Dei
siam, quem dicunt venlurum in fine mundi. Alii mei. »
ex eis fingunt duos Christos : unum pauperem,
Porro multi Thcssalonicæ erant inertes el otiosi, Otii mi
patientem et afflictum, et hunc esso nostrum : inde pauperes, inde inquieti, turbulenti, rapaces 1,,m'
unde R. Jacob, in Collectaneis e Thalmud, dicit quod et fures. Quare hanc eorum inertiam otiumque
Christus hic sederat Romæ inter pauperes, miser acriter castigat Apostolus, II Thessal. m, 7 et seq.
et dolens (uti refert Lyranus, lib. Contra Judæos); Preclare Diogenes Cynicus, apud Laertium,
alterum nobilem et splendidum instar Salomonis; lib. VI, a Otiosorum negotium dicebat esse amo­
hunc fore Messiam Judæorum, et venturum in rem ct cupiditatem ; » quod hic affectus potissi­
fine mundi. Ita ludiones isti nugantur, aut som­ mum occupet otio deditos. Ita enim fit ut, duro
niant, cum exadverso Scriptum, veteres Rabini, otio indulgent, in rem negotiosissimam, qualis
et Patres omnes, unum tantum commemorant est cupiditas et desiderium rei alien© incidant.
Messiam; sive Christum, scilicet Jesum a Judæis Et Appius Claudius, teste Valerio Maximo, dicecrucifixum.
bal a longe melius populo Romano committi
v.n 4.
4. Er quidem ex eis (Judæis, ct de quibus sermo negotium quam otium ; » quia turba bellis exci­
præcessit) CREDIDERUNT, etc., ET DE COLENTIBUS , tatur ad virtutem, in pace et otio defluit ad vo­
OkoVs GENTILLBISQUE MULTITUDO MAGNA. — d Colentes » luptates el luxum, ex quibus nascitur seditio,
n4T
hic vocantur proselyti, puta Gentiles ad Judais- cædes, rapirne el republic© exilium.
mum conversi : opponuntur enim Judæis gente
Malos. — Græce
id est pravos, nebulo­
et genere, ac Gentilibus in gentilismo viventibus. nes, flagitiosos; item, egenos, inopes, miseros, arumDicit ergo ex Judæis aliquos fuisse conversos, cx nosos. Improbitas, ait Chrysostomus, hom. 7 in
proselytis vero ct Gentilibus multos : ita Beda, Acta, dicitur zwifk, eo quod k&cv, id est laborem
Hugo, Glossa, Lyranus et Carthusianus. Græci et molestias mille auctori afferat. Adde quod
codices et Syrus faciunt hunc versum bimem­ sæpe oriatur ex invia, id est ex paupertate el ino­
brem, non trimembrem : eosdem cnim faciunt pia, uti jam dixi. Idipsum verbo ct exemplo do­
Gentiles et colentes. Sic enim habent : a Et de co­ cuit Bulas, famosissimus latro, qui sub Severo
lentibus Gentilibus multitudo magna, » ut colen- Imperatore, per totam Italiam comparata manu

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XVJL
317
sexcentorum latronum, biennio maximas prados pellunt Catholicos vel urbe, vel senatu : quia
egit. Cum autem centurionem vitæ sure insidian- sciunt, si ex jure ct veritate causam suam quiete
tcra cepisset, eumdem, raso capito, ad Severum agerent in tribunali, apud judices se causa
Imperatorem remisit dicens : « Nuntia dominis casuros.
tuis, ut servos suos alant, ne latrocinentur. » Ha­
6. Trahebant Jasonem — tumultuarie ; ut tu*
bebat enim Bulas multos apud se Cresarianos, inullu furentis populi eum opprimerent apud
jai tim exigua mercede conductos, partira nullo primores civitatis. Quare minus recte vertit Syrus,
stipendio; ita Xiphilinus in Vita Severi.
litem intendebant Jasoni : tumultu cnim res age­
Assistentes domui, — ul in eam vi facta irrum­ batur a Judæis, non lite judiciali, esto id preten­
perent , ex caque in populum producerent cos, deren! ; idcirco enim ad principes urbis, quasi ad
scilicet Paulum ct Silam. Unde Græce est taçcwrtc, judices traxerunt eum.
Et quosdam fratres, — puta Ghristianos.
id est adorti domum, sive urgentes, instantes et
immiranles domui; ita Tigurina, Pagninus, Vata­
Quoniam, — quod : hoc enim est sn.
blus ct alii.
Ili (scilicet sunt) qui urbem concitant. —Græca
Juon Jasonis, — apud quem hospitabantur Silas ct pro urbem legunt cúwjuíw, id est orbem, sive totam
Paulus. Undo Beda censet hunc Jasonem fuisse terram. Sicct Syrus, Complutenses, Clarius, Vata­
Christianum, nimirum conversum a Paulo, per blus et alii. Sed eodem res redit : per orbem enim
tria sabbata in synagoga Thessalonicensi dispu­ intelligunt urbem vastam et amplam hyperbotanto de Christo e Scripturis, vers. 2. Videtur hic licc, q. d. Hi sunt qui tota urbe turbas movent et
Jason esse idem de quo Apostolus, Hom. xvi, ait : totum populum ad seditionem concitant. Sic Pha« Salutat vos Timotheus adjutor meus, et Lucius risæi de Christo predicante insola Judæadicunt,
et Jason, el Sosipater, cognati mei. » Videtur cnim Joannis xii, 19 : «Totus mundus post cum abiit.»
Jason cum Paulo Thessalonica ivisso Corinthum, Et Athenæus, lib. I, Romam vocat « mundi popu­
undo Paulus scripsit ad Romanos anno Christi 58 : lum. » Romanæ enim urbis populus videlur esse
ita Baronius, Genebrardus, in Calendario Grceco- orbis totius, quia e toto orbe Romam confluxit.
rum, quod Psalmis prefixit; Sixtus Senensis, Potest tamen Græca lectio alium co enti odiorem
lib. II Biblioth., et alii. Quod si verum est, patet habere sensum, ç. d. Hi sunt qui ubique in orbe
hunc Jasonem fuisse Christianum, Pauli cogna­ concitant tumultus, atque huc etiam venerunt ut
tum, discipulum et familiarem. Rursum hic Jason eosdem suscitent. Alioqui si legas cum nostro
videtur esso is qui ascriptus catalogo Sanctorum urbem, tunc id quod additur, ct hic venerunt, sic
legitur in Martyr. Romano, die 12julii, his verbis: accipe, q. d. Sunt extranei et advenæ, non cives
a In Cypro S. Jasonis, antiqui discipuli Christi, » et indigente : unde ab eis quasi incognitis, nova­
nam alium Jasonem Christianum sanctumque, toribus et turbatoribus omni modo nobis caven­
illo revo nunquam legimus, nisi hunc. Ex quibus dum est. Reddunt enim eos suspectos, dicendo
verbis probabiliter conjiciunt auctores jam citati, quod aliunde venerint sintque extranei, ignoti,
hunc Jasonem eumdem esse cum Mnasone, de errones et vagabundi.
7. Quos suscepit,—taSïtatrai, id est clanculum Sert’T’
quo Actor, xxi, 16, dicitur : a Adducentes secum
apud quem hospitaremur, Mnasonem quemdam ct furtim excepit, quasi facinorosos, novatores
Cyprium, antiquum discipulum. » Hæc enim verba ct turbatores; ita Tigurina, Pagninus, Gagneius
plane consentiunt cum verbis Martyrologii, nisi et alii.
Regem alium dicentes esse, Jesum. — Crassahæc
quod pro Jasone vocent eum Mnasonem ; sed
nonnulla exemplaria pro Mnasone legunt Jaso­ calumnia est ; aliqua cnim specie id Christo vivo
nem. Unde liquet Jasonem fuisse oriundum e objicere potuerunt Pharisæi, Joan. x, 1, at non
Cypro, domuin tamen habuisse tam Thessalonian, Christo mortuo jam in cœlis regnante, qui e terra
quam llierosolymæ. Menologium Gracorum 29 et humanis sublatus, omnia hæc sub pedibus
aprilis, ct Dorotheus, in Synopsi, asserunt Jaso­ velut exilia despicit ct calcat, quemque edicta
nem fuisse Episcopum Tarsensem; Hippolytus Cæsaris ligare et tangere nequeunt (1).
vero, lib. De 72 Discipulis, eis annumerat Jasonem
8. Concitaverunt autem plebem. — Hæc enim VerK 1
facilque Episcopum in Syria. Baronius tamen, in movetur solo nomine novi regis, sive tyranni,
Martyr., die 12 julii, Jasonem illum Marlyrologio qualem hic criminabantur esse Christum, nec
ascriptum censet esso eumdem cum Mnasone, apprehendit, aut quærit an is vivus sit, an mor­
Actor, xxi, 16, fuisseque Episcopum Tarsensem, tuus, an in terra, an in cœlo; forte etiam cogita­
diversum vero ab hoc Jasone Thessalonicensi, qui bant c cœlo posse redire in terram, ut eam totam
fuit Pauli hospes ct discipulus. Ulrumque est pro­ occupet, cique dominetur, præsertim quia hoc
tempore regnabat Claudius Imperator, qui timibabile : nihil cnim hic est certum ct evidens.
Qüæredant eos producers in populum. — Ut
(1) a Regem alium, » scilicet a Cesare, qui se mundi
scilicet a populo, per Judæos concitato ct furente,
dominum dicebat, ct apud Græcos xúptc; ct ftanXróc
lapidarentur, vel male mulctarcntur Paulus ct audiebat. Christiani vero Jesum quoque vocabant jtàpwv,
Silas. Vides hic morem Judæorum similem esse non Judææ tantum, de quo apud Pilatum avcusalus
mori hærclicçrum, qui per tumultus populi ex­ Jesus fuerat, sed lotius humani generis.

318

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XVIÎ.

dissimili ad solas umbras et rumusculos novi
regni et tyrannidis totus percellebatur, uti fuse
narrat Suetonius in ejus Vila, cap. xxxv el xxxvi.
Ven. ».
9- Et accepta satisfactione. — Qualis ea fuerit
Sitúfjc- Scriptura non narrat. Syrus explicat, ailquo
¡i"1' fuisse fidejussores: «Sed acceperunt, inquit, fiderex jusseres a Jasone, » qui scilicet fidejuberent eos
fideles fore Cresari et Romano Imperio, nihilquo
novi contra illud moturos, ait Cajetanus. Budreus
vero, et ex eo Gagneius ct Sanchez per satisfac­
tionem accipiunt satisdationem, id est fidejussio­
nem, qua Jason seipsum pro Paulo sponsorem
dedit, vcl sistendi illmn tribunali, vel pro eo sa­
tisfaciendi, si in aliquo deliquisse convinceretur.
Tertio, Dionysius et Lorinus per satisfactionem
accipiunt excusationem et purgationem, qua
Jason ostenderit Paulum non esse seditiosum, nec
inducere novum regem terrenum, puta Christum,
nipote qui jampridem sit mortuus, cujusque reg­
num sit spiritale, non corporale, q. d. Cum Jason
sufficienter satisquo ostendisset Paulum non con­
citasse turbas, dimissus est. Quarto, Petrus Alexan­
drinus, serm. De Poenitentia, per satisfactionem
accipit mulciain, puta pecuniam, quam Jason
pro se redimendo dederit. Verum hoc parum vi­
detur probabile; nec salis dignum generositate
et integritate Pauli et Evangelii. Priores ergo senlentiæ sunt probabiliores. Miratur Chrysostomus
Jasonis virtutem, qui se caputque suum pro
Paulo periculo objecerit.
v<n- io. 10. Beroeam. — Urbs est Macedoniae, non longe
a Pella, Alexandri Magni patria (1).
IX SYNAGOGAM JUDÆORUM INTROIERUNT. — Mirare
hic animos zelumque Pauli : a Judæis eniin ite­
rum ct tertio male mulctatus, ad eos rursus in­
greditur; non cedit persecutionibus, sed fortior
iis exurgit, « ac vehementius in adversarios fer­
tur, et incrementa persecutionis majoris illi fiunt
causa constanti®, instar flammre, qure vento agi­
tata magis inardescit,» ait S. Chrysostomus,hom.7
De Laudibus S. Pauli. Ha certat virtus cum vitio,
amor cum odio, beneficentia cum maleficiis:
certat et vincit. Hic est mos amantis, hic animus
foriis et generosi, ut sibi dicat : «Tu ne cede
milis, sed conira audentior ito.» PrreclareS. Ber­
nardus, epist. 156 ad Emjenium Pont. : « Legi, ait,
apud quemdam sapientem : Non est vir foriis,
cui non crescit animus in ipsa rerum difficultate.
Ego autem dico : fideli homini magis est inter
flagella fidendum. »
n. 11. Hi autem,—q. d. Berma erat nobilior Thes­
salonica, ct cives Berœenses erant nobiliores Thessalonicensibus : ita S. Chrysostomus, Gagneius et
Vatablus. At vero aptius Syrus, Lyranus, Hugo et
Cajelanus, hrec restringunt ad Judæos, do quibus
proxime præccssit, q. d. Judæi Berœam habitan­
tes erant nobiliores Judæis habitantibus Thessa­
lonica : his enim solis competit id quod sequitur,
(1) Hodie vocatur Vena, vel Kara-Vtna.

« Quotidie scrutantes Scripturas; » lire enim pro
prire erant Judreornm, non Gentilium. Idem con­
firmat vers. 12, ut ibi patebit.
Nobiuores, — id est nobilissimi, tum genere et
prosapia, tum generositate el indole. Saipe enim
nobilitas generis secum affert nobilitatem animi,
puta magnanimitatem, sinceritatem, civilitatem,
probitatem , humanitatem , liberalilalem : ita
Chrysostomus, OEcumenius, Lyranus et alii. Dicit
hoc Lucas, ut ostendat Beroeenses nobili indole
præditos, magis fuisse dociles, magisque capaces
et promptos ad capessendam doctrinam Evan­
gelii. Unde de iis subdit.
Qui (scilicet Beroeenses, non Thessalonicense»)
susceperunt vERiiuM (Evangelii predicatimi a
Paulo) CUM OMNI AVIDITATE. — GræCO îïfoO'jy-ía; , id
est cum animi promptitudine, sive libenter ct pro­
pensis animis.
Scrutantes Scripturas. — Non enim tenebantur
credere, imo prudenter erodere non poterant
initiis Evangelii, et Paulo novo predicatori, no­
vum Deum annuntianti, nisi re examinata comperissent, hanc prredicationem esse consonam
verbo Dei et oraculis Prophetarum. Quocirca idem
de se dixit Christus Judæis, Joan, v, 39 : « Scru­
tamini, ait, Scripturas, quia vos putatis in ipsis
vitam habere retornara : et illae sunt qure testimo­
nium perhibent do me. » Secus est jam cura Evan­
gelium et fides primitus sat superquo examinata,
tot sreculis probate et recepta est; ct tamen etiamnuin possumus scrutari Scripturas, non ut fidem
examinemus, sed ut in ea nos confirmemus ejus­
que mysteria melius ct profundius penetremus,
nobisque ct aliis imprimamus; imo idipsum dunlaxat fecisse Beroeenses est verisimile. Jam enim
susceperant verbum Dei cum omni aviditate :
non ergo scrutabantur Scripturas, ut primitus
crederent, sed ut in fido suscepta se confirmarent,
singula Scripturarum testimonia do Christo a
Paulo citata examinando, et eum dictis Pauli
conferendo. Quare perperam hrerctici contendunt
ex hoc loco, hrereses suas esse examinandas ad
Scripturas. Cum enim constet eas esse hrereses
id est errores, fidei et traditioni Patrum repug­
nantes , non examinandis, sed illico damnandre
ct explodende sunt.
12. Er multi quidem crediderunt ex eis, —v»r» te
scilicet Judicis Beroeensibus : hos enim opponit
Gentilibus mulieribus et viris, quorum pariter
non pauci crediderunt in Christum. Vide dicte
initio vers. 11.
14. Ut iret usque ad mare. — Græco, ¿>; i-l v-n te
«ziaaox», id est quasi ad mare : noluerunt enim
fratres, ait Cajelanus, ut Paulus aperte fugeret,
sed declinaret, tanquam iturus ad mare. Verum
Noster pro ¿>c, id est quasi, legit iuç, id est usque.
Nam hoc itinere perrexit continue Paulus, et
pervenit Athenas (2).
(S) Rectius : i>; ir.\t versus ad; nam

cum «ni h. i

COMMENTARIA IX ACTA APOSTOLORUM. cap. XVII
3IH
Shas autem kt Timotheus remanserint uh, —
18. Quidam au i em Epicurei. — Epicurus, Xenout Rerœensibus fulci avidis fidem annuntiarent, cratis discipulus, puer 14 annorum philosophari
et eos qui jam crediderunt in ea confirmarent. incipiens in hortis, omne bonum et felicitatem hoSolius enim Pauli, quasi choragi, caput petebant minis ponebat In voluptate. Hinc negabat numen
Judæi.
el providentiam Dei : quocirca plurimos habuit
Veri. 15.
<3, QUI AU1EM DEDUCEBANT PAULUM, — tum IlO- sectatores ; esto enim a nonnulli- frugalis fuisse
noris, tum securitatis causa, nc quas insidias, dicatur et parcus, a pluribus tamen voluptua­
vel periculum a Judæis subiret. Hoc enim est rius nuncupatur ej porcus, ail S. Augustinus,
Græcuin *a0i9T&yrif, id est « comitatu suo eum con­ De Ulilit. e, -tktuh, cap. n. Unde illud Horatii :
firmantes ct securitatem prestantes, p Id eliarn- u Epicuri du grege por^qf.» Negabat enim animæ
num faciunt suis praedicatoribus ferventes Catho­ immortalitatem, et consequenter resurrectionem,
lici in Anglia, Hollandia, Japonia, India.
dictitubatque : « Ede . bibe, lude , post mortem
Athenas, — ubi erat schola eloquenti» el sa­ nulla voluptas. » Unde Sidonius, in Epithalamio
pienti», ac consequenter Poetarum , Oratorum ct Polemii : a Ast Epicureos eliminat undique vir­
Philosophorum multitudo, insuper idolorum tus. » Timocrates apud Laertium, lib. X in Vita
abundantia, idque patet ex Poetarum do suis diis Epicuri, asserit Epicurum bis quotidie præ crapula
præconiis et encomiis, Unde Thcodorelus, De Cu­ vomere solitum, ideoque corpore miserabiliter
ran. Crac, affect., primatum idololatria; inter affectum, sic ut per inultos annos e lecto surgere
cpnctas prbis iqbes Athenis defert, idemque jn- non posset : minam quotidie in mensam impen­
Atbcna sinuat Paulus, veps. 10 ct 22. Nunc Athenæ sepul- disse; tandem calculo obiisse. Nausiphanes Epi­
qwite? tæ jacent, et ¡n vicum redact». Erat ergo Athenis curum ob crapulam appellabat pulmonem, et
Apostolo magna messis, præsertim quia ex Athenis indoclum, et circumscriptorem, el scortum.
quasi ex capite sapienti©, in reliquam Græciam Porro natus est Epicurus 3 anno CLX Olympiadis,
erat derivando Unde celeriter eo vocavit adju­ 7 annis postquam mortuus est Plato : vixit 72
tores suos, Silam ct Timotheum. Hinc Tertullianus, annos.
lib. De Anima, cap. ni, Athenas vocat lingua­
Hæc ejus axiomate recenset Laertius : « Quod
tam civitatem, aitque ibi caupones fuisse sapien­ beatum est et immortele, id neque ipsum negotii
ti» el facundiæ. Græci vero capi vocant Wh; qnidquam habet, neque alteri exhibet, ut neque
, id est Gracia Gratiam ; sicut Alhenæus, ira, netpie gratia moveatur : in quo enim ejus­
lib. I Dipnosophist., Romam vocal
rfc modi insunt, omne hoc imbecillum csl. * Unde
ci^up.tvr,ç, id est compendium, sive url&n orbis.
infer.is Deum non curare res humanas, nec ma­
Va*. Ifl. 16. INCITADATCRSPIRITIS EJLSIN IPSO, — qtyttÇùvtTO,
los punire. « Mors nihil ad nos pertinet. Quod
id esj irritabatur, cxcawlcscçbat : ¡te Pagninus, enim dissolutum est, id sensus est expers ; quod
Tigurjna el Vatablus ; Syrus , manare afficiebatur; vero sensus est expers, nihil ad nos perlinet. >
S. Augustinus, lib. I Contra Crescent., cap. xn, I nde colligas animam post mortem nil sentire,
legit, a irritabatur Spiritu Sancto intra so,w 7. d. unaque cum corpore interire. « Felicitatem sitam
Æsluabat Pauli animus, hinc dolore et compas­ esse in voluptate : hanc enim esse mitium el finem
sione tam docbe et tam cæcæ miseneque civitatis; bene vivendi vi Deque beat». Mundos esse innu­
inde desiderio et zelo eam juvandi, erudiendi el merabiles , cosque ex atomis inter se coeuntibus
salvandi ; aliunde ira el indignatione in idolola­ coaluisse : atomos ergo esse principium rerum
triam, ejusque auctorem diabolum. Sic Jeremías, omnium , esseque infinitas;* quod hausit a De­
cap. xx, 0, de sermone Dei ail : a El factus est mocrito suo magistro. Unde S. Augustinus, lib.
m corde meo quasi ignis examinons, claususque Ili Contra Academicos, cap. x : a Quomodo, in­
in ossibus meis, el defeci ferro non sustinens. > quit. inter Democritum ct superiores physicos,
Ubi S. Hieronymus : a Conceptus animo sermo de uno mundo et innumerabilibus litem dijudi­
divinus, ait, nec ore prolatus ardet in pectore. cabimus, cum inter ipsum hæredemquü ejus Epi­
Unde Paulus Athenis videns idololatriæ deditam curum, concordia manere non potuerit ? Nam iste
luxuriosus, cum atomos quasi ancillulas suas,
civitatem tola mente fervebat. »
Vtn. 17
17. Cqj.i Mini s, — proselytis, ait Ghrysosto- id est corpuscula qua? in tenebris lætus amplecti­
mus, hoc est, Gentilibus ad Judainnum conver­ tur, non teucre viam suam, sed in alienos limites
sis, aut suto salutis et vere religionis studiosis.
passim ct ¿ponte declinare permittit, totum pa­
In foro. —Syrus, in platea. Ita prjmi Societatis trimonium etiam per jurgia ihssipavit. » Itaque
nostr© Patres cl fundaïopes, ij|slar Pau)i in pla­ Paulo et Christianis acre semper contra Epicureos
teis ct foris condonabantur, uti eliamnum Romæ fuit certamen
Er Stoici. — Philosophi fuere ita dicti a
faciunt nostri, spiritus patrum suorum assecl»
id est porticu, in qua docere el disserere sole­
et æmuli, magno conlluxu d fructu.
bat Zeno eorum parens, severi et rigidi, ideo­
ux aliis cum <i; vel
fero pleonastico ponitur, ut que Epicureis oppositi. Unde Cicero pro Murena :
i»; tiri iit idmii quod
usqu^ ad. Similia halieiU Ælia- « At enim, ait, agit mecum austere et stoic*
Cato. >
uus el Diodorus Siculiu.

Vf».
1

AxkHfl^

U
TpkUri.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XVII.
Stoico
Stoicorum paradoxa, ct errores Paulo convel- mori volentem secum, eam ferro incidi permisit
’ n<h fucrc hi. Primus, fatum esse, omniaque et ad id animavit.
Sextus : omnes deos mortales esse, excepto Sutna
regi fato : fatum ergo esse Deum. Deum itaque
tollebant Deique providentiam, et pro Deo sub­ Jove, et in Jovem transituros : sic in conflagra­
stituebant fatum ac naturam : omnia enim fluere tione mundi, sol, inquiebant, lunam et cætcras
censebant nature cursu et necessitate. Naturam , stellas in se transmutabit : ita Plutarchus, lib.
inquit Lactantius, lib. Ill, cap. xxviii, dixerunt Contra Stoicos. Ubi etiam addit : Stoici Deum
esso rerum omnium matrem, quasi dicerent aiunt esse corpus mente preditum, méntemquo
omnia sua sponte esse nata. Preclare S. Euchc- in materia versantem ; non simplicem esso, neque
/
rius, epist. ad Valerianum; sub finem : «Fatum purum, sed ex alio ct per aliud esso pronun­
non esse, ait ; interrogent Gentes vel leges suas tiantes. Vide cumdem, lib. De Stoicorum repug­
quæ utique non puniunt, nisi factorum volunta­ nantiis.
j
Septimus : Deum esse spiritum et animam mun- Sep»
tem. » Facium ergo cujusquc elidit fatum, puta
di. Itaque spiritum qui vegetat mare, esse et mun’
libertas necessitatem.
SxudSecundus : virtutem, in qua summum bonum vocari Neptunum ; qui terram, Cercrcm ; qui
ponebant, esse in potestate et industria cujusque ; aera, Junonem ; qui viles, Bacchum ; qui oleas,
unde non esse eam petendam a Deo, nipote quæ Minervam; qui solem et sidera, Apolloncm; qui
sita sit in arbitrio hominis : quare cuique in sua herbas et pharmaca, Æsculapium ; qui linguas,
virtute esse gloriandum : ita S. Augustinus, tom. Mercurium ; qui œlhera, Jovem : ita Plutarchus,
VI, tract. De Epicur. ct Stoicis, cap. iv et sequent. lib. De Iside ct Osiride. Quia enim videbant res
Docebant ergo sapientem sibi sufficere, ac se solo omnes spiritu et calore nasci, foveri et crescere;
contentum esse : eum solum esse divitem, libe­ hinc hunc spiritum ct calorem , quem vocarunt
rum , regem, beatum, impeccabilem , apathem, ignem, consuerunt esse æternum et increalum
imperturbabilem ct Deo parem. Vide Justum rerum omnium principium ct causam, ideoque
Lipsium, Manuductio ad Stoicam Philosophiam, esse Deum. Idem ante Stoicos consuit Hippocrates,
lib. Ill, cap. xiv.
De Princip. : « Videtur mihi, inquit, quod cali­
Tertium.
Tertius : omnes virtutes esse pares et omnia dum, sive ignem dicimus, immortale osse, ct
vitia paria ; ac qui unum habet, vel vitium, vel intclligerc omnia, ct videro , et audire, ct scire
virtutem, omnia et omnes cætcras habere. Rur­ omnia presentía et futura. » Quid absurdius dici
sum vilia, Dei providentia exislere , ad varieta­ potest ? nam œternitatem, sensum , intellectum,
tem ct ornamentum universi ; ita Cicero in Para­ scientiam et præscientiam tribuit igni. Hinc Possidonius apud Stobæum, Deum definit esse spiri­
doxis, ct Plutarchus contra Stoicos.
(hortum Quarius : non esse ignoscendum reo qui offen­ tum igneum : « Deus, ait, est spiritus inlclligcns
dit , non esse miserendum, eo quod misericordia ct igneus, formam ipse non habens, sed in om­
sit passio et œgritudo animi, quæ in sapientem nes se vertens, ct omnibus assimilane. » Et De­
non cadit, quodque justitiæ suus dandus sit mocritus : a Deus, ait, est mens in igne sphærico. »
locus, ut rei puniantur. Unde Cicero pro Murena Et Athenagoras : « Deus est, inquit, fervens sub­
ex Stoicis ait, « neminem misericordem esse nisi stantia juxta Stoicos. » Et Pythagoras de Stoicis
stultum ct levem. » Et Seneca, lib. II De Clemen­ prognatus ccnsuit, ait Cicero, lib. I De Natura
tia, cap. tv, damnat misericordiam quasi vilium. deorum , a Deum esse animum, per naturam re­
Et cap. vi : « Misericordia, ait, vicina est miseri®, rum omnium intentum et commeantem. »
Octavus : mundum esse animal animatum, vi- Octivw
habet i.nim aliquid trahitque ex ea. Misericordia
vitium est animarum nimis miseriæ faventium. » vum el rationale : ratione enim regi, spiritu vege­
tari et irrigari. Denique mundum esse Deum.
MdeLipsium loco citato, cap. xix.
Quhium. Quintus : sapientem sumere aliquando mortem Audi Manilium, lib. I :
posse, imo decere ct debere, ne scilicet misere
------ Vivere mundum,
vivat. UndcSeucca, in Ajace : «Authoneste vivere,
Et rationis agi inolu, cum spiritus unus
aut slatim mori generosum oportet. » Ita Clean­
Per cunctas habitet paries, atque irriget orbem
thes Stoicus, ulcere in ore nato, cum suasu medi­
Omnia pervolitans, corpusque animale figuret.
corum cibo abstinuisset ad biduum, mcliusquc
jam factum esset, illis ad cibum revocantibus, Et rursum :
abnuit, « nec majore viæ parte confecta, esse
Qua pateat mundum divino munere verti,
rediturum » asseruit. Ita inedia obiit. Zeno ipse
Atque ipsum esse Deum.
98 annos natus, cum valens et integer e schola
veniens pedem offendisset lapsusque esset, manu Et Seneca, Stoicorum acutissimus, epist. 97 :
terram pulsans, illud Euripidis occinuit : « Venio, « Totum, ait, hoc quo continemur, et unum est,
quid appellas me?» Vide Senecam Philosophum, ct Deus est ; et socii ejus, ct membra sumus ; »
hb. Ill De Ira, cap.xv, et episi.70. Idem, inScntent.: quem refutat Lactantius, lib. VII, cap. m : «Si
« Bona, ait, mors est homini, vitæ quæ extin­ hæc omnia, inquit, quæ videmus, Dei membra
guí mala. » Unde ipse monens, uxorem suam sunt, jam insensibilis ab his constituitur Deus. *
3M

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XVII.
3?t
Quin et Varro, Romanorum doctissimus, idem templo invenies, in foro, in curia, pro muris stan­
consult. Audi S. Augustinum, lib. VII De Civit., tem, pulverulentam, coloratam, callosas haben­
cap. vi : « Varro, ait, de naturali Theologia pro- tem manus : voluptatem, latitantem sæpius, ac
loquen», dicit Dcuin se arbitrari animam mundi, tenebras captantem. »
ct hunc ipsum mundum esse Deum. »
Disserebant com eo, — wiCaXXw, id est congreThilofOEx dictis liquet, tam Stoicos, quam Epicureos, diebantur et conflictabantur cum eo. Ita Pagninus,
phi albei.
habuisse suos atheos ; ct in re fuisse atheo*-, Vatablus ct Tigurina.
imo polytheos, ideoque magis atheos. Qui enim
Quid volt seminiverbios. — urævu uieganter di- Sp»
plures deos ponit, hic unum Deum verum , qui citur
id est spermologus, verbisator, puta
solus est, e medio tollit. Ili aliique errores Stoi­ seminator verborum, uti legit S. Augustinus, tract.
corum ct Epicureorum convellendi erant Paulo, lontra Epicur. et Stoicos; OEcumenius censet al­
docendo omnem nostram virtutem, bonum ct ludi ad
avem quamdam vilem e ge­
salutem consistere in Christo crucifixo, cujus nere graculorum , qu® semina colligit, quam
gratia ct potentia resuscitandi simus in vitam proinde vertere et vocare possis semimlegam, de
immortalem ct beatam ; ideoque cum solum esse qua Aristoteles, lib. VIII llistor. animal., cap. iil
mediatorem Dei ct hominum, eorumque salva­ Unde Eustathius , in Odyss. bb. V, censet ab ha
torem : cujus proinde doctrina ct vita sobria, ave vocari spermologos, homines inopes et ab
casta, justa, pia ct sancta nobis sit capessenda. jectos, qui in foro colligunt grani e saccis exci­
MoraliMoralitcr : ita hodie nulli magis Christian® dentia et neglecta, indeque victitant. Proprie Epi­
trr, do
disciplin® ct virtuti adversantur, quam Epicurei, curei Paulum hic vocant spermologum, id est
pernicie
verbosum, garrulum, qui ml nisi verba effutiat,
rolli pil­ id csl voluptuarii et deliciis carnis immersi ; ac
li».
Stoici, id est arrogantes, sure sapienti® et judicio et ad quæstum quidvis garriat, uti faciunt rapræfidentes, quales sunt hærelici. Unde expe­ bulæ forenses et agyrtæ, sive circumforanei, qui
rientia constat haeresiarchas omnes fuisse Epicu­ suas nugas verbis appretiant ct venditant. Vere
reos vel Stoicos, id est ventrosos et venereos, S. Augustinus, loco paulo ante citato : « Dictum
vel superbos ; ideoque in hærcsim esse prolapsos. est quidem, inquit, ab irridentibus, sed non res­
Nunquam enim hærcsis est primum peccatum, puendum est a credentibus : erat enim revera
sed alia ei sunt prævia, qu® hominem ad hoc ille seminator verborum, sed mes>or morum. ■
malorum barathrum sensim deducunt. Apposite Verba enim ejus non erant verba aerem ferientia,
Barlaam, apud Damascenum, in llistor. cap. xn, sed tela mentem sauciantia. Spermologi sunt
Josaphat regi dat parabolam monocerotis , id est prædicantes Haereticorum, qui vere se vocant
mortis, qui hominem insequitur : ille fugiens ministros verbi, quia rcipsa non nisi verba dant,
apprehendit arborem, in qua modicum est mellis, non Dei, sed diaboli.
id est voluptatis ; quo sc pascens, in subjectum
Novorum (liíw, id est peregrinorum, novorum,
barathrum, puta gehennam, corruit :
inauditorum, absurdorum,) djuoxiorum. — Sy­
rus, deos alienos prædicat iste. Gentiles enim dæHeal quam dulce malum mortalibus additum,
mones censebant esse deos minores. Porro cum
Mellis dulcis amor I
sint calodæmones et cacodæmoucs, id est dæmones boni et mali ( dæmon enim græce idem
Et Boetius, lib. Ili, metro 7 :
est quod sciens, ait Plato in Cratylo; unde voca­
Habet omnis hoc voluptas,
tur dæmon Socratis : licet Eusebius, lib. IV PrarUbi grata mella fudit,
par., cap. m, nomen dæmon derivet a Sì.xxmw, id
Fugit et nimis tenaci
est percellere, metum injicere; alii a
id est
Ferit icta corda morsu.
regere,eo quod homines regant), hinc tam de bo­
Quocirca Deus Judæis in sacrificio vetuit mei, ut nis quam de malis lure sententia accipi potest: ita
dixi Levit.
Syrus, VaLiblus et alii. Apuleius, apud S. Augus­
Vere S. Bernardus, serm. 30 in Cant. : « Epicu­ tinum, lib. VIH De Civit., cap. xvi : « Dæmones
rus, ait, voluptatem, Hippocrates autem bonam définit esse genere animalia, animo passiva,
valetudinem præfcrt ; Christus vero utriusque mente rationalia, corpore aerea, tempore ¿eterna.
contemptum prædicat, dicens: Qui amat animam Horum vero quinque tria priora illisesse nobiscum
suam, perdet eam. Perdet, vel ponendo eam ut communia, quartum proprium, quintum eos
martyr, vel affligendo ut pœnitens. Qunnquam cum diis habere commune. » Sed duo ultima
genus martyrii est, spiritu facta carnis mortifi­ falsa sunt, æque ac primum , nisi per ¿eterna
care, illo nimirum quo membra caeduntur ferro, accipias œvilerna in futurum, non in praeteritum.
horrore quidem mitius, sed diuturnitate moles­
Quia Jesum lt iiesurreciioxem axxu.xtiabat. —
tius. » Quin ct Seneca, lib. 11 De Vita beata, vn : Jesum, quasi Deum : àvxaTcatv, id est resurrectio­
« Altum quidam, inquit, est virtus, excelsum et nem , quasi deam , resurrectionis præsidem,
regale, invictum, infatigabile; voluptas, humile, qu® sibi devotos faceret a morte resurgere: ita
servile, imbecillum , caducum , cujus statio ac S. Chrysostomus. OEcumenius et Sanche/. Sic
domicilium fornices et popin® sunt. Virtutem in enim Romam foilunam, felicitale ^. Minimi, fio-

322

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XVII.
norem, etc., colebant ut deas, quæ hæc suis lutionis, vel damnationis dando. Undo proven
cultoribus aspirarent. Vide S. Augustinum, lib. IV bium : a Areopagita taciturnior. » Qttorcirca gra­
De Civit., cap. xi etscq. Verum simplicius, novo­ vissima? causo? toto orbe, etiam a Romanis, testo
rum (knnoniorum annuntiator est, referri potest ad Gellio, lib. XII, cap. vu, ad Areopagitas judicanda?
Jesum, quem annuntiabat Paulus ;tò vero semini­ deferebantur, eorumque tanta erat gravitas ct
verbius, ad resurrectionem. Gentiles enim cum majestas, ut Aristides in Panath. asserat eorum
lumine naturæ non caperent resurrectionem, eo sententias oraculis fuisse adaequatas , nefasque
quod ipsa sit supra naturam et miraculum, ac duxisse omnes, pre reverentia Areopagi, in ejus
proinde per Dei omnipotentiam, non per vim na­ ridere conspectu. Unde et ter tantum in menso
tura- futura; dicebant Paulum, eam praedicantem, in Areopagum judicaturi conscendebant, nimi­
serere verba, id est predicare nugas, fabulas, rum quarto Calend., tertio ct pridie. Hæc et
res impossibiles, esseque impostorem, qui pre­ plura Budæus, in Pandectas, lege ult., De Sent.
Ductus est ergo Paulus ad Areopagum, ut ibi
sentía lucra captet, promittendo montes aureos
in futura resurrectione, uti faciunt Bonzii apud quasi nova? religionis assertor judicaretur, et si
reus esset, puniretur. Sic enim Socrates Athenis
Japones.
•Vm. i9. 19. Ad Areopaghi duxerunt.—Areopagus Grece damnatus estad mortem 281 sententiis, eo quod
Ai’-op- ¡jCJn qU0(j fartis vicus, .Martia curia; ÂpKenim
novos deos vel dæmoncs induxisset. Unde S. Chry9 * VQcaturMars. Grece est H w 'A^ucv iwp, id est sostomus : « Ad Areopagum, ait, duxerunt Pau­
ad Martium vicum; sicut Romœ erat campus lum, non ut quippiam cognoscerent, sed ut pu­
Martius. Athenœ enim distribute erant in quin­ nirent et suppliciis allicerent : ilii enim capitalia
que pagos sive vicos, e quibus unus erat Areo­ exercebantur judicia. » Sed Dei providentia hæc
pagus, ita dictus a templo Martis, in quo primum in contrarium vertit, fecitque ut magna dignitas
judicium capitis actum fuisse scribit Plinius, lib. Evangelio et religioni accresceret ia Areopago,
VII, cap. iv. Hoc enim Areopagi judicio nihil eo quod ibi eam probasset Paulus, adeoque ju­
erat constantius, nihil severius, nihil fortius, ait dicem ipsum, puta Dionysium Areopagitam, ad
Cicero, lib. 1 ad Attic.,episl. 9, ut tot Martes esse vi­ eamdem convertisset.
derentur, quot erant judices. Hinc dicti sunt AreoSymboliter, Areopagus significat eos qui sin­
pagite, judices severissimi, qui in templo, vel juxta cere et recte de re quapiam judicaro volunt, de­
templum Martis judicabant. Nam cum Mars ho­ bere induere animum virilem el mortium , ut
micidii insimularetur, judicantibus duodecim diis nulla cupiditate vel passione effeminari el cor­
iu eo pago, sex sententiis absolutus est, ut tradunt rumpi se sinant. Ideo enim feminæ sæpe de re­
Greci; cum enim pares erant sentenliæ, absol­ bus male judicant ; quia feminæ sunt, et passio­
vebatur reus, utpote cui in dubio et iu pari fa­ nibus aguntur, quæ rectum judicium obscurant.
vendum est potius quam actori : nam condem­ Ñam, ut ait ille : a Femina aut amat, aut odit ; »
nandus est nemo, nisi convincatur esse reus et atque amor et misericordia in quam pronæ sunt
feminæ, non minus judicium perturbant, quam
nocens.
Refellit hanc sententiam Varro apud S. Augus­ odium et sævitia.
Possumus. — Astute, civiliter ct humaniter in­
tinum, lib. XVIII Dc Civit., i. Unde (Ecumenius et
Isidorus Pelusiota, lib.X,epist. 91, cxPausama tra­ terrogant quasi postulando, dicuntque: a Possu­
dunt, Martem eo loci accusatum a Neptuno de stu­ mus, n q. d. Placetne tibi hæc nova nobis edisse­
pro, capitis damnatum fuisse, iudeque dicluin Areo­ rere ? mox deinde animum suum produnt, dum
pagum. Demosthenes vero, orat. Contra Arisioc., eum urgent, et vi pene responsum extonjucnt,
censet Areopagum dictum esse, quod in eo eausæ dicendo : « Volumus ergo scire quidnum velint
Marite, de pugnis el homicidiis voluntariis, trac­ hæc esse. »
20. Nova, — ÇwîÇovtol, id est peregrina, puta pe- Vert
tarentur; nam fortuite agebantur in Palladio tri­
bunali. Institutum est Areopagi tribunal a Ce­ regrinam fidem, peregrinum Deum, peregrina
crope, ait Aristoteles, lib. 11 Polit., ct Eusebius, in dogmata; quæ Athænis inaudita, tu abunde eo
Clonico, anno mundi 3694, semperque etiam sub inducis ct predicas.
21. Er Ab\K.\Æ hospites. —Tigurina, et quiiUio
Tyrannis perduravit. Solon vero decrevit Arcopagitas esse rerum omnium speculatores el cus­ versabantur hospites, sive peregrini.
todes: unde cos deligi voluit ex iis duntaxat, qui
Ad nihil aliud vacabant, nisi aut digeiui, aut
Archontes, id est principes et reipublicæ præfecti audihe aliquid novi. — Sic ct Plutarchus, tract.
luissent; ita Plutarchus, in Solone. Erant ergo Da Garrulitate, tradit Athenienses mire fuisse no­
Areopagite fama integerrimi, virtute speclalis- vorum avidos, datque exemplum tonsoris cujusuun et usu rerum perspicacissimi. Unde judica­ dam, qui cum magnam Atheniensium iu Sicilia
bant noctu in tenebris, ne reorum moverentur la- acceptam cladem, quam ex servo inde fuga elapso
cryimset aspectu : qui proinde jubebantur simpli­ cognoverat, relicta olile imi, primus in urbe ancibus verbis causam enarrare,et ab omni verbo- nunliassct, nec rumoris hujus tristis producere
•um gestuumque fuco abstinere. Porro sententiam posset auctorem, ipse quasi eum confinxisset,
terebant non loquendo, sed calculum, vel abso­ rote alligatus ad pubbeum ludibrium fuit expo-

COMMENTARÍA IN ACTA APOSTOLORUM. cap. XVII.
323
situs. Mox adfuere nuntii, qui ex ipsa clade pro­ reddent rationem de eo in die judicii, » JLr/tA.
fugerant : itaque omnes dissipati sunt ad suos cap. XU, vers. 36. Quid nova qureris, cum nil
luctus, miserum tonsorem rote alligatum relin­ novi sit sub sole? Eccles, i, 10. « Non saturatur
quentes. Atque is sero solutus, e lictore quæsivit : oculus visu, nec auris impletur auditu, » ibidem,
« Audivissentne etiam de Nicia duce exercitas : vers. 8. Celebre est exemplum Machete apud
quo is modo perierit?» Adeo inexpugnabile et Cassianum, lib. V De Insta, remine., cap. xxix, qui
inemendabile malum fit consuetudine, novorum in collatione spirituali longissima nunquam, sed
aviditas. Idem, tract. Dc Gloria Atheniensium, ait m narratione otiosa et curiosa illico incidebat in
eos plus in comoedias novitatis officinas, quam somnum. El cap. xxxi docet dæmonem facere, ut
in bella insumere solitos : «Laco ille, inquit, audientes spiritualia obdormiscamus, audientes
non inepte dixit, graviter peccare Athenienses fabulas exspergiscamur ct attendamus.
res serias in ludicrum impendentes, hoc est ma­
22. Quasi superstitiosiores. — Mitigat repre«t
gnarum classium et exercituum commeatum ct hensionem quasi, et comparativus superstitiosiores;
sumplus in theatrum prodigentes. » Hæc Plu- magis enim pupugisset, vocando eos in positivo
tarchus, qui vixit sub ævum S. Pauli et Lucœ, ni­ superstitiosos. Syrus vertit, video vos nimios esse
in cultu (temonum : græce enim ¿«oízípav est, qui
mirum sub Domitiano Imperatore.
Morali- Tales et hodie nonnulli sunt. Curiositas enim
aeque ac superstitionem
uacuno-novi q°ippiam videndi, vel audiendi, hominibus mus. Adde
iu.
innata est; nova enim placent, nova delectant. Et sæpe in bonum capi pro religione, uti capit Plutarquia nova vera non semper suppetunt, hinc multi chus, lib. ïltp; Cicero, actione 4 m
nova fingunt, nugasque et fabulas narrant, cas­ Verrem (cum de Siculis ait, totam provinciam reli­
que sæpe infames, quibus famam proximi lace­ gionem occupasse, et mentes omnium Siculorum
rant cumque aliis ridendum objiciunt. Quare superstitionem pervasisse), et <dii : alioqui supers- s
perniciosa csl curiositas, œque ac verbositas. Quo­ titio differt a religione per excessum, quod sil
circa Euclides rogatus, quales essent Dii, et qua inanis cl minima religio : u Nam qui totos dies
re delectarentur? a Cælera quidem ignoro, inquit, precabantur et immolabant, ut sibi sui Uberi su­
at curiosos illis odio esse certo scio; » ita Maxi­ perstites essent, superstitiosi sunt appellati, » ait
mus, sermone 21. Socrates semper do moribus Cicero, lib. De Natura deorum. Sic et Servius : < A
disserebat, non de astris, aut de meleorologis : superstite, inquit, superstitio dicta, quæ anicula­
rogatus cur? Despondit : a Quæ supra nos, nihil rum propria est, quæ mullis per ælatem supersti­
ad nos. » Idem crebra usurpabat illud Homeri : tes sunl, et quæ rebus inanibus addicte, dum
volunt nimis esse religiosae, superstite»® fiunt
Ædibus iu nostris quæ prava, aut recta gerantur.
et ita delirant. » Hinc subinde superstitiosus vo­
Ita Laertius in ejus Vita. Zeno adolescentem catur religiosus, ut apud Terentium, in Heaut. :
quemdam curiosius quiddam sciscitantem, ad­ a Ut stulte et misera omnes sumus religiosœ. » SeaiaU.
duxit ad speculum, utque sc contemplaretur ad­ Melius Lactantius, lib. 11, cap. xxvin, asserit dici
monuit. Mox rogitavit, an videretur tali vultui superstitionem de colentibus superstitem memo­
convenire tales quœsliones proponere? Ita Laer­ riam defunctorum, tanquam deorum ; aut de ii>
tius, lib. Vil, cap. i. Dæmonax cuidam roganti, qui parentes suos superstites colebant. Isidorus
an mundus rotundus esset ct animatus? e Vos, vero, lib. Vili Etym., cap. ui : Superstitio, inquit, Tert4*
ait, dc mundo solliciti estis, ct vestram ipsorum dicta est quasi supcrstaluta ct supertiua observa­
immunditiem non curatisp» ita Maximus, serm. 21. bo. El Lucretius, apud Servium, in VHI .Eu. id.:SuNarratur de Ægyptio bajulo, qui gestans quid­ perstitio, ait, est lunor inanis superstandum re­
dam velis opertum, cuidam sciscitanti quid por­ rum. putacœtestium eldivin.iruin quæ super nos
taret, sapienter respondit : « Ideo obvelatum csl, stant. Denique Nomus Marcellus superstitiosos Quintal
nc scires : tu vero cur curiose vestigas quod oc­ nuncupari censet quod pra culturadeorumcætera
cultatum est?» Gorgias audiens quemdam inepta supersedeant, id est negligant; sicut religiosos,
quærenlcm, et alterum inepte respondentem, ait : quasi rclinquosos, quod cæteris relictis, solis sa­
u liter stultior, qui mulget hircum, an qui cribrum crificiis deserviant. Verius S. Augustinus, hb. Dc
supponit? » Argute quidam dixit Athenienses Fera Reliqione, in fine, religionem nuncupari censet
virtutem habere iu labris, non in factis, ait Plu- a religando : quia ea fit, u ut ipsis (angelis) ad­
larchus in Lacon., quia loquaces non sunt ope­ juvantibus ad unum Deum tendentes, et ei uni
rosi. Unde qui multum garriunt, parum faciunt : religantes animas nostras, unde religio dicta ero­
animus enim eorum totus est in lingua, non in ditur, omni superstitione careamus. Ecco unum
manu. Vide dicta in illud Sop/ion. cap. ui, 18 : Deum colo, unum omnium principium et unam
« Nugas qui a lege recesserant congregabo. » sapientiam, qua sapiens est quæcumque anima
Sane tales sunt tempiperdæ, verbiperdæ, lucri- sapiens csl : el ipsum munus quo beata sunt, quan­
perdro, auriperdæ et sæpe animæpcrdæ; quibus dunque beata sunt. Quisquis angelorum hunc
intonat Christus : « Dico vobis : Quoniam omne Deum diligit, certus sum quod etiam me dili­
verbum otiosum quod loculi fuerint homines, git. » Dicit ergo Paulus : Video vos, o Albe

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. WIL
nænscs, ubique nimis religiosos ct supersti­ ex desiderio mortuorum, eorum adinstar effio
tiosos : quia ubique video vestros deos, vota, sa­ tum est, ut qui jam defecerant, vivere viderentur.
crificia, lumina : illi autem dii primo, sunt falsi; Unde Plautus in Mosto!. : « Quando natus est, si­
secundo, nimis mulli; tertio, incogniti. Nemo milem esse arbitrarer simulacrumquo habere. »
enim prudenter colit id quod non cognoscit Sic ¡dolum est simulacrum, quia simulat et men­
quodque ignorat. Ego ergo huc veni, ut super­ titur se esse numen. Lactantius (amen, lib. I!
stitionem vestram commutem in veram religio­ Instit., cap. n, simulacrum deducit a simulando,
nem , ut pro diis falsis agnoscatis ct colatis ve­ quod sit simile rei cujus est imago : sed sic po­
rum, pro multis unum, pro incognitis certum ct tius dicendum esset similacrum per i.
notum (i).
Inveni et aram in qua scriptum erat : Ignoto Looui
Præclare S. Augustinus , lib. IV Dc Civit, Dei, Deo. — Sic Lucianus, in Philopatro, ait Gentiles jucap. XXX : « Agamus, inquit, Domino Deo nostro rosse per ignotum Athenis.
gratias, qui has superstitiones per allissiniam
Quæres, quis hic Deus ignotus? Respondent
Christi humilitatem, per Apostolorum prædiea- primo, S. Chrysostomus ct fusius OEcumcnius, rf,rD0*
tionem, per fidem Martyrum pro verilate inorien- cujus hic verba notatu digna ascribam : « Duas,
lium ct cum veritate viventium, non solum in inquit, causas referunt cur apud Athenienses in­
cordibus religiosis, verum et in œdibus supersti­ scriptum fuerit aræ : Ignoto Deo. Siquidem ali­
tiosis libera suorum servitute subvertit. » Idem, qui dicunt quod Athenienses Philippidcm mise­
lib. VIH, cap. xvn :«Quæ igilurcausaest,nisi stul­ rant ad Laccdæmonios de ferendo auxilio, cum
titia errorque miserabilis, ul ci (Jovi, Veneri, etc.) Persæ exercitum ducerent in Græciam. Quorum
tc facias venerando humilem, cui le cupias esse nuntiis, juxta Parthenium montem, Panisspectrum
vivendo dissimilem; ct religione colas, quem obviam factum, Athenienses accusabat quod se
imitari nolis, cum religionis summa sit imitari neglecto alios deos colerent, ct auxilium promi­
quem colis, n Et cap. xxin, citans Mercurium Tris­ sit. Cum itaque victoria politi essent, templum
megistum docentem statuas inanimes ct insensi­ illi erexerunt aramque ædificarunt, et tanquam
biles non esso deos, ac proinde carum cultum observantes, nc vel idem sane, vel aliud simile
casurum , diccntcmquc : a An ignoras, ait, o As- ipsis accideret, si quempiam ignotum sibi Deum
clcpi, quod Ægyptus imago sit cœli, ac verius prætermittcrent, aram illam erexerunt inscriben­
terra nostra mundi lotius templum? etc. Omnis tes : Ignoto Deo; dicentes : Si quis adhuc alius a
eorum (Ægyptiorum) sancta veneratio, in irritum nobis ignoretur, in ejus honorem hæc ara a nobis
casura frustrabitur. » Subdit Augustinus : « In erecta esto, quo nobis propitius sit, licet, cum
quo videtur hoc tempus prædicerc, quo Chris­ ignoretur, non colatur. Alii vero aiunt pestem
tiana religio quanto est veracior atque sanctior, quondam Athenis grassatam fuisse adcoque illos
tanto vehementius et liberius cuncta fallacia fig­ exussisse, ut neque sindones tenuissimas possent
menta subvertit, ut gratia Salvatoris liberet ho­ tolerare. Cum igitur colerent eos qui apud ipsos
minem ab iis diis quos fecit homo; et ei Deo sub­ dii habebantur, nihil adjumenti senserunt. Intel­
dat, a quo factus est homo. » Quin et Plato, in ligentes itaque quemdam fortasse esse Deum,
Timœo, docet animos humanos ab opifice Deo quem ipsi absque honore reliquissent, qui pestem
temperatos in eodem cratere ex iisdemque ele­ immisisset, novam extruxerunt aram, ac inscrip­
mentis, cum cœlestibus animis, puta cum angelis serant : Ignoto Deo. Cumque ipsi sacrificassent,
et dæmonibus : unde cavendum ne nos illorum statim curati sunt. Hunc ergo Christum Jesum esse
servos velimus, quibus nos fratres Deus et na­ Deum omnium dicit Paulus, quem se illis annun­
tura coaptavit.
tiare dicebat. Tota autem aræ inscriptio hæc est :
Acia;, xal Eùfózx;, xai Ai&r.;, 0tw aptoarû xal Çivw,
/3. 23. Videns. —
id est attentius inspi­
ciens ct considerans.
hoc est : Diis Asia: et Europœ ac Libyœ, Deo ignoto
Simulacra vestra.—Simulacrum, usu Ecclesias­ ac peregrino. »
tico, in malam partem sumitur, pro imagine falsi
Verum, ut bene observat Baronius, Athenis mul­
numinis, sive idolo. Ita dictum a simulando, quia to fuerunt aræ diis ignotis in plurali inscripto;
sed una in singulari inscripta fuit : « Ignoto Deo.»
(1) HæcKuinoelius : «Sequitur nunc Pauli oratio in Id enim asserit Paulus.
|
Areopago ad Athenienses habita, cujus summam Lucas
Secundo, Hugo, Lyranus et Sanchez hic, ac Mi- synods
memoria* tradidit. Disserit Paulus in hac oratione, quæ
sententiarum delectu, copia ct gravitate, verborumque chael Syncellus, in Laud. S, Dionysii, censent ig­
pondere eminet, sapienter auditorum suorum ratione notum Deum Athenis fuisse Christum crucifixum.
habita , de Deo vero, ejusque puriorem cultum com­ Cum enim eclipsim factam in morte et ob mor­
mendat, et doctrinæ Jcsu veritatem acberit. Auditorum tem Christi videret Dionysius, exclamavit: « Deus
benevolentiæ captanti® causa, et quo facilius doctrinam ignotus in carne patitur, ideoque mundus his te­
suam de Deo vero eorum animis insinuare possit, ora­ nebris obscuratur, » ait Syncellus. Deum ergo
tionis initio Atheniensium pietatis studium laudat, atque
ccmmemorat, se urbem perambulantem, inter alia pie­ ignotum esse Deum patientem, puta Christum
tatis monumenta reperisse aram, Deo ignoto dicatam. » crucifixum. Huic enim præ cæteris aram erexisse
Athenienses, quiamagnumputabant illum Deum,
Coni. Glaire,op. cit., tom. V,p,S&J9
324

Tertio-

COMMENTARIA IN ACTS APOSTOLORUM, cap. XVII.
325
cui natura admirabili mutatione luctuque coelesti
PrœclarectTertullianus, in Apologetico adversus
Gent., cap. xvn : « Quod colimus nos, inquit,
parentasset.
Tertio, probabilius Baronius, Lorinus et alii Deus unus est, qui totam molem istam cum omni
censent Athenienses a Philosophis et Sibyllis, instrumento elementorum, corporum, spirituum,
forte etiam a Judæis, intellexisse Deum verum verbo, quo jussit; ratione, qua disposuit; virtute,
cs.se invisibilem, absconditum, sublimem, inac­ qua potuit, de nihilo expressit in ornamentum
cessum ct incomprehensibilem, ideoque illi aram majestatis sum. Unde et Græci nomen mundo «9statuisse hoc titulo : « Ignoto Deo. n Idcirco enim pwv accommodaverunt. Invisibilis est, etsi videa­
tur; incomprehensibilis, etsi per gratiam reprae­
Hebnei nomen Dei Jchova, dicebant esse
xal à'incçiàvnTcr/, id est ineffabile, uti dixi Exodi vi, 3. sentetur; inæstimabilis, etsi humanis sensibus
Quocirca Clemens Alexandrinus, lib. I Strom, ix, æslimelur. Adeo verus, ct tantus est. Cæterum
et S. Augustinus, lib. I Contra Crcscon., cap. xxix, quod videri communiter, quod comprehendi,
docent Athenienses unum Deum verum, licet quod œstimari potest, minus est oculis quibus
sibi ignotum, coluisse. Et S. Hieronymus, in occupatur, et manibus quibus contaminatur, et
cap. XVI Ezcch., ait Dei majestatem obscure sal­ sensibus quibus invenitur. Quod vero immensum
tem Gentilibus istis incognitam non fuisse, ut non est, soli sibi notum est hoc quod est : Deum aesti­
erat Judæis utentibus ineffabili nomine tetra- mari facit, dum æstimari non capit. Ita enim vis
grammato. Undo Lucanus, lib. II : « Incerti na­ magnitudinis et notum hominibus objecit et igno­
tura Dei : n incerti, id est incogniti. Quod enim tum. Et hæc est summa delicti nolentium reco­
Deus hic ignotus fuerit verus, non falsus aliquis gnoscere , quem ignorare non possunt. » S. Cyex diis Gentium, innuit Paulus cum subdit : « Quod rillus,lib.lll Contra Julian. : «Hermes Trismegistus,
ergo ignorantes colitis, hoc ego annuntio vobis. » inquit, dicit Deum inlelligere quidem difficile,
Dices: Cur ergo cos vocat superstitiosos? Res­ eloqui autem impossibile. Incorporeum enim cor­
pondeo : Primo, eo quod cum Deo ignoto cole­ pore significare impossible, el perfectum imper­
rent simulacra Gentium caque illi æquarent, fecto comprehendere non possibile, et sempiter­
juxta illud Isaiœ xl , 23 : « Cui assimilaslis mc num conferre cum momentaneo difficile. Proinde
et adaequastis? dicit Sanctus. » Secundo, quod si quis incorporeus oculus egrediatur a corpore
eum vocarent ignotum : nemo enim colit vel ad contemplationem pulchri, et subvolet ac con­
amat id quod non novit. Nam a ignoti nulla cu­ templetur, non figuram, non corpus, non species
pido. » Tertio, quod vere eum non nossent, uti intueri quœrens, sed illud potius, quod omnia
poterant et debebant. Non enim agnoscebant facere potest, quod quietum, quod tranquillum,
eum esse creatorem coeli et terræ, datorem plu- quod solidum, quod inconvertibile, quod ipsum
viœ, messis, frugum rcrunique omnium ; cum omnia et solum, quod unum, quod ipsum ex
esse præsentem ubique ; in ipsius manu esse seipso, quod ipsum in seipso, quod sibi ipsi si­
nostram vitam et halitum : unde de his cos in­ mile, neque alii simile. Omnis enim virtus ipse
struit Paulus. Denique poterat sub nomine ignoti est. neque in aliquo ipsum cogites esse, neque
Dei latere ct abscondere sc diabolus; uti Nicc- iterum quasi extra aliquem. Ipse enim est qui
phorus, lib. VII, cap. l, indicat argonautas nu­ sine termino omnium est terminus : et qui a nullo
mini cos dirigenti simulacrum posuisse, ac pos­ comprehenditur, omnia in se comprehendit. » Et
teas. Michaelem ArchangclumConstantino Magno paulo post : « Adhæc et sapientissimus Xeno­
significasse se eos direxisse. Sic Christus, Joan. phon : Igitur manifestum quod magnus sit et
iv, 22, arguii Samaritas dicens : « Vos adoratis potens, omniaque concutiat et confirmet; igno­
tum autem qualis sit figura, neque enim videtur
quod nescitis, nos adoramus quod scimus. »
Egregius plane locus de Deo ignoto extat apud esse lucidissimus sol, neque hic videtur permit­
Arnobium, lib. I Contra Gentes, ante medium, his tere, ut ipse cernatur : sed si quis impudenter
verbis : « Prima, inquit, tu causa es, locus rerum eum spectet, oculis privatur.» Hæc Cynllus.
Simonides ab Hierone tyranno rogatus quid
ac spatium, fundamentum cunctorum, quæcumque sunt, infinitus, ingenitus, immortalis, perpe­ esset Deus? petiit diem ad cogitandum. mox bi­
tuus, solus quem nulla delineat forma corporalis, duum, deinde quatriduum, postea octiduum, etc.
nulla determinat circumscriptio qualitatis, ex­ Miranto Hierone causamque rogante : « Quia,
pers quantitatis, sine situ, motu et habitu, de quo inquit, quanto diutius considero, tanto mihi res
nihil dici et exprimi mortalium potest significa­ videtur obscurior; » ita Cicero, lib. I Dc Matura
tione verborum ; qui ut inlelligaris, tacendum csl; deorum.
Quarto, per Deum ignotum aliqui accipiunt
atque ul per umbram te possit errans investigare
suspicio, nihilcslomnino mutiendum. Da veniam, Deum in carne appariturum, puta Christum in­
Rex summe, tuos persequentibus famulos, et carnandum : potuerunt enim Athenienses ex Siquod tuæ benignitatis est proprium , fugientibus bylliset abHebneis discere futuram Christi incar­
ignosce lui nominis el religionis cultum. Non est nationem, liliquearan!statuere hoc titulo: «Ignoto
mirum, si ignoraris; majoris csl admirationis si Deo.» Christus enim ante eam hominibus fuit igno­
sciaris, v
tus cl incognitus. Id verum est, si vera suut quæ

3*6

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XVII.

scribit nilduinus, Archiepiscopus Rhcmensis, in sus, sive substantiam, sive potentiam, sive sa­
VRa S. Dionysii. Sic enim ail : « Dum Paulus sin­ pientiam, sive cœlera attributa spectes. Audi
gula aliaría el simulacra falsorum deorum per- Senecam, lib. il Quast., cap. xlv : « Vis illum
lustra&set, inter cæteras aras reperii aliare unum fatum vocare? non errabis. Hic est cx quo sus­
cui eral titulus superscriptus : Deo ignoto; et con­ pensa sunt omnia, causa causarum. Vis illum
versus ad eum Paulus interrogavit illum dicens: providentiam? recte dices : est enim cujus con­
Quis est ille Deus incognitus? Ad quem Dionysius: silio huic mundo providetur, ut inconcussus eat
Adhuc, inquit, non est ipse Deus demonstratus ct actus suos explicet. Vis naturam vocare? non
inter deos, sed est incognitus nobis, et sæculo peccabis : est enim ex quo nata sunt omnia, cujus
venturo futurus. Ipse enim est Deus qui regnatu­ spiritu vivimus. Vis mundum? ipse cnim est to­
rus e<t in cœlo ct in terra, el regnum ejus non tum quod vides, totus suis partibus inditus et se
accipiet finem. Subjungens itaque Paulus ait : sustinens vi sua. »
Homo-ne erit an spiritus? Respondens Dionysius,
Divinius S. Dionysius, cap. xv Cœlestïs ITicrarrh.,
dixit: Verus Deus et verus homo,el ipso renova­ asserit Deum comparari vento, inio ambulare
turus est mundum: sed adhuc incognitus est ho­ super pennas ventorum, propter vim movendi ct
minibus : quoniam apud Deum in cœlo ejus con­ animandi, ac celerem insuporabilemqnc disces­
versatio est. Et ait Paulus : Illum Deum prædico sum, atque nobilium principiorum et finium in­
vobis, quem incognitum appellatis. Natiisenimex cognitas ct invisibiles latebras. Et S. Augustinus,
Maria Virgine, passus sub Pontio Pilato, pro sa­ lib. X Confess., cap. vi : « Domine , inquit, amo
lute humana mortuus resurrexit, cœlosquc ascen­ te. Percussisti cor meum verbo (no, et amavi te.
dens sedet a dextris Dei Patris : verus Deus ct Sed et cœlum et terra et omnia quæ in eis sunt,
verus homo per quem facta sunt omnia : et ven­ ccce undique mihi dicunt, ut te amem, nec ces­
turus est infine sæculi judex omnium quæ ge­ sant dicere omnibus, ulsint inexcusabiles. Aliius
runtur : qui notus est jam in Judica Deus, et mag­ aulem tu misereberis, cui misertus eris, cl mise­
num in braci ct sanctum nomen ejus. Quamobrem ricordiam præstabis, cui misericors fueris. Alioquem incognitum usque nunc habuistis, modo quin cœlum et terra surdis loquuntur laudes tuas.
cognoscite; quia ipse est Deus solus, et præter Quid aulem amo, cum te amo? non speciem cor­
eum non est niter : qui nos de morte sanguinis poris, nec decus temporis, nec candorem lucis
sui pretio reduxit ad vitam ; qui cœlum el terram, ecce istis amicum oculis, non dulces melodías
hominem scilicet el angelos, in unitate regni sui suavium cantilenarum omnimodarum, non flo­
conjunxit; qui mortificat justus et vivificat pius, rum et unguentorum ct aromatum suaveolen­
qui claudit ct nemo aperit, aperit et nemo clau­ tiam, non manpa c! mella, non membra acceptadit. n Subdit llilduinus hisce aliisque Pauli ver­ bilia carnis amplexibus. Non hæc amo, cuín amo
bis Dionysium fuisse conversum, cl Christi amore Deum meum : ct tamen amo quamdam lucem,
accensum, præsertim ubi vidit cæcum a Paulo et quamdam vocem, ct quemdam odorem, el
illuminari. Verum hujus narrationis fides sit pe­ quemdam cibum, ct quemdam amplexum, cum
nes llilduinum : nonnullis enim videtur apo­ amo Deum meum; lucem, vocem, odorem, ci­
crypha.
bum, amplexum interioris hominis mei : ubi
M niiMoraliler : Disce hic Dei celsitudinem, qua om- fulget animæ mcæ, quod non capit locus ; et ubi
d , xro. n’,lm an?elorum hominumque aciem superat ct sonat, quod non rapit tempus; ct ubi olet,
fr<
transcendit. a Inhabitat cnim lucem inaccessibi- quod non spargit flatus; et ubi sapit, quod non
iute lem; quem nullus hominum vidit, sed nec videre minuit edacitas; et ubi hreret, quod non divellit
bJ‘ potest ( per oculos aciemque mentis et na/une ), » satietas. Hoc est quod amo, cum Deum meum
I Tinioth. vi, 16, præsertim si SS. Trinitatem in amo. Et quid est hoc? Interrogavi terram, et
una individua essentia) unitate speciemus, si mys­ dixit : Non sum : et quæcumque in eadem sunt,
terium incarnationis, passionis, Eucharistiæ con­ idem confessa sunt. Interrogavi mare el abyssos,
sideremus. Unde Isaías, xi.v, 15:« Vere lu es Deus ct reptilia animarum vivarum, cl responderunt :
absconditus, Deus Israel Salvator :» Et Psalles, Non sumus Deus tuus, quære super nos. r Vidit
Psil. xni, 12: « Qui posuit tenebras latibulum id per umbram Valerius Maximus, lib. Il, cap. vu :
suum.» QuocircaSeraphi ni velatis oculis acclamant « Quidquid, inquit, in excelso fastigio positum
ei: «Sanctus, saucius, saucius,» Isaïœ yi, 3. Causas est, humili et trita consuetudine, quo sit venera­
duas dat Seneca, lib. VII Nalur.
xxxi. bilius, vacuum esse convenit. » Et Jainblicr-,
Prior est : « Quia, inquii, illi tanta subtilitas et Prolrcp., cap. m : « Dei cognitio, inquit, est per­
claritas est, quantum consequi acies humana non fecta felicitas, fi quam in hac vita nancisci nor
potest.» Altera, «Quia in sanctiori secessu ma­ possumus. Clemens Alexandrinus, lib. V Stroin.,
jestas tanta delituit. » Adde tertiam ex Damas­ citat et laudat hæc Orphæi de Deo carmina:
ceno : « Cognitio, inquil, eorum est, quæ sunt :
Unus perfectus per se, ex uno omnia fach.
at Deus super ipsum esse est. Ergo et super atque
Nullus el ipsum
extra notitiam, quia super essentiam. » Et quar­
Mortalis Cernii, verum omnes aspicit ipse.
Non video hunc, solidus ponius nam nimbus in orbem esU
tam, quia quaquaversum infinitus est el immen­

327
cummentaria 1N ACTA APOSTOLORUM, cap. XVII.
sive Novatianis (quæ erat domus Pudentis sena­
Et Cleanthis Stoici, qui Deum ita pingit :
toris, ct commune hospitium advenarum Chris­
Quod ordinatum est religiosumque «c pium,
tianorum, nunc est Ecclesia S. Pudr-ntianæ : Pu­
Jii'tnm, sui potens, decorum «e utile.
dens cnim fuit pater S. Timothei, Novati, Práxedis
Quod est severum, grave, temper conducibile,
Expers metus, doloris et molesti®,
et Pudcntianæ). «Quod si quis, ait, ad me venire
Juvans, plaeens, pulchro sibi consentiens,
voluit, cum co veritatis doctrinam communicavi.»
Clarum, nec insolens, modestum el vehemens,
Ita habet ejus Vita ct martyrium, quod ex actis
Quod permanet, poteU nec quis imitaner.
publicis rccensct-Baronius anno Christi 165, licet
Hæc est divina caligo, quam graphico depingit Chronicon Alexandrinum , quod post mortem BaS. Dionysius, lib. De Nyslira Theol., cap i ct scq. ronii edidit noster Radcrus, asserat Justinum
Ubi et summum animæ in Deum ascensum vocat martyrium obiisse anno ab ascensione Christi
«caliginem ct lumen, » caliginem animæ, lumen 135, qui fuit a nativitate ejusdem 168.
Clemens Alexandrinus, lib. V Sfromat., citans
Deo. Ex quo Taulcrus, Suso, Ruisbrokius ct alii
contemplativi, sua contemplationis dogmata de hanc Pauli sententiam, eam confirmat dicto Eu­
ripidis :
intranda Dei caligine hauserunt.
Quod ergo ignorantes comtis , hoc ego annun­
Contimela ab architectis, qux qn*at domus
tio vobis. — q. d. Non sum novorum daemonio­
Corpus Dei plexo cohibere mœniwnt
rum annuntiator, uti vos objicitis; sed Deum
vestrum vobis annuntio, atque ex ignoto facio Et Zenonis, dicentis a non oportere templa facere,
notum. Hinc patet Deum ignotum Athenis, fuisse nec imagines; nihil cnim quod sit compositum,
Deum verum : alioqui enim eum refutare debuis­ esse diis dignum. » Et Platonis , dicentis « Deum
set Paulus ciquo substituero Deum verum, sicut eminus habitare in idearum regione, ac mundum
Constantinus Magnus Imperator, fanum ab argo- esse Dei templum : quare prohibuit, ut nemo pri­
nautis erectum Numini salutifero, indeque Sos- vatilo haberet deorum imagines. Nam aurum et
thenium appellatum, convertit in Michaelium, id argentum, ait, privation, et in sacris est res invi­
est S. Michaelis templum, teste Nicephoro, lib. VII, diosa : ebur autem quod ami«it animam, est ne­
cap. L, eo quod S. Michael argonautas juvisset, farium donarium : ferrum vero et œs sunt instru­
non Jupiter, aut aliud Numen, uti argonauta; pu­ menta bellorum. Ex ligno autem quod uno cx
tabant. Id enim S. Michael apparens Constantino ligno est compactum, quodeumque voluerit offe­
rat : similiter etiam ex lapide quoque ad sacra
asseveravit.
Ven. ii. 24. Deus qui prt.it mundus. — Taxat Epicureos, communia. » Hæc Plato.
25. Nec manibus humanis colitur, — nt ei per v«rs.xs
negantes Deum Deiqno providentiam; et Stoicos,
qui mundum fato aut natura existere censebant. manus hominum fabricentur, erigantur ct dedi­
Utrique enim negabant Deum liberum libere centur statuae, idola, aro» et fana, in quibus ci
creasse mundum. Ita Chrysostomus. Ex creatione sacrificia carnea offerantur : quasi idolasint mem­
ergo ct opificio mundi agnosci potest ct coli bra el corpus Dei, aræ et fana sint ejus domus ct
debet creator ejus Deus. <« Cœli enim enarrant palatia, sacrificia sint ejus cibus et delicia», ull
gloriam Dei, et opera manuum ejus annuntiat censebant Gentiles, ilis tamen non obstat, quin
firmamentum,» Vsal. xvm, 1. Quin et Euripides : Deus rite a Christianis coli possit in imagine ct
« Slellæ, ait, in cado, sunt varietas sapientis fa­ statua : quia sciunlChristi.ini Deum non pendere
bri,» nimirum Dei. Vide S. Augustinum, lib. VII ab imagine; sed imaginem more esse imaginem,
De Civit., cap. xxix, ubi præcipua Dei opificis quæ Deum hominibus qui sensu ducuntur, repnnsentet. Vide dicta Dcuteronem. v, 8. Ohm timen
opera enumerat el celebrat.
Non in majwpactis tempus habitat, — quasi cum Gentiles transirent ad Christianismum, Patres
corporeus templis corporeis delectetur, iisquo sit studiose cavebant imagines ac magis statuas Dei,
alligatus, conehwus et circumscriptus , sicut rex ne Gentiles recens conversi, cx pristina consue­
habitat in regio palatio cjusque ambitu circum­ tudine colerent cas ut deos. Unde imaginem Dei
scribitur. Deus enim loco non alligatur, multo lien velat Lactantius, lib. 11, cap. n, et Justinus,
minus terminatur; sed super omnes coelos per Apoloj. n.
Syrus vertit, nec per i/anus hominum ministratur
immensa vacui spatia se extendit.
Ita S. Justinus Philosophus ct Martyr, centum ct. Solebant enim Gentiles suis diis exhibere t.dia
annis S. Paulo posterior (obiit enim martyrium ministeria, qualia famuli exhibent suis heris,
antro Domini 105, testo Baronie), rogatus ab urbis pnesertiin regibus, excitando cos, vestiendo, co­
Præfecto, quem in locum solerent Christiani con­ mendo , lavando, cibum potumque porrigendo,
venire? respondit, eo convenire quemque, quo perinde ac si dii eorum homines fuissent; uti re­
vellet ct posset : « Christianorum cnim Deus, in­ vera Jupilcr, Venus, Mars, Mercurius et esteri
quit, nullo loco circumscribitur : sed cum sit homines fuerunt potentes, sed tyranni ct scele­
btaspectablliSj calumet terram implet, et ubique rati. Vide S. Augustinum, lib. VI l)e Civit., cap. x.
a fidelibus adoratur, et ejus gloria celebratur. » Deus ergo hoc inanuum ministerio non indiget,
Adjecit tamen se diversari in thermis Tnnothinis, nec officiis humanis colitur, sed angelicis ininis-

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XVlL
feriis, juxta illud Daniel, vii, IO : « Millia millium casibus tribuit, nec dies, nec quies ulla, ac no
ministrabant ci, et decies millies centena millia momentum quidem tenue ejus transcurrit bene­
assistebant ci. » Quocirca Christus, Joan, iv, 2-4 : ficiis otiosum. » Rursum /Egyplii, ait Horus
< Spiritus est Deus, inquit, et cos qui adorant Apollo, lib. 1 Hieroglyph., cap. vi, Deum volentes
significare pingebant accipitrem, tum quod fe­
cum, in spiritu ct veritate oportet adorare. »
cundum sit ac diulurn® vit® hoc animal, tum
INDIGENS ALIQUO, CUM IPSE DET OMNIBUS VITAM
quod solis sil simulacrum, nipote intentissimis
et inspirationem (spiritum, sive halitum vitalem)
oculis in ejus radios prospiciens. Sol autem est
et omnia. — « Omnibus, n intellige accommode,
puta eis quæ habent vitam : nec enim Deus dat visibile Dei hieroglyphicum. Pulchre Horatius,
vitam saxis. Rursus vitam accipc ample pro qua­ lib. I Carm.
libet vita, etiam vegetativa cl sensitiva. Minus
Qui res hominum ac deorum,
ergo recte Lyranus vitam limitat ad angelicam ct
Qui mare et terms, variisque mundum
spiritalem. Per inspirationem, Graece
accipe
Temperat horis.
halitum, spiritum; vel, ut Syrus, animam sensi­
Sublimius noster Boetius, lib. HI De Consolata
tivam : quæ enim hanc habent, respirant. Jta Ca­
jetanus. Porro recte Chrysostomus id limitat ad metro 9 •
animam rationalem, quam Deus inspiravit Ad®,
0 qui perpetua mundum ratione gubernas;
Genes. n, 7. Eo enim alludit Paulus : agit enim de
Terrarum cœlique sator, qui tempus ab «vo
hominibus, uti jam dixi. Simili modo Plato, Speu­
Ire jubes, stabilisquc manens das cuncta moveri.
sippus ct Apuleius apud Rhodiginum, lib. XII,
cap. n, Deum ita definiunt : <x Deus est vivens Et S. Dionysius De Divinis Nomin., cap. ix : « Ma­
immortale, pcr seipsum ad beatitudinem suffi­ gnus, ait, Deus dicitur, tum ex sua magnitudine,
ciens, essentia sempiterna, ipsius boni causa, qua se et cum omnibus qu® magna sunt commu­
ens incorporeum, aperimetron, beatum, beatifi­ nicat, et per omnem magnitudinem diffundit at­
cum, omnium pater, optimum, nulla re indigens, que extendit, locum omnem continet, omnem
cuncta conferens. » Porro Deus omnium entium numerum superat, omnem infinitatem transilit:
est causa : primo, efficiens; secundo, finalis; ter­ tum ex summa vi actionisque magnitudine, ac
tio, exemplaris. HincTimæus Pythagoricus Deum muneribus, qu® ipso quasi fonte manant, quate­
vocat mundum exemplarem : quia ipse est maxi­ nus cum omnibus infinita profusione communi­
mus mundus sapienti®, sanctitatis, intelligcnliæ, cata, tamen integra manent, eamdemque habent
vit®, rationum, formarum, spccierum et rerum, multitudinis exuberantiam, nec communicationi­
quas omnes in se compjexus servat et continet, bus minuuntur, sed potius etiam redundant et
non secus ac mundus nos, ct omnia rerum ge­ superant. »
Er omnia. — Græce, xari zowtx, id est secundum
nera suo ambitu cingit : cujus rei pulchrum
Ægyptiorum hieroglyphicum affert Eusebius y omnia, scilicet principia et organa requisita ad
vitam et respirationem, ait Cajetanus. Verum
lib. 111 De Praparat. Evangel., cap. ni.
Mando»
Quamobrem mundus est Dei liber, ut aiebat pro nxri legendum xol rà. Sic enim legit S. Chry­
"J n ' S. Antonius, Dei tabula, Dei carmen et canticum, sostomus vertens ut Noster, a et omnia. » Quo­
tirila.
æt S. Paulinos, Natali 9 S. Felicis, Deum assi­ circa Clemens Alexandrinus, lib. HI Pœdagog. :
duo laudans et omnibus gentibus ejus majesta­ a Laudemus, inquit, unum Patrem et Filium una
tem cl beneficentiam deprædicans : (¡uo fit, ut cum Spiritu Sancio, qui unus est omnia, in quo om­
nemo tam rudis sit el barbarus, qui si in cœlum nia, per quem omnia, qui est undequaque bonus,
suspexerit, Deum rectorem non videat, non sen­ undequaque pulcher, undequaque sapiens, unde­
tiat eumque vclut cx ungue leonem, cx linea quaque justus, cui gloria nunc et in sæcula. » Et
Apellem deprehendat. Deus enim est quasi sol S. Augustinus, serm. 19 in Joannem : a Deus tiiv
immensus el beneficentissimus, quia omnia suo totum est: si esuris, panis ; si sitis, aqua tibi est
lumine illustrat, omnia suo calore vegetat, omnia in tenebris es, lumen libi est ; si nudus es, imuK»ma omnipotentia creat et producit. Hac de causa (alitatis libi vestis est. » Idem in Psal. xxvi : <
aebr. vocatur Saddai, id est mammeus, cornuco­ quid præler Deum est, dulce non esi. Quidqk.d
pia, sufficicnlissimus, liberalissimus. Vide dicta mihi vult dare Dominus meus, auferat totum, et se
Genes. Wil, 1. Idem viderunt Gentiles, qui Isidcit mihi det. » Sapide Psaltes, Psal. xliv : « Magnus
deam mammosam, id est lotam cx uberibus con­ Dominus et laudabilis nimis; et magnitudinis
fectam, pingebant, ut terræ omnium parentis el ejus non est finis. Generatio et generatio laudabit
altricis fœcunditatem repræsentarent. Errarunt : opera tua, ct potentiam tuam pronuntiabunt. .Ma­
nec enim Isis est dea, nec terra cx se mammosa; gnificentiam glori® sanctitatis tu® loquenlur, et
sed omne quod habet, accipit a Deo. Deus ergo magnitudinem luam narrabunt. Memoriam abun­
est lotus uber, totus mamma, assidue lacte bene­ danti® suavitatis tu® eructabunt, ct juslilia tua
ficenti® suæ alens terram, plantas, animantes et cxultabunt. Suavis Dominus universis, el mise­
homines. Hinc Apuleius, Metam., lib. XI : « Deus, rationes ejus super omnia opera ejus. Confitean­
inquit, dulcem matris affectionem miserorum tur tibi omnia opera tua, et Sancti lui benedicant
3»

COMMENTARÍA IN ACTA APOSTO!,ORUM , cap. XVII.

tibí.» Omnia enim Rua sponte auctorem repetunt
suum. Natura enim duce referuntur ad Deum a
quo nascuntur, ut unde vitam hauserunt, vitæ
etiam et gloriæ alimenta percipiant, origini sem­
per inhærcntia suæ. Quocirca apposite Deum de­
finiens Cassiodorus, in Psal. xlvii : a Deus, ait,est
virtus inexplicabilis, pictas incomprehensibilis,
sapientia ineffabilis , cujus definitio est finem in
Sanctorum laudibus non habere. » Hæc est ergo
Christi ct Pauli philosophia, ac theologia vera ct
pia, quæ docet nos ex nobis nihil habere, sed
omnia a Deo; quam calluit S. Francisais, qui
crebro orando ingeminabat : « Domine , quis tu?
quis ego? Tu omnia, ego nihil : tu abyssus en­
tis et boni, ego abyssus nihili et mali. Tibi ergo
me abyssali humilitate ct reverentia prosterno,
Deus meus et omnia. »
Vin-M- 26. Fecitque ex uno. — Græca addunt san­
guine: quia ex uno sanguine et carne Adæ pro­
toplasti, propagati sunt ct descendunt omnes
homines (1): sanguine ergo, id est homine, per
synecdochen. Sanguis notat modum propagatio­
nis, videlicet per generationem, quæ (it per se­
men, quod non est aliud quam sanguis magis
concoctus, ideoque purior et nobilior. Cur Deus
voluerit omnes nasci ex uno, causam dat S. Au­
gustinus, lib. XII De Civit., cap. xxi : « Ut eo modo
vehementius homini commendaretur societatis
imitas vinculumque concordi®, si non tantum
inter se nature similitudinem, verum et cognatio­
nis affectu homines necterentur; » ideoque Evam
cx Adamo produxit.
Inhabitare super universam faciem (id est su­
perficiem) terræ. — Tota enim terra est habita­
bilis et habitata: unde adversam nobis terram
incolunt Antipodes. Vide dicta Gen. x. q. d. Deus
non tantum creavit homines, sed ct eos assidue
gubernat, locumque et tempus vitæ cuilibet de­
finit.
Definiens statuta tempora, — 7. d. Deus præfinivit cuique homini, genti et regno suam tem­
poris et œtatis mensuram, ut videlicet homo vi­
vat septuaginta aut octoginta annis, Psal. lxxxix,
10; ut hi homines primo nascantur et imperent,
deinde illi et illi ; ut primam monarchiam obti­
neant Assyrii, secundam Persœ, tertiam Græci,
quartam Romani. Notat Paulus Athenienses, qui
se omnium hominum antiquissimos ct primos
jactitabant, vocabantquo aùroxfcvxc, id est terrige­
nas 0 terra sua prognatos : ita Cicero, orat, pro
Flacco.
Et terminos habitationis eorum, — q. d. Deus
præscripsit cuique genti terminum tam temporis,
quam loci in quo habitet, ne vicini locum occu­
pet vel invadat, lloo est quod canit Moses, Dcut.
(1) Hic Paulus se opponit opinioni et vanitati Athe­
niensium qui se
°1 -p.-pvtvc dicebant, se cum
ipso solo, adeoquo cum rerum natura simul ortos glo­
riabantur. Cf. Aristophanes, Vesp. 107i ; Lucianus, Philopseud. IU. Plura habet WeUtenius ad h. I.

329

cap. XXXII, 8, dicens : a Constituit terminos po­
pulorum juxta numerum filiorum Israel.*
27. Qu.frf.re Deum, — q. d. Hoc fine homines ven-ir.
ita distribuit, ct moderatur per tempora et loca
Deus, ut cum investigent et quærant, cognoscant,
ament ct colant (2). Mundus enim est quasi ani­
mal, cujus spiritus et velut anima est Deus ; oculi
sunt luna ct sol; hepar, venœ, sanguis et phlegmasunt fontes, vente et flumina; proles sunt ar­
bores, herbea, flores, animalia, homines: quæ
omnia vivificat, vegetat, fovet alitque Deus. Unde
ex iis facile inveniri ct cognosci potest. Vide Theoderctum sermonibus decem, quos erudite scripsit
dc Dei providentia, sive de Numine; et nostrum
Lessi um de eodem argumento; et Ciceronem,
lib. II Dc Natura deorum; ac S.Anselmum, in Menologio et Proslogio. Plato, in Cratylo, ait fan, id
est solem, vocari a conversione, quod suis radiis,
luce, calore, efficacitate, omnes res omniumque
oculos ad sc convertat : multo magis id facit Deus,
qui est sol immensus tum lumine, tum calore,
tum beneficentia in omnes ct omnia. Vere S. Jus­
tinus apud Damascenum, lib. I Paralip., cap. lxv:
a Ut corporis bonum, inquit, est sanitas, sic anim®
bonum est Dei cognitio : quæ est velut quædam
animœ sanitas, per quam divina similitudo com­
paratur.» Idem apud Antonium, in Melissa, lib. II,
serm. xi.iii : uFinis philosophandi est, Deo, quoad
ejus fieri potest, assimilar!. »
Si forte attrectent eum. — Grece,
id est palpent cum, sicut cæcus in tenebris pal­
pando prætentat iter et locum. Ha Pagninus, Vatablus et alii. Significat Deum a nobis in hac vita
videri ct clarc cognosci non posse, nosque quasi
cæcos palpando vestigia Dei, puta creaturas, ad
ejus notitiam pervenire. Sicut enim cæcus pal­
pando pervenit ad locum quo tendit, ita nos pal­
pando et vestigando creaturas, pervenimus ad
Deum earum creatorem. Vere S. Augustinus, epis­
tola 120 ad Honoratum,cap. in, et tract. 1 in Joan.*.
a Quomodo, inquit, homo positus in sole cæcus,
prœsens est illi sol, sed ipse soli absens est : sic
omnis stultus, omnis iniquus, sic omnis impius
cæcus est in cordo ; praesens est illi sapientia, sea
cum cæco presens est, oculis illius absens est,
non quia ipsa illi absens est, sed quia ipse ab iU'
absens est.» Idemproportionalitcr dicas de quo­
vis homine, etiam justo : omnis enim respectu
Dei cæcus est. Licet enim Deus totus sit lux, tamen
sibi soli est lux, qua omnia clarissime perspicit,
nobis vero est lux transcendens et inaccessibilis.
Tiberius Ccesar ita lucidos habebat oculos, ut in
tenebris per eorum lucem videret omnia vicina,
ait Suetonius in ejus Vita ; longe lucidiores oculos
habet Deus : omnia ergo videns a nemine videtur.
Sensus ergo est, si forte homines Deum attrectent,
(Î) Igitur quarere Deum h. 1. est attendere ad natu­
ram rerum, et indo concludere esse Deum, creatorem
el Dominum omnium rerum.

COMMENTARIA IN ACTA
330
non fochi corporeo, sod metaphorico ct mentali,
hoc est, si mente attingant, inveniant et cognos­
cant Deum , ut eum venerentur, ament ct invo­
cent : cognoscant, inquam, ex ejus operatione et
productione frugum rerumque omnium. Sicut
enim oecus si in sylvis densissimis, vel in domo
plenissima sit, si vel leviter se commoveat, in ar­
bores, parietes, resvc alias impinget : sic ubique
homini occursat, imo incursat Deus. Quis enim si
penitius suum corpus ejusque membra ct or­
gana, tot tamque varia; si suam animam ejusque sensus, potentias, motus elactiones: si suum
esse, tam mirum et multiplex consideret; maxi­
me. cum qua ratione hœc facta sint ct fiant, non
intelligat, illico non colligat, esso numen inira
se, quod fabricam hanc instar horologii, tot ma­
chinis et organis instructam fabricant, ordinar»,
tueatur et moderetur; quod admirabiles illos mo­
tus cieat, quod harmoniam illam stupendam cor­
poris et animæ, sensuum et membrorum, mentis
ct carnis inter se divina arte misceat, contempe­
ret et arctissime in unum compositum consociet?
itaSaochez. In omni enim re motuque ad aliquod
principium immobile, quasi ad primam causam
deveniendum est. Unde Plato, in Tfmœo, Deum
definit esso unum idem, ct semper sui simile,
unum omnium principium ingenitum. Si enim
esset genitum, utique non esset principium, sed
ab alio principio productum. Vide S. Augusti­
num, VIH lib. fíe Civit., cap. vi.
Qi amnis, — îwuwp, id est quamvis, vel nam.
Unde Syrus vertit, quandoquidem, illudque hic
valde est appositum, 7. d. facile est invenire
Deum, quandoquidem ipse non longe est ab uno­
quoque nostrum.Noster tamen, Pagninus, Tigu­
rina cl alii vertunt quamvis : hoc ergo sequamur
et exponamus.
Ql AMNIS NON LONGE SIT AD UNOQUOQUE NOSTRUM.

— No quis putaret ex eo quod dixerat Paulus :
«Quærere Deum, si forte attrectent cum, aut in­
veniant,» Deum esse nnobis absentem: absentia
enim quierimus cl invenimus; quasi corrigendo
id explicat subdens Deum non longe abesse ab
unoquoque nostrum, tum situ ct loco, tum po­
tius operatione : ex hac enim facile est attrectare
et cognoscere Deum, utpote qui nobis det vitam,
motum, alimenta el omnia, ut sequitur, 7. d. Si­
cut mare non longe est a piscibus, quia pisces in
eo cl ex eo generantur , aluntur ct vivunt ; Unde
illud sentiunt : ita Deus non longe est a nobis,
qui i in co, et ex co quasi mari bonorum omnium
haurimus vilain, motumct omnia: ex quo facile
csl cum attrectare et cognoscere. Esto enim ipse
sit spiritus Invisibilis, tamen per allectus hosco
suos >e hominibus cœcis cognoscendum cl quasi
palpandum exhibet, u Deus, inquit S. Auguslious, lib. V» De Civit., cap. xxx, ubique totus,
nullis inclusus locis, nullis vinculis alligatus, in
nullas partK sectilis, ex nulla parte mutabilis,
implens cœium et terram presente potentia, non

APOSTOLORUM, cap. XV».
absente natura. Ab hoc uno et vero Deo vitam
speramus æternam. » Solerfer notat Gabriel Vas*
quez, I part., disp, xxviii, cap. iv, num. 17, Pau­
lum hic directe et ex proposito non agero de im­
mensitate Dei, sed quam facile a nobis ex operi­
bus suis attrectari, non manibiis, sed mente, hoc
ost, cognosci el coli possit. Est enim Deus nobis
operatione sua vicinus, imo intimus sicut aer, in
quo vivimus, quemque respirando attrahimus.
Sicut ergo aerem respirando quasi palpamus el
sentimus, dum ille nos refrigerat 1 ita Deum in
nobis operantem cognoscimus et quasi attrecta?
mus.Quare minus recte Cajetanus et alii ex hoc loco
colligunt, quod Deo ratio et fundamentum exis?
tendi in rebus, sit ipsa ejus operatio, sicut in cor­
poribus quantitas est ratio replendi locum. Ope- Aa«pcr>
ratio enim est signum et effectus presentito Del
et angeli, non causa. Prius enim csl Deum, vel
angelum alicubi esso praesentem, quam ibi oparari, imo sæpe est prœsens angelus, et nihil ope­
ratur. Paulus ergo agit hio potius de prœsonlia
operationis divinæ, 7. d. Sentimus Doi in nobis
operationem : nam ipse operatur in nobis vitam,
motum et existentiam 5 in ipso enim vivimus,
movemur et sumus : ergo non est nobis ignotus,
ut vos Athenienses putatis, sed facillimo ex ope­
ratione sua cognosci et attrectari potest. Verum
tamen est, operationem Dei conjunctam esso cum
presentía substantial divinæ, camquo prestipponere:quia enim Deus est immensus, hinc ubi­
que est presens secundum substantiam, nec us­
quam operari potest, nisi sit praesens, eo quod id
exigat, non operatio, vel modus operandi Dei, sed
ejus immensitas. Si enim operaretur alicubi ubi
non est, non esset immensus, ac consequenter
non esset Deus, nec operari posset ut Deus. Porro
ex operatione sentiri el attrectari potest Deus, non
ex presentía, cum sit spiritus et invisibilis. Om­
nia hæc significat hic Paulus. Sensus ergo est,
7. 4. Deus adest nobis, etsi a nobis non videatur.
Est enim immensus ct ubique : unde el ubique
operatur omnibusque se cognoscendum exhibet.
Ex operatione ergo cognoscere potestis Deum, id
est primam causam, primum et immensum ens,
hoc enim sicut ubique est, ita ubique operatur.
Secus est de sole, qui absens in distantia operatur, quia non est immensus. Adde, sicut locum,
puta aerem sentimus per respirationem, refri­
gerium vel calorem, ita et Deum : Deus enim est
locus locorum, ilunc sensum mox magis expli­
cabo.
28. ÍN IPSO ENIM VIVIMUS , MOVEMUR ET SUMUS. — VtZ tt.

Non quasi in ipsa Dei substantia siti simus ejtrtque simus pars, uti quidam stolide imaginati
sunt, ait S. Cyrillus, lib. IX in Joan., cap. xl;
S. Augustinus, lib, IV fíe Genes. ad litter,, cap.xii.
Sed pruno, « in ipso, n id est per ipsum, ait fo d*
S. Cyrillus. Probat enim Paulus Demo dare ouinibus vitam, inspirationem et omnia ex eo, quod 1 IUÛ°*
in ipso, id est per ipsum, vivamus, movamuur

COMMENTALA ÏN ACTA APOSTOiaIÍIUM , cap. XVfL

ct rimus. Ergo sumus in ipso tanquam in causa
ciuciente et conservante , hoc est continuo quasi
creante : conservatio enim est continuatio crea­
tionis, et continua creatio. Deus enim conservat
animam, vitam, motum, sencum et essentiam
nostram, ea semper in nos influendo, sicut pri­
mitus ea creavit; perinde ac sol suos radios
conservat, jugiter cos emanans et producens.
SicuDdo. Secundo, concomitanter a sumus in ipso, a
tanquam in continente ct loco divino, uli jam
dixi. «Prope est, ait Seneca, epist. 41, a te
Deus : el cum est, intus est. Sacer intra nos
spiritus sedet. » Deus enim sicut est ævum ævorum, ila csl spatium spatiorum ct locus locorum,
sine quo nullus locus est, vel esse potest. Sicut
enim omne esse manat ab essentia Dei et omne
tempus, omnisque duratio inanat ab aeternitate
Dei : ita et omne spatium omnisque locus manat
ab immensitate Dei, uti erudite docet noster
Lcssius, lib. De Attributis divin., agens dc im­
mensitate Dei. Deus ergo est quasi mare quoddam
immensum per infinita spatia extersum, in quo
mundus et omnia quæ in co sunt innatant,
quasi spongia in occano, ait S. Augustinus,
lib. VI) Confess., cap. v.
Immensi;
Quocirca docto ct eleganter S. Gregorius Dei
dt crii-1 immensitatem describens, lib. II Moral., cap. vni :
tic. a Ipse, inquit, manet intra omnia, ipse exira
omnia, ipse supra omnia, ipse infra omnia : ct
superior est per potentiam cl inferior per susten­
tationem, exterior per magnitudinem, interior
per subtilitatem : sursum regens, deorsum con­
tinens, extra circumdans, interius penetrans : nec
alia cx parte superior, alia inferior; aut alia
’ ex parte exterior, atque alia manet interior; sed
unus idemque totus, ubique præsidendo susti­
nens, sustinendo prœsidcns, circumdando pene­
trans, penetrando circumdans : unde superius
præsidens, inde inferius sustinens;et unde exte­
rius ambiens, indo interius replens : sine inquie­
tudine superius regens, sino labore inferius sus­
tinens ; interius sino extenuatione penetrans,
exterius sine extensione circumdans. Est ilaquo
inferior cl superior sino loco, est amplior sino
latitudine,est subtilior sine extenuatione. »
Et Minutius Felix, in Octavio, respondens Genti­
libus objicientibus Christianos Deum coiero,
quem non videbant: « Imo, inquit; cx hoc
Deum credimus, quod eum sentirò possumus,
videre non possumus. In operibus enim ejus, ct
in mundi omnibus virtutem ejus semper prœscntom aspicimus, cum tonat, fulgurat, fulminat,
eum serenat. » Et mox : « Qui ipsum solis arti­
ficem, ipsum luminis fontem possis sustinere;
cum te ab ejus fulgoribus avortas, a fulmini­
bus abscondas? n Et inferius : « Ubique uon
tantum nobis proximus, sed infusus est. In solem
adeo rursus intendo : cœlo affixus, sed terris
omnibus sparsus est : pariter præsens ubique
interest, ct miscetur omnibus (nusquam enim

331
claritudo violatur) : quanto magis Deus auctor
omnium, ac speculator omnium, a quo nullum
potest esse secretum, tenebris interest, interest
cogitationibus nostris, quasi alteris tenebris?
Non tantum sub illo agimus ; sed cum illo, ut
prope dixerim, vivimus. »
In Deo ergo, quasi in ætbere infinito rivimus
et movemur, intra illum stamus et habitamus:
ille nos penetrat sua essentia et substantia, pene­
trat totum corpus, ct totam animam nostram
omnesque ejus sinus, angulos ct latebras : extra
illum exire non possumus, quia ubique est : ct
quia est immutabilis, ubi semel est, semper est.
Hac dc causa signanter ait Paulus : « In ipso vi­
vimus, non per ipsum, ut significaret Deum ita
esse causam efficientem nostre vilæ, ut sit etiam
localis et quasi materialis, utpote quj omnem
corporis vilæ et essentia? materiam, totumque
subjectum nobis subministrat, perinde ac mare
suppeditat piscibus, sed longe potion ralione.
Deus enim materiam creavit ex nihilo, cl con­
servando quasi continuo creat : mare vero crea­
tam a Deo accipit, et piscibus impertit. Sicut ergo
pisces ita vivunt in aqua ct cx aqua per natu­
ralem sympathiam cl dependentiam, ut exira
eam vivero nequeant : sic nos in Deo ct cx Deo Si
vivimus, ut extra eum vivere non possimus, ja ¿
adeo ut si per impossibile Deus non existeret in > in
nobis, sive in loco in quo sumus, nos in eodem 'J '\
existera ct subsistere non possemus. Sicut enim
noslra substantia pendet a substantia Dei : sic
nostra existentia in loco pendet a Dei existentia
in eodem loco, quasi radius a sole, quasi embryo
a matre el matrice, quasi avis ab acre, quasi
homo a respiratione ; et planius sicut corpus ab
anima vivit, movetur, est et sustentatur. Sicut
ergo de anima dici potest, quod in ipsa vivamus,
moveamur el simus, ita multo magis idem dicitur
de Deo : ipse enim est anima non tantum corpo­
ris, sed et animæ cujusquc, ubique illi præsens
eamque vivificans, movens et sustentans. Vide
ergo quam Deo juncti simus physice, el moraliler n'n* 'rt
jungi debeamus, ut quoties auram attrahimus,
toties Deum attrahamus, cogitemuset invocemus «apu*in quo sicut in aura vivimus, movemur et sumus.
ita S. Chrysostomus : s Sicut, inquii, impossibili)
est ignorare aerem ubique diiFusum,el non longe
ab unoquoque nostro existentem, ita profecto el
omnium opificem. Vide quomodo omnia illius
dicit esse, providentiam esse illius; conservatio­
nem esse ab illo ; operandi vim ; actum habere,
et non perire.» Profunde Lyranus: Ipse, ait, csl
nobis intimior quam nos ipsi ; quoniam ipse
conjungit principia intrinseca, quibus nimirum
unusquisque nostrum constituitur substantialiter.
Porro Deus est in nobis, el nos vicissim in Deo
sicut lumen est in aere, et aer in lumine. Vide
S. Augustinum, lib. IV De Genesi tid litteram,
cap. .vu, et lib. XIV De Trinit., cap. XJI ; et S. Cyrillum. ,iK 'X w Joan... cap. xi.

332
COMMENTARÍA in ACTA APOSTOLORUM, cap. XVII
Tertio, in Deo vivimus, movemur et sumus, cumque oculo animæ meæ, supra eumdcmocuquasi in circulo, vel rota nos concludente ct lum animre mete, supra mentem meam, lucem
ambiente. Unde Empedocles: a Deus, ait, cst Domini incommutabilem, non hanc vulgarem ct
circulus cujus centrum est ubique, circumferen­ conspicuam omni carni, nec quasi ex eodem
tia nusquam. » Et circulus symbolum est perfec­ genere. Grandior erat, tanquam si ista multe
tionis et æternitatis Dei. ut docet Pierius, Hiero­ multoque clarius claresceret, totamque occupa­
glyph., lib. XXXIX. Divine S. Dionysius, cap. vn ret magnitudine. Non hoc illa erat, sed aliud»
Dr Din'n. Nomin., ait divinam monadem, sive aliud valde ab istis omnibus. Nec ita erat supra
unitatem in tribus personis, sc a eeriest i bus in mentem meam, sicut oleum supra aquam, ncc
omnia, etiam ima diffundere, « ut quæ sit pri­ sicut cœlum super terram, sed superior : quia
mum, inquit, omnis esscnliœ principium et ipsa fecit me; ct ego inferior, quia factus sum
causa; eamdemque omnia eximio modo com­ ab ea. Qui novit veritatem, novit eam; ct qm
novit cam, novit æternitatem. Charitas novit
plexu suo, qui invictus sit, continere. »
Quarto, juridice in Deo, id est in Dei dominio eam. O æterna veritas et vera charitas et chara
ct juridictione vivimus, coque cingimur, ut ejus ælcrnitas! Tu es Deus meus, tibi suspiro die ac
jus et manus evadere non possimus, juxta illud nocte. »
Psal. cxxxvm, 7: « Quo ibo a spiritu tuo, et
Secundo, rò in ipso significat Deum in manu sua
quo a facie tua fugiam ? si ascendero in cœlum, habere nostram vitam, nostrum halitum, nostrum 1 a’
tu illic es : si descendero in infernum, ades, etc. u esse, ac consequenter nostram gratiam et glo­
sed ipse quasi figulus nos formet, moveat, regat, riam, nostram felicitatem et damnationem œtermutet, prout voluerit. Unde S. Augustinus in nain. a In manibus tuis sortes mete, » ait David,
illud Matth. vi : a Pater noster, etc. Deus, inquit, Psal. XXX, 16. Hoc est quod Daniel intonat Ballaest in seipso, sicut at et o»; in mundo, sicut rec­ sari regi interitum ei denuntians : « Deos, inquit,
tor et auctor ; in angelis, sicut sapor et decor; in argenteos et aureos, etc., laudasti. Porro Deum
Ecclesia, sicut paterfamilias in domo ; in animo, qui habet flatum tuum in manu sua ct omnes
sicut sponsus in thalamo; in justis, sicut adjutor vias tuas, non glorificasti, » Daniel, v, 23.
Symbolice, in Deo ipso vivimus ct sumus Symboliet protector ; in reprobis, sicut pavor et horror.»
Et Aristoteles, vel quisquis cst auctor, lib. De tanquam in causa exemplari : nostrum cnim Servivi*
Mundo : a Quod, ait, in navi est gubernator, in omnium idea, juxta quas conditi sumus, pro- mus.
curru auriga, in choro præcentor, in civitate prie sunt in Deo : in eo enim, ait S. Augustinus,
lex, in exercitu imperator, hoc idem in mundo vivunt sempiterno! rerum omnium rationes, in
cst Deus; » ac consequenter mundus vicissim est Deo ergo sum et vivo, quia mei idea et exem­
in Deo, sicut regnum in rege a quo regitur.
plar proprie est, et vivit in Deo. Vide S. Thomam
Significat ergo hæc propositio in, nos intime a et Scholasticos, I part., Quast. XV.
Deo pendere, Deumque esse quasi animam et
Rursum, in Deo, id est in Dei mente, sapientia, ;El iQ
vitam nostram, juxta illud S. Augustini, serm. voluntate , cura et providentia vivimus, move- Y¡d*U‘iiu
18 De Verbis Apostoli: u Vita corporis anima cst, mur et sumus. Ille enim semper cogitat de nobis,
vita animæ Deus est. » Magis enim pendet homo curat res nostras, regit, dirigit nobisque pro­
et res quœlibet a Deo, quam a seipsa : quia ct videt de omnibus. Si ergo grati esse volumus,
materia, ct forma ipsius ex se non est, sed omne jugiter dc Deo nostro vicissim cogitare debemus,
suum esse habet a Deo , illudquo lamdiu habet, illi obsequi ct per omnia placere. Sicut cnim
quamdiu placet Deo. Si enim illi manum suanv nullum cst momentum quo non fruamur Dei
retrahat, illico res omnis recidit in suum nihi­ beneficiis, sic nullum debet esse momentum quo
lum, unde a Deo per creationem educta est. non de eo cogitemus. Quis enim obliviscatur
Magis ergo pendemus a Deo, quam radii a sole, anitnæ suœ, vel halitus sui in quo vivit, move­
lumen a luce, calor ab igne, vita ab anima, tur ct est? Ita S. Dominicus, S. Thomas aliique
respiratio ab halitu. Et hæc est causa cur magis Sancti jugiter dc Deo, vel cum Deo loquebantur.
Deum quam nos ipsos, id est vitam ct animam Ita S. Augustinus in Soliloquiis, cap. xvm :
nostram diligere debemus : quia scilicet a Deo, a Omni momento, inquit, me libi obligas, Do­
quasi a fontali principio, magis pendemus nos, mine , dum omni momento mihi tua magna
totumque universum, cujus nos sumus pars, beneficia prostas ; sicut ergo nulla est hora, vel
quam a nobis ipsis. Ita D. Thomas et Scholastici, punctum in omni vita mea, quo tuo beneficio
non utar, sic nullum debet esse momentum, quo
II It Quast. XXVI , art. 3.
Moraliter : tb in ipso vivimus, significat primo, tc non habeam ante oculos, in mea memoria, ct
tu*. i nos ex vita et anima nostra facili gradu ascen­ te non diligam ex omni fortitudine mea. » Quo­
dere ad Deum. Unde S. Augustinus, lib. VII Con­ circa Deus sicut cst centrum animæ nostro, ita
fess., cap. x, citatis his Pauli verbis : « Et inde, debet esse ct centrum omnium cogitationum,
inquit, admonitus redire ad memelipsum, in­ intentionum et actionum nostrarum.
Idipsum eleganter docet Cassianus, Collât. XXIV,
travi in intima mea, duce te, et potui, quoniam
tactus es adjutor meus. Intravi, et vidi quali- cap. vi, exemplo testudinis, sive concameratio-

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM , Cap. XV1L

nis, cujus rotunditas coire ct stringi debet in
centro, alioqui corruet : « Ita etiam, inquit, mens
nostra nisi solam Domini charitatem , vclut cen­
trum immobiliter fixum, per universa operuin
molitionumque nostrarum momenta, circuma­
gens circino charitatis, omnium cogitationum vel
aptarit, vel repulcrit qualitatem , nequaquam
structuram illam rediticii spiritualis, cujus Paulus
est architectus, I Corinth, m, probabili arte mo­
lietur, nec pulchritudinem domus illius posside­
bit, quam B. David in corde suo Domino suo
cupiens exhibere : Domine, inquit, dilexi deco­
rem domus tuæ, et locum habitationis gloriæ
tuæ. P
Et S. Augustinus, lib. Dc Spiritu ct Anima,
cap. XVII ,nvel quisquis cst auctor. Nam non esso
S. Augustini, sed alicujus eo posterioris, liquet
ex cap. XXXVII, ubi citat Boetium , qui a Theo­
dorico , rege Gothorum, occisus est anno Christi
S2G, cum S. Augustinus vixerit anno Christi 420.
Et cap. XLViii, multa citat ex Gennadio, lib. De
Ecclcs. dogmat., qui pariter Augustino rcccntior
cst. Hic, inquam, auctor picet eleganter describens
Dei beneficia communia ct propria, curamque
el providentiam, subdit: « Hæc ct multa alia
fecit mihi Deus meus, de quibus dulce cst mihi
semper loqui, semper cogitare, semper gratias
agere, ut pro omnibus beneficiis suis possim
semper cum laudare ct amare. Cum cnim cunctis
sit præsidens', singulos implens, ubique præsens,
universorum curam gerens, et tam singulis
quam omnibus providens, ita totum ad custo­
diam meam occupatum video, ut, si ego super
custodiam meam stabo, quasi omnium oblitus
sit, ct mihi soli intendere velit. Semper se prae­
sentem exhibet, semper sc paratum offert, si me
paratum invenerit. Quocumque me vertero, non
deserit, nisi ego prior eum deseram. Ubicumque
fucro, non recedit a me, quoniam ubique est,
ut quocumque iero inveniam cum, cum quo
possim esse. Quidquid feccro, pariter assistit, utpotc perpetuus inspector omnium cogitationum,
intentionum et actionum mearum. Cum hæc di­
ligenter considero, timore pariter et ingenti
rubore confundor, quia illum ubique mihi prae­
sentem, ct omnia occulta mea videntem intueor.
Multa cnim sunt in me, de quibus coram oculis
ejus erubesco , ct pro quibus ei valde displicere
timeo. Ncc pro his omnibus quid illi rependam
habeo, nisi tantum ut diligam cum. Non cnim
melius, ncc decentius, quam per dilectionem
rependi potest, quod per dilectionem datum
est.
Quocirca S. Bernardus, lib. De Modo bene vi­
vendi , cap. xxix , hoc sorori dat dogma pium ct
salutare : « Ibi pecca, ubi nescis esse Deum. Nihil
cnim celatur ante Deum. Videt occulta, qui fecit
abscondita. Dominus ubique præsens. Spiritus
totum implet. Majestas omnipotentis Dei penetrat
omnia elementa, nullus locus est extra Deum.

333

Dominus scit cogitationes hominum. » Rursum
S. Augustinus, serm. 23!> Dc Tcmp. : «In nobis,
ait, duo altaria sunt constituta, corporis scilicet
ct cordis nostri. Duplex a nobis sacrificium quærii Deus : unum, ut simus casto corpore; aliud,
ut mundo corde esse debeamus. Ergo in exteriori
altari, id est in corpore nostro, offerantur opera
bona, in corde odorem suavitatis redoleat cogi­
tatio sancta, ut cor tanquam altare thymiamatis,
jugiter ex Deo exhalet thymiama laudis et gratia­
rum actionis. » Idem, lib. XIV De Trinitate, cap.
xi! : « Magna, ait, homini miseria est cum illo
non esse, sine quo non potest esse, id est subsis­
tere. In quo cnim cst, procul dubio sine illo non
est; et tamen si ejus non meminit, eumque non
in tolli git, nec diligit, cum illo non est. » Hæc
physice de esse naturali, quo naturaliter vivimus,
movemur el sumus in Deo.
Mystice , hæc veriora sunt in esse et gradu supernaturali. Supernaturaliter cnim in Deo vivi­
mus per gratiam, movemur per charitatem aliasque virtutes, sumus per summam unionem cum
Deo, qua divinæ consortes natura, facti sumus
nova et supernaturalis creatura. Nam per justifi­
cationem novo modo fit præsens Deus in anima
justi, adeo ut si per impossibile prius in ca non
fuisset præsens per essentiam, prasentiam ct po­
tentiam , illico virtute gratiæ et justitiœ fieret
præsens per essentiam, praesentiam ct potentiam,
uti ex D. Thoma, Suarez, aliisque Scholasticis
ostendi Oseœ i, 10. Unde S. Ambrosius, lib. De
Bono mortis, cap. ult. : « Movemur, inquit, in Deo,
quasi in via ; sumus, quasi in veritate; vivimus,
quasi in vita æterna. » Et S. Cyprianus, lib. Dc
Baptismo Christi, hæc applicat SS. Trinitati : a In
Patre, ait, sumus, in Filio vivimus, in Spiritu
Sancto movemur et proficimus. » Hoc est quod
Isaias ait, cap. xxvi, 12, Deum in nobis operari
omnia opera nostra, item omnia in omnibus, ut
ait Paulus, 1 Corinth, xii, 6, ac eum operari in
nobis velle el perficere, Philip. u,23. Hoc est,
quod diserte asserit Christus, Joan. xiv, 23 : u Si
quis diligit me, sermonem meum servabit, el
Paler meus diliget eum ; et ad cum veniemus, et
mansionem apud eum faciemus. »
In te ergo, o Domine, vivimus, movemur et
sumus, sicut infans in sinu, imo in ventre matris,
a qua gignitur, formatur, alitur omneque suum
esso accipit ; sicut pisciculus in mari, sicut avis m
acre, sicut herbæ ct gramina in terra, sicut navi­
gantes in navi, sicut equitantes in curru. Tu enim
es currus Israel , et auriga ejus, tu ut currus nos
sustines et vehis : ut auriga moderaris, dirigis cl
ducis rectis itineribus ad cœlum. « Quid peto ut
venias in me, qui non essem, nisi esses in me?
An potius non essem, nisi essem in te?» ait
S. Augustinus, I Conf., cap. u.
In te, hoc est, in tua memoria, intellectu et vo­
luntate semper vivimus ; tu de nobis assidue me­
moraris , cogitas, disponis et ordinas. Da ut vi-

COM MENTA RÎA ÎN ACTA APOSTOLORUM, cap. XVIÏ.
cissim in memoria, intellectu el voluntate nostra statua eum in inlimo cordo habebis. » Ita S. Gorsemper vivas, ut nihil nisi te memoremur, sapia­ gonia, soror Nazianzeni, scipsam vivum Deo tem­
mus , velimus, amemus, ut te indies magis ma­ plum exhibuit, ac proinde morions hunc cycneam
gisque vestigando cognoscamus el diligamus : edidit vocem : « In paco in idipsum dormiam et
«Quid enim, ait S. Augustinus, lib. I Conf., cap. iv, requiescam , » uti ipso testatur, orat. 11, quæ est
es Deus meus? Quid, rogo, nisi Dominus Deus? Quis de S. Gorgonia.
enim Dominus prater Dominum, aut quis Deus
L\ ipso vivimus, movemur et sumus. — Hæc
prater Deum nostrum? Summe, optime, poten­ tria quasi antislropha respondent, et confirmant
tissime, omnipotentissime, misericordissime et tria, quæ homines accipere a Deo dixit Paulus
justissime, secretissime et presentissime, pul­ vers. 25, dum ait : « Cum ipse det omnibus vitam,
cherrime et fortissimo, stabilis et incomprehen­ et inspirationem, et omnia,» q. d. Deus dat nobis
sibilis, immutabilis mutans omnia, nunquam vitam, quia in ipso vivimus ; dat respirationem,
novus , nunquam vetus, innovans omnia, et in quia in ipso movemur : ipsa enim respiratio est
vetustatem perducens superbos, ct nesciunt. motus; est enim continua inspiratio et exspiratio
Semper agens, semper quietus ; colligens, et non acris, quæ fit per contractionem et dilatationem
egens; portans, et implens, el protegens ; creans, pulmonum quasi follium, ad refrigerandum cor.
et nutriens, et perficiens; quærens, cum nihil Rursum respiratio conjuncta est cum motu : quæ
desii libi: amas, nec œstuas; zelas, ct securus es; enim habent vim motivam, respirant : undo et
pœnitel te,et non doles; irasceris, et tranquillus dum fortius se movent, magis respirant : motu
es; opera mutas, nec mutas consilium; recipis enim excitatur calor, qui respiratione refrigeran­
quod invenis, el nunquam amisisti; nunquam dus et temperandus est. Ipse denique dat omnia,
inops, et gaudes lucris; nunquam avarus, el usu­ quia in ipso sumus, id est ab ipso sugimus et
ras exigis : cl supererogatur tibi ut debeas, et quis haurimus omne esse nostrum, omnia quæ habe­
habet quidquam non tuum? Reddis debita nulli mus, totum quod sumus : prater vitam enim et
debens, donas debita nihil perdens. Et quid dici­ motum, multa alia habemus a Deo.
mus, Deus meus, vita mea, dulcedo mea sancta?
Nola : In Deo vivimus, non formaliter, quasi inDaotl.
aut quid dicit aliquis, cum de te dicit? Et væ ipse sit causa formalis vitæ nostra, uti nonnulli
tacentibus de te, quoniam loquaces muti sunt. > censuerunt : ac hærctici Apolhnanstæ Christo uwiiur,
Atque ex his collige et metire quanta sit boni­ homini adimebant mentem ct animam, dicentes «defleo*
tas et beneficentia divina, tum præsens, tum ejus vice fungi divinitatem. Rursum nonnulli Uv0’
potius futura; quantaque sint bona et gaudia, quæ Scholastici censuerunt vitam, quæ consistit in vi­
Deus in cœlis praeparavit diligentibus se, ea hac sione Dei, Ceri per solum divinitatis vel luminis
mensura et ulna metire. Nam, ut ail S. Encho­ gloriæ illapsum m animam, itu ut ipsa nil agat,
rius, epist. ad Valerianum : « Cum Deus in hac nec active eliciat actum visionis beatifiche, sed
vita tam praeclara justis pariter et injustis tribuat, mere passive se habeat, eum duntaxat recipiendo.
qualia sunt putanda quæ justis reservat? Consi­ Hæc enim et Philosophiæ et Theologiæ repugnant,
deremus qui tanta dedit, quanta restituet; qui quæ docet actus vitales, qualis est visio, intellectio,
tam magnus est in donis, quam magnus erit in amor, etc., essentialem ordinem dicere ad ani­
praemiis. Si tam inaestimabilis est munerantis be­ mam viventis in quo «uni, ita ut ab ea vitaliter
nignitas, quæ illa remunerantis? Ineffabilia sunt manere el produci debeant : alioqui non vitales
quæ praeparavit Deus his qui diligunt eum : quam actus erunt, sed mortuæ qualitates ct actiones.
magna repeudet bonis, qui tam magna largitur In hoc enim actus vitatis a non vitali secernitur,
ingratis? n
quod ille a principio intrinseco vitaliter procedat,
Quam ergo Deum semper præsentem in mente hic non.
habere debemus et ejus præsentiam nobis sem­
Nota secundo, tò in quo movemur. Inde enim patet Dcuieooper representare, uti nil eo indignum, quod Deum immediate concurrere ad omnem motum currtt
.
.
oinnei
ejus oculos offendat, agamus, velimus, cogile- nostrum, æque ac ad omnem operationem cau^æ kuoom|^Ul;ímus! Quum sanctos esse nos convenit, qui in secundæ; ideoque ex eo recte concludit Apos­
ST
sanctitate, in Deo, inquam, quasi in templo tolus Deum non longa abesse a nobis, sed ubi­
mi t u- increato vivimus, movemur ct sumus! Dicebat que esse præsentem ; quia scilicet ubique imme­
t* w o- vidssim Philo, et ex eb Lactantius, lib. De Ira, diato non tantum nos, sed et motus actionesque
cap. Xlv , a Mundum esso totum templum quod­ nostras omnes contingit, iisquo cooperatur, adeo
dam sanctissimum, ct Deo dignum.» Multo magis ut sine ejus concursu et cooperatione nec digi­
microcosmos, puta homo , praesertim fidelis el tum extendere, nec minimum nutum, vel mo­
sanctus, est templum Dei animatum et vivum, in tum producere possemus. Ha passim contra Du­
quo substantialiter Deus inhabitat, ac proinde in randum, in 11, distine, i, Quast. V (ubi docet
eo semper eum contemplali, revereri, colere po­ Deum tantum dare et conservale vim motivam,
tei et debet. «Perpetuum, ait Nazianzcnus in non vero concurrere ad ipsum motum), docent
SentenMs, tibi hoc sit studium, ut mentem tuam Scholastici cum S. Ihoma, 1 part., (Juœst. Will,
templum Deo exstr»^ : sic enim pro spiritali art. 4, ad 1. Omnis enim fes oendet et manat a
334

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM , cap. XVII.
3X5
Deo : ergo et actio : est enim ipsa res el ens concionatori raro et sobrie citandas esse : dc quo
quoddam.
multa noster Lorinus hic.
Sicut et QUIDAM VESTRORUM POETARUM (SyFUB,
Gabriel Vasques, et ex eo Sanchez, genus r/*nn5'
sapient utri : Poeta enim erant Gentilium Sapien- sumunt non pro prole, sed pro opere, q. d. Sutes el quasi Prophctze) dixerunt. — Virgilios, mus opus et creatura Dei. Unde Clemen* Alexan­
IV Georg. :
drinus, lib. V Strom., sub finem : « Ipsius geniri
sumus, d inquit, scilieet creatione : ^iv/xo eniin
Deum namque irò per omnes
non tantum giga ere, $cd et producere significat.Ulkie
Tcrrasquc traciusjuc mans, urlumquc profundum.
liber Genesis vocatur, quo rerum creatio et pro­
Hinc pecudes, armenia, viros, gt nus omne ferarum,
Quemque sibi tenues nascentem «cesare vitas.
ductio enarratur. Sic Job XXXTHl, Deus dicilur
pluvi® pater, id est productor; ut sensus sit f
Plato, et ex co Virgilius, Æneid. VI :
d. Si nos qui snmus genus, id est opus Dei,
longe praestamus idolis ligneis et lapideis, i
Spirilus inlus alit, lolumque infusa per arlos
Meni agitai molem, cl magno se corpore miscet,
simulacra hæc manu hominis Tonnata sunt,
inde hominum, pecndomque genus, vitxque volantum.
multo magis iis præcellit Deus : quare illa Deo
æquari aut pro Deo coli nefas est.
Si Deus est anima mundi et microcosmi, multo
Verum alii passim genus accipiunt pro proge- Oansr
magis idem est anima microco>mi, puta homi­ nie et sobole. Sic Græci Poeta vocant Heroes **
nis. Lucanus, lib. 11 :
cl iUv;, hoc est a Deo genitos, a Deo
nutritos et dirt ros. Homo ergo est genus Dei, qui
Jupiter esi quodeumquo vides, quocumque moveris.
creatus est ad imaginem et similitudinem Dei,
Rursum :
quasi Dei proles et filius; qui proinde ab co
participat ejus essentiam præ cæteris creaturis,
Jovis omnia plens.
summumque entis gradum, puta naturam ratio­
Ennius apud Ciceronem, lib. Il De Natura deo nalem. Vide dicta Genes, cap. n. Longe excellen­
rum :
tius ct pcrfcclius sumus genus, id est filii Dei,
per gratiam , qua adoptamur m filios Dei, i 4>L*j
Vides sublime fusum immoderatum ætbera,
fimus divinæ consortes naturæ, ut ait S. Petrus
Qui teucro lenam circumvectu amplectitur,
Epist. H, I, 4. I nde S. Gregorius, lib. XX MoraL,
Ilunc summum habeto divum, huuc perhibeto Jovem<
cap. xm, et Bcda : Genus, inquiunt, sumus Del,
Similia habet Arafois, de quo mox.
non quia de substantia Dei.parsve illius, sed
Ipsius enim et genus sumos. — Sunt verba Arati quia per Spiritum illius, ct voluntarie per adop­
in Phaenomenis. Aratus fuit Poeta antiquus et tionem recreati, nam in justificatione non tantum
celebris, Antiocho regi in deliciis, olympiade qualitas aliqua, puta gratia et charitas, sed ipsis­
CXXV, anno a Roma condita 47$, patria Solensis, simus Spiritus Sanctus, ac lota SS. Trinitas nobis
non longe a Tarso ; ac proinde Pauli pene con­ datur, uti paulo ante dixi, quæ nos substantia­
civis. Præclafè scripsit de stellis ct signis cœles- liter sibi unit, ct quasi iu sc transformat, ut
tibus; unde ejus versus in Latinum transtulit, simus ejus congeneres et concorporei, ideoque
lib. 11 Dc Natura deorum, Cicero. Aratus ergo unum genus cum co, imo unus spirilus, ut dici­
sic orditur :
tur I Corinth. vi, 17. Ita S. Gregorius Nysscnt»
scribit de suo fratre S. Basilio Magno, in Orat:
A Jovo principium, quem nunquam miUimus ipsi
funebri : a Genus quidem illi (Basilio) et necessi­
Infalum : plena vero Jovis omnia quidem compita,
tudo cum Deo : patria autem, virtus. » Porro, cx
Omnes vero hominum ocius, plenum vero mare,
El portus; ubique autem indigemus Jove omnes.
eo quod sumus Dei genus, recte confirmat suum
dictum Apostolus, quod in ipso vivamus, movea­
Alii pro indigemus, vertunt utimur, vol fruimur, mur et simus, nipote qui ita sumus genus Dei, ut
quasi Mty.fT.uiOx derivetur a/¿ottusi, id est utor, non illi ejusque substanti® intime simus uniti, ab
u x?£*b id est indigeo. Sed
construitur caque loti penetremur ct possideamur ; ac conse­
cum dativo, zr&* cum genitivo ; qualis hic est quenter quod Deus non sit a nobis remotus, nec
àio;, id est Jovis :
ignotus, ut Athenienses putabant; sed cognitus
el viemus, non tantum loco, sed ct cognitione ct
Hujus etenim genus sumus.
substantia : quia nos sumus c genere et stirpo
Quod hemistichium brevitatis causa tantum citat Dei, quasi ejussoboles et propago; Aratus enim,
Paulus, et quia illud sufficit ad confirmandum ut patet ex versibus ejus paulo ante citatis, ita
id quod dixerat : « In illo vivimus, motemur ct dicit nos esse genus Dei, ut ille quaqtiavcisutn
sumus » Subdit Aratus, Jovem providisse statd omnia (puta macrocosmum, et multo magis niitempora serendi, germinandi, metendi, etc. crócosmum, id est homines) sc suoqur numine,
Unde concludit : « Salve, Pater, magna admiratio, id est sua substantia, pnesentia, operalibne, be­
magna hominibus utilitas. » Moraliler, exemplo neficentia continua impleat et compleat, omnesPauli disco Ethnicorum sententias Christiano que eo indigeamus, utamur et fruamur perpetim,

336

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XVII.

dum scilicet in illo vivimus, movemur et sumus,
uti explicat Apostolus. Deus cnim est velut anima
mundi, quæ se per eum totum diffundit, in coque
homines quasi filios ex scipsa et in seipsa pro­
ducit, sicut mare in se et ex se producit pisces :
ita ut instar piscium in Dei ct deitatis occano vi­
vamus, natemus, moveamur ct simus.
Quare, licet in hominibus et animalibus filii a
parentibus suis sint separati, in Deo tamen ct loco
et operatione cum eo sunt conjuncti, eo quod
ipse sit immensus omnhque impicat, penetret et
occupet. Hinc rursum, licet homo semel genitus
a patre, ab eo amplius non generetur, ncc cor­
pus aut vitam accipiat, in Deo tamen secus est :
ab eo enim assidue pendemus uti radius a sole.
Ita ergo sumus genus Dei, ut ipse assidue nos
quasi generet, conservando et jugiter iniluendo
in nos vitam, motum ornneque esse nostrum.
Denique recte probat Aratus, Deo nos omnes
indigere, ex co quod ejus genus, id est propago
ct filii sumus. Filii enim indigent ope patris, ni­
pote a quo accipiunt vitam, vicium, vestitum,
hærcditatem ct omnia : prœsertim vero egent ope
Patris divini, ipsiusque Dei, qui est pater totius
entis omnisque esse et csscnliæ, ideoque in eo
vivimus, movemur et sumus, uti ratiocinatur
Apostolus.
Secundo, posset rò ipsius enim ct genus sumus
referri aliius more llebrœo ad priorem partem
vers. 27 : u Quærere Deum, si forte attrectent
eum, aut inveniant, » ut hujus sit probatio, po­
tius quam ejus quod proxime prœcessit : a In ipso
enim vivimus, movetur et sumus; » q. d. Sumus
genus Dei, ejus cognati et filii : ergo facile pos­
sumus eum invenire ct cognoscere : filius enim
naturaliter suum agnoscit patrem, cognatus cog­
natum, consanguineus consanguineum, congener
sibi congenerem ; perinde ac bos bovem, philomela philomelam, equus equum, leo Iconem
agnoscit et amat. Vulgo dicitur : « Simile gaudet
simili : Cicada cicadæ chara, formica formicæ :
asinus asino, sus sui pulclicr : semper graculus
assidet graculo. »
Tertio, alii censent esse argumentum a majori
ad minus, q. d. Mirum vobis, o viri sapientes,
videri non debet quod dixi, nos scilicet in Deo
vivere, moveri et esse; cum vester Poeta etiam
amplius illi tribuat, majoremque nostri cum illo
doceat esse conjunctionem, dum dicit nos Dei
esse genus, seu progeniem; quia scilicet ipse nos,
æque ac angelos, creavit ad sui imaginem, suœque libertatis, rationis et spiritualis essentiæ fecit
esse participes.
Verum primus sensus est genuinus, ut patet
intuenti Aralum. Hinc veteres Philosophi et Poetæ,
ut Orpheus in Hymnis, Soranus, Varro et Philo,
1*5 > dicunt Deum creaturis esse patrem et matrem,
rl nimirum esse purporatapa et rrarpqxT.TCfx, id est
matripatrem ct patnmatrcm. Primo, quia, sicut
homo a patre ut matre accipit suum esse et bona

omnia, sic multó magis eadem ipse, et quælibet
alia creatura accipit a Deo. Secundo, quia, ut ait
Philo, lib. De Temulen., patris nomen denotat
potentiam, matris scientiam, puta ideam, quæ
rei fabricam concipit et efformat quasi mater.
Deus ergo est pater per omnipotentiam, est et
mater per omniscientiam, ct ideam rerum om­
nium, quæ attribuitur Verbo, puta Filio. Hic ergo
est quasi mens ct mater omnium. Tertio, quia
Deus est pater per productionem et creationem
universorum : est cl mater per bonitatem et be­
neficentiam, qua cuncta creat, conservat, pascit,
gubernat. Unde Deus Pater, cui attribuitur crea­
tio, est pater ; Spiritus Sanctus, cui attribuitur
bonitas, est quasi mater omnium. Quarto, quia
Deus in mundo et per mundum, semina rerum
producendarum emittit quasi pater : eadem quo­
que recipit quasi mater. Ita Varro ct Soranus, qui
tamen in eo errarunt, quod censerent mundum
ipsum esse Deum. Audi eos citantem et refutan­
tem S. Augustinum, lib. VII De Civit., cap. ix :
« Jovi, inquit, universum solent tribuere. Unde
est illud : Jovis omnia plena. Ergo ct Jovem, ut
Deus sit, et maxime ut rex deorum, non alium
possunt existimare quam mundum : ut in diis
cœteris secundum istos suis partibus regnet. In
hanc sententiam etiam quosdam versus Valerii
Sorani exponit idem Varro in eo libro, quem
seorsim ab istis de cultu deorum scripsit, qui
versus hi sunt :
Jupiter omnipotens, regum Rex, ipse Deusquo
Progenitor, genitrixque Deum, Deus unus et omnis.

Exponuntur autem in eodem libro ita, ut eum
marem existimarent, qui semen emitteret; femi­
nam , quæ acciperet : Jovemque esse mundum,
et eum omnia semina ex sc emittere, et in se re­
cipere; qua causa, inquit, scripsit Soranus : Ju­
piter progenitor, genitrixque; nec minus cum
causa, unum et omnia eumdem esse. Mundus
cnim unus, in eo uno omnia sunt. » Quinto,
valde apposite verbum caro factum est Kxrpcfdrwp.
Deitas cnim est quasi pater, humanitas in Christo
est quasi mater nostra : ideo cnim Deus factus
est homo, ut qui erat pater, esset nobis et mater,
de quo plura 1 Joan, i, 1.
Moralité? : Disce hic, quanta sit nobilitas ani- Animi,
m®, nimirum quod sit coelestis, divina, proles ct
propago Dei; ac proinde indignum esso si illa ad ° *
brutas cupiditates se abjiciat : quare debere
eam divinam, coelestem et angelicam vitam agere,
ut Deum patrem suum imitetur, ad cumque
beanda redeat. Quocirca idem quod Aratus hic,
dixerunt Poetæ cœteri, nimirum, animam ho­
minis esse « divinæ particulam auræ. » Ovidius,
lib. I Metamorph.:
Sandial Iris animal, mcnlisque capados alla
Deerat adhuc, el quod dominari in extera posset i
Natus homo esi, sive hunc divino semine fecit
Ille opifex rerum, mundi melioris urigo.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM , cap. XVII.
3a7
genio aut lapidi, puta sculpturo per artem t ’
Manilius, lib. IV :
excogitationem hominis efTormalæ, Deum et di­
An dubium esi habitare Deum sub pectore nostro,
vinitatem esse similem. Unde Pagninus et Tigu*
In ixlumque redire animas, reloque venire?
rina vertunt, non debemus existimare auro et argenio, aut lapidi arte sculpto, aut invento hominis
Virgilius, lib. VI Æneid.:
numen esse simile.
Igneus est ollis (illis, scilicet animabas) vigor el relcslis
Cogitationis, — fctyxT/nw;, id est cogitationis,
origo.
meditationis, conceptionis, imaginationis, puta
ideæ, quam imaginatus est, concepit et excogi­
S. Paulinus Ausonio, epist. 14 :
tavit artifex et sculptor. Irenæus, lib. Ill, cap. xn,
Mens quippe lapsis quæ superstes artubus,
vertit, concupiscenti* : a Lapidi, inquit, per artem
De stirpe durai relili.
vel concupiscentiam hominis deformato. »
Juvenalis, satyra 15 :
Divinum, — to Ofr-v, id est divinitatem. Ita Syrus ;
sive numen, ut vertit Pagninus et Tigurina.
Sensum a coelesti demissum traximus arce.
30. Et tempora quidem hujus ignorantia (Sy- Ven.
Claudianus, Pancgyr. 4 Honorii, ait quod Pro­ rus, idololatri*) despiciens Deus. — «Despiciens,»
metheus, ut fingeret homines cosque animaret, id est ex alto culmine deorsum aspiciens et mi- qpux« sinceram patri mentem furatus Olympo, » eam serans; juxta illud Luc* i, 78 : « Per viscera mi­
sericordia» Dei nostri, in quibus visitavit nos
quasi animam indiderit homini.
Hesiodus ct Homerus crebro dicunt quod Ju­ oriens ex alto. » Hoc cnim proprie est (izipcítñ, id
piter sit vraTT.? ávSfúvrt Ot&vn, hoc est, ut Virgilius est despicere, nimirum deorsum aspicere, ut no­
Homerum more suo sequens, vertit, Æneid. XI, tant Latini. Et sic accipitur Psal. lui, 9 : « Quomam cx omni tribulatione eripuisti me, et super
« hominum sator atque deorum. »
29. Genus ergo cum simus Dei, non debemus inimicos meos despexit oculus meus. » Sic
S. Francisci gnome erat : a Despice terram, sus­
estimare auro, etc. —Hoc est argumentum Apos­
toli : Homo non est conflatus ex auro, argento pice cœlum. » lia Emmanuel Sa.
Secundo, alii
id est despiciens, interpre­
vel lapide, sed ex carne et anima rationali, quæ
longe superat omne aurum ct argentum; atqui tantur contemnens, vel dissimulans, q. d. Deus
homo est genus, soboles ct imago Dei : ergo et hucusque hanc patrum vestramque ignorantiam
Deus non est conflatus cx auro, vel argento, sed neglexit el dissimulavit connivendo, nec vos pu­
spiritus purus, increatus, omnipotens. Si cnim niendo, ut hac sua longanimitate vos per meara
homo vivus longe præslat simulacro aureo, ut- prædicationem, qua verum Deum vobis annuntio,
pole mulo ct inanimi ; mullo magis eo præslat resipiscatis, poenitentiam agatis et ad cum con­
Deus. Rursum, Deus non potest fabricari ab ho­ vertamini. Ita Chrysoslomus et OEcumenius, q. a.
mine, sed potius vice versa homo factus est a Deo, Hactenus tacuit Deus suamque injuriam dissi­
estqne ejus genus ct propago ; atqui simulacra mulavit : at nunc non amplius dissimulabit :
sunt fabricata ab homine : ergo nequeunt esse dii. unde per me loquitur, jubetque simulacra abo­
Aut potius hæc est argumentatio Apostoli : Anima leri ct se verum Deum coli.
Tertio, Lyranus to despiciens refert non ad ho­
nostra, juxta quam sumus genus Dei, non potest
pingi, vel effigiari in auro, argento, aut lapide mines, sed ad deos el idola» q. d. Deus despiciens
sculpto, cum sit incorporea ct spiritalis; ergo et abominaas idola, statuit jam eis finem impo­
multo minus in iisdem pingi, effigiari atque re- nere caque evertere, ut amplius pro diis non
præsentari potest divinitas, quæ purissimus est habeantur, nec colantur.
spiritus omniumquo spirituum fons ct origo.
Quarto el genuine,
est auristas signifi­
Denique hac sententia perstringit Paulus Epicu­ cans cum despexerit in preterito, q. d. Hactenus
reos et Anthropomorphitas, qui dicebant Deum Deus despexit, id est neglexit, Gentes idololatras,
esse corporeum. Nos cnim sumus genus Dei se­ permittendo eas idolis servire, quasi eas non cu­
cundum animam rationalem, non secundum cor­ raret, illæque ad ejus palernam providentiam
non perlinerent : at nunc post Christum et per
pus. Ergo, ut ait Cato :
Christi merita, eas non deficit, sed oculis pa­
Si Deus esi animus, nobis ut carmina dicunt,
ternis respicit, staluitque sium in eas curam os­
Hic libi precipue sit pura mente colendus.
tendere : quocirca annuntial per me vobis veram
Non debemus æstimare,— vcjmÇuv, existimare, unius Dei fidem, gratiam et salutem. Idem enim
hic dicit Paulus, quod in rimili concione dixit
putare.
Sculptura artis et cogitationis hominis. — Lycaoniis, cap. xiv, 15 : a Qui in prelcrilis gene­
Vox «sculpture» non est nominativi casus, q. d. rationibus dimisit omnes gentes ingredi vias
Aurum, argentum aut lapis, quæ sunt sculpture, suas : » quod cnim ibi dicit « dimisit, » hic dicit
sive simulacra arte sculpta ; sed dativi : Græce a despexit. » Ita Sanchez. Causas, cur Deus gente.',
enim est
est ergo appositio, vel epexe­ dimiserit, dat S. Augustinus, epist. 47, cap. ?:.
gesis, q. d. Non debemus existimare, auro, ar- ubi respondet Porphyrio idipsum cavillant*.
xvn

tí

938

COMMENTARÎA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XVII.

Anrnin Kolat Paulus Infelicitatem priorum temporumi vina natura occulte latitans judicium exercebit. »
Notat S. Ambrosius, lib. VI, in cap. ix Luca,
no cl felicitatem presentís, puta legis novæ, quæ est
T9,
quasi aureum sæculum, ct juge jubileum gratia?, prudenter Paulum primo predicasse solum Citristi
botiti®, virtutum et bonorum omnium; ut infi­ humanitatem , ct sensim per eam gradum fecisse
nitas Deo gratias agero debeamus, quod nos fe­ ad ejus divinitatem, ne, si statini cum Deum et
cerit nasci hoc tempore fulgentis Evangelio, quo hominem esse dixisset, a Sophis Atheniensibus
facile beatitudinem adipisci possumus ; cum ma­ exploderetur ct irrideretur, sicut irrisus fuitob
jores nostri nati fuerint in tempore ignorantia? resurrectionem Christi. Idem imitandum predi­
Dei ct idololatria?, ideoque cum cæteris idolola- catori et doctor! apud rudes, aversos ct contra­
tris perierint ct damnati sint. Gloriabatur Socra­ riis erroribus imbutos, quales sunt pagani, h.ero
tes se natum Athenis, quasi in schola sapientias. tici, etc. Denique S. Dionysius, De Divin. Nom.
Gloriabatur Philippus rex, natum sibi Alexan­ cap. ii et ni : «Cum, inquit, summus ille Deus
drum tempore Aristotelis, ut ab eo instrui posset : substantiam nostre carnis accepit, et vir est
multo magis glorietur Christianus so natum tem­ appellatus, etc., in naturalibus nostris supernapore Christi, quo in ejus Ecclesia Dei fidem ct turalis erat, in iis qu® nostr® sunt essenti® super
sapientiam ediscit ; ac tanto? Dei gratia? non sit essentiam, omnia nostra ex nobis et super nos
ingratus, neo eam in vacuum recipiat;| sed ei possidens excellenter, n
strenuo co opere tur ad suam et aliorum salutem.
Fidkm præbens omnibus. — q. d. Fidem faciens
Ut omnes poenitentiam agant, — do sua igno­ ct publice judicem cum fore declarans, per ejus
rantia , id est idololatria aliisquo peccatis.
resuscitationem ad vilain immortalem et glorio­
tei. 31.
go q00D statuit diem, in quo judicaturus sam. Hoc enim est testimonium sufficiens ad fldem
est orbem. — Idem predicai it Paulus Febei pre­ faciendam, quod ipso ideo rcsuscitatus sit, ut
sidi , Ad. XXIV, 23, ct Petrus Cornelio, Act. x, gloriose dominetur, sitque judex orbis. Ha Chry­
42 : « Præcepit nobis, inquit, prædicare populo sostomus et Cajetanus. Secundo, alii sic exponunt,
et testificari, quia ipso est qui constitutus est a q. d. Deus fidelem se in promissis exhibuit,
Deo judex vivorum el mortuorum, » ut nimi­ quando Christum a mortuis excitavit : quia id se
rum in cum redemptorem credant eique obediant, facturum, Psal. xv, 10, promiserat. Tertio, Ly­
quem judicem expectant. Idem crebro predicci ranus ct Hugo, q. d. Deus fidem præbuil resur­
concionator. Magis cnim mino? ct terrores, quam rectioni nostre per resurrectionem Christi, quod
blanditi® et promissiones, feriunt et percellunt scilicet nos similiter suscitabit, sicut suscitavit
dura peccatorum corda. Audivi in Belgio insignem Christum. Quarto, alii, q. d. Deus per Christum
polcntemque concionatorem, qui in omnibus fldem fecit eorum qu® credi voluit de se, de
concionibus multis efflcacibusquo verbis populo judicio, de poenitentia’et aliis qu® processerunt.
refricabat et inculcabat memoriam judicii, mo­ Sed primus sensus maxime est procedentibus
tusque animorum vehementes ciebat ct multos connexus, ideoque genuinus. Fides ergo hic non
convertebat.
fidem Christianam, sed probationem, vel argu­
Preclare S. Justinus apud Damascenum, in mentum significat, quo modo Aristoteles, 1 To­
Paralip. lib. II, cap. lxxvii : a Quemadmodum , phorum, cap. vu, ait : « Una fides per inductio­
inquit, corporibus omnibus a Deo procreatis hoc nem est, alia per syllogismum, » etc.; q. d. Deus
insitum est, ut umbram habeant; sic Deum quo­ fidem fecit, hoc est, sufficienter probavit homi­
que qui justitia prædituscsi, tum iis qui virtutem nibus Christum esso virum illum per quem judi­
sibi colendam proposuerint, tum iis qui vitium caturus sit orbem, quandoquidem in ejus rei
amplexari maluerint, pro cujusquc merito pre­ probationem ct confirmationem, resuscitavi!
mia pcenasque tribuere consentaneum est, » q. d. ipsum omnium primum ad vitam immortalem.
Sicut umbra indivulse sequitur corpus, ita Deum Nam, ut ait Apostolus, Hom. xiv, 9 : « In hoc
Christus et mortuus est, et resurrexit, ut mor­
comitatur providentia et retributio.
V,RO’IN QV0 STATVrr- “ Pagninus et Tigurina tuorum el vivorum dominetur. »
qMJUb<>
cum virum, per guem decreverat, puta per
34. Quidam vero viri adherentes ei credide- v*j».u
Christum (1). Hinc patet Christum secundum hu­ hunt. — Miratur Arator hanc Sophorum per Pau­
manitatem , qua homo est et vir, non qua Deus, lum conversionem , stupensquo exclamat :
fore judicem. Decet cnim hominum judicem esse
0 lupe Paule rapax, quid jam remanebit in orbe,
hominem, ut ab iis videri, sentiri ct audiri pos­
Juod nou ore UaUas, postquam solerti* Graia
sit. Christus ergo est vir statutus a Deo judex,
Cessit, et indoctas iu dogmate vincis Athenas!
Unde Concilium Ephesinum, cap.xxxi, in fine: «Iu
eo , inquit, qui forinsecus apparebit, ct ab om­
In quibus et Dionysius Areopagita. — Greco s. D if­
nibus qui judicandi sunt palam cernetur, di- esi articulus
q. d. Ille Areopagita famosus et Biu>
celebris judex Dionysius, in Areopagitarum 60- rt0^gl*
(1) a In viro in quo statuii, » Græc. ô àvfyi ¿> ójwt, natu primarius. Ilie est illo, qui sublimes illos
Attico pro S (iftiij id est, per virum quern ad nego libros scripsit DcCœlcsli et Ecrits. Ilierarchia, l)c
limn delegit, quem designavit
Div. Nominib,, De Mystica Thcolog., etc., m quibus

,TW
COMMENTARÍA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XVIL
coelestem angelorum civitatem Deique attributa sæculis inauditum contigit, nimirum quod ipso
ita graphice describit, ac si ea in codis oculis caput suum a carnifice resectum in manus acce­
spcctassct. Quocirca a S. Cbrysostomo vocatur perit illudque portnrit comitantibus et canentibus
riTitvw TGû cûpavvi, id est volucris cali : ab aliis angelis per duo milliaria , quasi triumphans de
« divinissimus, patrio prenomine Ionicus, et cog­ morie et tyranno. Ita habet ejus Vita et tradiUo
nomine Christiano Macarius, Galliæ apostolus. » Ecclesia; Gallican®.
Assecla S. Dionysii tum in eruditione ct sapien- Si<n»i<9.
A Paulo creatus est Athenarum Episcopus. Unde
propter eum mire floruit Ecclesia Atheniensis, tia, turn In virtute ct vita, tum in martyrio et ÎXeLtL
ait Orígenes, lib. 111 Contra Celsum, protulitque miracolosa capitis gestatione fuit magnus ille
viros doctrina et sanctitate perillustres, Quadra­ Severinus Boethius, Symmachi socer, cum eo
tum, Athenagoram, Publium, quem sibi in epis­ occisus a Theodorico, rege Ariano, anno Domini
copatu Atheniensi substituit iturus Romam , etc. 526. Audi Julium Martianum in ejus Vita, ct ex
Libros ejus a calumniis hærelicorum Scaligeri eo Baronium : u Ticini incolæ semper a majori­
et Erasini, erudite defendit Baronius, Deirio, ct bus traditum constanter asseverant, Severinum,
olim Maximus, Anastasios , Ilincmarus , Hildui- cum regius spiculator le thaïe vulnus intulisset,
nus et alii. Sane ipsa eorum profunditas, elo­ utraque manu divulsum caput sustinuisse ; inlerquiique sublimitas et majestas, qua omnium rogatumque a quonam se percussum existima­
Theologorum Patrumque scripta transcendunt, ret ? ab impiis, respondisse : atque ita cum in
auctorem indicant virum fuisse Paulinum et di­ vicinum templum venisset, et flexis genibus ante
vinum. Rursum hunc Dionysium esso eumdem altare sacra (S. synaxin) percepisset, paulo post
cum Dionysio, Parisiorum Episcopo, non diver­ expirasse. Extinclus divinos honores (illos qui
sum, ul aliqui ex Adone volunt, demonstrat Baro­ Martyribus exhiberi solent) a nostris consecuius
nius in Martyrol., die 0 octobris.
est, quod pro Catholicis contra perfidiam Arii
Porro magna causa, vel occasio conversionis mortem sustinuerit, p Ticini ejus career et sepul­
S. Dionysii fuit visio eclipsis miraculosæ anno crum in cede S. Augustini visitur.
Christi 34, in Parasceve, dum Christus crucifi­
Er mulier 50MIXE Damaris. — Hanc fuisse uxo­
geretur, quam ipse vidit Heliopoli in Ægyplo , rem Dionysii censet S. Chrysostomus, lib. IV De
cum Apollophane, uti ipse testatur, epist. ad Sacerdotio, ct Hilduinus, in Vita S. Dionysii, ac
eumdem Apollophan., el cpist. 11 ad Polycarpum. insinuat S. Ambrosius, epist. ad Eccla. Vercell.
Tunc cnim stupens exclamavit : u Aut Deus naturai El Grecum
tam uxorem quam mulierem signi­
patitur, aut mundi machina dissolvitur : » vel, ficat Verum sic addidisset Lucas x4w5 , dixissetut narrat Suidas, et Michael Syncellus in £nco- quo mulier ejus : jam autem absoluto dicit in
mio S. Dionysii, dicens se id accepisse a suis genere qw, id est mulier : unde significat eam
majoribus : « Deus ignotus patitur in carne, ideo­ non fuisse Dionysii uxorem, sed mulierem pri­
que mundus hisce tenebris obscuratur, et con­ mariam : ita Pagninus, Tigurina et alii passim.
cutitur. d Addit S. Dionysus, epist. ad Apollophan.,
Et alii cum eis. — Multi censent unum ex cis
Conver- se tunc fuisse 25 annorum : quare cum Paulus fuisse Hierotheum. Eum enim Atheniensem fuisse lh*tJS
quii?
predicant Athonis anno decimo nono a passione tradunt Greci, ct ex iis Ambrosius Morales, in
Christi, qui fuit ab ejus nativitate 52 , ct Claudii Historia Hispania, et Joannes Mariana, lib. IV
10, sequitur eodem tunc Dionysium fuisse conver- De Rebus Hispania, cap. m , et nomen ipsum in­
SjDopib sum, cum annum ageret ætatis 14. Inde per trien- dicat eum fuisse Grecum ; tipctabc enim græce idem
viu Db- nium adhæsit S. Paulo , ut mysteria religionis est quod sacer, vel consecratus Deo. Unde et in
np“‘
Christian® penitus perdisceret ; mox creatus ab Martyrol. Roman., die 4 octobris, sic de eo legi­
eo primus Athenarum Episcopus, mire ibidem mus : « Athenis S. Hierolhei, discipuli S. Pauli. »
fidem Christi propagavit : inde cum Paulo ascen­ Et eodem die Mcnologium Grœcorum sic habet :
dens Hierosolymam, morti et funeri B. Virginis « Natalis S. patris nostri Hierolhei, qui fuit unus
Deipare interfuit, uti ipso asserit, lib. De Div. e numero Areopagitarum, qui ab apostolo Paulo
Nomin., cap. m. Post hæc S. Joannem apostolum est instructus una cum magno illo Dionysio, ct
relegatum a Domitiano in Pathmos, anno Christi cum religioso vixisset, migravit ad Dominum. »
97, consolatus est per epistolam, qua ei celerem Addunt aliqui Hierotheum fuisse Episcopum
reditum predicit : sequenti enim anno occisus Athenarum : sed nil tale habet Menologium. His­
est Domitianus ; mox ab exilio rediit S. Joannes, pani tamen censent Hicrothtnun fuisse Hispanum^
cujus hortatu S. Dionysius profectus est Romam aut potius liispaniæ Præfcctum ; ib ique a Paulo
ad S. Clementem : a quo missus in Gallios cum esse conversum : ila Morales, ct Ribadencira in
Rustico ct Eleutherio, post magnos longosquo VitaS. Dionysii. Porro mirifice Ilierotheus passim
labores, quibus fidem propagavit et Ecclesiam deprædicatur a S. Dionysio. Nam, cap. it De Div.
Gallicanam fundavit, tandem nobili martyrio Aomin., ab eo vocatur tí inclytus preceptor noster,
, ¿AX« xxi
TX Oiix, id CSt non
coronatus est Parisiis sub annum Domini 119,
imperante Adriano, cum annum ætatis ageret solum discens, sed et patiens divina, consumma­
110, uti ostendit Baronius : quando prodigium a tus, etc. Et cap. in, proximo post Apostolus

340
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XVIIL
loco cum constituit : « Omnes Doctores, inquit, laudator ab omnibus judicatus, ideoque lipttac,
superavit, totus excedens, totus extra se positus, id est sacer quidam Deus, ac divinus præceptor
divino numine afflatus, occupatus a Deo, divinus noster. »

CAPUT DECIMUM OCTAVUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Paulus Athenis pergit Corinthum. Ibi jussu Dei pollicentis multorum conversionem prædicat per sesquian^
num ; inde, vers. 12, accusatus a Judæis, se purgat apud proconsulem, in cujus conspectu Judan' furentes
Sosthcnem impune verberant. Post hæc, vers. 18, Paulus praticando peragrat Ephesum, Caesaream,
Antiochiam, Galatiam et Phrygiam. Denique, vers. 2-1, Apollo eruditus ab Aquila, fortiter contra
Judæos fidem Christi propugnat et propagat.

1. Post hæc egreæus ab Athenis, venit Corinthum; 2. et inveniens quemdam Judæum
nomine Aquilam, Ponticum genere, qui nuper venerat ab Italia, et Priscillam uxorem
ejus (eo quod præcepisset Claudius discedere omnes Judæos a Roma), accessit ad eos. 3. Et
quia ejusdem erat artis, manebat apud eos, et operabatur (erant autem scenofactoriæ
artis). 4. Et disputabat in synagoga per omne sabbatum, interponens nomen Domini Jesu,
suadebatque Judæis et Græcis. 5. Cum venissent autem de Macedonia Silas et Timotheus,
instabat verbo Paulus, testificans Judæis esse Christum Jesum. 6. Contradicentibus autem
eis et blasphemantibus, excutiens vestimenta sua, dixit ad eos : Sanguis vester super caput
vestrum : mundus ego, ex hoc ad Gentes vadam. 7. Et migrans inde, intravit in domum
cujusdam, nomine Titi Justi, colentis Deum, cujus domus erat conjuncta synagogæ.
8. Crispus autem archisynagogus credidit Domino cum omni domo sua : et multi Corin­
thiorum audientes, credebant et baptizabantur. 9. Dixit autem Dominus nocte per visio­
nem Paulo : Noli timere, sed loquere et ne taceas; 10. propter quod ego sum tecum, et
nemo apponetur tibi ut noceat te; quoniam populus est mihi multus in hac civitate.
11. Sedit autem ibi annum et sex menses, docens apud eos verbum Dei. 12. Gallione
autem proconsule Achaiæ, insurrexerunt uno animo Judæi in Paulum, et adduxerunt
eum ad tribunal, 13. dicentes : Quia contra legem hic persuadet hominibus colere Deum.
14, Incipiente autem Paulo aperire os, dixit Gallio ad Judæos : Si quidem esset iniquum
aliquid aut facinus pessimum, o viri Judæi, recte vos sustinerem. 15. Si vero quæstiones
sunt de verbo, et nominibus, et lege vestra, vos ipsi videritis : judex ego horum nolo esse.
16. Et minavit eos a tribunali. 17. Apprehendentes autem omnes Sosthenem, principem
synagogæ , percutiebant eum ante tribunal ; et nihil eorum Gallioni curæ erat. 18. Paulus
vero cum adbuesustinuisset dies multos, fratribus valefaciens, navigavit in Syriam (eteumeo
Priscilla et Aquila), qui sibi totonderat in Cenchris caput : habebat enim votum. 19. Devenitque Ephesum, et illos ibi reliquit. Ipse vero ingressus synagogam, disputabat cum
Judæis. 20. Rogantibus autem eis ut ampliori tempore maneret, non consensit. 21. Sed
valefaciens et dicens : Iterum revertar ad vos Deo volente, profectus est ab Epheso. 22. Et
descendens Cæsaream, ascendit et salutavit Ecclesiam, et descendit Antiochiam. 23. Et
facto ibi aliquanto tempore profectus est, perambulans ex ordine Galaticam regionem,
et Phrygiam, confirmans omnes discipulos. 24. Judæus autem quidam, Apollo nomine,
Alexandrinus genere, vir eloquens, devenit Ephesum, potens in Scripturis. 25. Hic erat
edoctus viam Domini, et fervens spiritu loquebatur, et docebat diligenter ea quæ sunt
Jesu sciens tantum baptisma Joannis. 26. Hic ergo cœpil fiducialiter agere in synagoga.

COMMENTARIA TN ACTA APOSTOLORUM, cap. xvhl

TH

Quern cum audissent Priscilla el Aquila, assumpserunt eum, et diligentius exposuerunt
ei viam Domini. 27. Cura autem vellet ire Achaiam, exhortati fratres, scripserunt disci­
pulis ut susciperent eum. Qui cum venisset, contulit multum his qui crediderant. 28. Ve­
hementer enim Judæos revincebat publice, ostendens per Scripturas esse Christum Jesum.
1. Post hæc egressus ab Athenis. —Quia Athe­
nienses novitatis studiosi, nova Pauli doctrina
statim exsaturati, aliis novis de more suo audien­
dis et dicendis intendebant, ait Chrysostomus.
Hæc enim est novitatis amantium indoles, ut
novis auditis statim illa quasi vetera fastidiant,
moxque nova alia el alia captent : nam quasi fe­
bricitantes, insatiabili novitatis sili laborant.
Venit Corinthum.—Quia Corinthus, ait S. Chry­
sostomus, erat urbs plena Philosophis ct Orato­
ribus. Erat hæc metropolis Achaiæ, sive Pelo­
ponnesi, quæ nunc Morca dicitur, de cujus situ,
opibus, moribus, vide dicta in præfal. epist. ad
Corinth. Hic Paulus scripsit epist. ad Thessalomcenses, quæ omnium epistolarum S. Pauli est
prima, si tempus scriptionis spectes. Paulus enim
Silam et Timotheum evocatos ad se Athenas, mi­
serat Thessalonicam : illi ad eum redierunt Co­
rinthum stalumque Thessalonicensis Ecclesiæ ei
retulerunt : quo audito, primam ad cos dedit epis­
tolam. Ita Baronius. Vide dicta I Thessal. ui, 6.
2. Ponticum genere, — oriundum ex provincia
Ponti. Perperam aliqui legunt, pontificum genere,
quasi fuerit oriundus ex pontificibus. Alius hic
est Aquila ab Aquila pariter Pontico, qui primus
post Septuaginta vetus Testamentum ex Hebreo
in Græcum convertit, vixitque sub Adriano Im­
peratore, factus ex Gentili Christianus, cx Chris­
tiano Judæus, dc quo Epiphanias, lib. De Mensu­
ris, et Philastrius, hœresi 90. Nam noster hic iUo
Interprete fuit prior magnusque Evangeli! pro­
pagator. Unde eum iniro laudat Paulus, epist. II
ad Timoth., cap. iv, 19, et I Corinth., cap. xvi, 19.
Quocirca Aquila hic cum uxore Priscilla, sive
Prisca, Sanctorum catalogo ascriptus legitur in
Martyrol., die 8 julii. Ubi vide Baronium.
Qui nuper,— ~rC(j?àrtûç, id est recenter; Syrus, eo
tempore (1).
Eo quod i’ræcepisset Claudius discedere omnes
(1) Utrum a Paulo, an Romæ jam ad coetum Chris­
tianorum adductus fuerit Aquila, incertum quidem est,
sed posterius ptobabilius videtur. Quotisi enim homo de
Paulo et ro Christiana preclaro meritus, Paulo ipso duce
ad Christi signa se contulisset, id haud dubio Scriptor
commemoraro non omisisset, cum infra, vers. 7 et 8,
alios Judæos a Paulo ad sacra Christiana perductos di­
serte memorarli. Praeterea formula
«ùroîç ami­
cum accessum magis, quam primam doclriuæ Chris­
tiana! prædicationem declarat. Extabal autem jam illo
tempore Roma» cœtus Christianorum, cujus primordia
repetenda sunt tum a Romanis, qui festo Pentecostes
inaugurationi Apostolorum interfuerant, tum a Judæis
Christi, asseclis qui Romam mercaturo faciumlæ causa
profecti erant. Ita Kuiuoolius ad h. 1.

Judæos a Roma. —Causam dat Suetonius in Clau­
dio, cap. xiv, quod Judæi Romæ assidue tumul­
tuarentur; sed in co quod addit, * impulsore
Christo (2), w splendide mentitur, uti solent Genti­
les historici in rebus Judaicis. Videtur ergo quod
•
Romæ, increbrescente religione Christiana, Judæi
se ei more solito opposuerint, et cum Christianis u. Car?
assidue de Messia, id csl Christo, ejusque regno
altercati sint; affirmantibus Christianis Christum
jam venisse, negantibus Judæis. Claudius me­
tuens ne quis inde tumultus existeret, quo ipse
imperio pelleretur per Christum et Christianos
(erat enim timidissimus ct umbras nomenque
novi regis exhorrescebat ; uti superius ex Sueto­
nio dixi), jussit omnes Roma excedere. Nam non
solum Judæos, sed ct Christianos e Judæis oriun­
dos, quasi genere Judæos, Roma excessisse, pa­
tet hic exemplo Priscillæ et Aquilæ, ac S. Petri,
qui ea de causa Roma discedens, venit Hierosolymam, ibique celebravit primum Concilium Hie­
rosolymitanum, uti dixi cap. XV. Audi nuperum
Poetam, Claudium suis coloribus pingentem :
Vecors, stupidus, prudentibus stultus, stultis prudens visos.
Clarior erat, si fuisset obscurior.
In angulo gladium fugiens, sceptram invenit.
Dominium sub domino gessai, liberti libertus, uxons servus.
Omma iu imperio habuit prater impenum.

Aliam causam expulsionis Judæorum dat Hugo et
Lyranus, nimirum quod ipsi Agrippinam, Clau­
dii uxorem, pellexissent ad Judaismum, sicut
paulo ante Tiberius eosdem Roma proscripserat,
eo quod Fulviam, Saturnini senatoris uxorem, ad
Judaismum traduxissent,ah eaque aurum et pur­
puram extorsissent, uti narrat Josephus, lib. X Vili
Antiq., cap. i et v. Porro hæc expulsio contigit
anno Claudii 9, Christi 5!, uti ex Paulo Orosio,
Beda, Adone et aliis demonstrat Baronius.
3. Et Operabatur, — idque per sesquiannum
continue predicans, et sibi suisque operans, ut
victum compararet. Vide hic generositatem Pauli :
poterat alimoniam et stipendium prædicationis a
Christianis exigere, coque se sustentare, uti fa­
ciebant alii Apostoli; sed noluit, ut omnibus li­
queret eum non lucra, sed animas venari, itaque
plures ad Christum converteret. Vide S. Grego(2) Suetonii verba sunt : a Judsos impulsore Chresto
tumultuantes Roma expulit. » Ubi uota, Christum a
Suetonio dictum fuisse Chrestum, tincti enim el Ro­
mani Chrestus mullos, imprimis servas, dici uoranl
nomino proprio, Christos vero nullos; non erat hoc
appellativam iis sub proprii forma usitatum, hinc pro­
nuntiabam Chrestus et Chn sttanus. Cf. Tertullianum ,
Apolog. adv. Gentes, cap. m; Lactantium, lib.IV,vu,5.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XYRI.
341
num, hom. 12 in Ezcch., et ea quæ dixi I Cor. Virtutem venerare Crucifixi. » Et inferius, recen­
cap. ix. Preclare Chrysostomus laboriosam ar- sens Gentes et Judæos quasi feras ubique in Pauduamque vitam Pauli commendans : « Sic enim Ium insurgentes : « Beatus tamen Paulus, inquit
palestra, inquit, pugili magis utilis quam molles in tantos ignes insiliens, atque in medio talium
lecti, ct militi ferreus gladius magis quam aureus luporum consistens, qunnquam ictus omnium
probatur. Et operabatur predicaos. Erubesca­ exciperet, non modo tamen obrutus ipse non est,
mus nos, qui etiam absque prædicatione vivi­ sed etiam omnes illos in partem transtulit veritatis,
etc.; ac sicut igne succenso paulatina spinæ con­
mus otiose, n
Erant autem scenofactorlr artis, — puta ta­ sumuntur, et cedunt flammisque superantur; sic
bernaculorum factores; Syrus, opifices conopeo- etiam insonanto Pauli lingua, et omni igne vehe­
rum ; Vatablus et alii, aulœorum, quæ scilicet fiunt mentius irruente, cedebant omnia, fugiebant
ex consutis pellibus, uti sunt aulca Turcica: dæmonum cultus, mores patrii, populorum
hæc enim omnia sunt ejusdem artis, scilicet su­ furores, tyrannorum minœ, insidiæ domesticotrinae pellium. Orígenes, lib. IV Contra Celsum, rum , pseudoapostolorum operationes malignæ.
Paulum vocat phrygionem, quem vulgus recama- Magis autem; sicut radiis solis orientibus, et
torcm appellat. Apposite Paulus fuit sccnifex, tenebre fugantur, et fere latitant, et latrones,
nipote qui tota vita peregrinatus, omnes doceret homicidæ, fures ad antra suffugiunt, lucidaquo
hic vivere ut peregrinos ac cives Sanctorum et efficiuntur omnia, terra, pelagus, montes, urbes,
domesticos Dei : peregrini enim non habent do­ regiones, sic etiam tunc prædicatione fulgento,
mum , sed hospitantur in tabernaculis, uti fece­ el ubique Evangelium disseminante Paulo, fuga­
runt filii Israel peregrinantes per desertum, ct batur error voritasque remeabat. » Concludit
etiamnum faciunt milites in castris : ita Chrysos­ hortando ut satagamus Paulo fieri similes :
tomus. Porro hæc tabernacula ct conopea fie­ « Neque illud , ait, impossibile putemus : nam
bant ex pellibus. Unde Paulus ab Origene, tale illi, quale etiam nobis corpus fuit, talis
hom. 17 in Numer., vocatur a pellium sutor, qui anima, tales cibi ; sed voluntas in eo mirabilis
a terrenorum tentoriorum sutura ad (eterna con­ et preclara devotio : ct illud est prorsus, unde
suenda vocabatur, n Ubi et quo consilio hanc ille talis effectus est. »
artem mechanicam didicerit et exercuerit Paulus,
4. Interponens nomen Domini Jesu Christi. — Ver* a
dixi II Thessal. m, 8.
Hæc verba desunt in Græco ct Syro. Sensus est,
Ita S. Franciscus, Pauli discipulus et pauper­ q. d. Paulus in synagoga disserendo more Jutatis professor, illam sui Ordinis fundamentum dæorum de Scriptura passim inserebat mentio­
jaciens, inquii S. Bonaventura , suos jubebat nem dc Christo : scopus enim ejus erat predicare
construere et inhabitare domos pauperes, non Jesum Christum. Vide dicta cap. xvii, 3.
ut proprias, sed ut alienas, quasi peregrinos:
5. Cum autem venissent de Macedonia (Borea Veri. %
quorum leges sunt, «sub alieno colligi tecto, et Thessalonica. Vide dicta vers. 1), Silas et Ti­
sitire ad patriam, pacifico pertransire. n Ita vete­ motheus, instabat yerbo (prædicalionis) Paulus.
res monachi operabantur manibus, indeque — q. d. Instanter ct crebro predicabat nunc per
vivebant. Vide S. Augustinum, tract. Dc Opere se, nunc per Silam, nunc per Timotheum.Græco
monachorum, tom. III. Idem exemplo Pauli facti­ est TJV17/T0 tô rviûuÆTt, id est coarctabatur spiritu,
tasse multos sacerdotes et Prælatos Ecclesiœ, præ molestia quam illi facessebant Judæi, ait
testatur S. Epiphanias, hœresi 80. Porro miratur Chrysostomus. Unde Syrus vertit constrictus erat
Paulum Chrysostomus, hom. 4 De ejus Laudibus : in sermone Paulus, quia insurgebant in cum Judæi,
Finii a Homo enim ignobilis, ait, abjectus ct circuni- q. d. Judæi suis persecutionibus ligabant quasi
foraneus, qui artem exercebat in pellibus, in cor ct linguam Pauli, ut vix posset proloqui el
tantum virtute progressus est, ut vix triginta predicare : præscnliebat enim se lusurum ope­
annorum spatio et Romanos, ct Persas, ct Par­ ram. Melius alii, a coarctabatur spiritu , n id est
thos, et Medos, el Indos, ct Scythas, ct Æthiopcs, zelo, inquiunt, adeo ardente , ut fere cum non
el Sauromatas, el Saracenos, ct omne prorsus caperet : ut sit idem quod de eodem Athenis dixit
humanum genus sub jugum mitteret veritatis. cap. xvii, 16 : « Incitabatur spiritus ejus, videns
Responde igitur : Unde iste opifex vilis ac publi­ idololatriæ deditam civitatem, d Unde alii ver­
cus, stans in loco artis suæ, ac scasclluin in tunt, « comprimebatur spiritu, n quasi Spiritus
manu gerens, ita ut ipse philosophatus sit, ct Sanctus premeret el urgeret cor ct os Pauli ad
alios docuerit philosophari, gentes scilicet, urbes predicandum. Hæc omnia complexus Noster
atque regiones ; nec vim in sc sermonis osten­ apte vertit, « instabat verbo, p
Testificane (c testimoniis S. Scripture effica­
dens? » Hæc rhetorica amplificatione dicit os
aureum; nam non legimus Paulum Indis, Æ- citer ostendens) Jud.hib esse Christum Jesum , —
thiopibus ct Sauromatis predicasse. Addit cau­ quod scilicet Jesus Nazarenus crucifixus, esset
tam : « Ipse enim vclut ignis in fœnum , aut in verus eorum Messins , id est Christus.
6. Blasphem ANTiDUS, —conviciantibus tum Chris- Ven. <
stipulas immissus, omnia dæmonum opera con­
sumpsit, atque in quod voluit, omnia convertit. tum, tum Paulum. Notanda est hic aurea gnome

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XVffi.
343
S. Clirvsoslomi : « Convicium, nit, <»iv<'contu­ que ejus celeriter ipsius verbo capti, pabulum
melia est «pini! fiirnx ondila, qu;n vas immun­ quoddam spirituali huic efficiebantur igni, per­
dum e domo heri furatur (v. g. matulam), cam- qué ipsos magis Evangelii fama crescebat. »
quo in publico proponit; quare magis se confun­
0. Dixit autem Domines nocte per visionem (in
dit , quam herum : idem facit conviciator ; im­ somno ) Paulo : Noli timere. — Poterat enim
mundis enim verbis magis se coinquinat, quam jure tiincre Paulus, ne propter Crispum archisy­
suum hostem. Idem enim fit, quando cum malis nagogum a se conversum, tota synagoga Judæo­
pugnamus, ac si quis sterquilinio obvolutum per­ rum contra se insurgeret. Preclaro S. Augustinus,
cutiat, qui dimissis in stercus manibus, dum serm. 6 De Verbis Evang. secundum Matth.: « Quid
illum ferire studet, seso coinquinat.
times hominem, inquit, homo, in sinu Dei posi­
Excutiens Paulus vestimenta sua , — iisdem tus? Tu de illius sinu noli cadere; quidquid ibi
de causis, quibus excussit pulverem pedum, passus fueris, ad salutem valebit, non ad perni­
cap. xni, vers. Si. Eadem enim utriusque excus- ciem. Laniatus membrorum Martyres pertulerunt,
et timent Christiani injurias temporum Christia­
cussionis est ratio. Vide ibi dicta.
Sanguis vester super caput vestrum. — q. d. norum?»
Loquere ( predica Evangelium ), ne taceas.—
Exitium et mors sempiterna capiti vestro, ob hos­
tilitatem in Christum et fidem, imminens, vobis Hæc negatio priorem affirmationem more Hcbreo
imputetur : culpa vestra peribitis, non mea, nec confirmat ct auget, q. d. Loquere palam,libere
alterius cujuspiam. Ego enim a vobis hoc exitium ct intrepide, aperto ore, sonora voce, constanti
amoliri conatus sum : at vos mihi contradicitis corde. Qui enim timens loquitur, non diducit os,
et Christum blasphematis. Vos ergo vestri estis hæsitat, mussitat, ac verba non tam promit quam
premit; frangit magis quam pangit, ait noster
peremptores et homicidæ.
Mundus ego, — a vestro sanguine et exitio, quia Lorinus.
Propter quod (4wn, Id est propterea quod, quia)
quod mei muneris erat, predicare scilicet vobis
salutem per Christum, hoc feci : at vos Christum, ego sum tecum , — ut te defendam, propugnem,
ct consequenter salutem vestram, impugnatis : animos ct verba suggernm, ac tc hostibus omni­
mundus enim non essem, si vobis non predi­ bus omnique mundi et inferni potentia superio­
cassero. Hinc infert Chrysostomus : a Ergo et nos rem efficiam. Sic angelus ait Gedeoni, mitteu*
rei sumus sanguinis eorum qui nobis concrediti eum contra castra numerosissima Madian : « Do­
minus tccum, virorum fortissime , etc. Vade in
sunt, si illos negligamus. »
Ex noe, — «brò tc5
id est cx nunc, ex hoc hac fortitudine tua, et liberabis Israel de manu
tempore et momento ad Gentes vadam praedica­ Madian : scito quod miserim to, » Judie, cap. vi,
vers. 12 ct 14.
tum. Idem dixit et fecit cap. xiii,vers. 46.
10. Er NEMO APPONETUR TIBI. — Græco fatiamo, Vert. IO.
Ven.7.
7. Titi ( cognomento ) Justi. — Forte a justitia
qua precellcbat, inquit Beda. Vox «Titi» jam non quod active verti potest, nemo imponet, vcl in­
est in Greco, sed in Syro. Unde verisimile est jiciet tibi, manus scilicet, nemo adorietur, vel in­
olim fuisse in Greco : indo enim translata est vadet te.
Ut noceat te , — tibi : olim enim noceo regebat
versio Syra. Alius est hic Titus aTito, Pauli disci­
xjoñvxí <n, id est ut affli­
pulo, quem Crctæ constituit Episcopum, ad cum­ accusativum. Grece
que scripsit epistolam inscriptam ad Titum. Ita gat te.
Quoniam populus est mihi multus. — q. d. Multi
Beda, Hugo ct alii.
Colentis Deum , — puta Gentilis, sed Deum ve­ Corinthii tua predication© convertentur flentque
rum colentis, non idola, ut cœteri Gentiles, idquo meus populus meaque Ecclesia.
11. Sedit, — resedit, commoratus est.
ver», tu
vel ex institutione parentum, vel ex familiaritate
12. Gallione autem proconsule. — L. Junius vt„. iî.
cum Judæis : unde ct eorum synagogas vicina
Gallio, Proconsul \ch:uœ, fuit frater germanus
erat domus Titi. Ita Glossa ct Hugo.
ht».s
8. Crispis autem archisynagogus (princeps et L. Annæi Senec®, præceptoris Neronis, uti testatur
praefectus synagogæ Judæorum Corinthi) credi­ ipse Seneca in prefationo lib. IV Quxst. natur.,
qui et eidem inscripsit librum De Remediis for­
dit Domino — cumque solum cum Caio et Ste­
phana , Corinthi se sua manu baptizasso scribit tuitorum , ct alterum De Vita beata. Ita Baronius.
Paulus, 1 Cor. i, 14. Ascriptus est Crispus Sanctis Hic enim Gallio fut coævus Paulo, non alius se­
dio 4 oclobris. Miratur S. Chrysostomus, hom. 7 nior, ut vult Deirio prefationo in Senecam, cap. m.
Macia be Laudibus S. Pauli, ejus virtutem ct efficaciam, Nec enim senior, puta junioris hujus Gallionis
¿u‘j* qua Proconsules, judices, principes Judæorum pater, legitur fuisse Proconsul Achai®, sed ju­
sibi infensissimorum, ad so et Christum repente nior, sive illius. Hi enim tres fuerunt fratres, vi­
convertit. « Sicut enim ignis, inquit, in diversas delicet M. Aunæus Novatus, L. Annæus Seneca,
materias incidens, augetur magis, et ex subjecta Neronis preceptor, et L. Aunæus Mela, qui pater
sibi substantia incrementa sortitur : sic etiam lin­ fuit Lucani poetic. Novatus autem mox nomen
gua Pauli quibuscumque fuisset admota, ad scip- mutavit, ctin Junii Gallionis familiam transiit, ab
sum continuo transferebat. Impugnatone quo­ eo adoptatus. Vide Lipsium procomio in Senecam,

.W
COMMENTARIA IN aCTA APOSTOLORUM, cap. XYrT*'
cap. n De Vita Seneca. Quocirca ab utraque fa­■ tendere Judæos cum Paulo Judæo suspicabatur,
milia in Eusebii Chronico, hie Gallio cognomina­ contempsit, aut certo ad se non pertinere censuit.
tur a Junius Annæus Seneca Gallio, frater Senecæ, Unde dixit : « Judex ego horum nolo esse. »
14. Si quidem esset iniquum , etc. — q. d. Si
’*•
egregius declamator. » Favet, quod Seneca,
epist. 104, asserat Gallionem fratrem suum senio­ Paulo objiceretur crimen iniquitatis, v. g. quod
rem et primogenitum, quem idcirco (et quia esset fur, homicida, seditiosus, turbator rcipuProconsul erat Achate) dominum suum vocat, blicæ, audirem vos cl judicarem : nunc autem,
ait Lipsius, in Achaia fuisse : sed inde ob febrim cum eum violate legis et religionis vestræ accu­
discessisse, quod diceret non corporis, sed loci setis , nolo huic liti me immiscere, tum quia ego
esse morbum. Per Senecam autem videtur Gallio legem vestram non intelligo , tum quia ego
factus Proconsul. Cum enim Seneca a Messalina sum judex politicus, cujus est judicaro causas
Augusta, Claudii uxore (ut tradit Dio, lib. LX), in­ civiles, non Ecclesiasticas. Sic Augustus causas
juste damnatus exilio, post illius necem ab Agrip­ religionis aperio foro cognoácere noluit, ait Sue­
pina, altera Claudii uxore et Neronis matre, res­ tonius in ejus Vila, cap. xxxix. Ex adverso reges
titutus, ac Neroni, quem Claudius in filium adop- Ægypti, ut de iis judicare possent, creabantur
tarat, præceptor datus esset, in ejus gratiam pontifices, ait Dio, lib. L1II. Idem aliarum gen­
Achaia provincia Gallioni ejus germano est tri­ tium reges factitasse tradit Aristoteles, lib. Ill
buta. Hinc per Gallionem, cui causam suam pro­ Polit, cap. x.
15. Si VERO QÜÆSTIONES SUNT DE VERBO, ET NOMINI- Vers. IÎ
bavit Paulus, videtur conciliata amicitia inter
Paulum et Senecam : unde utriusque ad alterum bus; et lege vestra,— id est « do verbo ct nomi­
circumferuntur litterae, sed viris doctis merito nibus legis vestræ, » uti legunt nonnulli codices.
de suppositione suspecte, nec satis dignæ gravi­ Est hendiadys. Paulus enim contendebat Chris­
tate et Pauli et Senecæ ; scripsisse tamen Paulum tum in re esse eumdem Deum quem colebant
ad Senecam, et vicissim ab eo accepisse litteras, Judæi : Judæi vero eum diversum et alium voca­
testatur S. Augustinus, epist. 54; S. Hieronymus, bant. Rursum Paulus asserebat Jesum vocandum
¿'n't* lib. De Script. Eccles., et alii. Errant vero, qui Sc- esso Messiam ct Christum : negabant Judæi. Undo
ctCmo necam censent fuisse Christianum : vixit enim Gallio censebat esse quæslionem de voce et no­
chriun- Stoicus, ct mortuus est Stoicus, ac proinde scripta mine. Insuper contendebat Paulus cum Judæis de
ejus nil Christiani, sed Stoica dogmata continent, legis et S. Scripturæ sensu, an videlicet is esset do
uti patet ex dictis cap. xvn, vers. 18. Denique mo­ Christo, quem prædicabat Paulus; an alius, ut
rions sanguinem suum Jovi libavit. Nimirum in­ volebant Judæi : quare Gallio recte censuit hoc
flatus opinione sapienliæ, quasi primus illius ævi judicium osse legis Judaicæ, ac proinde ad se
Philosophus et Neronis magister, dedignatus est non pertinere. Hoc liberum Gallionis judicium
fieri discipulus Pauli et Christi crucifixi; alloqui consentit cum iis quæ dc indole, integritate ct
Paulum Romæ videre et alloqui potuit : nam adulationis odio Gallionis fratris sui, scribit Se­
biennio ante Paulum occisus est a Nerone. Iloc neca initio lib. IV Quasi ionum natur.
est quod ait Paulus, I Cor. i, 26 : « Non mulli sa­
16. Et minavit, — id est abduxit, vel potius ab- Ven. u.
pientes , etc., sed quæ stulta sunt mundi, elegit duci jussit. Aliud est minare, aliud minari. Nam
Deus.» Hic Gallio cum fratre Seneca a Nerone a Pastor ovem baculo minat, lupus ore minadamnatus, « propria se manu interfecit, mortem tur.» Græce arríza™, id est depulit, abegit; Syrus,
ejus Nerone in suam præsentiam differente, » ait amandavit.
Eusebius in Chronico, anno Christi 66.
17. Percutiebant Sosthenem , principem svna-Ver», n
Porro Paulus jam egerat Corinthi sesquiannum, GOGJB. — Qui videlicet Crispo converso ad Chris­
ait S. Chrysostomus (licet aliqui ante exactum tum, vers. 8, in principatu cl primatu synagogæ
sesquiannum, tumultum hunc contigisse putent); successerat. Minus enim probabile est quod opi­
to exacto, cum novus Proconsul in Achaiam ve- natur Chrysostomus, scilicet Sosthencm eumdem
jiret Gallio, ad ejus tribunal Paulum Judæi tra­ esse cum Caio; fuisse enim binomium. Nam Marxerunt, forte quod putarent Gallionem suum esse tyrologia distinguunt faciuntquc duos.
amicum et fautorem, œque ac Messalina Augusta,
Porro Beda, Hugo, Cajctanus ct Carthusianus Soitiu>nuper Judæis amica et familiaris, judaizaret.
censcnt Sosthencm adhuc fuisse Judæum : itaque
13. Quia costra legem, —tum Judæorum, quæ percussum a Græcis, ut addunt Græca, puta a ¿¿7 ’
colit unum solum Deum incorporeum ; tum Ro­ ministris Proconsulis, ut juxta ejus sententiam,
manorum, quæ vetat sine senatusconsulto novos cum cum suis Judæis a Tribunali pugnis abige­
Inducere deos.
rent (1); aut potius percussum instigantibus Ju­
Persuadet (Paulus) uominibus colere Deum, — dæis per Græcos, id est Gentiles, co quod frigidius
puta Christum hominem a nostris pontificibus causam eorum egisset, Pauloquc favere videre­
crucifixum. Gallio autem judex legem Romano­ tur, eumque a Judœorum volentiumeuin occidere,
rum neglexit, sciens, vel interpretans illam so­ manibus eripuisset. Incredibile enim est quoti
lum Romæ locum habere, non in provinciis exte­
ris: legem autem Judœorum, de qua proprie con(1) Cui interpretationi, ulpote simpliciori, mislipulor.

COMMENTARÍA TN ACTA APOSTOLORUM, cap. XVllí.

nit Hugo, Sosthencm verberatum a Christianis, eo
quod Paulo ct Evangelio resisteret. Verius est lú­
deos, cum spe sua Paulum necandi apud Pro­
consulem excidissent, furorem suum evomuisse
in Sosthencm, præsertim cum a Proconsule audissent : a Vos videritis; n putarunt enim hac voce
©ibi permissam esse suæ legis vindictam. Sosthenes enim Pauli prædicationc conversus, animo
erat Christianus, adeoque Paulo favit eumque
defendit : quare eum quasi causæ et legis suæ
proditorem, Judæi vel per se, vel per Græcos, id
est Gentiles, verberant. Unde S. Paulum quoque
hno tumultu Judaico verberatum fuisse, scribit
S Chrysostomus hic, et præfatione in I epist. ad
Cor. Id ita esse liquet exeo quodSosthencmhunc
laudat sociumque suum facit S. Paulus initio
epist 1 ad Cor. Ad hæc Menologium Grœccrrum,
die 7 decembris, facit cum Colophonis Episco­
pum. Denique Martyr. Roman., die 28 novembris,
clare hæc de eo habet : « Apud Corinthum natale
S.Sosthenis, discipuli B.Pauli, cujus mentionem
facit idem Paulus Corinthiis scribens. Hic ex prin­
cipe synagogæ conversus ad Christum, ante Gal­
lionem proconsulem acriter verberatus, preclaro
initio fidei suæ primordia consecravit. » Vere
ergo fuit Sosthenes, id est salvator robustus, sci­
licet Pauli :
enim est salvo, g6ík; est robur:
robustam enim ejus (et cujusvis patientis) patien­
tiam et mansuetudinem, qua plagas acriores ani­
mis Judæorum inflixit, quam ipse ab eis in cor­
pore recipiebat, egregie laudat hic S. Chrysosto­
mus.
Et nihil eorum Gallioni cire erat,—vel quod
contemneret Judæos eorumque rixas; vel quod
metueret ne, si eas dirimeret, in ipsu imi et iras
suas verterent : alioqui non satis dignitati suæ ,
nec Sosthenis innocenti®, nec reipublicœ quieti
hac dissimulatione consuluit, uti ex officio debe­
bat : erat enim Proconsul et præses provinciæ.
Ven. is. 18. Paulus vero cum adhuc sustinuisset (Tigu­
rina, commoratus esset) dies multos, — post turbas
illas Judæorum intrepide et constanter evangeli­
zan*. Aliqui hos dies includunt sesqui anno, de
quo vers. 11, per prolcpsin; ita ut universi™
sesquiannum tantum Corinthi egerit Paulus :
S. Chrysostomus vero cos separat cl post sese
quiannum exactos hos dies censet ; utrumlibet est
probabile. Porro Paulum multa magna patrasso,
et miracula edidisse, qme subticet Lucas, docet
idem scribens postea ad Corinth., epist. II, cap. xn:
« Signa, inquit, apostolatus mei facta sunt super
vos in omni patientia, in signis, et prodigiis, ct
virtutibus. Quid est enim quod minus habuistis
præ cæteris Ecclesiis? » Denique Corinthi sicut
anno priore (sedit enim ibi sesquiannum) scripsit
priorem epistolam ad Thessaloniccnscs, ita anno
posteriore scripsit posteriorem ad eosdem. Ha
Baronius.
Qui sibi totonderat. — Tò qui ad Aquilam re­
fert Isidoras, lib. H O^k.,cap. De tonsura, et Baro­

34S

nius ; imo quidam codices legunt, «totonderant, n
scilicet Aquila et Priscilla. Veram tó qui referre
Paulum, censet S. Augustinus, epist. 19, et S. Hie­
ronymus, epist. 11, quæ exstat tomo II epiU.
S. Augustini; Beda et alii passim. Unde Romani
codices Priscillam et Aquilam parenthesi interci­
piunt, ita ut ad cos hæc tonsio pertinere ne­
queat (1).
Habebat enim yotum. —Quæres, quænam hæc Toum
tonsio, et quale votum? Primo, aliqui censent
fuisse votum Pauli peculiare, distinctum a volo R«.p.
Nazareorum (illud enim fieri et expleri débuts- PrùûGset Hierosolymœ), a Paulo editum Dei cultus et
'mortificationis studio. Secundo, alii consent fuisse squala»
votum nazareatus, sed editum a Paulo ante con­
versionem in Judaismo : ut enim everteret Chris­
tum et Christianismum, vovisse eum se fore Na­
zareum, id est, a vino abstemium et alentem
comam, donec Christianam religionem exstinxis­
set. Sicut nostro ævo nonnulli Nobiles, ex iis qui
suscitarunt primos rebellionis tumultus in Belgio,
jurarunt se non posituros cæsariem, donec ulli
essent necem aliquot principum Belgarum, a
rege Hispani k capite plexorum, eo quod haereti­
cis favissent. Verum hoc votum, aeque ac juramen­
tum , est impium, et consequenter ejus exeeutio
in Paulo fuisset impia : illa enim professus fuis­
set se votum illud Judaicum probare, esseque
Judæum et Judaismi vindicem, ¡ac per votum
hoc Deo supplicare ut Christianismum ever­
teret.
Dico ergo votum hoc Pauli fuisse votum na- Tertio
zareatus, quod scilicet abstineret vino et aleret
comam, non tota vita, sed ad certum tempus a
se præfinilum, de quo dixi Num. vi. Probatur
primo, quia hoc erat commune et ordinarium Pnnx
votum apud Judæos, adeoque antonomastice vo­
cabatur votum : perinde ac apud Christianos est
votum religionis, cujus nazareatus erat typus et
præludium ; quare cum nominabant votum, in(1) Qui plura velit, adeat Kuinoelium ad b. 1., qui,
re disquisita, sic concludit : « Rectius igitur plerique
interpretes, preeuntibus Vulgato interprete (Aqula,
qui sibi totonderat caput) et Chrysostomo, deleta inter­
punctione post 'AxúX*;, verba «ipiatK;, etc., ad Aqui­
lam referunt. Huic interpretationi, qua admissa omnes
difficultates evanescunt, quæ interpretibus de Paulo
cogitantibus se objiciunt, ipsa verborum constructio
favet, qua» facilior fluit ; propiusque fidem est, notitiam
hanc, quæ breviter nonnisi el quasi per transennam
additur, de homine ignotiore adjunctam esse, cujus
omnino brevior in hoc capito , quia occasio oflcrehitur,
mentio fit, quam de Paulo, totius libri heroe. Neque
tamen votum nasaræalus intelligendum est, sed votum
civile, ab eo vel ob liberationem a morbo, vel alio pe­
riculo, vel ob bonum quod obtinuerat, conceptum. »
Cf. etiam Rohrbacher, Histoire universelle de CEglise
catholique, t. V, p. 34î, juxta quem, Paulus e Cenchris
ad Syriam navigaturus, votum solvere vuluit, saltem ex
parte, tondendo scii, comam, ne in navi pollutione
legali aliqua contracta do novo nasaraatus sui tempus
inchoaro deberet. Cæterum victimas de moro Hieruso*
lyrnis, data occasione, oflerre in animo habebat.

COMMENTARLA IN ACTA APOSTOI.ORHT, dit». XVIII.
346
Svenali', (elligcbant nazareatum. Secundo, quia votum Na­
tuit, utpoto quæ solum in templo Hierosolymis
zareorum proprio consistebat in coma capitis, ut offerri poterant et debebant. Respondeo: Victimas
Stalo, eam alerent, ct finito voto tonderent. Tertio, quia basco offerre debebant illi, qui erant Hierosoly­
ideo navigavit Paulus in Syriam, ut scilicet Hie­ ma) eique vicini : remoti enim ab ea, uti erat
rosolymis illud expleret. Dat enim causam Lucas, Paulus, id facere non poterant, nemo enim tene­
cur Paulus navigarit in Syriam, quia scilicet to­ tur ad impossibile; unde hi solum tondebant ca­
tonderat sibi caput, id est obstrinxerat so voto put. Porro Id fecit Paulus Corinthi, quia ibi erat
nazaræatus, quod expleri debebat in templo Hic- Judæorum multitudo, ut cis ostenderet se legem
Qaut. rosolymitano. Quarto,- quia preciso tonsionem non aspernari, sed venerari et colere. Hinc patet
capitis vovere leviculum est, ct indignum reli­ Paulum vino ct sicera, id est, omni eo quod
gione voti,^presevi i m Paulini : ergo hæo tonsio inebriare potest, abstinuisse; hoc enim faciebant
Ouinio. erat annexa nnzareatui. Q-to, quia votum boo Nazarei. Ecco sobrietatem Pauli in tantis labori­
nazareatus, vel simile explevit Paulus in templo, bus, ecco charitatem, qua omnibus omnia fit,
cap. XXI, 24. Ex quo loco magna lux huic ver­ Judæis Judæus, Gentilibus Gentilis, ut omnes lu­
siculo affulget. Ibi enim S. Jacobus dicit S. Paulo : crifaciat.
« Audierunt de Io (Judæo-Christiani) quia disces­
Ix Cenchris. — Cenchm, vol Ccnchrcœ est na­
sionem doceas a Moyse eorum, etc.,dicens non de­ vale, ait Strabo, lib. VIH, el poilus Corinthi ad
bere eos circumcidere filiossuos, neque secundum Orientem, cui vicinus est alter diclus Lechea-. Ab
consuetudinem ingredi, etc. Hoc ergo fac quod his duobus porlubus Greci Corinthum vocant
tibi dicimus. Sunt nobis viri quatuor, votum bimarem et amphithalassum, uti dixi in proefat.
(Nazareatus) habentes super se. Ilis assumptis, Epist. ad Corinth.
sanctifica te cum illis, ct impende in illis ut ra­
19. Devenitque Ephesum. — Ephesus erat me- Yen. t».
dant capita, et sciant omnes, quia quæ dc te au­ tropolls Aste Minoris, in qua erat nobile Dianas
dierunt falsa sunt, sed ambulas ct ipse custodiens templum, de quo cap. xix, ac oratorum ct phi­
legem. » Idipsum jam ante viderat et praeviderat losophorum multitudo: quare Apollonius ThyaPaulus. Itaque ut Judæos et Judæo-Cbrlslianos neeus, celebris philosophus, vel potius magus,
sibi, quasi vetanti legalia servari, offensos recon­ Ephesi resedit. Ejus Episcopum Paulus postea
ciliaret, ac ne cos, quos a Judaismo ad Christia­ constituit Timotheum, cui successit Onesimus.
nismum convertebat, scandalizaret, utpoto qui Ephesi quoque frequentius morabatur S. Joanne*
Judaismo assucti, tam cito cum deponere non apostolus cum B. Virgine ejus curie a Christo
poterant, multo minus ejus abolitionem audire, concredita, dum totius Aste fundaret ct guber­
fecit votum Judaicum, ac ut Nazareus comatus naret Ecclesias, uti asserunt Patres Concilii Epheincessit, et abstemius vixit. Nazarei enim summe sini, cap. XXVII, ad Clericum Constantinopolilaerant legis Mosaicœ observantes, in caque erant num ; unde et Ephesi mortuus est.
id quod apud nos sunt Monachi ct Religiosi. Unde
Illos (Aquilam et Priscillam) ini reliquit, —
vocabantur corban, Id est Dei donum, eo quod ut Ephesios fide Christi imbuerent.
seipsos Deo dicassentet donassent, teste Josepho,
21. Dicens. — Greca addunt : « Oportet om-Von.u.
lib. IV Antig., cap. iv. Nazaræatus autem consis­ nino festum quod instat, me agere Hierosoly­
tebat in abstinendo a vino cl alenda coma : in mis. » Ita quoque legunt S. Chrysostomus, (Ecuhac enim erat sanctitas rudis illius sœculi. Quod menius, Cajetanus, Vatablus et alii passim.
si illa contaminaretur per funus aliquod, aut
Revertar ad vos, Deo volente. — Hoc exem­
contactum morticini, debebat Nazareus tondere plo Pauli et S. Jacobi, cap. iv, 13, usurpant pii
comam quasi pollutam, ct de novo nazaræatus Christiani, ut cum aliquid se facturos dicunt, ad­
sui tempus inchoare; quod quia sæpe contingebat, dant: «Deo volente,» vel: usi Deus voluerit.» Cre­
hinc ille, illiusquc votum subindo per plures an­ dunt enim sperantquo se suaque omnia regi a
nos protrahebatur. Expleto autem volo, debebat Deo, quo præcunle omnia succedunt prospero
adire templum, tondere comam Deoquo sacrifi­ juxta Illud Nazianzeni in Distichis :
•
cia lege, Num. v, statuta offerre. Videtur ergo
Deo annuente, nihil (votesi livor.
quod Paulus habens votum nazaræatus, ideoque
Deo abnuento, nihil potest labor.
alens comam, funere aliquo fuerit pollutus, ideo­
que juxta legem totondit coniam, ut rursum na22. Et uescesdexs C esarea» — Cappadocte, Ven.it>
zareatum inchoaret ct comam aleret, usque ad inquiunt Rabanus, Boda, Lyranus, Gagneius et
voti sui expletionem, tunc eam positurus Hiero­ alii, quia necdum in Syriam pervenerat Paulus,
solymis in templo, quod fecit vers. 22, ut ibi di­ Cajetanus vero, Baronius, Arias et alii Intelligunt
cam, aut certe cap. xxi, 21. Ita baronius, Cajela- Cæsarcam Patestinæ. Censent enim eo venisse
nus, Sanchez ct alii.
Paulum ; indeque perrexisse Hicrosolymam, ib.’Dices: Nazareus, si pollueretur super mortuo, que salutasse Ecclesiam, puta Hierosolymitanam,
tonderi debebat, ct simul offerre victimas expia­ quasi matricem, utpoto c qua cælera; prognata;
torias, ut prescribitur Num. vi, 9. Paulus au­ erant. Id exigunt verba greca paulo ante citata,
tem nullas victimas hic obtulit, ucc offerre po­ itemque profectio Pauli in Syriam, cl votum na-

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XVTIL

zoreatus, de quo vera. 18; hoc enim explendum
erat Hierosolyma; In templo. Quod si verum est,
hæc est tertia (licet aliqui quartam velint) Pauli
post conversionem profectio in Jerusalem. Multa
enim brevitatis studio subticet, vel prœtcrvolat
Píalos Lucas. Nam prima fuit post triennium a convcr8,onc sua>
IX|
ct Onlat. L 18, puta anno
r wiy. Christi 39. Secunda, post 14 annos, puta anno
nun). Christi 51 ; tunc enim ob quæstionem legalium
adiit Apostolos, interfuitque Concilio Hierosoly­
mitano, Ad. cap. xv. Tertia est hic. Quartam au­
diemus cap. XXI, 17. Porro Paulus , salutans Ec­
clesiam , imprimis salutavit B. Virginem Deipa­
ram, Ecclesiæ matrem ct principem, consilia sua
cum ea communicans, eamque vicissim in dubiis
consulens, ac poscens ejus opem et preces apud
Filium in tantis suis laboribus, difficultatibus ct
persecutionibus, uti par est credere. Vide dicta
i, 14, ct cap. XX, 22.
Et descendit Antiochiam — Pisidia, utpote vi­
cinam Cæsarcæ Cappadociæ, aiunt Bcda ct auc­
tores prioris sententi® jam citati, qui per Cœsarcam acceperunt eam quæ est Cappadociæ. At
vero Chrysostomus, Baronius el alii passim acci­
piunt Antiochiam Syriœ. Hæc enim absolute vo­
catur «Antiochia, » utpote caput Syrice, reliquie
vero cum addito, ut «Antiochia Pisidiæ). Ama­
bat Paulus, inquit Chrysostomus, Antiochiam,
nipote .ubi creatus crat Apostolus Gentium, imo
ubi primum iis prædicarat tanto fructu, ut ibi
primum discipuli cognominati sint Christiani.
Vcn.U.
23. PERAMBULANS EX ORDINE GaLATICAM REGIO
nem et Phrygiam. — Vide Apostolum instar ful­
guris celerrime per Asi® regiones discurrentem.
Paulus VcreS. Chrysostomus,hom. 8De£audiòtlsS. Pauli :
11
« Sol quidam, ait, est hominibus Paulus, qui lo­
tum prorsus orbem fulgentibus lingule sua? ra­
diis illuminavit, quique universas circumeundo
gentes, cursum omnino solis imitatus est, ac
mundi regiones omnes quasi libero a corporo
animo pervolavit, ct hoc cum amara ei vulnera
crebrius obviarent; » ac mox confert et prœfert
cum Patriarchis, Prophetis, Angelis cl Archangelis. Porro Galat® Paulum quasi Angelum de cœlo
lapsum susceperunt, uti testatur Paulus ad eos­
dem scribens cap. iv, 14.
\cp. • i. 24. Apollo. — Quidam apud OBcumcnlum oonApdb seilt hunc esso Apellem, Pauli discipulum et ab co
creatum Episcopum Corinthi, do quo idem scri­
bit ad Hamam, xvi, 10 : « Salutato Apellem pro­
bum in Domino, » Verum alii passim distinguunt
«Apollo» ab Apelle. Hio est Apollo de quo Apos­
tolus ait : « Ego plantavi, Apollo rigavit, Dous
autem incrementum dedit, » I Corinth. m, 6.
Ascriptus est Sanctis in Martyrol., dio 22 aprilis.
Porro Apollo græco ‘AncXXùç, est nomen indeclina­
bile « ac proindo diversum ab Apollino Gentium
deo.
Vir eloquens, —Vatablas vertit, eruditus;
uhi, prudens; alii, disertus; alii historia: et anti-

(¡uitatis peritus. Huc onim omnia lignificai lápet.
Potens in Scriptum*, — puta versatus et e(R*
cax in ils citandis , explicandis, urgendis ad n>
vincendos adversarios. Putant aliqui quod Apollo
Alexandri® (orat onim ipse Alexandrinus) in
schola S. Marci inter E«sæos eruditus fuerit, et
exercitatus in sacris Litteris. Verum obstat Id
quod sequitur : « Sciens tantum baptisma Joannis. » Vatablus vertit : « Hic crat doctissimus li­
brorum veteris Testamenti.» Unde Apollo idem est
quod vibrans radios, ait Pagninus, in Interpr.
Nom. hebr., aut perdens et exterminans, ut sit idem
quod Apollyon, Apoc., ix, II. Nam sua doctrina
vehementer Judæos revincebat, vers. 28, et Judaismum exterminabat.
25. Hic erat edoctus , — xxTryruAx, id est ca- Vcn-tx
techizatus, institutus ut catechumenus, initiatus,
doctus primordia fidet Christian®; nam necdum
erat baptizatus baptismo Christi, sed tantum
Joannls Baptist®, ut sequitur, ac proindo nec­
dum crat Christianus.
Fervens spiritu. — Unde videtur quod ante
baptismum per actum contritionis et charitatis
fuerit justificatus. Ita Chrysostomus.
Docebat ea qua sunt Jesu, — scilicet Jesum
crucifixum èsse Messiam, sive Christum a Pro­
phetis promissum, ex illis ipsis ostendebat.
Sciens tantum baptisma Joannis, — cujus pro­
fessio el quasi ÍQrma erat, ut crederent in ventu­
rum Jesum, do quo cap. xix, vers. I et 4. Forte
olim baptismo Joannis erat baptizatus, in coque
audierat Jesum esse Christum, ac deinde rarius
viderat vel audierat Christianos, ut baptismum
Christi aliaque ejus mysteria ignoraret : undo ea
didicit ab Aquila, moxque Christi baptismum sus­
cepit.
26. Hic ergo coepit fiducialiter agere in syna- Ven. ts.
GOGA, — q. d. Libero ct intrepide cœpit Judæis
predicare Jesum Christum.
Assi MpsF Ri nt eum — in domum suam plenius in
Christiana fide erudiendum. Notat Chrysostomus
laudatquo sinceram fidem et charitntcm Aquile
et ITiscillæ, utpoto qui uon suam, sed Christi
gloriam quæsiverunt, ideoque Apollo instruxe­
runt, ut ille eloquens et potens in Scripturis,
melius cl cfllcacius prædicaret Christum. «Sicut,
inquit Chrysostomus, in cithara varias quidem
habes voces, unam autem harmoniam, el unus
musicus est qui citharam in manum sumit : sic
hoc in loco cithara quidem est charitas ipsa; ciuHue
voces, loquentes verba quæ ad charitatem con* '
ciliandam pertinent; omnes in unam suavem
conspirant consonantiam. Musicus vero est charitatis vis, illa dulcem mclodiam pulsando affert.
Hæc melodia ct Deum ct angelos lætificat. Hæo
totum in cœlo spectaculum excitat ; hæc ot dæmonum furorem compescit, ct affectionum de­
mulcet impetus, imo eis silentium inducit : sicut
musico choro personante, omnes auditores, quan­
tumvis garruli ot turbidi, silent et auscultant.

348

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. NIX.

Nihil sic facit amicum, ut anima gratitudinis ronymus natu grandior adiit Conslantinopolim,
studiosa, os bene loqui solens, anima sino fastu, ut S. Gregorium Nazianzenum audiret, coque
contemptus van© glori®, contemptus honoris. » praeceptore sæpe gloriatur. Ita S. Augustinus sua
Et diligentius exposuerunt ei viam Domini, dubia in Scripturis proposuit S. Hieronymo, ut ab
— puta institutum Christianismi a Deo sancitum. co doceretur. Idem fecit S. Damasus Pontifex.
27. Exhortati fratres, —
Syrus, Venii
Nota hic humilitatem ct docilitatem Apollo, qui
vir eloquens potensque in Scripturis, erudiri so prœvencrunt eum fratres, exhortando scilicet eum,
sinit ab Aquila et Priscilla. Cicero in Catone Ma­ ut pergeret in Achaiam, puta Corinthum, ac fide­
jore laudat hanc Solonis sententiam : a Quotidie les sua sapientia et facundia in fido ct pietate
addiscens plurima, fio senex. » Tale est et illud confirmaret. Noster recte vertit, exhortati : nam
Salvii Juliani jurisconsulti : «Etsi alterum pedem Xrp;
vocatur oratio exhortatoria (1).
in sepulcro haberem, adhuc addiscere vellem. »
Contulit multum his qui crediderant. — Gnec?
Diogenes Cynicus ab Antisthene baculo repulsus : addunt,
zdpwç, id est per gratiam verbi,
<Cæde, ait, si vis, at nullum invenies baculum spiritus ac fervoris sibi a Deo aspiratam.
tam durum quo me abs te abigas, dum aliquid
28. Vehementer, — ¿utqtoc, id est acriter, magna Vew.
dixeris. » Ita Laertius, lib. VI, cap. ii. Zeno ora­ contentione, nervose et efficaciter.
culum consulens, « quo pacto optime vitam in­
Esse Christum Jesum, — quod Jesus esset
stitueret, » audivit : « Si mortuis concolor fieret.» Christus. Est anastrophe.
Ille sentiens se vocari ad veterum lectionem,
contulit se ad philosophiam : nam studium ac
(1) Alii jungunt exhortati cum scripserunt, id est,
victus parcimonia maciem ct pallorem homini litteras cohortatorias scripserunt ,ut scii, cum lienevolc
conciliat. Ita Laertius, lib. VD, cap. i. Ita S. Hie­ exciperent.

CAPUT DECIMUM NONUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Paulus redit Ephesum : ibi duodecim circiter discipulos Joannis baptizat et confirmat. Secundo, vers. 7, in
synagoga tres menses, mox in schola tyranni per biennium pradicat, et dicta sua miraculis confirmat,
adeo ut solis sudariis suis agros sanet et desinone» pellat, quod dum imitari tentant Judæi Secca
filii, invaduntur a donnone : quare multi magiam damnant et magicos libros comburunt. Tertio, vers. 23,
Demetrius argentarius Diana tumultum concitat contra Paulum, quem sedat scriba.

1. Factum est autem, cum Apollo esset Corinthi, ut Paulus, peragratis superioribus
partibus, veniret Ephesum, et inveniret quosdam discipulos, 2. dixitque ad eos : Si Spi­
ritum Sanctum accepistis credentes? At illi dixerunt ad eum : Sed neque si Spiritus Sanc­
tus est, audivimus. 3. Ille vero ait : In quo ergo baptizati estis? Qui dixerunt : In Joannis
baptismate. 4. Dixit autem Paulus : Joannes baptizavil baptismo pœnitentiæ populum,
dicens : In eum, qui venturus esset post ipsum, ut crederent, hoc est in Jesum. 5. Ilis
auditis, baptizati sunt in nomine Domini Jesu. G. Et cum imposuisset illis manus Paulus,
venit Spiritus Sanctus super eos, et loquebantur linguis, et prophetabant. 7. Erant autem
omnes viri fere duodecim. 8. Introgressus autem synagogam, cum fiducia loquebatur per
tres menses, disputans et suadens de regno Dei. 9. Cum autem quidam indurarentur, et
non crederent, maledicentes viam Domini coram multitudine : discedens ab eis, segregavit
discipulos, quotidie disputans in schola tyranni cujusdam. 10. Hoc autem facium est per
biennium, itant omnes qui habitabant in Asia, audirent verbum Domini, Judæi atque
Gentiles. 11. Virtutesque non quaslibet faciebat Deus per manum Pauli : 12. ita ut etiam
super languidos deferrentur a corpore ejus sudaria, et semicinctia, et recedebant ab eis
languores, et spiritus nequam egrediebantur. 13. Tentaverunt autem quidam el de cir­
cumeuntibus Judæis exorcistis, invocare super eos qui habebant spiritus malos, nomen
Domini Jesu, dicentes : Adjuro vos per Jesum , quem Paulus praedicat. 14. Erant autem
quidam Judæi Scevæ principis Sacerdotum septem lilii, qui hoc faciebant. 15. Respon­

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XIX.

349

dens autem spiritus nequam dixit eis : Jesum novi, et Paulum scio : vos autem qui estis?
16. Et insiliens in eos homo, in quo erat daemonium pessimum, et dominatus amborum,
invaluit contra eos, ita ut nudi et vulnerati effugerent de domo illa. 17. Hoc autem notum
factum est omnibus Judæis atque Gentilibus, qui habitabant Ephesi; et cecidit timor super
omnes illos, et magnificabatur nomen Domini Jesu. 18. Multique credentium veniebant,
confitentes et annuntiantes actus suos. 19. Multi autem ex eis, qui fuerant curiosa sectati,
contulerunt libros, et combusserunt coram omnibus; et computatis pretiis illorum, inve­
nerunt pecuniam denariorum quinquaginta millium. 20. Ita fortiter crescebat verbum Dei,
et confirmabatur. 21. Ilis autem expletis, proposuit Paulus in spiritu, transita Macedonia
et Achaia ire llierosolymam, dicens : Quoniam postquam fuero ibi, oportet me et Romam
videre. 22. Mittens autem in Macedoniam duos ex ministrantibus sibi, Timotheum et
Erastura, ipse remansit ad tempus in Asia. 23. Facta est autem illo tempore turbatio non
minima de via Domini. 24. Demetrius enim quidam, nomine argentarius, faciens ædes
argenteas Dianæ, præstabat artificibus non modicum quæstum ; 23. quos convocans, et
eos qui hujusmodi erant opifices, dixit :Viri, scitis quia de hoc artificio est nobis acqui­
sitio; 26. et videtis et auditis quia non solum Ephesi, sed pene totius Asiae Paulus hic
suadens avertit multam turbam, dicens : Quoniam non sunt dii, qui manibus fiunt.
27. Non solum autem hæc periclitabitur nobis pars in redargutionem venire, sed et magnæ
Dianæ templum in nihilum reputabitur, sed et destrui incipiet majestas ejus, quam tota
Asia et orbis colit. 28. Ilis auditis, repleti sunt ira, et exclamaverunt dicentes : Magna
Diana Ephesiorum. 29. Et impleta est civitas confusione, et impetum fecerunt uno animo
in theatrum, rapto Gaio et Aristarcho Macedonibus, comitibus Pauli. 30. Paulo autem
volente intrare in populum, non permiserunt discipuli. 31. Quidam autem et de Asiæ
principibus, qui erant amici ejus, miserunt ad eum, rogantes ne sedaret in theatrum.
32. Alii autem aliud clamabant. Erat enim Ecclesia confusa; et plures nesciebant qua ex
causa convenissent. 33. De turba autem detraxerunt Alexandrum, propellentibus eum
Judæis. Alexander autem manu silentio postulato, volebat reddere rationem populo.
34. Quem ut cognoverunt Judæum esse, vox facta una est omnium, quasi per horas duas
clamantium : Magna Diana Ephesiorum. 35. Et cum sedasset scriba turbas, dixit : Viri
Ephesii, quis enim est hominum, qui nesciat Ephesiorum civitatem cultricem esse magnæ
Diauæ Jovisque prolis? 36. Cum ergo his contradici non possit, oportet vos sedatos esse
et nihil temere agere. 37. Adduxistis enim homines istos, neque sacrilegos, neque blas­
phemantes deam vestram. 38. Quod si Demetrius,.et qui cum eo sunt artifices, habent
adversus aliquem causam, conventus forenses aguntur, et proconsules sunt, accusent in­
vicem. 39. Si quid autem alterius rei quæritis, in legitima Ecclesia poterit absolvi. 40. Nam
et periclitamur argui seditionis hodierna» : cum nullus obnoxius sit (de quo possimus red­
dere rationem) concursus istius. Et cum hæc dixisset, dimisit Ecclesiam.
1. Peragratis superioribus partibus, — Galatia
et Phrygia, postquam Hierosolymis redisset An­
tiochiam, de quo cap. prœccd., vers. 23.
Quosdam discipulos. — Opinatur Cajetanus,
hosce fuisse conversos ct baptízalos baptismo
Joannis ab Apollo. Hic enim ante Paulum fuerat
Ephesi, solumquo sciebat baptisma Joannis, cap.
præced., vers. 24 et 23. Sed obstat quod Ephesi
Apollo instructus fuerit plenius de Christo et
Christi baptismo ab Aquila, cap. xvni, vers.26;
quare si hi fuissent ejus discipuli, utique ipse
cos plenius de Christo instruxisset, et baptisu»

Christi baptizari curassel. Adde, baptismum
Joannis durasse tantum usque ad Christum : ad
illum enim ducebat et tendebat, ideoque a solo
Joanne collatus est, non a discipulis, vel posteris
ejus, uti docet S. Augustinus, tract. 5 in Joannem,
et S. Cyrillus, lib. 11 in Joan., cap. lyh, et sal
colligitur Joan, i, 33, ct m , 23.
Dico ergo, hos ante annos viginti, ab ipso
Joanne Baptista fuisse baptízalos in Judæa. Dum
enim ex Asia llierosolymam de more ad diem
festum ascendissent, audientes pnedicationcm
Vannis, ejus baptismum susceperunt, ab eoquo

AV)

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAI'. XIX.
didicerunt, credendum esse in Christum mox sive Christi, ut ipsi opinantur. Ubi vide qui
venturum; mox in Asiam domum redeuntes, spiritus agat heréticos, videlicet invidi Luciferi,
nihil amplius de rebus in Judœa a Joanne el qui cos excœcat et in vertiginem agit. Ut enim
Ç
Christo gestis audierant : quare ea hic, audiunt Christum ejusque Sacramenta extenuent, confundunt ea cum veteribus et S. Joannis, imo hrec
a Paulo. Ita Chrysostomus ot alii mox citandi.
V» í.
2.S1 Spiriti m Sanctum accepistis,—q. d. Estisne illis adœquant et idontificant.
confirmati sacramento Confirmationis? in eocnim
Verum nusquam in Scriptura vel Patribus CmRü»
primitus visibiliter dabatur Spiritus Sanctus, uti doctrina vocalur baptismus : aliud enim est dodlxicap.ym. Quia enim dicebant se esse discipulos cero, aliud baptizare. Quis unquam baptizari
Christi, ad quem missi erant a Joanne, putabat baptismo, consuit idem esse quod doceri doctri­
Paulus eos baptízalos esse baptismo Christi ; sed nam? Secundo, proprie hic baptismum accipi, scuoia
dubitabat an essent confirmali, eo quod Ephesi patet ex sequentibus : « Dixit autem Paulus :
nullus fuisset Episcopus, ctyus solius est conferre Joannes baptizavit b jtismo pœnitenliæ popu­
sacramentum Confirmationis. Unde addit :
lum. » Rursum : « Ilis auditis, baplizati sunt in
Credentes. — Græce mçàsavri;, id est postquam nomine Domini Jesu ; » ubi clarum est proprie
credidistis, ct consequenter baplizati estis, Ita baptismum accipi pro ablutione sacramentali,
Pagninus, Tigurina et alii.
non pro doctrina. Ergo ct paulo ante, cum ait
Seo neqle si Spiritus Sanctus est, audivimus. eos baptízalos baptismo Joannis, proprie baptis­
— Hinc patet baptismum Joannis diversum fuisse mum accipit. Opponit enim baptismum Christi
a baptismo Gliristi, uti contra Calvinum et hæ- baptismo Joannis, et baptízalos baptismo Joannis
reticos definit Concilium Tridcntinum, sess. 7, jubet baptizari baptismo Christi. Ergo clarum
cap. 1 Dc Baptismo. Baptismus cnim Christi con­ est baptismum Joannis fuisse alium a baptismo
fertur invocatione S. Trinitatis, dicendo : « Ego Christi, coque longe inferiorem, nisi Paulum
te baptizo in nomino Patris, ct Filii el Spiritus velimus facere Anabaptistam. Tertio, ita docent T-rfio.
Sancti. » Joannis vero in nomine Christi venturi et explicant S. Chrysostomus hic; S. Augustinus,
duntaxat, ut patebit vers. 4, idcoque hi non au­ lib. De Unico Baptismo, cap. vu; S. Hieronymus,
dierant nomen Spiritus Sancti. Vide Bcllarminum, in cap. uJoelis; Tertullianus, lib. De Baptismo,
T
Envr s. tract. Ih Dn¡‘Usino, cap. xix et xxl. Perperam ergo cap. x; Orígenes, tomo Vili in Joannem, ct alii
|
S. Cyprianus, epist. 73 ad Jubaianum, ex horum passim. Quarto, quia Grece est aiv, quod exprès- Qnru
rebaptizatione sumpsit argumentum de rebapti- sam vel tacitam exigit antithesin. Unde post sc
zandis hærelicis : quem errorem « passionis falce poscit íi, q. d. Joannes quidem baptizavit bap­
purgavit, » ait S. Augustinus, epist. 48. Pejus tismo pœnitentiœ, Christus vero baptizat bap­
fingunt Centuriatores, lib. 11, cap. tv, lit. Dc Bap­ tismo remissionis peccatorum justitiæ ct salutis.
tismo, ot Kemnitius, in Exam. Concit. Trid., cap. Perperam enim Beza tò jd» refert ad Ü, quod
'
De Baptismo, Joannem Baptistam baptizasso in habetur vers, 5 in Græco, ubi dicitur : àxwaivrt;
nomino S. Trinitatis : hos vero non recepisse ii, id est audientes vero baplizati sunt. Nam Pauli
verum Joannis baptisma, sed mutilum et vitia­ oratio imperfecta expleri nequit per historiam
tum. Nam ipsi diserte asserunt se baptízalos bap­ rei gesto per alios, puta baptízalos, sed ejusdem
tismate Joannis, neo Paulus de ejus veritate Pauli oratione tacila suppleri delict : alioqui
dubitat, quin potius verum fuisse presupponi!. dicendum est tò ph esso encliticum, et redun­
!
Sed addit Joannis baptismum fuisse, tantum sym­ dare, uti redundat cap. i, I, et alibi. Vide Belbolum pœnitenliæ, idcoque insufficientem ad larminum, DeBaptismo, cap. xxii, ubi alia aliorum
I
remissionem peccatorum ; eam cnim solum pres­ effugia confutat.
tare Christum in suo baptismo.
4. Joannes baptizavit baptismo pobnitenti.f. — Ver». *.
|
Ver», x
3. In quo , — »¡f tí, id est in quid, id est in quo, Id est baptismo, qui erat symbolum, excitatio
scilicet baptismate : respondent enim, « in Joan­ ct protestatio pœnitentiœ, ad remissionem pec­
nis baptismate : n sœpe enim d; sumitur pro it. catorum baptismo Christi recipiendam. Vide
Alioqui proprie in quid, id est in quem, puta dicta cap. i, 5. Hinc sequitur infantes et pueros
\
cujus nomine invocato « baptizati estis?» Im­ rationis et pœnitentiœ impotes non fuisse bapti- J
am r»r perite ct Inepte Bezo et Bucerus hic baptismum zatos baptismo Joannis; sed solos adultos, utinterpretantur doctrinam Joannis a baptismo pote rationis et pœnitentiœ capaces. Ilo Suarez el
«hkiAx- seclusam, q. d. In quo baptizati estis, id est cu- alii passim. Secus est de baptismo Christi, qui
t-uua jus doctrinam edocti estis, a quo instituti estis ? confertur parvulis ad remissionem peccati origi­
resp00^111 >1H î “ in Joannis baptismate, » id cst nalis.
' in Joannis schola ct disciplina eruditi sumus, non
Dicens : In eum qui venturus esset post ipsum , ur
tamen ab co baptizati. Id faciunt, quia censent crederent.— Hinc colligunt S. Hieronymus, In Fora»
baptismum Joannis fuisse cumdem cum baptismo cap. n Joelis ; D. Thomas, Magister Sententiarum, barii-ml
Christi. Ne ergo Paulum, qui eos baptizari cura­ Bonaventura, Palatins el alii, in IV, disi, n, hanc ,Mnn,fc
vit baptismo Christi, faciant Anabaptistam, di­ fuisse formulam baptismi Joannis : u Ego te
cunt eos non fuisse baptizato» baptismo Joannis, baptizo, iu eum qui venturus est ut credas, hoc

Ven. s.

Ver», e.

Ver», s.

Vu». ».

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XIX.
3M
it In Jesum Christum, »quem vobis mox osten­ Dionysius, Arias ct Mariana censent, tyrannus
dam. Christum vero baptizans dixit : a Ego te esse nomon propnum viri sic appellati : Imo
baptizo, in nomino tuo, qui venturus es,» ait Arias censet nomen tyranni, mutatis punctis, idem
Palatins. Ubi adverte, hanc formulam c«so exhor­ esse quod Tymi, vel Turni. Sic Tyrannio dictus
tatoriam, idcoque non proprie fuisse formam est Grammaticus illo, quem laudat Strabo,
Sacramenti (hoc cnim est proprium Sacramentis lib. XIII. Forte hic cst ille Tyrannus sophista,
legis novœ, quæ quia perfecta sunt, coalescunt quem scribit Suidas libros decem edidisse de
ex materia cl forma), sed instar formæ. Erat enim statu ct divisione orationis. Ha Baronius. Alii
proprie exhortatio ad poenitentiam ct fidem in tyranni nomen accipiunt ut appellativum, pro
Christum. Ita docet Durandus, Gabriel, Sotus cl principe, primate aut viro potente : unde et in
ex iis Franciscus Suarez, III part., Quast. XXXVIII, Romanis Bibliis scribitur per minnsculum. Ita
diskxxv, sect. I. Nota : tí « qui venturus est o est Lyranus, Cajctanus, Vatablus, Gngneius ct alii ;
periphrasis Mcssîæ sive Christi, ut dixi Genes, quasi studio hunc locum viri potentis elegerit
XI.1X, 12. Unde Græca et Syra addunt : Aoe est in Paulus, ut is cum sua potentia contra Judæo­
rum audaciam tueretur, unde et biennium ibi­
Jesum Christum.
5. His auditis, baptizati sunt. — Beza contendit dem resedit et docuit. Forte erat ex stirpe Anhæc esse verba non Lucæ, sed Pauli ; ejus enhn drochi, quem Strabo, lib. XIV, asserit fuisse
narrationem cœptam vers, præced., hic expleri, Codri, Athenarum regis, filium, Ephesumque
q.d. Paulus: Mulli e populo, auditis verbis Joan­ condidisse eamque fecisse regiam Ionum, adnis, ab eo baptizati sunt in nomine Christi. Ve­ ditque : « Etiamnum omnes cx hoc genere reges
rum hæc esse verba non Pauli, sed Lucæ, plane vocantur, et quibusdam regiis fruuntur honori­
exposcit tota rei geste series, quæ historica est bus, ut qui primo loco sedeant in spectaculis,
narratio, quod scilicet hi duodecim Ephesii bap­ purpuram habeant, scipionem quoque pro scep­
tizati baptismo Joannis, audientes a Paulo bap­ tro. » Tunc « schola » pro aula, vel porticu, in
tismum Joannis esse insufficientem ct complen­ quam otii causa hic tyrannus, id est vir potens ,
enim idem
dum per baptismum Christi, eodem mox bapti­ secedere solebat, accipi debet :
zati sint. Idem evincunt sequentia verba, vers. 6 : est quod otior, requiesco, ferior, immoror : unde
« Et cum imposuisset illis manus , venit Spiritus oxcWi est otium, vacatio, cessatio, mora, seces­
Sanctus super eos, » q. d. Baptizati sunt, et mox sus : inde ludus litterarius vocatur schola, eo
a Paulo confirmati receperunt Spiritum Sanctum : quod littera otium poscant. Studiosi enim et
alioqui enim nulla erit horum versuum connexio, scholares, cœteris rebus omissis, toti debent
sed erunt scopæ dissolute, et a arena sine calce, » vacare liberalibus studiis. Vide Brissonium, lib.
ut dicebat Caius Imperator, de scriptis ct senten­ XVII Dc Verborum signifie.
10. Hoc AUTEM FACTUM EST PER BIENNIUM.• —Adde V
tiis Senecæ, teste Lipsio in ejus Prooemio.
C. Et cum IMPOSUISSET illis manus (impertiendo 1res menses, quos Paulus predicando exegit in
cis sacramentum Confirmationis), venit (in visi­ synagoga, vers. 7, habebis duos annos expletos,
bili ignis vel linguarum specie) Spiritus Sanc­ ct tertium inchoatum per 1res menses. Unde cap.
xx, 31, ait Paulus sc Ephesi 1res annos resedisse,
tus super eos (unde), et loquebantur linguis ,
ET PROPHETABANT, — Vel proprie futura prædi- scilicet incomplete, quia tertium duntaxat in­
cendo, vel improprio celebrando magnalia Dei. Hi choavit. Porro Paulus venit Ephesum anno Christi
enim erant eUcctus sacramenti Confirmationis, 55, Claudii 13, inde recessit anno Christi 57,
non Baptismi, ut ostendi cap. n, 4, ct cap. Neronis 1, post Pentecosten. Hoc enim scribit
vili, 17.
Corinthiis, Epist. 1, cap. xvi, 8 : « Permanebo,
8. Di: regno Dei , — puta dc regno cœlorum, inquit, Ephesi usque ad Pentecosten. » Ita Baro­
deque modis ct viis quibus ad illud tendere nius , qui et redo advertit Paulum hoc biennio
debemus, ut dixi cap. i, 3, nimirum per fidem, non semper hæsissc Ephesi, sed et excurrisse ad
obedienliam et cultum Christi crucifixi.
alias Asi® civitates, lis evangelizando. Causa, cur
9. Cum auif.m quidam ( Judæi : erant enim e lamdiu Ephesi hæscrit Paulus, fuit civitatis fre­
synagoga, in qua pr.edicabat Paulus) non crede­ quentia, idololatria, philosophia, magia. Erat
rent. — Syrus, excandescerent.
cnim Ephesus Aste metropolis, in caque Dianæ
Maledicentes mam Domini, — conviciantes in­ templum celeberrimum : hanc ergo idololatrte
stitutum Christianismi Christumquo crucifixum arcem expugnandam suscipit Paulus, ut ea sub­
blasphemantes, a Hinc discimus, ait Chrysosto­ acta , facile reliqua omnia expugnet. Ephesi
mus, quod non debemus nos immiscere maledi­ cnim Jcholam magiœ instituit sub hoc tempus
centibus , sed ab eis discedere. Cum maledicere­ Apollonius Thyanæus impostor, Christi Pauliquo
tur, non maledixit etiam ipse, sed potius quotidie hostis. Hanc causam dat Paulus Epheso scribens Apodoai
disputabat ; et ob hanc causam potissimum sibi a l Corinth, epist. 1, cap. xvi, 8 : «Sermanebo,
familiares faciebat, quod quamvis male audiret, inquit, Ephesi : ostium enim mihi apertum est
magnum ct vidoiv, ct adversarii multi. » Hac
non tamen recederet, neque res liret. »
Disputans in scuola i wianni cuiusdam.— Syrus, elioni le causa Bciibuis postea ad Ephesios,

3J®

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XIX.

AfaltA. xxvn ; «custodia,» ibidem; «Niger, Euroa­
quilo , centurio, titulus , » Joan, xix ; « denarius,
quadrans legio, spiculator, linteum, colonia,
flagellum,» Joan, n ; «membrana, census,»
Matth. XVII ; «perperam, » I Corinth, xui ; « Arte­
mon , sicarii, » Actor, xxn. Ita Mariana.
Recedebant ab eis languores. — S. Chrysosto­
mus, hæc theorice exaggerans, hom.8 in epist.
ad Rom. et hom. 6 in epist. I ad Corinth., addit
umbra Pauli revixisse mortuos. Hinc patet anti- N«u rp
quus usus, vis el energia sanctarum reliquiarum,
nec tantum corpora Sanctorum, sed et sudaria,
vestes aliaquc corpori adjacentia esse salutifera,
uti de floribus feretrum S. Slephani tangentibus
narrat S. Augustinus, lib. XXII De Civit., cap. vin,
iis plurcs ægrotos esse sanitati restitutos. Sic
S. Gregorius Constanti® August®, lib. Ill, epist.
30, et aliis pro sacris reliquiis misit brandeum,
id est velum quod Apostolorum et Martyrum re­
liquias texerat vel tetigerat. Theodoretus, in
Philotheo, cap. xxi, asserit oleum in lychnis ante
V«*.H.
H. VlBTUTESQUE NON QUASLIBET, — non Vulgasepulcra Martyrum ardens, mullis sanitatem per
res, sed maximas, ait Syrus, puta miracula
miraculum attulisse. Plura vide apud Baronium
grandia.
hic, anno Christi 55.
Vrrs. it. 12. Semicinctia. — Quidam putant esse idem
13. Judæis exorcistis. — Judæos ante Christum v»r» ii
L quelcum sudariis, aut eorum speciem ; unde ait suos habuisse exorcistas ad expellendum d®moLucas, sudaria vel semicinctia. QEcumenius autem nes, hinc liquet, et ex illo Matth. xn , 17 : « Filii aaonj.
« sudaria » ccnsct fuisse vitias capitis; « semi­ vestri in quo ejiciunt? » et ex Josepho, lib. Vili
cinctia » vero strophiola, quæ nos «sudaria» Antiq., cap. n, et lib. VII Belli, cap. xxv, et ex
vocamus, quod iis sudorem abstergamus. Alii Epiphanio , /«Brest 30, ubi asserit cos usus nomi­
« semicinctium » interpretantur velamen lineum ne tetragrammato Jehova. De cxorcismisSalomovel pelliceum, quo opifices pectus et femora nis vide Josephum loco citato, et Delrio in Magicis :
HMI
quanquam S. Thomas, Qucest. VI de potentia,
erat enim Paulus opifex et scenopegus. Dicuntur art. 10, ad 3, et ex eo Franciscus Victoria, Relec« scmièinctia, » quia non totum corpus, sed tiones de magia, num. 28 , censent exorcismos
dimidium cingunt ct velant. Ita Salmeron ct Lo- Salomonis per certam radicem cum adjuratione,
rinus. Denique apposite per semicinctia accipies ab eo compositos esse postquam factus est idolo­
breviora vel arctiora cingula, aut zonæ sive cin­ latra. Sane hos exorcistas magicis artibus usos,
guli partes, q. d. semizonas, semicingula. Undo suspicari licet ex eo quod ait Lucas, vers. 9 :
Isidoras, lib. XIX : « Cinctus, ait, est lata zona, « Multi autem ex eis qui fuerant curiosa sectati, »
et minus lata semicinctium, ct utriusque minima etc. Jam soli Christiani habent et ordinant exor­
cingulum.» Sic Niccphorus, Episcopus Constanti- cistas, quorum exorcismi, id est adjurationes
nopolitanus, inter alias vestes sacerdotales, quas dæmonum, sunt spiritualia eorum « flagra et
mittit Leoni III Pontifici, nominat a semicinctia, » verberum tormenta, » ait S. Cyprianus, epist. ad
id est cingula, a auro variegata, » uti patet in Demetrianum. Hanc cnim potestatem ejiciendi
Actis Concilii Ephcsini, cap. xxn. Et Petronius, dæmones Christus dedit Apostolis et Ecclesiæ,
dum quemdam se suspendere parantem describit, Lucæ X, 19. Errat ergo Orígenes, tract. 35 in
asserit cum ad hoc parasse semicinctia, id est Matth., ubi docet Judaicum esse exorcizare d®cingula. Quocirca Martialis, in Apophoreto 153, cu­ mones, non Christianum, hoc argumento : Chris­
jus titulus est « semicinctium, » illud ita describit : tiano homini ex lege Christi non licet omnino
jurare, Matth. v, 34, ergo nec quempiam adju­
Del lunieam locuples, ego te precingerò possum.
rare , sive exorcizare. Verum, sicut falsum est
Essem si dives, munus utrumque darem.
antecedens, itact consequens, sive conclusio inde
Hæc ct plura Sanchez. Accedit Niccphorus, lib. II, deducta.
cap. XXIV, qui semicinctia interpretatur fascias
Adjuro vos per Jesum.—Nam, ut ait S. Chrysos- Nom»»
tenues. Nota : lu textu Græco sunt Latin® voces, tomus , hom. 4 de Laudibus S. Pauli, « si Jesum 'Ìl”’'"
suriana et semicinctia, quia muli® similes cx invoces Nazarenum , velut ob igne repente dilliilingua Romana (ulpote dominantibus in Græcia git dæmon. » Et S. Justinus, De Veritat. Christ,
Romanis) in Græcam Apostolorum œtate transie­ relig. : « Ejus nominis (Jesu) potentiam dæmones
rant, ut « libertini, » Actor, vi; « prætorium, » tremunt et reformidant ; hodie quoque illi per
stylum attollit , profunde loquitur, sublimia spe'ulatur, ut ostendat se profunditate sapientiæ non
¿edere, sed superare magos ct philosophos, uti
dixi Prooemio in epistolam ad Ephesios. Quo­
circa Haymo ibidem : a Sicut cor, inquit, in me­
dio ventris, ita ista in medio corpore epistolarum
constitit. »
Omnes , — plcrique omnes, plurimi.
Ix Asia — Minore : undequaqne enim ex Asia
hac confluebant Ephesum, tum ob urbis, tum
ob tcmpli'Dianæ celebritatem. Hinc recte docet
Baronius, anno Christi 97, Epbesinam Ecclesiam
primitus non a S. Joanne, dum is cum caeleris
fidelibus jussus abire Hierosolymis, una cum Dei
Genitrice venit Ephesum; sed a Paulo fuisse
fundatam; hoc cnim moris sui fuisse scribit
Paulus, Rom. xv, 20. Unde et S. Ignatius, scribens
ad Ephesios, Paulum Joanni in œdificatione
Ephesin® Ecclesi® præponit. Et Epiphanius,
haresi 51, ait S. Joanncm in senectute curasse
Asianam Ecclesiam : ergo post Paulum.

3'3
abuh nh s, h ec verba fingitis : vos non estis hujus
nominis præcones, quia mei estis. Christi ergo
et Pauli herile imperium agnosco, non vestrum •
puniam ergo vestram audaciam et temeritatem,
atque ut servos meos mihi insultantes male mulo
tabo. « Quare, inquit Chrysostomus, nop dixit
spiritus malus : Quid est Jesus? Terrebatur, ne et
ipse pœnam det. Sciebat enim concedi ei ulcisci
illos, quos hujus nominis illusores fecerat. *
Simili modo Luthcrus volens exorcizare dæmonem, ab eo invasus in extremas angustias redac­
tus est, uti narrat Staphylus Contra Smidehnum,
pag. 404, ct Bredembachius, Collât. Vil, cap. xl.
Ex adverso S. Hilarión, qui, teste S. Hierony- HiUrt»
mo, in ejus Vita, præ cætcris Sanctis dominatus est dæmonibus plurimosque expulit, hoc in cor*
eos imperium acquisivi! contemptu sui, fuga
opum el honorum : aurum enim pro luto habe­
bat. «Crebro, inquit S. Hieronymus, mutabat
locum, non ex levitate, sed honorem fugiens et
importunitatem ; semper enim silentium et vitam
ignobilem desiderabat. Singulos hortabatur præterire figuram hujus mundi, ct eam esse veram
vitam, quæ vita* presentís emeretur inco • »in odo.»
Videns omnium ordinum ad se concursum flebat.
Rogatus cur? « Rursum, ait, ad osculimi redii
ct recepi mercedem meam in vita mea. Mirentur
alii signa quæ fecit ; mirentur incredibilem abs­
tinentiam , scientiam, humilitatem : ego nihil
ita stupeo, quam gloriam illam ct honorem cal­
care potuisse. Concurrebant cnim ad eum Epis­
copi , Presbyteri, Monachi, matronæ quoque,
Christianorum grandis lentatio : at ille nihil aliud
nisi solitudinem meditabatur ; dæmones in ener­
gumenis ubique eum latere cupientem prodebant;
sed ille dolens, et quodammodo in sui ultionem
sæviens, tanta eos orationum instantia flagellabat,
ut omnes ab energumenis expelleret. Nihil in eo
cunctis ila admirantibus, quam quod post tanta
signa el miracula, ne fragmen quidem panis a
quoquam illis in locis accepisset. Accensus enim
fiducia pauperis conscienti®, in eo magis lætabatur ct quod nihil haberet sæculi, et quod ab
accolis illius loci mendicus putaretur. » Habebat
hanc gratiam , ut ex odore corporum, vestium
et earum rerum quas quis tetigerat, sciret cui
dæmoni, vel vitio subjaceret. Apposito cicere
cujusdam avari : « Non sentis, ait, putorem teterrimum, et in cicere hærere avaritiam? Da
bobus. » Dedit alter : at illi illico ruptis loris
fugerunt. Terribili camelo et feroci procedens
obviam : « Non me, ait, terres, diabole, tanta
mole corporis; ct in vulpecula, et in camele
unus atque idem es. » Orionus vir potens - r
legione dæinonum ab eo liberatus, obtulit u
multa dona. Recusanti ait : a Da pauperibus. >
Cui Sanctus : a Tu, ait, melius potes tua distri­
buere , qui per urbes ambulas el nosti pauperes.
Ego qui raca reliqui, cur aliena appetam: » Cum­
que ille dolerci sua respui : « Noli, ait, contris¿3

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XIX.

nomen Jesu Chrisli crucifixi adjurati nobi pa­
rent.» Et Prudentius, in Apotheosi contra Judam :
---------Torquetur Apollo
Nomino percussui Chrisli, nee fulmina verbi
Ferre potent ; agitant nüscrutn lot verbera lingua,
Quoi laudala Dei resonant miracula Christi.

Ratio est, quia a Jesu victus ct prostratus est
dæinon. Jesum ergo et crucem ejus horret, sicut
canis horret baculum quo percussus est, ct multo
magis percussorem, qui baculum in eum vibrat.
Olirne-Testatur S. Dionysius, Ecd. Hierarch., cap. ni,
inoítX Christianos cum post baptismum in peccatum
h î corri, aliquod mortale incidissent, vexari a dæmonibus
¿f1 ¿r consucv*sscS. Cyprianus, epist. 76 : a Sæpe,
L.O. I .1* nonnulli de iis qui sani baptizantur, si post­
moderni peccare coeperint, spiritu immundo redeunte quatiuntur, ut manifestum sit diabolum
in baptismo fide credentis excludi ; si fides postinodum defecerit, regredi.» HæcCyprianus agens
de iis qui a fide cl Christo apostatane
Quem Paulus prædicat. — Videntur hi exor­
cistae ex pra_’sumplione voluisse imitari Paulum
in expellendis dæmonibus per nomen Jesu, ut
inde sibi plausum et quaestum facerent apud po­
pulum. Unde S. Chrysostomus ct S. Cyprianus,
serm. De Baptismo Christi, vocant eos quæsluarios. Verum quia suis viribus diffidebant, prætexunt nomen Pauli, quem videbant dæmonibus
esse terrori cosque expellere. Porro quia erant
Judæi, ideoque increduli Christo, idcirco non
ipsi diabolo, sed ipsis diabolus prævaluit in
eosque insiliit. Addunt aliqui, id eos astute dolo
malo fecisse, nimirum ut a Paulo cjusque doc­
trina homines averterent, et ad se acJudaismum
traducerent. Si enim ipsi expellerent dæmones,
cum ipsi essent Judæi, dicturi erant se virtute
Judaismi et fidei Judaic® id facere, ac proinde
Jesum, sive Salvatorem ct Christum esse cum
quem Judæi expectant, non quem Paulus jam
venisse prædicat. Si non expellerent, dicturi
erant Jesu nomen esse inane ct invalidum ad ex­
pellendos dæmones, ac proinde frustra coli ct
invocari, fruslraque a Paulo priedicari, ct suis
exorcismis prælcxi.
r» u u. 14. Principis sacerdotum, —unius e principibus,
sive pontificibus. Erant cnim 24 principes, sive
pontifices, puta primogenti totidem familiarum
sacerdotalium, uti dixi cap. iv, vers. G.
r I 15.
15. Vos AUTEM QUI ESTIS? — q. d. VOS IlOn CStis
servi Christi, nec Pauli asseelæ, sed nostra man­
cipia, nipote Christo increduli et infideles, lucrum
plausumque ex Christi nomine captantes : indig­
num autem est, ut mancipium suo hero el domi­
no imperet, cumque domo sua expellat. S. Cy­
prianus, serra. DeBapfísmO'Sicoxplicat : «Christum
scimus, et Paulum novimus, et in nomine Christi
quem Paulus prædicat adjurati, egredimur; vos
autem penitus ignoramus. » Clirysostoinus vero,
ç. d. Vos non eroditis Christo, sed ejus nomine
XYLI.

COMMENTARLA IN ACI A
tari, o fili. Quod facio, pro idg el pro te facio.
Si enim hæc accepero, ct ego Deum offendam, et
legio ad te revertetur. » Adducta est ad Sanctum
puella encrgumcna, qui irridens dæmonein :
< Grandis, ait, fortitudo tua, qui licio el lamina
strictus teneris. Dic quare ausus es ingredi puel­
lam Dei? » Respondit dæmon : u Ul servarem
illam virginem. » Cui Sanctus : a Tu servares ,
proditor castitatis? Cur non potius in eum qui te
mittebat, es ingressus? Liquid, respondit dæmon,
intrarem in cum, qui habebat collegam meum
amoris dæmonem? Splendente luna cernit cx
improviso rhedam ferventibus equis super so
irruere; cumque inclamasse! Jesum, ante oculos
ejus repentino terne hiatu pompa omnis absorpta
csl. Tunc illô ait : Equum et ascensorem projecit
in mare. Et : Ili in curribus , et hi in equis, nos
autem in nomine Dei nostri magnificabimur.»
Puer peno existons incidit in latrones, qui ad
eum conversi : u Quid, inquiunt, faceres, si la­
trones ad te venirent? Quibus ille respondit :
Nudus lationes non limet. Et illi : Certe, aiunt,
occidi potes. Possum, ait, possum; et ideo latro­
nes non timeo, quia mori paratus sum. »
Vers. K. 16. Et LNSIUKKS ¡5 eos, — pugnis plagisque
eos contundendo vestesque eorum dilacerando,
dentibus unguibusque laniando, calcibus impo­
tendo, itaque vulnerando : nam nudi el vulnerati
de domo effugerunt. Vide hic, ait Chrysostomus,
quantam vim habeat dæmon in corpora infide­
lium et irrisorum, indeque collige eumdem
similia, imo majora exercere in animam pecca­
toris, quam per peccatum obsidet, possidet,
agilat ct exagitat, ul lictor quasi vile suum man­
cipium. Additque : a Peccatum gravius est de­
mone ; nain ilio quidem humiles facit, peccatum
autem superbos : insuper vitiosum habitum in
animam inducit. Sic irati familiarem apud se alunt
ilcloremse torquentem, ulciscendi, inquam, cupi­
ditatem. Sicul enim putredo quodam ac tinea,
ita mentis noslræ radicem arrodit. Quare bestiam
intra viscera tua includis? Melius esset viperam
el serpentem in corde positam esse, quam iram,
vel invidiam. »
Dominatus ambohim. — E septem ergo duo hic
exercebant exorcismum, cœteris absentibus vel
quiescentibus : unde in duos solum in-iliit deeniou. Greca tamen jam pro amborum, habent
«¿rife, id est eorwn, quasi in omnes septeni dæmon
insilierit. Verum quidam Giteci codices habent
id est amborum, uti notat Valesius.
351

ren b.

48. COMTTE.MES LF ANNV51IAN1LS ACTUS SUOS.

— Perperam Lulherus pro actus suos, vertit, mtI acula sua : miracula enim non sunt actus nostri,
sed Dei, qui solus est omnipotens, ideoque et
Lhaumalurgus. Unde Syrtis clare vertit, renuntia­
bant offensas suas, ct confitebantur quod fecerant.
Hæc dc confessione, quæ fit in sacramento
Pœnitenliæ , accipit (JEcumenius, Salmeron, Sau­
rez cl Gagneios hie, Ite Hai min US, lib. ili De

APOSTOLORUM, cap. XIX.
Poenitentia, cap. iv; Baronius, Gregorius do Va­
lentia, Hosius, Ruardus Tapperns ct alii, qui
hinc probant necessitatem confitendi contra hn>
relíeos. Nam
actus suos significat hanc confes­
sionem non fuisse generalem ct publicam, dicen­
do : Fateor me esse peccatorem, ut vult Calvinus
et Boza, sed particularem, ideoque secretam ; in
hac onim, non in illa enarrantur special i in et
particulatim singuli actus mali a pœnitente. Alii
tamen hæc accipiunt do confessione previa bap­
tismo. Hi enim videntur fuisso Gentiles et Judæi ¿
de quibus dixil vers, precedenti, quod perculsi
illa strage exorcistarum magnificari nt nomen
Domini, ac consequenter crediderint in Christum.
Hi ergo, ante baptismum compuncti, ostende­
runt signa veræ compunctionis publico enun­
tiando sua peccata, quæ in gentilismo commise­
rant; sicut de Joannis baptismo dicitur, Joan, i,
5 : a Baptizabantur ab illo in Jordanis ilumine,
confitentes peccata sua : » ubi græce idem est
verbum
quod hic. Ita Arator, Cajetanus et Lorinus, Eusebius, lib. ÍIIDc//joms¿m cap.
vin; Beda, in Afore. i; Andreas Vega, lib. XIII De
Justit., cap. xxviii, ct alii.
Prior sententia videtur verior et germanior. Ari ble
Primo, quia hos confitentes non fuisse Gentiles <^° of,<
vel Judæos , sed Christianos, patet ex eo quod wcrânien
'* L
vocentur credentes, quod primo illo sæculo erat Uli,
Prob.
proprium nomen Christianorum. Est enim hic Prima
altera pars, ct alter effectus, quem cousavit ig­
nominia et plaga Judæis exorcistis a donnone
inflicta. Nam vers, præcedenli dicit Lucas quod in
Gentilibus et Judæis causant timorem et doxologiani; hoc vero dicit, quod in Christianis causarit pœaitenUam et exomologesin, uti etiamnmn
causât. Nam Christiani timore aliquo et terrore
diabolico perculsi, illico ad exomologesin con­
fugiunt, ut animæ suæ consulant ejusque salutem
in tuto collocent.
Dices : Gentiles vocantur credentes, quia inci­
piebant credere et aspirare ad baptismum. Res­
pondeo : Id dici nequit, quia in Greco est prætcritum irtffterwmiW, id est multi eorum qui jam
crediderant, ct consequenter baptizati erant. Se­
cundo, quia nulla hic baptismi fit mentio, quam
utique fecisset Lucas, si Gentilium conversionem
et initiationem (hæc enim fit baptismo) significaro
vohiissct. lYæsupponit ergo cos fuisse baptízalos.
Adde primitus ante baptismum vix ullos confersos esse in particulari sua peccata : sufficiebat
enim contritio, et unus Paulus, cum Sila et Timo­
theo, non suffecisset audiendis tot tantorum con­
fessionibus.
Dices secundo : Incredibile videtur Christianos squala
a Paulo instructos, retinuisse adhuc libros magi­
cos et magi© vacasse, quoti lamen de his cóntilentibus asserit Lucas versu sequenti. Respon­
dió : Primo, in primis illis fidelium a Gentilismo
ad Christianismum conversionibus, non omnia
blatuu u Paulo dici, ncc a fidelibus disci ul prae-

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM , cap. XIX.

ticari poterant : sicut cliamnum m Gentibus re­
cens conversis remanent multi mores gentilitii,
sensim dedocendi et evellendi : quin imo etiamnum apud segnes frigidosque et rudes Catholicos,
bbros superstitiosos, magicos ct haereticos est
invenire. Secundo, alii sunt hi confitente» ab illis
magi® deditis ct magicorum librorum posses­
soribus. Id palet ex voce adversativa autem.
« Multi autem qui fuerant curiosa sectati, » etc*
Ita
> Sanchez.
Porro Stapletonus hic censet, hosce confitentes
primo secretam confessionem peregisse, deinde
publicam aliquorum saltem peccatorum. Id enim
olim in publica pœnitentia fieri solitum, patet ex
facto Nectarii, qui publicam hanc confessionem
Conslantinopoli ob exortum ex ea scandalum sus­
tulit, teste Socrate, lib. VI, cap. xix. Idipsum in­
nuit vox áv*-Q¿xXiw, id est palam, publice annun­
tiare. Verum non est necesse id asserere : nam
idem est quod annuntia, ut vertit Noster
et alii, sive publice id fiat, sive privatim ct secreto :
ava-pizzo enim idem est quod renuntio, indico,
prodo, recito, profiteor, pronuntio. Neque m primis
illis rudibus Ecclesiæ initiis, publica pœnilentia
videtur fuisse in usu, sed sero ad mrcienda scan­
dala, quæ crescente numero fidelium sensim obo­
riebantur, est introducta el ab Episcopis injuncta.
Ilie vero fideles libere confessi sunt, ut (hemonis
manus et vindictam evaderent : ad quod utilis
erat secreta et sacramenlalis confessio, non pu­
blica : sic enim suffecisset et prostitisset Deo
corde contrito confiteri.
MoraliMoraliter, notent hic fideles se contra omnes
kr:Coo-satanæ insultus munire sacra confessione. Ipsa
fewio
.
.
.
.
.
.*
diaboli en,ln oinnes ejus vires enervat, omnes ejus frauvires des detegit, omnes dolos aperit, omnes pcrplexifungit. ja(es cHscutit. Unde S. Hieronymus, in
desiasi.
cap. x : a Si quem, inquit, serpens diabolus oc­
culto momorderit, et nullo conscio eum peccati
veneno infecerit, si tacuerit qui percussus est, el
non egerit poenitentiam, ncc vulnus suum fratri
ct magistro voluerit confiteri, magister qui lin­
guam habet ad curandum, facile ei prodesse non
poterit. Si enim erubescit vulnus medico confiteri,
quod ignorat medicina, non curat.
In Vita S. Epicteti et Astionis hæc legimus :
« Vidit B. Astion puerum quemdam nigrum cum
ignea facula de sinu suo egredientem, ac talia
sibi dicentem : Confessio tua, Astion, magnas
jieas contrivit hodie vires, ct una oratio vestra
me inermem in omnibus reddidit ac desolatum. »
Narrat Buffi nus, lib. Ill in VfWs Pair.,num. N7,
quemdam tcntalione blasphcmiæ, ejus revelatione
et confessione fuisse levatum.
Idem dc tentationo fornicationis legimus in
Vitis Pair., lib. V,num. 13 : a Nihil enim, ait, sic
extædiat dæmonein fornicationis, quomodo si
revelentur stimulationes ejus; et nihil cum sic
lætificat, quomodo si abscondantur cogitationes.»
Serapion Abbas apud Gus»ianum, Collât. Il,

355

cap. x el xi, narrat se tentations gula* et consue­
tudine furandi panem, liberatum per publicam
hujus furti confessionem ; « Ea enim peracti sla­
tini, ait, velut lampas accensa de meo sinu pro­
cedens tanto fœlore cellam replevit, ut vix in ea
residere possemus. » Eral hic dæmon qui eum ad
furtum et ad gulam lentabat. Vere Sapiens, Pro­
verò. XXVIII, 13 : a Qui abscondit scelera sua, non
dirigetur. » Addit Cassianus hoc fuisse commune
Abbatum et Seniorum dogma : malam cogitar
tionem slalim ut irrepit, revelandam esse suo
Seniori. Unde S. Antonius, in Vitis Pair., n,
num. lOi : « Si potest fieri, ait, quot passus am­
bulat monachus, vel quot calices aquœ bibit in
cella sua, habet declarare Superioribus, ut non
devietur in ipsis. »
Quocirca Climacus, gradu i de Obedientia,
scribit monachos prisci ævi in cingulo gestasse
libellum, in quo cogitationes per diem occurrentes
scribebant, ut eas revelarent Pastori. Idem vit®
spiritualis dogma et quasi principium assignant
S. Basilius in Consta, menasi. et in Regulis fusius
disp., respons. áfi; S. Ambrosius, lib. Ill Offic.,
cap.x> i; S. Hieronymus, R* gul. monadi.,cap. xxxiv;
S. Bernardus, traci. De Ordine vite, qui etiam
apposita similitudine remdelarant, imo demons­
trant. Sicut, inquiunt, aer nubibus densus et ob­
tenebratus, iis per pluviam effusis serenatur ct
albescit, sic et per confessionem» qua afflictio
quasi effunditur in sinum alterius, exinanitur aegri­
tudo animi. Vide D. Thomam I 11, Quest. XXXV111,
art. 2.
Ita S. Dorotheas, serm. 5, narrat sein jugi fuisse
animi pace et Letitia, eo quod omnes animi cogi­
tationes revelaret suo Patri spirituali.
Memorabile est quod scribit Dominicus Soto in
IV, dist. xvm, Quast. I, art. 1 , Norimbergenses
misisse legatos ad Carolum V Imperatorem, qui
peterent ab eo publico decreto sanciri precep­
tum confessionis: se enim expertos esse, quod,
postquam illa exulasset, multa* fraudes, vilia et
scelera irrepsissent in urbem et rempublicam.
aTamdiu, ait Cassianus loco jam citato, sugges­
tiones ejus (diaboli) dominantur in nobis, quamdiu celantur in corde : illico enim ut patefacta
fuerit cogitatio maligna, marcescit, et antequam
discretionis judicium proferatur, serpens teterrimus velut e tenebroso ac subterranno specu, vir­
tute confessionis pertractus ad lucem, el traductus
quodammodo ac dehonestatus discedit. » Unde
idem, lib. IV De Insta, ruauic., cap. iv : a Gene­
rale, ait, et evidens indicium diabolic® cogitatio­
nis esso pronuntiant, si eam seniori confundantur
aperire. Omnis enim iniquitas oppilabit os suum,»
Psal. CYt, 42. S. Gregorius, lib. VII Mor., cap. nil.
cl lib. HI Pastor, adman., cap. xv : a Vulnera clau­
sa, ait, plus cruciant, quia cum pufredo quæ in­
trinsecus fervet, ejicitur ad saltitem, dolor ape­
ritur, cte. Quid est peccatorum confessio, msi
vulnerum i uptio Ï » Unde Psaltes, Psul. xxxi, 3 :

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XIX.
3M
< Quoniam tacui, ait, inveteraverunt ossa mea. ® ni, qui finem Claudii perChaldæos scrutatus ev
Vm. f«. 19. Multi autem ex eis qui fuerant curiosa sec­ sci. « Genus hominum, ait Tacitus, lib. XVII, po­
tentibus infidum, sperantibus fallax, quod in
tati. — Vatablus, qui curiosas artes exercuerant.
Vox autem significat aliam hanc esse narrationem civitate nostra vetabitur semper, et retinebitur. •
< iia precedenti confitentinm, uti dixi. Unde cum Verus fuit vales. Nam, ut ait Baronius, humana
f ' illi fuerint Christiani, hi videntur fuisse Gentiles curiositas mente pruriens, ac novitatis avida hoc
,7m.- magiæ dediti, aut certe Christiani rudes, qui ti­ agit ct satagit, ut quos imperatores et principes
mentes ne a dsmone magorum hero male mulc- sæpius exagitarunt, revocentur et renascantur.
f irentur, uti illi exorcistae, magiam abdicarunt, Sane paucis annis quibus Romœ fui, vidi plures
magicosqiic libros exusserunt. Ita Chrysoslomus, viros magnos ab astrologis deceptos, dum huic
OEcumenius, Beda et Syrus, qui vertit, multi porro vitam longiorem, illi cardinalatum. alteri papaetiam cx magis, et Eusebius, lib. II Demonstr., tum prædicunt et promittunt, quos omnes vana
aap. vm. Porro Ephesii magicis artibus erant de­ spe et mendacio delusos fuisse eventus docuit,
diti, teste S. Hieronymo, præfat. in cpistol. ad magno eorum periculo et damno. Dum cnim se
Ephes. Unde Apollonius Thyaneus Ephesi publice non credunt morituros, nisi prius adepti sint præmagica» artis ludum aperuit, et ab Ephesiis sta­ laturam quam promiserunt Mathematici, etiam
tua donatus inter divos relatus est, teste Philos- lethali morbo icti, ad mortem se non parant :
trato, lib. IV in Vita ejusdem, qui et lib. V addit quare imparati et improvidi moriuntur, quæ sæpo
id contigisse primis Neronis annis, quando Pau­ aperta est diaboli fraus, qui per divinationes
lus Ephesi agebat, cui proinde acre contra eum basco animabus ipsorum insidiatur, et quasi lu­
certamen fuisse non est dubium. Hinc et prover­ pus inhiat, ut cascapiat et rapiat. Expergiscimini,
bialiter Ephesia grammata, vel notas, vocantur signa Prelati : a Filii hominum, ut quid diligitis vanita­
magica, ad obtinendam victoriam et depellenda tem, et quœritis mendacium? » imo sæpe interi­
pericula, teste Suida ; quin ct ad expellendos dæ­ tum non tantum corporis, sed et animæ. Id sa­
moncs, teste Plutarcho in Sympos., lib. VII, Quœst. piebat Alfonsus, Aragonum Rex vere sapiens, qui
V. Hæ cnim notre, ait Eustathius in Odyss. o, crant in omnes munificus, solos astrologos ab aula sua
verba obscura instar ænigmatum, quæ in pellicu­ arcebat. Rogatus est : Cur? respondit secretorum
lis coiisulilibus gestabantur inscripta in pedibus, ejus conscius : «Sidera stultos regunt impelluntzona et corona Dianœ. Magiæ studiosissimus fuit que, sapientes vero astris imperant. Stultos ergo
Julianus Apostata, qui per eam imperium, vitam principes honorare astrologos consequens est,
et animam perdidit. Valerianus quoque Impera­ non sapientes, inter quos nomen suum Alfonsus
tor a mago seductus, ex amico Christianorum oblinet.» Ita Æneas Silvius, lib. IV De liebus Al­
factus eorum hostis et persecutor, a Sapore Per­ fonsi, cap. ni.
sarum rege captus, et cavea ferrea inclusus, orbi
Idem sensit Franciscus Sforila, qui Insubrium
ludibrio fuit, æque ac Bajazetes Turearum Impe­ rifai suisque paravit imperium, cui semper as­
rator Tambcrlano.
trologi omnes vel odio fuere, vel contemptui,
See; jdo. Setvndo, Mariana censet per curiosa hic accipi li­ tantum abest ut eos in bellis rebusque suis con­
bros et opifices chalcbymiæ, id est permutandi me­ suleret.
talla, v.g. ex œre conficiendi aurum, ex stanno ar­
Idem judicium fuit Joannis Pici, comitis Mirangentum. Hujus enim artifices,ut ait Suidas invoco dulæ, ut videre est lib. II quem scripsit contra
< /. Diocletianus in Ægypto comburi jussit, ne Astrol., cap. n. Sane astrologi reipublicæ sunt
dilati abuterentur pecunia. Optandum esset, ut perniciosi, et lurbant principum regimen, dum
Magistratus hanc artem eliminarent : nihil cnim brevi eos morituros, et alios quibus adulantur,
est aliud quam perditio pecuni
rnporis, et cis successuros prædicunt et venditant. Quis enim
sæpe impostura.
amet, obediat, colat principem brevi moriturum?
*.
Tertio, alii per curiosa accipiunt astrologiam cl non potius captet gratiam alterius, quasi solis
ct alrologos judiciarios ct genethliacos , qui ex novi mox orituri? Quocirca Vitellius Imperator
horoscopo dieque natali, constellatione et astris, astrologos hosco morte mulctabat. Audi Sueto­
divinant ea quæ cuique in vita et morte sunt nium in eo, cap. xiv : « Nullis infensior quam dieventura, in quam invehitur S Augustinus, lib. I vinaculiset mathematicis : ut quisque deferretur,
De Doct. Christian., cap. xxi, xxii, xxm, cl passim inauditum capite puniebat. »
alii Patres. Quocirca Aquila Ponticus, celebris
Contulerunt libros, et combusserunt. — « It
S. Scripture interpres, ab Ecclesia est ejectus, vitent ignibus ignes, » ait Arator. Idem magicis
quod geniturarum inspectionibus ct nativitatum libris fecit magus ille conversus a S. Augustino,
horoscopis vacaret, ait Epiphanius, lib. De Pon­ do quo ipse, in Psal. LXi,sub finem, sic scribit : «Pe­
deribus ct mens. Imo Augustus Cæsar Mathematicos rierat iste, nuncquæsitus, inventus, adductus est :
hoscc urbe expulit, ait Dio, lib. XLIX. Rursum, portat sccum codices incendendos, per quos fue­
anno 12 Claudii Imperii, Christi 54, factum est rat incendendus; ut illis in ignem missis, ipse in
llomæ senatusconsultum de pellendis Italia Ma­ refrigerium transeat.» Sic libros Mathematicorum
thematicis, occasione (ut videtur) Junii Scribonia- comburendos in oculis Episcoporum sanxit ho-

COMMENTARIA IN ACTA <APOCTûî.nRnf, cap. xn.
Dorius Imperator et Theodosius, lib. Mathcmat.,
Ipse remansit ad tempus ix Asia,—puta Ephesi.
cap. De Episc. aud. Mullo magis cremandi sunt libri
23. Turbatio, —rápa^, id est tumultus pluri- Vm îi
hrereticorum , utpote nocentiores, uti sanxerunt mus, ait Syrus. Unde ejus gravitatem explicans
iidem aliique Imperatores, lib. ult. De livret. Cod. Paulus, II Cor. cap. i, vers. R : « Supra medum,
Theod. Idem sanxerunt Canones ct Concilia, prre- ait, gravati sumus, supra virtutem, ila ut taede­
sertim Tridentinuin. Vide Bellarminum, lib. De ret nos etiam vivere. Afflictiones enim, ait ChryLaids, cap. xx.
sostoinus, abstrahunt nos ab affectione erga prae­
Invenerunt pecuniam denariorum quinquaginta sentem mundum. Itaque stalim mortem petimus,
iiiluium. — Græca ct Syrus, invenerunt argenti
et non sumus amatores corporis, quæ sane ma*quinque myriades, hoc est quiquagies mille nt«m- xima philosophize pars est. n Additque multa
mum. Budreus, lib. V De Asse, et alii ex co cen­ commoda tribulationis, ac tandem concludit :
sent hoc pretium fuisse quinque millium aureo­ « Magnum bonum est afflictio : noster pædagogus
rum. Sic Romre quinque millia aureorum valent est afflictio. »
quinquaginta millia juliorum, seu regalium
Or via Domimi, — de instituto Christi ct Chris­
Hispanicorum. Aurcus cnim continet decem ju­ tianismi.
24. Demetrius. — Erat hic cæteronim auri fa- Vm.ii
lios : quinquies autem decem faciunt quinqua­
ginta. Porro denarius pendebat drachmam, vale* brorum caput ct princeps, ac forte a Magistratu
batque unum juliuin, sive regalem Hispanicum, obtinuerat, ut nemo præter se et suos posset cu­
uti dixi in fine Pentateuchi. Discantine Christiani, dere redes Dianœ.
Argentarius, —
, id est cudens argen­
libros magicos, hrerelicos, spurcos comburere,
quantovis pretio reslimcnlur, etiamsi auro appen­ tum, ita Syrus : puta faber argentarius, ait Vata­
dantur : quia noxa quam inferunt nullo auro blus, qui nunc vocatur aurifaber vel aurifex. Qui
pensari potest. Quocirca Paulus et Apostoli ma­ enim cudunt aurum, cudunt ct argentum. Est
gorum reque ac idolorum responsa sustulerunt enim áppijawwc; ab elaborando argento dictus,
, id est incido, deducere : unde
vel stiterunt. Huc facit quod scribit Plinius, nisi mavis a
lib. Ill, cap. n, Neronem a magis toto orbe con­ ct monetam Græci vocant xqiua.
Faciens ædes argenteas. — Quænam hæ? Primo,
quisitis, nullum responsum extorquere potuisse.
Dumi
Unde ct Plularchus librum scripsit De Oraculorum aliqui censent fuisse vota et anathemata, quæ
defectu. Vide S. Augustinum, lib. 1 De Divinat. dv- offerebant Dianœ ob depulsum periculum, vel ac­
ceptum beneficium. Secundo, alii censent cum
mon., cap. vi.
us.st. 21. Proposuit Paulus in spiritu, — Instinctus Chrysoslomo, fuisse arcas, sive thecas, in quibus
Spiritu Sancto. Ita Lyranus, Vatablus, Cajelanus, gestabantur amuleta, puta signa Dianœ, sive lit­
Dionysius et alii ; Syrus vero vertit, proposuit in tera Ephesi©, quas contra febres, morbos, peri­
cula, aut pro felici sorte ct fortuna, fallaces sacer­
mente sua.
Transita Macedonia et Achaia.—Transivit hac dotes Dianæ dabant adventantibus. Aut potius,
Paulus, tum ut Ecclesias ibidem a se fundatas vi­ uV Baronius,hre redes erant ipsre argente© stature
sitaret et confirmaret, tum ut colligeret eleemo­ Dianæ, cum suis rediculis seu loculamentis. Tertio
synas pro pauperibus Hierosolymitanis, ut patet et optime, hre redes erant imagines, sive simulacra
templi Dianœ. Ita enim ejus templum veneraban­
II Corinth, vm et ix.
Ire Hierosolymam, — tum ut eleemosynas jam tur, ut illud in imaginibus effingerent, ejusque
dictas Sanctis deferret, tum pietatis ergo, ob loci similitudinem in statuis, puta in rediculis argen­
reverentiam, ait Dionysius, sanctorumque loco­ teis conflarent, quibus efflgiem, sive statuam
rum cl primitivas Ecclcsiæ, prresertim S. Jacobi, Dianæ imponebant; eas deinde vel offerebant
visitationem. Amplius enim in hac vita non erat Dianæ in templo; vel ad collum, aut in pileis ct
vestibus appensas gestabant, sicut nostri pere­
illa visurus.
Oportet me et Romam videre. — Quia Dei ins­ grini gestant imagines B. Virginis Laurctanæ; aul
tinctu, ait Chrysoslomus, Paulus agebatur Ro­ certe domi in larariis et oratoriis eas reponebant
mam , ut Romanam Ecclesiam cum S. Petro in presertim si solid© essent, non planre et in la­
matricem ct caput crelcrarum erigeret, ac contra mina. Id ita esse patet ex eo quod eas Lucas
Simonem Magum et Neronem, primam persecu­ græce vocet vocùç, id est templa, cl Polybius vxíhx,
id est parva templa, templula, pula delubra et
tionem in Christianos adornantem decertaret.
H 12. 22. Mittens autem in Macedoniam , etc., Timo­ ©dieu las effìgie templi in quibus reponebantur
stature Dianæ.
theum et Erastum , — ut viam sibi secuturo pa­
Diana.— Dea ita dieta arò ™ Aù;, quasi Joviana,
rarent, et simul collectam eleemosynarum pro
Hicrosolymitis facerent, ut patet I Cor. iv, 17. quia Jovis filia ex Latona. Diana est luna, sic ap­
Erastus hic vocatur arcarius, id est qurestor civi­ pellala, quod quasi diem noctu lucendo effleiui,
tatis, scilicet Corinthi, lloman. xvi, 23; postea ait Cicero, lib. Il De Natura deorum; sicut luna
creatus fuit Philippensis Episcopus, ibique mar­ dieta est quasi lucens una, quod noctu sola luceat :
tyrio coronatus, Sanctis ascriptus legitur in Mar- unde ct noctiluca vocata est. Quarc Macrobin: .
Diana, ait, dicta est quasi Jana, addila littera D,
tyrol., die 16 Julii.

i

.T®
COMMENTARIA ÎN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XIX.
veteres enim lunam vocabant Janam, ait Varro, choros exaltata est B. Virgo. Plato vero in Crotylo : Diana, ait, dicitur
hi ròàpnrdc »xl tòt
lib. De Re rustica. Hinc et Horatius :
xcaiuv, ¿“ti TT» rñ;
hntopuav, id csl propter
Nec pir aut eifrm nndnrnæ tonna Dianae.
integritatem et modestiam, propter virginitatis desi­
Rite crescentem tace Noctilucam.
derium; vel quasi apiri; ifcópz, id est virtutis inspeo
Dtaietf Alii tamen a Dianam » dictam putant quasi devia- trix ct conscia; vel, ut Strabo, lib. XIV, inb «0
nam, quia venantes per silvas deviare solent : ôprtuZftc ttcwîv, id est quod integros ct perfectos effi­
undo ipsa habita est viarum dux et dea. Eadem ciat. Quæ omnia non Diana» Gentilium, sed Chris- Qavto
dicta est lucina ct Juno, ait Cicero : Juno, a ju­ tianorum, Virgini, inquam, Deipara) conveniunt,
vando; Lucina quod partum in lucem prodat : uti et illud quod de Dianæ templo olim Romæ in
quam proinde in partu invocant. Unde Virgilius: Aventino monte ædificalo, nunc vero Deo in
«Casta fave Lucina, tuus jam regnat Apollo.» S. Sabin® honorem dedicato, scribit Sextus Pom­
Hinc Diana a Poclis vocatur lucifera, clara, suc­ peius :« Servorum, inquit, dies festus existimatus
cincta. armata, nocturna, omnivaga, verecunda, Idibus augusti, quod eo dic Servius Tullius natus
integra, virginea, aeria. Vel, ut Plinius, quod e serva, œdem Dianæ dicaverit in Aventino, cujus
oculis prmsit et luci, sive a luco quem Romæ in tu tel® sunt cervi, a quorum celeritate fugitivos
Esquiliis habebat. Plures, inquit Cicero, fuerunt vocant cervos. Hæc est ergo Opis nostra (sic enim Quinto
Diana»; sed illa nominatissima, quæ eodem dicta est Diana ab opitulando), cui competit illud
partu cum Apolline, ex Jove et Latona nata est. Virgilii : « Opis ad ætheroum pennis aufertur
Hæc ob virginitatis amorem fertur hominum Olympum. » Denique reges et principes thesau- s«to
consortia fugisse, et ut libidinis tentationes ros suos in templo Dianæ deponebant, quos
evaderet, venando silvas ct montes incolebat, nemo, ne hostis quidem urbem diripiens, tan­
paucarum virginum comitatu contenta. Arcum gere audebat. Ita virtutis ct salutis fida custos
ferebat et pharetram, succincta semper incedens, est Deipara, ita ut impossibile sit perire eum
et cothurno induta : qua de causa silvarum et qui se suaque ei sedulo commendat, uti docet
nemorum dea credebatur. Cicero, act. 6 in Ver­ communis omnium experientia,ac S. Bernardus;
rem : « Fuit, ait, apud Segestanos ex ærc simula­ hom. 4 super Missus est : « Ex ore tuo (o Maria,
crum Dian®, tum summa atque antiquissima reli­ inquit) pendet consolatio miserorum, redemptio
gione præditum,tum singulari opera artificioquo captivorum, liberatio damnatorum , salus deni­
perfectum. » Et mox : « Erat admodum amplum que universorum filiorum Adam, totius generis
ct excelsum signum cum stola. Verumtamen tui. » Idem alibi sparsim : « Maria, ait, est viola
inerat in illa magnihidineœtas atque habitus virgi- humilitatis, lilium castitatis, rosa charilatis. Ma­
nalis:sagittæ pendebant ab humero, sinistra manu ri® nec facultas, nec voluntas dandi dona homi­
retinebat arcum, dextra ardentem facem præfe- nibus deesse potest. Mari® pietati non defuit
rebat. » Porro Diana Ephesiorum erat
fides, voci gravitas, efficacia voto. Mari® com­
id est multimammia, aitS. Hieronymus, præfat. Yn mendare memento quidquid Deo offerre paras.
epist. ad Ephesios: «Ut ex ipsa effigie mentirentur, Maria decus paradisi, gaudium cœli. Maria gre­
omnium eam bestiarum et viventium esse nu­ mium virgineum. Mari® virginitas major quam
tricem. »
angelica puritas. Mariam cogitans, non erras;
T)bni
Falsa ergo et mendax fuit Gentilium Diana : Mariam rogans, non desperas. Per Mariam cœlum
Chr • - Yera c| verax Christianorum Diana, est B. Virgo repletum est, et infernus evacuatus. In Maria
n v .0. Maria, virgineis stipata choris, quæ in montana Deus posuit solem et lunam, Christum ct Eccle­
i»1' * abiit ut Baptistam eremicolam consecraret. 4Iæc siam. In Maria angeli lætitiam, justi gratiam,
enim et æterni Patris filia, quæ lucem mundi pe­ peccatores veniam invenerunt in æternuin. In
perii, ideoque matris stella in nocte hujus sæculi Maria, per Mariam, do Maria benigna manus Om­
eundis fidelibus fulgens, monstrat iter in cœlum. nipotentis quidquid creaverat, recreavit : sine
Eadem est multimammia, quia nova Eva mater Maria nihil refectum est, sicut sine Deo nihil fac­
viventium, lac suæ gratiæ et consolationis omni­ tum : per Mari® manus transiit, quod Deus nos
bus se invocantibus impertit. Ipsa est enim « mu­ habere voluit. »
lier amicta sole, et luna sub pedibus ejus, et in
Jam quod ad Ephesinum Dian® templum atti- dum
capite ejus corona stellarum duodecim, » Apoc. net, erat illud adeo augustum ct magnificum, ut taniptmri
iu, 1. Quod enim iu mundo est sol, ct luna sive inter septem orbis miracula numeraretur. Audi
Jiana, hoc m Ecclesia est Christus ct Maria. Unde Plinium, lib. XXXVI, cap. xiv : « Magnificenti®
d. Virgo hoc ipso anno, vel proxime sequenti, vera admiratio exstat templum Dian® Ephesi®,
quo Dian® cultus et templum a Paulo everti ccepit, ducentis (alibi habet quadringentis) vigiliti annis
terras relinquens in cœlum abiit, ut inferius osten- factum a tota Asia. In solo id palustri fecere, ne
Tertto. dam. Diana a Græcis dicta est
quasi ¿tfcrtyus, terr® motus sentiret, aut halitus timeret Rur­
quod luna acrem, vel potius œlherem incedendo sum, ne in lubrico atque instabili fundamenta
lecci, ait Macrobius. Secavit hoc tempore cœlos tant® molis locarentur, calcatis ea substravero
<: penetrando, ct suncr omnes angelorum carbonibus, dcia velleribus lame. Universo lem-

COMMENTARIA TN ACTA APOSTOLORUM, cat XIX.

pio longitudo eri CCCCXXV pedum, latitudo ccxx,
column® r.xxvn, a singulis regibus farta», scxagînta pedum altitudine, ex iis xxxvi cælat®. » Et
mox : « Cadera ejus operis ornamenta plurium
librorum Instar obtinent, n Eo die quo natus est
Alexander Magnus, templum hoc Dianne incendit
Erostratus, ut ex hoc suo facinore nomen suum
ad omnes posteros transmitteret. Unde nomen
ejns ex omnibus libris deleverunt, sed tamen
mansit illud superstes. Ex hoc incendio conjecta­
runt augures, illo die natum esse, qui exitium
afferret Asim. Tandem Gothi sub ¿alieno Impe­
ratore invadentes Asiam, hoc templum plane
spoliarunt ct concremarunt, ait Capitolinus in
Vita Galicni.
▼wr.is.
25. Quos (artifices œdicnlarum Dian®) CONVO­
CANS , ET EOS QUI HUJUSMODI ERANT OPIFICES. —Xipl

ri TctaüTa iprársií, id est, et eos qui circa eadem ope­
rabantur. Præter enim ipsos artifices, orant alii
opifices, eorum administri. Alii enim argentum
in laminas deducebant, alii liquabant, alii pur­
gabant, alii poliebant, alii pingebant, alii inscri­
bebant , alii exornabant. Pagninus et Vatablus
vertunt, et cos qui similium rerum erant opifices,
quasi omnes omnino aurifabros, sculptores, sta­
tuarios, clc., Demetrius convocarit, ut majorem
cieret tumultum.
De noe artificio est nobis ACQUisiTio. — Tigu­
rina, ex hoc opificio nobis est quantus. Græce enim
est íjwfíst, id est lucrum, quantus. ,
27. NON SOLI M AUTEM PJEC PERICLITABITUR NOBIS
pars (hæc sors nostra, hoc opificium nostrum,

hic quæstus noster) in redargutionem venire, —
puta in reprobationem et contemptum, ut redar­
guta et confutata a Paulo quasi vana ct supersti­
tiosa ab omnibus negligatnr, reprobetur ct con­
temnatur; itaque ad paupertatem redigamur ct
fame moriamur. Aliqui vertunt, periclitamur hac
parte.
Magna Diana. — Gentiles magnos deos nume­
rabant duodecim, sex mares, totidem feminas,
quos Ennius hoc disticho complectitur :
Inno, Vesta, Minerta, Ceres, Diana, Venns, Mar-,
Mercurius, Jovis, Neptunus, Vnlanus, Apollo.

‘

Cæteri ilii erant minorum gentium.
Destrui incipiet majestas ejus. — Legit Inter­
pres uixAuv Si. Sic ct Pagninus, Vatablus ct alii;
nonnulli tamen legunt p-iWxvSi, id est mugis tero,
q. d. Non tam angit nos perditio lucri, quam
Dianæ honor el cultus : acerbissimum enim nobis
erit, et omnibus esse debet, si majestas ejus apud
vulgus depereat.
r#:.. i»
29. Confusione, — perturbatione, tumultu.
Et impeti m fecerunt, — úf|ir.oxv, id esi impetu
uno concurrerunt in theatrum, in illud rapientes
Caium et Aristarchum, ut illos aliosquc Chris­
tianos ibidem reos et sacrilegos publico procla­
marent et maciarent. Ita Arator, Bada, Hugo ct
alii. Gaius hio fuit Macedo, alius a Gaio Derbco,

TM)

de quo cap. seq., vers. 4. Aristarchum Paulus
vocat concaptivum suum, Cotoss, m, 10. Adscrip­
ts est Sanctis, die 4 augusti, ubi sic lenimus :
«Thessalonic® S. Aristarchi, qui fnit individuus
comes Pauli, e.t ab eo Thessalonicensium Episco­
pus ordinatus, post longos agones sub Nerone
coronatus quievit. *
30. Paulo autem volfvtB. —Extollit S. CMÿ»
’*>•
sostomus.hom. 7 Dr Laudibus S. Pauli, ejns animi
magnitudinem, quod qwesitns ad necem inpopnli furentis turbam ingredi voluerit, eam vel
sedaturus, vel pro Chririo occubiturus. Hoc enim,
ait, decebat ducem fidelium, ut audacia caeleris
præiret, ac rcipsa offenderei Christianis non ess*
timendam, sed ambiendam mortem pro Christo
Sic in bellis dux animosus animat totum exerci­
tum, timidus intimidât. Unde illud : « Fortior est
exercitus cervorum duce leone, quam leonum
duce cervo. » a Paulus enim, ait Chrysostomus,
in prædicandi ardore ipso igne vehemenlior, plu­
viam in se flammam ipse succendit : non peri­
cula timuit, non irrisiones erubuit, sed alios ac­
cipiens oculos, utique charitatis, aliamque men­
tem, multo cum impetu instar torrentis irrupit,
omnia pariter Judæorum trahens atque convol­
vens, etc.; et quasi semper satisfaceret Deo pro
tempore jam peracto, sic lucra spiritualia undi­
que colligebat, in locum, qui esset belli pars
maxima et laborum pcriculorumque plena, fi­
denter insiliens. Hoc vero mirabile, quod, cum
esset tam audax, et quasi ad pugnam semper
accinctus, et ignem quemdam belli conspirans,
ita rursum placabilem se præbcbat magistris, ut
nunquam in tanto alacritatis impetu offenderit. »
Unde et suis dissuadentibus ingressum in thea­
trum. illico acquievit. Sic et S. Gregorius,lib. XXXI
Moral., cap. xiv, vel xxtrt, Paulum comparat
equo generoso, qui in prælio exultât : « Intueri,
ait, licet illum sessoris sui calcaribus excitatum
contra armatos ho«tes : tantus Paulum fervor
accendebat, quando eum Ephesi ad irrumpendas
theatri turbas teli flamma rapiebat. »
32. Alii autem aliud clamabant. — Videtur v«n
esse aposiopesis, ct aliquid esso supplendum,
quod explicat Syrus, dum vertit, « turbo» autem
quæ erant in theatro, valde tumultuabantur et
alii aliud clamabant. » Nam, ut ^equitur, erat
Ecclesia, id est populi cœtus cl turba confusa,
uti lit in seditione ct tumultu, dum unus hoc
vult et clamat, alius aliud.
33. De turba autem detraxerint Alexandri m.
— Hic Alexander videtur fuisse Judvus, peritu,
ct eloquens, Paulo tamen amicitia conjuuctus,
quem Judæi protraxerunt in locum aptum ad
perorandum pro communi causa. Nam Ephesios
pro Diana certantes non tantum in Christianos,
sed et Judæos, Dianæ hostes, fuisse commotos e<
concitatos patet exsequentibus, vers. 34. Unda
Syrus vertit, p/ As autem Jmirorum, qui illic erant,
statuerunt ex seipsis virum Judaum, ciri nomtn

?G0
COMMENTARIA TN ACTA
erat Alexander. Nam pro detraxerunt, Græce est
«pc«S*xw, id est prius instruxerunt, uti vertit
Vatablus. Sic instruimus advocatum vol patro­
num jmsam nostram acturum : unde quidam
putant nostrum Interpretem legisse rpuSowzv, id
estpro/Hismtn/. Verum etiam
dicitur,
qui cogitur prodire et protruditur. Alexandrum
hunc putat Baronías, Hugo et alii conversum
fuisse ad Christum , sed apostatasse esseque
illum quem Paulus cum Hymenæo ob blasphemiam tradidit Satan®, 1 Timoth. i, 20. Verum
alii, ut Cajetanus et Arias, censent fuisse diver­
sum.
Alexander autem manu silentio postulato, —
xztxci'çi; rfcv
i(i
agitans manum, mota
manu Ita Persius : « Et calidæ fecisse silentia
turba», incestate manus. »
35. Et cum skdasset scriba turbas. — Scriba
hic fuit Secrctarius civitatis, vel consiliariis Ma­
gistratus, ejusque quasi os et sensus, quales in
Belgio sunt ct vocantur Pensionara. Unde Græce
vocatur q^amanú;, id est legis doctor, qui jura
civitatis callet et tuetur, ac in iis Magistratum in­
format et dirigit. Syrus vertit, princeps civitatis,
quasi fuerit Cancellarius.
Putant aliqui scribam hunc fuisse Alexandrum
Jndæum. Ita Baronías. Verius alii censent alium
fuisse, cumque Gentilem : nam Lucas videtur
cos distinguere. Alexandro enim, utpote Judæo,
occlamarunt turbæ Gentilium per duas horas. Ut
ergo eas sedaret, successit scriba Gentilis, qui
laudans Dianam (quod non fecisset Judœus) eas
compescuit. Unde Chrysostomus vocat eum
infidelem. Sane vir fuit politicus et prudens, qui
statim turbas composuit, qualis fuit Demos­
thenes, a quem mirabantur Athenæ Torrentem ;
cl pleni moderantem frena theatri, » ait Juvenalis,
satyr. 10.
Cultricem esse. — Syrus, adiluam esse : Græce
id est templi ornatricem et administram.
Sicut S. Paulinas optabat esse custos et ædituus
templiS.Felicis,quem proinde celebravit decem
hymnis natalities.
Jo\ ISQUE PROLIS. — Græcc xal tcû jcûfftrdiç, id est
a Jove demissi, vel delapsi, scilicet iqoi^aToc, id
est simulacri Dianæ : ita Syrus, Chrysostomus,
Pagninus, Vatablus et alii. Fingebant enim
Dianæ Simulhcrum non ab homine cinctum, sed
cœlo delapsum, idque vulgo creditum fuisse do­
cet Suidas in voceïtoRmç. Ita mendacio aucta est
Pim superstitio. Sic Palladium Trojanum, el Ancile
Humanum calo lapsa finxerunt. Noster legit rf.ç
iitfrrrwç, id est a Jove profectas, vel descendentis
Dianæ. Homerus enim reges vocat itonrnî;, quasi
a Jove profectos et ortos. Forte etiam legit Jwqmik,
id est a Jove genita:.
Vm n. 37. Neqle blasphemantes deam vestram. —
Mentitur officiose ad sedandum populum, ait
Chrysostomus, Paulus enim docebat eam non
esse deam, sed idolum inane et lictum; quod

APOSTOLORUM, CAP. NIX.

apud Ephesios erat insignis blasphomia. Notat
tamen insignem Pauli modestiam, qui conviciis
et maledictis Dianam non prosciderit, sed nudam
ejus veritatem dixerit et detexerit. Idem faciebant
Judæi, putantes illud præceptum esse, Exodi
XXII, 28 : « Diis non detrahes ; » licet aliu^ ejus
loci sit sensus, ut ibi dixi. Unde Josephus, lib.
II Contra Apionem : « Noster mos, ait, est pro­
pria custodire, non aliena accusare, et ut neque
ridere, neque blasphemare debeamus eos qui
apud alios putantur dii, aperte nobis legislator
interdixit.» Huc facit illud S. Augustini monitum,
serm. 6 in Evangelium secundum Matth. : a Prius
idola in cordibus hominum, deinde in idolis et
templis esse confringenda. » Ex hisce verbis
colligitur, scribam hunc Paulo favisse eique fuisse
amicum vel benevolum.
38. Conventus forenses aguntur. — Græce, vm 3i.
¿qcpaíct ab
sicut forenses a foro. Quinam Gtmrenhi? Primo, Syrus vertit, artifices sunt, quasi hi
conventus fuerint artificum, in quibus a Decanis ivip.
ejusdem artis quæstioncs et lites deciderentur, ut rrinl0«
passim in Germania fieri videmus, q. d. Lis hæc
perlinet ad collegiurii aurifabrorum : ibi deci­
datur.
Secundo, QEcumenius « forenses » interpretatur seeuodo.
vulgares ct plebeios judices, qui plebeiorum
causas decidebant, sicut divitum proconsules.
Tertio, a forenses » vocantur, qui in publico Tertio,
loco et consessu, puta in foro, fiunt. Sicut vulgo
causas forenses vocamus civiles. Apud Romanos
enim aliosque judicia publica exercebantur in
foro, teste Cicerone, Quintiliano, lib. III, et aliis.
Unde forensis opponitur domestico, quasi publi­
cum privato. Et scimus Ciceronem causas suorum
egisse in foro, non rerum venalium, sed causa­
rum, quæ in publico loco, velut suo foro, trac­
tantur.
Quarto, Baronius cx Dionysio Halicarnasso, Qairt*
lib. IV, conventus forenses censet fuisse eos, qui­
bus statis per annum diebus populus convenie­
bat ad sacra et ludos Dianæ : ubi deinde præsto
erant judices qui lites deciderent et compone­
rent. Aut potius, inquit, apud Lucam, a conventus
forenses » illi erant, cum proconsul in quibusdam
provinciæ civitatibus, quæ sibi ad hoc peragen­
dum commodiores videbantur, certis diebus con­
sistens, per se vel legatos causas comprovincia­
lium cognoscens, judicia exercebat el per sen­
tentiam definiebat. Meminit horum Cicero, lib. III,
epist. 6 el 8, et Josephus, lib. XIV Anhq.^cap. x. Sio
in Hungaria aliisque regnis lites et causæ gra­
viores differuntur usque ad comitia regni, in
quibus a regni proceribus deciduntur. Tertius
sensus cœteris planior videtur et communior (1).
39. Si quid autem alterius rei quæritis , —
(i) Grec, est
, scii, rjiípzi, Id est conventui
aguntur, vel dies sunt, judiciis in foro habendis consti­
tuti, quos fattoi Romani vocant, Germani Gerichbtag^

3fit
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, ca? XIX.
gravioris, ad bonum ct quietem publicam spec­ est humana audacia, contentione et robore, sive pan»
tantis.
quantum homini est possibile) ad bestias pugnavi p«,n
Iit legitima Ecclesia (in ccetu et comitiis pro­ Ephesi, quid mihi prodest, si mortui non resur- ’’“p.
vinciae, vel populi, legitime a lege vel Magis­ gunt?» Nam quod Theophylactus, Œcumenius, Mm».
tratu indictis) potent absolvi ,— id est definiri, Anselmus ct cx eis alii recentiores (quorum unus
vel transigi et componi. Legitimam opponit tu­ alium, quasi ovis ovem sequitur) hanc pugnam
multuariae, quam hic ipsi per seditionem con- metaphorice accipiunt pro contentione quam
flarant. Ita Gagneius, Vatablus et alii. Addit Paulus habuit cum Demetrio ct argentariis, quos
Chrysostomus hos catus ter in mense fieri soli­ ob saevitiam ct furorem, atque ob carnalem et
tos. Baronius vero ex Epiphanio, hœresi 30, per bcstialcm vitam (qua carni dediti ita vivebant, ac
Ecclesiam accipit Synagogam Judæorum, q. d. si non esset resurrectio et altera vita in cœlis)
Si quid Judaicae quaestionis habetis circa Judaeos vocet bestias, certum est eos errare. Nam epis­
el legem Mosaicato, qualis videtur esse hæc quam tola ad Corinthios, in qua pugnro hujus meminit,
Paulo Judæo intentatis, adite Synagogam Judteo- scripta est Ephesi, ut patet cx eo quod ait, I Cor.
rnm, ibi ea optime decidetur. Judæi enim Ephesi xvi, 8 : « Permanebo autem Ephesi usque ad
habitantes,ejusdem civitatis municipes erant, ac Pentecosten. » Rursum scripta est ante conten­
proinde privilegiis civium poliebantur, ct Ephesii tionem cum Demetrio : post eam enim stalim
dicebantur i teste Josepho, lib. H Contra Apio­ Epheso discessit, ut patet cap. xx, 1 : ita Baro­
nem. Verum sic scriba hic magis irritasse! furen­ nins et alii passim. Quocirca nonnulli, ut Arias, Seenni»,
tem populum : ille enim oderat Judaeos, quasi censent hanc pugnam Pauli cum bestiis, fuisse
Dianæ suæ hostes. Prior ergo sensus est planior. concertationem quam habuit cum Judæis ct filiis
Veri. 40.
40. Nam et periclitamur argui seditionis. —
Scevro exorcistis, vers. 9 ct 13. Verum id minus
Percellit eos metu Imperatoris et proconsulis, qui est probabile. Exorcistis enim fuit concertatio
in auctores hujus tumultuarii concursus et sedi­ cum diabolo qui in eos insiliit, non cum Paulo
tionis sit inquisiturus, de iisque poenas sump­ qui tacuit : cum Judæis autem ad prrodicationem
turus.
Pauli se indurantibus non certavit ipse; «sed
Cum nullus obnoxius sit , — alne;, id est reus, discedens ab cis segregavit discipulos, quotidie
q. d. Cum nemo sit in culpa, cum nullus sit tur­ disputans in schola tyranni cujusdam, « ait Lucas.
(
bator, reipublicæ proditor, seditiosus , ob quem Longe majus certamen fuit Paulo cum Judœis in
hic concursus sil factus, ut propterea eum excu­ Derbe, Lystra, Corintho, uti audivimus cap.
sare possimus, ejusque rationem reddere pro­ xlv. 15 et seq., et tamen nusquam eos vocavit
consuli. Enorme enim crimen debet esse, ob bestias.
quod totus populus concurrat et insurgat. Se­
Quare verius videtur ad litteram Paulum Ephesi Tertii,
cundo, aîrtcî, non ad hominem, sed ad rem cau­ objectum fuisse bestiis. Primo, quia id proprie
samque referri potest, q. d. Cum nulla sit causa verba ejus jam recitata sonant. Secundo, quia
per quam excusare possimus hunc populi con­ aliro expositiones sunt impropriro, nec solido uw init,
cursum. ItaGagneius, juxta illud Eustatici, Odyss. fundamento nituntur. Tertio, quia cum plerique
a, A'tic; i •jpsi'ÿïç aína KtOJ.tixáyM, Est rats ascribens Martyres, multique Pauli discipuli et discipula», Tertia,
crimina Callimacho.
inter quas fuit S. Thccla, objecti fuerint bestiis,
Dimisit Ecclesiam , — coetum populi.
decebat ut et Paulus eorum antesignanus et dux,
Nota : Multa et magna hic ct alibi omittit Lucas. cis in hac re prroiret, darctque exemplum. Fuit
Nam tantum itinera Pauli et capita rcrum in iis enim ipse lentatus ct consummatus per omnia.
gestarum summatim percenset. Sic cap. ix, omit­ Quarto, quia ita explicant Theodorctus, Ambio- Quitto,
tit profectionem Pauli recens conversi in Arabiam, sius, Arboreus et Mariana, I Cor. xv. Favet
reditum in Damascum, post annos tres, accessum quoque Chrysostomus, dum bestias non nisi
Hicrosolymam, reprehensionem Petri, quro tamen bestias interpretatur, esto ambigue loquatur. Ait
recenset Paulus, Galat. i et ii. Sio, 1 Cor. xi, 24, enim : « Quid est secundum hominem ? quantum
ait Paulus : « A Judæis quinquies quadragenas feritatis in homines cadit, depugnavi cum bes­
una minus accepi, n de quibus Lucas ne verbum tiis. » Ubi interpretatur -rè « secundum homi­
piidem. Cumque Paulus ter se erosum virgis nem , » non autem ñ « pugnavi cum bestiis, »
dicat, de unica tantum flagellatione facta Philip­ quasi per se clarum, ut sonat accipiendum.
pis idem meminit, cap. xvi. Do terno naufragio; Quinto, quia idcirco dixit, I Cor. iv, 9 : « Spec-Quinta;
item, quod Paulus ait se nocte et die in profundo taculum (Græce óíirp^, id est theatrum) facti sumus
maris fuisse, nil habet Lucas : nam naufragium inundo, et angelis, et hominibus, n q. d. In
quod cap. xxvn recenset, contigit post scriptam theatro bestiis objecti, facti sumus spectaculum
epistolam ad Corinthios. Sic de cathedra Petri hominum, Dei et angelorum. In theatris enim
Antiochena. Romana, aliisque ejus gestis altum spectabantur hominum cl ferarum pugnro, gla­
silentium est apud Lucam. Pari modo hic Ephesi diatores et bestiludia, uli S. Ignatius, Pauli asse­
omisit pugnam Pauli cum bestiis, de qua Paulus, cla , post eum Romæ a Trajano ad bestias dam­
I Cor. xv, 32, ait : « Si secundum hominem (id natus, in amphitheatrum productus, videns cur-

«3

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XX.

eumfusam spectantium turbam eaniquo salu­ Ephesi esset, de eo inemori» mandarunt. Cum fbl
tans : « 0 Romani, inquit, in theatrum hoc principem locum Hieronymus obtineret, mulla
prodeo vobisque spectaculum fio, non ob cri­ cum libertate Paulus est concionato* : quare Hie­
men aliquod, cum nihil morte dignum commi­ ronymus illum bene quidem ct diserto dicero, sed
serim; sed ut per leones ad Deum perveniam, orationem ejus non esse eorum temporum testa­
eoque frinir, cujus insatiabili teneor desiderio. » tus est. Plebs quidem certe per insolentiam el
Unde el subdit Paulus : « Tanqunm purgamenta furorem Paulo compedibus injectis, carceri eum
(Amp «Mpuiri, id est tanquam anathemata et diris includit, ul leonibus vorandus objiceretur. Ibi
d'Tota capita) hujus mundi facti sumus, omnium tum Etibula ct Artcmilla, clarorum Ephesi viro
peripsema, » 7. d. Facti sumus ut piaculares rum conjuges, fidem edocta» a Paulo (noctu eniin
hosti», detrimenta mundi, ct bestiarum pa­ ad eum veniebant), divini lavacri gratiam ab eo
bula, quasi vita, luce, acre et terra hac indigni, petunt. Itaque virtute divina atque angelici sa­
ideoque in ferarum ventre detrudendi et sepe­ tellitii ministerio, caliginem noctis exuberantia
liendi.
splendoris illustrante, Paulus ferreis compedibus
oiiWtnr Dices primo : Non est credibile Paulum proprio liberatus, illas divino baptismo ad littus mari»
Pomo, pugnasse, id est dimicasse cum bestiis, ut ipse initiat, ct cum id nemo omnium quibus custodia)
ait, esto cis sit objectus.
cura mandata fuerat, sensisset, ad vincula rur­
Respondeo : #npiop«x«v, id est, pugnare cum bes­ sum sua, in quibus esca leonibus asservabatur,
tiis, idem est quod bestiis objici : quia enim ple- rodit. Sed enim ingenti magnitudine et roboro
rique reorum ita objiciebantur bestiis, ut cum eis intolerando leo contra ipsnm immissus, in aro­
depugnarent ad spectantium voluptatem ( popu­ nani quidem illo procurrit, sed ad Pauli pedes
lus enim magis spectare avebat bas pugnas ct consedit. Et cum itidem al i re immanes ferre im­
bestiludia, quam nudas hominum devorationes); mitterentur, ne tangere quidem ulla sacrum cor­
hinc pugnare cum bestiis, idem est quod bestiis pus ad orationem erectum atque compositum
objici, ut patet ex Actis Martyrum. Unde S. Igna­ sustinuit. His ita actis, de repente fragore mullo
tius, cpist. II ad Ephes., ait : « Ut merear Romæ vehemensquædam supra naturre ordinem grando
cum bestiis dimicare, » id est bestiis objici ab decidens, multorum simul ct virorum el ferorum
cisque laniari.
animalium comminuit capita, ipsiusque Hiero­
■tetrodo. Dices secundo : Paulus erat civis Romanus, ac nymi aurem amputat : qui deinde cum suis per
proinde jure Romanorum non poterat ad bestias Paulum Deo conciliatus, salutiferum suscepit la­
damnari.
vacrum : leo autem ille profugus in montes
Respondeo enm objectum fuisse bestiis, non proximos evadit; ct Paulus inde Macedoniam
per legitimum judicem el judicium, sed per fu­ et Grœciam transmisit, atque ita tandem Hieroso­
rorem populi. Rem gestam narrat Nicephorus, lymarii proficiscitur. Mirandum non est, Lucam
lib. 11, cap. 25, ex antiquis Pauli Actis, quie cilat hanc Pauli cum belluis pugnam reliquis ejus
probatque Orígenes, lib. 1 Pcriarch., cap. 11 : actis non inseruisse : nam etsi ex Evangelislis
« Verum enim vero, ait, qui profectiones Pauli solus Joannes Lazari resuscitationem commemo­
descripserunt, eum quam plurima alia simul ct rat, minus tamen de fide veritateque ejus ambi­
fecisse et passum esse, tum hoc quoque cum gendum. » Hucusque Nicephorus.

CAPUT VIGESIMUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Paulus Epheso discedens, per varias Asice et Gracia urbes pergit in Macedoniam ; inde Troadem, uhi
Eutychum a morte revocat ; inde Miletum, quo Seniores Ephesi accorsene, cii Ecclesiam commendant
ultimum vale dicit.
Nola : Omnia qua hoc capite et deinceps narrat Lucas usque ad cap. xxviti ct ultimum, gesta sunt uro
eodemqut anno, scilicet Christi t>8, Aeroni» 2. Vide Ghronotaxin.

1. Postquam autem cessavit tumultus, vocatis Paulus discipulis, et exhortatus eos, va­
ledixit, et profectus est ut iret in Macedoniam. 2. Cum autem perambulassel partes illas,
et exhortatus eos fuisset multo sermone, venit ail Graeciam. 3. Ubi cum fecisset menses
tres, faci» sunt illi nisidiæ a Judæis navigaturo in Syrium ; habuilque consilium ut rever­
teretur per Macedoniam. 4. Comitatus est autem eum Sopater Pyrrhi Berœensis, Thessalo-

COMMENTARIA TN ACTA APOSTOLORUM, cap. XX.

3/53

nieon^inm vero Aristarchus, et Seciin/lus, et Gaius Derbetis, et Timotheus : Asiani vero
Tychicus et Trophimus. 5, Ili cum præcessissent, sustinuerunt nos Troade; 6. nos vero
navigavimus post dies azymorum a Philippis, et venimus ad eos Troadem in diebus quin­
que, ubi demorati sumus diebus septem. 7. Una autem sabbati cum convenissemus ad
frangendum panem, Paulus disputabat cum eis, profecturus in crastinum, protraxitque
sermonem usque in inediam noctem. 8. Erant autem lampades copiosa? in cmnaculo, ubi
eramus congregati. 9. Sedens autem quidam adolescens, nomine Eutychus, super fenes­
tram, cum mergeretur somno gravi, disputante diu Paulo, ductus somno cecidit de tertio
cmnaculo deorsum, et sublatus est mortuus. 10. Ad quem cum descendisset Paulus, incu­
buit super eum, et complexus dixit : Nolite turbari, anima enim ipsius in ipso est II. As­
cendens autem frangensque panem, et gustans, satisque allocutus usque in lucem, sic
profectus est. 12. Adduxerunt autem puerum viventem, et consolati sunt non minime.
13. Nos autem ascendentes navem, navigavimus in Asson, inde suscepturi Panium : sic
enim disposuerat ipse per terram iter facturus. 14. Cum autem convenisset nos in Asson,
assumpto eo, venimus Mitylenen. 15. Et inde navigantes, sequenti die venimus contra
Chium, ct alia applicuimus Samum, et sequenti die venimus Miletum. 16. Proposuerat
eniin Paulus transnavigare Ephesum, ne qua mora illi fieret in Asia. Festinabat enim, si
possibile sibi esset, ut diem Pentecostes faceret Hierosolymis. 17. A Mileto autem mittens
Ephesum, vocavit majores natu Ecclcsiæ. 18. Qui cura venissent ad eum et simul essent,
dixit eis : Vos scitis, a prima die qua ingressus sum in Asiam, qualiter vobiscum per
omne tempus fuerim , 19. serviens Domino cum omni humilitate, et lacrymis, et tentalionibus, quæ mihi acciderunt ex insidiis Judæorum ; 20. quomodo nihil subtraxerim uti­
lium , quominus annuntiarem vobis, et docerem vos publice et per domos, 21. testilicans
Judæis atque Gentilibus in Deum poenitentiam, et fidem in Dominum nostrum Jesum
Christum. 22. Et nunc ecce alligatus ego spiritu, vado in Jerusalem; quæ in ea ventura
sint mihi, ignorans; 23. nisi quod Spiritus Sanctus per omnes civitates mihi protestatur,
dicens : Quoniam vincula et tribulationes Hierosolymis me manent. 24. Sed nihil horum
vereor; nec. facio animam meam pretiosiorem quam me, dummodo consummem cursum
meum, et ministerium verbi quod accepi a Domino Jesu, testificari Evangelium grati»
Dei. 25. Et nunc ecce ego scio quia amplius non videbitis faciem meam vos omnes, p*
quos transivi prædicans regnum Dei. 26. Quapropter contestor vos hodierna die, quu.
mundus sum a sanguine omnium. 27. Non enim subterfugi, quominus annuntiarem omne
consilium Dei vobis. 28. Attendite vobis, et universo gregi in quo vos Spiritus Sanctus
posuit Episcopos, regere Ecclesiam Dei, quam acquisivi! sanguine suo. 29. Ego scio quo­
niam intrabunt post discessionem meam lupi rapaces in vos, non parcentes gregi. 30. Et
ex vobis ipsis exurgent viri loquenles perversa, ut abducant discipulos post se. 31. Prop­
ter quod vigilate, memoria retinentes, quoniam per triennium nocte et die noncessaù,
cum lacrymis monens unumquemque vestrum. 32. Et nunc commendo vos Deo, et verbo
graliæ ipsius, qui potens est ædificare ct dare hæreditatem in sanctificatis omnibus. 33. Ar­
gentum el aurum, aut vestem nullius concupivi, sicut 34. ipsi scitis; quoniam ad ea quæ
mihi opus erant, et his qui mecum sunt, ministraverunt manus istæ. 33. Omnia ostendi
vobis, quoniam sic. laborantes, oportet suscipere infirmos ac meminisse verbi Domini Jesu,
quoniam ipse dixit : Beatius est magis dare quam accipere. 36. Et cum hæc dixisset, po­
sitis genibus suis oravit cum omnibus illis. 37. Magnus autem fletus factus est omnium;
et procumbentes super collum Pauli osculabantur eum, 38. dolentes maxime in verho
quod dixerat, quoniam amplius faciem ejus non essent visuri. Et deducebant eum ad
navem.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XX.
r»rt. f.
1. ExhorTatus eos. — Grece tantum est tq>:c*x- Papa scribit, lota Gallia fidei rivulos accepit ; v
lt93jux4, id est vocans : unde ex Græco excidisse qua do causa Arelatensis Ecclesia de primatu
videtur altera vox vicina xal frapaxxXicaws;, id est Galliti) contendit, uti fuse hic narrat Lorinus.
6. Navigavimus post dies azymorum.— Hinc pa- Vm-t.
et exhortatus; vel ut Syrus, consolatus eos : ideo
enim vocavit cos, ut exhortaretur et consolaretur tet, hoc tempore, puta anno Christi 58, adhuc
apud Christianos viguisse legalia; saltem nomino
m tanta Demetrii seditione et tumultu.
Valedixit, —ácnraaxur^;; Syrus, deosculatus cos; ct umbra tenus. Esto enim Christiani celebrarent
Pagninus et Tigurina, complexus eos. Solebant Pascha, non tamen dies azymorum : hi ergo
enim Christiani primitus se salutare in osculo erant Judaici.
Nota : Lucas hic mutat personam tertiam in
sancto, id est amplectando sese invicem, uti
eliamnum eorum exemplo faciunt Religiosi. Vide primain, dicens navigavimus, idque facit usque
dicta ad illud : a Salutate invicem in osculo ad finem libri. Unde liquet, Lucam hucusque ab­
fuisse a Paulo; hic vero, cum ad Græciam rediit
sancto, » Î Cor. xvi, 20, et II Cor. xnr, 12.
Profectus est, — sapienter cedens furori De­ Paulus, rursum ei adhæsisse : eum enim cum
metrii et argentariorum, ne in Christianos omnes cieleris Paulus assumpsit socium itineris e Grecia
insurgerent cosque mactarent; sc vero aliis pro­ Hierosolymam, indeque Romam. Vide dicta
vinciis ct laboribus reservans. Ita S. Athana­ cap. xvi, vers. 10. Causam, cur Lucas hic rursum
sius sciens sc unum quæri ab Arianis, ac in suo adhæserit Paulo, silet Lucas cx modestia, sed
capite verti rem Christianam dc homousio, pru­ explicat Paulus, H Cor. vm, 19, scilicet quod
denter ubique fuga se subduxit, vitamque pene Lucas apud Græcos tum ex medicina, tum ex
omnem in exilio et latebris egit ; ac fugiendo hos­ probitate et fide, tum ex scripto Evangelio cele­
tium furorem fregit ct superavit.
bris , ab Ecclesiis electus esset comes peregrina­
Ut iret in Macedoniam, —indo iturus Ilicroso- tionis Pauli, ad perferendas eleemosynas fidelium
Achaiæ ct Macedoniae in Jerusalem. Prudenter
lymam, ut ipse destinavit cap. xix, vers. 2!.
Ven. X
3. Factæ sunt illi INSIDIA a Judæis.—Nimirum enim nolebat Paulus eas perferre, sed latorem
obsederunt vias, ut eleemosynas, quas deferebat designari ab Ecclesiis, ne quis suspicari posset
fidelibus in Jerusalem, eriperent, ait Dionysius, et cum quid cx iis in suos vel aliorum usus con­
ut eum occiderent, ait Lyranus.
vertisse , ut ipse ibidem ait.
Ven. 4.
4. Comitatus est autem eum. — Græca addunt,
7. Una autem sabbati, — id est prima die heb- Ven.T.
usque ad Asiam.
domadæ (quæ a precipua die vocatur sabbatum),
Sopater. — Nonnulli legunt Sosipater, hic enim vel prima die post sabbatum, puta Dominica :
per crasin dicitur « Sopater. « Fuit hic cognatus unde in ea Paulus celebravit Eucharistiam, ad
Pauli, ut patet Rom. xvi, 21. ItaS. Chrysostomus, quam fideles de moro convenerunt. Ita S. ChryThcophylactus, Orígenes ct alii, in Rom. cap. xvi. sos tomus, Beda ct S. Augustinus, epist. 8G. Vide
dicta l Cor. xvi, 1. Fuit hæc Dominica una cx
Ascriptus est Sanctis in Martyrologio, 23 junii.
Pyrrhi, —scilicet filius; vcl, ut Sedulius legit, iis quæ inter 50 dies a Paschale usque ad Pen­
pater.
tecosten intercurrunt ; ct hoc respectu a ChrysosBeroeensis. — Beda hoc cognomen ad Sopa- tomo vocatur Pentecoste : alloqui non fuisse
trem refert, non ad Pyrrhum, q. d. Sopater patria ipsam Dominicam Pentecostes, patet ex vers. 16,
erat Berœensis, sive natus Berœæ : licet Ado ct ubi festinat Paulus, ut Pentecosten celebret HieUsuardus, in Martyrol., 25 junii, legunt Pyrrhi- rosolymæ.
Ad frangendum panem, — non corporalem, ut
Berœensis, quasi civitas hæc dicta sit Pyrrhi-Berxa. Verum dc urbe hujus nominis, nihil uspiam vult Lyranus et alii ; sed sacrum, puta ad ce­
reperis
lebrandam et sumendam Eucharistiam, et post
Troncos. — Hic fuit administer Pauli in per­ eam Agapcn. Ita Syrus et S. Augustinus, epist.8G,
ferendis litteris ct mandatis ad absentes. Unde quin et Calvinus et Bullingerus hio. Vide dicta
Paulus cum vocat charissimum fratrem, fidelem cap. 2, vers. 4G. Nota hic primævnm morem ce­
ministrum et conservum in Domino, Ephes, vi, 21 ; lebrandi Missam in Dominica, ad quam conve­
Colos. IV, 7. Sanctis ascriptus est in Martyrologio niebant omnes fideles in caque communicabant:
Roman., die 29 aprili®.
quod deinde præccpto universali sanxit Anacletus
Trophimus. — Hic fuit Ephesius ex Gentilibus Papa quartus a S. Petro, ut habebur in ejus de­
oriundus : unde propter eum captus est Paulus, cretis 11, Quœst. VII, cap. Laici.
suspicantibus Judæis quod Trophimum Gentilem
Protraxitque sermonem usque in mediam noc­
induxisset in templum eorum, cap. xxi, vers. tem. — Primitus enim exemplo Christi, Eucha­
29. De eo sic legimus, in Martyrol. Rom., 29 de­ ristia celebrabatur vespere post sermonem sivü
cembris : « Arelate natalis S. Trophimi, cujus me­ exhortationem, eratqiic et vocabatur c<?na Do­
minit S. Paulus ad Timotheum scribens, qui ab minica; Paulus ergo ulliinum valedicluriis, pro­
eodem Apostolo Episcopusordinatus,præfatæ urbi traxit sermonem in mediam noctem. Ubi nota
primus ad Evangelium prædicandum directus fervorem Pauli in predicando, et vice versa po­
esi : ex cujus pradicalionis fonte, ut S. Zozimus puli in audiendo devotionem, a ut audirent tu3M

COMMENTARÍA ÏN ACTA APOSTOLORUM, cap. XX.
3C1
13. Asson. —Vrbsest in Æolide juxta Troadem, Ven. il
barn illam , et amabilem vultum intuerentur , »
ait Chrysostomus. Porro incertum est an hæc nox alio nomine dicta Apollonia, ait S. Hieronymus in
et vespera fuerit prævia, et principium diei et Locis Hebraicis.
Per terraii iter factures. — Chrysostomus,
lucis Dominicæ, an sequens, diemque terminans :
festum enim habebat duas vesperas, puta pri­ « pedibus per terram ingressurus; » boc enim est
mam ct secundam, uti ctiamnum habet in Officio WiWm, nimirum pedibus incedere, vel pedestri
Ecclesiastico. Terminantem accipere videtur S. Hie­ itinere venire. Unde notat Chrysostomus Paulum PinInJ
ronymus, epist. 28 ad Lucinum, dicens : ul’tinam pedibus iter fecisse, socios vero navigare jussisse,
omni tempore jejunare possemus, quod in Acti­ ne laborem pedestris itineris subirent. IUS. Fran­ abalar.
bus Apostolorum diebus Pentecostes, et die Do­ cisais et viri Apostolici incedunt pedites, quan­
minico Apostolum Paulum et cum eo credentes tum possunt exemplo Christi, qui pedibus magno
fecisse legimus. Nec tamen Manichœæ hœresis ac­ labore ct fatigatione obambulabat Judæam ct
cusandi sunt (qui docuerunt dic Dominico esse Galilæam, et discurrebat pervicos et castella,
jejunandum, etiamsi nemo sit communicaturus), ubique evangelizando regnum Dei : nec unquam
cum carnalis cibus præferri non debuerit spiri­ equitasse legitur, sed semel asino vectus, nimi­
tuali. » Jejunarunt ergo dic Dominica, non ob rum quando ut Messias, Rex Judææ, solcami
prœceptum, sed ob reverentiam Eucharistiæ, pompa ingressus est Jerusalem in die Palmarum.
quam sumpturi crant. Jejunium autem nullum Pedes ergo ivit Paulus, tum qt pedestri itinere
est dic inchoante, sed finiente. Ergo, finiente dic amicos fulcies salutaret, tum ut utique evange­
Dominica, celebrarunt Eucharistiam, non incho­ lizare! , tum mortificationis studio et exemplo.
14. Assumpto eo, — Paulo scilicet, in navim v«i.u.
ante.
Vei». 8.
8. Lampades copiosa, — tum ad pellendas noc­ nostram : ita Syrus. Omnia hæc narrat Lucas in
tis tenebras, tum ad decoranda mysteria el cele­ prima perbona , quia ipse omnibus his interfuit,
brationem Eucliaristiæ, uti ctiamnum cereis al­ et horum pars magna fuit.
15. Chium. — Insula est nola inter Samum et Veri.iv
taria collucent in Missa, de quo ritu vide BaroLesbum, praestantis vini ferax, quod vulgo Malnium hic.
vasinum dicitur, de qua Plinius, lib. XIV,
Veii. ?.
9. DUCTUS SOMNO, —
tcû
id
est victus a somno, ait Budæus. Nam scrmo Pauli cap. vu.
Samum. — ìnsula est in mari Ionio, patria Pyprotrahebatur in inediam noctem. Celebre est
exemplum Machetis in Collationibus spiritualibus thagoræ et Sibyllas Samiae, inventrix vasorum
pervigilis, apud Cassianum, lib. V De Instit. fictilium, quæ inde Samia vocantur. Unde illud
Poetas :
renunt., cap. xxix.
10. Cecidit de tertio coenaculo. — Syrus, de
Ven. iO.
Fictilibus cernasse ferant Agathoclea regem,
tertia contignatione. Casus ct mortis Eutychi
Atque abacum Samio sæpe onerasse lato.
S. Chrysostomus auctorem facit diabolum, ut
festum hoc gaudiumque Christianorum ct fruc­ Agathocles enim ex figulo factus rex, in figulinis
tum concionis Pauli interturbaret et tam tristi vasis cœnabat, ut semper meminisset se figulum
eventu funestaret*
fuisse et figuli lilium.
Incubuit super eum, —Græca et Syrus, cecidit
Addunt Græca, Syrus et S. Chrysostomus, ac di­
super cum, instar Eli®, 111 Reg. xvii, 21, ct Eli­ vertimus Trogyllum. Porro Trogyllum est promon­
sici , IV Reg. IV, 34, qui incumbentes puero mor­ torium contra Samum, habens juxta se parvam
insulam, Trogyllum pariter appellatam. Ita
tuo, cum suscitarunt : ita Beda.
Et complexus. — Vox Græca QvunptXxCúv, id Strabo, lib. XIV.
Venimus Miletum. — Urbs hæc fuit illustris loest circumplexus, notat arctissimum circumqua­
que Pauli complexum, ut viscera suæ compas­ niæ, patria Thaletis, lanarum optimarum fertilis:
sionis, charitalis ct misericordi® in cum effun­ quæ inde Milesùe dicebantur. De ea ait Paulus,
dere velle videretur. « S. Eutychus a S. Paulo 11 Timot. n , 20 : « Trophimum reliqui infirmum
resuscitata, secutus est S. Joanncm Evangelis- Mileti : v quod cum verifican non possit de hoc
tam; Tel® passus in Vaccæis in Hispania, com­ Pauli adventu Miletum, nam Trophimus Mileto
pleto martyrio gloriosus migrat ad Dominum comitatus est Paulum Hierosolymam usque . ac
propter eum ibidem captus est Paulus, cap. xxi,
anno Christi 112, » ait L. Dexter in Chronico.
Ver», ii. 11. Sic profectus est. — Syrus, tunc profectus 29, neque etiam de ejus itinere quo Hierosolymis
vinctus, missus est Romam ad Neronem, quæ
tst.
ter», it. 12. Et consolati sunt non minime. — Id est ma­ prima fuerunt Pauli Romana vincula : m eo enim
ximam consolationem acceperunt. Pulchro Beda : ilinere non Miletum, sed Miletum, sive Maltam
a Inter verba, ail, prædicationis occurrit occasio adnavigavit, cap. ullim., vers. I ; hinc sequitur, id
curationis, ut dulcedine miraculi ct doctrinas contigisse post prima Romana Pauli vincula, post­
sermo firmetur, ct vigiliarum labor arceatur, et quam scilicet iis liber Hispaniam adiit, sc Mile­
memoria magistri jam discessuri, arctius menti- tum aliasquo Asi» urbes revisit : tunc ergo Mileti
infirmum reliquit Trophimum. Unde consequens
bus infigalur.

1

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XX.
est epistolam secundam ad Timotheum non e micis meis. » Vide S. Augustinum, lib. X Confess.,
primis, uti multi volunt, sed e secundis vinculis cap. iv, et S. Bernardum, serm. 23 el 12 in Cant.
Romæ a Paulo scriptam esse, ut ibidem docui,
Memorabile est quod scribit Sophronius, vel r
i*. <6. Transnavigare (prrclervehi) Ephesum. — Vide potius Joannes Moscus in Prato Spirit., cap. cci :
Fn io hjc pau|lim jns(ar fulguris, imo instar angeli tot Duo, inquit, Episcopi erant in simultate ; Arnus
urbes, tot gentes, tanta terr® marisque spatia ex eis ut illam discuteret, cum Clero processit
celerrime pervolantem. PræclareS. Chrysostomus, ad alterum, ad ejusque pedes procidit dicens :
hom. 2 De Laudibus S. Pauli : «Paulus, ait, in «Ignosce, Domine, servi tui sumus.» Ille vicius hac
ferra gradiens sic se agebat in cunctis quasi an­ humilitate : « Tu meus, ait, et dominus et pater
gelorum societate frucrelur. Nam passibili adhuc es. » Concludit Moscus : « Et vos cum habetis
colligatus corpori illorum perfectione gaudebat, inimicum, ita facite, el vincetis. Quare majorem
tantisque fragilitatibus subditus, in nullo inferior habet gloriam humilis quam rex, quia ab omni­
supernis virtutibus apparere certabat. Nam et bus laudatur. » Alia similia recenset cap. ecu ct
tanquam pennatas totum docendo pervolavit ccxvni et ccxix. Nola : Apostolus ait humilitatem
orbem, ct velut incorporeus labores omnes pericu­ esse servitium Dei. Nulla enim ro magis quis se
laque contempsit, ct quasi jam cœlum possidens profitetur servum Dei, quam si se profunde non
cuncta prorsus terrena despexit, et tanquam cum lanium ipsi, sed et hominibus quibusque propter
ipsis jam incorporeis degeret, ita jugi mentis Deum humiliet ct substernat. « Magna potentia
intentione vigilavit : et angelis quidem sæpe di­ Dei solius ct ab humilibus honoratur, » ait Ec­
versarum gentium cura commissa est, sed nullus clesiasticus, cap. in, vers. 21.
eorum ita creditum sibi gubernavit populum, ut
Rursum nota rò cum omni humilitate : non enim
Paulus universum gubernavit orbem. Mirimeli sufficit se humiliare in una re obiter el semel,
gens commissa est Judæorum , Paulo vero terno sed in omnibus profunde ct semper. Humiliavit
ac maria, atque universi orbis habitatio.» Et ergo se Paulus in corde, in verbo , in incessu,
mox : « Quomodo non admirabile hoc atque im­ in salutatione, in victu, in vestitu cætcrisque
provisum videtur , cum cx tenera lingua sermo omnibus. Addo : tò ornili accipi potest pro plena ct
prosiliens mortem fugat, peccata dissolvit, tene­ perfecta humilitate, ut sit enallage qua totum
bras cœcitatis illuminat, ct mutatione mirifica universale ponitur pro loto integro, puta omne
terram convertit in cœlum? »
pro perfecto et omnibus partibus numerisque
Diem Pentecostes, — Christian® et ritu Chris­ absoluto. Omnis ergo humilitas est plena, pro­
tianorum, ait Epiphanius, heeres. 75, Hugo, Ly- funda, ima humilitas. Sic E&od. x.xxm , 19, ait
ranus, Cajetanus et alii; non Judaic®, ritu Judæo­ Deus Mosi : « Ego ostendam omne bonum, » id
rum. Vide dicta cap. ii, vers. 1. Hinc patet est summum bonum, puta meipsum, «tibi.»
antiquitas festi Pentecostes, scilicet a tempore Hanc didicit Paulus a Christo eamque verbo ct
S. Padi (1).
exemplo docuit omnes fideles, Ephes, vers. 1.
Ven tí. 19. Serviens Domino cum omni humilitate. — Christus enim cum esset in forma Dei, propter
Nihil enim admirabilius, quam in tanta Pauli coscxinamvitse pcr omnem vitam, nascens in pre­
sublimitate tanta humilitas. Rara avis in terris. sepio, vivens in hospitio, non habens ubi caput
Praedare S. Gregorius, lib. II, epist. 54 ad Joan­ suum reclinaret, morions in patibulo. Quocirca
nem Ravennatem Episcopum, pallium sibi arro­ accedens ad Joannis baptismum, cum Joannes
gantem : « Decorari, ait, pallio volumus, forsan ex summa reverentia eum prohiberet diceretque :
moribus indecori : dum nihil in Episcopali cer­ « Ego debeo a te baptizari, et lu venis ad me?»
vice splendidius fulget, quam humilitas, » præ- respondit : « Sine modo. Sic enim decet nos im­
serlim si iis se humiliat, a quibus exagitatur et plere omnem justitiam. » Matth. in, 15. «Omnis Ommi
contemnitur, ut idem ait, lib. II, epist. 24, juxta justitia est humilitas, » ait Glossa, quæ se non
illud Psal. ix : « Vide humilitatem ineam de iui- tantum superioribus et æqualibus, sed et infe- nus.
rioribus subjicit; sicut cx adverso omnis injusti- 1,rinD*
(1) Ea quæ sequitur oratio Pauli valedictoria, senten­ lia est superbia, qua quis etiam superiori se
ti irum gravitate ct verborum copia in solliciti amoris præponit : jus enim ct subjectionem debitam ei
declaratiuao ct cunnnoncfacliono accurata officii, ad­
adimit. Sicut ergo in omni actu virtutis intervenit
mirabili est industria composita, et diligentissima lec­ humilitas, qua quis Deo ejusque legi humiliter
tu ne conaideralioucquo digoisuma. In ea A pueloIus
Episcopis el Presbyteris congregatis in memoriam re­ se subdit, ita in omni actu peccati se miscet su­
vocat , qua ralioue munere suo m Asia functus sil, perbia, qua quis superbe jugum legemque Dei
nuntiat iw w llierosolymam tendere, atque declarat se excutit : humilitas itaque solvit, imo superat om­
paratissimum
ibi ob Christi doctrina professionem nem justitiam omneque debitum quod debet
p ricala et calamitates subire. Serio deinde eos cohor- Deo, proximo cl sibi ipsi : Deo enim se subjicit
t tur, ut diligenter Ecclesia* saluti prvspicianl. Tum iis per religionem , proximo per charitatem, corpus
V dedicit cosque Deo commendat, addita admonitione,
per continentiam subdit animæ, animam spiritui,
ut a nimio proprii lucri studio caveant, in qua re seipsum
quoque exaupUr prupuiul. Q. Glaire, up. cil., tum. V, spiritum Deo. Secundo, S. Ambrosius, lib. h, in scando,
cap. ni Luc. : «Hæc, ait, est justitia, ut quou
V. >71.

luti»

Quii'..

367
COMMENTARIA IN \CTA APOSTOLORUM, cap. XX.
alterimi facere velis, prior ipse incipias, ct tuo tibi ad capessendam et obtinendam veritatem
alios horteriscxemplo. Si pro nobis Christus lavit. viam munias, quam quæ munita est ab eo qui
Imo nos in corpore suo lavit, quanto magis nos gressuum nostrorum tanquam Deu- videt infirmi­
nostra delicta lavare debemus? » Hoc est quod tatem. Ea est autem prima humilita.', s<-;unda
clamabat Christus: « Discite a me quia mitis sum humilitas, tertia humilitas, ct quoties interroga
ct humilis corde, n Matth. xi. Tertio, « omnem, n res, hoc dicerem: non quod alia non sint pr®id est summarn justitiam implevit Christus ct ccpta qure dicantur, sed nisi humilitas omnia
Paulus. Nam magna humilitas ct justitia est sub­ quæcumque benefacimus, et praecesserit, et co
dere se superiori, major subdere se æqu;di, mitetur, ct consecuta fuerit, cl proposita quam
naxima subdere se inferiori : uli Christus, cum intueamur, ct apposita cui adhæreamu.-, et impo­
esset Sanctus sanctorum , caput tamen inclinavit sila qua reprimamur : jam nobis dc aliquo bono
Joanni ad baptismum, quasi petens ab eo puri­ facto gaudentibus totum extorquet de manu su­
ficationem et sanctificationem, tanquam pecca­ perbia. » Appositum dat exemplum : « itaque
tor et pernitens, uti faciebant «eteri, qui bapti­ sicut Rhetor ille nobili." i mus (Demosthenes) cum
zabar tur baptismo pœnilcntiæ a Joannc. Præclarc interrogatus esset, quid ei primum videretur in
S. Gregorius : « Hæc, ait, est summa justitia ct eloquenti® præccptis observari oportere, pronun­
sanctitas, si virtutis merito summi, humilitate tiationem dicitur respondisse : cum quæreretur,
simus infimi. » Hanc impense et continuo docuit quid secundo, eamdem pronuntiationem; quid
Cliristus Dominus, qui est interna Patris Sapien­ tertio, nihil aliud quam pronuntiationem dixisse.
tia, ideoque e sinu Patris cl summo coelorum in Sic si interrogares, ct quoties interrogares de prae­
imum terr® uterumquo Virginis descendit, ad ceptis Christian® religionis, nihil aliud respon­
hoc ut refutaret erroneum mundi judicium, quod dere, nisi humilitatem liberet. Huic humilitati
falso docet, si quid habeamus sapientia: aut virtu­ saluberrima, quam Dominus noster Jesus Chris­
tis, ut id ostentemus, extollamus, ambiamus tus ut doceret, humiliatus est, adversatur impe­
honorari et cietcris priefcrri. S. Thomas Aquinas ritissima scientia, etc., ut docti eruditique videa­
rogatus quo indicio vere sanctus et perfectus dig­ mur. »
nosci possit? respondit : Humilitate , contemptu
Er LACRYMIS. — Græce, et multis lacrymis, tum
sui, fuga honoris et laudis. Si ex adverso, inquit, compunctionis , ob mea et omnium fidelium
videris aliquem dum ncgligilur, postponitur, peccata; tum compassionis, ob tot Christiano­
irridetur, dare sensum doloris vel indignationis, rum infirmitates el miserias; tum orationL, ut
dejicere vultum, nasum contrahere, rugare fron­ lacrymis a Deo impetrarem et quasi emerem
tem, scito hunc non esse sanctum, non esse ma­ gratiam toti Ecclesiæ necessariam ; tum zeli et
gnum, etiamsi miracula faceret. Ostendit enim m charilatis, qua defiebam obstinationem Judæo­
sui contemptu suam superbiam, tristitiam, iram, rum ct Gentilium, non tam Christo et mihi, quam
impatientiam, ac proinde vilem se facit et con­ sibi et suæ saluti obluctantium. Vide de lacrytemptibilem. Ex adverso S. Ambrosius, lib. V in maium fructu S. Basiüum, hom. I Be Gratiarum
Lucam, ad illud, Beati pauperes : « Humilitas actione, ct ejus familiarem S. Ephrem, qui totus
spiritus, inquit, diviti® virtutum sunt. » Quarto, fuit vir compunctionis el lacrymarum, torn. H,in
« omnem justitiam, » id est omne incrementum illud, Attende tibi, cap- IX, et ea quæ dixi Jeruii.
justiti® ct humilitatis, ut scilicet quotidie magis cap. ix. vers, i, et T’r<m. i, 2, et cap. m, vers. tô.
Pulchro Chrysostomus, hom.2 De Laud. S. Bauli :
magisque te humilies, donec ad culmen, aut
potius ad centrum humilitatis pertingas. Sic Chris­ u Sicut, inquit, parentes qui mortibus filiorum
tus descendit c cœlo in uterum, ex utero in pra> vulnerantur, aliquid consolationis accipiunt, eum
sepium , ex præscpio in Jordaucm, ex Jordane fletibus madent, magisque dolent, cum dolere
in crucem, cx cruce in infernum ; unde merito prohibentur ; sic Paulus nocte ac die consola­
tanti descensus, ex inferno gloriosus ascendit et tionem accipiebat cx lacrymis : nullus siquidem
resiliit in cœlum, imo super omnes cœlos; ni­ tanto affectu mala propria, quam ille defiebat
mirum docuit te et me, ut, si ex uno loco, officio, aliena. » Undo ait Rom. ix, 2 : « Tristitia mihi
gradu in quo eminebas, colebaris, honorabaris magna est, et continuus dolor cordi meo. Opta­
ab omnibus, mittaris ct devolvaris ad alium lo­ bam enim ego ipso anathema esse a Christo pro
cum , officium, gradum, in quo deprimaris, fratribus meis; qui sunt cognati mei secundum
negligaris, despiciaris ab omnibus, libens eo carnem. » Et U Cor. u, 4 : «Ex mulla tribulatione
descendas dicasque cum Christo : a Sic decet nos cl angustia cordis scripsi vobis per multas lacryimplcic omnem justitiam. » Quod si feceris, mas (madefaciens epistolam), non ut contriste­
certus esto tc cum Christo in summum honoris mini, sed ut sciatis quam cliarilalcm habeam
gradum conscensurum, uti in summum cœlorum abundantius in vobis, u Nam, ut ait Chryso>tomus : « Tanta est vis spiriluahuiu in parturitions
sua humilitate conscendit S. Franciscus.
Quocirca sapienter S. Augustinus, epist. 56 ad dolorum, ut malit sexcenties defatigari qui talem
etioscoruin : « Huic (Christo humili, inquit) lo, mi partum enititur, quam unum ex his qui nati sunt,
DioscorO; ut tota pietate subdas velim, ncc ab am videre perditum ac corruptum. » Est hæc Pauli

COMMENTARIA IN ACTA
368
TMr oratio ultima ad Ephesios, vclut teslamentum
quo c*s u^lna dat monita ideamque vit®
suæ, <piam sibi infigant, jugiterque ad imitan­
dum ob oculos ponant. Similia dedit Apostolis
Christus, Joan. cap. xiii, xiv, xv, xvi, xvn, œque
ac Jacob, Moses, Samuel, David ct Tobias mori­
turi. Sunt enim ultima verba parentum efficacia,
bærentque in mentibus filiorum, quasi a scrupu­
lum abeunti, » ait Cicero, lib. IV De Finibus.
Er testationibus, — vexationibus, angustiis,
afflictionibus Sic sumitur tentalio pro tribula­
tione, Hebr. xi, 37 . c Lapidati sunt, secti sunt,
tentati sunt, in occisione gladii mortui sunt. » Et
Jacob. i, 2 : « Omne gaudium existimate, fratres
mei, cum in varias tentationes incideritis. » In
tribulatione enim gaudendum est : de tentatione
autem proprie dicta, utpote peccati illice, non
gaudendum, sed dolendum est ct pavendum.
Ten-îO.

r

20. Nllllí, SUBTRAXERIM UTILIUM, — puta COFUm

APOSTOLORUM, CAP. XX.

lacrymis monens unumquemque vestrum.» Nam,
ut ait Chrysostomus, hom. 3 De Laud. S. Pauli :
« Omnem prorsus hominem Deo exhibere cupie­
bat, ct omnes quantum ad ipsum spectat,exhibuit:
quasi cnirn universum mundum genuisset, sio
perturbabatur, sic currebat, sic omnes in regnum
Dei festinabat inducere docendo, pollicendo, me­
ditando, tum pro ipsis etiam supplicando ct ter­
rendo, et dæmones corruptores animarum fu­
gando : aliquando epistolis, aliquando pœnitentia,
nunc sermone, nunc rebus, per discipulos, per
semetipsum conabatur erigere labantes, stantes
vero firmare, humi jacentes attollere, sanare con­
tritos, torpentes oleo exhortationis animare, ini­
micis insonare terribiliter, hostes minaciter intueri
more optimi cujusdam ducis, ac medici artis su®
instrumenta gestantis : protector ipse bellantium,
ipse scdulusægrotorum minister, et unus omnium
officiorum personas et exercitium ubique custo­
diens. » Causam subdit : « Cum celsus in om­
nium consisteret arce virtutum, omnem tamen
flammam præcipuo diari tatis ardore vincebat.
Ul enim missum in ignem ferrum, totum pro­
fecto ignis efficitur; sic Paulus charitate succen­
sus, totus factus est charitas : qui quasi commu­
nis totius mundi esset pater, ita in amore om­
nium ipsos eorum imitabatur parentes , imo
cunctos non carnales solum, sed et spirituales
patres sollicitudine ac pietate superabat; et pe­
cunias, ct verba, et corpus, et animam, pro his
quos diligebat, impendens. »
21. Testificaos, — id est publice ct libere pr®- Ven.iL
dicans, ait Chrysostomus. Apostoli enim fuerunt
publici testes Christi ct Evangelii. Vide dicta cap.
x, vers. 42.
In Deum poenitentiam. — Pœnitentia, etsi non
sil virtus theologica, sicut fides, spes aut chari­
tas, quæ directe ct primario Deum quasi objec­
tum respiciunt, tamen indirecte suo quoque
modo tendit in Deum. Sicut enim peccatum est
offensa Dei, ita pœnitentia est reconciliatio Dei :
quia ipsa est quasi satisfactio pro offensa Deo
facta.
,
1
22. Alligatus spiritu. — Noster Mariana sic Veritu
explicat, q. d. Spiritus prædicit fore, ut liger in
Jerusalem. Alii, q. d. Scio mihi instare vincula :
quare perinde habeo, atque si illis jam essem
alligatus. Simplicius (1) alii, q. d. Pergo ilierosolymam impellente mc Spiritu Sancto, cui quasi
alligatus ct devinctus sum. Ipse enim me ita pos­
sidet, ut non tam agere, quam ab eo agi videar,
juxta illud Doman. vm, 14 : « Quictimque enim
spiritu Dei aguntur, ii sunt filii Dei. » Porro Spi­
ritus Sanctus mihi indit spiritum, id est impul­
sum, desiderium, ardorem eundi in Jerusalem ;
qui me ita valide eo impellit, ut ci alligatus, eo-

quæ possent prodesse animabas vestris. Ita Syrus,
a Sicut enim invidi® est quædam abscondere, ita
insipienti® est omnia dicere, » ait Chrysostomus.
Unde Deus nonnisi utilia eloquitur. « Ego Domi­
nus Deus tuus docens te utilia,» inquit ipse
Isaicr xlvhi, 17. Hoc imitentur Doctores et Con­
tionatores , ut non speciosa, non curiosa, non
blanda, sed utilia doceant, quæ animæ saluti
conferant. Vide S. Basilium, hom. 11 Hcxam.
PncclareSidonius Apollinaris, lib. Vili, epist. i:
« Modo , ait, tempus est seria legi, seria scribi,
deque vita perpetua potius quam memoria
cogitari; mmiumqiie meminisse nostra post mor­
tem, non opuscula, sed opera pensanda. »
Se», undo, ctmagis genuine to utilium referas non
tantum ad doctrinam utilem, sed et ad alia quævis
saluti utilia. Unde Pagninus, Tigurina ct Vatablus
vertunt, quomodo nihil suffugerim, vel detrectarim
(hoc enim est û-içiù.àur.v ) eorum quæ essent in rem
vestram, q. d. Nihil detrectavi neque periculi, ne­
que laboris, qui modo ad vestram pertineret
utilitatem.
Publici et per domos. — Ume patet non suffi­
cere Episcopo et Pastori, ut publice in genere
doceat, sed et debere privatim singulos in parti­
culari docere ct monere, ubi res exigit, præsertiui cum rudes sunt, aut peccatis gravibus vel
scandalosis irretiti. Imitari enim debet Pastorem
ovium, qui singulas oves in particulari agnoscit,
fovet, pascit, curat, medetur si ægrotent, uti fa­
ciebat Jacob pascens oves Laban, Genes, xxxi, 39.
Hoc est quod monet Sapiens, Prov. xxvi!, 23 :
« Diligenter agnosce vultum pecoris tui, tuosque
greges considera, » Cura enim ct providentia est
rerum particularium, non universalium.
Ita in Belgio vidi vigilantes Pastores paroeciam
suam obire domatim, ac singulos salutare, com­
pellare, solari, monere, hortari ; quod mirum eis
(1) Imo recte, nam 3ììu interdum eleganter ponitur
subditorum amorem, confidentiam et reveren- pro cogere, impellere, constringere, ul apud Pindarum
Uiun conciliabat. Id fecisse se ait Paulus, vers. 31 : Pyth. -y, 96 : ázza
xai ooçta irtcroi, at Iwro etiam
*Per Uicuiuum, ait, nocte el die non cessavi cum sapientia impelli sulci.

3G9
COMMENTARIA LN ACTA APOSTOLORUM, cap. XX.
qua ferri videar; sicut nubes ita aguntur vento « Animam, n id csl vitam, metonymice. Legit In­
qiiaqiiaversum, ut ei alligat® videantur, juxta terpres TtpiwTÏpav Juaurcû, id est pretiosiorem me,
illud Oscœ iv, 19 : a Ligavit eum spiritus in alis (¡. d. Vitam non pluris facio quam me : me autem
suis. » Causa hujus impulsus fuit : prima, quia consecravi Christo et Evangelio : ergo et vitam,
hoc eodem anno post paucos dies beata Virgo tam hanc quam mc pro Christo prodigere et per­
Hierosolymis migratura erat in cœlum, uti dicam dere paratus. Jam Græca habent -.tpta iuowTñ», id
cap. XXI, 17. Impulit ergo Spiritus Sanctus Pau­ est non habeo, non duco animam mihi pretiosam, aut
lum in Jerusalem, ut ante migrationem beatam charam ; Syrus, nihilo mihi habetur anima mea,
Virginem salutaret, eique tam suor fideles et Ec­ scilicet pro Christo, g. d. Paratus sum mori pro
clesias quam instantes agones cum Judæis et Evangelio. « Et tamen moriendo magis eam pre­
Nerone commendaret. Secunda, quia volebat Spi­ tiosam faciebat, cui tantum meritum conquire­
ritus Sanctus Paulum Hierosolymis vinctum mitti bat, » ait S. Augustinus, Qufest. LVH in Levit. Sic
Romam, ut cum S. Petro Romanam Ecclesiam David ait, Psal. cxyhi, 109 : « Anima mea in ma­
nibus meis semper, et legem tuam non sum obli­
fundaret et stabiliret.
Ten. n. 23. Spiritus Sanctus per omnes civitates mihi tus; » g. d. Pro lege tua animam meam omnibus
periculis expono, eamque quasi in manibus fero
protestatur, —per ora fidelium prophetantium;
primitus enim fideles multi accipiebant donum cuivis hosti obvio eam libenter daturus. Helioga­
balus Imperator, teste Lampridio in ejus Vita,
prophetice, ut vidimus cap. n, 17, et xm, 1 (1).
Vincula et tribulationes Hierosolymis me ma­ dicebat : « Basilice moriendum est, ut mors pa­
nent. — a Ut ubi aliquando persequebatur Eccle­ rem non viderit; » dixit, sed non præstitit: at
siam, ibi nunc pro Ecclesia decertet, n ait Beda. Paulus dixit, et reipsa præstitit. Vide S. BernarHoc enim gloriosum erat tum Christo, tum Paulo. dum, serm. 30 in Cant.
Ver*. ®-|.
24. SED NIHIL EORUM VEREOR,—mrôpai,
Paulum imitentur viri Apostolici et Religiosi,
PauU ar. ¡J
nUR¡us cx dictis rationem facio, nihili ut prodigi valetudinis et vite, se perditos esti­
duco, non curo, non timeo, a Paulus, ait Chry­ ment, ct utramque libenter, imo exaltantor offe­
sostomus, hom. 2 De ejus Laud., ad confusionem rant Christo pro eoque prodigant. Hispanorum
et injurias, quas ob praedicandi studium sustine­ axioma est : « Capitaneum glori® avidum, debere
bat, magis quam ad bonorum oblectamenta pro­ nihil ducere vitam. » Quid jam dicat miles, imo
perabat ; mortem potius quam vitam appetens ; signifer Christi, el ambiens gloriam cœlestem et
paupertatem, quam opulentiam : et multo magis œternam, ut cum Christo regnet in omnia sæculaî
laborem desiderans, quam alii requiem post la­ Nimirum Paulus premedítalas in corde gerebat
borem; ac moerorem magis eligens, quam alii hasce aureas S. Nazianzeni sententias : a Sola
voluptatem ; studiosius pro inimicis orans, quam virtus ducenda est vita. Mortem velut praesentem
alii adversus inimicos. Converterat enim orbem semper tibi ob oculos pone : ita enim fiet, ut
terrarum, quem nos pervertimus.» Causam subdit : cum ipsi occurrendum erit, superior existas. In
«Quia non tantum urbes, gentes, exercitus, provin­ sempiternum œvum thesauriza. Nil est vita h ec
cias, pecunias, potestates, velut arenam vilia repu­ quam fumus, herb® tíos, insomnium, rota sem­
tavit; sedet præ Christi dulcedine non Angelorum, per volubilis. Nudus omnino vite pelagus sulca.
non Archangelorum admiratus est dignitatem, Labora, ut animus natura sua volubilis, in te
ncc quidquam simile concupivit. Quod enim ma­ fixus sit et constans. Sepulcris opes tuas ne relin­
jus erat omnibus, Christi amore fruebatur : cum quas. Nullus enim funebris honor cum preclara
hoc beatiorem se cunctis putabat, sine hoc autem fama comparari potest.» Et illud ejusdem Nazian­
neque Dominationum, neque Principatuum so­ zeni, orat. 19 : a Vita et mors improprie vocantur
cius esse cupiebat ; sed cum hac dilectione ma­ Vita enim hæc est mater corruptionis, adeoque
gis esse extremus optabat, imo etiam ex numero continua mors; mors vero est janua vite beat®
punitorum, quam sino hac inter summos et ho­ Una vita est, ad vitam respicere. Una mors, pecca­
nore sublimes. Perfrui enim charitate Christi, hoc tum : est enim animæ interitus : » Denique Paulo
illi vita, hoc mundus, hoc angeli, hoepræsenlia, vivere Christus erat, el mori lucrum.
Dummodo consummem cursum meum. — Greca
hoc futura, hoc regnum, hoc promissio, hoc bona
videbantur innumera : præter hæc vero nihil in addunt jurit
id <^t cum gaudio. Gaudebat
tristium parte ponebat. Horum enim quæ hic ha­ enim Apostolus dari sibi occasionem martyrii,
bentur, nihil asperum, nihil etiam suave repu­ quo evolaret ad Christum, quem magis quam cor
tabat. Sic despiciebat universa quæ cernimus, ut suum el animam propriam diligebat. Unde ait :
solet herba jam putrefacta contemni. » Illi ergo « Desiderium habens dissolvi, et esse cum Ciu isto,»
vivere Christus erat, ct pro eo mori lucrum.
Philip. i, 23. Et die mortis marlyriique instante,
Nec facio animam meam pretiosiorem quam me.— exullans : « Bonum, inquit, certamen certavi, cur­
sum consummavi, fidem servavi : in reliquo re­
(1) Ahi : Ex iis quæ in omnibus per Asiam Europamquo dispersis urbibus, ubi Evangelium promulgavi, posila esi mihi corona justitiæ, quam reddet mihi
expertus sum, monente intus Spiritu Sancio, cognosco Dominus in illa die justus judex,» II Timolh. ix,7.
Evangelium gratis Dei. —Quia Evangelium est
vincula Hierosolymis me manere.
XYlu

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XX.
STO
annuntiatio et exhibitio gratte Christi, tum per bus contradicat, sicut scriptum est : Discurro, fes­
prrrdicationem efficacem Apostolorum, tum per tina, suscita amicum tuum, ne dederis somnum
Sacramenta quæ gratiam conferunt ex opero ope­ oculis tuis, ncc dormitent palpebre tuæ. »
27. Omne consilium. — Syrus, omnem volunta- Ver*:*
rato, tum per exempla Sanctorum, tum per co­
piosam gratiam, quam sponto sua Christus in tem, scilicet omne quod Deus a vobis vult fieri,
fideles suos instillat. Unde ct vocatur lex gratte. puta utilia ad vestram salutem, ut dixi vers. 20.
Ven ». 25. Et nunc ecce ego scio, — per instinctum ct
28. Attendite vobis, et universo gregi. — g. d. v< 1 u
Invigilate primo vobis vestreque saluti ct per­
revelationem Dei.
fectioni, deinde cæterorum fidelium vostre cune
Vm.iâ.
MuifDUS SUM A SANGUINE OMNIUM. — q. d. Si
quis vestrum pereat, sua culpa peribit, non mea. commissorum. Pastor enim primam sui curam
Ego enim meo officio perfunctus sum docendo, gerere debet, deinde sui gregis. Nam quo magis
hortando, monendo (i). Hic verum est illud vulgo se curat el perficit, tanto magis curabit et perfi­
tritum : « A pastore requiritur cura, non cura- ciet gregem : sicut mater quo magis se curat,
lio,i»juxta illud angelorum, Jcr<m. u, 9 : «Cura­ plusque comedit, eo plus habet lactis quo lactet
vimus Babylonem, ct non est sanata, n Alludit infantem. Unde S. Gregorius, ideam veri Pastoris
Paulus ad Lzedi. m, 17 : «Fili hominis, specula­ pingens in Pastorali, primam ejus dotem ponit 0
torem dedi te domui Israel. Si dicente mc ad im­ munditiem cordis : « Tantum, inquit, debet ac­
pium : Morte morieris, non annuntiaveris ci, etc., tionem populi actio transcendere Presulis, quan­
ipse impius in iniquitate sua morietur, sangui­ tum distare solet a grege vita Pastoris. Sit ergo
nem autem ejus de manu tua requiram, p Vide nccesse est cogitatione mundus, actione preci­
dicta cap. xvu, 6.
puas, discretus in silentio, utilis in verbo: sin­
Preclare S. Gregorius, hom. 12 in Ez&fa,ez- gulis compassione proximus, pre cunctis con­
plicans illud : Speculatorem dedi te domui Is- templatione suspensus : bene agentibus per hu­
rad, etc. Sanguinem ejus dc manu tua requiram : militatem socius, contra delinquentium vitia per
«quia, inquit, ipso hunc occidit, qui eum ta­ zelum jufilitiœ erectus : internorum curam in
cendo morti prodidit. In quibus utrisque pen­ exteriorum occupatione non minuens, exterio­
sandum est, quantum sibi connexa sunt peccata rum providentiam in internorum sollicitudine
subditorum atque prepositorum : quia ubi sub­ non relinquens, u Ita ipse initio Pastoralis, quæ
jectus ex sua culpa moritur, ibi is qui preest, deinde singula ordine toto libro prosequitur.
quoniam tacuit, reus mortis tenetur. Pensate ergo,
Sapienter Philo, in Legat, ad Caium : «Sicut,
fratres diarissimi, pensate, quia et quod uos digni inquit, cœlos regunt Angeli, codi elementa, sic
Pastores non sumus, etiam ex vestía culpa est, regnatur bestiæ ab homine, ab anima corpus,
quibus tales prelati sumus. Et si quando vos ad res omnis inferior a superiore. » Melius S. Chry­
iniquitatem dctluitis, etiam ex nostro hoc reatu’ sostomus, lib. Ili et VI De Sacerdotio, Episcopum
est, quod obsistentes atque reclamantes in pravis in populo doctrina et sanctitate eminere debere
desideriis non habetis. Vobis ergo ct nobis par­ docet, sicut Angelus eminet inter homines, pastor
citis, si a pravo opere cessatis; vobis et nobis inter oves, magister inter discipulos, ct, ut ait
parcimus, quando hoc quod displicet, non tace­ Nazianzenus, Apolog. de Fuga, sicut animus ct ca­
mus. 0 quam Uber a commissorum sibi sanguine put in corpore. « Vita principis debet esse cen­
fuerat predicator egregius, qui dicebat: Mundus sura populi,» ait Trebellius in Valeriano. Quo­
sum a sanguine omnium! Non enim subterfugi, circa Archiepiscopi gestant pallium : « Illud enim,
quominus annuntiarem omne consilium Dei vo­ ait Isidorus Pelusiota, amiculum ex lana con­
bis. Si enim non auuuutiassel, mundus a san­ textum, quod illi gestant humeris, ovis illius,
guine non esset. Sed quibus o.i ne consilium Dei quam Dominus aberrantem quæsivit, iuventamannuntiare studuit, ab eorum sanguine mundus que humeris suis sustulit, pellem designat, n Vide
fuit.» Deinde idipsum sibi el suis applicans; sub­ dicta Ezech. m, 4.
dit: « In qua voce nos convenimur, nos constrin­
In quo vos Spiritus Sanctus posuit Episcopos.
gimus, nos rei esse ostendimur, qui sacerdotes — Episcopalis enim cura, officium, jurisdictio,
vocamur, qui super ea mala quoi propria habe­ potestas instituta est a Spiritu Sanctu per Chris­
mus , abenas quoque mortes addimus ; quia tot tum. Spiritus Sanctus ergo singulis Episcopis,
occidimus, quot ad mortem ire quotidie tepidi dum Episcopatum ineunt, hæc omnia largitur ut
1 tacentes videmus. Sanguis ergo morientis de imponit. Porro Ephesi unus erat Episcopus, scili
manu speculatoris requiritur, quia peccatum sub­ cet Timotheus. «Episcopos» ergo vocat primorior
diti culpa esse prepositi, si tacuerit, reputatur. Presbyteros : hi enim cum Episcopo quasi Epi­
K4 ergo quod faciat, ut etiam monente subdito scopi invigilabant Ecclesiæ eamque regebam.
m liberum reddat, surgat, invigilet, malis adi­
Unde, vers. 17, vocavit eos « majores natu, n id
est Seniores ct Presbyteros. Vide dicta Philip. i, 1.
Jam vero Ephesinum Episcopum non advocavit,
ti) Igitur utnguu h. !.. et Græcum
per metaquia is crat Timotheus, qui eral cum Paulo, ul
• > ran ywimw miteriam ♦<
significat, ut
patet vers. 4 et seq. Adde Paulum advocasse plu<’•. ui. 18. diuque too*.

APOSTOLORUM, rXp. XX.
371
gulent: feri, rapaces, iidemque natura corporis
rigidiores, ut se facile non possint inflectere, im­
pelli quodam suo feruntur, ct ideo sæpe ludun­
tur. Si quem priores hominem viderint, vocem ei
quadam natur® feruntur vi eripere : si autem
homo prius eos viderit, exagitari memorantur. »
Et mox hæc applicans : ct Nonne lupis istis, ait,
hæretici comparandi sunt, qui insidiantur ovibus
Christi, faemunt circa caulas nocturno magis tem­
pore quam diurno? Semper enim perfidis nox
est, qui lucem Christi scævæ nebulis interpreta­
tionis fuscare conantur. Versantur ergo circa
caulas, stabula tamen Christi intrare non audent.
Explorant Pastoris absentiam, et ideo Pastores
Ecclesiarum vel necare, vel in exilium agere con­
tendunt. quia praesentibus pastoribus oves Christi
incursare non possunt: mentis intentione duri ac
rigidi, nequaquam solent a suo errore deflectere. Si
quem versuta mentis suce circumscriptione praeve­
nerint, faciunt obmutescere ; si autem commenta
tur), QUAM ACQUISIVI? (Christus) SANGUINE SUO. —
impietatis ejus agnoveris, jacturam pi® vocis ti­
Hinc patet Christum esse Deum, contra Arianos : mere non poteris. Animam petunt, guttur inva­
ipse enim existens Deus, in carne assumpta effudit dunt, vitalibus vulnus affigunt. Graves sunt mor­
sanguinem, quo emit et redemit Ecclesiam (1). sus hæreticorum, qui ipsis graviores et rapaciores
Inepte enim et distorte Erasmus Ananis arma bestiis, nullum avariti® finem impietah>que no­
ministrans, sic exponit: a In quo vos Spiritus verunt. Vestitum ovis habent, facta praedonis :
Sanctus posuit Episcopos regere Ecclesiam Dei foris ovis, intus lupus est. Nonne vobis videtur
(Patris), quam acquisivi! (Christus) sanguine suo.» lupus, qui human® necis insaturabili crudelitate,
Si hoc non est falsare Scripturam, quid crii? Porro fidelium morte populorum rabiem suam explere
« prolium lanium sanguinis Filii vehementer sol­ desiderat? Ululat iste, non tractat; qui negat vo­
licitat cl flagitat Pastorum custodiam et curam, cis auctorem, el sacrilego sermone bestiale mur­
monetque fore, ut princeps ipse Pastorum pecu­ mur interstrepit, qui non confitetur Dominum
lium diligentissime tueatur et servet, » ait Vigi­ Jesum ælernæ praesulem vil®. Audivimus ejus
lius Episcopus, lib. II Contra Eulychem. Rursum ululatus, cum in orbem gladius mitteretur; dentes
hinc fideles monet Apostolus, dicens : « Empti asperos, ora tumida praeferebat, et putabat quod
estis pretio magno : glorificate et portate Deum vocem omnibus abstulisset, quam solus amise­
rat. » Quocirca S. Clemens ex meule Apostolorum,
in corpore vestro,» 1 Corinth, vi, 20.
Vers. so.
20. Lun rapaces. —Syrus, feroces. Hæretici lib. Vili Const., cap. xviii, jubet eos exstirpari ut
h?relob sunl tòpi, ad S. Ambrosius, lib. VII in cap. x insidiatores Ecclesiæ, gregis labefactares, hæro•ciò ani- Luca, ad illud vers. 3 : Mitto vos su ut agnos inter dilalis contaminatores, qui Judæosfalsa religione,
logia,, lupos : a Lupi, inquit, bcsliæ sunt quæ insi­ Græcos impietate superent.
3U. Er ex vobis ipsis exsurgent. — Paulus hic Ver». M.
diantur ovilibus, circa pastorales versantur casas,
habitacula domorum intraro non audent, som­ verus fuit vales : nam adhuc eo vivente, contra
num canum, absentiam aut desidiam pastoris eum insurrexerunt Hymenæus, Alexander, Phyexplorant, ovium guttur invadimi, ut cito slran- gellus et Hermogenes, uti ipse testatur I Timot.
i, 20, et Epist. II, cap. i, 15.
Ur ABDUCANT (vcfl
abripiant dolo et fruutk
(i) Magna exlal apud Interpretes controversia de vera
ei genuina hujus loci lectione : scilicet pro Exxlr.oicw a Christo, qui unus omnium est magister, Matth.
reo Oicy, quam lectionem vulgaris textus exhibet, in xxiii, 10) discípulos i»ost se. — Fons enim lúcre­
aliis libris legitur TcOKupuu, in aliis tw Kv?itux.xi Oicù, seos est ambitio, ct ambitus magisterii ac disci­
vel Kupicu wuj, vel etiam Xporotu Et priiûum lectio pulorum. « Omnes (hæretici) tument, ait Tertul­
Xftartû inteiprelaincntuin redolet, definiendo sensui
lianus, lib. De Drœscript., cap. XLi. Omnes scieuvocabuli Huu vel Kupqp destinatum ; lectiones \cro
tium pollicentur. Ante sunt perfecti catechumeni,
Kuptco Oìgù et euù xai Kupíw manifesto o duabus di­
versorum librorum lectionibus conflat» sunt. Restat igitur quam e<iocli. Ips® mulieres hærolic® quam pro­
Oigu vel Kupccu. Ku^iw patrocinantur Rationalist» omnes,
caces, qu® audeant docere, » etc.
Gnesbachius, Rnsenmullerus, ipsequo Kuiiioehus, utpoto
31. Vigilate. — « Oportet, ait Antiocnenus, Venu M.
optimis ac antiquissimis codd., vetustis versionibus et
hom. HI, ut Pastor totus mens oculusque virgam
multis Patribus commendatum. Denique e«o6 exhibet
codex Vaticinus, tuetur venio Vulgata cl Syra posterior, seu baculum gestet oculatum et vigilantem, jus­
tar Argi, ut ne una quidem concredi larum sibi
sequuntur e SS. Patribus pleriquc, v. g. Athanasius,
Basifins, Fpiphmius, Chrysostomus, etc.
pecudum rejicula liat. » Sic Cherubim piem
COMMENTARIA IN ACTA
res revera Episcopos, nimirum cos qui erant Epi­
scopi civitatum provincia) Ephesio ( metropolis
enim erat Ephesus). Hoc enim est quod ait vers.
25 : « Amplius non videbitis faciem meam vos
omnes, per quos transivi prædicans regnum Dei.»
Ita intellexitS. Irenæus, lib. Ill, cap. xiv, dicens:
« Paulus in Mileto convocatis Episcopis et Pres­
sioris, qui erant ab Epheso et a reliquis proxi­
mis civitatibus, mulla testificaos eis adjecit,» etc.
Regere,— Kotoaívtw, id est pascere, juxta illud
quod a Christo dictum est Petro principi Pastorum : « Pasco oves meas, » Joan. cap. ult. « Pasco
verbo, pasce oratione, pasce exemplo, » ait
S. Bernardus ; ideo Christus 1er Petro dixit :
«Pasco.n Sic Psal. xxn, 1 : «Dominus regit me;»
Hebr. pascit me. Meminerint ergo Episcopi et
Pastores ipsorum regimen esse pastum, regere
esse pascere, non se, sed oves.
Ecclesiam Dei (Græco, Ecclesiam Domini et Dei ;
Syrus, Ecclesiam Messia, sive Christi : unde sequi­

372

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XX.

erant obulis, Ezeeh. i, 18, et Apoc. iv, 6. Vita
ergo Postorum vigilia. Vide S. Gregorium, lib.
H, Indict, x, epist. 33, ct S.Bernardum, serm. 76
et 77 tn Canti*.
Peo triennium, — non integrum et absolutum,
sed duos annos integros, ct tertium inchoatum
per tres menses : tot enim resedit Ephesi, ut dixi
cap. XIX, 10.
Nocte et die non cessavi , cum lacrymis monens
unumquemque vestrum. — Vide hic, o Pastor,
Pauli vigilantiam , assiduitatem, lacrymas in
monendo ct exhortando singulos, camquc imi­
tare. Ha legimus S. Ambrosium, S. Bernardini),
S. Dominicum pœnitentes audivisse et monuisse
cum lacrymis. Quod cor tam saxeum, ut hisce
lacrymis non emolliatur? quis non fleat flente
Paulo ? Nam ut hæc verba Pauli expendens ait
S. Chrysostomus, hom. 12 in epist. ad Coloss. :
« Ex quonam fonte tanta emanarunt fluenta, ut
ex illius oculis lacrymæ ? » Et paulo post :
« Quemnam fontem vis comparare cum his lacry­
mis? Eumne qui est in paradiso qui irrigat uni­
versam terram ? Sed nihil dices æquale. »
Nota
unumquemque : esto enim directe allo­
quatur Paulus majores natu, tamen in illis allo­
quitur cœtcros fideles, quos singulos habebat in
corde et ore, q. d. ait S. Chrysostomus hic, in
Uti chi-fine hom. 44 : «Si liceret cor nostrum disrumPauiL Perc ac oslcn^crc> videretis intus esse in magna
u latitudine vos omnes, mulieres, pueros ac viros.
Tanta cnim charitatis vis est, ut coelo faciat ani­
mam latiorem. Capaces nostri estote, dicebat
Paulus, H Cor. vu, non angusti estis in nobis.
Totam Corinthum habebat ille in corde suo et
dicebat : Dilatamini et vos. » P. Gaspar Barzæus, S. Francisci Xavcrii discipulus et vicarius,
imo in spiritu Apostolico alter in India Xaverius,
ad Cocios in Europam inter cætera hæc scribit :
« Saluto omnes ct singulos c Societate in visceri­
bus charitatis Christi : singulorum imaginem
menti impressam gero, adeo vivam, ut ipsi eam
inlucntes, ex ea sola se agnoscerent : si cui id
non obtingeret, id inde fieret, quod ipse cx hu­
militate alium se sibi in animo cflbrmarit,
nimirum vilem, abjectum, inutilem, cum ego
eumdem mihi ut virtutibus donisque Dei cons­
picuum illustremque, in meo corde pinxerim et
sculpserim. » Idipsum præ Gaspare , Xaverio
aliisque omnibus factitabat Paulus, fideles om­
nes in memoria, mente et benevolenti® affectu,
æque ac beneficenti® effectu, quasi mater et
nutrix assidue gerens et versans.
Im. n. 32. Et nunc commendo vos Deo, — orans ut
ipse vos dirigat, custodiat, augeat. Discat hic
Pastor a Paulo, sibi orandum esse pre ovibus
sibi commissis.
Vtdun
Et verbo gratis ipsius , — id est Spiritui Sancto,
inquit Glossa Interlinearía ; alii, Filio, per quem
gratia et veritas facta est, Joan, i, 17; alii Evan­
gelio, quod gratiam confert præ Mose et lege, ut

sit prosopopoeia. Fingitur cnim Evangelium quasi
persona animata ct spiritu plena, Spiritum et
gratiam aspirare sui præconibus, q. d. Evange­
lium ejusque spiritus vos dirigat et custodiat,
formetque tales, ut digni sitis capessere hærcditatem inter sanclificatos. Hic sensus est plausi­
bilis placetque nostro Sanchez (1). Alii a verbo, >
id est Evangelio ejusque prædicationi, ut sit
hypallage : « commendo vos verbo, » id cst com­
mendo vobis verbum et prædicationem Evangclii
per quam via ad gratiam aperitur, tum qiiæreudam, tum conservandam ct augendam; tum si
perdatur, recuperandam. Verum hæc hiulca sunt
ct duriuscula. Sequitur enim : « Qui potens est. »
Ergo a verbum grati® » per hebraismum est ipsa
gratia, sicut verbum Evangelii est ipsum Evan­
gelium, q. d. Commendo vos Deo ct grati® ejus.
Sicut dixit Lucas, cap. xiv, 2S, Paulum ct Bar­
nabam ab Antiochenis traditos fuisse grati® Dei.
Gratiam vocat verbum, tum quia llcbræi om­
nem rem metonymice vocant verbum, tum quia
gratia verbo a Deo per Christum nobis promissa
est, tum quia verbo et jussu Dei datur. Sufficit
cnim ut Deus verbo dicat : Esto sanctus, patiens,
humilis ; et mox talis ero. Verbum enim Dei est
efficax : Dei enim dicere cst facere. Unde sequi­
tur : a Qui potens est. » Ubi Syrus vertit, quod
potens est. Tum quia verbo, puta Evangelio,
gratia exhibetur ct annuntiatur, q. d. Commendo
vos Deo ejusque Evangelic® grati®, qu® verbo
Dei promissa, verbo Prophetarum prædicla,
verbo Christi exhibita, verbo meo vobis annun­
tiata est. Ita Mariana, qui tamen ait tò verbo per
hebraismum redundare. Huc accedit Sanchez,
qui sic explicat: «Commendo vos verbo grati®, »
id est divin® promissioni, quæ gratiam omnibus
liberaliter offert. Ac si dicat : Obsecro Dominum
ut ipse vobis tribuat quod suis promisit, hæreditatem scilicet suam his qui sanctificantur. Hoc
vero nihil aliud est quam pelere ut illi, a quibus
discedebat Paulus, ita sanctificentur, ut digni
sint quibus Deus præstet verbum grati®, id est
gratiam verbo, id est Evangelio promissam, scu
verbum gratiosum. Denique verbum sœpe sumi­
tur in Scriptura pro facto el opere, quod potenti
Dei verbo jussuque fit, q. d. Commendo vos Deo
ejusque potenti® ct potenti operationi grati®
ipsius : ipse enim potens est, et per gratiam
suam potenter ædificabit Ecclesiam vestram,
singulosque vestrum, ut fiatis domus, imo tem­
plum Dei, hic per gratiam, in futuro per glo­
riam.
Qui potens est. — Græcum t* Syrus ct alii
referunt ad
id est verbum. Planius Noster et
alii referunt ad Deum. ,
(1) Quidni enim doctrina Christiana benign® matri,
aut tiic
verbum, patri benevolo possit comparari,
qui tutela sua nos suscipit el quasi sinu fovet Y Quod
sequitur, gratias ipsius, id est, ait Kuinoeiius, ve/6o vol
doctrine quam ip-ius beneficio debemus»

i

WMMRNTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XX.

Ædipicabe, — tecuc&pfrxt, id est superadifirare, q. d. Ego œdificavi fundamenta Ecclesiæ
vestræ, rogo Deum, ut ille superstruat et fabri­
cam ejus consummet, tum gratia, tum gloria et
hæreditate coelesti.
llTBEDITATEM , — in Cedis , qilæ CSt ipse DeUS ,
quam nobis quasi filiis suis dabit. « Hœredes Dei
sic sunt, ait S. Augustinus, serin. 119 De Temp.,
ut ipso Déus sit hæreditas nostra. Hæc hæreditas
non minuitur copia possessorum, non fit an­
gustior numerositate cohærcdum, sed tanta est
mullis, quanta paucis ; tanta singulis, quanta
omnibus. Non talis te fecit hæredem, cui mortuo
succedas, sed cum quo in ælernum vivas; » imo,
ut ait S. Ambrosius, in Psal. cxvni : « Manet
emolumentum integrum, ct eo magis singulis
crescit, quo pluribus fuerit acquisitum. » Secus
est in ¿¿ereditate terrena, quæ quo in plures di­
viditur, eo singulis fit minor.
In sanctificatis omnibus. — Syrus ; in omnibus
sanctis, id est inter, vel cum omnibus sanctis :
soli enim sancti hujus hæreditatis sunt capaces.
Vex». 33.

33. ARGBNTOM ET AURUM, AUT VESTEM NULLIUS

Idem fecit ct dixit Moses, Num. 16,
et Samuel, 1 Peg. xii. Hoc ergo Mosaicum, hoc
Propheticum, hoc Apostolicum opus, u Gratis
accepistis, gratis date, » ait Christus, Matth. x.
Fradici- Mira libertas, energia el auctoritas persuadendi
tor mu. prœdicatori ct confessorio accedit, si omnia dona
puât.
refutet. Præclare S. Hieronymus ad Nepotianum :
a Nunquam, art, petentes, raro accipiamus ro­
gali. Nescio enim quomodo, qui te precatur ut
tribuat, cum acceperis, viliorem te judicat: et
mirum in modum si rogantem contempseris,
plus te posterius venerabitur. »
Ha S. Columbanus objurgans Theodoricum, re­
gem Gallorum de suis sceleribus, dapes regias ei
a rege submissas refutavit, dicens : <t Munera
impiorum reprobat Altissimus,» Etc/i. xxxm.Vix
autem verba protulerat, cum vasa omnia quibus
dapes continebantur, disrupta sunt ; qua re rex
territus, se in ejus polestale in omnibus rebus
fore pollicitus est.
Similis fuit continentia et constantia S. Antonii
de Padua: Ezelinus enim tyrannus, quem gra­
viter ob crcdcs et rapinas increpara! Antonius,
misit aa eum quosdam ex suis cum præclaris
donis, quibus ita mandarat, ut precibus et omni
importunitate id agerent, ut ea acciperet : quod
si faceret, illico eum obtruncarent; si non acci­
peret, patienter ferrent quidquid ab eo dicere­
tur. Illis igitur ficta humilitate instantibus ut dona
admitteret, Antonius voce liberrima : « Abite,
inquit, illico cum vestris impiis donis, ne vel
ruente tecto, vel dehiscente terra nos quoque
exilio vestro involvamur. » Ha illis dimissis,
Ezelinus, re cognita, semper illum deinceps ut
hominem sanctum veneratus est.
Par fuit virtus S. Bernardini Senensis, qui li­
bere in concione redargueus Ducem MediólaCONCUPIVI. —

375
nensern, cum ab eo submissum esset poculum
aureum auro plenum, ipse illud cum stomacho
rejecit : cumque legati instarent ut acciperet, el
urgendi finem non facerent, surgens Bernardinas
cosque sequi jubens, ad carcerem perrexit quo
obærati tenebantur, quos eo die omnes, ære quod
debebant persoluto, vinculis exemit.
34. Et ms qui necum sunt , ministraverunt
u
maxes istæ. — Hæc excellentia, hæc gloria Paulo
pene propria, quod in tantis laboribus et Eccli*
si arum omnium negotiis, manibus tamen victum
pararii non tantum sibi, sed et suis omnibus,
qui sœpe erant multi, ut vidimus vers. 4.
35. Omnia ostendi vobis. — « Omnia, > scilicet
non tantum abstinentiam a donis, labores, lacrymas, ærumnas, prædicationem, sed ct opus
manuum, ut doceam vos suscipere infirmos,
conimque infirmitati consulere. Secundo, apposite
Syrus et Vatablus restringunt •n omnia ad opus
manuum, ut per græcismum intelligatur xiri, id
est per, q. d. Per omnia ostendi vobis, quoniam
sic laborantes , sicut ego laboravi, oportet se ac­
commodare infirmis in fide, ncc ab illis quid­
quam accipere, ne ipsi pecuniæ sus amantes
putent eam quæri, non se suamque salutem. Dc
hac enim fidei infirmitate ct animi pusillanimi­
tate ad litteram loquitur Apostolus.
Præclare S. Gregorius, hom. 18 in Ezech. :
a Quis, inquit, nostrum, si unum hujus mundi
divitem ad omnipotentis Dei servitium conver­
tisset, seque egere conspiceret, et illum sibi vite
subsidia non præbere, non protinus dc ejus vita
desperassct? Quis uon incassum laborasse se
diceret? Quis non ab ejus exhortatione obmu­
tesceret, quem in semelipsum primum ferre
fructum boni operis non videret ? Sed Paulus per
mansuetudinem in virtutum vertice solidatus
perstitit, prædicavit, dilexit, et bonum quod ca­
perai, explevit, caque portando et persistendo,
discipulorum corda ad misericordiam perduxit. »
Unde pro a suscipere, ® Græcc est
quod, ait Vatablus, proprie est porrecta manu
retinere lapsurum alioqui, vel abiturum. Paulus
ergo ne ullius omnino jacturam faceret, cavebat
no quam ansam præberet infirmis et alienandis a
Christo, quod nollent gravari sumptu, sed potius
eis porrigebat manum.
Notent hoc Concionatores et Confessarii. A pari
tamen potest idipsum ad quamlibet infirmitatem
el quoslibet infirmos extendi : quamlibet enim
tolerare, imo superare el sanare debet prædicator, e! quicumque animabus mederi, easque
salvare satagit : adeoque signum virtutis heroic®
est, quamlibet proximi infirmitatem, sive cor­
poris, sive animi sit, patienter ct generose suf­
ferre, uti multis ostendi Galat. vi. Præclare ibraa»
S. Chrysostomus lue, hom. 40, in fine : « Exhibeamus, ait, nos ad colloquium faciles, ne expec- ‘ ‘
ternus proximos ; no dicas : Si videro aliquem ca/irt
exspectantem, deterior ego efficior : sed magis

commentaría in acta APOSTOLORUM, CAP. XX,
quando videris, assume el extingue ejus affectio­ Unde et liberior est ; qui enim accipit, ob donum
nem. Vides ægrotantem, et auges morbum? Hoc acceptum obligatus, ct quasi alligatus est donanti.
maxime faciamus, ut proveniamus invicem ho­ Quæ major beneficii merces, quæ amplior com­
nore. Itaque si proveneris honore, teipsum pensatio, quam bealiludinis incrementum? Quo­
magno honore ornasti, accelerans ut magis ho­ circa Seneca, lib. 1 Dc Beneficiis, cap. v : a Bene­
noreris. Ubique primatus aliis concedamus : nihil ficium, ait, eripi non potest : non enim res es^
eorum quæ erga nos facta sunt malorum cogite­ sed actio. » El inferius : « Potest eripi domus, et
mus, sed si quid bonum. Nihil sic facit amicum, pecunia et mancipium, in quo hæsit beneficii no­
ut lingua gratitudinis studiosa , os bene loqui men; ipsum vero stabile et immotum est. » Hinc
solens, anima sine fastu, contemptus vame glo­ M. Antonius apud Rabirium poetam, cum fortuna
ri®, contemptus honoris.» Et paulo ante dicit sua excidisset, ac nihil sibi reliquum videret, ex­
hanc charitalis dilatationem esse signum , quod clamavit : a Hoc habeo, quodeumque dedi.» Quem
certo ostendat nos esse filios et discipulos Christi, secutus Martialis :
< sicut diadema et paludamentum ostendit re­
Elira fortunan) est quidquid donatur amicis :
gem. » llæc magnitudo animi et dilectionis ne­
Quas dederis, solas semper habebis opes.
cessaria est Apostolo, ut ea absorbeat omnes
fidelium et infidelium mores inconditos et insul­ Quamobrem Plinius, in Pancgyr. Trajani, eum
sos, sicut mater magnitudine amoris absorbet celebrat, quod acceptando imperium a Nerva,
omnes aerumnas et ineptiae sui infantuli.
tantum ei dederit, quantum acceperat : a Implo­
Ac meminisse verri Domini Jesu. — Hoc verbum ratus, inquit, adoptione et accitus cs. » q. d. Nerva
nusquam scriptum exlat : illud ergo dixisse tibi imperium dedit, tu illi reddidisti. Solus ergo
Christum Paulus, Apostolorum traditione, vel adhuc es, qui pro munere tanto, paria accipiendo
revelatione accepit, ut ct Clemens, qui idem fecisti, imo ultra dantem obligasti : communicato
Christi dictum citat, lib. IV Const., cap. m ; licet enim imperio sollicitior tu, ille securior factus
S. Chrysostomus, CEcumenius ct Lyranus illud est. Hinc Plutarchus, lib. De Prœceptis gerendo
deducant ex illo Christi : a Omni petenti tc tri­ reipublicœ, amicos dicit esse reipublicæ fulcrum,
bue, n Lucæ vi, 30. Et : a Mutuum date, nihil « quam lutatur amor, » ait Claudianus, lib. XII.
inde sperantes, » ibidem, vers. 35. Et : a Cum facis Quocirca Alexander Macedo rogatus ubi haberet
convivium, voca pauperes, etc., et beatus eris, thesauros, amicos ostendit, quod ii soli veri the­
quia non habent rdribuero tibi, » Lucæ xiir, sauri censeri debeant. Hinc llebroi hoc Christi
vers. 23. Tale est et illud Chrisli dictum, quod et Pauli proverbium sic pai onomastico efferunt:
nusquam scriptum est, citat tamen Hieronymus, « Beatius est» DXSfÓ mn tet misset, id est dare
in cap. v ad Ephesios : a Nunquam læti silis, plus quam accipere, tollere, auferre : qui enim tol­
nisi cum fratrem vestrum videritis in charitate. » lit, alium spoliat vel privat re sua. Beati autem
Plura citat Clemens, lib. II Const., cap. xl; Jus­ est beare et ditare; non privare et egenum miscimus, Contra Tryphon.; Ignatius, epist. ad Smyr- rumque facere. Ha Franciscus Vallesius, Sacro?
uensts. Unde liquet uon omnia Christi dicta esse Philosophia cap. lxxxviii : Beatius, ait, est dare,
scripta, sed nonnulla per manus tradita; ac quia liberalis largitionis extremum, non est bo­
proindo traditiones esse admittendas.
norum vacuitas, sed adjectio poliorum, puta
patini Beatius est magis dare quam accipere — tem­ honestatis ct honoris. Acceptio vero est egestatis,
er i poralia bona. Nam in spiritualibus, ut Sacra- vel illiberalitatis. Atque haede causa censet Aris­
e
mentis, gratiam recipit accipiens, non dans, toteles plus amaro eos qui beneficia conferunt,
idcoquc dante beatior est. Syrus, beatior, vel wie- quam in quos sunt colluta, nipote magis indù
frnm Itor est ille qui dat, quam qui accipit. Pruno, quia bonum consecuti. Ita etiam a parentibus magis
dare signum est abundantiae, accipere vero sig­ amari filios, quam ab cis redamentur. Contra
num est egestatis, ait S. Augustinus, lib. Ill Con­ qui receperint, citius recedere ab amicis, quam
tra Maximin., cap. xiv. Ubici addit, hoc axioma qui largiti sint, quod scilicet amissa utilitate,
non habere locum iu divinis. Esto enim Pater nihil illis resiet in amicitia proter illiberalitatis
det, Filius accipiat a Patre divinitatem, tamen memoriam : his vero restet semper suavis recor­
Filius tam beatus est quam Pater : quia Filius, datio beneficiorum. Hæc ex Aristotele Vallesius.
inquit, a Patre accipit omnia, ac consequenter
Quarto, quia honorabilior est qui dat, vilior qui Qut*-*
ipsam etiam copiam et œqualitatem.
accipit, ait S. Hieronymus ad Nepot. Celebre est
fatiti. Secundo, quia dare signum est liberalitatis, ac­ illud P. Syri in Mimo : « Beneficium qui accipit,
cipere necessitatis aut cupiditatis, q. d. « Beatior libertatem vendit.» Ex adverso in malis et inju­
t>l impertientis largitas, quam accipientis penu­ riis, a beatius est eas accipere quam dare, n Unde
ria, » ait Cassianus, lib. X Dc Instit. renuntiat., S. Chrysostomus scripsit hom. 18ad Popul. hoc ti­
win et lix.
tulo : Quod melius est injuriam pati quam inferre :
TTertio, quia major est benefacientis ad beneii- a Patienti enim, inquit, Deus totum raserai cae­
ciatum amor, quam hujus ad illum : quoniam lum, Sanctorum civem efficit, a peccatis absol­
ille nobilius operatur, ait Aristoteles, lib. ¡X Ethic. vit, coronat justitia. » Etmox: a Non es affectus
374

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOÎXWUM, cap. XX.
ínJnrJn , sed coronatus, anima redditus sapien- gratiam el gloriam ; et ab accipiente recipit pre­
tior, fico similis constitutus, cura pecuniarum ces, benedictiones, gratiarum actiones Deique
liberatus, cœlortim regnum adeptus. » Et ante­ laudes. Quocirca Agapetus, Diaconus Romanus f
rius : u Hoc ergo fac, ct in cœlum respiciens, co­ inter monita qu® dat Justiniano Imperatori, tomi!
gita qnod illic super Cherubim sedenti factus es BtUiolh. SS. Patrum, hoc dat ordine 30 : « Eos plus
similis. » Hoc ergo paradoxum Chrisli et Pauli, ama, qui accipere abs fe beneficia supplicant
quam qui tibi contendunt offerre munera : hr
priori est antistrophon.
Quinto, quia dare est regalo et divinum, acci­ cnim debitor referendi gratiam efficeris, illi vere
pere plcbeium et humanum. Deus enim omnia Deum dant tibi vadem , vindicantem sibi, pertL
dat, et nihil accipit ; atque in hoc consistit ejus noreque ad se putantem, quaecumque erga sup­
bealiludo, opulentia ct bonitas immensa, qua ut plices contuleris, et remunerantem bonis retri­
mare redundans sua effundit in creaturas : defec­ butionibus tuam tam piam quam perhumanam
tus cnim miseri® ct infirmitatis est, accipere ; intentionem. Solis profecto partes sunt illustrare
plenitudinis vero, beatitutlinis et magnificenti®, radiis orbem, principis vero virtus est egenorum
dare, juxta illud Psallis : « Dixi Domino : Deus misereri. »
Dices : Ergo Religiosi mendicantes sunt infellmeus cs tu, quoniam bonorum meorum non
eges,» Psal. xv, 1. Hinc Deus hebr. vocatur Saddai, ciorcs, utpotc qui accipiant ;sæculares vero et di­
id est cornucopia. Clemens Alexandrinus, lib. 11 vites sunt feliciores, nipote qui eis dant eleemo­
Sircan., cap. ix : « Dei, inquit, imago est homo be­ synam. Respondeo negando consequentiam. Prinefaciens.» Et Nazianzcnus, orat. 16 De Cura pau­ mo, quia illi non mendicant ex concupiscentia,
perum : a Nihil, ait, adeo divinum habet homo, aut inopia coacti, sed ex virtute ct libera elec­
quam benefacere. Esto calamitoso Deus. » S. Leo, tione; elegerunt enim paupertatem voluntariam,
serm. 10 Dc Quadrages. : « Ubi, inquit, Deus cun III ut sint similes Christo, qui eam verbo el exem­
misericordi® invenit, ibi imaginem suæ pietatis plo suasit, quasi medium utilissimum ad perfec­
agnoscit, n Deus Pater dat Filio suam naturam : tionem.
Secunde, quia Religiosi simul et semel omnia
Pater et Filius eamdem dant Spiritui Sancto : Fi­
lius se nobis dedit in præsepio, et in cruce, ac sua dederunt Christo cl pauperibus, cum ingressi
quotidie se totum dat in Ven. Sacramento. Denta sunt Religionem. Liberaliores ergo, ct conse­
imitantur omnes ejus creatura. Cœli enim dant quenter beatiores fuerunt divitibus, qui sensim
lumen ct influxum, ignis dat calorem, aer dat ct parce sua erogant, longeque plura sibi reser­
auram qua respiramus, terra dat fructus omnis vant. UndoS. Basilios, Synclctio senatori monas^
generis, mare tot pisces, animalia dant lanam ct tenum ingresso, sed nonnulla sibi reservanti, né
carnes, sol omnibus dat radios, vigorem ct vitam. cui gravis esset, dixit : « Syuclcti, senatorem per­
Undo Leo Imperator homines beneficos compa­ didisti, et monachum non fecisti,» uti refert Cas­
rabat soli, qui cunctis suum splendorem el calo­ sianus, lib. VII De Instil. rciunt., cap. xix. S. Hi­
rem impertit. Jupiter, Mars cœterique ob benefi­ larión, teste S. Hieronymo in ejus Vita, recu­
cia inter Deos relati sunt, ait Plinius, lib. II, cap. sans miniera Orioni : « Nemo, ait, melius erogat,
Apoph- vn. Quin et Ptolcmœus Philadelphus, secundus (piam qui sibi nihil reservat.» Vide Hieronymum
thegmiu ab Alexandro Agypti rex, aiebat « regium magis Piatum, lib. Ill De Loao s'uZus Relig., eap. xx.
Tertio, qnia Religiosus plus dat diviti, quam
conia. 0580 ditaro quam ditescere, » ait Ælianus. Et Artaxerces Longimanus, rex Persarum, testo Plu- ab co accipiat, ut aiebat S. Eranciscus; dat cnim
larcho in Apophteg. rcg., dicebat sibi quasi prin­ spiritualia, accipit corporalia ; dat cœlestia, acci­
cipi, manum ad dandum, puta dextram, esso pit terrena; dat ætema, accipit temporalia; dat
longissimam, alteram voro ad detrahendum, puta cœlum, accipit solidum, juxta illud Chrisli : « Fa­
sinistram, contractam esse et brevissimam : « Ro­ cite vobis amicos do mammona iniquitatis, ut
galius cnim esse addere, quam adimere. » Ita Deus cum defeceritis, recipiant vos in ¿eterna tabernaad dandum est longimanus, ad accipiendum culii, » Lucte vu. 9. Predare Hermas, Bauli disci­
vero brevimanus, imo nullimanus. Sic Bion sem­ pulus, lib. Ill, cap. ¡u : « Sicut, inquit, vilis ulmo
per dicebat, a esse optabilius suam messem alteri fulcitur, sic dives oratione pauperis juvatur. ♦
Virgiri, quam alienam decerpere , » ait Laertius, Liber hic titulo JMs/orZs sn&pü a Patribus citatur
lib. IV, cap. vn. Demosthenes rogatus, aquid Deo cl celebratur ; sed a Novati&uis inspersi videntur
simile haberent homines?» respondit: «benefa­ eidem errores de neganda relapsis pœnileulia,
cere.» Ha Maximus,serm. 8. Xenophon dicere so­ unde a Gelasio Papa inter apocryphos rejectus
lebat : u Mullo præclarius ac laudabilius esse bene­ est; extat loin. V Ikttioth.SS. Patrum^ initio. Deni­
ficiorum quam trophæoruin multitudinem post que Paulus ultumque habuit : fuit enim pauper,
se relinquere. » lia Stobæus, serm. 46. Agesilaus et tamen dedit ut dives, quod e>t perfecUssimum
« sibi jucundius esse dicebat ditare suos milites et beatissimum. Nam. ut ait Cassianus, lib. X De
renimi., cap. xix: « Labore proprio non
quam seipsum. » Ita Plutarchus in Lacom
Sexu
Sexto, quia qui accipit, accipit tantum tempo­ solum suæ necessitatis suilicientiam, verum etiam ai1usralia; qui vero dat, a Deo recipit spiritalia, puta (piod tribuat indigenti pia sollicitudine parare

COMENTARIA IN ACT,\ APOSTALORUM, cap. XX.
festinat, duplici gratia decoratus, quod et perfec­ genis genua dicuntur. Ibi enim coherent sibi, ct
tam nuditatem Christi universarum rerum sua­ cognata sunt oculis lacrymarum indicibus el mi­
rum abjectione possideat, ct munificentiam di­ sericordia}. Denique complicatum aiunt gigni formariquo hominem, ita ut genua sursum sint, qui­
vitis labore suo exhibeat ct affectu. »
Sunt qui Sanctos in multis imitentur : solum bus oculi formantur, ul cavi fiant ac reconditi.
hoc pulcherrimum Pauli exemplum vix habet Inde est quod homines dum se ad genua proster­
•émulos, vix asseclam. Citant hic nonnulli Sixti nunt, statini lacrymanlur. Voluit enim natura nos
ili Pont. lib. De Divitiis, ubi varie ad objectio­ maternum rememorare uterum, ubi consideba­
nem jam factam respondet. Verum sciat Lector mus in tenebris, antequam veniremus ad lucem.
hunc librum inscribi Sixto 111 Pont., cum sit edi­ Profecto qui causam istam diligenter attendit,
tus a Pelagianis, contendentibus Christianos om­ illo scienter atque rationabiliter laudat el appro­
nes, etiam prolibus abundantes, debere a se ab­ bat, sanctis et eruditis cogitationibus familiare
dicare divitias, esseque pauperes, qui fuit error esse, genua frequentius excelso Deo curvare, et
Pelagii. Sic enim sextus hæresum ejus articulus, genas lacrymosas genibus curvis applicare, ut
in Concilio Diospolitano condemnatus, habet :
respiciat ac recogitet Creator habitans in excelsis,
« Divites baptízalos, nisi omnibus abrenuntient, qualiter nos in utero formaverit. Unde ct illud
si quid boni visi fuerint facere, non reputari illis, S. Job commonefacit his verbis : Memento, quæso,
nec eos habere posse regnum Dei.» Vide S. Augus­ quod sicut lutum feceris me, et in pulverem re­
tinum, lib. II De Peccato orig., cap. xi, ct epist. 106 duces me. Nonne sicut lac mulsisli me, ct sicut
ad PauKnum. Id primum de libro hoc notarunt caseum me coagulasti? » Et paulo inferius ibi­
Doctores Lovanicnses, ac Lindanus, Baronius, Pos- dem : a Nec vero soli Deo, sed ct hominibus dul­
scvinus.Vidc Baronium, anno Christi 440,cap. vii. cis visu, et amabilis est hujusmodi compositio :
vm.
36. Positis genibus. — Familiare fuit Apostolis tantoque magis quis reverendus existit, quanto
Pnsc,s Christianis crebro per diem orare, id- frequentius atque affectuosius genua curvans,
vmdi on- que flexis genibus, uti videtur fecisse S. Stcpha- genas suas vel oculos, vel lotum caput demise­
fc?
nus, Actor, cap. vu, vers. 59; el S. Petrus, cap. ix, rit. » Ita Rupertus.
vers. 40. S. Jacobus, frater Domini, cx genuPorro Apostolis et Paulo id familiare fuit in
flexione frequenti genua habebat callosa instar abitu, ut valedicentes cum suis genu flexi pariter
cameli. Addit S. Chrysostomus, hom. 5 in Matth., orarent, lum ul oratione suam doctrinam obsi­
eum callosam quoque habuisse frontem, quod gnarent, tum ut Deum invocarent ad eamdem in
eam orans prostratus humo affigeret. In Vita mentibus discipulorum conservandam ct confir­
S. Marthœ apud S. Antonium et alios legimus, mandam contra omnes tenlalionum el persecu­
eam centies per diem et centies per noctem ge­ tionum insultus. Unde Paulus idem fecit Tyri,
nibus flexis adorasse et invocasse Deum. Simile cap. seq., vers. 5: a Positis, inquit Lucas, genibus
legimus de S. Bartholomæo in ejus Vita apud Ri- in littore oravimus. » Esto enim tunc esset tem­
badeneiram ct alios. Didicerunt hoc a Christo, pus paschale (festinabat enim Paulus, ut Pente­
qui « positis genibus orabat, dicens : Paler, si costen celebraret Ilicrosolymæ, vers. 16) quo ob
vis, transfer calicem istum a me, » Lucæ xxii, 41. honorem resurrectionis Christi, stantes solent fi­
Idem ante Christum fecit Daniel, cap. vi : «Tri­ deles orare, idque a tempore Apostolorum, ut tra­
bus temporibus in dic, inquit, flectebat genua dit Justinus, quæst. CXV ad Orthodoxos; tamen
sua, et adorabat confitebaturque coram Deo tunc necdum introducta erat ista consuetudo.
suo. n Quin et Salomon Regum magnificentissi­ Ha Baronius. Addo consuetudinem istam standi
mus : « Utrumque enim genu ( nolent hoc nostri tempore paschali, magis esse in publicis Ecclcsiæ
ignobiles et deUcatuli, qui coram Deo unum genu precibus et officiis Ecclesiasticis, uti sanxit Conci­
flectunt instar Judæorum) in terram fixerat, et lium Nicænum, canon. 28 vel 29, quam privatis,
manus expanderat in cœlum, lib. IV lleg. ¿ap. quales fuerunt kæ Pauli. Unde etiamnum mulli
vin. Sic S. Petrus Simonem Magum per aera iu fideles tempore paschali in ecclesia orant genucœlum volantem, orans flexis genibus præci- flexi. Pauli exemplo solent nostri Olysippone in
vitavil, ejusque genua collisit, teste S. Maximo, Indiam Evangclii causa soluturi, et Europæ ulti­
iom. 5 De Natali S. Petri et Pauli. Hic enim silus mum vale dicturi, cum sociis in littore orando
A gestus est supplicis, rei, orantis et reverentis extremum se salutare. Audi nostrum Nicolaum
Numen.
Trigautium oculatum testem, imo consortem in
Mysticam physicamque causam dat Ruperlus, Vila Gasparis Barzœi, lib. 1, cap. 5 : « Solemne,
Jib. VI tn Cantic., quod genua respondeant genis, inquit, lune erat generosos illos lotius mundi ci­
casque per sympathiam moveant ad lacrymas : ves, velut olim Christiani Paulum,ad littus usque
• Lacrymæ autem pœnitenlium el oranlium, vi­ comitari, ac subinde positis genibus, Dei, Virgi­
num sunt angelorum.» Audi Ruperlum explican­ nis et Sanctorum auxilium implorare * in signum
tem illud Cantic. VI, 7. Sicut cortex mali punici, communionis el charitalis, abeuntibus felix ¡1er,
sic gena: tua : « In utero, inquit, nos ita natura sibi eorum memoriam ct imitationem, utrisque
formavit, ut genua genis opposita sint : unde et a uberem Dei gratiam comprecantes
37*

COMMENT ATHA TN ACTA APOSTOLORUM,
PROCUMBENTES SUPER CO1.LLM PAULI , OSCLLABAN-

Tvn him — Sy rus, complexi sunt eum. Amplexus
ergo vocatur osculum, quia caput capili, et per
illud quasi os ori jungit. Vide dieta de osculo
sancto, Il Corinth, xm, 12. Mirus fuit amor fide­
lium erga Paulum, ulpote qui ossei doctor, Apos­
tolus, pater, causa salutis omnisque boni eorum,

cap

XXL

377

nimirum magnes umoris esi amor : si vis amari,
ama. Hincad Gal. iv, 14, ait: « Sicut angelum Dei
excepistis me, sicut Christum Jesum, etc.; quia,
si fieri posset, oculos vestros eruissetis et dedis­
setis mihi. » Discant hic fideles, quo amore et re­
verentia prosequi debeant suos Pastores, Condo»
natores, Confessorios, etc.

CAPUT VIGESIMUM PRIMUM.
•

SYNOPSIS CAPITIS.

Paulus navigat Coum, Rhodurn, Palaram, Tyrum, Ptolemaidem, Casaream, ubi Agabus ei vincula Hiero­
solymitana pradicit -.pergit ergo intrepidus Hierosolymam; ubi, suadente Jacobo, purificans «e tn templo,
a Judæis capitur et pene occiditur; sed eripit cum tribunus : a quo potestate foeta populum alloquitur.

1. Cum autem factum esset ut navigaremus abstracti ab eis, recto cursu venimus Coum,
et sequenti die Rhodurn et inde Palaram. 2. Et cum invenissemus navem transfretantem
in Phoenicem, ascendentes navigavimus. 3. Cum apparuissemus autem Cypro, relinquentes
eam ad sinistram, navigavimus in Syriam, et venimus Tyrum : ibi enim navis expositura
erat onus. 4. Inventis autem discipulis, mansimus ibi diebus septem : qui Paulo dicebant
per spiritum ne ascenderet Hierosolymam. 5. Et expletis diebus profecti ibamus, deducen­
tibus nos omnibus cum uxoribus et filiis usque foras civitatem : et positis genibus in lit­
tore, oravimus. G. Et cum valefecissemus invicem, ascendimus navem : illi autem redie­
runt in sua. 7. Nos vero, navigatione expleta a Tyro descendimus Ptolemaidam : et salu­
tatis fratribus, mansimus die una apud illos. 8. Alia autem die profecti, venimus Cæsaream.
Et intrantes domum Philippi Evangelistas, qui erat unus de septem, mansimus apud eum.
9. Huic autem erant quatuor tiliæ virgines prophetantes. 10. Et cum moraremur per dies
aliquot, supervenit quidam a Judæa propheta, nomine Agabus. 11. Is cum venisset ad
nos, tulit zonam Pauli : et alligans sibi pedes et manus, dixit : H;ec dicit Spiritus Sanctus :
Virum , cujus est zona hæc, sic alligabunt in Jerusalem Judæi, et tradent in manus Gen­
tium. 12. Quod cum audissemus, rogabamus nos et qui loci illius erant, ne ascenderet
Hierosolymam. 13. Tunc respondit Paulus et dixit : Quid facitis flentes, et affligentes cor
meum? Ego enim non solum alligari, sed et mori in Jerusalem paratus sum, propter
nomen Domini Jesu. 14. Et cum ei suadere non possemus, quievimus, dicentes : Domini
voluntas fiat. 15. Post dies autem istos praeparati, ascendebamus in Jerusalem. 1G. Vene­
runt autem et ex discipulis a Cæsarea nobiscum, adducentes seenni apud quem hospita­
remur, Mnasonem quemdam Cyprium, antiquum discipulum. 17. Et cum venissemus
Hierosolymam, libenter excepenint nos fratres. 18. Sequenti autem die introibat Paulus
nobiscum ad Jacobum, omnesque collecti sunt Seniores. 19. Quos cum salutasse!, narrabat
per singula quæ Deus fecisset iu Gentibus per ministerium ipsius. 20. At illi cum audissent, magnificabant Deum dixeruntque ei : Vides, frater, quot millia sunt in Judæis qui
crediderunt, et omnes æmulalores sunt legis. 21. Audierunt autem de te, quia discessio­
nem doceas a Moyse eorum, qui per Gentes sunt, Judæorum : dicens non debere eos cir­
cumcidere filios suos, neque secundum consuetudinem ingredi. 22. Quid ergo est? utique
oportet convenire multitudinem : audient enim te supervenisse. 23. Hoc ergo fac quod
tibi dicimus : Sunt nobis viri quatuor, votum habentes super se. 24. Ilis assumptis, sauctilica tecum illis; et impende in illis ut radunt capita; et scient omnes quia quæ de te

COMMENTARIA TN ACTA APOSTOT.ORÜM, cap. XXI.

audierunt, falsa sunt, sed ambulas et ipse custodiens legem. 25. De his autem qui credi­
derunt ex Gentibus, nos scripsimus, judicantes, ut abstineant se ab idolis, immolato, et
sanguine, et suffocato, et fornicatione. 26.Tunc Paulus, assumptis viris, postera die purifi­
catus cum illis intravit in templum, annuntians expletionem dierum purificationis, donec
offerretur pro unoquoque eorum oblatio. 27. Dum autem septem dies consummarentur,
hi qui de Asia erant Judæi, cum vidissent eum in templo, concitaverunt omnem populum
et injecerunt ei manus, clamantes : 28. Viri Israelita), adjuvate : hic est homo qui adversus
populum, et legem, et locum hunc, omnes ubique docens, insuper et Gentiles induxit in
templum, et violavit sanctum locum istum. 29.Viderant enim Trophimum Ephesium
in civitate cum ipso, quem aestimaverunt quoniam in templum introduxisset Paulus.
30. Commotaque est civitas tota, et facta est concursio populi. Et apprehendentes Paulum,
trahebant eum extra templum : et statini clausæ sunt januae. 31. Quaerentibus autem eum
occidere, nuntiatum est tribuno cohortis : Quia tota confunditur Jerusalem. 32. Qui statim
assumptis militibus et centurionibus, decurrit ad illos. Qui cum vidissent tribunum et
milites, cessaverunt percutere Paulum. 33. Tunc accedens tribunus apprehendit eum, et
jussit eum alligari catenis duabus : et interrogabat quis esset, et quid fecisset. 34. Alij
autem aliud clamabant in turba. Et cum non posset certum cognoscere præ tumultu, jussit
duci eum in castra. 35. Et cum venisset ad gradus, contigit ut portaretur a militibus
propter vim populi. 36. Sequebatur enim multitudo populi, clamans : Tolle eum. 37. Et
cum coepisset induci in castra Paulus, dicit tribuno : Si licet mihi loqui aliquid ad te?
Qui dixit : Græce nosti? 38. Nonne tu esÆgyptius, qui ante hos dies tumultum conci­
tasti , et eduxisti in desertum quatuor millia virorum sicariorum ? 39. Et dixit ad eum
Paulus : Ego homo sum quidem JudæusaTarso Ciliciæ, non ignota) civitatis municeps.
Dogo autem te, permitte mihi loqui ad populum. 40. Et cum ille permisisset, Paulus
stans in gradibus, annuit manu ad plebem, et magno silentio facto, allocutus est lingua
Ilebræa, dicens :
1. Abstracti ab eis,—id est avulsi
ab cis, sicut pater avellitur a flliifc charissimis; qui
proinde eum navimque mare sulcantem oculis
prosecuti sunt, quoad acies eorum porrigere so
pobTdt : ita Arator.
Coum. — Cous, Coa el Cea, insula est e Cycladi­
bus in mari Ægæo, alia a Chio. Nam inter Chium
ct Coum media est Samos. Porro Cous patria fuit
Hippocratis medicorum, et Apellis pictorum prin­
cipis. Putant nonnulli cx Coo Salomonem emisse
equos generosos; hebr. enim est dc Coa, HI hcg.
xi, Î8. Sed hob ibi examinabitur.
Hiiodum. —Nota est insula, sœculo procedenti;
anno Domini 15Î2, a Selymo, Turearum Impera­
tore, Christianis erepta; de qua Plinius, lib. II,
eap. LXii, asserit nunquam in ea tam nubilum
esse diem, quin sol appareat. Undfe in ea colos­
sus, sive statua soli cx œre erectu fuit altitudine
pedum centum et quinque, ita ut ejus pollicem
multi non possent amplecti. Quare hic colossus
srat unum c septem mundi miraculis, de quo
Plinius, lib. XXXIV, cap. vii: Hinc ab hoc colosso
nonnulli putarunt llhodios vocari Colossenses >
fr-seque cos ad quos Paulus scripsit epistolam :
Fed falso, ut ibidem dixi.
T.Cvm apparu issemBÍ altem Uvpku,—

ii to KuTTpc'#, id est aperientes, vel discooperientes
Cyprum, hoc est, cum cœpisset nobis aperiri et
apparere Cj'prus (1). Est hypallage in inultis lin­
guis usitata, eo quod navigantibus terra nunc
aperiri et accedere, nunc abscondi et recedere
videatur : quia enim navigans in mivi quiescit,
hinc non sentit se moveri et progredi, unde putat
caetera moveri.
4. Qui Paulo dicebant per spiritum (proplh Ii- Ver». A
CUm) NK ASCENDERET HIEROSOLYMAM. — 7. (I. DjCe-

bant Paulo ex spiritu prophetico, eum, sl iret
llicrbsblymam, ibi fore capiendum. Suadebant
ergo cx spiritu proprio, quo cum ejusQUO salutem
amabant, ne eo ascenderet : alioqui Spiritus
Sanctus volebat cum eo pergere, ibiquó capi, ut
captus mitteretur Hornam. Ita LjTdtltiA.
Î). llRbUCENTinUS NOS OMNIBUS CUM UXORIBUS FTVtfll

i n ns.—Impletum hic est oraculum, PsaL xi.iv/i,
de Tyri ad Ecclesiam accessu, ait beda : « I ilia)
(t) Vedia et Usu loquendi Grmcorum construi àollU
cum dativo person» ct accusativo roij relinent inter»
dum const rilettone pásúva accusativum nu, mutato
dativo fftrsonib in noininativutiL Italie
to Kûîtpci explicandum est per côxçxvtioxv
Kútrxv, quum in conspectu haberemus Cyprum, vid. Wi­
der! GnWiihat.j § S3.

COMMENTARIA ÎN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXL

Tyri in muneribus; vultum tuum deprecabuntur
omnes divites plebis, » etc. Nulla enim civitas
majori dulcedine Apostolum suscepit, tenuit, dimisit. Denique hodie monstratur in arenis locus
ubi cum Paulo pariter orabant, quem Christiani
religioso venerantur, tanquam majorum suorum
Tyriorum pietatis monumentum.
V/n s.
8. Philippi Evangelista. — Non quod scripserit,
sed quod prædicaril Evangelium, qui erat unus
do septem primis Diaconis. Vide dicta cap. vm.
Ver* 9. g. Huic altem brant quatior pilik virgines
pnopl,KTANTES' — Virginitatis enim premium est
niium sapientia ct prophetia, ait (Ecumcnius. Sic Sibylprt.pie- jns virginitate meruisse prophetiam, ideoque diclu
tas Sibyllas, quasi owCcúXoc, eo quod sola consi­
lium Dei norit virginitas, asserit S. Hieronymus,
lib. I Contra Jovin. Joannes Alba tamen, Electo­
rum cap. Lviii, Virgines has prophetantes in­
terpretatur, divinas laudes celebrantes, uti nunc
faciunt Moniales : tunc enim harum conditio em­
pisse videtur. Sic in libris Regum vocantur u filii
Prophetarum, » qui psalmis ct divinis laudibus
vacabant. Gaudeant virgines tam sanctis et anti­
quis suis ducibus. Exstabant adhuc œvo S. Hie­
ronymi, Cæsareæ, domuncula et cubicula filiarum
Philippi, quæ S. Paula itura Hierosolymam, cum
venisset Cæsaream, pio invisit affectu, ut ipse
testatur in ejus Epitaphio; qui ct lib. I Contra
Jovin.: a Post crucem Christi, inquit, statili) in
Actis Apostolorum, una domus Philippi Evange­
list® quadrigam producit virginum filiarum, ut
Cæsarca, in qua cx Gentibus Ecclesia per centu­
rionem Cornelium fuerat dedicata, etiam virgi­
num puellarum præberct exempla. » Adscript®
sunt omnes catalogo S. Virginum. Legimus in
Mcnologfo, cx cis unam Herminem nominatam
sub Trajano gravissima passam, in Domino quiovisse die 4 scptcmbrls.
Ven. io. io. Agabus. — Hio est propheta, qui famem sub
Claudio Imperatore prœdixit cap. xi, 28.
v«n.n. ii. alligans sim vrdi» it manus.— Sio Ure­
mias, cap. XIII el XXVn, gestans catenas et vincula,
iis reipsa adumbravit el vaticinatus est vincula
injicienda Judæis cœterisquo gentibus a Chaldæis. Idem fecit Isaias, cap. xxviii, el Ezechicl,
cap. iv ctxn. Vide ibi dicta. Nola: Pro sibi Greco
est cronO; quod si legas per spiritum aspiratum,
oLtcO,significat si6i,ul vertit Noster; sin legas spi­
ritu leni aureo, significat tpst, scilicet Paulo. Undo
S. Gregorius, hom. 37 m Evang., et Dionysius hic
censent Agabum ligasse manus el pedes Pauli,
ut ipsum ita ligandum Hierosolymis portenderet
ct reipsa rcpræsentarct. Noster vertens sibi signi­
ficat Agabum sibi Ipsi ligasse manus, ut in se
Paulum ejusque vincula rcpræsentarct : forte
Itrumque fecit, tomquo Paulo quam sibi vincula
injecit, sed successivo.
Symbolice : Agabus scipsum potius quam Pau­
lum alligavit, ut significaret foro ut Paulus suos
labores et cruciatus non magis sentiret, quam si

379

illos in aliena persona pateretur, Unto ad eos
subeundos voluntate ferebatur: el proinde quos­
cumque adibat, parvos judicans, ad majores ex­
sorbendos æstuabat.
Et tradent in manis Gxntium. — UH Judæi tra­
diderunt Christum Gentibus, puta Pilato et Roma­
nis, ad flagellandum cl crucifigendum : ita tradi­
derunt ct Paulum Gentibus, tribuno et presidi
Romano, ac tandem fero Neroni.
12. Qli loci illius urant, — d
id est
’*
inquilini, puta Christiani Cæsareæ habitantes.
13. Quid facitis flentes, — Ergo cum lacry-Vem,<l
mis obtestabantur Paulum, ne pergeret Hiero^olymam.
Et affligentis coh sium. — Græce
Sjtus, contundentes; ahi, contribulantes; alii, conr
fringentes, conterentes; alii, dtverpen/es cormaim.
Nota hic viscera charitatis ct miserationis S. Pauli,
a Obsecrabat illos, inquit Chrysoslomus, dolens
super lacrymis ipsorum; et qui in propriis lenUtionibus non patiebatur, dolebal præ amore, quia
videbat herymantes; et lædi se conquerebatur ab
ipsis quasi censerent eum periculis, quæ prodi­
cebantur, œgro affici. Non solitus reluctari fra­
trum postulatis, ut cum se permisit Damasci per
fenestram demitti, cum Ephesi non se dedit in
theatrum, cap. xix, 3!, unus obnixe obnititur,
certus de Dei voluntate. » Sic Christus repulit Pe­
trum revocantem se a passione : * Vade, inquit,
post me, Satana, » Matth. xvi, 23.
Ego enim non solum alligari . sfd lt mori in
JXBUSALBM

PARATIS SUM, PROPTER NOMEN DOMINI

Jesu. — Hæc vox est antesignani fidelium et Mar­
tyrum, digna Paulo, quæ carteros invitat, ct quasi
classicum canit ad carceres et martyria. Hoc sig­
num est eminentis amoris, propulsantis ab se
justa quadam ira inimicum, et indignantis adver­
sus impedimenta perfectionis, ait Abbas Isaías,
orat. 21, torn. 11 Biblioth. SS. Palmnk
U. Et cum ei siADFRE (in actu consummato, id v<rt-,<k
est persuadere ) non possumus.
1?>. Preparati.—ímaxwxcájuv»; Vatablus, wiò/o- v 5
hs sarcinis; OEcumenius, viatico et rebus nc essariis instructi. Adde, preparati, id est resoluti su­
bire cum Paulo vincula ct mortem, omneque id
quod Deus nos pali vellet.
16. Adducentes SECUM apud qukn hospitaremur Verf ••
— Non in via, ut vult Lyranus, hæc enim exigua
supererat; sed Hierosolymæ, ubi propter instan­
tem Pentecosten, qua Judæi undique in Jerusalem
ad templum continebant, juxta legem Exodi xxm,
17, penuria hospitiorum futura erat: et ne grava­
remus fideles, qui in Jerusalem persecutionem et
rapinam bonorum a Judæis passi, erant paupe­
res, quibus proinde Paulus collectam eleemosy­
narum deferebat.
Mnasonem. — Alii legunt Jasonem. Vide dicta
cap. XVII, 5 (1).
(1) « Antiquum discipulum; » iU a Luca dictus

APOSTOLORUM, cap. XXL
assumptam in cœlum, ibique supra omnes Ange­
lorum ordines in solio juxta Filium collocatam,
cœli et terne Reginam esse coronatam. Atque hæc
fuit causa, cur Spiritus Sanctus impulerit Paulo
festinare Ilierosolymam, nimirum ut ante ejus
obitum abitumque in cadum, eamdem saluta­
ret eiquo suas Ecclesias suosque agones, prieserti rn quos Romæ cum Nerone et Simone Mago
propediem subiturus erat, commendaret. Morienti
tamen adesse non potuit, nipote qui paulo post
suum Hicrosolymam adventum, puta paulo post
Pentecosten, in templo a Judæis captus, in vin­
culis degeret.
Aliqui tamen suspicantur Paulum Virgini mo­
rienti adfuisse. Si enim verum est quod tradunt
Juvenalis, Damascenus et alii mox citandi, ad
illam cœleros ex toto orbe per miraculum tra­
ductos convenisse Apostolos, cur id uni Paulo
vicino, Virginis amantissimo, ejusque benedic­
tione, consilio et precibus agentissimo, utpote in
vinculis, jam ituro Romam et cum Nerone certa­
turo, denegemus? Tam enim Angelus Paulum e
vinculis, quam Petrum, Actor, xn, 7 ct8, eximere
ad modicum tempus poterat, idque insensibiliter,
ct mox reducere. Licet enim Epiphanias, hœresi 78,
contra AntidicomarianilasB. Virginem celebrans,
indicare videatur eam non esse mortuam, sed
instar Henoch translatam, vel instar Eliæ curru
igneo vivam raptam in cœlum, tamen certum est
cam mortem obiisse et resurrexisse, ac deinde
in cœlum assumptam, uti tradit Ecclesia.
Porro ad transitum B. Virginis, mira Dei pro­
videntia, convenerunt omnes Apostoli toto orbe
dispersi, ut tradit Juvenalis, Episcopus llieroso­
lymæ, apud Nicephorum, lib. H, cap. xxi et seq.;
Damascenus, De Dormit. Virg., et alii. Non ergo
dubium est quin omnes Apostoli, Hicrosolymam
ad Virginem convenientes, visitarent pariter Pau­
lum in vinculis jam agentem, ac mirifice invicem
sint consolati, narrando alternatilo suos labores
ac conversionem omnium gentium. Ex dictis li­
quet omnia quæ narrat Lucas, cap. xx usque ad
XXVIII et ultimum, a Paulo gesta esse hoc anno
Christi 58. Hoc ergo anno B. Virgo deserit Jeru­
salem terrestrem, itque in cœlum, quo Paulus
llierosolymæ traditur in vincula, ut Ecclesiæ de­
cus a Jerusalem et Judæa transferat Romani ad
Gentes. Dum enim viveret B. Virgo in Judæa,
Ecclesiæ decus ibidem sua vita el meritis susten­
tabat : ea mortua, quasi fulcro sublato ruit Eccle­
sia Judaica.
48. Ixthoibat Paulus nobiscum au Jacobum. — ftu
a Detulit, inquit Chrysostomus, dignitati Episco­
pali, quam Jacobus, frater Domini, Hierosolymis
gerebat, et eximiæ sanctitati ct auctoritati, qua
pollebat. » Unde idem fecit Paulus, Galat. i, 48,
* Actor, xv, 2. Jacobus hic post paucos, puta
quinque annos, nimirum anno Neronis 7, cum
Moasou, ail Kuinoei, quia e uuinero discipulorum Jesu 30 vel potius 29 annos sanctissime rexisset Eccle­
siam Hierosolymitanam, e templi fastigio praeividetur fuisse, cum Jésus adhuc his in terris viveret.

330
COMMENTARLA IN ACT,\
v/m <7. 17. Et cum vemssemls Hîkrosolymam. — Indicat
Chrysostomus Paulum appulisse Hicrosolymam
post Pentecosten : eam enim celebrasse Cæsarcæ,
ut Cæsarcenses eum detinentes solaretur cisque
aliqua ex parte morem gereret. Probabilius Ba­
ronins censet Paulum Ilierosolymam appulisse
ante Pentecosten, tum quia id ipse certo destina­
ra!, cap. XX, vers. 46; tum quia Cæsareensibus
cum retinere volentibus non acquievit, sed for­
titer obluctatus est ; tum quia Lucas studioso enu­
merat dies a Paschate, ut significet Paulum diem
quinquagesimam, puta Pentecosten, egisse Hie­
rosolyma. Nam cap. xx, 1, narrat Paulum cum
suis in Paschate, post 7 dies azymorum, solvisse
Philippis, ct diebus 5 Troadem appulisse, ibique
7 dies commoratum esse, indeque tribus diebus
pervenisse Miletum. Ibique cum aliquandki haesis­
set, properasse ut Pentecosten ageret Hierosolymæ : quare inde recedentem prima die venisse
Coum, secunda Rhoduin, inde Pataram, inde
Tyrum ; ibi septem egisse dies, inde Ptolemaide
diem unam : inde venisse Cæsaream ; ibi luosisse aliquot dies, ac mox Hicrosolymam conces­
sisse. Numera hosce dies omnes et pertinges cir­
citer ad 50, ita ul quinquagesimam, sive Pente­
costen egerit llierosolymæ.
B. virso Nota: Paulus pervenit Hicrosolymam sub Penniigratin tecoslcn anno Christi 58, Petri in Romana Sede
aunó
‘4, Neronis 2, quo pariter anno B. Virgo Deipara
Christi die 15 augusti cx Jerusalem terrestri concessit
ad coelestem. Licet enim in Chronico Euscbii ha­
beatur B. Virginem vita ct terra decessisse anno
Christi 48, celatis vero su® 62 vel 63, tamen id
vcruin esse nequit, co quod S. Dionysius, lib. I
De Divin, nom., cap. m, scribat se cum Hierotheo
ejus funeri interfuisse. Dionysius autem, anno
Christi 48, necdum viderat Paulum, ac proinde
necdum erat conversus. Paulus enim Athenas
venit anno Christi 52; Hicrosolymam vero adiit
anno Christi 58, quando illum eo comitatus vi­
detur S. Dionysius, et funeri Virginis interfuisse.
Esto enim probabile sit Paulum quoque anterius,
puta anno Christi 54, ascendisse Ilierosolymam,
uti dixi cap. xviii, 22, tamen hic subitus fuit
excursus duntaxat, isque adhuc incertus ct du­
bius. Quare < edrenus in Compenti., in Tiber.; Epi­
phanias Presbyter, serm. De Deipara ; Baronías,
anno Christi 48, cap. iv ; Suarez, HI part., Quast.
XXXVII, art. 2, disp, xxi, sect. 4; Canisius ct
Christophorus a Castro, in Historia Deipara, cen­
sent B. Virginem decessisse anno Christi 58, ætatis
suæ 72, qui fuit annus a passione Christi 24, die
43 augusti, ac die tertio, puta 18 augusti resur­
rexisse : licet nonnulli, sed pauci, censeant eam
defunctam die 13 augusti, et resurrexisse die 15,
et gloriosam tam in corpore quam in anima ab
Angelis,, imo a Christo suo Filio cum triumpho

il

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXL
3*1
pilatus, ot fullonis vecte percussus martyr occu­ vocavit Ebion hæresiarcha, imo apostatarum in­
buit, inquiunt Beda, Eusebius in Chronico, ct alii : centorem et patrem, quasi qui legem damnaret
nimirum Judæi iras in Paulum conceptas, eo ut sacrilegam. Occasio hujus calnmnire fuit, quod
Cœsarcm appellanto, et Romæ ab eo libero di­ Paulus elevabat Christum Chrb tique gratiam,
misso, evomuerunt in Jacobum sibi præsentem. coque tacite deprimebat Mo*en et legem, docens
Omnesque collecti sim Seniores, —tum ætatc, nos justificari per Christi gratiam, non per legem
tum potius dignitate ct ordine, puta Presbyteri, Mosis: hanc enim illius umbram et præambulum
ut habet 3ræcus. Non fuit hic celebratum conci­ fuisse duntaxat.
lium ; nihil enim hic definitum; sed conventus
Non debere (id est non licere eis) ctrcumcidfri
duntaxat fuit salutantium Paulum eique adven­ filios suos, — quod circumcisio sit abolita per
tum gratulantium. Improprie ergo Beda ait hoc Christum.
fuisse quartum concilium : primum enim coac­
Neque secundum consuetudinem ingredi. — Ti­
tum esse in electione S. Matthiæ, Actor, i, 15; gurina, neque secundum instituta, vel consuetudina
secundum, in electione et ordinatione septem Dia­ patrias cl Judaicas nuere, q. d. Audierant te non
conorum, cap. vi, vers. 2; tertium et proprie servare ritus a patribus institutos et traditos.
22. Quid ergo est? — quid consilii? quid fac»e v
dictum, in quæstione de servandis legalibus, Act.
xv, G ; quartum hoc loco.
est opus?
Utique oportet convenire multitudlnem : au­
Ven 19.
19. Quos CUM SA LUTASSET. — Syrus, dedimus cis
pacem. Salutatio enim llcbreorum, indeque ct dient enim te supervenisse. — q. d. Utique con­
Christianorum, erat : a Pax lecum, pax vobis. » veniet multitudo Judæorum legem zelantium,
Pax enim Hcbræis omne bonum significat.
ut de te tuisque dictis contra legem inquirant,
Ven. !o. 20. Quot millia. — Græcc jxjpxJe;. Myri as con­ querantur, accusent, et forte male tractent el
tinet decem millia. Sed hic confuse sumitur, sig- mulctenl, nisi prævertas teque legis studiosum
nificatque multa millia; primi enim Christiani a ostendas.
23. Habentes votum — nazaræatus, cujus terPetro et Apostolis, per plures annos in Judæa
efficacissime prædicantibus, conversi fuere Ju- minus ct consummatio erat sanctificatio, id est
dæî, iique plurimi, ut patet ex cap. ii, vers. 41, detonsio comte, lustratio et sacrificii oblatio,
et cap. IV, vers. 4. Unde liquet Deum non ita juxta legem, Num. vi, 13 ct sequent. Addit S. Hie­
rejecisse Judæos, quin multos ex cis elegerit ct ronymus, epist. 11 ad Augustinum, pedum nuda­
tionem. Nonnulli tamen per votum accipiunt vo­
salvarit.
ET OMNES ÆMULATORES SUNT LEGIS, — ftXttTXi. Titum sacrificandi, uti dicam inferius.
24. Sanctifica,— crprUtm, idestpurifica /emodo
gurina, studiosi, sectatores, q. d. Judæi, conversi
ad Christum, magno zelo certant pro Mose et lege, jam dicto el plenius mox dicendo. Audierat 4
ejusque honoro ct observatione : verentur autem jam ante Jacobus et alii Hierosolymitani, Paune illa per te tuosque sermones negligatur ct lum fecisse votum cazaræatus. Ita Baronius et
aboleatur; itaque ipsi quoque a Gentibus ad alii, qui censent votum hoc Paulo fuisse familiare,
Christum conversis, utpole numero ct dignitate crebrum et quasi continuum, ideoque perpetuo
potioribus, contemnantur ct proterantur. S. Jaco- abstinuisse vino.
Et impende in illis ct radant capita. — Syrus,
bus agit causam Judæorum, quasi eorum Pastor
et Episcopus. Licet enim lex Mosis jam esset pro illis. Hinc censet Cajetanus Paulum liic non
mortua a 24 annis, puta a prima Pentecoste, in fuisse Nazaræum, nec solvisse votum nazaræatus:
qua facta est promulgatio legis novæ anno Christi recens enim advenerat, nec voti ejus ulla facta est
34, mox ab ejus passione ct resurrectione; tamen mentio; Paulum ergo tantum Nazaræis sejunxisse,
illa necdum erat mortifera. Unde adhuo a Judæis pro cisque expensas fecisse, et quasi patrinum
observari poterat, quasi honesta ct religiosa, eos præsentasse in templo. Hoc ipso enim pu­
dalaquo a Deo ; esto neminem jam obligaret ; ul blice declarabat se Nazareorum, Judaismi et Ju­
ab ea quasi nefaria non essent prohibendi Judan, dæorum esse patrinum et patronum (I). Verum
nec vicissim Gentiles ad eam quasi necessariam Lyranus et alii censent Paulum quoque hic fuisse
Nazareum suumque votum explesse; illudque
compellendi, ait S. Augustinus, epist. 19.
si. 21. Quia discessionem doceas a Mose eorum, innuit to sanctifica te cwn illis. Hoc ergo votum
qui per Gentes sunt, Judæorim. — Clare Tigu­ fecit Paulus, Act. xvui, 18. Si dicas eum illud
rina, quod defectionem doceas a Mose omnes, qui in» explesse Aci. xviii, 22, ut ibidem innui, necesse
ter Gentes sunt, Judæos. Hoc dc Paulo spargebant
Judæi manentes in Judaismo, ideoque Pauli hos­
(I) More enim Apud Judæos receptum erat, et pro insi­
tes; sed falso : nusquam enim vetuit Paulus Ju­ gni pietatis oflicio habebatur, ul in pauperum gratum
dæos circumcidi et servare legem Mosis ; imo ditiores erogarent sumptus ad sacrificia, quæ, dum illi
offerro necesse erat. Qui autem hac pietatis
vero ipscmel Timotheum circumciderat, Actor. tonderentur,
laudo volebant excellere, in eadem cum ns, qui volo
xvi, 3, cl votum nazaræatus nuncuparal, Actor. obstricti orant, castimonia vivebant, ac si ipsi tutum
xviii, 18. Unde Græce pro discessionem eslinxoratnav. suscepissent. Insignis de hac ro esi locus Josephi. Antiq^
Paulum ergo vocant legis apostatam, uti eum lib. XIX, vi, 1.

u

r

382

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM ! cap. XXI.

est asserere eum, illo expleto, aliud nuncupasse
illndque hic exsolvisse : poterat enim quolibet
dio hoc votum nuncupari, el arctari etiam ad
unum diem alteroque expleri. Quod ergo ait:
« Impende in illis,» id est cum illis, vel potius
pro (hoc enim significat Græcum ini) illis, ut ma­
gis ostendas te legis et rituum ct legalium esse
studiosum. Forte etiam cæteri erant pauperes, ut
sumptus pro cis facere debuerit Paulus, uti cen­
sent Cajetanus et Vatablus. Pro impende græce
id est fac sumptus, expende, exolve.
Porro sumptus hi necessarii erant, tum «ut radant
capita sua : » unde Arias vertit, impende rituales
sumptus in lotionem et tonsuram capillorum; tum
consequenter ad emendas et offerendas hostias
in rasura Nazaræorum lege, Num. vi, 12 et 14,
præscriptas. Vide hic, quamdiu durant legis,
post eam abolitam, observatio, nimirum24 annis.
Hæc enim gesta sunt anno Christi 58, ut dixi in
Chronotaxi : illo ergo anno lex, licet esset mor­
tua, necdum tamen erat mortifera, ut scilicet
peccaret is qui eam servaret.
VêM.n. 25. De his autem qui crediderunt bx Gentibus.
— Occurrit objectioni : no enim obtenderet Pau­
lus Gentilium scandalum, scilicet cos exemplo
suo existimaturos, se quoque debere servare le­
galia, docet, aut potius refricat, jam ad eos scrip­
tum esso, quod lege Mosis non obligarentur, ac
jussos esse abstinere tantum idolothytis, san­
guine et suffocato, uti sciebat Paulus, qui huic
decreto interfuerat, imo ejus causa extiterat, Ad.
cap. XV.
Ut abstineant se ab idolis, immolato. — Græco
ab idolothyto, puta a carne cl cibo idolis oblato
el immolato. Vide dicta cap. xv, vers. 20 et 29.
t«.m.
2G. Tunc Paulus assumptis viris. — Vide hic
facilitatem Pauli statini acquiescentis S. Jacobi
consiliis, ac studium non tantum vitandi scanPiuioí dali, sed et conciliandi sibi Judæos. Ita omnibus
amiMûx- ojnilja factus csi 9 ut omnes lucrifaceret. Insuper
S. Chrysostomus, hom. 5 Dc ejus Laudibus, notat
ejus prudentiam, qua juxta loca et tempora, vilæ
modum variat, ac quasi ambidexter nunc judaicé,
nunc gentiliter vivit et agit. Sic Homerus initio
Odysseae celebrat Ulyssis versutiam, cumque vo­
cat
» id est virum versatilem, qui
pro rerum, locorum et temporum exigentia, nosset se vertere et versare in omnem partem, ac
cuilibet genti, persona», loco, tempori cedere
seque accommodare. Hæc dos requiritur in viro
Apostolico.
Postera die purificatus, cum ilus intravit in
templum. — Vatablus, simulans, inquit, se im­
plesse tempus uazuraiatus sui, quasi Paulus vere
non fecerit votum nazarœatus, sed finxerit se fe­
cisse, ut satisfaceret Judæis. Verum hoc fuisset
mendacium, quod absit a Paulo, uti recle contra
S. Hieronymum, qui Paulum asserit simulate tan­
tum reprehendisse Petrum, Galat. n, 11, argu­
mentatur S. Augustinus, epist 19.

Quæres, quænam fuit hæc Pauli purificatio? Mb
Vatablus et alii censent fuisse votum nazaræalus,tio r'14i
quod tum vel inchoarit vel expleverit Paulus;
ut purificatus sit idem, quod purificationem in- Fu**
choans vel explens. Nazaræalus enim vocatur
purificatio ct sanctificatio : quia Nazaræi erant
puri a vino et sicera, ac consecrati Deo. Adde,
nazaræatum suscipiebant, ut castigarent luxum
prætcritum et ab co sc purificarent. Denique in
fine nazaræalus purificabant sc, quia offerebant
victimam pro peccalo, ut scilicet expiarent defec­
tus tempore nazaræalus in voti observatione
commissos, Num. vi, 14. Purgatio ergo hæc fuit
lotio Pauli, præsertim corn®, expleto jam voto,
cremando): ita Arias, q. d. Paulus purificavit, id
est lustravit et lavit sc suamque comam, ut eam
mox purificaret, id est Deo consecraret ct crema­
ret in templo, juxta legem Num. vi, 18.
Alii, ut Sanchez, planius ct verisimilius censent Secnah
hanc purificationem fuisse proprie dictam ¿ ita
enim semper in Græco hic vocat eam Lucas, ni­
mirum Paulum habentem votum nazaræalus, con­
tactu mortui fuisse pollutum, et ab hac immundi­
tia legali se purificasse. Hoc enim proprie sonat
vox purificatus, et hanc purificationem præscribit
lex, Num. vi, 10. Ubi et septem dies ei constituit,
ac totidem hic eidem impendit Paulus, vers. 27.
Eadem dc causa Paulus totondit caput in Cen­
chris, Ad. xvm, 18. Sensus ergo est, q. d. Paulus
pollutus ex funere, ab hac pollutione se purifica­
vit radendo illico caput, itaque purificatus adiit
templum, ut ibi annuntiaret et expleret reliquos
septem dies purificationis suæ præscriptos lege
Num. vi, 9. Alioqui enim si per purificationem
votum ipsum nazaræalus accipias, erit amphibologia in voce purificatus. Nam hic significat lus­
trationem : mox cum dicit : « Annuntians exple­
tionem dierum purificationis suæ, » significabit
votum ipsum. Favet Syrus, qui vers. 23, pro vo­
tum habentes super sc, vertit, voto obnoxii ut mun­
dentur. Unde videtur colligi, quod el hi quatuor
Nazaræi, Pauli socii, æque ut ipse, purificati fue­
rint a simili immunditia legali, non autem exple­
verint votum nazaræalus. Idem colligitur ex co
quod sequitur : a Annuntiavit expletionem die­
rum purificationis suæ, donec offerretur pro
unoquoque eorum oblatio, » scilicet in purifica­
tione praescripta : erant ergo omnes impuri ct
polluti, ideoque purificandi.
Annuntians expletionem dierum purificationis.
— De hac annuntiatione nihil praescriptum legi­
mus Num. vi. Unde Sanchez censet incertum esso
qualis ea fuerit, et an ea a Paulo facta sit Judæis,
quasi ipse eis annuntiari! suam legalem in nazaræatus pollutione purificationem, ut iis ostende­
ret se legem Mosaicam non contemnere, sed ser•
vare : an vero Nazaræis, quasi sociis, suum votum
annuntiant; an denique sacerdotibus : quod ul­
timum passim censent alii. Ad sacerdotes enim
perlinebant purificationes elcæremoniæ nazaræa-

383
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXI.
ttw, nipote in Nnzaræfa per eos explendæ. Jam si tf Venerat, ait, llierosolymam, ut vota Deo solve­
per purificationem accipias votum nazarœatus, ™ ret. His enim qui morbo vel aliis necessitatibus
expletionem proprio in actu perfecto expletoque implicantur, mos est orare per triginta dies ante­
sumitur, 7. d. Annuntians votum suum esso exple­ quam immolent hostias; abstinere quoque vino
tum, pofdnlnnsque ul cœremoiiiæ et oblationes et capillos radere. Quem morem regina exercens
pro se fiant, quæ in expletione voti hujus pro­ illis diebus , nudipes etiam ante (ribun«al stetit,
scribuntur, Num. vi, 13, ubi dicitur : < Cum dies deprecans Florum. » Quæ verba Josephi pene ad
quosex voto decreverat (Nazareus), complebun­ amussim consentiunt cum hisce Lucæ, et secun­
tur, adducet (sacerdos) eum ad ostium taberna­ dum ea hæc Lucæ sic exponas, 7. d. Paulus fecit
culi fmderis, et offerret oblationem ejus Domino votum sacrificandi , rive victimas offerendi :
agnum anniculum,» etc. Et vers. 18 : « Tunc ra­ quare juxta ritum majorum purificavit se, id eri
detur Nazareus ante ostium tabernaculi fœderis rasit caput, ac quotidie Deum precaturus in tem­
cassarlo consecrationis suæ: tollctquo capillos plum ascendit, annuntians expletionem dierum
ejus et ponet super ignem, qui est suppositus sa­ hujus suæ purificationis, ut iis expletis, sacrifi­
crificio pacificorum, p Capilli ergo ejus velut cium quod voverat, Deo offerret. Nec obstat quod
sacri, instar hostiæ offerebantur per ignem, et Josephus numeret triginta dies purificationis,
cremabantur Deo cum hostia pacifica. Unde quod Lu< as vero septem ; quia cum numerus hic die­
sequitur: « Donec offerretur,» sic expone, 7. d. rum ex devotiono cujusque penderet, poterat ob
Usijuc dum offerretur, vel ut offerretur, pro « uno­ occupationes ali asve necessitates contrahi, præsertim ad septenarium, qui Judæis ob religionem
quoque eorum oblatio. » Ita Mariana.
OelljJc
Ex hac expositione moraliter elice nazaræa­ sabbati sacer erat ct frequens; itaque Paulum
Lrt pori
tum nostrum, puta statum Religionis, esse sta­ Evangeli! predicatane occupatum eos contra­
¿Cilio.
tum assidute purificationis et sanctification is, ac xisse ad septem.
27. Duu ALTEM SEPTEM DIES C0X5CMMARE5TIR , —
consequenter Religiosos usque ad finem voti et
vitæ, jugiter purificationi cordis ct affectuum in actu progrediente, aut potius inchoante, non
studere debere. Sin purificationem proprio acci­ perfecto, id est dum pergerent aut potius incipe­
pias pro expiatione immunditiis legalis, -exple­ rent consummari : necdum enim erant consum­
tionem sumas oportet in actu inchoato hoc pre­ mati, uti mox patebit. Unde Græcahabent,
arrrtXnatai, id est eum futurum
senti tempore , sed explendo in futurum, 7. d. fatXAcrv ri trrri
Annuntians sibi explendos esse septem dies pu­ esset ut septem dies implerentur, vel cum inciperent
rificationis proscriptos Num. vi, 9, ubi dicitur : impleri : pfxha enim sæpe idem est quod incipio,
<1 Si autem mortuus fuerit subito quispiam coram uti ostendam Jacobi 11, 12; licet Syrus sumat in
eo, polluetur caput consecrationis ejus; quod actu pene perfecto vertatque, cum advenisset dies
radet illico in eadem dic purgationis suæ, et rur­ septimus; sed minus vere. Nam Paulus paulo
sum septima : et in octava dio offeret duos tur­ post captus, missus est Cæsaream, ibique mansit
tures vel duos pullos columbio sacerdoti in in­ quinque dies, cap. xxiv, vers. 1 ; quibus elapsis,
troitu foederis testimonii , facietquo ( immolabit ) ductus ad tribunal Presidís, cap. 21, vers, il,
sacerdos unum pro peccato, ct alterum in holo­ ait: ti Non plus sunt mihi dies quam duodecim,
caustum, el deprecabitur pro eo, quia peccavit cx quo ascendi adoraro in Jerusalem. » Nam a
super mortuo, sanctiflcabitqUo caput ejus in die Jerusalem usque ad Casaroam est iter bidui.
illo, ct consecrabit Domino dies separationis illius, Adde septem, quinque et duos, habebis dies 14,
offerens agnum anniculum pro peccato. » El hæc non 12. Quare dicendum est Paulum, dum hæc di­
est oblatio dc qua ait Lucas: « donec offerretur ce rct, non consummasse et explesse dies septem,
pro unoquoque jorum oblatio, ù 7. d. Persistebat sed eos coepisse explere, ila ut jam ageretur dies
Maulus in templo cum quatuor sociis Nazaræis tertius ab adventu suo in Jerusalem, qui erat
;er septem dies, donec die octava fieret pro eis primus purificationis Pauli , quo eam inchoans,
jblatio lege proscripta: ita Vatablus. Quod dico, illico captus est. Adde enim tres, quinque, duos
m templo, intclligo juxta templum, in œdibus et et duos alios, de quibus mox dicam, habebis
cubiculis annexis templo : templum enim nemo præcise dies duodecim, quos hic assignat Paulus.
ingredi poterat nisi purus. Unde pro impuris erat Ita Bcda. Porro aliqui hos septem dies inchoant
atrium ante templum, in quo degebant donec ab adventu Pauli in Jerusalem. Ita Lyranus et
purificarentur. Hoc posterius videtur verius, uli Vatablus. Alii ct melius a eœpta Pauli purifica­
tione : hæc enim, ut dixi, durabat septem dies:
paulo ante ostendi.
FiîtK
Tertio, aliqui hic facillimo so expediunt, di­ ita Bcda, Glossa, Dionysius et Sanchez.
Hæc ergo est series et chronotaxis rei gestæ :
cendo hæc vota ct purificationes non fuisse nazaræatus, aut similes lege sancitas, sed fuisso Pauhis appulit Jerusalem ; postridie iavis.1 Jacoalias peculiares, cx devotione populi et traditione bum ; ille suasit purificationem ; paret illico
majorum introductas. Tales enim fuisso apud Ju­ Paulus, ac postero die, ul dicitur vers. 26,
dæos, liquet ex Josepho, lib. 11 De Bello, cap. xv, purificationis causa ingressus templum, ibi ca­
ubi agens de Berenice, sorore Agrippæ reuis : nitur : quare captus est tertio di<* ab adventu suo

381

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XXL

Hicrosolymam; sequenti die, puta quarto, ut tum , expiabatur communi ritu semel in anno in
patet vers. 30, Paulus in concilio causam dicit; die expiationis, Levit. xvi, 15 et sequent.; nisi in
sequenti nocte confortatur a Christo, cap. xxiii, eo perpetrata esset idololatria : tunc cniin statim
ver\ 11 : facto mane, puta die quinto, conspirant expiari debebat, nec ante expiationem licebat in
U. ejus necem Judæi, ibidem vers. 12. Quare tri­ eo sacrificare, ut colligitur IV Ilcg. cap. xxiii,
bunus, vers. 23, sequenti nocte misit eum Anlipa- vers. 4, et II paral, xxix, 3.
tridem, quæ Hierosolymis distabat 17 horis; eo
Et statim clausa sunt janua , — ne in hoc
ergo pervenit Paulus die sexto ad vesperam ; ac tumultu Gentiles in templum irrumperent, quasi
sequenti die, qui fuit septimus, pervenit Cæsa- Paulum, vel Trophimum Gentilem (ob quem sedi­
ream (hæc enim al) Antiputride tantum distabat tionem concitarunt Judæi) liberaturi ct defensuri ;
octo horis), cap. xxiii, vers. 32; post quinque ac no in hoc tumultu cædcs aliqua committeretur
dies Pontifex Cæsaream ingressus, Paulum coram in templo. Aliter Arias : censet enim januas templi
preside accusat, cap. 24, vers. 1. Paulus inter divinitus fuisse clausas, ut Paulus adhuc degens
alia respondet, ibidem vers. 11, se a duodecim in eo maneret et scrvarctur, nec ab affluente
diebus venisse Hicrosolymam. Numera enim dies populi furentis turba occideretur. Quod si verum
septem jam recensitos, et quinque venientis Pon­ esset; utique ingens fuisset miraculum, reque ac
tificis, precise habebis duodecim, quos Paulus Dei in Paulum patrocinium.
assignat : ideoque versibus jam citatis, sigillatila
31. Confunditur,— cvpctxvrai, commiscetur, con- v.*» «
Lucas eos digerit eo modo quo jam recensui, ut turbatur.
ostendat Paulum verum dixisse, ac precise fuisse
32. Decurrit ad illos, — scilicet ex arce edita v<r».a
dies duodecim.
in subjectum ei templum, ubi Paulus a Judæis
Ft». sa. 28. Gentiles induxit in templum. — Judæi enim raptabatur ad necem. Arx hæc non fuit in Sion,
Gentiles aversabantur ut alienigenas, idololalras ut vult Cajctanus, sed fuit turris Antonia , quam
et immundos; etsi e Gentilismo conversi essent ita ex Josepho et aliis describit Adrichomius, in
ad Christianismum, ut erat hic Trophimus, ni­ Descript. Jerusalem : a Antonia arx firma et munita An At*
hilominus cos Gentilium nomine et probro cen­ valde, a Septentrione templo adjacens, quæ olim
sebant, imo pejus oderant, quasi directos Judais­ ab Hyrcano Maohabæo in rupe quinquaginta cu­
mi hostes : hinc capitale erat Gentili ingredi bitis alta et undique abrupta, extructa, et turris
templum, teste Josepho, lib. V Antiq., cap. xiv. Barris vocata est. Hanc Pontifices a Machabæis
« Templum » hic vocat, non Sanctum : hoc enim orti, usque ad Herodem incoluere: ubi in cella
solis sacerdotibus ingredi licebat; multo minus ad hoc ipsum structa, sacra Pontificis stola ser­
Sanctum Sanctorum : hoc enim soli Pontifici pate­ vabatur , prefecto arcis accendente ibi lucernam
bat, idquo semel in anno d un taxat, scilicet in quotidie. Herodes major regnum adeptus, hanc
die expiationis : sed atrium laicorum, quod ante arcem, cum opportuno loco cohibendis civibus,
Sanctum, ct ante atrium sacerdotum erat sub ne quid rerum novarum per seditionem moliren­
dio, e quo populus spectabat sacerdotes orantes tur, si tam esse deprehenderet, eam magno sumptu
et sacrificantesin suo atrio. Porro, ante hoc atrium instauravit; et intus regia magnifica, instar palatii
Judæorum, adjectum est atrium extimum pro et civitatis formata, et per quatuor angulos qua­
Gentilibus el immundis : ipsi ergo illud duntaxat tuor turribus excelsis (quarum 1res quinquaginta,
ingredi poterant : quod proinde non habebatur quarta vero septuaginta cubilis eminebat) com­
locus sanctus, sed profanus.
munivit, unde lotum templum videri poterat;
m 3o. 30. Tradebant eum extra templum , — ut eum eamque in gratiam M. Antonii triumviri, amici
liberius et audacius occiderent, ne templum ejus sui, Antoniam denominavit. In qua Romani mi­
sanguine polluerent, ait Chrysostomus. Dices : in lites cum armis semper excubabant, observantes
templo est jus asyli, ut reum ex co extrahere ne quid novi populus festis diebus in templo
non liceat, nisi sit insidiosus, homicida, aut pu­ committeret. El sic templum civitati, templo au­
blicus latro, vel publicus depopulator agrorum, tem Antonia castrum erat. » Eadem habet Arisut habetur cap. Immuni talen}, txlrav. de Immun.; tæas, lib. dc 72 Interpretibus ; Hegesippus, lib. 1
quo jure ergo Judæi Paulum e templo extraxe­ De Excidio Jerusalem, cap. vi, et alii.
runt? Respondeo : Jus asyli immunitatis ex Jure
33. Catenis duabus. — Una ligabat manus, Vr».u
canonico et civili proprium est templo novæ altera pedes Pauli, uti ei predixerat Agabus,
legis, non veteris, uti contra Canonistas docet vers. 11.
Abulensis, in cap. xxi Exod., Quæst. XVI ; nus­
34. In castra. — a Castra » hæc erant presiquam enim in veteri Scriptura exta! sanctio de dium Romanorum in arce Antonia, dc qua jam
hac templi immunitate. Ex revcrcirtia tamen tem­ dixi. Unde græce est
w
id est in
pli , noluerunt Paulum ibidem vulnerare vel oc­ locum communium militumque stationibus ct tento­
cidere. Adde, censebant Paulum violasse sancti­ riis interstinctum.
tatem templi, inducendo in illud Gentilem Trophi35. Gradus, — quibus ascendebatur in arcem Van. ik
mum, ideoque co quasi indignum, extrahendum Antoniam.
esse. Porro templum cœde, above scelere pollu­
36. Tolle eum. — Ita clamarunt Judæi conira Vaw. m.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cat. XX!.

Vft

Cbrislum, Joan, six, 18; non mirum ergosi «Tersus, » quod illic primum a mfnvlo appenreidem clament contra Paulum, qui non nisi Chris­ ri'terra sicca; vel quod illic delapsus Pega su <
tum spirabat. Chrysostomus ct OEcumenius aiunt talo fracto, quem illi
vocant, claudicatio­
aliquos exponere; g. d. « In signa eum tollendo nem contraxerit : ito Stcphanus, lib. Dc Urbibus;
injice, » puta in hastas ct enses militum sub aut a serie remigii et remigum, quam Græci vo­
■ignis in arce congregatorum.
cant
Tarsus enim utpoto maritima, remivm »?
38. Nonne tu es Ægyptius , qui ante nos dies gibus et navibus abundato t. Unde in Scripturis
tumultum concitasti? — Puta ante triennium,
celebrantur naves Tarsis.
nimirum anno Claudii Imperatoris 13, Christi !>5,
Non ignotæ , — id est note, celebris. Est mio
næc enim a tribuno dicta ct acta sunt anno Christi sis, erat enim Tarsus Ciliciæ metropolis : ito Ste­
88, Neronis 2 : ita Eusebius, in Chronico, qui et phanas , lib. De Urbibus ; nunc vero longe cele­
lib. II Tlisfor., cap. xxi, ex Josepho, lib. XX Antig., brior est, eo quod illi Paulum Apostolum debea­
cap. xx, hunc Ægyptium ita describit : « Eodem, mus.
ait, tempore quidam ex Ægypto venit IlierosoMuniceps , —
id est civis ; Syrus, »n gtw
lymam, vatem se esse profitons, et plebi suadens natus sum. Municeps a munere, quasi munus ca­
ut secuta se in montem Oliveti ascenderet, qui c piens . proprie is dicebatur, qui in civitatem
regione urbis ad quintum abest stadium : illic Romanam receptus, munerum particeps fiebat,
enim visuros suo jussu cadere Hierosolymorum quales fuerunt Tusculani, Tiburtes, Prænestini,
moenia, ita ut per eorum ruinas aditus in urbem Arpinates, etc., quibus non licebat magistratum
pateat. Quo cognito; Felix jubet milites arma su­ capere, sed tantum muneris partem. Ito Festus.
mere ; stipatusque multis equitibus ac peditibus « Municipes dicti, quod munera civilia capiant,»
erumpens, invadit turbam seductam ab Ægyptio : inquit Paulus, in lib. Jftinus, ÍT. De Verborum ct Re­
quorum quadringentis occisis, ducentos vivos rum significatione. Postea tamen abusive municipes
cepit : Ægyptius ipse pugna elapsus disparuit. dicti sunt, cujusque civitatis cives, inquit Ulpia­
Post hæc latrones rursum ad rebellandum Ro­ nus in did. lib. 1, ff. Ad mancípales. Dicit hoc
manis incitabant populum, dictitantes excutien­ Paulus, g. d. Ego non sum /Egyptius ille sicario­
dum illorum imperium, ct non assentientimn rum dux, ut tu putas, tribune; quia sum Tar­
vicos direptos absumebant incendiis.»
sensis, ac consequenter Romanus municeps et
Ægypt» Rorro Ægyptii olim male audiebant, tanquam civis.
impesto- malarum auctores artium. Unde proverbium :
Allocutus est. — Miratur hic merito S. Chry­
« Nectunt stupendas machinas Ægyptii. » de sostomus Pauli animum ingentem, qui in tanto
versutis, et ut ait Plautus, consutis dolis dictita­ tumultu et periculo sibi præsens, imperturbato',
tum. Et : « Lydi improbi, post hos secundi celsus et erectus, utpoto innocenti® causœque
Ægyptii, tertiique Cares perditissimi omnium. » sure confisus, ac Deo nixus, tam appositam, imo
Et : « Ægypli nupliæ, » inauspicato* et infelices compositam ad populum furentem habuerit con­
dicebantur. Sumptum c fabula Ægypli, qui filios cionem, ut miro omnium silentio sit auditus;
quinquaginta totidem filiabus fratris maritos nimirum « justus ut leo confidit, » dicitquo cum
dedit : at hi, prætcr unum, omnes a sponsis ju­ Psalte : « Dominus illuminatio mea et salus mea,
gulati sunt. Sic etiamnnm errones illi, quos Itali quem timebo? Si consistant adversum me castra,
Cíngaros vocant, qui divinando cuique fortunam, non timebit cor meum. Si exurgat adversum me
evacuant bursam, Ægyptii nuncupantur, et ex proelium, in hoc ego sperabo, » Psalm. xxvi, i ;
utique dicebat Paulus : « Mihi vivere Christus
Ægypto se venisse jactitant.
QuATUon millia.—Tot initio eduxerat ex Ægypto, est, et mori lucrum. »
Rursum vide hic Pauli pectus ardens amore
sed, ut Ct, affluente turba, prædonum numerus
excrevit ad triginta millia, uti narrant Josephus suæ gentis, licet erga se ingratissimæ sibique
inimicissima:, quod in tantis injuriis adhuc de
et Eusebius jam citati.
Sicariorum. — Ita dicti qui sicas gestabant, ad Judæorum salute cogitat, si vel aliquos possit
secreto, occulte ct expedite alios trucidandum. Christo lucrifacere ct salvare. Unde optabat pro
■. q,,,.Sica enim erat gladius brevior, sed acutior, ita eis anathema fieri a Christo, Rom. ix, 1.
Tertio, vide quantus fuerit in Paulo zelus ho­
■
dictus a secando, quasi seca. Unde Cicero, ora­
tione 2 ct 3 in Catilinam : « Non jam, ait, inter noris divini, ad propagandum nomen et Eccle­
latera nostra sica illa versabitur, non iu campo, siam Christi, ejusque majestatem et gloriam am­
non in foro, non in curia, non denique inter plificandam. Nam etiam in mediis vinculis et tu­
domesticos parietes pertimescemus. » Ecce rur­ multibus ipsoque agone mortis tacere non potest,
sum Paulum similem Christo. Christus enim cum quin Jesum Christum pro viribus prædicel, cele­
Barabba compositus, inter latrones quasi latro bret , glorificet ; esto auditores omnes obstrepant
crucifixus est : ita Paulus hic censetur sicarius, ct occlament.
Denique Paulus captus fuit circa Pentecosten,
imo sicariorum antesignanus.
39. A Tarso Cilici.e. — Est enim aha Tarsus in ut dixi vers. 17, et forte ipso festo Pentecostes,
Bithynia, alia in India. Tarsus ohm vocata est quo allusit dicens cip. xx, vers. 22 : « Ecce alli25
Z7U.

Commentaria in acta
886
gatas ego spirilo vado in Jerusalem , ct Spiritus
Sanclns proteMntur, quod vincula ct tribulationes
me manent Hierosolymis, » g. d. Alligat et im­
pellit me Spiritus Sanctus in Jerusalem, ut in ejus
festo, puta Pentecoste, pro ipso vinculis alliger.
1’ndc sicut S. Petrus ante 24 annos, in prima
Pentecoste Christiana habuit primam concionem
a<i populum, Actor, n, ita in eadem habet ct
Paulus hic; sed causa et eventu dissimili. Petrus
enim habuit auditores, ob prodigia Pentecostes,
maxime capaces et benevolos, ideoque iilico vi

apostolorum, cap. xxii.
spiritus et lingua Ignea convertit tria hominum
millia; Paulus vero concionatus est ad hostes
sibi infensissimos, poscentes eum ad necem :
undo fructum alium non retulit, quam ut in
cum jaciendo vestes ct pulverem, occlamarcnt :
Tollo cum dc terra; non enim fas est eum vi­
vere (1).
(i) Mcutus est lingua Hebrœa, Id est Iliorosotymiu
tana, hoc est Syro-Chaldaica, quam Judæi Hierosolymi­
tani Gnecæ proferebant.

CAPUT VIGESIMUM SECUNDUM.
SYNOPSIS'CAPITIS.
Paulus perorans ad populum, suam de calo vocationem, conversionem ct missionem enarrat. Silenter audit
eum populus, donec Paulus edicit se missum ad Gentes. Tunc enim vestes et pulverem jaciens in acrem,
vociferatur : Tolle eum de terra. Quare tribunus jubet Paulum flagellari el torqueri ; ille asserens se
civem esse Romanum, flagris se eximit. Tribunus postero die eum solutum statuit in concilio sacerdotum
et primorum, ut causam suam agat.

1. Viri fratres, et patres, audite quam ad vos nunc reddo rationem. 2. Cum audissent
autem quia Ilebræa lingua loqueretur ad illos, magis præstiterunt silentium. 3. Et dicit t
Ego sum vir Judæus, natus in Tarso Ciliciæ, nutritus autem in ista civitate, secus pedes
Gamaliel eruditus juxta veritatem paternæ legis, aemulator legis, sicut et vos omnes estis
hodie : 4. qui hanc viam persecutus sum usque ad mortem, alligans et tradens in custodias
virosae mulieres. 5. Sicut Princeps sacerdotum mihi testimonium reddit, et omnes ma­
jores natu, a quibus et epistolas accipiens, ad fratres Damascum pergebam, ut adducerem
inde vinctos in Jerusalem ut punirentur. 6. Factum est autem, eunte me, et appropin­
quante Damasco media die, subito de cœlo circumfulsit me lux copiosa : 7. et decidens in
terram, audivi vocem dicentem milii : Saule, Saule, quid me persequeris? 8. Ego autem
respondi ; Quis es, Domine? Dixitque ad me : Ego sum Jesus Nazarenus, quem tu perse­
queris. 9. Et qui mecum erant, lumen quidem viderunt, vocem autem non audierunt ejus
qui loquebatur mecum. 10. Et dixi : Quid faciam, Domine? Dominus autem dixit ad mo :
Surgens, vade Damascum, el ibi tibi dicetur de omnibus quæ te oporteat facere. 11. Et
cum nOU viderem præ claritate luminis illius, ad manum deductus a comitibus, veni Da­
mascum. 12. Ananias autem quidam, vir secundum legem testimonium habens ab omni­
bus cohabitantibus Jiidads, 13. veniens ad me, et astans dixit mihi ; Saule frater, respice.
Et ego eadem hora respexi in eum. 14. At ille dixit : Deus patrum nostrorum praeordinavit
te, ut cognosceres voluntatem ejus, et videres justum, et audires vocem ex ore ejus :
15. quia eris testis illius ad omnes homines, eorum quæ vidisti el audisti. 10. El nunc
quid moraris? Exsurge, el baptizare, et ablue peccata tua, invocato nomine ipsius. 17. Fac»
tum est autem revertenti mihi in Jerusalem, et oranti in templo, fieri me in stupore men­
tis, 18. et videre illum dicentem mihi : Festina, et exi velociter < x Jt rusalem, quoniam
non recipient testimonium tuum de me. 19. El ego dixi : Domine, ipsi sciunt quia ego
eram concludens in carcerem et cædens per synagogas eos qui credebant in te; 20. ct cum
funderetur sanguis Stephani testis tui, ego astabam et consentiebam, et custodiebam ves­
timenta interficientium illum. 21. Et dixit od me : Vade, quoniam ego in nationes longe

COMMENTALA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XXIL

387

mittam te. 22. Audiebant autem eum usque ad hoc verbum, ct levaverunt vocem suam
dicentes : Tolle de terra hujusmodi; non enim his est eum vivere. 23. Vociferantibus
autem eis, et projicientibus vestimenta sua, et pulverem jactantibus in aerem, 24. jussit
tribunus induci eum in castra, et flagellis cædi, et torqueri eum, ut sciret propter quam
causam sic acclamarent ei. 25. Et cum astrinxissent eum loris, dixit astanti sibi centurioni
Paulus : Si hominem Romanum et indemnatum licet vobis flagellare? 26. Quo audito,
centurio accessit ad tribunum, et nuntiavit ei dicens : Quid acturus es? Hic enim horna
civis Romanus est. 27. Accedens autem tribunus, dixit illi : Dic mihi si tu Romanus es?
At ille dixit : Etiam. 28. Et respondit tribunus : Ego multa summa civilitatem hanc conse­
cutus sum. Et Paulus ait : Ego autem et natus sum. 29. Protinus ergo discesserunt ab illo,
qui cum torturi erant. Tribunus quoque timuit, postquam rescivit quia civis Romanus
esset, et quia alligasse! cum. 30. Postera autem die volens scire diligentius qua ex causa
accusaretur a Judæis, solvit eum, et jussit Sacerdotes convenire, et omne concilium, et
producens Paulum, statuit inter illos.
1. Viri fratres, et PATRES. — « Patres » vocat
pontifices, sacerdotes et cesteros ætate vel di­
gnitate praestantes : reliquos appellat « fratres, s
Vide dicta cap. vn, 2. Nola hic modestiam,
mansuetudinem et prudentiam Pauli, qua ubi­
que decorum servat, ut omnibus sc insinuet (1).
Reddo rationem. — Grace, ¿mXvy&t, id est
defensionem contra accusationem milii a Judæis
Asianis intentatam. Aliqui legunt excusationem.
3. Sf.cus pedes Gamaliel, — id est discipulus
Gamaliclis : discipulorum enim est staro vel
sedere ad pedes magistri in olliori cathedra
sedentis. Sic .Magdalena a sedens secus pedes
Domini, audiebat verbum illius, » Lucae x, 39.
Huc spectat illud Mosis, Dcut. xxxni, 3 : « Et qui
appropinquant pedibus ejus (puta discipuli Dei,
qui cum audiunt ejusque pedes et vestigia se­
quuntur), accipient de doctrina illius, b
Eruditus juxta veritatem (*«' ¿cjí&ww, id est
juxta exactam rationem, vel juxta rigorem ) patbrnæ legis. — Tigurina, institutus accurate in
patria lege. Porle Noster pro icpiCnav, legit «>*•tixv, id est .Lutatemi aut certe illam pro hac
accepit : veritas enim rigida est el in exacta ra­
tione, adeoquo in indivisibili et in puncto con­
sistit.
/Emulator legis. — Greece Cràurr.; ttU
, id
(1) Paulus in oration»- nil pojniluji habita, quam hoc
caput conliucl, contra adversari rutu criminationes,
axi, SS, m ila defendit, ut ostendat » uon esse kgis
Mosaic® sacrorumquo patriorum contemptorem, nec lemtro, sed gravissimis dc causis ad Jesu Me»iæ signa se
contulisse. Quod ut demonstret, primo memorat sc
esse Judæum natum, institutum disciplina patrite legis
severissima, vers. 3 ; odio vehementi Christianos per­
secutum esse, el magno impetu doctrinam Christi oppri­
mere studuisse. Narrai demdo miros illos eventus, qui­
bus permotus fuerit ut Christi doctrinam amplecteretur,
vere. 5-1G. Addit tum ,so postea, cum in templo Hiero­
solymitano preces faceret, in iximieti Jesum vidisse ab
¿oque Jnrsum esso, relicta Hierosolyma, dantibus doctrinam Christianam tradere, ilis vero dictis, Judæi uno
re clamant eum o medio esso tollendum.

est zelator Dei, nimirum legis Dei ; qui zelator est
legis, zelator est Dei, qui auctor est legis.
4. Qui HANC viam (hunc vivendi morem, hanc
vitæ rationem, consuetudinem et institutum : hoc
enim significat Hebr. q*n dercch, id est via, puta
Christianismum) persecutes sum lsqub ad mor­
tem. — Morti tradens sanctum Slephanum afos­
que Christianos. Aliter Hugo, q. d. Adeo sectator
eram legis, ut paratus essem mori pro ea. Verum
Grace est
id est hostiliter persecutus sum
fideles Christi , usque ad mortem et interne­
cionem
5. Sicut Princeps sacerdotcm Mini testimonium
reddit. — Hinc probabiliter Sanchez et alii cen­
sent Paulum servasse litteras olim sibi a Ponti­
fice et Concilio traditas, tum quia eas ad hæc
tempora periculosa et dubia magno sibi usui
fore arbitrabatur; tum ut iis se aliosquc accen­
deret ad Christi amorem, qui eum publicum
persecutorem, publica fide auctoratum, tam
benigne sit complexus tantaque gratia donarit.
Ad fratres, — Judæos scilicet, qui erant Da­
masci, ut mihi in capiendis Christianis os ct
manum,puta consilium elopem præstarent. Aliter
Vatablus, ad fratres, inquit, id est adversus fra­
tres, puta Christianos.
Ut puniri nruit. — Syrus, ut capite mulctarentur.
C. Circumfulsit, —
id est circumfulguravit. Unde lux hæc instar fulguris perculit
oculos Pauli cumque cæcavit.
9. Ej qui VECU') ERANT , LUMEN quidem vide­
runt, vocem autem non AUDiutUNi —arliculal.im
scilicet et disliuclam : nam confusum vocis
sonum eos audiisse, patet ex ilio cap. ix,
vers. 7 : « Audientes quidem vocem, neminem
autem videntes, b licet S. Chrysostomus id ex­
plicet de Pauli voco, quasi ejus socii vocem Pauli
respondentis audierint, non Christi objurgantisGraea addunt : k»
qo.>:c, cl exterriti fue­
runt * undo el omnes cum Paulo in terrain cor-

COMMFNTARÎA IN ACTA WOSTOLORVÌL cu». XXII.
as»
Invocato nomine ipsius. — Oportet enim bapfi.
nieront, uti asserit Paulus Agrippæ regi, cap.
XXVI, 14.
zandos ante baptismum. invocare Christum, a
VMfcii. H. Et cum non vtdfrfm præ claritate (Græce quo sperant gratiam, justitiam et salutem : hæcid est gloria} luminis. — Significat lucem que Christi invocatio est una inter reteras con­
hanc ingentem fuisse et augustam, utpote quæ a grua ad baptismum dispositio.
divino Christi corpore evibraretur ejusque ma­
17. Fieri me in stupore mentis. — (¡rece, in VerUL
jestatem et gloriam representare!.
exstasi : hæc enim stuporem tam corpori quam
Ven. it. 12. Vir secundum legem. —• Grece sfafá, id est menti inducit. Videtur hæc exstasis Paulo conti­
merens, pius secundum legem; Syrus, justus in gisse tertio anno a conversione ct baptismo , cum
/ege. Sensus est, 7. d. Religiosus legis observator. rediit Jerusalem , Actor, ix, 26; Galat. 1, 18. Hoc
Commendat Paulus Ananiam a tribus, scilicet a enim videtur connexa Pauli narratio exigere.
pietate, doctrina et bona fama.
Tum enim constitutus est Gentium doctor : unde
Vtn.13. 13. Respice, — áváO.c^ id est recipe visum, et mox coepit Gentibus predicare. Ita Sanchez.
attolle oculos, apertis oculis me intuere. Hac enim Aliqui tamen censent eam contigisse diu postea,
voce Ananias caecitatem Pauli discussit, oique nimirum cum initurus apostolatum ad Gentes.
oculorum usum visumque restituit. Unde sequitur, Actor, xiii, 2, raptus est in tertium cœlum.
« et ego eadem hora respexi in cum : » Greco H Corinth, xii, 2. Verum ille raptus videtur con­
cbiOuí* it; xvTìv, id est recepto visu, vidi illum, vel tigisse Antiochi©, ubi Paulus ordinatus est
intuitus sum ct aspexi in eum. Aliqui vertunt, Episcopus ct Apostolus Gentium; hæc autem
suspice, sive sursum aspice : hoc enim innuit contigit Hierosolymis in templo , ut ipse hic
«M. Solent enim cæculientes sursum aspicere, ut asserit.
cœli lucem, utpote clariorem cæteris, intueantur.
18. Exi velociter ex Jerusalem. — Previdebal Ver*li
Vm. n. 14. Preordinavo* te. — Legit Interpres
Deus Judæos Paulo machinaturos carceres et
pwc, jam legunt zpccx<tpi<ra7c, id est designavit, mortem, si iis in Jerusalem predicarci, per suam
vel prœparavit te; Syrus, constituit te; alii, expe­ omniscientiam, qua prescit omnia futura,
divit te, ut esses Deo id est ad manum
etiam conditionalia, licet nunquam futura, eo
promptus, et expeditus ad discurrendum ct evan- quod conditio nunquam sit futura, uti ostendi
gelizandum per totum orbem.
Jeremía xxxvm, 17. Jubet ergo Paulum e Jeru­
Et videres justum, — puta Christum, qui est salem excedere, quia ejus vita ct salus sibi cure
« justus » antonomastice, puta formaliter in se erat, caque uti volebat ad multorum conver­
justissimus, et causaliter justificans omnes qui sionem.
unquam justi fuerunt, sunt aut erunt. Undo
19. Ipsi sciunt. — Est modesta Pauli ad manen- Veri, it
Christus a Daniele, cap. ix, 24, vocatur « justitia dum Hierosolymis ibique predicandum contra
sempiterna, et Sanctus sanctorum, n Hinc patet Deum egredi jubentem replica, g. d. Judæi sciunt
Christum Paulo fuisse vicinum eique apparuisse, quam ferventer pugnarim olim pro Judaismo :
ac suo fulgore eum recasse. Unde ct vocem ex nunc cum ab co tam mire a Deo conversus sim
ore ejus manantem auribus suis accepit ct audi­ ad Christianismum j pro coque ferventius decer­
vit, quod utique naturaliter fieri non potuisset, tem, utique scire possunt ct debent, me non
si Christus fuisset in cœlo; non in acre Paulo privato odio aut afTectu id agere, sed impelli a
vicino.
Deo, qui intellectum meum ct voluntatem tam
Rursum S. Chrysostomus notat Paulum tacite potenter immutavit, ut Christum, quem prius
culpare Judæos injustiliæ, quod Christum justum non cognitum summe oderam, jam agnitum
occiderint. Nota pro rò £íxxt«, id est justum mas­ summe diligam et predicem : ac proinde mihi
culine, aliqui legunt tííóowv, ¡d est justum neu­ tanquam Judæo, Christianorum olim hosti, sed
tre, puta id quod justum est, justitiam , g. d. Ut nunc a Deo illuminato, ct dc veritate certo cre­
videas Christi ejusque legis justitiam, quam antea dere debent. Ita Lyranus , Dionysius ct alii.
zelo excæcatus non videbas. Minus recte : eodem Commemorat hoc Judæis Paulus, ut ostendat
tamen redit sensus.
summum cis amorem, quo apud eos cupivit
v<ri. u.
1G. Ad lue peccata tua, — per baptismum : licet manere, iisque predicare : quod ergo, iis relictis,
enim videatur Paulus jam ante totum se Deo iverit ad Gentes, non ex suo voto , sed Dei jussu
¿•d ns, per actum contritionis abluisse peccata compulsum fecisse : simul terret cos, ne religio­
sua esseque justificatus ; tamen is actus inclu­ nem Christianam , quasi ab hominibus inventam
debat propositum baptismi, et ab eo vim abluendi persequantur, quin potius eam ut divinam et a
accipiebat, uti docet Concilium Tridentinum, Deo revelatam revereantur.
sets. XIV, cap. iv. Insuper baptismus abluebat
20. Stfpuani testis tui. — Grece, protomartyris t. i*
peccata venialia, siquæ in Paulo erant reliqua, tui. Primus enim ex adultis Stephanus sanguine
j
omnemque pcenam tam iis, quam peccatis mor­ fuso, Christo testimonium perhibuit.
talibus per conlritionem jam remissis, debitam,
Ego starasi ; —
id est assistebam, insta­
uti communiter docent Doctores Scholastici, tract. bam , et quasi supra stabam, velut dux cl cho­
ragus.
De remit, et De Baptismo.

COMMENTARÍA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXÎL
Et CONSENTIEBAM , — wrctatt» rñ avallan, id est
complacebam neci ejus, comprobabam ejus interfec­
tionem.
Moni.
Moralitor disce hic , quantus fuerit Pauli afleo
ut. 'c/ ilus *u suarn gentem et patriam, cumque imitare.
tofiitM. Rursum, quam ejus ingratitudinem gratia, iram
patientia, livorem amore, malevolentiam bene­
volentia, invidiam modestia, maleficia beneficiis
et præteritis et præsentibus vincere et obruere
sategerit. Multis enim idipsum, quod Paulo , ac­
cidit, ut cum pro república suisque civibus se
suaque impenderint, levi de causa cos ingratos,
imo hostes experiantur. Celebrant Græci Epaminondam ducem Thebanorum, qui ab æmulis
accusatus, quod quatuor mensibus diutius quam
populus jusserat, gessisset imperium, rebus ita
exigentibus, quod erat confessus est, neque
pœnam mortis lege sancitam abnuit ; sed unum
ab iis petivit, ut in occisi sepulcro conscriberent :
<t Epaminondas a Thebanis morte mulctalus est,
quod cos coegit apud Leucira superare Laccdæinonios, quos ante se imperatorem nemo Bœotiorum ausus fuit aspicere : in acie uno prælio
non solum Thebas ab interitu retraxit, sed etiam
universam Græciam in libertatem vindicavit. »
Hæc cum dixisset æmulis pudorem injecit, ac
risus omnium cum hilaritate coortus est, neque
quisquam judex ausus est ferre suffragium, sic a
judicio capitis maxima discessit gloria. Ita .Emilius, Plutarchus et alii in Vita Epaminonda.
Themistocles Atheniensibus ipsum contumelia
afficientibus : a Quid tumultuamini, inquit, ad­
versus cos a quibus sæpe magnis estis affecti
commodis?» Dicebat autem se similem platanis,
sub quarum umbram accurrunt homines afflicti
tempestate, et easdem simul ut rediit serenitas,
vellunt : sic enim populus in belli periculis, vi­
rorum fortium implorat opem ; in pace contem­
nit , conviciis et injuriis vexat : ita Plutarchus,
in Grœc. Apophth. Hinc Antisthenes dicebat : « Re­
gium est cum bene feceris, audire male, » testo
Luertio, lib. VI, cap. i.
Demosthenes inter fugiendum respiciens su­
binde ad arcem Palladis, exclamavit : a 0 Pallas,
urbium domina , cur Iribus infaustissimis bestiis
delectaris, noctua, dracone el populo ? » Noc­
tua cum sit avium inauspicatissima, tamen Pal­
ladi erat sacra, uti et draconem habebat pro
gestamine ; populus autem bellua est mullorum
capitum, pessimam gratiam referre solita optime
de se ineritis, ut Socrati, Phocioni, Lycurgo el
aliis compluribus. Ita Plutarchus in eodem.
Alfonsus, Aragonum rex, increpitus quod in
Alvarum Lunam hominem sibi plano ingratum,
tanta beneficia contulisset : a An ignoratis, in­
quit, ingenii beneficio non nisi ingenti ingratitu­
dine salis semper fieri? » lia Panormitanus, lib. 11
De Gestis Alfonsi.
Scipio Africanus ab æmulis accusalus pecu­
latus in rostris, libere ita respondit : « Memini,

389

Quirites, me tali dic de Annibaie et Pœnis egre­
giam victoriam consecutum : quare posthabitis
litibus, hinc eumdem in Capitolium censeo, ut
pro Republica felicissime gesta divino Numini
gratias agamus. » Scipionem ergo in Capitolium
secuta est tota concio, Magistratu cum solis mi­
nistris relicto. Ita Plutarchus in Snpione.
Rosee omnes longe superavit Moses, qui a po­
pulo sæpe lapidibus appetitus, eum tamen dilexit
instar matris, adcoque pro co so devovit, dicens:
« Aut dimitte eis hanc noxam ; aut si non facis,
dele me de libro luo quem scripsisti, » Exodi
XXXII, 32. Unde et sibi rcipsa a Deo jussum dic
tumque consuit : a Porta eos in sinu luo, sicut
portare solet nutrix infantulum, el defer in ter­
ram pro qua jurasti patribus eorum, » Numer.
cap. xi, vers. 12. Hinc et a Deo hoc elogium
meruit : « Erat enim Moses vir mitissimus super
omnes homines qui morabantur in terra, » Num.
cap. xii, vers. 3. Mosen æmulalus est Paulus,
cupiens anathema fieri pro suis ingratissimis Ju­
dæis , Rom. ix, 2. Vide illis locis dicta.
21. In nationes longe, — ad gentes remotas. Vei».tL
Addit hoc Paulus, ut ostendat se invitum, nec
nisi Dei mandato a Judæis divertisse ad Gentes,
ac proinde Judæos in hac re debere sibi veniam
dare, divin® voluntati cedere, imo obsecundare ;
sed tantus erat Judæorum suæ nationis amor, et
tantum Gentium odium, ut interpretantes hunc
insignem esso sui contemptum, quod nimirum
Gentibus postponerentur, quodque Paulus Mes­
si® gratiam Judæis promissam ab eis transferret
ad Gentes ( hoc enim contumeliosum eis videba­
tur, quasi ipsi indigni essent veritale, Evangelio,
Messia el salute : iis autem dignæ essent Gentes,
ideoque promissionum Abrahæ Judæorum parenti
factarum, futur® hæredes), ut illico eum quasi
Judaismi transfugam et Messi® proditorem po­
poscerint ad necem.
Moraliter : tales hodie multi sunt, qui taiudiu
audiunt Concinnatores, Superiores, Præceptores,
Confessarios, Monitores, quamdiu nihil contra
cos dicunt ; ubi vero vilia reprehendunt ulcus­
que tangunt, illico aures animumque avertunt.
Miseri sane el miserandi qui cum in corporalibus
morbis medicos admittant, pharmacaque amari
libentes hauriant, in spiritualibus, qui multo
majores et damnosiores sunt, omnem medicum
et medicinam respuunt.
22. Tolle de terra hujusmodi , — tcwùw, id v r$. •<.
est talem, Paulum scilicet apostatam et suæ geniis
hostem.
23. Projicientibus vestimenta sua , et pulverem vrn.23.
jactantibus in aerem. — Primo, in signum excan- JlcUat
desccntiæ et detestationis, quod exeerentur verba paI*,
Pauli, ait Lyranus ; secundo, ut vi quasi a tribuno reni iit
extorqueant sententiam damnationis Pauli; ila
Chrysostomus ; tertio, ut significent Paulum tur- j
¡2
batorem esse non tantum terne, sed et aeris ac
coeli, ait Cajetanus ; quarto, in signum furoris et

COMMENTARIA IN ACTA \POSTOT,ORUM
XXIL
390
turbulenti® : est enim hoc signum, imo imago Romanum; posterius, quod indemnatum velint
et principium seditionis el pugn®. Ita Dionysius. flagellare. Vide dicta cap. xvi, vers. 37. Dixit
Glossa vero Interlinearía censet hoc signum hoc Paulus, non quod flagella pro Christo refu­
fuisse mœroris. Quinio, Sanchez, ut significent, geret, qui in iis gloriabatur; sed no probrum
inquit, Paulum a tribuno lapidibus esse obruen­ hoc in Christi fidem et religionem derivaretur,
dum quasi blasphemum et religionis contemp­ quasi Christiani flagellandi cl exterminandi es­
torem : nam in lapidationes vestis ponitur, et sent. Rursum tribuno consulebat, no is hac.
lapides mittuntur, cujus optima imago est venti­ iniquitate conscientiam læderet el Deum offen­
latio pulveris : erat enim Paulus in turba cl intra deret, simulqne docuit judices, ne simplices et
templi ambitum, ubi lapidibus appeti non pote­ pauperes in gratiam potentum opprimant, me­
rat. Pro iis ergo pulverem jactant, ut indicent se mores eorum vindicem foro Deum judicum ju­
primos in eum missuros lapides, ubi id licebit, dicem. Nam, ut ait Psaltes : « Tibi derelictus est
sicut ipse olim per suos fecerat in Stephanum, pauper, orpbano tu eris adjutor. »
ipsomet hic narrante; ut quem persecutus est
28. Ego multa summa civilitatem hanc con-’
culpa, sequatur in pœna.
secutus sum , — q. d. Ego mulla pecunia jus
Moraliler : h® furi® Judœorum ipsosmet vexa­ civitatis Roman® , sive ut haberer civis Romanus,
runt, non Paulum. Ñam, uti docet S. Augustinus comparavi et emi. G necum «oAirrâ ct civitatem cl
in illud Psal. xevi : Ignis ante ipsum precedei et civilitatem significat. Sicut enim a rotati* roxi-nic,
inflammabit in circuitu inimicos ejus : a Furor ita a civitate civis dicitur. Unde aliqui codices
magis cruciat animum furentis, quam corpus hic legunt civitatem, id csl jus civitatis, jus ci­
patientis. » El alibi : a Maledictum ct maleficium vium. Sic Jurisconsulti dicunt aliquid fieri civili­
patientia repercussum, in suum redit auctorem , ter, id est jure civili, vel civico ; item dari actio­
ilteso eo qui petebatur. » Porro Paulus amore nem civilem, petere officia civilia, etc. Civilitas Cirflltu
cum furore certabat, perinde ac medicus con­ ergo non significat hic urbanitatem et concinniviciis et pugnis phrenetici non irritatur, sed ma­ tatem morum, quæ rusticitati opponitur; nec
gis ad commiserationem ejusque curationem in­ etiam socialem inter cives conversationem, vel
citatur. Scit enim cum esse phreneticum, id csl administrationem rcipublic®, ut vult Beda; sed
sui impotem mcnlisque non san®, sed insanie. jus civitatis, quo quis particeps fiebat privile­
Phrenesi ergo convicia tribuit, non homini.
giorum Rom®, sive prorogativarum quibus gau­
24. Jussit Tribunos induci eum in castra, — in debant cives Romani: inter quas erat una, ut
arcem Antoniam, ubi erat præsidium Romano­ verberibus cindi et in crucem agi non possent;
rum , uti dixi cap. prœced., vers. 34. Consistebat qua dc causa cum S. Petrus Rom® crucifixus
enim Paulus in gradibus arcis, perorans ad po­ est, S. Paulus, ut civis Romanus, non crucifixus,
pulum interius ad gradus consistentem : inde sed capite plexus est.
ergo in arcem induci jubetur, no populus tumul­
Porro jura ct privilegia civium Romanorum Jura
tuans Paulum ; et per Paulum forte arcem in­ erant multa et magmi, qu® recenset Brissonius,
vadat.
lib. I Antiq. juris civil., cap. xm. Primum erat :
Et flagellis cjbdi et torqueri. — Syrus ct Ex civium Romanorum testamentis soli cives
Græca : ut per flagra interrogaretur, vel examina­ capiebant, civiumque duntaxat Rom® rata ha­
retur. Injuste in Paulum hic agit tribunus : nec bebantur testamenta. Secundum : Inter solos cives
enim ob furorem populi tumultuantis licebat Rom®, jusi® nupti® contrahebantur. UndeSencca,
Paulum damnare ad torturam et flagra. Ita Chry­ lib. IV Dc Benef., cap. xxxv : « Promisi, inquit,
sostomus. Unde recte Paulus excipit iisque se tibi filiam in matrimonium : postea peregrinus
eximit. Nam > ut ait Lucas,
(ita vocabatur qui non erat civis) apparuisti ; non
23. Et cum astrinxissent eum loris, —ad pa­ est mihi cum extraneo connubium. » Tertium :
lum vel columnam, uti Christus column® alli­ In liberos habebant jus patri® potestatis, hocque
gatus est dum flagellaretur, quæ Romæ in tem­ eis erat proprium. Quartum : Verberibus ciudi
plo S. Práxedis religiose servatur et visitur. cives, aut in crucem ngi, aut injussu populi in
S. Ignatius, uti refert Antonius in Melissa, part. 11, cos animadverti fas non erat. Quintum : In legio­
serm. 89, dictitabat: « Dum cædcris, firmiter nibus non alii quam qui civitatem accepissent,
quasi incus stato. Generosi athlct® est (Stedi ct militabant. Sextum : Solis civibus licebat honores
vincere : maxime vero propter Deum omnia Roma» gerere, suffragium ferre ct toga uti : pe­
nobis patienda sunt, ut ct ipse nos patiatur. » Ha regrinis enim fas non erat indui toga, sed pallio.
Paulus stabat hic quasi incus pro Christo tun­ Hominis enim Romani certissimum signum erat
denda.
toga. Itaque apud Livium aQ. Fabio in invidiam
Dixit astanti (Içiçûti, id est instanti, supra- P. Scipio eo nomine adducitur, quod in Sicilia
stanti, quasi qui tortura ct flagellationi Pauli palliatus fuisset. Hinc etiam regibus, quos ami­
praesscl) sim Centurioni Paulus : Si hominem cos et socios appellabant, inter cætcra togam
Romanum et indemnatum licet vobis flagellare? muneri mittebant, el amicos populos jure logro
— Düpkî eis crimen objicit. Prius, quod civem donabant, quod nov® Carthagini concessum

391
hac gratia et beneficio compensans. Si ita hono­
ratur civis terræ, quomodo honorandus civis
cadi? Si illum nemo impune Ledit, quis hunc
tangere audeat? « Nolito tangere Christos meos,»
ait Deus Psal. civ. Sic Deus punivit Pharaonem ct
totam Ægyptum » propter unam Saram, Abrahas
uxorem, ab eo abreptam, Gen. xn; et Abimelecb
regem , propter eamdem abductam, Gen. xx. Sichímitas delevit ob violatam Dinam, Gen. xxxiv.
Tribum Benjamin pene abolevit ob illatum stu­
prum uxori Levitar., Judie, xx.
Producens Paulum , —
, id est demit­
tens, scilicet ex turri Antonia in locum concilii,
qui erat inferior ct in templo. Ibi enim erat locus
Sanedrín, sive Concilii magni primorum Judæœ,
ul colligitur I Paral, xxvi, 13; voluit enim tribu­
nus Paulum, utpote Judaeum, in lite Judaica cau­
sam suam agere eoram primis Judes senatoribus, ita tamen ut ipse lotam hanc actionem diri­
geret et moderaretur, quasi concilii præfeclus et
præses, nomine Imperatoris Romani : unde et
cap. seq. vers. 10, Paulum abripuit, ne abéis oc­
cideretur. Quam ob causam verisimilius est con­
cilium hoc, non solito loco in templo (illud enim
tribuno, utpote Gentili, ingredi non licebat), sed
in ima arce ab co esse congregatum, ne Paulus a
Judæis abriperetur et necaretur, uti paulo ante
in templo factum ct pene perfectum meminerat.
Ita Sanchez.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap XXRL

Tertullianus, lib. De Pallio, significat. Inde Togatre
Gnlliæ nomen, quam et ad honores aspirasse et
suffragiorum Jus in urbe habuisse, memorat
Tacitns, lib. XI. limo Rrissonius, qui et addit
solis civibus Romanis pnenominibus insigniri
licuisse.
Moraliler, si tanti est, tantique emitur esse civem
Romanum, quanti est esse civem coeli, quanto­
que pretio comparanda c-l civitas coriestls, ut
simus cives Fanctorum et domestici Dei. Nam,
ut ait Apostolus : « Accessistis ad Sion montem ct
civitatem Dei viventis, Jerusalem coelestem ct
multorum millium angelorum frequentiam, et
Ecclesiam primitivorum, qui conscripti sunt in
cœlis, » etc. Hebr. xn, 23.
Natus sum, — non in urbe Romana, sed cx
patre ct patria civitate Romana donatis. Tarsus
enim, ubi natus erat Paulus, hoc privilegium ct
jus civitatis Romnnm obtinuerat, uti innuit Pli­
nius, lib. V, cap. XXVII, ct Dio Cassius, lib. XLVI1.
v¡do Baronium. De Paulo ergo, quasi cive suo,
glorletur Roma ct Romani, utpote quo illustrio­
rem non habuit, ncc habitura sit (1).
30. Volens sema diligentius, — H
id
est certum teire volens: ita Tigurina ct alii.
Solvit eu» , — quasi civem Romanum hono­
rans , et prœccdcntia vincula injusto ei injecta
(i) Vid. notat, («pro, cap.

iti,

vere. »7.

CAPUT VIGESIMUM TERTIUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Paulus in iohciZio suam agere causam orsus, jubetur a Pontifice percutí. Cui ille : Percutiet te Deus,
pnrios dealbato. Inde se esse Pharisœum proclamans, jaciensquc pomum discordia inter Sadducœoe et
Pharisccos, ne occidatur, a tribuno abducitur. Apparet ci Christus, jubens esse constantem : oportere enim
eum ct Ilomat predicare. Mox, vers.
Judæi in Pauli necem conjurant : sed conjurations detecta,
Paulus a tribuno Cæsaream ad Felicem prœsidem mittitur.

1. Intendens autem in concilium Paulus ait : Viri fratres, ego omni conscientia bona
conversatus sum ante Deum usque in hodiernum diem. 2. Princeps autem sacerdotum
Ananias præcepil astantibus sibi percutere os ejus. 3. Tunc Paulus dixit ad eum : Per­
cutiet te Deus, paries dealbate. Et tu sedens judicas me secundum legem, et contra legem
jubes me perculi? 4. Et qui astabant, dixerunt : Summum sacerdotem Dei maledicis?
ii. Dixit autem Paulus : Nesciebam, fratres, quia princeps est sacerdotum. Scriptum est
enim : Principem pupilli tui non maledices. G. Sciens autem Paulus, quia una pars esset
Sadducæorum, ci altera Pharisæorum, exclamavit in concilio : Viri fratres, ego Phari­
siens sum, filius Pharisæorum, de spe et resurrectione mortuorum ego judicor. 7. Et cum
hæc dixisset facta csl dissensio inter Pharisæos et Sadducæos, ct soluta est multitudo.
8. Sadducæi enim dicunt, non esse resurrectionem, neque angelum, neque spiritum :
Pharisœi autem utraque confitentur. 9. Factus est autem clamor magnus. Et surgentes
quidam Pharisæorum, pugnabant, dicentes : Nihil mali invenimus in homine isto : quid

392

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXHï-

si Spiritus locutus est ei, aut angelus? 10. Et cum magna dissensio Ricta esser, timens
tribunus ne discerperetur Paulus ab ipsis, jussit milites descendere, et rapere eum de
medio eorum, ac deducere eum in castra. 11. Sequenti autem nocte assistens ei Dominus,
ait : Constans esto : sicut enim testificatus es de me in Jerusalem, sic te oportet et Roma)
testificari. 12. Facta autem die collegerunt se quidam ex Judæis, et devoverunt sedicentes,
neque manducaturos, neque bibituros, donec occiderent Paulum. 13. Erant autem plui
quam quadraginta viri, qui hanc conjurationem fecerant. 14. Qui accesserunt ad Principes
sacerdotum, et Seniores, et dixerunt : Devotione devovimus nos nihil gustaturos, donec
occidamus Paulum. 15. Nunc ergo vos notum facite tribuno cum concilio, ut producat
illum ad vos, tanquam aliquid certius cognituri de eo. Nos vero prius quam appropiet,
parati sumus interficere illum. 16. Quod cum audisset filius sororis Pauli insidias, venit,
et intravit in castra, nuntiavitque Paulo. 17. Vocans autem Paulus ad se unum ex centu­
rionibus, ait : Adolescentem hunc perduc ad tribunum, habet enim aliquid indicare illi.
18. El ille quidem assumens eum, duxit ad tribunum, et ait : Vinctus Paulus rogavit me
hunc adolescentem perducere ad te, habeiitem aliquid loqui tibi. 19. Apprehendens autem
Tribunus manum illius, secessit cum eo seorsum, et interrogavit illum : Quid est, quod
habes indicare mihi? 20. Ille autem dixit : Judæis convenit rogare te, ut crastina die pro­
ducas Paulum in concilium, quasi aliquid certius inquisituri sint de illo : 21. tu vero ne cre­
dideris illis, insidiantur enim ei ex eis viri amplius quam quadraginta, qui se devoverunt
non manducare, neque bibere, donec interficiant eum : et nunc parati sunt exspectantes
promissum tuum. 22. Tribunus igitur dimisit adolescentem, præcipiens ne cui loqueretur
quoniam hæc nota sibi fecisset. 23. Et vocatis duobus centurionibus, dixit illis : Parate
milites ducentos, ut eant usque Cæsaream, et equites septuaginta et lancearios ducentos, a
tertia hora noctis : 2-4. et jumenta præparate, ut imponentes Paulum, salvum perducerent
ad Felicem præsidem; 25. (Timuit enim ne forte raperent eum Judæi, et occiderent, et ipse
postea calumniam sustineret, tanquam accepturus pecuniam) 26. scribens epistolam con­
tinentem hæc : Claudius Lysias optimo præsidi Felici, salutem. 27. Virum hunc compre­
hensum a Judæis, et incipientem interfici ab eis, superveniens cum exercitu eripui, cognito
quia Romanus est : 28. volensque scire causam quam objiciebant illi, deduxi eum in conci­
lium eorum. 29. Quem inveni accusari de quæstionibus legis ipsorum, nihil vero dignum
morte aut vinculis habentem criminis. 30. Et cum mihi perlatum esset de insidiis, quas
paraverant illi, misi eum ad te, denuntians et accusatoribus ut dicant apud te. Vale.
31. Milites ergo secundum præceptum sibi assumentes Paulum, duxerunt per noctem in
Antipatridem. 32. Et postera die dimissis equitibus ut cum eo irent, reversi sunt ad castra.
33. Qui cum venissent Cæsaræam, et tradidissent epistolam præsidi, statuerunt ante illum
et Paulum. 34. Cum legisset autem, et interrogasset de qua provincia esset, et cognoscens
quia de Cilicia : 35. Audiam te, inquit, oum accusatores lui venerint. Jussilque in praetorio
Herodis custodiri eum.
Vm. i

1. Intendens autem in concilium Paulus, — <xn«aac, id est figens oculos, fixisque oculis concilium
intuens. Hæc vox notai Pauli primo, confidentiam ;
secundo, innocentiam, quod ipse sibi optime cons­
cius esset; tertio, libeitatem; quarto, prudentiam
el prudentem circumspectionem, ut se suamque
orationem et gestum auditorum, puta hostium
suorum, mentibus et auribus attemperaret; guíalo,
animositatem ; sexto, benevolentiam. Solent enim
oratore» hilari vultu intuentes in coelum populi,
vel judicum, eum sibi conciliare : maxima enim

vis dicendi consistit in obtutu et ardore oculo­
rum. Hos ergo in Paulo, æque ac Stephano, inha­
bitans acuebat et accendebat Spiritus Sanctus, ui
scintillas divinai sapiential ct amoris vibrare vi­
derentur. Unde et vultus obtutusque Stcphani 0 ni>
erant instar angeli, Ad. vi, IS. Quin ct Augustus ruu'
Cæsar naturali oculorum fulgore percellebat in­
tuentes. Nam, ut in ejus Vita scribit Suetonius,
cap. LXX1X : « Oculos habuit claros ac nitidos :
quibus etiam existimari volebat inesse quiddam
divini vigoris, gaudebatque si quis sibi acrius

COMMENTARIA IN
"A A POSI OLORUM, cap. XXIII.
393
contuenti, qnasi ad fulgorem solis vultum sub­ pulo et Agripp® regi, ut eum pontificatu priva­
mitteret. » Sic ct Tiberii Imperatoris oculos lucem nt. Favet quod hic Ananus fuerit audax, saevus,
evibrasse, idem testatur in ejus Vita, cap. lxviii. ferus ct secta Sadducæus, teste Josepho, lib. XX
Hinc Varro oculos dictos ccnsuit, quod cos teg­ Antiq., cap. vin. Tertio, Sigonius, lib. V De Re-Terne.
minibus superciliorum Deus occuluit. Aut, quod pubi. Hebr., cap.i, Ananiam hunc, Nebedœi filium,
occulta cordis pandant ; nam, ut ait Demosthe­ ab Agrippa rege Chalcidi® Pontificem daturn ct
nes : « Oculi morum sunt indices. »
remotum scribit, de quo Josephus, lib. XX, cap.
Viri fratres. — Non addit ct patres, uti addidit m (1). Quarto alii censent Ananiam alio nomine
xx», 1, sive quia dicendi libertas animusque ei in dictum fuisse Ismaelem, Phabæi filium : hunc
vinculis accreverat, sive quia orationem convertit enim ultimis annis Felicis præsidis, ad quem
ad Pharisæos, quos in secta similes, compella­ Paulus vinctus missus est, pontificatum gessisse
tione fratrum sibi conciliare satagebat, uti revera docet Josephus, lib. XX, cap. vi; licet Baroniui
et alii censeant errare hic Josephum.
eos sibi conciliavit, vers. 9.
Pr.ïCEPIT ASTANTIBUS SIBI PERCUTERE OS EJUS. —
Ego in omni conscientia bona conversatus sum
Cur? Respondeo : Primo, quia plenus erat male­
ante Deum, — tum in Christianismo, tum suo quo­
dam modo in Judaismo : in eo enim simulator volentia, felle et odio Christi et Pauli, quasi hos­
fui legis Mosi a Deo datæ, in coque secutus sum tium sui Judaismi ct Pontificatus, præsertim quia
conscientiam meam, licet errantem. Hæc enim paulo ante totus populus contra Paulum, quasi
mihi dictabat persequendos esse Christianos, ut gentis su® proditorem, succlamarat : Tolle eum,
Judaismus stabiliretur. Fuit ergo hæc conscientia cap. mi, vers. 22. Quare non sustinet audire
Pauli bona, id est sincera, sine adulatione et hy­ Pauli vocem, præsertim qua suam innocentiam
pocrisi, ait Vatablus. Secundo, bona ex objecto suamque conversationem bonam protestatur :
et fine bono ; quia intendebat propugnare legem jubet ergo os ejus, quasi impium et blasphemum
Deiquc cultum ; sed non secundum scientiam, ignominiose percutí el obturari, uti olim Marty­
idcoque ignorans ct errans. Denique fuit bona rum multorum ora, ob dicendi ct increpandi li­
civiliter et politice respectu Judæorum cl judi­ bertatem, a præsidibus jussa sunt verberari cl
cum, qui putabant Judaismum esse bonum, Chris­ obturari, quod sua dicta et edicta suosque deos
tianismum malum. Sensus ergo est, q. d. Non spernerent. Hoc cnim illi sibi contumeliosum et
sum mihi conscius, quod in Christianismo, multo diis blasphemum interpretabantur : ora ergo
minus in Judaismo, vos læserim ; quod quidquam eorum quasi blasphema, rebellia, contumacia ct
mali vobis vestræque legi irrogarim, ac proinde maledica verberando et obturando puniebant.
nihil dignum hisco vinculis commisi, inquit Chry­ Unde secundo, Dionysium censet Pontificem hunc,
superbia inflatum, non tulisse libertatem Pauli,
sostomus. Sic ct Dionysius et Cajetanus.
Nota : Pro conversatus sum ante Deum, græce præsertim quod sc omnesque Pontifices vocasset
est ««rtlínujtai tú Oiü, quod primo Vatablus vertit, fratres, non patres el dominos, ac proinde de­
gessi quæ Dei erant. Secundo, Gagneius, munere meo bitum sibi honorem demisse salutando non detu­
functus sum Deo, id est munere mihi a Deo com­ lisset. Putabat impius Pontifex Paulum ex per­
misso , juxta ejus voluntatem, rite ad ejusdem cussione territum cessaturum : e coutra, Paulus
gloriam perfunctus sum. Nam, ut ait Dudœus in vel ipsa voce indicat sc in eadem fortitudine per­
Comment, lingua Graea:, ndárijnrtu, non cives, mansurum. Adversa enim pati, non semper est
sed magistratus respicit, significalque officium virtutis : mulli cnim ex pusillanimitate patiuntur,
sibi concreditum administrare. Munus hoc in non audentes resistere; Christiana autem patientia
Paulo erat apostolatus cl prædicatio Evangeli!, conjunctam habet animi fortitudinem, juxta illud:
sicut in Judaismo erat cura et propugnatio legis « Tu ne cede malis, sed contra audentior ito. »
3. Percctiei te Deis, paries dealbate. — Sic vm- i.
Mosaic® : utrumque suo tempore fideliter et stre­
vocat cum, quod esset hypocrita : ita ut nomine PAuhl8>
nuo peregit.
2. Princeps autem sacerdotum Ananias.—Incer­
Amnia»
tum est, quis sit hic Ananias. Aliqui putant esso
(i) lia ct Kuitiùclìus, cujus verba hæc sunt : « Intelliqui»?
Annam, eocerum Caiphæ, ad quem primo ductus gendus est haud dubie Ananias, Ncbedæi filius (Joseph.,
îruuo
cst Christus, captus et vinctus, Joan, xviu, 13. Antiq. XX, v, S), qui Quadrato, Syria præsido, ante­
Favet quod Paulus, cap. xxii, t>, innuit ob hoc cessore Felicis, pontificatu functus erat. A Quadrato
pontifico sibi olim ante annos 24, datas esse litte­ Hornam vinctus missus fuit ; sed Agrippa juniore pro eo
intercedente, absolutus Uicrosolyinam reversus est. Ne­
ras ad persequendum Christianos. Si ita est, uti­ que tamen Ananias iterum pontificatum accepit. Nam
que annosus fuit Annas 70 vel 80 annorum. Alii Felice, procuratore Judææ, pontificatum gessit Jona­
forte probabilius putant Ananiam esse Ananum, than ; Jonalhane autem per Felicis fraudem in tciuplu a
Eecocdo ultimum Annie jam dicli filium. Habuit enim sicariis interfecto, vacuus mansit locus, usque dum
Annas quinque filios omnesque ex ordino vidit Agrippa rex Isinaelem muneri praificerel (Joseph , .tntiq. XX, vili, 8). Eo tempore quo locus vacuus erat,
pontifices : ultimus eorum fuit Ananus, qui post evenerunt ea quæ h. 1. leguntur. Ananias ergo tui.
quinque annos, puta anno Christi 63, occidit Ja­ temporis non pontificatum gerebat, sed hanc digni tate 11
cobino, fratrem Domini, idcoque itu displicuit po- usurpabat. »

3ÍH
COMMENTARIA IN’ ICTA A PO STOLO RUM, cat
««aio et >101« Ponlificia forinsecus niteret, intrinsecus lesque Sancti, juxta illud Col. ut. 3 : <■ Mortui
yjii»? Mds concupiscentiis, livore et odio sorderet, nit estis, et vita vestra abscondita est cum Christo in
S. Augustinus, lil). De Mendacio, cap. xv. Dixit Deo. » Vide ibi dlcla. Ilypocritm ergo ot impit
hoc Paulus auctoritate Apostolica, ex zelo jiistif í.o sunt parietes et sepulcra dealbata, simplices vero
intentans, ct prædicens injusto judici justam Dei ct Sancti sunt basilicæ denigrate}, ct templa
ultionem ct plagam, præsertim ut coram tribuno, atrata. Sic Luoianus, in Gallo, rogum principumqui eum a flagris exemerat, suum jus el decus que pompas comparat idolo quod exterius au­
tueretur. Ita S. Chrysostomus et ÓEcumenius. reum est, coronatum sccptroquo insignitum, intus
Mystice S, Augustinus, lib. I fíe Serm. Dom. in luteum plenumque araneis et muribus. Vita cnim
monte, cap. xix, docet hanc Pauli vocem non tam regum forinsecus splendida, intus amara est, puta
contumeliam sonare quam prophetiam, ut illi plena curis, suspicionibus, molestiis, aerumnis.
Moraliter 8. Gregorius, lib. VH Moral., cap. xv, (c li t»
qui saperent, intelligurenl deUrucndum esse per
adventum Christi parietem dealbatum, hoc est, notat miram fuisse Pauli aliorumque Propheta- ria11
hypocrisin sacerdotii Judæorum. Minus probabi­ rum et Apostolorum animi, licet exterius oppressi,
liter S. Hieronymus, lib. Ill Contra Pelag., agnos­ celsitudinem, indeque dicendi ct principes redar­
cit hic lapsum Pauli ex infirmitate humana, quod guendi libertatem. « Nam , ait, super so interius
non tam clementer responderit ac Christus dicens rapti, in alto animum figunt, quæque in hac vita
danti sibi alapam : « Si male locutus sum, testi­ patiuntur, quasi longo infra labentia, atque a se
monium perhibe de malo : si autem bene, quid aliena conspiciunt, atque, ut ita dixerim, dum
me cædis? » Paulum enim sedate hæc dixisse, mente extra carnem fieri decertant, pene ipsa
liquet ex eo quod mox tam mansuete respon­ quæ tolerant, ignorant. In horum profecto oculis
derit, dicens : u Nesciebam quia Princeps est sa­ quidquid temporaliter eminet, altum non est :
cerdotum. » Hoc enim tam cito ab indignantibus nam velut in magni vertice montis/¡ili, prasentis
et perturbatis fieri non potest, ait S. Augustinus, vitæ gaudia plene despiciunt : seque ipsos per
lib. lie Serm. Dom. in monte, cap. xix. Aliqui pro spiritualem celsitudinem transcendentes subjecta
percutiet, ut habent Romana et Græca, legunt sibimet intus vident, quæcumquc per carnalem
percutiat optative, ut sit maledictum, hoo est, gloriam foris tument. Undo et nullis contra veri­
mali non tantum prædiclio et comminatio, sed el tatem potestatibus parcunt, sed quos attolli peí
imprecatio, quam Paulus in se agnoscere videtur elationem conspiciunt, per spiritus auctoritatem
vers. 5. Et sœpo apud Hebræos est enallage modi, premunt. Hinc est quod Moyses aitad Pharaonem :
ut futurum ponatur pro optativo, optativum pro Hæc dicit Dominus : Usqucquo non vis subjici
futuro vel indicativo, uti docet S. Augustinus in mihi? Et Nathan nd David : Tu es ille vir, qui fe­
Psai. ixxvui, et S. flieronymus in Psal. xi.
cisti hanc rem. El Elias ad Achab : Non ego tur­
Porro paries dealbatus, vel incrustatus, est pa- bavi Israel, sed tu et domus patris lui. Et Elisons
rtrmia, significans hominem fletum ct fucatum. ad Joram regem : Quid mihi ct tibi est/Vadc ad
Sic Christus Scribas vocat sepulcra dealbata, quæ Prophetas patris tui. Et Petrus ad principes : Si
foris apparent pulchra, intus autem referta sunt justum est in conspectu Dei vos potius audire
ossibus cadaverum, omnique spurcitia. Sic Seneca quam Deum, judicate. Non cnim possumus quæ
asserit Philosophos, qui cum docerent honesta j vidimus et audivimus non loqui. El Paulus ad
turpiter tamen viverent, similes esse quorumdam Pontificem : Percutiet te Deus, paries dealbate.
pharmacopoeornm pyxidulis, quarum tituli re­ Et Stephanus ad Judæos : Dura cervice et incirmedium pollicentur, cum intus venenum occul­ cumcisi cordo ct auribus, vos semper Spiritui
tarent. Ex adverso qui meliores sunt intus, quam Sancto resistitis. Sed quia sancii viri ad verba
fronte et sermone prie so ferunt, hos Plato, in tantæ altitudinis zelo veritatis, non autem vilio
Convivio Socratis, ossimilabat silonis Alcibiadis. elationis exiliunt, ipsi patenter indicant, qui suam
Sileni erant imagunculæ sectiles, quæ clausæ ridi­ humilitatem el chai itatem manifestant. » Id deinde
culam et monslrosam tibicinis speciem habebant, per singulos ostendit, ac nominatim in Paulo,
apertœ subito numen ostendebant. Talis, inquit, cx eo quod dicit : « Non cnim nosmetipsos præerat Socrates, quem si de summa cute vidisses, dicamus, sed Dominum nostrum Jesum Chris­
non æslimasscs asso : facies cnim erat rusticana, tum, nos autem servos vestros por Jesum, »
taurinus aspectus, nares slmæ cl stillantes, cultus H Cor. iv.
neglectus, sermo simplex ct plebcius, fortuna te­
Et costila, legem jvdes me Percutí. — Lex enim
nuis, uxor vilis et maledica : rogatus quid sciret, natura divina ct humana jubet, neminem per­
respondit se nihil scire. Et tamen hic mentem cutí aut puniri, nisi prius audiatur, auditusquo
habebat sapientia ct virtute illustrem, adeo ut damnetur ; at ego necdum auditus, multo minus
Apollinis oraculo mortalium sapienlissimus sit damnatus sum ; quia ergo tu injuste jubes me per­
indigitatus. Tales Sileni potius fuere Apostoli, cutí, juste punici ct percutiet te Deus. S. Chry­
illitterati, rudes, pauperes, ignobiles, imbecilles sostomus ait Pontificem hoc Pauli tam justo res­
foris, sed intus Spiritu Sancto ejusque charisma­ ponso, quasi fulmine ictum obstupuisse, et elin­
tibus pleni ; item Anachoretae, Silentiarii, siml- guem ac semimortuum ne verbum quidem res-

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXHL

pondcre potuisse : unde alios astantes id pro ipso
fecisse ac dixisse,
4. Summum sacerdotem Dei maledicis? —lc¿ofill. I.
fûç, id est conviciaris. Ita Tigurina. S. Cyprianus
legit, lib. I, epist. 3 ad Cornelium : a Sio insilis in
sacerdotem Dei maledicendo? n Maledictum ergo
lie vocatur convicium, scilicet quod Paulus Pon­
tificem vocari! parietem dealbatum. Potest se­
cundo maledictum accipi pro mali imprecatione,
scilicet si legas vel intelligas per optativum, hoo
modo : « Percutiat to Deus, n uti jam dixi, q. d.
Maledicis, id est malum non tantum predici*,
sed et precaris, intentas et comminaris summo
Pontifici.
Yen. 5.
B. Nesciebam, fratres, quia Princeps est sacer­
dotum.—Potuisset Paulus regerero : Pontifex me
non tractat ut civem, nec ego tracto cum ut Pon­
tificem; hypocritam ct scurram agit, hypocrita et
scurra audit, juxta illud S. Hieronymi ad Nepot.s
« Scitum est istud Domitii : Cur ego habeam te
ut principem, cum tu non habeas me ut senatorem?» Et illud Crassi, apud Ciceronem, lib. Ili De
Orat., dicentis, « non esso sibi consulem, cui ipse
non esset senator. » El illud S. Hieronymi, epist.
G2 ad Theophilum, contra errores Joannis Hieroso­
lymitani Episcopi : « Aut quasi Pontifex cunctis
œqualitor imperet, aut quasi imitator Apostoli
universorum saluti ex æquo serviat : si talem se
prebuerit, ultro prtobemus manus. Sentiat in
Christo, sicut omnibus Sanctis, ita et nos sibi esse
subjectos, etc. Sed conienti sint honore suo : patres
se sciant esso, non dominos, maxime apud cos
qui, spretis ambitionibus sæculi, nihil quieti ct
otio proferunt. » Sed noluit id dicere Paulus, voluitque modesti© cl reverenti© erga Prolatos,
etiam impios et tyrannos, publicum tam præseli­
tibus quam posteris dare exemplum, no Judæi
cum ul arrogantem criminarentur acriusque in
eum concitarentur, ct furibundis animis et mani­
bus in eum insilirent.
Undo S. Cyprianus, lib. 1, cpist. 3 ad Corne­
lium, quæ in editione Pamelii est 1RS : « Si ita, ait,
Paulus reveritus est Pontificem, qui tantum inano
nomen ct umbram Pontificis gerebat, quomodo
reverendi sunt Pontifices Catholici et Domani,
quibus sacerdotalis auctoritas ct potestas dc di­
vina dignatione firmatur? Neque cnim aliunde
Læreses obortæ sunt, aut nata sunt schismata,
quam inde, quod sacerdoti Dei non obtempera­
tur. nec unus in Ecclesia ad tempus sacerdos, ct
âd tanpus judex vice Christi cogitatur : cui si
secundum magisteria divina obtemperaret fra­
ternitas universa, nemo adversum sacerdotum
collegium quidquam moveret, nemo post divi­
num judicium, post populi suffragium, post cocpiscoporiun consensum, judicem sc jam non
Episcopi et Dei faceret nemo dissidio unitatis
Christi Ecclesiam scinderet ; nemo sibi placens ac
tumens, scorsim foris hærcsim conderet. » Per­
stringit Novatum ci Novationum contra Corne-

305
lium ct Ecclesiam insurgentes : ruminent hoc No­
vatores.
Quaeres : Quomodo Paulus in Jerusalem eruditus et versutissimus, non agnovit summum Pontificcm, præsertim exipso sedendi ordine? Sedebat enim primus in solio augustiore. Respondi t
primo, OEcumenius, Paulum cum agnovisse, Mid
ignorationem simulasse ob sdiflcationem astan­
tium. Verum sic mentitus esset Paulus, dicendo:
a Nesciebam, fratres, quia Princeps est sacerdo­
tum. » Secundo, Beda : Nesciebam, inquit, eum
esse Pontificem, eo quod per Evangelium jam
cessasse! sacerdotium Mosaicum ; et tamen ita se
corrigit Paulus, quasi pcccassel, ut alios doceret
reverentiam deberi iis in quorum potestate su­
mus. Sic et S. Augustinus, lib. i De Serm. Domini
in monte, cap. xix, q. d. Ego non alium agnosco
Pontificem quam Christum, cui maledicere fas non
est; ct vos tamen maledicitis, cum in me nihil
aliud quam ejus odistis nomen. Unde idem,
cpist. 5 ad MarceUinum, el ex eo Lorinus censet
Paulum hic ironice et irrisorie loqui,quasi dicat:
Nesciebam eum esse Pontificem, quia ex modo
loquendi furioso non videtur esso pontifex, sed
tyrannus. Verum prius esto sit verum, potius ta­
men argutum ct mysticum videtur, quam genui­
num et litterale ; posterius non satis simplicitati
ct candori Pauli respondet. Sed ad hoo commode
responderi posset, Paulum prudenter cum vulpi­
bus vulpinari, nimirum cum versutis versute
agere, ac callidis et irrisoribus callido et irrisorie
respondere , juxta illud Psalm, exrn, 27 : a Cum
electo electus eris, et cum perverso perverteris, »
pro quo Gencbrardus et Tigurina vertunt : Cum
candidis candide age$, et rum versutis versute : hoc
enim significat hebr. bnSDD titpattal. Et illud :
a Responde stulto juxta stultitiam suam, » Prov.
xxvi, S. Quare hic sensus argutus et accr, mori­
bus Pauli non indignus, imo ejus genio et ingenio
amœno et versatili congruus videtur et appositus.
Scitum est illud, quod apud Plutarchum in Vita
Syllœ, Carbo dixisse memoratur. Cum enim Sylla,
non solum aperto Marte, sed et dolis bellum ge­
reret, ait : a Bellum gero cum vulpe ct leone (quo­
rum utrumque habitabat in animo Syllæ), sed a
vulpe vehementius angor. » Et illud Lysandri
apud cuindcm : a Si leonina pellis non salis est,
vulpina addenda : » quo significabat bellum ma­
gis stratagemate quam aperta vi conficiendum.
Nam, ut ait Virgilios, a Dolus an virtus, quis In
hoste requirat? » Tertio, Baronius respondet,
præter summum Pontificem, fuisse alium ordine
secundum cæteris praepositum> qui princeps sa­
cerdotum dicebatur, huneque ex adverso summi
Pontificis latore sedisse primum, ita ut Paulus
dubitaverit uter esset summus Pontifex. Verum
de hoc secundo Pontifice nihil uspiam legimus :
primogeniti enim familiarum sacerdotalium erant
Pontifices, inler se æquales, quibus solus præerat
summus Pontifex. Quarto, simplicius respondet

■ f

11

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXHI.
fMsi*. Chrysostomus, Lyranus et Dionysius, Paulum S. Gregorius, lib. XXXIV Moral., cap. iv: Noxia,
non agnovisse Pontificem, quia diutius Hieroso­ ait; est malorum unitas, ideoque scindenda,
lyma abfuerat, et novus erat hic pontifex, ac juxta illud Psalm. liv, 10 : « Precipita, Domine,
mullis astantibus cingebatur. Addit Sanchez et ct divide linguas eorum.» Sic Deus divisit lingua?
alii, Paulum audisse vocem Pontificis, sed pre fabrorum Babel, itaque insanam eorum fabricam
turba nescisse a quo vox esset emissa, praesertim ct turrim discussit. Sic divisit impiam unionem
quia concilium hoc coactum videtur non in loco Abimelccb fratricidæ cum Sichimitis, Judie, ix,
ordinario, puta in templo, sed in arce Antonia, cap. XXIV. Sic divisit Roboam ct Jeroboam , sive
ubi tumultuarie et confuse sedebatur, ac proinde Juda ab Israel, III Peg. xii. Sic Cato, testo Plutarsummas Pontifex non considebat in solio, sed cho in ejus Vita, serebat dissentiunculas inte?
in sede aut scamno, mixtus aliis pontificibus ct servos, ne in furta aliavo heri damna conspira­
judicibus (1).
rent. Idem patet in hærelicis : hi enim quasi vul­
Principem ropiLi tci non maledices, — non de- pes Samsonis caudis conspirant incenduntquo
trahes, non conviciaberis, non vilipendes : hoc Ecclesiam, capite vero abeunt in diversa : quo­
enim est Hebr. 9?p halal. Vide dicta Exod. xxu, circa discordia ct « bellum haereticorum est pax
28. ItaS. Cyprianus, lib. IV, epist. 9 ad Florentiam, Ecclesiæ. » Id sapienter vidit ct edixit Cardinalis
asserit se in visione hanc vocem a Deo audisse : llosius, magni illius Rosii Cordubensis in fide ’¿"/".'i
« Qui Christo non credit sacerdotem facienti, tuenda æmulus. Cum enim in Polonicis comitiis, pu upostea credere incipiet sacerdotem vindicanti. » Cracoviæ Lutherani et Calvinistas urgerent, ut cUlljE>
v«r» 6.
6. Saddvc.eorum. — a Quod genus est omnium Trideistæ et Anabaptiste regno pellerentur, res­
Judæorum in judicando crudelissimum, n ait titit llosius : «Comedant, ait, potius invicem,ut
Josephus, lib. XX Anliq., cap. vin, ubi et addit consumantur ab invicem : bellum enim hrereAnaniam (quem multi volunt esso hunc Ananiam) ticorum pax est Ecclesiæ. Aut simul omnes qui
pontificem fuisse Sadducæum.
ab Ecclesia discesserunt proscribantur, aut simul
Ego Poaris-eis svm. — Hæc enim crat secta Ju­ omnes tolerentur. Veritas enim falsitalem, nonfaldæorum melior et honoratior : credebat enim sitas pellere debet veritatem. Solos enim Trideiski'
animæ immortalitatem , abstinebat deliciis, va­ et Anabaptistas ojicere,estLutheristas et Calvinistas
cabat legi et sapientiæ. Hoc est pomum discordiæ, canonizare, corumquc potentiam augere cl au­
quod prudenter jacit Paulus inter Pharisœos el daciam nutrire. Si libet insanire, hanc potius
Sadducœos, ul eos inter se committat ; utrique dominatam impii Trideistæ Grcgorii perfidiam
enim in necem Pauli inique conspirabant, ac recipite, et Polonicam quoque fidiculam appel­
proinde causam ejus, non ut æqui judices in­ late : vel si vultis ad perfectionem Lutherani
dagabant, sed ut testes furiosi præcipitabant. Evangelii citius et sine molestia pervenire, uni­
Melius ergo erat eos inter se divisos contendere, verse fidei Chrislianæ simul abrenuntiate, ct
quam unanimiter veritatem impugnare. Quocirca dicite : Edamus, bibamus, cras enim moriemur.
pie et prudenter impiam eorum concordiam, Quorsum enim tot ambages? quorsum istæ tot
serendo schisma, rumpit Paulus, ut per hoc circumilioncs? Lutherani Evangelii perfectio,
utraquo pars eo infirmior ad malum perpetran­ alhcismus est et epicureismus. Ncc enim aliud
dum reddatur, quo validius inter se dissidet et Salanæ propositum fuit, dum Lulherum ab infe­
disceptat.
ris suscitavit, quam ut per cum fidem in Deum
Nota : Discordiam inter cives serere impium cx animis mortalium cxtirparct. Sed noluit statini
est. Quare impium est axioma politicum Machia­ cornua sua prodero, ne homines rei turpitudine
velli : «Si vis regnare, divide. » Hoc enim non est illico ab eo absterreret. Tam est anathema, tam
impio- principis, sed tyranni. Verum si hostes et impii ethnicus ct publicanus, qui Ecclesiam in mullis,
nc uLio jn(cr
iniqUe in malum meum vel reipublicæ, quam qui in paucis non audit : sicut tam mergi­
’ puta in seditione, hæresi, impietate aliove sce­ tur qui palmo aquæ, quam qui abysso maris
lere conspirent, licet inter eos dissensionem se­ contegitur. Hinc ille impostor nequissimus librum
rere , imo hoc unicum est medium impiam fac­ edidit de tribus orbis impostoribus, Mose, Christo
tionem et conspirationem dissolvendi ; uti docet et Mahometo. Ita a parvis initiis ad summum
S. Thomas ,11 U, Quast. XXXVII, art. 1, ad 2. Et impietatis gradum ascenditur. Si de regni paco
laboratur, primi expellendi sunt Lutherani et>
(l) Wclstenius : Nesciebam, id est non cogitavi, non
ralis allento consideravi, q. d. Parcite, quaeso, fratres, Calviniste. Hi enim in Gallia , Anglia, Germania,
justae nostra: indignationi, si astuanlis animi impetu ab­ bella civilia suscitarunt. El ex his nati sunt Trireptus, liberius aliquid elocutus fuerim, quam oportuit, deislœ et Anabaptiste. Semina hæc bellorum et
immemor illius et persons, etoflicii mei. Juxta alios, motuum extirpanda sunt. Dolemus pacem Eccle­
acerba inest ironia ; nam, ut supra notavimus, vers. 2, siæ scissam? scidit Lutherus. Dolemus templa
Ananias pontificalem dignitatem sibi arrogaverat : mens diruta, incensa, profanata, monasteria eversa,
igitur Pauli est hæc : Nesciebam pontificem adesse ibi,
ubi judices tantum abest, ul secundum leges de reo ju­ agros, pagos, urbes vastatas? diruit, evertit,
dicent , ul ipsi legibus unitis verberari civem jubeant. vastavit Lulherus. Dolemus bella civilia suscita­
ta? suscitavit I.nlherns. Desideramus Moros, RofI’, i Allibii ct B.>rnemannu«
.W

COMMENTALA IX’ \CT\ \rnçroi arum. cat*. Will.

fenses, CarthusianosT eripuit Lutherus.* Vide
Slanislaum Roscium in Vita Ilosii, lib. 11, cap. xxi.
I)E SPI: ET RESURRECTIONE MORTUORUM ego JUDI-

COR. — Aliqui distinguunt spem a resurrectione,
quod spes rcspiciat felicitatem alterius vita*, cu­
jus objectum est Deus, Dcique visio et fruitio;
resurrectio vero significet statum corporum denuo
copulandorum, tam damnatorum, quam boatorum. Alii per spem accipiunt rem speratam, puta
Christum Judæis promissum, quem proinde Pau­
lus, Act. XXVIII, 20, vocet « spem Israel, » di­
cens : « Propter spem Israel catena hac circum­
datus sum. » Simplicius ct germanius Syrus hæc
duo conjungit, sicque per hendiadyn vertit et
explicat : De spe resurrectionis mortuorum ego
judicor. Spes enim Christianorum non est alia
quam resurrectio mortuorum, ut ait Tertullianus.
Ncc enim Judæi litem movebant Paulo de spe
felicitatis ætcrnæ, sed de resurrectione Christi ct
Christianorum. Unde et Vatablus sic explicat,
q. d. Propterea accusor, quod defendam et asse­
ram sperandam esse omnium resurrectionem : Judæi
enim et præsertim Sadducæi negantes resur­
rectionem, quorum caput est Ananias Pontifex,
me persequuntur, quod doceam Christum, quem
ipsi occiderunt, ut eum extinguerent ejusque
nomen cl sectam abolerent, resurrexisse, ac re­
diturum ad judicium, ul sil eorum omniumque
judex el vindex , atque ab co cxpcctandam esse
resurrectionem nostram , non a Moyse , non a
loge, vel aliunde. Ergo non mentitur hic Paulus,
sed tacet ea quæ supplevi ; quæ prudenter tali
loco ct tempore tacenda erant, tò ergo mor tuorum,
intelligc Christi ct Christianorum , qui ex morte
cl per mortem sperant transire ad resurrectionem
et immortalitatem. Impcrtincns ergo est llugonis
expositio, quæ talis est : « Mortuorum , » id est
pro mortuis qui sunt in Purgatorio aut coelo :
nec enim hac dc re quæstio crat inter Judæos cl
Paulum. Rursum qui sunt in cœlo, non habent
spem, sed rem ctccrliludiucm tam felicitatis ælcrnæ, quam resurrectionis œlcrnandæ.
Judicor. — Græce Kpvcfuu : quod aliqui acci­
piunt pro Siaxjivcfxat, id est secernor, separor, quasi
Pharisæus credens resurrectionem, a Sadducæis
eam negantibus; do qua expositione aliisque
mulla habet hic Sánchez. Verum plane ct genuine
vertit Syrus, in judicium vocor ; Vatablus, accusor;
alii, condemnor, ct inauditus , quasi prejudicio
damnatus, verberor. Nola hic rursum libertatem
et animum Pauli in vinculis, inter medios hostes,
¿osquo judices. Quare ei vere applices elogia,
quibus Cclerinum confessorem celebrat S. Cy­
prianus, lib. IV, epist. 5 ad Presbyteros, Diaconos ct
plebem : « Hic ad temporis nostri prælium primus,
hic inter Christi milites antesignanus, hic inter
persecutionis initia ferventia cum ipso infestatio­
nis principe ct auctore congressus, dum inexpu­
gnabili firmitate certaminis sui adversarium vincit,
vincendi caleris viam fecit: non brevi compendio

397
vulnerum victor, sed adhærentibus diu et perma­
nentibus pœnis longæ colluctationis miraculo
triumphator. Per decem et novem dies custodia
carccris septus, in nervo ac ferro fuit; sed posito
in vinculis corpore, solutus ac liber spiritus man­
sit. Caro famis ac silis diuturnitate contabuit,
sed animam fide et virtute viventem nutrimentis
spiritualibus Deus pavit. Jacuit inter pœnas pœnis
suis fortior, inclusus includentibus major, jacens
stantibus celsior, vincientibus firmior vinctus,
sublimior judicantibus judicatus;- et quamvis
ligati nervo pedes essent, calcatus serpens, et
obtritus et victus est. Lucent in corpore glorioso
clara vulnerum signa, eminent et apparent in
nervis hominis, membris longa tabe consumptis
expressa vestigia. Sunt magna, sunt mira, quæ
dc virtutibus ejus ac laudibus fraternitas audiat.»
Idem, lib. V, epist. 9 ad Successum : « Hæc peto,
ait, per vos ct collegis vestris innotescant, ut hor­
tatu eorum possit fraternitas corroborari et ad
agonem spiritualem præparari, ul singuli cx nos­
tris non magis mortem cogitent, quam immorta­
litatem ; et plena fide ac tota virtute Domino di­
cata gaudeant magis quam timeant in hac con- _
fossione, in qua sciunt Dei cl Christi milites non
perimi, sed coronari. »
7. Et soluta est multitudo, — discedendo, Ve».»,
non domum, sed in varias sententias et factio­
nes. Græce enim est
(Noster legit hi»», id
est soluta est) Office, id est dissecta est multitudo.
Ita Tigurina; Syrus, divisus est populus.
8. Sadducei enim dicunt non esse resurrectio- v“» *
nem. — Unde contra illos eamdem probat Christus
Matth. xxu, 23 et 32, ex illo Exodi nr, 15 :
« Ego sum Deus Abraham, Deus Isaac. et Deus
Jacob : non enim est Deus mortuorum, sed vi­
ventium. »
Neque angélum, neque spiritum. — Ergo Sadducal negarunt : primo, animam rationalem esse
spiritualem et immortalem ; secundo, esso damo- tt ran.
nes ; tertio, esse Spiritum Sanctum : ita Nazianzc •
nus, orat. 5, quæ est dc Spiritu Sancto; quarto,
S. Trinitatem ; generatio enim Verbi est spiritualis,
fitque in spiritu : quinto, Deum esse spiritum;
censebant enim in Deo unam tantum esse perso­
nam, æque ac naturam, eamque corpoream,
qualis est hominis.
Sic Tertullianus censuit angelos esse corporeos,
animam pariter hominis esse corpoream, imo
ipsam esse coipus effigiatum et coloratum, aerei
scilicet coloris et lucidi, quod suos habeat sen­
sus, « oculos, aures cicateros artus, per quos
in cogitationibus utitur et in somnis fungitur, »
huneque esse hominem interiorem, quem sæpe
nominat ct celebrat S. Paulus. Ita de Tertulliano
refert S. Augustinus, lib. X De Genes, ad litter.,
duobus ultimis capitibus. Ratio Tertulliani crat
hac, quod anima videatur esse ex traduce. Cum
enim pater generat filium , videtur quod anima
patris ex se traducat et proseminet animam lilii,

CO.M.MEMARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XXIII.
3!«
sicut planta una proseminat aliam : atqui id tonia) in inferiorem, ubi erat consessus pontifi­
quod proseminat et proseminatur, est corpus -, cum, ut ex eo nbriperent Paulum, quasi civem
En.-r non spiritus. Addit S. Augustinus, Tertullianum Romanum, ne a Sadducæis discerperetur.
Iu'
P0^89® Reum esse corporeum , adeoque nihil in
II. Sequenti autem nocte assistens ei Dominus.
cor- mundo esse incorporeum: quod fuit hæresIsVa- — Hinc videtur Christus per angelum apparuisse
t»-‘-m- dianorum, qui inde dicti sunt Anthropomorphilœ. in visione Paulo dormienti, ac proinde Paulus
Hinc et Tertullianus dicit animam hominis , puta hic realitcr non vidit, nec audivit Christum. Ha
Adoe, esse ex materia Dei, lib. IV Contra Mare., Dionysius.
cap. XXXV». Pamelius tamen, in Paradoxis Tertul­
Constans esto, — Mpcn, n*5Xi, id est aude, Paule,
liani, eum ab hoc errore excusat, quod ipse per juxta illud Joannis xvi, 3.') : « Confidite, ego vici
corpus intellexerit substantiam, quæ in Deo ct mundum, n Syrus,¡obflrma tc. Vere dicebat S. Panangelis est spiritalis, in hominibus corporalis.
talcon martyr in tormentis : «Cum tu sis mecum,
PllARISXI AUTEM UTRAQUE CONFITENTUR.— SjTUS,
Domine, quid est quod timeam?» « Quid enim
pro utraque, vertit, omnia : sunt enim hic tria times, 0 homo, in sinu Dei ? » ait S. Augustinus.
quæ negabant Sadducœi, confitebantur vero
12. Facta autem niE. — Syrus, cum factum esset
Pharisœi, scilicet resurrectio, angelus et spiritus. mane.
Sed Lucas angelum et spiritum quasi unum quid
Devoverunt se, — dejerantes ct dicentes velle
et ejusdem rationis ac generis conjungit oppo- se perdi a Deo, et deleri instar anathematis, nisi
nilque resurrectioni, quæ est corporum. Ita Paulum occiderent, ait Vatablus. Grace enim est
Chrysostomus et OEcumenius. Quare minus recte iaiexansxv tarnfc, q. d. Se velut anathema devo­
Cajelanus, spiritum, id est animam rationalem, verunt. Sic Decii pro patria se devoverunt.
censet unum censeri cum resurrectione ct opponi
Secundo, devoverunt se fami et morti, scilicet
angelo.
se non gustaturos quicquam cibi, donec occide­
9. Quidam Puaris.eorum. — Graece, d rp|»(uxt£; rent Paulum, adeoque fame morituros, nisi illum
«5 ptyj; tw< tafwaí*», id est Scnbœ qui erant ex e medio tollerent : ita enim hoc eorum devovere
parte Pharisaorum, q. d. litterati ct doctores explicatur verbis sequentibus. Ita Bcda, Lyranus
Pharisæorum.
ct alii.
Pugnabant, — certabant, contendebant, non
Tertio et genuine, nectendo utrumquo sensum,
studio veritatis, sed seclæ suæ tuendæ.
q. d. Diris se devoverunt, dejerantes ct execrantes,
Quid si Spiritus ( puta Deus, vel Spiritus dicendo, v. g. Deus nos perdat, si aliquid come­
Sanctus) aut Angelis locutus est ei?— Supple, damus aut bibamus, antequam occidamus Pau­
quis culpet, vel incuset Paulum? Alludunt ad cx- lum. Hoc enim est quod aiunt, vers. 14 : a Devo­
slosin qua Paulus so a Deo abreptum, edoctum tione devovimus nos nihil gustaturos, donec
et missum dixit, cap. xx», vers, 17, simulquc occidamus Paulum, » ubi Graea habent, « anathe­
perstringunt adversarios suos el Pauli, Saddu- mate anathematizavimus nos, n puta execrando
cœos, qui negabant angelos ct spiritus, q. d. Nos exeeravimus nos nihil comesturos, quoad nece­
Pharisœi cum Paulo credimus esse angelos ct mus Paulum.
spiritus, æque ac resurrectionem, quam angeli
Suspicatur Baronius, anno Christi 58, cap.
nos docuerunt, ipsaque natura animæ evincit. Si cxxxvi, hoscc quadraginta conjuratos in necem
enim anima est spiritus, ergo immortalis, ergo Pauli fuisse sacerdotes illos, quos Josephus in
resurget rursumque corpus assumet : naturali Vita sua scribit a Felice levi de causa vinctos mis­
enim pondere propendet ad aliud, ct sine eo in sos esse Romam, acturos causam apud Cæsarcm.
aternum esse nequit : sic enim in œternum esset « Quos, ait, ut periculo eriperem, prascrlim cum
iu statu innaturali et violento. Quid si ergo idip- audirem ne in calamitate quidem constitutis cu­
sum cœleraque quæ docet Paulus, ci in exstasi ram pietatis excidisse, el ficis ct nucibus eos vi­
revelaril Angelus aut Spiritus Dei, quid habetis, o tam sustentare ; veni Romam, ubi per Aliturum
Sadducœi, quod in ipso carpatis cique objiciatis? Judæum Poppææ, uxori Ciesaris, innotui, el conQuod enim ipse sentit et docci, nos quoque sen­ festim per eam impetravi absolutionem illis sa­
timus et docemus. Si ipsum accusatis, nos accu­ cerdotibus; magnisque pneterea donatus ab ea
satis. Si ipsum tangitis, nos tangitis. Undo Græca muneribus, in patriam reversus sum. » Suspica­
addunt
id est ne cum Deo Deique tur Baronius eos, eo quod jurassent se non man­
Spiritu pugnemus, sicut superbi illi olilani gigan­ ducaturos nisi occidissent Paulum, cum minus
tes, quos proinde Deus disperdidit. Verum hæc voti compotes facti essent, abstinuisse pane, tan­
addiho irrepsisse videtur ex nota marginali, de­ tumque alida comedisse, ne penitus interirent.
sumpta ex simili sententia Gamalielis, qua Apos­ Sed ambigua ct obscura cslh.ec conjectura, pr.ctolos defendit, cap. v, vers. 39. Ecco quid facit serlim quia Paulo, a Festo, Felicis successore, Ro­
amor patriae sectœ. Pharisœi pro aris et focis pu­ mam misso, Judæi qui Roma) erant, dixerunt so
gnant pro Paulo, alias suo hoste, eo quod ipse nihil de eo inaudisse, Act. xxvni, 21, qui utiquo
multa de eo audisscul a sacerdotibus illis, si ipsi
Pharisœum se professus sit el filium Pharisœi.
*«
10. Duulnderl, — ex superiore loco arcis An­ ob Paulum vincti fuissent destinati Romam.
4

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXIII.

IK. Ut phoducat illcd ad vos.—Gneca addunt
aOpcGv, id est cras, idquo discite habent Latina
et Gneca, vers. 20. Cupiebant enim illico rem
conficere, itaque juramento votoque absolvi. Ita
Lyranus,
1G, Quod cuji audisset filius sororis Pauli in­
sidias, — scilicet a Judæis strui Paulo. Unde Grajea
plane habent ; a Cum autem audisset filius soro­
ris Pauli insidias. » An casu audierit, an dc indus­
tria, eo quod sollicitus de avunculo clanculum
indagarli consilia quæ Judæi contra cum agita­
bant, uti censet Lyranus, incertum est.
21. Expectantes promissum tuum, — non factum;
sed faciendum, q. d. Expectant ut eis promittas,
te cras producturum Paulum in eorum coetum.
23. Parate milites ducentos, lt eant usque
Cæsaueam, et equites septuaginta, et lancea­
rios ducentos. — Videntur ducenti milites esse
diversi a ducentis lanceariis : forte u milites »
communi nomine vocantur levis armaturæ, ut
velites, fundibularii ct similes, qui jaculis et ar­
cubus certabant ; u lancearii y vero qui lanceis
vel hastis oblongis depugnabant; Iri enim græce
vocantur JiÇwXàSa, perinde ac nunc in exercitu
sunlsclopelarii, et lancearii sive hastati, qui lori­
cati longas hastas gçpunt, suntque quasi triarii
roburque exercitus : ubique ergo videntur fuisse
pedites, quia hic ab equitibus secernuntur. Alii
tamen censent lancearios fuisso equites, quia iis
junguntur, sed ab equilibus vulgaribus hic se­
cerni, quod hi jaculis, arcubus aliisvo armis cer­
tarent; lancearii vero lanceis; perinde ac jam
equites alii sunt sdopclarii, alii lancearii, uti
Epirote sive Albani, quorum auctor et dux fuit
Georgius Cosinola, Turearum terror el flagellum,
qui proindo a Tureis Scanderbeg, id est Alexan­
der magnus est cognominatus. Aliqui tamen cen­
sent ducentos milites eosdem esse cum ducentis
lanceariis, ut t¿ ct sil Strpjrutcv, explicetque rt mihtes ducentos. Fovet vers. 32, ubi prodor equites,
soli nominantur milites, quasi iideni sint cum
lanceariis. Sed ad id respondent alii, lancearios
fuisse pedites, vel equites, verum lanceis arma­
tos, poniquo ultimo loco, quia ultimi erani in
adequasi triarii, uti etiamuum sunt ultimi. Ilie
ergo Paulus deductus fuit a 470 præsidiariis. Ti­
mebat enim Tribunus, ne dii quadraginta, qui in
necem Pauli conspirarunt, sccum traherent inulta
populi agmina.
Cæsaream. — Cæsarea erat tunc sedes Præsidis, quia Judææ caput. Ha ex Tacito, lib. XVIII,
Mariana ; pnesertlm quia Herodes eam exorna­
tam, in gratiam Cu saris Cæsaream nominai at, m
eaque praetorium exædificarat, ut patet vers. 35.
Sic Ravenna fuit sedes Exarchorum llaliæ, non
Roma.
Vide hic, quum Gentiles ct Romani œquiores,
sinceriores et humaniores sint Judæis in Paulum
contra jus furentibus. Ecce ibi Ontario* i comi­
tatem, qua Paulo vinctu ob/ quitar, ejusque ue-

399
potem ad tribunum deducit. Tribunus pari comi­
tato cum manu apprehendit, suordm audit,silen­
tium indicit, ac ex ejus indicio, ut Paulum a
Judæorum insidiis tueatur, cum 470 militibus
stipatum ad præsidem Cæsaream mittit.
Notent hoc illi, qui magistratu intumescunt et Moraiu
insolescunt, ideoque non nisi potentes ct divites
ad colloquium admittunt. Magistratus enim estuprimU
omnes benevole audire, misericordiam cum justitia conjungere, ob potestatem non superbire,
agnoscere se ministrum aliorum; orphanos, vi­
duas et pauperes contra injurias potentino tueri :
contrarium faciunt tyranni. Laudat Suetonius Au­
gustum Cæsarem, in ejus Vita, cap. xxxin et lxxii,
quod perstaret in noctem in audientia, etiam sub
porticibus, lectica quoque utens pro tribunali, si
parum corpore valeret, vel etiam domi cubans.
Plinius, in Pa/icgj/r., celebrat Trajanum, quod assi­
duus esset in tribunali, a adeo ut labore refici ac
reparari videretur, p Dcmonax rogatus a quodam
quomodo provinciam sibi commissam optime
administrare posset, respondit : a Si minimum
loqueos, plurima audieris, p Artaxerces, Cyri fra­
ter, cognomento Mnemon, id est .Memor, non so­
lum se facilem ct affabilem præbuit adire volen­
tibus , sed et uxorem jussit sublatis currus aulœis vehi, ut iis qui eam conventum vellent, etiam
in itinere pateret aditus. Ita Plutarchus in Regum
Apophtheg. Celebre est Vespasiani dictum : a Non
oportet quemquam a Cæsarc tristem discedere. »
Ha Suetonius in ejus Vita. Aristippus, eum ali­
quando Dionysium interpellaret pro amico, nec
ille preces admitteret, prostratus coepit amplecti
pudes regis, el impetravit. Id factum cum quidam
abjectius, quam ut Philosophum deceret, culpa­
rent : « Non ego, inquit, sum in culpa, sed Dio­
nysius, qui aures habet in pedibus. » Ha Laer­
tius, lib. II, cap. vm. Legati Lacædemonii venientes
ad Lygdamin tyrannum, cum ille cos differret
ct infirmitatem obtenderet : « Per Jovem, in­
quiunt, non venimus huc cum illo luctaturi, sed
collocuturi. » Ha Plutarchus in Lacon. Anus a Phi­
lippo postulans ut causam suam cognosceret,
cum ille dicerei sibi non esse otium, inclamavit:
<t Proinde ne rex quidem esso velis; » quare Phi­
lippus non lanium illi, sed et aliis faciles aures
præbuit. Ha Plutarchus in Apaphihcq. Rcg. Inter
Christianos illustris fuit Gratianus Imperator, do
quo Ausonius : a Laudabile est, inquit, Impera­
torem interpellantibus faciles præbero aditus, nec
de occupatione causari. Tu continuas adhuo
cunctantes; etiam querimoniis explicatis, ne quid
adhuc sileatur, interrogas. » Celebrat facilitatem
S. Ambrosii, eam expertus S, Augustinus: circum­
sessum enim eum fuisse < catervis negotiosorum
hominum, quorum infirmitatibus inserviebat:
nec velitum quemquam ingredi, nec ei venientes
nuntiari in more fuisse. »
A tertia hor a noli is. — Refer ad eant, q. d.
Ut tertia boia nuetis incipiant iro ct proficisci

WO
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXIII.
cum Paulo Cæsarcam. Porro Romani, et ex iis purpurae ejusque tincture. Cum e-nim muricem
Judæi, uti diem in quatuor partes sive horas di­ devorasset, indeque expresso succo os ejus ru­
videbant, ita ct noctem in quatuor vigilias sive beret, pastor putans canem suumcæsum fundere
horas, quarum quæquc ternas nostrates compre­ sanguinem, succum lana excepit, quam videns
hendebat : in quarum initio fiebat in castris et eo purpurari, ac manare ex murice, rem evulga­
excubiis mutatio vigilium et excubitorum. Sicut ri t. Porro Nazianzcnus purpuram vocat pannum
ergo tertia hora diei est tertia ab orto sole, ita luctuosum, tum quia purpura superbis principi­
tertia hora noctis est tertia ab occasu solis, quam bus fastum, quo miseros opprimunt, indeque mi­
Itali vocant tertiam noctis. Aliter Dionysius, qui seris oppressis luctum, conciliat; tum quia purpu­
tertiam interpretatur tertiam post mediam noc­ reus color monet, ut promptis animis sanguinem
tem, vel tertiam vigiliam noctis. Prior sententia suum pro subditorum salute fundant ; quod cum
planior est: nam sequitur, vers. 31 : «Paulum non meminerint qui minime tales sunt, fastus
inde et arroganti® ansam trahunt.
duxerunt per noctem in Antipatridem, » etc.
24. Et jumenta preparate, — puta equos, asi­
26. Optimo,—xpariç^, quod primo, verti potest Vert. !<.
los vel mulos, ad vehendum Paulum ct socios potentissimo, a xjárcí, id est robur, imperium : ita Optimi
Ululai
ejus. Ita Dionysius. Syrus vertit, parate jumen­ Valablus ; secundo, prestantissimo, ut sit superla­ qxulii!
tum, ut ci Paulum faciatis inequitare, et ereptum tivus comparativi xpíírrw», id est melior, preestanperducatis ad Felicem president. Vide hic quam tior : ita Pagninus ; tertio, victoriosissimo : ita Syrus
Deus Paulum non tantum tueatur, sed ct honoret. a xpanb, id est vincere; quarto, optimo. Ita Noster.
Nota hoc epithetum solere tribui presidibus,
Ibat enim eques septus presidio 470 equitum et
peditum, qui ei ad corporis custodiam contra principibus et optimatibus, qui ab optimo no­
Judæos erant assignati. Unde ¿igutéGnc, id est men acceperunt, quod scilicet fortitudine, cle­
lancearios, Suidas et alii vertunt «apsçûtacac, id mentia, justitia, meritis in Rcmpublicam omnique
est corporis custodes. Quis princeps aut rex ince­ virtute optimi et prestantissimi essent (tales enim
dit stipatus 470 custodibus ct stipatoribus? Ita olim eligebantur presides), aut esse deberent.
incedit hic Paulus. Vere pretiosa in conspectu Quocirca Dio in Trajano ait, eum pre omnibus
Domini non tantum mors, sed et vita Sanctorum honorum titulis, gavisum nomine Optimi. Unde
et Imperatoribus acclamari solitum : « Vivat Im­
ejus.
An Felicem pr.esioem.— Felix hic, teste Sucto- perator Augusto felicior, Trajano melior! » Porro,
tonio in Claudio, cap. xxvin, erat frater Pallantis, sicutCandidati, teste Seneca, lib. I, ep. 3, hoc titulo
qui e servo factus libertus a Claudio Imperatore, salutabantur : « Boni viri ; » ita magistratum jam
VÌI
«optimi» dicebantur. Quocirca
apud eum gratia et potentia pollebat : adeoque adepti, ¡idem
matrimonium Agrippinæ, matris Neronis, cum Paulus sine mendacio, cap. xxm, vers. 3, ait :
Claudio conciliavit, itaque causa fuit ut Nero in «OptimeFelix; » et cap. xxvi, vers. 25 : « Optime
optimus
imperium Claudio succederet. Quocirca in gra­ Feste, » licet ipsi essent scelerati, quia
tiam Pallantis, Claudius Felicem ejus fratrem Sa- est titulus amplissimie dignitatis, non laus per­
mariæ, ac postea Nero toti Judææ præfecit. Ve­ son®; significans tamen talem debere esse per­
rum Felix ex servo factus preses intumuit et sonam, quæ rite publica dignitate et magistratu
prolapsus est, de quo cap. sequenti, vers. 3. Sa­ fungi velit.
27. Eripui, cognito quia Romanus est. — Men- ven.v
pienter Salvianus ad Ewherium : • Pedissequa
plerumque novi honoris est arrogantia. » Et Au­ titur Tribunus, ut ostendat se nominis Romani
sonius :
studiosum, itaque Presidís cl Romanorum gra­
tiam captet. Nam cum Paulum e manibus Judæo­
Fortunam reverenter habo, quicuiuque repente
rum eripuit, nesciebat eum esse civem Romanum,
Dives >b exili progrediere loco.
sed id ab eo postea didicit, cum præter jus et
r.. 25. Timuit enim. — Hic versus deest in Greco morem vellet eum flagellare. Ita Lyranus.
ct Svro.
29. Nihil. — Greco, piSív, id est nullum, scilicet v n. r
•»
Tanquam accepturus pecuniam . — Supple, a Ju­ crimen. Nola hic quanta fuerit innocentia Pauli;
dæis, permisisset ab eis occidi Paulum. In multis adeo ut tribunus Gentilis testetur sc in eo, licet a
enim verum est istud Catonis apud Gellium, lib. Judæis calumniis onerato, nullum invenisse cri­
XI, cap. XVIII : « Fures privatorum furtorum in men.
nervo et in compedibus vitam agunt, fures pu­
31. Duxerunt per noctem in Antipatridem. —
blici in auro cl purpura. » Preclare Nazianzcnus « Antipatris» distabat Hierosolymis septemdecim
Juliano Apostate in purpura insolescenti, ora/. 3 : leucis, sive horis, ut patet ex tabulis Geographi­
« Annon, inquit, eam Tyriis objicies, a quibus cis : ergo una nocte id iter confici non potuit,
pastoralis ille canis prodiit, qui exeso murice la- præsertim cum tertia noctis hora proficisci cœpcbnsque cruore perfusis, pastori florem indicavit; rint, vers. 31. Quare per diem iter continuantes,
ac per cos vobis Imperatoribus pannum illum, post meridiem, imo sub vesperam appulerunt
improbis luctuosum ac superbum porrexit? » Antipatridem, ibique post longum iter fessi quies­
Nun, ut explicat ibidem Elias, canis fuit inventor centes cl pernoctantes, « postera die dimissis eqm-

I

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXIV.

tibiis ut cum eo irent Cœsaream, » quæ Antipu­
tride octo circiter horis distabat, a reversi sunt
in castra, »> quæ erant Hierosolymis in arce An­
tonia, uti jam sæpius dixi. Porro Antipatris, prius
Capharsalama dicta, urbs pulchra etamœna, sita
in optimo campo, divite arboribus et fluminibus,
mari Mediterraneo adjacebat, media inter Joppcn
et Cœsarcain, ctab utraque œqualiter distans, puta
octo circiter leucis, sive horis. Juxta hanc Nica­
nor a Juda Machabæo cæsus est, I Machnh. cap.
vu, vers. 31. Hanc ¡¡erodes, rex Judœœ, extruens,
a patre suo Antipatro Antripatridem nominavit.
Tempore belli sacri obsessa a Godefrido Bullonio, sed frustra, tandem capta est a Balduino,
qui post Godcfridum creatus est rex Hieroso­
lyma» : hodie villa est, quæ Assur dicitur, ait
Brocardus, Bredembachius et Adrichomius, in
Descript. Terræ Sonetto.
«pJf, n. 32. Dimissis equitibus — septuaginta, cum du­
centis lanceariis, si hi pariter erant equites, sed
lanceis armati ; sin autem lancearii erant pedites,
cum cœteris militibus redierunt Hierosolymam :
de quo dixi vers. 23.

401

33. Statuerunt ame illum et Paulum,—Kopccx- Vm.»»
axv, id est stiterunt ad ejus, quasi summi judicis
et prœsidis, tribunal. Merito exclamat hic Diony­
sius : <0 Felix præses, quam vere felix fuisses,
si agnovisses qualis el quantus fuerat iste tibi di­
rectus, et manibus tuis ad tempus subjectus!
Quam humiliter eum suscepisses, et quam reve­
renter tractasses, sicut Cornelius Centurio Pe­
trum! El nunc quia id non novisti, neque per
Paulum converti meruisti, quem tamen pro tua
conversione sæpc orasse non ambigo, miser po­
tius el infelix, quam felix fuisti. »
35. JUSSITQUR IN PRETORIO ¡¡ERODIS. — Prætû- Vert. JS-

rium erat palatium in quo habitabat Pretor, sive
præses loci, aut princeps, qualis fuerat Herodes
qui ab Augusto Cesare rex Judææ creatus, in
ejus honorem Turrim Stratonis dilatavit et exor­
navit, ac a Cæsare Cæsaream nuncupavit, atque
inter alias fabricas, in ca prætorium pro se et
posteris ædificavit ; in quo proinde causas fo­
renses agebantur, rei vincti servabantur, et jus
dicebatur : ibi ergo cum cœleris Paulus, quasi
reus, asservatus fuit.

CAPUT VIGESIMUM QUARTUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Paulus a Tertulio accusatus coran) Felice praside, suam causam agit et peragit, adeo ut, vers.
Feliz
cupierit a Paulo fidem Christi audire. Disputante autem Paulo de justitia, et castitate, et de judicio
futuro, tremefactus est Felix, qui tandem provinciam cedens Festo, eidem Paulum vinctum assignat.

1. Post quinque autem dies descendit princeps sacerdotum Ananias, cum senioribus
quibusdam et Tertulio quodam oratore, qui adierunt præsidem adversus Paulum. 2. Et
citato Paulo cœpit accusare Terlullus dicens : Cum in inulta pace agamus per te, et multa
corrigantur per tuam providentiam, 3. semper et ubique suscipimus, optime Felix, cum
omni gratiarum actione. 4. Ne diutius autem te protraham, oro, breviter audias nos pro
tua clementia. 5. Invenimus hunc hominem pestiferum et concitantem seditiones omnibus
Judæis in universo orbe, et auctorem seditionis sectæ Nazarenorum :6. qui etiam templum
violare conatus est, quem et apprehensum voluimus secundum legem nostram judicare.
7. Superveniens autem tribunus Lysias cum vi magna, eripuit eum de manibus nostris,
8. jubens accusatores ejus ad te venire : a quo poteris ipse judicans, de omnibus istis co­
gnoscere, de quibus nos accusamus eum. 9. Adjecerunt autem et Judæi, dicentes hæc ita
se habere. 10. Respondit autem Paulus (annuente sibi præside dicere) : Ex multis annis te
esse judicem genti huic sciens, bono ¡mimo pro me satisfaciam. 11. Potes enim cognoscere,
quia non plus sunt mihi dies, quam duodecim, ex quo ascendi adorare in Jerusalem : Í 2. et
neque in templo invenerunt me cum aliquo disputantem, aut concursum facientem turbæ,
neque in synagogis, 13. neque in civitate : neque probare possunt tibi de quibus nunc me
accusant. 14. Confiteor autem hoc libi, quod secundum sectam, quam dicunt hæresim, sic
deservio Patri et Deo meo, credens omnibus qua* in lege et Prophetis scripta sunt : 15. spem
habens in Deum , quam et lii ipsi exspectant, resurrectionem futuram justorum et iniquo»
xvu.

4>

402

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM; cap. XXIV.

rum. 16. In hoc et ipse studeo sine offendiculo conscientiam habere nd Deum, et ad homines
semper. 17. Pos! annos antem pl ures, eleemosynas facturus ingentem meam, veni : et
oblationes, et vota. 18. In quibus invenerunt me purificatum in templo, non cum turba,
neque cum tumultu. 19. Quidam autem ex Asia Judæi, quos oportebat apud le presto
esse, et accusare si quid haberent adVersrtìn me : 20. aut hi ipsi dicant si quid invenerunt
in me iniquitatis, cum stem in concilio, 21. nisi de una hac solummodo voce, qua clamavi
inter eos stans : Quoniam de resurrectione mortuorum egojudicor hodie a vobis. 22. Distulit
autem illos Felix, certissime sciens de via hac, dicens : Cum tribunus Lysias descenderit,
audiam vos. 23. Jussitquecenturioni custodire eum, et habere requiem, nec quàmquam
desuis prohibere ministrare ei. 21. Post aliquot autem dies veniens Felix cum Drusilla
uxore sua, quæ erat Judæa, vocavit Paulum, et audivit ab eo fidem, quæ est in Christum
Jesum. 25. Disputante autem illo de justitia, et castitate, et de judicio futuro, tremefactus
Felix respondit : Quod nunc allinet, vade, tempore auleta opportuno acccrsam te ; 26. si­
mul et sperans, quod pecunia ei daretur a Paulo : propter quod et frequenter accersens
eum, loquebatur cum eo. 27. Biennio autem expleto, accepit successorem Felix Fortium
Festum. Volens autem gratiam præstare Judæis Felix, reliquit Paulum vinctum
hr*, i

1. Post quinque autem dies, — non a captura
Pauli, ut vult Cajetanus, sed a Pauli appulsu Cæsaream, ad quam postero die a discessu suo Hie­
rosolyma Paulus pervenit, ut dixit Lucas, xxni, 32.
Ideo enim omnes hosce Pauli dies diserte consi­
gnat Lucas, ut series rei geste et temporis con­
stet, utque ostendat fuisse duodecim, uti dicit
Paulus, vers. 11. Vide dicta cap. xxi, vers. 27, ubi
hosce dies 12 sigillatila per acta Pauli consignavi.
Quare tô descendit non potest accipi in actu in­
choato, ut significet, descendere et proficisci coe­
pit; sed in actu perfecto sive finito, ut significet,
descendens vel proficiscens appulit Cæsaream. Si
enim accipias pro cœpil descendere, sequetur eum
non post quinque, sed post octo dies ( a Hiero­
solyma enim usque Cæsaream est iter tridui )
appulisse Cæsaream : quibus adde septem quos
recensui cap. xxi. vers. 27, habebis 15, cum
tamen Paulus, vers. 41, tantum assignet duo­
decim. Sin accipias pro dpseendens appulit, ha­
bebis precise duodecim Pauli dies ; quinque
enim additi septem, faciunt duodecim. Quocirca
tribunus misso nocte Paulo Cæsaream, no J ti­
fiaos falleret audiretque fraudulentus, sequenti
die monuit pontifices, ut ipsi cx adversa parte ac­
tores mitterent Cæsaream, qui Paulum coram Fe­
lice accusareul. Pontifices odio Pauli ardentes,
slbiqile metuentes; ne Paulus eos apud Felicem
prevenirci et denigraret, habito concilio secundo
die, cœperunt descendero ireque Cæsaream, coque
post tres dies pervenerunt, ita ut post quinque
dies appulsus Vaúlí, ipsi quoque appulerint Caesa­
ream. Sensus ergocM,q.d. Lucas: Paulus pervenit
Cæsaream, uti dixi cap. xxiii, vers. 32, postero die
i discessu suo Hierosolyma; eodem pervenerunt
ontifices quinto post Paulum die, ut eum accuirent.
DeSGKXOH 1’1UXC/*S bACLRDOIUM ANAMAS,— tUUl

quia Sadducæus ardebat odio Pauli ct Christi ;
tum quia sibi metuebat, ne accusaretur seditionis
in Paulum commote, presertim quia contra jus
publico in concilio jusscrat os ejus perculi, ne
causam suam ageret. Sic enim idem Felix sub
idem tempus occidit Jonathan!, dc quo mox.
EtTertullo quodam oratore. — Hunc videtur
assumpsisse Ananias quasi advocatum suum, tum
facundiæ causa, tum quia lingule Latina, cujus
ipse, utpotc Hebrews, ignarus erat, peritum.
Apud president enim Romanum dc more, causa
h.ec latine agenda erat. Unde Tertulhis ex nomine
videtur fuisse Romanus, vel Halus. Presides enim
sccmb ducebant procuratores ct advocatos Italos
in provincias, ad quas mittebantur, ut illi causas
provincialium susciperent, et coram so latino
agerent. Sic Tertullianus, qui a Tertulio dictus
videtur, causas agebat in foro antequam esset
Christianus : sed hoc officio factus Christianus se
abdicavit, ideoque a Gentilibus irrisus, quod to­
gam cuín pallio commutasse!, scripsit librum /)c
Pallio, ubi cap. v : a Ego, ait, nihil foto, tiihil
campo, nihil curte debeo : nihil officio advigilo,
nulla rostra preoccupo, nulla pretoria observo,
cancellos non adoro, subsellia non contundo,
jura non conturbo, cautas non elatro : secessi do
populo, imo unicum negotium mihi est, nec
aliud nunc curo, quam ne curem. Vita meliore
magis in secessu iruar. Nemo alii nascitur, mo­
riturus sibi. i
2. Cum in multa pace agamus. — Parftm veruni Ver*.*
dicit, Felix enim /Egyplium pseudoprophetam
eum suis factiosis compresserat ; pallini falsum ,
Felix enim Jonalham pontificem per sicarius
interfecerat, ac deinde cos in alios impune gras­
sari permiserat, teste Josepho, lib. XX
cap. v et vi. Tertulios ergo velut rabula garrit,
el iululdlur boriimi Puquo et rapaci. De hi-co

f

r.i-

Ven. 4.

Ven. 5.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXIV.
403
enim rabulis verum est Italorum proverbium : obstrepentibus, hostcmque et parricidam incla­
« Laudenses mulli, Veronenses pauci, » nimi- mantibus, furibundus ille : < Quandoquidem
rum laudatores et adulatores mulli, veridici circumventus, ait, ab inimicis praeceps agor, in­
pauci.
cendium meum ruina restinguam. * Testis est
Et multa corrigantur (Græciw habet, et multa Sallustius in Beffo Catii. Quam dispar Paulus, qui
officia huic genti prerstentur) per tuam providen­ adeo a seditione et ambitu erat alienus, ut ne
tiam. —
enim idem est quod officium novæ quidem religionis et Ecclesiae auctor dici
virtutis, recta effectio, preciarum facinus : item aut haberi vellet? Nimirum agnoscebat ille et
opus rite correctum , emendatum, instauratum , prædicabat ejus auctorem et caput invisibile
promotum : denique xarrfffoparx omnes numeros Christum Dominum, visibile vero S. Petrum ; se
virtutis continet, ait Cicero, lib. Ill De Finibus. autem Christi duntaxat esse administrum ct S. Pe­
Sic Græci dicunt fcxrcptevv
, id Cst tri adjutorem.
partes omnes temperantia: implere; el tx; cíxc^íx;
Seditionis. — Hæc vox separatim non est in
xzTc?(k)Tu»c, qui frugaliter administranda: rei
Græco, sed includitur in precedenti
nomicœ peritus est. Ha Budæus, Annot. in epist., si illud a çxcn;, id est seditio, et
id est
in verbo Frugi.
primus. deducas, imo confles. Probat enim Pau­
3. Suscipimus, — ánc&xquó*, quod Tigurina et lum esse concitantem seditiones, uti dixit, ex eo
Clarius vertunt, comprobamus; alii, amplectimur, quod sit
id est profectus seditionis,
nimirum tua kxt¿^w¡xxtx, id est officia jam dicta. quasi primus seditiosus, stans in prima acie
Salmeron suspicatur legendum suspicimus, id est sede Nazarenorum, quæ ubique seditiones con­
admiramur et celebramus. Verum
suscipimus citat dum contra jadaismum ct gentilismum in
respondet Greco.
surgit, et utroque excluso, se supponere et sur­
Optime.— De hoc titulo dixi cap. xxin, 26.
rogare conatur. Cum ergo ait « seditionis scctæ, »
Felix. — Cornelius Tacitus, lib. V Histor., dat est hypallage, g. d. Sectœ seditiosæ, vel quæ
ei prænoiuen Antonius : Josephus vero, Zonaras est mater seditionis. Vide hic quanta et quam
et Suidas, Claudius. Utrumque ergo habuit, ni­ falsa calumnia oneratur Paulus, cum polias
mirum dictus csl Antonius Felix, ab Antonia, matre ipsimet ejus accusatores Judæi essent seditiosi ;
Claudii Imperatoris, cujus fueratservus el libertus. nam in omnibus urbibus contra eum seditiones
Idem diclus est Claudius Felix, a Claudio Impe­ populique tumultus excitarunt, ut vidimus cap.
ratore, cui a matre transcriptus erat. Erant enim IX, ¿3; cap. xm, 50; cap. xiv, 5; cap. xviii, 12;
liberti binomines ; alias enim principis, alias cap. xxi, 30. Ejus exemplo se solentur Religiosi,
palronæ mortuæ nomen ferebant, ait Lipsius in qui eum imitantes, ctiamnum a sectariis et œmulib. XII ‘
Taciti.
lis vocantur sediliosi et turbatores. Vere S. Am­
4. Pro tua clementia. — Grece, tmnxitf, id est brosius, orat. De tradend. Listi. : a Semper, ait,
«mansuetudine, æquitale, lenitale, modestia, Christi laudes verbera periidorum sunt, el
facilitate, patientia, humanitate, clementia (i).» nunc cum laudatur Christus, dicunt h eretici
5. Hunc hominem pestiferum. — Grece,
quia seditio commovetur. Dicunt h eretici quia
id est pestem. Sic exitialem vocant ¿Xiúpcv, id est liis mors paratur ; et vere mortem habent in
exitium, per antonomasiam. Nota : Oralio Ter- laudibus Christi. » Ita galero Campioni nostri,
tulli tot pene consuta est mendaciis quot verbis, cum eum vinclum Londinum ducerent, titulum
ul patet singula expendenti.
uncialibus litteris offixerunt: EdmundlsCamvum’s
Auctorem, — ^par&çâmv; vel, ut alii legunt, seditiosus Jesuta , sed ibat ille m affluente turba
wpcçaTO, id est præfectum, primipilarem, pri­ invictus animo, vultu alacer, aucta ipsis in ad­
mum stolem in acie. Auctor enim cl institutor versis majestate, quæ ct hostibus admirationem
christianismi erat Christus, non Paulus; sed hic ac reverentiam injiceret, uti habet ejus marty­
inter Christi duces, puta Apostolos, orat primi­ rium.
pilaris ct precipuas auctor propagationis chris­
Nazarenorum. — Ila a Christo Nazareno pruni
tianismi , quasi antesignanus ct primus stans in lus vocabantur Christiani, ut dixi cap. ii, 22.
acie Christi ad prœlianduxn pro eo.
Postea Nazarei dicti sunt haeretici, qui cristia­
Catilina a Cicerone consule interrogatus in nismo volebant adjungere judaismum, quorum
senatu de conjuratione in Hempublicam, an ejus parens fuit Cerinthus, a Sed dum volunt et Judæi
esset auctor? ul sociis audaciam amenliæ suæ esso et Christiani, nec Judæi sunt, nec Chris­
ostentaret, consulem hoc ænigmate derisit : «Cum tiani, » ait Epiphanias, hœresi 29. Porro per
duo corpora sint, ait, quorum alterum tenue et contemptum Paulum vocant a Nazarenum, »
œgrurn sit, caput tamen habeat ; alterum validum æque ac olim Christum vocarant <Nazarenum,»
el magnum, sed sine capite, quid mali facio , si quasi ex vili oppidulo Nazareth oriundum. Verum
ipse me huic caput superimpono ? » uti refert hæc summa est laus Christi et Pauli, quod ulcrHutarchus in Vua Ciceronis. Omnibus vero Ci quo sit Nazareus, id esi separatus, sanctus,
consecratus, coronatus, imo quod auctor el doc­
(i) 1(1 C*l , ea humanitati' qua tulet.
tor sii Nazareorum, id est eorum qui ab ælerm

COMMENTARLI IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXIV.
404
a Deo conscripti Sanctorum cives, impense sanc­ Sapienter Ecclesiasticus, vu, G: « Noli, ait, quærcro
titati student, ut in cœlestem Sanctorum cl Bea­ fieri judex, nisi valeas viriuto irrumpere iniqui­
tates : ne forte extimescas faciem potentis, ct
torum cœtum transferantur.
s.
6 Qui etiam templum violare (Græce, W"- ponas scandalum in aquilate tua. »
axi, id est profanare) conatus est, — introducto in
10. Respondit autem Paulus. —Solet reis, ut- Ve«. i*
JIud Trophimo gentili, de quo cap. xxi, 29. Fal­ pote pavidis, anxiis, turbatis, consternatis dari
litur rursum ct mentitur rabula, cum Judæi po- advocatus, adeo ut jure civili, si reus neminem
uus violassent templum, dum in eo violentas el habeat, ei dare debeat prætor. Verum Paulus Deo
sacrilegas manus injecerunt in Paulum, cumque suæque causa præfidens, ipse sibi advocatus
verberarunt el tantum non occiderunt.
est; nimirum veritas cl innocentia nec poten­
Secundum legem nostram, — Judaicam: licet tiam , nec eloquentiam timet. Justus cnim ut leo
enim Tertulios videatur fuisse Gentilis, tamen confidit; leo autem æque ac lupus non timet
Judæorum nomen ct legem sibi arrogat, quia multitudinem ovium,sed quaerit et ambit. Justus
eorum quasi patronus causam agebat.
cnim sceptrum Dei gestat in capite. Ipso enim
Judicare, — judicialiter damnare ac damna­ dixit : « Qui vos tangit, tangit pupillam oculi
tum tradere occidendum pnesidi Romano. Men­ mei. » Vere ct Nazianzcnus in Sententiis : « Deo
titur iterum : nam Judæi Paulum tumultuarie dante, ait, nihil potest livor; eodem abnuente,
occidere volebant, non secundum legem judi­ nihil potest labor. »
care. Hic versus decst in mullis Græcis.
Et multis annis te esse judicem. — Græci codi­
7. Eripuit eum. — Syrus addit, ct ad te misit ces et Chrysoslomus addunt íúxtw, id est justum ;
cum. Idem habent nonnulli Græci codices.
quod est epithetum proprium judicis, signifi­
8. A quo, — tribuno. Ita Dionysius et Rugo; cans Felicem non esse talem, sed talem esse
aut potius, Paulo, q. d. Paulus ipso crimen ne­ debere, si legitimus judex esse velit, q. d. Moneo
gare non poterit, si ávxxpíva;, id est examinans, te, o Felix judex, tacite hoc epitheto lui officii,
interrogans ct dijudicans cum, veritatem ab eo scilicet ut cum sis judex, justitia rationem ha­
elicias, metuque el minis extorqueas. Nam, ut beas, non favoris, non turbre pontificum, qui
ait Chrysoslomus : a Ne videatur mentiri, Paulum injuste contra me conspirant. Nota : Felix mullis
sui ipsius accusatorem adhibet. « Ita effrons et annis a Claudio Imperatore prefectos fuerat Tra­
audax est impudentia, ut reum percellat, adi- chonitidi, Batanœæ et Gaulanitidi, quæ sunt
gatque ad criminis, licet falsi, confessionem. vicinæ Judææ, sed ipsi Judææ a biennio tantum
Rursum effrons ct impudens est impietas, dum ab eodem Claudio paulo ante mortem datus fue­
sua scelera in pios transcribit. Judæi enim hic rat prases, ita Josephus, lib. II Belli, cap. xi.
omnium scelerum, de quibus accusabant Pau­ Allegat hoc Paulus ad suam innocentiam, q. d.
lum , erant rei : ipso cnim contra cum seditionem Cum tot annis huic genti præfueris, nec unquam
concitaran!, ipsi violarant templum, violentas a Judaeis de me querelam ullam audieris, facile
in cum injiciendo manus; ipsi auctores erant colliges me nulli unquam nocuisse.
schismatum ct sectarum, ipsi erant pestiferi. Ila
Bono animo. — Legit interpres cum nonnulli?
communiter homines qui livore, invidia, simi­ Græcis, cujati; : jam inulti legunt per comparati­
li ve passione acti alios accusant, vel judicant de vum,
id est œquiore, tranquilliore, secu­
certis vitiis, vel defectibus, ipsi illis ipsis magis, riore, hilariore animo, q. d. Impavide, intrepide,
quam is quem accusant vel judicant, obnoxii libere, secure et alacriter pro me respondebo:
sunt, uti solcrlcr annotavit Cassianus, lib. V cutojux enim est lætilia, jucunditas, recta animi
Dc Instit. renunt., cap. xxx. Ubi rursum nota constitutio, securitas, delectatio, alacritas, hila­
modestiam Pauli, qui has calumnias vere po­ ritas, et, ut Cicero, lib. V De Finibus, vertit,
tuisset regerere in accusatores, ac proferro in animi tranquillitas, in qua asserit Democritum
judicio injuriosa verba et verbera quæ ab cis posuisse summum bonum ; illud enim vocasse
sustinuerat; sed noluit omniaque alto silentio ttóupiíav, id est animum terrore liberum.
pressit.
PRO ME SATISFACIAM , —
Ktpl ipaurcv ázcXcqcújxat,
9. Atlucerunt autem et Judæi dicentes, hæc id est de his quæ me spectant, respondeo; pro me
ita se habere. — Notat Chrysoslomus perverti apologiam instituo, accusatus me defendo, causam
ordinem judicii, dum Judæi qui erant Pauli meam ago.
accusatores, se faciunt criminis testes, sata11. Quia non plus sunt mihi dies, quam duodeguntque sua auctoritate et multitudine oppri­ ciM. — Sigillatine hosco dies corumque acta
mere eum.
circa Paulum, recensui cap. xxi, 27. Sensus
Moral i 1er, vide hic quam in periculoso statu est, q. d. Tam paucis diebus non potui ego ad­
sint præsides ctjudices, qui ab impiis potentibus vena ct ignotus, tot seditiones ct tumultus, fot
pl Prælalis quasi annata manu adiguntur ad scelera contiare, quot et quanta Judæi mihi ob­
iniquas sententias, nisi leoninum habeant ani­ jiciunt.
mum, quo eis fortissime resistant : tot enim
EX QUO ASCENDI ADORARE IN JERUSALEM. — A(1O.rictibus puhantur, quot sunt poto*^**>et tyranni. ralio generalis est, el complectitur varios actus

( CIMENTARIA IN ACTA APOSTOI.ORI M . (Ur XXIV.

cl species, Inter quas uua est sacrificium: hoc
enim est adoratio non tam verbalis, quam realis.
Est enim protestatio Divinitatis summique Numi­
nis, quod viUo et necis omnium habet potestàhin; cui proinde victimas immolamus, occidi­
mus, incendimus, sacrificamus. Paulus enim as­
cendebat in templum sacrificaturus.
7ru. i!. Í2. Aut concursum facientem turre. — Non
congregantem turbas, scilicet ad seditionem , ut
vertit Pagninus.
r?n. n. 13. Neque probare possunt , — wajxçrw , id est
exhibere, ostendere, convincere. Unde quidam Græci
codices addunt
r/. d. Non possunt me tibi
sistere, repraesentare ct demonstrare talem,qua­
lem pingunt ct fingunt, scilicet seditiosum, fac­
tiosum, sacrilegum.
Ve», u. 14. Secundum sectam , — ¿1^, id est viam, hoc
est institutum normamque vivendi, puta secun­
dum christianismum, quam ipsi vocant hæresim, id est sectam et factionem, sed parum æque
ct perperam.
Vm. u. 15. Sic deservio (Xarpiûœ, id est latria colo et
adoro) Patri et Deo. — a Patri, » tanquam filius;
« Deo, n tanquam creatura et servus latria deser­
vio. Græce
rarpóto e<w, id est patrio Deo, quem
scilicet patres nostri, puta inei et Judæorum, co­
luerunt. Ita Syrus, (JEcumenius, Tigurina ct alii;
quo ostendit Paulus se non esse hostem legis,
ncc apostatam Synagogæ, uti objiciebant Judæi :
sed fidei et religioni patrum et avorum insistere.
Rursum patrius Deus-crat custos patri®, proprius
ac peculiaris Judicis, quales a Gentibus vocaban­
tur penates, indigetes, lares.
Spem habens in Deum (supple cum Tigurina,
fore), QUAM ET HI IPSI EXSPECTANT, RESURRECTIONI M
mortuorum. — Si cnim addas ri fore, plana est
sententia; quæ implicata est, si per spem metonymice accipias rem speratam, puta resurrectio­
nem : ncc cnim hanc habemus apud Deum, sed
a Deo faciendam speramus ct exspectamus.
Vu«.ie. 1G. In hoc.— Hugo, credens in hoc; Syrus,
propter hoc ; planius Tigurina, quin cl in hoc, q. d.
Adeo non discedo a patrio Deo, lege, religione,
fide ct spe, præserlim resurrectionis, ut ct in hoc
patrii Dei cultu, religione ct instituto, studeam
puram habere conscientiam ad Deum et ad ho­
mines.
Studeo, —
id est me excroco, laboro, satago,
c/. d. Totus sum inhaere. Sic olim Ascetic voca­
bantur Religiosi, qui toti vacabant sibi et Deo,
qui toti erant in domandis animi motibus, toti
m exercitatione virtutum, q. d. Totus sum in eo,
ut inculpate Deo serviam, ut judicio divino et
humano nihil in me reprehendi possit; vel, ut
ncc homines, ncc Deum ulla in re offendam. Hæc
nimirum est vera sapientia, vera prudentia, ve­
rum oillcium Apostoli et cujusque fidelis. « Deum
time, ct mandata ejus observa : hoc est enim
omnis homo, » ait Sapiens, Eccles, xn, 13.
Præclarc 8. Gregorius Nazianzcnus in Sententiis.

405

« Optimus, oit, c“'rc conten le, Cr.r* unquam in
via virtutis subsistas. Tibi enim qtr. - viùosa vit
excessisti, perinde esse puto consistere, ac st in
imum vitii gurgitem laboreris. Age vero deserto
universo hoc mundo mundique sarcinis excus­
sis, ad vitam codestem vela pande : præsertim
libi Trinitas cur® sit. » Idem, epist. 57 vel 63,
Eudoxium exhortaos, ut, rhetorica abdicata, det
se studio sapienti®, virtutis et perfectionis Chris­
tian® : a Ne sustineas, ait, inter graculos excel­
lere, cum aquila esso possis. Migremus hinc, efLiciamur viri, somnia projiciamus. Alios occupatos
teneant, jactent, ludificentur invidia, et tempo*
et fortuna. Valeant throni, opes, splendores, vilis
hæc et despicabilis gloriola, ac denique magna
hujus seen® ludicra nugæquc theatric®. Nos ver­
bum arctissime complectamur, ac pro omnibus
rebus Deum habere optemus, solum, impiam, pe­
renne illud bonum suum ct nostrum : quia vir­
tutis premium est, Deum fieri. Ad hæc contende,
volita. Nusquam spes tuas siste, quoadusque ad
illud summe expetendum et beatam bonum per­
veneris. »
Sine offendiculo, — id est inoffensam ; Syrus,
puram.
Moraliler : disce hic a Paulo , quanta cuique MonH­
esse debeat cura integre et pur® conscienti®, de
m
qua vide dictai Timoth. i, 5, cl II Timoth. i, 3.
*
Quin et hæc communis Philosophorum fail vox. «m***
Bias cnim interrogatus, a quænam res in vita u>*
metu careret? » respondit : a Bona conscientia. »
Ita Maximus, serm. 24. Socrates interrogatus,
«quinam tranquille viverent? — Illi, ait, qui nul­
lius absurdilatis sibi conscii sunt. » Ita Antonius
in Melissa, I! part., semi. 77. Periander pereunda*
lus, V quid in minimo esset maximum? — Bona
mens, ait, in corpore humano. »
Agis, rex ultimus Lacedæmonum, ab ephoris
damnatus, ductus ad supplicium, videns quem­
dam suam sortem deflentem, «Noli, ait, flere
propter me, quia præter jus et ¿equum ad dirum
hoc supplicium ducor, meliorquc sum iis qui ad
mortem me damnarunt. » Ita Plutarchus in Lacon,
Chilon grand®vus asserebat se sibi nullius
facti conscium esse, cujus premierei, uno excepto,
quod cum esset delectus arbiter, ut inter duos
amicos litem dirimeret, nec quidquam vellet ad­
versus leges facere, persuaserit alteri amico, ut
ad alios deferret arbitrium; hoc fado ct legem
servavit ct amicum. Dicebat enim se patronum
legis facere debuisse, eoque offendere amicum.
Ita Laertius in ejus Vita.
Julii Drusi domus patebat vicinorum prospec­
tibus. Suggessit faber se cam sublaturum quin­
que talentis. Cui Drusus : Decem dabo si talem
reddas domum meam, ut undequaque pateat
omnium oculis, ut omnes videant quomodo domi
mc® vivatur. Plura congerit Stobœus, serm. 22.
Audi ex mullis pauca. Periander rogatus, « quid
esset libertas? » dixit : a Rechi conscientia. « ko-

408

CONTENTARÍA TN ACTA ARCTAT OR FAT. CAF VXIV.

crates dicebat : « Omnino sperandum non esse,
si quid turpe feceris, te lafitnrum. Quamvis enim
lateas alios, tute tamen tibi male conscius eris. »
Pythagoras « neminem tam audacem esse dice­
bat, quem mala conscientia non faceret timidis­
simum : » hæc enim ad ventum quemlibet expa­
vescit, uti pulchre in Ægyptiis describit Sapiens,
cap. XVII, 4 et seq. Idem dicere solebat : « Virum
®pium plus mali pali afflictum conscientia,
quam eum qui corpore castigatur, n Multo eniin
graviores sunt animi œgri quam corporis morbi,
juxta illud Poche :
Ernioso pntes, quos diri conscia ficti
Mens habit attonito*, ct diro verbere aedit,
Occultum quatieolo animo tortore flagellum?

Quocirca Chilon asserebat, « damnum turpi lu­
cro semper præfcrendum esse. Illud enim semel
dolere, hoc semper. » Ita Laertius, lib. I, cap. iv.
s Conscientia enim rectæ voluntatis, maxima re­
rum incommodarum est consolatio, v ait Cicero
ad Torquat.
Praittr. Ad Deum kt ad homines. — Ut nec homines,
difignoi- nec Deus cardiognosles eam culpare possit : Deus
enim intima mentis et conscientiæ acutissimis ct
lucidissimis divinitatis oculis inspicit et perspicit.
Nam, ut ait Clemens Alexandrinus, lib. Vii Strom.,
post initium : « Sicut sol non modo cadum ct
orbem universum illuminat, terram et mare col­
lustrans, sed per fenestras quoquo et exiguum
foramen, in abditissimos œdium recessus splen­
dorem emittit; sic Verbum quoquoversus diffu­
sum vel minimas vilæ actiones respicit. » Quo­
circa S. Leo, serm. 5 De Quadragesima, suos mo­
net, «ut non sibi blandiantur : Quia nobis, ait,
conscientiæ singulorum patere non possunt ; cum
oculos Dei simul universa cernentis, non abdito­
rum, non parietum septa concludant : nec solum
ei acta ct cogitata, verum ct agenda el cogitanda
sint cognita. Ista ergo scientia summi judicis, iste
est tremendus aspectus ; cui pervium est omne
solidum et apertum omne secretum ; cui obscura
clarent, mula respondent, silentium confitetur,
et sine voce mens loquitur. » Et S. Bernardus, De
Mado bene vivendi, ad sororem : « Ibi pecca, ubi
Deus non est,w non videt. Si autem Deum credis
te tuaque ubique videre, quomodo in oculis
tante majestatis el judicis ac vindicis peccare
audes? Sane si serio Dei præsenliam ct intuitum
cogitaremus, impossibile foret coram eo peccare,
cum ad iram piovocare, eum ad vindici am laces­
sere. Studeamus cum Paulo inoffensam habere
conscientiam ad Deum ct ad homines semper.
Dicamus cum S. Francisco Xaverio : « Ubicumque
fuero, meminero me m orbis terne theatro, in
cœleslis Regis ac superum oculis versari. »
Semfer. — Syrus, perseveranter.
% 117
17. Post annos autem plures, — puta 24 a
conversione Pauli : ipse enim conversus est
anno Christi 36, hoc vero gessit et dixit anno

Christi 58. Vide Chrouotaxin qunm Actis præposui.
Eleemosynas facturus, — puta quas in Asia a
fidelibus collegeram pro Christianis pauperibus,
qui erani Hierosolyma*, eas ipsis perlaturus. Vide
II Cor. vni ct iv. Elidit suspicionem seditionis, q. d.
Adeo non sum seditiosus, ut beneficenliæ et eleomosynæ causa, faciendæ genti meæ, tantum iter
llierosolymam susceperim.
Oblationes et vota. — Hinc videtur, quod
Paulus prius nuncnparit vota el oblationes quas­
dam Hierosolyma* in templo offeccndas, ante­
quam moneretur a Jacobo, cap. xxj, 20, sed mo­
nitum a Jacobo ea accelerasse. Fecit id ad invi­
diam Judæorum vitandam corumque gratiam
captandam, ostendendo se templi ct legis esse
cultorem, non hostem.
18. Invexerunt me purificatum in templo. — Ven. iv
q. d. Ergo non violavi templum, ut ipsi obji­
ciunt, sed honoravi : quia purificatus sum in eo.
Singula verba Pauli habent nervum et pondus,
quo objecta crimina infringit.
19. Quidam autem fa Asia Judæi.— Syrus et Vers, ix
Vatablus : Quidam autem cx Asia Judxi eum tumul­
tum concitarunt, non ego, quos oportuit sistere mecum coram te, q. d. Accusatores mei concitarunt
tumultum, non ego: illos ergo hic sistere opor­
teret, judicare cl punire, non me, qui seditionem
ct injuriam passus sum, al) cisque plagas pene
lethiferas excepi (1).
20. Cu.m stem n concilio, — quasi reus acen- Veri.»,
salus a Judæis: quare ipsorum est dicere, quam
iniquitatem in me invenerint, camque probare « t
me convincere. Syrus vertit cum starem, scilicet
in concilio Hierosolymitano reus coram eis, cap.
xxm, 1, ct ita legit Dionysius, Cajclanus el non­
nulli alii. Græcum <jtxcg;, cum sit in aoristo, utro­
que modo verti potest. Posteriori lectioni valde
congrue respondet id quod subdit Paulus, se
clamasse in concilio : «Quoniam dc resurrectione
ego judicor, n
21. Nisi de una hac voce. — Est tacita ironia et Vm-îi.
sarcasmos, 7. d. Nullam seditionem concitavi, nisi
ita censere ct nuncupare velint vocem meam,
qua clamavi inter cos stans: «Quoniam de resur­
rectione mortuorum ego judicor hodie a vobis, n
Ob illam enim vocem Pharisœi fecerunt schisma
a Sadducæis, ac contra eos Paulum lutati sunt.
Verum hujus schismatis vos ipsi fuistis causa,
non ego, qui meam causam egi ac veritatem dixi,
incamque de resurrectione Christi et Christiano­
rum fidem palam professus sum. Quid in haa
mea apologia peccavi? quod in hac fidei meæ
professione crimen admisi? Egi enim rem neces­
sariam, laudabilem, veram, religiosam el piam.
Unde nonnulli Græcum t., id est nisi, quam, ver­
tentes aut, sic transferunt : Aut hi ipsi dicant si
(1) Alii : Judæoe Asiaticos, utpote testes avràrroc
P nihis queritur abesse ; quia presentes ipsi eum de­
fendissent.

W
COMMENTARIA IN ACTA jAPn^TALOnPV, r.AT». XXIV.
quid invenerint in me iniquitatis; aut de una hac patræ, « ut ejusdem Antonii Felix progener, Clau­
vo e, qua clamavi inter eos stans, 7. d. Si nihil dius nepos esset, n Unde videtur, quod Cypris,
aliud habent, vel hoc objiciant crimen, quod cla­ uxor Agrippæ et mater Drusillæ, fuerit filia M.
marim me ob fidem et professionem resurrectio­ Antonii et Cleopafræ, ait Mariana in cap. xxv
nis judicari. Verum hoc non est crimen, sed virtus Ac for. Hinc et videtur vocata Drusilla, a Livia
ct laus mea. /Vidit Glossa, voluisse Paulum rur­ Drusilla, uxore Amnisti, ejusque filio Dro<o, fra­
sum Judæos inter se commissos a se avertere ; tre Tiberii Imperatoris. Drusus enim ex Antonia,
refricando enim nomen resurrectionis, tacite re­ sorore M. Antonii, genuit Claudium, qui CaioCanovabat dissensionem inter Pharisæos et Saddu- ligulæ in imperio successit. Agrippa enim rex,
eæos, quam paulo ante excitant Hierosolymis. pater Drusillæ, evectus fuit ad regnum a Caio Ca­
Pharisæi enim avide nnmcn et fidem resurrec­ ligula et Claudio Imperatore. Unde in Claudii
tionis excipiebant, enroque contra Sadducæos gratiam, filiam Drusillam nominavit : Drusits
palam propugnabant. Denique resurrectionis me­ enim cognomen fail (amili» Claudi». Unde et
minit, ut præscs Gentilis sciat Paulum a Judæis Livia, uxor Augusti Cœsaris, mater Drusi et avia
non seditionis accusari, sed novæ religionis, puta Claudii, cognominata fuit Drnrilta, quam Cain*
resurrectionis, quam Gentiles, si non credebant, Cæcar quasi deam consecravit habita Veneris :
certe non damnabant, imo reverebantur, metue­ siculi eadem nomine luna» consecrata fuerat dea
bant et suspiciebant. Hæc enim fides signum est, habitu Junonis. Unde ipsa vocata fuit Venus coe­
causa et stimulus pietatis vitæquc timorata», in­ lestis, cognomento Panthea. Ita Dio, lib. LIX, et
ex eo Lipsius in lib. V Annalium Taciti, sub ini­
nocentis et sancho. Unde subdit Lucas :
22. DlSTtl.1T AUTEM ILLOS FELIX, CERTISSIME SCŒ5S tium. Porro Drusilla hæc, teste Josepho, lib. XX
de via hac. —Ax^Xi'çtîcv, id est certius sciens; sed Antiq., cap. V, tres habuit sponsos. Primo enim Tritui
comparativus ponitur apud Græcos et Latinos desponsa fuit Epiphani, Antiochi regis filio : sed
hic eam recusavit, quia noluit subire circumci­
eleganter pro superlativo. Hinc illud Poetæ :
sionem, quæ conditio in nuptiis ipsius, utpote
Vespere qui luces cœlo jucundior ignis.
Judææ, petebatur. Secundus fuit Azizus, rex Eme­
id est jucundissima stella. Platonici enim cense­ so», qui subiit circumcisionis conditionem, itaque
bant stellas esse ignitas, adeoque esse ignes et cum ea matrimonium iniit. Tertius fuit Felix, qui
faces cœlestes. Et illud Apostoli : « Major autem eam ab Azizo marito ad se pellexit. Hinc Drusilla
horum est chapitas. u Major, id est maxima inter vocata est a trium regum uxor, ct 1er regina, »
ideoque forte a Suetonio in Claudio, cap. xxvm,
fidem cl spem, I Cor. xur, 13,
Porro per viam aliqui accipiunt Judaismum ct Felix dicitur « trium reginarum maritus. » Deni­
jus Judaicum, q, d. Felix, nipote diu versatus que Drusilla profligati pudoris ct fidei femina, a
inter Judæos, sciebat quænain esset religio Ju­ marito rege ad adulterum præsidem, non solum
daica , quantumque distarei a Christiana quam abdicata conjugali fide, sed et patria religione
prædicabat Paulus. Melius alii per viam accipiunt spreta, transiit, ac cum Felice Gentili facta est
institutum et religionem Christi et Pauli, q. d. Gentilis (1).
Audivit. — Incitante forte Drusilla uxore, quæ
Felix tum cx litteris Lysia», tum ex audita Pauli
tam sapienti, modesta et innocenti apologia, certo cum esset Judæa. ex curiositate volebat audire,
cognovit ejus doctrinam, religionem el vitam non quænam esset nova secta quæ a Jud po Paulo
osse seditiosam, uli accusabant Judæi ; sed cos ex prædicabntur, ac quid differret Christianismus a
odio contra cum inique conspirasse, uti Pilatus Judaismo. Unde curiosi hi auditores nullum ex
agnovit Clirbti innocentiam, ac contra eam in* ardenti Pauli concione fractam retulerunt, nisi
justo conspirasse Scribas et Pontifices. Ita S. Chry- majoris damnationis, ob majorem post agnitam
sostomuft, Lyranus, Hugo, Dionysius et alii. Nola veritatem in erroreel vitio culpam ct pertinaciam.
Fidem que est i.\ Christum Jesum, — qume^tde
hic insigne testimonium innocentée el virtutis
Pauli. Quare debuisset eum absolvere illlcoquo Christo Jesu, puta fidem Christi, sive ChriMianam.
23. Disputaste autem illo de justifia et casti- vm.O
dimittere Felix; sed instar Pilati, ne pontifices
offenderei, cl ut pecuniam a Paulo emungeret, TATE. — Syrus, de justitia et sanctimonia; castitas
eum in custodia inique detinuit. Ita Chry*os- enim est sanctitas, id est puritas animæ el corpo­
tomus.
il) Duas Drusillas Felix uxores habuit : alteram Jq. 23. Et habere requiem, —
, id est rcZaiw- •l vain, de qua hic seræo, Agrippe majoris tiliam;allvr.nu
tionem, laxius haberi, mitius tractari, dari ei plus Humanatu, \nlouii el Cleopatra neptem, <te qua Taci­
tus, ¡lid. V, ii. Quam autem prius secum tabuerit,
libertatis et recreationis.
. 24. Cum Drusilla uxore. —Drusilla erat'filia «adhuc dubitatur. Gratius ad Suetonium, Ciaud. c-ip.
Herodis Agrippa* sopioris, qui S. Jacobum occi­ xxvm, suspicatur Drusillam Antonii neptem <bem obfisse antequam Felix veneni in Jud c.im, ibi veru istum
dit et S. Pelium incarceravi!, cap. xii, I; ac con­ duxism Drusdliun Agnpp v. Hanc ipsam. Uenxh$ Agnppae
sequenter erat ipsa soror Agrippa» junioris, de majoris idurn, Azüo, Emesorum rogi nupt im, nefariis
a qyo cap. seq. Cornelius Tacitus, lib. V llislor., artibus a inailo abduxit, sibique uxorem A&civit .•
XX, vu, Î.
scribit Drusillam fuisso neptem Antonii el Cleo- qua re Josephus, hb.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXIV.
Frih ri-, ufi ostendi I Corinth, vn, 34. Studio Paulus tum, in quo Felix multos Judæorum immissii
i 'r appositum hoc Felici thema dicendi accepit : militibus occidit. Atque hæc semina fuerunt re­
Wi sciebat enim eum esse adulterum et injustum, ut bellionis, quæ paulo post in apertum bellum
eum ad castitatem et justitiam revocaret. Adul­ eruperunt, quo a Tito vastata et eversa est Hiero­
terum, quia Drusillam ob eximiam pulchritudi­ solyma. Pergit Josephus, cap. vu : « Cæteruin,
nem, opera Simonis cujusdam magi ad sc pelle­ inquit, postquam Felici successor, Portius Festus,
xerat, ut relicto priore matrimonio Azizi, regis a Nerone missus est, primores Judæorum CæsaEmesenorum, ad suas nuptias transiret : unde ex reain incolentium Romam profecti sunt Felicem
ea suscepit filium, quem a patre Drusillæ Agrip­ accusaturi; dedissetque omnino pomas injuria­
pam nominavit. Addit Tacitus, eum per omnem rum quibus Judæos affecerat, nisi Nero cum do­
libidinem grassatum esse, cujus verba mox reci­ nasse! Pallantis fratris precibus, qui tum in pretio
tabo. Nec mirum : si enim regium thalamum in­ erat apud principem. » Vide cumdem, lib. II
vadere ausus est, et a rege reginam ad se tradu­ Delii, cap. XII, ubi graphice describit, quanta tum
cere, quid non tenlarit in plebeios et subditos? fuerit sicariorum et latronum copia, audacia et
Merito ergo coram adulteris, Felice et Drusilla, terror.
Paulus disputavit de castitate, Paulus, inquam,
Merito ergo Paulus coram injusto præside de LiU rtia
antistes virginitatis, qui, ut ait S. Augustinus, justitia disseruit. Ubi rursum nola libertatem ct r4uU*
homines angelos, imo deos efficere satagebat.
magnanimitatem Pauli. Felicem enim tyramDW
Moraliter: docet hic Paulus, judices et provides libere tyrannidis arguit, sciens ea dc causa ac
debere esse continentes, tam a venere, quam al) ipso recenter occisum Jonatham pontificem, ai
avaritia, ne ob lucrum justitiam, ob cupidinem proinde simili se neci pro Deo et justitia offerens.
castitatem et conjugia evertant. Unde prisci Ro­ Eumdem cum Drusilla arguit adulterii, memor et
mani mire ab utraque se continuerunt, caque conscius Joanncm Baptistam accusantem adulte­
ratione propagarunt imperium, tamque amplum rium Herodis (qui erat propatruus Drusillæ : erat
et tantum, quantum in historiis legimus, conse­ enim patruus Herodis Agrippæ, patris Drusillæ)
cuti sunt, uti mullis exemplis docet Valerius Ma­ cum Herodiade, præmium suæ accusationis tulisse
ximus, lib. IV, cap. in.
mortem et martyrium : nimirum hoc quærcbat,
Injustum, quia, ut ait Tacitus lib. XII Annal., hoc ambiebat Paulus.
factus præses Judææ a insolescebat, cuncta ma­
Vere S. Chrysostomus, homil. 2 De Laudibus
leficia sibi impune ratus, tanta potentia subnixo.» S. Pauli : a Paulus, ait, tyrannos ac populos spi­
Et mox : « Felix intempestivis remediis delicta rantes furorem, vclut esso quosdam culices exis­
accendebat. » Idem, lib. V /Ustor. : a Felix, in­ timabat. Mortem vero, et cruciatus, et mille sup­
quit. per omnem sævitiam et libidinem jus re­ plicia, quasi ludum putabat esse puerorum,
gium servili ingenio exercuit. » Fuerat enim ipse dummodo propter Christum aliquid sustineret.
servus, æque ac frater ejus Pallas, a quo per Etenim coarctalus carcere habitabat coelum, ac
Claudium Imperatorem libertate donatoci evecto, libentius verbera excipiebat et vulnera, quam
Felix pariter Judææ præfectm am obtinuerat. Hic alii bravia diripiunt. » Et inferius : a Siquidem
verum est illud Proverò, xxx, 21 : « Per tria mo­ Paulus in terragradiens, sic se agebat ineundis,
vetur terra, ct quartum non potest sustinere : per quasi angelorum societate frucretur. Nam possi­
servum, cum regnaverit; per stultum, cum satu­ bili adhuc colligatus corpori, illorum perfectione
ratus fuerit; perodiosam mulierem, cum in ma­ gaudebat, tantisque fragilitatibus subditus, in
trimonio fuerit assumpta; ct per ancillam, cum nullo inferior supernis virtutibus apparere certa­
fuerit h/eresdoiniuæ suæ.» Quocirca Felicem, ut bat. » Rursum : a Magnanimi est in amore et
melius res Judaicas administraret, sæpc admo­ odio apertum esse, » ait Elias Cretensis in orat. 10
nuit summus pontifex Jonathas ; qui proinde mo­ Gregorii Nazianzeni. Id hic cernimus in Paulo.
nita el monitorem non ferens, eum curavit inter­
Et db judicio futuro. — Hunc stimulum, qui
fici per sicarios, qui deinde ejus connivenlia in acerrimus est, impuro et injusto præsidi adhibet
multos alios grassati, plura homicidia, imo la­ Paulus, ut ad poenitentiam eum adigat, ct ad jus­
trocinia perpetrarunt, teste Josepho, lib. XX titiam, castitatem, fidem vilamquc Christianam
Anliq., cap. vi : « Invitati, ait, hac licentia sica­ traducat : aut saltem, ut frenum ejus cupidini
rii, per singula festa ventitantes et tela celantes, injiciat, ne tam gravia, ac solebat, committeret,
pan modo immixti turbis, alios confodiebant nove in gratiam Judæorum, contra justitiam se
propter privatas inimicitias, alios conducti pecu­ innocentem condemnaret, memor judicem suum
nia, idque non modo in reliquis urbis partibus, fore Deum et Christum, qui justitias judicabit,
sed in ipso templo etiam. Unde fas est credere, Psal. lxxiv, 3.
Deum tanta impietate offensum, adversatum esse
Discant Concionatores et Confessarli hoc di­
Hierosolymam, temploque utpote non amplius vini judicii stimulo pungere ct frangere dura im­
puro domicilio, Romanos induxisse, purificaturos piorum corda. Ita eodem illa pungit ct ferit Mo­
id lustralibus flammis. » Subdit deinde Josephus ses , Douter, cap. i, vers. 17; David, Psal. lxxiv,
tumultum Cæ^arvæ inter Judæos et Syros exor­ vers. 3; Salomon, Eccles. v , 7; Ecclesiasticus,

COMMENTARÍA IN ACTA XPOSTOLORPM,
cap. vu, vers. 40; Machaban, lib. Il, cap. vu;
S. Paulus crebro, ut I Corinth, cap. in , vers. 13 :
« Uniuscujusque opus manifestum erit. Dies enim
Domini declarabit, quia in igne revelabitur. © Et
cap. IV , vers. 1 : u Qui autem judicat me, Domi­
nus est. » Et epist. II, cap. v , vers. 10 : a Omnes
nos manifestari oportet ante tribunal Christi, ut
referat unusquisque propria corporis prout gessit,
sivo bonum, sive malum. Scientes ergo timorem
Domini suademus hominibus. » Paulum secutus
S. Cyprianus; lib. IV, epist. 9 ad Florentium:
« Hæc, ait, pro animi mei pura conscientia, ct
Domini ct Dei mei fiducia rescripsi. Habes tu litte­
ras meas , et ego tuas : in die judicii ante tribu­
nal Christi utræque recitabuntur. » Sic et noster
Edmundus Campianus, Anglica athleta et martyr,
in lib. Decem rationum, ratione 20 : a Veniet,
inquit, Elizabetha, dies illo, ille dies, qui tibi
liquido commonstrabit, utri te dilexerint, Societas
Jesu, an Lutheri progenies. » Audivi in Belgio
conciònatoreminsignem, qui in singulis concio­
nibus pathos vehemens ciebat intentatione et
exaggeratione judicii divini, magno audientium
motu et fructu.
Voi vir-

TREMEFACTUS FELIX. — VOX enim Pauli CUm ;

u?uni • ulP°^° adulterum et tyrannum, percellebat instar
mu* tonitrui. Talis enim est vox virginum, Apocal. xiv,
2. Paulus autem fuit virgo, ut patet 1 Corinth.
vu, 7. Hinc ct talis fuit vox S. Jacobi et S. Joannis intonantis : « In principio erat Verbum : »
uterque enim fuit virgo. Unde et a Christo cogno­
minati sunt a Boanerges, » id est filii tonitrui,
Marc. cap. ni, vers. 17. Vere S. Hieronymus,
epist. Gl ad Pammachium : « Ubi, inquit, electionis
vas, tuba Evangelii, rugitus Iconis nostri, tonitru
Gentium. » Et S. Augustinus, serm. 31 De Verbis
Apostoli : a Audivimus , ait, de nube magna to­
nitrua : nubes enim Dei verba ista sonuerunt et
tremerò nos fecerunt. © Si impium presidem per­
culit Paulus, dum coram eo staret subditus, reus
ct vinctus ; quomodo percellet eumdem, quando
cum Christo et Apostolis sedebit super thronos
duodecim, judicans Felicem, adeoquo omnes
tribus Israelis ct totius orbis juxta illud Sapient.
cap. v, vers. 1 : « Tunc stabunt justi in magna
constantia adversus cos qui se angustiaverunt ct
quiabstulcruntlaboreseorum. Videntes turbabun­
tur timore horribili, n etc.? Quocirca in Paulo ve­
rum est illud ænigma ct elogium antislrophnin :
Imbellis coce bellat, innocens nocet ;
Inermis arma superat, immolas movet;
In pice pugnax, pacis in pugna tenax ;
Clemens in ira, horrendus in dementia ;
Rigide severus, ct severus comiter ;
Judicatus judicat, et judicem percellit ;
Vinctus vincit, vinciendo vincientem ;
Reus til judex, judicemque facit reum ;
Supplex imperat, imperans supplicat ;
Terror timet, Umor terret.
0 miram virtutis vim! o virum! o angelum!
O novum novi Pharaonis Deum!

ckp.

XXIV.

409

Quod nunc atti.net. — Perperam Dionysius
legit, « quid nunc attinet,» scilicet de istis loqui
ct ita detonare? Grece enim est,
fyc», quod
Pagninus ct Tigurina vertunt in presentía, abi
scilicet ad liberam custodiam , inquit Glossa; ita
ut libertatem daret eundi per civitatem, ait Ly­
ranus. Sequitur enim per antithesin : a Tempore
autem opportuno accersam te, © ut tuam causam
plenius audiam, examinem et judicem.
26. Sperans quod peci nia ei daretur a Paulo.— v>i« Mi
Græca addunt,
aûtt.
id est ut solveret
eum, quasi Paulus se lytro redempturus'esset,
ac pecunia empturus liberationem et libertatem.
Audierat enim Felix a Paulo ipsum pecuniam
attulisse Hierosolymam ad faciendas eleemosynas,
vers. 17, ac sciebat fideles et discipulos pro w
redimendo sua omnia impensuros. Vide hic sor­
didam Felicis avaritiam. Rectus preses facit illud
Taciti, lib. Xlll Annat. : <i Nihil in penatibus suis
venale , aut ambitioni pervium. » Preclare S. Nazianzenus in Sententiis : <Avarus, inquit, qui­
dam dixit : Fortunæ guttam malo, quam mentis
(sapienti») dolium. Huic sapiens reposuit : Mentis
guttam pluris facio, quam fortunæ dolium. »
Verum generosus animo Paulus Deo fisus, pro
coque patiendi avidus, sordidam hanc nundina­
tionem abominatus est, maluitque in carcere
manere ct mitti ad Neronem. Quid mirum? So­
crates apud Platonem in Critone docet, non
decere ut vinctus vinculis injustis, dato pretio,
sese eximat, decere potius ut pernam mortemque
innocenter et fortiter subeat. Nimis rigide Tertul­
lianus, lib. De. Fuga, cap. xii, hoc Pauli exemplo
concludere conatur illicitam esse omnem in per­
secutione fugam et redemptionem. Sancte enim
faciunt Catholici, qui suos sacerdotes ab haereti­
cis vel infidelibus captos pretio redimunt, æque
ac illi qui redimi se sinunt. Sanctius tamen et
generosius faciunt, qui Paulum imitantes redimi
nolunt, tum ut plura pro Christo patiantur, tum
ne Catholicos sumptu gravent, tum ne infideli­
bus Catholicos expilandi, ct sacerdotes capiendi
dent ansam, eis omnem lucri spem precludendo,
quod nonnullos o Societate nostra mihi familia­
res , in Hollandia captos factitasse scio, magna
sacerdotalis constanti» fama et gloria.
27. Biennio autem expleto. — Scilicet a capti- Verx it.
vitate et incarceratione Pauli, quam hucusque
enarravit Lucas, inquit OEcumenius, Beda, Ly­
ranus, Glossa, Sanchez, Cajetanns et Dionysius
hic, ac Onuphrius in Chronico : censent enim
Paulum per biennium a Felice Cæsareæ in vinculis
detentum fuisse. Verum hoe difficile est creditu.
Sic enim quadriennium integrum egisset Paulus
in carcere , nimirum biennium Cæsareæ, et bien­
nium Romæ. Quare alii passim censent Paulum
anno 2 Neronis, quo et captus est, ex Judæa vinc­
tum missum esse Romam ad Neronem. Quocirca
Baronins, Lorinus et Scali ger biennium hoc in­
choant a Neronis imperio. Nam ohm a Cumani

490

COWFVTARTA TV ACT' APOCTOFORÍJW. CAp XXV.

temporibus j FeTix a Claudio Imperatore in c an gis quam per actiones, præscrtîm quìa Paulos
provinciam missus fuerat proses. Verum hoc ge­ in carcere magis ct ardentius quam liber prae­
neralius videtur, ncc satis ad propositum. Quare dicabat Christum tam litteris, quam verbis et
magis pertinenter et apposite dicemus biennium exhortationibus, ut patebit in fine cap. xxviq.
hoc inchoandum a præfeclura Fulicis in Judæa : Sed hic computus dissentit a chronologia et co­
nam ante ¡JJad profuerat Trachonitidi, Bataneæ ordinatione annorum Pauli, quam consignat
et Gaulanitidi:CIaudius enim, sub finem imperii Baronius ct alii, egoque in Chronotaxi secutus
et vita», Felicem præfccit Judæa», ut dixi vers. 10. sum. Quare prius quod dixi, verius est.
Porro Onuphrius in CAronào censet Felicem
Volens autem gratiam prestare,
a Claudio missum esse pnrsidcm in Judæam anno jcarafliaOai, id est gratam rem facere, vel gratiam
Christi 52, Paulum vero llierosolymæ captum inire. Ita Vatablus, ne scilicet a Judæis, quos
esse anno Christi 55, qui fuit Claudii 14 ct ulti­ vexaverat, accusaretur apud Neronem. Sed im­
mus, ac biennio captivum apud Felicem man­ pius gratiam hominum quam quærebat, non
sisse, ita ut anno Christi 58 a Festo, qui Felici acquisivi!; nam a Judæis accusatus, vinctus
succssit, missus sit Bomam. Quæ sententia non missus est ad Neronem a Festo successore, pt
est incongrua, ncc improbabilis. Ex qua colligas, dixi vers. 23. Porro hic in Paulo vera est illa
Paulum integro quadriennio fuisse in carcere : aurea Nazianzeni in Sententiis gnome : a Dies ad
nam post hoc biennium missus Bomam, ibidem diem te transmittit levissimeque volvitur : con­
alterum biennium egit in carcere, cap. xxuii, stantis autem hominis sententia sempiternum
vers. 30. Mirum sano videtur Deum permisisse diem habet. » Et illa ibidem : « Ul incus maxima
Paulum tanto tempore claudi et ab apostolato ictus non pertimescit, sic mens sapiens omne
impediri. Sed per passiones honoratur Deus ma­ detrimentum extrudit. »

CAPUT VIGESIMUM QUINTUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Judcris poscentibus, Festus r' to' Panium num causam dicero velit Hierosolymis. Ille negat ct Famam ad
Casarem appellat. Pesivi, priusquam ad Casarem Paulum mittat, rogat Agrippam regem ut eum
audiat, et quid de eo faciendum sit, suggerat.

1. Festus ergo cum venisset in provinciam, post triduum ascendit Hierosolymam a Cæ­
sarea. 2, Adieruntque eum principes sacerdotum, et primi Judmorum, adversusPaulum : et
rogabant eum, 3. postulantes gratiam adversus eum, ut juberet perduci eum in Jerusalem,
insidias tendentes ut interficerent eum in via. 4. Festus autem respondit, servari Paulum
in Cæsarea : se autem maturius profecturum. 5. Qui ergo in vobis (ait) potentes sunt, des­
cendentes simul, si quod est in viro crimen, accusent eum. G. Demoratus autem inter eos
dies non amplius quam octo aut decem, descendit Caesaream, et altera die sedit pro tribunali,
el jussit Paulum adduci. 7. Qui cum perductus esset, circumsteterunt eum, qui ab Hieroso­
lyma descenderant Judan, multas et graves causas objicientes, quas non poterant probare.
8. Paulo rationem reddente : Quoniam neque in legem Jiidæorum, neque in templum, neque
in Caesarem quidquam peccavi. 9. Festus autem volens gratiam præstare Judæis, respon­
dens Paulo, dixit : Vis Hierosolymam ascendere, et ibi de his judicari apud me? 10. Dixit
autem Paulus : Ad tribunal Cæsaris sto, ibi me oportet judicari. Judæis non nocui, sicut
tu melius nosti. 11. Si enim nocui, aut dignum morte aliquid feci, non recuso mori : si
vero nihil est eorum, quæ hi accusant me, nemo potest me illis donare. Cæsarem appello.
12. Tunc Festus cum concilio locutus, respondit : Cæsarem appellasti • ad Caisqrpm ibis.
13. El cum dies aliquot transacti essent, Agrippa rex et Bernice descenderunt Caesaream
ad salutandum Festum. 14. Et cum dies plurcs ibi demorarentur, Festus regi indicavit de
Paulo, dicens : Vir quidam est derelictus a Felice vinctus, 15. de quo, cum essem Iliero-nlymis, adierunt me principes sacerdotum, et seniores Judæorum, pustulantes adversus

COMMENTARI! IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXV

4H

illum damnationem. I G. Ad quos respondi :Quia non est Romam consuetudo, damnare
aliquem hominem, prius quam is qui accusatur, præsentes hrsbeat accusatores, locumque
defendendi accipiat ad abluenda crimina. 17. Cum ergo huc convenissent, sine ulla dila­
tione, sequenti die sedens pro tribunali, jussi adduci virum. 18. De quo, cum stetissent
accusatores, nullam causam deferebant, d<- quibus ego suspicabar malum : 19. quæstiones
vero quasdam de sua superstitione habebant adversus eum, ct de quodam Jesu defuncto,
quem affirmabat Paulus vivere. 20. Hæsitans autem ego de hujusmodi quæstione, dicebam,
si vellet ire Hierosolymam, ct ibi judicari de istis. 21. Paulo autem appellante ut servaretur
ad Augusti cognitionem, jussi servari eum, donec mittam eum ad Cæsarem. 22. Agrippa
autem dixit ad Festum : Volebam et ipse hominem audire. Cras, inquit, audies eum.
23. Altera autem die, cum venisset Agrippa, et Bernice, cum multa ambitione, et introis­
sent in auditorium cum tribunis ct viris principalibus civitatis, jubente Festo, adductus
est Paulus. 24. Et dicit Festus : Agrippa rex, et omnes, qui simul adotis nobbcum viri,
videtis hunc, de eruo omnis multitudo Judæorum interpellavit me Hierosolymis, petentes
et acclamantes non oportere eum vivere amplius. 25. Ego vero comperi nihil dignum morte
eum admisisse. Ipso autem hoc appellante ad Augustum, judicavi mittere. 26. De quo quid
certum scribam domino, non habeo. Propter qued produxi eum ad vos, et maxime ad te.
Rex Agrippa, ut interrogatione facta habeam quid scribam. 27. Sine ratione enim mihi
videtur mittere vinctum, ct causas ejus non significare.
1. Festus ergo cum vexisset rx phovixciam.—Ti­ rum) peragere. Aliter Rugo et Vatablus, q. d.
gurina, Festus ergo suscepta provincia, puta cura Qui possunt sine rerum snarum incommodo,
et regimine provinone, nimiruiu Judææ ; id fecit quibus scilicet commodum est, ire Cæsaream.
adeundo Cæsaream : hæc enim erat caput pro- Secundo, potentes, id est validi oratores, sive accu­
vinciæ,si spectas Romanos; sin Judæos, caput satores lingua pollentes, et validis argumentis
erat Hierosolyma : unde mox eo ascendit Festus. armati ad Paulum accusandum et convincendum.
, et hoc proprie ad rem
3. Postulantes gratiam, —non justitiam : hanc Hi enim vocantur
enim in tribunali, coram tribuno cl Felice tenla- praesentem facit.
rant frustra, Paulo caus® suæ justitiam et inno­
Si quod est in viro crimen.— Pro crimen, Græce
centiam clare ipsis etiam hostibus demonstrante. est ««re», id est absurdum, insolens, indecens, in­
Rursum postulant gratiam, ut scilicet Paulus Ce­ fame..
1. Graves causas — air.dwrr*, id est crimina . ■ Vfw.7.
sarea, quo a tribuno ob insidias Judæorum missus
erat, remitteretur Hierosolymam, ut ei novas in­ criminationes; ita Tigurina, Pagninus et alii.
sidias struerent. Solet enim a prœsidibus ct prin­
9. Vis Hierosolymam ascendere?— Non jubet, v- •5
cipibus, dum primo principatum capessunt vel sed rogat. Impudens enim fuisset, si jnssisset, el
inaugurantur, peti gratia quæpiam. Judæi hic abduxisset illuc, ubi non erat redargutus. inquit
non aliam petunt, quam Pauli necem. Vide, quanti Chrysostomus, præsertim quia Paulus erat civis
Paulum æstiincnt, puta quantum Judaismi hos­ Romanus et stabat Cesare® ad tribunal Cæsaris
tem ct Christianismi hyperaspisten, ut, cum Romani : nomen enim Romanum in reo venera­
multa longe majora et publicum bonum spec­ tur præscs Romanus, ail Hugo.
tantia petere possint et debeant, iis omissis unum
Ad tribunal C esaris sto. — q. d. Cæsir suum
Pardi petant caput. Ita invidentes gloriæ Pauli, tribunal, quod tu nunc ejus vice occupas, o Feste,
nescientes longe magis eam celebrant. Vere Na- habet hic Cæsareæ, quasi in metropoli provinci®,
zianzenus, in Monostichis :
ibi ergo me judicari oportet, non llierosolym®.
Porro tasares nuncupati sunt Reges ct Impera­
(ìralum csl invideri : at invidere indens probrum.
tores Romani, a Julio tasare, qui primus impe­
■i. Festus autem respondit servari Paulum in rium occupavit, et vocatus est Casar a familia.
Cesarea.—Refutavit Festus petitionem Judæorum Fuit enim Cæsarum familia Juliis ascita, qui cx
dc Paulo Hierosolymam accersendo, sive quia ex Julio Ascanio. Æneœ filio, descenderunt, juxta
vultu, voco et gestu vidit malevolentiam Judæo- illud Virgilii, Æ'iuid. VI :
rum in Paulum; sivo quia audierat tin insidiis illi
Julius a miguo demissum nomen Julo.
a Judæis structis; sive quia tribunal præsidis erat
Cæsar autem primitus dictus est, vel acæsiis ocu- CMirb
Cæsareæ, quo proindo ipso properabat.
Potentes sunt — ad conficiendum iter, q. d. lis, vel a cæsarie seu capillis cum quibus natus «r»"»
Qui possunt proficisci et tantum iter (trium die­ sit; vel a cæso malris utero, quos ideo er-mi

4Î2

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM.

dici, et auspicatius nasci, quam eos qui in pedes
nascuntur, asserit Plinius, lib. VII, ix; ideoque
Scipionem Africanum seniorem Casarem cognomi­
natum esse. Spartianus vero et Servius aiunt pri­
mum qui Casar vocatus sit, fuisse Julii Cæsaris
avum, qui in Africaclephantum interfecit ; Elephas
enim lingua Punica vocabatur Casor. Certe Ju­
lius Cæsar, a quo propagata est familia ct nomen­
clatura Cæsarum, non cst natus cæso utero ma­
terno, habuit enim ipse matrem Aureliam, quam
amisit dum in Gallia bellum gereret. Adde : ejus
quoque pater nuncupatus est Casor, qui prætura
functus Pisis obiit.
Mhi
Porro ipse hoc nomen propagavit in posteros,
Cimi ojj rerum a se gestarum splendorem et gloriam
gium ìù- quam multi secuti sunt, nemo assecutus. Ipso
tur*, enim omnem Galliam quæ saltu Pyrenæo, Alpibusque, ac Rhodano Rhenoque continetur, no­
vem annis in provinciæ formaiu redegit. Ipse
Germanos trans Rhenum habitantes, primus Ro­
manorum ponte fabricato invadens, subjugavit.
Ipse Britannos au tea ignotos devicit. Ipse in Ita­
lia Picenum, Umbriam, lletruriam occupavit. Ipse
validissimas Pompeii copias quæ sub tribus le­
gatis, M. Petreio, S. Afranio et M. Varrone in His­
pania erant, invasit. In Macedonia superavit Pom­
peium, in /Egypto Ptolemæum, in Ponto Pharna­
cem , in Africa Scipionem et Jubam, in Hispania
Pompeii filios, idque citissime, instar fulminis
omnia pervadens et sternens, ut merito hoc sibi
elogium usurparit : a Vidi, veni, vici, n Ipse
quinquies triumphavit : primum de Gallia, postea
de Alexandria; tertio, de Ponto; quarto, de Africa;
quinto, dc Hispania. Denique ipse Pompeium,
Senatum, Romam totumque Imperium primus su­
begit et occupavit. Porro ipse fuit liberalissimus,
maxime post hos triumphos: ita Suetonius in ejus
Vita. Quocirca Julius Cæsar hisce elogiis a nu­
pero Poeta celebratur :
Lux Caesorum ct pater,
Romanus Alexander, terne Mars,
Victo orbe, urbem victricem orbis vicit.
Ingratam patriam patriis armis puniit.
Eam vicit invitus, qua vixit invita.

Sane videtúr ipse fuisse naturæ, ingenii, prn^’uau. dentia», fortitudinis ct felicitatis prodigium, adeodu. Q110 Detis Romanam aristocratiam per cum in
*tr? monarchiam convertit, ut viam sterneret Christo
supremo Monarchal paulopost nascituro,eltotum
orbem jam a Julio quasi in monarchiani redac­
tum, per S. Petrum Romanum pontificem et
Constantinum Romanum Imperatorem sibi subju­
gaturo.
Vere enim dixit Tacitus, lib. I : « Unum reipublicæ corpus unius animo regendum est. » Et
Thucydides,lib. VI : «Inordinata cst res plurium
principatus. » Et Homerus, Iliad. II, et ex eo
Aristoteles, lib. XII Metaphys. : « Non mullos
regnare bonum, rex unicus esto. » Verius S. Leo,

ckp.

X\’V.

sum. i inhativit.S. Peli i ct Pauli : «Cum duodecim
Apostoli, inquit, imbuendum Evangelio m»mdum, distributis sibi terrarum partibus, susce­
pissent , beatissimus Petrus, princeps Apostolici
ordinis, ad arcem Romani destinatur imperii,
ut lux veritatis, quæ in omnium gentium revela­
batur salutem, efficacius se ab ipso capite per
totum mundi corpus effunderet : n nimirum,
sicut Idem ibidem ait, « ut tot populos cito per­
vios haberet prædicatio generalis, quos unius
teneret regimen civitatis. »
Ibi si e oportet judicari. — Caule dicit Cæsareœ AnCim
se debere judicari, non autem Cæsarcm esse^1^
suum judicem, quia proprius Pauli judex et su- hili
perior erat S. Petrus; sed quia eum non agnos­
cebant Judæi et Romani Gentiles, hinc coram
Romanis præsidibus accusatus a Judæis Paulus,
coram eis causam dicere debuit. Romani enim
Judæam et Judæos sibi subegerant cisque do­
minabantur. Adde, in civilibus Apostolos ct
Ecclesiasticos primis illis Ecclesiæ temporibus,
debuisse parere .Magistratui civili, ut insinuat
Paulus, Hom. xm, ct ibidem expresse docent
S. Chrysostomus, Theòdorelus, Theophylactus et
S. Thomas. Necdum enim introducta erat exemp­
tio et immunitas Ecclesiastica, quam posteriori­
bus sæculis Pontifices et Concilia OEcumenica
sanxerunt, ac reges principesquo Christiani ap­
probarunt et concesserunt. Cum cnim ipsi sint
oves ct subditi Pontificum, non decet ut ipsi ju­
dicent suos Pastores ut Superiores, etiam in
civilibus. Verum tempore Pauli principes erant
Gentiles, non Christiani, qui nullo modo tulissent
Apostolos a sua jurisdictione eximi. Quocirca cis
sponte se subjecerunt Apostoli, ne darent infide­
libus scandalum, neve principes contra sc et
fideles concitarent. Vide Lessium, lib. 11 De Juslit.,
cap. XXXIII De tribulis et vectigalibus, dubio 4 ; ct
Rellarminum, lib. 11 De Romano Pontif., cap.xxix.
Denique Paulus vim passus a Judæis, licito
imploravit auxilium Cæsaris, cum aliud tribunal
ct remedium se vitamque suam tuendi non habe­
ret, uti docet S. Augustinus, epist. 30. Paulum
imitatus est S. Athanasius, qui oppressus ab
Arianis, imploravit auxilium Constantii Impera­
toris Ariani. In Apologia cnim ad Constantium
sic ait : « Si apud alios accusatus essem, ad tuam
Majestatem provocarem, sicut Apostolus dixit :
Cæsarein appello, et cessatum est ab insidiis con­
tra eum. »
Judæis non nocui, sicut tu melius nosti. —
a Melius, n quam ut plenioris cognitionis causa
oporteat te ire Hierosolymotn ibique meam cau­
sam investigare meque judicare. Testatus est
tibi Lysias, Felix aliique meam innocentiam.
Tu camdem cx accusatione Judæorum turbu­
lenta, qua nihil probare potuerunt, meaque pru­
denti et vera defensione cognovisti : sat ergo eam
nosti.
11. Non recuso mori. —Nota sincerum etintre- Veri.iL.

413
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, Cap. XXV,
pidum Pauli animum ct vocem : adeo jus ct tri­ secedere, ac secreto suos consiliarios consuluit,
bunal non declinat, ut si quid contra id peccarit, quid in hac causa facto esset opus, ct an admit­
pœnæ ct morti ultro sc offerat.
tenda esset Pauli appellatio ad Cæsarcm, an vero
Nemo potest me illis donare. —Tacito perstrin­ rejicienda : si enim Paulus fuisset seditionum
git Prœsidçm, quod nimis in gratiam Judæorum concitator, uti accusabant Judæi, debebat illico
pendulus, velit Paulum judicare llicrosolym e. plecti, ncc mitti ad Caesarem, uti sanxerunt jura
Hoc enim erat cum tradere Judæis : tum quia ipsi civilia. Consiliarii ergo declararunt eum non esso
Paulo in via parabant insidias, ut patet vers. 3; Udem, ac proinde appellationem admittendam
tum quia llicrosolymæ conspirantes in cum esse, tum ut Paulo appellanti, tum ut Judæis qui
communi studio, tot tanlaquc contra eum ma­ Paulum in Judæa vivum videre non poterant,
chinati fuissent, ut manus eorum non potuisset aliqua ratione satisfieret; tum ut Cæçari hic ap­
pellationis honos a Preside tribueretur, eoqne
effugere.
yanhi
Qksarbm appello. — Syrus, protectionem Cæsar ipse profiteretur Cæsari se esse subjectum, cum­
;/vih? r,s invoco’ Appellavit Cæsarcm Paulus, primo, que suum esse superiorem et judicem.
CXSARF.M APPELLASTI , AD CASAREM IBIS , — q. 4.
quinte quia non vilæ suæ, sed Ecclcsiæ consulebat, ait
s. Augustinus, epist. S3. Secundo, quia cum ut Quandoquidem meum tribunal et judicium videri*
seditiosum et Cæsaris jura turbantem accusarant recusare ab coque ad Cæsarem appellas.
Judæi. Unde S. Chrysostomus notat miram Pauli Cæsacem, ac coram eo causam tuam age. Viwngenerositatem, qua apud illum, quem accusa­ tur cnim tee verba Præsidis manare ex anime#
batur læsissc, judicari velit. Tertio, quia oracu­ nonnihil in Paulum concitato et suboffenso,
lum a Deo acceperat, cap. xxni, vers. 11, se quod Paulus præsidis judicium suspectum et
Romæ evangelizalurum : hujus ergo occasionem nimis in Judæos propensum hac appellatione ar­
commodam capiat appellando Cæsarcm, sciens guere videretur.
id Deum velle, idcoque appellationis hujus suc­
Nola hic altum mirumque Dei consilium et .im­
cessum Deo curæ et cordi fore. Quarto, quia ex­ providentiam, quo Paulum per vincula, crimk lí“mo
perientia continua didicerat Paulus -, sc in Judæa nationes, injurias, vexatione non tantum Ju- tr»t>
nusquam et nunquam tutum fore, nec Judæorum dæorum, sed et judicum direxit Romam, ut cum
insidias et manus evasurum : ergo Romam ct S. Petro fundaret Ecclesiam Romanam, camque R ,1UIL
Cæsarcm appellat. Quinto, ut hac appellatione invito Nerone matricem cæterarum constitueret.
Cæsarcm, pula Neronem demereretur, sibique et Præclare S. Nazianzcnus, orat. 18 De S. Cypriaao :
Christianis conciliaret : aut certe , si ab eo dam­ « Divina, inquit, sapientia magnarum rerum
naretur, gloriose ut martyr Romæ in orbis theatro fundamenta multo ante jacere, ac contraria per
occumberet. Nam, ut vere ait Dionysius Halicam, contraria procurare novit, ut majorem sui admi­
lib. II : « Aut vita libera, aut mors gloriosa eli­ rationem mortalibus excitet. » Exempla dat
genda.» Potissima causa fuit, ad vitandos Ju­ Joseph, Mosen ct Hebreos : « Hac ille (Deus),
dæorum laqueos. Prudenter enim S. Gregorius inquit, Josephum fratrum scelere ct injuria ve­
Nazianzcnus in Sententiis : «Sapiens, inquit, vitat nalem, in Ægyptum duxit, ct in femina explo­
omnia gravia ac periculosa, æque ac nauclerus ravit, et in frumenti largitione nobilitavit, et per
tempestates. » Idem ad liosphorium, epist. 49, vel insomnia erudivit, ut in extera regione fidem et
juxta alios 15 : « Demens est, qui bis ad cumdcm auctoritatem obtineret, atque a Pharaone honore
lapidem impingit. » Et Thucydides, lib. I : a In­ afficeretur paterque maximarum illarum copiasidias anticipare potius, quam insidianlibus con­ rum Geret, propter quas /Egyptus cruciatur,
tra insidiari oportet. » Et Demosthenes, Philipp. I: mare scinditur, panis instar pluvi» funditur, so­
« Rerum occasiones tarditatem nostram ct ig­ lis cursus inhibetur, promissa terra per sortem
naviam non exspectant. » Et Seneca : « Sapiens distribuitur. » Ita Paulus hic per adversa extolli­
nunquam potentium iras provocat, imo decli­ tur et glorificatur, adeo ut per ejus vincula ipsius
nat, non aliter quam in navigando procellam. » fides, virtus ct gloria in aula Neronis omnique
Porro Neronem Poeta nuper hisce coloribus pretorio celebrata sit, uti ipse asserit, Philip.
pinxit :
i, 13.
Moraliter, idem Nazianzcnus ibidem docet, Pani'
Hio inter privatos optimus, inter principes pessimus fuit.
quod Paulus et Sancti sint cosmopolita» civesque
Regno dignus, nisi regnasse!.
mundi, quia patriam non habent Judæam, nec
Molles illius inores iu duris, induruere in mollitie.
Patrie dominus, non princeps luit.
Jerusalem terrestrem, sed cœlestem, pro qua om­
Doiuuin augustam fccil, angustam urbem.
nia acerba mortemque subeunt alacriter. S. Cy­
Patriam incendit, ut extinguerel.
prianus, inquit, hortabatur omnes fideles in
Huic defuit exlincto rogus :
persecutione Decii ad constantiam et martyrium :
Dedignatur terra tegere, qui terram dedignatur tangere
« Hanc enim negotiationem omnium præstantisi
12. Tunc Festus cum concilio (cum suis consultori- simam esso ; qua cxigUi sanguinis pretio cadeste
bus; ita Syrus) locutus. — q.d. Festus audita ac­ regnum emitur, ac brevia et fragilia bona cum
cusatione Judæorum et defensione P®uh, jussit eos sempiterna gloria commutantur. Unam enim

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cir. X\V.
414
magnis ct excelsis viris patriam esso, nempe pedibus. Confixos autem pueros in utero Varro
Jerusalem illam quæ mente percipitur, non eas dicit, capite infimo nixos, sursum pedibus elatis t
quas hic angustis finibus circumscriptas esse, non ut hominis natura est, sed ut arboris (uniif
atque ab aliis aliisque hominibus subinde incoli ct homo vocatur arbor inversa). Nam pedes cru­
videmus : unum item generis splendorem in eo raque, arboris appellat ramos; caput, stipim
consistere, ut divinam imaginem conservemus atque caudicem. Quando igitur contra naturam
atque exemplar nostrum imitemur. Unum porro forte conversi pedes, brachiis plerumque diduc­
principatum in hoc positum esse, ut adversus tis, retineri solent, agrius tunc mulieres eni­
improbum illum palmara obtineamus, ac ne in tuntur. Et Plinius, lib. VH, cap. vili : « In pedes,
iis certaminibus quæ pietatis causa suscipiuntur, inquit, procedere nascentem, contra naturam
animos nostros frangi et expugnari sinamus, est : quo argumento eos appellavere Agrippas,
ubi vitium cum virtute confligit, ct fluxus ac ut agre partos. » Unde et M. Agrippa multas
fragilis mundus cura firmo ct stabili ; et acerbus corporis animique agritudines habuit : « Nam
ac truculentus certaminis praeses cum fortibus fuit adversa pedum valetudine, misera juventa,
athletis ; et Celiai adversus Christum aciem ins­ exercito avo inter arma morlesque, ad «oxia
truit : ob easque causas et gladios contemnere, successu, infelici terris stirpe omni, sed pcr
et frigidum ignem, ac feras quamlibet immanes utrastjue Agrippinas maxime : » harum enim
et truculentas, mites existimare, et famem pro una genuit Caiuin Caligulam Casarem, altera
summis deliciis ducere ; amicorum autem et Neronem, « totidem faces generis humani. Prae­
propinquorum lacrymas, et luctus ac gemitus, ut terea brevitate avi, til raptus anno , in tormen­
diaboli illecebram, viæquc ad Deum ferentis tis adidteriorum conjugis, socerique pre gravi
impedimenta, preterire suadebat. H.rc enim vi­ servitio, luisse augurium preposteci natalis
rilium et strenuarum animarum esse, gravisque existimatur: » ita Plinius, et Suetonius, in Auconsilii ac prudentis. Atque harum rerum pro- gusto, cap. ixui, lxiv et lxv. Pari modo miser,
pinquurn exemplum ille ipse erat, utpote qui infelix et infaustus fuituterque Herodes Agrippa:
omnia pro stercoribus duxisset, ut Christum sub Juniore enim gestum est bellum Judaicum ,
ac eversa Judica et Hierosolyma a Tito. Addit
lucraretur. »
Vi-, i <. 13. Agrippa nex.— Hic Agrippa non fuit senior Plinius : « Neronem quoque toto principatu suo
ille, qui ab angelo percussus interiit cap. xii, sed hostem humani generis, pedibus genitum parens
ejus filius, frater Drusilla» el Bernices. Agrippa ejus scribit Agrippina. Ritu natura capite homi­
enim senior habuit duos filios, Drusum ct Agrip­ nem gigni mos est, pedibus efferri. »
Nola hic iuem tferodum ingenium et officium
pam juniorem ; ac tres filias, Drusillam, Beruiccm ct Mariamnem : ita Josephus, lib. XV11I in judicandis fidelibus et Christianis, continua
Antiq., cap. vir. Agrippa junior, ad distinctionem generatione propagatum. Primus enim Herodes
Senioris, ab Hebreis vocatur Agrippina. Hic mo­ Ascalonita fuit judex et carnifex parvulorum inriente patre puer erat Romæ, ct a Claudio linpe- nocenlum, futurus ct Christi, si eum nancisci
i atore creatus est rex Chalcidis. Deiude tetrarchia potuisset. Hujus filius, Herodes Antipas, irrisor
Philippi, puta Trachonitis, ei adjecta est; Judæa fuit Christi ct carnifex S. Joannis Baptista. Ncpoi
vero mansit sub præsidibus Ilomanis. Quod ergo vero Herodes Agrippa Senior, fuit judex etincarAgrippa mutavit Judæorum pontificem corum- ccrator S. Petii, homicida vero S. Jacobi. Abne­
que sacris se immiscuit, ut scribit Josephus, id pos, puta Agrippa Junior, hic quasi judex fuit
non tam jure quam conniventi» presidum Ro- S. Pauli.
manorum fecit, qui id ipsi tanquam Religione
Er Bernice. — Hoc nomine multa fuere illus­
Judaeo, et Judæœ regis nepoti ultro permiserunt, tres femina. Prima Bernice fuit uxor Ptolcmai
pr/esertim quia ditio Agrippa censebatur ad Lagi, primi post Alexandrum Magnum regis
Judieam et Judæos pertinere. Porro Agrippa Ægypti, mater Ptolcmai Philadelphi, rara mulier
aterque vocatus est, in gratiam M. Agrippai, qui forma ct viro dilectissima. Secunda Bernice fuit
fuit gener Augusti Casaris : ab Augusto enim filia Philadelphi, qua di inde fratri suo Ptolemoo
Herodes Ascalonita, qui fuit Agrippie avus. Evergeti nupsit, cujus crines in cœlum relati
.venum Judææ acceperat. Lude Agrippa senior putantur persuasione Cononis Mathematici, de
filiam vocavit Drusillam, in uratiam Livia, uxoris quibus elegiam habet Catullus. Tertia fuit Ber­
Augusti, quæ DrusiUa esi cognominata, ut dixi nice celeberrima apud Grecos, a quibus vocata
cap. Hiv, 24; filium vero Drusum, ingratiam est Pherenico, id est ferens victoriam, utpote
Drusi, filii Livia ct fratris Tiberii Casaris. Agrippa filia, mater ct soror Olyinpionicarum, id est
enim non Hebræum, sed Romanum est nomen
« orum qui in ludis Olympicis victoriam et pal­
ita dictum ab agro partu, vel ab ¿egritudine el mam tulerant, teste Plinio, lib. VII, cap. xl.
ai>bus. Audi Gellium, lib. VI , cap. xvi: Quo- Quarta Bernice fuit filia Herodis Ascalonita,
min in nascendo non caput, sed pedes primi quam Augustus Cosar m honore habuit. Quinta
ixfitcrant, qui pintus difli< dlimus œgerrimusquo fuit S. Veronica (bec enim in Chronico L. Dextri
ibetur, Agrippæ appellati, ab ¿egritudine et ct ab alus vocatur Bernice, Berenice, vel Bero-

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXV.

nice) quæ Christo eunti ad crucem sudarium
dedit ad sudorem extergendum, cui Christus
vultum suum impressit, quod Rom® in basilica
S. Petri magna veneratione asservatur ct quolanBr/ufc nis in cama Domini ostenditur. Sexta fuit hæc
tt ^u- hernico, Herodis Agrippæ Senioris filia ct Junioris
hui soror, ita dicta a proamita, puta a Bernice Herodis Ascalonike filia. Porro Agrippæ Juniori hic
eam jungit Lucas, ut significet eam non tantum
ipsius fuisse sororem, sed ct concubinam. Fuit
enim ipsa, æque ac soror ejus Drusilla, inconti­
nens ct suspecta dc incestu cum fratre : unde
ita se invicem diligebant, ut semper sociati ince­
derent, ut patebit vers. 23. Hinc cl Chrysosto­
mus eam vocat <x uxorem Agrippæ : » quare
Bernice, ut hanc suspicionem dilueret, nupsit
Polemoni, Ciliciæ, vel ut volunt alii Lyci® regi,
quem tamen mox ex intemperantia reliquit, unde
a incestam » eam vocat Juvenalis, Satyra 6:
« Barbarus incestas dedit hunc (adamantem)
Agrippa sorori. » Tacitus autem, lib. 1 et 11 llistor., docet eam placuisse Vespasiano et nihil pro­
pius fuisse quam ut nuberet Tifo. Audi Joscphum, lib. XX Antiq., cap. v : « Porro Bernice,
post Herodis obitum, qui idem maritus ejus ct
patruus fuerat, aliquanto tempore in viduitate
acto, cum spargeretur rumor cum fratre eam
congredi, suasit Polemoni, regi Ciliciæ, ut prius
circumcisus se duceret, rata sic se coarguluram
mendacium. Nec recusavit Polemon, inductus
maxime mulieris divitiis. Id tamen conjugium
diuturnum non fuit, propter intemperantiam,
ut fertur, discedente ab eo Bernice ; qui mox
desertus ab uxore et ipse Judaic® religionis de­
sertor factus est. » Addit Josephus de Mariamne,
altera sorore Bernices, ejusdem cum ea genii:
« Eodemque tempore etiam Mariamne dedignata
Archelaum, migravit in thalamum Demetrii
primi inter Alexandrinos Judæos, et Alabarchæ, ex
quo filium Agrippinam suscepit, p Ecco cum
quam impuris ct incestis Paulo fuit certamen, cl
tamen eos, licet judices suos, vehementia veri­
tatis et orationis suæ perculit et obstupefecit, ut
patebit cap. scq., vers. 24 ct 27.
Porro Bernice, si Græcurn etymon spectes idem
est quod
vlxr,;, id est gravitas, vel pondus
victoria, sive gravis el ponderosa victoria : Phcrenice vero idem est quod ferens victoriam. Mace­
dones enim v in 3 sæpe commutant et pro Phm vmce dicunt Berenice. Sin llebræum etyinom spec­
tes, Bernice idem est quod puritas ùuwxntia : 13
Lar enim est purus, >pj iiaki est innocens; ita
Pagninus in Interpret, nom* lIcLr. Hæc etyma et
significata optime conveniunt S. Veronica: : in
caderis vero, ac præscrlim nostr a hae, significant
non quales fueriul, sed quales esse debuerint (!).
(1) Hecliu» :

est nomen Macedonicum pro

nam Macedones y in p mutant: sic el
uiUibant pro

415

An î*alutandum Festum , — quasi novum præsidem, felicem ei adventum in provinciam gratu1 duri.
15. Postulantes adversus illum damnationem ,tir
— Súcr.v, id est sententiam, qua damnaretur ad mor­
tem ; ita Vatablus.
16. Non est Romanis consuetudo, etc. — Eadem v«r* n
consuetudo fuit apud alios populos. Est enim
juris nature et gentium, ut reus accusatus non
damnetur, nisi prius audiatur dclurque ei locus
apologi®. Unde illud : a Audi alterain partem. »
Ita Alexander, teste Piulare ho in Apophtheg., se­
dens pro tribunali judex alteram claudebat au­
rem, ut integram servaret reo. Refert Ammianus,
lib.XVIII, Delphidium, cum Numerium accusaret
furti, nec id probare posset, eo audacter negante,
exclamasse: «Ecquis,florentissime Casar, nocens
poterit esse usquam, si negasse suffecerit ? » Cui Ju­
lianus: «Ecquis innocens esse poterit, si accusasse
sufficiet? » Quocirca jura statuerunt ut reus, nisi
de scelero convincatur, absolvatur. Satius est enim
nocentem absolvere, quam innocentem condem­
nare, ff. be Pam., lib. Absentem., cap. De accusat.
Qua de causa litigantes astuti ct prudentes, in
lite se reos faciunt et hac ratione sa pe litem obti­
nent, quam alias perderent : facilius enim est
gerere bellum defensivum, quam offemivum ;
sicut facilius est urbem propugnare, quam ex­
pugnare. Accusatori enim incumbit probatio
criminis, reo sufficit ejusdem negatio. Unde si
accusatur deficiat m probatione, reus hoc ipso
absolvitur. Vita cium innocenti semel erepta,
nunquam restitui potest : vita vero nocenti con­
donala, quovis tempore repeti ct auferri potest,
uti ait Theodoricus rex apud Cassiodorum, lib.
Vii, epist. 1.
Damnare aliquem hominem , — d; àwùXuan, ad ne­
ccia cl interitum, ut addunt Giæca et Syrus. Unde
Biblia Romana recto
donare corrigunt, pro
coque legunt damnare. Donare enim aliquem ad
necem, ut habent Græca, idem est quod dam­
nare. Porro Lucas aitx*?
est donare, quia
Judæi petebant gratiam a Festo contra Paulum,
ut scilicet is sibi donaretur quasi donum ad
mortem, ut ait Paulus, vecs. 3, hoc est, damna­
re tur : quo satis agnoscebant infirmitatem et
iniquitatem su® causee, scilicet sc cupere dam­
nari Paulum per gratiam et favorem, quem reum
mortis agere non poterunt per justitiam.
18. Mullam causam (nullum delictum, nullum Vcu. a
crimen) dliirebant, — ita Syrus: hoc enim
oigmficat driu. Unde Noster causam hanc expli­
cans subdit : « Nullam causam deferebant de
quibus ego suspicabar malum. » Quare clare
vertit Pagninus, « nullum mmen intendebant
super bisce rebus, de quibus ego suspicabor;»
suspicabar, inquam, eo quod viderem Judæos
tam ardenter cum accusare ct deposcere ad
mortem.
19. Db si a sueekstiiionl. — Ita Festus,

4M
COMMENTARIA IN ACT,\ APOSTOLORUM, CAP. XXV
Gentilis, vocat Judæorum religionem. Et vero Abusi sunt Gentiles hisce elogiis et titulis, cum
illa jam per Christi legem et religionem abolita , suos Reges et Imperatores vel metu, vel adula­
incipiebat revera esse superstitio.
tione pro diis habuerunt et divinis honoribus ut
Vn 2%
20. Hæsitans autem ego de hujusmodi questione,
sacrificiis coluerunt. Unde Virgilios de Octavio
DICEBAM, Si VELLET IRE HIEROSOLYMAM. — Mentitur Augusto, Ecloga 1 :
Festus, ut suum factum coloret; nam non ob
Namque erit ille mihi semper deus, illius aram
hæ>itationem, sed in gratiam Judæorum volebat
Saepe tener nostris ab ovilibus imbuet agnus.
eum ducere Hierosolymam. Et cum paulo ante
vocarit eam superstitionem, quomodo de ea
Sanius Christiani Reges ct Imperatores Augustos
hæJtabal? Inde Chrysostomus : « Si hæsitans, nuncupant et venerantur, quasi divinitus datos,
inquit, et anxius es, cur in Jerusalem trahis? Sic et religiosa quadam veneratione, humana tamen,
dixit adumbrans suum peccatum (1). n
non divina, ob merita in rcmpiiblicam obser­
v
21. Ad Augusti cognitionem. — Nero hic, uti vandos.
quilibet Imperator, vocatur « Augustus, »
22. Volebam et ipse hominem audire,—ex cu- v ». n
9i origo, ab Octavio Augusto, qui Julio Cæsari successit, riosilate, quæ ingens videndi et audiendi Paulum
sicut a Julio vocal tir Osar. Octavius enim infans in Agrippa desiderium exacuerat. « Non enim,
vocatus est Thurinus. < Postea, inquit Suetonius inquit Chrysostomus, nisi concupivisset, quæsisin ejus Vita, cap. vu, Caesaris et deinde Au­ set audire; neque uxorem (sic vocat Bernicem,
gusti cognomen assumpsit : alterum testamento sororem et concubinam Agrippæ) sociam fecisset
majoris avunculi ; alterum Munatii Planci sen­ auditionis, nisi magna dc illo sensisset. >
tentia, cum, quibusdam censentibus Romulum
23. Cum multa ambitione — çawxoixç, id est ap- Vcr.u
appellari oportere, quasi et ipsum conditorem parentia, ostentatione, pompa, comitatu, fastu : fas­
urbis, praevaluisset ut Augustus potius vocaretur, tus hic situs erat in mulla famulorum et nobilium
non tantum novo, sed etiam ampliore cogno­ turba, splendore vestium, diademate, corona,
mine ; quod loca quoque religiosa et in quibus sceptro aliisque regalis dignitatis insignibus, in­
augurato quid consecratur, augusta dicantur, ab cessu pompatico, etc. Sic Suidas: çavraÇiodat, in­
auctu, vel ab avium gestu gusluve, sicut etiam quit, ¿TTtTÒ «poivtiv D47GV, scilicet pro apparare, pro
Ennius docet scribens : Augusto augurio post­ apparatu et ostentatione. Artabanus Xerxi dissua­
quam inclyta condita Roma est. » Inter multa dens bellum contra Græcos: « Ut procera, inquit,
enim praesagia imperii et felicitatis Octavii Au­ ct elata animalia fulminat Deus, nec sinit ostentare
gusti, quæ recenset Suetonius in ejus Vita, cap. se, græce, oui’Jf çocrwiCtaOxi, ac velut de se spec­
XCXIV et seq., aquila ei prandenti panem rapuit, taculum præbere : parva vero ne scalpit quidem
et illico reddidit. Rursum : « Aquila tentorio ejus aut vellicat: » ita Herodotus in Polymnia. Quocirca
supersedens, duos corvos hinc et inde infestantes sapienter Isocrates, Parœncsi ad Nicoclcm, docet
afflixit clad terram dedit, notante omni exercitu, principum majestatem et custodiam non consis­
futuram quandoque inter collegas discordiam , tere in stipatorum armis, sed in virtute amico­
qualis secuta est, ac exitum prœsagientc, n ait rum, benevolentia civium et prudentia principis,
Suetonius, cap. xcxvi. Nimirum aquila notabat et, ut addit Plinius, Panegyr. Trajani, in innocen­
Augustum, qui duos corvos, id est, Lepidum ct tia : « Hanc enim velut arcem inaccessam et inex­
Antonium, in triumviratu collegas debellavit, pugnabile munimentum, munimento non egere;
frustra se terrore succingere, qui septus eharitate
itaque se fecit monarcham.
Hinc Augustus, græce
idem est quod ve­ non fuerit : armis enim arma irritari, n Hic imple­
nerandus , et numinis velut majestate quadam tur illud de Paulo oraculum : a Ut portet nomen
colendus. Est enim Rex vel Imperator, viva Dei meum coram gentibus ct regibus,» Act. ix. «Vide,
in terris imago, ct quasi Deus quidam terrenus. inquit Chrysostomus, quale auditorium congre­
Unde illud tritum : a Principes fato dari. » Ita gatur Paulo coram viris principalibus civitatis.
Virgilios, lib. VlÆncfd., canit : « Augustus Cesar Princeps cnim et rex stipatoribus suis omnibus
divum genus;» et Servius in lib. IV Georg. : Au­ congregatis occurrunt, ct cum ipsis tribuni et
gustum, inquit, idem est quod augurio conse­ primi civitatis affuerunt. » Pauli cnim nomen ct
cratum, abusive nobile et majestatis plenum. Et Sta­ fama omnes ad cum videndum ct audiendum
tius, lib.IV Stivar., cap.n, et Ovidius, lib. I Pastor.: exciverat, et sane quosvis alios excivisset. Undo
optabat S. Augustinus tria videre, nimirum, Pan- Tria roto
Sanet» vocant augusti Patres, augusta vocantur
lum in cathedra fulminantem, Romam in llore * **
Templa, sacerdotum nte dicata manu.
triumphantem, Christum in carne conversantem,
Et Cicero, lib. Ill De Natura Deorum, de diis ait : uti dixi proœmio in S. Paulum.
In auditorium, — in prætorii aulam, ubi audie­
« Quos auguste omnes sancteque veneramur. »
bantur et agebantur causæ ct lites coram Præside
(1) « De hujusmodi quæstione,» id est, dubius hæ- pro tribunali sedente. In illud e carcere inducitur
n n- le quattone ad eum (Paulum) pertinente. Alii Paulus vinctus, sed præside, rege totoque con­
sessu celsior , uti audiemus cx ejus oratione car
nxl' /liquirwdi ad Jesum referunt.

417
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXVI.
pito sequendi. Nimirum « voluit Deus, inquit tamen Augustus Cæsar recusavit, ait Tertullianus,
Chrysostomus, clientis sui in tali theatro innocen­ Apolofj., cap. XXXIV, et Dio, lib. LV, quia occulto
tiam patefacere, totque tamque locupletibus tes* Dei instinctu, reipsa quasi praesagiebat instare
inoniis testatam facere. » Unde mox subdit Præ- ortum Christi, qui futurus erat Rex regum ct
ses, vers. 25:
Dominus dominantium, cujus ipse typus tantum
ren. ss. 25. Ego vero comperi nihil dignum morte eum erat ct umbra. Sic Ture® suum Imperatorem vo­
cant Magnum Dominum; Tartari, Pers® aliique
admisisse. — Comperi tum ex litteris Lysiæ, tum
cx testimonio Eelicis ante me præsidis, tum cx cumdcm vocant Sultan, id est dominum. Porro Tapm
Imperatores Christiani pinguntur cum globo in
accusatione Judæorum et apologia Pauli.
Ipso autem noe (id est ipsomel Paulo, ut patet ex manu, cui infixa est crux, quomodo primo pieGræco, /.ai
?o6tw) appelante ad Augustum, tus fuit Justinianus Imperator, teste Procopio, et pagitur,
JUDICAVI MITTERE, — Ç. d. NOD CX IDCO SCUSU (Ut- ex co Suida, verbo Justinianus. Verum noster Gret- CttrT
pole qui cum innocentem perspexi, ideoque libe­ serus, lib. 11 De Cruce, cap.Liv, ex Gregorio et
rum dimittendum censeo), sed ex ipsiusmet Pauli Glyca docet, ante Justinianum eo modo pictos
appellatione statui cum mittere ad Neronem, fuisse Constantinum, Theodosium ct Eudoxiam,
præsertim ne Judæi me apud eum criminentur, uxoremValentiniani III Imperatoris: quo significa­
quod reum dimiserim ct appellationem cogni- tur Imperatorem non tam orbis esse dominum
(exiguam enim orbis partem sibi subjectam ha­
lionemquo Cœsaris impedierim.
Tttfc t6. 26. De quo quid certum schidam domino.—Neroni bet), quam fidem crucemquc Christi toto orbe
Cæsari : Cœsaris cnim titulus erat dominus, quem propagare ct propugnare debere.

CAPUT VIGESIMUM SEXTUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Paulus c vinculis coram Agrippa ct Festo ita ardenter perorat de sua conversione ad Christum, pradic&
Itone ct persecutionibus Judæorum, ut Festus exclamet eum insanire; Agrippa: Iu modico suades me fieri
Christianum. Cui Paulus optare se ait, ut ipse omnesque auditores sibi similes fiant, exceptis vinculis.
Agrippa pronuntiat Paulum innocentem, sed quia appellarat ad Casarem, ad cum esse mittendum.
Mystice, Agrippa rex Judœus représentât mundum; Bernice ejus concubina, carnem; Festus, cilia idolo­
latra, diabolum. Cum his congreditur Paulus, ct quisque fidelis, præsertim prædicator. Ih Paulum
exagitant, tentant et judicant. Agrippa, id est mundus, eum ejusque concionis irridet; Bernice, id est
caro curiosa, ejus aspectu et auditu se pascit; Festus, id est daemon, tentât eum, insanire dictitans.
Paulus hos omnes despicit et refutat, ab cisque laudem innocentiae et virtutis extorquet.

1. Agrippa vero ad Paulum ait : Permittitur tibi loqui pro temetipso. Tunc Paulus,
extenta manu, coepit rationem reddere. 2. De omnibus, quibus accusor a Judæis, rex
Agrippa, sestimo me beatum, apud te cum sim defensurus me hodie, 3. maxime te sciente
omnia, et quæ apud Judæos sunt consuetudines, et quaestiones : propter quod obsecro
patienter me audias. 4. Et quidem vitam meam a juventute, quæ ab initio fuit in gente
mea in Hierosolymis, noverunt omnes Judæi : 5. præscientes me ab initio (si velint testi­
monium perhibere), quoniam secundum certissimam sectam nostra religionis vixi Pharisæus. G. Et nunc in spe, quæ ad patres nostros repromissionis facta est a Deo, sto judicio
subjectus : 7. in quam duodecim tribus nostra, nocte ac die deservientes, sperant devenire.
De qua spe accusor a Judæis, Rex. 8. Quid incredibile judicatur apud vos, si Deus mor­
tuos suscitat? 9. Et ego quidem existimaveram, me adversus nomen Jesu Nazareni debere
multa contraria agere, 10. quod et feci Hierosolymis, et mullos Sanctorum ego in carceribus inclusi, a principibus sacerdotum potestate accepta : et cum occiderentur, detuli sen­
tentiam. 11. Et per omnes synagogas frequenter puniens eos, compellebam blasphemare :
et amplius insaniens in eos, persequebar usque in exieras civitates. 12. In quibus dum
irem Damascum cum potestate et permissu principum sacerdotum, 13. die media in via
XVU.

27

4L*

COM MENTARIA 15 ACTA ArtrrrnLOnvM, CAP. XXVT.

vidi, Rpx, de ca lo supra splendorem solis circumfulsisse me lumen, et cos qui melini
simul erant. 14. Omnesque nos cum decidissemus in terram, audivi vocem loqutmtern
mihi Hebraica lingua : Saule, Saule, quid me persequeris? durum est tibí contra stimu­
lum calcitrare. 15. Ego autem dixi : Quis es, Domine? Dominus autem dixit : Ego sum
Jesus, quem tu persequeris. 16. Sed exsurge, et sta super pedes tuos: ad hoc enim apparui
tibi, ut constituam te ministrum et testem eorum quæ vidisti, et eorum quibus apparebo
tibi, 17. eripiens te de populo, et Gentibus, in quas nunc ego mitto te , 18. aperire oculos
eorum, ut convertantur a tenebris ad lucem, et de potestate Satanæ ad Deum, ut accipiant
remissionem peccatorum, et sortem inter sanctos, per fidem quæ est in me. 19. Unde, rex
Agrippa, non fui incredulus cœlesti visioni : 20. sed his, qui sunt Damasci primum, et
Hierosolymis, et in omnem regionem Judææ, ct Gentibus annuntiabam, ul poenitentiam
agerent et converterentur ad Deum, digna pœnilenlîæ opera facientes. 21. Hac ex causa
me Judæi, cum essem in templo, comprehensum lentabunt interficere. 22. Auxilio autem
adjutus Dei, usque in hodiernum diem sto, testificaos minori atque majori, nihil extra
dicens quam ea quæ Prophète locuti sunt futura esse, et Moyses: 23. si passibilis Christus,
si primus ex resurrectione mortuorum , lumen annuntiaturus et populo et Gentibus.
24. Hæc loquente eo, et rationem reddente, Festus magna voce dixit : insanis, Paule :
multe te littera ad insaniam convertunt. 25. Et Paulus : Non insanio (inquit) , optime
Feste, sed veritatis et sobrietatis verba loquor. 26. Scit enim de his Rex ad quem et con­
stanter loquor : latere enim eum nihil horum arbitror. Neque enim in angulo quidquam
horum gestum est. 27. Credis, rex Agrippa, Prophetis? Scio quia credis. 28. Agrippa
autem ad Paulum : In modico suades me Christianum fieri. 20. Et Paulus : Opto apud
Deum, et in modico et in magno, non tantum te, sed etiam omnes qui audiunt, hodie
fieri tales, qualis et ego sum, exceptis vinculis his. 30. Et exsurrexit Rex, et Præses, elBer­
nice, et qui assidebant eis. 31. Et cum secessissent, loquebantur ad invicem, diceptes :
Quia nihil morte aut vinculis dignum quid fecit homo iste. 32. Agrippa autem Festo dixit :
Dimitti poterat homo hic, si non appellasse! Cæsarem.
Tunc Paulus, extenta manu , — non versus
Agrippam, quasi hoc signo gratias egerit Agrippæ
de data sibi
eo loquendi facultate, ut vult Ca­
jetanus; sed primo, more oratorum, extcntamann
silentium indicens,utex Apuleio, lib. II De Asino
aureo, Persio st aliis dixi, cap. xii ; secundo, in
signum libertatis et confidenti®, quod innocenti®
suæ conscius - non dubitaret de victoria in hac
sua causa et lite ; tertio, in signum auctoritatis,
quod quasi AdosIoIus, doctor ct legatus Christi
concionaturu* esset : unde extenta manu loqui­
tur, quasi pokstatcm habens.
Vm. i.
2. /Estimo me deaium. — Quia, ut ait S. Hiero­
nymus, epist 191 : « Paulus legerat illud Jesu Siradi, Eccli. Kxv, 22 : Beatus qui loquitur in
aures audientis; et noverat tantum oratoris verba
proficere, quantum judicis providentia cognovis­
set. Ende et ego me beatum in hoc duntaxat ne­
gotio judico, quod apud eruditas aures (tuas, o
Pammachi) imperita lingua responsurus sum. »
Ex adverso, « ubi auditus non est, non effundas
sermonem, » ait Ecrit. xxxn, 6. Quocirca Xeno­
crates quemdam mathematicis ignarum, a sua
achola ad mathesin ablegans ait : u Apud me vel­

Ven. i.

1.

lus non maceratur, scilicet lana rudis non statiin
traditur vestiario, sed fulloni; n ita Laertius, lib.
IV, cap. u. Paulus hic omnem sermonem conver­
tit ad Agrippam, non ad Festum, primo, quia co­
ram Festo jam causam suam egerat; secundo,
quia Festus ad Agrippam Pauli causam rejecerat,
caque dc causa Paulum hic in conspectum ejus
produxerat; tertio, quia Agrippa avidus erat au­
diendi Paulum; quarto, quia Agrippa erat Judæus : unde melius capiebat litem hanc Pauli
cum Judæis de Judaismo, quam Festus Gentilis;
quinto, quia sperabat Paulus se Agrippam ad
Christum conversurum, demonstrando ei e Mose et
Prophetis Jesum esse Messiam, erot enim Agrippa
bonæ indolis, sedate mentis, intclligens et pru­
dens. Unde et Judæis bellum contra llomanos
omni ratione dissuadere conatus est, dictitans il­
lud fore Jud.eis mime el excidio, uti exitus de­
monstravit; ita Josephus, lib. H Belli, cap. xvi.
3. Maxime te sciente omnia. — Maxime cumVtr*A
sciam tc scire omnia, scilicet qu© ad rem præsentem cl litigium meum cum Judæis pertinent.
.Captat Paulus benevolentiam Agrippæ, non ta­
men adulando, uti 1 iciuut rabulæ, sed vere eum

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, ckp. XXVI.
41»
laudando, quia lucrari min volebat zqiiod etex mino uaind* m probat cx omnipotentia Dei, q. d
parlo consecutus est, ait Chrysostomus, hom. 33 Deus est Deus, id est omnipotens, ac consequen­
ter Dominus vite et morlis: ergo credibile est,
in I ad Corinth,
Van i
4. Vitam, — ^aw,id est vitœ actu ct mores, puta imo certum, eum posse mortuos suscitare. Si enim
potuit homines, cum non essent, ex nihilo creare,
conversationem meam, ut vertit Syrus.
Ix lliF.nosoi.YMis. — Ergo ibi docentem et con­ cur non possit eosdem jam creatos, et per mor­
donantem Christum vel oculo et aure, vel fama tem dissolutos redintegrare el resuscitare?
9. ET EGO QUIDEM EXISTIMAVERAM, —- ÎocÇz iozkjtw,
oculisque ct auribus aliorum viderat el audierat
Paulus; sed nimius zelator Mosis et legis aures id est mihi ipsi persuaseram, prorsusque decreveram.
menlemquc illi occluserat, donec illas vi resera­ Ostendit se non ex levitate a Judaismo transisso
vit Christus, prosternendo eum in terram, cl di­ ad Christianismum, sed illustratione et vi divina
cendo : « Saule, Saule, quid me persequeris? immutatum et «adactum.
Act. lx.
10. Multos Sanctorum,—multos Christianorum.
(VI. 5.
;>. PrÆSCIKNTF.S MB AB INHIO, —
id
Et cum occiderentur, detuli sententiam, — la­
est prœcognosrentcs me, qui scilicet noverunt mo tam a judicibus, puta «a principibus sacerdotum:
hanc enim ego detuli ad Officiales quorum erat
et mea facta ante Christianismum.
Quoniam secundum certissimam sectam, — 4xf.- eam exequi, et Christianos a judicibus damnatos
id est diligentissimam, exartissimam, reli­ occidere. Hinc videtur plures tunc fuisse occisos.
giosissimam inter Judæos, talis enim erat secta Idem patet ex Act. ix, 1 : < Saulus autem adhuc
Pharisæorum. Aliter Mariana : Erant, inquit, sep­ spirans minarum et cædis. » Quod enim aliqui id
tem secte Pharisæorum, Uste Tbalmud in tract. ad unum S. Stephanum arctant per synecdochen,
Sula, Paulus ex hisce septem amplexus erat op­ violentum videtur, praesertim quia Paulus in neco
timam et perfectissimam. Et Arias : Paulus, in- Stephani non detulit sententiam, utpote quæ tunc
quit, a Gamaliele edoctus eral in domo Hillel, nulla fuit. Occisus est enim Stephanus, non per
quæ scleclior habebatur, quam domus Samai, uti sententiam judicis, sed per furorem populi. Ad­
dit Cajetanus Paulum sententiam mortis a Judæis
patet ex libro Misnaioth.
Ver». 6.
6. In SPE QUB AD PATRES NOSTROS REPROMISSIONIS judicibus latam in Christianos, detulisse ad Præsidem Romanum, ut is cam confirmaret, sine cu­
facta est, q. d. Vocor in judicium ob fidem et
spem salutis assequendæ per Christum salvato­ jus approbatione robur non habuisset, atque ab
rem , patribus nostris repromissum ; ao proinde eo subscriptam retulisse, ut exacutioni manda­
adeo non recedo a lege, fide et spe majorum, ut retur.
illi prorsus insistam, ac propter eam tot tantaque
Nola : Pro sententiam, græce est
quod ir­
assidue patiar. Apologia Pauli est efficax, probat multa significat, nimirum primo, computum et
enim se non esse seditiosum, ncc apostatam a rationem, 7. d. Detuli computum et rationem p“tI*
lege et fide patrum, quod pnndicet fidem et spem damnatorum occidendorum, v. g. tot esse occi­
in Christum quam omnes patres habuerunt, per dendos gladio, tot strangulatione, tol suspen­
eamque salvati sunt. Secundo, et aptius per me- dio , etc.; secundo, suffragium : unde Syrus ver­
tonymiam spem accipe pro re sperata, puta pro tit, suffragabar iis qui damnabant eos, probando,
justitia ct salute per Christum parta : hæc enim laudando el exequendo eorum sententiam ; ter­
patribus promissa erat, et ob hanc praedicatam a tio, calculum, q. d. Cum judicarentur et occi­
derentur, ego inter judices meum quoque dedi
Judæis accusabatur Paulus. Unde ct subdit :
lui. 7.
7. In quam duodecim tribus nostræ, noctk ac die calculum, eoque illos damnavi; quarto, Noster
(Græca adjunt, ò ¿xrmla, in assiduitale, vel con­ optime vertit, < detuli sententiam, r scilicet a ju­
tentione) deservientes (puta latria Deum colentes, dicibus ad exeeutores: Paulum enim non fuisse ju­
dicem, sed judicum administrum, palet Acl.ix, 1,
adorantes ct invocantes; hoc enim est
Syi us, precibus assiduis vacantes), sperant devenire. ubi dicitur; aSaulus autem adirne spirans mina­
—Judæi enim sperabant justitiam el salutem per rum el cædis iu discipulos Domini, accessit ad
Messiam, sive Christum : verum negabant eum principem sacerdotum, et petiit ab eo episto­
jam venisse esseque illum quem prædicabal las in Damascum ad synagogas, ut si quos inve­
Paulus: sed adhuc exspectari esseque ventu­ nisset hujus via? viros ac mulieres, vinctos per­
rum. Hinc patet spem sumi pro re et salute spe­ duceret in Jerusalem, » judicandos a principibus
ratu, ncc enim Judæi sperabant devenire in spem, sacerdotum ct populi.
nipote quam jam habebant et ex qua sperabant,
11. Compellebam blasphemare, — cogebam cos Ver*.iU
sed in ipsam rem speratam, puta ad salutem, negaro Jesum, ut dicerent Jesum nou esse Mes­
resurrectionem et bcatitudinem æternam : in hanc siam, sive Christum, sed juste a pontificibus dam­
enim sperabant devenire.
natum et crucifixum : hoc enim est blasphemum,
Ver*, s.
B. Quin incredibile judicatur apud vos, si Deus utpote Christo Dcoque injurium. Nota hic humili­
mortuos suscitat? — Probavit Apostolus resur­
ty tem Pauli, qua sua scelera publice confitetur et
rectionem Christi et nostrum ex testimonio Pa­ exaggerat.
trum, qui omnes illam crediderunt el sperarunt;
12. In quibus — civitatibus, vel operibus iosaii»
♦

»

450
COM MENTARÍA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXVI.
nizr, ait Hugo. I nde Pagninus vertit, quarum re­
10. Ad hoc emm apparui tibi. — Ergo Paulus ven. ia
rum studio.
tunc realiter vidit Christum sibi præsentem ct as­
Cidi potestate et permissu. — Alii vertunt, cum tantem , idque ad hoc, ut ab co edoctus ct mis­
potestate ct commissione : iiwtpxr. enim significat sus, oculatus posset ejus esse testis.
non tantum permissionem, sed et mirationem, pro­
Et EORUM QUIBUS APPAREBO TIBI. — « Quibus, n id
curationem, commissionem. Unde fafrpKoc est cura­ est quorum causa, ait Sanchez; Pagninus, in qui­
tor, tutor, procurator, vicarius, praefectus, cui bus. Hinc liquet Christum sæpius apparuisse Paulo
quid committitur. Noster solerter vertit, «per­ multaque ei revelasse.
missu, o ut significet missionem hanc et commis­
19. Non fui incredulus, — dhraW;, insuasibilis, Vten. U
sionem Pauli ad persequendum Christianos, incredulus, inobediens; sed statim mihi persuaderi
fuisse non tam a principibus cl judicibus sponte permisi fidem in Christum, statim credidi, statim
demandatam, quam ab ipso Paulo sollicitatam, illi obedivi.
procuratam, et pene ab invitis, vel certo non mit­
Coelesti visioni.— Græce &rwwí«, quæ, aitOEcutentibus, sed permittentibus extortam : quo si­ menius, est pura rei inspectio, quæ hominem ex­
gnificatur ingens zelus ct ardor Pauli pro Judais­ cedit, et quam, qui est in carne, videre nullo modo
mo contra Christum et Christianos. Utroque ergo potest, nisi coelitus aperiantur ei oculi.
sensu crescit oratio Pauli.
22. Nihil extra (id est, ut vertit Pagninus, nihil veri.s%
f3. Supra splendorem solis circumfulsisse me aliud) DICENS QUAM EA QU£ PROPHET.E LOCUTI SUNT
lumen. — Erat ergo hoc lumen ingens et exi­
futura esse.—Est hoc tertium argumentum apo­
mium, utpote referens majestatem Christi, ab logue Pauli. Primum enim fuit cx testimonio pa­
ejusque corpore glorioso, quod solis splendorem trum, vers. 6 ; secundum, ex visione Christi, ocu­
longe superat, emanans. Sic de stella Magis missa los et mentem illuminantis, vers. 13 ; tertium est
a Christo, qui est lux mundi, ut cos ad se evoca­ hoc loco cx oraculis Prophetarum, qui praedixe­
ret, canit Prudentius in hymno Epiphan.:
runt futura de Christo, quæ Paulus jam facta
prædicabat. Nola : Prophetœ prœdixerunt Chris­
Quem stella, quæ solis roüm
tum venturum, ac novam legem, Ecclesiam et
Vincit decore ac lumine,
Sacramenta sanciturum : quæ autem ct qualia
Venisse terris nuntiat,
illa futura essent, non explicarunt, sed id Christo
Cum carne terrestri Deum.
decernendum, ct Paulo ac Apostolis explicandum
Et S. Ignatius, epist. ad Ephesios, de stella hac ait : reliquerunt. Quare evanescit sophisma Kemnitii,
« Stella effulsit, exsuperans omnes quotquot ante dum sic argumentatur : Paulus ait se non aliam
fuerant : lux enim illius inenarrabilis erat, et stu­ pœnitentiam predicare, quam quæ a Prophetis
porem incussit omnibus aspicientibus eam rei suoævo predicata fuerat : illa non erat Sacramen­
novitas; omnia autem reliqua astra cum solo ct tum ; ergo nec ca quæ a Paulo in lege nova pre­
luna, chorus fuere stellai ipsius; ipsa vero clari­ dicata est, est Sacramentum. Major cnim in rigore
tate exsuperabat omnes, n Hæc tanta lux Paulo ct est falsa : nam Paulus loquitur in genere, non in
Magis discussit infidelitatis et errorum tenebras, specie, de poenitentia; pœnitentia cnim a Prophe­
ut per cam cernerent Christum, qui est via, veri­ tis predicala, fuit virtus pœnitentiæ : a Paulo
tas ct vita, ac verus sol mundi. Unde probabile vero predicata, fuit virtus ct sacramentum Pœ­
est quod nonnulli censent lumen hoc fuisse or­ nitentiæ; quod Propheta non predicarunl, sed
biculare instar solis, ut quasi globus lucidus am­ prodixerunt in genere, dum per Christum affe­
biret Paulum. Hoc cnim innuit tò circumfulsisse, rendam remissionem peccatorum modumque ca
scilicet circumcirca in modum circuli fulsisse. condonandi sanciendum vaticinati jymt; quis
Preclaro S. Augustinus, serm. 28 De Sanctis : autem ille modus in particulari futurus esset, ni­
«Dum portat, inquit, Saulus funereum contra mirum per sacramentum Pœnitentiæ a Christo
milites Christi gladium, fulmineum de coelo ac­ instituendum, non edixerunt, sed Christo edicen­
cipit testimonium. Dum grassatur, percutitur; dum resignarunt.
dum Christi Sanctos persequitur, violento radio
23. St passibilis Christus.—Tòri non esu condi- Ver*. u*
relestis luminis cœcatur. » Cœtera de Pauli con­ tionale, sed asserlivum, per hebraismuin signifi­
versione dixi vers. 9.
cans çuod, q. d. Propheta prœdixerunt quod
U«i. u. |4. Decidissemus in* terram, —sed ita ut corni­ Christus futurus esset passibilis, moreretur et
les Pauli illico c terra surgerent starentque at­ primus a morte resurgeret, ac deinde per cum
toniti, Paulus vero in terra prostratus jaceret, ut cælcri Christiani. Ita Lyranus, Hugo, Dionysius,
dixi cap. ix.
Sanchez ct alii. « Quid mirum, ait S. Gregorius,
Hebraica lingua. —Unde videtur Paulus hic hom. 2G in Evangel., si ossa, nervos, carnem,
non hebraico, sed græce, uti loculus erat Lysiæ/ capillosque reducat ex pulvere, qui lignum, fruc­
cap. XXI, 37, vel certe latine esse locutus. Agebat tus, folia in magna mole arboris ex parvo quoti­
enim causam coram Festo,preside Romano, cl die semine restaurat? d
Lumen (veritatis vcræque religionis, fidei et
1 itine norat Agrippa, utpote Romæ a puero ver
»alutis> ANNUNTIATURUS RST POPULO (Judaico) ET
salus.

vin u.

ruins

UîteriL1

mtliacL^id.

COM MENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XXVI.
4M
Gentibus. — Hinc Simeon Christum vocat * lu­ etc. Ecce quomodo computati sunt inter filio*
men ad revelationem Gentium, et gloriam plebis Dei, ct inter Sanctos sors illorum est, » Sap. r, 4.
23. Sed veritatis et sobrietatis verba loquor.
Israel, p Lucæ n, 32.
24. Insanis, Paule. — Dixit hoc Festus, tum ob — Primo, q. d. Non sum ebrius et insanus, sed
altitudinem mysterforum, puta passionis Chrisli sobrius, sanæ mentisci veridicus. Sobrietas enim pfex.
Filii Dei ct resurrectionis, qua» ipse, nipote homo hic opponitur insanite et furori; hic enim facit
Gentilis, non capiebat ct delira censebat; lum hominem loqui clamose et turbulente instar ebrii.
ob visionem Chrisli el lucis tam fulgidœ, vers. 13, Secundo, q. d. Vera loquor, idque moderateci
in qua eum delirare putabat; tum ob ardorem, sobrie, non nimis ca exaggerando et supra veri­
vim et impetum dicendi in Paulo, qui tantus erat, tatem extollendo, g. d. In veritate prædicanda
ut videretur esse emotæ mentis. Verum dicebat modum non excedo. Sic Paulus ait: <Sive mente
1?cslus in sensu, non suo, sed mystico : ebrius excedimus, Deo: sive sobrii sumus, vobis, »
enim erat Paulus et insanus, non mero, se<l vero ; 11 Cor. v, 13. Tertio, q. d. a Falsi tas abest a dictis,
non furore, sed amore : amor enim Dei faciebat petulantia a factis, qu e duo sunt insani® pro­
eum stultum et insanum inundo. Audi S.Bernar- pria, » ait Glossa.
27. Credis, rex Agrippa, Prophetis, —q. d. Si Verfdum, tractat. De Natura divini amoris, cap. m :
a Mirumne, ait, erat, si insanire pronuntiabatur, credis Prophetis , ut credis quia Judæus es, ergo
qui in ipso mortis periculo ipsos judices, a qui­ crede el Christo iisque quæ ego dc Christo prae­
bus pro Christo judicabatur, ad Christum con­ dico, quia eadem de co prœdixerunt Prophet® :
vertere nitebatur? Non hanc insaniam muli® est in hac apostrophe acer stimulus quo pungit
littorio in eo faciebant, sicut dicebat Rex verita­ Agrippam, ut credat in Christum.
28. In modico suades me Christianum fieri. — Ventem intclligcns, sed dissimulans ; sed Spiritus
Sancti ebrietas, in qua et in parvo, et in magno, Primo, q. d. Modicum abest quin suadeas el per- 1 ‘ “'11similes cos sibi facere gestiebat, qui eum judica­ suadeas mihi ut fiam Christianus ; modico nego- gno tri­
tio persuaderes mihi Christianismum. « Parum PhuUrbant. » Vide dicta Art. n, 13.
Nola: Paulus hic in mullis refert Christum; abest (juin mc feceris Christianum, » ait Cyrillus
Christus vocatus esi potator vini, et dæmonium Hierosolymitanus, Catechesi 17; Cajetanus, San­
habere : ita Paulus vocatur hic maniacus d in­ chez ct alii, quin et Chrysostomus, hom. 16 ad
sanus. Christus publice docuit, idque Pontifici in Popul. : « Sancti cnim, inquit, in periculis non con­
passione respondit, Matth. xxvi, 53. lia Paulus ait siderant quomodo iis liberentur, sed quomodo
vers. 26 : « Latere cum nihil horum arbitror; persequentes lucrentur. » Unde Gagneius et Sal­
neque cnim in angulo quidquam horum gestum meron censent Agrippam occulte fuisse Christia­
num; verum huic sensui non concordat respon­
esi. »
MgLTÆ TB LITT E ILE AD INSANIAM CONVERTUNT. — sio Pauli : a Opto apud Deum, et in modico, et in
Studiosi cnim et litterali nimis litteris addicti, fa- magno, » etc. Unde Chrysostomus censet Paulum
c¡ic jn melancholiam, phrenesin el maniam inci­ non satis assecutum esse mentem Agrippæ; quod
dunt. Quin ct Aristoteles asserit nullum magnum parum videtur credibile.
Secundo, OEcumcnius, q. d. Modico tempore,
ingenium sine, mixtura dementi® fuisse. Vide
eum in Problem., sect. 30, ubi docet Platonem, labore cl sermone, quo mecum loculus es,
Socratem, Empedoclem, poetas et heroos labo­ suades me fieri Christianum ; ct Valablus ct Ly­
rasse melancholia, nonnullos etiam inania. Porro ranus, q. d. Ex parte et modice suades me fieri
OEcumcnius: « Festus, inquit, dixit hæc turbatus Christianum ; sed perfecte non suades, non per­
ac indignatus, quod sc despici crederet (eo quod suades, ut n ©Xqw sil idem quod
, scilicet
r.xi Xrf-u, id est per modicum tempus ct sermo^
Paulus vultum ct vocem converteret ad Agrip­ y
pam, non ad Festum), quod regem, qui tantopere nem. Cui Paulus congrue opponit: « Et in modico
cupierat illum audire, ab illo Tideo prœfraclis et in magno, » q.d. Opto te non tantum cum mo­
oculis conspici cerneret, quod non tam purgare dico, sed cl cum magno tempore, labore et ser­
calumniam videretur, quam gloriari de sua doc­ mone meo, fieri Christianum.
trina vel vita. »
Tertio, et genuine, -6 iv
id est in modico,
Moraliler nota : Mundus sui contemptores vi­ opponitur pro
ac respondet Hebreo
rosque zelosos cl divinos censet insanire, vocat- noya kimat, id est modice, parum, aliquantulum
que insanos. Sic Propheta uncturus uchu m re­ suades. Cui Paulus congrue opponit : a Et in mo­
gem , audiit : « Quid venit iste insanus ad te? » dico, ct in magno, » g. d. Non tantum modice,
IV Bcg. ix. Sic de Christo dicitur : « Et cum au- sed ct mullum, tolo corde ct affectu opto suadeodissent sui, exierant tenere cum, dicentes, quia que te fieri mei similem, puta Christianum :
in furorem versus est, » Mare. in, 21. Sic hodie lanium tc, sed ct omnes qui mo audiunt.
viri religiosi ct contemplativi a mundanis haben­
Nota hic zelum Pauli, quo Agrippam, regem
Zel«
tur ludibrio cl vocantur fatui; sed in die judicii Judæorum, judicem suum, apud quem a Judœis Paulu
suum errorem agnoscent, seroque dicent : « Nos accusabatur, quod Judœos a Judaismo ad Chris­
insensati vitam illorum æstimabamus inaniam. tianismum traduceret, ad eumdem traducere et

4M

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXVII.

convertere Fataait : sed incestuosus rex, veniens
eum tanta pompa et fastu, parum aptus eral
Evangelio, ejusque continentiæ, modestia» et
humilitati; unde illico surgens, Pauli sermonem
incidit ct abrupit.
«. 2fl. Fien! tales, qualis et ego sum, — puta
Christianos, imo apostolos et præcones Christi,
qualis ego sum. Preclare S. Augustinus, tract. X
in Epist. S. Joannis : « Audi, inquit, Apostolum
dicentem de visceribus charitatis : Vellem omnes
homines esse sicut meipsum. Quomodo volebat
omnes? .-Equates. Ideo erat omnibus superior,
quia charilato optabat omnes aequales. »
Exceptis vinculis his. — Hinc liquet Paulum
vinculis constrictum et onustum perorasse : ni­
mirum vincula pro Christo ei animos non minue­
bant, sed augebant; undo in iis exultare et
gloriari solet. Vide hæc vincula Pauli mire cele­
brantem S. Chrysostoinum, hom. 9 in Epist. ad
Ephesios, tom. IV. Sed hanc sapientiam non ca­
piebat Agrippa rex pompaticus ; ideoque Paulus
vincula ab illo eximit, aitque: «Exceptisvinculis
his. » Capiebat cam S. Ignatius, fundator Socie­
tatis nostra», qui pro Christi pnedicatione incar­
ceratile, multis ei condolentibus, respondit :
« Nescitis quam felix ct gloriosum sit vinciri pro
Christo; non sunt tot compedes in urbe, quin ct
ego plures ferre pro Christo desiderem. » Quo­
circa continua experientia edoctus, dicebat et
docebat compendiosam viam ad perfectionem,
esse desiderium inulta patiendi pro Christo ; ita
Ribadcneira in ejus Vita, lib. I, cap. xv.
Vide S. Chrysostoinum hic, hom. 52, ubi inter
alia extollit Pauli animos et ignes, quod hæc
vincula quibus vinctus erat ut malefactor, nihili

fecerit, ideoque in iisdem toto affectu incubuerit
ad convertendum Agrippam oinnesquo astantes.
«Talis, inquit, est anima coelesti amore subli­
mis : nam cura ii qui foedis amoribus capiuntur,
nihil pulant vel gloriosum, vel pretiosum, quam
quod ipsorum concupiscentiis servit; id enim
solum gloriosum ac honestum putant, et amasia
fit cis omnia: multo magis qui tali amore fla­
grant, nihili faciunt pretiosa. Si autem non con­
sideramus qu® dicuntur, haud mirum est; Im­
periti enim sumus hujus philosophice. Qui enim
igne Christi captus fuerit, talis fit, qualis esset
homo solus super terram habitans, adeo nihil
curæ ei csl gloria el ignominia : sed quemadmo­
dum si solus nihil curaret, ita et talis quoque
non curaret. Tentationes autem sic contemnit, ac
flagella et carceres, quasi in alieno corpore pa­
teretur, vel quemadmodum si adamantinum
possideret corpus. Ea autem quæ suavia sunt
in hac vita , ila ridet et non sentit, sicut nos vel
ipsi mortui, corpora mortua. Tantum autem
abe«t ne ab affectione quadam capiantur, quan­
tum aurum quod igne probatur, a macula absce­
dit. Et sicut muse® in medium flammae incidunt,
sed fugiunt : ita ct affectiones illis accedere non
audent, n
32. Dimitti potehat homo hic, si non appel-vm. m.
lasset C.ESAHEM. — Imo dimitti poterat, etiamsi
appellasse!, quia appcllarat coactus, et appella­
tione sua non nisi dimissionem quaerebat : quare
si eam præslilissct Praeses, ultro appellatione
sua cessisset Paulus. Hoc ergo praetexit rex, quia
Judæos offendero nolebat dimittendo Paulum,
sed eis gratificari mittendo cum vinclum ad Cæsarem ad quem appellerai.

CAPUT VIGESIMUM SEPTIMUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Paulus Hornam deducendus Centurioni traditur; Cretam appellit ; pradicit tempestatem ct naufragium,
sed ab eo vectores omnes eripiendos, foreque salvos.

1. Ut autem judicatum est navigare eum in Italiam, et tradi Paulum cum reliquis
custodiis Centurioni, nomine Julio, cohortis Augusta;, 2. ascendentes navem Adrumetinam,
incipientes navigare circa Asite loca, sustulimus, perseverante nobiscum Aristarcho Ma­
cedone Thessalonicensi. 3. Sequenti autem die devenimus Sidonem. Humane autem
tractans Julius Paulum, permisit ad amicos ire ct curam sui agere. 4. Et inde cum sustu­
lissemus, subnavigavimus Cyprum, proplerea quod essent venti contrarii. 5. Et pelagus
Ciliciæ el Pamphylio» navigantes, venimus Lystram, qua» est Lycia» : 6. et ibi inveniens
Centurio navem Alexandrinam navigantem in Italiam, transposuit nos in eam. 7. El cum
multis diebus tarde navigaremus, et vix devenissemus contra Gnidum, prohibente nos
Vento, adnavigavimus Creta», juxta Salmonem: 8. el vix juxta navigantes, venimus in L cum
>;eindam , qui vocatur Boni porlus, cui juxta erat civitas Thalassa. 9. Mullo autem tern-

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXVH.

423

pore peracto , et cum jam non esset tuta navigatio, eo quod et jejunium jam præteriisset,
consolabatur eos Paulus, 10. dicens eis : Viri, video quoniam cum injuria et multo damno,
non solum oneris et navis, sed etiam animarum nostrarum, incipit esse navigatio. tl.Cen­
turio autem gubernatori et nauclero magis credebat, quam his quæ a Paulo dicebantur.
12. Et cum aptus portus non esset ad hyemandurn, plurimi statuerunt consilium navigare
inde, si quomodo possent, devenientes Phoenicen , hyemare, portum Crei® respicientem
ad Africum et ad Corum. 13. Aspirante autem Austro, æstimantes propositum se tenere,
cum sustulissent de Asson, legebant Cretam. 14. Non post multum autem misit se contra
ipsam ventus Thyphonicus, qui vocatur Euroaquilo. 15. Cumque arrepta esset navis, et non
posset conari in ventum, data nave flatibus, ferebamur. 16. In insulam autem quamdam
decurrentes, quæ vocatur Cauda, potuimus vix obtinere scapham. 17. Qua sublata, adju­
toriis utebantur, accingentes navem, timentes ne in Syrtim inciderent, summisso vase sic
ferebantur. 18. Valida autem nobis tempestate jactatis, sequenti die jactum fecerunt :
19. et tertia die suis manibus armamenta navis projecerunt. 20. Neque autem sole, neque
sideribus apparentibus per ¡dures dies, et tempestate non exigua imminente, jam ablata
erat spes omnis salutis noslræ. 21. Et cum mulla jejunatio fuisset, tunc stans Paulus in
medio eorum dixit : Oportebat quidem, o viri, audito me, non tollere a Creta, lucrique
facere injuriam hanc el jacturam. 22. Et nunc suadeo vobis bono animo esse : amissio
enim nullius animæ erit ex vobis, præterquam navis. 23. Astitit enim mihi hac nocte
angelus Dei, cujus sum ego et cui deservio, 24. dicens: Ne timeas, Paule, Cæsari te
oportet assistere ; et ecce donavit tibi Deus omnes qui navigant tccum. 25. Propter quod
bono animo estote, viri : credo enim Deo, quia sic erit, quemadmodum dictum est mihi.
26. Insulam autem quamdam oportet nos devenire. 27. Sed posteaquam quartadecima nox
supervenit, navigantibus nobis in Adria circa mediam noctem, suspicabantur nautæ appa­
rere sibi aliquam regionem. 28.Quietsummiltentes bolidem, invenerunt passus viginti : et
pusillum inde separati, invenerunt passus quindecim. 29. Timentes automne in aspera loca
incideremus, de puppi mittentes anchoras quatuor, optabant diem fieri. 30. Nautis vero
quærentibiis fugere de navi, cum misissent scapham in mare, sub obtentu quasi inciperent
a prora anchoras extendere, 31. dixit Paqjus Centurioni et militibus : Nisi in navi man­
serint, vos salvi fieri non potestis. 32. Tunc absciderunt milites funes scaphæ, et passi
sunt eam excidere. 33. Et cum lux inciperet fieri, rogabat Paulus omnes sumere cibum ,
dicens: Quartadecima die hodie exspectantes jejuni permanetis, nihil accipientes. 34. Prop­
ter quod rogo vos accipere cibum pro salute vestra : quia nullius vestrum capillus decapite
peribit. 35. Et cum hæc dixisset, sumens panem gratias egit Deo in conspectu omnium; et
cum fregisset, co'pit manducare. 36. Aninuequiores autem facti omnes, et ipsi sumpserunt
cibum. 37. Eramus vero univers® animæ in navi ducente septuaginta sex. 38. Et satiati
cibo alleviabant navem, jactantes trilicum in mare. 39. Cum autem dies factus esset,
terram non agnoscebant, sinum vero quemdam considerabant habentem littus, in quem
cogitabant, si possent, ejicere navem. 40. Et cum anchoras sustulissent, committebant se
mari, simul laxantes juncturas gubernaculorum : et levato artemone secundum aur®
flatum tendebant ad littus. 41. Et cum incidissemus in locum dithalassum, impegerunt
navem : ct prora quidem fixa manebat immola Iis, puppis vero solvebatur a vi maris.
42. Militum autem consilium fuit ut custodias occiderent, ne quis cum enatasset, effugeret.
43. Centurio autem volens servare Paulum, prohibuit fieri : jussitque eos, qui possent
natare, emittere se primos, et evadere, et ad terram exire : 4i. et cæteros alios in tabulis
ferebant : quosdam super ea quæ de navi erant. Et sic factum est, ut omnesunimæ evade­
rent ad terram,

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXVII.

1. Ut acte» judicatum est, — a præsidc Festo, ria. Sic enim vocantur milites Augustales apud
gui secutus est judicium Agrippa; suique conci­ Vegetium, lib. II, cap. vu ; æque ac Pretoriani,
lii. Unde Syrus , decrevit de eo Festus, ut mitte­ qui prætorcm stipant. Alii, Augusta:, id est Im­
retur ad Casarem in Italiam. Porro missus est peratricis, cohortem hanc fuisse, aut ab ca deno*
Paulus Romam non solus, sed cum sociis, inter minatam autumant.
quos erat Lucas. Unde pro navigare eum, Græce
2. Navem Adrumbtinam. — Syrus, quæ erat
est Aétòfò
, id est navigare nos in Italiam : Adrumeto urbe, et forte ad camdein redibat.
ita Pagninus, Tigurina et olii. Lucas ergo socius Adrumetum urbs est in Africa, de qua Plinius,
et achates Pauli particeps fuit omnium ejus lib. VI, cap. XXXIV. Et illam hic accipit S. Hiero­
afflictionum, casque hic ut oculatus (estis des­ nymus in Lacis Hebr. Verum alii accipiunt urbem
cribit.
in Asia, puta in /Eolidc sive Mysia, quam Ste­
CoiteCum reliquis custodiis, — id est vinctis qui phaniis, lib. De Urbibus, vocat Adramytteum.
VÍDCtl. custodiebantur in carcere,7 vel custodia : hos Perperam aliqui legunt Rumentinam, explicantquo
7 , cnim significat Græcum Sierat : custodia enim llomam tendentem.
non tantum carcerem , sed ct metonymice ipsos
Sustulimus —anchoras; Pagninus, solvimus,
incarcerates, sive custoditos significat. Ha Sueto­ vela fecimus. Probabile est navim hanc solvisse o
nius in Domitiano : a Ncc nisi secreto et solus, Joppc : Joppe cnim non longe aberat Cæsarea,
inquit, plcrasquc custodias, receptis quidem in unde vinctus mittebatur Paulus : ita Mariana.
manu catenis, audiebat. » Et ff. De rerum custodia
Aiustauciio Macedone , — ut ille in Macedonia
sancitur, « ne quis receptam custodiam sine omnia quæ circa Paulum acta erant, annuntiaret:
causa dimittat. » Et alibi : a Si custodia (id est ita Chrysoslomus. Porro Aristarchum vocat Thes­
vinctus) se interfecerit vel præcipitavcrit, militis salonicensem urbe, qui erat Macedo provincia;
culpre adseribitur. » Aliquando vero custodia Thessalonica cnim erat urbs in provincia Macesignificat ipsos custodes et apparitores, ut cum doniæ.
vocantur acres vel vigiles custodiæ. Ita Cæsar,
3. Bimane autem tractans Julius Paulum, —
üb. IV De Bello Gallico : a Neque clam transire captus eximia Pauli modestia, sapientia ct vir­
propter custodias Menapiorum possent. » Plautus tute.
Capt. : « Ita vinculis custodiisque circummuniti
4. Subnavigavimus Cyprum, — id est sub velv«r».A
sumus. » Tacitus, lib. 1 : « Acribus namque cus­ juxta Cyprum navigavimus : ita Pagninus et Ti­
todiis domum et vias sepserat Livia. » Tibullus : gurina ; non enim videntur ingressi Cyprum, sed
« Sed pretium si grande feras, custodia victa mansisse in mari. Unde elsequitur : « Et pelagus
est. » Catullus : a Tuo adventu vigilat custodia. » Ciliciæ et Pamphyliæ navigantes, venimus LysVirgilius, IX Æneid. : « Noctem custodia ducit tram. »
insomnem ludo. » Porro hi vincti, vel ad CæPropterea quod essent venti contrarii, —
sarem, æque ut Paulus, appellarant ; vel ob imminente jam hiemo. Paulus enim sub Pente­
criminum enormitatem aut difficultatem causæ costen appulerat Hierosolymam, ut dixi cap.
aliave ratione ad C
rem mittendi erant. Vide xxi, 17; mox captus multo tempore, quæ gessit
hic rursum Paulum assimilari Christo, qui cum hucusque narrata sunt ; ut proinde jam instaret
iniquis deputatus, et inter duos latrones cruci­ hiems, idque patet ex jejunio , de quo vers. 9.
fixus est.
Ita S. Chrysoslomus, qui ct addit : «Iterum tenCohortis Augusts. — incertum est unde hæc lationcs, iterum venti contrarii. Vide per omnia
cohors dicta sit Augusta. Hugo ita dictum censet, vitam Sanctorum sic contexi. Effugerant tribunal,
quod missa esset al) Augusto; Dionysius, quod a et faciunt naufragium, ac ferunt tempestatem. »
Nerone : hic enim vocabatur Augustus, quia Ita Sanctis texitur hic spinea patientiæ corona, ut
Imperator (1). Alii, quod esset cohors Imperato­ pariter texatur in coelis gemmeum gloriæ dia­
dema.
ti) Conf. Tacitum, Annal., XIV, 13, ad ann. Jul. 104,
5. Lysfram. — Græca, Syrus, S.Chrysoslomus, Ven.*
übi legitur : a Tuinque primum conscripti sunt equites
Romani, cognomento Augustanorum, ætate ac robore Isidoras, Ungo, Gagncius, Vatablus cl alii legunt
conspicui, et pars ingenio procaces, alii in spe polen- Myrum : hæc enim est in Lycia; cum Lystra,
tiæ. n Et Suetonium, in Nerone, xx. Aliam conjecturam, patria Timothei, sit in Lycaonia. Verum Latina
neque cam improbabilem , proposuit Schwarzius in Biblia, etiam a Romanis emendata, constanter
Dissert. De cohorte Italica et Augusta; statuit nimirum, habent Lystram. Hæc enim, licet sit in Lycaonia,
cohortem illam cognomen retulisse ab urbe Samaritana,
ab Herode in honorem Augusti Xt&wrrj vocata, ut pro­ tamen quoque est in Lycia; hæc enim gcncralim
prie diceretur cohors Sebasta,
Scbastena, aut Sebas- sumpta Lycaoniam aliasque regiones complec­
tiensis. Et revera apud Jœephum reperitur, <4nt. XX, vi, titur : ita Stephaniis, lib. De Urbibus.
plurimos qui tum temporis per ca loca sub Romanis castra
7. Contra Gnidi m. — Gnidus est urbs autvers.r,
sequebantur, patria fuiste Casareenses et Scbastenos; ct promontorium Asiœ, CreUe objectum.
Bell.Jud. Il, V, IcgimusCumanum, procuratorem Judææ,
seenni e Caesarea adduxisse alam equitum, quæ vocabatur
Mostenorum. Atqui, si ilio ipso tempore, teste Joscpho,
Casorvæ cxtilil ala equitum quæ vocatur Subasta, vel

Sebastenorum, cur non ibidem existera potuit peditum
cohors, qu® ex wadein ratione cognominat i it Svinala?

) 7^;. i

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XXV».
425
Tfri. u.
8. Et vix juxta (terram) navigantes, — id est Pentecosten non Judaicam, sed Christianam no­
minat, imo describit Lucas, Actor. cap. n, vers. 1
littus legentes.
Tiialassa. — Græca et Syrus, Lasera; Gagncius et scq.
ait esse civitatem in littore Crete, juxta locum
Sane verius videtur hic jejunium non Septem­
qui dicitur Boni portus. Bonitas enim portus ur­ bris, sed decembris inteìligi, sive Judaicum illud
bem celebrat ct locupletat. illum cnim ambiunt accipias, sive Christianum. Primo, quia in de­
mercatores cl nauta;, ut merces ct portoria eo cembri periculosissima est navigatio (non in
inferant. Quatuor sunt quæ ditant, inquiunt Itali septembri), qualis hæc fuit, ut patet ex horribili
ct ex eis Tiraquellus , <7 porto, morto, porco, ejus naufragio et ex præmouilione S. Pauli. Se~
horto. Portus enim dat portoria ; mortuus suas eundo, quia S. Chrysoslomus tradit S. Paulum
opes relinquit hærcdibus; porcus pinguescit, multo post Pentecosten tempore profectum Cae­
caroque venditur ; hortus dat herbas et fructus, sarea, ct ipsa fere hieme in Cretam devenisse.
vm. o. 9. Cum jam non esset tuta navigatio , eo quod Tertio, noster Octavius Cajelanus, in Isagoge,
Jijnuhim et JEJUNIUM JAM PRÆTE RI ISSET. — Nonnulli CUm cap. xx, urget illud, cap. xxiv, 27 : « Biennio
Syro ct OEcumenio putant hoc jejunium fuisse autem expleto, accepit successorem Felix Porti um
Judæorum, puta mense septimo in festo Expia­ Festum, » qui paulo post S. Paulum vinclum
tionis , q. d. Jam prætcrierat aequinoctium autum­ misit Romam. Hoc enim biennium ab initio im­
nale, urgebatque hiems, quando navigatio est perii Neronis ordiendum esse censent Baronius,
periculosa. Mullis id confirmat Sanchez. Primo, Lorinus et Scaliger : Nero autem orsus est impe­
quia jejunium hoc fuit publicum ct solemne : rium 3 Idus octobris, ut Seneca, Suetonius et
tale autem apud Judæos erat in dic Expiationis. Tacitus tradunt. Quare de septembri hæc Pauli
Loquitur cnim Paulus, et Lucas ex Paulo, Judæis, navigatio accipi nequit : tunc enim necdum Nero
quibus plena erat navis Judaica, Secundo, quia expleverat biennium imperii, sed illud expletu­
post æquinoclium autumnale ingruunt venti ct rus erat proximo octobri. Verum hæc ratio non
tempestates, solctque esse periculosa navigatio ; plane concludit, uti dixi cap. xxiv, 27 ; nam,
unde nante metuere solent diem S. Matthæi. verisimilius alii biennium hoc ordiuntur a prae­
Tertio, quia in solstitio hiberno sunt dies alcyonii fectura Felicis, quæ coepit ante Neronem, sub
ct sereni, nimirum septem dies ante illud ct finem Imperii Claudii. Quarto, magis urget, quod
totidem post, teste Plinio, lib. X, cap. xxxii.Vidc (uti dicam cap. xxvin, 16) multi tradunt Paulum
Sanchez (1). Alii tamen opinantur hoc jejunium Romam appulisse sero admodum, puta die sexta
fuisse ante festum Tabernaculorum ; alii, fuisse julii. Ergo serum fuit hoc jejunium, et paulo post
jejunium die sexto Marchcsuan, id est octobris, secutum naufragium , puta in decembri. Si enim
inchoatum, quod Judæi ad aliquot dies protra­ fuisset in septembri, utique in januario, ut vult
hebant. Ita Mariana.
Scaliger, Romam appulisset. Quocirca videtur,
ÀUtdêCb
Verum alii multi accipiunt jejunium decimi ait noster Octavius, Paulus in dece mbri Cesarea
mensis, sive quatuor Temporum in decembri. discessisse, ita ut hæc ejus navigatio lougaque
Illud enim apud Christianos antiquissimum est, in mari jactatio contigerit proxime sequente
utpote in quo solebant ordinari Episcopi, Sacer­ januario : tum enim solent flare venti navigantidotes ct Diaconi, ut patet ex Vitis Pontificum. bus infesti, ac tardam, molestam ctpericulosam
Post hoc cnim urget hiems cslque periculosa (qualis fuit hæc) efficere navigationem ; ita ut
navigatio. Jampridem enim apud Christianos naufragium S. Pauli inciderit in februarium,
exoleverant jejunia ct festa Judaica, ct pro illis quando acre est frigus, ob quod accensa pyra
successerant Christiana. Lucas enim hæc videtur cum naufragum cum sociis recrearunt Melitenses.
scripsisse Christianis Christiane : scripsit cnim Porro Melite hiemavit Paulus mansitque 1res
24 annis post Christum, sive post promulgatam menses, ut ait S. Lucas : quibus expletis, in vere
legem novam , AcL n. Ita Bellarmiuus, lib. II De capit navigare. « Ver cnim , teste Plinio, lib. II,
Bonis oper., cap. xix, qui hinc probat antiquita­ cap. XLvii. aperit navigantibus mana, cujus in
tem jejunii quatuor Temporum. Adde jejunium principio Favonii hibernum molliunt cadum. »'
hoc Christianum decimi mensis quasi coincidisse Videtur autem Paulus non ineunte, sed adulto vere,
cum jejunio Judaico ejusdem mensis : Judæis sub initium maii Melita discessisse, ita ut innavi­
enim hoc mense indicium fuisse jejunium, patet gando Melita Syracusas, Syracusis Rhegium, Rhe­
Zachar. vm, 19. Vide ibi dicta; ita Baronius. Sic gio Puteolos, Puteolis Romam, mensem el amplius
insumpserit. Adde 1res dies Syracusis ab eo in­
(I) Ha et Hosomnullorus,cujus Iudc sant verba : «Per
w \r,<7Tiiav, inlelligcinluiii cA jejunium magnum, seu sumptos, unum Rhegio, septem Puteolis, sic liet,
puhlicum, quoti agebatur die magno Expiationis, qui in ut Romam appulerit die sexta julii ; quod revera
Î0 Tisri incidebat. Post illud tempus, menso nimirum ita contigisse Beda et alii passim tradunt, uti
octobri, navigatio incerta est ct discrimini propior. » dicam vers. 14.
Romani quoque mare claudebant a die 3 iduum novomHæc noster Octavius apposite, cui in plensque
hris usque ad A iduum mart ii (Vegetius, DeHemdit. iv,39).
Illud jejunium
simpliciter dicitur edam apud assentior, excepto exordio navigationis, quod
ipse novembri vel decembri assignat. Nam nauta*
Philunem , lib. II De Vita Mot.

420

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXVII.'

et navigantes (qui multi hic erant, scilicet 276)
non solent ordiri navigationem tam longam in
decembri, utpole instante hieme et procellis in
mari periculosis. Quare alii verosimilius censent
navem hanc solvisse Cresarea sub Septembrem,
ut ante hyeinem posset in Italiam appellere ; sed
quia ipsa adversos pene continuo habuit ventos,
hinc sua spe frustrata, tarde admodum naviga­
vit multosqne menses in mari insumpsit, nec
Italiam attigit, sed Melita; hiemavit. Hoc est
enim quod diserte de ea ait Lucas, hoc cap.
XXVII, 4 : « Subnavigavimus Cyprum, propterea
quod essent venti contrarii. » Et vers. 7 : « Et
cum multis diebus tarde navigaremus, et vix
devenissemus contra Gnidum, prohibente nos
vento. » Deinde subdit, vers. 4 : « Multo autem
tempore (puta multis mensibus) peracto, ct cum
non esset tuta navigatio, eo quod et jejunium
jam prateriisset, n etc., cum scilicet jam esset
j&nuarius : sub finem enim januarii videtur se­
quens Pauli naufragium contigisse, ita ut ex eo
evadens Melitam, in ca hiemarit hæscrilque
tres menses, puta toto februario, martio et aprili :
ac inde ineunte maio Romam versus discesserit,
juxta id quod ait Lueds, cap. xxviii, 11 : « Post
menses autem tres navigavimus. » Sic enim lente
navigans, uti ostendam vers. 12, Romam per­
venit dio sexta julii, quod constanter veteres
affirmant.
Coxsolabatuk , — sapp-ai, id est hortabatur, sua­
debat; Syrus, consulebat, coque consolabatur cos
in tam lenta molestaqtie, reque ac periculosa
navigatione. Omnia hrec significat vox «aypu.
Ver», io.
10. A ideo, — non tam ex acre aliisquo naturio
prognosticis, quam ex spiritu prophetico.
Ixjubia , — quasi dicat : Iniqui et injurii sumus,
non tantum navi et mercibus earumque domi­
nis, puta mercatoribus ; sed et animabus, id est
vitis nostris : hrec enim perditionis ct mortis pe­
riculo exponimus, si tempore hiberno ct impor­
tuno navigare pergamus. Minus recte aliqui per
« injuriam » accipiunt Dei offensam et peccata
a nautis et vectoribus commissa, quasi ex iis
praesagierit Paulus imminentem ex Dei vindicta
tempestatem (1).
Ver», u. 12. Phoenicem. — a Phoenix » hrec non est
^Phoenicia, regio Syrire, cujus caput est Tyrus ct
Sidon ; sed urbs et portus in Creta ad australe
ejus littus. Ita Ptolomreus, lib. Ill, cap. ult., qui
urbem vocat
portum
Et sic per
oppositionem explicat Lucas subdens : u Portum
Crete respicientem ad Africum cl ad Corum. »
Africus enim est ventus pallini Australis, partim
Occidentalis, nimirum medius inter Austrum ct
Occidentem; Corus vero est Occidentalis, seu
(I) Juxta alios, injuria, Grtec. GSpn, h- 1. est vis
atque sevllfa procellarum atque tempestatis, quo fere
«usu Horatius, lib. I Cann., ode it :
Tu, ni ; venti» debe» ludiôrnu», une.

lateralis vergens in Austrum , de quo Juven«i*,
Satyr. 14 :
Atque habitas Coro semper tollendus et Austro.

Porro Africus dictus est, quia fiat ab Africa. Unde
alio nomine Libycus, Libs ct Notus vocatur, do
quo Horatius, lib. I Cann., ode 1 : u Luctantem
Icariis fluctibus Africum. » Et Plinius, lib. XVIII,
cap. XXXIV : « Ex adverso Aquilonis ab occasu
brumali Africus flabit, quem Gricci Liba vocant. »
Hinc turbidus est et procellosus, et tempestates
ciet. Unde Africa procello;, quasi ab Africo vento
excitatio, vocantur ab Horatio, lib. HI Cann.,
ode 19. Idem, Epod. 16 :
Ire, pedes quocumque ferunt, quocumque per unda»
Notus vocabit, aut protervus Atncus.

Et Virgilius, I Æneid.

w*

Una Eurusque Notusque ruunt, creberque piocellis
Africus, et vastos volvunt ad littore fluctua.

Hinc ct Isaías : « Turbines, inquit, ab Africo
veniunt; » ita ipse cap. xxi, 1.
HiExiAiiE, — in Phoenice, portu Cretæ jam
dicto.
_
I
1.3. Cum sustulissent (scilicet antennas et an-Vew.il
choras, hoc est solvissent) de Asson. —Asson
hrec non est illa urbs juxta Troadem de qua cap.
xx, 1.3; sed erat urbs vel locus ct portus Creta;
ad Septentrionem , ex q-uo solventes et Cretam
praterlegcnles versus Occidentem, ad portum
Phœnicem, qui erat ad Meridiem, navigaro de­
creverunt. Ita Baroniuo.
14. Misit se contra ipsam ventus Tvphoxicus, Vew.it
qui vocATun Euroaquilo. — Grace E&pcxViJw, id
est Eurus tempestuosus ct fluctuosus, excitansquo
in mari fluctus ct vortices, instar Aquilonis : vel
qualis est Eurus ad Aquilonem vergens. Undo
Noster vertit Euroaquilo, ac nonnulli suspicantur Enro»«
qailo
Nostrum in Grreco legisse
itaque om­ quis ?
nino in Grreco legendum contendit Philippus
Cluverius, lib. 11 De Antiqua Sicilia, cap. xm.
Eurus, sive Vulturnus, flat ab Oriente : undo
opponitur Zephyro, qui flat ab Occidente ; sin
medius sit ct mixtus, hoc est flet inter Orientem
et Aquilonem, est Euroaquilo. Et talem hic fuisse
indicat Noster, vertens Euroaquilo, idque collegit
cx eo quod navis ex Cretico littore, hoc vento
partim Meridiem, partim Occidentem versus
impulsa sil, puta Melitam, quo; inter Africam et
Siciliam sita est.
Dices: Melite directe est ad Occidentem respectu
Cretie, et nullo modo vergit ad Meridiem ; ergo
Euroaquilo navim S. Pauli non poh rat impellere
versus Melitam, sed versus Africam. Respondet
Philippus Cluverius loco citato, Meliten esso ad
occidentem Cretre, sed Gaulum sive Caudam, in
quam navim impulit Euroaquilo, esse Cretie ad
meridiem vorans Occidentem objectam, teste
Mela el Plinio. Hoc ergo vento a Creta infra dex-

Typh
4 VU'

COM MENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXVH.
427
tram Gaulum abrepti, eum metuerent ne ulterius tigine : ptœcipua navigantium pestis, non anten­
eodem cursu in Syrtim impellerentur, «demissis nas modo, verum ipsa navigia contorta frangens.»
velis ita ferebantur, » nempe cx ortu in occasum Signum imminentis Typhonis, sive ccnephiæ est
versus Melitam, gubernaculi adjumento eam nubecula quædam , quam ubi vident nauta*,
illico vela demittunt et se In portum recipiunt
regionem tenentes.
Verum huic responsioni obstat primo, quod Frequens est Typhon Genua», ubi sæpe naves
Ortclius ct alii Geographi Gaulum, sive Gozo, confringit; saxa , arbores, turres , stabula ever­
ponant præcisc ad occidentem Mclitæ, æque ac tit , imo a fundamentis avellit alioque transfert.
Creta*. Rursum, quod idem Euroaquilo navim Remedium Typhonis Plinius alignai acetum,
S. Pauli ex Gaulo impulerit Melitam. Insuper, utpole, frigidissimum, in advenientem Typhonem,
quod hic Euroaquilo fuerit Typhdh, ut ait S. Lu­ nipote calidissimum, eflu-um, unde et dictu»
cas; Aristoteles autem negat Typhonem fieri est Typhon a t>tw, id est inflammo. Idem illisu sui
spirante Aquilone, eo quod ille conflatus sit ex ipsius repercussus, correpta sccum in cœlum
sicca calidaque exhalatione, ideoque frigus gel li­ refert sorbetque in excelsum.
Porro hunc Typhonem el tempestatem excitaque Aquilonis evincat statiinque exstinguat. Euii
ergo hic ventus orientalis , puta Eurus seu Eu- tam esse a diabolo , ut mergeret et perderet Panroclydon , quod Noster vertit « Euroaquilo , » lum, innuit S. Chrysostomus. Ubi symbolice nota, qolDqiM
non quod ex Aquilone spirarci, sed quod impe­ apposite diabolum insinuasse se Typhoni, quia
tuosas esset ct violentus instar vehementis Aqui­ ipse saepe Typhoni se immiscet excitatque in
lonis. Typhonicus enim ventus, Euroclydon mari ct aere tempestates. Unde et Typhon ita
dictus, Eurus est procellosus vorticosusque el naves aliasque res abripit, agit et rotat, ut ani­
cum impetu vibratus. Eurus autem ab Oriente matus videatur. D.cmon ergo est spiritualis
hiberno spirat, ut Aristoteles, Senoca et Plinius do­ Typhon : primo, quia Typho superbia turget; ph >4.
cent : cx qua cœli plaga spirans ventus, si na­ secundo, quia lentando homines Typhonem imi- Smaods.
vigantes in Adriatico mari deprehendat, in Meli­ tallir , turbationes in imaginatione et anima sus­
tam juxta Siciliam recte impellit, ut cx tabulis citando, sicut Typhon suscitat tempestates in
navigationis et Geograpbiæ notum est. Ita noster mari, idque rolando animam ab una cogitatione
in aliam, ab una passione in aliam, ab uno de­
Octavius Cajetanus, in Isagoge, cap. xix.
Utrumque conciliabis, si utrumque jungas siderio in aliud : jam enim metu , jam audacia;
dicasque Euroaquilonem vocari Eurum, qui pro­ jam ira, jam pusillanimitale ; jam tristitia, jam
cellosus orat, ut Aquilo, et simul nonnihil ad lælitia; jam suspicionibus, jam præsumptione;
Aquilonem inclinabat eratque lateralis, qui a jam odio, jam amore hominem exagitat, liide
Columella, lib. Ill, cap. xi, vocatur Euronotus; S. Gregorius, lib. XXXII Moral, cap. xvii, illud
a Gellio,lib. II, cap. xxii, Vulturnus, flatque ab Job. cap. XL, vers, là, JYervt testiculorum ejus
Oriente hiberno inter Eurum et Notum, sive perplexi sunt, mystice explicat de multiplicibus
argumentis diaboli, quibus ipse animas prostra­
Aquilonem, teste Plinio, lib. II, cap. xlvii.
Adde, in mari, præserlim hieme. subito tœpe tas sibi polluit ct corrumpit : «Testiculi, inquit,
novos, imo contrarios exsurgere ventos, cosque ejus sunt suggestiones prave, quibus iu mentis
inter se vices alternare, adeoque confligere. Sic corruptione fervescit, atque in constuprata anima
Euroaquilonem hunc non toto tempore jactatio­ iniqui operis prolem gignit. Sed horum testiculo­
nis navis spirasse, sed cum Zephyro vices mu­ rum nervi perplexi sunt, quia suggestionum
tasse valde est credibile, et pene certum. Nam illius argumenta implicatis inventionibus illigan­
ventus hic tandem navim cx Cauda insula, quæ tur, ut plerosque ita peccare faciat, quatenus si
est ad occidentem Mclitæ, uti inferius dicam, fortasse peccatum fugere appetant, hoc sine alio
impulit Melitam. Flavit ergo tunc ab Occidente laqueo peccati non evadant : cl culpam faciunt,
fuitque occidentalis, puta Zephyrus; non orien­ dum vitant : ac nequaquam se ab uno valeant
solvere, nisi iu aha consentiant ligati.» Id deinde
talis , puta Eurus.
u Typhon » est ventus contortus el turbulentus, particularibus exemplis in quolibet statu, ad
vortex seu vertex, et turbo, quem Ghnci orbe oculum demonstrat.
Tu'tto, Typhon est fulmineus : per disruptam Tirto
motum vocant, vel ecncphiam, id est enubo
erumpentem per exiguum nubis foramen , ideo­ enim nubem laxiorem locum quæreiis, instar
que impetuosus est el procellosus, de (pio Aris­ fulminis magno impetu deorsum ruit : uno sub­
toteles, lib. Ill Meteor., el Plinius, lib. II, cap. inde exhalationum cl ventorum repercussu et
XLViii Dc IP pent inis flatibus : « Sin vero, ait, arclationo ignem, ct quasi fulmen concipit, ita
depresso sinu arctius rotati effregerint sino igne, ut simul ignis el flatus deorsum ferantur; et
id est incendo),
hoc est, sine fulmine, vorticem faciunt, qui tunc Prester dicitur (a
Typhon vocatur, id est vibralüs ecnephias. Defert proxima quæque non solum prosternens, sed el
hic secuin aliquid abruptum e nube gelida con­ amburens : cujus etiam incendio nonnunquam
volvens, versansque el rumam suo illo pondere mare <*tl< rvescit, uti docent Conimbricenses, tract,
aggravans, cl locum cx loco mutans rapida vlt- 0 m Meteora, cap. vu. Itu dæmon iu’miucus est,

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XXVII.
imo fulmen, juxta illud Christi : n Videbam Sa- telligi eam, quæ nunc corrupto nomino Gaulo,
tanam sicut fulgur de coelo cadentem, » Luc. x, Gaudicoet Gozo dicitur, et vix tribus horis distat
18; ac fulminis instar homines invadit, sternit, a Melita, tum quia paulo post navis hæc Melitam
accendit ira, libidine aliisque cupiditatibus, appulit, tum quia ejus incolæ profitentur se
juxta illud M, cap. xu, vers. 10 : a Dc ore ejus conversos a S. Paulo cum Melitam venit, adduntlampades procedunt, sicut tædæ ignis accensæ. que per miraculum majores suos ex sua insula
Dc naribus ejus procedit fumus, sicut ollæ suc­ Paulum Mclitæ condonantem audivise. Quid mi­
censa atque ferventis. Halitus ejus prunas ardere rum? ita audita fuit vox Antonii de Padua, et
facit, ct flamina de ore ejus egreditur. » Ubi vide S. Vincentii Fererii ab absentibus et longe remo­
S. Gregorinm, lib. XXXI Moral., cap.xxi. SicSeleu- tis. Verum huic opinioni obstat, quod navis hæc
cus, Asiæ rex, Ceraunius, id est fulmineus, cog­ vix post quatuordecim dies, ut dicitur vers. 27,
nominatus est, ob ingenium acre el fulmineum. appulerit Melitam, cum Gozo a Melita paucis horis
Quuii,
Quarto, S. Gregorius, in Cant. cap. m, expli­ distet; nisi quis dicat navim contrariis ventis
cans illud : Surge, Aguila, et veni. Auster : « Quid, agitatam, nunc antrorsum, nunc retrorsum ac­
inquit, per Aquilonem qui in frigore constringit tam , circa Gozo jactatam per tot dies fuisse, uti
ct torpentes facit, nisi immundus spiritus desig­ fieri solet in tempestate. Ita Caudam esse cam
natur, qui reprobos omnes dum possidet, abono quæ nunc Gozo dicitur, censet Philippus Cluveopere torpere facit? Per Austrum vero, calidum rius, hb. 11 De Antiqua Sicilia, cap. xvi, mullique
scilicet ventum, Spiritus Sanctus figuratur, qui alii.
dum mentes electorum tangit, ab omni torpore
Potuimus vix obtinere scapham, — id est vix
relaxat, ct ferventes facit, ut bona quæ deside­ scapham c mari subtrahere et in navim imponere
rant, operentur. »
potuimus. Solent enim naves oneraria scapham
Quinti.
Quinto, aliquando flatus e diversis nubibus, sibi adjungere, tum ad homines mercesque inve­
inquiunt Conimbricenses loco citato, vel alia atque hendos ct evehendos, tum ad speculandum pira­
alia parte ejusdem nubis protrusi, inter se con­ tas et vada, tum ut in naufragio per illam evaglobantur, et dum in diversa nituntur, durante • dant, tum ob alia plura commoda. Scapha dicitur
pugna in se retorquentur, ac rotati vorticem effi­ a cxï-tq, id est excavo. Primitus enim scaphas el
ciunt similem ei quem videmus in aquis flumi­ naves faciebant cx truncis arborum excavatis, uti
num, quæ in saxum ad latus ripæ prominens ctiamnum faciunt Indi, apud quos naves sunt
incurrunt, et sine exitu in sesc collectæ flectun­ linires excavati. Beda aliter dispungit ct legit,
tur : quo item modo alias, cum ex lato in angus­ nimirum sic : « Tunc transcurrimus insulam, quæ
tum in portis aut viis ventus vi adigitur, vortex dicitur Cauda, quam occupare non potuimus,
existit. Igitur flatus magna vi excussus c nube, sed scapha missa adjuvare coeperunt navim. »
si recta descendat, proprie ecnephias dicitur : sin Verum hæc lectio plane discrepat a Græco ct
in gyrum torqueatur, turbo vel Typho vocatur, Latino Vulgato.
17. Qua. sublata, — in navim.
Vean
qui validissime omnia secura abripit, contorquet,
diffringit. Unde Olympiodorus Typhona dictum
Adjutoriis utebantur, accingentes navim. —
esse ait, fik-ñ-nmmt cocJjú;, id est quia valide Cajetanus per adjutoria accipit adjutores milites
et vehementer corpora, in quæ incidit, verberat et ct vectores, qui erant in navi : hosce enim adju­
quatit. Nauta vero, ait, civcjn appellant, quia visse nautas ad succingendam navim. Sic enim
instar ciour.ç, id est tuba, maris aquam ad so servos et operarios vocamus operas in abstracto.
trahit. Ita diabolus homines instabiles et incon­ Alii planius per adjutoria intelligunt catenas,
stantes validissime quatit el ad se suosque casses uncos, funes aliaquc instrumenta quibus accin­
trahit, juxta illud Uabacuc, m, 14 : « Maledixisti xerunt navim.
sceptris ejus, capiti bellatorum ejus, venientibus
Quæres, quid sit accingere navim ? et quomodo Accin>
ut turbo ad dispergendum me. » Et Job, xl, 18 : id factum? Cajetanus censet factum per dolia
a Ecce absorbebit fluvium, et non mirabitur ; et vacua, quæ utrimque navi appensa eam sustine- 'I'“
habet fiduciam quod influat Jordanis in os ejus. » hunt, ne in arenam impingeret aut hæreret.
Ubi vide S. Gregorium, lib. XXX11 Moral, cap. vi. Verum hæc dolia navim onerariam sustinere non
' I
in. b
15. Cumque abrepta esset navis, — a vento Ty­ potuissent.
phonico , qui eam agebat et gyrabat instar tur­
Quare melius Beda, Gagneius, Arias et alii
censent id facium esse, tum per catenas, funes
binis.
fin. h
*6- Cauda. — Jam Græca habent lOuúJn», id est et uncos quibus navim constrinxerunt ; tum per
Claudam. A Plinio, lib. 111, cap. vin, Gaulos vo­ anchoras, saxa aliaque pondera, quæ navi alli­
catur; a Mela, lib. 11, cap. xvu, Gaudos ; a Pto- gata in mare demiserunt ; partira ad retardan­
lemœo, lib. Ill, cap. xni, Claudos ; ab aliis voca­ dum cursum navis, ne ventorum impetu acta in
tur Caudos, ab aliis Caunos; Syrus vertit Cura, saxa et Syrtes dissiliret, uti in mari Britannico
wel Cora. Suidas indicat Kxû4o> insulam esse vici­ refrenanda; navi post tergum ingentia saxa sub­
nam Crclæ, hoc nomine memorabilem, quod illic jungere solent, ail Beda : hæc enim et navhr.
generentur ingentes onagri. Alii censent, hic in- deprimunt, ut minus vim ventorum sentiat, et
428

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM,
eam degravant, no lam facile vento agitari et
i
rotari possit; partira ad praesentiendumSyrtes ct
I
scopulos; partira ut recta rcctoquc libramine
incederet navis, ne vi venti acta in latus, everte­
retur et mergeretur; partira ut funibus, catenis
ct uncis latera navis sibi invicem astricta fir­
miora essent validiusque scopulis resisterent;
partira ut funibus navis retineri a nautis ct di­
rigi aliqua ratione posset. Sic aurigas in descensu
declivi ut precipiti, rotam ultimam catena suc­
cingunt, ne rotari possit, ut ita currus vehementiorein cursum et rotationem remorentur, ne in
pneceps actus evertatur vcl frangatur.
Porro tota navis in longum circumcirca ac­
cingi nequivit. Erat enim inlongiludine ingens ct
vasta, nipote quæ preter onera continebat 276 ho­
mines. Quare in partibus nonnullis duntaxat cam
accinxerunt, v. g. in medio, latus utrumque trans­
versal) colligando et constringendo, item proram
I
sive partem navis anteriorem : hanc enim in tem­
pestate valida ctiamnum accingere solent nautæ,
ne in vada impingens diffringatur, el ut fluctibus
ineam primo irruentibus validius resistat, cosque
constanter secando iter pervium tutumque navi
faciat. Est enim prora quasi rostrum et lancea
navis, ejusque clypeus, murus et antemurale.
Syrtii Ne in Svrtim inciderent.— Syrtis in singulari,
• vel Syrtes in plurali, sunt loca arenosa circa fines
Africæ Ægyptum versus, ideoque periculosissima,
ita dicta a
id est trahere, quod naves trahat
et sorbeat. Unde Sirenes in Syrtibus naves ct nau­
tas incantare ct sorbere fabulati sunt Pocla». Est
enim in ca inæqualilas maris ct terre magna, ct
uno loco profundissima, in alio vero vadosa :
spiranteque vento cumulus arena» qui super mare
fuerat, in profundissimas residet valles, ct qui
deprimebatur, mox super aquas egeritur. Inde
arenosa loca in mari quolibet vocantur Syrtes,
ait Servius.
Vu Su dm ISSO vase. — Primo, Syrus ct Beda per vas
go H accipiunt antennam , sive lignum transversum in
malo, cui velum alligatur, 7. d. Submisimus an­
tennam cum velo. Ita Chrysostomus ct Mariana:
vela enim submittunt nautæ in tempestate» ne a
furente vento navis abripiatur et mergatur. Seeundo, Vatablus accipit scapham, q. d. Scapham
in imam navim demisimus. Tertio, Cajetanus ac­
cipit dolia jam dicta. Quarto, Gagneius, Dionysius
ct alii mulli accipiunl anchoram, id est anchoras.
Anchora enim est proprium vas, id est instru­
mentum navis el nautarum, q. d. Submissis in
mare anchoris, uti paulo ante dixi, navim retar­
darunt. Quinto, Salmeron accipit ipsam navim
ejusque ventrem elfundum,g. d. Vas, id est na­
vim depressimus in mare per anchoras, saxa
aliaque pondera, ut ipsa submissior esset minusquo vim el impetum venti sentirei et exciperet;
quæ expositio valde est apposita (1).
(1) Grotius: demitso malo, ut malus hic

kxt’

tap.

XXVII.

420

18. Jactem fecerunt , — sarcinas et merces pro
in­
jecerunt in mare ad allcviandam navim, ne navis
adeo onerata venti impetu allisa ad scopulos, il­
lico dissiliret. Unde Syrus vertit, suptlleclüia nos­
tra projecimus in mare.
19. Armamenta navis projecerlnt. — Arma- vm.
menta vocat instrumenta nautica, quæ navis
quasi sunt arma, uti sunt anchoræ, conti, remi,
saburra, etc.
Tempestate non exigua, — nubium , imbrium,
procellarum, ventorum, tonitruorum ct fulmi­
num. Horrisonum est cara in mari videre ct au­
dire : habet enim speciem perpetua» noctis, erebl
ct inferni. Nam, ut ait Silius, lib. IV,
Fertur ab immenso tempestas horrida cœlo,
Nigrantesque globos et turbida nubila torquens,
Involvit terras.

El Virgilios, I Æneid. :

IlypHtypii»
u -n res­
uti» mi­
rlo®.

Talia Jactanti stndens Aquilone procella
Velum adversa ferit, fluctusque ad sidera lolliL
Franguntur remi, tum prora avertit, et undis
Dat latus, insequitur tumulo praeruptus aquæ moi
Hi summo in flucto pendent : bis unda dehiscens
Terram inter fluctus apent, furit aestus arenis.
Tres Notus abreptas in saxa latentia torquet;
In brevia el Syrtes urget 1res Eurus ab alto,
lllidilquc vadis, atque aggere cingit arenae.

21. Et cum multa jejunatio fuisset, — dmrU,id Vtn.il.
csl inedia, tum ob melum ct pavorem naufragii,
qui homini cogitationem cibi famemque adimit,
facilque ut homo non aliud quam periculum cl
mortem instantem cogitet ; tum ad placandum
ct propitiandum Deum.
Stans Paulus, — corpore, cl magis animo et
corde : « Nam navis cordis ejus in marinis fluc­
tibus inlegra stetit, » ail S. Gregorius, lib. VII,
epist. 127, quia anchoram spei fixerat in Deo.
Nolat Chrysostomus Pauli lœliliam in tanto peri­
culo: proposuisse enim sibi Romæ conversionem
pro premio ; modestiam quod non objurget, non
exprobret, sc cum tempestatem hanc prædiccret,
non fuisse auditum, calamitosis enim non est ad­
denda calamitas: prudentiam, qua cis sanum dat
consilium; misericordiam et charilatcm, qua
vinctorum, qui mille facinorum rei erant, pater­
nam curam gessit omnesque salvavit, ac salutem
omnibus predixil et promisit. Addilque permis­
sam esse hanc tempestutem a Deo, ut per eam
Pauli virtus, sanctitas et dignitas panderetur.
Lucrique facere, — xtpSñw, id est lucrari, hoc
est accorsero hanc jacturam sive damnum, et
injuriam ; Syrus, penuriam. Hugo et Vatablus per
injuriam accipiunl maris et cœli tempestatem.
Planius injuriam hanc accipias pro jactura 0e
damno. Hoc enim erat injurium tam uaulis ct
vectoribus, quam heris mercium, quæ erant / i
dicatur axtv&;, vai; el hoc quidern probabilius est :
enim demitti malus, aut etiam iu repentino periemo
abscindi.

43C

COMMENTARÍA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XXVII.

navi, prœsertim cum Paulus id nantis prædixissct, ideoque ipsi illud cavere debuissent, ut dixi
vers. 10.
P.1.Î2. 22. Nullius animai,— id est vite corporalis.
A'’dit Lyranus, ct spiritalis, quasi omnes hæ ani*jn» in Pauli gratiam , a Deo in œternnm salvate
sint. Verum id non est genuinum, esto sit proba­
bile, uti innuit S. Chrysostomus, de quo vers. 24.
Præterquam navis, — tum ut nante sua navi
mulctarentur, quod non audissent sanum Pauli
consilium ; tum ul Deus eam permitteret cursui
naturali: in naufragio enim solet pr® cœleris na­
vis perire et perdi; tum ut majus appareret Dei
beneficium et gloria Pauli, quod sine navi omnes
vectores salvasse!. ita Chrysostomus.
Vert. 13. 23. Cujus sum ego — minister, cultor et Apos­
tolus. Dicit hoc, ne Gentiles qui erant in navi,
suo deo aut diis hoc oraculum aut miraculum
tribuerent.
Et cui deservio, — Aarpcfa», id est quem latria
colo.
Ven. 14. 24. Donavit tibi Deus omnes. — Ergo omnes
jam perditi erant, id est certo perdendi, tum cursu
natur®, ob vim tempestatis, uti ait OGcumenius;
tum ultione Dei, ob eorum scelera. Undo Chry­
sostomus sio explicat, q. d. u Digni quidem erant,
qui perirent, quoniam inobedientes fuerunt : verumtamen in lui gratiam servabo eos (1). »
Moni.
Quocirca idem Chrysostomus in Moral. : « Si
navigantes,
periclitantes et naufragium sustith pco nentes, srcl vincti per Paulum servati sunt, cocaiorei gj(a quid est esse virum sanctum in domo : mul,a u te enim tempestates etiam nobis incumbunt his
multo graviores, sed potest Deus etiam nos do­
nare, modo credamus Sanctis, sicut illi, si feceri­
mus quæ præcipiunt. Non enim simpliciter ser­
vantur, sed etiam ipsi fidem attulerunt : licet
vinctus esset Sanctus, majora solutis operatur.
Et considera hoc hic factum. Solutus centurio
vincto illo habebat opus : gubernator peritus
non gubernante egebat. Non enim talem guber­
nabat scapham, sed orbis Ecclesiam; qui didice­
rat ab illo maris Domino non humana arte, sed
spirituali scientia, in navi illa inulta naufragia,
multas procellas, spiritus inaliti®, intus pugnas,
foris timores, atque ita hic revera gubernator
erat. »• Simili modo S. Benedictus suis ineritis ct
precibus obtinuit, ut Longobardi monasterium
suum vastantes, nullum hominem caperent vel
necarent: eis ergo Deus res tradidit, animas cus­
todivit. Similis ergo Paulo fuit Benedictus, ait
S. Gregorius, II Dial., cap. xvii.
Subdit Chrysostomus nostram vitam esse quasi
continuam tempestatem et œrumnaruin vicissitu­
dinem , ac proinde nos pariter indigere Paulo,
(i) Sic Dionysius Hal., lib. V
quum consul Brutus
in filios capitalem sententiam protulisset, ab omnibus
dicit rvchinalum e«c, addens : a Indignum quippe
judicabant, talem virum inulcUri tiliis, el vitam adulesventum donare
volebant. »

ideoque ejiis opem nobis conciliare debere ero*
dendo el obediendo ejus epistolis et percepita j
ac concludit : « Retineamus apud nos Sanctos,
nec erit tempestas : imo etiamsi fuerit tempestai,
erit serenitas ac tranquillitas, et a periculis libe­
ratio. Quoniam vidua ill i Sanctum hospitio ha­
bebat, etiam filii ejus mors soluta est, ct redivivum
accepit puerum. Ubi pedes Sanctorum ingrediun­
tur, nihil erit quod contristat ; etiamsi quid fiat,
id ad probationem majoremque Dei gloriam per­
tinet. Assuesce, ut pavimenta domus a talibiu
calcentur pedibQs/et non calcabit dæmon illic,
et valde merito : nam sicut ubi fragrantia est, ibi
non habet locum graveolentia, ita ubi sanctum est
unguentum, ibi suffocatur dæmon, lætificat si­
mul agentes, animam recreat, odorem diffundit:
ubi spin®, ibi bestiæ; ubi hospitalitas, ibi non
sunt spin®. Misericordia ingrediens quavis falco
melius sontes exsecat, quovis igne violentius exu­
rit. Ne timeas. Reverentur Sanctorum vestigia,
sicut leonem vulpes : Justus enim, ait, ut leo con­
fidit. Introducamus hos leones in domum, cl
omnes exigentur bestiæ, non clamantibus, sed
simpliciter loquentibus illis. Non enim leonis ru­
gitus bestias sic fugat, ut justi oratio dæmones :
si loquetur solum, devolant. >>
Similia habet S. Ambrosius, lib. I De Abraham,
cap. vi. Ex dictis merito S. Hieronymus, lib. Con­
tra Vigilantium ct hagiomachos, colligit, si Pau­
lus in hae vita salutem 276 animabus a Deo
impetravit ; ergo modo plura poterit jam glorio­
sus impetrare, eodem fruens in cœlo. a Porro
propter Paulum hæc omnia vide fieri, ait Chry­
sostomus, ut credant vincti milites ac centu­
rio : » quos omnes innuit esse a Paulo ad Chris­
tum conversos, a Nam etiamsi lapides fuissent,
propter oracula, miracula et beneficia Pauli, de
illo magna utique cogitassent. » Et hoc innuit n
« donavit libi Deus omnes, » scilicet tam quoad
animæ, quam corporis salutem : illa enim hac
longe est potior propriaque S. Paulo.
27. In Adria, — in mari Adriatico. Ita Syrus. v«tft
Ita dictum est ab Adria veteri oppido et portu, ad
Padum fluvium a Tuscis condito, teste Plinio,
lib. Ill, cap. xvi. Porro Adrialicum mare subindo
late sumitur; nec tantum sinum Venetum, sed ct
mare Siculum el Ionium complectitur, ait Stra­
bo , cujus fere œvo hæc contigerunt : ita hic su­
mitur. I
28. Bolidem. — « Bolis n est perpendiculum ñau- Ven. u
licum, puta plumbum cx fune dependens, quoin
mare immisso naut® explorant alvei profundita­
tem, ne in vada, arenas et scopulos navis impin­
gat. Dicta bolis quasi missilis, a €jix>ir»fid est pro­
jicere, mittere, jacere.
Invenerunt passus viginti, — scilicet usque
ad alveum sive fundum maris. Unde timentes
nautæ ne m aspera loca, puta in arenas ct sco­
pulos, navis incideret, jecerunt de puppi anchoras quatuor, ut uuvim sisterent et Ihmarenl

COMMENT AHIA IN ACIA APOSTOLORUM, cap. XXVII.
4M
ArtEMONE.— « Ark-moncm, » alii trochleam,
donec dies illucesceret, ut viderent quo loco es­
qua funes trahuntur, alii antennam, alii aliud
sent el quo cursum flectere deberent.
f«n.»o. 3l). Sun odienti. , — sub praetextu, scilicet fin­ esse censent. Verius est esse parvum arclumque
gentes quod in scapham descenderent, non fu­ velum, ita dictum ab á?T«w, id est mpendo. Ita
giendi causa, sed ut anchoras a prora, id est Julius Pollux. Parvum fuisse colligitur cx eo,
priore navis parte extenderent, vel iu ipso mari, quod navis properabat ad littus; cl quia nautæ
velin terra et littore, ut vertit Syrus, quasi finxe­ in tempe: tale magnum velum deponunt parrint navim jam ad littus appulisse esseque in vurnque exponunt, ne vi ventorum abripiantur
et agantur in exitium.
tuto.
4L Dithalassum — Græce, Latine Limarem , ut v,r*
ftrt.ll
33. QüARTADECDIA DIB HODIE JEJUNI PERMANE­
TIS. — «Jejuni,» non quod nihil omnino come­ vertit Tigurina. Ita vocatur locus inter duo ma­
dissent, sed quod perparum et obiler, quantum ria, sive isthmus, qui utrimque mari alluitur, ilscilicet ad vitam tuendam erat necessarium ; ita llldque qua : - . / et dividit, qualis ot Corin­
Hugo, Gagneius et alii. Nam Hippocrates, lib. Dc thus, de qua Horatius, lib. 1 Cnrm., ode 7 : a Aut
Carnibus ct Prine., aliique medici docent homi­ Ephesum bimarisvc Corinthi mœnia. » Porro in
nem eanuiu non posse sine cibo ultra septem dies dithalasso, ob terram mare secantem, certum so­
vivere. Dico sanum : nam ægri, quibus calor natu­ let esse naufragii periculum. Dithalassus hic adja­
ralis languet, et abundat phlegma, quo calor pas­ cet Melilæ, et causatur a rupe vicina, a Melitensi­
catur, diutius inediam prorogare possunt. Quod bus nunc Sel mon vocatur; in qua proinde eliom
ergo ait, « nihil sumentes, » id est perparum cl visitur sacellum, in memoriam hujus naufragii,
quasi nihil : vel « nihil » per modum stati jusi i- S. Pauli nomine dedicatum. In sinu ejus sinistro
que prandii aut cœnæ, sed carptim quædam li­ visitur in rupe concha rotunda, sex palmos pro­
funda, ct totidem lata in diametro, quæ commu­
bantes potius quam comedentes.
Ver*. r. 35. Coepit manducare. — Nota hic prudentiam niter plena est aqua dulci, licet paucis passibus
eharitatis Pauli : ut afflictos consoletur ct inedia distet a mari ejusque aqua salsa, vocat urque fons
pene confectos inducat ad sumendum cibum, S. Pauli : creditur ipse in exscensu illum miracu­
ipse primus, publice gratiis actis Deo, ccepit man­ lose produxisse. Denique hic locus in medio fere
ducare. Hoc imitatus est vir quidam religiosus, hoc littore etiam nunc vocatur vulgo la Cala dc
mihi in Belgio notus, qui ut maniacum quemdam S. Paolo, id est portus sive appulsus S. Pauli. Ita
sibi ex lœsa imaginatione persuadentem se esse Philippus Cluverius, lib. 11 De Antiqua Sicilia,
mortuum, ideoque nolentem comedere ct inedia cap. xvi, ct noster Octavius Cajetanus, Isagoge,
se conficientem, quod diceret mortuos non co­ cap. xix.
tí. Custodias, — id est vinctos reos quos eus- Vers.4L
medere, sanaret, mortui habitum et speciem in­
duit ccrpitque comedere coram maniaco, itaque (odiebant. Vide dicta vers. 1. Eos ergo, quasi reos
ei persuasit mortuos quoque comedere : qua ra­ mortis, occidere voluerunt milites.
4L Super eà quæ de navi erant, — puta super v<rx <u
tione eum ad comedendum induxit sibique res­
sarcinas,ligna ct tigna; Vatablus, super fragmenta,
tituit.
•
fer». 39« 38. Jactantes triticum. — In jactu ergo quem quæ scilicet o navi discindebant ; nam navis erat
jam ante, vers. 18, fecerant, non projecerant integra, non fracta. Hoc est quartum Pauli nau­
triticum : quia scilicet hoc eis in cibum erat ne­ fragium. Tria enim priora recenset ipse, 11 Cor.
cessarium. Sic nec ea jactarunt quibus enata- n, 23, dicens : «Ter naufragium feci : nocte et die
in profundo maris fui. » Illa enim epistola longe
nini (1).
Yen io
40. Laxantes juncturas gubernaculorum. — ante iter hoc Romanum scripta est. An sæpius
Gubernacula vocant clavum, quo navarchus regit passus sil, ignoramus.
Moralitcr disce hic, piimo, quanta sunt maris MonI*
navim, sicut auriga habenis regit equos et te­
£
mone currum, sicut arator stiva regit aratrum. pericula. in quo, ut ait Auacharsis apud Laertium,
Laxarunt ergo clavum, quasi navim <ibiet ventis lib. I, cap. ¡x, cl Juvenalis, satyra 12, vectores tan- mm po
permittentes, ut facilius ad littus vel terram ins­ tum quatuor digitis (quibus scilicet navis mari
tantem ferretur; vel potius, ul expeditius clavo eminet) distant a morie. Hinc Bias nautam, ne­
iterentur, ad dirigendum ejus impetum quo que inter vivos numerabat, neque intermortuos,
teste Platone in Axioc/w. Lude Calo de Iribus doVellenl (Í).
lebat : primum , quod suum secretum revelasset
(1) Versus 39 n Kuinoello ita cx Græco explicatur :
Terram non (ignoscebant (nempe quæ esset, nec quo mulieri; secundum, quod vel dies unus ipsi per
nomine, appellaretur, cf. xxyih, i); littus vora animad­ ncgligenliam absque fructu effluxisset; tertium,
vertebant habens sinum quemdam, seu sinum in littore quod eo navi vectus esset, quo poterat pedibus
animadvertebant, in quem, etc.
proficisci. Ita Plutarchus in Vita Calonis. Eadem
(2) Naves veterum, majores precipue, duo habebant tria Alexandro tribuit Stobæus, Aristoteli vero Angubcniacula, unum in prora, allentm m puppi. Apuleius,
/>eAtilio,lib.II: «Navis ipsa qua vehebamur,utroque re­
gimine annaso, pr.ecipitio demersa est. » Ea gubernacula
navi annectebantur ouibusdam vinculis ; quibus laxatis,

lune gubernacula in aquas descendunt, cl pondere
navoni r«tmeui, quominus a ventu evertatur.

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXVII.
4.12
Ionius in Melissa,part. I, serm. 17, nisi quod pro tiæ. Volebat Deus Paulum ire Romam, ibiquo
secundo ponat, quod in vita hac tarn caduca ct prædicare : Paulus ut huic voluntati Dei obsecunincerta, vel unum diem mansisset intestatus. Pit­ det, ad Cæsarem appellat, ac ultro subit tot ter- th 'j
tacus roganti, «quid fidum esset?» respondit, rarum mariumque discrimina. Quocirca hujus
« Terra; » « quid infidum? n « Mare. » Laodamas virtutis merito quasi obligat Deum, ut iter suum
indo Homericus nihil miserius esse censebat, quam dirigat ct secundet. Deus ergo eum, ct ob cum
virum fortem ponto exagitari. Callimachus dice­ socios omnes, per oraculum ct quasi miraculum
bat jucundissimum esse mare, sed si quis illud certo mortis periculo eximit. Celebris est historia
dc terra contempletur; quod imitatus Horatius et gnome de obedientia S. P. N. Ignalii, quam
ait ;
enarrat in ejus Vita P. Ribadeneira, lib. V, cap. iv
in fine. Cum esset, ait, Prepositus Generalis,
Neptunum procul a terra spectare furentem
dixit : si Summus Pontifex imperaret, ut ad ostia
Lucretius, lib. V, scribit aureo Saturni sæculo non Tiberina scapham, vel navim primo obviam,
fuisse usum navis et navigationis. Quocirca vetus clavo, malo, velis, remis destitutam conscende­
fuit fidelium consuetudo, ut conscensuri navim rem, itaque sine commeatu mare trajicerem, id
de peccatis confiterentur, et cum Deo in gratiam facerem animo non solum æquo, sed ct libenti.
redirent, itaque vel sc ad mortem componerent, Cumque Praelatus quidam adinirans, regereret :
vel mortis pericula evaderent.
Quæ islhæc esset prudentia? Respondit S. Igna­
in- Sc eundo, quam Deus suorum habeat curam. tius : a Prudentia, Domine, non tam est parentis,
«Ium, paulum ecce i)cus hic prœsenti mortis periculo quam imperantis. » Parentem secutus est filius
ix x» en- enpit, et propter eum vectores omnes, etiamsi S. Franciscus Xaverius, qui in Mauricas insulas
ni mio>. infideles, numero 27G. Vero Poeta :
barbaras contendens, cum amici iter hoc dissua­
derent, ac tandem vim facerent negarentque na­
Favente numine naviges, vel vimine.
vigium, respondit, « se nulla pericula, nullum
Ita Deus servavit Noe justum, cum octo anima- genus mortis, ubi Dei cultus ct animarum salus
bus per arcam, in generali orbis cataclysmo : ita agatur, formidare : nec ullos hostes ducere, nisi
et Jonam in ventre ceti. Quin et Julius Cæsar in qui divino obstent obsequio; sibi certum esse in
tempestate navarchum confortans : a Ne metuas, Mauricam Deum vocantem sequi : nec navigium
ait, Cæsarem ejusque fortunam vehis : illa te tu­ morari, si navis desit, semet Deo incubantem
tabitur. » Est enim Cæsaris, «quem numina nun­ utique transnaturum. » ItaTurselius, lib. Ili Vite
quam destituunt, » ait Lucanus, lib. IV, et Plu- ejus, cap. n. Dixit, et præstitit. Quocirca in nau­
tarchus in Cœsarc. Memorabile est exemplum, fragiis cum S. Paulo exultabat, rogabatque Deum,
quod graphice depingit S. Paulinustota epist. ad ut præsens periculum et crucem sibi non adi­
Matarium, ubi senem quemdam mire a Deo hor­ meret, nisi majus immitteret. Atque hoc suo zelo
rendo naufragio, sociis omnibus et carinæ reti­ in naufragio vectoribus omnibus vitam cl salu­
naculis amissis, ereptum commemorat. Simile est tem a Deo, instar S. Pauli, impetravit. Alias in
quod narrat S. Gregorius, III Dialog., cap. xxxvi, certum exitium abruptam a navi vi tempestatis
de Maximiano, SyracusæEpiscopo, cum post nau­ scapham, qua infideles vehebantur, illis ipsis in
fragium nono die salvum cum vectoribus omni­ scapha apparens eamque revehens ad navim re­
bus in portum, sola navi mersa, pervenisse. Sic duxit : quo miraculo eos ad fidem convertit. De­
S. Magdalena, cum S. Martha, S. Lazaro ct sociis, nique Malacæ nobilem illam ducentis Lusitanis,
a Judæis navi sine velis et remis imposila, Deo contra quinque Accnorum pugnacissimorum mil­
navim regente, salvis omnibus Massiliam ap­ lia, navalem victoriam promisit, prædixit, imo
eminus inspexit et precibus suis præstitit.
pulit.
Zertinm, Tertio, Paulum ct Sanctos in tempestate, nauPreciares. Augustinus, in Psal. cxxxn : a Mulli,
fragio, prælio, peste, latronibus, fame, carcero inquit, naufragaverunt cum Paulo. Amatores
b ercKd ct quavis alia calamitate vel periculo, stare sere- hujus sæculi passi sunt naufragium, ct nudi om­
>i- » 't nos ct securos, præsertim cum obeunt opus pium nes exierunt. Illi et quod foris habebant, amise­
ct Apostolicum; sciunt enim se Deo cordi et cur® runt, el domum cordis sui invenerunt inanem.
esse. Quare tunc adeo non cadunt animo, ut cel­ Paulus autem in corde ferebat patrimonium fidei
siores evadant, coque magis sperent in Deum ; suæ, quod nullis fluctibus, nullis tempestatibus
illique se uniant, quo majus est periculum, ita potuit auferri. Nudus exiit, cl dives exiit.» Idem
Psaltes, Psal. xxvi, 1 : a Dominus, ait, illumina­ Augustinus, serm. 29 Dc Sanctis : « Petrus, ait, am­
lo mea, et salus mea, quem timebo? Dominus bulare super aquas debita soli Deo potestate præprolector vito mcæ, a quo trepidabo? Si consis­ sumpsit, et rerum obstante natura, per insueti
tant adversum me castra, non timebit cor meum. maris novas vias pendulum inferens gressum, luSi exurgat adversum me prælium, in hoc ego spe­ mentiamarisdorsacalcavit.Sednon minor Paulus,
rabo. » Et Job, xm, ih : « Etiamsi occiderit me, quem velut novi Testamenti Jonam, die ac nocte
per maris profunda jactatum, absorbuit fluctus
in ipso sperabo. »
gumo, Quarto, quid valeat virtus charitalis ct obedien- et reddidit, quasi sacrum d» positum violare non

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXVffl.
433
audens : quia famulatrix eum unda custodiens, viri mortem, quam genus mortis deplorarent, ac
illæsum populorum prædicationibus reservabat.» pene contra Deum, quod Patrem sanctum fluctiQuod si quandoque Deus justum, imo Aposto­ bus hauriri permisisset, murmurarent, ipsummet
lum, naufragio above periculo non eripiat, sed Jordanem apparuisse pluribus, miro lumine co
mergi et emori permittat, conquiescat ille in vo­ ruscum, ac dixisse: ctEgo sum Jordanes. Exivi
luntate Dei, dicatque cum S. Jobo afflicto, cap. i, ex hoc sæculo ad gloriam Beatorum, et inter
vers. 27 : « Dominus dedit, Dominus abstulit : sicut Apostolorum choros et Prophetarum evectus
Domino placuit, ita factum est. Sit nomen Domini sum, missusque sum ut vos consolarer. Hoc fir­
benedictum.» Et illud Christi morienlis,ct ad infe­ miter tenete, nec dubitate, quia salvus erit omnis
ros descendentis :« Providebam Dominum in con­ qia usque in finem Domino nostro Jesu Christo
spectu meo semper, quoniam a dextris est mihi, servierit. » Ita habet ejus Vita, tom. 1 Surii, die
ne commovear. Propter hoc lætatum est cor 13 februarii. Justus ergo quacumque morte praeoc­
meum, ct cxultavit lingua mea : insuper ct caro cupatus fuerit, in refrigerio erit, præsertim cum
mea requiescet in spe. Quoniam non derelinques in itinere et opere charitatis vel obedientiæ vitam
animam meam in inferno, » Psal. xv, 8. Et illud ponit. Talis enim cum Deo, imo pro Deo, et ex
S. Pauli, Rom. xiv, 8 : «Sive vivimus, Domino vi­ Deo moritur, ideoque est victima obedientiæ et
vimus ; sive morimur, Domino morimur. » Ita charitatis, Deo valde gloriosa et chara.
Preclare S. Augustinus, epist. 122, in fine:
S. Franciscum Xaverium, jam Chinensis Imperii
conversionem molientem, in insula deserta ab • Quid interest, ait, febris an ferrum de corpore
omnibus dercUctum Deus emori permisit. Ita solverit? Non qua occasione exeant, sed quales
P.lgnatium Azebedium, cum 40 sociis, Brasiliani ad se exeant, Deus attendit in servis suis. » Mi­
Evangelii causa petentem anno Domini 1570, a sere vixit, mortuus et sepultus est Lazarus, splen­
Calvinistis trucidari mergique permisit. Ita non­ dide dives Epulo; sed hic descendit in gehen­
nullos alios e Societate nostra navigantes ad In­ nam, ille ab angelis sublatus est in sinum Abra­
ham, Lucœ xn, de quo vide S. Augustinum in fine
dos, naufragio perire permisit.
Memorabile est recens exemplum Patrum Lusi­ Psal. XXXIII. Idem, lib. I De CiviL, cap. xi : « Mala
tanorum, qui ad scopulum allisi, cum navarchus mors, ait, putanda non est, quam bona vita prceeis scapham ofTerrct qua ad littus evaderent, res­ cesserit. Ncque enim facit malam mortem, nisi
puerunt, malentes vectorum turbæ in scopulo quod sequitur mortem. Non itaque mullum cu­
misceri, ut illi fame morituræ in extremo agone randum est eis qui necessario morituri sunt,
assisterent, et tandem commorerentur, quam iis quid accidat ut moriantur, sed moriendo quo ire
derelictis vivere; quod sane est genus martyrii cogantur. Cum igitur Christiani noverint longe
et heroicæ charitatis, qua quis cum Christo pro meliorem fuisse religiosi pauperis mortem in­
ter lingentium canum linguas, quam impii di­
fratribus animam ponit.
Legimus de B. Jordane, qui S. Dominico in Gc- vitis in purpura ct bysso, horrenda illa genera
neralatu Ordinis Prædicatorum successit, fuitque mortium, quid mortuis obfuerunt qui bene vi­
eximiæ sanctitatis, eum, cum in terram Sanctam xerunt? » Nam, ut ait Sapiens, cap. iv, vers. 7 :
trajiceret, juxta Aconcm naufragium passum mer- a Justus si morte præoccupatus fuerit, in refri­
sumque interiisse ; cumque mulli non tam tanti gerio erit. »

CAPUT VIGESIMUM OCTAVUM.
SYNOPSIS CAPITIS.
Paulus Malta! viperam e manu illasa excutit, sanat patrem Publii et alios; inde post tres menses navigat,
pcrvenilque Romam. Ubi Judæis convocatis causam adventus sui denuntiat, ac biennio in libero canere,
quasi hospitio, degens, intrepide pradicat Evangelium.

1. Et cum evasissemus, tunc cognovimus quia Melita insula vocabatur. Barbari vero
præstabant non modicam humanitatem nobis. 2. Accensa enim pyra, reficiebant nos om­
nes, propter imbrem qui imminebat, et frigus. 3. Cum congregasse! autem Paulus sar­
mentorum aliquantam multitudinem, et imposuisset super ignem, vipera a calore cum
processisset, invasit manum ejus. 4. Ut vero viderunt Barbari pendentem bestiam de manu
ejus, ad invicem dicebant : Utique homicida est homo hic, qui cum evaserit de mari, ultio
non sinit eum vivere. 5. El ille quidem excutiens bestiam in ignem, nihil mali passus est.
xva

.

L

¿s

434
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XXVIII.
6. At illi existimabant eum in tumorem convertendum, et subito casurum, et mori. Diu
autem illis exspectantibus, et videntibus nihil mali in eo fieri, convertentes se, dicebant
eum esse deum. 7. In locis autem illis erant prædia principis insulæ, nomine Publii, qui
nos suscipiens, triduo benigne exhibuit. 8. Contigit autem patrem Publii febribus et
dysenteria vexatum jacere. Ad quem Paulus intravit : et cum orasset 'et imposuisset ei
manus, salvavit eum. 9. Quo facto, omnes qui in insula habebant infirmitates, accede­
bant, et curabantur : 10. qui etiam multis honoribus nos honoraverunt, et navigantibus
imposuerunt quæ necessaria erant. 11. Post menses autem tres, navigavimus in navi
Alexandrina, quæ in insula hiemaverat, cui erat insigne Castorum. 12. Et cum venisse­
mus Syracusani, mansimus ibi triduo. 13. Inde circumlegentes devenimus Rhegium : et
post unum diem flante Austro, secundo die venimus Puteolos, 14. ubi inventis fratribus
rogati sumus manere apud eos dies septem : et sic venimus Romam. 15. Et inde cum
audissent fratres, occurrerunt nobis usque ad Appii Forum, ac tres Tabernas. Quos cum
vidisset Paulus, gratias agens Deo, accepit fiduciam. 16. Cum autem venissemus Romam,
permissum est Paulo manere sibimet cum custodiente se milite. 17. Post tertium autem,
diem convocavit primos Judæorum. Cumque convenissent, dicebat eis : Ego, viri fratres,
nihil adversus plebem faciens, aut morem paternum, vinctus ab Hierosolymis traditus
sum in manus Romanorum, 18. qui cum interrogationem de me habuissent, voluerunt
me dimittere, eo quod nulla esset causa mortis in me. 19. Contradicentibus autem Judiéis,
coactus sum appellare Cæsarem, non quasi gentem meam habens aliquid accusare. 20. Prop­
ter hanc igitur causam rogavi vos videre, et alloqui. Propter spem enim Israel catena hac
circumdatus sum. 21. At illi dixerunt ad eum : Nos neque li Iteras accepimus de te a Judæa,
neque adveniens aliquis fratrum nuntiavit, aut locutus est quid de te malum. 22. Roga­
mus autem a te audire quæ sentis; nam de sectariae notum est nobis quia ubique ei
contradicitur. 23. Cum constituissent autem illi diem, venerunt ad eum in hospitium
plurimi, quibus exponebat testificaos regnum Dei, suadensque eis de Jesu ex lege Moysi et
Prophetis, a mane usque ad vesperam. 24. Et quidam Civdebant his quæ dicebantur :
quidam vero non credebant. 25. Cumque invicem non essent consentiehtes, discedebant,
dicente Paulo unum verbum : Quia bene Spiritus Sanctus locutus est per Isaiam prophe­
tam ad patres nostros, 26. dicens : Vade ad populum istum, el dic ad eos : Aure audietis,
et non intelligelis : et videntes videbitis, et non perspicietis. 27. Incrassatum enim est cor
populi hujus, et auribus graviter audierunt, et oculos suos compresserunt : ne forte vi­
deant oculis, et ailnbns audiant, et corde intelligant, et convertantur, et sanem eos.
28. Notum ergo sit vobis, quoniam Gentibus missum est hoc salutare Dei, et ipsi audient.
29. Et cum hæc dixisset, exierunt ab eo Judæi, multam habentes inter se quæstionem.
30. Mansit autem biennio loto in suo conducto : et suscipiebat omnes qui ingrediebantur
ad eum, 31. prædicuns regnum Dei, et docens quæ sunt de Domino Jesu Christo, cuor
omni fiducia, sine prohibitione.
Vri». i

1. Melita. — Ita Romana ct Graea : quare per­
peram nonnulli legunt Mitylnm, alii Miletum.
Duæ insulæ vocantur Molite. Una est in Illyrico :
in hanc e naufragio appulisse S. Paulum conten­
dunt Illyrici, et ex eis Constantinus Porphyrogenitus Imperator lib. nd Romtrmlm filium, Dc admi­
nistrando Imperio, cap. xxxvi. Argumenta eorum
profert et confutat Philippus Cluverius, lib. II De
Antigua Sicilia, cap. xvi. Altera Cst vicina Sicilia»,
vulgo Malta dicta; ca hic intelligitur, quæ cœlo
e t demente, aquis salubribus, agro benigno et

frugifero, a bonitate mellis laudata, indeque Me­
lita, ut videtur, appellata. Ipsa nunc invictum
Equitum Melitensium est contra Tureas propug­
naculum : ubi celebris Pauli, ex hoc ejus iu illam
appulsu, cst memoria, et erga cum devotio, adco­
que jnxta urbem spelonca ostenditur cuna duo­
bus altaribus, in qua Paulus cum cæteris Vinc­
tis dicitur hospitatus. Terra, vel potius petra hu­
jus spelunca, magna religione ah indigenus ct
advenis excavatur ct effertur, valetque contra
venena et serpentes : ex ea mihi Romæ par-

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, c*t>. \XV|R.
<35
ticula data fuit, quasi rarum et insigne donum. cursu hostium tutatus sit. Ut alia taceam. *mb
SrpUn
Unde nota hic septem eximia !>• efleia et pri- annum Domini 1170, cum Mauri classe octodecim
Vi m'h- v*'eB*a> ffuæ S- Paulus contulit Melii® et Melitcn- millium militum eam invaderent, jamque tor­
u . s sibus; adeo ut Deus ejus naufragium eo ordi- menta disponerent ad quatiendam urbem vete­
Piulo nasse videatur, ac procurasse, ut id juxta Melitam
rem , tertio die apparuit S. Paulus veste stellata,
colliU.
accideret, ad Melitensium salutem et commoda, quali depictus visitur in ecclesia Cattedrali, ac
qu® per hoc eis conferre ab œterno destinerai.
vibrans gladium equo insidens, stipatus innu­
Primum.
Primum fuit, Melitensium conversio, fides et mera multitudine visus cst invadere Turearum
salus. Mox cnim a Christo, sub ipsa Ecclesia- pri­ agmina : cumque in eum Turcæ multas conjice­
mordia, Melitenses præ aliis insulis et gentibus rent sagittas, omnes in ipsosmet retortae et reperprædicationem Evangeli! accepero a S. Paulo, cussæ résilieront, eosque vulnerarunt et perdide­
eique predicanti et miracula patranti credentes, runt. Visi pariter fuere duo alii insui® tutelares,
ab eo primum nacti sunt Episcopum S. Publium, S. Georgius ct S. Agatha, quam fama cst ibidem
civem, imo principem suum.
persecutionem Siculam fugientem latitasse, ac ce­
Sc€uc
Secundum, quod apud cos 27G navigationis ct lebre illud velum .Elnæ incendia compescens
dum.
naufragii sui socios baptizarit. Milliari uno a contexuisse ; idque instar Penelopes ca arte, ut
portu in quo exscendit Paulus, etiamnum visun­ qu® per diem texuerat, noctu retexeret, eo quod
tur vari® ruin® antiquarum fabricarum, in qui­ matri urgenti eam ad nuptias, eas detrectans res­
bus extat sacellum indigitatum nomines. Joannis ponderet sibi prius velum hoc pertexendum
Baptistas Telcheres, id est inter ruinas, ubi S. Pau­ esse. Quocirca S. Agathae marmoream statuam
lus 27G jam dictos baptizasse, communis plu­ tunc in muro collocarunt, sed facie a Tureis
rimi! vicinorum pagorum traditio est. Hujus rei aversa, et ad urbem conversa : verum illa suapte
indicium est, quod ante paucos annos cum sacel­ vi faciem ad Tureas convertit tanto fragore,
lum hoc instauraretur, sub terra inventus sit fons quantus est boinbardarum majorum, adeo ut
baptismalis e duro lapide. Juxta sacellum extant eodem perculsi Ture® solverint obsidionem, se­
anguli et parietes longi magnique affabre incisi que in fugam dederint.
Sertam, quod Melit e tres extent B. Virginis
et elaborati, ubi putatur fuisse villa et domus
imagines depict® a S. Luca, qui, ut ante dixi,
S. Publii.
Tertium.
Tertium, quod S. Paulus Melitæ commoratus comes S. Pauli cum eo in ea hiemavit habitavitsit per tres menses. Tradunt eum cum S. Luca, qiie per tres menses. Quocirca illas per tres pri­
Aristarcho, Trophimo aliisque sociis habitasse in marias insui® regiones dispertiti, magna colunt
crypta quadam suburbana civitatis veteris, quam veneratione.
Septimum, quod Melita, a tempore S. Pauli hu­
proinde in magna habent veneratione, adeo ut
juxta eam ædificarint Ecclesiam, qu® per multa cusque, nunquam defecerit a fide a S. Paulo
sæcula fuit matrix et Episcopalis totius insulæ. accepta, etiamsi Mauri eam occuparmi teuueCirca cryptam cst coemeterium ingens, in quo riutque per centenos et amplius annos. Idem Co­
non soli Melitenses, sed cl permulti exteri Nobiles loni® Agrippin® a Deo datum ob merita Marty­
devotionis ergo sepeliri coque se deportari tes­ rum Thebieorum, ac undecim millium Virginum
tamento mandarunt, præsertim quia ibi sc sepe­ ibidem quiescentium. Unde de ea canitur :
liri curantibus olim data fuit Indulgentia plenaria,
Ex quo Udem recepisti,
qualis est Rom® sepultorum in Campo Sancto :
Recidiva non fuisti.
quocirca in eodem perplura visuntur sacellula;
Civilas prraobibs.
in hoc coemeterio locus est distans a crypta jactu
llæc omnia de Melila mihi Romæ constanter
sagitt®, in quo faina est predicasse S. Paulum :
ad cujus rei memoriam in eodem erexerant cru­ viva voce affirmarunt et scripto consignarunt
nostri Patres Melitenses, Tiri graves et eruditi,
cem lapideam.
Qu»r- Quartum, quod Melitæ scorpiones et serpentes cadcmque tradidit noster Octavius Cajctanus in
t
tam nati quam eo illati, ponant venenum : imo Isagoge, cap. XIX.
Vide hic munificentiam S. Pauli, qua tanta lar­
terra Melitensis sanat morsus quoslibet veneno­
sos, etiam canum rabidorum, si in potu suma­ gitate hospitium et hospitalitatem Melitensium
tur, aut plagæ imponatur ; nec id tantum in ho­ remuneratus est : nimirum Sancti se a nobis libeminibus, sed etiam in bestiis, adeo ut nonnulli ralitate vinci non patiuntur, sed pro uno exili
medici Siculi eam preferant terre sigillat®. Valet dono reddunt ingens, septuplum, imo centuplum.
cnim non tantum contra venena, sed etiam con­ Tanti est Sanctos hospitio recipere, eis benefa»
tra febres malignas, dysenteriam, variólos, quin cero, eos præscutes habere, eos colere et invocal e.
et toxica, præsertim e sublimato, vel casu, vel Hoc enim beneficio divino S. Paulus hospitales
sponte hausta : cujus rei illustria exempla et mi­ barbaros, eoruinque humanitatem remuneratus
racula mihi narrarunt viri graves, eorum oculati est, ut qui barbariem in eum exuissent, natales
viperas veneno exutas humanas in seipsos habe­
testes.
fiuUttB Quinta®, quod S. Paulus s®pe Melitam ab in- rent ; quin et glebas suas quasi antidota coutra

436

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XXVIU.

venena possiderent. Quocirca tota Melita S. Paulo et vindictam esse deam, quam Hesiodus in Ergis
consecrata, jure S. Pauli insula tutelaris vocari facit Jovis ct Thcmidis filiam, uti ct alii Poetai
queat : illam cnim sœpe peste, fame, bello, qui eam Astraeam vocant. Unde Ovidius, lib. Í
Metam., agens de ferreo improborum sæculo :
liberat.
Barbami, — incolæ Malt® sive Melitenses, qui
Ultima cœlestum, inquit, terras Astræa reliquit.
tempore Pauli et lingua et moribus erant bar­
bari. Unde eo laudabiliores, quod tam humanos Cujus efflgiem ita pingit Gellius ex Chrysippo, Jn«tlti»
se praestiterint erga Paulum et naufragos, ita lib. XIV, cap. iv : a Justitia, ait, pingitur forma
Chrvsostomus.
atque filo virginali, aspectu vehementi et formiÇm. J.
3. Sarmentorum. — Sarmenta proprie sunt seg­ débili, luminibus oculorum acribus : neque hu­
mina vitium : inde tamen quorumlibet lignorum milis, neque atrocis, sed reverend® cujusdam trisct surculorum segmina significant : hæc enim liti® dignitate. Ex imaginis autem istius simili­
Græce vocantur qfavt*, id est ligna combustibilia, tudine intelligi voluit, judicem, qui justitiæ antis­
quæ Latini cremia nuncupant, a qprp, id est tes est, oportere esse gravem, sanctum, severum,
terreo.
•
incorruptum, inadulabilem, contraque improbos
Vipera. — Multi censent viperam dici, quasi vi nocentesque immisericordem atque inexorabi­
* ¡anentem, co quod fœtus viper® alvum matris lem, ercctumque et arduum ac potentem, vi ct
erodant, dum ex eo nascendo in lucem prodeunt. majestate æquitatis veritatisque terrificum.» Vide
Verum experientia id docet esse falsum, uti alibi Lilium Giraldum, De Diis Gentium, syntag. i.
5. Ei ILLE QUIDEM EXCUTIKNS BESTIAM. — P«B-Vers. I.
ostendi. Unde verius Theophrastcs, et cx eo Ælianus, lib. IX De Hist, anim., cap. xxxi ct xxxn, cen­ clare OEcumenius : a Vipera, ait, cum in manum
set viperam dici quasi viviparam, eo quod pariat Apostoli dentes injecisset, et nullam peccati in ca
vivum animal, non ova, ut alii serpentes. Porro mollitiem et laxitatem invenisset, statini (ab eo ex­
vipera adeo venenosa est ct pestilens, ut solo cussa) resiliit, et in ignem sese projecit, quasi poe­
sibilo ct anhelitu quem efflat, hominem obstupe­ nam de se exegerit, quod nihil ad se pertinenscorfaciat, eique mortem vel morbum quasi Ictha- pus invasisset. Nos vero bestias timemus, propterea
iem infligat. Vidi Romæ quemdam c Societate quod armatura virtutis muniti minime sumus. »
nostra, qui viperam feriens, ab ea sibilanto ita Adam enim in innocentia a bestiis ct serpentibus
afflatus et quasi sideratus fuit, ut multos annos lædi non poterat, imo cis dominabatur. Unde
stupore ct morbo quasi incurabili laborari!. Ara­ Sancti qui ad primævam ejus innocentiam acce­
bes viperam vocant Therion, a Græco OrpUv, id est dunt, idem sœpe dominium a Deo nanciscuntur,
fera. Unde pharmacum contra viperarum ct ser­ uti nactus est S. Paulus, S. Antonius, S. Macarius,
pentum morsus, ex ipsius viperæ carnibus con­ S. Franciscus ctsimiles, uti dixi Genes, ix, 2. Vi­
fectum, vocatur Thcriaca : cujus compositionem pera ergo hæc ultronea sua necc sibi temeritatis
sub Nerone Imperatore (qui matrem interfecit, supplicium, Paulo innocenti® dedit encomium.
uti vipera fertur matrem enecare) invenit Andro- Neque cnim ab ea morsus Paulus mortem obiit,
machus medicus, uti narrat Galenus, qui paulo sed famam consecutus est immortalitatis, imo et
post vixit sub Antonino Imperatore, tom. V, lib. divinitatis. Nam qui aderant, videntes nihil mali
De Thcriaca ad Pisonem, cap. v. Sed ante Andro- in co fieri, « dicebant cum esso deum, » ibid.
machum Antiochus Philometor, rex Asi®, the- vers. G. Unde optime D. Chrysostomus in Ps. xevi :
riacam, qua contra omnia venena utebatur, con­ « Ictus, ait, a vipera Paulus, Spiritus Sancti vir­
fecit ex serpyllo, aniso, opopanaco, milio, trifolio, tutem quæ in ipso habitabat, ostendit, usus vi­
anclo, fœniculo, a IIIH io, apio, ervo, vino gene­ pera teste; » quasi vipera Apostolo fuerit, non
roso, immixtis ct in pastillos digestis, uti refert pestis ad mortem, sed testis ad gloriam ; et vo­
Plinius, lib. XX, cap. xxiy, et Galenus, libro lens lethalc venenum Apostolo infundere, sibi
citato.
—.
hauserit. Vere Arator de Paulo hic :
Invasit. — Syrus; momordit, uti solent serpen­
Cbrisliquc cruci sua membra relegans,
tes, dum quem invadunt : pendebat cnim dc
Nescit ab angue mori.
mamrejus. Ita OEcumenius et Lyranus hic, ac
Tertullianus, in Scorpiaco, cap. i, ct Ambrosius, Hinc impletur promissio Christi, Mare. xvi> 18 :
lib. VI Uexam., cap. vi.
«Signa cos qui crediderint, hæc sequentur, etc.:
Vm i
4. Ultio, — Numinis vindicta. Hæc enim præ serpentes tollent; etsi mortiferum quid biberint,
cæteris facinorosos homicidas persequi solet, non eis nocebit. » Unde Tertullianus, in Scorpiaco,
juxta illud Christi, Mattò. xxvi, 52 : « Omnes qui cap. i : « Hoc modo, inquit, etiam Ethnicis sœpe
acceperint gladium, gladio peribunt, n Sic ultio subvenimus, donati a Deo ca potestate, quam
Dei ubique persecuta est Cain fratricidam, Gen. Apostolus dedicavit, cum morsum viperre spre­
iv, 7 el seq. Plura hujus ultionis exempla recen­ vit. »
Porro ex hoc tempore, quo Paulus Melii® vipe- GratU
sui Deuter. xxi, 4. Pro ultio, Græce est Júcti; Syrus
vi rtit justitia; abi, judicium ; alii, vindicta. Vi­ ram excussit, insulæ illi divinitus impertitum est,
dentur Barbari hi æc^ùnasse
$¡vo uel i I ¡am ut in ca serpentes omnes veneno careant, ct quon- caret ve

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXVflL
437
tuinlibet aliquem momorderiul, nil prorsus infe­ longo cruciatu dilationeque necare volunt, aspi­
rant detrimenti ; cainquo insulani vocant gratiam des illorum pectoribus admovent, ambulareque
S. Pauli, qui hac ratione abunde eis hospitii el parumper faciunt, atque sic ipsos brevi peri­
hospitalitatis meri turn compensavit. Meli tee ergo munt. »
nullum maleficum serpentis genus nascitur, ne­
Convertentes si, — ad invicem, mutata mento
que nocet aliunde invectum, imo gleba Melitensis et sermone : hæc enim omnia significat Græcum
antidotum est contra venena, adeoque ipsi Meli­ pjra&ax&tMXft. Ita Syrus, Chrysostomus, Tigurina,
tenses quasi terrori sunt serpentibus: ita Thomas Pagninus, Lyranus et alii.
Fazellus, Dc Rebus Siculis, Decad. i, lib. 1, cap. i;
Dicebant eum esse deum. — Vide hic subitam
Baronius, Gagneius et alii. Sic de S. Phoca mar­ Melitensium mutationem. Ex homicida facimV
tyre, in nomano Martyrol., die :> marlii, ita legi­ deum, ait S. Chrysostomus. Sic Lycaonii vidente*
mus : « Qualiter de antiquo illo serpente trium­ miraculum Pauli clamabant eum esso Mercurium,
phaverit, hodie quoque populis eo miraculo de­ Act. XIV. 18.
claratur, quod si quispiam a serpente morsus
7. Principis insclje. — Grece, tú xp¿n», id est *
fuerit, ut januam basilico: Martyris credens atti­ primi. Erat ergo Publius primarius inter Meliten­
gerit, confestim evacuata virtute veneni sanatur.» ses, ait S.Chrysostomus, at non princeps absolu­
Sunt in Italia qui se de genere el cognatione tus et dominus Malte : hæc enim parebat Roma­
Pauli esse jactitant, et serpentes impune contrec­ nis. Publius nomen est Romanum. Unde videtur
tant. Sed bos impostura arguit Deirio, lib. 1 ipse fuisse Romanus , qui pratura vel prefectura
Magic., cap. ni, Quœst. IV, et ex eo Lorinus hic, Malte fundus, ibidem predite comparatis sedem
eo quod compertum sit eos se contra morsum an­ fixit. Melita enim suberat Romanis, æque ac Si­
tidotis praemunire. Addit Lorinus, Marsos et Psyl­ cilia, et a Siciliæ Pretore regebatur per vicarium,
los a serpentibus esse intactos et illæsos, non per qui ffpútx, id est primus, antecedens, primarius
antipathiam naturalem , ut quidam censent, sed princeps insute el insulanorum vocabatur, idque
per incantationes et artes magicas. Quin et Delrio docet antiqua inscriptio : L. Ca. filius Cyr. iqurs
Salutatores, qui verbis, et Ensalmatores, qui halitu Romanus, rpúxc; MiIitoUm, id est primus, vel prin­
varios morbos sanant, suspectos habet, multaquo ceps Melitensium, quam recenset Philippus Cluvein iis notat suspicione ct periculo plena ; etsi Na­ rius, lib. II De Antiqua Sicilia, cap. xvi. Quam
varros, in Manuali, cap. xi, num. 3G, Salutatores dives fuerit Publius, liquet ex eo quod hosco
excuset, putetque donum sanandi in eis, esse 276 naufragos per triduum hospitio exceperit,
gratiam gratis a Deo datam ad bonum reipublicæ. teste S. Chrysostomo. Ejus domus fuisse dicitur,
Porro immunitatem hanc a venenis aliqui volunt quæ in urbe Melita œdes maxima S. Paulo dedi­
esse naturalem Melitæ, uti naturalem esse Hi- cala est; prædia ejus fuisse putantur, quæ hodie
berniæ tradit Beda, lib. I Hist. Anglic., cap.i; et Benue rrat dicuntur, juxta sinum ad quem navis
Sardinia: tradit Solinus Polyhistor, cap. xxxv ; sed appulit, non longe a pago Nazar. Ita noster Octa­
errant. Nam incolæ Melitæ mirati sunt S. Paulum vius Cajetanus, Isagoges cap. xix. Silet hic Lucos,
a vipera tactum non inflari, ncc emori, ut aliis Paulum per tres menses quibus Malte fuit, prae­
accidisse viderant. Ergo ante S. Paulum Melita dicasse et convertisse Melitenses ipsumque Pu­
obnoxia erat venenis. Paulo ergo hanc i Hili uni­ blium, de quo Arator ita canit :
tatem debet, ct ultro acceptam refert.
Mensibus biberms tribus in regione Melii®,
G. At illi existimabant eum in tumorem conver­
Multiplicem dat Paulus opem.
tendum,—cx incensione el inflammatione, quam
creat viper® morsus : hoc enim significat Græcum Sic et Chrysostomus.
wípwrpowOou. Undo Tigurina et Pagninus vertunt,
Porro Publium hunc a Paulo creatum esse Epis­
at illi existimabant futurum ut incenderetur, aut copum Melitensem, docet Ado in Martyrol., die
concideret repente mortuus.
januarii, ct Beda, 18 januarii : adduntque eumEr mori , — id est illico moriturum , uti jam dem deinde creatum esse Episcopum Atheniensem,
dixi ex Greco. Porro quam cito serpentes, pre- esseque illum Publium, qui post Quadratum,
scrtim vipere et aspides hominem necent, docet Athenis in Episcopatu successit Dionysio Areopa­
Galenus, lib. De Thcriaca ad Pisonem, cap. vin, in gita», ac nobili martyrio laureatus decessit, de
fine, exemplo Cleopatra : «Cleopatram, ait, fe­ quo Eusebius, lib. IV ¡Ustor., cap. xxui, et S. Hie­
runt magnum primo ac profundum vulnus bra­ ronymus in Catalog. Script. Eccles., in Quadralo.
8. Salvavit bum , — wígxtg, id est sanami, utique
chio suo dentibus intulisse : deinde venenum
quod prius cx aspide paraverat, in pyxide qua­ per miraculum, præsertim quia febris et dysen­
dam ad se allatum, vulneri infudisse ; atque ita teria sunt morbi contrarii, ut notat S. Hierony­
veneno corpus subeunto, non multo post insciis mus til cap. Lvi Isaice. Notat S. Gregorius, lib. XXVII
custodibus, vitam lenitcr finivisse. Nam revera Mural., cap. xi vel xiv, Paulum sanasse patrem
serpentes illi velociter interficiunt, sicut ego sœpe Publii, quia is erat infidelis, ut cum hoc miraculo
in magna Alexandria experlus sum. Cum enim ut beneficio converteret ad Christum : Timotheum
aliquem hoc supplicii genere condemnatum, sine vero ægrum non sanasse, quia is jam erat con-

438

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXVIII.

versas. Morbus ergo ci relictus est ad exercitium rum, ac credere eas, si appareant, navigant
servaro. Undo Horatius, lib. 1 Carm. •
patientiae et augmentum coronre.
Vr*. ir
10. Mcltis honoridus nos honoraverunt,— non
Dicam et Alcidem, puerosqus Leda,
tantum reverentiam et honoris signa exhibendo,
Hunc equis, illum superare pugnis
Nobilem ; quorum simul alba nautis
sed et alimenta nummosque subministrando, ut
Stella refulsit,
««equitur : hæc enim honor complectitur, ut patet
Defluit saxis agitatus humor,
Pim. IU, 9 : a Honora Deum de tua substantia, »
Concidunt venti, fugiuntque nubes,
dando ei oblationes, decimas, primitias, victi­
Et minax (quod sic volucre) Ponto
mas. Vide dicta Deutcr. v, 16.
Unda recumbit.
«tz-u. 11. Cui erat insigne Casiorum. — Perperam
Glossa legit castrorum. Usitatum erat, ait Sanchez, Idem alibi :
ut naulœ in puppi gestarent deos tutelares, id est
Tyndaridas sidas ab infimis
♦orum statuas et idola, vel effigies. Hos Phoenices
Quassas eripiunt aequoribus rates.
Patacos vocant, teste Hesychio, do quibus Persius :
Jam naute Christiani post B. Virginem, quæ est Paroni
Ingentes in poppe dei.
stella maris, in periculo invocant S. Paulum, qui DloU'
dic ac nocte in profundo maris fuit, S. ClemenEt Ovidius, lib. I Trist., eleg. 3 :
tem in mari mersum, S. Nicolaum, S. Franciscum
Puppique recurvas
Xaverium, qui perpetua quasi navigatione im­
Insilit, el pictos verberat unda deos.
mensa Oceani spatia, a Lusitania in Indiam, Molucas, Japoniam et Chinam emensus et remensus
attorti Unde et Chrysostomus opinatur Castorum effl- est, et S. Hcrmetem, vel S. Telmum. Sic enim
gies in navi fuisse depictas. Castores vocantur vocatur a nautis Telmus, vel Elmus, a loco ; qui
gemini fratres Castor et Pollux. Castor enim, ut­ proprio nomine dictus fuit Petrus Consalvus Or­
pote senior, juniori Polluci suum nomen commu­ dinis S. Dominici, ct ad coelos migravit anno
nicavit. Ili duo nati sunt cx Jove et Leda, Tyn­ Domini 1216, cujus vitam ct miracula conscrip­
dari regis conjugo : unde et Tyndaridce vocantur, sit Fcrdinandus Castiglius, I part. Hist. S. Domi­
et luMxwpct, id est Jovis filii. Fingunt enim Poete nici, lib. II, cap. xxni, xxiv ctxxv, ct Ribadeneira
Jovem cygni formam induisse, et cx eo Ledam in ejus Vita, quam habet in Appendice Sanctorum
ovum concepisse : cx quo nati sunt gemini, Cas­ extravag. Porro invocant eos, non ut deos et nu­
tor ct Pollux. Unde Horatius, lib. II Serm., sa­ mina, sicut Gentiles, ut objicit Calvinus, sed ut
tyra 1 :
suos apud Deum patronos ekadvocatos, idque in
ea re, in qua ipsi olim Deo servientes, meruerunt
Custar gaudet equis, ovo prognatus eodem
ut aliis in eadem opitulari possent. Vide StaplePugnis.
tonium hic in Antidotis.
Castor enim fuit egregius equorum domitor,
Porro insigne Castorum sic erat effigiatum. Pin­
Pollux vero pugil. Ambo post mortem inter sidera gebantur Castor et Pollux quasi duo juvenes;
relati sunt : quorum signum Gemini dicitur, in cuique dabatur ovi pars dimidia, ct jaculum in
quo sol degit in junio. A Gentibus pro diis ha­ manu equusque candidus, superne eminebat
biti sunt, præsertim a Romanis. Unde eliamnutn stella. Ita Luci^nus, in Deorum Dial., in fine.
eorum ingentes statuæ visuntur Romre in aditu
12. Svracusam. — Civitas est Sicilire maxima ct Vers.it
Capitolii. Hinc et Cicero in Verrem, act. 1 : pulcherrima sub Pachyno monte sita, ubi fons
« Vosque, ait, omnium rerum forensium, consi­ Arethusa. Nunquam tam nubilus est dies in anno, inm »pliorum maximorum, legum judicioruuique arbitri quin eo Syracusis, æque ac Rhodi sol ccrnalur, ait Pull“*
et testes, celeberrimo in loco piwtorii locali, Cas­ Plinius, lib. II, cap. LXii. Jam nobilitata est S. Lu- :'iU‘
tor et Pollux. » Habiti sunt dii maris, ideoque in cire patria ct martyrio. Hinc patet Paulum in Sicilia
uavibus picti a naulis in tempestate invocabantur: fuisse ct Siculis profuisse. Unde S. Chrysostomus:
sive quia sunt stcUæ in cœlo hoc nomino, quæ « Porro, inquit, prædicatio etiam usque in Sici»i utraque appareat serenitatis, sin una duntaxat, liam pervenit, r
Scripsit de Sanctis rebusque Sicilire opus magno
tempestatis est indicium ; sive quia Castor ct
Pollux mare piratis liberarunt; sive quia iidem labore ct studio , e priscis Siculorum monumen­
fuerunt argonaute , cum cæteris sociis Colchos tis erutum el elaboratum noster P. Octavius Ca­
navigantes; et orla tempestate, rum creteri time­ jetanus, sed morie praivcnlus in lucem dare non
rent, duæ stolte super capita Castoris et Pollucis potuit. Ejus ergo posthumum edendum suscepit
visce sunt, illicoquo mare sedari cœpit : unde se P. Alfonsus Cajetanus, qui opus maturat, ut avi­
eorum gratia a diis tutandos, coleri persuaserunt, da longreque multorum expectation! satisfaciat :
indeque in simili periculo eos invocare coeperunt, inierim excerpta ex ejus Isagoge de S. Petri cl
uti ex Diodoro Siculo ct Valerio Flacco narrat Gi­ Pauli in Siciliam adventu el fructu, Panormo ad
raldas, Synt. v,pag. 182. Ite fabula: orte sunt ex me Romam misit; cui proinde cum gratiarum
eo quod naute observare soleant stellas Casto­ actione hæc mecum accepta referat candidus

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XXVIIL

Lector. Illa hie summatim in«cram , utpote quæ
S. Lucæ historiam presentera valde illustrant,
multaquo addunt et supplent, quæ S. Lucas stu­
dio brevitatis omisit. E quibus liquido videas
priscam S. Petri et Pauli in Siculos benevolen­
tiam, ac vicissim Siculorum incensa erga Aposto­
los studia.
Hæc. igitur de S. Petro scribit Isagoges, cap.
xvnt. Certum est Siciliam primitus aS. Petro ac­
cepisse fidem. Ecclesias primosque Episcopos.
Unde Innocentius I, epist. ad Decent., constanter
nfhrmat in Sicilia nullum hominum instituisse
Ecclesias, nisi quos Vcner. Apostolus Petrus aut
ejus successores constituerunt. Mctaphrastcs, orat.
Dc S. Petro ct Paulo, die 20 junii, tradit S. Petrum
ex Syria Romam navigantem, in Siciliam Tauro­
menium appulisse; et apud Pancratium Episco­
pum , quem antea Antiochi® agens eodem prae­
miserat, divertisse ; quod anno 2 Claudii Impera­
toris contigit. A S. Joanne Chrysostomo idem
fuisse scriptum, Constantinus Lascaris in schedis
suis firmat, quas in Thesauro Mamertinae urbis le­
gimus. Metaphrastis testimonium doctissimi viri,
Vinccntius Bcllovacensis, Guilielmus Spirensis,
Petrus Calesinus ct Cardinalis Baronins anno
Christi 44, firmavere. In Siciliam una cum S. Pe­
tro , ut ait Mctaphrastcs, venero ejus discipuli,
Marcus Evangeli! scriptor, Apollinaris postea a
S. Petro Ravennam missus, Martialis ab eodem
deinde amandatus in Gallias, Rufus Capu® crea­
tus Episcopus ; Menaea addunt Bcryllum. Tauro­
menii cum esset S. Petrus, Maximum catechesi
probe instructura baplizavit et Episcopum ordi­
navit, constituitque ut Pancratio succederet. Idem
Syracusis Marcianum dedit Episcopum , Calante
Bcryllum, ut habet Martyrologium Ponianum ct Me­
nologia Graecorum. II® ergo tres prim® sunt Sici­
li® Ecclesiæ a S. Petro crecí®. Risco proxima est
Agrigentum, cujus primum Episcopum scriptores
S. Libertinum martyrem memorant ; sed quo anno
id factum, nos latet. S. Libertini Encomiastcs Sy­
racusanus, fido dignus, ipsum synchronum facit
S. Peregrini martyris, qui S. Marciani, Syracusa­
rum Episcopi, a S.Petro instituti, fuit discipulus.
Isagoges vero, cap. xx, tradit S. Paulum Syracu­
sis u Marciano ( quem eodem ante aliquot annos
miserais. Petrus,urbisque Episcopum ordinami)
Episcopo incredibili lætitia exceptum, ct Chris­
tianorum omnium ejus Ecclesiæ studiis olRciisque obviam euntium inclyto Apostolo in vinculis
triumphanti. Certum mihi est, tres illos dies in
eodem cum Marciano hospitio commoratum ; ea
in spelunca, quam ille pulsis dæinonibus Christo
consecraverat, U. Paulum sacris operatum esso;
Syracusanam Ecclesiam, primitias Occidentis, Deo
obtulisse; multos ad Christum convertisse, earaqug Ecclesiam adspectu colloquiisque recreasse,
atque in Dei amorem incendisse. Vicina etiam Sy­
racusis loca vicosque obivisse crodhpus : quanquam “nim vinctus Romam duceretur, humani-

tate tamen Julii centurionis, cujus custodia tene­
batur , multnm Apostoli reverenti® dabatur.
Sidone enim ab eo permissus est ad amicos ire, et
sui curam agere, Melii® apud Publium tres dies
hospitari. Sirper humanitatem Centurionis acce­
debat pietas ct Christiana religio, quam om­
nes profitebantur quicumque socii navigationis
D. Paul; fuerant, corumque amor erga Aposto­
lum, utpote cujus beneficio naufragium evasis­
sent et in Christum credidissent; nam in Pauli
gratiam omnium qui navi vehebantur , non so­
lum corpora naufragio, sed animas infidelitati
ereptas, ex Actis Apostolorum elD. Joannis Chrysostomi interpretatione superius docuimus. Ex
his non ambigimus doclori Gentium permissum
Syracusis libere agere, predicare regnum Dei,
quin et proximos urbis vicos obire. Certe quidem
procul Syracusis fere octo passuum millibus, in
agro cni Solarino nomen, ecclesia est D. Pauli
Apostoli titulo insignita; ct sane antiqua est ar­
chitectura : in qua puteus visitur, cujus aqua
hausta, ablutisque ægrotis, invocatione Apostoli
Pauli multa in dies miracula patrantur, votaque
c< labell® pendentes sanctissimi Apostoli collata
‘ adversum mortales beneficia contestantur. Apud
Syracusanos vetus traditio est, D. Paulum Apos­
tolum, cum Syracusas venit, eum in locum ex­
currisse , ecclesiamque a Christianis in ejus rei
memoriam fuisse extrudam : in eo sane tractu
antiqu® habitationis vestigia reperiuntur; for­
tasse ®vo illo oppidum ibi fuit, quod Apostolus
pro charitate sua invisit
Isagoges vero, cap. xxi, docet S. Paulum oram
Sicili® legisse a Pachyno ad Peiorum, ac monu­
menta ab eo ibidem rebela recenset. Navigatio­
nem, inquit, ex insula Melita Syracusas lentam
fuisse, non desunt qui probent : antequam enim
ille navi vectus in Syracusanum portum appelle­
ret, in oram cis Pachynum promontorium des­
cendisse existimamus ct vicina loca collustrasse.
Vetus est traditio apud Refinos et Pachyni acco­
las, Paulum Apostolum in eam oram pervenisse,
atque intus ad miUiaria quatuor in agrum Elorinum penetrasse : quo loco ædificata est a poste­
ris ecclesia juxta fluvium Elorum, D. Paulo
dicata, qu® adhuc manet, in adventus ejus me­
moriam; neque ab ea procul puteus est in vene­
ratione summa habitus, cujus aquam qui bibe­
rint, vel laverint se, variis o morbis eripiuntur,
maximequo valet adversum vulnera morsusque
noxios bestiarum. Eodem in agro, cui nomen Biliscalis, alter puteus est, ad quem ejusdem Apos­
toli virtute ct gratia mulla miracula patrantur.
Porro ex accessu D. Paufi ad hæc loca, iRud
omnino constat, tardam ejus navigationem per
eam Sicili® oram fuisse, non sine magna Dei
providentia, ut Apostolus Sicfiiam collustraret,
et quos posset, sua prædicaliono ad Christum per­
duceret; sed et Apostolum Syracusis profectum,
insulam eircumlegisse D. Lucas doceL

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM cap. xxvni.
Igitur Paulina navis posteaquam Syracusis sol­ ad quem quia multi serpentes bibendi causa ac­
vit, oram Siciliæ maritimam pratervecta, rursum cedunt, hinc juxta cum mult® cernuntur viper®
a cursu suo deflexit in littus, intra Tauromenium et serpentes mortuæ, potu ^injus aqu® occisæ.
atque Messanam, ubi nunc ædes est Paulo Apos­ Similis et nomine et virtute est puteus juxta Sy­
tolo sacra. Antiqua ea fama est apud loci accolas, racusas, cujus aqua multas curat infirmitates.
D. Paulum cum Siciliæ oram legeret, in sinum illum Hoc accepi a nostris Patribus Siculis, oculatis
appulisse, cui monasterium D. Placidi in edito testibus. Ubi vide quant® dignitatis et meriti fue­
colle incumbit, in coque commoratum littore, rit S. Paulus, quanta» etiam bonitatis et beneficen­
quod decem passuum millibus ab urbe Messana ti®, quæ eum nusquam sinebat esse otiosum et
distat; ipso in littore locoque Apostoli pedibus vacuum, sed suæ virtutis semina et vitales radios
calcato, Christiani deinde, ubi Christi fides adole­ instar solis ubique spargere compellebat, ut imi­
vit, parvam, sed magnæ pietatis indicem Eccle­ taretur Christum, « qui perlransiit benefaciendo
siam, D. Paulo sacram construxerunt, quæ Apos­ et sanando omnes oppressos a diabolo, » ut ait
toli in illud littus descensum testificaretur, reique S. Petrus, Act. x, 38. Vere de S. Paulo dicas, quod
memoriam ad posteros derivaret. Rhegium Apos­ officium Ecclesiasticum canit de S. Cæcilia: «C®tolus ea ex ora maritima solvit, quæ res a majo­ cilia famula tua, Domine, quasi apis tibi argu­
ribus per manus nobis tradita, a D. Pauli navi­ mentosa deservit, »
gatione non abhorret. Ejus enim testis ac scriptor
Denique Syracusis triduo commorans Paulus
D. Lucas, in Actis Apost.,ait Syracusis solventem, evangelizando majorem incolarum partem ( ac
ora maritima Siciliæ navigata, Rhegium perve­ per eos, vicinos Siculos, ut Sicilia fidem S. Paulo
nisse. Verosimile est navim insui® littus circum­ debeat) ad Christum convertit, uti narrat Hiero­
vectam illuc applicuisse, ubi adverso maris æstu nymus Marasiotus in Chronicis Calabria, lib, I,
ventisque, sive urgente nocte constitit, dum se­ cap. xx.
cundus esset æstus ventique, vel illucesceret dies,
43. Rhegium, — civitas Calabriæ objacens et VerMi»
ne fretum illud infame naufragiis Charybdisque vicina Siciliæ. Ita dicta áiro t«5 pqvjvxi, id est
vorticibus formidatum cæca nocte trajiceretur, abrumpere, eo quod terne motu vel maris elu­
atque iis maxime quibus satis esset timoris ex vione abrupta sit a Sicilia, cui prius cohæreproximo ad Melitam naufragio. Sinus autem ille, bat eratque contigua, imo continua. Sic ct Sici­
in quem fama est Apostolum descendisse, ad id liam dictam volunt quasi Sicililam, id est revidetur natura factus; neque illo opportunior sectam ab Italia, cui antea cohærebat. Ita Pli­
maris tractus, Rhegium ex ora Mamertina solven­ nius, lib. Ill, cap. vm : « Sicilia, inquit, quondam
tibus; sed et naves quibus ex Oriente iter est per Drutioagro cohærens, mox interfuso mari avulsa
Siciliam in Occidentem, insula praternavigala, eo XIIM in longitudinem freto, in latitudinem au­
ex sinu qui nunc œde D. Pauli Apostoli nobilita­ tem MD, juxta columnam Rheginam. » El Isido­
tur, Rhegium de more transmittunt.
ros clarius, lib. XIII Orig., cap. xviii : « Eretum,
Isagoges, cap. xxii ostendit S. Paulum, fretum ait, appellatum est, quod ibi semper mare fervent :
Siculum navigantem, conspexisse Messanam, sed fretum enim est angustum et quasi fervens. Nam
non adiisse, uti contendit Constantinus Casearis : freta Varro dicta ait quasi fervida, id est ferventia
adiisse vero eam postquam e primis Neronianis ct motum fervoris habentia. Eretum Siciliæ, quod
vinculis liber, rursum provincias et Siciliam (ut Rhegium dicitur, Sallustius ex tali causa vocari
videtur innuitque S. Chrysostomus) peragravit. scribit dicens, Ilaliæ olim Siciliam conjunctam
Traditio enim est Messanensis Ecclesiæ, S. Paulum fuisse, et dum esset una tellus, medium spatium
Messanensibus Baccbylum Episcopum præfecissc. aut per humilitatem abruptum est aquis, aut per
Sane quotannis ea in urbe supplicationes haben­ angustiam scissum ; et inde pqtcv nominatum,
tur festo Conversionis S. Pauli, in memoriam quia grace abruptum hoc nomine nuncupatur. »
Baccbyli Episcopi, Messanensi Ecclesiæ a S. Paulo Eadem quasi ad verbum habet S. Hieronymus in
propositi : ac vetus mos in ea Ecclesia est dedu­ Nomiti. Act. Apost., et ex eo Beda hic. Recte ergo
cendi per urbem reliquas S. Pauli. Hæc noster fretum hoc vocatur Rhegium, indeque urbs freto
Octavius. Addunt alii, in ditione Avola, quam adjacens pariter vocatur Rhegium, quia hoc spa­
multi censent esse Hyblem vel Hyblam, in qua tio ante fuerat isthmus, quem mare perrupisse
thymi et salicum est copia, unde apes paslæ mei dicitur. Porro Thucydides, lib. IV, hoc fretum vo­
/ptimum conficiunt, indeque apes Hyblæœ et cat Charybdin : sic el Mela, lib. Il, cap. vm; ct Pli­
mei Hyblæum nuncupatur, de quo Martialis in nius, lib. XIII, cap. xviii : «Eo quod gurgitibus,
Xemts :
inquit, occultis naves absorbeat. Ter autem in
die erigit fluctus, et ter absorbet : nam accipit
Cum dederis Siculis medix de collibus Hybla,
aquas, ut vomat ; vomit, ut rursus accipiat.» Vide
Cecropios dicas tu licet esse favos.
Philippum Cluverium, lib. 1 De Antiqua Sicilia,
I
Juxta Hyblam, inquam, pergendo versus Syracu­ cap. v.
Porro Rhegium vetusta 'et nobilis est Calabri®
sas. similis illi Elorino est puteus qui a S. Paulo
/
notum accepit, ejusdem virtutis et venerahonis: civitas, de qua multa Hieronymus Marasiotus ¡n
440

M
COMMENTARIA IN ACTA APOSTOT.ORVM, cap. XXVHI.
CArmtfcie Calabria, lib. I : «Rhegium, inquit, agentes ct exultantes, quod diemi facti essent pro
prima Itali® civitas, olim fuit una e quatuor Re- Christo mori. » Addita erant elegantia troparia
buspublicis magn® Greci®, metropolis Calabri®, et protonia Greco-Latina, puta antiphon®, ver­
ut liquet ex eo quod cum in Calabria sint quatuor sus et hymni in laudem S. Stcphani, ex pervetusto
Archiepiscopatus, antiquissimus sit Rhegiensis, codice Vaticano man use ripio, num. 1543, Mctmto
qui decem habet SuiTraganeos, Consentinos qua­ nuncupato, quo Ecclesia Græcorum in officiis di­
tuor, S. Severin® quinque, Rossanensis nullum.» vinis recitandis utitur, accepta, in quibus S. Ste­
Silet hic multa Lucas, ac præsertim Rhegien- phanus vocatur Hierarcha, Hiero-martyr, «u
id est « /emulator et similis zeli
sium a Paulo conversionem uno dic, quo apud
eos hæsil, factam : qu® ex Ecclesi® Rhegiensis cum S. Paulo ; » ejusque martyrium consignatur
monumentis eodem ævo greco conscriptis, ac die 5 julii, quo pariter die Rhegini ejus festum
deinde in Latinum idioma translatis, et in Ar­ tota dioecesi celebrant : qu®, ne ®quo sim lon­
chiepiscopali archivio asservatis, a Rhegicnslbus gior, omitto. Addit Hieronymus Marasiotus in
viris eruditis et primariis ad me Romam trans­ Chronicis Calabria , lib. I, cap. xx , hac de causa
missa, hic transcribam, quia ad historiam pre­ Rhegienscm ecclesiam Cathedralem esse insigni­
sentera faciunt, ut ex iis liqueat tum Rhegien- tam titulo et sede Archiepiscopali, eique olim
sium primæva erga Christum ct Paulum fides ct subjectas fuisse omnes Calabri® Ecclesias, eo
devotio, tum S. Pauli erga cos amor, simulque quod ipsa prima inter Calabros Episcopum S. Ste­
ejus insatiabilis, etiam in mediis itineribus et phanum acceperit a S. Paulo, quodque S. Ste­
vinculis, ubique evangelizandi sitis et ardor, æque phanus Episcopos, Presbyteros ct Diaconos aliis
ac energia et fructus. Sic igitur habent in vita et Calabri® civitatibus dederit et ordinarie
Porro constans et antiquissima apud Rhegienmartyrio S. Stcphani, qui S. Pauli comes ct dis­
cipulus , primus ab eo creatus est Rhegiensium ses est traditio, hac ratione et miraculo S. Pau­
Episcopus : a Hic sanctus martyr Stephanus fuit e lum Rhegienses convertisse : navi qu® Paulum
civitate Nic®a : petente autem Paulo Apostolo vehebat, Rhegium appellente, ejus visendi causa
Romam, comitatus est eum usque ad civitatem ad littus concurrerunt Rhegienses, præsertim ut
Rhegii Calabri®. Cum autem Apostolus civitatem m ea sua numina Castoris et Pollucis, qu® profe­
invenisset idola colentem, predicavi! in ea ver­ rebat navis, venerarentur. Mox Paulus de more
bum Domini ; et sicut terra bona acceptum semen orsus eis predicare Evangelium, cum ab eis,
centuplum reddit, ita ct ejus civitatis incoi® nipote idololatris, non audiretur, postulavit ut
verbum Dei receperunt : quos cum Paulus in­ sibi predicanti velad modicum aures commoda­
struxisset, et plurimos illorum in nomine Patris, rent , tanliUo scilicet tempore, quantulo candela
et Filii, ct Spiritus Sancti baptizasset, creavit ipsis exigua arderet. Eo impetrato, candelulam accen­
Episcopum Stephanum : qui sibi creditum gre­ dit aflixitque column®, cui naves appellentes
gem bene pascens, multos ad fidem Christi suis solebant alligari : cumque statim absumpta can­
doctrinis convertit. Cum autem in hac civitate dela evanesceret, illico per miraculum cirpit
decem et septem annos moratus esset, et Episco­ ardere ipsa columna, quo portento perculsi et
pos ct presbyteros ordinasse!, Deique gratia Ec­ compuncti Rhegienses, Paulum ut hominem di­
clesia aucta fuisset, postea persecutione contra vinum auscultantes , ab eo ad Christum traducti
Christianos mota, captus fuit ab Hierace duco sunt. In hujus rei fidem et memoriam columna
Sanctus, tanquam precipuos fidei Christian® , ct in ecclesiam S. Pauli (qu® in littore erecta est)
coactus fuit ut abnegaret Christum ct immolaret translata, honorifico supra altare majus reposita
idolis : ipse autem non admittebat, quin potius est : ubi mira veneratione colitur mullisque mi­
intrepide Christum Deum confitendo ct factorem raculis coruscat, uti liquet ex hoc de ea Rhegien­
omnium , idola autem Gentium ligna et lapides sium hymno, quem typis excusum vulgarunt
sensu carentia, opera manuum hominum esse mihique exemplar transmiserunt :
asserens et diaboli inventiones, idcirco indefesse
percutitur una cum Socra Episcopo, ct saxis quo­
HYMNUS
que vultus eorum confringuntur, in caminum­
que ignis conjecti exierunt illæsi. Unde multi
IN COLUMNAM RHEGINAM
crediderunt in Christum et acclamaverunt dicen­
tes : Magnus Deus qui a pontificibus Stephano et
S. PAULI APOSTOLI.
Socra prodicatur. Inter quos orant mulieres pu­
Ave, columna nobilis,
dica: Agnes, Felicitas ct Perpetua nuncupata?,
Electro ct auro dibor,
discipul® divi Stcphani, qu® intrepide coram
Iliaque Mosis ignea
Hierace duco confess® sunt, nomen Christi Dei,
Columna fortunatior.
veri creatoris omnium predicantes; tunc ira
Quod ore Paulus prædicat,
plenus dux, ipsas una cum Stephano et Socra
Te fulgurante comprobat :
pontificibus gladio discindi jussit:quo facto, illico
Te conflagrante Rhegium
Christi tidcm complectitur.
tradiderunt sanctas animas suas Domino, gratias

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, CAP. XXVIII.
T° palma tangens languida
Tabernas, ubi ei occurrerunt fideles Romani
Sensit mndelam ecelicam :
cumque Romam deduxerunt. Hoc enim frequens
Rinçtusqno cuivis illico
est Hebrreis, uti videre est in libris Begum et
Æsris «alutam contulit.
alibi.
Ergo columna Rbegia,
1.”. Et cum audissent (forte cx litteris Chrislia- « u.
llibros nt Israélien
In terr® optima transtulit,
□orum Puteolanorum) fratres, — puta Christia­
Tu nos in astra dncito.
ni , quod Paulus in urbem adventaret.
Summo Patri sit gloria
Usque ad Appii Forum. — Hoc Plinius, lib. XIV, Appii
Naloqnc Patris unico,
cap. vi, ponit in agro Setino, dictum ab Appio
Et Paracleto numini,
Claudio, qui est auctor vire Appire. Ortclius in
Cunctis in œvum siculis. Amen.
Theatro censet, cum Blondo el aliis, esse Fossam
p. Paulus Apostolus devenit Rhegium. Alleluia.
Novam, ubi diem obiit S. Thomas Aquinas. Acce­
U El seminavit verbum Dei. Alleluia.
dit Baronius, qui Forum Appii censet fuisse juxta
ORATIO.
Pontinas Paludes, ac Roma distare uno et quin­
« Deus, qui ad Pauli Apostoli praedicationem, quaginta passuum millibus, tres Tabernas vero
lapidea columna divinitus ignescente, fidei lu­ triginta tribus, casque hodie vocari Cisterna, quai
mine Rbeginospopulos illustrasti; da, quaesumus, urbecula est juxta Velitras, patriam Augusti Cíeut quein Evangelii praeconem habuimus in torris, saris. Eas enim fuisse contra Antium, quod modo
Nettuno dicitur, docet Cicero ad Atticum, lib. II,
intercessorem habere mereamur in codis. »
epist. 29 : «Emersimus, inquit, commode ex Antio
Insuper Joannes Angelus Spagnolus Canonicus in Appiam, ad tres Tabernas. » Porro Isidorus
Rheginus, De Rebus Bheginis lib. IV; cap. i, ' Pelusiota, lib. I, epist. 337, ct ex eo OEcumenius
narrat vulgo credi, Paulo predicante, pisces littus hic, tradit Forum hoc dici Appii, quod fuerit
egressos ei auscultasse, uti auscultarunt S. Fran­ Appii statua insignitum : Romani enim loca, in
cisco et S. Antonio Patavino. Additque nonnullos quibas regum et principimi stature positre erant,
dicere cicadas a S. Paulo tacere jussas, nunquam vocabant fora. Sic vocatum est Forum Cornelii,
deinceps eo loci comparaisse; sed so id non quod hodie Irnola dicitur ; Forum Claudii, hodie
credere.
Tolsa ; Forum Julii, hodie Frigoli ; Forum Livii,
Puteolos. — Civitas est Campanile juxta Nea­ ho dic For Zi; Forum Sempronii, vulgo Fostcmbrone;
polim (ita Syrus), nobilis S. Januarii martyrio. Forum Scgusianorum, vulgo Bourg en Bresse ;
Hinc tradunt el gloriantur Neapolitani, S. Paulum Forum Tiberii, vulgo Schwils, civitas apud
ex itinera Neapolim divertisse. Puteoli(licti, ab Helvetios.
aquæ calidre ibi ebullientis pulorc, ait Festus;
Accepit fiduciam , — oás«c;, id est prœfidentiam,
vel, ut alii, a multitudine puteorum carumdcm animos, audaciam, q. d. .Majores accepit animos
aquarum gratia factorum. Il ee etiam vocata est Romre prredicandi et majorem spem Romanos
Ihraarchia, a justili® administration©; a Samiis convertendi, tum quia Romanos fideles tam
condita, ut vult Eusebius, eo tempore quo Tar­ erga se propensos et devotos videbat; tum quia
quinii Roma a Bruto sunt expulsi. Pari modo ex cis colligebat indolem Romanorum benig­
S. Petrum Romam navigantem appulisse Neapo­ nam, amicam, docilem ; tum quia eos habiturus
lim, ibiquo missam celebrasse tradunt Neapoli­ crai in prredicatione cooperatores ct adjutores.
tani , et Cardinalis Baronius, anno Christi 44.
16. Cum autem venissemus Romam. — Grreca ad- Ver». «».
<«• 14. Et sic (hoc est non mari, ut hactenus, sed dont, tradidit Centurio vinctos çpatwiJà^, id est
terra pedestri itinere) venimus (id est venire et principi exercitus, ita vocabatur Prretor, vel Prae­
pergere erepimus) Romam, — unde pedites primo fectus reorum, vinctorum et carcorum; sicut
venimus ad Appii Forum , deinde ad tres Taber­ nunc Romre vocatur Barzellus, qui post so ducit
nas, denique Romam, ut mox explicat Lucas, vers. agmen sbirrorum, sive satellitum instar exerci­
IG. Unde minus recte Cajetanus per Romam acci­ tus. Undo vir eruditus censet Barzellum dici ab
pit portum Romanum, sive ostia Tiberina, ubi Hebneo llarzel, id est ferrum, eo quod ferro et
scilicet Tiberis in mare influit, qui Roma distat annis armatisque militibus stipatus incedat.
duodecim milliaribus Italicis. Nam inter portum
Porro Paulus ingressus est Romam auno Christi
Romanum ct Romam non interjacet Forum Appii 57, ait Eusebius in Chronolog.; S. Hieronymus,
et tres Tabernre, quo prius devenisse Paulum De Script. E< des., in Paulo; Baronius ct alii. Addit
narrat Lucas. Melius alii per u Romam,» acci­ Beda, Ado, Usuardus et Onuphrius in Chronol.,
piunt agrum Rcmanum, prresertim quia olim ingressura esse die sexta julii. Baronius tamen et
suburbia Romana longissime se quaquaversum noster Lorinus citius id factum putant, et vero
extendebant. Denique potest hic esse anacepha- putant, si Paulus, ut vult Aratur, initio veris
lœosis, qua Lucas gencratim primo dicat Pau­ solvit Melita. Sed hoc incertum est. Potius ero­
lum Puteolis venisse Romam, deinde particula- dendum est priscis, Bedre, Adoni, Usuardo.
tim itinera media enarret quibus Romam conten­ Vide dicta cap. xxvn, vers. 9. Prisci euim inter
dit et pervenit, nimirum per Appii Forum etTres se hic consentiunt.
44!

COMMENTARLI IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXVm.

SibimBT makers, — in suo hospitio, q. d. Non
ductus est in carcerem cum cœtcris vinctis, sed
in sua domo manere permissus est ; ita tamen ut
gestaret catenam, ut patet vers. 19, et haberet
custodientem se militem, ne fugere vel elabi pos­
set. Id honoris præstitum videtur Paulo, quod
virum magnum, et, ut ait Chrysostomus, admi­
rabilem censeret Centurio et cœteri, tum ex oc­
cursu ct reverentia, quam ei ubique a Christianis
exhiberi cernebant ; tum cx ejus excelso animo,
sapientia et virtute.
nu. 17, Post tertium autem diem. — Tres enim dies
primos Paulus dedit quieti, utpote fessus tam
lougo itinere, ac comparando hospitio czeterisque rebus accommodandis. Addit Gagncius ex
OEcumenio per hosce dies cum explorasse, num
Judæi aliquas Romæ ei struxissent insidias, aut
contra eum litteras dedissent ad suos Romæ de­
gentes ; cumque cognovisset nil tale cos factitasse,
convocasse primos Judæorum. Vide hic curam et
charitatem Pauli in Judæos , a quibus tanta, et
hæc ipsa vincula patiebatur : ubique primos eos
salutat et salutare satagit.
Non quasi gentem meam habens aliquid accusare.
— Non quasi habeam de quo gentem meam accu­
sem : ita Tigurina ; adimit suspicionem et metum
Judæis, ne putent cum Romam venisse, ut Ju­
dæos accuset apud Cæsarem, itaque ipsi contra
eum se arment. Tales enim mulli e Judea Romam
veniebant Pontifices, Scribas et Judæos accusa­
turi apud Imperatorem, ut patet ex Josepho.
20. Propter spem enim Israel catena uac cir| bivi CUMDATUS sum. — Spes metonymice ponitur pro
tb.aui.re sperata. Nam spem Israel vocat Christum;
quia Messias, sive Christus, uti Israclitis a tem­
pore Abrahæ fuit a Deo promissus, ita assidue
per tria annorum millia ab eisdem fuit exspecta­
tus , et etiamnum exspectatur el exspectabitur
usque ad finem mundi. Judæi enim in totærumnis suis non aliud sperant, non aliud orant,
non aliud clamant quam ut veniat Messias, qui
eos liberet elsalvel. Vocatur aulem Christus «spes
Israel, n quia per Christum sperabant, et sperant
veri Israclitæ justitiam, gratiam, salutem, resur­
rectionem , felicitatem ct gloriam sempiternam,
dæc enim a Chr isto speranda ct exspectanda esso
promiserunt ProphcUn. Sensus ergo csl, q. d.
Ego Paulus hac catena vinctus sum, quia praedico
Jesum esso Christum, ab coquo sperandam et
<
petendam esse remissionem peccatorum, gratiam
el salutem. Judæi ergo mo vinxerunt, quia attuli
eis suam spem. At vos spem vestram, puta Chris­
tum , quem vobis annuntio, ct propter quem
vinctus sum, excipite et in cum credito, ul sa­
lutem reternam assequamini. Sic Apostolus, Coloss.
i, 27, Christum vocat a spem gloriai, » cl I Tim.
i, 1, «spom nostram,» quia ipso ost objectum
ct causa spei nostræ : per illuni enim bona sperata,
puta gratiam ct gloriam consequimur. Hinc ilta
Prophetarum ardentes de Christo preces ct voces,

r

«3

Isaiæ, cap. XLV, vers. 8 : « Rorate codi desuper,
et nubes pluant justum : aperiatur terra, et ger­
minet Salvatorem. » Et cap. lxiv, vers. 1 : « Utinam
dirumperes cœlos et descenderes : a facie tua
montes defluerent; » Jacobi : « Salutare (Salvato­
rem) tuum exspectabo, Domine, » Gen. xlix, 18;
Mosis : a Obsecro, Domine, mitte quem missurus
es , » Exodi iv, 13.
Tropologice : Christus est « spes Israel, » id est
dominantis Deo Deumque videntis, aut potius
visuri ; quia fideles non aliud sperant quam vi­
dere Deum et Christum in cœlo, ejusque præsenlia et gloria beari et fruì, juxta illud Apoc.
XXI, 23 : « Claritas Dei illuminavit eam (cœlestem
Jerusalem), et lucerna ejus est Agnus. » Et ülud
Ecclesiæ :
Jesu nertn redemptio,
Autor et desiderium,
Deus creator omnium.
Homo in fine temporum.

Et illud Isaice xxvi, 8 : « Domine, nomen tuum ct
memoriale tuum in desiderio animæ. » Et illud
Psallis, Psalm, xv, K : «Dominus pars hæreditatis
nieat ct calicis mei, tu es qui restitues hærcditatem meam mihi. Quid mihi est in cœlo, et ale quid
volui super terram, Deus cordis mei, ct pars mea
Deus in æternum? »
22. Rogamus autem a te audire que sentis, — Ven.tt.
de spe Israel, quam dixisli, puta de Messia, au
venerit, an adhuc sit venturus.
Nam de secta uac (Christi et Christianorum,
quæ Christum jam venisse credit, quamque tu, o
Paule, tacite commendasse videris, ideoque a Ju­
dæis esso vinctus) notum est nodis qua ubique
ei contradicitur. — Id dicunt, ut Pauli animum
praeoccupent, infringant et a Christo predicando
avertant, q. d. Tu, o Paule, occulte videris Chi isti
sectam sequi et predicare ; at videris deceptus :
nam ubique viri sapientes, inter quos sumus et
nos, ei contradicunt. Illis ergo nobisque assen­
tire, mentem affectumque erga Christum dcpoue,
ac nobiscum perge colere Mosen et religionem
ab eo sancitam.
Moraliter hic disco signum Christi ct Christia­
nismi es^o contradictionem ct persecutionem. Hoc
enim pi abdixit Simeon dicens : « Ecco positus est
hic in rumam et in resurrectionem multorum in
Israel, et in signum cui contradice’ur, » Luca: n,
34. Vere S. 11 eronyinus, in Each., cap. vvir
« incipit, ait, possessio a Thamar, a palma vide­
licet vietoriaque vitiorum, usque ad aquas con­
tradictionis. Semper enim virtutibus contradici­
tur. » Ac citatis hisce Judæorum verbis, subjun­
git : « Omnis contradictio est sanctitatis, quo
interpretatur Cades, dicente Psalte,» Psal. xxvni, 8:
« Concutiet Dominus desertum Cades. » Hoc est
quod ait Paulus : « Omnes qui pie volunt vivere
in Christo Jesu, persecutionem patientur,» II Tim
m, 12. Vide ibi dicta.

ni

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, gap. XXVIÎÎ.
23 Testifies r.::c; .lu Dei, — multis testimo­ ronis. Sic cnim de co scribit S. Chrysostomus hic,
niis hosis et Prophetarum ostendens regnum Dei hom. 54 : « Dicitur salutasse Neronis pocillatorem
esse Ecclesiam Christianam, eamquo esse viam et concubinam, » quam Baronins et alii censent
ad regnum cœlorum, quod plenum et gloriosum fuisse Poppæam Sabinam, de qua ita scribitTacitus,
lib. XIII : u Huic mulieri cuncta alia fuere præter
est Dei regnum. Vide dicta cap. n, 40.
A MANE USQUE Al) VESPERAM. — Fuit ergo hæC honestum animum. Quippe mater ejus, ætatissuœ
prolixa Pauli vel lectio, vel concio; sed nimirum feminas pulchritudine supergressa , gloriam pa­
de Christo loqui non satiabatur, in ejus praedica­ riter et formam dederat. Opes claritudini generis
tione non fatigabatur; zelus et silis salutis Judæo­ sufficiebant : sermo comis, nec absurdum inge­
rum omnem ei corporalis sitis et famis memo­ nium, modestiam præ se ferre et lascivia uti, ra­
riam adimebat. Si enim mercatores in die nun­ rus in publicum egressus, idque velata parte oris,
dinarum toto die negotiantur, et usque in noctem ne satiaret aspectum, vel quia sic decebat.» Quo­
jejuni permanent, nec famem sentiunt, ob lucri circa Paulus in primis hisce vinculis, plures e
terreni sitim, mullo magis Paulus captans ani­ familia Neronis ad Christum convertit, de quibus
marum lucra, omnis cibi, potus, laboris et fati­ ipse ait Philip, iv, 22 : « Salutant vos omnes Sancti,
gationis obliviscebatur.
maxime qui de Cæsaris domo sunt. » Inter hos
7«.
25. Unum verbum, — appositum, insigne et illus­ eminuere Torpes et Evellius, quos postea Nero
tre. Sic de Fabio Maximo dixit Ennius : « Unus sœvior factus occidit et martyrio coronavit : ut
homo nobis cunctando restituit rem. » Unus, id Martyres cnim ascripti leguntur Martyrologio no­
est insignis et eximius.
mano, die 11 ct 27 maii.
Nola hic primo : Paulum in vinculis agentem
Veri. 5«. 26. Aure audietis. — Sunt verba Isaiœ vi, 9,
Philippenses Christiani consolati sunt, mittentes
ubi ca explicui : quare hic illa non repetam.
v<n.2d. 28. Gentibus missum est hoc salutare Dei, — ad eum Epaphroditum suum Episcopum cum pe­
id est hæc salus Dei, puta Christus salvator, cujus cuniali necessitatibus ejus subvenirent: quibus
Evangelium, gratiam et salutem ego prædico. ipse gratias egit scripsitquo epistolam ad Philip.
Septuaginta enim, quos sequitur S. Paulus, hebr. Venit quoque Iconio ad eum Onesiphorus, ut ei
iescua, id est salus vertunt aoTxpwv, id est ministraret, uti Paulus testatur II Timoth. i, 16.
salutare, ut innuant salutem hanc esse Christum Nam Pauli comites omnes, excepto Luca, metuen­
salvatorem. Ita S. Basilius, tn Psalm, i.xv, et S. Au­ tes Neronem, eum dereliquerant, uti ipse ibidem
gustinus, lib. I Contra advers. legis et Prophet., ait cap. iv, 16. Sed Dominus ei astitit eumque
confortavit. Ex vinculis quoque scripsit Paulus
cap. XV.
v<ri. io. 29. Quæstionem , — Çnrwiv, id est disquisitio­ epistoiam ad Colossenses, ad Ephesios, ad Phi­
nem, ob scrupulos dc Christo, quos cis injecerat lemonem , ad Timotheum. Undo illæ cœtcris ardenliores, spirant martyrem et martyrium.
Paulus.
Nota secundo : Censet Baronius Neronem cau­
Ver». 3o. 30. Mansit autem biennio. — Ergo usque ad
sam Pauli, quia sacra erat, et religionem specta­
annum Christi Gl, qui fuit Neronis quintus.
Ln suo conducto. — Ita lege cum Romanis, bat, ad pontifices Romanos rejecisse; qui cum
Græcis et Syris, non conductu, ut perperam aliqui Gentiles essent, et Judæos odissent, Paulum ab
legunt : conducto, scilicet hospitio et domo. Sic eis accusatum absolverunt. Et hoc videtur innuere
conductum substantive pro loco conducto, accipit Paulus, Philip, i, 13, dicens vincula sua fidemque
Cicero, orat, pro Cluentio, dicens : u Solet cnim et prœdicationem Chrisli, nota facta fuisse in
extra portam aliquid habere conducti. » Unde omni prætorio.
Nola tertio : Olim Marsilius dc Padua, tempore Au h»Syrus vertit, conduxit sibi Paulus domum, ct fuit
in ca duobus annis. Domus hæc versa in ecclesiam, Joannis XXII Pontificis, scripsit librum, cujus
vocatur nunc Diaconia S. Maria in via lata, cui titulus Defensor pacis, in quo contendit S. Paulum b¿i.
inscriptum est hoc fuisse hospitium S. Pauli, fuisse Episcopum Romæ, non S. Petrum, co quod
S. Lucæ, ct postea S. Martialis; ac S. Lucam in S. Lucas Paulum biennio Romæ versatum dicat,
eadem pinxisse imagines B. Virginis : ubi et Lu­ Petri vero non meminerit. Eum hoc sæculo secu­
cas hunc Actorum librum conscripsit ct absolvit. tus est Uldaricus Valenus aliique hæretici, qui
Diaconia hæc vicina est Collegio Romano, in quo impudenter negant S. Petrum Romæ fuisse ; quem
pariter hunc in Lucam commentarium, ejusdem fuse refutat Bellarminus, lib. H De Rom. Pontifie.,
ope et quasi vicini spiritu afflatus elucubravi.
cap. i et sequentibus. Nam, ut alia taceam, ejus
Vu* ai. 31. Prædicans, etc., cum omni fiducia, — java impudentiam refutat continua Ecclesiæ Romanas
id est libertate, audacia, fiducia. Verisi­ ct cæterarum omnium fides, et sæculorum om­
mile est quod scribit Eusebius, lib. R Ilistur., nium traditio; adhæc omnes Historici et Patres,
cap. xxn, Neronem primo imperii sui quinquen­ quos operose citat Bellarminus. S. Petrus ergo
nio lenem et facilem, apologiam Pauli clementer fuit Romanus Episcopus, ac episcopatui Romano
excepisse, præsertim quia quæstio hæc de Christo annexuit pontificatum totius Ecclesiæ, in coque
contra Judæos, quos ipse parvi faciebat, ageba­ sibi sequentes Romanos Episcopos succedere vo­
tur. Adde Paulum sibi conciliasse familiares Ne­ luit et sanxit, ut, quicumque eligeretur in Roma-

COMMENTARÍA ÍN ACTA APOSTOLORUM, cap. xxviil
num Episcopum, is pariter esset Episcopus et corpora S. Servasi et Proferii martyrum, < t •TC
K
Pontifex totius Ecclesiæ, uti a S. Petro hucusque, suorum Mediolani), Probum, Xanlippcnque
continua Episcoporum et Pontificum Romanoium uxorem ad fidem convertit : presbyteros ibi
successione factu messe constat. Paulus ergo Romæ linquit.
d S. Paulus (Proconsul olim Cypri, Art. un,
in vinculis praedicando, Petrum in fundando Ro­
mano episcopatu et pontificatu adjuvit ; caque de conversus a S. Paulo), Narbonensis Episcopus, qui
causa S. Epiphanius, haresi 27, Petrum et Paulum cum Paulo Apostolo venit in Hispaniam, ibidem
vocat Romanos Episcopos t quia scilicet uterque prædicat. n
Et mox anno Christi G6 : a Sanctæ feminæ, vir­
tanquam Apostolus Romanam Ecclesiam erexit,
docuit, fundavit, ibiquo munia episcopalia exer­ gines Basilissa et Anastasia, Rispante , ex urbe
cuit : sed Petrus, ut proprius Romæ Episcopus ; Setabi in Edetanis, secute sunt S. Paulum Aposto­
Paulus, ut Petri administer et adjutor, præser­ lum, cujus et Petri corpora curantes, a Nerone
tim quia Romæ ex professo Paulus sedem non Cæsare hujus rei gratia præclaram coronam (mar­
fixit, sed per accidens duntaxat, et quasi tran­ tyrii) obtinent.
» S. Paulus scripsit epistolam ad Hebræos His­
siens, uti ipse Romanis scripserat cap. xv, 24,
dicens : « Cum in Hispaniam proficisci coepero, panos conversos, d
El inferius, anno Christi 100, in Hispania disci­
spero quod praeteriens videam vos, et a vobis
deducar illuc, si vobis primum cx parte fruitus pulos Pauli nominat Xantippen, Polyxenam, M.
Lupum, Philippum, Lucium, maritum Candidæ et
fuero, n
Nota quarto : Lucas hic finit Acta Pauli in bien­ martyrem, additque : a Floret Q. Marcella, M. Mar­
nio vinculorum ejusdem , puta anno Chrisli 61, celli Romæ Præfecti fifia, M. Marcelli Eugcnii To­
Neronis 5; quid deinde ab eo gestum sit, nec ipse, letanorum Pontificis soror, quam S. Paulus visis
nec alius authentice conscripsit. Nam Acta Lini, in ejus fronte aureis litteris, ad fidem Laminii con­
quæ hæc conscribunt, de fide suspecta et apocry­ vertit. Ejus mater ClaudiaXantippe, civis Romana,
pha sunt. Illud constat, Paulifm a Neronis vincu­ fuit corpore super justam staturam procero, in
lis fuisse solutum. Hoc enim ipse Paulus testatur, quam jocatur Martialis. » Hæc ille, de cujus fide
II Tim. iv, 17 : « Dominus, ait, mihi astitit, ct dixi in fine Chronotaxeos. Illi adstipulantur alii.
confortavit me, ut per me prædicatio impleatur, Nam Martijrologium Romanum, die 15 septembris,
et audiant omnes gentes, et liberatus sum de ore asserit Paulum euntem in Hispanias, duxisse
leonis, n id est Neronis. Ad quod juverunt litteræ secum Paulum, olim Proconsulem Cypri, eu ru­
Festi, præsidis Syriæ, quas ad Neronem de Paulo que Narbonæ reliquisse Episcopum. Addit Ado
dedit, quibus utique significavit se nullum cri­ in Chronico, anno Christi 59, Paulum reliquisse
men in eo deprehendisse, nec Felicem, nec Ly­ Trophimum Arelate, Viennæ vero Crescentem.
si am. Causam aliam cx Tacito, lib. XIV, dat Baro­ Menologium Græcorum, die 25 septembres, tradit
nins, anno Chrisli Gl, in fine : Cum, ait, publica Xantippen et Polyxenam in Hispania a Paulo ad
adulatione lælilia quoque publica omnium esset, Christum esse conversas. Idem tradit Metaphrastes
ut de salute parta Imperatoris (ac forte ut suam in Vita S. Pauli, additque cum Isidoro et aliis,
crudelitatem specie humanitatis tegeret : eodem eum per Italiam et Franciam evangelizare. Ad­
enim anno occidit Agrippinam matrem suam ), jungunt Hispani et Greci Interpretes S. Dionysii,
fortasse ex ea causa accidit, ut Paulus in carcere Hierolhcum, quem ut virum divinum suumquo
jam insumpto biennio, una cum cæteris vinctis magistrum celebrat Dionysius Areopagita, lib.
De Divinis Nomin., cap. m, fuisse Hispanum, et a
solutus vinculis liber juberetur abire.
Nota quinto : Patrum (quos citavi Rom. xv, 24) S. Paulo ad Christum conversum. Quocirca Lutraditio est, Paulum vinculis solutum, inter alias cianus, Christi, Pauli el Christianismi irrisor, ita
provincias adiisse Hispaniam, uti proposuerat, Paulum quasi cœlestem et cœlitem pingit in PAi'iom. xv, 24, ibiquo predicasse, præsertim ut lopatro : « Quando autem me Galdæus ille con­
jpud Hispanos jam quasi desertos suppleret lo­ venit recalvaster, naso aquilino, qui in tertium us­
cum S. Jacobi, ab Herode capite truncati. Non­ que cœlum per aerem ingressus est , quæ optima
nulla qurc ibi gessit sigillatine enarrat L. Dexter et pulcherrima sunt, inde didicit; per aquam nos
in Chronico, anno Christi G i : uL. Annæus Seneca, renovavit, in beatorum vestigia insistere fecit, et
io ait, Cordubensis Hispanus, missis ultro citroque ex impiorum regionibus nos reduxit. »
libpiDh n(j s. paulum litteris, de Christiana re bene sentit,
Hisco consentit Sophronius, Patriarcha Hieroso­
rfactusque Christianus, occultus ejus discipulus lymitanus, quem citat Salmeron hic, tract. 59, qui
fuisse creditur, dulciterquo scribit ad Paulum in asserii Xantippen vidisse in fronte Pauli inscripta
hæc verba, a Paulus Apostolus prædicator Chrisli;»
Hispania morantem.
n S. Paulus ad llispanias veniens secum fert quo viso eum audiisse, et Christi fidem cuu^maPhilemonem, Timotheum aliosquo discipulos: rito Probo suscepisse. EtS. Anselmus, in epist, id
Libysocœ Laminiique, urbibus provincia) Arena­ Rom., cap. xv, asserens Paulum in Hispania prænum prædicat ; Philippum, cognomento Philo- dicasso, subjungit: j Pervenit igitur usque ad
llicum (quem anno Christi 91, asserit sepelisse Hispanias, et a mari Rubro usque ad Uceamim

COMMENTARIA IN ACTA APOSTOLORUM, cap. XXVIll.
predicando cucurrit, imitans solis cursum ab ejus patientiam celebravit. « Gymnasium ergo
Oriente usque ad Occasum, ut ante ei terra defi­ philosophiæ ac cos virtutis sunt afflictiones el
ceret, quam studium prædicandi. » Hiuc Derto- curœ. « Probat id exemplis et similitudinibus. «Ea
sensis Ecclesia in Hispania agnoscit et celebrat propter, ait, pauperes divitibus sunt sapientiores,
primum suum Episcopum Rufum, filium Simo­ utpote multis fluctibus vexati et exerciti. Nam
nis Cyrenensis bajulantis cruccm Christi, quem corpus <piod otiosum est et immobile, morbir
Paulus veniens in Hispaniam secum adduxit. magis obnoxium et fœdum est ; quod autem tuo
Addit probatque Salmeron, tom. XII, tract. 59, vetur et laborat, ct aerumnis exercetur, formosius
Paulum post prima vincula visitasse Syriam, est ct sanius. Hoc etiam in anima reperire licet.
Asiam, Macedoniam, Græeiam. Paulus enim, ad Et fernnn quidem si jaceat, corrumpitur ; si
Hebr. cap. ult., scribens e vinculis : « Cognoscite, exerceatur autem, splendet. Et similiter anima
inquit, fratrem nostrum Timotheum dimissum, quæ movetur. Motio autem animæ, curæ ipsæ ; ct
cum quo si celerius venerit, videbo vos. » Et ad artes ipsæ pereunt, si non moveatur anima. For­
Philip, n, 24 : « Confido in Domino, quoniam et tes nos faciunt contraria. » Idem, hom. 15: «Sus­
ipse vernam ad vos cito. » Et ad Philem.; vers. 22 : cepit, inquit, illum (Paulum) Roma vinctum a
« Para mihi hospitium : nam spero per orationes mari venientem, ex naufragio servatum, et libe­
vestras donari me vobis. « Ita Theophylaetus, rata est ab errorum naufragio ; sicut rex quidam
præfat. in epist. ad Hebr.; OEeumenius in cap.xv post navalem pugnam et victoriam, in regalissi­
Hom., et alii.
mam istam aulam ascendit. Suscepit illum Roma
Pinli
Nola sexto : Paulus e primis hisco vinculis di­ vinctum, et vidit coronatum ac celebratum. Hoc
xniitymissus, vixit adhuc 8 annos, quibus llispanias autem initium cursus iterum erat, et triumphos
num.
afiasque provincias evangelizando peragravit : triumphis inexpugnabiles conjunxit. » Et mox :
quibus exactis Romam rediens, ccrtansque cum « Coelum erat ille (imo omnibus coelis sublimior),
S. Petro contra Simonem Magum et Neronem, ab solem habens justitiæ. Cui comparaverit quis
ipso, eo quod pellices a se ad Christum traduxis­ illius verba? mari vel Oceano? Sed nihil par est:
set, damnatus gladioquc percussus, gloriosum illo sunt verba ejus copiosiora, puriora et pro­
Apostolatum gloriosiore martyrio coronavit anno fundiora ; et sic non peccarit quis, si cor Pauli
Christi 69, Neronis 13, die 29 jnnii ; sed illico Ne­ mare etiam ac coelum dixerit, cum ob puritatem,
ronem persecuta est divina tam sancti effusi san­ tum ob profunditatem. Mare est, navigantes non
guinis ultio. Nam anno sequenti, eodem mense a civitate in civitatem, sed a terra in coelum ve­
junio, die decima, qua ohm Octaviam uxorem hens. Si quis in hoc mari navigaverit, secunda
occiderat, a senatu proscriptus quæsitusque ad aura navigat. Non est in hoc mari ventus, sed
necem, ex desperatione semelipsum confodit anno pro vento est Spiritus Sanctus, qui in illo navi­
aetatis 32. Ita Suetonius, Dio el alii in ejus Vita. gantes animas vehit. Maro est portu tranquillius
Moi ali­
Moraliter S. Chrysoslomus hic, homilía 54, do­ et securius, nihil habens salsum; sed dulcem ac
ter,
cet Paulum et fideles per vincula, adversitates purum laticem, sole limpidiorem et magis per­
cruce*
spicuum, » etc. Ac Paulum vocans « os igneum,»
p’rinnl et tentationes gloriosiores fieri : « Perinde enim
¡luriw. esse, ac si quis calamo prælietur contra ignem.
concludensque, ait: « Æmulemur Paulum, et imi­
Hic enim ignem videtur verberare, sed ignis cla­ temur fortem illam ac adamantinam animam, ut
rior fit, el calamus consumitur. Alimentum enim per vestigia eorum, qui sic vixerunt euntes, pos­
et fomes claritudinis est malitia virtuti. Injustitia, simus vitæ istius pelagus pernavigare, et in por­
quando ut opus fuerit utitur Deus, res nostras tum sine fluctibus pervenire, bonaque diligenti­
clariores reddit. Iterum quando diabolus opera­ bus Deum promissa assequi, gratia et humanitate
tur tale quiddam, clariores facit sustinentes; » Domini nostri Jesu Christi, cum quo Patri simul
uti Pharao persequendo Mosen et Hebræos, eos ac Sancto Spiritui gloria, imperium, honor nuno,
illustriores effecit ; et diabolus affligendo S. Job, et semper, et in sæcula sæculoruin. Arnen, »
44fi

Hill

VIVE ÆTERN ITATI.
Perpetuam sempiterna glori® curam habe.
S. Gregonu* Kazianzeous in Sentcotti».

***** %

%%

*w

Mftvmww*

***%Wl>

INDEX

LOCORUM SÀCRÆ SCRIPTURÆ
QUÆ HISCE LN AGTA APOSTOLORUM COMMENTARIIS EXPLICANTUR
ET IIXUSTHAVTUR.

f-ftor numerus paginam, secundus columnam indicat; si unicus tantum occurrat numerus, M
procedentem referri indicio est.
EX GENESI.

Cap. x», vers. 1. Exi de terra tua ct dc cognitione
tua,
172, 1.
XIV, 23. A filo subtegminis usque ad corrigiam caligæ, non
accipiam,
264, 1xlix,5. Vasa iniquitatis bellantia,
216, 1.
EX EXODO.
Cap, vn, vers. \. Ecce constitui te Deum Pbaraonis,
290,1.
nu, 28. Diis non detrahes,
360, 2.
xxxin, 10. Ostendam libi omne bonum,
366, 2.
EX LEVITICO.

Cap. xiii, vers. 11. Contaminabit cum sacerdos,

236, 1.

EX DEUTERONOMIO.

Cap. XVIII, vers. 19. Ego ultor existen),
121, 2.
XXIII, 17. Non erit meretrix de filiabus Israel,
155, 1.
XXXI, 2. Non possum ultra egredi ct ingredi,
70, 1.
xxxin, 3. Qui appropinquant pedibus ejus, accipient de
doctrina illius,
387, 1.

EX LIBRO JUDICUM.
Cap. XIV, vers. 6. Irruit Spiritus Domini in Sam­
son,
2.
EX LIBRIS REGUM.
Lib. Ill Reg., cap. xv, vers. 5. Excepto sermono Uria He­
ll ri,
281, 1.
¿i¿. ill Reg. xv»» 1. Vivit Dominus, in cujus conspectu
•to,
L
EX LIBRO II PARALIPOUENON.
Cap. I, vers. 10. Ut ingrediar coram populo luo,

70, 1.

Cap. m, vers. 9. Honora Deum de tua substantia, 358, 2.
Ivin, 10. Turris fortissima, nomen Domini, 128, 2; 801,2.

EX LIBRO II ESDRÆ.

Cap. xi, vers. 22. Episcopus Levilarum,

iv, 6. Quis ostendit nobis bona ?
218, i.
vn, 14. Et in eo paravit vasa mortis,
216, 1.
xv, 8. Quoniam a dextris est mihi, ne commovear : et caro
mea requiescet in spe,
98,1. 2.
— 10. Quoniam non derelinques animam meam in in­
ferno, nec dabis sanctum tuum videre corruptio­
nem,
98, 2; 283, 1.
— 11. Nolas mihi fecisti vias vitæ,
99. 1------- Adimplebis me lætitia cum vultu luo,
100, I.
wit, 5. Circumdederunt me dolores mortis,
97, 2.
lix, 5. Ostendisti populo tuo dura,
218,1.
limi, 33. .Ethiopia prevenid manus ejus Deo,
203, 2.
Livio, 26. Fiat habitatio eorum deserta.
70. 2.
lx\, 20. Quantas ostendisti mlbi tribulationes,
21*. I•
eviti, 6. Constitue super eum peccatorem,
69, t.
------ Diabolus stet a dcxlris ejus, cum judicatur, exeat
condemnatus : oratio ejus fin in peccatum : flant dtoi
ejus pauci,cl episcopatum ejus accipiat alter,
69, x.
Ctx, 1. Dixit Dominus Domino meo: Sede a dexins
meis,
100. !
Ibid. Donec ponam inimicos tuos scabellum,
ft »d.
exi, 9. Justitia ejus manet in reculam siculi,
240, 1.
Cxvu, 22. Lapîdém quem reprobaverunt edificantes, lite
factus est in caput auguli,
127, 2.
civili, 74. Qui timent te, videbunt me, el latebun­
tur,
115, 2.
— 109. Anima mea in manibus meis temper, 304, 1;
368, 1.
— 124. El luas justificationes doce me,
129, 1.
Cxxv, 1. In convertendo Dominus captivitatem Sion, facti
sumus sicut consolati,
153, 2.
cxxvtit, 1. Sæpe expugnaverunt me a juventute
mea,
~L
cxxxi, 3. Si introiero in tabernaculum domus meae, etc.,
177, 2.
EX LIBRO PROVERBIORUM.

69, 2.

EX LIBRO TOBLE.
Cap. xn, vers. 19. Videbar quidem vobiscum manducaro
et bibere ; sed ego cibo, etc.,
51,2.
EX PSALMIS.

Psal. n, 1. Quare fremuerunt Gentes , cl populi meditati
•uni inania, 130, 1, 2. Convenerunt in unum adversus
Dominum, etc.,
ibid.
— 7. Filius incus es tu, ego hodie genui te, 282, 1, 2.

EX ECCLESIASTE.

Cap. xn, vers. 18. Hoc esi enim omnis homo,

279,1.

EX LIBRO SAPIENTI^.

Cap. vm, vers. 12. Manus ori suo imponent,
xi, 23. Momentum statere,

198, i.
53, I.

EX ECCLESIASTICa
Cap. xvii, 24. Sta
•imi Dr'»

iu

sorte propositionis et orali ans Jüev
: >.

448

INDEX LOCORUM SACR.E SCRIPTUR E.
Cep. tvn, vers. 25. In partes vade ssculi sancti, 75, 2. Cap. v, 26. Apprehendit omnes st n por,
M, Í.
ix 50. Qui operatur Justitiam, ip<c exaltabitur, 240, 1. vn, 38. Stans retro secus pedes ejus,
SI4,i.
xw/, 18. Ossa ipsius visitata sunt, et post mortem prophe­ xxiv. 50. Elevatis manibus suis benedixit eis,
57, 2.
taverunt,
68, 1.
EX S. JOANNE
EX ISAIA.
Cap. xviiî, ver/. 2. Ite, angeli veloces, ad gentem convulsam Cap. i, veri. 14. Vidimus gloriam ejus quasi Unige­
niti,
s’,!
et dilaceratam,
263, 2.
101,1.
nix, 3, Servus meus es tu Israel,
173,1. — 21. Elias es tu?
iv, 20. Patres nostri in monto hoc adoraverunt, 201, C
— 6. Dedi te in lucem Gentium,
284, i.
1
un, 7. In humilitate judicium ejus sublatum est, 68, I. vr, 71. Ex vobis unus diabolufest,
XIV, 16. Ego rogabo Patrem, et alium Paraclitum dabit
Lv, 3. Misericordias David fideles,
283, 1
vobis,
53, L
mu, 1. Quis est iste locus quietis meæ?
178. 1
— 23. Mansionem apud cum faciemus,
$6.1.
xvii, 3. Hæc est autem vita «terna, ut cognoscant (o si­
EX JEREMIA.
lum verum Deum,
285, 1.
Cap. «v, vers. 12. Cum impleti fuerint septuaginta
anni,
76,1.
EX EPISTOLIS S. PAÜLL
EX EZECHIELE.
Horn. cap. xv, vers. 8. Christus csl minister circumcisio­
Cap. lxxiv, vers. 23. Suscitabo super eas servum meum
ni!.,
122, 1.
David,
174, 2. I Corinth, x, 17. Quoniam unus panis, unum corpus
EX DANIELE.
mulli sumus, omnes qui de uno paue participa­
mus
104, 2.
Cap. m, 44. Confundantur omnes qui ostendunt servis
I Corinth, xni, 13. Major autem horum est chan­
tuis mala,
218, 1.
tas,
407, 1.
EX AMOS.
I Corinth, xv, 32. (Si secundum hominem) ad bestias
Ephesi pugnavi,
252. b 2.
Cap. vi, ver/. 5. Putaverunt «e babero vasa cantici, 216,1.
I Corinth, xvi, 8. Permanebo Ephesi usque ad Pentecos­
EX ZACHARIA.
ten,
351,2.
Cap. m, ter/. 1. Salan statata dextris ejus, ut adver­ II Corinth, m, 0. Si ministratio damnationis gloria est,
multo magis, etc.,
168, 1
saretur ei,
146, 1.
Philip, n, 17. Sed ct si immolor super sacrificium cl obse­
EX S. MATTHÆO.
quium fidei,
37, 2.
Cap. i, 25. Non cognoscebat eum , donec, peperit filium I Tim. iv, 14. Quæ data est tibi cum impositione ma­
nuum presbyterii,
295.1.
suum,
101,2.
m, 15. Sic enim decet nos implere omnem Justi- Hebr. xi, 33. Sancti per fidem operati sunt justi­
tiam,
210,I.
tiam,
366, 2.
3G7, 1, 2.
— 16. Vidit Spiritum Dei descendentem sicut colum­ xi, 37. Secti sunt, tentati sunt,
bam,
82, 1.
EX EPISTOLIS CANONICIS.
fl, <t. Et ne nos inducasin tentationem,
145, 2.
ix, 8. Timuerunt turba,
,
106, 1. Jacob, cap. i, vers. 2. Cum in varias tcntaliones incideri­
X, 16. fistolo simplices sicut columba?, et prudentes sicut
tis,
3G8,1.
serpentee,
109, 2. I Petri, v, 5.
Omnes invicem humilitatem insinuate.
>1,23. Forte mansissent usque in hanc diem,
201,2.
316, 1.
xvi, 23 Vadh post me , Satana,
146, 1. I Joan. in, 15.
Omnis homicida non habet vitam ©ter»
livi, 8. Discipuli indignati sunt, dicentes,
175, 1.
num,

EX S. LUCA.

EX APOCALYPSI.

C<W. n, tí. Postquam impleti suui dies purgationis
76,1.

Àpoc. cap. m, vers. 4. Habes pauca numina in Sardi»
66, 2,

INDEX

RERUM ET VERBORUM
MEMORABILIUM,
QUÆ HIS IN ACTA APOSTOLORUM COMMENTARIIS CONTINENTUR.

A.
Aaron vitulam aureum fleri permitlens , an excusori va­
leat,
176> h
Abraham quomodo in Channan non passum pedi* posse­
disse dicatur, cum tamen haberet ibi sepulcrum, 172, 2.
a quo sepulcrum emerit, an a filiis Hcmor, an ab
Epbron,
174, <•
Abrahamus Eremita patientia sua Paganos convertit, 294,1,
2. qua industria neptem ad meliorem frugem reduxe­
rit,
815,2.
Abyssini in templis nunquam sedent, 112, 1. quotidie in
Missa communicant, 105, 2 ct seqq. eorum Antistites
cum cruce vas cinerum præferri curant,
234, 2.
Accipiter est Dei symbolum,
328, 1, 2.
Acilius Glabrio, consul Romæ, martyrio afficitur, 10, 2.
Actiones ad omnes Deus concurrit, 334, 2. in actioni­
bus oportet esse providum,
267, 1.
Actorum ( libri ) Apostolicorum quod sil argumentum:
est Evangelium Spiritus Sancti, 30, 2; 40, 1. ejus
nomen csl actus, 39,2. quot annorum gesta conti­
neat, 40, 1, duæ ejus partes, ibid, ejus interpretes,
2» ejus scopus cl finis, ibid. docet præ ceteris Christi
nostramquo resurrectionem, 41, 1. Acta sub quibus
Imperatoribus contigerint,
253, 2.
Actum an cum Deus praescit, necessario ille fieri de­
beat, 95, 2. actus liber spectatur ut est in fieri el ut
in facto esse,
96, 1.
Adolescentia quot annos comprehendat,
184, 2.
Adoratio varios actu* cl species complectitur,
401, 2.
Adoratio civilis ct religiosa in quo consistat, 238, 1, 2.
Adria marc undo dictum, ct quod sil,
430, 2.
Adrumetum urbs est in Africa,
424, 2.
Adulatio quam frequens in aulis, el quantum malum,
271, 1.
/Edes (quas) Dinnæ effingeret Demetrius argentarius,
•57 ♦ I
Ægyptil impostura celebres,
385,1.
/Elamita sunt duplices,
91,1.
Æquulitas origo est concordi®,
160,2.
/Erb Corinthii præslantia,
114,2.
/Elatis cuique tempus est a Deo assignatum,
329, 1,
^Ethiopia a quo ad fidem Christi conversa, 203, 2elscqq.
/Elhiopes magnam habebant cum Judæis familiaritatem,
et in religione consensionem, ibid, olim regebantur a
femini*,
204. 1.
Africa civitas dedit nomen provinclæ toti,
91, 1.
Africus quis sit ventus, 426, 1. undo dictus, ibid.t 2. est
procellosus,
ibid.
Agabus propheta relatus inter Sanctos : unde nomen id

derivetur, 253 , 1. an Paulo, an libi pedes et manui
alligarit,
379, 1.
Agape erat mensa «aera, quomodo, 162, 2. celebraba­
tur post Eucharistiam,
105, 1.
Agatha S. cur sit patrona Melitensium,
435, 2.
Ager e Judæ argenteis emptu* cur dictus sit sanguinis,
69, 1,
Agni occisi nomine cur intelligalur Christus,
123, 1.
Agones capitolini quando numerari cœpli,
10, 1.
Agrippa vox unde formata, et qui dicti Agrippa, 414, 1, 2.
Agrippa rex. — fide Herodes.
M. Agrippæ morbi et invaleludo,
414, 2.
Agrippina quando Coloniam in Lbios duxerit, 4, X ejus
mors,
6, 2.
Alexander Alibxrcha Alexandrinus quis,
126, I.
Alexander Carbonarius factus est episcopus cl martyr,
31, 1.
Alexandri Magni symbolum fulgur est,
34, 1,2.
Alexander adversus quem Ephesi tumultuantes clamarunt,
qui* fuerit,
359, 2.
Alexandrina Ecclesia Catechista qui,
32, 1.
Alfonsus, Aragonum rex, astrologos cur detesta re tur, 336,2.
in Alvarum Lunam ingratum cur beneficus esset,
389, 1.
B. Aloysius Gonzsga vullu el moribus erat Angelicus,
169, 2.
Amantes habent unum cor cl animam ,
132, i.
Ambiticeli fons h rre*eos9
371, 2.
S. Ambrosii facilitas in aliorum rebus audiendi«<4399, I,
Amor in Christum commendatur, tlÔ, 1. amoris divini
ebrietas, 92, 2 ct aeq. ejus effectus, 19, 1. amor a
rebus terrenis avocandus,
96, 2.
Amphipolis quæ sil civitas,
315, 1.
Amphitheatrum Titi Romæ ctiamnum su pe res l,
9, 2.
Ampulla chrismatis ab angelis, ne frangeretur, excepta
fuit.
199. 1.
Anabaptlshrum error circa bonorum possessionem, 133, 1.
hi quomodo in Moravia In communi agant,
106, 2.
Anachoreta in deserto similes fuere Sileni*, cur, 394, 1.
Ávxxpíviw csl verbum forense,
270, 1«
Anamas baptizans Paulum, quis fuerit: ejus martyrium.
215, 1. cur manus Paulo imposuerit, 219, 1. cur cum
eo vinclo Cæsaræam venerit,
402, 2.
Anania cl Sapphtra, quid proprie vox sonet, 141, 1. au
fecerint totum paupertatis, ibid, quomodo frauda­
rmi de pretio agri, 145, 2 el seq. mentiuntur Spiritui
Sancio. 146,1 .vendiderunt agrum aule votum, 146, 2;
147, 1. eorum peccatum erat sacrilegium , ïÂid. quo­
modo sint mortui, 147, 2. an sint damntli, et ciu
occisi,
i¿ud.

INDEX Dimmi ET VERBORUM.
450
Amniis pontifex quii rit, a quo Paulus Jussus perculi,
quen*, 88,2. Endin' tyranni munera rejecit suo bono,
373, 1. cur sit dicitis arca (estamenti,
217, j.
393, 1. cur ilio rum perruli jussent, 2. cur vocetur
paries dealbatus ibid, cur percubus tacuerit, 394, 2. Aperire sua superiori optim i tent itionum evincend truiu
erat Sadducæus,
396, I.
ratio est, 234, 1. aperire os dicimus, dum rem gravem
Aninus cur Pontificatu ab Agrippa rege sil pHvblul, i
el sublimem direre volumus,
205. 2.
’AoxviÇw vari® significationis est,
283, 2.
393. 1.
Ancona urbs 9 ubi sitad quomodo,
183, 2.
Apocalypsis S. Joauiiis quid tractet, el quis ejus >roS. Andreas quando sit mortuus,
6, 2.
pu*.
10, 2.
P. Andrea* Oriedi in Æthiopia paupertas,
27, 2. S. Apollinaris q tía fido sit martyrio alTeclus,
9. 1.
Androchns, conditor Ephesi, Codri filius fuit,
35!. 2. ApOllinarist® ChnUo homini mentem et animam adimeAngelus corporaliter visus est Cornelio Cenlur. quiluor
huit,
334, 2.
de can<is, 232, 1,2. angelus quare subito Philippum ab Apollo alius est nb Apelle : ejus eloquentia et (kictriiui,
Eunucho rapuerit, 206, 1. angelus quis Petrum ccar­
3Í7. quando el .1 quo baptixatus, 347, 2. ejus humi­
cere liberavit, et quomodo, 151, 2; 262, 2. quando is
litas,
848, 1,
eum carcere eductum dereliquerit, 266, 2. angelum Apollo deus cur olim dictus Pythius,
310, i.
315, 1.
custodem habet quilibet homo, 268, 2. ejus officia , Apolloni® plurcs urbes vocat® sunt,
232, 2
ApolloniusThyanœns quando Hornam venerit, 8, 1. ejus
Angeli occurrerunt Christo ctolos penetranti, 58, 1. per­
gesta, 10, 1. vidit absens necem Domitiani,! !,l,2.ejt)S
agunt particulare judicium, 185, 1. tribus do causis
mors, 121 habuit schotam magicam Ephesi, 351, 2;
apparent Apostoli* post Christi ascensionem, 62, 1.
356, 1. ejus prestigi»,
152, 1.
sæpe induunt speciem el personam clientum. 269, 1.
Apostolato* cur dicatur sors,
67, 1.
per eos Deus suos a periculis liberat, 266, 2. angelo­ Apostolici viri sint moribus et vita angeli, 289, 2. vitam
rum dispositio quæ fuerit in danda lege,
179, 1.
parvi faciant, sed prodigant,
369, 2.
Angelus in Scrip, est symbolum principii ct regni. 128, I.
Apostoli quales virtutum cultores fuerint, 14/ 1. eurum
S Anfani mors quando acciderit,
10, I.
mors heroica, 2. sunt digniores heroibus, ibid, sunt
¿nías hebraico quid sonel,
224, 1, 2.
velut cœli, 15. I. vit® eorum typus et descriptio,
Animi Christi qua ratione eum resuscitarli, 48,1,2. anima
21, 2. eorum paupertas, 27, 1. pedites obibant pagos
et vita nostra docet nos Deum esse, 332, 1. ejus origo
et urbes* ibid, carne ct vino abstinebant, 28, 1.
cadesti* est, 336, 2 et seqq. eam Tertull. censet esse
igni comparantur, 31 , 1. sunt satures æternilatis,
corpoream, 397, 2. Ipsa in fruitione visionis beatifico* an
89, 2. eorum gesta plurima intercidet uni, 41 , 2. eos
active, an vero mere pattile se habeat, 334, 2. animæ
Christus assumpsit instinctu Spiritus Sancti, 47, 1,2.
an cœlo et inferno egredi queant, 121, 1. ct quire, ot
quomodo cos Spiritus Sanctus auctoraverit, 2. cur
quando, 2. animas suorum morienlium excipit Do­
cum exspectaro jubennlur, 52, 2. a quo sint haptixatt,
minus,
195, 1.
53, 1. exspectabant restitutionem temporalem regni
Animalia immundi erant pleraque in vase lineo S. Petri
Israel, 54, 2. sunt testes Christi, 56, 2; 70, 1. eorum
23.», 2. quid ea denotarent, ibid. crani vera anima­
encomia, 56, 2; 78, 2. quibus virtutibus se<e ad adven­
lia, non expicta, 235, 1. sub Messia nulla erant ani—
tum Spiritus Saudi disposuerint, 65, 1. omnes fuere
malia immunda ,
ibid., 2.
Judæi, nulli Gentiles, 71, 1. ararunt antequam MitL. Annsib Seneca fuit praeceptor Neronis, 3tí, 1. an u
tbiam in Apostolum assumerent, 71, 2. cur el quo­
S. Paulo scripserit, 2. non fuit Christianus,
ibid.
modo sortibus usi in bue electione, 72, 2. id fecerunt
Annas quando esset pontifex, 126, 1. omnes filios vidit
instinctu divino, 73, 1,2. sunt relui steli®, 78, 2. orarunt
pontifices,
ibid., 2; 393, 1, 2.
cum venit Spirilus Sanctus, 80, 1. habuere dontim lin­
Annus conversionis S. Pauli, 220, 1, 2. anno quoto CfiriMi
guarum, et quomodo, 2. quidnain per Spiritum Sanc­
Cornelius Centurio sil converts, 245, 1. .inni CCCCL,
tum acceperint,81, 1 ; 82, 2. quomodo supéreos fiiigj®
quibus Hebræis facta promissio de terra Chnnaan pos­
sedisse dicantur, 83, 2. an eos Spiritus Sanctu* crearli
sidenda, quomodo computandi, 280, 2. annos qua­
Episcopos, 84, 1. an ob eo in gratia <lnl ronfirmdi,
dringentos servitutis el peregrinationis Ifebreorum quo­
ibid, eo pleui, slatim cœpcrunl loqui variis linguis,
modo supputet S. Stephanus, cum fuerint plures ,
et quomodo id fieret, 87. 2. mi omnium linguarum
173,1. anni gestorum Aposlolicorum subducuntur, 1,1,2
totiusorbiscognitionem habuerint, 88,1. eurum ebrietas
et seq. annis duodecim post Christi ascensionem Apos­
spiritualis, 02, 2. habebant potestatem perniaiientem
toli in*3erusalcm non manserunt,
57, 1.
faciendi miracula, 116, 1. non teiteb.inlur obedlre Sy­
Anthropomorphize putarunt Deum esse corporeum ,
nagogue, 129, 1, 2. paupertatis volturi fecerunt, 142, 1.
393, 1.
majora miracula fecerunt quam Christus, 150, 1. ve­
Anticbriitus an in monte Oliveti cados volet ascendere,
nere in suspicionem sect® Gahlæ irum, el cur, 155, 1.
63, I.
jussere suos principibus obedire, etiam infi lelibii*, ibi(L
Antilngi® septem S. Stephani et Mosis quoad priscas
fuerunt a Judæis flagellati, 150, 2. quando ad Gen­
historial,
ni. 1.
tes sint profecti, 158, 2 , 199, 2; 241 2 ; 245, 2; 257,2.
quando septem diaconos elegerint, 159.1 el seq. post
Antiocheni Cathedra el Ecclesia a S. Petro quando fun­
dispersionem Christianorum factum lllernsolyirl®, maiidata, 221, 1 ; 245, 2. ejus sedis dignitas,
ibid.
serunl in Judea , 190,2. curarunt el sepelierunt corpus
Autiorbi i Syria* dicitur absolute Antiochia, reliquie cum
S. Stephani, 101, 2. an confirmarint chrismate, vel
additu, 847,1. Antiochi» vari® sunt civitates, 27!, 1.
soli manus Impositione, 197,2 et seqq. crani cate­
Antiochus rei cur Soter sil cognominatus,
153, i.
chist® , 205,2; 240, 2. ut plurimum per alios biplliaS- Antipas quando martyrium subierit,
10, 2.
baiil, 243, 2. non simul omnes iu provincias suas
Antiparas urbs ubi sila, ejus descriptio,
400, 2.
abiere, sed plerique, cl alternative, 259,2. eorurn
Antonia, arx Hierosolyma?, erat Hum. præsidium, 124, 2
chronotaxis, 14,1,2. eorum calcei quales essent, 264, 2.
et seq j ; 354, 2.
au extra Judæam gestarint calceos pleno*, 2 cl seqq.
S. Antonii Vil» lectione quam multi sint conversi, 205, 1.
honoris divini xelosl erant, 292, l.ad mortem B. Vir­
ipse identidem cœlum aspiciebat, 62, 1. erat dux aña­
ginis omnes convenere, etsi loto orbe dispersi essent,
dí onUrum,
13 •, 1,2.
380, 1. eorum animi celsitudo, 394, 2. subdebant se
S Antonio de Padua monenti apparuit Christus, 185, 2.
priüupibu» Gculibbu', etti ad id fian tenerentur, 412, 3.
A varus nationibus intellectus est in uni liofila lo­

INDEX RERUM ET VERB0RL3L
Apûcinli quinam interfuerint primo Condito lliermolimitano,
299, li
Appii forum urbs unde dicta, cl quantum Rumi dis­
tet,
Hi. 2.
S. Apronhíiüt, Cmiiinnallonls sacramento accepto, farlltcr
iiinrly num «ubiit,
199, 1.
Aquila, Scripturarum interpres, cur ab Ecclesia ejectus,
356. 1
Aquila Ponticus, Pauli adjutor, erat in arle sccnofirlnrh
cumuxmePriscill i, 341, 1. qu un v irla 'igmflcct, 201, 2.
Arator carmino Act i Apostolorum reddidit.
40, 2.
Aratus quis pocla fuerit, el qu e scripserit, 335, 1. quo­
modo cx ejus scriptis sua dogmata cunfkmiril Aposto­
lus ,
68, 2.
Arbore (e qua) Judas «e impenderit,
An liidlaroni qui dicerentur Romæ,
163. 2.
370, 2.
A( tiicpnoqiurum pallium quid designet.
411, 1.
An biepi^ op dus quatuor sunt in Calabrió,
322, L
Areopagus quis loeu* Athenis, el undo dictus,
unde ibi tribunal> cl a quo institutum, ibid. ejus
judices quam integri el sinceri,
<6frL
Argentarius quis proprie sit,
357. 2.
Argentei Jndæ cur vocentur merces iniquitatis,
68, 1.
Aristarchus Thessalonicensium Episcopus fuit, 859, 1, 2,
136, 2.
AnMidis paupertas,
63, 2.
Arius in latrinis animam effudit,
429, 1.
Armamenta ndvls quæ dicantur,
32, 2.
Armiizia per pueros maxime conversa est,
S. Arnulpbo mor ¡enti varii Sancti apparuerunt, 185, 2.
Alleinoti in navi dicitur parvum veltffn,
131.2.
Amcikìoiiìs Christi pro ligia62, 2 ; 9l, 2. eju* modus cl
forma, 57, 1. Chrhtus ascensurus cur Abstabit in
iiioniem Olcveli duxerit, 2,1,2.— Vide Jesus Chridiis.
Ascclæ qui dicerentur,
4U5, 1.
Asia (in) cur Paulus veletur a Deo predicare,
307, i.
Asia Minor quæ dh-alur, 2. Asia quæ in Aciis iiilelllgilur
per eam, e qu<t dichiiliir JuJæi venisse Jerusalem,91. 1.
ibid.
Asi© p h lis urbis terliæ descrq tio,
Aspectu'Samiorum admodum salutari) est,
115, t.
60, 1.
AspirdlioiiPiii Græcam Lilini vertunt in S,
965, 1, 2.
Asson urbs in /Eoi ide e* I,
Astimi!' parentes qua ratione ad Christum Sint cmi815, 2.
versi,
856. 1, 2.
Astrologia judiciaria exploditur,
As) H jus quoad templa est nuviini, et olim non usurpaIum,
88<, 1.
S. Athanasius omnem pene vitam iu exilio egit, 21, 2;
861,1.
AIIicìmiius Philosophorum, 821, 1. huic Calvinus viam
sternit,
98 1»
Alhcnœ erant schola eloquenti» el sapienti», 819, 1. ea­
rum elogium,
ibid.
Atheniensium ingratitudo crg.i suos duces, 389, 1. mire
fuerunt nufórum avidi,
322, 2.
Atrii Jud.rurum m templo descriptio, 118, t et seq. alni
Gentium descriptio, 118, 2. cur dicatur porticu* Salo­
monis,
ibid.
Alt ilia locus csl in Pamphylia,
29<1 2.
Attalico* vestes qu© dicerentur,
296, 1.
Atlnho ante baptismum decessariii,
102, 2.
Anclor libri de Spinlu et Anima an sit S. Augustinus,
333, 1.
Auditores pauci sunt instar multorum,
237, 2 ct seqq.
S. Augustini frugalitas in incusa, 28, 2. videre tria in
vita optavit, 416, 1. deplural quod juvenis frequentaril
malos,
104, 1.
Augutlus Imp. oculos habuit claros ac nitidos, 992, 2.
Augusluln pròprie quid sit,
416, 1.
Aurore iimtvinlis,
151, 2.
Axymuruiu dio qui diceremur,
2G0, 2.

4M

B.
Babylonica captivitas quando finita,
7&. 1.
Bdlvtm oracula sua pretio vendios, Item benedu linnet
et invledtrlimies mm, sim mi ini* fuit.
190, 2.
BMpHsfliiim ct baptismus dicitur, 241, 1. in Bvplixnn aliqinndo vhibililer datus e*l SpirilUi ban hui, 197. 1.
p r eum semper datur cjus gratia, .»3 . I.
biplisini vi*, 151. 1. quando «it institutus et òblrgvre rim­
perli. 53. 2. triplex est baptismus, 54, 2 hapti«mu< non
significai doctrinam, 350, I et *eq |. requirit in adulili
ntlritionem, 101.2. baptismo* m nomine snfo Christi an
valeat, ibid.baptismo* Jninuu quamdiu durarti, ~3 2.
(mi diversu* a b-ptiMiio IJiriMi, 2; 350, 2. Iiuju* formi,
(Aid. bapthmus Spiritu* Sani ti vnralur eju* effu-to m
Pentecoste, et differt a baptismo aqUr. S3, 2 et seqq.
S. Barbaram ad martyrium Christas animavit,
185.2.
Barjesu quisnam impostor easel, unde bue siM nomen
arrogarci,
277, (•
S. Barlaam martyr in fermentìi pre mentis juulkv crei
mt,
157, 1.
S. Barham Eremita quo schernite Jowpìiilum converte*
rii,
31. i,
S. Binubi* predii venditi prêt io m ad pode* Apostolorum
posuit, 138,1» dictus estel Joseph. i6i*d. cur dictus Obus
cun*olali<mis, ibtd. nomiitÜ Banwb® etymon, 139, t.
fuit Levile*, î. an fuerit Cjpnu*. ib>d. «ju* prosapia,
ibid. S. Paulum ad Apostato* inlnwluDl. eum ul *u<pectuin lubmle*. 222, I. eju* elogium, 240, i. imi con­
discipulus S. Pauli, 250, I. html in pcnevulione He­
rodis, 273, 1, 2. ejus elogia, ¿75« 2. an fileni Epbcupus,
276,1. curaS. Paulo «Si*c--*.*eril, an in Italiam venant:
in Cipro pro Christo martyr occuhml, 304, 2 cl M-qq.
cura Lycaonii* vu* dur Jupiter,
ÎS9. i.
Bir<abas quid pròprie stgnilicel, 70, 2. unde vox formetur, Ibid, ab insigni vita» saucliUte el j usti lia, ©que ac
i
fratti* cju<, vucatus e»l Ju*tu%
ibid.
S. B irlhotaiiKCus quando sit gccHus,
9, 1.
Baitiiiiæu» idem est quod (ilius Titnæi,
70. 2.
S. Bisilius S. Epbrcmu linguæ Grtnæ cognitionem impe­
travit, 88, t. vultu vuu angelico Valeub in lmp. ter­
ruit,
168, i et »eqq.
S. Basilius Seleuciehsis S. TbecUa vitam con*cripsil,
2bS, 2.
Beati in cœlo nulla veste,sed gloria sola vestiuntur, Gl, 1.
Ven. Beda quando el quomodo vit inorluus iu fe>lo As­
censionis Dammi,
51, 1,2.
i Benedicere Dei semper est cfRcax el eximium, 122, 1.
Benedictio omnis In Ecclesia Iit per signum crucis, 57, 2.
S. Benedictus suos defendit ab incunu Longobardorum,
430. 1, 2. quumodo sii inter urandum mortuus, 19, i.
Beuefdceredivinum esi,
375,1.
Benefacta calumniari el sinistre interpretari Judaicum
est,
127, l.
Benefactor summus est Christus,
2A1, 2.
Bencllcia ©qualiter danda Um gratis quam ingra­
tis,
241. Bene Ileus beatior est beneficium accipiente, 874, l. varia
beneficorum apapbthegmata,
375, 1.
S. Bernardini sermones ubi asserventur manu ipsius
scripti, 81, t, 2. ejus adhuc juvenis sanctitas quaula
esset, 74» 2 munera ducis Mediolanensis sibi missi m
pauperet distribuit,
373» L
S. Bernardus cum Deo in nube versabatur el habitabat,
10, 2. obdent contemplationi vacare solebat,
80. 1.
Bernie© plures illustre* femina* fuerunt, uti uxor Piolemæi Lagi, regis Ægvpti, et aha, Olia Ptalcuuri Phila­
delphi, 414| 2. iit quoque vocula muhtr quæ Christo
eutlli ad crucem sudarium ded<l ad sudorem extergeuduifi « alio numme Veronica dicta, ibid, vux Bernice
ic luruielucj
415, <•

ADEX RERUM ET VERBORUM.
Berni c. Herodi* Agripps Senioris filia, fratris sui fuit con­ Canones Apostolorum quando nh ih edit!,
158, 2.
cubini, 415, 1. nupsit Polemoni, regi Citici®, pontea Capreæ animalia acutissimo vident, 325, 1. sunt symbo­
quoque nup<it Tito Imperatori,
ibid.
lum amoris ct benevolentia»,
ibid,, 2.
Berœa urbsest Macedonie,
318, 1. Carabb.is quidam insanus in cnmirdiam productus ob
Bestiis vere Paulus Apostolus in Epbesinn urbe objectus
Alexandrinis, Herodem Agrippam repræsentavit, ut re­
fait,
361, 2.
geni fictilium, cum diademate papyraceo,
272, 21
Brf contactus omnibus verbis contactum significantibus Career Mamertinus Horna» quis esset, 261, 1, 2. career S.
id.hint lïebræi,
149,2.
Petri Hierosolyma* ubi situs, 266, 1. ejus janua» an re­
Ben imperite per baptismum Joannis Baptist® accipit
vera aperta Petro egrcdienle,
151, 2.
ejus doctrinam,
3 »0, 2 cl seq.
Cardinalium quis sit iiiimcrns et ordo, 163, 2. Cardinalem
Biennium profectura Felicis quomodo computandum,
diaconum suum qtiæquo regio urbis Romanie habeb it,
409, 2 el seqq.; 425, 2.
qui sub se alios haberet Diacono*, ibid. quod eorum es­
S. Blandina quam Christiano nomine gloriaretur, 252, 2.
set munus, ibid, numerus C irdinalium hujusmodi orat
Blaspliemia proprie quid sit, 167,1. ea audita Judæi ves­
octodecim , ibid, ad Cardinales solos spectat electio
tes scindebant,
292, 1.
novi Pontificis, ibid, quis Pontifex hoc decretum
Boethii Severim) elogium : inique necari jussus a rege
tulerit de non eligendo Papa , nisi ex corpore CardinaTheodorico,
339, 2.
Hum,
Bolis nautica quæ sit,
430, 2. Carolo V Imp. festum S. Mattili® erat ominosum et fe­
Bonorum communio. —Vide Communio, et Religiosi.
lix,
71,2.
Bos symbolum S. Lucæ, 42, 2. bos luca unde dicatur ele­ Carthago vox unde dicta,
141, 1.
phas,
42,».
Castitatem an voverint primi fideles abstinentes a conjuBubo Herodi Agrippa seniori mortemportendit,271, 1.
148, 1.
Bulas, latro f nnosiwimus, quid Severo Imperatori respon­ Castores qui dicantur ot sint : sunt filii Ledæ et Jovis :
derit,
317,1.
vocantur et Dioscuri, 438, 1, habiti cur sint dii maris,
ibid quomodo pingerentur, ibid. 2. iti cœlo inter sillera
retali sunt Gemini,
ibid., 1.
Catechismi commendatio, 32, 1. eum docuere* Apostoli,
905,2.
Cabila litterarum nominis Adam,
101, 1.
Cadavera ohm extra urbes exportabantur et in agris Catechumeni cur olim hora nona baptizarentur, 232, 2.
sepeliebantur, ne eas contaminarent, 293, 2. cada­ Catena* S. Petri quomodo honoravit Deus et Ecclesia,
ver ligneum cur Ægyplii in convivium circumfer­
261, 2 et seqq. earum inventio per Eudociam Augustam,
uxorem Theodosii Junioris, miracula in iis patrat i, ibid.
rent,
292, 2.
Cadunt pœnitentes el sanctificandi in faciem, impeniten­
in earum honorem Romæ Basilicam exstruxit Eudoxia, qu® etiamiium Romæ supcrest, 262, 1. has sancti
tes in dorsum,
210,1.
Patres miris laudibus extulerunt, ibid, earum lima­
S. Cæcilia fuit angelis familiaris, hinc puritatem et vitam
tura solebat a summis Pontificibus dono ad reges ct
angelicam didicit,
16S, 2.
principes mitti, ac per eam Deus multa miracula ede­
Creiti* Elymæ magi au perpetua, an temporaria fuerit,
bat,
262, 2.
279, 2. accitas in Paulo unde orla, et quamdiu dura­
S. Catharina* Senensis eleemosynam ratam habuit Chris­
nt, 214, 2; 218, 2. quomodo sit curala,
ibid,
tus, 226, 1. hinc ab eo (empore quo tunicam pauperi
C. Osar Imperator prodigium fuit naturæ : ejus victo­
ria varis, coieritis, triumphi : primus Romanorum
dedit, nunquam frigus sensit,
ibid.
Cathedram Antiochi® S. Pclrus quando fixerit, el quo­
fuit monarchs,
412, 1.
modo hoc sit intelligendum, 224, 1 . 245, 2. Rmimiiam
C r ar.iuguM mi sibi devotam fore prædixit B. Virgo ad­
cathedram quando S. Petrus constiluerit,
8, I, 2.
huc vivens,
256, 1,2.
Cæsirca Palestina» quæ sit urbs, diversi est a Ciccarci L. Catilina? in conjuratione sua præfidcntia,
402, 2.
Philippi, 206, 2. quæ incmoraln digna in ea contige­ Cato de quibus (ribus dolerci,
431, 2.
rint, ibid, oral sedes Præsidis Judææ, 379, 1 ; 402, 2; Cauda vel Gaudos quæ sit insula juxta Melitam, 428, I.
411,2. oral ampla civitas , facta est deindo Ecclesia- Celerini confessoris elogia,
397, 1, 2.
rum Palestina* metropolis,
229, 1. Ccnchræ erat portus Corinthi,
315,2.
Csures unde dicti, et unde vox Cæsar derivetur, 411,2. Censu (in) apud Judæos tria fiebant,
151,2.
2. primus dictus Cæ*ar est avus Julii Occaris, ibid. Centuria quot milites contineret,
230, 2.
Caiph.iv mortem manu propria sibi conscivit, 2, 1 ; 126,1. Cerei accendi solent in funere Chrisliiuorum,
192,1.
Clius Imperator unde dictus Caligula, 26$, 1. divinos Cerinthus pugnabat pro Judaismo ct lege Mo«is, 246, 2.
ambit honore*, 253, 1. Judæos persecutus est, cl cur,
298, 1. quando hærcses spargere raperit,
9, 1.
3, 1. ejus nex,
ibid, Cervæ difficillime pariunt,
35, 2.
Cajctanus libere verba textu* aliquando contorquet, Charitas fraterna inter Christianos diu viguil, 132, 2. est
17$, 2.
cithara, 347, 2. fovetur Vita comniuninne, 107, I.
Caliga cur vocetur calccu*, 264, 1. unde vox dicatur,
charitas el ofiectus in openhus singnlu æslimanda sunt,
it.d. 2.
238,1. charitas S. Stephanl erga lapidantes,
1P6, 2.
Calvini error circa possessionem bonorum primorum Cherubini fuere typus Apostolorum,
82, 2.
Christianorum, 133, 2. quid de præscienlia cl praedes­ Chilonem cujus rei pæniterct,
405, 2.
tinatione Dei cen<eat, 96, 2. atticismo viam sternit, Chium vinum prestan» erat,
365, 2.
99, 1. facit Deum peccati auctorem, 94, 2. ejus su­ Chrisma adhibebant ApoUuli in Confirmatione, 197, 2.
perbia, 128, 1. ejus impius paralogismus, 293,1. ne­ Christiani primi vulum fecerunt paupertati*, 14!, 1, 2.
gat bommi cuilibet angelum datum, 268, 2. ut blasitem castitatis, 143, 1. item obedientlæ, 2. infantium
phemuj justo Dei judicio est a pediculis consumptus,
sanguinem bibere insimulati sunt nh Ethnicis, 303, 1.
271, 2.
eorum amor et unio, 132, 1 et seqq. se appellabili! mu­
tuo fratres, 66, 2; 133, 1. abdicabant rerum proprieta­
Candices erat nomen reginarum Ælbiopiæ, quæ post
tem ct dominium, 133, 2. cur paupertatem amplecte­
Saba regine n exinde a feminis regebatur,
204, 1.
rentur, ibid, ct *cqq. etiam habuerunt donum linguaOndula vogherai nobilium olim,el magistratum amrum, 88, 2. bona omnia habebant communia, 106, 2. rab .□! -un,
239, 2.

c.

INDEX RERUST rT VERBORUM.

Hprio’æ vilæ Jecerunt fundamentum, ibid, cur suit ven­
derent, 108, 1. corum gaudium unde oriretur, 108,2.
noctu orabant vigilantes, 312, 1. eorum tria erant exer­
citia, 105, 1,2. cur conventus agerent, 100, 2. vela­
bantur Deum in imagino colere, el cur, 327, 2. eorum
teins cl fervor,
40, 2.
Christiani unde didi sint fideles, et quando, 250,1. a
Gentibus perperam dicebantur Cbrcsliani, 2. quam
nomen Christiani sit honorificum , 250, 2. vivant digni
suo nomine, 251, 1. eorum officia, elogia et axiomati
varia, ibid, et seqq. cur dicantur Sancti, 224,1. cur
dicti sint discipuli, 225, 1. sint magnanimi, 26, 2. di­
cuntur fìlli novi Testamenti, ct cur,
122, 1.
Christiani Hierosolymis ante cladem excessere, 8, 1. ab
exieris juvabantur eleemosynis, quas exteri iis mitte­
bant, 253, 2. cx iis plure* occisi una cum S. Stephano
H!< losolymis,
187, 2; 189, 1.
Christianismus cur dicatur sors, 67, 1. ejus quanta sit di­
gnitas, 285,1. ejus voluptas in quibus sila esset, 108, 2.
ejus elogia ct officia,
145, 1.
S. Christina Mirabilis cur ad vitam jam defuncta redire
soluerit,
227,1.
Christus. — Vide Jesus Christus.
Chronlcon Lucii Dextri. — Vide Lucius Dexter.
Chronotaxis gestorum Apostolicorum,
1, 1 et seqq.
Chymia vocatur ars curiosa,
356, 1.
Cibus a Christo post resurrectionem sumplus, non fuit ab
co digestus et in alimentum conversus,
51, 2.
Cicadæ an obmutuerint Paulo predicante Rhegii, 442, 2.
Cilices habebant Hierosolymis suam synagogam, 166, 2.
Cíngari apud Italos qui vocentur,
385, I.
Cingi, succiogi, precingi, accingi quomodo differant,
Í63, 9.
Circulus cst symbolum perfectionis et œlernitatis Dei,
332, 1.
Circumcisio cst conditio fœderis inter Deum et Abraham
inili, 173,1. pro lota lege Mosis capitur, 243, 2. Ipsa
professio erat Judaismi, 298,1. cam aliquando Paulus
probavit, aliquando improbavit,
307, 1.
Civilitas csl jus civitatis,
390, 2.
Civitatis cœlcslis jus quanti ducendum,
391, 1.
Civium Romanorum sex Jura,
ibid.
S. Claro quam esset erga paupertatem affecta,
136, 1.
Claudicatio mystica quæ et qualis sit,
116,1.
Claudius Imperator quando ad Imperium assumptus,3,1.
ejus mors. 5, 1 ; 253, 2. ad solum nomen novi regis
percellebatur, 317, 2; 341, 2. eju* inores,
ibid.
Claudum cur primo S. Petrus sanaverit, 116, 2. is quare
eum teneat, 117,2. is an una cum Petro incarceratus sit,
126, ‘ quamdiu fuerit claudus,
129,2.
Cleanthes sponte cl valenter mortuus csl,
320, 1.
S. Clemens Pontifex precibus fontem elicuit agno indi­
cante, 12, 1. ejus martyrium et miraculum annuum m
retrocessione maris usquo ad ejus sepulcrum, 9. ejus
liber Recognitionum inter apocryphos cst relatus 26^2.
item liber ejus Constituí. dpostolicarum apocryphus
cst,
55,1.
Clementis Alexandrini libri vitiati sunt ab hæreticis,
258, 1.
Cleopatrae regime ab aspide interitus,
537, 1.
Clerici undo et qui dicantur,
67, 2 ; 73, 2.
S. Cletus quando maityuo sil coronatus,
10, 1.
Coccei Ncrvæ Imperatoris bonitas, it, 1, 2. ejus mors,
i -, 1.
Cœlum quantum disici n (erra, 60, 2. id semper Intuen­
tur Sancti, ct cur, ISO, 1. ad illud aspiraro identi­
dem debemus, 59, 1 item id aspirare, GJ, 2. ejus cogi­
tatio animat fideles ad heroica opera, 50, 1. ejus typus cst
Jerusalem terrestris 52, 2. id nobis laboribus mercan­
dum cst, 291, 1. ChrislUs id capit coquo c. pitur, quo
semu, 120, i. in calo empyrco vidit Stephanus tauro.

182, 2. cœli aperti Christo, dum b-iptiraretor, 181, 2. et
quomodo id factum sil,
ibid.
Cœnaculum Christi quale fuerit, cl qu» in eo fecerit, el
cujus id fuerit, 2, 1,2. canicula habebant Rebræi in
superiore domus parte,
iM.
Cœnobiorum amor el concordia, 133,1. —EideReligiosus.
Cohors quot milites contineret, 230, 2. cohors Augusta
quæ dicatur,
424, 2.
Colentes qui dicantur,
316, 1.
Collactaneus quis dicatur,
975,1.
Colonia Agrippina cur in fide prisca perseveret, 535, 2.
Coloniarum origo et causa : qui dicti coloni, 309, 2 etseq.
Colossus solis Rhodi, 378, 1. an inde didi Rhodii Colos­
se n<es,
ibid.
S. Columbanui munera regis impii sprevit,
373, 1.
Columna Rhegiensis quo miraculo celebris reddita,
441, 2.
Comam alere signum erat Nazarei,
345, 2 el seqq.
Comestio Christi post resurrectionem fuil vera, 51. 2.
fuit animæ sentientis, non vegetantis,
59, 1.
Communio rerum quanto bona adierat, 106,2; 107,1. fuit
ea in primi» Christianis,
137,2.
Communis dicitur a Judæis cibus immundus
235, 2.
Comparativus eleganter pouilur pro superlativo, 407, 1.
Compunctionis vis,
9, 1.
Concilia Generalia quinque quando celebrato,
300, 1.
Concilia quatuor Hi erosolyme Apostoli an celebrarmi,
381, 1.
Concilium Hierosolymitanum a quibus celebratum, 299,1.
et quo anno.
9; 3, 2.
Concio olim habebatur peracta lectione, S. Scripturae,
280, 1. conciones Apostolorum erant catecheses, 905, 1 ;
210, 2.
Contionatores acriter vitia coarguant. 178, 2. orent ante
omnia, 163, 2. cervis parturientibus comparantur,
35, 2. seria el utilia doceant, 356 , 1. Muneri res­
puant, 973, 1. ferant in finn i Lates auditorum suorum,
ibtd.. 2. srpe se Deo commendent pro bono rerum
successu, 307, 2. plus efficiunt terreado quam blan­
diendo,
338, 1.
Concordia facit cor unum, cur, 132» 2. ejus duo media,
133, 1.
Conductum substantive capitur pro domo conducto,
444, 1.
Confessio diaboli vires frangit : id probatur exemplis,
355, 1. Confessio particularis astruitur el sacrameutobs,
354. 2.
Confirmatione (in> datur Spiritus Sanctus, 103, 2; 197, 2.
est Sacramentum : ejus minister est Episcopus, ibid an
ad eam chrisma requiratur, ibid, in ea datur plenitudo
grati» in baptismo accepta?, 198, 2 cl seqq. ejus vis,
151, 1.
Confusio multiludluis Judæorum, audita voce Apostolorum, quomodo intclligatur,
90, 9.
Congregatione (in omni) bonorum est aliquis Judas, 67, 2.
Cmisanguinilatisnon est habenda ratio in electione ad of­
ficia Ecclesiastica,
73,2.
Conscienti» puræ quanta sit cura h ibenda,
405, i.
Consecrationes obscœn» Judæis erant vetitæ.
155, 1.
Consolatio Spiritus Sancti quæ dicatur, et quanto sit,
223, 2.
Consortium malorum fugiendum,
103, 2Conslantinopolis capto esta Furvis in Pentecoste, cur,
77, 2.
Contactus verba construuul Hebrxi in ablativo cum
222, 2.
Contradictio signum cst Christi et Christianismi, 443, 2.
(kmtradictio quam utilis sil eam patientibus,
2S8, X
Contritio ante baptismum non requiritur, 102,2. ipsa inclu­
dit votum baptismi ante eum,
253, 2.
Cvnveutus forenses quos acriba Ephesius inlelligat, 239, 1.

INDEX RERUM ET VERBORUM.
tenlia in animam peccatoris, 354, 1. pellitur per Con*
Converdnnfc S. Pauli festoni ob tres causas celebrat Ecfinnalionis sacramentum,
151, 1 ; 192, 1.
cHis,
21 L 2.
Cork (ponere in) quid sit, 147, 1. cordis forma symbolice Dæmnnes quare immundi dicantur, 150, 2. quare cor­
pora possideant, ibid., eos ejiciendi potestas pota emiexponitur,
233, 2.
nepsest Ecrlc'iæ, 151, t. apparent in formi animalium
Coriarii extra urbem cur Libltent,
227. 2.
irpmundorum. ibid. Gentilibus erant dii minore*, 321,
Corinthus metropolis Achaijc philosophis abundabat,
2. eospdlere datum a Christo Ecclesia»,
352. 2.
841. 1.
Cornebnmm familia ctgcn* Romæ nobilissima full, multi Demoniaci quaro plores tempore Evangelii quam Legis,
150,2.
Cornelii illmlres referuntur,
229, 2«
nnaris non fuit uxor S. Dionysii Areopagita»,
839, 2.
Cornelius Centurio qualis esset. 230.1,2. nn fuerit jiHiO- D.
catui antequam Petrum arrenerei. Mi/. cur ergo nd Damasci silus : habebit suum regen) : Judæi tumen idi
suis jus dicebant, 209, l. illuc cur fugerint Christiani
cum minus S. Petrus, 231, t. ejus quatuor virilités,
Judæi in dispersione, ibid, cur jin ta cam Paulus per­
231, 2. fidit visionem angeli corporalem, 232, 1.
cussus cæcitalo, ibid, locus conversionis ejiu» ibi
icrvihit statuta orandi tempora, 2 ejus frequentia
quam sit celebris,
ibid., 2.
jejunia, 233. I. ejus commendatio a Judæi*, 236. 2. n to­
ral S. Petrum, ct quomodo, 238, 1 el spqq. quomodo | Damnati an Aliquando inferno egrediantur, 97,1 ; 121. 2.
in eum et domésticos ceciderit Spiritus Saurin*, 213, 1. Damnationis periculum qui semel evasit mortuus, illud
an dem creatos Episcopus Cæ*arien.<is, 24 4, t. ejus dodonno non subit, viiæ jam restitutus,
226, 2.
mus est in ecc|csiam conierai, ibid, au ip«o primos Dare beatiuse*l quarn accipere,
374, 1.
ex Gentibus ait cunrersui, ibid, quoto anno Christi sil David e*t auctor psalmi CIX, non alius, 101, 2. quando
coin mm,
215, 1«
templi fabricam voverit, et cur, 177, 2. cum Cbrklnin
C. Cornrhus frn'urio Capharnaumen«is an fueiit Hispa- |
corpore resurrexit,
100, I.
nus, et Hi*panis prædicani,
2H, 1.
Decalogum et praecepta moralia el naturalia legis Christus
Cornelius Mutius martyr illustris in Hollandia pro mar- ,
non abolevi),
300, 2.
tyrio Deum rogavit,
230, 1.
Decembri (in) cur periculosa navigatio,
425, 2.
S. Cornelius Papi quare cum cornu pingatur, ibid.. 2. Decimi rnensis jejunium quare ct quando institutum,
Cornelii Taciti error,
257, 1.
»25,1.
Cornu symbolum fortitudinis et regni,
230, i. Decrevit Deus passionem, non actionem, necis Christi,
Coroms redimebamur vjetima», item sacrificantes et pr«130. 2.
«cjites omnes, 291, 1, 2. nhm Jovi el diis dabantur,
quale sit viljum,
323, 2.
ib.d.
Demetrius argentarius Ephcsinus quis csset,
357,2.
Corpus hnc nostrum arguit esse Deum, 330, t. corpus Denarius quanti sil pretii,
857, 1.
Christi non e*t ubique, 120, 2. id m triduo mortis < jus Descendere quomodo diculur Deus,
* 176,2.
non fuit corruptum,
ygt j,
Desperationis mala,
68, 2.
Cnru« quis «il venins,
426, 1.
Despicere '«ignifb al deorsum aspicere,
337, 2.
Cous iiiMil i est una e Cycladibus,
378, 1. Deus de facto hihil.it in anima justi, 86, 1. cur venio
Crateri* Thebani paupertas,
136,2.
comparetur, 326, 2. permittit peccata, non in ea im­
Creaiin et opificium mundi Deum creatorem indicat,
pellit, 177, !. quantam suorum curam gerat, 391, 2.
327, L
432,1. suos lucidos facit, 168, 2. ejus gloria, 171, I.
Creatura» demonstrent Denrn,
329, 2 seqq.
omnium entium est causa, 328, 1. e>l sol imniensus cl
Crtdtrr siginikal contfpliini spiritualem Ibdnæis 150, I.
bcncficcnlK-inius, ibid, cur dicatur miillimammeus.
credere qu» oporteat ad digne baptismum 'incipieuibid, est omnia, 628, 2. clare a pqbfa ¡II boo mundo
diim,
2.
cogposci nequii, 329, 1. non longe est a singuli* n"*lnim,
Crispus Archisynagogus Judæorum Corinthi a S. Paulo
ct quomodo, 330, 1. ubique præ-ens e>l, ibid, in eo
nmrrrius.
343. 1.
quomodo ipsi simus, 2 et ?eqq.; 332, 1, creaturis C»l
Cnicilhqs Deus nn nb Atheniensibus sit adoratu*, 321. 2.
pilorci mater, 336, t. ade-l iu rebus desperatis, 151,
Crus vi i est nd « irlum. 29«, 1« ea paril gloriam, 4 Í6, I, 2.
1, 2 seq. omnia creata conservat, 330, 2. c*t lorus
p* rerun.* >i *n»im Chrudu*suo* benedilli.
57, 2,
locorurn, 331. 1. rjus imniensilas describitur, ibid.
Cultu* (lispAfilas wt Impedimentum matrimonii coniraIpso nos lotos permeat, 2. si ipse nop e<>cl in loco,
h’ udi.
306, 1,
nos in eo ease non ponemus, ibid. c*t quasi aura
Curer»»funus qu»d significai cl includat,
191, t.
qua respiramus, ibid, sub ejus dominio el jiiri^dielimic»
Gurbu us Manrs Paiacleium nominavit,
79,
vivimus, 332, l,es| m»tra vita et anima, ibid, ah co
Curu»i taxantur ; et qd » uñosos rula responsa, 323, 1.
pendet quidquid habemus et speramus, ibid, et seqq.
Curiosorum
latores Ephesi qm esseni,
356, t.
ejus providentia erga res humanas. 333, 1. ubique est,
Cu>lud <f repitur pro vinclis, 42», 1. etiam pro custodibus
ibid, sancte in eo quasi in ipsa Fanelilalo vivendum,
rt ippiniiHibi)*
334 , l. in eo vivimus non ¡ormalitrr, sed eircetivc,
Cufln' «arrerts Philippensis qm ncca-done ad fldprn sit
335, 1. genus illius sumu«, 2. quomodo omnia tuo
ci.iivem*, 312. 1.2. custode* preori* Petri, c qm» ip<0
numine, >yb»lqn|ia et operai ione rumple »t, ¡bul. ah
libt-ratiK, au uccisi,
270, 1.
co semper pendemus, 3.10 1. cooinne* iiidigrihu*,t7>uf«
S. Cimini error di» rebapliiindi» hæreliciSj
350, |.
ipse loco el templis non conlinelnr, 337» t. cpr hiic«
Cyprii olim græce Inqutbinlur,
278, 2.
tos el amicos suo* nonniin<|iiam dederat, 413, l.rjiH
Cjreuf dupkx regio,
|#
esseqliam nemo vivens vidit, 89, L intim i quæquc prrCyrenensis Sjtugoga qua» esset Hierosolymis,
160, 2.
videt, 406 , 1. pernovit el perspicit conia lioiiiinuiu,
71,2. est absconditus el inaccessus, 325, t. ejus natura
D.
et proprietà!*»»describuntur, ibid, et seqq. ejus incnmprcbensibiliLis et majestas, 326, l.ejns bonita* in vmmulis
Drmon vento typhoni hene avsimiklur, 427, 2 ct seqq.
percalui ibus n<l se, 208, 2. patitur cum *ui* palirnlirjiK lentiiioncs vanæ,
bu«, Ibi, I, 2. malorum et peccali non esi nudor, uti
»••< |»iu) proprie signifia»!, Ht. 2. ejus de Apo­
vult ('.alviiiii*. 04, 2. ejus con*iliiirn m l’.*ulum Hornam
stoli* latinim um. 3lt, t, cur Puiliim l indar it per os
mittendo, 413, 2. Deu* m carne appariturus an ab AUitftuer^ufucuz. ibid, simia csl Chnvti, 195, 1. qqs ponicu^ibus cultus, 320, 1. Dei e»l benefacere cl darcB
454

INDEX RERUM ET VERBORUM.

4XM

3. Dur.dhea hieme ro«A« Thcaphfio * cœlo attulit .
875, 1. rJOi mijMlai quanta rit. 212, 2. eju* egentiam
268. 1.
nn viderit Stephaniis. 180, 1,2. eum qualem iplritum
fingerent stoici, 320, 2 et seqq. Dcui in Chrido tripli- Druuana Ephesiana cur a S. Jovnne ad vitam revocata,
225. 2.
filer est, 213, 1. qu® Dei dicuntur, in tuo genere eiiDrurilh, filia Agripp® regi’ wnioris, cujus fuerit neptis,
niia Finit,
'•
trium regum fuit <pon*a , 407,1, 2. facta e*t deinde Geo­
Dii*gentilium talia ministeria exhibebantur, qualia doidi*,
?’‘d.
minia a famulis 327 . 2. hi erant mera vanitas ct mi­
214, !•
nia, 324,1. dii clini in puppi pingebinlur,
438, 1. Duellum Christ i cum P iulo,
Diaconatusnn sii S ur mu nium, 163, 2etseqq ; 165, 2 nn
»i Christo sii Institutus,
1G2. 2.
Diaconi quando ab Apostolis creati, 159, 1. cur sinter ali
septem, 161. I. cur pieni Spirita Sancto, iM<£ fuere m» ri Eblon haeresiarcha. adversarius S. Pauli, 298,1. qusndo
barese* sparserit.
9, 1.
ministri, ibid, eorum officia, 2 seqq. diaconi q co­
modo ordinentur, 162, 1. sæpe Ecclesi e exempl i fidei Ebrietas spirituali* alia cvt a corporali, 92, 1. utriu*qp(
nnilogis el ciTectus,
ibid.
el constantiae dederunt, ibid. cur creali, 2. iis com­
missa cura renim Ecclesiae, 163,1,2. Diaconi primi cur Ecclesia cur dicatur vas lineum omnigena animalia enntinens , 234, l. crevit persecutionibus, 159, 3. cur vo­
essent Grxci, ibid.% 164, 1. quibus ritibus præviis sint
cetur regnum coelorum, 285, t. c*l regnum Dei in
ordinali, 165, 2. Diaconi Cardinales Romæ qui et quot
terra, 49. 2; 196, 2. viti comparator, cur. 172, 2. e
163, 2.
essent, quod eorum munus,
calo descendit, el eo ducit, 236, 1. Ecclesia tirilo pari­
Diaconi® Romanae quales essent olim, el modo lint,
ti et opes et predio, 115, 2. semper oral pro Summo Pon­
ibid.
tifice , 201, 2. Ecclesia pauper coruscabat miraculis,
166, 1.
Diaconissarum tria erant munia,
j un opibus tuetur auctoritatem,
<15, 2.
203.1.
AiajxapTvpitì est verbum forense,
Eccleri® IIiero<olymltanæ dispersio quanta fuerit, 190, 1.
Diana'unde dicta, e*t luna, eadem est Eurina el Juno;
Ecclesia Judaica quomodo, unde, et quamdiu h iberet
ejus arma, forma, 358, 2. cur dicta ’Àfripuç, ibid, dicta
pacem,
ibtd., 2.
Opis,
ibid.
Ecclesiastica immunitas a Jurisdictione civili quando in­
biniate mulla significat,
91,2.
troducta,
412, 2.
Dic* cum oratione Inchoandus et finiendus, 152, 1. quo
die Christus in cados ascenderit, 63, 2 seq. dies Ecnephias qui*sit ventus, et unde dictus, 427, 1, 2. ejus
prængiuin,
ibid.
certa dandi Spiritum Sanctum cur a Cbrislo non indi­
Edmundo* Cam pi a nus morti adjudícalas cecinit, 157, i.
cata, 54,1,2.
ejus in opprobriis constantia,
26,2 ; 403, 1.
Diodorus pr® pudore subito obiit,
147, 2.
Diogenes junior philosophus ob milcdicenllam a Vespa­ S Eduardos quemdam pedibus claudum sanitati restituit.
116. 2.
siano Imp. capite csl mulclalus,
9» <•
quid significet,
278, 2.
S. Dionysii Areopagita? de sua murie revelatio, It, 1. eum Eufai »’l
Christus ad Initans martyrium animavit, 185, 2. qua­ Electio efficax hominum ad gloriam an facta sil a libera
cl mera Dei voluntate, ante operum prævisionem. 234,
lis fuerit, quid scripserit, ejus sapientia, fuit Episco­
1 cl reqq. electionis vas quomodo fuenl Paulus, 116,1
pus Athenarum, 338, 2. conversionis ejus occasi»» el
cl seqq.
annus, 339, 1. synopsis vil® ejus, el martyrium, ibid,9
Eleemosyna cur dicatur Justitii, 240. 1. eleemosynas
H, 2.
suorum fimulorum ratas habet Christus, 225, 1.
1— h is
AtCKtrr.; quid sit,
GG°, !•
etiam pauperes erogare possunt, et quomodo 227, 2
Discere volentium exempla,
348, 1.
165, 1.
eleemosynas fidelium Diaconi curabint,
Discipuli stant, magistri sedent, 387, i. donuin discretio­
43, 2.
Elephas cur dicatur bos luca,
ni* spirituum mutti Sancti habuere,
289. I.
185, 2.
Dispersio prunorum Christianorum in Jerusalem quando S. Ebgio monenti apparuit Christus visibilis,
iAid.
clqua occasione facta sil,
189, i; 190, 1. S. Elisabeth® apparuit Christus visibili specie,
179, L Elymns, id est magus, a qua radice formetur, 277, 2. an
Dispositione angelorum quomodo lata sil lex,
iit vox hebr. va. 278,1. videtur nomen Cyprium «igni304.2.
l)is>fulio inter Saurio* potest essa sino peccato.
ficans magum , 273, l. an resipuerit,
279, 2.
Divinitas effigiari cl repr.c-cnt »n nequit, 337, 1. divini
Enfilage modi llebrais frequens e*l,
394, 1.
271, 2
talem ambiente* phthiriasi consumpti,
Ep iininond® erga suos ingratos gratiludo, 389, 1. ejus
134. 1,2
Dlvit arum m da,
paupertas,
<36, 2.
ÛG. I, 2
Docen* prim f idat, quam doceat,
Ephed celebritas : ibi plerumque habitavit S. Joannes,
Dolore*inferni, a quibus liberatus Christus, qui «ini, 96
346. 2; 851, 2.
97, 2.
4 <eqq. dolore* llrbuei cur vocent funes,
Ephlallis paupertas,
137, 1.
276. 2.
Dominico dic cur fi it Mcvrdotum ordinatio,
JOI, 2. 8. Ephrem consol itione rodesti abundabat, 19,2, fuit vir
Duimnium Christi in omnes homines,
compunctionis et lacnm irum,
867, ‘X
417. I. X
Dominus, litutu* crai Cicsaruin,
174, 1.
Domitianus quando ad imperium cve hx,0. 2. varia Ephnmiv paler fuit binomios,
ejus gc«ta, 10, I. cjtH p.»i-Mî nilo in Christiano*, ibid. Epuuru* quis, ejus dogmata el axiomata, 819, 1,2. ejus
vita, mors,
ibid.
julut interfici omne* dc Mii pe David, tl, l.eju* mors
ïzimx varia significat,
401. 2.
violenta,
ibid-» t.
870. i.
S. FI. Dotnitnia virgo a Domitiano in insulam r»lleg dur : Episcopalis cura n Spiritu Smelo instituta»
’Eziffjcowc; quid proprio significet,
09, 2.
ejus martyrium,
11» I î U. 3»
Epiuopi hibcnt ju*suffragii iu Conciliis, 299, t. sint hospi­
S. Dumna martyr qua occasiono conversa,
138.1.
tales 310,2. quire vocentur prophet®, 274, i, 2 seqq.
Domini S. Pauli Rnimv in ecclesiam mutata est, 444, 2.
crebro visitent su 15 Parodili*, 22 t ; 804, 2. non
Donec alio *en*u in Srript. accipitur,
101, 2.
curent temporalia, sed Ecclesiam, 18 , i. horum solum
D.»ni< (in Dei) accepti* communie uniis simus liberales,
est conferre sacramentum C •nllrrn itionis, 197,2. illos
116. I. iliinum Spiritu*Smeli accipere quid »11,10J, 1.
constituit Chrislus m Apostolis, ita. I. «hin alium in­
Dorcades. — Vide Capre®.
visentes, ad verbum divinum fariandum invitabantur,
Dui cadi*, dut® Tabilæ, quinque doles, 225, 1,2 cl seq. ad
280, I. Episcopi <ur constituerentur, quos pupulus
aid.
vitam revocatur, iòni, certa fuit de salute,
<6id.

456
ÍNDEX RERUM ET VERBORUM.
degiuri, 66, 1, 2. Episcopos Ephesum cur S. Paulus S. Faro Episcopus puerum cæcum confirmans illumi­
evocarli, 370, î. Episcopi primi Sicilie, 039, Í. Epis­
navit, t
199, 4.
copi cufusdam simoniaci punitio etiam in hac vita,
Fatum Stoicorum quam violentum, 320, 1. id refutatur,
201, 1
55, 2. fatum Calvini tollitur,
95, 1 ; 90, 2.
Epistolam secundam ad Timotheum e secundis vinculis Fel amaritudinis Simonis Magi quod dicatur, 202, 1. fel
Paulus scnplt, 865, 1. Epistola ad Philemonem quando
peccati quod sit, ct quare Domino Judæi fel in crure
scripta, 6, 1. Epistola ad Thessalonicense* omnium
propinarmi,
ibid.
Epistolarum cjU4 prima fuit, 341, 1. Epistolæ Senecæ Felix qua occasiono praefectus Judææ factus fuerit, ¡00, I;
etS. Pauli an sint genuinas,
341, 1.
404, 2. ejus gesta in prefectura, 402,1,2. ejus prœno•ExiTpcini diversimode vertitur Ialine,
419, 1, 2.
men, 403, fuit adulter, 4O.s 2. item injustus, ibid, est
Eques an Paulus Damascum ierit, an pedes,
210, 1.
Romam vinctus missus a Festo successore, 408, 2;
Erasmus trian i xat,
37!, 1.
410, 2.
Erti tus quæslor, quis fuerit : Episcopus dein creatus, Femoralibus non utebantur veteres Græci ct Romani,
857, 1.
203, 1.
Erostratns cur templum Dianæ Ephesiæ incenderit, 359.1. Festum duas habebat vesperas, 365, 1. festum S. Stcphani
‘EftriU Mercurius unde dicatur,
278, 1.
sancitum ab Apostolis, 187, 2. festum corporis Christi
Essenorum vita describitur, 143, 1, 2 et seqq. eorum
quare institutum post Pentecosten feria quinta, 105, 2.
nomen quod sil, 143, 2. eorum studia et mores, 144.
in festo Conversionis S. Pauli natorum saliva serpen­
et seqq. fuere quasi Religiosi,
tbid.
toni morsibus an medeatur, 211, 2. in festis majoribus
Euchàmtiæ vis et effectus, 105,1. cur olim domiprivatim
cur homines deteriores sint,
260, 2,
sumeretur, et cur vocetur panis, ibid. 108, 1. de­ Festus, Præses Judææ, mentitur in causa Pauli, 416, 1.
signata est per panes propositionis, 106, 1. cur vocetur
cur ejus appellationem approbaret,
413, 1.
communio, 104, 2. eju« veritas astruitur, 121, 1. olim Fideles omnes non sunt predestinali, quia fides accepti
vespere post exhortationem administrabatur,
364, 2.
semel, potest amitti, 284, 1. eorum spes unica est
Eudocia Augusta vincula S. Petri exaltavit, 262, 1. in
Christus , 442, 9. fideles primi unam habebant animam
S. Stcphanum bene affecta ac pia fuit,
193, 1, 2.
el cor, 132, 1. — Vide Christiani.
Eunice, mater Tinwthæi, erat Judæa,
306, 1. Fides videt et videtur, 17,. 1. ejus robur, 2. ei quo­
Eunuchus Candacis reginæ an esset Gentilis, an prosely­
modo tribuantur miracula, 119, I,ad eam non requiri­
tus, 203,2. ejus pietas, 204, 1, 2. baptizatur a Philippo,
tur intellectus, 166, 1. fides Christiana quæ credenda
205, 2. suos Ælliiopcs convertit et martyr occubuit,
prese ri bal, 312, 2. fides explicata Christi necessaria
206, 1. 2.
estad salutem, 128,2; 231, 1. tirici heroica» quanta
Eunuchus capitur pro princeps,
204, I.
sit virtus, 119, 1. ea in diaconis septuplez eral, 164, 2.
Euripus symbolum est inconstantis,
117, 1, 9.
Filiæ quatuor Philippi erant virgines et prophetissæ, 379,1.
Euroclydon vel Aquilo quis sit ventus, 426, 1 cur ita
an fuerint moniales,
ibid.
vocetur, 427, 1.quis ventus Euro-notus,
ibid.
Filius Dei est primum unicumque Dei Verbum, Ì81, 2.
S. Eutychianus Pontifex multos Martyres inanibus pro­ Flavius Clemens quando et quare martyrio affectus,
pri» sepelivit,
191, I.
11,1.
Eutycbus a S. Paulo vitærestitutusfactus est deinde in Fœdus olim Romani sanciebant mutuum sanguinem po­
Hispania martyr,
365, 1.
tando,
303, 2.
Evangelii S. Joannis scribendioccasio,præstanlia ejus ct Fons Ætbiopls quis sit locus, 205, 2. fons elicitus in
præparatio, 11, 2. Evangelium S. Mattini quo tem­
carcere Romano precibus S. Petri oil baptizandum
pore scriptum, 2, 2. id scripsit præcipicnlibus Aposto­
Processum et Marlinianum, qui etiamnum superest,
lis, 3, 1. S. Lucas quando suum conscripserit, 6, I.
261, 1, 2.
Evangelium cur vocelur verbum gratia,
289, 2. Fornicatio omnis, etiam simplex, peccatum mortale est,
Evangelica; non omnia Christi gesta scripserunt, 45, 2.
02, 1.
Evangelists græce scribentes multas Latinas voces Forte usurpant Latini in rebus quæ evenerunt, sed in­
usurpant quasi Graecas,
70, 2.
certa de causa ,
201, 2.
Evodius primus post S. Petrum fuit Antiocbiæ Episco­
Foro (in) concionantur zelosi concionatores,
319, 1.
pe,
3, I.
Forum Appii urbs unde dicta, ejus d^vriptio, 442. 2.
Excommunicatio repraesentata est in repentina morte
plures urbes dictæ sunt furum ,
HAd.
Ananiæ el Sapphire,
147,2.
Fractio panis intclligilur in Actis de Eucharistia, 104, 2.
Excusationum squamæ tollendæ sunt,
219, 2. j Franciscanis equi int rdicuntur,
27, t.
Exequiarum primorum Christianorum ritus, 102, 1 cl S. Franciscos in eleemosynas effusus fuit. 226, 2 et seq.
aeqq.
cjusespeclus intuenles compungebat, 115,1. e solo Dei
Exorcista; Ephesini cur in nomine Jesu quem Paulus
beneplacito ad tantum sanctitatis fastigium est exaltatus,
prædicabat dæmouem ejicere lentarent, XV, 1. a
71, 1. ejus humilito quomodo sil exaltata, 59, 2. assi­
dæmone corripiuntur, itid. 354 , 1. exorcistas habe­
due cœlum spectabat, 62, 2. ejus vita et mores cœlestes,
bant Judæi ante Christum ,
352, 2.
29, 1. erga sacram synaxin valde flagrabat, 108, 2.
Expugnasse quonuxlo fideles dicatur Paulus,
221, 2.
absens apparuit Fratribus in curru igneo, 269, 1. voluit
ExsUsis mentis capitur etiam pro admiratione, 117, 2. in
3UOS habere pauperes domos.
342, 1.
exstasi qualis audiri vox soleat,
235, 1.
Franciscus Sforiti dux astrologos semper contemptui
S. Exupern Episcopi cb&rilos erga proximum,
30, 2.
habuit, vel odio,
356, 3.
S. Franciscus Xaverius visione coelesti vocatus est ad
labores Indicos, 218, 2; 308, 1. habuit donum linguaF.
rum, 87, 1 cl seq. qua industria concubinas a concubi8. Fabianus illapsu columna» creatus est Pontifex, 72, 1, 2.
nari is avelleret, 315, 2. cur Malacæ pulverem de calceis
Factes piorum serena est, impiorum nigra,
168, 1.
excusserit* 286, 1. mulieres fugiebat, 29, 1. ejus vifa
Famem cur prædici a Chnsuanis voluerit Deus sub Clau­
cœlestis, 30, 2. per pueros mira præslitit, 32, 2. ejus
dio, 253, 1. cur ea orbi immissa, ibid, et seqq.
prudentia , 34, 1. ejus obedicnlia et in periculis secu­
quando ea facta, 2. fames adducit pestem,
ibid.
ritas, 432, 2. item ejus ardor patiendi,
i.
Familiæ sub Cornelia plures Rouiæ censebantur, 230, 1.
Fratres olim se vocabant Christiani, 219, 1. fratres Jk-

INDEX RETWrr

bræls sunt cognati, 05, 2. fratres quare Petrus vocet
Apostolos,
66,
Fron< S. Jacobi Minoris erat callosa ax assidua oratione,
•76, 1.
BO, 2.
Frugalitas veterum,
409.
Fuga in persecutione licita est,
168, 2.
Fulgor faciei Sanctorum undo ortum habeat,
101,
Funebris pompa in quibus consisteret,
ibid.
Funus unde nomen acceperit,

G
8, 2.
Galba Imp. breve habuit imperium ,
Ga/ïtaus quid proprie sonet : Galilæi erant stupidi, sed
Gl. 2; 90, 2.
pugnantes ct bellicosi,
Galilxorum secla qui esset, 155, 1. eorum pervicacia,
2. diu ca inter Judæos viguit,
ibid.
Gallicanus Consul Christi causa pauper factus est,
135,1,2.
Gamaliel fuit Phariscus, fuitne Christianus? est inter
Sanctos relatus, 153, 2. ejus consilium pium pro
Apostolis, 155, 1» 2. corpus S. Stcphani in villa sua
sepeliri curavit,
191, 1.
Garrulitas reprehenditur,
81, 2.
P. Gasparis Barzæi amor erga Socios omnes,
372, 1.
Gaudium spiritus quam sit suave, 108, 2. gaudium Sanc­
torum est Christus, 206, 1. gaudium in tribulatione
quam heroicum sit,
156, 2.
Gaulus insula quo modo sita, 427, 1, ejus nomma,
428. 1.
Gaza urbs fuit duplex, una in Perside, altera in Philislæa,
203, 1. hæc eversa, et altera non procul inde œdifi
203, o*<
cala.
438, 1
Gemini stella cur a nautis observetur,
281,
Generatio Christi iterna ,
356,
Genethliacorum quam frivola sit scientia,
335. 2.
Fercta et producere el gignere significat
Gentes Judæos cur spernerent, 239. 1. eas quando cl
quomodo respicere Deu* cœpcrit, 337, 2. iis quomodo
Paulus loqueretur in Jerusalem ante apertum Gentibus
ostium Evangeli! per Petrum, 222. 2. ipsi jam con­
verso) ad legem non tenebantur, 3S2, 1. cas qumnodo
errare permiserit Deus, 293, 1. ad cus quando abierunt
Apostoli, 157, 2; 258, 2. publice quando iis Apostoli
prædicare cœpcrinl,
244, 2.
Gentiles ipsam resurrectionem non damnabant, 407, 1.
Gentiles nonnulli ante Cornelium ad fidem conversi
fuere, 2V». 1. ipsi quam benigno n Christo vivente
habiti, ibid, non sunt ab Ecclesia rejiciendi, 300,2.
eorum nonnulli coluere Deum, 231, 1. Gentiles etiam
nonnulli paupertatis studiosi fuere, 136, 2. hos Judæi
vocabant Grecos.
160, 1.
F. Gentilis divinitus linguæ Arabici cognitionem iicccpil,
80, I.
Genua sæpe per diem flectebant prisci Christiani, 376,1.
ca habuit S. Jacobus callosa, ibid, genua respondent
genis,
’
2.
Genus Del quomodo simus,
335, 1, 2.
S. Georgius martyr Lyddæ est sepullus, cl ibi ei templum
(edificavi! Imp. Justinianus,
2‘',1 cl seqq.
8S. Gervasii ct Prolasii corpora detexit S. Paulus S. Am­
brosio apparens,
38, 1.
Gesta mulla Pauli S. Lucas silentio involvit, aut obiter
preterit,
361, 1.
Gladio quando Judæi uti cœpermt in pœnis reorum,
255, 2.
180, I
Gloriam Dei quam Stephanus viderit
181
Glyca historici locus emendatur,
424
Gmdus urbs Asias, Creti objecta.
Gnostici doce baúl suium Paulum ex Apostolis cognovisse
veritatem,
16, 2>

4»7

CRBORUM.

Godcfridut Bullonius præsentemopemS. Stcphani Hiero­
solymis sensit,
191,1.
S. Gorgonia templum Spiritu* Sancti,
334, <•
Grabatum quis sit lectus,
150. 1.
Gradus non cadunt sub meritum de condigno,
73, 2.
Græcus idem Judsis quod Gentilis, 222. 2. Gneei dice­
bantur sapientes, 218, 1. Grid primum fecere tchtana
in Ecclesia, 160, 1. Græci negantes a Filio Spiritum
Sanctum procedere, die tertia Pentecostes a Tureis
eversi sunt,
77, 2.
Grecista quæ dicantur, 160, 1; 24', 1. aliquando pro
Gentibus capiuntur,
ibid.
Græcizanlei quos vocet Lucas,
222, 2.
Grammatici qui dicerentur,
lî’i, 1.
Gratia Spiritus Sancti cur dicatur oleum el unctio, 2U, 2.
in gratia au confirmati Apostoli accepto Spiritu Sancto,
81,1. gratia polentior Spiritus Sancti, ad opera heroica
cxcquenda requiritur, 127, 2; 132, 1. graba cur dintur uerbum, 372. 2. per solam gratum Christi fuere
justificati qui justificati, 301, 1. gratiae Dei Evangelium
quid sil, 369, 2; 372, 1. gratta efficax el prolestinalio
cum libero arbitrio quomodo concordet, 96, 1. gratia
Pauli fuit efficacissima,
218, 1,2.
S. Gregorii Magni celsitudo animi, 25» 1. Ecclesie opi­
bus pauperes per orbem juvit,
116, i.

II
ífanldama quid proprie sonet,
69, 1.
llærescs propagáis per mulieres, 235, 2. sunt fel ama­
ritudinis, 202, 1. non sunt ad Scripturam eiaminandæ,
318, 2.
Hæresiarcha primus fuit Simon Magus, 195, I. hære­
starci! g Episcopatu excidentes quem ambiebant, nova
dogmata adinvenere, 199, 2. omnes hires tardis fuere
vel Epicurei, vel Stoici,
321, 1.
¡taratici lupi sunt ob octo analogias, 371, 1. sunt su­
perbi, ibid., 2. carnales sunt ct mulierosi, 196, 1 ;
321. 1. eurum bellum pax est Ecclesiæ, 396, 2. per
tumultui rem agunt, 317, 2. ferro a magistratibus sunt
succidendi,
156, I.
liaran qui sit urbs,
172. 1, 2.
Hebdomadi unde dicatur sabbatum,
30«, 2.
Ilebræi fuere peregrini in Chantan et Ægyplo, 173, 1.
post reditum c captivitate scmichalducc loculi sunl,
69, i. Hebraei multi fuere binomii,
175, I.
Hebræorum verba activa sæpe non actionem, sed actionis
probationem significant, 2S2, 2. verba realm «epe pcr
mentaba exponunt,
276, 1.
Hebron (in) an scpulli sint Patriarchs, an in Sichem,
16,2; 173. 2; <75, I.
Helena, Adiabenorum regina ab Apostolis conversa, quando
floruerit,
7, 2.
Heliopolitanuni templum Judæorum quando et quire a
Vespasiano demoliri jussum ,
9, i.
Hemor a quo emit Abraham speluncam pro sepulcro
alius fuit ab eo quo Jacob emit agrum, 174, 2 el seqq.
Henricus 11 Imperatur, quomodo ob simouiam caliga­
tus,
200, 1.
Herculis duodecim labores,
35, 2.
Hereditas nostra Deus est,
373, t.
Hermi liber dictus Pastoris est inter apocryphos rela­
tus,
375, 2.
Herodes fuere quatuor, 255, 1 ; 256, 2 ; 275, 1. fuere
omnes infesti Christo ct Christianis,
414, 2.
Herodes Agrippa senior, cur rexJudææ fuerit tactus, el
qua occasione, 255, 1. quam esset Caio Imp. carus,
ibid, fuit crudelis, ibid, quaro Jacobuin Majorem
Apostolum occidi jussent, 2. quarndiu rrgn.irit, 257. 1.
quo anno ab angelo percussus sit, 2. cur S. Petrum
apprehendere voluerit, 260, 1. cur cum pusi Pascha

458

INDEX RERUM ET VERBORUM.
dididerit nec» re. 56!, 1. ludo» Ca’s.ire.r pro «luto Idiots qui proprie sint,
129w Í.
Orari» celebrat, 270, 2. cjn< tostus et splendor o reste Idolothytis vesci vetitum Christianis,
30?, 1,
argenten, ¡lid. prrcnfítiir nb angelo et quo morbo. S. Ignitius Antiochenus Episcopus mortuus sub Tr.ijino,
27!. 1. mortis ejus præsagimn, ibid, cur ita sil pu­
2, instituit psalmodiam sieram,
ibidnitus, ibid. peewit assensu rt<f blatphnnam populi S. Ignntin* tie Loyola vit is S melorum legens conversu»
acclamationem, 272. I. ejus mors ad Jon gum narra­
est, 203. Î. ejus zelus ip Dei hmuire adaugendo 227, 1,
tor, 2. cju« proles, ibid, quomodp cum Alexandrini
ejus m coreen- gaudium. 158, 1. cœium cnn» lorry»
in entnaedia represen (arint,
27*7. ".
mis aspectabat. 62, |. ejus obedientia, 452. 3. quam in
Herode* Agrippa Juninr, rex Chalcidis, fuit Senioris filius,
vinculis exultorcl, 422, 1. absens apparuit alteri Coloeju« tetrarchia, cur didus ipse et paler Açrippæ : fra­
280, 1
trem Inbuit Drumm, 4! 4, I. ejus soror et concubina Ignis imago est Apostolorum, 8!. t.an vere super Apostolo»
fu t Bernice, 415, 1. erat bonæ indolis, 418, 2. an ad
descenderit, fifi, 2. ignis *yml»diim e»! Dei, 86. t.
christianismum inclinant,
421, 2.
per ignem niicinriti font Prophète, 83, 2. idem signi­
Herodes Antipas Lugduni niœrore contabuit,
2, 3.
ficat efieclum Spiritus Smeli in anima fidelium, item
Remes dii» sunt majores,
14, 2.
tribulationem et lumen fidai, 83, 1, ignis Stoici» pro
Hiato* fieri pote*! in suprema neri» regione,
182, 1.
Deo eral el spiritu,
320, 2.
Hibernia naturaliter venenatis caret,
437 , 1. Ignorantia Judæorum Christum necantium an fuerit ex»
5. Hieronymi studium discendi,
3«8, 2.
¿usabili»,
120. 1.
Hierofolymitana Ecclesia quando tocta palrinrchalis,2i7,2.
Ignotus Deus Athenis quis esset, 324, 2. an Deus verus,
Hurosidymæ curdalu* Spiritus Sanctus, 52, I et seqq.
325. ! ; 327, !.
ip<a typus est Ecclesie, 2. Iiien»olyma, 24 habeb .l
Illintrationurn divinarum sunt capaces ii qui carent
viro» celebriores»
2G0, i.
curi»,
232, 2.
6. Birrolheus an fuerit Atheniensis, an Hi-panus quando Imago ed quid realo et stabile, 150, 2. e/nn cur initio
ad fidem conversus; ejus elogium,
4, 2; 339, 2.
Ecclesia vetorent Patres, 327 , 2. in ea tamen Deus poS. Hilarión ob curationes ægronim nihil donorum voluit
test coli,
iHd.
arripere, 201, 2. quam potestatem adversus dæmmics Immensitati» Dei descriptio,
321, 1.
haberet, 353, 2. ct quomodo nosset a quo quis vitio es- Immortalitatem animæ negabant Epicurei,
819, 2.
set occupatus,
ibid.
Immunitas Ecclesiastica initio Ecclesiæ non erat intro­
Hi‘pinin S. Jacobo Apostolo debet quod in fi Io orthodox i
duci i,
41?, 2.
peni»!, et perstiterit hactenus, 256 , 2. eam S. Paulus Imperator Rnmnn. nn legitimo* judex Pauli,
151. 2.
quando adierit, 4 í , 2, ejus reges cur Catholici c«iguo- Imperatores cur cum cruce in gtoho pingantur,
417. 2.
iinncntur,
256, 2.
Impp. Romani cur censum pmyinciarum fieri jubo
Hi-pani S. Jarnbum in præliis invocant,
ibid.
rent,
*•
Historia S. Lucæ de Actis apostolici» quot annorum gesta Imperiorum (per) conalu<, quihus Dei opera impedire mcontineat,
40, t.
tagli nt, ea promovet Deus, 190, 1. eorum aprietas di»*
Hodie competit stern itati,
282, 2.
v< fi /.i,
396, I.
Holocaustum cur hebraica vocetur ola,
233, i. Impositio manus est de essentia Ordinis, 165, 2. per eim
Homo quantopere Deo sitortrictQ», 90,1. respectu Dei
datur gratia . ibid, ea in tribus Sacramenti» adhibetur,
197, 2. per eam unctio intelligilur, 198, 1. ea significai
reçus est, 329, 2. homo ab homine edoceri debet, 214.1.
Honorati diaconi ammonto»,
163, 1, 3.
ordinationem,
276, 1.
Horarum Canonicarum origo et causa, !12, 2 et »eq. horas i Impossibilita» duplex est, una actum antecedens, altera
diri quomodo Judæi computarent, 94, 1. hora me­
consequens,
95, t.
ridiei apud mullos meditationi vacatur in memoriam
Impossibilia physice Deus non præripit,
301, t.
ascension!» Domini, 51, 1. lion nona olim catechu- Imprecatio Pauli contra Anaqiam Pontif. qualis fuerit,
meni baptizabantur, 2J2, 2. horam laboris compensat
393,
2.
Dens die con<o1 itionis 49, 1. horarum quadragint.i ora­ in capitur nb llebræis pro de, item pro sicut, 125, I.
tio iit in hoiiorrm sepultura; Christi .instituía, 261, 2.
item pro propter,
127, 1.
Hospitalitas Rom. Eectofiæ et urbis,
23fi, 1. Incarnationis et adventus Spiritus Sancti analogiæ, 84. 2.
Hostibus (pro) oratio quæ funddur, efficacissima est, Iiirognilus nobis cur sit Deus,
326, 1.
187, 1.
Incomprehensibility» Dei hominum el angelorum aciem
Humanitati Christi debetur potestos judiciaria ob unio­
transcendit,
ibid.
nem cum Verbo,
242, !.
Inconstantia et mutabilitas sugillatur,
117, 2.
Humili* ducit se nihil esse et nullum,
195, 1. Indite Orientalis (in) vallo una, quam variæ flint linguæ,
Ilutiiilitaj quanti sit meriti, 59, 2. evincit adversarium
88, 2.
durum, 366, 1, 2. plena humilitas quæ Ml, ibid, cur Iniermim (in) Christus vere descendit, 98, 2. inde anima
nulla liberari pole<t, nì*i speciali D*’i privilegio, 12!, 1.
vncclur omni» jutiili t, ibid, in c i semper crescendum,
•67, 1. honorabilis est, ibid, ca Mimma virtutum Infidele» etimi Angelum custodem habent,
232» i.
e<l, ibid < t veri aniini iiia-unlu lo, 24, 2. f gmim Infirmitates suorum ferant coiifranrii et concionatore»,
373, 2 ct »rqq.
est docloris orthodoxi, 195,2. vincit diiludi taqueo»,
190.1. humili!is viri Apodulici quanta e<*e debeat, 24, !. Infurio, diffusio et effusio Spiritus Sancti quomodo illitol int,
87, 2.
Hyblrum met étapes llyblcæ unde dicatur,
410, I. 2.
Hymno» caiubant neochruttani post cibum sumptum , ingredi el eiire quemlibet actum significant Hebræi»,
71). 1 et seqq.; 222, 2.
no. i.
Hypocrites squama anferendæ sunt,
219, 2. Inimici diligendi sunt, 37. t. pro iis orandum, 187, 1.
316, 1.
Hyiwrilæ fellei sunt, 202, 1. hui! sepulcra dealbata, Insinuare propiie quid sit,
i «orum emblema el proprietas,
109, 1* Ira , cos cl acies virtutis est, 313, 1, 2. ir» sedes et rip­
iena est fel,
202, i.
îri» unie dicatur nuntia deorum et pluviæ,
2uo. t.
I.
Ulhmus sive dilhal ismis quis sil,
43^ 2.
180, 1, X
Idee omnium nostrum, juxU qux> condili »umusf proprie *|vrr.ai yarla» habet Mgiiiti aliones,
lulua cohors quæ diceretur,
^30, 2.
Ab Deo suul,
332, 2.

INDEX RERUM ET VERBORUM.

J.
8, Jacobos Aîph.vl quando crenlus Epico. flierotnjymonini, t, 2; 159,1; 181,1. callovi halvebat genua,
$70, 1. an pro* fuerit Concilio Hierosolymitano : negatur, 30!, 2. dixil in co sententiam pnst Pel rum, í¿ííL
quando cl qua re do pinnaculo Templi dvjeclus marty­
rium obierit.
6, 2; 331, 1.
\ Jacobus Major quando nd Hispanos iverit, 190, 2;
244, 2; 215, 2. qti.iin paucos in Hhpania convellerit,
237, 1, 2. eum cur Herode* pr.e calerle Apostoli* occide­
rit, 255. 1. ejus gesto ct fervor in præ.tirando, iòni.
quando sil occi«n*, 2. cur ejus festum celebretur
XXV Julii, ibid. ad mortem vadens accusatorem suum
Christo lucrifecit, ibid. varia ejus privilegia, 236, 1.
ct seq. sæpe Hispanos in predili jusit, ibid, an scripserit
Epistolam Canonicam. 256, 2. alia ejus gesta receden­
tur, ibid, quo anno Christi sil occisus, 257, I ; 258, 1.
Jason Thessalonicensis Pauli hospes, quis fuerit, 317, 1.
an idem qui Mna<0n, ibid, an postea Episcopus Tar­
sensis fuerit, 2. ejus virtus,
318, 1.
Jejunare (qinmdlu) homo naturaliter possit,
$31, 3.
Jejunium prudens esse debet, 28, 1. jejunium qund inletligat Luras septimi mensis aut decimi, dum incommo­
dam fuisso tunc all navigationem, 425. t, 2. Jeju­
nium olim ante sacram synaxin pncmiltcbaliir, 365, I.
ordinationi sacerdotum prsmillilur, 275, t, 2; 295, 2.
Jerusalem erat sedes religionis, 166. 2. quando obsessa ,
capta, eversa sit, 8, 2. illuc quare varii undique Gen­
tium Judæi coiiflucreiil, 89, 2. vide Hierosolyma.
Jesus, Aurini filius, plebeius homo, quando clades prediterit Judææ,
7, I.
Jesu nomen Paulo in deliciis erat, 19, 2.—Vide Nomen.
Jc$u« Christus quo anno mundi et vilæ sil mortuus, I. 1.
priu* fecit, deinde docuit, 46, I, 2, quomodo in cados
ascenderit, 47, Setscqq.; 67, 2; 60, Í. cur t ini rito eo
ascendit, 48, 1 et «eq. resaseli alus est virtute animai
suæ, 2. a resurrectione xl diebus cum Apostolis egit,
49, 1. hisce diebus hæsit in paradiso, ibid. quæ do­
cuerit suos tunc temporis, 2. ascensurus in cœb>s
cur cum Apostolis sit pransus, 51, 1. ascendit eo sub
meridiem , 2. quomodo so nd d$ren<ioiiem disponimi,
él suis valedixerit, 57, I. ascopMis ejus quoiqudo per­
actus, ibid, el seqq. ascendit eli|m qua homo, 58, 1.
ci ascendenti occurrerunt omnes angeli. 2. cur ascen­
derit statim a resurrectione, ibid. an nudus ascenderit,
et in ve.*te rubra, 60. 2. cur a monte Oliveti ascen­
derit, 62, 2. quo die passus sit et ascenderit, G3, 2. cur
matrem in terris relinqueret, 65, 1. qunmodo sit vir a
Deo approbatus. 94, I, 2. libere et «punte mortem subiit,
ibid, ndiversis el diversimode morti traditu* est, 96, 2.
an in inferno dolores sil pa<su<, ibid. nihil paumtesl post
mortem, 97, 1. vere descendit in infernum. 98. 2. non
passus est in sepulcro corruptionem, et unde. ibid.
fuit in vita viator et compìelivn-or, 99. 1. quomodo
restituerit regnum David, 100, 2. est Davidis Dominus
etiam qu i homo, 2. quanto eum amaro ut Ude pr» aequi
d» bramii*, 119, I. po-t ascensum in cadum subinde
visibiliter In torri* appaiuil, lit, I,nn aliquando modico
tempore cœluin reliquerit, ibid eju* bonitas in nos a
peci alis liberando, 123, 1: quare el qualis dicatur lapis,
127, 2; 128, 1. (uil pauper, 135, I. mi fecerit votum
paupertatis, 142, 2. ejus naturalis pulchritudo, 176, 1.
antonomastice dicitur justus, 179, i ; 3S8. 1. cur meado
stet, 18!, 1 , 2. cur ei in biptismo caili aperti, ibid.
cl seq. cur voret cum Stcphanus lilium homini», 182. 2.
an per se peragat particulate judicium, 185. I ;242,1, 2.
patitur iu Rdvlibu», ill, 1. verba ejus nd Piulum
examinantur, ibid. dum vixit tniuíecit Omnibus,
<41,2. Ojii» divinitas astruitur,93,2; 282, 1 » 371,1. qua
humo cnl judex in (ino (umidi, 338, i. semper podes

«W

¡H¡r oppid i evangdizavlt, 366. 1. ejus hnmflitv, a.
omnia ejus dicta factaque non «uni conscripta, 371, 1.
CH spot Israel e! nostra,
441, t.
Joannes Baptista fuit angélico*, 168, 2. quot baptizan» *
53, 1. ejus humilitas, 281, 2. quire solos adultos bap­
tiza rii, 350. 2. baptismi ejus forma,
tM.
S. Joannes Apost. in oleum quando miuu«, et in Pathman
relegatu*, 10, 1. ejus Apoculyp-i» quii contineat, 2,
revertitur ab esilio, 11, 2. scripsit Evangelium, cur ct
qunmodo, ibid, el seqq, item epistolas, ibid ejus mors,
12. 2. diutius quam ræleri Apostoli in JuJsi mm.dt,
259, 2. quo anno Chrhti sil mortuu*, 256, 1. non fun­
davit Ephealnatn Ecclesiam,
152» 1.
Joiunes Eischtrua Episc. Rodentis ductus ad supplicium
c»»cinit,
144, X
Joannes, cognomento Marcus, est «litu a Marco Evrngelisla, 267, 1. quare a Paulo discesserit et Bien abi,
280, t.
P, Joannes Nunnius quo vivo ad Societatem vocatus sit,
308.1.
F. Joanni Parmensi Franciscano celebranti servivit an­
gelus,
269, 1,
S. Joannis Chrysostomi vocatio ad sacerdotium, 218, 1.
eju* cnrpiB ux Oriente Romam tranvldlum, conditum
est in Vaticano,
38. 2.
Jonnlhas Pontifex erat æquus et dexter, 125, 1. a Felice
Pr eside Interfici jussus,
403, I.
Juppé descriptio, unde dicatur, quæ ibi gesta, 225, t. ibi
Jmiiis navem conscendit, cum a Domini facie fugeret,
ibid, hinc solvit P«iulus in (lalum navigaturus, 424, 2.
S. Jordanes (luctibus mersus interiit,
433, 1.
S. Jnscionis (ex ore) mortui quinque enate sunt ro^r,
268, t.
Joseph, Mari® (iliu<et Jicobi Alpbæi frater, statuitur quasi
cligcivlus in Apostolum, 70, t. fagina pmtea Episcopus
Eleulheropulros, ibid, ejus cngiyvqien fuit Bir>.iUis,2.
unde dictus «it Justus, ibid, cur non sit electus in Apos,
(nlum,
ibtd.
Joseph historicus prædirit Vespasiano imperium, 8, 2.
ejus de Christo testimonium, quod Judæi depruv vrunl
in sua transi itione Ib brxa operum ejus,
10, 2.
Jovis vox unde derivetur,
290, 1.
Judæi quonjodo mortuo* plangerent, 191, 2. Pentecostes
diem quomndo exspectarent, 77,1.2. nudipedes sacrificia
obibint, 2G4, I. cur in Piulum pulverem jarUriul,
390, t. diem quomn li) dividerent. 112, l. in fotu om­
nibus ab-tiiicbinl cithi usqne ad sextam. 94, 1. cur iu
Slrph iniim frenduerint. 179. 2. cur ctainarint audito
Stcphauo, 183.1. fulgore faciei ejus obdurm re. 168,2.
afflicti «uni fame quæ fuit sub Claudio Imper. 253, 2.
eurum in P.nilum odium. 41! , 1; 413, 1. quire prx
cæteris familia* Liz iri Infensi fuerint, 189, ì ct *eqq.
quare in vanas orbis parte* C"< nt diffu'i, 90, 1. arant
in «ieri* sui* superstitiosi» 118, l, 2. cur a Claudio
Roma pul'1,341» I. cl quando, 2. (¡entiles semper aversubantur, eliain Chi intimi, 239, t ; 247, I ; 384, L « ur
Gentium de*»« non irriderent. 360, 2. erant <mmibiisgeutibu* invisi, 31!. I. curdtcinlur lilii rr»lainciiti. 122, t.
ns fula promisco de Cbnsto nascituro. 103,2. n<m soli
capaces grant
el ClinUi inismi. 298. I. putabant
Mvsm iiii sibi soli» OMe promissum, 24.1, 2. ipsis ante
omnia satisfecero Apostoli antequam ad Gentes abi*>ruil. 259, 1. an ob necem S. Jacobi cludibu.* attriti,
6, 2. quumodo devoverint ser nisi occiderent Paulum,
308.2. quando Romanis lebellare cœpennl, 8,1. quot
cm urn a Tito necati ct capii,
9, I.
Judæi quum contemplili! Cbrisliim Dominum bibeant,
316, 1. duplictin tingunt Messi un, dtd adhuc cum
vv*j>ecl uit, 4 43, I. eurum duntira ct pervica» u, 178, 2.
hinc iis rebellibus aures amputan jussit Coiisluilmus
lmp.» ibid, euruiu frau» et impuntura, 10, 2. Judaj Cline-

INDEX REBUM ET VERBORUM.
tinni dissidebant a Gentibus Christianis quoad servanda Lapsu* eorum qui in alto sunt gradu, quam gravis.
67, 2.
regalía ,
298,1 et seq.; 304, 1.
352, 1, 1.
Jodas Binabas quis fuerit.
302, 2. Latinor voces inulta a G racis usurpata,
Judas Galilæus quando Romani* rebellant, 154, 2 ct seqq. Latro in cruce conversus a Christo, an ab ejus umbra
inumbratus esset,
150,1.
v?. Judas Apostolus Jacobi frater, dictus Thaddsus cl Lobbæus; et ejus qui feutres, 64, 2. quando epistulam S. Laurentium quomodo Christiani sepelierint, 192, 1.
Lazarus quatriduo mortuus cujus rei fuerit symbolum,
suam scripserit,
8, 1.
289, 1.
Judas Iscariotes fuit initio cæteris Apostolis in dignitate,
205. 1.
miraculis, ministerio par,sed posien fichi* est fur, 67,1. Lectio piorum librorum quam utilis sil,
230, 2.
quomodo agrum «lictus sit possediate, 68, 1. an prae* Legio quot milites sub se contineret,
361, 1,
cipitio sd, an laqueo mortuus, ibid, an laqueo su­ Legitima Ecclesia Ephesi quæ dicatur,
S. Leone Pontifice (a) petita ratio impositionis manuum,
pervixerit, ibid, ejus desperatio,
68, 2.
Judices olim quamdiu præfuerint Israeli, 280, 2. judices
sini continentes, 407,2. sint in judicando œqui, 401,1,2. Levita poterant habere possessiones extra Judæam, 139, 2.
habebant templi curam et custodiam ,
124, 1, 2.
judices Areopagita quales. — Vide Areopagus.
Judicium particulare cujusquo quomodo peragat Chris­ Lex an sit prorsus servatu impossibilis, 30!. 1. quomodo
lata angelis disponentibus, 179, 1. lex erit triplex,
tus, 185, 1 ; 212. 1.
2. Lex Mosis post Christi ascensum ut lionera ct
Judicii extremi mentione terreant concionatore? audiloreligiosa adhuc observari polerat, non tamen obligabat,
rum animos, 409 , 1. de illo cur apud Felicem agat
381, 1. eam cur Paulus deprimeret, ibid, ejus ipiam
Paulus, 408, 2. illud per se peraget Christus, 185,1.
grave sil onus, 301, 1. ejus abolitionem fore an dixerit
judicia capitalia in Areopago exercebantur, 300, 1, 2.
S. Sleph mus,
167, 2.
Judith an sit nomen Candacis sive reginæ Ælhiopum,
204, 1.
Legis novæ aureum saeculum , 338, 1. lex nova per ignem
Julianus Apostata invidit Christianis Christi nomenclatu­
dari empia, 82, 2 cl seqq. tuta consistit in charilale,
ram, 251, 2. quam esset versatilis, 116,1, 2. per ma­
132, 2. lex de suffocatis et sanguino usu est abolila,
giam imperium et vitam amisit,
355, 2.
803, 1.
C. Julius Cæsar fuit prodigium naturæ;ejus gesta, elo­ Legalia tempore Pauli inorlua erant, at non mortifera,
gium, monarchia,
412, I.
307, 1.
L. Junius Gallio, proconsul Achata, fuit frater L. Seneca*, Libertatem actus nun tollit consequens necessitas, 05, 1.
343 , 2. seipsum occidit a Nerone damnatus, ibid. Liberti erant binomines,
402,2.
S. Paulo æquus fuit,
344, 2.
Libertini Judæi qui dicerentur,
166, 2.
Jupiter cur corona oleagina coronaretur, 289, 2 ; 291,1, 2. S. Libertinus Agrigentinus Episcopus quando vixerit,
cur dicalur grace Ziú;,
292, 2.
439, 1.
Juramentum Episcoporum dum ordinantur,
148, 2. Libri magici, mathematici ct hxrelici comburendi sunt,
Justificatio reddit Deum animæ presentera, 333,2; 335, 1.
357, 1. libros sacros legere quam sit utile, 205, 1.
quam magnum Dei opus sit,
122, 2.
liber Pastoris cur inter apocryphos numeretur, 375. 2.
S. Justinus fuit Sicbimita, quando martyr obierit, 173, Limatura catenarum S. Pelri solebat pro ingenii dono ad
1 ; 327, 2.
principes u Hom. Pontificibus initii,
262, 2.
Justitia tripliciter in sacra Script, capitur, 210, l.jur/í- Lingua regenda est viro perfecto, 89, 1. ejus commoda el
tia diversimode accipitur, 279, 1. justitia imputativa
effectus, 81, 1 et seqq. lingule dispertita in donatione
refutatur, 153,1. justitia capitur pro humilitate, 366, 2.
Spiritus Sancti quomodo mtclligantur, 80, 1, 2. cur e.e
justilix virtutis descriptio el effigies,
436, 1.
fuerint sectiles, ibid, lingua est symbolum Spiritus
Justus dictus est Joseph, Marta filius, 70, 2. Justus di­
Sancti, ibid, et seqq. linguarum donum tria com­
citur Christus formaliter ct causaliter, 119, 2. jusli ani­
plectitur, ibid, lingnæ an veræ fuerint igneæ, 82, 1.
ma est thronus, sedes el templum Dei, 86, 1. per
quarc pyramidales, ibid, cur igneæ,
2 cl seqq.
gratiam fit Deus, 2. hic a morte ouuquam occupa­ Linguis variis el non una Apostoli loquebantur, 87, 2.
tur,
433, 2.
linguarum variarum scientiam indit Spiritus Sanctus
viris Apostolici?, 88, 2; 91, 1. earum quanta sit in
It
orbe varietas,
88,2.
S. Linus quando sit martyrio affectus,
9, 2.
Kades et Kedesca quid proprio significet,
155, 1.
Liquor medicus ex reliquiisS. Lucæ scaturit, coquo indice
Karoptepi quam varia significet,
402, 1, 2.
nini reperta,
48f 2.
Kiria vox unde deducatur,
141, 1.
Litterali ut plurimum sunt melancholici,
421, L
Kcaijw est verbum funerale,
191, 1.
Liturgia est Missa et sacrificium antonomastice, 275, L
Kosaki cur ante pugnam se vino adusto repleant, 92, 2.
Livia Drusilla, Augusti uxor, cur vocata Venus cœleslis,
epilbelum est prssidum el prafectnrum, 46, 1 ;
cognomento Panlbea,
407, 2.
400, 2.
Locus Judæ proprius quii dicatur, in quem abiit, 72, 1.
i
in locis excelsis orarunt Sancti, cur, 233, 1, 2. loius
L.
e quo Christus cœlo» ascendit, nunquam se patitur
Lac pro sanguine manavit c cervice Pauli recisa,
8, 1.
regi,
63, 1.
Laetitia spiritualis signum est inhabitantis Spiritus Sancti, A'Zfc; varia significat,
•
45,1.
108, 2 et seqq.
Loquitur quisque prout affectus est,
89, 1,2.
Laicis sub una specie sufficit communicare, 106, 1. eorum S. Lucæ modestia et humilitas, 45, 2; 431, I. est auctor
non eat ordinandis manes imponere,
293, 1.
libri Actuum, 40, 1. est pictor Apostolorum, 41, 1,
Lancearii milites qui dicerentur,
399, 1.
ejus elogium, 42, 1. fuit Evangeli»!*, virgo, Pauli dis­
Laodicæa quando tcrrxinotu conciderit,
6, 2.
cipulus, Apostolus, etc., ibid. 2. ejus laboris pro Evan­
gelio, ibid, quid vox Lucas significet. 43, 1. fuit
Lapidantibus (pro) quid Sleph mu» orarii,
185, 2.
cognatus S. Pauli, ibid, cl martyr, 2. ejus miracula ct
Lapidatio supplì» ram btaphemis ,
183, 1.
rchquiæ, tbid. an hysterologia aliquando utatur, 259, I.
Lapis quare dicatur Christus, 127, 2. lapis angularis an
ubi ndhæsvrit Papio, cl an continué, 308, 2. quando
summus, an imus iu Ubuca, *28, 1. lapis S. Stephani I
a Paule abluent, tbid. quando Evangelium scripturite
ancone colitur,
184, 1.

460

ÍNDEX rerum et

verborum.

JWl
effigies, ibid, accepit qnoqoe Spiritum Sanctum, 77. 2.
309, 1. quam gratin emtGrœcb, 364, 2. Melita 1res
orat pro S. Stcphano, 1/3, 2. retnlvit questionem
imagine* B. Virginii pinxit, 435,X quando obierit, 6,2.
legalium , 301,2. an viven* adhuc, apparuerit S. Jacob
Ludus Cyrenensia quii esset,
275, 1.
in Hispania existent», 256, 1. quando mortua «it, 6, 1.
Ludi Dextri Chronicon . ct auctoris de eo sententia,
qno anno Christi et vita, 380, 1. ei morienti an ndfott
13, t, 2, 63, 2; 244, 2 et seqq.
Paulus, 2. ea sublata, ruit Ecclesia Judaica, fMd.
fí. Liidovicus Episcopus Tolosanus moriens visu* e*t
Marnmncs, Herodh Agrippa? Juniori* filir, intemperan­
rosam ex ore emittere,
263, 1.
tia,
415, X
Lui herus habuit dæmonem familiarem, 51, 1; 195, 2.
dæmonem elicere non potuit, sed ab eo in summis est Mani an. per incantationes a serpentibus ill.rai -int,
437, 1.
redactus angustias,
151» 1Lux denotat Dei gloriam, IfiO, 2. lux Panium circum* Mar&ilii de Padua error de Epi<copalu S. Pauli, 444, 2.
fulgens quare solem superaret, 209, 2. unde venirci, S. Martha quoties per diem et noctem genua flectere
210, 1 ; 215, 1. ea qualis esset, 420,1. lux in carcere ,
soleret,
376, 1.
Herodis an solum Petrum circumfulserit, 2G2,2 ct seq. S. Martialis Episcopus quando sit mortuus, et eju* baculus
Lycia provincia varias regiones complectitur,
421, 2.
miracoloso*,
0, X
S. Maelianus an primus EpUcopu* Syracusarum, 439, t.
Lydd® urbis situs ct nomen,
22», 1.
Lydia purpuraria quxnam esset, 310, 1. unde limerei S. Martino* jugiter aspiciebat cœlum , 62,1. eju* elee­
Deum,
tbid., 2.
mosyna quantopere Christo placuent, 225, 2.
Martyres primi qui Romæ fuerinl, 7, 1,2. Martyre*
pro martyrio summis Deo gratias egerunt, 157, X
eorum corpora decenter sepelienda sunt, 191, !, 2.
eorum sanguis semen esi Christianorum, 27?, 2. Mar­
Macedonia} elogium,
309, 2.
tyres varii qui m supplici» gavisi sunt, 1 Se,
Mir­
Magi erant sapientes Persarum, 273, 1. magi Ephesi
ivi ihiK mullis ora percussa, 393, 2. Martyres vani sub
erant plure*, 356, 1. horum responsa sustulere Apos­
Domitiano Imp.
10, 1.
toli,
35' , 1
226, l.
Magia haereticis familiaris est, 195, 2. ejus insimulatus , S. Mirlynus Christum in paupere contexit,
Christnr ct Christiani, 126, 2. ejus artes discussit Massiliam quando appulerit Lazarus curo sororibus,
Christianus chrismato inunctus,
199, 1.
189, 1. 2.
Magistratus templi qui diceretur,
121, 1, 2. Mathematicorum nrs quam sit vana el noxia, 356, 1, 2.
Magnalia Dei quæ loquerentur Apostoli,
91, 2.
ii mullis regibu* Invisi fuere,
ibid.
Magnanimus quam parvi temporalia omnia faciat, 25, 1. Matrimonia Judæis non erant velila cum Gentibus,
magnanimitas S. Pauli,
24, 1.
306, I. matrimonia cum Gentibus cur irritet Ecclesia,
Magnitudo animi vera est humilitas,
24, 2.
at non cum hærclicis,
tbid.
M ila instantia Deus Sanctis pronuntiat >
218, 2.
S. Mattb&us quando Evangelium scripserit, 2, 2el seqq.
Malachia* quomodo dictus angelus,
168, 2
quants id sil auctoritatis, ibid. Ællhiope* convertit ad
Maledictiones Judæ a Divide prodicta in persona Doeg,
fldem,
20», 1.
Matthias quid sîgniflcet, idem est qui MiUtbias, cui in
69, 2.
acto fuit similis : on idem cum Zachæo, 71, 1. quo­
Maledictum capitur pro convitto,
39’\ 2
modo sors super cum ceciderit, 72, 1. tripliciter est
Malum consortium vitandum,
103, 2
electus, 74, 2. 1res ojo* gnomo?, ibid, ejus reliquia
Manahem quis propbeta fuerit? fuit Herodis Tetrarche
sunt Treviri*, ibid, quando sit occisu*, 7, 2. quando
collactaneus,
275, 1.
sit in Judæ locum suffectu*,
1,1.
Mane precipue Deus orandus,
152» !•
Manichæi insana hærcsis vocantis se Spiritum Sanctum, ct Matutinum tempus idoneum ad recipiendos Dei illapsus
94, 1. el alia ejus commoda,
ibid.
ejus mors, 79,1. solis cultum docuit,
53, 1.
Manta llebræis quam varia significet, 130, 2. minus S. Mauritius quare , Episcopatu relicto, peregrinationem
susceperit,
199, f.2.
instrumentum miraculorum, 149, 1. capitur pro rausa
qua circumspectione in tempto venaretur,
112. J.
media el potentia, 17G, 2. manus in tribus Sacramentis
265, 1, 2.
imponitur, 197, 2. manus impositione sola an Apostoli Maxima* res videntur incredibiles,
169, X
Confirm itionem contulerint, ibid, ct seqq. manuum S. Medilildis mirum silentium,
321, 1.
impositio Episcoporum est, non laicorum, 293, 1. Mei quare Judæi sacrificii* non adbiberent,
421, I.
manus cur catechumenis imponantur, 219, t. inanum Melancholia Inboranl littcmti,
cur S. Paulus coram Agrippa rege perorans exten­ Melania quam generose responderit se ob aurum incarcerantibus,
313, 1.
derit,
418, I.
Marcus Arethusius martyr irrisit tormenta,
157, 1. Melii® situs, 426, 2. ip<a vicinum habet isthmum , 431, 2.
ejus fertilitas ct ager, 434, I, 2. septem ei privilegia a
S. Marcus quando Evangelium scripserit, 3, 2. quando ct
S. Paulo collata,435,1. fuit ab eo conversa, dtd.
quare martyrio affectus,
7, <•
ejus antiquitates, 435, 1, 2. Melila caret venenati*,
S. Margarita, Scotia? regina, quam esset in pauperes effusa,
ibid.; 436, 2. eam S. Paulus protexit sœpe, 4*5, 2.
225, 2.
in fido tiaclenu* perseverat, 435, 2. ante Paulum
S. Maria /Egyptiaca vitam duxit angelicam,
169, 1.
venenata habebat, 437, 1. illuc quando Paulus appulerit,
S. Maria Magdaleno quando cum sociis in exilium pulsa,
el inde recesserit, 425, 2. Melita? dum sunt insula,
Massiliam appulerit: ejus vilain Bau ma, 1,2; 189,1,2.
quotidie septies in cœlum toto corpore rapiebatur, 62.1.
434, 1,2.
fuit Apostolo Massiliensium,
88, 2.
Miv sœpe ad ornatum initio sermonis ponitur,
45, f.
S. MariæOigniacensis cum angeli* familiaritas,
62, 1. S. Mena martyri in tormentis apparuit Christus, 185, 1.
Marin Salome* corpusan quiescat Verulis, 140,1, 2; 25 », 2. Mendicorum (olim) statio Roma? in ponte erat, lis. I, 2
quando Verulas venerit,
190, 2.
mendici quare jam ad fores templorum sedeant, Ili, 1
B. Mana Virgo doctrix Apostolorum erat, 158, 2. ejus
ct seqq. an hoc consultum, et ut m templis t dani
memoria celebris In Hispania, ibid, accipit donum
mendicent, ibid, sunt cali janitores,
tbid.
linguarum n Spiritu Sancio, 88, X est Diana Christia­ Mensi* (quibu«) ministrarent vidua, 160, X el diaconi
norum, oh varias analogias,
I est vas interne- ¡
IC2, 2.
ratum, 234, 2. ejus humilita» iu omnibus, 05, 1. ejus i Menso quo Christus ascenderit, el quoto ejus die, 63, fc.

4(£
INDEX RERUM ET VERBORUM.
Mrûtern Christo bnmini demebant Apolfinarjit.r , 334, 2.
Stoici, 857,1. mandas viros sanctos putat incanire,
Mentiri Spintiti Smetti quid sit,
146. 2 et seqq.
421, 1.
Mercurius qui* dtu*. unde dido?, 290. 1 ; 292, 2. quibus Municipes qui dicerentur,
385, j.
rebus pra*e»«el, 250,1. ejus intenta, ibid. eJus i.isigne, Muliera spernenda confessarlo et predicatori,
378, 1.
cur virga, 2. eJus fabula moralízala, ibid, unde dlrtu* Murmuris viduarum Grærnrum qmi» esleí origo, 160, 1.
H< rmes,
290, 1.
Musium facile inebriat el cerebrum ferit,
92 X
Merginafer locus conversionis S. Pauli dictus est; ejus Mysia unde dicta, an duplex, 307, 2. Mysi quam fuerint
celebrius,
209, 2.
viles,
ibid.
Manium consistit non in rei quantitate, sel qualitate ,
238. 1.
I
N.
Mesopotamia capitur pro omni regione quæ est trans
Euphratem,
172 1.
Nati sunt omnes ex nno, cur,
329, |.
Mc*«tnr an fuerit S. Paulus,
440, 2. Navigantium pericula,
4SI, i.
Mes* i® tempus instare Judreii omnibus persuasum erat, Navim decingere quid sil, 423, 2. navis Pauli cur pessiirn
154, 1. Messi® nomen nun piam percrasin contrahitur,
ierit, non homines,
430, I.
278. 1. ejus tempore tradunt Kabbini omnia animalia Nant irum Christianorum patroni qui sint,
438, X
munda fore,
235, 2. N.izar.rilus votum feni S. Paulus, 845, X quid ipsum
Mira an significet etiam prrrter.
151, 2.
inddderet, ibid, el seqq.; 381, 2. eral id commune
Mrtcmp<ycli<i<im Judæi admittebant,
lof, 2.
Judæorum votum, 345, 2. quando cl quomodo termi­
Mrlrufudii fidem sequuntur rcliqusurbes,
38, 1.
nabatur,
381, 2.
S. Mirhlel (an) Petram e carcera liberaverit, 151, 1, 2. Nazaræus mortuo pollutus votum denuo incipiebat,
argonautas direxit el Juvit, 815, 1 ; 327, 1. cur S. Pe- '
346, 1.
Irum e carcere Herodis liberarli, 263, 2. decalogum N1z.1r.fi liærctlci quinam essent,
403, 1,
Dei nomine proclamavit,
179* 2. Nazurams quid proprie sil, ct unde sic dictus Christus,
Michaelis martvris Japonici ardor,
158, 1.
116, 2; 127, 1. Nazareni oliin dicebantur Christiani,
Miletum urbs Ionio*,
305, 2.
403, 2.
Milliare quantum sit spatium,
03, 1. Neapolis urbs erat in confinibus Thraci® ac Macedoni®,
Miraculum primum S. Petri extollitur, 117, 2. miraculum
309, X
in mari ad sepulcrum S. Clementis, 12, 2. item in
Nebridi! Homani patrilii elogium,
232, 1.
sanguine S. Stcphani Neapoli, 193, 1. miracula tria Necessitas duplex est, una actum antecedens, altera
ascendentis Domini in monté Oliveti, 62, 2. majora
conseqdéns, 95, 1. necessitas prescienti* est antecedens
patravit S. Petrus quam Christus, 150, 1. miracula
tempore, sed consequens causalilate ,
ibid.t 2.
poscenda ah hœreticis, 106, 1. miracula quid sint, 94, 2.
Nepotiam Clerici elogium,
36, 2.
fiunt a Sancti* *cl prece, vel potestate,
H”, 2.
Nerlo verbum Sibinuin quid significet,
5, I.
Nero quo anno et quornodo ad Imperium pervenerit, 4,
Misericordiam abhorrebant Stoici,
320, 1.
MImsb olim celebrabantur in Dominica, 361, 2. quare
2 ct seqq. t*Jdé perséctilio prima in Christianus quando
excitata, 7, 2. Rom® occidit varios senatores, ibid, cur
mine hora prima, 91, 1. cur Missa dicatur liturgia,
275, I.
in Apostolos sit grassatus, ibid, ejus mors, 8, 2 ; 446, fl
Mitilas nugis verberat quam temeritas,
811¿ 2.
• JII-. <1. M I iptlo,
< I '. 1.
47, 1 ; 242, 1.
Momentum quid proprie sonet, et unde vox formetur, Nestorianism us confutatur,
55, 1.
i
Nicanor diaconus fuit vir sanctus, 165, 1. quando iit oc­
cisus,
|s7, 2.
Monachi unde dicantur, 133, 1. quando primum cœpc- I
rint.
143, 2.
S. Nicolaus absens apparuit naulis se invocantibus 269,1.
M<ma*trriorum amor et concordia,
133. 2.
Nicolaus diaconu* an auctor et causa hærcsis Nicolaila-»
Moneti Doctor Dation. quibus verbis motus ad mundum
rum, 163, 1. cur Martyrulogio non sit ascriptus, iljijt.
fuil proselytus,
iSid.
de«eh*ndtim ,
182. 1, 2.
S. Monte* humilitas ,
65? 2. S. Nicolao Volantinati morlenti apparuit ClirisliM, 186, 1.
Mons Oliveti unde dictus, cur ex eo Christus ascenderit Nili exundatio Ægyptuin fatcundal, sed illa a Deo prove­
nit,
‘
293, 1.
in cœlos, 62, 2 el seqq. tria continua miracula in eo
post hunc ascensum, 62, 2 et seqq. ejus distantia a Jeru­ Nobilitas generis, sæpe dat nobilitatem animi,
318, 2.
Noceo ohm accusandi casum regebat,
343, 2.
salem ,
63,1,2.
Moriendi recte modus quis,
185, I.
Nocturni unde orti in officio Ecclesiastico,
812, 1.
Nomea Dei capitur pro Deo nominato, 301, 2; 128, 2.
Morosi præveniendo curandi,
373. 2.
nomen soli Petro ex Apostolis cur Dominus mutarli,
Mors cur vocetur dolorosa, 97, 2. mnr< Christianorum
?5f», I. nomen Jesu qu.un reviTciiduiit et nnnibile, l?R o.
vclul somnus est, 187, 2. mortem quomodo Chrislbs
devicerit, 97. 2. mors el Infernus ante Christum idem
pellit dæmones, 352, 2. nomen Christi diversimode
Itaulus per orbem portavit, 217, 2. noinni Spiritus
quid erat, 96, 2. inorili meditatio est remedium su­
perbi», 292, 2. mortem tibi quemquo infètte posse
Sancti proferre nequit sinmiiiacus, 200, 1. nomen Dei
liebrads erat inelTibde, 325, 1. nomina generosorum
censebant Stoici t
320, 1.
Morus arbor s ipien* cur sit,
50. 2 el iedq.
non qt adraht ignavis,
251, 1.
Mosis erga populum ingratum charilas, 389, 2. ejti< ele­ Nnm hora quando inciperet Hebrus,
232, i.
ganti i ct pulchritudo naturalis el supernaluraíis, 176, 2. Nonna, in iter S. Grcgorii Nozianzeni, quam esset m tem­
plo modesta,
H2f 2,
fuit habitus ab Ethnicis magus,
177, 1.
Moteimur (qunmodo) in Deo,
334, 2. NonmbcrgetBev cur pneceptuin confessionis a Carolo V
Mulieris descriptio. 285, 2. mulieres quantopere pietati
publico decreto sanciri vellent,
355, 2.
Bui, X
vel obesse, vel prodesse possint, ibid, earum fuga NôvatlâiitiS Antipapa perditor fuil animarum ,
suadetur,
29, 1.
Ndvalus rejiciens CutiHrmalionis sacramentum full « d.etnone correptus ,
iyp, 2.
Mundus csl liber Dei et carmen, 318, 1; 329,2. e«l vetui
mignum animal, ibid, ejus regeneratio fiet in dic Nube* qu® ct qualis susceperit Christum in calos aseendentem,
<;o|
judicii, 121. t. vasi lineo S. Pclru apparenti compara­
Nudipedes inceperunt veteres,
204^
tur 234. 2. est quasi animal.

INDEX REREM ET VER RO RI *M.

4M
Pachyni m Sicilia quîd S Paulus egerit,
439. i,
K udius quartus vnx un ile dicitur,
239.2
pittas e servo quo pntenlhr evectus,
399 i.
Numen ninno neí»;ibvnt Epicurei •
319. 1«
Nimiern» rotundo* usurpai Scriptura,
280, i; 173 3. Pallium er it insigne Christi inorum, 268,1. pillmm mr
gemerti Arrbïeph'Opi,
370. 2.
Yup/iœ Ægypli proverbialiter do nuptiis infeudi* diciS Pammachit Christi nuM paupertas,
f>$ 2.
tur,
885, 2. j
Panem cur dividerent Apostoli circa el per domus, 108, X
pinta Ilebr.Tif omnh eri cibili,
105. X
°.
B. Panldcori martyr vidit Christum ad martyrium se «ai­
mantera,
181, 1.
Obcdlendum Dco potius quam hominibus,
152, X
Paradisus er.it In Oriente,
63, 1,
Obedient!® quanta sii vis,
<52,2.
quam vdtkt significet,
218, 1.
Occasio commoda rei agcmhe captanda est,
55. 2.
Ocla*ia, uxor Neronis, quando nb eo necari jusM< 7. 1. [Lirentum ultimi verbi sunt efficaci i hxrentque in rneniori.i hliorum,
363. 1.
Oclavius unite dictus Augustus, 416, t prCMgia Impe­
Portes dtalbatus pimnra quid significet,
391, 1.
rii ejus, ibid, cur vocari noluerit dominus, 417. 1,2.
165, I.
Oculorum vis in dicendo quanta sit, 392 , 1. oculi unde Parmense diaconus fuil sir sanctus,
Parochus qui< proprie,
86, 2.
dicti,595.1.iis quinta inrit vis animorum,
279, 1.
108 X
Oleo (ex) el balsamo IU Chrlinm, 198. I. oleum ante Parerl e undè orta? ♦•( distinct® ,
sepulcra Martyrum in lychnis ardens mullis salutare Part tot quad ri fi risai «ripitur, 909, X partem prelit
agri venditi An mie un Acceptant S. Petrus,
145, X
íuilj
352, 2.
75, 1.
Oliva et oleum quarum rerum rii symbolum,
62, 2. Parva eligit Deus, ut ferlât magna,
Oliveti (in) monto qme miracula contigerint ascendente Parvuli in peccato originali mortui, nec damo indi, nec
brindi, 242, 2.
Christo, 62, 2. — Fide Mone.
Omnia ad Deum referuntur,
320, 2. Pasch i Cliririianuin et Judaicum differunt quoad diem ejus
celebrandi, 77, 1. in Paschale cur oretur stando,
S. Onesimus post Timotheum factus Episcopus Ephesi376. 2.
nu«,
6, I.
Operatio an Dco sit ratio oxislendi inrebus,
330, 2. Paschalis Vivas Hispanus absens visus est hoste confli­
gere,
•
269. 1.
C. Oppius Centurio an credideritChristo morirmi in
P. Pt«ch&rii Boetii Sor. Jetu <impliritas,
110, t.
cruce,
214, 1.
Pa*<l«» emeretur nvlutn.29<. I. 2. per eam honoratur Drus
Optimi opilhetum quibus tribueretur,
46, 1 ; 400, 2.
magis quam per actionem , 410, 2. pas*io Christi quoOpus sumus Dei. 335, 2. opus unum bonum vi ini ster­
modo Beo placui'M* dicatur, 95, 1. cani Deu*decrevit,
nit ad aliud. 113, 2. opus mintium etiam viris spiritua­
non actionem necis eju<,
129, X
libus el Apostolis commendatur, 27, 2. opera virtutum
PaMloris b<»nl officiam, 153, 1. ejn< est obire dnmoo suo­
heroica nobis patranda sunt, 53,2. opera omnia cum
rum sub litorum, 363, I. a pariore requiritur quod
Deo incipienda el (intenda sunt, 113, 2. operum men­
ejus culpa periit. 370, 1. h quo magis ve curri, eo
tum consistit in magnitudine cbaritatis,
238, 1.
melius se nahebit grex, 2. (¿istoria veri idea, ibid.
Oracula Gentiles vocabant sortes,
72, 2.
Paler ct Filitis cur in eadem E derit beneficium bibere
Orarunt in excelsis loch Smeli,
233, I, X
vetantur,
71, t.
Orantium res Deus dirigit el securnht, 118, 1. iti assis
Pati magis e«t Apostolici viri, qirim agerú, 417, 2 pali
tun! cl apparent angeli,
232, 2.
pro Christo quam honorillcjin sit4
157, t.
Orationis tempora servanda, 232,2. oratio Ecclesiæ Judrtlctt! pro S. Pelrd vincto, 261, 2. orationis effectus, Patienti® tres sunt gradus, 22, 1. tessera est viri Apos­
tolici ,
ibiiL
105, . repræsentalur per altare thymiamati*, ibid pri­
17î, 2.
marium munus viri Apostolici cm. 163,2. Ct in templo Patria Sanctorum est cœlum ,
melior èst quam alibi, 111,2. ad adorationem faciendam P ariarcbæ omnes sepulliae in Itebron an in Sichem,
173, 2 ; 175, 1.
media node surgebanl primi Christiani, 312, 1. absque
P tlrian-hntium sedium nrigo et onto,
217, X
ea anima non prolicii, 232, 2. oratio pro boritbu* csl
405, 1.
efficacissima, 187, 1. orationis horas quas haberent Patrium Deum quem vocet Paulin ,
Judæi, 113,1. ea promittenda electioni pastoris, 71, 2. Patronatus Jus habente», etiam bici, licite dignum Episcopi» ád béílrflciuitt prÆM ntant,
161, 1.
oratio capitur pro oratorio, 310, t , 2. uralionvs sunt
Patronus orantium pro hostibus est S. Stcphanus, 187, l.
\elut hol< caustum,
233, t.
patroni nautarum Christianarum qui,
«438, 2.
Ordinatio Iit manuum impositione, 295 , 1. ei pr.vmittilur j Junium, 276, 1. cidr Jejunium. In ordinatione primo­ Patrum anima» e limbo eductas Christus in caelum >ccum
evexit,
58. 1.
rum Diacono!um non potuit adhiberi hbcr Evangdioruin,
165, 2.
Pauci rqite docendi ac mulli,
313, X
Ordo Equitum S. Jacobi In Hispania quando ccrpcrit, 256,2. S. P.ndtn humilitas , 30, 2. ejus in Bethlehem pauperia*,
27. ! ; 135, 2.
Orientem (ad) converri cur Christiani orent,
63, I.
S. Paulinus nptab.it ædiluus es.te templi S. Felicis, 360, i.
OrnUtah’s tongas gerunt vestes,
261, X
icndidit ut (Illum vidu® redimeret, 24, 2. eo
OrIgrniS error circa Exurciriis damnatur,
352, 2.
^«pirante tremuit cubiculum , 132, t. ejus paupertas,
Osculum sanctum pruiioruiii Christianorum ,
364, 1.
I à, I. 2
Oslendrre in Script, s epe cslqtlod reipsd |iræ>lnre, 218, I.
Ostia cl him carcerU an Petrus penetrant, 266, 1. ostium S. Puliti* Apo>tolii5 quando in tertium cœlum rit raptus 9
3,1. laria ejus gesta, 2 rt seqq. 4, 1,2; ejus
fidd aperire qm I sit,
296, X
elogium , 14, 1; 15, 1. vari» ejus xirlules, tbd. et
Otii quantum sil malum,
816, 1.
seqq. isl ab ælerno ad npostolalum prædcstinalus,
2. ejus vocatio duplex, ibid, vocationi Dei plene ube1\
divil, 16, 1. hme gratiam ubique dtpncdicat, ibid.
Pacem appreeanlur llebræi durn salutant, 881, i. Pacis
peccasse! nisi prxdicnss»l, ibid, eju* mtod legitima:
leni (dum quando Knnia dedicatum, ct ejita ornementa,
confert doctrinam cum Petro, 2. ab EeelesU fuil auc­
toratus, ibid, ejus fides , 17, 1. eju< miracula. X spes
9. It 2.
ejus m Deum el confidentia, 18 I. quæ adierit peri­
Pachotmux est convenus visa chiniate Christianorum,
413, i<
cula t 2. ejus amor Dei ct Christi, ibid, Deum ubique

INDEX RERUM ET VERBORUM.
4M
312, 1. brevis fait somni cl noctu oravit, ibid ejus
el .«empii præ oculis habuit, 19,2. ubique Admiraturr
magnammitn^, 36, 1 ; 313, I ; 318, 1; 342, 1 ; 359, 2;
mysterium vocationis Gentium, 20, 1. plenam habuitt
voluntatis resignationem cum divina, 2. fuit angeluss
379, 1,2; 885, 2; 394,2 ; 409,2; 422,1. semper primo
ad Judæos praedicabat, 315, 1. cur ductus in Areopaterrestris, lòid. semper mentem Deo conjunctam liabebat, etiam noctu, 21, 1. patientia fuit admirabili,,
gum, 322. 2. operabatur manibus ut vicium rompaiA/d. et seqq. peccata sua assiduo deflevit, et confessus*
caret, ne quem gravaret, 27, 2; 341, 2; 373, 2. effiest publice, 22, 2. ejus pœnitentia et mortificationes,
cacia vocis ejus, 343, 1. ejus contentio cum Judæis
ibid.. 23, 1. quam fuerit humilis, ibid.; 307, 2; 420, 1.
Corinthi , 344, 1,2. ejus gesta ibi varia, 345,1. votum
omnium, etiam vilissimorum, curam gessit, 23, i.
ejus fuit Nazaræatus, 2 el seqq. quater Jerusalem aditi
defectus snos el tentaliones passim deprædical, 24, 2.
Christianus, 358, 2. soli similis est, 359. 1. quamdiu
eju* animi tranquillitas in adversis, 25, 1. 2. neminem
Ephesi hæserit, 351, 2 ; 371, 2. fundavit Ecclesiam
timet, ibid, ejus paupertas evangelica, 27, 1 ; 376, i. ¡
Ephesinam, 352, 1. ejus semicinctia morbos pellebant,
ejus sobrietas, 23, 1, vino ct carne abstinebat, ibid.;
2. cur Romam cogitaret, 357 , 1. ejus pugna cum
381, 2. ejus vigilis, 28, 2. ejus castitas, fuit ct castitatis
bestiis Ephesi quæ fuerit, 361,1, 2. pedes proficisce­
hostia, ibid, ejus modestia et gravitas. 29, 2. ejn* slabitur, 865, 1, 2. fulguris inalar Asiam et Europam per­
tura el figura, ibid, ejus affabilitas, 30, 1. ejus mores
vadit, 366, 1. cum lacrymis quomodo servierit Domino,
coelestes, 2. semper ad majora studebat proficere, ibid.
367, 2. ejus ultima verba cl testamentum nd Ephesios,
assidue lectioni S. Scriptum incubuit, 31, t. alios
ibid, ejus zelus, 21, 1 ; 868, 2; 369, 1 ; 385, 2 ; 421, 2.
quoscnmque faciebat igneos, 2. ejus prædicatio qualis
cur impelleretur ire Hicrosolymam, 868, 2. nd mor­
fuerit, ibid, rudes studiose catecbizabat, 32, 1. prae­
tem quomodo anhelaret, 369, 2. Pentecosten ultimam
dicationis varios habuit socios, 2. prima ubique fidei
quando Hierosolyma» egerit, 379, 2. an Nazaræatus vo­
fundamenta ponebat, 33, 1. exemplo suo plores con­
tum secundo susceperit, 381,2. omnibus se locis ac per­
vertit, ibid, ubique ct semper docebat, 2. ejus pru­
sonis accommodat, 382, 1. quomodo in templo purifi­
dentia, ibid, cl seqq. ejus ebaritas ardentissima, 34, 1.
catus sit, ibid, quot dies ei impenderit, ct quo (lie captus,
cl seqq. heroica ejus gesta, 35, 2. ejus compassio erga
383,2. latronibus assimilatur a Judæis, 385, 1. ejus cha­
infirmos, ilid., 372, 1. labantes sollicite sustentabat,
ntas erga eos, 36, 2; 385, 2; 389, 1. 2 et seqq. 443. 1.
36, 1. etiam de corporea proximi necessitate sollicitus
cur servarli litteras olim sibi n pontifice traditas, 387,2.
cr.it, 2. p«eudoapostolos sibi invidentes quomodo sus­
ejus raptus in tertium cœlum quando contigerit, 388,1, 2.
tinuerit el fregerit, ibid, martyrium semper ambiebat,
cur a Judæis conspergatur pulvere, 390. 1. cur flagel­
37, 2. id tandem sub Nerone consecutus, ct quare,
latus exceperit contra flagellantes, 2. ejus conscientia
ibid, ejus caput recisum saliens 1res fontes elicuit, cl
bona fuit dum persequeretur Christianos, 393, 1. cur
lac cx eo, non sanguis, fluxit, 38, 1. ejus gloria Romæ,
jussus a pontifice cædi, 2. cur eum Paulus a Deo optet
ibid, 2. ejus zelus pro loge, 167, 1. lapidavit;Stephaperculi, 394, 1. quomodo non agnoverit pontificem
num per alios, ICI, 2. quomodo tunc adolescens fuisse
Ananiam, 895, 2. erat Pbnrisæus, 306, 2. cur serat dis­
dicatur, ibid, ejus morieniis animam Stephanus exce­
cordiam inter Phnrisæos et Sadducæos, ibid, honor ci
pit, 187,1. ejus feritas in Christianos, 194,1; 208,1, 2;
vincto exhibitus n Romanis, 400 , 1. ejus modestia,
216, 1. fuit Bznoni el Benjamin ob quatuor analogias,
404, 1. Qjus libertas coram iniquo Preside, 408, 2. an
208, 2. cur a beo conversus sit, ibid, ejus conversionis
quadriennio in carcere egerit, 410,1 el seqq. ejus judex
modus enarratur, 209, 1, 2 el seqq. eques an pedes
proprius an esset Cæsar, an S. Petrus, 412, 2. cur
iverit Damascum, 210, 1. vidit Christum in aero
Cæsarem appellaret, ibid, cl seqq. n principibus viris
vicino, 212, 1. in conversione fuit contritus, itaque
nuditur,416, 2. curad Agrippam regem sermonem
justificatus, tamen libere conversus, 2. ejus gratia
converteret, relicto Festo, 418, 1. potuit Christum con­
diversimode fuit efficacissima, 213, 1, 2. quando el
donantem audivisse, ibid, quomodo sententiam se de­
quomodo edoctus sit a Deo mysteria fidei, 215, Í.
tulisse dicat cum occiderentur fideles, 419, 2 ct seqq.
quomodo viderit Ananiam ad se venientem, 216, 1. fuit
fuit insanus amore Dei, 421, 1. in quo Christo similis
'as electionis, quomodo, ibid, el seqq. est major
fuerit, ibid.; /i24, 1. peroravit coram Agrippa vinctus,
cœlo, 217, 1. Christi nomen quotupliciter portarii,
422, 1. in Italiam quando navigare cœperil, 425, 1 el
2. quomodo ei Deus ostenderit quæ pro eo passurus
seqq. quando Romam appulerit et tempestates passus
esset, 218, 1. plura pa«sus est quam egerit, 2. pecu­
sil, 2 et seqq. quas in navigatione virtutes ostenderit,
liariter in eo mulla facta sunt quoad ritus christia­
429, 2. quatuor ejus naufragia, 431, 2, quæ bona Me­
nismi, quæ in aliis foda non sunt, 219, 1. ejus caeci­
litensibus contulerit, 435 , 1 ct seqq. vipera cum non
tatem discussit Anamas in nomine Jesu, 2. in baptismo
læ.Mt, 436, 2. ejus gesta ct appulsus in Siciliam, 438, 2;
repletus est Spiritu Sancto, 220, 1. quo anno Christi sit
439, 1. fuit Romæ in libera custodia, 424, 2. ejus ardor
conversus, ibid.. 2. quo anno æ talis, 221, 1. quamdiu
in concionando, 444, 1 . plures e Neronis familia con­
vixerit, ibid, incipit predicare Jesum, ibid Damasci
vertit, 2. a Pontificibus Rom. absolutus est, ibid. Romæ
ei tenduutur insidia» el quando, 222, 1. cur esset
non fuit Episcopus, ibid, a Nerone primis vinculis
Christianis Hierosolymitis suspeclus, ibid. Judæi ten­
liberatus fuit, 445, 1. Hispaniam adiit, ibid, ejus gesta
dunt ei insidias, cur, 225, 1. cur inde «e subduxerit,
ibi , 445, 1, 2. fuit vir cœlcstis, ibid, quid egerit post
<ôi(2. segregatur a Deo ad predicalioncm Gentium ,
prima vincula, 446, 1. ejus martyrium, ibid, cur cum
275, 1 , 2. quando ordinatus sil Episcopus, 270, 1. a
Deus integro anno in Christianos revire permiserit,
quo el quo anno, 2. unde dictus sil Paulus, 278, 2;
132. 2.
270. 2. Thechm Iconii quomodo converterit, 287, 1; p
Pauper voluntarius est dominus ct rex universi, 107, 2.
288, 1. item Trypbænam el Tryphosam, 288, i. cur p
Paupertas quam sil dives, 115, 1. vntum arcte observan­
habitus a Lycaoniis pro Mercurio, 290, 1 ;291, 1. ejus
dum , 148, 1. in quo id situm , ibid, ejus bcaliludo el
eloquentia, 291, 1. lapidatur in Lystris, 293, 2. a Deo
perfectio, 134, 1. cur eam primi fideles sint amplexi,
post lapidationem sanatur, 294, 1. ejus fervor post
ibid ejus commoda et bona , 134, 2. ejus merces, tbid.
verbera accepta , ibid, cur Timotheum circumcident,
ei quomodo Deus provideat, ibid, et seqq. pauperes
307. 1. cur vetitus a Deo in Asia predicare, ibid, ejus
Christi, 135, 1. ejus propago cl amor sub Constantino
visio de viro Macedone, 307,2. ejus pia somnia, 308, 1.
Magno Imp., ibid, ejus votum an Christus.emiserit,
eju« comites per griiiatioidi , 2 cur a dæmone laudari
142, 2 eam an voverint Apostoli, 142,1. de paupertate
noluerit9 311 , 1. flagellalur, i. fuil statua
soom» >
487, 1 Ct seqq.

w?, <

INDEX HERUM ET VERBORUM.
Peccantes mortaliter nlirn a dæmone corripiebantur,
253, 1. quomodo in Spiritum Sanctum peccant Am­
nios,
147, 1. I
Peccatores semper agnoscant Dei bonitatem, post occcplim peccati remissionem, 123, 1. peccatorum pœnilentiiiiii schema est Paulus conversu»,
210, 2.
Pecca (uni est fri amarissimum, 202, 1, 2. peccatarum I
remissio primarium Messilo opus, 122, 2. ipsa quantum
sil «pus,
to­
peen niœ Simonis Magi S. Petrus maledicit, ct quomodo ,
200. 2.
Pedibus solent hostes victi subjici , 101, 1,2. ad pedes
Apostolorum cur primi fideles bona ponerent, 138, 1.
pedes osculandi Episcopis et viris sanctis mos unde
profluxerit,
ibi(Lt 2.
Pelagii errores,
183, 2; 801, 1; 370, 1.
Pelopidae paupertas,
136, 2.
Penetratio csl dos propria corporis gloriosi,
266, 1.
Penlecosle Judaica dupliciter accipitur, 76, 1, ipsa unica
tantum die celebratur, ibid, cur ea fuerit Judæis
indicia, ibid, hæc fuil typus Pentecostes Christiane,
ibid, prima Penlecosle Christianorum incidit in Domi­
nicam, 2. differt a Judaica, ibid, est festum Spiritus
Sancii cl jubileum,
77,2.
Perambulare in Script, denotat jus el auctoritatem re­
gendi,
223, 2.
Peregrini ad hospitium invitandi, etiam trahendi sunt,
810, 2.
Perfectio in linguœ moderatione consistit, 81, 2. perfectio
hujus vilæ et futurs in quo sita sit,
134, 1.
Persecutio prima generalis Ecclesiæ quando excitata,
189,1. persecutio ct crux est apostolato* insigne, 125, 1.
ejus utilitas, 131, 1. ea crescente Apostoli cogitare
cœperunt de Evangelio Gentibus annuntiando, 158, 1.
in illa Sancti sentiunt consolationes divinas,
22, 1.
Persecutores fabricant coronas fidelibus,
131, L
Perseverantia pendet a libero arbitrio, 248, 2. perseve­
ranti donum duplex csl, ibid, boca Deo precibus
petendum, ibid, quantum donum ipsa sit ex parte Dei,
et quanta virtus cx parte hominis,
249, I.
Persona una SS. Trinitatis aliam includit, 77, 2; 103, 1.
personarum acceptor quomodo non sit Deus,
2«0, 1.
Petra super quam S. Stephanus lapidatus fuit, religiose
Hierosolymis fuit a Christianis asservata,
183, 2.
jt. Petri gesta per annos digesta, 2, 1; 8, 1 cl seqq.
assidue deflevit peccatum negationis suæ, 23, 1. est
caput Apostolorum, 64, 2. ejus cura do Apostolorum
cœtu supplendo, 65, 2. unde dicatur exsurgere, cum in
Judæ locum alium voluit nominari, ibid. statuit duos
eligendos in Apostolatum, 70, 1. solus pro omnibus
Apostolis loquitur in Pentecoste ad Judxo», 93, 2. ejus
generositas accepto Spiritu Sancto, ibid, quare clau­
dum in se jussit respicere, 114, 2 ct seq. primum ejus
miraculum quando patratum, 116,2. ei Christus apparuit
extra Rumam, 121,1. incarceralur, 125,1. ejus affinitas
et consanguinitas carnalis quæ, 139, 2. au acceperit
pariem pretii agri venditi Anani®, 145, 2. Ananiam
non occidit, 147, 2. ejus umbra sanat ægros, 150, 1.
cur lapsus sit in Christo negando, 177, 1. quare iib
Apostolis Samariam mittatur, 197, L quomodo Simoni
Mago perditionem sil interminatus, 200, 2. quo anno
ponat Cathedram Antiochie, 223, 1 ; 245, 2. quamdiu
ibi sederit, 223, 2. Lyddæ Æneani sanat, 224, 2.
Tabithim ad vitam revocat, 226, 1. ejus modestia,
66, 1 ; 217,2. cur mittatur ad Cornelium Centurionem,
231, 1; 233, 1. ejus sobrietas, 135, 1. quasi leo sic
comedit Genica, 235, 2. quamdiu servari! legem Mosis,
ibid, cur 1er viderit vas lineum animalium immun­
dorum, 236, 1. ejus hospitalitas, 237, 1. an a Corne­
lio adoratus, 238, 2. ejus humilitas, ibid. 247, 1. satis
diu in Judæa et iu vicinia mansit, et quare, 259, 2.

xvu.

ejus elogia , 260. 2, quare ab Herode comprehensus,
260, 1, 2. cur tam arcto ab eo ruttoditus, ibid. ejus
gaudium in fœtore carccris, 261, l,cur pro eo Ecclesia
continuo oraret, ibid, ejus securitas de Dei providentia,
2; 263, 1. liberatur ab angelo el a quo, 262, 2. quo­
modo carcere sil egressus, an ostiis apertis, an ea pene­
trant, 266. 1 ; 270, 1. Jerusalem quando di«cedenr
Romam profrctus sil, idque Dei jussu , 269, 2; 276, 2.
ubi Romæ sil ho»pitatu*, 269, 2. quæ bona el quam
felicitatem Urbi invexerit, 270, 1. quae eo absente eam
mala occuparmi, ibid, deflnitaridm sententiam in Con­
cilio Hierosolymitano pronuntiat, 300,1. Siculos Christi
fidem primu* docuit per se cl suos discipulos, 430, U
Romæ fuit Episcopus,
444. 2 el seqq.
Petrus ct Paulus Romam redeunt, Simonem Magum
prosternentes a Nerone carceri mancipantur, 8, 1.
eorum martyrium ,
ibid., 2.
Pharao quibus dolis Hebraeos oppresserit,
175, 2.
Pharissi quam nobiles apud Judæos e«cnt, 299 , 2. vix
equis utebantur, etcur, 210,1. eorum erant septem secta,
419, 1. erant legis peni issi mi et observantissimi, 153, 2.
bi Apostolos magnalia Dei loquentes ex malitia deri­
debant,
91, 2.
Philippi, urbs Macedonis, a quo restaurata, 309, 2. an id
Thraciam pertineat,
ibid,
Philippus Apostolus quo anno cruci sit affixus,
5, 1.
Philippus diaconus non fuit Apostolus. 165, 1. ejus elo­
gium, ibid, est missus ab Apostoli» Samanam, 195, i.
docuit Eunuchum Ælbiopem, 205. 2 raptus e*l ab
angelo ob 1res causas, 206, 1. habitavit Cæsareæ in
Palæstina,
288 1.
Philosophi quidam impostores post Christi tempora orbem
docendo obierunt, 9. 1. plerique philosophi nudipedes
incessere, 264, 1. mulli fuere athei,
321, 1.
Plnlolheus est nomen libri Theodoreli, in quo agit de
historia Anachoretarum ,
45, 2.
Phocionis Atheniensis paupertas,
136, 2
Phœuice quæ regio ; fuerunt Pbœnices celebres naviga­
tione,
247, 2.
Phœnix urbs Cret e est,
426, 1«
Phœnix avis symbolum est resurrectionis Cbristi, e!
mortis ejus,
48, t.
Phthiriasis quis sit morbus,
259, 2
Pietas omnia a Deo impetrat.
113, 2.
Pilatus exau clora his ne».em sibi consciscit.
2. I.
Pingendi ars ab umbra initium sumpsit,
150, 2.
S. Placidus absentem S. Benedictum vidit sibi astantem,
269, 1.
Planctu* quis super Stephanum factus,
191, 1.
Plato vult uxores esse communes, in quo errat, 10^ 4
quid de Deo sentiat, 330, 1. censebat heroes esse d. ■ *
inferiores, 238, 2. quid de aoioia sentiat,
132»
Plebcii aptiores ad Dei doua recipienda quam divi
148, 2.
Plinii historici mendacium de Mose,
176. 1.
Pœnam peccati non semper remittit Deus, etsi culpam
remittat, 202, 1. ptaoa sensus respvndet peccato ac­
tuali ,
i.
Pœnitenlia a Prophetis ct Apostolis predicata quomodo
differat, 420, 2. pœnitenlia publica quando el quire
introducta sit, 355, 1. pœnitenlia est reconciliatio Dei»
368, 2. poenitenliæ baptismus est baptismus Joauflil
Baptista)
281,1«
Poeta erant Gentilium sapientes et propbeta : quomodo
dixerint Deum esse in rebus omnibus,
335, 1»
IkXiTÓtaOxi quid significet,
393, ÍU
Politici quam noxii in repubblica,
116. 1.
S. Polycarpus qu un gloriaretur nomine Christiano, 252,9«
H&mc&c diversas babel signiflcalinnes,
316, i»
Puuliticatu (in) me ”do vd deponendo sacer annus emt io
IKH .
i26| i •

X

INDEX’ RERUM ET VERPORUM.
Pontifices Judaici varii tempore Apostolorum iioininin- Prochorus DlAcbnus scripsit gesta S. Joannis Apostoli»
165, 1.
lur,
H6, 1.
277, 1.
Pontifex Bom. quire Concilium convocare noie il, 66, 1. Proconsul quis essel Romæ magistratus,
iw e Cirdinalibtb a^umltur, 363, 8. ei quantopere obe- Prodigia, virtutes ct signa, an reipsa inter se differant,
91, 9» prodigia Hierosolyma cladem portendentia, 8, I.
diendum, 393, 1. Pontífices duo cur In re gravissima
prodigia ascensionis Christi quæ fuerint,
58, 2.
lapsi,
177, 1.
335, 2.
Poppæim, Neronis concubinam, quando Paulus Christo Proles Dei quomodo simus,
Prophet® sunt velul predicatore*, 304, 1. eorum officium
xit lucratus,
444, <•
est exhortari cl consolari, 139, 1. gestarunt sandalia,
Populus au Ju< habeat eligendi ordinandos, 195, 3. an
264.2. semper suos auditores terreni, 15, 2, cos per
diaconos primos elegerit,
164,1.
ignem ailctoravit Spiritus Sanctus, 82, 9. Prophetas
Porla templi speciosa quæ diceretur, 114, I, 3. erat nou
habuit Ecclesia a sui initio,
131, 1.
atrii, sed cxtirna, ibid. porla S. Slcpbani quæ sit Ilie*
rosoljmæ, 183, 2. port® Oispiœ quæ dicantur, 166, 1. Prophetia erat una e donis Spiritus Sancti, et primitiva
Ecclesiæ frequens, 252, 2; 274, 1, 2. Ipsa est virginitatis
Porticus Salomonis quæ sit el dicatur, 118,1. ea erat in
premium,
879, 1.
atrio Gentium,
149, i» 2.
Portus boni commoda,
425, 1. Proprietarii monachi olim infames erant, et sacra sepul­
tura privabantur,
148.1.
Possessio dicitur quasi pedum sesllo aut positio, 107, 3.
Prora cur in navibus constringi soleat,
429, 1.
possessiones vendebant primi Christiani,
108, 1.
65, 1.
Poh stas judiciaria humanitati Chrisli debetur, 242, 1. Ilpcoxairtpiiv quid, el quam multa significet,
habuit eam in actu primo a primo conceptionis smo Proselyti olim tempore legis Mosaic® qui dicerentur,
91.2. hi cum Jndæis in «abbatis conveniebant, ad legem
instanti, 2. potestas ejiciendi dæmones Ecclestæ cur
audiendum in synagoga,
280, 1.
data,
151» 1.
810, 1.
Precept! (quæ) legis Christus sua lege abolevit, 301, 1. Proseucha capitur pro templo el synagoga,
quot ea essent, ibid, præcepta Superiorum servanda Providentia Dei quid proprie ill, 55, 1, 2. eam Stoici
sunt,305, l,î. praceptum do docendis Gentibus quando
appellarunt fatum, ibid, componit rerum occasiones,
datum Apostolis,
48,1.
ibid, in Dei providentia vivimus, 832, 2. quam ea
Prædestinatlo et gratia effleat quomodo differant, 96, I, 2. I
nos protegat et regat,
131, 9.
Predicantes hærcticorum vere spermologl sunt, 821, 2. Providos in actionibus nos esse oportet,
267, 1.
Praedicatio publica Gentilibus cœpit a Cornelio, 244, 2. Provincias (per) quando sint Apostoli dispersi. — Vide
Apostoli.
PræJ¡calor sit xelosus ct fervidus, 249, 2. eadem alacritate I
doceat paucos ac mullos, rusticos ac nobiles, barbaros Proximo (cum) quoffiodo loqui Religiosi debeant, 815, 2.
ac civiles» 237, 1 cl seqq. — Vide Condonator.
Prudentia polior dos in Prelato quam sanctitas, 70, 2.
Prelati orationi identidem Insistant, 163, 2. iis commen­
quantam prudentiam in omnibus rebus habuerit Pau­
lus,
83, 2.
datur mediocrius, 66, 1. subditis se faciles præbcant,
247, 1. sint inter sc concordes, 111, 1. devorent el occi- TtvJioGxi mentiri ac fraudari significat,
146, 2.
diul omnia subditorum vitia, 235, 2. ipsis est humili­
variam significationem habet»
419, 1.
tas cum primis necessaria,
360, i.
•Fuy#A vox unde derivetur,
139, 1.
71, 1, 2.
1'renocnina soli cives Homini, non liberti, habebant, 391,1. Publicani poterant c.Mo Judæi,
Preordinano efficax ad gloriam an facta sit et mera Dei Publius quis princeps Melitensium, 487, 2. e)us opulen­
tia, ibid, factus deinde Melitensium, an et Athenien­
voluntate, ante prœvisa merita,
284, 1, 2.
sium Episcopus est,
436, 2,
Preparati© major ad majora Spiritus Sancti dona reci­
Pudentis domus commune hospitium erat advenarum
pienda, quæ sit,
84, 1.
Christianorum, ad eam divertit S. Petrus : nunc est
Previenila el decretum Del de Christo objiciendo morti,
Ecclesia,
270, 1 ; 327, 2.
95, 1 et seqq. prescienti!) el liberi arbitrii qüæ Sit
concordia, ibid, prescienti® Dei necessitas actum libe­ Puerorum institutio commendatur, 82, 1. pueros non
baptlzavit Joannes Baptista , sed adultos,
850, 2.
rum sequitur et presupponi!, ibid, quid de ea censeat
Pugna S. Pauli cum bestiis Ephesi qu® fuerit, 861,1 el
ilvinus,
96, 2.
seqq.
Presenti» Del effectus est operationum causa,
825, 2.
Presides in provincias abeuntes cur secum procuratores Pulchritudo faciei s®pe Index est pulchritudinis et ele176, 1.
el advocatos Italo! ducerent, 402, 8. eorum titulus erat I ganli® mentis,
opimius,
46, 1.
Pulverem excutiebant Apostoli apud cos qui Evangelium
Prandium dictum quasi ítij’Micv,
94, 1.
recipere nollent, 280,2. pulverem cur Judæi in Paulum
Presbyter etiam Ephcopmn aliquando significat, 295, 2.
jactent,
390, i.
presbyteri adsunt Episcopis in consiliis, ut consiliarii, Punica lingua el Hebrea sunt affines,
247, 2.
299, 1.
Punitiones Del per mortem repentinam quid denotent,
Primipili quæ ossei apud Romanos in castris dignitas,
148, 1.
230, 2.
Purgatorio (c) Christus resurgens plurimos vel omnes
Primo* Militi quis diceretur, el qu» hæc esset digni­
liberavit,
97,1.
tà,
437. 2.
Purificationes Jndæl interdum devotionis ergo suscipiebant,
Principes subsint Pontificibus, 412, 2. a suis amari sata­
383, 1,2. purificatio in templo Hierosolymitano quæ
gant, non Umeri, 416, 2. sint erga omnes affabiles,
enet,
682, i, 2
399, 2. eorum regimini officiunt Mathematici et Astro­ Purpm» inventio prima : cur purpura regum dicatur
logi, 356, 2. Item adulatores, 271, 1. principes virus
pannu» luctuosus ,
400, X
sibi demereri debent viri Apostolici,
34, 1.
Purpuraria unde dicatur Lydia »
810, 1.
Principes Sacerdotum apud Judæos qui dicerentur, Puteoli urbs unde dicta: ejus situs el descriptio, 398, i.
125, 2 el seqq.
Pythagoras docuit metcmpsychosin, 101, 1. salem cur
potiMimuin in mensa apponi juberet,
60, 2.
Principio (a) intrinseco vitaliter actus vitalis procedit,
Pytho dictus (hl spiritus futura pranUceos, AM, 1. inde
333, 1, 2.
dictus Apollo Pythius,
Privilégia civium Romanornin qui» osmi, 313, i ; 390,2
el »eqq i r ivilegia septem Melltetlslbui a S. Paulo colliM435, 1.

INDEX REHUM ET VERBORUM.

Q.
Quadragenarii numeri mysteria,
49, 1.
Quadraginta diebus a resurrectione (cur) Cbri&lu* <uis
apparuerit,
ibi</.

R.
’PxSuup-pa propensio est ad quodvis facinus perpetran■ h;in,
x7'J, 1.
Raphael angelus non informabat corpus assumptum : sed
ei tantum assistebat,
51,2.
Redemptionis primaria septem mysteria totidem horis
recoluntur,
11
1.
Redimi se nolentes sacerdotes ab bæreticis capti, quam
11 erose faciant,
409, 2.
Refrigerium cur dicatur bcatitudo,
120, 2.
Rege* Ægypti cur crearentur Pontifices,
344, 1, 2.
Rcginæ Ælbiopi® cur dicerentur Candaces,
204, 1.
Regnum Dei in cœlo et in terra est Ecclesia, 49, 2.
regnum Chrisli est œlernum, ct ipsum est Ecclesia,
100, 2. id regnum quomodo Deus paulalim disposue­
rit.
55, 2.
Religionis cause non pertinent ad principes *®co1ar< *,
344, 1, 2.
Religiosa vita cœpil tempore Apostolorum, 143, 2. est
status asMduæ purificationis, 383, 1. ejus qua; fuerint
initia, 106, iel seqq. ejus commoda, ibid, et seqq. Reli­
giosi el religio quid proprie sil, et unde vox formetur,
90, 1 ; 323, 2. Religiosus cur vasi lineo o S. Petro visu
comparetur,
23 4, 2.
Religiosi a sectariis vocantur seditiosi et turbatore*, sed
calumniose, 403, 1. bini cur incedant, 111, 2. Religiosi
mendicantes quomodo petendo sint beatiores dani ibus
eleemosyna.',
375, 2.
Reliquia*sanctorum quam sint salutifer®, 352,1,2. reliqui®
S. Stephani quando invent®, el per eas sex mortui ad
vitam retocah, 192, 2. per eas Majonam illatas mulli
Judæi sunt conversi, 187,1. reliquiarum cultas astrui­
tur,
192, 1.
S. Rembertus cæcum inungens Chrismate, ei visum
re*lilint,
19u, 1
Remissionis peccatorum beneficium cur toties ab Apolulis
inculcetur,
23’, 1.
Remphain est Lucifer stella, hanc colunt Turcs el manu
salutant,
177. 1.
Rispondere Hebræis est idem quod sermonem ordiri,
149, 1 ; 243, 2.
Re*|>onsum capitur «epe apud scriptores pro oraculo,
236, 2.
Restitutio omnium rerum creatarum fiet in fine mundi,
121, 1, 2.
Resurrectio Ethnicis quam stulta videretur, 322, 1- re­
surrectio Christi ct hominum m ixime in Actis Aposto­
lorum docetur, 41,1, 2. rvsuriectionis noslræ causa est
Christus resurgens, 125, 1. resurrectio mortuorum *pes
est Christianorum, 50» 1 ; 397, 1. resurrectio et giunticatio corpori' sunt vi®, quibus Christus ad vitan» im­
mortalem progressus est, 99,2. resurrectio Chrisli om­
nium Ûdei mysteriorum scopus et terminus est, 70. 1.
post cani tactam angeli gloriosa corpora semper as­
sumpserunt , 262, 2. In ca Christus accepit usuui Ct
exercitium ÿbtesUttlt Judicianæ , quam in actu primo
habuit a primo conceptionis su® instanti,
24% 2.
Reus inauditus damnari non potest, 415, 2. ei potius fa­
vendum quam accusatori,
ibid.
Rhegienses quomodo ad ûdem a S. Paulo sint conversi,
441,2.
Rhegium civitas Calabri® unde dicatur, 440, 2. ejus
antiquitas, ibid,
8. Paulo debet acceptam re­
ferra»
iLt(L

467

Rhode puelli ollaria honesta fuit, 267, 2. et martyr,
208, 1. cur Petro pulsanti n-m apenat,
tMd.. 2.
Rhodus unde dicta, 267, 2. Rhodi descriptio, et qinn h
ca n Tureis capta sit : semper m ea sol apparet : ejus
colonus quam fuerit allui, 378, 1. soli sacra fuit, 267, 3.
Rie hebraice quid sonet,
180. 1.
Roberta* Bellarminus Ordinalis horti suas Canoni n .li­
gula' stato tempore recitabat, 113, 1. ejus bona el
«ancta simplicitas.
11 0, 1.
Roma primitus dicta e>t Valentia significatione Greca,
64, 2. Roma vetus ri» Tiberim fuit, 266, 1. eam Paulus
quando sit ingressu», 425, 2; 412, 2. illic quando Pé­
trin Apostolus Cathedram cun*U luerit, 3,1. illic plu­
rimi Judæi hábil ibant, 91, 2. Roma» incens® eau un
Nero in Christianos conjecit,
7, t.
Ruinaría Ecclesia celebris est propter Paulum Apostolum
illic wpullum,
38, 2.
Romani rur habebant in Jerusalem sua præ'idii juxta
templum in arce Antonia, 384, i; 390, i. quot Judeos
in excidio Jerusalem occiderint ei vendiderint, 9, 1.
Romani in aliis locis torqueri » t necan non poterant.
313, 1. quam essent continentes tam a venere quam
ab avaritia, 285, i. Romani» pnsdiomdi fiduciam cur
Paulus acciperet, 441, 2. Romanorum fidelium bivpit a litas semper celebrata fuit,
237, 1,
Rosa: floris elogium, 268, 1» est symbolum virginitatis,
ibid.
S. Rosa morluæ corpus eli imnum flexile est,
268,1.
S. Rosata martyr fuit cum S. Cypriano,
tdfrf.
Rubellius Plancus Romanus quire m exilium iD "u>
sit,
6, 2
Rufus, Simonis Cyrenensis filius, au fuerit Episcopii* pri­
I
mus Der losen»is,
446, 1.
4

s.
Sabba* Abbas orationis horas etiam ia acia Imperaturis
1
serving
ilJ. 2.
Sabbati ner quod diceretur, 63, 1, 2. sabbatum cur di­
catur hebdomada,
864, 2,
Sdcellum Rum® extra portam S. Sebastiani iu cujus rei
memoriam electum,
121,1.
Sacerdotes quales ftb Apostolis converterentur, 166,1. sa­
cerdotum quorumdam Soc. Je*u mira duritas, 433, 1.
Sacrami illorum nova legis vis et polenti i ; sunt velut
fidei velamina, 150, 2. constant e materia et tanni,
351, 2. eorum materias et tarma» quando Christus
suos docuerit, 50, 1. Apostolica non instituerunt.
162,2.
Sacramentarli negant Christi corpus pusse esse m cœlo
et in Eucharistia simul,
212, i.
Sacrificium nonnisi in kinplo Jerusalem offerri poterat,
275, 2. sacrificium Miss® astruitur, 276, 1. est minalenum soli Deo debitum et proprium,
ibi<L
Sacrilegii vindex acerrimus est Deus
148, 1.
Sadducæi undt 'ocarentur, eorum dogmata, 125, 1. erant
quasi JuJæui uiu Epicurei, tbuL eurum quinque errores,
397, 1. eurum bærtsis viguit tempure Christi, el quumodo ipse cam 'nens rvlutant,
IbO, 2 el »eqq»
Saeculum dicitur a senio, an recte,
3U2, 1.
Sal quarum rcium sit symbolum, 50, i. hospitibu» cur
aule umilia apponi ioliluin, ibid, cur veteres emn i<>carint divinum,
ibid.
Salamiua urb* Cypri,
277,1«
Saluinums exorcismi an magici, et quando ab eo compo­
siti, 352, 2. Salomonis porticus in templo qu® dice­
retur, lis, id seqq. 149, 1. an m Coo insula equos
generosos emerit,
378, 1.
S. Saluuscur ad vitam redire ju»>u* sil,
226, 2.
Salus justili® individue adbæret,
231, i.
Sdlulaliu Sancturum elUuix
30.1 ; 115, i.

468
ÍNDEX RERUM
Sa I nía lores qui morbos halitu sinunt, in tolerandi, 437,1.
Samari® urbis descriptio, situs, elogium, 194, 2. prima
fidem Christi suscepit, 19 Í, 2. ab Herode dicta est in
honorem Augusti Sebaste vel Augusta,
194, 2.
Samarita negabant Spiritum Sanctum,
197,2.
Sambucus inter arbores infelices numeratur, hinc ex ca
Romae olim quotannis canes suspendebantur, et cur,
68, 2.
Samothracia unde dicta sit,
309, 2.
Samus insuta et vasa Simia quæ sint,
365, 2.
Smeli suas dotes et miracula soli Deo ascribunt, 119, 2.
sunt velut angeli corporei, 253, 2. sancti pauperes et
austera vit® pene soli miraculis clarent, 115, 2. Sancti
in Dei voluntatem se resignant, 433, I. sua presentii
peccatores salvant, 430, 2. eorum infirmitas et incon­
stantia, 6G , 2. hinc aliquando refrigescunt el cadunt,
194, t. eorum aspectus quam sit salutaris, 115, 1. eorum
umbra noxii malis, salutaris bonis, 150, 2. est eorum
salutatio mire efficax, 30, 1. sæpe dominium in bestias
nanciscuntur, 436, 2. sunt cosmopolita, 413, 2. cis in
peí ¡culis crescit spescl animus, 432, 1. multi in opu­
lentia fuere pauperes, 116, 1. ambulant semper in Dei
conspectu, 98, 1. miracula faciunt vel prece, vel potes­
tate, 118, 2. ipsis patria cœlum, terra exilium, 61, 2;
179,2. eorum cultus astruitur, 192, 1. quam sint bene­
fici, Û35, 2 ct si qq. semper cœlum aspiciunt, 61,2. ora­
turi concedunt ad loca excelsa, 233, 1, 2. sancti viri
semper ambierunt martyrium, 157, 2. Sanctis quibus­
dam mnricnlibus apparuit Christus, 185,1. sancti qui
cum Christo resurrexerunt, non rediere ad sepulcrum
cl mortem,
100. 2.
Sanctus diaconus quam Christi nomínese Jactaret, 252 2
cl seqq.
Sanctitatis primorum fidelium quæ præcipua fuerit causa,
105,1. «auctitatis vim etiam impii expavescunt, 106, I.
unctitatis omnis, tum creala?, tum increata fous est
Spiritus Sanctus,
87, 2.
Snidali! sunt calcei, sive munimenta pedum, 263, 2. eo­
rum f »riua,
2 i. 2.
S.incdnm concilium c quibus esset conflatum , 125, 2. in
eo damnatus Christus præsidentibus Caipha ct Anna,
ibid.
Smguiue (in) S. Stephani continuum miraculum Neapoli
cernitur, 193, 2. sanguinem super aliquem inducere
quid sit, 152,2. sanguinis esus ante diluvium vetitus;
etiam postea neo-christi.ims, 302 , 2. eum potabant
Gentiles, ibid, cum Christianos bibere dicebant Gen­
tiles, 303, 1. sanguine Jam vesci licitum, ibid. sanguis
Christi in triduo mortis ejus non fuit corruptus, 99, 1.
sanguis .Martyrum semen est Christianorum, 272, 2.
sanguinis baptismus est martyrium, quod expiat omne
peccatum,
54, 2.
|ipi< nies suo« Hebræi vocabant Sopherim^ Græci philoso­
phos, Chaldæi magos,
12”, 1.
Sapores usus est Imp. Valeriano ut scabello, equum ascen­
surus,
101,2.
Saraceni colunt stellam Venerem, eamque vocant Cubar,
177. 2.
Sarmenti proprie quid sint,
436, 1.
Saron qu® sit urbs, et quæ in ea gesta,
224, 2.
Satau® quod sil etymon, el quid proprie significet, 146,1.
non sic cum prunum vocavit Christus cum ab co len­
taretur,
ibid.
Sali-factio Jasonis Thessalonice pro Paulo quæ sil, 318, 1.
Saul rex an XL annis imperarli,
291,1.
Saulus unde sic dictus : comparatur cum rege Saul, com­
paratur inferno, item fluctui inquieto, 208, 1. — Vide
reliqua m Paulus.
Scandala quælibet vitanda, 36,2. eorum quanta sil maliba.
211, 1.
Sopbx cur addantur navibus onerariis,
428, 2.

ET VERBORUM.
Sccnofjctoria ars S. Pauli quæ esset,
312,1,
Scenopegiæ festum per septem continuos dies celebraba­
tur,
76, 1.
Schismatis primi In Ecclesia Hicrosol. quæ fuerit cau<a,
160, 1, 2.
Schola quid proprie sit cx vi verbi, 351, 2. scholam ma­
gicam quando Apollonius Thyanæus Ephesi instituerit,
ibid.
Scientiam a Deo infusam el revelatam habuit S. Paulus,
31, 1.
Scipioni Roma parum grata exstitit, 389, 1. ejus paupertel,
i 16, t
Scriba qui Ephesios tumultuantes compescuit, quis fuerit,
360, 1. Scribæ qui essent,
12 *, 1.
Scripta Clementis Alex, sunt ab hærelicis vitiata, 258, L
Scriptum quatenus scrulandæ sunt, 318,2. Scripturas
tractabant Judæi in synagogis, 315, 2. eas docebant,
describebant, ct interpretabantur Scribæ, 19 , 1. vii
sine interprete intelligunlur,
204, 1, ?
Sedere cur dicantur linguæ igne® super singulos Apostolorum,
83, 2.
Seditio unde dicatur : an bona vel mala, 298, 2 el seqq.
Sclenem suam quamnam esse diceret Simon Magus, 196, 1.
277, I
Seleucia urbs dicta a Seleuco Nicanore,
42*. i
Seleucus, rex Asi®, cur dictus Ceraunius,
352, i
Semicinctia quæ dicantur,
123, 1
Senatores sini seniores,
Seneca fuit Stoicus, non Christianus, et moriens sangui­
nem suum Jovi libavit,
344,1.
Sententiae Areopagitarum instaroraculorum
habeban­
tur,
322, 2.
Sepelire mortuos propriumpiorum opus est,
191,1.
Septem diaconi cur Apostolis assisterent, et dein Episco­
pis,
161, t.
Septembri (in) cur incommoda sit navigatio,
425, 1.
Septuaginta quinque animas quomodo in Ægyplum in­
gressas dicat S. Stepbanus, cum tantum fuerint LXX,
173,2.
Sepulcrum a quo emerit Abraham,
174. 1.
Sepulturae Christianorum mos priscus, <92, 2. sepultura
(dim carebant ex Ecclcsiæ statuto monachi proprietà­
rii,
148, 1.
Serapion quo pacto a tenlatione gulæ sit liberatus, 355, i.
Sergius Paulus qua occasione n S. Paulo conversus : re­
latus est inter Sanctos, fuitque Narbonæ Episcopus,
279, 2.
Serpentes quomodo sint trilingues, 80, 2. an impune
tractari a quoquam possint, 437, 1. serpentes in Melita
non nascuntur, et illati venena expuunl, 435. 2cl scq.
436, 2. adversus eos quomodo Marsi cl Psylli sint
ili.» i,
t37j I.
S. Servulus pauper et paralyticus moriens miram odoris
spirabat fragantinm,
20. 2.
Sessio apta contemplationi, hinc quietas mentis est symbo­
lum,
80,L
S. Severinus quare In Purgatorio punitus,
113, 2.
Sexta hora orationis quæ, 233, 2. sexta hora erat pran­
dii,
94,1.
Sexus femineus præ virili solet esse pietati addictus,
443. I.
Sibyllæ virginitate meruerunt prophetiae donum, et unde
cognominat®, 379, Lex iis potuerunt Athenienses dis­
cere fulurain Christi incarnationem,
325, 1.
Sicarii et sica quid sint,
185, 1.
Sichem urbs varia postea habuit nomina.
173, 9.
Sicilia unde vucetur, 440, 2. a S. Pelro fldem el Episco­
pos accepit, 439, 1. in ca quid egerit S. Paulus,
439. i, 2.
Sicut in Script, rrpe non similitudinem, sed veritatem
s.gmhcnt,
j.
Signo quodam an designatus fuerit Apostolus Matthias,

;h
“

A-J

INDEX RERUM ET VERBORUM.
4W
72,2. signo visibili quasi risibilem se. rivld» re Apostolis Specie (una sub) commnntcaro hleli sufficit, 106. t. spe­
cies rerum omnium Deus angelis ab initio indidit,
Spiritus Sanctus voluit,
80, 2.
88, 2.
Silas an idem sil qui Silvanus : ejus elogium,
303, 2.
Sileni quæ essent imagines, 394, 1. cl qui iis assimilenlur Spelunca juxta Melitam magna in veneratione habetor,
n Platone, ibid, tales sunt ii qui mundo obscuri sunt,
435, 1.
nl Den nnli,
ibid.
Spcrmotagus quis sit, sic dicta etiam avis,
321,2.
S. Simeon Episcopus flieroiol. sub Trajano senex mirly- Spes omnia perfringit, 18, 1. esi tone magis augrnda,
cum creccunl pericula el adversa, 261. 2. Smeli* ea
rin afficitur,
,
7,1.
crescit in afflictionibus el periculis. 432, 1. spe* vita»
Simon quid significet, el unde dicatur,
301, 2.
immortalis e«t vita vii* mortali*, 41, 2. spes e*l omni­
Simon, paler Rufi, qui crucem Domini portavit, cujas fue«n,
91,1.
potens, 18, i.spe* Israel r*lChri<lm.
433, 1.
Simonis coriarii in domo cur S. Petrus hospitaretur in Xyip quid proprie signified ennlra D- xam,
116, 2.
Spiridinn Episc. Trimilunthi* pecuariam exercuit, 27, 2.
Joppe, 227, 2. ejus hospitalitas,
ibid.
Simon Mngu* volans e*l in terram dejectus per preces Spiritum Domini tentare quid sit,
149,1.
Apostolorum, 8, 1. n Romanis habitu* ut deus. ibid. ei Spiritu (de) majorem, quam de corpore cunm gerere
in arte magica Humi successit Apollonius Thyanæu*,
optimus est monendi modus ,
J85. 1,
ibid, dicebat se es«c deurn, 195, 1; 196. 1. alia ejus Spiritu* Sindus post ChriQum quasi incarnatus c*l in
linguis ignei*. 39 . 1. ejus diviniti* astruitur, 147, 1.
delira dogmata, ibid, fuit primus hærcsiarcha, 195, 1.
quare Hiero*olymis in Apostolo* mi«‘u* sil. 5!, 1 et
(Ide credidit, 196, 2. fuit parens timoni®. 199. 2. vole­
*eqq. cur vocetur prnmi<*io Patris, 53, 1. r«l proprius
bat S. Sanctum emere et vendere, ibid, ambivit Episco­
novo Testamento, i6id. quoinMo Apostolos auriorarit.
patum. ibid. S. Petrus ei maledicit, 2Oi ,l. fuit liæreti47, 1, 2. dalur in Confirmationi* Moramento, !98. 2 d
cus. 202, 1, 2. ejus exitus ,
-03, 1,
seqq. ejus effertus, 199,2; 39.1. est ipse donum, 2ot. 1.
Simon Zelotes, id est Cananæus,quis fuerit : unde dictus
datos est omnibu* Chri<li discipulis, 77, 2. cur venit
Cananæus, 04 . 2. Simon ct Judas apostoli quando oc­
cum sono et repente, 78. 1. cm de -cutin, ibid, ejus
cisi sint,
7, 1.
elogia, 79, 1,rur venit cum venio vehementi, ib»d. di­
Simoni® qni< sit anclor, 199. 2. ea est pejor hrresi Maceversis in figuris alia* oppiruit, 2. e*l qn tsi ventus
dnniaiionirn, 200, 1. e*l proprie peccatum in Spiritum
ecnephias, ibtd. non limen venit cum vero vento,
Sanctum, ibid, quid sil proprie simonia, ibid. ea infecti
80, 1. cur in linguis igneis venerit, 2. ?Ju< symbo­
202, 1.
excommunican'ur, 201, 2. vocatur fel,
lum est Imgua,
81, 1.
item igni*, 82.2 ejus
199, X
Simoniaci antiqui Testamenti qui fuerint,
effectus in animis Apostolorum ct fidelium, 81,1,
109,1 el*eqq.
Simplicitas physica el moralis quæ sil,
2. cur sederit super singulos Apostolorum, ibid.
Simulacrum proprie qmd sil, el unde dicatur; Ecclesias­
an crearit eos Ephcnpos, 84, 1. eum quisque fidelium
tico usu in matam pariem capitur,
324,1.
diversum et imparem accepit, ibid, inter ejus adven­
Sinenses tunicis solum se accingunt, et carent femorali­
tum et incarnationem Christi quinque analogi®, ibid. 2.
bus,
263, 2.
quis, quali* el quantas sit Spiritus Sanctus, 85, t et
Silus rectus decet corpus gloriosum,
CO, 1.
seqq. est Deo iotrin*cci!s el substantialis, ibid, proce­
Sixti III liber de divitiis editus a Pelagianis,
376, 1.
dit a voluntate «.-I amore Patris et Filii, ibid., 2. est pri­
Sobrietatis verba quomodo Paulus se loqui diceret, 421, 1,
mum cl increatum «Ionum Patris el Filii, iuid. quo­
Societatis Jesu elogium, 249, 2. eju* Patres in Indiam
modo dicatur imago Filii, 86,1. realiler dalur justis,
navigantes cur genu flexo in littore orando invicem
ibid, est gratiarum parochus. 2. infusio cl effusioSpivaledicant,
376, 2.
ritus Sancti, qui differant, 87, L
eo quomodo ¡uni
Socrates e carcere fugere noluit, 313, 1 ejus forma alia
Apostolis repleti, ibid, cur vocetur Spiritu* Sanctus,
erat quam mens, 394 , 1. cur sil in Areopago cclxxm
87,2, indidit Apostolis omnium linguarum cognitionem,
sententiis damnatus,
322, 2.
88, 2. venit hora tertia ab ortu solis, 94, 1. qu* vis,
Sodalitas tam sancta nulla est, quæ non Libeat suum næ221. 1. cur dicatur Paracletus, 223, 2. Conciliis pro-est
wui,
67t -•
cl adest, 304, l. eliam a Filio procedit, 77, 2; 307, 2
Sol cur vocetur xXtc;, 329, i. sol est liieroglyphicum
Dei, 328, 1. sol oriens ct occidens symbolum e>t S. Stanislaus Episc. Cracoviensis quemdam Petrum ad
vitam revocavit,
Christi, 48, 1. eo occidente et oriente barbari Deum
adorare solebant» 151, 2. soles 1res apparuere anno Stanislaos Hosiu* Card, eliam per viam in curru lectita­
bat , 204, 2. ejus de haereticorum digladiationibu* sen­
Christi LI, el simul omnes in cumdein orbem coie­
tentia ,
396, 2.
runt,
4, 2.
Solarini in Sicilia an Paulus fuerit aliquando,
439, 2. Stans Christus in cado cur a Slephano visus» ISI, 1, 2.
151. 2.
Somnia sunt indicia vigilantis animi, virtutis aut vitii, Statio symbolum est constanti®,
Statua cur ab Ephesiis donatu.* sil Apollonius Thyan®u<,
308, 1.
356, 1. statu* Simoni* Magi Rom® quid Nero inscrip­
Sonus cum quo delapsus est Spiritus Sanctus, quid deno­
serit, 203. 1. cur statuam suam Caius Cahguta Imp,
tet, 78, 1. non fuit verus ventus, sed venti sonus.
in templo Hierosolymitano poni voluerit,
3, i.
80, 1.
7l, I.
Sopater orat patria Bcrœensis,
361, 1. Status cujusque velul via ct stadium est,
Sortes Apostoli quas miserint, et quomodo, in electione Stella Magis apparens quam lucida foret, 420, 1. stellis
cur Apostoli comparentur,
78, 2.
Multili®, 72, 2. fuere diversi sortiendi modi, ibid. S. Mat­
thias quomodo per cas fuerit designatus, ibid, quare S. Stephanus primus Rbegiensium Episcopus fuit martyr,
441,1. ejus elogium,
ibid., *2.
Apostoli rem tantam sorti commiserint, 73» 1. sorte* in
rebus sacris quando sint licit®, ibid, usitatae fuere iu S. Slephanus diaconus cl protomartyr an fuerit c lxxh
discipulis, 164, 1. habuit nomen Gr®cum ct patriam,
veteri Testamento : Jam sunt prohibits in electionibus
al llebrœus fuit origine, ibid, ejus dignitas cl dotes,
pastorum, ibid, sors Malthis qualis fuerit, 72, 1. sortis
ibid, et seqq. ejus fides commendatur, 164, 2. fuil plenus
nomine cur vocetur Apostotalus,
67, 1.
Spiritu Sancio, ibid.; 166, 1 ; 167.1; 179, 2. quod cri­
Sosthencs quare percussus a Judicis Corinthi» 344, 2.
men ei objicerent falsi testes, 167, 1, 2. facies ejus erat
Paulo favebat, etsi esset Jud®us,345J«Sanctis ascriptus
angelica ob fulgorem, cur, 168,1 ; 2. bononflee loquitur
est,
ibid.
de Mose et Abraham, 172, 1. an in historica sua narSnter (cur) rei Antiochus dictus sil a suis,
153, 1.

INDEX RERUM ET VERBORUM.
470
ration* lap<u< iit memoria, 174,1. cur fuerit tam acer, Tarsus urbs unde dicta : abundabat navibus : ejus
celebritas, 215, 2; 324, 2. undo accepit jus civitatis
et tonet subito in Judaeos, 17^, 1. legem veterem
Rom., 391, 1. est patria Pauli,
215,
quanti faceret, 1’0, >. quam Dei gloriam viderit, ibid.
302, 2.
ct s*qq. non vidit eam oculis corporeis, 18,1. quo­ Tartari potant in siti «anguinem equinum,
modo viderit cœlos apertos, et quire, 180, 1. totus I Tittw e«t vox militaris,
«84. h 2.
233, 1.
vidit Jemni stantem, et in cœlo empyrco , cur Tecta P.ilæ-tinæ domorûm erant plana ,
et tiXitvi.
105.
|v2;2. cur >d dixerit ud/ri ibid. extra civitatem cur a Trictrac; quid significet, et
438,
Judæis raptus, 183, 1. ubi sit lapidatus, 5. ejus ca­ S. Trimus eH patronus nautarum,
Tempestatis marins hypo typosis,
420,
pitis vestigia et signa adhuc hodie in lapide, in quo
exspiravit, apparent, ibid. B. Virgini martyrii sui Templum quanto cum commodo frequentetur, 108,1.
templum Dianro Ephesiæ quanta haberetur in venera­
coronam debet, ibid, cju- ictas, ibid, quando -it lapi­
tione, 357, 2. ejus magnificentia, 358, 2. id quando
datus, 184,1. ejus encomia , ibid, cur mortuus sit
ct a quo incensum, et dein eversum, ibid, templi
genu flectens, 186, I. cur moriens clamant, ibid, quo­
Judaici descriptio, 118, 1. ejus prætor quis esset,
modo nret pro lapidantibus, ibid, chnrilate Judæos
124, 2. ipsum soli Judæi ingrediebantur, nulli Gentiles,
oppugnavit, 186, 2. precum ejus vis, 187, 1. excepit
ibid. 384 , 1. illud gradibus ascendebatur, 111 , 2. id
S. Pauli moriditis animam, ibid, est patronus oran­
tium pro hostibus ct obstinatis, ibid, reliquiarum ejus
expiatur cum cæde aut alio scelero esset pollutum, in
die expiationis, 384, 2. templi nomine aliquando voca­
miracula, ibid. 2. et 192, 2; 193, 2. ejus sepultura,
191.1. ejus reliquia? quando el quomodo invente,
tur atrium laicorum, 384, 1. templum non gaudebat
192, 2 et seqq. quomodo in Europam el Africam delate,
jure asyli, ibid, eo gaudent templa Christiana, ibid.
193.1. apparet virgini Polcheria», ibid, ci S. Laurentius
templum Pacis quando Romæ exstructum, 9, 2. tarnRome m sepulcro locum cessit, ibid. 2. Christianos
plum magnificum Helena Imperatrix erexit in monte
juvit Hierosolymnm oppugnantes,
ibid.
Oliveti : et ipsum superne apertum, 63, 1. templum
B. Stephanus, rex Hung.iriæ, .i S. Stephano protomartyro
Hcliopolitanum dictum Onion, a Vespasiano Imp. de­
regnum obtinuit, 187, 2. per angelos ab hostibus est
moliri jussum, 9, 1. templum Lateranense Romæ unde
liberatus,
269, 1.
dictum, 7, 2. Deus in templis solis manufactis nou
Stimulus contra quem calcitrarci Paulus, quis esset,
habitat, 177, 2 et seqq. templorum structura, ornatus,
2lj, 1, 2.
frequentatio commendatur, 112, I. eorum violatio et
Stoici unde dicti,et eorum paradoxa ,
310, 2 el seqq.
eversio graviter a Deo punitur, ibid, eorum profanatio
Slnniarborum tria sunt genera, el illa peccatores con- 1
evidens signum est iræ Dei et cladis imminentis , ibid.
vertentibus assimilanlur,
235, 2.
in iis Abissini nunquam sedent,
2.
Studium proficiendi quantum S. Paulus habuerit, 30, 2. I Tempore exiguo multa colligi potest merces et merita,
studia nimia ac parcimonia vicius pallorem et maciem
227, 1. tempora orationi statuta servanda sunt, 113, 2.
homini conciliant,
348, 2.
Tenlationcs carnis et diateli quomodo vincantur, 249, L
Stupor vocem eripit et mentem,
214, 2.
Tentatur Deus tripliciter a nobis,
300, 3.
Blyghaqua quam sit acris,
231, 2. S. Thcreste votum de faciendo co quod erat perfectius,
Sullocata cur velentur Christianis, 302, 2. ea censebant
142, 2.
Ethnici esse cibi deorum, ibid, ab eis Judæi logis Terminum temporis et loci cuique genti præscripUt Deus,
praescripto abstinere tenebantur,
. I.
/4W.
Suffragii jus in Conciliis soli Episcopi habent,
209, I. Terra Melitensis sanat quoslibet morsus veneno«o$, item
Sumptus in nazaræatus voto quare fierent,
882, 1.
valet contra alios morbos, 435, 2. terræmotus factus
Superbi quomodo a Deo puniti,
271, 1.
orantibus Apostolis, ejusque varia symbola, 131, 2.
Superbia* remedium est mortis meditatio, 292,1,2. super­
torr.vmolns factus orante Paulo cl Sila, 312, 1. terra
bia bæreseos fons est, cl signum hærelicoruni, 195, 2.
Sanctis est vehit carceret exilium, 172, 2. terra tota
cur sit summa injustitia,
366, 2.
habitabilis et habitata est,
329, 1.
Superior sit potius prudens, quam sanctus, 70, 2. supe­ Terrores magis feriunt dura peccatorum corda qunm
rior aliquando mittitur,
197, L
blaixlitiæ,
338, 1.
Superstitiosi el superstitio unde dicatur,
323, 2. Tertullianus ex oratore forensi factus Christianus, 402, 2.
Symbolum fidei ab Apostolis compositum est ante eorum
quare librum ns Pallio scripserit, ibid, censuit animam
disceMum e Jerusalem, ct dispersionem per orbem,
esse corpoream, 397,2. quo anno Christi vixerit, 132, 2.
2, !•
Testes quæuam S. Stephano Impingant,
167, 1, 2.
Synagoga» variorum Judæorum erant Hierosolymis. Testimonium teniirn a populo babral ordinandus, 161, 1.
166, L 2.
Testimonii tabernaculum cur dicatur,
177, 2.
Zuvx>£w0ju unde dicatur,
50. 1. S.Thnddæusquando ad Abagarum regem missus sit, el
Sy nixibus (in) quem ritum et ordinem servarmi primi
eum baptizarit,
3, i; 257, 2; 258, i.
CbrMiani,
105, 2. Theatris (In) olim spectabantur hominum et ferarurn
flyr.icusæ urbs describitur,
438, 2.
pugn®,
361,2.
Syrtis et syrtes quid sint in mari ,
129, 1. S. Tliecte conversio quomodo facta sit a S, Paulo, ejus
elogium , 287, 1. cur vocetur protoninrtyr, 2. quando
defuncta sit cl ubi sepulta, ibid, ejus vitam qui
T.
scripserint, ibid, varia ejus gesta, 288, 2. nn sit vere
Tabernaculum David quando rcædificatum sit,
301, 2.
mortua , ibid, varia ejus encomia ,
ibid*
Tobda vox quid tonet, cl unde derivetur,
225, 1. Themistocles erga Athenicn-cs ingratos gratus fuit,
Tabitha mulier est • S. Petro ad vitam revocata, dein
389, 1.
certa de sua salute fuit, 226, 2. in statu gratiæ deces­ Tbeodas seditiosus quis fuerit, an fuerint «luo hujus
nominis,
i ,
serat ,
¡bid.
Tainbcrlants Bajazetcm , Turearum Imperatorem , quam Theodorus Mopsuc«tenns hæretlcus docebat Christum
viliter habuerit,
10t, 2.
esse merum hominem,
102, 1.
Tajiquam in Script, sæpe veritatem rei significai, non Theophilus , ad quem Luca* scribit Acta sua , quis fuerit,
similitudinem,
82, 1.
45, 2. fuit civis Antiochenus nobilis ct Christianus,
46, 1.
5. Tornita moriens vidit Cnristum sibi apparentem, 185,2.

INDEX RERUM ET VERBORUM.
471
Therlaca quando Invenía el undo dicta,
436, i. I Unanimitatis medi* et pretium : qutm ei Dei «il gnta,
133, 1, l.
361, 1.
er.Hepaxilv Idem esi quod bestiis objici,
Thesauros suos reges Aii® in templo Diana ut in loco Unio primorum fidelium, 133, 2. ejn« duo media, 133,1.
tutissimo reponebant,
ipsa cit cauta cur instituts sil deinde vita cœnobitica,
358, 2.
Thes^.donica civitas qu® sil, ct unde vocata ,
315, 1. I ibid, unioni* quanta sit vi», 32, 2. er.m symbolice tigni(leant quatuor animalia Eiechiclii, ibid, uruo impio­
Tbessalonieenses erant Macedones,
424, 2. !
rum rescindenda est,
381, 1.
8. Thomas Apostolus quando sit occisus,
9. 2.
S. Thomas Aquinas orationis mire studiosus erat, 232, 2. S. Urbani Pontificis in tribulatione gaudium,
293, 1.
33, 1.
cur dictus Doctor angelicus, 169, 2. dictus to* mu/ut, Urbes metropoles cur ante alias convertendr,
Uxorum communitas legi m lurae repugnat, etsi eam Pialo
ob silentium,
ibidin sua republica inducere voluerit,
Thure accenso honorandi defuncti,
192. 2«
Thyatira civitas Lydi® erat,
310, 2.
Tiberii Imp. crudelitas , 255, 1. quam lucidos baberet
oculo*. 329, 2. ab exilio Rliodiensi est ad imperium
vocatus. 255, 1. Christum inter deos referre voluit, Vadiani heretici, cur dicti sint Anthropomorphize,
ibid. 223, 1 ; 311, 2. qaando sil mortuus, el (jus epi­
308, 1.
taphium,
2, 2. Valerianus Imp. majo credens periit,
356,
Tibialibus non utebantur veteres Ilebrxi, Græci el La­ Vallis Jotaphat subjacet monti Oliveti t et urbi Jerusalem
tini,
243, 2.
vicina est,
62, 2.
Vas Hebre is est quodlibet instrumentum, 216, i. vas
Timon diaconus fuit vir sanctus ,
165, 1.
lineum S. Petro oranti visum quid denotarci, 234, 1.
Timor paulalim amorem Dei inducit vetui seta filum,
155, 1.
212, 2. is in Sanctis est amore mixtus, 228, 1. timor Vectigal Judæis quale velitum esset.
263, 1.
Dei in Script, idem est quod pietas et cultus D»i, 191,1. Velocitatis commendatio.
ibid.
Velociter surgere cur Petrus in carcere jubeatur,
timor species est reverenti®,
106, 1.
S. Timotheus quam probus esset, 906, 2. fuit primus Venti in mari tempore hiemali sæpe mutantur, W» t.
80, 1.
eorum quae sint commoda,
Ephesinus Episcopus,
6, 2.
Verbum liebreis quid significet, etiam (actum el opus
Titus Imp. Jerusalem cl Judæam subigit, 8, 2 ct seqq.
significat, 372, 2. verbum Dei assidue audiendum,
dictus orbis delicia, 9,2. ejus clementia et beneficentia,
105, 1. ejus effectus, 106, 1. verbum capitur wpc pro
ibid. eJus mors,
(tad.
Evangelio , 236, 2. Verbum dicitur Christos Filius Dei.
Toga vestis Romanorum propria, et signum civis Ro­
item ejus dicta et facta,
240, 2; 241, 1.
mani,
390, 2.
Traditiones a Christo acceptas Apostoli Ecclcsi® cl pos­ Veritas nec eloquentiam, nec potentiam timet, 404, 2. in
indivisibili consistit,
387, 1.
teris tradiderunt,
50, 1.
271, 2.
Trajanus lmp. a Nerva adoptatus fit Imperator, 12, 1. Vermibus consumptorum exempla,
414, 2.
ejus in Christianos clementia, ibid, ejus vitia,
2. S. Veronica quæ ct quilis fuerit,
Transfigurationi Christi in monte Thabor qui Apostoli Vespasianus putatus est esse Messtas, an miracula fecerit,
8, 2. fit Imperitor, ibid, ejus mors,
9, 2.
interfuerint,
256, 1.
Tribulatio rectissima via ad cœlum esi, 294, 1. nos in ca Vestes scindebant Judæi iu bla*phemia, 295, 1. vestes
gcsl.ivit Christus a resurrectione, ct quales, 61, i. m
gaudere oporlct,
156,2.
quali ascenderit,
vestes alba sunt angelorum,
Tribunal Arcopagilicum quis instituerit,
322, 2.
61, 2. vestem albam olim gestabant nobiles et magis­
Tribulum cur Christus solverit, cum ad illud non tenere­
tratum ambientes,
239,2
tur,
155, 1.
Vestigio Christi m monte Oliveti adhuc exstant, 63, 1.
Triennio (olo evangelizarunl Apostoli inJudæa, 259, 2.
Via vit® Christo fuit resurrectio,
99, 2.
S. Trinitatis person® debent in baptismo exprimi, 103, 1.
ipsa rcalilcr habitat in anima justi,
86, 1. Viator fuit Christus in hic vita usque ad resurrectio­
nem,
ibid.
Tripolis qu® sil civitas,
247, 2.
Victim® olim cur coronarentur, 291, 2. et ex qua herba,
Troas regio Asiæ et urbs ubi sita sit,
307, 2.
ibid, cx ca immolata apud Judæos eliam laici minTrophimus, discipulus S. Pauli, Arelatcnsibus in Gallia
dticab-uil ,
235, 1.
prædicavit,
243, 1.
Tryphæn® ct Trypho*® elogium ,
288, 2. Vidu.T Græcorum qua in re despect® essent in ministerio
quotidiano,
160, i.
Turba causa est dissensionis,
160, 1.
Ture® Conslantlnopolhn cur in festo Pentecostes Gnvcis Vigiliis quatuor noctem dividebant Romani et Judæi,
399, 2. vigili® fidelium nocl urn© in precibus, 267, 2.
subactis invaserint,
77, 2.
ca* coarguit Vigilantius bærclicus,
ibid.
Tyehicus fuit Ponti administer inferendis litteris, 964, 1.
Typhon qualis sil ventus, cl ejus natura, 427, 1, 2. ejus S. Vinccnlius Fcrrcrius semper pene pedes provincias
oberravit, 27,1. eliam puerus docebat privatim, 32, I.
præsagium, vires, nmelium : unde dicatur,
ibid.
quire varios presbyteros secum ducerei, 33. 1 ; 308, 2.
Tyrannus in cujus schola Paulus Ephesi disputavit, quis
una lìngua loquen* a variis gentibus intelligebatur, 87,2.
tu-1R,
351. 2.
Tyri opes in confidenda ct vendenda purpura sit® erant, Vincula S. Petri Hierosolymis,260, 1. ca honoravit Deu*
el Ecclesia, 261, 2 el seqq. eorum elogium, 262, 2.
810, 2.
Paulus quas epistolas c vinculis scripserit, cl qm ei
Î57,
Tyriorum affectus in S. Paulum abeuntem,
(une minlslrarint,
444, 2.
Vindicia Gentilibus erat Dea,
436, 1.
IJ
Vinum et amor insanirò faciunt, 93, 1. vino abstinuit
O
S. Paulus, 346,1, 2. vino et carnibus communiter abili
Ubios (in) quando ducta colonia ab Agrippina,
nuere Apostoli,
28,2.
Ubiquclarii censent Christi corpus cs*c ubique, 120,
Vipera undo dicatur, 436, 1. ejus pestis,
ibid
Ultio Dei homicidas facinorosos persequi solet, 436,
409, 1.
Umbra Pauli an mortui revixerint, 359, 1,2. umbra Petri Virginum vox tonitru est,
quam esset salutaris, et quomodo id fieret, 150, 1. Virginitatis præmium est sapientia ct prophetia, 379, L
umbra qualitatem accipit a corporibus : id observandam . ejus symbolum e.d rosa, 268, 1. virginitatem illibatam
servavit S. Paulus,
216, 2.
150. 2.
in arborum plantatione

478
ÍNDEX RERUM ET VERBORUM.
Virtus quanta tìnte Apostolis por Spiritum Sanctum, 50, !. I Votum paupertatis fecit Ananias apri pretium fraudans,
virtus an in cujusque manibus et arbitrio sit, 320, 1. 141,1, 2. id arcto servandum, 148, 1. in quo id silum,
virtute* omnes el vitia non Mint paria,
ibid,
ibid, nn id fecerint Apostoli, 27, 1 vola exacto impleri
Visio deitatiset humanitatis Christi erit objectum el cansa
debent, 146, 3. vola totalia non pas«im el leviter adiixtbeatitudini* essentialis ct accidentalis,
120, 2.
tenda a confessarli*, 148, 2. votum S. Pauli fuit naxaVi<ti<omnium sensuum nobilissimus, pro quolibet sensu
rnalus, 345, 2. votum violantes mentiuntur Spiritui
in Script, accipitur,
90, I.
Sancio, 146, 2. vota religionis tria sunt pnesbinlissitna
Vitam quomodo Deus omnibus det, 328, 1. vita cursus
holocausta,
142, 2,
ad mortem est, 292, 1. vita in communi primorum Vox sonoraac tubali* Apostolorum, 90, 1. vox virginum
Christianorum, 137, 2. sit e communis varia commoda,
est tonitru, 438, 2. vocis S. Pauli quanta fuerit efflet107,1 et seqq. viti «pintuills qua» sit, 99,2. Ojus
cu,
343, I.
perfectio in quo sita sit, 81, 2. nd earn tria requirun- Vulpe (cum) vulpinandum est,
395, 2 et seqq.
tur, 84, 1. vita ælcrna an dici possit ipsa lides, 285, I. | Vulturnus quis sit voulus,
420,2 ; 427, 1.
ipsa est omnium dolorum levamen, et stimulus ad I
omnia aspera agenda, 41, 1, 2. vita Sanctorum cum I
X.
Es ingetio quadi it,
99. 1.
Vitellius Imp. astrologos morto mulctabat,
356, 2. I Xantippe aS. Paulo in Hispania an conversa,
445, 2Vivendum nobis in Christo est, 103, j, vivimus in Dei I
idea el providentia,
332, 2. I
Z,
Vivi quomodo dicantur judicandi,
242, 2.
V<x dm Dei est gratuita, et velut ex sorto, 67,1. vota- Zibulus dorico dicitur Satanas,
146, 1.
tiene sua quisque sit contentus, 73, 2. vocation’ De*. Zachæus non idem est cum S. Mattina, 71, 1. an fuerit
homo respondero debel, 214, 1. vocatio S. Pauli du*
Gentilis,
ibid,
plex fun
15, 2 et seqq. Zebedæusan frater S. Barnabæ, 139, 2. an idem vocetur
Voluntar own quMn Opulenta, et substituitur pro operiAristobulus,
ibid.
bus quæ prestare non possumus, 227, 2. voluntatis pia j Zelus sancti Pauli ardentissimo* fuit, 34, 2. zeli commoninclinatio magis qmin intellectus propensio ad fldern redatio, ibid, ejus effectus,
35,1.
quiritur,
166, 1. Zelo!» tempore obsidionis Hierosolyma) maxime in cive'
Voluptas quam brevis et fugax, 321, 1. ejus in hac vita i
sunt grassati,
8, '
tantum est delibatio, in futura satietas,
233, 2. | Z*ú; unde dicatur,
.U9, 2; 292, x

VAAAAKAA^A**A*AA<KKV\A\\A*AV< *%*.**■RAW» \V^ARA VIRAAAAWARRAR \ O »RVRR WWW

t KX < 1111V VV

INDEX

MATERIARUM MORALIUM
HIS COMMENTARIIS CONTENTARUM
ÇV.E iD F.VAXGFXIORUU DOMISICIRUM, AC FESTORUM ET FERIARUM XO'iXULLARUM PER AXXl M A COMMOOATARU
VERBA, IN USUM ET GRATIAM CONCIONATORIAM , ADAPTANTUR.

DOMINICA n ADVENTUS.
Claudi ambulant.

mystica qua» sit et
qualis,
116,2.
Pauperes kvangklizantub. Paupertas quam sit opulenta
præ divitiis, 115, 1. Paupertatem cur primi fideles sint
amplexi, 134, 1. Ejus amor postoa crescente Ecclesia in­
crevit, 135, 1, 2. Paupertatis votum exacte servandum est
et nullatenus violandum, 148,1. Paupertas S. Pauli ,17, 1.

Claudicatio

DOMINICA in ADVENTUS.
Quid

ergo baptizas

lis fuerit,

? Johannis Baptiste baptismus qua­
850, 1, S.

DOMINICA IV ADVENTUS.
Pn.EDiCANs baptismum poenitsntiæ. Praedicatoris humilis schema , 14, 1. Praedicatores quam difficulter animas
Christo piri.inl,
35,2.
Poenitentia. S. Pauli jugis mortificatio et pœnilentia,
11, 2.

IN FESTO S. STEPHANE
S. Stcphani Protomarlyris etymon et dignitas ,164, 1.
fulgor faciei (jus, 167, let seqq. quam acriter in Judæos
pervivaccs invectus sit, 178, 1. quomodo viderit gloriam
Dei adhuc in terra consistens, 180, 1. quomodo viderit
Jesum stantem a dextris Dei, 181, 2. ct cur id Judæis
dicat, ibid, ejus lapidatio ct mors, 183, 1 ct seqq. ejus
encomia, 184,1. orat pro hostibus suis, 186, 2 el seq. ejus
festum quando et a quibus institutum, 187, 1. quomodo
post mortem sit honoratus, cl quomodo ejus reliquis de­
tecte,
193, 1.
IN FESTO S. JOANNIS.

Responso

accepto in somnis.

Somnia sunt indicia animi,
quali-» fuit dum vigilaret; item virtutis aut vitii erga qu«
homo propendet,
308, i.

IN OCTAVO EPIPHANIÆ.
Vidi Spiritum

descendentem qcasi colcmram de coelo.

Qnomodo, dum baptizaretur Christus a Joanne, cœli sint
aperti,
ili* 2 ct <eqq.
Veni ego in aqua baptizans. Joannis baptismus quilis
fuerit, 550,1, 2. Baptismus vero Christi quis fuerit, 103,1.

DOMINICA INFRA OCT. EPIPHAN.
Sedentem

Doctorum et

audientem.

Lectio li­
brorum spiritualium quam utilis, quia in illa docemur a
Deo : poil lectionem vero orandum,
205, i.
Jasus crescebat ætatk et gratia apud Deum et ho­
mines. Pulchritudo corporis indicat animi pulchritudi­
nem,
176, i.
in medio

DOMINICA III POST EPIPHAN.
Non inveni

Is bail.

Fides cur
vocetur vita sterna, 285, 1. Fides S. Pauli quanta fuerit,
17. 1.
Mclti recumbf-nt cum Abraham, etc. Christiani nomi­
nis quanta sit dignitas,
25!, 1 ct seqq.
tantam

fidem

in

DOMINICA IV POST EPIPHAN.
Ecce motus factus est

magnus.

Mare quanta pericula
includat,
431. 1.
Ipsi vero dormiebat. Deus quare suos interdum tribu­
lari et affligi sinat,
294,1,
Domine, salva nos, perimus. Præscntia sancti alicujus
viri peccatores salvat,
430, 1.

Quid ad te ? tu me sequere. Curiosam S. Petri de

Joanne interrogationem sic Dominus repressit, hinc agi
poterii de curiosorum incuria, ct quomodo iis sit rrspontendum,
813, 1.

IN FESTO CIRCUMCISIONIS.
Vocatum est momen

ejus

Jesus. Nomen Je<u quam

amabile et suave fidelibus eno debeat, 128, 2. Illud invo­
catum pellit dæmones cx energumenis,
351, 2.

IN FESTO EPIPHANLE.
Ecce Magi

ad

Oriente. Ad Orientem conversi cur

63,1.
Vidimus stellam ejus. Astro olla judiciaria reprehen­
ditur. 356. 1. Cornelius Centurio an primus ex Gentibus
Mi conversus, el un ante cum nemo alius,
244, 1.

Christiani orent,

DOMINICA V POST EPIPHAN.
Cum autem

dormirent homines.

Cum Deo nos evigilare

eique indormire oportet,

151, 1.

Unde ergo habet zizania? In omni congregatione,

quantumvis bona, suus est Judas,

67, 1.

DOMINICA IN SEPTUAGESIMA.
Conducere operarios. An operatio sit ratio præsentiæ

Dei, 330, 1. Opere potius docendi sunt alii, quam verbo,
46, 1.
Ite et vos i.n vineam meam. Missio S. Pauli fuit legi­
tima,
16, 2.
Non licet miui quod volo facere ? an oculus tuus
nequam, quia ego bonus sum ? Deus dat sua dona gratis

INDEX MATERIARUM MORALTOM.
474
•ine ullo prævîo merito, 53,5. ip<e non est auctor mali et
DOMINICA III IN QÜADRAG.
prcrali,
91.2.
Erat Jesus ejiciens d.emonium. Judæi olim habebant
Mein sunt vocati, rara vi no flecti. Quinnip di­
352, 2,
cantur preordinili ad vitam «lemam, 28$, 1. Pr®Kienti& exorcistas, 352, 1. Nomen Jesu dæmones pellit,
Dei quomodo cohærcatcum libero arbitrio,
95, 1.
FERIA V.
DOMINICA IN SEXAGESIMA.
Singulis namus imponi ns. Laici nemini manus impo­
nant, sed Episcopi,
295,1.
Semen rsr verbum Dei. Verbo Dei intendendum est,
105, 1. Ipsum etiam in libris legendum, 205, 1. Predica­
FERIA VI.
tore* difficulter suos pariunt.
35, 2.
A voLirrATiirs vitæ suffocantur. Quanta sit volupta­
Jesus Arrnr fatigatus. Apostoli et ipse Christus Jesus
tis pernicies el damnum,
321, 1. pedites pogos ct urbes obibant, 27, 1. Ut Christus occa­
sione captata cx aqua puteoli mulierem Samaritanam
DOMINICA QUINQÜAGESIMÆ.
convertit, cl ejus cives : sic Dei providentia componit re­
rum occasiones,
55, 1, 1«
Respici. Sanctorum aspectus quam salutaris sit, 115, 1.
Occasione Biccbanntium instantium agi pnterit de cra­
DOMINICA IV IN QUADRAGESIMA.
puli et ingluvie. Ebrietatis corporalis ct spiritualis ana­
logic vari®, 99, 1 et seqq. Sobrietas S. Pauli quæ fue­
Ut facerent eüm regen. Ut Judæi Christum regem
rit,
98,1. facere voluere, sic Lycaonii Paulo u| Mercurio victimas
offerre voluerunt,
291, 1.
FERIA VI POST CINERES.
Dilìcite

FERIA IV POST DOM. PASSIONIS.

inimicos vestros.

Erga ingratos maximo os­
tendenda charitas, ISO, 1. Oratio pro inimicis efficacissi­
mi <M, qualis fuit S. Steph uni, 186, 2ct seqq. erga ini­
micos quantopere Paulus afficeretur,
37, 9 et seqq.
Estoti PEBFECTf. Christianorum qu® sint officia, 145,
1 ; 251, 2. Primi Çhrifliani tria in suis cœlibus facie­
bant,
105, 2.
Ceu facis eleemobtnaw. Beatius csl magis dare quam
accipere,
374,1.

Ix porticu Salomonis. Porticus Salomonis in templo
Hierosolymitano qu® esset, an eam Gentiles ingrederen­
tur,
H8, 1.
FERIA V.
Facio

opera

Patris mei. An operatio sit ratio presen­

ti® Dei, 330, 2. Faciendum prius est quam docendum ,
46, 1.

SABBATO POST CINERES.
Ut hl vestimenti Fjcs

fimbriam tamgbrbnt.

SABBATO SANCTO.

Vide no­

tata Dornin. XXIII poti Pentecost.

Ecce

tere æ motus factus est.

symbola,

DOMINICA I IN QUADRAGESIMA.
Accedens tintator. Diabolus Typhoni vento ob diver­

sas analogias comparatur,
427, 2 et seqq.
Si cadens adoraveris me. Magni si ruant, fiunt pessi­
mi, 58, 2. Ut Sotan hic adorari vult, sic et omnis Ii.’ere­
siarci) a superbus est,
195, 2.
Vade Satam. Satanas vox unde derivetur, et quid cx
vi verbi significet, 146,1. malorum conversatio omnibus
fugienda est,
103, 2 et seqq.
FERLA II.

QUAWDIH FICISTIS uni ex nu fratribus meis minimis,
miiii fecistis. Christus in membris suis patitur el honore­
tur, 911. I. Eleemosynas pauperibus facias ipse quoque
ralas habet, 225, 2. Fide dicta in festo >S. Michaelis, de
Parvulis.

FERIA II POST DOM. Il IN QÜADRAG.
Ego de

superis sum.

Anima origo cœleslis est, 33G, 2

•I tcqq.
FERIA IV.
Qn VOLUERIT INTER VOS MAJOR ISSE, SIT VESTER MINIS­

TER. Humilitas altos animos deprimit, 366. 2. Cur ipsa
vocetur ornata justitia,
366, 2.
Principes gentiim dominantur eorum. Principes potius
shl kffibilcs erga suos,
899, 1.
FERIA VI.

Limn quem reprobaverunt. Cbrislus qualis sil lapis,
127 2. quomodo sil lapis in caput anguli,
128, 1.
Qlu sicut Propuetam bum marebsrt» Sjf? Lycaonii
S 1'iulurnob eloquentiam putarunt esse Mercurium, 291,1.

Terræmotus qu® sint
2.

IN FESTO PASCHATIS.
Subrexit, non

nic. Quos dolores inferni solverit
Deus Christum a morto resuscitans, 97,2. Christus post
mortem vere descendit in inferniiin, 98,1, 2. Sancti qui
cum eo resurrexerunt, non redierunt deinde ad mortem
elsepulturam, 100, 1. Anima Christi qua ratione eum rcsuscitarit a morte, 48, 1. Post resurrectionem egit ipse
XL diebus in Ierra antequam cœlos ascenderet, 49, 1, 2.
Joannes citius cucurrit Petro ad monumentum. Velocitas
excutit aeedlam,
263, I.
est

FERIA II POST PASCHA.
Duo ex discipulis ibant. Religiosi semper bini ince­
dant, 111,1. Unionis quanta sit vi%
82, 2.
Qui potens fuit in opere et sermone. Docendi sunt
alii facto potius quam verbis,
105, 2; 46, 2.
Nos SPERABAMUS. S. Puuli apostoli spes in Deum invicta fuit, 18, 1. Christus Jesus quomodo sil spes nostra
¿t Israel.
448. 1.
Nonne oportuit Christum pati et sic intrare , etc. ?
Patientia S. Pauli quam intracta fuerit. 21, 2. Deus de­
crevit passionem, non nclionem necis Christi, .
2. in
passionibus nobis est gloriandum, 156, 2. Per tribulatio­
nes oportet nos ad cœlum tendere, 291, 2. Cruces cl pu­
siones quantam patientibus gloriam pariant,
44B, i.

FERIA III POST PASCHA.
Nolitf. timere.

reverentia,

Timor in Script, sepe capitur pro
10G, 1.

DOMINICA IN ALBIS.

I
Ubi erant discipuli congregati. Concordia facit cor
unum, el quare, 132, 1, 2. ejus in congregatione aliqua

INDEX MATERIAREM MORALIUM.
rclinêndrrqu» tint media, 133, 1. Communii wïta quo»
fructus adierat, 106, 2 cl seqq. Unioni* cl concordi»
quanta sil vis ,
32, 2.
Januis ci aums. An S. Petrus carccris, quo vinctui te­
nebatur, o«tta clauca penetrarli, an vero angelus hæc ei
aperuerit,
266, 1.
Pax vobis. Hac formula salutant suos Hebræi. Saluta­
tio Sanctorum semper efficax ct silutaris est,30,4, Ii

DOMINICA II POST PASCHA.
Bonus pastor

ponit animam pro oyibos.

«iritur anima quæ perit,

A pasu.e re370,1.

DOMINICA III POST PASCHA.

Vos vero contristabimini. Dolere et pati pro Christo
magna laus est,
157, 1, 2.
Tristitia vestra convertitur^ gaudium. Consolatio­
nes divine quam sint Miases, 223, 2. Christianismi vo­
luptas et gaudia quæ sint,
108, 2.
DOMINICA IV POST PASCHA.
Db peccato. Peccatum tripliciter fel cst.
202, 1, 2.
De justitia. Justitia quadruplici 1er in Scriptura arripi-

IN FESTO PENTECOSTES.
Quia Pater

Sed babeat vitam æternam. Vivendum nobis in Christo,

103, 1.

Petite,bt accipietis. Primum Apostolorum et virorum

IN FESTO SS. TRINITATIS.

163, 2.
Ut gaudium vestrum sit plenum. Conscientiae bón®
quantum sit gaudium,
405, 2.
Scimus quia scis omnia. Deus intima quæque ct cordis
penitus latebras pervidet,
406, 1.
Quia a Deo existi. Animæ origo divina et cœleslis
ert,
, i.

Apostolicorum munus est oratio,

SS. Trinitas et ip*e Deus ab hominibus el angelis plene
nequit intelbgi, 326, 1, Deus cur venta comparetur, ibid.
Docete omnes Gentes, Rudium doctrina et catecbixalio
quantam utilitatem includat,
32,1.
Baptizantes bos. Baptismus Christi quis ait,
102,1.

IN FESTO VEN. SACRAMENTI.

IN LITANIIS MAJORIBUS.
Caro

Beatius csl magis dare quam
accipere,
374.1.
Et si ille perseveraverit pulsans. Perseverantia in
bono proprie donum Dei csl, 248, 2. quanta ea sit virtus
ex parte hominis,
219, 2.
Nostis bona data dare filus vestris. Beneficentia
virtus vere Christiano digna est,
241,2.

Uxorfm Dcxi. Mulierum fuga suadetur, 29,1. Castita­

tem au voverint primi fideles, 142, 2 ct Kqq. Mulier
quale sit animal, ct ejus descriptio,
285, 2.

ChrlMus cur tam cito ad cœlos ascenderit, 48,1. idque
sub meridiem, 51,1. Ascensurus currum Apostolis suis
pranseril, 2. Et hæc comestio an luent vera, ibid.
et «eqq. Ascensionis ejus modus ct forma, 57, i. Cur sta­
tini n resurrectione ascenderit, 58, 2. cur coram Apostolis
luis, 59.1,2. An ascenderit nudus. Gl, 2. Quo dia ascendevit, 63, 2. Christus cœlum capit, coque capitur, 120, 2.
Post ascensum in cœlum subinde visibiliter in terra appa­
ret,
<2 .
Quid statis aspicientes in coelum. Cœlo* identidem
nos aspicere, el illuc oculos deligere oportet, 61, 2;
180,1.
Super ægros manus imponent. Manus impositio de
essentia Ordinis,
165, 2.

vos manebit, et in vobis erit.

In Deo quo­
modo vivamus, moveamur cl simus, 330, 2 el seqq. 332,
2 ; 334, 1 ct • qq.
Quia

ego sum

in vobis.

in

Patrr meo , et vos in me , et ego

Homo Dei suboles est, 335,2; 336, 1. Detis est
nubis pater cl mater,
ibid.

mea vere

DOMINICA II POST PENTECOST.

IN FESTO ASCENSIONIS DOMINI.

Quia apud

est cibus.

Sacrificium Miss» contra
bæreticos adsliuilur, 273, 1. Eu han-lia qiudrupliciter
communio csl, 104, 2. cju< operatio el effectus, 105, i.
a taicis sub una duntaxat specie sumenda osi,
106, t.

vobis.

IN VIGILIA PENTECOSTES.

Christi divinitas asimilar

FERIA II POST PENTECOSTEN.

DOMINICA V POST PASCHA.

Date, et dabitur

major mp. est.

101,1 ; «{, t.
Si quis diligit me. Deum semper pr e oculta babebat, M
religiosa colabit, ct diligebat ApoUolus Paulus, 13, £
cl seqq.
Ad bum veniemus, Justis realiter datur Spiritu* Sa neta <
in justificatione,
86. ! ; 313, 3
Spiritus Sanctus cur in Jeruulem datu*, 52,1. M pro­
prius novo Tettamenlo, 53, 1. Pmtaco*te primi fuit Do­
minica, 76, 2. e*l festum Spiritus San* li, 77, í, 2. Spiritus
Sanctus venit In Apostolos cum <ono, 78, 1 ; 79, 2. ejus
elogia,70, 1. variz* ejuv apparitiones, ibid, apparuit in
linguis sectilibus, 80, i. cur lingua* fuerint igne», 82, 2.
Varii ejus effettui, 62, 1 ct seqq. Spiritus Sancti adsentus
confertur cum incarnatione Verbi, M, 2. ejus natura, qua­
litas el dignitas describitur, 85, 1. ejus infusio, diffusio
ct effutio, 87, 2. Qua hora venerit, 94, 1. Spiritui Sancio
mentiri quid siL 147, 1. Simonia quintum sit malum,
cst injuria m Spiritum Sanctum,
199,2 et seqq.
In Confirmationis sacramento datur Spiritus Sanctus,
198, 2. Quis ejus minister, ct qu» materia, 197, 2. Bap­
tismus Spiritus Sancti el ignis quis sit,
53, 2.

279, 1.

tur,

475

DOMINICA IV POST PENTECOST.
In navi

quæ

erat

Simonis. Per hipe Ecclesia Rom.

designatur, qu» omnesad se veniente* benigne adnuttiL
et secundum corpus dammam bene Inbel,
237, i.

DOMINICA VII POST PENTECOST.
Attendite

a falsis propuetis.

Hærelict dum se invi­
cem conlkiunl diglidiando, Ei‘de*ii paco gaudel, 396, £
Hæresis dure tractanda, et cito eradicanda,
156, t.
Qui veniunt ad yus in movimenti* quum. Simplicitas
pbjslcaet moralis quæ sit,
109, i.
Intrinsecus sunt lupi rapaces. Hærelici lupis compa­
rantur ob octo analogias,
371, t.

•

DOMINICA IX POST PENTECOST.
Quia

si cognovisses et tu.

Occasio dum se offert, arri­
pienda est, pt rei alicqjuigurcqdiC commoda laplamü^óti.

DOMINI^ X POST PENTECOST.
Ascenderunt in

templum ut orarent.

Oratio in tempio

INDEX M VrWARUM MORALIUM.
melior Ht. quam qum alibi funditur, IH. 2 et seqq. I
DOMINICA ULT. POST PENTECOST.
Genua nepe per (Item orationis causa flectere solent
Videbunt Filium hominis venientem. Judicium particu­
Cbnstiani,
376. 1.
lare per angelos peragit Christus, 185, 1. Ipseest Judex vi­
In templum. Mendici quare sedeant ad fores templovorum el mortuorum, 242, 1. Judicii extremi terroris
rom,
H4, 1.
Gratias aco tibi. Homo quam ait Deo ob beneficia ac­ stimulos duris peccatoribus admoveant concinnatores t
408, 2. ct wq.
cepta vinci iis,
89, 2, et seq.
Den. propitius tsro mihi peccatori. Compunctioni*
IN DEDICATIONE ECCLESIAE.
quanta sit vis,
102, 1.
Templorum frequentatio suadetur, 111, 2. Ecclesia cur
Omni* qui se humiliat , exaltabitur. Sancti ob dona
cœliius accepta temper se humiliant, 74, 1. Humilitas vasi comparetur,234, L Deus nullo loco contineri et con­
327, 1.
S. Pauli qua; fuerit,
23, 1,2. cludi potest, etsi in templis habitet,
*
Canonicarum horarum quæ sil origo,
112» 2.
DOMINICA XI POST PENTECOST.
IN FESTO CONVERSIONIS S. PAULI.
Solutum est vinculum lingue ejus. Lingua Spiritus
S. Pauli Apostoli elogia, 15, 1. ejus electio et vocatio,
Salirti synihnlum est, 81. 1. Linguis variis quomodo loculi
sint Apostoli, 87, 2 el seqq. E lingua el verbis potest in- Io, I. ejus rnissio legitima, 16, 2. ejus fides quanta fue­
telligi quomodo quis sil in anima dispositus,
89, 1, 2. rit, 17. 1. ejus mores fuere cœlesles, 30, 1, 2. fuit homo
totus igneus, 31, I. vari» ejus virtutes, 18, 1 et seq. ejus
Et loquebatur recte. Pauciloquentia commendatur,
proficiendi studium semper in melius, 30,2. Lapidavit
81, 2.
Stephanum omnium inanibus, 184,2. Unde hoc nomen
DOMINICA XII POST PENTECOST.
acceperit prius dictus Saulus, 208, 1. Fuit Bilioni el
Diucrs Dominum Deum ex toto corde. Amor S. Pauli Benjamin, 2. ejus conversio enarratur, 209, 2 et seqq.
in Deum ct Christum quam fuerit vehemens,
18, 2. cur festum conversionis ejus Ecclesia celebret, 211.2 quo
anuo sit conversus, 220. 1. gratia ei data fuit efficacissi­
Et proximum sicut te imum. Charites fraterna diu vi­
guit inter primos Christianos,
133, 1. ma, 213, 1. est vas electionis, et quomodo, 216 , 1. ejus
gesta in Hi'pania, 445, 1. quomodo ubique indefesse prsedicaret, 31,2. ejus prudentia in omnibus actionibus, 33, 2.
DOMINICA XIII POST PENTECOST.
ejus zelus quantus fuerit, 34,1. quanta ejus fuerit fides,
17, 1, 2. ejus magnanimitas,
24, 2.
Cecidit m faciem ante pedes ejus. Episcoporum et
Sanctorum pedes osculantur viri humiles,
¡38. 1. 2.
Domine, quid me vis facere? Plenam habui voluntatis
Ostendite vos sacerdoti. Confessio sacramentalis as­
resignationem et conformilalem cum divina,
20, 2.
truitur, 354,2. ea frangit vires diaboli,
855. I.
IN FESTO PURIFICAT. B. VIRGINIS.
DOMINICA XIV POST PENTECOST.
Secundum legem Moysi. Votum Nazaraatus quando fe­
845, 2 el seqq.
Considerate lilia agri. Mundus et quidquid in eo crea­ cerit Paulus, et id solverit,
Ecce positus est hic in signum cui contradicetur.
tum est, est Dei liber ct carmen, 328, 1. Ex creaturis
agnoscitur Deus,
ibid. Contradictio signum est Christ* et Christianismi, 4 43, 2.

tifi

IN FESTO CATHEDRÆ S. PETRI.

DOMINICA XV POST PENTECOST.
Defunctus

efferebatur.

Sepelire mortuos quam pium
sit opus, 191, 1. Ritus funebris el pompa Christiana qua
sit, et quis planctus, ibid, et seqq. Mos sepultura pris­
corum Christianorum,
192, 1.
Adolescens tibi dico, surge. Mortis meditatio est opti­
mum remedium superbia?,
292, 1.

DOMINICA XVIII POST PENTECOST.
Remittuntur

tibi

peccata tua.

quantum sit Dei donum,

censum

primatu fungi cœperil, 65, 2. Romam quando profectus
sit, 269, 2. Ipse Romanorum fuit Episcopus, non Pau­
lus,
444, 2 et seqq.
IN FESTO S. MATTHIÆ.

S. Matthias quis fuerit, unde dictus, 71,1. sorte quali et
quomodo electus sit,
72,1«

Peccatorum remissio
122, 2.

DOMINICA XXII POST PENTECOST.
Licetnk

Super hanc petram fundabo. S. Petrus quando suo

Darc Cæsari? LictiIn e Cæsari dare

tributum, et an ad id Judæi nati liberi tenerentur, 154, 2
et seqq.
Quid ne tentati?, htpocritje ? Hypocritarum vera liypotyposis,
109, 2.
Date Casari. Principes et reges sint affabiles erga sub­
ditos
399, 2,

IN FESTO S. BARNABÆ.

S. Barnab» apostoli vita, nominis etymon, prosapia,
genus, 139, 2. ejus elogia, 275, 2. cur vocatus sit a Ly­
caoniis Jupiter,
289, 2.
IN FESTO SS. PETRI ET PAULI.
S. Paulus vere bestiis objectus fuit Ephesi, 361, 1, 2.
Ipse Melitensibus septem praeclara privilegia concessitt
435, 1. ejus martyrium,
38, 1 ; 44(1, 1.

IN FESTO COMMEMOR. S. PAULI.

DOMINICA XXIII POST PENTECOST.
Tetigit fimbriam

vestimenti ejus.

Sic et semicinctia
’pauli Minant rgrotoi, 352, 1. Sic umbra Petri inumbrati
egn unitati reddebantur,
150,1.
Fides tua te salvam fecit. Quanta fuerit S. Pauli fi­
des 17, 1. Fidei vocatur xlla ¿lerna,
285, 1.
Non est mortua puella, sed dormit. Christianorum
mors velut somnus quidam est,
187, 2.

Estote prudentes

sicut serpentes.

in operibus nostris est adhibendo,

Consideratio Hobis
267, 1.

IN FESTO S. JACOBI.
Illi

continuo relictis

retibus secuti sunt eum.

D¿i

vocanti quamprimum respondendum et parendum est «
213, 2-

INDEX MATERIARUM MORALIUM.

R. Jacobus ctir ab Herode gladio rodatur, 255, 1. ejus
varia privilegia lum ante mortem, lum post eam accepta,
256. 1 cl seqq. quo anno Christi occisus sit,
257,1.

IN COMMEMOR. FIDE!.. DEFUNCT.
Animæ an inferno el cœlo aliquando egredi queant,
121.1. Vil® semel restituti, certi sunt sc postea damna­
tionem evasuros,
226, 2.
Sepelire mortuos quam sit pium, 191,1. Planctu* in
morte Christianorum qualis esse debeat, ibid. et seqq.

IN FESTO VINCULORUM S. PETRI.

Vincula et catenas S. Petri quomodo Deus el Ecclesia
honorarii, el miracula per eas patrata, 261,2 et seqq.
Qua ratione S. Petrus ab angelo u carcero eductus sit,
262, 2 el seqq.

IN COMMUNI APOSTOLORUM.

IN FESTO ASSUM PT. B. MARIÆ VIRG.
B. Mari® Virginis mira humilitas, 65, 1. Fuit doctrix
Apostolorum, ideo relicta a Filio in terra vivere, ut eos
edoceret de omnibus, 158, 2. Ipsa est Diana Christiano­
rum, 358, 1. Quando mortua silet quomodo , 380, 1 et
seqq.

Apostolorum quanta sil dignitas, 14, 1. sunt velat certi,
15,.m sunt in Pentecoste creali Episcopi, 8-J. 1. vino *1
carne communiter abstinebant, 28, 2. quatuor eorum
dotes, 47, 2. eorum encomia, 56, 2; 78, 2. voverunt
paupertatem, 142, 1. eorum magis est pati quam agere,
218.1.
Viri Apostolici imago, 21, 2. Apostolato* cur vocetui
sors, 67,1. Apostolici viri sunt velut novi homines, 31, 1

IN FESTO S. MICHAELIS.
/

QUI SCANDALIZAVERIT URUM DE PUSILLIS.

471

IN COMMUNI PONTIFICUM.
Pauci, pueri,

rudes el rustici, non minus docendi quam mulli, majores
el nobiles, 237, 1,2. Rudium doctrina ct catccbizalio quam
sil utilis,
32, 1.
Angeli eorum vident. Angeli sœpe induunt formam el
personam suorum clientum,
269, i.

Cardinales primi qui fuerint, ct eorum munia, 163, 2.
Diaconorum ct Diaconissarum officia, 163, 1. Praia tus sil
stomacho leonino, 235, 2. Praelatorum est manus impone­
re, non laicorum,
295, 1.
Calceamenta in pr.eparationem Evangeuu Caliga quo­
modo vocelur calceus, 264, 1. Sandalium erat solea, 2.

IN FESTO S. LUCÆ.

IN COMMUNI CONFESSORUM.

Neminem

perviam salutaveritis.

Salutatio Sanctorum
effleox est et salutaris,
30, 1.
Misit illos binos. Quanta Christianorum inter se de­
beat esso fraternitas, 66, 2. Religiosi bini incedant, 111, 1.
S. Lucas ubi S. Paulo adh&serit, el an continuo, 308, 2.
fuit pictor, 41,1. ejus vita, elogium, dignitas, facta, mar­
tyrium,
42,1 et seqq.

Christiani primi duxerunt vitam religiosam, 143, 2. £*•
senorum (qui fuere primi Christiani) vita, studia, mores,
continentia, 144, 1 ct seqq. Religiosus iQlus cur vasi
comparetur,
234.2.
CoEiiobitic® vit® prima institutio el occasio, 107, » ;
133, i. Zeli quis sit effectus,
35» L

IN COMMUNI MARTYRUM.

IN FESTO OMNIUM SANCTORUM.
Beati pauperes

S. Paulus fuit martyr loto aposlolalu* tempore, 37, 1

spiritu.

Ananias an votum pauper­
tatis fecerit et violarii, 141, 1, 2. Pauperius S. Pauli,
27. 2. Vide Dom. II Adventus.
Beati qui persecutionem patiuntur. Persecutores fa­
bricant fidelibus coronas, 131, 1. In tribulatione Christiano
semper gai i
inn,
156,2.

IN COMMUNI VIRGINUM.
Virginitatis symbolum est rosa.
268, i
Virginum vox velut tonitru impuro* percellit, 409, V
Sobrietas ct castitas S. PaUli quanta fuerit,
28, I.

FINIS*

Errati

m

:

366, coi. 2, lia. 36, pro Ep/ics. vers. I, lege : KpAet. n, 3.

Govuimmam*.

— Typogr.

Aldkht

PONSOT et P. BHODAHD*